DE ee ME | | 
„Wid iN 6 hl 4 Ô * TL 
hie 8 k 
an 


ú TUURLYKE HISTORIE 
Ni Ad | Be 
UITVOERIGE BESCHRIPING 
SIEN, U 


DIEREN; PLANTEN 
MINER AALEN, 


Volgens het SAMENsTEL van den Heer 


ENNE A 


Met naauwkeurige Afbeeldingen. 
Nn 
DERDE DEELS, VTFDE STUK. 


DE MYNSTOFFEN. 


Te AMSTERDAM, 
By J. vAN per BURGH en Zoon. 
MDCCLXXXV. 


INHOUD VAN DIT STUK. 


<5 HL AFDEELING. 


BE XXIII HooFpsT. Befchryving van het Tin 
BE en deszelfs Ertfen: Gedeegen Tin 
geldzaam;, Sumatrafche , Malakfe en 
andere Tin- Ertfen: Tingraupen of 
Tin-Kryftallen , Tinzwitter, Tine 
fteen of Berg= Erts, Tinzand, Tin- 

„Spaath , enz. ee Bladz, « 


XXIV. Hoorpsr. Befchryving van het Loon 
en deszelfs Ertfen 5 gelyk de Lood: 
Kryftallen , Eovdetlade ‚ Groene , 
Roode en Witte Loodfpaath, a/s ook 
van andere Kleuren, Lood-Erts 
in Stans Zand, Aarde , end, mien 93 


XXV, Helton, Befchryving van het Yzer 
en deszeifs Ertfen , waar onder de 
Amaril , Bloedfíteen en Magneet 
voorkomen. Onderfcheiding derzelven 
naar dat zy aantrekbaar of niet 
aantrekbaar door den Zeilfteen zyn. 
Gedeegen Yzer , het maaken van 
Staal wit Yzer, Kwadraarfteenen , 
Yzer-Kryftallen. Schraale Yzere 
Ersfén. Moeras of/Modder- Erts, 

‚ Yzer-Zand , Yzer. Stalaktieten, 

F | 812, . ee 64 


od. Ad __XXVL 


XXV. HoorosT. Befryving van het Kor 
_ PER en deszelfs Ertfen „benevens de 
verfchillende Manieren, hoe het daar 
van gefcheiden en tot cola Ko- 
per gemaakt worde, Gedeegen er 
Sement- Koper. Geel Koper , Mes- 
fing , Brons , enz. Koper -Glase 
Erts, Vaal - Erts, Blaauwe, Roode, 
Witte, Zwarte, Geele Koper= Ert- 
fen, enz. Als ook de Lazuurfteen , 
Atmenifche Steen „ Malachiet ez 
Kopernicke). , ‘ Bladz. 133 


KXVIL Hoost. Befchryving van het Zire 
VER en deszelfs Erifen: gedeegen 
Zilver : Rood Gulden, Wit Gulden, 
Zwart Gulden: Hoorn -Erts , Glas- 
Erts3 Vaal-Erts, Wit - Erts 3’ Zil- 
ver; Zwart, Zilver-Bruin; Lever- _ 
Erts „ Zilvermolm, Scheiding van 
't Zilver uit zyne Ertfen, zo volgens 
de manier der Spanjaarden in Ame- 
vika , als in Europa op verfchillen- 
de plaatfen in gebruiks EnZo mm 1E 
XXVIIL. Hoorpsr. Befchryving van het 
Goup en deszelfs Ertfen. Gedee- 
gen Goud , door Wasfching „of Stof. 
goud, uit Zand of darde en ver= 
gruisde, Steenen „ het voornaamfte, 
‚_ Goudmynen iz Europa, in Siberie , 
in Ooftindie. en Amerika. Vermomd 
Goud. Verertst of gemineralizeerd 
Goud , in Pyrieten en andere Stoffen. 
Scheiding des Gouds van’t Zilver, Ce mmm 983 
, AA Ne 


AANWYZING per PLAATEN, 


en der Bladzyden, 


alwaar de Fig aangehaald of befhreeven worden 


Praar XLI. Afbeelding van TiN-ERrT- 
° SEN, ENZ. tegenover-Bladz. 13 


Fig. 1. Model van den’ Oven, tot uit- 
fmelting der Tin- Ertfen, op 


Banka in Oostindie. ik bl 13 
a.De Stok of Stamper, daar by in 
gebruik. 


me 2e Een Stukje Malakfe Tin- Eris. bl. 14 
‚va 3. Tin-Granaaten op Kwarts uit 


"Bohemen, . bl, hrg 
mn 4, Dito op Yzer- Erts van Altenburg 
ân, Saxen. « ne, 
— 5. Tinzwitter zarionje by Eibenftock | 
in Saxen. je | bl, 18. 
— 6, Zwart TFin-Kryftal van PFrey- 
berg. ĳ bl. 17e 
_— 7. Tinfteentjes van Malakka, bl. 20 
— 8.-Tinfpaath of wit Tia - Kryftal van | 
„Slackenwalde in bir Tt 82, 


PLAAT KLI Afbeelding, van Loon: 
Unen iet mm en eme 45 


Fig. 1. Lood- Kryftat van Freylerg in 
Sâgen. te bh 44. 


Tar | eg Figa 


) 


2 


Fig. 9 Geftreepte Loodglans van Chas. 
ley by Lyons in Vrankryk. Dl. s2. 
—= 3. Groene Loodfpaath,van St, Hu- 
bert in Switzerland, "bl. 54» 
en A. Loodfpaath - Kryftallen van Zeller 
ue feld aan den Haarts. “B. 58 
mm 5. Witte Loodfípaath van Zellerfeld. bl. 58e 
_ 6, Fyne met Kopergroen van dito, — 


ij Witte op geele Oker van def 


Haarts. mee 
== 8, Bladerige Loodfípaath uit Karin: 

thie. Bf … bl. 60. 
amen 9. Geeleals Katten- Tanden van Keu- 

ben. EE e _ bl. 6x. 


Praat XLIV. Afbeelding van Yzene 
ERTSEN.- … tegenover Bladz, 91 


Fig. IL. Gekryftallizeerd Yzer zit Enge: 


land, : a 
omm 2 Krom - Vezelige Glaskop of Bhoed- 


Steen van Guadalcanal in Spanje, bl. 110. 


em 3. Zwarte Bloedfteen van Schwart-, 


} 


fenberg in Saxen. . bl.art. 


—_— 4. Roode getepelde van St, Andries 
berg. | 


© - WEET 


…_ 5. Zwarte Niervormige uit Saxen.tl, 112 
mmm 6: Witte en blaauwe Yzerfpaath ‘uit 


Nasfau- Siegen, "bl 119 
mn 7. Veld of Moeras-Erts van Fava 

“75 __án de Oostindiën. . bl, 126 
ememn 8, Platte Vzerfteentjes famenge- 


groeid, by Nymegen. bl, 127 


_PrAAT 


4 / 


PLAAT XLv. Af beelding van YZERHOU- À 
DENDE STOFFEN, tegenover Bladze 129 


Fig. 1. Een fraaije Dendriebof Yzerbloem - 

ap Graniet, van Altenburg in Saxen,bl. 130. 

emmen 2, Getepelde Yzer - Stalaêtiet van 
‘Nieuwied by Cobleuts. bl. T3Le 

em 3, Een Rolronde, bruine, van Nas: 
Jau - Siegen. ° mn 

mn 4e Een Stukje Berg - Orgel uit het Gu- 
| Jikfe. « arms 
omm 5, Gedendrizeerde Yzerftf uit Saxen. a 13% 

mmm Ó, Een zeer raare Pypachtige dito, 
van Hofchnits in Boheme, mmm 


Praar XLVI, Afbeelding van KorPerr- 
HOUDENDE STOFFEN mn mmm 155 


Fig. 1, Een fluk masfief gedeegen Koper 
van ’t Eiland Sicilie. k bl. 156. 
mmm 32, Gedendrizeerde Koper-Eris van 
Kamerdarf in Saxen. -, bl. 183. 


mm 3. Aartig gegroeide Koperftof van 


Kneyweilerop de Hondsrug. arn 
mmm 4. Lazuurfteen Laagswyze in Kwarts bl, 194% 
mmm 5, Zeer fchaone Malachiet inCinnaber, 

uit Siberie. _ . « bl. 200, 


Praar XLVII. Afbeelding van Zinven- 
HOUDENDE STOFFEN. tcgenover Bladz, 229 


Fig. I. Gedeegen, Tandswys gegroeid Zil- 
ver, van Kongsherg in Noorweegen. bl, 228. 

ema 2. Boomachtig dito van Freiberg in 
Saxen, \ , bl, 230, 


Fig. 3, 


Fig. 3. Takkig in Hoornfteen van Johan 74 ib af 
Georgeftadt, ° bl. 230. 

mmm 4e Geftrikt of gebreid gedeegen Zil- 
ver , în Kalkspaath, uit Peru. bl, 231, 

mmm 5. Mos: of Wormachtig in Kwarts; 
Madagaskar, zeer raar. …. « bl. 232, 

mmm 6, Bladerig of Plaatig wit Noorwegen, dl. 233. 

maan Je Hoorn-Erts Kryftalletjes van fo- 


‘han Georgeftadt. là bl. 248. 
—_—_— 8. Kromhaairige Glas-Erts van Him- 
melsfurften Gy Freiberg. _ ‚bl, 252 


_ g. Ongemeen fraaye Takkige met 
gedeegen Zilver, van Kongsberg in 
Noorwegen, . bl. 253. 


Praar XLVIIL Afbeelding van ZiLver- 
ERTSENenGOUDHOUDENDE o. 
STOFFE Ne enansnmheralkensmamm: 259 j 


Fig. 1. Gekryftallizeerd Rood Gulden van | 
Fohan Georgeftadt in Saxen. hl, 261. 
2, Gefigureerd Wit Gulden of Koorn- 
Aair-Zilverop Leyfteen, vanFran- « 
kenborg in Hesfenland. Dl. 265a 
3. Gekryftallizeerd Wit Gulden, in 
Spaath , vanC/austhall op den Haarts.bl. 26. 
— 4e Zwart Galden gekryflallizeerd, uit 


Ennn 
. Re 


Mexiko, bl. 273. 
_ Se Een Klontje gedeegen Goud van Ee 
main Peru. ‚ 315, RA 
=—_— 6. Goud in Pyriet op Leyfleen uit zi TALTS 
rol. hl. ee 1 E 
ee 'Bladerig Goud, van eis in 
Hongarie. bl. 33e 4 A 
—- 8. Gegranuleerd Goud , op Zwaare jan 
Spaath, wit Sevenburgen vn 
pn 9, Gekryftallizeerd Goud van Abrud- ‘ 
ikan in’t zelfde Land. bl. 326 


BE 


Ä 
8 o 


REGNUM LAPIDEUM. 
AET RIE DER 
MINERAALEN, 


DERDE KLASSE 


MINE RE. 


MYNSTOFFEN. 


MGACIENIMUVDAR 
B 6 4 E 15 fo 20 FLAT B 4 zhe 
ME EAA KE u Mie 


* 
> 
pd 
. 
/ 
“ < 
d Ie rl 5 Nee: É 
5 ; 1 EN tr 
‘ ih, 5 Á iz 
. AN é 
dà » 1 zr . & 
‘ { E en 
à e 
! ak Ne Î L k Á 
. k 
/ Ie F 
. ts 4 
al Y R 
Ï \ 
Â , bef ) N, 
\- de, ge p je 
ï - fi 
Ë « , 
4 K N pad \ si 
Y 
hk ° ï it ep 
7 « 
*. A . 5, i \ et s A) 
# \ … 
ed En 
\ í > 
fi . 
« 
N 
El / 7 ° 4 k at U 
à , À 6 en 
kg en 
' « 
. el / 8 
/ 
» # Î ú 
: } \ / ne 
7 \ 
' 


« 
Ld 5 î / . . S 
| ( il Í Zr 
je ik 4 4 . . p Se 
d N = Sr 
AEN « pn 
À ï 
af . 
o \ hd s . 7 * % 
‚ 5 / 6 
) . 
. 
\ 5 e | 
4 k ï k 


e BESCHRYVING » 


DER 


MINERAALEN. 


Ssssesssssssssssss 


‚AIEE AFDEELING. 
Dre MYNSTOFFEN, 
elk HOOFDSTUK. 
Befchryving van het T1Nen deszelfs Ertfen: Gee 
deegen Tin ze/dzaàm; Sumatrafche, Valakfë 
en andere Tin-Ertfen : Tingraupen of Tin- Kr ye 
fallen, Tinzwitter , Tinfteen of Berg - Erts, 
Tinzand , Tin-Spaath, enz. 


reden, 


De Stoffe, welke men zo by ons als in En-, Naamse 


geland gemeenlyk TENs fa ' Hoog- 


duitfch Zinù, in ’t Franífch Etain, in % Ita- 


liaanfch Stágno , naar den Latynfchen naam 
Stannum, noemt , komt hier in de eerfte plaats 
onder de volkomene Metaalen. Zinnebeeldig 
draagt zy ook den naam van Jupiter, den Op- 
perften der Heidenfche Goden, of wel den 


| Pla- 
ill. Daem. V. Sruk, 


t 


e OER RT ARL BEN 


Hi. 
Arnrel. 
MXIEL 
Hoorpo= 

STUK 


Eigen« 
fchappen. 


Planeet deezes naams; dewyl die "er, in zyne 
Vertooning aan ons, de Kleur het naafte van 
heeft. Anderen noemen het, fpottende, den 
Duivel der Metaalen, om dat het die allen „ 
door zyne bymenging, eenigermaate broofcher 
of minder fmeedbaar maakt. Wit Lood hebe 
ben fommigen het ook genoemd , doch dit is 

niet algemeen. | 
Het is een Metaal , byna van Zilverkleur , 
doch een weinig naar ’t blaauwe trekkende en 
knarfende als mren ’t buigt of met de Tanden 
daâr op byt. Indien ’er geen andere Metaa- 
len, Koper , Spiauter, Bismuth of Spiesglas- 
Koning ‚ bygemengd zyn; zo heeft het in ’t ge- 
heel geen Klank. De Soortelyke zwaarte van 
hetzelve , de minfte van die der echte Me- 
taalen , overtreft ruim zevenimaal die van ’% 
Water. Het is zeer buigzaam en zagt en laat 
zig fmeeden , doch breekt ligt onder den Ha- 
mer; en draagt aan getrokken Draad veel min- 
der zwaarte dan anderen : evenwel meer-dan 
Lood. Dus kan een Tinnen Draad, van een 
tiende Duims dikte , nog meer dan veertig 
Ponden houden , eer hy breeke. Het heeft 
een eigen Reuk, die zig inzonderheid door 
het wryven of anders warm maaken openbaart. 
Het fmelt zeer gemakkelyk en lang voor dat 
het vloeije ; maar veel moeielyker na de by- 
voeging van Zwavel. Op zigzelf in ’*t Vuur 
gebragt, brandt het met een blaauwe Vlam, 
en 


PNy 


be Tin-ErTsEN, 3 


en eenen deels Zwaveligen, deels Arfenikaalen rr. 
Reuk , dampende in Rook weg en laatende ri ek 
eene graauwe Asfche over. Door de Hitte, in Hoorv- 
*t Brandpunt van een Brandfpiegel, verandert STEE 
het ten deele in een witten als Vezeligen Rook, 
ten deele in een fyne witte Afch, die ver. 
volgens in kleine Kryftallen fchiet, neemende 
„de Metallyne Geftalte moeielyk weder aans 
By elke verandering in Asch of Kalk, neemt 
het Tin in Gewigt toe. Door volkomene Ver- 
kalking heeft men uit het Centner Tin hon= 
derdvyfentwintig Ponden Kalk, welke een zeer 
hevig Vuur vereifcht eer zy vloeije : doch 
dan fmelt zy tot een als Harst of Opaal ge- 
kleurd Glas; gelyk deeze Kalk ook andere 
Glazen, waar mede zy gefmolten wordt ‚ min- 
der doorfchynend maakt. 
Het Tin vermengt zig zeer gemakkelyk met verb:n. 
Kwikzilver tot een Amalgama, en met de oves ding met 
3 / Metaalens 
rige Metaalen door {melting in ’t Vuer; maar, 
Kobalt, Spiauter , Bismuth, Yzer en Lood 
uitgezonderd „worden zy alle, door deszelfs- 
bymenging, breukig. Een Mark, dat is ecn 
half Pond Gouds, wordt door een Grein Tin 
_ minder fimeedbaar , ja zelfs door den Rook van 
Tin, Koper wordt daar door ten uiterfte hard, 
ens gelyk de overige gekleurde Metaalen , 
bleek. Door het fmelten met de laat{ten, ook. 
met Spiauter , Zilver of Goud, wint het in 
Smeedbaarheid en met het Yzer in Glans te= 
vers. 
II. Dazm V, Srum, 


4 HeT Tin, EN 
Arde. Vens. Smelt men het met Spiesglas. Koning; 
XXIIf. Spiauter , Lood en Goud, te famen , dan 
heksen bekomt men een Metaal, welks Soortelyke 
zwaarheid veel minder Îs dan de gemiddelde 
zyner famenftellende deelen. Daarentegen 
wordt zy grooter , als men het Tin met Bis- 

muth, Zilver of Koper, fmelt, 

Ontbin- Ten opzigt van de Zouten en derzelver 
Sn Zuure Geeften, gedraagt zig dit Metaal als 
vogten. Volgt, Het ontbindt zig in allerley Zuuren, 

zo wel ia de Metallyne geftalte, als en wel 
vaardigst , tot Kalk gemaakt zynde 5 maar 
geene der Oplosfingen is zo volkomen, dat 
hiet een groot gedeelte van-het Tin daar uit 
als een witte Kalk nederzakke , wanneer men 
‘er flegts Water bygiet. Deeze Oplosfingen 
hebben een bitteren Smaäk en een geele Kleur, 
zo veel hooger; als de Oplosfing meer vers 
zadigd is met Metaal,. Zy laaten zig ook 
niet. volkomen en onveranderd daar affcheis 
den, en uitallen wordt het door zuiver Loog+ 
zout, als een witte Kalk , neergeftoóten. De 
‚Rynfche Wyn zelf tast het Tin aan. Het 
Salpeter - Zuur of fterk Water verteert ’er 
meer van dan het oplost, en de overblyven- 
de Vogtigheid wordt , wanneer zy te veel 
verzadigd is, ligt tot een Geley. De Op. 
losfing in Vicrioolzuur bekomt men door om- 
wegen volkomen , en deeze wordt door het 
bygieden van een vast Loogzout niet troebel, 


In 


DE TIN-ERTSEN, 5 


In Kiber” van Zout insgelyks ontbindt zig het 
Tin, als het zyn brandbaare zelfftandigheid 
werlooren heeft, met een zagte Warmte t'eene- 
maal. Deftilleert men het met even zo veel 


bytend Sublimaat , dan krygt men een Roo- 


kende Geest, een 7Zin- Boter en, door een ten 


uiterfte verfterkt Vuur, een graauwe, zon- 


derling gefatzoeneerde en ligt in de Lugt ver. 
fmeltende Zin Gom. Zet men deeze laatfte 
met Azyn in eene zagte Warmte , gietende 
denzelven af, en het overblyfzel deftilleeren- 
de,,zo blyft een rood Poeijer, de zogenaamde 
Tin- Zwavel, over, welke, in Water opgelost, 
na eene zagte uitdamping , het groenachtige 


« Tin. Zout uitlevert, 


TI. 
AFDEEn. 
XXIII. 
Hoorg= 
STUK. 


