/

NATUURLYKE HISTORIE

O F

UITVOERIGE BESCHRTVING

DER

DIEREN, PLANTEN

E N

MINERAALEN,

Volgens het Samenstel van den Heer

Jt J SY ZAT ó& V ofi

Met naauwkeurige Afbeeldingen.
TWEEDE DEELS, TIENDE STUK.

De KRUIDEN.

Te AMSTERDAM,
By de Erven van F. H O UT TUT N.
MDCCLXXIX,

Digitized by the Internet Archive
in 2014

https://archive.org/details/natuurlykehistor28linn

INHOUD van dit STUK.

VIERDE AFDEELING,

De KRUIDEN.

X VIL Hoofdst. Befchryving der Enkel-
broederigeKruiden (Mo*
nadelphiaj, wier Meeldraadjes tot
een zelfde Voetftuk famengevoegd
zyn> *$ welk plaats heeft in de Ge*
raniums , Malva's, enz, Bladfc «

XVIII. Hoofdst. Befchryving der Dub»

BELBROEDERIGE KRUIDEN

(Diadelphia;) onder welke de Vlin-
derbloemige (Papilionacea) meest*
endeels begreepm zyn: zo dat daar
in onder anderen voorkomen de Ge*
Jlagten van Erwten, Boonen, m
dergelyke eetbaare Vrugten , als ook
van Vitfen, Cicers, Lupinen , La-
thyrus; het Staikruid, Klaver, en

meïr andere zo Veld- als Bloemplanten* * 74

• a XIX. Hoofd»

XIX.; Hoofdst. Befchryving der Veel*

BROEDERI GEKRÜ1DEN(P0-

lyadelphiY) , dus genaamd om dat ds
Meeldraadjes tot verfcheide Voet-
ftukken zyn vereenigd ; gelyk in >t
St. Jans Kruid enz* plaats heeft. Bladz* 330

XX* Hoofdst. Befchryving der Samen-
tee li ge Kruiden (Synge-
nefia), bevattende de Straal-, Ster-
re- of Zonnebloemige enz : gelyk
de Salade, Endivie, Cicorey, Ar*
tichokken 5 Scorzon eeren en andere
eetbaare; de Paardebloemen, Klis-
ien, 't Reïnevaren, Duizendblad,
Mater, Alfem, Byvoet , Kamille
en andere Geneeskragtige ; de A fters ,
Koorn- en Zonnebloemen, Gulde
Roede , Chryzanten en andere fier*
lyke; de Doornen, Dütels en ande-
re fchadelyke Planten of Onkruiden* ■ 343

AANWYZING der PLAATEN

en der Bladzyden,
alwaar de Figuur en aangehaald of befchreeven worden*

Plaat LXf. Afbeelding van Enkel-

broeierige Kruiden, tegenover Eladz. 7

Fig. t. Het Kaapfe Oijevaarsbek, dat ik
Speeribladig noem {Geranium Che-
lidonium.') . Zie bi. 8.

— 2. Het Oostindifche Abutilon of

Hoorn- Heemst (Sida ïndica) , met
zyne Bloem en Zaadhuisje. hl. 44.

By Letter B de Viugt van het
gemeene Abutilon.

Plaat LXIL Afbrcldins; van Düb-

BELBROEDERIGE KRUIDES» ' ■ 8j)

Fig. 1* Het japanfche Kruisbloem (Poly*

gala Japonica). . bU 89.

A. Des zelfs Bloem verdroot, waar
in a ÓQ twee groote Kelkblaadjes,
b de kleinen en c de Bovenlip der
Bloem aanwyzen. ♦

B. De Styi zeer fterk vergroot.
_ 2. De doorboorde Ra thmelaar , (CVö-

talaria perforata) van de Kaap der
Goede Hope. . bh 97.

— 3. Het Degenbladige Wondkruid

(Anthyllis Enjifolia) ook van de

Kaap afkomftig. . . bh I20i

C. Deszelfs Bloem vergroot, waar
in a het gebaarde Steeltje, b de
Vlas , c de Vleugels en d den
Kiel aanduiden.

D. De Kelk met zyne ruige punten*

E. Het Zaad en F de driepuntige
Blikjes. * 1 «

?3

Plam LXIII. Afbeelding van Dub-

belbroederige Kruiden, tegenover Bladz. 135

Fig. 1. De Halfaiaanswyze Klimboon
(Phqfeolus Lunatus), van Java uit
Oostindie* ♦ . hU 135.1

tig* 2. De Smalbladige (Lathyroidesy9

uit Japan. . bl. 141.

Plaat LX1V. Afbeelding van Du«-

EELiiRCEüERiGE Kruiden* r - M j^*

Fig. li De Driekwabbige Slingerbocn

(Dolickos trilobus). . bh 153*

2* De Veelbloenrige (polyftachyos). bl. 156.
Deeze beiden zyn uit Japan en
van de laatfte is by A de Bloem
geopend voorgefteld , waar in a
de Vlag, b de Vleugels , c den
Kiel en d den Styl , benevens de v
Meeldraadjes aanwyzen. De Eel-
tige punten, door welken de Kiel
famengednikt wordt , vertoonen
zig aan den voet der vergroot©
Vlag B , en zyn aangeftipt niet
Letter e.

Plaat LXV. Afbeelding van Dub-

BELBROEOERIGE KRUIDEW, ■■ *

ltg* 1. Een Japanfch Gewas, dat naar

den Lathyrus Pififormis gelykt. bl. 197.

— 2. Het Tweebladig Haanekop (He.

dyfarumdiphyllum,) van deKaap. bl. 234.
3. Een Gehoornde Rolklaver, (Lo-
tus Juffruticofus) van de Kaap. bl. 311.

ta— 4# Een Eenbladige (Lotus monophyl-
luS)) gemeenlyk voor Hedyfarum
gehouden 8 uit Oostindie. bl. 314.

Plaat,

Plaat LXVI. Afbeelding van Sa-

menteelige Krüïden. tegenover Bladz* 381

Fig. 1» Het GefnipperdeKnikbloein (Pr*-
nanthes Laciniata ,) waar van a
den Kelk aanwyst. ♦ bl. 382.

— - 2. Het Lancetvormige (Prenanthes

LanceolataS. ♦ . bl. 383*

— 3* Het Lierbladige (Prenanthes Lyra-

ta:) waar van het Zaad met zyn

Pluis by b. • . . bl. 3B4.

— 4. Het Tandbladige (Prenanthes

DenticulataJ . , bh 385.

Van dit laatfte is de Kelk by c ,
een Blommetje by den een Zaad-
je by e , vergroot voorgefteld.

Alle deeze vier Planten zyn door
den Heer Thunberg in Japan ver-
zameld* . ,

Plaat LXVIL Afbeelding van Sa-*

MENTEELIGE KRUIDEN, « «™— 5^

Fig. I. Het Smalbladig Straalkop (Aèrac*

tylis anguftifolia) van de Kaap. bl $x&

Hier van wyst Letter a een Straal-
blommetje . of Tonsblommet;e
van den Omtrek , aan : b eea
Trechterblommetje van de Schyf,
die Meelknopjes (Antherce) en een
Stamper (PiJfiHüm) met een vol-
maakt Stigma hebben , en derhal-
ve Tweeüagtjg zyn. Zie bl. 520,

— 2. Het Gepluimde Blootzaad f£*Jrg*

Ka paniculata) uit Oostindie, van

Java« • . bl. 5f 1.

— 3» Het Goudkleurig Droogbloem

(Gnaphalium Aureum) van de

Kaap. , 11 S9a

Een Blommetje van den Omtrek
is by c en het Zaadpluis by d, met
ongemeen fterke Verprooting voor-
gefteld.

Plaat

Px-AAT LXVIIL Afbeelding van Sa-

MEcïtesligs Kruiden, tegenover Bladz 593

fig. I. Het Zandig Droog&Aém (G720-

phalium Arenariwn) uit Jupnn. W, 593,

— 2. Het faparifche Hoefblad (Tusfi-

lagoJaponica)mst zyn Bloemt Êtó, W. 634.

— 3. Het Vin Jeeli^e Valluuid {Amka

Gerbera) of dergelyke, ook uic
Jap^n. . . 'Wr-7i4#

Hiervan zyn de Rand- of Tóng-
blommetjes by a en de Trechter-
blommetjes by b ; met ongemee-
ne Vergrooting voorgefteld, om
het Verfchil der Teeldeelen aan
te toonen.

Plaat LXIX* Afbeelding van Ss-

menteeligs Kruiden. «——..,« ,017

tig. V Zeer klein Tonderkruid {Conyza

pufilla), . bL 618.

— — 2 Kaapfch Fynftraal (ErigeronCapen-

fe.) ... bL 629.

3. Zwartkelkige Chryfanth (Chry-
fanthemum atratum») . . 740»

4. Zeer kleine Koedille (Cotula pu-
mila) . . . W. 772.

Deeze vier zyn my van de Kaap
der Goede Hope toegezonden en
aldaar verzameld.

fi E*

BES CHR Y VING

DER

P L ANTEN.

pierde af deeling
D ë KRUIDEN,

XVII, HOOFDSTUK.

Bef chry ving der E n k e l b r o e d ë r i g e K r u i*
den (Monadelphia), wier Meeldraadjes tot
ten zelfde Foetfluk famengevoegd zyn,rtweik
plaats heeft in de Geraniums, Malva's, enz*

f&Mög^aa* hee Getal der Meeldraadjes zyn
N % de p]mm m deeze Klas& onder»
1 Jr fcheiden. Van die met vyf heb ik aU
w**8"5* le de Geflagten reeds onder de Hee-
fters befchreeven , en van de genen , Welken 'er
tten hebben , blyven alleen nog maar de Krui.
digen over , in 'c Geflagt van

Geranium. Oijevaarsbek*

Ik heb reeds opgemerkt, dat de Soorten hier
in Onderdeelingen gebragt zyo , naar dat onder
de Meeldraadjes meer of minder voorkomen >
A die

ih DFEl, X, STUK.

2 EnkeLbroederïge Kruiden.

IV. die Meelkropjes hebben** De H efterigen van
A"E1iL den eerflen Rang, reeds befchreeven, hebben
Hoofd' 'er zeven , de Bladen overhoeks en veeMoemi-
STUKk ge Steekjes. Zie hier die van den tweeden , ook
^^'altemaal Afrikaanfche of Kaapfche Planten*

D.v!es?J B. Met zeven geknopte Draadjes en gepaar»
blad*. 368. de Bladen: Kruidige.

xix. C'9) Oijevaarsbek met eenbladige Kelken t
Schyfronde , Handpalmswys' ingefneedene>
loides. Haairige Bladen en een leggende Kruidige

Dit Kruidje heefc Stergen van twee Ellen
lang , op den Grond leggende , die aan de Knoop-
jes Wortel fchieten. De Bladen zyn rondach-
tig , fomtyds in drieën , fomtyds in vyven ge-
deeld , en aan den rand nog verder ingefceeden.
Het draaft Kroontjes van vier of vyf onregel-
maatige witachtige vyfbladige Bloemen 3 op zeer
lange Bloemfteeltjes.

xx. (<zo) Oijevaarsbek met eenbladige Kelken; de
c^lMoe- Bladen drievoudig overhoeks gevind ; de

mi's* Blaadjes vindeelig; de Bloemstengen vuig.

Zulk

(19) Qeranium Cal. mmioph. Fol. orbicul. palmatfs &c.
//. Ups, 197* R. Luzdb. Hf N. 30, B"Rm. Oer. N. 5*5^
H. Cliff. 345. GouAN M&nsp* 340 Ger* Afr. Alchimillaf
hirfuto folio Herm Lugdb. 2g2. T. 2g*. Stiss. Bot. T. p. 107,

(20; Geranium CauL monoph. Fol. ttifariam alternatini
pinnatig, Fol, pinnatifidis, Scapis hixtis* BURM. Prodr*
Mant* 257,

M ö i* A Ö & L p h i §

Zulk eehe Soort , de Bladen als die van het s
Wortelkruid veeldeelig hebbende , met eerien n*xv\*L*
Bolaehtigen Wortel , heeft in den jaare 1760B00FD-
Op de Buitenplaats van den Hoogleeraar J;STUK*
BukMAMMüs gebloeid- Zy droeg talryke D^dH^
Kroontjes van geele Bloemen hebbende eene
Vlinderachtige figuur.

fn) Oijevaarsbek mei eèribladigè Kelken ,ee$z ****
zeer korte Fleezige Steng , lange Kruidige %taih*
Takken en Hartvormige zeer zagte Bladen-è^^ék

Dit is een laag Plantje 3 byna zonder Steng, £Ulkem!'
met lange, hurkende Takjes en dikke Wollige
Bladen , de Steelen doorgaans vyfbioëmig heb-
bende en de Bloemen zodanig , dat twee Bloem «
blaadjes 3 famengevoegd en opftaande, nh ééné
Bovenlip fchynen uit te rnaaken , de drie ande-
teb , neerhangende, de Onderlip, gelyk in de
meefte Afrikaanfche. Voor en na 't blöeijen
hangen de Bloemfteeltjes 3 dcch rëgteh zig we-
der op by de aanryping van het Zaad $ dat rui-
ge Staartjes heeft* De fterke eii niet onaangé*
fcaame Reuk , naar dien van het Citroen - Bai-
femkruid C*J gelykende,döet eehe Hartfterken-
de ktagt onderftellen in deeze Soort (f J. (22)

(zi) Geranium Cal.rnonoph. CauleCarnofo , krévisflmd &c»
ïï. Cliff. 345- R- tmgdè* 3 54» N* 29. BüRM* Ger. N. 4$. Ger*
Afr. humile, Folio fragrantistlrao molli. DiLL. Ehb.
i 3 t. f. 158.

(*) öcyiïiuna Chratum. Zie 't voorg. IX. Sfüs$ bladz»

(t) BORM. dt Gcranüs* p« 37.

A 2

II, Df&L. X, Stuk,

4 Enkelbroederigb Kruiden;

tig-

Wi (22) OijevaarsbeVw^efffiWflrf^ Kelken drie*
xmt* voudige , driedeelige , gefnipperde Bladen

Hoofd» */z *m Kruidige Jlekelige Steng

STUK*

xxij. (23) Oijevparsbck ^1 eenbladige Kelken :

Geranium rT .. . . « , . °

.f/^i. Hartvormig rondachtige gefireepte % inge-

couwach- fneedene gekartelde Bladen en een Kruidu

Min.

Grosfula-

*xi^bcs- Oijevaarsbek met eenbladige Kelken ;Ey<>

achtig. ronde geplooide uitgehoekte Wollige gekar»

Aul&öi- Ulde Bladen en eene ieSSende Steng die

des. 1 Kruidig ü\

Heeraft-

achtig, Deeze drie Afrikaanfche Soorten zyn inzon-
derheid door haar Loof onderfcheiJen 't welk
uaar dat der aangehaalde Kruiden gelykt. De
eerde heeft de geftalte van de tweede, doch is
viermaal zo groot en ni c gladbladig , maar
Haairig , met Bladen als van de gefnipperde
Stinkende Gouwe, zo de Ridder aanmerkt. De
Bloemen zyn in dee ie paarfchachtig en klein ,
gelyk in die* welke Bladen als der Kruisbes.

fen

(22) Geranium Cal. monoph. Fol, ternatïs trifidïs lacinia-
tis &c. Bubm Ger. NT. 16. Ger. Fol, Alce* tenuiter lacu
niato. Mart Cent. 16. T. 16.

, (23) Geranium Cal. monoph. Fol. Cordatis ftibrotundis &cw
BüRM. Ger. N. 53. Ger. Ped.bifloris Sec. R. Lugdb. 3*1. N*
13. Ger. Afr, U\x ctispx folio. HttM. Lu^db* 287. T. 2gj>.

(a+i Geranium Ca!4 monoph. Fol. Ovatis plicatis fmunh
&c, ff. Cliffl Lugdk. 354. N, 31. BüRM. Ger. N.

54* Fol. Altham Afr. odoie Melisf*. Boerh. Lugéb*
I. p. 263.

Mo NADELPHIAo 5

fen heeft en zo wel leggende Stengen als deAFj^*
fleemstachtige, dus genaamd , om dat het Loof ^nif"

naar Heemstbladen gelykt, zyndede Plant over Hoofd*

STUK»
Decandrfa*

\ geheel Wollig. Deeze heeft vyf of zes Bloem-ST

fteeltjes in een Kroontje ; doch de middelde
heeft maar twee Bloempjes by elkander ; zo de
Hoogleeraar A. van Royen waarneemt
Hier zyn de Bloemblaadjes ook niet langer dan
de Kelk tn dus de Bloempjes mede klein en
roodachtig of bleek paarfch. De Gouwach-
tige heefc maar vyf Meeldraadjes : de Kruis»
besachtige vier Meelknopjes en in de Heemst-
achtigezyn de Bloemblaadjes zwart gevlakt (f) :
of liever van buiten donker paarfch, met een
witten rard; van binnen roodachtig; de twee
bovenften aan den voet met geftipte Bloed*
kleurige itreepjes (|)# Allen zyn het kleine
Plantjes, doch de middelfte komt fomtydsop*
geregt voor , als de eerfte 3 en de laatfte heeft
den Geur van Melisfe, zoBoerhaave aan-
merkt*

(25) Oijevaarsbek met eenhladige Kelken, dub- xxv-

r jj Geraniu
belaCoriandrU
folium*

(*) In Prodr, FIqta Lüidenfisy loc. cit. De beroemde Koriander*
Hkrmannus hadr 'er ée'n , t^ee , drie of vierbloeraige bMl&
Steeltjes aan toegefchreeven en de Heer N. L. Burmannus
zegt y Flosculi pujttii rubelli geminz vel pluris* De Geiamis.
p. 41.

(T) Syft. Nat. Vtg* XIIL p. ju.
(4) Mant. alt. p. 433-

(15 ) Geranium Cal. monoph. Fol. biplimatis Linearibns
A 3 fatiar*

II. DEEL, X% ZTm*

ê Enkelbiioederioe Krui&ek.

leid gevinde , Liniaale y rapplge Bladen e%
een Kruidige Steng , die hyna glad iu

(z6) Oijevaarsbek met eenbladige Kelken en
dübbeld gevinde Bladen; de onderjten Hart»
vormig gekwabd : de Steng Kruidig ; d&
Keiken Striemig.

(27) Oijevaarsbek met eenbladige Kelken %
Bloemftengen uit den Wortel en famengt*
ftelde Klootronde Kroontjes.

(a8) Oijevaarsbek met eenbladige Kelken,
Bloemftengen uit den Wortel , ovaale > meest
enkelde Bladen en famengeftelde verdeelde
Kroontjes*

Dm

fgnairoHs &c. Ger. Fol. Cotiandri. Rsv4 Pent. %, 106. Ger.
Aft. Coriandri folio, Fi. incarnatis, minus. Herm. Lugdb.
279. T, 280.

(26) Geranium Cal. rnonoph. Fol. bipinn. inf. Gord. lo-
batis &c. BURM. Ger* N* $9- Bf.RG. Cap. 178. Ger. Aft.
Betonicx folio lacirtiato et maculaio. Hf.rm. Lugdb. 279. T.
281. fi. Get Afr. tuber. Anemoncs folio. Herm. Par. 17^.
T. 178. Geran. ^.thiop. Myrrhidis folio. Breyn* Cent. 129*
T. f9*

(27) Geranium Cal. monoph. Sc*pis Radicalibus % UmbeU
1* compofita globofa. Ger. Afr. Myrrh. folio , Radicc Rapa-
cea. Comm» Hort. II. p. 12$. T. 63 Ger. Prolifenun.
Burm. Ger. N. 70» Tab. 2. Ger. Pinnatum. Bürm. G^.
N. 66. Ger. Afr. Aftragali folio. Comm. PraL 53. T. 3,

(a8) Geranium Cal. monoph. Scap. Rad. Umb. comp. di-
vifa &c. /'te*. 433* Ger. Cap. hirfutum Radice Rapar. Seb»
Mus» I. p. 28. T. 18. f. 4. <?# Ger. Auriium. Burm.
Gtr. N. 61. Ger. Afr. rol. pleiumquc Auritis. Gomm, HtrU

¥1

W.

JCVtl.

Hoofd-
stuk,
xxvl

G'( ranium

Myrrfcfo-
Kei veibla-

T rclificum.
Kiuderer.d.

)TXV|TI.

MOWADELF HIA. 7

Dus onderfcheidt thans de Heer L i n n m ü s ^ W«
deeze Soorten van Kaapfche Geraniums, of lie- xv,1# *
\er brengt de genen , die te vooren onderfchci- :Joofd-
den waren, tot deeze vier Hoofdfoorten. Het'J^.^
Loof onder tusfchen is zo verfchilknde in by-
zor.dere Planten , dat men die naauwlyks voor
Verfcbeidenheden zou durven aanzien , indien
het niet uit de Afbeelding van Se ba bleek,
dat een zelfde Wortel, van dit flag van Kruid,
volkomen onverdeelde, ovaale en daar tusfchen
geoorde en fyn gefnipperde of gevinde Bladen
uitgaf. De veranderingen ondertusfchen , in de
gezegde Planten voorkomende, welke 's Win-
ters overblyven , houden ftand. De meeften
hebben een Wortel die dik en knobbelig is en
van figuur als een Raap , fomtyds een Vuist
groot, welke, gebraden zynde, van de Hotten-
totten by gebrek van ander Voedzel wordt ge-
geten. Het Koriarderbladige is Jaarig en heeft
zodanigen Wortel niet. Het Kervelbladige wordt
gezegd maar vier Bloemblaadjes te hebben en
vyf Meeldraadjes , beurtlirgs onvrugtbaar of
zonder Meelknopjes en de Oppervlakte der
Bladen bruinachtig : de Kinderende heeft dik-
wils dubbelde Kroontjes, de Bloemen zwart of
donkerpaarfch , zo wel als de laatfte, die fom-
tyds zeer klein valt s geen Handbreed hoog en
zuurachtig is of zeer wrang van Smaak. De

twee

1T. p. T« *ï* *• Cer. longïfolium. IlURM. Ger. N.
Tab, a- £ Ger. Oxaloides. Id. ibid. N. 71. Tab. z»

A 4

lU Deel. X* stuk.. ^

\

1

8 Enkelbroederige KRUÏfiBN*.

W. twee laatfte Soorten hebben ooit maar vyf Meet*
Rf™u draadjes.

EIoofi?- Dat Kaapfe! Oijevaarsbek, waar van ik hier
stuk, Jn Fig. l5op Plaat LXI, de Afbeelding
fbü$ï* mededeel, heeft volftrekc de hoedanigheid vaa
wm. het Kinderende , als 't welke dus genoemd wordt ,
#g. zo Ray aanmerkt, „ om dat de Steng zig
x^h**' » Kroontjeswyzc in Stengetjes verdeeld , die
ieder een Kroontje van Bloemfteehjes draa-
gen/' Het Loof niettemin , van die Soort ,
hoewel grootelyks , gelyk ik gemeld heb, ver*
fchillende, komt geenszins zodanig voor, als m
deze van myne Verzameling , hoedanige ik ondei?
alle de afgebeelde Afrikaanfcbe Geraniums gee-
ne vind: des ik dezelve , om dat de Bladen veel
naar die van het Speenkruid gelykèn , Speenbia-
óig noemen zal. Zy zyn breeder dan lang, en
Biet glad , maar- ruuw, gelyk in fommigen der
aangehaalden op de laatfte Soort ; maar zy zyn
geenszins Ge -oord , noeh ook niet Gekwabd %
gelyk in de volgende : des deeze myne hier als
een middelflag van die beiden, of als een nieu-
we Soort , verfchynt. De Kroontjes zyn ieder
door een Kransje van Stoppeltjes of Blikjes ,
zo roenze noemen wil , gefchoord of hebben een
Omwindzel , gelyk in de Kroontjes- Kruiden*
Het bovenfie Kroontje was zeven-5de onderften
of laagften vyfbloemig : de Kelk vyfbladig of
diep in v\ ven gedeeld, met vyf bleek paarfche,
donVer geftippelde Bloemblaadjes : 't getal der
Meeldraadjes vyf , ieder met een Knopje voor*

?ien^

MoHADELP HIA« 9

zien, en de Styl enkeld , doch aan 't end in IV;
vyf Stempels verdeeld, gelyk in de anderen. A^"u
Zie by Letter A denzei ven in de Kelk ver- Hoofd-
toond. 8TÜK-

C29) Oijevaarsbek met eenbladige Kelken, een xxix*
geknotte Steng* de Bloemftengenbyna uit tiZtTm!*
den Wortel en het Kroontje famengefield. 9«kwab4

De gekwabde Bladen onderfeheiden inzonder-
heid dceze Soort, die dezelvennaar Wyngaard-
bladen gelykende heeft, indeby nagt of buiten
Zonnefchyn ruikende , door den vermaarden
C o m m k l y n uit den Amfterdamfchen Kruid-
tuin afgebeeld. De Ridder voegt hier als Ver-
fcheidenheden twee anderen by, door den Heer
N. L, BuRMANNüsin Plaat gebragt; waar
van de eene zeer ruig is en daar van den by-
naam heeft : de andere daar van byna alleen
verfchilt door Vindeelige Bladen. Een knobbe-
lige Wortel is aan alle deeze drie eigen, 't Zyn
Jaage Plantjes.

CS0) Oijevaarsbek met eenbladige ongejleelde xxx*

Ae*- Droevig»

(29) Geranium Cal. monoph. Caule truncaiO&Cc R, Lugdb*
352. N. |*. BüRM. Ger, N. 58. Ger. Afr. No&u olens tu-
be rofum VitïS foliis hiifutfs. COMM. Hort, II. p. 123» T«
6z. £• Ger. hirfutum. Burm. Ger, N. 68. T. 2. y. Pin«
rcarifidum. ld, ibii. N. 69. T. 2.

(30) Geranium Cal. roonoph. fèsfiübus &c. R. Lugdb»
SU. N. 17. fluaaj. Ger. N. 57. H. C/f^ 344. Ger. trifteo

II, Deel» x, stus,

xo Enkelbeoederige Kruiden.

IV, Kelken en tweedeelige eenbladige Bloem*

-Afdeel* [lengen.
xvn.

Hoofd. Tot bcf\u\t der Afnkaanfche of Kaapfe Oi-

§^K# ievaarsbtkken dient deeze zeer bekende Soort,

Tienman** . , . *. . .

die van het niet ruiken dan by nagt of m den
donker haaren bynaam heeft , of ook van de
onbevallige Kleur der Bloemen. Men vindtze
fraay in Afbeelding gebragt door den vermaar*
den Breyn, die aanmerkt , dat het breed* en
fmalbladig voorkomt , doch anders weinig ver*
fchillerde. Beiden hebben zy een groeten dik*
ken knobbel - Wortel , vuil paarfch van Kleur ,
en het Kruid , een Voet of anderhalf hoog
groeijende , is veelvoudig Vinswyze verdeeld f
gel\ kende naar het Loof der Karootrn. Men
riet het fomwylen zo breed als dat der Pinkfter-
nakelen , fomwylen fynder dan dat der Wilde
Kervel gefnipperd. Volgens den Ridder heeft
het de Bloemftengen tweedeeïig eenbladig. Die
wil zeggen , dat aan ieder Knietje der Bloem*
ftengen , behalve het Stoppel - Kransje , een Blad
groeit , 't welk aan de bovenfte Knietjes groo-
ter is dan aan de onduften;want de Steng heeft
*er drie of vier, ver van elkander, volgens
Bruin , dreh zes of zeven , volgens den
Heer N. L. Bürmannüs Aan den oir-
5, fprong der Bladen , zegt deeze, komen zeer

laBge

Corn. Cmad. 100. T. ito. Ger. No&u ofens .ffthiopi»
ctira, Rad. mbaofa &c. Bbeyn. Cent. 116. T. su

O N A D % L P H ï a; jU

„ lange enkelde Bloemfteeltjes , die Kroontjes, IV,

„ wyze , in een Omwindzel , van langwerpig

„ Eyronde uitgerande Blikjes gemaakt % gefteel* Hoofde

de Bloempjes als uit een middelpunt fprei^8VÜK*
5', dende ophouden/' 'c Getal dier Bloempjes ******
bepaalt Breynop negen of tien in een Kroon-
tje. Hoe dan de pypachtige Kelken ongefteeld
kunnen zyn, gelyk Linn^us zegt* begryp
ik piet. De Bloemen hebben hier die ongelyk-
heid niet , welke in de andere Afrikaanfche Ge-
raniums heerfcht f zynde van Kleur uit zwart»
achtig paarfch, bruin en geel gemengeld , zegt
gedagte Heer Bürmannüs , die aangaande
de byzondere Eigenfchappen van dit Droevige
het volgende meldt»

„ De Bloem heeft by nagt een verkwikkend
v Balfamieken (*) , doch over dag in 't geheel
v geenen Geur; duurende dezelve tot den Da-
„ geraad toe, maar by de minfte Z )nnefchyn

verdwynende. Het Loof is aangenaam van

Smaak en kan, als een verkoelend Voedzel,
%y onder de Moeskruiden geteld worden. Vol-
%i gens Hermannüs levatde Wortel een

*? vlug

(*) Hoe kon dan de Ridder daat van zeggen : CorolU
Colore et Odore triftes ? Een Balfamieke Geur , als van Mos»
keJjaat mee Wierook gemengd , en een verkwikkende aan*
genaamheid , immers kan niet droevig genoemd worden ,
noch in hoedanigheid , noch in uitwerking : dewyl dezelve
veeleer het Hart verheugt. Wil men zeggen , hy heeft dar
»iet gemeend dan is evenwel de uitdrukking zeer cmeigej*
c,i onverstaanbaar.

II. Deel. $txm*

ï2 Enkelbroederige Kruiden.

IV. 3y vlug Zout met zoetheid gemengd , en worde
,A™vuL%> by de Wilden, even als byocs de Aardappe-
Hoofd- 5, len, Aardnooten en dergelyken * voor een
STÜK' is lekkere Spyze gehouden."

Tienman*

C. Myrrhina. Kervelbladige.

Met vyf Knopdraagen ie Meeldraadjes , vyf«
bladige Kelken en neergeboog ;ne ugteo:
meest jaarlykfe Kruiden.

XXXÏ.

Geranium
Jlontanumm
Roomfch.

XXXII.

Cicuta-
rium.

ïynbiadig.

xxxm.

JMofcba»
tam.

Welrie-
kend»

(31) O i je vaars bek met veelbloemige Steeltjes ,
yyfmannige Bloemen, gevinde ingefneede-
ne Bladenen Bloemjtengen uit denfVorteL

(32) Oijevaarsbek met veelbU Steeltjes , vyf m*
Bloemen y gevinde ingefneedene Jlompe Bla-
den en Takkige Stengen*

(33) Oijevaarsbek metveelbL Steeltjes 9vyfm.
Bloemen , gevinde ingefneedene Bladen % de
Spruitblaadjes Vindeelig.

Bui-

(31) Geranium Ped. muItifforJs , Floribus pentandris &c*
Burm. Ger. N. 30. Ger. Myrrhinum tenuifolium , FL am-
plo purpureo. üarr Rar. 568. T. 124?. Confer. Geranium
Perrzum Magn. Mcmp. 109. Geran. foeridunv XoB. Jilujlr.
134. MOR s. Htft. lt. p. 516 S. j. T. 14. f. 27.

(32 ; Geranium Ped. rtittitiJt. FJor pentandr. &c. Mae. Med*
337 GORT. Belg* 198* Hall. i&/v. 369- KRAM. ^«$r. 202,
-F/. Saw. 579 , 625- GöuAN Aïonsp. 34.0. ƒƒ. Ctif. 314.
R. 352. Burm. Ofr. N. 33. Ger. C cutz folio

minus et fupinum. C. B. Pin* 319. Ger. Supinura. Dod.
Fempt. 63. Lob. Ic. 658.

(3?) Geranium Ped. mtïltifl. Fl. pent. Fol. p!na, incifis f
Coryledonibuf pinnaüfid<$c Jaco^ 55. Büb.w. Ger. N.

Buiten het gemelde komen decze drie Soor* iv;
ten, in geftalte en in bet Loof, dat naar de AJvn*t;
Wilde of gewoone Land • Dolle -Kervel gelykt, Hoofd-
overeen. Het eerfte , dat te Romen op de StraatenSTUK#
groeit , verfchilt van het tweede , door geen De6*ndria*
Stengen te hebben, die getakt zyn ,maar Bloem-
itengetje* uit den Wortel of Stoel» Dit Fynbla-
dige is een Onkruid in veele deelen van Euro-
pa, komende aan den Duinkant in onze Pro-
vincie , als ook in Zandige Bouwlanden en aan
de Wegen , overvloedig voor. Gemeenlyk zyn
de Bloempjes bleekrooJ, doch men vindt het,
in de Haarlemmer- Hout, met witte Bloemen*
Hier van komt eene Verfcheidenheid voor , die
grooter is , hebbende de leggende Stengen wel
een Elle lang ; doch gemeenlyk valt het zeer
klein en laag, zynde onder den naam van Oj-
jevaars-Bek of Kraanhals bekend; dewyl de
Zaadhuisjes daar van de figuur zeer wel uitdruk-
ken. De Bloemen zyn in fommig geftippeld , in
ander nieu Voorts is , ten opzigt van de ver-
deeling der Vinblaadjes , een aanmerkelyk ver-
fchil met het Welriekende , dat zyne Natuurly-
ke Groeiplaats in de Levant zou hebben; ten
minde Uitheemfch geoordeeld wordt door den
Heer Haller; hoewel men het op fommige
plaatfen in Duitfchland en zelfs, volgens den

Hoog-

29. Geranium Cicata folio Moschatusa» C. B« Pin* 319?
ton. Ie. 659.

f4 fcii**t*rtöftDiE**cË K&vttoitm

IV. Hoogleef D. de Gö rtèr , in ons Neder-

Alivii.L land aêter den Kranenborg> aa° de Wallen der
Hoofd- Bouwlanden vindt. Het heeft de Vinblaadjes ,
stuka die in j1Ct gemeene doorgaans ook gevind zyn*
alleenlyk Vinswyze ingefneedeh , of aan den
rand flegts gekarteld , en altoos breeder 5 volgens
H a l t e r j die tien Meeldraadjes in deszelfs
Bloemen , en zo wel tien als vyf in die van het
Fynbladige of gewoone, gevonden hadt (*)*

Terwyl het Fynbladige weinig of byna gecö
Geur heeft, is dit laatfle begaafd met eender-
ken aangenaamen Moskei jaat- Reuk, en daarom
komt het in de Apotheeken voor, by den naam
van Geranium Mofchatum. Niettemin hangen
de hoedanigheden , om welken meü het tot eeö
Geneesmiddel gebruikt heeft d meest af vaii
een zuurachtige fameötrekking * welke 'er in
heerfcht * en deswegeh is het voor een üitmün*
tend Wondmiddel gehouden geweest." Sommi*
gen hebben 'er , bovendien , eene byzondere
kragt tot uitdryving* in uitflaande Ziekten, aan
toegefchreevem

xxxiv. (34) Oijevaarsbek met veelbl. Steeltjes , vyfm
°chium^ Bloemen en Bartvarmig ingefneeden Blfa
QntkkXu den ; de bovenjlen Lierachtig Pinswyze

yerdeeldé

(35)

(*) Hifi* Sïtrp. Hetv. inchoata. Bern* 1768; Tem. J. pé

(54) Geranium Ped. multifl. Fl. pent. &c. BuBMi Ger. N„
50. Ger. Chium vernum Caiyophyllat* folio. TouKNr* tor*
"~a#4 Miftï. Cm. 4. T. 4.

M O N A B E L S» U I A. 1$

(35) ' Oijevaarsbeïr met veelbl. Steeltjes ^yfm. IV*
Bloemen en Hartvormige eenigermaatege- *
kwabde Bladen* Hoofd?

8TüK#

(36^) Oijevaarsbek m# rfrfeM. Steeltjes , xxxv.
yy/w. Bloemen, Hartvormige gekartelde > mJ™^
ingefneedene 9 ruuwe Bladen en neergedrukt Ma!u * -

_ _ M iriti"

C37) O'jevaarsbek Jtërt Wfffifc Steeltjes vyfm* mum.
Bloemen > en Eyronde Zaagtandige Lini- Z^^{
aa/e gr;y%e Bladen. gw*-

pbyllum.

(38) Oi jcvaarsbefc me* veeJM. Steeltjes , v;y/w. Zeegr ;Ca*
Bloemen en Hartvormige vyf -kwabbige Bla*
den; de Bloemftengtn uit den tVorteh Jg5kwab*

De meefte byzonderheden , waar in deeze
vyf Soorten verfchillen » zya hier aangetekend»

Zy

(35) Geranium Ped. multifl F!, peat. |cc« C/*/f 344.
IU 3S2« Burm. G*r, N. 34- Ger. Fok Altham. C

B. Pin 3 t 8. Ger. Milaavdes- Lok. /c 65a.

f30) G*r4 Ped. fubtnfl. Fl. pentandris 9tc Ger. Peiunc»
bifloris &c. R. N- 1*» Ger. minimum procum*

bens Folio Betomes. Mor. Hi/l. II. p« 512. S. 5. T. $5* f. \
10. Ger pufiil. maritimum Ateh. f. Bstonicae folio. PLük.

(37) G?r. Ped. multifl. Fl. psat. &c. Ger. iSgypt. glau-
cophyllou. OlLLt Eith» 150. T. 114. f* i;o. Ger. pus. Af
genteum, Heliotropii misi. folio. SHAW. a5o. T. sóo ^
Geranium glaucum. Bürm» tfer. N. 52. T. 1.

( 3»> Ger. Ped. miiltifl, Fl. psras. FoL Gord, quinquelo»
bis $ Scapis Radicalibus.

li. Deel> X. STOK,

i6 Enkelbroedérice Kruiden.

IV* Zy komen alle meer of min overeen in de fi«
A*vnEL' Suur der Bladen> geheel anders dan inde voor-
Hoofd- gaanden en Hartvormig of Eyrond. Zy vallen
STüK' niet groot van Gewas. Het Zeegroene, inzon*
Ji™mm* derheid, is> to Wel als hét Zeekants en Vyf-
kwabbige, zeer klein. Het eerfte is door Tour»
nefort op 't Eiland Chio of Skio , in de
Griekfche Archipel , gevonden. Het Maluw-
achtige groeit aan de Kusten der Middelland*
fche Zee, in Italië en Vrankryk, als ook, zo
wel als *t volgende , aan die van Engeland. Het
Zeegroene in Egypte, en het Vyf kwabbige aan
de Kaap : zynde dit laatfte door den Heer Büa-
mannüs aan den Ridder medegedeeld (*>
Hetzelve heeft de Bladen vyf kwabbig, Hart-
vormig, ftomp, gekarteld, van onderen ruuw
en Bloemfteelen uit den Wortel , zonder fcSten«
gen.

xxxix. (39j Oijevaarsbek mei bym veelbl Steeltjes f
ëZinlT vyfm. Bloemen en drievoudige gekwabde

Xraanbek* Bladen,
kig.

«r (40) Oijevaarsbek met veelbl. Steeltjes, vyf*

Xangbek- matl*
kig,

(*) Waarfchynlyk na de Uitgaave der Disfertatie van zyn
Ed. de Geramis ; dewyl men daar in van 'c zelve geen ge*
wag gemaakt vindt.

(39) Geranium Ped. fubmultifi. Fl* pent. &c. GOUAW
Afonsp, 3+1. BURM. Ger. N. 32. H. Cliff< 498. Ger.
Ped. biflorts pentandris &c. K, Lugdb, 352» 14, Ger. lati-
foliura Acu Iongisfuua. C. U. Fin, 31$.

(40) Ger. Ped. multifl, F!, penu &c. Am, As» 4. p. 282»

BUEM.

M.ONABKX.PHTA»!?

mannige Bloemen en gevinde Vindeelige Vfl
I fiompe Bladen, A*™^:

Hoofd-

Deeze beiden , die door de ïangbekkigheidder stuk.
Zaadhuisjes uitmunten , groeijen in de Zuide- &tcinêiMf
lyke deelen van Europa, De eerfte valt inzon-
derheid op 't Eiland Kandia of Creta. In Lan-
guedok en Provence is de andere, op dorre,
drooge Velden , gemeen. In Switzeriand heefc
Hall er ze vergeef fch gezogc : hoewel G.
BAUniNus de Groeiplaats ook in Wallifer-
Land aantekent. De langte van de Naaldea
ftelt hy op vyf Duimen, Columna op drie,
9t welk nader met de bepaaling van J. Bau-
hi nus , op ruim een Handbreed, Itrookt. 'c
Is zeker, dat dezelven by uitflek lang zyn in
beide deeze Soorten wordende deswegen in 't
Franfch genoemd Bec de Grue ; ia 't Spaanfch
Agujetas , dat is Naaldekruid. De Ridder on-
derfcheidt de laatfte van de andere niet alleen
door de Vindeeligheid der Bladen , welke inde
eerfte gekwabd zyn , maar ook door de leggen-
de Stengen , die o verend ftaan in het Kraanbek^
kige. C. Baühinüs maaktze , in het Lang-
bekkige , met fyn verdeelde Bladen 5 twee El-
len lang* De Bloemen zyn blaauw of blaauw-
schtig paarfch in beide deeze Soorten en de

Zaad*

BfJRM» Germ KT. 28. ]hC<\. Bort. ïg. ÖEfi. Prov* 41i* Ger.
Cicatae folio Aai ïon^isuma. C. B. Pin. tap. Prcdr. 138*
Oer. Apulum Coïiaudhfolium. Col» Ecphr* I. p, i$$9 T>

B

18 Enkelhroederige KrüidenJ

IV. Zaadjes , welken 'er , als gewoonlyk in dit Ge»
AxvnEL# Aagt, vyf zyn, hebben geflingerde Staarten (*)•
Hoofde Hoewel maar vyf geknopte Meeldraadjes in
stuk. de Soorten van deezen Rang voorkómen, heb*
Jguman~ ben de meeften nog vyf daar buiten, die plat,
Vliezig en onvrugtbaar zyn. Zy Itemmen in de
Veelbloemigheid der Steeltjes overeen , en dit
onderlcheidtze van de volgende Soorten* Vyf
zulke Veelbloemigen heeft Forskaohl in
Egypte gevonden, onder welken ook het Ma-
luwachtige en Langbekkige was. De overigen
noemt hy Ruig 9 Dikbladig en Driehoekig, naar
de gefteldheid van het Loof* Alle deeze , zegt
hy , hadden vyf vrugtbaare , geknopte Meel-
draadjes (f).

D* Batrachia Ranonkelachcige. Met tien
geknopte Meeldraadjes en' tweebloemige
Steeltjes : overblyvende Kruiden.

xli. C4 1) Oi je vaarsbek met tweebL Steeltjes en veel*
Geranium deelige Bladen : de Slippen Liniaal , onder-
Knobbelig- deelig , Jtomp.

(42)

(*) De Naald of het Zaadhuisje , naamelyk , der Oijc-
vaarsbekken , beftaat uit de famengevoegde Staarten der
Zaaden ; gelyk Tournefort zeer fraay, op Plaat 142 ,
vertoond heeft ; alwaar zg tevens , by A , de Koker dts
Meeldraadjes , het Kenmerk van deeze Klasfe9 openbaart»

(t) flor. J&gypt. Arob* p. 12 3*

(4O Geranium Ped. bifloris , FoU multipartitis , Laci'nüs
Linearibus &c. GOUAN Monsp. H. Cliff. 34*. &*

Lurdb. syo. Burm. G*r. N. 9. Ger. Tuberofura raajus, €»
B. Pin. ju» Ger, Bulbofura. Lob. 7<r, 65u

(42) Oijevaarsbek met twebl. Steeltjes , ge» IW
zwollen Kelken en geheele Bloemblaadjes: AF^fi

Bolachtig beeft, groeit in Engeland, zo wel als
in Italië, daar de andere, die ook een dikken £1^°*
knobbeligen Wortel heeft, haare Groeiplaats
heeft. De Steng van deeze wordt fomtyds een
Elle hoog; de Bladen zyn rondachtig gehoekt
en diep ingefneeden , doch niet zo fyn verdeeld
als die der andere. Zy heeft fierlyke paérfche
welriekende Bloemen,

f43) Oijevaarsbek met eenzaame Bloemfteel- xtxiu
tjes tegen de Bladen over ; de Kelken eenu ^nker,
germaate gebaard; de Steitg opjlaande; de
Bloemblaadjes gegolfd*

(44) Oijevaarsbek met tweebl. Steeltjes, dub* xuv.
beid, tegen de Bladen over; de Steng 'uit- £Sb
gebreid; de Blomblaadjes onverdeelde

(42) Geranium Pcd. hifi. Cal» inflatls , Petalis integris,
Stylo longisfimo &c. H. Cliffl R. Lttgdb, Burm. Ger. K.
1©» Geranium Batrachioides odoratum. C* 15. Pin. 318. Mo*
Eis. Hifi. II» p. $14* $, '4. T. 16. f. 15. Ger. Batr. long,
xad, o.doratum. J. B. III* p» 477»

(45) Ger. redunc. foiit» oppofltifoliis' &c. Jac^. FiW»
I2i, GouAN Mmp. 341- 3.50. N. j. ÜURM»

G?r, N. 11» Batrachic !d httffitirai Fl. atro - rubente. C. B,
™*« 3*18-

(4*) Ger, red. bifiorls oppofitifbhig geminis KlHi

(45)

B 1

M. Osei,, x. Stcs.

!2o Emkelbroederige KrüidêW.

(45) Oijevaarsbek met tweebl. Steeltjes en
Bladen overhoeks ; de Bloemblaadjes omge*
boogen , gefnipperd, zo lang als de fiom*
pe Kelk.

(46) Oijevaarsbek met tweebl Steeltjes, uit*
gerande Bloemblaadjes , en de Stengbladen
driekwabbig , onverdeeld, Zaagtandig^van
onderen glinfterende,

(47) Oijevaarsbek met tweebl. Steeltjes en
vyf 'kwabbige Bladen ; de Kwabben in 9t
midden uitgebreid : de Bloemblaadjes twee-'
kwabbig en Netswyze geaderd.

De Bynaamen wyzen de voorn aam ft e byzon-
derheden deezer Soorten aan , door welken zy
meest uitmunten. De twee eerften hebben de
Bloemen donker paarfcb of bruin 5 de volgende
fterk omgeboogen (*): de vierde Knoopige Sten-
gen;

Dïïï. N. 7. Ger, phamm live fuscumPetalisreffexis.TouBNF,
hifi, 267. Ger. Mont. fiiscum. C. B. Pin< 318. Ger. fus«
cum. Lob» Ic. 663.

Xt$) Geranium Ped. bJfl. Foliisque alternis &C. Ger* FL
purpureo refiexo Italicum. Barr. U* 39*

(46) Gfr. Ped. bifl. Petalis emarginatis &c. Gouan Monip*
341. fl. 343. R. £*g<#. 350. N. 2. Burm. Ger. N. 7.
Ger. Nodofiun. C. B. Pitf. 3 18. Ger. raagn. Folio trifido,
J. B. Hifi. III. p. 478» Ger. $, 6. Plateau. Clus. Hifi. II.

p. IOX.

(47) Gfeft Ped. bifloris Foliis quinqaelobis &c. Burm. Ger*
N. 6. Ger* Romanum verficolor f. ftriatum. MQRis. Hifi*
II. p. 516. S. 5» T. 16. f. 24.

(*j De Verfcheidenheid van vlakte of oiBgeboogeneBIoe*

men

IV.

Afdeel

XVII.

HooFDr

XLV.

Geranium
reflexum.
Omgeboo-
gen.

xLvr.

Nodofuni.
Knoopig.

XLVII.
giriatam.
Geftreepr»

Monadelphia. ar

gen ; de vyfde geftreepte Bloemblaadjes. Het IV;
geen Omgeboogen heet, komt in geftaltezeer A™*J#U
overeen met die bekende Tuinplant , met don- Hoofd*
kerpaarfche Bloemen, natuurlyk groeijende opSTÜK*
de Ooftenrykfe en Switzerfche Gebergten. Deö"Wr,*#
andere Soorten groeijen in de Zuidelyke deelen
van Europa. Het Knoopige is in Provence en
Languedok gevonden. Dit beeft de Bladen drie-
deelig , terwyl die der anderen vyf of zes-
kwabbig en als gepalmd zyn. Het Geftreepte,
dat in Italië huisvest, heeft een bruine Vlak
aan ieder hoek van 't Blad > op de bovenzyde»

(48) Oijevaarsbek met tweebl. Steeltjes, by- xlviit.
na Schüdvormige vyf kwabbige > 'in!n^g^ivatiZm
Zaagtandige Bladen : de Steng opgeregt ; Bofchig.
de Bloemblaadjes uitgerand.

(49) Oijevaarsbek met tweebL zeer tangeneer* xux.
geboogene Steeltjes , geheele Bloemblaadjes Salu^£e'
en vyf kwabbige ingefneedene Bladen.

(50)

men hingt hïer van den Ouderdom af, zegt Haller , Hijl.
Stirp* Helv. inchoata. p. 404.

(48) Geranium. Ped. bifl. Fol. fubpeltatls , quinquelobis
&c. Ft. Lapp. 266. Suec. 572* Oeö. Dan. 124. //. CUff*
344. K* Lugdb. 3j?. GOUAN Monsp. 342. BURM. Ger. N.
12. Ger. Batrachioide$ Folio Aconiti. C. B. Tin. 317. TouRNf.
Iftfi* 266.

(49) Ger. Fed. bifl. Jongisfimis declinatis &c. Am. Acad.
IV. p. 323. BüRM. Ger. N. 13. Ger. Sanguineum majus.
Bfsl. Eyjï. Vern. I. T. 9 f. 2. Ger. Batrachioiöes Paluftre
Tl. Sanguïneo. Dsix, App. ff. EUb* ISO. T. 134.» £
Hall. Öpusc, 109.

B 3

II. BEEt. X, StüK.

%2 Enkelbróedeiuce KRÜÏDEff,

lV« (S°) Oijevaarsbefc met tweebl Steeltjes ,bym
A™"L* Schildvormige vecldeelige rimpelige fpitfe

Hoofd- Bladen en geheele Bloemblaadjes.

STUK.

u Deeze drie Soorten behooren tot het Kruid *
QFÏ*™i. dat min Gsr' Batrachmdes noemt, als veel naar
vddig. de Ranonkels of naar de Aconieü gelykende
door het Loof , welks figuur en verdeeling het
'grootfte onderfcheid maakt. In onze Provinciën
fchynt 'er geene te groeijen , maar in de mid-
delfte en Noordelyke deelen van Europa, enio
Switzerland , komen sy allen voor* Op Ysland
zelf valt de eerfte en derde : wordende van het
Volk aldaar met de eerfte Violetkleur geverwd (f )*
De mi Jdelfte is zo gemeen niet in Europa : rnea
viedtze echter ook in DuitfchlaDd , en in Rus-
land nam de Heer D. dé Gorter dezelve in
vogtige Bosfchen en aan Oevers der Rivieren ,
overvloedig waar. De Bloemen zyn bleekrood,
paarfchachtig of Bloedkleurig , dat is donker
rood* Een aanzienlyken Tak daar van heb ik
uit Japan bekomen , welke met de Afbeelding
van Dillenius volkomen ftrookt.
Deeze Soorten zyn naar de Groeiplaats ge-

(50) Ger. Ped. bifl. Fol. fubpeltatïs &c. Fl. Suec. 573.
HALL* Helv 5<57» KKAVI. Aufir. 203. GOUAN Mcnsp.l^i.H.
Clijf. K. Lugdb 350. BuBM. G*.r. N. 16, Batrachioides Gratia
Dei Germanorum. C* B. Pin* 3*8. Ger. 3. Batrachioides
majus. Clus» Hifi. ii. p. 100. Dqd» Pempt* $3. Lob. /*>

(|J HALL» Heh. inshoata. p* 403.

MONADELPHIA. a$

bynaamd. Zy groeijen met Kruidige Stengen , IV.
in Takken verdeeld , omtrent een Elle en fom- A*£y^
tyds hooger , ten minfte de eerfte, die men Hoofd-
meest in Bosfchen aantreft. Deeze komt fom wy-6TUK#
len met witte Bloemen voor ; de laatfte^ die de Dnandriat
gemeenfte is , en ook wild groeit op de Berg-
velden in Languedok en Provence, heeft blaau-
we Bloemen, en deeze is oudtyds als een voor-
naam Middel tot Geneeziog van Kankers > Knoest-
gezwellen, Wonden en Zweeren , gebruikt ; waar-
om zy den naam heeft van Gratia Dei, dat is
Godsgenade , der Daitfcheren* Zulks werdtaaa
een Ballamieke hoedanigheid s daar in huisves-
tende, toegefchreeven.

Oijevaarsbek met tweebl. Steeltjes, uiU lx.
gerande Bloemblaadjes en eenigermaate J^^«».
Schildvormige Bladen , die in zeven drie* Veiziivcrd.
deelige Kwabben gedeeld, en met een Fin*
weelachtige Wolligheid bekleed zyn.

Op de toppen van den Baldus -Berg, in 't
Veroneefche , groeit dit Verzilverde Oijevaars-
bek, dat een overblyvend Plantje is, gelyk de
voorgaanden, maar klein en teder, byna onge-
fceeld • hebbende paarfche Bloemen.

($:) Geranium Fcd. bifl. Petalis emargïnatis &.Q***Am.Aca&>
IV. 324. BustM. Ger* N. 8. Ger. Argcnteum Alpiimm.C.
B. Fin. sis. Pjluk» Pbyt* 186. N. 3. longius Radicatum.
PON. JBald. 34 n T. 342» SEG. Ver. I. p» 471» T. 10. Ger*
Arg. Moatis Esldi. J. B. Hifl* llh p« 474.

£4

II. Eeu» 3» Stuk»

$4 ENKEfctsROEDERICE KRUIDEN*

IV.

Afdeel

XVU.
HoOFD-

LIT.

Geranium
Macuia-
turn.

Gevlakt.

UIT.

Pyrenai-
turn.
Pyre-

neeich»

(5a) Oijevaarsbek met tweebl. Steeltjes, em
gegaffelde opjïaande Steng , vyfdeelige in*
ge/nee dene B laden 5 de bovenjten ongefteeld*

In Virginie en Karolina groeit deeze, die de
Stengen twee Voeten hoog, een dikken knob-
beligen Wortel en paarfchachtig blaauwe Bloe-
men heeft* *

(f3) Oijevaarsbek met tweebl. Steeltjes ; de
onder Jle Bladen in vyfveeldeelige Kwabben
gedeeld en byna rond ; de bovenjlen drie*
kwabbig : de Steng opjiaande*

Dit Pyreneefche Oijevaarsbek heeft lange ,
verfpreide, leggende Stengpn en Bladen als ge*
meld is * rood gerand. De Kelkblaadjes zyn aan
de tippen rood geklierd : de Bloemblaadjes eens
zo lang als de Kelk, paarfchachtig: de vyf bui-
tenfte Meeldraadjes korter met misdragtige
Meelknopjes : de Zaadjes langwerpig met een
lang Snuitje , zo Doktor G £ r a r b op de Berg-
velden in Provence heeft waargenomen*
Arahkum. Of men deeze Soort in de nieuwe bt fchry ving
Axabifch. van Ysiand met Geranium Montanum y dat ik

on«

(51) Geranium Ped, bifl. Caule dichotomo ere&o &c.
GRQN. Virg. ioi. BuBM. Ger. N. 17. Ger, Batr;achioides
Araer. maculatum &c. Dill. Eitb. 1%%. T, 132. f, 159*

(53) Gsr* Pcd4 bifl. FoJ. inferiotibus quinqae • parrito mul-
tifïdis rotundaris &c. Huds- Angl. 165. Geranium Columbt-
iium Pyr. perenne maximum. Tournf Inft, 16%. Ger. Ped.
bifloris Fol. mult fidis, Liciniis obtufrs inarquahbus , Peralis
bifidis. BlïRM. Ger. N. 25. Ger» Prov» p« ^4. T. sM. 2,

ftloNADELPHlA. 25

ónder de opgegevene Soorten van LinnjEüs IV*
niet vind, bedoele blykt my niet; dochA™*fu
het zou kunnen zyn ; alzo meer Planten der Hoofd,
koude Bergtoppen in het Zuiden , met die van ■Tülc#
1 Noorden gemeen zyn. De Heer Forskaö L&#«di*
vondt in Yemen een Geranium , dat hy Ara-
bicum tytclc, met tien vrugtbaare Meeldraadjes ^
twee Bloemfceeltjes en ronde ingefneedene Bla-
den, draagende witte of roede Bloemen. JHy
zegt niet, of het een overblyvend dan jaarlyks
Kruid ware. Men wiefch,met deszelfs Afkook-
zel in Water y het Hoofd , tegen Hoofdpyn 3
onder de Arabieren (!)♦

E> Annua. Jaarlykfe. Met tien geknopte
Meeldraadjes en tweebloemige Steekjes.

(54) Oijevaarsbek met tweebl. Steeltjes, uit- LIV

gerande Bloemblaadjes , Jiekelige Zaaddop- Geranium

jes en driedeelige Spruit blaadjes ,in 'tmid- /Jm"%

den geknot. bo- c

0 heemfch»

Bovendien heeft deeze Soort , die uit Bohe*
Uie , zo men wil , afkomftig is , nog deeze by-
zonderheid, dat de Kelken gebaard zyn, vol-
gens den Ridder 5 met drie of vyf Ribben. Het

is

(*) OloïSEN. Befcbr. von Tsland. 1775. p« 237.
(X) Flor. AZgypt. Arab. p. 124,

(j4) Geranium Ped. bifl. Fet. emarg. Anlüs hïttls &c,
Am. Ac. IV. p. 323. Burm. G?r4 N. 34. Ger. Earrachioides
Bohemicum, Dlix. Ehb. isp. T, 135. f- 160. Ger. Batr*
minus annuuro. Mokis, Hifi* ïïi p. $iU S. 5» T. ïj. £ s*

B 5

II. DEHL. X, STUS»

Enkelbroederioe Kruiden;

IV. is een Lymerig ruig Plantje 5 dat Stengetjes fchïet
AxviuL#van ééu of anderhalven Voet hoog en blaauwe
Hoofd- Bloemen heeft. Na 't bloeien worden de Steel-
*TÜK- tjes en Kelken rood , de Zaaddopjes zwart* De

Spruitblaadjes hebben de figuur der Bladen vaa

den Tulpebooffi.

lv. ' (5J) Oijevaarsbek met tweebl Steeltjes y en
Kobtrti^ Haairige tienhoekige Kelken.

Roberts. Niet alleen op de Rotfen der Noordelyke
kr«id. deelen van Europa , gelyk Linn^us zegt ,
maar ook op die der middelfte en Zuidelykfte
deelen 3 en bovendien op Muuren y Steenachti*
ge Gronden, in ruigte en Wüdernisfen , komt
deeze Soort , in onze Nederlanden en elders voor.
Men noemtze 'er Robbertskrtiid , naar de© La-
tynfcHen naam 5 in 'c Franfch Herbe a Robert $
in 'c Engelfch Hierb Robert , in 't Hoogduitfch
Ruprechts - Kraut , of ook Schartenkraut en
Klem Scholwurtz. Het heeft die benaarningniet
van den vermaarden Franfchen Rodkrtus ,
doorwien hetzelve, benevens veele andere Krui-
den , zo door hem als anderen getekend, in
Plaat P' bragt is maar van eenen St. Ro-
bert of Rupertus, wegens de uitneemende krag-

ten

(5 5* 6e nium Vei. bifl. Calycibus Pilofis decera - angula-
tïs. Mat. Med 3 3 <s GcRr Belg. Jpp. KRAM. AuJït. 203*
Fl. Sta:. 5^8 , 619. Güuan Monsp. \*,z. Ht Cliff. 34*. R.
Lugdb. 3ji. Ge-anium RViert piimtim C. B. Psn4
Ger. Rohertianum DOD. Pempt. 6%. LOB. Ie. 6$7*

(*) ROSE&TI Icon* flar% in Qaazto. Paris.

MONADELPHIA. 27

ten daar aan toegefchreeven* Ondertusfchen IV.
komt al die Roem byna daar op uit, dat hetAFj**L*
een goed Middel is voor in en uitwendige K wet- Hoofd-
zuuren , inzonderheid in Pappen of StoovingenSTÜK# #
opgelegd zynde, als wanneer het ook dient omDe"ndt**
het Water af te dryven , Gezwellen te doen
verdaan en tegen de Roos of 't St. Anthoni's
Vuur. Het Afkookzel in Water of Aftrekzei in
Wyn geneest de Barften in Lippen en Tepels 9
en dient tot JBloedftemping. Sommigen hebben
het ook tegen 't Scheurbuik en de Kanker aan-
gepreezen. Het is fterk en Bokkig van Reuk t
overtreffende in hoedanigheden dc andere Soor-
ten.

Het is een laag Kruid 5 hebbende de Bladen
Vinswyze , doorgaans in drieën en dan verder
in vyven ongelyk verdeeld, glad of ruig, fom-
tyds roodachtig , de Bloemen paarfch of wit.
De Kelk is Haairig, en van de vyf Blaadjes ,
waar dezelve uit beftaat , zyn twee met drie
Kielen , één met twee en twee met ééne Kiel ;
datdenzelven tienhoekig maakt. Het groeit ook
in gelukkig Arabie, zegt Linn^üs.

($6) Oijevaarsbek met tweebl. Steeltjes, Pie- lvl

f»/i* Geranium
' luclium*
Glanzig*

($6) Geranium Ped. bifl. Ca!, pyramldat is angalatis $cc
Jt. GotbU 228. FL Suec. 574* OED. Dan. 213. KRAM. Au/Ir*

$03. GoüAN Monsp. 34*. üURM.^r. N. 19. Ger. lucidara
Saxatile* C. B. FU, 318. Ger. Saxatile. Thal. Herc 44. T-
5. Ger. rorundifoU Saxatüe momsmum. Col. Ecphr» h p*

11%. T* 137.

II. Dssi, xt simt

Knkelbroederïge Kruiden;

IV» ratnidaale hoekige y verheven - rimpelig*

AxvJ|i,u Kelken en vyf 'kwabbige ronde Bladen.

JtukT °P Steenige plaatfen en Gebergten groeïü
^*«L*.deeze, die van de Glanzigheid der Bladen haa-
ren bynaam heeft , door geheel Europa. Zy heeft
kleine paarfche Bloempjes , wier Blaadjes , zo
wel als in de voorgaande onverdeeld zyn.

vnu (57) Oijevaarsbek met tweebl. Steeltjes en

G*rmoi™ Blaadjes overhoeks , by de Bloemen; wier

zagtbia- Blaadjes tweedeelig zyn: de Kelken flomp:

dlg* de Steng byna regtopjlaande.

lviiï* fs') Oijevaarsbek met tweebl. Steeltjes ge*
Caroimia- baarde Kelken * tweedeelige Bladen , ruige
Karoli- Zaaddopjes en uitgerande Bloemblaadjes.

(59) Oijevaarsbek met tweebl. Steeltjes, die
Coumbi- langer dan het Blad zyn, vyfdeelig veel-

" Duiven* deelige Bladen , gladde Zaaddopjes en ge»
Voeu baarde Kelken.

Dee*

(57) Geranium Ped. bifl. Foïiisque Fkralibtis alrernïs &c.
GOUAN Mo isp* 342. FL Suec. S77* GORT. Belg. 199.BURM.
Gzr. N. 21. Ger. 21. Ger. Ped, bifloris, Fol. fparlis Reni*
formibus &c. Hall. Hetv* 366. Ger. Columbinum villo-
fuiri, Petalis bifids purputcis. VAILL. Paris 79. T. 15.
f. 3.

(58) Gf. Ped. bifl. Calycibas Ariftatis &c. Burm. G?r9
N. 24* -RON, PJrj, 100. R. 35 !♦ Ger. Col limbi-
nu ra Carolinum 6cc, Dill. JE7r£. f. 162.

(59) Ped. bifl. Folio lcngioribus &c. Gort.

Ï99. GOtfAN Afomp. 343. KRAM. ./4a/?r. 204. F/. Suec. S7**
€IR Frn% 434. HALL. ifo'v. 307. TAiLL. Paris , 79. T.

num
K

nilch.
1

Co
nam

M O M A B E L F H l a: fi$

Deeze drie Soorten behooren tot het Kruid, IV;
dat men Daivepoot of Duiven - Foet noemt , A™^;
wegens de figuur der Bladen , die byna rond Hoofd*»
van Omtrek maar ingefneeden zyn* De eerfteSTÜK*
en laatfte groeijen alom in Europa, en komen Dscandti®>
ook in onze Nederlanden wild voor : de mid.
deltle groeit natuurlyk in Karolina en Virginfó.
De eerfte , die eene opgeregte Steng heeft > munt
uit door de zagtheid haarer Bladen , de gezwol*
len Kelken en dat de Stoppeltjes tweedeelig zyn :
de tweede heeft de Kelken ruig gebaard en ryp
zynde rood ; met zwarte Zaaddopjes daar in :
de derde heeft zeer lange Bloemfteeltjes en de
Kelken grootelyks gebaard en groot. Allen zyn
het laage Kruidjes, met de Stengen veelal langs
den Grond verfpreid*

(60) Oijevaarsbek met tweebl. Steeltjes 9 ge- ex.
baarde Kelken , geheele Bloemblaadjes , Ge\n?Mum*
rüige Zaaddopjes en byna gevingerde Vin* Qvï%%
deelige Bladen.

Dit Kaapfche heeft Draadachtige Stengen,
aan de Knoopen met Borftclige Stoppeltjes be-
zet* In fommige Monfters komen de Steeltjes
vierbloemig voor , gelyk men dezelven by den

Heer

(60) Gsranïum Ped. biflori* , Cal. Ariftatis &c. Am. Acai.
VI. Aft. 26. Ger. Ped. bifl. Fol. muitipartitis. R. Lugdb. ajrf.
N. ii. Burm. Ger. 26. Tab. u Ger. Afr. tenuifoliunt.
Pluk. Thyt. \%6. f. 4. Ger. Afr. Fol. Pulfatili* infra Argcn-
teo 9 Hl. albo, BOERH* Lugdb. I. p. z6$*

30 EnkecbhoïdEïii ge Kruiden

ÏV. Heer Burmannus afgebeeld vindt. De Bia*

AxTiu" den hebben vaa ^eren eene Zilverachtigs
Hoofd- Wolligheid*

stuk Behalve het Duiven- Voet en het Zagtbïadi*
Tienman* ge oijevaarsbek , valt ook hetMaluwachcige,
het Zeekants- en Zeegroene, onder de Kaap-
fche Planten.

(60 Oijevaarsbek met tweebl. Steeltjes ; de
Bladen eerst in vyven, dan in drieën ge*
deeld ; de Bloemblaadjes uitgerand en niet
langer dan de Kelk ; de Zaaddopjes ruig.

Oijevaarsbek met tweebl. Steeltjes ; de
Bloemblaadjes byna geheel , niet langer
dan de Kelk; een leggende Steng en Nier*
vormige ingefneedene Bladen.

(63) Oijevaarsbek met tweebl. Steeltjes; uit*
gerande Bloemblaadjes , neergedrukte Steng
en Niervormige gepalmde Liniaale fpitfe
Bladen*

Dee«

{61) Gsr. Ped. bifloïl* Fol, quinquepartito - trifidis &c.
COUAN /donsp. 343. FU Su9c. II. 611. Get* majus FoL
imis longfi ad Fediculum diviüs* Mor» S. 5* T* 3* £»' 3«
VAILL Par. T. 15. f. 2.

(6i) Ger. Ped. bifl. Pet* fubintegiis longït. Calyds &c.
GORT. Belg. 200. GOUiN Monsp. 343- KRAM. Auftr. 204.
H. Ciiffl 344. Mk Suec. 57$. R. Lu%ib. 351. N. 9* Ger.FoL
Malvs rottmdo. C. B. Pin. 31 8. Gtu Columbinum* V'aill*
Paris. 79* Ti *S» £ I. Pes Colarubiims. DoD* Pempt, 61.
XOB* lf« 6$g.

(63) Gcr* Ped. bifl. Pet. cmarginatis &c. Bürm. . N. 23.
Columbinum humile &c. Raj. III. p. 3*9. T* id. f. 2.

Q<%> QqU tcmüus lacinittiuxu C 2« /fei SiS. JPrWr, 138»

LXÏ.

Geranium
diifeïïum.
Verdeeld.

LXII.

Rotundifü'
Hum,
Rondbla*
dig.

lxiii,

Pufillum.

Zeei
klein.

M o nAd e l f H IA 3t

Deeze drie komen of overal of in fommige IV.
deelen van Europa voor. De Rondbladige ook xnu
in ons Nederland, aan de Wegen op Zandige Hoofd*
plaatfen, Deeze is het eigentlykeDamrc- Voet, 3TUK*
in 't Franfch PM de Pigeon, in 't Engelfch Do-2*""***
vesfoot > in 't Hoogduitfch ook Schart enkraut
genoemd wordende. Niets gemeener dan 't zel-
ve aan de Wegen in Switzerland ,zo Hall er
fchryfe Elders komt het op Bouwlanden voor.
Hier onder vallen Plantjes zo klein, dat menze
byna voor de laatfte Soort, die in Engeland en
Vrankryk waargenomen is , zou houden. Alle
deze hebben zeer kleine Bloempjes en dus wei*
nig aanzien. De Zar»ddopjes van het Kleine
krullen met hunne Staartjes aan de Punt van den
Styl om , gelyk in eenige andere Soorten. De
Stengen van het Rondbladige of Groote Dui-
ven - Voet zyn fomtyds een Elle lang*

.F. Uniflori. Eenbloemige.
Met tien geknopte Meeldraadjes.

(64) Oijevaarsbek met meest eenbl Steeltjes , ixnr.
de Bladen fpits vyfdeelig ; de Blaadjes Vins* GlhTrit?m.
wyze verdeeld. sibenfeh.

In Siberië is de Groeiplaats van deeze Soort ,
die verfpreide Stengen van een Vo?t, mee Bla-
den als gezegd is , heeft > geevende de Stengen

uit

(64) Geranium Ped (abunïftaris » Fol. quinqse - partitis
acutis , Folialis pinnattfidis. fiüftM. G??, N. & J&cq. Rtru
T. 19.

3& ENKEtEROEDERÏGB KrUIDER»

, IV* i uit ieder Mikje een lang Bloemfteeltje metwit«=
AxvuU te paarfch geftreepte Bloemen in vyfbladigé
Hoofd- gebaarde Kelken.

STUK»

lxv. (65) Oijevaarsbek met eenbl. Steeltjes; de

Ges7n£%- Bladm eerst in vyven , dan in drieën ge*

**um- . deeld* van omtrek rond.

Bloed- *

Mcms* Op drooge belommerde Velden in Europa 9
meest in de Zuidelyke en Bergachtige deelen,
komt deeze voor , die het Bloedkleurig Oije-
vaarsbek is van C l ü s i ü s , groei jende , volgens
hem, in alle Hakbosfchen van Opper- en Ne-
der-Ooftenryk , als ook op hooge Grasvelden.
Het heeft de Steugen , zegt hy, zeer Takkig
en Knoopig, ruig en van boven , aan de Zon-
zyde , rood of paarfchachtig : de Bladen als
gezegd is; vyfdeelig, met de Slippen meest in
drieën , doch ook fomtyds enkeld of in tweeën
gedeeld ; ruig , van boven groen 5 van onde-
ren witachtig : de Bloem zeer groot, bynaals
een Veldroosje , rood van Kleur: de Zaaddop-
jes krullen zig om* Het heeft een dikken rood-
achtigen Wortel en is ook van eene famentrek-
kende hoedanigheid»

(66)

(6$) Geranium Ped. uniflorïs Foi. qirnque - partit>$ tri?
iSdis &c. Bürw. Ger. N. 3* Ger. Pcd. fïmpl. uniflon's.
Hall. Helv. 36$» Ft. Suec* 571. ICkam. Auflr. Z04. R»
Lugdb. 350. GOÜAN Monsp. 343* Ger. Prov* 435.
Ger. Sanguincum uiaximo Flore. C. B. Pfo% 31 8. Ger» 7.
Haeraatodes. Clus» Kift* II. p. 20a. fi9 Ger. Hasmat. Lan*
caftrienfe. Diu.. Elib. f. 163.

|M Ö H A B E L P It I i; 3$

(66) Oijevaarsbck met eenbk Steeltjes ; dé tfi
Steng Vleezig met Knoopjes en eenzaame A*xviu*
gejlrekte Doornen* Hoofd*

STUK*

Een zonderling gedoornd Knobbelgewas 5 dat hxvh
niettemin een weezenriyke Soort van dit Ge- G"™™m
flaebt is* maakt deeze Kaapfche uit, welke de/*"*
Kidder befebryft ak Heefterig en Sappige met ^ °
een Houtige Doorn uit ieder Knobbel; de Bla-
den ovaalachtig, mee Klierige Stippen: deKelfe
vyfbladig en onder de tippen gebaard als in de
Europifchen, naar welken dit Geranium ook in
Vrugtmaakende deelen gelykt*

Dit heeft de Ridder derhalve geoordeeld, zy*
ne plaats ce moeten behouden , mettegenfiaande
de Heer N. LBürmannüs hetzelve sóhttë
tot een ander Geflagt betrekkelyk te zyn * tó
wel als het GrootbloemigB (*) , thans dö'or L t »-
isvi uitgemonfterd. Dit^naamelyk^ verfchiit
van de overigen * door een eecbladigen üitge-
breiden , aan den Voet niet Pypachtigett Kelk*
gelyke Meeldraadjes en vyf önderfëheiden Stam-
pers , niet tot een Snuit famengegroeid. Öok

heb*

(66) Geranium Ped. uni/1. Caufe Carnöfö nocïulofo 9 Spi*
nis folitariis flri&is. Mant. pg4 Gcr. Spin & Nodofum , FoU
reflexis. Burm. Afr. 8i* T. 31* Gèr. Ped. fimpK iini£.
BUKM. Ger. N. 2.

(*) C3er. Grandiflomm. Sp, Plant* II. N. $7i Gér. jFrüfé
'ncanuixi, Flore magrao luteo dentatOt Burm* Afr* 88. T*
34» $ & BURM. G<?r. N, I*

c

11. DEBL. Xt

34 Enkelbroederige Kruiden.

IV* hebben de Elsvormige Vrugtbeginzels naauwlyks
AxvilL een b,yfc van Styl en ^dcrs Stempel is Wratach-

fiOOFD' tïg (i).
STUK.

Twaalf- PENTAPETES.

Tot de Twaalfmannigen is dit Geflagt be-
trokken , waar van de twee laatfte Soortenreeds

»wtXc D»!t onder de Boomen befchreeven hebbende*, my

lil. Sr. 014 * , ... f

133. thans de eerite nog ftaat te befchryven., als

i. 1 O) Pentapetes met Piekswys* Lancetvormige
Ttntaptm Zaagtandige Bladen.

pboemcea. 0 ö

Roodoloe* 4

m,'êc- Naar 't Mottekruid zweemt deeze taamelyk»
wat de Geftalte aangaat , doch de Bloem en
Vr ugtmaaking doetze nader komen aan de Heemst»
Het is een fierlyk Kruid, met groote hoogroo*
de Bloemen y dat hier in de Hortus , omtrent
honderd Jaar geleeden , is geteeld geweest en
naar die Plant in Plaat vertoond door den be-
roemden Commelyn» De vermaarde Trew
bragt het ook in 't Koper, 't KruH dat by Rum*
phiüs , onder den naam van Godlooze Bloem 5 is
afgebeeld , (dus genaamd zynde , om dat de

Bloem &

(f) BüRM. Fu Cap. Pródr. p. 19.

fi) Pentapetes Fol. Haftato - Lanceolatis ferratis. Mill*
Di#. T, 201. Alcea Indica lucido haftato folio. Pluk. Pbyt>
T. 255. F. 3. Blattaria Zeylanica Flore ampio coccineo. COMM»
Hort. I. p, ir. T. 6. Flos impius. RumPH. Amb* V, p. 2S8.
T. iqo. f. 1. Sjasmin. Hort. Mat. X. p. I. T» I« TRJRW'
R*U 7* T* BUBM* FL Ind% 144.

M o n a t> e l v u i a: ss

Bloem, als den Hemel niet durvende aanfchou-
wen, (leeds nederhangt of zydewaards geftrekc ^"L*
is5-) fchyotmy hiervan grootelyks te verfchillen. Hoofd-
Dat in de Malabaarfe Kruidhof voorkomt, ge-$TOT#
naamd S jasmin of Oostindifch Mntekruid
hadt brcede Hartvormige Bladen , als die der
Brandenetelen , zeer Haairig op lange Steelen,
en eene groote Meniekleurige Bloem»

Thans komen wy tot de Veelmannigen , dat
is die twintig en meer Meeldraadjes hebben,
onder de Enkel broederige Kruiden, en daar in
allereerst tot het Geflagt van

S i o a. Hoorn - Heemst.

Hetzelve bevat verfcheide uïtheemfche Plan.
ten, die wegens de Bloem naar de Heemst of
Maluwe gelyken , doch wier Vrugt doorgaans
met Hoorntjes is bezet , beflaaode uit ver-
fcheide famengevoegde Scheedjes , die ieder
een enkel Zaad bevatten. Üe Kelk is enkeid
en gehoekt , de $ty\ veeideelig. Een- en twin-
tig Soorten komen in 't zelve voor , zynde
meestal Jaarlykfe of Zaay - Gewasfen 9 naa-
nielyk.

(i) Hoorn • Heemst met langwerpig Harivor* h ■

opmofd*

fi) Sida FoL Coïdato - oblongïs ferrAtis&c. 3jfi4 nat. XIL jj^***1"
Gen, 837. ^Z- XIU* p. 517. H Ups. \99. Fl. ZeyU 254.lt.
Lu*db- 349. H. Cliff. 34*' Bübm, FL Ind> 145, &c. Akej
Carpini folio , Amer. Fmtescens &c. Gomm* Hort* h p.

C % ti

II, Deel*. X« STÜK»

36 Enkelbroêcerige Krüidek;

Afdeel; mige Zaagtandige Bladen, BorfkligeStop.

xvir. feitjes en byna gedoomde Oxelen.
Hoofd-
stuk. CO Hoorn -Heemst met rondachtig Hartvor-

~® mfen f B"tlige «» *y-

witte* *w drtedoormge Oxelen.

De eerfte van deeze twee fchynt nader de
Smalbladige Silaguri van Ru mphius te zyn,
dan dat dit Kruid behooren zou toe bet Geiten'
kruid der West in dien , welk men aldaar voor
Thee gebruikt *. Immers het heeft een Pylaar-
v.STi», tje, dat de Meeldraadjes draagt, in * midden
van zyne geele vyfbladfge Bloempjes. Het is
een Heeftertje van eenige Voeten hoog; de an-
dere een Jaarlykfch Kruid, van de Wollige
witheid der Bladea zynen naam heeft, die aan
t end niet fpits maar rond zyn , de Bloemen wie
met paariche Stempels en de eaden derBiadftee-
len paarfchachug*

nr. (3) Hoorn- Heemst met Ruitachtig LanceU
Rhonbif*- vormige Zaagtandige Binden, de Oxelen

Kuitbiadi- emigermaate tv/eedoomig.

3. T. 2. AJthaa Virg. bidens &c. Pluk. Alm. z$. T, 9. f.
6é Malva Ulmifolia leminc dupaci Rofho. Touhnf. Inft
S>6* Sitagutium. Rumph. Amb. Vi. T. 18. f. 2.

(2) Sida Fol. Coidatis fubrotandis &c. .Malva bicornfs
Sanguifbib* folio villofo & glabro. Dill. Elib* f. 210. Ai-
thxa Roftiata Cormajidelieniis &c« Plck. 20. T. 9.
f. 3.

(3) SiJa Fol. Lanceolato-Rbomboidibus ferratis &c. /i,
CUg. 346* R, 349* Fl> ZeyL 252. Gkqn. JPty^ JOi
Malvinda unicomis , folio Rhombolde , pereimis. DlLL*
Eltb. z\6. T* 172* f. ziz. T* 18. f.

MONADELPHIA. 3?

(4) Hoorn - Heemst met rondachtige , geplooi-

de 1 Zaagtandige Bladen. xnu *

n Hoofd-

(5) Hoorn- Heemst met Wigvormige Jtompe ,STUK.

Zaaztandige* van onderen Wollige Bladen, iv.

ö ö Sida Alm-

De figuur der Bladen onderfchcidt deeze ,al ^tbhdige.
temaal, gelyk de twee voorigen, Oostindifche v.
Planten, hoewel men de Gedoomde ook aandeft*^j£*
Kaap en in Noord- Amerika, de Ruitbladige indige.
de beide Indien aantreft, Deeze is Heefterig
en overbly vende , zo wel als de Elsbladige,die
zeer naby komt aan de volgende, welke tot hec
Silagoeri van Rümphiüs behoort. Zyn twee-
de Soort fchynt het Ruitbladige te zyn , welks
Bladen eenigszins fcheef voorkomen ; hoewel de
Heer N. L. B u r m a n n ü s die betrekt tot een
Spitsbladige Sida: want Rum pmuszegt zelf 3
dat de Bladen ftomp zyn. De Afbeelding, be-
ken ik, vertoontze wel degelyk fpits : doch het
fchynt my toe , dat zo wel in eene zelfde Plant,
als in byzondere , aanmerkelyke Verfcheidenhe-
den voorkomen. De Bladen , immers , aan de Tak-
ken en Plantjes, my onder den naam van Ruit-
bladige toegezonden , vertoonen weinig Ruit-

ach*

(4) Sida Fol. Orbiculatis pücatis ferratis &c. H* Clifi.s$6.
FU ZeyL 251* Lugdb. 349. Malvinda Stellata Aluifoii*,
Dill. FJth. f. au.

(i) Sida Fol, Cuneif. retufis &c. Althaea Indica latiorc fo-
lio Cordiformi. Pluk. Alm. t6. T. f. z. Siiaguriusa.

11. Deel. x. stuk»

§8 Enke&broeebrïge JECrshdek*

IV. achtigs en zyn byna Lancetvormig * diep gekar*

^xmU te^ 9 aan ^ end eeni8sz*ns rondachtig ; dus
Hoofd- veel naar die van de Theegelykende, zo RvhU
stuk. pHlüS te regt aanmerkt. De Stompbladige heeft
dezelven aan *t end zeer breed en uitgehoekt;
tusichen welken de Elsbladige als een middel-
flag uitmaakt. Deeze Planten worden gezegd vaa
eene verzagtende en rypmaakende natuur te zyn*
gelyk de Heemst,

vi. (é) Hoorn -Heemst met ovaak Zaagtandige
Sida cni& ftompe Bladen , kanthaairige Liniaale Stop*
Wanthaai- peltjes en gedoomde Zaaden.

rige.

vu. (f) Hoorn - Heemst met Hartvormige * Zaag-
Triquetra. tandize 3 eenigermaate Wollige Bladen en

Driekan- . rr. Y, °

^ge. driekantige lakken.

vhi. (8) Hoorn - Heemst met Eyronde Zaagtandige
jam*®* Wollige Bladen > naauwlyks gefieelde Oxel •

^jamaika* bloemen en vyf tweehoornige Zaaden.

fche,

ix. (?) Hoorn- Heemst met Hartvormige gekat*

^ymerigc*

(6) Sida Fol. ovalibus tetuüs ferratis 8cc. Am. Ac ad, V. p.
20I. Mal va minima mpina Fol. oblongis ferratis &c. BROWN.
Jam. 281. Mal va minor Betonica? folio &c. SLOAN. Jam.
96, Hift. I. p. 217» T. 137. f, 2.

(7) Sida Fol, Cord- fêrr. fubtomentafis» Sidq trifulcata.
jACq. ^wer. 25. Hifi. 195.

(8) A*^4t Fol. Ovatis ferratis tomen toüs &c. ./tfw. jIcaA.
V. p 40T. Sida humilior Fol. ovaüs feuatis. B&own. Jam*

2go.

(9; Fol, Coid, aenatis tomentofis &c. Mad.

M O NA D E L P H l A. 39

telde Wollige Bladen ; de Bloemen meest IV.
eenzaam ; de Zaadhuisjes zevenhokkig rond A^ vif L"
en plat. Hoofd'.

stuk.

In de Westindiën en op 'c Eiland Jamaika p0iyan.
in 't byzonJer, is do Groeiplaats van deeze
Soorten , uitgenomen de Driekantige , welke
de Heer J a c i N op 't Eiland St. Domingo
gevonden heeft. In de Keizerlyke Broeihuizen
te Wecnen is deeze eens Mans langte hoog
opgefchcoten ; de anderen zyn kleine of laage
Kruiden naar de Heemst gelykende; weshalve
Sloane de laatfte noemt Alcea met Pope»
lierbladen, die ruig en flaauw Zaagtandig zyn,

(10) Hoorn -Heemst met Hartvormige , iets x.
gehoekte* Zaagt andige, Pluizige Bladen, dlfïiia!''

Harcbladi*

Deeze Soort, die in Oostindieen aan de Kaap fie»
valt , heeft weezenlyk Hartvormige Bladen ,
met veele fyne Haairtjes > als PJuis 5 bezet.
Het is een Jaarlykfch Kruid 3 dat Dille-
niüs afbeeldt , onder den naam van Tweeïwor»
nige Maluwe met zagte Bladen , welke byna
rond zyn, en zodanig komt ook de Afbeelding

voorf

V. p. 402. Sida viscofa & vill^fa &c, Erown. Jam. 280.
Alcea P©puii Folio villofo leviter ferrato. Sloan. Jam, 9%,
llift, I. p. 222. T. 139. f. 4.

(10) Sida FoU Cordatis fubangulatis * ferratis villofis» M al-
va bicornis fiallotes folio molli* Dill. Eith. f. 209. Akhaea
Maderaspatana , fubrotundo Folio molli & hirfuto, muitipi-
lis, Pluk. Alm* zs^Ttiji. f. Eurm. FL hd* p. 147.
C 4

VU DlEL, X, STUS,

40 $NKE LBH0EDERÏGE Kft&IDEft*

IV. voor , welke Pluken et gegeven heeft vm
^xvaE.L 9ekere Heemst van Madrasf met zagte ruige
Hoofd- fterk gehaairde Bladen ; doch waar van aan-
jituk. merkelyk verfchilt de Heemst met Moerbejie-
Keiman- Bladm vaI1 pLUKENET (#)} met veel langer

dunner Bioemfteeltjes in de Oxelen* en dunner
Stengetjes, minder ruig, met ruuwe, niet zag-
%e Bladen, hqedanige ik* onder den naam van
Hartbladige, van Java heb ontvangen. Doch
volgens de aanhaalingen zyn ?er meer Verfchei«t
den heden van deeze Soort. De Katou-Urer^
van Malabar wordt in Afkookzel Pisdryvqn-
4e gezegd te zyn,

xu (u) Hoorn -Heemst met Hartvormige ee^i-
'heïiat*. " germaate Hoekige Wollige fdaden 3 Kroon»

dragende tjesbloemen en tweefnuitige Zaadhokjes»

xiï. (12) B oorn- Heemst met langwerpig Hartvorm
fbnxula» gefpitfte> Zaagtandige , van onderen

Gepiuim- Wollige Bladen » en Haair dunne zeer lan*
ge Bloemfleeltjes.

xw. (13) Hoorn-Heemst met Lancetswys' Hart-

J ren ran-
sige, (*) Altbaea Morifolla ïnd. Gr. ad. Fo^iorum finus Capku*

i:S fingulaiibus parvis. PLUK. Alm. T. 132. £ U
(11) Sida Fol. Cord. fubangulatis tomentofts &c Sida tnajoi

asfurgens fubfruticofa et fubvillofè. Brown. Jam. z% \ ?
(it) Sida Fol. Cordato - oblongis acurainatis &c. Am. Acad»

V. p. 401. Sida humiliot Ramofa teres &c. Rrown. Jam»

(13J Sida Fol. Cordato - Lanceohtis integenirois &c. 1%

M O N A D E h P H 1 4ï

vormige effenrandige Bladen en eene ge- IV.
pluimde Steng.

TT . Hoofd*

(10 Hoorn - Heemst met Hartvormige Zaag-srvK.

tandige , fiekelige Bladen en veelbloemige xiv*

gekropte Bloemjieeltjes aan 't end der Sten-

gen* Brandende*

De vier Soorten zyn op het Eiland Jamaika , .
in de Westindiën, waargenomen, hoewel de
derde ook voorkomt , zo 't fchynt , in Zuid.
Amerika en op Ceilon in Oostindie. De eerfte
ïs vry groot, de tweede klein van Gewas; de
derde heeft geheel ^Effenrandige Bladen , veel
naar die van 't Scammoneum gelykende, als
blykt uit de Afbeelding v$n Dilleniüs,
die dezelve uit Ceylonfch Zaad geteeld hadt.
Hier komt by een Soort met zeer groote Bla-
den en Haairige Stengen, van Plumier.
gevonden , hebbende insgelyks gefternde Vrug-
ten. De vierde, die de Bloemen bykans in roi>
de Hoofdjes vergaard heeft , is wegens de fte-
keligheid der Bladen gebynaamd. Behalve de

Ge.

&eyl. 25 1. Loefl. ft. 237. Lugdb. 349* N. et. Sidaerec-
ta glabra Sec, Brown. Jamt 2 go. Abutüon Periploae acu-
tioris folio, Fru&u ftellato* DlLL. EUh. 4. T. 3. f. 3. Al-
eea Onentalis Scammonei folio &c. Pluk. Alm. 17. T. 74,
f. 7. fi9 Sida Fol. fubrot eord. &c. R. Lugdb. 350. N. 10.
Abutüon amplisfinoo folio Caule viïlofo. Plum. Sp. 2. Ic. 3.

(14) Sida Fo!. Gord. ferraris hispidis &c. Am. Acad. V. p.
«02. Sida ürticata. Brown. Jam. a8o, MURR» Comm* beu*
*öv. T. III. p. 75* T. 5*)

c f

p. D2SL. X* STUS.

4* En;kelbroederioe Kuuideh.

IV, Gepluimde kwam ook de Hartbladige en een
AxDvitL Eyronde, den Heer Forskaohl in Arabie
Hoofd* voor*

«TOK.

xv. 05) Hoorn -Heemst Hartvormige eeni»
ffnïiïh?' germaatc gekwabde Bladen, uitgebreide
fdJStïndi* Stoppeltjes, de Bloemjleelen korter dan de

Bladjleelen en veelhokkige Zaadhuisjes.

XVI* (16) Hoorn -Heemst met Hartvormige lang*
na™ werpige onverdeelde Bladen , veelhokkige

kaanfchel Zaadhuisjes, van langte als de Kelk, en

Lancetvomige Hokjes.

Vreemd is 't , dat de Ridder de eerfte, die
in Amerika groeit , Westindifche , de andere ,
die op Jamaika valt, Amerikaanfche gebynaamd
heeft. De Bladen van deeze zyn tweemaal zo
lang als breed , Zaagtandig : de Vrugten maaken
Blaasachtige Wollige Zaadhuisjes uit5 beftaan-
de uit twaalf Hokjes die opwaards Lancetvor-
mig zyn, vervat in een Wollige Kelk*

xvir. (17) Hoorn- Heemst met rondachtig HarU

Abutilon.

indifche. Wr-

f15) Sida Fol. Cordatis fuhlobatis &c Am. Acad. IV. p.
325. Almtücm Veilcarium, Fl. Fru&uquemajore non crispo.
DlLL. Eith. 7. p. 6. T. 6.

(16) Sida Fol. Cordatis oblongis indiviiis &c. Abutilon
Veücmam Flore luteo rnajus. Plum. 1c. 1. T. 2 , mala.

(17) Sida Fol. fubrotundo- Cordatis indivifo &c. Gncw.
Virg. 78. GOUAN Monsp. 344« K. Lugdb. 349* H. Clijf.
346; Althaea Theopluafti Flore luteo. C. B, Pin, 316. Al-
théa altera f, Abutilon. Cam. Epit. 66%. Abutilon. DOD.
Tempt. 6; 6, Althjea lutcis Floribust Lob. ƒ**. 655.

ftïONADRLPHIA. 43

yormige onverdeelde Bladen, de Blomfiee' A^EÏ
len korter dan het Blad, de Zaadhuisjes XVII/'
veelhokkig met tweedeelige Hoorntjes. ^vk**

Deeze Soort wordt gehouden voor het Abu-drf^m'
iilon van A v i c e n n a , en Daar dezelve zyn al-
le die Heemstachtige Planten , welke een der-
gelyke Blaasachtige Vrugt , uit veele Hokjes
beftaande, hebben, door Tourn efoiit tot
een Geflagt van deezen naam betrokken. Hec
heeft de geftalte van de Heemst, en groeit byna
tot de zelfde hoogte als die, wordende door de
geele Bloemen inzonderheid daar van onder-
scheiden; als ook doordiende Bladen niet over-
langs maar als hoekig en Schildachtig aan de
Steelen, die vry lang zyn, zitten. Men geeft
'er , in de Zuidelyke Landen , den naam aan
van Bafterd- Heemst, Zy groeit in de beide
Indien.

(18) Hoorn - Heemst met Hartvormige onver- xv}Jl'
deelde Bladen , omgeboogene Stoppeltjes , Afiatic^
lange Bloemjieelen , en veelhokkige ruige kü*ti{chi£'
Zaadhuisjes, korter dan de Kelk zynde.

Deeze groeit in Oostindie ook tot eene aan-
mer-
fis) Sida Fol. Cordatls indivlfis , StipuKs rcflexis &c>

Am* Aead. IV. p. 324. Abutilon Ind, fi. lureo minore. i7.

Zeyt. 520. Alceac afïïnis Abutilon d;&a. Pluk. Pbyt. iz6.

t 5. Abutilon hirfutuns. Rumph. Amb. IV. p. z$. T. io.Be-

locioe. Hort. Mal. Vï. p4 2, T. 4»

44 Enkelbroederige Kruiden.

IV* merkelyke hoogte. De geftalte is byna als der
AFxvji.L* voorgaande en de Vrugten of Zaadhuisjes wor-
Hoopd- den by de Kroon van een Trepaan , of Pan-
STÜK* boor, zynde een Heelmeefters Werk tuig, ver-
J£'lma1i geleeken: doch op Malabar noemt men 't Ge*
was des wegen, in 't Nederduitfch , Lobhalfen3
dat zeggen zal willen Halslobben , als eeniger-
rnaate naar een ouderwetfe Halskraag gelyken-
de. Voorts heeft zy met de volgende veel
overeenkomst, dat uit de bepaalingen blykt.

(19) Hoorn -Heemst met Hartvormige eeni*
germaate gekwabde Bladen , omgeboogene
Stoppeltjes ; de Bloemfieelen langer dan da
Bladjteelen en veelhokkige ruuwe Zaadhuis*
jes , langer dan de Kelk. .

Van dit Ooftindifche Abutilon is de eerfte
Afbeelding gegeven door Camerariüs,
welke vervolgens door BAUHiNus,cn nader-
hand door Morison, fchynt gekopieerd te
zyn* De laatfte heeft voorzigtig het Zaadhuisje
of de Vrugt, door den eerften daar nevens ge-
voegd, als geheel ondeugend afgebeeld zynde,
weggelaten. Terwyl op de Afbeelding van de
Bloem , en van 't geheele Gewas, by die Au-
theuren, ook niet te roemen viel, en my geen
betere daar van was voorgekomen, heb ik een

ge-

(19) Sida Fol. Cordatis fublobatis &c. CAM. Hort, 3. T.
1. J. B. Ittft* II. p. 659. Mor. Hifi. II. p€ 53 s. f%
ïp. f. 4. Althxs Theophrafti timilis. C. Pin, 316,

XIX.

Sida Indi*
ca.

Oostindi-
fche.

PL.LXl.
2%. a.

M O N A D E L P H I 45

gedeelte van een fchoonen Tak daar van, my IV;
uit Java toegezonden , daar toe gebruikt. Zie
Pl. LXL Fig< 2. *t Blykt uit denzelven , hoe Hoofd-
de Vrugten famengefteld zynuit veelegehoorn-STÜK#
de Scheed jes , digt te famen gevoegd en dus dr?°lyaftm
plat van boven* De Hoorntjes , veel korter
dan in 't gemeene, fpreiden zig aan den om-
trek uk. Derzelver Steeltjes, als ook die der
Bloemen , zyn doorgaans langer dan de Blad-
fleelen , en de Bladen eenigermaate gekwabd*
De Steng, Steelen, Bladen, Kelken en Zaad-
huisjes bekleedt een zagte Wolligheid. De
Zaadhuisjes van het gemeene Aburilon zyn
veel langer, fpitfer en dubbeld gepunt, gelyk
uit de Afbeelding van een rype Vrugt van 't
zelve, by B, blykbaar is* Dezelve heeft zes-
entwintig Punten en dus dertien Hokjes of
Haauwtjes : ik heb 'er met dertig Punten.

De Heer N. L. Bürmannus geeft, on-Racmo/a*
der den naam van Getroste, een nieuwe Oost-GetIofte*
indifche Soort op , met Hartvormige gekartel-
de Pluizige Bladen en veelbloemige Steeltjes in
de Oxelen(*> Deeze fchynt overeen te komen
met die , welke , in het Werk van Ehret door
Trew , is afgebeeld en omftandig befchree-
ven (f). Het eenigfte is , dat de hokjes van

de

(*) Sïda Fol. Cord. crenatis villofis , Racemïs Axillaribus
Wlttltifloris. Fl. InL p. 148.

{\) Sida Fol. fubrotundo - Cordatis fublobatis , Pediinc. urn*
bellatis, Capfulis multilocu'aribus. p, 49* T« 89.

Ih Peil, x. Stuk»

4<5 ENKELBROEDERIGE KftÜlDËJÊtë

IV. de Vrugc of Zaadhuisjes hier veelzaadigzyn, 'È
Axvif.Lk welk ftrydt tegen de Geflagtsbepaaling*

wjkÏ*1 (ao) Hoorn - Heemst met Hartvormige eeni*

xx. germaate gekwahde % gekart. Wollige Bla-

eSlpa ^en en kakkende opgeblazene yeelhokkige

Gekrulde gekartelde uitgegulpte Zaadhuisjes.

Deeze die in Karolina , als ook op een delf
Bahama's Eilanden is waargenomen 3 en uit Zaad
in de Eltharafe Tuin geteeld , heeft kleine
Bloempjes en een kleine Vrugt^ die uit zodani-
ge Zaadhuisjes beftaat , als gezegd is«> welke
ieder ook twee of drie Nierachtige Zaadjes be-
vatten. Zy heeft de Steeltjes > waar aan de
Vrugten hangen > dun en geknakt , met opftaan-
de Bloempjes.

xxr. (al) Hoorn -Heemst met Hoekige Bladen, de
Crifiota, onder (len Hartvormig, de bovenlten Viool*

Gekamde. Jm , ~ ,7 . . „

achtig ; de Zaadhuisjes veelhokkig*

Uit de aanhaalingen blykt , dat hier de Per-

(20) Sida Fol. Cord. fablobntis, crenatis tonientofïs &C.
Loeïl. It. 24.0. Abutilon Veficarium crispum. DlLL. EUb.
6. T. 5. f« Abutilon America num &c. MART» Cent. 19*
T. 29» Abutilon aliud veficarium. Pjlüm. /<?. 15* T.

(21) Sida Fol. angutatis , infer. Cordatis * fuper. Pandura*
formibus» &c. GOUAN Monsp. 344. Sida Fol. crenatis , infer.
Cord. obtufis , fuperioribus acuminatis. R. Lug&b. 349* N.
4. Sida Fol. Cord. obfolete ferratis. H. Cliffl 34<^« Abutilon
Lavater» folio , Fru&u criftato* Dill. Eltb> f. 2. £. Sida
Fol. infer. Coidato - angulatis , fuper. Haftatis, Petulis in*
tegerrimis* R» Lugdb* 349* 3, H. Up** 19 ?•

Mo»adbl*hia; 4?

fifche Sida,m*r van de Heer Bürmannüs,^
uit het Kruidboek van Garziï*, een byzon- Xvu.
dere Soort gemaakt heeft (*) , ook t'huis be-HooFü-
hooren kan. Men vindt in het Loof een aan-
merkelyke Verfcheidenheid, zo dat zelfs de on-<tó*.
der - Bladen , gelyk de Heer Gouan aanmerkt,
dikwils Handpalmswyze in vy ven gedeeld , ten
niinfte vyf hoekig, voorkomen, zynde aan den
rand niet gekarteld en donkerrood; de Bloem-
fleelen eens zo lang als de Bladen; de Bloemen
eens zo groot als de Kelken en bleek blaauw.
Ook heeft het de bovenfle Bladen > zegt hy ,
fomtyds Lancetvormig , fomtyds Piekachtig.
By Dilleniüs waren de onderfte Bladen
Hartvormig; de bovenden fmaller en wat hoe-
kige even als in de gedagte Perlifehe, die de
bovenften ook niet volkomen ongefceeld heeft.
Men vindtze fomtyds in 't midden fmaUer, en
dus eenigszins naar een Viool gelykende. De
geheele Plant is ruig , of met Wolligheid be-
kleed en heeft, om dat de Zaadhuisjes als ge-
kamd zyn , dien bynaam*

Twee andere Soorten van Sida, onder deby-
naamen van Getropte en Geftraalde , bevoorens
door Liwk^üs opgegeven , maaken thans het
Geflagt van Malachra uit , dat door my reeds
onder de Heefters is te boek gefteld (f ).

Al-

(#) Sida (Perfica) FoU inferioribus petïolatis Cotdatis acu«
minatis , fuperioribus fcsfilibus Lanceolatis denntis , Pedun*
culis folitaiiis unifloris. Fl. Ind4 148. T. 47. f* u
(t) zie her II, Deels. V* Stuk, dee*ex Nét, Hiftorie* bh 378»

IL DlEL* X. STUK,

48 Enkêlbroedertge Kruiden

iv; Althéa, Heemst.

xvn. Een dubbelde Kelk, waar van de buitcnfte
Hoofdt jn negenen gedeeld, en verfcheide eenzaadige
*™* Zaaddopjes 3 maaken de Kenmerken uiü van die

Veelman- _ * 1 . .

nige. Geflagt , waar m maar vier Soorten begreepen
zyn.

1. (1) Heemst met enkelde Wollige Bladen*

Altb&a

Deeze Soort is de Gemeene Heemst, die la
veele deelen van Europa aan Beeken en by ons ,
inzonderheid in Noordbolland , aan de kanten
van Slooten , Vaarten én andere Wateren groeit*
Men noemtze in 't Latyn Allhcea of Ibiscus %
waar van 5t woord Ibifch by de Duitfchers af*
geleid is; in 't Franfch Guimaüve, in'tEngelfch
Mars - Mallows > als Moeras - Maluwe ; gelyk
zy, in ons Land, ook Witte Maluwe genoemd
wordt, wegens de witheid van het Loof , doch
gemeenlyk Heemst of witte Heemst.

Met ftevige Stengen, van twee Ellen én hoo-
ger, fchiet dit Kruid öp en pronkt met zynewit*
achtige Bladen , waar van de onderfcen kwabbig ,
Lancetvormig , Zaagtandig ; de bovenften hoe*

kïg

(l) Althéa Fol. fimplicibus tomentoös. Syft. Jiat. Xll*
Gen. 839. p- 459- Veg. XIII SU. Mat» Mei. 3?8. GORT.
Belg* 200. OED. Dan. 530» Kram. Auflr. 20$, Ger,, Prov»
478. GOUAN Monsp* 3+5* H. Ciiff 348. R. Lugdb. 357*Ai*
thxa Dioscoridis & Plinii. C. B. Pin. 315. Althafa lbisc«$.
DOD. Pempt. 6S5> l OB. te» 653» Althxa. CAM. Epit. 667*
#A Althxa laciniato folio, C« 2. 31^

MONADELPHIA» <$y

Mg» zyD- In de 0*clen draS8t het> °P korte WS
Steeltjes , groote Klokvormige Bloemen , mee xvin^*
uitgerande Bloemblaadjes , wit of bleekrood van Hoofd-
Kleur, in'c midden een Stander hebbende ,metSTÜir*
Meelknopjes beladen. De Vrugt komt nagenoeg
overeen met die der Kaasjesbladen,.

Van ongemeen gebruik zyn de Wortels van
dit Kruid > die men Heemstwoitels noemt, als
bekend is , in Borstkwaalen ; als óok tegen de
Pycen van het Zydewee en Graveel; wordende
hetzelve of in Afkookzel, of in Syroop, of de
Koekjes daar van gemaakt > 'tzyop zig zelf %
of met andere dergelyke Middelen ingegeven.
Het Slym , naamelyk , derzelven is by uitftek
verzagtende , zo in- als uitwendig. Dus komen
de Bladen ook , onder den naam van Bismalva ,
als de dubbelde kragten der Kaasjesbladen heb-
bende 5 in rypmaakende Pappen en de Konferf
der Bloemen is van de zelfde natuur.

(2) Heemst met de onderfie Bladen Paltmwy- n.
ze verdeeld, de bovenjlen Vinger achiig. c**»**L.

De verdeeling der Bladen onderfcheidt deeze >
die in Hongarie en de Zuidelyke deelen van Eu-
ropa natuurlyk is , groeijende meer dan Mans

lang*

(1) Ahh&a Fol. fnferiorïbus palmati's, fuperioribus digi-
tatis. GER. Prov. 478. GoüANT Monsp. 346. JACQ. Viffd*
J24. H. Ups. 20$. Aith Fol. compofitis fcabris. K, Lugdb.
S57- Alcea Ca^naMna. C 8. Pin. $16* Akea Fruticofit
Cannabino folio. Cjlus. tïiji. II. p. 2$%

D

II. Ceel. X. Stvk.

50 Enkelbroedehige Kruiden;

IV. langte hoog. De Steng heeft zy donker rood of
Afxvn.L groen : de Slippen der Bladen zyn Tandswyze
Hoofd- gekarteld : de Bloemfteeltjes enkeld en langer
STÜK* dan de Bladen , die hier niet zagt maar ruuw
zyn. De gewoone Heemst komt ook voor met
gefoipperde Bladen*

' Mthéta ^ Heemst met driedeelige Jlekelig gehaairde
birfuta. 'Bladen , van boven glad; de BloemfieeU

Ru,Se* tjes enkeld eenbloemig.

In de Zuidelykedeelen van Vrankryk , in Span-
je , Italië en Ooftenryk , als ook in Switzerland
komt deeze in de Heggen en elders voor. Zy
heeft Stengetjes , naauwlyks een Handpalm
boog, Takkig verfpreid , Bladfteeltjes langer
dan de Bladen , waar van de onderden Hart-
vormig, Eyrond of Nierachtig zyn, de boven-
ften driedeelig en de binnenüe Kelken zeer
groot, gtfpitst, met Stekeltjes.

iv. (4) Heemst met gekwabde wederzyds kaale Bla*
sicfS- den en getropte eenbloemige Steekjes.

Op *t Eiland Sicilië groeit, volgers den Heer

S c h a e*

f3) Ahh&a Fol. tlifidis P.lofo - Irspidis &c. GoT'AN Mcnspt
1*6. JACC^. Vind. 125. DALlB. Par. 210. K, Lu JU». 3*7.
Aicea hirfuta. C. B. Pin. 317. Alcea hirfuta minima, Fl.
c*fio , Hispanica. üarr. h. ii6s>. Alcea viliofa. Dalech.
Hifi. 594-

(4.) Althéta FoU lotvatis utrinque nudls &c. Mant s>8„
Murr. Gott. i6p, Alcea vainoz Sicala Flone miaoxe. Raj.

Hifi. tfos?

fche<>

MoNADELFHXAo $1

S chreber , deeze 3 die ongemeen naar de IV.'
gemeene Alcea gelykt, maar door het gemelde A™lf^
verfchilt , en nader tot dit Geflagt behoort. De Hoofd-
binnenfte Kelk is Wollig, vyfdeeligi de bui-STUK*
tenfte agtbladig. Of hec de aangehaalde vdn drfa°fyanm
Ray zy, is twyfelachtigo

A l c e a. Stokroos*

Van het voorgaande en volgende verfchilt dit
Geflagt alleen, doordien de buitenfte Kelk zes-
deelig is , en dus zyn 'er niet de gevvoone Krui*
den , Alcea genaamd , maar alleen de zogenaam»
de Stokroozen in begreepen, als

( 1) Stokroos met hoekig uitgefneeden Bladen. £

(2) Stokroos met F'ingerswys gepalmde Bladen* Gwoone.

De laatfte , die men gemeenlyk Fygbladig Futfoiia.
noemt, is mooglykmaar eene Verfcheictenheid ^'y£bladl"
van de andere. Immers aan de Gewoone Stok-
roozen komen dikwils verdeelde Bladen voor*
Men noemtze in 't Franfch Mauve Rofeoï Pas-
ferofe, in !t Eagelfch Hollyhocks , in ?t Hoog-

duitfch

(f) Alcea Fol. Sinuato- angulofis. Syjï> Nat, XII. Gen,
%\o. p. 459. Veg. XIII. p. 519. Mat. Med. 340. GoUAN
Mcnsp* 34Ó. H. Gif, 348. R. Lugdb. 357* M*lva Rofea
Folio Cibrotundo. C. B, Pin. 515. Mal va Kortemls. BOD»
Fempt. 652.4 Maiva Rofea. Lob. Ic* 6$z*

(2) Alcea Fol* palmatis. H* Cttff. 348. R. Lugdb. 357.
Malva Rofea Folio Ficus. C. B. Pin. 3 15» Maiva Rpf^a fjosplefc
psrcgiina. Tab. Hifi. 315* Mc-aïs* S. T. 17. f. 22*

Da

u. desl. x. stos»

5^ EtfKËLBROEDERlGE KRUIDEN,

IV* duitfch Herbflrozen. De Roosachtïgheid der Bloe»

Axvu.L' men cn de Stevigheid van dit Kruid , dat als
Hoo?d- met Staaken groeit , geeft 'er zeereigen den
stuk* flaam van Stokroozen aan. De oirfprong fchynt
J["*mm uit de Levant te zyn. \ Is een Gewas, dat zig
door Zaad gcmakkelyk laat voortteelen, en dan
uit Planten , die *s Winters overgehouden zyn ,
het volgende Jaar cene groote verfcheidenheid
van enkelde dubbelde , witte , geele, roode,
paarfebe, zwarte en gemengelde Kleuren inde
Bloemen vertoont. Dus (trekt het, in de Herfst,
tot groot fieraad der Tuinen en Buitenplaatfen,
Toürnefort badt die met Vygebladen reeds
tot zyn Geflagt van Alcea betrokken en daarvan
agt Verfcheidenheden , ten opzigt van de Kleur
der Bloemen , opgeteld

De hoogte , van tien of twaalf Voeten en
meer, welke dit Kruid fomtyds bereikt, heeft
het ook weldoen noemen Boomachtige Maluwe%
in 'tFranfch, wegens de afkomst, Mauve (TOu-
tremer of tremier> zo Toürnefort zegt*
Het heeft volflrekt de gedaante der Maluwe %
wat het Loof belangt , en komt zo met dezelve
als met de Heemst in verzagtende hoedanighe-
den overeeu : wordende dtszelfs Bloemen en
Zaad, in 't byzonder, tegen Keel - Ontfteekin-
gen gebruikt*

Mal-

(*) Vid. In/l. Bot. p, 9g. Linn^us hadt verkeerde! yk ,
in Horto Cliffbrtrano, MALVA Rofea Hortenfis maxima Fo-
lio Ficus, op desLclfs Naam aangehaald ; 't moest Alcea zy©*

MONADELFHIA. 53

Malva. Maluwe. IV.

Afdeel.

De Bloem en Vrugt is , in die Gtflagt, we-
derom, gelyk in de Heemst, en de Kelk dub stuk.
beid, maar het heeft den bukenften driebladig , Poiyan*
eu daar door wordt het zo van het voorige als
van het volgende onderfcheiden.

Het behelst twee - en • twintig , meest uitheem-
fche Soorten , waar van de vyf eerden onver-
deelde, de overigen gehoekte Bladen hebben,
als volgt.

(1) Maluwe met Hartvormige gekartelde W l- t. "
lige Bladen en langwerpige ruige Aairen. spkata.

Geaaiide.

Ca) Maluwe met Hartvormige gekartelde Wol- 11.
lige Bladen , en getropte zydelingfe Bloe- 7^£{*9
men; de Steng Heefterig.

De eerfte van deeze twee groeit op Jamaika,
heeft Ryzige Stengen en lange Aairen van on-
gedeelde Bloemen : de andere is uit Oostindie
overgebragt in onze Akademie - Tuinen ; zynde
een zeer Wollig, Heefterig Gewas, met rond-

ach-

(1) Malva Fol. Gord. creimis tomentofïs &c. Syft. Nar»
XÏU Gen. 84*. p. 459. fog- XÏ1L p. s*9- Am. Acal. V*
p. 401. Althaea Spkata Betonicz folio viilofotïmo. Sloan.
Jam. 97. Hifi. I. p. 218. T. 138. f. i. Malva asfurgen» fuo-
villofa &c. 11BOWN. Jam 282.

(&) Malva Fol. Cord. eren. torn. Fl. lateral bas congeüèis
&c. Fl. Zeyl. 255. H. Cliff. 3*7. K. Lugdb. 357* N. 8. Al-
thaea Orientalis bidens &c# Plue. Amaltb. nt T. 356. f. ït
Bürm. Ind. p. 148*

D 3

II. Deel» X» stok.

54 Enkelbroederige Kruisen*

.kaanfe,

IV* achtige Bladen , welks Vrugt zig eentgermaate
AFxvn^ * puntig gehoekt vertoont.

stuk/*" (3) Maluwe met langwerpig Eyronde fpitfe
Ui. Bladen s gekropte Bloemen en tien driepun*

tige Zaaddopjes.

ddfeman" ^ Maluwe met Hartvormige Jlompe ruuwe
IV Bladen , ongefleelde gekropte Bloemen en

Gangetka. tien Jiompe gekartelde Zaaddopjes.

A v: (<\ Maluwe met Hartvormige gekartelde Bla»
Ameri. den , zy delinzfe eenzaame Bloemen , aandê

enden dairswyze.

Deeze driezyn Jaarlykfe of Zaay-Gewasfen*
allen van eene Kruidige natuur» De eedte^hoe*»
wel Koromandelfe gebynaamd^ fchynt tot Ame-
rika te behooren. De tweede groeit in Indie*
aan de Ganges en dus in Bengale. Zy gelykc
ivaar de voorgaande zeer , jpaar is fteviger. De
derde, eindelyk, ook naar haar Vaderland by*
genaamd, heeft de Steng maar een Voethoog,
geftrekt , rond , Takkig en in de Bloem tien
Haalrige Stylen , langer daa de Meeldraadjes.

Vaa

(3) Malva FoJ. Ovato - oblongls acutis &c. U Cliff+Upu
Gouan Monsp. 3-4.7. Althaea Coromandeüana &c. Pluk.
Mant. Io.

(4) Malva Fof. Cordatis ohrafis fcabris &c. Malva Tndica
Abinïli fübrotundo folio &c. Pluk. Plyt. 74. f. 6. Burm.
FU InL 149»

(s) Malva Fol. Corc?. crenstts , Flor. lateral. folitanïs ,
term. Spicatis. R. Lugdb. 559. Althaea Amer* pumÜ3s floxe
luteo Spicato. Bre?n Cent* 124. T. 57.

f.

MONADELPHIA* 55

Van alle deeze Soorten fchynt de Vrugt vee! IV;
naar die der Hoorn -Heemst te gelyken. A™L#

(6) Maluwe met een opgeregte Kruidige Steng MTÜK. *
gepalmde Bladen , eenzydige Oxel - Aairen vu
en getande Zaaden.

(7) Maluwe meteen opgeregte Kruidige Steng , fch™™**
gekwabde Bladen > eenzydige Qxel • Aairen vu.
en e ff ene Zaaden. LimMchc.

Zeer weinig verfchülen deeze beiden , in Pe«
ru waargenomen , gelyk uit de bepaalingen blykt#
De laatfte, die by de Hoofdftad Lima groeic >
heeft de Bloemen blaauw3 de andere paarfch en
van deeze is de Steng drie Voeten hoog* Tien
Zaadjes, van boven met Tandjes 5 maaken een
dergelyke Vrugt , doch in de Limafche is dezel-
ve ongetand.

(8J Maluwen een Heefterige Wollige Steng , vnr.
gepalmde ruuwe Bladen (f ) en veelbloe* ^y°nif°a
mige Bloemjteeltjes. Gepalmde,

In Spanje is de Groeiplaats van deeze, vol.
gens den Ridder , hoewel B a u h i n o s de Heemst

met

(6) Malva Caule ere&o Herbaceo, &c. Gouan Afensp, 347.

(7) Matva Cau!eere&oHerbaceo,&c. Am.Acad. !V« p. 325,
f8) Malva Caule Frut. toraentofo &c. Mal va FoL pa; ma*

tis fcabris. R» Lugdb. 35<*« Aithsa Fxiic. Bryoniae folio» C. B.
7,»b. 316. Pmir. ijg# Ahhxa profunde ferxato f. dentajo
folio. J. B. Hifi. II. p, 955. HALL. Emend* 15.

(*) ln «fyy?. Nat* feg. Xlil. ilaat wel FoL pimatis /cd*
kris t doch dit zal t denk ik , een Drukfeil zyn*

D 4

, II» Deel S# Stux%

5<5 Enkelbroederige Kruiden;

STUK,

TX.

Capinfa*
Kaapte.

IV* met Wilde Wyngaardbladen mt Oostenryk af-
Axvn L' komftig Tchynt te rekenen. De Plant is fraay
Hoofi:- gedoomd over de vlakte der Bladen , zegt Ltn-
ismvs.

(9} Maluwe met Hartvormige vyj 'kwabbige
Bladen en eene Boomachtige Steng.

Tot eens Mans langte hoog groeit in de Eu-
ropifche Tuinen ditKaapfche Gewas, waarvan
het Loof meer of min gelyktnaar dat der Kruis-
beziën. Het heeft Eyronde , Hartvormige of
Lancetswyze , doorgaans gekwabde Bladen , groo-
ter of kleiner 5 ruig of glad. De Steng is altoos
Heefterig en Houtig* Als eene Verfcheidenheid
wordt daar toe betrokken eene Ruuwbladige met
enkelde Haairen , niet famengefteld , gelyk in
anderen, en de Bloemen niet knikkende, maar
opgeregt. De Bloemen zyn rood of roodachtig ,
metroode Stippen en de Bloemblaadjes Hartvor-
mig. Somtyds zyn de Bladen vyfkwabbig tot;
boven toe s doch ik hebze van de Kaap beko-
men met driekwabbige en enkelde Bladen, zeer
met die van Plukenet oveveenkomftig,

f<o)

f9) Malva Fol. Gord, quïnquelobis , Caule Arborescente.
GOUAN Monsp* 347- Ciiffl 349. Ups. 201. R. Lugdh*
$56, N. 3* Malva Afr. Frut. Folio Grosfulariaï, Bqerh*
Lugdb. I. p. 271. Malva Cnp. Frut. Grosf. folio minoregla-
bro, item majore hirfuro. Oill. E itb. T. 169» f. 206 > 207.
y# Malva Caule Frut. Pilis fimplicibus. Am. Acad. IV, p,
325. Malv. Afr. Frur. fl. rubro. Comm. Hort. II. p. 17 j4
T. 86* PLUK* Amalth. 1*0. T. 431. f.

M o N A D E L f H I Aé 57

(10) Maluwe wwt een kruipende Steng en veeU IV;
deelige Bladen. Afxdve^-

Deeze Karolinifcbe heeft, in tegendeel, krui- wve***
pende Stengen > welke hier en daar Wortel fchie- x.
ten en Bladen naar die der gemeene Alcea ge-^g£
lykende. De Bloemen zyn klein, Wynrood van
Kleur, met hoogroode Nagelen. De Vrugt heeft
de figuur van een Trepaan , zynde van boven
geknobbeld en in de omtrek gekroond met twee
Baardjes uit ieder Zaaddopje: dus wederom veel
naar die der Hoorn -Heemst gelykende.

(11) Maluwe met een uitgebreide Steng, hoe- xr.
kige Bladen 3 ongedeelde gekropte OxeUPa$?"a*
bloemen en gladde gaapende Kelken. bioemige.

Deeze wordt aangemerkt de kleinfte Bloemen
te hebben van alle Malvaas en daar van heeft
zy den bynaam» De Groeiplaats is aan de Bar-
baryfche Kust. Zy verfchilt van de volgende
door de Sceng driemaal zo hoog te hebben % de
Bladen fpitfer , de Kelken glad f de Bloemen

on*

(10) Malva Caulerepente , Fol. mwltifidis. Gouan Monsp*
I47. H. Cltff. 347* Ups. 201. R. Lurjb. 35^. N. 2. Abn*
tilon repens. Alceae foliis , floie helvulo. Dill. Elth. 5. T.
4. f. 4. Abut. Car. repens , Alcea: fol. gil va florc. MART»
Cent. T. p. 34.

(11) Malva Caule patulo, Fol. angulatis &c. Am. Acai.
III» p. 416» Malva anima rotunclifolia. Moris. Hifi. II. p.
$2i. Malva Tingitana Flore cgeruleo , parva. Pluk» Php*
<H. f 2. JACQ; Hort. T. 39. -

D s

11» deu,. x*$tuk,

58 Enkelbroederi ge Kruiden;

IV. qngefteeld , de Zaaddopjes van boven rimpelig

Hoofd InArabie vondt de Heer Forskaohl eene
stuk» Soort, die hy Berg - Maluwe noemt, met eene
Arabifche. jeggende Steng, vyf kwabbige , Zaagtandige ,

Pluizige, zagte Bladen, en geknopte ruige Kel«

ken in de Oxtlen.

(17) Maluwe met een hurkende Steng , Hart-
vormig ronde fiaauw vyf 'kwabbige Bladen
en de vrugtdraagende Bloemjleeltjes neer*
geboogen.

( 13J Maluwe met een opgeregte Kruidige Steng$
Sy\yddiS' zevenkwabbige Bladen; Haairige Bloem- en

Bladjleelen.

Deeze twee maaken de Gemeene Maluwe of
Kaasjes - Bladen uit , die in onze Nederlanden,
zo wel als door geheel Europa, t'over bekend
zyn. Men ondeifcheidtze in Kleine en Groote,
die in de zelfde Grond haare verfchillendheid
behouden , niettegenftaande de Kleine meer voor*

komt

(ia) Malva Caule proftrato , Fol. Cordato * orbicutatis
&c Mat. Mtd. 339. GOBT. Belg. 200. GüUAN Momp. 347.
#♦ Ciiff. 347- R- Lugdo. i$6 Hall. Helv. 363. Grqn.
Virg. 79' Malva fy]v4 Folio fubrotundo. C. B. Pin. 314.
Ma vi fylv. pumila. Dod. Pempt. 653» Repcns pumda» Lob.
Je. 6 si.

(11) MalvA Caule *re&o Herhaceo &c. Gort4 Btlg* *or.
GouAN Mitup. 348. 6cc. Malva fylv. procerior. Don.Fmpt*
JA. fylv. procex. viilgaiis. Lob. Is. tf$Q.

XTÏ,

Jlfn'.v? ro-
tundifo 'ia,
Ronübla-
dige.

MoNADEtPHIA. 5$

komt op dorre drooge Steenachtige plaatfen f IV.
en de Groote meer in Bosfchen en Velden, in ""J*
het Gras. Het onderfcheid is boven aangewee- Hoojd-
zen. Meest openbaart zig zulks aan de rondheidSTÜK*
der Bladen in de Kleine, die de Bloemen klei- J^**'
ner en bleeker heeft. Deeze groeit insgeiyks in
Noord -Amerika. Van de Groote heb ik een
Monfcer uit Japan bekomen, aan de hoekigheid
der Bladen ; die echter meest vyf kwabbig zyn ,
en aan de ruigte der Stengen en Biadfceelen ken-
baar. Zelden vindt menze zo diep verdeeld , als
Admiraal die afbeeldt (*). De figuur der Zaad-
huisjes, om welke men het Kaasjeskruid noemt,
is zelfs den Kinderen bekend. In 't Franfch
wordt het Mauve , in 't Engelfch Mallows , in
9c Hoogduitfch Pappeln geheten»

De Ouden hebben eenige Soorten van dit Kruid
tot Moes gebruikt , gelyk nog tegenwoordig
plaats heeft onder de Oofterfche Volkeren. Het
is 'er niet onbekwaam toe, doch wat laf van
Smaak , als vervuld zynde met een Slymerig
Sap 3 9t welk de Maluwe tot de zelfde oogmer-
ken als de Heemst dienfiig maakt» Het Afkook-
zei der Bladen verzagt alle Scherpheden , zo op
de Borst als in de Waterwegen en in het Ge-
darmte. Derhalve worden de Bladen dikwils
in Klyfteeren gebruikt en de Konferf der Bloe-
men is ook niet te veragten. In Pappen worden
de Bladen tot verzagtiog en rypmaaking opge-
legd. Men neemt daar toegemeenlyk de Rond-

bla*

(*) Verandering, der lnfe\ttn% Amft« 1774» ft* IV.

lh Deel» x. stuk*

6o Enkelbroederice Kruiden*

na.

fche.

IV, bladige of Kleine ; doch de Groote is ruim

AxDv£n,L# zo kraStiS en komt in deezen byna mee de
Hoofd- Heemst overeen (*).

STUK .

xi w Maluwe met een opgerekte Kruidige Steng 5

mIuHu^ vyf kwabbige Jlompe Bladen; de^Bloem en
Bladjieelen gladachtig.

Deeze, die in Italië, Portugal, Spanje voor*
komt, zynde gelyk de voorigen ten Zaay- Ge-
was , gelykt maar de voorgaande , doch heefc
vyfribbige Bladen en de buiten - Kelk Lancet-
vormige Blaadjes ; de Bloemen zyn donker
rood.

xv. (15) Maluwe met een opgerekte Steng , half*
ronde gekartelde Maden en de buiten - Kelk
tweebladig.

In Spanje groeit deeze Soort, die verfpreide
ruige Stengen heeft cn naauwlyks gekwabde
gladde Bladen; de Bloemfceeltjes eenzaam een*
bloemig ; draagende groote Vleefchkleurige
Bloemen.

(16)

(*) RürrV Mat. Mèi. p, 301

(i4) Malva Caule ereao Herbaceo &<% Malva Hederaceo
folio. C. ü. Pin. 315* H. Ups* 200. Malva major tenia.
Talech Hift. 586. &. Malva Folio Ficus altera. C, B. Pin.
31$ Prodr. 137.

(15; Malva Caule ere&o t Fol. femï - orbictiUtll &c»
Loftl. /*. 157» Malva rotuadifoiia glabia ex Hispania. Pj-UK,

M O K A D t t * H I X; <>T

(16) Maluwe wef een opgeregte Steng % 7/0*. IV.
kige Bladen, gekropte ongehelde Qxelbloe*

men en ruuwe Kelken* Hoofd*

STUK.

De Heer Jacquin heeft de Afbeelding ge- j^i.
geven vandeeze,die zig inde Europifche Kruid- nrmiu-
hoven als een Zaay - Plant bevindt 3 haar af
komst uit China hebbende en ook groeijende
aan de Kaap der Go jde Hope. Door de gekran-
fte Bloemen , die ongemeen klein en wit van
Kleur zyn, wordt dezelve onderfcheiden.

(17) Maluwe met een opgeregte Steng, hoe- xvn.
kige gekrulde Bladen en gekropte OxeU Gekmfde»
bloemen*

Deeze Gekrulde, gekronkelde of kroeze Ma-
luwe > is in de Tuinen niet onbekend en (trekt
tot een groot fieraad wegens de hoogte van haar
Gewas, dat meer dan eens Mans langte bereikt.
Lob kl zegt van vier, vyf y zes en fomtyds
tien Ellen hoogte , doch dit is ongeloofbaar* De

Bloe-

(16) Malva Caute ere&o, Vol. angulatis, Flor* Axillari-
bas glomer. feslïlibus, Calycibus (cabris. H. Cliff, Ups.
Lu%ib. 356. N. 4. Malva annua rotundifolia Flosc» omnium
minimis. M ris. Hi/i. II. p* $zi. Malva Sinenfis ere&a,
Flosculis alb« xuinim s Bqerh, Lu^db. I, p. 268. Bürm. Fl.
Ind. p. 149. Fl. Cap. Prodr. p. 2o„ jACq. tiortm T. 40.

(17J Malva Caule ere&o , FoU angulatis crispis &c. Mal-
?a FoU angulatis crispis &c. Malva FoU angulatis crispis &<:•
H. Cliff: 3j.7. Ups. 200. Malva Fol. crispis. C» B# Pin. %\$*
M<lva ctispa. Doo, Pemfu I-GB. 6$u

IL De£ju x* Stuk*

6z Enkelbuoederige &RÜI2>^f«

IV. Bloemen zyn niet grooter dan van de gewoon©

Axv1?L,Kaasj"esbladen en van derge,yke KIeur- De ^
Hoofd- komft is uit Syrië*

STUK.

xvin. (18) Maluwe met een opgeregte Steng en veel-
Akea" deelige ruuwachtige Bladen*

Alcea.

ix. (19) Maluwe met een opgeregte Steng 5 de
Ruikende' Wortelbladen Niervormig ingefneeden; de
Stengbladen in vyven en verder Fïnswyze
gefmaldeeld*

Dat dit Kruid, 't welk men gemeenlyk Alcea
noemt > geenszins van de Maluwe afgezonderd
behoorde te worden s wyst de Geftalte aan.
Het verfchilt 'er alleen van door de veeldee-
ligheid der Bladen , die plaats heeft in deeze
beide Soorten, ruikende de Bloemen der laatfte
naar Moskei jaat. De Kleur is fomtyds wit, ge*
lyk in de groote en kleine Kaasjesbladen; on-
der welken het wild voorkomt in de Zuidelyke
deelen van Europa 5 zelfs ook in Vrankryk ,
Duitfchland en Groot Brittannie. In een be-
fmettelyke Bloedloop zou dit Kruid met voor-
deel zyn gebruikt* (20}

(1%) Malva Caulc efe&o, Foh multipartitïs (cabriusculis.
HALL. Helv* 363. DAL1B. Par. 209 • GOUAN Monsp. 34g.
CEU. Prov. 476* KRAM* Au/Ir. zo6. R. Lugdb , 356. Al-
cea vulgaris major. C. B. Pin* Sio» Alcea vulgaris. Dod.
Pempt. 65 6, LOB. Ic. 6$$,

(19) Malva Caule ctefto Fol. Rad. Reniformibus &c.
H» Ups. 2oz. GOUAN Monsp. 34*. jRf. Succé 11. N. 029,
Malva montana. f. Alcea rotundifoüa laciniata. Col. Ecphr.
h p. 143. T. 1*7. Alcea valgarii mimi* C. B, Pin* 310.

(20) Maluwe met een opgeregte Steng, Palrns-

getande Bladen , de Bloemen kleiner

de Hoofd*

stuk.

Deeze Egyptische valt teerder, met Draad- xx.
achtige , flappe Stengen en heeft de onderfte
Bladen vyfkwabbig,de bovenfce driedeelig , met f*Jpr
fmalle Slippen. De Bloempjes , die op lange
Steeltjes, eenzaam, in de Oxels groei jen, zyn
blajuwachtig.

(21) Maluwe met een leggende Steng, vyf- xxr.
deelige driekwabbige Liniaale Wortelbla- nlT™^**
den ; de Bloemfteelen langer dan de Steng- f Ine*
bladen.

Aan de Kusten van de Middellandfche Zee
zou volgens den Ridder deeze groeijen , die de
Bloemen veel grooter dan de voorgaande, de
Bladen ftomper en de Steng van onderen bezet
heeft met veele eerst leggende dan opfcygende
Takken. Zy voert den bynaam naar den beroem-
den T o u r n e F o r t , die in zyn Vaderland %
aan de Zeekust , deeze Maluwe met Oijevaars-
bek -Bladen hadt gevonden ; doch Doktor Gk-

r A RD

(20) Malva Caule ere&o,Fot. pahmtis dentads&c. jAcq.
fïort. T. 65, Alcea vEgyptia Geranii folio. Lipp. Ms.

(zt) Malva Caule decumbente Fol. Ridicalibus quinque-
part tis &c. Am> *dcad, IV. p. 18J. Malva maritiru Gailo»
Provincialis, Geranii folio* Tournf. Inft. 98. Alcea minor*
Herm. Parad 9* T. 9. Alcea tenuifolia humilis Gallopro-
lincülis &c. PLUK- Alm* ï|. 1% 44* f, f* GES. Prw. 477*

IU DESI.., X. STUK,

64 lÊNKËLBROËDEltïGft KRüÏÜÉH;

IV. rak d merkt aan, aldaar geen andere ontdekt
A xvn.L# te hebben dan de Ruikende Alcea , voor be-
Hoofd- fchreeven ; zo dat hy twyfelt , of zy wel daar
stuk* van verfcbille.

(m) Maluwe met hurkende Stengen , Schyf-
ronde geplooide Wollige gekartelde Bladen ,
en eenzaame eenbloemige gekromde Bloem*
Jleeltjes*

In de Velden van Bithynie is deeze zeer
kleine Soort van Maluwe door den vermaarden
Sherard gevönden, zo Tilli üs bericht,
en daar van voert zy den bynaam. Zy heeft
Draadachtige leggende Stengen , van twee Voe-
ten lang 5 zegt de Ridder, zeer kort getakt , met
rondachtige Blaadjes en roode Bloempjes 5 maar
de Vrugt is , naar evenredigheid 5 vry groot.

L A V A T E R iW

De gedagte Kruidkenner ,Toürnefort,
hadt deezen Gcflagtnaam naar de ZurichfeGe-
neesheeren Lavater ontworpen (*). Ik heb
te vooren reeds , roen ik de Heefterige Soorten
befchreef , het verfchil met de Maluwe en
Heemst > in de driedeelige buiten -Kelk be-
ftaande > aangetekend (f). Thans blyven nog

daar

(22) Malva Caul. proftratis, Fol. orbiculatis plicatis &c.
Sp. Plant. 1674. Malva Cretica minor hirfuta. Buxb. Cent. App.
46. Malva humitufa minima. TiLi.. Pis. icg. T. 35. f. 2*
(*) Mem. de ï Acad. des Sciences. 1706. p4 107.
(ï) Zie IU D. V* Stuk, biadz. 3S0.

XXII.

Malva
Sberardi»
na,

Sherardfe.

MóN&DfeLPHiAt %

daar van de drie volgende Soorten te befchry- I**.
Ven over. xvu,

(7) Lavatera een Kruidige Steng 5 (wt&/<?ö» stuc.
f£ Vrugten en ingefneeden Kelten* vin

Niettegenftaande de Kruidige Steng, gtofeit**1^^1
hogthans deeze Plant Beefterachtig > fomtydè Tlmtiügfe*
twee Ellen hóóg en blyft over. Zy valt in Thü-
rïngen, daar zV dén naam Van heeft, als ook
in Ooftenryk , Tartarie èn zelfs in Sweeden $
volgens Linn^üs. Camera rius heeft de-
zelve eerst in Afbeelding gehragc en rnerktaan*
dat zy de Bladen harder heefc dan in de gewoo-
tïè Heemst en een groote Bloem van Aleea; Dë
Bloemblaadjes zyn diep en rappig ingefneeden ,
't welk DiLtÈNius tot efen Kenmerk der
Alceaas ftelt , hiet de verdèeling der Bladen vari
dit Kruide die om laag byna rond, aan de Steng
vyfhoekig en óm hoog driedeelig zyn. De ge-
heele Plant is bekleed met eéne ruige Wollig*
heid. Het Zaadhuisje komt met dat der Kaas-
.jesbladen overeen.

(8) Lavatera met een opgeregie Èteng, de on- Vtth

j Creitcih
"^-Kandia-

-f7) Lavutera Caule Herbaëeó , Frii&ibus denudatis, Ca-
lycihus incifis. fl. Ups. 203. R. Lugdb, 3 55- N. <5. Alihaea
Thuringiaca. CAw. Hórt. ri. T. 6\ Alcea Thur. grahd fidra,
Dill. Elth. 9. T* 8. f. s. Alrin fiore majore. Ci B. Pink

(8) Lavatera Caule ere#o $ Rariiis infèiionbiis t&Fti(Ss
&c. H. 201. )ACQi Hort. T. 41» Malva Cretica aünui
alrisfima Sec. Touunf- Cor. 2, MaJva annaa hiifuta. Mo&ië;
Hij!-. IU p. 5^i. S. 5. T« 17. f. 5. È

lh DSEE». X. STCH»

66 ENKELBROE DER I CE fCRüfDE^

IV. derfle Takken verfpreid, getropte eenhloe*

Ax°vEu.L# mi& ^oemfteeltjes 3 en gekwabde Bladen,

Hoofd- waar van de bovenjien fpits gepunt*

redman* Dit is een Jaatig Kruid , op Kandia door
Toüknefort waargenomen , met Bladen
zo hoekig als die van de Klyf en kleine Bloem*
pjes Kroontjeswyze om de Stangen Het is
zeer ruig , groeit zeer hoog en heeft de Bloem-
blaadjes zo wel ingefbeeden, als het voorgaande.

ïx. (<j) Lavatera met een ruuwe Kruidige Steng >
tSmeftï*. Lancetvormige Bladen ,eenbloemige Bloem»

Dnemaan- fieelen en de Vrugten met een Schyfjg

gedekt*

Zonderling is dit Kruid , in Spanje door Clt«
s i üs waargenomen en federt in de Kruidhoven
van Europa verfpreid: inde cerfle plaats , door»
dien het niet meer dan drie of vier Maanden in
wezen blyft : ten anderen , doordien het zo
verfchillende Bladen heeft. In 't algemeen zyn
dezelven b]eek groen, van onderen witachtig
dik en een weinig Wollig ; maar > aan een zelf-
de Takje , fbmmigen hoekig als van de Klyf,
fommigen gefpitst met twee Vleugels, fommi-

• gen

(9) Lavatera Caule fcabro Herbaceo , Fol. Lanceolatis
&c. H. Ups. 2x3. jACq. Hort *!♦ 9z* Hè Cliff. 348. GouAWf
Monsp. 249. R. Luqdb. 355. N. 4. Mal va folio vario. C. B9
Pin. 315. Prodr. p. t. 1 37 • Lavatera Fol. (ubcordaris
&c. R. Lugdb. N. y. Lavatera Atth. folio et facie s Floie ju*
bxo. TouHNy, Mem, de 1706.

MönAöèlph ia. 67

'gen fondachtig , kleiner dan een Nagel , doch Vft
allen in de omtrek Zaagtandig, zegt B A u 11 1- k?^hé
ftüSo Het draagt paarsachtige Bloemen op tan- Hoofd*
ge Steeltjes en het Zaad rypt in Blaa'zige hök-stUK*
jcs aan 3 zynde met een rond Schyfje gedekt
waar door het verfchilc van andere Maluwach-
tige Planten.

M A L O $ |*

t>it Geflagt wordt met een 'hyM gelykëü
caam , als de Malaceides van ï ournefo&t*
onderfcheiden 3 om dat het volftïekc naar de
Malva gelykt , hebbende ook een dubbelen
Kelk > den buitenften driebladig* maar de Vrugt
is als een drooge Braamboos , uit verfcheide
ronde eenzaadige Zaaddopjes fameögehoopu

De eenigtte Soort (1) is het gedagte Kruid \ \
dat Maluwe met Betome - Bladen door de hu-Maiaïtiï
theuren genoemd was en Alcea by Barre* des-
lier, die aanmerkt, dat het dö Heemst $ byfche!^
fommigen Sida genaamd , zy van J. Baühi-
3NüSé Derhalve is het dan ook deMoeras-Heemst

met

(1) Malopc Fol. övatïs , crênatïs* fupra glabifc; Syft. Nait
XII. Gen. 843» p. Veg. XIII. p. $zi. H. Cliff 347.

Ups. 206* GoüAN Monsp. 350. R. Lugdb. 357. Matacoides*
TouH^F. In ft. 98. Ti 2?. Maiva Ectonicae folio, MolUS.
Hifi. II. p. 522. S- 5» T. 17. f. ii. BOCC. Sic. ij. T. s.
f. a. Alcea Betonicae folio, Fl. purp. viola cco. Bar Et. ld
7129. Althaei paluüris Cytini Flore, Ariftolochiat utrleulis.

Ei

K< cm. x. stok;

68 Enkelbroederigk Kruiden.

IVt met Cytinus- Bloem en Blaasjes van Hol wortel ,
Axv^iLi door LoBEL afgebeeld. Wilde Maluwe met
Hoofd- Betonie- Bladen heet het by den vermaarden
stuk. Italiaan Boccone, door wien het omftreeks

JT* W pjfa ontdekt wercft#

Het is een laag Kruidje, maar een Stengetje
hebbende van één of twee Handpalmen , langs
den Grond of hurkende , mee Bladen op lange
Steeltjes 5 zeer naar die der Betooie gelykende,
rondom gekarteld, uit wier Oxelen een lang
Bloemfteelrje voortkomt , met één of twee
Bloempjes als der gemeene Kaasjesbladen. Van
de Vrugt is reeds gefproken (*).

De Geflagten van Urena en Gosfypium zyn
onder de Heefters geboekltaafd : des nu alleen
nog de zes laatfte Soorten overblyven van 't
Geflagt van

HlBISCUS.

Het welk ook een dubbelen Kelk, maar den
buitenften veelbladig en een vyfhokkige veel-
zaadige Vrugt heeft, gelyk boven breeder is
gemeld , alwaar ik de twintig eerfte Soorten
heb befchreeven (f) : zo dat hier volgt.

(*) De Sida van Theophrastus draagt Bollen die van
de Heul gelyk en is een Waterplant zegt Lobel, die dit
Plantje daar voor houdt, 't Schynt dat het Zaadhoofdje eerst
vervat zy in de gcflooten Kelk , en dus zig als een Bolletje
veitoone. Immers anders kan ik het een en andere niet
overeen brengen.

CU Zie II. D. V. Stuk, Wadx. $j>5 , enz. Onder decze

Jkoras

MONADELP.HIê#69

(21) Hibiscus met vy f hoekige fpitfe Zaagt an~ IV.

dige Bladen , een ongedoornde Stengen knik-

kende Bloemen* Hoofd-
stuk;

Een groote neerhangende geele Bloem heeft xxt.
deeze Soorc , die uit Ceylonfch Zaad in de igjjg*
Leidfe Akademie - Tuin was geteeld , met Hou* wyngaaid.
tige Stengen van twee Ellen hoogte, niettemin blad,ge*
een Jaarlyks Gewas , met Loof als Wyngaard-
bladen. De Bloemen zitten in een Kelkje, uit
welks midden, een lang Styltje opfchiet, met
Oranjekleurige Nopjes fierlyk gepluimd. Op de
Bloemen volgen Vrugten,die als u:t vyf famen>-
gevoegde Scheeden beftaan en gevleugeld , in
de Holligheden veele Zaadjes bevattende.

C22) Hibiscus met Piekswys' Hartvormige Bla- xx 1 1.

den Ceyion-
fche.

liomt de Hibiscus Sabdariffa, of Zuuibladige, die niet alleen
in de beiden Indien vale, maar ook in Japan» gelyk my
uit de daar van overgezondene blykt. Ds Heer jAcquiw
geefc daar geene Afbeelding van , geiyk verkeerdelyk in
Syft. Nat. Veg. XIII. p. 523, is aangetekend; maar alleen
de befchryving, door my overgenomen en geboekt, blads.
410.

Hibiscus Fol. quinqmngularibiis acutis ferrstis &c.
FL Zeyl. z6$. Ahhaea Indica Vitis folio &c. Herm. Lugdb*
%6* T. 28. Katou - Beloeren. Hort. Mal. VI. p. 79* T.
BURM. FL Ind p, 153.

(22) Hibiscus Fol. Cordito • haitads , Peduncul s airernis
&c. FL Zeyl. 266. Kecmia Zeylanica urens pilofa annua.
SEB. Kah. I. T. 18. f. 3. Burm. ZeyL 137* Alcea penta-
eoccos , Ranunculi Auncomi foli© & facie. PlX'iL. Alm* T«
J25. f. 3» BURM. Fl. Ind.. i;3. T. 4S. f. i,

II. Deel* X. Stuk.

Enkblbrobderige KaüïDii

IV, den en overhoekfe eenbloemige geknikte

^??I*U Eloemfieeltjes.

l£mD* °uder de Ceylonfche Planten is deeze by den
Keiwy- oaam van Ketmia voorgefteld door den Hoog-

?3s& leeraar ]. Burmannus, die het Kruid ech-
ter vkens noemt in plaats van urens (brandende) zo
als men het by S eb a , doch niet in 't Tweede,
gelyk de aanhaaling van den jongen Fleer,, en
in navolging van dien ook by den Ridder luidt,
maar in het Eerfte Deel zyner Kabinetten s te
regt getyteld vindt, en omftandig befcfareeven*
Aanmerkelyk fchynen daar van de andere Af-
beeldingen te verfcbillen. Het Kruid zegt Se-
ba hadt Wyngaardbladen en over 't geheel eer*
ruige brandende Haairigheid* Volgens Lin^us
is de Bloem plat ; de Vrugc beftaat uit vyf
Zaadhokjes en het heeft tien Meeldraadjes , waar
vaq de vyf buitenften dikwiis onderfcheiden zyn.
De Bloem is Zwavelgeel mee ecnen donker*
paarfchen Navel*

xx 111. (23) Hibiseus met de onderjie Bladen Hart*
yl^L yormiS gefpitst 3 Zaagtandig ; de boven-

vïrgitu- fien Piekswyze.

fche,

In Zoutige Moerasfenvan Virginie groeit dee-
ze Soort 3 welke een opgeregte groene gladde

Steng

(23) Hibiseus Fol. inferioribus Cordatis acaminatis &c.
€ron. yirg. 10a. A]cea f. Bamia Americana par/o Fiore*

MONA0ELPHI A. ?I

Steng heeft en rcode Bloemen , meest op een- UK
zaame Oxelfreeltjes ; de Vrugten uit vyf en- A™Li
kelde Zaadhuisjes beftaande die de figuur heb- Hoofd-
ben van een Kromhals der Chymisten , zoSTüru
Clayton heef c opgemerkt. ^

Wegens de Zaadhuisjes behoefde derhalve
van dit Geflapt dat Heefterig Waterkruid niet
uiteemonfn-d te worden , 't welk de vervolger
van Trew 9 door Eu r et afgebeeld zynde,
voorftelt onder den naam van Malache (*)• Op
Jamaika vondt Sloane het overvloedig aan
de Oevers van fommige Rivieren. Hoewel
de Zaadhokjes van hetzelve, volgens de Afbeel-
ding, weii ig naar een Retort gelyken , en het
gede Bloemen heeft, fchynt het nogthans vry
naby te komen aan deeze Soort.

Die zelfde Konftenaar Ehret heeft een
Virginifch Gewas afgetekend > welk ook veel
gelykt naar dit flag van Planten. Het was door
hem Abutilon genoemd en de Ridder hadt daar
van, onder den naam Napm% een Geflagt ge*
maakt in deeze Klasfe (f) ; doch het is met
reden thans , dewyl 'er Mannetje en Wyfje van
zyn , door zyn Ed. tot de Tweehuizigen be-
trokken ♦

in)

(*) Ma!ache feabta. THEW Ehnt. T. s>04 Abutilon Fiut. Aq.
Polio Cordato , Fore paüide luteo. Hotst. A'cea Fruticofa Aq»
Fol. Cordato fcabro , Fl. palisde lut«o. Sloanë. Am>r. $7. Hifi»
L p. zzl T. 139- P 2»

(t; Syts. Nat. XU. Tom. |ï. p. 455» Spec. Plant é p4 $5ju

E 4

II. Dxil. X« Stuk,

IV. ^ (24) Hibiscus met de onderjie Bladen gehoekt
^xva^# Hartvormig , de bovenjlen eenigermaat*

Hoofd- Piekswyze 9 de Bloemen bym knikkende

%n den Styl neergeboogen.

XXIV.

Hibiscvi jpi(; Krujd in de Moerasfen vau het Vened*

pentacar*

pos. qanfchq Gebied voorkomende a gclykt zp zeer-
Vy VW^j^ ^e voorgaande Soort, dat het wel daar uit
kon gefprooten zyn % zo de Ridder oordeelt. Het
heeft de Steng drie Voeten hoog ; aan den top
Bloemen op eenzaame Qxelfteeltjcs* De buiten-
ge Kelk is uitgebreid roet Elsvormige §traalen£
de Bloem bleekrood met geele Meeldraadjes j de
Styl \vit met yyf geknopte roode Stempels.

xxv. C2S) Hibiscus met de Bladen eenigermaate
^thtofh Wigvormig en byna drietandig , de bo*

\iYhisnfet venften gepaard; de Bloemen aan 9i end*

Aan de Kaap vak d.eeze 5 die een klein Hee~
ftertje is3 met zeer kort geHeelde Bladen % mecss
drie, doch ook fomtyds vyftaudig aan 't endde#
Takken , alwaar de Bloemen voortkomen, op>
^eer korte Steeltjes, 't Qewas ruikt naar Mos,-

(26)

r f24} Hibiscus Fol. Inkïloühiis Cordatïs anguïatss &c. ƒ/.
Qti/r* 3SO. R. Lugdb, 359. KetmJa paluftris &c. MiCH. Flor.
54 < ozz' t. It< 2, p. 309. Ketmia pal. minor folio angus-
to Z & KICH. P'enet, ï S 5. T. jl.

( 5 Wfaicui Fol. fubcuneatis fhbtridentatis &c. Manu
258. A«.c. Veficajiae iïmilis ^thiopica Mofthum rtfdaleas*
ïlüK* «rfüf. iSi T. 25*. s*

U O H A D B L I H I fÜ 73

ra6^ Hibiscus met driedeelige ingefneeden Bh- IV. ^
de» e» opgeblazen Kelken, xvu.

HOOFD-

Qnder den naam van Trionum , by welken stuk»
het de Ridder tot een byzonder Geflagt gefteld »f£
ïiadt, vindt men deeze Plant , die een Jaarlyks ,r,w.
fieraad der Bloemperken uitmaakt, in de Plan-Baa"se*
ten-Lyft van den Leidfchen Akademie-Tuin
geboekt, Zy heet Venetiaanfche Alcea by d§
oude Autheuren , of Blaazige , wegens de Vrugt,
T o urnefort hadcze betrokken in 't Geflagt
van Ketmia. De Bloemen gaan niet dan tegen
den Middag open ; twee Uuren daar Da zynze
wederom geflooten en verwelken , zo dat men
'er eigentlyk niet veel aan heeft, hoewel dezel-
ven fchoon rood zyn. De Steng is anderhalf
Voet hoog , verfpreid en ruig, zo wel als de
Zaadhuisjes , die aartig zyn wegens de Kloot-
ronde figuur en "t maakzel.

DeKaapfe, hier als eene Verfcheidenheid te
berde gebragt , heeft , volgens Li nn^iis,
de Steng regter en eenvoudiger ; de Bladen en-
feeld of half driedeeligen de bovenften vyf kwab-
big : de Bloemfteeltjes langer dan de Bladftee-

len

(iS) Hibiscus Fol. tripartitis incifis , Calycibus inflatis,
CJOUAN Monsp. i$U H. Ups. 206. Ttionum. H. Cliff. 3*9.
R. Lagdi. 3 5 8. Alcea Veficaria. C. B. Pin. 317. Alcea ge-
jegrina Solifequa. Lob. Ie. €$6. /}. Ketmia Veficaria Afri-
cana. Toubnf. Inft- «o»* Alcea Veficaria Cap, Bonae Spei,
MORIS- Pr&l. H7' Hifi. II. p. 533*

E 5

51, 9$EL. Xt STV%

74 DÜBBELBROEDERIGE KRUIDEN.

Vee' man
nige.

IV. Jen, Deeze fchynt , 70 zyn Ed. oordeelt, uit
AxvuRL hec Trionum door de Ruuwbla^ige KaapfeMa*
Hoofd, luwe bezwangerd, te z^n gefproocen (*).
stuk* pe overige Geflagten deezer Klasfe, Stewar*
' Ha , Camellia , Me/aa , Morifonia , reeds onder de
Boomen,en Gordonia onder de H ceder sbefch ree-
ven zynde, gaa ik thans tot de volgende over*

XVIII. HOOFDSTUK*

Befchryving der Düijbelbroe de r i ge
Kruiden (Diade^phia j) onder welkende
Vlinderbloemige ( Papilionacece ) meefiendeels
begreepen zyn : %o dat daar in onder anderen
voorkomen de Cejlagten van Erwten , Boonen >
en dergelyke eetbaare l^rugten , als ook van
Vitfen, Cicers, Lupinen , Lathyris; fozStal-
kruid , Klaver , en meer andere zo Veld- als
Bloemplanten.

Tot de Vyfrnannigen , dat is die vyf Meel-
draadjes hebben , in deeze Klasfe 3 be«
hoort het Geflagt van

Monnieria.

Een vyfdeelige Kelk met de bovenfte Slip
lang ; een Smoelachtige Bloem : twee Meel-

draad-

(*) Filia Trionii e Mal?a CapenG fcabroö Patre, Syft*
Hau Veg* XllU

D I A » B L P H I &: 75

draadjes, het bovenfte met twee, het onderfte IV,
niet drie Meelknopjes, en vyf eenzaadige Zaad- Axmtu
hokjes , maaken de Kenmerken uit- Boofd*

De fchrandere Loeflino heeft de eenig- STU1U
fte Soort , door hem Driebladig bygcnaamd(i)f M»nnbrU
in Zuid -Amerika ontdekt. De Steng van dic^^iadi,.
Kruid was f en Voet hoog : de Bloemen kwamen ge.U 3
Aairswyze voort , zynde wit van Kleur , met
den Mond van 't Pypje in vyven gedeeld, rnaa-
kende een enkelde Bovenlip en een vierdeelige
Onderlip. Het Vrugtbeginzel was roodachtig
met een enkelden Styl en platrondachtigen Stem-
pel. Dit Gewas valt ook aan de Kaap, doch
aldaar heeft het de Steng overal bezet met klei-
ne Doorntjes (*).

Onder de Zesmannigen komt voor, het Ge-
flagt van

F ü M A R ia* Duivekervel,

Een tweedeeiige Kelk , een Smoelachtige
Bloem : twee Vliezige Meeldraadjes , ieder mee
drie Meelknopjes ; maaken de Kenmerken van
dit Geflagt uit, dat veelal Kervelachtig verdeel-
de Bladen en daar van den naam heeft.

Het bevat dertien Soorten, waar van de twee
eerden de Bloemen met twee, de overigen met
ééne Spoor hebben , als volgt.

(0

(i) Monnleria* Syfl, Nat. XIL Gen. 8.;o. $69* Peg*

XUI. p. 519» I OEFL. Hiip. 197'
(*) BURM. FL Cap. Predr. p. zo*

IU &1IL« X, STUS«

J6

Dubbele roederioe Kruiden.

W« (i) Duivekervel met een naakte Bloemfteng.
Afdeel»

Hoofd- Dit Virginifche Kruid heeft een knobbeligen
stuk» Wortel, die uit Vleezige Bolletjes Schubswyze
i. L> famengefteld , met lang geftqelde driedeelige
c!!!£!£ en verder Vindeelige Bladen 5 waar tu^fchea
*j. een Stengetje uitfpruit met zeer mismaakte Bloe-
men. Het groeit ook in Kaaada.

II. (a) Duivekervel met een gebladerde Steng 9
inzien-* de Bloemen van agteren tweekwabbig.
Jyke,

In Siberië komt deeze voor , een Plant met
zeer fchoone Bloemen , veel gelykende naar de
Bolwortelige , maar in alle opzigten grooter. De
Bloemen zyn van grootte als een Duimlid en
ïoopeu van agteren in tweegelyke ronde Kwab-
ben uit. Het Kruid heeft een opgeregte Steng
en de Bloemtros zonder Blikjes.

III. (3) Duivekervel met enkelde Stengen > de Blik*
ttoïiits. jes fcQYter dan de Bloem en onverdeeld.

Dee»

(ï) Fumaria Sca po nudo. Syft. 2t&t. XI r. Gen. 849» p»
4S9. Ve^ XIII. p. 529. H. Cliff, 351.1^. Luglb. 393. Gron.
Virg. ic3. Funaaria Siliquofa , Radice grumofa. Pluk.
Jiim. i6z> T 90* f. 3- Capnorchis Arnericana. Borh.
Lugdb. ik p. 309. Bicuculteta Ganadeniis , Rad. tuberofd
Sqmraata. Mem, F ar. 1733.

(2; Fumatia Flor. poftice bilobis , Caule foliofo. Am.
jlcod. Vil. T. 7.

(l) Fumaria Ca ui. fimplicibus , Bra&eis Fïore brevioribus
inJiviiïs. GMEL. «Sï£. IV. p. 6ó, T. 3*. JACC^ fffrr*. T.
SU.

X) I A D E L P H I A» 77

Dceze , van den zelfden Landaart , is van IV.
dergelyke Gertalte , hebbende de Steng één of ^Hf*
anderhalf Voet hoog en Wortelbladen byna als Hoofd*
die der Akelei jen > een Span groot. De Bloem- STÜK#
tros , over ééne zyde , is voorzien met Lan* 4Tia%
cetvormige Blikjes* De Bloemen, eens zo groot
als in de volgende , zyn wit , met geele rand-
jes en hebben den Reuk van Primula Veris , maar
de Lippen zyn niet uitgerand noch Zaagtandig :
de Keel is zwart getipt ; de Kelk klein ^ mee
Tandjes.

f4) Duivekervel met een enkelde Steng, de *v*
Blikjes van langte als de Bloemen. Buihofa.

Bolwoi-

Ondcr den naam van Boontjes Holwortel zyn tcllge'
de Kruiden in de Geneeskunde bekend , welken
de Ridder betrokken heeft tot deeze Soort. Zyn
Ed. acht dezelven overeenkomftig wegens den
Vleezigen Wortel , die echter in de eene hol
is, in de andere niet ; verfchillende dezelven
ook in de Geftalte aanmerkelyk , des de Heer
H alle r dezelven Soortelyk onderfcheidt.
Deez' acht het ook niet waarfchynlyk, datzy

bei*

(4) Fumarsa Cïïule flmplici , Bra&eis longitudine Flor urn.
Mat. Med> 344. GORT. Belg. 20*. GOUAtf Monsp. 353.
H Clif. 351. R. Luzdb. 394. Sttes. Kram Auflr. öcc.
*, Fum. Bulb. Rad. Cava major. C. B. Pin. 143. Radix ca*
va. Dod. Pempt. 327. Rad- cava Hcrbariorura. Lob. Ic. 759.
fiy y. kadice non cava major & minor. C. B. Pin. 143^
Rad. cava minor. Dod. Pempt 317. Fabacea Radice Cap-
jjos altera. Lob. Ic 7 $9, Radix cava viridi ftore» Ik, p. 760»

il« DSBLs X, STUK.

DUBBELËftÖEDÈ&ïGË KRÜlbfcfó

IV* beiden uit ëéne Plant zouden gefpröoteü zyht
Axvni.L' §elyk L i n NiE u s geopperd hadt* Die met den
Hoofd- hollen Wortel, merèt^hx aan* heeft de Steng
*tuk. tweebladig , en Lancetvormig Eyronde Blikjes ;
^*m*n'd\e met den digten Wortel veelbladig en de
Blikjes gevingerd* De Kleinere, welke Lob el
afbeeldt, en Hol wortel noemt met groene Bloe-
men, zou een jongere Plant zyn* De Wortel
van de eerlte, ondertüsfchen , is dok fomtyds
niet hol maar digt, en de Bladen , zo wel als
de Bloemen , zyn gemeenlyk paarfchachtig 5 fom-
tyds wit ; van hetzelfde maakzel in beiden (f);

Van veelen wordt dit Kruid , als ik gemeld
heb * , onder de Osterlucie geteld , wat de
*hd. Wortelen aangaat , en men vindt 'er dergelyke
bi! 'i^o?K,kragten san tcegefchreeven f. Het Extrakt ,
tib bi. ^at men 'er met Wyngeest van maakt, is zeer
* bitter, iets Zoutig met een langduurige fcherp-
te; dat met Water is niet minder bitter, bei-
den zonder Reuk Het dient tegen Afloo-
pende Koortfen, gelyk andere bittere zaaken»
Uitwendig flrekc het Poeijer tot zuivering van
Wanden of Zweeren en belet de opgroeijing
-van 't weelig Vleefchu

(5) Duivekervel met Liniaak B.aauwen> tot

fm? een Pluim vergaard en een opflaande Steng.

Altyd • We,
gtoeaso Hall. Hij}. Sthp. Heh. incboata. 1768. p. 150*

(l) Carth. Ftmd. Meel. nov. Ed. p. ji6.
*(s) Fumatia Süiquis Linearibus panicularis , Cauleere&o,
<ïi. Ups. Cliff. K.Lugdb. 394'Furnaria Siliquofa fempervirens.
CORN. Canad, 57. T. 57. MoBIS* S. 3* T. 12. f. 1, Capnoi*
ffes. TOU&IW, Inft* 4^3' MlLL. Di&. T. 70.

Wegens de lange fmalle ronde Haauwen AR
hadt TouRNEPORT dit Kanadafche Kruid , Axfmfa
in de Tuinen van Europa niet onbekend, tot Hoofd-
een byzonder Geflagt , onder den naam van
Capnoides, opgeworpen. Het verfchil der Vrug- druf.*""
ten maakt , by L/nn^üs, hier geen onder*
fcheiding. Kapnos de Griekfche naam van de
Duivekervel zynde, was dit een Kruid , dat 'er
in Geflalte naar geleekt Het groeit omtrent een
Voet hoog , heefc blaauwachtig of Zeegroene
Bladen, en getrofie Bloemen, die Vleefchkleu-
rig maar aan den Mond Goudgeel zyn.

(fi) Duivekervel met Spilronde Haauwen en vr,

utea.

verfpreide Stengen 5 Jtomp gehoekt*

In Barbarie is de Groeiplaats van deeze, die
naar de volgende zeer gelykt , d °ch een over-
blyvende Plant is , hebbende de Spoor der
Bloemen rond , half zo lang als het Pypje en
de Trosfen zonder Blikjes. Men vindeze wel
doorgaans met gcele , doch ook fomtyds met
witte Bloemen» Sommigen gaven 'er den naam
van Split aan.

C7) Duivekervel met Liniaale vierhoekige „ vn-

~* r 7 o 7 CapnotdiU

Haauv/en en verfpreide fpitshoekige $ten~ vieïhoe-
gen. Dee-ki£e'

f6) Tumarla Süiquis teretibus &c. Mant. 258. MïLL<»
Diïï* 4. Fumaria lucea. C. B. Pin. 141. F ïm ina hueat
montana. D\l. llifl 194. Lob. Ic 7$%. Fum. Tingicana
&c. PLUK- Alm. 262, T. 90 f. 2.

(7) Fumwia Sil. Lingadbus tecragonïs &c. JFum. Caufe

%M

H. Deel- X, $'&m>>

8ö DüBBELBRÖEDEïUSE KRUIDE^'

IV. Deeze , die in de Zuidelyke deelen van Eu*'

A*x\n\u roPa &oek 9 is 0ök in het °ver" AlpifchSwiw
Hoofd- zerland waargenomen, volgens den beroemden
stuk» Haller, Zy verfchilt van de voorgaanden
n^c.tmaH' aanmerkelyk , niet alleen door de vierhoekige
Haauwtjes , die bovendien omgekruld zyn , maar
ook door het Loof, dat dubbeld gevind is en de
uiterfte Vinblaadjes Eyrond gekwabd heeft* De
Steng is uitermaate Takkig*

ytn. (8} Duivekervel mei dabbeld drievoudige Êla*
In™*"* den en Hartvormige Blaadjes.

pbylla.

Negenbia- Van deeze , die in de kloven der Steenrot* .
fen in Spanje en op Sicilië groeit, verfchilt
het Loof aanmerkelyk van dat der voorgaanden*
Het beftaat , naamelyk, uit byna ronde Blaad-
jes, welke drie aan drie op Steeltjes zicten , waar
van drie, zeer lugtig,een Blad famenftellen, dat
dus uit negen zulke Blaadjes beftaat

tx. t (9) Duivekervel met eenzaadige getrojle Zaad*
G^eene!' huisjes en een verfpreide Steng.

AI-

Ramofo difïufo &c. H. Gif. R. Lugdb. 394. GOUAN Monsp.
353. Fum. fempervirens et florens Fïore albo. Hèrm. È&u
Funi, Fol. pinnatis, Pinnis pinnatis, Pinnulis lobatis , ova-
tis, SïL brevibus incrispatis* f-f all» Helv. inch» p. 150.

(8) Fumaria Fol. triternatis , Foliolis Cordatis. Fum. Hisp.
Saxatilis, Fol. amp!. Cordiformibus &c. Tournf. Infl. 4*2.
Fum. enneaphyllos Hisp. Saxatilis. Bocc* Mus> II. p. 83.
T. 73- Barr. Ie. 42.

(9) Fumaria Pericarp. msmospermis Racemofo * Caula
difTufo. Mat. Mtd. 34 j. Gort. Belg. 202* Fi% Suec. 534 t

6jo«j

D ï A D E L P H I A> 8*

Alom op Akkers * in Zaaylanden en Moes- Vfe.
hoven, door geheel Europa, komt als eenOn- r xvuu
Sruid deeze voor , welke men in 'c Franfch Fume- Hóof©-
terre noemt, in 't Engelfch Fumitory^ met dens™^^
Latynfchen naam Fumaria overeenkomftig , die dria. , .
wederom met den Griekfchen naam Kapnos
ftrookt. In 't Hoogduitfch geeft men 3er den
naam aan van Erdraitch 9 Taubtnkrepf en Kat*
zen - Kerbel ; gelyk wy ze ook Aardrook , Dui-
vekervel en Gryfekom heeten ; zonder dat van
alle die benaamingen de oirfprong zeer blyk-
baar is. De laatfle zou afkomftig kunnen zyn
van de gryze kleur van 't Loof, Pliniüs
leidt den eerften daar van af, dat het Sap tot
opheldering van 't Gezigt zou dienen als de
Rook* 't welk tegenftrydig fchynn

Het is een Kruidje met fyn verdeelde Bla-
den, als van de gewoone Kervel, doch Zee*
groen van Kleur en als berookt * groeijende
caauwlyks een Voet hoog en zig wyduitfprei-
dende. Het heeft gedeelde Bloem* Aairen, die
Röozekleurig zyn , van een byzondere onregfel*
maatige figuur > door TourneforI* zeer
fraay in Plaat vertoond. Indien men de Bloemen
9s morgens opent 3 dan verfpreiden zy ongeloof-
lik veel Stuifmeel. Het Zaadhuisje is rond % van

grOOt-
tfjo. fCRAtf. Auftr* 207* HALL» Hèh. 6cs. GÖRT. Ihgr.
m. GciüA& Monsp. 3ïS. Fumaria Officinarum et Dioscori*
dis, C. B. Pin. f43. Fumaria. DOD. fèmpu jp. Capnos©
LOB. Is. 756. TCUBNï. Injl, Tab. £37©

11. mtu X. STUK,

82 Dübbelbroedeiuge K ruiden.

IV» grootte als een Peperkorrel, en bevat een en»
A£iu.L kei Zaadje.

Hoofd- Dit Kruid , van ouds als een Geneesmiddel
*TÜK# bekend, is inzonderheid in heete Landen dien-
{Hg, wegens den overvloed van zyn verkoelend
Sap, dat tevens de Maag verfterkt door zyne
bitterheid en den Afgang bevordert* Hier in
komt het met de Suikereyachtige Kruiden , ge-
lyk de Paardebloemen en anderen , overeen, 'c
Is een uitmuntend Bloedzuiverend Middel, te-
gen Vuurig Uitflag, Jeukt en andere Huidkwaa-
ien, als ook tegen 't Scheurbuik dienftig* Men
gebruikt daar van hetf uitgeperfte Sap of Af-
kookzel , of tot Pillen verdikte Extrakt. Veel
wordt het in Meydranken voorgefchreeven.
Door Kryftallizatie komen uit het Sap Salpete-
fige fïguuren, even als de Boontjes Holwortel,
voorgemeld , die van gemeen Zout uitlevert*
Deeze zal het misfehien zyn, die men Hol-
aardkruid noemt , zoBoerhaave meldde (*).

x. Duivekervel met eenzaadige getroste

umaru
oreola*

Haakige.

Fumana Zaadhuisjes en klimmende eemgszms Haa-

Capreola* J

ta. kige Bladen.

Voor eene Verfcheidenheid van de Gemee-

ne

(*) UB. fpur* de Plant. p. 389-

(io) Fumaria Peric. monofperm. Racem. Fol. fcand. fuf>-
cinhofis. Ofd. Dan. 340. c. li. Pin, 143. Fimuria tnajox
fcandem Fl. pallidiore. RAJ. hift. 405,

D 1 A D E L P H ! hl 83

Ee Duivekervel wordt dceze , die met haare Klaau- IV*
wiertjes by de Planten opklimt, door Doktor A^vw!^
Gerard gehouden. Hy acht dezelve uit de öoofd-
Gemeene te zyn gefprooten , wanneer deeze %rx3K*
gelegenheid had , zig elders aan vast te maaken ; iJ£*a**
doch waarom , mag men vraagen , komt daa
niet alom die Haakige Duivekervel voor. De
andere zelfs hecht zig door verwarring dik wils
aan de byftaande Kruiden,

Vu) Duivekervel met eenzaadige geaalrde **•
Zaadhuisjes 9een opgeregie Steng en Draad* $pk»ta.
achtige Blaadjes. Geaaide,

In Spanje , Provence en Italië , groeit deeze
Dunbladige Duivekervel , die veel digter Aair
dan de Gemeene heeft, met hooger Kleurige
Bloempjes ; hoewel menze , zo wel als die %
ook met witte Bloemen aantreft* Zy fchynt
mede een Verfcheideaheid of daar uit te zya
gefprooten.

(12) Duivekervel met Liniaale Raauwtiesen XTT\

, , , n 1 1 Clavicula*

geklaauwierde Bladen. ta.

Geklaau*
j)ewierde%

(ïl) Fumaria Pene. rnonosp. Spïcatïs &c. GOUAN Monsp*
354. Fum. minor tenuifblia. C. B. Pm. 143 Seg. Vtr> 11^
p. in. BARR. Ie. 41. Fun min. ten. prscox Sera. Lïnu

MORIS. H'ft. 1U p. 26Z. S. J, T. 12. f. 13» Gm» PrOV*

&94.

(tz) Fumaria SiKquis Linsadbus , Fol. Ckihiferis. H. Cliffo

&•

F 2

H. Peel. X* Stuk.

24 DübbELeroederige Krüi& Eüf.

IV. De Zaadhuisjes onderfcheiden deeze , die
Afdeel. an(]ers veel overeenkomst hebben zen met de
hÏofd- voorgaande Haakige Soort. Hierloopen deBIa.
stuk. deu f beftendig , aan 't end in Klaauwieren
,f;iman uit. Zy komt niet alleen in Engeland op vogti-
ge Steenige plaatfen , maar ook in ons Neder-
land hier en daar , ja zelfs in de Zuidelyke dee-
len van Europa, onder de anderen, voor.

x!Ii. (X3J Duivekervel met Klootronde fpitfe opge»
Jt}™aria blazene Haauwtjes en geklaauwierde Bla~

Blaaaige*

Een zeer zonderling Afrikaanfch of Kaaps
Zaayplantje maakt deeze uit , veel naar de
laatstgemelde gelykende, doch daar in verfchiU
lende, dat het Blaazige Vrugten heeft, byna
als de Krieken over Zee , zogenaamd , in wel-
ker midden het driekleppig Zaadpeultje zit,
veele kleine ronde Zaadjes bevattende. Die
Vrugten hangen aan zeer dunne Draadjes. Men
vindtze door Boerkaave reer fraay afge-
beeld. Volgens den Heer N. L. Bürman-

NOS

R. Lugdb. Goüan Afonsp. $cc Gort. Belg. 203. Fumaria
Claviculis donata. C. B. Pin i4§. MoriS Hifi. II. p. 166.
S. 3. T. i*. £ 3. Fumaria aiba latifoHa. Raj Angl. III*
p. 335»

fi3> Fumaria Siliq Globofis acutis influis &c. //. Upt*
Clïff. K. Lugdb. 39+- 4* Fumaria alba Veiïcitia &c.
ïluk. Alm. 400. T. 3 35. £ 3. Cyfticapnos Africana fcan-
dens. BotaH. Lugdb. h p. 3^ Tab.

Dia

E L P H I A. 85

Bus groeit de Gemeene of Winkel - Du5veker- A/^EL-
vel ook aan de Kaap der Goede Hope. xvln/
Onder de Agtmamigen deezer Kiasfc komt Hoofd-
eerfc voor, het Gtflagt van oa^dria,
Polycala. Kruisbloem*

Van dit Gtflagt heb ik de Kenmerken opge-
geven, toen ik de Heefterigeo in hetzelve be-
fchreef *: thans volgen hier de overige Soorten- * ^P-

hl. 4^2.

(1) Kruisbloem met gekamde geaairde Bloe- u
men , een Kruidige Takkige opjlaande Steng
en overhoekfe Elsvormige Bladen. Liftte-

In Virginie en Kanada groeit deeze , die de
Stengeen Span of een Voet hoog en dun heeft,
doorgaans met drie Takken van boven en zeer
fpitfe Eivormige Bladen , wyd van elkander.
De Aairen hebben een zeer hooge incarnaate
of paarfche Kleur. De Bloemen zyn met een
veeldeelig Kwastje voorzien.

(2J Kruisbloem met gekamde Hoofdjes» Bloe- M.
men 5 zeer enkelde Stengen en verfpreide tbl & 1
Borjtelige Bladen. wit#

(3)

(%) Tol%da Tlor. Criftatis Sfcnh &c. Syft. Nat. XIX*
Gen. 851. p. 4^0. Vcg. XlH, p. s*o« PoL Mariana angufti*
ori folio. Pluk.. Mant. T. 438* f. s. Polygaia Mari-

tendica &c. Raj. 639-

(i) Polygala Flor. Oifratis Capitatis &c. 99.

F 3

II* Ds^L. X STOK*

86 DUSBELBROEDERICR KRÜIDEüf,

IV.

Afdeel,
xvhi.

HOOFD-
STUK»

Ui

Polygala
Brafiliev
Jïs.

aanfch.
'V.

Trkho-
fperma,
Haairzaa-
dig.

V.
Vulgaris.
Gemeen.

(3) Kruisbloem met gekamde byna ge-aairde
Bloemen , zeer enkelde Stengen en verfprei-
de Lancetvormige Bladen*

(4) Kruisbloem met gekamde geaairde Bloemen,
Roedachtige gejtreepte Stengen en Liniaa-
le Bladen.

Weinig verfchillen deeze 5 gelyk uit de be-
paalingen blyku De twee eerften zyn in Brafil
waargenomen en hebben witte Bloemen. De
laatfte, die in 't Ryk van Nieuw Granada valt»
is door den fchranderen Heer J acquin afge«
beeld. Hy noenuze Haairzaadige f orn dat hec
Zaad met lange Haairige Baardjes is gekroond»

Cs) Kruisbloem met gekamde getrofte Bloemen»
Kruidige enkelde leggende Stengen en Li*
maal - Lancetvormige Bladen*

Dit Kruidje , dat overvloedig voorkomt in de
Duinvalleijen van Holland, als ook op Akkers

en

f3) Polygala Flor* Grift, fubfpicatis 62c.

(4) Pohgala Flor. Crift. Spicatis $ Caulibus virgatïs &c*
Syft. Kat. Ed. Xü. App. pik 23*. Mmt. 259. Polygala Flor*
fubcrifttis Spicatis &c. JAC<^ Oès. lil. p. 16. T. 67*

(5) Polygila Flor. Crift. Racemofis , Caul. Hcrb. fimph
procumbentibus Sec* GouAN Monsp. Polygala Fol. Li n.
Lanccolatis &c. Vit. Clijf. 70. Hort. Cliff. 35a. Fl. Svee.
$%6. Gort. Belg. 20 3. R. Lugdb. 393. Poïygala vulgaris
major. Cu S Hïft. 1. p. 324. VAILL. Paris. 161. T. 3U
f* * Polygala vulgaris. C. B. Pin. 215. Polygala recera-
tioxmn. Lob. /<?. <*i6. Flos Ambaivalis. Dooè Pmpt. 253*

DlADELfUÏA. 8?

en Velden in andere Provinciën en door geheel IV.
Europa, worde Flos Ambarvalis genoemd, om r^niu9
dat het voornaamelyk bloeic in de Kruisdagen Hoofd*
der Roomfchgezinden , overeenkomftig met de 8TÜK*
Ambarvalia der Romeinen, een Feest beftemd0<Wn**
tot inwyding der Akkeren (*). Men noemt
het des wegen ook Kruisbloemen, maar in 'tEn-
gelfch Milkwort, overeenkomftig met den Griek-
fchen naam ; om dat het overvloed van Melk
zou geeven ; in 'c Hoogduicfch Ram/el.

Het bereikt naauwlyks een half Voet hoogte
en verfchilt nie t alleen door de Kleur der Bloe-
men , blaauw , paarfch , roodachtig of wit zyn-
de , maar ook daar in , dat het in vogtige Vel-
den en V'aleijen grooter, op opene Bergvelden
kleiner en fpitsbladiger ; daar *t uitermaate droog
is met zeer fmalle Blaadjes voorkomt. Hier heeft
Bauh i is u s Verfcheidenheden van gemaakt ,
daar in overeenkomende , dat de onderfte Blaad-
jes merkelyk breeder dan debovenften, doch
altoos Lancetvormig zyn. Het verfchilt ook in
bitterheid 3 welke zeer uitmunt in de gene ,
die daar van den bynaam draagt , hier volgende.

Q6) Kruisbloem met gekamde getrojle Bloe- vu

men Tol^ala
Bitter.

(*) Hierom wordt by die Heligfe , in die Dagen , ook des
Memels Zepen over 't Gewas des Aardtyks opentlyk afgefmeekr»

(6) Polygala f lor* Crift. RacemoHs &c. Polyg vuig Fol.
circa Rad» rotundioribus &c. C. B. Pin. 215. Polygala ZJuxj
minons folio* Vaill. Par. ter. T. 32. f. I.

F 4

83 Dubbel br oederige Kruide^

s

jyt men , byna regtopfiaande Stengetjes , (ft

Afdeeu Wortelbladen [lomp Eyrond en grooter.

Hoofd* De vermaarde Vaillant geeft hier Blaad-
j 5 jes aan ^aori^age Palm , en het is zeker
dat de onderfte Blaadjes roodachtig zyn , de
bovenden Liniaal , doch op de Alpen van Swit-
zerland komen zy allen Lancetvormig Eyrond
voor, en de Bloefem is doorgaans blaauw, zo
de beroemde Ha, liter opmerkt, die aangaan-
de dit Kruidje , dat Doktor Hill bevondea
heeft door kweeking niet in het GemeeneKruisr
bloem te veranderen , het volgende fchryft (*)*
3, In deeze is een langduurige fcerke bitter-
„ heid, Zy purgeert zonder last» Terwyl het
s, Virginifche Kruisbloem , door de Proeven vaa
„ Ten^ent, tegen de Borstziekte, het Zy-
„ dewee en Voeteuvel bevonden was van dienst
te zyn , zo hebben de vermaarde Mannen ,
3J Boüvart en du Hamel, dit ook in
„ gebruik gebragt. In het Zydewee , dan, be-
„ vordert het de uitwerping van Fluimen ; in
3, kleiner Gifte vermindert het de Koprts : by
„ een Lepel vol ingegeven , verzagt het de
5, Toevallen en maakt de Borst ruimer; teven»
„ Afgang, Waterenen Braaking verwekkende ;
„ doch wordt nog in kragten van het Virgini-
„ fche overtroffen. Voorts is in Waterzugt het
„ Afkookzel van dit bittere Kruisbloem met
3, goede uitwerking en rykelyke Pisloozing ge-
it ge*

D i a d e t * h ï a; Pj»

5, geven. In een Pint Water deedt men , ten IV,
„ dien einde , een Once van dit Kruid tot de

helft verkooken en gaf daar van drie Lepels Hoofd*
„ in 't Uur. Niet zonder vrugt zou het , volgens STÜK*
5, Crantz, in de Teering gebruikt zyn»

(7) Kruisbloem met gekamde getrofte Bloemen, vu-
opgeregte Stengetjes en Lancetvormig LU Mol/peut.
niaalefpitfe Bladen, £ortpcl.

liers.

Ai

Door de fmalheid en fpitsheid der Bladen zou
deeze , die by Montpellier op drooge dorre
Heuvelen groeit , onderfcheiden zyn , doch de
fchrandere Doktor Gerard, in Provence
ook deeze waarneemende, merkt dezelve flegts
als eene Verfcheidenheid van het Gemeene
Kruisbloem aan.

Het Japanfche Kruisbloem , hier door my 'mjaponic*
Fig. 1, op Pj-aat LXII, vertoond * zoumet^^;
meer regt een byzondere Soort kunnen uitmaa-
ken* Het heeft, naamelyk, de onderfte Blaad-
jes byna volkomen rond en de bovenden Ey-
rondachtig, 't welk ik niet opgemerkt vind in
«senig Europifch, Ook komen hier de Bloemen
Biet Aairswyze aan den Top vergaard voor*
maar op zyde i$ een Tros van Zaadhuisjes in de

Kei-

(7) Potygala Flor. Ctift. Racemofis &c. Gouan Monsp*
355. Polygala acutioribus Foliis Monfpeliaca. C. B. Pin*
307. Polyg. vuig. qq% pbfoleti, FoU anguftisfiraii. J. B,

ma. 111. p. 338.

F S

90 Dübbelbroederige Kruiden:

IV- Kelken. Ik heb de farnenftelling der Bloemen
AxvaiL van dit Kruid eldm uitv°erig voorgefteld, toen
Boovd- ik een Kaapte Heefterige iQ Plaat vertoonde en
stuk. befchreef (f> Hier hebben ^y de Meelknopjes
Jptman aan 'c end van een gevouwen Vliesje, waar uit
Hall er oordeelt, dat het Kruisbloem niet
tot de dubbelbroederigen behoore* De Styl
fcheen my dubbeld geknopt té zyn of twee Stem-
pels te hebben. Voorts is hier de vergroote
Bloem by A vertoond: alwaar a de twee groo»
te Kelkblaadjes (|), 6 twee van de drie kleine en c
de Bovenlip der Bloem, die de Meeldraadjes in-
fluit , aanwyzen. De Styl met zyne twee Stempels
is in 't by zonder, door zeer fterke vergrooting,
by B, en het Stengetje , voor V overige , ten
natuurlykfte afgebeeld.

vin. (2) Kruisbloem met gekamde Bloemen in naafa
Panlïf£ te Trosjes vergaard , Kruidige opgeregte

ta . van boven Takkige Stengetjes en Liniaale

Westm* ^, , ° A

difch. Bladen.

(9)

(f) II. D. V. STUK deezer Nat. Hiflorh, bladz* 43 3* Pl.
XXV. Ftg. 1.

(I) Volgens Linn* Gen. PUnt. zoudeïi deeze de Vleu-
gels van de Bloera zyn , waar door zyn Ed. die Vlinderach*
tig maakt ; doch het is eigener dezelven , gelyk hy in
Syfl. Nat. Ed* Xll, XUL beiden doet, voor Kelkblaadjes
te houden , niertegenftaande zy gekleurd zyn : alzo zy bui*
ten zitten en overblyvende het Zaadhuisje influiten#

(8) Polygala Flor. Crift. Racemisnudis &c. Am. Acad. V«p*
40a. Poly^ala Herbacea minor ere&a&CtBRQWN. 287.

Dïad«**hia- 91

fp) Kruisbloem met gekamde Bloemen , een IV.
naakt zydelings Trosje , Kruidige Sten. A"f*^
zetjes en Lancetvormige Bladen. Hoofd-
stuk.

Deeze beiden , waar van de eerfte in de
WestindiSn , op Jamaika , de andere in Siberië sjkMta.
groeit, gelyken zeer naar malkander en de laat- sibenfdu
fte inzonderheid naar de gemelde Japanfche
Soort; te meer, om dat deonderfce Bladen rond-
achtig worden gezegd te zyn. Men vindt aldaar,
behalve het Gemeene Kruisbloem , dat ook over-
vloedig in Rusland, en zelfs op Ysland groeit,
nog meer Ver fcheiden heden , die meer of min
daar van afwyken in Geftalte en in het Loof.

De veertien volgende Soorten , meest Kaap-
fe, Oost- en Westindifche Heeftertjes, reeds
befchreeven zynde , als gemeld is , kome ik tot
de Kruidige, die ongebaard zyn , dat is zodanige
Kammetjes niet aan de Bloemen hebben ; als

(14} Kruisbloem met ongebaarde Bloemen, die

geaaird zyn , een opgeregte Kruidige zeer reSengi£«
enkelde Steng en breed Lancetvormige Bla-tlg*
den*

la

(9) FolygaU Flor. Crifh Racemo laterali irudo &c. Po*
lygala multicaulis. Amm. Rutb. N. 43 > 44 > 45»

(24) Polygala Flor. iraberbibas Sp catis &c. Am. Acadu
II. p. 139. T 2. MlLL. Di&. T. 5. GRON. Virg. I. p. %q,
II. p. 103. Mat. MeL 345. Plantula Marilandica &c. Raj.
SuppL 640. KIEKNAK DEE Rad. Senega. Msmogr. Am,
Accd, UtS«

02 DüBBELBROEDSRlGE KRtflDElT.

IV. In Virginie Maryland en Penfylvanie, groeit
fxv"1'*1 Kruid> welks Tegengif dgc hoedanigheid,
Hoofd in 't jaar 1736, door de Indiaanen aan de Inge-
stuk» zecenen van Penfylvanie bekend gemaakt en fe-
t&f?*** dert door Europa verbreid werdc. Zy noemden
het Sennagar, en het wordt, in navolging van
dien , Radix Senega of Seneka geheten , hoewel
de Engeifchen hetzelve Rattle- Snafa Root>dzt
is Ratelflang- Wortel, ty telen.

Uit ten Houtig, Vezelig Worteltje geeft het
enkelde ongetakte Stengetjes, die rond , glad,
naauwlyks een Voet lang en zwak zyn, onre-
gelmaatig bezet met Eyrond- Lancetvormige^
naauwlyks gefteelde, gladde Bladen, opwaards
grooter dan beneden. De Steng loopt in een
los Aairtje van ongedeelde witte Bloemen uit.

De Indiaanen hadden veele Jaaren reeds dee-
zen Wortel aan de Europeaanen in Penfylva-
nie verkogt , als een Geheim tegen den Beee
der Ratelflangen ; 't welk van goqde uitwerking
bevonden werdt. Men gebruikte ruim een half
Drachme van het Poeijer , inwendig ; doch de
Indiaanen kaauwden den Wortel, flokten het
Sap in , en leiden het gekaauwde op de Wond.
Doktor Tennet nam in het gezegde Jaar
verieheide Proeven , en bevondt de Tinóiuur
met Wyngeest geel en brandend fcherp en een
Braakmiddel ; het Aftrekzei met Water wit-
3<ehtig en ook , om dat het een geweldigen
Hoest verwekte 5 niet gebruikbaar ; maar op ouden
Spaanfchen Wyn gezet , of in Water gekookt ,

gaf

D ï A D E t 9 H I A. 03

gaf hy van het Vogt, om de drieUuren, drie IV.
Lepels in en hielclt daar mede aan, tot dat de^^JJJv
Toevallen bedaard waren* xmi.

Dat, naamelyk, deeze Wortel eene zo fter-STÜK*
ke uitdryvende kragt heeft, deedt hem derzei- °&aMa9
ver nuttigheid in het Zydewee, Borst- en Hoofd-
kwaaien, als ook in de Jicht en andere Ziek-
ten, uit Verkoudheid fpruitende, onderzoeken,
en de uitkomst was in deezen hem zo gunftig,
dat aan zyn Ed. door de Algemeece Vergadering
te Philadelphia deswegeü een Gefchenk f van 75
Ponden Sterlings, gedaan werdt« Inderdaad men
verhaalde , dat federt het gebruik van dit Ge-
neesmiddel naauwlyks een .tiende deel der Men«
fchen , als anders , aan dergelyke Kwaaien ge-
ftorven waren. Die van Parys hebben federt
het Bittere Kruisbloem ook tegen dergelyke
Kwaaien gebruikt , als boven is gebeld *♦ * Biadz.

88.

(25) Kruisbloem met ongebaarde Bloemen in Xxv.
langwerpige Hoofdjes ; een opgeregte Krui- ^saia
dige zeer enkelde Steng; en Lancetvormi- Geel*
ge fpitfe Bladen.

(a6) Kruisbloem met ongebaarde Bloemen in xxn.

ron-

eens.

(25) Pelygala Flor. imberbibas oblongo- Capïtatïs &c.a^j^n
Am. Acod. II. p. 14©. Polyg. Florid. lutea. PLUK. Amalth*
ns* T. 438. f. 6. Pol. Viiginiana Flore itueo Capitato, Pet.
Sise. 58. PolygaU Fol. oblongis Flor. fpectofis Aureis. Grqn.
Virg. 104.

(z€) Polygala Flor. imbêdbibus glohda- Capitatis &c.

Am*

Ut Dsiii Sxest

94 DUBB&LBROEDËRIGB KRUIDEN;

ronde Hoofdjes ; een opgeregte Kruidige
zeer enkelde Steng y en Lancetvormigg
ftompachtige Bladen.

IV*
Afdeel.

xmu
Hoofd-
stuk*

jigtma* Deeze beiden vallen in Virginie en andere
deelen van Noord- Amerika* De laatfte heeft
de Bloemen bleek groen met eenige roodachtig-
heid in de grootfte Blaadjes ; weshalve ande-
ren dezelven Rood noemen. De hoogte is wat
meer dan van het gewoone Europifche Kruis-
bloem*

(27) Kruisbloem met ongeh Bloemen > byna
drie op een Steeltje ; een Kruidige opgereg-
te Steng en Liniaale Bladen overhoeks.

(a8) Kruisbloem met ongeh. Bloemen; veeU
bïoemige Steeltjes zydelings; verfpreideKrui»
dige Stengen en fpitfe Bladen.

Deeze twee , waar van het eerfte 5 gelyk de
voorigen , een Jaarlyfcs Kruidje is , het andere
overblyft , komen op Ceylon voor. De laatfte
*n. d. heeft het Loof naar dat van Zee-Melkkruid*

binVSi8.K,gely^ende^ waar van de bYnaam«

Ar». Aead. II. p» 104. Polygala rubra Virg. Spïcê parv£
Compa&d. PLUK. Alm. 300.

(17) Polygala Flor. imb. PecL fubtrifloris &c. Fl. ZeyL
2694 Linaria minima Zeyianica. Bukm. ZeyL 143,

(28 Polygala Flor. imb. Ped. multifloris Iateralibus Sec.
Fl. ZeyL 270. Alfine Glaucis marin* folio. Bumm. Ztyl*
23. BUUM. Fl. InL 154*

XXVII.

Polygala
triflora.

Driebloc-
mig.

XXVïIt.
Claucoides.
Meikkrui-
dig.

(29) Kruisbloem met ongeb. Bloemen , de Zaad- IV;
huisjes kanthaairig getand; de Steng Krui- Aj£**L

d/g £ft opftaande. Hoofd-
stuk*

Deeze vak ook in Oostindie en heeft het Sten- Xjnx.
getje maar een Vinger hoog , Takkig, zynde Jj^J*
mede een Zaayplantje. Het Zaadhuisje is aan Kanthaai.
den rand overal gehaaird. Iig'

(30) Kruisbloem met ongeb. Bloemen; rappi s

ge Bloemjleeltjes ; eene Kruidige Takkige Biofdkieu-
epgeregte Steng. !*

(31) Kruisbloem met ongeb. Bloemen van el- xnui
kander afjlaande; Liniaale gekranjle £la-^rttctlla~
den; een Kruidige Takkige Steng. Gekranst.

(21) Kruisbloem met ongeb. Bloemen; de Bla* *xxir*
den in 9t kruis geplaatst. Gekruist.,

Deeze drie behooren tot de Verfcheidenheden
van het Kruisbloem > in Noord - Amerika voor-

ko»

f29) Polygala Flor. imb. Caps. ciüat© • dantatis &c. Fu
2eyl. 268. BURM. F/. Ind. 104.

(30) Polysrala Flor, irnb. Polyg. Mariana anguftiore fo-
lio, Flore purpareo. Pluk Mant* 1^3. T. 4.3 s. f. s»

il 1) Polysrala Flor. hnb. fpatio t'emotis &c. Polyg. Caul.
Filiformibiis &c. Grqn. Firg. 103. Polyg. Mariana quadri»
folia minor &c. Pluk. Mant. 153, T. 438. f. 4»

(3ï) Polygala Flor. imb, Fol. quaternis. Ac ad. IL
p. 138. Gron. Virg. 103. Pol. quadiifolia f. Gmciats*
Pluk* ^//«* 301. Raj. Suppl4 «39»

IL 0BSI.I X, STUfi«

96 DüBBELBROEDE&I GE KXüfÉÊÉi

IV. komende en verfchillen aanmerkelyk van elkan*

Axniu" (¥r niet alleen 5 maar ook van de vooriSen > £e~
Hoofd- lyk zelfs de Bynaamen aanduiden. De eerfce
stuk. keeft de Bloemen paarfch of donker rood , de
ri£ïtmMmweèdè wit, de derde üitden groenen roodach-
tig en tot een rond Hoofdje vergaard, gelyk dit
plaats heeft in andere Soorten.

De Geflagten van Securidaca, Nisfolia, A-
bruss Pterocarpus, Erythrina, Piscidia, Bor-
lonia , Spartium , Genijla , Aspalathw , Ulex , A+
morpha , reeds onder de Boomen en Heefters be*
fchreeven zynde, komen wy thans, onder de
Tienmannigen , tot het Geflagt van

C r o t a l a r n. Rammelaar*

Dus wegens het rammelende Zaad in de
Haauwen genaamd, waar van de Kenmerken,
behalve die der Vlinderbloemen, zyn3 een ge-
zwollen Haauw, welke gefteeldis, en famén-
gegroeide Meeldraadjes , met een Spleet 'van
boven.

't Geflagt bevat agttien uitheemfche Soorten ,
van welken de twaalf eerden enkelde, de zes
overigen famengeftelde Bladen hebben , als volgt.

i. (i) Rammelaar met doorgroeide Hartvormige

&tande Bladen>

Dooibooi* Dee-

dc.

(i) Crotalaria Fol. peifoliatis Cordatis dentïculatis. Syft*
Nat. Xil. Gen. 36*. p. 477. Vt%> Xill. p. 540, Mant.
439* Cror. fol. pet. ovatis raargine fcabxis» Am* Acüd. VI*

Aft. 31 •

DlADELPHlA*

Öeeze Kaapfche is een Boompje, dat aan 't IV*
fcnd der Takken geele Bloemen > Kroontjeswy- ^vnu
fee heeft, met de Vlag van buiten grysach- Hoofis-
tig ruig. De Bladen zyn oogfchynlyk doorboord )STUK'
alzo de o'ndeïfte Kwabben over elkander héén j,TfaT^
leggen $ gelyk my uit een Tak daar van , die ik
van de Kaap ontvangeh heb, en waar van een
gedeelte hier in tig. 2, op Plaat LX II , af-
gebeeld is , blykt. Zy tyn ftyf , glad, fraay
geaderd, van Hartvormige figuur, op de kan-
ten met fcherpe Doornachtige Tandjes. De
Bloemen komen twee op een Steeltje aan den top
voort, en zyn niet groot. Het Zaadpeukje worde:
gezegd, iamengedrukt 1 glad, niet gefteeld en
ipits te zyn

( 2 ) Rammdaar met doorboorde, Hartvormig CrJ*jarU
Eyronde Bladen.

Dootbladi*

In Karolina is de Groeiplaats vah deeze, welke se%
de Bladen weezcntlyk s gelyk die van het Door-
wis , doorboord én aan den omtrek niet getand
heeft : waar door zy aaömerkelyk van de voor-
gaande en volgende verfchilu

{2) Rammelaar met Hartvormige , omvatten* m.

t AmplexU
as icautis* »

1 Omvaf-
(*) Am. Ac ad. VI, p, 94. nis. tende*

(2) Crotalaria Fe!» perforatis Cordato • övatis , Ctotalana
ï'erfoliatce fblio. Dill. Eltb. 122, T. 102. f. 122.

(?) Croialatia Fol. Caul. amplexïcaulibus Cotd. alternis §
floralibus oppofitis &<c, Am. Acad± VU Aft 39. Genifta
pcifoliata crbiculatis falifs, Seb» Thes* 1. 1% 2*. f, $.

G

11. DEM,. X, Sïl'K.

98 Dubbblbröeberige Kruiden.

Afdeel,

xvm.
Hoofd-
stuk.

Tienman-

ÏV.

grotalaria
Sagittalis.
ïylvoimi-

V.

€hmenfi$*
Chincc-
ichc*

de , overhoekfe Slengbladen ; die by de
Bloemen gepaard Niervcrmig , gekleurd ;
de Bloemen eenzaam.