De volkomenfte Oplosfing van het Tin ge Ee 


fchiedt door Koninglyk Water, en best wan- ‚k War 
neer men, tot één deel Tin , drie deelen van '*- 


hetzelve, uit evenveel Salpeter- en Zout Geest 
beftaande „ neemt. In koude wordt deeze 
Oplosfing ‚ wanneer zy regt verzadigd iss 
gantfch dik: in de warmte zet zy agtzydige 
Kryttallen aan, die Haairachtig dun zyn. Zy 
maakt, wanneer zy met Zoutzuur overladen 
js, de Kleur der Conchenilje Scharlaken rood, 
Giet menze by de Oplosfing van bytend Su- 
blimaat in Water , zo valt een witte; giet 
menze by die van Goud, zo valt een donker 
paarfche Kalk neder. Ook de Loogzouten , 
de Zeepen en zelfs de Onzydige Zouten, ont- 
| À 3 bine 
IL Dezr, V. Srum, : 


ÄFDEEL, 
XXIII, 
Hoorpe 

SEU Ie 


6 ER TER RM 


binden iets van dit Metaal. Door gemeene 
Pekel wordt het by aanhoudend kooken vers 
kalkt. Door groene Sal Armoniak wordt iets 
daar van opgelost , wanneer men twee tot vier 
deelen daar van met één deel ‘Tin of Tinkalk 
fublimeert , en dan geeft het de zogenaamde 
Tin-Bloemen. Ook in Zwavel- Lever wordt het 
‘Tin zeer ligt ontbonden, en van Zwavel zel- 
ve ‚ wanneer men het daar mede Laagswyze ce. 
menteert, verbeeten3 of anders daar mede tot 
een glanzige Klomp famen gefmolten. 


HetTin De Natuur heeft het Tin byna altoos met 


houdt al- 
toos Rot= 
tekruid, 


Rottekruid verbonden; en, dat uit zyne Erts 
gefmolten is, Hwtten-Tin genaamd, houdt 
dikwils een half Drachme en meer in % Loot. 
Het Malakfe zelfs , dat anders voor het befte 
gehouden wordt, en onder de Europifchen 
het louter onvermengde BergsTin , of het zo= 


genaamde gladde of Blok-Tin, en het Korrel- 


Tin, is ’er geenszins vry vane Zulks blyke 
duidelyk , wanneer men dit Metaal ín een 
uitermaate fterk Vuur , twee of drie Uuren 
lang, ineen Retort, daar een Recipient aan- 
gevoegd is, houdt, dan zet zig aan den Hal 
een Stoffe, welke niets anders is dan Rotte. 
kruid. Men kan zig nog meer daar van ver= 
zekeren, wanneer men in agtmaal zo veel 
Koninglyk. Water, dat uit zestien deelen 
zuiveren Salpeter-Geest en één deel Sal Are 
moniak beftaat , by kleine gedeelten Tinvyl 
zel 


+ 


DR ATINe=ERTSENs 2 


zel werpt; na elke infmyting het Glas toeftop- 


UL 


pende , en dan, alles opgelost zynde , de ee 


XIII 


Solutie helder geklaard , in een Glas dat wyd Rolak 


is van bodem , daar zy omtrent een derde 
deel van Oevndi. gietende; dezelve op warm 
Zand, met een zagte Hitte, laat uitrooken „ 
en, zo dra men witte Dampen befpeurt, het 
Vuur niet te fterk laat worden: als wanneer 
onder ’t uitrooken zig reeds Kryflallen zetten, 
die, dezelve verkoelende „nog meer fchieten 
en wel onderzogt niets angan, dan Rotutekruid 
zyn. 


TUK, 


Het Engelfthe of Staaf-Tin is, bovendien, get 


altoos met Bismuth, Spiauter, Spiesglas- Ko- 


meefte 
houdt 


ning of Koper, en het Saxifche, als ook het Loodenz, 


Boheemfche, klinkend , geftempeld of Pond- 
Tin, gemeenlyk met Lood gemengd. Dit 
Jaatfte ontdekt zig gemakkelyk, wanneer men 
‘de Water- Weegfchaal te hulp neemt, alzo 
de Soortelyke zwaarte deezer Metaalen zo 
zeer verfchilt. Buitendien openbaart zig zulks, 
wanneer men het Tin onder de Tanden brengt, 
kraakende alsdan het zuivere veel, het ver- 
valfchte weinig of niet : giet men ’er Azyn 
op, dan wordt die van dit laatfte zoet, van 
* zuivere niets een verfch Ey, hard gekookt , 
gedopt en doorgefneeden, op een Tinnen Vat 
leggende en een weinig Azyn daar op gieten- 
de „zal hetzelve , als ’t ééne nagt gelegen 
heeft; zo het Tin Loodhoudende is , zwarte 
| A 4 ache 
lil Deer. V. Sruw, R 


ui. 
Arpreu. 
XXII. 
Hoorp= 
STUK. 


Gebruik. 


4 


? 


8 Het T IN, EN 


achtig blaauw worden: anders niet. Hier door 
is derhalve ligt te ontdekken, of 'er onder het 
Tin ook Lood zy. Dus ziet men ook, op wat 
manier ‘er hetzelve is van af te zonderen. 

Sommige Oude Geneesheeren’ preezen het 
gebruik der 'Tin- Kalk , onder den naam van 
Magifterinm Stanni, zeer aan tegen Kramp- 
achtige Opftygingen , en van eenige hedene 
daagfchen wordt dit Middel ook nog voorgee 
fchreeven, Indien men op de famenftellende 
deelen , voorgemeld , acht geeft, zou men, 
en wegens ’t Rottekruid , en wegens * Lood; 
als ook wegens *t Koper, daar in vervat, dit 
geheele Metaal, inwendig, volftrekt verwer- 
pen. Ondertusfchen leert de Ondervinding , 
dac het fchraapzel van Tin, onfchadelyk, in 


groote veelheid , door den Gemeenen Man, 
tegen de Wormen gebruikt wordt. Men heeft 


het inzonderheid tegen den Lintworm aanges 
preezen „ en de Engelfche Doktor Meap 
fchryft een Poeijer van gefchraapt Tin en 
Rood Koraal , half en half, met zekere Con= 
ferf ingenomen, als een Middeltegen de Wors 
men voor. Immers men acht, dat geen Voge 
ten des Lighaams in ftaat zyn om het Tin te 
ontbinden, en dus de famenftelling te ontwik. 
kelen. Evenwel moet men vaorzigtig zyn, 

van niet dan zuiver Tinin deezen te gebruiken, 


Wat de gantfch uitgebrande Kalk aangaat, 


hier in zal men wel geen Rottekruid vinden, 
maar 


ws DE, TiN-ËRTSEN, 9 


maar het Lood en Spiesglas kan ’er zyne rol FP 
in fpeelen z des alles aangemerkt, het veiligst Xxur, 
is, zig inwerdig daar van te onthouden : „HeerPr 
hoewel die uitwendig , in Reuzel of zoge- 
naamde Roozen- Zalf gemengd, tot wegnee- 

ming van Huidkwaalen zeer dienftig zy (a). 

Lang is men in verbeelding geweest, dat Het Tin- 
Koperen Vaatwerk door Vertinning tot het OE. 
gebruik onfchadelyk gemaakt werde; doch En 
behalve de afflyting , welke ons allengs alte gebruis 
dat Vertinzel, zelfs uit enkele Water-Ketels, * 
im? Lighaam brengt is het zeker, dat men 
zeer voorzigtig-moet zyn ,om geene fcherpe, 
gezoutene ‚ zuure of. verzuurende of Loog:- 
„achtige Spyzen of Dranken, in Tinnen of ver- 
tind Vaatwerk langste laaten ftaan. Immers 
‚de ligte-ontbindbaarheid van het Tin,en dese 
„zelfs. gemakkelyke {meltbaarheid , geeft gele- 
genheid , om dus de fchadelyke deelen in ’ 
Lighaam te krygen van een Metaal, ’t welk 
„onder openbaare. toejuiching bedektelyk een 
„kwaaden rol {peelt , en zyn beminnaars on- 
„gevoelig grieven kan met daadelyke uitwers 

kingen. 
s…-Met die voorzigtigheid is het Tin tot ge- Stoffen uit 
tad zeer dienftig-en nuttig, „dewyl het tot 12 Yer 


mengd 


„vertinning van Koper en inzonderheid van Y- af 
As 
ZEI 3 len, 


(a) Borrn. Chem. Procesf, 187: 
Ä 5 
EIL, Deer. Ve Sruao 


ML 


Arpern. 


io os ie nn Kd CA EN 


zer , in het Blik maaken , robeifen gebruikt 


XXlil. wordt. Ten dien einde mengt men doorgaans 


Hoofde 


wat Spiauter of, gelyk in Bohemen , een weinig 
Koper onder het Tin. Tot gantfch dunne en 
fyne Blaadjes geflagen, voert het den aaam 
van Stammiool, die men , door verfcheide Konste 
greepen, dan dus dan zo kan kleuren, Met 
een derde deel Koper en wat Rottekruid ge= 
{molten , maakt het dat zogenaamde Staal- 
kleurige Metaal , ’t welk wegens den fterken 
Glans, dien het door polyften aanneemt ; tot 
Brand- en Teleskoop-Spiegels zeer dienftig 
is: met vier deelen Koper het witte Cancham 
of Congalam der Indiaanen : met Koper en 
“ Mesfing, in geringer veelheid, famengefmol- 
ten , de Tombak , met weinig Tombak en 
Tutanego een fckobit wit Metaal; met Ke- 


‘per en Spiauter de Pinsbék ; met Koper en 


andere Stoffen de Klokfípys of het Gefchut- 
gieters en Geelgieters Metaal; met een twaalf- 
de deel Spiesglas - Koning en maar weinig 


_Kopers;het Hard-Tin: met Kwikzilver alleen , 


of ook met Lood, Bismuth en Kwikzilver, 
Spiegelfoliën; met de helft Bismuth te famen 
gefmolten , een foort van Tutanegos met 
Bismuth en Spiesglas - - Koning een fchoone 
mengeling , welke, naar de vetfchillende pro- 
portie der Stoffen, dan harder, dan weeker 
is, en tot het afdrukken van Penrpingen zeer 
dienftig : met Spiauter een ander mengzel , 

Bh 


DE TTiN-E RT SE Ne It 


* welk tot dit zelfde oogmerk, als ook tot ti 
gieten en foldeeren gebruikt kan worden: meet 

Lood en Bismuth wederom een ândere Stof- Hoorn- 
fe, welke door de Hitte van kookend Water 
fmelt en dient tot Anatomifche Infpuitingen. 

Meest wordt-het Tin met Lood vervalfcht; Verval. 
waar uit ontftaat het zogenaamde Pond- Tin, {ling met 
Wanneer men van beiden even veel neemt; 
dan heet het mengzel halfgoed of tweepon- 
dig; uit twee deelen Tin en éón deel Lood 
beftaande ‚ noemt men het driepondig, en 
uit drie deelen Tin met één deel Lood, vier 
pondig Tin, enz, Zo ‘er Vierentagtig deelen 
Tin inzyn, tot zeventien deelen Lood, dan 
noemt men het Drieftempelig „en, tot zeven. 
ennegentig deelen Tin , maar drie deelen Loods 
hebbende , dan heet het Vierftempelig of 
Engelfch Tin. 

‚De Zin- Asch, of het door Vuur verkalkte De Tine 
Tin, wordt niet alleen, zo als zy is, tot po-Âk 
lyften van Metaalen „ als ook tot het flypen 
van Glas en eenige Edele Steenen , gebezigd; 
maar ook of alleen , of met Loodkalk of Spaan- 
fche Potafchen wit gebrande Keizels vermengd, 
tot harding van het Porfelein en verglaazing 
van veelerley Aardewerk in de Steenbakke- 
ryën. De oplosfing van Tin in Koninglyk 
Water is tot bereiding van de roode Goud- 
kalk,enin de Verwery „als gemeld is, om een 
hoogroods Kleur uit de Conchenilje te trek= 


ken, 
EIL Dente Ve Stux. 


13 EER TTE WA AE AN 


AN Ken, dienftig : de Kalk gebruikt men in 't 

XXHL fchilderen, eo als Blanketzel ‚onder den naam 
„Hoor D- van Spranfch Wit, enz. 

Gedeegen Dat 'er gedeegen Tin in de Natuur gevon- 

a den zy, wordt van fommigen verzekerd , doch 

anderen meenen reden te hebben, om daden 

te twyfelen. Ik heb de bedenklykheden , daar 

omtrent, omftandig voorgedragen in een Vere 

toog, door my ingeleverd aan het Zeeuwfch 

Genootfchap der Weetenfchappen te Vlisfine 

gen „, onlangs onder deszelfs Verhandelingen 

aan °t licht gegeven (5): waar in ik eenige 

Ooftindifche Tin- Ertfen, meest op en omtrent 

het Eiland Sumatra vallende, en my van daar 

gezonden, befchreeven heb. Onder één ders 

zelven, even als de anderen altemaal uit Tins 

fteentjes en. Tin- Zand beftaande , bevinden 

zig Korreltjes of brokjes gedeegen Tin, dat 

uit derzelver Smeedbaarheid blykbaar is : maar 

of dezelven ‘er natuurlyk dan toevallig, onder 

gekomen zyn, heb ik niet kunnen verzekeren, 

Evenwel is het my zeer waarfchynlyk’,rdat 

‚zy ‘er natuurlyk onder zyn gevonden,en daar 

is geen de minfte reden om te vermoeden, dat, 

gelyk men eenvoudiglyk maar hect Tin uit die 

Tinzanden fmelt , zulks ook niet door ondere 

aardfch Vuur, teeniger tyd, zou kunnen zyn 

gebeurd. | In 


(6) Verhand. van °t Zeeuwfch Genootfchape 1Xe Deer: 
Ylisfingen 1782, bladz, 337. 


Deel, PLAAT XLI. 


Ki 
NNU 
WIN 
IN 

lj 


omnoë delen o (feudos- 


un 
fyn 
zi 


AAN 
NN NN N 

ij 
AN 


KIN 


A 
AN 


\ 
\ 
vt 


wt 
AN 


U 
A 
4 


| 


IN 
ü 
M 


HE 


MNN 
nis \ 
Hi 


\ 


NN 
Wp 


4 


LEL Ld 


GS Phlps omnes delen dl; 


De TIN-ERTSEN #3 


| ‚ In t Wibreeden Jaar zyn my door wylen den PR 


Welk Ed. Geftrengen Heer RanermacHer, XXL 

tmeermaalen met Lof gemeld, ook van Batavia erin 
bezorgd de Malakfe Tin- Ertfen (c). Daar, Malakte 
die van Sumâtra alleen beftaan, in Tinfteentjes En: ze 


en Tinzand , uit welken aldaar het Tin ges 


_ fimolten wordt; waar omtrent my zelfs het 


model van den Oven is medegedeeld : (dat ik 
in Eig. 1. op Plaat XLI , met ‘den daar by pi. irr, 
gevoegden Stamper, vertoon:) vind ikonder #2 ks 
deeze Malakfe hiet alleen dergelyk Tin-Zand, 
en Steentjes , maar bovendien ook brokken 
van weezentlyke Tin-Erts, en my is tevens 
de beichryving gezonden van de Tin-Mynen 
aldaar, welke men in het volgende Deer van 
* gezegde Genootfchap zal vinden. Uit de- 
zelve biykt, dat men aldaar de Tin- Erts ten 
deele'in de Valeijen, ten deele in“de Geberg- 
ten, niet Oppervlakkig , maar dikwils ter diep- 
te van zes of zeven Voeten aantreft. Die der 
Valeijen iseen Tinzand , met Kwartsachtig 
Zand doormengd , t welk ‘er door wasfchen 

uit 
ES. 

Cc) Deeze Heer , wiens byzondere vlyt en toeleg tot 
bevordering der Natuurlvke Hiftorie, zo in dat opzigt, 
als daar van zyn Wel Ed. uitgegeven Werken inzon= 
derheid over de Javaanfe Planten , blykbaar is, kwam 
ongelukkigiyk , in ’ laatfte des voorleeden Jaars 1733, 
naar’t Vaderland terugkeerende , aan de andere zyde van 
de Kaap, op Zee ; om "t leven, 


El Deer. Ve STUK | Í 


in. 
AFDEEL. 
XXIe 
Hoorp- 
STUK. 


Fis. 2e 


Andere 


Tin-Mye 
Ben, 


14 Hegt, Tels AN 


uit gefchift wordt; die der Gebergten is een 
Steenige Erts ‚fommig blaauwachtig en masfief, 
andere met langwerpige Tin - Kryftallen in een 
Okerig Gefteente, als in Fig. 2,is afgebeeld 4 
welke eerst fyn geftampt en dan ook door was- 
fchen gezuiverd wordt: waarna men uit de 
eene zo wel als uit de andere, met Kolen 
Gruis vermengd, even als uit de Sumatrafche 
het Tin fmelt. 

Overvloedigst komen dezelven voor op ’t 
Eiland Banka, benoorden Batavia aan de Kust 
van Sumatra ; welk Eiland als een Berg van Tin- 
Zand en Tin- Steentjes fchynt te zyn, die ik 
beiden van daar heb bekomen, De Palamban- 
gers hebben aldaar ruim vyfentwintigduizend 
Chineezen geduurig bezig aan ’t graaven van 
het Tin-Zand, waar van 125 Pond gemeenlyk 
zoPond Tin, in Schuitjes , uitlevert, Noopens 
de manier van zuivering , welke men aldaar 
omtrent het Tinzand waarneemt, en hoe het 
Tin daar uit gefmolten worde, zyn wy thans 
naauwkeurig onderrigt (d). 

De Tin-Erts is op den Aardbodem niet zo 
algemeen verfpreid als fommige andere Me. 
taalen. In Afrika en Amerika zyn ’er weinig 
fpooren van bekend. In Europa vindt men * 
maar op eenige plaatfen , gemeenlyk by losfe- 
Klompen , zelden in Vlotwerken of Laagswyze, 

Corn- 


(4) Basaviafih Genoorfthap Verhand, EIL, Deel, bl, 132é 


DE TiIN=ERTSEN. i5 


Góra ‚ de Zuidelyke uithoek van Enge- en. 
land, is deswegen van ouds beroemd: en On. 
fommigen willen dat Brittannie daar wan zyn STUE: 
naam bekomen hebbe. Voorts vindt men 

’ ook rykelyk in Bohemen cn Saxen; ja Swee- 

den en Spanje zyn ’er niet geheel van vonte 

bloot. Mooglyk zyn ’er nog andere Mynen 

van , dewyl ’er in de Schriftuur ook reeds 
melding van gemaakt en te Tyrus Handel mee 

de gedreeven werdt (€). 

In ’t algemeen zyn de Tirp-Ertfen, dat zone en 
derling is en tegenítrydig met de ratuur van Erten. 
dit Metaal, harden zwaarwigtig „afgefchraapt 
lichtgraauw en hebben dikwils een wit beflag. 

Zy fmelten op zig zeive niet en ook niet ligt, 
vereifchende een vry fterk Vuur, zelfs wan-= 
neer ‘er Kolen-Gruis is bygedaan. De Damp, 
welken zy in *t Vuur uitgeeven, is doorgaans 
Arfenikaal, en veelen worden eerst door Roose 
ten daar van gezuiverd. Moeielyker valt het 
de Yzerdeelen , hoedanige dikwils daar in en 
onder zyn vervat, uit de Erts te krygen; ’t 
welk cf met den Zeilfteen of door wasfchinge 
gefchiedt. Even zo reinigt menze van de 
Steenige en andere Stoffen, na dat zy fyn ge- 
ftampt of gemalen zyn en de Zand-Ertfen van 
haar Zand. Doch hier omtrent is een aan- 


mere 


2) Ezren. XXVIL Vers 12. Numerz XXXI, Vers 22, 


HL Dez, V. SrUKo 


EE Het TiN: Er 


_ ME merkelyk verfchil ten opzigt van de meer of 

kern mindere zuiverheid der Ertfen , die men met 

OOH: gebrande Borax en Pek ter toetfe brengt. 
Thans gaa ik tot de befchryving Ref Soor- 


ten over. 


oat. (1) Tin met Kryftallyne Dobbelfteenen, 
Stasina 


Cryftallie y É 0 À 
num, In ’t Hoogduitfch is deeze Erts bekend ons 


rde der den naam van Zinngraupen, in * Franfch 
onder dien van Criffaux d'Ltain, dat is Tine 
Kryffallen , gelyk wy die doorgaans noemen; 
Men vindtze in Cornwall, by Marienberg in 
Saxen in Vloeyfpaath , by Altenberg in een 
mengzel uit Steenmerg en Kwarts; by Geyer 
in Saxen in Giftkies, by Ehrenfriedrichsdorg 
in een mengzel uit Kwarts en Vloeyfpâath, of 
uit Kwarts , Glimmer en Steenmerg ; by Schlac- 
kenwalde in Bohemen op of in Kwarts-Kry- 
ftallen , als ook in Zilver - Glimmer, elders in 
witte Zinkfpaath; dikwils met Dlende, fom- 


tyds ook Blende en Loodglans in Kwarts, of 
met 


(1) Staunum Tesferis Cryftallinis. Syst. Vat. XIT. Tom. 
ÏIL. Gen. 30. Sp. 1. Stann. Cryft. pyramidatis irregulatie 
bus nigris. Syst, Nat, VII, p. 181. N. 1. Stann. polyedrum 
irregulare nigrum. GRON. Supelf. zo. N. 31-41. Wort. 
Min, 32. Stannum Ferro & Arfen. mineralifatum. War. 
Min. 302. Stann. Arfenico mineralifstum , Min. Cryftalli- 
fÎatâ, figurà polyedricâ , diverfo Colore. WarLr: Syst, Min, 


ÏÁ. p. 319e 


De TiN-ERTSEN 17 


met Zwitter, Kies en Kopergroen , in zuivere, EA 
Kwarts. Het Stukje , in Fie. 3, op PLAAT nT 
__XLII, afgebeeld , vertoont een Groepie zwar=, feor»: 
te Tin- Granaaten met Wolfram, op Kwarts, 7ir- 
van Joachimsthal in Bohemen. Ook heb ik ne fs 
ze op Yzer- Erts gegroeid „als in Fig. 4, van Fiers. 
Altenburg in Saxen. 

De Tin-Kryftallen of Tingraupen zyn hard 
en ongemeen zwaarwigtig , doorgaans zeer 
ryk van Tin, in ’c fchraapen lichtgraauw en 
en op de breuk weinig Glars hebbende. Zy 
ontbinden zig , met opbruifching , in warm 
gemaakt „regt fterk en wel gezuiverd Vitriool- 
Zuur. Giet men daar heet Water by, roert 
het mengzel om, zygt het door, laat het uit- 
dampen en verkoelen, zo bekomt men weder ® 
Tin-Kryftallen. Zy gelyken veel naar Gra- 
naaten „ dan dat zy weeker en zwaarder zyn 
en vetter op ’t gevoel, Gemeenlyk zynze 
glanzig als Glas of Kryftal, aan de kanten een 
weinig doorfchynende , zelden geheel en val- 
len dikwils vry groot. Die van Freyberg, hier 
in Fig. 6 vertoond, fchyot eenigermaate mo 6, 
pieramidaal te zyn, Men heeftze los en ook 
aan malkander gegroeid van verfchillende Ge. 
flalte, meest, zo LiNNAEus zig verbeeldde 
naar die der Kobalt- Kryftsllen zweemende. 
Ten opzigt der Kleur, heeft men ‘er de vol- 
gende Vericheidenheden van. 

Geel vallen zy fomtyds, 't zy Zwavel. of 


ook 
äIL. Deasr, V, Srux, 


18 EstTaErss ier Nn 


nt. ook wel Goudgeel; gelyk mienze dus by 
EE Hengst, niet ver van Gottesgave in. Bo- 
Mibe hemen, in roode Graniet vindt, Deeze 
Tine Zyn zeldzaam. De Witte of witachtige van 
Eryftalten, Altenburg in Saxen , behooten hier ook we= 
gens de figuur, hoewel Linneus en andes 

ren die tot de Tinfpaath betrekken. Voorts 

zyn 'er Roode en Bruine , welke , by fom- 

migen ‚ Tin-Granaaten genoemd worden. De 
Zwarten zyn de gemeenften en rykst ‘Finhou-= 


dende, dikwils tot zeventig of tagtig Pond in 
 Centner. 


IL (2) Tin wit vergaarde Kryflallyne korrels be- 


Starmnuin 
Graunulan Í aande. 

fam. @ 

a Dit noemt men in Duitfchland Zwitter en 
witter. 


PLXLIT, Zinnzwitter: ook Seifengraupen,en by fommige 
Ùigs. Franfchen Mine d'Btain ordinaire , dat is, ge= 
woone Tin-Erts. WALLErius, die de 
voorgaande Mineraale Tin-Kryflallen hadt gee 
tyteld, noemt deeze, Eris der Tin= Kryftallen, 

Wy geeven ‘er den naam van Zin- Zwitter aan. 

Men vindtze meest by en omtrent de Tin- 
Kryftallen , in Steenachtige of andere Stoffen 

van 


(2) Stannum Granis eryftallinis aggregatis, Syst, Vat. 
ts, Sp. 2, Stann. Ferro & Arfen. mineral. Cryftallis 
Stanni minimis, Warr. Min. 282. Stann. Arfen. mie 
neral, Minerà irkegulari &e. Warre Syst. Min 11. P. 
230. z : 


BE TiN-ER TSE Ne 19 


vân veelerlcy foort. Zy verfchillen zeer wei- 
nig van de Tingraupen, dan dat de Kryftallen 
zeer klein zyn, en gemeenlyk wat bepaalds 
in hunne geftalte hebben. De rykheid van 
deeze Erts is verfchillende, naar dat ’er meer 
of minder Kryftalletjes in de Stoffe zyn vervat; 
naar dat ook die meer of minder zuiver zyn. 


_ Op de breuk vallen zy fomtyds gatig of ftraa. 


lig, fomtyds vast aan een Steen en onder el- 
kander famengegroeid; fomtyds geheel los , 
hoewel men het dan geen Tinzwicter noemt, 
maar Tinzand, dat waaríchynlyk uit affpoeling 
deezer Kryftalletjes van een Tin- Ader beftaar, 
en door de Kryftallype figuur van het eigent- 
lyke Tinzand onderfcheiden is. 

De Kleur deezer Kryftallen is shelollsenldee, 
nu geelachtig , dan roodachtig; ook bruin , 
zwart en bont. ja zelfs byna wit. Zy vallen 
of in regthoekige korte Staafjes met afgefnee- 
den kanten , met agttien zydvlaktens ’t welk 
de gewoonlykfte geftalte is, of in vierzyd:ge, 
eenigermaate puntig, Prismatieke Zwitter gee 
naamd, ook taamelyk gemeen, of in vierzy-= 
dige dubbelde Pieramieden , met geknotte 
Hoeken, die vry groot voorkomen, of veel- 
hoekig en veelzydig van onbepaalde geftalte 5 
gelyk men de Zwitter op veele plaatfen aan- 
treft, voornaamelykin Saxen en Bohemen , 
van waar ik fchoone Stukken heb. Inzonder= 
heid komt zy zeer aartig Laagswyze voor, in 

Ba 26 dat 

III. Daer, V. Srum. 2 


UI. 
Arpeer, 
XXIII. 
Hoorde 

SIUKo 
Tina 
Ewitters 


89 Her TIN; E N 


ME 


XXL 
Hoorp- 
STUK. 

mT. 
Stannam 
amor= 
ghum. 

Tinfteen. 

Pl. a 


dat ryke Stuk van Eibenftock in Saxen, op 
‘Plaat XLI, in Fig. 5,naauwkeurig afgebeeld. 


(3) Tin, dat geen bepaalde geflalte heeft, uit 
den rosfen zwartachtig. 


Dit is de eigendlyke Tin: Erts, die men in 
Sweeden Tenborg , in Duitfchland Zinnftein , 
dat is Tinfteen, in Engeland 7ine Ore , dat is 
Tin-Erts , noemt. De eerfte benaamingen 
zyn daar van afkomftig, dat menze in de Ge- 
bergten en met eene Steenachtige Stoffe om- 
kleed of vermengd vindt, als Steenen, Even- 
wel komt zy ook als kleine Steentjes, half uit 
Kwarts, half uit Tin beftaande, in de Stroom- 
werken van Cornwall, en in Oostindie, op ’t 
Eiland Banka en Sumatra, voor. De Malakfe 
Berg- Tin-Erts, waar vanikhier voor fprak, 
behoort ook gedeeltelyk daar toe. Ik heb 
zwarte Steentjes vandaar , die vry groot zyn , 
waarfchynlyk van afgefleetene Kryftallen af- 
komftig. gelyk Fig. 7, voorftelt. Men vindte 
ze, in Saxen ‚ in Kwarts , die roodachtig is, 
of in witte vette en ook in een mengzel van 

Kwarts 


(3) Stannumn amoyphum rufo=nigricans. Syst. Vat, 
uts. Sp. 3. Stannum Ferro & Arien. mineralifatum , 
Lapid. fimp!icior, fimile. WALL. Miss. 283. Stann. Ferro 
& Arfen. mineralis. Minerâ folidâà , Colore obfcure ruben= 
te. WaLr. S@t. Min. II. p. 321. Stann. amorph. Petrâ 
variâ veflitum. Worr. Min. 32. Minera Stanni Vitrea Are 
feniealis amorpha, CRoNsre Miz. 81, 


DR TiNe-ER TSENe ar 
Kwarts en graauwe Kley: insgelyks in verharde an. 
roode Kley en groenachtige Hoornfteen : ja daar XXI. 

OOFED= 
is byna geen Steen- of Bergftoffe te bedenken , srun. 
ia welke zy aldaar niet gevonden worde , zo Zinfo. 
wel als in Bohemen: des de Saxifche en Bo- 
heemfche Tin-Ertfen, ten dien opzigte, een 
groote Verfcheidenheid uitleveren. De Kleur 
is doorgaans uit den graauwen of bruinen 
zwartachtig of donker= rood. Men beeft ze in 
Cornwall lang als onnut weggeworpen gehad, 
doch eindelyk zig ook ten nutte gemaakt, in- 
zonderheid de Tinfteentjes der Stroomwerken 
voorgemeld. 


_(4) Tin, daf in zeer kleine Korreltjes is,zon- IV. 
Stannun 


der öbhuide geffalte, mat Zand vermengd, Arena- 


zwartachtig. en ws 
inzang. 


Dit, waar van de Heer WALLERIUS ten 
allerbillykfte een byzondere Soort maakt, ver- 
dient hier ook gemeld te worden, alzo het de 
voornaamfte Tin-Erts in Ooftindie fchynt te 
zyn. Niettemin hadt onze Ridder het onder 
de Zanden geplaatst, alwaar ik het bevoorens 
befchreeven heb , als een Tinhoudend Zand(f). 

Zon- 


(4) Stannumn Granis minimis, amorphis, Arene per- 
miftum , nigricans. Miki Stanni Minera Arezis vel Terris 
inmixta, Arena Stannea. Warr. Syst. Min, 11, p. 322. 

CG) HI Deers MI. Sruk , bladz. 476. 


B 3 
1 Dizr. Vv. Stuk. 


TL 


id 


22 Hem Tek Nm KIN g 


Zonderling is 'ts dat het Malakfe weinig van 


AFDEEG. het Sumatrafche en zelfs van het Sax:fche ver 


XXII 


À . . . . 
Hooepe fchille, Men zuivert het, in Saxen, in de-zoe 
ST Ke 


Jinzan 


31 


Ve 


d 


El 


genaamde Seifenwerken , dat is daor uitwase 
“fchinge van het-eigentlyke Zand, even als dic, 
ook in Ooftindie gefchiedt. Het fchynt dat, 
men aldaar die Erts meer verkiest, om dat zy 
minder moeite in de bearbeiding vereifcht , van. 
welke ik elders heb gefproken. (£). 


(5) Fin, dat Spaathig is ‚ byna doonfchynend, 


5e tofuns, Wit. 


„XLIL Niet zeer gemeen is deeze Tin-Erts, die 
„” van de fchraalften is; Men vindtze , zeer 


zeldzaam , in Bohemen, by Schlackenwalde , 
een half Uur van Toplitz en voornaamelyk by : 
Schonfeld , alwaar fomwylen Zwitter daar in 
breekt. Ziet,in Fie. 8,een zogenaamde Wit- 
te Tingraupe van die zelfde plaats. Ik, heb 
uit Saxen ook witte Tin-Kryftallen. Volgens 
WaLrLeRIÚS zou ze zelfs in Peru voorko= 
men. Zy is gemeenlyk wit , fomtyds wat 
groenachtig of geelachtig en gelykt een witte 

| | Kalk. 


Ca) Verhand. van’t Zeeuwfch Genootfthap , als boven. 

(5) Stannum. Spatofum fubdiaphanum album: Syst 
Nat. uts. Sp. 4. Stannum Spati. Voe, Mig. 166,, 461, 
Jusr. Miu. 130. Lapides Stanniferi Spathacei. Wart. 
Min. 303, Stann. Arfen. & Ferro mineral. Min-era Spa- 


thiforaú, WALL. Syst, Min. IÌ, pe 322 


DE TiN-ER T:S-E'N, 28 
Kalkfpaath. Men heeftze langvals een doove „lk 
Bergítof weggeworpen, doch zy houdt, be- XXII. 
halve ’t Yzer, ook wat Tin, dat zig ie de „anert 
zwaarte genoegzaam openbaart. Dikwils is zinfpaath, 
de geftalte gantfch onbepaald, doch fomtyds 
zweemt zy naar eene enkelde of dubbelde 
vierzydige Pieramiede, | 

Zonderling is ’t,‚ dat het Tin, % welk wit. 
achtig ís van Kleur , zeer weinig in de witte 
en allerrykelykst in de zwarte Tin - Kryftallen 
plaats heeft. Het komt ook altoos in de Wolf: 
ram, fomtyds in het Potlood , ín de zogenaam- 
de Tin-Granäaten en andere Stoffen, voors 


XXIV. HoorDsTUK 


Bifkeyvand van het-Loon en deszelfi Ertfens 
_gelyk de” Lood « Kryftallen , „ koodgtans ; 
Groene, Roode en Witte Loodfpaath, a/s ook 
van andere Kleuren , Lood” ris in: Steen „ 
| al viii 5: EHZe EE 400 


Ie eoa dat mei ‚in ’% ‘Hoogdaidfch 
Bley, in ?t Engelsch. Lead, in ’t Franfch 
Plomb yin’ Spaaních Ploimo; in ’ Iraliaanfch 
Plombo:-“noemt , naar’ den Latynfchen naam 
Plumbum: behoort , gelykrhet Tin; onder de 
witachtige Meander „hoewel het:fterk in 
B 4 blaau- 
UI. Dezr. Ve Srux, 


- ,$TUKs 


a4 HrrT Loop; EN. 


zi, _blaauwe fpeelt en zeer ligt zwartachtig worde 

Rn in de open Lugt. Het maakt de Handen, van 

Hoorp- de genen die ’er veel mede omgaan „ zwart, 

Het ‘geeft op zig zelf geen Klank , wanneer 

het niet langzaam verkoeld is na ’t fmelten , 

en heeft in ’t algemeen minder Veerkragt, dan 

de overige Metaalftoffen , zynde zo week , 

dat het zig fnyden, hakken en buigen laat, naar 

believen. Het bezit ook weinig famenhang , 

zo dat een Draad van Lood, die een Linie 

of tiende Duims dik is, door ’t- aanhangen 

van by de dertig Ponden Gewigts breekt. De 

Soortelyke zwaarte is groot , naast aan die van 

Kwikzilver komende onder de Metaalen; te 
weeten ruim elfmaal zo zwaar als Water. 