Uit de Afbeelding by Seba ziet men kknr,
dat deeze , fchoon ook doorbladig genoemd wor*
dende <> alleenlyk ten deele omvattende Hart-
vormige en geenszins ronde Bladen heeft, gelyk
hy zegt: dan aan de Bloemdraagende Takjes,
volgens Linn^üs. Het is een Heefter , am
de Kaap groeijende , die uit de mikjes der Tak-
ken eenzaame,gefteelde, geele Bloemen voort*
brengt.

(4) Rammelaar met enkelde Lancetvormigc Bla+
den , de Stoppeltjes langs de Steng ajïoo*
pende , eenzaam > tweetandig9

Dit Amerikaanfch Kruidje, naauwïyks meer
dan een Span hoog, heeft het bovenfte van de
Stengetjes Pylswyze bekleed met de Stoppeltjes,
die langs dezelven, onder de Bladen , afloopen»
Het draagt kleine dikke Haauwtjes, met Nier-
vormig Zaad.

(5) Rammelaar met enkelde Eyronde e eniger»
maate gejieelde Bladen en zeer kleine Stop-
peltjes, ©it

(4) Crotalaria Foh (ïmpK Lanceobtïs &c. GROM. Virg.
J05. //. Clrff. 357. R. Lugdb. 374. Grot, Americana. Mart.
Cent. T. 43. Crot. hirfuta minor Amer» Herbacea. Herm.
Lugdb* 202* T. 203. Pluk. «/*/>». 12a. T. 169. f. 6. Cro*
tal. Sagitralis glabra, Uid. T. 277, f. 2 f

($) CrotaUria Fol. {ïmplicibus oïatis fiibpctiolatis &«*
ÏURM. FL hd. p. IJS-

D ï A D E L P H I *W 99

Dit is een overblyvend Gewas, in China val- iv;
lende, dat de Steng en Takken ruigachtig heeft 4Jvuif^
en rond; de Bladen Haairig ; de Kelken rouw', Hoofd-
<te Bloemen geel. STUK*

(6) Rammelaar met enkelde Lancetvormize „ VIr
Bladen 9 die Stcelachttg ongejteeld zyn , juncea.
de Steng gejlreept. *M

Uit Oostindie komt deeze, die aan de Kust
van Malahar Catou Tandde - Cotti genoemd
wordt. Zy bevindt zig in onze Openbaare Kruid-
hoven en maakt een fierlyke Zaay - Plant uit ,
veel naar Brem gelykende, met Goudgeele Bloe-
men, aan Stengen van drie Voeten of hooger*
De zonderlinge figuur der Vrugtmaakende deelen
is door Ehret zeer fraay io plaat vertoond.

(l) Rammelaar niet enhlde fpits Eyronde

Pluizige ongejleelde Bladen en byna onge* vir,

fteelde Bloemen. ScöSt

de*

Dit is een Heeftertje , aan de Kaap groeijen-
de , dac de Bladen , die ligt afvallen , als Schub-
ben ,

(6) Crotataria Fol. fimpl. Lanceolatis Petiolato>fesfi!ibus
Sec. Mant. ^39. H. ëUff. 3 $7. Ups. ito. K Lugdb. S74.
Trew. Ebreu T> 47 Crotalaria Benghalenfis Fol Geniftx
hirfutis. Pluk. Alm. 122. T. 1C9. f. $. Catoa - Tandale-
Cotti. Hort. Mal. IX. p. 47, T. |$* BURM. 1*1. Ind. 155.

f7) Crotalaria Fol. firapl. ovatis acutïs &c. Am. Actd*
VU Afr. 40. Berg. Cap. 192. Cyifo alna;$. Pluk. «$ter.
éj« T. 383. f. 3*

G 2

XI* deel, x# Stuk»

100 DüBBELBROEDERIGE Kr ÜIDEW.'

IV. ben op elkander leggende beeft , zynde WoT-
Afdeel |jg ru|g en Fluweelachtig ; de Bloemen paarfeh.

A VIII»

s^ük!°' C8) Rammelaar met enkelde langwerpige , Wig'
vin. vormig Jlompe Bladen.

Cr o talaria

reju/a. Deeze* die onder den naam van Groot Ratel-

Stomp- 7

biadige. kruid by Rumphiüs voorkomt, heet Tanda-
le-Cotti aan de Kust van Malabar. Het is een
Jaarlykfch Gewas , met omgekeerd Eyronde
Bladen , aan 't end een weinig omgekromd , waar
door zy zig Hartvormig vertoonen. De Bloemen
zyn geel 5 van boven wat paarfchaehtig j de
Haauwen Rolrond en glad.

ix. (9) Rammelaar met enkelde Lancetvormige
zuWoe^ byna ongejleelde Bladen , de Bloemen zyde»

,nisc' Ungs ongejteeld; de Steng geïyk.

Deeze, in China groei jende, valt naauwlyks
een Voet hoog , met een rond opgeregt Sten-
getje , gladde van onder Haairige Bladen en
blaauwe Bloemen in de Oxelen.

x. (xo) Rammelaar met enkelde Eyronde onge-

Triflora* V J 13 1

Driebloe» Jieeh
mtgo»

(3) Crotalaria Fol. fimpl. oblongis Cuneiformibus retu-
fis. Fl. ZZeyU z7&* Ctotaiaria Afiatica Flor. luteis &c. Herm.
Luzdb. zoo* T. soi. Crotalaria major. RumPH. Amb* V. p.
378. T. 96. f. i. Tamïale - Corïi. Hort. MaL IX. p. 45* T*
2S* BüRM. FA Ind. 1SS*

(9) Crotalaria Fol. fimpl. Larie, fubfêsfilibus Sec.

(10) Crotalaria Fol. fïmpl, ovatis fesfiübus glabris &C*
Mant. 440* BeeG, C<?/>. 193.

DlADRLPH IA* 101

Jleelde gladde Bladen, hoekige Takken en IV.
drie eenbloemige Steeltjes zydelings. xviu.'

Hoofe-

Aan de Kaap der Goede Hope groeit deezc stuk:*
Soort , die een Boomachrge Steng heeft en fpics- _ P«**m
Eyronde Bladen van drie Duimen lang. Uit de
Oxels , naar boven toe , komen drie Blikjes
voort , zo lang als de Bloemen , die roodachtig
paarfch zyn en zeergroot/

(11) Rammelaars enkelde Eyronde Bladen, xu
Maanvormige neergeboogene Stoppeltjes en rfrwj/£
vierhoekige Takken. wrattige.

Uit Oostindie was deeze, een Jaarlykfch Ge*
was met blaauwe Bloemen > van Zaad in de
Hnilandfche Tuinen geteeld , hebbende een
K uidige Steng van omtrent een EUe hoog met
Sappige Bladen van cenen Moeskmidigen Smaak;

(12) Rammelaar met enkelde fiompe Bladen , xii.
leggende Kruidige Stengen en tweebkemi- TvSbfóe-
ge Steeltjes.

Zeer

(11) CrotaUria FoL fitnpl. ovatis &c. FL Zeyl. 277. IU
357. Cror* Fol. fol. ovntis aci ti's &c. Bubm. ZeyL

SI. T. 34- Herm. lugdh. T. p. J5>$. pee Tandale-Cottu
Hort. Mal. IX» p. 53. T. 29.

(12) Cr 0 talaria Fol. fimpl. obtufïs , Caulibus proftratis
&c. Mant. 516 , 57*. Aftragalus bifloriis. Mant, 273. Cro-
talaria Maderaspa tenfis Püofejiae folio. Pet. Gaz. T. 30. f.
lo, Csotalaria mm. BURm* Fl. Ind, 155. T. 4$.f, 2%

G 3

102 DüBBELBRoKDERIC £ KRÜiDIM»

IV. Zeer omftandig is deeze door den Ridder be-
AxvmL* fchreeven * die uit Za^d in de üpfalfche Tuin
Hoofd* geteeld een geheel andere gedaante aangenomen
srüK* hadt , dan natuurlyk; Op *t Eiland van Sc. Jo-
J^™***- hanna was zy door den Heer Koenig waar-
genomen. Men vindt hier ook dat kleine Kruid-
je van Java , *t welk maar Stengetjes van een
Handbreed hoog heeft, door dea HeerBüR-
mannüs afgebeeld, t'huis gebragt > dat drie-
bloemig was 9 zo zyu Ed. aanmerkt y met zeer
kleine ftompe Zaadhuisjes : maar \ zelve hadt
gladde en dat van Lwnjf.üs ruigachtige Blaadjes.
De Vrugt, anders byna Klootrond, wordt in de
Tuinen byna Rolrond s zo de Ridder aanmerkt,

xin. (13) Rammelaar met drievoudige (lomp Ev-

Crotalaria , „, , , fy J r J

lanjtöa. ron">e Bladen > de Bloemen zydelings en

^edbl*~ eenigermaate getrost.

l/kZ) Ranimelèar ^ driev.fpitsEyronde Bladen

Hn innaan- en half Hartvormig M&answyze Stoppeltjes.

xv. (15) Rammelaar met driev. Eyronde gefpitjle
Laburnfa Bladen , geen Stoppeltjes en gejieelde Peul-

tjes. Van

f13) Crotala ria Fol* ternatis ohovsds &c. Ooi. Loti folio
ïlorc paivo variegato. Dill, Eith. 321. t. 102. f. m.
CrotaL trifoüa Fruticofa &c. Slqan. jam. 114. Hij}, 11. p%
33. T. 176. f. 1 , 2.

(14) Crotalaria Fol. tern. oiratis acuus ace* Cxot. Fol.
tern. Foliolis fesfilibus* Hö7tt Cliff. $$?*

(is) Crotalaria fol. tern. ovatis acuminatis &c. F/. 2^/
27S. Crot. Afiatica Frutescens Flor. lutcis ampLs&c. Kerm*
T. p. 197. Neila Tandale- Cocci. ü/#rr. Mal. XX. p,
49. T. 27. BUBMt 8i. T. 3;.

Via
Gladbladi
se

Dl ADELPHIA. I03

Van deeze drie groeit de eerfle op Jamaika, IV.
in de Westindiën , de tweede in Arrika, de4^j*L#
derde in Oottindie. De eerfte wordt gezegd Hoofd-
Heefterig te zyn en de laatfte zelfs Boomaeh-STÜK«
tig , maar deeze heeft den Stam flegts twee^'*4*'
Voeten hoog, volgens Hermanmus 5 bly-
vende tot het derde en vierde Jaar in 't leven •
Men vindtze in de Bosfchen van Oostindie.
Behalve de ongemeene gladheid der Bladen,
die donker groen , en de grootheid der Bloe-
men , die geel zyn , heeft deeze dit byzonders ,
dat de Zaadpeulen aan lange Steekjes hangen ,
waar door het rype Zaad daar in nog meer kan
rammelen of ratelen. Deeze en andere Soorten,
waar mede zig de Kinderen verrnaaken, worden
deswegen Kiligilippe genoemd, by de Indiaanen.

(ió) Rammelaar met driev.ftomp Hartvormi- xvu
ge gefpitfte Bladen > getroste Bloemen w^ivS/I?
een Heejlerige Steng. Harcbiadi*

Op Rotfen aan de Kaap groeit deeze , die
een Heefter is van agt Voeten hoogte , met
hoekige Takken , aan 't end Eyronde Bloem-
trosfen draagende3 welke Violet zyn van Kleur.

, (17) Rammelaar met drievoudige Eyronde ge* xvih
fpitjle Bladen 9 Borjielige Stoppeltjes en he£*^
ruige Zaadpeulen. De

(i<S) Crotalaria Fol. tem. o!»cord. muoronatis &c. Mant*
z66ê Spartium Sophoroides. Terc. Cap.
(17) Crotalaria Fol, tern. ovstis acuminatis &c* Mant.

G 4 44©-

H. DRIL, X. JTUK,

i©4 Dübbelbroederïge Krüïdék.

IV. De grysheid der Bladen geeft den bynaam aau

AxvinL# deeze» die over 'c §eheel Pluizig is of met eea
Hoofd- fyne Baairigheid bekleed , hebbende geaairde
stuk. groenachtig geele Bloemen en eene ruigachtige
Jj*^ Vrugt. In de Oxels der Bladen zit een Eeltig
knobbeltje. De Bloemen zyn getrost > geel van
Kleur. De Groeiplaats is in de Westindiën , als
ook in Afie? volgens den Ridder.

xv lil. (18) Rammelaar vizt vyfvoudige Bladen.

Crotalaria

f**T*f9m Deeze Oostindifche heeft eenige Bladen drie %
vyftrfadige.doch meest vyf op een Steeltje > zynde fmaï
^ Lancetwrmig , aan *t end ftomp , de zydelingfe
korter; de Kelken Klokvormig ; de Bloemen
getrost , overhoeks , glad.

De Witte Rammelaar , uit Karolina afkom-
ftig, is, wegens de afgezonderde Meeldraadjes,
t'huis gebragt in't Gefl^gt van Sophora, en dus
door my reeds onder de Tienmannigen geboet?
ftaafd (*).

440. Grot. Fol. tern. fetioHs audls. //, CïSff. 358* i/. £/>^
210. R. Lugdb, 37;» Crot. trifolia Fruticofa &c. SLOAM.
J^w. 14.1. Hifi. p. 3*» T; 179. f. 14 Crotalaria trifolia.
RlV. Tctrap. 138.

(18) Crottlaria Fol. quinatis. EüBM FL ïnd. 157. Cro*
tal. pentaphylïa Sil. latij valde tumid s. Raj. 311. p.
$6$. Nellh Fandale - Cotti. ffjrr. Mal. IX. p. ji. T. 28.

(*) Sophora alba. Zie II. D. V. Stwk , blad*. 7. Men
vindt dat Kruid docr Ehr£T zeer fraay afgebeeld. Tblw

j) I a D E L P H I Ai 105

O n o n i.s. Stalkruid.

IV.

Afdcfx."

Dit Geflagt heeft een vyfdeeligen Kelk «peéjJSS
Limaale Slippen; een geftreepte Vlag; een dikSTüK.
gezwollen Zaadpeultje , dat ongefteeld is, en
de Meeldraadjes zyn ongefpleetcn famenge>^
groeid*

Van de vyfentwintig Soorten, daar in vervat,
zyn de vyf laatften onder de Heefters befchree-
ven f: des ik hier de overigen voorftel , vol- fiu a

A. Met byna ongefteelde Bloemen.

(1) Stalkruid met eenzaame Bloemen , grootetOnonh.
dan de Bladen , waar van de onder ft en drie- uq^h%
youdig;de Takken gladachtig en gedoomd.

Deeze, die ïn de Zuidelyke deelen van Euro-
pa groeit , zou de Echte Anonis der Ouden zyn ,
een Kruid , waar aan zy fcherpe Wondzuive-
rende kragten toefchreeven , hebbende een aan-
genaamen Reuk. Hetgelykt naar de volgende,
maar is korter , ftyver, meer gedoomd, byna
glad, met eenzaame Bloanfteeltjes, die een?
zo lang als de Blikjes zyn.

(2) Stalkruid met getrofte tweevoudige Bloemen ; n.

ane Gem«

(1) Önonh Flor. folitanis Foliolo major ibus &cc. Syft* Nat.
XI 1. Gen. 863. p. 478, Wig. Xl 11. p» 54*« Anonis legitiraa
Antiquorum. ToURNF. Cor. 28.

(2 ; Ömnis Flor. Racemofis geminis &c. #ê Ononis Flor.

gens haare Onderdeelingen : als

GS

iu Dnu x# stuk.

tOÖ DüBEE LBROEDE RIGE KRUIDEN»

IV.

Afdeel»

xviii.
Hoofd»
stuk.

drievoudige Bladen . de bovenjlen eenzaam
en ruigachtige Takken.

Dit is het Gemeene Stalkruid of Prangwor*

Titaan* tel , ia geheel Europa bekend , dat naar den
%iu tyd des Jaars gedoomd voorkomt of ongedoornd ,
zo de Heer de Gorter aantekent* Anderen
hebben het Gedoomde en Ongedoornde voor
Verfcheidenheden aangezien van eene zelfde
Plant. Daar is een Ongedoornde Soort , die
weezentlyk van het Gemeene verfchüde , door
fomirngen opgegeven, en H aller beweerde
met kragt , dat dezelve in allen deele grooter
en onderfcheiden ware ; maar twyfelde nader-
hand daar aan ten hoogden (f). De Bloemen
zyn meest paarfch, doch fomtyds wit: de Peul-
tjes kort 5 fcheef vierkantig , drie zaadig* De
jonge Plant, zegt hy, is nog niet gedoomd.

Hoe 't zy, men noemt dit Stalkruid, dat in
Egypte en 't nabuurig Afïe, zegt hy, volgens
H a s s e l q u i s t , de dorre Woeftycen en Zand-
velden bedekt, in 't Latyn Anonis of Ononis ,
raar 't Griekfch , in 't Franfch Arejle Bmif of
Bourande; in't Engelfch Cammock of Rest~lïar~
row; in 't Hoogduitfch Hawhechel en Och/en»

fubfesfilibus ? Tóïiü lat. P.amïs inermibus. GoRÏ. Bel%. 2C5«
FU Suec. 612.. HALL. Helv. 5 88. GOUAN Jtfensp. 359* GER.
Trov. 485» R. Lugdh. 375. Anonis Spinis carens purparea.
C. B. Pin. 389. $• Eaiem Caule fpinofo. /*. Clijf, 2$$. Mat.
Mei. 357* Anonis fpinofa Fiore purpureo. C. B. Pin* 385»»
Anonis. Dor>. Pempt. 743. LOB. Zr. 1.1.28»
(t) Helv* intbtau Tom. I* p. ZJS.

brech ,

D I A D E L P H 1 A, Ï07

brech , gelyk in \ Neerduitfch ook Osfenbree- IV,
ft; misfchien om dat het in \ ploegen een be-A™™-
letzel is en als 't ware de Osfen dus den nek Hoofd-,
breekt ; of ook Ezelkruid, als een aangenaam STUK*
Voeder voor de Beeften; X welk van 't jonge j?""*
Kruid , dat ongedoornd is , te verfcaan zal zyn.
Immers dit wordt zelfs, op fommige plaat fen,
met Zout ingelegd, om als Zuurkool tocToe-
fpyze te gebruiken , zynde het Loof zoetach-
tig van Smaak* Het uitgeperst Sap is Zoutig ,
lymerig en eenigermaate fcherp.

In de Geneeskunde gebruikte men den Bast
des Wortels , waar aan een openende Pisdry-
vende kragt, inzonderheid tegen den Steen en't
Graveel dienftig, toegefchreeven weidt j doch
de Ondervinding heeft geleerd , dat 'er weinig
meer in fteekt , dan in de gewoone Openende
Wortelen.

(3) Stalkruid met ver fpreide Stengen, opgereg* II!.
te Takken , de bovenjie Bladen eenzaam en repelT*
Eyronde Stoppeltjes. Kruipend*

Aan de Zeekusten van Engeland, inzonden
heid op 't Eiland Mann is deeze , die naauwlyks
eene Verfcheidenhcid van de voorgaande fehynt
te kunnen zyn, door Dillenius waargeno-
men. Zy maakt een laag kruipend Plantje uit,

met

(3) Ottonls Caul. difFuUs Ramïs ere£Hs Sec. Anonis mari*
tima procumbens Fol. hirUitie pii'jeicentibus. Dill. El tb* 19,
T. 25. f. 2$.

II. DjESJLi X, STUK»

!08 DüBBELBROEDERlCE KRUIDEN.

IVi met ronder dikker Bladen , welke Wollig ruig
Axvifu' syn, 'en is veel minder zwaar van Reuk*
Hoofd*

stuk, (4) Stalkruid met byna mg&fleelde zydelingfg
iv. Bloemen , drievoudige gladde Bladen , De*

SrlTiïfi- genvormige Stoppeltjes en rappige Kelken >
m zeer ^e Langer zyn dan de Bloem*

kiem»

In Italië 5 Provence, Languedok, Switzerland
en Ooftenryk, groeit dit zeer kleine Stalkruid,
naar het laatstgemelde gclykende , met zeer kor-
te Bloemfteeltjcs , doch de Bladfreelen vry
lang (t)en gladde Kelken hebbende, met Baard*
jes , die dezelven langer dan de Bloemen maa-
ken. Het Peultje is Eyrond, bruin en korter dan
de Kelk.

... .v; ( 5) Stalkruid met ongefteelde %eaairde Bloemen
zee* en Stoppel^ Blikjes , dieEyrond Buikig zyn

aafit' en rappig 3 leggende Schubswyz$ op el-

kander*

Op

(4} önonh Flor. fubfesfilibus Iateralibus Sec. Gouan Momp.
3SO. Lugdb* 375» N. 3. Ononis Imea fylv. minima. Col.
Mcphr. I. p. 304. T. spi. Anonis Spinofa lutca minor. C,
B. Pin. 3S9. BARR. /ff. U07.

(]) Petioli brevisftmi fiaat in de omftandige befchryving
ran die Kruidje: Syft. yk%> X 1 1 en XlU. Dit zal waar-
fchynïyk Pedanculix* moeten zyn ; anders kon 'er de aange-
haalde van van ROYSN , Petiolis longhftmis , niet toe be-
hooien.

(5) OnorJs Flor. fesfilibns fpieatis &c. On, (lip* Flor. ova-
tis Membr. integerrimis. B,. Lugdb. 376. Anonis Alopecuroi-
des niitis annua purpurascens* DiLL. Elth T« 24. f.874
MOIIS. Hifi. II. i.T. 17, f# 4.

D I A D E P H ï A» I09

Op Barbados en in Portugal groeit deeze lv:
Soort, een jaarlykfch Gewas, een of twee Voe- A™^*
ten hoog, dat de Bladen Fluweelachtig zagt Hoofde
heeft 3 drie op een Steeltje, gelyk in demeefie STLVK'
Soorten, doph met breede Blikjes die Vlitzig^^*
zyn, aan den voet; waarin deeze van de an-
deren verfchilt.

(6) Stalkruid met gebladerde Aait en , enkelde vr.

Jlompe Bladen en verbreede Stoppeltjes. pwlïdeu

Vosle-

Op Sicilië , in Portugal en Spanje , groeit üaauis-
deeze , die paarfche Aairen heeft en niet ge-
doomd is y een jaarlyks Kruid, met alle Steng-
bladen aan de kanten gekarteld*

(1) Stalkruid met de Stoppeltjes en Blikjes ge- vil
tand; de Bladen enkeld geftreept;de Bloe*^^**
men eenigermaate gejieeld.

Een Plantje van een Handbreed hoog , Tak-
kïg * ruig , dat de gedaante van Oo^en troost
heeft, in de Zuidelyke deelen van Europa, aan
den Zeekant, voorkomende , maakt deeze Soort
uit, die zeer breede Hartvormige Stoppeltjes

heeft

(6) Onoms Spicte foliofis &c. Ononis Flor. fpïcatïs.H. Cliffi
3$g% R. Lugdb. 376. Anonis Siffula Alopecuroides. Tournv*
Inft. 408. GGUAN Momp. $$9.

(7} Ononis Stipulis Bra&eisque dentatis &c. R. Lugdh.$-j$9
Anonis lutea Trixaginis folio , maritiraa. Babr* Ic. 776 9
mala* Anonis non fpinofa, II. luteo vaitegato, ang. oiariti-
ma. Toürnf* Inft. 409. An. marit» mitis folio iuado !«•

MW, BOCG. Sitf. 7®. X» 58, f. $9
JU DlII» Xi STUK^

ito Dubbelbroederige Kruiden.

IV* beeft en geplooide Blaadjes, met eenzaame O*
Ajm5r xelbloemen.

stuk™* B* Met gefteelde Bloemen.

v in. (8) Stalkruid met zeer korte Bloemteelt jes , niet
foTcmJ** gebaard , de bovenfte Bladen enkeld , en
^Ruigach. Eyrond • Lancetvormige effenrandige Stop-
peltjes.

In 't Zuidelyke van ons Wereldsdeel is ook
de Groeiplaats van dit Stalkruid, dat de Steng
een Voet hoog, insgelyks Lymerig ruig en dik-
ke Peultjes heeft, byna ais die der Linzen.

IX.

C*mua.
Knikkend.

X.

Umbelfota*
Kroontjes.

XI.

Füiformis.

Draad-
achtig.

(9) Stalkruid met gejlrekte Bloemtros/en , Wig-
vormige Bladen en knikkende /malle omge-

kromde Peultjes.

(10) Stalkruid met Kroontjes- Bloemen, drie-
voudige uitgerande Bladen en leggende
Stengen.

Cl O Stalkruid iw« byna driebhemige Steeltjes,
ongebaard ; de Blaadjes drievoudig, byna
mgefleeld; Eyrond met een puntje.

OO

(S) Ononis Ped. muticis brevisflmis &c Mant. 267. Ano-
nis purp. procumbens &c. Moris* N$ft* !I. p. i6g.

(9) Ononis Racemis ftri&is , Pol. Cuneiformibus &c. fi9
Cytifus £*thiopicus. Sp. Plant. 10414 PLUK. Alm. 128*
278. f. 3. an?

( ioj Ononis Ped. muticis umbellatis &c. Mant. z66m

(11) Ononis Ped, muticis fubtrifloris &c. Mant. zé&* Lo*
tut exftipuiams &c. Berg. Cap* *6s*

D | A B K 1 P H J A. III

(ia) Stalkruid met gejleelde Bloemen aan lan- tf*
ge Trosjes; de Bladen drievoudig en byna Ax?nifê

rowd* Hoofd-
stuk»

(13) Stalkruid met de Bloemfteeltjes eenbloe- xn*
tóg , %eer lang en ongebaard; de Bladen Capel}!L
drievoudig J pits; de Stoppeltjes ElsvormigKa*Pfchi>
en leggende Stengen.

Leggend.

Dceze vyf Soorten groeijen aan de Kaap der
Goede Hope. De eerfte is een Heelter, in de
geftalte der Kanarifche Brem , met ronde paarfch-
achtige Takken ; de anderen zyn Kruidige, meesc
hurkende of neerleggende , laage Gewasjes, Af»
len hebben zy de Meeldraadjes famengegroeid ,
het Kenmerk van dit Geflagt.

(14) Stalkruid met ongebaarde eenbloemige X[v#
Steeltjes , drievoudige rondachtige Se^arm^^^fm
telde Bladen en knikkende Peultjes.

Een zeer klein , Lymerig ruig , Kruidje , dat
in de Zuidelyke deelen van Europa voorkomt,
maakt deeze Soort uit. Het heeft alle Bladen
drievoudig, dikachtig; de Kelken ftomp en de

Peul-

(12) Ononh Rac. Pedunculati's Jongis &c. Am» Asad. VU
Afr 3i.

(13 ) Önonis Ped. mudcïs unifrorïs longisdmls &c. Mant.
1 66. Lotus proftratus Sp. Pl. loyo.

(14) Ononii Pcdanculis unifioris muticis Sec. Anonis put*
purea non fpinofa minor IUïir, h* 354, mala. Anonis an-
r$*a pmiiila Flore purpunsceate. Toü&nf. Inft* 408*

II. Deel X« stuk»

tl2 DüBBELKRÖEDERl GE KRUIDEN*

•IV. Peultjes digt onder het Steeltje omgeboogen^
Afdeel. ■ .

ivitu Dima*
Hoofd- , * n * - *
*?vk. C i 5 ) otaIJcruid met ongebaarde eenbloemige

xv. Steeltjes , drievoudige Wigvormige Bladen ,

a^r' Zaagtandige Stoppeltjes en leggende Sten-

gen.

P ie mort*
teefch.

Van den Berg Senis in Piemont, aan wiens
Voet men dit Kruid waargenomen heeft, is het
gebynaamd ; hoewel het ook voorkomt in Span-
je. Het heeft leggende Stengetjes van een Vin-
ger lang en is dus uitermaate klein, met paarfch
en geele Bloempjes, lang gedeeld*

C. Met gebaarde Bloemfteeltjes.

i

xvt. Q16) Stalkruid met eenbl. geb. Steeltjes, drie*
chèridii voudige Bladen en Zaagtandige Stoppeltjesé

By Montpèllier hadt C n E R l e & u s dit Plant-
je gevonden en aan Baühinus gebragt : waar
van de bynaam. Het groeit 'er, zo wel als in
Provence en elders , op Rotfige woede Geberg-
ten, nietgrooter dan het voorgaande, maar is

ge-

(15) Onoms Pedunc. muticis uniflorls &c. Mant. 267- Ano*
nis inermis glabra, Vagirtis Lanceolatis criftatis &c. AllïoM
Pedem. 47. T4 10. f. 3. Anonis luteo-purp. minima angus-
tifolia. Hisp. BARR. Rar. 833. T. 1Ï04.

(16) Ononis Ped. unifloris Ariftatis &<:♦ GER. Prov. 4S7'.
Gouan Monsp.iüo* An. pudüa ct viscofa purpurascente Flo -
re. Tourn». Inft* 408. Anonis trif. affinis puliila glabia fla*
ticans Gherleri. J. B. Hift. IX. p. m.

DfADEfc*£tIA* 113

geheel Lymerig ruig, met lang • BorfteligeStop-
peltjes en paarfche Bloemen. Het zou misfchien ^xviiu
eene Verfcheidenbeïd van het Zeer kleine Stal- Hoofd-
kruid kunnen zyn STÜ*#

(17 ) Stalkruid met tweebl. geb. Steeltjes en 0 *vp;
Liniaale knikkende Peultje*. nnhopoü-

oides.

Een fraaije Plant, met Bladen als die derCi-po^|f"
ctrcn en Peultjes even als in 't Kruid, dat men
Vogelpoot noemt , vergaard , maakt deeze Si*
ciliaanfche uit,

(18) Stalkruid meteenbl. geh Steeltjes 9 en en» xvnu
kelde Bladen , de onderjien drievoudig. Lymerig*

(19) Stalkruid met eenbL geb. Steeltjes, drie- xtx*
voudige Lancetvormige Bladen en ^rc*smlerig,
randige Stoppeltjes.

(ao)

(*) Want dit kwam den Hèer Saller „ in Swhzethnd 9
geheel Lymerig ruig voor , zelfs de Kelken , waar door
hèt tegenwoordige van hetzelve, als glad 2ynde , door Lin*
N&us onderfchciden wordt. Zie Hift* Stirp. Helv. inchoat*

f17) Ononis Pedunculis biHcris Arifhtis &c4 R. Lugdb*
376. Anonis fiiiquis OrnithcpodiL Eojïrh. Lugdb. IL p. 34.
Fcenum Giffcum Sieulurh Siliq. ornith* Touene. Inft'. 409*

(n) önonh Ped. lïnijl. Aitft. Fol. fïmplicibus &c* Gee.
Prov. 486. Gouan Monsp. 3 do. Anonis Spinis carens lutea
latifolia anima. Touknf. Inft. 4Ó9. An. lutea viscofa lari-
fólia minor. BARR. Kar. 840. T. 1239. fi^ Anonis annua
eie&ior latifolia glutinofa Lutonica. Touknf. /«jf. 409.

(19) Ononis Ped. unirloris Ariftatis &c. Anonis non Spino-
fa M. lutèo variegato. C. E. Pin. Anonii lutea non

H « Spin,

II. Deel* X. Stuk,

Ï24 DüBBELBRÖEDERTGÊ KrUIBEW.

ÏV% (20) Stalkruid met eenbl geb. Steeltjes , drie*
A%vi\u roudige Lymerige Bladen, fpnrandige

Hoofd* Stoppeltjes en Heefierige Steng,

STUK.

xx. Deeze drie, het zy dan veel of weinig ver»
Matrix' Schillende, maaken een Onkruid uit in de Zin*
stinkend, delyke deelen van Europa , groeijende op de
Velden en Akkers, tusfchen 't Gras en Koorn.
Men houdt; ten minfte de twee laatfbn , voor
het Natrix van Plinius, een Kruid , waar
die Autheur van zegt, dat de Wortel, uitge-
trokken wordende, een Bokken Stank heeft:
weshalve men daar van gebruik maakte om de
Vrouwtjes van bedwelmdheid te verlosfen. Mis-
fchien was die Stank tegen Opftygingvan Win*
den dienflig. Het Kruid, immers, zelfheeft,
zo de Ridder aanmerkt , een zwaaren Therie-
kaaien , volgens anderen een Bitumineuzen
Reuk. De Bladen zyn ovaal, platachtig, aan
de punt Zaagtandig in de laatfte, en de Peul-
tjes veel langer dan in de andere Soorten, Rol-
rond.

Ten

Spin. Natrix Plinü. DAL* Hifi. 449. & An. lutea rnith
oxytiiphylla ad fbl. pendos Capreolata. Pluk*-<4/>«. 33. T.

(19) OnorAs PeJ. unifl. A'rift. Fol. ternatis viscofis &c.
Mant. 440. GES. Prov. 486. Gouan Monsp. 3 59- H. CUtf.
358* K. Lugdb. 375. Anonis viscofa Spinis carens lutea ma»
jor. C> B. Pin, 389. Ononis lutea. CAM. Epit. 44.$. Na-
trix. Riv. Tetr. 68, Natrix Plinii Herbariorum. Lob. IU
Hall. Hdv* ine beat. p. is$>

Ö t A D Ë t F K I A. tij

Ten opzigt van de enkcïde of drievoudige IV*
Sladcn is dit Geflagt ook niet beftendig. By A- Axvn1f#
lexandrie in Egypte immers kwam den Heer Hoofd»
Forskaoiil. op Heuvelen, Cherlcrs Stal- dT"K#
kruid overvloedig voor , ter hoogte naauwlyks «*/,*,,
van een Span. In het drooge Saizoeü bevondt
hy dat hetzelve alleenlyk om laag drievoudige
Bladen hadt , maar in 't vogtige3 fterk in groey
en bloey zynde 5 hadt het alle Bladen driavou*
dig. Hy vondt daar nog een Soort met Zaags*
wys' getande Bladen , welke witte Bloemen hadü ,
met de Vlag rood. Hem was op den Berg Cha-
dra > in Arabie, een Vyfbladig Stalkruid voor-
gekomen , dat een Heefter was , van drie EU
len hoogte*

Anthïuis» Wondkruid.

Van "dit Geflagt heb ^iks de Heefterigen be-
fchryvende , ook reeds gemeld *•> dat het een * ir. 0*
Blaasachtigen Kelk heeft, die een rondachtigbiada^L
Zaadpeultje influiu Ik zal het den naam , die
aan eenige Soortenis toegepast, behouden laa-
ten , en ftellen thans de Kruidigen voor , als

(ï) Wondkruid met vier Vinblaadjes en zyde- r.
Ungfe Bloemen.

la.

De vieibladig#

(ï) Anttyllïs Herbacea £oI. qüaterne » pïnriatis &c. Gèr.
Prov. 490. GOUAN Monsp. 360. H* Ups* iiïé H. Ctiffl 37 i«
1L Lugdb. 389. Lotus pentaphyllos Veacaria. C. 6. Pmt
Tafclium halicacabum. C Am. Hort* T.

11 2

II. DlEt. X STVK,

Il6 DüBBELB ROEDERIOR KrüïDEH.

na,

IVo De Bladen zyn in deeze Soort zo wel onre-
^ttu ge'maaü"ë a^s ^e Bloem en Vrugt in de anderen;
Hoofd* Aan een Steeltje komen drie of vier zeer kleine
stuk» Blaadjes en een groot aan 't end. Zy heeft de
rïgl™**' Bladfteeltjes plat en de Bloemen ve^l grooter
dan de volgende, van boven wit , van onderen
geel. De Groeiplaats is niet alleen in Italië en
op Sicilië , maar ook in Lacguedok en Pro-
vence*

ii. (a) Wondkruid met ongelyk gevinde Bladen
i?£tl en een dubbeld Hoofdje.

a.

Geraccn. Door geheel Europa niet alleen , maar ook
in Rusland en zelfs op Ysland, vindt men in 't
wilde dit Kruid, dat den naam van Wondkruid f
Vulneraria, wegens eene fame^ trekkende hoe-
danigheid 9 met veele andere Planten gemeen ,
fchynt bekomen te hebben. In onze Provincie
is het zeldzaam, De oude Kruidbefchryvers heb-
ben hier den Griekfchen naam op toegepast , en
het was Peuldraageude Anthyllis van de Neder-
landers geheten 5 zo Lob el meldt: de Engel-
l fchen

(2) Anthfllis Herb. Fol. pinnatis inatq. Gort. Belg. 2o<5#
Kram. Aujlr. 210. FL Suec. 594. Gort. lngr. nu Ger.
Prov. 489. GOUAN Monsp* $61. R. Lu^db. 38$. Loto afïï-
nis Vulncraria pratenfis. C. B. Pin 332* Vulneraria Ruflica.
TOüRNF. In/l. 391. Lagopodiam Fl. luteo. Taberm. /<r*
925» Anthylüs Lenci fimüis> Dod Pempt. 552. Anth. legu-
minofa Bdgarum. Lob* II. p. 87. /3, Vuln* fupina Flore
cocdneo. Dill Ehh, 431. T. 320. f. 413. Loto affinishir*
futa Flore mor®. C. B. fin. 132. Vuln. Ruftica ïloxc albe*

Dl A D E L P II I lé II?

fchen noemen het Kïdney - Vetch oï Ladies Fin- IV.
ger, de Franfchen ISulneraire. ^xvifu*
Het groeit r aauwlyks een Voet hoog, cn heeft Hoofd-
de Bladen by verfcheide paaren gevind, hetcn-*TUB:*
delfte vetl grooter, met een fyne Wolligheid drfa[cmm
bezet en grys Boven byde BJoemhoofdje.s,die
dikwils cubbeld zyn , komen gevingerde Bladen*
D B • empjes* die zeer weinig buiten den rui*
gen opgeblazen Kelk uitfteeken, zyn doorgaans
geel , doch ihcn heeft ook dit Kruid met roode
o\ met wn te Bloemen waargenomen. In 't on*
derde van dien Kelk zit een zeer klein Eenzaa-
djg Peultje.

(3) Wondkruid met gelyké Finblaadjes, het m.
Hoofdje aan 't end over zyde, de Bloemen^KtlnL
fcheef. Ecrgs.,

In Switzerland, Languedok en Pro ven ce, als
ook in Ooftenryk, groeit deeze op de Geberg-
ten, Zy heeft ftyve Stengetjes , naauwlyks een
Handbreed hoog : zeven 9 negen tot twaalfpaa*
rige Vinblaadjcs en hoog paarfche Bloemen 3
wier Vlag als op zyde legt*

(4)

(l) Jr.thyllis Herb. Tol. pinna tis aqualibus &c. Gov&K
I Monsp. $61. HALL. Helv. $6$. Barba jovis pumüa Villöfa,
GAR1D Aix*$5- T. 13. AftragaJus incanus tQmentofiïs. RARE,
Kar. h. 711. Aftr. villofus FI, globofis, C. Pin. i$u
Aftü. purpureus, DALTICH. Hifi. 1347.

H 8

f H. Deel. X. Stue,

!

h3 Dubbelbhóedkr^ge Krüidsk.

IV» (4) Wondkruid met ongelyke Finblaadjes en
*xm£* eenzaame Hoofdjes.

Hoofd»

stuk* In Spanje vondc Loeftjng deeze > wier
IV. Stengetjes aan den Wortel kruislings uitfchie*
comkina. ten ; een geheel withaamg Kruidje , van eeö
poSg?" Span hoog , met Hoofdjes van zeven tot negen

witte Bloempjes , in een drievoudig of gevind

Blaadje vervat.

v* Cs) Wondkruid met driedeelige Bladen en drie*
L Kwmt, kantige gebondelde Kelken > zo lang als de

haauwig. Peultjes.

Veel verfchilt dit Kruid , dat die zelfde Kruid-
kenner in Spanje waarnam, van den Cwonopus,
uit een Keizerlyk Exemplaar door Dobon^us
afgebeeld , waar van bet Origineel in Syrië en
Paleflina groeijen zou. Het is een Haairig leg-
gend Plantje, met Hoofdjes van vyf of zes
Bloemen , wier Kelken zeer lang zyn en dus
de Rolronde Peultjes 3 hier ook veel langer dau
in de andere Soorten , gehed bekleeden. Mee
elkander maaken zy als een Kraaijen * Poot
uit 3 gelyk Bauhinus van zyn aangehaalde
vyfbladige Lotus heeft gemeld. Om dat de
Stoppeltjes van grootte en figuur als de Blaad-
jes zyn* kan deeze daar toe behooren*

05)

(4) Anthyllii Herb. lol. pinnatis, inarq. Capir. feiitariis*
(i) AnthyUs Heib. ïqU tilpartitis, Cal. pu$maticï$ fasd-

ü I A D Ej 0 . P H IA. 119

(6) Wondkruid ??ze£ ongelyke Finblaadjes , IV.

zydelingfe Bloemfteeltjes langer dan het A™f*Ji

ongebladerde Hoofdjes* Hoofd-
stuk

Door deeze bepaaling onderfcheidt zig dat^iv^
Kruidje , 't welk Doktor Gerard afbeeldt
en in Provence aan den Zeekant by St. Tropez , Getards,
onder de Pynboomen zegt te groeijen, van de
overigen Soorten genoegzaam. Het heeft veele
Kruidige, ronde gladde kruipende Stengetjes,
van een Voet langte en daar boven. De Bladen
beitaan uit zeven of negen Wigvormige Vinne-
tjes, het uiterfte grootst; de Hoofdjes uit twin-
tig of meer Bloemen * op welken een kort Ey-
rond Peultje volgt*

(7) Wondkruid met drievoudige gejleelde ge- jjjj*.
Jloppelde Degenvormige Blaadjes en ^00/d"g^wind.
jes Bloemen. zeid*

Onder deezen bynaam befchryft de Ridder
een Kaapfch Plantje, als hebbende een Krui-
dige , leggende , ruige Steng , van een Voer

lang,

culatïs &c. Lotus pentaphyïlos &c. C* B. Pin. 3 32. Coro*
nopus ex Cod. Casfateo. Dod. Pempt. 109 , male,
' (6) AnthylUs Herb. Fel. pinnatls insq. Peduncjat* Fol.
longioribiis, Capitulis aphyliis. Mant. 100. Ger. Pnr^.^c*
T. 18»

(7) Antbyllh fub « Herbacea Fol. tersiatis petïolatis, fti-
pulatis Enfiformibus , Flor. CapiKKis. Mant, z6$> Onoms
involucrata» Berg. Cap. zi$t

H 4

II. DEEL. X. STSJK.

140 OüBBEtB ROEDER IGE KRüfDEif.

AfdT* lang' met opgeï egte ceDzaame Bloemdraagende-
xvnit* Takjes, drievoudige gedeelde Bladen; Lancet-
Hoofd» vormige Haairige Blaadjes; Stoppeltjes zo groot
* 3W- *b di€ 5 rond!ChtiSe Hoofdjes „die een Omwind-
zei hebben van twee driedeelige Blikjes, naauw-
lyks langer dan dq Bloemen , welke geel van
Kleur zyn.

Dat Kaapfche, hier aangehaald , welk de Heer
Bergius onder den naam van Ononis involu-
crata voorftelt en waar van de bynaam ont-
leend fchyntte zyn, badtKroontjeswyze Hoofd-
. jes , met een weezentlyk Omwindzel van zes
Blaadjes, Lancetvormig , Nagelachtig x iets kor-
ter dan de Bloemen. Het was geheel ruig-
Haairig en kwam voor *t overige taamelyk daar
mede overeen , hebbende de den Meeldraadjes
tot een van boven overlangs gaapende Gylinder
famengegroeid, doch aan 't end vry en opwaards.
geboogen: de Meelknopjes langwerpig en rond.
EnjifiS*. Tot deeze kan eigentiyk dat Kaapfche Plantje
peg«bi* Biet t,huis gebragc wordenj ,t wdkikin Fig^

3» °P plaaB LXH, oBder den naam van De.
°' geribladig mededeel ; hoewel hetzelve volmaakt
met de bepaaling van den Ridder ftrookt. Aan
't zelve ontbreekt, naamelyk, de gezegde Haai-
righeid t'eenemaal. Het heeft, in tegendeel, de
Takjes en Bladen als ruuw en eenigermaate met
kleine Stippeltjes gepointilleerd. Ook zyn de
Blaadjes niet ftompachtig en Liniaal , gelyfc
Bergius zegt, maar zeer fpits Lancet- en
Degenvormig: de Stoppeltjes zeer klein. Het

moes

moet niettemin , zo wegens de overeenkomst IV.
met de bepaaling, als, wel inzonderheid, we- ******
gens de Zaadhuisjes, tot ditGeflagt behooren; Hoofd-
gelyk uit de volgende befchryving, met de Af"ÏT^,.
beelding vergeleeken, blykt.

dria>

Het heeft de Takjes rond en geftrekt met
overhoekfe Bladen 7 die lang gefteeld zyn en
drievoudig als gezegd is of driebladig,beftaan-
de uit drie afgezonderde Lancecvormige Blaad-
jes 5 aan beide enden fpics ; met twee fpitfe
Stoppeltjes , ongelyk kleiner ; de bovenfie Blaad-
jes dubbeld of enkeld. Het Bloemhoofdje, aan
't end , is tweevoudig , en befiaat uit eenige
Bloempjes, die een algemeen Omwindzel heb*
ben van twee of drie fmalle Blaadjes, ver uit-
fteekende , en breede driepuntige Blikjes. By
Letter C is de Bloem , afzonderlyk, met ver-
grooting voorgefteld , waar in zig by a het ge-
baarde Steeltje, by &de Vlag, bye de Vleugels
en by d de tweedeelige of dubbelde Kiel voor-
doen ;zynde daar tusfehen by e de Meeldraadjes
met den Styl vertoond* Negen van deeze Meel-
draadjes, aan 't end omgebcogen en geknopt,
piaaken famen een Scheede uit : maar het bo-
venfte is geheel los en vry. De Kelk is in 't by-
zonder afgebeeld by D , en dus ziet men hoe
dezelve vyf ruige punten, de onderfte zeer veel
breeder en langer , heeft* In deeze Kelk , dan
redelyk gezwollen zynde , is vervat een Blaas*
achtig Zaadpeultje , met een Nierachtig glad
H $ kru*Q

II, D£EL> X. STÜS,

iz2 Dubbelbroederige Kruiden,

IV. bruin Zaad , als by E , en het driepuntige Blik.
Afdeel. je j^omc by p9 jn dergelyke vergrooting , voor.
Hoofd Behalve de Anthytlis Asphaltoides , (misfchien
stuk. Aspalathoides ) , die ik door den Ridder niet ge-
Tienman fy)e\a vind in zyn Samentlel der Natuur: hoe-
wel zy aan het Vlafchbladige Wondkruid fchynt
naby te komen ; vind ik door den Heer N. Lv
Bur manmus nog maar ééne Ononidcs t dat
is Stalkmidachtige 9 onder de Kaapfe Planten
opgetekend: doch deeze hadt drievoudige Ey-
ronde Bladen en de end -Hoofdjes gefteeld; zo
dat die geen van beiden myn gedagte Kaapfe
Plantje kunnen zyn* Ook waren zy beiden
Heefterachtig en de Heefterigen van dit Geflagt
heb ik , als gezegd is , reeds voorheen befchree-
ven«

A R a c H i s. Aard -Eikel.

Een tweelippige Kelk , omgeboogen Bloem ;
famengevoegde Meeldraadjes en een bultige,
dikke , geaderde , Lederachtige Peul , maaken
de byzondere Kenmerken uit.
t. Van dit Geflagt is maar ééne Soort bekend (i),
nfp^ti' groeijende zo wel in Oost- als Westindie* Men

ladifche* heeft-

(i) Arachis H. Cliff. SJ ?• Ups* 228. R. Lugib. 3S>0«
AiacMdna qua icïfolia viliola Flore lureo. Plum. Gen, 49.
Ehket. Pift. f . s* 3. Senna tetraphylla f. Abfï congener
hirfuta Madeiaspatana. Pluk, Alm, 3*1. T. 60. f. %\ Cha-
masbalanus Japon?ca. Rumph Amh> IV. p. 426. T« 156. Mun-
dubh MARCGR. Br au 3? fi. Arachidnoides Ameiiqana, Nl8-
SQL* Mem Par. 2723. 357, T> 19*

D I A P E l P H I A* 123

heeftze Arachis genoemd of Arackidna , dat by IV.
Th e 0 p h r a s t u s een Plant was met Vrugten A xTm."
boven en onder den Grond, By menigvuldige Hoofd*
Reis- en Landbefchryvers vindt men 'er, onder STmc#
veelerley uitheemfche naamen, gewag van ge- rfn.f
maakt. Dus heet zy Mundubi inBrafil, Ma-
nobi in Peru en Mani in andere deelen van
Zuid - Amerika. In de Westindien, daarmen-
ze tot Voedzel teelt , noemen de Engelfchen
haar Earthnuts of Aardnooten , de Fran-
fchen Pijiaches of Amandelen , en de onzen
Aardakers , dat zo veel als Aard - Eikels zeggen
wil. Men noemtze ook Piendels* naarst Engel*
fche woord Pindals; om dat de Kern eenigszins
gelykt naar Pynappel- Pitten»

In 't Gewas fchync eenig verfchil te zyn. In
Ooftindie heeft men het uit Japan bekomen ,
zegt RümphiüSj wordende het, deswegen,
aldaar Katjang Japon , dat is Japanlë Boontjes ,
genoemd, diS hy echter met de Amenkaanfche
of Westindifche , by ons Kurasfaufche Aarda-
kers genaamd, gelyk fielt. De Paters du Ter-
tre en Labat hebben deeze omftandigdoch
wat gebrekkelyk befchreeven en afgebeeld ; ko-
mende zy in 'c Neerduitfche Werk van den
laatften onder den naam van Pimpernooten voor.
De Heer Nis&ole* van MonjpelJier, ver-
beterde zulks en befchreef de Plant als volgt.
3, Zy heeft een regten witten puntigen Pen-
wortel > aan alle kanten Vezelig , die Sten-
„ getjes uitgeeft van omtreat een Voetlangte,

„ al-

Ih Deel. Xf Stuk%

Ï24 DüBBELBR JEDERIGE KRUIDEN.

IV. Sï allen behalve het middelde op den Grond
Hxv"1''» leggende, roodachtig, Haairig, vierkant en
Hoofd- „ knoopig ; Bladfteden uitgeevende met twee
5TÜK* 3> Paar ^kaalachtige Bladen, van anderhalf
„ Duim lang en een Duim breed; boven bly
9, groen , onder witachtig. De Bloemen , uic
de Oxels deezer Bladfteelen , tusfchen twee

Tienman
mge,

Stoppeltjes , voortkomende , zyn insgelyks re*
3, delyk lang g iteeld. Zy hebben een Vlag van
3, grootte als eens Menfchen Nagel, metVleu-
3, gels en een dubbelen Kiel, waar tusfchen
3, zig de Styl vertoont, gelykende naar een ge-
3, tand Peperhuisje." Sommigen van dceze Bloe-
men zyn met Meeldraadjes voorzien, anderen
niet, volgens Linnjeus.

De Styl kruipt , na *t bloeijen , in den
3, Grond , en wordt een vuilwit Vliezib Peul-
„ tje , met verlcheide ftreepen , hangende aan
„ een Staartje van ruim een half Duim lang-
„ te, Deeze Peultjes zyn anderhalf ofookïnin-
,3 der dan een Duim lang en ongelyk van dik-
„ te, aan de enden doorgaans dikst, in 'tmid-
den wat gekneepen, cn loopen dikwils uit in
„ een kromme ftompe punt. De meeiien be-
3, vatten in twee holligheden twee rondachtige
,3 Pitten , met een bruin Huidje bekleed als een
„ Amandel , dat zwart wordt , wanneer de
5, Vrugt veroudert of verdroogt. De zelfftan-
„ digheid is wit en vettig, de Smaak laf en
33 eenigc :m:aate raauw , gelyk die van groene
93 Cicers of drooge Erwten/*

De

D I A D E £ P H I A. ia$

De befchryving deezer Peulen komt met de IV.
mynen overeen. Volgens R ümp h i us heeft
menze in Ooftindie een halven Vinger lang en Hoofd-
fomtyds met drie Keeften of Pitten , welken 'TUE*
men aldaar gebraden of geroost by de TheedrPeea*m
gebruikt, tot Verfnapering ; doch zyzyn droog
van Smaak en Hoppende of hard om te vertee*
ren , gelyk onze A mandelen en Hazelnooten.
De Negers houden 'er veel van en teeleoze op
hunne Kostgronden , zo in onze als andere
Europifche Volkplantingen. Van fommige Plan-
ters worden zy ook geteeld , tot mefting van
de Zwyncn en tot Aas der Hoenderen* Men
perst 'er een Olie uit , weinig te kort fc boe-
tende by die van Amandelen, en dus zo wel
tot Spyze als tot Geneesmiddelen dieoftig. Ia
Karolina worden deeze Aard -Eikels zeer veel
gezaaid (*)•

Lüpinü s, Vygeboon.

Een tweelippige Kelk vyf langwerpige
Meelknopjes, vyf rondachtige, en een Leder-
achtige Peul* Dus komen de byzondere Ken-
merken voor van dit Gefl gt; waar in de ze-
ven volgende Soorten vervat zyn.

( i ) Vygeboon met overhoekfe Kelken zonder

T.

Luf>inu$
perennis*

(*) Pbll Trans. for. 1769» Vol. LIX.'P. 2. p. 379. vendel"
(1) Lupinus Cal* alternis inappeirdiculatis Sec, Sy/l. Nat*

XXI. Qesn. 865. p. 48i- XUl. p. 545. Mill. Bi&t T.

Ï70. f* 1» KALM. Iïm* III, p* $6» CaON. Firg* 104. Lu-
pinus

\

fcsö Ouböeldroëdëriöê K&VIDEm

stuk. In Virginie groeit deeze Soort van Lupinen *
'rknmm- die in Geftalte met de Europifche kleine blaau-
we overeenkomt 9 doch de Kelken zonder by-
hangzeltjes of zydblaadjes heeft , en bovendien
verfchilt door een overblyvenden kruipenden
Wortel. De Bloemtrosfen zyn zeer lang en de
Bladen befcaan uit agt Lancetvormige ftompe
gladde Blaadjes, Straalswyze op den Steel ge-
plaatst* Zy groeit 'er op zeer magere Zand*
velden en fchraale Gronden tusfchen het Ge*
boom te 9 vertoonende zig in 't Voorjaar fraay,
door haare paarfch blaauwe Bloemen , welke
van het Vee, inzonderheid van de Paarden , dik*
wils afgegeten worden»

ir. (2) Vygeboon met overhoekfe Kelken 3 zonder
JbTs!nUS byhangzeltjes : de Bovenlip geheel, de 0«-

witté. derlip drietandig.

Deeze maakt de gemeeneZaay- Lupinen uit,
die witte Bloemen hebben en groote Haauwen
met witte platachtige Schyfronde Zaaden, als

pïnus Rad. teptatrice perenni. R. Lugdb. 531» Moris. Hifi»
II. p. %i. S. 2. T. 7. U 6.

(i) Lupinus Cal. alt. inappencL &c. Mai^Med, 350. IL
Clif. Up$* R. Lugdb. 166, Lupinus fativus Flore albo. C*
B. Pin. 347, Lupiaus fativus» DOD, Pempt» 5*9, LOJJ* Ie,

IU 6* .

Afdeel.

xv nu
Hoofd -

Byhangzeltjes : de Bovenlip uitgtrand y dé
Onderlip geheel.

Etvri

DïADKLPHIA» 1^7

Érwten. Volgens den Latynfchen naam noemen IV.
fommige dezelven Wolfsboonen 9 in 'c Franfch
Lupins, in 't Engelfch Lupines; doch gemeen- Hoofd-
lyk 5 als gezegd is, Vy geboorten: 't welk vreemd ?TÜK*
voorkomt , daar dezelven zo bitter zyn ; doch^J™**
in warm Water trekt 'er die bitterheid uit en
zy worden niet alleen eetbaar, maar zelfs zoet-
achtig van Smaak. In Italië worden zy veel tot
Spyze gezaaid ; als ook om de Landen vet te
maaken, zo fommigen willen: doch het is een
zwaar Voed zei , dat Winderig maakt en dus
niet dienftig dan voor het Arbeidsvolk ; hoewel
de oude Wysgeeren doorgaans hunnen Knapzak
daar van vol hadden. Geweekt zynde, en dan
mooglyk geplet > werden zy tot een Soort van
Penningen in de Schouwfpelen gebruikt (*). I#
Barbarie was men gewoon de Runders daar me-
de te meften. Het Meel van Lupinen behoort
onder de weekmaakende en oplosfende Middelen.
Het Afkookzel dient tot Wondzui vering en in-
genomen doodt het de Wormen.

C3) Vygeboon met half gekranjle Kelken 9 die by- m.

7 Luplnus

hang» varius.

Bonte*

(*) Deeze noemcfe men , deswegen , Nammi Comicl , en
hier van het quid dijïent J&ra Lupinis , by Hqrati^s; als
ook het fchertzende by Plautüs: Macerato hoe pingues jï~
mt Aur& in Barbaria Boves. Men heeft du verkeerdeiyk
in Erva veranderd , geiyk VossiüS asnwyst , en daar uit
dwaas lyk het volgende opgemaakt .* Stuitl ignorant , quitl
dijïent Erva Lupinis* Mant alt. 441»

(3) Lupinus Gal. iemivciticiüaris appentiiculatis &c. ƒ/.

128 DUBBELBROEDERIGE K R ÜI D Ë

hangzeltjes [hebben ; de Bovenlip tweedee*
AXvul a KS> * Onderlip byna drietandig.
Hoofd- _ , .

sïuir. Deeze voert den bynaam, om dat het Zaad
T^^«-geftippeId is 9 en de Bloemen zyn ook uit den

nige' rooden en blaauwachtig paarfchen bont , de
Blaadjes Liniaal. Zy valt zo hoog niet als de
voorgaande 3 welke fomtyds meer dan een Elle
opfchiet. Deeze Wilde Lupinen groeijen ia
Italië en de Zuidelyke deelen van Vrankryk > op
de Akkers, onder 't Koorn.

iv. (4) Vygeboon met overhoekfe Kelken % die
hwfT™.* byhangzeltjes hebben; de Bovenlip tweedes*
Ruise« ligy de Onderlip drietandig:

Op de Griekfche Eilanden 3] in Provence eü
in Spanje, is deeze gevonden, die weinig van de
voorgaande Soort, dan in het gemelde en in de
ruigte verfchilt. De geheele Plant 5 naamelyk ,
is bekleed met rosfe Haairtjes , zelfs de Zaad-
peulen ; de Blaadjes veerbreden naar 't end en
zyn dus Spatelvormig de Bloemen blaauw-
aehtig*

Clïff. 499. UpSê 367* Lupïnus fylv. tl. coeruleo. C. B. Pin*
348. Lyp. fyiv. Fl. purpureo Semine rotundo. J. B* llifl.
Hifl. II. p. 291. Segetum fylv. Lup. Fl. coeruleo. Los* Ic,
II. p. 64. GER. Prov. 490.

(4} Lupinus Cal. altccnis appendiculatis &c. H. C/^.499.
Ups. 109. Lup* peregrinus major f. villofus coerulcus isia*
jor. C. B. Pin, 348. Prodr. 148. Lup» exoticus hirfutisu*-
uïus. J. B. Hift» II. p» *S9* Lup. lauuginofus latifolius hu-
tmlis, Fl. coeruleo - purpurascente , Scolomferus. SHAW*slfr,
GtK» Pr tv. 4pi,

D I A D E % P II IA; Z&J

Cf-) Vygeboon w£ gehranfle Kelken* die by- IV.

hangzeltjes hebben ; & Bovenlip tweedee»

lig> de Onderlip geheel. Hoofd-
stuk.

Van de voorgaande heeft deeze de Gcftalte , v.
en is ook geheel Haairig, maar heeft de Bloe- Lp*$"s[
jnen roodachtig wit, met de Vlag in 't midden ftaairig.
rood 3 de Bladen Lancetvormig ftompachtig*

(6) Vygeboon met overhoekfe Kelken , die vi.
byhangzeltjes hebben , de Bovenlip twee-^*^9*
deelig , de Onderlip geheeU smaibia»

dige.

(7) Vygeboon met gekranfte Kelken , die by*> vil
hangzeltjes hebben ; de Bovenlip tweedes* öeeli.
lig , de Onderlip drietandig*

Grootelyks verfchülen deeze f waar van de
eerfte Smalbladig is en de Bloemen blaauw ; de
andere breedbladig en dezelven geel heeft. Zy
worden beiden in de Bloemtuinen gezaaid, zo
wel als de meefte voorgaande Soorten , wild
groeijende in de Zuidelyke deelen van Europa,

Men

($) Lupinus Cal. verticill. appendic. &c, Lupinus pere-
gilnus major, Flore vario. Herm. Lugdb* 386.

(6) Lupinus CaL akernis «appendic. &c. Lup. anguftifo»
üus coeruleui elacior. Raj. HiJ$. pos. Lup. FL coeruieo mi-
nore. RlV. Tetr.

(7) Lupinus CaL verticill. &c. H. Cliff. Ups. R. Z«g*##
367. GOüAN Momp* z6i, Lupinus fylv. Flore Juteo* C. B.
jPi/s* 348. Lup. !FJ, luteo Sem. compresfo vario. J, B. Hifi.
IU p. 291. BARR. lo 11. DOD. Pempt, jjo. LQB» 7$#

I

II* D£EL* X. STUK*

130 DUBBELBROEDERI GE KRUIDEN^

IV, Men vindtze by Weinmakn, op Plaat 674 %
Afdeel, zeer fraay met haare Kleuren voorgefteld*
Hoont De Lupinen zyn geen onaartlge Bloemplant
«tuk. ten, inzonderheid de laatstgemelde Geele, die
Tienman- niet alleen fchoone Bloem -Aairen heeft, maar
***** ook een aangenaamen Reuk. De Bladen groei-
jen in allen Straalswyze op den Bladfteel , die
zeer lang is , en hebben in fommigen de ei-
gfenfchap , van zig 's avonds famen te trekken»
Die Kaapfe met eenvoudige langwerpige ge-
haairde Bladen , te vooren als eene Soort ge»
boekt, is thans uïtgemonfterd

Voorts verfchillen zy kragtig door het Zaad;
doch , de onderfcheiding by den Ridder alleen
genomen zynde van de Kelken , is het zonder-
ling 9 dat zyn Ed. 'er geene heeft, die de beide
Kelklippen onverdeeld hadt; hoedanig de Heer
Gerard de Ruige in de Bosfchen aan den
Zeekant van Provence waarnam, In Egypte
vondt de Heer Forskaohl dat een derge-
lyke werdt aangekweekt , daar het Volk de
Steelen raauw van at, als die gefchild waren,
en de Boontjes tot Spyze kookte. De Arabie*
ren noemdenze Termis en hier van zyn bynaam (f ).
Hy merkt, dat zonderling is, aan, hoe men de
Kolen van. dit Kruid, als ongemeen ligc zynde,

at

(*) Lupinus iiitegrifblius. Sp* Plant. 10 16. >Am* Acadm
VI. Afr. 43.

(\) Lupinus (Tennis) Calyeibus fllternis appendicalatis f
X»abio utroque integtd , acuto. Flor. J&gypt+ Arak. p«

nu

DlADEï-PHÏA, J%1

aldaar tot het maaken van Buspoeder gebruik- IV,
te. Om die Kolen te bereiden, werden de Stee-
Jen digt by elkander in een Kuil geflopt , dan Hoorn*
Vuur daar op gelegd , en als het in brand was 5-
aanftonds met Aarde overdekt ; even als men^f^*
de Goudsmids - Kolen vervaardigt. Tot zes
deelen gezuiverde Salpeter , werdt van Zwavel
en van deeze Kolen , ieder één deel , genomen.

De Bloemen van deeze waren wit of blaauw
Een andere, ook in Egypte door hem gevon *
den, die hy Gevingerd noemt , fcheen nader met
de Smalbladige over een te komen ,• doch de
Bladen beftonden uit negen Wigvormige Blaad.
jes , en de Bloemen kwamen aan Troswyze
Kransjes op enkelde Steelen voort , zynde wit 9
geel en blaauw , gemengeld. Deeze hadt een
overbly vende Wortel ; daar alle de andere Soor-
ten (uitgenomen de eerfte $ Virginifche ) Jaar?
Jykfe Planten zyn.

PhasEolus* Klimboon,

Ik kqme nu tot de befchryving van dit Ge*
flagt,in't welke alle die Klimmende Boonen be-
greepen zyn , wier Bloemen den Kiel, mee da
Meeldraadjes en den Styl, fpiraal omgedraaid
hebben. Zodanig zyn *èt negen en daar op
volgen nog zes niet flin gerende of windende
Soorten.

* & tl)

i$a Dübbelbroeder r ge Kruideh»

IV. (O Klimboon met een windende Steng ,
AxvfuL" *r0-^ tweelings - Bloemen , <te j3Z/fyV

Hoofd- wer daw de iTef£ en hangende Peulen*

STUK»

i. Buiten twyfel hebben de zogenaamde .Rooft**
of Tar*/* 5oo«OT, die met deeze Soort be-
öemccne* doeld worden , den Latynfcben naam Phafeolus
van Phafélus , een Vaartuig by de Romeinen
bekend ; doch daar zyn onder de Ouden ge-
weest , die door Phafélus een andere Plant ver*
Honden ; even als Dolichos door fommigen van
Phafeolos , beiden Griekfch , onderfcheiden wordt*
Het zyn doch Planten geweest van dergelykeo
aart* als Boonen voortbrengende, die in groot-
te, Kleur en hoedanigheid oneindig verfchil-
den. Door Phafélus zouden zy een kleiner Soort
van Boontjes , en mooglyk die van Lathyrus,
verftaan hebben , en dus waren die inlandfch
in Italië of daar omftreeks : terwyl de -Phafeo*
lus een uitheemfch Gewas maakte, aldaar van
ouds in de Tuinen geteeld wordende, en in de
Oofterfche Landen misfchien nog eer bekend;
dewyl menze uit Indie afkomftig rekent. Na-
derhand zyn zy door geheel Europa verfpreid ,

on-

(i) Pbafeolus Caule volubili, Flor. Racemofïs &c. Syfi.
Hat. XII. Gen. 866. p. 431. Vi%. xtll. p. 546. Phis Rad.
anima &c. Mat. Med. R. Lugdb. 367. Phafeolus vul-

garis. LOB. Ie S9* H> Cliffl 359. Smilax Horr. f. Ph.)feohis
aaajor. C. B. Pin. 339. fi, Phafcolus puniceo Flore. Coi<K#
Canad. iS4» Phas. Indicus Eiore coccineo feu puniceo. Ma*
feit. Hift* II. p. 69*

DlADELP HIA» 133

onder den naam van Turkfche of Roomfche ^J£* .
Boonen by ons; in Duitlchland onder dien van HoOFD/
Welfche Bohnen , Windbohnen of Fafeolen ; in xvm.
Vrankryk onder dien van Earicots; in Engeland
onder dien van Kidney - Beans , jaarlyks gezaaid dria.
wordende en gebruikt.

Dioscorides hadc deeze Plant reeds Smi- Turkfe
lax Hortenjis genoemd, dat is Tuinwinde, 0mRooneiw
dat zy zig aan Stokken omflingert , gelyk de
Klokjes- Winde. Zonder Klaau wieren, naame-
lyk, weet dit Gewas zig even zo wel en beter
vast te houden als de Erwten en dergelyke
Planten* Het is driebladig of draagt aan zyne
Ranken op éénen Steel drie Bladen , van eene
fpits Eyronde figuur , en uit de Oxelen komen
gedeelde Bloemtrosfen voort , van witte of bleeke
Bloemen, daar dan hangende Haauwenop vol-
gen, die meer of minder krom en breed, ook
korter of langer zyn en ronder of platter. Dewyl
men deeze , groen en nog weinig gevuld, in den
Pot fnydt , omze gefloofd te eetcn , worden zy
gemeenlyk, by ons, Snyboonen geheten. Deeze snyboo-
Scheeden, Haauwen of Hulfen , worden by deneiu
Grieken Loboi genoemd en by de Latynen Lobi ,
wegens de hangende kwabbige geftake. Men
heeft 'er zeer groote breede van, die men Slag-
zwaarden noemt , ook Krombekken, welke ron«
der, fmaller en dikker van Schil zyn; des men
van deeze liefft de Boonen eet, die dikker,
malfer en menigvuldiger in de Haauwen vallen.
De Kleur der Boonen is gemeenlyk wit, waar

l 3 van

n. desl xt stus

134 ÖUÊÊBELSBLOÉDËRfGE KrÜÏÜE»*

tiöOPD
STUK.

Tienmaft
üige.

Witte.

IV* van menze Witte Boonen noemt ; doch men vindt
Axvfn^* 'er ook ztvarte5 ro°de, geele5gefpikkeïdeige*>
ftreepte en van gemengelde Kleuren* Dö
groene Snyboonen geevefc een ligt en z&gè
Voedzelj dat den Afgang bevordert; de verfch
gepelde jonge Boonen zyn ook zeer gemakke-
lyk verteerbaar en gezond: maar de drooge ou-
de Boonen zyn zwaarder Spyze^dienftiger voor
Arbeidsvolk ; anderszins dikwils Benaauwdheden
maakende of andere Kwaaien , byzonderlyk*
wanneer menze met weinig Boter en veel Zuüt
gebruikt* Van veeïen worden zy ook in Vleefch*
fop of Water gekookt en dus met lang nat, zo
men zegt, gegeten. Als een Geneesmiddel zouden
zy tegen 't Graveel verflrekken kunnen y zo fom-
migen willen*

Behalve de gedagte veranderingen is *er een
Soort van deeze Boonen , weinig in Gewas ver-
fchillende , doch met hoogroode Bloemen , ge-
meenlyk Bonte Boonen genaamd of Piet Heim
Boonen ; om dat die beroemde Vlootvoogd de*
zeiven , in 't voorfte der voorgaande Eeuwe 5
uit Amerika eerst in Europa overgebragt zou
hebben. De Kleur der Boonen is zwartachtig
en Roozerood , met zwarte Streepjes en Vlak-
ken. De Hulfen zyn dikker en ongelyker dau
die der anderen , tot fnyden onbekwaam ; doch
de Boonen , jong zynde * zeer aangenaam van
Smaak* Men houdt deeze Plant dikwils toe
fieraad aan Stokken in de Bloemtuinen , maakt
*er Prieelen van » enz*

D I A D E L P H I Ai 135

(a) Klimboon , die de Haauwen halfmaans* IVi
wyze als Houwmes/en heeft en effen. ^xvifu *

In Beogale was deere waargenomen 3 die de^°^D*
zydelingfe Blaadjes aan de buitenzyde eens zo 11.
breed en de Bloemen zeer klein en groen hadt. ff'J^**
De Boontjes waren Eyrond, famengedrukt ge-Haifmaans«
ftreepr Ik oordeel de Plant, welke ik uit Oost^2*^
indie ontvangen heb, in Fig. 1 , op Plaat LX IIL ^fc. ti *
afgebeeld , en wegens het Loof en wegens de
figuur der Haauwen 3 hier mede overeenkom-
ftig (*>

(33 Klimboon , die de Plag der Bloemen nt
omgejlagen en met de Kelken eenkleurig ^bev^L*
heeft.

Uit Afrikaanfch Zaad geteeld hadt deeze in
*t laatfte des Jaars 1736 in de Cliffbrtfche Tuin
gebloeid* Zy is , niettegenttaande haare onbe-
valligheid , door den Heer Ja c q,u j n in afbeel-
ding gebragt. Aan een zeer hooge windende
Steng draagt zy hier en daar Bloemefi , waar

op

(2) Phafcolus Caul. vol. Leg, Aunaciformibus fublunatïs
laevibus. Phas. Benghalcnfis fcandens &c. Berg. Vi&dr. s>p.

(*) Wei waar is 't, dat in alle Boonplanten van deezen
aart, gelyk Rumphius aanmerkt , de middelrib niet regt
door de zydblaadjes loopt, maar het verfchil zal in deezè
wat groorer zyn , dan in de anderen , alzo het in $c byzon-
der is opgemerkt.

(3) Phafeofas Cautie vol. Flor. Vexillo &c, H. Cliff. 359*
]AC<^ Hort. T. 66.

1 4

II. Deel- X. Stuk.

13Ö DubbelbroEberigb Kruid &®0

IV. op groote Haauwen volgen 5 met Zaaden die
Ax^mL* ^°°dachtig zyn geftreept. De Bladen zyn langer
Hoofd- dan in de gewoone Klimboonen , het middelde
stuk. van je foiQ Eyrand Lancetvormig.

(4) Klimboon met de Bloemfieelen eenigermaa-
Tbafitlut te ^■00f^ vergaard \ de Zaaden vierh&e-
Farino/us. Jtig Rolrond en als gepoeijerd*

Meclige.

Een Oostindifche, welke de Bladen hoekig,
als die van Klyf heeft en Roozekleurige Bloe-
men , maakt deeze Soort, Baniream genaamd
by de Javaanen*

(j>) Klimboon met de Bloemfteeltjes dikker
Vtxliutv*. dan de Bladfieelen tot Hoofdjes vergaard ;
Giootvlag. Vleugels eenigermaate Zeisfenvormig

wanjtaltig; de Haauwen Liniaal gejlrekt*

De grootheid van de Vlag doet deeze, die
van de Havana afkpmftigis, uitmunten. Zy
heeft welriekende Bloemen , en is een Plant,
die als in 't midden ftaat tusfchen dit en 't vol-
gende Geflagt. De Bladen zyn lang, fmal en
iuig , volkomen Lancetvormig.

(6)

(4) Phafeolus Caule vol, Ped. fufrcapitatis &c H. Upu
fti4. Thas. peregtmus Fl. Rofeo, Sera. tomcntofo. Niss.
Mem. 1730. p. 577* T. 42. Phas ind. Hedcrx folio angu-
lolo. RAJ. Suppl. 348. BüRM Fl Ind. 157.

f5) Phafeolus Caule vol Pedurac. PetioJo ctasfioribus &cch
Jacq. Hert. T. 102* R. Lugdb. 367» N. 4* Pnas. Fl. odoia.-
to9 Vexilio amplo patulo. Pil-l* Eitb* f. 3°2*

Ö I A D E t P H I A. I37

(6) Klimboon met Hoof 'djes - Bloemen 9 die ge- IV;

blikte Kelken hebben en zeer groote uitge- ^JyjjJ2*

fpreide Vleugels , de Bladen langwerpig rïooFD-

driehoekig. STÜK* -

vr.

Dc Vleugels van de Bloem, die eene Kleur
als bleekroode Wyn heeft, zo D 1 llEin iusGrcotvleu-
meldt, zyn in deezezeer groot, 't Gewas 5 dat86*
windend is 3 bereikt, gelyk in de voorgaande,
drie of vier Ellen hoogte» Het heeft zyne af-
komst uit Karolina,

(j) Klimboon met los geaairie Bloemen , de m
Vleugels zo lang als de Vlas;. Afatus,

0 a Langvlea*

Aan de Bloemen van deeze , die uit dengd%
paarfchen blaauwachtig of Violet zyn, geeft
Dillenius breede lang uitgeftrekte Vleugels.
*t Gewas is als der gemeene Kiimboonen, maar
de Haauwen zyn fmal en klein, bevattende Nier-.
achtige Zaadjes.

(8j Klimboon, half windende , met geaairde vin.

Bloet^ierec'

Vergiftige»

(6) Phafeïtus Caule vol. Fl. Capitatis, &c. Phaj. Radice
annua &c. R. Lugdh 368. N. Phas. Fl. helvolo , Alis
araplis patulis. Dill. Elth. f, 300.

(7) Pbafeolus Caule vol. Flor. laxe Splcatls &c. Phas. Fi.
purpureo, Alis amplis longe protenfis. Dill. EUk. f. 303*

(8) Phafeolus Caule femi - volubili , Flor. Spicatis &c>
Mant. 100 Phas. ikumofa Radice. Am. Aead. IV. p«,
Phas. Batbadenfis ere&ior , Siliq. anguuVsfuna' , Tin&orius»
Dill. Elth f. 301. Phas, fubhiifums Amer* exitiofcs. Flus»
Alm. 2^0. T, au* f, 2,

15

1^3 DüBRELBROEftERIGE KrüIBEN*

IV. Bloemen , ongeblikte Kelken > groote uitge*

AxvmL' fpreide Vleugels en Eyronde Bladen.

^uk"* *n Zuid- Amerika en op Barbados groeit dee-
Tienman ze 5 die een opftaande Steng heeft van drie
Voeten hoogte, dan verder windende, en drie-
voudige Bladen , welke naar die van de Stin-
kende Klaver zweemen. By avond voegen zy
zig 5 op een byzondere manier , tegen den Steel
en met denzelven tegen de Steng aan j tot be-
fchutnrg , als 5t ware, van het Vrugtbeginzel*
De Bloemfteelen zyn een Voet lang en hebben
een Aair van tweelings - Bloemen s met Cylin-
drifche Kelken , de Vleugels driemaal zo groot
als de Vlag , rood van Kleur* Zy draagt zeer
fmalle Haauwen , waar van het Zaad Vergiftig
is : want die van Barbados noemenze Killwench>
dat is Hceredood , en Fuddlefish y als de Vis-
fchen dronken maakende. Ook fchynt zy tot
verwen aldaar gebruikt te worden*

(9) Klimboon die de Vlag met den Kiel [pi*
Catucaiia. taal omgewonden heeft.

Sl:khoor-

nise- Wegens de zonderlinge omdraaijing der Bloem ,
die eenigermaate naar een Slakhoorn gelykt ,
heeft deeze den bynaam. Zy is uit de Indien af-
kom-

(9) Thafeolus Caule vo!* VcxiII's Carinsque fpiraliter con-
volutis. Trfw Rar* 14» T 10. Phas. Rad. pcrenni fubro-
fundi. R Lugdh. \6-?. Phas* lnd. Cochleato Flor Triumi.
Obs. 93. T. 94. RAJ Hifi. J890. Burm. FU lnd. 158,

t) 1 A D E L r M I A. *39

komftig, zyndè door de Portugeezen eerst in
Italië gebragt f en federt , als een byzondere
zeldzaamheid 5 in de Europifche Kruidtuinen Hoofd**
aangekweekt» 't Gewas blyfc over , en klimt ,*tuk.
op de manier der Snyboonen * doch zo fterk,^****
dat men *ttin ééne Zomer, tot vyftien en meer
Ellen hoogte heeft zien komen. De Steng is
Houtig en Takkig ; de Bladen als gewoonlylc
ïriumfeïti heeft de Bloem omftandig be-
fchreeven*

(10) Klimboon met een opfiaande gladde Steng ,

Blikjes grooter dan de Kelk en hangende T^ulT
famengedrukte rimpelige Haauwen. Laa£**

Laage Turkfche Bponen noemt men deeze *
die ook uit Indie zouden af komftig zyn ; mede
een Jaarlyks of Zaay- Gewas, dat witte of paar-
fche Bloemen heeft p draagende in lange ronde
Haauwen Boontjes die wit zyn 5 of roodachtig
bont en van verfcheidene Kleuren. Zy worden
ook Italiaan fche Boontjes genoemd. Men kan
ze ruim zo goed tot Spyze gebruiken als dege-
meene Witte Boonen : want zy zyn aangenaa-
mer van fmaak.

(n)

fio) Phafeolus Caule ere&mscufo laevi &e. Am< Aca&.Vf.
284. Phas. vulgaris Italicus hum. f. minor, albus cum or-
bita nigricante. J* 8. Hifi. 11. p. 358. Smilax Siliq. furftam
rigsnte f* Phas, parvus italicus. C, li. Pm. 339, Buaw. K*
Ind. 1$ g.

Ut DKEL. X, SffUfj

i^o Dub be lbroeds rige Kruiden.

IV* (u) Klimboon met een opjiaande ronde Steng $
'^xvïiï" Hoofdjes -Bloemen en Cylindrifche Haau*
Hoofm weti horizontaal.

stuk*

xi. Dit is een klein Oostindifch Gewasje , da&
^J^{^f Boontjes niet grooter dan Vitfen draagt, meest
Gcitiaaide.ügt groen s anderen bleek geel , vaal of Lever-
verwig en fommigen ook zwart. Zy worden
Kadjang Kitsjil genoemd van de Javaneezen.
Deeze groene Kadjang dient niet alleen met de
anderen, welken ik ftraks befchryven zal, tot
Proviand der Schepen en Voedzel van den ge-
meenen Man; maar zy worde voor de befte 1
Soort gehouden , zynde ligcer verteerbaar en
veel malfer dan de grootere Soorten van deeze
Boontjes.

xii. O*0 Klimboon met een op/taande hoekige Jle-
Kaddic** kelige Steng en hangende ruige Haamven $

die een kromme Punt hebben.

xm. 03-) Klimboon met een bogtige ronde ruige

Mungo. Steng en Haauwen , in Hoofdjes vergaard.

Meiske. Wei-

(n) Pbafeolus Caulc ete&o tereti &c. A3* Stockb. 174* •
p. 202, T. 7. f. *♦ Phas. Zeyl. SiLq. radiatira digeftis. DlLL.
Elib f« 304. Phafeolus minimus. RüMPH Amh. V« p. 38tf»
T. 139» ^ 2- BurMj Fl. Ind I5g.

(12; Phofeolus Caule credo angulofo hispido &c. H. Cliff.
499. R. Lugdb. 307- JW- Zeyl. 2?o. GEON. Oriënt* 317. Thas.
Orthoraulrs Mungo Perf-uum. HERN. Mex. 887* Cadelium.
R.UIV PH. Amb. V. p. 388 T. 140. BüRM. FL Ind. 158

Phafeolus Caule flexuofo tereü hiifuto , Leg. Capit.
hirtis. Phas. hufmus flexicaulis Mungo affinis Madeuspat.
Caule tereti* Pluk. -to. 29 o«

DlADBLPHIA. I4Ï

Weinig verfcbillen deeze twee Oostïndifcbe, IV.
de eerfte Max gebynaamd, volgens den Arabi* A^f,L#
fchen naam 5 de andere Mungo volgens den Per- hoofd*
fiaanfchen. Het zwarte Zaad, naar Koriander STUE*
gelykende , dat de Kadelie van Rümphiüs^4""
voortbrengt , v/ordt gegeten en gekookt als de
gedagce Boontjes, maar is veel flegter Voedzel
en bitterachtig. De Sineezen maaien 'er Meel
van 3 daar zy Riempjes van maaken als de Ver-
micelli der Italiaanen ; dienende ook om in
Vleefchnat te kooken,en dan niet onaangenaam;
Zy zyn de lymerigften van alle de Kadjang-
Boontjes. Het Zaad der Mungo wordt , aan de
Vatte Kust van Indie , gebruikt tot Paarden-
Voeder 9 en het Afkookzel dient, als Gerfte wa-
ter 5 in Koortfen. Aviceuna geeft fer dea

naam van MeUke aan.

(14) Klimboon met een opjlaande Steng en XIV
Lancetvormige Bladen. PhJ/eoias

Lathyroi-

Op Jamaika is deeze wild groei jende gevon smaibiadi-
den met een groote hoogroode Bloem* ZySc-
werdt, door Sloane, by de Lathyrus verge-
leeken en draagt fmalle Haauwen, volgens de
waarneeming van Browne,

Met de bepaaling fchynt volmaakt die 3^-japanfche.

(14) Phafeolus Caule ere&o , Foliolis Lanceotetis. Phas.
minor erebus Pratcnfis, Foliïs oblongis &c. BaowN. Jam.
291. Phafeolus erc&us Lathyioides. SLüAN, Jam* 71* Hijl.
\. p. 183. T. 116. f. x.

lh Deel X. Stuk*

X4* DüBBELBEOEDERlCE KrUÏDEW*

IV. panfche overeen te komen, waar van ik de Af-»
Axvuh* beeldinê' in J%-*>°P Plaat LXI1I. gegeven heb.
Hoofd- Dat dezelve een flingerend Gewas zy, is uit de
stuk. geftalte van den Tak , dien ik daar van hebf
J£"man" met Knietjes voorzien en in Leden verdeeld ,

niet waarfchynlyk.
papfche. De Heer N. L. Burmannus geeft een
Soort op, onder deKaapfe Planten, die de Steng
overend ftaande , met Knietjes en geftreept
heeft , de Haauwen famengedrukt , plat en de
Bladen Eyrond Lancetvormig (*),

xv. (is) Klimboon met een opjlaande Steng m
Klootronde Zaaien , zwart genayeld*

/permus,

Rondzaa- De Kogelronde Boontjes, wit van Kleur met
*lgQp een zwarten Navel , onderfcheiden deeze , die
onder den naam van Caravanccs op Jamaika ea
in anderen deelen der Westindiën , na 't Regen-
Saizoen, gezaaid worden,

Dolichos. Slingerboon*

In dit Geflagt heeft de voet van de Vlag
twee evenwydige langwerpige Eelten, die de
Vleugels van onderen famendrukken.

Het bevat eenentwintig fingerende of zig
omwindende en vyf overend ftaande , byna alte-
maal uitheemfche Soorteq % als volgt*

CO

{+) Phafeolus Capenfis. Flor, Cap. Prodr. p. 2ï.

(15) Fhajwlus Caule erefto, fem» gïobofis &c* Bpowk.
Jam, 29Z. Phas. erebus minor , fem* Sphxïko aibo &s»
SLOAN. JO£. 72» Kift* b P» T*U7^*>?

0 I A JD £ L P H ' 1 AV H5

fi) Slingerboon met Haauwen als Houwmes- Iv*
Jen , de Zaaden Eyrond met een geboogen ^xvuu"
Navel aan % end, Hoofd-
stuk,

In Egypte groeit deeze , Lablab genaamd , DJ{eèQS
die 'er 5 volgens Alpinüs, een Boomgewas Labuk .m
maakte , dat honderd Jaaren en langer in 't leven fche?ypU"
bleef, zynde geduurig groen. De Boonen, in
lange breede Haauwen vervat, waren zwart of
rood , en dienden tot Spyze , wordende het
Afkookzel met Saffraan , tot Borstkwaalen ,
verwekking der Stonden en Waterloozing , ge-
bruikt, Ook fpeelde het Gemeene Volk met
deeze Boontjes ; waar van de naam 3 (dewyl
Laab by de Arabieren Spel betekent, ) zoVes*
LiNoius oordeelt, afkomftig kunnen zyn.

De Heer Haq cBtqrn st , die in Egypte
waarnam , hoe men dit Gewas aldaar tot be-
kleeding van Afdakken, Prieelen enGaanderyën
in de Tuinen en aan de Huizen gebruikte, merkt
aan , dat hetzelve aldaar van buiten fcheen in-
gebragt te zyn , mftfehien uit Indie over Euro*
pa: aangezien men hetzelve 'er, in de Land-
taal 5 Ful Frangi , dat is Europifche Boonen >

noem-

(i) Döllcbos volubiiis , Legum. ovato - Adnaclformsbas
&c. Syft Nat. XIï. Gen* 867. p. 482* Vt%. XUI. p, 547.
R. Lutfit. GOUAN Monsp. 365. H. Ups, 214., Has-

SELq; Itin* 48 5. Phafeolus jEgyptiacus nigro Semine. C. E.
pin. 341. Tournf /«/?. 4H« Phas. nigee Lablab. Al?.

f^gypt' 74« T* fè* VESLINC. 4>. £7*

144 Dubbelbroederige Kruiden

IV. noemde. Het bloeide aldaar in de Maand Sep*

AxvinL' temben De PeuI was aan de RuS ruuw > vatx
Hoofd- onderen bezet met veele kleine pukkeltjes. De
stuk. Steng is ook ruuw : de Bloemen komen by Krans»

ni&Tma* ïQSi van Vlet °f vyf elkander > voort; don-
ker paarfch of wit, en 't Gewas heeft met dat
der gewoone Turkfche Boonen veel overeen-
komst,

In de Europifche Tuinen is bet een Zaay-
Plant , die naar de gewoone Turkfche Boonen
veel geiykt , hebbende de Steng ruuw en de
Bloemen komen byna aan Kransjes voort, van
vier of vyf by elkander, donker paarfch of ook
wit van Kleur. Aan den voet van ieder Blad zyn
Borfcelige Blikjes , doch aan de Kelken komen
zy Eyrond voor en vry groot.

*!♦ (a) Slingerboon met hangende Rolronde Haau-
Doiichot wen fóe föfc Zyn Bloemjleelen opze-*

chinee- regt , veelbloemig*

Van de Chineefche Boontjes , in 't Maleits
Katjang Sina genaamd , verhak: *Cumphius,
dat menze in Nederlandfch ïndie aan itokken
plant, gelyk de gewoone Snyboonen , waar zy
zig met dunne taaije Ranken om winden y ea
daar by oploopen , hebbende de Bladen wat
fmaller en glad. De Bloemen zyn wit ofpaarfch-
achtig en hebben de Vlag agterover geboogec.

Maar

fche

(2) DolUhos volub. Leg. pendulis Cylindricis &c* Am*
Acad, IV. p. 3*6. Dolichos Sinenlis* Amh* V. p*

g7$. T. Ifftf GOUAN Mmtf* 3*1.

13 I AD 8 f- P 'tl I A. 145

Maar in 't byzonder munten deeze uit door de IV*
langte der Haauwen, die zig als Kraalkettingen Axvnu*
vertoonen : gelyk dit by ons ook in de zoge* Hoorn*
caamde Princesfe - Boontjes plaats heeft ; hoewel ;TUir*
zy maar ééne holligheid hebben: welke £oon- dn/.*™'
tjes omtrent van die grootte bevat , zeer aan*
genaam van Smaak en wit of rood van Kleur.
Men eetze 'er op dergelyke manier ; nnaraelyk
de groene Haauwen aan ftukjes gefneeden , dan
in Watej gekookt -en voorts begooten met eea
vette S.tus*

Van decze beiderley zyn my de Plaauwen vaa
Batavia toegezonden , die ik in Liqueur bewaar,
hebbende omtrent de laogte van een Elle en de
dikte van een Pink . gelyk Rümphiüs zegt :
't Gewas fchynt men in de Konlnglyke Tuin*
te Montpellier , te hebben of gehad te hebben*

(3) Slingerboon met Rolronde ruige Haauwen > tit»
die aan 't end een Elsvormig krom Na-Uncï%tl
geitje hebben; veelbloemige Steeltjes en een Haak^e*
ftekeli&e Steng.

(4) Süngerboon met byna Rolronde Haauwen , iv-
Tropswyze vergaard, aan de tippen krom Y**™eu£am
en holrond* DusGen3£clc^

(5) Dolkhos voïub. Legum. Cyifncfr. hlrfutis, &c. Phas.
hsrfutis Siliquis ere&is & aduncjs. Plum. Sp. S. /<:♦ zzu

(4) Dolkbos voïub, Legnin, Capit. fubcylindr. spice re*
curvo concavo. R. Ups. 2*4. IacQ. Hor:. 23. Cacara nï.
•gra. Rumph* V, p. 3si« T, 138. BURM. /7, Ind. p.

K

II, deel. X, stuk*

1^6 DUJBBELUROEDERIGE

IV. Dus worden deeze beiden onderfcheiden , waar
AxvihL# van Ag eer^e 'm Wcstindie , de and^r in Oost-
Hoofd- indie groeit , zyn deeze laatlte de Zwarte Ca-
stuk* care * van Rümphius, dus genaamd, om dat
fj[e!nman ^e ryPe Boonen zo zwart zyn als Git. Raauw
zyn zy , gelyk de Turkfche Boonen , zeer on-
gezond en voor het Vee vergiftig ; doch men
kanze , door in Water weeken en opkooken ,
tot een goede Spyze maaken. De Javaanenroo-
ften of braadenze in de heete Afeh en eeten ze
dan , als 'er het zwarte Velletje afgefprongen
is , uit de Mand of gebruikenze tot eenige Me»
dicyn*

v. (5.) Slingerboon met Zabelachtige Haauwen ,
Doikhp 0p j£Up fofe hielen hebbende > de Zaa-
zabeiach- den met een Dopje bekleed.

Op Jamaika groeit deeze , die Zeer groote Boon ,
met Zabelachtige Haauwen, en de groote Naad
wederzyds met een uitpuilende Rib, het Zaad
wit en in een Vliesje beflooten, vanBRowNE
en Sloane getyteld wordt. Het Gewas fchynt
overeenkomltig te zyn met de Rouw - Mes Bom
van Rümphius, misfehicn in Oostindie over-
gebragt ; als gekweekt wordende op Java co

an*

(5) Doiicbos vclub. Leg. Glad. Dorfo tricarinatis , Sera»
>.rillatis. H, Gif. 360. Ph&feolusfurre&us major &c»Bkov/n*
Jam. ü9i« Phafeolus maximus Sil. Lnüfotmi , Ncrvis inlïg*
nka &c. SLOAN. Jam. 68. U<ft. I. p. 177. T. 114. f. 1, z9
4. Lohus Machsroides. RumPH# Arnb. V. p. 376. T. lis*
f\ 1. Bara Mauka. Hort. Mal, VIII. T. 44.

DlADELPHIê* 14?

stodere Eilanden , om de Boonen tot Spyze te IV,
gebruiken. De Haauwen , zegt die Autheur , zyn A^L'
een Handbreed of een Span lang, twee Duimen Hoofd-
breed, fchaars een Pink dik, plat, in eenigc'ITUK*
Bulten verdeeld, aan de kanten wat hoekig en
met fmaüe Vlerken gezoomd. Ik heb "er zoda-
nig eene van imeer dan een Voet lang en ander-
half Duim breed , een Vinger dik, en dus ge-
lykcnde naar onze grootfte Haauwen , die men
Slagzwaarden noemt ; dertien Boonen bevatten*
de. Een andere van dien aart, welke ik heb,
gelykc volkomen naar een Halve Maan, bevat
zes Boonen , gelyk Rümpitiüs van de zynen
zegt, en heeft een krom Nageltje of haakig
Puntje, gelyk de voorgaande Soorten. De ver-
fpreide verheven Rimpels, daar Lijsnj£U$
van fpreekt, ^yn zeer zigtbaar in deeze*

(ó) Slingerboon met Vliezig vierhoekige Haan* vr.

Bolides
Setragono-

Behalve die zonderlinge gefteldheid der Haau- vierhoekig
wen , onderfcheidt zig deeze door haaren Knol-gc*
achtigen Wortel. Zy loopt by Stokken op , ge*
]yk andere Klimboonen , en heeft de Bladen
glad , de Bloemen zeer groot. De groene Haau-
wen worden aan (lukken gefneeden en gekookt

ge-

(6) Dolichos vohib. Lcgiim. Membrana^eo - quadrangula-
tis. Lobus quadrangularis. Rijm pil Amb. V. p. 374. T. 133*
Bürm. Fl. ïnd. i$5u An Lobus pcregrinus Cinibgineus ?
Clus. Exq:. Lib, 3. C?p.

K 2

IU Deïj-, X. Stuk.

148 Dubbelbroederige Kruide if«

IV. gegeten , als ook de Wortel , doch de rype
AxvwV Boonen zYa hezwaarlyk te verteeren. Men
Hoofd* noemtze op Java Catjang Botor. Ik heb 'er
stuk» Haauwen van5 die my overgezonden zyn, om-
trent een Voet lang»

vin (7) Slingerboon met byna Rolronde , gladde ^
Doiickot zgey ianae Haauwen.

fesquipeda- Q

AndcrHalf- De langte van anderhalven Voet en daarbo»
voctfe. yen maa]ct deeze Haauwen doch niet langer,
dan die van de Sineefche Slingerboonen > voor-
gemeld. De geftalte is ook als der gewoone
Klimboonen» Zy vallen in Amerika.

vin. W Slingerboon met getroste ruige gelyke
Aiusjimus. Haauwen 5 de Zaaden met een Klepje om*
zett hoo* ringd , de Bladen wederzyds glad.

In groote Berg • Bosfchen , op 't Eiland Mar*
tenique 3 en aan de fteile Oevers van Beeken ,
groeit deeze Soort , die de hoogde Boomen be-
klimt , laatende uit derzei ver Loof zeer fraaije
Bloemtrosfen aan de enden van Steelen 3 die
fomtyds wel twaalf Voeten langzyn, tot ver-
maak der reizende Luiden, nederhangen* De
Bloemen zyn paarfchachtig blaauw , met een
geelen Kiel, van eene wonderlyke figuur; de

Haau-

(7) Dolichos voiub. Legum. (ïibcylindr» Isvibire longisii-
mis. Jacq. Hert. T» 67.

f8) Dolichos voiub. Legutn. Racemofis hirtis acqualibus
&c. JACC^ Amcr. 27. Hifl. 203* T. 2gj. Hort. M*L VUL

% i*.

D'IA DELPHI A. 149

Haauwen gelyken veel naar, die der volgende IV.
Soorten. A™gJ;

(9) Slingerboon met getroste Haauwen , diede^^^
Kleppen byna gekield en ruig hebben , met 1X,
drie Bloemfleeltjes by een. Doiicb&s

J J " prurtens.

(10) Slingerboon met getroste Haauwen yLan^n *n e#

cetvormig overdwars gefleufd, de Zaaden v™**-

? Brandende»
zwart genngcU

Van deeze beide Soorten , wier Groeiplaats
is in de beide Indiën, worden de f iaauwen ge-
noemd Jeukboontjes, in 't Franfch Pois a grat-
ter, in 't Eogelfch Cowage of Cow-Itchy we-
gens de bekende eigenfehap , van eene branden-
de Jeukt in de Huid , zelfs der minst gevoeli-
ge Menfchen., te verwekken. In Oostindie

noemt

(9) Dollühos volub. Leg. Racemofls Valv. fubcar. hirtis ,
Pedunc. ternis. Mant, 441. jAcq. *Amer. Hijl. 201. T. 123.
Plus. Americanus Sec. Pluk. Pbyt. T. 21+. f. 1. phas*
utriusque InduT Lobis viüolis pungentibus minor. 3LQAN.
Jam. 69* Cacara pru ritus. Rümph» Amb. V. p. 393. r.
141- Nai-Corana. //*r*. VIII. p. 61. T. 35. i<7.
2^/. 5 3 9. BüRM. FL lnd> is9.

(10) Dolkkts volub. Legurn. Raccni. Sulcis trans verfijn
ianceolatis, Sera. hito eind is. jAcq. -4/»*r, 2o2t x.
18 2. f. 84- PHas. Sil. latis hisp. mgofis. Pjlüm. Ic. T, 107.
rhas. Amer. Frut. &c. Pluk» Pbyt. T. 213. f. 2. Phas.
Brafil. Frut. SLOAN. 7**3. 68. I. p. i-g. ZoophthaJ-
mura. Erown. 7^w». 29*. Mucuna. Marcgr. 5^5. i«>.
Kaku- Valii. i^r*. jfttf, VIII. p. 63. T. 3$. BüRM. Fl. IrJ.

IIV ï>mu X* S.TUK,

i5o Dubbelbroederige Kruidsn.

IV. noemt men ze' ook Maagden of Krieuwel -Kruid*
AxvmL,°m de ze5fde reden* Van de eerde Soort zynde
Roem» Boontjes , die de langte en dikte ongevaar van
5 tuk» een Vinger of Pink hebben , gemeenst ï vaa
^m*~ de andere 5 die wel een Span lang en veel dikker
vallen, de Zaaden of Boonen, genaectilyk Ox-
fen of Ezels - Oogen , en ook wel Duivehboonen
genoemd wordende , wegens de Toverachtige
hoedanigheid , die de Indiaanen daar aan toe*
fchryven. Van de kleihften, welke in Oostin-
die tam en wild voorkomen , aldaar Cacara Gat-
tal genaamd , kunnen 81 Boontjes, wel bereid
zynde, tot Spyze ftrekleen (*}.

*t Gewas is in beiden aan dat der gewoone
Klimboonen niet ongelyk , en heeft Bloemen die
aan Trosfen hangen , elk cp '±tg zelve naar een
vliegende Horlel , of naar een Wyf jes Nagtka*
pel, eenigermaate gelykende , en dus ook van
een zeer vreemde figuur. Van de kleine komen
dikwils dertig Bloemen , van de groeten wat min-
der voor , in ieder Tros , die een zeer fraajje
vertooning raaaken. Zy hebben geen Reuk cn
zyn in de eerfte Soort rood of paarfchachtig ,
in de andere geel. De Vlag is Eyrond en klei-
ner

(*) Plukenet meikr aan , dat de Amerikannfche Jeuk-
boontjes het Zaad bruin gefjppe'd hebben-, en onderfebeidt-
♦ze daar door van de Oo&indifche , wier Zaaden , zegt hy9
altoos glanzig zwart zyn; doch volgens Rum phius hebben
deeze dc Boontjes rond , plat, aJs Lupinen , cn zwartachtige
bruin nier geelc Streepjes of plekkca : dat byna op 't zelfde
uitkomt. Zodanig zyn dc Zanden in myné Jeukboontjes.

D I A D E L P H I A» Ijl

ner dan de andere Bloemblaadjes : die de lang- IV*
te hebben van anderhalf Duim. Axvfu.L'

Hoofd -

(n) Slingerboon met geiroste Haauwen, die stuk.
famengedrukt en vierzaadig zyn9 de Bla- xr.
den Ruitachtig. ^jg*

Op Jamaika is deeze zeer kleine Soort gevon- fctëtofc
den, die mee Draadachtig dunne Stengen of
Ranken tot eens Menfchen hoogte opklimt en
niet alleen de Bloemen , maar ook de Zaadpeu-
len zo ongemeen klein heeft, dat zy by devoo-
rigen ongemeen affleeken. Het Haauwtje is
naauwlyks een Duimbreed lang en bevat drie
of vier zeer kleine ronde Afchgraauwe Zaadjes,
die bruin geftippeld zyn*

(12) Slingerboon met byna tweebloemige Steel- xn.
tjes 9 ovaale famengedrukte Haamwen ^Kaapfch?
gladde Bladen.

Aan de Kaap vak deeze , waar van zy dea
bynaam heeft. Men vindt daar ook 3 volgens
den Heer N. L, Bürmannüs, de naast
voorgaande Soort. (13)

(11) Dolkhos voïub. Legiim. Racemofts &c. Do!. minimus
Flor. luteis. H* Ciïf. $6o. T. 21 H. Ups. 224. Phafeclas
exiguus glaber, Trifolii FgIüs, &c. ISURM. 2ïeyL !83. T. S4.
f, 2. Phas. minimus fretidus &c. SloAN. Hijlri. p, m.
T. 1:5. £ u

( ii) Do lichts vofub. Fcdtmc. fubbifioris , Legumïnibus él-
Hpticis compreslis , Fol. glabris. Am. Ac ad. VI,* Afr*
Phas. Afr. lutcus. Kerm* Afr. 17.

K4

II, Desl, X» Stuk.

X$2 DüBBELOROE OEftïÖE Kruiden

IV, (13) Slingerboon met Eyronde Wollige Bla~

A*xvuu den 9 eenzmme Bloemen en tweehoorniget

Hoofd- Zaaden,

STUK,

xi 11. De Zaaden , die naar Torretjes gely ken , ia
5rfr^l7.gewrichte Haauwijes vervat , onderfcheiden
^TorachtL ^eeze Oost*ndifche , die rondachiige Wollige
ge.° 1 Blaadjes , als van Salie heeft.

xiv, (14) Slingerbooiï met gladde- vedhoehge ge*
t>&- tande Bladen.

Deeze heeft Wortels als Raapen , welke ge-
kookt in Iodie gegeten; worden-; doch bet is een
flegte Kost. De Chineezen konfytenfce droog
met Suiker, en dan is het een aangenaame ver*
fnapering. Zy worde onder de Soorten van Ca-
cara geteld , en maakt een Gewas als andere
Slingerboonen. Op Amboina is hetzelve, nu
ruim een Eeuw geleeden , uit de Phiiippynfev
Eilanden overgebragt. Die van 't Eiland Nevis
wordt 'er door de Engelfchen the Tarnip - Trez
genoemd , zo Plukenet meldt; dac is de
Raapen-Bbom (*). f15)

(13) Bolichos volub. Fol. ovatis tomentofis &c. Phaieolus
minimus Bisnagancus Sec. Pluk. Alm. 2?o. T. $z. f. 3.
Phas* Zeyl. tomentofus Salviac fol ii s. BUSM. 2'eyl, iss.BüKM.
FU Ind. *S9>

(14) Dolkhos vo'ub. Fo!. glabiis multangulis dentatls, Phas.
Nevifenfis, FoU muUang. tuberofa Radice. Pluk. Alm.
29a. T. sz* f. 4» Cac.ua bulbofa. Ruivjph. Amb. V. p. 375.
T* 13*.

(*) Hoe ligt kan een Drukfeil iets onver ft aan':>aar maaken.
Wat zal men uit Nervicenfts , zo Linweus het heeft , bcgrypen ?

D I A D E L P H I A. 153

(15) Slingerboon met de Zyd - Bladen uit* IV*
waards, het middelfte wederzyds gekwabd. ^TurT

, , Hoofd*

Nu ruim veertig Jaar geleeden was deezeSTlJ£#

Soort in de Cliffortfe Tuin uit Amerikaanfch xv.
Zaad geteeld, dochniec tot volwasfenheid gQ'trifj^°s
komen , zo Liwnjeus aantekent, Zyn Ed.Dnekwab-
hadt evenwel gelegenheid om daar uit op temer-^u%
ken dat de zydbladen aan de binnenkant vol- % 1.
komen ongekwabd waren , niet driekwabbig f
gelyk in die van Madras by Plukenet. Van
deeze heeft zyn Ed. vervolgens een Soort ge-
maakt in het naast volgende Geilagt en daar toe
dat Plantje betrokken > welk de Heer N. L.
Bürmaknüs, onder den naam van Dolichos
trilobust in Plaat hadt voorgefteld.

Alzo my , uit japan , zodanige gedroogde
Planten toegezonden waren , heb ik daar van
alhier, in Fig*> op PI. LXIV., waarfchynlyfc
de eerite Afbeelding gegeven , die volkomen
met de bepaaling ftrooku Van de Kaap heb ik
ook een dergelyk Gewas ontvangen : zo dat
hetzelve tot de drie andere Wcreldsdeelen be-
hooren zou. Uit de Ranken fchynt het > in groot-
te 9 naar de gewoone Klimboonen te gelyken.
De Bladen zyn aan 't end met een krom Punt-
je of Haakje voorzien , dat in het andere ont-
breekt. ■

(16)

{15) Dolickos volub. Foltolis lateralibuscxtrorfum gibbis,
intcrniedio trilobo. H. Giff. 360.

lh DBEIm X, Stuk.

154 DüBBELB ROEDERIOE KRUIDEN.

(16) Slingerboon met tweebloemige OxelfteeU
tjes y Liniaale Samengedrukte Haauwen
en een regt Baardje aan 't end.

(17) Slingerboon met Liniaale Jlompe gefpitjle
Bladen % die gladzyn, van onderen ruig*
achtig.

(1$) Slingerboon met een gladde Steng, de
Bladfteelen ruigachtig > de Vleugels der
Bloem uitgebreid.

(19) Slingerboon met Eyronde Jlompe Bladen 3
veelbloemige Steeltjes > en gelyke Bloem*
blaadjes in grootte en figuur.

De twee eerden van deeze komen in de
Westindiën % de derde in de beide Indien f en
de vierde in Virginie voor ; welke laacfte lan-
ge gezwollen Aairen heeft.

xx. (ft0) Slingerboon met een blyvende Steng fge*
Ugnofus. JleeU

Houtige,

(16) Dolichos volub. Fedunculis bidons Axillaribus Sec.

(£7j Dolicbog volub. Foliolis Linearibns obtufis mucro-
natis &c. Am. Acad. V# p. 402. Dolichos herbacetis minor.
Brown. Jam. 294»

(18) Dolichos volub. Caule gkb ro , Pet iolis pubcscenti-
bus &c. Burm. Fl. InL 160.

(19) Dolichos volub. Foliis ovatis obtufis &c. GRON.^rg.
S2 , 105.

(20) Dolichos Caule perenni , Pedunculis capitatis &c.
Dolichos Caule perenni Lignofo, Hé Qifil $60. T. 20. Pha*
fcolus Ind. pcxennis. Eichb. Ctrcl* 36. Cacata. (*♦ PhaTeo-

lus

IV.

Afdeel?

xviii.
Hoofd-
stuk.

xvi.

Dolichos
Arijatus*
Gebaarde»

XVil.

jFifcformïs*
Draadige.

XVIII.
Purpureus.
paariche.

XX.
Regularis.

Regel -
fHaatige,

X> I A D E L P II I A. I55

fleelde Hocfdjes - Bloemen m gejlrekte Li- IV-
m'aa/e Haauwen. • ^xvfru *

Hoofd-

Deeze , die overbly vende Houtige Ranken fiTÜK.
heeft, is een Gewas gelyk de andere klimmen- Decan-
de Boonen, dat niet alleen in Oostindie, maar^'
ook aan de Kaap der Goede Hope groeit. Ik
heb het van daar ontvangen als ook van Java,
alwaar men het Cacara noemt, een Maleitfch
woord , dat eigentlyk Boonen betekent , ge-
meenlyk Karkarren* Het wordt aldaar zeer veel
over Prieelen van Latwerk gelegd ; waar door
men 'er in de eerde plaats den lommer van
heeft, ten anderen de fierlykheid der Bloemen ,
die paarfchachtig zyn en aan Trosfen voortko-
men , lang van duuring : ten derden de Haau-
wen , die van grootte als een Vinger zyn en
meestal groen gegeten worden als Erwtepeulen*
Ryp geworden zyn ze bruin en bevatten drie
of vier rolronde Boonen van tweederlei je kleur:
naamelyk zwart met witte of geel niet zwarte
Stippen en Plekjes. Men vindt 'er ook Witte ,
doch die maaken een andere Soort uit. In Ame-
rika groeit het ook en wordt van ibmmigen Ze-
venjaars - Boonen genoemd , als zeven jaaren
agtereen bloeijende en Vrugtdraagende. Men
heeft 'er altoos Bloem en Vrugc aan, zo ryp
als groen, zegt Rochefort, aanmerkende

dat

lu? perennis. Rümph. AmL V. p. 37I* Tf 126* Burm, FU
Ini. Itfc.

II. Deel. X. sicx»

I56 DUBBELBROEDER I GE KRUIDEN;

IV. da<: dit Gewas zig overBoomen, Rotfen, en

'^Tmi.' waar het by kan komeQ * uitbreide, maakende
Hoofd- een wonderlykc verwarring* Op Ambon, zegt
stuk. Rumphiüs, duurt het niet meer dan vier of
rJle™an~ vyf Jaarcn > en is zeer gekweld met Hinkende

Boomluizen, wanneer men het niet fnoeit of

zuivert.

XXI (ai) Slingerboon met een blyvende Steng en
Bolkhos zeer lange Aalren , die dubbelde Bloem.'

fteeltjes hebben ; de Haauwen ge/pitst en
famengedrukt.

Veelbioc
migc

PI. LXIV

2. 1° Virginie was deeze Soort waargenomen ,
welke Haauwen als Erwtepeulen draagt volgens
Clayton. Ik heb , onder dien naam, den
Rank van een Japanfch Gewas bekomen, al-
hier in Fig. 2, op Plaat LXIV., afgebeeld,
hetwelkc , volgens de daar aan bevindelyke
Bladfteekjes 5 geen drievoudige , gelyk alle de
anderen van dit Geflagt , maar Gevinde Bladen
fchynt te hebben. De Bloemen, niettemin, vol-
doen volftrekt aan de Kenmerken , gelyk uit
eene derzei ven , by A geopend voorgefteld,
blykbaar is : alwaar a de Vlag, b de Vleugels
en c den Kiel , als ook d den Styl en Meel-
draadjes aanwyzeo ; waar van regen toe een
Scheede , die den Styl omvat, famengevoegd
zyh en het tiende afgezonderd is. De twee

Bel-

(21) Dolhkos voltib. Cauïe perennl , Splcls longhjimis ,
Fediceilis geminis &c, Gron» Virg. icó»

DlADELFHtA» 1$7

Eeltige punten , door welken de Kiel famenge- IV*
drukt worde , vertoonen zig aan den voet der V xvifu#
Vlag, zeer duidelyk by e, in de aanmerkelyk Hoofd*
vergroote figuur met Letter B beftcmpeld : zo STÜK*
dat men niet kan twyfelen, of deeze Plant hier dri% ':anr
t'huis behoore.

Behalve de Chineefche, voorgemeld, en ver- Arabifch*.
fcheide anderen, kwam den Heer F or s k a o h l
ook deeze Soort van Slingerboonen in Arabie
voor : ten minfte befchryf c hy , onder dien naam ,
een Gewas by de Arabieren Sjef genaamd , waar
van de rype Boonen, gegeten Wordende, Buik-
zuiverend waren. Hetzelve droeg Haauwen van
een Span lang, een Duim breed. en een Vinger
dik ; dus aanmerkelyk grooter dan gezegd is*
Hy vondt 'er eene met een Boomachtige Steng ,
en eene Heefterige , waar van de Booren ,
paarfch van Kleur , door de Karavaanen uit A-
bysfinie medegebragt werden , dienende aan het
Gemeene Vrouwvolk en Kinderen, te Kairo,
tot fieraad. Voorts werdt in de Velden van E-
gypte een Soort geteeld met verfpreide Sten-
gen , van anderhalven Voet, op den Grond leg-
gende, daar men de groene Haauwen, gekookt ,
van at , met Olie en Azyn , even als by ons de
Princesfe - Boontjes , zogenaamd. In de Oxels
hadt dezelve zeer lange Steelen aan 't end ge-
trost met Bloemen , en vervolgens met op f taan-
de ronde Haauwen, een Span lang. Dergel yke
kwam hein te Lohaja in Arabie voor , met win-
dende Stengen. De Chineefche groeiden aan de

Sloo*

11» Diki* X, Stuk;

158 Dubbelëröederige Krüideü?*

IV, Slooten der Akkeren by denNyl, twee Ellen
Axv\iu' hoo%> met den WorteI iQ Water ('*)•

stuk!0'1 (22) Slingerboon met een opjlaande logtigs

xxil Steng, opgeregte Oxel- Tros/en en hm-

fjjaf0* êenc^e Jickelige byna tweezaadige Haaumn.'
Japanfchc.

Men vindt wel verfcheide Soorten van dit Ge*
flagt in Japan , doch deeze verdient den bynaam
met het grootfte regt, om dat 'er de Japanjclic
Soja van gemaakt wordt. Het is een Lymerig
en niet onaangenaam ziltig Sap, dat in Flesfchen
overkomt , en 5 in plaats van Vleefch-Sap of
Sjeu, over Erwten en andere Spyzen gegeten
wordt , om den Appetyt te verwekken. In
Oostindie is inzonderheid daar toe veel in ge-
bruik 5 zo wel het Echte Japanfche, als het na-
gemaakte Ghineefche en ander van flegter hoe-
danigheid.

't Gewas , daar men de Japanfche Soja van
maakt, gelykt veel naar het Loof der Turkfche
Boonen, doch de Bladen zyn minder breedten
het heeft een opftaande Sceng, met verdraaide
Takken , tot vier Voeten hoogte groeijende 9
volgens K je m p f e r. De Bloempjes zyn zeer
klein , bleek blaauw 3 en gaan naauwlyks open :

' de

(*) Ffar. jEgypt. Ar ah* p. 132.

(22) Dolkhos Caule ere&o flexuofo &c. Mat. Mei. S63.
17. "Zcyl. 5 34- Phafeolus Japonicus Fru&tt albo, ex quo Soja
conficiunt Japonenfes. B>aj. Hifi. UU p. 438. Vhns. erebus
üliquis Lupini. K^ëmph. Am* 837* T. p. $38. A3% Stocks
holm* 1764- P» 22o, T. 9%

DïADELPlf I 21» 15J|

Zaadhuisjes , ruig gehaaird , anderhalf Duim lang, IV.
gelyken naar die der geele Lupinen , en bevat. ^vni!"
ten twee, zelden drie, vvitce Zaaden, alsErw- Hoofu-
ten , doch Boonachtig van figuur : gelyk my $TVKm
uit zodanige Haauwcjes , die ik van Japan ont- 4^'***
vangen heb, blykt.

Van Zaaden, welken men uit China hadt ge-
kreegen , heeft de Heer Bergius te Stokholm
dit Gewas geteeld en hetzelve in Af beelding
vertoond* Hy bevondt het geheel ruig, de Bla-
den Rui tachtig Eyrond en de Bloempjes nog
kleiner , dan gedagte Autheur die getekend heeft :
't welk mooglyk aan 't Klimaat zal toe te fchry-
ven zyn , of aan eenige Verfcheidenheid. Im-
mers, het gene ik daar van uit Japan heb be-
komen , heeft de Bloempjes niet kleiner dan dat

Van KiEMPFER (*).

Van deeze Boontjes maakt men in Japan niet
alleen een Bry , genaamd Mifo , die voor Boter
verftrekt, welken men, volgens deeze Autheur,
aldaar niet heeft (f) : maar ook en wel inzon-

ge-

(*) Bergius is zelf daar ©mtrent verbyftctd : want hy
stegt , dat de befchryvïng van dien Autheur meer overeen-
komftig is met zyne Waarneeming , dan de Afbeelding : doch
Fioseuli Florihus Ervi pares , fexillo Petalisque reUis , vix
txpanjts; betekent geen Bloempjes die men naanwiyks zien
lun zonder den Kelk te openen.

(f) Het fchynt derhalve mis te zyn, dat men dien Bo-
ter van zwarte Soja - Boontjes maaken zou, gelyk uit Shk»
&ARD is over genomen door Ray: want de zwarten ge-
bruikt men in Japan tot een Geneesmiddel voor Aataborfti-
gen, zegt K/Empbek*

II. deel* stuk»

itfO DüBBELBROEDERlCE KRUIDEN

ÏV. derheid , de gcdagte Soja of Sooju. Om deeze
^ xvnu te bereiden * worden gelyke dcelen van week
Hoofd* gekookte Boontjes en Garst of Tarw onder el*
stuk. kander fyn gewreeven en met een gelyk deel
Jg^nman'Zo\xt^ in een Pot, bedekt: daar men dan byna
zo veel Water op giet. Dagelyks wordt die
Stoffe eenmaal omgeroerd , en , na dat zulks
twee of drie Maanden geduurd heeft, doorge-
zcegen. Het uitgeperfte Vogt bewaart men in
Vaatjes en de overblyvende Klomp wordt op
nieuws met Water begooten en eveneens be-
handeld.

De manier , op welke de Soja door de Chi-
neezen bereid wordt , is volgens den Swecd-
fchen Kapitein Ekeberg zeer verfchillende.
De gekookte Boontjes , zegt hy , worden op
een Zeef uitgefpreid, en, met Meel van der-
gelyke Boontjes omwenteld, neergezet in een
Korf, Dus, met Matten toegedekt, laat menze
eenigc Dagen fchimmelen , vervolgens hard
droogen; dan gezuiverd zynde, worden zy in
Potten gedaan , met Pekel begooten , en in de
Zonnefchyn gezet. Zes Weeken geftaan heb-
bende en het Vogt bruin wordende, giet men
5t af, doende fomtyds daar eenige Kruideryën
by* Dus ziet men ligt , dat die Soja veel fleg-
ter moet zyn dan de Japanfche. Zy neemen
?er ook wel , zegt hy 3 by gebrek van de Wit-
te, PaStau ge$aamd, zwarte Boontjes toe, die
zy Hajiïau heeten , en verbeeldt zig, dat men

der-

D i 'A ï> *E Ci *jp b I A* l'6i

■dergelyke Sjeu van onze ïurkfche Boonen zou IV.
kunnen bereiden (*> AJvnuU:

Hoofd-

C23) Slingerboon met een opgeregte Steng ercSTux.
tweelingfe Liniaak byna opjlaande Ham-

Catjang.
Kleine.

Deeze Soort is in Gewas veel kleiner dan
de andere Soorten , ook niet klimmende ,
maar laag by den -Grond blyvende* Zy heeft,
voor ?c overige , een driebladig Loof als de
Xurkfche Boooen, doch ruuw; witte Bloemen,
en Haauwen van een half Voet lang en een hal.
ven Vinger breed, waar in witte Boontjes met
een zwart Naveltje. Men heeft 5er ook van dit
flag met geele en met roode Boontjes, allen
van grootte als Erwten, -en deeze maaken , onder
den naam van Kadjang, het voornaamfte Voed-
zei, tx) der Indiaanen en Chineezen , als van
het Gemeene Volk te Lande en op de Schepen,
in Oos tindie ui u

(24) Slingerboon met een blyvende gladde xxiVo
Steng 3 tweebloemige Steeltjes en qpgereg- ^tee-
te Haauwen. bloemigs.

Dee-

Stockh. Verhand, 1,764. pt 4.©.

(23) Dolichos Caule ere&o , Leg. gemlms Lïnearibiis &c.
BUBM. r/« Jnd. 161. Fhifeolus minor. Rumph. Amb> V% p,
Z%1* T, 139. Paeru. Hort. Mal. VIII. p. 7$. T. +u

<'*4) Dolicbos C^ule pcrenni [mi &c. R. Lugdb. ség.Pha»
feoius vuig. Lablab e%ie &c. Pi.i?s» Alm. z^u T. 2x3,
f. 4.

J,

1Ó2 DOBBELBROKDERIG® KKÜlDEH^

IV» Deeze Indifche , naar de eerfte Soort gely-
*xvfr\ * kende, heeft een klein geelachtig Bloempje en
Hoofd- tweelingfe Zeisfenvormige Haauwtjes.
stuk.

xxv. (25) Sl^ngerboon met een kruipende Steng 9
rcpuJr^j ruigachtige Eyronde Bladen , getrojie

Kuupendc. tweelings - Bloemen en Liniaale ronde Haau*
wen.

Aan de Zeekusten van Jamaika komt deeze
;voor , die klein is van Gewas, en lange Bloem»
fteelen heeft; de Haauwen veelzaadig , dun en
rond.

Glycine. Kruipboon*

Een tweelippige Kelk en dat de Kiel met haa«
re tip de Vlag agterover buigt, {trekt tot on»
derfcheiding van dit Geflagt , dat wel ook meest
drievoudige Bladen , doch veelal leggende en
geenszins fliogerende Stengen heeft. Het bevas
elf uitheemfche Soorten; naamelyk

i# (i) Knrpboon met drievoudige Wortelbladen ,
fuherrï- leggende bogtige Stengen en tweebhemige

Steeltjes.

Onder- J J)e

aardfche.

(25) Dolkhos Caulc repente , Fol. pubescentibus ovatïs
&c. Am. Acad. V. p. 402. Dol. marimnus miaor repens&c,
BROWN J <m. 293.

(i) <3l-cine Foi4 rernstis Radicalibus &c. Syfi* Nat. TAL
Gen. *6?- ♦ d» 484. Peg X\\U p. 5+3. Phafeoloides Amer*
procurabens Raj. óuppl. 437. Arachidna Piiafeoloideg
Amer. HERM. Prodr. 314. Afcnobi. LAET. Amer4 C. 15»
Glycine fabterianêa. Lïnn. De*. II. pt 37. T. 19* Aiachis
Africana. Eürm. Cap. zi,

DïADELPHIA. 163

De driebladigheid fchyot dit Gewas wel al- IV.
fermeest te onderfcheiden van de hier voor be- ^ra."
fchreevene Aard - Eikels * : hoewel het ook Hoofde
geenszins langwerpige maar . ronde Zaadhuisjes STÜK#
heeft , met een enkel Zaad, Voor 't overige dria."***
komt het , in manier van groeijing, en in ge- * Riack,
bruik,met dezelven overeen. Het is een voort* 1220
loopend Plantje » zonder Stengen , maar met Ran-
ken , die langs den Grond kruipen en de Blad-
fteelen uitgeeven, uit v/ier Oxelen zeer korte
Steeltjes voortkomen , ieder met twee geele
Bloempjes, Zy buigen zig 9 na 3t bloeijen, ia
de Aarde , en aldaar groeit het Peultje 9 dat
rond is, gelykeen Erwt, wordende omyp ge-
kookt en als Erwten, zo in Zuid - Amerika als
in de Wesrindiën , gegeten,

(2) Kruipboon met drievoudige byna naakte H.
Bladen 9 Haairige Stengen , hangende Tros- m^lT
fen, d€ vrugtbaare Bloemen ongebladerd. Ecnhui*>

* zigc*

Deeze , die in Noord - Amerika op vogtige
plaatfen tusfehen Heefters groeit, brengt zowel
onder als boven den Grond Vrugten voort; ge-
lyk een Soort van Lathyrus, deswegen amphi-
carpos gebynaamd. De Bloemen zyn , aan de
Knietjes s by troppen digt vergaard, wit van

Kleur s

(*) Glycine Vol tern* nuditisculis &c. Phas* Amer, fupra
et infra terrara Pru&us cdens. IIofsh. Lu^db. IL p. zé. Gly-
cine FoU teinatis, rcdïcellis Brafteatis, Gkon, fir^ iju
1L 107.

L 2

II» DE£L. Xc STWC.

iö4 Dubbel broederige Kruidenj

IV. Kleur, hebbende aan den voet een holrond bleek

Axvnu §roen Schubbetie* Dievru&tba r zyn, hebben,
Hoofd- dat zonderling is, geen Bloemblaadjes.

STUK.

nt C3) Kruipboon met drievoudige Bladen , de
Zulll Blaadjes gekwabd , de Steng leggende en

Dtiekwab- twee Bloempjes op een Steeltje.

bige.

Hier heeft Linn^üs de Driekwabbige Do*
lichos t'huis gebragt van den Heer N. L, Bur-
mannüs, en hier behooren de beide Afbeeldin-
gen 3 door Pluken et gegeven van eenI3oon-
plantje van Madras, dat de Zydblaadjes, zo
wel als 't middelde, driekwabbig heeft: 'twelk
ïk in een dergelyk Plantje , weinig grooter dan
de Zuuring- Klaver 3 uit Oostindie door my ont-
vangen , insgelyks waarneem. Het is in de Af-
beelding van gezegden Heer ook blykbaar. Die
van de Akonietbladige Klimboon byjACQutN,
door den Ridder hier t'huis gebragt , verfchik
grootelyks in veele opzigten ; zelfs daar in , dal:
dezelve een windende Steng fcheen te hebben,
daar deeze langs den Grond kruipt , hebbende
de Akonietbladige bovendien , volgens gezeg-
den Autheur, de Kenmerken van 't voorgaande
Geflagc. Ook waren de Steeltjes derzei ve vyf-^
niet tweebloemig , gelyk in de bepaaliög deezer
Sooru (4)

(3) Glycine Fol. ternat. Foliolis lobatis &c. Mant* $i6\
Dolichos trilobatus. Mant. ioï» Dol. trilobus. Bürm. FL
InL o. 162. T. 50. f. 1. Phafeolus Maderasp. &c. Pluk»
Alm. 29*. T. 110. f. 7, & T. 214. f. 3. Phafeolus Aconi*
rifölms, jACq. Oh. HU p. T. s**

DlADELPHIA. 465

(4) Kruipboon met drievoudige Bladen , een IV.
Pluizige Steng > ruige Bloemjteeltjes en |vm.L
zeer kleine Lancetvormige Blikjes. Hoofd»

STUK.

Een windende Steng heeft deize Oostindi- tv.
fche, die met omgeboogen geele Haairtjes be-yj^ï.
zet is, en Bladen alsdeKhmboonen. Op Bloem- r^ea7aan"
ftcelen , zo lang als de Bladen , komen aan 't end "
digt getropte langwerpige Aairen voort, van
Violette Bloemen.

(5) Kruipboon met drievoudige ruige Bladen ir#
en zydelingfe Tros/en. ^TafgL

(6) Kruipboon met drievoudige Wollige Bla- vr*
den, zeer korte OxeUTrosfen en tweezaa-wTii^{am
dige Haauwtjes.

Deeze beiden zyn klimmende Gewasfen, in
Virginie wild gevonden. Het laatfte komt fom-
tyds ook opftaande voor , en beeft , in zyne
Haauwen , twee of drie glimmende zwarte
Zaaden. De Bloemen zyn geel. Het eerfte heeft
blaauwe Bloemen > aan de Knietjes getropt en

paarfch

(4) Glycine Foh ternads, Caule villofo, Fctiolis hirfutis
Bra&eis Lnnceolatis minutis. BüRM. Fl? lnd.

($) Glycine Fol. tcrn. hirfutis t Racemis lateraiibus* Gron.
Virg- Iï. 107.

(6) Glycine Fol tern. tomeotofls , Racemïs brevisGmfs
&c. Gron. Vtrg. II. lóf* Anonis Phafeoloides fcandens.
Dill. EltL 30. T. 254 f. 29. £# Doüchos putefcens. Sp.
TUnt. p. 102 1. N. t'7#

L 3

It. DEEL. X. STUK. J

166 DüSBELBROEDER I GE KRUIDE»;

IV* paarfch gevlakte Boontjes. De Ruïgacbtigc 'Do*

xvi?l' lichos zou* z0 de Ridder oordeelt, een Ver-
ooFo. fcheidenheid van deeze Soort kunnen zyn : want
•uk. deszelfs Vlag is niet omgeboogen.

vtu (7) Kruipboon met drievoudige Bladen , gt*
!^ino- trofle Bloemen efrgezwollen Pluizige Haau-

Aan de Kaap der Goede Hope valt deeze die
een windende hoekige ruige Steng heeft, met
gladde Eyronde Bladen 3 van onderen een weinig
ruig , gefpitfte Stoppeltjes en geele geftreepte
Bloemen , van buiten Violet : de Zaadhuisjes
ruig, rond en dik, gelyk,die van Rammelkruid*

vin. (8) Kruipboon met drievoudige zeer Jlompe
irST*" Bladen > tweelingfe gelrofte Bloemen , en

.ndhaai- ongejleelde , byna Schyfronde , famenge*
drukte Haauwen.

In Ooftindie , zegt Linn^üs, groeit dee*
ze zonderlinge Soort 5 die niet alleen de enkel-
de Blaadjes rond heeft , maar ook de Zaad-
huisjes, van grootte als het Zaad van Lupinen ,
bevattende een enkel Zaadboontje. Zy heeft
een Kruidige, windende , gehoekte, ruigachti-
ge Steng.

• (7) GlycSnt F©!, mn. Flor. Racemafo , &<:• Phas. Afric.
hirfutus Bitumïnofus &c. Hrem. Lugdh* T. p. 452.

(8) Glycine Fol. ternatis obtufisfimis , Racciais Flor. ge-
in? ais , Le^uin. fesiïlibus fuborbiciilatis compresiis* Mant*
57*-

Stinkende.

wen.

(9)

D I A D E L P H I Ai 167

(9) Kruipboon met oneffen gevinde Bladen 9 IV.
de Vinblaadjes Eyrond- Lancetvormig en AxvinL*
zeven in getal. B@ofd*

stüiu

(ló) Kruipboon met oneffen gevinde Bladen ïx.
en eene Heejterige Steng. $pUu

Vinbladl*

Deeze, in Noord - Amerika gevonden, komenge.
elkander zeer naby , en de Geftalte verfchüt _ x

J rruiescetif.

aanmerkelyk van die der voorgaanden; f?elyken- aeeite-
de naar de Aftrsgalus. De Bloem onderfcheidt~ÏIg€*
ze daar van , inzonderheid door een Liniaale
zeef Zeisfen vormige Kiel, en is donker paarfch
of blaauw: het Zaadhuisje tweehokkig.

(l 1) Kruipboon met enkelde Hartvormige Bla* xr.
den en eene ruigachtige driekantige Steng. Monopht*

Enkel»

Uit den bynaam , dien de Heer B ê r g i ü sbiadi^.
aan ryne hier aangehaalde Crotalaria gegeven
heeft, zou men denken dat de Bladen van dit

Kaap-

(9) Glycine Fol. impari Pïnnatïs ovato - Lanceolatis &c.
H» Ups. 227. Glycine Rad. tuberofa. H. Cliff. 36$. Grom.
Virg* 107. R. Lusdb. 391. Apios Americana. CöRN. Canad. 200»
T. 20f. Stiss. Bot. T. p* 29 Aftrag. perenn. Spie. Amcr.
fcand* Radice tuberafa. Moais Hifi. 11, p. S. 2. t. 9.
f. 1.

(10) Glycine Foliïs impari » p:nnans, Caule perenni* J^.
CUff. j6i. R» Lmdk9 3 9 ï. Phafeoloides Fiutescens Caioii«
niana &c. IL Angl. 5*. T. I*.

fn) Glycine Fol. fimpl. Cordstis , Caule puT escenre tri-
quetro. M&nt. 101. Crotalaria Afaiina. Bebg C/^. 194»
Lens Elatines Folio fingulari , minor, pilo fa t Flor. l\Xt€ht
e Maderaspatan. PLUK. *4maitk. 131. T« 45*- f.

L 4

leo DubbEilbroederise KftuiDi-'N*

IV. Kaapfe Plantje naar het Mans -Oor zweemden^
A'xvmL*en dan zoude Glycine monophyllos van den Heer
Hoofd» B ü r m a n k ü s (*) Rotten- Oor genaamd , vao:
stuk» Koromandel,. daar toe behooren kunnen ; maar
[^^Bergiüs zegt, dat de Bladen van dezyne
ftomp Hartvormig met een Puntje zym Die
van Plu ken et, hoewel van Madras af-
komftig , gelykt ook naar de gezegde Oostin-
difche het allerminfte niet: maar de zeer kleine
Amerikaanfche Klimboon van Commelyn,,
fehynt als de eene met de andere te. verbin-
den ft).

De Kaapfehe heeft, volgens den Ridder^
Stengen van twee Voeten , volgens Bergius
uitcrmaate lang, Draadachtig dun, driekantig,
gehaaird, neerleggende: de Bladen Hartvormig
wederzyds ruigachtig. Zy draagt in de Oxeltn
eenzaame Bloem deeltjes , eenbloemig , met Vio-
letkleurige Bloemen y> in een. bynja driedeelig,
Omwindzel. Het Vrugtbeginzel is langwerpig
en Pluizig.

E r y t h r T n a. Koraalzaad.

Gevoeglyk kan ik hier de Kruidige Soort
plaatzen van het Geflagt deezes naams , waar

van

(*) Glycine Caule vohibill , Fol. fimpl. Reniformibus %
flor. iateralibus Paniculasis. Bürm^jF/. Ind. p. 16 1* T. $q.

f. 2.

("f ) Phafcolus minimus Amer. perennis Flore Iuteo,Fol. Afa»
xi Lanugiixoiis folitariis. Co&M. Hort. J. p« ^ T. 2$*

DlADELPHIiU I(?9

van de anderen , als tot de Boomen behooren- iv;
de, reeds omftandig befchreeven zyn *♦ De AxvuiL*
Bloem heeft de Vlag veel langer dan de andere Hoofd- •
deelen en de Kelk is tweelippig. STÜK»

* 11. D.
III* Stuk

Qi) Koraalzaad met drievoudige Bladen en zeer b\*óz. 109,
eenvoudige Heejlerige jaarlykfe Stengen. enz'

Erytbrzna

Zo hoog als de anderen > zo laag van Ge- Herbacea.
was is deeze > welke uit eenen dikken Wor- KrUldl£e*
tel, veel naar dien van Wilden Wyogaard ge-
lykende , Stengetjes uitgeeft , weinig dikker
dan een Schryfpen, een of twee Voeten hoog,
meest jaarlyks vergaande, terwyl de Wortel
overblyfr. De Bladlteelen zyn dikwils van on-
deren gedoomd , de Bladen verfchiilen van de
andere Soorten 3 door eene Pylswyze figuur*
Zy heeft opgeregte Trosfen of liever Aairenvaa
hoogroode Bloemen 9 gelyk men dit in 't Werk
van Ehret; door den Keizerlyken Lyf - Arts
en Hofraad Trkw uitgegeven , zeer fraay af-
gebeeld vindt. De Meeldraadjes zyn hier wee-
zentlyk dubbelbroederig ; het tiende, naament-
lyk 3 van de andere negen gefcheiden ; niet al-
len famengegroeid of vereenigd , gelyk in de
andere Soorten ^ volgens den Ridder: hoewel

Du-

fr) Erythrina Foliis ternatis , Cauiibus (ïmpllcisfimis &c.
TL Glffi 3S4« R. Lugdb. 3.73, N# 2. Coral Carolinienfis has*
sato Folio. Di Lf— Ehb. 107. T* 90. Corailodendicu humi»
k &c CATESB» CaroL 49» T- 49- THEW. Ebreu 1\ $U

L5

31, D*£JL X* $Tt!K«

170 DüBBELBROEDERI CE KftUIDEN;

ÏV\ DiLLEMüs het tegendeel fchynt waargeno-
'Afdeel. men te hebben (*)♦ Zy draagt lange 3 dikke *
H*ofi> ^nobht '*8e Haauwen , bevattende Boontjes die
stuk» Koraalrood zyn , met een zwart Vlakje, De
Tienman- Groeiplaats is in de Zuidelykfte deelen van Noord-
fT* Amerika aan de Misfippi - Rivier , als ook in
Karolina.

Clitoria. Kittelbloem.

Een agteroverleggende Bloem , met een zeer
groote uitgebreide Vlag , die de Vleugels be-
fchaduwt , komt als een byzonder Kenmerk van
dit Geflagt voor , 't welk de vyf volgende uit-
heemfche Soorten inhoudt.

t* (i) Kittelbloem met gevinde Bladen.
Clitoria v ' ö

TmSX Dit is een Gewas met flingerende Ranken,

kilch. *t we]k Veel voorkomt op de Molukkifche Ei*

landen , in \ byzonder op Ternate. Het draagt

groote blaauwe Bloemen, Vlinderachtig doch 't

onderfte boven; zo dat de groote Vlag zeer by

de andere deelen uitmunt en met dezelven als

de Schaamdeelen der fchoone Sexe afbeeldt.

Hier-

(*) Stamina verfat medium a fummltatt ccè'unt f (zegthy) Qy
Vagin& inft*r Stylum ambiunt,

(l) Clitoria Fol. pinnatis. Sy/Ï. Nat. Xil* Gen. t6o. p.
484- lr*g* XIII. p. 549* H. Clip 3*0. Ups. 214. Fl. Zeyl.
S8j Phas. Ind. Glycyrrhizx foliis * fl. amplo caruleo.
Comm hort I. p. 47* T 24- flos Cl'toridis i ernatenfiam.
BRXYN Ctnt 76 T, 3;* flos coeruleus* RumPH. Amh* V.p.
Sö.T. ii.Schouga- Cmpl Hort. M*U VIII* p.6^T.$8.

Dl ADELPHIAt 17!

Hierom wordt het in 't Maleicfch Bonga Calen- IV,
ie, en in het Ternaatfch Bokyma Cotele, dat is '^™n?L
Clitoris Principisfe , geheten. De Bloemen gee- Hoofd*
ven een fterk Blaauw af, als Indigo, en wor-STUK*
den daarom dikwils by de Ryst gekookt van de ^<?cw
Indiaaüen , om die een Kleur te geeven. Op zig
zelf worden zy ook wel van de Ternataanen in
Kokosnooten-Melk gekookt en gegeten ; doch
dat maakt een laffe Spyze* Het komt ook mee
witte en met gevulde Bloemen voor* Op Java
is dit Gewas zeer veel in gebruik tot bedekking
van Prieelen. Het draagt lange faialle Haauw-
tjes met kleine Boontjes*

(2) Kittelbloem met drievoudige Bladen en *l
eenzaame Klokvormige Kelken. b™}xZ%

Niet minder fraay is dit Brafiliaanfch Gewas 5liaanich'
dat mede, op de manier der Klimboonen, de
Boomen en Heefters omflingert met zyne Ran-
ken > waar aan Steelen met drie ftyve Blaadjes
als van den Terbenthyn-Boom. De Bloemen
zyn inzonderheid fchoon en groot , paarfch van
Kleur*

(3) Kittelbloem met driev. Bladen en twee» nr.

lingfi Klokvormige Kelken. ; SS

In

(2) Clitoria FoL ternatïs, Cal. folitarüs campanulatis. IU
Ups. 21$. H. Ciijf, 361. R. Lugib. 369* Planta Legum.Bra-
iil. Phafcoli fiore. Breyn Cent. 7$. T. 32.

($) Clitoria loU tern, CaU Gcmmis campanuteils* Gbon.

I7ft DüBBELBROEDERIGE KRUIDEN*

IV. In Virginie niet alleen , maar ook op Jarnai-

AxvinL" ^a » Sroeit deeze » die mede een klimmend Ge-
Hoofd- was is , met kleine blaauwe Bloemen en lange
stuk. puntige Haauwen, waar in Rolronde Boontjes*

iv. (4) Kittelbloem met driev. Bladen, de Kelken
ji^rilna. rolrond hebbende.

Mary-

Unds» Deeze heeft ook haare groeiplaats in Noord*
Amerika. Zy heeft Bladen als der gewoone
Klimboonen : de Bloemen zyn uit den witten
en Violetten bont 5 met een greote Vlag , en
daar volgen dergelyke Haauwtjes op met ron-
de Zaaden.

v. (5) Kittelbloem met driev. Bladen, opgeregU
Gaiam$> Trosfen en hangende Bloemen.

Meikgec- J 0

In Bosfchen op Jamaika groeit deeze, die een
Melkachtig Sap uitgeeft* De Kelk is viertan-
dig: de Bloemblaadjes allen lang en fmal, doch
de Vlag grootst* De Trosfen beftaan uit weini-
ge Bloemen. Het Haauwtje is rond en bevat
rondachtige Zaaden, Sloane hadtze tot de

Klim-

Virg. ll« p. til% Clitoria major fcandens. Brown. Jam*
298. Glit. trifolius Flore minore coemleo. Dill. Eltb. 90.
T. 76. f. 87-

(4) Clitoria Fol. tern. Calyc. cylindricis. Grow. Vtrg.
11. p. m. Clitorius Marianus trifolius fubtus glauciis. Pet.

(5) Clitoria Fol. tern. Racemo eie&o , Flor, pendulis.
Galadis Fol. ovatis glabris pinnato - ternatis , Spicis oblon-
gis. BROWN Jam. 198. T« 32. f. 2. Phas. minor La&es-
cens Flore purpurco. SLOAN. Jam* 71, Hij}, I. p. is*. Tm

DlADELPHIA» 173

KHmboonen betrokken , en alle de Soorten van IV*

dit Geflagc gelyken in geftalte naar dezel-*^"**

ven# Hoofd-
stuk.

P I S ü M. Erwt. Decan*

di ia.

Een driehoekige Styl , van boven gekield en
migachtig ; de twee bovenfte Slippen van den
Kelk korter : maakt de byzondere Kenmerken
van deeze zo algemeen bekende Planten uit;
waar van de volgende Soorten zyn.

(i) Erwt met de Bladjleelen rond, de Stop- r0
pelbladen van onderen rond en gekarteld
de Bloemjteelen veelbloemig. zaay-

Erwten,

Deeze maakt de gewoone Erwten uit , die
door geheel Europa in Tuinen en op Akkers
worden geteeld. Men heeft 'er van , gelyk be-
kend is 5 wier Peulen y groen , eetbaar en zeer
fmaakelyk zyn • men heeft 'er , waar van de
Erwten , droog 9 wit 9 geel 3 groen, vaal of graauw
zyn : men heeft 'er , die grooter en kleiner %
dikker of dunner en byna Rolronde of vierkan-
te Peulen hebben ; gelyk de laage 5 die men
Kruip -Erwten noemu De anderen onderfcheidc

men

(i) Pi/ftm Petiolis teretibus, Sdp. inferne rotundatis &c.
Kat. XII. Gen. 870. p. 485. Kg. p. Ss0. H¥

IJpu 2 ï J» GOUAN Monsp. 166. GORT Belg. 206. Pifutn
Stipulis crenatis. H. Cliff*. 369. Mat MeL 35^ Pifmm Cam.
Epit. 2 ij. fi, Pifum hortenfe majus» j,# PiTum fine Cam-
ee duiiore J# Pifum umbelUtwm, 9. Pifom majws quaira-

tl* Dkl. x» Stuk,

/

1^4 DüBÖILBftöEDERlCE KRUIDEN,

IV* men door den naam van Dop - Erwten van de
Afdeel* zogenaamde Suikerpeulen ; waar onder vroege
Hoofd* voorkomen » genaamd Heete Erwten , en Krom*
stuk* bekken , die minder fmaakelyk zyn. Ook zyn
Timma*>QX^ <jie <je Bloemen en Vrugten, als in Kroon-
tjes , aan den top der Stengen draagen. Voorts
is het Gewas en de hoedanigheid der Vrugt aan-
merkelyk naar den Grond verfchiilende.

Alle deeze noemt men in 't Latyn Pi/a , waar
van de Italiaanfche naam Pifo , de Franfche
Pois en de Engelfche Peas of Peqfe, zeker! yk
afkomftig zyn. De Duitfchers coemenze Erb-
fen en de Peulen Schoten. \ Is een Gewas, dat
door Takken of Rys onderfteund moet worden
en zig vasthoudt met zyne Klaauwieren, fty-
gende , in vette Gronden, wel tot tien Voeten
hoogte op. De graauwe , en vaale of Kapucy-
nen , zogenaamd , maaken het zwaarfte Loof
en hebben blaauwachtig paarfche of bleekroode*
de Witte of Geele, en Groene Erwten, witte
Bloemen. Allen verfchaffen zy , behoorlyk toe-
bereid zynde , een voedzaame , en voor gezoi>
de Menfchen zeer wel verteerbaare Spyze;
doch ïn zwakke geitellen veroirzaaken zy dik*
wils Winden en Verftoppingen. Van de zagtfte
groene Peultjes , ondertusfehen , tot de harde
drooge Erwten, die men voor Scheepskost hier
te lande mede geeft , is in deezen , trapswy-
ze, een groot verfchil

<*) Sunt infiativacum Pdlibus atquenocïva, Pellibus "bh-

f2) Erwt met de Bladfteelen vierhlaiig , rf* IV.
Stoppelbladen gekarteld , (te Bloemfieelen
eenbloe mig. H oofd «

STUK*

önder het Koorn , in de Noordelyke deelen 1T.
van Europa, groeien deze Wilde Erwten * doch J^]r™
zyn thans in Sweeden zeldzaam > zo Linn^us wade,
aanmerkt , die het op de Akkers in Westgoth-
land vondt , en aldaar dus befchreef.

Het is een jaarlyks Gewas , dat de gedaante der
Zaay-Erwten heeft , doch veel kleiner 9 met vier-
bladigeSteelen , de Bladen langwerpig Eyrond,
met groote gekartelde Stoppeltjes en eenbloe*
mige Steeltjes. De Bloemen hebben de Vlag
blaauwachtig met paarfche Aderen , de Vleugels
donker paarfch , den Kiel wit. Baühinüs,
die het uit een Tuin van Straatsburg hadt, heefc
het een fchoone Soort van Erwten > met hoe-
kige Bladen , gety teld.

"(3) Erwt met de Bladjleelen van hoven plat* uk

Qctil Matïtlm
e mum.

i\s funt bena Pifa fotis. Schol. Salern. Zo dit op dtooge ^ceican£ie»
peulen of op Dop - Erwten ziet , dan is st verftaanbaar : an«
ders vind ik het tegenftrydig.

(2; Pi/urn Petiolis tecraphyllis &c. It. West-Gotth. 107»
Wt* Suec. 11. N. 6*9. Pifuin pulchmm folio angufofo J. B.
Eifi. 1,1* p. *97« Mor. Hifi. 11, p. 47. 5 2. T. f. 4.

<3) Pifum Petiolis fupra planiusculis Sec. F/. 6og.
11. N. 640. /*. Wfotth. 190. Pifum Stioulis integerrimis. ff.

R. $62. Pifum nurinutn. Rvj /ƒ*/?. soi.

JF/. £^/>» 27 ï. Pis, fpont. perenne repens humiie. Moe.
Bid 1 1. p. 4-7. S. 2. T. 1. f. 5. PfTuiii minus f. Ervilu*»
JDöö. 52ï» Pifam iylveüre. Cjuw. jftw*. 734*

DüUBELBROEDEaiGE KRUIDEN.

IV. üchtig , de Steng hoekig , de Stoppeltjes

Axvi\u* Pylvormig , de Steeltjts veelhloemig»

SST" °P de ZandiSe Zee- Oevers der Noordelyke
Tienman- deelen van Europa en Noord- Amerika , komt
van zelf deeze Soort van Erwten voort , die
weezentlyk verfchilt van de voorgaanden. De
Europifche is geheel ruigachtig, uitgenomen de
bovenkant der Bladen ; de Kanadafche t'eene*
maal glad, en tweemaal zo groot zegt de Rid-
der , die deeze overbly vende wilde Erwten in
Westgothland , op 't Strand, dus bevondt.

De Stengen waren ten hoogden een half
Elle hoog, hoekig en wat ruuw; de Bloemen
blaauw bont : de Peulen en Erwten kleiner en
bitterer dan de anderen ^ doch niettemin eet*
baar , wordende Strand - Erwten genoemd in
Sweeden en Zee -Erwten in Engeland, alwaar
menze ook aan de Kullen vindt. Niet on-
waarfchynlyk is 9t3 dat de Ingezetenen, aldaar,
ïn tyden van gebrek daar van geleefd hebben ,
gelyk Gesnerus verhaalt: doch dat zy, ge-
lyk Cambden wil, dieftyds door een won-
derwerk zouden voortgekomen zyn , verdient:
geen geloof: zo min, als dat zy uit den Voor*
raad van een verongelukt Schip waren opge-
komen; want, inde Tuinen gezaaid, behouden
zy haare hoedanigheid, dat de Wortel 's Win-
ters overblyft , terwyl die der andere Erwten
altoos vergaat. Op Ysland groeijen deeze Zee-
Erwten aan den voet des Bergs Hekla, en el*

ders,

D I A D £ L 9 H I Ï77

«ders ^ wordende van dc Ingezetenen

£w geheten (*;. Afxdv^

HOOFM

(4) Erwt met de EJadJteekn afloopenden /^-stuic*
%ig twetbladig , <te Blaemjleeltjes een- iv.
bloemig. oSSï

Itaüfche,

In de Zuidelyke deelen van Europa groeit dit
Kruid , dat fommigen tot de Lathyrus betrokken
hebben , onder 't Koorn. Het wordt ook Cicer
Oroboides genoemd. Tournefort maakte
"er een byzondcr Gefiagt van , onder den naam
van Ochrus van 't Griekfch Qchros> dat op de
;geele Erwten is toegepast* Dodon^e u s noemt
het Gew?s Wilde Erwten (f ).

De geftalte is als die van de Lathyrus en het
onderfcheidt zig3 doordien de Bladfteelen als
Bladen zyn , welke aan 'c end twee of ook vier
Blaadjes en bovendien een Klaauwier uitgeeven.
De Stengen of Ranken zyn byna als die der
gewoone Erwten en de Peulen verfchillen 'er
oök weinig van , maar de Erwten zyn harder
cn kleiner , fomtyds geel ^ fomtyds bruin en
gwajx,

f*) OLOFS. Reife durch kland. 177 u 2> B. bU tl 7*
f4) Pi/um petioJis decurrentibus Membnnaceis cUphyllLs
-Sec. //. Olijf. 570. Ups. 21 j. GOUAN Monsp, zóé.&.Lugdb*
362. Ochms folio intcgro Capreo'os emittente. C. B, Pin»
343 « Ervilia fylveftria. Dod Pempt, 522 Ochrus live Ee-
vilia. Lob. 1c% IK 68. TouaNF. Inft. T. 2.19 9 220.
(tJ K~ruidbo^% btedz. 83 0,

M

I78 DUBBELBROEDKRICE K R ü I D E ïf J

IV. O r o b u s# Erven.

Afdeel.

Hoofd* In dit Gefla§(: is de SfYl Liniaal, rotjdach-
stuk.D* tïg, van boven ruig: de Kelk vyfdeelig, van
Tienman» onderen ftomp, fcheef, met de bovenfte Slip-

pen dieper verdeeld en korter dan de anderen.

Tien Soorten komen in hetzelve voor, als

1. (1) Erven met gepaarde byna ongefteelde Bla~
Ld?byroi» den en getande Stoppeltjes.

des.

©udbiadN De Bladen zyn twee aan twee by elkander
ge* gevoegd aan de Stengen , in dit Gewas > dat
Amman onder den naam van Lathyroides heeft
afgebeeld. Het mag om de Haauwen dus ge-
noemd zyn of om de Bloemen ; want in de Ge-
Halte of het Loof is weinig overeenkomst met
de Lathyrus. Ondertusfchen wordt aangemerkt,
dat het de Bloemen en Haauwen als der Vit-
fen heeft. De Bladen zyn gefpitst Eyrond ; de
Stengetjes een of twee Voeten lang. Het groeit
op opene Berg» Velden door geheel Siberië.

n. (2) Erven met gepaarde gejieelde Bladen en
^ïSgc? effenrandige Stoppeltjes.

Be-

(1) Orebus Fol. conjugatis fubfesfilibus &c. Syfi. Nat.
XII. Gen. 871. p. 485. Vcg. XIII. p. 550. H. Ups. 210.
Lathyroides ere&a, Folio ovato acuminato. Amm. Ruth* 151,
T. 7. £ 2.

(2) Orebus Fol. conjugatis petiolatis &c. Or. Caule fimpl.
Fol. binis ovatis. /ƒ. CUff. 366. R, Lugdb. 3(55. N. 4. Or,
latif. repens. Boerh. Lugdb* II. p. 46. Or. Sylvaticus.BüXB»
Cm* III- p. *u T. 41.

Bekender is deeze $ uit Thracie af komttig s 1^.
ëie zo wel blaauwe Bloemen als de voorgaande , A£vnf**
maar de Bladen en f iaauwen ruig heeft. Bux- qofb*
bIüm merkt aan, dat de Bladen by de Steng STUX*
geoord zyn.

C3) Erven met gevinde langwerpig Eyronde Hl.
Bladen en halfmaanwys' ronde , getande iJt^**
Stoppeltjes. Geelc»

Behalve in Siberië komt deeze ook in Italië
en in Provence voor. Be laatfte evenwel ver-
fchilc aanmerkelyk van de andere f die eene
Steng van twee Elien hoogte heeft, zeer Tak-
kig en eenen koobbeligen Wortel 9 mei Vin*
blaadjes van vier of vyf Paaren , de Bloemen
eer&t bleek, dan geel en eindelyk byea Oranje-
kleur. Die op de Bergvelden van Provence
groeit, 'is maar ruim sen Voet hoog en heeft
een enkelde Steng; de Bloemfteeltjes zeer lang,
de Bloemen bleek. De Stoppeltjes van deeze
zyn half Pylvormigen effenrandig. Het is, vol»
gens H a l l e r , een zeer fchoon Bloemgewas.

(4) Erven met Eyronde Vinhlaadjes , half ™*

PyU Vooê« *
jaaife»

(%) örebus FdL pinnatis ovato - oblongls &c. Orob. Alp.
fatifoiius. C. B. Pin. 351. Prodr. H9- BtmS. XIX. f*i£ O-
ïobus Fol. ovato - Lanceolatis &c. Gmel* Sib> IV. p. i|.
T. 4.. Mant. 442* $& Orobus FoU quinatis &c. GES. Prov9
49- Orob. fylv. pallido flore* C. Pin. 3 5i*Galega mon-
tana Dalechanapii. J. b //(/?. 1T. p, 343.

(4) Or^»i Fol. Pinnatis Ovatis 6cc, Q:obns Caulc firn*
M 9 pU*

l8ö DüBBELBROEDERlGE KRUIDEN,

IV. Pylvormige effenrandige Stoppeltjes en eene J

Afdeel. enkelde Stem.

xviii. 6

reuK.*" ^an ^eeze 9 in de Bosfchen van Europa
Tienman- gemeen is , verfchilt de voorgaande, door de
Steng hooger en minder hoekig , de Blaadjes
breeders de Stoppeltjes (maller, de Bloemftee*
len langer , de Bloemen grooter 5 overvloediger
en Geelachtig te hebben > zo Doktor Gerard
aanrekent Door haare paarfche Bloemen worde
het Kreupelbofchniet weinig verfierd. Zy draagt
opfhaode Haauwtjes , bruin van Kleur , met
ronde Zaaden , waar van het Meel onder de
Geneesmiddelen is opgetekend,

v. (5) Erven met Lancetvormige Vinblaadjes >
Jnobbcil-' ^atf Py^vorm^Se effenrandige Stoppeltjes ,

ge. en eene enkelde Steng.

Wegens den knobbeligen Wortel is deeze
vermaard , die in de Bosfchcn door geheel Eu-
ropa groeit. In Duitfchland noemt menze Chris-
tianwurtz en elders Berg-Cicers. De Bloemen
zyn ook paarfch , de Haauwen in 't begin paarfch*

ach-

plicisfirao &c. H. Cliff. 166. &. Lugdb. N. 2. HALL. Helv.
6e2. Fl. Suec. S9$, KRAM. Aujir. 213. Orobus Sylva-

ticus purpureus verrtus* C. B. Pin. 351. Thal. iïerc. $q.
T. 6.

(s) Orobus Fol. Pinnatis Lanceolatis Sec. H. CIif. %6è.
R. Lugdb, N. 3. Gouan Monsp. 366. Aftragalus iylv. Foliis
oblongis glabris, C. U. Pin. Aftragalus fylvaticus. Thal.
Herc. 7.T. 1. Lathyrus anguftifolius ELfldicc tuberoöl. LOEs*
Prusf. 138. T, 37»

DlADELPHIA. l8i

achtig en ryp wordende bleek, bevattende klei- IV»
ne blaauwachtige Zaadjes. In Schotland wordt ^xvm!*
de Wortel, wegens den zoeten Smaak, tot Hoofd-
Spyze gebruikt, zegt H aller, en tot eenSTUK'
Geneesmiddel 5 waar mede de Boeren den Hon- dna,
ger en Dorst verdryven en Borstkwaalen (*)*

(6) Erven met tweepaarige Degenachtige Bla- 0rJ^ anm
den 9 Elsvormige Stoppeltjes en enkeldeg'^M^
Stengen. dige,

Deeze Smalbladige, in Siberië door den Heer
GmelIiN waargenomen , fchynt niet veel te
verfchillen van die vierbladige, welke Doktor
Ger au d in Provence op drooge dorre plaat-
fen vondt. De Kruidkenner Cauolüs Tos.
san us hadt een dergelyk Gewas in Bourgondie
gezien , dat wederom met den derden Oost*
enrykfen Orobus van Clusius veel overeen-
komst heeft,

(j) Erven met een Takkige Steng en zespaari- vu.
ge langwerpig Eyronde Bladen.

Dee-

(*) Helv. incbo&t. 176%. Tom. I. p. m.

(6) Orobus FoI. bijugis Enfïïormibus &c. GMEL. Stier,
IV. T. 14. f. 5 Orob. Caule Ramofo , FoL quaterno-
pinnatis &c» Ger. Provt 453. Orob. Orientalis, Fol. anguiL
Cofta: brevhümx. TOUR N F. kV. z6. Araci f. Apios legumi-
nofae Species Tosfano Carolo. J. B. Hift. 11. p. iz6* Oro*
bus Pan non. tertius. Clüs. P&nn. p* 739.

(7) Orobus Caule Ramofo Foh fexjugis ovsto - ob!ong;$«
H, Cïiff* R. Lugdb. $65. GöUAN Monsp. 367, HALL* Helv.

NI 3

II. Deel. X, Stuk»

Jï82 DUSBELBROEDERIGE KrüïDZI»

IV. Dceze , die ook , zo wel in de Zuïdelyke als
AiDf iL* Noordelyke en Ooftclyke deeleo van Europa*
Hoofd op de Gebergten groeit, worde gehouden voor
stuk* fan regeen Orobas , en gebynaarnd wegens M
nlTmanm Kleur der Haauwen en Zaaden. Ook wordt dit
Kruid door 't droogen zwart. De Afbeelding >
welke Clüsiüs 'er van geeft, is onder dm
naam van Aflragaloides door Dodok/süs en
Lobel overgenomen. De Wortel , dien zy
lang , dik en Houtig heeft , is insgelyks zoet
van Smaak.

v nu (8 ) Erven met een Takkige Steng , tweepaar ige
renmeas. Lanceivormtge geaderde Bladen en eem»

fchcrenCC" germaate gedoomde Stoppeltjes.

Van de groeiplaats heeft deeze den bynaam*
en komt ook in Languedok voor*

ix. (9) Erven met een Takkige ruige leggende
Boifchige? StenS ï de Bladen byna zevenpaarig.

Van de voorige Soorten vallen 'er drie ie
S weeden en andere deelen van Europa, doch

gee-

605. FL Suec. 597 9 643. Orobas Sylv. Vicix foliis. C B.
Pin. 3J2. Orobus Pannonicus alter. Clus, Pdnn. Fig. ad
Calc. nltirria. Atëragaloides. Dgd. Petnpt. $$L L©B. {* II»
?%.

(8> Orobus Caule Ramofo , FoJ. bijugis &c. GouAN
Momp. 367. Orobus Pyren. ïol. Nervofo. Tournï.
235. Pluk. 210. f. 2.

(9) Orobus Caule Ramofo hirfuto decumbente &c. ^*
iV. p. 084. N. 66. Orobus fylv. noftras. Raj. Angl*
III. p. 324. 1892. Memode Paris 1706. p, ios># Tab. S.

DlADELPH I A# 183

gcene in Engeland of in onze Nederlanden ; maar IV,
deeze komt natuurlyk in Engeland en Vrank- ^vui^
ryk voort» Men vindt ze by R a y onder den Hoofd-
joaam van Engelfchen Bofch-Orobus befchree- STUff*
ven en door C hom el als eene Franfche in dr?ecan*
Afbeelding gebragt* Zy is gemeen op de hooge
Velden van den Goudberg , Cantal en Pui de
Dome in Auvergne , een Provincie, die in 'c
raidden dtr Zuidelyke deelen van Vrankryk legt*
't Gewas verheft zig zelden meer dan een
Voet hoog. De Haauwtjes zyn ongevaar een
J)uim lang en een vierde Duims breed.

Lathyrus.

Een platte Styl , naar 't end verbreedende 5
aan de bovenzyde ruig, ftrekt inzonderheid toe
onderfcheiding van dit Geflagt , 5t welk ook de
twee bovenlte Kelkpunten korter dan de ande-
ren heeft. Hier kan men by voegen, dat de Blad-
fteel d- orgaans in een Klaauwier uitloopt , zyn*
de hoekig en op zyde voorzien met twee , zeld-
zaam met verfcheide Bladen.

De Latynfche of Griekfche naam , Lathyrus ^
(die wel van Lathyris , gelyk het Wolfsmelk-
Kruid fomtyds genoemd wordt , moet onder,
feheiden worden,) is in algemeen gebruik;
hoewel men fommige, in 't Hoogduitfch , Plat*
erbfen of Platte Erwten , in 't Franfch Gesfe ,
in *t Engelfch Cicheling , genoemd vindt*

't Getal der Soorten , waar van de negen eer-
ften eenbloemige , de vier volgende tweebloe-
M 4 mi-

XI. PEFÊh X# STOK,

1% DüBBÈLfiRÖTDEEIGÉ KrÜIDÈNW

mige, en de 1'aatffen veelbloemi^e Steeltjes heb-
AmiuP*>en:> meestal Europifche Planten % is eenen-
fio'oFD- twintig, als volgt.

té (i) Lathyrus met eenbloemige Steeltjes , <m+
Jpfll^5 gebladerde Klaaumeren en Pylswys' Hart-
dSd|ebla" vormige Stoppeltjes.

Van dit Kruid , dat in dè Zuidelyke dëeletï
van Europa onder rt Koorn groeit , heeft de
vermaarde Toürnefort een byzonder Ge«
Öagt gemaakt onder den naam van Aphaca. Vol*
gens Lobel zou het op veele plaacfen in de
Nederlanden; volgesis anderen ook in Engeland
voortkomen. Het is in Switzerland en Vrankryky
öp de Akkers , niet ongemeen , en fcbynt het
Kruid van dien naam, by Pliniüs, niet te
zyn (*% Het heeft dunne Ranken en breede
Stoppeltjes in plaats van Bladen , waar tnsfchen*
het Steeltje uitfchiet 3 met een klein geel Bloem-
pje. De Haauwtjes zyn taamelyk breed, met
dieven of agt gladde ronde Zaadjes. SoiBtyds*
doch zeer zeldzaam , geefc een der Klaauwie-
ten twee Blaadjes uit, gelyfc in de andere Soor-
ten. In Vrankryk noemt men 't Lifettet

(i) Lathyrus Pednncülis lanirJoris , Cïïrhrs aphyllis &c.
£y,?. Nat. Xlï. Gen, 872. p. 486. Ptg. XilLf. s si.Gov ak
Monip. 367. Lach. Cirrhïs aphylüs. H. Cliff 367 R. LugS*
362. DaLtb. Paris 217. Vicia lutea fól. Convolvuli mintr*
lis* C- B. Pin. 345. Aphaca. Lob Ic* 1/. p* 70. Aphaca,
TOURNF. lnft. 399. T. 2.23. MïLL. T. 4$.

{*) Aphaca Foliis tenaibus adrnoduro, paulo alcior Lcn-

DlADELPHIA> I85

fa) Lathyrus met eenbL St. enkelde Bladen IV.
en EUvormige Stoppeltjes. A™fuU

Naar den Montpellierfen Geneesheer Nis-^j°*D"
sole heeft Tournefort dit Kruid, dat n.
van de Lathyrus zig5door geen Klaauwieren te ^J/j"
hebben > onderfcheidc , in een byzonder Ge- onge.
flagt getyteld. Het groeit in Vrankryk en En-ti^auwier~
geland , als het voorgaande en heeft een op-
ftaande Steng, met zeer kleine Els vormige Stop-
peltjes, en Grasachtige Bladen, Somtyds komt
het met tweebloemige Steeltjes voor.

(3) Lathyrus met eenUoemige St. die langer 111.
dan de Kelk zyn en zeer eenvoudige twee~^btsarm
bladize Klaauwieren. 9?der-

Uit Syrië is deeze Soort in de Europifche
Tuinen overgebragt , een zonderling Gewas ,
Arachis of Arachidna genaamd, om dat het,

ge-

ticutë; Siliqu* majores , in üs Semind duo &c. Hifi, NaU
Libr. 27. Cap- ai.

(a) Lathyrus Ped. unifl. Fol. ümpl* Stip fubularis. Lath*
fol. folit. Lentiformibus, H. Cliff. $66, Gooan Monsp. 367.
R. Lugdb. 36z. Lathyrus fylv. minor C. B. Firn 344» Lath.
anguftifolius. MAGN* Hort. 112. Ic. Ervom fyive&re. Dod»
Pempt. S29* LOB. Ie Al, 71. Nisfolia. TOüRNF* /«/?♦ 6;<S. Nis-
foiia parva. Ft. purp. Buxb. Cent. 11!. p, 84. T. 45. f. i»

fS) Lat&yrus Ped. unifloris Caiyce longioribus &c. Gouan
Monsp. 3Ó8. H. Cliffi, 367. PN. Lugdb, %6z, Vicix ilmilis fu-
pra et infra terram Siliquas gercns, C. B. Pin, 345. Arachid*
na f. Arachoidcs Honorii Bellu J. B. Hifi IU p. 3*?» La-
thyrus atnphicarpos. MoRls. Hy?* II, p«„si. S. a. T,2j.f. 1.

M 5

II. Deel. X. Sruz,

i86 Dubbelbroederige Kruiden.

IV. gelyk de Wes nd fche riant van dien naam % hier
'Afdeel. voor befchreeven*, zyne Haauwtjes zowelon»
Hoof£ der als boven den Grond voortbrengt. Hier
stuk. echter buigen de Bloem fteeltjes zig niet om of
Tienman- kruipeR met het Vrugtbeginzel in den Grond ;

«zie maar fommige Stengen of Rankjes , dat nog
biada. u2.woncjerlyker is ^ loopen onder de Aarde en vol-
brengen aldaar de Bloem* en Vrugtmaaking.
Deeze Stengetjcs zyn Bladerloos en witachtig,
de anderen hebben Klaauwieren met twee Lan-
cetvormige Blaadjes en fpitfe Stoppeltjes. De
Haauwtjes vallen een Duim lang en bevatten
twee of drie ronde Zaadjes. Aan de Vezels der
Wortelen komen eenige Knobbels voort.

iv. (4) Lathyrus met eenbl. St* tweebl. Klaauwie*
acerlrUS rm m Eyrmde Samengedrukte Haauwen,

vliezige. die op de Rug gejleufd zyn.

{5) Lathyrus met eenbl. Steelen 3 de Klaau*
wieren twee- en vierbladig; de Haauwen
Eyrond famengedrukt , aan de Rug met

twee fcherpe kanten.

Die

(4) Lathyrus Ped. utiïfl. Cirrhis diphyllis Leg. ovatis &c*
Gouan Monsp, 368. Lath. fativus Fl. purpureo. C. B./Viu
544. Aracus five Cicera. Dod. Pempt. $23. LOB. It. p, 69.

(5) Lathyrus Ped. unifi. Cirrh. diph. tetraphyllisque , Leg.
ovatis &c. Gouan Monsp. 368. //. Cliff. 357. R. Lugdbm
363» Lath. annuus fl. coeruleo Ochri Sil qua. HERM. Lugdè.
357* Lathyrus fativus Flore Fru&uque albo. C. B. Pin.
343. Lathyrus live Cicercula. DOD. Pempt* 522. Cicercula
iEgyptiaca. Clus. llift. 11, p. 236. HALL. Helv* inchcau
Toni. I. p. 19c»

V.

Sativus
Tamme»

DïADELPHIA, 18?

Die Soorten van Lathyrus 9 welke op verfchei- IV*
de plaatfen van ons Wereldsdeel , in Switzer-A££f^u
land , Vrankryk , Spanje , onder den naam van Hoofd-
Platte Erwten , tot Voedzel voor 't GemeenSTÜK*
en voor het Vee gezaaid worden , verfchillen^"***
meest in de Kleur der Bloemen , welke wit is
of paarfch of roodachtig. De Steng is ongevaar
een Elle hoog , of wat laager in de paarfch-
bloemigen, die ook de Haauwen, aan de Rug,
wel gefleufd , doch niet met fcherpe kanten heb*
ben. De Haauwen zyn breed en byna Eyrond,
bevattende hoekige Erwtjes , die in de eerfte
Soort bruin , in de laatfte deezer twee witach-
tig zyn. De eerften noemt men in Vrankryk
Gairouttes , de laatften Gesfes of Geisfes, in 9t
Hoogduitfch Kichem. Zy zyn in 'c kooken , en
niet minder in 't verteeren , van eene harde na-
tuur* ,

Tot dceze Soort betrekt de Hoogleeraar N*
L. Burmannus (*) dat flag van Ooliindifche
Boontjes, welke Clymenum Benghalenfe genoemd
was door den Heer Garzin. Ik heb, onder
den naam Kadjang Catri > van Java eendergeiyk
Gewas bekomen , dat ontzaglyk lange Klaau-
wieren met zeven Krulletjes en twee of vier
Bladen op zyde heeft ; als ook twee groote
Stoppelblaadjes met tweebloemige Bloemfteeleu
en de Haauwen verfchillen aanmerkelyk in
figuur*

(6)

{*) FU Ind, p. i6.z*

ih Deel* x, stok»

183 Dubbels roede rï ge Kruiden.

IV. (6) Lathyrus met eenbloem. Steelen korter dan

AxvÏik" de Kelk ; tweebladiëe Klaauwiereny enkeld,

Hoofl- en Lancetvormige Bladen.

STUK»

vu In de Ooüerfche Landen groeit deeze, een
iLfn/pl-5 Kruidje van maar een Span ot een Voet hoog,
cuus. n)et Lancetvormige Stoppeltjes en zeer korte
taue.IEt" Bladfteekjes , de bovenden tot een Draadachtig
Klaauwier verlangd. Hoe klein de Kelk ook is,
de Bloem is naauwlyks grooter, het Zaadhuis-
je byna zo lang als de Bladen > breeder, gladf
geftrekt.

vu. (7) Lathyrus met eenbL Steeltjes, tweebladige
Boifte^'' Klaauwieren > de Blaadjes Borjlelig Li-

bladige. , fiiaaU

De ongemeene fmalheid der Bladen onder-
fcheidt deeze , die in de Zuidelyke deelen van
Europa groeit. Zy heeft de Bladfteelen drie-
deelig , driemaal zo lang als de Stoppeltjes en
de Haauwen Eyrond, gezwollen. De Bloemen
zyn rood.

vin. (8) Lathyrus met eenbL gebaarde Steeltjes,

Annulatus, tWee»
Hoekige.

(6) Lathyrus Ped» unifl. Calyce brevioribus &c4 jAcq;
Hort. T. 86. Lath. Orientalis Flore vix confpicuo. Boerh.
Lugdb. 11. p 42.

(7) Lathyrus Ped. unifloris, Cirrhis diphyllis &c. Gquan
JMonsp* 36g. Cer. Prov. 495. Lath. FoL anguftis &c Seg.
Fer. 11. p. 82« Lathyrus ïJaldi. Riv. utr Lath. iylv, major
anguftislimo foüo. C B. Pin $44. Prodr. 14* ,

(8, Lathyrus Ped. unifl Arifhtis &c. Gpu^N Monsp.$69,
Laihyius Foliis binatis Gianiineis. Hall. Hdv* 594. Lath.

air-

D I A D E L F H ï a; I89

tweebladige enkelde Klaauwieren 3 en Li' lVi
niaale Blaadjes. Hv?J?~

X V I II»

C9 ) Lathyrus met byna eenhloemige Steeltjes ^ j*D*
en veelbladige Klaauwieren , de Blaadjes \x.
overhoeks.

tus*

Deeze, in de Zuidelyke deelen van Vrankryk Gewricht^
en in Spanje groeijende, hebben ook de Bladen
zeer fmal en Grasachtig. De Bloemen zyn in
de eerfte rood y in de andere paarfch en wiuDe
eerfte heefc lange famengedrukte Haauwen met
hoekige Zaaden ; de laacfte heeft de Haauwen
als met Leedjes gewricht. Meest komt deeze
vierbladig voor en fomtyds tweebloemig*

(10,) Lathyrus met tweebloemige Steeltjes* , x.
tweebladige Klaauwieren* Eyrond-lang- wette-**
werpige Bladen en ruige Haauwen. kende* j

Onder den naam van Welriekende Lathyrus is

dee-

a*guftisfïrao folio , Sem«ne angulofo, Tournf. Jnfl. $$s.
Lathyr* Folio tenuiore Floribus rubris. Büxb. Cent. III. p.
23 • T. 4a. f. 2.

(9) Lathyrus red. fubunifloris &c. ƒƒ. Clig. Ups. R. Lugdb*
363. Lathyr. anguftisfimo folio Americanus vanegatus. C.B.
Pin. 344. Clyraenum Hisp. MiLL. Di&. T. 96. fi Lath.
anguftifolius humiiior. C. B. Pin. 344. Toüknf. Inft. Tab#
alfa

(10) Lathyrus Ped. bifloris, Cirrhis diphyllis Uc.H, CliflZ
3^8. Ups. zie. K. Lugdb. 363. é. Lath. SicultiJ. RüPP.J**.
Hall *6o. Lath. diftoplatyphyllos &c. Comm. Hort. li. p.
ajp. Ti ao. f&9 Lath. zeyl. odorato Flore amoeno, êx aiba
mbro vario. BuRM. Zsyl.

IL Deel. x» Stuk»

ipo Dubbelbrgëderi ge Kruiden»

IV. deeze , als een Zaay- Plant, gelykalle de voor-
Axvfu^ gaande Soorten , in de Bloemhoven bekend en
Hoofd- verftrekt tot een groot fieraad , inzonderheid
f tuk» ftQ9 ujt Ceyloo afkomftig , welke de Bloemen
nkl?man' wi1 en ro°d bont heeft : zynde aan den ver*
maarden Commelyn, door wien deeze Soort,
uit den Hortus alhier, werdt afgebeeld , alleen-
ïyk de andere, die de Vlag der Bloemen paarfch,
de Vleugels en Kiel blaauw heeft, bekend ge-
weest, 'c Gewas bereikt , naar dat men 't op*
bindt, meer of minder hoogte* In Vrankryk
wordt deeze Soort le Pois d' odeur, dat is rui-
kende Erwten , en by ons ook wel Moskeljaat-
Lathyrus geheten* Men noemtze Lathyrus G&»
pani , om dat zeker Pater van dien naam de
Zaaden , in 't jaar 1699 , van Palermo op Sici-
lië, van waar de blaauwe, die des wegen ook
Siculus getyteld wordt, afkomftig is, aan den
Hortus alhier gezonden hadt (*).

xl. (11) Lathyrus mettweebloemige Steeltjes , twee*
at"™?™' bladige Klaauwieren , Degenvormige Blaad-

jaaiiykfe, jes, gladde Haauwen en tweedeelige Stop-
peltjes,

Daar

(*) De Heet Gouaï* zegt van deeze Soort , ïhipltatur
%n Rybernaculo ; fempervirens : dat weinig met een Jaarlykfe
Zaay - Plant fchynt te fhooken.

(ii) Lathyrus Pedunc. bifl. Curhis diphyllis &c. Gouant
Monsp* 169» Lathyrus Hisp. RlV. Tetr. i$8. Lath. Hisp.
FI. lutee. Herm. Lvgdb* Lathyri (pecies lutei. ]♦
ÏJfft. IU p. 3P4*

D I A & E L P H I A. ipx

Daar alle de voorgaande Soorten, zo wel als IV;
deeze, Jaarlykfe Zaayplanten zyn, zou de by-AJ£**1"
naam zeer weinig gepast fchynen , indien die Hoofd*
eigcnfchap niet tot onderfcheiding diende van STüK#
de gemeene geelbloemige Lathyrus, welke een jr£*Gan°
cverblyvende Plant is. Deeze , in Spanje en
Languedok voorkomende , heeft zeer fmal ge-
flipte Stoppeltjes*

(ia) Lathyrus met tweebloemige Steeltjes , twee- yal
bladige Klaauwieren, de Blaadjes overhoeks LTm^L
Lancetvormig en glad, de Stoppeltjes ^fmnii5B5tln
maanvormig. tyfche*

Deeze , uit Barbarie afkomftig , heert Haau-
wen ah van de Orobus en groote hoogroode
Bloemen.

(13) Lathyrus met tweebloemige Steeltjes , veel- xnr,
bladige Klaauwieren en getande Stoppeltjes.0^^

fche.

Den naam van Clymenum hadt Tourne-
fort aan een Geflagt gegeven , 't welk door
de veelbladigheid alleen van de Lathyrusfen on-
derfcheiden werdt. Het bevatte drie Soorten ,
waar van die met gewrichte Haauwen , door

hem

(iz) Lathyrus Ped. bif!. Cirïfï. dlph» &c. Lugdb.
N. 7. Ltah* .Tingitanus Siliqais Orobi, FL ampio ruberri*
mo. Moris. Hiji. 11. p. s$>

(13) Lathyrus Ped. bifl. Cirrh. polyphyllis, Stipulis den-
mis. H. Cliff. 368. B». Lugdh 364. N. 10. Lath. Vicioides Ve-
fciilo rubro &c* Moai3. Hift% II. p. tf. ?i,u&. Póyt. 1 14., f. 6*

II» DBSU X» $TV*i

Ip2 Du?BBELBROEÏ>Eï!IGE KRUfBEff.

IV • hem afgebeeld, reeds is befchreeven. Deeze,
AxvmL c*!e zo weI in ^e Levant als in Barbarie groeit,
Hoofd- heeft platte Haauwen en twee Bloemen op een
stuk. taamelyk langen Steel , met de Vlag rood 5 de
VenmaH*V\emd$ en Kiel blaauw. Moiuson hadtzeLa-
thyrus , dienaar de Vitfen zweemt, getyteld.

xtv. (14) Lathyrus met meest driebloemige Steel»
birfttu^ tje** tweebladige Baardjes, Lancetvormi-

Ruige. g6 Bladen, ruige Hamwen en ruuweZaa*

den.

In Vrankryk , Engeland en elders, onder 9t
Koorn , komt deeze voor , die ongevaar een EI-
le hoog groeit en roodachtig paarfche Bloemen
heeft, zynde , zo wel als \ voorige,een jaarlyks
Zaay • Gewas.

xv* 05) Lathyrus met veelbloemige Steekjes, twee*
K^bbeii* bladige Klaauwieren , ovaale Blaadjes en

ge. naakte Leedjes.

Zandige Koornlanden , niet alleen in de Ne-
derlanden s by Geneve en in Tartarie 5 gelyfc
de Ridder zegt * maar ook by VVeenen in Oost-
enryk, door geheel Switzerland en in veele dee-

len

(14) Lathyrus Ped. fubtrifloris , Cirrhïs diphyllis &c.
COUAN Monsp. 369. R. Lus>dk 363. DALIB. Paris. zi6m
Latli. anguftitol. SiHqua hirfuti» J. B. Hifi. II. p. 30?. C.
B. Pin» 344-

(15) Lathyrus Ped* ttmltifloris t Cirrh. diph, &c. H.Clijf.
367. K. Lugdb* 364. GOUAN Monsp. 369* GöRï\, Belg. 207.
Ikc. &c. Lathyrus Ai venfis repens tubciofus. C, B.<P;«. $44»
Icrisc glsndes. Doo* tempt* $$9.

DlADELPHIA* I93

deelt n van Vrankryk , leveren dit Gewas uit, IV*
dat men Aardakers noemt. Men wil , dat het ^^Jiiu'
de Arachidna zou zy n van Theophrastus, Hoofd*
cn fommigen hebben het toe de dpios, dat een STüK*
Soort van Wolfsmelk is, wegens de knobbelige j
Wortels , zeer ten onregte t'huïs gebragt. De
Franfchen noemen liet Glands de Terre , de
Engolfchen Peafe 9 Earthnats , de Duitfchers
Erdnusfj Erdeichlen of Erdf eigen, en by ons*
onder 't Gemeene Volk , Muizen met Staarten ,
dat beter gezegd zou zyn zonder Staarten; de-
wyl men die Vezels,, welke den Staart verbeel-
den , 'er doorgaans afdoet tot het gebruik.

't Gewas heeft lange flappe Stengerjes, op den
Grond leggende , en Klauwieren met twee Ey-
ronde Blaadjes, die, gelyk in fommige Soorten
van Erwten, naar elkander toegekneepen zyn.
De Bloemen, op lange Steeltjes, Troswyze,
vier of vyf by elkander voortkomende^ hebben
een fchoone Roozekleur en zyn niet onaange-
naam van Reuk.

De Aardakers zyn in fommige Landen, gelyk
in Tartarie , een gemeene Spyze , en worden
by ons, gelyk bekend is , dikwils tot Verfnape*
ring en voor Lekkerny genuttigd , even als de
Karflengen, Het gedefileerde Water der Bloe-
men is door fommigen a ingepreezen. Ook zyn
'er, die de Wortels gehouden hebben voor de
Ludaiin der Hebreen (*);

(16)

(*) HALL. Heh. ir.choat. To:u. I. p. i%$9

N

H. DüELi X. Stuk.

194 Dub-bElbroederige Kruiden.'

IV. ^ (id) Lathyrus me£ veelblosmige Steeltjes ; twee*
AxvmV hladige enkelde Klaauwieren en Lancetvor-

Hoofd- mi ge Bladen.

STUK.

Teeze , die door haare geele Bloemen zm on*

Lathyrus * n °

Fratmfiu derfcheidt, komt in de Velden op veele plaatfen
mi^e! > ÖC van Europa , als ook op Ysiand , voor. Men
viadtze by ons aan den Duinkant, als ook op
Zandige Bouwlanden in de Provincie van Ui-
trecht 3 Vriesland en elders. Aan Beeken , op dc
Oevers vanMeiren en in vogtige Weiden, komt
dit Kruid , dat men Geele Wikken noemt , ia
Switzerland overvloedig voor. Sommigen wil-
len, dat het waardig zou zyn te zaaijen en aan
te kweeken 9 als een uitmuntend Voeder zynde
voor het Vee(f). De Stengen zyn van een Voet
tot een Eile lang en zwak ; de Klaauwieren fom-
tyds in drieën gedeeld ; de Blaadjes een weinig
omgekruld en famengekneepen ; de Zaadhuisjes
kort en wat krom , bevattende ronde geele
Zaadjes*

(17)

{ j<?) Lathyrus PeduncuHs multiftons , Cirrhis diphyllis &c,
GOUT. Btlfr. 207^ GOUAN Monsp. 369. KRAM. Auftr. 214.
Oed. Dan. $27 R. Lugdb. 364. Lathyrus fylv. luteus Fo-
liis Viciae. C. B. Pin. 344. Lath. luteus fylv. Dumetoruro*
}. B. Ihft- IU p. 304*

(t) Exirnium Pabulum eft , quod feri mereatur et colï»
HALL. Hefo. tnchoat. Tom. I. p. 189. Praeftans in Pratis
Pabulura, fed refpuit aprrca. Linn. Fl. Suee. 11. p. 25 1. Me»
ks haac edere femir. Msnand. Sarrig, z?*

DlADELFHlA* 195

(1:7) Lathyrus metveelbloemi^e Steeltjes , twee* IV.
bladige Klaauwieren , Degenvormige Bla- ^^ul*
den en Vliezige Leedjes. Hoofd*

stuk*

(ï8) Lathyrus met veelbl. Steeltjes, tweebl. xvu.
Klaauw* Lancetvormige Bladen en Flié*
ziae Leedjes. wilde.

(lp) Lathyrus met veelbl Steeltjes , twee- enLa^i'£9
vierbladige Klaauwieren 9 Lancetvormige kladige^
Bladen en Vliezige Leedjes.

. phylïui*

Tot een van deeze , die in Europa hier en Smaibia*
daar voorkomen > behoort de Tm- of Bouquet-élg^
Lathyrus , welke met haar llerk oploopend Ge-
was enichoone Trosfen van Roozekleurlg paar*
fche Bloemen , aan Stokken of Prieelen, onze
Tuinen verfiert. Dezelve komt ook , op fom-
mige plaatfen der Nederlanden s In 'c wilde voort
uk gevallen Zaad, en veriiert aldaar de Haagen.
Met de laatfte fchync zy wel de meelte over-
een-

f17) Lathyrus Pad. multifl-. Cirrhis diphyllis , Foliolis En-
fiformibus Sec, IL Cliff. 367. FU Saec. 598 , 644. Dalib.
Paris zi5. Lathyrus fylv. m:jor. C. B. Pin, 435. Lath. fyi-
veltris. DOD. Pempt, 513.

(18) Lathyrus Fed. muit'fi, Cinh. diphyllss Sec, GORT»
Belg, 207. H. Clif. R. Lugdb. 5Ó4. N. 13* Lathyrus latifo-
lius. C. B# 314* GAR* Pnrv.ijï. T. 108 . Lathyrus rnaj.
latif. flore purpureo fpecioilor. J. B. 1L p. 303. La-

thyrus iatiote folio. Lob. Ic. II. 6g.

(19} Lathyrus Ped. mulcifl. Chrh. dïph. terraphyllisque
&c. Fi. «SW. 11. N. 646. Gocjan A'omp. 370. Lathyrus ma-
jor Narbonen (Is anguftifolim. J. B. Uift, II* p. 304»

N 3

H. £»££L> X. STUK,

ig5 DüBBELBROEDERlGE KRUIDEN

IV* eenkomst te hebben , alzo de Bladen Lancet-
AxDvEiiu wormig zyn , niet Ovaal , gelyk LiwN^t^ van
Hoofd* de Ereedbladige zegt. Allen zyn zv hem in
STÜK# Sweeden wild voorgekomen en de beide laat-
mgf!nman ften dikwils met vier Bladen aan de Klaauwie*
ren. Het zyn overblyvende Planten , die uit den
Wortel in 't Voorjaar weder uitfpruiten* De
eerfte heeft de Bladen Degenvormig, nietbree-
der dan de Steng , die in allen , tusfchen de
Knoopen , met Vliezen is gevleugeld* Deeze
wordt , wegens den Stank 9 van het Vee ver-
fmaad , zegt de Ridder* De Haauwen zyn lang
en fmal , dik , bevattende ruuwe Zaaden*

xx. (ao) Lathyrus met veeibloemige Steeltjes , veel-
^ail/irL bladige Klaauwieren en Lancetvormige
Moeiasü- Stoppeltjes*

Op Moerasfige Weiden der Noordelyke dee-
len van Europa, in Deenemarken, Sweeden ,
Lapland , als ook in Groot Erittannie en in
Rusland, groeit deeze Soort, die aanmerkelyk
van de anderen verfchilt , door haare veelbla-
dige Klaauwieren. Zy heeft , naamelyk, twee
of drie paaren Blaadjes , die zeer famengeknee-
pen zyn en opwaards gekeerd ftaan : Steeltjes

met

(20) Lathyrus Ped. multifl. Cirrhïs polyphyüïs &c. H.Cliffl
368. Fl. Suec. 600, 648. Oed. Dar.. 399. R. Lugdb. 354.
FL Lapp. 221. Lath. Psluftris Flore Orobi nemorenfis vernï,
B.UPP- Jen. 210. emeni. HALL. 260. Vicia Lathyroides f.
Lath. Vicia-formis. Pluk. Alm. 3«7« T. 71* f. 2, Clymc-
num Pariiïcnfe ïl. coerulco. ToURNF. Inft. 3$*.

ge.

Diadel ph ia, 197

met drie of vier paarfche Bloemen en 't Gewas IV.

komt uit een overblyvende Wortel voort, die Al^y[^m

geheele plaggen Gronds beflaat, Hoofd-
stuk»

(21J Lathyrus met veelbl. Klaauwieren en Ey- xxr.
ronde Stoppeltjes breeder dan het Blad. p^/ZmlL

Erwtach*

Door geheel Siberië komt, volgens GMR-tige,
iin, deeze Soort voor, die wegens haare ge-
ftake den bynaam voert , en door de breedte
der Stoppeltjes van de anderen verfchilt, Zy
heeft dezelven breeder dan de Bladen, zegt de
Ridder , Eyrond , aan den voet gefpicsr en naauw-
lyks hoekig. De Bloemen groeijen Aairswyze,
van zes tot vyftien , op korte Voetjes, aan 't
end van lange Steden : zy zyn paarfehachtig
bont , met een Kiel als in de Erwten , de Bla-
den doorgaans driepaarig 5 aan enkelde Klaau-
wieren: langwerpig Eyrond, gefpitst, naar el*
kandtr geboogen als in de wilde Erwten, doch
niet ingekneepen , gelyk in de mee ft e Lathy-
rosfen , en geenszins verdubbeld , gelyk ia de
Tuin- Erwten

Het Japanfche Gewas , in Fig. 1 , op PL LX V, |aLpa^f #
voorgefteld, komt in het Loof , als ook wat de 1*

Bloe*

f21) Lathyrus Ped» roulrfl. Ctrrhis polyph. &c. Linn*
•Dcc. p. 39. T. 20. Vicla Ped. multjfl. CirrhiS hererephyi-
lis, > tïpulis maximis. Gmel. SÜf. IV. p. 7. T* 1.

(*) Foliola convoluta, ut in Vifo maritimo & Ochro, nee
involun ut in plerisque Lsthyris; minus conduplicau ut
in Pilo fativo. Linn.

n3

li, Piel. X Stuk»

ipS DüBBELBROEDSRIGE KRUIDEN

IV, Bloemen en derzelver Kelken aangaat , groote»
A^el. jyj,s met ^e Afbeelding en befchry ving overeen,
Hócarm doch verfchik in weezentlyke omftandigheden.
stuk* De Stoppeltjes, naamelyk, zyn volmaakt drie-
Jp'nnsan' hoekig \ Pylvormig en zeer fpits gepunt (f):
anderszins ook zeer breed en de Bloemen heb-
ben den Styl niet gebaard, (dat tot de Gedag-
ten van Lathyrus en Vicia, beiden, behoort^
maar Liniaal, of overal even breed, en dus, in
deezen, nader komende aan 't Geflagt van O-
robus, tot hetwelke dit Kruid evenwel niet
gevoeglyk betrokken kan worden , om dat het
Klaauwieren heeft. Voor 't overige zyn de
Bladfteelen agtbladfg en de Bloemen komen
getropt aan lange Steelen voort , zynde vry groot
en paarfchachtig , dat wederom volftrekt met
den Erwtachtigen Lathyrus ftrookt* De Sten-
gen of Ranken fchynen ook eenigszins gehoekt
te zyn. Ik vind de Blaadjes zeer fterk geaderd
en met een klein puntje voorzien , even als in
de gezegde Afbeelding.
Aiablfche. In de Bosfchen van Arabie kwam den Heer
Fofskaohl een Lathyrus voor, dien hy
Aanzienlek noemt , h ebbende een windende Steng
en anderhalf- driepaarige Blaadjes, met twee

Bor-

ff) Aanmerkelyk is 't , dat in de Afbeelding , welke
de jonge Heer LlNNdsus Van den Erwtachtigen Lathyrus
geeft, de Stoppeltjes ock geenszins Eyrond en byna drie-
puntig ryn; ook niet breedcr of groofer dan de Blaadjes,
hoewei 'dit in de bdchryvmg , daar tegenover, wordt ge-
zegd.

DlADELPHIA. 199

Borllels daar tusfchcn : doch deeze hadt een- IV*
bloemige Steeltjes en geelachtig witte B!oe-
mem De Stylwasvan boven rond en ruip;, met Hoofd»
een zeer fyne overlangfe Sleuve. De Wollige gTUK#
met eenbloemige Steeltjes, drie by elkander , £Tf™an%
hadt elf Vinblaadjes en geen Klaauwieren; de
Haauwen famengedrukt, liniaal

V 1 c 1 Aé Vitfen.

Als een byzonder Kenmerk van dit Geflagtis
opgegeven , dat de Styl, digt onder den Stem-
pel, overdwars gebaard is. Het bevat de ze-
ventien volgende Soorten , waar van de negen
eerden veelbloemige Steeltjes , van taamelyke
langte , de overigen byna ongefteelde Bloemen
in de Oselen hebben. Ver de meeften zyn Eu-
ropifche Onkruiden.

(1 ) Vitfen met veelbioemige Bloem* > vselbladi- t.

ge Bladfteeltjes , de Blaadjes Eyrond , de J^^P'

agterjlen ongejleeld. Eavtachti*

ge,

Grootelyfcs gelykt het Gewas van deeze, die
in Engeland, Vrankryk en de Nederlanden, op

de

(*) Lathyrus fpecfcabiiis et L. tomentofus. Flor. J&gypt.
Ar ah. p. 135.

(1) Vhia Pedunc, mulei Petioüs polyphyllis &c. Syft*
Nüt. XII. Gen. 873- p. 4S7. Pe& XIIL p* s$%. U* Clifft
569. K. Lugdbt 36$. Pifum fylveftre perenne. C. B* Fin»
?,4J. Pifum (ylveftrev Clds* Pann. 734» Pis. fylv. nsnurit.
MORÏS Hifi. IU 47- S. 2- T. I f. 6i

M 4

U. Deel. X. Sim*

200 DüBBELBRoEDElllCE KRÜIÜ£r^

STUK*

IV. de Akkers tiivsfchcn 't Koorn groeit, naar de
A x^in *Scwoone Zaay- Erwten , doch valt veel klei«
Boon* Der* Het Ooftenrykfe , door Clüsitjs, nu
twee Eeuwen geleedtn , op de Bergtoppen in
Ooltenryk waargenomen, zou 'er * volgens Mo-
rison , wat van verfchiüen. In beiden gelykc
hec Zaad naar kleine Erwtjes,» bruin gevlakt. Üe
Bloem is geelachtig ,de Wonei blyft over*

ii.

VU ia Du»
mttorum*
der Heg-
gen.

UT.

Sylvatica.
der Ros-
fcheïu

IV.

CasfuHca*
Heeücrige.

Hé

CraccéL
Veelbioe-

(2 ) Vitfen met veelbloemige Steeltjes , omge-
boogen Eyronde gefpitjle Blaadjes en eeni-
germaate getande Stoppeltjes*

(3) Vitfen met veelbl. Steeltjes, ovaals Blaad-
jes en gekartelde Stoppeltjes.

(4) Vitfen met byna zesbloemige Steeltjes *
tien Eyronde fpitfe Blaadjes en effenran*
dige Stoppeltjes.

(j) Vitfen met veelbloemige Steeltjes 5 op eU

kan-

(%) Vicia Ped. muïtifloris , FclioUs reffexis &c, Gouan
Afonsp. 370. FL Suec 604 , 6$$* Dalib. Paris. 219. Vicia
maxima Dumetorum. C. B, Pin. 345-. Cracca Sylv^tica. RlV,
Tur. 50.

( 3) Vhïa Ped. multifl. Foliolis ovalibus Sec. Ft. Lapp.
Svèc. Elv LugS. 36*. G'O'UN Monsp» 371. Vicia multifiora
maxima perennis teuo odore. Pluk Alm* 327. T. 71. f. 1.

(4) Vicla Ped fubfextforis &c. Fl Suec: II. N» 655. H.
Ckfj* 369 R. Lu-idb. 364. VU ia muttiftüra Casfubica fm'es»
eens, S'bqua Lentis. Pluk. T. 7~< f. 2> Cfd. Z>«*. T. 98*

($) Vicia Ped. muinfl. Flor. imbricatis &c. Gort.