Beproe- Het Lood is in Scheidvogten zeer gemak- 

HEE kelyk oplosbaar s ontbindende zig, ’t zy nae 

vogten. tuuriyk of in de gedaante van Kalk of Glas , 

in alle Zuuren , die daar van geen Kleur ‚ maar 

allen een zoeten Smaak aanneemen, Werpt 

men in de Solutie gemeen vlug of vast Loog- 

zout, raauwe of gebrande Kalk , of giet ’er 

zeer gezuiverden Wyngeest by, dan valt het 

Metaal op den grond, in de gedaante van een 

witte Kalk , Magifterium Plumbi of Saturni 

genaamd , welke.zonder Smaak, en in Water 

doorgaans niet oplosbaar is. Gebruikt men 

‘er een Solutie van Zwavel- Lever of het Proe 

beer- Vogt van den Wyn (Lig. Auripigmenti) 

toe ,‚ dan flaat het Lood met donkerer , ge= 

meene 


DE Loop-ERTSEN ag 


meenlyk zwartachtige Kleur, neder. De vol- „ll, 

komenfte Oplosfing gefchiedt met zuiver wat XXiV. 

verdund Salpeter-Zuur 3 zy is zeer beftendig cre 

en laat zig met zeer veel zuiver Water zeer 

wel verdunnen 5 doet men ze op een zagt 

Vuur uitdampen, tot dat ’er een Vliesje begint 

te komen op de Oppervlakte, zo fchieten wit- 

achtige dofkleurige Kryftallen. die men fom- 

tyds Lood- Salpeter noemt „ welke driezydige 

Pieramieden met geknotte Hoeken voorftellen, 

en in open Vuur, of in beflooten Vaten, door 

gekeren trap van Hitte , met geweld en met 

fterk gedruisch aan ftukken fpringen , een geel- 

achtige gebladerde Kalk overlaatende, welke 

zeer ligt in ‘t Vuur vloeit en een fterk gekleurd 

Glas geeft. Giet men op deeze Lood: Krys 

ftallen op nieuws Salpeter- Zuur, hetzelve 

door Deftillatie afhaalende , ’er nieuw Zuur 

bygietende en zulks verfcheide maalen herhaa- 

lende, zo bekomt men de zogenaamde L.ood- 

Olie. Giet men by deeze Oplosfing Vitrioole 

Zuur of een middel- Zout , waar in ’t. zelve 

vervat is, of ook Water met Seleniet bezwan- 

gerd, dan wordt zy Melkachtig en het Lood 

valt, in verbinding met dat Zuur ,als een wit 

Poeijer neder ;- Lood- Vitriool genaamd , ’t welk 

zig moeielyk. in kookend heet Water oplost, 

en daar uit , in de gedaante van kleine Spies. 

achtige Kryftallen „ kan worden bekomen. 

NN draa ci Dos ek ad “Zone 
lii, Deer. V. Srum.. 


2ó Her Loe ns EN 
pe Zonderling is ’t „dat noch de Vitriool- Olie; 
AIN: noch de Geest van Zout, het:Lood zo volko- 
stuk. __men en voetftoots ontbinden, als het gedagte 
le Salpeter -Zuuren zelfs de Plantaartige Zuuren 
Azyn. _ vamveelerley foort, het zy dezelven door Giss 
ting of door Vuur ontwikkeld zyn of niet. In 

Wya, Citroen- Sap, Cydet; Most, doch al: 
lervolmaakse lost het Lood zig op in Azyn: 
Kookt: men die Solutie zo lang , tot dat zy de 

dikte vans Honig heeft , dan bekomt men het 
Goulardfe Bxtrakt van Lood. Nog verder uit: 
dampende, dat men blyken van Kryftallizatië 
befpeure „zo fchiet zy, in de'koude, kleine 
Spiesachtige Kryftallen „ de-zogenaamde Sui. 

ker of Zout van Lood , die wederom zeer ligt 

oplo: baar is in Water. “Weordt die Suiker zon- 

der byvoegzel gedeftilleerd „ dan‘komt ‘er ee 

zeer {terke Azyn van Lood ovef, en in de Reù 

tort blyft een Stoffe, die inde open Lugt van 

zelf Vuur vat. Giet men, by de Oplosfing 

van Lood ia:Azyn , Zout-Geest, Vitriöols. 

Olie of Middelzouteni-of Vogten, waar in die 

vervat zyn {zo gefchiedt hetzelfde, als by 

de oplosfing in Sálpeter- Zi.” Giet men ge= 
zuiverd Wyntteenzuut daätr ‘op , zo valt ‘hèt 

Lood ook daár mede als een witte Kalk neder, 

welke ‘zig ; ‘hoewel bezwaarlyk ‚in ’t Water 

oplost. “Laat ten de Azyn maár als een Damp 

op het Loed komen , zo wordt hetzelve tot 

een witte Kalk verteerd , die men Ceruis of 

U vee Lode 


DE LoopPpsERTSEN. 27, 


Lodwit noemt, zig veel ligter dan hetLood of rts 
dêszelfs andere Kalken in Zuureu oplosfend. ; Hen 
en-door een fterk Vuur tot een roode Stoffe, Hoorne 
die men Sandix of gemeene Vermiljoen nóemt, ne 
van de Menie verfchillende. 

„Van vaste Loogzouten; zelfs die zeer fcherp Ontbin= 
zyn, wordt het Lood maar weinig opgelost: ue sor 


Loogzou= 

door vlugge wordt het tot een witte Slym ge At en 
ae iën. 

maakt. Met Salpeter poft het weinig, doch 

verandert in een geelachtige gebladerde , glan- 

zige Kalk. Uit het Armopiak - Zout dryft het, 

’ zy in Metaalifche gedaante of in die van een 

Kalk zynde.- het vlugge Loogzout uit, en 

_ verwandelt, met deszelfs Zuur, tot een foort 

van Hoornlood, -Zwavel- Lever , door Vuur 

of Water in een. vloeibaaren ftaat gebragt 3 

lost. het Lood t'eenemaal op, maar deszelfs 

Kalk verandert zy „ zonder. Vuur , in ‘Metal- 

lyn Lood. Verre Oliën, ’t zy uit het Ryk der 

Planten-of Dieren „, ontbinden de. Loodkalken 

en Loogzouten “insgelyks , voornaamelyk , 

wanneer zy daar-mede gekookt worden , doch 

worden ’er-dik, van: gelvk ook de Loodzuiker 

zig oplost in Terbenthyn-Ofie. 

Met Kwikzilver vereenigt het Lood zig  Verdenie 
zolang het in Metallyne geftalte is, zeer ge-Kj4 met 
makkelyk en voornaamelyk door middel vanlen. 
de Bismuth zo volmaakt, dat hetzelve ’er van 
zyne vloeibaarheid niets door werliest, en nog 
door de gaatjes van het fynfte Leder:geperst 


| kan 
Ille Daer. V. Sruwe hd 


TI. 
ÁFDEEL. 
XAIV. 
Hoorp- 
STUK. 


Veibran® 
ding tot 
Kalk. 


28 „HET Loop eni 
kan worden. Kobalt, Spiauter en Yzer uits 
gezonderd; fmeit het met alle Metaalen in 
Vuur ondereen. Koper krygt daar van een 
hooger roode Kleur, gelyk het Japanfch Kos 
per, en het menggzel is ligter dan het gemid. 
delde dier beide Metaalen: terwyl het, inte= 
gendeel , by eene vermenging van Lood met 
Goud af Zilver, Bismuth, Spiauter of Spies- 
glas- Koning, meer zwaarte heeft. Met het 
Jaatfte bekomt men een Staalkleurig Metaal, 
zo wel als met Bismuth, dat met byvoeging 
van wat Spiesglas - Koning Zilverglanzig wordte 
Fin wordt door bymenging van - Lood nog 
ligter fmeltbaars In ’t algemeen beneemt het 
Lood geenerley Metaal, waar mede het door 
Smelting vereenigd wordt , iets van zyne 
Smeedbaarheid , uitgenomen het Koper, en 
*% Zilver wordt ‘er doffer. door van Klank, 
Dit Metaal, dat op zig zelve zo gemakke- 
lyk fmeltbaar is, vloeit , als ’er Zwavel is 
bygedaan, zeer moeielyk in ’t Vuur en vers 
andert in een zwarte breukige Klomp ; door 
Laagswyze cementatie in het gebrande Loods 
Alleen {melt het Lood lang eer dat het’ gloeis 
je, en ‘ophet wloeijende Metaal dryft een 
Paauwenkleurig Vliesje , dat reeds niet meer 
volkomen Mecaal is; ’t welk afgenomen zyne 
de, in ’ kort door een ander vervangen 
wordt, en dus verteert en verkalkt al het 
Lood in zeer korte tyd. In ’t eerst is deeze 
| | Kalk 


é 
DE Loom E 2 TSEN. Ee) 


Kalk Witavhere of bleek graauw , en wordt RL 


dan genoemd Zood= Afch; door aanhoudend XXIV. 
Vuur wordt zy hooger of bleeker geel , en rn 
maakt alsdan eene Verwftof uit, Masficot ge- 
naamd. Brengt men dit Loodgeel in een 
Reverbereer - Vuur ‚ waar in het niet kan 
fmelten , zo neemt het een fchoore roode 

Kleur aan, onder den naam van Menie, waar 

van het gebruik t'over bekend is, Komt het 

in een fterker Vuur , dan wordt het tot een 
Schubbige glanzige half Glazige Kalk, die nu 

in ’ Goud- dan in het Zilveragtige fpeelt, en 
daarom Goud- of Zilver-Glit , Lithargyrium , 
geheten wordt. By dit verkalken wordt altoos 

een gedeelte des Loods vlug en vliegt in Damp 

weg; doch de Kalk neemt zo zeer in zwaarte 

toe , dat men van honderd Ponden Loods 
honderd en tien Ponden Menie krygt. 

Deeze Kalkew fmelten altemaal zeer ligt en Pe 
veel ligter dan andere Metallyne Kalken , in ’ Te EL 
Vuur, tot een geel of geelachtig half doorfchy. kalkere 
nend Glas, en brergen ook andere Lighaamen, 
hoe hardnekkig in * vloeijen, en alle Metaa- 
len ‚(Goud , Zilver en Platina uitgezonderd ,) 
tot een zo dunne vloeijing, dat zy met dezel.. 
ven door de openingen der zelfftandig heid van 
de Kroes heen dringen en tot Glas of Slakken 
veranderd in het Afchgat vallen. Dit is de 
grondflag der zuivering van de Edele Metaa- 
len door Lood, of zogenaamde Kupellatie „ 

| welke 


EIL. Dean. Ve STUK, 


ul. 
Arpveer 
XXIV. 
HovoED- 
STUKa 


30 HET Loop, EN 


welke van de Kapel (Cupella) , waar in zy gê- 


fchiedt, den naam heeft (/)e 


In ’t Brandpunt van een Brandfpiegel of 
groot Brandglas verwandelt het Lood ten deele 
in Rook , ten deele in Asch, die wel in ’t 
eerst graauw is, doch kort daarna geel, ver- 
volgens rood wordt , en op ’t laatfte vloeit 
met eene Saffraangeele Kleur. Neemt men 
het daar uit , zo verhardt het tot eene Blade- 
rige roodgeele Klomp, byra gelyk Oprement 
of Talk; welker Blsadjes byna als Glas doors 
fchynend zyn , kunnende op gloeijende Kolen 
door het Brandglas wederom herfteld worden 
tot volkomen Lood, Zulk een verandering 
ondergaat dit Metaal, inzonderheid ten opzigt 
van de Kleur, dat men ‘er Ertfen van vindt, 
die rood; geel , groen, blaauw, wit zyn „enz. 
Doch aan * Glas deelt het eene Oranjer of 
Vuürkleur mede „ als famengefteld uit Oranje 
en Rood , welke de natuurlyke kleur van den 
Byacinth- Steen zeer wel nabootst (De 


Vergiftige Dit Metaal is Vergiftiger dan alle de anderen. 


heid van ’t 


Lood, 


De Darp reeds, van hetzelve ‚in de gewoon- 
lyke warmte van den Dampkring , en nog meer 
als het over °c Vuur komt3 als ook het Stof, 

dat 


(2) Dit zyn Kommetjes, welke van Hout= Afch of 
van gebrand Been , enz. bereid worden en het fterkfte 
Vuur kunnen uitftaan , doch maar voor eens dienen. 
Zie Veeger. Min. p. 298. 

(4)-Phil, Tranfaët, Vol EV. p. 12 


DE-LOODSERTSEN. SI 


dat van ’ Lood en zyne Kalken opvliegt, in- 
geademd wordende „verwekt hardnekkige Toe 


ik 


Arneen, 


XXIV. 


vallen, welke nog heviger zyn, wanneer het ee 


Lood, onder deeze of gene geftalte , in den” 


Mond of ín de Maag komt. Drukkende be- 
naauwdheden en Steekende Pynen in ’t Ondere 
lyf, gebrek van Eetenslust , Verttoppingen 
der Ingewanden ; verhardingen der Darmfcheils 
Klieren, kleeverig Zweet, zyn van de voor- 
naamften: Verlamming en Beroerte of lang. 
zaame Uicteering maaken gemeenlyk het befluit 
en brengen den dood aan, In Duicfchland , 
alwaar die Kwaalen meer plaats hebben , geeft 
men ’er den naam van Huttenkatze ‚ Lood-Kolyk, 
Pottebakkers- Kwaal , Loodziektes aan. Sommi- 
gen noemenze ook wel de Wyn- Ziekte „tc welk 
daar van daan zal komen, dat men voor eenige 
Jaaren de Rynfche Wynen met Lood hunne 
zuurheid benam „ en dus dezelven vergiftig- 
de (#). Wylen de beroemde Hoogleeraar 
Gauss heeft de manier ‚om die vervalfching 
te ontdekken, naauwkeurig aangeweezen (&)e 
Voor eenigen tyd was die Kwaal hier in de 
Stad, onder den naam van Ävlyk van Poitou, 
zeer bekend, en werdt aan het gebruiken van 
enten Wa- 
(Cc) Plumbúm Medicis dulcificans , zegt Lannzrs. Hy 
mogt liever gezegd hebben, Zmpostoribus , Veneficis de, 
Dat zou beter ftrooken 


(4) Zie Holl, Maatfchappy Verhand, 1, D. Haarlem 
3759» bladz. 112. 


Ki, Dzer, Vv, STUK 


ad 


2 HeT Loop, EN 


HL Water, met Lood bezwangerd , door het ftil- 
erin ftaan op Looden Platten , of in Looden Geu- 
en ten, toegefchreeven. Ontwyfelbaar is ’t, dat 
dezelve ’er dikwils van afkomftig ware , en, 
federt men daar omtrent meer zorgvuldigheden 
gebruikt heeft , is zy zeer verminderd (/). 
stInwen- Dergelyke Kwaalen zyn de Arbeidslieden in 
EIER. de Loodwit- Molens hier te Lande zeer veel 
doodelyk, onderhevig. Zagte laxeerende Middelen , 
Oliën en andere Vettigheden , het eeten van 
Spek en andere vette Spyzen, kunnen de uit- 
werkingen derzelven fomtyds geneezen of 
voorkomen. Erger omftandigheden veroir- 
zaakt het inwendig gebruik van Loodftoffen, 
* zy die tot verzoeting van Spyzen of Dran- 
ken gebruikt of tot Geneesmiddelen ingegee 
ven worden, dat helaas met voordagt wel is 
gefchied; gelyk de Loodzuiker een voornaam 
Ingredient is van het Poeijer, genaamd Pou- 
dre de Succesfion, in Vrankryk bekend. Door 
een ongelukkig Toeval zyn eenige Jaaren gee 
leeden, in eene Huishouding hier effen buiten 
de Stad , by gelegenheid dateen groot ge. 
deelte Loodwit of Ceruis, in plaats van Meel, 
in het beflag der Koeken gedaan ware, de Man 
en Vrouw daar door , binnen eenige Dagen , 


om ‘t Leven geraakt, 
Zelfs 


WU) Zie de Verhandeling over het Kolyk van Poitou 
door den Heer TRONCHIN , Uitgezogte Verband, Ile Deut ke 
blade, 589» Goo, 


be Loops ERTSE NM 33 


Zelfs het uitwendig gebruik der Loodkal- _ ut 

ken , als verkoelendeen Pynttillende Middelen; Se 
inzonderheid tegen de Roos , Branding , Ont- AOR 
velling ‚ Jeukt en andere Huidkwaalen, vers Het uits 
eifcht voorzigtigheid. Het aanhoudend be- wandis 
ftrykeù met Blankerzelen;, waar in veel Ceruis behoeds 
komt, kan ook hiet Aangezigt en andere tedere Zaam: 
Lighaamsdeclen befchadigen. Dewyl het Tin 
zeer dikwils met Lood vervalfcht is; kan het 
Tinnen Vaarwerk ook deswegen , wanneer men 
‘er Spyzen, Dranken of Geneesmiddelen , die 
vet, zuur of fcherp zyn, of ligtelyk kunnen 
wordenin laat ftaan,van dadeelige gevolgen zyn. 
Dus is het van de Apothekers niet te pryzen ; dat 
zy het Loog van Zouten in Tinnen Vaten 
uitrookeh of Kryftallizeeren laaten, Dewyl 
het Loed tot de Verglaazing van het Aardewerk 
gebezigd wordt ; en dus, zo wel als de Lood: 
kalk, oplosbaar is, kan men op de Pannen ; 
Potten en Kommen, daar van gemaakt ; in dat 
opzigt ook niet veel betrouwen: Immers de. 
Ondervinding leeft, hoe zeer dat Vaatwerk ; 
zelfs van enkele Pekel, doordrongen worde. 