203 GOUAN Monip. 371. C/i^. 368. R. 364.

JFfar. S«ec 605 , 652. Vicia fylv. fpicau« C. B, 345-
Vicia miiltiftwa. Tqurn*. /«/?. 3$7«

Diadelfhia; 201

kander leggende Bloempjes , Lancetvormi- IV«
ge ruige Blaadjes en effenrandige StoppeU mU
ijes. Hoofd*

STUK*

(6) Vkfeo met veelbloemige Steeltjes , afjlan- vu
dige Bloemen , Liniaale Blaadjes ; de Stop* ™y%%"$*
peltjes van onderen gekarteld* Afftandi-

Deeze vyf , in het gedagte verfchillende, ko-
men in verfcheide deelen van Europa , als On-
kruid, voor; in Bosfchen, Velden en op woe-
fte plaatfen. Die der Heggen verfchilt van de
eerfte door de Bloemen niet geel, maar blaauw,
de Blaadjes langer en de agterflen niet digt aan
de Steng te hebben* üie der Bosfchen valt ook
in Sweeden en heeft witachtige ; de Kasfubi-
fche, dus naar een Hertogdom in Pon) eren,
aan de Ooftzee, genaamd , uit denrooden paarfch»
achtige Bloemen. Deeze is Heelterig en heeft
Haauwtjes als der Linfen. De Veelbloemige %
in onze Nederlanden veel aan de kanten der
W egen en in de Velden voorkomende , heeft
meest paarfchachtig blaauw en ook wel witte of
boote Bloemen, op zeer lange Steelen. Dee*
ze wordt gemeeniyk Wilde Wikken of Vitfen
en fomtyds Krok. genoemd. Riviisus hadtze
Cracca geheten , waar van de bynaam. Zy valt
ook op Ysland. In Svvitzerland noemt men het

(6) Vicia Ped« multifl, Fl. diftantibus &c. Gouan Monsp* ,
3?i. Grr. Pkov. 498. Vicia Gnuhrychidis Flore. C, B» Pin.
S4.5. Prodr. 149.

N 5

Zit DSIJL« X, STUK,

20fc DüBBELBROEDERI GE KRUIDEN.

IV* Vogelhooy , en het is 'er veel in gebruik tot
Afdeel» Beeften - Voeder (*). De Haauwtjes zyn breed

Hoofd* eD *Pits> met ronde zwarte Zaadjes* Zo digt
stuk. als deeze de Bloemen , Aairs of Troswyze, aan
Tienman- malkander heeft 9 zo ver zyn dezelven afftan-
m&€' dig in de laatfte , die naar dezelve anders veel
gelykt 3 maar de Blaadjes uitermaate fraai, en
maar zeven- of agtpaarig , daar de Veelbloe-
mige 'er dikwils twaalf of veertien paaren
heeft, 't Getal der Bloemen , in die tot der-
tig, is hier zelden meer dan twaalf; doch de-
zeiven zyn veel grooter en fraaijer , blaauw van
Kleur of paarfchachtig : de Haauwtjes langer ,
breeder, bevattende tot twaalf Zaadjes (-f). In
Switzerland is deeze , niet minder dan in de
Zuidelyke deelen van Vrankryk, gemeen

yuil^hm (ÏÏ Vitfen met veelbloemige Steeltjes 9 lang-
foitana. werpige Blaadjes , effenrandige Stoppeltjes

aimfchc" en ru^Se Eirond- langwerpige Haauwen.

In de Levant groeit deeze , die zespaarïge
Blaadjes, zeer fmalle Stoppeltjes, en vyf of
zes donkerpaarfche Bloempjes op de Steelen

heeft ;

(*) Hall. Helv. hcboat, Tom. I. p*

(|) LezumiiW Utisfima , zegt LiNNiEüS van deeze , vol gons
GEKARD , doch Kali. ER zegt alleen.* Siliqua quam priori
proporücne hngior % glabra , plcna in medio laticr,

(4.) ibidem»

(7) Vicia "ïedunc. maltin*. Fol. oblongis &c. Vicïa Oriënt.
T\. Suaverabcnte , Siliqais brevisfimis* BOERH, Lu*db. II,
p. 44?

Dl adblfhia» 203

heeft ; de Haauwen knikkende , langwerpig Ey- IV.
rond, ruig , vyfzaadig. Axnium

(8) Vitfen met veelbloemige Steeltjes , gejleufde^v™
byr/a twaalf bladige Bladjteelen; de Blaad- virr.
jes Lancetvormig , glad.

Tweejaa*

Zeer veel gelyken deeze SibenTche naar de^g«-
gewoone Veelbloemige Wikken , volgens Gm e-
lin, die 'er de Afbeelding van geeft; dan de
Blaadjes zyn glad, de Stoppeltjes grooter en de
Haauwen opftygende. Zy groeit tot een onge-
xneene hoogte 3 overtreffende misfchien alle
Soorten van dit Geflagt. Immers ik vind dat de
Steng fomtyds drie Vademen lang wordt, ko-
mende daar van verfcheidene uit éénen Wor-
tel, en dus levert dit Gewas, in de Noordely-
ke deelen van Afie , een zeer geweofcht Voe-
der uit voor het Vee. Voeg hier by, dat de
Wortel twee Jaaren overblyft ; des men het
ook elders , met vrugt , kan zaaijen en voorttee-
len. In de Herfst van 9t eerfte Jaar, wanneer
de Scengen dikwi's twee Vadem lang zyn, kan
het reeds worden gefneeden.

(9) Vitfen met veelbL Steeltjes; de Blaadjes tx#

enienfis.
fóengaa!-

(8) Vkld Ped« multifl. Petioiis fulcatis &c. Gouan MonspXchc.
371. H. Ups. Z19. N. 6. Gmel. iv. j>, 10. T. 2. Vicia
perennis maxima. KALM. Aft. St«kb, 17+7. p. £4»

(9) Vicia Ped. multifl. Fol. ime?errimis &c. Vicïa Ped.
fuhquinquefioris &€♦ H. Cliff* $68. Ups. ziq. R., Lugdh.
3$j. Vicia Benghal. Irrfota et incana f Siliquis Pifi. Herm.
Lugik* 623. T. 625.

II. DEEL, X, STUXt

204 Dubbelbroederige Kruiden;

IV* Stoppeltjes efenrandig ; de Haauwen byna

APD£EL»

xvni
Hoofd

regtopjtaande.

Uit Bengalen is deeze 5 volgens Herman-
Tienman^ vs , af komftig , die men , wegens de hoog-
roode Kleur der Bloemen , tot fieraad der Tui-
nen nahoudt; maar Gerard merkt aan, dat
Tourne fort weleer dergelyke op de Hie-
rifche Eilanden , by Toulon , heeft ingezameld.
Het is een Jaarlykfch Zaay - Gewas , welks
Steelen veele Bloempjes, over ééne zyde, draa-
gen , en Haauwtjes als Erwte - Peulen > bruin , mee
eene witachtige Haairigheid en zwartachtige
Zaadjes , een weinig kleiner dan Peperkorrels.

jnïra ^I0^ ^^en met ongefiee^e Haauwtjes, die
overend fiaany meeft twee by elkander in
Tamme. ^ Qxels &f ^ia^jieeim . fa Blaadjes

Jiomp: de Stoppeltjes getekend.

De tamme Wikken, die men tot Beeften-
Voeder in verfcheide Landen zaait, verfchillen
van de zelfde Soort , in de Bouwlanden door
geheel Europa, als ook hier in de Nederlanden,
van zelf voortkomende , zo de Heer Haller
aanmerkt , eenigermaate ; als welke de Blaadjes

bree*

(ïo) Vicia Legutn» fesfilibus fu'ibinatis ere&is &<:♦ Vicia
Leg. ere&is, Petiolis polyphyilis &c. H. Ups. 218- Gouan
Momp. 3?I. R. Ipgdk* 365. GORT. Belg. 208. Fl, Suec*
601 , 654. OED. Dan. 522, Vicia fativa vufgaris alba, SemU
nc nigto et Sem iotundo nigro; item acutfore Folio. C. B.
Tin. 344 , 345. Vicia anguftifolia. Riv. Tetr, DlLL. Jpp.tf.
Cracc* primuni genus. JDCD. Tempt. 54-*

Diadelphia. 1205

breeder en de Steng Takkig heeft : doch zulks IV.

kan uit de kweeking ontdaan. Meer onderfcheid ^deel;

T» * , „ , Hoofd.

baart de grootte en Kleur van 't Zaad , dat xviti.

doorgaans zwart , doch ook fomtyds wit is. 't STUff*
Gewas onderfcheidt zig door Blaadjes , die meer dr®ecaK'
of min Wigvormig , dat is aan 't end breedéi
en aldaar in de uitranding met een puntje voor-
zien zyn. In de gezaaide komen deeze Blaadjes
fomtyds Hartvormig voor ; daar zy in de wil-
de dikwils zeer fmal en byna overal even breed
zyn. Ik heb zodanige veranderingen van dit
Onkruid uit Japan bekomen.

In 't wilde groei jende, is het een groot be*
derf voor 't Koorn, niet alleen de jonge Scheu-
ten verflikkende doorzyne ftrengelende natuur,
maar ook door zyne vermenging onder 't Graan
hetzelve gebrekkig maakende. Hier van heeft ,
buiten twyfel , de Latynfche naam Vicia^&ievi
men in 't Italiaanfch Veccia; in 't Franfch Ve«
che of Fesfe , in 't Engelfch Viche of Vetch
vertolkt heeft , zo wel als ons Vit/en, zynen
oirfprong» Het Duitfche Wieken , dat wy in
Wikken hebben overgenomen , zal misfehien
van de omwikkelende Ranken afgeleid zyn.
Men noemt het in Engeland ook Tare , en in
Brabant Krok, volgens Do oon^üs; ziende
dit zo wel op deeze als de andere wilde Wik-
ken, welke veele Bloemen Troswyze aan lange
Steelen draagen. Deeze hebben 'er doorgaans
maar twee, die van langte als de Blaadjes zyn

en

II, DEEL, X. STÜS»

205 DüBBELBROE DERICE KRUIDEN,

IV. en de Stoppeltjes haakig getand* Van onderea

AxvmT z^n dezelveo a,s mec eeo Brandmerkje gete-

Hoofd- kend, volgens den Ridder.

stuk» vVat nu het gebruik deezer Wikken aangaat :

^Tienman- mGn zaaj£ze jn verfcheide Landen, zo om de
Paarden , die vermoeid zyn , door een Voertje ,
onder Erwten en Haver te verkwikken , als tot
Aas voor de Duiven* Tot Beefien - Voeder is
het Kruid uitmuntende. Het Meel der Zaaden,
't zy met Rog gemengd, of ook op zig zelve,
dient by het Landvolk in Switzeriand, inSwee-
den en elders 9 tot Brood. In Engeland geeft
men het Afkookze! den Kinderen fomtyds in, om
de Mazelen en Pokjes uit te dryven. Ook is
het tegen den Steen aangepreezen (*).

XI. 00 Vitfen met ongefleelde , eenzaame >opge~
th^roidfsT reète gtedde Haauwen en zes Blaadjes, de
zeer onderjlen Jlomp Hartvormig.

kleine.

In de Noordelyke niet alleen , maar ook in
de Zuidelyke deelen van Europa 3 komt deeze
voor, naauwlyks een Handpalm hoog zynde,
met zeer kleine blaauwe Bloempjes, bloei jen-
de bykans het geheele Jaar,

(*) HALL. Eelv. tnchóat. Tom. L p. i%7*
(n) Vicia Legum. fesfil. folitariis ere&is glacis cVc»
GOUAN Mensp. 371. Oed. Ban. 53. Vicia Lathyroictes &c*
Herm* Par. T. 242* Vicia montana minima. Am, Acad. U
p, 167* Vicia minima. Riv. Tetr. 169*

D I A D E L P H I A> «207

(ia) Vitfen met ongejleeld omgeboogene Haai- A £^L,
nge Haauwen , die vyfzaadig zyn; de xvin/
Bloemvlaggen glad» Hoofd-»»

STUK.

(13) Vitfen met ongefieeld omgeboogene Haai*
rig* Haauwen , die vyfzaadig zyn , lutea.
Bloemvlaggen ruig.

Vitfen met byna ongejleelde hangende ^IZdt.
gladde vierzaadige Haauwen , de Blaad* xiv.
jes Liniaal uitgerand.

In de Zuidelyke deelen van Vmnkryk ko-
men deeze voor ; de eerfte ook in Italië en de
Levant. Zeer weinig verfchilt dezelve van de
tweede, die ook de Bloemen geel > doch ruig-
haairig heeft , en de derde is door haare zeer
fmalle Blaadjes , hoewel zy die fomtyds bree-
der heeft, opmerkelyk. De Kleur der Bloemen
is blaauwachtig paarfch en zy gelykt , zo door
de figuur der Bladen, als doordeGeftalte, naar
de gewoone Zaay - Wikken , of ook naar de
volgende, ongemeen*

(12) Vicia Legum. fesfilibus reftexss püofis &c Gouan
Monsp. 372. Vieia fylv. lutea SiU hirfud, C. B. Pin. 345.
MOiUS. S. 2. T. \U f. S.

OS) P*k*4 Legum. fesf. &c4 GOUAN Monsp* 372. Jag<J.
^w/ïr. T* 34.

(14) Vlcia Leg, fubfesfiL peridulïs glabris &c. Gouan
Jlionsp. 372* Vfcia peregrma aiigtiftisilrais foliw. Vw&*Almé

T. 2S3. f. 6»

H, D&si X, Stuk

ao8 DubbelbroedEr ige Kruiden.

IV. (15) Vitfen met gefleelde opftaande Haauwen 9
^xvmLi ment vier in getal, de Blaadjes Eyrond

Hoofd- effenrandig , naar 9t end der Steelen ver-

stuk* kleinende.

xv.

SeP^ Kleine wilde Wikken of Rinkel - Wikken
wade. noemt men in ons Land deeze, volgens den
Heer de Gorter. Zy groeit door geheel
Europa , zo wel als by ons , aan de Wegen
en in de Akkers , of ook in de Haagen , waar
van zy den bynaam heeft. Men vindtze ook
in de Bosfchen. Door het gemelde, als ook
door de kortheid en kleinte der Trosjes , wordt
zy van de andere wilde Wikken onderfcheiden.

xvi. (16) Vitfen met gejleelde eenzaams opgeregte
A'tóhyni- Haauwen ; de Blaadjes viervoudig ovaal

fche. Lancetvormig ; de Stoppeltjes getandè

Uit Klein Afie fchynt deeze af komftig te zyn ,
die men thans op Akkers aantreft in Italië en in
BeijeretK Zy heeft hoekige Stengen, Klauwie-
ren met tweepaarige Bladen en eenzaame Oxel-
bloemen, DeHaauwis famengedmkt , of opzy-

de

(15) Pleja Legum. pedicell. fubquaterms ere£Hs &c. Gort.
Belg* zog, Gouan Motfsp. 37Z. Vicia Leg, adfcendentibos
&c. FL Saec. 6oz , 6$ï. H. Cl$l 362. ft. Lugdb. 365* Vi-
cia Sepium Folio rotundiore acuto. C. B. Pin* 345. Vicia.
DoD. Pempt. 321. LOB. Ic> II. p. 75.

(16) Plcia Leguiiu Pedunc. folitariis erecHs&c. R. Lugdb*
363. N. 6. Ciymenum Bithynicum Siliqu£ iingulari Flore
rainoEc. Boerh» Lugdb. II. p. 43» Cracca Flor. albis &c.
BUXB. Cent. I1L p. 2J. T. 45» f« 2*

Geplat , langwerpig Eyrocd, ruig, bevattende IV,
oxïgevaar zes Zaaden. Axvm.U

n Hoofd-
{17} Vitfen met bym ongefteelde , byna drie-^uK.

voudige,opgeregte Haauwen> zes Eyrond- xvtt.
Qchtigi Bladen ei% getande Stoppeltjes. Tmmfiif

Narbon-
Een Gewas 3 dat leggende op de Velden infche.

Provence gemeen is , jaarlyks voortkomende uit

gevallen Zaad , maakt deeze Soort, die Wïldz

Boontjes heet by DonoNéus. De Steekjes

zyn eenbloemig op magere 3 driebloemig op vet-

ce Gronden : de Bloemen donkerpaarfcb ; de

Boontjes zwart en rond. Men vindt het fom-

.tyds met viervoudige fpitfe Blaadjes,

(18) yitfcn met een opftaand? Steng en onge- ******
klaauwierde Bladjleekn. tm^m»

De voorgaande Soort verbindt aan dit Geflagt
<de gewoone Tuinboonen of Boeren - Boonen , zo-
genaamd ; boe zeer ook in Geltalte van de Wik*
km verfchïllende. Derzei ver natuurlyke Groei-

pJaats

f17) P*Uia Legum, fubfesf. fub ternis ere&is &c* Goüam
Maxsp. 372. Vicia Petiolis inferior. rriphyilis &c. R4 Lugdb.

Vicia Narbonenfis, Riv. Tetr. Vicia fylv. Fr. rotund®
atro. C* B. Pin. 33 8. Boona fylv. f Phafélus. DOQ. Pempb
516. Sylv Graecorum Faba. LOB k. II. 58»

{\%\ Vida Caule ere&o ,9 Petiolis absöuc Cirrhis. -fcfa/.
ifcW- 353. Gort. Belg. 309. #. C7f$ 36P GQVÏV Monsp+
373. R. Lugib. 166- Faba. C. B. ^/«. 3J8. Boona f. Pha-
l«!us. Dod. Pempt. 51*. Faba major recenriorura. LOB.
14. 57* f^ba tniisor f. Equina. C. jB,0 3 31»

O

II. D-zciit X, Stuk.

210 DtJBBELBROEDERIGE KRUlDEff.

IV. plaats is , volgens de waarneeming van den Heer
Axviru' Lerche, by de Kaspifche Zee, aan deGren*
Hoofd* zen van Perfie, op Rusfifchen bodem, en in E-
stuk* gypte* Door geheel Europa worden zy in Tui*
rT^?man' nen en op Akkers jaarlyks geteeld. Men noerat-
ze, volgens den Latynfchen naam, Faba, in 't
Italiaanfch Fava , in 'c Franfch Feve , in 't
Engel fch Beans of Garden- Beans , in 't Hoog-
duitfch Bonen*

't Gewas is iedereen bekend. Naar de hoe*
danigheid van den Grond fchieten zy hooger
op, of blyven laager ; gelyk die, welke men
Veld- of Paardeboonen noemt , daar door in-
zonderheid en door de kleinte der Vrugten on*
derfcheiden. Dat de Vleugels der Bloemen in
't midden een Fluweelachtige zwarte Vlak heb-
ben, is kenbaar; zo wel als de aangenaame Reuk
der Bloemen, die echter, te Iterk zynde, het
Hoofd bezwaart ; waar van het Spreekwoord ,
in de Boonen te zyn , afkomftig is. önder de
frifch en groen gepelde Boonen , die witachtig
zyn , komen fomtyds roode voor ; doch die Kleur
isnietbeftendig : want zodanigen , gezaaid , bren-
gen dikwils wederom witte voor.

Men twyfelt , of wel deeze Boonen de Fa-
ba der Ouden, in 'tGriekfch Kuamos genaamd,
zyn; alzo die rondwaren: desfommigen mee-
nen, dat zy of de Veldboonen , die men ge-
jneenlyk Paarde- of Duiveboonen noemt , of de
voorgaande Wilde Boontjes, daar mede bedoeld
hebben. Hoe 't zy, de Boonen, inzonderheid

DlADELFHIA. 211

gedroogd, leveren een zwaar Voedzel uit, dat JV;
in zwakke Menfchen Winden baart en benaauwd- A xvifr^*
heden* Zeer jong en als nog ongeboren , zyn Hoofd-
zy gemakkei yk verteerbaar en gezond* De Veld«STUiU
boonen (trekken toe gewoone Spyze der Hok -irïJ?***
duiven en tot Voeder voor de Paarden. Het
Meel der Boonen , zo wel als het gedsltilleer-
de Water der Bloemen, heeft zyne nuttigheid
in de Geneeskunde* Wat het Zout belangt, dat
men uit den Afch der verbrande Stoppelen trekt,
dit komt nagenoeg met andere Loogzouten o-
vereen.

E r v u M. Lïnfen.

Door een vyfdeeligen Kelk, van langte als
de Bloem, onderfcheidt zig dit Geflagt, waar
in de gewoone Linfen begreepen zyn. Het be-
vat de zes volgende Soorten.

O) Linfen met byna tweehloemige Steeltjes en i.
Samengedrukt verhevênronde Zaaden. f™*m

Gewoond

Dit Gewas brengt de Linfen voort , die in
\ Franfch order den naam van Lentilles be-
kend zyn, in 't Engelfch Lentils genaamd. Hec
komt als een Onkruid op de Koornlanden voort
in de Zuidelyke deelen van Europa, doch wordt

ook:

fi) Ervum PeduncuHs fubb^floris &c. Ctcer Ped. bifloris
&c. ff. Ups. 224. Mat, Md 360, R. Luzdb. 389. //. Cltff*
370. Lens vulgaris. C. B. Pin. 3*$* Lens, P(jö, Pw/*4 ƒ a&
LOR. Ic il. 74*

O a

li. Deel. X. stuk.

AÏ2 DUBBELBfcOEDERIGft KrüIDENJ

IV. ook wel op Akkers gezaaid, 't Is een Kruidje
Axvm.L met Klaauwieren , dat op zig zelf zelden hoo-
Hoofd- ger dan een Voet opfchiet, doch met behulp of
STUK4 Iteunzel wel tot een Elle hoogte klimt. Ook
^enman* ^ ^ gr00ter en Reiner. De Blaadjes zyn

zespaarig en het gelykt voorts naar de Wikken,
maar heeft zeer kleine Haauwtjes, met twee of
drie Zaadjes, ryp wordende geel van Kleur en
van zodanige figuur , dat men de gefleepen Ver-
grootglaasjes , naar dezelven , Lenfen noemt.

De Linfen zyn van ouds bekend als een zeer
flegt Voedzel, dat echter naar den Grond, waar
op zy geteeld worden , veel verfchilt. In Pro-
vence worden zy , zonder hinder , door het Ge-
meene Volk gegeten. Galenüs heeftze on-
der de oorzaaken van het Schurft , eene Volk-
ziekte in Egypte zynde, geteld. Voor de Paar-
den zyn zy nadeeüg bevonden. Men gebruikt,
in Duitfchland , dikwils het Afkookzel om de
Kinderpokjes uit te dryven , en het is tegen
Keelziekten aangepreezen. Het Meel der Zaa-
den maakt door oplegging Gezwellen ryp; ge-
lyk het Boonen-MeeL Van Linfen, met Gerst
gemengd , wordt een goede Koorngeest gedes-
tilleerd (*).

ït. (a) Linfen met byna tweebloemige Steeltjes en
fra/pTr^ yier Kogelronde Zaadjes.

mum* Tn
Vierzaa-

^ HALL* Helv. iftcfoat. Tom. I. p. 183,

(1) Ervum Pedunc. fiibbifloris , Sem. globofis qtiaternïi.

Fl.

DlAJD£LPHI4l. ftlj

In de Koornlanden van ons Wereldsdeel IV*
komt deeze voor ; een Zaaygewas , met een ^vinf*
hoekig Stengetje ; de Blaadjes doorgaans tien: Hoofd-
de Bloemlteeltjes zeer dun, metéén, tweeen*TUK#
fomtyds vier Bloempjes, die Bloedkleurig of dr?'°**m
Violet zyn en de Haauwtjes fomtyds vyf-
zaadig.

(3) Linfcn met veelbloemige Steeltjes en Ko~ in.
gelronde dubbelde Zaaden. hirfuwm*

Van de Wilde Vitfen is deeze, die Klein*
Krok genoemd wordt, niet alleen door de Ge-
flagts • Kenmerken , maar ook door de kleine
ruige Haauwtjes verfchillende* Zy groeit alom
in de Koorn- en Bouwlanden , en komt ook,
zo wel als die , in onze Provinciën voor. Aan ;
de Bladfteelen is zy voorzien met veele fmalle
Blaadjes , en draagt doorgaans vier kleine blaauw-
achtig witte Bloempjes aan ieder Steeltje. De
Haauwtjes zyn wel gemeenlyk twee , doch ook
fomtyds drie -of zelfs vierzaadig*

C4)

Fl. Suec. 606 , 65 S* Oovah Monsp. 374. Vicïa Segetum,
Sïlfquïs (ïng. glabris. C. B. Pin* 345. MOKIS. S. 2. T. 4.
f. 16. Riv. Tetr. 167.

(3) Ervum Pedunc. muldfloris, Seminibus globofis binis.
Góuan Monsp. 374. Cicet Ped. multifloris Sera. globofis.
H, Clif. 370. GORT. Belg. 209, R. Lugdb. 389. vicia Segc*
turn cum Siliquis plurimis hiifutis* C. É. Pin. 34 $. Grae-
ci minor. Tab. Ic. 507. Cracc* alterum genus, DoD.Pmpt*
542. Aracas f. Cracca minima, Lob. ƒ#* II. j$%

° 3

II. Di&l« X* Sm.

SÏ4 DüBBELBROEDERICE KrüIDIN.

IVi f4.) Linfen met byna tweebloemige gebaarde
^xvuh* Bloem- > de Bladjieeltjes gefpitst met Jtom»

Hoofd- pe Blaadjes.

stuk,

iv- In 't vroege Voorjaar heefc men deeze zeer
Söhrimfe. kleine Soort van Vitfen groeijende gevonden by
Fiamchc. iiet Paleis Chambord f dat door den Koning van
Vrankryk aan den Marfchalk, Graaf van Saxen %
tot zyn Verblyf gefchonken werdt , leggende
in 't Landfchap Sologne of Neder - Orleanois ,
waar van de bynaam. Zy komt ook qmftreeks
Farys en in de Zuidelyke deelen van Vrankryk,
en elders , voor* Den hoekigen Lathyrus komt
zy, volgens den Ridder, naby.

v. ($) Linfen mt eenblaemige Steeltjes.

Eenbiöt*

Onder 't Rusfifch Gebied in Afie groeit dee-
ze, die eens zo groot is als de gemeene Linfen
en ftomper Blaadjes heeft ; de Haauwtjes met
twee of drie witte Zaaden.

vi. (ó) Linfen met de Vrugtbeginzels Golfswyu
^ven! geplooid, de Bladen oneffen gevind.

Dit

f4) Ervur» Ped. fuhbifioris ariftatïs &c Gouan Monip.
374. Vicia Fed. unï-biflorisve &c, Guett. Stamp. I. p. 235*
Vicia pracnx verna minima Solonïenhs. Moris. BUs 321.
Hift. II. p. 63. Vicia minima praecox Parifïenfium, Tourne.
Injié 3P7#

(5) Ervum Ped. unifloris. Vicia Pcdunc. unifloris, Folio-
lis integerri mis. HêtU Ups. 219. Lens moninthos. Herm.
Litgdb* 360. Kalm. A&* Stockb- 1747- p. 60.

(fi) Ervmt Gcrminibus undato • plicath êcc Ii.Ups>zn.

D I A D E t F H I A. £15

Dit Kruid in Vrankryk, Italië en de Levant, flW
ratuurlyk groeijende, wordt van de Italiaanen ^vurL*
Mocho genoemd , van de Spaanfchen Tervo , van Hoofd.
de Franfchen Ers, in 't Nederduitfch Erven, stuk,
volgens den Latynfchen naam Ervum of £rvi- dr^ecans
lia. Men vindc het ook overvloedig in fommi-
ge Landen s gelyk by Bern , in Switzerland p
daar het, zo wel als de Linfen en Vitfen, ge-
zaaid wordt.

'c Is een klimmend Gewas , veel naar de
laatstgemelden gelykende, doch zonder Klaau-
wieren of met zeer kleine puntjes aan 't end
der Bladfteelen > die dertien en meer Eyronde
Blaadjes hebben. Het groeit, met een Takkige
Steng , van een Voet tot een Elle hoog. De
Bloemfteeltjes hebben van twee tot vier han-
gende witte Bloempjes en de Haauwtjes drie of
vier Zaaden.

Sommigen willen dat het de Orobus der Ou*
den zou zyn, en hierom wordt het Meel der
Zaaden geteld onder de Winkelmiddelen. Ook
ftrekt het in fommige Landen tot Spyze, zo
voor Menfchen als voor het Vee; maar de on-
verteerbaarheid van het Zaad 3 of Winderigheid ,
maakt het voor beiden gevaarlyk. Het Meel
wordt fomtyds onder 't Brood gemengd , in ty-

den

Mat. Med. 36i*. Gouan Monzp. 374. Ervum Leg. penduüs.
H. CUjf> 370. Ervum. Cam« Epit. 215. Mochus f. Cicer
fativum. Död. Pempt* $24. Orobus receptus Herbarioruftï*
Lob. Ic. 11. 72.

O 4

II. Deel. X» Stuk.

%\6 DüBÖEtBUOEÖERIGE K R' Ü ï l>'B

IV". den van fchaarshdd der Graanen ; doch daar

Atvnu van heefc men de Menfchen aan *t kwynen zteif
Hoofd- raaken, zo wel als de Paarden , door 't gebruik
stuk. van % Zaad. De Huiven eeten het, dat zon-
w^^derling ïs, buiten hinder * en de Hoenders der-
ven 'er van , door opfpanning van de Krop*
naar men verhaalt. Ook worden van het Meel
Koeken gemaakt , die men in de Zon laat droo-
gen, en dan in Provence gebruikt om hceRund*
vee te meften*

Cicer. Cicers.

Èen vyfdeelige Kelk van langte als de Bloem ,
ftiet de vier bcvenfte Slippen op de Vlag ïeg^
gende , en een Ruitswys' , gezwollen , twee-
izaadig Haauwtje ; maakt de onderfc beidende
Kenmerken uit van dit GelTagt*
t# Het bevat , volgens den Ridder , maar ééne
®t*r Jrie-Sooxt (x) die Arietinum gebynaamd wordt *
Gewóone. om dat de Zaaden veel naar een Rams-Kop
zouden gelyken. Dioscorides noemde zq
reeds Krios , dat- het zelfde betekent, en men
heeftze, vervolgens, Arietina geheten» In 't
Franfch noemt menze Pois Chicheï of Chiches
de Belier > ook wel lÈefes; in 't Italiaanfch Ce-
ci, in 5t Engelfeh Ckers 9 in 't Hoögdukfch Si-

fem

(i) Cicer Foliolis ferratis. Êyjf» fite*. X t. 6eiï* $7$ pt 459.
Veg. Xül p. 554* H CUf. 370. H Ups, 224, Mat, Med*
SJ9. Cicer fativum. C. B. Pin. H7- Cicer Arietinum. D:*D«
Tempt. 525, Aiietiixum Dïöic LOB. 1c. II» p* 71.

Diadel* h ia; «7

fern of Kichernt anders ook wel Sifer- Erbfen, IV»
by ons gcmeenlyk Cicers of Sifers. Natuurlyk ^^nl^
groeijen zy , in de Zuidelyke deelen van Eu- Hoofd*
ropa, onder 't Koorn. STïJK*

\ Gewas heeft een opllaande 3 takkige Steng *ir/f *****
van een of twee Voeten hoog , met gevinde
Bladen , wier Steelen gefchoord zyn door groo-
te getande Stoppeltjes* De Vinblaadjes zyn ge-
ineenlyk agtpaarig, met een oneffen Blaadje aan
*t end ; Eyrond, met fpitfe Tandjes gezoomd.
In de Oxels komen eenbloemige Steeltjes , met
paarfche en fomtyds witte Bloempjes , in ruige
Kelken vervat. Het Zaad is ook van verfchillen-
de Kleur, rood, ros of zwart*

De Cicers worden , zo wel als de Erven , die
weleer Zaay- Cicers genoemd zyn geweest, op
verfcheide plaatfen in ons VVereldsdeel , in-
zonderheid in de Levant en Barbarie, aan de
Kust van Afrika 5 alwaar zy een zeer gemeen
Voedzel der Menfchen zyn, gezaaid. De Grie«
ken noemenze Erebinthos , de Spanjaarden 3 wan-
neer zy geroost zyn , Garvancos. Men eetze
niet alleen gekookt , maar ook raauw en groen;
doch 'er heeft eenige fcherpte en bitterheid in
plaats, die ze voorveelen onaangenaam maakt.
Men plagtze , gelyk bekend is 3 dikvvils te bran-
den , en dus tot vervalfching van de KofFy te
gebruiken ; waar van zy den Smaak, zo fom*
mi gen willen , het allerbest nahootzen* Het Af»
kookzel is verzagtende en bevordert de Ont*
lalling , zo door Afgang als Wateren. Des

O 5 heeft

II. DseIm Xé Stuk»

«8 Dubbelbroederige Kruide h«

IV* heeft men 'er een Steenbreekendc kragt aan toe*
^vinï" gefchreeven.

Hoofd- De Geflagten van Liparia , Cytifus , Geoffroya,
stuf. Robinia, Colutea , reeds onder de Heefters be«
J£*man' fchreeven zynde 9 komen wy tot dat vaa

GlycyrrhizA. Zoethout.

Een Kelk met twee Lippen , de bovenfte ia
drieën gedeeld en een Eyrond famengedrukü
Haauwtje, maakt de byzondere Kenmerken uit.
Hec wordt in de drie volgende Soorten onder-
fcheiden-

i. t (i) Zoethout met gedoomde Haauwtjes enge*
zalcbint Jloppelde Bladen ; het endelings Blaadje
£doornd. ongejleeld.

In Apulie , op den Berg Gargano , als ook in
Weeltynen van Tartarie, heeft men deeze ge;
vonden 3 die van haare ruige of gedoomde Zaad-
hoofdjes den bynaam heeft. In deeze zyn de
Haauwtjes, zo wel als de Bloempjes, tropswy-
ze aan 'c end der Stengetjes vergaard. Zy heeft
de Wortels ook lang en flierdg, geelachtig van
Kleur, zoet en ecnigszins wrang van Smaak ,
byna van de zelfde hoedanigheid 3 als die vaa

\

(t) Glysyrrhiz* Legum. echi naris , Fol. Stipulatis &c.
* Syfi. Hat* til. Gen. 882 p. 490. Veg. XVI. p. 157* R..
Lugéb. 356. H Ups. 230. GOUiN Monsp 176. Glycyrrhiza
Capita echnato C> B Pi». 35* Dukis &adix. Cam. Èfk*
423. Glyc. vera Dioscaiidis. Dod, Pempt. a 4,1.

DlADELFH IA. %ip

9t gemeene Zoethout, Van deeze, die aan Djji- IV-
os cor i des bekend was, is de Griekfchenaam Axyfn.L^
Clycyrrhiza , dat Zoete Wortel betekent, af-HooFD-
komftig. De Bladen zyn gevind, en hebben den *TÜ**
genieenen Bladfteel gezoomd, de Blaadjes Lan^r/^w*m
cetvorinig Eyrond , met Degenvormige Stop-
peltjes.

(2) Zoethout met gladde Haauwtjes ; geen ir. *
Stoppeltjes % het endelings Blaadje geJieeid.^JJbrrb^

Gladde/

Dus onderfcheidt zig duidelyk de Plant van
het Gemeene Zoethout , die van de gladheid der
Haauwjes den bynaam heeft. In 't wilde groeit
zy in de Zuidelyke deelen van Europa , wor-
dende by ons en elders, in menigte , om de Wor-
tels, voortgeteeld. De Vinblaadjes zyn Eyrond;
de Bloem- en Vrugt - Aairen langwerpig en niet
digt getropt.

De dunne lange voortkruipende Wortelen *
die naauwlyks uit te roeijen zyn , van buiten
bruin, van binnen geelachtig > maaken groen of
gedroogd een voornaam Borstmiddel uit* Men
aoemtze in 't Latyn Liquiritia , in 3t Engelfch
Liquorice> in \ Franfch Reglisfe. Zy ftrekken,
zo v el als het verdikte Sap of Af kookzel , Drop
van Zoethout genaamd , in veele vermengingen

ea

(z) Clycyrrhiza Leg. glabns , Stfpuüs nullis, Mat. Md,
$6z. H. Ctiff. 490 R. Lugdb* 355. Goua.N Mm$p, 377.
Glyc. Siliq. & Germanica. C. B. Pin* 352, Glyc. vulgarh,
Dod. Pempt, 34.1.

lh DSMU X* STUK*

2,20 DüBBELBROEDERIGE Krüidin.

IV. en bereidingen s tot verzagting der fcherpe Vog-
!Afdeel. ten^ in Nierenwee en Graveel: doch het
Hoofd- menigvuldig gebruik verflapt de Maag , beneemt
stuk. de Eetlust en maakt vergaaringen van Slym >
^man' die hinderlyk zyn, in de Ingewanden.

nï- (S) Zoethout met ruige Haauwtjes : het en-

fabhjt delinês BlaadJe gefit*1**

Ruige, Deeze , die zeer ruige Haatiwtjes heeft , is
in de Levant door den vermaarden Kruidken-
ner Tournefort waargenomen. In Arabie
zag Fors ka oh l een Zoethout -Gewas, met
gedoomde Stengen en Takken , dat aldaar door
de lienjaanen uit Indie was gebragt en in Tui-
nen gekweekt werdt.

Coroni'Lla. Kroonkruld.

De Kenmerken van dit Geflagt zyn reeds op-
gegeven toen ik de zeven eerfte Soorten > die
*it.D. Heefterig zyn , befchreef *. Het heeft de Vlag
v. stuk , j^ort \ de Kelk is tweelippig met de Bovenlip ia
twee y de Onderlip in drie Tandjes gedeeld : het
Haauwtje als uit Leedjes beftaande. De vier
volgende Soorten zyn nog daar in begrecpen.

vin. 00 Kroonkruid met de Haauwtjes Zwaard-
CeroniiU yormig en veek Finblaadjes.

Seeundaca. ript
Byliaadig. tJC1,

(Z) Gtycjtrh'iza Leg. hirfutis &c. R. Lugib. 38 6. Glyc,
Oriënt. SiUquis hifurisfimis. TouRNP. Infi. Cor. q.6. |
{%)Coronilla Hcibacca f Leg. Falcato - Giadiatis &c. H.

DiadblphiaJ lil

Het Zaad van deeze gelykt veel naar het Y- IV;
zer van een Byl, en daar van heeft het Kruid J^nif*
den naam , wordende in 't Engelfch deswegen Hoofd-
Axfeed öf A^ri geheten» Men zou het, in*TUK'
't Neerduitfch , Bylkruid kunnen noemen. Dedrial'**"
Steng, die een Elle hoog opfchiet, is hol: de
Bladfteelen hebben wederzyds van negen tot elf
Vinblaadjes , die ftomp Eyrond zyn , en de Bloern-
lleelen , die de Bloemen in Kroontjes draagen,
zyn langer dan de Bladen* Het groeit in Span-
je onder 't Koorn.

(o) Kroonkruid met opflaande Spilronde dikke „ lx- ,

. t<i -r-r • t i ri CoronilU

menigvuldige Haauwtjes, en veele gladde varia.
Vinblaadjes.

Naar de Kleur der Bloemen , die in de voor-
gaande Soort geel is > hier fraay bont, heeft
deeze den bynaam. By Clusius wordt zy een
ander flag van Bylkruid geheten. De Heer H al-
ler verzekert s dat zy het zo berugte Sainfoin
der Franfchen is , 't welk als een zeer goed

Voed-

363. B». Lugdh. 38^ GOUAN Monsp. 378. Securidaca
lutea major. C# B. Pin, 398. Hedyfarum primum. Dod.
Pempt. 546. Hed. C Securidaca major. Lob. Ie. IU 7*. Sc-
curidaca. Tourna. Inft. T. 224,

(9) Coroniila Herbacea Legum* ere&is teretibus torofïs ,
twmerofis &c. £1. Citff. Ups. R. Lugdb. 386. GoyAN M<m$pm

< Securid. Duroetorum major Flore vario. C. 8* Pin.

49. Securidaca altera. Clüs. Pann* 748. Hedyfarum pur-
puteum. Tab. p 516. Coroniila Caule brachiato &c. HALk*
He'v. inchoat. 1. i$8. GAEIO. Prov. IC %%•

IU Deel. x. Stuk,

DüBlELBROEDERIGE KRülDEi;

IV. Voedzcl voor het Vee is aangepreezeü , doch

A5v"!Umoeie,yk yoöït te teelen> om dat men 'er niet
Hoofd- gemakkelyk Zaad van wint. Sommigen hebben
stuk. föt verward met het Kruid , dat Esparfette ge-
^r^'noemd worde 't welk ik vervolgens zal be-
fchryven.

Het groeit overvloedig in de Koornlanden van
Ooftenryk en Bohème, Vrankryk , Switzerland
en de Zuidelyke deelen van Europa. Het heeft
uitgebreide Stengen, die Takkig gearmd zyn,
van een Elle en langer ; de Bladfteelen bezet met
Eyronde Blaadjes van tien of meer paarenen reg-
teBloemfteelen ,die met omtrent twintig Bloem-
pjes zyn gekroond. De Kelk is kort, de Vlag
paarfch , de Kiel bleek met een zwart Snuitje ;
de Vleugels zyn Vleefchkleurig , de Haauwtjes
lang met Leedjes, ieder een Rolrond Zaadje be-
vattende.

(10) Kroonkruid met vyf opjlaande, Spilron»
x. de , gewrichte Haauwtjes en elf Vin-

Kandiafchu

Deeze , op Kandia door Toürnefort ge-
vonden , veffchilt van de voorgaande meest door

het

(*) Zie 't Werk ovet de Nieuw? Wjze van Landbcuweni
IV. Stuk, Madz. na, alwaar, het gene men Gezond Hooï
noemt , zekerïyk Sjifafoin zal zyn*

(10) Coronilla Heibacea Legumïnibus quinis erfi&is 6cc.
R. Lugdb, 387« Jac(^ Hort. T. z$* Coronilla Cietica &c.
TOVRNF. Gr. 44» 1

D I A D E L * H I A. 223

het minder getal van Bloemen , die paarfchach- IV.
tig zyn, in de Kroontjes. Axvu?

(11) Kroonkruid met een klimmende Jlappe^v**?
Steng. xr.

Córonilla

In Zuid -Amerika groeit deeze , die d(x>r^^rft
Plümier in Afbeelding is gebragt.

Behalve het Bon tbloemige Kroonkruid en drie
anderen van de Heefterige Koronilla's, voor heen
befchreeven , komt aan de Kaap een Myrtebla-
dig voor, dat Kruidig is en -zeven Vinblaadjes
heeft y met eenzaame Haauwen ; als ook een
Thymbladig, dat een Heeftertje uitmaakt, mee
Holronde Lancetvormige Blaadjes en zesbloe*
mige Hoofdjes 0%

Ornithopus. Vogelpoot.

Dit Geflagt onderfcheidt zig door gewrich-
te , Spilronde > geboogen Haauwtjes , die met
elkander aan hetSteeltje de figuur nabootzen van
een Vogelpoot. Het bevat de vier volgende
Soorten.

(O Vogelpoot met gevinde Bladen en kromme 1.
Haauwen.

DitO/edUeiiu

(ii) Córonilla Caule femdente flaccicta. K» LugS. 387.
Córonilla fcandens penraphylla» Plum* Spee, 1$. Ic. 107.
C 3.

(*) RüRM. Fl. Cap% Prodr. p. 2ï.
(1) Ornithopus Fol. pinnatis , Legutnin. incurvatis. Syft*
Hat. Xit. Gen* 884. p* 45)1. Vtg* XIII. p. 558» Goiutf

1% DBSLt X. STOS%

£2| DüBBELB&OEDERieE Klltrf D E Ef©

IV. Die Kruidje , dat in Akkers en Bouwlanden ,
AxvmL zo by ODS als *n Duitfchland , Vrankryk en
Hoofd Spanje, ja ook in Engeland en elders, op Zan-
stuk* dige jj-Qoge plaatfen voorkomt , valt in 't alge-
Ih*!***' meen zeer klein , doch het een wat gtooter dan
het andere , en heeft forntyds knoopige of ge-
knobbelde Worteltjes j 'c welk drie Verfcheï»
denheden uitmaakt van de zogenaamde Vogel-
pootjes. De Scengetjes leggen op den Grond,
Het heeft de Bladfteelen bezet met menigvul-
dige zeer kleine rondachtige gladde gedeelde
Blaadjes , en de Bloempjes, drie of vier in getal,
zyn geel , met een rood Vlaggetje* Aan de
Kaap heeft men 't ook waargenomen. Het ver-
gaat jaarlyks gelyk de andere Soorten.

1 l (2) Vogelpoot met gevinde Bladen en Blikjes %
0compZ^ de Haauwtjes omgekromd , famengedrukt ,
y*5- rimpelig.

Samcngc» *

Op Sicilië, in Italië, en zelfs in de Zuidely*
lee deelen van Vrankryk , groeit deeze Soort *
die de Houwtjes als gekneepen en agterwaards
of ruggelings omgekromd heeft , gelyk uit de

Af-

Mtnsp. 379. H. Ciif. 354. R. Lugdb. 38}. GORT. Belg.
aio. Ornithopodium majus et minus. C» B» Pin, $$0,
Ornith Radice tuberculis nodofa. Ièid. Dop. Pempt. 544,.
lOB. Ic. M. 8r. TOURNF. Inft, 400. T. 224.

(1} Ornithopus FoL pirnu Leg. recurv. compr. rugofie&c.
ïl. Cliff R. Lugdb. GoüAN Monsp, 379. Ornithopodio afH"
nis hirfuta Scorpioides* C. B. Pin, 350* Scoipioides Legumi»
nofa. Lob. J>, 11, 95*

drukt.

D 1 A D £ L P H 1 A. 295

Afbeelding by Los el blykt. Het Kruid is IV;
Wollig en heeft de Blaadjes ongedeeld , de '"Jvfiif*
■Bloeimfteekjes kort, doorgaans met twee geele Hoofd-
Bloempjes* ;tük»

Cs) Vogelpoot met drievoudige by na ongeJleeU 0JJl'opu$
de Blaadjes, het endelint* fe grootst. Scorpmda.

Dricbiadig.

■Deeze, in de Zuidelyke deelen van Europa
.onder 't Koorn menigvuldig voorkomende , isby
fbmmige Ouden Scorpioides , by anderen Tele-
phmn genoemd getveest. De eene benaaming
heeft van de Zaadhuisjes 5 die als een Scorpioen-
Staart orngekromd zyn > de andere van de Bla-
den, naar die van 't Porfelein gelykende, haa-
ren oirfprong. De Steng is opgeregt, met bree-
de Stoppeltjes en naakte Bloem fteeltjes, veel-
tyds viqrbloemig. Ook heeft Jbet veele enkeldc
Blaadjes,

(4) Vogelpoot met viervoudige Blaadjes en, Jvv
eenzaame Bloemen. Quadri»

pb dia.

Op Jamaika is deeze door Sloane waarge- ^
nomen , en Fierblad gctyteld , met geele Bloe-
men.

(i) Ornhbopus Fol ternatïs .fubfesfili'bus &c. H. Cliff*. Ups.
|U Lugttb. GO'JAN MoKsp. 579. Scorpioides Portulais folio.
C. B* Pin, 287. RlV. Tetr, 210. Scorpioides Matthioli,
Dod. Pempt. 71. Scorpioides .& Telephium Anguillara aa Tel. ■
Cratevar* LoB. Ie 391.

(4) Ornitbopus Fol. quaternatis., Flor. folitariis. Am, Ac ai.
V. p. aoi. Quadufoliurn cïcëtum FI. luteo. 5LOAN. Jam»
74. Hifi* I. p. 186. T. 115. f. 3.

p

II. CEM.. X.STUa.

225 DüBBELBROEDERIGE KrüIDEN,

IV. men. In Geftake vcrfchilt zy grootelyks van
Ax vaf.1" de nndercn * hebben ook een regte ronde Haauw.
Hoofd- Men heeftze echter niet pader toe eenig ander
st(jk# Geflagt kunnen t'huis brengen.

Tienman»

nige. H i ? p o c r e p i s, Hoefyzer.

Een plat Hdauwtje , dat aan de eenezydever-
fcheide diepe uitfandiffgen heeft, en dus als uit
verfcheide Hoefyzertjes van Paarden fchynt te
beftaan 5 maakc het Kenmerk en de benaaming
van dit Geflagt, waar in deeze drie Soorten zyn
begreepen.

h (i) Hoefyzer met ongejieelde , eenzaame regte
Phuniflii' Haauwtjes.

juofa.

£enhaau- (2) Hoefyzer met gefleelde getrapte ronde
WIg'u# Haauwtjes , die aan den eenen rand ge-

Muitifui- hvabd zyn ,

V CC i ll

wig. (s) Hoefyzer met gefleelde getropte Boogswy*
111. ze

Comofa*

Gekroond. ^ mppocrepU Legum. fesfilibus foiif. reftis. Syft. Nat.

Xïl. Gen. 885. p. 45>*. Veg. XIII. p. 5;8. H. Clif. Ups.
R. Lugdb, 384* GouAN Mon*p. 33o. Gron. Oriënt, 22.9+
Ferrum Equinam Siliqua fingalari. C. B. Pin* 349. Ferrum
Equinum, DOD. Pcmpt» 546. L03. Ic. II. 94.

(2) Hippccrepis Leg. pedtmculatis confenis circularibias
&c. H. Cliff. Ups. &c. Ferrum Eq. Siliqua multiplici. C. B,
Pin. 345. Ferr. Eq. alt. polyceration. C jl. Ecphr. I. T»

(3) Hippocrepis Leg* Ped. confert. arcuatis , &c. R} Lugdb.
384. &c. Ferrura Eq. Germ. Siliquis in fummitate. C. B.
Pin. 34<J# Ferrum Eq, comofum F» Capitatum. COL. 2se/>£r.
ï. p, 302. T. 301»

DïADEL$KI-A» *L*y

"ze Haauwtjes , aan den buitenflen rand IVV
uitgegulpt, Afxd**«

Zy verfchillen weezentlyk , doch groeijen ^kT*
onder malkander op droogc Krytachtige Gron- z><**«*
den 5 in de Zuidelyke deeien van Europa ,wor-^n^
dende in 't Italiaanfch Sferro Cavallo , in \ Franfch
Fer a Cheval geheten. Die betreft voornaame-
Jyk de eertfe , die ook in de Levant is waar-
genomen ; terwyl de middelde ook in Oostin-
die en de laatfle zelfs in Duiifehland en Grooc
Brittannie groeit. Beeze is een overblyvend
Kruid, daar de anderen jaarlyks vergaan. Allen
komen zy in Geftalte overeen , gelykende naar
de Wikken , met gevinde Blaadjes en naauw-
lyks meer dan een Voet hoogte. Columna
heeft deeze drie Soorten onderfcheidelyk afge-
beeld*

Scorpiurüs. Scorpioenfcaart.

Hier is de Haauw byna als de Staart van een
Scorpioen omgedraaid , Spilrond, met Banden
getekend. Vier Soorten worden aldus bepaald.

(i) Scorpioen -Staart met eenbloemige Steel» r;
tjes; de Haauw tj es overal met Jiompe Schub - %Z^uiL

ben bekleed hebbende. ***

a Wormach-

(i) Scor plurus Fedunc. unïfloris &c. Syfl» Nat. XIF. Gen.
88 0. p. 492. Peg. XIïI. p4 558» Scorpioides Silfqaa crasfa
Boëüi. Toürnf. Inft. 402. j T. 226. Sccrpi©ides Bupleurï
folio &é, Moais. Hij, 11. g. 2. T. f. 3.

P 2

IJ. Biel X. Stuk.

228 DUBBELBROEDER I GE KRUIDE^

IV* (2 ) Scorpioen - Staart met tweebl. Steeltjes ; de
A xvui" Haauwtjes uitwaards Jlomp gedoomd.

T-lnOFD»

stuk. (3) Scorpioen -Staan met byna driebl. Steel-

n. tjes ; de Haauwjes uitwaards met afge-

Scorpiurus zonderde fpitfe Doornen.

Gedoomd, . .

111. (4) Scorpioen -Staart met byna vierbl. Steel-
Gcfl*ufd tjes ; de Haauwtjes uitwaards met getrop-

iv. ' te fptife Doornen.

Subvillofa.

Kusg ch- Alle deeze, in de Zuidelyke deelen van Eu-
ropa voorkomende ; verfchillen weinig meer
dan hier gemeld is, hebbende allen Lancetvor-
mige Wortelbladen , gelyk die van het Haa-
zen - Oor , ongcbladerde Bloemfteelen van een
half Voet hoog en de Zaadhuisjes digter of
ruimer gedraaid , fomtyds na^r Rupfen gely-
kende ; weshalve de Franfchen het Kruid la
Chenille noemen , de Duitfchers Raupen-Kraut.
Mhfchien zyn zy allen uit eene zelfde Plant ge-
fprooten.

jEschynomene. Schaamkruid.

Van dit Geflagt, welks Kenmerken een twee-
lip*

(%) Scorpiurus Ped. bifloris &c. MoriS. uts. f. 4.

(3) Scorpiurus Fed. fïibtrifloris &c. H. CLif. 364. Ups*
233. R- Lugdb. SS 3. GOUAN Monsp. 38 1. Scorpioides Bu-
pleuri folio» C. B. Pin. 287. Scorpioides prius. Dod. Pempu
71. LOB» 457-

(4) Scorpiurus Ped. iïibquadrifloris &c. GoüAN Monip*
381. MORis. uts. f. 2.

DlADELPHIA» S^)

lippige Kelk zyn, en een Haanw, die uit ge*- IV*
knotte eenzaadige Leedjes beftaat ; de twee ^nuf*
eerfte Soorten onder de Boomen befchreeven Hoofd*
hebbende* plaats ik hier de volgende. 8TüK*

(3) Schaamkruid met een ruuwe Steng, de™\\ST' bIt
Leedjes der Haauwen in 't midden ruuw* m.

(4) Schaamkruid met een ftekelige Steng , de™easPm
Leedjes der Haauwen half Hartvormig; bluüw.
gefpitjle Blaadjes en kanthaairige Blikjes . ArJ^ana

C5) Schaamkruid met een gladde Steng , Jlom -kz^ïch.

pe Blaadjes , de Haauwen aan d'eene zyde v,

dik, ronden flomp. ooftia-

difch.

Van deeze drie is het middelde op Jamaika
waargenomen , de beide anderen in Ooftindie.
Het laatfte wordt Gajate* Struik genoemd, als
een Boompje of Heeftertje zynde , met lange
Rysachtige Takken 9 de Bladfteelen met me-
nigvuldige Vinblaadjes als der Tamarinden ; de

Bloe-

f3) jEfcbyr.owsne Caule Herbaceo fcabro &c, H. Clif,
35 j. Ups. 233. Ft. ZtyL 298. R. Lügdb. 384. Mimcfa
non Spinofa major Zeyianica. Bbeynt Cent. 51. T. $2. Raj.
llift. 9%i.

(4) uEfchynomenc Caule Herbaceo hispido &c. Hedy fo-
rum Cau!e hiifuto Miraofk foliis slatis. Slqam. 74*
HUI. I. p. 186. T. 1 is. f. 3. JÜSft /W. 1763. p. $2f.
T. 12.

(5) ^fcbynomene Caule Herb. laevi Sec. R.

Gajatus. Rumph. -4^. IV* p. 64. T. 24, Neii • Tali. thrt.
MaL IX. p. si. T. is. Burm. p. 170.

p 3

H, D«IL, X. 5 TUK,

*3<> DüBBELBROED ËRI GE KRUIDE^

IV* Bloemen naar Eoonen Bloesfem gelykende , drie
'Afdeel, of vier by elkander; de Haauwtjes lang, fmal

HoofbV en bleek3 een half Voet lar»g, een Stroohalm
stuk. breed, aan de zyden met zwarte Streepjes en
Tknman- Stippen getekend , Zaadjes als van Fenegriek
nige* bevattende*

vt. (6) Schaamkruid met em gladde Steng , RoU
wfsZT ronde Seh^e Haauwen en fiompe Blaadjes*

ban.

Egyptifch, Tot Haagen wordt deeze Soort, onder den
naam van Sesban , in Egypte veel gebruikt, en
ftaat fïerlyk , zo Fors k a oh l getuigt y die-
nende vervolgens tot Brandftof, In een Jaar
tyds bereikt de Steng vier Ellen hoogte en de
dikte van een Arm, zynde de Takken, na drie
Jaaren verloops , tot Talhout bekwaam* Het
draagt geele Bloemen en Haauwen van meer
dan een Voet langte. Op Ceylon is dit Gewas
ook waargenomen*

vu. (7 ) Schaamkruid met. em gladde Steng r de
zeer^' Haauwen aan de eene zyde Zaagt andig%

kW* in 9t -midden ruuw-; en gefpitfie Blaadjes*

Deeze heeft ookbaarc Groeiplaats in Oostin*

* die,

r t^fch^Köraeve Caule Herb» laevi &c. Emems Siliquis
duabus longislitiiSs* Burw» iZtyl. 9%. T* 41, Galega iEgyp-
tiaca Siliq> Artïcalatis. C B. Pin. 352. Sesban* ALP. odZgypt*
tl. T\ 82. BüRiyi. 2*V. ffd. p. 170.

(7) J&fcbynomme Caule Heib* Ijevi &c. Hedyfarum an-
nuum minus Zeyl. Mimofac foiiis. FL Zeyl. 55 ït Not?«
Todda- Vaddi. Hert. Md? IX, T. *o. BüBM. FL InL p, 170*

D I A D E L P H I A. 231

die. 't Is een Plantje van een half Voet hoog, IV.

onder Takkig ; de Bladen gevind hebbende met A™^Li

Lancetvormige fmaüe Blaadjes. Hoofd?

stuk.

Hedysarum* Haanekop.

dria*

De naam, Eedyfarum, fchynt het allernaafte
van een zoeten Reuk afgeleid te kunnen wor-
den, welken fommige Soorten van dit Geflagt
hebben zouden* De Zaadhuisjes zweemen in
veelei) meer of min naar Haanekammen , niet
minder dan zulks in \ Kruid van dien naam ,
hier voor befchreevcn, ten opzigt van de Blik-

ies plaats heeft*, en dewylzy veelal in Hoofd- * zie -f

r< ïX« Stuk

jes zyn vergaard, hebben 'er de Duitfchers den bL'450. 1

naam van Haanekop , dien ik hier van hun over-
neem 3 aan gegeven. Deeze Zaadhuisjes maaken
Haauwties uit, van één of verfcheide éénzaadi-
ge Leedjes. Ook is de Kiel overdwars ftomp ;
gelyk ik gemeld heb in de befchryving derHec-
ftenge Soorten f. Voorts zyn dezelven in Krui-^ï^- ST'
den met enkelde , twee -of drievoudige % en met
veelvoudige of gevinde Bladen, agtervolgelyk
onderfcheiden* Thans komen hier de volgende
in aanmerking.

(2) Haanekop met enkelde Lancetvormige jpit- ^

Je Bupleuri-

(2) Hedvfarttm Fol. fimpl. Lanceol. acutis. Ornithop. Ma- ^^gf"
derasp. Bupleuri folio. PET. Gaz. I8> T. n. f. 12, Scor-
pioides Maderasp. Gram* Leucanthemi foÜis. PLUK. Arnalth*
28p* T. 443. f* 4» BURM. Ft. Ind. p, 563%

IX» Deel. X, Stuk*

DufcBELÏÏROEDÈRIGÊ KrÜIÜER,

IV. fe Bladen , de Steng ongedcörnd > en rappi<*

Axvnuk £e Stoppeltjes

Hoofd- ^\ Haanekop met enkelde Wizvormize Bladen.
stuk»

hi. (4) Haanekop met ei kelde ronde Bladen, de

^ulmli™ Haauwtjes Kettingvormig % uit ronde'
Leedjes bejlaande*

Wigbladig»

iv. Haanekop met enkelde Hartvormig ronde

MoniHfe* Jiompe , van boven gladde Bladen , die van,

Gekraald. anderen Wollig zyn.

v.

St^racifo» (6) Haanekop met enkelde Nierachtige Bladen
1 londbia* en ronde Stengen.

difi«

vi. Dus onderfcheidt men deeze vyf Öoftindi-
Nicr^hdg-fche Soorten , welke in cle figuur der Bladen
vry veel overeenkomst hebben , uitgenomen de
eerfte, in welke zy naar het Haazen- Oor ge-
lyken. Die, welke de Bladen als van de Sty-
rax heefc , is Heefterig en Wollig ; de anderen
zyn alcemaal laage Kruidjes en meest gladbla-
dig of ongehaaird.

vu. (7) Haanekop met enkelde Nierachtige uit*
gerande Bladen en eene driekantige Steng9

Hier

(3) Hedyfarum Föl. iïmpÜ Cuneiformibus. FL ZeyL 1%%.
Onobr. Mad. Nuniinnlarije folio s Orniihopodii Siüquis.
Pet- G«z. 41. T. 26. f. 4.

(4) Hedyfarum Fol. timp!, orbiculntis. Leg. Moniliformi»
bus. Mant, lot. BUKM» Fl, Ind. p. 168. T. 52

(5) Hedyfarum Fol. llmpl. Coidato - orbiculatis &c.
(óy Hedyfarum Fel. ümpL Reniformibus Caule tered.
XT8RM. FL ind. p. 164. T. 52.» f. 1,

(7) Hedyfarum Fol, fioSpï. Renifoim. emarginatis, Caule

tii-

DlADEÏ-PHIA. 233

Hier wil de Ridder, wegens de Haauwtjes, IV.
dat Indifch Kruidje betrokken hebben, 'e welkA^f^
de Heer N. L. 13 urm A nnüs eenbladige Gly- Hoofd*
nwegetyteld hadt. Hetzelve, aan de Kuft vangTUK*
Koromandel verzameld , werdt aldaar Rotten-
Oor genoemd van de Ingezetenen , wegens de
gedaante der Bladen , door welke het veel ge-
lykc naar de voorgaande Soort, wier Haauwtjes
uit veele Leedjes famengewncht zyn. Die
heeft, volgens LcN^us,de Haauwtjes twee-
ledig , volgens Bür mankus eenzaadig ; de
Bladen gevlakt en Rankig windende Stenge-
tjes (*).

(9) Haanekop met enkelde Eyronde Jlompe ix.

GeWakt.

(10) Haanekop met enkelde Eyronde gekar- x.
telde Bladen ; de Haauwtjes bedekt door ghj^c
welfde rappige Blikjes. schuilhok*

(ix) Haanekop met enkelde Lancetvormig xi.

Scheedig»

ttiquetro. Mant. 270. Glycine monopbyllos. Bürm. FU
I*d, 161. T. so. f* 2, Lens Maderasp. Numm. folio. Pet.
Gaz. T. 32. f. ir;
(*) De agtfte Soort is onder de Heefters befchreeven*

(9) Hedyfarum Fol. fimpl. ovatis obtufis. H. Cliff. 449,
Ups* 23S* Ü Zeyl, 290. R. Lugdb. 3 8 5. Hed humüe Capp.
folio maculato. Dill. Eltb. 170. T. 141. f. 161.

(10) Hedyfarum Fol* ilnipl, ovatis ferrulstis&c. Mant. 270»
Xens Maderasp, EUïines folio. Petiv* Gaz. T, 30* f. 11.

(u) Hedyf&rxm Fol. fimpl. Cordato - Lanceolatis &c. FU
Zeyl. 287. Genifta articulati repens* &c. Süem. ZtyL 104*
T.49'f. I. p 5

IX. Peel* Stuk,

234 Dübbelbroederioe Kruiden.

Afdeel*
xviii.

1V« ^ Hartvormige Bladen , eenvoudig gefleeld en

Scheedachtige Stoppeltjes.

ituk. C12) Haanekop met enkelde langwerpige Bla*
xïu den* gewiekte Bladjleelen en driekantige

Takken.

trum

Driekan- De reden der Bynaamen , van de drie laat-
ften 3 blykt uit de hepaalingen der Soorten ge*
voegzaam. Ook onderfcheiden zig dezelven
door de Bladen , die in de eerfte gevlakt zyn en
als der Kapperen ; terwyl de tweede dezelven
byna als van Muur of liever als van Blaauw-
besfen heeft ; de derde eenigszins naar die van
Porfelein, de vierde naar Oranje- Bladen gely-
kende* Deeze laatfte fchynt onder de Berg-
Boontjes door Rümphius geteld te zyn. Al*
len groeijen zy > zo wel als het Pynappelige ,
dat ik onder den naam van Ceylonfch reeds be-
*n.i>. v.fchreeven heb*, in Ooftindie.

St.bl. J*7»

D'Xulum fiWJ! Haanekop met tweevoudige gefleelde

Tweebla- Bladen en dubbelde Eyronde gefpitfte on-

dfe.LXv. gcfteelde Blikjes.

Fig. 2.

f12) Hedyfarum Fol. fimpl. oMongïs &c. Onobr. ZeyU
monoph, Bubm. Zeyl. 176. T. si. Bübm. Fl. Ir.d. T. 52,
f. z. Fhafeoius raontanus feptïmus. Rumph, Amb. VI. p.
146. . . - k . ." .W

(14) Hedyfarum Fol. binatis petiotetis &c. Fl. ZefL 29I.
Hed. minus diphyilum &c. Si-OAN. Jam. 73. hifi. I. p.
185. B>AT- 452» Onobrychis Madeiasp. diphyllos

PLUK. Alm. 2;o. 6t & T* 102. f, j, Nelani-Ma-

Dl ADEL PUI A« £35

De tweebladigheid onderfcheidtdeeze Soort, IV.
een hurkend of leggend Plantje, dat in deA™**L;
beide Indien , doch met eenige verandering , Hoofd-
voorkomt , gelyk Plukenet 'erook twee"TÜK#
aanmerkelyke verfchillende van Malabar heeft ydrfa'***
ten opzigt van de Blaadjes , die in de eene Ey-
rondachtig fpits, byna gelyk in de Ceylonfche
van den Heer J. sBürmannüs3 doch onge-
fteeld ; in de andere , welke hy de kleinfce
noemt, geheel Lancetvormig en zeer fmal zyn*
Met deeze laatfte komen de Blaadjes overeen
van dat Ksapfe ? waar van ik hier de Afbeel-
ding in Fig. 2 , op Plaat LXV, om die re*
den 3 mededeel.

Hetzelve heeft ronde Stengetjes en Takjes,
waar aan , uit de hoeken , lange Bladfteeltjes
voortkomen , met twee zeer fmal le endelings
fpitfe Blaadjes* Zy zyn gefchoord door twee
puntige Stoppeltjes. Naar 5t end toe zyn de
Takjes bekleed met dubbelde ovaale Blikjes,
die een zonderling byhangzeltje hebben, waar
van ik nergens melding gemaakt vind. Tus-
fchen deeze Blikjes zyn de Bloempjes vervat,
en zy geeven vervolgens de Zaadhuisjes uit ,
die , uk verfcheide roodachtige ruige of liekeli-
ge Leedjes ftmengevoegd, de zogenaamde Haauw-
tjes uitmaakem Ia het Ceylonfche van gedag-

ten

ri. Hort* M&U IX, p. 161. T. 8*. fl. Hed. bifoliuin Fol. o»
vatis BüHM, ZeyL lij. T. 50» f. I. BüBM» FLInA.l6U

II, Deel* X. $rvm*

£36 DUBBELBROEDERIGR KRUIDEN,

IV. ten Hoogleeraar , fchynen de Leedjes van el*
AxvEniT Gander afgezonderd voor te komen.
Hoofd- De jonge Heer maakt van één enkeld Kaapfch
*™K' Hedyfarum ge wag, dat zyn Ed* Capenfe tytelt,
mee drievoudige Wigvormige ukgerande Bla-
den en eenzaadige gladde Haauwcjes (*).

Tienman

xxtx* (2$) Haanekop met drievoudige Lancetvor-
jltlium™ mige Bladen % eenledige Ruitachtige Haauw-
tjes , en byna gekroonde zy deling fe Bloem*
fteeltjes.

Bksach*
tig-

Dit Biesacbuge > wegens *t Gewas > niet we-
gens de Bladen , dus genaamd , uit Indie af-
kom f tig , was van Zaad , dat de Hoogleeraar
D* van RoijEN overgezonden hadt, in de
Upfalfche Tuin geteeld. Het fchynt ook zyne
Groeiplaats te hebben in Siberië. Naar 't vol*
gende gelykt het zeer, doch heeft de Kroontjes
korter dan de Bladen, de Bloemen wit.

xxx. (30) Haanekop met drievoudige Eyronde Blo-
Violet?"** ^ew> tweevoudige Bloemen en naakte gea-
derde Ruitachtig gewrichte Haauwtjes.

(30

(*) Flor. Cap. Prodr. p. 2i.

(29) Hedyfarum Fou ternatis Lanceolatis &c. Likn. Dec.
I. T. Hed. triphyll. Flosc. albis polyanthos. AMf&.Rutb.
N. 154. Cyüfus fixatilis Meliloti folio &c. ld. ibid N. 281.

(30) Hedyfarum FoL ternatis ovatis , Flor. gereinatis &c.
Gron. Virg. II. p. 108. Meülotus Flore violaceo odore re-
Hiisfo. CtAYT, N, vtu

DlAPELPHIA* ^37

(31) Haanekop wei drievoudige Liniaal ~ Lan* IV.'
cetvormige Blaadjes , gepluimde Bloemenen 5vf^*
Ruitachtige Haauwtjes. Boofd*

STtTK.

(32) Haanekop met drievoudige Bladen y een xvxr.
'flaafce Bloemjleel en gebladerde hoekige

Steng. «ff* ,

0 Gepluimd.

(33^ Haanekop me£ drievoudige yïow2£ Hart-
vormige Bladen, leggende Stengen en zy~rum.
delingfe Tfèsjen* Uawfa

Virginie heeft deeze vier Soorten uitgeleverd , liepens.
waar van de eerfte de Bloemen Violet 3 de bei-Kïttipc,lA
de volgenden paarfch en de laatfte dezelven
rood en wit bont heeft. 9t Gewas, voor 't ove-
rige , is door de bepaalingen genoegzaam onder-
fcheiden. Uit Japan heb ik een gedroogde Plant
bekomen, die naar het Gepluimde veel gelykt,
doch de Bladen zo fmal niet heeft en weinig
minder lange Steelen dan het Naaktbloemige.
Het Kruipende was uit Ceylonfche Zaaden %
welken de Amfterdamfe Hoogleeraar Co mme-

lyn

(31) Hedyfarum Fol. tern. Lineari - Lanceolatis Sec. Gnotf.
wts. Onobrychis Mariana triphylla &c. Pluk* Manu 140.
T. 432» f- **

(}2) Hedyfarum Fol. tem.» Scapo Florifero nudo. Gron.
Ptrg. II- *o7# Hed. Caule Florifero nudo longisfcno. Gbom .
Vlrg. l* S6.

(33) Hedyfarum Foï. tern. obcordatis &c. Hed. Caul»
procumbente, GRON. iHL Trifolium procumb. Trifblii Fia»
gifeü folio» DlLL» Elth, 17a. T. 142. f. X*9»

U* DEEL. X. STUK»

138 DUBBELBROEDERIGS KrüIBI^

IV, lyn overgezonden hadt, in de Elthamfe Tuin

Axvm^% Seteeld# Het Loof Seleek veel naar dat van
Hoofd» Aardbezie -Klaver. Dit vondt men ook in Noord-
•tuk. Amerika' met Houtige Stengetjes, gladde Bla*
den en geaairde Bloemfteeltjes , hebbende een
kort gefpitst famengedrukt Haauwtje* waar in
Cdn enkel Zaad.

Tienman
«sge.

xxxiv. (34) Haanekop met drievoudige geaderde naak*
^amftum? te Bladen , ongejleelde Aairen en tweezaa*

Haakig. dige Haauwtjes 9 die gedekt zyn> hebbende

een Haakige punt.

Dit naar een Lotus gelykend Plantje, dat zo
wel in Oost- als in Westindie groeit , heefc
geele Bloemen en komt zo wel glad als ruig en
Lymerig voor.

xxxv. (35) Haanekop met drievoudige Jlomp Hart*
^nebToel vormige Bladen, leggende Stengen en drie
mig- eenbloemige Steeltjes by elkander.

xxxvi. (3*0 Haanekop met drievoudige Bladen , lan-
Urbatum. ge eenigermaate Takkige Trosfen,geboogen

H aanwen en Haairige Kelken.

(37)

(34) Hedyfarum Fol. tern. nervofis nudis &c» Trifol.
pïöcuiab. Zeyl. hirfutum. Burm. ZtyL 2.26* T. J06. f. z.
Anonis non fpinofa minor glabra &c. Sloan. Jam, 7$.
flift. I* p. I87. T. 119. f. 2.^ Loto pentaphyllo Siliq. fi-
müis &c. Sloan. Jam. lbid. T. 119.C 1. Burm. Fl. InL 167.

(35) Hedy fatum Fol. tern* obcoidatis &c. Fl. 2eyl< 297*
Hedyf* trifoliatum repens 8cc. Burm. ZeyL T. 5*. f* lf U

(36) Hedyfarum Fol. tern. Racsmis oblongis &c. Am*
Atad, Y* p« 403*

DlADELPHIA. 239

(37J Haanekop met drievoudige Bladen, lang* IV,
werpigo Tros/en en geboogen Haauwen met ^ xvifu*
ruige Kelken. üoofd.

(38) Haanekop met drievoudige Eyrond- xxxvir.
langwerpige Bladen en windende Stengen. i*f^JI?

oides.

Vaa deeze vier groeit de cerfte en derde in naazen.
Oostindie5 de tweede in Westindie en de vier-^xvur
de in Noord- Amerika. Van het eerfte zyn de
Haauwtjes veel- , van het tweede twee- en van 1 n *
het derde éénledig en éénzaadig. Het laatfie,
dat door zyne klimmende hoedanigheid van by-
na alle anderen verfchilt , heeft lange glanzige
Bladen en hoog purpere Bloemen ♦

(39) Haanekop met gevinde Bladen, die van xxxrx.
onderen glanzig Wollig zyn; gemichte^mllig?*
Haauwen efi ongebladerde Bloemfteelen*

In Siberië is deeze waargenomen , die Bladen
heeft van een Span lang, uit zeventien ovaale
ftompe ruige Blaadjes beftaande, en dikke Haai*
rige Bloemftengen , uitloopende in een Aairvan
geele Bloemen»

(40)

(57) Redyfarum FoU tem. Rac. cblongis &c. BöRM. Fl.
InL 68. T. 53- £

(38J Hedyfarum Fol* tern. ovato • oblongis IL Clijg\
499. R. Lugdb, 385.. Hcd. trifolium fcandeus , Folio longio-
re fplendente. Dill. Eltb. 173. T. 143. f. 170.

(39) Hedyfarum Fol. pmnatis fubtus totnentofo * lucidïs
&c Afteagalus grandiflorus. Sp. Plant* I071, Aftr. Tragacan-
thx folio. AMM, Rutb< iö8 i

II. Peel. X, Stos.

140 DüBBELBROEDERlCE KRUIDEN*

IV.
Afdeel»
xvïii.
Hoofd-
stuk.

XL.

jllpmum*
Bergmiri*
nend.

XLT.
O ui Her.

(40) Haatiekop met gevinde Bladen , gewrich-
te gladde hangende Haauwen en een op*
ftaande Steng,

(41) Haanekop met gevinde Bladen , Scheed*
achtige Stoppeltjes , een opjtaande bogtige
Steng en hangende Bloemen*

Aan deeze laatfte geeft de Heer LinNjeu s
den bynaam van Duijler , om dat de vermaarde
HalleRj die het de zeifde Plant achtte te
zyn met de voorgaande, een andere Afbeelding
daar van gegeven hadt. Het verfchil is door den
Ridder duidelyk aangeweezen , en fchynt nog
meer plaats te hebben in de Zaadhuisjes. Bei-
den groei jen zy 30 wel in Switzerland als in
Siberië,

xlti. f42) Haanekop met gevinde Bladen , gewrich*
num.0**' te » g^oomde * naakte regte Haauwtjes zn
sicriyk. verfpreide Stengen.

f43)

(40) Hedyfarum Fol. pinn. Legumin. articulatis &c. H.
Ups, 232. Jacc^ Phdn 266. Hed. Saxatilè , Siliqua lacvi &c
AMM Rütb. N. 15^, 153 GMEL. Sib. IV» p. 26* T 10 fim
OnobiychisSemine cly^eato Jaevu C. B. Pin. 350. Prodr.

(41, Hedyjarum Fol. pinn* Stipulis Vaginalibus &c, Afha-
galm Cauie ere&o iVamofo, Spiek purpurea nfrente. Hall.
Helv. 5764 T. 14»

(42) Hedyfarum FoL pinn. Legum, articulatis &c, ƒƒ. Cliffl
Ups> R. Lugdb. 3 S jr# N, 5. GOUAN Monsp* 382. Hed. Cly-
peat. Flor» fuavirer rubente, Tournï. Inft* +ox* Onobr. Sc-
mine Ciypeato aspero major, C. tt. Fin* jjo. Onobrychi?

al*

DïADELÏ>HlA, 24Ï

tlft) Haanekop met gevinde Bladen ; gewrich* IV.
te , gedoomde bogtige Haauwtjes en ver- ^^ff*
fpreide Stengen. HOOFD-
STUK*

. Zo weinig verfchillen deeze , waar van de xuu.
■cerfte natuurlyk op de VeWen groeit , in de &edyff *>*
Zuidelyke deelen van Europa 3 de andere in de üogtig.
Oofterfche Landen» Deeze is geen overbly^
vend Kruid , gelyk de andere ; ook zo zwaar
niet van Gewas en heeft de Bloemen bleekcr
dan die, welke eenige Voeten hoog opfchiet, en
door haare fraai je Bloem - Aairen, welke fchoon
rood zyn, de Hoven verüert. Niet minder aar-
tig zyn de Haauwtjes 3 uit verfcheide ruuwe
ronde Leedjes 9 als Schildjes 3 faoieogewricht.
Het Loof maakt door de Eyrónde dikachtige
donker groene Vinbladen , waar het uit beftaat,
ook geen leelyke Vertooning. Het zou het 22-
gyptifch Helenium zyn , van Dioscorides,
zo fömmigen willen. Wegens de Zaadhuisjes
gelykt het eenigszins naar die Soort , welke
Haanekammetjes genoemd wordt , flraks te be-
fcbryven, en \ gemelde Gewas , dat men hier
in de Tuinen als een Bloemplant kweekt , worde
in Italië en in Spanje gebruikt als Hooy , tot
Voedzel der Beeften , inzonderheid der Paaiden ;

wes-

altera. Dod. Pempu 549. Hed. alt* CJypenum &c. Los /<?.
11. 77.

(43) Heiyfarum FoL pinn. Leg. Arcuatis &c* Onobrychis
snajor ann«ia &c. Moris, Hifi* M.p. 130» &AJ. Hifi. $29*

0.

II. Deel* X. Stok»

24* DüBBELERöEDERlGE KrüïDE^

IV. weshalve men bet in Languedok Sainfoin d'E-
xviii.

stuk* (44) Haanekop met gevinde Bladen, gewrich*

xli v. te rmwe Haauwtjes , de Bloemvleugels zeer

humiie klein , de Aairen ruig> de Stengen neer*

Kkin' gedrukt.

sp^*fisfl- ^) Haanekop met gevinde Bladen 9gewrichte

doomV0* gedoomde Wollige Haauwen en verfpreids

xLvnr. Stengen.

O*obr,ychi$*

Haa^c- r. g) Haanekop 7^e£ gevinde Bladen , eenzati*
jes. aige gedoomde Haaawtjes, de Bloemvleu»

gels met den Kelk gelyk en verlangde Sten*
gen.

De twee eerften hebben haare Groeiplaats in
Spanje, Languedok en Provence; het laatfte in

Vrank-

(44J Hedyfarum Fol. pinn. Leg. srtïculatis asperis &crf
Gouan Monsp. 38 3» Onobrychïs Sernine Clypeato aspeco
minor. C. B. Pin. 3$o. Prodr. 149* Polygalo Gesneri arrliie
Cap. GalHnaceiuiu J, B. Hift. II. p. 335.

(45) Kcdyferum Fol. pinn. Leg. artic* aculeat. tomento-
fis Sec. II. Ups. 23 1. Hed. Hisp. fLpinum annuum anguÜi-
folium, &c. BOERH. Lugdb. II. p. 5U Onobrychis minoÉ
Fólioiis Cordatis, Sil. mag nis asperis compresfis. Pluk. JPAjf»
50. T. 2. Ger. Prov. 504.

(48) Hedy/arum F*l. pinn. Leg. monofpermis aculeatis
&C. H. C;i^. 565. Ups. 2U. K* 3 2 5» GOUAM

Monsp. 382. GeR. Pr<?v. 504. jACC^. //ö/?r. T. 38. Ono-
brychis Fol. Vicije Fru&u echinato major. C. B. Pin i$c*
Caput Gallinaceum Belgarum* Lob. Ie. II. 81. Onobr.
incana Fol. lengionbus. C. B» Burs. XIX. s8«

I) I A B E £ F H I 043

Vranfcryk, Duitfchland, Engeland en de meelte IVö
middeldelen van Europa, zelfs in Siberië. Die
maakt veel hooger Gewas dan de anderen , als tiooFo*
fomwylen tot een Elle hoog opfchietende, Hec *Tl>K*
is dat Kruid, 't welk men in Provence, onder ,
\ Bergvolk * Esparfeite noemt wordende al-
daar in menigte gezaaid tot vetmaaking der Run-
deren. GemeeDlyfc geeft men 'er den naam van
'Sainfoïn aan, dat is Gezegend Hooy ; zo wel
als aan de Rupsklaveren óf Luzerne (*) „ Hec
,j is wat minder voedzaam dan die, zegt H a i>
£ ler (f), en verliest door 't droogen zyn
„ Blaadjes, als wanneer het, door zyne harde
V, Stengen , het Vee mishaagt : nogthans is

het eene van de nuttigde Planten , die toe
„ Kunstweiden gezaaid kuinen worden: want, in-
)>> böorlingzyn Je der Aipifehe Roden , v<rfnaadt
5, hec geenen, ook niet den magerften Gond*
„ en in louter Zandig Pu n , zelfs tuslcnea
„ Steenen , gezaaid , komt het voorr* Uit roy-
?, ne Proefneemingen bljkc , dat het ook wel
j, ilaagt in vogtige Velden è en nietj gelykmen
„ gemeenlyk denkt, op Wacerigea Grond er-
0 rotte. Het heeft geen aandoening van t enig
5I ongunftig Weer , en de Koeijen kry^en 'er
/, geen dikken Buik van , [gelyk van Water-

planten]. Mét reden is het derhalve wel-

h eer

{%) Helv. inchoat. Tom. I. P* 172.
1L DEËL, X. STUK.

244- DU3BELBR0EDER I GE KRUID EN.

iv: eer gekweekt en wordt nog heden gepree-

Afpeel. vpn r*\

xvin. ^ J*

Hoofd» Zonderling is \ , dat Lo bel dit Kruid Haa-

stuk, ne- 0f Hoenderkop der Nederlanderen noemt,
^^""terwyl het door de hedendaagfche Kruidbefchry-
vers niet geteld wordt onder de Planten van
ons Gewest. ,, De gheleerde Man Peeter Cou*
„ denbergh (zegt hy) heeft my allereerst het
„ Zaad ghegheven en zeide my,dat [dit Kruid]
op de Dycken en Duynen van Hollant en
„ Zeelant van zelfs groeyt(f)", Hy hadt het
gezien in de Hoven te Montpelliers en daar-
na genoeg gevonden , tusfehen Parys en Mouy ,
aan de groene kanten der Velden. Voorts merkt
hy aan, dat hetzelve in de Nederlandfe Hoven
gekweekt werdt , hebbende bleek paarfche Bloem*
pjes, die fomtyds wit zyn. Men hadt het, nu
meer dan honderd Jaar geleeden, in Engeland,
van Zaad uit Vrankryk gehaald, (daar het be-
kend was onder den naam van Saintfoin of Ge-
zegend Hooy tot veel voordeel van het Land-
volk begonnen aan te kweeken , zegt Ray:
want het deedt de Koeijen veel Melk geeven en
kwam op de allerfchraalfte , dorre Krytachtige

Gron*

(*) Men kan dien aangaande nazien , 't gene in de Stuk-
ken over den Kieuwen Landbiuw , by F. HOUTTUYN uitge-
geven , over dit Onderwerp , onder den naam van Haan*-
kammetjes , gezegd wordt. Zie ook des Serres, 7>. d' A-
grlcultureé p. 32*. Sc Mrtilauer Samlungen f 1758. Mens*
Apr. & Sept. 1

(t) Kruidboek* II* Deel, pag. $4.

D IADELPH I A* $45

Gronden 9 met Mest en een weinig Regen ^ IV.
fpoedig en als tot verwondering voort , wor» ^xvifu"
dende in Vrankryk driemaal 's jaars gefneeden. Hoofd*

STUK»

(49) Haanekop met gevinde Bladen, eenzaa- xlix.
dige-gejleufde ongedoornde Haauwtjes, de^y{^m
Bloemvleugels zeer kort en hyna gewortelde sn^5min*
Ster,gm.

(50) Haanekop met gevinde Bladen , eenzaa- ^
dige Haauwtjes aan de kanten Elsvormig Gaiiu _
getand , zeer korte Bloemvleugels en ver- Eistandl£*
fpreide Stengen.

(51) Haanekop met gevinde Bladen en een- lt*
zaadige Haauwtjes 9 wier Kammen Wt:Q^JJA
Lancetvormige Tandjes gedoomd zyn. k^nc*

Deeze drie , door het gedagce verfchillende,
groeijen wild in Provence en Languedok, meest
aan den Zeekant. Het zyn kleine Kruidjes ^ waar
van het middelde uitmunt door zyne groote iterk
gedoomde Haauwtjes > die aan de Aair de

ge-

(49) Eeiyfarum Fol. pinn. Legum. monofpermis fulcat/s
&c* Gf.r. Prov. 5<H* Onobrychis Saxatilis Fol. Viciae anguft.
TO'JRNF. Inji.

(50) Hedvfarum Fol. pinn. Legura. monosp. Grifte denfc.
S'ibul. Gouan Monsp. 38-. Onobrychis Fru&« echinato mi-
nor* C. B. Pin. 350. Predr. 149, BüRS. XIX. 135»

(si) Hedyfarum Fol. pinn. Leg. raonofperm. aculeatis
Sec. Caput Gal li minus Frn&n maximo infignircr echinato.
TRiUMF. Oh. 65.

II. Deel. X* Stuk.

2.&Ö DUBBELBROEBEIUGE KRUID. ER.

IV. gedaante geeven van eenen Haane- of Hoender-,
xvaï koP' wrwyl het laatfte , welks Bloemblaadjes,
Hoofd egaal zyn, als met Haanekammen praalt, Dit
STÜR* billykt de Geflagtsbenaaming.
J^*™m" Zonderling komt het voor , dat men in de
Wcstindiën naauwlyks eenige Soort van die
Geflagt aantreft 3 terwyl 'er zo veelen zyn in
Goètindie. Behalve de eerfce , Alhagi gebynaamd,
die op Puinige plaatfen in Egypte gemeen was,
vondt de Heer Forsicaohl in Arabie een
Hedyfarum Lappaceum , dus genaamd om dat
de. Hoofdjes, als Klisfen, aan de Kleeders han-
gen bleeven , en een Violaaum^ wegens de Kleur
der Bloemen , beiden leggende Planten , met ge»
wrichte Haauwtjés. Wy hebben gezien, dat
ook veele Soorten de Zaadhuisjes hebben van,
een enkel Leediet
Ed^rarum In September deezes Jaars 1778 , te Leiden,
Sewc^gcnd zYnc^e » heeft de vermaarde Hoogleeraar
Haanckoji. van Roven, in de A kademie - Tuin aldaar •
my een nieuwlings ontdekte Soort getoond, die
genoemd werdt Hedyfarum motorium; wegens
een byiondcre beweeging naauwlyks in eenige
andere P'ant bekend, welke in deszelfs Bladen
plaats heeft. Het Kruid was omtrent anderhalf
Voethoog, Takkig, met lang geteelde, Lan-
cetvormig Eyronde Bladen , ongevaar drie Dui«
men lang en drie Kwartier Duims breed, roet
fpitfe Strppeltjes wederzyds. Aan het begin heeft
ieder Blad twee zeer kleine Blaadjes, als Ooren$
welke by wylen elkander naderen en weder af-

V

D ï A D E L F H I Am £47

wyken, keercndezig de Bladen met hunne pun- IV.

ten naar de Zon. In de Hortus, alhier, vind ik Axvu^

thans ook een zeer klein Plantje daar van, Hoofd-
stuk.

IndIOOFERA. Indigo. Decan-

De Haauwen zyn fmal en gelyfc in dit Ge-
flagt , welks Bloemen aan den Kiel wederzyds
geïpoord voorkomen , met een uitgebreiden Kelk»
Ik heb 'er ook reeds agt Soorten van , onder de
Heefters befchreeven ; des nog maar de zes
volgende overblyven* x

(a) Indigo met drievoudige Bladen en onze» . l}*
Jleelde zydehngfe Bloemen» trifoiuta.

Driebladig*

Aan de Kaap der Goede Hope 'groeit dee-
zc , die de Haauwtjes Liniaal 5 omgeboogen ,
vierkantig , aan de tegenoverzyden breedst heeft*

(3 ) Indigo met drievoudige Lancetvormige ™r'aUi
Bladen , zeer lange Tros/en en knikkende des.
Haauwen. Ge-aaird.

Deeze, van den zelfden Landaart , voorheen
tot de Cytifus t'huis gebragt, heeft een over-
blyvende Steng , die met drie Ribben, van de

af-

(z) Indigcfera FoL ternstis , Flor. fesillibus lateralibus.
Am, Acad. IV» p. 3*7-

(3) Indigefera Fol. tern, Lsnceolatis &c. Am. Acad. 77.
Afr. 37. Cytifus Pforaloides. Sp, Plant. 104.3. Cytifus Afri*
canus. Riv. Tetr. 71. f. 135- Trif. /Ethiop, ex Alis /pica*
turn. Pluk» Pbys. 32c. f» 3.

Q.4

II. Deel x, Stuk

148 DöBBELBROEDBRIöE KrüÏDE^

IV. afloopende Bladfteelen, gehoekt is, zo wel als
Axvivl de BI°emfteelen 9 langer dan de Bladen , mee
Hoofd- een veelbloemige Tros geaaird. Plu ken et
STUKr# noemtze derhalve Ethiopifch Brieblad 9 welk
Aairen geeft uit de Oxelen. De Bloemen zyn
rood , met geele Meelknopjes en een paarfchen

Tienman*
«/ge.

Styl:

de Haauwen veelzaadig.

IV.

Indigo/era
procum*
kens*

V.
Ennca*

Negen*
bladjg»

vr.

Tentapbyl*
la.

Vyfbladig.

( 4) Indigo met drievoudige Jlomp Eyronde
Bladen , een Kruidige leggende Steng en
gejteelde Aairen*

(5) Indigo met zeven gevinde Wigvormige Vin-
blaadjes , leggende Stengen en zydelingfe
Aairen*

(6) Indigo met vyf ovaals Vinblaadjes* leg*
gende Stengen en tweebloemige Steeltjes.

Deeze drie Ka3pfche Plantjes komen in veele
opzigten met malkander overeen. Het middel-
fte heeft van vyf tot negen , doch meest ze-
ven Vinblaadjes. Het laatfie valt wat groo»
ter dan hetzelve , en heeft de Bloemen rood.

C?)

(4) ïndigofera Foi. tern. obovatls , Caule Herbaceo &cé
Jdant. 271.

(5) Indigofèta Fol. pinnatis Cuneatis feprenis &c. Mant*
272, 571. Hedyforum proftrarum. Mant. 102,.

(6) Indigo/era Fol. pion. ovalibus quinis &c. Syft* Nat*
2111.

D I A D E L V H I A. 249

(7) Indigo met gevinde en drievoudige , Jtomp - m

Eyronde Bladen , %eer &or£e Tros/en en xnii**

ronde horizontaale Haauwen* Hoofd-
stuk*

Aan de Vafte Kust van Indie, op Malabar ver.
en Cey^on , valt deeze , die Anil van Madras
genoemd is > hebbende gryze Bladen , als der guj.
Wikken , en ruige Stengen» Het is een jaarlyks
Kruidje, met de Steelen fomtyds drie> fomtyds
roeerbladig, en de Bloemfteelen met drie Bloe-
men gekroond. Men fchryft 'er Geneezende
kragten aan toe. -

Behalve eenige Soorten van dit Geflagt vondtEgyptifch*
de Heer Forskaohl ook eene Plant, welke
den Egyptenaaren tot Verw (tof diende , en daar
hy den naam van Indigofera tinSloria aan geeft,
van de Soort deezes naams, die de Indigo uit-
levert (*) , verfchillende. Dezelve, naamelyk,
hadc de Bladen tweepaarigmet een oneffen Blaad-
je, de B'oemen geel en aan den Kiel gefpoord ,
doch gewrichte Haauwen* Zy werdt , in de
Landtaal , Nile geheten* „ De Zaaden (daar
3, van , zegt hy , ) met Sefam - Olie en Armo.
„ niak- Zout gemengd, 's morgens ingenomen,

55 dry-

(7) Indigofera Fol. pinn« ternatisque obovatis &c. Fl.
ZZsyl. 274. Am. Aead I. p. 408. Colutea Siliguofa glabra ,
ternis quinisve Foliis Maderaspatana* Pluk. Alm. 113. t,
166. f. I. Nir-Pu!Iari. Hort. Mal. IX. T. 67. Raj. Suppt,
4.70. BüRM. FL fad. 171.

(*) Zie dezelve omftandig befchteevcn, in dit 11# Deels
V. STUK. bladz. 540-

"Q 5

Ih DSM* X, Stok»

$50 Dubbelbroederi ge Kruiden

IV. „ dryven den Lintworm uit. De Dieet moet

AxvifiL* >* z^rn : drie Dagen van Water zi§ te °nthou-
Hoofd* den; geen andere Spys te eeten dan Brood;
stuk. 3) niaar Koffy mag men drinken"*
^^abifch De Arabieren hadden , zo hy getuigt, een
^ *s°# Indigo- Plant , die zig van de gedagte onder-
fcheidde door langwerpig Wigvormige Bladen
en ongewrichte Haauwen,doch de Zaaden niet-
temin door Dammetjes onderfcheiden hebben-
de. Zy kwam by Surdud van zelf in de Akkers
voort, en werdt in 't Arabifch Houer genaamd.
Overal werdt dit Gewas gekweekt om de blaau-
we Verw , die zeer bemind werdt tot Kleedy*
zo van \ Man als Vrouwvolk , onder de Arsb
bieren (*).

G a L e g a. . Vlakkenkruid.

Dit Geflagt heeft den Kelk met Elsvormige
Tanden , die byna egaal zyn : de Haauwen
fchuins geftreept s met de Zaaden tusfehen de
Streepen. Het bevat de tien volgende Soorten.

i. Cl} Vlakkenkruid metgeftrekteopfiaandeHaau*
offidnilis wen en Lancetvormige gejireepte kaale
winkels. Blaadjes.

Dit

j

(*) Flor. <s£gyfit. Arah. p. 137,

(1) Galega Legum. ftri&is ereftis &c. Syfï. Nat. Xir.
Gen. 890* p. 496. V*g. Xlir. p. 5ö5. Galega. Mat. Med.
349. H. Cftjf. 3<52. Ups. 208. R* Lugdk. 38Ó. DOD. Fempt.
Galega vulgaris. C. B, Fin* 352.

D I A P B. I» 7 H I A* &$l

Dit Gewas i in Spanje , Italië , cn Afrika IV»
by de Keerkringen f * ji , natuurlyk voorkomen- ^ vfa/*
de ? is vreemd in de mcefte deelen van Europa , Hoofd-
en worde aldaar flegts ten behoeve der Apothe-STÜ*-
kers Winkelen geteeld. Clusius evenwel , dr?"**~
vondt het in deJBosfchen van Neder- Ooftenryk
overvloedig. In Italië wordt het , volgens Ges-
kerüSj met veelerley naamen benoemd waar
onder die van havanna > Sarracenay Capragz-
na en Herbanefe , gelyk ook de Engelfchen hec
Goats-Rue ty telen, dat is Geiten « Ruite. Fra-
casTorius hadt -hetzelve Herba Gallica gehe-
ten en daar van zou de Geflagtnaarn afkomftig
kunnen zyn. Om dat het, wegens zyne Krui-
derige hoedanigheid , tot uitdryving in de Pest,
Blutskoortfen 5 Mazelen en andere Vlakkige
Ziekten , beroemd geweest is , heeft het den
Baam van Vlakkenkruid bekomen»

9t Is een overbly vend Kruid , met Vezèligc
Wortelen en regte Stengen , dat opfchiet tot vyf
of zes Voeten hoogte. Het heeft de Bladfteelen
wederzyds bezet met zeven of negen Vinblaad-
jes , die Eyrondachtig Lancetvormïg zyn , aan

de

( (*) In v4frka ai verfuras zept de Ridder; dat niets an-
ders fchynt te kunnen betekenen; maar de uitdrukking is
ten ukerfte vreemd en hy zou 'er misfehien beter Ooften-
ryk bygevoe^d hebben. Ten rninfte is het zeker, dat zyn
Ed. in Hotte Cliffbrtiano , zeer verkeerdclyk , de twee Oos-
tcnryk'c Rivieren, wrar tusfehen ClüsiüS dit Kruid hadt
-waargenomen , in Spanje plaatst.

!!♦ Deel, X. sim.

Z$2 D UBBELBROEDERIGE KRUIDEN.

IV. de tippen met een puntje. Aan den voet van 't
AxvinL* endelingfè Blaadje, is het Steeltje fomtyds ge-
Hoofd- doornd. De Bloemen, die paarfch* blaauw of
stuk. witachtig zyn , groeijen Aairswyze; de Haau-
J££nmnmy?m zyn lang , rond en dun* Het Bloeit in 't
Voorjaar en de Zomer

li. (2) Vlakkenkruid met gejlrekte uitgeluide ge»

$her!lga Jleelde Haauwen, de Trosfen tegenover de

Afch- Bladen , welke ge/pitst en van onderen

*taauw' ruig zyn.

nu (3) Vlakkenkruid dat \geheel Wollig ruig is

Littoraüs, en getroste Haauwen heeft.

Oevers. ö J

Het Afchgraauwe is op Jamaika en het ande-
re, dat de Heer Jacq^uiist Oever- Wikken
getyteld hadt, door zyn Ed. op Zandige Zee*
Oevers by Carthagena in de Westindiën, ge-
vonden. Uit Zaad in de Keizerlyke Tuinen
te Weenen geteeld, was het een overblyvend
Gewas , groeijende en bloeijende het geheele
Jaar. Het heeft flappe Stengen en roodachtige
Vinblaadjes ; de Haauweu fpits en bruin , an-
derhalf Duim lang.

(4)

(*; Gouan, Mor.fpel. p. 358 , zegt dat de Blaadjes aan de
tippen uirger?nd zyn.

(ï) Galera Legum. ftrï&is patentibus &c, Am. Acad.
V. p. 403. Galega Heibacea fubcinerea villofa &c. Brown.
Jam* as 9.

(3) Galera Legum. Racemofis , tota villofo ■ tomcntofa.
Vicia Littoralis Tedunculis raiiltifloris &c. jAC<^ Amer. Hijl.

2o6» T» I2f.

D i a n e l t h i a; 253

(4) Vlakkenkruid met de Haauwenagterw aards IV.
£ro?7x , famengedrukt 3 ruig en geaaird% de A™f^L*
Kelken Wollig , de Blaadjes langwerpig Hooro-
ovaaJ ge/pit stm stuk.

Onder verfcheide benaamingen is dit Virgi- VP*U&*
nifche Kruid voorgefteld ,eer hetzelve hier wcrdc viiginüch.
t'huis gebragu Plukenet hadt het Oro-
k/T en Cicer genoemd L 1 N n u s zelf Crao
ca en Clitoria. M itche li us maakte 'er een
nieuw Geflagc van > onder den naam Erebin*
thus y gelyk de Grieken de Cicer s heeten. De
Heer Clayton tytelt hetzelve een Soort
van Onobrychis y met groote gladde gevinde
Bladen , leggende Stengen en fchoone roode
Bloemen > drie of vier by elkander aan 't end
op lange Steeltjes ; het Zaadhuisje famenge-
drukt 3 met een enkele ry van Zaaden. De
Blaadjes hebben , aan de tip > een klein fpits
puntje of Doorntje.

(yj Vlakkenkruid met agterwaards gekromde v.
ruige y hangende , getroste zydelingfe Haau- ^/a'
wen; de Blaadjes glad en Lancetvormig. U g*

(ó)

(4) G&kga Leg. rctrofalcatis compresfis &c. Am, Acad.
11]. p. 18. Clitoria Fol, pinnatis Caule decumbente. H.
Cliff. 498, GRON. Virg. in. Erebinthus. MiTCH. 210.
Orofous Vkginianus &c. Pluk. Alm, 142. Cicer Aüragaloi*
«les Virginfanus &c. Pluk. 103. T. 23. f. 2.

(5) Gatega Leg. rctrofalc* villofis. &c. Sectuidaca Made-
raspaienfis, Sil. faicatis &c, Pluk. ^/>*»* is>P- T. 59. f. *•
£# Coronilla Zcylanica &c. guaM. "8. T. 33.

II, Deêx» Stuk,

i$4 Duebelëroederige Kruiden.

IV. (6) Vlakkenkruid met gefirekte opfiygende glad-
*xvuiU * Haauwen , Lancetvormige Stoppeltjes

EoofdI langwerpige gladde gefireepte Blaadjes.

STUK*

vi. (7) Vlakkenkruid met gefirekte opfiygende glad-
JïxLfa. &e getrofie Haauwen, endeUngs; Elsvor-

zeer mige stoppeltjes en langwerpige gladde

gr°vii. Blaadjes.

paarich- Onder de Ceylonfche Planten zyn deezë drie
bio*mig. befchreeven en afgebeeld dööfc den beroemden
Hoogleeraar Büümannüs De middelfte 3
die zeer groot is van Gewas, zou maar twee
Bloemen by elkander hebben. In de anderen
maaken zy lange Aairen uit en zyn in de laat-
fte paarfch van Kleur*

Vin. (8) Vlakkenkruid met gefirekte hangende glad-
KmbffaL* * getrofie Aairen , gladde gefpitjh Blaad-

jes en eene Heefierige Steng.

Op de Karibifche Eilanden nam de Heer Jac-
<qüin deeze Soort waar , een Heeftere je van
twee Voeten hoogte , de Blaadjes een Borlte-
Ijg puntje hebbende , gelyk de Winkel • Soort;

dë

(6) GaUga Leg. ftri£fcis sdfcend. glabris &c. Flor. Zeyl.
300. Vicia Fol. glabr. Vcnofis obiongis &c. Burm. 2Ïeyl.iz%*
T. 108. f, 2.

(7) G*/*g* Leg. ftri&. adfeend. &c. Coronilla Zey!. Her«=»
bacea, fl- purpurascente. BüKm. 77» £• 3 2* IiURM. Fu
lnd, 17:*

(8J GaHa ^eg» ftridis glabïis pendulis Raceinofis &c»

D X A B E L P B I A. Z$$

de Bloemen rood en wit bont ; de Haauwen IV.
lang en pht , met gladde zwartachtige Zaadcn. ^mi1**

. (9) Vlakkenkruid met zydelingfe Aairen , die $TüJU
gejleeld zyn, gejirekte hangende Haauwen ix.
en uitgerande Blaadjes van onderen Haairig. t^Q1^*

Deeze Ceylonfche is5 zo men verhaalt, ookKCUïen<i"
een Plant, die de vermaarde Verwftof , IndU
go genaamd , uitlevert. In Geftalte verfchillen
de Gewasfen van dien aart, gelyk ik verhaald
heb , aanmerkelyk (*)♦

(10) Vlakkenkruid met twee zydelingfe Haau* x.
wen, die glad zyn ; zydelingfe Blaadjes ft™^*
uitgerand , van onderen Fluweelachtig en
eene Heefterige Steng.

Deeze , van den zelfden Landaart , is een
Houtige Heefter , bruin van Gewas. Alle de
gedagte Ooftindifche zyn bevoorens door den
Ridder onder den Geflagtnaam Cracca, als een
weinig van de Gaïega verfchillende , voorgefteld
geweest.

P H A-

(9) Cakga Spie. latecalibus pedunculatis &c. Fl. Zeyl. 302.
Jlm, Acad. 111. p. 19. Burm. FL Ind* p. 171. Aftragalus
j&eyïj sericans. Herm. ZeyL 34.

Zie li. Deels, \\ Stuk , bi. 540.

(10) Galera Legiim, binis latecalibus glabris &c. Cracca
Leg* binis &c. Fier. Zeyl. 303. Bupik. HERM. Ztyl, H.
EURM. Z?L so.

II. Deel. zt Stuk.

$56 Dubbelbhoederige Kruiden*

IV. P h a c a. Bootpeuï.

Afdeel»

xviii. ^ls een byzonder Kenmerk van dit Geflagt
Hoofd* ^ümt VOór ^ fat hetzelve de Haauwen of Peul-
Tienman-t]e$ half tweehokkig heeft* Zy zyn aan de zy-
™gu den Blaasachtig gezwollen en gelyken dus , in
de meefte Soorten, naar een Schuitje of Boot-
je, gelyk Tour we fort van de eerftezegt,
en daar van heb ik den Nederduitfchen naam
ontleend.

Het bevat de zes volgende Soorten.

t. (i) Bootpeul dat Haairig is , met een opge-
M&tï*J.a re8te StenS en Spilronde Schuitachtige

spaanfch. Haauwen.

In Spanje en Portugal groeit deeze Soort , die
van Clüsiüs Jftragalus Bceticus getyteld
werdt. To urnefort hadtze , wegens de
Haauwen , afgezonderd , en Ajiragaloides ge-
heten. \ Gewas, dat ongemeen Wollig is en
veel naar hetKootkruid gelykt, groeit ongevaar
drie of vier Voeten hoog , doch heeft een on-
gemeen grooten Wortel, fomtyds een Arm dik
aan den Stoel , vervolgens zig in Takken uit-
breidende. De Zaacien , naar kleine Boontjes
gelykende .> werden Clüsius gezegd Ontftee-

king

(i) Thaea CauTescens ere&a pïTo'fa , Legum. tereti- Cym-
bifoimibus. Syft. Nat. XII. Gen. 891. p. 497. Veg.XUL
p. 5Ó5t Fhaca Legum. re&is. R. Lugdb. 390» Aftragaloides
Lufitanica. Tocrnf. /«/?♦ 399. T. 223. Aftragalus Bxtlcus
Lanuginofus Radice amplisfinul. G* B. Pin* 351- Aftiagalus
foite* Clus. Hup* 466.

I

D 1 ADEL I» H I 257

Ontfteeking in de Monden Keel te baaren, wan- IV.
neer menze kaauwt. De Wortel hadt een on*
aangenaamen Smaak , en was , gedroogd , har- Hoofd^
der dan Hoorn. Hy vondt hetzelve eerst , op stuk.
Heuvels boven Lisfabon , aan de Theems en dfPiGmm
naderhand niet ver van Madrid , op zyn Reis
naar Kadix , overvloedig , tegen 't end van Ja-
nuary , in Bloem ïtaan.

Wt *'

( 2) Bootpeul dat glad is , met een opgeregte ir.
Steng en langwerpige opgeblazene , «irf-^1
* germaate Haairige Haauwen. Aipifck.

Men vindt deeze op de Gebergten der koude
Landen , Lapland en Siberië, als ook op de
Toppen van den Schneeberg in Ooftenryk ; al-
waar zy de Stengetjes maar vier of vyf Dui-
men hoog heeft, volgens den Heer Jacquin.
De Siberiiche zal , buiten twyfel , grooter
zyn van Gewas, als een dikken Wortel hebben-
de, van ongevaar een Eile lang, en een |ftevi-
ge Takkige , doch leggende Steng , die ruig is,
9t welk niet mee de bepaalïng ttrookt; terwyl
ook de Blaadjes van onderen ruig zyn , xvölgens
G me li n. De Laplaodfche heeft deStengen
glad , en in deeze is de liaauw met ééne hollig-
heid.

( 2) Phacn Caulesc. erecia glabra &c. Ehaca Legum, pen-
«lujis , femi - ovatie Gmel. Sib. IV. p. 3$. T. 14. Phaca
frigida. ÊL óuec. II. 657. JacQ^ Vind* 265. Affragaioi*
des elatio* eiefta Viciae folüs AMM. Ruth. H%*

R

DUBBELBROEDERIGE KRÜIDEK.

IV. ^ (2) Bootpeul met een Takkige leggende Steng
en Lancetvormige Blaadjes , de Vleugels
Hoofd- der Bloem ten halve in tweeën gedeeld*

STUK*

in. Dus wordt thans de Italifche onderfcheiden f
%TtisfUm^e ook in Switzerland , Provence en andere
&uideiyk.£uide]ykc deeicn van Europa groeit. Deeze
heeft de Blaadjes byna zespaarig , Haairig ,
Afchgraauw ; de Bloemen witachtig geel , met
een Vioktten Kiel, niet flechts aan de Punt een
Vlak van die Kleur hebbende , gelyk de voori-
ge , waar van zy weinig verfchilu Inderdaad
deeze twee Soorten loopen , door haare ver-
fcheidenheden , zeer in malkander v en , in de
jongheid ruig zynde , worden zy volwasfen glad ;
?t welk haar voor byzondere Planten heeft doen
aanzien.

iv. (4) Bootpeul met drievoudige ovaale ftompe
j^iebfadig! Bladen en halfronde Haauwen.

In China groeit deeze, die Draadige Takki-
ge Stengen heeft en drievoudige gefteeldeftorn-
pe Blaadjes , van onderen Wollig , geftreept,
het middelde grootst ; Lancetvormige Stoppel»
tjes , Borftelig gepunt , en endelingfe Trosfen
van gepaarde Bloemfteeltjes. De Haauwen zyn

half

(3) Phaca Caule Raniofo profcrato &c. HALL. Emnd.
2*3. Phaca Caul. difFufa 8cc* Ger Prov. 519. Aftragaloides
Alpina fupina glabra , Fol. acmioribus. TlLL. Pis* 19. T©
14. f* I'

(4) Phaca Fol. ternatis oval&us obtufis , Lcgunu fensi-

oibiculatis, M*nt* 270.

half Schyfrond , Buikig gezwollen > met een H£
Borildig krom puntje. ' xvuif"

Hoofd**

(5J Eootpeul , dat ongefteeld is > met de Vrugt- $tuk#
draagéhde Keiken ovaal , opgeblazen, glad. v.

Phaca

In de Levant is deeze zonderlinge door Tour- r<e{^^
nefort waargenomen , die de Wortelbladen
uit twaalf en meer paaren van Lancetvormige
gefpitfte Vinblaadjes famengefield heeft en reg-
te Bloem ftengen aan 't end getrost* De Haau-
wen zyn klein , binnen een langwerpigen Kelk
begreepen.

(6) Bootpeul s dat ongefleeld is, met gevin* vr.
gerde Finblaadjes. sibïfcL

Op de Gebergten van Siberië groeit deeze
Soort, die door den geleerden Amman in Afbeel-
ding was gebragt. Hy heeft 'er een Gryze van
met Vleefchkleurige en eene Ruige, die kleiner
is , met paarfchachtige Bloemen.

Astragalus. Kootkruid,.

Een tweehokkige bultige Haauw maakt de
onderfcheiding van dit Geflagt, welks Latyn*
fehe naam , volgens fommigen, van de figuur der

Wor-

(5) Phaca acaulis , Calycibus Fru&iferis &c. ScrrbSb
Dec> 9. T* 7. Aftragaloides Orientalis Vefiearia öcc.TOurnb.

Cór. 27.

(6) Phaca acaulis Fol. pinnatis , Foliolis' digitalis. Atklfr
gtloides &c* Amm. Rutb* T. 19, f. 1 , a,

R a

ÏU Bisl.x. Stuk.

10D DüBBELBROEDERI GE KRUIDE^

IV^ Wortelen , volgens anderen van die der Zaa-
Afdeel» den , als naar een Koot gelykende , zou afkom*

Hoofi> ^8 zyn ; weshalve * het Kootkruid noem»
stuk. Het bevat wel twee en - veertig Soorten , on~
Tienman- der welken de tien eerften opftaande , de vol-
mge' gende agttien verfpreide en fomtyds leggende
Stengen hebben , beiden gebladerd ; de twaalf
die daar aan volgen , ongebladerde, en de twee
laatften Houtige Stengen. Deeze twee heb ik
onder de Heefters befchreeven ; de overigen
volgen hier.

A. lyiet opftaande gebladerde Stengen.

!„ (i) Kootkruid, dat geflengd is, met Rolronde
'Aflragalus ^m onpe(leelde Aairen s Wollige Kelken

Alopecaroi* J _ Q 9 °

des. en Haauwen*

Vosfen*

ftaartig. ^ Kootkruid , dat geflengd is en opftaande f
cbriftia- wet gekropte Bloemen , byna ongefleeld>

Xri'ftelyk U^ a ^e ^xe^s ^er ^a^en*

ui. Cs) Kootkruid , dat geflengd is, met KogeU

Caphaxus* T0ftm
Hoofdig.

(1) Aflragalus CaulescenS Spicis Cylindr. &c. Syfl* Nat*
XI ♦ Gen» 89a. p. 498. Veg. XIIL p. $66. Aftrag. Cap* oh-
iongis fesf. H. Ciiff. 361. R. Lugdb* 391. Gouan Monsp*
384. Aftr, Alp. procerior Alopectiroides. TOüRNF. l»ft. 416.

(2) Aflragalus Caul. erebus &c. Aftr, Oriënt, maximus
ere&us, incanus, Cauleab irnoadfummum florido*TouRNF»
Cor. 29. ltin. 11. p. T. 254. Aftrag, Dioscor. vulgo Chriftia-
na Radix. Dalech. App> 26 ?

O) Aflragalus Caul. Capitulis Globofis &c. H. Cliff. 36**
r. Lugdb* 391» Aftrag* Oriënt, yillofisfimus^&c, TouRNft
Gr, Z9*

DlADELPHIA. Sól

ronde Hoofdjes , die zeer lang gefieeld IV.
zyn en uitgerande Blaadjes. A^mf

(4) Kootkruid , dat gejlengd is , opjlaande en ^uk?*
Haairig 9 met geaairde Bloemen en Els- w.
vormige Haairige Haauwen* A^?tufml

, r T Haairig*

Van deeze vier groeit de eerlce , zo Lin-
N jeüs zegt, in Siberië en in Spanje, de twee
anderen heeft Toürnefort in de Levant
ontdekt; de laatfte komt voor in Siberië en in
Thuringen. Zeer fraaije Bloemgewasfen maaken
zy uit, inzonderheid de tweede , die de AJlra-
gallis van Dioscorïdes , gemeenlyk Kris-
tdyke of Krijten - Wortel van Dalechamp,
fchynt te zyn. Deeze hadt de geheele Steng ,
tusfchende Bladfteelen, met Bloemen beladen 5
welke geel, in de volgende Soort paarfch , en
in de laatfte geelachtig zyn. 't Getal der Vin- . »
blaadjes is groot in deeze Kruiden , die allen
ruig zyn van Loof, en maar één of twee Voe-
ten hoog groeijen % uitgezonderd de eerfte5 waar
van de Bladen een Elle lang zyn 3 hebbende
meer dan twintig paar groote Vinbladen , van
Eyronde figuur.

(5) Kootkruid met een vyf kantige gladde Steng , v.

Aüfiriacusi
°P' OoHen-

(4) Aflragalui Caul. exe&us Pilofus &c. H. Ups* 226.
Amm. Rutb* 166. Cicer monc. Lanuginofum ere&ura, C.
B. Pin, 347. Prodr. 148»

($) Aftragalus Caule pentagono glabro &c. Mant» 4*0*
R 3 J^<fc

II. Deel. x. Stuk.

2Ó2 DüBBELBROEDERICE KRUIDE^

t IV. cpjlaande Trosfen>de Haauwen wederzyds

Ax?iEn.L* fPits m naakt> de Mandjes byna Liniaal.

st<jk« In Ooftenryk nam de Heer J a c q u i n dee-
Tienman-^ waar * die de Stengen maar een Voet hoog
hadt,met kleine blaauwe lang gcfteelde Bloem-
pjes. De Gefleufde uit Siberië , dat een hooge
geftrekte Plant is , brengt Lïnnjeüs, als eene
Verfcheidenheid , hier t'huis. Het Loof is in
beiden glad ; doch deeze laatfte heeft eenhok-
kige Haauwtjes zegt de Ridder, gelyk die van
het voorgaande Geflagt

VI. (6) Kootkruid mat een geftrekte gladde Steng,
G^ff?* getrofte hangende Bloemen en driekantige
"roekan- wederzyds gefpitfte Haamven.

tig.

vit. (7) Kootkruid met een geftrekte gladde Steng 9

Cbinenfis. getrofle hangende Bloemen en Ewondedik»
Chineeich. , , , TT J

ke, wederzyds gefpitjte Haauwen.

Weinig verfchillen deeze], waarvan de eer-,

fte,

JACQ: Vini. 263 • 0. Aftragalus fulcatus. Sp. Plant, io65.
Phaca caulescens, Zinn. Goett. 14.2*

(*) Waarom dezelve dan daar toe niet betrokken , zou
men mogen vraagen en ik vind dat in de bepaaling niet.
De Ooftenrykfe , van jAcquiN , hadt de Haauwen half ia
tweeën gedeeld > gelyk de Pbuca.

<<0 Aftragalus Caulescens ftri&us , daber &c. Aftr. Caulc
crefto Paniculato &e. H. Cliff. 362. R. Lu%ib* 391. Aftrag.
Or. altisftmus , Galegac foHs &c. Toübnf. Cor, 29. Aftr.
Syivatïcus mont. procerior. Amm» Rutb^ 102*

O Aftragalus Caal, üü&> glabet &c« Linn. Dec. I.T,3»

DI'ADELPHIA-» 263

fte , zeer hoog van Gewas, met Bladen hyna IV*
als die van 't Vlakkenkroid . aan Toorn eforta™^#

XV lil*

in de Levant voorgekomen , ook met een Steng Hoofd*
van twee Voeten hoogte in Siberië groeit: de5TÜK»
andere is een Chineefche, in de UpfalfcheTuin^^
uic Zaad geteeld, en zo wel in Afbeelding ge-
bragt als befchreeven door den Jongen Heer
Linnjeus, die aanmerkt , dat zy , uitgenomen
de zonderlinge ronde Haauwtjes, zeer veel de
voorgaande gelyk-

(80 Kootkruid met een opftaande ruige Steng ; vin.

• j m f- j trr* A/lraS*l*s

geaatrde Bloemen, die de Vlag eens zoonobr^bts.
lang hebben en eenzaame Stoppeltjes. di3^nalblaT

' Van de Planten, die Onobrychis zyn genoemd
geweest , de meeften tot het Geflagt van He-
dyfarum behoorende , is deeze de eerfte by
Clusiüs, die dezelve op veele Bergachtige
plaatfen , omftreeks Weenen en aan de Oevers
van den Donau,vondt groeijen. Zy badt ver-
fpreide Stengen 5 deorgaans een Elle lang, en
frnalle Vinblaadjes, gelyk de Smalbladige Sibe-
rifche , welke hier ook is t'huis gebragt. De
Vrugten zyn langwerpig Hartvormige dikke
Haauwtjes.

(9)

fs) Afirag&lus Cauiescens erebus pubescens ~&c. Phaca
Caulescens ere&a fubhirfuta &c. Will* Oh. HS. $m
Aftragalas temiifbüus. Sp. Plant. io$5. Onobrychis fpïca-
ta Fiore purpureo» C. B. Pin. 350. Onobrychis prima Clu*
iii. P&nn. p. 7j 2.

R 4

11, Dm, X. $f»K,

a64 Dubbel broederxge Kruiden

IV. (9) Kootkruid met een hyna opfiaande Steng *

Axvi?l # geaairde Bloemen en op^eregte naakte ge*

flooiD. zwollen platachtig ronde Haauwtjt$% met

&TVK* een omgeboogen punt.

IX*

Jkfirdgdtui

Wgmo/as. In Siberië , dat als het Vaderland der Aftra-
Dldififi% galusfen fchynt te zyn y die meest op hooge
drooge Gronden en Bergen voortkomen , vindt
men deeze op vogtige Velden , waar van zy
den byraarn heeft. De jonge Plant heeft de
Steng meer opftaande* dan de volwasfène*

x. , (io) Kootkruid meteen opflaande e ff ene Steng ;

JjwM* geaairde Bloemfieeltjss en Eyrond- cyïin-

Kaïoii- drifche Haauwen3 met den Styl gefpitst.

nifch.

Deeze Karolinifche, die de Bloemfteelen vaa
langte als de Bladen heeft, de Bloemen groen-
achtig geel van Kleur , groeit in de Tuinen tot
twee en drie Ellen hoogte , volgens Dïlle-
niüs, 't Getal der Vinblaadjes is van zeven
en agt tot twintig paarden, met een oneffen end*
Blaadje* Tegen den avond fluiten zig deeze
Bladen paarswyze , en hangen nederwaards y
welke beweeging , • in veele Vlinderbloemige
plaats hebbende , van Cordüs reeds in het

Zoet*

f9) Aflretgalut Caulesceins cieftiusculus &c. Gaiel. Sih
IV. p. 40. T, 17, 18. ÏL tfps. H6.

(10) Jjtra^alus Caul. ere&us lacvis &c. Aftr. Fier. Ra-
cemofis. R. Lugdb. 391, Aftr. procerior non rcpenst Dill.

Zoethout naauwkeurig opgemerkt, door Lin- IV.
Neusde Slaap der Planten wordt genoemd (*). ^fx?R?Xi*

B. Met gebladerde verfpreide Stengen. StukI *

(ii) Kootkruid met verfpreide Stengen, de ,

tt _ ï f • , m Aftragalus

Haauwen byna Rolrond ge/pitst , de Blaad- c^denfiu
jes omtrent kaal. daaSu"

Deeze , die in Virginie en Kanada groeit ,
heeft een Aair van groenachtig geele Bloemen,
waar op korte dikke Haauwtjes volgen aan
eene Heefterige bruine Steng. Van onderen
hebben de Blaadjes een zeer fyne Wolligheid*

(ls) Kootkruid met leggende Stengen 9 de xn*
Haauwen byna Klootrond > gezwollen , ge*steke\ïg.
fpitst en Haaing.

In Ooftenryk 9 Switzerland , Italië , is de
Groeiplaats van deeze , die de Zaadhuisjes van
figuur als een B&lzakje heeft en de Blaadjes
ftekelig, Zy worde Wilde Cicers genoemd > als
naar dat Gewas gelykende.

(13;

(*) Zie *t li D« I. Stuk van deeze Katuurlyie HiJïorie9
btedz. $ ,en Uitgezogte Verhand. V. Deel, aan *t begin.

(11) Aftra%alui Caulesccns diffufus &c. G&ont. Virg. 107.
Aftc Canndenfis Flore viridi • flavescente. Toürnf. Infl^it*
DlLL. Eltb. 46- T* 39- f- 4*» DOD. Mem. T. 6$.

(12) Afirügalus Caul. prodratus &c. /i. 22^. GöUAtf
Monsp. 38+. Aftr. Leg. fubglobofis &c. //. C/j/. 360. R.
Lugdb. 392. Cicet fylveftre Fol. obiongis hispidis majtis. C.
B. Pin. 247. Cicer fylveftce. Cam, Epit, 205,

R 5

II. Deel» X. stuk*

Ï6& DUBBELBROEDERIGE KRUIDEN,

Afdeel?

XVIII.

Hoofd-
stuk,
xiu.

micropbyl*
lus.

Kieinbla-
dig.

glycypbyl-
los.

Zoetbladig.

XV.
Htmofus.
Haakig.

XVI.

contortw
plicatus*
Gedraaid.

XVII.

Spaaufch,

(13) Kootkruid met uitgebreide regte Stengen %
ovaale Blaadjes , byna gezwollen Kelken
en rondachtige Haauwen.

(14) Kootkruid met leggende Stengen en byna
driekantige gekromde Haauwen , de Blaad*
jes ovaal 5 langer dan de Bloemfteeltjes.

f15) Kootkruid met hurkende Stengen, Els*
vormige kromme gladde Haauwen en Hart*
vormige van onderen ruige Blaadjes.

(16) Kootkruid met hurkende Stengen , ge*
draaide , geplooide y gejleufde ruige Haau*
wen.

(17) Kootkruid met hurkende Stengen , ge*
jtedde Aairen en driekantige regte Haau-
wen, die aan de tippen Haakig zyn>

Van

(19) AJiragalas Caulesc. re&o - patulus &c. Cïcer Fol.
oblongis hispiciis minus C. B. Pin. 347.

(14) Aftragalus Caul. proftratus &c. GOUAtt Afonsp. 384*
Aftrag. Legum. Lunatis biventricofis &c. TL Cliff. 361. R*
Lugdh* 392. N* 7, Fl. Susc. 591, 658» Affrag. luteus pe-
xentiis procumb, vulgaris^MoRls. Hifi. II. p. 107. Glycyi*
xhiza fylv. C. B. Pin. 352.

Aftragalus Caul. procumb. Leg. Subulatis recurva*
tis glabris. GoüAN Monsp. 384. H. Ctiff. 362. R. L«g*#.
392. N. 6. &ftrtfg. Morsfpeliacus, Cu/S. Hiy? II. p. 234.
Securidaea lutea minor Corniculis recurvis. C« B. fVw. 349*
Hedyfarum altettim» Dod. Pempt. 546.

(16) Aftragalus Caul, procumb. Legum. contortuplicatis
Canaliculatis viJloiis* Aftrag. repens Siliquïs undulatis. BUXB.
Cent. III. p. 22. T. *9.

(17) Ajlragaiu$ Caul. procumb. Spicis pedunculatis &c.

Aftrag.

DlADELPHIA. 267

Van deeze > naar de hoedanigheid gebynaamd , IV;
groeit de eerlte, die naar de Wiide Cicers ge-
lykt, doch veel kleiner is3 in Siberië en een Hoofd*
gedeelte van Duitfchland. De tweede, die WildiTUK*
Zoethout getyteld wordt, komt in de Bosfchen^r^^
van Europa voor. Men vindeze zo wel inSwee-
den als in Languedok en Provence* De Ha aki-
ge Aftragalus is in de Zuidelyke deelen niet min-
der gemeen. Zy wordt dus genoemd naar dege-
ftalte der Haauwen , die in de volgende op eene
zonderlinge manier gedraaid zyn en geplooid,
doende zig ÊBladerïg voor in de laatfte Soort ,
welke van haare Groeiplaats in Spanje en Por-
tugal den naam heeft. Men vindtze ook op Si-
cilië en de Gedraaide , welke zeer veranderlyk
is in grootte en gefcalte, groeit in Siberië* De
drie laatften zyn jaariykfe , de twee eerften
overblyvende Planten*

(1$) Kootkruid met verfpreide Stengen , ge- XVI*r.
fteelde zy delingfe Hoofdjes en regte Els* SuTa™
vormige gefpitfie Haauwen. Getooid.

09)

Aftrag* Caule erefto, Flor. Sptcatls &c. R. Lu%£. 392» N.
5. Aftragalus Bsmcus. RlV. Tetrap. ioj, MOIUS. Hifi. ÏU
p. 108* S. 2. T. 9 f« 11. Securidaca Slcula Siliquis folia-
ceis. RAJ. Hifi. 9*5«

(ï8j Aftragalus Cau'escens difïufus &c. Afhag. annuus
mariu procambens- Tournf. Inft. 416. Afk. hirflims &c»
PLUK. Pbyt. T. 79. f. 4. Giauci Leguminofae affinis. C. B,
Prodr. iso, Stella Leguminof'W J. B« Hifi. 1% p. t$o< L<W
Iff. 1 1. 95*

<fc6fc DüBBELB ROEDËRIGE KRUIDEN.

IV* (19) Kootkruid met verfpreide Stengen9*byna

AVxvnu ongepelde zydelingfc Hoofdjes en opgereg-

Hoofd* te Elsvormige Haaüwen , die aan de tip*

stuk* pen omgekromd zyn.

XIX.

sl/lmeus"5 Zonderling zyn deeze twee, in de Zuidelyke
Ge deden van Europa groei jende, wegens de Ge-

kiaauwd. fterncje hoofdjes , wier Haauwtjes in de eene
byna regt 5 in de andere Klaauwachtig omge-
kromd zyn f gelykende eenigermaate naar die
van het Sefamum. De Bloempjes zyn klein,
blaauwachtig , en het getal der Haauwtjes is
in de laatfte veel minder dan in de voorgaan-
de Soort.

f20) Kootkruid met hurkende Stengen, de
Haauwtjes omgeplooid , famengedrukt , ge*
kamd , met een omgeboogen punt ; aan Hoofd-
jes vergaard*

(ai) Kootkruid met hurkende Stangen; de

Haauw*

(19) Aflragalut Cauh dirfufus, Capït. fubfèsf. iateralibus
&<c. /ƒ* Clif. 361. Aftr. annuus anguftifoüus* Garid. Aix.
50. T. 12. PLUK. Alm 60. T. 79. f. 3» Ornithopodio affi-
nis Fru&u Steilato. C. B« Pin. 350. Vicia Sefamea Apula,
COL Ecphr. h p. 303. T. 301,

(zo) Aftragaïui Caulescens procumVns &c4 Mar.t. 274.
Aftng. echinatus» Murr Gott. 222, Aftr^galus Hisp.
qua Epiglottïdi fimili Flore purpureo major Herm. Lugd.
74. T. 75. Glaux Hispanica. Riv. Tctrap. 223. f.

(21) Aflragalus Caul. procumb. &c# Mant. 274- Afhag.
Sil. Cordatis acutis penduiis &c. H. Cliff. *6i: R. Lugdï*
39*. Aftr. Hisp. Sil. Ei iqlütt fimili, Fh albo m nor Herm.
Lugdb* 76 T. 77. Giaux minima» IUv< Teirap* £23. f« I.
Aftragaloides incana* BARR. 537. f, B

XX.

TtYitaglot-
tis.

\yttongig.

X*l. (
Epigiottii»
Eeatongig*

D I A D E L P H I |# 269

Haauwtjes Hartvormig ge/pitst omgeplooid IV*
m naakt, in ongefieeide Hoofdjes. AVxvm*

(2%) Kootkruid met leggende Stengen; de^^Dm
Haauwtjes Eyrond , omgeboogen , famen» xxu.
gedrukt en Haairig, met omgeboogen pun- f^™f"t%s*
ten ; aan Hoofdjes vergaard. Kiom* *

tongig»

Zeer veel gelyken deeze drie Spaanfche naar
elkander. Altemaal zyn het laage Kruidjes ,
naauwlyks een Handbreed hoog , met zeer dun»
ne, byna leggende Stengetjes , en menigvul-
dige ovaalachtige Vinblaadjes ; de Bloempjes in
de eerfte paarfch, in de tweede wit, in de an-
dere blaauwachtig. De Haauwtjes die zeer klein
zyn, gelyken zeer naar het Stroclapje ofKraak-
beenig Tongetje , dat in de Zwelging de Lugt-
pyp overdekt , deswegen Epiglottis genaamd ;
zo Hermannus aanmerkt. Zy zyn by el-
kander getropt y ten getale van, vyf of meer;
terwyl de laat (te van agt tot tien Bloempjes in
een Hoofdje vergaard heeft, op de manier der
Klaveren. In de eerfte Soort zyn de Zaadhuis-
jes ruuw, in de tweede glad, in de derde als
met een zagte Haairigheid bekleed. Alle drie
zyn Zaayplantjes.

(23) Kootkruid met hurkende Stengen >gefieel-

de Sycifch.

(22) Aftragalus Caul. proftratus &c. Manu 274, Aftraga-
£u* viliofus piucumbens &c. Raj. Suf pi, 4*4.

f23) Ajlragalus Caul. procumbens &c. Aftr. Syriacus
Ixirfutus. C. B. Pin. 351? Aftr. Sjriacas» LOB. U* II. 75 ?

II. Deel. X, stuk*

2J0 DUBBELBROËDER IGE KrüÏDEH.

IV. de Hoofdjes , omgeboegen Bloemen en Ey-

fmu ' rond tongwtrpig. Wollige Haauwen.
Hoofd- t om . .

stuk* In Siberië groeit deeze Soort , die wel gs*
TienmanAykt naar de Syrifche Aftragalus van Lor el,

mge' maar veel grooter is en de Bladen imaller
heeft. De Bloemen zyn getropt en groot 3ge-
lyk in die, welke Lob el eerst te Alèppo in
Syrië hadt waargenomen : maar vervolgens hadc
hy ze ook in Brabant , uit Italiaanfch Zaad ge-
wonnen zynde, gezien.

xxt v. Oh) Kootkruid, dat bynageftengd is en hur-

^rlnariZ kende ï met de kernen eenigermaate ge*
zandig., trost en opgeregt, de Bladen Wollig.

xxv. (25) Kootkruid met verfpreide Stengen 5 ge-
*Ktev«?g\ Jleelde Hoofdjes , die gefchubd en Eyrond
zyn ; de Bloemen opgeregt , de Haauwen
Eyrond, Eeltig, opgeblazen.

Naar het Glaux van Dioscorides gelykc
inzonderheid de laatfte van deeze twee , die in
Spanje gevonden is door Clusiüs, terwyl
de andere in het losfe Zand der Zeekuftcn zo
van Engeland als Sweeden groeit. De Bloempjes

zyn

fa49 Aftragalu* fubcaulesccns procumb. &c. Fl. Suec. II.
N. 6S9* Aft rag, incanus parvus noftras. Pluk. Alm. $9.
Raj. AngU Lil. p# T. 12. f*. 3- Glaux moiitana pur„

jpurca noftras Raj. Hifi. 939.

Afiragalus Caulcsc. diftufus &c. Ciceri fylveftri mi*
xiori affinïs. C. B. Pin. 347. Glaux Dioscoridis* Cl\J$.
Hifi. 11. p. 240* Tt 24 w Lob, Ic\ iU So.

zyn paarfch van Kleur , in Hoofdjes vergaard IV»
als die van Klaver , hoewel het Plantje in 't ^vm^
geheel veel naar Zoethout gelykt. Hoofd*

STUK.

(26) Kootkruid met leggende Stengen , gefteel* xxvr.
de Kroontjes en driekantige opgeregte sJnhïfif**
Haauwtjes , die aan de tippen Elsvormig Elspuntig*
zyn.

(27) Kootkruid met hurkende Stengen , han- xxvir.
gende getrofte Bloemen en wederzyds fpitfe *A^fch,i
Haairige Haauwtjes.

Op de koude Gebergten van Lapland > zo
wel als die van Switzerland, groeit deeze laat*
fle, terwyl de andere in China haare groeiplaats
heeft* Beiden zyn het zeer kleine Plantjes y
naauwlyks een Span hoog.

(28) Kootkruid dat byna geftengd is9de Stee- xxvnr.
len omtrent tweebloemig hebbende ; de Haau- mcm^n*
wen Raakig, Elsvormig en dubbeld gekield* d,S«

Dit is een klein teder Egyptifch Plantje , met
Stengetjes van een Span , die op den Grond
leggen en rood zyn met witte Haairtjes, waar

tus-

(16) Afiragalus Caul, proftcams &c. ManU 103. Mill.
PhiL Trtns. 176$. p. 138.

(27) Mrazalus Caul. procumhens &c. Qed* Dan, s*i
Aftrag. Ped. folio iongionbus &c. H. Cliff. $6i. Lugdb.
392. Afhag, Alpinus minimus, Fl> Lapp* z6?t T. 9. f. r*
JFL Suee. 59a, «61.

(28 ) Aflragalut fubeauïescens , Scapis fiibbifloris &c» Pha-
ca Legumlnibus arcuatis. R» Lugdb* 3^0

Dubbel broederige Kruiden.

IV.
Afdeel.

xviiu
Hoofd-
stuk.

xxtx.

JLRragalus
ytrlicill**
ris*

Gekraniïe.

XXX.
Montanus*
Bergs.

XXXI.

yeficarius*
Blaazigt

tusfchen eenige Blaadjes. Het heeft geele Bloem •
pjes, aan de tippen Oranjekleur.

C Zonder Bladerige Stengen*

(29) Kootkruïd , dat ongejlengd is, met de
Blaadjes tropswyze ten halve gekranst.

In Siberië groeit deeze Soort, die de Bladen
wel gevind, doch niec , gelyk gewoonlyk, de
Vinblaadjes enkeld3maar vier of vyf by elkan-
der heeft: zo dat de opftaande Bladfteelen zig
byna als gekranfte Stengen vertoonen.

C30) Kootkruid , dat byna ongejlengd is > da
Bloemfteel langer dm het Blad; de Bloe-
men los geaaird opjiaande ; de Haauwen
Eyrond met een geboogen punt.

(31) Kootkruid, dat ongejlengd is 5 de Bloem-
Jleel langer dan het Blad; de Bloemen los
geaaird ; de Kelken en Haauwen opgebla-

zen tuig.

(3*)

(29) ^.flrdgalus acaulis Foliis aggrsgato femï • verticillatis.
Maat, 275. Aftrag* Peduneuüs radicatis, Fol. linearibus &c.
Gmel. Sib. IV. p. 63. Aftragaloides incana noii R.amofa.
Amm. Rutb. 149. T. ip. f. i & l5o. T. 19. f. 2.

(*o) Aftragalus fubacaulis Sec. K. Lugdb. 392. ]ACq.
VinL 2*4» GouAN Monsp. 3 86*. Onobrychis Flor* Vi'cia:
majoribus &c. C. B.Pm. 3 si* Onobrychis quarta. ClüS. Kift.
II. p. 140.

C?i) Aftragalus acaulis Scap. Folio longloribus &c. Altr.
Alpinus Tragacanth* folio, Veiicarius. TOURNF. lnfl% 417»
M4GN. Hort. T. p. tfé,

D IADELPBI JU 27$

(($2) Kootkruid, dat ongejlengd is, de Bloem IV;

zo lang als 't Blad; de Kelken byna Kloot-

rond gezwollen , naakt. Hoofd-

stuk.

Van deeze drie groeit de eerfle in Switzer- xxxu.
land , de tweede in de Zuidelyke dee!cn van
Vrankryk, de laatfte in Siberië» Deeze heefc^ GczwoN
Vrugten byna naar die der Lombaartfe Linfen
•gelykende en de Bloemen zyn paarfchachtig,
jn de eerite rood* Het zyn üverblyvende Plan-
tjes.

(33 Kootkruid, dat ongejlengd is 4 met opge- xxxur:
regte Bloemjleelen , Kanthaairigo Blaad* uuintyCciu
jes en Eynnde gezwollen ruige Haauwtjes.

{34.) Kootkraid , dat ongejlengd is , met een xxxiv.
opgeregte Bloemfieel 9 langer dan de Bla- U\voufg.m
den en Elsvormige opgeblazene Wollige ogn
geregte Haauwtjes*

\35) Kootkruid , dat ongejlengd is , met neer» xxxr.

Mo«fpes.
o Jutan<us

Alontpcl»

£32) AJiragahs acauTïs Scaph Folïa «quamibus &c. Aftr. iiers,
acau'os, Leg. inflatis fuhglohoGs. Am. Acad, II. p, 359.

f33) Aflregêlus acau'is Scapo cre&o * Foliolis ciliatis &c.
Aftrag. Afric. Fiore luteo odorato BaEYN Cent», 72» Raj.
Hift. 396. Aftr. peiennrs &c. Moris, Hifi. II. p. 203. s.
T. 24. £ 3-

<H) Aftragalut acanlis Scspo ere&o &c. II. 6r^?# 22^.
Aftr?g. Aïpitius totus Sericeirs &c. HALL. //. S?* T* 2. f*
a. Ai\t. Fol. ovato - Lanceolatis &c. Hall, Het»* S06. T.
Si al p. 155.

(}$) Aflragalus acaulis Scapis deciinatis &c. GouAtf
S Monsp.

li. Deel X, Stuk

274 DüBBELBRoEBERlCE KRUIDEN*

IV. geboogen Bloemjleelen van langte als de

^xvinL* Bladen en Elsvormige ronde byna Boogj-

Hoofd- wyze gladde Haauwen,

STUK»

Tienman" Van de afkomst of Groeiplaats hebben dee-
nigu ze haar naamen > komende de eerüe aan de Bar»
baryfche Kust, de tweede in een gedeelte vaii
Siberië, de derde by Montpellier in Languedok
voor. Allen zyn zy overblyvende Kruidjes. De
eerfle heeft zeer welriekende geele Bloemen.,
in de anderen zyn dezelven paarfchachtig. De
twee eerden zyn ruig en hebben gezwollen
Haauwtjes , de laatfte is glad en heeft de Vlóg
der Bloemen uitermaate Jang, de Bloemfteelen
dikwiïs veel langer dan de Bladen, zo Gouan
op de plaats zelf waarnam. De middelfte werdt
door den beroemden H aller op den top
van het hoog Gebergte Neunenen > in Switzer-
ïand, gevonden en de laatfte komt op dorre
plaatfen in Provenee voort.

xxxxvi. ($) Kootkruid, dat ongejlsngd is y met neet"
jkftragafos geboogen Bloemjleelen en Wollige Blaad*
jes , de Haauwen Elsvormig , byna Boogs»
wyze , grys ; aan de tippen omgehomd.

In Languedok en Provenee vindt men deeze,
die dikwils twintig Bloempjes aan een Stee!

heeft

Jlftnsp, 385. 'H. Ups, 217. Aflrag. Monfpcsfulanus. J. B.

Hift* III. p. 3 3 8.

(36} Atlragalm acaulis Scapis declinatis &c. Gouak*
Monsp. 38 s« GE&. Prov. $zz* Onebrychis incana Fol. Ion-
goiibttl. C. 13. Fin, 350. Fredr, 149.

DtADELPHIA.

heeft; de Bladen zo wel grys als de Haauwen* IV.
die eenigermaato- krom en gezwollen zyn. Som- ^vui'^
tyds komen zy byna regc voor , hebbende al- Hoofd-
leenlyk een fcyf omgeboogen puntje* De Kel-?TUK#
ktn zyn Blaasaehtig*

(27) Kootkruid > dat ongeftengd is 9 met een xxxvir.
hurkende Bloemjteel, de Kelken en llaau-AJlclmpe*
wen ruig > de Blaadjes fpits Lancetvormig^™*^

Men vindt deeze, die in Switzerland, als
ook in S weeden en Dukfchland groeit, door
den Heer H aller keurlyk in Plaat gebragu
De Bloemen zyn geel en hebben eene gefpic-
lieo Kiel 3 van onderen paarfchachtig.

(38) Kootkruid , dat ongeftengd is , met de xmnii
Bloemfteelen korter dan het Blad, deHaau- Neerge-
wen knikkende ; de Blaadjes een weinig^mkt%
uitgerand én kaaL

(39) Kootkruid , dat Steng noch Bloemjleel xxxix.
heeft, met Elsvormige Haakige Haauwen U^^[
la?iger dan het JiUd en Jiomp Hartvormige^nm^
Blaadjes.

C40)

(37} AJlragahs scsulis Cal. Le/nirainibusque vïllofis &c.
lt. Oei. 50 , 662» Fl. Suec. 593. Aifcagaius acaules FoL per»
acutis. HALL. He!v. s<*7. T. 13.

Cs 8) Ajhagahs acaulis Scapis folio brevioribus &c. Aftra-
galus fupinus minor Flosculis albis. Eosrh, Lugdb. II»
p. 54.

(39) Aflragalus acaulis exfeapus Lc£. Subulatis Haraatis
ïölio longioribus , Follolis obeorektis.

S a

U« De es.. X. Stuk,

S75 DübBELb ROEDER I GE KRUIDE^

IV. (40) Kootkruid , dat Steng noch Bloemfteel

Afdeel. heift met gewolde Haauwen en ruige

Hoofd. D7 , ö

xviii. Bladen*

STUK,

XL. In Europa groeit de eerfte van dceze drie op
fxfcap*s£aS Gebergten ; de tweede is by Aleppo waargeno-
Qnge- men, de derde in Thuringen. 't Zyn oveibly-
üeM* vende Kruidjes , allen zeer laag en klein. De
tweede heeft negentien Vinblaadjes, de Bloem-
pjes klein en wit, doch de Haauwtjes groor*
*£ Getal der Vinblaadjes is van een * en - twintig
tot drie -en -dertig in de laatfte, die ook de
Bloempjes menigvuldig by den Stoel heeft, in
Eyronde Blaasachtige Kelken* De Bloempjes
zyn geel.

Dit Geflagt bemint zodanig de Gebergten >
dat men 'er geene Soort van aantreft in de Ne-
derlanden. Zo veel te meer komen 'er in de
koude Geweften van Afie en op de Alpen voor»
IVien vindt 'er zeer weinigen in Oost- en West-
indie of in Amerika , maar in Egypte beefc
Forskaohl drie Soorten waargenomen*
De Heer N. L* Burmannus heeft alleen-
lyk de Sefameus , hier de Negentiende Soort 5
onder de Kaapfe Planten opgetekend.

Br.

(40) Ajlragaluti acaulïs exfeapus , Legum. Lanatis , Fol»
villofo. Mant. 275. Aftragalus perennis fupinus, Fol. & Si!,
hispidis. Buxb. Hall. 32. Glaux montana acaulon, C» B. Pm„
3*7- Prodr. 147* Rupp. Jen. p. 270.

Dia jd e l p ii i a»

B i s e r a u l a» Zaagpeul. IV* •

Van de figuur der Haauwtjes , die wederzyds ^^ïj;
Zaagswyze getand zyn , heeft dit Geflagt den 8ruL "
naann Zy zyn tweehokkig, plat, met het mid- Deean*
delfchot op zyn kant» dri**

Ma?.v ééne Soort is 'er tot nog toe van bc-*
kend ( i ) , welke door Toürnefort Peleci- r.
nus genoemd werdt , naar den Griekfchennaam , p^lfZZ1*
by Dioscorides gebruikt , die Zaagkruïd Gcmee*i*
betekent. Ci usius hadtze betrokken tot het
Bylkruid 5 Securidaca , met den bynaam van
Vreemde ; doch Toürnefort geeft 'er dien
van Gemeen Zaagkruid aan. Het groeit op Si-
cilië, in Spanje, Provence en Languedok, al-
waar men het la Scie> dat is de Zaag, tytelt*

Het gelykt veel naar het Kootkruid , en is
een Zaay- Gewas je, met Kruidige, ronde, ge-
flreepte Takkige Stengetjes , aan welke lange
Bladfteeltjes , fomtyds met een - en - twintig
Vinblaadjes. De Bloempjes komen Tropswy-
ze, geftecld , in de Oxelen voort, en daar op
volgen de gezegde Haauwtjes , bevattende
Nierachtige Zaadjes,

Pso»

(1) Bifcrru!a. Syft. Nat. XU. Gen. p« 5oo.
XIII* p 57o. H. Clitf. 361. R. Lugdb. 390. Pdecinus vui-
gans. TOURNF. Inft* 417. T« 234. BOERH» Lugdb. II. p- 5 5 .
Aftragalus purp4 annuus peregrinus. MORrs. H'fi. H» p- *°7«
S. %. T* 9. f. ö. Securidaca peregrma* Clus. Wft* IU p«

238.

S3

11. Deel. x> stuk.

^8 DüBBELBROEDEElCE KKüJDEri

IV. Pso ralea. Stippelblad.

Afdeel*

Hoofd» Van dit Geflagt, welks byzondere Kernnet
stuk. ken beftaan in de Kelk met Eeltige Stippen be-
T/>«»;^-fprengd en het Zaadpeultje byna da^r in befloo-
pige' ten te hebben , zyn de tien eerden en de laattte
der agttien Soorten reeds befchreevcn (*) : des
cpg maar de zeven volgende overblyvem

r/bïaka Sdppelblad fnet alle Bladen , drievoudig 5

Tcd&fima. de Blaadjes Eyrond ; de Steeltjes ruig*

joodich. achtig ; de Bloemen in Hoofdjes vergaard*

Americana Scippelblad met drievoudige Bladen, de

\ Ame- Blaadjes Eyrond en Tandswyze gehoekt y

tlkaans. mi %y deling je Bloem- Aait 'en*

Naar de afkomst zyn deeze beiden gebynaamd *
die Kruidige Stengen hebben en daar in van
de voorigen verfchillen. De Bladen zyn op de
zelfde manier met Stippen als bezaaid in de
laatfte , die weleer gekweekt is in de Europi-
fche Tuinen.

sin. (13) Stippelblad met drievoudige getande Bla-

yierhoc-

(*} Zie ik Deels. V. Stuk, blads. 5+7? Plaat
XXIX. Fig. 3.

(n; Pfcralea Fol. omnibus ternaris , Foliolis oyatis 5ce.
Syfl. Nat, Veg. XIII.

(12; Pforaha Fol. tem. FoiioUs ovat's Sec. Trifolium Ame»
ricanum. LOB. fc, 11. p. 31. DOD. Pempt. 567. C B. Pin*
327-

(1$) PfiraUa Fol. tcin. dentatis , Caule fiexaofo &c;
M&it. 194.

DlADELPHlA* S79

den 9 bogtige Stengen , zydelingfe Aairen IW
gejlrekte vierlwekige Haaawen. AxviuT

Volgens Forskaohl groeic deeze in Ara-S^™FD*
bie, die de Bladen byna als der Mclüoten heeft n*cen.
cn opftaande Bloemtrosjes m de Oxelen, rnec<*«*«
Borfteüge Stoppeltjes j de Bloemen zeer kort
gefteeld; de Haauwen groot, van langte als de
Bladen. Misfchien zou deeze tot het Geflagc
van Indigo behooren kucnen, zegt de Ridder.

Stippelblad mét enkelde Eyronde Bla- xiv.

den , die eenigermaate getand zyn9 enEy ConJ^afa.

ronde Aairen. w??kel*

bladig.

Van deeze Oostindifche geeft de Hoogleeraar
N. L* Bürmannüs een fraai je Afbeelding ,
van die van Plukenet daar in grootelyks
. verfchillende, dat de Bloemtrosjes zeer lang ge-
fteeld zyn. De Bladen gelyken naar die der Ha-
zelaaren of liever naar die der Olmen. Zy
komt , volgens den Franfchen Kruidkundigen
Jussieü, van de Kust van Koromand ■:! . daar
menze tegen Vuurigheid en Jeukt gebruikt 5 wor-
dende aldaar Corbovire , of Bruin Zaad , geheten.

('15) Stippelblad met Vyfvingerige Bladen, de xv.
Blaadjes ongelyh VaoJ^^-

Vyf bladig.

(14) Pforzlea Fol. fimnl. ovatis. H. Z/ps. 225. Pfcr. Fo-
lio integro fhbrotundo. Jïjss. Mem de 1744. p« 332-. Doryo
nium Fol. Gmp\. ovatis. R» Lügdh 389. J,oto affinis Cory*
li folio. PLUK. Akn> 22.7. T. 96. & 5. BüBM. Fl. Ind*
172. T. 49. f. 2.

<i5j PforaUa Fol. digitato - qiunafis &cf H, Up, »

S 4

II. DEEL X. Stuk.

ISO OüBBELBROEDERICE K&UïBEW.

IV. Van deeze Plaiit; > die naar het Vyfvingcr-
kruid in geftalte veel gelykt , was de Wortel >
HoofdI voor omtrent vyftig Jaaren , in Spanje by de
trvK. Geneeskundigen m geb^k , onder den naam
*2rr"W*"van Contrctijerva. Men weet, dat de ecltte Wor-
tel van dien r?aam reeds lang vry fchaars gewor-
den is. Of het de Radix Drakemvzn Clu-
5ius zy y zal ik thans niet onderzoeken (*).
Die van die Kruid , drie Duimen lang en een
half Duim dik,, gelykt naar een Vinger of Pink;
zynde van buiten geelachtig, van binnen wit*
een weinig Kruiderig > en fcherp van Smaak.
Het groeit in de Westindiën of aan de Kust van
Malabar % en komt in kragcen met de andere
Contraijerva overeen.

xvl. OO Stippelblad met meervoudig Vingerig
friprata. verdeelde Liniaale Bladen.

De Groeiplaats van deeze Soort is aan de
Kaap der Goede Hope > alwaar verfcheide Soor-
ten van dit Gcflagt, gelyk wy gezien hebben,
voorkomen. Deeze geeft Steeltjes uit de Oxe-
len, met ronde Trosjes van geele Bloemen.

07)

Bforalit pentapbylla Radice ciasfil. Jtss. Mem. 1744. p. 33
T. 17.

(♦} lk heb ózzr van in de befthryving der DorjZcnia , een
Cïtwas, waar van men de Contraijerva afkomftig rekent,
jemftandfg gefpioken. Zie 11. Deeu VIL Stuk, bladz. 357*
{16) Pfotüka Fel. fuptadecompofitis Digitalis Imeaiibus.
Am. Aud. Vl9 Afr* 3**

.Leggend.

Diadelphia; 281

(17) Stippelblad met gevinde Bladen en Rol- JV.
ronde Aairen endelings. ^xviiT*

De Ridder hadt bevoorens van dit Kruid, 'r^^™*
welk hy in de befchryving van den ChffonJchen xyiu
Tuin afbeeldde , tei eere van den vermaarden *f"*'**
Dale, een nieuw Geilagt gemaakt onder den Roadaai*
caam van Dalea : welke hier als een bynaamng,t
behouden worde. Het was een Zaayplantje uic
Amerika , bem door den fchranderen Miller
medegedeeld , omtrent een Voet hoog groeijen-
de en fyn gevinde Blaadjes hebbende , met eene
Aair aan h end van blaauwe Bloempjes, die
weinig naar Vlinderbloemen gelyken. Wegens
de geftippelde Blaadjes fchynt het meest hier
t'huis gebragt te zyn , en billykt dus de Ge.»
flagtsbenaaming.

Tripoli u m; Klaver.

Dit Geflagt bevat veele zeer bekende Krui-
den, die meestendeels de Bloemen tot Hoofd-
jes vergaard hebben en de Vrugt is een Haauw-
tje , naauwlyks langer dan de Kelk, afvallende
en niet gaapende.

Djb Soorten van hetzelve, meer dan veertig
in {*ecal , zyn in vyf Rangen verdeeld , naar
dat zy de Haauwtjes naakt of gedekt, of de
Kelken ruig hebben of Bhazig, of Schubbige
Hoofdjes als der Hopp*. yj%

(17) Pforalea Fol. pmnatls , Spicis Cylindr. ternj mailbus,
MiLL. Dia. Dalea. Heru CiifT. 363. T. aa.

s s

II, DEEIm X. Stuk.

232 DüBBELöROEDERlGE K RUIDEN,

IV. A. Met naakte Haauwtjcs; Meloten.
Afdeel.

Hoofd- ^ Klaver met Eyronde Tros/en, de Haauw-

trui? # Wf nwto gefpi'st; de Steng opgerekt J

u de Aairen langwerpig.

Meltlotui

' Blauwe ^c *n Bohème en Libye jZOMATTHIO-
gelote, lus fchryft, groeijende, is in de Winkels be-
kend onder den naam van Zevengetyden * Kruid
of Welriekende Klaver. Men vindt het in 't
Frnnfch Melote odorant getyteld en anderen
noemen het. Lotus. Het onderfcheidt zig van de
Klavers, door een opgcregte Steng van een El-
le en dikwils hooger met bla-iuwe Bloemhoofd-
jes , die een zeer aangenaatnen Reuk verfprei-
den. Om derzelver wille wordt het in de Ho-
ven gehouden en in de Kruidtuinen van ons
Land, te Lis, Hillegom, Noord wyk en elders,
gezaaid.

n. (s) Klaver met getroste naakte eenzaadige
tdht&Z Haauwtjes en een cpgeregte Steitg.

De

(1) Trifoïium Rscemis ovötis , Legum. feminudis mucro-
natis &c. Syft. JZai, xll. Gen 8$>6. p. $öi* Vèg* Xlll. p.
57ï* H. Clif. 375. R. Lugdh. 3 8i Lotus Hortenfis odorata.
C. B. Pi». 3?U Lotus fylveftris. Cam. Eft. 8^+.

(2) Tri/otium Legum, racemoiïs nudis &c. H. Ups. 223.
Trifoliura eredam &c. F*. ZtyL $52. Melilctus lutca Ind.
Or. &c Pluk. Alm, 246. T. 45. f. 4« JMelüotus humi*
lis ere&a. Tluk. f 5. Mei. vuig. affinis. j. B. Hifi* 11.
p. 3-1 Meiüctus Jutea minor &c. Moris. 11. p.

BüKM. F/, /«i. I72. i7. Op* JWr. 22,

PlADELPHIA.

De ronde eenzaadige Peultjes, in Aarswyze lv*
Trosjes vergaard , onderfcheidcn deeze Melote , vlnT
die in Jndie 3 als ook aan de Kaap der Goede Hoofd»
Hope groeit , genoegzaam. Het is een Zaay-STÜK#
Plantje > waar van Verfcheidenheden voorkomen driaï™'
met witte en geele Bloempjes , als cok grooter
of kleiner van Gewas. Jn deEuropifche Kruid-
hoven is het weinig bekend.

(3) Klaver met getroste naakte tweezaadige in.
Haauwtjes 9 die Lancetvormig zyn , Mp/0nhaT
Steng opgeregt. Fooifche.

C4) Klaver met getroste naakte tweezaadige, iv.
rimpelig fpitfe Haauwtjes; de Steng opge*°4lnkZi$ï*
regt.

(5) Klaver met getrofte naakte tweezaadige rim-
pelige Jlompe Haauwtjes , een opgeregte utillt^

Steng en ongetande Blaadjes, rche*

(6) Klaver met getrofle naakte tweezaadige Vlie- JJ^
zige Haauwtjes y de Steng byna opgeregt. Kandia-*

Wei-fche-

O) Trif9liwn'Lz%, Rgcem. nudis difperm!* Lanceolatis&c,

(4J Trifo ium Leg, Rdc* nudis dispennis &c. Mat. Mei.
35 5* GORT. Belg, zio. R. Lugdb. 22?. DALIB, Paris. 225.
H« Qiff. Ups* &c. Trifolium cdo~atum f. Meülotus* Dod.
Tempt. 567* LOB< Ie lU 43. Melüotus Officinarum Ger-
manist Fiore albo Tournf. lnft 407. Melilotus vuig,
aklsfima fmtescens , f3. albo vel luteo T. Raj SuppL 407.

(s) TriJ 'otium Leg. Rac, nudis disp. &c. Melüotus Italica
Fol. rotundis. C. B. Pin* 3 3*. Melilotus ltalica. Cam. Hors.
99- T. 29. Lob» /<?. l i- 43*

(6) Trif otium Leg. Rsc nudis dispermis &c, Trif» pelra*
cum Cret. C. B. Pi«* 339- fV»ÏK T» p. fif*.

IL Dsel. X* Stuk,

284 Dusbelbroeder I GE Kruid EN»

IV, Weinig verfchillen , in Geftalte , deeze vier

AypEELi Soorten , onder welken de eene eigentlvk « of

xvni ° * *

Hoofd* in 'c byzonder , in de Apotheeken bekend is

•tuk. by den naam van Melote of Mallote3 naar den
.^^^Latynfchen Melilotus f dien de Franfchen en
Eogelfchen ook navolgen met Mdilot; terwyi
de Düitichers het Kruid Steinklee of Guldenklee
tytelen , dat is Steenklaver of Galden Klaver.
Het is door geheel Europa op de Velden ge-
meen , zo wel als in onze Provintien. Aanmer-
kelyke veranderingen komen 'er in voor , die
men van de Groeiplaats alleen niet kan afleiden.
Zo heeft de vermaarde Tournefort, om-
lirceks Parys, een Heefterige Melote waarge-
nomen , met de Stengen vier of vyf Voeten
hoog , zo töel met witte als met geele Bloemen ,
en deeze hadt eenzaadige Haauwtjes* C a me-
rarius merkt aan, dat in de Italiaanfchede»
zeiven fomtyds twee- , fomtyds éénzaadig zyn»
Deeze werdt by Rome Coronella geheten , doch
het Landvolk elders noemde ze Malatro. De
beroemde Haller vondtze eens % in Switzer*
land, zes Voeten hoog» De Kandiafche heeft
ronde platte Haauwtjes y met een Draadje aan
H end , welke > nog zagt zynde , eetbaar en zoet 5
doch gedroogd uitermaatc bitter zyn*

Gemeenlyk heeft dit Kruid 3 volgens den laatft-
gemelden Kruidkenner f *) , een Steng die hard
en Takkig is , van twee Voeten hoogte. De

Elaad-

C*) Kelv. inchmtn I. p. 1 5S.

D I A B E L P H I A. 28$

.Blaadjes zyn als die van Klaver, doch kleiner, 1V>
glad, Zeegroen , Eyrond , diep Zaagtandig. Op ^xvfn!*
't end van ieder Takje groeit een Aair van om- Hoofd-
gekeerde, neerhangende Bloemen, met een ge-*TÜK*
plooide Vlag, haakige Vleugels en verdeelde jr£'eanm
Kiel. De Haauwtjes zyn dik en rond , over-
dwars gerimpeld, één- of tweezaadig.

De Melocen zyn van een fterken, byzonde*
ren Reuk, van eenfcherpen, bitteren Smaak,
inzonderheid het Zaad, daar het Brood zeer bit-
ter van wordt. Voor 't Vee nogthans is het Kruid
niet onfmaakelyk* Men houdt het gedefinieer-
de Water der Bloemen in fommige Winkels
naa , om het tot verfterking van ander Reuk-
werk te gebruiken* De Pleifter van Melüoten
is in de Apotheeken bekend. Voorts worden
ook de Bloemen dikwils in Stoovingen , Pappen
en Klyfteeren, tot weekmaaking en verzagting,
gebezigd* Op zig zelf alleen zou het , wegens
zyne fcherpheid, eer Oplosfende of Verdry ven-
de, dan Ettermaakende zyn. Het Afkookzel
der Bloemen nogthans, met die van Kamille,
wordt, mee vrugt tegen de Pynen van Bloed-
loop, Nierwee en Graveel, ingegeven.

(7) Klaver met naakte agtzaadige byna drie- vil

* Meliletus

YOU-Omthopo*

dioides*

(7) TriMum Leg. nudïs o&ofpfirmïs &c. R. Clif. ^7^^^°°"
Trif» SiUquofum Loto affine , Sïliquis Omithopodii. PlüK.
Alm. J75. T. 68. f. f. Fanugraecurn humile repens &c.
RAJ. AngU lil. p. 33l« T. t* 3. OSD. Dan. 3 ff;

lh DBIU X* STUS,

DüBBELBROEDèRIGE KrüIDÈN.

IV. voudige Haauwen i tweemaal langer dan

^zviiu* de K^ken en neergeboogene Stengen*

stükF.D ^ Engeland en Vrankryk groeit deeze ^ dié
Tienman een Jaarlyks Gewas is3 gelyk de voorgaanden*
" doch klein en kruipende , dat Haauwtjes heeft
naar die van 't Vogelpooc geiykende , en dus
aaömerkelyk langer dan de Kelken , welke veel»
zaadig zyn (*)•

B. Mee gedekte veelzaadige Haauwtjes.

vin. (8) Klaver met gehalveerde Hoofdjes, vyfvou*
Lmfnlfie™* dige ongedeelde Blaadjes en veelzaadige
Lupinach* Haauwtjes.

tige.

In alle Bergachtige Streeken van Siberië komt
deeze voor 3 niet Stengen van zeven of agt Leed-
jes , die uit Scheedachtige Stoppeltjes , vier*
vyf of zes f langwerpige Zaagtandige Blaadjes
voortbrengen van ongelyke grootte. Aan 9t end
komen Bloemhoofdjes > lang gedeeld , paarfch
of wit, en daar op volgen veelzaadige Haauw-
tjes 3 langer dan de Kelken. (9)

(*) Met regtkan dseze gezegd worden veelzaadige Haauw-
tjes te hebben ; maar hoe de benaaming van Leguminibus
polyfpermis , welke men in Syft. Nat. aan yt hoofd van deezen
Rang vindt, op de voorgaande Soorten va-n Meliloten, die
de Haauwtjes één- of tweezaadtg hebben , pasfe , begryp ik
niet !

(8) Trifolium CapituHs dimidiatis, Fol. quinatis &c. H.
Ups. 213. Lupinafter. BuXB. AB. Petr. 11. p. 34*- T. 20.
Amm. R*th. 143 , 144» JM£ Legura. polyfpermis, Föiiis
plutibus. Gmeu Sik* IV. p» 1^ ï% <?. f. i.

D i a d t l p h i a; ag?

Klaver we£ de vragtbaate Hoofdjes agter- IVl
om geboogen en de Haauwtjes driezaadigr^J^*

In Virginie groeit dit Kruid , dat dc Blce-s^y^D"
men als vierbladig , groofc en fchoon paarfch i£
heeft , aan den top der Stengen famen gekropt* ÏÏ^uT
De Blaadjes zyn Eyrond en zagt. omgeboo-

gene.

(10) Klaver met ronde Hoofdjes, tweezaadige x.
Haauwtjes , de Kelken van langte al> de Q^j£**
Bloem , Zaagtandige Blaadjes en Ruitach*

tige Stoppeltjes.

In Velden en Weiden van Italië en Spanje
groeit deeze Soort van Klaver , een zeer klein
Kruidje, met lang gefteelde gladde drievoudi-
ge Blaadjes, deonderften ronder, de bovenden
fmaller ,geftrekt en breede fpitfe Stoppeltjes* De
Bloemfteeltjes komen uit de Oxelen voort , mee
ronde Aairtjes van zeer kleine Bloempjes.

Cu) Klaver met Kroonswyze Hoofdjes , vier* xt.
zaadige Haauwtjes en opjtygende ^ten-^P^m'
getjes. (12)

(9) Trifolium Capïtulis Fru&ïfens tefïexis &c«, Grojst*
Vïrg* If. N* 11 o* TrifoU raontano firniie Virgtnianunu PluiÉ»
Mant* 2.85.

qo) Trifolium Capitulis globods &c. TrifoL Pratcnfe an-
tiuurn minimum &c, MiCH Gen. 29. T. 25. ï\ 7.

(11) Trifolium Capuuüs umbellaribus &c» Trif. Pratenfè
Corymbifermn. MiCH* Gsnë iS4 T. 25, Fig. z~ — 6. $m
Trif, Oriëntale altisfimum Caule Fiflulofo, VAiLL* Paris.
195. T# $• TiIföL Flöfe albot Rxv. Tetrap. T. 127»
*. 2.

*88 DURJ3ftL£ ROEJDERICE KRUIDEN

IV. (is) Klaver met Kroonswyze Hoofdjes , vier*
Axvm!" zaadige Haauwtjes en kruipende Sten*
Hoofd* getjes.
stuk.

xir. Deeze laatfte maakt de Witte Klaver van on-
T/Pt!ium ze Weiden en Velden uit, welke door geheel
Krujpende,£ur0pa gemeen is en van de Roode of Paarfche
zig duidelyk onderfcheidt. Zy is , niettemin,
zelf zeer veranderlyk, komende wel doorgaans
met drie Blaadjes op een Steel , maar ook iöm-
tyds mee vier, vyf en zes, ja dikwils met ge-
vlakte Blaadjes voor , en verfchilt ten opzigt
van de grootte , zo van 't Kruid , als van dc
Bladen en Bloemen , ongemeen. Men heeft 'er
eene Verfcheidenheid van gezien , met gebla-
derde Hoofdjes*

De algemeene eigenfehap is , dat de Bloem-
pjes ieder een eigen Steeltje hebben , onder *£
bloeijen epftaande , vervolgens knikkende , 't
welk dan een Kroontje maakt. Zy hebben een
witten of paarfchen Kelk , met twee korte en
drie lange punten. De jonge Bloempjes zyn wit ,
wordende allengs paarfchachtigen eindelyk bruin,,
wanneer zy verflenzen. Ook befcaan zy uit vyf
Blaadjes , gelyk de Vlinderbloemen in 't alge-
meen , daar die van de gewoone paarfche Kla-
ver eenbladig zyn. De Haauwtjes , hoewel meest
vier- , zyn fomtyds ook tweezaadig.

De

(12) Trlfolium Cap. umbellaribus &c* Mat. MeL 354..
GORT. Bet*, lil. GOUAN Monsp. 388. Fl. Suec. II. 66s\
Grqn. rirg% no. R. Lu&dk. 378, &c# Trifoliutu Pratende
album, C. 11.7.

DtAdelphïa* 28$

De Bloemen 5 hoewel welriekende , zyn iö IV;
de Geneeskunde weinig of niet bekend. Het {™f*h*

W L I 1 •

Aftrekzei daar van kan als Thee gebruikt wor* : Ioofd^
den , zegt Gunnerus (*)> Het Kruid dient TÜK*
tot een uitmuntend Beeften- Voeder * dat ech*
ter minder geacht wordt dan de Roode Klaver*

(13) Klaver met Kroonswys' Kloof ronde Schub- intj
tige Hoofdjes ; de Vlag afgeboogen en cT^ojttT
werblyvende ; de Haauwtjes vierzaadig* ^onig^

ftèfóe* Amerika afkomfcig, bevondtzig
ïn de Holian dfche Akademie > Tuin te Leiden*

(14) Klaver met Kroonswyze Hoofdjes , naaktè xnv
Bloeniftengen ^ Liniaah Lancet vormige Bla^A^^^
den en hangende tv/eezaadige Haauwtjes*

Wegens de zoetheid der Wortelen voert dee*
'%£ laaide den naam van Be^g* Zoethout ^ in 'c
Franfch Reglisfe de Montagne. Zy groeit, in«
derdaad , op de Alpifche Gebergten van Swit-
zerland en Italië , als ook op de Pyreneen (f).

Dc

fó) Flora Norveg. p.

(13) Trïfolium Gap. mnbellato - glóbofis , imbricatls &c»
L-ugdb, 379» LagQpiis Americanus Fior* majoribus corao»
fis. Pet. Mü$. 114.

<I4) Trifolium Qzp. uhibellaribus j Scapo nudo &c* FL
Ciijf. 499. Gouan Mènip, 3 §9, Trif. Alpinum Fl. magno*
kadice dulcï. C. B. Pm. 328. Procir, 143 • A non is acaulis
ïlor. longisfimzs, FóL non fenzüs, HALL. Hely* 588.

(\) Nusquam in Montibus 4 zegt de Heer HALLËR 9cê
'fhan* van , tenvyl hy niettemin dz Groeiplaat? op dê Aipeft
T aan-

ÏL Deel* X,Stur.

2pO D UB BELBROËDEIICE KrüIDEB.

IV. De Bloemen 5 die groot en paarfch zyn > komen
*xniu' in eeD KroontJe vanagt of tien , op een Steeltje
Hoofd- van een Handbreed hoogte , tusfchen de Bladen
stuk* fjfc $cn Wortel voort .* de Blaadjes zyn fmal en
Jl[enrr'an" zeer 8^ Bauhinüs hadtze , uk Spanje ,
onder den naam van Spaanfch Zoethout? beko-
men. Elders gebruikt menze voor gemeen Zoet-
hout f *>

Trif otium
fubterra*
Uturn*

Onder-
aardfche*

C. Met Pluizige Kelken.

(15) Klaver met Pluizige vyfbloemige Hoofd*
jes : het middelpunts Kransje , dat omge»
boogen en fiyf is9 de Vrugt omkleedende.

Deeze Soort van Klaver , die in Italië 3 Vrank-
ryk en Engeland voorkomt 5 heeft de zonder-
linge eigenfchap , dat derzelver Klootronde Zaad-
hoofdjes in den Grond dringen : dus eeniger-
inaate met dat Gewas , 't welk men Kurasfau-
fche Aardakers noemt, overeenkomende. Het
heeft kruipende Stengen, Hartvormige Blaadjes
en geelachtig witte Bloempjes.

aanwyst. Of hy zeggen wü , dat zy niet op de Toppen 9
Knar in de Valei jen groeije > is my duifter* Misfchien ont*
breekt 'er het woerd nlft aan.

(*; Van het Gewoone Zoethout fprak ik > hhdz, 219 ,
liier voor. Zie een Vertoog over deszelfs Teeling, Hieuwt
Landbouw , IV* D* bladz. 213.

(is) Trifolium Capit. Villofïs quinquefloris &c. H. CUf.
Ups» Gouan Monsp. &c. Trif* iubterraneum. Kiv. Teirap.
Trif. Blefenfe. DOD. Mem. IV. p. 313. Trif, ?*atenfe füjpt*
mm cathobleps. BARR. /*. 88 u

ï (ió) Klaver met Pluizige Klootronde Hoofd- IV;
jes 3 de bovenjle Kelken geen Bloempjes^^^9
hebbende,, Hoofde

STUK*

ïn Arabie en Syrïe is de Groeiplaats van dee- xvi.
'ze Soort, die Draadachtige leggende Steogetjes^/^»?*
Van een Voet langte heeft, met zydelingfe ron"ho^g^
dé, ruige, geiieelde Bloemhoofdjes* De on-
derft e Bloempjes zyn alleen vrügtbaar, de ove-
rigen verminkt v m Wolligheid vei teerende, vul-
len het Hoofdje en buigen de vr-ugtbaare Kelken
fcydeliogs af 5 die zy verbergen.

(17.) Klaver met Pluizige ronde eemaame end" c^**'-
Hoofdjes , alle de Kelken vrugtbaar9 feg-cheriers*
genda Stengen en Hartvormige Bladen*

Klaver mei byna Êyroitde Aairen 9 de f^m\
Kelkranden Borfielig Stekelig , de Stengce*£?^**
uitgebreid , de Bladen Eyrond. dige!^0^

(19) Klaver mei Pluizige lange Aairen, een-

fr/a-Roodach»
tïge* m

f;s) Trifolium Cap* Vil!. Globüfo &c. li. Cliff. 374* R.
tugdh 179. Trifol. Oriëntale Cap. Lanuginofo. Toürni.

Oir. 27*

(17) Trifolium Cap. viil. Glob. termirialibus &e. Ré
i»^. 379. Gquan Afonsp, 389. Trif Glóbofum repens. C.

329» Prodr. 143. Lagopus minor fupinus. BARa. Ic»

(18) Trifolium Spicis fubovatis &c. Trif. Glóbofum C Ca«
pit. Lagopi rotundiore. C. B. 'Pk, 3*9. Pndr. 143. TriR,
Cap. Glomerato rigido* J# B* II. p. 377.

(19) Trifolium Spicis VÉtófis lon^is &<:. //• C/j^ DU

Ta

2?2 Dübbelbroederice Kruiden;

IV, lladlge Bloemen , de Steng opgeregt $ de

Ax)vniL.i Bladen geteld.

Hoofd-
stuk» In de Zuidelyke deelen van Vrankryk , Lan-

Tknman- guedok en Provence 5 vindt men deeze drie

nt^ Soorten , komende de laatfte, die van deroode

Aairen haaren bynaam heeft , ook voor in Swit-

zerland en Italië. De eerfte heeft de Kelken

geheel Haairig , wordende deswegen 5 in 't

Franfch, la Houpe genoemd. De tweede, met

Klisaehtige Zaadhoofdjes 5 groeit veel in Bos-

fchen aan den Zeekant. De laatfte heeft haare

gladde Stoppeltjes en ruige Kelktandjes zeer

lang»

xx. (20) Klaver met ronde iets Pluizige Hoofdjes,
frlnïfi™ omringd met gepaarde Vliezige Stoppel* v
paarfch- tjes * en eeniladize Bloemen.

bloemige*. J

Dit is de gemeene Roode Klaver , die men
Veldklaver 3 of ook Varkens - Klaver , in onze
Provinciën noemt, in 'tFranfch Treffle of Trio-
let , in 't Italiaanfch Trifoglio> in 't Engelfch
Trefoil, in 'c Hoogduitfch Klee of Dreyblat > dat
is Drieblad , gelyk de Latynfche naam Trifo-
Hum betekent» Zy onderfcheidt zig van de
Witte 5 voorgemeld , behalve de Kleur, door

haa*

Lugib. GOUAN Monsp. Trif. mont. Splca longïsfima* rubente.
C. B. Tin. 328. Lagopus major alter. Dod* Pempu^Z.

(20) Trif otium Spicis Globofis fubvillofis &c. GORT. Belg*
211. Fl. Suec. DALIB. Paris. KRAM. Auftr. &C. R. Lugdk.
5 8o. Trif. Pratenfe purpureum» C. B« Pin. 3*7» Txifolt Piar
tenfe, Cam. Epit. $%z%

DlADELPHIA» 593

haare eenbladige Bloempjes, iets ongemeens in
deeze Klasfe* De Velden maakt zy tot vette
Weiden voor bet Vee3 en uit de Bloemen zui- Hoofd -
gen de Byën veel Honig. Men zaaitze derha]-STUK*
ve in de Landen , doch op zig zelf alleen is ^can'
zy voor de Bceften een te zwaar Voer , baarende
geweldige Opfpanningen , daar de Paarden aan
fterven kunnen: weshalve men altoos hetzel-
ve mee Hooy van Gras of gekapt Stroo men*
gen moet. Van de Ieren wordt de Klaver,
onder den naam van Chambroch , zonder hinder
tot Spyze gebruikt* In Lapland maakt men 3 by
Koorn- gebrek, van de Bloemen Brood (*).

(21) Klaver met byna Klootronde ruige end- Xxr.
Hoofdjes , een opgeregte Steng , en Lan* J^$"um
netvormige Zaagtandige Bladen» üroote.

In verfcheide deelen van Europa groeit dee-
ze Soort , die Gr$ote paarfche Klaver genoemd
wordt, gelykende naar de gewoone zeer, doch
doorgaans grooter zyude van Gewas, en ver-
fchillende door twee end -Hoofdjes te hebben
en groene fmalle Stoppeltjes*

(*) Urgente Annona e Florlbus Panis conficiendus, FL
Lapp.

(21) Trif otium Spicis fubglobcfïs villofis term'nalibus
&c, R. Lugdb. 380. Trif. Mont* purpureum majus, C. B.
Pin* 3*S* Trif. majus fecundum» Clu3« füjt. II • p* s4j.

t3

II. Deel«X. Stuk.

xviii.

«TUK,

XXIT.

Trifolium
Pannoni-
<sum

jykfe#
Squarrb*

Spaantche*

XXIII-

Jncarna*
turn»

Italifche.

Ochrtku*
turn»

Geeibloc-

§94. DüBEELBROEBEP* I QE KrüIDBR,

( as) Klaver met Pluizige lange Aairen , een-
bladige Bloemen , en ge/wZ efenrandige
Bladen , dfes zo wei als de opgeregte Steng $
uitermaate ruig zyn*

( ) Klaver met langwerpige byna gehaairde
Aairen; de onderjle Tand der Kelken zeer
lang en qmgehoogen ; de Steng Kruidig en
opgeregt.

(%3) Klaver mqt Pluizige langwerpige jlom-
pe ongehladerde Aairen , de Blaadjes rond*
achtig gekarteld*

( ) Klaver met Pluizige Aairen , een opge-
regte ruige Steng , de enderjie Blaadjes:
Jlomp Hartvormig.

Deeze vier komen de volgende, die Haaze-
pootjes genoemd worden wegens de figuur der
Aairen 3 meer of min naby. Zy hebben ze al-
len ruig, doch de tweede rappig, wegens de
omgeboogen Kelktandjes y de derde incarnaat
en de vierde bruingeel. Van zodanige Kleur

komt

(ia) Trifolium Spicis Villofis Jongis &c. jACq. Oès. II,
g>, 21. T. 42. Mant. 276.

( ) Trifolium Spicis oblosigis fubpilofis &c. Trif. Hisp,
anguftif. Spicè dtiute rubente* C. B. 32-3.

(23) Trifolium Spicis Villofis oblongls obruïïs aphyJÜ?
&c. Trifol. Spica rotunda rubia. C. B. P'n. 32 S, Lggopum
maximum. Lob. Iï. 39.

( ) Trifolium Spicis Vülofls ^ Cau!e exefèq pubescente
Sec. Trif. Pratcnic purpureum minus. R^j, III. T. 13,

f. !♦ HALL. fö/v. VI. p, 97*

DïADELPHlA. 295

komt fomtyds 5 op de Swïtzerfche Bergen 3 de IV.
gemeene Veldklaver voor , als ook met witte A£ yf^9
Bloemen. De Steng der laatfte Soort, die ook Hoofd-
paarfchbloemig valt, is omtrent een Voet hoog.STÜK*

(24) Klaver met Pluizige Kegelvormig lang- *™J.mum
werpige Aairen , de Kelktanden Borftelig angupfo-
en bynagelyk, de Blaadjes Liniaal. smlibhdi-

ge*

(25) Klaver met Pluizige ovaale Aairen, de Xxv\
Kelktanden Borjielig ruig en van g$lyke ^[|*^
langte. ügc

(a6) Klaver met Haairige Eyronde Aairen, xxn.
gaapende Kelken 3 verfpreide Stengen en ^ernde
ftornp Hartvormige Blaadjes. ]

(27) Klaver met Eyronde Aairen en gaapen» xxvii.
de Kelken, waar van de onder JU Slip^l^t
zeer groet en Lancetvormig ; de Blaadjes
Eyrond.

s De

(24) Trifolium Spicis Villofïs Comco - oMongis &c. ff»
Ciïff. Ups. R. Lugdb. $79» Trif. Alcpecurum anguftifolium
elatius. Earr. /*• 698,

(25) Trifolium Spicis ViiloGs ovalihus &c. GORT. Belg»
si 2. ft GfljP R- &c. Trif. Pratenfe humüc Spica-
tum f. Lagopus. C B« 328. Lagopus* Cam* 724.
Bod. Tempt. 577* Lob, II. 39.

(26} Trifolium Spicis Pilofis ovatis &c# H* CV^f. R, ÏAigdh.
GOUAN Momp* SPU Trifol. St eliatum. €♦ B. /ï«* 3 £9. La-
gopus minor eredus , Capite globofo Srelkto, Barr» Is.
860 en 755*

(27) Trifolium Spicis Qwis &c„ H. Cltff» R« 377.
Trifolium Clypeatura Argenreum. Alp4 Exit* zoj» T* 295»

T4 I

IIf Deel. X $tüs# ij

296 DUBBELBROEDER I GE KrüIBEK,

IV. De twee voorden behooren tot het Onkruid %
^^vmV °P dro°ge Zandige Velden gemeen, dac men in
Hoofi> ons Land Raazepootjes % in Frankryk la Patte
ST*}K* de Liévre noemt* Dit heeft een famentrekkende
kragt, en wordt in S weeden vee! gebruikt te-
gen de Galziekte van het Rundvee De
derde voert in 't Franfch den naam van Trejle
etiolé 5 dat is Gefternde Klaver, om dat de uit-
gebreide Kelken zig als Sterretjes aan de Aak
vertoonen. Deeze groeit > zo wei als de eer(tea
alleenlyk in de Zuidelyke deeïen van Europa.
De laattte verfchik veel door haare Zilverach-
tige Hoofdjes en Schild vormige Zaadjes, waar
Tan zy den bynaam fchynt te hebben , hoewel
de byhangzelsder Kelkjes ook Sehildachtigxyn.
Alpikus hadt dit fraaije Pleintje uit Zaad van
Kandia geteeld. Deeze vier Soorten, zo wel
als de vporgaande 1 fterveo jaarlyks,

^xxvïït. (fi8) Klaver met ongejleelde zy deling fe Ey*
fijblu^m ronde Hoofdjes , de Kelkflippen ongeluk ,

In de Zuidelyke deelen van Europa , als ook
in Vrankryk omftreeks Parys^en in Groot Brit-
tan-

C*5 StocbJ). Verb. 1747* p. 8?.

(28.) Tzifolizm Capit. fesülibus lateralibus ovstis &c* fl.

Cliff. Lug&b* GQUAN Monsp. HALL, Hclv. &c Trif.

Capit. obloago aspero. C, B. Pin* 329. Prodr 140. Trif.
minus Cap. paivo albo echiisato BARR. it. 870* Trif< Hos-
culis albi| &c0 VAILL. Paris, xjjS. T. 3 3. f« i.

DlADELFÏIli; 297

cannie, groeit decze Soort van Klaver, die mhu ^ IV*
der Takkige Stengen dan de Baazepoorps 1 xvifu "
heeft» Zy is door de ronde ruuwe of fteJceligeflooFi^.
floofdjes zeer kenbaar. 8TUK*

(29) Klaver met ongejleelde half Klootronde xxix,
/tyve Hoofdjes; de Kelken gejlreept , tó£- Sw'-
gebreidy egaal tum-

0 - Gekropte,

C3°) Klaver 7/2^ ongejleelde byna zydclingfe

Eyronde Hoofdjes , de Kelken rond, gfrGefheepte^

(31) Klaver langwerpige gefteelde Hoofd- *xxr.
jes , een opgeregte Steng en gepaarde drinum.
Bladen. f||^

De beide eerften , die in Europa groeijen *
hebben de Kelken tienftreepig , in de eene naakt,
in de andere Haairig. De Jaatfle Soort heeft
van haare Groeiplaats, by Alexandrie3xden by-
naam. Fcrsicaöhl zegt , dat menze in 't
Arabiich Eerjïmnocmt , en fprcekt 'er dus van (*).

„ Dit is die Klaver y welke de Egyptenaars

« by

(29) Trifoïium Capit* fesGIihus heraifphsricis ïigidis &c.
J/* C/#". R. Lugdb. &c. Tiif. Arveuie fupinmu Vcrticifla*
tum. BARR. 8 32.

(30) Trifoïium Cap. fesfilibus fuWateralibus o'/atis &c.
J7/. 614, , $69. Trif. parvam fcirfuttion Vaill. Paris,
15)5. T* 33. f. 2.

fflj Trifoïium Capït. oblongls Pcduncahtig , Caule ere">
to, Fol. oppoütfs. ^«ai IV. p, 226.
(*) F/er, JEgypu Arab* p. 139.

T 5

H. Deel, X, stuk.

298 PUBBELIJROEDERICE

IV* geh^ele Akkers bouwen , als het befte en

Afdeei* 5, byna eenigfte Voeder der Las tbeeften. Twee-

Hoofb. »> maal in 'c Jaar wordc zy » Selyk het overige
stuk» >5 Koorngewas , niet gezaaid ; maar by 5c af-
?ienman-iy ceemen van den Nyl. Wanneer de Landen
***** „ hoog zyn , brengt men 'er met Werktuigen
3, Water op , en werpt het Zaad in de bevog-
5> tigde Aarde* Drie Oogften heeft men van
„ deeze Klaver , welke elke reize een half
3, EUc hoog opfchier. Ieder Oogst, waar van
3, de eerfte de befte is, valt om de drie Maan-
3, den ; daarna fterft het Kruid. Men zaait de
„ Klaver ook wel met de Tarwe te gelyk, op
3, een zelfden Akker , en het gemengde Zaad
3, heet Chalit ; doch men fcheidc het van el-
3, kander met een Zeef. Tot den Oogst fnydt
3, men *t niet met den Sikkel , maar rukt het
3, by den Grond af met de Hand, den Wor-
33 overlaatende " die dan waarfchynlyk nog
Beeften - Voeder geeft (*).

xxx1 ii. (33) Klaver die ongemengd is 9 met driedeeli-
^Znif^T ge5hyna driebloemige Steeltjes, korter dan
r E^nbioe. de koppeltjes zynde.

In

(*) De Heejïerigi Klaver van de Kaap, op deeze volgen-
de, is thans onder den naam van Pforalea bra&eata be*
kend en befchreeven. Zie ons IU D. V* Stuk, bladz. 551.

(3 5) Trifolium aeaule , Pcdunc. trifidis &c. Trifol* vef-
num ïepens purpiireum £c Flore albo exiguo. Buxb. Cent,
IU. p. 17. T. 3i» f« * » 2* sPica trifolia. Alp. Exm, 169.

D l A D E t %P H ï a» 299

In Arabie, Paleftina en Syrië, inzonderheid
by Konftantinopolen en op Kandia , groeit dee- A™*f£f
ze zonderlinge Sport, welke getande Blaadjes doovm
als van Klaver > op lange Steeltjes heeft, tus*STUIC#
fchen welken de Bloemen veel langer voortko drS!^
men, byna gelyk in het Edel Leverkruid. De
Kelken zyn lang en Pypachtig, met tien Stree-
pen , egaal gepunt*

p. Blaazige, met Buikig gezwollen Kelken*

(34) Klaver met Eyronde Aairen ; de Kelken J3®^*
opgeblazen , glad , vyftandig, de aigemeene Spum^L^
Omwindzels vyfbladig. schuimige.

In de Zuidelyke deelen van Vrankryk , in
Spanje en Italië , groeit deeze , die by Monc*
pellier veel voorkomt aan de Wandelpaden. Zy
beeft de Blaadjes zeer glad , de Bloemlteeltjes
anderhalf of twee Duimen lang, de Hoofdjes
als met Spog befmet. DeHaauwtjes, langer dan
de Kelk en puntig , bevatten vier Zaadjes» Zy
heeft de Bloempjes rood.

(35) Klaver met byna Eyronde Aairen en ag- xxxv»

Lt^r'tum.

Omge-

f34) TrlfeLium Spicis Qvatis , Calycibus inflaiis glabrisboogene»
S?c. H. Cliffl 37*3. R. Lugdb. 378. TiifoL Capirulo Spumo-
fo tevi. C. U. Pin. 329. Prodr. 140. Trifol. Fragifemm»
BARR. Rar. T, 851.

C35) Tnfolium Spicis fubountis , Corollis fupiflïtls, &c.
H. Cliff. R. Lugdb, 378. GoUAN A/onsp. 392, GoftT. Belg*
in. Trifol. Pratenfe FolUculamm Flore inverfo. BARR* Rar«
324. T. 872.

IX* D£EL« X, $Tü%

300 DtlBBELERQEPERXGE KRUIPEE

IV, ter over geboogen Bloempjes , de Kelken

^xvm.L* geblazen met een bultige Rug > de Sten*
Hoofd- gen leggende.

STUK.

Tienman* Deeze komt op fommige plaatfen in Europa
nige* voor. Men vindeze in Engeland , als ook in ons
Nederland aan den Ouden Ysfel3 by Ulenpas.
De Kelkjes gaapen aan de onderzyde overlangs;
de Haauwtjes zyn tweezaadig , rondachtig en
zeer klein.

xxxvi. (36) Klaver met ongejieelde Klootronde WaU
*toMMM- Uge ^airtjes , de Kelken opgeblazen jlomp.

fum.

wollige. (^y) Klaver met rondachtige Aairen 5 de KeU
Xf>Jglyi- &en opgeblazen met twee omgeboogen Tand*

Xardbeile Jes* ^e ^tent=>en kruipende*

Deeze beiden behooren tot de slardbefie-Kla*
ver, dus genaamd om dat de Hoofdjes zig als
Aardbefien vertoonen. De eerfte3 die dezelven
Wollig heeft, komt voor in de Zuidelyke dee-
len van Europa en elders aan de Middellandfcbe
Zee; de andere is door geheel die Wereldsdeel

|f

(36) Trifolium Spins fesiThbus G'Obotfs tomentofis &c4
GMU Prov. 510. GRON. Oriënt* 96. Txifoüum. Fragiferum
tomentofum. MAGK. Monsp. T. 264* Trif. luteum Capite
lomndo. Baur. K&r. T. 8<H-

(57) Trifolium Spicis fubtotnndis &c. GORT. Belg. 212.
GOUAN Monsp. 392* Kram Auftr* 223* FLSuec.eii,
6jo, R. Lugdb. 37$. Trifolium Fragiferum Frillcum. C» B.
Tin. 329. CLUS. Curs APP. 38. T. 39. VA1LL. Paris, ijpj»
7. 22. f. 2. BARR. Rar* T. 852.

ï) ï ADEL P II i A« 30l

gemeen ^ en groeit by oüs ook hier en daar in IV;
de Velden. Men begintze in Ierland te teelen,
en zegt, dat zy, gezaaid zynde, zig tot zeven Hoofd*
Voeten uitbreide (*J. Clusiüs gaf 'er reeds s™*
een zeer Fraaijê Afbeeld ing van en merkte aan 9 ^ p^m*
dat zy in die Velden, welke 's Winters onder
Water ftaan , op verfcheide plaatfen van Vries-
land, inzonderheid in de Provincie van Gronin*
gen, groeit. De floofdjes, zegt hy, gelyken,
zo in figuur als in kleur , naar die der Aardbe-
fiün of Uraamboozen 9 zynde rood of zelfs Vio-
let , gelyk de Braamcn. Voör 5t overige komt
het Gewas veel met de gemeene Veld -Klaver
overeen , maar de Bloemfteelen zyn veel lan*
ger dan de Bladen*

E. Koppige , met de Bloem vlaggetjes omge*
boogen.

(38) Klaver met byna géfchübde Aairen meest ^xxviir;
drie; de Vlaggen Elsvormig , verdwynen- MmtZ
de ; de Kelken naakt ; de Steng over end *^êrg-
Jlaande. Klaver.

Van de gewoone Witte verfchiltdeeze Berg-
Klaver y die in S weeden zeer gemeen is, bo-
vendien , door de langwerpige geknotte Aairen.

Zy

(*) Hall. Helv. ir.chottt. Tom. I# p. ióï.

(38) Ttifeïium Spicis fubimbricatis fubtribus &c. Trif. Ca-
pit. terminalibus &c. FL Suee. 611 , 667. DAL1B. Par.
22*. Trif. Moutamim album. C» B> Pin* 323. Tiif. Praten»
fe album. Fuchs. Uift* n%%

II. Deel. X. Stuk*

gc2 Üübbelbrojederigë Kruiden;

IV» Zy groeit alleen op zeer drooge Heuvels ea
'Afdeel. Bergvelden.

^tuk!D (39) KIaver toet ovaale gefchubde Aairen %
xxxix. neergcbovgen blyvende Vlaggetjes, naakte

^jfw£m Kelken en opgeregte Stengen.

Klaver!*" Dergelykë Groeiplaats heeft deeze* komen-
de veel voor op rauwe Steenachtige Gronden,
zo in ons Land , als door geheel Europa* Even-
wel vindt menze ook wel in de Akkers onder
ét Koorn en in fommige Gras - Velden. De naam
is Steenklaver , in 't Hoogduitfch Stein - Klee *
doch eigener Veldklaver zegt DoDowéus^
dat met den Latynfchen naam Agrariuni in*
Itemt. Haare geele Bloempjes onderfcheidenze
van de andere Veldklaver genoegzaam. De Hoofd-
jes gelyken , door haare fchubbigheid , naar dié
van Hoppe en daarom noemen de Engelfchem
deeze Soort Hop - Trefoil. Het Voedzel , dat zy
den Beesten geeft, is uitmuntende, en hier in
overtreft zy zelfs de Spaanfche Klaver

y-h. (40) Klaver met ovaale gefchubde Aairen*

Ëpadiceum* fleer*
Rood*

(39) frifoiium Spicis ovalibus imbricatis &<:♦ GÖR*. Belg.
2.1 3, GouAN Monsp. 392. KRAM. Auflr* 223. FL Suec* II.
671. Trif. Pratenfe luteum Capitulo Lupuli f. Agrarium. C.
B. Pin. 3*8. Vaill. Par. l$6. T. 22. f. 3* T"£ Agrarium.
DoD* Pempt. 573»

(*) Hall. Heh. incboau p. i;9»

(40) Tri/otium Spicis ovalibus imbricatis &c. GOUAW Mwtif.
393. Montani titulo» FU Stee* II. N. 672, Gort. Ingr.

Aairige.

D I A D S ? Ü I 303

neer geboogen , bfyvende Vlaggetjes, Haai* y
rige Kelken en een opgeregte Steng. xvuu

Hoofd-

(41) Klaver met ovaale gefchubde Aairen ^stuk,
neergeboogen , blyvende Vlaggetjes en hur- xlt.

7 ? r* Tri/otium

kende Stengen. prosum-

hens

(42) Klaver met bym gejehubde Aairen ^ mtkmdCk
neergeboogen , blyvende Vlaggetjes 5 ge-
fieelde Kelken en hurkende Stengen. Draadacii»

Weinig verfchiÜen deeze, die ia de Noöfde-
Jyke deelen van Europa groeijen , van de voor*
gaande en van elkander. De twee eerften heb*
ben Saffraan- of Goudkleurige , ros- of rood-
achtige Aairtjes ; de laatfte is zeer klein en
teder 5 met Draadachtig dunne Stengetjes. R& y
tekent dezelve onder de Engelfche^ Planten aan*
H aller vondtze ook omflreeks Gottingen*
bedekkende den Grond als een Tapyt, op droo.
ge plaatfen der Bosfchen, als mede in Switzer-
land* By Jena groeit het op vogtige Velden.

MASa t ./ n,. ; , r . : c4^^

216. Trif. Mont. Lupulinum. C. B. Pin. Zz%. Prodr. 140»
Lup. mont. Capit, Spadiceis. Rupp. Jen* 207. Lotus Mont.
Aureus &c, BARR. Rat. T. 1024*

(41) Trtfillum Spïcis ovalibus irabrïcatis &c4 FL Sues. Ii.
QothL Trif. Lupulinum alterum minus. RAJ. Angi. III. p,
330. T. 14. f. 3.

(42) Tnfolium Spicis mbimbricatïs &c. F/. S«ffff. 764. Tri-
folium Lupulinum minimum. RAY. Angl, uts. f. 4» HAUU
Cpute. p. 8 7- RUPP* HALL., p. 256.

II, DlU.. X. STWK*

304 DüBBELBllOEDERI GE ^RUIDEN*

IV. ( 43) Klaver met tweebïoemige ongejleelde Aai*
^xvniL* ren ' ^ Omwindzels Jtekelig en Trechter-
Hoofd? acht\g ; de Bladen Lancetvormig*

xuir. In Vïrginie en Kanada groeit deeze , die een
Xtthrum 0P&eveêl Stengetje heeft , met drievoudige Lan-
f v/ce- cetvormïge Blaadjes en Goudgeele Bloemhoofd-
bioemjgé. je§ ^ ^e zaa(ihuisjes korc * ruig , gezwollen,
met één of twee Nierachtige Zaadjes gevuld.

XLiv. (44) Klaver die ongejïengd is en ongejleelde

G
3e,

fmóo^ met bym ongedeelde Bloemen uit den Wortel,

Tot de allevkleinftén behoort deeze Soort van
Klaver , die op Zandige Velden van 'c Eiland
Sicilië groeit. Zy heeft Stengetjes van naauw*
lyks eea Handbreed lang, zeer Takkig, doch
op den Grond neergedrukr als die van het
Kruipend Hertshoorn 1 de Blaadjes drievoudig
glad 9 op Steeltjes van een Duim langte i de
Bloempj pswyze in de Oxelen > op den
Grond , zittende in de Kelkjes verholen* Des
wordt zy Gefmoorde gebynaamd.

Onder alle deeze Soorten van Klaver zyn meer
dan dertig inlandfch in Europa* Men vindt 'er

wei*

(4$) Trifolium Spicïs bifloris fesfiiibus &c. GRONT. Pïrg*
II. p. 109. Trif. Caule Pilofo. Gr. Virg. I. 84, Anonis Ma-
riam lutea Fol. anguftioribiis. Pet. stee* 84.

(44 Trifolium acaule éxfcapum > Flor. fubfesfilibus racll.
calibus. M.mt* 276. Jacq* Hort, Trif. minimum füpinum*
'IkAy lüft* 942. Trif. Epithymi Capitulis inter Genicula
annuum. Cup. CathoL Trif* Vernum repens, Buxb. Cm. III*
p, iS, T. 3i# f* 2,

DlAEELPHIA. 305

Weinigen in de andere Wereldsdeelen en naauvv- IV:
lyks meer dan eene in de Oost- of Wcstiodiën ;
't welk aan de Gronds hoedanigheid zal zyn toe Hoofd-
te fchryven* In Arabie vallen volgens Fors-stuk*
kaohl vier Soorten , aan de Kaap weinig meen iTfa*a%9-

Lotus» Rolklaver.

Een Rolronde geftrekte Hnauw : de Vleugels
opwaards in de langte fameoluikende , en een
Pypachtige Kelk. Dit zyn de onderfcheidende
Kenmerken van dit Geflagt , *c welk den van
ouds bekenden naam van Lotus voert, dien ik
verduitfch met Rolklaver* Drie Heefterige Soor-
ten , daar van > zyn befchreeven , de overigen
volgen hier.

(l) Rolklaver met eenzaame Vliezig vierhoe» ^f»
kige Haauwen, gladde Bladen en Lancet-m&ritmus.
vormige Blikjes. zeek^cie,

(a) Rolklaver met eenzaame Vliezig* vierhoe- JJ,
kige Haauwen en hurkende Stengen , d^^l
Bladen van onderen ruigachtig.

C3)

(1) Lotus Leguro* fblitariis Membranaceo * quadrangulis
&c, Syft. Nat. Xll. Gen. 879. p. 504. Kg. xill. p. 575.%
GOUAN Monsp. 393* Suec9 $10, 676. JLEYS. HaU 67%*

Lotus tetragonolobus Maritimus WL luteo, Barth* Aft. 11
p. 34&

(z) Lotus Leg. folk. &c4 Gouan Monsp. 394, Lotus Pra-
lenÜs Siliq'. luteus. C. B. Pin %iz% Gort* Belg* 213. Lotus
tetragonolobus. Riv. Tetrap» 79*

v

II. DSEL, X, STUK.

306 ÜÜBISELÏSRÖEDËRIGE KrüXDENJ

^# C3) Rolklaver met eenzaame Vliezig ■ vierhoekige
Axvm.L Haauwen en Eyronde Blikjes*

Hoofd*

stuk; (4) Rolklaver met gepaarde Vliezig -vier hoeki-
ge Haauwen > de Blikjes langwerpig Ey*
rond.

lobus. m

kwabbige. r>at dceze vïer weinig verfchillen , is uit de
1 bepaalingen blykbaar. Zy komen alle in de Zui-

^aar|e?'#de]yke dee]en vao $P£pP$ en de eerfte meest
aan den Zeekant voor. De tweede zou ook in ons
Land zyn gevonden 9 zo Bofrhaave aan-
tekent* De derde is als ongemeen fraay door
Camerariüs geboekftaafd en afgebeeld. Zy
heeft een hoogroode Fluweelachtige Bloem en
bevindt ziginonze Kruidhoven. De vierde komt
meest by Montpellier in 't wilde voor, en heeft,
zoowel als de anderen ; geele Bloemen.

v* (S) R°l^laver met eenzaame Haauwen % de
^etrapbyl* Blaadjes drievoudig, Wigswyze Hartvor-

j^eibla- mig ; een dergelyk enkeld Stoppeltje en een*

Uadige Blikjes.

Dee-

(3) Lotus Leg, folk. &c. H. Ups. 220. H. Clif. 37*. B>«
Lugdb. 388. Lotus rubec Sïliqul anguioÜ. C. B. Pin. 3 32«
Lotus pulcherriuia tetragonolobus CAMSR. Hort. 91. T. z6>

(4) Lotus Legum. conjuuatis &c. GouAN Afonsp. 394.
Lotus luteus Siliqua angu!ofa\ Boerh. Luzdb. II. p. 37.

(5) Lotus Leguthin. fo'itams, Fol- ternatis obcordato-
Cuneatis, Stipula folitanü firaili Bra&eis monophyilis. Syfl*
Nas. Feg. Xlil.

£>£adelphia. 307

Dèeze % waar van de 'Groeiplaats niet gemeld IV,
wordt, heeft Draadachtige Stengetjes en één ^vm^6
énkeid Stoppeltje , dac naar een Blaadje gelykt , Hoofd-
maar langwerpig is , aan het Bladfteëltje. De STüir#
Bloemen zyn geel , met de Rug van de Vlag^^*
donker paarfch. Zy komt in plaats van de
Kaapfe leggende, die thans tot het Stalkruid is
betrokken ( *).

(6) Rolklaver met byna eenzaame bultige óm* vr.

gekromde Haauwen. eduih?2

£ecbaare>

In Italië ] op Sicilië en Kandia 5 groeit deeze
Soort van Lotus 5 welke kromme Haauwen
heeft, groen zyndc zo lekker als Erwte-Peulen,
en derhalve van de Kinderen veel gegeten wor-
dende, zo Alpinüs meldt.

(7) Rolklaver met meest twee Haauwen % Li- vu,
niaal famengedrukt en knikkende. leemde f'

(8) Rolklaver met meest twee Haauwen , Li- vn,

mus»

% Zeéc
(*) Z?e bladz, 11 1 * hier voor, fmalle,

(6) Lotus Legum. fubfolitariis gibbis incursris, H. CtijFf.
370. R. Lu^db. 388. Letus pentaphyilos Silicjua cornuta.
C. B, Pin, 3 $2, Lotus eduiis Creticg, Raj. Hifi. 967. Lo-
tus oligocer. Crceica Ifttea* Moitis. Hïft* 11. p. jr6. S. zj.
T. 18. f. 5. Trif. Coinïculatum Ctetic&m. Alp, Exot. T*
2684.

(7) Ltiüs Legum. fubbinatls Linearibus coropresfis &c.
tïl Ciiff: &. Lugdb. Gouan Moxsp. Lotus Siliquis geminis
peregrina. Boêrh Lugdb* IL p. zu

($) Lotus Legum. fobbiiiatis &c. ff. C/*$J B.. &c,5

303 DüBBELBROEDERIGE KrUIDBHT.

IV. maal en opwaards geflrekt ; de Steng cp-

Axvim* Jiaande, de Bloemjteelen overhoeks.

stukT In cle Zuid'elyke deelen van Eüropa komen
Tienman- deezc voor 9 die doorgaans twee Haauwtjes by
malkander hebben , fomtyds ook drie en zelden
één. Zy zyn uitermaate lm al in de laatfte Soort*
Het zyn Kruidjes van een Voet of anderhalf
hoogte.

ix* (9) Rolklaver met ronde gebaarde Raauwen»
Arahhus hurkende Stengen , driebloemige Steeltjes

Xrabifchc en eenbladige Blikjes.

In Arabie is deeze gevonden door den Heer
FoRskaohl 9 die leggende Stengen heeft 5
van anderhalf Voet langte, zynde uit Zaad in
de Upfalfche Tuin geteeld. Zy flaapt by nagt $
met de Bloemen digt tegen 't gemeene Steeltje
aangevoegd en bedekt met het Blikje, de Blaad-
jes en Stoppeltjes famenluikende.

( 10) Rolklaver met byna drievoudige kromme
toSe****" Samengedrukte Haauwen en verfpreide Sten-

Vogel*
pootige. 0

Cu)

Lotus pentaphyllos minor hirfutus «Siiiquis anguftisfimis. C*
B. Pin. 332.

(9) Lotus Legum. Cylindr» Arifhtis &c. Mant. 104.

(10; Lotus Legum* fubternatis &c. H. Cliff. Ups* R,
Lugdb. GOUAN Monsp, &c. Lotus Siliquis Ornithopodii. C»
B. Pin. 332. Lotus peculiaiis Siiiquofa. CAM. Hert. 9*.

DlADELPH IA* 309

(li) Rolklaver met byna drievoudige Haau- 1V«
wen, de Steng Kruidig, opgeregt , de xvn£#
Blaadjes Liniaal. Hoofd*

STUK*

■Van de eerde deezer , die op Sicilië groeit, Jtr.
wordt ook verzekert , dat zy by Nagt flaapt ; y billis.
de andere valt op St. Jago een der Kaap- Ver ^
difthe of Zoute Eilanden, alwaar het Zaad, op
9t end der voorgaande Eeuw , door den Kaap-
fen Gouverneur van der Stel ingezameld
werdt y dat fcdert in de Hoven van Europa is
vdortgcfprooten* Dit is een altyd groen Hee-
ftertje , met de Blaadjes en Stoppeltjes zeer
imal y de Bloemen , die meest drie by elkander
groeijen , zwartachtig paarfch met een geelea
Kiel, de Haau wen rond en niet krom, gelyb
in de voorgaande , alwaar zy naar die van het
VogeIpoot> Kruid gelyken.

(13) Rolklaver met byna drievoudige Haau*

wen, de Steng Heefterachtig, de Bladen Kandia-"
Fluweelachtig glinsterende. fche«

De Groeiplaats van deeze fchynt niet alleen
op Kandia , maar ook in Spanje en in Syrië te

zyn.

(11) Lotns Legum. fuhternatis , Caule Herbaceo ere&o
&c. H. Oiff. R. Lugdb. GoüAK Monsp. &c. Mill» Di&.
T. i*8» Lotus angafiifoiia &c. Comm. Hort. II. p. 105.T. 83,

(12) Lotus Legum. fubternatis- &c. H. Cliff. R. Lugdb.
Lotus Argentea Cretica. Pluk. Alm. iz6. T. 43. f. U Lo-
tus polyceratos Fruticofa Cretica Argentea, MORIS. Hifi»
11. p. 177.

v 3

Hi Di el» X. Stuk* /

glO DUBBELBROEDERIGE KrüïDEN.

IV. Zyntf Het is ccn laag-Heefterig flap Plantje ,
^xvni^ datzig Zilverachtig vertoont, met de Bloemen
Hoofd- meestal drie , doch fomtyds ook vyf by elkan-
STTilman der' Selyk in het voorga3nde 3 geel van Kleur,
?jge.nmanm en lange 3regtc, Rolronde knikkende Haau wen.

De drie volgende Soorten 3 als gezegd is , dü-
der de Heefters befchreeven zynde , komen
wy tot de

xvi. (*6) Rolklaver met neergedrukte Hoofdjes „
nicuiafui" leggende Stengen en Cylmdpfche uitge*

'Gehaom- breide Haauwsn*
4q.

Onder den naam van Gehootnde Klaveren of
Gekroonde Heloten, is deeze niet alleen in onze
Provinciën , maar ook door geheel Europa be-
kend. Zy groeit op dorre drooge plaatfen , zo
wej als in de Weidlanden , alwaar zy een uit-
muntend Voeder voor de Beeften uitlevert, dat
fommigen ra aden aan te k weeken. De Engcl-
fchen noemen het Lady-Finger Grafs of Vrou-
wen-Vinger Gras, de «onzen fomtyds Juffers*
Schoentjes: 't welk op de figuur der Haauwtjes,
die een opgewipte tip hebben 0 zal zien. Men
noemt het in ?c Hoogdnitfch ook Unfcr Fr au-

wen

( i6) Lotus Capitulis depresfiis * Cauübus decumbentibus
&c4 GORT. Belg. 213. GouAN Monsp. 395» Lotus Cau e
Herbaceo &c. II Cliff. 371. El. Lugdb. 5Sg . Kb AM. Auftr «
224 FL Suec* 6C9 , 675. Lotus f. Meliïotus pentaphyllos
minor glabr;?. C. U. Pin $yZ. Trifolium Corniculatura , z.
Dcd. Pempt, 573. Melt.'otns Coronata. LOB, Ic« 11. 44, fc.
Lotus pentophyJlos &c. C. B. Pin, 33*. yé Lotus pent. Fru-
tescens, tcnuisfiinis foliis. Ibid.

Diadel ph i ê* 311

wsfi Schuim , in 't Franfch Courpnne Royale , om IV*
dat de Bloempjes als in ggglq Kroontjes ver- f^ffju*
gaard zyn. HfWö*

Gemeenlyk komt het omtrent ter hoogte van 'TüK#
een Voet voor cn heeft zwakke Stengetjes, qi^^^KffP
zig zelf niet kunnen oprechten. Zy verdceka
zig menigvuldig en zyn bezet met Bladfteel-
tjes, op 't end drie Blaadjes hebbende, fom-
tyds ronder, fomtyds hngwerpiger, met twee
dergelyke Stoppeltjes aan den voet van \ Steel-
tje, gelyk in meest alle Soorten van dit Ge-
ilagt. Op \ end komen Kroontjes van Goud-
geele Bloempjes, dikwils zeven in getal ,Sters-
wyze geplaatst en als gefchoord door een of
twee driebladige 'Kransjes; daar opvolgen even
zo veel Haauwtjes , die Rolrond zyn, aan 't
end getipt, bevattende ronde Zaadjes» De Bloe-
men zyn niet onaangenaam van Reuk en Smaak >
en worden fomtyds in plaats van de Meloten ,mnr
welken zy veel gelyken, gebruikt» Ook leveren zy,
zo wel als *t Kruidden blaauwe Verwftof uit (*)„

De Hoorcklaver groeit , in vette vogtige Gron- Capmfis.
den , veel hooger en fomtyds HeelierachtJg , pl.^lkv.
op haar zelve ftaande, waar door zy zig byna Fis>
als een ander Gewas vertoont. Dit deedc
my denken, of hqt Kaapfe Plantje, waar van
een Takje in Fig 3, op myne LXV^ Plaat
vertoond wordt, ook tot dezelve behooren
mogt , maar een naauwkeurige befchouwing
leerde my een aanmerkelyk verfchiL Dus blykc

uit

(* } Fier. Suec, Ed. 1 1. p. i*z. V 4
II. Deel. stuk.

DtJBBKtBROEDERlCE K R U I D E tf#

Tienman
nige»

IV. uit de naauwkeurige Afbeelding daar van , dat
A xvmï- de Blaadies maar êén Wtiiti rond Stoppeltje on-
Hoofd- der aan het Steeltje hebben; 't welk zeer by-
stuk. ZOnder is en alleen gemeld wordt in de Vyf-
de Soort , die deswegen Vierbladig is ge-
roemd : maar tot welke dit Plantje niet kon be-
hooren , dewyl de Hoofdjes doorgaans uit vy£
of meer Bloempjes en Zaadhuisjes beftaan. Ook
zyn de gedroogde Bloemen niet groenachtig ,
gelyk men bevindt in de Gehoornde Klaver plaats
te hebben, maar geel.

De Hoogleeraar N. LBurmannus heeft
verfcheide nieuwe Soorten van dit Gefhgt
onder zyne Kaapfe Planten ; een Heefter ige 9
caamelyk, een laag - Heejlerige 9 een Smalbla-
dige, een Vosfeftaartige en een Pluizige , bovea
en behalve de Leggende, de St. Jagofche, de
Kandiafche en Ruige van den Ridder, opgete-
kend. Tot geen derzei ven is dit myn Plantje
betrekkelyk. Ook ürookt hetzelve Diet met de
thans uitgemonfterde Mauritanifche 3 welke ins-
gelyks van de Kaap der Goede Hope afkomftig
was»

xvii. f17) Rolklaver met gehalveerde Hoofdjes , een
Crifiïicui verfpreide zeer Takkige Steng en Wollige
woüige. Blaadjes.

Ia

(17) Lotu% Capit. dimidiatis, Caule diffufo Ramofisfïmo
&c. R, Lügdh 3$7« Lotus Siliquofa Maritima lutea,Cy
tifi facie. BARR. Rar. 71, T. 103 1. Cytifus. LOB» te, II»
p. 45.

DiADELtniA; 313

In dc Ztiïdelyke deelen van Europa , aan den IV.
.Zeekant, vale deeze , die een Heefterig Ge-A™"L*
was fchynt te zyn , naar den Cytifus gely-SooFi*.
kende. stük.

(18) Rolklaver met ongebladerde Hoofdjes en xvur.
ongefteelde vyfvoudige Bladen. pLum.*

Zeer verfchile deeze, die door Tourne-^*
fort in een Geflagt, onder den naam Dory
cnium , is t'huis gebragt , van de anderen door
haare Gevingerde Bladen. Zy is van Lob el
Dory cnium der Montpelieren genoemd geweest,
groeijende in Languedok en Provence meer dan
in Italië. Men vindtze ook in Ooftenryk op
de Gebergten , en in Savoije , niet ver van
Geneve , werdt zy onlangs door den Heer
Saus sure verzameld.

\ Is een Heefterig overblyvend Plantje, met
ftyve Takkige Stengen , van anderhalf of twee
Ellen hoogte , begroeid met tropjes van lang-
werpige Bladen , als die der Lupinen , maar
kleiner. Op den top der Takken komen Hoofd-
jes van zeer kleine Bloempjes , witachtig van
Kleur , en daar op volgen langwerpig ronde'
Haauwtjes, met een enkel Zaadje.

Myns

(18) Lotus Capir. aphyllis , Fol. fesfilibui quinatis. Gouan
Monsp* 395' Dorycnium Fol. digitatis fesfilrbus. Clijfl
371. R* Lugdh. 3«9» KRAM* Auftr. z%£% Tnfol. album an-
guftifolium &c. C. B. Pin. 329. Dorycnium Moaspelieii-
fmm. TOURNÏ. Injl* 391, I,ob. Ie, II, 5ï,

v 5

II. DEEJ. X. STOK»

D UBB ELB ROE DElUCE KRUIDEN

IV. Myns oordeels zou dit Kruid gevoeglyker toe
Axvnu hqc GeflaSc van Hedyfarum , daar verfcheide
Üooid^ Soorten ook meteenledigeeneenzaadige Haauw-
stuk. tjes yoorkomen , zyn tehuis gebragt g< weest.
pÏÏT^'Ep 3 ik vind het vreemd , dat het Oosunoifch
Kruidje, waar van een Takje m Fig 4»opmy-
ne Plaat LXV , is afgebeeld , tut dat üeflagt
betrokken zy , aan welks Kenmerken het geens-
zins voldoet. Immers een der voornaam (ten
van 't Hedyfarumi^ datdc Haauwtjes uit Leed-
jes famengefteld zyn, ten minde in Vakjes ver-
deeld ; terwyi dit tegenwoordige geheel Rolron-
de Haauwtjes heefe, met eene enkele doorloo.
pende Holligheid , die verfcheide Zaadjes in-
houden (*>

1 xtx. Ik noem het derhalve JUnUadige Lotus of
McKOfbyl- j^0jjc]aver^ >t is ecn fciejn hurkend Kruidje met
Eenbiadï*vee]e ^jgt geknoopte Stengetjes 5 die aan ieder
ft lxv. Knoopje twee fpitfe Stoppeltjes hebben , van
4* .eene Kafachtige hoedanigheid. De Blaadjes ,
overhoeks op lange dunne Steeltjes voortkomeri-

(*) Meest zou het ni?ar het Pennlr.gbUdtr Haatiekop , dat
ook W,gblcidiz, genoemd wordt en insgelyks Kaffige Stop*
peltjes heeft, geSyken $ 't we!k volgens de nanhaaiingen van
den Heer N» L. Sukmannu s wonderlyke veranderin-
gen ondergaat Herzelve zou voorkomen met kleine fte-
Jkelige Haauwtjes of als die rm de Vogelpootjes , en rnstzo-
danigen , die door ge ene Leedjes of middelfchotjes onder-
fêheiden zyn. D>ith , volgens de befchiyving in Flora 2ïey
lanka , i« d*t Ktu d Cis de Stoppeltjes langer dan de ttlad-
fteeltjes, de Ha u»wrjes neergeboogen , krom, eenzaadig heb-
bende), gtooteljks van d:t tegen wootdige verfchiiiende»

D I A I> E L P H I A» 315

de, zyn meest volkomen Eyrond , de boven- IV»
Itcn iets langwerpiger* De Bloempjes zitten *xvm^
Aairswyze aan 't end der Takjes en zyn paarlch- Hoofd-
achtig; waar op volgen Rolronde Haauwtjes * STUK-
van ruim een Duim langte , aan 't end ichqcf d?aecanm
gepunt ^ op welken zeer onduidelyk zig eenige
tekens van verdeding openbaaren , die flegts
door de uitzetting der Nierachtige Zaadjes 9
weiken zy bevatten , veroirzaakt zyn.

Trigonella. Hoornklaver.

Dit Geflagt, in het Loof ook naar de Klaver
gelykende, ooderfcheidt zig door de figuur der
Bloem > als een Driehoek voortellende; door-
dien de Vlag en Vleugels byna egaal van groot»
te en uitgebreid zyn. Hier op zinfpeek de La»
tynfehen naam. De Haauwtjes .zyn in veele als
Bokshoornen , en daarom noem ik hetzelve
Hownklaver. Het bevat de tien volgende Soorten»

( ï) Hoornklaver met gefteelde , getropte $ neer- 1.
hangende Liniaale regte Hacmwen , deliTkZict,
Blaadjes eenigermaate Lancetvormig. Kusfifche.

(a) Hoornklaver met gefteelde, getropte > neer- u.

pos.

jBrccdvru?*

(1) TrigorAia Legum Peduncul. congeftis &.c. Syft. Nat tjge%
XIX. Gen. 8p8. p„ 505. Treg. XiL p> 576. Tn'gcn. Legumin.
Pedun:u!atïs. H Clij]. 37 * • 3PU Lu%db, 382. Lotus Montana
humdior triFoliCi &c. Amm Kuth 156, 159.

£z) Trigonella Leg. Pcdiuiculatis &c, Meülotus fuplna lag
sifoiia &e. Amm» Ruih, 158. Aïï« Casting, JU p. 2 ij. T.

13.

II* i>SE£« X. Stuk,

3i6 Dübbelbroeder i ge Kruiden;

Vceihoor-

IV. hangende , ovaale famengedrukte Haau*

^™EiL( wen \ verfpreide Stengen en rondachtige

Hoofd- Blaadjes*

STUK»

Tienman- Deeze beiden, in Siberië groeijende , gely-
**e# ken, in Gewas, naar de Meliloten of naar de
Rupsklaveren y maar verfchiilen door de Bloem
als gezegd is , en door de figuur der Haauwen %
gelyk uit de bepaaling blykt.

Ili. (3) Hoornklaver met byna gefteelde, getrop*
Tpofy«la" te > opgeregte , omtrent regte , lange LU

niaale Haauwen en naakte Bloemteelt jes.

Deeze 3 die in Spanje , Italië , Switzerland
en de Zuidelyke deel en van Vrankryk, inzon-
derheid omüreeks Montpeliier , groeit, worde
Wilde Fenegriek getyteld , om dat de Bladen
eenigszins gelyken, hoewel zy op de kanten ge*
l^artetö zyn.

iv. (4) Hoornklaver met gefteelde , getroste , neer*
ditkigt geboogene HaaMge Rolronde Haauwen; de

Steeltjes gedoomd y langer dan de Bladen»

ü In

13. Md* Siüqua Membnmicel compresfa. A&+ Petrop. VIII*
p. 209. T. 12. Gmfl Sib. IV. p. is. T. 9.

(l 1 Trigcnella Leg. fi.tbfeslï!ibus congcRis &c. GOUAN
JMottip Mcdicago Leg confertis feslïlibus ere&!s. R*

Lugdb 382. H. Clitf. 376. Foenum Graecum fylveftre alt.
po!yccrat;on. C, Ü. Fin. 348. Doa Tempt. 547. Lob. hm
II. «5.

(4) TrigomlU Leg. Pedunc. Raccmofls &c, Foenum Grae-

cum

DlADELPHIA. 317

In Egypte groeit deeze,die door den fchran- 1V*
deren H ass elqüist5 als ook door Fors- Axvfiif"
kaohl, is waargenomen. Men noemtze 'erHoojro-
Alchimelech , dat is Melilotus , volgens Alp i-stüiu
nüs; waar van het Zaad aldaar, in- en uit- ir,^™*"
wendig , gelyk elders de Bloemen , *n tot der-
gelyke Middelen, in veel gebruik was.

(5) Hoornklaver met byna gefleelde getropte v.
neergehoogene Zeisfenvormige famengedruk- Jplno/lf^
te Haauwen; de Steeltjes gedoomd en zeer Ged^oin-
kort.

Op Kandia groeit deeze , die , gelyk de bei-
de vorigen, een jaarlyks Zaay- Gewas is, wor-
dende mede tot de Wilde Fenegriek betrokken.
De Stoppeltjes zyn getand. Het Bloemfleelcje
wordt een ftyve Doorn , aan wier voet dikwijs
vyf geaderde gladde Haauwtjes voortkomen ,
die van een aartige figuur zyn.

(6) Hoornklaver met gefleelde getropte neer» vr.

agm Cornicula*
s ta.

cum Cornic. ïeflexis minus & repens, Boerh. Lugdb. lï. ptC?e. ll0On>
35. Melilotus &c, C* 11 Pin. 331. Mei. ^gyptius Achi-
melech vocatus. ALP. j£%ypt* 41- T. 124.

(s) Trigonella Leg. fubpedunculatis congeftis «cc. Medt-
cago Lcgum. fepius ternat;s &c. ïï. Cliff 377-%Foeïium Gtae*
com fylvï polyceratioa Creticura niajus, Breyn* Cent. 79,
T. 33. f. l.

(6) Trigonella Leg. Pedunculatis congé (lis &c. GoilT.
Ifc/g. 214. Gouan Monsp* Triföl. Flor. Spicatis &ce i/,
Cfrtf* 37^- Lvgdk, |2ï, GKON, Oró»r. 95. Melilotus

lu-

II. DEEL. X. STUK.

3iJ Dubbele roeterige Krüidë^

. IV* geboogene byna Zeis fenvor ruige Haauwsë;

Ax?nuU de Steeltjes lang en eenigermaate gedoomd 5

Hoofd- de Steng opftaande.

STUK.

'ü0&m In de Zuidelyke deelen van Europa groeit
deeze, die in 't byzonder ook den naam voert
van Gehoornde Klaveren. Men vindtze insgelyks
by ons in vogtige Weidlanoen en aan de kanten
des VVegs van Haarlem naar O verveen. Zy
heeft de Stoppeltjes enkeld, eenigermaate ge-
tand ; het Bloemfteeltje vierhoekig , langer dan
het Blad, aan de tip zagt gedoomd, waar on-
der van tien tot twaalf kromme Haauwtjes , die
korter dan de Steeltjes zyn , en deeze drie-
maal zo lang als de Blaadjes , welke een Hart-
vormige figuur hebben aan 't breede end Zaag-
tandig* De Bloemen zyn geel ea zeer welrie-
kende , zoGouAn aantekent.

vu, (fi Hoornklaver met getropte , onge (teelde »

Trlgoneila Ki J _ . £ , 5 , r - ' ö. J , /

jun/pe- Boogswyze , af wykenae , hellende , korte

/?Montpel- Haauwen ; het gefpüjie Bloemteelt je on-

Herfc. gedoomd»

NieC

lutea major ,#Corniculis reflexïs &c. Mqïus. Hifi. ïT. p.
162. S. a, T. 16. f. 11. Tiifolium Corniculatum 2. Dod%
tempt. 573.

(7} Trlgonella Leguiu. congeftis fesfilibus &c. Gouan
Monsp\ 396. H. Cliff* 3;7. R* Lug&b* 3gt. DAL1B. ParU^
231. Breyn Cent. 8o# T«. 33» § 2* Hedyfatum miniiiium»
Hifi. 44*.

Ö I A D E L P M I A. 3I9

tsfiet alleen by de Stad Montpellier, maar ook IV.
omftreeks Parys en el Iers, komt deeze voor, ^vni!*-
die zeer klein is van Gewas , de Scengetjes op Ioofd-
den Grond neergedrukt hebbende. Het getal JTÜK*
der Haauwtjes, die mede krom zyn, is als in
de voorgaande Soort.

f8) Hoornklaver mei gejleelde ovaale Haauw- <vm,
tjes y die byna een Kroontje manken ; de -^cmUta^
Blaadjes Wigvormig getand ; de Stoppel- p^?p'
tjes gefiiipperd,

In Egypte was de Groeiplaats van deeze % die
öaar de iaatfte Soort van Rupsklaveren veel ge*
lyktj volgens den Hoogleerair Burmannus*
De Heer Forskao hl vondt, in de Zandige
Woeftynen omftreeks Kairo 9 eene Gejlernde 9
v/elke de Haauwtjes in deOxelen getropt* ftyf,
Boogswyze krom enSterswyze uitgebreid heeft,
zynde aangenaam van Reuk als de MeIi!oteno,
Deeze hadt twee halfmaanswyze Stoppeltjes 9
aan den voet tweetandig,

('9) Hoornklaver met de Haauwen o?igeJieeld9 ix.
byna eenzaam , omtrent Zeisfenvormig ; ootóni-
effenrandige Blaadjes en verfpreide Stengen .kbe.

In

(8> TrigondU Leg* Pedunculatis , fiibumbelLttis ellipticis

<9> Trlgonella Leg. fesfilibus fubfolitariïs &c. TL ZeyL \
S85. Lotus Maderaspatanus villofus &c. Plck. Alm» 226, ^
T. *«°- f« 7. Aftr^alus minimus repens triphyllus, BüRM» ^
39. \\ Rm. F/, /«^. ij

U* desl stuk

gaO DüBBELBROEDERIGE KrüIDEJW

IV. In Oostindie komt deeze voor , in 't byzon-
^xvifi" der °P Ceylon, zYnc*e een leggend, weinig ge-
Hoofd takt Kruidje , met drievoudige Blaadjes , Ey-
stüiu ronde Stoppeltjes en enkelde of gepaarde Haauw-
tjes in de Oxelen 3 ongefteeld.

x. (io) Hoornklaver met ongejleelde, gejlrekte ,
^Vmnum - ^m regtopfiaande eenigermaate Zeisjen-

Gr* um. vormige gefpitjte Haauwen, de Steng op*

lyriek. gmgK

Dit Kruid , dat in de Zuidelyke deelen van
Europa, ten minftein Languedok en Provence*
wild groeit > wordt bier en elders in de Ho-
ven gezaaid. Men noemt het , in 't Franfch , Fe-
nugrek , in 't Engelfch Fenugreke , by ons Fe*
negriek of Fynegriek , naar den Latynfchen
naam, die eigentlyk Griekfch Hopy betekent*
Sommigen hebben het ook Süiqua of Silicula
getyteld wegens de Haauwtjes, die zeer veel ge-
lyken naar Hoornen , waar van de Griekfche
naam Buceras en Aigoceras afkomftig is. De
Duitfchers noemen het, deswegen 3 Kuhhorn ea
jBuckshorn, dat is Koe- of Bokshoorn.

Het heeft een klein rond hol Stengetje, in
Takjes verdeeld en bezet met lang gelteelde

Blaad-

(ïo) Trigotdla Leg. fesfilibus ftri&is &c. GOUAN Montp*
39<% H. Ups. 229. Mat. McL 356. R. Lugdb. 383» &c*
Medicago Legum. fubfolitarJis. //. Cliff. ij6. Foenum Gtx-
cum fativum. C. B* Pin. 348. Dod. Pempt. 536. LOB. Ie*
II. 44r Cam. Epit. &• foenum Gr. fylveftre. C. S«
Pin. 148,

D X AX> K, L F H I A» 3^f

Blaadjes , drie'by elkander, naar die van de IV,
Veldklaver gelykende , dech aan 't end gekar Axvu7*
teld. Witachtige Bloempjes komen , in klein Hoofo*
getal, uit de Oxelen voort en daar op volgen de5Tuff»
gezegde Haauwen (*)♦ De Wilde verfchiltdoor drfj'm
zydfcheuten onder aan de Steng 3 die op den
Grond leggen , door Eyronde Blaadjes en paarfch-
achtige Knietjes, als ook de Haauwen ruiger te
hebben.

Van ongemeen gebruik was deeze Plant by
de Ouden. Zy aten het Loof, eer dezelve Zaad
gefchcoten hadt, alê Salade, en wel meest om
loslyvig temaaken, waar toe het Sap, dat Ly-
tnerig is, als Wit van Ey, of ook het Ai kook-
sel, byzoöderlyk ingenomen wordt , met Ho*
nïg gemengd zynde , om de fcherpheid te tem-
peren. Hedendaags gebruikt men meest het Zaad s
waar van het Meel in Pappen een uitmuntend
Middel is , zo om te doen verflaan, als totryp-
maaking van Gezwellen. Het is fterk van Keuk,
walgelyk en bitterachtig van Smaak. Een Papje
van dit Meel met Melk worde mee goed gevolg
gelegd op Kneuzingen en blaauwe Plekken in de
Huid* Het Afkookzel van liet Zaad dient om
het Hoofd van Ongediert te zuiveren , het doet
het Haair groeijen en geneest Oogzinkingea Veel
Waters wordt door een weinig van de Olie ? die
men uit het Fenegriek - Zaad perst , Lymerig
gemaakt* Mé.

£*} Ziet deze! ven zeer fraay afgebeeld , by TöURNEPOKT*
Uïi* R. thrh* T. 2 5o.

X

II, DEEL. X. SïUK,

%l2 DUBBELBROSDEiUGE KRUIDEN*

IV. M e d i c a g o. Rupsklavcr*

Afdeel,

Hoofd* ^e kyzono'ere Kenmerken van dit Geflagt*

stuk. dat de Vlinderbloemigen befluit, zyn, dat de
Tienman- Kiel van de Vlag is afgeboogen , niet alleen 3

n'gu maar ook dat de Haauwtjes platachtig en op
byzondere wyzen omgedraaid zyn ; weshalve
aan fommige Soorten de naam van Rupsklave-
ren en ook die van Slakkenkruid gegeven wordt,
Men telt 'er negen , op één naa allen Europi-
fche5 waar van de twee eerften, reeds, onder

*n.D.v.de Heefters befchreeven zyn * . als volgt.

ST^Biadz.

5 ll L (o) RupskLiver met Nierachtige Haauwtjes 9

Tuf*6"?0 aan ^en rant* &etand > en drievoudige

Geitraaide, Bladen.

Van deeze maakte Tournefort een Ge-
flagt onder den naam van Medieago, als naar de
Medica gelykende , waar van hy de Zaadhuis-
jes of Haauwtjes y die rondom als geftraald
zyn 5A zeer fraay heeft afgebeeld. Men vindt
dit Zaaygewas , dat Lob el Geflraald Maan-
kruid der Italiaanen tytelt > in de openbaare
Kruidhoven. Sommigen hebben het Klaver ge-
noemd 3 wegens het Loof , dat driebladig aan

"l

($) Msdic&i* Legnm. Reniformibus Sec, H. Cliff^ 377,
Ups. 230. R. Lugdb. 381. Gouax Monsp. 397. Medhago
anima &c. Moris. Hifi. 11. p« 158. S. 2. T» 16. f. s*
TOUR N F. Inft. 412, T* 231. Trif* Sii% falcata. C. J3. Pm»
Lunaiia radiata Italorum. Lob. II. p. 38.

ÜlAD ÈLPHlA. 323

•t end gekarteld is5 hebbende de Blaadjes Hart- IV;
Vormig. Het fchynt uit Italië afkoniftig te zyn» Ivinf"

Hoofd*

(4) Rupsklaver Nierachtige Haaitwljes*'w&*
aan den rand getand en gevinde Bladen. ?J^fcag(}

Circmata.

In Spanje en Italië groeit deeze, die leggen* h^°^c,
de Stengetjes heeft , jmet de Bladen meest
vyfvinnig, het uiterfte grootst en Eyrond ; de
Bloemfceeltjes langer dan de Bladen , meest
viernloemig, met Eyronde Blikjes, grooter dan
de Bloemen 5 bepaald*

(5) Rupsklaver met getroste Steelt j ei 9 gei- v+
draaide Haauwtjes en eene opgeregte glad- SEchte\
de Steng.

(0 Rupsklaver met getrofle Steeltjes * half; vu
maanswyze Haauwtjes en eene leggende j^f^mZ
Steng.

f7)

(4) Medlcag» Legnm. Reniformibas &c. H. Cl ff. Ups. R.
Lügdb. GcüAN Monsp. Loto afSnls Siiiquas circinatis. C. B.
Fin. 353.

(5) Medkago reduncuHs Racemofis &c. Ui CU ff. R. lugdb.
Gouan Momp. Medica legitima. Glus. £/(/?. II. p. 24a.
Medica fat? va. Moflis. Hifi. 11. p. i5ot S. T. i£. 2,
F een urn Eurgundkmm» Lob* Ie. 11. p. 36.

(6) Medkago Ped. Racemoils &e. Gort. J3fc/£. 214. GöüiWï
iJ/ons/>. 398. «F/. S*#. 620, 677* Dalïb. 2^9. KRAM.
Atiftr. 225* Medica flavo Flore. Clüs. II. p. 243,
ïjifolium fylv* luteum Süiquü cornurö, C, B« -Pf»# 33^

X 2

H, DES** X. STüS»

3^4 Dübbelbroederig e Kruiden;

IV» (7) Rupsklaver met ovaale Aalren^ Nier ach*
'Afdeel* ti^e eenzaadige Hmuwijes en hurkendè

Hoofd*- Stetigeifes.
$tvk.

vu. f8) Rupsklaver met getroste Steeltjes , Slak*
ityïZal hoornige gedoomde Haauyvtjes en een hur-

upppig^ kende Wollige Steng.

vin.

zecksims* Deeze vier Soorten behooren tot het Kruid ^
dat men in 't Franfch Luzerne, en by ons Rups*
klaveren noemt. De eerfte komt vöort in de
Zuidelyke deelen van Europa y de laatfce aan
de Oevers der Middellandfche Zee , doch de
twee middelfcen groeijen in 't wilde door gehsel
Europa , zelfs in Sweeden en in Vriesland op
de Koornlanden > in de W eiden en aan de We-
gen. In Switzerland zyn deeze twee zeer ge*
meen en men achtze weinig minder dan de
eerfte 9 wier Teeling federt eenigen tyd groo-
telyks is aangepreezen (*)♦ Lob el maakte
*er reeds gewag van , onder den naam van
Borgoens Hooy 5 in Provence Lauferde ge-
naamd , en zegt , dat het uit Medie in Grie-
kenland en Italië gcbragt zy , waar van het den

naam

(7} Mdicago Spïcis ovnlibiis &x. GORT. Belg* 215. GOUAM
'Jtfinsp. H. Clitf. K, Lugdb* &c. GRON. Virg. :io. Trifo-
lium Pratenfê luteum Cspstulo breviore. C. B. Pin, 328.

(2) Medicago Pedunculis Racemofis &<:♦ H. Clijf. EL.
Lugdh. GOUAN Mor.sp. &c. GRONV Or. 230. Trif. Cocïi-
leatum maritimum tomentofum. C. 15. Pin4 3*9« Mectica
Sarina. Clus. Hifl* II. p. 243» Eob. U\ 11. 38.

(*) Zie het Werk over den Nieuwen Landioma , hy F*
Houttuyn uitgegeven; IV. Stuk, bladz. 155, enz.

DlABS LPÜIA.

naam als Herba Medica^ dat is Medifch Kruid , IV.
zou hebben bekomen* ^xviïïf
Hoe 't zy , het was den Ouden zeer bekend Hoofd-
als een uitmuntend Beelten * Voeder 3 dat men8TUK'
zestienmaal in 't Jaar kon afmaaijen , volgens
Palladiüs. In Perfie bevondt Olea-
r i u s hetzelve de voornaamfte Leeftogt te zyn
van cie Paarden. In Spanje werdt het, ten zelf-
den einde, ook vee! gezaaid en niet minder ia
Languedok en Provencc , of ook in Bourgon-
die en andere deelen van Vrankryk* Wegens
de ongemeene voedzaamheid en dat het ver-
fcheïde Jaaren oveiblyft , wordt het ook wel
Sainfoin , dat is Gezegend Hopy , 20 wel als
de Haanekammetjes voorgemeld*, geheten en * Blafiö
daar mede verward. Drie of viermaal 's Jaars *4~*
-kan men het in Vrankryk afmaaijen en dus le-
vert het veel Hooy uit : doch heeft dit gebrek v
dat de Beelten zig, zonder iets anders daar by,
'er can te barften zouden eeten. Ook vereifchc
het, om te flaagen , een vetten wel gemesten
Grond , waar aan het in veele Landen ont-
bveekc (*)♦

De^ze Kruiden hebben een Klaverachtige Ge-
ftalte en gelyk-n veel naar de Meliloten* De
cerfte of echte Rupsklaveren groei jen onge-
vaar een Elle hoog, en hebben paarfchachtige ,
ée anderen geelt* Bloemen. De tweede en der-
ét

! {*) HALL. Ihlvé incboat. Tom. L p<
IU DssLt X, Stuk,

<óï<5 DuBBELBaOEDERlCE KroIüJJH,

Wel. te bIyV*n hage\ cft ?™nen nfet op zig zelve
xvhk ftaan. De vierde , die aan den Zeekant van
• SS?* Ifnguedok ea Provence groeit , is de aller-
Rleinfte. Het onderfclieid der Haauwtjes blykc
•jgmc» öft de opgegevene bepaalingen van ieder Soort.
De twee Jaatftcn hebbenze ftekelig of gedoomd
en de Zeekants -Rupsklaveren munten dooreene
Wolachtige Haairigheid uit, welke dit Gewas
bekleedt, gelyk veele andere Zeeplanten.

0» ^^lavér met Slakhoornige Haauwtjes,
poiymir- greinde Stoppeltjes en ver/preide Stengen.

SST" VaQ deeze> die5^gens de Haauwtjes,
Slakkenkruid genoemd wordt 3 in de Zuidelyke
deelen van Europa natuurlyk groeijende eu
anderszins veel naar de voorgaande gelykende
doch kléiner vqn Gewas , en een jaarlykfb
Zaayplant zynde , komen aanmerkelyke Ver-
fcheidenheden voor, die door den Ridder aldus
onderfcheidcn zyn.

/

OW*- A. Slakkenkruid met eenzaame SIakhoorm'*e neer-
Ëm<m<L gedrukt pIa£te Haauwtjes, k^thaairij' stop!
peltjes ea verfpieide Stengen,

(9) Medicago Legum. Cochleat.s, Scipulis denratis, Cau-
Ie di£ufo> H. Cliff: z3o. R. Z,*£^. 38i. Guua*

3>?- DALIB. P^r/i. 230, KRAM. Aujlt. fliS.GOBT.

215. TriÉbJ, Cccbiearum Fruclu nigro hispidc;. C. B.
fftp* 329.

A. Med. Leg. folirariis . &c. Medica major dicarpos
MOBis. m V. p. |3i. S. 2. T. ,5. f. 1. Mcd. ÖibicuU*
ta. ïuURttf. .nft. 4!o4 Gê$ Fr*v. 5^. N. 5,

D I & V E L P H ï A. 317

B. Slakkenkruid dat grooter is, tweevrugtig, de IV.
Haauwtjes Kogelrond Schottelachtig. ^xvmL*

C. Slókkëniruid met gedraaide Haatiwtjes , groot ^u°FD"
en klein, ongedoornd. ^uteLa.

Gefchot-

D. Slakkenkruid met een Tolachtige Vrugt. teld»

T omatam

E. Slakkenkruid dat grooter , gedoomd is en Gedraaid,
tweevrugtig, de langfle Doorntjes op- en x\e-^rbinam
derwaards geftrekt. Tolachtig.

Intertexta»

F. Slakkenkruid dat kleiner is en veelvrugtig ; de Doorwc*

ven

Haauwtjes grooter wit; de Blaadjes Hartvor- Arayica
mig met een bruine Plek, Arabifch.

G. Slakkenkruid met een zeer kleine Vrugt, dsCoronata^
een wederzyds getand Kroontje.

H. Slakkenkruid met getropte Kogelronde ileke- CiUariu
lige Haauwtjes, d-e Stoppeltjes kanthairig.

I*

B. Med. CocM. major dicarpos &c. Moris. IblL f.4,
Medica Scutellata. Toörnf* bsjl. 410. Ger N. <s,

C. Med. tornata major et minor lenis» Moris, IbiL f,6.
Ger. n, 7.

g D, Med Fru«ftu tqrbinata. GoüAN M$nsp.%99- Med. mng»
Ti* Turbiiiars. T©tjrnf. /«/?. 410.

E. Med. Cochleata fpinofa &c* Mor. f. 7 , 8 , 9.
GER N. 11.

F. Med* Cochl. minor pblycarpos &c. MORIS.
17. Medica Arabica. Cam. /&rr. 97. T. 27*

G. Med. Fr. minimo &c. Moris. 7£*V. f* 81, Medica co*
xonata Cherleri pat va. Tournf. 411, Ger. N. 9.

H. Med. Lepwm cong^ftis Globoiïs &c. Medica annua
iik ciliari. TOURNF.

x 4

II, deel, x. Stuk.

ja$ DUBBELBROEDERÏCE KRUIDEN,

I. Slakkenkruid met eenzaame Kogelronde , zeor
korte ftekelige Haauwtjes , en Zaagtandige
Stoppeltjes.

K. Slakkenkruid Jat driebladig is, roet gedoom-
de Sm- Khoornigp Haauwtjes , de ondeifte Blaad-
jes Wigvormig ftomp , de bovenften iond«
aebtig.

L. Slakkenkruid met Slakhoornige Haauwtjes , die
uitwendig overhoeks haakig gedoomd zyn; de
gtoppeltjes effeqrandig.

M* Slakkenkruid dat tweevrugtig Is , met eea
rond klein gedoomd Zaadhuisje»

N. Slakkenkruid met weinigbloemige Steeltjes en
Slakhoornige Haauwtjes , met Haakjes zö
J.ang als dezelven.

O. Slakkenkruid met een gedoomde Vrugt , d$
bladen Liniaal en Tandswys ingefneeden.

Zo

ï. Med, Leg. folitariis Globofis &c. &o Med, echinaua
hjrmta. Toübnf. Ger. N. i3. Gabid. 309.

K. Mcd, triphyila > Leg. Cochleatis Ipinofis &c. Ger. NV
12* V aill. Pariu T. \%f£* 7.
L. Mcd. Lcgum. Cochleatis , Aculeis uncinatis &c, Oei*

Mcdïca cchinata mi» ma. J. B, Hifi* iU p. 386.
M# Med. Ccchleata óiczrpos , Csps. Spinof^. rotundg*
Koris. utfupra. f. li. Ger. Pav. N. g.
N. *ied. fedunc. paucifloris &c. Ger. N. i*. JMoris^

UtS. f. 19 •

O. Med. Fru&u echinato , Fol. Linearibus dentatis. GouAif
fionsp, 400. MetJ*cago Syriaca. Rjv, Tttrap. 205. Mcd»

IV

xvfii.

HöOFD*
£T -

Rug.

Minima

Gedoemd*

J^i r ra*
Zwart,

Gefnip-
peici»

Zo veele Verfcbeidenhedcn komen 'er voor IV*
van het zogenaamde Slakkenkruid , welke bo- k^nï?
vendien ook in andere opzigten verfchillen. Hoofiw
De eerfte , naamelyk, heeft op drooge £rqn-STV*#
den de Stengetjes maar een Handbreed, op jj£c*n*
vcgtige vette Gronden een Voet lang, op de
Aarde leggende: de tweede heeft de Stengen
ten deele opgeregt , een Elle , de vierde lom-
tyds wel anderhalf Elle lang. Weinig kleiner
zyn zy in de vyfde , doch de Arabïlche valt
kleiner , zo wel als de volgende* Het Loof
aangaande , dit heeft de Blaadjes naar die van
Klaveren of Meliloten meer of min gelyken*
de, uitgenomen de laatite , alwaar.de Bladen
langwerpig en Tandswyze uitgehoekt voorko-
men» Van het verfchil der Zaadhuisjes, dat
in de bepaalingen opgemerkt is, geeft Mo- ,
uison zeer fraai je Afbeeldingen» Zy vallea
in de eerfte Soorten als Hazclnooten of groo-
ter, in de laatften kleiner dan Erwten. Som-
migen zyn plat als een Dubbeltje, als Schot-
teltjes of Napjes in malkander, of als Neften
van kleine Korfjes; anderen gelyken naar Ton-
netjes, die aartig gedraaid, als geborduurd, of
flekelig gedoomd en als de Klisfen met Haak*
jes bezet zyn. Zy beftaan uit een Slangswyze

in

«licarpos laciniata. Pluk. Alm» 24*. Trif. echinato Capfre*
Dod. Mem, f. p. 123. Trifoiium Fru&u echinato MAGtf»
J&enip. 271. T. 270» Tfif Cochl. Spiftofum Syrncum, fol»
L&cmiatis. BREYtf Cent. 8i. T. 34.

!!♦ Biel. Xé Sras« , v

330 Dubbel broederige Kruiden,

in één gedraaid Strookje , waar tusfchen de
Afdeel, Nierachtige Zaadjes zyn vervat,

Hooït Vaa dit slakkenkruid > 'c ZY ^n hoedanig
stuk* ook, wordt weinig of geen gebruik gemaakt,
dëwyl men beter Kruiden tot Beeften • Voeder
ntge' heeft. liet dient aileenlyk tot aartigheid , we-
gens zyne zonderlinge Zaadhuisjes, in de Ho-
ven en groeit als Onkruid in de Koornlanden
der Zuidelyke deelen van Europa. In Egypte
ïs het, op vogtige Velden , gemeen* Het Ge»
doornde zou ook in Friesland voorkomen, zo
Me es e aantekent;

#

XIX. HOOFDSTUK*

Eefchryving der Veelbroederige Krui-
den ( Polyadelphia ) , dus genaamd om dat
de Meeldraadjes tot verlcheide Voetftukken
zyn vereenigd ; gelyk in 't St. Jam Kruid
enz. plaats heeft*

TP\e meefle Gefiagten van deeze Klasfe be-
Jhf: hooren tot de Boornen en Heefters eu
zyn derhalve reeds befchreeven. Ook komen
'er maar elf in voor , die in de Rangen van
Vyf- Twaalf- Twintigmannigen en Veelman-
nigen ond ërfchéï Je- iyh. Tot de Twaalfmanni-
gen behoort het Geflagt van

Mon-

P O L \' A j) E L P II I AJ 331

MONSOHI A, IV;

Afdeel*

Een vyf bladige Kelk en vyf bladige Bloem ; q J^1*^
vyfcien Meeldraadjes tot vyf Vezelen famenge-srüK#;
groeid ; een vyfdeelige Styl en vyfzaadig Huis-
je; maaken de byzondere Kenmerken uiu

Maar ééne Soort is van ditGefiagt bekende*), *• .
die den bynaam van Schoone voert , wegens de /pech/a.
fraaiheid der Bloemen. Het is een Kaaps Plant* Sch0°»**
je, door den vermaarden Bre ynius in Af-
beelding gebragt , dat eenigermaate gelykt naar
de Geraniums* Het heeft veele gefteelde Wor-
telbladen , die aan 't end Vinswyze Blaadjes
hebben , zeer fmal , doch eenigermaate Lancet»
vormig. Hier tusfchen komen twee of drie en-
kelde Bioemfieeltjes voort , die eens zo lang
als de Bladfteelen zyn , in *c midden , op de
manier der Anemonen , gekranst met zes Lan-
cetvormïge Blaadjes, en op 'c end een grcote
Bloem hebbende, welke uit vyf gelyfce Eyron-
de Blaadjes beftaat en naar die der Nigelle veel
gelykt. Men vindt 'er vyf Vezelen in, welke ie-
der ten halve in drieën zyn gedeeld , met haarc <
Meelknopjes , en uit het midden ryst de Styl
als een Pylaartje, dat met vyf langwerpige ,

by*

(1) Monfonia* Syft* Nat* XII. Gen» H6%< p. 50$* Veg*
XIII. p- 580* Gen. Plant. 578. Mant. 105. Monfbnia graü*
diflora. BüRMé Prodr. Cap* z%+ Geranium Folio tenuisiime
disfe&o, Fiere fingulari amplisümo» Bbeyn Frodr.lll.dpp*
31, T. 21. f. 2.

332 Vkjslbroederi gs Kruiden;

IV. byna Rolronde , gekleurde Stempels praalu Ik
Afdeel *heb een Exemplaar van deeze Plant.
Hoofd» Onder de Veelmannigen komt het Geflagt
stuk. van

H v p e r r c u m. St. Jans Kruid.

Waar van ik reeds veertien Soorten onder
* li» v.(je Heefters heb befchrceven * ; zo dat oogmaat

ST.bl. 5 64, • - 11 ii

enz, een -en -twintig overbïyven, als volgt.

xiii- ( *3) St. Jans Kruid 772^ï driewyvige Bloe*
Qrtmtlu? men> omSe^00Sen Stoppeltjes en langwer-

ooi^rfch. pige Tandswys' gekartelde Bladen.

xiv, (14) St. Jans Kruid met driewyvige Bloemen >
^twwT* een ron^e ^aaS Heefierige gedoomde Steng

en langwerpige Bladen*

xv. (15) St* Jans Kruid met driewyvige Bloemen >
Kampend. €en ronde krwpende Steng en Lancetvor*

mig Liniaale Jiompe Bladen.

In de Levant heeft de vermaarde Tour Né-
fort deeze drie Soorten ontdekt, waar van
de ee?fte Stengen van een Elle hoog en Bladen

hadt

- /13) Hypiricum Flor. trigynis Sdpulis r&fkxis &c. Hy-
per. Oriëntale Ptarmicx foliis. Tournï. C*r. 18. lu II. T.
p. 97- '

(14; hypericum Flor. trïg. Caule tereti &c. Am. Acad.
IT. p. 287. Hyp* Oriëntale Caule aspe;o purpureo. Toubnf.
C$r. 19.

(15} Hypericum Flor. trig. Caule tereti repente Sec. Aml
Acad, ibid, Hyp. Oriënt. Polygoni folio. TOUKNS. Or, i$t

F O L Y A D E L P H I a. 333

hadtals het Wilde Bertram onzer Velden, ieder iVi
met twee Oortjes , die zig als omgeboogene A™f
Stoppeltjes vertoonden : de tweede ruuwe en Hoofd*
paarfche , Kruidige Stengen, met Bladen van«u*,
eene ovaal Lancetvormige figuur : de derde
Kleine Blaadjes , als van het Varkensgras en
Draadachtige kruipende Stengen.

(16) St. Jaos Kruid met drkwyvige Bloemen f xvi.
de laagfien ongepeld; de Steng tweefny-
dig Heejlerig_, de Bladen Lancetvormigr Ktodacwli
Liniaal.

In Noord -Amerika groeit deeze; die regte
paarfchachtige Stengen heeft ; een Kleurigheid
zeer eigen aan dit Geflagt. De Bladen zyn InmU
Ier dan die van den Olyf boom en gelyken veel
naar het Loof der zogenaamde Egyptifche Wilg.
Het Gewas blyft altoos groen en draagt zeer
fraai je geele Bloemen , waar van die deronderfte
Mikjes ongedeeld, de overigen, welke de Aair
uitmaaken, gefteeld zyn, zelden meer dan ze-
ven in getaU Zy hebben de Meeldraadjes kor-
ter dan de Bloemblaadjes.

07) Jans Kruid met driewyvige Bloemen xyir*
en Liniaale over elkander leggende Bladen, jachtig»

In

(16) Hyperieum Flor. trlg. primordialibus fesfilibus &c>
Mant. 106. Hyp* Flor, ferai - trigynis &c. Gron* Vivg. IU

112*

(17) Hipericum Flor, trig. Fol. Liaearibus imbiicatis. Hvp*

r Mn

II. DEEL? X. STUK,

VeELÜROEDERICE KüüïBE^

IV, In Portugal en Spanje groeit deeze* die zeer

ïïoofdÏ ^lein is- van Gewas et> zjg geheel Heyacbtig
,xix. vertoont, met eene Afchgraauwe wolligheid.

«TUK*

xvrr. (18) St. Jans Kruid met driewyvige Bloemen 3

lllZtn/L de Bladen Liniaal - Lancetvormig > de

d Kf £*" Sfewg vierhoekig, de Zaadhuisjes gekleurd*

In Kan ada groeit, volgens den Heer Kalm,
deeze , die ronde Takkige Kruidige Stengetjes
heeft en zeer kleine gedeelde Bloempjes, van
grootte als der Spurrie , gevolgd wordende van
roode Zaadhuisjes.

xix. (S9) St. Jans Kruid mei 'driewyvige negen-
Virgini- mannige Bloemen , een ronde Stens: en

turn» • 0 1 T>? 1

virginifclu Eyronde omvattende Bladen.

Aan zekere jonge Virginifche Dame , Jen-
ny Colden genaamd, werden, door Dok-
tor Garden* de Kenmerken gezonden van
een Plant, niet ver van Nieuw Engeland , in
9t jaar 1754 gevonden, doch welke zy reeds in
haare Verzameling hadt , hebbende dezelve een
Jaar vroeger ontdekt. Aan d^eze gaf die Kruid-
kundige ©ame , naar welke waarfchynlyk '£
Geflagt van Coldenia benoemd is , ter eere van

ge-

Ericoides minimum Fol. cinereis. Pluk. Alm4 189. T. <?j.
f. j. Hyp. toment. Lufïtantcum minimum* Tournf. Injl. i$69

(18} Hypericum Flor. frig. Fol. Lineaii -Lanceolaris &c.

(19) Hypericum Flor. trig. enneandris &c, Mant.
Gardenia Colden. Obfav* Edinb, Vol. II. (1756)' P» ?•

■pOttADELPÖU» 335

«fezegden Doktor den naam van Gardenia '(*)-
Hy oordeelde , naamelyk, de Plant van dit Ge- "£|*Li
flagt verfchillende, waar toe nogthans Lin Hoofd3
w jev s dezelve , onderden naam van Virginifch*Tm*
St. Jans Kruid , betrokken hadt. Want zy heeft
maar drie Bondels , ieder van drie Meeldraad-
jes , en daar tusfchen drie ftompe Klierachtige
Honigbakjes. De Geftalte , evenwel , komt veel
met die van 't gewoone St. Jans Kruid overeen.

(20) St. Jans Kruid met driewyvige Bloemen H*^t
en vierkante Kruidige Stengen, Quadran*

gularë.

Wegens de vierkante Stengen , die in dit ^erhoe*
Kruid zeer opmerkelyk zyn 3 voert het den
bynaam. De Groeiplaats is door geheel Euro-
pa en zelfs in ons Land aan vogtige Beeken en
op de Velden in Zandige Landsdouwen. Mem
noemt het Hertshmy, in 't Engelfch St. Johns
Grasf. Het groeit hooger en grover dan het
volgende.

(aï) Sc, Jans Kruid met drkwyvige Bloemen, pf£c

ror&*>

tives- tum-

Gemeen*

{*) 't Geilagt vin Gardenia, een zeer fchoonen Kaaofen
®f Ooftindifchen Bloem - Heefter bevattende , is door mj
reeds in het II. D. IV. Stuk , bladz. J87, befchreeven.

(20) Hypericum Flor. trig, Caule quadrato Herbaceo.
GOKT. Belg- Zl6. GOUAM Monip. +o<i. K«AM* A*ftr. zz6.
JFl, Suec. 6i4 9 679» L*$>. 473. Kvp. Ascyron di&nm
Caule quadiangulo. j< B. Hifi. III. p. 382. Ascyron. Dod.
Tempt* 7*. LOB. ïc. 399*

(il) Hypericum Fl. trig. Caule ancipiti &c. Mat, Med.
G6RT, Belg. KRAM», Auflr* Zl$. GOUAN Monsp.

402 »

XI. DEEL. X. STUK»

336 Veelbroederige Kruiden.

IV;

Afdeel»

xix.

gOOFIÏ-

tweefnydende Stengen en fiompe dwrfchy*
nend geflipte Bladen.

stux. Dit is het gemeene Si. Jam Kruid, in de
Apotheeken by den naam van Hypericum be-
kend , dat men in 't Engelfch ook St. Johm
Worty maar in 't Franfch Millepertuis noemt,
om dat de Bladen met een menigte van Gaat-
jes fchynen doorboord te zyn ; weshalve het
ook Perforata en Porofa is getyteld. Die door*
féhynende Stippen, öogthans , zyn flegts Olie-
blaasjes. Eenigcn hebben het Fuga D&monum
en by ons Landvolk Jaagt den Duivel gehe-
ten, om dat het tegen Opltyging, Benaauwd-
heden en Zenuwkwaaien ? die de Menfchen
fomtyds als bezeten maaken , dienflig is,

Het Kruid , dat op Akkera , Velden 5 aan dé
Wegen en in Bosfchen «> zo by ons als door
geheel Europa, van zelf groeit, komt ook veel
in de Tuinen vóór, en is iedereen bekend. De
Bloemen zyn geel , doch aan 't end der Blaad-
jes met zwarte Stippen befpreagd; gelyk ook
ieder J^ondekje van Meeldraadjes een zware
Kliertje heeft. Dit alles ootftaat uit de over-
vloed van Olie of welriekende Gom - Harst ,
naar Terbenthyn gelykende, die het Afcrekzel
der Bloemen in Wyngeest rood klemt, hoewel
zy ook afgeeft in Water. Door Deftillatiekomt

40a. R. Luge&t 474» HAM.. Helv, 630* HyperlGum vulgaré*
C. B* Pin, 279. Hypericum. DQD. femfU 76. Loi. Ic,z$§%

uit

P O L Y A D S L P H I A>

33/

uit een Pond der Toppen van dit Kruid , die IV»
men meesr gebruikt, wel een Once Olie, en F^^*
de Woitels geeven een zuuren Geest, afs Ho. Hoofd-
nigachcig* 8TÜK*

Het Sc» Jsns Kruid wordt gehouden voor een
öitm'uötend Wondmiddel, inzonderheid de Olie %
welke op de Bloemen geftaan heeft; die, niet
rar»s geworden , ook zeer dienftig is tot Brand-
fteden. Als een Geheim hebben fommigen die
Olie , met het uitgeperfte Sap gemengd 9 voor
een Wondbalftm uitgevent* Inwendig wordt
het Aftrekzei der Bloemen als Thee tot ver-
zagnng van de fcherpheid der Vogten, en om
. de Kwetfuuren der Ingewanden, in Bloedloop
en andere Vloeijingen , te geneezen , zeer ge-
roemd. Eenigen hebben 'er Koonsverdryvende
kragten aan toegefchreeven. De Ouden acht-
ten het St. Jans Kruid openende en Pisdryven»
de. Boerhaave heeft uit deszelfs gebruik
een heefchheid zien ontflaan in de Keel. Daar
heerfcht , naamelyk, een fcherpe bitterachtige
Smaak, zelfs in de Bladen, en het Afkookzel
ïs Wormdoodende. Het Zaad is meest famen-
trekkende. Droog geeven de Bloemen aan Wol f
die van Aluin doortrokken is , een taamelyk
fchoone geele Kleur. Het Aftrekzei en Afkook-
zel der Toppen wordt , als men 'er Koperroot
in doet, green (*)♦

(*) HALL. Heh. kebuu flU p. $* Item B.ÜTTÏ M*t9
ffltd. ad tit. Hyp.

Y

H« Deel x4 Stuk

33* Veelbroedérigë Kruiden.

IV. (sa) St. Jans Kruid met driewyvige Bloemen $

^f xfx'L* %n ^e ^xe^en eenzaam , twee/nodige leg-

Hoofd» gende Drwdachüge Stengen en gladde

stuk» Bladen.

èimifu/uZ (23) St» Jans Kruid met driewyvige Bloemen ,

jLeggend. ronde Stengen en onge (teelde Lancetvor*

Crilplm miëe ^a^eny die aan den voet Golfswyze

Gelaaid, getand zyn.

Deeze beiden in de Zuidelyke deelen van
Europa 5 de laatfte inzonderheid op Sicilië , in
Kalabrie en Griekenland gröeijende , zyn kleine
Plantjes 3 door het gemelde zig genoegzaam on-
derfcheidende. De laatfte heeft ongemeen klei-
ne gekrulde Blaadjes. De eerfte heeft men ook
in Sweeden en by ons gevonden.

xxiv. (24) St* Jans Kruid met driewyvige Bloemen >
^lT$mïn- Zaagswys geklierde Kelken 9 een opgeregte

aend» ronde Steng en Eyronde gladde Bladen.

05;

(22) Hyperlcum Flor* trig. Ax'tllaribus folitarns &c. Gort.
Belg, 216. FL $uec> II. tfsi. Guett. Stamp. II. 174. Oed.
Dan. T. 141. HALL. Heiv. 360. Hyp. minus fupin. glabrum.
C. B Pin. 279. Hyp. flip. minimum. Clus. Hifi. 1L p.
181. Lob. U> 400.

(-O Hyptrieum Flor. trig* Caule tereri dcc. Mant* 106*
Hyp. crispum trïquetro ct cuspithto folio. BOCC. Mus. II.
p. 31. T. 12. Hyp. Fol. parvis ciispis f. finuatis, Siculum.
RAJ. Hifi. ïoip,

(2O Hypeticum Flor. trig. Cal. ferrato » gland, &c, Oed. |
Dm. T. 173. Flt Suec. II. 683. Hyper, elegantisfiraum. J.
B. Hifi. III. p. 383. Hill. Plant. SS7* T. 14» Androfje-
mum Campodarenfe. Col. Ecphr. I. p. 73. T. 74. Ascyrum
f. Hyp% bifolium glabwra, non psribratum. C. &• jP/*.a8©«

Pol y aöelphiaJ

(*5) Sr. Jans Kruid met driewyvige Bloemen 9 I\T«!

Zaagswys geklierde Kelken,, een opgeregte

ronde Steng en Eyronde ruigachtige Bladen* Hoofd-'

stuk.

Op de Gebergten , zo wel der Noordelyke xxv.
als Zuidelyke deelen van Europa , komen dee- H^™^
ze beiden voor en de laatfte valt zelfs in Hol- ^Ruigbia-
land aan Duinbeeken en opy vogtige Gronden , 's'
als ook in 't Sticht en elders. Men noemtze
Ruig Herts Hooy ; öm ze dus van dat Kruid
met vierkante Stengen , 't welk Herts - Hooy
genoemd wordt, hier voor befchreaven* en op
de zelfde plaatfen groeit, te onderfcheiden. Dè
een zo wel als de. andere Soort , meest in dö
ïuigtd of gladheid der Bladen verfchillende ^
valt ook in Switzerland. In kragten gelyken zy
het St. Jans Kruid eenigzins. ,

(26) St. Jans Kruid met driewyvige Bhenien, xxvv
Zaagswys geklierde Kelken en half omvat- j^ment0*
tende bogtige Wollige Bladen; de Stengen woi%
leggende.

f27) St. Jans Kruid met driewyvige Bloemen f xxvir.

Perfoii&-

eentum.

Doorbid*

(25) Hypericunt Flor* tr?g. &c. GORT. Belg. 217. Gouam^ê*
Momp. 402. Cliff. 380. R. Lugdb. 474. Hyper. Andro*
ferrmm diftutn. J, B. Hifi. III. p. 382. Androf. Ascyron
dï&nm Caule rotundo. Mori's. Hifi. II. p. 171. $t 5, x«

6. f. Iff*

(26) Hypericum Flor. trig. &<:♦ GOBT. Belg, aig. GoUAïS
Monsp* 402, Hyp. fup. tomentofana. C. E. Fin. zjp* Guit»
Hifi, lh p. 181-'

(27) Hypericum Flor. trig^ Caule fubanripiti 8cc*

Y 2

340 Veelbroederige Krüidemj

IV. een byna tweefnydige Steng , omvattende

^Tixf** Eyronde Bladen ; fofr Kroontje met de Bl&e*

Hoofd- men ongejleeld*

STUK»

xxvtit. (2%) St. Jans Kruid met driewyvige Bloemen ,
^jLiodtT een ron^e druipende Steng, pluizig %o

Pluizig. wel als de Bladen , die rondachtig zyn.

Deeze drie, waar van de eerlte in de Zuide-
lyke deelcn van Europa, de Iaatfte op Moeras-
fige plaatfen van Vrankryk en Engeland groeit,
hebben veel overeenkomst.

xxix. (29) St. Jans Kruid met driewyvige Bloemen f
SöflT* Zaagswys geklierde Kelken , Hartvormi*

ge gladde doorboorde Bladen , en^ ronde
Stengen»

In de Zuidelyke deelen van Europa , als ook
in Switzerland, doch zeldzaam , komc dit Kruid-
je voor, dat Tragus fchoon of fraay St. Jans
Kruid genoemd heeft. Het heeft de Bloemen
byna Oranjekleurig»

(30)

(28) Hypertcum Flor. tirïg, Caule tcretï repente &c. As»
cyrum fupinum Villofixm paluftre. C. B. Pin. 280. ASc, fu«
pinum Elodes. Clus, Hifi. App. alt* Garyophyllus paluftris,
Poliis fubretundis incanis , Flor* Aureis* Mehtz Pug* T*
7. f. 3. au ?

(*S>) Hypericum Flor. trig. Calyc. fcrraro-glaiidulafis
Gouan Monsp. 403» Hyp. Calyce ferrato , Fol. Cord. con-
natis. HALL. G$tt. 116. Hyp. minus ere£tum. C. B. Fin*
279* Hyp. pulchrum Tragi. J. B. Hifi. III. p. 38 *♦ OjED»
Dan. 75*

PoLYADELPÏÏIA.

34 1

(30) St. Jans Kruid met driewyvige Bloemen 9 IV;
Zaagswys geklierde Kelken, de Bladen
Hartvormig rond en glad* < Hoofde

STUK.

Op de Pyrenecfche Bergen groeit deeze Soort, XXx.
welke de Bladen byna rond heeft, als die v^ulf€Yicum
\ Penningkruid , van onderen roodachtig , de larium
Bloemen groot en bleek geel, met de Blaadje?
in den omtrek gekarteld. Zy is niet, gelyk de
voorgaande , opgeregt , maar leggende , heb-
bende Stengetjes van omtrent een Handbreed
langtc.

(31) St. Jans Kruid met driewyvige Bloemen 9 xxxr.
Zaagswys geklierde Kelken en byna ge-Hcyacht?g.
hranfte Bladen.

Dit naar Hey gelykend Kruid 9 is voor de
echte Coris van Dioscorides gehouden.
Het groeit op drooge Heuvelen der Zuidelyke
deelen van Europa en in de Levant, De Steng
bereikt van één tot twee Ellen hoogte. Aan

den

(30) Hyperlcum Flor. tng. Cal. ferrato - Glandulofis &<;♦
Hyp.Nummulari* folio* C. B* Pin. 179. Prtdr. 130. Pluk.
Alm. i$8» T. 93. 4. Arjdrofaemum fupinum Saxitile. Bocc
Mus. II. p. 13 4- T. 9U

(Si) Hypericum Flor. mg. Cal. ferrste • GlairJ. &c. GRO!*T.
Oriënt, 240. Hyp. G Coris le^itima Erica: fimtlis. Mgris,
Hiy?. II. p. *68. s- v» T- c- £ 4* Hypericoidcs Coris quo-
rundam. J. B. Hifi. ÏIU p. 334- Coris Jutea. C. B. Pin.
a8o, Hyp. faxatile tenuisfimo 3c glauco foiio. Tournf»

Y 3

II. Deel* X. stuk*

342 Vëelbroe©eiiige Kruiden.

IV. den voet van ieder Blaadje zyn twee Stoppel»
AFxa!" tjes, van de zelfde figuur en grootte; dus ko*
Hoofd'- men 'er , dewyl de Blaadjes gepaard zyn, als
stuk. zes Blaadjes , die een Kransje maaken, by el-
kander voor ; zegt de Ridder*

xxxiu (32) Sc Jans Kruid met tweewyvige Bloemen ;
*mttiium\ Blaadjes Eyrond ongefieeld.

Met dit Virginifch Kruidje, dat naar de Klei-
ne Santorie gelykt x doch de Blaadjes zo digt
tegen de Steng aangedrukt heeft , dat het zig
als Bladerloos vertoont , befluit ik hier de
befchry ving van dit Geflagt, als hebbende de
twee volgende Soorten 3 die Heefterig zyn y
reeds voorgefteld. Ook loopt hier mede de
Klasfe der Veelbroederige Kruiden ten einde*

(32} Hypericum Flor. digynis, Fol. qvatisfesfiUbus. Gron.
Virg» iiz» Centaurium lutmoi Aquaticum peifoliatuin Fiore
fiavo 1 Foüis fubrotusidis glaucis. Clayt. N. 232.

XX, HOOFD*

Syngenesia» 343

Afdeel;

XX. HOOFDSTUK. ^

Befchryving der Samenteelige Krui- TUK"
den (Syiigenefia) , bevattende de Straal*,
Sterre- of Zonnebloemige enz : gelyk de Sa-
lade , Endivie, Cicorey, Artichokken, Scor*
zoneeren en andere eetbaar e ; de Paardebloe-
men, Klisfen , 't Reinevaren > Duizendblad,
Mater, Alfem , JBy voet , Kamille en andere
Geneeskragtige ; de Afters, Koorn- en Zonne-
bloemen, Gulde Roede, Chryzanten en an*
dere Jierlyke; de Doornen, Dittels en andere
fchadelyke Planten of Onkruiden,

De reden der benaaming, de eigenfchappen
en onderfcheiding der Planten , die 5a-
menteelige genoemd worden , om dat de Bloe-
men uit een menigte van Blommetjes , in een
gemeene Kelk vergaard , beftaan ; is door rny
zo omftandig verklaard , toen ik de Heefters ,
daar toe behoorende, befchreef (*), dat ik den
Leezer flegts daar toe behoef te wyzen , en dus
gaa ik Voetftcots over tot den

Eersten Rang*
Egaale Veelwyvery.

Die zodanige Kruiden bevat, wierBlomme-

1 tjes ,

C) Zie het geheele XVL Hoofdstok. aan 9t ht%in van
het II. Deels, VI. Stuk, «leezer Natuur ly& Hrjlerh*

Y 4

II, Deel» X# S tuk;.

344 Samenteeligë Krüibeü^

IVw tjes , uït welken de Hoofdjes beftaan y alïeti
AFxxfU Twee/lagtig zyn , dat is 3:0 wel een Styl en
Hoofd- Vrugtbeginzel als Meeldraadjes hebben. I'o
stuk. deeze Rans; komen negentien Geflagten voor 3
rwtjS- die Tongbloemig , negen die Kopbloemig en der-»
»*> tien die Schyf bloemig zyn > als volgt.

A Tongbloemige. Semiflosculoji.

Geropogon. Grysbaard.

De Stoel met Borfleïige Kafjes bezet ; een
enkelde Kelk; het Zaad op de Sehyf met Pluim*
achtige Zaadkuifjes ; dat van den Omtrek met
vyf Baardjes. Dus komen de Kenmerken van dm
Geflagc voor , dat de drie volgende 3ooue&
bevat.

t. (1) Grysbaard met gladde Bladen*

Gtroptgt*
w labrum*

Giadbia* ft) Grysbaard met Raairige Bladen.

_ l1' Deeze twee, in Italië natuurlyk groei jende.
Ruigbia- verlchilien meest door de gladheid of ruigte
Ó1S' der Bladen y welke Grasaehtig zyn , komende
de Geftake, voor 'c overige, die van het Boks-

baard

Ci) Geropogon Fo!. gUbris* Syft. Nat* XII: Gen. 904,
f. 518. Veg* Xfïl. p. 592. Tragopogon Grarainea folio
glabrum. Raj. SuppU 149. Trag. CaJ. CorolJ. Radio longio*
libus. H. Ups. 243. JAG(^ Hort. T* 33.

{%) Geropogon FoL püofis. Trag. Gramin» foliis hiriuti^
C. B. Pin. 275» CoL* Ecpbr. I. p. zn. T. *3i.

Syncbnesia* 34s

baard naby. De Kelken , naamelyk, zyn groo- IV»
ter dan de Krans der Bloemen , die in beide AFxxEU
deeze Soorten roodachtig zyn van Kleur. Hoofd-
stuk*

(3) Grysbaard met de Kelk in een byzonde- nu
re Kelk begreepen. ggj£

turn*

Deeze vergaat niet jaarlyks 5 als de anderen y Gekcikt.
en heeft veel Takkige Stengen, met de Bloe-
men aan "c end, die voor het bloei jen knikken*
li Getal der Blommetjes is menigvuldig.

Tragopogon. Boksbaard.

Een naakte Stoel , een enkelde Kelk en Ge-
pluimde Zaadkuifjes , onderfcheiden dit Geflagt ,
dat bovendien aan de Geftaïte kenbaar is. Men
vindt 'er de elf volgende Soorten in begreepen,

(1) Boksbaard met de Kelken zo lang als de t>
Bloemkrans ; de Bladen onverdeeld en ge-g^pfZ''

Niet ongemeen is deeze Soort in verfcheide
deelen van ons Nederland 3 voorkomende aan

We-

($) Geropegon Calycibus Calyculatis, Jacq. Hart. T, 106.

(1) Tragopogon Cal, Corolla: radium a:quaatibus &c. Sy/Ï*
Nat.XU. Gen 505. p. 518. Ver. XUh p. 592. Trag. Cal.
Florem fuperantibus &c. Mat. Mei. 37a. GORT. Belg*
Ai9. Fl Succ, 648 , 684, R. Lugdb. 119. DALIB. Paris,
242. Tragopogon Fratcnfe !uteum majus. C. B. Pin. 274.
TouRNF. lnfl. T. 270. Tragopogon. Dgd, Pempï, hQTSé
Ic. 5 s o.

YS

II. Deel. X. Stuk,

34«

Samenteelige Kruiden;

IV. Wegen en op de Akkers y gelyk door geheel
AfxxEL* EuroPa* Men noemtze 5 volgens de betekenis
Hoofp* van den Griekfchen naam Tragopogon, m 't
stuk. Franfch Barbe de Bouc , in 't Kngelich Buckes*

v^wf!^' en Goats Beard > by ons * aIs ook in 'c Hoog-

*w duicfch , Boksbaard , wegens de Pluizige Haai-
righeid der Zaadkuifjes , uitpuilende van dea
Kelk. Het wordt ook Jofephsbloemen geheten»

De Steng wordt een Eüe hoog en is Takkig
verdeeld 9 omringd met breede Grasachtige Bla-
den , die als een Scheede denzelven omvatte» ,
uitloopende in een lange fmalle Staart en dik-
wils met de enden neerhangende. Aan *c end
van ieder Takje komt een groote Kelk , met lan-
ge Punten, waar in de femengeftelde Bloem,
van binnen geel , van buiten paarfch zynde. Op
den Stoel, die met Kuiltjes geflipt is , rypen
de lange groote gefleufde Zaaden aan , die een
Pluis hebben , byna als de Scorzoneeren en
Paardebloemen (*).

Een Melkachtig Sap bevat dit Kruid, welks
Steelen en Spruiten, in 't vroege Voorjaar, on-
der den naam van Salfefi of Sasfefi , geftoofd

op

(*) De zonderlinge Gelblte van den Kelk in deeze Soort ;
als ook éie der Zanden en gepluimde Zaadkuifjes, is niet
alleen by Tournfïcrt , Tab. 270 , maar oak en wel in-
zonderheid door d?n frhr>nderen Doktor le FnANCQ^VAN
Bebhey , in zvn uitmuntende Ditfermie over dn flag van.
B oen en f in *t jiar i?^o, Tab. I. B, Tab. 5. en Tab. 6
Tigt «ü d8*de?yk aangeweezen. Vergelyk Fig. 16 , alwaar
mm het gepluimde pluis der Scorzoneeren ziet.

S Y N G E N E S I A. 347

pp Tafel komen. De Wortels, die lang en ge- IV,
ringd zyn, hebben niet minder zoetheid en zynAF^EL*
verzagtende voor de Borst* Het Loof wordt Eoofd-
overal van het Vee gretig afgefchooren. stuk.

(2) Boksbaard met de Kelken korter dan de Tr^*&
Bloemkrans, de Bladen geheel en eeniger-gonörien-
maate gegolfd. 'tevmt*.

(3) Boksbaard met de Kelken langer dan de uu
Bloemkrans , de Bladen onverdeeld ge-Hum T
Jlrekt; de Bloemjteelen boven dikker. Fteybiadigs

(4) Boksbaard met de Kelken langer dan de iV.
Bloemkrans. de Bladen onverdeeld, de rCr0€i^m
Wortelbladen en Bloemjteelen aan den voet smaibia-
Pluizig. dis'

{5) Boksbaard met de Kelken anderhalfmaal , v.
zo lang als de Bloemkrans; de Kelken enjn^j^
Bladen Pluizig*

Van

(2) Tragopogon Cal. Coroll. Radio hrevioribus &c. 72
Ups. 243. Tragop. Oriëntale anguftifolimiu Toürnf. Cou
35* Barba Hirci* Cam. Epit. 312.

(3) Tragopogon Cal. Cor. Radio long. &c. Trag. purpu-
to - coetuleum Poiri folio &c. C. B. Pin. 27+. Baïba Hirci
altera. CAM. Epit. 313* Gokt* Belg. 219. Tiagopogon Iu«
teuriw LOB. Ica 556. fi, Tragop* Folio oblongo finuato, C,
B. Pin. 274.

(4) Tragopogon Cal. Cor. Rad. longior. &c. GouAN
Momp. 405. Trag» purp. coerul. Crocifol, C. B. Pin, 275*
Trag. doei folio Mout. Col Ecphr. I» p, 229. T« 230,

(5) Tragopogon Cal. Cor» Rad. fesqui * Icngioxibus f Caule

ïï. Dim* X. Stuk?

34^ Samenteelige Kruiden.

IV. Van het gewoone Boksbaard verfchi Hen meer
Ay^JJL< of min deeze vier Soorten,. wier eerlte, in de
Hoofd Levant door Tournefort gevonden , uic-
stuk. munt ^or de grootte yin haare Bloem , die ook
Vvtwyve. van buiten niet paarfchachtig bruin is , maar
*y. geel , zo wel als Van binnen. De gene , die
Bladen als van Prey heeft, is niet zoet, maar
wrang van Smaak. Dezelve groeit in Vriesland
en valt ook in Switzerland 5 wordende in Vraok-
ryk, onder den Italiaanfchen naam Artefi, in
de Moestuinen geteeld. Die , welke Bladen als
van de Crocus heeft en dus Smalbladig is,
groeit in de Zuidelyke deelen van Vrankryk en
Italië. Deeze heeft donker paarfche of blaauw-
achtige Bloemen. Het is een Plantje van naauw-
lyks een Voet hoogte. De laatfte , die in Span-
je haare Groeiplaats heeft, verfchilt door eene
Pluizige ruigte van de Preybladige. Dezelve
fchiet Takken uit alle Oxels der Bladen, *t welk
haar een geheel ander aanzien geeft. De Bloe«
men zyn bleek geel. Alle deezerzyn twee-
jaarige Planteo.

vi. (6) Boksbaard met ééribladige Kelken , die
gen Da e* korter dan de Bloem zyn en ongedoomd;

e67fppig. de Bladen rappig uitgeboete. (7)

Foliisque villoiis.l Trag. Cauiq tomentofo. Hall* Gotting*
418.

C6> Tngopogon Cal. monophyliis &ct H. üps< 214* CUff*
332, R. Lugdb* 119. GqüAN Monsp. 404. Hieracium afp. Fl;
migno Dentis Leonis. C. B. Fin< 127. Hieracium magnum,
Palech. Hifi* 569. Hieracium purpm.eura. BARR. R*r*
1043. T. 20^.

Syncekesia; 3*9

(7) Boksbaard met éénbladige Kelken 9 die IV*
korter dan de Bloem zyn en gedoomd P de^¥D*£u
Bladen gefchaard met Tandjes. Hoofd*

stuk.

(3) Boksbaard met de Kelken korter dan de vu. 1
Éloem' en Jtekelig; de Bladen onverdeeld; %ra/if°*

die aan de Steng langwerpig. croides.

Uitge-

Deeze drie behooren nog tot de geftengdehoe^L
Soorten van Boksbaard , hoewel zy te vooren Atpenm.
tot het Havikskruid betrokken zyn of tot den biadlg?^
Ganzen -Diftel. Zy hebban 'er, wat dé Ge*
iialte aangaat, meer overeenkomst mede, maar
worden wegens de Bloem hier t'huis gebragu
De Bladen zyn veel breeder dan in de voor*
gaande Soorten. De Groeiplaats van allen is ia
de Zuidelyke deelen van Vranfcryk , in Langue*
dok en Provence , of ook in Spanje, De eerfte ,
het Groote Havikskruid van Dalechamp,
heeft paarfche Bloemen (*) en is Wollig zagt,
de tweede mighairig. In beiden gelyken de Bla-
den naar die der Paardebloemen of Suikerey,

in

* (7) Tragopogon Cal. mouophyllis &<:♦ H. Cliff. 382.Goua?ï
Monsp. 405. R. Lugdb. 119. Sonchus asper laciniatns Creti*
cus. C. B. Pin. 1x4» Prodr. 60, Hieracinm majas folio Son«
chi Seraine incucvo. C. B4 Pin. 127.

(8) Tragopogon Cal. Coiolla brevioribus hispidis &c.
GOüAN Mmsp. 405. Sonchus aspe* fabrotundo folio majeï
& minor. C, B. Pin, 124. Prodr* 60*

(*) Onder den naam van Sulphureum vind ik dit by
den Ridder aangehaald , doch 't is zeker , dat Babeeuei
Purpureum heeft.

IU deel x. Stuk,

350 SAmenteeligè Kruiden.

IV^ in de laatfle zyoze byna rond. Deeze valt
Afdeel, naauwlyks een Handbreed, de andere een half
Hoofde Voet of hooger.

ix. (sO Boksbaard met Degenvormige Bladen ,
Tr*gopoL die efenrandig en glad zyn , de Bloem*

fion. an e" Jleelen uit den Wortel.
Degen*

bladig. yan deeze Virginifche zyn de Bladen Degen*
vormig, lang en glad ; de Bloemfteelen een-
bloemig, geheel Bladerloos, aan den top ruig-
achrig. De Bloem is fraay en hoog Goudgeel ,
hebbende het Zaadpluis Haairig, niet gepluimd.

X. (io) Boksbaard met Degenvormige gegolfde
GewddT' Pluizige Bladen , de Bloemjteelen uit den
Wortel.

In de Levant en Paleftina is de Groeiplaats
van deeze 5 die aan de Bloemfteelen maar een
klein Blaadje heeft*

xt. (lij Boksbaard met de Wortelbladen Lier*
virf InS achtig , gerond > de Siengbladen onver*
aeeld.

Hoe

(9) Tragopogön Fol. EnuTormibas integrïs tevibus &c*
Leontodon Fo!. Enfiformibus integris&c. Gron. Virg. 114.

(10) TragopQgon FoU Enfiformibus undatïs &c. Leonto-
don Fol. Enfiformibus inregris hirfuris* Am. Ac ad. IV. ?*~
287.

(11) Tragoposcn Fol. Radicalibut Lyrttis rotundatls»
Gron. Virg* 114. Tragop. Fol. Lanc. fesül. anplexlcaulibu&
dematis , Caule Ramofo. GRON. Virg. I.p* 91.

j ï U M N ï s 1 A. 3$i

Hoe deeze laatfte tot de Ongeftengde So^-^^^
*en van die Geflagt behoorea kan, is my dui- XxV *
fier. Zy heeft Stengen die getakt zyn , met eeni- Hooid-
ge Lancetvormige omvattende Blaadjes. De™^ ;
Bloemen zyn groot en Zwavelgeel, tegen den
Middag zig fluitende, als wanneer de Kelk Ke*
gelvormig wordt. Het Pluis is niet gepluimd,
maar eenvoudig en de Zaaden gelyken naar die
van 't 'Havikskruid.

Scorzonera. SlangeworteU

Een naakte Stoel , gepluimde Zaadkuifjes ,
een gefchubde Kelk met Schubben , die aan den
rand rappig zyn. Dus komen de Kenmerken
van dit Gcfligt voor , waar in de volgende
twaalf Soorten zyn begreepeo.

(i) Slangewortel met Ey ronde geribde Wollu Sco*'onem
ge effenrandige otigejleelde Bladen/ mm*t*fi.

In de Levant is deeze Soort door den ver-
maarden ToüRNEpoRT ontdekt, die geheel
wit en Wollig is , de Steng gebladerd heb-
bende en korte Bloemtak jes uitgeevende uk
de Oxelen , ieder met één of twee Bloemen,

O)

f i ) Scerzonera Fol. ovatis Nervofls tomentofis &c.
Syft. Nat. XII. Gen, 905. p* 5I9« P«
Scorzonera Ocientalis latifoita TQVRm. Cer* 3ö.

\

Samenteëligë Kruidën*

IV* (&) Slangewortel met de Steng byna naakt $
^FxxEL* eenbloemig ; de Bladen breed Lancetvor*
,Hoof3>- mig geribd en vlak.

8TUK.

n. (3) Slangewortel met een takkige Steng, en
^humiïu* omvattende Bladen 5 die onverdeeld zyn
i^aag. en gekarteld.

111.

mpcnica* ^ie van deeze twee de Scorzonera der A*
potheeken zy, fchynt twyfelachtig, Misfchieti
zal de laatite uit de eerfte , die men in ver-
fcheide deelen van Europa wild aantreft, zyn
gefprooten. In Ooftenryk valt zy op de Ge-
bergten en groeit in Swkzerland in de Kloven
der Marmer - Rotfen , aan den kant van Wal-
lis. De laatfte evenwel , die men gemeenlyk
Spaanfche noemt , groeit natuurlyk in Spanje
en Siberië* Rauwolf vondtze op de Akkers
by Aleppo, en by de Cederboomen 9 op den
Berg Libanon. Deeze verfchilt van de andere
niet alleen in 't Loof en de manier van Groei-
jing, maar ook in de Wortel, welke lyviger
is, en daarom wordt deeze ter teeling van de

Wor-

|T(2) Scorzonera Caule fubnucta unifloro &c. Mat. Mei.
$71* KRAaï* Aujlr. zi7. jAcq. Auflr. T, 36. Fi. Snee. 647,
1 55. H. Clifl 382% Scorzonera humilis latifolia Nerrofa. C»
B. Pin. 275. CLUr* Pam. 6*36\. Ic< 635.

(}) Scorzonera Caule Raraofo , Fol, amplextcanlibus &c.
Gort. Belg. 219. Gouan Monsp. 405. H. Clif. 383. R«
Lugdb. 119. Gmel. BÊké II* p. 6, GRON. Oriënt. 244,
Scorz. latifolia ünuata* C* B. Pin, 275. Scorzonera f. Vipera*
ila, LOBt h. 55 1. Scorzonera. Dod, Pempt< 257.

Syngenesia; 333

Wortels die men Scorzoneeren noemt , in de Kruid* IV.'
tuinen en Moeshoven gezaaid* AFxxEL'
De oirfprong des naams , van 't Spaanfche Hoofd*
woord Escorzo , dat een Adder in de Kat3lo~8TÜK:'
nifche Taal, of een Pad, ten mintte eenig Ver-
giftig Dier betekent (*) , zou eer de benaaming
van Adder* dan van Slangenwortel billyken. Ook
wordt het Kruid in 't Latyn Viperaria , zo wel
als Serpentaria , geheten* Waarfchynlyker
komt die benaaming van de Adderachtige fi-
guur en Kleur der Wortelen. Men heeft het
oudtyds tegen de Beeten van Venynige Dieren
heilzaam geacht. In deeze Eeuw hebben fom-
migen nog daar mede hoog geloopen (f )♦ 'ï Is
zeker dat het Afkookzel deezer Wortelen eene
Zweetdryvende en de Wortels zelfs eene voed*
zaame verzagtende hoedanigheid bezitten ,• maa-
iende , zo wel als 3t Kruid, een aangenaame
gezonde Spyze , wanneer zy gekookt zyn en
geftoofd. Somtyds trekken zy wat naar 't bit-
tere , dat meest plaats heeft in de gene die ïfl
't wilde, op fchraale Gronden, groeit, of ook
in gedtoogde Wortelen (4.;.

(4)

(*) TOURNEÏORT , die zelf in Katalonie Is geweest ,
zegt dat mén dus aldaar een Adder noemt* Myn Spaanfch
Woordenboek heeft zulks nier. Misfchien geeft men al-
daar dien naam san verfcheide Vergiftige Dieren , welke
men in andere deelen van Spanje anders noemt.

(t) Vin* Epb. Nat. Cur. Dec, II, QBS* 4**4 h 0h{
JT.

Cl) RUTTÏ MaU Med< p* 474*

z

Ih DSSLi Xf STVS|

354 Samenteelige Kruide**;

IV* (4) Slangewortel met Liniaal - Degenvormige
A*xxf hm onverdeelde gekielde Bladen.

stuk^D O) Slangewortel met Liniaal - Elsvormige ,
iv. onverdeelde 9 Sleuf swys' driekantige Bla*

BG?Zn* &n m Rolronde Bloemjleeltjes.

folia,

Grasbia- (6) Slangewortel met Elsvormige onverdeelde

dis#v Bladen; verdikte Bloemfieelen ; de Steng

Tarpurea. beneden Pluizig.

faarfcru

'Jt»tM ^ Slangewortel met Liniaale Bladen , die
fiïa?" 1 ruig zyn 3 gelyk de eenbloemige Steng.

Smalbla-

di£' Tot de Smalbladigen behooren deeze vier

nl/lta, Soorten , waar van de eerfte in Siberië eü Por*
tugal 9 de tweede in 't Brandenburgfe, inSibe-
rie en Ooftenryk ; de derde ook in het Ooften-
rykfe, en , zo wel als de laatfie, in de Zuide-

(4J Scorzonera Fol/ Lineari • Enflformibus &c. Scorz* Lu-
fitanica Gramineo folio. T. Buxb Cent. IU p. z6. T. %u
Scorz Caule Ramofo &c. Gmel. Sib. II* p. 4.

(5) Scorzonera Fol. Lineari -S'ubulaus &c, jAcq* Aujlr*.
T. 35. Seorz. Caule Ramofo tereti. Gmel» 67£, p. 7. T.
2. $corz. anguftifolia fubcoerulea. C* B4 Pin* 27 s. Scorz.
fylv. Foliis angufe. Mentz. Pug. T. i< f. 1.

(6) Scorzonera FoL Subulatïs integrii &c. Jac<£. Vind*
140. GouAN Monsp. 406* Scorz* anguflif. prima. C. B. Pin.
275. Scorz. hum. anguftifolia. C^.us. /^«k* 537. Tragopo-
gon Pinifolium Hispanicum. BARR. Rar. T. 495. Kram,
Auftr. 22S.

(7) Siorzemra Fol. Linearibus Cauleque unifloro Iiirfutis.
JMant. 278. Tragopogon hirfutum. C. B. Pin, 274, Tcagop.
alter Jutens. Col. Ecfhr< I. p. 234» T. 233*

Syngenesia» 355

jyke deelen van Europa groeit. In Swïtzerland 'vS
komt de derde voor, die het Zwaardbladig Vi» A™l*h'
pergrafs der Engelfchen , doch geenszins het Hoofd-,
Pynbladig Boksbaard van Barrelier zousTük^
zyn, zo de Heer Hall er wiL Deeze heeft
de Steng naauwlyks een Handpalm hoog , de
Bloem is groot en geel van Kleur, gelyk in de
Inatfte, die geheel ruig is van Loof. De eerfte
Soort heeft de Bloemen bleek geel , de tweede
blaauw of paarfch met witte Meelknopjes. De
Wortels gelyken naar die der gewoone Scorzo-
neeren.

(8) Slange wortel met de Bladen fiomp ge. vnr.
tand , de Steng wyd gemikt , de Kelken ®c%Xhf*
Wollig aan de Tippen. Ua.

; ó rt Tandüla-

(9j Slangewortel met Liniaale getande fpitfedlg'lx
Bladen , een opgeregte Steng ; de Kelk- Ucintataï
fchubben uitgebreid met fpitfe Punten. Pad.mp*

(10) Slangewortel met uitgehoekie gekartelde x.
fpitfe Bladen; de Stengen meest eenbloemig.^ly^tlch.

Dcc-

(8) Scorzmra FoL obtufe dentstls j Caule divancato &c.
ÏIOCC. Sic. 13. T. 7. f. A. Scorz. iaciniaus foiiis fupïna#
Barr. Rau i©5o* T4 800.

C9) Scorzor.era Fol. Linearibus dentatis acutis &c. R,
Lugdb. 120. Goüan Monsp. 406* Kram* Auflr. 222* Scor*
zonera Fol. Laciniatis. TOURNF. hft. 477« BARR» Rar*
T. 799.

(10) Scorzonera Fol* finuatis dcnticulatïs acutis , Cauü-
bus fubunifloris. Hasselq»

z %

II. deel. X. Stuk»

356 Samenteelige Kruide!?.

IV» Deeze drie hebben getande of gekartelde cn
AFxlf L tevens uitgehoekte Bladen, naar die der Paar-
Hoofd. debloemen meer of min gelykende* In de eer-
stuk. evenwel 5 zyn dezelven byna als die van

het Kruidje , dat men Hertshoorn noemt, in-
gefneeden , in de tweede zeer fmal gefhipperd.
De Groeiplaats is in Spanje , Vrankryk , Duitfch-
Jand en van de laatfte in de Ooftcrfche Landen,

Xï. C11) Slangewortel met alle Bladen rappig uit«
TingUoKa gehoekt , de Steng omvattende*

Tanger*

&fc Deeze , uit Barbarie by Tanger af komftig >
heeft Bladen nagenoeg als die der Tuin- Pa-
pavers , aan getakte Stengen van een Elle en
hooger. De Bloemen zyn geel > van buiten
paarfetu Zy bevat een bitter > fcherp , onaan-
genaam Melkachtig Sap.

xn. 00 Slange wortel met de bovenjle Bladen om-
Tkroides. vattende en geheel effenrandig , de onder»

schubbig* gefchaard; de Bloemjteelen Schubbig.

In

(11) Scêrzonora Fol. omnibus runcinatis amplexicauUbus.
flm Ups, 242, Sonchus Tingitanus Papaveris folio. T. Raj«
Suppl. 137. Chondrüla Tingitana, Flor. lutels &c. Heüm*
Lugdb. 657. T. 659.

OO Scorzonera Fol. fup. amplexicaulibus &c. GoüAn
Menspt 406. Crepis Fol. Rad* ovato - oblongis &c, R. Lugdbm
iz7. Sonchus fubrot, folio noftras. Pluk. Phyt. 61. f.
Sonchus laevis anguftifolius. C* K« Fvu 1*4 2 Sonchus Izvte
Matthioli. LOB» Ic* 23$.

Syngenesia; 357

In de Akkers by Montpellier komt deeze IV*
voor , die Crepis genoemd werdt door Dale- ^f££EL*
champ, als met het Kruid van dien naam by Hoofm
Theophrastus ftrookende , dat een ElleSTÜK*
hoog groeit en Bladen byna als der Endivie
heeft, vol van een niet onaangenaame Melk,
doch bitterachtig» Van de Italiaanen, al*
waar menze in de Tuinen teelt , werdt zy
Terra Crepola , van de Franfchen Crepie gehe-
ten. Het Loof is veel veranderingen onderhevig.

In de Zandige Woeftynen by Kairo in Egyp-
te kwam den Heer Forskaohl de Tanger-
fche Scorzoneere voor 5 en by Alexandrie eene
Soort, welke hy Ciliata tytelt , die ook de
Bloemfteelen Schubbig hadt> met leggende
Stengen. De eerfte werdt van het Vee , zelfs
van de Kemels, niet aangeroerd, doch van de
Ezels geenszins verfmaacj.

P i c r i s» Bitterkruid.

Dit Geflagt heeft een naakten Stoel ; den
Kelk in een andere Kelk gevat ; het Zaadkuifje
Pluimig ; de Zaaden overdwars gefleufd* Hier
van komen maar de drie volgende Soorten voor*

(i) Bitterkruid met den buitenjlen Kelk vyf- i;
bladig engrooter dan de binnenfte> die ge- eÏmIss
\ baard is. Gcbaaidt

Dit

(i) Picris Perianth. exter. pentaphyllts &c. fyftk Nat*

z 3 xu*

1L Desi.. X* STUK.

35$ S AMEN TE ELI €E KRUIDEN,

IV. Dit Onkruid, wild voorkomende in de Hak-
*Fxxf L* bosfchen , aan Wegen en Dyken 3 io Engeland ,
Hoofd* Vrankryk en Italië , heeft Bladen als de Wilde
stuk. Kaarden, zyndc ruig en ruuw, als gedoomd;
doch het draagt groote geele Bloemen , Koppen
maakende byna als die van den Gezegenden
Diftel, om welken het van 't Engelfch Vrouw
volk, ten platten Lande denkelyk, veel geacht
wordt, zo Lob e l aanmerkt 9 die hetzelve
Geele Osfetonge heetën 5 alzo het , buiten de
Bloemen , naar het Kruid van dien naam of naar
het Slangekop 9 gelykt*

n. \ (2) Bitterkruid met losfe Omwindzels , onver'
Vluiüt deelde Bladen ; de Bloemjieekn tot den

Algemeener komt dit in Europa , zelfs in
Sweeden en in onze Nederlanden voor! Het
heeft de Bladen [onverdeeld , Pylswyze de Steng

om-

XII. Gen. 907. p* 519* Veg* XHI* p. 3s>3. Victls Perjanthil
involucto raaximo &c. H. Cliff. 387. Ups, 241, R. Lugdfr.
128. Gouan Monsp> *c6* Hieracium Eehioides Capit. Card.
Benedïóli. C* B. Pin. .128. Buglosfum Eehioides luteum.
Lob. Ic. 577. fi. Hieracium Capit. Card, Benedióii. Hebm.
Par. T. p* 185,

f2) Ekrls Ferianthiis laxïs, Fol. integris, Pedunculls Squa-
matis iri C'jlyccm. GouAN Monsp. 407. Gokt. Belg. 220. F/.
6uee. 641 , 6$6. R. Lugdb, I28.GMEL» Sih H. p. 39+ KRAM.
JUtflr. 228. Cichor. Pratenfe luteum hirlutie asperum. C. B.
Pin* 116. Hieracium asperum majori flore in Limiübus
Agrormiu Hifi, 11. p. I02pt

Syngenesxa; 359

omvattende, en paarfche Oxeïen* De bultenfce IV.
Kelk is een los Omwindzel , van omtrent twaalf Ar^|EL»
fmalle Blaadjes, de helft korter dan de binnen- Hoofd-
fec, die uit even zo veel, ook ftekeligc, Blaad-STUK%
jes beftaat» De Bloemfteelen zyn bezet met
Elsvormige Schubben , die zig op den Kelk
nader famenvoegen , als op elkander leggende.

Cs) Bitterkruid met Vindeeligt Bladen > de nr.
Kwabben overJweks gerond*

des.

De Franfche Heer Vaillant, die aan Vinblad,'s'
de twee voorgaande Soorten en andere derge-
lyke Kruiden, wegens de dwarfe Ribbetjes der
Zaaden , welke dezelven naar Infekten doen
gelyken ; den naam van Helminthotheca , in 't
Franfch Herbe aux Vermisfeaux 9 gaf , ftelt
daar onder het Egyptifch Havikskruid van Lip-
pus. Hetzelve heeft de Bladen byna als die
van Steen varen en bevat een geelachtig Melk-
lap. !

Of deeze Onkruiden zulk eene uitmuntende
Bitterheid hebben , dat men 'er deswegen den
Griekfchen naam Picris op toegepast heeft ,
heb ik niet onderzogt. Zy bevatten alle , zo
wel in 't Kruid als den Wortel , een Melkach-
tig Sap j dat eenigszins bitter is, zo Bauii ï-

nüs

f3) Picris Fol. pïnnatiiidis , Lobis alternis rotundatis* |«
Helminthotheca hupldofa Asplenioidcs , Succo Sulphuieo*
Yaill» Mem <k 1721. p. 206.

Z 4

II. Deel» x. Stuk,

36e Samenteelice Kruiden.

IV. kus meldt , in de tweede, die de hoogte

Arxx?L' f°mtYds van meer dan een Elle bereikt, groei-
Hoofd* jende ook door geheel Siberië.

*T™lale Op 't Gebergte Ghadra 5 in Arabie, kwam
Vceiwyve- den Heer Forskaohl een Kruid voor, dat
r> hy Picris fcabra noemt. Dit hadt de Bladen
Golfswys uitgegulpt en door Borftels ftekelig ,
%o wel als de Kelk en Bloemfteng y die met
drie Liniaale Schubben, ver van elkander , was
bezet. Het Zaad hadt gefteelde , gepluimde
Kuifjes.

S o n c h u s. Melkdiftcl.

Een gefchubde Buikige Kelk en Haairige
Zaadkuifies onderfcheiden dit Gefiagt, dat ook
een naakten Stoel heeft , bevattende de vol-
gende dertien Soorten.

t. ( ï) Melkdiftel met naakte Bloemfieelen , de
Marttmus, Bladen Lancetvormig , de Steng omvaU

£eekants# itnde , onverdeeld , agterwaards fpits ge-

tand.

Door Ca spar Bauhinus was deeze
eerst op den Zee- Oever by Venetië, en vervol-
gens omftreeks Montpellier^ gevonden; doch
ik vind ze by Gouan niet opgetekend. De

Wotm

fi) Spnfïus Pcdunculo nudo Pol. Lanceolatis amplexï-
caulibns &c. Syft. Nat. XII. Gen. s>°8. p. Jip. Peg* XIII.
p. 594. Sonchus angufUfolius maritimus. C. B. Fin» i*4.
Ftfdr. 6i. Pluk. Aim< 3*4* T. 6z. f. $.

Syngenesia. 361

Wortelbladen badt zy byna een half Voet lang IV*
en een Duimbreed, aan de kanten met kleine Afpesx$
Doorntjes , Melk geevende als men ze kwet- Hoofdj
fte y even als alle de overige Soorten > zegtSTÜ1^
hy , van Sonchus. Tusfchen die I31aden hadc
zy maar een enkeld Stengetje, van één of an-
derhalve Handpalm hoog , met twee of drie
Blaadjes en op den top een grooie geele Bloem.

(2) Melkdiftel met de Bloemjleelen en Kelken s]l'e6u
fiekelig 5 byna Kroont] 'esi'yze ; de Bladen pduftru.
rappig uitgehoekt en aan den voet gebaard. Mams*

Van dit Onkruid , dat op Moerasfige Velden
der middelfte deelen van Europa, inzonderheid
aan den Zeekant, dikwils voorkomt, ontbree-
ken goede Afbeeldingen. By Weinmanm
vindt menze niet ; die, welke Fuchsiüs ge-
geven heeft van het Grooie Havikskritid , door f
Halier goedgekeurd , voldoet zo weinig
als die van Clus*us5 onder den naam van
Zagtere of Gladdere alkrhoogfie Oojlenrykfe
Ganzen - DiftsL Moogiyk is die van Hj ll,
genaamd Geelhaairlge Varkens - Bijtel , welke

H AL-

(2) SöKchu* Pedunc. Calycibusque hispidis fubumbellatis
5cc. GORT. Belg* 220* H. Ups* 244» Sonchus Cauie ereefco
&c. IL CUtf. 3S$. R. Lugdb. 129. Sonchus asper atbores-
eens. C. B. Pin* i 24, Sonchus lsvior Auftr. altisllraus, Clus.
Bi/?, II. p# 147. Pann. 654. Sonchus Aibcrcscens. tJk*
BERN*

Z 5-

II. Deei - X. stuk.

r

362 Samenteelige Kruiden.

IV. Haller thans aanhaalt, beter (*)♦ Ik oor-

AFxxEL' deel de ^Suur van den Boomachtigen Sonchus
Hoofd- by Tabernemont, onder die der Ouden,
stuk. ^est overeenkomftig met dit Gewas , 't welk
Vefiwyll- ik °P Moerasfige of vogtige Gronden in Noord-
r> holland, zo Binnen- als buitendyks, byzonder-
lyk in Rietlanden , honderd maaien heb waar-
genomen.

Het onderfcheidt zig van alle de andere Soor-
ten, door zyne ongemeene hoogte, van vier
Ellen en meer ; terwyl de Steng de dikte van
een Vinger of Duim heeft, zig in Takken ver-
deelende , die op 't end groote, fierlyke, geele
Bloemen draagen , byna gefchikt op de wyze
der Kroontjes- Bloemen* Deeze Bloemen zyn
gevat in Kelken , welke , zo wel als de Stee-
Jen, een rosfe of geelhairige ruigte hebben. De
Bladen, van boven groen, van onderen Afcl>
graauwachtig , zyn ftyf en glad , met fyne
Tandjes gezoomd , en meer of minder inge-
fneeden ^ komende fomtyds de Wortelbladen
gantfeh onverdeeld voor , doch de Stengbla-
den zyn gemeenlyk uitgehoekt , en dikwils aan
't end Piekswyze met zeer groote Vleugels*
Zy hebben byhaogzels, als Baarden, ter plaat*
fe daar zy de Steng raaken. Het Zaad le-
vert Pluizige Hoofdjes uit, gelyk in de ande-
re Soorten*

C) The Yellow - haird SowThiftle. HLLL. III. T. 115,
HALL. Helv. incheat. I. p» lU

I

i

S Y N G E N E 8 I A. 363

(n) Melkdiftel met de Bloemfleelen en Kei- 1 IV*
^^72 flekelig , byna Kroontjeswyze , de x£ *
Bladen rappig uitgehoekt en aan den Voet i ^oofd-

Hartvormig. *TUK#

ö irr-

Het kleine verfchil, in de bepaaling van te&arvmfu
ze en de voorgaande, verfchoont de verwarring Akkc*-
door fommige Kruidkenners, gelyk door Hal-
ler, met de andere f*). Deeze5 naamelyk,
verfchilt in Geftalte grootelyks , en komt met
de Afbeelding van het Groote Havikskruid der
Autheuren > voorgemeld , ten naalten by over-
een. Men vindtze op vette Akkers en Kley-
Gronden door geheel Europa , zelfs ia Swee-
den* alwaar menze Fet-Tiflel tytelt. Het is,
wegens de voortkruipende Wortelen , een haa-
telyk Gewas in de Koornlanden en Velden.

(4) Melkdiftel met de Bloemfveelen Wollig, de 0™am

Kelken glad* Moeskrui-

dige.

De

($) Sonchui Pedunc* Cal. hlspidis &c. GORT. Bc!g> zto.
GOUAN Monsp. 407* KRAM. Auftr. 229. Fl, Suec. 642 ,
C%j. H. CHff. 384. R. Lugdb. 129. N. 5. Sonchus repens
multis Hieracium majus» J. B* Hift. IL p* 1017, Hier* majus
Fol. Sonchi. C* B» Pin. iz6. Hieracium alterum. Dod* Pempt%
639. Hieracium majus. Lob Ic. 237, Fuchs. Hift. 319.

C*) J« Bauhinüs hadt dit lang te voaren leeds gedaan,
zo Tournefgrt aantekent. Herb. mv. Par. 305.

(4} Sonchus Ped* tomentoiïs , CaU glabris. Gort. Belg*
221, Kram. Auftr. Gouan Mwop. H* CUft. R, Lugdb. dcc.
Sonchus iaevis laeiniatus latiföiius. C. B, Pin. 124, Sonchus
iafvis. Cam. Epit. z?9i Don* Pcmpt. 543. Lob. /c 235

II* Deel X. Stuk,

364. Samenteelxge Kruiden;

IVr De verwarring werdt in dit Geflagt vermeer*

AFxxEL< derd» door dien het Loof zaSter of rauwer
Hoofd- voorkwam naar den Grond en Groeiplaats , 't
stuk, welk inzonderheid plaats heeft in deeze Soort,
vfa^ve- tot welke , ten dien opzjgte , aanmerkelyke
ry. Verfcheidenheden behooren. Zelfs is die Sora-
chus, welke men met reden Ruuwe genoemd
heeft, als zorder Bloem volftrekt naar fommi-
ge Diftels gelykende , daar toe zo wel betrek-
kelyk , als de geheel Zagte Sonchus der Au-
theuren, by ons Haazen* Latuw > by de Fran-
fchen Laitron of Laiferon, by de Duitfchers
Hafenkohl en fomtyds ook Melkkruid of Melk*
Diflel genaamd* Dit alles drukt de hoedanig-
heid uit, als een Plant naar de Endivie, Salade
en andere Moeskruiden gelykende t in plaats
van welken zy gebruikbaar is en ook van fom-
migen gegeten wordt. Haar Melkachtig Sap
heeft niets nadeeligs. Men wil zelfs 3 dat de
Griekfche naam , Sonchos s van deszelfs heil-
zaamheid afkomflig zy. De Romeinen noemden
het Kruid Cicerbita , als overeenkomftig met de
Suikerey. In de Tuinen is het, om dat het zyn
Zaad zo fterk verfpreidt , een laftig Onkruid.

Zo wel de Ruuwe als de Zagte Ganzen^Dis-
tel groeit dikwils een Elle hoog , en heefc
ïakkige holle Stengen, in de eerfce bezet met

1 glad-

. fchus Ixvis minor. Tabern. Ic. 190. y# Sonchus asper la-
ciniatus et non laciniatus. C. B. Pin. 124* Sonchus asper»
I>OD, Pempt. 643- Lob. Ic. 214. LOES, Pru*f. T. 77, 78.

S Y N G E N E S I A. 365

gladde gedoomde, in de andere met gantfch IV.
ongedoornde zagte Bladen. Deeze zyn bree- AF£ffL%
der, fmaller , met weinige of geene, of met Hoofd*
diepe infnydingen. Van boven maakt de Steng STUK*
als een Kroontje van Bloemen , die doorgaans
geel, doch ook fomtyds wit zyn , zig na den
Middag fluitende of famentrekkende (*). Het
Pluis der Zaaden vertoont zig door 't Mikros-
koop, als bezec zynde met kleine Haakige Doorn-
tjes (t).

(5) Melkdiftel met Willigt Bloemjleelen en v.
Kaairige Kelken.

mus*

(6) Melkdiftel met naakte Bloemjleelen , ge-te(^er*r
pluimde Bloemen en rappig uitgehoekte VI"

Bladen. Plumierh

Pyre-

(7) Melkdiftel met gefchubde Bloemjleelen 9*^*'
getroste Bloemen en rappig uitgehoekte
Bladen. DeAiPme,

C*) Èxcubias Flora: agït.' ab Hort tf. C 7 > in 11. f. 12,
antemeridianam. Flor. Suee. II. p* 25p»
Cf) BoNAfïN. Microgu p. 77« £ 94, 9S*

(5) Sonchus Pedunc. tomentofis , Cal. Pilofïs. Gouajï
Monsp. 407. Sonchus lavis tenuislime divifus. C* B. Pin*
124» Produ 61. Chondrilla lutea* J.B, HiJf.lL p, 120.

(6) Sonchus Pedunc. nudis , Flor. Paniculatis &c* La&uca
Alpina glabra Acanthi folio. VAiLi.. Mtm> 17^1. 200»
Monn. Oh. 157.

(7) Sonchus Pedunc. «Squamofïs &c. Kram. Auftr* zz?*
GoUAN Monsp. 408. OED, Ban. 128, 8p« I. H. Cliff* 385,
Sonchus Lapp. altislimus Flor. coeruleis* FL Lapp, 290, Fk
Sutc. 644, Sonchus coeruleuït C&m» JS^fr» z$r%

II, DEIL. XjSTUK»

366 Samenteelice Kroiden.

i iv* eer^te van deeze drie gelykt naar de Moes-

Afdeel, kruidige veel , doch heeft de Bladen zeer fyn
Hgofd« verdeeld, en is geheel Haairig, uitgenomen daü
stuk. " de Bladen glad en teder zyn. Dezelve groeit
Bi&ak rondom de Stad Montpellier en ook by Floren-
reeiwyve. ^ £)eeze ^eeft de Bloemen geel , maar de
twee volgende blaauw. Die van Plumier
groeit op de Pyreneen , de laatfte op de Alpen
van Switzerland, Ooftenryk en Lapland, Dee-
ze beiden fchieten dikwils tot eens Mans langte
op en verfchillen weinig van elkander. De Py-
reneefche heeft Bladen als de Paardebloemen
en Bloemen als de Suikerey, geevendede Kelk
kleine Harftige druppeltjes uit. Hier is het
Zaadpluis geftamd als in de Salade, De Lap-
landers eeten de Stengen van de andere, nog
frifch zynde, gefchild , maar de Melk der Run-
deren krygt van dit Kruid een bittere onaange-
xiaame Smaak. Deeze drie zyn , g£lyk de Haa-
zen - Latuw , eenjaarige Planten.

vut. (8) Melkdiftel met gefchubde Bloemjteelen en

J** Lierachtig Piekswyze Bladen.

KUS*

Fioti- (9) Melkdiftel met gefchubde Bloemjteelen ,

das^. ^ Bladen Lancetvormig onverdeeld , on*

serieus. gejieeld*

Sibeiiiche. Vaiï

(1) Sonchus Ped. Squamofis , Fol* Lyrato • Haftatis.
Lugdb. Sp. 2, Sonchus annuus Canadenfis altisfïmus. VAill»
JMew> de 17H. La&uca altisiïma Folio Sonchi laciniato»
BoERH. Lugdb. i. p. 3i.

Gj SqmUus Fed. Squam. lol. Lanceolatis &c, H. Ups.

Z4i,

S YNGENESIA. 567

Van dccze is de eerfte , die in Noord -Ame- IV*
rika groeit, een zeer hooge Plant , met blaau- Ap£xf L
we Bloemen: de laatfte, die door geheel Sibe-HooFD-
rie en Rusland , ja ook in Lapland menigvul-STÜK#
dig voorkomt , heeft van een Voet tot drie EU
len hoogte en gelykü , wat de Bloefem aangaat ,
zeer naar Salade* Deeze verandert niet alleen
in de Kleur der Bloemen , welke blaauw of wit
zyn , maar ook in het Loof, dat fomtyds on-
verdeeld is, fomtyds getand of diep ingefnee-
deu, als indegewoone Haaze- Latuw. Hier
heeft ook een Waaken der Bloemen plaats , zo
wel als in de anderen, en, zulks by nagt ge-
fchiedende, zal, zo men opgemerkt heeft, de
volgende Dag gemeenlyk Regenachtig zyn

(so) Melkdiüel met naakte Bloemjleelen en x.
Lancetvormige getande rappig uitgehoekte tT?^
Bladen. «*•

Tartaria

(11) Melkdiftel met byna gefchubde Bloem* Q \u
fteelen* de onder fie Bladen gefchaard , deTüher°fa^
bovenjien Pylvormig ongejteekl KDouüeUr

De

5144. FL Suec* Iï. 690, Gort. Ingr. 119. La&uca Salicis fo-
lio Flore coemlco. Amm* Rutb. üi, 212»

(*) ThAL Bot. p. 275. Vergciyk de Uiige zogte Verbande*
Ungen% V. Deel. bladz. n.

(10) Soncbus Fedunc* nudïs f Fol. Lanceolaus &c. Mmt*
57*. Gmel. Slb. II. T. 11. f. 3.

(ji) Soncbus Pedunc. fubfquamstis ♦ Fol. infenoxibus
luncinatis % fuperioribus S,igituds fèsftiibus^

II, Deel. X. Stuk,

368 Samenteelige Kruiden.

IV. De Tartarifche gelykt zeer naar de gedagte
^FxkEL Siberifche ^n zal misfchien daar van gefprooten
Hoofs- zyn ; de andere gelykt naar beiden , doch heeft
iTüK. een knobbeligen , niet voortkruipenden Wortel.
De Bloemen zyn ook in beidecr blaauw 5 en
alle Stampers zitten in *t midden der Bloe-
men, die regtopftaan.

xn» (12) Melkdiftel met Jlekelige Bloemjleelen >
Canadees. gejchciarde Bladen en getrojle Bloemen.

Kamida»

fche* In Kanada groeit, volgens den Heer Kalm,
deeze, die Bladen als de Floridafche , getand,
van onderen Zeegroen heeft ; de Bloemfteelen
lang , endelings , met Lymige Haairtjes be*
fprengd en korte Trosfen van blaauwe Bloe-
men, die groot en fierlyk zyn. Men vindtze
ook in Virginie.

Behalve het Tragopogon Picroides komt ook
de Sonchus Oleraceus voor, onder de Kaapfe
Planten. In de heete deelen van de Oost- of
Westindiën vindt men naauwlyks Planten van
deezen aart; maar in J^pan verfcheidene , gelyk
my blykt uit de fchoone Verzameling , al-
daar onlangs door den geleerden Heer Thu^
berg gemaakt en my door den W eledelen Heer
Radermacher , Extraordinair Raad van
Indie , medegedeeld : doch die behooren tot
een volgend Geflagt.

L AC-

(12) Sondus Pedune, hispidls, Foliis xuncinatis, Flor. Ra-
ceraofis. Gron. Virg* li. 11 5. chondviila fol. pinnafo*
Jhafiatis demiculatis, Gron, Vir& h $9*

Syngekesia; %qq

L a c t u c A. Salade. IV*

r Een gefchubde Cylindrifche Kelk, aan deng0oFi>.
rand Vliezig; een enkeld geftengd Zaadkuifje,sTUEt
en gladde Zaaden , maaken de byzondcre Ken-
merken uit van die Geflagt , 't welk ook den
Stoel naakt heeft. De volgende agt Soorten
zyn *er in begreepen*

(1) Salade met gefchaarde , getande fpitfeBlct- t;
den 5 van onderen efen; de Steng glM^racfn%4

* Eikei*

Op een Eiland in de Oostzee, tot SweedenWads-
behoorende 9 vondt de Ridder deeze, die een
overbtyvende Wortel , een Steng heeft van
twee Voeten ongetakt en aan 't end een fmalle
Tros van geele Bloemen, als de volgende.

(2) Salade met de Bladen rond getipt , Hartvor* Ii>
migaan de Steng , die een Bloemtuil maakt. Gew'&mi

Dit is de Tuin - Salade , aan iedereen be-
kend , onder welken als <^e eerfte voorkomt
de Latuw > die niet fluit , met vlakke g of met

ge*

(1) La&uca FoL runcinatts dentïcufatis acutïs ficc. Sysu
Nat, XfL Gen, 909. p. 520* Vcg. XIII. p. 594. Jt, Ödièi
289. FL Suec, 6+6 , 691» La&uca FoL Qnernis. Raj, Hi/t^

(z) Lnüuca FoL ïotundstïs* Csuïinls CordatJs , Caule Ca*
rymbofo. Mat* MeL 370* GORT. i>£/£. 221. Göuan Momp*
403. ff. C/#". R. &c. La&uea fttiva. C. 1$. /W.

12* £s La&uca Capïtata. C* R. Pin* 123, Lichica cri$<
pa« DoD. Pempt. 614 > 645- *<OB. Ie* 14^

Aa

1I« DlEl» X Sll?|K,

370 Samenteelice Kruiden;

IV. gekronkelde Bladen , Kornetten getyteld. Dan

A*xxEL4 heeft mcn ^e ^r0P ' ^alade 5 met groene 5 geele
Hoofd- of bruin roode Biaden, welke laatfte genoemd
stuk. wordt Spaan fche Kroppen. De gemeende, die
^ff^. geelachtige Bladen heeft 3 wordt onderfcheiden
in groote of Kloofter - Kroppen , Prinfe- en
Princesfe - Kroppen , ook blanke of Haagje
Kroppen genaamd. Deeze hebben den voorrang
in malsheid; de Groene zyn tot Zomer- Krop-
pen zeer bekwaam en minder hard te kaau-
tven dan de Spaanfche. De Roodbaard, zynde
een geelbladige Krop met roode kanten aan de
bovenfte Bladen , is de befte tot Somer- Salade,
en zeer goed om te ftooven,geevende een dig-
te , vast geflootene Krop (*).

De Salade is , zo raauw als gedoofd , eea
zeer gezonde Toefpyze , zagtelyk laxeerende
en de Verteering bevorderende ; doch op zig
zelf alleen, in te groote veelheid of met teveel
Azyn gebruikt , is zy dikwils te fterk verkoe-
lende* Ook moet men , in deezen , acht gee-
ven op het Temperament , de Luchtftreek en
het Saizoen. In Galachtige Bloedry ke Geitel-
len is zy beter , dan in flappe koude Slymige
Lighaamen. Galen us verhaalt, dat zy in de
Jongheid hem tot verkoeling ftrekte en in de
Ouderdom een Slaapmiddel was. Daarhcerfchc,
inderdaad , iets zodanigs in de Melk der Sa-
la*

(*) Aanm. ever 't aanleggat vak Plant. Tmntn, 3cc. Lci&
p. 354, dcc»

Syncbnesia; 371

Iade j inzonderheid in die van den Wortel , wel- I V;
ke bitter en fcherp is van Smaak, ruikende naar^F££Et*
Heul -Sap. De Zaaden, onder de verkoelende Hoofde
geteld ♦ zyn in Emulfie van een zeer verzag-srüK#
tende hoedanigheid 5 tot Eorstkwaalen , pynlylc
Wateren en andere Ongemakken dienfrig.

Cs) Salade met opjlaande Bladen, die aan den nr.
Kiel gedoomd zyn. sfanZf

Gedooru-

("4) Salade met waterpasfe Bladen y die amdQ'

den Kiel gedoomd zyn en getand» vïro/a.

Deeze wilde gedoomde Soorten 3 uit wélken
bedenkelyk de Tuin -Salade kan voortgefproo-
ten zyn of geteeld ^ groeijen in de Zuidelyke
deelen van Europa, en de eerfte3 Scariola ge*
bynaamd , valt zelfs in de Bouwlanden hier td
Muiderbcrg» Men noemtze Wilde Salade of
Wilde Latuw 5 en de laatfte komt^ zo Goüan
aantekent > by Montpellier ook met gefnipper-
de Bladen voor* De Ridder heeftze onderschei-
den, doordien de eerfte de onderfte of Wor-
telbladen uitgehoekt , de laatfte dezelven on-
verdeeld of effenrandig badt j maar andere Kruid-»

kun*

($) L&ÏÏuca Fol. Vertïcalibus CarinS aculentïs. Gort.
Belg. 222. La&uca fylveftr. Cofta Spinofa. C* B. Pin. nU
^iORlS. III. S. 7* T. 2,. f. 17. HERM. ParuL T* p. ïff.

C4) La&uca Fol* HorkontaHbus &e. GOIUN Minsp. 408.
Kram. Azftr* 230. Laft. Caulc Foliisque aculeat's. H, Uijjfc
3S4. R. Lugdb. 121. La&uca fylv* Odore Virofo. C. Ü.
Fin. Moris, UitL L \& La&uca agrefös. LOü. /t\ 241,

Aa a

II. Deel. x. Stuk*

%yz Samenteelice Kruiden;

IV, kundigen , gelyk Ger a r d en Maller»
^F£|EL#houdenze voor geen byzcndcre Soorten. Beiden
Hoofd» hebben zy de Steng gedoomd en omvattende
stuk» Bladen , die meer of minder ingefneeden zyn %
jruLwfvi ™ Eyronde Zaaden s met het Pluis lang ge-
•> ftengd. Beiden bevatten een bitter heet Sap ,
dat gedroogd zynde Vlam vau De meefte
Vogten y die zy doof Deftillatië uitgeeven 5 zyn
zuur, het laatfte Loogzoutig. Men heeft 'er
tot vierdhalf önce Olie van getrokken, uit vyf
Ponden. De laatfte heeft den fterkften Reuk en
ïs zeer Slaapverwekkende, Men heeft 'er zo
goede Opium uit gehaald als van de Slaapbol*
len (*).

Volgens den vermaarden R a y groeit , zo aan
de Haagen en kanten der Velden , als in de
Tuinen van Engeland , ook deeze fterk ruiken*
de of ftinkende Wilde Salade 5 waar van hy
aanmerkt f dat dezelve , maatig gebruikt zyn-
de, de Minnedriften eer opwekt dan uitdooft 3
welk laatfte, dat de Ouden aan de Salade toe-
gefchreeven hebben 5 door hem in de Tamme
of Tuin -Salade wordt erkend ff)* De eerfce
heeft ook haare Groeiplaats in Groot Brittaa-
nie, volgens Lobel, die het Loof by de En-
divie- Bladen vergelykt en 'er eene Afbeelding
van geeft , onder den n3am van Wilde Lat-
touwe y zeggende , dat de Apteekers daar van

voor

f*) HALL Helv. inefoat* Tomf I. p. g.

S Y N G E N E 5 I fl# J573

voor WiMe Endivie gebruik maakten , zo wel IV*
in de Syroop als tot het gedeftilleerdc Wa-AF^fL-
ter (*). Hoofd*

STUK*

(5) Salade met Piekswys' Lininale ongèjleelde v.
Bladen , die dan Kiel 'gedoomd hebben. sLJ^nl*

wttgbta

Smalle Bladen als der Wilgen, met eene wit* dige.
achtige Rib , heeft deeze Soort , die aan de
Zeekust van Languedofc, in Pro ven ce , als ook in
Switzerland en Duitfchland groeit. De Wortel-
bladen zyn als met binnen ingefneeden ; de
Stengbladen hebben een Soort van Ooren of
Vleugels : die by de Bloemen zyn Liniaal of
overal byna evenbreed* In fommigen is de
Rug met geen of kleine Tandjes , in anderen
blykbaar gedoomd. De Stengen heeft het om-
trent een Voet hoog,

(é) Salade met Liniaale Tandswys gevinde vr. '
Bladen , de Slippen opwaards getand. P%v&m&

(*) Kruid*, bl. 2S9.

O) La&uca Fol. Haftato - Lincarïbus fesGIibtis &c. Gguat*

Jtfonsp. *o8, R» Lugib. 121. GUETT. Stdirnp. 374. DAL IS*

JPar. 236. fitfy, altera angufto . Saligno folio. Hall»

Jen. 207. T. 4. Endivia minor La&icina Spinofa. BARR.
Ict 136.

{6) La&uca Fol. Lineaiibus dencato • pinnat.is. &c.Gouan
Monsp. 409. Mill. Dici. T. 157, H. CMjf. 384. R* Lugdb*
Ui. Chondriila coerulca latifolia laciniata. C4 B. /V*. i3*#
Chonddlia altera. Dod. Psmpt. Chondriila cceruiea

Belgarum. Lob. Ic. 230* La&uca per^nnis humilior, %i
cseruleo. Tournv» /«/?♦ 475.

Aa 3

I IX, Deel. X, ,

574

Samentbslige Kruiden.

IV* De tneefte hier voor befchreevene Soorten van
Ar xxf" dit Gete Jaarlykfe Planten zynde, verfchilt
Hoofd- deeze in 't byzonder daar van , doordien zy
overblyft. Het is een Kruidje dat in Duitfch-
land , Switzerland en Vrankryk, wild groeit,
zynde wegens 'c Gewas Clwndrilla getyteldby
de Ouden»

Het heeft , volgens H aller, de Steng
drie Voeten hoog , in wyde hoeken gearmd ,
van boven, daar zy bloeit, naakt» De Bladen
zyn blaauwgroen , glad , met een gebladerde
Rib en menigvuldige Vinswyze infnydingen ,
van verfchillende grootte , wederzyds , doch
meest naar boven , getand» Daar komt eene
Verfcheidenheid voor , die de Bladen breeder,
maar ten halve gevind , of ook geheel Lancet-
vormig heeft. Het draagt fchoone blaauwe ,
fomtyds ook witte of roode Bloemen > ofr
Steeltjes van een Duim. Het Zaadkuifje heeft
een zeer lang Stammetje*

In Kanada groeit, volgens Kalm, deeze
Soort van Salade , die naar de gewoone Tam*
me veel gelyfet , doch de Steng hooger , de

£an aden fis»

Kanada-

(7) Salade met Lancetswys* Degenvormige?
de Steng omvattende > getande ongedoornde
Bladen*

Bla-

f7) La&uca Fol. Lsnceolato - Enfiformibns &c. La&«
£anad. altisfiraa anguftifolia. ToüRNF. lnft* 474. Sonchus
fylveftris Fol. laciniato glauco , CofU non Spinof*. Raj,

SyncënSsijl: 37j

Bladen veel langer en fmailer, de Bloemen niet IV;
aan een Tuil , maar getrost heeft. De Bloe- A™E ü
nien zyn bleek geel. Het Pluis der Zaaden is Hoofd-
OMgeftamd gelyk in de Ganzen - Diftel. stuk,

(8J Salade met Lancetswys' Degenvormige , vr"-
ongepelde, ongelyk getande Bladen. hd®"*

Javaan-»

Op Java is, door den Heer OsBECK,fche«
deeze waargenomen , die naar de Kanadafche
veel gclykt , het Zaadkuifje ook zeer kort ge*
ftamd hebbende ; maar de Bladen zyn meer ge-
tand en geenszins omvattende , dat een wee-
zentlyk verfchil uitmaakt.

In Arabie wordt, volgens Forskaohl,
dat zonderling is, de Tuin - Salade op de Ber-
gen gekweekt Voorts vondthy aldaar een Soort
die hy Geele noemt , hebbende de Wortelbla*
den Lierachtig uitgehoekt , aan den rand met
kleine Doorntjes bezet ; de Stengbladen omvat-
tende , en een andere , door hem genaamd Oér
gedmrnde > met witachtig blaauwe Bloemen en
fmal Lancetvormige Bladen , welke raauw ge-
geten werdt.

ChondriIla» Condrille*

Dit Geflagt verfchüt van 't voorgaande , door-
dien het een gekelkten Kelk heeft. Voorts heeft
het ook den Stoel naakt en de Zaadkuifjes en*

keld

(3) Ltcïluta Fol. Lanceolato - EnOformibus fesfïlibö3 in*«;
«ualitcr dentatis. M&nu 275.

Aa 4

U. 2£SL«X. STOK.

37* 'SAMENTEELlGEjKRUIDEN.

IV. keld met een Stammetje, maar de Zaaden zyn

A*T*U gédcornd > riec «!ad ?*)• Het heeft , boven.
HopFi> . dien, een byzondcre manier van Grocijing, ea
*TÖï? bevat de drie volgende Soorten.

T.

Biesacht.'-

(i) Condrille wze* & Wortelbladen gefchaard^
de Stengbladen Liniaal onverdeeld*

?c' In Vrankryk 3 Switzerland , Duitfchland ,

groeit aan de kanten der Akkeren dit Kruid,
dat voor de eerfte Chondrilla van Dioscori-
des gehouden wordt. Het heeft Wortelbla-
den die Vinswyze uitgehoekt zyn , dcch fchie-
lyk vergaan, zo dat de enkele Stengetjes over-
blyven , die z*g Rysachtig uitbreiden, onder
ruuw , boven effen zynde en getakt , kleine
geele Blommetjes draagende. De Blommetjes
komen, drie of vier by elkander, uit de Mik*
jes der Takjes van de Stengen voort. De hoog-
te van dit Kruid is anderhalf of twee Voeten
Het groeit ook in de Levant en in Siberië.

,.1" . „ n|-r-(,i _ i , •

f*) Bit is door dea Hea< D. le Franc^. van Berk-
»ey, op zyne V. Haat, Fig. 17, i8f zeer fia2y yefr
tcond.

fi) CbondrULi FoU Rzdlc, runcinatis , Caul. Linearibus
. intcgris. Syfl. Nat.. Xlil. G^n. 910. //. C&ff. 383.

is o. Hall. /ft/v.,755. Gmel. Sib. ji. p, g, gron»
Or. 241. Gouan 409. Chondrilla Juncea viscofa

^ïvenfis. C. i>. Pin. 130. Chondrilla Juncea. Tab. Hifi
487. Chondr, viminca viscofa Vincarum. Los, -33* *

SYNGENESIiU 37^

(2) Conclriüe met Pylvormige Bladen , de Steng IVi
omvattende , die enkeld is, bezet met by» Ar^EL*
na ongejieelde Bloemen , zydeiings. Hoofd-

, STUK.

Deeze, wier Groeiplaats niet gemeld wordt , u.
heeft een enkelde Steng van anderhalf Voee£J*i2?
hoogte, om laag paarfch geftreept, met witte GcitGngi,
Haairtjes dunnetjes befprengd : Pylswyze Bla-
den , de Steng omvattende, onverdeeld, lang-
werpig, aan den rand en kiel ruuw met witte
Haairtjes van boven glad ; de onderften ge*
karteld. De Bloemen komen overhoeks op een
kort Steekje voort, met één of twee Blikjes. *
De Kelk is Rolrond , geiïrcept met zwarte
Knobbeltjes , die een wie Borfteltje hebben ;
de onderfle Kelk zeer kort , van Elsvormige
blyvende Blaadjes ; de Bloem geel , van onde»
ren paarfchachtig , zo lang als de Kelk.

(3) Condrille , die een naakte Steng heeft, ht.
met de Bloemen Pluimswyze vergaard, No%lbi%-

derde.

In Noord -Amerika groeit deeze, zegt de
Ridder , en, dat zonderling is, ook by de
Fieramieden van Egypte, 't Schynt dat 'er de

Slaa.

(2) Chcndrllla Fol. SaghntiS am£>!exïcaulibm , Caule fira-
plics , Flor, fubfesfilibus lateralibiis.

(3) Chondrilla Scapo nudo, Flor. Paniculatis, Mant. 27*,
Cbonclriüa La&ucacea Foro -Julienlls. Raj. 0$, 228? L10
tuca nudicaulis* Mü^a» Comm. Nov. Qqtt'mg* Tom» III,
7%t T. 4-

Aa $

II. Deel. X. Stukt.

573

Samenteelïge Kruiden;

IV; Slaa - achtige Condrille , in 't Gebied van Ve-
Afdeels netje gevonden , ook toe behoore.

AA.

Koofd* De Wortelbladen zyn gefchaard, aan 't end
stuf* ftomp, glad , aan de kanten als met Tandjes
frfemfü* gehaaid Het heeft eenige Bloemftengen vaa
5fc een Voet, met één of twee zeer kleine Blaad»
jes ; regt, rond en effen* De Kelk is agtbladig,
glad , van onderen met weinige Schubbetjes ;
de Bloem bleek geel , beftaande uit ongevaar
vierentwintig Blommetjes , allen in de Omtrek
geplaatst , ftomp vyftandig ; terwyl de Sty«-
len het midden beflaan van de Bloem , ook
bleek geel ; zynde het Pluis der Zaaden, die
zwart zyn , Haairig.

Noch tot dit Geflagt 9 dat de Blommetjes
op veele ryën heeft ; noch tot den Rang der
ïongbloemigen in deeze Klasfe f fchynt der-
halve dit Kruid te kunnen behooren*

Prenanthes. Knikbloem.

In een naakte Stoel te hebben, komt dit Ge-
flagt met de voorgaanden overeen, en met hec
laatfte ten opzigt van den Kelk , doch ver-
fchilt doordien het de Blommetjes , doorgaans
maar weinig in getal, op eene enkele ry ge-
plaatst heeft , in de gemeene Kelk ; zynde
ook het Zaadpluis enkeld en byna zonder Stam-
metje.

Van het knikken der Bloemen, die Draadach-
tig dunne Steeltjes hebben , en dus veelal

knik-

Syn©enesia; 379

knikkerde neerhangen , ten minfte niet zo Vïï*
regtop ftaan als in de voorigen , heeft het zy- AF££f U
nen Griekfchen naam. De Soorten daar in ver- Hoofd-
vat , zyn bevoorens veelal tot de Melk- ofSTÜK*
Ganzen - Dlftels betrokken geweest*

Cl) Knikbloem met de Bladen Liniaal enn ï.

- , ^ .. Prenanthes

geheel effenranaig. unwfoiia.

Smalbla*

(2) Knikbloem met brokken der Bladen aan-difi-
gegroeid. yMmh.

Ryzig.

C3) Knikbloem met vyf Blommetjes, de Bla* nr.
den Lancetvormig, gekarteld. ïlu&k,

1 Deeze , op de Gebergten der Zuidelyke dee*
len van Europa voorkomende 3 verfchiüen aan-
merkelyk in het Loof; dewyl de eerlie de
Bladen fmal en gelyk van rand , de tweede
dezelven, inzonderheid die aan de Steng zyn,
gefnipperd heeft. De Steng van deeze is twee
Ellen hoog , en door de Lymerigheid bezet

met

(1) Prenbantes Fol. Linearifrus integerrimis, Syft. Nat.
XII. Gen, 911, p. $2.1. Veg. XIII* p. 596* Prenanthes an-
guftifolius FU purpureo. Vaill. Acï. i/arc. p. 193,

(2; Prenanthes Fol. Ramentis Cauli adnatis. JACQ; Auflr.
T. 9. GOUAN Monsp. 409. R. Lugdb* 120. Chondrilla Vi-
rainea viscofa Monfpcliaca* C. B. Pin. 131. Prodr. 68*

(3) Prenanthes Flosc. cpnis > Fol. Lanceolatis dentiatla*
tis. Gouan Monsp. 409. ü. C#/. 38J. La&uca montana
purpureo - coerulea major et minor* C. B. Pin. 123. Soh-
chus laevior Pannonicus 4. purpureo ftaie. CLUS. H*/?, II. p,
147. Pann. 6$ot T« 65S.

II* DEIU X. STUK»'

3§3

S&MENTEELIGE KRUIDEN*

IV. met brokjes der Bladen , daar aangegroeid* In
AFxiEL de Switzerfehc Berg-Bosfchen.is de hatfte,
Hoofd- die paarfch genoemd worde wegens de Bloe-
stuk. men 3 gemeen, zegt H aller. Hy noemt hec
vftiCfve- een fchoone Plant , wier Stengen zig tot drie
ry* en zes Voeten verheffen , de bovenfte Bladen de
Steng omvattende , allen glad en Zeegroen. Boven
komen hangende Bloemen , die als vyfbladig
zig vertocnen , ^wegens de vyf Blommetjes %
daar zy uit famengefteld zyn en cp dezelven
volgen lange, gefleufde , fpitfe Zaaden , met
ongedeeld Pluis-

iv. (4) Knikbloem met vyf Blommetjes, de Bla*

Frenanthes fcn gefchaard.

Te Montpelgard vondt J. B h u h r n ü s
deeze op de Muuren van 'c Kafleel , waar van
dit Kruid den bynaam heeft, wordende by hem
genoemd Wilde Slaa der Muuren, met geele
Bloemen ; by anderen tot den Meikdiftel be-
trokken* Het groeit door geheel Europa , hier
en daar, in Bosfchen, en komt in onze Neder-
landen ook by Zwol voor , zo de Heer de
Por ter aantekent; Op vogtïge plaatfen of

in

f4) Prenanthes Flosc. qulnis , Fo!. runeïnaus, OED. Dan.
50P. COUAN Mcnsp. 4lC# HALL. BèUl 755* DALIB, Par.
255. GORT. ïïelg. m. K. Lugdh. 120 N. r. Sonchus Ia>
vis liciniatus muralis parvis Floribus. C* B. Pin. 124;
Sonchus laevis fvlv. quattus. Tab. p* I94. mihi p, 517.50a»
chus aker tot. Hederacco. Lob. 1c. 235, La&uca fyir»
Jklmoiutn fic;e lutco. J. S. Hifl. II. 1004..

S T N G B N E S I A; 3S1

jd vette Gronden fchiet het wel ter hoogte van Ir;
twee of drie Ellen op , anders maar van drie A^sE,«
of vier Voeten. De onderlte Bladen heeft het FIoofd-
gevind , de bovenden weinig ingefneeden ,STUI?#
doch allen aan 't end breed, driehoekig enf^^T*-
van zulk een figuur, dat Lobel ze by Klyf-
of Klim -op Bladen vergelykt. De bovenüe
Stengbladen , evenwel , zyn lang Lancetvor-
mig. Aan 't end komen kleine neerhangonde
Bloempjes , van eene Sterswyze figuur 5 geel
van Kleur. Het Zaad is Eyrond , gefpitst ,
geftreept 5 zwart, met een klein Pluis -Stam-
metje (*).

($) Knikbloem met yyf Blommetjes, de^Bla* v,
den gefnipperd. ,

Gefnip-

Dit naar 't voorigegelykend Gewas , doch nïecp«d-
volkomen eveneens , heb ik gedroogd uit Ja- u
"pan ontvangen. Hetheeft de Steng dik en rond,
orer de geheele langte bezet met Bladen, naar
die van den Ganzen -Diflel gelykende, overal
Vinswyze , maar naar boven langs hoe fmaller

en

(*) Pappas Rmplex Stlpltatus , zegt de Ridder. HALLER
Stipes Pappiger evidens , doch, merkt aan, non hést Bebk>
hey Tab. 6. %. ai. De Heer Eerkhey nogthsns heeft 'm
d e Figuur van zyne voormaals door rny gepreezen Ver-
handeling over de Syngenefia , dat Pluis - Stammetje wei
klein , doch zeer duideiyk , en noemt het een Halsje „ dat
het Zaadku/fje diaagt. Zie deszelfs vergroote Afbeelding 9
JFïg. 22. Ik geloof dat de Heer Halles die door yerhaa*
iling zü over 't hoofd gezien hebben.

(5) Prenamhe* Fiosc. quinis t FoU Lacinhtis. Affln%

II. Dsel» X, Stuk»

382 S AMENTEELIGE KrUIDECI.

IV* en op 't laatst byna Liniaal verdeeld. Die bree»
Afheel» de driehoekige enden , als Klyfbladen , ont*
Hoofd, breeken 'cr aan. De Bloemen zyn op \ end
stuk# piuimswyze vergaard en hebben een Kelk als
Vedlryvl t°t die Geflagt behoort , welke men vergroot
*?* afgebeeld ziet by 0, en bevat vyf Blommetjes.
Het fchynt niet minder hoog van Gewas te
zyn dan de gewoone Ganzen - Difteh Voorts
is een Blad van dit Kruid , aan de Steng zitten-
de en die half omvattende, in Fig i> op PtAAr
LXVI. afgebeeld.

vi. (6) Knikbloem met vyf Blommetjes 5 driekwab-
iuTsfima! hiSe Bladen en een opgeregte Sténg.

Zeer hoog*

In Virginie en Kanada groeit deeze Soort ,
welke zeer hoog en als Boomachtig opfchiet,
met veele Takken y hebbende de Bladen als die
van 't Kalfsvoet geoord; de Bloemen klein 9
geel en als vyfbladig.

vn. (?) Knikbloem met een Heejlerige gegaffelde %
Q^omd gedoomde Steng.

Op den Zandigen Oever van de Roode Zee,
by Suez in Arabie f vondt de Heer Fors-
kaohl zulk een Gewas > dat hy Gedoomd

Knik-

(6) Prenanthes Flósc. quinïs , Fol. triloMs, caule ere&O*
Prenantb, Canad. altisfima» Vaill. Mem. de 1721. p. 194.
SoncHus clatus G Dendroides Vir^inianus &e. Pjluk* Alm*
355. T. 317» f- 2«

(7) 'Prenanthes Caule Fmticofo dichotomo fyinofo* FORSïU
Flor. JEgypt. Ar ah. p. 144.

SYNCENESïA» 3$3

Knikbloem tytelt. Dcszelfs Steng was Heefte IV.
r;„ twee Ellen hoog, rond, met Doorens van xx
een' Duim op zyde ; het Loof beftondt uit Li- Hoo™
Biaale «gladde Bladen, fomtyds een weinig gp.««^
tand en gekwabd : de Bloemfteeltjes waren
Draadachtig dunne Takjes, de Kelken een half
Duim lang, bevattende twaalf geele Bloempjes,
met on^eftceld Pluis en daar op volgden Li-
aiaale witte geltreepte Zaaden. De Plant gaf
een Melkachtig Sap en ftonk.

(ö) Knikbloem met tien Blommetjes, agtdee- Ptl™;/i!S
lige Kelken en Lancetvormige Bladen ; de Cjmdr*
Wortelbladen onverdeeld en eenigermaate 'Vetairé,
getand.

Zodanig is deeze , die in de Zuidelyke dec-
len van Europa groeit , door den Heer A r-
düinus waargenomen. Zy heeft de Steng
gepluimd, de Stengbladen Liniaal en zeer klein.

fo) Knikbloem met twaalf Blommetjes , de

Mortelbladen Lancetvormig effenrandig. ta._^

Nog heb ik uit Japan ontvangen deeze fraai-
ie Soort , die naast komt aan de voorgaande , *♦
doch aanmerkelyk daar van verfchilt , gelyk

uit

(8) Prcnantbes Fiosc. denis, Calyclbus oaoSdis &c. Mam.
107. ABD. Spec. II. ?. 36. T. 17.

(9) Prcnantbes Fiosc. duodenis, Fol. Radicahbus Lanceo-
Jatis integerrimis. MibU

11. DEEV* X» STUK*]

384 Samenteelige KruïdênV

ÏV. uit de Afbeelding Fig. blykt. De Wortel*
AFxxEL' bladen , naamelyk 5 zyn geheel effenrandig 9
Hoofd- zonder Tandjes : de Bloemen groeijen Tuils-
stuk* Wyze 0p >t en(| ^er Stengetjes , die ruim een

half Voet hoog zyn. Twaalf Blommetjes vond

ik in ééne Bloem van dit Gewas.

r. (10) Knikbloem met omtrent vyftien Blom-
jTapnka! metjes , de Wortelbladen Lierachtig , da
japanfdu Steng byna ongehladerd*

Volgens den Heer Klei n hof groeit dee-
ze, zo Linn^us aantekende, in Japan. Zy
heeft de Wortelbladen Lierachtig, als die van
de gemeene Lampfana onzer Wegen , fcamp-
achtig , naauwlyks getand , naakt : de Steng
gepluimd > by den Grond maar een weinig ge-
bladerd 3 met Lancetvormige Bladen : menig-
vuldige , zeer kleine , geele Bloempjes aan
Haairdunne Steeltjes : de Keiken gekelkt, een
enkeld of eenvoudig Pluis , langer dan de Kelk.
lïerbbdig. Het afgebeelde Japanfch : , in Fig. 3 , op Plaat
Tl>^v3!,# LXVI., zou daarmede overeenkomen; door-
dien hetzelve zogenaamde Lierachtige Bladen
heeft , doch verfchilt in andere opzigten 5 des
ik hetzelve Lierbladig noem. Het Zuad met zyn
Zaadkuifje van Haairig Pluis, is, fcerk ver-
groot zynde, by b vertoond. Ik heb zeventien
zulke Zaadjes in ééne Kelk gevonden.

(ïi)

(10) Prcnanthes ViO'c. fubqulndems , Foüis B.adicalihus
Lyratis , Caule fubnuds* Mant* 107,

SïNGEKESIA. 385

£n) Knikbloem met twaalf Blommetjes en IV.
Eyronde ongel jk getande Steng - Bladen. AFxx*U

_ # _ „ „ , HOOFD*

Dit Japanfche Kruid, 't welk ik wegens deSXüIU
puntige inkervingen der Bladen Tandbladig Xt.
noem , behoort zekerlyk tot dit Geflagt. Het p^^lfal
zelve is in Fig. 4 , gedeettelyk , naar 'c Leven ta
afgebeeld; alwaar men ziet, hoe het een ron.digand"b"
de Steng heeft, die overhoeks bezet is metPL^xy*
Eyronde Bladen , welke aan den rand ongelyk
en rappig > doch zeer Ipits getand zyn , heb*
bende een menigte puntjes» Zy fchynen zeer
dun van zelfftandigheid , zynde door 't droo-
gen geel geworden , dat niet gemeen is in de
Kruiden , uitgenomen de Salade. Met twee
Oortjes omvatten zy de Steng en geeven daar
een Takje uit, 't welk op dergelyke wyzemec
kleine Blaadjes , die ook fomtyds Takjes uit*
geeven , praalt. Aan 't end verdeelen zig alle
de Takjes io Haairachtig dunne Bloemfteel-
tjes, met twee of drie Bloempjes, hebbende
een langwerpigen Kelk, die van onderen in een
klein Kelkje is gevat , als bye* 't Getal der
Blommetjes, allen Tongachtig, en van figuur
als 'er een by ook door Vergrooting,
is voorgefteld , telde ik , in verfcheide Bloem-
pjes, tot twaalf, geel van . ^Kleur.^ $et Zaad
met zyn eenvoudig Zaadkuifjé^van enkel Haaï-

rig

(11) Prenanthes Flosculis duodenis , Foiïis Caulinis Ovi»
lis inaequaiiter denticulatis. Mihu

II* DEEL, X. STUS,

335 Samenteelige Kruiden,

IV. rig Pluis, zonder Stammetje 5 worde by e ver-

AFxx!L" toonc*- Dit heefc io a!,e deeze Japanfche Soor-
Hoofd* ten plaats , die ook daar in overeenkomen , dae
6TÜS# het gedagte Pluis , wanneer men 't zelve met
yieiwyve- het Mikroskoop beziet, aan de kanten met klei-
J« ce fcherpe Puntjes , die op waards ftaan , is
gewapend (*). De Bolletjes van het Stuifmeel
vertoonden zig onder 't Mikroskoop, by een
Zandkorreltje vergeleeken , als Erwten by een
Meloen.

xn. (12) Knikbloem met zeer veele Blommêtjes , de
rrmant es Bloemen neergeboogen en byna in Kroon-
^witblcc» tjes . Bladen Piekvormig gehoekt.

In Noord- Amerika groeit deeze * die Bladen
als het Ganzevoet heeft , een Bolachtigen Wor-
tel , een Bloedkleurige Steng en getrofte Sneeuw-
witte Bloemen. Zy komt ook met bleek geele
Bloemen voor. Eene Verfcheidenheid daarvan 9
met bleek paarfche Bloemen, levert een Wor-»
tel uit, die een voornaam Middel is tegen den
Beet der Ratelflangen. De geheele Plant is vol
van een Lymerig Melkachtig Vogt.

(*} Byna gelyïc aulfcs in het VI. Stuk, by Letter/, op
PL. XXXÏI* voorgeleid is , doch de Pontjes ftaan hier aa
geregeld niet,

(12) Prenanthes Flosculis plurimis , Flor. nutantibus fub»
wmbellatis &c. H. Ctiff. 38}. Gron. Vïrg. II. in. Pren.
Kovanglicanus Chenopodii foliis &c* Pluk. Awoltfr* J$5» fi.

SYNGENESI'A, 387

fn) Knikbloem dat kruipt, met driekmb- IV.
,. 7,7 , Afdeel
bige Blaaen. XXv

Hoofd-
ig eeze , die in de Ooflclyke deden van &f-stük*

berie vale, heefc kruipende Stengen, die Wor-^ xm'fj

tel fchieten uit de Knietjes , en driekwabbige lepenJT

gefteelde Bladen , maar het Bloemüeeltje heefc KruiPcnd«

de7 elven Lancet vormig en draagt twee of drié

Bloemen, ieder met tien Tongblommetjes ge-

Itraald, die geel zyn* Het geefc langwerpige

Zaaden met eenvoudig Pluis. Dit Plantje fchync

op vogtige Phatfen te groeijen.

Leontod.o n. Paardebloem,

Behalve een naakten Stoel heeft dit Geflagfc
den Kelk uit losachtige Schubben , die over el-
kander leggen, famengefteld en het Zaadkuifje
gepluimd , doorgaans met een Stammetje. Agc
Soorten zyn 'er in begreepen , als volgt.

(i) Paardebloem met de Kelkfchubben bene- T
den omgeboogen , de Bladen gejihaard z?™*^**
met kleine lamies zn wiaa.

Qe„ Gewoon.

£i?> Prenintba repens Fol. trilobls, Am. Acad. II.
360. f< 23-

(1) Leontcdon Calyce Sq <ia-mïs inferne reftexo &c S$fl9
Nat. XIL Gen, 9^. p* 5M f''eg> XUÏ« p. $1*6. A/at, Aïed%
363. GORT. Belg, izz. H CU ff sg>. R. Lugdk ;iz. &c.
&c. GRON. firg H. 176. GMH, Stb. ifjp 14 0*D Dan*
574. ™ens Leon s latsore foï 16 C B. Pi^. ut. DoD. Pempi*
t>36. Dens LeoHis Vulgi, f. (ftuu|ir& Lob. 25a.

Bb 2

ll. desi. X. Stuk,

388 Samenteelige Kruideü.

IV* Gemeener zal men naauwlyks vinden dan dit
rAF^xfL Kruid j door Seheel Europa, in Weiden en Vel-
Hoofd* den, als ook aan de Wegen, op Kleijige vette
stuk. Gronden. Het valt ook in Virginie. In Rusland
jfa^vt*}* het niet minder gemeen en in Siberië komen 'er
nr% zo wel aanmerkelyke Verfcheidcnheden van
voor , als in ons WereldsdeeU Men vindt het
met breeder , fmaller , met Bladen die alleen-
lyk getand , of die zeer diep Vinswyze inge*
fnceden zyn. Het gemeene,met breede Bladen,
was de eenigfte , welke Stellerus op 't
Eeerings- Eiland en in de Weftelyke declen v$n
Amerika aantrof, In de Velden > aan eenige
Rivieren van Siberië, komt het voor, met fom-
mige Bladen gefchaard , fommigen onverdeeld
of flaauwtjes getand , de Rib en Steelen fom*
tyds blaauwachtig rood , of ook met Wollige
Bladen.

Ik zal de Geftalte van dit Kruid , welke ie-
der een , tot den Kinderen toe , bekend is ,
niet befchryven. Zy noemen het, gemcenlyk,
Paardebloemen en die benaaming, (misfchien
daar van afkomftig , dat het van de Paarden
gretiger, dan van ander Vee, gegeten wordt ,)
is bekender dan Hondsbloem , Kankerbloem ,
Paapenkruid en Mol* Salade, wier afleiding ver
te zoeken fchynt. Pis in 't Bed , gelyk fommi-
gen het grappig heeten , komt van de openende
kragt, daar in, die de Waterloozing en Afgang
bevordert , waar van het den Griekfchen naam

Taraxacon , gemeenlyk Taraxacum in de Apothee-

ken*

•

S V N G E N E S I A. 3^9

leen , hebben zou. Dus noemt men het in 't IV.
Franfch ook wel Pis en Lit , maar meest Dent pJx#BL*
de Lion 9 in *t Engcifch Dandelion, overeen- Hoofd-
komftig met Leontodon > 't welk -Leeuwstand 5TÜK*
betekent. Dit zou op de Tandswyze uithoe* F&°^aT^
king der Bladen zien* De Deenen noemen het
Lof we Tunge9 dat is Leeuwen -Tong; 't welk
misfehien ruim zo veel eigenfehap heeft : de
Kinderen Kaarsjes 9 om dat het Pluis der Zaad-
hoofdjes zig afblaazen laat, blyvende dan flegts
de naakte of kaafe Stoel over. Misfehien worde
het hierom 9 van de Rusfen , de Gryzigheid des
Fr ie fier doms geheten (*).

Het bevat een bittere Melk, die het geheele
Kruid, inzonderheid den Wortel , bitter maakt;
dojch het jonge Loof is niet onaangenaam oni
als Salade te nuttigen en vry gezond. Het Sap
des Kruids , met den Wortel verzameld , of het
Afkookzel van dit met anderen van dergelykea
aart, dient in Meydranken tot een kragtig op*
losfend Middel ; en in 9t algemeen tegen de
Geelzugt zo wél als tot Borst- en Huidkwaaien,
Om de overblyfzels van heete Ziekten weg te
necmen, worde het Extrakt gebruikt. Men pryst
een Zalve vao den gekneusden Wortel tegen
Klier- verhardingen» Het gedefinieerde Water
is eenigszins zuur, en de Geest van het gegis-
te Kruid heeft een Wynachtigen Smaak en
Geur (|> (2)

Sacerdon? Canirïes. Gori% htgr. p. J20.
(f) HALL. Hslv* incboat. T. I. p. 24.

Bb3

II, Dell X. SruK,

390 Samekteelige Kruiden

(i) Paardebloem met langwerpig Eyronde %
eenigermaate getande , gladde Bladen , de
Kelken effen y de BLoemJleng van boven
jlekelig.

f3) Paardebloem met gefchaarde Bladen , de
Steng byna eenbladig en Jlekelige Kei»
ken *).

(4) Paardebloem met de Bloemfteng en Kelken
effen , de Bladen Luncetvormig getand r
geheel effenrandig en glad.

Deeze drie groeijen in de Zuidelyke deelcn
van Europa. De laatfte heeft Bladen van een
Voet lang , met breede Tanden overhoeks ,
g]ad en groen. Deeze is een Jaarlyks,de twee-
de , met Goudkleurige Bloemen, een overbly-
vend Plantje der Alpifche Bergen. Dit heeft, zo
Doftor Scopoli aantekent, een ruigen of'
Pluizigen Stoel. Het eerüe is zeer klein , mee

Bol-

f2) Lêontodon Fol. ©blonpo - ovatïs fuhdetitatis glabris &c*
Gr>UAN Mor.sp* 410. Chondrilla Bulbofa. C. B. Pin. 130.
Chöndr. alt. Diosc. Col. Phyt. 11. T. 4. Chondr. pufiila
*Iarinalurea Bulbofa. Lob. Ïc. 230.

(3; LeorAodon Fol. runcinatis &c. jACq. VirJ. 26S. HALL»
JHel'j. 740. T. 24. Hieracium alterum minus* Col. Ecphr.
II. p. si» T. 2,9. Andryala Aurea. Scop. Ann. 2. p. $p.

(*) Taraxacum Cal. hirfutis Squamis reóhs. HALL. Helv.
inchoai. T. ï. p. 24.* titulo Hieracium Alp. Fol. dentatis
Flore mggno. C B.

C4) Lcontcdon Scapo Calyccque Ixvl &c Deus Lconis gla-
ber &c Mofcisi Hifi. III. p. 75. Taraxaccnoides Chondiil-
1* glabio vlienti folio. VA HL. Mem. 170»

Afdeel,

xx.
Hoofd*!

STUK*

V.

Zeon:odm
Bulholum,
iioiiig.

111. ;
Aureum.
Goudk:eu«
lig.

IV.
HafiÜi.
ïiekbiadig.

S 7 N C '£ N E s i a: 39*

Bolachtige knobbeltjes aan de Wortelen* AI- IV*
kn hebben zy enkelde Bloemftengen. * A™£EL*

Hoofd-

(5J Paardebloem met gefchanrde ruuwe 2?/tf-sTUK.

den en Jpitfe ruige Kelken, v.

Knobbelige Wortels als der Aspbodillen heeft JSSjJ
deeze Soort * die omftreeks Montpellier by de
gewoonc Paardebloemen groeic en naar dezelven
in gcfïalte vee! gelykr. ïn de Velden van den
Heer R o M uu, Lid van de Koninglyke Socië-
teit der Weetenfchappen aldaar 5 komt zy me-
nigvuldig voor 9 veranderende met cenigszms
Wollige Bladen en zeer mige Bloemftengen van
anderhalf Voet lang. Somtyds heefc zy Li-
ailale efrenrandige , fomtyds Piekvormig Vin-
deelige Bladen. De Steng is eenbloemig.

vr.

(6) Paardebloem met een getakte Steng, ge-feut*mna*
fchubde Blcewjteelen en Lancetvmnige ge- Herf«t<
lande % onverdeelde gladde Bladen. bilZnT

Dit

($) Leontodm FoL runcinatis fcabrïs &c. GoVAfü Mcnsp*
411. Taxaxaconcides Chondnllse fob'o hsrfuto. V a I L L.
Mw> de 17 21. p. i/O. Dens l ecnis Asphodeli bulbulis. C.
B. Tin. 116. Chondrilia alt. Diosc, Monfpelienfïum. Lob.
1c. 232. D. L. Monfpelienfuiixu DOD. Pempt. 616.

(6 ) Leontodm Caule Ramofo &<:♦ Gokt. 2feAr. 223. F/.
Suec. 629, 69$, Gouan 7>/<ï»5/>. 410. Crepis Foi. Jongis
denratis hneanbus. H. Ctiff. 3 86. fjierac. Chondriilae fo*
liog'abro, Radice fuccifA raajus & minus. C. B. Pin.
127. H etacium <]uartum et quintiun. Dop. Pempt. 619.
Lob. 237. %. alt.

Bb 4

II. Deel. X. stuk.

39i Samenteelïge K&uidenJ

Wé Dit bloeit alom in onze Provinciën 5 cn door
Afi geheel Eurcpa, in de Herfst op de Velden. Hes.
Hoofd- onderfcheidt zig door zynen , als afgeihceden
stuk 0f geknotten Wortel, van andere dergelyke Plan-
rfüw*vc- ten> byzonderlyk vaD 'c Havikskruid , waar toe
het betrokken is geweest, zynde het Tierde en
vyfde by DoDONéus. H aller befchryfq
het thans onder den naam van Picris met een
naakte Steng en Liniaale gladde half gevinde
Bladen* Op de Ys - Alpen djer Valey Bagnes in
Switzerland, zegt hy , komt het voor met zeer;
fmal gevind Loof. Het is 'er, voor 't overige,
op alle open , Grasvelden en in de Bosfchen ge-
meen* De getakte Steng onderfcheidt het zeei-
van voorige Soorten van Paardebloemen, tiet;
groeit ongevaar een Voet hoog en heeft de
Bladen zeer veranderlyk. De Bloem is geel, het
Zaad langwerpig , met naauwlyks geltamd , ge-
pluimd Pluis.

VIT% f?) Paardebloem met den Kelk geheel opge*
tespidum. regt; de Bladen onverdeeld , getand fieke»

stekelig. Hg mt gmrfaQ Borfieltjes.

De;

(7) Leontoddn Calycc toto ere&o , Fol. dentatis &c ƒ/•
CHffé 336. Suec. 628, 694. GOUAN Monsp. 411. Gort.
Ingr* Jfto. Hierac. montan. anguftifol. nonnihil incanuna.
C. X. Pin. IZ9* Hierac. 6. montan* Clus* Hifi. II» p. 141^
y# Hieracittjm Hedypnoides» Gouan Monsp. +iz. Hier. Mont.
Dentis fcesnis folio f. Laciniatum Lanuginofo folio. C4 B. Pin.
123. Hierauum Caule aphyllo hirfutura. J. V //^.II.p, 1031.

De ftekeligbeid der Bladen onderfcheidt dee- IV*
ze, die in Switzerland , Provenee, Languedok
en Spanje , op de tergen groeit. Zy gelykt Hooi-o-
naar de Paardebloemen meer, dewyl zy een en-STÜIC#
kelde eenblcemige Steng heeft , rn aar de JJJa-
den zyn geheel muw door Borftelige Haair-
tjes , fomtyds gevonkt * fomtyds JEIsvormig
voorkomende. Men vindtze zo wel in Swee-
den als in Rusland, daar zy voorkomt mee ge-
heel gladde Bladen , zo de Heer de Gorter
aantekent , die het Kruid omftandig befchryfe.
'z Schynt dat Hall er deeze ook tot het Bit-
terkruid betrokken hebbe (*}. Doch Guet«
tard, zegt hy5 hadt het reeds voor hem ge- x
daan. j a c Q ü i n fpreekt 'er dus van (f >

„ Een herhaald nkt oppervlakkig onderzoek
v heeft rny geleerd 3 dac alle deeze Planten s
v [zyn Ed. meent , de door den Ridder opge-
, telde Verfcheidenbeden]. haar verfchil eenig-
3, lyk te wyten hebben aan den Grond , waar

in zy natuurlyk groeijen* De Bloem is vol-
3, maakt eveneens , [te weeten geel en met die
s, Geflagt overeenkomfiig 5] en het Zaadpluis
3J in allen zonder Stammetje eenigszins ge-
^ piuinj.d (|). De Borfteltjes zyn aan de Punt

„ tot

(*) Picris Caule njicfo, urdfioro , Fol. asp&ns dentatis.
Jielv. incboat. I. p. ll#

(t) Vind, Enunu Obs. 68. p. 269.

(X) Volgens de Afbeelding en befchryving van den Heer
liKKHF.y heeft deeze Sooit een wel geftamd doch enkel
Haairig Pluis. Zie zyne Tab, 6. F*g. ifc.

Bb 5

II. Deel. X. Stuk.

S94 Samenteelice Kruiden.

IV. w tot een Sterretje gevorkt in allen ; maar in
A?xxft# *> de tweede ftaan ZY digter, zyn korter ende
Hoofd- „ Bladen naauwlyks ingefneeden. Deeze groeit
stuk. ^ ^egts op Steenige of Kalkbergen 3 meest die
veffwyve- » aan*'t Zuiden blootgetfeld zyn. Pe derde
3, komt in de fchuinte der gemeene Bergen
n voor: de eerfte op de Velden» Hierom bloeit
„ ook de tweede eerder , als op een warmer
5J plaats groeijende , enz* Dewyl nu deeze
35 Planten in Ooltenryk overvloedig zyn * zou
S3 men 'er gemakkelyk kunnen vinden * die
trapswyze naderen aan deeze Verfcheiden-
3, hedeE*"

Dat niet alleen de Grond, maar zelfs het
Land of Klimaat , een aanmerkelyk verfchil
hieraan te weeg brenge, zou men lnoeten op-
maaken uit de gezegde Waarneeming van den
Hoogleeraar de Gorter 3 die in Moskovie
het Kruid met Stengen van één tot twee Voe-
ten hoog 3 de Bladen in de laagfte Plantjes
meest gekerfd vondt, wederzyds ftekelig, doch
van de figuur der Borfteltjes of Haairtjes niet
fpreekt , beweerende dat de Zaaden een lang
Stammetje hebben f met een lang, vaal, ge-
pluimd Pluis gekroond , zittende op oen vlak-
ken geftippelden Stoel (*).

vin. (8) Paardebloem met den Kelk geheel opge*
iirtum°n reèl > ^ Bladen getand en ruig 3 met zeer
Pvui£# eenvoudige Borfteltjes. Dit

(*} Flor. lngr. p.

(%) Lemtodon Cal* toto ere&«* Fol. dentatis hirtls &c.

Crc-

1

Syngenesïa 395

Dit groeit onder de voorgaande in de Zuide- IV»
lyke deelen van Eurcpa , naauwlyks een lialf Afi^l<
Voet hoog. Het heeft dc Kelken minder fte- Hoofd-
kelig en byna glad, maar de Bladen zvn zeer8TÜK*
ruig gehaaird. Ook is de Krans der BK cm yan^J^J^
onderen niet groenachtig: het Zaadpluis ge*
pluimd.

Deeze twee laatfte Soorten gelyken door de
enkelde Bloemftengen veel naar de Paardebloe-
men. By Alexandrie in Egypte vondc de Heer
Forskaohl een Leontodon asperum, welJc
de Stengen byna ongeblader ! ,'de Bladen Tands-
wyze Vindeeligs met üekelige Borfieltjes a de
Kelken rappig , de Zaaden effen, met een een-
voudig lang gep'uimd Zaadkuifje hadt. Ook
heeft hy 5in de Woeftynen by Kairo3een Soort
van dit Geflagt aangetroffen , welke hy Ge/pitst
Paardebloem noemde, en dus befchreef (*).

Het hadt Stengetjes van een Span , Takkig
gevorkt, en hoekig, glad 3 groen. De Wortel-
bladen waren Vindeelig ingefneeden , getand,
gegolfd , met de Tandjes uitloopende in een
wit Spitsje. Aan 'c end hadt het twee Schub-
bige Bloemftceltjes, ieder met eene Bloem* De

Kelk

Crepis Fol. Lanceoktis dentato • finuatis &c. Sp. Planu I.
p. 799. Hieraeium Dent/s Leonis folio , hirfutie asperum ,
magis et minus lacinfotam. C. B. P*n* 127. Pr oir. 6%.
Hier* parvmm hirtutu Cau'.e aphylto , crispum ubi ficcatiim. J»
B. ffi/li lij p. 1038.

{*) Fiór* JEgypt. Arah* p* 144»

V.,. DEEL. X. STÜS*

395 Samenteelïce Kruiden.

IV. Kelk hadt opgeregte Schubben , aan de punten
Afdeel. omgekromd en de Bloempjes waren geelachtig*

AA»

Hoofd-
stuk. H i e r a. c i u m. Havikskmid.

Etaale

veeivjyvc- j)jt Geflagt w0rdt van het voorgaande onder-
fcheiden door een Eyronden Ke$k, die ook uit
over elkander leggende Schubben beftaac , en
een Haairig ongcfteeld Zaadkuifje. Het bevat
de volgends, meest Europifche Soorten , die ,
naar dat zy een naakte eenbloemige of veelbloemi-
ge,of een gebladerde Steng hebben, dus in Rang
geplaatst zyn.

A. Met een naakte eenbloemige Steng.

i. f i) Havikskruid met onverdeelde eenigermaate
hsanum!^ getande Lancetvormige ruuwe Bladen; de
Grys. Steel eenbloemig.

In Switzerland en aan dén Donau op hooge
Bergen , groeit deeze Soort , die deswegen Zterg-
Havikskruid door Cmsiusis getyteld. Uic
een dikken Wortel geeft het Kroontjes van Lan-
cetvormige eenigszics gryze Bladen en daar tus-
fchen een enkelen, eenbloemigen Steel, vaneen
Voet hoogte.

CO

(i) Hierachm Fol. integerrimis fobdenticulatTs &c. Syft»
Nat. XII. Gen. 913. p« 522. Vtg. XIII. p. S97« Hieracium
sncaoum. Sp. Plant. I. p. 799» Hier. Mont. anguftif. non-
nihil incanum. C. B. Pjm. 129. Hierac. fext. Montanuna.
CLU5. fiiji. IU p. HU J4 B» Hifi* III. p. Io3 8» .

Syncenksia, S97

{ (2) Havikskruid met Eyronde Bladèn > ver- IV.
breede Bladjteelen en byna eenbloemige Af£|£L*
Stengetjes. HooVr*

STÜK.

In Svvitzerland en Savoije groeit dit Plantje n.
raauwlyks een Handbreed hoog, met alle de^^*
Wortelbladen Hartvormig of Eyrond, van on-
deren Wollig, gefteeld, met Tandjes : de Blad-
fteelen zyn Bloedkleurig en van langte als de
Bladen , zo wel als de Bloemfteelen , die ruig
zyn en op den Grond leggen» Zy zyn met twee
of drie kleine Elsvormige Blaadjes als getand*
De Kelk is ruig 3 de Bloem bleek geel en van
grootte als in het Muizen -Oor.

(3) Havikskruid met langwerpige onverdeelde nu
getande Bladen * byna naakte eenbloemige ^IpUcZ*
Steelen en Haairige Kelken*

(4) Havikskruid met Lancetvormige getande *vt

glad Paarde-
bloe«i!g«

(2) Hieracium FoU ovatiSj Petiolis dilatatis &c. Mant* 27^.
Hier. Fol. ovato - Ianccolatis denticulatis , Pet. dcntatis. Hall*
Tlor* 42. Emend< IV* 251. He[y¥ inchoat. p. 17. N. 42.
Lcontodon dentatum» Mant* 107. Nonne Hier. Naiboncnfè
sotiuidifoUum Caule aphyllo ? J, B* Hift. 1037.

(2) Hieracium Fol. obiongis intcgris dencatis &c* GoüAf*
Montp, 412. Hier. Caule unifloro t Cal. viliofo. FL Lapp*.

FL Suec, 632, 6<?ó. ÖED. Dan, 27. Hieracium Alpi-
tium pumilum Folio Lanuginofo» C. Tu Pin, 129, RAJ>
An^l. III. p. 169. T. 6. f. 2. rilofella monoclonos Moris»
Bij. UU p* 78, S. 7. T, 7. f. 5»

(4) Hieracium Fol. Lanceoiatis dcntatis glabijs &c« Hierac,

FoL

39S Samenteelige Kruiden.

TV; gladde Bladen , byna naakte eenblosmigo

Afdeel* Steelen en ruige Kelken.

xx. f

Hoofd* ^) Havikskruid m<tf Wigvormige Stekelige
* Bladen en eenbloemige naakte zeer dikke

j-jeracium opgeregte Steelen.

J/enofum.

Geaderd. drJe ^Qm ^q ^ j100ge

bergten van Europa en op Ysland voor* Zy
groeit niet hoog, zo min als de andere , welke
rnooglyk maar etne Verfcheidenheid daar vaa
ïs. De derde, een Virginisch Kruid, is zeer
fraay, doordien hetzelve de Bladen met Bloed*
kleurige Stippen en Aderen getekend heeft,
waar van het den bynaam draagt» De Bloem
is klein en geelachtig.

vr, (6) Havikskruid met effent andige Eyronde
5uS£' van onderen uilige Bladen , kruipende

Qöx. Scheuten en eenbloemige Steelen.

In ons Nederland zo wel als door geheel Eu-

ropa

Pol. glabris femipinnatis Calyce ere&o hïrfutisGmö. Hall.
Emend, N. 96. H4v, inohöat. p. Hl N. 49*

(5) llkracium Fol. Cuneiförmibus hirtls &c. GRON. Virg.
114. H-eracium Marianum perelegans. Pluk. Mant. 102,

(6) Hieracïum Fol. integerrimis ovatis fubtus tomcntoCis
&c, Mat. Mei. $c9. Gort* Belg* 223. Kram. ^*/?r. 252.
Hall* fcfe/v. 742* GouaK Monfp. 412. Dalib /^m. 238.
J7. 5aw, <S?3, d97. R. Lngdb. 124. N 11. Deus Leonis qiu
ïilofella Officinarum. Tournf. lnft, 469. Pilofclla major re«
pens hirfuta. C. B. Pin. 161% Pilofella m?jor* Cam, Epit0

7<>s% ZdQfcïïSL ec Holoftium Lacune. Lofi. U. 47*»

Syngenesia. 399

ropa groeit deeze Soort op drooge Zandvelden* IV.
Men noemtze gemeenlyk Muizen-Oor , om dat Af^el;
de Blaadjes Wollig ruig ea hol zyn, in 'cFransch Moofd-
Oreille de Rat ou Souris, in 't Eogelsch Mou-^v**
fc-Éar, in 't Hoogduitsch Meuz-Oorl maar m
de Walfche ïaal Velvette , en by ons ook Na*
gelkruid of Pilofelle naar den Latynfchen naam*

\ Groeit hooger dan de Alpifche, wier Sten*
getje, volgens Gouan, naauwlyks anderhalf
Duim hoogte heeft; maar is, niettemin , een
zeer klein Plantje 5 dat men veel by ons op de
Duinen vindt. Het heeft dunne Bloemfteelt*
jès , omtrent een Handbreed lang, aan 't eind
verdikkende en in een zwartachtige ruige Kelk de
Blommetjes bevattende , die van binnen geel
zyn, van buiten rood of paarsachtig.

Niets gemeener dan dit Muizen-Oor, vondc
de Heer jde Gorter in Velden en lugtige
Bosfcben van Rusland , byzonderlyk op de Eilan-
den in de Neva-Stroom. Het komt 'er , zege zyn
Ed. 3 zeer verfchillend voor naar de Groeiplaats,
Op drooge dorre Gronden heeft men 'er kleine
Plantjes van, met enkelde ongebladerde Bloem-
deeltjes. In vette Weiden en op vogtige plaat-
fen valt het hooger, met drie of vier Bloemen
op 't end van ieder Steel , die fomtyds ook
één Takje met een fmal Blaadje uitgeeft. De
Bladen zyn fomtyds aan beide zyden glad,

meest

II. VV&U X, STUIfc

4oo Samenteelige Kruiden

W. meest /van onderen Haairig * mee een fyne wit-
AFxxEL' te Wolligheid (*).

Hoofd- Dit Kruid heeft zekerlyk een famentrekken-
stuk. dekragt, zo fyn en doordringende, zezt Lo«

JZzaalt i i ttt

VctHijW- bel, dat het Water, waar m het gekookt is,
Hf- ongemeen dient om gegloeid Staal te harden,
Men plagt bet derhalve in Gorgeldranken of
ook tegen den Rooden Loop en andere Bloed-
vloeiingen inwendig, als ook tot heeling van
Wonden en Breuken uitwendig te gebruiken*
Het heeft een Melkachtig bitter Sap.

P. Met een naakte veelbloemige Steng.

- vit. ( 7) Havikskruid met geheele > langwerpig Ey±
JHtèraü** ronde Bladen , kruipende Scheuten en naak*

^vyfefaar. te veelbloemige Steelen*

yin. (8) Havikskruid met effenrandige Lancet vor*
owLifa*' m^êe Bladen , kruipende Scheuten en naak-

te veelbloemige Steelené

Kioonig.

x. (9) Havikskruid met LancetVormigë onver*

deelde

(*) Flor. Ingr, p. 12L

(7) Hieracium Fol. integris ovato - oMongis &c. Gouam
Monsp* DAL* Par. 237. Fl. Suec. 634, 69S. Piloieila
major lepens minus hirfuta. C. B. Pin. 162* /

(8) Hieracium Fo!. integerrimis Lanceolatis &c. FL Lapp*
282. Suec. 6i5* C99. rilofella major eie&a altera. C. B.
Pin. 26 z.

(9) Hieracium Foi. Lanceot. integris Pilofis &c. Hier» Mit»
roiüm anguft. fol. non finuatum. C. B. Pin. 129. Prodr #
67. T. 67. Pilofella montana hispida parvo Flore. C. B« Pin*

StNGRNESI/L 40I

deelde Haairige Bladen , byna naakte IVV

Bloemfteelen , df* aan ^» ^oe£ Haairig *Fx"L*

z;ytt era Kroonswyze Bloemen. Hoofd-

stuk*

Tot de Verfcheidenheden van 't Muizen- Oor PoiyghmtM
behooren deeze drie, waar van de eerfte zo wel 'f**™
Zuidelyk als Noordelyk in Europa groeit, de
tweede in Duitscbïand en in Sweeden, als ook
in Lapland; de derde in Rusland, Deenemar-
ken, Duitschland en Switzerland , zo Ls n-
vuevs heeft aangetekend. Deeze heeft Bloem-
fteelen van byna een Voet,gelyk de voorgaan*
de, waar van zy verfchilt door de Bloemen als
in Kroontjes te hebben, gelyk BauHinüs
zeer wel aantoont.

(10) Havikskruid met Ey ronde eenigermaate x.
getande Bladen , een naakte Takkige Bloem ^Zm*-
Jleng y de bovenjle Bloemen voorlykst* ^knot

Dit groote Muizen -Oor, dat wegens den
Wortel gebynaamd is , groeit zo wel in Sibe-
rië als in Europa, doch in Rusland zeldzaamer.
Dit, zo v/el als *t Muizen -Oor en dat men
Oortje noemt , valt op Ysiand. De Heer Gmelïnt
vondt hetzelve met Bloemftengen van een

Voet

(ïo) Wêrsuium FoL ovatïs fubtfentat is Sec, GoüIN Mmsp,
413* Gort. Ingr. 1*2. HALL. Helv. 744. Qmsl. Sih. u#
p. f*. T» 13. f. Hicracium Pratcnfe Ia:ifbhntn C. B,
Pin, IZ9. Hiei. latif. prsmoiia Pvadice. J. B. Hifi* IU p.
ion- Püofciia major cre&a. C. 3. Pin* 26z*

Cc

II. debl. X. Stuk.

402

Samenteelice Kruiden*

IV* Voet tot een half Elle , die uit den krans der
AFxx.E1# Wortelbladen voortkomen , gelyk in 't volgea-
Hoofd* de* In Switzcrland tekent de Heer Hallef
stuk* je hoogte tot twee Voeten en hooger aan.
rfd^t. De Steng is iregt, geheel enkeld, uitgenomen
n* aan 't boven- end 3 daar de Aair is vsn kleine
geele Bloemen ^ met Wollige Stoppeltjes, ge*
fteeld, in gladde blaauwachtige Kelken*

v tt. (il) Havikskruid met onverdeelde BI 'den , en
^ZSL byna naakte, geheel enkelde > Haairi&e,
"Tanje Tuildraagende Bloemfieelen.

Bekend is deeze in de Hoven , die het ver-
fiert met zyne fraaije Bloemen van Oranjekleur.
*t Is een voortkruipende Plant, welke uit trop-
jes van Eyrond langwerpige Bladen 3 effenran-
dig of met weinige Tandjes , regt opfchieten-
de ruige Bloemfieelen geeft , fomtyds met een
Zydtakje (*), san den top gekroond met agt
of tien Bloemen s die gefteeld zyn , in zwarte
ruige Kelken gevat. Zy groeit wild in de Bos-
Ichen van Switzerland en Oostenryk.

(Ï2)

(rij Hieraeium Tol. ifltegris Caule fubnudo fïmplicisfimo
^•fbCorymbifero. H. CUf. 38*. Ifff. -3$. *>♦ Lugib. 124.
N. 9* Hier. Hortenfe Flor. atro - purpurafcentibus. C. B. Pin*
Hier. Gerntanicum. COL. Ecphr. T. zo. HALL. Helv.
Inchoat. N. 50. Pilofclla polyclonos. Syr. &c. MqrIs. III.
S. 7. T. f. 7.

(*) Dit heb ik meermaalen opgemerkt en het blykt ook
Sn de Afbeelding by Merifm: def ik hei rretaid yind8 :CM
tfe Ridder zegt, Cazte fimplivAftmu

S Y N G K N £ S I A. 40J

^12) Havikskruid een gepluimde byna naak- IV,
*<? SteHg; (fe Mortelbladen Jlomp Ey*A™™L*
ro/zd, efenrandigy gehaaird. Hoofd-

STUX.

f13) Havikskruid gepluimde naakte TTr#

5^»/ï ; d<? Wortelbladen Eyrond \ Zaas- Orêmvii.

, , Virgini'fc'h.
£ t ' Gmelini,

f14) Havikskruid ftaa&te veelbloemige^bQtïfch.
Steelen , <fc Bladen Lierachtig , ftmP>s*nïïlm
getand* joodfch.

fiO Havikskruid fl/wi£f* veelbhemige „ xv*

Steng; de onderfts Bloemfteelen hooger ;<feK»apich.
Bladen langwerpig getand en ruuw.

De bynaamen toonen de Groeiplaatfen arnij
van deeze vier Soorten , die allea de S tenger. j es
een Voet of minder hoog hebben , en meer of
min naar het Muizen - Oor gelyken- Zy draa*
gen op den top van het Stengetje veele Bloem-
fteeltjes, die te famen een Pluim maaken. Het
Joodfche 1 evénwel , dat in JPalefiina gevonden

is

, f12) Hieracium Cade paniculato fubrmdo Bzc. Qms. Vlrga
11. pé 114. H<er. Mariaxmm Puim, Gallica: fubrotiindo folio.
ïLUK. Afant..T* 420. f* 2,

f13; Hieracium CaiUe mido panfculato &c. Hier* Fol. fi-
3iuat@ -dentatis &c. Gmel, Sib. II, p, 23. t. % f. 2#

(14) Hieracium Sapo trndo mu tifloio Fol. Lyratïs obt,
dent. Am. AcaL IV. ' p* 328»

(ij) Hieracium CauJe nudo multifloro , Ped. infer. altïo=»
aribus &c. .^i. Acad. VU Afu 45.

Cc z

Kt Dtix.. X. Stuk,

4^4 S AM EN TE ELI GE KrüIDBN.

IV. is door H asselqu ist, heeft maar van vy£
^f^h tot zeven Bloempjes , die ge^l van Kleur zya,
Hoofd* gelyk ia de anderen.

STUK»

Egaaie C. Met een gebladerde Steng.

y^eeluiyvC'

XVI.

JiUraciam
J>anicuU-
tum.

Gepluimd»
xvu.

Choniril"

Latogtan-
dig.
XVIII.

Torrtfo»
Preybla*

(16) Havikskruid met een tpgeregte Steng*
de Bladen overhoeks Lancetvormig naakt ,
getand; de Bloemfteeltjes zeer dun.

Qiï) Havikskruid met de Stengbladen lang*
werpig 'getand en glad , de Wortelbladen
Lancetvormig onverdeeld.

(18) Havikskruid meteen gebladerde TakHge
Steng; de Bladen Lancetvormig Liniaal
byna effenrandig.

In Kanada vondt Kalm de eerfte vao dee-
ze drie, met de Steng een Voet; op *t Geberg-
te, by Weenen in Oostenryk, de Heer Jao
in de tweede , die uitmunt door haare lan-
ge Stengbladen , met lange kromme Tanden
ingefneeden , hebbende een Stengetje van een
Span, Men vindt daar van, by hem, een fraai-

3e

q6) Hieracium Caule ere&o , Fol. alternis LanceoTatïs &c.

(17) Hieracium Fol. CaulinU clongato-denratts &c. jACq.
Vind. 273. T» 7. Hieracium Alp» pumilum Chondrillx folio.
C. S. Pin. 129. Prodr. £4.

(is) Hieracium Caulc Ramofo foliofo &c. R. Lug&b. 125.
Jacq. Vind. 273. T. 6. Hieracium Phalangü foliis. Vaill»
JMem. de 1721. p. 184. Hier. Mont. Asphodeli foliis acu«
jninatts, Bocc. Muf. 147* T* 10$»

S Y N G E 8 E | t JU 4o<?

je Afbeelding, zo wel als van het Preybladige IV;
Havikskruid, dat naauwlyks hooger geftengd Af^2L*
is , komende ook op de Alpen van Italië Hoofd-
en WalliferJand voor De Heer Haller3TÜK*
fchynt hec onder de Switzerfche Planten te
bedoelen (*). Het beeft de Bloemen zo
wel als \ voorige geel 3 maar met gladde
Kelken*

(\9) Havikskruid meteen Takkige Steng, de xix:
Wortelbladen Eyrond getand, het Steng*™"ZZ.

blad kleiner. Longe*

kruid»

Op oude Muuren en Wallen der Steden , als
ook op Puinhoopen en andere Steenige plaat-
fcn ; zelfs op drooge Zandige Gronden en ia
Bosfchen*. groeit die Kruidje, dat men, mis-
Ichien wegens de Vlakken der Bladen , Franfch
Longekruid noemt. Het valt grooter, kleiner %

met

(*) Hdv. inihoat. Tom. I. p. 20. Sp. 48.

fip) Hierócium Caule Raniofo 9 Fol. Radicalibus ovatis
dentatis &c. Gokt. Belg. 225, FL Suec. *37s7oi. Gouan*
Monsc. 4:3. HALL. Helv* 745. H. Cliff. 38 8. R. Lugib.
123. N. 7. Go?T. Ingr. 12,5. GMEL« Sib. II. p< 25. Hier.
Cau!Q Ramofb Fol. *tentatts. Fl* Lapp. 284. & Hier. Mu-
ïosnnx folio ml$ü$üï$p* C. B. Pi», 129. 0# Hier. Mur. la-
cin atam minus F^ofura, C, : Pin. 129. Pulmonaria Gallica
ferouia, TAB. TI:/}. $04. ym Hiefacmm u-acioCau-cira hirfuium
FL magno* Raj. lil. p. 169. Tuim. Gall, Floie Hie-

racü. Los. 1c. 5S7. j% Fulmonaria Galloium rotundifolia
tevior. Barr. ïc. 342.

Cc 3

Samenïeeligi Kruid sur.

lv« met breeder of fmaller, langwerpige of ronde 9
4rxxfL'geheel effünrandiSe of gekerfde Bladen nrfar de
Hoofd- Groeiplaats. In Europa niet alleen, en in Rus-
STÜKf land, maar in Siberië , tot op 't Beerings-Ei-
r^fiïyve-tend, is dit Kruidje waargenomen, dat aldaar
*J* in July bloeide/ Het heeft op de Bladen fom-
tyds zeer veel , fcmtyds weinig of in 't geheel
geene ruigte. De Steng is , naar de Verfchei-
denheden, of naar den Grond , waar in het
groeit , van een Handpalm of een half Voet tot
twee Voeten of een half El le hoog. De Verfchei-
denhederi zyri zeer duidelyk afgebeeld door
Tabe^n^montanusj die dit Kruid Buch-
kohlf dat is Beuken - Kool noemt , en 'er, in-
wendig , een byzondere kragt tegen Longe-
Kwaaien aan toefchryft, en uitwendig tot hee-
ling van Wonden. ^Hierom werdt het zelfs
Gulden Longekruid geheten. Het geeft Melk,
èn heeft een fameritrekkende hoedanigheid , ge-
lyk andere Soorten van dit Geflagt.
Myopfo* Zonderling is nog dit Kruid , wegens zekeren
7^isdrai. ruigen Knobbel , van gedaante als een Muis,
gend. die gezegd wordt aan hetzelve te groei jen, en
weshalve het Myophoron van fommigen is ge-
noemd. Gedagte Autheur hadt 'er veel naar
gezogt , doch nooit die Plantmuis gevonden.
Zo Jzy voorkomt , dan is zy veroirzaakt door
Gall- Mekten (*>

(20)

fO Eft Galia ab Infeftis generaca. TL Suec. II. p. 273»

Fan-u

S Y N G E N E S I A* 4C7

(co) Havikskruid met een gep\uimde Steng;
de Bladen omvallende 3 getand en glad ; de Xx.
Kelken Stekelig. Hoofd

STUK*

In Moerasfige Bosfchen der Noordelyke de^- xx.
fcn van Europa, en zeer overvloedig in West-
gothland > is door Lil\k m ci s deeze gevonden >4ocxasft,
die door het gezegde van de andere vafchUt,
doch 'er anders zeer naby komt; zo dat het \
gelyk zyn Kd. erkent, wel eene Verfc^eid n-
heidkonzyn, uk de verichitïende Groeiplaats
gefprooten. Een derpelyk Havifcskruid voncte
de Heer H aller in Switzeriaod , mee de
Steng twee Ellen hoog > fo ntyds op Moeras öge
plaatfen, doch ook in \ Gebergte (*> Hier
piede acht zyn Ed. dat overeenkomftig /c welk
de Heer Gmelin afbeeldt 3 als aan de kan-
ten der Berg Bosfchen van de Rivier Jenifea
in Siberië voorkomende, en aldaar de geheele
Mannd July bloei jende. Doch de Ridder heefc
dit tot de volgende Soort betrokken*

(21)

Faun, Snee. U N. 9*o. RuPP. Jen. HALL. p* *Of* &c. Zie
dee*c Natuurlek* Hijïorie , I. D+ XII. STUK, bladz. Hf»

(*•) Hieracium Cau!e Paniculato &c. GORT. Bdg. zyfi

Ingr. 1*3* Wh I<aPP> 28 5« Fl» Suec. 6$% , 702* Hieraciur»
Cichorei folio, fè* 32. Hier. Mont. latifol. gl%»

brum minus* C. B. Pin. 129* MoRlS* Ilift* XII. p**P*S>
T. S. f. 47-

(f J Helv» Inckoat4 p. ip.

Cc 4

402 Samenteëlige Kkuiide^

IV* (21) Havikskruid met een veelbkemige Stedg^
Afdeel. Lierachtige gladde Bladen, de Kelken en

Hoofd* Bloemfteelen ftekelig.

STUJC»

xxu (22) Havikskruid met de Wortelbladen ftomp

fyratimm Eyrond getand; de Stengbladen langwer-

i^crbiadig. pig half omvattende*

XXII-

£™th4\ (23) Havikskruid met de Steng omvattende 5i
Rcmdbia- Hartvormige een weinig getande Bla-

ilgKxni dm 9 eenbloemige ruige Bloemfteelen en,

AmpkxU, Takkige Stengen.

cauk.

5^ Deeze drie' ^aar van de twee laatften, door
den vermaarden Tournefort, in de Pvre-
neefche Bergen waargenomen zyn3 verlehiklea
door het Loof te veel , om tot de voorgaande
Soorten t'huis gebragt te worden. De laatfte
komt wederom zeer naby aan de volgende,
maar is dunnetjes befprengd met Haairtjes3 die
aan de toppen Kliertjes draagen. Zy heeft da
Steng geftreept 5 de Bladen wederzyds groen
met fpitfe Tanden en de Pluim eenigermaate
Wollig,

(24)

(21) Hieracium Caule mnltïfloro, Fol. Lyrati's glabris &e*
Hier. Caule R?mofo &c» Gmel. Sik. II. p. 24. T. 9.

(zi) Hieracium lol. Radicalibus obovatis dcntieulatis &c.
R. L+gdb. 1*4. Hier. Pyrenaicum fol. Cerinthcs Jatifolium.
TOURNï» Injt, 472.

(23) Hieracium Fol. amplexicaulibus Cordatis &c. H+
Clif. 387. R, 123. Hier. Pyren. iongifoi. (& ieum*

tfifolium) aiDpIodeaule. TQV&m* Inft, 472.

Syncènesia; 409

(24) Havikskruid met de Steng omvattende JV;
Bladen, die Jlomp Eyrond langwerpig en^"^Lm
agterwaards getand zyn;een enkdde Steng Hoofd-
m ruime Kelken. ar uk»

Tot dcezc Soort, welke van de gezegde Ber-H^^
gpn baaren bynaam heeft, cn onder verfchil-**»-
Jende gedaanten voorkomt, (zo dat zy als eenneefcU?-
middelflag tusfehen het Bitterkruid en dit zo
wel als 't volgende Geflagt zig vertoone, ) be-
trekt de Ridder thans > voorfteüenderwyze en
tot nader onderzoek , de dus bepaalde Krui»
den*

B. Havikskruid met Lancctvormige , de Steng B.
omvattende getande Bladen, eenzaame Bloemen rfjifa*m
cn ruime Kelken (*> m

kruidig.