Anders is dit laatfte een voornaame dienst, Nürtig- 
van het Lood; dus het Vaätwerk , voornaa. Wee 
melyk het Europifch Porfelein „ gebruikbaar ne 
maakende. De witte Verglaäzing van het brieken: 
Delftsch Aardewerk en vande platte vierkante 
Steentjes, daar men de Muuren op veele plaat- 
fen in ons Land mede bekleed vindt, beftaat 


je E-* meest 
di Deur, Vs STUK, 


84 HeT Loop, ER 


meest uit Lood, Bovendien maakt men ‘et 
ook , door bymernging van Verwen „ geele;, 
groene en roode Verglaazingen van , die zeer 
fraay zyn. Even zo wordt het zelfs tot het 
nabootzen van veelerley gekleurde Edele 
Steenen, en ook wel tot valfche Diamane 
ten, gebezigd, als wanneer het ’er de zwaar- 
te aan geeft. Op zig zelf dient het tot het 
maaken van Kogels, Schroot en Hagel; als 
ook tot Lyk.Kiften, om gebalzemde Lighaa- 
men voor ’t bederf te bewaaren. Met andere 
Metaalen gemengd ís het van oneindige ge- 
bruiken , zo in de Letter- als Klokken- en 
Gefchutgietery , enz. Hoe veel het in ons 
Land tot het bekleeden van Geuten en Platten, 
van Bakken en Waterleidingen , van Pypen die 
het Regenwater vergaderen en wat dies meer 
is, gebruikt worde, is zeer bekend, Het dient 
daar toe, hoewel het zelf ook niet onaandoen- 
lyk voor ’t Water is, ‘beter, om dat het min- 
der roest , dan Yzer of Koper. De Ouden 
maakten, door enkel roeren van Water in een 
Looden Mortiertje, zeker Middel, dat by hun 
in veel achting was , tot verkoeling van uit- 
wendige Ontfteekingen , enz. Van hoe veel 
gebruik de Ceruis of het Loodwit, de Menie , 
Masficot , het Goud en Zilver - Glit „en andere 
bereidingen van het Lood, in ’ verwen en 
fchilderen zyn , zal ik niet ophaalen. Met 
Lyn: Olie gekookt , geeft de Menie een on- 

door- 


be Loop-ERTSENe 38 


doordringbaar Lymzel, tot het toeftryken van „Ik 
_Deftilleervaten en andere Chemifche niet al- XXIV. 
leen, maar ook Natuerkundige Werktuigen. „£9°7* 
__ Het Goudeglit met Olie gekookt verftrekt tot 
den grondflag van de meefte Pleifter - Zalven; 
enz. | 
Door onzen Ridder zyn de volgende Soor-= 
ten van dit Geflagt opgegeven. 
(1) Lood, dat bloot is. 


Plumnbuis 

5 NALYUM. 
Of ‘er gedeegen Lood zy, is nog niet vol. Gedee- 

komen uitgemaakt, LiNN mus hadt het gene ®“" sd 

in't Kabinet van den Ryksraad, Graaf van 

Tessin, by rondachtige Korreltjes in de Py- 

tiet, als ook langwerpig , met Horizontaale 

itompe Tepels, drie of viervoudig uitfteekene 

de, voorkwam, daar voor gehouden, VOLCKe 

MAN verzekert, dat men het by Schonewalde 

en Masfel in Silezie, en HuTTER;, volgens 

den Heer von Born, by Bleyftadt in Bos 

hemen, ’t zy masfief of in korrels vinde;ook 

werdt hetaan FeErBer,uitde Engelfche Myn 

by Winfter in ’t Graaffchap Derby , getoond. 

En fchoon ‘er geen reden is om te denken , 

dat ‘er niet zo wel gedeegen Lood als Koper 

zyn 


(1) Plumbum nudum. Syst, Nat, XII. Tom. III. Gen. 
31. Spe ze Mus, 7esf. 62, N, rt. Plumbum nudum Gras 
nulatum. CarTu. Min. 65. Plumbum nativum, Warte 
_ Min, 272. Syst, Min, II. p. 301. 

| C 2 
Ml. Deer. A ST Ke 


/ 


nl. 
ArDEEL. 
XXIV. 
Hoorre 
sTUK, 


Lood- 
Ertfen 
waar 
voorko= 
mende. 


36 HerASLoo Ds zy 


zyn kan, heeft nogthans LEHMANN reeds 
voor lange, uit onderzoek dier Landftreek in 
Silezie „beflooten , dat het'gene men daar vindt 
van voormaalige Loodzuiveringen en Smeltin- 
gen ‚door den Regen afgefpoeld en onder Zand 
of Aarde gemengd , herkomftig zy. Aan de 
oirfprongelyke zuiverheid van het Boheemfche 
wordt ook door den Heer von Born getwye 
feld. Dewyl het Lood eeu zo gemeen Me. 
taal is, ware het te verwonderen , dat het , 
indien de Natuur zulks gedoogde, zo zeldzaam 
gedeegen voorkomen zoude, De ongemeene 
aandoenlykheid van het Lood, voor allerley 
Zouten, Lwavels en Zuure Vogten , zal moog- 
lyk daar van de reden zyn. Sommigen ont- 
kennen volftrekt, dat ’er gedeegen Lood in de 
Natuur te vinden zy (m)e f | 
Te overvloediger komt het Lood in zyne 
Ertfen voor, Deeze breeken meeftendeels 
Aderswyze , of ook Vlotswyze, zelfs in de 
holligheden van verfteende Schaal- en Schulp= 
dieren ; in onderaardfch Hout en in Steenko= 
len, in Lava der brandende Bergen; gelyk 
menze dus op verfcheide plaatfen in Italie 
vindt; in Kleijig Zand in *t Engelfch Hertog- 
dom York; in Zandfteen , Schiefer , Kwarts, in 
Bohemen ; in Gneis en andere Bergftoffen , 
doch voornaamelyk in zwaare Spaath of ook 
in 


(1) Vid. 47, Acad, Palatine, Vol, IL, pe 510 


pr Loop. En TSE N 37 


in Kalkfteen en Kalkfpaath. Dit kan men zeg- HL, 


gen van de oude Mynen in de Berg Sivellina, XXIV: 
van de Stirifchen by Feiftries aan den Moor Wrede 
en van de meefte Mynen des Engelfchen Graaf- 
{chaps Derby. Men vindt ook Lood - Ertfen 

op veele andere plaatfen in Duitfchland, enz. 

Om de Ertfen , Slakken en Loodíteenen; te Het pro- 
probeeren , worden zy, Zwavel houdende ed: 
gemeenlyk vooraf geroost. Dan maakt men ze Erten. 
klein , vermengt een gedeelte daar van met vier 
deelen Zwarten Vloed „of ook met vier deelen 
witten Wynfteen en twee deelen gelouterde 
Salpeter ; men mengt alles wel onder elkander ;, 
brengt het in een Kroes , bedekt het met Zout, 
en zet het voor den Pyp des Blaasbalgs in een 
Wind-Fornuis. Wil men de Erts orgeroost 
of raauw op Lood probeeren , dan moet men 
‘er Yzer- Vylzel bydoem en dit laatfte moet 
ook gefchieden , wanneer de Ertfen Spiesglas 
houden. Zodanigen, die veel Zwavel of Spies= 
glas in hebben , worden vooraf geroost of ge. 
brand. Dit gefchiedt , door dezelven Laags- 
wyze op hoopen te leggen, met Kolen daar 
tusfchen „ of op een grooten Stapel Hout , 
die dan in brand geftoken wordt. De Ram- 
melsberger Ertfen worden driemaal geroost , 
en by het eerfte Rooften Zwavel daar uit 
gewonnen, als verhaald is. Na dat zy van de 
eerfte Roofting een Vierendeel Jaars geftaan 

® 3 heb: 
ZIE. Daem. V. Srum. 


Ue 
AFDEE 
KXIV. 
Hoos 
STUK 


38 HeT Loop, EN 


hebben, worden zy weder klein gemaäkt en 
op een nieuwen Houtftapelin het tweede Vuur 
gebragt. Na verloop van zes Weeken brengt 
menze in het derde Vuur „en dan, vier Weeken 
geftaan hebbende, worden zy uitgefmolten. 
Men plaatst, ten dien einde , op ieder Laag 
twaalf Scherven , waar van ieder ongevaar 
twee-endertig Centner, van honderd drieen- 
twintig Ponden, houdt van geftootene Ert- 
fen, uit brokken beftaande, die níet grooter 
zyn dan Walnooten. 


verfchit- Te Freyberg in Saxen gefchiedt de eerfte 


fende ma- Roofing in Roosthokken, die in % ronde om: 
nieren van 


Roofting. 


gemuurd, van onderen met Brandfteenen uit= 
gezet, doch van boven open ‚ en maar met 
een Dak voorzien zyn. Tot de eerfte Roofting 
houdt men ’t Vuur wel zeven of agt Dagen 
aan den gang, tot de tweede weinig korter, 
maar dan heeft men minder Vuur noodig. In 
Bohemen en Hongarie worden de Ertfen in 
een open Roostplaats , zonder Dak, gebrand. 
Aan den Onder - Haarts worden de Ertfen, na 
dat zy reeds driemaal geroost en klein geklopt 
zyn, nog in een byzondere Oven gebrand, 

‚daar men eerst met Hout, vervolgens met 
Plaggen van Ruigte ftookt. Ook de Steenige 
brokken , die van de Lood-Ertfen afvallen , 
Rohflein of Loodfteen genaamd, moeten, zo 
men ’er Lood uit haalen wil, vooraf de Roos- 
ting ondergaan; ’t welk te Freyberg viermaal 


| &e- 


gefchiedt , neemende telkens tot tien Cent- II. 


pere Loon-ERTSEN. 59 


AFDEEL. 


„ner Rohftein één Korf Kolen. Ditis, wan- XXIV. 


neer dezelve ook Zilver houdt ; H08 wel de ik fl 


moeite waardig. 

_ De meefte Lood Ertfen, inzonderheid die Het uite 
Met veel Bergftoffen zyn bezet, moeten eerst OE 
tot fyn Gruis,dat men Sc//ich noemt, gepocht, 

dat is geftampt of fyn geklopt worden. Som- 

tyds mengt menze met Water tot een natte 


Schlichs als Bry , en dan worden zy wederom 


gedroogd en, naar ’t verfchil der plaatfen, in 


Ovens van byzondere naamen uitgefmolten. 
Onder het ftampen wordt ‘er, behalve het Ko 


len-Gruis, fomtyds. ook Leem bygedaan, dat 


men dan den Zwaaren Oven noemt. Dus be- 
komt men , by ’teerfte fmelten , het Zwart- 
Jood of zogenaamde Werk , dat nog onzuiver 
is, als dikwils Rottekruid, Yzer, Spiauter of 
Koper , houdende. Alzo gefchiedt het aan 


den Opper Haarts en in Hongarie , alwaar zwaa. 


re Lood-Ertfen zyn 5 doch daar men flegts 
ligte heeft , gelyk in Schotland , wordt de- 


zelve alleenlyk met Kalk in den Oven gebragt, 


en met Turf, benevens wat Steenkolen, uit- 
gebrand. Te Freyberg in Saxen en te Stras 
burg in het Stolbergfe , is de bewerking we= 
derom wat verfchillende. In Engeland, daar 
de arbeid meer dan een Jaar lang agtereen , 
in een zelfde Oven , kan voortgaan, worden 


de Loodftoffen , fyn gemaakt , zonder rooften , 


C 4 met 
ML, Deer V, Sruwe 


Til. 
AFDEEL. 
XXIV. 

HooFDe 
&TUKe 


Gebruik 
der Slak- 
ken, 


/ 


40 “Her. Loon, B Mera 


met een byvoegzel van Kalk , Spaath of eenig 
ander Kalkgefteente , fomtyds ook met wat 
Yzer, telkens twee of drie Toonen tot nee 
gentien of twintig Centners, in den Oven ge-= 
bragt, alwaar zy twintig of dertig Uuren bly- 
ven ftaan , zonder te fmelten. Het ftooken 
gefchiedet met Steenkolen. By Villach in Ka- 
rinthie worden de Ercfen eens geroost, waar 
door men reeds eenig Lood bekomt, en ver- 
volgens , geftampt zynde door ziften yan Stee- 

nige Stoffen gezuiverd, uitgefmolten. 
Gemeenlyk blyft , by alle deeze bewerkin- 
gen, in de Slakken, in de Loodfteenen , in de 
Haard „ enz. , wanneer de Ertfen Zilverhou- 
dend waren, Zilver en ‚zo zy Koperig waren , 
Koper over. Di alles wordt derhalve, op dat 
er niets verlaoren gaa, als Voorflag tet een 
nieuwe Inlaag gebezigd, inzonderheid, by de 
uitfmelting van het Zilver. . Ook kunnen de 
meeften der zogenaamde Slakken of Kalkache 
tige Lighaamen , welken van het verfmelten 
der Zilver-Ertfen , die met Lood gemengd 
zyn, vallen, wederom in de Lood- Oven die= 
nen. Dus bekomt men het zogenaamde Fische 
bley. Zyn deeze Stoffen hard en vast, dan 
worden zy eerst klein geflagen,en‚zo zy op 
zig zelf moeielyk willen fmelten , met ligt 
fmeltbaare Slakken vermengd. Het fimelten 
gefchiedt in een zogenaamde Hrisch- Oven, die 
best met Kolen van Dennen - Hout geftookt 
| wordt. 


ne Loop-ERTSENe. 41 


wordt. Het daar van komende Lood dient , als 
Rollen -Lood, tot het bekleeden van Platten 


en Geuten, of tot Lood van Glasraamen;, of & 


tot Gewigten , als ook om Hagel, Schroot en“*"* 


Kogels te gieten. Het gene van den Afftryk 
valt, kan, om dat het zeer broofch is, zelfs 
zonder byvoeging van Spiesglas, tor het gie= 
ten van Drukletters dienen. De afvallende 
Slakken en dergelyke Lighaamen, die Koper- 
houdend zyn, gebruikt men als Voorflag by 

het fmelten der Koper-Ertfen, De Loodfteen 
wordt gemeenlyk tweemagl verdreeven en 
tweemaal doorgeftoken, eer men hem in den 
Koper-arbeid neemt, Te Freyberg, daar hy 
altoos zeer fterk Zwavelachtig is, wordt hy 
altyd viermaal en ook wel vyfmaal , zonder 
Hout, geroost. De Koperfteen, die van zulk 
Loodwerk komt, wordt ,even als de Slakken, 
welke by de eerfte Smelting vallen, tot Zwart 
Koper genuttigd. Zyn de Slakken Zilverhou= 
dende ,zo verzuimt men niet, dat Metaal daar 
uit te trekken, waar van ik in ’t vervolg nader 
zal moeten Ípreeken (x). 
| Onder 


Cn) > De Heer Linnmus merkt aan , dat de meefte 
„‚ Lood-Ertfen een klein gedeelte Ziiver houden , en 
5 derhalve , om dat ’er uit te haalen, gefmoiten , ja 
 gemeenlyk Zitver-Ertfen genoemd worden” Dit is 
zekerlyk in ’t algemeen niet waar, Men fmeltze zeker 
om't Lood zo wel als om het Zilver, en, die niet ryk 
van Zilver zyn, worden ook niet onder de Zilver - Ert- 


C 5 fen 
UI, Dest, V. Srux, 


ji 
ÄFDEENê 
XXIV. 
HooFDs 
STUK 


15 
Plumbum 
Cryftalli= 
HUM 

Lood- 
Kryftal- 
den, 


42 HeT Loop, EN 


Onder de Lood-Ertfen heeft oute Ridder 
de volgende opgetekend, 


(a) Lood , dat Teerfingachtig gekryftallizeerd is. 


Deeze Lood. Kryftallen komen in het opperfte 
des Markgraaffchaps Baden-Durlach, by Ba= 
zel, by Gislof in Schônen , ook in de Siberi- 
fche Bergftreek Bulyfchtau, in de Engelfche, 
Bergfe, Saxifche, Haartzifche, Boheemfche, 
Hongarifche en Sevenburgfche Mynen, voor- 
naamelyk by Ratisborzits in Bohemen , by 
Dognatska in ’t Bannaat van Temeswar , meest 
met de gemeene Loodglans voor, van welke 

zy maar door de uiterlyke gedaante verfchillen. 
Zy hebben een fterken Glans, en eene gladde 
Oppervlakte , die fomwylen , gelyk in eeni- 
ge Mynen van °t Engelfch Graaffchap Derby, 
met Paauwenftaartkleuren praalt. Zy zyn niet 
hard , buitengemeen zwaar, en van ondere 
fchei- 


fen geplaatst. Nog minder komt het my waarfchynlyk 
voor, dat Lood, door wegneeming van eenig Metallyn 
gedeelte „en byvoeging van eene fmelt= of brandbaare Aar= 
de , in Zilver veranderlyk zoude zyn; gelyk zyn Ed. 
uit WarreRrus , volgens HeNcKer „ bybrengt. 

(2) Plumbum Tesfellato- Cryftallifatum. Syst, Vat. uts. 


Sp. 2. Hexaëdrum. Oftaëdrum. Quatuordecedrum. Vie 


gintifexedrum. Mus. Zesf. 62, 64. Plumbum Sulphure 
mineralifatum. Argento mixtum, Colore albo coerules= 
cente cryftallifatum. WaLr. Syst. Min. 11, p. 304. Gar 
lena cryftallifata, GRoNsr. Min, 188. 


pre Loop-ERTSEN. 48 


fcheidene , meest middelmaatige grootte , fom- sn 
tyds klein , gemeenlyk op elkander of aan an= :XXIV. 
dere Bergftoffen aangegroeid , zelden los en „nc°r?- 
ook wel met Aarde of Zand vermengd, 't welk _Zood- 
‚ men dan Loodzand noemt. In de Zegen Got- É’v/ialten 
tes, by Andriesberg op den Haarts , breekt 
Rood Gulden ,„enin den ouden groenen Twyg, 
by Freyberg, Wit Gulden , benevens ver- 
momd Zilver , daar in. 

Van verfchillende Geftalte , die echter al. Geftalte, 
toos naar ’* Dobbelfteenige zweemt, komen 
deeze Lood-Kryftallen voor. Sommigen 
maaken volkomen Teerlingen uit, en zyn dus 
Zeszydie, nu grooter dan kleiner , als in Fig. Zestydige, 
19 op Plaat XXXV. Ik heb ’er zodanig één XXXV. 
van Veldentz, dat zeer grooten fraay is, een £%-19- 
half Duim hoog en drie Kwartier Duims breed. 
Dus vallen zy ook of los, of verfcheidene by 
elkander , by Schemnits in Hongarie : fomtyds 
zeer digt op elkander gegroeid, en ook wel 
in zuivere Kwarts of Kwarts- Kryftallen, gelyk 
mênze dus in ’t Engelfch Graaffchap Derby 
vindt; en ook wel Scheefhoekige , die zeldzaa- 
mer dan de regthoekigen zyn. Sommigen zyn 
Astzydie , en gelyken dus veel naar de figuur Pe, 
der Aluin-Kryftallen of ook der Diamanten, #%23- 
Robynen en Saphieren: zie Fig. 23. In ’ 
Kabinet van den Ryksraad, Graaf van Tessin, 
vondt onze Ridder ‘er zodanigen uit den El- 
zas afkomftig, maar die in beide pieramieden 


de 
IL, Deer, V. Srum, 


| 
/ 


â4 Heet al 00 Bs orn 


nj. de tegenoverzyden dikwils breeder hadden, 

a en met een Vuurigen glans. Te Freyberg vinde 

Bie men’er ook , volgens den Heer W ALLERIUS. 

Leod. Gemeen zyn zy by Matlock in *t Engelfch 

Eryftallen Graaffchap Derby , als ook by Pontpeant in 

Bretagne , doch vallen klein en hebben dikwils 

de hoeken of kanten, of ook beiden, zodanig 

afgefneeden, dat zy meer naar Teerlingen ge= 

Zesen- lyken. Deeze betrekt LInNAUS tot de Zes- 

Ee entwintigzydigen , als in Fig. o5. afgebeeld. De 

Fig 25. zodanigen zyn, zo WAL LERIUS aanmerkt, 

dikwils met een Roestkleurige, bruine ofrood- 

achtige Korst bekleed 3 gelyk ik ze heb van 

Mittela in *t Bergsland , aan malkander gee 

groeid, als ouk van Dansberg in ’t Nasfaufche, 

Veertien. Veertienzydige, naar Fig. 24. gelykende , komen 

Oje in by Freyberg in Saxen voor ‚en deeze befchryft 

onze Ridder, als een groot Teerlingachtig 

Kryftal , dat âlle de agt hoeken geknot heeft 

door Vierhoeken, en daar door zes Agthoeken 

bekomt. Hy merkt aan, dat in het zelfde 

Gefteente ook twaalfzydige Kwarts - Kryftallen 

voorkwamen. Men vindt zodanigen met agt 

_Prfehoeken en zes Vierhoeken; met zes Vier- 

hoeken en agt Zeshoeken; met twee Zeshoe. 

ken en twaalf ongelyke Vierhoeken: of ook 

met agt Driehoeken en zes Zeshoeken; als in 

pr. Fig. 20. Een Lood-Kryftal van didelkep 
Ne aart , met Kwarts-Kryftalletjes begroeid , 

“in Fis. t, op Plaat XLIII , afgebeeld. Di 

komt 


; 3 Deel, PLAAT XLIII. 


hi, 


(EEEN 


jf 
0 


Mj 


sn 
nT nd 


DE LooD-ERTSEN 48 


Komt vân Freyberg in Saxen. Dergelyke „UL 
Lood-Kryftallen heb ik, by elkander, in een XXIV. 
Stuk uit Derbyshire in Engeland, met gekry- vr 
ftallizeerde Kalk- en Yzerfpaath op Kwarts , 
van onderen met fyne Loodglans. 

Bier voegt de Heer GMELIN Veelhoekigen Veelhoe- 
by, die ik echter niet kan zien, in welk op-“s“ 
zigt zy van de voorigen verfchillen; ten wa- 
re zyn Ed. ‘er onder die genen begrypen 
mogt; welke de figuur minder bepaald heb- 

_ ben (v). Men vindtze, zegt hy, fomtyds 
enkeld, doch meest veelen by elkander, zo in 
Saxen en Bohemen , âls elders in Duitfchland, 
ook in *t Graaffchap Derby in Vloeyfpaath, 


Kiffie 


_ fomwylen met Bladerige Zwavelkies. Som= 


tyds zyn de zydvlakten plat, fomtyds uitge= 
hold , ook wel rondverheven , welk laatfte 
de Kryftallen byna rond en flegts op de kans 
ten fcherp maakt. By Monyafch, in Derbys= 
hire , zyn deeze Kryftallen Paauwenkleurig 
beflagen, gelyk ik ze ook van Weyer in 
Wied-Runkel heb bekomen. Dergelyken , van 
verfchillende grootte, heb ik op een Korst van. 
‘Kryftallyne Spaath, van elders uit Duitfchland, 


(3) Lood; 


(e)-Zyn Ed. zegt ’er van : wenn nicht viele unter ihnen 
_ ausgeartete Wurfel, oder gedobbelse Pyramiden find, Nae 
tur - Syflem. TI. Theill. pag. a1x. 


III Dazs. V. Srux, 


/ 


6 eert alslos Da 18 Cen 


tin (9) Lood , dat gemineralizeerd is met Teeré 


ee , ling. fe deeltjes. 
Hoorn= | 
HE ì De zogenaamde Loodelans , in ’t Latyn Galé: 


Piumbum na Plumbi, in 't Hoogduitfch Bleyelants en 
Galera, WWumfel- Erts, Bleyfchut in Hongarie genaamd, 
glans. in Vrankryk Gatene Zesfmlaire ; in Engeland 
Lead- Ore, is een der gemeenfte Ertfen , en 
bevindt zig, nu grof dan fyn, in Bergftoffen 
ingefprengd. Daar is naauwlyks een Gefteen- 

te, Kwarts, Spaath , Kalk- of Aardftoffe te 
bedenken , waar in men ze niet hier of daar 

in Europa aangetroffen hebbe. De Engelfche 
Kalkfpaathen , zo wit als Topaas- en Ames 
thystkleur ‚ zyn ’er dikwils fierlyk mede door- 
drongen, in gepolyfte ftukken. Even zo 

vindt menze ook in Kies , Blende en Schirl- 
Kryftallen. Verfcheiderley Kobalten, Blens 

den, Bismuth, Koper- en Zilverftoffen , bree= 

ken Ser in. | | 

De Loodglans is ongemeen zwaar 5 zy heeft 

/ eene Loodgraauwe Kleur, fomtyds met groen 
beflag , en een fterken Glans. Niettemin is 


zy 


(3) Plumbum Mineralifatunt particulis cubicis. Syst. 
Nat. uts. Sp. 3°/Plumbum Argento Sulphurato minee 
ralifatum. Cronst. Miz, 188. Plumb. Sulphure & Ar- 
gento mineralifatum. Warr. Afin. 242. Plumb. Sulph, 
mineral. & Argento mixtum, Minerâ Tesfulis majori- 
bus, minoribus vel Granulis micans, Warre Syst, dlist 
EI. po 3022 


be Loob-ERTS EN. 47 
zy zeer week , laatende zig gemeenlyk met een LN 
Mes fnyden of affchaaven, en fmelt ook ligt Dn 
in ’ Vuur. Zy houdt altoos , behalven ’tsrus. 
Lood, Zwavel en Zilver, en wordt voornad-, Lood. 
melyk om het laatfte genuttigd. Zeer ryk“ 
Zilverhoudende zynde, noemt menze Zilver. 
glans of Fromm-Erts: maar te Bleyftadt in 
Bohemen wordt de Loodglans , om dat zy 
zo arm in Zilver is, na dat menze tot Gruis 
gemaakt heeft, of tot Frifchbley aan de Smelt- 
hutten , of , gelyk in Sardinie en in Vrankryk 
gefchiedt, tot verglaazing van Aardewerkaaa 
den Pottebakker verkogt. Somtyds houdt de 
Loodglans aan den Rammelsberg , behalve de 
gezegde Stoffen , ook Spiauter- Vitriool , dat 
na het rooften van de Wrts uitgeloogd kan 
worden, of , gelyk in de Westelyke Zilver- 
berg in Sweeden , Yzer,en geeft in dat geval, 
by de Verflakking , een Loodglas dat zwart 
is, in plaats van geel, 

In zelfftandigheid is de Loodglans van de Verfchil 
Lood= Kryftallen. niet of zeer weinig verfchil- genen 
lende, maar wel in gedaante. Hoewel zy op giyfak 
de breuk altoos meer of min Teerlingfe deelt 
jes vertoont , zyn dezelven doch niet afzone 
derlyk daar uit, te bekomen; dewyl zy door ’ 
flaan in onbepaald hoekige ftukken fpringt. 
Doorgaans is zy zeer digt. Men heeft ’er de 
volgende Verfcheidenheden van, 

Met i ingevreeten Oppervlakte komt zy voor , verfenei. 


ig Senheden, 
UI, Dazr Vo Szux. 


® 
48 HET Loop, EN 


zr, in Kwarts , by Clausthall op den Haarts ; daat 
Arpzer. jk een {choon Stuk van heb, ’t welk ryk ís in 
Hoorp- Zilver; als ook met ronde Kuiltjes in dezelve;s 
STUK: _ by Schladming in Stiermark; met Dendritifche 
sik tekening in Neder-Hongarie en met Kalmey 
in ’t Bisdom Luttich: met Liniaale indrukzels 

der Oppervlakte , cp den Haarts: met Spies 
gelachtige Vlakten in Bohemen en elders; ook 

in Engeland: met verfcheide lange famenge-= 
hoopte Staafjes in de Morgenfter by Freyberg * 
Schaalig, Dropfteenachtig in Bohemen: Kuite 
achtig ‚ Knoopig , Celluleus in Sevenburgen 

en Hongarie; met gelykloopende of evenwy= 

dige Straalen by Freyberg in Saxen. Die tit 
Teerlingen beftaat , heeft dezelven of zeer. 

groot en regelmaatig „ Grofwurfelich deswegen 
genaamd , of maar klein , Afeinwurfelich ge- 
naamd , en deeze wordt van fommigen voot 

ryker Zilverhoudende aangezien, dan die uit 
groote Teerlingen beftaat , maar de Sweedfche 
Mynen toonen het tegendeel. De Schubbige 
Lood-Erts, wier deeltjes niet Teerlingachtig 

zyn, en als in Schubben verdeeld, vindt mett 
Groffchubbig,ook Grof-Oogige genaamd en Klein= 
fchubbig of Klein-Oogis „op verfcheide plaatfen,. 

Ik hebze Groffchubbig met Pyriet in Kwarts; 

van de Conftantia by Reinfelt , als ook in 
Spaath , van Fondachellí op Sicilie, en van 
Pontpeant , drie Mylen van Rennes in Bre- 
tagne, Van de Korrelige komt eene Groffpy- 

zis 


DE Loop-ERTSEN 49 


Rige voor , die ook groffehimmerend geheten „ Ri. ki à 
wordt, en eene kleinfpyzige, klaarfpyzige of XXIV. 

_ Rleinfchimmerende , hoedanig ik een fchoon Beuk ee 

heb van Villefort. In deeze laatfte zyn de deel- Zood= 

tjes naauwlyks te onderfcheiden. Voorts vindt et 

men by Matlock in ’t Graaffchap Derby, by 

Sahiberg in Sweeden, als ook by Bleyberg in 

Karinthie , een Erts, die Schaduw. Erts ge. 

noemd wordt , om dat haare deeltjes, als men= 

ze fchuins tegen ’t Licht houdt, Schaduw op 

elkander werpen. Hier van is mede een gro- 

ver en fyner foort. Daar toe fchynt wel de 

glinfterende van den Heer Li NN&us, volgens 

zyne befchryving , te behooren (o). Uit de 

Pyreneefche Bergen heb ik zodanige glinfte- 

rende Lood -Erts, met Kalkfpaath - Kry{tallen , 

op een Yzerachtig Gefteente, 


(4) Lood , dat gemineralizeerd is , vast van _ IV. 


zelflandigheid , uit den witten blaauwach- sonra 
tie, elinfterende. « tum, 
8» 8linf? Digte 
Lood. 


Daar is een Lood-Erts, in ’t Hoôgduitích Er. 
leftelf en by on Plumbago ge- 
naamd 


(Pp) Micantibus particulis diverfo fitu &c. Syst. Vat. 
uts. p. 133: 
64) Plambum mineralifatum continaum albo - coerules= 
cens nitens, Carrur. Min. 66. Plumbum Sulphe & Ars 
fenico mineralifatum , Minerâ folidâà Plumbeo colore, 
fere malleabilis. Warr. Syst. Min, IIe p. 305. 


Ki. Des. Vv, STUK» 


so Here; Loop: EN 


EE naamd , om dat zy in digtheid veel naar Pots | 


XXIV. lood zweemt en ook wel Bleyglants , dat is 
si Loodglans, in Engeland Steel-Ore , als naar 
Jak Staal gelykende, in Sweeden Sah/bergfe Staal 
“__Erts. Zy is Staaldigt of Staalderb , gelyk men 
‘fpreekt , doch heeft ook Gorin wel den 
fchyn van Schubben of Plaatjes, Men achtze 

in ’t geheel niet Zilverhoudende te zyn. Zy 

is week en byna fmeedbaar , Loodgraauw , 
fomtyds gevlakt , op de breuk effen en fche- 
merende. Zy komt op verfcheide plaatzen , 

zo in Duitfchland als in Engeland en Swee. 

den, voor. Ik hebze uit het Keulfche en van 

den Rammelsberg by Goslar , als ook uit 
Engeland. By Ashhoven zit ’er Kamvormige 
Zwavelkies op 5 by Goslar breekt Koperkies 

en by Altwofchuts, in n Bohemen, Wit Gulden 


daar in, 
Vv. (5) Lood , dat gemineralizeerd iss met Ja 
Plambum - 
_pauperum, verborgen Stippen. 
Armoedi- Ä 
ge. Men vindt deeze, die fomtyds Wasch. Erts 


genoemd wordt „in veelerley Gefteente, Wan- 
neer de Bergftof witte Kalkfpaath of Gips- 


Aarde 


(5) Plumbum mineralifatum punêtis occultatis, Syst, 
_ Nat. uts. pe Sp. 4 « Plumbum Ferro, Argento’, Sulphure 
mineralifatum. bl. Min, 189. Plumbi Minera Gas= 
lenica mineralifata , Eapidi infenfibiliter immixtâ » vario 
colore, Warr. Syste MMin, IL, p. 310, 


ld 


pe LöodsERTBEN HÈ 


‘Aárdeen de Loodglans daar Vläkswyze inge- 


fprengd is, zo noemt men die Erts in-Enge- 


land , wegens de gelyking naar de gevlakte 


Borst van een Lyfter, Trosfelbreast, Anders 
heeft men voornaamelyk , naar de kleur der 
Bergftoffen; graauween blaauwe Wafch-Erts , 
in Kalkfteen, witte Zand. Erts en Loodgraau- 
we Asbest- Erts by Braubach, Ïk heb de 
Loodgláns in Zandfteen ingefprengd , uit het 
Keulfche en Gulikfe. Ook heb ik zodanige 
witte eù roode Lood-Erts, zig geheel Aard. 
achtig vertoonende , van Calle, en geheel 
bruinroode, alsin Yzer. Oker; uit het Swartse 
burgfe. In de graauwe Myn, by Bode in Rats 
wick en in Dalekarlie, is Loodglans met Kalk, 
Leydroezen en Schulpfchaalen famengefin= 
terd. In Kranich ; by Clausthal op den Haarts, 
breekt een gebandeerde Loodglans , wiet 
Bande door Kalkfpaath en Koperkies afgen 
broken zyn, 


(6) Loods dat eed is « € Vezelig 
gefireept. 


Dee. 


(6) Plumbúm mineralifatum fibrofoeftriatum. Syst. 
Nat, uts. Sp. 5. Plambum, Antimonio & Argento Sul 
phurato Mineralifatum. Cronst, Min, 1go. Plumb, coe- 
fio-gtifeum fplendens radiatum. Worr. Min. 32. Plum5, 
Antimoniali Minerà mineralifatum , Argento mixtums 
Warre. Syst. Min. IL. p. 305 


| Da 
Ui Deée. V. Stux, 


VL 
Plumbuis 
Stiolatkme. 
Streepigës 


52 HeT Loop EN 


UL Deeze, die men Sprot- Eris, Streop= Erts eù 
Ben Spiezige of Siraalige Loodglans; in Sweeden 
Hoorp- Stripmalin „ dat is Streep -Erts; in Vrankryk 
STUK . e b 

zoog. Galene flriée noemt, is eigentlyk maar eene Ver- 
Eris fcheidenheid van de Loodglans, welke haare 
xXLui. Sireepige gedaante van ingemengd Spiesglas 
fig.2. heeft en daarom van LiNN&us niet oneigen 
is gebynaamd. Men vindtze ineen Myn by 
Synares in ’ Spaanfch Ryk Andalufie , ook 
by Schemnits in Neder-Hongarie, by Lauter- 
thal in Saxen, op den Haarts, by Sahlberg in 
Sweeden enelders. Zy beftaat in de breuk uit 
evenwydige „ nu grovere dan fynere Vezelen , 
en is voor ’t overige de Loodglans gelyk. Zy 
houdt ook Lood , Zwavel en Zilver ; maar 
‚dit laatfte is ‘er , wegens ’t Spiesglas , moei- 
Iyker uit te bekomen. Ik heb zodanige ge- 
ftreepte met andere Loodglans in een Afche 
graauwe Kalkfteen, uit Geilthal in Karinthie, 
Een dergelyke Loodglans heb ik, in Kalkfteen, 
met groene Loodfpaath overtoogen, uit eene 
Myn by Chasley , drie Vuren gaans van Ly- 
ons in Vrankryk, afkomttig, in #2. a, op 

Praar XLIII, afgebeeld. 