C. Bitterkruid van de Pyreneen t met ruime c.

f24) Hleraelum Fol. amplexi - caul* obovato - hciniatis &c.
^7?. Nat. X. p. U9f?

(8) Hieracium Pol, Lan'cëól. amplcxi • caul. dentar?s4 FJor.
foïit. Calycibus laxïs* Sp. PUnt. i\z9. H. Cliff. 387- r.

ia?» N. 4. Hier. Pyren. Blattari* folio, minus hir*
futum. Töurnf. Inft. 47^

<*) De figuur der Blommerjes van dit Havikskruid, wel-
ke vyfpuntig zyn, is, tot een Voorbeeld van deigelyke
Tongblommetjes, door den Heer D. Berkheï zcet duide*
Jyk in Plaat vertoond. Zie zyne Tab. 3. Fig, 27,2$.

(C> Picris Pyrenaisa Pedanchiis laxis. Caule Pilofo &c,
Sp* Plant, ii 15. Hier. Pyr. ülattaris folio minus Piiofutn*
Hkrm. Farad* T. p. 184.

Cc 5

XL Desl«X. Stuk.

4io Samentfelige Kruiden.

IV» Bloemkasjes , een Haairige Steng en Tandwys u(f*
Afdeel gehoekte Bladen.

frvir D' Hondsbloem van Oostrnryk , met langwerpige
D* gekartelde Bladen , een zeer ruim Omwindzel en fte#
Auftria* kelige Kelken*

turn*

ryksfCn' E. Havikskruid van Switzerland , met de Steng om»
e. vattende, fyn Zaagtandige, fpitfe Bladen.

Helvet,
eum
Swit-

Op de Gebergten van ons Wereldsdee! , naa*
serfch. melyk, komt het Havikskruid onder zo veele
gedaanten voor, dat de ichranderfte Kruidken»
2iers daar door byna in verwarringe gebragc
zyn ; gelyfc men uit de laatfte Waarn eenlingen
van den Heer H aller kan Qpmaaken 3 die
desaangaande dus fpreekt ("*).
5, De geheele Klasfe der Tongbïoemigen
heeft die moeielykhsid , dat de Bladen in
„ Vinnen, Tanden en Ruigheid fpeelen. On-
v der allen nogthans is deeze Plant de moeie-
„ lykfte. Want , hoewel de infnyding der
Bladen aan den voet met groote fpitfe Tan»
den een foort van Kenmerk uitlevert , komen
zy ook niet zeldzaam geheel zonder Tanden ,
9, en of rond of langwerpig voor. Bovendien

« is

(D) Crepis AuflriacM , Fol. oblongfs Dcnticulatis &<:•
jACq* Vind, 270.

(E) Hieracium Fol. amplexi - caulibus &c. Hall* Heh*
749. Hier. Alpinum afperunt Conyz* facie, C« B» Fin*
zat*

(O Hïjl?. hcb$*t. Toxa. I» p. %$*

Syhcekssia.' 4**

3^

is dc naakte en de gearmde Geftalte van de IV;
3, Sicng ook niec bcftendig* Dus zou ik ligt xx
3, toeft'emmen , dat onder de Verfcheidenhe-HooFD-
den, welken ik hier befchryf , waare Soor-STÜK#
ten kunnen verholen zyn. De vermaarde
Linnjeüs, nogchans , laat 'er geenen toe
„ en tekent met reden aan, dat zelfs het Moe-
„ rasfige Havikskruid eenige Kenmerken van
het Longekruid hebbe" (*).

(25) Havikskruid met een Takkige gebladerde xxv.
Steng en ruige Bladen: de Wortelbladen^f^^f
Lancetvormig Eyrond getand : de Steng* ^luiaig»
bladen omvattende Hartvormig*

De ruigheid, zo wel als de Geftalte, onder-
fcheidt deeze aanmerkelyk, die op de Geberg-
ten van Bohème , Oostenryk en Üwkzerland

groeit ^

(*) Dit acht ik hier toepasfelykst , hoewel de Heer HAL*
JLER het juist niet ten opsigt van de laatfte Plant zegt , die
ook uit hern verkeerd aangehaald is, want j». 749 vindt men
'er geene van dien naam en p. 747, in plaats van acmis 9
jubhirfutis. Ook fchynen Bladen, naar die van de gewoone
Conyza gelykende, niet zeer fpits te kunnen zyn. Ik vind
het naauwlyks wederom in zyn laaïiie Werk , alwaar een
ongemeene verandering is gemaakt , in de Soorten van dit
Geüagt.

Hkraelum Caule Ramofo Föliofo &c. Jacq. Vin,L
271- Hieracium Alp. latifolium villofum, mtigno Flore. C.B.

I2g. Pluk. Alm. is** T. 194. G ?• Hier. Alp. 5. vil-
lofum. Clvs. Hi/t. in, p, 141. Hier» 5» P*nn. 64S , *44»
Hall, Opusc, 1^ Hïlv. inckoat. Tem. I. pf 18. N. 44»

H« DïSU X, STUK»

4la Samenteelige Kruiden;

IV. groeit , zynde door Clusius, rnclcr den nanm
^ i xEL' van RuiS Havikskruid der Alpen , zeer wei af-
]Hoofd- gebeeld. Het heeft de Steng ongevaar eca
stuk. Voet hoog y vry dik, en ruig, zo wei als de
v'cdwyvl Bladen , zynde een Meikgeevend Kruid, dat ia
r> de Valeijen der Alpen fomtyds wel drie Voeten
of een El Ie hoog voorkomt , zo de Heer
H all er aantekent. De Bloem is van de
grootften in dit üeflagt , vervat m een ruige
zwarte Kelk , die met witte Haairtjes gehaard
is , hebbende , gelyk over de geheele Plant,
geele Kliertjes aan 't end.

xxvi. Qx6) Havikskruidw** Lancetvormige gefchaar*
G/lXi-* de. ruuwachtige Bladen > de Bkèïhèn Kroont*
>f- . . jeswyze.

JLymeng J J

In Provence groeit deeze , die een Jaarlyks
Gewas is, daar de vobngen meest, wat den
Wortel aangaat , overblyvende Planten zyn.
Li-NN-ffius zegt, dat hetzelve de Bladen zagt
cn Lymerig heeft, 't welk tegen de bepaaling
fchynt te ftryden. Bauhinüs, die de Groei-
plaats by Marfeille in Provence aan wyst, maakt
daar van geen gewag. De Steng is een Voet
hoog, met Lancetvormige Bladen , en het munt
door de kleinte zyner Bloemen uit.

(16) Hiemcinm Fol. Lanceolatis runciaatis feabrsuscutts
&c. Hier. Dentis Lecnis folio Floribus paivis. C, B. -Pi*.
12.7. Prodrm 6s* GER. Fr$u> \6$.

(

Syngenesia» 41

(27) Havikskruid e^ra regtopfiaande veel- IV,
bloemige Steng, Lancetvormige getande Bla- ^J?1*
den era Wollige Bloemfteelen* Hoofd-
stuk.

(a3) Havikskruid Takkige gebladerde xxvir.

Stengen half omvattende langwerpige ^ uit -^^^
gegulpte Jlekelige Bladen* vtnfyïvk*

nifch.

(ap) Havikskruid met een opgeregte veelbloemige xx m ü
Steng en Eyrond Lancetvormige getande , ?un*n?~
de Steng half omvattende Bladen. gee&hU"

De bynaamen wyzen het moederland aan van s£*ldU.
deeze drie > naar malkander gel y ken de , waar savoyfcfc.
van de tweede Schoon Takkig Spreogeriaanfch
Havikskruid in 't Werk van Baüiïinüs is
getyteld. Zy was, naamelyk, te Heidelberg
in de Tuin van den Apteker Spreng er ver-
zameld \ en hadt de Steng meer dan anderhalf
Elle hoog, Zy was geheel ruig met geele
Bloemen Die , welke Savoyfche gebynaamd
is, verfchilt weinig van de volgende.

(30)

{27) Hieracium CauTe ere&o multifloro &c.

(2?) Hhracium Oule Ramofo Foliofo &c. K* Lugd'?.
Hier. pulchrum R^mofum Spieagerianura. J. B. Hifi* II. p.
1025. Motus» III* p, 6$ . S* 7. T. 5, f. 17.

(29) Hieracium Caule ere&o multifl >ro &c. R. Lugdh. 124.
Ji. £/>/ 21S. li. N. 703. Hieracium Fruticofiinöi

htifU. hiifutum. C. li. Piné 129. Hier. Sabaudi varieus pil*
ma. J. B. Hifi. ll. p. 1330.

II. Deel. X« Stuk,;

4i4k Samenteélige Kruiden.

IV» (30) Havikskruid met Liniaale eenigermaa*
Alxx EU u èetande vwfprtidc Bladen , de Bloemen

Hoofd- Kroont j 'es wyze.

STUK.

xxx* Dit laatfte is het Groot of Heejler * Haviks*
^UmbluT kruil , dat door geheel Europa tot in Sweeden
>tum. Lapland , ja ook in Rusland en Siberië gemeen
blQwiïg' is op drooge Velden en Zandgronden. By ons
komt het veel aan dc Dykjes en kanten der
Wegen omtrent Zwoll , op den Esfenburg bui-
ten Harderwyk , in de Wouden van Vries-
land, als ook op de Duinen aan den Weg , van
het Kraaijenest naar Schaaphals , buiten Haar-
lem , voor. Van den Havik , in 't Griekfch
.»» * Hierax , is de naam ontleend, toni dat die Vo-
gels, zo Plinitts meldt, door het Sap de
duiflerheid der Oogen wegnamen. Hierom noe-
men het de Franfchen ook Jccipitrine , de
Ëngelfchen Hawkweed* Het heeft de hoogte
van omtrent een Elle, een harde rutiwe Steng,
die door de zwaarte fomtyds over zyde helt,
met fmalle fterk getande Bladen, ook wel on«
getand, ruig of glad,draagende een Kroon van
geele Bloemen in blaauwachtige Kelken. Hier

op

(30) Htiwium Fol. Linearibiis fubdentttFS fparfïs &c.
GoRT. Belg. 224. KRAM* Auflr. 2? 2» GOUAN. Mortsp. 415»
€MEL. Sib. II. p. Fl. Lappt iij* Suec. 619. 704. ƒƒ,
Clif. 187. R» Lugdb, 113. HALL. tièlv. inchoat. I. 15. Hie-
aracium Frut» anguftifol. rnajus. C* 8. Pi»» 129. Hier. Saban-
dum. Dalf.ch» Hift. 570. Hier. priraum. DOD. Pompt* 6j$<
Hier. air grandius. L01. Ic. *4®*

op volgt een zwart, geflreept , langwerpig, iV.
vierhoekig Zaad, welks Pluis de Haairtjes , by- dF^ L
na als een Koorn-Aair, digt en fchubbig metfioopD*
puntjes gebaard heeft (*). Voor *c blooteOog /tok.
èvenwel , komt het voor als een eenvoudig
Haairig Pluis* Dit Kruid, dat men in Sweeden
Nolanaler noemt, is zwaar van Reuk, en de
Bloemen worden 'er gebruikt om een fchoorite
geele Kleur te geeven aan de Wolle (f).

De meeste Soorten van Havikskruid hebben
dit gemeen, dat haare Bloemen opwaards ge-
keerd zyn. Men vindt 'er in de heete Lugtftreek
weinigen. Gecne Westindifche en maar één
Kaaps vind ik opgetekend , De Heer N. L*
Bür mannus heeft een Javaanfch in Plaat
voorgciïeld , welks Kenmerken niet zeer blyk-
baar zyn. Garcin hadt hetzelve Melkiifiél
met paarfchc Bloemen , gétyteld, In Noord*
Amerika vallen, als gemeld is, verfcheide Soor-
ten; zo ook in Siberië; des veelen de koude
Gewesten beminnen. Hier hebben zy ook in
5c algemeen de eigenfehap, by fommigen ge-
meld , dat de Bloemen 's namiddags al vroeg
zig fluiten, en als verbergen voor de Avondlugt.

Het

f*) Zie dcszclfs Vertooning door 't Mikroskeop , Bonann»

cj/: Fig. 5>jI.

(t) Fruticofa Hieracia flavo Colore tingunt. HALL* *éf*
Vide FL Suec. IU & lt> Scan, 54J«

XI. Dsïl. x. stue.

416 S AMENTEEL1GE KrvIBKX*

IV* Het Iaatstgemelde komt aan de Rivier Jenifej
ArxxfL' zeer dikwils voor, met Stengen, die wegens
Hoofd- het fteeken van Infekten geknobbeld zvn

STUF* J '

Egaak C r e p i s. Hondsbloem*

ry' Dit Geflagt heeft mede een naakten Stoel:

de Kelk is gekelkt met afvallende Schubben ;
het Zaadpluis gepluimd met een Stammetje.

Het bevat veele Soorten , die , wegens Je
Bloem tot het Havikskruid zyn betrokken ge-
wecst, doch in Geftake ruim zo veel naar dea
Melkdiftel of het Paardebloem gelyken. In-
zonderheid komen 'de Hoofdjes , met het Zaad-
pluis , veel met het Jaatfte overeen. Ik zal
den Griekfchen naam Crepis ,behoorende cot het
Kruid dat men in *t Franich Crspie noemt , hier
voor befchreeven ; derhalve met Hondsbloem ,
gelyk men ook wel de Paardebloemen tytelc,
verduitfehen.

Crepis

(i) Hondsbloem met Ëyronde onverdeelde
mZtL Pluizige gejleelde Bladen en leggende

Stengen.

mJJm* W Hondsbloem met Vindeelige gekartelde
vinbia. * Bladen en éen naakte, Steng met weinige

drS* Bloemen.

(3)

(1) Crepis Fol. óvaris integris Vülofïs , Petiolatis &c.
Syfi. Nat. XIU Gen. 914. p. 5-4- ^g» XIII. p. 599. Hier.
Alp. iacanum Saxatile Brunellx Fol. integris. Bocc. Muf*
II. p. 33. T. t4«

(2) Crepis Fol. pinnatïfidis crenatls &c. Hier. Siculum Bur»
fac Paftoris folio. Bocc. Mus. IU p. 1^ rf ioö & H*«

• S T N 'G -E N 'E S I A« 417

£3} Hondsbloem met de Omrnndzels langer IV;
dara de ltelk en verfpreide Borjtelige Schub- ^*£xfL*

#£72. HOOFD*

STUK#

Van deeze drie is de eerfte op de Alpen van m.
Italië , de tweede by Sicüie * waargenomen. ^l^L
De IcUtfte groeit op de Zandige Zeekust > zo Gebaaid*
van Icalie en Sicilië , als van Languedok by
Montpellier en elders* Men vindt het ook in
de Bosfchen van Provence. Het is een jaar-
lykfch Gewas 5 onder deeze Planten zeer by*
zonder, niet alleen wegens de uicfteekendeOm-
windzels , die een Krans maaken rondom de ,
Bloem , maar ook doordien de Blommetjes in
de Omtrek geel en in *t midden donker paarfch
-zyn. Het heeft de Zaadjes Spilrond 5 met een
zeer fyn Haairig Randje gekroond en voorzien
met twee enkelde lange Borreltjes*

(4) Hondsbloem, dat de Omwindzels rappig3 iv*
zo lang ah de Kelken , de Bloemen getuili
heeft met Eironde Blikjes^

In

(i) Creph InvoL Calyce longioribus &c. GouAR Mcwsp*
4i4, H. Cliff. 387. Hier, Calyce barbato. Col. Ecphr* 1U
p* 28. T. 27. E 1. Hier. Eaticum nujus* Kerm. Par. T,

p. 385*

(4) Creph Involucrls fcarioils longitudine Calycis &cm
Hier» Mont, Kapifoliuin. C, B« Pin. 129. Prodr* 65» RAJ
Hift* 237. 0. Cichoreum Pratenfe hirfutum Vcfkaruim. C.B.
Pin. u$. Col. Ecpbr* I. p. 233. T. Q.17%

Dd

lu Deel; stue,

418 Samenteelige Kruiden»

IV* In Apulie groeit dit Blaazig Hondsbloem $
xx£L dat veel naar de Suikerey gelykt, tot het wel-
Hoofd, ke ook dat Kruid , met Loof als der Raapen ,
'C WeliC ^ Baühiisüs zegt op den Berg
Veeiwy v e - Was f er f al 1 voort te komen, wegens de gelyk-
r* heid der Bloemen is t'huis gebrast- Zie daar
om wat reden Linn^eus de Groeiplaats ook
in Switzerland gefield heeft, alwaar Haller
dit Blaazige nooit hadt gevonden (*)♦

v. (5) Hondsbloem dat de Omwindzels rappïg9
MpZl van lanSte als de Kelken 3 de Bloemen een*
Aipifch. %aam heeft.

Deeze, die zeer naar de Eodivie gelykt, was
door den Heer Gmelin uit Zaad geteeld,
die de Steng bevondt van een Voet tot byna
een Elle hoo^ te zyn. Natuurlyk valt het
in Italië. De Haairige Kelk is met dorre Blaad-
jes omringd en de Bladen zyn omvattende*

vi. (6) Hondsbloem met de Steng omvattende
Roodbioe- Lierachtig gefchaarde Bladen.

In

(*) HELV. lnchoat. T. \* p. 14.

(j) Crepis Invol. fcariofis longitudine Calycis &c. R»
Lugdb. 126. N. 1. Hieracioides aonua Endiviae folio, Cap*
jnagno, Vaill* Mem, 1721. p. 246. Hier» Alpinum Scor*
zontix folio, Tournf. Infl. 472* Leontodon Cal* tot©
ere&o &c. Gmbl. Sik p. 16. T. s*

(6) Crepis Fol. atnplexicaulibus Lyrato « runcinatis. H¥
Cliff* 500. Upf. 239, GOUAN Afonsp. 414. Hier. Fol Caul.
finuatis* H. Cliff. lil. R. Lugdb* N. 2. Hieracium Dentis
jüeonis folio FI. fuaverubeme. Tquanf. Inft* 38©»

S y Kr v & N E s i A. 419

ïn Italië fchyttt de 'Groeiplaats van deeze te IV*
&yn , die het Pluis met een Stammetje heeft 5 AFxxf L*
als in de twee vcorgaanden ; *t welk tot dit Hoofd -
Geflagt behoort. De Heer Berkhey heeft stüiu
hetzelve afgebeeld (*}. 1$%?™*

(7) Hondsbloem met Vinswys gejihaarde vn.
ruige Bladen en getande Bladjleelen» f*liï£

% Stinkend*

In Duitfchland , Vrankryk 5 Switzerland %
groeit dit Stinkend Hondsbloem > op de Vel-
den en aan de Wegen, Het heefc die eigen-
fchap met het voorgaande gemeen ^ dat de Bloe-
men knikken eer zy open gaan. By den
Wortel heeft het veele diep gefchaarde Bla*
den, aan *t end driehoekig, zeer ruuw en ruig,
zo wel als de Steng , die dik is , Takkig ea
gebladerd 9 omtrent een Voet hoog. De Steng*
bladen zyn omvattende , halfvinnig en getand»
De Bloem is geel, van buiten paarfch^en groot*
De Zaaden hebben ook een lang Pluis -Stam- ' ^
met je. Het Kruid heeft een onaangenaamen
Geur , welken fommigen by dien van Bevergeil

ver*

(*) In zya Ed. meergemelde Disfertatie, Tab* 6. Fig#*.

O) Crepis Fol. runcinato * pinnatis hïrtts &c. R. Lugdb.
*a6. N„ 4. GOüAN MorAp. 414. Hieracimn Caftorei odjre
Monspdienfium. Magn. 129. T. 128. Hier* maximum Era-
cae folio. Toornf* infi. 469. ]acobxa Sylv. tcvnentofa Ci*
chorei fylv. folio. MORis. 'Htft. IIT. p. 109. Senecio hirfu*
fus. C. B. Pin, t|i. Erigeron temum, I>oo. Pempt* 6±u
Erig. tomentofum. Lob. /c. 225.

Dd 2

.II. Deep, X. stuk.

±iö Samenteelige Kruide*?.

IV.

AfdeeLi

XX.

Hoofd-
stuk.
vin.

Crepis
tispora.

IX.

RbagadtC*
loides.
Geban-

vergeleken, Anderen geeven 'er den Reuk van
bittere Amandelen aan.

(8} Hondsbloem met getande Bladen, de on-
derjlen Eyrond geoord ; de boven jtm Pyl->
vormig ; de Steng verfpreide Jlyve Bot»
Jlels hebbende.

Op Sicilië , als ook in de Levant, groeifc
deeze Soort, die een zeer ruuwe ruige Steng,
met Borftelige Haairen bezet, en Bladen als
de Suikerey heeft , met kleine geelachtige
Bloempjes. De Kelk is klein 5 Eyrond en ftekelig
met een kleiner buiten - Kelkje , van Vliezige
afvallende Blaadjes.

(9) Hondsbloem met onverdeelde, omvatten*
de, langwerpige Bladen : de binnenjle Kelk
als met Leedjes gebandeerd en ftekelig, te*
Jtaande uit Schuitachtige Blaadjes.

In de Upfalfche Tuin is deeze , die de Steng
een half Voet hoog en Takkig, den buitenften
Kelk half zo langhadtals den binnenften, welke
uit dertien evenwydige Blaadjes beftondt, waar-
genomen. De Bloem was geel , van buiten

paarfch*

: (g) Crcph Fol. dentatis ,ïnfer. ovato • aarculatïs Sec. Hie-
ïacioides Sicula , Cichofei folio , Fioic parvo flavescsnte»
VAILL. Mem, 7*4»

, {9) Crepis FoL integris amplexicaulibus , oblongis , Ca!,
inter, torulofo • articui. hisp. Fol. Cyxubifoxoiibisï. Mtmt*
20Si

Syngenesia; 421

paarfchachtig* Men wist de plaats der afkomst !V.

Afdeel»

Hoofd*

(10) Hondsbloem met omvattende , langwer- stuk,
P*ëe> gerimpelde, van onderen getande x.
Bladen ; een ruige Steng ; den Kiel der sih^kL
Kelken gchaaird. Sioerilch*

Dit Siberifche Kruid fchynt meer naar die ,
welken onder den tytel van Pyreneefch Ha-
vikskruid voorgefteld zyn , te gelyken. De
Bladen zyn fterk geaderd, ftevjg en zeer ruig,
het Pluis hcefc geen Stammetje, zo min als ia
de beide volgende,

(n) Hondsbloem met Lancetvormlge gefchaar*

de, ongefteelde, effene Bladen, de onder* del Da/
Jim getand* .

Dit Kruid, hoe gemeen ook in ons Werelds*
deel, in Rusland en Siberië, of op de Daken ,

o£

fio) Crepis FoL am^ealc. obl, rugoiïs inferne dentatfc,
Caule liïrto , Ca!, Carina CHiatis. Syjtn Nat. Ve% XIII,
Hieracium Caule Ramofo Foiiis nnvAs. Gmeju Sib* II, p.

Crepis FoL Lance^ato - ttincinatis &c» GORT. Belg.
«4. Kr \ m. -4a/?r. 23?. Gort. Ingr,. 1% Gmel S#. II.

p. 2g. DALIB. /Wis. 238. FA S*<& £40,705* Z*^. *86.
ff, CUJfi 387. Hieracium (Cfiöndrdtó folio hitfatum & gia-
brura. C B. Pm. u7. Hier. fecund. Tabern. Hifim 505. &c4
Hier. Fol. et facie Chondtilla?* Lob, Zc, -39. £# Dentis Leo*,
nis tertia fpecies, DoD. Pempu 635*

Dd 3

II. Dllfc. X.STÜK.

42S SAMENTEEïtIGE KrüïDEE,

IV. of op allerley woede plaatfen, voorkomende*
AFxxEHs niet zeer kenbaar , om dat het da Bladen
Hoofd ruig of glad, weinig of veel ingefneeden, ook
stuk, breeder of fmalJer heeft. Zelfs acht de Heer
irfdwyjs- Haller het zeer naby te komen aan het
Stinkende 5 den Reuk alleen uitgezonderd en
dat het dikwils hooger groeic> Het Raap-
biadige van Baühinus , voorgemeld, zegt
hy van verzekerd te zyn, dat een zelfde is.
Men noemt het hier te Lande Wilde Suikerey *
dewyl het in • Geftaïte naar dezelve 7 of ook
naar de Condrille, gelykt* Hetzelve komt by
deeze Stad en om Utrecht op vogtige plaat-
fen voor , doch fchynt te verfchiüen van dat
gene, 't welk ia S weeden gemeen is op alle
Daken en dorre plaatfen , daar naauwlyka an-
der Onkruid groeijen wil. Zie hier wat de Rid-
der van deeze Soort zegge,
5, Geene Plancis gemeener dan deeze, geo^
ne meer in maakzel en gedaante verander-
*> lyk , geene meer verward met gelyknaaml-
3, gen. In een vrugtbaarer vetter Grond komt
3, het Kruid voor , geiyk het van Taber-
3, nemont is afgebeeld ; doch in een mage-
5> re Grond , of naauw beperkt , een Voet
„ hoog 3 met Liniaale Bladen als van Herts-
3, hoorn , die eenigerrnaate getand zyn , of
3, maar een Handbreed hoog , met Bladen als die
3, der Paardebloemen gefnipperd " (*J

(12)

(*) 'i Is zeker dat de Afbeelding van Lqxzl % hier, za

S * M O E N E 3 I A. 4*3

(12) Hondsbloem wet 'gejchttard Findeelige IV* .
rww* Bladen* die aan den Voet van bo-
yen fifWnd J&yfo de ifr/fera gedoomd. Hoofde

ö STUK»

De tweojaarigheid onderfcheidt , volgens den xa.
Ridder, deeze, welke zyn Ed* in het gedeelte Vlw5#
vanSweedcn, dat men Schoonen noemt, over- J^**
vloedig vondr. Zy heeft de Steng, zegt hy ,
hoekig, ruuw, maar broofeb, van eens Mans
lan&teof vier Voeten hoog. De Kelk is over-
langs gedoomd met zagte Stekeltjes en ge-
fleufd. Zy groeit in andere zelfs in de Zuide-
lyke deelen van Europa , doch of zy tot de
voorgaande betrekkelyk zy , is duifter. Ver-
fcheide gdykn^amigen van deeze heeft H ai,.
tE« daar c'huis gebragt , in 't byzonder het
Raketbladigi ruig Havüskruid van J. Bau-
hinus, maar een Voet hoog , welks Af-
beelding of befchryving door Linn^üs ge-
zegd

wel als d?e van Dodoneus, door rny op 't Gezag van den
Heer DR Gorter hygebragt , naar die van Tabernemont
wel wat gelyke, doch de laatfte verfchür te zeer en in bei-
den komen de Kelken, die by den laatfcen goed zyn, niet
met dit Geflagt overeen.

(12) Crepis Fol. runcinato • pinnatifidis fcabris &c* Gouan
Monsp. 414. GoRT. Ingr. 125. Fl Suec. IL N. 706. Crepis
5cancnfis. It. Scan. Hier. maximum Chondrillae foHo

afperura. C. B. JPjf* Prodr. 64. Hier. Eruca: folio

hiifutum. J. B» II. p. io*5. bene. Hieracioides Fol.

variis fubaspcris , Caule altisiimo foliofo unïfloro, HALL.
Hth. 751.

Dd 4

•I. Desl, X, Stuk»

/

IV- zegd wordt goed te zyn, Da nieuwe Plant *
AFxx!U door den Heer Chehal. by Baftl ontdekt^
Hoofd* hadt gedoomde Kelken (*)?

Cis) Hondsbloem met gefchaarda gladde. , rfe
Steng omvattende Bladen en eenigermaatc
Wollige Kelken.

(14) Hondsbloem <fe: Wortelhladen ge^
fchaard ; de Stengbladen Piekvormigi dc
Kelken eenigermaate Wollig.,

f15} Hondsbloem met Pylvormige fyn getan-
ds-

(*) Crepis Calycibus rauricatis. Hall» Hefo, inchoat. pv
14. De Heer Hal LEE heeft zulk een verandering in zya
Bieuv/e Werk gemaakt, dat de Soorten van zyn eerflcWerk
over de Planten van Switzerlaud 'er dikwils niet in te vin«
den zyn. Zal men dit aan onnauwkeurigheid cn onheilen»
dighcid ,tn hem of in de Kruiden , toefchryven ?< Ten mhifteis.
het vreerad s dat hy de Syngenefia eerir san 't end , thans in.
't voorfte van zyn Stelze! plsatlt. Iets zodanigs zal men der\
Ridder, ten opzigc van de Planten , niet verwyten.

(13) \Crepir~To\, runcinatis glabris amplexicaulibus &e*
Hieracium minus glabr'um PoU eleganter virentibus. C, B*
Pin. 127. Prodr. 63. Lapfana Capillaris» Gouan Monsf*.

(14) Creph ToK Rnd*. runcinatis &c* Hieracium majus
ere&um angu&ifolium Caule laevi. C. B. Pin* 12*7. Hiera*
cium primum. Tabern. Hifi. 49I , $06+

(\$) Creph Fol. Sagitttatis Denticulatis &c. GOUAN Momp*
414. Chondrilla Hieracii folio annua. TouRNF. lnfté 238.
Hieracium puichrum. J. B. Hijt. IK p» 1025. fim Lapfana
Chondrilloides Cal. Pyrnmidatis* $fc Upf* 245. Hie*4 Mont*
*!t. lcptomacrocaulon. COL. Ecphu L p. 24S. T« 249,

tï'VKm

Crepis

Groen»
bladig.

X1W
JJiofcorU
dis.

Van ouds
bekend.

Tulchra*
Schoon,

Syngenesxü; 425-

de Bladen , gepluimde Stengen en piera* IV.

miedaale gladde Kelken* Ar?JEl

AA»

In de Zuidelyke deelen van Europa komen5TUK# "
deeze drie «Soorten voor , waar van de ecrfte Polygamie
uitmunt door de fraaije groenheid der Bladen ^uab$<
doch misfchien maar eene Verfcheidenheid is
van de volgende , die het Hierachim zou zyn
van Dioscorides en dus van ouds be-
kend is geweest. Ta bernemont maakg
?er zyn eerfte Havikskruid van , dat hy zeer
wel afbeeldt* Het is een Jaarlykfch Gewas , ge-
lyk de volgende Soort , welke Schoon genoemd
wordt wegens de Bloemen, die geel zyn, van
buiten paarschachtig , gelyk in de anderen. De
Kelk is hoekig, fmal en glad, aan den voet be-
kleed met kleine groene Schubbetjes,

(16) Hondsbloem met mvatUnde gefchaarde xvx*
getande eenigermaate Haairige Bladen ; n^mL >
dat de Steng gepluimd , de Kelken iets of .Verzuimd;
wat Doornachtig heeft.

In Italië was de groeiplaats van 'deeze , die
in de grootte, en kleinheid der Bloemen, met
de laatfte overeenkwam, doch verfchilde in het
Loof j des de Gelyknaamigen tusfchen defcze
en die verdeeld moeiten worden , zo de Ridder

oor*

(16) Crêph FoL amplexkauübus runcinatis fubpilolTs s
Mant* 107*

Dd 5

II. Deel. x. Stuk,

4.26 SAtóEKTEELlGE KRUIDEN*

IV. oordeelde* Men heefczein de Koninglyke Turn
'Afdeel, t3 Upftl waargenomen»

XX*

^°KF#D" A N D R Y A L A. WoldiftcU

VKiwyvt. Den naam van den gemeenen Ganzen - Dis-
tel by Theophr astüs , hier gebezigd,
vertaal ik door Woldijlel, om dat de Soorten
van dit Geflagt allen Wollig zyn* Het heeft
een tuigen Stoel, den Kelk veeldeelig, byna
egaal en rondachtig: het Zaadpluis eenvoudig',
ongefteeld. De drie volgende Soorten zyn 'er
in begreepen*

L Cl) Woldiftel met de onderfte Bladen ge-
^inty?i* fchaard , de bovenjh langwerpig Eyrond

foiia. en Wollig.

*^e' Met zo veele verfcheidenheden van Loof komt
deeze Ganzen - Diftel voor , dat men de Bla-
den fomtyds geheel > fomtyds tot aan de mid-
delrib toe verdeeld vindt, Hy groeit in de
Zuidelyke deelen van Europa, zo in Italië als
in Provence aan den Zeekant. Sommig heeft

de

(i) JrJryala Fol* inferioribus mnclmth &c. Syft. Nat.
XII. Gen. 915. p. 52S« Veg< XIII. p 600. GOUAN Mon\p.
415. H. üpf. 240. Gueit, Stamp. 2. p. 384* Sonchus vil-
lofus lureus major. C. II. Pin. 124. Sonchus Lanatus. DA»
LECH. Hifi* i\i6. fi, Andryala fïnuata. Sp. Plant. 1137.
H. Ciiff. 387. Sonchus villofus lutcus minor. C. B. Prodr*
61. Eriophorus FoU infer. adcoftam usque laciniatis. VAUA*
Hm* de 1721. p. 21*.

§ YNGENESIA "éffl

de Steng een Elle, fommig maar een half Voet IV#
Boog, De Bladen zyn Wollig , zo wel als*™*1*
de Kelken ; de Bloemen kleinr en Goudgeel* Hoofd-
Hy bevat een Melkachtig Sap , dat bitter isSTüK*
van Smaak.

I (2) Woldiftel met Lancetvormige owtotó^1^
getande f pitje Wollige Bladen en eenzaa-R^gufw*
me Bloemen* mgs»*-

Deeze is omtrent ook een Elle hoog in de
Leidfe Tuin uit Zaad geteeld, dat, onder den
naam van Grys Muizen* Oor van Ragufa, aan
den beroemden Hermannüs uit Italië was
gezonden* Hy hadt een zeer getakte Steng en
was geheel met een Wollig Dons , gelyk de

voorgaande , overtoogen*

1

(3) Woldiftel met langwerpig Eymide eeni* L^ta
) germaate getande , gewolde Bladen en Tak* Gewold^
kige Bloemjleeleri. >

Meer gewold zouden de Bladen van deeze
fchynen te zyn , dan die der voorigen. Ook
merkt Dileeniüs aan, dat dezelve, zo wel
als de Steng, met eene gekrulde gryze Wollig-
heid

(1) Andryala Fol. Lanceolatis individs deBticulatis &e.
Hier. incanum Lanuginofum Raguilnum , Pilofella: flore.
Herm. Lugdb. 67z> T. $73, MlEJL. 97. T. 145. f. 2*

( 3) ArJryaia Fol. oblongo - ovads fu?)dentatis . &c. Am.
AoaL IV. p. 288. Hieracium Mont, toraentofum. Diuu.
Eltb* 181. T. 150. f. 180. MiLL. iï. 97. T» H6. ï..u

II. Deel. X, stüK»

4*8 Samenteelige Kruiden:

IV, heid zo digt bekleed zyn , dat men geen Ade«
Afdeel» ren kan zien* Het Kruid , uit de zelfde Land-

Hoora» llreek afk011^liS) heeft de Bloemen taamelyk
stuk* groot en bleekgeel s waar op Wollig Pluis volgt
Eta*k als in de voorigen.

Veelwyve-

r> H y o s e r i s» Zwynenflaa*

Een naakte Stoel; de Kelk byna egaal; het
Pluis Haairig en gekelkt, maakt de byzoniere
Kenmerken uit van dit Geüagt, waar in negen
Soorten voorkomen , naamelyk

A. Met de Stengen naakt*

I. (O Zwynenflaa met eenhloemige Stengetjes>

fmtfdaS Vinieelige Bladen en naakts Zaaden,
Stinken*

de. (2) Zwynenflaa met eenhloemige Stengetjes ,

Radfata* en gladde gefchaarde hoekig getande Bla*

Geftraai- den , die aan de tippen gefnipperd zyn.

ye*

Van deeze twee verfchilt deeerfte, die op
de Bergen van Italië en Opper -Oostenryk

groeit,

(i) Hyo/èris Scapls untfloris , Fol- pinnanfïdis, Sem. nu»
dis, Syfi. Nat, XIX* Gein PIS. p. SZS* Veg. XIII. p. 600
Gouan Monsp, 4ï5» Kbam. Anftr. 23?. Dens Leonis tam-
isfimo folio. C. B. Fm* 126. Frodr, 6z. Leontodontoides,
MlCH. Gen, $i. T. 28g.

(2.) Kyoferit Scap, unifloris, Fol. glabris runcinatis &c*
Gouan Momp. 415» R. Lugdb. 127. N. i« Dens Leonis
minor, Foliis ladiatis. C, B. Fin* iz$> Yluk. Alm 130, T*

SYNGENE3 IA» 4^9

groeit > döor de Zaaden > die geen Pluis heb* IV.
ben , van de Paardebloemen. Colümna Af ®™h'
uoemtze Stinkend Havikskruid. Michekus Hoofd*
heeftze zeer fraay in Plaat vertoond. De an-STÜiC*
dere, in Spanje, Languedok en Provence, op ^lf,f*
de Velden voorkomende , heeft de Bladen aan
't end Straalswyze verdeeld , waar van de
bynaam. Anders is zy byna van de zelfde ge-
daante

Cs) Zwynenflaa met eenbloemi^e Stengetjes ,

en byna Vleezige gefchaarde hoekig getan* MM*
de Bladen. Gh™**>

In de Levant is deeze door To urnefort
gevonden 3 die hy Griekfche Paardebloem noemt.
Dezelve heeft dikke Sappige glanzige Bladen >
paarfehe Steelen , die wat langer zyn en hoe-
kige Kelken. De kant» Zaaden zyn naauvv-
Jyks gepluisd.

(4) Zwynenflaa met eenbloemige Stengetjes 3 ra
ruuwe Bladen en gepluisde Zaaden. Rauwe*

Op

O.) ttyoJ*1"" Scap* unifl. Wol* runcirfatis &c* Dcns Leo-
sils Gracus , Fol. Eryfimi crasfis ct fucculentis* Tourni»
Cör. 3f*

(4) Hyoferis Scap. unifi. Fol. fcabris t sem. pappofis. H*
Cliff- 38*. R» Lugdh* 117. N* 3» Dens Leonis minimus
lol. hirfutis &<:♦ IUj* SuppL 147» Hieracium minimum
fupimm, Tiagopogoni capitul&i iSocc Mvf< !!♦ p, 1*6*

196.

430 SAMENlTEEttGE KrÜIÖEÖT*

fpm Op Sicilië werdt deeze doof Bocconë
'AFxx£L# waargenomen * die ^e Bladen niet gelyk de
Hoofd voorigen glad * maar een weinig ruuw heeft *
stuk, zynde een zeer klein Plantje, dat voor *t öve*
VMiwyv* ïv&c in-ëebks naar de Paardebloemen of het
*y* Muizen -Oor gelykt. De Zaaden zyn met
een ruuw randje 3 en een Pluis van Baardjes 5
gekroond (*).

v. (5) Zwynenflaa met eenbloemige Stengetjet
yïwï&a* en ^anceivormiêe Lierachtige gladde Bia*
virgini* den»

fche*

Deeze Virginifche, ook een klein Kruidje ^
heeft geknotte vierhoekige Zaadjes , met een
Haairig Pluis gekroond, binnen 't welke eenige
witte Schubbetjes voorkomen.

Vu (6) Zwynenflaa met verdeelde naakte Sten*
niïï&t. SetJes m wrdikte Bloemfteeltjes*

Dit Plantje mag wel het Kleinfte in dit Ge*
flagt genoemd worden > alzo het met Stengetjes

voor*

(*) LiNN* Syjl* Kau Veg- XIH. vergelyk Berkhë* , Tab.
$. Pig» 29 # 30.

(5) Bpferis Scap. unifl» Fol. Lanceolatis Lyntis g!abris%
Gron» Virg. I. *o. II. 1144. Dens Leoais parvus Flore Aureo.
CLAYT. N. 37$.

(6) Hyoferis Caule divifo rmdo , Pedimc. i'ncr asfatis. Gort.
Belg. 225. FL Suec. 630,707. Gouam R. LuyS.
127. N* 2. Hyoferis anguftifolia. TAB» i<?4 130 Hier minus
Fol* fubrotundo. C» B. Pin, 127. Hier. minimum. Clü£«
Hifi* II. p* 14** Pcnn. 647* T. 64?4 Qed. Dan< T* aoi.

voorkomt van naauwlyks anderhalf Duim lang- IV.

te 5 ZO GOUAN meldt. ÏABERNEMONT^f^

zegt van niet veel boven een Handbreed, maar Hoofd-
Haller maaktze een Span of een Voet hoog , 5TUK#
doch geeft 'er tevens Bladen aan, die ovaal
zyn en het aangehaalde van Bauhinus heeft
dezelven rondachtig ; 9t welk myns oordeels
niet het minde met de Afbeelding van Ta-
bërnem ont anus flrookt. De Blaadjes 5
immers, gelyken naar die der Paardebloemen
of van het Havikskruid; zynde langwerpig mee
Tandjes op zyd' , doch caamelyk breed, byna
als die der Madelieven, zo Clusius aan-
merkt, ja zelfs een weinig langer. De Sten-
getjes, zegthy, zyn hol, Bladerloos 3 Takkig
en verdikken aan 't end, maakende ronde Bloem-
Hoofdjes waar op Pluizige Zaaden volgen. R&Y
zegt, dat de Zaaden ongeplirsd zyn.

Op drooge Zandgronden in Europa komt dit
Kruidje voor , doch niet algemeen. In Hol-
land valt bet, inzonderheid aan den Duinkant %
overvloedig. To urne fort hadt het by
Meudon omftreeks Parys gevonden , doch wift
deszelfs Kenmerken niet Dillbnius
heeft de Bladen , met haaren Kelk en gezwol-
len Steeltje , in Plaat vertoond, Hy merkt aaa,
dat het Hy of er is genoemd wordt, om dat de

Var-

f*) Herb. VI; env* Paris* p* 47^

43& S AMEN TE Ek IC E KRUIDE

IV. Varkens zeer gretig naar >t zelve zya* Het

'Af™* geeft, gekwetil zynde, een bittere Melk.

Hoofd-
stak*

Mee ongebladerde Stengen.

VII.

Jiyoferis
Jiedypnois»

Gladkop*
pige.

vnr.

Jtbagndio»
[.oïdes.
Ruigkop-

IX.

Cretica,
Kandia*
fche.

(7) Zwynenflaa met Eyronde gladde Zaad-
hoofdjes; de Steng Takkig.

(3) Zwynenflaa met Eyronde Haairige Zaad*
hoofdjes ; de Steng Takkig.

(9) Zwynenflaa met Eyronde ruuwe Zaad*
Jwofdjes 1 de Steng Takkig*

Deeze drie Soorten > waar van de eerfte de
Hedypnois is van Tour ne fort, komen
daar in overeen , dat zy een getakte Steng
hebben , met langwerpige getande Bladen , die
aan den voet wel fmaller z:yn,doch niettemin de
Steng en Takjes omvattende , meer of minder
Haairig!; de bovenfte Blaadjes ongetand. De
Bioerafteelen verdikken opwaards , gelyk in

de

f7) Hyoferls Fru&. ovatis glabris Caule Ramofo. GoüAK
Monsp. 41 6. lh Upf. 246. Lapftna Cal. Fm&. Capitatis
dehifcentibus. H. Cliff* 387* R, Lugdb. 131, N* 3* Rha*
gadioioides Caltha; folio. VA1LL. Mem, de 1711 ♦ p. 202V
Hicrac. Cap* inclinans femine adünco. C. B Pin. i2fc.Hie«
*acé facie Hedypnois. Lob* Ie* 239* Hedypnois annna.

TöURNF. Inft. IL% *

O) Hyoferis Fru5t. ovatis Pilofis, Caule Ramofo. Lapfè.
tia Fruftib. Giobofis Pilofis. H. Upf* 24$.

(9) Hyoderis Fr. ovatis fcabris, Caule Ramofo* I»apf, ^
QYatis fcabris &c, ft'. Upf< 24^

S Y N G E N E S I fc. 433

:ïh de laatstgemelde* Voor het ontluiken knik- iVV
ïcen de Bloemen. De Kelken beftaan uit krom- A™L*
me Schubben , in de tweede gehaaird 3 die na Hoofd-
't bloeijen zig fluiten tot een Eyrond Bolletje STUK*
of Vrugt, die kromme Zaaden bevat, waar van f^^1*
de buitenften flegts mee een randje, de binnen*
Hen met een Pluisachtig Kelkje gekroond zyn.
Voorts zyn zy allen jaarlykfe Plantjes in deZui-
delyke deelen van Europa , op dorre piaatfen5
en de laatfte op Kandia voortkomende.

S è r 1 ó l Haazeïikool.

Dm dat de Stoel Kaffig is zyn de meeste Soor-
ton van dit Geflagt A-chyrophorus door den Heer
Vaillant gety teld , dat Kafdraager zou be-
tekenen ? doch waar van de Duitfchers , ik
weet niet om welke reden , Kugeltrager ge-
maakt hebben Geen van beiden rny be*
haagende geef ik 'er den naam aan 9 welken fom-
migen aan den Ganzen -Diflel 'geeven 5 niet
willekeuriger zynde dan Seriola, dat Cicoreitje
zou betekenen.

De overige Kenmerken zyn, een enkelde
Kelk en het Zaadpluis eenigermaate Pluimach-

tig

(*) Mooglyk heeft iemand t der Griekfche en Franfche
baaien onkundig, 't woord £.ak9 (Glunta) , 'c weik V a I L*
iuANT gebruikt, vooc Balie (een Kogel; genomen. Immers
ik vind , in de Nomenclator der Linn* Gattungen ( Erf* bey
Muller) gemeld, dat Achyropkorus Kogeidra^ei; zou bete*
kenen !

JE e

DiRJt* X. Stuk,

45* Samenteelige Kruidsns

IV. tig of Haairig, De vier volgende Soorten ko-

AFDEEL. men 5er jü VOQr^

Hoofd*

stuk» (O Haazenkool, die gladachtig is, met Jiomp
lf Eyronde getande Bladen.

Giadach^ (2,) Haazenkool , die Jlekelig is, met Jtomp
tJ£e* Eyronde weinig getande Bladen.

jEtb-

xmfis. (3) Haazenkool, die ruig is9 met gefchaarde
éf* Bladen.

III.

Cretenju. fa) Haazenkool , die brandt 9 met getande Bla~
fchei ia den; de Steng Takkig.

IV.

Urens. Deeze vier Soorten groenen alle in Italië of

Branden- ,, 7

de. daaromdreeks. De eerite valt op Kandia, zo
wel als de derde 5 die daar van den bynaam
voert : de tweede en vierde op Sicilië» Het

zyn

(1) Seriola Ixviuscula Fol. obovatïs dentatls. Syft* Nat*
XIL Gen* 9 £7. p. 525. Veg. XIÏI. p. 6üU Achyro-
phorus fere g??J>er &c. Vatll. Mem. de 1721. p. 278. Hie-
lacium Kamefum flor. amplis. R.AJ. Suppl* 144. Lugdk,
iz5* N. !♦

(2) Seriola hifpida, Fol. obovatis fubdentatis. Hypo c hoe-
ris Cal. zq. hïfp dis. fi. Clif. 38*. £//>yi 240. Achyrophortis
tïirfutus Sec Vaill» utf. Hieracium j&thnenfë minimum
Dent. Leon. fol obtufo, II. Cath. 96*

(3) Seriola hiita, Fol. runcinatia. Achyroph» hirf. Dent*
Leoru folio, le/. dent. Vaill» utf.

(4) urens Fol* dentatis , Caule Ramofo. Hypochce-
ris Hieracii barbati fo'io &c. VAill. p. 2go. Hier. Alp. Ocnt*
Leon folio acuro püofo. Cup. Cath. 95. Raj. Suppl* x$€«
Hypochosris aehyrophorust GOUAN Memp* 416*

S ¥ N 'Ö fe N fe S I ft, '435

%fb Jaarlykfe Plantjes van 'weinig hoogte-, ten ^
minfle de twee eerften 3 die in Bladen veel daar TxxfL
de Madelieven gelyken * zyndë de tweede op Höofd-
'den Berg iEthna Waargenomen* De twee an« STÜK*
deren hebben Blaadjes , byna als die der Paar- *iwfoT*
debloemen , beiden ruig , doch de laatfte heeft
puntjes als der Brandenetelen ; zo dat men 'er
de Handen * als \ ware , aan brandt*, Ook
syn de Schubben van den Kelk bezet met ftee*
kende Doorntjes.

- H y p o c h o e r 1 Biggenkraid.

Volgens dea Griekfchen naam en de aanwyzing
Van Tabernemont , die zegt, dat men
de laatfte Soort iFerckleinkraut noemt 5 geef ik
aan dit Geflagt den naam van Biggenkruid. %
Heeft mede een Kaffigen Stoel a de Kelk is
eenigermaate gefchubd en het Zaadpluis Pluim-
achtig. Men telt de vier volgende Soorten.

(i) Biggenkruid, dat een enkelde, gebladerde , r.

eenbloermge 'Steng heeft; de Bladen Lm^^Z"
Netvormig met Tandjes. Savoifch*

Op de Savoifcbe Bergen groeit deeze* die
'geer hoog js van Gewas en Uladen omtrent

als

frk X1L Gen. 5,18. p. 526. Vcg. XIII. p. 601. HieacUdU
foU Pontaaurïi praalt, glabr. &c> BüCG, Mttf+ II, 2<fsa T#
Sï3- ,

Ee %

lh Deel* X» Svm*

4^6 S AMENTEEL1GE KRUIDE^

1V# als der Endivie beeft, zo dat zy naar dezelve?

Afxx! u veel §elyku

Hoofd-
stuk- (%) Biggenkruid met de Steng byna naakt 9
n. . een enkelen Tak hebbende . en Èyrond Zang-

macliatL wrpige y onver deelde , getande Bladen,

Gevlakt,

Deeze Soort is , onder den naam van Alpifch
Havikskruid met getande Bladen en een groote
Bloem, door Haller afgebeeld. Zy groeit
niet alleen in Swiczjrland 5 maar ook in Pro-
vence en Languedok, zo wel als in S weeden 3
op koude drooge Bergvelden. In Rusland, aan
de Rivier Strelnaja , is dit Kruid , zo op hooge
Oevers , als in Bosfchen , zeer gemeen. De
Stengen vallen 'er fomtyds hooger dan een
Elle , zegt de Heer de Gorter; de Wor-
telbladen zyn langer dan een Span , getand en
behalve de Roestkleurige Vlakken dikwils aan
9c end Roozekleur getekend. De Bloem is
groot en byna Zwavelgeel. Somtyds heeft het,
volgens Göüan , de Bladen Vinswyze ver-
deeld. Mees? al gelyken zy naar die van Ea~
divie, doch zyn ruig en ruuw. Het komt op
de BergveWen in Duitfchland ook voor met
zwarte Vlakken , zegt Haller, die het by

El-

(z) Hypocboeris Caule fubnudo, Ramo folitario &c« Fl*
Buts 63i ,?o3. DALIK Par 239, H- C&jfc 385. R. Lugib.

Hic% Alp Fo', dentatis, Fi, magno. C, B« Pin* 128.
Frodr 65 HALL, Hcv. 7*0. T. 24. Helv* inahoat% Tab, I,
f» 1. Hieiac. 1, lacifoi. Ctus. twn*

Syngenesia» 437

Elbingeroda dus gevonden hadt. Hy geeft 'er IV;
een Steng ann,van een Voet tot eenElle hoog, A*xxfL*
die meest enkeld voorkomt , zonder zy - Tak. Hoofd»
Het heeft de Zaaden rimpelig, de Kelk-Schub- STüir*
ben ruig en zwart. Van het Blommetje is doorf^^*'Jl
den Heer Berkhey, tot een vobrbeelél van
het maakzel der Tongttoemigen ( Semiflosculo-
fi ) een zeer fraaije fterk vergroote Afbeel-
ding gegeven (*>

De Duitfchers noemen dit Kruid Herba cnjla,
zegt Ha ller en gebruiken het in Borstkwaal
Jen als ook tegen de Teerinjr. Het wordt 'er,
by fbmmigen 3 voor de Arnica gehouden. Ook
wordt het , wegens de gemelde Vlakkigheid ,
wel met den naam van Pulmonaria beftempeld*
De Bladen worden , in Smaland , dat totSwee*
den behoort, alwaar men het Fibler noemt, als
Kool tot Spyze gekookt. Den Paarden is het,
verfch zynde, zeer fmaakelyk.

(3) Biggenkmid dat glad is, met langwerpige m:
gefclmbde Kelken , een Takkige naakte Steng HyJ°fr"rh
en Tandswys nitgehoekte Bladen. Giadbia-

dig.

Sommigen verwarren dit met de Kleinfte

Zwy-

(*) Tn zyne Disfett. Tab. 4, Fig. 3?.

(3) Uypockcerh plabra , CaU oblongis imbriciris &c, GOKT.
Btlg, zz5. ORb* Dan. 424- GOUAN Monsp. 417. D/UL15.
Taris. 259.. H. Clif. $*6* N. 4* R-> Lugdb. \i6. Hieracium
minus Dentis Leonis folio oblongo glabro* C4 B. Pin* 127*

Ee 3

II, Deel X. Stuk,

43& Samenteelïgs K^uïdeh.

IV* Zwynenflaa, voorgemeld, dewyl het ook de
A*xxf Bloemfteelen opwaards verdikt heeft en 'er ia
Hoofd- Geftalte naar geiykt (*). De Bloempjes zyn
STgK*ale hier zeer klein % de Kelken hebben gladde
rcefivyve- Schubben en het Pluis der Zaaden van den
^ Omtrek heeft geen5 van \ midden een Stam-
metje. Het groeit in Deenemarken , Duitfch-
land en de Nederlanden f zo de Ridder aan-
tekent.

% lïbceri' ^ Biggenkruid met gefchaarde Jlompe gladde,
Radiata.' Bladen, een Takkige naakte^ effene Steng
Gr^tworr m Schubbige Bloemjleelen,

Dit Kruid is alom bekend en komt in de
Zandige Velden van onze Provinciën veel
voor. Plet onderfcheidt zig meest door zynen
Wortel, naar dien der Paardebloemen veel ge-
Jykende , wei een Vinger dik en een Voet
langt Tabernemont acht dat het de ech-
te Hypochosris zy van ïhbophrastus3 die

door

(*) Dït kan oirzaak zyn van het verfchil ten opzigt van.
de grootte van 't Gewas, en van het Pluis der Zaaden , waar
|k bladz. 43i> vangefproken heb*

f4) Hypocboeris Fol. runcinatïs obfufis fcabrïs &c. Gort»
Belg: 225. higr. iz6. GOUAN Monsp, 4X7. GER. Prov* 173.
jF7, Snee. II. N. 709. Mfilifc 386. R. Lugdk. 125. N. 3.

Hier. Dentis Leonis folio obtufo maju$ fubafpeto -—

bulbofum. C» B» Prn* 127. Frodr. 63. Hiexacium longius xa-
dicaturn. Lob. Ic. 238. Hiet. tettium. Bon. Pempu 619*
H'er. 7. Taberj&ï* Hijl. 4j>2* Hypochaeris ForceHia» Tab, /g*
Ï7#'

door denzelven met de Endivie , Cïcorey en IV;
Paardebloemen 3 onder de Moeskruiden geteld Al?xxfU
wordt, 't welke, zegt hy, nog meer daar uic !Joofi>
blykbaaris, dat het voor de Cicorey in bitter- T,1K
heid wyke. Somtyds verdeelt zig de Wortel *fi^lA
üic een hoofd, en geeft Knobbelige Wortels
van zig, gelyk de Affodillen ,en dit is het Bol*
wortelige Havikslmiid , met Paardebloems - Bla-
den , van Bauhinus» De Bladen zyn vaa
boven wat Haairig» ruig of ruuw, van onde-
ren Wollig, zagt of glad, en even zo in 't ron-
de op den Grond uitgefpreid. Daar tusfehen
fchiet het een getakte Steng , dikwils een half
Elle hoog, doch ook laager. De Bloemen val-
len kleiner en grooter, geelachtig van Kleur,
maar zeer vol van Blommetjes, die aan de tip
diep in vyven gefneeden zyn. Het Zaad is
ovaalachtig , lang en geftreept , met lange Bor-
flels, gevat in een wit, geftaart, hol Schub*
bet je. Het Kruid geeft een bitteren Melk , naar
Heulfap Hinkende (*).

L a i» s a n A. Akkermoes*

Een naakte Stoel,- een Kelk die gekelkt is,
hebbende alle de binnen fte Schubben gefleufcl
©f Pypachtig. Dus komen de byzondere Ken*
merken van ditGcfiagt voor, waar inde vier vol-
gen-
en HALL. Helv* incboat. I. p. 3#

Ee 4

II. DlKL, X«STUK«

Uo Samekteeuge Kruide^

begreepe° in

Hoofd*»

stuk. (i) Akkermoes met de VrugtMken hoekigs
Lvf*na de BlomPeltjes dun en zeer Takkig,

Gemeen. Door geheel Europa, wederom, is dit On-
kruid gemeen , komende dan hier dan daar,
doch by ons meest aan de Wegen en op Stee.
nige Gronden , ook dikwils by Puinhoopen
voor. Het wil nogthans ook wel in goede *
vette, vogtige Gronden groeijen, als wanneer
het wel drie Voeten hoogte bereikt. Het heeft
een Takkige Steng, de onderfte Bladen aan
dezelve, (waDt het heeft geene Wortelbladea
gelyk de voorgaande Kruiden,) zyn Lierachtig
gevind, aan 't end rondachtig, glad, van Kleur
donker groen ; de bovenfte Lancetvormig ge-
tand; de Bloempjes klein en geel, Pjuimswyzö
getuild.

De Lampfana of Lapfana was by de Ouden
een Moeskruid , dat Punib» onder de Wil*
de Kool plaatst , zynde weekmaakende en Af-
gang verwekkende. Hierom noemen fon>
migen het ook Akkerkool of Ryn -Kool^ en
Mittich, dewyl het Melk geeft: doch dit heeft

hec

(l) Lap/ma Cal. Fruft. angulatis Sec. Sy/f. Nat. XÏJ.
Gen. 919. p. S2«. Vtg. X!i. P, 6o>i. Gort. Btlg. i£6. Oed.
Dan. 500. Goüan Memp. &c. &c. Soncho affinis Lap.
Sma domeftira. Cv B. Pin. Lampfana. Doa Tempt, 675,
LOB, Ie, 207,

fret met byna alle de Kruiden der voorgaande IV;
Geflagten gemeen. Ook fchynt het geenszins Af ^J1*
de Lampfana der Ouden te kunnen zyn* die Hoofd*
voedzaamer was dan de Patich, zo Drosco*?TUK#
ui des fchryft. Onder 't Gemeene Volk ge-^/fi™'*
bruikte men dezelve tot Spyze. Ik heb daar-
om evenwel den naam van Akkermoes verkoo-
zen. Sommigen noemen dit ons Onkruid Pa*
pillaris 3 om dat het zeer dienltig is tot het ge-
neezen van zeere Tepels.

(2) Akkermoes met de Vrugtkelken platachtig IT-
rond en Jtotnp; ongeJUeld. Zacimha*

Wrattig.

Onder1 den naam van Zacintha mankte de
vermaarde To urnefort een Geflagt van
dit Kruid, dat inderdaad zonderlinge Zaadhuis-
jes heeft. Het is deswegen Wrattig Cicorey,
by Matthiolüs, genoemd geweest: want
dezelven vertoonen zig als Wratten. Zy be-
ftaan uit verfcheide in 'c ronde geplaatfte Doos*
jes , ieder een Zaadje bevattende dat gepluisd
is. Het Tieeft de voorkoming byna van Cico-
rey ,wat het Loof aangaat; de Stengen zyn ge-
gaffeld, geftreept en ftyf, van een Voet tot een

Elle

(z) Lap/amt Cal. Fru&us tornlofis denresGs &c# GOUAN
Monsp. 417. Ger. Prcv, 173. R. Lugdb. Chondrilla
Verrucarïa Fol. Cichorei viridibus. C. R. Vin. 130» Cich.
Verr. Clus* Hifi. '%h p. 144. Zacintha. Tqurnf* Inji. 476,

Ee 5

II» Dist. X, Stuk,

44* SAMENTEELIGE KRUIDEN.

iv; Elle hoog : de Bloemfteelcn] verdikken aan 3t
^Fxxf L enc* 5 maar ^e bloemen zYn geel , van buiten
Hoofd- rosachtig. De naam Zacintha naar een der
stuk, Griekfche Eilanden , oudcyds Zacymhus, he-
FWwjw-dendaags Zante genaamd , en onder *t Ve^e-
r> tiaanfch Gebied; was reeds ten tyde van Mat-
thiolus bekend* Het groeit ook ortitfifceks
Livorno, verder in Italië en de Zuidelyke dee*
len van Vrankryk.

in. (3} Akkermoes , dat de Vrugtkelken aan alle
Stluat^ kanten uitgebreid heeft 9 met Elsvormige

Getemd» Siraalen ; de Stengbladen Lancetvormig

onverdeeld*

Onder den naam van Gefternd Havikskruid
komt deeze by de Autheuren voor, wagens de
Zaadhuisjes. Het groeit in Languedok en Pro-
vence als ook in Italië , zynde een Jaarlyks
Kruid , gelyk de twee voorigen , en byna van
gelyke hoogte. De Steng is verdeeld en heeft
Lancetvormige getande Bladen , maar die by
den Grond zyn uitgehoekt en fomtyds Vins-
wyze ingefneeden.

(4)

(3) Lap/ma Cal. Fru&-. undique patentibus &c. Ger.
Prcv. 173. Gouan Mensp. 417. H. Upf. 245. Hier. Siliqui
falcatd. C« B. Pin. 128. Hier. Stellatum. J. B. Hifi» H. p.
1014, Rhagsdiolus* TouRNF. Inft. 479. T. 27a. Hier. Nax*
bonenfe falcamm. Lob. 1c> i4o*

S Y N G E N Ë S I 44^

(4) Akkermoes, dat de Vnigtkelken aan alle IV.

kanten uitgebreid heefv, met Elsvormige^¥®®1Llé*

Straalen ; de Bladen Lierachtig. Hoofd-
stuk.

By Gehard fchynt die als een Verfchei- w.
denheid van 't voorgaande aangemerkt te zyn.
Het groeit in de Levant en ftrekt in Italië tot'«*« ^
Verfnapering, wordende raauw als de Cicorey ev n c ^
gegqten, zo Bauhinüs meldt. Tourne»
fort hadt van het voorgaande , onder den
naamjvan Rhagadiolus > een Geflagt gemaakt,
gelyk uit de Bladen der aangehaalde van L o-
e e l blykbaar is. De Zaadhuisjes of Vrugten
gelyken naar Vogelpooten. Het wordt, in Ita-
lië, Ragaggiolo geheten.

Catananche. Dwangkruid*

Gedagte Kruidkenner maakte ook, onder
«Jen naam van Catanance > een Geflagt, dat de
volgende Soorten bevat. Die naam was door
Dioscorides voor een Kruid 3 dat in Min-
nedranken kwam, gebezigd: maar welke Plant
hy daar door verflond is duifter. Evenwel ver-
taal ik het derhalve Dwangkruid (*)* Misfchiea

is

(4) Lapfana Cal. Fm£« und. patentibus &c, H. Upf.
ü45. Hier, Falcamm alt« RAJ. Hifi. 2.56. Riiagadiolus Lap-
fanae folils. Tournf* Cor. 36* Rhag. eduüs Hi.eraciis affinis.
J. B. Hifi. XI. p, I014.

(*> Corame fï on difoit : Plante qui farce ou met dans
ia neceslïté d'ahner* Vaill> Mem. de 1711. Oét p. 23^

II> DEIJU X, $TUKJ

444

Samenteelige Kruide^

IV* is de Franfche naam Cupidone , welken Vail*
AFxxfL LANT gebruikt, daa' v^ ^fl; ïdeJyfe. Voor
Hoofd den Duitfchen naaji Rasjetkraut (*) vind ik

STUK» geen re(]en

v*Jw$t* De Kermerken zyn : een Kaffige Stoel; een
gefchubae rappige Kdk : hec Pluis een Kdkjë
maakende dat uit vyf Borftcltj ;s beflaat* Drie
Soorten komen 'er van voor ; als

i. (i) Dwangkmid met de onderlte Kelkfchubben

Catanan- « "

the CQ6TU" Eynmd.

{ea.

Biaauw- £)e Blaauwe Bloemen onderfcheiden deeze

ploemig.

Soort, welke op Steenachtige Heuvels en Ber-
gen in Provence en Languedok groeit. De Ge-
ftalte is als die der Condrille, het heeit Bla-
den als van het Hertshoorn kruid ; de bqvenften
fmal met Tandjes, De Steng is Takkig, en
de Bloemhoofqjes gelyken zeer naar die der
Koorn bloemen. Het Zaad is in Schubbige Ke*
gelachtige Knopjes vervat.

TT, (a) Dwangkruid met de onderjle Kelkfchubben
c^dbioc Lancetvormig.

tuig. Dit,

(*j L*KN Gatt. der P flansen durch Dr. FLANF.n. Gotha9

f i) Cat«n>mcbe Squarais Calyc. i.nferioriHus ovatis. Syfl.
Wat. XII. Gen. 920. p. 527.'^. Xllh p* 602. H. CRffl
390 R. Lugdb 122, Gouan Morsp. 418. C>tananchc carru-
Jea, Vaill. Ment. de 1721 p, 215 ChoridrilJa coer, Cyani
Capituio. C. B. Pin. 130. Chondnllae Spec. $« Dod t empt*

Ci) Catananche sq» inferior. Cal. lanccolatis. H. Ctifm

SYNÖENESIA.

Dit , dat zig door Geele Bloemen onder- IVV
fcheidt, groeit in Spanje by Corduba zeid de Af^|eL*
Ridder* Zyn Ed. betrekt 'er toe het Kruid , 3oofd«
dat Alpinüs afbeeldt, en welks Zaad dieSTÜK*
Autheur van Kandia hadt ontvangen : d'as men ™uaf™*
zou mogen onderftellen , dat het op dit Eiland
voorkwam. De Bladen gelykcn naar die der
Smalle Weegbree en hebben fomtyds drie Rib.
ben. De Sten* bellaar uitkunne Takjes en de
Bloemblaadjes zyn van buiten Pluizig > zegt
Goüan, gelyk in de voorgaande Soort, die
overblyft, maar deeze is een Jaarlykfch Gewas.
Hier zyn de Bladen groen en buigzaam , in 't
voprige grys en broofch.

(*) Dwangkruid met gefnipperde Bladen. IU*

Cctanan*
cbe Gr^ca*

De verftamüge Mjller maakt dit tot eene Griekfch*
Verfcheideoheid van het Geelbloeaiige. Het
werdc door Toürnffort, in zyne Levant-
fche Reihtogt > op 't Eiland Naxia gevonden en
totdeScorzoneeren betrokken* Het Loof fc^ync
aiy meer tot de eerite Soort dan tot de tweede

be-
Sl. Lmib Bsc, Catananche lutea. VAUJU utf. Chondrilla
Cyanoides Jutea Coronopi folio non d vifa Bocc, Muf. II,
p. 21» T* 7- BAftR* U. Stcebe riant aginis foiiu. Alp.

Mx9t 2,87. T. 2.8 6.

(3) Catananche Fpliis incifis, Catan. lutea Fol. varie ïn«
eUïs. Vaïll. utf Scorzon. €rasca Saxitiiis et aiaritima fol.
T3iie laeiniatif» "Tqubnf. Or* 3$« Itm* h$* T,

•1

446 Samenteelicè Krüioeh;

IV* betrekkelyk te zyn en de Gelialte tót geen vaft

AFxxfL"beiden Het ^aad heeft eeQ Borftelig Kuifje*
Hoofd* gelyk de anderen,

STUK.

vfü^L Cichokeüm, Süikerey.

*>

De Stoel is eenigermaate Kaffig, de Kelk ge-
kelkt ; het Zaadkuifje omtrent vyftandig en
flaauw Haairig ^ in dit Geflagt , 't welk het
bekende Kruid vati deezen naam* endeEndivip*
als ook nog een andere Soort bevat,

ï» ( i) Süikerey mei gepaarde ongelleelde Bioè*
Ckhcnum * ■ r 7 j t>7 *

iniybus. men , en gejchaarde Bladen.

Wüde.

Het Wilde Kruid, dat men by ons Cicorey
of Süikerey , in 't Franfch Chicörée , in 't Hoog*
duitfch Wegwari noernt, komt in geheel Euro-
jpa, als ook in onze Provinciën, op veele plaat*
lën aan de Wegen , in Koornveldeö en op oh*
gebouwde Gronden , voor. Gemeenlyk heeft
het blaauwe , doch ook fomtyds witte en zelfs
bleekroode Bloemen* Van deeze zyn de Wor-
tel s5 het Kruid, de Bloemen en Zaaden, op

fom-

• (i) Gehonum Flor, gemïnïs fesfilibüs S:c. Syfl. Nat. XII,
Gen. 921 p. s*7. Veg. XIII. p. *02. Mau Md. 373*
GoBT. Belg. *i6, KRAM. Aujlr. *34» Su6c- 650, 7H-
DALiB. Pat. 244. GER. Prov. 174. GOUAN Mtmp. 419.
Cich. Caule fïmplici. H. Cliff. 389. R. Lugdb. 130. Cich^
fylv* Ofïicinarutn. C\B. Pin. 126^ Intybus lylveftr. CAm. Eplcm
085. Cich. fyiveftre, Picris. Dod. Ptmpty Seris picris*
fylv» Cichorium* Los. Ic. 228,

fommigé plaatfen in Geneeskundig gebruik en ^^-.^
worden beter geacht dan die der Tamme Sut- xx,
kerey , welke men in Tuinen of op Akkers «oofd.
teelt j inzonderhe d de Wortels , om dat de-^^
zeiven bittcrer zyn. Derzelver Sap en M-^vaih.,
kookzel heeft een weekmaakende, ontbindende
en zagtelyk prikkelende eigenfchap, des het in
alle Slymige Verltcppingen der Ingewanden,
inzonderheid der Darmen , dienftig is. Dus
kunnen 'er ook Afloopende Koortfen , gclyk
men wil, door genezen zyn. En , om die zelf-
de reden , is de Wortel in Meydranken, tot
Bloedzuiveriug, als ook voor Benaauwdheden
van Luiden die veel ftil zitten , of fterk ftu-
deeren, nuttig. Het Kruid , inzonderheid jong
zynde , komt ;den Wortel in kragt naby ; de Bloe-
men, Waar van een Syroop gemiakt wordt,
werken flaauwer en de Zaaden worden onder de
verkoelende geteld.

De Cicorey wordt als de voornaamfte aan-
gemerkt van alle de Melkgeevende Planten,
die tot de Tongbloemigen behooreo ; gelyk de
Boksbaard, Scorzoneere, Melkdiftel, Haviks-
kruid, Condrille, Paardebloemen, en anderen
reeds befchreeven. Deeze allen heeft de ver-
maarde Vaillant in'tFranfch voorgefteld5
onder den Hoofdnaam van Cichoracées , dat is ,
Cicoreyachtige Kruiden (*> De Wortels der

Tam-

(*) zonderling ij 't, dn de Melkgeeyencle Plantan in de
0< Deel, x. stuk*

44» SAMfeKTÉfiLlGE &RÜIEEN.

Ai^rLTamtne,die indeMoeshoveö en Akkers gezaaid
xx. * vvordt , komen hier onderden gemeenen naam

Hoofd- van Suikeryen ter Markt, en worden ook wel

"ssLie gek00kc tot ïoefPyZe gebruikt, doch zyn doof
hunne Bitterheid onaangenaam. Het Afkook-

*> zei heeft een geele Kleur en is üitermaate bit-
ter. De Paarden laaten het Kruid onaangeroerd
dat, in 'c wilde groei jende en bitterer, de Bla!
den dieper ingefneeden heeft, dan in de Tuinen
gekweekt*

alLeum 00 Cicorey met eenzaam gejleelde Bloemen.
lEndivia. m onverdeelde gekartelde Bladen.

Tamme. **

Schoon dit Kruid , dat men Ëndivïe , in h
Latyn Intybus noemt, in het gemelde niec al-
leen, maar ook door de breedte der Bladen ea
door de Geftalte, van de tamme Cicoreyzelfs
veel verfchilie , zou het nogthans wel door
Kweeking daar van afkomftig kunnen zyn Nie-
mand weet, tenminfte, waar deEndivie haare
natuurlyke Groeiplaats heeft (*). Zy is nog*

thans

koude of gemaatigdc Lugtftreek meestendeels heifeaam
en in de heete deelen des Aardbodems veelal Vergiftig
zyn. Men vindt aldaar bynageenen van deeze Cicoreyachtige
Kruiden.

(z) Cicboreum Flor. folitariis pedunculatis &c. Mat. Med.
374. H. Cliff. Upf. R. Lugdb. &c Cichoreum latifplmm ,
f. Endivia vulgaris. C. B. Pm.ziS. Intybum fativum. Dod!
Tempt. 634» Lob. 7c. 233. Endivia crispa. C. B, Fin.
HS. CAM. Epit* 28}.

(*) De Hee£ Jac^uin heeft, in zyne Qbferv. Tab, So,

S y n o £ n E 's i &; 449

Thans een Jaarig, de Cicorcy een overblyvend
Cew<^ en deelt wel in de bitterheid der laatst- Afbebi*
genoemde , maar heeft 'er veel minder van. Hoofd*
De Bladen der Planten worden byeen gebon-STÜK»
den , als bekend is , en dan krygt door *t fmoo- ^^ST'*
ren het binnenfte Loof zyne malfchheid, geel-
heid en zagtheid , die hetzelve fmaakelyk eet-
baar maakt. Hier in munt de Krul-Endivie
uit , welke de kanten der Bladen als Franje
heeft. Van fommigen wordt dit JKruid by ons
Jlndivie > by de Engeifchen Endive geheten.
Het heeft in de Geneeskunde s om dat het min*
der bitter is, minder gebruik,

Is) Cicorey mt een gegaffelde gedoomde Stefag nr.
en ongejleelde Oxelbloemen. jwïJSGÏT

Op het Eiland Kandia, en op Sicilië, groeit de*
deeze Soort op de Zandige Zee - Dnïnen. Zy
heeft den Wortel taamelyk dik en lang y byna
als der voórgaanden, maar de Steng is Houtig
m hardt De Bladen gelyken wel naar die def

Ci*

een kleine Cicorey afgebeeld , welke de Steng naauwlyks
een Voet hoog hadt, zyede een Zaay- Gewas, naae de En-
divie ge;ykende, en, zo zyn Ed. zig verbeeldde , groots
van deeze twee Soorten verfchiücndc. ïïy wist ook de
afkomst niet.

O ) Ctebórèam Caule dichotomo Ipinofb , &c. H. Cltf*
3S3. Cich» Spinofum. C. B. Fm> u& Predr* 62. T, €%
Chondrill* genus elègahs. Clus. tUft* II, Iff,

Ff

II. Deel. x. Stvk,

4j>o> Samenteeliöe Kruiden;

IV: Cicorey en zyn bitter > doch geeven geen Meïk*
AFxxE,L" Zy vallen vroeg af en vergaan , laatende dan
Hoofd* het Kruid, welks Takjes in twee of drie Doo-
stük. rens uitloopen^als een ftekelig Heeltertje over»
Péïwjï- Dö Bloemen zyn kleiner doch anders gelyk die
der gewoone Cicorey. Men wil , dat die Ei-
landers hetzelve, by gebrek > wel daar voor ge-
bruikt hebben,

Scoly mus» Varkens - DifteL

Een Kaffige Stoel , een gefchubde Stekelige
Kelk en geen Zaadpluis» Dus komen de Ken-
merken van dit Geflagt voor , 't welk de twee
volgende Soorten bevat, i

ScJymus (O Varkens - Diftel met eenzaame Bloemen.

macuiatus

Gevlakte. ^ Varkens * Diftel met getropte Bloemen.
II.

Ihspam- j)eeze beiden, in de Zuidelyke deelen van
Spaanfche. Europa natuurlyk voorkomende aan de kanten

der

( i) Scolymus Flor. folitariis. Syft. Nat. XII. Gen. 922*
p. 527. Veg. XIII. p» 602* GOUAN Monsp. 419. Gt>R. Prou»
175. H. Cliff. 3 88. Scol. animus, ü. Upf. *44* Bod. Mem.
XV. p. 303. Scol. Thcophrafti Narbonenfis. Clus. Hifi* II.
p. 155.

(z) Scolymus Flor. congeftis. GER. Prov. 175. G OU Ais
Mnsp. 419. MiLL. Di&. T. 229. H. Cliff. 388. [R. Lugdh.
128. Scolymus Chryfanthemos. C.B. Pin. 384. Scol. Theophr.
Hisp. Clus. utf% Carduus Chryfanthemos. E>OD» Pwpu 725»
LQJS. /c. II.

S Y N G E N E S I 4JÏ

ten der Wegen en Akkerlanden , noemt men , IV:
wegens de geelheid der Bloemen , in \ Franfch A™^ï*
Epine jaune , dat is Goeie Diftel, maar in 't Hoofd-
■Hollandfch Zwynen-Difiel; zo ik in de Lesfen ,t"k-
van den vermaarden Boerhaave aangete- Tolu?™*
kend vind : om dat de Varkens 'er vet door
worden» 't Schynt , echter , dat hy 'er een
andere door verf taan heeft, zeggendé dat die
in Duitfchland groeit ; hoewel de naam over-
eenkomftig is en de hoedanigheid. Want hy
zegt 'er van, dat de Wortel lang is, een Vin*
ger dik 5 zoet cn aangenaam van fmaak, die-
nende 'sVoorjaars in Vleefchnat gekookt tot
een goed VoedzeL Gefchild zynde en raauw
met Olie en Azyn gegeten , was dezelve eea
Purgeermiddel

Is een Gewas dat een of twee Ellen hoog
groeit en volmaakt naar de Diftels gelykt , heb-
bende een getakte Steng met veele gefchaarde
langwerpige groene Bladen , die aan de kanten
fterk gedoomd zyn met geele Stekels. Inhei-
den loopen de Bladen langs de Steng af, doch
in de eerfte Soort hebben zy een Kraakbeeni-
gen rand en zyn glanzig in de tweede ruuw-
achtig en eenigszins Afchgraauw* Hier komen
dikwils vier Bloemen by elkander voor, in de
&erfl:e ieder Bloem op zig zelve, uit een mikje.

Le&4 Sptir. de F la, Ais p 137.

Ff*

H. Dssl,2. jrjE.

4J2 Samenteelige Kruide^

IV* De eerfte, die jaarlyks fterft, heeft de Bladen
A*xx? U gevlakt en de Bloemen kleiner met Oranjekleu-
Hoofd- rige Meelknopjes ; de laatfte % die overblyfc 5 heeft
STÜIU dezelven tweemaal zo groot , met Meelknopjes
j^fw/w-van de zelfde Kleur. Ook is de Wortel dikst
r* in deeze. Beiden worden zy voor den Scoly

mus van Theophrastus gehouden.
De ïongblommige ( Semiflosculofi ) van dee-

zen Rang, dus befchreeven hebbende , gaa ik

over tot de Trechterblommigen (Flosculoji) %

door den Ridder genaamd

B. Capitatu Kopbloemige.

A r c t i u M» Klisfen.

In dit Geflagt is de Kelk Klootrond 5 maar
de Schubben hebben aan 't end kromme Haak-
jes, Het bevat deeze drie Soorten*

T< (i) Klisfen met Hartmmige ongedoornde g&*
'ArBium. [teelde Bladen.

Lappa.

Zeer bekend is dit Kruid % dat alom aan

de

(i) ArÜiunt Fol. Cordatïs inermibus &c. Syfl.Nat. XII.
«Sen. 923. p. 5a8. Veg. XIII. p.tos. Mat. Med4 375. Gort.
Melg0 217. KRAM. Auftr. GouAN Mousp. 420. H. CUff. R„
Lugdb* &c. Lappa major S. Ar&ium Dioscor. C. B. Fin*
i$8. Bardana f. Lappa major. Dod. Pempu Perfbnata.
Cam. Epit. 887. /3. Lsppa major, montana Capitulis co»
wntofis. C. B. Pin. 199.

*

^ ¥ N G E N E 3 I A* 453

de Wegen , op - Puin en Vuilnishoopen groeit , IV«L ^
onder den naam van Klis/en , Klitten of Klad- Af£x? L*
den> wegens de aankleeving der ronde Zaad- Hoofd»
koppen aan Kleederen en alle Wollige ruigte.8TÜK#
De Duitfchers heeten het ook Klette 9 deFran-
fchen Gletteron, de Engelfchen Burdock, 'twelk
van den Latynfchen naam Bardam afkomftig
fchynt. De S weeden noemen het Karborrar.
Het wordt ook Lappa geheten 5en in 'c Griekfch
Arttion , waar van de Geflagtnaam is ont-
leend,

Hoe dit Kruid dikke getakte Stengen heeft,
niet dikke groote Bladen , die van boven don-
ker groen , onder wit en Wollig zyn, zal ik
niet omftandig befchryven. Meer aanmerking
vorderen de Koppen, die men Klisfen noemt,
eerst met paarfche Blommetjes gekroond, ver-
volgens Zaad inhoudende. Deeze komen fom-
tyds kleiner , fomtyds met eene aaomerkelyke
Wolligheid als doorweven voor, welk laatfte
de Ridder daar van meende af te hangen > dat
het Kruid zyne meest beminde Groeiplaats hadr.
Dus vindt men het > met zulke Wollige Kop-
pen , aan de Vest , tusfehen de Muider en
Weesper Poorten , hier te Amfterdam. In
Duitfchland komt het zodanig meer voor , dan
in SwitzerJand , gelyk de Heer Hall er zelf
hadt waargenomen. Maar de fchrandere M i l-
l e r verzekert , dat die drie Verfcheidenhe-
den , met gladde , wollige en met kleine Kop-
pen , in de Tuinen ftand houden.

Ff 3 Hoe

H., Deel* X* Stuk.

454 Samenteeeïge Kruide^;

IV; Hoe nadeelig ook de Klisfen in de Wol der
AFxxfL Schaapen en hoe laftig voor de Voetgangers
Hoofd* door Wildernisfen zyn , kan deeze Plant on-
stuk* ^er $e nuttigen geteld worden. De drooge
*r?etoy. Stengen of Stoppels , die in 't Vuur als Salpe-
wry, ter happen , gebruikt men, hier en daar , tot
Brandftof en tot Fakkelen, Nog niet in Bloem
gefchooten zynde , wordt het Merg, op fom-
mige plaatfen , raauw of gekookt gegeten. De
.Wortels hebben den Smaak byna van Artisjok-
ken en zyn zelfs, gekonfyt zynde, tot opwek-
king der Minnedriften dienftig, zo Lob Ft
wil Ook werden zy,dus, wel tegen den Steen
en in de Roode Loop gebruikt. Door Des-
tillatie geeven zy , als ook de Bladen y een zuu-
ren Geest. Het Afkookzel derzelven is van
groeten dienst , om door verdunning van het
Bloed een zagte Zweeting te verwekken , waar
door het fchadelyke uitgedreeven wordt: ge*
lyk men leest dat de Polakken , met het
Lighaam in Mest begraven, zig daar door al.
leen van de Venusziekte geneezen zouden. Te-
gen Jichtige Pynen en het Voeteuvel kan dit
Afkookzel, met behoorlyke warmhouding van
den Patiënt en van het lydende deel, nuttig
zyn. Men vindt ook, dat het in kwaadaartige
heete Koortfen rnet vruzt gebruikt zy. De
Zaaden geeven een Emulfie in \ Graveel dien-
ftig en zetten fterk het Water af. Niettegen-
ftaande haare bitterheid , worden zy van fom-
mig klein Gevogelte, tot Aas* zeer bemind.

(2)

Syncenbsi^a» 455

(a) Klisfen met afloopende Kanthaairig ge- IV,
doornde Bladen, de Wortelbladen gevind , Af*?*ri*

J£ Al»

<fe Stengbladen langwerpig Eyrond. Hoofb-

stuk,

Dit Gewas , op de Alpen van Switzerland en i|»
op de Ooftenrykfe Gebergten groeijende, heeft p^atZ
Koppen bynaals de Klisfen, met Puntjes , maar A1Pifchc*
zonder Haakjes. Hierom heeft de vermaarde
II aller hetzelve betrokken tot de Diftels en
genoemd Zagte Dijlel 9 met de onderfte Bladen
gefnipperd 3 de bovenden geheelde Kelkfchub-
bcn omgeboogen De Heer G m e l i n 9
die het insgelyks in Siberië vondt , geeft aan
hetzelve getropte Koppen 5 dielFoldraagendezyn*
Deeze Wol is het Pluis der Zaaden 3 dat de
Koppen of Kelken opvult 3 en daar buiten uit-
fteekt ; zo dat de Plant veeleer tot de Diftels
te betrekken fchynt; terwyl zy ook in 't Loof
weinig overeenkomst met de Klisfen heeft. Ieder

Kop

(z) Ar&ium FoL decarrcatibus cïliato • fpinofis &e. Jacck
Vind. 274. Carduus mollis FoU imis laciniatis. Hall. Helv.
«78. T. 19. Incboüt p. 71. T* 3. Card. mollis Iatifolïus
L?ppae Capitulis. C. B. Pin. 377' Prodr. 155. Cirfium Cap.
congeftis Lanigeris. Gmel. Sih. II. p. 62. T. 24.

(*} Carduus mollis &c# Helu. Enumer* uts. Op de Vhzt
noemt hy het, Carduus mollis, Lappa Capitulis 4 FqL imis
Acanthi , fuper. inUgris : in zyn nieuwe Werk , Hi/t. Plant*
Belv4 inchoata genaamd , befchry ft hy het onder den naam
van Card. inermis^ Fól* imis pinnatis , fuperioribus ovato*
l&tceolatis , ferratis , fquamis Calycinis reflexis. Genoegzaam
verandering , zeker f in de bepaaiing van eene zelfde
ïlanr !

Ff 4

II* Deel. X, Snm^

456 Samenteelïce Kruiden*,

IV. Kop of Hoofdje, uitgebreid, is wel twee Dal-

A*xx.EL men breed* De Bloemen zyn paarfchachtig e®>
Hoofd* hebben in Siberië een aangenaamen Reuk (t).

STUK.

ni. (3) Klisfen met Findeelige gedoomde Bladen*,

pïtdfgc^ Alpen der opperfte deelen van de Kraia

vondt Doktor Sc o poli dit Kruid, dac de
Geftalte van den Haver - Diftel heeft , welke
rnen gemeenlyk Stekels noemt : een gekrulde
gedoomde Steng , omvattende Bladen aan de;
kanten gedoomd en gcfteelde Kelken > met Li-
niaal -Borftelige , uitgebreide , Kromme Schub*,
ben*

Serratul/u Zaagblad*

Van de Zaagswys* getande Bladen heeft dit
Geflagt den naam , terwyl het tevens een byna
Rolronden r gefchubden , ongedoornden Kel^
heeft, waar door het van de Diflels verfchilt^.
Het bevat de veertien volgende Soorten.

v (1} Zaagblad met Lierachtig Vindeelige Bla-,
ST'mU*luu ^en> * end -Vin grootst ) en gelykvormU

verwend. ge Blommetjes*.

Dee~

(f ) Odore Cyantim Turckum Mofchatum quodasnmo&>
Kjfcrt. Gmel. uts.

(3} Arïïium Fol* pinnatifïdi's aculeatis. Mant- io».

<i) Serrfitula Fol. Lyrato - Pinnatifidis &c, Syft. Nat. XIX*
Geu, 9*4» P- Peg. XïI!* P- 6°3» Gouan Monip. 42 1#

KRAM* Auflp. *35. Oed. Af*. 281. FU Suee. 660, 713. H.
Ciiff* 391* Lugdb. 343. Serratula. C. B. Pin. 235. I>od.

S * N o E N E s i a: 45?

Deeze Soort , in *t Engelfch Sawwort , dat IV-
\s Zaagkruid, in \ Hoogduitfch Schartenkraut %
in 't Franfch Serrette genaamd , voert den by- Hoofd*
naam wegens 't gebruik dat men 'er van maakt* 8TÜK*
Het groeit in de Velden niet alleen der Noor- ffili™*
delyke maar ook der Zuidelyke'en middeldee-
len van Europa» Het heeft een regte Steng van
byna drie Voeten hoogte > boven l>kkig,en
Bladeren > die ten deele geheel , ten deele
Vinswyze gefchaard zyn > doch allen op de kan-
ten met Tandjes ; waar van de naam. Drie Ver-
fche;idenheden , ren dien opzigte, zyn by Ta-
be r wem ont vertoond, waar van de eene.
alle Bladen geheel als die van Betonie, de an-
dere alle Bladen gefchaard , de derde de onder-
ften geheel en de bovenden verdeeld heeft (*^*
Op den top draagt het een Bloemkroon tje, dat
• uit Schubbige Kelken beftaat 9 de Bloempjes
bevattende y die paarichachtig , doch ook wit
van Kleur zyn. Hier op volgen Zaadjes met eeq
bruin Goudglanzig Pluis.

Men acht dit Kruid een Wondmiddel te zyn *
tegen Vallen en Breuken dienftig : doch 'c is

meer

Pempt. 42.. Lob. Ie* 534» Jacea qux Serratula vulgo. Toubnf*
hifi. 444.

{*) De Heer Thunberg heeft in Japm een Kruid ver*
gameid , daar hy den naam van Serratula tirMoria aan
geeft. De Bladen van 't zelve vind ik wel gefchaard ,
maar niet gekarteld of rnet Tandjes, noch ook met Haair*
tjes. HNNiEüS fch2yft thans, wegens de fyu-heid der Tand'*
fes , Folia cili&a aan deeze Soort toe.

Ff 5

II. Deel» X. stuk*

45$ Samenteelige Kruiden,

IV. meer ia gebruik tot Verwen , geevende met A-

AFxx.EL,luin eene fchoon Seele Kleur 3 die met blaauw
Hoofd* in groen verandert 5 beter dan de Wouw of
stuk* Brem» Het is een Kleur die ftand houdt. Van
?t Vee wordt dit Kruid verfmaad (*).

il (2) Zaagblad met Lierachtig Vindeelige Blo-
SerratuU fim end-}7in grootst ; de Blomme-

Gekroond, tjes aan den Omtrek V-rouwelyk en langer.

In Siberië fchynt, zo wel als in Italië > dit
Kruid te huisveften , dat naar het voorgaande
veel gelykt , maar driemaal zo groot is en door
de rand - Blommetjes verfchillende. Ook zyn
de Koppen Wollig, en dit k3n naauwlyks van
de Groeiplaats afhangen ; dewyl men het in Si-
berië op vogtige plaatfen , aan de kanten der
Rivieren, aantreft: terwyl het gewoone Zaag-
kruid een Bergplant is. Het bereikt dikwils eens
Menfchen hoogte > zelden blyft het laager dan
vier Voeten» De Wortelbladen zyn 5 met de Stee-
len* een half Elle teng. Men maakt aldaar van
deeze Soort insgelyks gebruik om Laken 3 Leder
en Linnen % geel te verwen > met byvoeging
doorgaans van Berkenbladen (|;.

Cs)

(*) HALL» J/f/v. inchoau p. 71.

(2) SerratuU Fol. Lyrato - pinnati&lis &c. Sttu praealta
Centauroides Montana. Bocc. Muu II. p. 45. T. 37. Cat«
* duns inermis FoL glabrïs pinnatis* Gmel. Sib. II. p. 49. T. 20t
(1) Zie II. D. ril. Stuk van deeze Nat4 Hijltrie , bladz. i6u

S V N C

£ U E s I Ai 459

j ( 3) Zaagblad mtf * Kelken eenigermaate ruig JJf^
en Ewond, de Bladen onverdeeld* Xx.

Hoofd '

Deeze Soort, /(pi/irft gebynaamd , om dat men STÜK«
ze op de mecftehoogeGeb meen van Europa cn $érrAtyt
de Noordelyke deekn van Afie aantreft, komt jgjjj,
onder veeierley gedaanten voor , zig door haare
blaauwe of Violette Bloemen onder fcheidende.
De Bladen zyn of zeer langwerpig als die van
Hcndstonge , of breeder ge)yk die van de Pa-
tïchf waar van het dan den naam voert 5 fom-
tyds getand , fomtyds ongetand. Dus vindt
men het , als een Zagte Difiel met Patiehbla-
den, by Bauhinüs gemeld. Hier komt by,
het gene de Bladen byna zo fmal als Gras en
wederzyds groen heeft, 't welk men Grasbla-
dig kan noemen. Van het Patichbladige geeft
de Heer Halier de Afbeelding f *j , die
deeze Verfcheidenheden ook in Switzerland
vondt, welken zyn Ed. onder den naam van

Gr-

(3) SerrataU Calyclbus fUMiirfutls ovatis , Fol. m&vifis.
Serrat. Fol. petiolatis. Fl. Suec 6*i, 714. FL Lapp. 291.
CiïfiURi inerme &c. Gmel. Sik. II. p. 67* T. 16, Caiduo-
Cirfium minus Blitanmcam. PltJK* Alm 83. T. 154, f. 3, ffm
Cynogloïfifolia. Gmel. uts. T. & DIJLL. Eltb. 82. T. 70.
f. Si. LtpatbifiUa MüRIS. III. S. 7* T. 29, f. I. Car-
duus mollis Lapathi foliis. C. B» Fi». 377, 5, Anguflifoü*
CirGura inerme. Gmel. p. 73. T. 3 3-

(*) Helv. mchov. Tom. I. T, VI. P- 77* Cirfium Alp.
Boni Hcnrici folio,

v

II* Deil» X» Stuk*

4<fa Samekteelice Kruide».

IV. Cirjium met Eyrond- Lancetvormige getande >
AFxxfL' van onderen Wollige Bladen en ruige Kelken %
Hoofd- voorftelt. Gedagte Wolligheid 5 met de Han-
den daar afgewreeven , wordt van het Volk,
in Siberië , tot Tonder gebrnikt. Dit , nog-
thans, heeft maar plaats ten opzigt van de eer-
fte, met langwerpige Bladen , welke in 'teer-
Ite Jaar, nog geen Bloem draagende , het Wyf-
je genoemd werdtdoor de Tartaaren. DeBIoem*
zegt Haller, is aangenaam van Reuk en de
Stoel met Borsteltjes bezet.

stuk*

EzaaU

IV*

Serratula
Saltcifolia^
Wilgbla-

(4) Zaagblad met Liniaal Lancetvormige over*
hoek fe van onderen gryze Bladen 9 die on+
gejieeld zyn en geheel efenrandig.

Deeze , gelyk de voorige , wel in Siberië ,
doch op weinig meer dan onze Pools hoogte ,
voorkomende , is mede door den Heer G me*
l 1 n betrokken tot het Cirjium. De Bladen zyn
van onderen wit; de Bloemkoppen Wollig; de
Bloempjes aangenaam paarfchachtïg rood. Het
heeft den Wortel fomtyds langer doch de Sten-
getjes zelden hooger dan een Voet en bekleed
met een korte Wollige ruigte,

v. (5) Zaagblad met Lancetvormige Bladen ^van

jfrfulti flora*

(4) gerratula Fol. Lineari- Lanceolatis &c. Cïrfium ïnct-
jne ere&um , Foliis cx Lineari Lanceolatis , infïa candidis*
Gmel. Sib. II. p* 69* T* 27.

($) Serratula Fol. Lanceolatis fubtus villofis , fubdecur-
rentibus &c. Cirfium inerme , Caui, adfcendcntibus
Gmel. II. p* T. 28 9

veel-
bloemfg.

onderen ruigy hyna afloopende en geheel ef IV,

fenrandig; de Steng getuild ; de Kelken Afd™^

Rolrond. Hoofd-
stuk:*

Weinig verfchillende was deeze , doch hadt p .
de Stengetjes Takkig en de Bloemen grooter. «tuaiu^
De Heer Gmelin heeft een Verfcheidenheid
daar van uit de Ooftelyke deelen van Sibeirïe
bekomen * met ingefneeden Bladen*

(6) Zaagblad met Lancetvortnig * langwerpige vr.
Zaagtandige hangende Bladen. No™h%-

cenfts.

C7) Zaagblad met Lancetvormig - langwerpige m Nieuw-
Zaagtandige uitgebreide Bladen 5 die van^otk*^
onderen ruig zyn. Pr&aitA.

Zeer hoog*

(8) Zaagblad met Eyrond - langwerpige ge* vin.
ypiJ/ï* Zaagtandige Bladen 9 getuilde Bloe*

era rondachtige Kelken.

(9) Zaagblad Liniaak Bladen , & ix.

Rappig,

f6) Serratula Fol. Lanceolato - oblongis êcc* C/^. 392.
JU 143. Serxatula Novebor. maxima» Di&l,

aj5# T. 261. f* 342.

(7) SerratuU Fol. Lanceolato- oblongis ferratis &c. Serr*
Virginiana Pcrfica: folio fubtus incano* Dill* Eltk* 35$. T*
264. 345. Serrat. praealta Sec. Bocc» Mus. g& p. 45.
T. 32»

(8) Serratuts Fol. Ovato - oblongis acmninatls Sec, GbonV
Firg. H6. Serratufa Marilandica , Fol. glaucis, Cirfii inftss
denticulatis. Dill. Jt/r£. 354* T. zCz. f. 341.

(9) StrratuU Fol, Lineacibus &c. ft &t§* 3?2» K»Lugib*

46% SAMENTEELlGE KrüIDE^

ken tappig, byna ongejleeld, gejpitst m
zydelings geplaatst.

(10) . Zaagblad met Lancetvormige effenrandï-
ge Bladen , de Kelken rappig , gefield *
fiomp en zydelings.

(11 ) Zaagblad met Liniaale Bladen, die aan
den voet kanthairig zyn; de Bloemen on*
gedeeld , zy deling geaaird; de Steng en.
held.

Deeze allen , in Virginie en andere deeïea
van Noord- Amerika groei jende, zyn meeftcn-
deels overbly vende Planten , die naar het Boel-
kenskruid, de Santorie en dergelyken zweemen.
De eerfte, bygenaamd Nieuwjorkfe , groeit toe
tien of twaalf Voeten , de andere , die Bladen
als van den Perfikboom heeft > tot vyf of zes
Voeten hoog* De derde 3 van Mariland afkom-
ftig , heeft de Bladen Zeegroen en dieper ge-
tand dan de anderen. Deeze is hooger van
Steng dan de tweede, die Zeer hoog genoemd

wordt 9

143. Gscw* Vtrg* Cirimtn tuberofura Capitulis fquar-
xofis Dill, Elth 85. T. 71. £

(ioy Serratnla FoULanceol. integertimis &c. Cron.^V^»
11. p. Hó. Eupatorio afHnis Amcricana Uulbofa &c. Pluk*
Mm. 142* T 177. f. 4.

(11) Serratui* FoL LJnearibus bafi ciiiatïs &C.GRON* Pïrg*
116. Cirfium tuberofum La&ucae Capitulis ipicatis. Dill.
$lth. 85. T. 7q% f. 83. Jacea anguftifolia tnbexofa Radicap
yi'Smiajia% Pluk* Alm. 190. T. 42*. f«

IV.
Afdeel*

xx.
Hoofd*

STUK»
X*

Serratula

XI.

"SpicatCc
€eaaiicU

Syngenbsia. 463

wordt, doch laager dan de Nieuwjorkfe. De
twee volgende raunten uit door de rappigheid AFxx?L*
der Koppen of Kelken, die als uit in malkan-HooFD;
der geftoken Bladerige Schubben beftaan. In8TüK*
de vierde zyn de Blommetjes zeer lang* om^t^f*
gekromd, knikken nederwaards en hebben een
lang uitfteekende Styl, met twee punten. Dee*
ze heeft een knobbeligen Wortel , gelykerwys
de laatfte, met zydelingfe Hoofdjes als die van
Salade 5 welke een Aair maaken. Deeze laatfle
munt door de fmalheid haarer Bladen uit. Haar
Wortel , die uitwendig een oplosfende kragt
heeft, geeft 'er den naam van Throatwm%d&
is Keelkruid, aan*

(12) Zaagblad met Lancetvormige Bladen , xn.
de Kelkfchubben aan de punt rappigjtomp, Ssrra'*z*
uitgebreid , gekleurd : de Bloemen ende» Bitter.
Ungs.

(13) Zaagblad met Vindeelige Jcheeve fpitfe xtw
gladde onge doomde Bladen; de Kelkfchib-2$n'aur0**
ben gtfpitst 5 de binnenflen rappig* ^Langfly*

Deeze Sibcrifche komen fomtyds voor
met een Steng van drie of vier hoogte (*).

De

(u) Serratula Fol. Lanceolatis , Squamis Calycinis &c«
Cirfium inerme Foliis fcabris &c. GMEU Sib. ti# p. 72.x. 29.

(13) SerratuU FoL Pinnatifidis acutis glabris &c. Carduus
Caule Ramofo &c. Gmel. Sib. 1U p* 44» T4 17. Jacea fet-
pens Flore triplicato. Zanon.

(*) Van de laatfle zegt de Riddte* fferfa F ii&s È doch

dit

IL X, STUK»

464 Samenteelige Kruiden^

IV. De Inwooners der Stad Jacut nöemeü de eer*

^xxEL' fte Bitter Kruid ea gebmikea het Afkookzel,zo
Hoofd in de Venusziekte als in de Pynen van 'c Ge-
stuk» beente , daar uit fpruitende* De andere ge-
yefiwyvl tykt veel Daar bet Kruid, dat men Jacéa noemt *
ry* hebbende fchoone paarfchbloemige Koppen , als
die der volgende*

xiv. (14) Zaagblad met getande gedoomde Bladen*

' Serratuia

Stekelig* ^e vermaarde Tournefort, die de Ge*
Aagten van Jaceaf Cirfium en Carduus door de
Doornen onderfcheidde , zodanig dat het eerfte
geheel ongedoornde Planten , het tweede Plan*
ten met gedoomde Bladen en ongedoornde
Koppen 3 het derde Planten met de Bladen en
Koppeö , beiden , gedoomd , begreep > móést
dit Gewas tot het Cirfium betrekken. Hal*
Leus hoewel de onderfcheiding der Doornen
verwerpende , volgt hem in deezen % en noemt
het Cirfium met een hoekige Takkige Steng ,
de Bladen half gevind, de Vinnen hoekig, ge*
doornd 9 de Koppen ongedoornd. Anderen

had*

dit ftrookt met de befchryving van Gmelin niet, die zegt*
dat in de Tuinen de Steng 2 of $ Cubiti hoog, de Takken
een Voet of minder lang zyn* Misfchien valt het, wild
§ roeijende , Jaagec.

(14) Serratuia FoL dentatis fpinofis. GORT* Èelg. 222%
Kram. Auftr* *3*« FL> Swc* 66z% Gouan Monsp. 41 r.
JU Lugdb. 13?. Carduus Vinearum repensSonchi folio. C. B*
Tin. 377. Predr. 156. Card. in Avena proveniens. C. D. Pin%
377. ^. Cirfium Arvenfe Sonchi folio, Rad* repente* Ca*.
Ie tuberafo» TOURNA Inft* 448,

S Y N C E N E S I M 46<

hadden het Diftel genoemd en wel die in de IV;
Haver voortkomt , volgens Bauhinus, waar *r££? U
van misfchien de benaaming Haver - Dijlel , wel Hoofd-
ke de Gorter opgeeft, afkomltig is; dochqTUK
men zou het met de S weeden eigener noemen t
Koorn - 'Dijlel , Akker -Dijlel of anders VeU-
Dijlel en Kruipende Weg - Dijlel of Boeren Plaag ,
om zyne voornaame hoedanigheid aan te wyzen.

Niet minder, naamelyk 5dan in S weeden (*),
•en elders ftrekt dit Onkruid tot bederf der Ak-
keren en Landen , in onze Provintiën , byzon-
derlyk op de Weiden M Westfriesland, daar men
fomtyds meer Diftelen dan Gras ziet , of liever
Stekels ; want zulk een naam geeft men aldaar
aan dit Gewas. Het groeit op Ysland , zo wel
als in de Zuideiyke decien van Europa , alwaar
tiet mede een lailig Onkruid is in de Wyngaar-
den en Koornlanden. Het verheft zig tot een
aanmerkelyke hoogte en breidt zig in 't ronde
uit, door zyne kruipende Wortelen* Even-
wel wordt de menigte van Stekels , op een Lwd,
als een blyk van d€ luiheid des Landmans aan-
gezien, die niet past op het uitplukken derzel-
ven , waar door menze byna geheel kan ver*
melen. Sommige Boeren gaanze, om *t gemak,
afmaaijen , dat niets ter wereld helpt 5 maar ze
des te meer doet voortloopen.
De Bladen zyn fomtyds Wollig, doch meesc

glad

(*) Vitium Agrorum apud nos primarimn eft% Lïnn. Flqr*

Gg

11. DE2L. X. STUK.

466 , Sambntee£,ice Kruiden.

IV, glad en blygroen , naar die van den Ganzen-
Afdeel* Diftel gelyk^nde , en dus maakt bet regtop-
Hoofd* ftaande Kruid, met zyne paarfchbloemige Kop-
stuk. pen, geen onaartige figuur. Men k^ndezelvqn
gemakkelyk afplukken f doch de Bladen zyn
ryl voorzien met kwetzende Doornen. Het komt;
fomtyds met witte Bloemen voor* De Zaadea
hebben een lang Wollig Pluis , waar van , op
fommige plaatfen, in Bedden gebruik gemaakt
wordt. Ook is de Afch voor de Glasblazeryea
zeer goed, zo Ray aantekent,
speen- 1 Zonderling is 't 3 dat men , van dit zo gemeen
der°st€ke. Onkruid , geen goede Afbeelding aantreft by
len. tfe Autheuren , dan alleen by Colümna,
ónder den naam van Ceanothos TheophraJlL
Lobel fchynt hetzelve te bedoelen met zyoen
Zeer gemeenen Wegdiflel , de Onopyxos Guilan*
dini9 waar van de Gellajte wel gelykc, doch
hy befchryft denzelven als fcherp fteekende
Bollekens hebbende > 't welk in 't geheel niet
Ürcokt. Anderszins maakt hy ook te regt ge-
wag van de Knobbeltjes , die in Auguflus en
September aan de Steelen groeijcn , welke een
beproefd Middel tegen Aambeijen zyn zouden ;
zo hem de Prins van Orange, Willem van Nas-
fau , hadt verhaald. Men heeft den dus ge-
knobbelden Diftel voor een byzondere Soort ge*
houden en (Carduus Iwmorrhoidalis Parijienjïum)

Speendiftel der Paryfenaaren (*) genoemd ge-
had.

pit is de tvr€«de Wilds Diftel van ÜQüonms ; Pi*p*t

739 *

S V N G Ë N Ë U A. A6f

ipd. Tournefort merkte reeds aan, dat IV;
die Knobbels , van eene Qlyfachtige figuur ,
doot hetfteeken van eenig Infekt ontdaan, die- Hoofd-
nende dezelven tot een Nest voor deszelfs Ei-STÜK#
ïéren* Men geeft voor ( zegt hy) dat deeze ^ufiiïsT*
35 Knobbels* in dó Dyzak gedragen, tot ge-
^ neezing der Aambei jen dienen» Sommigen
3i knoeien 'er drie , ten dien einde * in een
3, Slipje van fau& Hsmbd,"

C a r d u ix s. Üóorn.

Mm npsmt gemeenlyk , de fterk gedoomde
Van deeze Onkruiden , in ons Land Doornen *
en de minder gedoomde Dijklen ; weshalve ik
die onderfcheiding gebruiken zal tusfehen die
en *t volgende Geflagt. Men vindt, immers,
ook dikwils van Dooroen en Diftelen gewaagd
als eene pjaag der Akkeren : zo dat die woor*
den iets gelyknaamigs hebben.

De Planten dan, tot de Doornen behooren-
de , hebben een Eyronden Kelk , met gedoorn*
de Schubben die op elkander leggen , en de Stoel
der Blommetjes is met Haair begroeid, Het be-
"vat dertig Soorten , wa?r van de eerfte zeven-
tien de Bladen langs de Steng afloopende , de
overigen die flegts ongefteeld hebben-

CO

739 > in zyn ÜCfc Hoofdftuk. Nederd. bïadz ms, waar aan
figuur der Bloemhoofdjes flegts niet natuurlyk voorkomt £
want de Stekels hebben zulk een Wortel-

Gg z

lh 0£ESa« X* STUK»

463 S AMtfNTEELlCE KRUIDEN^

(1) Doorn met afloopende getande gedoomde
Bladen , naakte zeer lange eenbloemige
Steelen en gedoomde knikkende Kelken.,

(2) Doorn met afloopende Vindeelige Jlekelige
Bladen 9 wyd uitgehoekt ; de Kelken Ey*
rond gedoomd en ruig ; de Steng gehaaird*

(3) Doorn met half afloopende gedoomde Bla-
den en knikkende Bloemenx de Kelkfchub*
ben van boven uitgebreid.

(4) Doorn met afloopende uitgehoekte Bladen ,
die aan den rand gedoomd zyn : de Kelken
gejteeldi eenzaam, opgeregt en ruig.

(5) Doorn met afl. uitgehoekte Bladen 5 'die

aan

(i) Carduus Fol* decurr* denty fpinofis &c. Syft. Nat*
'*XII. Gen. 9*5- P* 52?. Feg.XUL p. 604» R. Lugdb. i?4>
Cirfium maculis Argenteis notatuiiï» Tqurnf. In/}. 448. Card.»
Xeucographus f. Mariae hirfutus. Moris» Bles. 244.

(t) Carduus Fol. decurr. pinnatifidis &c. Gort. ifc/f.

22 g. //. Cltf* 39*t 13*. GOUAN ^/o«3/>. KRAM»

GORT. Jagr* Fl. Suec. &c» Carduus Lanceolatus Jatifoliu%
C. B. Pm. 3 85» Carduus Lanc4 f. fylv, Dodonaei. J. B. Hi/t*
HU P* 58.

(3) Carduus Fol. femi - decurr. fpinofïs &c. Gort.
2»aS. GOUAN Monsp. 422. F/, &c. Gmel. JI«
42* Carduus fpinofisC latif. &c. C. B. Pm. 38$, Carduus nu-
tans* J. B. fi^; III. p. s6.

(4) Carduus Fol. decurr. llnuatis &c. Gort, 229*
GOUAN Jlfonsp. 422. F/. II. N. 7 18. Carduus Acan*
thoides» J, B. ƒ///?♦ III. p. 59.

(5) Carduus Fol» decurr. finuatfs &c. Gort* 229»

GOUAIS

IV.
Afdeel.

xx.
Hoofd*
stuk.

T.

Carduus
teucogra*
pbust

Witvlak* \
idge.

II.

' Lancecja*
tus.

Lancet-
bladige.

III.
Nutans.
Knikken- .
de.

IV.

Acanthoi*
des.

Sierlyke»

V*

' CrifpUS.

S Y N G E N E S 1 A. 469

aan den rand gedoomd zyn ; de Bloemen ^
aan 't end famengehoopt ; de Kopfchubben XXi
ongedoornd , deck als gebaard en uitge* Hoofd-
breid. STÜK-

(6) Doorn met afloopende uitgehoekte kanthaai* [cJj£u
rige Bladen > die van mderen kaal zyn en poiyanthe*
getropte gefteelde Bloemen. "veêibioe-

(7) Doorn met afl. getande Bladen, die aan viu
den rand gedoomd zyn, en getroste opge» Mocmfa
regte Bloemen , met ongedoornde Steeltjes. ge*

Van deeze zeven komen 'er vyf in onze Ne-
derlanden en door byna geheel Europa voor;
drie groeijen in Rusland en Siberië % één op
Ysland. De eerfte 3 die den bynaam wegens
de witte Zilverachtige Vlakken der Bladen
voert , valt in Kampanie en de Veelbloemige ,die
weinig van den Kruldijtel verfchilt, omltreeks

dc

GouAN Monsp. 42CU Kbam. Auftr. FU Suec. &c« Card.
fpinofisf. anguftifol. vulgaris. LOES. Prusf, 43. T. 5. Car-
duus Caule ctispo. J< B. Hl ft. III. p. $9.

(6) Carduus Fol. decurr. ilnuatis cüiatis 8cc* Mant. 109.
Card. pycnocephalus paiuftns. Triumf. Ohs. 103. T. 103.
Cirs. pal. Lanc. alafo Caule, polyanthemum. Vaill. Mem.
160.

(7) Carduus Fol* decurr. denr^tis Sec. GORT. Belg. 229,
Card. Fol. L'nearibus dent. fpinofisf. K. Lugdb. 13*. FU
S*ec. Gort. Ingr. 123. Carduus palufkis. C. B. Fin, 377.
MORis. III. S. 7* T* 32. f. 13. Carduus polyc, anguftlfo-
lius. Dal* Hift. 1743.

XI. Deel; X* Stuk,

1

47<3 SAMENlEELIGE K&ÜÏDiËH»

IV. de Stad Rome, Onder de onzen is de Knikkeifr
A?xxEL * zeer kenbaar aan zyne gebo°gene Koppen
B jofd en van deezen hebben de Bloemen , voor dat
stö»» 7y 0pen gaan 5 z0 men Wi|^ een Mosfceljaat-

TSviwyL Reuk (*> Meest komt deeze aan eten Duin-
*2P kant voor (f) en de Sierlyke , die Bladen als
het Beerenklaauw heeft , is zo gemeen niet aan
onze Wegen als de Lancetbladige of groote
Breedbladige Wegdoorn , die men to de Kley-
Landen byna overal aantreft, Deeze is op Ys«*
land gevonden, Siberië voedt den Knikkende en
Krul-, als ook den Moeras Dijiel , die, 20 wel
als de Krul-Diftel, zeer gemeen is op lange
Weidlanden , inzonderheid van uitgeveende
Plasfen , zo in onze als de andere Provinciën.
Onder *t Landvolk noemt mense gemeenlyk *
om dat de Steng, als Bladerloos en regtopftaan*
de, zig taamelyk hoog verheft, Kaak Jonker
of Boeren- Rottingen. Behoudens, dat dit zo

wel

(*) Gedagte Reuk wordt door D. Mappüs verkecrdelyk
toegefchreeven aan de Bioemen dei srekelen voorgemeld ;
waar in ze niemand , deuk ik , ooit vernomen heeft.

(|/ verfcheide deden van deeze Knikkende Doom of
Diitel, hebben den Heer Ledekmüller ten Onderwerpe,
geftrekt van zync nafpooxingen met het Mikroskoop. Dus,
lieeft hy het aartig gepluimd Pluis der Zaaden ; de Blomme*
tjes, Meeldraadjes en het Stuifmeel, niet alleen; maar ook
de Bladen , Stekels , Stengen enz. daar van , fkaay befchree-
ven en voor 't Oog gebragt op PK 89-92, van het Tweede
Deel zyner Mikroskovpifcbe Verluftigingen , die voor twee of
drie Jaaien by de Erven van fff Houttuin uitgegeven zyn9.

SYNGÉNES I A. 47I

wel op den Kruldiftel zie als op deezen f ^jj^^
de Koppen beiden Trosachtig als tot een Knop xx<
vergaard hebben > en daarom mede tot deVeel'HooFD^
bloemige behooren. Van Hill wordt d^laatfte^KVtf
Moerasfige Mey-Diftel genaamd, en Haller 'l^t
merkt aan (*) , dat dezelve de Steng tot zes
Voeten hoog heeft , naakt en fchraal , zonder
Takken , alleenlyk met vleugelachtige Blaad*
jes bekleed» Deeze wordt derhalve , in 't Ne-
derduitfeh, Speer dijlel getyteld.

(8) Doorn met afloopende n Vinieelig uitge- Vclhuu\
hoekte 3 ruigachtige gedoomde Bladen ^WoU
lige naakte BUemfleelen en afvallende KeUp^ll^^
ken.

Deeze , in de Zuidelyke deelen vau Europa
groeijende * fchiet een Steng tot twee Ellen
hoogte, zo Triümfetti verhaak. Het
Loof gelykt eenïgszins naar dat van den Beeren-
klaauw - Diftel , doch is van onderen wit ge-
wold , van boven donker groen , met eenige.
witte Streepen 5 die in de Doornen ukloopen.
Óm hoog heeft hy een dikken Knop , van vee*
le Koppen als Hazelnooten , met gedoomde

Schub-

f *) Ciifium Caule re£o fubnudo alato &c. Helv. inchwu
]♦ p* 74. N. 170.

(%) Carduus FoL decurr. pi nnatifido • finuatis &c. ÏAC3*
Hort, T. 44» Garduus Nemorofus Italiciis. Eabsl Oh, 525.
Ic. 417. Caidmis pycnopolycephalus fyiv. TRIüM». Qhs*
lo#. T. 101.

Gg 4

11. Deel. X. stuk.

172 Samenteelige Kroimk

IV. Sehubben bekleed en paarfche Blommetjes be-
A™f L vattende , gelyk de meeOe andere Doornen ;.
Hqofp- doch die niet* opengaan , en evenwel wordt

hCt Zaad ryP '.dat ia een dikke Wolligheid r
jrjwyv*- 'Dot\s of Pluis zit , gelyk in de meefte anderen
T?- van ditGeflagt. De Bloemfteeltjes, die den ge-
zegdtn Knop maaken, zyn hier niet gevleugeld
en draagen elk drie of vier Koppen % ieder door-
gaans met tien Blommetjes Qj).

(9) Doorn met afioofende gefchaarde gedoom-
de Bladen , eenbloemige eenigermaate W§h
lige Bloemjleelen en Eyronde gefpitjie m«
gedoomde Kelken.

In Egypte groeit deeze , een jaaHyks Ge-
was ; terwyl de beide laatften overblyvende
zyn- Men heeft hetzelve in de ÜpfalfcheTuin
geteeld, met een Steng van één Voet hoogte %
de Bladen aan de uitfnydingen met Melkwitte
Vlakken, daar zy in Egypte aan den rand als
verzilverd zyn. Hy moet 'er niet menigvuldig
voorkomen, alzo ik door Forskaohl 'er
geen gewag van gemaakt vind,

C10)

(t) Volgens de Mant. ah. p. 451. Dit komt my veel waar-
fchynlyker voor, dan drïe of vier, gelyk men in Syft. Nat.
vindt.

(9) Carduus Fol. decmr. runcinatis Spinofis, &c. Cirfiuna
&gy?r* minus, Follis ad limbum Argenteis* Grange.

IX.
Ca*duui
Jirgtnta»
ius*

Verzil*
verde.

Syngenesia;

f 10) Doorn met afloopende Lancetvormige IV.

Maden, die weerlooze Tandjes hebben ; den *ffD*EU

Kelk gedoomd. Hoofd-
stuk.

(ii) Doorn met afl. Vindeelige Liniaale ef- x.
fenrandige ongedoornde gejleelde Bladen,

die van onderen Wollig zyn. Gekerfde.

xr.

Deeze beiden hebben de Bladen geheel onge- Cy%£j£t
doornd en de laatfte , die in Tarcarie voor-bioepuge,
komt, byna zonder eenige Haairtjes of Tand-
jes. Hier van is een Verfqheidenheid , die de
Bladen Liniaal gefnipperd heeft > uit Zaad in
de Tuinen te Petersburg geteeld , waar van de
Steng eens Mans langte hoog wierdt, in Tak.
ken vefdeeld. De Koppen droegeti paarfche
Blommetjes en het Gewas zweemde naar de
Jacéa, inzonderheid naar die Tuinplant , welke
een Muskus -Reuk heeft (*)>

(u) Doorn met afl. Lancetvormige uitge- xu.

knaagd GJ*£

(io) Carduus Fol. decurr. Lanceolatis &c. H. Cliff. 392.
Dalib. Par. 249* Ci rfium raajus fingulari Capitulo magno.
C. B» Pin. 377-

fil) Cardufés Pol. decurr. p'nnatifTdis L?neari?>us &c, Card.
Caule fimplici &c* Gmel. Sibt II. p. 42. T. 15. fi, Card.
inermis , Caule Ramofisfimo &c ld. p. 44. T. 16.

(*) Jacea Mofchata. | B* Hifi. UU p. 34. Vid, Cen
taurea Mêfchata in 't vervolg.

(ia) Carduus Fol decurr Lanceolatis &c. Mant, ieg„
Cirfïum montanum mSxim. Raj. JHft. 30;. Cirs. tomento*
fum Radice Bulbofa. J. B* Hifi. MU p, 44,

Gg 5

II. DlEL. X.Stus,

474 SAMEtf TEEMGE KKUlBEEf,

knaagd getande kanthaairig gêdocrnde
Bladen f die wederzyds fnet ten Spinne-
webbig Dons bekleed zyn>

{13) Doorn metafloopendt LmcetvormigeViti-
deelig gekamde Bladen, zéér lange Bloem*
fteelen > de Koppen m 't bloeijen knik*
kende.

(14) Doorn met ' afl* Lancetvormigè %mg<*
taHdige y èenigermaate Doornig gehaairde
naakte Bladen en zeer lange Wollige een-:
bloemige Steelen.

(15) Doorn met aft. Lancetvormige 3 eeniger*
maate uitgegulpte , gladde, ongelyk kant-
haairige Bladen 3 everhoekfe Bloemjkelen
en mgedoornêe Kelken.

Zeker Kruid , by Dioscorides Kirjion
genaamd, om dat 'sr -de Pyn der Aderfpatten
door genezen werdt3 gaf aanleiding tot de be-

naa-

(13) Carduus Fol» decurr. Lane. Finnatiildo * pe&inatb
&c. Mant. tjsf.

(14; Carduus Fol. decurr. Lanc. Serratis &c# JAC<^. VirM
2.77. CsrcU FoL ïigidis molliiet ipmofis. HALL* tidv* 677.
X* 18. f. 2. CirOum f« Carduus anguftifolius» C* B. Fin.
377. Ptvdr. Cirs. fïng. Cap. parvis. IhlL Cküiim 3 Mon-
taniirru Cjlüs. 11. p, 149.

(15} Carduus Fok decurr. Lanc* fubrepandis &c» Gouan
Mcmp. 422. Caid* Cirfiura Monsp. Fol. longo glabro. J.
B. XIï* p. 44. Ciriimn Fol. non hirfuris. C. B. Pi»»
Cirlïen. Dod. i7^/. 737. Cufmm alterum. LOB» Is. $$z %
vel Cirfium. p. 5S1,

IV.

Afdeel»

xx.
Hoofd-
stuk.

xhi.

Kïarduus
Pëftmatus.
Gekamde»

XIV.

Deftoratus*
Xanglteeli*
ge

XV.

Monfpet*
Julanm.

Montpel-
Uetfe.

Syngbnesia; 4j$

saamiog van Cirfium , ttams in gebruik voor JV^^
zekere zagte , niet fteekende of ongedoornde xx.
Diftelen. Dus heeft Toü rnefo&t dit woord Hoofd-
toc een Gedagtnaam gebezigd; maar Hal-s™^
LER alle onderfcheiding van de gedoornd-^t^K
heid , die by trappen (zegt hy) afneemt , afge-
leid , verwerpende , maakt een GeÜagt van
Cirfium * 'c welk alleenlyk door het gepluimde
Pluis der Zaaden, dat ifl de Cardum, zegt hy ,
enkeld of eenvoudig is , van denzei ven veïfchil-
le. Ik vraag , of het fomtyds nret duifter te
onderfcheiden is , of de Haairtjes van het
Zaadkuifje gepluimd zyn , dan niet ? En of
daar in ook geen trapswyze toe en afneeming
plaats hebbe? LiNtfi&üs brengt de Cirfia ,
fchoon de Koppen zelfs ongedoornd hebben-*
de, hier t'huis , in 't deflagt van Carduus > welks
voornaarnite Kenmerk , volgens zyn Ed. , be-
ftaat , in de Kelkfchubben gedoomd te hebben*
Hoe ftrookt du!

V7an deeze vier Soorten, allen van die hoe»
danigheid , is de eerfie, welke een knobbeligea
Wortel heeft, in OoSefiryk waargenomen,
Dèszelfs Bladen zyn byna grysdoor haare Wol-
ligheid. De tweede was te üpfal voortgekomen
in de Aarde, daar men Zaaden van Penfylvanic
ïn gezaaid hadt, Zy maakte 'er een Steng van
twee Voeten * zyn de , gelyk het geheele Ge-
was, ongedoorni Oe derde, onder den naam
van S7nalbladige Diftel mei; enkelde kleine Hoofd-
jef bekend, wordt van Hall ar thans gety-

tcld :

II, Dxn* X. Stuk.

Samenteelice Kruiden,

iv; teld: Weerlooze Diftel * met kanthaairige Bla-
^FxxfL* den 3 en een naakte Steng met weinige Bloemen (*).
Hoofd- Hy merkt aan , dat dezelve de Bladen fomtyds
stuk* geheel effenrandig 0 fomtyds Haairig getand*
vfeiwyïe- fomcyds zelfs ihgefneeden, ja ook wel eens ge-
ry* doornd heeft. Doorgaans vindt menze met de
Steng zeer Takkig, doch de Bloemfteelen zyn
altoos uitermaate lang en dun , tfe Hoofdjes
klein en Wollig* De Groeiplaats is in de
Switzerfche en Ooftcnrykfe Bergvaleijen* Jac-»
q^üin zegt, dat hy 'er naauwlyks knikkende
Koppen aan heeft kunnen vinden : fchuon Hal-
ler verzekert, dat de Bloem volwasfen dikwils
knikt. Ook hadt Clusius dczelven knikken-
de afgebeeld* Hoe 't zy, deeze Soort heeft de
Bloemen zo wel paarfch als de voorgaanden en
de laatfie, die van de Stad Montpellier,
waar zy aan de Rivier groeit, gebynaamd is*
Deeze heeft de Stengbladen Lancetvormig ,
wederzyds glad 3 Zeegroen en onverdeeld; de
.Wortelbladen uitgeg«lpt en aan de kanten als
gehaaird met Borftelige Doorntjes* Op korte
iteehjes draagt zy eenige Koppen aan den top
der Steng , volgens den Ridder. Maar hoe
kan zy dan het Cirjïum van Dodon^us,
welk hy aanhaalt , zyn ? Dit is het tweede Cir-

fium

(*) Ue v. incloat. Tom. I. p. 74. cn aldaar afgebeeld. T.
4, f. 2. In zyn eeifte Werk was 't een Diftel met ftyve zigt
gedoomde Bladen, enz. Op de Plaat, aldaar T. iS, noemt
zyn Ed. het, een Zagte Bifiel , met ftyve zagt gedoomde
Bladen ; de StcDg lang met weinig Bloemen.

s y n c e n e s i a; 47:

fium vaü Lob el, welks cerfte, myns bedun- IV,
kens, 'er dus beter mede ïtrooken zoiï. Ook A™£Et:
zegt DonoNiEüs dat de Kopjes ruuwachtig Hoofde
gedoornd en ftekelig zyü ; terwyl L i n n m üsstuk*
het befehryft met mgedoornde Kelten (*>

(16), Doorn met byna qfloopende gefteelde * xvr.
owifrw* Vindeelige , gedoomde Bladen j tuuZjus!
een weerlooze Stens, en eenzaame Bloemen. cKnobbei-

Wortels , naar die der Asphodillengelykende,
onderfcheiden buitendien dit Kruid, 't welk op
vogtige Velden groeit in verfcheide deelen vau

Eu-

(*) Het Clrfton van Dodon&ös behoort , buiten twyfel,
niet tot rfeeze maar tot de voorgaande Sooit, afs de eigen-
fte Afbeelding zynde van *t Cirftstm montanum van CLU-
SIU8, met de zelfde Hoiufnce - Plaat gedrukt; zie Pann. p.
659: terwyi het Cirftum van Lobel , Ie. p. 581, volgens
deszelfs befchryvïng juist by die Srad groeide , daar het hier
den naam van heeft. „ Wy hebben fzegt JL ore l) zeer vele
van den oprechten Cirfium ghefien by de Olyfmeulens en
Corenmeulens, in de ondiepe pïaetfen van de Baviere van
* Montpelliers, 'geheten de Lanus 9 ende in de Bemden en-
^ de Schorren , fuydtwaerts ftrekkende van 't Bofch van
l Grammont , daer door d'overloopen van de Zee, en de
*{ heeteSonnefchynen, dewydeende breede pleynen met wit
" Sout bedekt lagen , in Junio in den jaere I5Ó<5 5 daar ick
" met Voeten over g'hegaen ben/» Kruydtb. bï. 68ó\
" (16) Carduus Fot. fubdccurr. periohtis &c. jAcq. Pï«/f-
Gouan Monsp. 4^3. Carduus Pratenffs Asphodcli Ra-
dice latifolius. Mokis. Rift. III. S. 7. T. ' a*. F; 27, 28.
Card. Bulbofus Monfpciienfium» Los. Ie. II. p. IQ. g.Card.
Prat. Asphodeli Kad* Foi. tenniter incifis. 8^ Pmr $77*
Jacea acuieata C Tnberofa* TASSEN, /* i$<h

Ut, DSU* X, $TUJEj

Samenteeligê KrüidekS

IV. Europa, inzonderheid by Montpelli^r en tö

AFxxfL^rovence' Men vindue raet Bladen die byna
Hoofd- geheel zyn | met Vindeelige en met fyn ge-
stuk« ihipperde Bladen- Ook verfchillen de Stengbla-
den van de Wortelbladcn aanmerkelyk, doch
allen hebben zy maar flappe weerlooze Door-
nen. De Steng groeit 5 zegt L ob el, wel twéé
Ellen hoog*

xvït. f17) Doorn met by den voet aangegroeide *
Carduus t + • 7 . nj . - SjStT *

Patviflo' Lancetvormige , naakte Bladen , die uit-

Kteinbloe- geknaagd kanthaairig gedoomd en weef-
mïge. loos zyn

In de Berg- Valeijen der Zuidelyke deelen
van Europa groeit deeze f die de Bloemen wit
heeft in Eyronde Kelken , bekleed met wit
gekielde Schubben * die aan 't end een flap
Doorntje hebben j dus weerloos gelyk de Bladen*

xvm. (18) Doorn mei ongejieelde , Lancetvormige >
CDHedoor. efenrandige Bladen, die aan den rand drie
ni£;e* 5 Doorens by elkander hebben*

xtx» (19} Doorn met ongedeelde > ongekerfde , Lan<

Gefternde.: CeU

fl?) Carduus Fol. bafi adnatis Lanceolatls &c. Mant.
179. Cirfium Prat. Alp» polycephalum Asphodeli Radice#
TOUBNP Infl. 448.

(18) Carduus Fol. fesfil. Lanceolatis &c* Acama m^jotc
Caule non foliofb. C* B. Pin. 379. Acarna Thcophraftï An-
guiilara;. Lob. Ic II. 15. Polyacantha Cafabona? Acarna; fi-
milis. ï- B. fft/?. III. p. 92.

(lp) Carduus Vol. fesfil. integris Lanceolatis &c. CarJ*

S ?,s e..Ë » ï s i 47$

cctvormige weerlooze > van onderen

ge Bladen* xx.

Hoofd**

Twee Planten , die de Doorens zonderling stuk.
geplaatst hebben , weshalve de laatfte den naam^^J*
van Oejiernde voert, Deeze Doorens ftaan m
dezelve aan de Steng by den voet der Bladen
en de Koppen zyn ook bezet met fyne Doo-
rens, daar de Schubben in uitloopen, maar de
Bladen, naar die der geele Violieren gekken-
de, weerloos. Men weet de plaats der afkomst
niet, maar de ander, die den bynaam van Ca^
sabonA , Kruidkenner van den Hertog van Flo-
rence, heeft, fchynt in Italië natuurlyk te groei-
jen. Deszelfs Steng fchiet wel twee Ellen boog
en maakt een fierlyk Gewas ; wegens de Bla-
den , die op de kanten ir/et tropjes van twee of
drie fteekende Doorens begroeid zyn. Deezc
wordt voor de Acarna van Theophrastus ge*
houden.

(20) Doorn met omvattende , Piekswys* Vin- xx.
deelige , gedoomde - Bladen ; Bladerlooze
Kelken en gefleufde dubbeldoornige punten»

0 Vrouwen.

De

hum- acu!ca-cu«s* Trium?» Oh» T» p. 9$* Card, Stdl«u»
Leiicoii latei foliïs. Dod. Mm» IV • p* aói.

(20) Carduas Fol. 'amplexicaulibus &c. Mat. Mei. 316,
CJOHT, Belg. 230* KRAM. Auftr. 237, GOUAN Monsp. 422.
H. Oif. 393* R* Lugib. 135* &c Gard. albis maculis no-
tatus valgaris. C. R. Pin, ^%lx Gasduoi JfyaM. jHÖt

X475«

$AMEfoffcÉÏ,lCE KftüiDÉ'N.

IV* De witte Skreepen en Vlakken merktekenen!
A*xxEL buitendien deeze Doorn of Diltel, welke des*
Hoofp wegen fomtyds Melkdijlel of Marie- en Onzer
sti k. yrouwen Diflel geheten wordt. Dus onderfcheidt

ifafw%- hy zig van den gemeenen breedbladigen Weg-
Doorn , in 't uiterlyke aanzien 3 zeer. De Groei-
plaats is 3 zo wel in onze Nederlanden, by de
Wegen, als in andere, doch niet in de Noor-
delyke deelen van Europa- De Franfchen noe-
men hem le Chardon Marie. Hy heeft zeer
groote gladde groene Bladen , door witte Ade-
ren en Vlakken verficrd , met een fterk gedoorn-
den rand. Ieder Steng heeft op 't end een groo-
te paarfche Bloem , wier Kopfchubben een zon-
derling byhangzel hebben , aan de kanten en aan
*t end gedoomd ; 'c welk deeze iCoppen naauw
lyks aanvatbaar maakt .

Het Zaad van deeze Doornen , welken Hal-
ler onder den naam van Silybum afzondert ,
is bitter, gelyk dat der meefte anderen van die
Geflagt, doeh wordt niettemin van *t klein Ge-
vogelte opgezogt. Het heeft een Meeligheid ,
die maakt , dat men de Emulfie daar van tegen
Bprstkwaalen met fteekende Pyn, als ook in
Bloedftremmingen aangepreezen vindt. Het Af-
kookzel der Bladen en Wortelen wordt in Ver-
ftoppingen der Ingewanden , inzonderheid van

de

147 s. Silybum Card. Marisc £c La&eus* Lob. Ie* II* 7.
Card Leucographus. ,Dod. Pempt. 722.
(*J Zie EERBHEY, Tab, z4 f. 22 & tab, 8. C 3>

fi Y N C E N £ B I A. 01

■de Lever , voorgefchreeveru De Bladen zyn IV;
bitter, famentrekkende en bevatten vry veelAF£xfLÏ
Zuur* öp fommige plaatfen gebruikt men het Hoofd;
jonge Loof voor Moeskruid (*> stük.

(21) Doorn met omvattende, hoekig - gedoorn» xxr.
de Bladen; de Bloemen eenzaam, byna on-
gejleeldy omgord met vyf Blaadjes of daar* syrifchc.
omtrent.

Deeze 5 dien Camerarïüs heeft afge*
beeld, onder den naam van Syrifche Melkdifiel 5
is by Aleppo gevonden door Rauw ol f. Het
is de Witte Doorn van Diosco aio es , by
de Arabieren Bedeguard genaamd. Hy heeft , ia
de Oxelen5 de Koppen byna ongedeeld , ge-
fchoord met twee groot e en twee of meer klei-
ne Blaadjes* De Kelkfchubben loopen uit in
lange Doorens of Punten. Het Loof vindt men
met witte Vlakken getekend , byna gelyk in de
Vrouwen Diftel. De Bloemen zyn wit, maar
in Egypte vondt Forss&ohl dit Gewas
ook met paarfche Bloemen,

(22) Doorn met ongejieelde tweevoudig Vin*

Eriop&o*

dee~rus.

Wolkop*

(*) Geofïr. Mètn Mei Tom* IIL pige.

(21) Carduus Fel. amplexic. angulato- Spïnods &c. H.
Ciïff. 393. Ups. 2So* R. Lugdb. 132. N. 5. GRON* Örietii*
25a. Carduus aibis Macuüs not. exoticus* C. B. Pin. 381.
Card. La&eus Syriacus* CAm. Hnrt. T. io.

(iz) Carduus FoU fesfïlibns bifariam pinnatzfidis &c. H.

Hh F

lh Deil, X, Stuk,

482 Samenteslige Kruiden.

IV# deelige Bladen, wier Slippen overhoeksop»

Arxx!L,; gwegt zyn; de Kelken Klmrond en ruig.

stükI0 Wolkoppige of Woldoorn kan deeze met regt
Egaah genoemd worden, hoewel hy zeer verfchilt van

Veeiw]ve~ ^ £riocepjiaius ^ die een byzonder Geflagt uk*
maakt, in 't vervolg te befchryven. Hy groeit
in Engeland , in Vrankryk , Spanje , Portugal ,
als ook in Ooftenryk en Switzerland. Loüël
zegt, dat men hem Monniks Kruin ty telt, om
dat de Bollen boven kaal zyn , gelykende dus
naar de gefchooren Hoofden der Monniken^
Hierdoor verfchilc hy van den gewoonen Breed-
bladigen Wegdoorn , die ook de Koppen ruig,
doch niet zo WclÜg heeft (*)♦ Voor 't ove-
rige gelyken de Bollen , eer zy gaapen 3 zeg£
hy,veel naar de Zee • Appelen of Zee -Klitten,
dus wederom naar de Klisfen genaamd. De
Steng valt wel drie of vier Ellen hoog en is
Wollig grys : de Wortel groot , van buiten
zwart, van binnen wit en niet onaangenaam
van Smaak, zettende het Water af. Hy ^roeifc
ook in het Zuidelykfte der Spaanfche Neder-
landen,

H aller houdt deezen voor den fchoon-

flen

Ups» 249. GOUAN Monfp. R. Lvgdh ISU N. U.MlLL.

Jc. 293, Card. Cap. rot. tomentofb. C. B* Pin. 38*. Card.
tomentofus &c. Lob. Ic. II. 9. Carduus Ericcephalus. Dod.
Tempt» 713. fi» Catd. FoU femidecurr. Upf. 249. Not* Card»

romentofus ryremicus. Tournf. Injt* 441?
(*) vaillant hadt deezen ook R riocep h alm geheterj*

$ Y N G E N E S I A; '483

ifón aVcr Diftelen van Switzcrland, die overal IV;
voorkomt in de Bergachtige Streeken 5 heb^™^*
berde zeer groote, fraay verdeelde , fterk ge- Hoofd-
doorcde Bladen , boven groen, onder wit> dcSTUK#
Bloemen meest paarfch, doch ook fomtyds wh^^™**
Van Kleur. De ronde Koppen zyn als Appeltjes
aan 't end der Takken van een. zes Voecs Steng
famengehoopt , en hebben de Kelkfchubben
Bladcrig 5 met Wolligheid als Katoen bekleed *
ieder uitloopende in een geele Doorn (f).
Het Zaad is wit , byna ovaal , platachtig en
fchuins geknot. De Stoel > zegt hy, is gelyk
die der Artisjokken eetbaar * en dit heeft deeze
met de meefte Doorens gemeen 9 wier Stoe-
len ^ voor het bloeijen , meestal Vleezig en
gcedfappig zyn (|>

(23) Doorn met ongejleclde 9 Vindeelig uit- xxur:
gehoekte , Zaagtandige weerlooze Bladen 1^"^"*
de Steng uitermaate Takkig , de Kelken zeec
Pluizig en eenigermaate Zaagt andig. ]l0°se*

(24) Doorn met Lancetvormige klein gedoorn- Xxrv.
de Bladen , van onderen Wollig; de Steng
weerloos , Bladerig , eenbloemig. virgini-

Zeerfche*

(t) Vid. l?EBKHFY. Tab. II. Fig. 26, 27.
(|) Helv> incboat |« p4 74.

(23) Carduus Fol. fesfiübus pïnnatifïdis &c. Chdanx al-
tisfimum Lacïnïato folio. Dïll* Éltf>» 81. T . 69. f. 80.

(24) Carduut Fol. Lanceolatis Spinulofo &c. Cirfiurp mi-
nus Virg. fmgulari Capitulo , Caule foliofo. Gkon. Virg*

Hh %

II, Diel. X. stuk*

484 Samenteelige KuuifcEft.

iV. Zeer hoog of allerhoogst Cirflum noemt
xxf 1 * Dillenitjs te regt de eerfte van deeze
Hoosd* twee, die uit Zaad van Karolina in de Elthamfe
stuk* Tu}n was 0pgegroeid tot tien en twaalf Voeten
Veefiuyve* hoogte; in veele Takken uitgebreid , doch weer-
rym loos. De Steng wns van onderen hyna twee
Duimen dik. De Koppen waren zeer fierlyk ,
naar die der Jacéa gelykende , met paarfche
Bloempjes* Zou het deeze niet zyn, welke
Clayton op vogtige Slykerige belommerde
Plaatfen > in Virginie , groeijende vondt (f) ?
De andere valt 'er laag, doch heeft niet min
der fraai je Bloemen.

xxv. (öy) Doorn met omvattende Lancetvormige ,

hetetopbyL kanthaairige geheele en gcfnipperde Bladen

^verfchil- aan de Steng 9 die meest ééne Bloem draagt

bkdfge. 772^ een ongedoornde Kelk.

In laage Velden der Noordelyke deelcn van
Europa en Afie , gelyk by ons ook in Veen-
achtige Weiden der Wouden in Vriesland ,
groeit dit flag van Doornen 3 waar van de
caams • oirfprong blykbaar is. Duifterer is de
onderfcheiding van deeze Soort, welke de Heer
Hall er met den Knobbehvorteligen Doom 3

van

if) Cirfmm altisfiomm &c. Gron. Vfag* **7%3

(25) Carduas Fol. amplcxïcaulifuis Lanceolaris &c. Gort,

Jielg* 230, Fl. Sutc. 6s7f 721, Gmfl. Sib. II. p. 51. GORT.

Ingr. 128. Oed. Dan> i6o# Cirfmm maximum AsphodeJi

Radice. C B Pin* $77* Cirfium Brittanicum Caule mwltU

floio, 5C0P. Ann< z* p* 6»*

J

Syngenesia» 485

van hier voor * , overeenkomftig oordeelt en IV. ^
- het verfchil der Bladen is niet zigtbaar in de AFxx?U
Afbeelding van denzelven (f). Evenwel merkt Hoofd»
zyn Ed. eenig onderfcheid met de SweedfcheSTüK#
aan, welke de Ridder maar een Steng geeft van ^iJitf*
cenen of ten hoogften drie Voeten hoog, daar *Biadz.
hy ze in Switzcrland tot vyf Voeten waarnam. 477,
De Heer de Gorter vondtze ln Rusland
altoos met verfchillend Loof , de bovenfte en
ooderüe Bladen onverdeeld , de Stengbladen
gefnipperd. Gmelin 5 dat zonderlinger is ,
merkt aan , hoe in Siberië de Landfchappen ,
beooften de Jenifea , dit Gewas niet dan met
gantfeh onverdeelde Bladen voortbrengen , maar
bewesten die Rivier kwam het byna altoos met
de Bladen beneden de helft der Steng Vindee*
lig of gefnipperd voor. Van boven waren zy
meest donker , doch ook fomtyds bly groen ,
van onderen altoos uit den Afchgraauwen wit-
achtig; doch ook aan de bovenzyde doorgaans
met een dunne Wolligheid bekleed. Het was
'er overal vry gemeen, komende meest aan de
Rivieren of op vogtige Gronden voor. Zal men
zig nu verwonderen, dat Doftor Scopoli
deezen zagten Doorn in Tyrol veel kleiner en
geheel Wollig, fomtyds met een veelbloemige
Steng vondt ? L 1 n n jf. u s merkt aan, dat de
kweeking deezer Plant in de Tuinen het Loof

meer

(*) Ckfum montanum Fol. langis ferratis ful>tus incanis.
Helv. enum. Tab. XXi. Helv. facboat. Tab. VII. p. 77 > 73»

Hh 3

\

4^6 Samenteelige Kruiden.

IV* meer gefnipperd maakt. Het heeft overWy veü-
AFxxfU de> knobbelige voortkruipende Wortelen,
Hoofd*

stuk. \P-^J Doorn met omvattende Lancetvormige
xxvr. getande Bladen , die 7;^e^ ongelyke Haairi-

mtniotlu g* Voorntjes gerand zyn: de Steng ongc*
Aiant- doorwd.

Wegens de Bladen , naar die van bet Alants-
wortel gelykendc 3 heeft decze den bynaam* Het
zou de zelfde byna fchynen te zyn , met die*
welke het Loof van Patich of Goe - Henrik
heeft, by den Heer Hall er , hier voor op
het Alpifche Zaagblad als een byfoort aange-
haald. Dat zy de voorgaande Soort zeer ge -
lyk is, blykt niet alleen uit Doktor Scopo-
Li3 maar uit den Ridder zelf, die zegt, dat
de Steng hooger is, dat de Bladen nïec zo wie
zyn, doch veel menig vuldiger, beflaande byna
de geheele Steng, en boven, by de Bloemen*
Elsvormig, geenen gefnipperd. Zyn Ed. Itelt
de Groeiplaats in Engeland en Siberië.

xxvii. Doorn met byna omvattende Lancetvormige

Serratuloi- ^
Zaagbla-

$Se* (zO) Carduus Fol. amplexicaulibus &c. H. Cliff. 39*. Ups.

2 50, Cirfium fingulari Capitulo Squamato vel incanusn alte-
rum. C. B. Pin. 377. MiUL. DiEï. T. 94» Carduus mollis
Tol. Heleniu C. B. Pin. $77 i Cirs. Brittannicum Pol. den*
tztis. SCOP- Ann. 2, p. 60.

(ij) Carduus FoL fubamplexicaulibus Lanceolatis &c.
jACQi Vind*' i si. Card. Cal. inermibus acutis* Gmel, Si&+
IK p. S2-< T- 22 & 23. f* ï* Cirfium anguftifol* non tecU
niatum» C, B* Pm* 177*

Syncjsnesia. 487

onverdeelde Bladen , de Tandjes Borjlelig IV.
gedoomd hebbende ; en eenbloemige Steelen* Afdeel.

(28) Doorn met omvattende Lancet vormige^0^^
Bladen , de Tandjes Borjlelig gedoomd xxvnu
hebbende en driebladige Bloemen. Tattti!

cus.

(29) Doorn met Lancetvormige onverdeelde , Tartaar-

weerlooze getande gladde Bladen , de Bloe^ch^^

men ongebladerd, met Jlappe Stekeltjes. Fiavescens.

Geelach-

Weinig verfchillen deeze drie , inzonderheid tifie*
de twee eerften , beiden haare Groeiplaats heb-
bende in Siberië, doch ook, zo 't fchynt, in
Switzerland. De cene gelykt naar het Zaagblad-
Kruid, zo wel als de andere. De derde, die in
Spanje gevonden is , heeft de Kelken rolrond-
Eyrondachtig , uitloopende in puntige, flappe,
uitgebreide Schubben. De Bloemen zyn wit-
achtig geel.

De zogenaamde Tart aarfche Doorn werdt , om*
trent den jaare 1760, door den Heer Chenal
ook aan de Birfa, by Bafel in Switzerland, ont-
dekt en fraay in Afbeelding gebragt {]). Zo het
die is, welke de Heer H aller noemt, Cir-
fmm met kanthaairige half gevinde Bladen , de
Vinnen hoekig gedoomd , de bovenden de Steng
omvattende : dan zou hy gemeen zyn in
Switzerland en Duitfchland : doch met deeze

( en

(n) Carduus FoL amplexicaiilibus Lanceolatis &c.
(29) Carduus FoL Lanceolatis integris inermibus &c.
(t) AU. Heh* Vol. IV. p. 294. Tab. 15.

Hh 4

II, deel, x. Stuk»

488 Samenteelige Krüiden.

.AwIT' en den Diftel Erifuhales, is eenige verwar-
A™*EL ring (*).

Hoofd- 5, Uit de Ziekte , welke Linn jeus in de
ST%L/ff » Tartaarfche^ Doorn befchryft (f), zegt Hal-
Veeiwjv** 33 LER, zou ik vermoeden , dat die myn Car -
53 N. 175. [tot welken de Erifithales be-
3, hoort], ware : want hy zegt, dat die voï
,3 wordt; het Pluis tot fmalle Blaadjes zig ver.
s, breedende , met groene Zaagtandige Blom-
5, metjes; den Styl uitloopende in twee kant-
33 hairige Blaadjes* Maar de Carduus Brifitha*
33 les verfchilt zeer van mynen Diftel N. 176,
33 al ware 't flegts y door de meeftal breede en
& niet half gevinde Bladen (|y

xx jt. (3°) Dcorn ™et Vindeelige Liniaale > vanon.
cjrduus derm lenige Bladen , de Steng ongedoornd
zYgte. eenbloemig.

Deeze door C l ü s i u s zagte Diftel geheten,
wordt 3 zegt hy 5 gevonden op die geheele ry
Gebergten , welke van Kalenberg en den Do-
nau zig uitftrekt tot aan de Switzerfehe Alpen >
en zig van daar wederom > door Prellenberg en

Eam>

(*) ChekAL. Prozramm. Bas. 1776. p. 9.
(t> De Prokpfi Pl&nt. p. 338.

(I) HEiy. incboau Tom. 1. p« 76. N* 176. is, zyn za
even gedagte Cirfium.

(30) Carduus F oh pinnatifidis Linearibus &c,
IV. p. 328. jAcq. rïiA 276. Carduus mollis laciniato folio^
C. B. /V». 377. Carduus mollior primus. Clus. Ih
J|I. i»4»ir* 661. T. <S<>2. jACq. ^«/?r, T, 18,

SYNGSNBSIA»

Hamburgerberg, tot aan gedagte Rivier, twee^J*
twee Mylen boven Pofen, ombuigt. De Heer
JacQüin , die ze allerovervloedigsc op de Hoofd-
Badenfche Bergen aantrof, getuigt dat hec een™**
zeer fraaye Plant is , van één tot vier Voeten qjftt.
hoog naar den Grond, waar in zy groeit. De
Steng heeft zy paarfchachtig; de Bladen tot de
middelrib toe ingefneeden , boven groen 9 onder
Wollig wit. Zy loopt uit in een enkele Bloem ,
met een Kelk van flappe Stekeltjes, de Blom-
metjes fchoon paarfch van Kleur; naar Moskel-
jaat ruikende*

(31) Doorn zonder Steng, met gladde Kelken, xx^

Op opene Steenachtige Velden in Europa , zo
wel als in onze Nederlanden > groeit dit Ge* acïl*d**
was , dit men Everwortel , naar 'c Hoogduit-
fche Eberwurts noemt. In Switzerland is het
ook op drooge , dorre Grazige Vlakten niet zeld-
zaam , hebbende de Wortelbladen op den Grond
in 't ronde gefchikt , halfvinnig , met hoekige
twee- en drie - Kwabbige Vinnen , die op de
kanten met Iterke Doorntjes bezet zyn. Een of
meer Stengetjcs geeft het uit ; naauwlyks een
Duim lang zynde > ieder met een Bloem.

C N J>

(31) Carduus acaulis Calyce glabxo. Gort. Belg. 251. FL
£uec. 65*, 7*a. I>AL* Paris. 24 S. Catlina acauus rninore
purpureo Flore. C. B. Pin. 330, COMM. Holt 23. Chama>
leon cxiguus Tragi. J. B. Hifi. III. p. 62. Card, acatós $ep-
Êentrionaliuin, LOB» II* 5-

Hh 5

490 Samekteeligk Kruiden*

IV. C n i c u s. Diftel.

Afdeel.

xx- Een Eyronde Kelk, die met Takkig gedoorn-
stük^ ^e Schubben bekleed is en omwald met Bladen
Beaak als Blikjes, (met en benevens gelyke Blomme-

very'tlWym l*GS *^ kePaa*c ^e Kenmerken van ditGeüagt,
tot het welke de gewoonlyk zogenaamde Cm-
cus of Gezegende Diftel, thans tot de Centau*
reu betrokken > niet behoort. Hetzelve bevat
negen Soorten van gedoornde en ongedoornde
Diftelen 3 als volgt.

i. (i) Diftel met Vindeelige Bladen 5 die gekield
CnicusOie- m naafo Zyn de Blikjes holrond, effen*

Moczige. randig en eenigermaate gekleurd.

Op Bofch - Velden in de Noordelyke deelen
van Europa , als ook in Rusland , groeit dee-
ze , die Veld - Dijtel genoemd wordt 5 komende
ook voor in vogtige Weidlanden en Velden bui-
ten Utrecht. Men zou ze eigener Moes -Diftel
noemen , alzo de Rusfen in 't Voorjaar de Bla-
den kooken en eeten als Kool. Lob el noemt-
ze Beemd- Diftel P alsook veel groeijende in de
Beemden en vogte Bosfchen van Vlaanderen,
ArtoiSj Brabant en Duitsland. Zy heeft Bladen

naar

(l) Cnicus Fol. rinnatiGdis Carmatis nudis &c. Syfi. Nat.
XIU Gen. 5>*6. p. 53o. Veg. Xlll. p. 606, GORT* Belg.
231. Fl< Suec. 7ii, 72 .3. R. Lugdb. 136, N. 2. Card. Pra-
v tenfn latifolius. C. B. Pin. 37^ Card. Fratenfis Tragi. Lob.
Ic. II. p. ii» fa Citfium latislimum. C. B. Pin. 377. Cni-
cus Pratenfis Acantlu folio Fiore flaresccnte» TouitNF. Injt.
450. Item Fl. purp. Ibid.

SyNöEN esi ju 49ï

, caar het Beerenklaauw gely kende 3 maar flap- IV*
per en bleek groeti. De Bloemen , zegt hy , AFxxEL"
groeijen getropt aan een Steng van vier of vyf Hoofd.
Ellen hoogte, dat dunkt my wat vefl is. Baü- tük-
HtNüs evenwel , zegt van drie en vier Ellen > &quSiT*
Haller van drie tot zes Voeten en Che-
Kal tot eens Menfchen hoogte. In de Bos-
fchen by Bafel, merkt deeze Autheur aan, dat
het dikwils voorkomt met meer gedoomde Bla-
den (*) , waar van de onderften gefnipperd
zyn , de bovenften niet. 't Gewas heeft door-
gaans maar zagte Doornen en het malfch^e
Loof van alle Diftelen 3 wordende van de Vrouw-
tjes Gras -Kool geheten, zo Bauh in us aan-
merkt. Hy vondt hetzelve op Berg - Velden om-
ftreeks Geneve en R a y by Straatsburg aan den
Kyn.

(2) Diftel met omvattende 3 Vindeelige Baards* ir.
wys* Zaagtandige Bladen , knikkende Bloem- ri/ZZifs'
fieelen en Lymerige Kelken. SgcdQW"

Den bynaam Erijithales > van Pliniüs ont*
leend , hadt Dalechamp aan een dergelyk
Gewas gegeven , dat Bladen als het Beeren-
klaauw

(ft) Cntcus Fol. amplexicauhbus Pinnatifïdiï Sec. jAcq.
Ohs. I. 28. T* 17. Vind. 279» Card, Pnc. Fol. tenuibus la-
ciniatis. C. B. Pin. 377. Cirfium Acanthoides Monranum
&c* TOURNF. ïnfll 448. Erifithales. DALECH* Hift% 1054,
HALL Helv. inchoat. I% p. 75*. N. 17$.
(*) Chen. Program™* Bas. 177$. p. 9»

II. Dsxl,X. Stuk*

49* SAMENTEKL1GE KRUIDEN^

IV.

Afdeel
xx.
Hoofd-
stuk,

E^aale
Veelwyve*

klaauw heeft met geele Bloemen. Het groek
overvloedig op alle Velden aan den voet der
Gebergten , zo in Ooftenryk als in de Zuidely-
ke deelen van Vrankryk. Het heeft een Steng
van anderhalf Elle hoogte ; doch hooger als
men 't in de Tuinen kweekt, zynde, gelyk het
voorgaande, een Dverbly venei Kruid. Het heeft
Vindeelige Bladen, van onderen ruigachtig met
fyne Doorntjes gezoomd , en knikkende geele
Bloemen , wier Kelken geen Bladerig Kransje
hebben ; zo dat daar aan het Hoofd -kenmerk
van dit Geflagt ontbreekt.

n.I# C 3) Diftel met afioopende Lintachtige Bladen ,
f™ox. die Tandswys'9 gedoomd zyn en een opge*

woeftc, regte Takkioe Steng.

Op dorre Bergvelden in de Zuidelyke dee*
len van Europa groeit deeze , die Lancetvor-
mig-Liniaale Bladen heeft , niet zeer fterke
Doornen. De Koppen zyn zo digt met derge-
lyken bezet , dat men zonder kwetzing dezel-
ven niet kan afplukken , noch aanraaken*

IV. . (4) Diftel met ongejleelde , byna Liniaale%

Kaantjes.

zeer

(3} Cnkus Fol. decurrentibus Ligulati$ &c. Mant. 109.
GER. Prov 181. Carduus Lanceolatus validisfimis Aculcis*
Tournf. Infl, 450. Carduus Lanceoiatus ferocior. J. B. Hift.
111. p. 58.

(4 1 O.i'us Fol. 3fesGlib»i$ fuhlinearibus confeitisfïmis Sec.
Jacc^ Vmd, 282. T. 8. Card. mollis Folio o longo, Cirfii
Capitulo* C, B. Pi»» 377. Catduus moliior huipüis angufti-
folius, Cl-US, Pann» 665»

SyngEnesia. 493

zeer digt getropte Bladen; de Kelken on-
gedoomd. A**™t:

Deeze behoort, wederom, tot de Zagte Ituk*0*
Doornen , een zonderling Plantje , welks Wor- Póiygamia
tel zwart is en zoet van Smaak 5 fchietendeeen^**^
Stengetje van een Handbreed of een half Voet
hoog , bezet mee zeer lange , fmalle , fpitfe
Haairige Bladen , aan de enden omgekromd.
Het geeft een enkele Bloem, op den top, uit,
die vry groot is , van Kleur paarfchachtig bla&uw ,
met een gefchubdeu Kelk , zonder Doornen»
Op de hoogde toppen van den Schnceberg, in
Ooftenryk , komt het niet dan zeldzaam voor.

De fraaiheid doet Clüsiüs zynen fmalbla-
digen laagen zagten Difltel , die hier t'huis ge-
bragt wordt door den Heer J a cq u i n, betrek-
ken tot den Edeldijlel van Gesnerüs; maar
dezelve hadt, volgens Si ml er, de Steng een
Elie hoog met weinige Bladen bezet naar die
der Dotterbloemen gelykende ; 't welk hier
weinig ftrookt

(5) Diftel met afloQpendc onverdeelde Lancet- \\

Cnicus
Ac ar na*
Spaanfche.

(*) Per Cculem rara , qua refernnt Ftfta Herh<& quant
Mosfbluruen appellamus , zegt Simier* Dit Kruid vind ik
de Caltba paluftrh te zyn, welke ronde Bladen heeft. 1

($) Cnicus Fol. decurrentibus Lanceolttis &c, Gotjan
Monfp. 4*3. Card. Caule AlatO Spinofo R. Luzdk* 133.
Acarna major Caule Foliofo. C«. B. Pin 379. Chamsleon
Salmanttcenfis, Ci,us. Hifi. II. H*fp. *$o* fi9 Acarna

hu*

tl. Dm. X, stuk.

494 S AMENTEELIÖE KRUlDËÊt.

IV. vormige Bladen > de Kelken fönswyzc ge*

Afdeel. dvornd*
xx,

SukFD" Ontzaglyk gedoomd is wederom deeze* die
E%adie zeer gemeen door Clusius > op 't Land by

peeiwyve- sa]amanca ^ in Span je , gevonden wordt , wor-
dende aldaar Chamcdeon geheten* By heeft den
Steng in 't wilde een Voet, forntyds een Elle
hoog ^ doch in de Tuinen gezaaid hooger $ zegt
die Autheur. In Languedok komt hy, op de
Velden , meer dan eens Mans largte hoog voor.
De Steng is hard en ftyf , hoekig gevleugeld
en bezet niet veele lange fmalle witachtige Bla-
den , die dubbelde Doorens hebben. Aan de
toppen komen Kroontjes van vyf of zes fte-
kelige Koppen 5 met paarfche Bloemen. Het
Zaad is , zo wel als de Wortels , zoet*

Vu (JS) Diftel met omvattende , Schaarig gevin*
spj«°ft5fi* de9 gedoomde Bladen, een enkelde Steng

j ontzag-. en ongedeelde Bloemen.

Op de Alpen van Switzerland , Ooftenryk en
Tartarie^ zegt LiNNiKüs, groeit deeze, die
minder ontzaglyk en onhandelbaar dan de voor-
gaande is ; hebbende de Steng forntyds maar

een

humilis Caule foliofo. C* B. Pin, 379» Picnomon Cretae S(h
lonenfis. Dalech. Hifi. i+s6.

(6) Cnieus Fol. amplexicaulibns , iïnuato - pïnnatis &c.
Carlina polycephalos alba. C. B, Pin, 380. Cirfium Alp.
Spinofisfimum &c« HALL» ürfv* *79* T* zo, Gmel, SiK

StNGÊflE sia; 495

een Handpalm of een Voet , en zeldzaam an- IV*
derhalf Elle hoog; fomwylen geheel roodachtig Af££el<
of met roode Vlakken , fomwylen groen : de Hoofd-
Bladen zagt, byna als die der Paardebloemen 8TUK*
im>;efneeden , Haairig ruig en met korte Door* f^ff^
nen gewapend. Hier van wordt de Wortel, die
uit veelc dikke Vezelen beftaac, zo wel als die
van den Zaagbladigen Doorn , hier voor be-
fchreeven, in 't vroege Voorjaar door dc Tar»
taaren en Ralmukken uitgegraven, en gegeten.
De Heer Gmeli^ zegt , dat die Wortels 3
gekookt zynde, hem beter fmaaktendan Fran*
fche Raapcn. Zy worden , deswegen , van hun
Epfchok geheten, Somtyds komt de Plant ge-
heel ongeftengd voor; gemeenlyk geftengd met
paarfche> doch elders ook met witte Bloemen ,
wier Kelken ongedoornd , maar met Bladen
fierk omwald zyn* Haller ontkent (*) , met
reden , dat dit de zelfde zy als zyn zeer fterk
gedoomd Cirfium der Alpen, 't welk 'er anders
veel naar gelykt: want hetzelve heeft, boven-
dien , zeer Itekelige Kelken (f).

(7) Difiel met Vindeelige Bladen en rappige V*J»
Kelken , met gefpitjte Schubben. CenZTrol

' Ruuwkel*

(*) Helv. inchoat* p 7;. T.

Cf) Be Ridder wil, dat men 'er den Naantjes - Diftel van
]ACQUIM mede vergelyken zal: fei monoclonos , zegt 117.* dat
is: maar die is eenflengig.- dat deeze ook is en daar bene*
veris is die geheel weerloos of ongedoornd* Hoe ftroóktdit?

(7) Cnicus Fol. pinnatificiis Cardwjs insnuif rol;

XL Ditt» Xf Stuk, ****

496 S'amenteel ige Kruiden*

IV. (8) Diffcel met Vindeelige Bladen , de Kelken

Afdeel. sappig ruig.

STUK. (9-) Diftel wg* Hartvormige Bladen , de Blad-

vin. Jleelen gekruld gedoomd , de Stewg omvat-

unïfllrL. te^e : kakkende Bloemen en tappigé

Eenbioe* Kelken.

nüge,

E)eeze, waar van de eeïftein de Pyreneefchc
Knikken- Bergen vak, de twee anderen in Tartarie, ge*
lyken naar de Centaurea 1 door haar Loof en
Geftalte. Zy hebben de Kelken ruuwen rappig,
wegens de Vliezige Schubben. De laatfte munt
uit door haare Hartvormige Bladen > zo by den
Grond als aan de Steng, die in de Tuinen eens
Mans langte hoog wordt, en groo te doch knik-
kende Koppen heeft en geelachtige Bloemen
van een aangenaamen Honigreuk, Hortende ook
een dik Vogt , dat niet onfmaakejyk > maar
een weinig bitter is, uit.

Onopordum. Ezelsdoorn.

De Stoel is met Kuiltjes of Putjes als een

Ho.

pinn. (èitatis ïnermibus &c. H. Cliffl 39*» Centaur, majus
Pol. Cinarx Cornuti. Moris. Hifi. III* p. 13 1* S< 7- T» z$*
f. 2.

(8) Cnicus Fol. pinnatifïdis, Calyce fcariofb villofo, Mar.U
572. Centaurea Cal. Membranaceis Sec. Gmel» Sib. II. p.
%6. T. 38.

(9) Cnicus Fol. Cordatis &c, H. Upf. 251. Catd. Fol» es
tflïdato * lanc€olatis 8cc. Gmel, II. p, 47% T. lp*

SVNGRNESIA* 497

Honigraat, en de Kelkfchubben zyn fpitspuntig IW
in dit Geflagt , het welk nog de vier volgende Af££E«
Soorten van Diftelen bevat^ die onder den zon -Hoofd»;
derlingen Griekfchen naam Onopordon begree-8TÜK-
pen zyn , waar van ik den Geflagtnaam heb ont> ?0^"l*
{eend, als boven: dus

(i) Ezelsdoorn met rappïge Kelken , 'die de
Schubben uitgebreid hebben ; de Bladen J:
langwerpig Eyronden uitgehoekt. dumAcan*

Gemeens*

Deeze f dien men Witte Weg - Diflel , in 't
Franfch Epine Manche noemt, komt door geheel
Europa , en in onze Nederlanden ? op woefte
drooge piaatfen voor. Zeer overvloedig vindt
men hem 9 te Landskroon in Sweeden , op de
Wallen. Weinig twyfelt men5 of deeze is het
Jcanthium van Dioscorides, en het Ono-
pordon van AnouillahAj welke benaaming^
die Ezelveest betekent, hy nog in fommige
deelen van Vrankryk en Italië voert.

Hy heeft een Steng van zes Voeten en hoo-
ger, die Takkig gearmd is en door de afloo-

pen*

(j) QnöpGrdum Cal. Squnrrofis , Squamïs patentibus &cu
Syfl. Nat. XII. Gen. 927. p. 531. Veg. XIi(. p, 607. Gokt*
Belg. 231. KRAM. Auflr. 239. Fl. Suec. 653, 724. GöUAH
Monfp. 424* R. Lugdb. 134. Spina alba f. tomenrofa lati-
folia fylveftris. C. B. Fin. 382* LOSS. Prusf. 261. T. 82.
Card. tomentofus Acanthi folio vulgaris. TduRNs» Inft. 441.
* Acanthium. DOD. Fempt. 721. Lob. IJ,, i(

li

Si* Deel. x» Stuk.

498 Samenteelige Kruiden.

IV.

Afdeel

xx.
Hoofd-
stuk.

BÏnaU
VeelvJjve

pende Bladen als gevleugeld. Zy gelyken naar
die van rt Beerenkfaauw en zyn , zo wel als de
Steng 5 met een witte Wolligheid , nu ylder
dan digter5overtoögen. De mtgefneede punten*
. aan den rand , zyn driehoekig en hebben op
ieder hoek een fterken Doorn , fomtyds twee.
Op *c end der Takken komen groote Bloemen,
waar van de Kelkfchubben ook fpits gedoomd
zyn , met een groot getal Violette Blommetjes.

Door verfcheidene is de kragt des Saps van
dit Kruid tegen de Kanker , zo in de Lippen
als in de Borden, beproefd. Men heeft fomtyds
eenige vrugt van deszelfs oplegging gemeend
te befpeuren. Inwendig is 'er ook gebruik van
gemaakt , tegen de Etterborst. Goelicke
deedt een Scheidkundig onderzoek op de Wor-
tels , welke eetbaar zyn^ zo wel als de Spruiten
en Stoel, gelyk die der Artisjokken.

Onoptr*
èum Jlly-
ricum.

Middel-
landfche.

O) Ezelsdoorn met rappige Kelken, die deon-
derfie Schubben Haakig hebben , de Bla-
den Lancetvorimg Viiuwyze verdeeld.

m

Het Loof van deeze, die aan de Kusten van
de Middellandfche Zee groeit 5 is Afchgraauw *
niet groen : de Steng 9 die in de voorgaande
regthoekige Vleugels heeft 9 ia den Kelk uk-

loo-

(z) ÖKopinjtum Cal. Squarrofis 6cc» GOUAN Mcnfp. 42$.
5pina tomentófa alt. Spinolior* C. B. P;«. Acaiith»
lllyricum. Lob* Ic. II. 1. Earr. ƒ*, 50:.

S V N G E N E S I A. 499

ïoopende , heeftze hier gegolfd en beneden den IV-

Kelk eindigende- Ook zyn de onderfte Kelk- A*™i

fchubben Haakig omgeboogen > Lancetvonnig, Hoofd-
stuk*

( 3) Ezelsdoorn met Schubbige Kelken. m.

Onopor*

In Portu -nl en Languedok, doch uitheemfeb , fjj^f*
komt deeze voor > welke uit Arabie baare af- Arabifchc,.
komst zoude htbben. De Koppen zyn niet
ltekelig , maar de Bladen en Steng 9 welke meer
dan eens Mans langte hoog wordt. Fors*
kaohl nogtbans heeft zulk een Diftel in A-
ïabie niet aangetroffen,

(4) Ezelsdoorn zonder Steng. iv.

Aeaulonl

De Groeiplaats was onbekend van deeze , die ü^giZ
Bladen als der Tweede heeft, Wollig witach-
tig en in 't geheel geen Steng* Uit den Wortel
geeft zy een ongefteelden Kelk of Bloemknop,
daar anderen zydelings zig byvoegen.

Dit en de drie voorgaande Geflagten de
rneefte Soorten van Doornen en Diftelen , wel-
ke wild voorkomen , bevattende, zo kwam ik
dien aangaande hier tot deeze algemeene Be-
denkingen*

De

(3 ) Onopordum Caiycibus imbricatis. H, TJpf 249. CarcL
tom. Acanthi folio air* Lufuanicus. Tcürke. Barr.
Ie 501, Arabicus. Pluk. Alm. 3$. T. 154, f; 5. Acamhimn
altisfimum Liilitoniciim. Mgr .Jït/t. III, p» 153.

(4) Onopordum acau!e. Syft. Nat. Veg. XIII. O nop, acaii*
Ion ferme, Flore alblcante. Jüss. VAIUU Mm* M*]UU,
Goeu< 357-

li z

II. DEEL. X. STUK,

Samenteelige Kruiden

lVi JDe Doornen en Diftelen fchynen als het uit-
Afdeel. werpzei en de droefem der Aarde te zyn. Men
Hoofd- zielze immers voortkomen op allerley woefte
stuit* plaatfen en op dé Akkeren het Kruid verftik-
vecgi^fveMvL. Ook worden zy aangemerkt als gevolgen
n- van den Vloek uit den Val gefprooten (*> De
Planten * daar gemeld 9 nochtans zyn geheel
andere Kruiden dan onze Doornen en Diftelen ,
die ook niet groeijen in 't Beloofde Land. Rak-
bi Salomon merkt aan , dat 'er twintig naamea
van Doornen in 9t Hebreeuw feh zyn. Daar ko-
men in de Oofterfche Landen , zo wel als in
Afrika en de Indien , veelerley Heefterige 9
Houtige , fingerende , Kruipende en Boom-
achtige Doorngewasfen voor^ die een onbegry-
pelyke belemmering in 'c pasfeeren der Wilder-
nisfen maaken ; gelyk dit in Europa ook met de
Haagedoorn > Sleedoorn ep dergelyken , doch
in minder, graad 5 plaats heeft : maar men kso
dezelven 5 om dat zy zo veel nuttigheid ver*
fchaffen , niet aanmerken als een Vloek des
Aardryks, De Witte Doorn, immers 3 levert
uitmuntende Haagen tot afweering van het
Vee , en de Zwarte niet alleen Slee - Pruimen ,

maar

(*) Het Aardryk zy om Uwent wille vervloekt ®ok

zal het U Doemen en Diftelen voortbrengen. Gen* III. vs. 17 ^
IS. De Aarde, die Doornen en Diftelen draagt, is verwerpelyk
ende aaby de vervloekingen B&br* vr. vs. 8. In 't Hc*
breeuws heeft men daar Koots ve Dardar ; in 't Griekfch
Akanthas Trifolous ; \ welk volgens BUXTQRÏ het ZielÊ»
fle betekenu

Syngbkbsia 501

maar ook elders de Arabifche Gom uit (*). Dee- IV* ^
*ze Slee - Doorn groeit in Afrika , tusfchen Bar- F
foarie en Senegal 5 maakende aldaar groote Bos* Hoofd*
fchen,en is waarfchynlyk in Ethiopië gemeen.*TüK:#
Men vindt in Klein Afie, Paleftina, Egypte en FolJg*%l?
Arabie, de Echte Acacia, die niet minder ge*
doornd is , wegens haar verdikte Sap in de Ge-
neeskunde bekend (f)) en de Alhagi derMoo-
ten , op welker Loof de Perfen een Soort van
Manna verzamelen , die in Greintjes voorkomt
als Koriander - Zaad (+)• De eerfte is byna de
eenigfte Boom in Steenachtig Arabie , daar Plan-
ken van gezaagd kunnen worden 3 waarfchynlyk
het Sittim-Hout der Hebreen. De andere,
Aghul genaamd by de Arabieren 3 ftre kt voor
de Kemels tot Verfnapering*

Waarfchynlyk zullen deeze of dergelyke
Doorn - Gcwasfen , op andere plaatfen der Hei-
lige Schrift , daar zy als Haagen, Boompjes,
of Bosfchen voorkomen (gelyk de brandende
Braambofch van Moses $ door Doornen be-
doeld worden* Immers men vindt daar van
fomtyds ook als Brandfrof gefproken en de
fteekende eigenfchap heeftze veel doen gebrui-
ken tot Gelykenisfen. Maar men heefc 'er

ook

(*) Zie deeze Nat. Hifi. TI. D. 1U Stvk , blsdz. 575.

(|) Mimofa Spinis gemitntis diftin&is &c. Zie II. 0,
HL Stuk , bladz. 614. 5cc.

(4.) Hedyfkum. Fol. ÜKip]é Laneeolatis &c. Zie II» yé
STUK, bladz. 524. &c.

ü 3

II. DEEfc, X. Stuk*

I

Sol Samenteelics Kruiden

IV. ook ander flag Doornen , geïyk die daar Sa-
AFxx^L' k°MO vaD fpreekt, als hy zyne Beminde ver-
Hoofd gelykt by een Lelie onder de Doornen , en op
STÜK# den Berg Libanon grpeijen Kruiden van deez:n
Vefiwyve- aart, die andere Figuurlyke Spreekmanieren op-
helderen (f>

Maar in allen gevalle fchynen de Doornen
en Diftelen meer tot nuttigheid , dan tot een
Vloek te zyn gefchapen* Men kent Vr een
Akker des Luijaards aan en du- beiiond deStraf
alleen daar in , dat de Menfch > willende de
Vrugten des Aardryks , Brood en Moeskruiden *
eeten, daar toe den Landbouw oefenen moest,
den Akker van Onkruid zuiveren^ en dus wer-
ken tot zweetens toe. In het Zweet Uwes mn*
fchyns zult gy Brood eeten , waren de Woorden
van God ; en dit heeft plaats in alle Landen
waar men Koorn zaait : doch in veele deel en des
Aardbodems leeft men van Dadels, Nooten 9
Karftengen en andere Booravrugten , in fommi-
gen haalt men uit de BoomlTammen Meel ,men
€ec de toppen van den Palmiet, tappende Wyn
uit de Stammen , of plukt zelfs van de Boamen
Brood (f).

Zal

(*> By voorbeeld een Scolymas , Cham&kon , Carthamut
en de Syrifchc Melkdoom , by de Arabieren Bedeguard ge-
naamd. De zodanigen kon het Gedierte des Veids vertree-
den. Zie z Koningen XIV. vs. 9*

(t ) Ik heb hier den in Oostindle en in de Zuidzee on-
langs ontdekten Broodboom (Artocarpus) , Rademacbia door
écu Keer Tkunbebg genaamd , waar van ik de Vrugt ié

een

Stncbngsia: 503

Zal dan de gezegde Vloek alleen 't Gcflagt IV*
van Japheth raaken , terwyl de Nazaat en van A,™xfL#
den vervloekten Cham deSpys als in den Mond Hoofd*
groeit? Men heeft zig daarover niet te beklaa-STUK*
gen 9 als men de nuttigheden van dit Onkruid
sagaat , die ik in \ by zonder meest opgenoemd
heb» In 't algemeen is het Loof der Doornen
cn Diftelen bitterachtig ; doch welk een heil-
zaam Bitter levert niet de Gezegende Diltel
uit? Ik zwyg van de afzettende hoedanigheid 9
die aan den Everwortel en anderen toegefchree-
ven wordt. Van fommigen zyn de Bladen eet-
baar als Moes: de Wortels verftrekfcen aan de
Tartaaren tot Lekkerny en de Stoel der Bloem-
knoppen is in 't algemeen eetbaar , gelyk die der
Artisjokken , zo Hall ErT meldt. De drooge
Bloemen geeven een zeer goed Stremzel voor
Melk 3 en hebben frifch in eenigen een Mos-
keljaat , in anderen een Honigreuk. De Zaaden
van den Vrouwen - Diftel ftrekken totMedicyn
en het Pluis derzelven wordt gebruikt tot Dons
om Bedden te vullen* Dat men van de Steelen
Papier kan maaken , is uit de Proeven van den
Paftoor Schaeffer blykbaar- Van de Dis-
tels wordt de beste Afch tot Glas gebrand >
zegt Ray.

De Groeiplaats onzer Doornen en Di(Ieleaf

fchynt

een Flefch bezit; de Palmiet, die Koolboom gercoerad wordt
cn den Sagoeboom op 't Oog. Zie het I. Deel deezet Na-
tuur lyfe Hiftorie^ alwaar ik die beichieef.

ii 4

II. TlEtl. X. STUK.

504 Samenteelige Kruiden*

IV. fchynt aan de gemaatïgde Lugtftreek van Ett-
AFxxfL ropa^Afieen Noord- Amerika .bepaald tezyn.
Hoofd* Geheel Afrika , Oost- en Westindie 3 is *er
stuk. van ontbloot* Men vindtze veel minder op de
Vedwyve-BQX&en> dan in Valeijen en vlakke Landsdou-
r> wen. Een vette Grond doetze veel hooger op-
fchieten , doch tot geluk des Menfchdoms be-
reiken de ontzaglyke kwetzende Doornen zei»
den meer dan eens Mans langte. Van de zagte
Doorns en Diftelen komen 'er tot drie en vier
Ellen , ja tot twaalf Voeten hoog voor, ge*
Jyk wy gezien hebben. Ik gaa nu ©ver tot
een Geflagt derzelven , waar van het gebruik
onder ons meer bekend is, genaamd

Dit wordt van dat der Doornen onderfchei-
den dcor een rappige uitgebreide Kelk3 met
Vleezige Schubben 5 aan *t end uitgerand en
een puntje hebbende. De Soorten zyn vier als
volgt.

(i) Artisjok mët e enigszins gedoomde > gevitt*

(j) Cynara ToU fubfpinofis pinnatis indivifisque &<:♦ Syfi*
Nat. XII. Cen. 9**. p. $3f, Veg. XIII. p. 607. GOüAPï
Monfp. 425* Bk Ctif. R. Lugdb* &c, Cinara fylveftris Iati-
folia. C. B. Pin. 384. fi0 Cm. Hort. aculeata. C. B. Pi*.
383. Scolymus Dioscor. Clus. Hifi* II. p. 1 53» y. Cyiu
Hort. Fol. non aciileatij. C. B. Fin* uts. Lob, Ic. II. 4.

Cynara. Artisjok.

Cynara
Scolymus.
Gewoon*

SyngenesiA* s©5

In de Zuidelyke deelen van Europa groeit op IV*
4ïe Velden dit Gewas, dat men hier in Tuinen A™£*L
teelt, onder den jnaam van Artisjokken. Vee-Hooro-
len fchryven Artichokken , naar *t Franfch Ar-*TVK'
tichaud ; doch , dewyl het anders uitgefproken^tSx *
wordt , verkies ik dus te fchryven. Aangezien
Galenüs 't woord Kunara gebruikt heeft,
zo blykt, dat het van Griekfchcn oirfprong zy
en beter Cynara gefchreeven worde dan Cina*
ra> gelyk de genen doen, die het van de Mes-
ting me: Asch afleiden .

Buiten twyfel zyn de Tuin - Artisjokken ge-
teeld uit Zaad van de Wilde , Scolymus by de
Grieken genaamd , die de Steng maar een of
twee Voeten hoog heeft. In de Tuinen komen ,
uit hetzelfde Zaad , gedoomde en ongedoorn-
de Planten voor , waar van de eerden , Kardons
genaamd , alleen de Stengen of Bladliruiken
eetbaar hebben ; waar toe zy in Vrankryk ge-
teeld worden. Voorts is 'er een ongemeen ver-
fchil, naar den Grond , Mesting en Behande-
ling, zo in de hoogte van de Steng > de meer
of mindere infnyding der Bladen , derzelver
breedte ; als in de figuur en grootte der Kop- *
pen * de plaatzing en ftekeligheid der Schubben
en de Vleezigheid , zo van dezelven als vaa
den Stoel* Men heeftze doorgaans grooter dan
een Vuist* als een Pynappelof Kinderen-Hoofd f
met uitfteekendc , fpitfe en zelfs omgekromde
Schubben : maar in Engeland vallen 'er, hoe-
danig eene Lob el afbeeldt, die ronden byna
li 5 v effen

II. Deel» X. Stuk»

505 SAMENTEKLIGE KRUIJDEN3

IV. effen gebold zyn , van boven plat* een omtrek'
A*xxf U hebbende van agttien of twintig Duimen zo
Hoofd- hy fchryft 5 en dus ieder op zig zelf een mid-
sruKé delmaatigen Ketel vullende , wanneer menze
rui^w-kookt. Dan5 naamelyk 3 zullen de Schubben 2
r> naa\ gedagte»los gaan, die in deeze 5 onder den
naam van Engelfche Artisjokken by de Tuin-
lieden bekend , digt geflooten zitten. De Zeeuw-
fche zyn alleen van de Engelfche onderfcheiden,
dat zy niet groot van bol vallen ; muntende
anders ook in Vleezigheid uit.

Van de Artisjokken wordt de Stoel , dat is
de Bodem , waar op de Bloemen ruften, wan-
neer zy gekookt zyn gegeten en de Schubben
uitgezoogen. Sommigen vinden hier Smaak in;
doch 't is zeker 3 dat de Saus de meefte aange-
naamheid aan deeze Spyze geeft en dat het een
zwaar Voedzel zy* De Italiaanen f niettemin ,
eeten ze raauw, met Zout, Olie en Peper. Het
heeft de naam, dat 'er de Minnelust door opge
wekt worde , en hierom doet het Vrouwvolk
gaarn de Stoelen in Ragouts en Pafteijen.

iu (2) Artisjok met gedoomde Bladen , die allen
CaXnct Fïndeelig zyn; de Kelkfchubben Eyrond.

lus.

Kandia- Deeze , van Kandia zo 't fchynt affcomftig,

zou

fa) Cyvara Tol. Spinolls f omnibus Pinnatifïdis &c. Gouam
JMonfp. 425. Cinara Spinofa cujus Pediculi eHtantur» C. B*
Fin. 383. Scolymus aculeatus* TAB. Hift* 107 j. mihi II*

Syngenesia. ^ 507

zou een bafterd - Soort zyn kunnen van de 1V*
voorgaande en volgens de benaaming zou zy F^x! *
met de gezegde Kardons ltrooken. De Afbeel- Hoofd-*

ding by Tabernemont vertoont een aan-STÜK# .
merkelyk verfchillend Gewas. De Bloem isP°d^usé
hoog blaauw* , met graauwe Meeldraadjes. Het
is een overblyvend Kruid 3 zo wel als 't ge*
woone , dat ook de Winterkoude gemeenlyfc
zonder dekzel hier te Lande niet verduurt.

(3) Artisjok met gedoomde Vindeelige Bladen f IT*>
die van onderen Wollig zyn 9 de Kelk- himilfJ!
Jchubben Elsvormig. Laa*°*

De figuur der Koppen betrekt hier deezen
Tangerfchen blaauwbloemigen Diftel , die de
Bladen fyn verdeeld , van onderen Wollig grys
en fcherp gedoomd heeft. De Steng is naauw^
lyks zo lang als de Bladen in deeze Soort, die
dus veel kleiner is en niettemin de Zaaden veel
^rooter heeft dan de anderen.

(4) Artisjok zonder Steng , met gevinde onge- iv.
doomde Bladen , die van boven glad zyn. onge-^**

ften£de.

In Barbarie groeit ook deeze 5 een zonderlinge

Soort ,

(3) Cynara Fol* Spinofis Pirtnatifidis Sec. Cm. fyhr. Boe-
tlca. ClüS. Cur. 35. Card. Ting. Flore mapno coeruleo &e.
Pluk. Alm. %$* X. 81* 2. Confer. Card. Andelufacug,
Pluk. Alm. g*. T» 19.

(4) Cynara acau!os Fol. inermibus &c. Cyn. acaulos Tune*»
tana, Tafga di&a &c. TiLL* Pis* 41. T.

II. Deel. x. Stuk.

jog Samenteelige Kruiden;

IV, Soort y door Ti l l i u s afgebeeld , hebbende
'Afdeel een groote welriekende Bloem. De befchry-

Hoofd? vin§ > welke h^ daar van 8eeft> is opmerkelyk.

stuk« ;. 3, In het Ryk van Tunis, zegt hy, degeheele
3, Streek van Ucica tot aan het Meir naar 't
„ Zuiden , wordt deeze ongeftengde Plant 9
„ Taf ga genaamd 3 gevonden. Zy heeft een
„ dikken Houtigen Wortel * byna zonder Ve-
3, zelen , met Afchgraauwe , niet gedoomde
„ Bladen, die gefnipperd zyn, van onderen
si grYs* van boven groen ; de Bloemen aange-
3, naam van Reuk. Zy groeit doorgaans op een
3, droogen Grond , dikwils op Heuvelen , en de
,s Gewelven van die Kelders in de Ruinen van
33 Karthago , welke , eertyds tot Waterleidingen
3> geftrekt hebbende, thans tot Wooningen voor
35 de arme Mooren dienen , zyn 'er mede als
3, bekleed. Van dat ruuwe Volk worden de
,3 Bladen 3 tegen een Ziekte der Paarden die van
„ de Hitte ontftaat, met Gerst gemengd, in-
53 gegeven» Of het eene der Levantfche Mus»
£ kus - Artisjokken zy van Touknefort3
3, durf ik niet verzekeren.55

C a r l i n a. Everwortel*

Een geftraalde Kelk, met de rand-Schubbea
lang en gekleurd , bepaalt de byzondere Ken-
merken van dit Geflagt , waar in de zeven vol-
gende Soorten zyn begreepen*

(O Ever-

S Y N O E M E S I A.; 50?

f i) Everwortel met <fe Steng eehbloemig , ' IVJ
Jfcortór da» ^ Bta. A™x?L*

Op openleggende drooge Bergen , zo in Duitfch-^K^
land als in Italië, groeit deeze Plant die Bladen i,
heeft als der Artisjokken, doch rauwer, enuit^^**
het midden derzelven een Kop fchiec , met de onge.
Kelkfchubben uitgebreid en gekleurd , die daarftensd*
van als een Straalbloem maaken , in 't midden
paarfche Blommetjes bevattende en daar op
volgen Zaadcn met Pluis , die door een Geuts-
v/ys Blaadje afgezonderd zyn*

De Grieken hebben dit Gewas Witte Chamcs*
leon genoemd, in onderfcheiding van de Zwar-
te, hier voor befchreeven 5 welke men gemeen*
lyk Everwortel tytelt , als gemeld is. De Wor-
tel van het tegenwoordige komt , onder den
naam van Radix Cartince of Cardopathice , in de
Theriaak en andere Winkelbereidingen. Op zig
zelf wordt 'er een Afzettende, Hartfterkende,
Tegengiftige hoedanigheid aan toegefchreeven.
Zy heeft een Aromatieken Reuk en Smaak, en
bevat veel Olie. De Stoel wordt, in fommige
Landen , even als die der Artisjokken gegeten.

fa)

(1) Carlittét Caule ujiifloro Flors bteviore. Syft, Nat XXU
Gen. 929. p. Peg. Xm. p 607. M*U Mei. 37g. IL Cliffl
Ups, R. Lugdb. H$. Gouan Mensp. 416. Carlina acaulos
magno Flore albo. C. B Pin. 3%ot Chamxleon albus,
Cj-us. Hifi. II. p. i$s. CAM. Epit.tzs. Carlina altera, DQB»
Vtmpu 7*7* Chamatteon iUbus, £QBf lu II. &

B» T>MU X. STOK*

Samentëeligë Krui&bk*

ÏV. (2) Everwortel met de Steng gegaffeld ; aan
AFxxKL# ■* end Bloedklcurige Kelken hebbende; den
Hoofd- middelfien ongefteeld.

stuk.

clrUna *a ^ë11^0^ en ^r ovence treft men deeze
aan, die fchoon paarfche Bloemen heeft, loo-

Gwoid*pende de waare Kelkfchubben allen in een en*
keide Dooren uit : terwyl in de overigen de
Doorens famengefteld" zyn 9 zegt L 1 N N -ffi u s.
De zyd - Schubben der Kelken, zegt by elders,
zyn oijgedoornd , de binnentten paarfch, waar
tusfchen de waare Schubben zullen geplaatst
zyn. Hoe 't zy ; de Bloem s getuigt zyn Ed. ,
is driemaal grooter dan van de Gemeene Car*
lina: na 't bloeijen werpt de Plant haare Wol-
ligheid af en is vol van een Bloedkleurig Sap.
Zy komt niet eén , met twee of met drie
Bloemen voor , en in dit laatfte Geval is de mid-
del-Bloem ongefteeld en zeer groot. De Bladen
zyn met groote fterke fcherpe Stekels gewa-
pend.

ui. (3) Everwortel met de Steng veelhloemig >
jCorymbo- fomtyds verdeeld ; de Bloemen ongefteeld,
Cetuüd. de Kelken geel geftraald*

C4>

(2) Car lina Caule bifido &c, Carlina Caule trifloro di«
cliotomo. Gouan Monfp. 426. Carl. Sq. Cal. termin. pui-
, pureo - rubentibus &<;♦ Ger. Prov. 18 j* Carl. Flore purpu-
reo rubente patu^o. T. Gar. Aix. 86* T. 21. Acarna A*
mftyadis folio , amplo Flore. rarr. Ic. 483.

X*) Carlina Caule multifloro fubdivifo. R. Lugdb, 13*»
Acarna Apulst umbellata. Col. Ècphr. ï. p. 28# T. 27. fa
G«U»3 fylv* £ toW Avucq pcreaius* Tournï» Infi*

S Y N G E N E S 1 A. $ll

f4) Everwortel wie* de Steng veelbloemig, W-
getuild ; de Kelken der end -Bloemen wit Am^>*

gejiraald. Hoofd-

8 tuk.

(5) Everwortel met zeer weinige ongejleelde tv.

zydelingfe Bloemen. vjfaffi

Gemeen.

Deeze drie Soorten onderfcheiden zlg ge- v>
noegzaam. De eerfte komc in Italië aan de Zee- K£c™°{£*
kant voor, de laatfte in de Wildernisfen van
Spanje. Dëèèe beiden hebben de Bloemkrans
geel, de middelde wit en deeze groeit door ge-
heel Europa 3 als ook in Siberië s op Berg- K
achtige drooge Gronden. In onze Nederlan-
landen valt zy in de Duinen by Heem (lede ,
als ook in Overysfel*, Vrieslanden elders, op
Zandige Gronden , in Switzerland op dorre
Heuvelen.

De Steng van deeze Gemeene , welke men >
volgens den Heer de Gorter, in 't HoU
landfch Driedifiel of Wilde Veld - Saffraan noemt,
is regtopftaande , paarfch , rond5 eenigermaate
Wollig y zeer Takkig en veelbloemig. Alle de

Bla-

(4) Carlina Caule multifl, Corymbofo Sec. Go»T. Bel%m
Z}2. FL Suec. KRAM. Auftr, R, Lugdb. &c. GMEL. Sib. II.
p. 8». Carlina fylveftris vulgaris. CLUS. Hifi. II. p. 155*
Cnicus fylv. Spinoftor. C* B. Pin. $78. Carl. Leucacatuha.
DOD. Pempt. 7x7.

(5) Carlina Flor. fèsfilibus lateralibus pjudsCnvs. Gouai*
Menfp. 4zc. Carl. Squamis Calycims terminaiibui &c* Ger.
Prov. 184. Carlina fylvr. minor Hisp. Clus* ffljl* IU p« l?7*
Acaina ïl. luteo patulo, Gt Pin* n%

jiö Samenteeligb K R ü I B E lf •

IV* Bladen zyn gewapend met fcherpe Doorens *

A*xxBL aan de hoeken van hunne iQfcydingen of tan-
Hoofd den 5 ^n zeer Wollig. De Bloemen zyn paarfch-
stük. achtig van binnen, meteen bleek geelachtige!!
rS^-of witten rand. Men heeft in Duitfchland aan
r> ééne Plant van dit Gewas , uit den Grond ge-
graven > driegen- twintig Stengen en aan de-
zeiven op één naa tagtig Bloemen geteld. De
middelde Steng 5 welke de grootfte was , hadt
'er tien. Men hielde daar , het by zig draagen
van zulk eene Steng met drie Bloemen, voor
een Middel tegen de Sood in de Maag of Pyn
, voor \ Hart (*>

vi. f6) Everwortel met een veelbïoemige Steng ,
T^rtn^ca. de Bla^-en afloopende en gefchaard.

pyre-

ncefch* op de Pyrcneefche Bergen aan de Spaan-
fche zyde komt deeze voor 9 die de Geftalte
heeft van den Ezelsdoorn , zynde een geheel
Wollig en ontzaglyk Doornig Gewas, met al-
le de Doorens geel. De Kelken , niet zeer
groot, hebben losfe gedoomde Schubben , die
regtopftaan en rappig zyn , fmal Lancetvormig.
De binnenfte Schubben , die de Krans maaken,
zyn wit 3 de Blommetjes paarfch. Met veel
Bloemen is Kroonswyze de Steng verfierd.

(7)

(*) Epb. Nat. Cur. Nov. Tom. II.' Ohs, 45- Miafchïen
zal de voorgemelde naam Cardopathia , aan dit Kruid gegG*
ven , daar van afkomftig zyn*

(6) CarlinaCzxAs muitifloro, Fol. decurrentibus runcinatïs,'
ICar'd. tomeruofus Pyr. Spiaofisfimus , Floic albo. Burs. XXI m 3 *

S t tl € £ H £ S I 5*S

f7) Everwortel met een getakte Steng > de 1%
Kelken op de kant gedoomd. ^^EL^

Dus bepaalt de Ridder een Kaapfch Gewas *^°k!D*
5at ook de Bladen gedoomd heeft, en 't welke vit.
hy achtte misfchien een Soort te kunnen zyn £™Ja*m
van het volgende Geflagt of van dat der Gor* Mes.
teria , 't welk verfcheide Doornige Kaapfe Plan- Kad?fc^
ten influit; doch men moest het* zegt hy , na-
der zien* Elders was van hem gezegd , dat het
een Soort van Gorteria zy (*>

A t r a c t y l 1 s» Straalkop* g

Deezen naam , van ouds voor een Diftel met
ftekelige Koppen, die men Veld -Saffraan
noemt 5 in *t volgende Gefkgt te befchry ven *
gebruikt , past dé Ridder niet oneigen toe op
dit Geflagt, \ welk wegens de Stekeligheid, in
navolging van H Crocodilium van Plinius,
door Vaillant Crocodilodes , als Krokodil-
achtig , was getyteld. Het heeft de Bloemen
gekranst met vyftandige Blommetjes , en bo-
vendien is de Kelk met ftekelige Bladen by uit-
neemendheid gedraald ; des ik het Straalkop ty*
tel* Het bevat de volgende Soorten,

O)

(7) Carlina Catile ramofo, Cal. Spinis tiliatis. Am. Acad.
VI. Afr. 46. Carlina polycephalos , Polyacanthx vulgari fi*
milis, iEthiopica. Pluk* Alm. 86. T* -73» U 4* mala,

<*) Mant. alu p. +6l.>

n. cui* x» stuk,

5I£ SAMEKTREtlCE KRUIDE^

IVe (i) Straalkop met een mgeftmgde Bïm®.
Afdeei-.

Hoofd* ^e eerfte 5 Gomdraagende genaamd , om dat
stuk. *er aan de Koppen een foort van Gomharst ftolt ,
n die voor Maftik gebruikt kan worden , groeit op

cl»5&Kandia en in Italie> Columna wil, dat het
Gomdiaa-de Witte Chamseleon van Dioscorides
Qm zou zyn, doch die bragtdeGom, zo hy meldt P
uit den Wortel voort, en is de Carlina, voor-
gemeld* Alpinüs hadt wel deze Plant uit Kan*
dia voor den Witten Chamseleon ontvangen,
maar hy toont aan, dat het de Pynappei* Doorn
sy van Theophr astus.

Dezelve brengt, zegt hy, uit éénen Wor-
tel veele lange Bladen voort , naar die van
Lifch gelykende 3 maar witter, ftyver, bree-
der en zagt : in wier midden een Kop gedoo-
ken zit, uitwendig befchut door lange, kruis,
wys' geplaatfte Stekels , die een witte Wollig-
heid influiten , met korreltjes van de gezegde
Gom* De Wortel is een Duim dik, loopt dun
uit , van buiten bruin , van binnen wit, zeer
heet van Smaak en aangenaamer, doch flaau-
wer van Reuk dan dë Everwortel der Zuide*
lyke Landen.

o>

(i) Atra&ylis Flore acaulL Syft. Nat. XII. Gen* 930.
Vig* XII L p. 66$. Carlina acaulos Gummifera. G. B. Pin*
380 Carduus Pinea Theophrafti. Alp. Exot. 126. T. 124 3
115. Chamjelco albus Dioscoiidis* Column» Ecpkr* L $+

S ¥ N Ó È R £ 3 I Ai

£a) Straalkop ?w£ Tandswys' uitgehoekte Bla- IV.

dm e/ï geftr aaide Bloem , d& ee» mf- ^Sx?^

gebreid Omwindzel heeft, de Steng Kruidig. Hoofd-
stuk.

Op hooge Heuvelen by Madrit nam Loef- h.
ti nc deeze waar, die Stengetjes maakte van fj'fjj*?***
een Vinger of een half Voet op 't boogde , zeer i^w»
Iterk gewold en geheel met Blaadjes bekleed,
die getand waren en gedoornd , groen , over-
hoeks geplaatst* De Bloemkop , omringd met
dergelyke uitgebreide Bladen , beftond uit Bor*
ïtelig gedoornde Schubben , een Kelk maaken-
de, met negen of tien Tongblommetjes , die
tweeflagtïg waren , gedraaid ; in 5t midden ge-
vuld met Pypblomraetjes 9 door Kafjes onder-
fcheiden , fchoon blaauw van kleur. Het Zaad
hadt een lang gevederd Pluis.

Cd) Straalkop met de Qmwindzels getralied , ni:
Buikig* Liniaal, getand; de Kelken Ey- °S8?'
rond; geen Tongblommetjes. liede.

Van

fa) MraSyÜs Fol. dentato - fïmïatïs &c. lOÈFL. It. t6i9*
Cnicus acu'eatus purpureus humiliót. Tournf. Inft. 4J1.
Crocodiloidei Atïa&yliö folio. VAlLflU Mem. 171 8. p I7z*fi9
C iriina minima Caulodes Hispanica. BARR. Kar. 1127. T.

(3) dtra&ylis invoUicïis cancellatis &c. Gouan Mmfp.
426. Atr, Fol. Linesribüs dentatisr H, Ciiff* R. Lu?db. 137,
Atr. Flore radiato nudo. Lqefl. Ttin+ iez. Acarna Opitolfs
globoGs» C. B. Fin. 379+ Eryngium parvum pa! mare Fol.
ferratis. Mor. Hifi. lil. p. 166. S. 7, T. f. car-

Kk *

11. dui» Xé$im*

$16 SAMENTEELltfE KRUIÖEÏï;

W Van defgclyke kleinte als 't voorgaande? is
A™l*Uü\t Kruidje, dat op de Velden van Kandia en
Hoofd- Sicilië , als ook in Spanje groeit , zynde om-
stuk* faeeks Montpellier thans ook genaturalizeerd.
Jruiwyv€~ Men noemt bet in 5t Franfch aldaar la Fufeiée,
Ty* zegt Gouan ; dat mooglyk Spitte -Bifiel zou
kunnen betekenen ; welke naam aan de Atrac*
iylis der Grieken in 't Hoogduicfch gegeven
wordt; om dat de Koppen naar een Spelde-
werkfters Klos gelyken- Zy zyn wonderbaar 9
%o de Ridder aanmerkt * als door de Natuur
gefcbikt tot afweering der vliegende Infekten*
De kleine blaauwe Blommetjes zyn gevat in een
Eyrond Kelkje , dat beflooten is binnen een
tTraliewerk van fmalle Vinswys' getakte Blik-
jes , 't welk rondom zig een Sterswys' uitge-
breid Omwindzel van Kantdoornige Blaadjes
heeft (*)• Voor dat deeze Koppen open gaan ,
werden zy van de Ingezetenen op Kandia, nog
jnalfch zynde, met Zout en Peper, gelyk by
ons de Radyzen , gegeten* De Steng wordt
gezegd een Handbreed hoog te zyn, en, gelyk
dc Liniaal -Lancetvormige Bladen , met een
Spinnewebbige witte Wolligheid bekleed. Het

Zaad-

dtms parvus. J. B. Hifi. III, p. 93. Carduus minimus. Aw*
Exou 254.

(*) Duidelyker vindt men zulks door den meergemelden
Heer Doftor BERKHEY in Afbeelding voorgefteld, Fig. 31.
op zyne Tweede Plaat , doch waar het buitenfte Omwind-
sel» dat uit vyf Blaadjes moest beftaan, ontbreekt>

S Y N G E N E S I At. $lj

Zaadjcuifje is gepluimd ; de Stoel gedekt met
famengegroeide Kafjes.

Hoofd*

(4) Straalkop met de Bladen tegenover elkan-STvKm
der gepaard. iv.

ö S Atra&ylis

Tot de Gorteria is , onder den bynaam van Q^yltW*
Heefterige , door Linn^üs betrokken ge- raai-bladU
weest een Kaapfch Gewas 5 in de Akademie»ge*
Tuinen bekend , welk de Groote Boerhaave
onder den naam van Afrikaanfclie Carthamus >
die JHeefterig is , met Bladen van Ilex en een
Goudkleurige Bloem , hadt voorgefteld. De
fchrandere Bergiüs heeft het vervolgens
omftandig befchreeven. Alzo het een Krans van
Tongblommetjes heeft , die tot de Samentee-
ligen behooren 5 doch enkel Mannelyk zyn f
hebbende geen Styl noch Stempel, en de Stoel
met Haairige Kafjes is bezet zo oordeel •
de thans de Ridder , dat het nader kwam aan
dit Gellagt. De Bladen zyn Eyrond Lancet-

vor-

f4) Atra&y 'ls Foliis oppofitis# Mant. 477. Gorteiia Fm-
rïcofa. Sp. Plant. 1285. Berg* Cap. 302. Atraftylis Fol.
eblongo - ovatis &c4 R. LugS. 137. N, 2. H. Cl\ff. 395»
Carthamus Afr. Frutesccns Folio Uicis Flore Aureo. Boerh*
Lugdb. Walth. Hort. 13* T. Carlina Afiicana? Pluk.
Alm. 85. T. 273. f. 5.

{*) Dit komt eenigszins vreeend voor, daar de Gorteria
tot de Bafierd - Veeiwyvery , en wei tot de Vrugtelooze :
(zie myn II* Deels ï. Stuk, btadz. H7)> behoort: doch
jnen moet aanmerken dar de Mjnnelykheid der Blommetjes
van den Omtrek, die in de Bafterd - Veeiwyvery Yrouwelyk
syn , zulks veroitzaakt,

Kk3

II, Deel. Stuk.

$iB Samentebiice Kruiden.

IV. vormig en van onderen Wollig, zo wel als de
xx?1" Blaadjes van den Kelk , en allen bezet mee
Hoofd- Doorntjes.

"^La De HeCr N' L' Bdrmann u s heeft deeze
vJw*™- Gorteria op haar plaats gelaten en telc geene
*> Atraftylis onder de Kaapfe Planten ; maar van
het voorgaande Geflagt brengt zyn Ed, behalve
de Carlina Atraftyloides , ook eene fcabm te
berde, die de Steng gebladerd heeft, met Lan-
cetvormige Tandswys' gekwabde, uitgegulpte,
Wollige Bladen: eene patula , by Pxuke-
N e t afgebeeld en eene aculeata, die de Steng
Wollig , veelbloemig , met ongefteelde end!
Bloemen , de Bladen puntig Liniaal uitgegulpt,
Wollig, meest drie by elkander heeft (*).

Utrlb i Het Kaaplche Gewas > waar van ik hier, Plaat
; LXVH. Fig. i,de Afbeelding mededeel ,werd£
Imibkdi. d00r den HeerTflüNBERG, toenbyinOfc.

Il'lxvh t0ber deeZtS JaarS 17785 mYne öieuwlings van
>^ £ de Kaap ontvangen Planten bezigtigdev als iets
zeldzaams aangezien , 't welk van zyn Ed. in
zyne Kruidleezingen by de Kaap en verder in
't Land der Hottentottea 3 door welken vyfen-
twintighonderd nieuwe Soorten, zo hy verhaal-
de, van hern ontdekt zyn , niet was gevon-
den (f). Hy kende het niet , maar dage het

mogt

(*) De meefïe Soorten van dit Geflagt zyn gedoomd.

(t; In '* I, Deel van Porsteks ReUiogt om den Aari*
kloot 9 dfe dit Jaar, in 't H oogduit feb , te Berlyn in-Quaxto
uitgegeven en aan den Koning van Pruiifen opgedragen is a.

Syncenes ia; 519

mogt eene Soort van Carlina zyn. 't Is zeker
dac het tot geen der opgemelde Soorten be- x^ •
hooren kan > en 't fchynt my nader aan dit Ge. Hoofd-
flagt te komen, des ik het hier voordraag .
te meer om dat het in demeefteonzigten flrookt Aqmii?!*
met de befchryving, welke de Heer Bergiüs
van de laatfte Soort heeft gegeven, uitgenomen

de

vind ik t bladz. 61 , ten opzigt van den Keer Doktor
Thönberg , deeze zonderlinge Aantekening» ?J Ee:> be»
„ kwaam Leerling van Linn&its, die eerst .D, RprmAns

Planten Verzameling te Leiden in orde bragt > vervolgens
9% drie Jaaren lang aan de Kaap botaniseerde , en , na veele

aldair gemaakte nieuwe Ontdekkingen , <>p kosten der
„ Oostindifche Kompsgnie , naar Batavia gefchikt werdt 9

om van daar , in 't jaar 1775 , naar japan te gaan.'*
Wat het in order brengen van des Heeien öürmans Ver-
zameling te Leiden B alwaar dezelve nooit geweest is , en het
in orde brengen zelf, aangaat, moet de Heer G. FOKSTER
immer zo flegt onderrigt geweest zyn , als omtrent des-
zelfs fchikking naar Batavia en Japan , op kosten der Oostindifche
Kompagnie. Die Heec is alleenlyk, in kwaliteit, op den bo-
dem der Ed. Kompagnie derwaards vertrokken ; doch het ge*
ne zyne Reizen en Botan;fche Waarneemmgen betreft , zulks
is door zyn Ed. onder begunitiging van eenige puticuliere
voornaamc Liefiie >bers en bevorderaars der Kruidkunde aU
hier, alsook van den Wel Ed. Geftrengen Heer j. C. M* Ra*
dermacher, Extraordinair Raad van Nederiandich lndie,
te ftatavia, gefchied, De Heer Fokster , moet derhalve daar van
zeer flegt onderrigt zyn : want aan purtydigheid , welke hy in de
loftuiting v\m zyn Landsman Kolbk en de verachting der aan-
merkingen van den zo kundigen A bt de jla Caille , aangaande
dentoeftani van de Kaap der Goede Hope t op de voorgaande en
volgende Bladzyden zo duideiyk blyi^ea laat, kan ik dit niet
toefchryven.

Kk 4

520 Samenteelige Krüideh.

IV. de figuur der Bladen. Men kan daar van uit het
Ajdbbl. vo]gende 5 in vergelyking met hetzyne, oor-
Hoofd- deel vellen.

stuk. >t Gewas , volgens den Tak , meer dan een
vtüw*vz~ Voec lang > my gezonden , waar van het bo-
r> venfte en onderfte hier in Plaat vertoond is,
heeft de Geftalie v;m de Cmhamus , den Bloem-
kelk van de Atra&ylis en de Bloem van de Car-
lino. De Takken zyn rond , wit Wollig , en*
keld : de Bladen gepaard of tegenover elkander
geplaatst , Lancetvêrmig Liniaal, aan den rand
met eenige fyne regte Doorntjes, en in een
Doorntje uitloopende : van onderen wit Wol-
lig , van hoven glad , bleek groenachtig , meer
dan een Duim lang, aan 't agterend dunner,
de Steng omvattende. Op den top van ieder
Tak komt een groote eenzaame gefceelde Bloem.
De gemeeoe Kelk beftaac uit veele over elkan*
der leggende Blaadjes, die Lancetvormig zyn,
van onderen Wollig wie, van boven glad, aar*
de kanten Vinswyze bezet tne*t geele Doorntjes
en in een lang Doorntje uitloopende ; de bui«
tenften groeier, geen Duim lang, debinnenften
kleiner. De Bloem is goudkleurig geel, ge*
tëraald, famengefteld uit middel' Blommetjes die
tweeflagtig zyn , Trechtervormig , hebbende
een Cylindrifch Pypje , ter helfte in vyf fpit*
fe Slippen of Punten verdeeld , gelyk men ziet
by De Omtrek beftaat uir Tongblommetjes-,
als a, die Lancetvormig geknot, met Streepjes
overlangs, aan 't end viertandig zyn en aan den

voet

S ï N O ï N K 8 1 4; J21

voet een Pypje hebben* De gedagte Trechter- IV*
blommetjes bevatten de gewoone Meelknopjesj Af^e^
tot een Cylindrifch Pypje om cjen Styl 9 dieflooFD-
tweehoornig geltempeld is 3 famengegroeid ;ITÜK»
doch de Tongblommetjes hebben in het Pypje, lïfflfs***
door my geopend , flegts eenigc onvolkomene
Meeldraadjes. De ggfteldheid van den Stoel en
van het Zaad of Vrugtbeginzel * heb ik > om
myne eenigfte Bloem, welke ik daar van heb^
niet te fchenden , met willen onderzoeken*

Carthamus, Saffloer.

Van dit Geflagt, 't welk een Eyronden Kelk
heeft, met over elkander leggende Schubben 5
die aan de Punten ovaalachtig gebladerd zyn (*) •
doch tot de Kopbloemigen behoort , zyn de
negen volgende Soorten befchreeven.

(i) Saffloer met Eyronde onverdeelde Zaags* %,
wys' gedoomde Bladen. €Z&orius

Gewoone*

Deeze, wier Groeiplaats de Ridder in Egyp-
te

(*) Zie de Afbeelding van een Schubbetje ; Eerkhey*
TAB. II. Fig. 4.

(i) CArtbamus Fol. ovatis integris dcc. Syfi. Nat. XIT.
Gen. 931. V#. XIII. p. 609. fl Clijf. 394* Mat. Med.s77>
R. Lugdb. 135* N. 1* GOUAN Monsp. 427. Cnlcus fativ. f.
Carthamus Officinarunu C. B. Pin» 378. Rumph. Ambt V*
p. 2i£* T. 7P. Cnicus vul garis. Clus. Hifi. II, p, 152. Cni-
cus fat. Theophrafti, Carthamus Officmarum, Lob, h% u.l%

Kk 5

11» Deel, x, stok,

5*3 SAMENTEELIGE KRUIDEN*

IV* te fielt 7 wordt aldaar overvloedig geteeld vol-
AFxxf ^ gens H A s se l s t. Men zaait 'er het Zaad 9
Hoofd- want het is een jaarlyks Gewas, waarvan men
stuk. driemaal 's Jaars de Bloemen inzamelt, om dia
rfefwfve-^ de Italiaanen , Venetiaanen , Franfchen en
*y* Eogelfchen, te yerkoopen , onder den naam van
Saffranon, dat anderen Saffloer heeten. Hier
mede wordt door de Egyptenaars een fterken
Handel gedreeven, dewyl de Bloemen tot eene
Verwftof {trekken , geevende een Kleur byna
als Saffraan; weshalve menze ook Bajlerd - Saf-
fraan noemt, Zy hebben bovendien eene pur-
gecreride kragt , inzonderheid de Zaaden > die
men deswegen tegen de Aamborfdgheid , Geiuw
en Waterzugt , dikwils heeft voorgefchreeven.
Daar van is de Griekfche naam Carthamtis af-
komftig en Cnicus van de geele Kleur der Bloe-
men* In Egypte worden de jonge Bladen als
Salade gegeten. Te Smyrna gebruikt menze om
de Melk te doen ftremmen en dus maaken de
Egyptenaars hunne Kaas* Een Ethiopifche Soort
van Pappegaaijen eet het Zaad, met Smaak,
dat een Vergift is voor andere Dieren , zegt
die Autheur, Daarom noemen fommigen het
ook wel Pappegaaijen -Zaad Die van A-
leppo in Syrië bereiden 'er de Spyzen mede,
in plaats van Specery. Zie hier hoe de Inzame-
ling

(*) Les Ferrcquets, les Gios-Becs , qu'on nomme Perce»
Ollve; et !es Bréatftfs en fort fort fiiands. On ne leur donne
pas d'autie noun mre a Marfciite. Üquv* Mais* Rujïiquu
Tom» I. p. 6iz%

S v n c £ # e s i a; $$3

35

ling der Bloemen tot Verwftof door hem be- IV;
fchreeven worde. Afde»,
„ Uit de verfche Bloemen drukt men het Hoofd*
Sap tusfehen twee Steenen 3 dat men op-STÜK*
vangt : dus geperkt zynde worden zy inj^f^4
Bronwater, dat in Egypte zout is, meer dan
„ eens gewasfen, dan weder uitgenomen in de
33 Hand tot Klonten gedrukt, en deeze Klon-
ten worden , op de platte Daken der Hui-
„ zen, over Stroomatten uitgefpreid, dekkende
3, dezelven, tegen de fterke Zonnefchyn , over
„ dag, maar 's nagts aan Lugt en Daauwbloot-
33 gefield laatende. Dus verandert de Kleur
3, van Citroengeel in Oranje, terwyl zy allengs
„ droogen , wordende hier toe dikwils omge.
3, keerd en verplaatst» Droog zynde, zyn zy
tot verzending bekwaam,"
Volgens Rumphius wordt dit Gewas, in
Qostindie , op verfcheide Eilanden , veel ge-
teeld , om daar van een Roozeroode Ver we 3
Casfomba genaamd, temaaken, die tot hetkleu*
ren van Lywaat en ZyJe , als ook tot Blanket-
zei dient. Het heeft 'er een Steng van vier en
vyf Voeten hoog, ja fomryds zo dik en fterk^
dat men dien tot Wandelliokken bezigt. Nier
onbekwaam is het ook tot ee£e Bloemplant in
de Tuinen, en de Bloemen worden dikwils, in
plaats van Saffraan , in Duitfchland gebruikt 3
om de Pottagie , Melk , en Boter of Kaas , te
kleuren* Hier van is deDuitfche naam Soffloor,
in 't Nederduitfch Floers , zegt hy 3 als Bloe-
mes

Ut DtlL Xt $TÜS,

$£$4 S AM EN TE JE LI G E KRUIDEïtf.

IV. men van Saffraan betekende ; afkomftig > en
Afdeel* meidc> <jat het , in zyn tyd, omtrent Regens-
Hoofde burg by geheele Akkers gezaaid werde. Doch
STÜK* daar is een groot onderfcheid in dit Gewas naar
^Avy-de Groeiplaats. De fchoonfte Saffloor, die ia
y*n* Duitfchland groeit , komt van Straatsburg , daar
aan volgt de Thuringfche en de Boheemfche ,
in welke Landen het Iterk wordt gekweekt.
Men teelt het ook in de Zuidelyke deelen van
Europa en voor eenige Jaaren is de manier, om
zulks het befte te doen 5 in Sweeden onderzogt
en befchreeven (*> Men gebruikt het in Spanje
en elders om Veders rood te keuren ? niet al-
leen 5 maar ook om dat bekende Blanketzel te
maaken y genaamd Rouge dyBfpag?ie , 'c welk;
by de Dames yeel in gebruik is (j).

Gemeenlyk valt dit Krnid twee of drie Voe-
ten hoog a met een regtopftaande ronde Steng
en drieribbige gladde Bladen f die van Lancet-»
vormige figuur en op de kanten gedoomd zyn.
Het is naar boven dikwils Takkig , en draagt
Hoofdjes naar die van den Gezegenden DifteL
gelykende , gevuld met lange Pypblommetjcs {\f )

van

(*) Stokholmfe VtrhanL XVÜT* Band. 175*. p. *og.

(t) By Geo^^P»0^ wordt gezegd , dat men die Rooze»
roode Kleur met Potafch uit deeze Bloemen haalt en by Rum-
PHKïs, dat men 'er in Oostindie tferk Zuur toe gebruikt:
dit fchynt tegenfttydig ; want men weet dat die Zouten een
verfchillende uitwerking hebben op de Kleur der Planten.

( X) De langte deezor Blommetjes en derzelver plaatzing f
is door den Heer Berkhky uitvoerig in Fig, 8j nn zync
ï? Plaat, uit de volgende Soort aangetoond»

/

Van Oranje of Saffraankleur* De Zaaden zyn IV*
zonder Pluis ., van figuur als Pynappcl - Pitten , Ar£*EL?
doch vierkantig , wit van Bast en glanzig , be- Hoofd-
vattende een Kerntje , dat eerst zoetachtig ^stux.
vervolgens fcherp en walgelyk is van Smaaké

(ji) Saffloer met een Haairige Steng die boven n.
aan Wollig is ; de onder jte Bladen Vin» £^f*J
deelig 9 de bovenjlen omvattende en ge- c»woidc*
tand*

In VrankryJ^ Italië en op Kandia ftelt Lïn-
n^us de Groeiplaats van dit Kruid y dat de
beroemde Hall er in de Zuidelyktfe deelen
van Switzerland , omftreeks Geneve 5 aan de
Wegen waarnam 3 zeggende dat het in Walli-
ferland gemeen is. Het voert den naam van A*
trattylis by de Autheuren 3 en valt omtrent een
Voet hoog. De Steng is hard, regt en rond,
de Bladen aan den Wortel half gevind 3 zyn
fcherp gedoomd ; de Bloemtoppen met Kroon*
tjes van dergelyke Bladen omgeven t de Bloe-
men geel. De Blommetjes aan den omtrek zyn
onvrugtbaar , z:o hy aantekent, en fpreekt dus,

„ De geheele Plant ftort, op welke plaats zy
„ ook gekwetst worde , eeo Bloedkleurig Sap

33 uic

(ƒ) Carthamus Canle Pilofo , fupeme Lanato &c. r;
Lugdb. 136. N* 3. GOUAN Monsp* 40.7* H. Clif. 394. DA-
LiB* Par. z$o* Atra&ylis lutea. C. B. Pin, 37^ Atraftylrs*
t>on. Ptr»pt> 756. LOB» lU II. 13.

II, P^ltX, STUK»;

$£(5 Samenteelïge Kruide??.

&i „ uit, dat Lymerig is en bitter, met een Haf-
ftigen Ballamieken Reuk, in kragten tusfcheü
Hoofd* „ bet St. Jans Kruid en den Gezegenden Dis-
STÜS* tel komende. In de Winkelen is zy onbekend*
„ Met de Bloemen vervalfcht men de Saf»

yj

fraan (*).*!!

&!Ls C3) Saffloer met de Steng gladachtig , de KeU

fyeticus
Kandia-
£che.

Tingita.

tius.

Tangen
fche,

v.

Blaauw-
WQexnigc.

ken eenigermaate gewold, negen Blontme*
tjes of minder ; de onderjle Bladen Lier*
achtig.

Aan de voorgaande is deeze Soort niet zeer
ongelyk , maar minder Wollig , en heeft de
Blommetjes veel minder in getal , wit met
zwarte Streepjes in de Keel en zwarte rand-
jes. Hier misdraagen ook , volgens Hal-
ler , die aan den omtrek zyn, De Zaaden der
overigen zyn gepluisd.

(4) Saffloer met de Wortelbladen gevind* de
Stengbladen Vindedig , de Steng een-
bloemig.

(j) Saffloer met Lancetvormige Doornig gei

tan*

(*} HALL* Hdv. lifaboau Tom. I. p, 8?.

f3) Carthamus Caule teviusculo &c. Atraétyh's Flore leuw
cophffo* VAILL* Mem* HALL. Gcett. 3 64, Cmcus Creticus
Atra&ylidis folio & facie , Flore leucopharo f* canclidisfimo-
TouRNF. Cor* 33*

U} Carthamus Fol. Rad, pinnatis &c. Cariuas cceruU erco'
tUS &C. MORIS. III. S. 7. T4 34, f. 19.

(s) Cafthanm foU lauceol. Spinofo - dqmtk &•

5 Y R C < H B S I A." Sö?

tande Bladen ; de Seeng hyna eenblotmig IV*
hebbende. Af^e1*

(6) Saffloer matf ongedoornde Bladen; delVor- 3t^k.D"
telbladen getand , de Stengbladen gevind, vi.

C&rthamui

Deeze drie komen daar in overeen, dat zywjfi5j^
de Bloemen blaauw hebben, en het Zaad, ten dizeastb^
rninfte in de twee laatften , een Haairig Pluist lÊ°*
De eerfte komt in Barbarie , by Tanger en Al-
giers , voor; de tweede op de Koorn- Akkers
in Spanje ; de derde omftreeks Parys# Deeze
heeft de Bladen geheel ongedoornd.

(7) Saffloer met de Stengbladen Liniaal, ge- VIr;
vind. van langte als '£ Gewas. Cardtmtl*

lus,

In Languedok , aan de Zuidzyde van den&ge"gU<^
Berg Saint Loup , als ook in Provence en el-
ders groeit dit zeer kleine Difteltje, dat fom-
tyds ongeftengd , fomtyds met een Stengetje
van een Handbreed of van een Span voorkomt,
waar boven de Bladen uitfleeken * die fomtyds
geheel , fomtyds Vindeelig zyn , en de Kop-

Pen*

Cüff. R« 'Lugdb- Cnïcus cceruU afpetior. C. B. Pin* %y%%
Cys» Hift. 11+ p. 152.

(6) Cartb+us Fol. inemribus Sec. Canhamoides coernlesi
humilis et rrntior. vaill. Mem* 171 8» p» 218.

(7} Cartbamus Fol. Caulinis Linearibus pinnatis Sc. GouAïtf
Monsp* 427. R. Lugdb. ii6« N. 4. Eryngtunï mant. mm,
Capitulo magno. C. B. i3;», 386. Cardancellus JVlontis
pi, LOB* Je* 11» p- 2o« Ges. iVaw, x$2»

ij, Q^Ei,, x. Stuk»

SAMENTEÊLIGE KRÜÏDËSté

IV* pen * welken het vry groot en Diftdachtig
^%kEL heeft > fo^tyds ongedoornd. De Blommetjes
Hoofd- zyn paarfch en het Zaad heeft mede een Haai-

vetiw)vt~ Hier van zegt de Heer Gerard, dat het-
r> ; zelve 9 in de Tuinen gekweekt , zodanig in Loof
verandere 9 dat het naauwlyks kenbaar zy. Dit
is door den Ridder verkeerdelyk op de voor-
gaande Soort toegepast; want by Gehard
ftaat die niet bekend. Zy fchynen nogthans wei <
nig te verfchillen.

* vni* (8) Saffloer met veele Bloemen y Tuiïswyze
coryabo- vergaard,

tuüdraa- In de heetfte deelen van Italië en Grieken-
gen - land 5 als ook by Tripoli en aan den Berg Liba-
non , is dit Gewas gevonden > dat zig als een
Tuildraagende Carthamus vertoont. Men wil
dat het de Zwarte Chamceleon van Diosco-
rides, vermaard wegens de Vergiftige hoe-
danigheid van deszelfs Sap5 zou zyn* Het heeft
de Geftalte van den Echinops , maar de Vrugt-
maaking van den Carthamus, zegt de Ridder*

ix. (9) Saffloer met Begenvormige Tandswys'uit*
Urhmi gehoekte Bladen. Meer

Doorn-
achtig. Carthamus Flor. Corymbofis ïiumerofis. Echinops Flor.''

Fasciculatis. Gron. Oriënt. 250» Ghamaeleon nigec umbella*

tus j Fl. cceruleo Hyacinchino. C. B. Pin. ^%o^ Card. Cha-

mxleon di&us, Moris* III. S. 7. T* 33. £ 17*

Carthamus Fal, Enlifonnibus fcc* I\, Lttgdi* i%6. NV

S Y H G E N E S I A. 529,

Meer is my niet beleend van dit Kruid , dat IV*1
Boomachrig groeit eo zeer üinkt , hebbende een AFx|EI*
geele Bloem en Haairig Zaadpluis 3 waar door Hoofd-
het van den eigentlyken Carthamus zeer ver- ITÜK*
fchik, gelykde voorige Soorten, Des oordeelt
de Heer Linnjeus, dat de Vrugtmaaking van
dit Geflagt nog nader onderzoek vereifche.

Hier volgen nu die Planten uit de Klasle der
S-amenteeJinge (Syngenefia) 5 tot de Egaale J^eeh
wyvery behoorende > die als Straalbloemigen (Ra*
diati) zyn, zonder Straalkrans, genaamd,

C Schyfbloemige* Discoïdeu

Spilanthus. Vlakbioem»

Volgens de eigen betekenis van den Griek-
fchen Geflagtnaam, door den Heer J a.cq'uin
geformeerd 5 noem ik het Vlakhloem* Die be-
naaming is door hem ontleend van de Stipswy-
ze Vlakjes, in de Bloemen van eene door hem
in de Westindiën ontdekte Plant van deezen
aart , uit de zwarte Meelknopjes ontftaande*
h Kan zyn dat andere Soorten dit ook hebben ^
doch daar van wordt geen gewag gemaakt ia
de Kenmerken van die Geflagt , welken zyn Ed,
uitvoerig opgeeft en door den Ridder met groo»
ter verandering zyn voorgefteld s dan het ver-

fchiï

Carthamoides lutea altisfïma et foetidisfima. VüiLL.Afemï
Ï713. Cnicus Hisp. Arboiescens foetidisfimas, ToüKNF, Jnfi,

u

lh Deel* X/ffuft, *

53<3 Samenteelïge Kruiden

IV. fchil is tusfchen dezelven en die van 't volgen

Hoofd- ' Terwyl ik naauwlyks kan begrypea , om
stuk. welke reden gezegde Heer daar van een nieuw
vfeiwfve* Geflagt gemaakt heef t : komt het my nogvreem-
37. der voor, dat Lï n Ni© os hetzelve heeft over-
genomen 9 en met nieuwe Soorten vermeerderd.
Immers zo men de uitvoerige Kenmerken van
*t volgende , door htm opgegeven (*) , met die
van het tegenwoordige vergelykt , openbaart zig
noch in de Kelk $ noch in de Blommetjes , Meel-
draadjes of Zaaden 5 een verfchil , dat niet tus-
fchen de Soorten van andere Geflagten veel
grooter wordt gevonden. De verandering maakt
het verfchil nog duifterer : want daar Jacquin
een gefchubden Kelk geeft aan de Spilanthus ff),
geeft Li n is je u s thans een byna gelyken Kelk Cl)
aan dat Geflagt en een gefchubden aan de J?i-
dens y welks *Kelk zyn Ed. bevoorens gezegd
hadt uit dikwils gelyke , langwerpige, Sleufs*
wys' uitgeholde Blaadjes te beftaan (£)♦ Den
Stoel zegt hy in de Spilanthus naakt te zyn
©p de eene en Kaffig te zyn op de andere

plaats;

(*j Gener. Plant. Ed, V. & VT.

(|) Cal. communis fubhemifphamcus * imbricatus Scma-
snïs óvatis compa&is , exterioribus duabus aeuminatis, xeli*
cjuis obtufis. Amer. Hifi 4 p. 214.

(|) Calyx fuba?qualis. Syft. Nat. V *g. XIÏÏ. p. 587. Cal.
comm. ere&us , Foliolis pluribus fubzqualibus , oblongis 9
cxter. duobus longioribus. lèld. p* 609.

(5) Cal. comm. ere&us foliolis faepe arqualibus oblongig^
Canaliculato-coacaYis.Cw. Flanu Ed* V & VU

S y irc ê tï M a, 53-

plaats (*) ; terwyl zyn Ed. van de Bidens ge- IV; ^
zegd hadt, de &oeZ tï Wa&, met afvallende Kaf • ™|f**
J« voorzien ; ja zelfisf wordt die naderhand van Hoofde
hem ook Kafiig genoemd ff). Spïlanthus^13^
heeft den Stoel Kegelvormig: dit maakt eer-ig,^^^
doch welk een verfchil ! Het Zaad , om de
twee fpitfe Puntjes, die 't zelve kroonen, van
ouds tweehandig genaamd, waar van dat Geflagt
den naam heeft ; welke Puntjes bevoorens lang*
werpig , regt en fpüs waren , moet thans ge»
baard heeten , en dat van de Spilanlhus twee*
Zandig , terwyl men het vervolgens gezegd vindt
twee Baardjes te hebben , het eene kleiner dan
het andere (f)*

't Is waar, Li nn^üs zegt thans , dat de
gezegde Puntjes der Zaaden in de Bidens ag«
ter waards Haakig zyn {§) , doch heeft zulks
wel in alle Soorten plaats ? Ook zegt de Rid-
der, dat de Blommetjes in de Spilanthus meest

vierï

(*) Naamelyk j Syft. Kat. Veg. XIII*' $ ij % Recept a-
tülum nudum ; p. 610 , Recept, Paleaceum , en op de zelfde
jpjg. Ginus dijjert a Bidente defeffa Palearum. Quid bsct
Pat men 't misfehien vergeten heeft uit te doen .* want in
gyjï. Nat, XII» ftondt Recept, nudum Conicum.

(f) Gen. Plant. Ed4 VI.

(4J Semina apice biariftata/ Arifta altera mïriore. Syft*
Hat. Veg. XIII. p. 610.

(§) Gen. Plant. Ed. VI. De Heer BERKHEY heeft zulks,
op zyne V. Plaat Ftg. 4* , uit e'éne Soort van Bidens afga*
beeld; in een andere niet; zie Fig, 5. Prof, VAN ROTO«
meldt het in twee Soorten, /Vw/r. 1 S7)i$$<

LI a

IS. x, stuk.

33* Samenteelige Kruïdo*

IV. yierdeelig zyn. Jacquin hadtze , in zynü
Afdeel. Westindifche3 vyfdeelig genoemd, even als dit
Hoofd» in de Bidens plaats heeft.
$TVg*aale Ik za* evenwel dit Geflagt f tot het welke
redwyve- de Heer Linn^eus twee Soorten , van de
ry' Verbejina * (die weinig , dan door 'geftraalde Bloe-
men te hebben , van de Bidens verfchilt) , uk*
gemonfterd, en anderen , betrokken heeft: des
hetzelve thans zes Indifche Soorten bevat; hier
befchryven (*> Ik merk aan5 dat de duidelyk-
fte Kenmerken , in onderfcheiding van het vol-
gende, my fehynen te beftaan in de Kegelvor-
mige Stoel ; de platte Vliezig gerande Zaadea
en de tweepuntig uitfteekende Kelkfchubbene

Spïilnthu* W Vlakbloera met Lancetvormige efenran*

*rm$. dige Bladen en eene leggende Steng.

Biandend»

Op

3«j9^tn ^iltl^^sUö^ 8y m 8 ." ' yiLil ' f.*Ojh 1 00 jÉq - I
( *) Men moet niet denken , dat ik het voorgaande tor

berisping zeg van den Grooten Linn#us, die in de fchifting
en plaatzing der zo menigvuldige Uitheemfche Gewasfen een
feyna onnavolgbaar Pad betreeden heeft. Wenfchelyk ware
het llegts , dat zyn Ed.> door op kleinigheden te z-'en , niet in
tegenjlrydigkeden vervallen ware ! Of heeft hy ook het Voed»
pad agter zig met Doornftruiken willen verfperren , op dat
niemand het na hem zou kunnen bewandelen ? Dat zynè
Methode de volmaakfte^ *s > die men tot no& toe uitgedagt
heeft in de verdeeling van het Ryk der Planten, ontken ik
niet: maar, waar toe dienen die willekeurige tegenftrydighe*
den van de Kenmerken aan 't hoofd der Klasfè én der Ge-
ïlagten , die iemand in verwarring brengen , door hem ge»
iftaakt ?

(O Sfüanthut Fol. Lanceolatis intc^errimis, Caule pro*

SYNCENESlA* 53S

Op Zandige Velden by Karthagena in de ^ ^
Westindtën , voornaamelyk aan den Zeekant 3 F£x.EL*
vondt de Heer Jacquin decze , die Kruidi-HooFD*
ge, Takkige leggende Stengetjes heeft, met8™*"
Lancetvormige , fpitfe , gladde Bladen , ge- ^ull*T\
kaauwt zynde brandend heet van Smaak , als
het Bertram- Kruid; deswegen van de Ingeze-
tenen, tegen de Kiespyn en dergelyke Kwaa-
ien, gebruikt wordende om Kwyling te ver-
wekken. De Bloem deeltjes verheffen zig ieder
met eene witachtige Schyf bloem , ongeftraald,
en zwart geflipt, als gemeld is. De Zaadenzyn
langwerpig, platachtig, aan de kanten ruig ge-
vliesd , en van boven twee ongelyke Puntjes
hebbende.

(a) Vlakbloem met Lancetvormige Zaagt an- m n.
dige Bladen; de Steng opftaande. ^P/eldol'

AcmsUa.

(3) Vlakbloem met Eyronde Zaagtandige Bla- Bafterd-
den , een epgeregte Steng en geflr aaide 2lmiia*
Bloemen. Acmeüa,

Een

fttato. JACQ. Ameré 214. T. 1*6* f. I. Santolim Pyretlui
fapore humifufa, Plum. Sp. 10.

Cz) Spilanthus Fol. Lanceohtis fêrratis &c. Verhetfna Pfeu-
do-Acmella. Sp. Plint. II. p. 1270. N. 4, Bidens ZeylanU
ca Fl. luteo, Melisfae folio. Seb Thef. I. p, 19. T. lo. Chry
fanth. Maderasp. latifoliutn &c. PLUK. Alm. 99, T. i$9
f. 4. Scabiofa Indica Capit. foliofis minor. Burm* Z°M. no
BUBM. FL ïndt 183.

C3) Spilanthus Fol. ovatis ferratis &c, Veibefina AcmeHa*

hl 3

XX, Deel, X, $r.&i

534 SAMENTEELIGE K RUI DEH»

IV. Een Ceylonfch Kruid, genaamd jicmelb%
xx?L- is in Indie zeer vermaard , als een raiddel te-
Hoofd- gen \ Graveel , tot Pynftilling > verdunning
$XUK# der Vogten , Zweetdryving en afzetting door
v^m. 9t Wateren. Men trok de Bladen als Thee*
V zette dezelven op Wyn* en met Sterken Drank
werdt 'er een Geest van gedestilleerd , die men
de Schepen, tot een nuttig Geneesmiddel „me-
de gaf. In 't jaar 1690 werdt dit gedroogde
Kruid, naar Bladen van Doove Netelen gely«
kende, ook door de Ooftindifche Schepen in
Europa overgebragt , doch het heeft daar, 't
zy wegens 't verfchillend Klimaat, -t zy om dat
men hier beter Middelen heeft , niet veel opgang
gemaakt. Ook meldt Rümphius, dis hetzelve
Abc - Kruid noemt , weinig meer van deszelfs
gebruik , dan dat de Moorfche Schoolmeeflers
de Jongens daar van de Knoppen of Worteltjes
laaten kaauwen, ten einde derzei ver Tong , door
het toevloeijend Speekzei, glibberig en bekwaam
te maaken tot het uitfpreeken der zwaare Ara-
bifche Letteren* Hierom werdt het ook, zegt
hy, in 't Maleitfch Dam murit , dat is Leer-
lingen - Kruid , of anders Vaun - Lada , dat is
Peperblad, geheten, wegens den heeten Smaak.

dia

Sp. Plant. II. p. 12 7i* N. 5* Veibefina Fof. oppofitïs &cj
JP7. Zyl. 309. Mau Mcd. 406. Bidens Zeylanica. Seb. uts*
T* ïi. BREYN Prodr. 1IÏ. T. 48. Scnecio Ind. Oriënt. Ocy-
mi folio* Pluk. Air». 343. T. 315. f* 2. Abcdaria, Rumpe.
4mh VI, p. H5. T* 65* Busuwu FL Ind. 193*

S v n c * n e s i A» 535.

die echter nader aan het Bcrtram komt dan IV.
aan de Peper.

Het groeit door geheel Iadie op ongebouwde Hoofde
piaatfen, en worde *er ook in de Tuinen ge* stuk.
teeld , zynde, zo hy aanmerkt, zeer verfchil-
lend in Gewas , ?t welk gelegenheid zal gegeven
hebben tot het verfchil deezer twee Soorten t
v/aar van de laatfte naauwlyks van de eerlte te
onderfcheiden is, zo Linin^us aanmerkt,
dan door Takkiger te zyn en veeibloemig, heb*
bende ook de Blommetjes meest vierdcelig,ter-
wyl zy in de andere vyfdeelig zyn ; maar inzon-
derheid door een Kransje van vyf kleine Straa?-
bloingaetjes , welke zyn Exemplaar der eerlte
Soort niet hadc. In de waare Acmella vind ik
dat Straalkransje by geenen der aangehaalde
Auiheurcn afgebeeld of gemeld. In een Plant %
my daar voor gedroogd uit Ooftindie gezonden ,
komt eene Bloem met zulk een Kransje voor,
zo dat het mooglyk toevallig zal zyn. Ook is
dat Exemplaar, wegens de fmalheid der Bladen
en de fpitfe Tandjes, meer overeenkomttig met
de Basterd- Acmella van den Ridder ; terwyl
ik anderen heb , die, in veelbloemigheid en de
ronde inkervingen der Bladen, veel meer naar
het Kruid , dat Rümphiüs befchryft, gely-
ken. Derzelver Kelk is veelbladig , de Stoel
naakt , de Zaaden zyn rauw en hebben , in plaats
van twee Tandjes of Baardjes , vier geknodfte
Hoorntjes. Ook zyn de Knoppen van hetzelve
LI 4 veel

XI, Deel* x. stuk.

53<* Samenteblige Krüidewj

IV. veel Kegelachtiger dan in het andere , maarniet
*Fh.EL' gebald.
Hoofd-
stuk» (4) Vlakbloem met overhoekfe driekantige ge~

vV#//af tande 3 gejleelde 5 gejloppelde Bladen , en

^Atripiid- wie gepluimde Steng.

felia»

Melde- ;

bladig. Gelyk de Aemella , voorheen Bidens Zeylanu
ca genaamd , thans uit het Geflagt van Verbe-
fina hier overgebragt is , zo komt deeze Soort ,
uit Zuid - Amerika , hier t'huis uit het volgende
Geflagt. Zy heeft Bladen naar die van Melde
of Ganzevoet gelykende en met twee ronde
Blaadjes, als Stoppeltjes, ge -oord; aan een
Kruidig Stenget je, met een^aame epdbloemen,
ongedeeld. De Stoel is fpits Kegelvormig, met
Kafjes en zeer kleine Blommetjes. De Zaadea
zyn langwerpig > vierhoekig , zonder Tandjes
of Baardjes*

v. (5) Vlakbloem met ftomp Eyrotidet eeniger*
infipida. maate getande , ongefteelde Bladen.

offlclaKC*

loos,

De Heer Jacquin , die dit Kruidje by de
Havana , in de Westindiën , aan de Zeekust

vondt,

(4) Spilantèus Fol. alternis cjeltoidibus » dentatis , petio-?
latis, Stipulatis; Caule paniculato. Syft. Nat. XIII, Bidens
Atriplicifolia» Sp> Plant. II. p# xiö8. N. 13* Am* Aead. IV.
p. 3*9.

(5) Spllanthus Fol. obóvatïs fubdentatis fesfilibus. jAcq<
(Amer. Hijl* 215. Tab. 126. F%. 2.

Syncènesia; 53>

vondt, onderfcheidt het door deezen byaaam IV»
van het voorgemelde ; als hebbende geen bran- Af^el«
dende maar een zouten Smaak. Dus fchynt my Hoofde
die bynaam , behoudens zyne achting, niet tTÜIU
zeer gepast te zyn.

C6) Vlakbloem met byna Hartvormige Zaag* .yr.

n 7 ni Spilanthm

tandige gejteelae Bladen. ourava.

Van deeze wordt door den Ridder gezegd ,dlg*
dat de Stengen leggende zyn , een Voet lang,
rond, ruuwachtig : de Bladen byna Hartvormig ,
ftomp, Zaagtandig, gefteeld, tegenover elkan*
der: de Bloemen eenzaam, langer gefteeld, ge •
heel geel.

Door den Heer Bergius, Hoogleeraar der
Natuurlyke Hiftorie , is dit Kruid , waar van
ik bevind ook eenige Exemplaaren te hebben 5
in een byzonder Vertoog, onder den naam van
Bidens Acmelloides , afgebeeld en befchreeven (*)♦
Het was te Stokholm uic Zaad geteeld en zal
waarfchynlyk uit Oostindie afkomftig zyn.

Bidens. Tandzaad*

Dit Geflagt heeft een Kaffigen Stoel , het
Zaadpluis beftaat uit opftaande ruuwe Baard-
jes ;

(6) Spihnthus Fol. flibcordatis fêrmlatls petiolatis. Syft.
JNau XII.

(*) Smkholms* Verhand* op 't jaar 1768. XXX, Band,bla&£*
*5ft Tab* 7.

LI 5

XL Deel, X, Stur»

5$? Samenteelige Kruiden.

IV. jes: de Kelk is gefchubd , de Bloem zeldzaam
A^xxft# voorzien met een of twee Straalblommetjes*
Hoofd* In de meefte Soorten heeft de Kelk nog een vyf*
stuk» bladig Omwindzel, zegt de Ridder.

Het bevat de volgende twaalf * meest uit-
heemfche Soorten.

i. (O Tandzaad met driedeelige Bladen , bym
Bidens gebladerde Kelken en opjlaande Zaaden*

iripartita. °

p«xedeeiig. gelieei £ur0pa 9 vaD provence tot in

Kusland , S weeden en Lapland, is deeze, die
men in 't Nederduitfch Water - Boelkenskruid
noemt, op vogtige plaatfen, aan de kanten van
Slooten en Moerasfen s gemeen. Zy behoort
tot die Kruiden , welken de vermaarde Vail-
la nt Ceratocephalus getyteld heeft, wegens
de Zaaden , die hy gehoornd noemt, in plaats
van getand , geevende 'er den naam van Ovai*
res aan , daar het weezentlyk Qva zyn , in de
Vrugt, als het Ovarium, begreepen. Zekerlyk
die Geflagtnaam is, gelyk veele anderen , door
hem wat oneigen gefmeed* Van ouds noemt
men het Eupatorium Cannabinum fosmina , dat

is

(i) Bidens Fol. trifidls , Calycibns fubfoliofis , Sera. erec-
tis. Syft. Nat. XlT. Gen» 93*- Veg* XIII. p. 6io. Bidens
Corona Seminum letrorfurn aculenta &c* GORT. Belg* 232.
Fl, Snee. KRAM* Aufir. &c. R. Lugdb. IJ7» GOUAN Monfp*
4^8> Gr n. Oriënt, 255. Gort. Ingr. 130. Bidens Fol. tri-
part ito - divi Os* ToüRNF. /»y?. 462* Cannabina Aquatica Fo-
lio trpartirim divifo. C. B. Pin. 3*i« Hepatoxium Aquatila
POD. PtmpU $95.

$tngbNS&ia: 539

ïs Wyfje, om het van *t andere Eupatontim^ . IV* „
ï n/r -i ru • Afdeel;

dat men het Mannetje heette , te onderlchei- Xx,

den. Hoofd*

Het heeft roodachtige opftaande ronde Sten-^J1^.^
gen van een Elle of anderhalf hoog , die ge-
takt zyn en bezet met Bladen als van Hennip ,
in drieën of in vyven gedeeld , hoewel men
het ook dikwils aantreft , met enkele fmal-
le Zaagtandige Bladen. Aan 'c eqd der Takken
komen Hoofdjes van kleine geele Blommetjes ,
die in een Kelk gevat en omzet zyn met een
Krans van Blaadjes.

Dit Kruid is eenigszïns fcherp van Reuk en
Smaak ^ en daarom heeft men 't zelve s in Duitfch-
land, als naar de Ceylcnfche Acmella gelyken-
de5 zo door Deftillatie als anders , met veel
moeite onderzogt 5 zonder het gewenfchte heil
daar in te vinden, 't Aanm:-rkelykfte is , dat
men met dit Kruid 5 onder den naam van Bruns*
kiaer of Bromfaer , in Sweeden de Wol Goud-
geel verwt. Het frisfche Kruid wordt klein ge-
fneeden en Laagswyze gelegd tusfchen het
Wollen Garen , dat met Aluin doortrokken is ,
en daar mede gekookt. De Zaaden blyven y
met haare Haakige puntjes , aan de Koufen
hangen , wanneer men 'er in 't Veld tegen
aan loopt.

(2) Tandzaad met Lancetyormige ongejleeh ir.

Zeer

(2) Bidens Fol. lanceoiatis fesfililus &c. Oed, Dan. m. klein*'

HUDS.

II, Deel* X, Stuk,

54o Samenteelige Kroidest.

Afdeel * Bladen , de Bloemen en Zaaden qp-

xx. # W
Hoofd-
stuk. C3) Tandzaad met Lancetvormige omvattende

nr. Bladen, de Bloemen knikkende , de Zaa*

denopgeregt.

Knikkend.

Deeze beiden , waar van de eene in kletfnts
uitmunt, de andere, zo wel als die, Lancet*
vormige Bladen heeft , betrekt de beroemds
Haller tot de eerfte Soort, achtende, dat
die Kleine van Dillenius een jong Plantje
zy. De laatfte komt by ons en overal met on-
verdeelde Bladen voor , en dikwils met ge*
ftraalde Bloemen > die gefternd en welriekende
zyn , zo Lob el het uitdrukt : doch deeze zou de
Qoreopfis Bidens zyn kunnen , zo de Ridder
wik Verfcheide andere Soorten van Straalbloe-
men komen ook wel ongeftraald voor. Zy zyn
allen 5 zo wel als de vyf volgende , Jaarlykfe
Plantgewasfen.

jv. (4) Tandzaad met langwerpige > effenrandi-

is o ai Hora, ' . T M

Knoop. ge > eentandige Bladen , de Steng gegaf-

bioemig. felit de Bloemen eenzaam en ongefieeld.

In

Huds. An%U 3ïo. Verfceiïna minima* Dill. Giesf. icy. App.

fa* RAJ. Angl. lllk p. 188. T. 7. f. 2.

(3; Bidens Vol. Lanceolarïs amplexicaulibus &c. Goht.
Belg. 233. Gouan Mcnfp, 428. F/. 664, 727. Canna-
bina Aq. Folio non divifo. C. B. /»«. 321. Eupar. Cannabw
fcemina Septentr4 LOB* Ic. 529.
(4J JtÉ»i F0J4 öbi, imegerr» unidcntatis &c.Bükm. -FA

S y n o e n e s i - Ai 54 f

In Bengale groeit deeze, die een rondachtig IV;
Stengetje heeft van een Span hoog , dat rui& ^^t:
is en gearmd , met gefteelde Eyronde hoekig Hoofd»
getande Bladen, van boven glad: de Bloemen stuk.
in de Oxelen ocgefteeld. B£ms

Unella.

(5) Tandzaad met Liniaale Bladen, Haair* Teder,
dunne Bloemfteeltjes , byna vierbladigs
Kelken , en vyf opftaande Zaadjes,

De Zaaden , die tweetandig zyns betrekken
dit Kaapfe Kruidje, zo wel als 't voorgaande,
blykbaar tot dit Geflagt

(6) Tandzaad met gevinde Zaagtandige ge» vi*
Jlreepte gladde Bladen, de Zaaden opftaan~F^^
de> de Kelken Bladerig, de Steng ejfen.

In Noord- Amerika valt deeze , die de Bla-
den drievoudig pf vyf - Vinnig heeft , het oa-
derfte paar uit drie beftaande f van boven glad*
De Bloem is Kegelvormig. De Zaaden hebben
twee wyd gemikte Baardjes.

(7) Tandzaad met gevinde eenigermate Haai~ vir. '

I*d* 175* Bidens nodifloia Brunelia: folio* DitL» EUk*
T, 44. £ *2 •

(5) Bidens Fol. Linearibus Pedunc. Capillaribus tecAmï
Acad. Vl. Afr. 47.

(6) Bidens Pol. pinna tis Seaatis &c» Chryfanth, Cannst-
binutxi Bidens Virgin. Moris, III* S. VX. T. f. iu

(7) Bidms Foi, pinnatis fubr füofis &c, Bidens Cojt$£a.

gt, Qnïït x, sim»

54* Samenteelige KfebiDEfc

IV. Hge Bladen , de Steng aan de Knietje?

Afdeel, gebaard ; de Kelken met een enkeld Om*
Hoofd- mtïdzel; de Zaaden fpreidende.

STUK*

Egaate Tot de Amerikaanfche Soort, die de Zaaden
^l1vyV€m Zeer lang en dun, met twee, drie of vier Pun-
tjes, Straalswyze in de Kelk geplaatst heeft ±
zynde de Amerikaanfche Bidens met Sellery-
Bladen van Toürnefort, by Dille*
nius , welke twee of drie Ellen hoog opfchiet ,
in de Openbaare Tuinen bekend; betrektLiN-
NjEus thans oök de Molukfe Agrimoniè van
Rümphiüs in Oostindie en wel op Java
groeijer;de* Déze worde 'er , wegens de fpitfe
Zaaden, naar die van Kervel gelykende,JVflaï-
dekruid genoemd. Het geleek naar de Agrimo-
niè, doch groeide in de Tuinen wel vyf of zes
Voeten hoog* Een dergelyk heb ik uit Japaü
bekomen. Het gelykt naar de voorgaande Soort,
maar de Blaadjes zyn afgezonderd en de Zaa-
den hebben altoos vier Baardjes zegt de Rid-
der. Ook zyn de Bloemen wit gedraald*

vïit ^ Tandzaad met dabbeld gevinde ingefnee*
Êiden$ den Bladen , de Kelken met Omwindsels ,

llpinnata* i
Tweeviw* ™

&c. &• Lugdh. 158* N. 2* Bidens latifolia hirfutior. SemJ
anguft. radiato. Oijll. Elth. si. T. 43» 6 51. 0+ Agriroonia
Molucca. RumPH. Amb. VI* p* 38* T. i5. f- 2-

(8) Bidens Fol* bipinnatis incifis &c. Chryfantïi. Araer»
Coridis Indi folio. Herm Paf. 123. T* jij. Chryf. Cann»
butai* Virg* Cicutari* foliw. Mor* III* Sf VI. T. 7$ f. 23,

de Bloemen half geflraald , de Zaaden IV

fpreidende. AFxx.EL*

Hoofd*

fp) Tandfcaad met enkelde> iyna Piekvornti- 5Tuk*
ge, Zaagtandige gejieelde Bladen ; de /Mo*, tx,
roerc Kogelrond , op farcge i de

Zaaden effen. sneeuw-

wit.

Deeze beiden, door het gemelde genoegzaam
onderfcheiden , groeijen in de Zuidelyke dee*
len van Noord- Amerika* De Bloemen van de
eerfte zyn doorgaans gedraald , en hebben de
Zaaden met drie, de laatfte met twee Baardjes*
De Bloemen van deeze zyn Sneeuw -wit 5 waar
van het den bynaam heeft : maar de Bladen ver-
fchillen aanmerkelyk in figuur , zynde hoekiger
of ronder en meer of min Schild vormig ; zo
Dillenius voorftelt 5 die ook eene Ver-
fcheidenheid , met Bladen als der Brandenete-
len, vondt. Van de eerfte zyn de Bloemen fom-
syds geftraald.

(10) Tandzaad met langwerpige effenrandlge x.
Bladen , de onder ften overhoeks, de boven^rtidllam
ften gepaard ; de Bloemen gekranst. Gekranst,

(ii)

(9) Bidens Fol. fimpl. fabhaftatts &c. Eictetis FoU Cortf»
*cc. R. Lugdb. 158. N. 3. Bidens fcabra &c. Dlix. Eltb,T<
47. f« 55 & 54.

(!•) .Bufou Fol. oblopgis integris &c* Clffi Bi-
iens Americana procumbeas Sec. HoüSTt Aft»

$44 SAMENTÉELICÈ KrüIDÈk;

xx. tintfte effenrandige Bladen, een klimmen.

Hoofd. de Heejierige Steng en gepaarde Pluim-

bloemen,

XI.

/canénL Deeze beiden , van Vera Cruz in Amerika
KUmmend-afkomftig , zyn uit den ClifFortfen Tuin om-
ftandig befchreeven door den Ridder. De eerfte
een klein kruipend Kruidje , mee Bladen om-
trent als van \ Varkensgras, hadt Kafjes tus-
fchen deZaaden, die dun waren, van onderen
fpits, van boven met twee waterpasfe Borftel-
tjes gekroond. De andere hadt een Heeftertee
klimmende Steng , aan 't end uitloopende in
een Pluim van Bloemen, wier Steeltjes een en
andermaal gepaard Waren; de Kelken Cylin
drifch van onderen gefchubd : de Ziaden ia-
mengedrukt, of plat, en tweetandig.

TuïiatA Tandzaad wt Eyronde Zaagtandige Bla~

Gebobbeld, , ae onderften gepaard ; de lovenjlen

drievoudig met het middelfte grootst.

In Amerika was deeze gevonden , die thans
in Italië wild groeit. Zy heeft een opgeregte

Steng

O*) Bldms Fol. oppofiris ovatïs acuaünatis interim?*
Caule fcandente Fruticofo, Flor. oppof. paniculatf &c. ^
ygff' 399' ■

(12) Bidens Fol. ovatis ferraris &c. Ahd. Sp. z. p ,7 ~
19. Bidens Paluflris an.ua Fol. fubrotuudis &c. Mlcli.

SyngenEsta* 545

Steng van by de twee Voeten hoog : de Bladen IV.
zyn dik , ruig en byna gebobbeld : de Bloemen Afdeel^
groeijen eenzaam in de Oxelen : de Kelken zyn Hoofd*
met vyf Blaadjes omrmgd; de Zaaden hebben «tuk-
twee agterwaards kanthairige Baardjes. fohz***

C a c a l i a. Dokkeblad.

Een naakte Stoel ; een Haairig Zaadkuifje ;

een Rolronde Kelk die langwerpig is en aan den

voet alleen met een Kelkje voorzien* Dus ko-

xnen de byzondere Kenmerken van dit Geflagt

voor, daar ik de Heefterige Soorten , zeven in

getal , reeds van befchreeven heb * % zo dat *it.d*

flegts de volgende overbly ven ( biadz!" n*

ace.

(8) Dokkeblad met een Kruidige onverdeelde vnr.
Steng , de Bladen ovaal en eenigermaate j^jSj/-

gekarteld. . „

ö Zeefhüdig»

Sommigen fchryverj aan de Bladen van dit
Kruid maar zwarte Stippen toe; anderen mer-
ken de Bladen als Zeefswyze doorboord aan;
Het een kan zo wel 4ls het andere plaats heb-
ben» L i n n m u s noemtze Maanvormige Blaas-

fes.

(*) De voorige dertig Gefiagten van de Klasfè der Samen-
tèelinge (Syngenejïa) zyn hier in haar geheel voorgefteld.

(g) Cacalia Caule Hecb:ceo indivifo &c« Poiophyllum
FoU ellipticls. TL Ciïf. 494. T^geies Fol. intégris perforatis.
ÏUJM. Sp. 10. Senecio ïndicus Atrïpücis folio gïabro«
Moris. III. S. 7. T. 17. f. 7» Chryi; Amer, Frmesc. ?LUf£<

Mjn

jz. Deel» X« Stuk,

54ö Samenteelige Kruide^

IV. jes. De Bladen gelyken naar die van Melde*
Afdeel. 9t fc een Zaaypiantj m Amerika afkomftig*

HOOFl>

stüïu (S>) Dokkeblad met een Kruidige Steng 9 fe
ix* Bladen Lieraehtig* omvattende , getand.

S°uS* By Rümphi.hs heet dit Oostindifch Kruid-
dig* je Amboinfche Sonchus , en hy merkt aan > dat
men 't zelve tot Moeskruid gebruikt. Het valt,
volgens de Waarneeming van den Heer N. L*
BuuMANNüSjOp Java met zeer verfchillend;
Loof , hebbende de onderfle Bladen fomcyds
Eyrond , de middelften Lierachtig f de hoven,
ften omvattende en getand, Sommigen hebben
'er de Bladen van Mosterd aan toegefchreeven.

x. C10) Dokkeblad met een Kruidige Steng en
GtyT* Lancetvormige getande Bladen.

Dit, ook in Indie groei jende 5 heeft een hoo
ge opftaande Steng en dikachtige Bladen, met
Takkige Bloemfteelen aan 't end.

xi. O O Dokkeblad met een Kruidige Steng, en
^Mooxfch1* Lancetvormige Zaagtandige afloopende Bla-
den.

In

(9) Cacatia Caule Herb. Fol. Lyratïs &c. Seneclo Made»
ïasp. Sec. Pluk. T. 44<hf. i, Sonchus Aml>oinenlis. Rumph.
Amb. V. p 297- Ti 103, f. \, BüRM. Fl. Indé 175. Hort.
Mal. X. p. I3ï* T. 68. MüBR. Comm. Gott. nav. T. III.
p. 7* T. 7.

(ioj Cacalia Caule Herb* Fol. Lanceolatis dentatïs.
(is) Cacalia Caule Hexb. Fol. Lanc. fcrrf &c. Solidnga

lol

S V N C £ N E s I jW 54 7

ïo tte Zuidelyke deelcn van Vrankryk groeit IV* '
deeze Soort > die Solidago Sarracenica is ge-A?xxf L"
ftoemd geweest, cn zeer naar de Gouden Roc-Hoofd-
<te gelykt. \ Gewas is vry groot, de BladenSTyK* .
zyn taamelyk breed en bet heeft een voortkrui-^|;^;4!
jenden Wortel > die overblyft* Men vindt dee*
ze Plant in 't byzonder door Chomel be-
fchreeven en afgebeeld. Hy hadtze Berg-CQ~
wyza geheten. De Kelk is omringd met Borfte-
lige Blaadjes.

(ia) Dokkeblad met een Kruidige Steng ; de

Bladen driekwabbig ge/pitst Zaagtandig ; Haftata.
de Bloemen knikkende. Piekbladigw

ïn Siberië groeit deeze , volgens Gmelin
*een Plant , die een regte , hooge , paarfche
Steng heeft en gefteelde Bladen : de Bloemen
komen aan kleine Tropjes by elkander voort.
Zy zyn wit met zwarte Meelknopjes, vyf by
elkander in eene Kelk. De Geftalte zweemt;
naar de volgende*

(13) Dokkeblad met een Kruidige Steng 9 en xnt.
Piekswys' Pylvormige gekartelde Bladen,^™™*
de Steeltjes verbr eedend. (l4)k 7|etrui*

ïol. Lanc* ferr. decurr. Gouan Monfp. 444. virga Aurea
f. Solidago Saracenica latifclia fertata. J. B. Hifl. II. p. 1053.
Conyza montam Fel. ioogleribus ierraris &e. Chom. Mem,
jPar. 1705, p. 394.

(12) Cacalia Cau!e Hetb. FoU trüobis &c. Senecio EoU es
denmo - trilobis &c. Gmel, Sib. IU p. 135, t. 66.

(1$) Casalm Cau'e Herb. Fol. Haftato ■ Sagictatis &c, /ƒ.
Ups. 254.

Mm %

II« DK£Li X. $TUK,

548 Samenteelige Kroiöe^

IVi (14) Dokkeblad met een Kruidige Steng, de
jcxf** Bladen byna Hartvormig, Tandswys' uit*

Hoofd* gehoekt, de Kelken vyfbhemig*

»tuk«

CaeaU* Beide deeze Virginifche en Kanadafche Plan-
^/ri^i«-ten,groeijen ongevaartot eens Menfchen hoog-
heide- te. Het meefte verfehil beftaat in de figuur
bladig. £er Biacjen en \n de £]eur $ alzo die in de

laatfte blaauw groen zyn, maar bovendien zyn
in deeze de Bloemen veel kleiner en de eerfte
heeft 'er meer dan vyf in haare Kelken 3 die
ook met Borftelige Blaadjes zyn bezet. >

xv. O 5) Dokkeblad met de Bladen Nierachtig
Afpifch^* Hartvormig fpits en fyn getand.

In Switzerland en in Ooftenryk^ op de Ge*
bergten , groeit dit Kruid , naar 't welke het
Geflagt zynen naam heeft. Het komt voor mee
gladde of met gryze Wollige Bladen, 't welk

van

(14) Cacalia Cau1e Herb. Fol. fubcordatis &c. Gron.
Virg. :i8. Cacaliï Virginiona glabra &c. Moris. Hifi. UU
p. 94- S. 7. T. 15. f. 7. Porophyllum Fol. deltoidftus an-
gulatis. GBON. Virg. I. p. 9+, Nardus Americana proceriot,
fol. cxüis. Pluk* Alm. T. 101. f. 2.

(15) Cacalia Fol. Reniformi- Cordms acutis denticulatis.
Gouan Monfp. 429. Cacalia* Hall. Helv. 70;. Tusfïlago
Caule Ramofo K. Lugdb. 159. Cacalia Fol, crasfis hir-
futis. MOBIS. III. S. 7. T. 12, f. 1. Cicalia incano folio.
CLUS. 501, T. 500. fa Cacalia Fol. Cut. acut. &
glabris. C* B, Pin. 198. Mgris, Ibid. f. 6. Cacalia glabro
folio, CLU3. Pann4 501. Cacalia. Lob. Ic. s?z*

Syngenesia 549

van den Groey afhangt, volgens Halles 5 IV*
-die het befchryfe , als de Steng hebbende van FxxfL
een Elle en hooger , Takkig , niet lang ge- ï Joofd-
fteelde Bladen, die Nierachtig Hartvormig zyn.s™K# ;
Van boven is de Steng Takkig en maakt een
Kroontje van paarfche Bloemen > van drie tot
vyf in een Kelkje, vierdeelig ,.waar op volgen
lange , vierhoekige gefleufde Zaaden. Men
vindt het ook met witte Bloemen.

In Gelukkig Arabie kwamen den Heer Fors-
kaohl drie Kruiden voor , welken hy tot dit
Gdlagt betrokken heeft. Het eerfte noemt hy
Cacalia pendala , om dat het van de Rotfen af-
hangende Stengen hadt^groeijende nederwaards,
twee Ellen lang. Uit deeze , over gloeijende
Kolen geroost , werdt het Sap geperst 5 dat
men tegen Oorpyn gebruikte. Van de andere y
Welriekende gebynaamd, op de Bergen gemeen»
werden de Stengen tot berooking , inzonder-
heid voor de genen , die de Kinderziekte had-
den y gebezigd. De derde , Semperviva gety-
teld, hadt korte dikke Stengetjes , met Vlcezi-
ge Bladen , en bevatte wel zestig roode Blom-
metjes in ééne Kelk*

E t h u l i a. Blootzaad.

Om dat het ontbloot zyn van Pluis der Zaa-
den de voornaamfte reden is der afzonderinge
van dit Gefiagt , noem ik hetzelve * fchoon
zulks ook by eenige anderen plaats heeft , Bloot-
zaad, dat beter is dan Stirnband, gclyk ik het
Mm 3 in

II. Deel* X. stuk.

55o Samenteelige Kroiöen;

IV. in 't Hoogduitfch vertaald vind : want het Baad-
xxfL Je» de Zaadjes kroonende , daar zulks van af-
Hoofd. geleid is , heeft mooglyk maar plaats in ééne
*TÜK« Soort van de vyf of zes, daar in begreepen.

Een naakte Stoel , geen Zaadkuifje en een
*> gelyke Kelk , komen als de bys?ondere Ken-
merken voor.

ï. (i) Blootzaad mtl getuilde Bloemen*

Ethulia °

Gztmld* Ik noem de Bloemen van deeze Soort liever
geiuild> dan gepluimd, om dat 'er de jonge
Heer Linnius zelf dea naam aan geeft
van Corymbus > dat een Bloemtuil is, van bo-
ven byna Waterpas, gelyk in de Vlier; terwyl
Tanicala een losfe Pluimswyze verheffing in-
fluit, byna gelyk in het Panik-Koorn (*). >t Is
deeze Soort , welke uit Zaaden , door den be-
roemden Hoogleeraar D. van Royen, onder
den naam van Eupatorium overgezonden , in
Sweeden opgekomen was , door den jongen
Heer Liï4jN./£us afgebeeld en befchreeven.
Zyn Ed. dagt , dat dezelve van Ceylon mogte
afkomftig zyn. Een Steng maakte zy van een
Vinger dik, vier Voeten hoog, met overhoekfe
Takken ; de Bladen Lancetvormig en fpits
Zaagtandig , naauwlyks gefieeld , de onderften
gepaard. Aan 't end kwamen Tuiltjes of Kroon-

tjes

(i) Ethulia Flor. paniculatis. Syfl. Nat. XII. Gen. $34*
p. 516. Veg. XIII* p. 612. Linn. Fil. Dec.I.p, i. T. 1.
(*) Zie de Afbeeldingen TBU £ot. Tab; IX. Fig. I5j ^\6?%

S Y N G E N E S I A, 55*

tjcs , van famengeftelde Bloemfteeltjcs , met IV#
kleine ronde BJoemhoofdjes , ieder van ruimAF1^L*
twintig blaauwachtige Blommetjes , wier ge- Hoofd-
rneene Kelk beftondt uit fpitfe Schubbetjes ;STüK#
het Zaad was langwerpig, geknot en plat van Polygm*
boven , zonder eenig Pluis. Mcnbevondt het een
jaarlyks of Zaa\ gewas te zyn , welks Gettalte
zeer naar de Conyza geleek en daar van kreeg
het den bynaam.

(2) Blootzaad met rondachtige Bladen en ge- n.
pluimde Bloemen.

ta.

Van dit Oostindifch Plantje, dat weezentlyk Gepluimd,
gepluimde Bloemen heeft , my van Java ge h.lxvii.
droogd overgezonden , hier in Fig. 2 , op PK '\
LXV1I. afgebeeld , maak ik de tweede Soort*
Het heeft de Bladen byna rond, metgefchaar-
de of ongelyk getande kanten , eenigszins ruuw
en Haairig van Oppervlakte, blykbaar gefteeld,
doch naar boven vallen zy eenigszins Lancetvor-
xnig. De Bloemen maaken hier ronde Bolletjes,
gelyk in de Santolina, en beftaan niet uitlosfe,
maar uit digt famengetropte Blommetjes, ineen
Schubbladig Kelkje vervat en de Zaadjes zyn
even als in de voorgaande Soort, waarmede
het verfchil te groot is, om daar van eene Ver-
fcheidenheid re kunnen zyn. Ook kan het de
Sphceranthus Africanus , van den Heer N. L.

Bür-

(2) Ethulla Fol. fubrotundis , Floiibas revera paniculat».
Mihï.

Mm 4

II» Deel. X. Stuk,

55* Samentebljge Krüidzw*

ïJX. BüR,MANNüsafgebeeW.nietZyn, tenmialïe
A*wu nietdaar toe beboeren; dewyj het geen afge-
Hoofd, zonderde Blommetjes heeft.

w. (3) Blootzaad met ongejleelde z^deUne*

^Gcban- Vaill anTj die dit Plantje Sparganopho-
ros, m 1 Franfch Porie ■ bandean tytelt , we-
gens 't gezegde randje der Zaaden , merkt aan
dat hetzelve vierkant iss en dat de Blommetjes
op een kaaien Stoel geplaatst zyn. Ondertus-
fchen meldt hy niets van de Groeiplaats. Oo-
ze Ridder hadt een zeer klein zodanig Plantje
uit Oostindie bekomen , dat zyn E L fchier
denkt of 't dit zelfde mogte zyn , alzo het on-
gedeelde Bloempjes hadt.

dZu* (4) BlGOtza3d met Liniaale getande afloopen*
ta. de Bladen , en eenbloemige Steeltjes te°en,

S. gt' dezelven over , de Steng wyd gemikt. J.

Noch het Plantje van Kormandel, anderhalf
Duim hoog , door den Heer N. L. B u r m a n-
nüs in Afbeelding gebragt ; noch het aange-
haalde Bengaalfche Chryfanthje van Pluke-

NETj

(l) Ethulia Floribus fesHlibus lateralibus. Sparganopho,-
ros Virgx Auies folio , Flor. e Foliorum alis , abfijue pedi-
culis. VAILL. Mem. de 1719. p. 4o8. Fi%. j$,

f4) Ethulia Fol. Linearibus Dentatis decurremibus &e.
Ment. 110 5c j7a. Bubm. Fi. Ind. i7«. T. 58, fi j. chry-
fanth. Benghalenfe ar.guaifolmra , pufillum. Tim. A!m.
101. T, *i. f. 4.

S Y N C £ ff E s I JU 5f3

net, fchytit my met de bepaaling te ftrooken , IV*

als geen eenbloemige Steeltjes hebbende, noch AF£xf^
ook niet tegen de Bladen over. Aan de Kust Hoofd «
van Malabar is het gevonden een Handbreed8TUK*
hoog, met getuilde Bloemen,

(5) Blootzaad dat laag - Heejlerig w> met %tlunA
Liniaale effenrandige Wollige Bladen* Tomtnto/a.

Wollig.

Dit Plantje, in China waargenomen, is een
klein Heeftertje , met Blaadjes naar die van La*
vendel gelykende , en Bloemen aan 't end der
Takjes, wier Kelkjes ongedeeld en iets of wat
gebladerd zyn.

(6) Blootzaad met Trosjes over eene zyde, vr.
byna vyf Bloempjes in de Kelken en Lan v^tbhdi^
netvormige gepaarde Bladen.

In verfcheide opzigten verfchilt die Oostin-
difch Kruidje van al!e de voorgaanden, gelyk
men uit de bepaaling ziet: zelfs ook, doordien
het de Bladen gepaard of tegenover elkander
heeft , daar zy in alle de anderen overhoeks
?,yn geplaatst.

Eu-

(5) Ethulia fuffrutlqofa Fol. Linesiibus infegemmls to»
mentofis Mant. 110.

(6) Ethulia Racemui is fecundis , ChL fubquinq'iefloris,
Fol. Lanceolatis oppoluis. Mant. 110.

Mm j

II. Diew X* Stuk,

554 Samenteelice Kruiden,

IV* Eopatoriüm, Leverkruid.
Afdeel*

xx. Onder deezen naam , die zo veel als Hepato-
stvk?' rium zou betekenen, wordt deAgrimonie, als
EgaaU ook de Bidens , die men Hepatorium Aquatile
^lwyvem genoemd vindt, van ouds begreepen. Gewoon»
lyk past menze thans toe op de Planten van dit
Geflagt, die den Stoel naakt en het Zaadpluis
Pluimig hebben 3 met een langwerpigen ge-
fchubden Kelk : den Styl lang en ten halve io
tweeën gedeeld.
Van de Soorten , daar in vervat , zyn reeds
* it. d. tien onder de Heefters befchreeven *. Aldaar
^dzST«^ hebben wy gezien , dat in fbmmigen de Kel-
" ken vier- in anderen vyf en meerbloemig zyn.
Tot de vyf bloemigen behooren nog de drie vol.
genden.

XI.

(ci) Leverkruid met Hartvormige Piekbladen,
üupato* die eenigermaate getand en kaal zyn , een

juuum. a" windende Steng en geaairde Bloemen.

Fiekbladig.

Van een zonderling Gewas is deeze West-
indifche, gelyk uit de bepaaling blykt en groo*
telyks verfchillende van de andere Soorten.

XII*

r *Trifolia-
turn.

Dnebladig.

(i i) Leverkruid met drievoudige Bladen.

De

(ii) Eupat otium Fol. Cordato * Haftatïs &c. Kleinia fcan-
dens &c. Brown. Jam. 31 6. T. 34* £• 3*

(iz) Eupatorium Fol. ternis. GRON# Pirg, II. p.

Eupat* Cajuiafcinum JMaulandicum. RA}* Su-ppl.

s y n g e n e s i a: 555

De driebladigheid onderfcheidt deeze genoeg- IVJ
zaam, die in Virginie groeit en een enkeldeniet^*^*
Takkïge Steng heeft, met witte Bloemen, ko~HooFD-
rnende anders de volgende naby. STÜK*

(13) Leverkruid met gevingerde Bladen* xnu

, rium Can*

Dit Gewas , dat by ons zeer veel aan de»**;*»*,
kanten der Slooten en Vaarten in Noordholland bla^#nip<k
onder 't Riet en elders , ja door geheel Europa
op dergelyke plaatfen voorkomt, in 't Franfch
Eupatoire , in 't Engelfch Waterhemp 5 en by
ons Boelkenskruid , of ook Koninginnen Kruid 9
en ook wel Leverkruid ; welke laatfte benaa-
ming echter , eigentlyk, tot de Agrimonie be-
hooren zou , en daarom noemt men dit Bajlerd*
Leverkruid. 't Schynt evenwel , volgens de
befchry ving van P l 1 n i u s 3 het Eupatorium der
Ouden te zyn. In 't Hoogduitfch heet het Was*
ferdosty Kunigundkraut , Albkraul , Hirtfenklee >
Ondermennigy enz. Eenigen van die benaarain-
gen fchynen iets Toverkragtigs aan te duiden *
dat men in dit Kruid gefteld heeft. Door den
naam van Mannetje werdt het van het hier voor

be«

(13) Eupatorium FoU dtgitatis. Mat. Med. 380* GORT*
Belg. 233. R. Lugdb. 15 5. GOUAN Monsp. 430. KRAM* Anfir,
r-42. Fl. Suec. 66s , 728, Sec. Eupatorium Cannabinum. C.
B. Pin. 320. Eup. adulterinum, FüCHS. Hifi. 265 » Hepator.
vuig. Doo» Pempt» 28. Cannabina Aq. f« Eupatorium raas.
ï-oö* 7ct 528*

IU DEEL. X* STUK»

S56 Samehteelige Kruiden,

IV. befchreevene Water - Boelkens - Kruid * , Bi-
AFxxfL' dens geöaarr>d 9 (dat men Wyfje noemde , 't
Hoofd- welk ook de Bladen eenigszins Hennipachtig
stuk, heeft ,) onderfcheiden. De Sweeden noemen
« Kefwyve- ^et * waarfcbynlyk wegens de pluizige Zaad-
ry- hoofdjes, Flocks, zegt de Ridder*
S38-BhdZt 33 De Stengen zyn ruig, vierkantig, vaa
„ drie tot zes Voeten hoog zegt Hall er,
„ de Bladen gepaard (*) , aan een dik Steeltje
drievoudig , allen met de Blaadjes eeniger-
3, maate ruig, fpits Zaegtandig, het midddfte
„ grootst , Eyrond Lancetvormig. Dit komt
5, fomtyds alleen voor , de twee zydelingfe ,
„ die anders veel kleiner zyn , ontbreeken-
„ de (f). Op den top der Steng is een plat
„ digt Kroontje van paarfehe Blommetjes, fom*
„ tyds ook wit, en daar op volgt een lang,
rank, Pieramidaal Zaad 8>
De Reuk is fcherp , de Smaak zeer bitter van
dit Kruid, dat door Deftillatie, behalve zuure
Vogten , ook een vlug Loogachtig Zout in over.
vloed geeft en een dikke Olie. Volgens de
Proeven van Gesnerüs verwekt het Afkook*
zei der Wortelen Afgang en Braaken. Tegen
Ongemakken van de Lever, Geel- en Water-

zugt,

(*) Q^arn notam Vaillantius Gener'cara , Linn;bü3
etiam Clasficam facit: zegt Haller {Helv. inthoat. I. 59*)
"Wat dit zeggen wil begryp ik niet,

(t) Dit zal die Verft heidenheid zyn , met onverdeelde
Bladen , daar Ray van fpreekt , door HALLER op d;ooge
Giond en , in S wirierland , waargenom ea<

(

S Y N C E K E S I A; 557

zugt j is 't een gemeen Middel * by 't Landvolk IV.'
bekend» Anderendaagfe Koortfen en loopende xx
Beenzweeren hadt Boerhaave door 't Af- Hoofd-
trekzel genezen* Uitwendig dient het ook in<?TÜK*
Stoovingen, om koude Gezwellen te doen ver-f^f^
flaan.

***

Met agtbloemige Kelken.

(id) Leverkruid met viervoudige ruuwe Lan- tcivv
ceivormig Ey ronde, ongelyk Zaagt andige > riumpu**
gefieelde rimpelige Bladen. 'farfft

(ij) Leverkruid met vyfvoudige ^eenigermaate ^jjjjjj
Wollige , Lancetvormige , egaal Zaagt an- tum.
dige , geaderde gefieelde Bladen. vhkbhdig.

Van deeze beide Noord - Amerikaanfche , die
overblyvende Planten zyn , groeit de eerfte >
wegens haare paarfche Stengen bekend 3 tot meer
dan eens Mans langte , de andere maar half zo
hoog, Deeze heeft Bladen als der Brandenete-
len, de andere als van Alants wortel - Kruid,
degrootften byna een Voet lang , ruuw, don-

ker

(I4) Eupatorium Fol. quatern's fcabris &c* Eupat. Fol.
ovato Lanceolatis &c. Gron Vïrg. up. Eupat* Emilae fo-
lio. Corn. Canad 72, T. 7*, Eupat. Can. elatius &c* Mo-
RIS* III. S. 7. T. 13* f. 4.

(1$) Eupatorium Fol qulnis fubtomentofis &c. Eup* Fol,'
Lanc.-ovatis &c. H. Ctiff. 396. r. 155. Eupat. Novas

Angli* Urticz foliis &c. Caule macuiato. Herm. Farad. iS$*
T. 158. MOR18. III. 7. T. i«. f. 3.

XI. DSM* Xtfnflfc

55S Samen TEELtcÈ Krüiöeh.

ker groen* De Bloemen zyn paarfch , cn hefc
Afdeel* plujs \s Haairig , in de laatfte Soort, die de
Hoofd* Steng met paarfche Streepjes heeft.

STUK*

**** Met vyftien en meer Blommetjes in
de Kelken.

xvr.

Eupato-
rium per-
folio-turn^
DoüI-
bladig.
xv ir,

£(Blejrti-
Mum,

Blaauw-
JMoemig.

XVIII;

turn-

Kiuiderig*

Rugojum.
Rimpelig.

XX.

Odorutum*
welrie-
kend.

(16) Leverkruid met Samengegroeid - doorbid*
dige Wollige Bladen.

(17) Leverkruid met Hartvormig Eyronde
Jlomp Zaagtandige gejleelde Bladen en veel*
bloemige Kelken.

(18) Leverkruid met Ëyronde Jlomp Zaag*
tandige gejleelde drieribbige Bladen en een*
voudige Kelken.

(19) Leverkruid met Eyronde Zaagtandige
gejleelde Bladen en gladde Stengen*

(aö) Leverkruid met driehoekige, aan den

voet

fi<j) Eupatorium Fol. connato - perfolïatïs tomentofïs. H.
CHff* Ups K. Lugdb. 156* Gron. Virg% Eupator. Virg.
Salvix foliis &c. Pluk» T. 87, f. \

(17) Eupatorium Fol. Cordato - ovatis &c. Gront. Vvrgi
119. Eupator. Scotodonis folio , Fl. coeruleo. Dill. Elth*
240. T\ 114. Fig. I3P- PJLUK.T.3944f#4. GoVAti Monsp. 4 3 O.

(i?) Eupatorium Fol. Ovatis obtufè fèrratis Sec. Gronj
Virg* 120. Eupat. Valerianoides Floie niveo , Teucrii foliis

&C. PLUK. T. 88, f. 3*

(19) Eupatorium Fol. Ovatis ferratis petiolatis &c, Eupat.
Tol. ovato - Coidatis nigofis. Gron. Firg* uo* Vaier ürticse
tblio , Flore albo. Corn. Canad. 20. T. m Agcratum altis»
fimurrw Sp. Plant. 117$.

(20) Eupatorium FoU Ddtoiiibus '5cc. Eupat* odoramm

Syngbnesia* 550

voet getande , van onderen Wollige Bladen IV*
en veelbloemige Kelken. AFx|2^

f 21) Leverkruid met fmal - Lancetvormige drie- 8TUk# *
ribbige^ iets Zaagtandige Bladen; de Kei* xxr.
fttf» rappig en veelbloemig. t^itT

folium.

Van deeze zes groeijen de vier eerflen in snwiMa*
Virginie eo andere deelen van Noord - Amerika ,
de twee laatften in de Westindiën. Het Door-
bladige is in de Europifcbe Kruidhoven bekend 5
het Blaauwbloemige te Montpellier- Het Krui-
derige, dat Sneeuwwitte Bloemen heeft , verfchüc
van de overigen, door een ongefchubden Kelk5
zo wel als 't Rimpelige , dat ik dus genoemd
heb in plaats van Allergrootst , welke benaa-
ming voor de Tiende Soort reeds was gebruikt ;
terwyl het ook de Steng maar ruim een Elle
hoog heeft, 't Is aangenaam van Reuk, gelylc
het volgende, dat daar van den Bynaam voert,
en het laattte gelykt naar het Hyfopbladige
voor heen befchreeven* Ik bezit thans het Chi»
neefcbe en het Witte uit Japan.

Agbratum. Geurkruid.

Een naakte Stoel ; een Zaadkuifje van vyf
Baardjes ; een langwerpige byna gelyke Kelk

en

hirfumm. Brcvwn* Jam. 313. Eupatoria Conyzoides. Pluk.
T- 177. f. 3.

(iij Eupatorium Fol. angufto - laaceolatis trinexvüs

£mt Acad. V. p. 405,

$<5o Samenteelice Kküider;

IV. en vïerdeelige Blommetjes ; maaken de byzon-
AfxxEU dere Kenmerken van dit Geflagt, waar in de
Hoofd* twee volgende Soorten.

STUK»

i. ( i) Geurkruid met Ey ronde Blaadjes en een
SS?. Haairige Steng.

Haairig*

u. (2) Geurkruid met Eyronde gekarteldefiompe
Gtedf Blaadjes en eene gladde Steng.

De Geflagtnaam, van de Grieken afkomftig ,
betekent een geurig Kruid, dat men in 'c Ita-
liaanfch Herba Giulia , Agerato , in 't Engelfch
Mandeline , in *t Hoogduitfch Leberbalfam en
in 't Nederduitfch Klein Balfemkruid noemde.
Die naam is op verfcheide anderen , tot de
Kruifemunt enz. behoorende , toegepast. Ook
is 'er een Geflagt van Ageratum , 't welk ge-
heel andere Planten bevat, door Toürne*
fort geformeerd. De tegen woordigen , (waar
van de eerfte , die Haairig geftengd is, in A-
merika gezegd wordt te huisveften , de laatfte
van Bisnagar, aan de Kust van Afrika, afkom*
ftig zou zyn ,) weet ik niets meer van te be-

fchry-

(1) Ageratum FoU Ovatis > Caule Pilofo. Syjt. Nat. XIU
Gen. 935. Veg. XIII* p 614. H. Cliff. 39$. Ups. a5j. Rv
Lugdb. 155. Conyza Amer. Lamii folio, Fïore albo. Tourne*
Inft 455. Carelia. Pont, Dis/. 184. Eup. huniiie African*
Senecionis facie, folio Lamii* Kerm. Par* p« T. 161. Pluk*
Pbyu 83. f* 1.

O) Ageratum Fol. Ovatis , crenatis , obtuffs , Caule glabro»
Centaur» Ciliare minus Bisnagancum PLVKt Alm, 93*
T. Si, ft 4»

Svngenes ia» 50*;

fchryven dan de uitwendige gedaante , welke IV*
naar die van de Conyza > Senecio of Erigerum AFxxf Li
gelykt. Hoofd-

De Geflagten van Pteroniaen StaehelinatGQds*Tl3K*
befchreeven zynde , komen wy tot dat van ^1*?™**

Van het welke de zeven eerfte Soorten reeds
onder de Heefters zyn voofgefteld * , des alleen *n„i^
nog de vier volgende voorkomen. biadz^o.*

(8) Pronkbloem dat Kruidig is9 met Liniaa- vur.
Ie gladde Bladen en ruime Kelken. ^Pu™-

fyris.

Zekere Plant, naar het Vlafchkruid gelyken- . viafch-
de , was deswegen onder den naam van Lino*
fyris by de laatere Kruidkundigen geboekftaafd ,
alzo zy door C lus lus Qoftenrykfe Ofytis
geheten ware. Zy groeit in de Zuidelyke deelen
van Europa , in Switzerland in de kloven de£
Steenrotfen geworteld voorkomende. Haar
Roedachtige gebladerde Stengen, van een El-
Ie en langer , hebben aan 'c end een Bloem-
kroontje , waar van de Steeltjes onder de Bloe-
men gezwollen zyn. De Kelken > met Blaadjes

ge-

(g) Chryfocom* Herbacei FoL Lineaributs glabris &c. GouAlf
Monfp. 431* Chryfocoma Calycibus laxis. H, Oiffl z$6. K.
Lugdb* 14 S. Chryfocoma Diosc. & Plinii. COL. Ecphr. I.
p„ 81. T* 82. Linofyris nuperorurn. LOB. 7fy 409, Ofyil*
Auftiiaca. CLU6. Hift. U P 32*- Pam* i3l©, T, 3 js.

Nn

II* DlEJU X* STUKj

562 Samenteelice Kruiden;

IV* gefchoord , bevatten groote geele Blommetjes
Afdeel. en jjet 2aad heeft een rosachtig Pluis,

Hoofd*

gjuK. (9) Pronkbloem dat Kruidig is en gepluimd

ix- met Lancetvormige drieribbige, gefiippelde

mtll$!a. naakte Bladen.

Twee-

btoeraig, jn Siberië is de Groeiplaats van deeze Soort 9
die met aanmerkelyke Verfcheidenheden voor»
kwam , zo ten opzigt van de hoogte als van de
Kleur der Bloemen , die ook gedraald waren of
ongeftraald. Gmelin hadtze After genoemd,

x, (10) Pronkbloem dat Kruidig is , met Liniaa-
eraminU je Lancetvormige gladde Bladen engetuikh
Grasbladig. Bloemen.

In Kanada groeit deeze, welke de geflalte vm
de gewoone Pcarmica heeft, en eene geblader-
de Bloemtuil draagt, van veele Bloemen, dik-
wils vier op een Steeltje , die de Kelken half
Eyrond gefchubd en glad hebben. De Bloemen
zyn fomtyds naakt, fomtyds blaauw gedraald*

Ruige»

xh (11) Pronkbloem dat Kruidig is , met Lan*
viiiofa. cetvormige ruige Bladen en naauwe Kei*

hen., In

(9) Cbryfocoma Herbacea PanicuJata &c. After Cal. oblong»
laxis &c. GmEL. Sib. IL p. 189. T. 82. f, I,
(1*) Cbryfocoma Fol Linearibus Lanceol. glabris &c,
(11) Cbryfocoma Herbacea Fol. Lanceolatis Villofïs Sec
After incanus Cal. laxis oblongis &c. Gmeu Sik IU p»
19*. T. sa. f. 2* Conyza tomcntofa 3c incana. Amm*

S * n & fi sr s $ i i; J63

In Siberië en Tartarie, wederom , komtdee* IV»
zo voor 5 wier Bladen naar die van *t Echium **^L*
gelyken, door haare ruigte of Wolligheid* Zy Hoofd-
heeft een Kroontje van Geele Bloemen , bynaSTÜK#
gelyk de Conyza,

Van de Heefterige Chryfocomaas zyn door
den Hoogleeraar N. L. Bürmannus eenige
nieuwe Kaapfe Soorten voorgedragen. De Heer
Forskaoh l vondt 'er drie in Egypte en A-
rabie; twee Heefterig. waar van hy de eene
Geipitfte, de andere Spatelachtige tytelt , we-
gens de figuur der Bladen ; en eene Kruidige ,
om de zelfde reden van hem Eyronde geby*
naamd»

Hier volgt nu het Geflagt van Tarchonanthus ,
door my reeds omftandig befchreeven *3 een *rr.
aan de Kaap niet gemeen Gewas, waarvan ^Sifw*
thans een aanzienlyken Tak bekomen heb. Dan
heeft men

C a L e a. Schoonkruid*

Dit Geflagt , dat wegens de Schoonheid
fchynt genoemd te zyn , heeft een Kaffigen
Stoel, een Haairig Zaadkuifje en een gefchub*
den Kelk* Het bevat de vier volgende Soorten,
allen in de Weftindiën , en wel op 't Eiland
Jamaika, gevonden.

Nn %

lU Deel. X. stck%

564 Saménteelige Kruidën,

IV; (i) Schoonkruid met meest drie gefieelde Bloe*

AFxx?U men » de Btodw Eyrond langwerpig , iets

Hoorirt Zaagtandig, gefteeld.

stuk*

i. (2) Schoonkruid met famengehoopte Tuiltjes ,

Cmïceljii zeer lan8e Bl&emfteeltjes , Lancetvormige

^Driebioc Bladen: de Steng Kruidig.

Oppofui- (3) Schoonkruid met byna gepluimde Bloe*
folia. men , korte Kelken , naakte Zaaden e%

^raar a- Eyrond- Lancetvormige gefieelde BUden.

Amêiius. (4) Schoonkruid me£ **» Zaag,- Heefier ige
bloJm^." de Ta£&w byna gepaard en hoekig*

Scoparia. Van deeze vier zyn de middelften Kruidig ,
Jgm" de anderen Heefterig en de laatfte , die veel
naar 't Spartium gelykt 3 heeft zeer kleine
Blaadjes*

Santolina* Cypreskruid.

Dit Geflagt heeft ook een Kaffigen Stoel,

doch

(1) Caleallou fiibternïs pedunculatis &c* Syft. Nat. XII*
Gen. 941. Peg,x\U. p 616. SantoUna Jamaicenfis.-^w.^^.V.
404. Santolina fubhirfiua , Fol. ovatis Sec* BltOWN. Jam* 317,

(2) Calea Corymbis congeftis &c. Santolina oppofitifoli*.
Am. Acad. V* p> 404. Santolina ere&a , Fol* Linearibus op-
pofïtis &c. Browkt. Jam* 315.

(3) Calea Flor. fubpan'culatis &c. Santolina Amellus, ^fw*
.ItaA, V. p. 404, AmeUus Ramofus Fol. ovatis dentatis,
JBROWN. Jam. 317.

(4) Calea Caule fufïriïficofo , Ramis fuboppontis angula-
tte.Syft* Nat. XII. Tom. 3. p* 234» Chryfocoraa Scoparia, Jnt*
Ac*d* V. p. 404,

Syngenesia; 565

doch geen Zaadkuifje en de Kelk is Schubbig IV;
half Kogelrond. Het bevat de vier volgende AF££f L?
Europifche Soorten* Hoofd-

STUK.

( l) Cypreskruid met eenbloemige Steeltjes en i-

• j. j m j Srmtolin*

viervoudig getande Bladen. cham&.

Cyparhfu$

By de oude Autheuren komt deeze voor, on- achtigf**
der den naam van Wyfjes-Averoone , terwyl
de Mannetjes , zogenaamd , thans in 't Geilagt
van Byvoet forteert. De Franfchen noemen dit
Kruid, om dat het wegens zynen fterken Geur
tot bewaaring der Kleederen voor de Mot kan
dienen , Garderobe. Of de benaaming San*
tolina van Santalum C Sandelhout) afkomftig
kan zyn > is my onbekend» Men vindt 'er, die
den naam , als Heilig Kruid , van de Wormdoo-
dende eigenfchap willen afleiden ; doch dat is
ver gezogt. ChamcB-Cyparisfus zou Cypres*
kruid kunnen betekenen, By de Engelfchen vind
ik het Lavender-Cotton genaamd.

De Groeiplaats is in Spanje , de zuidelyke
deelen van Vrankryk > in Italië , als ook in
Switzerland. Het maakt een fchoon Heeftertje ,

dat

fl) Santslina Pedunc. unifloris &c. Sy,?* Nat, XII. Geril
942. Veg. XIII. p. 616. Mat. Med. 3S3« //. Clif. W.Ups.
252. Lugdb. I4<5* GüUAtf Mcnsp, 433. HALL» Helv. in*
thoat, I* p. 5 5. Abrocanutn foemina Fol. teretibus. C. B.
Tin. 136. Abrot. foemma vi^'garc- Clus. Hift. I* p. 341.
Abrot. foemina. Lob. 76 8* Abtot. Hispanicum. Bareu

Nn 3

IL DEM* X»STOfc

566 Samenteelige Krüideh;

ïv: dat zig Takswyze uitbreidt en kleine fmaïle
Afdeel. Blaadjes heefta die in de jongheid Wollig zyn.
Hoofd- Vinswyze geplaatst aan lange Steeltjes , dikwils
stuk* vjer by elkander * zo dat zy zig viertandig voor-
doen* Boven geeft het lange Bloemfteelen uit *
?> ieder met ééne Bloem f van gezegde hoedanig-
heid. Het heeft een aangenaamen Knjiderigea
Reuk , en wordt in de Geneeskunde als ope-
nende 3 Windbreekende en Wormdoodende
aangemerkt.

n. C2) Cypreskruid met eenbhemige Steeltjes en
liiosmarini" Liniaale Blaadjes , welke aan den rand

fofa* geknobbeld zyn*

Rosmaryn*

biacüg. Grootelyks verfchilt deeze door haar Loof,
welk uit Bladen beftaat naar die van de Ros-
maryn gelykende f maar met Knobbeltjes of
Kliertjes aan de kanten. Het is een naauwlyks
Heefterig Kruid 9 in Spanje doorCujsius waar-»
genomeh, en aldaar onder den naam van Ta-
miïlo perruno 3 dat is Honds -Thym, zegt hy 9
bekend. Het Afkookzel werdt aldaar met
vrugt gebruikt tot wegneeming van de Schurft.

f3) Cy-

(2) SantoKna Pedunculis unifloxis , Fol. Linearibus &c.
ff» Cliffl R. Lugdb. 146. Abrotanum fccmina FoI4 Rosma-
rini majus. C, B. Pin. 137. Moris* H*ft+ UI. S, 6. T. 3'.

f. zz. fa minus. C. B. Pin. 137. Viride,

Hid. i# Flore ffiajore , Folns villofis & incanis. UiJ. BASB*

SYNGfiKE-SIA* 5Ö7

(3) Cypreskruid met eenbloemige Steeltjes , IV*
dubbeld gevinde Bladen en enkelde Stengen. *F£|#EL#

(4) Cypreskruid met eenbloemige Steeltjes 3^uk!°
dubbeld gevinde Bladen en een zeer Takki- nr.
ge ruige Steng. «jgjjjj

Alpifch.

Deeze laatlien zyn kleine Kruidjes, in Italië iv.
groeijende. Het laatfte valt maar een Hand- fenstèmo^
breed hoog. In Geftalte, wat de Vrugtmaa- KamMe-
king aanbelangt , komen zy met de anderen bhülg%
overeen*

Twee Soorten van Santolina vondt de Fleer
Forskaohl in Egypte en Arabie. De eene
was een Heeflertje van een Voet hoog 5 met zeer
korte Blaadjes, digt aan elkander, viervoudig
opleggende , met getopte Bloemtuilen , van
geele Bloemen, in Eyronde witachtige Kelken,
ieder twintig tweeflagtige Blommetjes bevatten-
de. Het kwam hem in de Zandige Woefty-
nen by Kairo en Suez voor, wordende van hem
fragantisfima getyteld, als zeer aangenaam zyn-
de van Reuk. Het was 'er by de Drogiften in
gebruik als een flerk oplosfend Middel en met
het Sap werden zeere Oogen beltreeken. De

an*

(3) Santolina Ped. unifi. Fol. bipinnatis &c. Santolinoides
Alpina laxatilis. AÏICH. Oen. 31. T. 27, Pyrethrum alterum
minus» BARR. Rar* iioj. Ie. s*2+

(4> Santohna Ped. unifl. Pol. bipinn. &c. Santolirfoides
perennis Chamauneli folio , Caule Ramofo. Vaiia, Mem^
1719. p» 4x3.

Nn 4

j68 Samenteelice Kruiden?

IV; andere Soort , die hy Terreftris noemt4, hade
Arxx!t# leggende Stengetjes, dikwils onderden Grond „
Hoofd- de Bloemen naauwlyks daar boven uitfteekqn-
5TÜK# de en groeide by Matarea op overftroomde
rSjS- plaatfen (*>

't Geflagt van Athanafia , *t welk byna ge-
heel Heefterigis, reeds verhandeld hebbende ,
is daar mede de Egaale Veelwyvery onder de
Samenteeligen beflooten ; des wy thans over-
gaan tot den y

Tweeden Rang.

Overtollige Veelwyvery.

Gelyk het genoemd wordt , wanneer de Vrou-
welyke Blommetjes, aan den Omtrek, zo we!
vrugtbaar zyn , als de Tweeflagtigen die het
' midden beflaan* Het eerfte Geflagt , daar ia
voorkomende, heet

Tanacetum. Reine varen.

Hetzelve heeft een naakten Stoel ; het Zaad*
kuifje eenigszins gerand ; den Kelk gefehubd ,
half Kogelrond ; de Straalblommetjes flets en
driedeelig. Somtyds zyn 'er geene en dan heeft
het alle Blommetjes tweeflagtig. Daar komen
* zie iï.d. thans* in voor, de zeven volgende Geflagten.

VI. STUK,

feladz*44*

(*} Flor. &gyph Arttk I47«

SYNGENESIA. 569

(1) Reinevaren met gevinde Bladen , de Slip- IV.

pen Draadachtig Liniaal ; gladde Bloem- Af ^kl'

tuilen en een Kruidige Steng. Hoofd*

stuk.

O) Reinevaren met dubbeld gevinde Wollige i4
Bladen, en eene Eyronde famngejlelde

Bloemtuil. Sibedfch.

II.

In Siberië ïs|de eerfte van deeze twee, door UqZ^
GMEiiiN , ^waargenomen , en in de Levant,
door Toürwefort, delaatfte. Beiden heb*
ben zy geele Bloemen , die in het Gryze een
famengeftelde Tuil uitmaaken, van veel Bloe-
men , terwyl 'er het andere maar weinigen in
heeft y die Troswyze groeijen en een Bloem-
pluim famenftellen : des dit Gewas, een Elle
hoog voorkomende * meer naar een Soort van
Alfem of Byvoet gelyku

(3) Reinevaren met Tandswys' gevinde ge- ut.
fpitjle Bladen; een zeer Takkige Steng enCo^j£*
byna gepluimde Bloemen» achtig.

Een Kaapfch Kruid, dat naar de Kamille ge-
lykt, met een zeer Takkig Stengetje van een

half

' (1) Tanaeetum FoU pïnnatis fcc. Syft* Nat. XIU Gen»
5>44. Veg> XIII. p. 6i8. Tan. Fol. pinnatis multifidis, Lacin.
Xinearibus rriiidis* Gmel* Sib* II. p. 134. T. 65. f. 2.

<*) Tanacctum Fol. bipinnatis totnentofis Sec* Artenii&i
Caule fimpiici. H. Cliffl 404. Abfmthium Cret. incanum te-
nuifolium Sec, TotJRNF. Cor. 34»

(3) Tanacetum Fol. dentato - pinnatis acuiaJnatis &c>JKmh

Nn 5

ÏU DSEI.» X. STUK*

570 Samenteelige Kruiden;

IV. half Voet- hoogte en kleine Vindeelige Blaad-
Afxx?L' 3es; de BIoemen Klootrondachtig en geel, in
Hoofd- tienbladige Kelkjes gevat , maakt deeze Soorc

STUK* uiu

m (4) Reinevaren met dubbeld Vindeelige Li-
^Annuumm fp^fi Bladenen Wollige Bloemtuilen.

, JaaxJyks.

In Spanje en Italië groeit dit Kruid, dathefc
Eliochryfon of Gulden - Bloem zou zyn der Ou-
den. Het valt van een Voet tot een Elle hoog
en is zeer zwaar van Reuk , weshalve de Span-
jaarden het Scoba hedionda , dat is Stinkende
Bezem heeten , wordende hetzelve in 't Land
omftreeks Madrit daar toe gebruikt , zegt Clü-
sius. Ook dekt men 'er, als *t in Bondelen fa-
men gepakt is , de Aarden Muuren tegen dë
Slagregens mede, zo hy verhaalt.

v. C?) Reinevaren met geheel enkelde eenbloemige
iimanthos* Stemeties van langte als de Bladen.

Eenbloc- ö

m* Dit is een jaarlyks Kruidje, in de Le*

vant voorkomende ^ met veele Wortelbladen,

een

(4} Tsmacetum Fol. bipinnatifidis Linearibus &c. R. Lu%ik.
155. N. 5. Jantolina Corymbis fimplicibus. Ml IX. Dift. T.
227. f 1. Abfynth. Corym'>iferum annuura. Tournf. Inft.
458. Elichryfum Fol. Abrotani, C 15* Pin. 264* Pluk* T*
J60, f. I. Elichryfon. Clus. I. p« 32*» T, 3*6. DOD. PempU
267. LOB. /c. 746.

(5) Tanacttum Caul. fimplicisGmis uniflorif longirudine
foliorum, Tanac, moiianth. Chamsraeti folio et facie. VAxu.»
Mtm* 1710.

S Y N G £ N E S I A. 571

ten Vinger lang , als die van 9t gemeene Dui- Hft
zendblad onzer Wegen» Het heeft eenige op-Ap^fu
geregte Stengetjes van een Duim langte, met Hoofd*
een enkeld geel Bloempje aan 't end. stuk,

(6) Reinevaren met dubbeld gevinde y inge-w^ZT™
fneedenc, Zaagtandige Bladen. Gemeen.

Dit is het gemeene Reinevaren , dat in onze
Provincie op Zandige plaatlen en veel in de
Duinen voorkomt, groei jende door geheel Eu-
ropa en Siberië. De geftalte is genoegzaam be-
kend en hoe het op den top der Stengen digte
Kroontjes draagt van Goudgeele Bloemen 9 die
in een warme Zomer dikwils geflraaldzyn. Het
%alt met eenvoudige en met gekrulde Bladen.
De Franfchen noemen het Tanaijie % naar den
Latynfchen naam Tanacetum , de Engelfchen
Tanfey , de Duitfchers Wurm/amen , dat is
Wormzaad.

Dit Kruid is zwaar van Reuk en bitter van
Smaak, doch tevens Kruiderig. Het heeft veel
Zuur in zig zo fommigen willen (f) : doch an-
deren verzekeren het tegendeel, datmy waar-

fchyn-

(6) Tanacetum Fol. bipinnatis , incifis,fenarls. Mat. Mei.
$%u Gort. Belg. FL Suec. 666 , 730» Kram, Auftr.

GOUAN Monsp. 433. R. Lu^db. ISS* N. 3. GMEJL. Sik .
II. 133. T.6$. f. 1. Taaacemm vuïg^re lureum. QB*
Pin. 132. Dod. Fempt. 35. £# Tan. Fol. crispis. G> B. Ph,
13 2. DOD. Fempt. 36. LOB. Ie. 7^9*

(t) HALL. Heh. inehcat. h pt *$•

XI» D££L. X, Stuk.

572 Samenteelige Kruiden^

f IV. fchynlyker voorkomt, dewyl men bevindt dat
AFxxEL# het uitgeperfte Sap van Loogzout weinig aan.
Hoofd- doening heeft , maar door Zuuren ftremt (f).
stuk. 2eker is 't y niettemin 5 dat het tot opwekking
£SwJ«e 'der Levenskragten ftrekken kan en met vrugt
r> gebruikt zy tegen Afloopende Koortfen: als
ook uitwendig, in Pappen, om koude Gezwel*
len te doen verflaan* Door 't Afkookzel tedrin»
ken zou de Waterzugt genezen zyn. By 't Ge-
meen heeft het tot veelerley Kwaaien een zeer
grooten naam en het Zaad is inzonderheid we-
gens zyne Wormdoodende of verdryvende ei-
genfchap vermaard } doch in deezen fchiet het
by 't gewoone Wormzaad veel te kort* Het
behoort tot die Kruiden > welken men des noods
gebruiken kan, doch waar van men in de Ge*
neeskunde weinig gebruik maakt , alzo men
kragtiger en beter heefc. Men verwt in S wee-
den groen met het Loof. Het wordt ook aange-
merkt van byzondere kragt te zyn , om Vleefch
van Verrotting te bewaaren,

vit. (7 ) Reinevaren met Eyronde , onverdeelde, Zaag*
tmdige Bladen.

Dit

Welrie-
kend,

(t) fcUTTY M*t. Mei. p. $oS.

(7 TAYincetum Fol. ovatis , inregris , ferratis. Mat* Med.
3S2. Hort. Cliff. 39S. VpU 255. R. Lu$db. 154. N. I.
Mênrha Hortenfis Corymbifera. C, B. Pin. zi6» Coftus
Harten üs. Dalech Hifl. 678. GOUAN Mensp* 432* Coftus
Hoitoium. Lob» lt* 32fi» Balfamita majoi. Dod. Ttmfu

S ï i?r g é n e s i A. S7S

Dit Kruid, dat aan de Wegen groeit in Afde'ei. ^
Zuidelyke deelen van Switzerland en in Italië , XXt
wordt door geheel Vrankryk byna , als ook in Hoofo^
Onze Nederlanden , Duitfchland3 Groot- Brit- ^ÜK#
tannie, inde Tuinen geteelde Men noemt het j/^J^f
in 't Franfch, Menthe-Coq of VHerU-Coq des
Jardins ; in \ Italiaanfch Herba di S. Maria,
in 't Hoogduitfch Frauwenkrani en by ons Tuin-
of Hof^Balfem* De gelykenis van het Loof
naar de Kruifemunt , die ook wel Balfemkruid
genoemd wordt , en de aangenaame Reuk geef c
'er die benaaming aan. Het dient niet alleen als
een Hartfterkend Middel , maar wordt in 't
byzonder gebruikt tot afzetting der Stonden*
Men vindt het ook tegen den Rooden Loop
aangepreezen.1

By Kairo in Egypte , aan de kanten der Ak-
keren 3 kwam den Heer Forskaohl een
leggend ruig Reine varen voor , daar hy den
naam van laag aan geeft, hebbende ook geele
Bloemhoofdjes. Dit bloeide aldaar in de Maand
December.

Artemisia. Byvoet.

Dit Geflagt heeft den Stoel eenigermaate
Pluizig of byna naakt , en geen Zaadkuifje. De
Kelk is gefchubd met aan 't end ronde famen-
luikende Schubben^ De Bloemen zyn geheel
ongeftraald. De Averoon en Alfem behooren
mede tot hetzelve. Ik heb de zes fleefterige

Soor-

574

Samenteêlice Kruide*?.

IV. Soorten reeds befchreeven ; des alleen nog d®
Afxx.EL volgende overblyven.
Hoofd- ^ . . _

stuk. B. Hurkende voor dat zy een Bloemfteng

fchieten*

vn. (7) Byvoetfwe* de Stengbladen Liniaal , Vins*
San^Sl^ wys' yetldeelig ; de Takken onverdeeld ; de
acht/VCr" Aairen zijdelings omgeboogen ; de Bloe»

men met yyf Blommetjes.

Of deeze Soort eigen tlyk dat Kruid zy , in
Tartarie, Perüe, het Mogols Land en andere
deelen van Indie groeijende, welk het bekende
Semen Santonici , China of Zedoari® uitlevert ,
dat men gemeenlyk Wormkruid of Severzaad
noemt : is nog niet uitgemaakt. Men mag zulks 5
tot nader blyken , waarfchynlyk achten. In
Paleflina 9 Egypte of Arabie, fchynt het niet
te groeijen : want het zou dan, of door Al-
pi n os befchreeven, of door de laatere Kruid-
kenners waargenomen zyn. Evenwel merkt
Rauwolf aan, dat het Scheha der Arabie-
ren , waar van men dat Zaad inzamelt , een
Soort van Alfem, Byvoet of Averoone, zy. In
Tartarie vondt Gmelin deeze Soort 3 die wel
naar 5t gewoone Averoon gelykt, doch fyner

is

(7) Artmifid FoL Caulinïs Linearibus pinnato - multifidis
&c. Zinn* Goett. 397. Artemifia Frut. incana Rampfisfinu
&c. Gmeu Sib. II. p. t. 51. Semen. San&um. Lob.
U. 7s6. 0. Abt* Santomciitxi GaLUcuittt C. B. Pin* *39*

is van Blad , en in de jongheid Wollig , wor- W# i
dende vervolgens groen. Het was een zeerwel- FxxfL*
riekend Kruid , te Aftrakan aan de Kaspifche Hoofd»
Zee , daar het veel groeide 5 onder den naam STÜK#
van Abfinthium Ponticum in de Apotheeken be^gjf
kend. Die benaaming geeft het gedagte denk*
beeld nog meer kragt (*).

f8) Byvoec met veeldeelige Liniaale Bladenen VIIL
leggende Roedswyze Stengen. ca«p$f'$ •

Dit Kruid * dat Wild Averuit of Averoon ge- A*
noemd wordt, verfchilt van de Tuin -Averoon^
wegens haaren aangenaamen Reuk dikwils Li-
moenkruid genaamd a voorheen befchreeven f . t ir- P*
Deeze komt zelfs in de Noordelyke deelen vanbu
Europa en in Siberië voor, gelyk menze ook
in ons Land aan de Duinen en langs Zandige
Wegen aantreft, 't Is een Heefterig, Takkig
Kruid, dat om laag veele fyn verdeelde Bladen
heeft en Stengen fchiet van een EHe lang, die
byna geheel mee Bloempjes zyn bezet en onge-
bladerd. De Stengen zyn fomtyds witachtig,

fom-

(*) Abfinthium Ponticum 9 <juta circa Pon turn frequens ,
»nde Semen contra Vermes colligitur, et ex Chora2an depor»
tatur Halebum. Castell. Lex. Pers. p« z6+* Vergelyk
«chter myn II. D. VU Sr bl.47*

(s> Artemifia Fol. multifidis linearibus &c# Gort. Belg*
234. KRAM. Au/ir. 243. FU Snee. 668 , 730* GOUAN Afonsp*
453* Lugdb* 154. Gmel. Sib. II. p. 117* Abrotanuoi
Campeftre. C. B, Pin. 156. Artemifia tenuifolia Dou^Pmph
33« Lob. /c 767. Ambrofo altera» ClM# JS^fo ;$7.

5?6 SAMENTEELlGE KrüIDEK.

IV. fomtyds rood* Het heeft een fcherpen Kruide-

fAFxxEL'rigen Reuk 5 weshalve het ook Ambrojia 9in 't
Hoofd- Hoogduitfch Klein Druivenkruid , geheten wordt*
stuk*

lx, (g) Byvoct met Liniaale gevinde önverdeelde
pifJnrif a Bladen, de Bloemen gekropt en byna onge*

Moéraflïg, fieeld.

Crhhmifo- ^,0^ ^yvoet mt fa^ngefiélde wyd gemikte,

na. Liniaale Vleezige gladde Bladen , en een

venkeibh- gepluimde opfiygende Steng.

xt. (nj Byvoet met veeldeelige Wollige Bladen >
zlekams!' knikkende Tros/en en drie Frouwelyke Blom»
metjes.

Van deeze, die meer of min naar de Alfem
gelyken , komt de eerfte in Siberië voor ; de
tweede op Zandige Oevers van Portugal; de
derde aan de Zeedyken van Holland en Vries-
land overvloedig 5 onder den naam van Zee-
Alfem. Men vindt deeze laatfte ook aan de

Oevers

(v>) Artemifia £ol. Linesribus pmnatis iwtagerrimis &c.
Artemifia Herbacea Sec, Gmel. Sib. II. p. lip. T. 55» Ab-
lïnrhium Capillaceis foliïs. Amm* Rutb. 197.

(lo) Artemifta FoHis compofitis divaricatis Sec* Abiot.
Hisp. mantimum. ToüRNB* Injt. 459. Abs. inodomm &c«
Moris. Hifi. III. p. II.

fn) Artemifia Fol. multipartitis tomettfolïs &c. GORf.
Belg. 234» $uec- *7I» ?34. GOUAN Monsp* 43J. Ab-
fynth. Seriphium Belgicum, C. B* Pin. 139. £t Abfintli. Set.
Germanicum* lbid» y. Abs, Ser. Gallicum* Bon Monsp*
Abfyntb. Seriphium. Dod. Pempu Abs» JMontt UjabelH;
ferum. Clüs. Pann< 957. Tf 5>5$*

SVN«GENESÏA. 577

Oevers van de Middeliandfche Zee , en ia IV;
Durtichlaad is zy, zelfs op drooge Bergachtige Ar^|Eï^
plaatfen , niet ongemeen* De jaagers noemen- Hoofd-
ze Unfer Frauwen Weisf Rauch. Linn^eus 5ïük-
befchreefze dus in Sweeden. fiSS^t

3, De Plant is geheel Sneeuwwit» hebben-
i5 de, op de plaats daar zy groeit, een zeer
u fterken Mariolein of Kamfer -Reuk; doch , in

de Turnen gekweekt, ruikt zy minder aange-
„ naam. De Blocmdraagende Takken buigen zig
y, om. De Bloemen hebben mee meer dan drie
„ Vrouwelyke Straalblorametjes. In de Tuinen
5, brengt het naauwlyks ryp Zaad voort.*'

Oa} Byvoet met gepalmde veeldeelige Flu* xir.
weelige Bladen > opjlygende Stengen en ge* qucu/u
kropte Bloemen , Pier -amiedswyze vergaard. Ysbergig»

(13) Byvoet met gevinde Bladen, opjlygende

Siengen en Kogelronde knikkende Bloemen Tittel
met een Pïuizigen Stoel. Töt

(iz) Amptfia Fol. palmatis multifidis Serieels Sec, Ab.
fytfth. A> canddïim humire C. B. Pin. 139. Prodr. 71.
béu Pedem. 5. T. I. f. 3-

(155 Artemifia Fol. pinnatis, Caulibus adfcendentibttó &c.
17. 5»w» 669 , 733- A'.temiiïa Êpl. pinnaris pilofis &c.
Gmel. II. ?• T- 49. fi ï. Abs. Pont. repens cc

fuplnuon PlüK. T. 73. f. 1* Abs. pumilum Palmeum mi-
nus. BOCC. Mus, ï?.p. 8ï. T. 71. BARR. /<t. 402. Abs, Alp.
incanum. C. B. l*i«. 139. Prodr. 71? Abs. Or. tenuit* Ar-
genteum Öc Senceum. TOUrnf. CV. 34. ALL. Peém. 1 p*
5. t. 1 y Abs. viride Fol. mulcifidis Lïuejabm, Gmll,
II. p, 131. t« 64. & 2»

Oo

II. deel. X. Stuk»

573

Samenteelige Kruiden

IV. Tot dceze twee Soorten 3 die in Geftalte vetl
^FxEx.Li overeenkomst hebben 5 behooren de genen, wel-
Hoofd» ken Halleu befchryft als by de Yskol-
STÜK# ken der Alpen voortkomende , grvsachtig wit

Overtollige Tr, n , ,

reeiwyvt- van Kleur en aangenaam van Reuk. Men kan-
r> ze naast met de Zee-Alfem vergelykea Het
, Aftrekzei wordt tegen het Zydewee , tegen
Afloopende Koortfen , tot afzetting der Ston.
den en Wondheeling aangepreezen. Door die van
5t Grindelwald wordt de laatfle Gabufe gehe-
ten. Zy vak ook ia Sweeden , op drooge
Krytgronden, met Stengetjes van een Span of
wat langer en geheel Zilverkleurig, doch wordt
in de Tuinen donker groen en Haairloos , groei-
jende tevens hooger* Dergelyk verfchii heefc
men ook naar den Grond en Groeiplaats verna-
men. Den Heer Haller, evenwel , kwameu
sy nooit hooger dan een Voet voor.

xw. C. Opftaande Kruidige met famcngeftelde
£S? Bloemen.

Roomfche

Aifem, £14) Byvoet met veeldeelige van onderen Wol-
li-

(*) Helv* inchoat* T. 54» Abiïnthmm FoU Serieeis petiola-
tis, Pinnaiis tniïdis & quinqnefidis. N. \%$* Apfinthium ex
Alis floridum Sec. N. u6t

(i4) Artemifia Fol. multipartitïs fabtus tomentofls &c»
Mat, Md. 387- Ups. Olijf. R. Lu^db. 153. N. 3* Kram.
Auftr* 244. GOUAN Afoxsp. 45?. Abfinth. Pontiaim tenul-
folium incanum. C. B. Pin. 13 §♦ Abs. Pont. vuig. Clus.
Wft* I. 339. ABs. tenuifolium. Dod. Pempt. 24, Abs. Ga-
latiuaij Saidonium Dioscor. Lok. Ic* 7$$*

lige Bladen -; de Bloemen rondachtig en IV.
knikkende ; den Stoel naaku AF5x?U

Lobel beweert, dat deeze de PontifcJie STüK.
^Z/èwi der Ouden niet zy , maar wel de Room- Paiy^amU
Jïhe Alfem> onder welken naam zy ook voor--^^***
komt inde Apotheeken* De Groeiplaats 3 even-
wel, van deeze fynbhdige Alfem, is niet alleen
in Ooftenryk en Hongarie, maar ook in Klein
Afie, op drooge dorre plaatfen* Men heeftze
in de Tuinen overgebragt , alwaar zy ten dienst
der Apotheeken wordt aangekweekt. Zy is Krui-
deriger dan de gemeene Alst en minder bitter;
weshalve zy van Galenus reeds beter ge*
keurd werdt. De Heer Hall er meent, dat
menzeook in Switzerland , op de Bergen, ge*
vonden hebbe (f).

(15) Byvoet met drievozidig gevinde , weder* xv>
zyds gladde Bladen, byna Klootronde knik-A%*^{[*
kende Bloemen en een gladde-n Kegelvormi» Jaariykfc,
gen Stoel.

Deeze Soort, uit Siberië afkomftig, was een
Jaarlykfch Kruid , in de Upfalfche Akademie-

Tuin

fj) Helv. inchoat* I. 56.

(15) Artemifta. FoL tiiplicato - pinjiatis utrinqtie glabrlft
&c. IL Ups. 257. Art. Rad. annua viridis Fol. pinnatls &c.
GmEL. Sib. II. 125. Abs. Triiiaceti folio odoratisfimum,
Amm» Ruth. 142. T. 193. 23 fi, Abs. FoL tenui multi*
üdo , Camphoram fpirans. Boebh. Lugdb, I. p. ntf.

Oo %

Ih Deel» X, Sfus,

5$o Samenteelige Kruiden.

IV. Tuin onder de bloote Lugt huïsveftende, zegt
A*xx£L' de Ridder , en van een flerken aangenaamen
Hoofd Reuk, Het is onder den naam van Zeer wtl-
stuk, rieiende Alfem , iwt Bladen van Reinevaren 9
0vr*/wf-door Amman, doch flegt , zo Linn/eus
^r>- getuigt , afgebeeld. Het bereikt 'er byna eens
Mans langte , zo wel als in de Upfalfche Tuin
voorgemeld , en komt op de Gebergten voor.
In zyne Figuur is maar één der bovenfte Tak-
jes vertoond , zo dat de onderften wel drie»
voudig gevinde Bladen kunnen hebben. Ook
verbeeldt zig Amman, dat twee Kruiden van
dien aart , met Reinevaren - Bladen en Reuk,
door Messerschmid in Siberië waargeno-
men, de zelfde Soort zyn : doch deeze, een
overblyvcnde Wortel hebbende, zyn tot de
volgende Soort betrokken.

Dit Jaarlykfe Kruid wordt door de Inwoo*
ners van jenifea , zegt J. G. Gmelin, in
Mede gekookt om 'er een aangenaamen Geur
aan te geeven* Hy zegt dat de Wortel uit den
witten geelachtig zy. Ik vind door S. G. Gme-
LiN, in zyne Reistogt door Rusland, aangete-
kend , dat de Artemifia annua aldaar gebruikt
wordt om het Leder ce bereiden , welk men
Saffiaan noemt. Dit Kruid , zegt hy, geeft
een Verw Tfchagan genaamd , waar van vier
Pond dienen om aan vyfentwintig Vellen een
geele Kleur te geeven , als menze daar mede
kookt. Voorts doet men daar een Pond fyn ge-
ftooten Conchenilje by , en hier door krygt het

df

Syncenesia: 581

de roode Kleur : doch tot de Geele Saffiaan IV.
wordt een andere geele Verw , Kuk genaamd , *F£xf U
gebezigd. Honig en Zout komt in de bereiding Hoofd-
van de Roode, doch van de Geele niet(f). «tuk.

(16) Byvoet met dubbeld gevinde , van on- Ax^ljié
deren Wollige, glanzige Bladen; de Vin- rAacett?
nèn dwars, de Bloemtros/en eenvoudig. ^Sneva-

icnbladigc.

Niet alleen in Siberië, maar ook in Picmont5
zou de Groeiplaats van deeze Soort zyn , die
door Gmelin afgebeeld is, met aanmerkely •
ke Verfcheidenheden , welke in de meer of
minder breedte der verdeelingen van de Bladen ,
de Tandjes of Vleugels aan de middelrib, de
grysheid of groente en andere omftandigheden ,
die geen weezentlyk verfchil maakten , helton-
den. Sommigen hadden een aangenaamen, an*
deren byna geenen of een walgelyken Reuk,

(17) Byvoet met famengejielde veeldeelige Bla- xvrr-

dpn T^f'K*

f-f) Zie deeze bereiding omfhndig in S G. Gmflins
Rtize durch Rusland, Ann. 1768 - 177°- Petersk 1774. II.
Th. p. 167.

(16) Ammifui Fol. bipinnatis fubtus tomen tofis , nitidis
&c. Abfinth» Radice perenni , Fol. pinnatis pinnatifidis &c.
Gmel. 5»*. IT. p. 122. T. 58. Abs. Fol. Radicafibus mul-
toties pinnatis &c. All. Pedem, 6, T. 2. f» i.

C17) Artemifia Fol. compofitis multifidis &c. Mau Mei.
%%6, GORT. Belg. 234* KRAM. Au/Ir* 244* Fl. Suec. 670.
735. GOUAN Mcnsp. 433. R. Lagih. 153. Abs* incanum FoU
?omp. &c Gmel. Sth II. p. 129. T. 63» Abfinthium Pon-

O 0 3 ti-

II. DEEL. X. STUK.

\

552 Samenteelige Krüiden.

IV; den 3 en byna Kogelronde hangende Bh®?

AFxx.RL# men* die den Stoel ruië hebben.

Hoofd-
stuk. Blykbaar verfchilt dit Kroid 9 dat men gewoon*

Overtótöge]yk Alst of AifeM noemt, van de Fynbladige
Peeiwyve* ^ Roomfche Alfem 5 hier voor befchreeven.
De Italiaanen noemenze Asfenfo, de Spanjaar-
den Asfenfiosy de Porcugeezen Aksna% de Fran-
fchen Abfinthe ; alles naar 't Latynfch woord
Abfinthium 9 dat van de Grieken overgenomen
is. De EngeUchen heeten dit Kruid Wormwood%
de Duitfchers Wermuth , dat op de eigenfchap
ziet ; de Sweeden Maloert of Maleta*

De Groeiplaats wordt gefteld door geheel
Europa , op drooge Steenige plaatfen , en zy
valt ook door geheel Siberië Oostwaards tot ia
Amerika > zo Gmelin meldt-, die echter twy-
feit of de zyne 3 door hem tot verbetering der
oude Afbeeldingen in 't Koper gebragt, niet van
de Gewoone Alfem verfchille. De Bloem trosjes,
zegt hy 5 zyn aanmerkelyk grooter , de Reuk
en Smaak een weinig aangenaamer en de Kleur
der Bladen minder grys* Dit echter, ziet men
ligt, kan tot een weezentlyk verfchil niets maa-
ken. Zekercr is 't , dat de Alfem , gelyk veele

an-

ticum f. Romanum Officïn^rum & Dïoscoridis. C* B. Pin.
ijs. Abfinthium. Cam. Epiu 452., Abs. latifoliuni. Don.
JPempt. 23. Abs, vulgare Pontïcum Ruellii. Lob. Ic. 7Sz.
fi. Abfoith. inGpidum, Abs. vulgari fimifc. C. B. Pin, l39m
Bobru. ÏM-db. l. p» 126* Abs, inQdomm 5c infipïdum. Dos.
Tempt. z6.

Syncenesi a. 583

andere Kruiden , in Zuïdelyker Landen , ten IV*
rninfte wat Europa betreft, geuriger en kragti- Af££eL*
ger vallen; des ook die Alfem, welke omftreeks Eïoofd*
Rome, of in Griekenlanden Klein Afie, groei- STUK'
de, deswegen Pontifche genaamd, van de oudcfjplJ$?"
Geneesheeren , om haare drooge, farnentrek-
kende en dus meer verfterkende. hoedanigheid ,
den voorrang werdt toegekend* De Alfem ,
evenwel, die wild voorkomt in de middelde en
Noordelyke deelen , is geenszins van bitterheid
ontbloot; hoewel men op veele plaatfen, hier
te lande, een Alfem vindt zonder Reukof Smaak.
Boerhaave tekent die , zo wel als de bit-
tere, benevens de Zee -Alfem en eene die La-
vendelbladigis, als Inboorlingen aan* InSweeden
wordt het Vleelch der Schaapen, die 'er van
eeten, bitter, zegt Lï nn^eüs* Anderen heb-
ben zulks van den Melk der Koeijen aangete-
kend. Van een Rusfifch Leger waren veele
Paarden, daardoor, in éénen Dag geftorven.

Van ouds tot heden heeft men ongemeen
hoog geloopen met de kragten van dit Kruid,
dat zekerlyk een uitmuntend Maagmiddel is, en
daar door verfcheide Kwaaien, die uit de kwaa*
de gefteldheid of onwerkzaamheid der Chylberei-
dende Werktuigen ontdaan, of voorkomen of
geneezen kan. Hierom hebben fommigen het
tegen het Voeteuvel , anderen tegen de Wa-
terzugt , het Graveel en AAöopende Koortfen ,
zeer geroemd. In Galachtige Temperamenten ,
nogthans, zyn bittere Kruiden, die minder hit-
Oo 4 zig*

II, Deel. X. stuk.

j34 Samenteelige KruideïC

IV. zigheid hebben , beter. Tot Wormdooding ka&
AFx^E1,het (trekken , cn bewaart het Bier voor zuur
Hoofd- worden* Best is het ^ in Koostfen, op Wyn of
stuk. Wyngeest gezet of met heet Water afgetrok-
Vulwlve- ken h want door k°°^eB verliest het zyne kragu
y> Men neemt doorgaans de Toppen of Bloem-
knoppen , hoewel de Bladenhitterer zyn , maar de
Wortels alleenlykKtuidevig en verwarmende. De
Geest, dien men uit de Zaaden haalt ,is blaauw*
de gedeftilJeerde Olie donker groen. Het Zomy
door verbranding > wordt als het voornaarnfta
der Loogzouten aangemerkt.

xvïir. (18) Byvoet met Vindeeli ge -platte ^ ingefnee*
Mzarif!* dene^ van onderen Wollige Bladen; enkel-
cemeenc omzekromde Bloemtros j es ; de Blofmem

Byvoet. *a 'J. lf1 .

met vyf Straalblommetjes*

Het Byvoet , een gemeen Onkruid dei Wegen-
en Wildernisfen 5 zo in onze Provinciën als
door geheel Europa , wordt hier voorgefteld*
Hetzelve heeft grover Steelen en Bladen , doch
gelykt anders, in Gewas, veel naar de Alfem.
Het komt voor met witachtige of met roodach-

ti-

(18) Artemifia FoL pïnnaiifidis planis &c. MaX.Mei 3S4*.
CORT. Belg. 23 5» Lugdb. 15 3. &c. dcc. Gmel. Sib. iU
p» io3. Artemifia vulgaris major. C. B. Pin, 137. Artemifia
vulgaris. J. B. Hift, lil. p. 184. Arterniiia Mater Hcibaruna#
LOB. Ic. 764. fi. Artemifia latifolia. RuMrH. simb. V. p. 261.
T. 91. f. 2. Artemifia Chinenfis cujus Molhigo Moxa dici-
uw. I%uk. Pbyu T- IS* |

SïNGENESlAJ 585

tige Stengen en Bloemen, welke laatfte in Me- IV,
dicinaal gebruik is , zynde van ouds beroemd Af
als een Stonden dry vend Middel , waar van het Hoofd-
mooglyk den Griekfchennaam heeft,, naar eene TUK*
Koninginne van Karie ; zynde oudtyds deswe^^™*
gen zelfs Parthmis genoemd geweest , dat i$ up^ua"
Maagdenkruid. De Franfchen volgen dien naam
met Armoife of Artemife ; doch de Engelfchen
noemen het Mugwon , de Duitfchers Beyfus<%
of St. Johns Gurtel , dat is de Gordel van St.
Jan.

Het Kruid is fcherp en Kruiderig , geevende japanfche
door Deftillatie, behalve een vlug Loogzout 3Moxa*
gelyk de Alfem , een Smeerachtige Olie uit.
Men heeft het nog tegen verfcheide Ongemak-
ken aangepreezen. In Perfie kookt men van het
Zaad eene Geley,dieinBlutskoortfenenkwaad-
aartige Ziekten dienftig zou zyn. Maar wel het
voornaamfte gebruik, dat men van dit Kruid,
ook in China en Japan , riatuurlyk zo 't fchynt,
voortkomende , maakt is , dat de Ingezetenen ,
aldaar, een Wolligheid daar van bereiden, ge-
meenlyk bekend onder den naam van 'Moxa;
waar van zekere Dotjes of Poppetjes door hun
gebezigd worden om op de pynlyke plaats tc
laaten branden , en dus de Menfehen, 't zy
van Jigtige of Podagreuze Pynen,te verlosfen.
Dit fchynt aldaar een Souverein Middel te zyn ,
$n daarom , buiten twyfel, zegt de Hoogleer-
aar J* Bun mannüs 'er van. „ Dit is die
„ edele Plant , waar uit het befaamde Moxa
Oo 5 „ ge-

iu Deel. Stuk.S

j85 Samenteelige Kruideim

IV. „ gemaakt wert , zo zeer in de Podagra ge*
AFxxf L' » Poezen : " doch erkent tevens , dat de Af.
Hoofd- beelding , welke Pluk e net daar van ge-
«tuk. geven heeft , merkelyk van onze Europifche
Vuiwyvf- By voet verfchüle. Rumphius niettemin
*> zegt , dat het de zelfde zy , die men in Oostin-
die ook wit en rood heeft, en Osbeck heeft
onze gemeene Byvoèt onlangs in China gevon-
den. Volgens den Batavifchen Doktor ten
Rhyne , die zelf in Japan geweest is, zou
dezelve aldaar het aüergemeenfte Kruid zyn,
aan alle Wegen en Straaten groeijende : des ik
my verwonder deeze Soort in cie aanzienlyke
Verzameling van Japanfche Planten , door den
Heer Tkunberg gemaakt , en my geworden 9
niet te vinden* Van de Moxa zelf heb ik een
aanzienlyke veelheid bekomen. Men krygt die
door de Steelen te kneuzen en tusfchen de
Handen te wryven , werpende dan de Houtige
Vezelen weg; omtrent gelyk by ons de Hennip
ruuw bereid wordt j eer menze over den Hekel
haalt. Voorts worden ook fomtyds in de Grond,
by dit Kruid , drooge zwarte brokken gevon.
den , die men voor gebrande Kolen of Houts*
kolen neemt; doch welke flegts gedroogde Wor-
telen zyn.

D. Met enkelde Bladen.
xtx# ( *S0 Byvoet met Lancetvormige van onderen

Arttmlfia Wol*
integrifoiïa*
Geheel*

fcfedig. (19) Anmifta FoL Lanceolatis fubttë toxnentofis Sccu Art*

Fel.

S * N G £ N £ S I A; 58?

Wollige y onverdeelde en getande Bladen, IV.
hebbende vyf Vrouwelyke Blommetjes* AFxx,*L"

In Siberië komt deeze voor 3 die vol(h'ekt^u^D*
naar het Gemeene Byvoet gelykt, doch door
het Loof verfchilt , hebbende de bovenfte Bla/*^**-
den doorgaans geheel 5 de onderften aan de tip
getand of zelfs Vindeelig , gelyk Gmelin
waargenomen heeft en afbeeldt.

(<ió) Byvoet met de Stengbladen Lancetvor» xk.
mig onverdeeld , de Wortelbladen veeldee* ^Xukl*
lig en drie Vrouwelijke Blommetjes» ^nizmv

Tot deeze Soort, die volgens L inn^üs*2'
aan de Zeekusten der Zuidelyke deelen van Eu-
ropa voorkomt , zal de voorgemelde met La*
vendelbladen 3 welke de beroemde Boerhaa-
v e als een Inboorling van ons Land aanteken-
de , behooren. „ De Bladen zyn wederzyds
» ruig, de Bloemen Cylindrifch en knikkende,
5> de Vrouwelyke Straalblommetjes drie in ge-
„ tal: des komt zy de Zee - Alfem zeer naby,
3, fchoon het Loof daar van grootelyks ver-
„ fchille," zegt de Ridder.

Fol. planïs Lanceolato - Linearibus &c. Gmel. Sib* II. p.
I09. T. 4*. f. I.

(20) Artmifia Fol. CauUnis Lanceolatis integris &c. Abs.
maritimutn Lavandulae folio. C, B, Pin, 139. AlORiS, III.
S. 6. T. 1. f. j. Dü Ham. Arhr. I, T. f. Abfinth.
gngiiftifoliuin. DOD. Tempt» z6*

II. DEEL. X, STUKi

588 Samenteelice Kruiden;

IV. (ai) Byvoet met Lancetvormige gladde effen»
Afdeel, randige Bladen.
Hoofd**

stuk. zeer bekende Tuinkruid, dat men byons

xxu Dragon, in Vrankryk EJiragon, in Engeland
Érlluncu^ Tarragon noemt , en alom als een Toekruid over
dragon ^e s^aa gebruikt 3 groeit natuurlyk in Siberië,
zynde wel Reuk* 5 doch geenszins Smaakeloos.
Het Volk aldaar kookt het in Moes of VJeefch-
Pottagie. Het valt 'er met breederen Sappiger,
of met fmaller en dunner Bladen. De eerfte of
onderfle Bladen heeft het dikwils in drieën ge*
deeld , gelyk ik in een Tak daar van , my uit
Japan gezonden, waarneem, die volkomen met
den door Gmelin afgebeelden ftrookt, De
Bloempjes , welke zeer klein en rond zyn , hebben
den Stoel naakt en bevatten zes Vrouwelyke ,
benevens twaalf tweeflagtige Blommetjes

xxn. (22) Byvoet met enkelde Wollige JlompeLan^
ciüncefch. cetvormige Bladen ; de onderjlen Wïgvor*
mig driekyvabbig*

In

(it) Ariemifta Fol. Lanceolatis glahiis integerrimis. H.

Clijff. 405. Ups. 2$6. GMEL, Slfc II. p. 125. T. S9 & 60 ff
1. Abrotanum Lini folio acriori cd>rato. Toubnf. /«/?. 4*9.
Dracunculus Hortenfïs. C. B. 98. Draco Heiba, DOD, Pempt.

(*) Tozzet. App„ to6.

(n) Arttmlfta Fol. fimplicibus tomentofis obtufis &<:♦ Ar-
tem. Fol. Radic. a Cauünis diverfis. Gmel. Sik: 11. p. 127.
T, 61. f. 1,2. Abfinth. Marit. Sifiarum Lavandute folio
&c. PLUK. AmaUh. 3- T. 353. f. J. BURM, FL Ind. I77f
Abs. Atborcscens» Lob» Ic, 75U

S Y K O E N £ & t A.: 589

In China en op Java niet alleen , maar ook in 1VV
Siberië groeit deeze Soort, die uit een dikken ^F$xfu
Houtigen Wortel veele Stengen fchiet van een Hoofd*
Elle lang , aan den top met Bloempjes als deSTüK*
Alfem. Zy heeft een zwaaren Reuk en een zeer
bitteren Kruiderigen Smaak. De Stoel is kaaL

(23) Byvoet met enkelde Lierachtig uitgehoeh xxnr.
te Bladen , hurkende Stengen en gejteelde jfadew*
eenzaame Kogelronde Bloempjes tegen ^^ciitèh
Bladen over.

In Iodie aan de Ganges , zo wel als by Ma-
drasf aan de Kust van Koromandel, groeit dee-
ze byzondere Soort , die in Loof zeer van de
anderen verfchilt, als hoekig uitgefneeden Bla-
den hebbende en eenzaame Bloempjes, -naar die
van Kamille gelykende , vry grooter dan in de
gewoone Alfem , geel van Kleur* De Wyfjes
rand - Blommetjes zyn driedeelig, met een dun-
ner gegaffeld Styltje ; die van de Schyf twee.
ilagtig met een enkelden Styl.

(24) Byvoet met Wigvormige uitgegulpte Bla- xxiv.
den, hurkende Stengetjes en ongefteelde -
Oxelbloemen.

In

(zl) Ammlfia Foh fnvpl Lyrato - finuatis &c. Burm. Fl.
Jnd. 177. Abfinth. Maderasp3tanum &c. PLUK. Amalth. 3, «
T. 353» 3. Abs» minus odoramm Qangeticum. Plue. Alm*
7.é T. 1. f. z. Nelanipata. Hórt. Mal. X. p. 97* T. 49,

(*4) Ammlfia Fol, Cundfaraibus icpandis &c. Sürm»
Fl* Ini. p. 177. T. SS« ft 3.

li. m%u x. STum,

S AMENTEEtlGte KRÜIDEIfó

IV* In Chiaa is deeze waargenomen , als een Zaay*
?A,5£BL- plant, gelyk de voorgaande , doch zeer klein *
Hoofd, met gladde Bladen 5 de Bloemen beftaande uit
5Tuic. zes Gf zeven Blommetjes. De Hoogleeraar N*
Buhma NKüs heeft 'er de Afbeelding
van gegeven. Ik heb zodanig een Plantje uit
Japan ontvangen, rykelyk een Handbreed hoog,
dat volkomen met de bepaaling ftrookt.

G n A p h,a l 1 um, Droogbloem» /

Een naakte Stoel en een gepluimd Zaadkuif-
je, maakt de voornaamfte Kenmerken van dit
Geflagt , 9t welk doorgaans een rondachtigen
rappigen Kelk heeft , beftaande uit holronde
gekleurde Schubben.

De Heefterige Soorten van hetzelve, tot ne-
gentien in getal , door my reeds befchreeven
*iT.t>. zynde*, gaa ik thans tot de Kruidigen over ,
brdzTüi ,onc*er we^en °°k met Goud- en Zilverkleurige
«nz.Z* 5 lf Hoofdjes voorkomen, als volgt.

*** Met Goudkleurige Hoofdjes.

xx C20) Droogbloem met ongejleelde langwerpi-

Jteelde enkelde Bloemen.

GoudklCU-

. De eerfte plaats geef ik hier aan een zeer
F*.*. Ichoone

(*o) QnéLphalium Fol. fesfilibus oblongis tomCJltofo • mar*
guiatis, lloit fitsplicibus petiolatis. MikU

Syétgenesia., spr

fchoone Plant, in fraaihcil riet minder, dan IV,
de Soort van dit Geflagt , bevoorens door my iF^ELi
onder den naam van Uitmuntend Droogbloem in 3oqfe*
Plaat gebragt (*)♦ De H er Thunberg^o™»
vermaard door zyneKruidleezingenaan deKaap^J^jf
en in Oostindie, dit Exemplaar by my ziende,
verzekerde my , dat het een Kruidig Gewas
zy, 'c welk zyn Ed., het aan de Kaap vindende,
wegens de fchoonheid van Kleur s Aureum ge-
noemd hadt ; dewyl de meefte anderen meer
naar 't Cicroengeele trekken» Ik heb het der-
halve hier, in Fig. 3, op Plaat LX VII, met
de Bloemen in de Natuurlyke grootte voorge-
fteld; waar uit men van de fraaiheid kan oor-
deelen. De Steng is geheel Wollig, zo wel als
de kanten der Bladen, die voor % overige, we-
derzyds, graauwachtigen eenigszias ruuwfchy-
nen te zyn» De figuur der Bladen zou men Tong»
achtig kunnen heeten. Zo veel ik zien kan ,
omvatten zy de Steng niet volkomen , die aan
't end drie Bloemen heeft , ieder op een by-
zonderen Steel , met Kelken van eenigszins pun-
tige Schubben ; *t welk ze meer naar een Xe-
ranthemum zou doen gelyken , indien niet het
Pluis der Zaaden en de Geftalte de Plant betrok
tot dit Geflagt. Een Vrouwelyk Blommetje van
den Omtrek is , om zulks aan te toonen , by c,
door *t Mikroskoop afgetekend , zynde zesmaal

ia

(*) zie li. D. vr. Stuk, van deszs N*h t*ft9rk%btetem

12* Pt. XXX. Fig. 2*

IV. in langte en dus meer dan tweehondefdmaal
AfxxEL 'Lighaamelyk vergroot. De Vergroot ing van 'c
Hoofd* end van een der Pluishaairtjes by d, is onge-
stüjc* jyk fterker , ten minfte twaalfmaal in langte ;
om de zoncfcrlinge gepluimdheid aan te toonen.

xxi. (fii) Droogbloem, dat Kruidig is , met on-

u^cyfa- gcjleelde langwerpige Wollige Bladen , en

^iiSóc ongelyke Tros/en, van gladde Cylindrifche

ïuig^ ongejleelde Kelken.

xxu. ($2) Droogbloem dat byna Kruidig- is . met

Oriëntale. -» ♦ » ? t 1 n i , r>,

oofterfch. jAmaal Lancetvormige ongejleelde Bla*

den , een famengeftelde Tros , en verlangde
Bloemfteeltjes.

Deeze beiden komen in Afrika , aan de Kaap
der Goede Hope , voor* De eerfte heeft hoog-
roode, de andere hoog-geele Bloemen, die in
beiden niet zeer digt getrost zyn : en de Bla-
den zyn in beiden Wollig grys. Het Oofterfche
valt ook in Arabie, alwaar Fokskaohl vier
Verfcheidenheden van hetzelve , eene met wit-
te en twee met Afchgraauwe Kelken , waarnam.
De Bladen waren , in deeze laatften,of Liniaal

of

(21) Gnaphatium Herb. Fol. fesflïibus oblongis tomentons
&c. Am. AcaL VI. Afu 58. Gnaph. JÊthiop. minus B.amo-
f»rcw Pluk Pbyu T. 298. f. 4*

(zz) Gnaphalium üib • Hcrbaceum &c. Gnaph. Fol. con«
fertis angufto - Lanceolatis* IL Cltfl 402. Ups. 256. Eif-
chryfum Oriëntale» C. tf* Fin. Produ COMM*
Um% IU p. 109. T. 55.

S ï N C E N E 8 I It

<of Wigvormig, De vierde maakte een Heefie- IV2
ïige , mee geele Bloemen , uit. AFxxft,!l

(23) Droogbloem, dat Kruidig is9 met Lan*nm?
cetvormige Bladen , de onderjlen Jlomp; xxur.
een famengejielde Tm en zeer eenvoudige t^Ê^

Op Zandgronden * in fommige deelen van Eu» *xnu>
topa » komt deeze voor 3 welke het zal zyn , *•
daar Haller van fpreekt, wanneer hy zegt %
de Staechas citrina^ op de Zand velden in Duitfch»
land zo gemeen , is nog niet in Switzerland
gevonden. G o u a n maakt -ook van deeze
Breedhladige geen gewag $ maar in Duitfchland
komt zy zo veel voor , dat menze Duüfche ge-
noemd vindt* Zy groeit door geheel Sibe-
rië op opene Velden, volgens Gmelin, die
'er dus van fpreekt.

De hoogte fpeelt tusfehen een half Voet
& en een Elle. In de hoogere Plant is de Tros
st zeer groot en zeer Takkig 5 in de laagere
n meer famenget rokken en zó digt , dat men
M de Takjes niet dan met oplettendheid kan
3, zien. De Kelken hebben eene Goudkleur , doch
^ vallen fomtyds ook bleek Citroengeel*"

Voorts

X1*) 'Gnnfnalium tLcib* FoU lanceölatis &c. Nat. Med«
S^9* FU Snee* 674. , 738. KRAM* Aujlr. H5- Gmel. Sib4
II. p. 107. Elichryfam f. Stcechas citrina Iatifblïa. C«
Tin* 11*4. Stoech. CittfAa Getm. latiore folio, J. B. HifiAlh
p. 153.

pp

K ***** X; $TU&*

594 Samenteelige Kruiden*

IV. Voorts verfiert dit Kruid , welks welriekende
AFxxfU fil°emeD 'm de Apotheeken onder den voorge-
Hoofd- melden naam* als tegen de Jicht dienftig, be-
stuk. £eDci ftaan^ met dezelven de Zandige Vlakten
*rt7twfvf-in de Zuidelyke deelen van «S weeden , zodanig,
dat men hetzelve *er Hedenblomjter noemt. Het
is ook in verfcheide Streeken aan den Ryn ,
tusfchen Spiers en Worms, gemeen, wordende
deswegen genoemd Rynhloemen , en Motten*
kruid, om dat het tegen d^ Motten diem, als
ook in 't Hoogduitfch Jungling en Immerfchon >
dewyl het niet verwelkt , behoudende de Bloe-
men , gelyk alle anderen van dit Geflagt, ge-
droogd en bewaard wordende; veele Jaaren haa-
re fchoonheid en Goudkleurigen glans ; wes-
halve de Frarfchen het Immortelle telen ; doch
alle die naamen heeft het met de Smalbladige,
* 7ie voor befchreeven, gemeen*,
vi. stuk, ^jen heeft van hetzelve , dat te verwonde-
ren is , nog geene goede Afbeelding* Die van
Tabernemont, door Tournefort
aangehaald , genaamd Amaranthus luteus pri-
mus , deugt zo min als die van Bauhinus.
Het onderfcheidt zig van de voorgaande elfde
Soort 9 door de breedte der Bladen, en van de
volgende agtentwintigfte, doordien de onder-
fte Bladen Homp zyn, de bovenften puntig j
gelyk my uit een Exemplaar daar van ^ door den
Heer Th ü nbë r g in Japan gevonden, blyku
Hetzelve heeft ongevaar een half Voet hoogte
en is voor 't overige zodanige als men het in

S YNGENBSIA $0$

Fig i y op Pl. LX VIII. hier nevens * afge- IV.'
beeld vindt (*). Afdeel:

f (24) Droogbloem, da£ Kruidig is, metLan-^j^J**
cetvormige Bladen , verdeelde Bloem* xxiv.
taiZ; & van onderen Takkte. Gnapha*

(25) Droogbloem, dat Kruidig is, met Lan* Vuurfg,
cetvormige Wollige Bladen , omgeboogene j^J*
Kelkfchubben en eene Takkige Steng. tam.

Schubbig;.

(26) Droogbloem , da£ Kruidig is, met Lan- xxvi.
cetvormige drieribbige Bladen 5 öfe va» Z?o-

ven glad zyn ; Bloemtros aan 't endy
de Steng van onderen Takkig.

(27) Droogbloem 5 dat Kruidig is, met Lan* xxvir.
cetvormige drieribbige kaak Netswys* gea*

derde Bladen. Kaalbladig*

Dee-

| (*) Tlantas veteres , quamm notitia imperfe&a et dubia t
quamvis fïnc vulgaies , minusque fpeciofic , cxplicare qni in»
ftituunc , tam mihi vidcntur opeis pretiuai facere , quam
qui peregtinas novas i utcamque fpeciofas , describunt. Dill.
Eltb. II. p. 34-7*

(24) Gnapbalium Hcrb. Fol. Lanceolatis &c. H. CliJJ^W%
Elichr. Afr. Dill. 127. T. 107. f. 127*

(25) Gnapbalium Herb. Fol. Lanceolatis tomentofis &c.
Cnaph. incanum anguftifolium. Burm. Afr* zzó. T, 8<>.f.
Gnaph. Paniculatum. BERG, Cap. 256+

(26) Gnapbalium Hecb. Fol. Lanceolatïs trinerviis Ötc. H.
Cliff, 401. Elichrys. Afric. &c. Dill* 1:8. T. 107. f
128. Berg. Cap. 252. ElichryC jfcthiop. numerofis et angus-
tis foliis. Pluk. T. 279. f. 1.

(27 j Gnapbalium Herb, FoU fesfxlibus &c, Chryfocoma
Pp % #thiop,
lh DKEJLi x* stuk, t

f^i Samenteeligb Krüideit;

IV. Deeze vier Kaapfe zyn Planten y die meet
AFxx?L °^ min naar ^e Smalbladige Rynbloemen gely-
Hoofd- ken, groeijende de eerfte en laatfte ongevaar
STUK# . een Voet of anderhalf, de derde een Elleboog,
^ïwyve* Van deeze drie weet men , dat zy overbly ven-
w de Kruiden zyn , met Houtige Stengen. De
tweede maakt een fyn verdeeld Takkig Kruid *
welk de Blaadjes aan beide zyden Wollig heeft ,
de derde aan ééne zyde , de vierde geheel kaal
en naar die van Weegbree gely kende, 't welk
zeer byzonder is in dit Gefbgt.1

xxvin* (&8) Droogbloem , dat Kruidig is 9 met half

Uunfauo- omvattende , Degenvormige y uitgegulpte

üibum. Jtompe , wederzyds ruigachtige Bladen en

gceuek* gekropte Bloemen.

Deeze Soort groeit niec alleen in de Zuide-
lyke deelen , maar ook in de middeldeelen van
Europa, als mede in onze Nederlanden. Men
vindtze , tusfchen Katwyk en Noord wyk, en
elders in de Duinen van Holland. In Overys-
fel en Vriesland komt zy ook voor (*> In

Swio

iEthiop. Plamaginis folio. Bheyn Cent. T. 71. Berg* Cap*
z+7+ Elichryf. Quinquenervii folio. Fet. Gaz. T. 82. f. 1.

(a8J Gnapbalium Herb. Fol. femi - amplexicaulibus En(ï»
formibus Sec R. Lugdb. 149. GoUAN Mcnsp* 43$. Gort.
Belg. 236. Gnaph. majus lato oblongo folio. C. li. Pin.zói*
PLUK. Alm. 171. T. 31. f* 6. Gnaph. ad Stoech. citrinara
accedens. ]. B. Hifi. Ilï. p. 160. Elichr. fylv. latifol. Capfc
conglobatis» C. B. Pin. 254.

In de Flora Belgica door ROSENTH4LL , Am. Acask
VI. p« 6ï> vind ik ze, (Jat zonderling is4 aict opgenoemd

S?NGENBSIA# 59?

Switzerland is deeze Soort gemeen 3 die zeer IV.
zagte Wollige Bladen beeft, en Stenget jes , welke Af^L%
als metVilt overtoogen zyn.Takkige Bloemkroon- Hoofd»;
tjes draagt zy op den top der Stengen , wier Kel-STÜK#
ken uit groene Schubben beflaan, met Züvc- JJgJJ
ren randjes en geele Blommetjes, dat de Bloe-
men bleek geel maakt. Die zelfde Kleur hadt
Gmelin in het Zandige Droogbloem waar*
genomen èn 't verwondert my, dat men nieÊ
gedagt hebbe, of het ookeene Verfcheidenheid
daar van zou kunnen zyn.

(29) Droogbloem dat Kruidig is> met Spa- xxix.
telvormige > byna omvattende , van onderen
Wollige Bladen , de Kelkfchubben fpits- d***t*n»
achtig. fteei%5

Dit Kaapfe voert dien naam wegens de lange
Bloemfteelen , met zeer fmalle Blaadjes , aan 't
end een digt Kroontje hebbende van geele (pits
gefchubde Bloempjes. De Steng is anderhalf
Voet hoog , zig met lange Takjes uitfprei-
dende,

($q) Droogbloem dat Kruidig is , met afioo* 0£**:sfi

p £11- mum.

Zeer wel*

f29) Gr.aphalium Herb. Fol* Spathulatïs iubamplexicauli-. rie^end»
bus &c. Mant. 284.

(30J Cnaphalium Herb* Fol. decurrentibus mncronatis
utrinque tomentofis planis. Eliehryfum Fol. Linearibus de-
currentibus &c. Mill. &ï3. T. 131. f| 2, Elichr. latiföJiuro

vil"

Pp 3

ïï. Deel.. x# Stus,

59§ Samenteelige Kruiden*

IV-

Afdeel*

XX.

pende gefpitfie wederzyds Wollige platte
Bladen.

stuk; Deeze zeer welriekende Soort, welke Plu-
o vertèlVtge kk n et niet wist van waar zy afkomftig was ,
y-eHwyve hebbende dezelve in een Tuin by Londen zien
bloeijen , fchynt ook een Kaapfe te zyn , alzo
het Goudkleurig rosfe Droogbloem van Ber-
giüs daar mede ftrookt. De Bladen zyn ge-
heel afloopende zegt L i n n m u s , dat ik niet
verftaa. Afroepende Bladen zyn, wier Voet zig
Jangs de Steng naar beneden uitftrekt, gelyk in
fommige Doornen en Diftelen en andere Plan-
ten (*)• Maar hoe de Bladen feenemaal aftoo*
pende kunnen zyn (f) 3 begfyp ik te minder,
alzo Bergiüs van dezelven alleenlyk zegt,
dat zy Liniaal - Wigvormig ftomp , aan den Voet
fmaller, ongefleeld zyn, de Steng omvattende,
van boven zeer fyn gerimpeld , van onderen
Wollig , een Duim lang , menigvuldig, Hy
betrekt daar toe het Jfrikaanfche Wollige Eli*
chryfum van Vaillant, met yl geplaatfte
Lavendelbladen , en Goudkleurige gekropte Bloe-
men (4v). Volgens Bergiüs is het Bloern-

Villofum aiato Caule , odorattsfimum. Pluk* Alm. 134- T.
173 • 6. Gnaphalium Aureo- fulvutm Berg* Cap. as7*

(*) Philos* Bot. p* 49. f. 95.
' (|; Folia totaliter decunentia. Syfl, Nat. Ve%. XIIT* p. £22.

(4.) Helichryfum Afric, tomen tofum , Lav3ndute foliis ra-
jioribus, Flor. Atxreis glomeratis* Vaijll. Mem, Ï719. p«
}so% mini 386.

kroontje

kroontje half Klootrond , beftaande uit geknot- IV.
te Goudkleurige Kelken , de Blommetjes uitA™**t#'
den rosfen (*). Het aangehaalde, dat Miu er ^oofb*
afbeeldt, heeft de Bladen van onderen grys en*TÜK:a
getuilde Bloemen.

**** Met Zilverkleurige Hoofdjes*

{31) Droogbloem dat Kruidig is, met afloo- ÖXI.^_
pende Lancetvormige Wollige platte Bla* lium San*
den , die met een kaal puntje getipt zyn. ^oediood^

Dit Syrifche Gnaphalium, dat niet alleen in
Paleilina maar ook in Egypte groeijen zou, is
Takkig met breede Bladen , en heeft de Bloe-
men donker. rood of paarfchachtig. Men wil
dat het de Baccharis der Ouden zyn zou. Rau-
wolf heeft het in de fchuinte der Bergen Li«
banon en Karmel waargenomen.

(32) Droogbloem f dat Kruidig is met effen- xxxrr,

Fcctidun

randige fpitfe van onderen Wollige Bla Fa!tidum*

den, die de Takkige Steng omvatten.

(33)

(*) Calycibus truncsrls Aureis , Corollis fulvis.

(31) Cnapballum Hecb. Fol. decurrentibus Lanceolati? &c.
Gnaph. ./Sgyptiacum latiore folio dcc. Pluk. Mant. 9U
Gron. Oriënt, *6i. Gnaph. Syriacum. Barr. Ie, 34. Chry*
focoma Syr. JFlore atro - rubente, Breïn Cent. 14$, Baccha-
ris Dioscoridis» RAUW. It* T. p. 285.

(32) Cnapballum Herb. Pol. amplexicaultbus intcgerrirais
&c. K. Cliffl 402. Ups. 256. Gnaph. Afr. latifolium foeti-
ckim , Ca?. Argenteo. Co mm. Hort. 11. p. :u. T. 56.
Volck. Norimb* p. 154, Ccnyza Afr. grav^olens. Pluk, T»
Ml* f- 1.

PP4

II. Deel, x* Stuk;

<5©o Samenteëltge Kruiden

CS3) Droogbloem , dat Kruidig is , met deels-
afloopende Lancetvormige gegolfde /pitje?
van onderen Wollige Bladen en Takkige-
Stengen.

(34J Droogbloem , dat Kruidig is , met af-
loopende Spatelvormige Wollige Bladen ; de-
Kelken zeer [lomp en met Plooijer* gegolfd ,
van onderen Wollig»

C3J0 Droogbloem , dab Kruidig z>5 met bynck
omvattende 5 Lancetvormige Bladen , fa*
mengeflelde Bloemtuilen r de Kelkfchubben
e.enigermaate geplooid*

(36) Droogbloem , dat Kruidig is 9 met' on-
gejieelde Tongachtige Wollige Bladen, de
binnenfle Kelkfchubben Elsvormig omge*
kromd.

(37) Droogbloem dat Kruidig is , met onge*
fieelde Lancetvormige Pluizige Bladen %

en

(3 >) Gnapbalium Herb* Fol. fubdecimentibus &c. H. Cliff.
40*. Eltchr. graveolens acutifolium , Caule alato. Dill. Elth*
130. T. V>%> f. 130.

(34) Gnapbalium Hetb. Fol. amplexicaulibus Spatulatis Sec,
ÏLU.K. Fhpn T. i?8. f. 3.

(3$) G«apkalium Herb* Fol. fubarnplexicaulibus &c. Gnsph,
Afnc. Flor, minimis albicantibus. Volck. Nor. T. p. 194.

(36) Gnnphalium Herb. Fol. fesflübus Lin^ulatis Sec. GnapKt
Fol. oblongis &c. R. Lugdb. 150. Gnap'.i. lat, folio udEthio*
picum. Pluk. T. 323. F# 1-

(37) Gnapbalium Herb. Fol. fesfilibus Lnnc. Villofis &c
Gnaplu tamentolum Fol. uuduiatis , Flore fpeciofo. BUKM*
^r/r* 255. T. 80» f. («

Afdeel*

pi.

HüOFX)^
STU£«

xxxirï.

Gnapba-
lium Undu~
lat urn*
Gegolfd*

XXXIV.

Crupum.

Gekruld.

XXXV.

Jïelianthc-
vnife,lium.
Geplooid»

xxxvi.

SquarrQ'

Jum.

happig*!

XXXVII.

StelUtum.

S'YNGEN'ESIA* ÖOr

en fpitfe Kelken , die van buiten rood' IV;

achtig zyn. Afdeel;

xx»

Alle deeze zyn Kaapfe Gnaphaiiums , vraar]!J^D%'
van het eerfte door zynen Stank uitmunt , cn door Poiygnm^
de breedte zyner Bladen : het tweede ook wel>/**/^
zwaar van Reuk is, doch zo niet ftinkt en (mal-
ler Bladen heeft. Deeze beiden zyn Jaarlykfe,
de twee volgende overblyvende Kruiden. Het
Gekrulde > wegens de Kelkjes dus genaamd,
heeft Spatel vormige ; het Geplooide byna de Steng
omvattende ,• het Rappige ongedeelde Tong-
achtige Bladen , die , gelyk in alle de anderen ,
Wollig zyn. De Bloemen zyn in het eerfte o£
Zilver- of Goudkleurig; in alle de anderen Wol«
lig zyn. De Bloemen zyn in het eerfte Zil-
ver- of Goudkleurig, in alle de anderen wk« .
achtig en in het Rappige zeer klein. Dit heeft
de Stengetjes naauwlyks een Voet hoog. Het
laatfte wordt Gejternd gebynaamd, om dat de
Kelken zig na 't bloeijen aanftonds uitfpreiden
en dan een Sterswyze vertooning maaken , zyn*
de van binnen paarfch met witte tippen.

xxxvm

(38) Droogbloem, dat Kruidig is , met Lan- :Gnapba*
cetvormige Bladen, de Steng Wollig ge-fifTüumT
pluimd, en Kegelachtige gekropte end^Bloe^?bl^
men. C39) *

(38) Gnapbaiïum Herb. Fol. Lanceoktis Caule tomentofo
&c» GRON. Virg. II. p< i2t. Elfchryf. obtufifolium. Dill*
Elth. 130- T* 108. f. 131- Helichr. Chryfocoma Gnaphalci*
des annua Virg, MORIS. III. S* 7.T. 10. f, jp,

Pp ƒ

II. deel. X. Stuk.

6&2 Samenïeelige Kruiden^

IV* (39) Droogbloem, dat Kruidig is, met Li-

Afxx.EL# niaal Lmcetvormi£e gefpitfte Bladen over-

Hoofd- hoeks ; de Steng van boven Takkig , met

stuk. Bloemtuilen getopt.

XXKIX.

V^mAMar^ f4°) droogbloem, met hurkende Rankjes;
gantaceum* geheel enkelde Stengetjes; de IVortelbladen

Paarlach- ^ j

tJg. Eyrond en zeer groot.

XL*

pi»ntagi- Deeze drie Soorten zyn in Noord - Amerika
weegbree, gevonden. De eerfte maakt een Jaarlyks Gewas
bladig, U1C^ dat jn virginie en Penfylvanie groeit, heb-
bende de Bladen en Bloemen bleekgeel , met
eenen Harftigen Reuk. Dat D 1 lleniüs
dezelven Stompbladig noemt, is minder te ver-
wonderen , dan dat de Ridder hem hier in na-
grv igd hebbe ; want verfcheide andere Soorten
hebben veel ftomper Bladen. De tweede komt
ook in Kamtfchatka voor, en zal Paarlachtig
genoemd zyn , wegens de rondheid en Kleur
der Bloemen, die de Steng Pluimswys' kroo-
nen f met haare Tuiltjes. Deeze zelfde Soort
valt ook aan de Oevers der Rivieren in Enge-
land , en in Switzerland , volgens den Heer
H aller , die de Steng deedt uitloopen ineen

Melk-

{39) Gnaphallum Herb. Fol. Lineari - Lanceolatis &e H.
Cliff- 4*1. Ups. 255* Gmel. Sib. II. p, 107- Gnaph. latifol*
Americanum C, B. Piu. 263. CLUS. Pann. p. 496. J. tt.
Hifi. Hl P- 162.

(40) Cncphallum Sarmentis procumbentlbus Sec Grok.
Viti* 11 p. 121* Gnaph» Plantagïnïs folio Virginianum. PLUK»
Alm. 171. T. 348. & s>.

SYNGENESIA* <503

Melkwit Kroontje , doch thans dezelve flegts JM1
Kroontjes -Bloemen geeft (*J. De Sceng was x*.
eerst by hem drie of vier Voeten, thans ruim1*00™*
twee Voeten lang. De Bladen zyn lang en fmal , .
zeer fpits, van boven groen, van onderen gvys/uperjïua.
en Wollig , zo wel als de Stengen of Bloem-
fteelen , gelyk Cl usius reeds opgemerkt
heeft , wien f nu byna twee Eeuwen geleeden ,
in \ jaar 1580 naamelyk,deeze Plant, uit Ame-
rika overgebragt , door een voornaam Heer van
Londen toegezonden werdu Het is federt Ame-
rikaanfeh Gnaphalium genoemd , doch waar
vindt men 't wel afgebeeld (f )♦

Dit Kruid groeit , zo de Heer Kalm be-
vondt , in ontzaglyke menigte op alle onge-
bouwde Velden , Bofchweiden, Heuvels enz.
omftreeks Philadelphia in Penfylvanie. De hoog-
te verfchilde naar den Grond , fomtyds was hec
weinig, fomtyds zeer Takkig, doch hadt, in 'c
algemeen , een fterken aangenaamen Reuk. De
Engelfchen noemden het Life everlajling , dat

by-

(*) Gnaph. Caule fnpremo Raniofo, UmbelUt La&ea ter-
nunato* Hklv. Enum. p. 699- Filago Fol. Lsnceolatis, vi~
tidibus fubtus tomentoüs , flor. Umbetlatis» Helvm inzhoat*
I. p 64.

(t) De Afbeelding; zeker , by Weinmann, Plaat 549 9 is
zeer liegt, die by J BAUHixus weinig beter H aller haak
HïLL T. 103 aan, onderden mam van Everlafóng Cudiveed 9
en Petiver T. is, onder dien van .American livehng. Men
kan het levendig hier in de Fublike Kruidtuinen vinden. Zie
R. Lugdb* p. 149. N. 10.

II. ÜEELf X* STDX.s

<5o4 Samentëelioe Kruiden

IV. byna met het Franfch Immortelle of ons Zeven*
**xxEI Jaars ' Bt°emen ftrookt. De Dames maakten
Hoofd- daar Ruikers van y die zy zo wel groen als droog
stuk. jn $e Vertrekken plaatften , om dezelven door
r«Aw^de fchoone Zilverkleur der Bloemen 3 en door
r> den lieffelyken Reuk, te verfieren (*>

Wat het laatfte van de drie 5 dat Weegbree*
achtig is genoemd , aangaat 5 dit gelykt veel
naar hetzelve , en naar het volgende, doch de
Wortelbladen zyn ovaal of rondachtig, byna
als die van Hoefblad 3 van onderen Wollig en
zagt, van boven hard, gerimpeld en Roeftkleu-
rig. Het komt in Virginie voor en wordt 'er
van de Engelfchen White Plantam, dat is Wit-
te Weegbree, geheten.

xlt. (41) Droogbloem met hurkende Rankjes , ge*
limiet"* heelenkelde Stengetjes, een enkelde Bloem*
eum* tros en verdeelde Bladen*

Twee-

liuizig.

Op drooge Velden in Europa , door geheel
Rusland en Siberië, als ook op de Eilanden in
de Groote Zuidzee , tusfchen Ma en Noord-
Amerika , is deeze Soort zeer gemeen* Men

vindtze

(*) KALM. hin* II. p. 2*7, 277.

(41) Gnapbalium Sarm. prccumb. Caule fimplicïtümo &c,
$lat+ Aled. 38S. GORT. Belg. zi6* KRAM» Aujïr. 245. FL
Suee. 672, 736. GoUAN Monsp. 434* R. Lugdb. 147. GMEL*
$ib. V. p. 105.» Mas, Gnaphal. Mont. Flore rotundiore. C.
U. Pin. i6i. Fcemina, Gnaph. Mont. longiore Folio ct Flo-
re. C. B. Pin. 263. Utr*4uef PilofeJla minor* DODt Ptwpu
6%. LOB. U% 48 3»

gYNGENESlA. 00$

vindtze ook in onze Nederlanden , op Heijen IV*
en Duinachtige Heuvelen, zelfs by Utrecht AF^U
en Haarlem, overvloedig. De naam, dien menHooFo-
'er aan geeft , is wegens de ruigte Katlepoot ,stuk.
in *t Franfch Pied de Chat, in 'i Eègelfqh Cad- pr°h?"»»*
weed of Cottonweed> irt 't Hoogduitfch Wie/en-
Wol , om dat het zig als Wol over de Velden
uitfpreidt: doch zulks past op de Gmphaliums
in 9i algemeen , welke naam in 't Griekfch ook
daar van afkomflig zou zyn» Het wordt, wegens
de Bladen , naar die van 't Muizen - Oor ge-
lykende , in 't Latyn Pilofella geheten. Men
onderfcheïdt het, door den bynaarn Klein , van
het andere hier voor befchreeven , dat echter
ook maar klein is en tot het Havikskruid be-
hoort *. De Bloemen , die het paarfch , Roo- * zfe
^ekleurig , wit of bont heeft , zyn onder de blada*
Geneesmiddelen geteld geweest. Tegen Zin-
kingen op de Borst en de Hoest der Kinderen .
is de Syroop aangepreezen. Zy zyn van eene
opdroogende en famentrekkende hoedanigheid.
De Rusfen achten dit Kruid, uit* en inwendig, •
tot Pynftilling dienftig»

Van dit Gewas , dat Plaggen maakt van Rank-
jes en Bladeren , die kleine opftaande Bloem*
Heekjes uitgeeven , komen Plantjes voor , wel-»
ke alleen Mannelyke Bloemen hebben, ronder
zynde en fraaijer van Kleur , en met enkel
Vrouwelyke Bloemen , fletfer en langwerpiger*
Dus zyn de Bladen van de eeriten ook ronder
en van delaatften langer. Dit heeft alom plaats

Us X, SVUR*

6o6 Samen ieeligE Kruiden;

3V.

XX.
Hoofd-
stuk»

XLIT.

Gnapha-
lium 4ipi~
num.
Alpifch.

XLÏII.

Indkum.
Indiicht

XLXV.
' • Purpu-
reum.
Paarfch.

in deeze Soort , die daarom den naam van Twee-
hiiizig voerr.

(42) Droogbloem met hurkende Rankjes 0
geheel enkelde Stengetjes , ongebladerde
Hoofdjes en langwerpige Bloemen.

Op de Laplandfche en Sweedfche Gebergten
valt deeze , die naar de voorgaande veel ge»
lykt, en van welke de Ridder nog geen andere
dan Vrouwelyke Blommetjes waargenomen hadu
Of het de zelfde zy , welke op de Switzerfche
Alpen is waargenomen , wordt door den Heer
Haller , die 'er aan den rand Vrouwelyke,
doch in 't midden Tweeflagrige Blommetjes in
hadt gevonden, getwyfeld*

(4.3^ Droogbloem, dat Kruidig is , met Lan<*
cetvormige Bladen , een zeer Takkige ver-
fpreide Steng , ongelyke Bloemtuilen 3 de
Kelken van binnen gekleurd.

(44) Droogbloem, dat Kruidig is9 met kaalt
Lancetvormige Bladen , een cpjtaande ge-
heel enkelde Steng ; de Bloemen geaaird ,
zydelings% ongejleeld. De

(42) Gnaphalium Sarm. procumb. Caule SimpU &c. Flm
Lapp. Suec. Oed* Dan. 332. Gnaph* latiore folio &c» HALL»
llelv. 70 u Gnaph. Alpinum minus. C. B. Pin. 264.

(43) Gnaphalium Herbaceutn FoU Lanceolatis &c. FLZeyU
307. Gnaph. latiore folio minus Ramolum &c, Pjluk. Alm.
17a. T, 187. f. 5?

(44) Gnaphalium Herb. Fol. Lanceolatis nudis &c. R*
Luidb. 148. Gron. Virg. in. Elichr. Spicatum obtuüfolivlni
&c, Dill, Elth< 13 U Tt 109. f# 132,

I

SYNOENESIA. 60?

De eerfte van deeze twee valt aan de Kaap 9 IV;
als ook in Indie; de andere in Noord - Amerika. A^EL*
Deeze heeft kleine Purperkleurige ghrzige 9Foopd-
Hoofdjes en eenen Harftigen Reuk* De Bladen STUB:«
zyn met eene witte Wolligheid bekleed.

***** Wankleurige.

(4jJ Droogbloem met een Kruidige geheel en- xlv.
helde opgeregte Stengen verfpreide Bloemen jiums^va-

ticum

(46) Droogbloem met een Kruidige enkeldeUo*fchl%*
hurkende Steng en verfpreide Bloemen.

Leggend,

(47) Droogbloem met een Kruidige Takki- xlvii.
ge verfpreide Stengen getropte end- Bloemen* ^f™0*

Modderig;

Deeze drie Soorten gelyken veel naar mak
kander. De eerfte en laatfte is door geheel Si-
berie zeer gemeen , zo oojc in Rusland en Swee*

den»

(40 Gnaphalium Caule Herb. iïmplicisfimo ere&o , Flor^
fparfïs. Gort b*is. <>i/4 Kram. Auftr. 246. Fl. Suec R.
Lugdb. dcc. Gmf.l. Sib* II. p. 10S. Gmph. majus angufto
oblongo foiio alterutn. C. B* /V* 263. Gnaph. return. J# B« &
J#/?. III. p. i5o. Elichryfum fpicatum. Tournf. /»/?. 453.

(^6) Gnaphalium Caul. Herb. Iimplici />rocumb» Flor. fpac-
fis. Syft. Nat. XII. Tom. 3* p. 234. Gnaph. fupin» JLavan»
dulx folio. BOCC. Mus. 107. T. 85* SCHEUCHz. II«
p. 134.

(47J G*ipha!ium Canle Herb. Ramofo dirTufo &c. Gor?«
Belg. 237. F/, Z,<a/>/>. H. CUff. R. £ög<#. 142, GMEL*

II. 105, Gnaph. longifol. humile Ramofutn Capit, &i«
gtls. Raj* Hifi. 295. m^p. iW

Ui DEEU Xt STÜS*

/

&J% Samenteelige Krüïdbk,

ÏVi den. Zelfs vindt menze op Ysland. In StfïO
Afxx!L# zerland komt, behalve die, ook he^ middelfte
Hoofd- voor , dat naar het eerfte zeer gelykt , maar
stuk. het bloeijend Stengetje zelfs leggend of neer-
Schurkend heeft. Hier in verfchilt het zeer van
r> de anderen. Het Bosfchige valt ook in onze
Nederlanden > zo wel lals het Iaatfte , dat men
meest vindt op vogtige modderige plaatfen, ia
Celderland , Overysfel , Vriesland, enz. Dit
wordt Klein Keur' of Roerkrüid, in 't Neder-
duitfch , genoemd en heeft de Bloem hoofdjes byna
zwart; zynde het eerfte, dat de Kelken groen*
achtig heeft , onder den naam van Rfmrkraut
in Duitfchland bekend : misfchien om dat het ,
door zyne famentrekkende hoedanigheid , alle
deeze Kruiden gemeen , geacht werdt tegen
dan Buikloop te dienen»

XLVin. )(4*0 Droogbloem met- een verfpreide Kruidige

I^gL? Steng; de binnenfie Kelkfchubben Elsvor-

weiatum* mig kaal ; de Bladen ten halve de Steng

bioKem£. omvattende.

Dit Kaapfche Gnaphalium gelykt zeer naar
het laatstgemelde , maar heeft de Bladen Spa-
telvormig en zeer ruig; de Hoofdjes gebladerd
en de Takjes hooger dan de Steng. De bin-
nenfte Kelkfchubben zyn Roestkleurig, krom.

Dus

C48; Gnaphalium Caule Herb. diffufo , Cal. fquamis in*
mior/bus Subulatis nudis, rol% fub • aropteaicauUbu*, Berg,

tfïNuEKEsiA. (Jpp

Dus ziet men dat van dit Geflapt maar wei- Vti
nige Soorten in Europa voorkomen en geenen^^'1*
in de Westind^ën , naauwlyks eenigcn in Ara- Hoofd*
bie. doch vry veclen in Noord - Amerika en ijT™**
Siberië* Het fchynt derhalve meest de koude /upsrfiZT'
en gemaatigde Lugtftreeken te beminnen ;gelyk
men ook weinig Haairige Dieren in de heete
Klimaaten aantreft* 't Is even of de Natuur de
Bladen en Stengen, door bet digte Dons, dat
dezelven bekleedt s voor den Vorst had willen
belchuttep , of voor den guuren Wind* Aan de
Kaap der Goede Hope , alwaar die dikwijs re-
geert, is het algemeene Vaderland deezer Plan-
ten, daar men reeds vyfendertig Soorten van
dezelven geteld heeft*

Het volgende Geflagt,dat men Xeranthemum
noemt, is ook meest aan den Zuidhoek vaa
Afrika bepaald* Ik neb alle de Soorten van het-
zelve , die door den Ridder opgegeven zyn ^
befchreeven , en eehigen van de fraaiden in
Plaat vertoond (*> Des gaa ik over tot hüt
zogenaamde

C A r p R s i u M. Kraagbloerd.

Een naakte Stoel , geen Zaadkuifje, de Kelk
gefchubd , met de buitenlte Schubben omge-
boogen; maakt de byzondere Kenmerken uit

van

(*) Nat. BJ}. II. B. VI. Stuk, ?1. XXXI, Zie blad*
"£3, enz.

Qq

U. BEELi X. STDKi

esio Samenteelige Kruiden;

IV»4 van dit Geflagt j dat ik deswegen KraagMoem
AFvi*U £Ytel- De -Griekfche naam is op verfcheidè
Hoofd* Planten toegepast geweest* Het bevat flegts de
stuk* twee voigende Soorten*
ï.

Z%u£Z* (0 Kraagbloem met de Bloemen endelings.

In Italië, als ook aan de Zeekust van Pro*
vence, in Spanje en in Switzerland, groeit dit
Kruid, dat de gedaante van een After* doch*
behalve 't gezegde Kraagje om den Kelk , nog
eenige Blaadjes heeft, die Kranswyze de Bloem
omringen. Deeze Bladen zyn zagt en ruig, de
overigen ftyf en groen , zonder Wolligheid. Na
het bloei jen wordt de Kelk, die het Zaad be*
vat, een Houtig Knopje , zo hard, dat men
het met den Nagel naauwlyks kan breeken. Het
Kruid legt met zyne Stengen meest op deft
Grond en de Wortel blyft over. De Bloem is
geel.

rMntanoi- ^ KreaSb,oem mt de Bloemen zydelings,

opftaand. Volgens de befchryving van den Ridder heeft

die

( Carpe/ium Florlbus terminaUbus. Syfl* Nat, XII. Gen.
948. Veg. XIII. p* 625. A3. Ups. I74I. p* 81. H. Upu
257» Balfamita Conyzae folio* Vaill. Mem. 1719» Aft er At-
ticus fol. circa Plorem mollibus. C. B. Pen. 166. Aftcr cer«
nuus. COL» Ecpbr. I. p. 251. T. 252. Chryfanrh. Conyzoi»
des cerniuxm. Moris. III. S. 6* T. 5» f. 27. After Atticus
fupinus C'uGi* Lob. U. 351. Clt;s* Pann* p. 3-r£,

(z) Carpefmm Flor* lateralibus» OiU. hin^ T. lo* BüBm*
FL IrJ. 17*.

S Y N G E N E S I A» 615

cjit Kruid , dat de Heer Osbeck in China IVi
tortelt 'én afbeeldde, Takkige, vry harde Stee- AFx*fL'
len , "met breed Lancetvormige Bladen , tot Hoofd-
Steeltjes verdund, flaauw gekarteld, een Vin-STÜ*'
ger lang, overhoeks. De Bloemen komen ver-J^j^
fpreid, dikwiJs eenzaam voor, in de Oxels der
Bladen , langs de Takken heen, ongefteeld of
op zeer korte eenbloemige Steeltjes zittende,
Van grootte als een Hazelnoot, knikkende. De
Kelken zyn genavéld , met uitgebreide Blaad*
jes omringd , bevattende menigvuldige Blom-
metjes , waar op volgen langwerpige, naakte,
gladde Zaadjes , die als met Balfem befmeerd
zyn.

De Afbeelding van Osbeck vertoont wei*
ïiig van de gezegde Kraagjes om de Bloemen ^
die ook niet zeer zigtbaar zyn in een gedroog-
de Plant , door my uit Japan bekomen ^ welke
naar alle aanzien daar toe behoort.

De meefte volgende Geflagten behoorea
tot de

D. Straalbloemige. Radiath

Het Geflagt van Baccharis, dat ik Roerkruid
genoemd heb , hier aan volgende, is ook ge-
heel befchreeven , des wy overgaan tot dat vaa

Con y z a, Tonderkruid.

' Welks byzondere Kenmerken zyn , een naak»
te Stoel en eenvoudig of ongeftamd ZaadJcuifje;

IX. Dist. X«StUK«

Samentéeligb Kruiden;

IV* de Kelk gefchubd en rondachtig ; de Straalblotó-
AFx|EL' metJes ^^ïedeelig*

Hoofd- In dit Geflagt komen by den Ridder drie-
stuk» en ; twintig Soorten voor 3 waar van reeds twaalf

onder de Heefters befchreeven zyn 5 de overigen

hier volgen.

ï. ( i ) Tonderkruïd met Lancetvormige fpitfè
fiuaw/a. Bladen i een Kruidige getuilde Steng en

aappig> rappige Kelken.

Deeze , die men in 't Nederduitfch, gelyfe
andere Conyzaas , Tonderkruid of Vloo - Kruid ,
wegens de ruigte tytelt , heet in 't Franfch Her-
te aux Puces of Conyza , in 't Engelfch Flea*
bane , in 't Hoogduitfch Burrwurtz , om dat
het veelal als verdroogd voorkomt. Wegens de
Bloemen wordt het ook Honds - Oog genoemd,
dat echter meer zien zal op Soorten, die in
volgende Geflagten komen (*)♦ Het groeit in
de Zuidelyke en middeldelen van Europa vry
algemeen , aan de Wegen , op Heuvels en in
Bosfchen voorkomende* Boerhaave heeft

het

fj) Conyza FoU Lanceolatls acutis &c. Syfi. Nat. XIU
Gen. s?5oé Vcg. XIII. p. 616. GORT. Belg. 238. KramI
Auftr* 247. GOUAN Monsp* 4i6+ R. Lugdb. 157. H. Cliffl
Upu &<:• Conyza major vulgaris. C. B. Pin. 265* Conyza.
Cam» Epit. 6iz. Conyza major altera» DOD. Pempt. Su

(*) Dunwurts wirdt auch genennt Hundts-Aug wmXPhb»
\raut : Griechifch Konuza ; Lateinifch Conyza , Cmilago%,
Pulicaria. TAB. Hijl. Plant, Ut p. 550,

/

6ynoen£s ia:

het ook als inlandfch in onze Provinciën aange- IV*
cekend. A™™U
Het heeft een regje, lievige Steng, van on- Hoofd*
gevaar drie Voeten hoog, aan *t end Kroons-8TUï:*
wyze getakt, en Wollig zo wel als de Bladen, %p?r™%
die ovaalachtig en eenigszins getand zyn , van
onderen grys, van boven bruinachtig groen. De
Kelk heeft dit byzonders , dat de buitenfte
Schubben Lancetvormjg zyn, en byna geheel,
de anderen alken aan 't end , daar zy afwyken,
groen* Hy bevat veele Vrouwelyke en twee-
flagtige Blommetjes. Dit Kruid heefc eenen
wat Kruiderigen Reuk en worde geacht de ech-
te Cowyza van Dioscoripes, die Genees-
Icragtig was, te zyn*

(2) Tonderkruid met Liniaal - Lancetvormige n;
effenrandige Bladen en gefit aaide Bloemen. L£™J**

ïn Noord -Amerika groeit deeze Soort, die kruid,
naar een After gelykt door haare Bloem , heb-
bende de Straalblommecjes urngebuogen , wit
van Kleur. De Bladen zyn fmal en ruuw.

(5) Tonderkruid met Spatelvormige eeniger- v.
maate getande Bladen, die, zo wel alshetRi£€/?£K

Hee- ^

f 1) Conyza FoU Lineari - Lanceolatis &c. After Amer. al.
bus, Mezerxi Arabutn exafperaris foliis, Flor. petalis reflexis.
Pluk. Alm. 5*. T* 79. f. 2.

(5) Conjza FoL Spatularis fubdentatis &c. Con* tomeatofa
f olü foliis crenatis. ShAW. Afric. T. pt 176 , mala^

Qq 3

■Zs, Dfiu* X. Stuk;

€14 SAMEWf EEll G E KRölDER

IV. Heefterig Stengetje , Wollig zyn ; met h?2+

Afdebl, eenbloemige Steeltjes.

wjk™5 ^ Tonderkruid met langwerpige , ^nfg^r-
vr. maate getande , ongejleelde ruuwe Bladen %

P?b7a!z* m ^nSe eenbloemige Steeltjes.

bladig. Van deeze twee groeit de eerfte in de Noor-
delyke deelen van Afrika ^ zynde door den ver-
maarden Shaw waargenomen ^ doch fbber af-
gebeeld. Forskaohl nam in Egypte eene
Welriekende Conyza waar, met getande Bladen
en bleek Violette Bloemen * welke wegens den
Geur aldaar in de Tuinen gekweekt werdt en zjg
langs de Oevers van den Nyl hadt uitgebreid.
Ook vondt hy3 by Alexandria , cene Wollig®
met witte Bloemen. De Ruuwbladige groeit in
Oostindie.

vu. 00 Tonderkruid met breed Lancetvormige *
^fcrach- eenigermaate Zaagt andige Bladen; de Blos*
tig/ mm gpftraald; de Kelken rappig.

yin. (8) Tonderkruid met langwerpig Eyronde , <fc
TweebaV Steng omvattende Bladen.

lp*

Deeze

(6) Conyza Fol. oblongïs fubdentaris &c4 Mant. 113.

(7) Conyza ToL laro - Lanceolatis &c After Mariiandicus^
ftarmicje Capirulis &c* Pluk. Alm. Mant. 2y.

(1) Conyza Fol. ovato •oblongïs amplexicaulibus &c.
C//^ 405. Eupatoria Conyzoi des maxima Canadenfis &c. Tluk*
^4/». 141. T« 87. f. 4. Conyza Pyrenaica Folf Primute Veris,
|iEBM» -Par^. T. p, 187*

§*|*GEME3IA. 6Ï5

Deeze beiden groeijen in Noord • Amerika. De
serfte heeft de gedaante van] een After, met 'xx^
getuilde kleine Bloemen* De andere komt nuHooFD-
eens geltraald , nu eens ongeltraald voor* en"1™*
gelykt zeer naar de Inula van dien naam. Zy
valt 9 zo men wil 3 ook op de Pyreneen en is
zwaar van Reuk.

(9) Tonderkruid met de onderfte Bladen drie' Jx#
deelig; de boven flen Eyrond Lancetvormig , .
fiaauw Zaagtandig; de Bloemen getuild. Gekwabd.

(ïo) Tonderkruid met ovaale getande Bladen, x*
tweebladige Bhoemfteeltjes en gepaarde Blik "^w^ebia-

(ïï) Tonderkruid met langwerpige eeniger- xu
maate getande byna gefieelde Bladen , de
Bloemjteeltjes Wollig en meest tweebkemig. Haamfi%

De eerfte van deeze drie komt in de Wesc-
indiën voor , de tweede in Oosrindie > en de
derde heet Slingerende Sonchus by Rumphius ,
wordende op Java tot Moes gebruikt. By dee-
zen Autheur 9 nogthans , vind ik in de Afbeel*
> ding 5 zo min als in de befchry ving , gewag

ge*

' (9) Coxyza FoU inferioribus trifidis &c. H. Cliff, 405. Co-
nyza Arborescens lutea Foüo trifido. PjLUM. Jc. 96.

(10) Conyza Fol. ovalibus dentatis &c. Eupatoria Cony-
zoides, ]zcobzx folio molii & incano. Pluk. T. 177. f# 1.

(11) Conyza FoL oblongiè fubdentatis fubperiolatis &c#
Sonchus volubilis. R.UMF3, Jimb. V. p. 299. T. 103, f. 2.

Q<14

1L DSSL. X. STUK.

öló S AM EK TEEL IC E KrüIDEI?;

IV. gemaakt van de gezegde Wolligheid of Haai-
AlXX.L# rigfcéjd, welke men in de Upfalfche Tuin aan
IIcoVd- de Bloemfteekjes waargenomen heeft. De-
r K* zelve ontbreekt ook in myne Exemplaaren van
dit Gewas, van Java overgezonden.
*> De volgende reeds befchreeven zynde, kome

ik tot de twee laatften van dit Geflagt by den
Ridder, naamelyk

*xn, (22) Tonderkruid met afloopende Lancetvor*
fhfkr^i' fnig8 Zaagtandige Bladen , Roedswyze

goedjes, ^ Stengen en geaairde verfpreide getropte Blae-
men.

In de Wcscindiön valt dit Kruid , dat een
Sterg heeft van twee Voeten hoogte, metoyer-
hoekiè Lancetvormige Bladen , als boven , die
van onderen Wollig zyn. De Takjes, die uit
de Oxels voortkomen , loopen uit in lange Aai-
ren van Bloemen 3 die boven van één verfpreid ,
om laag twee , drie of vier getropt zyn. De
Kelken beftaan uit fpitfe Schubben en het Zaad-
pluis is zeer lang.

xxïiï. (23) Tonderkruid met afloopende, Lancetvor*

DecurnnSm ' •

AÜOO, m m'

pend. .

(tz) Conyza Fol. dècurrentibus Lanceolatls fërrulatis &c*
Conyza altera Fol. Helenii anguftis dcc. Plum. Ic. 98. f. 2*
Gnaphalium Virgaturn. Am. Acad. V. p» 40 u Helichryfum
Caule aiato, flor* fpicatis. SloAN. Jam. 125. Hift* I. pt
2c<>. T. isz* £

(23) Onyza Fol. decurr* Lanc. ferrulatis, Flor* Axillari?
bus fesfillbus g'omeratis, Syfi% Nat, fTtg. Xil & XIIIo

S V N O E N E S I 6l?

wnge Zaagtandige Bladen, de Bloemen in IV.
de Oxelen gekropt en ongejieeld* xj^*

Deeze Oostindifche heeft een Stengetje van ;tuk!D"
een Handbreed, opftaande, Haairig ruig ,gelyk
het geheele Plantje* De Bladen zyn Lancet>^***
vormig en loopcn verder langs het Stengetje af }
dan hei Blaadje lang is. In de Oxels der Bladen
zitten de Bloempjes aan Kogelronde Tropjes,

JDus befchryft de Ridder deeze Soort, doch /.
maakt geen gewag van dat Kruid , het welke °efeheiud*
de Hoot leeraar N* L. Bur mankus, onder
den [naam van Gefcheurde Conyza, heeft afge-
beeld en befchrecvtn (*). Mhlchien hadt zyn
Ed. uit de Afbeelding niet genoeg daar vanoor-
deelen , en dezelve niet met de befchryving
overeen brengen kunnen. De Heer Th onberg
geeft dien naam aan een Javaanfch Kruidje, 't
welk de Bladen weezentlyk rappig uitgehoekt
of gefchaard , doch ftomp Eyrondachtig en
naauwlyks gefteeld heeft, zynde,tot de Kelken
der Bloemen toe , over *t geheel met eene yle
Haairigheid begroeid. Hetzelve fchynt over*
een te komen met dit Geflagt.

Waarom dat zyn Ed* een andere Ivafolia ge- iv*foi;e*
aoemd hebbe, is my duifter (f> De lva, ge-blgies:

lyk

(*) Cmyza Fol. fublyratïs Iaceris tomentofis , Floribus
nutantibus. Burm. FL InL p.izo, T- 59. £ 1.

(t) Conyza Fol. alternis Lanceolatis , lepando * dentatis*
EURM. Fl. Ind. p* i8o. T. 58. f. 4»

Qq 5

II, Deel. X, Stuk*

di8

Samenteelige Kruideet.

IVo lyk men de Veld-Cypres (Chamcepitys) fomtyd$
*Fxx EL# genoemd vindt » tlhails 'm ?t Geflagt van T*u«
Hoofd- crium gefchikt** heeft Liniaale ftompe, aan 't
stuk. enc[ breede , driepuntige Bladen , dat in 't ge*
°viw£ï'hed niet met Lancetvormige uitgegulpt getande
n* Bladen fchynt te ftrooken. Op Java valt die
WadzZ274 Soort van Tonderkruid , welke my toefchynfc
ix*stuk. tot de Conyza Puhigera van den Ridder te be-
hooren*

Cêmyza Dewyl ïn dit Geflagt verfcheide Soorten met
èeer klein. ongeftraalde Bloemen voorkomen , zo fchynt
ït.LXixtmy hier ook dat Kaapfe Plantje te behooren,
* h 5t welk ik , wegens de kleinte s Conyza pujïlla
noem. Hetzelve beeft de Stengetjes , Takjes
en Blaadjes , die ovaal zyn en ongedeeld met
een Puntje 3 allen fyn gehaaird , zo wel als de
Blaadjes der Bloemkelken , waar binnen eenige
Blommetjes 5 in een Haairacbtig Pluis vervat
zyns laatende,' wanneer zy afvallen met het
Zaad, den naakten Stoel ,met omgeflagen Kelk-
blaadjes y als in de Afbeelding , over.

Erxgeron. Fynftraal.

Een Geflagt , welks Griekfche naam van het
vroegtydig grys worden der toppen in een be-
kend Onkruid afleidelyk zou zyn. De Duitfchers
hebben het Vloolruid vertaald (*) ; doch die naam
zou eigener op het voorgaande pasfen. Het heeft de
Straalblommetjes Liniaal en zeer fmal a of zo

fyn

C*) Linn* Catu der Plantin ,dnrch PlAner, .1775. II. Th.
74*.

S Y N G E N $ S I A; 619

fyn als Haair, 't welk de voornaamfte onder- IV.

fcheiding van het voorgaande maakt : des noem A?£|EIgV
ik het Fynfiraal. De Stoel is, zo wel als in Hoofd»
h zelve naakt en het Zaadpluis ongeftamd , Haai-8TUK#
rïg. Het bevat agttien Soorten , welken ik hier^^T**
allen te befchryven heb > naamelyk

(1) Fynfiraal met zy deling fe eenbloemige Stee- E y
tjes , de Bladen Lancetvormig , getand
aan den voet omgeboogen ; de Kelken rap* Lymcn%*
pig 1 de Bloemen gejlraald.