MIE (7) Lood, dat gemineralizeerd is, met ges 
Pluambum : é | 

Bafalti- kruifte Bondelijes geflreept. 5 
CUM. | een 
Schirlach= 

tige. (7) Plumbum mineralifatum, Fasciculis decusfatis 


ftriatum. Syst. Nat. uts. Sp. 6. Galena ftriata. Warre 
Min. 29 je 


DE Loopn-“ERTSEN. 53 


_Deeze, die men in Dalekarlie in Asbest A 
waargenomen heeft „ verfchilt alleen van de xxIV. 


voorgaande „ doordien de Vezels Bondels- An 


wyze door elkanderloopen. Ik heb een Lood- zoog. 


‘Stoffe, die zeer Schirlachtig is, ook uit Vrank-/Paat/. 


ryk, doch welke nader fchynt, tot de Lood- 
fpaath te behooren. 


" (8) Lood, in zeszydie Prismatieke Kuyflallen; Sd 
js El LURIOU 
die aan beide enden geknot zyn. ina 
‚__ Groene: 
Groene Loodfpaat of groene Lood-Erts , in 


t Franfch Mine de Plomb verte, wordt deeze 
gemeenlyk geheten. Men vindtze niet alleen 
op de laatstgemelde plaats, maar ook in ’t Val 
d' Aofta van Piemont, by Freyburg in ’ Bris- 
gaufche, op heldere Kwarts- Kry{tallen of ook 
in onzuivere Kwarts ; te Bleyfeld op Lood: 
glans en op Kwarts- Krylilen: by Zellerfeld 


op den Haarts , by Calle in ’ Gulikfe 5 by 


Freyberg en Tschoppau in Saxen5 hier en 
daar in Bohemen en Engeland: ook in Schot- 
land en Sweeden. Ik hebze van verfcheide 
der gemelde ade In karen by Zel- 

lere 


(B) Plwmbum Cryftallis hexaëdro- prismaticis ‚ utrinque 
truncatis. Syst, Vat. uts. Sp. 7. Plumb. nitri Spathofi utrin= 
que truncati. Syst. Wat, 130. N. 3. Plumbum Spatofum vie 
ride Prismaticum Wort. Min, 32. Plumbum Arfenico 
minerals. Minerâ folidâ Óryftallifatâ viridi, Warr. Min, 
206. Plumbum Terreftre vel Lapideum, Minera Spati- : 
formis viridis. Waur. 7 yste His II. p. 308. 


II. Desr. Ve SrUm 


| 


54 Her Loon, EN 


ui. lerfeld, is zy fomtyds met Kryftallen van Ko- 
ARD perblaauw overfinterd. 
Hoorn. Deeze Loodfpaath is altoos groenachtig en 
STUEe ° 
zoog. fomtyds Olyfkleurig, fomtyds zeer helder 
fpaath, geelachtig, fomtyds geheel donker Gras- 
groen en ook wel byna als groen Bottelglas 
zig vertoonende. Somtyds ís zy geheel, fom- 
tyds maar aan de kanten doorfchynend, Zy 
isweek , en zwaar, bruifchende fomtyds op 
met Sterk Water. Opt fchraapen geeft zy 
eene bleek groenachtige Streek , die wat naar 
* geeletrekt. De Kleur, welke zy in % eerst 
in ’t Vuur verliest , doch in de gloey- Hitte 
wederkrygt , heeft zy nooit ‚ of maar zeer 
zeldzaam, van Koper. Zy houdt veel Lood, 
‚dat ’er gemakkelyk uit te haalen is, doch geen 
Zilver. Men vindtze ook geenszins met Zuur. 
van Zee- Zout of Rottekruid bezwangerd. Het 
is derhalve een vande rykfte Lood- Ertfen, 
Pr. — De Geftalte is verfchillende. Men vindtze, 
'…, Haamelyk, of geheel onbepaald, of knobbelig 
als een Dropfteen ; gelyk zy dus aan ’t voor- 
gemelde Stuk uit Vrankryk , en ook inzonder- 
heid te Hofsgrond of Hofergrunde in ’t Zwarts 
wald of ook by Freyburg in’t Brisgaufche, voot- 
komt. Een allerfraaist Stukje van dien aart ; 
van St. Hubert in Switzerland afkomftig , 
dat ongemeen fchoon donker Gras- of Mos- 
groen is, geef ik in Bie. 3, op Pl, XLIII, 
in Afbeelding. Het is onder de Stalaktitifche 
Fros- 


DE LooD.ERTSEN. 55 


Trosachtige knobbeltjes , die het maakt, als 1 
met kleine Mosplantjes op een Okerige korst zoer. 
begroeid. Ik heb dit, gelyk de anderen , ook „Hoorn 
veel grooter. Meest echter valt zy in Hs Laude 
ftallen , die de gedaante der geknotte Kalk. /Paath. 
fpaath (g) hebben,en deeze zyn fomwylen 

zeer fyn , Haairachtig dun, naar Mos gely- 
kende, of grooter, afgezonderd en Staafachtig 
zeszydig, met de Oppervlakte glad of ruuw, 
Gewoonlykst komen zy zonder Pieramieden 

voor, fomtyds met zeszydige Pieramieden 

aan ieder end. Van de eerstgemelde Soort zyn 

die twee aan malkander gegroeide in Fig. 4, Fis. 4. 
zo groot als menze zelden ziet , van Zeller: 

feld aan den Haarts afkomftig. Ik heb ook 

nog andere dergelyke , zo van Tfchoppauals van 
Freyburg in ’t Brisgawfche,en eene van Gluks.e 

rade op den Haarts , met kleiner Spaath- Kry« 
ftallen, die groen, doch met een Okerachtig 

beflag overtoogen zyn. 


{o) Lood, dat zeszydig Een Ruitachtig , hoog - IX 


rood. Plumbum 

Á Rhone — 

Deeze ‚die men Roode Lood.Erts of Lood: “ Roode. 
fpaath 


Cg) Nitrum truncatum, Zie bladz, 47 , hier voor. 

(9) Plumbum hexaëdrum Rhombeum fulvum. Syst. 
Nat. ats. Sp. 8 Plumbum‘Sulph. & Arlen. mineralifa- 
tum, Minerâ Spathiformi rubrâ, Watur,. Syst. Min, IL, 


P. 39e 


D 
UI Deen. V, Srux. ie 


56 Her Loops Ene 


EE  … fpaath noemt , is zeer zeldzaam , en nog eis 

XXIV. gentlyk maar in Siberie , in de Mynen niet 
Ke ver van Katharineburg , gevonden. Evenwel 
Lood. zou, volgens den Heer voN BorN, cen 
fpaath. geelachtig roode doorfchynende Lood-Erts 
by Annaberg in Ooftenryk , een graauwe en 
bleekroode by Calle in Guliker- Land, voore 
gekomen zyn. Voor dat ik de eerstgemelde. 
had , bezat ik reeds een bruinroode uit de 
Paltz. De Siberifche is hoogrood, fomtyds 
wat naar ’t Oranje trekkende, eenigszins door= 
fchynende, en op de breuk veel naar Cinnabet 
gelykende. Zy is zwaar en geeft een Oran- 
jekleurige ftreek. Gemeenlyk vertoont zy 
zig in hoekige Staafjes , die zeszydig zyn. 
Volgens WALEERIUS, uit LEHMANN s 
houdt zy-Zwavel en Rottekruid + de Hoog- 
leeraar ParrLAs en LerPrecuHiN verzekeren, 
dat ‘er ook wat Zilver in zy. Gemeenlykkomt _ 
zy, by geheele Droezen, met Yzer- en Kopers 
Erts, fomtyds ook met Loodglans te gelyk;, 
op Kwarts voor. Men kan ‘er, zo wel als 
uit de voorgemelde groene, eeù groote veel- 

heid Loods uit fmelten. 


(ro) Lood in Spaatkachtige brokken. 
Plumbuus 1 
Spatho- | 


UI. 
Witte | | 

Bd (ro) Plumbum fragmentis Spatofis. Syt. Vat, uts. Sp» 
9. Pluambum Spatofum album, Wort. Min, 32, Plumb. 


Ars 


Wit- 


D E Loop-ERTSEN. 57 


Witte Lood- rts ‚ Loodfpaath, in Vrank- JE 
zyk Plomb blanc , of Mine de Plomb blanche, XXIV. \ 
wordt deeze genoemd. Men vindtze op alle srum 
plaatfen byna daar het Lood valt, inzonder-  Lood- 

Jpaath, 


heid te Zellerfeld op den Haarts, van waar 
men, federt eenige Jaaren,, zeer fraaije Groe- 
pen daar van bekomen heeft. Zo wel in 
Kwarts, zwaare en Vloeyfpaath, als in Zand- 
fteen, in Kley, Oker , Koperkies en andere 
Stoffen , komt zy voor. 

Altoos is zy wit, gemeenlyk ondoorfchye= 
nende ‚ doch ook fomwylen half of geheel 
doorzigtig. Zy bruifcht met Sterk Water, is 
week en zwaar, fpringende op ’t Vuur als een 
Spaath van één. Het is, eigentlyk gefproken s 
niets meer dan een verharde Loodkalk. Het 
_Zoutzuur , dat eenigen ’er in meenen ontdekt 

te hebben, is volgens anderen, zo wel als ’t 
Rottekruid , maar toevallig daar in te vinden, 
_Hierom zal ook de Heer WarrrrIus, die 
zulks , zo wel als in de groene Loodfpaath , 
bevoorens gefteld hadt , thans daar toe geko- 
men zyn, om het maar een Aardachtig of 
Steenig Lood te noemen, 
| Zy 
Arfenicale mineralifatum , Min. Spathiformt albâ feu gri- 
feâ, Warr. Mir. 275. Plumb. Terreftre vel Lapideum, 
Minera Spathiformis alba vel grifea. Waru. Syst. Min, 
II. p. 307-. Min. Plumbi Calciformis mixta. Cronsr. Mins 


186. Spathum Plumbiferum, Voe. Min. 166, @, Plumbum 
Spati Cubici. Mus. Fesf. 64. N. 5. 


| Ds 
TIL, Daer. V. STux 


HI. 


AFDEEL 
XXIV. 


Hoorp- 
STUK. 


Lood- 
Jpaatha 


XLI. 


KE CC MET EE DB VEN 


Zy verfchilt ook, ten opzigt van de uitwen- 


dige Geftalte , zeer. Men vindtze geheel _ 


onbepaald of in Kryftallen, die dikwils een 
fterken Glans hebben , fomtyds op de breuk 


digt, fomtyds als Glas doorfchynende , fom- 


tyds geheel Bladerig zyn, en van verfchillende 


Fig. 53 07 guur. ‘Rolrend vallen zy in Gluksrade by 


Zellerfeld, doch gemeenlyk kantzuilig , fom- 
tyds zo fyn als Haair , dat men dan Spiezige 
Lood-Erts noemt, Deeze , ’tzy enkeld, ’ 
zy famengevoegd , hebben alle veranderingen, 
die men zig verbeelden kan, en komen ir Sa- 
xen met Hoorn -Erts in bruine Oker, op de 
Mendip-hills , in Engeland, ‘onder de Bruin= 
fteen en Yzerfteen voor. Zodanige Lood. 
fpaath heb ik op een bruin Okerige Korst', van 
taamelyke grootte , als in het Stukje ‚Fig. 5, 
vertoond, vof gelyk zeer fyne Spiesjes, als ín 
Fig. 6, met Kopergroen , beiden van Zeller- 
feld; en op een dikke Korst van zeer heldere 
geele Oker ; insgelyks van den aarts, waar 
van Fig. 7 de Afbeelding voorftelt; zyn deeze 
Staafjes Schirlachtig geftreept en rondachtig , 
ongeregeld by elkander gehoopt. EFERBER- 
befchryft een dikker half-doorfchynende Glas. 
achtige Loodfpaath, uit zekere Myn in ’t En- 
gelfch Graaffchap Derby, welke als Leodzui- 
ker fmaakte „ en voor de Blaaspyp zeer ligt 
tot Loodglas fmolt. In Gluksrade by Zellere 
feld komt zulk een Spaath voor ; wier Kryftak 

len 


DE Loop-ERTSEN 59 


Ten zeer ongeregeld op elkander leggen, wit, HE 
ArDEgs. 

groen, blaauw „en in ’t Bleyfeld , aldaar , wit, XXiv. 

groen en zwart , vallende. _ Beer 

Deeze Kantzuilige Spaath is fomtyds vier-, Zood- 

fomtyds vyf-, fomtyds zeszydig, Deeze jaat. /Paatit 

fte, die de gemeenfte is , wordt nu enkeld , | 

dan in geheele troppen byelkander gevonden, 

en fomtyds zo, dat verfcheidene als uit een 

_middelpunt fpreiden. Dus komt zy op den 

Haarts in verharde Kley, of zwarte Yzerhoue 

dende Kwarts of Moeras- Erts van Yzer, voor. 

Dikwils zyn deeze Staafjes geheel zonder Pune 

ten, met de zydvlakten beurtlings breeder en 

ook wel met Pieramieden aan ’ end, Daar 

valt „inde Leadhills van Engeland , in de Wilde 

berg van *t Bergslaad , in ’t Bleyfeld by Zel- 

lerfeld, en by Pzribram in Bohemen , een wit« 

te Loodfpaath, die zig als breede Plaatjes 

vertoont , Schragwurfelichte Bleyfpath genaamd, 

naar Seleniet gelykende. De kanten loopen 

fpits toe en de hoeken zyn fomtyds geknot, 

Vermoedelyk behoort hier de zwaare Ruitache 

tige Loodhoudende Spaath, welke men in ’ 

Venetiaanfche Gebied, in ’t Vicentynfche by 

Tretto in St. Uldriksberg aantreft. Een der- 

gelyke werdt aan FeERrBER vertoond, die uiet 

een Myn in ‘*t Engelfch Graaffchap Derby 

afkomftig was. Ook vallen ’er veelhoekige 

in de Elfaz, in Loodglans en verharde Lood- 

Oker. In ’t Kabinet van den Graaf van Tes. 


SIN 
II, Deen. IV. Styw. 


60 „HeT Leops EN 


PL SIN vondt onze Ridder een Teerling fe , 


XXIV. doorfchynend was , de zyden met tj 
ne gedekt, zo dat zy zig als Bladerig voordeedt 


Lood. ee EDZal 


Zn De Bladerige odin uit Karinthie , die- 
CD stik nu eerst bekomen heb, maakt eene aanmer. 


XII keiyke Verfcheidenheid uiet. De Grondftof 

AZG t 
iseen heldere geele Oker, waar van zy haare- 

Kleur fchynt ontleend te hebben; gelyk my in 

een groot Stuk daar van volkomen blykbaar 

is. Het kleine, in Wig. 8 vertoond „ beftaar- 

byna geheel uit dergelyke Blaadjes of Plaatjes, 

die zeer ongeregeld in en op eikander zyn ge 

voegd; de-meeften zeer dun , doch fommigen- 

cok eenige dikte hebbende en allen glanzig 

geelachtig zynde , doch zo naauwkeurig niet 

bepaald , noch ook:zo rond niet, als die Linss 

vormige Spaath uit Dalmatie, voorheen door 

my befchreeven en in Afbeelding gebragt (7), 

Gekleur- Ik heb dus een Groene, Roode en Witte 

tg Loodfpaath befchreeven ; maar men vindtze 

ook van andere Kleuren, die anders weinig 

verfchillen ‚> en tot den bynaam van. deeze 

Soort, by LinNN&us,betrokken kunnen wor- 

Geel den. Sommig is geelachtig , hoedanige men by 

P. Calle in’t Gulikfe vindt, van onbepaalde, of 


KLI ‚ bepaalde Kryftallifche Geftalte, by Zellerfeld 


op 


UI, Deer, MI! Srum, blade, 133. Po XXVII. 
Fig. De 


pr Loop-ERTSEN Gr 
EE; 
Op den Haarts en in Bretagne: fommig bruin, 
geheel wanftaltig , met een gladde breuk: Arprër 
fommig zwart of zwartachtig. Van de Geele Fipa. © 
Loodfpaath geef ik in Zig. 9,op Plaat XLIII, stux. 
de Afbeelding naar die, welke men , wegens de PE n 
gelykenis , Katte- Tanden noemt, zynde uit Zwarte. 
het Keulfche afkomftig. De zwartachtige 
komt zo wel in Saxen en Bohemen, als in Gu- 
liker-Land en by Schemnits in Hongarie, van 
onbepaalde geftalte voor. Geheel Zwarte 
Loodfpaath valt wanftaltig by Schemnits , 
Dropfteenachtig in de Elfaz, in zeszydige 
Kryftallen by Tfchoppau in Bohemen5 veel. 
hoekig by Schemnits. Buiten twyfel behoort 
hier de Zwarte gekryftallizeerde Lood- Erts 
van WALLER1I1US , die ook een digte (comz- 
paëa) daar van, uit Spanje , optekent „en aan. 
merkt, dat fommigen dezelve voor een vere 
weerde Loodglans houden (s). Een graauwe Graauwe, 
komt voor, met doorfchynende Lood-Erts , 
by Tschoppau, by Lahr aan den Rhyn, en in 
het Trierfche, van geheel onbepaalde Geftal. 
te, zo wel als de blaauwachtige , welke in En- 
geland en Hongarie is gevonden: maar boven- 
dien is er eene geheel hoog of Safrerblaauwe, | 
of wanftaltig en ondoorfchynende, by Schem- 
mits ; 


Cs) Plumbum Terreftre vel Lapideum, Minera Colore 
nigro, Cryftallifata, Minera Piumbi nigra, Waums Syst. 
Min. IT. p. 309e 


EIL Dzzr. Ms STUK, 


pn 


XXIV. 
Hoorp- 
STUK. 
Lood= 
{paath. 


Plumbaus 


elluci= 
ne 
Door= 
fchynen= 
de. 