In de Zuidelyke deelen van Europa komt
deeze voor , die den naam van Groote Conyza
voert by de Autheuren. Toürjnefort hadt-
ze getyteld Groote Gulden Roede met kleverige
Bladen, zwaar van Reuk. Gouan, evenwel 3
geeft 'er maar de hoogte van twee Voeten aan*
Volgens anderen is de Steng anderhalf of twee
Ellen hoog, Houtig, met Bladen van drie Dui-
men lang , twee Duimen breed , en geele Bloe-
men , niet grooter dan der gemeene Madelieven 9
Aairswyze den top der Stengen bekleedende,
waar op gepluisd Zaad volgt. De Bladen zyn

met

( jj Erlgeron Fedimc* unifloris lateralibus &c, Syjl. Nat*
JU. Gen. 951. Vog. Xüï. p- 6zy- CoüAW Monsp* 437.
Clif. 409. Ups. 258. GRQN. Orhnt* 267. Conyzi mas Theo-
phrafti , major Dioscoridis* C. B, Pin. 26 s< Conyza major.
DOD. Pempt. 5i, Virga Aurea majox, Fol. gliitinofis ct gr*'
veolentibus* Toorn*, ïnji* s$Q>

ÏU DEELt X. Stuk,

620

Samen te elïce Uüidkn:

IV. met Haairtjes , waar tusfchen de Lymkliertjes
AFxxE.Lt leg§en3 bezaaid.

wwtj*' Ca) Fynftraal met byna Liniaale effenrandigt
ÏU Bladen > en yeelbloemige zyd - Takken*

Erigercn
Grave9m

lens. # De hoogte van deeze, welke op de zelfde
^rfkrm" plaatfen , inzonderheid ook by Montpellier , aan
de Wegen en op de Velden groeit, is anderhalf
Voet 5 volgens den Heer Gouan, die ze ze-
kerlyk zelf zal waargenomen hebben. In ge-
ftalte verfchilt zy van de voorgaande weinig 5
maar is veel kleiner 5 zegt de Ridder. DeBloe»
men heeft zy insgelyks Aairswyze aan de Steng *
geel geflraald. De Haairtjes der Bladen hebben
aan \ end haare Lymkliertjes.

Giutmt- ^ Fynftraal met Lancetvormig Liniaale kle*
j*m. verig gehaairde Bladen , en eenbloemige

Steelen.

In Spanje , als ook in Provence , komt deeze
voor 3 die Bladen als de Hyfnp heeft aan Sten-
ge*

(±) Erigeron Fol. fublinearibus integerrimis &c. Gouan
Monsp. 437. Conyza foemina Theophiafti* minor Dioscori-
dis C B. Fin. *6i4 Conyza minor vera. LOB. Ie. 54^.Bbrr*
Jc. 370. Virga Aurea minor Fol. glut. et gravsol. Tourn?,
In/l. 5 80.

(3) Erigeron Fol. Eanceolaro-linearibus &c. Ger. Frov,
205* Conyza montana Fol* glutinofis Pilofis. C. B. Pin* 165,
Con. monu Saxatilis Hysfopi folio. BARR* Conyze
montana. Myconis» DAlech* WA 1200*

I

S T N O E R £ 5 I 6zt

getjes van een Span hoog, die zyd- Takjes uit- IV.
geeven met een enkel Bloemptje, dat twintig ^'J^1*'
en meer Straalblommetjes heetu De Bladen zyn Hoofd-
niet minder Lymerig dan in de voorgaanden. STUKl

(4) Fynftraal met de onder JU Kelkfchubben ïy. i
los. en grooier dan de Bloem;* de Bloemflee- frc%"l"
len Bladerig. ^

{ <) Fynftraal met een gepluimde Steng en byna „ v-
eenzaame end - Bloemen; de Bladen Li~num.
niaal effenrandig. nifch,r°U*

(<5) Fynftraal, dat de Steng heeft mtt gepluim* vr.
de Bloemen y die ftekelig zyn; de Bladen Ca™%*{e*
Lancetvormig kanthaairig* daafckj

Naar de afkomst zyn deeze drie gebynaamd.
De eerfte munt door haare roodachtige Stengen
en donker groene Bladen uit. Men vindtze ook j

in

(4) Erigeron Squamis ualycïms mé Couan Jfoasp, 43 g.
I). CJiff. 407. k. Lugdb* 165. N. 4. Conyza sicula snmia,
Fol. atro-virentibus, Caule mbente. Bocc. Sic* 62* T. 31.
£ 4. Moris. III. S. 7. T. 20. f. 28» Conyzae fpecies PU
Virgx Aurear. J. B. II. p. 1049.

(s) Ërigeron Caule Paniculato &c. Vifga Aurea Carolinei^

fIs&C. DlLL. 412. T* 30^. f*. 394.

(6) Erigeron Caule Flor. Paniculatis hirtis &c. Gort,1
Cf/r. 2*g. //. Clif. 407. GRON. Virg.lt p* 122. Conyza
«nnua acris alba ejatïor , Linariae follis. Kovus.Htfl. UI* S.
7. T* 20. f» zo. Bocc. Sfe, 85. T. 46. Virga Aurea Virgïnia-
na hirfuta Flore pallido. Zan. Hift. I. p, 204* T. 7s+ K*
Lugdb. 166. N. 3» Conyzelia, VlUh* Gicsf< i$of Geiu 14a* 4

II» Dëel, x, stok.

%1% SAMEÜfTEELICE KRUIB&ïS;

1V« in Moerasfige gronden by Montpellier Naaf*

A*xx£L* de tweede Soort gelYkt ZY zeer 3 doch heefc dé
Hoofd. Bloemen geheel ohgeft r aal d , Goudgeel , de Bla-
stus. £en zeer fmai , z0 wol als de Kanadafche , in
vTeïwlvï- zy naar die van het Vlafchkruid gelyken.
Deeze heeft de Bloemen geelachtig en wel
duidelyk gedraald. De laatfte, zo men wil uit
Noord Amerika afkomftig , doch thans ook
•wild groeijende % niet alleen in de Zuidelyke
deelen van Europa, maar ook op de hooge
Landen van onze Provinciën , heeft witachtige
Bloemen , die Pieramidaal, of als een Suiker*
brood, aan dq Steng groei Jen , even als in de
Karolinifche, De onderden, Roosachtig op den
Grond groeijende $ zyn Lancetvormig en uitge-
hoekt; de middelden , aan de Steng, fmaller en
weinig getand ; de bovenden ook als die van 't
Vlafchkruid , met eenige Haairtjes op de kan-
ten. Allen zyn zy jaarlykfe of Zaay - Gewas-
fen. De laatfte komt, by Montpellier, hooger
dan twee Voeten voor.

vit. (7) Fynftraal met de Bladen aan den voet
Mrigeron omzejlazen.

Bonarienfc* ( QJ o

Ainen-

kaanfeh. qs Fynftraal de Steng met weinig Bloemen;
_ VTIÏ* eenim

^amaicen

J*<

Wcstln- (j) ErigiróK JFqlv bad revolutis. 11. Clijff. 40*7 Ups. is%0
difcha R Lugdb. N. 5. Senecio lionarienfis purpmascens &c.

DlLL* Elth* 144. f 3 54-
(%) Mrigeron Caute paucifloro &c. Sénetio minof Bell. ma*

S * N G E N Ë S 1 A. fa*

tenigermaate ruig hebbende , de Bladen IV*
Wigswys' Lancetvormig , met twee Tand'- ^T™U1Ü
jes weder%yds. Hoofd*

STUK.

(9) Fynftraal me$ de Steng veelbloemig ; de
jStow Lancetvormig eenigermaate Zqag- PhulZZ
tandig , aara Stewg omvattende ; '$2jftnkj

Str aalblommetjes Hqaitig van langte^h.
als de Schyf.

(10) Fynftraal met half omvattende Spatelvor* x.
mige getande Bladen; de Bleemen Kegel- c^y?tia~

rond. Egyptifch*

Deeze vier zyn ook naar de afkomst en Groei-
plaats getyteld. Deeerfte, uitZaaden van Bue-
nos Aires, in Zuid - Amerika , geteeld, hadtde
Steng één of twee Ellen hoog , de onderfte
Bladen als die van 't Hertshoorn verdeeld, de
bovenften Lancetvormig; de Bloempjes paarfch
en Aairswyze aan de Steng vergaard/ De twee-
de , op Jamaika gevonden , heeft , zoowel als
die van Philadelphia , in Penfylvame, de Bla-
den breeder ; de laatfte Spatelvormig met Tand-
jes. Deeze groeit anderhalf Voet hoog , en
gelykt zeer veel naar de gemeene Conyza ,

doch

(9) Erigeron Caulc roultifloro , FoL Lanceolatis fixhfetn*
tis &c„ GOUAN Monspt 417.

(10) Ertgeron Fol. fetni • amplexicaulibus Spütul'atis &c«
Conyza Capitata C giobofa. BoCC» U% *U T. 7. f. Bt MO*

m§* xn. s. 7. tv *o. f4

624 Samenteklige Krujdenj

IV. doch heefc dit byzonders, dat de Blommetjes*

AFxx?L' éie êeel zy° * a,s ™ec de Schyf famengroeijen'
Hoofjd- en een Kjootrond Bolletje maaken, 't welkver-
fiTüK. ' volgens open barst en de Zaaden uitgeeft Zv

Overtolltge v n. ... . ° * MJ

Veiiwyve- valt op bicilie, zo wel als in Egypte, alwaar^
r& Forskaohl misfchien deeze Soort 5 onder dea

naam van Zaagtaridïg , beeft waargenomen en

befchreeven

Cu) Fynftraal w** piropte Bloemen, rappige
Kelken en Lancètvormige Bladen , die eeni-
ttfök& germaate getand zyn , aarc den rand ruuw.

Mooglyk zal deeze, die de Egyptifche naby
komt, door den Heer Göuan aan deh Rid-
der bezorgd zyn, Zy verfchïlt meest door de
Kelken, wier Schubben niet Elsvormig uitge-
breid , maar digt geflooten , ftomp en rappig
zyn.

vil (x 2 ^ FYnftraal 9 met de Bloemfteelen overboekt*
eenbloemig.

Dit

(*) Erigeron (Serratum) Cau?e Ramofo , credo - diffufo t
Cubtói ; Foliïs Cuneiformi - Lanceolatis, Serrato « dentatis,
fesfiUbus, vüloiïs. Flor. JE%ypt. Arab* p. 143, Hy zegt ^
van, Flores fuhzloboft*

(11) Erigeron Flor. congeftis , Calycibus Scariofo, FoI.Lan*
ceohtis fubdent. marine icabris. Mant. 469.

(■ia) Erigeron Pedunc. alternis uninoris Gort. 233.
FU Suec. 691 > 741. GOüAM J/ö»j/>. 4$g. R. £^ 165[
N. 2. Conyza coetulea; acds- C. B 255. Amelms mcm*

tanm a-qiucolorum. Col. Ecphr+lU T# *5, p. 2<>, Erigewtp
quarmm» Dod, i*^;, $41;

Scherp*

Dit is het Kruiskruid niet, dat men gemeen- ïtf^.
iyk Erigerum noertit , in 't volgende Geflagf Af xx^*
begreepen 3 maar een Onkruid, dac wegens zy Moofö-
ne bytrnde hoedanigheid den byriaani «Defo*T ,
Het komt op oude Muuren, hier te lande* tëS'l'XJïïf*
Haarlem en Utrecht ^ voor, en valt, desor ge-
heel Europa , op drooge plaatfën en Steenige
Heuvelen, De Steng is tot een Elle hoog , rouw-
en Takkig > zegt Haller, fomtyds ook on-
getakt en laager , met Tongachtigö Blaadjes i
uit wier Oxelen Steelen voortkomen j die fom-
tyds één- 5 fomtyds meerblöemig zyn* De
Tongblommetjes , die de Krans maaken B zyn
zeer fmal en fyn, tot veertig in getal > Vleefch-
kleurig 5 doch in fommïgen öntbreeken diet'eene-
maal en zulke Bloemen hebben niet dan de Schyf ^
Uit geele Blommetjes beltaande , met een rös-
achtïg Pluis» De Bloem , naamelyk > is niet zd
zeer blaauw , gelyk Dillènius, die dié
Kruid Gonyzoides genoemd hadt i aanmerkt *
tnaar paarfchaehtig of bleek paar fch.

C13) Fynftraal met den Steel byna iweebibê- iim
mg, de Steng eenigermaate ruig% dè'jf^^
Bladen Jlomp en van ondeten Pluizig. AipUcj^

(U)

{13) Enger on Caule fuhbifloro , Ca'yce fubhufuto &d
Óed* Dan. 292- Erigeron S qua mis C?Iycinis pianis. Gek.
Prov. 202* Conyza coerulea Alp;na major C« B. Fin. z6§0
Prcdr. 124» Afteri montano purpureo £m\li$ ftn GlöbularlÉ^

B. Mft' IU p. 107,

626 Samenteeligë Kruiden;

IV* (14) Fynflraal met de Steng eenbloemig , (b
'Aï5J?Lt Kelken Haairië-

amT °P de Laplandfche, zo wel als op de Swit>
xiv* zerfche Alpen , komen zeer kleine Plantjes

*n*fliïZ.voot> die veel naar 'c Muizen- Oor gelyken ,
Eenbioe-Of liever naar de Madelieven ; hebbende op den

mg*% Grond een tropje Blaadjes , waar uit een Sten-
getje opfchiet , naauwlyks een Handbreed hoog *,
met een enkele Straalbloem , welke ook wit of
paarfchachtïg is van Kleur. Na't bloei jen wordt
het Stengetje veel hooger, zoLinn^eüs aan-
tekent. H aller vondt , in Switzerland s der-
gelyke Planten, aanmerkelyk verfchillecde naar
de Groeiplaats , zelfs met een Takkige Steng
tot meer dan een EUe hoog. Dit zal de Alpifche
Soort zyn , welke hy oordeelt weinig van het
gewoone fcherpe Fynftraal te verfchillen, Zy
wordt evenwel gezegd niet fcherp of bytende
te zyn. Caspar B auhinus hadt van dee-
ze beiden, onder den naam van grootere enklei*
nere Alpifche Conyza , gefproken. De Kleine
vindt men ook in Provence, welke Gerard
tot het Alpifche betrekt , en zegt , dat hetzelve
veranderlyk is, voorkomende met eenéénbloe-
mige , twee- en driebloemïge , of een veelbloe-

mige

(ïfiErigeron Caule unlfloro, Cal. Pilofo. H. Ciiff^ 407»
Ft. Suec. 692 1 742. After Caule unifloro &c. Fl. Lopp. 307,
T. p.f. 3. Hall. Helv. 724. Conyza coeruka Alpina mi«
ïioi. C. B. Fin, Prodr. 124»

S Y W © E N E S 1 Ij

m\ge gepluimde Steng ; als ook met ruige of Wi %
jireü gladde Kelken : maar de Bloemkopjes , in ^xx?1"
haar geheel, zyn altoos rondaehtig, de Blom* Hoofd»
metjes weinig langer of zelfs korter dan het8™*
Zaadpluis.

(15) Fynftraal met een eenbloemige Steng en E%y;ron
Liniaale kanthaairige ruwe Bladen. Grami*

fieum.

Dit is een zeer klein Plantje, met Grasach«Gw'Wa4ii*
fcige Blaadjes , het Bloemfteeltje naauwlyks een
Duim hoog hebbende , op drooge Zandveldea
Sn Siberië zeer gemeen.

(16) Fynftraal met Lancetvormig Eyronde xn.
Pluizige Bladen 9 wier Tandjes Kraakbee-^™?hora*
mg getipt zyn» Kamfer^,

Gelyk het zogenaamde Kanadafche Fynftraal
welriekend is , zo heeft ook dit, in Virginie
voorkomende , insgelyks een Jaarlyks Kruid 9
een Reuk # welke naar dien van Kamfer zweemt.

O 7) Fynftraal met Liniaale Maden, eenhloe- TO.
migt Takken en eene laag - Heejierige Steng. iSo^S

DeezeKs-

Erigereit Caule unifioro , Fol. Linearibus &c. Alter
Caule unifloro &c» Gmbl. , Sib. II. p, 174* T. 7$.. f. z.
After acaulos albus Fol* Gramineii. Amm. Ruth< zis+

(16) Ertgerm Fol. Lanceolato - ovatis vüiofis &c» H. Vpu
$$9« Baccharis Fol. Ovato.LanceoL ferratis. Gron ♦ Vifft

h P» 5>7* UU p- 122.

(47) Erigercn FoU Lmearibus Raraïs wiiüm* &«• Gbont.
Ih Beei* X, Stuk*

Ko8 SAMÉNTEELÏGE KfcUïDEN;

IV. Deeze Soort, die een Knobbeligen geknoc*
AFxx.EL,'teD Wortel heeft, komt in de Zuidelyke dee*
Hoofd- len van Vrankryk als ook in de Levant voor%
stux* jpe Steng is kort en Houtig , met eenzaame
eenbloemige Takjes; de Bladen verfpreid, Lan*
cetvormig, eenigermaate gefteeld , effenrandig:
de Bloemen geel , naar die der Afters gelyken-
de , endelings, ongedeeld ; het Zaadkuifje graauw-
achtig* Deeze Plant 5 die Stengetjes van een
Span hoog heeft en Zee Conyza genoemd is ,
fchyDt als een middelflag tusfchen de Afters en
Erigera te zyn,

xvtii. (18) Fynftraal met Lancetvormig Liniaal?
fxüduT. ftompe Bladen en getuilde Bloemen*

Stinkend»

Naar een Plantje, van Sicilië of van het Ei-
land Maltha gelykt deeze Afrikaanfche zo
zeer > dat zy 'er naauwlyks in eenig opzigt,

dan

Oriënt. *68* GOUAN Monsp* 438. Engeron Fof. rlgïdis &ca
Ger. Prov* 205 ChondrilU Butb. Syriaca , Fol. angus*
tioribus» C. B- Pin. 130, Conyza Marina. Moris. llifl.
S. 7. T. 19» f* 20, fim Chondr. Bulb. Syr. Fol. latior. C. B»
Fin* 130. Conyza Tuber, lutea. MORis. T. 20. f* 15. jy. Afta
Conyzoides Gesneri. Mokis. lbii. T. 22, f. 7.

(ï8) Erigeron Fol. Lanceo'ato - Linearibus retufis &c. Sent*'
cio Afric. Fol. retufo* Sen. foetid Afric. perennis &c. Tluic,
Alm* 343. T. 223* f. 4» Conyza Afré Seuec. Fl. He&m?
Lugdh* T. 662. pfendo - Helichryfum frutescens Africanuro
&c. Moris» Hift* 111. p 90. N. u

(*) Hetzelve zal in 't Geflagt van Inula* met denzelfttefc
byuaam» volgen*

5 yngeNESïa oav

jan in het misfen der Straalkrans, van verfchil-
le. Hoe ondertusfchen de Heer Linn^us, xx#
by't gebrek der Straalblommetjes , op welker Hoofd-
fynte byna het geheele Kenmerk der onderfchei
dinge van dit Geflagt , van het voorgaande, bc- fuperfua, ,
rust , alsdan de Planten in het een of andere
geforteerd hebbe , (terwylde uiterlyke Vertoo-
ning nagenoeg de zelfde is ,) blyft mv duider*
Naast voegt hier het Kaapfche Erigeron uit
tnyne Verzameling, dat tot geene der drie door
den Hoogleeraar N. LBurmannüs, onder
de Kaapfche Planten getelde Soorten behoort(*J.

Ik noem hetzelve

fio) Fvnftraal met getuilde Bloemen % de Bla- xix.

den volftrekt Liniaal. capenfi*

Ka.'pfcfi.

Het heeft een geftreepte Steng f de Bladen ÏLjr£?if %
zeer fmal en lang f volkomen Liniaal , overlangs
gefleufd en in die fleuf Wollig. De Steng is
gekroond met eene Bloemtuil , welke uit veele
verdeelde Bloemfteeltjes beftaat , de Kelken
gevuld hebbende met paarfene Blommetjes ,
welke den Omtrek als Haairig maaken. Tong-
achtige Straalblommetjes komen my ook in dit
Gewas niet voor* De Blommetjes zyn zeer diep
in vy ven gedeeld met Liniaale Slippen , en zit-

ten

(*) Nasmelyk het Erigeron dentatum van PLüKENE* , T.
%4s* f. 5 : het Tuberofam en foetidum, zo even befchreeven.

(19) Erigeron Fioc, Corymbofls , Fol. perfe&e Xinearibus*
Mihi. Erigeci Species Authore D. THUNBERGIO.

Rr 3

11. DSSIn X. SCTK.S

Samentbelice Kruidbk

IV; ten in een dik Haaïrïg Pluis s dat de Zaadei

AFxx!Lè k*00öt: °P deD naak^n StoeL
Hoofd '

stuk* TussiLAca Hoefblad»

vjï Een naakte Stoel, een ongeftatnd Zaadpltus*
beeft ook in dit Gefïagt plaats % het welke door
gelyke Kelkfehubben , die van hoogte als de
Schyf en eenigermaate Vliezig zyn 3 onderfchei-
den wordt. Het bevat de tien volgende Soor-
ten* waar onder het gemeene Hoefblad is be-
greepen.

ï. (ï) Hoefblad met een eenbloemigen> Schubbig
rJ£%dlii!! &en > opgeregten Bhemfteel , de Bladen Uerè
^Mannc- mhüg Eyrond.

De Kelk komt geflooten voor, in dat Sibe-
rifch Kruidje, waar over een byzonder Vertoog *
onder den naam van Anandria , door den Rid-
der is aan *c licht gegeven i*). De reden daar

vaa

(i) Tvsfüap Scapo uniior© fubtëjuamofo &c. Syjl. Kat.
XII. Gen. Veg> XIII. p. 6*9- Tusf. Scapo unifloro &c.
U. Ups* z$$. T* 3. f. f« GmEL* Sib. II. p, J4i. T. 6%. f. ï.
Anandria. AcaL I. p. 343. T. u. fa Idem Cal, fuba-

perto, Gmel, 7$k*. T. 67. f. 2.

(*J Ik zeg, dat het door den Riddei aan 't licht gegeven
is, om dat die de Am. Academica uitgegeven heeft, waar
in dit Vertoog ftaat: maar des wegen moet men het niet op
rekening (lellen van Linn/eus, gelyk fommigen ten onrechts
doen* Het tegendeel immers, daar van * is, 20 uit deeze als

S Y N G E N E S I A. 631

yaa was, dat Sigesbeck, door wien Lin- IV; ^
hm v$ zo onbefcheiden over het Samenftel derA^EL#
Sexen is aangetast geworden , dit Kruid als een Hoofd*
bewys , dat de bevrugting door 't Stuifmeel 8TÜ**
niet tot de rypwording van 't Zaad vereifcht^^f*'*
werde , bygebragt en 'er daarom deezen naam
aan gegeven h3<lc. Maar hy is, in dat Ver toog *
bondig wederlegd door den Smalander Heer
Torsen, die aantoont, dat hetzelve zowel
Tweeflagtige als Vrou welyke Blommetjes heeft f
en, wanneer de Kelken geflooten bly ven, dient
zulks mooglyk om de Vrugtmaakende deelen
Ce befchutten voor de Koude; want men heeft
bevonden, dat de Plant in een Pot gezet, op
een warme plaats, den Kelk weezentlyk uit*
breidt en eene geftraalde Bloem vertoont, even
als zulks de Heer Gmelin in een ander Si-
berifch Plantje, 't welk eene Verfcheidenheid
van het gemelde fchynt te zyn $ hadt waarge-
nomen.

ait de meefte andere Verhandelingen in dat Werk», blykbaar :
want daar wordt van den Ridder in de tweede Perfooa
geiproken. Ook blykt het duidelyk genoeg uit den Sryl
dier Verhandelingen , dat Linn&us dezelven niet opgefteld
heeft , en in dat Vertoog was gezegd , dat men in de ge-
flooten Bloem ook Tongblommetjes vondt f terwyl de Rid-
der daar van zegt : in frigidioribus Caiyx claufas Flore flos»
tulofo £ (Syft. N*t. Veg. XIII.) dat immers tegenftry-
dig is¥

Rr 4

II» Deel* x* Stug*

fii ,Samënteblïge Kruiden;

IV. (O HoefMad met een eenbloemigen Bhemfleel
^fp^el. zonder. Blikjes, de Bladen Lancetvormig*

Hoofb* geland en ruig.

\ï. (3) Hoefblad met een eenbl. Bhemfleel zon»

ty& der Blikjes, de Bloem knikkende, de Bla*

Gmnd. fcn Lierachtig Jiompm
in.

JS7Ut6flS$

Knikkend. In de Westindiën of Zuid - Amerika vallen
deeze , waar van de eerfte Bladen als van *t
Bavikskruid, de laatfte als van de Primula Ve^
ris heeft P van onderen Wollig grys. De Bloem
is paarfeb. In deeze laatfte , die knikkende
Bloemen heeft 3 was de Bloemfteel ongebla-
derd 9 in de andere gebladerd.

jïptna. (4) HoefM3d met een eenbloemigen , bynct
naakten Bhemfleel, de Bladen Hartvormig
rond , gekarteld.

w^rfara Hoefblad met een eenbhemige gefchubde

è '/oon* Steng 9

(2) TuiftUgo Scapo unifl. ebra&eato &c. After acaulos
Hieracii villofis foliis. Plum. Sp> 10, ƒ<?. 40,

(3) TuifiUgo Scjpo unifl. ebr. öcc. Leontodon Fol. Rad*
&c. EROWN Jam, i\o. Dens Leonis foüo fubtus incano»
Sloan. Jam llift. T. 150, f. 2. After Primute Veris folio*
fuw. Sp. 14. Ic. 41-

(4) Tusfilago Scapo uniflóro fubnudo &c. H. Clffi 411.
Lvgdb. 2 59. GÓUAN AUnsp. 438. KRAM Auftr» 248.

Tnsfil. Alp. rotundifol. glabra et canescens. C. B* Pitu 197.
Tfusf. Alp* t & 2. CLVs. Hifi* II. p« 113. Pan»» T. 497 ^
498. Lob. 1c. 590.

($) TwfUago Scapq uniflóro imbiicato &c. /to. jMn&.

Steng , de Bladen byna Hartvormig Hoe- IVJ
Hg met kleine Tandjes. afdekC

HOOFD-

Aanmerketyk verfchilt het Alpifche , dat op stuk*
de Bergen in de Zuid' lyke en middeldeelen van Potygamt*
Europa groeit, en waar van Clusius één'*^***-
mee Wollig gr^fcfe , één met gladde Biauen af-
beeldt, van het gewoone Hoefblad onzer Vel
den en Akkeren. Het Alpifche heeft een Wor-
telend Stenget je , dat Bladen , en uit het midden
der Bladen een byna naakten BloemfteeIfchiet>
met eene paarfchachtige ongeftraalde Bloem.
Het gewoone geeft eerst Bloemfteelen uit den
Grond , die Schubswyze zyn bekleed 3 cn dee-
ze verdwynende komen de Bladen te voorfchyn,
die ook veel gropter zyn. To urne fort
vertoont de Bloemen , die geel zyn engeftraald,
op ceue keurlyke manier. De Kelk fceftaat uic
een ry lange Blaadjes , tot een Cylinder fa-
mengevoegd, waar eenigen aan den voet byko-
men , gelyk in 't Kruiskruid.

Men noemt dit Kruid, dat zekerlyfe de Tas*
filago der Ouden is, by de Grieken Beechion
genaamd , ook Farfara en Ungnla Caballina.,
dat is Paardshoef ; alzo de figuur der Bladen

daar

391, Gort. Belg, 239* Kram. Aufir. 248. Oed. Dan.$9$ï
¥L Suec. 68c, 743. DALIB. Par. z56. GOUANF Monsp. 439.

Lug&* 159. Gmel- 5/^ II. p. 140* Tuslilago vu!garis3
C. B. Pin* 197. Tusfilago , Föïfara; Lob. /<?. 582»

Rr s

ff. DEELi X. $TUB»

634 SaMenteelig£ Kruide*;

IV. daar heen wil. De Franfchen heeten het Pas
'Afdekt tfAsne of Tacconet, de Engelfchen Coldfoot,dz
Hoofd Duitfchers Rosfhuff , Efelshuf , of BrandleU
«tuk. tich. Den eerften algemeenen naam heeft het
0v£dwg*vm ^e Hoestftillende en Borstverzagtende hoe^
<&ry? Wy danigheid ; weshalve het in Borstdranken zeer
dikwils wordt gekookt. Het Aftrekzei , met heet
Water , is ook niet ondienftig , en de Bladen
worden, als Tabak gerookt zynde, voor Aam*
borftigheid van ouds aangepreezen.

VI (6) Hoefblad met eenveelbloemigenBhemfieel%
T*sfila& de Bloemen overhoeks> geftraald*

piLxvin. De Heer Klein hof hadt aan den Hoog.
Fig. z* leeraar Burmannüs, van Java , een Exem-
plaar gezonden van deeze zonderlinge Plant,
met een driebloemigen Steel , waar toe evenwel
het Doronicum met Hoefblad* Bladen van Plu-
kenet 3 dat van 't Chineefch Eiland Cheufan af-
komftig was , doch eenen eenbloemigen Steel hadt
met eene groote Bloem, door den laatstgemelden
betrokken werdt. Ik bezit een aaozienlyke Plant
van dit Gewas , waar van de Steel of Steng
weezentlyk veelbloemig is, en dus meer van die
van Plukenet verfchilt : zie Fig. 2 , PI.
LXV1IL Hy is een Voetlang, en geeft ter
halver hoogte reeds een zyd- Takje uit, vervol.

gen-

f6) Tusfilag* [Scapo multifloto] Flor. altemis radiatis.
lianu 113* Ainica Tusfilaginea. BURM* FL fod. 182. Doio-
nicum Tusfilaguiis folio» Amahb. 71. T. 3*0. £

fëct BUEM*

SVNGENESI/, 635

gende daar mede , overhoeks , tot aan den top» IV*
Demeeften van die zyd - Takjes zyn éénbloe*AF^^
mig en dus vind ik 'er ten minfte tien Bloemen Hoofd-
nf Bloemknoppen aan. De Kelken beftaan uitSTÜK#
puDtige Blaadjes, van gelyke hoogte digt tegen^jgjj
elkander aan geplaatst en hebben aan den voet
eenige rappige Puntjes. De Steng is boven be-
kleed met een Viltige Wolligheid , en heeft Lan-
cetvormige Stoppeltjes ; van onderen is zy
bloot; het Blad, daar van afgezonderd , heeft
een byzonderen Steel , van meer dan een half
Voet langte. Het is noch van boven , noch van
onderen, Wollig, Niervormig rond, drie Dui»
men breed en aan den Omtrek een weinig uit-ï
gegulpt, met kleine puntjes , dat redelyk met
de Afbeelding van Plukenet ftrookt , veel
beter dan de figuur van de Kelk en Bloem.

(7) Hoefblad met een getopte Bloemtros en Vïr*
gejtraalde Bloemen. frTgidaf

Koud*

(8) Hoefblad mei cm eetopu Bloemtros en vur.

AV
Wit

weinige naakte Fïrouwelyke Blommetjes.

(9)

(7) Tasftlago Thytfo faftïgiato &c. Fl. Lapp. ioi. Ft.
Snee* 6Sz , 744. Tusfile Scapo imbricato * Flor. ïpicatis &cc%
Omejl Sif, II. p# 150. T. 70* Cacalia tomentofa. C* B* Vitu
IpS. Prodr. loz* SCHEUCHZ, Alp, IJO. T. IÖ. f. I#

(8) Tusfilago Thyrfo fast* &c» H. Cliff. FL Snee. &c. R.
Lfigdb* J59. fetafites minor* C. B« Pin. 197* Pet* fl, albo»
Cam. Epiu jpj.

(Jj$8 Samenteelige Krüideïc

IV. (9) Hoefblad met een langwerpige Bloemtros

^FxxEt# en zeer vee^e naa^te Vrouwelyke Blommet

Hoofd* tjes-

stuk.

ix. (ïo) Hoefblad met een Eyronde Bloemtros w

U)£il*f weinige naakte Vrouwelijke Blommetjes.

gafterd.

x# Niet vreemd is 't , dat deeze Kruiden , die
fQddJbhd tot de zogenaamde Poddebladen of Dokkebladen
'behooren, in dit Geflagt door Linn^eus ge*
fchikt zyn , daar het gemeenfte van dezelven
reeds Tusjilago major heette by de Ouden. In
5t Hoogduitfch noemt men 't Pefiilenzwurts ;
alzo men den Wortel van dit Kruid, als tegen
de Pest zeer dienftig heeft aangemerkt. Hy is
fcherp en bitter Kruiderig , van eene verwar-
mende, zweetdryvende hoedanigheid, en by de
Landlieden veel in gebruik tegen Ziekten van het
Yee en den Hoest der Paarden. Hierom noemt
men het Kruid 5 in 't Hoogduifch , ook Rosfpap*
pel. In Engeland wordt het Butterburri geheten
en in 't JFranfchP^a/z^of Herhe aux Tcigneyx;
dewyl het poeijer van den Wortel allerley loo-
pende Verzweeringen , fommig Schurft en Kraan-
wagie5 door opftrooijinge geneest,

In

fp) Tusjiiago ïhyrfb oblongo &c. GORT. Belg, ' 239. H;
Lugdb. 159. Petafites major &c. Dijll. Eltb* 509. T. *$q.
f.. 297.

(10) TütftUgo Thyrfo ovato &c«, Mdu Med* 330. Gori«
Belg. *19> R« Lugdb. 159. F/. Sa<?<r. 685, 746» DALIB* ^4-
ris. i$6. Tasfilago mrjor. CAm. Epiu s9z* PCtafites m*p%
€t vulgaiis. B. I»OB» ƒ$,

S V N S E N £ S I A2 6$J

\ fn de Noordelyke en middelde deelea van V?*
Europa, als ook in Rusland en Siberië, komt Af^ei*
dit Kruid 5 met de gemelde veranderingen , voor. Hoofd?
In de eerfte plaats heeft het de algemeene ei- STUK#
genfchap, in het Hoefblad wereldkundig, van^Tjf
Bloemttengen te fchieten , terwyl de Bhdcn
nog zeer klein zyn , of beginnen uit te fpruiten*
Ten anderen komen die overeen in de ontzag-
lyke grootte der Bladen , welke van de grootften
onzes Lands zyn* In de Haarlemmer - Hout, en
daar omftreeks , vindt men zodanige Planten ,
ook elders in ons Land groeijende , met Bla-
den van twee of drie Voeten breed. Men
onderfcheidtze van de Klisfen door de rondheid
der Bladen , die byna Hartvormig zyn , aan den
rand met eenige punten , fomtyds hoekiger ,
gelyk in het Witbloemige, als ook in die
Soort, welke den bynaam van Koud draagt; bo-
ven groen , van onderen witachtig en zagt op
gevoel. Deeze Bladen, aan ftukkeq gefneeden
zynde , worden van het vpe, als het geen Gras
heeft, niet verfmaad.

Het voornaame verfchil deezer vier Soorten
beftaat in de Bloemen. Allen geeven zy een
Bloemfteng , van aanmerkelyke hoogte en dik-
te , welke getrost is of geaaird , maar in fom-
migen meer getopt of puntiger naar boven , in
anderen ronder of ovaal. Dit maakt het cenige
verfchil niet uit* De eerfte , die op de Bergen
van Switzerland , Lapland en Siberië groeit,
heeft volgens den Ridder de Bloemen geftraald*

en

II, DïEL. X. STÜK*

IV. en GmeLin beeldtze dus af, vindende 2^

A*x™U ééne Bloem veert5S tweeflagtigeen negen Vrou*
Hoofd- welyke Tongblommetjes aan' den omtrek* Hal*
*TUK' ler , daarentegen 5 Zegt* dat *er geen GeJlraaU
VïZyiïde Petafttes in Switzerland groeije (*). Het ge-
meene Hoefblad , dat hy ook onder den Geflagt»
naam van Petafites betrekt , wordt in deezen
zekerlyk door hem uitgezonderd* Want in dat
Geflagt Afdeelingen gemaakt hebbende /waar
van de eerfte alle Bloemen Tweeflagtig; de
tweede j Vrouwelyke Blommetjes aan den om«
trek; de derde Geftraalde Bloemen hebben zou5
ftelt hy de gewoone Petafites als een voorbeeld
van het eerfte , en de Tusfilago als van het laat.
fte voor ; betrekkende tot de middelfte Afdee*
ling het Witbloemige, het Bafterde en het AI*
pifche Hoefblad, voorgemeld. Voor het Koude
brengt hy eene Soort ter baan , welke in het
gemelde opzigt zou verfchillen* In de laatfte
Soort , die paarfchachtige Bloemen heeft, zou
de jonge Heer Lthk/büo tvrcc of drie Vrou*
welyke witte Tongblommetjes hebben waarge-
nomen,

S £ n e c 1 o. Kruiskruid.

Dit Geflagt heeft èen naakten Stoel, een
eenvoudig of ongeftamd Zaadkuifje; een Rol-
ronden Kelk, met een onder * Kelkje , welks
Schubben aan 't end als verfchroeid zyn. De

(*) Radiamm ttufitem nos nttüumhabemus, Hdv.inshêêU
Torn* I. p* 6*%

S * N C R H E 51 a; 63$

De veertig of een- enveertig Soorten van het- IV;
zelve zyn door den Ridder in vier Afdeelingen Axxf^
gebragt,naardatzy de Bloemen of ongeftraald , Hoofd-
of geftraald, met een omgeboogen of uitge- 8TÜK*
breiden Krans, en wel met Vind eelige of onver-
deelde Bladen hebben. Dus

A* Met ongeftraalde Bloemen.

O) Kruiskruid met naakte Bloemen , de Stem c ?• „,
omvattende gefcheurde Bladen en een Qpge»racifoiiu$m
regte Kruidige Steng.

In Noord - Amerika komt deeze voor 3 die een
Jaarlyks Gewas is , in de Europifche Tuinen
4 overgebragt 5 dat zeer hoog groeit en Bladen
heeft als die van 't Haviks- of Mottenkruid ,
welke als met hoeken uitgefcheurd zyn* De
Bloemen zyn bleek met een zeer kort Straal-
kransje,

Ca) Kruiskruid met naakte Bloemen* Lierach- 11.
tige ruige Bladen , de bovenfien Lmceup^i^l;
- vormig met Tanden.

(3) Kruiskruid met naakte Bloemen , Lancet- m

VOr- Per/rif ^
Mus,

(1) Sittecio Corollis nudis, Fol. amplexïeaulibus &c. Syft^^*la*
Nat. XIU Gen. 953. Veg. XIII. p. 629. Mant. 469. H.

Cliff. 406. R. Lugdb. 163. S/>. 4, Sen. Ameiicanus altisfimuf,
Hlatt. £ Hieracii folio. Herm, Par. T. 216. PLUK* Phjta
112. f. 1.

(2) tSmecio Cor. nud. Fol. Lyratis hirtis &c. Sen.
thiop. Fl. purp. Bre^N* Cent* 139. T. 67. BERG. Cap» zj6.

(3) Swiwfo Cou nud. Fo|t LaaCi&d <f*wf VI. 4fn tel

S AMENTEELIGÈ KrüïDBI^

IV. vormige onverdeelde Bladen > die aan defi

AFxxEL" voet een weini8 getand zyn^

stuk* (4) Kruiskruid met naakte Bloemen ; Lierach*
iv. tige van onderen Wollige Bladen 9 eenbloe*

VirlaL. wtige Bloemjteelen en Èlsvormige Schubben.

Aan de Kaap der Goede Hope zyn deeze
drie gevonden , die allen ongeftraalde Bloemen
hebben , in de eerfte paarfcfn De laatfte heeft
óe Takken ook Wollig en Roedswyze , de
Bloemfteeltjes Schubbig bezet met fpitfe Blaad-
jes. Breyn beeldt de eerfte af, doch zonder
de Lierachtige onder - Bladen, De boven ften
zyn, gelyk uit myn Exemplaar met zyne Fi-
guur overeenkomftig blykt, niet eenvoudig ge-
tand , maar Vinswyze gefchaard met TabdjeSo

%x. (5) Kruiskruid met naakte Bloemen, de Bla-
Bivama* ^m LanCetvormig getand en ruuw ; de
Gemikte, § Bloemtakjes wyd gemikt.

In China nam <ic Ht-cr o 5 deck deeze waar $
die een opgeregte Steng hadt van anderhalf Voet
hoogte. Men noemtze op Java l jonge, laa*
cende het Sap, uit de Bladen gedrukt, tegen
Oorpyn, in de Ooren druipen,

(6)

(4) Seneci* Cor» iiud. VoU Lyrt fubms tomentofis &c*
%Am. Acad. VI. Afr 63.

(5) Seneci» Goioll. nudis , FoK JUnceoIatis (teatati* ton
Syft* Nas, BURM. Fi. Int* jgo,

.(6) Kruiskruid met naakte Bloemen -en een by-

wa naa^fó zeer lange Bloemjltng. xx. *

Hoofd*

De Wortel van deeze , by Madrafs groeijen* stuk*
<le Soort , werdt aldaar Radix China genoemd ^ .
«en was ook van goede uitwerking bevonden , rjeudo-
tot verzagting van de Borst. Dat het echter de iaSer*
echte Wortel van dien naam nietzy , die vanchina'
een gedoomde Struik- Winde komt , is blyk-
baar ** Nog valt 'er in de Westindiën een Wor- *zie om
tel , welken men Baflerd • China tytelt 9 ook stuk Jbi
van deezen verfchiüende f. Het Kruid heeft 36i.
inderdaad Wortelbladen als de Raspen , dochb£ ^
veel kleiner , en -eenen knobbeligen Wortel.
Het groeit ook op Java en wordt 'er Tigelkio ge-
heten*

(7) Kruiskruid met naakte Bloemen- 9 Vinswys* vrr#
uitgehoekte , de Steng omvattende Bladen V«k&r*&
1 en verjprezde Bloemen* Gsmt»*

Dit Kruid , den Ouden bekend * heeft den

ģ) Scnecio Ccr. nui. Scapo fubnudo longisfimo, R. Lugdk
t'64. Senedo Maderasp. JUpi folio, Fl. maximis &c. DïLi.*
sÖA. 34^. T. 258. £ 335. BURM. FL lni. p, igo.
■ (j) Senecw Cöï* fiud. FoL piftnato - flnuatis &c. GORT»
IWg. 240. KRAM* -4»#r. 248, FL $uecm N/^o 9 747. GOüAN
Monsp. 439. B.. Lugdb. 165. Sènecio minor vu?gnis. C* B.
Pi». 131. TOüBNF. 45^- Tab. 260. Sene<:io f. Erige-

rum minus. lofi. 22^ Er^eron minus, Doo, ?em$u

Sf

Samenteelice Kruid&êi»

iV. Latynfchen naam Senem , met den Griekfcheö
AFxxfL# Erigeron overeenkomftig , daar van bekomen ,
Hooed- dat men byna altoos gryze Kopjes aan hetzelve
stuk* z}etv |jet groejt <joor geheel Europa $ $o op
^twyvf- woefte plaatfen , als op Akkers en in Tuinen ,
alwaar het een laftig Onkruid is , doordien het ,
byna eer men 'er om denkt , zyn Pluizig Zaad
verfpreidt* Het valt ook op Ysland. De Fran-
fchen noemen het Senegon , de Engelfchen
Groundfell , de Duitfchers Kreutswurtz of
Grundkraut, waar mede onze benaamingen van
Kruiskruid en Grindhruid inllemmen.

Dit Kruid komt, naar den Grond f wat groo*
ter of wat kleiner voor > gelyk de meefte Plan«
ten , doch vak gemeenlyk omtrént een Voet
hoog. De geftalte is genoegzaam bekend 5 de-
wyl men het aan 't Pluimgedierte tot verfris-
fching geeft. Het is verkoelende en eenigszies
Zoutig van Smaak , wordende uitwendig met
vrugt in Pappen gelegd ophitzige Gezwellen,
en op Wonden der Zenuwachtige deelen. Een
Pap van het geroofte Kruid, op de Maag aan-
gevoegd * zou braaking verwekt en daar door
de Koorts genezen hebben. Het dient ook in
Gorgeldranken voor Keelkwaalen en het Sap
irerdryft de Wormen , zo in Paarden als in
Menfchen. Tegen de Stuipjes der Kinderen ,
die uit Buikpyn ontflaan , hebben fommigen het
gebruikt* Het komt, voor \ overige, in krag-
ten byna met het Paardebloem - Kruid overeen,
tn hierom vindt men 9t ook tegen Verftoppin-

gei

Svngbnesia* t543

gen ïn de Lever en andere Ongemakken , aan- iyj

gepreezen (*> Afdeel^

xx»

£. Met geftraalde Bloemen , de Straalkrans HoOFD*

° STUK»

om^eflagen hebbende. vnr<

Seneci*

{8) Kruïskruid met omgeboogen Bloemkrans

de Bladen ongefieeld en uitgehoekt ; de^f*1^
Kelken Kegelvormig , met de kleine Schub»
hetjes gaaf,

^9) Kruïskmid met otngeb. BL de Steng cm- nv
vattende uit gehoekte Bladen ; de kkinef^1^^]
Kelkfchubbetjes geheel en gefchroeid.

Uit Egypte zoude deeze beiden f die men als
Zaayplanten ïn de Europifche Tuinen gehad
heeft , af komftig te zy n. De eerfte hadt zeer
&orce Straalblommetjes.

£10) Kruiskmid met omgeb. BL de Steng om- x.
vattende Lancetvormige getande Bladen ; de ^oodkk^
kleine Kelkfchubbetjes zeer kort en gaaf. tig*

(11)

f*) 5 Mat. Md. i$z.

(g) Senecio Coroll. revolutis , Fol. fèsfil* fïimatis &c. Hm
Ups, 161. Sen. Fol. pinn. dentic. H. CUff. 406. $en. Foi.
fin* petiolatis &c. r6; ♦ Jacobsa ^Sgyptia. Vaill»

(9) tfeaewV Cor. rev. Fol, amplexlcaiil&ui &c. if. Upu
s$i, Jacob. jEgyptia fiore mincre. Vaill»

(10; Cor* rev. FoL amplexic, Laaccol. d^tatw

&c. Sen. FoU fïnuatis, &c, Rs

Ss %

U. DEEL, Xe STUS«

<544 Samehteelige Kruiden;

IV* (n) Kruiskruid met omgeboogen {Bloemkrans}

* XX.L" de Stens omvattende Bladen ide Kelkfchuh»

Hoofd* ben verfchroeid en gefcheurd*

STUK.

ixi. Deeze beiden hadden haare afkomst uit Span-

trUobus0 Je' *n ^e eer^e zy° ^e ^'aden uitgehoekt, in
Driekwab- de andere driekwabbig gefnipperd* Het zyn me-

de Jaarlykfe Planten , gelyk alle de volgende

van deeze Afdeeling.

Xlh (12) Kruiskruid met omgek BL de Bladen
tymcti"5* Lymerig Vindeelig ; de Kelkfchubben los ,

van lartgte ah het Bloemkasje*

Dit Stinkend Kruiskruid vindt men op Muu»
ren, Daken, in de Steden en ten platten Lan-
de, als ook op Gebergten en aan de Zeekuften
hier en daar , door geheel Europa. Hier komt
het aan den Diemerdyk , buiten de Stad, en
elders op Moerasfige plaatfen voor. In Switzer-
land groeit het in Hakbosfchen , voornaamelyk
op de Perken der Kolenbranderen , volgens
Haller. Het heefteen Steng, zegt hy, van
twee Ellen hoogte, die Takkig is, en Vettig

ge-

fil) Sentclo Cor. rev. Fel. amplexic. &c. //♦ Ups* 26j^
Jac. Hisp. minus laciniata , Pet. brevislimis. Vaill.

(12) Seneclo Cor. rev. Foi. PinnatificHs &c. GORT. Betgm
240. KRAM. Auflr. 148. GOl'AN Monsp. 439. R, Lugik*
154. N. 11. Senecio hirfutus viscidus graveolens, Diuu
Elth. 3*7. T. 258. f. 33ö. Ssnecio incanus pinguis. C. B.
Pin,, 131. Jacobaea prima Pannonica, Clvs Hi&ï u. p. i*,
Erigeron majus. Dod. Pcmpt. $4 1. Erig* temeJUöfum ak$*
2 kim. LOB* /*• aitff

v

S ¥ N G E N E S I A; 6d$

gclyk de geheele Plant: de Bladen zyn met IV,
foalfvinnige Vinnetjes gevind; de Bloemen geel ^fJ^L'
met den Kelk ruig en de omgebogen Straal- Hoofd*
blommetjes drietandig. Dl llenius nam waar , STUK*
dat op dorre plaatfen de Stengen maar één of^g^J
anderhal ven Voet, op vette Gronden meer dan
een EUe hoog zyn. Hy is over deeze Plant zeer
breedvoerig , welke zig door de grootte , de
wolligheid , kleverigheid en den dank der Bla-
den, van het gewoone Kruiskruid onderfcheidc.
Hy beweert, dat dezelve het Eerfle Kruiskruid
van DoDoNéus zy, 't welk die Amheur ook
ruig en zwaar van Reuk zegt te zyn ; doch het
Tweede Wollige Kruiskruid van Lob el acht
hy eer tot de volgende Soort te behooren. 't Is
niettemin een en de zelfde Afbeelding, gelyk
hy zelf erkent. Ook verftaa ik niet, hoede
Bladen daar te breed aan 't end kunnen zyn.
Misfchien heeft hy het eerlte Erigeron van L o-
bel op *t oog gehad , die zegt , dat men het
veel in Brabant en by Doornik vinde, Zyn
dit ook de Schaapenpootjes der Maastrichtena-
ren ?(*>

(13) Kruiskruid met omgeb. EL de Bladen xnr.

V<in.Sene-ci9SyU

r vattcus.

£osichigf

(*) Gort. Belg. p. 240.

{13) Senecio Cor. re vol. Fol. pi'nnasifidis dentatis &<\
GOUAN Monsp* 439. Senecio Fol* plnnatifïdis dent. &c. Fl.
Sueè. 689, 743. Dalib* Pat. 25 s. Senecio minor latiore
folio Montanus. C. B. Pin. lil. DILL. Eltb. f. 337. jXCo-
basa Sen. folio incano pciennis. &AJ. IVJi* z$u HALL. Jtn%
177. T. 3* x

Ss 3

II, deel. X. Stuk*

6±$ Samen teeligb Kruiden.

IV» Vindeelig met Tandjes ; de Steng opg®«

AFxx?L regt9getuild.

stuk™ Zeer f raay is deeze by R u p p i ü s afgebeeld »
Overtollige door den Heer Haller, die aanmerkt, dat
reeiwyve- j^AY ^ Qnkrufl^ ten onregte overblyvend
noeme , daar het een Jaarlykfch Gewas is. Hes
groeit in Hakbosfchen der Noordelyke deelen
van Europa 3 gelyk de Ridder zegt , niet alleen »
maar ook in Provence Languedok en Duitfch-
land. Haller vermoede , dat het een Bas.
terd- Plant en als een middelfTag tusfehen het
Lymerig en Gewoone Kruiskruid zou kunnen
zyn. Meest verfchilt het doo^r de kleinte zyner
Bloemen. Linn^us merkt aan % dat het in
S weeden alleen voorkomt op den Grond van af*
gebrande Bosfchen en gemeen is in Smaland 9
daar hetLymerige Stinkende nog niet was waar-
genomen. Dit laatfte, zegt zyn Ed., groeit te
Stokholm en Gothenburg op de Straaten. De
Wolligheid der Bladen onderfcheidt het Bos-
fchige ook van het Gewoone zeer.

xiv. f14) Kruiskruid met omgeb. Bh de Bladen
iïTdijiu* Lierachtig uitgehoskt y fiomp > gefieeld : éê
sici- Steng ruig.

liaanfch. 0

Van een Berg op Sicilië fchynt deeze den

by»

(14) Seneclo Cor ïevol. Fol. Lyratls, fJnuatïs &c. Jacob.
joontana Sen. paliido parvo Flore. Barr. Ie. 401. p. I08x«
Jacob»a Nebrodenfïs altera &c. RAj. Suppl. 17$.

SVNGENESÏA. 647

foynaam te hebben * hoewel zy ook op de Py- IV.
reneen en in Spanje groeit. Zy heeft, volgens Afmeü
ALTSTROEMERjde geftalte van het Gemee- Hoofd#
ae Kruiskruid , maar de Bladen zyn grooter**?0*»
Itomper , gulpswys' uitgehoekt 5 onverdeeld :
de Steng zeer ruig , de Steeltjes Lymerig , de
Bloemen eenzaam ; de Kelkpuntjes niet ver-
fchroeid. Die van Ray hadt een breede Bloem-
krans en de Bladen géfcheurd. Zo komen zy
ook voor in de Afbeelding van Barrelier,
by wien gezegd wordt 9 dat de Bloemen bleek
en klein zyn , en dat de Plant Hinkt , hebbende
een onaangenaamen Salpeterigen Smaak»

(ij-) Kruiskruid met omgeb. Bh de Steng xv.
omvattende Bladen , die Lancetvormig gCZuL
Jlomp, getand zyn en onverdeeld* zeegroen»

Kruiskruid met omgeb. BI. de Bladen xvr.
Eyrond , gejleeld , getand, met PuiJtigeZ^;
Bobbeltjes.

Deeze beiden zyn uit Egypte afkomflig. De
eerfte, geheel ruigachtig Afchgraauw, heeft Bla-
den als het Hertshoorn* Kruid; de andere heeft
de Bladen van onderen Bloedrood. Het is een

Haai»

(j5) Semfo Cor. xevol. Fol. amp'exicaulibus &c. R*
Lugdb* 164. Jacobasa iÊEgyptia annua Coronopi folio g'auco.
Vaill. 1720. Jacobara ^gyptia &c. Boerh. Lagdb. I. p. 99,

<i6) Senecio Cor. revol. Fol. ovztls Petiolatis dentatis pu«
ctxlato.Varicofis. Linn. Fil. Dec. I. p. 9. T* $.

Ss 4

II. Deel. X» Stuk*

fyd SMVTENTEELIGE KTRüïDEa

iv: Haarrïg Plantje van een Handbreed hoog, uit
AFXx!L' Zaad in de UPralftIle Tuin geteeld , dat Je
Hoofd- jonge Heer LiNNiEus heeft in Afbeelding
stük* gebragt en befchreeven*

Overtollige

veei^v*- c Mct geflraa]de Bloemen ; de Straalkrans
uitgebreid en Vindeelige Bladen*

xvn» (17) Kruiskruid met gefir aaide Bloemen; d&
Haftlw. Bladjleelen omvattende » de Bloemjleelen

tiekbia- driemaal langer dan het Blad ; de Bladen.

Vindeelig uitgehoekt.

Met Stengetjes, doorgaans van anderhalf Voefc
hoogte , verfcheide uit éénen Wortel voortko-
mende, fchocrt dit Kruid in de Elthamfche
Tuin op, hebbende Bladen byna als die va&
*t Asplenium , met Piekswyze Vinnetjes. De-
wyl het in de Zomer bloeit en io de open Lugt
overblyft , oordeelde Dillenius, dat het uit
de Noordelyke deelen van Afrika afkom (tig
zy. De Heer N. L Bürmannüs, niette*
min, telt het onder de Kaapte Planten*

xvui. f 18) Kruiskruid met gejlr. BI. de Bladjleelen
?ïHaak«* am ^en W°rtel gewold > Bladen ge*

diaagend. fchaard ; de Stengen geheel enkeld> met

zydelingfe ongejteelde Bloemen*

Br EYtf

(17) &nech Corotl. rad. Petiolis amplexï- Caulibus 5ec* R.
Lttgdb* 164. N. 10. Jacobaea Afra perennis&e. VArLL. I720»

(lO Seneci» Coroll rad. Per* Radicalibus hmm &c. Am*.
Acad. VI. Afr. 6 5. Jacob. Spicata Monomopatenfis. BREYNc
Cm. T. 65- MORIS. lil* S. 7* T. 18. f# 3Z4

S Y N G E N E 5 I A. 640

Breyn meldt wel van een Haairige ruigte IV.
en Wolligheid , doch van geene Wortelbladen ^SJ*1,
in deeze Plant, die van de Oostkust der Zuide- Hoofd-
lyke deelen van Afrika afkomlHg was* 'tSchyntSTüK#
dat zy ook aan de Kaap groei je. De Bloemen
zyn Violet geftraald , waar door zy van de voor- i
gaande Soort , die de Straalkrans geel heeft, in
de eerfte opflag onderfcheiden wordt. Ook heeft
zy de Bloemen op een zonderlinge manier ge-
kelkt, hebbende de onder -Kelkjes als verdub*
beid en in malkander gedoken.

(19) Kruiskruid met gejlr. BI. de Bladen egaal Xtx.
yindeeli* , zeer uitgebreid , met een ver» ?eneciö

ö elegans.

dikten omgekromden rand» sieriyk*

Een zeer fierlyke Plant , met paarfch ge-
flraa^de Bloemen, van de Kaap afkomftigj maakt
deezc in de Tuinen uit. Wat de onder • Kelk-
jes aangaat , verfchilt zy ongemeen van de voor-
gaande , alzo dezelven zeer klein zyn* Men
vindtze Heefterig en grooter , dan de Kruidige
Jaarlykfe , doch zo 't fchynt daar van gefproo-
ten* zo de Ridder oordeelt.

(20)

(19) Seuech Cor. rad. FoL pinnatis jequalbus Sec. Gouan
Ménsp. 440. H. CUff. 40*. Ups, 260. After Afr. annuus
Senecionis folio dentato. Seb. Mus, h p. 33. t. 22. £ i.
ft, lacobsa Afr. Fmtescens Fl. purpureo &c. VOLCK» Nêr»
T. p. 2i5> R. lugdk 164. N. 6.

' Ss *

11. Deel. X. Stuk.

Same»teelice Kruiden.

IV. ( ao) Kruiskruid met gejlr. BL die langer dan

Afdeel. folk Zyn en onverdeeld; de Bladen Vin-

Hoofd*! deelig met de Slippen Liniaal en van el*

stuk. kander affiandig.

XX.

fiuaiidus Byzonders vind ik van deeze niet aangete-
sioidig. kend , dan dat zy mooglyk in de Zuidelyke dee*
len van Europa groei je. Dillenios hadt-
ze , Schriftelyk, Jacob sea met gefnipperdeBla^
den, den Reuk van Reinevaren hebbende, ge-
noemd.

(ai) Kruiskruid met gejlr. BI Vindeelige ge*
temde eenigermaate ruige Bladen en opge-
regte Stengen.

(q.2) Kruiskruid met gejlr. BL de Bladen we*
derzyds Wollig , eenigermaate gevind en,
Jlomp; de Bloemtros rondachtig.

(20) Senëcio Cor. rad. Calyce longiotibus integrïs , Fol.
pinnatifidis , Lsciniis Lanccolatis ditfantihiis. H. Ups. 260»
Jacobaea laciniatis foliis , Tanaceti odore. Dill» Msf.

(21) Senecio Cor. rad» Fol. pinnatifidis ,&c. FL Suec* II.
N. 750» Jacobza Scanorenfls. h. Scan. 12.5. Senecio Jacob.
Selandica incana. Lob. lliu/lr. 76. Jacob. incana altera» C#
B. Pin. liu Jacobaea incana repens. BAR». lc. 153* N*
107

(22) Sem:h Cor. rad. Fol. utrinque tomentofis &c.
GOUAN Monfp. 440* Chryfanthemum Alpinum primutru
Clus. Hift. I. p, 3 $3. P*n* T. 566. Jacobara Alp. incana
minor. Sahr. lc. 262. BOCC. Muu 1U P« 20. T. S*Plükw
Fbyt. T. 3*. f. tf.

XXI.

Erucifö'
Uus.
Raket-

bladig.

XXII.

Inc&nus.
Grys.

s Y N C E N B S I a; 631

f23) Kruiskruid met gejir. BL de Bladen IV;
Vimwys' veeldeelig , Liniaal 9 kaal en fpits;
met tweebloemige Bloemfteelen* Hoofde

STUK*

Ik kan niet anders zien , of de twee laatften , xxnr.
die op de Gebergten van Ooftenryfc , Swit-^S.
zerland en de Pyreneen voorkomen 5 zyn door^//2"*
R aller als Verfcheiden heden van het ge-biadig.
rneene St. Jakobs • Kruid aangemerkt * >t welk in
de verdeelingen zyner Bladen uitermaate fpeek.
Wat de eerfte aangaat , die Rakethladig is ge-
bynaamd,deeze verliest, inde Tuinen gekweekt
zynde , haare gryzc Wolligheid 5 zegt Lin*
hjeus, LoBELzegt, dat dezelve in Zeeland
zeer gemeen is op de Velden 3 tusfehen Mid-
delburg en Arnemuiden , zynde in allen deele
wat grooter en zagter dan het gemeene St» Ja-
kobs Kruid. Zou het ook die Verfcheidenheid
kunnen zyn 3 waar van de Heer deGorter
fpreekt (*). Toürnefort evenwel , die het
gemeene St. Jakobs Kruid, met Bladen als van

de

fa3) Senecfo Cor. rad. Fel. pinnato - rnultïfidis Lïneiribus
&c. GOUAN Monfp. 440* JACQ. Vind. 288* Senecio foliis
decompofitis* Guett. Stamp* 2.60% Chryfauth. Alp* z, Clüs*
Hifi» ï. p. 333- Pann. T* p. 567- Pï-UK, Alm 194.

(*) Flor. Bdg* p. 241. Hoewel ik niet z'e , dat Boer-
HAAVF. anders dan het Gemeene opgeeft , betrekkende dsac
toe, ten onregte , het Erigerum maju$9 Dod. welk het Stin-
kende Kruiskruid is , hier voor befchreeven , en het zelfde
Kruid nog eens voorftellende onder den naam van JacobAa?
99.

lïo Deel* x. Stuk.

6$2 SAMËNTEEL1GE KRUIDEN.

IV. de Rakette gefhipperd 9 omftandig befchryft ,
AFxx.EL# *on naauwlyks gelooven, dat hetzelve geenby-
Hoofd- zondere Soort zou zyn (*)♦

STUK*

xxiv* C24) Kruiskruid met gejlr* BL aüe Bladen
cfnldents. dubbeld Liniaal gevind en getuilde Bloem*

Kana- (leelen hebbende,

tlaafch> J

In de laatfte Averoonbladige zyn alleenlyk
de Wortclbladen dubbeld, de Stengbladen en-
keld Vindeelig : de Bloemfteeltjes ruigachtig ,
drie of vier in getal, dikwils tweebloemig. Dus
verfchilt dan daar van deeze Noord - Amerikaan-
fche ,diezowel de Steng-als Wortelbladen dub-
beld, en de bovenden alleen enkeld Vindeelig
heeft. De Bloemtuil is getopt en geel, met ros*
achtige Kelken.

xx,v' (25) Kruiskruid met gejlr. BL de Bladen
sttjakobs Vinswyze Lierachtig , de Slippen in Slip*
Ermdt jes verdeeld: de Steng over end Jlaande.

Door geheel Europa komt in Velden en Bos-

fchen 3

(*) Herbar. env. Paris. p. 277-

(24) Senuio Cor, rad. Fol. omnibus bip'nnatïs Lineari-
bus , Pedunc. Corymbofis* Jacobasa Chaerophylli foHis Maria-
na* Pluk. Mant* 107.

(25) Senecio Cor. rad. Fol. pinnato- Lyratis, Lacinüs Iaci-
nulatis, Cauïe ere&o. Gort* Belg. 240. KRAM. Aufir. 249.
WL Suec. 688,751. DALIB. Paris 257. GOüAN Monfp4^o^

Lugdb. 164. N, 7. Jacobsa vuig. laciniata. C. B. Pi*.
\%u Jacobaea. Dod. Pempt. 642. Jacobaea, Senecio & Herba
Su ]acobi. Lor. h. 2x7, fi0 Jacobaea vu'garis Flore nudo.
S.AJ. An&i> II. 8*,

Syngenesia* ö$s

lehen, doch meest op vogtige Weidlanden, dit IV* ^
Kruid voor, dat, ik weet niet om welke reden , AvT^u-
by de Duitfchers den naam van St, Jacobs- Hoofd-
Kruid, of St. Jakobs Bloemen gekreegen heeft, 8TÜK#
dat in de meefte Taaien is overgegaan* De En- J^^*
gelfchen , evenwel , noemen het \ wegens de
gefnipperde Bladen, RagworU Alom komt het
met gedraalde Bloemen voor, doch op Zandi-
ge plaatfen der Nederlanden doorgaans onge-
ftraald, zegt Linnjeus. In S weeden zyn de
Bloemen akyd gedraald , en in Switzerland ko-
men zy zeldzaam zonder Straalblommetjes voor,
wier getal omtrent een dozyn is , geel, aan 'c
end drietandig, zo Hall er aanmerkt. Ik
heb het, in onze Weiden , altoos gedraald ge-
vonden. De Steng wordt wel een Elle hoog ,
doch blyft ook laager. De Bladen zyn van bo«
ven groen en glad, van onderen wat Wollig ;en
door verfcheide fnipperingen op byzondere ma-
nieren verdeeld, zo dat zynu eens naar die van
Kadyzen, fomtyds naar die van Rakette of ook
van Byvoet eenigszins gelyken , en . dewyl zy
ook wel grysachtig voorkomen , zo vindt men
het Kruid wel eens Artemijia alba9 in 't Franfch
Armoife blanche , by de Kruidkundigen gety-
teld.

Dit Kruid is bitter, fcherp, en eenigszins
famentrekkende van Smaak, doch heeft geen
byzonderen Reuk. Sommigen hebben het tegen
Keelziekten , de Roos, en Buikloop, aangepree-
sen. InSweedenwordt'er mede groen geverwd;

maar

6$4 SAMENTEEtlGË KRUIDEN*

IV« maar dit is een Kleur , die in de Zon geen ftand

stuk. (^6) Kruiskruid met gejlr. BI. en gekartelde
xxvr. Bladen , d£ onder/ten Hartvormig gefteeld ,

Jlnul de bovenften Lierachtig Vindeelig. i

Goud-

kleurig. Op vogtige belommerde plaatfen, in Virgi-
nie en Karolina, groeit deeze, die naar het ge«
woone Sc. Jakobs Kruid veel gelykt. De Bloe-
men zyn Goudkleurig , de Bladen wat Wollig.
Het heeft een kleinen bruin rooden Wortel ,.
van eenen aangenaamen Reuk.

-xwv* (27) Kruiskruid met geftr. BI. > de Bladen
laZT'1' Liniaal Vindeelig met Tandjes; de Slippen

Gekroond. nr van elkander.

Ik heb de bepaaling niet beter te regt kunnen
brengen van dit Kaapfe Kruid, dat Bergius
onder den naam van Vraadbladig voorftelt. Lin-
ni&vs zegt, dat het een Steng van twee Voeten
heeft; de Bladen Liniaal, eenigermaate gevind,
met de Vinnen ver van elkander , Liniaal en
lang, de Bloemen pnarfch geilraald. Bergius

geeft

(16) Sexech Cor. rad. Tol. crenatis &c. Ghon. Virg. II.
ï26. Jacobxa Virginiana Fol. imis Alliarix &c4 Moris. Eift+
III. p. 110. KhySuppl. 180.

(27) Sentcio Cor. radiantibus Lineaiibus, Fok pinnato*
denticulatis* Lacimis diflantibus. Mant. 47°* 5enecio Fili-
folius* BERG» Cap+ 278. Jacobaea iEthiopica anguftis et . pi**
longis folüs &c. f luk* fifant, 107, T. ^21, f. 5. non bou*f

S y N G E N E S 1 A. d55

geeft 'er Bladen aan , die Liniaal - Elsvormig Iv;
ayn, meer dan drie Duimen lang, glad, onge-AF£*EL
lleeld, digt aan elkander, de bovenften yler en Hoofde
aan den voet getand. De Pluim , zegt hy , be- STCJK'
ftaat uit ongevaar Degen groote Bloemen , metf$$£
Elsvormige Blikjes , over de Steeltjes verfpreid ,
die naar boven langs hoe korter worden. De
Bloem is in 't midden geel , met ^aarfche Straa.
le~. Ik heb een Exemplaar , dat, wat het Bloem-
kroontje aanbelangt, wel tot deeze Soort fchyot
te behooren , doch mooglyk van beiden zo veel
verfchilt , als deeze twee van elkander (*),

D# Met gedraalde Bloemen, de Straalkrans
uitgebreid , de Bladen onverdeeld hebbende.

(28) Kruiskruid met geflr. BI. de Bladen Li- xxrirt;
niaal effenrandig , de Bloemtuil eeniger* LmTfoUusi
maate gefchubd} de Steng Kruidig. -viafchbia*

In Spanje en Italië groeit deeze Soort , die
naar het Vlafchkruid gelykt. Zy heeft de Steng
een Elle hoog, rond en Houtig , zegt Bauhi*
Kusf met Takjes gearmd , wier toppen geele

Bloe-

(*) Met deeze Soort zou cok die Kaapfe uit den Leidfèn
Akademie - Tuin , welke Meerburg % onder den bynaam
van Cbryfocomay opzyne Pl. XXXIX. af beeldt , kunnen ftrpo*
ken , indien dezelve geen ongeftraalde Bloemen had,

(28) Senecio Cor. rad* Fol* Linear. integerriinis &c. H*
Cliff". 410. Ltnarix Aurex affinis. C* B. Pin* 213* Pr oir*
107* Jacobza Lintfolia Hïsp. & Italica. BOGC» Muu lh Jfc*
€0. T. 49» BAAR. /<?♦ 802* N« $7m

ö$<X Samknteelige Kruide^

IV* Bloemen * als die van 't Kruiskruid % draagen ;
ArxxEL*de bladen zyn lang en fmal , als die van 'c
Hooft». Groote Kali. De Afbeelding van Barre*
stuk. L x E R heeft maar weinige Bloemen op een Sten-

Overtollige . , A hT , n ,

Veeivjyvc-get}£. De Heer N. JU Burmannus telc
7yé deeze Soort onder de Kaapfe Planten. Ik heb
'er zodanig eene, die vry veel gelykt, met den
Wortel daar aan, ongevaar een Voet hoog,
draagende ook maar drie of vier Bloemen op
een Stengetje, doch dezelven zyn ongeftraald.

xxix. (29) Kruiskruid met geftr. BL de Bladen De*
Tcïudofuu genvormig , fpits Zaagtandig , van onde-
Moeras- ren eenigermctate ruig > met een geftrekte
Steng.

In Moerasfen aan de Zeekust van Sweeden 5
als ook in onze Provinciën en elders wordt dit
Kruid gevonden , dat in Rusland en Siberië vry
gemeen is. Men vindt het in Rietbosfchen en
vogtige Weiden inSwitzerland, meteen Steng
van twee tot vyf Voeten hoog , niet Takkig ,
maar aan 't end met Bloemen gekroond , van
twee Duimen breedte , door de langte der
Tongblommetjes , die aan de tippen ingelhee-

den

' f29; Semch Cor. rad. Fol. Enfiformibiis acute ferratis &c.'
Gort. Belg. z+l* Ft. Suec> IT. N. 75 Senccio Fol. integris
krratis. Guett. Stamp. 2. p* Si9* Jacobsa Fol. loagis ime-
gris &c. Moms. Ui ft. III. S. 7* T. ip. £ 22. Conyza pa*
luftris ferratifolia* C. B. Pin* aö5. 0. Solidago Paluffris al«
tis/ima incana tomentofa. Amm. Rut fa 220* <jMEL* ll%

den zyn* De Bladen heeft het zeer lang en IT*
fmal , Lancetvormig en fpics getand. A^x?hè

(30) Kruïskruid met geflr. Ét agi in getal ^tux!D"
de Bladen Lancetvormig, dubbéld getand , xx*.
van onderen Pluizig; dé Steng takkig. J^jff?

Woudig»

(31) Kruiskruid mét gejir* BU dié e?n Tuil xxxi.
maaken; de Bladen Lancetvormig Zaag*^race!ii,i>
tandig, eenigermaate glad* skrra-

fynfch*

f Kruiskruid métf ge/ir. die een Tuil xxxin

t 1 «, , t n 1 Dort*.

maaken; de Bladen byna ajioopende y kaal , wond*
Lancetvormig met kleine Tandjes; de bo*kmi^*
venften allengs verkleinende.

ï Deeze drie , welke men in dé Bc&fcHen dei
Gebergten van de middelde en Zuidelyke dee-
len van Europa hier en daar aantreft, gelyken
tiaar elkander Veel/ Zy loöpen uit op dat Kruid ^

welk

f30) Senecio Cor. rad* Fbl. fcariceofat-ïs biferrat's Sec,*
Gouan Monfp. 441, Jacobsa Nemoienlis £cc* Rvpp. jifïj
Sölidago Fol, Lanceolatis ferratls &c* Gmbi.. Sik XU
p. 165.

(31) SenteU Cbu rad» Flot Cörymboffc , FoU' Lanceert ?rïs.
ferratis &c. H* GOUAN Monfp* R. So'ida*
go Sarracenica. Dod. Pempt> 141. Virga Aurea an^uftif. fei>
lata» C. B. Pin z6%»

(32) Se««i0 Cor* rad. Flor. Cor. Fo!. fübdecurr, &c. JAQ<%
fW. 155* GoUAN Monfp. 440. Solidago Caule fimplici Sce,
i*. Ci./f. 410. Virga Aurea major^-f.- Doria. C. B» Pin. 208,
confer. Doria Oxientalis Limonii folio* Dfctx« Eltb.T* iou
f. i*S.

Tt

6S? SAMEfjTËELIGE Ka üIDENJ

IV. welk men Heidenfch Wondkruid plagt te noe*

^XK1, men °^ T)Qrm > a!s GulJenkruid \ wegens de

Hótifcü- ongemeene kragten , die in Wondheeling tian

stuK" \ zelve toegefchreeven werden* Het wordt

vviwfvï- ook wel onder de Gulden R°eden geteld, we-
ry» gens zyne geele getuüde Bloemen , die op 9t
end der Takken vergaard en gantfch niet groot
zyn. Het maakt een Steng van meer dan eens
Mans langte hoog , met Zaagtandige Bladen
van eene Lancetvormige figuur, die in het Sar-
rafynfche breeder en grooier zyn , en dus bly-
ven tot aan de Tros , daar zy in delaatfte Soort
aanmerkelyk verkleinen. De Heer Burman
betrekt deeze , in 't byzonder de Oofterfche of
Levantfche Doria met Limoenkruid* - Bladen >
van D i l l e n i v s > tot de Kaapfe Planten»

(33) Kruiskruid met gejir. BI. de Steng on>
verdeeld byna eenbloemig ; de Bladen ge*
heel en Zaagtandig : de Wortelbladen Ey~
rond9 van onderen ruig.

Die

f33) Seneeto Cor. rad. Caule indivifo fub - ttnifloro &c*
GOUAN /lomp* 441* GER. Prov4 19Ó. T. 7. Solidago Do»
tonicum Sp. Plant. I. p. 880. Doronicum Tol. Lanceolatis
&c. R. Lugdb. 160. Doron Auftr. primutn. Clus Pann*
319. T. 5i8, $4 Dor. FoU oblongo - Lanceolatis ferratis.
JMonn. /)ör. integro & crasfo Hieracii folio. MAGW. Monsp*
apj. y# Dor. Fol. L^nceol, dentic. &(:• R* 160* Dor>

Helv, incanum. C. B. Pin. isj. Prodr. 97. & Tusfilago Alp.
Tol, oblongo* c. B. Fin* 197. iWr, 101. •* Virga Ama
montaua femta magtio Flore. C. B, ióa.

Doroni-
cum*

Eenbloe-
mig,

8 ? ï o è * t i i A,

Dit, in geftalte zeer van de overige Soorten IV»
Verfchillend en nader aan het Havikskruid of Ar^t*
aan de Atters komend Plantje * dat zyne Groei- rïooFtj-
piaats insgelyks op de Europifche Alpen heeft /™K#^
is thans > wegens het onder- Kelkje , door den fu^rfi^
Ridder hier t'huis gebragt. Èèt heeft de Bla-
den 5 nu ronder dan langwerpiger $ dikker ,
dunner 3 kaal of ruig* Dit maakt de gedagte
Verfcheidenheden uit , welken dé Heer J A c-
Q.Ü1N op de Ooftenrykfe Bergen aicemaal ge-
zien heeft, doch die de Heer H aller in
hoofdzaaklyke niet allen overeenfeomftig oor-
deelt (*)• Hy fpreekt 'er dus vam

p De Wortel, een dikke knobbel roet Veze«
55 len , fehiet een enkelde Steng 9 van een Voet
of een Elle hoog, lievig. Wollige doorgaans
„ eenbloemig , doch fomtyds ook van twee tcü
3, zes Bloemen draagende. De Bladen by dea
I, Grond zyn gerteeld , fomtyds byna rond ,
35 gelyk op de Bergen van Waliiferland* ovaal
3j of Lancetvormig, altoos dik en Zaagtandig,
3, uit den aart Wollig, doch fomtyds ook van
3, boven of aan beide zyden kaal, aaii de Steng
3, fmaller en ongedeeld. De Bloem is zeer
$5 groot 3 hoog Oranje , met den Kelk meer*
3, uitgebreid en breede reepjes aan den voet ,
23 die Lancetvormig zya ; zo dat het de Soïi-

35 da*

(*) Varïetates progresfivas * ® ad 8, vidït D. JktqytXj
at omnes negat conveniie D. H aller, Syft* Nat^Ve^ S lt>

Tt 2

21. Dsgfc. X. STGK»

1

ÖÖC

Samenteelice K&UXDEN*

IV. ,5 dago naby komt. Ik heb het glad gezien efi
A* x*x L » Wollig. Het heeft veele breede drietandige>
Hoofd „ Tongblommetjes (*)♦

STUK.

xxxv. ( 35 ) Krqiskruid met geftr. Bh de Bladen
tTnt'ïLf?' langwerpig 5 van hoven kaal, met Door-
Levants. n(ge Tandjes ver van elkander ; en eem
Kruidige Steng*

Dit Kruiskruid , dat in de Levant zyne Groei*
plaats fchynt te hebben , komt in geftalte over-
een met het Styfbladige , zegt Linn^üs3
doch is in allen deele veel bekrompener*
Kapen/is. Ik heb dat Kaapfe Kruiskruid3 benevens de
Kaapich» vier overjgen Van die Geflagt^als Heefterigzyn-
de, reeds te vooren befcbreeven^ en tevens da
Afbeelding van een Spatelbladig , uit myneVer*
zameling , medegedeeld (f j< Ook heb ik van
de vier nieuwe Soorten van den Hoogleeraa?
BüRMAJiNüs gewag gemaakt , onder welken

eene

(*) Hetv. inslaat. I. p4 ao.

(35) Scnecio Cor. rad. FoU 'oblongis ffcmote dcntatïs &c;
Solidago ifatidis folio. RAJ. Suppl. 177. N» 46 , 58 B Jaco-
baea Sicula, Cau^e rigido Ramofo &c- Raj. Suppl, 178. N*1
49 ? Hieracium Mont. Conyzx f. Dentatias folio. Bocc*
Sic.

(t) II. D. VI. Stuk , bladz. 99> ^ XXXII. Ik heb heN
zelve Spatelbladig genoemd, om dat de Bladen, aan 't end
bieeder , agterwaaids verfmallen , en zy verdienen weezent-
lyk dien naam , volgens de Phil. Bot. T. 3. f. 109 , hoewel
menze ook Wigvormig zou kunnen heeren In de twee laat-*
fle Soorten, N. 39 , 40 % wier Bladen de Ridder Spatelvoc-
mig noemt , kan ik de overeenkomst met de. gezegde be*
paaling niet vinden»

cene voorkomt, die zyn Ed. Lancetvormig ty IV;
telt* Ik bezit thans een Tak van de Kaap , met AFxx!L*
de Bladen van die gedaante , doch anders ftroo Hoofd-
kende met de andere van my afgebeeld ; inzon- *TÜK*
derheid wat de Tanden aangaat > die alleen in dej^^f
tiiterfte helft , wederzyds vier of vyf , nevens de
fpitfe punt, wyd van elkander voorkomen, ter-
wyl de Bladen byna gefteeld zyn $ ftcvig zon-
der eenige Wolligheid* De langte der grootften
is ruim twee, de breedte in \ midden een half
Duim. Zy verfmallen naar beide enden. Aan
den top verdeelt zig de Steng overhoeks in Tak-
jes, die met elkander een Bloemtuil maaken ,
byna waterpas van boven.

Dus is dan dit Kruid 3 waar van gezegde
Heer twintig Kaapfe Soorten opgeeft, aan de
Kaap veele veranderingen onderhevig. Verfchei-
de Soorten van hetzelve vallen ook in Egypte,
gelyk wy gezien hebben. De Ridder geeft van
daar nog de volgende op , onder den bynaam
van Arabifch, naamelyk

(41) Kruiskruid met makte Bloemen en byna xli.
dubheld gevinde ge/teelde effene Bladen. A^Tkus.

Arabifch*

' Dit, zegt zyn Ed,, heeft de geftake van het
St. Jakobs Kruid , de Sceng anderhalven Voet
hoog en effen : Bladen byna als van de Water-
Raket en veelbloemige Steeltjes, met Bloemen

ge-

(4O Senecio Cor. nudis , Fol. fubblpinnatis petiolatis Is-
fïbus. Mant* Hf.

11, Deel. X, Sros»

66% Sameïsteeï-ïce Kruide»;

W* gelyfc die van het gemeene Kruiskruid, doch
^xT11 d Ke,kPunties niet verfchr°eid hebbende* In
Hooi V $e Upfelfche Akademie - Tuin wa& het waarge*

xlil (42 ; Kruiskruid Lancetvormig Eyronde9
flf^fi, x 5 g/awfófe * gekartelde Bladen en een

fieetoig? getuüdt Bloempluim.

De Heer ForskaohL vondt, op de Ber-
> gen van Arabie, behalve een Lierbladige Soort
met g flraalde Bloemen, een Soort, welke hy
Hadienfis noemde, Deeze was een verfpreide
Heefter van drie Ellen hoogte , met flappe op.
flaande Stengen en overhoekfe Bladen , drie
Duimen lang, fpmmigen getand, fommigen ef*
fenrandig. De Steelen uit de boven -Oxelen
maakten met elkander een Tuil 5 van kleine
Bloemfteekjcs met korte Schubbetjes. De Kelk
badt een agttandig Eeltig onder - Kelkje , aan
den voet , bevattende veertien tweeflagtige en
vyf Vrouwelyke Straalblommetjes , geel

Aster. Sterrebloem.

De Kenmerken van dit Geflagt, dat ook een
naakten Sroel en ongeftamd Zaadkuifje heeft,
beftaan in een gefchubden Kelk, wiens onder-
fte Schubben uitgebreid ssyn 5 of van de anderen

af-

1 - (42) S&meh Foliis. Lartceolato «Ovatïs , crasfïs glabrts ,

(jjBijticulatis ? Taaicula Corymbofa* Flor, jEgypt% drab. p,

afwyken , waar door het van de voorige, als iV,
ook dat het meer dan tien Straalen heeft, waar AF£|fL*
door het van 't volgende Geflagt verfchilt. Hoofd-;

De Heetterigen reeds befchreeven hebben- STÜK*
de*, welke allen Kaapfe zyn , zo komen hier * n. d;
eerst in aanmerking bLiotj

ens.

/?♦ Kruidige met geheele Bladen en naakte
Bloemfteelen.

(5) Sterrebloem met byna Draadachtige Door*

nig kanthaairige Bladen , naakte Bloem-" tmiiusi
fteelen en half Kogelronde gelyke Kelken* | Tc^5r<

Dit is ook een Kaaps Plantje van een Span
hoog , zeer Takkig , met zeer f malle , fty ve, korte
ruuwe Blaadjes en lange naakte end- Steeltjes,
hebbende de Straalblommecjes blaauw en kort,
het midden geel. Men vindt de Bloemen by
die van de Kamille, de Bladen by die van den
Tamarifch vergeleeken.

(6) Sterrebloem met Spatelvormige ftekelige AJpVus
Bladen , de Wortelbladen Jiompi de Steng Aipifch. '
geheel enkeld en eenbhemig*

Op

(5) AJler Fol. fuHfiïiformi^iw aoi'eato - ciliatïs Sec. Am4
Accd Vï. Afr. 67. Mant. 471. After parvus 5Lthi< picus Cha-
msmeü florihus &c* PLUK. *Alm $6. T. 271. f. 4,

(ö) A/Ier Fol. Lanceolatis hirris &c* Gouan Monsp. 442,
After montanus eoeruleas. C* B4 Pin* 267. After 7« Auftria*
ais» ClüS. Hifi. 1|» p. 15. fi9 Aiter Atticus Alpinus alter*
C B. Pin. i6j. Aftex hirfutus Aufti* ccemleus &c, C. B.

Tt 4

0» Ö2EL, S. STUK,

6ö4 SAMENTEEtltfB CKÜlDëtf*

IV. Op de Gebergten van Gpftenryk, Swïtzer-
AF^EL land en der Zuidelyke deelen van Europa, val£
Hoorn- dit blaauwe Sterrebloem , naauwlyks een Hand-
fTvéè * breed hoog, met twee, zelden drie Stengblaadr
?ffiv!"vt?}es volgens Gooan, die het zelfs maar twee
Duim hoog gezien hadc. Hallrr nam her
$en Span hopg waar.

yiu (7) Sterrebloem met Lancetvórmige , geadev*
f£lss< fa 3 ruuw? Bladen, aan \ end Zaagtqn-

&tëti&h, jjg fa stengen geftreept , de Bloemftee*
len Wollig.

De hoogtp van deeze, die in de Ooftelyke
{leelen van Siberië , tusfchen de Jenifea ea
Kamtfchatka , overal groeit , is tusfchen een
Voet ep een Elle , zo de Heer Gmelin
aantekent. Hy merkt aan, dat de Bladen van
deeze $e t^vee sydribben der gemeene blaauwe
Afters niet hebben , maar |n tegendeel Itetk
geaderd zyn. Uit zyne Afbeelding blykt, dat
dezclveu dikwils tot by den voet Zaagtandig

vni. (8) Sterrebloem met Lan^e-yor^^ ejfenran»

Zoutvva-

dige

pin. 267. Prodr. 124. After Atticus qtrintus. CLUS. Pakk, T-

p. 533*

(7) Afar FoL i/anceohtis Venofis fcabrls &c. After Fol.
©vatis oblongis Gmel Sih U. p. 186, T* 80 f. 10.

(t j After Fol. JLanceoIatis integerrimis &c. Gort. Bel&*
%ttu Güua^i Moüsp. 442. K, Lugdb. 168. Gmel* Sib ig,
p. 187 T. 80. f. 2* TfipoHutn majus coerulemn. C S. Fm»
-$67» Tripolium, DqjD, TtmjjU $19, LGfy Jct

S 7 N C E N E S T A. 66$

' w ' |

dige Vleezige gladde Bladen 9 ongelyke IV!»'
Takken en getuilde Bloemen. AFxxEL-

Hoofd-

Dat dit Kruid niet zo zeer den Zeekant als stuk.
wel het zoute Water beminne, blykt, dewyl PotyamiA
men 't ook aan de Zout' Meiren, in 't midden fu^ua^
van Afie , overvloedig aantreft. Hier te Lande
groeit het veel aan de kanten der brakke Wa-
teren , Slooten, Graften, en zelfs op Balken
die lang in \ Water gelegen hebben* Men vindt
het byna altoos met blaauwe 3 doch ook met
witte Bloemen , in *t midden geel. Na 't bloei-
jen geeft het veel Pluizig Zaad, dat door den
Wind alom verftuift. De hoogte is van ééu
tot twee Ellen , naar de Groeiplaats.

fp) Sterrebloem met Lancetvormige fiompe, lx»
ruuwe, drieribbige onverdeelde Bladen; de A^^.
Bbemfteelen byna, naakt en getuild ; de aUauw. 1
Kelkfchubben ftomp*

In de Tuinen maakt deeze, die wild voor-
komt op de Heuvels der Zuidelyke deelen van
Europa en in 't Ooftenrykfe, eene fraaijeover-
blyvende Bloemplant uit , welke den naam voert
yan Italiaanfche of Roomfche AJter of Sterre-

kruid.

Co) Afler Foï. Lanceolatis obtufis fcahris &c Gouan
Momp^z Kram* Auftr. 250. Km Lugdb* 1 63* Ader Attï-
cus coemletis vuig. C. B. Pin. 167. After Atticus. Dod,
Jempt. 166 Aftei ltalomra. Lob. Ic. 349» After Atticus
coemleus vulgaris. TOURNI, Injf. p. 481,

Tt 5

i II. deel, s, Stuk»

6C6 Samehteelice Kruiden

IV, kruid. De Franfchen noemen het Etoilée 9 de
AFxxEL# Duitfchers Megerkraut en Bruchkraut , 't welk
Hoofd- op den Latynfchen naam Bubonaria of InguU
stuk naliszü zien. Men heeft 'er, naamelyk, veel
werks van gemaakt tegen Liefchgezwellen. In
Siberië is dit Kruid ook niet ongemeen. De
Heer Hal lek nam hetzelve in Switzerland
waar, met een Steng van drie Voeten hoogte %
ftevig en ruig, de onderfte Bladen gefteeld,de
bovenften ongedeeld hebbende > de Bloemen
Kroontjeswyze, blaauw van Kleur en het Zaad-
pluis ros of roodachtig» Zy fchynt naar den
Amellus van Vuigilius te gelyken , zo
Clusius oordeelt 5 waar van de bynaam is
ontleend (*>

x (io) Sterrebloem met wyd gemikte Takken ,

'jijlerdiva* en Ey ronde Zaagt andige Bladen ; die by

r*wvd de Bloemen effenrandig , ftoföpachtig > om*

Gemikt. vattende.

Een Virginifche Alter van deezen aart mee
witte Bloemen * in 't midden geel, hebbende
een zwakke Steng, doch overbly rende , maakt
deeze Soort uit»

C. Krui*

(*) Eft etiam Blos ia Piatis, cui nomen Amcllo. Cesr^
IV. p 271.

(to) After Ramis divaricaris Sec. GrON. Virg* II. p, 123,
After Ameucaitus lajifoUas albws &c. fiLUK* 4tm* 56* T#
79. f* i»

GyNGENESI^ tfÖ7

C. KrufJige met gehcele Bladen en Schubbi- IV.
ge JBloemfteelen. Afdeel.

Sterrebloem met Liniaale effenrandigesvv^
fcheef Jlaande fpitfe Bladen , die aan den xr.
rand ruuw zyn en byna naakte Bloem- ^■/J^J
Jleelen. Hyfop-

J bladig.

In Noord -Amerika groeit deeze Soort, die
de Steng een Voet hoog , Takkig en ftevig heeft ,
met Liniaal - Lancetvormige Bladen , welke op-
waards omgeboogen zyn. Het heefc een getopte
Bloemtuil en Eyronde Kelken , welke digt ge- /
fchubd zyn ; terwyl de Bloemftraal agtbladig
is en Violet p in 't midden groen (*),

(iet) Sterrebloem met Liniaale effenrandige xn.
Bladen , een gepluimde Steng 9 de Bloemen
endelings.

(13) Sterrebloem met Liniaale effent -andi* xiti.

Erkoides,
Er Heyach
tig.

(ïi) Aft er Fol. Linearibus ïntegernmis obliquatls &c.
Mant* 114, 517.

(*) Men z,ou zeggen , hoe komt dan deeze Soort hier ?
Want dit Geflagt moet een Kelk hebben met de buitenfte
Schubben uitgebreid en meer dan tien Straalblommetjes s
beiden hier regt ftryd;g! Waarom niet in her volgende, dit
ic Kekfchubben geOooten heeft i

(ü) Afier Fol. Linearibus integerr* Sec, H* Cliff. 408. R.
Lugdb, 167, Gron. Virg. II. pk 123. Aller Nova: Anglis9
Xmariac foiiis. Herm* Var. T. p* After Amer» multifii
&c4 Pluk. t. 78. fr 6. 1 ,

(iz) >Afi*r Fol, Un. int eg» &c. Aiter Caule paniculato f

II. D&EL. X* STUg.

668 Samenteelige Kruide»;

ge Bladen , een gepluimde Steng en ge* \
troste Bloemjleelen , wier Takjes gebladerd ,
zyn.

(14) Sterrebloem met byna Liniaale effenran*
dige Bladen en gebladerde Bloemjieeltjes.

(15) Sterrebloem met Liniaale effenrandige. \
Bladen , die ge/pitst , ruuw en gekield
zyn; de Bloemjleelen gebladerd.

(16) Sterrebloem met Liniaale fpitfe effenrató
dige Bladen a en eene getuilde zeer Tak*
kige Steng.

Alle deeze zyn overbly vende Noord - Amerï-
kaanfe Afters, waar van men fommigen in de
Europifche Tuinen aantreft. Allen zyn zy fmaW
bladig , gelyk de bynaamen luiden. De eerfte
pronkt met witte Bloemen , in 't midden geel,
naar die der Madelieven gelykende en zeer af.
fteekende op het donkergroene Loof. Zy groeïü
omtrent twee Ellen hoog , zo wel als de twee*
de 3 en niet minder Bofchachtig of Struwellig,

maar

£cc. IU Lugdb* 163. Afier Ericoides dumofus. Dill» Ehh*
f. 40.

(14; *4Jïer Foh fub-Linear. integerr. &c. After AmOK
Belvedère foliis. Pi.uk. T. 78* U 5-

<ij) After Fol. Lin. integerr. mucronatis &c. After Amcti
But. Saturejs foliis fcabris. Pluk. T. 14- 6 7»

(16) After Fol. Lin. acutis integerrimis &c. H. Ctijf. 40S,
R. Lugdb. i6j. After Tripolü flore anguftisfimo et tenuisllr
mo Folio. MORts, Hifi. III» p. 12U

IV.

Afdeel*
xx. :
Hoofd

6TUX»

XIV.
Afler te-
nuifottus.
Dunbladig*

XV.
LinarifO'
fats.

Kunbladig»

XVI.

Llnifolius*

Vlafch-

£ r n c £ * e s i a; 669

maar deeze heeft harderen dikker Bladen , dan ÏVJ
de derde, wier Bladen wat breeder en eeniger- ^xx^
maate Lancetvormig zyn. Deeze heeft blaauw- Hoofd*
achtige Bloemen , in lange Aairen vergaard ,STÜK»
elk op een byzonder Steeltje, dat Schubachtig ^ÖJjJJ
met Blaadjes is bekleed. Die daar aan volgt
heeft Bladen als de Keul of Kun , of als de Ros-
maryn , zeer ruuw , de Stengen en Takken
paarfch , met weinige end - Bloemen , die grooc
zyn, Violet van Kleur, De laacfte, eindelyk,
heeft zeer fmalle dunne Bladen , als van Vlafch ,
en eenzaame Bloemen , waar van de S traalen
paarfch en lang zyn. C l a y ton vergelykt de
Bladen by die van Gras.

Cl 7) Sterrebloem met Lancetvormig - Liniaa- xvm
le 5 geftrekte, effenrandige vlakke Bladen ; Mf£*r
de Bloemen Tuilachtig getopt > de Bloem* Scherpi
fteeltjes gebladerd.

Bloemen naar die van 't Zee - Stenekruid ge-
lykende , doch paarfch geftraald , heeft dit klei-
ne Aftertje , dat in Hongarie , Spanje, en de
JZuidelyke deelen van Vrankryk groeit,

(18) Sterrebloem met Eyronde cngef teelde xvm;

* ConcoloK 1
V' Ecnkleuu

(17) After Fol. Lanceolato * Lïnearibus ftri&is integerri-
mis &c. Gouan Monsp. 44a. After Caule ere&o Umbellifero
5cc. Garid. Aix* 47. T. til After Tripolü flore. C. B. Pm*
167, Barr. After minor Narboneniïum. Lob.

349*

(is) After lol. Ovatis Sesfilibus integerrimis &c, Aft«r

Caute

lh Deel* X» Stok*]

'670 Sa af eis tee Li ge Kruide^

IV.

XX.
Hoofd-

$TVK.

i xix.

Afier
wègidus.

StyfUadfg.

Un&ulatuu

'JtsglU.
Nieuw •
Engelands*

efenrandige Bladen 5 en een geheel enkel,
de Steng ? die aan '£ end getrost is.

(19) Sterrebloem met Liniaale Bladen >ovet>
hoeks >en eenzaame end Bloemen*

Deeze twee groeijen in Virginie en hebben
beiden kleine ftyve Blaadjes , die zeer Wollig
zyn in de eerfte , wier Steng aan 't end Aairs •
wyze bezet is met geheel paarfche Bloemen*
De laatfte heeft een zwak Houtig Stengetje,
niet ééne fraaije Bloem aan 't ertd. Deeze Bloem
heeft lange paarfche Straalen, de middelblom»
niet jes zyn ros 5 de Kelk Schubbig dik en rond*

(20) Sterrebbem met omvattende gegolfde
Bladen 5 die van onderen Wollig zyn en
getroste opftygende Bloemen.

(21) Sterrebloem met Lancetvormige over-*
hoekje effenrandige half omvattende Bla*
den, getropte end -Bloemen en een ftekeli*
ge Steng.

UiC

Caule CmpHcisfimo Sec. Gron. Vlrg* II. 123. Ader purpuW
ieus non rarnofus Sec, Clayt.

(t9) Afier Fol. Linembus alternis Sec. Gron. Vtig. II*
p, I24« Aftec Foliis parvis rigidis crebris &c. CLAYT.

C20J Aflet Fol. amplexi - Caulibus undulatis &c. li. Clsfa
408. R hugih 167. Gron. Virg. II. p. 1*4. Atfer Nova
AngYix purpureus &c. Herm. Par. T. p. 96.

(zi) Afier Fol. Lanceolatis aiternis &c. H. CiffiK* Lugdh
GOüAN Monsp. 442. GRON» ftrg. 1U p* lH* NOVS Au*
giis altisfimus hirfutus &c. Heem, P&r. T. p* 9%

SYVGfe'&fisiA» 6'ft

Uit Nieuw Engeland zyn deeze beiden 3 die IV.1
men in de Openbaare Tuinen en ook elders A?xx!L*
vindt , af komftig , doch worden ook geteld tIoofd*
onder de Virginifche Planten. De eerfle, naarSTÜH:* ]
Goudroede gelykende , heeft kleine blaauwe 5/^e^^f
de andere, die eens Mans langte hoog' groeit,
paarfch ?chtig Violette Bloemen. De Steng is
roodachtig bruin.

D. Kruidige met Zaagtandige Bladen en eU
fene Bloemfteelen.

(22) Sterrebloem met Hartvormige Zaagt an • ^

dige ze [teelde Bladen ; de Steng getuild metdifJius! *
ongebladerde Bloemf teelt j es en gladde Kei* Ha£tbl^ig^
ken.

Van deeze , die niet hoog groeit , zyn de
Wortelbladen Hartvormig, de Stengbladen Ey-
fond , de bovenften Lancet - Spatelvormig 3
omvattende. Zy heeft getuilde Bloemen, met
caauw fluitende Kelken f met twaalf witachti-
ge Straalen. De Groeiplaats is in Noord -A*
xnerika.

(23) Sterrebloem met half omvattende , Lan* ïmtl

Punicexs,'

(22) Afier FoU Cor. ferratis petiolatis &c. H. C&ffl 408*
R. Lu%ib. i67. Aftec Jatifbius glaber humilfs Ramofisfimuf
&c, Moris. Hifi, nu p.izi. S* 7*T. 22. f. 14, After la*
Sifolius Autumnalis. CoilN, CanacL 64. T. 65.

(23) Adtr FoL femi - amplexkaulibus Lattceolatis &c-.

Ik

Ut DSEfc, X» STUK,

l Samenteelïge Krüidejö

IV. : cetvormige Zaagt andige ruuwe Bladen §
*FxxfLè overhoekfe byna eenbloemige Steden en

Hoofd» Kelken grooter dan het middel/tuk.

STUK»

xxiv. (24) Sterrebloem met Lancetvormige Bladen,
de onder/ten gekarteld , de Steng getuild;
jaariyks. naakte Bloemfteelen en half Kogelronde

Kelken.

xxv* (35) Sterrebloem met Lancetvormige effen*
ySai's. r andige ftompe Wortelbladen , de Steng

byna naakt Draadachtig en eenigermaate
Takkig; de Bloemfteelen naakt.

Deeze drie vallen ook in Noord- Amerika.
De eerfte munt door haare licht - roode Sten-
gen en Takken uit, hebbende de onderfte Bla-
den een Handpalm groot. De Bloemen zyn groot
en Violet , in't midden geelachtig. Deeze blyft
over, maar de tweede is een Zaayplant, met
witte Bloemen naar die der Madelieven iets of
j ivat gelykende. De laatfte, efndelyk, met der-
gelyke Bloemen, heeft groene Stengen en Bk*

dens

Jf. Cllff.. 4osl* R. Lügêb. 166. After Amer. lafifo!. pimkels
Caulibus. HERM. Lugdb. 649* T. 65 r.

(24) After Fol, Lanceolatis , ïnferioribus crenatis. Sec. H*
* CU ff. 409. Ups. 262. OED. Dan, 486. R. Lttgdb. Ï6g9

After annuus Ram. albus. Mqris* Hiji* ui. p. 122. lidlik
Ramofa utnbellifera. Corn. Cauad. 193. T. 194.

(25) AJltr Fol. Radic. Lanceojatis integerrimis Sec. After
Caule fubnudo , Filiformi &et Gron. Virg. 124» Affer pa«
Iwflris Fol. Beliidis noa ferratis, ClaVt.

STNÖENESIA2 Ö£3

itn , volgens Clayton, als die der Made- Hft

lieven , welke niet getand fcyn. Hoe komt zy ^jc.

dan in deeze Rang. Hoofd-
stuk^

E% Kruidige met Zaagtandige Bladen en ge*
fchubde Bloemfteelen.

Ca6) Sterrebloem met Eyrond - langwerpige J*J*;
Zaagtandige Bladen ; die by de Bloemen
Ovaal ■ Lancetvormig effenrandigide Ta&~difch°"m*
• jes eenbloemig*

In China valt deeze als ook op Java, des zy
te regt den naam van Oostindifche voere. Mis«
fchien zal zy op dat Eiland uit China overge*
bragtzyDé Immers behalve de Ghineefche, die
Volgt , is nog geene in dit Gellagt uit Öostih-
die opgegeven.

(27) Sterrebloem met Lancetvormige onge» xxvïu
fieslde e ff ene eenigermaate Zaagtandige ^jfe .

. Bladen; de Bloemfteelen gebladerd én ver*
ieeld.

(28) Sterrebloem met Lancetvormige Zaag. xxvur. \
tandige Bladen , rappige Kelken en de
Bloemtuil eenigermaate getopt. iyk,

09)

(z6) Afler FoL Ovato . oblong's ferratis enz» Burm. FU
Ind. After Conyzoides Ind. öriem* lamofior, Cauiibuslpat»
üs. Pluk» Alm. $7* T. 149- f.

(17) Fol. Lanceolatis fesfilibus lsvibus fubferra»

tis &c.

(28) Afler Pol. Lanceolatis Serratis &c, Aften Non Bclgxi
Vv fc>

II» DE&L* X, JTOS§

674 Samenteeliöe Kruiden,

IV.

Afdeel.

Hoofd-
stuk.

XXIX.
After Tra-
d?scantL

T*ades„
cants.

XXX.
Novi
BelgiL
Nieuw*
Keder

(29) Sterrebloem met Lancetvormig Liniaalg
Bladen , in ft midden Zaagtandig^ gebla*
derde Bloemfteelen , opgeregte Kelken en
een getroste Steng*

(30) Sterrebloem met Lancetv&rmige , eenU
germaate Zaagtandige ongejteelde Bla<*
den ; een gepluimde Sten% ; eenbloemge
eenzaame Takjes en rappige Kelken*

Vier Noord - Amerikaanfche Aders , allen
overblyvende Planten , en de laatfte zelfs Hee-
fterig zynde, maakendeeze uit. De eer ft e heeft
blaauwe of paarfchachtige Bloemen, zo wel als
de tweede , die naar de derde veel gelykt en
laager blyft dan de vierde. De naam der eerfte
is van de gladheid der Bladen ontleend , die
der tweede daar van, dat het midden der Bloe*
men eerst geel is en vervolgens paarfchu De
derde heeft haaren bynaam naar zekeren ouden
Engel fchen Kruidminner, in wiens Tuin dezel-
ve mooglyk zal zyn geweest. Hy worde meer
dan eens Mans langte hoog en is zeer Takkig.

Da

latifolius pamculattis &c. Heum. Lugdh. 65. T. 67. After
cccruieus Americanus &c Pluk. Alm. 56. T. iz6< f. 1.

(29) After Foi. Lance >)ato - Linearihus medio ferratis &c«
H. Cliff. Ups. R. Lugdb. Gouan Monsp. After Virgin, ra-
mofof. ferotinus , pat vis Floritms albis , 'frradescanti, Mor»
Ilift. III. p, 121.

'(30) After Fol. Lanceol. fubferratis fesfilibus &c» H.ClijJ*
Ups* After novae Eelgia: iatifoiius uinbeiiatus &c. HF.RM*
i*gib* 66. T.

De Krans der Bloempjes, die eerst wit ist IV*
wordt vervolgens paarfchachtig > in deeze laat ^^X^*
bloeijende After. In Virginie groeit dezelve en Hoofd-
de laatfte ook in Penfylvanie, hoewel zy naarSTUK*
Nieuw Nederland, thans Nieuw -Jork, geby.j^g^
naamd is, Hermannus hadt de Zaadén vaa
deeze 5 zo wel als van de veranderlyke , uit
Nieuw Nederland bekomen en daar uit waren
deeze, in de Leidfe Akademie-Tuin5 geteelde
De laatfte, die bleek Violette Bloemen heeft ,
bevindt zig , zo wel als de voorgaande , nog in de
Europifche Bloemhoven*

(3I) Sterrebloem met Spattlachtig Lancet- xzxi.
yormige Zaagtandige langwerpige Bladen
die aan den voet bogtig en half omvatten* Tr.a3s;
de zyn 5 leggende Stengen en mdelingfe °eien
Bloemen*

Onder de Tuinplanten is deeze zonderling 9
©m dat zy zeer zeldzaam bloeit , komende byna
altoos te laat met haare Bloemen. De Heer
Lïnn^üs hadt het maar eens in agttien Jaa-
ten by hem gezien. Dit laat bloeijen hebben ,
als bekend is , verïcheide Amerikaanfche Afters
gemeen , door welken dus de Bloemtuin in de
Herfst verfierd wordt* Ten opzigt van de Vir-
ginifche kan het daar uit ontftaan,dat zy aldaar

war«

AJler F©1. Sprtulato - Eanceolatis &c* After Canadeil-
lis humilior Salicis miuoris foixo. Vaili** Mm*

Yv 2

II. Deel. x. Stus»

Ó7<5 Samenteelice KitufDE»;

IV. warmer Klimaat hebben 3 doch niet ten opzigt
AFXx!L' der KaMdar<che> u5t welIc gedeelte van Noord-
Hoofd- Amerika , veel kouder dan ons Gewest, deeze^
stuk* z0 't fcbynt, afkomftig was*
Vutwfve- ^ heeft Stengen van twee Voeten hoog ,
y> naauwlyks Takkig, meest leggende, met effe»
ne of gladde flyfachtige Bladen, naar die der
laage Wilgen veel gelykende > aan 't end ftomp*
De Bloemen zyn als van de Nieuw Nederland*
fche , in 't midden geel , met een witachtig
paarfchen Straalkransen de onderfte Kelkfchub-
ben langer ; doch haar Bladen zyn eens z®
T groot»

«xit. (32) Sterrebloem met omvattende Tongachti-
gfandiflc* 8* effenrandige Bladen, eenbloemige Tak*
ken en rappige Kelken.

Deeze, die ook in Noord - Amerika groeit,
heeft de Bladen langwerpig , zeer ruuw, en
Bladcrig ongehoogene Kelkfchubben ; doch
pronkt met zeef fchoone groote Bloemen, in
't midden Goudgeel , blaauw geftraald* Uit
eenen Wortel geeft zy tot vyftien en twintig
Stengen, van anderhalf of twee Ellen hoogte,
en maakt dus een fierlyk Bloemgewas in groote

Ho-

O2) -AfltT amplexicauübus Lingulatis integerrimis 8cc*
MlLL. U. 282. R. Lugdb. 16%. GRON. Virg. 99 , 12*.
Aflet grandiflorus asper &c. Dill. Elth. f. 41. Aft er
Virg* pyramidatus, Buglosfi foliïs asperi$f &c« MART. CV*&
19, T* 19.

Groot
bloemig.

S y m g e iï e s i a: 677

Hoven 9 aan de kanten van Vyvers of Slooten IV;
uit. De Bladen zyn niet getand, maar op deAF^j?L*
kanten bezet met kleine Doorntjes, 'c welk den Hoofd.
Ridder deeze Soort , op 't end van den derden stuk*
Rang in die Gelhgt, hadt doen vcrplaatzen.

(33) Sterrebloem met Zaagtandige Bladen, xxxtir.
aan de Takken effenrandig en Eyronde ^£
Bloemen , de Schyf langer dan de Str aaien. Eindig,

(34J Sterrebloem met Zaagtandige Bladen , xxxïv-
deWwtelbladenzeer groot, Hartvormig en^^
drieribbig , de Stengbladen Eyrond en on- bla^oou
gejledd. * 'g*

De Bloem der eerfte van deeze twee is elen-
dig , wanneer menze by die der voorgaande
vergelykt* 't Gewas komt anders met dezelve
byna overeen , groeijende anderhalf Voet hoog*
De andere munt uit door haare groote Hart-
vormige gedeelde Wortelbladen. Deeze beiden
zyn ook Inboorlingen van Noord- Amerika,

(35) Sterrekruid met Eyronde hoekige getan- xxxv.

c Chineelciu

(33) -After r'oï- Serratls, Ramorutn inte^errimis , Flor«
Ovatis, Disco Radüs longiore, After Ericoides Meliloti A-
gtiae umbone. DïLL. Elth. 40, T» 35- £ 39.

($4) Afler FoL Serratis , Rad niaximis Cord. trinervatis
6cc. AÜer Canadenfis &c. Vaïlju Mem.

(35) Aft*r Fol. ovatis angul. dentads petiolatis , Cal. pa*
tentibus Foliofis tertninalibus. H. Qiff. 407. Ups. z6z. B..

V V 3 Lugdk»

IL Df SL, X. STUK.;

é7& Samenteelige Kruideh*

IV. de gefieelde Bladen 5 en aan 9t end detf

^XX.** Takjes uitgebreide Bladerige Bloemkelken.

wjk?' Deeze After verfiert tegenwoordig 9 ais een
Overtollig Jaarlykfe Zaayplant , in de Herfst alle onze
vcdvj^vt- Bloemhoven , met eene fraayheid , verfcheiden-
heid en mengeling van Kleuren, zo fchoon als
het Ryk van Flora kan uitleveren, Gouan
zegt , dat menze , in Vrankryk , h Reine Mar-*
guerite noemt. Een geheel Bloem - Schilderwerk
zou men 'er van maaken ki^nnen ; terwyl de
kweeking deeze fchoone Bloemen dagelyks in
Kleur en Geftalte verbetert. Zy is , volgens
den vermaarden Dille ni$s, die het Zaad
van den Hoogleeraar A* van Royen» ont-
vangen hadt , uit de Noordelyke deeleij van
China afkomftig.

Meer dan de helft 5 ja byna twee derden
der Soorten van dit Geflagu zyn, gelyk wy
gezien hebben , in Noord - Amerika t'huis t
dat het Moederland fchynt te zyn van die flag
van Planten, Eenige Heefterigen vallen aan de
Kaap ; terwyl men maar weinigen in Europa
of Oostindie en geenen in Westindie aantrefu
In Siberië en andere deelen van Afie zyn 'er
ook weinigen : zo dat het duifter is , hoe alle
die Soorten , zonder verfpreiding onderwegs %

uit

Lu$db. 169*, Gouan Monsp. 443* After Chenopodii folio
annuu§ ïlore ingenti fpeciofo. Dill» EltL 38, T# 34» ft

MÉ

Syhcenesïa» G79

uit het Paradys in dat afgelegen Gewest des Iv;
Aardkioots kunnen gekomen zyn. AFxxfL
Eene Soort van After , behalve de Heybladi- Hoofd*
ge, die ce Kurma in Arabie groeide, kwam den 6Tra*
Heer Forskaohl by de Pieramieden in
gypte , als ook omltreeks Kairo en elders 3 in
de Spieeten der Muuren geworteld zynde, voor.
Derhalve zou men mogen denken, of dezelve
ook door verlpreidinge des Zaads , met den
Wind , uit verre Landen kon af komflig zyn 5
doch zy verfchilde van alle de opgenoemde
Soorten. Hy noemtze Gekrulde Afier , heb-
bende de Straalen korter dan het middelftuk %
de Steng Wollig en Liniaale Zaagtandig ge-
krulde Bladen. Zy hadt verfpreide Takkige
Stengen wit en rond , met kleine fmalle Elaad»
jes en eenbloemige Steeltjes. De Geftalte ge-
leek naar de Afters minder , dan naar die van 't
volgende Geflagt.

Solidago. Goudroede.

Behalve een naakten Stoel en ongeftamd Zaad-
pluis 9 gelyk in de voorigen 9 zyn hier flegts
vyf Straalblommetjes meer of min, en het heefc
de Kelk Schubswyze digt geflooten.

De meefte Soorten van hetzelve zyn bevoo-
rens Gulden Roede genoemd geweest, om dat
zy veelal Roedachtig groeijen met kleine gee*
Ie Bloemen t des ik den naam van Goudroe*
Vv 4 de

II. DSEL. X. STL'K« i

680 Samenteelige Kruiden;

IV. de (*) aan dit Geflagt geef \ 't welk veertien
Afdeel. Soorten bevat.

stuk™* CO Goudroede met Lancetvormige , eeniget^
j* maate Vleezige 3 zeer gladde Bladen > die

fimnvu aan ^n ran^ rum %yn* en een^ Ê>etwM&

Bloempluim.

Altyd

groen?. jQ Nieuw jork ^ Canada is de Groeiplaats
van deeze Soort , welke uitmunt door haare
> ïoode Steng 5 meer dan eens Mans langte hoog >

niet Vleezige gladde Bladen, die den geheelen
Winter overblyven ; doch de Bloeityd is zo
laat, dat de invallende Koude 5 by ons, dik wils
de Bloemen verfmoort, zegt Liknjeus. 't Is
dan zonderling , dat 'er noch in de befchryving
van den Upfalfchen Tuin , noch ergens , gewag
gemaakt worde van deeze Soort.

n* (st) Goudroede, die Pluimachtig getuild is »
^Kana^5' me* om^rom^ Tros/en; de Bloemen op-
^aafchc, ftygende ; de Bladen drieribbig eenigermaa-

te getand en ruuw .

(3)

(*) Die van IbdkruM , welke beter met den Latynfchen
drooken zon , is zeker zo algemeen of blykbaar niet.

(i) Solidago FoL Lanceolatis fiibcarnofis Sec. Syjl. Nat ■
XII. Gen. s>55,. Peg- XIII* p. 63$. Solidago maxima. Coian.
Canad* 168 . Virga Aurea Canadenlïs &<:♦ MORIS. Hifi* III^
S» 7. T* *3* f. 15- TLUK T. 23 5 f. f.

(2} SolUago Panictilato - Corymbofa &c. i/. Ups, :$9*
diff". 409 GoUAN Monsp* 44 3» R. ï*i« Gaötf. Virg+

XI. p. 122. Virga Aurea anguft'rolia Panicnlü (peciofa Cana<*
èenfis. Pluk. Alm, 389» T. 236. f. r,

S y n o e N B 3 i a; éSr

(3) Qoudroede , dte Pluimaihtig getuild is , IVv
met omgekromde Tros/en ; de Bloemen op' * 3^**
ftygende , de Bladen ongeribd Zaagtandig. Soofdi

f4) Goudroede, die Pluimachtig getuild is 9 uü
met kromme opjlygende Trosfen, de Steng aJ^J9
van onderen Takkig en Bloemdraagende. zeer

hooge.

Deeze drie Noord - Amerikaanfche gelyken Lü™k^
veel naar malkander , doch de grootte verfchiït !^dblo
zeer , dewyl de Jaatfte de helft kleine* is dan mige.
de Kanadafche, die van de middelde wederom f
aanmerkelyk overtroffen wordt* De aangehaal-
de, dieby D 1 lleni üs voorkomen , zouden
Verfcheidenheden kunnen zyn van deeze Sooi>
ten, ten minften gelyken zy in Geftalts veel

(5) Goudroede met geaairde Tros/en , byna v.
Zaagtandige Bladen > de Sloemfiraal twee^ r^^^
kleurig. «ge,

(6) Goudroede met Blomtuilen aan 't end ; vr.

deu.

Lancet'

(?) Selidago Paniculato - Cor. &c. Ups, 2^9* V/rga voimige*
Aurea altisf. ferotina , Mart Cent. 14. T« 14 An Vit-
ga Aurea Amencana &c. Dill, Eltb. f. 391 , & f. 3p6,
& 392? An Marilandica. MAttT. Cent. 13. T. 13?

(4) Solidago Panicula Corymbofa, fcaceoiis recums ad-
fcendentibus dcc. Kalm

(5^ Solidago Racemis Spjcatis , FoU fubierratis , Plot, R3.
dio bicolore, Manu 114.. Virga Aarea Flore aibo Ipicato,
ÏLUK. Alm. 389- T. 114. f 8*

(£) Solidago Qwymbis terminaübus &c. M&nL lif»

Vv s

é82 Samekteelige Krüidebt*

de Bladen Liniaal • Lancetvormig , effm*
Afdeel* randigy drieribbig.

xx.

Hoofd* ^ j Goudroede een verfpreide Bloempluim $

*Tüvu de Trosfen boven digter ; de Steng effen

Soiidago en glad*

»d!rjr? *n Noord- Amerika zyn ook deeze t'huis %
waar van de eerfte geele Bloemen heeft, die
wit gedraald zyn, en digte Bloemtrosfen , de
tweede een Bloemtuil aan 't end der Steng, die
vyf Voeten lang is en de Straalkrans klein, vVat
de derde aangaat , deeze geeft een lange reeks
van Bloemdraagende Roedjes uit de Oxels der
Bladen , wier Stengen 5 twee Ellen lang, blaauw»
achtig zyn van Kleur. De Bloemen zyn geel
en vry groot geftraald.

vul (SJ Goudroede me\ een fcheeve Steng en op»
^A^xi*** geregte gebladerde Takkige Steeltjes , de
kaanfchc, Bladen Lancetvormig effenrandig.

Uit Nieuw Spanje fchynt deeze afkomftig te
zyn. Zy is in de Europifche Tuinen bekend ,
hebbende Bladen als die van 't Limonium en
de Bloem -Aairen over ééne zyde hangende*

f7) Soiidago Panic. CorytnSoft &c. Virga Aurea Marilan»
dica catfia glabra &c. Dill Eitb. 414 T* ^07. f* S95»

(8) Soiidago Caule obliquo , Pcdunculis erc&is &c. H.
Clifi: R* Lugdh Gron Wrgê II. p 12*. Virga Aurea Me-
xicana C. B Pin 5 * 7 Virga Aurea Uraoniï folio* T. 404,
Pluk, Fhfu 235. f. * ?

(9) Goudroede met een bogtige Steng % de IV.
Bladen Eyrond ge/pitst Zaagtandig, met AF£xfLi
zydelingfe enkelde Bloemtros/cn. Hoofde

stuk.

(ïo) Goudroede met een opgeregte Steng , de ix.
Bladen Eyrond ge/pitst Zaagt andig metflel°^l
zydelingfe enkelde Bloemtros/en. Bogtige.

x.

Het Noordelyk deel van Noord - Amerika 5 dat
men Kanada of Nieuw Vrankryk noemt > levert dise-
deeze beiden uit , die veel naar malkander ge-
lyken. Men vindt de eerflc 3 die een bogtige
Steng heeft > ook geteld onder de Virginifche
Planten.

(Ii) Goudroede met een eenigermaate bogtige xt.
hoekige Steng en gepluimde opftaande dig-
te Trosfen.

Deeze is byna de eenigftc in dit Geflagt * die
men met den bynaam van Europifche groetea

mag*

(9) Solidago Caule fiexuofo , Tol. ovatis &c. R. lMg&
161. Gron. Virg. II. p. 123. Virga Autea Montana Sera*
phulariae folio. PLUK. Alm. 390. T. 255. f. 3.

(10) Solidago Caule ere&o , Fol. ovatis &c. Virga Aurea
latisfimo folio Canadenfis glabra. Plus*, Ibid. f, 4.

1 (11) Solidago Caule fubflexuofo angulato &c. Mat. Med»
393- GORT. Belg. 241* KRAM. Auftr. 251. GOUAN Monsp*
444. jFA Suec. 685 , 754. R. Lugdb. 161. Givjel. Sib. II.
16+. Fl. Lapp* 306. Virga Aurea vulgaris latifolia. J. B*

II. p. 162* Virga Aur. latifolia ferrata. C. B. Pin.
Virga Aurea. Dod, Pempt. 142. Virga Aurea Villanovam
&c item Virg. Aur. aken fenato folio. IQ». /«. 2Q« f z$9*

XI. D£.EL« X. STU£3

Ó84. Samenteelice Kkuideï?.

IV. mag Men noemtze Gulden Roede, in 't Franfch

Afdeel yerge d'Or. Overal groeit zy in 't wilde op

Hoofd- drooge en vogtige plaatfen , beminnende Ge*

stuk» bergten en Bosfchen, Dus vindt menze niet al«

rXJÏ leeh door 8eheel EuroPa > tot in Lapland en
ry+ Rusland, maar ook door gantfch Siberië. Stel-
ler namze zelfs op 't Beerings- Eiland waarf
en de Heer Thunbeug vondtze in Japan.
Hier, in onze Nederlanden, kornc zy veelaan
den Ysfeldyk , in Overysfel en Gelderland f
als ook by Gouda en elders voor.

Uit eenen Houtigen Wortel fclüet dit Kruid
een Steng, die fomtyds zig tot zes Voeten
verheft , met Lancctvormige Bladen , waar van
de onderfte en breedfte getand , de bovenften ,
aan de Steng, dik wils ongetand en volkomen ef-
fenrandig zyn. Over de geheele langte vaö de
Steng komen , uit de Oxels der Bladen, veel-
bloemige Steeltjes , die aan den top een Aair
formeeren. De Kelkblaadjes zyn Lancet vormïg»
*c Getal der Tongblommetjes loopt van vyf tot
tien: de middelblommetjes zyn weinig en groot *
allen geel van Kleur.

De beroemde H alle r , die 'er nagenoeg
èzeze befchry ving van geeft , merkt aan , dat;
deeze Plant een voornaam Wondmiddel is5
welk de Zweeren zuivere en doet famenloo.
pan. Mooglyk noemen hierom fommigen de-
zelve ook Heidenfch Wondkruid , zo wel als
. de Smalbladige , hier voor befchreeven *. Ia-
fS8, wtfldig pryst mesze ook zeer tot zuivering van

Ver-

Syngenesia« ö§5

Verzweeringen, byzonderlyk die de Water- IVV
loozing raaken. Sommigen wiüen 'er den vl^u
Blaasfteen door uitgedreeven of vergruisd heb- Hoofd*
ben Cf).

(iz) Goudroedewe* een geheel enkelde Steng;
de Stengbladen effenrandig, en eenbloemige
Steeltjes in de üxelen. klf^

Zeer weinig verfchilt deeze , die op de Py-
reneefche Bergen gevonden werdc , van de voor-
gaande , dan in kleinte. Ik twyfel niet of het
zal die zyn , maar van de Heer H aller
fpreekt , zeggende , dat zy gemeen is op alle
de Alpen , groei jende dikwils maar een Span
hoog (t)* Voorheen was deeze , door dea
Ridder, als eene Verfcheidenheid van de Eu-
ropifche Gulden Roede, die, zohy aanmerkte,
ongemeen in grootte en in de geftalte der Bla-
den verfchilt, aangezien (+>

(13) Goudroede met de Stengbladen Eyrond xhl
ruuw effenrandig , de Takken over hoeks, totffa
getopt met endelingfe Bloemtuilen*

(14)

(*) Helv* inzhoau Tom* I. p. 30.

(12) Solidago Caule fimplïcisfirao &c. Virga Aurea omnium
niinima Flor. maximis. Hfrm, Parad. T, p. 245. virga Aurea
Montana biuncialis pumila. Pluk T 235.^7,8 Virga Au*
tea Mom. minor, Barr. Ic, 483. Cam. Epiu 7*9.
Helv. inchoat* Ibid,

(|) Hort. Cltf. p. 409,

ln) Solidago FoU CauÜnii Ovati$ fcabiis imegacnmis &c*

m

VU deku x. stom»

6&S SêMEKÏEBLICE KRülÜnti»

IV. (t4Jf Goudroede met de Wortelbladen Utigt
AXx!L# wpig Eyrond gefteeld 3 de Starag £;y«0

Hoofd* raaa&t en Takkig getopt.

STUK*

xiv, Deeze beiden groeijen ook in Noord - Amen-
Xovebora- ka , waar uic blykt , dat dit Geflagt ten opzigc
^Ntettw» van ^et Moederland veel overeenftemt met het
joikfe. voorige. De eerfte3 die in Nieuw Engeland en
Penfylvanie is waargenomen , heeft weinig min-
der hoogte dan onze gewoone Gulden Roede*
De andere valt maar een Voet hoog , doch heeft
aan 't end der Takjes eenzaame groote geele
Bloemen. Deeze fchynt in Nieuw Jork gevon-
den te zyn , dewyl zy daar van den bynaam
heeft.

Cineraria, Afchkruid.

Een naakten Stoel en ongeftamd Zaadpluis
heeft dit Geflagt gelyk de voorigen > maar de
Kelk beftaat uit veele Blaadjes j die niet over
elkander leggen en gelyk van langte zyn.

De naam, wegens ééne zeer bekende fraaije
Bloemplant, welke als geheel met Afch beftoo-
ven zig vertoont y daar aan gegeven, past op

veele

H. Clxffl 410* R* Lugdb. i6i. GOÜAtf Monsp. 444* Virg*
Aurea Novae Angiiae lato rïgidoque folio. HïRM* Par* TV
p. 243.

(14) Solidago Fol. Radicalibus Ovato-oblongis petiola*
Caalc nndiusculo Ramofo frlh'giato. 5p, flanu m$*

Syngenesïa. (J8?

veel andere Soorten, hoewel ook eenigen glad- IV.
bladig zyn. AT£U

Hoofiv

(l) Afchkruid met Takkige Bloemfteelen en stuk*
Nierachtige , Zrywa rowd* , eenigermaate i.
gekwabde , getande, gefteelde Bladen. cTfliïa.*

Rond*

(a) Afchkruid m** Lierachtige Bladen; heton»hudl&
e ff ene Niervormig met Tandjes; de boven- CymLia*
jlen , aan de Steng , omvattende gekwabd Jpj*
effenrandig (*").

Deeze beide Kaapfen zyn kleine Plantjes ;

hec

(1) Cineraria Pedunc* Ramofis , FoL Rentforruibus &<:♦
Sj/?. JVaf. XIU Gen. 957. Veg. XIII. p, 636. Solid?go FoU
Renif. &c. Sfc CUff* 4IO« R» 16 2. N. 8. Jacobxa
Aft. Heder« terr. folio , repens. Comm, Hort. V. p 14 j.
T. 73. jacobaea Capenfis Maïvae folio Lanuginofo. Seb. Mus.
I. T« 22. R 2. BERG. Ctf/>. 28p>

(2) Cineraria Foï, Lyratis , impari Reniformi &c.
Acad. VI. Afr. 81. After flore luteo , F0Ü0 Cymbalarix
Raj. S»;>/>/. 1S8. /J, Jacobaea Afra Getanii Columbini foh'o#
Vaill. Mem.

(*) FoMs integerrimis heb ik altyd genomen voor Bladen,
die geheel elfen van Rand waren ; om dar integris ei^enrlyk
onverdeeld of geheel betekent. Hier is *t folykbaar, dat de
Ilidder "er zodanige Bladen door verftaan heeft. Maar fbm-
tyds is 't my ook anders voorgekomen 't welk aanwyst s
dat zyne uitdrukkingen niet altoos naauwkeurig zyn even
geiyk hier in de bepaaling der tweede Soort. Wat zegt FoL
Lyratis , impari Reniformi t Wat zegt integerrimis , ten op»
2igt van Bladen die gekwabd en dus met j n&vdingejj z\n9
aaar die van Efchdoora enz» gelykende I

tftfg SaMENTEELICE KrüI0EI?.

iV. het eerfte, alhier uit Zaad geteeld, kruipende j
^xxf " met roodachtige Blaadjes > byna als die van 't
Hoofd- Aardveil of de Maluwe; het andere geeft, uit
stuiu een Boivvortel, een Kruidig Stengetje en heeft
reïi*yvï-te onderfte Bladen Lierachtig , met het groots
endftuk Niervormig getand. Dé anderen heb-
ben 3 meer of min 5 de figuur der Bladen van
Kruisbeziën. Veel Bloemfteeltjes komen aan 't
end voor, die paarfdh geftraald zym

Tin. (3) Afchkruid met een enkelde Tros , HarU
ëlir\tra vormig Jlompe getande gladde Bladen eii

siberifcii. %en gefoel enkelde eenbladige Steng.

iv. (4) * Afchkruid met een enkelde Tros, Spa-
ZMgtocn. leiachtig Hartvormige effenrandige Bid*

den en etn geheel enkelde Steng.

Deeze twee Siberifche gelyken naar elkan*
der zeer , maar de laatfte heeft de Bladen on*
gekarteld en zeer glad f hoewel zy jin de ande-
re ook effen zyn* In beiden zweemen ?y naaf
de Bladen van Zuuring of Melde , vallende
een Handbreed of een Span lang ; de Bloemen
een Duim of anderhalf breed , in de laatfte *

en

(3) Cintraria Racerrio limplicl , Fol. Cordatis öbtufis Sec,1
Mant. 472. Othonna Fol. Cordatis, H. Ups. 273, HlLti
p. 588. T. 14. Jacobaeaftrum Cacaliae folio. Amm, Rutb. ziu
T. *4» Solidago FoU Cordatis fubrotundis. Gmel» Sib. II,

(4) Cineraria Racemo fitnplici &c* Solidago Flor. Spicati* «
Fol. fubeorditls 5cc. Gm&i* Siè»U* p. i6s% Tt 74.

S Y N -c © -N E s I éi

en de Steng twee of drie Ellen hoog (*). Die IV.
*yan de andere blyft de helft laager. De Bloc- AF^1"
men zyn welriekende en het Kruid is wat fcherpHooFD-
€och aangenaam van Smaak , wordende gege-sTUK.
ten. De Bladen hebben de Kletir van Zeekool
zegt Linn^us, zynde eenigermaate Vleezig
en blaauwachtig , met de Steelen gefrand- Spa-
telvormig (t)«

I5) Afchkruid met omvattende uitgehoekte on* , v.
gelykvormtge Bladen* Smtfófêii*$

Uitge*

Deeze Kaapfe , met groote paarfche Bloemen hoektc*
"fen Bladen als van den Ganzen - Diftel 9 is een
ifierlyk Gewas* Naar Planten , aan de Kaap def
'Goede Hope gèfchilderd , hidt B re ïn 'hetzel-
ve in Afbeelding gebragu

m

f») Caulis bifribitkth tt zrtcnbtiaZls €t wterduvti Human*
aïtitudinis , zegt GmELIN , waai uit wederom blykt, dat
i\y de Ellen veel kleiner dan de onzen moet hebben geno-
men. Mooglyk verftaat hy doöt Cubitus ilegts de Ellepyp
van een Mcnfch. Zyn Ed. bepaalt zulks in zyne Voorrede ,
I. D. p, CXX11I , v/iar hy van de door hem gebruikte
Voetmaat enz. fpreekt, niet. Thans vind ik by Hubner ,
dat Ctihitus maar een half Elle zy , of onderhalven Voet;
*t welk mync gisfing beveftigt, By anderen wordt het voor
een Elle genomen.

(f) Petiolis morginato- Spatulat's. Syft, Niït. Vtg. XIIL
p. 6 }ö* Dit is my ook duifter.

(5) Cineraria Fol. amp^xtcaulibüs rimiatis &c. Jacobs*
Sonchi folio, Fl. purp. amplo , Afcicani. BEEYN Prolr. III,
p. 31. T. 21, £ 1.

. II, DSEL. X. STUK*

öpo Samenteelïge Kruiden

IV, (6) Afchkruid met getuilde Blozmen en breed
^FxxfL# Lancetvormige getande uitgehoekte Bla*
Hoofd* den ; de Steng Pluizig.

STUK.

vi. Op Moerasfige plaatfen3 inzonderheid Veea-
Faiufllit groadeD> door geheel Noordelyk Europa, Rus*
Moerasfig. land en Siberië, groeit deeze Plant, die ook
in onze Nederlanden hier en daar, zelfs by
deeze Stad, voorkomt op broekige Landeryën*
Zy pronkt 'er met een dikke geelachtige Steng
van ongevaar een Elle hoog 3 tot boven toe
bekleed met breede Bladen , die opwaards ver-
fhallen» Aan den top draagt zy een Tuit van
geele Bloemen 9 hebbende een niet onaange-
naamen Reuk* Tournefort hadt dit Kruid
tot de Afters t'huis gebragt.

vn. (7) Afchkruid met een omwindzeld Kroontje*
Al^fche? de gemeene Bloemfieel bym naakt, en

langwerpige Pluizige Bladen.

Van

(6) Cheraria Flor. Corymbofis &c* GoaT. Belg. 244.
Othonna paluftris, Fl. Sues. 687, 778, Soiidago, Fol. in-
ferioribus Lanceolatis &c. H. Cliffl 410- R. Lugdb. 15*. NT.
22. GmEL« Sib* II. p. ij 8. T. 71. Jaeobaea Aq. elatior, Mo
ais. Iïï. S. 7. T. lp. f. Conyzi Aq. laciniata. C. B.
Pint, q.66. Conyzx media? Sp, altera» Dod. Pempt, $z. Co-
nyza Heleiiitis Fol. laciniatis , Lob, Ic 347. After paluftris
laciniatus luteus. Touknp. /«/?♦ 483.

(7} Cheraria Umbella involucrata &c. Solidago Fol. Cord.
petiolatis dentatis. R. Lugdb. 161. jACq. Vind, z%6. GOUAN
Monsp. 444. Jacob. Monr. inregro rotundo folio. BA?.r<» Je»
14 j. BOCC. Mus. II. p, 6r* T. 49. C. B. Prodr. T» p. 69. @3
jacobsa Alpina Laciniata FI, Buphthalmi. C. B* J3i. Ja-

Syncknesia; 6pt

Van de Verfcheïdenheden , hier onder de by- fik ^
naamen van Gevleugelde , Geheelhladige en -4- Fxxf *
lantachtige y door den Ridder t'huis gebragt , Hoofd-
zyn fomnaigen tot de Jacobcea of elders betrok- STUFr-
ken geweest. De Heer Linnüsus zelf hadt /upeifiZ?
de eene Othonna geheten. Volgens Jacq^üin
komen zy daar in overeen , dat de Kelk uit
Liniaale fpitfe gelyke Blaadjes beftaat 5 dat de
Vrouwelyke Blommetjes , aan den rand, omtrent
vyfentwintig in getal * allen vrugtbaar zyn , zo
wel als de Tweeflagtigen die het midden be-
flaan : als ook , dat de Zaaden een ongefteeld
digt Haairig Pluis hebben. Zulks hadt in drie
Verfcheidenheden plaats ; waar by thans onze
Ridder * als een vierde > de Gryze Alantachtige
Honigruikende Conyza gevoegd heeft f wier na-
der onderzoek zyn Ed« de Landsgenooten aan*
beveelt*

De Groeiplaats is op de hooge Gebergten
van ons Wereldsdeel en Siberië. C. Bauhi-
kus geeft een Afbeelding van de eerfte met
ronde gekorven Bladen , die, zo hy zegt, het

Twee*

cobxa 3. latifoiia. Clüs> Hijl. II. p, 23. yt Othonna FoI4
lancoolatis &c. Sp. PL I. p. 925* ]ac. Mont. Lanugfnoft
anguftifolia non laciniata. G. B. Pin 131 Moris. UI. S.
7- T. u. f. 28. Jac Mont, polyanthos. Barr. U> 260. Sch
lidago Fol. Lanceoiatis &c. Gmel. Sib. Ir. p. 154. T. 71. Sm
Othonna Fol. Laneeolatis integris fubdentatis &c, GoüAn
Jllonsp. 464* Conyza He.'enitis Mellita incana, Lob, /c, 347.
Conyza incana* C. b. Pin. 165.

IX. DlIJt. X.STUK»

tfj>2 Samenteelige Kruide».

IV« Tweede breedfaladige Sr* Jakobs Kruid is van
A*xxfL C lus i u's. Het omwindzeld Kroontje , dat men
Hoofd by dien Autheur ziet , is in zyne Afbeelding
stuit* n}et te vinden# £)e tweede , die het derde van
jrJeïwyw* CLusiusis, heeft eenigermaate gefnipperde
r> Bladen. De derde , welke Gmelin in Sibe-
rië vondt , heeft dezelven Tongachtig fmaller ,
geheel onverdeeld , Zaagtandig. Zy valt wat
laager dan de anderen , wier Steng een Elle
hoog wordt* De Bloemen groeijen ook Kroon*
tjeswyze en hebben een gemeen Borftelig Om-
windzel , zynde , gelyk in de overigen , geel
van Kleur. Deeze kwam den Heer Gmelin
voor ^ zeer te gelyken naar de laatstgemelde
Conyza , welke Toürnefort ruige Ajler
met Wollekruidsbladen heeft getyteld* H al-
ler heeft de eerde, die hy in Switzerland
vondt, onder den naam van Breedbladig Zaag*
tandig Kruiskruid voorgefteld. 't Schynt dan
dat dit Kruid , naar den Landaart, zig verfchil-
lend voordoe»

vin. ( (g) Aichkruid met getuilde Bloemen en Lan-
Au'™!"*'* cetvormige Zaagt andige van onderen Wol-

Of deeze Siberifche genoegzaam van de
voorige Soort verfchille , zou uit de volgende

(*) Cineraria Flor. Corymbofïs , FoHis Lanceolatis ferra*
& ^bcus tomeiuofo, Syft. Nat. & Sp, Flann II. Pt 12*4*

Syngen e s i a. 693

fchryving moeten blvken. „ Zy heeft de ge- IV.

*7DEJ
XX

„ ftalte van het Moerasfig Kruiskruid , zegt AFDEEL-

,, de Ridder , maar de Bloemen zyn eens zo Boofd-
„ groot en geel, met een breede Straalkrans ;STÜ^
„ de Steeltjes met eenige Liniaale Blikjes; dej^^**
Bladen egaal en duidelyk Zaagtandig , van

31

„ onderen Wollig, van boven flaauw gepluisd:
„ de Steng Pluizig."

Het gewoone Afchkruid 5 dat Jacobaa mari*
lima genoemd wordt, welk de Bladen van bo-
ven donkergroen , van onderen , zo wel als de
Stengen en Takken, Afchkleurig wit heeft, hier
op volgende, heb ik, benevens de vier overige
en Iaatlle Soorten van dit Geflagt 3 als Heelte-
rig zvnde, te vooren reeds tefchreevea *. On« *ir. d.

V' Stuk

der dezelven komen nog twee Kaapfen voor ,bhdi.io$!
zo dat het getal der Kaapfe Soorten, hier t'huis
gebragt , na het uitmonfteren van de Qthonni-
tes , vyf is. De Heer Thunberg heeft on«
langs nog een nieuwe ontdekt, welke zyn Ed.
in myne Verzameling vondt, en Cineraria inci.
fa genoemd hadt. De Bladen , zo wel als de
Stengen , komen zeer met de Kanadafche over-
een 3 uitgenomen dat alles veel kleiner is en
dat de Steelen meest eenbloemïg zyn % de
Bloemen ongeftraald. Ook zyn de Kelkblaadjes,
aan de tippen , een weinig verfchroeid.

1 n u l a, Alant.

Dit Geflagt heeft den naakten Stoel en 't
Xx 3 on-

ÏU DEKL* X. STUK*

694 Samenteelige Kruiden»

IV. ongeftamd Zaadpluis met de voorigen gemeen j
AFxxfL# ^och onderfcheidt zig , doordien de Meelknopjea
Hoofd- van onderen in twee Borfteltjes uitloopen. De
&tük. volgende Soorten zyn 9er in bggreepen.

7 (i) Alant met omvattende % Eironde , rimpeligs

ihienium. van onderen Wollige Bladen en Eironde

Gehoon.] Kelkfchubben,

Deeze Plant s die in grootte van Gewas uit-
munt , is het gewoone Helenium 5 anders ook
Enula en Inula genaamd , of Enula Campana,
gelyk het de Franfchen Enule Campane , de
Engelfchen Elecampane heeten. Mooglyk is de
Duitfche naam , AlanU of Galantwortel 9 daar
van afkomftig. De Latynfche benaaming fchynt
den oirfprong aan te duiden uitCampanie, in
*l Zuidelyke van- Italië, Niettemin is dit Ge-
was tegenwoordig door geheel Europa gena-
turalizeerd, In Svveeden fchynt het inlandfch
te zyn en G m e l i n ftelt de Natuurlyke Groei-
plaats tusfchen de Rivieren Irtis en Oby in Si-
berië. Dit kan men niet zeggen van de middel-
fie deelen van Europa 5 en , hoewel men het in
Switzerland aan de Oevers van fommige Mei-
ren

(i) Inula Tol. amplexicaulibus Ovaüs &c, Syft. Nat. Xlh
Gen. 956. Veg. XIII. p. 63 74 Mat* Mei., $91+ GORT, B4^
242. After FoU ovatis rugoiïs &c. FL Cliffé 407. R Lugdb.
166. Fl, Sutc. 69$ ,755- Gmel Üib. IU p< 175 After om-
n;um maximus Helenium di&us. TouRNF- Injl- 483, Hele-»
nium vulgare, C. B. -Pin* 267. Helenium. i)OD. Pempt. 344,
CAa*. Bjfc* 35. Helenium &: Inula. Lob. 1c* 574,

S y K C E N E 8 I A. 695

ren vindt, wordt doch getwyfeld, of 't 'er wel IV.
oirfpronglyk zy. By ons wordt het , gelyk in A*^U
Duitfchland, Vrankryk en Engeland , overvloedig Hoofd-
inde Kruidtuinen en op Akkers, by Enkhuizen STUK'
en Alkmaar, geteeld. /Jpe^Zt

Tot eens Mans langte hoog groeit dit Kruid ,
Jat Bladen byna als die van 'c Wollekruïd , mee?
dan een Voet lang, een half Voet breed, ovaal*
aehtig , op de kanten gekarteld , van onderen
Wollig heeft. De bovenden zyn kleiner en on*
gedeeld , de onderden hebben Steelen. De Steng
is dik en ftevig, regtopftaande , Takkig en ge-
bladerd , op den top zeer groote geele Bloemen
draagende , met Bladerige Kelkfchubben , die
omgeboogen zyn.

Of de Griekfche naam , in de Apotheeken be-
kend , van de fchoone Heléna , dan van een Ey-
land deezes naams afkom ftig zy , kan ik niet
bellis Ten* Zou dezelve ook van de Maan, die
in 'c Griekfch Seleenee heet, in vergelyking met
de Zon, Helios , afgeleid kunnen worden. Men
vindt het woord Helenium gebruikt voor Zon*
nebloem. In 't wilde draagt het Kruid kleine
Bloemen, op een laage Steng, en heefc een
fchraalen Wortel ; daar hetzelve, in goede Grond
gekweekt , den vermaarden Alantswortel uitle-
vert, van ouds beroemd. Dezelve is groot , dik
en bruin, vaneenen bitteren Kruiderïgen Smaak
en niet van Reuk ontbloot. Veel Gommigedee-
len bevat hy , die in 't Water fmelten en wei-

Xx 4 mg

K* Deil. x. stok.

6g6

Samehtëeêiüe KRcriDErè

IV» nig Harftigs , hoewel men , onder 't overhaalen *
A?^EL iets Kamferachtigs in de Hals der Kolf ge-
ÏIoofd. gevonden hebbe, dat een met vlug Zoutfamen-
ftTüc gegroeide Olie zal zyn geweest* Gemeenlyk
wordt het Afkookzel gebruikt of *c Aftrekzet
*> met Wyn , of ook de Wortel zelf , gekonfyt
zynde. Het is een voomefFelyk Maagmiddel ,
dat insgelyks tegen Borstkwaalen zonder Ont-
fieeking dient, neemende den Hoest weg. Ook
doodt het de Wormen en zet de Stonden af.
Uitwendig kan men een Papje van den frisfchen
Worrel gebruiken als een Schroeimiddel. Door
kneuzing 5 weeking in Pis , met byvoeging vat*
Potafch r enz, heeft men 'er een blaauwe Verw
uit getrokken (*>

ïï*^ (q) Alant met omvattende getande zeer ruige
Jora. Bladen ; de Wortelbladen Eyrond ; de Steng-*

Ruikende» Waden Lancetvormig ; de Steng met wei*
nig Bloemen*

Deeze Soort gelykt naar de voorgaande
zeer , doch is maar een zeer klein Plantje ,
naauwlyks een Voet hoog, dat in Apulie by
Napels, als ook in Provence groeit,

(3) Alanl

(*) HALL. Helv* incboat. I. p. j u

(z) InuU Fol. amplexicaulibus Dentatis &c. After latcus
Radice cdora. C. B. Pin. zg 6. Afteiis alt»- Sp* Apula. Col,*
Ecpbr. i. p. 251. T. 25 1* Conyza alt. Apula. MOIUS. XII*
S. 7. T. 21, f. 6.

S ¥ N G E N E S I A. 597

(3^ Alant met omvattende > langwerpige effen- IVV
randige, ruige Bladen, de Steng Haairig^F^h¥
met een Bloemtuil. Hoofde

STUK*

Onder den naam van Wollige OojlenrykfeCo- nr.
nyzz vindt men deeze geboekltaafd en door q™1£:
Clusius als de derde der Ooftenrykfen a^a^v
gebeeld. Van waar zy den zonderlingen by-oog.
naam hebbe , komt my duifter voor* De Groei-
plaats is in Qoftenryk by Weenen > als ook in
*% Badenfche , by de Badftooven.

(4) A>ant met omvattende Lancetvormige Zaag' iv.
tandige onderfcheidene van onderen Pluizi-fa[sttanris*
ge Bladen ; de Steng Takkig opgeregt en Tandige»
ruig*

'ènteri*

f5) Alant met omvattende Hartvormig h^M^Dy/e
werpige Bladen ; een ruige gepluimde Steng
de Kelkfchubben Borjielig. jpee3ooIoops'

(}) lnula FoL amplexicaul, oblong, integr. hirfuris &c.
Gouan Mensp* 444. After Caule fuperne Hamofö &c. FL
CU/F* 407* Conyza Pannonica Lanuginofa. C. B. Pin. z65*
JMORIS. III. S. 7. T- 19. f. I. Conyza 3 Auftr, CLUs. Patin.
525. Fig. ad calcem. /

(4) lnula Fol. amplexi - caul. Lanceolatis &c. Fl. Suec. II,
N. 75<>* OED. Dan. 413. a. Conyzi Paluftris repens Bri-
tannica di&a. Moris. III. S. 7. T. 19. f. 8* fi, Conyza
Aq. Afteris Flore Aureo. C* B. Pin. 266. Prair. 124. Bri-
linnica Gesned & Lugdijneiifiiim, Loii. Ic. 2^3.

(5) lnula Fol. amplexi -cauï. Cordato- oblongis, &c. GOBT»
Belg. 243. GOUAN Monsp. 44*. Oed. Dan. 410. Aüer Foi.
fe-jai . aizipl. oblongis &c, FL Suea $94, 7j7. DAL. Parh.

Xx f

H. DIEL. X. STUK,

698 Samenteelige Kruiden,

IV, Deeze beiden gelyken veel naar malkander ,

AXXEL# ^°ctl ^e eerf*e * den ^Ynaam Britannica
Hoofd- voert, is veel zeldzaamer* Menvindtze, vol-
stuk gens den Ridder, in de Lausnits, in Beijeren
Overtollige en jn Schoonen • een Provintie van 't Sweed*
fche Ryk. *t Is een Plant, naar de Conyza ge-
lykende , met Goudgeele Bloemen. Aan de Ves-
ten der Stad Lyons in Vrankryk groeit zy f
volgens Lobel, menigvuldig» De Bladen zyn *
in zyne Afbeelding, als ook in die van de Hi-
ftorie der Planten van Lyons , zo H alle r te
regt aanmerkt , niet omvattende in dac Kruid ,
9t welk naar de Water - Patich gelykt en gehou-
den wordt voor de echte Britannica der Ouden ,
een Kruid dat dopr de Friezen, daar het Leger
der Romeinen gelegerd was, aan dezelven ge-
weezen werdt, als dienftig, om de Tanden,
die door 't Scheurbuik los in de Mond gewor-
den waren , weder vast te zetten. Die hoeda-
nigheid , nu , heeft veel meer plaats in de Groo-
te Water- Patich of Paardik, welke, zo Mün-
ting heeft aangetoond , de waare Britannica
der Ouden zal zyn (*).

De laatfte , die den bynaam van Rooloops heeft ,
is in Europa 9 als ook in onze Nederlanden ,
op vogtige plaatfen gemeen. Men vindtze aan
de Wegen , langs de Slooten, in Overysfel ,

Vries-.

iéo. Gmel. Sik. IT, p. Tgo, Ader Prat* Autumnalis Conyza:
folio. TouRNï hifi. 483. Conyza media Sec, C. B. Pin4 26$.
2<OB. Je. 345» Conyza prima Tab, Hij}. 1243.
(*) Zie rayn ÏU Deels* VIII. Stuk, blad*.

S Y N G E N £ $ I A.' 699

Vriesland , 't Sticht en elders. De Steng is iv;
Wollig , hard en Takkig , van een Elle of
daaromtrent, met zeer zagte Bladen , die Tong* Hoorn-
achtig zyn , boven donker groen. De Bloemen ,*tuk.
die geel zyn, groeijen byna Kroontjeswyze ,
beftaan uit menigvuldige drietandigc Tongblom*
metjes , in 't ronde geplaatst , de Trechter-
blommetjes omringende. Het Kruid bloeit in de
Herfst, zynde fcherp van Smaak. Ray ver-
gelykt den Reuk by dien van 2'eep» Door ge*
heel Siberië groeit het ook aan de Rivieren , zo
Gmelin zegt , die het 'er meest met gekar-
telde Bla jen gevonden hadt. Dat de Rusfen ,
ïn den Optogt naar Perfie , van den Rooden Loop
door dit Kruid herfteld waren, was den Ridder
verhaald , en daar van zal het zekerlyk den by-
naam hebben. Het wordt zelfs door Hofmann
Herba Dyfenterica > dat is Rooloops Kruid , ge-
heten. Ons Landvolk noemt het Heelblaadjes.

Een Soort van dit Geflagt 3 waar aan Fors-
kaohl den zelfden bynaam geeft (*) , om-
llreeks Kairo voorkomende, werdc van de Ara-
bieren Rara Ejub , dat is Jobs Traanen , zegt;
hy , genoemd. Job , naamelyk , zeiden zy , hadt
zyne Zweeren daar mede geftreeken, en was
hier door genezen. Dit, echter, hadt een rap-
pigen Kelk en naakte Bloemfteelen , met een en-
kel Schubbetje onder ieder Bloem,

es)

(*) Inula Dyfenterica» Fier* <&gy?t* Arak. p.
1U Deel. X. Stuk.

700 Samenteelige Kruiden.

IV. (6) Alant met omvattende Hartvormig Lancnt*
yEL* vormige gegolfde Bladen.

«uk™" Deeze Egyptifche fchynt de zelfde te zya *
VT# welke die Kruidkenner Welriekende genoemd
Am^«*- heeft 3 in 't Arabifch Munis genaamd of Ne*

goiibhdigfchujch. In Gelukkig Arabie wtrdt dezelve
overal geteeld , uit hoofde van den zeer aange-
naamen Reuk; wordende met Bloemkransjes y
daar van , hqt Hopfd verfierd op Feestdagen. Dq
raauwe Bladen werden tot Spyze gebruikt In
de Geneevskunde diende zy tegens Aambeijenj
wanneer de Lydcr den Damp van het verfch
gekookte Kruid > in een doorboorde Stoel zitten-
de 3 van onderen ontving (*). 1q de Upfalfchq
Tuin geteeld , hadt zy de Steng een Voet
hoog, met Bladen als gezegd is en eenbloemige
gebladerde Steeltjes ; de Bloemen van grootte
als die van 'c Moederkruid a doch geel , met de
Kelkblaadjes Elsvormig , aan de tippen omge-
kromd.

Cf) Alant met omvattende % Hartvormig Lan-

Indica. Cetm
Oostindi-

(ehe. ^ jnAfa p0i# ataplexicaulibus Cordato - Lanceolatls un-

dulatis* Mant. ns* Helenitim JEgypt. tomenrofam &c* in-
canum Polii folio. VAILL. Mem*

(*) Inuia (Odora) Fol. Caul. margine undulatis Lineari.
bas amplexi- Canlibus tomentofis, Flore flavo. Flor.JEgypu
Arabic, uts.

(7) Ixula Foi. amplexicaul. Cord, Lanc, &c. Heiemum
Kamofum &c. Vaill. Mem. Conyza minor IncJiae Orientaiis.
Pluk. T. 378. t % & T. 149. f. 3. Jacobaea perfoliata Sec.
Bu&M» ZtyU 124» T. ss* f. *♦

SYN «ENESXA* /O!

netvormige Zaagtandige Bladen 9 Draad- iVr

achtige eenbloemige Steelen en Kogelronde A™R**

Bloemen. Hoofd-
stuk.

Deeze Oostindifche gelykt naar de volgende,
maar is grooter , zegt de Ridder, en geftrek-^"^
ter. De Bladen zyn Lancetvormïg, fpits, aan
den voet Hartvormig, omvattende; van boven
kaal , van onderen naauwlyks ruig , met Draad-
achtige Steeltjes en Bloemen als van de vol-
gende.

(%) Alant met omvattende gegolfde Bladen , /r Jj1^
leggende Stengen en byna Kogelronde Bloe- licaria.
men, die zeer kort gefiraald zyn. biKfc

De Kogelronde Bloemen en het Gewas on-v
derfcheiden deeze, die volgens de Kelkjes hier
t'huis behoort , zytde voorheen tot andere Ge-
Aagten betrokken geweest. By DonoNéus
en Lob el komtze onder den naam van zeer
kleine Conyza voor. 't Is niettemin een Kruid,
welks Steng, volgens den Heer Hall er,
een Elle hoogte heeft (*). Hy noemt het JJter %

met

(8) Inula Foï. amplexicaul. undulatis &c. Gort. Belg.
243. GoüAN Monsp. 445. Etigeron Fol. und. &c. FL Suec*
9 758. Conyza minor Fl. globofo* C. B. Pin. 266. Co-
nyza minima. Dod. Psmpt. fi. Lob» Ic 345. fl. Uelenium
paluftre annuum Hysfopi foU crispis. Vaill. Mem* Con.
minor Hispanica. Pluk» T. 384. f. S. After paiuftris fruti*
cofus minimus. BARR. Ie. 117$.
(*) Caulii Ramofisfimm C*kitaUs% zegt hy. Ik meen bc

ipeurs!

II» DSSL, X, STü«,

702 ÖAMENTEEtlGË KRUIDEN*

IV. met omvattende 3 ruige gegolfde Bladen en zeef
AFx/*EL' kort Sefi:raaIde bloemen De Groeiplaats
Hoo*i> is aan de Wegen en Straaten in de gemaatigde
STÜK deelen van Europa, zegt LiNNi&üs. Hy te-
rX^kcnthet» niettemin 5 onder de Sweedfchc Plan-
ten aans en betrekt 'er toe dat Adertje $ welk
by Kadix in Spanje groeit. Pulk aria of Vloo-
kruid kan men het niet in 't byzonder doopen s
want fommigen geeven het Tonderkf uid 3 dat
de Duitfchers Durrwurts noemen , in 't alge-
meen dien naam. Het wordtin Languedok r Herr-
ie de St, Roch geheten.

IX. (9) Alant met langwerpige ongejleeïde Bladen $
Aratl^a Draadachtige Bloemfleelen en Cylindrifclw

Aiabifchei Kelken*

In Arabie 5 zo wel als in Oostindie, fchynt
dit Plantje voor te komen, dat zig dus zeer
wel van het voorgaande onderfcheidt. 't Is
nogthans by Forskaohl, dat ik zonderling
vind, onder de Arabifche Planten niet opgete-
kend, of het moest een anderen naam heb-
ben. Onder de Oostindifche Planten vindt men
't ookby den Heer N*L. Bürmannüs niet*

(10)

fpeurd te hebben , dat zyn Ed. door CuhltalU de hoogte
van een Elle, niet van een half Elle , gelyk Gmelïn t vec«
ftaan heeft.
(*) Ihlv inchoat* I. p. 3 3*

(9) Inula Fol. oblongis fesfilibus Sec. After ConyzoidesTnti,
Qt, *am«fys Caulibus fparfo». PttJKt *Aim, 57. XV I49«£*

S*NG£ NE$IA. 703

(10) Alant met byna ongedeelde 9 langwerpig IV.

Eyronde 5 naakte Netvormige getropte Zaag* AF^f të

tandige Bladen; de Bloemen aan *t end otz-Bqofd*

gelteeld. srüK-

x.

(ij) Mant met ongedeelde ovaale e ff ene Nets*[™^u
wys9 geaderde eenigermaate gekartelde Bla*
den en rappige Kelken. g JK

Squarröfdm

(iv.) Alant met Lancetvormige 3 omgekromde, Rappige.

ZaaRtandig ruuwe Bladen ; hoekige Tak* p

ken; de onderjte Bloemen verhevener. wiigbiadi-

ge*

Veel overeenkomst hebben deeze drie, waar
van de twee eerften in Italië huisvesten , de
laatfte vry algemeen voorkomt op Moerasflge
plaatfen der Noordelyke deeïen van Europa ,
als ook in Rusland en Siberië. Men vindtzenog-
thans ook in de Zuidelyke deelen en in Swït-
zerland groeit zy op zeer veele plaatfen. Ta»
bernemqnt geeft 'er een goede Afbeelding
van , onder den naam van Geel Ster rekruid 9 dat
ook Liefch- of Breukkruid heette* Evenwel
mankeeren 'er de kanthaairtjes aan , welke ook

in

(10) Ifiula Fol. fubfesfiü o va to -oblongis Sec, Conyzime»
dia Monfp afünis muldflora. J. R.Rift. II. p 1049.

(it) Inula Fol. fesii!. ovalibus ljevibus hc. Ader Cony-
loides odoratus Iflreus. Toubnf /«/?♦ 483. After luteus la-
tifolius glaber Sec. Pluk Alm, 37. T. 16. f. 1.

f ia) JWa Fol. Lanceolacis lecurvis fèrrato - fcabris &ca
GOUAN Monsp. 4.45» Sae** 696 , 75:9. GORT. 7»gr
Gmel. S#. tl* p, 177. T. 77. Bubonxutn luteum priiuvim»
Tab. Hifl. 7iö. mihi n, p, ft|

II» DH&j X* STUK*

' f04. Samekteeligs Kruide***

IV. in de Afbeelding van Gmelin niet te viildeti

^?xx Eh zyn 9 20 ^ALLER we* aanmerkt De
Hoofd- Bloemen van deeze zyn breed geftraald en ge-
stuk* iyken veel naar die van *t gewoone Helenium
of Alantswortelkruid.

f 13) Alant met ongejieelde Lancetvormige om-
gekromde , eenigermaate Zaagt andig ruuwe
Bladen ; de Steng rondachtig en wat Haai"
ng; de onder fie Bloemen verhevener.

Deeze heeft de Bladen wederzyds ruig door
rosfe Haairtjes, gelykende voorts naar de voor-
gaande zeer, maar de Kelk is als • gebladerd ,
welk laatfte ook in eene Veroneefche GeeleAfier
fchynt plaats te hebben* De Groeiplaats is ia
Beijeren , Vrankryk en Siberië.

xiv. (14) Alant met ongejieelde Lancetvormige eeni*
*MM™a* germaate Zaagtandige Haairige Bladen •
kndiè. ; iyna eenhloemige iets Lymetige Steeltjes 9
met f malle Blaadjes. Dee-

(*> thlv. inchoau I. 32. N. 76. Zyn Ed. heefc billyk de
aanhaaling der fclaat uit Gmelin, die niet 67 maar 77 moet
zyn en welke in 't Werk zelf fout is , te regt gebragc.

(13) Inula Fol. fesfilibus Lanceolatis recurvis &c. Ader
luteus hirfuto Salicis folio. C. B» Pin. 166. Atfer 3- Panno-
nicus Clufii luteus , FoL hirfuto. J. B. Hifi, II* p. 1047*
Confer* Ader Conyzoides odor3tti$ luteus. SEG* Per. II. p.
ail. & PLUIC. T. 7S. f. 4. Item, CAM. Epiu 907.

(14) Inula FoÜ fesfilibus Lanceolatis fubfêrratis &c. Aflef
iutsus Marianus &c. Pluk* Mant* $0. T, 54©* f« U After
Garolin. pilofus Sec» Miu, T* ;6\

XIIT.

Inula
biria*
Ruige*

5 V N G E N E S I A- 705

Deeze Noord -Amerikaanfche is geheel be- P|»
èaaid met zagte witte Haairtjes : de Bloemen ^a.
bepaalen Tuilswyze de Steng > maar derzelver Hoofd-
Steeltjes zyn bezet met gefteelde Kliertjes. stuk*

(ij) Alant met ongefteelde Lancetvormige orti* xv^
gekromde ruuwe Bladen; de Bloemen eeni» mantel"
germaate gebondeld* Duitfche,

{16) Alant met ongefteelde Liniaaïe , gefpitfte xvr»
geribde gladde verfpreide Bladen; de Steng
Zrywa eenbloemig. biadige*

(17) Alant we* Linïaale PXeezige driepuntige Xvm
iHofefi*

Driepunt

Van deeze drie is de eerfte in Duïtfchknd1^
vry gemeen en valt ook in Siberië ; de tweede
ïn Neder - Ooftenryk ; de derde aan de Zeekus-
ten van Eogelaad, Vrankryk, Portugal en Span*
je , zegt LiNN-ffliis. Deeze heeft de geftalte
van de Zee -Venkel, ten minfte wat het Loot

aan-

f15) Inula Fol. fesfilibus Lanoeolasïs recurvïs ïcabris &c.
Aftcr Foliis lanceolatis &c, Gmeu II. p. t%u T. 78. f. 1,
Conyzse affinis Germanica. C* B. Pin. flG6.

(16) Inula Fol* fesfilibus Linearibus acuminacis &c. Aftef
JMontanus Saxatilis luteus &c. Bocc. Mus, I. p. 31. T. 18.
After luteus Linarix rigido giabro folio. C B. Pin. 267.

(17) Inula Föl. Lin. Carn. trifcufpidatis. GOUAN Monsp*
445. After Flore terminali &c. IL Ciijf. 409. R, Lugdh*
J68. Crithm. Maritimum Flore Afteris Attici. C. B* Pin*
288. Crithmum Chryfanthemunu DODi Pempt, yoC, Xiitto-
reum Chryfanth, Lob. Ict 3$;.

Yy

21. Deel» X» Stuk»

jo6 Samenteelige KrüideW.

IV. aangaat. Sommigen noemenze Zee-Chryfanth9
AFxxELe in Languedok Limbardas zegt Gouan , die ver-
Hoofd- haalt, dat dezelve eens Mans Iangte hoog
stuk. groeije.

xvm. (is) Alant met byna Zaagtandige van onde*

vinciatis, T(!Tl Wollige Bladen; de Wortelbladen ge-

caaifche/ fteeld Eyrond ; de Steng opgeregt een*
bloemig*

xix. (ï9) Alant met Lancetvormige ruige effen-
tetgmïn- randige Bladen s eenbloemige Stengen en
tiende. korte gefchubde Kelken.

Deeze zyn beiden Wollig 5Tdoch de laatfte
inzonderheid is als met een Sneeuwwit Dons
bekleed s komende in geftalte de Asters zeer
naby5 inzonderheid door den Kelk, welke van
dit Geflagt verfchilt. Zy heeft de Kelkfchub-
ben Eyrond en aan de Steng drie of vier ,
zelden vyf Blaadjes. De hoogte van beiden is
weinig meer dan een voet : de groeiplaats der
eerfte in Provence , der laatfte by Ween en ^
Montpellier en in Spanje.

xx. (20) Alant met Spatelvormige , van onderen
Ml& Wollige Bladen.

üf€. De

OO Inu& Foï# fabferratis fobtus tomentofis &c. Jaco*
bsa rotundifolia incana. C. B. Pin, ui. Prodr. 69,

(19) Inula Fol. Lanceolatis hirfutis integerrimis. GOUAN"
■ Jtfonsp* 44J . After A.tticus luteus yillofus magno Flore. C.
B. Pin. 267. After anguftifclius luteus, J. B. Hiji. III. p. 1046.

(io; Inula Fol. Spatulatis fubtus tomentofis. f. Helen.

De eenigfte van dit Geflagt uit Zuid - Ame- IV*
rika afkomftig, Bladen byna als der Primula AF^f^
Veris hebbende. De Tongblommetjes aan den Hoofd?
rand zyn zeer dun en fyn* stüjds

(21) Alant met ajloopende langwerpige Bladen, xxu
die fyn getand zyn , en gelropte byna onge- %y*ns .
fteelde endbloemeri* Tweebak»

kes.

Het Tonderkruid , dat den zelfden bynaam
voert, wordt van fommigen geacht even 't zelf-
de te zyn als dit , maar ongeftraald. Het onze %
zegt de Ridder, heeft een Steng van een Voet
hoog, die ftyf is en getuild, met een fterken
Reuk als van Reincvaren. De Bloemen zyn
geel en kort geftraald.

De drie volgende * allen fraalbladig en Hee*
fierachtig , waar onder twee Kaapfen , Blaauwe
en Pynbladige bygenaamd, reeds befchreeven
zynde * , kome ik tot de laatfte. * n. D#

vl st\ bU

(25) Alant met Lancetvormig- LiniaaU effen-109'111*

xxv.

Stinkende*

Vitgx Paftoris folio. VAïlu After Primula: Veris foliis.Pi.uivj.
£ƒ>. io* le, 41. f. u

(21) Inula Fol. decurrent. oblongis denticulatis &c. Co-
nyza latifolia visrofa fuaveolens % Flore Aureo, e Gallo-Pro-
vineïa, T. Garid* >Aix. T. 23. Conyza praealta, Cau-
le alato , odorata. Bocc. Mus. p. 168. T. 121.

(25) Inula Fol. Lanceojato - Linearibus inre^errimis &c.
Solidago Fol. Lanc. Lin. R. Cliff. 410. Conyza Melitenlïf
tetufis foliis* Bocc, Sic. 26, T. 13. Pfeudo * Hdichryfijjii
Meiiienfe Sec. Moris» Hifi, IV. p* 90.

Yy 2

11. deel. x, sm,

70$ Samenteelige Kruide^

IV; randige Bladen , getakte Tuilen en zeer

hfJx^ hrte Bloemfiraalen.

stuk. Het ftinkend Kruiskruid komt deeze nabys

Peüwyïï' dle de geftalte vaa het Afchkruid heeft , zege
tp LinnjEüs. Zy groeit op 5t Eiland Maltha s
en heeft groene Bladen met geele Bloemen.

A r n 1 c A. Valkruid*

Van de voorgaanden verfchilt dit Geflagt ,
doordien de Straalblommetjes niet een enkelen
Styl , maar vyf Meeldraadjes hebben zonder
Knopjes. Het bevat de zeven volgende Soor»
ten»

t O) Valkruid met Eyronde geheele Bladen, de
mS£uu Stengbladen gepaard.

«emeen. , _

Door geheel Europa , als ook in verfcheide
deelen van Siberië > komt dit Kruid voor3 dat
naar de Groeiplaats aanmerkelyk verfchilu Hec

heeft

(l) Atmca Fol.. Ovatis integris &c. Syft. N<tt. XII* Gen,
*5f. Veg. Xl\% p« 638. Gort. Belg* 244. Gouan Monsp.
446» Doronicum FoU Caulinis oppofitis. Mau Mei*
JL Suee. 684, 760. OEO. Dan* T. 63. Gmel» Sib. ÏU p*
153» Dor. Fol. oblongo • ovalibus. R. Lugdb. 160. Dor. Plan*
taj. folio alterum.1 C. B. Pin. 18$. Chryfanthemum latifo-
lium. DOD. Pempt* 263. Doronicum Alp. quarturru Clus*
Pök». 510 , J24. Alisma. Matth. Diose. 934. Diuretica.
Renealm. 118. 0, Dor. Fol. Lanceolatis. R. Lugdb*
uo* Caitha Alpina. Tab. Ic. 336.

S 1 N C £ N E S I A. 709

heeft op de Alpen fmalle Lancet vormige Bladen , I V.
terwyl het op vlakke vette Gronden het Loof A^RU
byna van de Groote Weegbree heeft» Dit zyn Hoofd*
Dogthans Verfcheidenheden , welke in deTui-*TUK*
nen % daar men het teelt , itand houden» Dus Pohg*™*

Juptrjtuél*

fchynt de laatfte , welke Tabernemont
Alpifche Goudsbloem tytelt , van de gemeene ,
welke de Duufchers Woudbloem noemen, on-
der fcheiden te zyn»

Het heeft een Houtigen Wortel, met Vezels
gehaaird: de Wortelbladen Ovaalachtig of breed
Lancetvormig , vyf- en drieribbig, bleek; niet
meer dan één of twee paaren van fmaller Bla-
den aan de Steng, die gearmd is, van een Voet
tot een Elle hoog , dikwils driebloemig aan den
top. De Bloemen zyn hoog geel, wel twee
Duimen breed met haaren krans , welke uit
drietandige Tongblommetjes beftaat. Deeze zyn
niet alleen met vyf onderfcheidelyke Meeldraad-
jes (Stamina), maar ook met vyf Meelknopjes
(Anthera), langer dan dezelven, voorzien (*).
De Kelk heeft vyftien Lancetvormige Blaad-
jes, een ruuwZaad, met Pluis gekroond, be-
vattende. De Bloemen volgen de Zon den ge*
heelen Dag.

De geheele Plant is fcherp en fterk van
Reuk , doende niezen , waar van zy, zo men

wil,

Kt DSF-L» X» STUK.

yio Samenteelige K-ruiden*

IV, wil, den naam Amica by verbaftering van 9t
AFxxEL' Latyn , als ook den Lotharingfen naam (*) heeft.
Hoofd Waarom menze by ons, daar zy op Hey-Vel-
stuk* den in Gelderland en elders voorkomt , Wolver-»
rZwyvf» noeme 9 is duifter. Meer zou men dc be-
ry* naamingen van St* Luciaan- en Valkruid mogen
afleiden van haare Eigenfchappen. Zy is het on-
derwerp geweest van veele Scheidkundige
Proeven ; door welken men bevonden heeft *
dat de kragten meest in de vaste bittere deelen
berusten. Zeer gemeen is dit Kruid , in Duitfch.
land y zelfs onder 't Landvolk in gebruik , tegen
alle inwendige Kwetzuuren 3 door vallen , ftoo-
ten, flaan, in Menfchen of Beeften. Menpryst
bet ook tegen Bomkwaalen. De Afzettende
kragt in de W aterloozing , daar Reneaülme
zo hoog mede geloopen heeft 9 was reeds aan
Lo be l bekend en zekerlyk door hem daarvan
ontleend. Men geeft het Extrakt in , of zet he£
Kruid op Bier, Wyn, Genever. Evenwel heb*
ben fommigcn nadeelige uitwerkingen daar van
gezien» De Runders laaten het ftaan , doch de
Bokken en Geiten eeten 'er van* Waarfchynlyk'
zal het naar de fterkte van den genen , die 'er
gebruik van maakt , moeten gewoogen zyn»
Zelfs verbeeldt zig Gmelin, dat het Smal-
bladige , als op drooger plaatfen groei jende 3
fchqrper van Sap zy , dan het Breedbladige. Dit
hadt zyn Ed. , in Siberië , aan Duitfchers, de

Ar-

(•f) Tabac de Voges. Journ. Otcon. S755* Dec*

Syngen es i a« 711

Arnica gewoon, het eerstgemelde , weikalleen IV»
aldaar groeit , ingeevende, bevonden. Wantin AFxxf^
Aftrekzei, ter gif ce als het Duitfche Valkruid, Hoofd-
gebruikt, verwekte zy braaken, even als datSTÜE*
in grooter Gifte doet*

(2) Valkruid met effenrandige ovaale ruige n.
Bladen ; de Steng eenbloemig Wollig on* pu$it>u
gebladerd; den Kelk van grootte als did"\ .
Straalkrans.

Deeze Kaapfe gelykt zeer naar het Kruidje
dat men Muizen - Oor noemt, hebbende de Bla-
den zeer ruig , doch niettemin groen , van onder
en van boven. Het heeft een eenbloemig Sten-
getje, maar weinig langer dan de Bladen, Dus
kan het de Arnica Caffra, van den Heer Boa-
mannus Gerbera genaamd, niet zyn f*)*

(3) Valkruid met overhoekfe Zaagtandige Bladen. Sc0nl:

In Ooftenryk en Switzerland , als ook in Lan- ni&ï?lQC*
guedok , komt op vogtige Bergvelden deeze
voor, die den Wortel krom heeft, aan de eene

zy-

(2) Artica FoU integerrirnis cllipticis villofls &c. *Am.
JLcad. VI* Afr. 73. After .fèthiop. Pilofellae facie f tomento
copiofo. Raj. SuppL 16$. N. 95.

(*) Flor* Cap. Prodr. & BURïVf* Afr* T. 5 5. f.

(3) Arnica Fol. alternis ferrat is, GouAN Monsp. 446. JACQ.
Pind, 15*. Doronicum Rad, Scorpli brachiata. C. B. Pin*
184. LOB. 2c 649* fi9 Doronicum Radice dulci. C« lh Pm*

Yy 4

li* dxeu x stuk;

/

IV. zyde veele Takjes uirgeevende : de WortelbTa-
AFDE^L-den gefteeld , Eyrond 3 diep - Zaagtandig ; aan
Hoofd- de Steng , welke een Span of een Voet hoog
stuk, is, maar zeer weinigen. Deeze draagt ééne
Bloem, groot en geel , met breede Kelkfchub*
rjr. ben ; de Blommetjes en Zaaden ais in het ge-
woone Wolverley. Men heeft in den Wortel ,
die fomtyds een zoet Sap heeft , ook een by«
zondere kragt gezogt. Door Water wordt 'er
eens zo veel , als door Wyngeest , ure ge-
trokken*

iv. (4) Valkruid met Lancetvormige Bladen, de
iiüma^ onderften Zaagtandig f yfe Steng gebladerd
zoutwa- $n yeelbloernig.

tcrs. 0

Aan de Oevers van Katritfchatka, op 't Bee-
rings - Eiland en verder aan de Westelyke
Kusten van Noord - Amerika 9 is deeze Soort
zeer gemeen. Zy groeit Heefterig met een dik-
ke Steng > hebbende Bladen byna als die van
den gewoonen Alants- Wortel. Dergelyke Bloe-
men heeft zy insgelyks, wier Tongblomrnetjes
met ongeknopte Meeldraadjes zyn voorzien en
de Zaaden allen gepluisd, even als in de voor-»
gaande Soort.

v- fi) Valkruid met Eyrondt uitgegulpt getande
sSvaau- van onderen Wollige Bladen. Dee-

(4) Afnica Folits Lsnceolatis 8cc. f Ader U potius H$Ie»
nium Mar. Fruticofmn Sec. Gjmel. Sib. XI. \\ 17*.

(5) Amica Foi. ovatis repando- denticulatis &c. Gcrbera

Syngbnesia 713

Deeze Kaapfe is tot verfcheide Geflagten IV*
betrokken geweest, Is een klein Plantje met Al^|?*"
groote Goud- of Saffraankleurige Bloemen , Hoofd-
van gedaante als der voorigen. De Wortelbla- stuk.
den zyn gelteeld, ovaal, glad, ftyf, Zaagswy- ^s*™*
ze getand met kleine puntjes : de Bloemfteel-
tjes ongevaar een Span of half Voet hoog, niet
fmalle Schubbige Blaadjes. In de aangehaalde
evenwel , die de Heer J* Burmannus Car~
lina noemde % vertoonen zig deeze Schubbe-
tjes aan de Steng niet. De Bladen zyn in fon>
niige Planten Hartvormig.

(6) Valkruid met Vindeelige Bladen , die de vt
Krabbetjes rond hebben. Gnl"rf]

(7) Valkruid met gevinde Bladen > de Slippen^g^^
Liniaal. k„m .

Aan de Ka^p der Goede Hope vallen ook^Hertshooxr
deeze beiden , waar van gezegde Hoogleeraar mfie#
de eerfte met Bladen als van het Asplenium,

zo

Fol. planis dentatis &c. Burm. Afré 157. T. 55. f. 2. Dens
Leonis Enulae folio. Pilt. Mus. 393 • Doronicï forte fpecics
puraila &c. Pluk. T. 343. f. 4« Carlina FoU latis &c. Burm.
Afr. 154, T. 55. Tusfilago Pyrote folio. Vaill.

(6) ArrAca Fol. pinnatifidis , Lobis rotundatis* Gerben
Foh ex IUdice obloiigis &c* Burm. Afr. T. jó. f. 1. Do-
icnlcum Afr. Fol. Afplenii. Büxb. Cent* V. p# 12. f. 24.
Scolopendrix f. Asplenii facie Planta -^thiopica. VhVK.A*^

(7) Arnica Fol. Pinoatis, Laciniïs Linearibus, Sp* Flans*
II. Dssi.» Stuk»

7i4 Samenteelige Kruiden.

^ zo wel als de voorgaande, onder den naam van
Afdeel, Gerhera > die door den Ridder eerst gebruikt
Hoofd* was • Ult ^et kruidboek van den Heer Wit*
stuk. SEN heeft afgebeeld en befchreeven. De laatst-
Ovêttollige gemelde vind ik niets van aangetekend s dan dat

reeluyve- ^ ^ ^ naby komt#

F1.LXVIH. Het Plantje t dat ik uit Japan bekomen heb*
*fc 3- hier in Fig. 3* op Plaat LXVI1I, afgebeeld*
fchynt my tot de Arnica Gerbera te behooren*
Immers het heefteen der Hoofd -Kenmerken,
dat de Blommetjes van de Schyf driedeelig zyn ;
de ééne punt \reel grooter , en ik bevind de
rand -Blommetjes, gelyk 'er een by a is afge-
beeld , drietandig ; doch deeze zyn zo wel met
Zaadpluis voorzien als de middel- Blommetjes,
b. Beide deeze Blommetjes zyn hier veel groo-
ter dan natuurlyk voorgefteld , waar door zig
de onvolmaaktheid der Meelkoopjes in de Tong-
blommetjes van dit Geflagt of wel van deeze
Soort 3 en de onvolkomenheid van den Styl in
de anderen, openbaart.

Doronicüm. Wolverley.

Dit Geflagt onderfcheidt zig van de voori.
gen , doordien de Kelkfchubben op twee ryën
geplaatst, van gelyke Iangte en langer dan de
Schyf zyn : de Zaaden van de Straalkrans naakt
en zonder Zaadpluis. Het bevat maar de drie
volgende Soorten.

(O

Syngenesia* 715

(ï) Wolverley met Hartvormige Jlompe Tan- IV*
dige Bladen; de Wortelbladen gefieeld ; de ^x***
Stengbladen omvattende. Hoofd-
stuk.

Op de Alpen van Switzerland, Ooftenryk ÏP
en der Zuidelyke dcelen van Europa, groeit dit^^**
Kruid % dat van ouds Pardalianches is genaamd ches.
geweest , om dat het tot verftikking der Lui- Vcrmaard*
paarden ftrekte. Ook werden 'er , wanneer rnen
den Wortel in Vieefch mengde, andere Die-
ren , gelyk Wolven en Zwynen , door gedood ,
waar van de Nederduitfche naam Wolverley ,
die misfchien verkeerdelyk aan het Valkruid
gegeven wordt, zal afkomftig zyn* Dewyl dc
Wortel naar een Scorpioen geleek , moest ket
ook jiadeelig voor dat Ongedierte zyn* Doro.
nieum , van een heilzaamen aart 3 was een an-
der Kruid. Hier over is een groote twist tus-
fchen die vermaarde Mannen, Matthiolüs
cn Gesneros, geweest , welke laatiie , door
de Proef daar van op zig zelf te neemen, zou
geftorven zyn of in groot gevaar gebragt. Doch
ik zal my daar in niet mengen (*).

Het

(1) Doronicum FoL Cordalis obtuiïs Denticulatis Sec.
Sy/l. Nat. XU. Gen. 959. Veg XUh p 639- Mat. MtL
394* MlLL. Ditf. T. 12S. GOUJkN Homp. 44^ H. Cüfi*
4-ïi. R. Lugdb. 159. Doronicum maximum. Cr B. Pin. 18 $ .
Cam. Epit. 823* Doron* 3» CLUs, Pann. 521. LOB. h 6*$.
Doronicum Radice Scorpii. C. B. Pin. 184* Dor. latifo-

luim*, Clus. Hifi. II* p. 16. Aconuum Pardalianches, Pqd*
Pur%. 305,

{*) Vid. Hall.» Helv. iusbiau h p. 36, 57.
II. deel, Stuk»

y\6 Samenteelige Kruide».

IV. Het Kruid geeft uit zynen Wortel lang ge-
Afdeel, fteelde Hartvormige Bladen , waar tusfchen een
IJoofd* Steng opfchiet van een of twee Voeten hoog-
$tu$, te , die op 't end één groote geele Straalbloem
heeft. Met veele Kelkfchubben is dezelve be-
kleed 9 die fpits en byna zo lang als de Tong-
blommetjes zyn 3 welke aan 't end drie Tand-
jes hebben , zynde het Zaad Eyrond en zon*
der 3 dat der middel -Blommetjes met Zaadpluis*

li. (2) Wolverley met Eyronde 9 fpitfe 9 eeniger-
FUntagi' maate getande Blaam en overhoekfe Takken.

ntum.

^smaibh. Grootelyks komen de Bladen van deeze klei-
nere Soort met die der Smalbladige Weegbree
overeen. Zy zyn zeer glad zegt Gouan, die
deeze Soort , in Languedok, by de andere vondt
groeijen. Zy valt ook in Portugal en Spanje. De
Steng is Takkig , zo wel als die van 't voor-
gaande en ook meest eenbloemig.

lU;da ^ Wolverley met een naakte, geheel enkeU
jtrïm!? ld' eenbloemige Steng*

Madelie- By

(x) DoTonlcum Fol. ovatïs acutis fubdentatis, BLamïs alter-
nis. H Clijf. R. Lugdb. 160. Gouan Mówp. 446. Doroni-
cnm Plantaginis folio» C. B. Pin. 184. Dor. minus Offici-
ïiarum. Dalkch LOB. Ic. $48. Dor* Plantaginis folio Lufi-
tanicum Tournf. Inft. 488.

(3) Doronicnm Scapo nudo fïmplicis/ïmo &c H Cliff. 500.
JU Lugdb. 160. Gouan Monsp, 447. JACQ^. Vind. 28 BeU
Kdiaftmm A'pinum &c% MiCH. Gen. 3^ T. 29. Bellis fyly.
raedia Caule carens. C. B. Pin* j. Bellis media. Cam.

Syngenesia, ?I£

By verfcheide Autheuren , zo oud ais nieuw , IW
vindt men de Afbeelding van dit Kruidje, on- Af££e
der den naam van middelflag of groote Made» Hoofm
lieven. Want naar de gewoone Veldbloemen STUK*
van dien aart gelykt het zeer, hebbende flegts^^^
grooter Bladen en Scengetjes of Bloemfteeltjes.
De Zaaden der Tongblommetjes van den om-
trek zyn hier zo wel met Pluis voorzien, als
die der Trechterblommetjes (*) > welke het
midden beflaan. Het komt met roode en witte
Bloemen voor, en is zeer gemeen op de Alpen
van Switzerland , zelfs in de Valeijen, ja vale
ook in Italië en Tirol op belommerde plaatfen.

Perdicium. Patryskruid,

De zonderlinge figuur der Blommetjes % wel-
ke

Eplt. 654. Clus. Pann. 609. Bellis major fylvefhis* Eob«
lc. 475* fi0 Bellis Caule Pedali f. bipedalinudo &c. Mentz.

Pag. T. 8.

(*) Semina Radii in hac etiam pappofi funt, zegt Lxtf-
vmus. Ik geloof dat de Heer KALLER dat woord etiam t
*t welk dus te verftaan is , verkeerd begreepen heeft , (als
of het op de andere Soorten zag ,) wanneer hy den Riddec
in deezen van zulk eene verwarring befchuJdigt, dat die de
Planten» welke naarzyn eigen bepaaling Arnic* waren, Doro»
nied genoemd, en ééne Soort, zyndè , wegens de naakte
Zaaden , een echt Dormlcum , tot een Species van de Ami-
ce, gemaakt had. De eerfle Soort van Doronkum , by Lin«
nxus en dus ook alhier , heefc derand - Zaaden ongepïnisdj
3e tweede kon naauwlyks daar van afgezonderd worden 9
sn de derde , fchoon de Heer Jacquin die zeer verfchillencl,
Oordeelt , kwam ten opzjgc van de Kelkblaadjes overeen^

tl. om. x, $tvk«

fiS Samentejklige Kruiden

IV, ke tweelippïg zyn , onderfcheidt dit Geflagt *

AXXU dat den Griekfehen naam Perron , welke Pa-
Hoofd- tryskruid betekent , bekomen heeft.
stuk. Het bevatte drie Soorten , waar van ik de twee-
de i als Heefterig zynde , reeds befchreeven
heb , zo dat maar de volgende overblyven.

fj&dxm ( * ^ Patrys^ru^ , da£ Tongbloemig is , wier
femiflosof eenbloemige , ongebladerde Bhemfteelen*

lare*

bloemig Kaapfe Kruidje heeft een Vezeligen Wor»

° tel , welke Blaadjes uitgeeft als die der Paarde-
bloemen en de geheele geftalte zweemt *er zo-
danig naar , zelfs de Bloemen in grootte , dat
men het onvoorziens daar toe betrekken zou ,
maar de Kelk is als der Scorzoneeren en de
Bloem geftraald , met half tweedeelige Blom-
metjes, die de onderfte Lip in tweeën, de bo-
ventte in drieën gefneeden hebben* Het Zaad-
pluis is ongeitamd en de Stoel naakt, gelyk in
de voorigen»

nu (2) Patryskruid met byna gejlraalde Bloemen,
Mra^{ï' eenvoudige Kelken en Kruidige Stengen.

In Brafil groeit, volgens den Heer Arduin,
deeze Soort, die de Wortelbladen Lancetvor-

mig*

( 1) Perdtrium Flor e femlüosculolb , Scapo unifloro nudo.
Sy/t* Nat. Xtï. Gen. $60* Vtg. XIII. p# 639. Am. Acad*
VI. Afr. 72.,

Qi) Perdieium Flor. fubradiatis % Calycihus limpliclbws 'f
Caulc Hetbacco. Mmt, u$*

S y n g e N E s i a. ytg

mig .Eyrond , met Tandjes uitgegulpt > ruig ea IV.
kleverig heeft: de Bloemen aan den top naakt, Afdeel:
in gedaante als die van het Berg - Valkruid , Hoofd*
op eigen Steeltjes : de Kelk uit veele fmaller stuk.
Blaadjes beftaande, die ftomp en egaal zyn, de
Bloem geel : de Blommetjes op de Schyf en
Straal tweelïppig, tweeflagtig.

(4) Patryskruid met byna gefir aaide Bloemen , m
de Steng laag- Heefter ig, de Bladen Lan^ut^
cetvormig fpits effenrandig. *Uwestw

Dus geeft de Heer Bergiüs de bepaaling dl ch'
op van eene nieuwe Soort , uit de Westindiën
door zekeren Chirurgyn mede gebragt en hem
bezorgd , waar van zyn Ed., io de Stockholm-
fe Verhandelingen , de Afbeelding en befchry-
ving mededeelt. De Steng daar van , zegt hy ,
is Heefterig en glad, met groenachtige Takjes
en Bladen als gezegd is, wederzyds glad* Aan
't end der Takjes komen by elkander twee 5
drie of vyf Bloemen die gedeeld zynf mecfpit-
fe gladde Blikjes* De Kelk is cylindrifch , veel-
bladig ; de Bloem geel , beftaande uit Blomme*
tjes, die een buiteu - Lip hebben, welke flaauw
drietandig is en de binnen - Lip in tweeën ge-
deeld ; des zy zig als driedeelig vertoonen.
Dit heeft zo wel in de middelfte als in derand-
Blom-

(4) Perdicium Flor. fubradiatis , Caule Suffmticofo &c.
S(tockh, VtrhanL XXXIV. Band. 1772. p. 22p. Tab, 7. AU
fcupator. Bermudenfe, Pluk, T. 24 3 • f» % ï

lh Deel. X* S?u&

7*o Samenteelige Kruiden

IV. Blommetjes plaats. De deelen der Vrugtmaa*
^Fxx*L* ^ing komen voorts met die der Samenteeligen
Hoofd* overeen; de Zaaden zyn Rolrond, ruuw, met
•tük. een ongeftamd, Haairig, geelachtig Pluis, van
langte als de Kelk. De Stoei is bezet met klei-
ne Haairtjes.

Het Pardifium Capenfe, dat de Heer N. L.
Eurmannus , uit het Kruidboek van O i>
den land, opgeeft en befchryft , heeft iö 't
geheel geen betrekking tot dit Geflagt.

H e L e n i u M. Honds - Oog*

Dit Geflagt heeft den Stoel wel in 't midden
naakt, maar aan den rand Kaffig, en het Zaad-
pluis uit vyf Baardjes famengefteld, De Kelk is
enkeld , veeldeelig: de Straalblommetjes zyn
ten halve in drieën gefpleeten.

htinium ^US ^omt> a's ^e een5gfte Soort (i) , een Kruid
Autumnaie.voov , 't welk Helenia met afloopende Bladen
Kecfstfch* £Q0Y (jen jy^er genoemd geweest , en als zo-
danig befchreeven was , zynde door Toür-
ne fort Zonnebloem met Wilgebladen en een
gevleugelde Steng getytekL Anderen noemen 't
Chryfanthemum en AJler, waar uit blykbaar is,

dat

(1) Helenium. Syft. Nau XII. Gen. 961. Veg* XIII. p.
639» Heleiua Fol. decurrentibus» fl. Cliff. 418. Ups* *66.
R. Lugdb* 180. Gron. Virg. II. p. 12$. Chryf. Amer. pe-
ïenne» Moris. III* S. 6. T. 6. f. 74. After Floridanus Au*
feus Caule Alato. Pluk. T. 372» f. 4* After ltteus Aiatusj
CQRN» Canai* $%% T. «3*

S y n o e n e s i a; ?2t

dat de Geflagtnaam * hoe bedrïeglyk oók, geen IV;
betrekking hebbe tot het Alantswortel - Kruid , AFxxEL*
voorheen befchrecven. Het is de Gevleugelde Hoofd*
geele Afler van Counutus, hebben Je zyneSTUK«
Groeiplaats in Noord - Amerika op vogtige plaat-
fen,

Zy gelykt naar de Kamille door haar Bloem,
die t'eenemaa! Goudgeel is , met de Baardjes
agteroverof nederwaards knakkende, zegtCtAY-
ton, en langwerpige onverdeelde gefpitfte Bla-
den, flaauw Zaagtandig, tegens elkander over*
De geheele Plant heeft een aanmerkelyke bit-
terheid : men achtze goed tégen anderendaagfe
Koortfen. Waterige plaa.tfen bemint zy enbloeie
in de Herfst. Daar komt eene andere Soort
of Verfcheidenheid van voor > die laager is ,
met dikke, ruige Bladen 5 zagt op 't gevoel.

Bellis. Madelieve*

Hier is de Stoel Kegelvormig naakt ; de Kelk
half Kogelrond met gelyke Schubben : het
Zaad Eyrondachtig , zonder Pluis.

Twee Europifche Soorten komen maar in dit
Geflagt voor , die duidelyk onderfcheiden zyn ^
naamelyk,

(i) Madelieve met een naakten Bloemfteel. l

m Bellis
perennis»

Overbly*

(i) Bellis Scapo tiudo. Syft. Nat* XII. Gen, 962* Zevende,
XIII. p. 640. Gort. Belg. 244* Kram. Auftr. 254. Bell.
Scsp. nudo unifloro. Mat. Mei. 40;. H, CJitf* 418 ♦ Ups,

Zz »*5«

II. Deel. X. Stük.

ji<z Samenteelige Kruiden.

IV. Die Plantje, dat men Madelieven noemt, is*

A' xx? L z0 wel in 0ÜS Land 9 a,s door geheel Europa
Hoofd- zeer bekend , wordende in 't Franfch Paqueret*
STUK* ê te of Marquerite , in 't Engelfch Daifie, in *t
nïïwyve' Sweedfch Pytter , in 9t Hoogduitfch Maijlieben
r> geheten. Men noemtze by ons ook May-
zoetjes en , dewyl zy veel op de Velden groei*
jen s Veldbloempjes , in Friesland Fennebloemen*
Men wil dat zy haaren Latynfchen naam van
de fchoonheid hebben zouden, 'c Is zeker dat
het fraaije Bloempjes zyn , inzonderheid de
volbloedige van Roozen , Purper* en andere
met wit gemengelde Kleuren , die in grootte
der Bloemen de gewoone enkelde der Velden
veel te boven gaan» Deeze mogen derhalve wel
Maagdelieven genoemd worden , als tot fleraad
verttrekkende voor 't jonge Volk, onder \ ge-
meen. In aartigheid munten de zogenaamde
Madelieven met Kindertjes op de kant, of Bloem
uit Bloem opfchietende, met Pypachtige Blom*
metjes en andere Verfcheidenheden , uit. Som«
tyds komt dit Plantje, in 'c wilde , met gevulde
voor en is ook met ongeltraalde Bloemen gevon-
den, 'c Bloeit byna het geheele Jaar , en de

Bloe»

2,6$. Flt Suec. 707 , 751. Bellis fylv. minor, C. B, PittM
267* Bellis fylv. Dqd. Pempt. 16$. fa BelL Hort. Fl. pleno.
C. B* Pin, 261. LOB. Ic, 477. Fl. albo bullato, TOURNF.

Jnft* 491. Hort, rubra, Flore muiüpi. fiftulofb T4 ibid.
u Bellis Hort. piolifeta. los 1*. 47?. Vide w*inm. fl*

N, %}6 , 23;»

Syncénes. ia: 723

ÏÜoemen gaan by nagt toe, op de Velden. Vol- IV.
gens ToüRNEFOtiT zouden de Zaaden derAF^EL*
ToDgblommetjes eenig Pluis fchynen te heb- Hoofd-
ben % die der Scbyf- of middel - Blommetjes 5Tuk.
niet, *t welk nader onderzoek verdient (*Y Pohgamia

Het is een zagt, Zuuracnug, eemgszins fa-
men trekkend Kruidje , welks Afkookzel groen
wordt en door verdikking als een Zoutige Room.
Men kan het onder ander Moes tot Vleefchfop
gebruiken en het wordt onder de tegen -Schor-
butifche Kruiden geteld. Van 't Vee echter wordt
het niet 9 dan by gebrek van Gras 5 genuttigd*
De Stahliaanen hebben zeer hoog geloopen met
de kragt der Bloemen tegen Borstkwaalen en an-
dere Ongemakken. Sommigen hebben 't Kruid
als fcherp befchreeven , en de Wortel, inderdaad ,
heeft een aanmerkelyke fcherpheid , welke door
't droogen niet verdwynt. Buiten twyfel zal
het op drooge of op vogtige Gronden , op Hei-
jen of in Tuinen groeijende , zeer in hoeda-
nigheid verfchillen. In 't Engelfch heeft men "t
Bruifemrt geheten , om dat de Blaadjes zeer
goed zyn , te leggen op blaauwe Plekken en
Kneuzingen. Dewyl het een Wondmiddel isf
voert het den naam van Confolida minor Praten*
fis in de Apotheeken (f).

W

<*) Zie TOURNF. Inft. Tab. 1 80. H aller haalt dit tot
berisping vm Linn^sus aan; doch 't is wonder, daarhy het
getal der Rand- of Tongblommetjes heeft gelieven te tellen ia
deeze Plant, dat hy zu'ks zelf ook niet oaderzogt nebbe»

(t; RLTIY Mat. Med. p. tfo.

Zz 2

II. Deel. X. srus. ;

724 Samenteelige Kruiden.

IVé (2) Madelieve met de Steng eenigermaate ge<

AFxx!L# hMerd.
Hoofd*

stuk* In Spanje , Italië, als ook in Languedok en
n. Provecce, valt dit Jaarlyks Kruidje, laager dan
tmrla.5 een Handpalm , hebbende Stengétjes van een
jaariykfe. ^alf yoet 0f ^aar omtrent, draagende maar één
Bloem, in 't midden groenachtig geel, en wit
geftraald. Het komt dikwils aan den Zeekant
van Languedok voor, met kleine Blaadjes y die
wederzyds twee of drie Tandjes hebben, zo
Gouan aantekent.

B e l l i u m Madelon.

Dit Geflagt heeft ook een naakten Stoel en
de Kelk beftaat uit gelyke Blaadjes : maar de
Zaaden zyn Kegelachtig met een agtbladig Kaf-
fig Kroontjeeneen gebaard Pluis. Hier toe heeft
de Heer L 1 n n je u s de twee volgende Soorten >
beiden Europifche, betrokken*

t. (1) Madeion met naakte Draadachtige Bbem*
Beiiidioideu fteeltjes.

Madelie- Dit
Vig.

(2) Bellis Caule fubfoliofo, Bell, Caule fubflmplici fub-
qaadrifloro. ' GöüAN Monsp* 447, Bell. Hort. Pediculo folio-
fo. C. B* Pin. 262* Prodr4 121. Bellis minima Prat. Caule;
foliofo. Bocc. Mus. II. p# 9S. T. 35. Bell. maritima FoU
Agerati. C. B« Pin. z6i. Prodr. 121.

(1) Beltium Scapis nndis Filiformibus. Syji. Nat. Veg. XiU.
Gen. 1322. p. 640* Mant. 28 5. Bellis omnium minima*
TriUMF. Obs. p, 82. T. Bellis maritima minima , Roris So-
lis folio, Cyrenaica. Bocc. Mus. 149. T. 107. Bellis Foiila
p-arvis Flor. albis , Alpina. Pug. T, 8 £

SYNGENESIA. f2$

Dit Kruidje was voor heen tot de Madelieven IV.
t'huis gebragt. Op dorre plaatfen ,cmftreeks de A?jf£EL*
Stad Rome , groeit het menigvuldig met Blaadjes Hoofd-;
naauwlyks een Nagel groot en Scengetjes van tuk:»
geen Vinger lang , de Bloemen byna als der
andere Madelieven , doch enkeld, niet dubbeld,
gelyk in dezelven, geftraald; hoewel het , even
als die , reeds in *t vroege Voorjaar bloeit.

(2) Madeion met een gebladerd Stengetje. ir.

Beltium

Dit is een van de allerkleinfte Plantjes, op^e^fe'in#
Kandia en in de Levant aan Bronnen groei jende.
Het heeft een Stengetje van maar een Duim
hoog 3Haairachtig dun en ltomp EyrondeBlaad«
jes: aan 't end twee eenbloeniige Steeltjes of
maar één , en de Kelk is van grootte als een
Koolzaadje. Dit zou door 'c Mikroskoop waar
te neemen zyn , om de regte gefchapenheid van
de Vrugtmaakende deelen te ontdekken.

T A g e t e s. Afrikaan.

Een naakte Stoel; het Zaadkuifje van vyf
opgeregce Baardjes : de Kelk eenbladig, vyf-
tandig 5 pypachtig en vier of vyf blyvende
Straalbloinmetjes , onderfcheiden dit Geflagt 3
het welk de bekende Bloemen van dien naam *
en derzei vér mede- Soorten, bevat; naamelyk

co

(1) Bellium Caule foliofo. Mant. jtgtf. Pe&is mimita* Sp*
Plant, 1250. Bellis Cretica Fontana omnium minima, TOURN.
Cor. 37*

Zz 3

II. Deel» X, Stok,

726 Samenteelige Krüii>ew#

IV. (i ) Afrikaan met een byna geheel verdeelde wit*
AfvvEL# gebreide Steng.

$tük^ Deeze, die men Fluweelbloem noemt, is een
U kleine Soort van Afrikaanen , van de groote
pZuflT door 1 Gewas genoegzaam verfchillende. Het
Hurkende. js in alle opzigten kleiner; de Stengen verdeden
zig digt by den Grond en hebben onderfteuning
iioodigof vallen neer. De Bloemfleelen zyn lan-
ger en de Kleur der Bloemen is hooger;deReuk
van 't Kruid fterker.

Van de Fluweelbloemen , die men in*t byzon-
der Flos Tunetanus of Tunisbloem noemt , wor-
den in de Bloemhoven Verfcheidenheden ge-
teeld» Men heeftze 'er met dubbelde Bloemen;
want de enkelde worden dikwils weggefmeeten.
De Bloem is grooter;of kleiner, van Kleur enke!
geel , of geel met bruin Karmozyn - roode Vlak-
ken. Ook komen, zy gelyk de groote, die men
Afrikaanen noemt , met enkel Pypblommetjes
voor , enz, Dilleniüs beeldt *er een aan-
merkelyke Verfcheidenheid van af , welke de
Steng twee of drie Voeten hoog en overend-
ftaande, de Bloemen vry groot en enke!d,doch

mes

(ï) Tagetes Caule fubdivifb patufo. Syjl. Nat. XIT. Gen,
9<54. Veg. XIII. p. 640. J£ CUff. 418» Ups. z&7 R. Lugdh
Igo* GOUAN Mcnsp. 447. Tanacemm Afrc. f. Flos Africa-
mis minor. B* Pin. 132. Flos Africanus. DOD. Pempt»
Tagetes Ind. minor mu'tipiicato Flore. T0UHNyo
Inft* 488. Tagetes minor Fl. fulvo maculato. DiLL. Ehh*
27J. T. 279« f.

Syhgenesia; 7*7

met lange rosfe Vlakken op het geel getekend IV.

hadt 9 hebbende agt Straalblommetjes. Deeze is Afi^l'

by de Bloemisten ook bekend. Hoofd-
stuk.

( i) Afrikaan met een enkelde opjiaande Steng u.
en naakte eenbloemige Bloemfteelen. TfeBa?

Opftaandc»

Deeze noemt men 3 in 't byzonder , Afrikaan;
hoewel het gantfch onzeker is, of dezelve van
Afrikaanfchcn oirfprong zy. De Keizerlyke Lyf-
Arts DoooNéns zegt wel f dat deeze Bloe-
men , toen Keizer Karel de V« de Overwin-
ning op die van Tunis behaald had, van daar
in Europa overgebragt waren* Die Togt ge-
fchiedde in 't jaar 1535 en 't Werk van gezeg-
den Kruidkenner kwam , door Clüsius uit
het Hcogduitfch vertaald zynde, in *t Frar.fch
uit, in den jaare 1557* Füchsiüs h arfj
den jaare 1542 reeds een goede Af beeld.. ,r ■ tm
deeze Bloemplant gegeven , en dezelve Ta*
getes Indica genoemd y onder welken naam
Tournefort, naderhand , dit Geflagt ge-
boekftaafd heeft. Apulejus heeft, zegt hy,
het woord Tagetes eerst gebruikt, om het Rei*

nc*

£•2) Tagetes Caule fïmpl, credo, Fediinculis nudis uniflo-
ris. ƒ/. Cliffl Ups. R. Lugdh. 180. GouAN Memp, 448. Ta-
nacetum Afr'c. no3jus ilmplici Flore. C. 8, Pin, 133, LOB.
Jc, 714. Caryophylius Jndrcus. CAM. Epit. 406. Q. Tag*
r.iaximus re&us , Fl. multipïicato. Lob» Ic. 71 3 ♦ y^ Tag.
Mexic. Flore fiftulofo. COL. Ecpbr* II. p. 47, T* 46. f.
J# Tag, Mcxic. alter polyanthos. Col. Ecp&r9z.pt 48.T.45*

Zz 4

II* Dekli X. Stuk»

7^3 Samentkelige Kruiden.

iV. nevaren, dat men thans Tanacetum noemt , te
AFxxEI' betekenen (*). Zou men , nu, uit die benaa-
Hoofd- ming van Füchsius mogen denken, dat
stok. Gewas van Amerikaanfchen oirfprong zy;
r«/w>w'terwyl het zekerlyk inMexiko of Nieuw Span-
*7* je groeit ? Of is het Zaad derwaards door de
Spanjaarden overgebragt en voortgeteeld. Of
is het naderhand in de Oofterfche Landen ge-
komen ?

In de Namurlyke Hiftorie vanMexiko, door
FuANCiscus Heruandez (t) •» vindt
men de Fluweelfaloemen zeer natuurlyk af-
gebeeld 5 die 'er Mexikaanfche Anjelieren ge-
noemd worden , en waar van hy zegt , dat zy
allen Bladen hebben ais die van *t Reinevaren
en geele of uk den geelen Rosachtige Bloemen*
Zeven voornaame Verfcheidenheden waren daar
van in Nieuw Spanje* De eerlie en uitmuntend-
fte hadt de Bloemen jgeel en zeer volbladig, als
een witte Roos , wordende deswegen Cernpoal
Xochitl van de Mexikaanen geheten. Dit was
de grootfte Plant , met de uitgebreidfle Bladen.

De

(*) Dit zo zynde % vervalt de gisfing van Vaillant %
wanneer hy zegt , Tagetes eft peutéire le nom , que por te ce
Genre de Plantes 9 dans le pays , dont mus font venuê's fes
Efpeces. Mem.de 17*0* p. 408.

(f) Deeze was Lyf-Arts van Koning PHILIPS den II. , die
in 't jaar 1555 Koning van Spanje wierdc , en is door den*
zeiven , in hoedanigheid als Opper - Arts van Mexiko , der-
waards afgevaaid'gd , om de Natuurlyke Hiitorie van dat
Land te onderzoeken»

SYNGBNESIA. 729

De tweede in grootte, zo van Blad als Bloem , IV,
veel daar by te kort fchietende , voerde denAf$^E*
naam van Oquichtli Cocaxochitl of Mannelyke, Hoofd-
in vergelyking met de overigen , die wederom 'TUK»
kleiner waren. Deeze Bloem wordt by hem en- P}tpe?jiaai
keld vertoond , als beftaande uit zeven rand-
blaadjes , met een Kroontje in 't midden. De
derde en vierde waren byna even groot , maar
de eene bont > de andere bleek , even als de
vyfde en zesde die kleiner waren en de zevende
de allerkleinfte van Blad en Bloem , geel van
Kleur. Hy voegt 'er by, „ deeze Soorten
3y komen uit Zaad overal , doch best in heete
„ Landen voort ; hebbende reeds lang by de
„ Spanjaarden geblonken en ook andere Volken
„ met haare Bloemen verheugd."

Uit dit laatfte moet men voor vast beflüiten ,
dat Hernandez de Fluweelbloemen reeds
in Europa gekend had , eer hy naar de nieuwe
Wereld trok, en dus fchync my het denkbeeld
van Dodon^üs niet te verachten, dat de-
zei ven uit Afrika afkomftig zyn> ten minfte de
eigentlyke Afrikaan* Want deeze vondt Fors-
kaohl niet alleen in Egypte als een Tuin- of
Akker -Plant, maar zy wierd ook op de Vlak-
ten in Arabie geteeld , ja groeide 'er in 9t wilde
of kwam 'er van zelf voort Dit was alleen
de Opftaande (Tagetes $re£ta) en niet de Hur-
ken-

(*) Flor. *Arab. p. CXX,

Zz 5

IU Deijl, x* Stuk»

730 Samenteelige Kruiden;

IV. kende (Tagetis patula) of doorgaans zogenaam»
AXx!Lt de FIuwee,bIoem * welke het» naar fchyn der
Hoofd- Afbeelding en volgens de aanhaaling van Lin-
$tuk* ti je vs (*) , is geweest , die Hernandez

vwwfve- a's eer^e en ver de §r00tfte Soort van Me-
ry. xikaanfche Anjelieren voorftelt^ en de eenigfte
waar van hy het geheele Gewas afbeeldt (f).

Zou men dan niet mogen denken , dat de
Fluweclbloemen of kleine Afrikaanen uit West-
indiej de grooten uit Afrika afkomftig zyn (j)*
Immers dat deeze laatften kleiner van Gewas ,
Blad en Bloem > waren dan de anderen , gelyk
uit de aanhaalingen van Linn^us volgen
moet (§) , zal niemand ligt toeftemmen* Ook
fchikken, zo ik meen bevonden te hebben, de
Afrikaanen zig gemakkelyker en zekerer tot
Zaadwinning en Voortteeling dan de Fluweel*
bloemen , van welke men ook meer Verfchei-
denheden in Kleur heeft. De Franlchen noe-
menze beiden Oeillets d'Inde % dat is Indifche
Anjelieren, en dus kon He rn AWDEz,fchoon

hy

(*) In Horto CUffortiar.o.

(f) By Boebkaave , evenwel , is deeze eerfte van Her*
NANDEZ de Groote Dubbelde Afrikaan. Hort. Lugdb, % p, 124»

(l) Hxc Planta non ex India fed e Catalonii primum al-
Jata e£t , had: BOERHAAVE in zyne Lesfen gezegd. WJl.
F lam. p. 171-

(§) Want zyn Ed. haalt op de Tagetes ere&a niet alleen
de tweede > maar zelfs , volgens Columna , de vierde Soort
van Hernandez, dicnog kleiner is, aan; en ftelt de Groei-
plaats der Grooten Mexico , der kleinen Zuid - Amerika rs
zyn.

S y n g e n k $ i Aé 731

by de Afrikaanen maar in Europa hadt gezien, IV.*
de Fluweelbloemen , als tot dezelven behooren- ^F£%U
de, aanmerken* Hoofd-

Sommigen hebben dit Kruid , wegens denSTÜK*
zwaaren Reuk, als Vergiftig aangemerkt, doch P*h***A*
dat de Geur der Bloemen niet onaangenaam noch
nadeelig is , bewyst de teeling der Afrikaanen
by geheele Akkeren , in de Diemermeer en el-
ders by deeze Stad , ten gebruike der Jooden ,
die 'er, zonder hinder, hunne Loverhutten me-
de verfieren. Dat een Kat, door het ecten dik
Bloemen met jonge Kaas gemengd, en Mfuizea
door heterten derZaa:!en ?oudengeflorvenzyr ,
verhaalt DoDowéus, Ook was een Jongen,
door het kaauwen der Bloemen , de Mond en
Tong gezwollen. Boerhaave verbeeldde
zig , dat 'er, ten dien opzigte, verfchil in 7y
naar den Landaart en naar de Soorten (*). In
Barbarie wordt dit Kruid , zeid' hy , reg(n
veele Ziekten met vrugt gebruikt (f), Hernain-
dez erkent wel , dat hec fc erp van Smaak zy
en zwaar van Reuk , doch merkt het als een uit-
muntend Genees- en Maagmiddel , ook als
Zwcetdryvende en Verftoppingen wegneemen-
de , aan (

(3)

(*) De nona et decima conflat, quod comefoe hominem
cccidanr. Hifi. Planu uts. Dit zyn de kleinfte Fluweelbloe-
men.

Ct) In Mauritania eft Planta optima contra muitos Morbos,
ibid.

(I) Hifl. Nat. Mtxlc. p, i;4t

II* deel, x. Stuk»

73* S AMEtfTEELl'GE KRüIBEW;

IV. (3) Afrikaan met een enkelde regte Steng en
AFxx.EL* gefchubde veelbloemige Bloem/teelt j es.

«■uT.D Natuurlyk fchynt deeze, die uit het Land
nu omftreeks Buenos Ayres* in Zuid - Amerika s
miwalT' afkomftig was , één of twee Voeten hoog-
Kieinbice-te te bereiken , maar, in de Tuinen gezaaid 9
gelyk menze in die van den Heer Cliffort
gehad heeft, groeide zy veel hooger, In Potten
kreeg Dillenïus haar tot tien en elf en in
de vrye Grond tot nog meer hoogte op. 't Schynt
dat hier toe de Chilifche van FEuiLLéE te
betrekken zyn , welke die Autheur aanmerkt in
Gewas niet van de gewoone Afrikaanen te ver-
fchillen, maar in de kleinte der Bloemen, wel-
ke niet boven een Kwartier Duims breed wa-
ren > met vyf , of ook maar met twee Tong-
blommetjes. De Indiaanen aten daar van, wan-
neer zy van 5t Vifchvangen t9huis kwamen , om
zigte verwarmen. Die van Dillenïus had-
den twee, drie of vier, Straalblommetjes (*;.

De

(3) Tagetes Caute fïmprici recto, Tedunc. Squamofo mul-
tifloris, H. Clif. 439* Tagetes multifiora , minuto Floie alhi-
cante. Dill. Eltb. 374* T. 280* f. 362.

(*) Dit laatite zou nader overeenkomen met de bepaaling
tan het getal der Straalblommetjes , welke Linnübüs in dit
Geftagt opgeeft 9 wanneer hy zegt Radius qulnqufflorui . Irn«
niers in de Afrikaanen , zo wel als in de Fluweelbloemen 9
is dit getal dikwils van zeven of agt tot tien ; gelyk men
ook zien kan op de Plaaten , welke WeinmANN van de
Verfcheidenheden deezer heerlyke Bloemen geeft, N* 960*

S Y N C E N £ 9 I A. 73J

De Kruidkenners denkbeelden , dat dit Kruid IV.
de Othonna der Italiaan en of het Lycoperjicon A^kelJ
van Galenüs zoude geweest zyn^ gaa ik, Hoofd-
om de onzekerheid , voorby* Ook ftap ik het3TÜK*
voorheen befchreeven Geflagtvan Leyfera,daar ^plf™**
ik ééne Soort van in Plaat gebragt heb
thans over , ea kome dus tot dat van.

Z I M N I A.

't Welk naar dén Kruidkundigen Heer Zinn,
te Gottingen , genoemd is : een thans in onze
Nederlanden vry gemeene Zaay- Bloemplant «,
waar van men twee Soorten heeft.

De Kenmerken beftaan in een Kaffige Stoel ;
een Zaadkuifje van twee opftaande Baardjes ;
een Eyrond - Cylindrifche Kelk, die gefchubd
is, en blyvende onverdeelde Straalblommetjes.

(i) Zinnia met ongefteelde Bloemen. h

, ■ IZinnia

Ondét den naam van Verlefina met gepaar- P™^™£
de ruuwe Bladen, die Eyrond, fpits en effen- mige.

ran-

(*) Zie mya Iï. Deels VI. Stuk, blad::, 112, FLXXXÜL
F'g* ft

(i> Zinnia Flor. fesfilibus* Syjt* Nat. XII. Gen. $74;
Veg* XIII. p. ^4i. Chryfogonum FoU fesfilibtis &c. Sp. PUntm
I* p. pao. Bidens Calyce oblongo 6cc. MlLL. Di&. T. 64»
Verbefim FoL oppofitis fcabris &c. Petrop. I763* p»

3*5. T. 13. Rudbeckia Fot. Oppolïtis* Zinn. Gott* 409. T-
I. Lejica* Hill. N. 29» Crasfina. Scepin» jD**/;

IJ. Biel* X* Stuk,

734 Samenteklige Kruiden.

IV- randig zyn , vindc men deeze in de Verhan*
AFjcx*EL" deIl'ügen der Rus-Keizerlyke Akademie voor-
Hoofd- gefield en afgebeeld, Miller noemtze Bidens
stuk. met ecn langwerpigen Kelk, en merkt aan , dat
^i^yvf.do Straalblommetjes niec afvallen, Rudbeckia
r> hadc geJagte ZtNNius haar getyceld.

't Is een Bloemgewas , dat veel naar de Afri-
kaanen gelykt, maar kleiner ; de Steng regtop-
ftaande hebbende , die omvat wordt door de
Bladen , welke Hartvormig Eyrond zyn en
glad, maar ruuw vin rand. Op 't end heeft de
Steng een gladden Cylindrifchen Kelk en een
flets geelachtige Bloem. Uit de Oxels der Bla
den* om laag, komen Takken voort , die ook
Bloem draagen , hooger dan de Steng zig ver-
heffende.

n\ (a) Zinnia met gefteelde Bloemen.

Zinnia v J QJ

^vedw^c- Deeze fchynt geene Verfcheidenheid van de
migCt voorgaande te kunnen zyn, nu men weet, dat
de Zaaden , onder den naam van Goudsbloem
van Brafil , overgezonden waren , terwyl de
andere uit Peru af komftig is. Deeze onderfcheidt
zig meest door haare hoogroode Bloemen , die
van onderen groenachtig geel zyn. Voorts is
zy ook kleiner van Gewas (*) ; zy heefc de

Steng

(2) Zinnia Flor. pedunculatis. Zinnia multiflora. LlNN»
Dec. iU p. 23- T. T2 Iacq. Oh. II. p. 19. T. 40.

(*) Het onderfcheïd van den Grond moet daar ïn veel
doen : de jonge Heer Linn&us zegt f dat deeze de helft

klei-

iJYW GENESI iftv. 73$

Steng rond , niet hoekig of gefleufd , maar IV.
ruighaairig ; de Bladen niet omvattende ; de AFx"L#
Bloemen met lange naakte Steeltjes, ook veel Hoofd-
meer in getal en minder groot , byna als dieSTUK*
der Fluweelbloemen : de Kelkfchubben nïet^5£?
rond , maar langwerpig : welk alles ccn groot
verfchil aanduidt. Na 't bloeijen worden de
Bloemblaadjes, die een Goudglans hadden ,
droevig rood, van onderen groen, en eindelyk
bruin , blyvende onder de aanryping van het
Zaad , dat aan den Omtrek lang is en met een
Bloemblaadje gekroond, in 't midden breeder,
hebbende twee Tandjes of Baardjes, van on-
gelyke langte. De Heer Jacqüïn heeft het
getal der Straalblommetjes , in deeze Soort ,
van vyftien tot dertig waargenomen , dat onge*
meen van de voorgaande, die 'er maar van vyf
tot tien heeft (*) , verfehilt.

Zeer aartig en fraay ftaan deeze Bloemen t
die , wanneer zy door de Tuinierkonst tot dub-
beldheid of vulling zullen gebragt zyn, (waar
toe men , volgens de Waarneemingen van Dok-
tor Hili* op andere Planten, hope mag heb*

ben}

kleiner is , dm de voorgaande ; de Heer Jacquïn , dat zy
de Steng twee , drie of vier Voeten hoog heeft ; welke
hoogte ik hier , op ver naa , de Geelbloemige nooit het*
zien bereiken*

(*) Volgens Gen* Plant. Ed. VI, In de ïaatfte Uirgaavc
van 't Syft. Nat* vindt men nog derzelver getal, in dit
Geflagt , ook op vyf geftcld Radiui ïuwfueflerus, vid, Blea?
chum. p. 590,

IU Dsii.. X*StUX>

\

73^ SAMENTKEL1GE KRUIDEN,

Wé ben,) geen klein fieraad der Bloemhoven zullen
Af^el' uitmaaken.

5ïT Pectis. Kamkruid.

Dc Stoel is naakt ; het Zaadkuifje Baardig ;
de Kelk vyfbladig Rolrond ; 'c getal der Straal,
blommetjes wederom vyf, volgens deD Ridder 9
in dit Geflagt, dat mooglyk van de Kamswy-
ze Haairtjes der Bladen zynen naam heeft.
Het bevat de drie volgende Amerikaanfche
Soorten, allen Jaarlykfe of Zaaiplanten,gelyk
de voorigen.

f.

Pe&is
tiliaris*

KanN
haairig»

II.

jPun&ata*
Geftip-
peld.

III.

Linifolia.

Vlafch-
bladig.

(i) Kamkruid met Liniaale kanthaairige Bla*
den*

{2) Kamkruid met Liniaale effenrandige van
onderen geftippelde Bladen.

(3) Kamkruid met Liniaale effenrandige
derzyds gladde Bladen*

Dus

(1) Pe&is FoL Linearibus elliatis. Syft. Nati XII. Gen.
9*5* V*g* XI II. p, 641. Am. Ac ad, V. p. 407 Jacobsca
Fol. Salicis ad margines pilolis» Plüm. Sp. 10. Ie. mi
ü 2.

(2) Pe&is Fol. Lin. integerr» fubtus pun&atis. jACq.
Amer. Htft. 216. T. 128. Chohdrilla Fol. anguftis et ad o-
sas pun&atis. Plum. S/>. 10. Ie. 86, f 1.

(3) Pe&is Fol, Lin. integerr. utrincjue lasvibus. Am, Ac ai*
V. p. 407* Tagetes minor. Brown, Jam. 3ip- Hieracium
fruticofum, anguft. Gramineis foliis, Capit. paryis. SJLQAN*
Jm*l*l* WA h p. *55. T. 149» f. 3.

\

S y w o E N e s i A» 737

Dus onderfcheiden zig deeze Soorten, die IV;
allen in fmalbladigheid overeenkomen, en, zo xx -
het toefchynt , kleine Plantjes zyn. Het eeffte Hoofd-
heeft de Steng naauwlyks een Span , het laatfte,8™**
welks Bladen fmalst en Gras- of Vlafchachtig/^^j!1
zyn, anderhalf Voet hoog. Van het Gejlippelde ,
welk de Heer Jacq uiN , by Karthagena in
de Westindiën , gemeen vondt aan de kanten
der Bosfchen , geeft 2yil Ed. de volgende be-
fchryving.

Het is een Jaarlyfcs , teder , opgeregt Kruid ,
van twee of drie Voeten hoogte, met gladde,
geftreepte , gegaffelde Takjes , cn Liniaale ,
„ wederzyds verdunde, gefpitfte, effenrandige,
van boven gladde Bladen , die van onderen
geftippeld, aan den voet wederzyds gehaaird,
„ tegenover elkander , byna ongefteeld, ander-
half Duim lang zyn. De Bloemfteeltjes ,
„ eenbloemig , eenzaam , byna zo lang als de
„ Bladen , komen in de mikken der Stengen
„ enfomtydsook in de Oxels der Bladen voort.
„ De Bloemen zyn zeer klein , vuilgeel , zonder
y, Reuk. Zy hebben vyf Tongblommetjes en
„ het Zaad, in kleine Hoofdjes vergaard, is -
„ met twee Borfleltjes gekroond.". Wylen de
Hoogleeraar J. Burmannus hadt deeze tot
de Knautia betrokken gehad (#).

Chry-

(*) Deeze meermaals van my aangehaalde Heer , die den
weg tot de kennis der Kaapfe en Oostindifche Planten door
zyne Kruidkundige Werken gebaand , en buitendien , door

Aaa

II. Deel. X. Stuk^

738 Samenteelige Krüides;

IV. Chrysanthemum. Chryfanth.

/FDEEL.

XX. £)e byzondere Kenmerken van dit GeflagÊ
stuk?* beftaan in een naakte Stoel, het Zaadkuifje als
o^r/ö/%een Zoompje,* den Kelk half Kogelrond te heb-
r*eiwyve- fcen en met over elkander leggende Schubben
bekleed 5 welke Vliezig gerand zyn.

't Getal der Soorten van Chryfanthen , die
men in Wit- en Geelftraalige onderfcheiden kan ,
is meer dan twintig, als volgt.

A. Wit geftraaide.

i. ( i) Chryfanth , die Heejlerig is 5 met Viee*
ffam^m' zige Liniaale gevinde getande Bladen, aan

^HeeftcJ,# de l*PPen driedeelig.

Het Volk, op de Kanarifche Eilanden , noemt
dit Gewas , dat den Smaak byna van Bertram
of Peper heeft , Magala. Het fchiet uit den
Wortel Stengen van een Vinger dik en wit van
Bast, een Elle hoog , met Bladen als gezegd is

en

het voorthelpen van den Heet Linn^eus en andere Kruid*
kundigen , als ook door zynen onverraociden arbeid en
gerneenzaame Onderwyzingen in de Kruidtuin deezer Stad f
de Geleerde Wereld zo veel dienst gedaan heeft , is kort
voor dat ik dit fchryf , den January deezes Jaars 1779 9
naamelyk , in de Ouderdom van by de 73 Jaaren, over-
leeden.

(O Chryfanthemum Fruticofum, Fol. Carnofis &c* Syfl.
Nau Xll* Gen. 966. Veg. XUI. p. H. Cliff. 417. R,
Lugdb. 174. 'Leucanth. Canarienfè Sap. Pyrethri. WALTK*
Hort. 31. T. 24. Buphthalmum Can. Leacanrherrmm. Pluk*
Alm, 73. T* 2-72. f, 6ê

S y tx g £ fi s i ft» 379

en wit gedraalde Bloemen > waar op een plat» W«

achtig Zaad volgt. AF£*ffc*

: Hoofd*
(z) Chryfanth met Lancetvormige Bladen > die stuk»

aan 9t end Zaagtandig en wederzyds ge» n.
/Pitst zyn.

retmum.

Dewyl dit Kruid laat bloeit , zou het mis-taatbioeU
fchien uit Noord - Amerika kunnen afkömftig^ende*
zyn 3 zegt de Ridder* Zyn Ëd. zal de Noorde-
lyke deelen of Kanada bedoelen s want daar ïs
reden voor ; dewyl 5 wegens de overmaatige
Koude van dat Land , de Zomer aldaar laater
dan by ons zal invallen. Het zelfde zien wy
Ia de Afters en dergelyken 5 van daar afkomftig^
plaats hebben* Hoe 'tzy,, deeze heeft debreed-
fte Bladen, zegt Morison, van alle groote
Madelieven ; de Bloemen zyn ook groot , dé
Wortel kruipt ver in de Grond en het Kruid , dat
Takkig is, bereikt byna eens Mans hoogte.

(3) Chryfanth met alle Bladen Wigvormig

langwerpig > Vkezig^ inge/nceden* zwartkd-*

kige.

f4) Chryfanth met Wigvormige Vindeelige iv*

D7 Alpinuml
Alpifch»

(i) Chryfanthemum Fol* Lanceolatis &c4 H4 Cliff. 41$. R.
Lugdb. 174. Bellis major Rad. repente &c« Moris. UiJl.llL
p* 2% S. 6. T. 9. f* ir. Bellis Americana procerior faetida
Ramofa 8cc> Pluk. Alm* 65. T. 17. f. *.

(3) Chryfanthemum Foi. omnibus Cuneiformibus Scc.jACq*
Vind. iji. Bellis Alpiria major Folio rigido. C. B. Pin* i6u
Item minor et Montana major Folio acuto. lhlL

(4) Chryfanthemum Fol, Cuneiformibus pinnatilidis &<£

Aaa 2 g*r,

XI. Deel. X, stuk*

74o Samenteelige Kiiüiden;

IV* Bladen 9 de Slippen onverdeeld; en eenblos*

Arxxf L# mièe Stengen.
Hoofd.

stuk. v Op de Gebergten van Switzerland en Ooften-

Kèiwyve'*^ » a*s 00^ °P ^e van Provence, komen deeze
ry* twee Soorten voor , welke in geftalte weinig
pj^L*IX,overeenkomst hebben* De Steng der eerfte is
overhoeks bezet met ftyve getande Lancetvor-
mige Bladen, die opwaards allengs- verkleinen,
terwyl de Wortelbladen Wigvormig , en ge-
kwabd zyn aan de tip. Zy heeft een zwart ge-
rande Bloemkelk, eenig op de Steeg {*). De
andere heeft ook eenbloemige Stengetjes , naau w*
lyks een Span hoog en byna naakt 3 voortko-
mende uk een trop van Vindeelige Wortelbla-
den. De Wortel is in deeze Houtig en fcherp
van Smaak. De Bloemen y die gelyk in de an-
dere wit gedraald zyn , hebben de Kelkfchub-
ben zwart en rappig. Met de eerfte is een
Plantje , dat ik van de Kaap ontvangen heb ,
nagenoeg overeenkomftig. Zie 5t zelve afge-
beeld in Fig. 3 , op Plaat LXIX.

f5) Chry.

Öïr, Prov. 106. Chamsmelum Alpinum. C. B. Pin. xjé,
Leucanthemum Alpinum cenuifolium. Clus* //(/?♦ I. p 315-,
Paxn* 564. BaRR. Ic* 458. f. 3. Pyrethium Caule uniflo-
ro, FoU glaucis palraatis. Hall Helv. inckoat. p4 40, N.

(*) Zeer vee>e Ver&heidenhedeii van deeze Soort iieeft de
Heer Ballek opgetekend

\

SYNG£N£SI A. 741

f5) Chryfanth met omvattende langwerpige IV.

Bladen, die om laag diep en grof, öw*f5**l'

hoog fyn getand zyn. Hoofd-
stuk*

Wegens de Bloemen wordt deeze, byde Au- v.
theuren, Groote Madelieven geheten, hoevvelz^^"
zy in Gewas daar mede geen de minfte over- L^cm*
eenkomsc heeft. De Heer H a ller ver wart oamttea*
ze met de Zwartkelkige, betrekkende deeze zode"
wel als die tot zyne Matricaria met de Wor-
telbladen Eyrond gefteeld, gekarteld ; de Steng-
bladen omvattende en getand (*)• Een teken
van overeenkomst ftelt hy in de lange gekruis-
te Tanden der Bladen p om de Steng ; doch die
hebben, behoudens zyne achting, wel in dee*
ze Groote Madelieven der Autheuren , die men
by ons ook Ganzebloemen noemc, plaats, doch
worden niet gevonden in de gedagce Zwartkel-
kige , welke zelfs geene omvattende Bladen
heeft : immers zo men de Afbeeldingen vaa G,

ÉAüi

($) Cbryfanthemum Fol, atnplexicaulibus oblongis, fape/-
ne ferraris, infcrne dentatis# Mat. Mei, 404. Gort* Belg*
245. KRAM. <Auftr. Fl. Suec. 700, 76 j, GOüAtf Mwsp*

448 R. Lugdb. 174* Chryf nth. Fol. o'riongis feu Jiis. Fl.
Lapp. 310 Eallis fylv. Caule foliofo major, C. B Pin.
261. Bellis majot, Cam, Epit. 6$ j, Doo Pempt. xó$. p
Bellis moatana Folio obtufo aenato. C. 8. Pi». 261,
Prodr. tz 1. Barr. 4S8- f. 2. y, Leiicantheiimtn vulgare
Caule Villis canescente. Tournf. Infi. 492.

(*) Matricaria Fol. ilad, ovans petiolatis Crenatis, Ca a li-
nis amptexicau'ibus denntis. Helv. inthoat* f. p, 41.N-.91,

A aa 3

IX* Deel. X. Stuk,

Samenteelige Kauidks«

IV. BauhiNus, door hem, zowel als door det*,
Ridder aangehaald , befchouwt , zal men daar.
Hoofd* geen het minfte hlyk in vinden van die Tanden.
stuk* £)e Bladen zegt hy in de befchryving, welke
Petlwyvï-'ZW Broeder J. Bauhinus overgenomen
<*• heeft ; ilegts , zyn ongefteeld. Op den Baldus-
Berg , in 't Veroneefche , hadt C. Bauhi-
küs de Styfbladige gevondenen by Padua,op
het Gebergte, die met fpitfe niet ftyve Bladen;
beiden betrokken tot de gedagte Soort* Zie
hier hoe de geleerde Seguier de laatstgemeï-
de, die op den Witten Berg by Veroaa groei-
de, befchryft (*>

De Steng is ee$ Voet hoog , geftreept , met
„ een yl Dons bezet. De Bladen ftaan over-
„ hoeks en fomtyds tegenover elkander, zynde
„ langwerpig , by den Wortel lang gefteeld %
%> aan de Steag geheel ongefteeld , met een
„ dikke Rib in 't midden overlangs , Zaagtan-
*» dig , fpits , inzonderheid de bovenfte, met
a, een korte Wolligheid bekleed J welke fmal-
9, Ier worden , komende niet verder dan tot
,, de halve hoogte der Steng. De Bloem is
j, groot , van Kleur en figuur gelyk in het
„ gemeene Leucanthemiim, daar hy zekerlyk
de Groote Madelieven door verftaat. Zou hy
tfan geep gewag gemaakt hebben van die kruis*

lings

(*) Vlanu fem> SuppL f. Vol. III. Veron. 1754» p. a8i„
ld titulum j Leucanthemum Montanum majus folio acuto.
Tqurnf. lnft% 492. Bellis montana major Folio acuto* C.

S Y N C E K E S I A. 743

lings om de Steng fluitende Tanden der Bla^ iV.
den, welken deeze hebben, indien zy in dieAF£JBl#
Veroneefche geweest waren ? Zeker , de ver- Hoofd-
maarde Hall er heeft hier zyn bedilzugt nietSTUKB
min dan elders laacen blykcn (*>

De tegenwoordige noemt zyn Ed. Matricaria
mee rondachtig getande Itompe Bladen. Ik wil
nu niet daar op ftaan blyven , wat aartigheid
het in heeft, de Chryfanthema en Leucanthema
van Tournefort, zo wel als die van dit
Ceflagt by onzen Ridder , byna allen mede tot
het Moederkruid te betrekken! Maar ik merk
aan, dat de bepaaling, van rondachtig getands
ftornpe Bladen, alleenlyk op de Wortelbladen
kan zien , dewyï de Stengbladen fpitfe Tand-
jes hebben. Voorts is dit Kruid Leucanthemum
gebynaamd , om de witte Bloemkrans of Straa-
len; waar door alleen Tournefort deeze
Planten van de Chryfanthen, in een byzonder
Geflagt, onderfcheidde, welk byLiNNiEus,
hier, den eerften Rang uitmaakt. Deeze Soort,

die

(*) Zie tot bewys de zo even aangehaalde plaats van zyn
laatfte Werk , alwaar hy de Bellis Alp* major Folio rigido
tot de Eerfte , de Bell. Mont, major Fol. acuto non rigide ,
tot de Tweede, en de Bellis major êmnium fere Autborum
tot de Derde Verfcheldenheid van zyne genoemde Matrica-
ria maakt , zeggende tusfehen de derde en tweede, feparat
LlNNe , et Atxatum vocat , Sp. Plant. |I. p. 1252, fed ha*
het notas ccnjuntlionis evidentisjlmas 9 ut longot Dmies circa
Caukm tUcusfatos*

Aaa 4

XL Deel* X. S-w*.

744 Samenteelice Krüijden.

IV. die in de meefte deelcn van Europa 3 zelfs 'm
AFXx!L* Lapland en Rusland , op drooge Velden ea
Hoofd- in Zaaijlanden groeit , mag ongevaar een Elle
ituk» fcoogte bereiken en gelykt iö Gewas veel naar
de Chryfanthen* Zy komt niet alleen met fpit-
fe , maar ook met ftompe Bladen en met rui-
ge Stengen voor. De Zaadjes zyn zwart, met
witte Streepen , en hebben een geel Rolrond
hol Kuifje. De Schyf der Bloemen, wegens
wier grootte dit Kruid by de Duitfchers wel
Kaifs-Oogen genoemd wordt, is geel. De wit-
te Straalblommetjes zyn aan *t end als afge-
fneeden en getand , dat geen plaats fchynt te
hebben in de voorgaande Soorten: immers zo
veel ik uit de Afbeeldingen, zelfs die van Bar-
relier , kan opmaaketu

Ondér den naam van Groote Veld - Madelie-
ven (Bellis major praten fis) tot onderfcheiding
van de gewoone Kleinen , is dit Kruid in de
Apotheeken 9 op fömmige plaatfen , bekend.
Sommigen willen , dat het Afkookzel fcherp
zy, byna Peperig van Smaak, en dat hetzelve
inzonderheid voor verouderde Borstkwaalen
dienftig zy , om de Etterloozing te bevorde-
ren. Anderen pryzen het Aftrekzei der Bladen ,
of Bloemen , als Thee, tegen de Aamborftig-
heid aan. Het wordt ook onder de Wondmid-
delen geteld en deswegen Confalida media by
Lob el genoemd.

(o) Chry

Syngenesi a# 745

(Ó) Chryfanth met de onderjle Bladen Spa- IV.
tehwys' Lancetvormig Zaagtandig , de ^™%L'
I bovenjten Liniaal. Hoofd -

. «TUK.

Deeze , die op drooge Grasvelden in de Ge- vr.
bergten groeit , wordt door den Heer G e-,^^2"'
kard oo£ geteld onder de Verfcheidenheden^*'***'»»
der Groore Madelieven. Gouan merkt aan^ne^dl!1111*
dat zy lange naakte eenbloemige Stengen heeft.

(7) Chryfanth met Liniaale byna geheel effen- vu.
randige Bladen.

Gra&bla*

(8) Chryfanth met de onderjle Bladen gepalmd ,dlfie*

de Blaadjes Liniaal Fïndeelig. Jïïnfpg*

lienfe.

By Montpellier in Languedok komen deeze
beiden voor , waar van de eerfte de Bladen
als van Gras en de andere als die der gewoone
Chryfanthen heeft. Het zyn , zo wel als de
voorgaanden , overbly vende Planten.

(9;

(ó) Chryfanthemum Fol. imïs Spathulatis £cc> GoUAN MonspM
448. GER» Ptqv. 206. Leuc. Montanmn minus. TOUKNJ.
ln/l. 4ï*. Bellis Moncana minor, J. B. Hifi. 1(1. 11 $.

(7) Chryfanthemum Fo!? Lincaribus integerrimis. Gouax
Mansp, 448. Bellis Montana Gramineis fol. MAGN« Monsp*
291- Ii9rt< 31. T. 31.

(8) Chryfanthemum Fol» imïs palroatis &c. GQUAN Mcnsp*
448. Leucanth. Mont. Fol. Chryfantheaii. TOURNi. Inft.

Aaa 5

f^fS .Sameateelige Kruiden

IV. (SO Chryfanth met Eyronde langwerpige Zaag*
Afdeel; tandige geoorde Bladen.

stuk™" "^aar ^et we^r^e^en^ &efnevaren'3 by ons
m: Tuin- of Hof-Balfem, en ook wel Balfem*
■£hry/an> kruid genaamd (*) , gelykc deeze , in de Le-

themum , rrs

fai/amita.vznt door ioürnefort waargenomene
tcWgftm" ^oort, zeer> en verfchilt meest daarvan, door
Geflraald te zyn* De Steng is wat hoekig en
getakt: de Bladen zyn Lancetvormig Eyrond,
ftompachtig Zaagtandig^ eenigermaate Wollig,
gefteeld met een klein Oortje wederzyds : het
heeft de Bloem der Zaay - Afteren.

x.

loos.

( 10) Chryfanth met gevinde veeldeelige Bladen
lHKcakc' en eem Tékkige verfpreide Steng.

Op Steenige plaatfen in Europa, als ook op
Ysland, komt die Onkruid voor, dat men van
de Wilde Kamille , in de eerfte opflag , niet
ligt kan onderfcheiden. Het heeft geen Kaffi-
gen Stoel; de Kelk is platachtig met bruin ge-
rande Schubben ; de Bloemkrans niet omge-
boogen, en de Bloemen zyn driemaal zo groot,

Zegt LINNjEUS. (ll)

(9) Cbryfanthemum Fol. Ovatis, oblongis fórratts Auricu-
latis. Leucanthemutn Oriënt. Cofti Hortenfis folio. Tournf.
C«r, 37. Beliidioides Balfamitae majoris foliis et odore*
Vaill* Mem»

(*) Coftus Hortenfis of Bétlfamita. Zie hier voor.
(ïo) Cbryfanthemum Fol» pinnatis rnultifidis &c. Afatri-
caria inodora &c. FL Suec. II. N 7*5* Chamxraelum ino-
domm U Cotula non foetida. J4 B4 III. P« 120.

(u) Chryfanth met dubbeld gevinde Bladen t IV.
de Vinnen over elkander ^ en een gejtreh AF*|f L*

te v^elbloemige Steng. Hoofd j

stuk;

Dit Italiaanfche Kruid heeft de Steng een xr.
Voet hoog 9 regtopflaande , en Bladen als die 'JSsL^
van het gewoone Duizendblad of Geruwe, maar^^**
agtmaal zo groot, van boven eenigszins ge-dige, ^
pukkeld , van onderen met yle witte Haairtjes
en aan de tippen witachtig > zegt de Ridder.

(ia) Chryfanth met gevinde, Zaagtandig in-

gefneeden Bladen ; de Steng veelbloemig* faum?

Als een Witbloemig Reinevaren, met groo-
ter of kleiner Bloemen , komt deeze voor, die,
fchoon reuk- en fmaakelpos , nogthans door
Hall er onder den naam van Bertram voor-
gefteld is(*J. Zy geij kt in Gewas naar het Rei-
nevaren , maar de Bloemen zyn wit gedraald.
Men vindt het in de Berg - Bosfchen van

Duitfch-

fixj Cbryfanthemum Fol. bipinnatis, Pinnis imbricatisj,
Caule ftri&o muttifloro. Syjl. Nat. Veg, XIIL Parthetiiimi
£oL tenuisfimis , Achilles cxüxüs. MiCH. Gen. 34. T. 29,

(12) Chryfantbemum Fol. Pinnatis incifo - ferratis &c.
£OUAM Monsp* 449. K* Lugdh* I74.N* s» Tanacetum monr»
Snodorum minori Fl ore. C. B. Pin. Tanac* Leucanthe-
mum» Taeerk. Rift. 379. Tanacetum inod. Fl. majorc.
£. B. Pin* 131, Tanac. inodormiu Dod. Pempu 37. Lob*
lc 750.

(*) Pyrethrum Foi. pinnatis 9 Pinnis feraipinnatls * acute
|)$matis , Flor. umbellacis» Htlv. ïnshiau I, p, 40* N, 9$.

748 Samenteelige Kruiden,

IV. Duitfchland , Ooftenryk, Switzerland en Pro-
Hoofde b Geel geftraalde#

xnr. C13) Chryfanth met enkelde Eyronde, uitge*
thmumTZ fneedene , hoekige > Zaagtandige fpitfe
dicum. Bladen*

Oosiind>

fchc* Dit is een PJamgewas, uit China afkomflig,
doch op Java en elders in Oostindifc veel ge-
teeld wordende , onder den naam van Chineefche
Mater óf Moederkruid , volgens Rümphios,
die aanmerkt , dat het in Reuk de Roomfche
Kamillen gelykt; wordende deswegen, alsook
tot Sieraad , van het Maleifche en Chineefche
Volk, zo Mans als Vrouwen, veel in 't Hoofd-
haair gedragen* Zy zyn ook zeer .grootfch op
Ruikers van deeze Bloemen , inzonderheid wan-
neer dezelven groot zyn, Dikwils vindt menze
op 't Porfelein gefchilderd* Ten opzigt van het
Loof komen aanmerkelyke Verfcheidenheden
in dit Kruid , naar de Groeiplaats , voor* Ifc
heb een fchoonen Tak daar van uit Jnpan be-
komen , wiens Bladen driekwabbig ingefnee-
den en getand zyn , veel naar die der Haag.
doorn gelykende, de Bloemen van grootte als

der

(li) Chryfanthemum Fol. {ïmplicibus Ovatïs &c. Ma»
tricaria SinenGs &c. PLUK. Amaltb. 1*2. T. 430. f. $\
KümPh» >Amb. V. p^2S9- T. 91. £ *. &. Chryfanth* Made-
ïaspat. Pluk. T. 160. f* tf. Matricaria Sinenfis. Fll ZeyU
421. BU&M. Fl* hd, 182*

Syngenbsïa.' 74<J

der gewoone Maartel en dubbcld of vol- IV;
bladig, A™*EL-

f14) Chryfanth met enkelde Wigvormige , ^uk™'
eenigermaate gepalmde , veeldeelige Jiompe xiv.
Bladen. thce^

Arïïicum-

Dit in de Noordooftelyke deelen van Afie en Noord,
verder Oostwaards op *t Beerings - Eiland eo in c e'
de Westelyke deelen van Noord - Amerika groei*
jend Kruid, geeft, uiteen knobbeligen Wor-
tel , flappe Stenget jes van een Span of een Vöec
hoog , met endbloemen van grootte als in de
gewoone Chryfanthen.

Cï<) Chryfanth met gevinde Liniaale evenwy* n xvv
dige, fpufe effenrandige Bladen ; de Bloem- Gekamde.
fteelen enkeld eenbloemig*

In Italië en Spanje groeit deeze Soort , een
klein Kruidje, met leggende Stengetjes en gee-
]e Bloemen , op enkelde Steeltjes* De Bladen
vindt men by B ar rel i er in de eerfte* dë
Bloem en Geflalte in de laatfte Afbeelding
vertoond* Daar uit blykt de reden van den by-
naam*

C16)

(14) Cbryfuntbmum FoL fimpt. Cuneiformibus &c Pyre*
thrum Fol. longe petiolatis palmatis Sec» Gmel. Sib. IL p.
203. T. 84,

(15) Chryfanthemum Fol. Pinnatis Linearibns parallelis 6cc.
Chamacm. montan. BAaa. /c» *57« I«eu*anth. fruticanf, Ic*
^.xs comparentur*

H9 DlSL. X9 «TUK*

750 SJlmenteeligk Krüïben;

^ iV. f 16) Chryfanth met omvattende Bladen > dê
Afdeel. bovenjlen gefnipperd, de onderften Zaags*

Hoofd- wyze getand.

XVI# DitKmid, naar de gewoon e Tuih-Chry-
■ .^^•fanthen gelykende , wordt by ons Vakelaar of
gttum. Geele Ganzenbloemen , geheten. Het komt op
kn*?g°™* vee,e plaatfen van ons Larld , in Zandige Bouw-
landen 3 voor , hebbende fomtyds de Bladen klei-
ner* de Bloemen wit en geel bont, zo Boe
Ha ave aantekent. Dit zo gehaate Onkruid,
dat in Zandvelden van Duitfchland gemeen is j
hebben wy in Switzerland nog niet gevonden %
zegt Haller. In de Bosfchen , Velden^
Akkers van Provfcnce, komt ' het voor. ,, De
„ Deenen mogen, volgeüs de Wet> geen zo-
„ danig Onkruid op de Velden laaten gróeijen ;
I, doch in S weeden, daar het , omtrent het be-
^, gin deezer Eeuw i met Koorn uit jutland
„ wasovergebragt, worden 'er de Landen door
,, verfierd en de Reizigers vervrolykt door des-
zelfs geele Bloemen , die uitmuntende Zon-
nevolgers zyn" , zegt de Ridder. Dit zal
zeker op woefte Velden zien : want zyn Ed.
voegt 'er by > 5S dat men het verdryft door in

de

(iö) Chryfatuhmum Föliis amplexicaulibus &<:♦ Gort.
Selg. 245. KRAM. Auftr. 255* M. Suec. 699 , 76a. GoUAtf
Monsp. 449. R» LugdK 174. Chryfanth. Seg> vulgare giau-
«urn; Moris. III. jfc 15. S. 6. T. 4. G Chryfanth. Sege-
tum. Lob. /«. 552, Bellis lutea Fol. profunde ïfccifis major*
C* B. Pin, 26zf

$YttfiENBÓIA. 75t

3, de Herfst te meften 3 door om het tweede Jaar IV.
0 te oogden 9 en den vyfden dag,na 'c zaaijen, AF^la
0 op nieuws te eggen (*)" : welk ten opzigt Hoofö»
van een Onkruid dat jaarlyks vergaat «> en8TUK^
zig alleen door Zaad voortplant 3 iets byzonders
fchynt.

(17) Chryfanth met Tongachtige JlompeZaag- Q™j.atè
tandige Bladen y de Kelkfchübben egaal.

Myconis.

De Bladen zyn Tongachtig rond s in deezedje^1**
Soort, die van zekeren Mycon den naam
beeft. By C. Bauhinus heet zy Geele Ma-
delief met rondachtige Bladen. Zygelykt an-
ders naar de voorgaande zeer: maar de Bloem-
fteeltjes verdikken aan 't end niet ; zy heeft de
Kelkfchübben aan 't end rappig , de Bloem
hoog geel en de Bloemkrans korter. De Groei-
plaats is in de Velden van Portugal , Spanje en
Italië.

C18) Chryfanth met dubbdd gevinde Zaag- * xvnu

tan~nfcïm'

9Uf" Itali-

x aanfche»
' (*) Expellitur Stercoratione AutumnaU , Segete bienni,

Occatione quinto die post Sementationem, novaln Ahlelq?

Fl Suec II* p. *9$.

(17) Chryfamhemum Fol. Lingulatis obtufis ferratis
Chryfanth. Myconis. DALECH. Hifii 873* T. 873. Chryf. la-
tifoliurrt. J. B. Hifi, III. p. i*s* Bellis latea Fol. fubrotim*
dis. C^B. Pin. 262.)

(t8) CbTyfanthemum Fol. bipinnatis ferratis &c. ManU
1X5» Farthenium Fol. teauïsfi AchiUex cafutis,. Mica. Gin*
34* T. 29.

Samenteelice Kruiden;

j^; tandige Bladen , de BloemflraaUn van

Afdeel» langte als de Schyfen leggende Stengen.

xx.

Hoofd- Chryfanth met dubbeld gevinde getande

Xï* Bladen en leggende Stengen , dé Èloem-

cbryfan» jïraalen korter dan de Schyf,

ihemum

^umf°U*m Weinig verfchillen deeze beiden, waar van
Duizend- <je eerfte in Italië , de laatfte in Siberië grödt.
3 lg ' Deezc heeft ook den Stoel geheel zonder Kaf-
jes , en behoort derhalve hier. Beiden gelyken
zeer naar het Duizendblad.

xx. 0*0) Chryfanth met dubbéld gevinde, Zaag-
turn?*"** tandige Pluizige Bladen , de Bloemftraa*
siberifche, Un korter dan de Schyf*

In kortheid der Straalblomrnetjes komt dee.
ze met de twee voorigen overeen , zo wel als
in het Loof , welk echter meer naar dat van
Reinevaren gelykt > want de verdeelingen zyn
breeder en wederzyds Wollig, doch van bo-
ven glanzig gfoen. Zy heeft insgelyks lange
Bloemfeeltjes met ééoe Bloem , maar de
Bloemfchyf is grooter. Het geheele Kruid heeft

een

(19) Chryfanthemum FoL bïpïnnatis Dentalis &c. Anthe-
mis Mülefolia. Sp. Plant* 1263. Achiltea Fol pïnnatis &c.
Mill. Jc. 6. T. 9* Fyr. Fol. duplicato - pinna tis &c. Gmel.
Sik* II. p. 207. T. 85. fé i9<*. ^

(2,0) Chryfanthemum Fol. bipinnatis Serratis Villofïs Sec*
Fyrethium Fol. duplicaro - pinnatis f Pinnuüs iacifis 9 Pe*
dunculis unifloris. Gmel. Sik. II. p. 105. T. 85. f« I.

S Y N G -E N E 8 3 A* 753

*e^n flerken Geur van Averoon. Het groeit ia IV»
*t wilde ongevaar een Voet hoog* Afdk*l.

f21) Chryfanth met Vindeelige ingefneeden^?°™*
Bladen 9 die uitwaar ds verbreeden. xxr,

In de Tuin-Chryfanthen ,dat Zaay - Bloemen ****** c*.
zyn , tot ificraad der Bloemhoven , komen , als Hoftie-
bekend is, Verfcheidenheden voor, naar dat iende*
de Bloemen hooger of Zwavelgeel, of wit en
geel bont zyn ; want de zodanigen telt men
evenwel onder de Chryfantben. Ook vallen 'er
met enkel Pypblommetjes , gelyk onder de A*
frikaanen. De enkelde, als bekend is , worden
weg gefmeeteo, en men behoudt alleen die met
gevulde Bloemen, In het Loof is naauwlyks
verfchiL De Bladen zyn wel fyner of grover ,
doch gelyken naar die van de Maarte! of van
het St. Jakobs • Kruid : dat is , z;y zyn lang-
werpig, wederzyds Vinswyze verdeeld, heb*
bende die verdeelingen ingefneeden. Daar ko-
men wel voor, die het Loof fyner gefnipperd
hebben , doch dat de Bladen weezentïyfc gevind
zouden zyn , of met van elkander afgezonderde
Vinnen (*} , ftrookt niet met de Afbeeldingen

van

f21) Cbryfanthemum Fót. ^mtiatifidis incifis exttotfutn la-
tloribus. H. Clif. 416. Ups. 253. R. Lug&b. 174- GoüAN
Monsp. 449. Chryf. Fol. Matrfcarix. C. B. Pfoi 134* Chry-
fanth. Crèticiirn. Clus. Hifi* 1. p. 334. Mofcis. III. p. itf.
S. ó. T. 4^2» 3.

(*) Ik denk dat de verandering, ten opzi'gt van de
paaling , pinnatifidis in pinnatis t welke men in Syji. Nat*
B b b

II. Deel* x. stuk.

754 Samentéeligb Kruïbe&

IV. vac dit Kruid, noch by Bauhinus, noch
A xx^ L* by Morison, welke dezelven allerfynst
Koofd* voordellen (*) : zo ook niet met die, welken
stuk» VV eynmanN) op twee Plasten , van de Ver-
^/w^^^ïdenheden deezes Kruids geeft. Ieder Vin^
r> deeling behoudt ook de eigenfchap van naar 't
end breeder te worden ïn deeze Chryfanthen <>
die Cretifche genoemd worden, als van Kandia
afkom ftig zynde*
*t Schynt , nogthans , dat ?er een aanmerke-
~lyke verandering ten deezen opzigte plaats heb-
be , wanneer dit Kruid in *t wilde groeit. Im-
mers de Heer H aller, die zegt, dat het op
twee Bergen in de Zuidelyke deelen van Swit-
zerland gevonden zy , geeft het omvattende ge*
vinde Bladen , met de Vinnen half gevind , fpits
getand en zeer breede Tongblommetjes (f )* Dat
by 'er deeze Soort door veritaa , blykt uit de
aanhaalingen. Hy befchryft het als een gefleuf-
de 9 gebladerde > Takkige Steng hebbende, twee
Ellen hoog , die door getande Ooren der Bladen

Olïl-
aantreft , een Drukfeil zal zyn , gelyk men 'er meer in
heeft: want FqL pinnatis metfis betekent niets het zon
dan moeten zyn; Fol. pinn&is Pinnis meifi$ % of pinnato - i«-
clfis of bipinKatis: terwyl FoU pinnattfidis incifis , gelyk in
Sp. Plant, ftaat , zeer duidelyk en verfiaanbaar en met do
Natuur overeenkomftig is*

(*J Chryfantfc. Cret. Fol. viridibus profundius laciniatis;
Mo kis. uts.

(TJ Fol» amplexicauübus Pinnatis , Pinnis femipinnatis ,
teute der tut is 3 Seimflosculis laüsiunis. Hdv*in:hoat^ U p. 42*

ömvat wordt, wier Vinnetjes fomtyds ^alf, j^»
fomtyds geheel gevind zyn , het uiterfte grootst z xx^
de Scengen boven eenbloemig: de Kelkblaadjes Hoofd*
Eyrond , met fletfe zoompjes (*) ; de Tong-8™*
blommetjes zeer groot , zeer breed en kort ^/fP]f^
flomp drietandig, met de Schyf in de van zelf
groeijende Plant geel .(f). In Bohème, Mora*
vie , Oosteüry k hadt Matthiolüs dezelve
veel vinden groei jen , zegt Hall er doéli
twyfelt met reden , of die Autheur niet de Vo-
gelaar of Geele Ganzenbloemen der Koornlan-
den bedoele, welke aldaar gemeen zyn. Zulks
blykt nader uit de Afbeelding en befchryving
der wilde Chryfanthen 3 by denzei ven door
Camer arius, die zegt , dat dezel ven , ibrn»
tyds eens Mans langte overtreffen* Zouden met
onze Zaay • Chryfanthen daar vanhaare afkomst
kunnen hebben.

Tot deeze Aanmerkingen gaf my een Tak
aanleiding , welke 3 in Japan gevonden zynde*
door den Heer Thünberg Chryfanthemum

Co.

(*) Quoi Linn&us vóedt Scar'ofum esfi , zegt hy. Onze
Ridder doet zulks, wanheer die Zoompjes uitftecken en dcrê
Kelk weezentlyk rappig maaken, geiyk in 't GHapbalium 9
JCeranthemum enz. Dus zegt hy van het Chrys» Myconis i
Calyx Sq iamis apice fcariofis ; terwyl het algemeene Ken*
meik van dtt Geflagt i$ , de Kelkfchubben Vlkzig gerand tö
hebben

ft) Hier op heeft hy deeze Aantekening : Sudasfè Argén*
tum vivum Mus. Ruft. Vol. tl N 67. Vol. IV. N. ih
Wat dit betekene is my tot nog toe diültér,

Bbb %

ïï» Dxsi* X» Stuk»

756 Samenteelige Kruide»*

IV; Coronarium is getekend ; hoewel hy 5 zo veel
AF^x.L' * kan zien , bezet is mee volkomen gevinde j
Hoofd» Bladen , die de Vinnen Vindeelig hebben en
stuk» ; naauwlyks naar 't end verbreeden. De middel-
rif™? Stengbloem is met eenbloemige gebladerde Stee-
Th len omringd , die rappig gerande Kelken draagen ;
de Tongblommetjes vry groot en breed : anders
zou dit Gewas my voorkomen veeleer tot de
voorgaande Soort , daar het in Loof byna mede
overeenftemt, te behooren*

xxii. (22) Cbryfanth7?2£Ê alle Blommetjes eenvormig
thmumKm tweejlagtig.

Flosculo-

Deeze , wier Groeiplaats in Afrika en op 't
aiaalde* * Eiland Kandia gefteld wordt, is Gedoomde Ma-
delief gety teld , onder welken naam Alpinus
het Zaad ontvangen hadt van Imperatüs,
dat hem dit zeer fraaije Plantje voortbragt. 't Is
een laag Heestertje, met Lancetvormige Blaad-
jes, op de kanten gedoomd en ftyf. De Steng,
die Takkig is , heeft op 't end Goudgeele, ron-
de Bloemhoofdjes , elk op een byzonder Steeltje.

Tot deeze Soort betrekt de Ridder ook dat
Kruid, in Barbarie gevonden, te vooren Cotula
grandis genaamd, hebbendé een Steng van drie

Voe-

(&z) Cbryfantbemum ïlosc, omnibus uniformibus herma-
pliroditicis. H. Clif. 417. R. Lugdb. 174. GoUAN Momp+
4<l£. Bellis fpinofa Foliis Agerati.' C« B. Pin, zOz. Moris^
III. S. 6. T. 9. f. i6. Bellis fpinofa. AjLP» Exot* 317» T»
325, 0# Cotula grandis* $p* PU H57« Mm* 473.

Syngenesia. 757

Voeten hoogte en op 't end derzelve e<j« zeer IV*
groote gcele Bloem» Want, de Blommetjes in vy-
ven gedeeld zynde , behoort het niet tot het Ge- Hoofd-
flagt van Koedille: zo dat deeze Soort in groot-STUK*
te aanmerkelyk verandere. fu^ffiüa^

De geqle Ganzebloemen , voorgemeld, val-
len in Egypte* Zy komen ook aan de Kaap der
Goede Hope voor , volgens den Heer N* L.
B u R H a n n u s , die insgelyks de laatft be-
fchreevene Soort, als in Afrika groeijende, on*
der de Kaapfen optekent en daar by voegt een
tleybladige Chryfanth, door wylen den ouden
Heer in Plaat gebragt (*). Ik heb een vierde f
die tot onze Derde Soort fchynt te behooren>
gis gemeld is,

M a t a i c a r i a, Maartel.

Van het voorige onderfcheidt zig dit Geflagt \
dat ook een naakten Stoel en geen Zaadpluis,
den Kelk half Kogelrond en uit Schubben fa-
mengefteld heeft ; door de randen van den Kelk
niet rappig te hebben , maar fpits gepunt. Het
bevat zes Soorten, als volgt*

(i) Maartel met famengajlelde vlakke Bladen , ^

. Matrlca*
ueria Par-
tbenium.

(*) Leucanth. Fruticofum FoL h'nearibiis conferris. BuRM.Gemcenc-
Afr. T. 58, f. 2.

(x) Matricaria Fol. compofïtis planis dcc. Sy/l. Nat. XII.
Gcnf 9ö7- V*g* XIII. p. Mat. Med, 400. GORT. Belg.

Bbb 3 2^

II. Deel» X, Stuk*

7^8 Samenteelxge Kruiden»

Wf de Blaadjes Eyrond ingefneeden;de Bhem-

stuk. Dat Kruid , welk men in 't Latyn Matricaria
Overtollige en naar deezen naam in 't Franfch Matricaire ,
pedwyve' ,t Hoogduitfch Mutterkraut , by ons ik?ae-
derkruid of Mater , en ook wel Maartel noemt a
heeft wegens zyne eigenfchap dien naam. De
Engelfchen noemen het, ik weet niet om wat
reden , Feverfew. Het groeit in de middelde
deelen van Europa , als ook by ons, in 't wil-
de; maar in de Tuinen komt het met gevulde
Bloemen voor. Ook valt het met gekrulde Bla-
den en mee ongeftraalde Bloemen. De Heer
Hall er houdt het in Switzerjand voor een
uitheemfch Gewas, door den tyd genaturalizeerd
en misfehien zou dit ook wel ten opzigt vanon-
pe Provinciën kunnen plaats hebben $ doch van
f waar is het dan afkomftig? Lob EL noemt het
Moederkruid van qus laad , en z^gt dat het
overal (1 op dorre plaatfen langs de Wegen, en
op ruuwe kanten van de Hoven groeit , krygen-
de in Engeland 5 door ocffeniog en verplanten,
fchoone dubbelde Bloemen (*),

De

Z46. KBAM, Aufir. 2 $6. GOUAN Afonip. 450. H. CiifT. 413»
Lugdb. 173. Matricaria \vCg* f. fativa, C. B. Pin. 133.
Matricaria. Dqd. Pempt. 31. «Matricaria nofrras* Lob. /?•
7Sl.

(*) Dat de EngeTchen ten fyde van Lobel, en duis
ruim twee.Eeuwen geieeden t reeds middel geweetec hebben 9

Syngenesia 759

Dc Geftalte zal ik door befchryving weinig Ivy
ophelderen, 't Zy genoeg gezegd, dat het deAF££EL*
Stengen ongevaar drie Voeten hoqg, Takkig, cJoofd*
heeft , met ruuwe Bladen , die aan den Steel STtJff#
ingefneeden Vinblaadjes hebben: de Steng aan^/^f
5t end een Tuil van wie gedraalde Bloemen,
Het is van een fterken nietaangenaamen Reuk,
en wordt van ouds her gehouden voor een krag-
tig afdryvend middel , ten opzigt van de Ston-
den; weshalve het Parthenion genoemd werdt

by

om door lubben y Jhyden % verplanten en ontydig kwellen, ge-
lyk hy zig uitdrukt , niet alleen de Kleuren der Bloemen te
verfraaijen , en dezelven twee of driemaal *s Jaars te doen
bloeijen , maar ook van enkelde dubbelde , en , van dubbel-
de , Bloemen met Kindertjes te maaken , blykt uit zyne Plant-
Lef.hryving ; maar zonderling is 't, dat hy zulks aan de
Vrouwtjes toefchryft (Nederd. bl. 8S.) Dit is derhalve niets
nieuws, daar Doktor Hill, in zeker Werkje, zo veel op-
hef van maakt, gelyk ik gemeld heb, ( ï. Stuk , bladz. 77.JÏ
Het een en andere gelukt best in fommigen der Sa-
inenteeligen (Syngenefia) , gelyk de Madelieven , Goudsbloe-
men, enz. En , alzo de dubbelde of Volhkemigen onder de-
zelven niet , gelyk dikwils in anderen plaats heeft , 011-
vmgtbaar zyn , maar zeer goed Zaad geeven : gelyk in de
Afiikaanen en Chryfanthen blykt: en onder tmfchen die Dub»
helheid meest daar in beftaat , dat de Trechterblommetjes
Tongblommerjes worden è terwyl de Tongblommetje* dec
Straalblo«men meest maar , alleen Vrouvvelyk zyh ; zo zou
liet nafpooren van deeze verandering een niet onaartige Lief--
feebbery uitmaaken- In ander üag van Bloemen beweert Dok-
tor HiLL , dat de dubbelheid ontltaar , wanneer de Meel-
draadjes , door overtollig Voedzel , Bloemblaadjes worden :
weshalve dan ook die Bloemen , gelyk in Violetten, Kya- *
einthen enz. mee»t onvrugtbasr zyn.

Bfab 4

II. Deel. X. Stuk.

760 Samenteelice Kruiden?

IV. by de Grieken. Het is voor de Pynen der
A: nsEL» Kraamvrouwen ook dienftig; waarvan hetmoog*
\ ïoo/d* lyk den eerstgemelden naam heeft. Tegen Gra-
fie* veelige ep andere Verftoppingen, afs mede
tegen de Waterzugt 9 heeft men het met
vrugt gebruikt : doeh > dewyl het van een hee-
ten aart is, moet men het niet ingeeven daar
Ontfteeking plaats heeft , of gevreesd worde.
Uitwendig opgelegd , kan het koude Gezwellen-
als ook het Zog der Borften doen verflaan.

li. Maartel met den Stoel half - Kogelrond *

*Ï"utZ ^ Bladen duhbeld gevind, ee?ugermaater
tima. Vleezigj van boven vezhevenrond % van on*

Zeekants,

In Sweeden is deeze gevonden > die naar de
overbly vende laage Zee - Kamille van Ray ge-
ïyku Dezelve heeft de Bladen kort, dik> don-
kergroen , aan de bovenzyde rondaehtig, aan de
onderzyde met. een fcherpce iu 't midden 3 aan
den rand orngeboogen. De Bloemen zyn wit
geltraald , en hebben den Kelk Vliezig gerand ;
zo dat dit Kruid eigener behooren zot* tot hec
voorige Geflagu

ut. (3) Maartel met den Stoel Kegelachtig , de

Svaveolens. - -

WeUieken- Straa*

de.

(i) Matricarla Recept. hemilphamcis &c. Chamxmelum
Maritimuvn perenne humiüus &c. Mj. AngL 111. p. 1S6.T4
7. f. I. Cham. majitimum. Iu Wèstgotb. 148.

(?) Matricaria Recept. Conicis &c. GORT* B?tg* 246. Ft*

S * n o è n e s i a: 701

Str aaien omgeboogen , de Kelkfthubben aan IV.
den rand gelyk. ^xxf"

(4) Maartel met den Stoel Kegelachtig , de^°™ 4
Str aaien uitgebreid , & Kelkfcliubben aan ÏV.
den rand gelyk.

Deeze beiden komen als Wilde Kamille m Kamille^
Europa , en wel zeer veel in de Bouwlanden , of
ook aan den Zeekant , voor. De gemeene naam
van den Griekfchen Chamemelon , wiens oir-
fprong van den Reuk af te leiden is , met wei-
nig verandering herkomftig 5 is in 't Franfch
Camomille , in 't Engelfch Cammomile , in \ Hoog-
duitfch Camillen enby ons Kamillen of ook Ker-
milieu , naar de ukfpraak. In S weeden geeft
men , aan dit Kruid , in byzondere Landfchap*
pen een byzonderen naam. Die van Upland noe-
men het Hwitört y die van Medelpad Gcirdblom-
fter y die van Schonen Commente - Blo?nfier , enz.
Het wordt in 't Griekfch ook Anthemis of Am
themion geheten, wegens de menigvuldigheid

van

Suec. 701 , 766. Gmf.L. Sib. lU p. zoo. Chamxmeliim te-
nue mcifutn &c. Cup. Cath. Su?pl. 17 - Anth. cdorata. Los,
ic. 770.

(4) Matricaria Ree. Con. Rad» patentibus &c. Mau Mei.
402, GORT. Belg. 1*6. % 70*, 7%ki Gou.AN Atonsp*

450. KRAM. Aujlr. 256. GmEL* II. p. 200. MatncFol.
fiipradecomp. Setaceis &c R,. Lugdb. 173. Chamxmelum

vuig, f. Leucanth. Dioscotidis. C. B. Pin. ï 3 5 . ï Anthemis

vuig» f. Chamomilla. Lob. fa. 770.

Bbb s

I!. D£SL«X. $TW»J

762 Samen tek li ge Kruiden,

IV» van Bloemen* Zo wel de eene als de andere
Afdeel goort valt ïn Rusland en Siberië overvloedig.
Hoofd- Het weinige verlcbil in de bepaalingen geeft
stlk. genoegzaam te kennen , dat deeze beiden zeer
Peciwylï^ met e^Kaüder overeenkomen* Het onder-
fcheid der Zaaden n welke in de eerfte % volgens
Vaillant y witachtig zouden zyn (*) > heeft
de Heer Gmelin bevonden niets uic te doen;
alzo die in de Welriekende ook wel zwartachtig
of zwart geftreept voorkomen* De laatfte is
gantfch niet zonder Reuk, en daarom km men-
ze akyd zo gcmakkelyk niet onderfcbeiden.

Het Kruid is door zyne ongemeen fyne ver»
deeling en door zyn gebruik zeer hekend, zo
wel als de Bloemen , 't zy verfch of gedroogd
zynde , tot een Middel verftrekkende tegen
verfcheïde Kwaaien % inzonderheid Koortfen,
Kolyk $ Graveel en allerley Slymige Verpoppin-
gen der Ingewanden. Men kan het Afkooksel
of Aftrekzei inneemen ; gélykook de Bloemen,
uitwendig, in Pappen worden opgelegd of in Kly«
fteeren gebruikt ; maar die van de Edele of
Roomfche Kamille 3 vervolgens te befchry ven ,
zyn uitmuntender (f). ( )

(*5 Matrkaria Leucantbemoi annua fuaveolens , Chamaeme»
li folio. Ovariis cihicantibns f noemt Vaillant deeze, dat
zekgilyk Witachtige Zanden beduidt. Hoe vreemd ook en hoe
oneigen dit gebruik, van Ovarium voor Ovum9 voorkome;
moet men zulks de Franfchen, die dikwils wat extrava»
gant in hunne denkbeelden zyn , niet kwaalyk neemen* Van
de andere zegt hy , Ovariis nigric antibus. Ovaria cur non,
O vuli et quid opus efl Qvuih uhi Sernina fuppetunt zegt ten
dien epzigte Dilleniüs. Vol I. p. m. Zie/ite« 1720. p. 370.

(■fj Vide Antkemis mhilis , hier agter.

/

Syncenesia, 763

f *) Maartel met dubbeld gevinde Bladen en
j eenzaame BloemJUelen. XK"

Hoofd-

Deeze, die Loof als van het Duizendblad ,ïTü^
niet de Blaadjes Zilverkleurig en doorgaans ge- M^rirAm
paard heeft , is in de Levant door den vermaar- ria Argen-
den Tour ne fort gevonden en in de Eu-^iver.
ropifche Tuinen voortgeteeld. Zy bereikt on-kleiiri2*
gevaar anderhalf Voet hoogte.

(6) Maartel niet Lancetvormige onverdeelde vr.
gladde fcheeve Bladen. ^&&L**

bloemige^

Uit Zaad van Penfylvanie is deezein deüp*
falfche Tuin geteeld. Zy hadteen Steng van twee
Voeten hoogte, met een ftyve Pluim van een-
bloemige Steeltjes, ieder op 't end een platach-
tige gefchubde Kelk hebbende, met een Bloem,
in 'c midden geel , aan den omtrek roodachtig
wit; d§ Zaaden plat, met een vyftandig randje
gekroond.

C o t u l k. Koedille,
Dit Geflagt heeft den Stoel byna naakt 5 het

Zaad-
Cs) Matrlctrxa Fol. bipinnatïs, Pedune. folitariis. H. Cltff*

415. EL. Lu%db. 173. Goüan Alonsp. 450. Chamaemelurn Or#

ïrwanum Millefo'iï folio» Tournf. Cor. 17.

(6) Matrkaria Fol. Lanceolatis integris glabris obliquis*

Mcmi. 116. vriLM. Phil. Trans. 1765. p. 94. After Amer.

?1. albo , Folio La&uc* purpure*. Raj. SuppL 2$©.

II, De$&. x. stuk.

764 Samenteelige Kruiden

IV. Zaadkuifje is een Zoompje ; de Blommetjes

AFXXEL' van de Schyf zy° vierdeeliSi de Straalblomme-
Hoofd- tjes (*) gebrekkelyk. Het bevat de negen vol-
srvKt gende Soorten*
1.

fhe^dfr Koedille met Finswys veeldeelige verbree-
Kamiiach- ie Bladen en ongefir aaide Bkemen.

ri|>e.

Naauwlyks een half Voet hoog valt dit Plan-
tje, dat bladen als van het Hertshoorn- Kruid
of grove Kamille heeft , fchynende dat gene te
zyn y 't welk Plukenet onder den naam van
uitheemfch Chryfanthje voorgefteld hadt, zyn*
de uit Zaad van 't Eiland St. Helena gefproo*
ten. Het zelfde vindt men in Spanje en een
dergelyk fchynt ook in Egypte te groeijen. De
Bloemen zyn Kogelrond ^ knikkende en geel van
Kleur; de Kelk is niet gefchubd,

(*) CotolluU Disci qua&rlfi&& % Radii fere nuiU , heeft
Iihn^üs. Ik weet niet wat dit anders zeggen wil : want
fchoon wel de twee eenle en andeie Soorten geen Straal-
krans hebben , is die nogthans in de meeile hlykbaar. En in
Ce». Plant, wordt gezegd, dat *er meer dan twintig Vrou-
welyke Blommetjes in de omtrek deezer Bloemen zyn; doch
die hebben geen Blaadje»

(1) Cotula loU pinnato - multifidis &c. Syft. Nat, XII.
Gen. 968, feg. XIII. p. 644. HyCliff. 417- R. Lugdb. i73t
Ananthocyclus Chamomillae folio. Vaill. Dill. Eltb* z6m
T. *3» f- 25« Chryfanth. exot. pcrpufillum nudum foliis Co-
ionopi. Pluk. kAm* I0r. T. 274% ^ 6 4 fi9 Artemifia Niloti.
ca. Sp. PUnt* 1188*

S ï N G E N E S 1 A; 7ÖS

fa) Koedille w^ê Borftelig gevinde veeldeelige TVl
2?fódefl en ongeftraatde knikkende Bloemen* Ap^elJ

In Spanje en de Zuidelyke deelen van Eu-**°°FD*
ropa groeit deeze, die door haare Goudkleurige ir*
Bloemen uitmunt, zynde door Vaillant Cotufa
aangemerkt als eene Verfcheidenheid van de Goud*
Roomfche Kamillen. Voorts komt dit Kruidje kleurige'
de voorige Soort zeer naby.

(3) Koedille met Vindeelige vlakke 9 naakte nu
gejlippelde Bladen 9 een opftaande gejlrek- Gefackte.
te Steng en geftraalde Bloemen.

Om dat de Straalblommetjes van dat Kaap-
fe Plantje ook gebrekkelyk zyn > als naauwlyks
Styl of Stempel hebbende, zo brengt de Rid*
der hetzelve hier t'hiiis , niettegenftaande de
Heer Bergiüs daar van een nieuw Geflagt
gemaakt hadt 5 onder den naam van Lidbec»
kia9 daar hy den bynaam van Gekamd aan
geeft, dewyl de Bladen als Kamswyze verdeeld
zyn, 't Is daar in zeer byzonder , dat zy de
geheele onderfte Oppervlakte met uitgeholde
Stippen of Putjes hebben. Dit Plantje, van de

Kaap

(2) Cotula FoL Pinnato » Setaceis multlHdls &c. Loeïl.
hm. 163. Chamaemelum A ureum peregr* Cap. fine foliis. J»

Hift. III. p, np.

(3) Cotula FoL pinnatiGdis planis imdis pun&atis &c>
M*nu *S;, Syft* Nat. XIU p. 734» Lidbeckia pe&inaw*;

Cap. 306, T. 5. f.

168 Samentkelige Krüidsn.

IV. Kaap afkomftig, was te vooren reeds door den
Afdeel- Hoogleèraar Bürmannus aan den Ridde*
Hoofd- medegedeeld. Het groeft omtrent een Voet
stuk, h00g 3 de Bloemen zyn wit geftraald en vry
groot.

1V C4) Koedille met Lancetvormig Liniaale om*
Co-tui* Co- vattende Bladen die getand zin : de Bloemen
Kens- ongejtraald.

hocinxge.

Dat dit Kruidje , van de Kaap afkomftig ;
thans op overftroomde Landen in Oostvriesland *
by Embden, groeijen zou, zo de Heer Moeh-
r 1 n g wil (*) 9 is zonderling* Men vindt hec
ook in Deenemarken 3 volgens Oederüs.
De vermaarde Vaillant maakte qen Gefbgt ,
waar aan hy , wegens 't ontbreeken van de
Straalkrans of van de Tongjes der Straalblom-
nietjes, den naam van Ananthocyclus gaf, en
hier toe betrekt hy deeze, zo wel als de eer-
fte Soort. Dit laatfte groeit niet hooger , en is

een

(4) Cotula Fol. Lanceolato • Lin. &c. H. Ctif. 417. Upu
266. R. Lvgib* 173* Ananthocyclus Coicnopi folio V. Dill.
EltL zj. T. 23. f- 26. Chryfanth. Ex ot. minus. Breïk.
Cent* IS6. T. 75* Bellis anima Capite apliyllo luteo &c.
JMOBlS* III. S. 6. T. 6. f. uit. OED 34*.

(*) 2?/>/&. -Afaf. Car. 1742. Vol. V-r. p. 298. Die Heer
zou, om deeze reden , alle plaatfelyke onderfcheiding de*
Kanten f in de Soortnaamen , willen verworpen heb'jcn i
én misfehien niet ondienftig ware. Beter worden zy, gelyk
hier, dooreenige hoedanigheid onderfchciden : doch dit valp
altoos zo gemakkelyk niet»

/

S Y N G E N E S I jÉÜ 767

een jaarlyks Kruidje, dat een flappen Reuk van IV.
Maartel of Kamille heeft. Het bloeit van 'c be-A™|EI*
gin van July tot den Herfst. Hoofd*

STUiC«

t (5) Koedille met Lierachtig gevinde Bladen v#
en aellraalde Bloemen* „P0*?1*

Te Vera Cruz groeit deeze, die door haareLyraeri£C"
Lymerigheid uitmunt en fterk is van Reuk. Het
is een leggend of hurkend Plantje, van een Span
hoog, met Bladen bynaals van het Kruiskruid *
de Bloemen zitten op korte Steeltjes en heb*
ben een klein Straalkrans je.

(6 ) Koedüle met het Bloemkasje van onderen VF*

Tolachtig uitgezet ; de Bloemen gejlraald* Toike?^

kige%

In de Europifche Tuinen komt dit Kaap*
fe Zaay - Plantje voort , ?t welk Wollige Ethio*
pifche Kamille van B r e y n genoemd is en on-
der dien naam ook by Morison, doch met
een flegte navolging van het Loof , afgebeeld.
Breyn vergelykt de Blaadjes niet in Wollig'
heid gelyk hy zegt, maar in grootte en figuur,
by die der jonge Blaadjes van het Geele Dui-
zend*

(5) Cotula Fol. Lyrato-Pinnatis, Flor» Radiatis* H, Cliff*
417* Jacobsea Amer. odorata Viscofa Sec. Houst. Msf.

(6) Cotula Receptaculis fabms inflatis turbinatis. H. Cliff.
417. Ups. 268. R. Lugdh* 173. Chamaemelum iEthiopicutn
TLanuginofuini. BREYN* Cent. 14.8. T. 73- MORIS. III. S. 6.
Tm 12. f. 14. Cotula Af*. Calyce elegami c»fio, TQUKN*»
Injl. 495»

XI« DEKL. X» STUK»

Samenteelice Kruide»;

IV; zendblad ; naar welken zy , in zyne Afbeelding »
AXx!L'ook 8elyken» aIs ziS enfceld gevind, met zee?
Hoofd- fmalle Vinblaadjes, vertoonende* Morison
stuk. maaktzè breeder, Lancetvormig, geenszins met
die der Roomfche Kamille of van het Herts-
r> hoornkruid, gelyk hy zelf 2egt, en die op de
zelfde Plaat, daar nevens, (Fig. i en 15,)
ten toon ftaan , ftrookende* De Bloemen zyn
ook fober nageaapt uit de Af bee Iding van Breyn,
die dit Kruidje aldus befchryft.

Deeze geheel nieuwe Kamille , my door
den Edelen Heer van Be verningk pre*
„ fent gedaan , is inderdaad zeer fraay en zeld-
3, zaam. Zy groeit aan de Kaap byna op de
3, zelfde manier als de Roomfche Kamille, doch
5> met kleiner Wollige Bladen , welke in groot-
„ te en figuur eenigszins naar de jonger Blaad*
„ jes van het Geele Duizendblad gelyken. Uit
„ de toppen der Takjes, tusfehen de Bladen,
komt een Steeltje , ongevaar een Handpalm
lang , dun en glad , boven uitloopende iu
„ een glad geftreept Hoofdje, uit den groe-
3> nen witachtig en als bedaauwd, met groote
„ ftompe Tanden in den omtrek gekroond,
„ en allengs verdikkende* Deszelfs midden
„ beflaat een Bloem als der gemeenë Kamille,
„ de Schyf uit menigvuldige zeer kleine geele
Pypjes famengefteld, en met ^eer kleine
„ witte Blaadjes , als die der knikkende After
„ van Columna, omringd hebbende, zeer
„ fraay op X Oog, Na 't bloeijen volgt een

j, me*

Syngenesia. 769

Vj menigte van zwarte Zaadjes kleinef dan IV.*
9> der Reukelooze Kamille/' Hy erkent, dat de AFxxfU
Bloem aanmerkelyk van die van dat Kruid ver- Hoofd*
fchille , en , volgens zyne Afbeelding > zouden de STÜK*
Straalblommètjes korter zyn dan de Kelkpun-
ten (*).

(7) Koedille met drievoudig gevinde Bladen , vil
die fpitfe /lipjes hebben , een opftaande rlcettfoiiT.
Steng engetuilde Bloemen 3 welke ongeftraald j^SJ^
zyn*

Deeze Soort heeft naauwlyks Vrouwelyke
Blommetjes en is , om dat de middel - Blomme-
tjes vierdeelig zyn, hier t'huis gebragu Het is
een jaarlyks Gewas , waar , toe volgens de laat-
fte Aanmerkingen van L inn^eüs, het Laag*
Heejlerige Reinevaren (fj , dat 'er bevoorens
toe betrokken was , niet behoort.

(8) Koedille met gepaarde , drieribbige , Hart* var.

0 VèrvefinAi

VOr- Hartvor.
mige*

(*) Dit fchynt LiNN^US ook te willen, Wanneer hy zegt;
Corollae Radius brevïsfimus oyatus, aibus fabtus ruber. Mant*
473.

(7) Cotüla Fol. tr?p;nnatis Ladnulis acutïs, Caule eie&o a
Flor. Flosculofis Ccrymbofis* Mant. 47 j.

ff) Tanacetum SufFmticofum. Sp* Plant. 11 85.

(8) Cotula Fol. cppofitis trinerviis Cordatis crcnatis &c.
Am. Acad. V. p. 407. Tanacetum Herbaceum ere&um &<:•
Buown. Jam. s\6. Chryfanrhemutiï Sylvaticmri repcns mi-
pus, Chamaedryos folio, Fi. luteo nudo &d, Sloan, Jam$

126. Hifi, I, p. 2Ó2* T. 155. f. 2.

C ec

li* Éeel* x. stuk*

770 Samewteelice Kruiden*

IV; vormige gekartelde Bladen % en timlingfe

AFXXEL" gefieelde gefiraalde Bloemen.

y°v™~ °P Jamaika gr°eit <8t Kruidje , dat door zy-
ce Hartvormige gekartelde Bladen zeer van de
andere Soorten verfchilt (*). Sloane vergen
lykt het Loof by dat vanGamanderlyn,enzegt*
dat het Snuitig Zaad geeft. Aan ^t end der Sten*
gen draagt het geele Bloemhoofd j es.

c^ ia ^ Koedille met gevinde, eenigermaate Vlte*
Capen%. zige, rondachtige Bladen, de onderftenhy»

KaaP&* na dubbeld gevind, de Bloemn geftraald*

Onder den bynaam van Kaapfe , die de af-
komst aanduidt > (lelt Linn^eüs hier deeze
Soort voor , welke zyn Ed. te vooren Kaapfe
Maartel getyteld hadt^ hebbende zyn Ed., ten
laatften , om dat de Schyfblommetjes vierdeelig
zynf dezelve in dit Geflagt geplaatst (fj. Het
Kruidje $ zegt hy , gelykt zeer naar de Gemee-

ne

(*) Generls vix NaturaÜs fpecies : zegt 'er de Ridder zelf
V3n; Manu 473 ï waar uit blykt , hoe zeer zyn Ed. de Plan-
ten naar de Natuiiriyke Orde , dat is naar de Geftalte enz,
getragt heeft te fchikken.

(9) Cotula Fol. pinnatis fubcarnofis teretiosculis &c. Mant.
.Matricaria Capenfo. Mant. 11$. Matric, Africana. Bekg.
Cap* 296* Chamamielnm Afr. annwim, Petalis Fl. brevibus*
m3gisque fparfis. Raj. SuppL 214. Cham. Leiicanth* crasf.
fol. e Cap. Eona: Spei. Pluk. Mant. <*>.

(f) Siraiilima MatricarU ChamomilU, fed Floseuü Disei
quadrifïdi ; ergo Genus Cotal* intrabit* Mant* 2*7,

S y N e E N £ 8 i a; 771

be Kamille, hier voor befchreeven. Ook betrekt TV* r
zyn Ed. daar toe de Jfrikaanfche Matricaria ^u
van den Heer B e r g i u s , die wederom een Hoofd-
Plantje, welk Seba uit Afrikaanfch Zaad opSTUK* v
gekreegen hadt en afgebeeld (f) , bier t'huis f^erflmt
brengt, Gedagte Heer, nogthans , zege duide*
lyk, dat de Schyf blommetjes, in hetzelve, vyf-
deelig zyn (JLjh By Seba wordt gezegd, dat
de boorden der Buisachtige Bloempjes in vier
©ƒ vyf Tandjes gekorven zyn. Bergiüs be-
fchryft de Bladen als glad > ongefteeld, dubbeld
Vindeelig ; de Vinnetjes Liniaal, evenwydig ,
de onderiten klein , de bovenften trapswys' lan-
ger, Vindeelig en fpits* Seba zegt alleen, dat
zy menigvuldig , fyn dooi fneeden , vrolyk groen ,
zonder Reukof uitmuntende Smaak en, nog jong
zynde , Haairig zyn ; terwyl Bergiüs 'er
den Geur van het gewoone Moederkruid aan
geeft * en aanmerkt, dat de Plant, in ons Kli.
maat uit Zaad geteeld, Kruidig is, maar Hee»
fterig op de natuurlyke Groeiplaats.

De Hoogleeraar N.LBürmannüs geeft ,
behalve de Kamillachtige , Hertshoornbladige en
Tolkelkige , onder de Kaaple Planten ook een
Vlafchbladige Cotulaop, die, volgens zyn Ed.,
ruige Liniaale Blaadjes en ongeftraalde Bloemea
heeft. Ik heb Plantjes van de Kaap ontvangen ,

die

(f) SÈB. Tbêu I. p 24. T. 16. r. z.
(|) Corolla Disci hermaphïodira Jute» , tabulofa, quin^
^uefida. Berg* Cap. 29$»

Ccc 5

tl. DKE&? X* STVS,

J

jftfc SAMENTEELÏGE KrüIBE^'

die ik eerst dagt de Tolkelkïge te zyn ; doch *
A*xx?L* by nacJcr onderzoek , bevind ik dezelven , en
Hoofd- ten opzigt van de Bloem en ten opzigt van het
stuk* L0of5 aanmerkelyk te verfchillen: terwyl zy,
^;w^?-ewegens de geftraalde Bloem , niet tot het Herts-
•> hoornige behooren kunnen en van het Iaatfte 5
dat volgens Bekgius een gefchubden Kelk
heeft , ook in andere opzigteö af wyken ; hoewel
zy wederom daar mede overeenkomen , door-
dien de Kelkfchubben rappig gevliesd zyn , en
zeer , wat de Bloemen aangaat , Itrooken met
het gene by Se ba is afgebeeld,
x. Ik geef de Afbeelding van dit Kaapfe Kruidje
Pmmis. in 1%. 4, op Pl. LXIX , onder den bynaam
kleine. van Zeer kleine : want de Steng bereikt, op ver
4I oaa , geen Span hoogte , gelyk die van de voo-
rige Kaapfe , en komt by de hoogte der Tol-
kelkige nog minder te pas, wanneer men 't ge-
heeie Kruid neemt* Uit een Worteltje, dat zig
in Vezels fcheidt, geeft het Hertshoorn^ zeer
fyn verdeelde Blaadjes , die een Plantje mak-
ken , welks Stengetje om laag bezet is met ge-
vinde Blaadjes, van dergelyke fynte. Dit komt
met geen der beide gemelde Soorten overeen.
De Blaadjes en het Stengetje hebben een zeer
fyne Haairigheid. Boven verbreedt zig hetzel.
ve, en maakt dus een Tolachtig voetftuk van
de Bloem, als beftaande uit Sleufswyze Afdee-
lingen, met Strookjes allengs verbreedende,tot
dat zy de Blaadjes worden van den Kelk, wel-
ke omgekeerd Hartvormig zyn* Zy hebben een

bree*

Syngenesia. 773

breede Vliezige tip , buiten welke de Straal- IV;
blommetjes , met haar Tongetje , aahmerkeIykAFxxEl<*
uitfteeken. Gedagte Kelkblaadjes fchieten zy- Hoofd-
delings een weinig over malkander y doch zynSTUK'
van gelyke hoogte. Zy bevatten een menïgte/^^X
van zeer kleine Blommetjes , die my fcheenen
in vieren gedeeld te zyn, en de Straalblomme-
tjes, wier geta! ook redelyk groot is, hebben
een Pypje , waar in ik naauwlyks Vrugtmaaken-
de deelen kon befpeuren , zynde aan 't end
rondachtig getipt* Van 't Zaad heb ik opge-
merkt, dat hetzelve zig als in een Vliezig Kas-
je beflooten vertoont , zonder Kaf of Pluis.
Het onderftuk of de voet van den Kelk heeft
nog blyken van dien blaauwachtig witten Waas-
fem , welke de Tolkelkige Koedille verfiert : zo
dat dit Kruidje naast aan die Soort zou komen.
Misfchien is het , 'gelyk meer andere Kaapfe
Planten waarfchynlyk maaken , uit een Over-
fpelige bevrugting gefprooten.

Ana cyclus. Ringbloem.,

De Bloemen in dit Geflagt een Ringetje om
de Schyf hebbende , is daar van de naam ont-
leend. De Blommetjes zyn door Kafjes van el-
kanderd afgezonderd : het Zaadkuifje is uitge*
rand en de Zaaden hebben Vliezige zyden. Het
bevat de vier volgende Soorten,

Ccc 3 (i) Ring«

II» Deel. X. Stuk.

774 Samehteeligb Kruiden

IV. (t) Ringbloem met Lirtimle% mm farnenge*

^xx.BL" fielde Bladm> die vlakke gefneedm Slip-*
Hoofd- pen hebbent.

STUK.

j. Zo het vreemd is , dat de Zeer groote Afia-
teZlT tiTche Kamille (*) een zelfde Plant zy met de
dïaafch1" ^eer ^cine Kandiafche Koedille; nog zonder-
linger vind ik, dat dit Plantje bovendien aaade
Kaap der Goede Hope groeije. Boerhaa-
ve, nogthans , merkc aan, dat zy zeer weinig
verfchillen en de Heer N. L. Burmannus
hadtze in 't Kruidboek van Oloenlanb
gevonden,

ii. (2) Ringbloem met famengejlelde BorfteligG

Deeze 5 door den vermaarden Toürne-
fort ook in de Levant gevonden, is door
den groot-en Eoerhaave, doch kleiner dan
natuurlyk , in Afbeelding gebragu De Stoel
isaaakt, volgens Vaillant, zegt Li n*

NiEUS;

(*) In Indice Plantarum H. L*g$> Batavi , waar uit
Boebhaavk zelf dit genomen had, ftaat Marinum in plaats
van maximum ; welk laaffte misfchien een Drukfeil zal zyn.

(1) Anaeyclus Foï. decompofitïs Lineanbus &c* Syft*Natm
XII. Gen, .969. Veg* XO*L p. 645- ft Cliff, 4*ti R- L*zdk.
171. Cotula Cretica minima , Chamajmeii folio, Capite in-
flexo* Toürnf. Inft. Cör. 37. Chamatm» maximum Afiati-
cum nudum humifufiira Foiio crasfo. Boebh. Lugdb. I. p*
«©♦

(z) *4nacy:ias Fol. compofïtis Sctaceis &c* H. Cliff, 417*
R. 171. Chamaimelum Oriëntale Fol. pinnatis. TOURNF.

€$r. 37, BOÏBI^. I. p. T. iiot

Syngenesia*

WMV$ : zo moet zy dan niet tot deszelfs Ge- IV.
flagc van Santolinoides behooren , waar van hy A^Et*
den Stoel zegt Kaffig te zyn en waar toe die Hoofd*
Kruidkenner de voorige Soort t'huis brengt. Ik stuk*
weet niet , waar hy van deeze fpreeke. Beiden , ^f#™a*
ondertusfchen,gclyken door haare Bloemen naar J
de Santolina. Micheliüs onderfcheidtze 3
Waf van j door de Kruidigheid en dat de Bladen
zeer fyn verdeeld zyn , gefyk die der Kamille»
De Heer Sherard hadt de laatfte van Smyr-
na gezonden. Hy betrekt ze tot de Planten die
een gebladerden Stoel hebben , zwaar door de
zwaarigheid van den Ridder weggenomen
fchynt (*>

C 3 ) Ringbloem met dubbeld gevinde 9 Spil- m.
rondachtige , gryze Bladen, die uitgeluide ^1*2?™
Stippen hebben. Goud*

kleurig*

Van dergelyke Geftalte is deeze , die Lo«
bel Goudbloemige Kamille der Kruidkundigen
noemt, groei jende in de Zuidelyke deelen van
Europa en het Oosten* Zy fchiet verfcheide
Stengetjes van een Span lang , zo wel ruigach-
tig grys als de Bladen. De Bloemen komen op

een-

£*) MiCH* Nov* Gen. Plant. p. 31. Recept, nudum,
Vaill. ergo dubii Generis. Descriptie deficit. Syjl* N*t. Veg.

xin.

(5) Anccyclus Fol. bipinnatis teretiusculis incanis &c.
Mant. 287. Chsmxmeium luteum Capite aphyllo.C* E.Pm
13 5. Chamznu Aureum peregrinum &c. J. B. Hijl. III4 p*
1 z$4 Anthemis Chryfanthernum Herbariorutn. Lob. '1c. 771,

Ccc 4

7?ö SAMECÏTEELlGE KRUIDEN.

IV. eenzaame Steeltjes voort 5 hebbende de Schyf
AFxxEL' ^ * Eirond , en vyfdeelige Blommetjes , met
Hoofd* Vrouwelyke , die ongebladerd zyn , omringd.
stuk* De stoel is Kegelvormig , met holle, Lancet-
vormige, geele Kafjes bezet.

iv. (4) Ringbloem met meer famengefielde Lu
VaimtinuL maak Bladen > de Slippen verdeeld ^rand^

spaanfch, achtig fpits : de Bloemen ongeftraald*

Onder den naam van Chryfanth van Valence
geeft C l u s 1 u s de Afbeelding van deeze Soort y
een Kruid , dat hy nergens anders dan in dat
gedeelte van Spanje , aan de Wegen groeijen-
de, gevonden hadt. Deszelfs Steng wierdc zel-
den hooger dan een Voet > zynde Takkig, en
over *t geheel met Bladen als die van 't Dui-
zendblad bezet 3 Wollig en grys > zuurachtig
van Smaak. Ieder Takje droeg een Goudgeele
Bloem, veel Jaaren duurzaam en niet onaange-
naam van Reuk (*)• Het Kruid fchynt de An-
themis VaUntina, die volgt, naby te komen.

An-

(4} Anacycltis Fol. decomppfitis iincaribus ; Laciniis divifi*
teretiusculis acutis, Flor. Flosculons. H. Cliffl 417. R. Lugdb.
171. Chryfanthemum Valent. Clus. Hifi. I. p. 332. Rar.
T. p. 369. Bupthalm. Lanuginofum Fol» Millefolii. G. B#
Pik. 135. Chamaemel. tenuifol. Fl. buïlato Aureo. BARK.
Rar. 1095, T. 450?

(*) Daar deeze , volgens 't getuigenis van Clusius , de
Bloemen »ok Goudgl.inzig heeft , zo blykt de onnaauwkeu-
righeid der Soortnamen , hoewel de groote Linn^bus die
doordans van anderen ontleend heeft : 't welk men , de

aan-»' '

A n t h e m 1 s* Kamille. iV.

Afdkki^

Offchoon reeds verfcheide Soorten van ^a-Ho**#D_
mille > gelyk de Reukelooze, de gemeene en stuk.
de Welriekende enz, onder de Chryfanthen en PotygamU
het Moederkruid befchreeven zyn : verdient/*^***'
nogthans dit Geflagt dien naam ; alzo het de
voornaamften behelst»

Het heeft een Kaffigen Stoel ; het Zaad ge-
heel van Kuifje of Pluis ontbloot ; den Kelk
half Kogelrond , byna gelyk van rand ; en
meer dan vyf Straalblommetjes.

'c Getal der Soorten , waar van de elf eer-
ften wit , de vyf laatften geel gedraald zyn ,
is zestien , als volgt.

A. Met de Straalkrans anders dan de Schyf
gekleurd, of wit.

(i) Kamille met de Bloemkafjes Jlyf en Jlèe- f.
kende. Cota.

Stekelige»

Onder den naam van Jaarlykfe Takkige Ka-
mille , met grooter Bladen dan de gemeene
Stinkende , en met gedoomde Hoofdjes , was dee-

ze

aanhaalingen van deeze vier Soorten befchc u wende , onder
anderen, duidelyk kan zien.

(i) Anthemis Flor* Paleis rigidis pungentibus. Syft. Nas.
Xil. Gen* 970. Veg. XIII. p. 645. R. Lugdb* 172* Anthe-
mis Italica &c. Mich. Gen. 32. Cham. annuum , Ramoftim
&c. Moa. S. 6. T. 8. f. lu Tt LL. Pis. ?8. T. 21. f. 2.
Beilis montana Tanaceti foliis &c. Pluk. Alm» 6$, T» 17»
t 5.

Cè c 5

II. Deel. X* Stuk,

Samenteelige Kruiden*

IV; ze door Tillius afgebeeld .(*) % die ver*
^^L* haalt , dat zy in Toskanen, inzonderheid om-
Hoofd- ftreeks Florence, zeer gemeen R Moiuson
stuk. hadt het Zaad van Venetië ontvangen en geeft

°ZZ°yvf'één of anderhalf Voet hoogte aan dit Kruid ,
ry9 dat van de Kamille weinig verfchilt, maar, na
*c bIoeijen,ftekeJige Hoofdjes heeft, van groot-
te als een Pruim en derhalve allergrootst in dit
Geflagt , zegt de Ridder (•}■)♦

ik (*) Kamille die over end Jtaat , met gevinde
thhfima% Bladen , wier Vinnetjes rauw zyn door

zeer een omgeboogen Tandje aan den voeu

In Spanje, Italië en de Zuidelyke deelen van
Vrankryk, komt deeze voor, die van J. Baü-
h 1 n u s allerhoogfle genoemd wordt , of zeer
hooge , ürekkende de Bloemfteng zig hooger
dan het Koorn uit , waar in dit Onkruid groeiu
Het heeft Bloemen als de groote witte Made-
lieven, met gladde Kelken en de Zaadhoofd-
jes ruig , doordien de Kafjes ieder in een ftyf
Borlteicje uitloopen.

. . ^ - ^m<^^

f*) Naamelyk op zyne Tab. 21* f. 2 , gelyk m Sp> Plant.
Is gezegd. Ik weet niet wat Tïll. Pis, T. 19, re&iits, in
Syft. Nat. Ed. Veg. XIII. en Mant. alt. betekene?

Ct) Menu p. 474. welk flag van Pruimen zyn Ed. hier
©eene maakt een byöer groot verichil.

(2) Antbemts ere&a,Fol. pinnatis &c. Ment. 474.GOUAN
Mtmsf. 450. Chamaemelo affine Buphth* Ital. Sfgetum al-
tisfimnm. J. B. llift. III. p. 120.

S Y N G E I? E S I 779

(3) Kattfille we? gevinde , Vleezige 3 «ffa&te IV*

gehippelde Bladen , die kleine Tandjes heb- Af£*e*"

terc, een leggende Stengen Wollige Kelken, Hoofd*

stuit*

f4) Kamille metVindeelige fiompe vlakke Bla- nu
den 9 ruige gebladerde Bloemfieelen enjfiltiUma.
Wollige Kelken. zceicants."

IV,

(5) Kamille W2££ enkelde Tandswys' gefnipper-T°™™°fa*
de Bladen, V-

Mxta,

(6) Kamille met Tandswys* gevinde, iffÉH ^|m$n"
randige , Liniaale Bladen y een Pluizige ^u
eenbloemige Steng ; Eyronde Bloemblaad* Alp**** \
jes en verfchroeide Kofjes* Aipifche*

(7) Kamille met Vindeelige gefnipperde Bla* vir.
den en naakte eenigermaate Pluizige Bloem* G^r*te
jieelen, ^Dee-

(3) Anthemis FoL Pinnstis Denficulatis &c. GouAtf Monsp.
+$i* Anthemis maritima annua odorata prscox. MiCH, Gen*
3 3- Till. ?X* T. 21. f# 3. Matricada maritima. C, B. Pin.
134. Cham. marit. J. B. Hifi. III. p. izz.

(4) Anthemis Fol. pinnatifidis obtufis plar.is &c. C/?yfI
415. R«. Lugdb. i-jz. Chamzm. Coronopi folio tomentofuflo*
VAïi-L» Cham. marit. incanum Folio Abfynthii cra^fo.
BOERH. Lugdb, I. p# uo.

(*J Anthemis Fol. fimpL dentato- Lacinistis* Anth. mari-
tima Lanuginofa annua. MiCH. Oen. 32. T. 30. f. 1. Cha-
mxm* Lufit. latifolium Sec BREtfN Oz?. 14^ T. 74.?iATit.
Tf 17. f# 4.

(6) Anthemis Fol. dentato * pinnatis integerr. Linearibus.

iv. p, 330. Cham. Alp. Saxatils psrenne &c.
TlLL. Pit. 39. T. 21. f. !« SEG. III. p. 282.

(7) Anthemis Fol. pinnarifïdis Laciniatis &c. Charnasmelua»
Chium Vernum folio crasfiore, TOURNF, C?r, 37,

U. DSSjL, X, STUK,

780 Sameeteelige Kruide^

IV. Deeze allen naderen meer of min de volgen*
AF£|ïïL de Soort. Men zou de drie eerlte Zeekants- of
Hoofd* Zee -Kamille noemen kunnen, als aan de Kus-
$tuk. ten ^ Zuidelyke deelen van Europa , en de

rS?Wollige aan die van Gr^kenland , gelyk de
Ü* laatfte op Eiland Skio waargenomen door
den vermaarden Tour ne^ort. De Alpifche
komt op de; Bergen van Tyrol qn op den Bal-
dus - Berg in 't Veroneefche voor. Het ineefte
verfchil heeft in het Loof plaats, dat in de
vierde en vyfde by de Bladen van het Krui-
pend Hertshoorn vergeleeken wordt, 't Ge-
lykt *er wel naa , in de Afbeelding van M i-
cheliüs, maar niet in die van Breyn,
welke enkelde Tandswys' gefnipperde Bladen
heeft, gelyk de Ridder zegt. Men behoeft de
een en andere maar met dat Kruidje te ver-
gelyken , of zig de figuur van Hertshoornen
voor te (tellen. Ook meldt de Ridder van de
vyfde uitdrukkelyk , dat de Bladen niet famen-
gefteld maar gefnipperd zyn. In deeze is de
Straalkrans der Bloemen wit en geel gemen-
geld, waar van de bynaam. De eertte, die in
de Velden aan den Tyber , en verder om-
lireeks Rome naar den Zeekant overvloedig
groeit, heeft den Reuk byna van het gemeene
Moederkruid. De tweede , die Wollig grys
ïs, en dikke Bladen als van Alst heeft , komt
in de Europifche Kruidhoven voor. Dit en de
Gevleugelde zyn Jaarlykfe : anderen , gelyk de,
volgende , overblyvende Planten.

(9)

3yn gen es-ia; 781

(8) Kamille met Fïnswys' famengefielde Li- IV.
niaale fpitfe, eenigermaate Pluizige Bla-A*™?L+
den. 'Hoofd -

STUK»

De Edele of Roomfche Kamille wordt dus vm,
door het Loof bepaald. De Ridder hadt de- Antbcmh
zelve bevoorens Moederkruid met Kegel vor-™ Edele,
mige Stoelen y neergeboogen S traalen 3 naakte
Zaaden, de Kelkfchubben aan den rand gelyk
hebbende, getyteld. Uit de voorgaande bepaa-
lingen ziet men 5 boe zy , in dat opzigt, met
de Gemeene en Zoetruikende Kamille over-
eenkome. De Bladen verfchillen ook zeer ,
weinig; dan in deeze fchynen zy wat fyncr
verdeeld en niet zo glad te zyn: doch, by de
anderen groeijende, verdwynt dat verfchil byna.
Nu het onderfcheid der Zaaden niet meer gang-
baar is , onder de Kamillen (*) , fchynt het
voornaamfte Kenmerk te beftaan in den fter-

ker

(8) jinthemis Fol* pïnnato - compofïtis Linearibus &c.
Gouan Mcnsp* 45 1# KRAM. Aaftr. 2*S* Anth* Fol. pïnna-
to - decompofitis &c. H. Clrff. 415» Lug&b. 172. Matri-
caria Recept. C&nicis 6cc. Mat. Mcd. 401. FL Snee. 701,
Balib. F ar. 161. Cham. nobile f. Leucanthemum odora-
tius. C. B. Pin. 13 ƒ . Cham, odoratunu Dod» Fempt. 270.
Anthemis f, Leucanthemis odorata. Lob. Ie. 77©, fi0 Cham.
nobile Flore multiplici. C. B. Fin. 135. Cham, Ronit FU
mu'tipl. CAM. Epït. 6$6.

(*) Aan de Gemeene der Winkelen gaf de Ridder bevoo-
iens Randswys' gekroonde , aan de Roomfche Kamille naak-
te Zaaden. Vid. Mat. Med, p, 141,

II. Dut, X» $rvK»i

5ffe oAMEWTEELIGfc KRUIBËÜf.

IV. ker eh aangenaamcr Reuk van deeze. Soctim!-
^Fxx,L' 8en hebbenze met de Gemeene of zoetruiken-
Hoofd- de verward* In Sweeden , immers , vindt men de
stuk* Edele niet meer in 't wilde. Die Kramer
?Sf2e°Pge.eft in Neder- Ooftenryk, overal, tusfchea
\ Koorn en aan de kanten der Akkeren te
groeijen , is volgens Jacquin de Akker-Ka-
mille , welke op deeze volgt. De fchrandere
Xo urnefort hadt de Edele Kamille om-
ftreeks Parys niet gevonden ; daar Dalibard
dezelve thans aantekent. In de Noordelyke
deelen van Provence kwam zy den Heer G e-
raro evenwel voor , zo wel als den Heer
Gmelin in Siberië. Ook groeit zy van zelf,
by Rome en elders in Italië, maar, of het een
Inboorling van Switzerland zy , twyfelde de
Heer H aller, niettegenftaande zy aldaar ge-
vonden ware. Dus wordt dit Kruid door hem
befchreeven (*).
„ De Stengen , die op den Grond neerleggen ,
zyn Takkig * van een Voet of meer langte*
„ De Bladen vertoonen zig , doorheen Ver-
„ grootglas , eenigermaate ruig en grys , vlak ,
„ uit een breede omvattende Scheede, gevind,
„ met een breede fterke Rib , de Vinnen van
„ een gefneeden, waar van de eerften kleiner,
5, de overigen byna egaal zyn, zelf ook gevind,
met de Slippen twee- en driedeelig. Ieder

» Bloem

(*) Helvet* inchotu I, p, 44.

g y I* G E N E $ I A. JS^

AA Bloem zie aan 't end van zvn Takje. De m IV*

Afdeel

„ Steeltjes zyn ruig* De Kelk is uit den groenen '
„ witachtig, mee den rand breed Zilverkleurig. Hoofd*
3, De Tongblommetjes zyn wit 5drietandig. Het 8TUK*
3, Zaad is uit den Eyronden Kegelvormig, naakt-
Hy voegt 'er by , dat dit Kruid fomtyds met ge-
vulde of half gevulde, en ook met ongeftraalde
.Bloemen voorkome,* ja men vindt 'er, die in 'c
geheel geen Bloemen draagt (*>

De Roomfche Kamille munt uit in aangenaam-
heid van Reuk en in kragten , hoewel zy min-
der in gebruik is dan de Gemeene of Inland-
fche 3 reeds befchreeven. De Olie , die men
uit de Bloemen derzelve deftilleert, wordt ge-
zegd niet blaauw te zyn. Zy is3 evenwel, van
niet minder kragt , tot Windbreeking en Ver-
fterking , waarin dit Kruid ve^le anderen over-
treft* Het Afkookzel der Bloemen is bitter en
Kruideriger dan der gemeene Kamille - Bloemen ,
en zo verzagtende niet : des men die in Kly-
fteeren verkiest. In Wyn gekookt, en uitwendig
in Stoovingen of Pappen opgelegd , zyn zy
van ongemeenen dienst tegen Kolyk en Maag.
pynen ; om Gezwellen te doen verdaan ; om
Kneuzingen voor Verderving te bewaaren ,
enz*

Kè' t^S^ " / : (9) Ka.

(♦) Chamaemelum nobile f. Leucanthemum odoratius ntnt.
quatn florens* Boerh. Lugdh* I# p. 1 10»

Samenteelige Kruidën.

IV. (9) Kamille met Kegelachtige Stoelen , Borfte*
Afdeel. Hge Kofjes en Kroonswys' gerande Zaa*
Hoofd- den.

STUK*

ix. 0°) Kamille met Kegelachtige Stoelen, Bor*
Jlwnji?5 fteM&e Kafjes en makte Zaaden.

x " Van deeze twee zou het verfchil > volgens de
tMce dé ^P^^S 9 alteen in de Zaaden beftaan. Men
ti en i noemt ^e eQïfte by ODS ppfldè Kamille of Reu-

kelooze, terwyl de andere den naam van Stin-
kende Kamille voert* Beiden vallen zy in ons
Wereldsdeel,doch deeerfte^zo de Ridder aan-
merkt , voornaamclyk in Sweeden , op de Ak-
kers ; de andere in de Krain , en voorts op Steen-
achtige plaatfen* De een en andere komt by
ons langs de Wegen en de Stinkende veel hier
by de Stad , om Utrecht en elders , inzonder-
heid in bedykte Meiren van Noordhoïland , op
Kleygronden, voor* Zy wordt ook Paddebloem
genoemd en Koedüle/m \ Engelfch Dogs-Fen-
nel, dat is Honds - Venkel , in 't Hoogduitfch
Hundsdill, in 't Franfch Espargoutte. Somtyds

(9) AntbtmU Recept. Conicis, Paleis Setaceis Sec. Gouan
Monip* 451. GORT. Belg< 247. FL £0^,704, 76%. DALIB,
Par. 26 3 • Chanrnnelutn inodorum. C# B. Pin. 155.

(10) Anthemh Recept. Conicis &c. GOUAN Monsp. 45
Gort. Belg, 247. FL Suec. 703 , 767. Mat, Med* 405.
Anthemis Fol. pinnato -decorapofitis &c. K.LugS. 172. Cha-
nrnnelum foetid. f. Cotula foetida. J. B. fiifl. IK. p, z6¥
Cotula alba» Dod. Ptmpt* 758. Cotula figgtida O&cloarupu
X.OB* Ju 773%

S Y ft G E H E $ I A» 78$

komen deszelfs Bloemen als met kleine Blom- IV:
nietjes gevuld voor. In geftalte gelykt het naar A™JfL*
de andere. De Stinkende levert , dat zeker is , Hoo^d*
door Deftillatie een blaauwe Olie uit 3 doch de SÏÜK*
gemeere, Kamille een geele Olie, zo men onlangs
door Proeven, te Berlyn , zou bevonden heb-
ben (*>

Dit Kruid is niet buiten gebruik in de Ge-
neeskunde. In het doen bedaaren der Stuip-
trekkingen , het wegneemen van Opftyging ea
het afzetten der Stonden, wordt het kragtiger
gezegd te zyn, dan de gemeene Kamille. Het
dientin Stoovingen , Pappen, Baadingen ea
Voetwasfchingen , doot zyn Damp , dien het
door 't kooken in Water niet verliest. Het Af-
kookzel is flerk Zweetdryvende, en zou tegea
de jicht dienltig zyn bevonden. Men pryst het
ïn Borstkwaalen, en den Beeften wordt het te-
gen de Kuch ingegeven. Ook kan men dit
Kruid en de Bloemen , by gebrek , in plaats van
de Kamille gebruiken; doch het isfcherp, ont-
vellende dikwils de Vingers der Kinderen, die
het uitplukken , met een Stank voor de Byënon-
verdraaglyk* Hierom wryven 'er de Byënhou-
ders zig de Handen mede , wanneer zy de Kor-
ven befnoeijen willen, om de woede van die In-
fekten te beteugelen. Ook zou het de Vlooijen
verdry ven , zo men wil.

O")

(*) RutïY, Mat.^Med. p« no, 14S,

Ddd

II. DESL. X. STUK.

78tf Samen TEE lig e Krüideü.

IV. fu) Kamille met enkelde eenbloemigeUggende
Afdeel. Stengen en Vinswys' veeldeelige Bladen.

Sa»

sxük^" *n Arabie, Syrië, in Italië en de Zuidelyke
xi. deelen van Vrankryk, ja ook in fommige van
*Py£Ï* Duuichland , groeit dit Kruid in 't wilde, dat
thrum. men in *t Latyn Pyrethrum noemt, wegens den
Bemam' heeten Smaak der Wortelen , waar van waar-
fchynlyk het Duitfche Bertram komt , in 't En-
gelfch ook gebruikelyk , in *t Boheemfch PeU
tram; doch noemen het de Franfchen Pied dyA-
Uxandre of fomtyds Pyrethre. By ons geeft men
'er , wegens de hoedanigheid , ook de naamen
van Vuur* Tand en Kwyl - Wortel aan* De
Geffolte van hetzelve komt niet die der Kamil-
le , doch het Loof meer met dat der Wilde
Wortelen overeen. De Bloemen zyn groot , in
't midden geel , met de Straalen wie als gewoon-
lyk , maar in deeze van onderen paarfchachtig.

Men twyfelt of het wel het Pyrethrm der
Ouden zy, waar aan niettemin cjergelyke fcherp-
te en hoedanigheid werdt toegefchrceven* De
kragt zit in de Wortel , die gedroogd in de
Winkels gehouden wordt, zynde zeer heet en
fcherp j wanneer menze kaauwt , en dan kwy-
ïea doende , 9t welk fomtyds tot wegneeminge

der

(li) Antbemis Caul. fimpL umfioris &c. Mat* Med, 359%
GOUAN Mousp* 4;n Buphthalmum CauU fimpl. unifl. //.
Clijf. 414» R. Lugdb. i7o Pyretcum Flore Bdlidis. C. B.
Pin. 148» Pyrethrum* Dod» JPempt* 347. JPyr, Oiïicin, Sali*
varia. Lo». /f. 774* MijLL. ftg» T. 33.

£yNGEHE$IA». ï%7

%}er Kiespyn ftrekt. Andere Zinkingen worden IVV
'er ook wel door genezen , en tegen de belem* AFxx*&*
mering der Spraak , door verlamming van de Hoöiw
Tong, kan die Wortel, op gelyke manier ge«STÜIC«
bruikt, van dienst zyn. Shaw zegt, dat men fupeïjiZ?
d^eze Wortelen verfch , in groote menigte,
ibrcngt in de Turkfche Hoofd fteden , alwaar
zy dan met Suiker gekonfyt worden, om zig
daar van te bedienen tegen Borstkwaalen en
Kiespyn. Volgens zyne befchryving fchync het
-dit zelfde Kruid te zyn , daar by dien Wortel
van afkomftig rekent

B. Met de Straalkrans van Kleur als de
S.chyf , of geel*

{ia) Kamille met een Takkige Steng , ruig- xnr«
achtige drievoudig gevinde BorfieUge Bla- jr&ien™L \
den , en Raairige getleelde Kelken. mÊtim

Veelge-

(*) Chamarrae'um fpec'ioCo Flofe, Radice longa fervida*
Afric. App. p ic6, Anderen willen , dit de Wortels
van een Kroontjes * Kruid , Pyretbrum umbelliferum, C. B.
Pin. Pyrethruai alteruni. Lc.B. Ic. 77 S , van dergelyke ei-
.genfchap zyn : Lemery; en 't is aanmerkelyk , du Dios-
CORïdes '"er Kroontjes als der Dille , die volkomen ronci
zyn, aan toefchryft. Libr. m4 Cap. 71. By Geosfuov ko-
men de Wortel* der Heefïerige Chryfanth9 hier voor , als een
mede -Soort van het Bertnm op 't tapyt.

(12). Anthemis Cauie R.amofo, Fol pubesceiitibus 8cc» GORT-
247* CHffl 414, Gouan Mêmp. 45K Bupthalroum
Cotulse folio. C. Pin, 134. Cotula fl; luteo B*adiato,
Töurnf, Infl. 495. Buphthahn, Cïet, Cotu'ae facie, ÜBEYU.
Cent* i$o. T. 75* Buphihaimam Fl. luteo &bt»s p«rp.

Ddd a €-

i II* DSFLS X. SfüKt

?88 SAMENTEEtlGE KruIDEKJ

IV. Veel moet deeze Soort naar de voorgaande
Afj|EL* gelyken , alzo de Ridder bevoorens die Kan-
Hoofd- diafche Plant van Breyn , hier aangehaald 3
stuk. tot het Bertram t'huis gebragt had» Dezelve,

riZ^vt-00** heeft de BIoemen §eel en wit, terwyl die
ry. der overige aangehaalden geheel geel en van on*
derën paarfch zycu De Steng , bovendien , is
purperachtig. Voorts gelykt deeze naar het
Spaanfche Ringbloem 3 hier voor befchreeven.
Zy groeit op de Muuren der Stad Kampen 3
volgens den Heer de Gorter.

xih. Ci3) Kamille met enkelde, Eyrond - Lancet*
fepania* vormige , Gulpswys' gekartelde Bladen*

gulpte. C14) Kamille met driemaal drievoudige Bladen 9
xiy* de end- Steeltjes langer dan het Takje.

JlmeriGana. J 0 •*

VlTestïii"

dtfche, Byzonder is het Loof in deeze , en zeer
van dat der Kamille verfchillende. De eerfte
valt in Spanje en Portugal. Zy heeft een en-
keld Stengetje, van een Voet hoog , met Blaad-
jes byna als der Groote Madelieven, op 't end

een

C. B. Pin. 134. Cam. Epit< 6$i. Chamaemelutn foeti-
dum marinum. J. B. Hi/l.lll. p. 121.

C13) AnthemU Fol. fimpücibus Ovato Lanceolaris &c.
Chryfanth. Lufit. Agerati folio. Tournf. Inji. 49*» Chry-
fanth. parvum , f4 Bellis lurea parva latifolia. J. B. Hift.lllo
p. i°5-

(14) Ambemh Fol. triternatis , Pedunc. terminal. Ramo Ion»
gloribus. II. Clif, 414 Chryfanth. Paluftre minimum repen*
Apii folio. SLUAN. Jam, HG. Hifln I. p4 263, T. 155* f. I*

Syngenesia. 789

een ronde Bloem , en draagt vierhoekig Zaad, jy,
niet vier Schubbetjes gekroond. De andere, die Afdeel;
in de Westindiën groeit , heeft als het Loof g0oF^
van Peterfelie. Dit is een zeer klein kruipend stuk.
Plantje, op vogtige plaatfen voorkomende.

(15^ Kamille met dubbeld gevinde Zaagtandi* xv.
ge , van onderen Wollige Bladen , en eene n*8orï«\
getuilde Steng. Kleurende»

Deeze Soort , in Loof meer gelykende naar
de voor igen , heeft Bladen als die van 't Reine-
varen , en is , wegens de Bloemen , onder de
Kruiden die men Koe- Oog noemt geteld ge-
weest. Zy heeft de Steng Takkig , een Elle
hoog, met ftevige groene Bladen, van onderen
grys , aan 't end gekroond met eene 1 uil van
Bloemen, byna als het Moederkruid. Tusfchen
de Blommetjes zyn gebaarde Kafjes. Het Zaad
aan den rand is krom , dat van 't midden vier-
hoekig, zonder Kroontje.

Den Reuk en kragten byna van de Kamille
heeft dit Kruid , dat by het Borfïelige in de
Zuidelyke deelen van Vrankryk greeie , komen-
de

(15) Anthtmis Fol. biplunatis Serratis &c. Gort. Belg*
247. Gouan Mom-p, 452. Buphthalmum Cau!e Ramofo &c.
II Cliff.4.14. R.. Lugdb. 171. FL Saec.órf, 769. BuphthaN
mum Tanaceti mimm's foliis. C. U, Pin» 134. Loes. Prusf*
47« T. 9. £♦ Buphth. Alp. Flore candido. Triumf* Ofo,
79. T. Bellis Alp. Parth. foliis elatior. Pluk, Alm» 46,
T. 17. f. 6.

Ddd3

XI« Del. x» Stuk.

?9o Samenteelige Krüiben,

IV. de ook in Switzerland en Duïtfchland ; by om
A*xxfL' °P oude Muuren der Stad Utrecht en elders
Hoofd- voor. Het Poeijer is tegen de Geelzugt en an-
srux. £QTe Kwaaien gepreezen. In Sweeden , daar hea
vaiwlvt* Letblomjler genoemd wordt en veel groeit op
*y opene Kley- Velden, maakt men 'er een groot
gebruik van , om een geele Kleur te geeven aan<
de Wol ; waar van de bynaam.

Gemeenlyk valt bet met Bloemen die geheel
geel zyn , maar de vermaarde Triumfetti
heeft een Kruid waargenomen , dat de Straal»
krans wit heeft, naar binnen toe geel , komen-
de anderszins volmaakt daar mede overeen : zo
dat men het als eene Verfcheidenheid kan aan*
merken»

Jnïb/mis (IÖ^ Kamille met een meer famengefielde Steng^
Arahk^ * en Takdraagende Kelken.

Arabiich*.

Allerzonderlingst mag men , in deeze beide
opzigten, dit Arabifch Kruid, welk de Ridder
uit den Cliffortfen Tuin met eene zeer fraaije
Afbeelding verwaardigd heeft , noemen. De
verdeelingen van de Steng verdoelen zig weder*
om, en rnaaken t'elkens nieuwe Takjes, voort-
komende uit de Kelken der Bloemen , die dus

„ als

(ló) Anthemis Caule dccompofito , Calycibus Ramiferis. ƒ/♦
Cliff. 4*3- T. 14. H. Ups. 264. R* Lugib* 170. Afteriscus
annuus trianthopharus Craffas Arabibus di&us. SHAw.
$$. T. 36. f. 58.

als inde Mikken der Takjes zitten. „ DeBla* IV.

den , zegt Sh a w, gelyken naar die der Ka* AFxx^
,9 mille : de Kelk beltaat uit verfcheide dunne Hoofd-
„ Schubben , van Kleur wit 5 naar \ groene *TUK#

trekkende. Deszelfs kleine Bloemen zvn uk- prolyz*mi*
5, gehold en meer geipleeten naar de randen
„ dan naar \ midden. Het heeft een aangenaa-
„ men Reuk." LinnjEüs befchryft het , by de
gedagte Afbeelding, omftandiger en naauwkeuri-
ger, zeggende dat het een Geneeskragtigen Reuk
heeft van Kamille of van verfch Bier (*)♦

Van deeze Arabifche maakt Forskaohl
geen gewag , maar by Kairo in Egypte vondt
hy vier nieuwe Soorten van dit Geflagt ; ten
ware de Arvenjis daar onder mogt begreepen
zyn*

Volgens den Heer N. L.Bürmannüs zou
de tweede Soort aan de Kaap der Goede Hope
voorkomen , waar by zyn Ed. , onder den by-
naam van Afra, eene voegt, met langwerpige
getande Bladen, een Heefterige Stengen lange,
gebladerde , eenbloemige Bloemfteelen. De
Leucantha is thans tot het Geflagt van Osmitts
verhuisd (f).

Aangezien in ons Wereldsdeel , en zelfs in
ons Land, veele Soorten van Kamille voorko-
men , die thans in verfcheide Geflagten verdeeld

zyn,

(*) Odor medicatus Chamomill» vel Cercviiiae recents,
Hors, Cliff* p. 414*
(t) Zie myn II. D. VI. Stuk , bfadz, izi*

Ddd4

II» dzeu Xi Stuk»

79^

Samenteklige

Kruiden,

IV# zal ik hier , om dezelven beter te kunnen

Afdeel, vergelyken, een Lystje daar van plaatfen.
XX»

Hoofd- £deje Kamille. Anthemis nobilis. bi/?8t

Overtollige Welriekende* Matricaria fuaveolens. bl«7<5o

retiwyve- Reukelooze. Chryfanth. inodorum. bl<746

n* Wilde. Anthemis Arvenfis. bl 784

Gemeene Matricaria Chamomillab\^6i

Stinkende. Anthemis Cotula ♦ bl 7 84

Achillea, Duizendblad*

Tot dit Gefiagt behooren die Kruiden , wel-
ken in *t Latyn Millefolium, dat is Duizend»
blad , genoemd worden. De byzondere Ken-
merken zyn ; een Kaffige Stoel 3 geen Zaad-
kuifje, een Eyronde gefchubde Kelk s en weinig
meer dan vier Straalblommetjes. Door die laat-
fte wordt het van 't voorgaande genoegzaam on-
derfcheiden. 't Getal der Soorten is twintig,
waar van de agt eerften geele , de overigen wie
geftraalde Bloemen hebben, als volgt.

A. Met geele Bloemen»

jjhiika Cl) Duizendblad met Borjlelige getande Bla-
SantoUna. den 5 de Tandjes byna onverdeeld , Elsvor-

Lcvantfch. cmgeboogen.

Naar

(O Achillea Fol, Setaceïs dentatis &c, Syft. Nat, XJL Gen.
971- XIU- P- 646- C^F- Achillea Itirea roaien-
tofa Santolinae folio, vaïll. Mem. 1720. Ftacmica Oiient*
Santolinas f9110, Fl. naajoie. Tournf» Or4 37,

SYNGENE9IA. 793

Naar het Kruid , dat men Santolina noemt , 1V«
gelykt deeze, die in de Levant gevonden is,AFx^fU
door het Loof, en naar de Ptarmica door haare cIoofd.
Geftalte. STüK-

(2) Duizendblad met Lancetvormige Jlompe J*^j
/pits Zaagtandige Bladen. Ageratum.

Balfamiek,

in de Zuidelyke deelen van Vrankryk , als
ook in Toskanen 5 is dit Kruidje wild waarge^
nomen , dat by ons en elders in de Tuinen ge-
teeld wordt , onder den naam van Klein Bal-
femkmid. Het Groote is hier voor, onder den
naam van Welriekend Reinevaren, te boek ge-
Held» Dit Kleine is in de Apotheeken bekend
geweest, daar men \ Ageratum ty telde, wor*
dende, \ zy dan te regt of onregte, voor het
Kruid van dien naam, by Dioscorides,
gehouden. Lob el noemtze Klein Balfemkruid
yande Nederlanders en Engelfchen; om dat het
door beiden zo fterk geteeld werdt, groeijende
in zyn tyd reeds zo weelig in Engeland, als
ware het aldaar een inlandfch Kruid- „ Dit A-
„ geratum, van zelf gegroeid zynde (zegt hy}
„ gebruiken de Geneeskundigen, zo te Mont-
„ pellier als te Venetië, in de Syr. Epithymi,

en

(2) Achillea FoU Lanceolatis obtiafis &c. Mat. Med. 399.
H. Cliff. 413* Lugdh. 176. GOUAN Monsp. 452. MlLL.
Dlïï. T. 10. Ptarmica lutea fuaveolens. Tournf. Inft. 45-2.
Ageratum Fol. ferratis. C. B. Pin. zzi* Balfamita minor* Dgd>
Tempt. 295. Ageratum Septentr* & Anglicum, Lob* la 4*9*
Xupator. Mefaae Officinarum, DAL. Pbarm%

Ddd 5

II, DSM.. X.STVR.

794 Samenteelige Kruiden;

IV. en de Samenftellingen van Mesue, voor
A XX U 55 °PreSt Eupatorium > maar in de Medicynen
Hoofd* m der Grieken neemen zy daar voor onze Agri»
stok* J5 mome." De Engelfchen noemen het Madlein
^ZZ°yvi'°f Mau<iïn* misfchien wegens den zeer aange-
ef naamen , doch bedwelmenden Reuk. Het groeit
wel een Elle hoog , met dunne Stengen , die
getakt en flerk gebladerd zyn, uitloopende in
een zeer fraay geel Bloemkroontje. Somtydt
komt het ook met witachtige Bloemen voor*

in. ($) Duizendblad met Liniaale getande Jlom-
mctta V* [vlakke Bladen ; de Tandjes gekarteld
Kiombia- hebbende.

In de Levant groeit deeze , die Bladen als
de Santoiina , doorgaans Zeisfenvormig krom
en ruuw3 met Zwavelgeele Bloemen heeft.

* IV# r (4) Duizendblad met gevinde ruige Bladen 9
Wüii'g. de Kinnen Liniaal met Tandjes.

Een fraay Bloemplantje onzer Tuinen 3 dat

wat

( 1 ) Achtlka Foï. Linearibua dentatis obtufis planis &c. H.
CU ff. 412. R. Lugdb. 176. Achillea incana Santoiina; foüis

&C# VAILL. 17 20.

(4; Achillea Fol. Pinn. hirfutis &c. Achill. Fol. LincAti»
bus pinnr.tiSdis pubcsc. H. Cliff. 413. Ups 26$. R. Lugdb.
175. Millcf. toment. luteurn. C. B. Pin. 140, Stratiotes mil-
lefolia flavo Flore. Clus. Hift. 1. p. 350. Stratiotes lutea.
Hiip. p, 371» Millefol. minus f. Strat. chiliopliyllos* DOD#
Tmpu iox. Millef, luteurn. LOB* Ic. 748.

Sy^cenesia 795

wat hooger of laagcr, ook wat fmaller of gro* IV,
ver van Blaadjes , doch altoos Wollig voor-A™**Lfc
komt, en met zyne Goudgeele Bloemkroon tjes Hoofd*
praalt. Natuurlyk groeit het in de Zuidelyke^0**
deelen van Europa. In Neder- Wallis valt hetjjgg?
overvloedig aan de Wegen en in de Wyngaar-
den, omtrent een Voet hoog* Het heeft een
Kruiderigen Reuk.

(5) Duizendblad met gevinde Bladen, de Vin*
blaadjes Lancetvormig >ingefneeden9 Zaog-Pukscens.
tandig, van onderen Woldraagende. ^Ruigadi-

(6) Duizendblad met gevinde meervoudig fam Ab^r/
mengejlelde Bladen , de Slippen Liniaal en/oiia.

(7) Duizendblad met dubbeld gevinde Wollige m™*ata
Bladen , de Vinblaadjes Eyrond onver* Meeivin-
deeld. nig-

Deezezyn door den vermaarden Toürne-
fort op zyn Levantfchen Reistogjt ontdekt „
en uit Zaad geteeld in de Europifche Tuinen.
De eerfte bereikt omtrent anderhalf Voet hoog-
te,

(5) Achilka Fo!, plnnatis , Folïolis Lanceohtis &c. H.
CUf. 413. Lugdb. 175. Gouan Monsp* 452. Ptamiica Or.
Fol. Tanaceti incanis, &c* Tournï. Or. 37.

( 6 ) Achilka FoL pinnatis fupradecompoGtis &c. R.
lugdb. 175. Millefolium Or* altisfïmum iuteum. ToüRNF.
Cor. 37*

(7) Achilka Fol. bïpinnatis totnentofïs 5 Fol* ovatis ints*
gris. H. Cliff. 413, R. Luidb, 176.

it Deel, X, srvn,

796 S AJMEN TEELÏC £ KRUIDE^

IV. te, de tweede valt hooger. Het zyn overbly-

AFxxfL vende PiacteD-
Hoofd-
stuk. (8) Duizendblad met gevinde Bladen , de fin*

AchHUa blaadjesujlomp Lancetvormig, Zaagswyze
j&g^piia~ getand*

ca

^yptifdu Qcen 2e]Cf rheid fchynt 'er te zyn voor de af-
komst van deeze uit Egypte, niettegenftaande
men zig wys gemaakt had , dat het Severzaad
daar van zou komen, zegt Lob el. Men vindt
het Kruid in de Tuinen ^en door gedagten Kruid-
kenner, die hetzelve op een Eiland in de Griek»
fche Archipel vondt , is het afgebeeld en be-
fchreeven. 't Gelykt in Gewas en Loof zeec
naar de Ptarmica , doch heeft de Bloemen in
rondp Bolletjes vergaard , die het Kruid aan-
merkelyk vertieren. De Zaadjes waren platach-
tig , fmal , bruin , met een witachtig randje;
dus van het Severzaad verfchillende

By Forskaohl vind ik niets aangaande
deeze Plant , ten ware het zyne Kwabhladige
Achillea mogt zyn. Bovendien vondt hy in E-
gypte de Kromhladige , voorgemeld P Baftran ge-
naamd

f8) Ach'ilka Fol* pinnatis, Foliolis obtufè Eanceolatis &c.
li. Cliff. 413. R. Lugdb. 17 5. Ptarmica incarfa Pinnulis
eiiftatis. Tournf. lt. U p. 22g. t* 87. Abfynthium Santoni-
eurn iEgyptiacum. C. B« Pin. 139. Abs. -/4Egypt. Dod, Pempt*
25. Lob. lc. 756.

{*) Ik heb te vooren reeds op die Soort van Arttmifta s
welke SantQnicji gebynaamd is, van dat Zaad gefproken.

3*ngene$ia;

jnaamd by de Arabieren, By Alexandrie groeide IV,
dezelve in 't #ilde , alwaar het Extrakt der^'^f1
Steelen , Bladen en Bloemen, met Brande- Hoofd
wyn, een Geneesmiddel tegen de Hypochondrie'TÜK#
uitleverde (*).

(9) Duizendblad met gebondelde Liniaale ix.
Afchgraauwe Bladen, een Heejlertge Steng Ff^t

In plaats van de Negende , die den bynaam
van Reukelooze hadt , door den Ridder thans
voor een Soort van Athanafia verklaard en tot
de Jaarlykfe betrokken (f) ; breng ik hier een
ander Afrikaanfch of liever Kaapfch Kruidje,
het welk de Hoogleeraar N. L. Bukman-
nüs opgegeven en dus bepaald heeft*

B. Met wit gedraalde Bloemen *

(iq) Duizendblad met gevinde vlakke 3 in/nee* x
dig Zaagtandige Bladen > de uiterften Macro*

(*) Flor. JEgypt. p, LV.

(9) AchilUa Fol. Fascicuiatis Lïnearibus cinerels &c* FUr»
€ap+ Pradr. p. 27.
£t) Zie myn II. D. VI. Stüzc , bladz* 4©»
(ïo) AcbUlea Fol. pinnatis planis incifo -ferratfs &c* Dra»
CüjkuIus Alpinus Fol. Scabiofa:. C. B. Pin. 98. Prodr. 39,
ïtarmica A'p. Matricariae folio Triomf. Oh 83. T# BOCG»
Mui* ILp* 110. iio, BARR, Rarm 1119* T*

%h OSSLv X, $ÏUBa

era getuilde Bloemen,

Gebon-
deld.

grooter en famengevoegd»

Grootbla-

Da

?g!f SAMENtEELICE KRUIDEN

IV. De Bladen van deeze Soort, die op de Al*
^FxxfL#Pen van Switzerlaod en Italië groeit, verfchil*
Hoofd- len zeer vaó die der anderen* Zy worden door
srvK. fommïgen by die3 van 't Schurftkruid , door an-
yZZyjf* deren by die van 't Moederkruid vergeleeken ,
maar eigentlyk komen zy met geen van beiden
overeen , en gelyken meer naar die der Agrimo*
nie* Het Kruid heeft de Steng een Elle of drie
Voeten hoog, opfchietende uit een bos Bladen,
als gezegd is 5 omtrent een Handbreed lang,
dun , glad en groen. De Bloemen maaken een
Iosfen Tuil op den top der Steng * hebbende
Eyrondachtige Kelken , die digt gefchubd zyn.
Het getal der Tongblommetjes , aan 5t end
drietandig , is van vyf tot agt ; de middel*
Blommetjes zyn vyfdeelig en de Bloem is byna
geheel wiu *t Gewas heeft eea aangenaamen
Reuk*

Julhua ' duizendblad met gevinde Bladen , de
Vinblaadjes afjiandig , Liniaal - Lancet*
H3»iuy<k vermig , aan den voet opwaards ge/pitst»

Door geheel Siberië groeit deeze, een Plant
van een Elle hoogte , die naar de Ptarmica
zeer gelykt en fraai je witte Bloemen heeft, van
de grootften in dit Geflagt, zo Gmelin aan*
merkt. Het Loof is zeer glad : maar de reden
van den bynaam vind ik nieu

(11) Arinlka FoL pinnatïs , Pinnis diftautibm &c. &•
Lvgdb. 176. Gmsl* Slb. II. p. j$>7, T. SS» U *•

(ïi) Duizendblad met gefnipperde , vlakke IV;
ftompe, Wollige Bladen. AfdmlJ

, , , Hoofd*
Onder den naam van Kroontjesdraagende^uiu
Alpifche of Berg-Alfem geeft Clusius de xt.
Afbeelding van deeze,die het Loof, inderdaad , cuwmZ
zeer bitter heeft. De Stengetjes waren flegts Elttcr#
een Span hoog en kwamen voort uit de Splee*
ten van hangende Rotfen , die hy op den Weg
naar den Sneeuw - Alp aantrof. Het Kruid
groeit ook op andere plaacfen in de Oojften-
rykfe en Krainfe Gebergten, wordende van de
Jaagers Wdsfrauch geheten. De bynaam is van
zekeren Apotheker van Bellune, in 't Vene-
tiaanfche Gebied , die daar over een byzondcr
Werkje gefchreeven heeft , afgeleid. Men vindt
het ook in Switzerland*

(13) Duizendblad met Lancetvormige fpitfe XUL
fcherp Zaagswys getande Bladen, jj ftsrmeai

DoorDt^n'

(iq) Achllka FoL tadniatis ptem's obtufls &c. GouAM
Jtfonsp. 452. Abfinth. Alpinum ucnbellifenim» C# B* Pin*
239.X1.us. Hifi. I. p. 340. Pann. §55* T« 553. Dracuracii*
lus Argenteus. Moais, Hifi. HU p. 40. S, tf.T* 10. f«5.

(13) Acbiliea?Q\. Lanceolatis acumin3tis Sec. Gouan Montp*
45 Achillea Fol. integr. minut. ferratis. Mat. Mei. 398.
Gort. Belg. 248. H Cliff. 41*. R. Lugdb. 176. FL Snee*
jq6 f 771. Gmel. Siï. IÏ4 p. 196. Dracunculus PratenGs {et»
xato folio. C. B. Pin. 98. Ptarmica vulgaris item Fiore pleno*
CLUs. Hifi. II. p, iz. Draco fylv. f. Ptarmica. DoD, Pempu
710. Ptarmica Folio Ducoms £ Stermuaaaentoria. LOB» te*
4*5-

8oo Samenteelige Kruide^

IV. Door geheel Europa groeit op vogtige Vei-
Afdeel. ^en j^er en <jaar , zo wei als in onze Neder-
Hoofd- landen , dit Kruid Jt welk den naam van Ptarmica
stuk. of Nieskruid voert , als naar zulk Kruid by de
Overtêiiige Ouden gelykende, doch dat van Dioscori-
ry. des verfchilt aanmerkeiyk, dewyl die Autheur
'er Olyfbladen aan geeft. Het Loof van onze
Veld- Dragon gelykt veel naar dat van deTuin-
Dragon , en hier van heeft de Plant, by ons,
den naam, wordende in Engeland Sneezwortoï
Goofe-Tongue, dat is Ganzen -Tong, geheten,
ook Bafiard - Pellitory , dat is Basterd - Bertram ,
wegens de fcherpheid. Het Kruid , naamelyk , is
fcherp en Kruiderig van Reuk, doende niezen,
en, als men 't kaauwt , kwylen : weshalve het
tegen Slymerige Keel - Verftoppingen van Boer.
ha ave aangepreezen werdt. Het is een aange-
naam Voedzel voor het Vee , en komt in de
Tuinen ook met dubbelde of gevulde Bloemen
voor. In Rusland en Siberië groeit het overal ,
zo wel als op de Eilanden beoosten Kamtfchat-
ka en in de Westelyke deelen van Noord -A*
merika*

xiv. (x4) Duizendblad met Lancetvormige Zaags*
MphT &etande Bladen , de Tandjes zeerfyn

Aipiftht* Zaagtandig*

Os)

(14} Achxlka Fol. Lancealatis Dentato- ferratis &c. H*
CUff. 4n. Lugdb. ij6é Ptarmica Alpin* &c, Tournï,
W7 • HERNU Lugdb* 69+*

S r ar « £ n e s x 8oï

(^5) Duizendblad met de Vinnetjes der Bla* Iv-

den Kamachtig en bjna geheel ; de Bloem* Af^*ELo

fteeltjes Pluizig* Hoofd-

stuk*

{ 16) Duizendblad met gevinde getande zeer xv,
ruige Bladen * de Bloemen in Kroontjes A^la^A

gekropt. Zwart-

achtig.

Deeze drie zyn Ajpifche Plantjes § de eerftö *vr*
in Siberië , de anderen in verfcheide deelen van Dwergje
Oostenryk , Switzerland en Italië, voorkomen-
de. Men kanze als mïddelilachtig, tusfehen de
Veld - Dragon en het gewoone Duizendblad , aan*
merken. De tweede wordt van de Jaagers, ia
onderfcheiding van het Bittere 3 voorgemeld ,
Unfer Prauwen Schwartsraitch geheten , om dat
de randpunten der Kelken zwart zyn. De ha
Moschata van Gesnerüs^ die onder 't Berg-
volk tot Zwectdryving vermaard is en zeet
fterk van Reuk, fchynt hier te behooren. lm*
mets de twee laatften worden beiden daar toe»
gedroogd zynde , onder den naam van Gem-
pum in Switzerland verkogt. DeStengetjes van
deeze Planten zyn maar een Voet, een Spaii^
of een Handbreed hoog.

O?)

(1?) tAchtliea Folior. PinnuL Pe&i'natïs iütegriusculis &c.
JACQ; Vind* i$7» Matricaria Alp. Chamaemeü folijs- C* B»
Pin. 154. Partheniam Alpinum. Clus. Patin, 561. T. $60.

(16) Achilka Pol. Pinn. Dent. hirfutisfönis &c. Achill*
Fol. Pinnatis Lanugine obdu&ls &c. HALL. Helv, 713, all«
TëiehtmU Ml. T. 2. f. 3. Mï\\. Alp. aicanimu Moiys, ÏIL
$. 6» Té 11. f. 11. BGCG. Mus. II, p, 1$$, ^ 20,

Eee

SC2 Samenteelïge Kküid£n#

Gemeen*

!V. (17) Duizendblad 772e? dubbeld gevinde eertf*
AFxx?L* germzate Haairige Bladen ; de Slippen

Hoofd- Liniaal getand; <te Oortjes kruislings*

«TUK,

A^biiiea ^l8^ Duizendblad dubbeld gevinde , Haai?»

löoze Bladen ; de Slippen Liniaal getand $
^Tir' Stengen om hoog gejlmfd.

XVIII*

Millefo.

Mj*f - \ Het Gerneene Duizendblad , ook Gerwe, of
Haazen- Geruwe genaamd, voert in 'c Franfch
den naam van Millef mille of VHerbe au Cftar-
pentier. Men noemt het, in 't Engelfch, Tar-
row of Mn/ml* en in 't Hoogduitfch Taufend-
blatd of Schaaf s - Garbe. Stratiotes en Achillea
zyn oude benaamingen van die Kruid* Hec komt
overal aan de Wegen , zo by ons als door ge*
heel Europa, tot in Lapland, Ysland en Rus-
land voor ; ja bet is ook door gantfeh Siberië
gemeen en S telle rus heefc het zelfs in de
de Westelyke deelen van Noord - Amerika aan-
getroffen: zo dat het, dewyl men 't ook in Vir-
ginie vindc, waarfchynlyk de geheel e gemaa-

tigde

(17) AchilUa Foi. bipinn. fu^pilolis &c. 'MilIefoU maxi-
mum Umbella alha. G. B. Pin. 140. Prodr. 72.

(li) Achillea Fol. bipinn. nudis &c. Mat. Med. 397«GORT#
Belg* 248. Fl. Snee. 705 , 770. KRAM. Auftr. 257. H. Cliff.
R. Lugdb. &c. GRON. f^irg. II. 127. Achillea Fol. pinnato-
pinnatis. Fl, Lapp* 311. Millefol. vulgare album, C* B.
Pin. i4o. $ Millcf. purpureum majus. C. 15. Pin. 14
Millefoh'um f. Achillea , alb. & purp«reis Flor. Doo. Pers.pt,
aoo. Lob* /<?♦ 747. r-

ïigde Lugtfireek des Aardbodems , ten Noor*- ÏV.
den, zal beflaan. Die Soort, welke Groot geby- Af£**l»
naamd wordt, is eens zo groot van Gewas als Hoofd»
het Gemeene , en groeit in de Zuidelyke dee-STUK#
len van Europa. ' jffiff

Het Duizendblad wordt, in de Tuinen, on*
gevaar een E!le boog 5 doch in 't wilde blyft
het doorgaans laager. De Steng is gemeenlyk ,
to wel als de Bladen, ruig* door Witachtige
Haairtjes , maar het komt ook byna geheel
groen en glad voor. De Kleur der Bloemen
Verfchilt , zynde gemeenlyk wit , doch ook
paarfch of Roozekleur, en dewyl die Kleur ia
de Planten ftand houdt, welke ook in 1 Loof
eenigszins verfchilien , zo moet men *t als eene
Verfcheidenheid aanmerken.

De Velden en Wildcrnisfen worden door dit
Kruid aanmerkelyk verfierd; en het is ook in
de Geneeskunde niet onbekend. Het heeft eene
Bedwelmende en Pynftiliende hoedanigheid ,
dienftig om de fterke Uidoozingen te bedwin-
gen, 't Is echter niet in algemeen 3 en meest by
de Stahliaanen (*), ofook{)y 't Gemeene Volk
m gebruik. Door het tusfehep Steenen te kse&- .
zen krygt men 'er eeü Pap van , die een zeer
goed Middel is tot heeling van Wonden. Door
het by Gistend Bier te doen, wordt hetzelve

on-

Stabüus tyiz alio Tonico Medicamento & Stomachico
frequentius ufus eft; in Febribus iiuCrmittentibus , JMprbo
Kypochondriaco , Pbthifi 9 aiiisque Malïs , JF. HoraAUNN»
HALL* Heiv, inthu&u I. 4<f#

Eee 2

EI* DESI.. X. STUK,

Bod Samenteeligb Kruiden*

IV* ongemeen flerk en koppig. De Rusfen haaien
A*xxEL ^ruid met Koornwyn verfcheide maaien
Hoofd over, en bekomen dus een Sterken Drank > naar
stuk. hunne natuur en fmaak, die blaauw zou zyn,
zo Sïellerüs wil: doch, dewyl de Olie
van Duizendblad niet altoos blaauw is, kan men
zulks niet verzekeren (*)♦

xir. 0*0 Duizendblad^ dubbeld gevinde Bladen 9

nofir?'k* ^e onderften v^ m &aal > ^ bovenflen
Edtft Jtornp en Wollig: met verhevenronde zeer

digte Bloemtuilen*

Deeze , in Duitrchland en de Zuidelyke dee*
len van Europa groeijende , heet Edel Duizend»
blad by T ragu s ,die het wel heeft afgebeeld ;
en dus genoemd , om dat het hem veel zeld»
zaamer voorkwam , fyner van Loof en Reuk.
In fommige deelcn van Switzerland is het vry
'gemeen , verfchillende weezentlyk van het an-
dere. Het groeit wel zo hoog, doch heeft de
Vinblaadjes meer verdeeld en Biet , gelyk in

(*) Gmsl. Sih % p. 200. De Heer Baller brengt dis
tot bewys van die blaauwktid by; Helv. inchoAt* I. p. 46;
doch, het gene Gmelin daar van zegt , nalcezende; zalmen
bekennen , d.t zyn Ed zulks maar ter loops ingezien heb-
bes want Gmelin twyfelt 'er zelf aan. Het fchynt veel vais
de Groeiplaats af te hangen. Neumann hadt de blaauws
Olie voomaartïelyk uit de Bloemen bekomen,

(19) Achillea Fo!. bipinn. inf. nudis planis &c. Millefoi,
nobile. trag. Hift* ij6- Tanacetura minus album odox«
Camphore» C. £. Fmt ilz*

SYNGENES1A. Scj

rt zelve , met Stippen ; doch naar boven zyn de IV.
Bladen (maller en maar half gevind* De Blce- AF^?Li
men komen in digte ronde Kroontjes voor, en Hoorns
vertoonen zig dikwils als waren zy ongeftraald.STÜK«
Hall er oordeelt, dat men deeze in de Ge-
neeskunde behoorde te verkiezen.

Qxo) Duizendblad met dubheld gevinde , O-

vaale , byna naakte Bladen , en getopte odomta.
digte Bloemtuilen. kendc!!^

Dit Kruidje , ook in de Zuidelyke deelen
van Europa , naauwlyks een half Voet hoog ,
voorkomende , wordt door Linn^us als een
byzondere Soort voorgemeld , en door üoüan
met de voorgaande vermengd. Maller, zo
wel als de Heer Gesard, acht het flegts
eene Verfcheidenheid van het Alpifche of mis*
fchien van het Dwergjes * Duizendblad te zyn *
dat hier voor befcbreeven is. Hem waren, naar
de Groeiplaats, allerley trappen van minder of
meer Wolligheid, grysheid en fynheid der Bla-
den, ontmoet.

(21) Duizendblad met Liniaale Bladen; de xxr.

1 Tr. Creilca*

yin^ Kan-
diaafchs»

(20) AcbMUa Fo!. hipinnatis ovalibus nudiuscuüs &c.
GQUAN Monsp> 4j?. MiUefol. minimum crispum Floreaibo,
Hisp. Barr. Rar. 1116. T. 99* • Millef. odoratum minus
Monspelienfmrcv MAGtf. Momp. 177. GER. Prov. 192.
HALL. HeLv, inshoat. I. p. 46.

(ai) Achillea FoU Linesribus , Pinnis fubrotundis &c,

Eee 3

Xï. Deel# x, stuk.

Z06

Samenteelice Kruiben.

iv;

Afdeel.

pinnetjes rondachtig agterwaards over e&
kander; ds Steng Wollig.

stuk?" D5t Kahdiaafche heeft de Geftalte van het
owrfl^geraeene Duizendblad. De Steng is Wollig; de
reeivjyve- glazen zyn Liniaal, eenigermaate Wollig, ag-
terwaards over elkander leggende : de Vin-
blaadjes Niervormig: de Bloemen wit. Dit acht-
te C. Baühinüs het echte Duizendblad van
Dioscorides te zyn , wordende op Kan*
dia zelfs Myriophyllon geheten*

De Stoel ïs in dit Geflagt Kaffig, geïyfc ia
de voorgaanden , maar het Zaad heeft eeix
Kuif je , dat veelftraalig is, zonder Stammetje.
De Kelk is Schubbig , Rolrond : de Straalblom-
metjes zyn diep verdeeld in drie Slippen , \
welk 'er, misfchien, den naam aan geeft.
ïé Maar ééne Soort komt in hetzelve voor ,
THdax ujt Vera Cruz afkom (lig was f i> Men
&u*m' heeft dezelve in de Clifforcfe Tuin gehad, een *
Eggend. pjantjc ZyDde van naauwlyks een Voethoog,
met leggende Rankjes , die uit de Knoopjes.
Wortel fchooten , vervolgens zig opregtende ,
Draadachtig , met Leedjes , wat ftekelig. De

Blaadjes

Müïef. inc^nunv Cretlcum. C. U. Pin. 140. Prodr. 72,
Millef. Creticum. J. B. Hifi. III. p. 139.

(i> Tridax. Syjt. Nat. XII. G«n 97*. ^g. Xtlï. p. 647*
H.XUff. 418- A&er Amcricanus procumbcnsa Fol. laeiaiatis
et htrfutfe. HOUST. Msf.

T R 1 n a x. Drieflip.

G y c E N E s i a; S07

Blaadjes, waren breed Lancetvormïg, wederzyds IV.
fpits , gepaard , met eenige Kerfjes , het agter- A^?L-
ilo zeer groot. Een een bloemig Steeltje droeg {$00¥v~
een geel geftraalde Bloem, naar een Alter ge- stuk.
Jykende en voorts als gezegd is. Poiy?™ta
't Geflagt van Amellus onder de Heefters be-^^"*'
fchreeven hebbende , komen wy tot dat van

E c l 1 p t a. Taanbloem.

Een naam van Rümphiüs ontleend, die
de eerfte Soort Ecltyjis- Plant noemt , dewyl
de Bloemen, elk op zig zelve, als eene Zon - E«
clips, die men Taaning noemt, voor/tellen»
Het heeft een Kaffigen Stoel , en geen Zaad-
kuifje; waardoor het van deComla verfchik^
met welke het anders overeen zou komen, we-
gens zyne vierdeelige Blommetjes op de Schyf 5
die flrekken om het van de Verbefina te
onderfcheiden. De twee volgende Oostindifche
Kruiden zyn 'er toe betrokken.

( 1) Taanbloem met een opjtaande Steng, de f.
Bladen aan den Voet neergeboogen 9 °ngi* er^fpté*
fteeld. Qpftaan<i#

lu

fj) EcUpta CauTe ere&o, Tol. bafï df flexïs fesfïübus. Syfi.
Nat. XUI. Gen. 1321. p 6+7. Mant, 286. Ver!»ei7na alba.
Sp. Plant* 1272. Mant. 475. Eupacoriophalacxon Balfaminx
fieminse folio. Dxll* Elth* 138. T. 113. f. 137. Scib?cf< Co-
nyzoides Amer. latifolia. Pluk. Alm* T. 109. f. i. Eclipu*
RUMPB. Amb. VI. T# 18. f I.

Eee 4

II. Deel. X. Sïük»

8oO Samenteeeice Kruide*?;

IV. In de beide Indien komt dit Kruid voor *
Afdeel. ea z0 wej jn Virgiöie als te Suriname is het
Hoofd- gevonden. Het verfchilt van de Eupatorium en
êrvx. Bidens, daar het in Geflalte naar zweemt , doop
ongepluisde Zaaden en van déSantolina^zodoor
gepaarde Bladen te hebben , als doordien de
Bloemen niet uit den top alleen groeijen en dat
de Hoofdjes geftraald zyn. Dit laatfte is echter
naauwlyks merkbaar 3 wegens de witheid der
Blommetjes en de ongemeene kleinheid der ge-
nen die den omtrek beflaan. Hierom was het
Witte Verbefina van den Ridder geheten. Of
Plan er het deswegen Mehlblume getyteld
hebbe , is my duifter (*). De langdraadige
naam 3 dien 'er Vaillant aangeeft, door
D i L l e n t ü s overgenomen , en Kaai Boel-
kens • Kruid betekenende , wegens de kaal-
heid der Zaaden , is zeker ver gezogt. B oer.
haav e fchynt het met den naam van Surinaam-
fe Santolina 5 die gepaarde Bladen van Chamse-
nerion , een minder Schubbigen Kelk > witte
Bloemen en hoekig genaveld Zaad heeft ^ be-
doeld en taamelyk befchreeven te hebben.

De eigentlyke reden , dat dit Kruid, een ge-
taande Zon zou affchetzen , wordt door R um-
phius niet düidelyk verklaard Hy fpreekt van
een groen Heuveltje in 't midden der Bloem,
met zeer kleine witte Blommetjes omringd 5
maar als de Blommetjes afgevallen zyn % zegt

(*) LlNN. G&tt. der JPf.anzcn. Gottha, 177-5-.

S?ngenesii; 809

hy, wordt dat Heuveltje zwart» Voorts meldt IV;
hy, dat de gewreeven Bladen een zwart Sap *f^,el*
geeven , en derhalve gebruiken het de Indiaanen Hoofd-
tot zwartmaaking van het Haair. De gedroogde >tuk«
Plant, zegt hy , wordt ook zwart, 't welk ik
in myne Exemplaaren daar van , uic Oostindie
ontvangen, waarneem»

(1) Taanbloem met een leggende Steng , de
Bladen eenigermaate gegolfd en een wei»proftr£ta.
nig gefieeld* i*sgp&

Volgens den fchranderen Dillenius, die
deeze , uit Zaad van Kormandel , ook in de
Elthamfe Tuin by Londen geteeld heeft, was
dezelve van Gewas wat kleiner, Takkiger, en
hadt de buitenfte Stengetjes , zo wel als de
Takjes, op den Grond leggende of neergeboo»
gen; de Bladen korter, donkerer of niet glan-
zig, zynde over 't geheel ruiger. De Steeltjes
der Bloemen , die zeer kort waren , bleeven
zodanig tot aan de rypwording der Zaaden toe ,
daar zy in de andere na 9t bloei jen langer wier-
den, gelyk Rümphiüs ook opgemerkt heeft.
Voorts waren de Bloemen wit en kwamen twee

aan

(2) Eclipta Caule proffrato, Fol. fubundulatis fubpetlola-
tis* Mant» 28$. VerbeGna proflrata. Sp. Plant* **6. Manu
475» Ewpatoiiophalacron Menthas Arvenfis folio. Vaill.
Mem, 1720. Dj li.» uts. f. 13 Chryfanth. Madeiaspatamim
&c. Pluk. Alm, ioo# T. 118. f. s.

Eee 5

ÏI. DS*L» X. STÜKt

8lq Samenteelige Kruiden.

IV. aan twee uit de Oxels der Bladen voort , gelyk
Afdesl* oöy> dikwils plaats heeft in de eerlij
Hoofd- Dat het een verfchillende Soort zy , zou men
stuk. uit de kortheid der Bloemfteekjes , opmaaken
Overtollige at Bladen aangaat , die in deeze laatüie t
rh als naar de Akker- Munte gelykende, veelbree-
der zouden moeten zyn , dit bevind ik in de
inynen , van Java en Japan ontvangen , wee*
zentlyk hurkende Kruidjes zynde, zodanig niet,
en de Bioemhoofdjes derzelven zyn op ver naa
zo kort niet gefteeld , als volgens de aangehaal-
de Afbeeldingen : weshalve ik denk, dat dee*
ze een Verfcheidenheid zou kunnen zyn van de
voorgaande Soort. Door den Heer N. L. Bür*
MANNüs, immers, wordt het Breedbladige In*
difche Bidens van Garcin tot dezelve t'huis
gebragt (f>

S 1-

(*) Niet uit die der Bladen. Lïnn.sus zal zulks uïr Dil-
LENius bcflootcn fcejben, die van de Bloetn hoofdjes zegt,
Tediculls femper brevibus infidentihus, Ky fpreekt van die ge»
fteldhcld der Bladen niet, welke- men niet minder in de
andere zou kunnen vinden , en dus maakt die bepaaling
geen wcezentlyke onderfcheldmg. Of Semina mutica , qua*
drifariam murkata (in Spec. Plant,) eene verftaanbaare uit-
drukking zy , laat ik daar. Ongedoornde Zaaden , die vier-
voudig gefpitst zyn , luidt inderdaad wat vreemd en tegen-
ftryd ig. DrLLEMUS fpreekt van de Zwaden der laatfte niet,
doch van die der eerfte zegt hy, dn dezelven platachtig vier-
hoekig zyn , n*ar die van het Bidens gelykende , doch onge-
baard. In de bepaaling der GeOagts • Kenmerken wordt van
den Ridier zelf gezegd > Semina muticA , zonder iets meer
da3r by.

Q) Verbefmi alba. Fl* Ini. p* 184 * DiLLENlUS oordeelt ,

dat

$ Y N e E N E S I A. 8ïï

Sigesfeckia. Geitenbek* IV*

Afdeel;
XX

By het uitgeeven der Planten van den Gif- h00f£.
fortfchen Tuin 5 hadt de Groote Li nn^usstuk.
deezen Geflagtnaam , ter eere van Doftor S i E-pb?*»>'4
gesbeck, Opziender van den Petersburgfen
Hortus Medicus > ontworpen* Hy hadt hemzelf
« Profesfor der Kruidkunde gety teld , daar doch
niets door denzelven , dan een Lyst der Plan-
ten 9 zo inlands als uitheemfch 5 waar mede de
Peterburgfe Tuin in 't jaar 1736 verrykt was*
in % licht gegeven ware. Misfchien badt Sie*
gesbeck deezen Lyst aan den Ridder gezonden ,
die bedenkelyk zulks niet gedaan zou hebben, in-
dien hy geweten hadt , dat omtrent dien tyd
een zo fcherpe en fpottende bcoordeeling van
zyn Samenftel , door deezen Heer, uitgegeven
wcrde 5 welke door den Heer Gleditsch
zeer grondig en kragtdaadig is wederlegd (*) :
doch niet minder vinnig en onbefcheiden p door

ge-

dit M3RISON de Bladen der eerfte, ten onregte, een Vinger
lang en breed genoemd heeft ; 't welk nogthans nagenoeg
met zyn eigen Afbeelding ftrookt, en blykt, wanneet men
*er den Vinger op legt. Zyn Ed. hadt Morison , derhalve %
zo 't fchynt, niet wel begreepen.
(*) M. Joh. Gottlieb Gleditsch &c. Confderatio

'Epicrifios Siegesbeck**** ** Linn&i $yft. Plant. Sexuale &c.
Berolini. 1740* O&avo. Dat van Sifgesbeck was in 't zelf-
de Jaar 1737, toen de Hortas Cltfortianvs uitkwam , tk
Petersburg in 't licht gogeven. Men vindt het in 't Vertoog
van Gleditsch woordeïyk.

II. X, $TUK,

Samenteelige Kruiden.

IV. gedagten Siegesbeck, wederfproken (*)•
Afdeel. qq fpyC ? welke onze Ridder hier over gehad
Hoofd* mag hebben , is genoegzaam vcrzagt en zyne
stuk» ger gewroken , doordien de Akademie der Wee*
^uivyl- tenfchappen van Petersburg 2an zyn Ed. Ver-
toog , over het bewyzen van de Sexen , of Man-
nelyke en Vrouwelyke deelen en Bevrugting
der Planten , in 'c jaar 1760 den Prys toe-
wees (f)-

De Kenmerken van het Geflagt, waar van
ik fpreek, zyn, een Kaffige Stoel en ongepluis-
deZaaden; een vyfbladige, eigene, uitgebrei-
de buiten- Kelk en een gehalveerde Straalkrans.

Twee Soorten bevat hetzelve, waarvan de
eene behoort cot de Ooftelyke, de andere tot
de Westelyke Wereldsdeelen,

1. (1) Geitenbek met zittende Bladfteelen , de
ofimllu buiten- Kelken Liniaal , grooter en uitge*
Qofteifche. breid*

Won.

(*) VamloqumtU Botanie* Spicmen &c, Petropoli. 1741.
Quarto.

(f } CARoli LiNNïKi , Equitis de Stella Polari &c. 2)/*-
quxfith de Quxjïione ab Ac Imp. Se. Petr. propofitk Sexum
Tlantarum Argtmentis et Experimentis novis vel corrofarart
vel impugnare &c. Petiop* 176C

(1) Sigesbeckia Pedolis fesfilibus &<\ Syft. Nat. XII. Gen."
5>73- Ve^ XIII. p. 648. Sigesbackia. Hort. Clif. 41*. T«23»
H. Ups. 267. Bidenti fimilis Fol. latisfimis ferratis. Bux*
Cent. III. p, 29. T. 5t. Cichorio affinis Lapfana Sinic?,
Menthaftri foliis &c. PJLUK. Amdth. 58* T. 3lo. f, a.BUAM*
Fl. Ind. p, 1S3.

S Y W O E N E S I A. 813

Wonderlyk, inderdaad, is deeze Plant, die jV,
in China Hi hitn-tfaw genoemd wordt, volgens A™%*1*
Plukeinet, en door den Ridder uit de Clif- Hoofd-
fortfeTuin, niet alleen naauwkeurig afgebeeld, STÜK*
maar ook aldus omftandig befchreeven. „ De^^f
„ Wortel jaarlyks. De Steng twee of drie
„ Voeten hoog,opflaande. De Bladen Eyrond,
„ wederzyds gefpitst , in Steelen uitloopende ,
s, gepaard , drieribbig , geaderd , Zaagtandig
„ Takkig uit ieder bovenruik van de Steng,
„ korter dan dezelve. Een endelings en zyde-

lingfe Bloemfteelen , uit de bovenfte Takken
„ eenzaam gearmd , draagen een ros • geele

Bloem, van figuur als een Spinnekop, met
„ een uitgebreid kransje van vyf llekelige ge-
„ haairde Straalen , omgeven , wier Haairtjes
,, ieder op 'c end een Ly merig knopje hebben.
„ Wanneer men de rype Zaaden afplukt, be-
,, weegen zy zig in de Hand, wegens de Ly,
„ merigheid en om dat de iamengedrukte Haair-
„ tjes zig allengs weder opregten".

Dit laacfie zal waarfchynlyk op de Zaadhuis-
jes zien en niet op de Zaaden zelf, welke lang-
werpig, vierhoekig, boven wat dikker en naakt
zyn. Gedagte Lymerigheid der Kelken maakt,
zoPlukenet aanmerkt , dat zy aan 't Papier
kleeven, waar men de Plant oplegt. Gemakke-
lyk laat zy zig uit Zaad in de Europifche Tui-
nen voortteelen. Dezelve is den Heer Fors.
kaohl in Arabie voorgekomen en groeit,
volgens den Ridder , ia Medie, by de Dorpen.

OP

£L Dist* X> $'im*i

gt4 SameSteelicé Krüidei^

IV. Op Java valt zy ook, van waar ik Exeinpka-

^FxxEL' ren daar van bekomen heb> uic welken ik niet
Hoofd* kan zien, dat zy veel naar de Lampfana, noefi
stuk* ook naar het Bidens , gelyke.

it. (a) Geitenbek met afioopende Bladjleeien, en
naakte Kelken.

lis.

fdkeStC£* ^e Bladen , die wederzyds langs de Steng,
als het Smeer aan een Kaars, afloopen, maa*
ken , dat dezelve zig gevleugeld vertoont. Zy
is geftrekt; de Bladen, tegenover elkander, zyn
Lancetvormig Eyrond drieribbig met Zaagswy-
ze Tandjes bezet, van onderen Wollig* Aan den
top draagt dit Kruid gearmde Bloemfteeltjes ,
volgens Linnjeus , die twyfelt, of het ook
tot een ander Geflagt, en wel tot de Milleria,
behooren mogte. De Kelk , zegt hy, is lang-
werpig, de Stoel naakt i de Bloemkrans beltaac
uit één Straalblommetje , met het Tongetje
aan de tip tweedeelig ; de Zaaden hebben we*
derzyds een Kuifje van twee Kafjes. Volgens
Cl ayton flaan op de Schyf veele tweeflag-
tige Eïcmmetjes , en dat van den Omtrek is
Vrouwelyk , brengende beiden Zaad voort r
weshalve deeze Plant niet tot de Polygamia
necesfaria behoort,

V E R-

(z) Sigabeckia Petiolis decurrentibus &c. Gron. Vir*. II.
us. Verbcfina Fol. Ovatis, Petiolatis &c* i. p. 179»"

lup&toriophalacron Folio uineivi Swropbularix , Caule atero*
y VAI^I*» Mtm% 1720,

S V H C E N E S I A*

V e r b e s i n a, Dubbelkelk.

Afdeel*

xx.

In dit Geflagt , dat den Kek van, twee ryen Hoofde
Blaadjes heeft, is de Stoel kaffig en het Zaïd-STUK»
pluis beftaat uit Baardjes; de Straalkrans onge-
vaar uit vyf Blommetjes.

Na de uitrnonftering van twee Soorten, die
tot het Geflagt van Spilanthus en van twee t
die tot dat van Eclipta betrokken zyn , bevat
hetzelve maar de agt volgende.

CO Dubbelkelk met overhoekfe afloopende „ f*
golfde Jtompe platten* *uta.

Gevleid

De vermaarde Commelyn heeft een zeer sel(1,
fraaije Afbeelding uitgegeven van dit Gewas s
dat in de Europifche Tuinen uit Zaad van Ku-
rasfau is geteeld en 'er een overblyvende Plant:
uitmaakt, die in de Zuidelyke deelen van Eu-
ropa zelfs buiten blyft , L 1 n n & u s merkt aan 5
dat hetzelve in Geftalte meest verfchilt van de
overigen , zo dat het misfchien een eigen Ge-
flagt zou kunnen uitmaakën. Eenigen hebben
het tot de Chryfanthen , anderen tot het Bidens
betrokken ; gelyk Tournefort, by wien
het Indifch Tweetand, mee Bladen van Haviks-

kruid

(i) VtrUfina Fol. airernis decurrentibus &c# Syft. Nat*
XII. Gen. 9?S' Veg. XHU p. 648. H. Cliff. 411. Ups. 262.
Gouan Monsp. 454. B>. Lugdb. 158. Cannabina Ind. Fol. in*
tegris , alato Caule. MAGN* Hort. T. p. 40. Chryfanth»
^mericnnum , Caute aiato öcc. Comm, Hort. \. p. 5, T» lr
Pi.UK. Alm. 100. T. f, |,

IU Deejl* X. stuk*

\

Samenteelige Kruide*?.

IV. kruid en een Gevleugelde Steng, heet» Die
Afdeel- Steng onderfcheidt hetzelve allermeest, als bo-
Hoofd vendien rood zynde. Commelyn zege, dac
stuk. dezelve anderhalve Span of hooger opfchiet;
overtollige y 0 lckamer geeft *er de hoogte van een of
r> twee Ellen aan(*). Goüan zegt; het heeft
„ de Steng een Voet lang , donker rood ; de
„ Bladen Eyrond ; de Bloemfteelen zeer lang
,5 en ruigachtig ; de Kelkfchubben gelyk en Li-
„ niaal,* de Bloemen Saffraankleurig,* deZaaden
met twee Tandjes , waar van het eene lan-
„ ger is en Haakig krom.5* De Bloemen zyn
zeer kort geltraald , maar volgens de Afbeeldic*
gen fchynt het getal der Straalblommetjes veel
grooter te zyn dan vyf Cf).

it. (3) Dubbelkelk met overhoekfc gefleelde , Ey-
- Verbefina rond m Lancetvormige , Zaagtandige Bladen.

Cbinenfis.

chineeich. ^ chmz groeit , volgens Osbeck, deeze

die Heefteng is, de Steng enkeld rond hebben-
de, eenigermaace Wollig, met enkelde Takken;
de Bladen langwerpig Eyrond, eenigermaate
Wollig, ftompachtig, gefteeld , Zaagtandig:

de

(*) Ad bkubitalem asfurgit elegantlor haec Planta altitudi»
nem. Nor. p. 106". Hoe ik zyn Cubitus moet neemen , vooc
een half of geheele Elle , blykt my thans niet zeker.

(t) Zie onder andeicn die by "Weinmann , Plaat 379 %
alwaar het getal der Straalblommetjes, in de zigtbaaie helft,
wel agt is getekend.

(z) Verbefina Foi. alternis Petiolatis OvatO • Lanceolatis

S ? N G E ■ R E S I A. 8l?

de Bloemen endelings , eenzaam op Steeltjes : IV»
de Kelk half Kogelrond, Schubbig, Wollig; deAFxxfft
Bloem geel , met veele Lancetvormige Straal- Öoofd-
blommetjes: de Schyf blommetjes menigvuldig,^^*
met Kaf j es 'er tusfchen : de Zaaden met een Juptfi***
randje en vier gladde Borfteltjes of Haairtjes*
gekroond*

(3) Dubbelkelk met overhoekfe Lancetvormige nr.
gejieelde Bladen; de -Bloemen Tuilswyze. jn^&ai

Virgi-

fDeeze Virginifche komt de Ptarmica naby>nïto*
doch is laager f met breede, gefpicfte, zagte
groene Bladen. Zy heeft de Steng naauwlyks
gevleugeld f de Bloemen wit , het Zaad twee-
tandig , wordende White Stickweed van de En-
gelfchen geheten.

(4) Dubbelkelk met gepaarde Eyronde % drie» L nrv
ribbtge gladde gejieelde Bladen , en drie» ceyionfch*
hoornige Zaaden»

Voor deeze Ceylonfche Soort gebruikt L in-
n bl u s redelyker den bynaam van Lavenia , ge*
!yk het volgens Dr. Sheiurd heet, dan dien

pe-
es ) Verhfma Fel. altcrnii Lartceoiatis peiiolatii * Blo**
Corymbofis. GRON. Virg. \U p. ug.

(4) Vtrbtfma Fol. oppofiris oblongo • ovatis &c. Fï+Zeyl*
310 Eupatoriophalacron Scrophulari* Aquatica; foliis oppo*
fitis. Burm»^/. 94. T. 42. F/, ƒ«£ is*. ra-Tumb^/ftrfc
Jïal. X. p. u;* T* es.

Fff

Ulo Peel» sra*

8x8 Samenteblige Kruiden*

IV* pedanten en naauwlyks in ééne adem uitfpreek*
A**xf L ' baaren naam^ Eupatofiophalacron , door Vml-
Hoofd» lant gefmeed. De Plant heeft Bladen als die
$tvx. van 't Water- Speenkruid, glad en dun, van
boven groen 9 van onderen blaauwachtig met
groote witte Aders en in 't midden een zeer
dikke Rib. De Bloemen , die wit zyn , komen
twee aan twee op lange Steeltjes voort.

v. (5) Dubbelkelk met gepaarde , langwerpig
bifllrf!m Ey ronde, drieribbige gefpitfte Zaagt andu
Sg!ebl0C* &e ^acleny en tweelingse tweebhemige
Steeltjes.

Tot deeze Soort, die in Oostitidie valt, be-
trekt Linn^üs zo wel het Taanbloem van
Rumphiüs, als tot de eerfte Soort van E-
clipta hier voor befchreeven : doch dat zal waar-
fchynlyk een misflag zyn , alzo de Afbeelding
geen het rainfte blyk van tweebToemige , veel
min van tweelingfe tweebloemige Steeltjes uit*
levert (*). Komt 'er derhalve een voor met
zodanige Bloemfteeltjes f dan zal men het tot
deeze Soort kunnen betrekken.

($) Verheft** Fol. oppofitïs öbJongo • ovatls criptfnerviïs
&c. Eclipta. RUMPa# Amb. VI. p. 43. T. IS. f. I. Vallia*
manga - naru Hort. Mal. X* p* 79. T* 40.

(*) Tab. 13. f. 1, g«lyk men hot in Syft* Nau Veg. XIH^
vindt, is zekerlyk fout : als uit de Mant. 475, nog
aadcr blykt.

S y N C E N E S I A. 8lp

(6) Dubbelkelk met gepaarde Bladen > die IV.
Lancetvcrtnig en Jiompachtig zyn > met**^^*
lange eenbloemige Steeltjes en enkeldeKel Hoofd-
ken. stuk*

VI

Of deeze de eenigfte Soort ware 3 die enkel- Jmftfns
de Kelken heeft, in dit Geflagt, twyfelikzeer.£^
Zy heefc de Zaaden met een zeer kort v^ertan"bl^^"
dig Rardje gekroond > en daarom kan zy nietig,
tot het Kaale JBoelkenskruid van Vaillanï
behooren , 't welk de Zaaden gantfeh onge-
kroond of kaalkoppig heeft (*). Dit Kruid valt
op Ce} Ion, en wordt 'er Kirindia genoemd ,
als ook aan de Kust van Malabar.

(7) Dubbelkelk met gepaarde, EyrondeZaag- VII#
tandige Bladen , langwerpige ongejleelde Nodiflora,
Kelken ; aan de Stengen de BloemJleeUn bloemig»
zydelings.

(8) Dub*

(6) Verbefma Fol. oppof. Lanceolatis obtunuscuüs &c.
Fl. Zeyl. 311. Fee-CajonL Hort* Mal X, p. 83. T.
BURM. FL lnd* 184.

Les Ovaires ont la tête nae, Memé 1720. p. 419.
LlNNiEUS gebruikt de voorzigtighoid van deeze Zaaden te
tsoemen fubmutha : teiwyl hy die van het Leggend Taan-
bloem, viervoudig gelpitst zynde (pag. pr&ced. Sp* Plant,) %
mutita gebeten hadt.

(7) Vtrbtftna Fol. oppofitis Ovatis fêrratïs &c, Am Ac+d,
IV. p. f290. Bidens nodifiora Folio Tetrahit. Dill. Elth, 5$.
T- 45. f. 53» Chry fantin Conyzoides nodiflorum &c# Sloan*
Jam, 11$. Hifl. I. p. 262. T. 154.

Fff 4

li. Dm» z. Stuk.

Sao Samen te eli ge Kruiden;

IV. (8) Dobbelkelk met gepaarde t Eyronde > Zaag*
*Fxx*L' tandige gejleelde Bladen , en eene Heefie*

Hoofd- rige Steng.

STUK*

vut. Van deeze kcmt de eerfte op do Westin-
^^difche Eilanden, de andere in Zuid- Amerika
Kcefterig. yoor. Het Loof verfchilt zo zeer niet in dezel-
ven, noch ook de Bloemen , maar de Zaaden
zyn in de eerfte breed en tweetandig of met
twee lange punten gebaard ; even als de Zaa-
den der middel - Blommetjes in de laatfte: ter-
wy! die der Rand - Blommetjes ongedoornd zyn ,
aan de kanten Tandswyze gehaaird.

BUPHTHALMUM. Koe - Oog.

De Plant, die gemeenlyk deezen naam voer-
de , is reeds onder de Kamillen befchreeven.
Het tegenwoordige Geflagt voert een Kaffigeö
Stoel, zo wel als die, het Zaad heeft een klein
Zoompje van boven > en is op de zyden ge-
rand, inzonderheid dat des Omtreks (*). De
tweeflagtige Blommetjes hebben een onverdeel-
den Stempel.

Tien Soorten zyn 'er in begrecpen* waar

van

(8) Vtffofin* Fol. oppofitis Ovatis fêrratis &c* BidensFoI.
Ovatis fcrratis &c* H. Cliff. 399. Bidens Frutescens llicis
folio Flore luteo. Plum, Sp. 1©. Ie. 51.

(*) Zie het verfchü en de figuur deezer Zaaden , uit de
eerstvolgende Soort .; Bbrkheï , Tab, V. Fig. 16 , 37»
38, 3S>.

S T N C E E S I Av *SI

van de zes eerften tot den JJleriscus , de zes IVw
anderen tot de Afteroides> van den vermaalden ^r^L,:
Tournefort, behooren. Hier uit kan men Hoofd-
eenigszins de gedaante dtr Bloemen , in 't al-3TÜK-
gemeen, opmaaken. De twee eerften, als Hee-/^2!4
iterig of Boomachtig zynde, heb ik reeds voor-
heen befchrecven (*) : des nu volgt.

(3) Koe- Oog met /pits gebladerde Kelken en w*
Lancetvormige , de Steng omvattende B^^^j^
den , die geheel effenrandig zyn 9 over-™/™-
hoeks. Gedaomd'

In de Zuidelyke deelen van Vrankryk, Span-
je, Italië en de Levant, groeit deeze aan de
kanten der 'Landerjëa en op de Akkers. Zy
heeft een lievig gewold Stengetje van byna een
half Voet hoogte, met ruige Bladen. De Krans
der Bloemen beftaat uit zeer fyne Scraalblom-
metjes, niet op eene enkele ry, maar meervou-
dig. De onderfte Kelkblaadjes zyn breeder 9
- uhfteekende, drieribbig, ïjfyft

f4) Koe -Oog met Jlomp gebladerde , enge- m.

iim' Waterig.

(*) Hat. Uïft. II. D. VI. Stuk, bt n?.

(3) Bvphthalmum CaL acute Foliofis &c. ƒ/♦ Cltf. 414, R#
Lugdb. 170. N. 1. GoüAN Monsp. 4*5 After luteus Fol. ad
ïlorem rigidis, C. 8. Pin, 266. Afteriscus FqL ad Fl. ri-
gidis. Toürnf. Ittft. 497. Tab. 2S3. After legitiraus Clufu
alter. BARR. Ie. $$t*

(4) Buphthalmum Cal, obmfe foliofis &c. H. C/tf. Ups.
&. Lugdk. N. 2. GouAN Monsp. &c. Aftcdscas anauus Lu-

Fff 3 fir

II. Df T5L. X» STUK,

822 Samenïeelice KruidIn,

IV. fteelde , Oxel Kelken ; de Bladen over-

*Fxx fLf hoeks , langwerpig >Jlowp ; de StengKruidig.

bvuk? Deeze komt , in de Zuidelyke deelen van
o vemWgt Europa, aan de Wateren en op vogtige Gron-
retiwyve. ^n VQon jQ £Q Europifche Tuinen is zy eep

Jaarlykfe Zaay - Plant , gelyk de voorgaande ,
hebbende de Bladen fmaller, doch de Bloemen
ook geel van Kleur. Zy heeft een Kruiderigen
Geur, en wordt veel in Portugal gevonden.

(5) Koe -Oog met ftomp gebladerde ge fteelde
BuphthaU Kelken ; de Bladen Spatelvorrnig overhoeks ;

mum ma* 7 . r ö 7

ritïmum. de Steng Kruidig.

Setkants*

Niet minder geurig is deeze, die aan de Oe-
vers der Middellandfche Zee , op Bergachtige
Gronden , voorkomt en Houtig is , maakende
een overbly vende Plant in de Europifche Tui-
nen uit. Zy heeft den Stempel der tweeflagtige
Blommetjes > zo wel als der Vrouwelyken , twee-
deelig, volgens W 1 llich.

VI (öj Koe -Oog met overhoekfe Lancetvormige

Dut urn* ef*

Haid.

iïtanïcus odorarus. Sfb. Tbes. T. p. 47* T. 29. U 7. Chry-
fanth. Conyzoides Luat, Breyn Cm. is7» T* 77* Barr.
1c* 552.

($) Bupbthalmum Cal. obtufe FolioGs pedunculatis &c.
H. Cliff Ups. R. Lugdb* N«, 3. GER. Ptov. 2x0. After (upi-
8ius lignofus Sicufus Conyzst odöre. Bocc. Mus* II. p. i6u
T. 129. Aft, iup luteiis Masfili©t« BARR. H55. Afleriu-
&CUS fupinus. C. B* Pin, 257.

Cg> Bupbthalmum VoU altem» Lanceolatis &c, Afteriscuc

Afcrf

effenrandige Bladen: de Steng laag*Hee-

yt^rig. XX. °

\ \+ . _ Hoofde

Aan de Kaap der Goede Hope valt deeze3STUK-

als ook de volgende en zelfs de drie voorgaan- Poiy^mU
de Soorten hadt de Heer N. L. Burmannus
in 't Kruidboek van Oldenland aange-
troffen.

(7) Koe -Oog met overhoekfe* Lancetvormige vit.
eenigermaate Zaagtandige ruige Bladen
naakte Kelken en Kruidige Stengen. éifo^Ué

(t) Koe - Oog met overhoekfe Lancetvormige VJIL
fyn getande gladde Bladen, naakte Kelken f™f$*m

en Kruidige Stengen. Groot-

bloemsg»

Zeer naby komen deeze beide Soorten, die
ïn Ooftenryk, Italië en Switzerland,op de Ge-
bergten gfoeijen , zo in het Loof, als in de

Ge*

Afer, imo Calyce non foliofo* Vaiix. Mtm. Chryfanth»
Aft. Afteris facie &c* PLUK. Alm* los. T. tft&ft 3.

(7) Bupbthalmum Fol. alternis Lanceolatis &c. H. Clif. R,a
Lugdb. N. 4, &c. &c. Aftet Iuteu5 major Folüs Succifz, C.
B. Pin, 266. Aflet tertius Auftriacus. Clus. H$. II. m
Afteroides hirfuta. Mich. Ffor. i*. T* $ , 4. Conyza majof
altera THAL. Herc. 21. f. 2.

(8) Bupbthalmum Fol. alt. Lanceol. &c !/♦ Ups.K.
Lugdb. N. 5. Afteroidcs Al^na Salïcis folio. ToüRMF. Cér.
50. Mïch. Flor. U. T. 5* Aftet luteus anguftifoiius. C. E.
Pin. zet* Chryfanttu perenne minus &c, Moeus Ui* S.
T. 7. si. Aftet rannoiu psitaas* CLUf . Pam. p. fr»

824 Samentesljgs Kruiden.

IV* Geftalte en verfchillen , zo 'wel als de voor-
AfdI'EL. gaande Kaapfe , van de voorigen zeer ia aan»
Hoofd- zien, alzo zy geen uufteckende Kelkpunten heb-
stuk* 5enê ^ Het Zaadkuifje is een Haairig randje
gSJgS, en de Kelk gelyk ; zyn zy dan ook liever'
rjr# 51 Inula met byna naakte Zaaden," vraagt de
Ridder. De Kaffige Stoel , dien dat Geflagt
naakt heeft , dunkt my , moest zulks ganak-
kelyk on ticheiden. De Kelk is hier flegts dub»
beid , gelyk in de Verbejina> of uit twee , drie ,
ryën Schubbetjes farnengefteld , gelyk H al-
ler zegt , die aanmerkt, dat het Gewas in
Switzerland veel ruiger is % dan in Ooftenryk;
welk het verfchil der Soorten misfchien zou
kunnen zyn. Hy fpreckc van d~ zynedus (*).

De Steng is regt, een Elle hoog en ruig,
„ met eenblocmige Takken , hebbende de Bla-
den ook Ovaalachtig y doch f maller, en ins-
33 gelyks ruig : de Bloemen aanzienlyk en vry
„ groot. De Tongblommetjes zyn drieribbig,
„ drietandig, menigvuldig" (f>

Deeze verbeeldt zig de Heer H aller de
Geele After der Italïaanen te zyn, door wier
Sap, rondom de Wond geftreeken, een Hond
verfcheide Adderbeeten, zonder nadeel, hadt uit-
geftaan (9)
. ^ .tl <&-Jtawu& .Mfl ^^^** <j£,

(*) Helv. inckêtt. I. p» 5o, Hoe Titulo. Buphthalmum,
Fol. imis pettolatis ovatis, fuperioribus amplexicaulibus Lan*
ceolatis, hirfutis, rariter dentatis.

(t) Zie derzeiver figuur. Esrkhe¥. Tab. III. f. 26.
(Ij valisn. Tom. I. p. 359- Uie Proef echter zegt weinig fi
dewyl hy aan de vieids Beet itieif, ssg ü 1*** fmn. ih p

Syngenesia. 82$

(9) Koe -Oog met ovcrhoekfe omvattende Ey* IV.

ronde naakte Zaagt andige eenigszins kant^FD^L*

haairige Bladen; de Steng eenbloemig. HOOFD-
STUK*

Op de Gebergten van Brixia groeit deeze , 1*.
die overhoekfe Bladen van een half Voet lans; But>hthrf'

o mum jp?~

en een Handpalm breed heefc : maar, volgens*'0-/^*»***-
Zoega, is het een Soort van Sïlphium, zegtfetiyk?
L 1 nis m us. Zyn Ed. geefc de befchryving op,
van het Kruid , als de Steng twee Voeten
hoog hebbende, met Hartvormige Bladen over-
hoeks , Nerswyze geaderd , met driekantige
Steelenden vervolgens die der Bloem en Vrugt.
maakende deelea , zo als dezelven door gedag-
ten Heer waargenomen zyn (*). \ Schynt of
onze Ridder eer denke, dat het tot de Leyfera
paleacea , die ik voorheen befèhreeven heb en
afgebeeld , behoore (f).

(10) Koe - Oog met gepaarde , Ey ronde 9 Zaag- x.
tandige drieribbige Bladen, gebladerde Kel-%eesUanthGU
ken en eene Kruidige Steng. zonne-

Vol.

(9) Buphtbalmum Foi. altern» amplexicaulibus &c. Buph-
Chalm* Cauie ere&o unifljro. Abd. So,l. p. 16. T. 12.
Afteroides Qt. Petafitid:s folio Ff, maxioio, Tournf.
Cor. 51.

(*) Mant. p. 517.

(t; P« Zie deeze Nat. Hifiorie* II. D.

VI. STUK, biadz. 115, Pi. XXXilI. Fig. 1.

(10) Buphthalmum Cal. folioUs , Foïiis oppofitis ovatis f*r*
satis Sec. //• Upu 264. Helianrhus &c« GRON+ Pïr£. 1*7.

Ggg Co,

||, DKEL, X» STUK*

Satf Samenteelice Kruiden*

XV» Volgens de befchryving van deeze , uit da
Afmbl, upfalfche Akademie - Tuin , is hec een over-
Hoofd- biyvende Plant > uit Virginie of Kanada her*
*tuk. komftig, met een ronde Ste;3g,van vier of vyf

^«^jS* Voecen h0°gte > die ^ °P ftaat> en aan de
n* Knietjes zig verbreedt. De JBtódeh zyn gefpitsc
Eyrond , drieribbig , geaderd , verhevenrond
en glad , Zaagtandig , geftecld , gepaard , aan
den voet langs het eigen Steel- je aftoopende,
doch aan de eene zyde breedcr* Uit de Oxels
fchieten Takken , tegen elkander over * en daar
tusfchen een lange, gladde, eenbloemige Steel.
De Kelk is met flompe Blaadjes gebladerd* De
Bjtóernftraalen zyn breed , aan de tippen florap,
drietandig en tweeflagrig (*)#
Kaïpfche. De vyf eerfte hier befchreevene Soorten , zyn
volgens gezegden Heer Bürmannüs aan de
Kaap der Goede Hope gevonden , doch eeni-
gen kunnen aldaar uit Europifch Zaad geteeld
zyn* Aangaande het zogenaamde Harde , dac
een Heeftertje is, mhet Fioletbladige van Breyn^

zyn

Corona Soiïs Caiolinlma &c, MART. Cent. 20. T. 20*Chry-
fanth. Scrophuiaria: folio, Amer. Pluk. T. 22. f. 1. Chry-
fanth, Virg» Moris, Hifi. IIÏ. S. 6. T. 3. f- 69» Corona
Solis ahisfima Virgae Aureac foliis. ToURNF. Inft* 490.

(*) Dit komt my zonderling voor, alzo dan deeze Zen*
nebloemige tot de Egaale Veelwyvery behooren zou. In Sp.
Plant, woidt flegts gezegd * ait de Scraalblommetjes Stam-
pers hebben, waar door, en door de ftompere Kelkbladen t
deeze Plant van het Geflagt der Zonnebloemen , naar wei-
Sea zy zeer geleek , onderfcheiden werdt,

S Y N -e F, N E S I A 827

syn wy verzekerd ; zo wel als aangaande het IV;
Kaapfche , zogenaamd , dac thans het Geflagt AF^fL*
van Osdera uitmaakt reeds door my befchree* Hoofd*
ven {*> Voorts heef: zyn Ed, nog ééne Soort 3STlJK*
welke hy Dunbladig Koe- Oognoenu, met eene /jfê*™*
fieefterige Steng, Liniaale blaadjes en gewolde
Kelken (f).

Den Heer Forskaohl kwamen van dit Arabifch*
Geflagt twee nieuwe Soorten voor* De eerfte,
by Hadie in Arabie groeijende , Takkig van
hem gebynaamd, hadt een Üekelige Steng met
gepaarde, OBgefteelffè", Lancetvormige getande
Bladen , en ftpmp gebladerde eenzaame end**
Kelken. De andere, by Kaïro in Egypte ge-
vonden, noemt hy Sterk ruikend Koe- Oog. De-
zelve hadt de Steng anderhalf Voet hoog en
droeg de Bloemen op korte Steeltjes, zynde
ée Stempels in allen dobbeld , de Kelkfchub-
t>en byna zo lang als de Bloem , en "het Zaad-
kuifje Vliezig (|).

Voorts maakt de laatstgemelde Soort een be-
kwaamen overgang tot de Zonnebloemen, die
in dc Rang der Vrugtelooze Veelwyvery ftaan
te volgen. De overvloed van Stoffe, immers,
heeft my genoodzaakt hier af te breeken, en de
overigen van de Klasfe der Samenteelinge, wel-
ke tot andere Rangen behooren, doch ver het

min-

(*) Nat. Hi/l. II. D. vr. Stuk, bïadz, ijï#

(j) Flor. Cap. Prodr. p, £7,2g.

(I) Flora Mg'jpt, ■ Ar&hica, p, 1

EI DiEt. x< Stuk.

8a8 Samenteelice Kruiden,

IV. minfte deel derzelven uitmaaken , te befchry-
A?xxEL* veD in het v°lgelïde Stuk deezer NatuurJyke
Hoofd* Hiftorie, waar mede ik deAfdeeling der Krui-
sTU*# den zal befluiten en dat- niettemin veel klei-
ner zyn zal dan de vcorgaanden.

DRUKFEILEN.

Bladz. 14. Reg, u Lees Hoogleeraar

$5. Op de kant ■ Bohemicum

— . «98. Reg. 18. — — Wortel
« $6 5* Reg. 6. Voor na Lees op

■ j,t 492. Reg. ïS. niet — ~~ met

— . — - 568. IaatfuReg. — Geflagten— Soorten
—~ 601. Reg. 13 - 15. Doe uit. De Bloemen
Zyn iü — Wollig zyn.

De Plaaten zyn dus ingevoegd.

Plaat LXI. tegenover Bladz. 7
LXIL 89

; mm. — — • — 135

LXIV. ■ 153

LXV. ■ — J97

. , . ♦ . LXVK 381

LXVII. J17

LXVII1. 593

LXIX. . — - 617

4

j