62 „Het Loods Ee 

„ Bits; of hoekig geftaafd, in Kwarts- -Kryftale 
len of onzuivere doorgevreetene Kwarts, in ° 
Loodveld by Zellerfeld op den Haarts: Som. 
migen leiden derzelver Kleur van bygemengde 
Koper- Kalk af; doch LE MA NN wil, dat dé 
geele Kleur der Loodfpaathen van Lood, de 
groene van Koper , de roode van Yzer, de 
blaauwe van Kobalt afkomtftig zy, 


(rz) Lood, dat Glasachtie doorfchynend 5 
fehraapbaar is en opbruifchendes 


Onze Ridder befluit dit Geflagt met eené 
Soort, welke zyn Ed, door de doorfchynend:s - 
heid, ten voornaamfte , onderfcheidt, mids 
tevens opbruifchende met Zuur; welke hoe» 
danigheden in fommigen der voorgemelden 
ook voorkomen ‚ en dus zou de Onkleutige 
heid, als helder Glas; deeze in ’t byzonder 
van de anderen fchiften. De laatstgemelde 
Teerlingfe , uit het Kabinet van Tessin; 
kwam dan hier grootelyks in Aanmerking , 
wanneet dezelve fchraapbaar was. Voor ’ 
overige moet men deeze Soort flegts als eene 
Verfcheidenheid van de Witte Kalkfpaath aän= 
merken; die fomtyds geheel doorfchynende 
voorkomt ; en dan voor zatwurlyk Loodglas 

van 


Gi) Plumbum seliderduni hyalinum rafle À wait 
cans, Syst, Nat, uts. Sp. 19: 


” 6 Ù Kn 


De LooDsERTSEN 6% 


van fommigen gehouden wordt, zo de Heer p HI, 


d FDEEL. 
WALLERIUS aanmerkt. Men vindtze dus XXIy. 
zo wel wanftaktig als in bepaalde Kryftalfi- „oon 


guur. 
f De Lood - Sinter, welke ik bevoorens onder 
de Stalactieten befchreeven heb (#)., behoort 
tot de Loodfpaathen , en de Zood- Oker, als 
ook de Lood- Aarde ; welken gezegde Heer 
tot een zelfde Geflagt brengt (») , zou eigent- 
Iyk tot de Armoedige of fchraale Lood-Erts 
behooren. Ik bezit daar van een Afchgraauwe 
en een bleekroode van Calle in Gulikerland, 
welke beiden taamelyk Loodhoudende zyn (w). 
Ik heb daar van omftandig gefproken (+), als 
“ ook gewag gemaakt van een Loodzand, dat uit 
vergruisde deelen der Zand-Erts van Lood 
ontftaat (y); zo dat hier mede de befchryving 
der Lood-Ertfen beflooten wordt, 


XXV. HOOFD. 


(4) Nat, „Hift. III. De. IT, Stuk , bladz. 284. 

(yv) Plumbum facie et confiftentiâ Terreâ. Terrá 
Plumbaria. Ochra Plumbi. Syst, Min. 1Ì, p. 312. 

(w) Al. Acad. Palat, Vol, IL. p. 533. 

Cr) Nat. Hijt. II. D. II, Stuk , bladz. 380, 

(4) ’t Zelfde , bladz, 484- 


ite 
AFDEELe 
XXV. 
HoorDe 
STUKe 


44 HET YZER, EN 
XXV, HOOF D'S TDM 


Befchryving van het Yzer en deszelfs Ertfen 3 
waar onder de Amaril, Bloedfteen en Mag- 
neet voorkomen. _ Onderfcheiding derzelven , 
naar dat zy aantrekbaar of niet aantrekbaar 

door den Zeilfleen zyn. Gedeegen Yzer, het 
maaken van Staal uit Yzer. Kwadraatfteenen, 
Yzer- Kryftallen. _ Schraale Yzer- Erifen. 
Moeras: of Modder-Erts , Yzer « Zand; 
Yzer- Stalaktieten, enz. 


ie Stoffe , welke men in ’t Hoogduitfch 

Eifen, by ons Yzer, in t Engelfch Aron, 
in ’t Sweedfch Fern, in *t Franfch Zer', en in 
Italie Ferro noemt, naar de Latynfchen naam 
Ferrum;is een van de alleroudst bekende Mee 
taalen op den Aardkloot , en een der alge- 
meenften, De Griekfche naam Sidéros fchynt 
van de geelachtig roode Kleur der Yzerroest 


afkomftig te zyn; weshalve ook de Ouden het- 


onder de roode Metaalen telden „daar het veele 
eer tot de witachtigen behoort. De Kleur 
js eigentlyk blaauwachtig Afchgraauw en 
glanzig, doch in de Ontbindingen meest rood- 
achtig. Het geefteen fterken Klank „en wordt 
derhalve veel gebruikt tot Klavierfnaaren. On- 


der 


DE YZER-ERTSEN ós 


der alle Metaalen heeft het de grootfte Veer: ,, ur 


kragt, en voornaamelyk, na dat het tot Staal XXV. 
gehard is, de grootfte hardheid; zo dat hab 
alle andere Metaalen daar mede vylen, fny- 

dên en hameren kan. Door het te fmelten met 
Kobalt of Spiesglas-Koning, wordt het nog 
harder. Ten opzigt van zyne taaiheid komt 
het naast aan ’t Goud: want een getrokken 
Yzerdraad, dat een tiende Duims dik is, houdt 
byna een zwaarte van vierhonderd vyftig Pon- 
den, eer het breekt. Door Rottekruid worde 
het zeer broofch gemaakt en beneemt allerley 
Metaalen , waar mede het gefmolten wordt , 
iets van hunne taaiheid. Het is, onder de- 
zelven „ het allerminfte fmeedbaar , ten zy 
door herhaalde gloeijingen, en hamering daar 
tusfchen „ voorbereid wordende. Het wordt 
zeer ligt van de anderc Metaalen aangetroke 
ken, zelfs in Kalk veranderd zynde , gelyk 
de Heer BRUGMANS waargenomen heefte 
Zeer gemakkelyk en door enkele wryving laat 
hetzig ook ineen Magneet veranderen , diealle 
Yzer aantrekt (y). De Soortelyke zwaarte is 
veel minder dan van Lood, en weinig meer 
dan die van Tin, naamelyk op ’ ander agte 
maal zo zwaar ais Water. 

‚Geen Metaal wordt ligter vernield , waardi-__ Ontbin- 
| Bergeheid. 
ogten. 
(w) Zie Uitgezogte Verhand, TI, en VI. Drete 

j É 
UI. Deza. Vo Srum, 


A 1 
EDEEL. 
XXV. 
Hoorp= 
STUK, 


l 


06 HETER Rr SEN 


ger van allerley ontbindende Vogten aanges 
greepen, verteerd en opgelost, dan het Yzer, 
De Lugt zelfs, al is zy niet zeer fcherp, het 
allerzuivertte Water , veroirzaakt een geel- 
achtig bruine Kalk, of Roest, op deszelfs 
Oppervlakte. Onder Water wordt het week 
en fchilfert af, en.zo men ’t gloeïjende verkoelt 
in helder Water , dan neemt hetzelve een fa- 
mentrekkende Smaak en verfterkende kragt 
daar van aan. De Zuuren, inzonderheid de 
Mineraalen, taften het met veel hevigheid aan; 
regt fterk Vitriool- Zuur werkt zo geweldig 
niet; maar, met genoegzaam Water verdund 
zynde, dan wordt ‘er het Yzer, even als door 
het Zoutzuur, met een groote verhitting en 
fterke opbruifching , door opgelost , een grooe 
te veelheid Dampen uitgeevende, welke zeer 
fchadelyk voor de Borst zyn, en byna als die 
van Rottekruid flinken. Dit is de zogenaam: 
de Ontvlambaare Lugt,dat Gaz van HerLMoNT, 
waar van men „ wegens deszelfs ligtheid , vyf of 
zesmaal zo groot als die der DampkKrings-l.uge 
by den Aardkloot , nu onlangs begonnen is, 
‚tot het vullen van Lugtbollen, die hoog in Üe 
‘Lugt opftygen 7 gebruik te maaken 0): Dee- 
ze 


(ww) Zie de befchryving der Proefneemingen met konftige 
Zugtbollen , welke, in ’t laatfte des Jaars 1783, te Parys 
opgelaten zyn, met derzelver Afbeeldingen, door my uit 
het Franfch vertaald , onlangs uitgegeven. 


De VzeR-ERTSEN 67 


ze Damp kán in Glas of in Flesfchen lang „Ank ij 
bewaard worden „ en vliegt altoos, wanneer XXV. 
_fmenze aanfteekt, met een flag in brand, maa- groe > 
kende een bleekroode Vlam, De oplosfing in ij 
Vitriool- Zuur is groenachtig, zy laat , lang 
ftaande, een gedeelte van het Yzer weder als 
‚een geele Oker vallen, en, wanneer menze 
in eene hitte, niet veel minder dan die van 
‚kookend Water „ zet „ftellende haar vervolgens 
in de koelte, zo fchietzy Yzer-Witriool*, De # vito 
oplosfing in Zoutzuut is beflendiger, en laat, Eat Hare 
wanneer men niets anders ’er bygiet, het Yzer 
niet weder vallen. In den beginne is zy groen: 
achtig, naderhand wordt zy bruin: zy geeft 
wel door het uitdampen Kryftallen, maar dees 
ze fmelten wederom van zelf in de Lugt, Het 
Yzer met Armoniak- Zout fublimeerende, blyft 
altoos een deel daar van in verbinding met het 
afgefcheidene Zoutzuur , wordende in de open 
Lugt tot eene Yzer=Olie, die een waare op= 
losfing is van °t Yzer door dat Zuur. Het 
Zoutzuur ontbindt zelfs de Kalken van dit, 
Metaal. Salpeter- Geest ontbindt ook wel het 
Yzer met groot geweld, met fterke verhitting 
en opwerpiog van Dampen , die fcherp en 
rood zyn, maar van een tegenftrydige natuurs 
alzo zy het Licht of de Vlam, die men’er naby 
brengt, uitblusfchen en omtrent de helf 
zwaarder zyn dan de gemeene Dampkringse 
Ea: Lugt. 
II. Daem V, Srum,. | 


Ile 
AFDE" Le 
XXV. 
Hoorpe 

STUK. 


68: «Herer: ZEER, EN 


Lugt (x). Deeze Solutie is bruin en geeft 
nimmer Kryftallen ;ja ‚als zy tot droogwordens 
toe wordt uitgedampt „ dan fmelt de Klomp 


weder in de Lugt. Door het Zuur van 


den Phosphorus en van Mieren , ja door aller- 


ley Plantaartige Zuuren, voornaamelyk Wyn- 


fiteen en Azyn , wordt het Yzer opgelost. 
Verfcheide Loogzouten , zelfs middelflagtige 
Zouten , trekken hetzelve in zig en worden 
‘er door gekleurd , gelyk in de Martiaale Sal 
Armoniak - Bloemen blykbaar is. De Zwar 
vel - Lever lost het Yzer volkomen op. 


Vorming Alle die Oplosfingen hebben een wrangen 


der Yzer- 
Kalken. 


Smaak; doch de zuure Scheidvogten verlie- 
zen er hunne fcherpte door, Giet men her 
Afkookzel van: Galnooten , Granaatfchillen 4 
Eikenbast of dergelyke famentrekkende Stof- 
fen „daar by; zo’ ontftaat eene zwarte Kleur , 
als Inkt en het Yzer flaat voor een gedeelte 
neder, Door Bloedloog by gedagte Solutiën 
te gieten , krygt de neervallende Yzerkalk 
eene fchoon blaauwe Kleur , welke door ze- 
kere konstgreepen het Berlyas blaauw uitle- 
vert. Ook geeft het, door middel van Loog- 


Zou- 


(x) Deeze , van eene zuurachtige natuur, maaken 
uit, het Lugtzuur of de zogenaamde Vaste Lugt, die 
zig met Rook en andere Dampen, verbindt , en dus 
niettemin opftvgt tot een aanmerkelyke hoogte bbven 
den Aardkloot Vid. Tors. BerGmManN de Acido Atreo 
in Aft» nov, Upfal. Vol, IL. p. 108, 154 


DE YZER«ERTSENe. 69 


‘zoutén en aan Glas, een blaauwe Kleur (4). Am 
Gebruikt men, tot de nederftooting , een Ln 
eenvoudig vlag of Vuurbeftendig Loogzout,szux. 
dan valt het Yzer als eene vuil groene Kalk 

neder, welke vervolgens geel of geel- bruin 

wordt, en ín ’t Vuur rood brandt. Bedient 

men zig , tot neerftooting, van de Spiauter, 

zo flaat het Yzer gedeeltelyk neder als een 
Metallyne Kalk. 

Op zig zelve laat zig dit Metaal ook zeer Verkat- 
gemakkelvk verkalken. Het gloeit zeer ligt ; Ens AR: 
niet alleen , gelyk men in de Sineederyën da: 
gelyks befchouwen kan, door Kaolen- Vuur, 
maar ook in de Vlam van eene Kaars, door 
fterke wryving en door geweldig flaan met den 
Hamer. Zelfs de Vonken van * Vuurflag wy- 
zen zulks uit. Door fterke aanhoudende gloei- 
jing rookt , knapt of kraakt het , en werpt 
Vonken van zig. Om tot vloeijing gebragt 
te worden, in tegendeel, heeft het een aller. 

fterkst 
« 

(4) Zie het uitvoerig Vertoog van den Heer Epw. 
Der avAL, ten dien opzigte, in Phil, Trams. Vol. LV. p. 
1o. Deeze Heer beweert dat, volgens den Regel van 
Newton, de Kreuren afhangende van de digtheden der 
Lighaamen, zo ook de Metaalen het Glas in deeze or= 
de kleuren: naamejyk Goud rood, Lood Oranje, Zilver 
geel, Koper groen, en Yzer blaauw. Tin deelt wel zyne 
Kleur aan ’t Glas niet mede, doch de meefte Tinfteenen 
en Tin- Ertfen hellen naar ’t zwartachtig paarfthe of 
bruine, of zyn geheel die 

HIL, Deer V, Sruke 3 


ni. 
ÄFDEELá 
XXV. 
HoorFD- 
STUK. 


Zo Her YZER, EN 


fterkst Vuur noodig , zelfs fterker dan het Ko- 
per, eD overtreft daar in, buiten de Platina 4 
alle Metaalen. Voorts wordt Bet ín ’t Vuur 
zeer ligt , doch niet zo fpoedig als Tin en 
Lood, tot een zwarte Schubhbige Kalk;welke; 
gewreeven zynde , een donker roode Kleur 
aanneemt , en zyne brandbaare Grondftof ver- 


liest onder de gedaante van eene roodachtig 


„witte Vlam, in Gewigt tevens aanwinpende, 
#* Croens Deeze Kalk , Yzer » Saffraan * genaamd , wordt , 


Blartis 


Werking 


gelyk alle Yzerkalken „ ligt weder tot volko- 
men Metaal, wanneer menze met een brands 
baar Lighaam in ’t Vuur brengt: laat menze 
nog langer daar in , kan zy op ’* laatst alle 
Kleur verliezen. In nog fterker Vuurgebragt ; 
dan fmelt zy tot eene zwarte Slakke, en voegt 
men ‘er andere Stoffen by, welke in t Vuur 
Glas worden, dan vereenigt zig het Yzer daar 
mede , naar de meer of minder veelheid, tot 
een zwartachtig bruin , groenachtig of blaauw ; 
Glas: ’t welk echter , als de veelheid van Ye 
zerkalk*te groot is, geheel onkleurig wordt. 
De Hitte van den Brandfpiegel doet het Yzer, 


nog veel gezwinder, overgaan tot eene zwar- 


te, Pekachtige of half verglaasde , broofche 
zelfftandigheid , of in Vonken wegvliegen, 
In verbinding met Verttigheid en frifch ge. 


met Zwa- blufchte Kalk , geeft het Yzervylzel of Ha. 


vel en Sa 
peter, 


merflag een zeer goed Sement: ook met twee 
deelen rood gebrande Vitriool of Colcothar 4 
Gen 


DE YZER-ERTSEN., e 


Eén deel wel plirobee Kley, Bloed en wat 
Haair ondereen gekneed, een Vuurbeftendig 


II: 
FDEEL 
XXV. … 


Leem. Maakt men ’er een Déeë van met Zwa- Meen 


vel en Water , en zet dit mengzel eenigen 


tyd aan ’t Vuur, dan blaast het geweldig op, 


verhit zig kragtig, en werpt een menigtè 
optvlambaare ftinkende Dampen uit. Dit mené- 
zel is het, waar mede men, hetzelve in dé 
Grond begraavende, de Natuurlyke Vuurbraas 
kingen kan nabootzen. Brengt men het Yzef 
met Zwavel in ’t Vuur ; dan fmelt het veel 
ligter als of het alleen ware, en gaat ten deelt 
over in eene Kalk, ten deele in een foort vaf 
Yzer-Vitriool. In ’t algemeen is ’t zeer aan- 
doenlyk voor de Zwavel ; en trekt dezelve 
zodanig aan, dat het grootelyks dient en veel 
gebruikt wordt, om andere Metaalen , gelyk 
Zilver , Kwikzilver , Lood en Koper , väf 
hunne Zwavelige Ertfen af te zonderen, Zo 
bedient men ‘er zig ook van tot fcheiding van 
den Spiesglas- Koning uit het raauwe Spices. 
glas. Kwikzilver, Koper , Zilver en Goud, 
worden door Yzer uit hunne Oplosfingen in 
Zuure Vogten: neergeftooten. Door zuivering 
en byzondere Handgreepen verandert men het 
in Staal ; door het gloeijende in koud Watér 
of in ther te dompelen , maakt men het hard 
en door een enkel lang verblyf hoog in 
de Lugt, zo wel als door ttryking aan defi 

hl ke | Zeik. 

II, Deer, V. Stur, Je 


a HET YZER, EN 


At, Zeilfteen, ja door ‘enkele Wryving., krygt 


kes od het de eigefchap van een Magneet. 

STUK. Het Kwikzilver laat zig niet gemakkelyk met 

we Yzer vereenigen , maar alle andere Metaalen 

andere Wel. Met dezelven ín ’t Vuur famengefmolten, 

Metaalen, worden de meeften deezer mengzelen door den 
Magneet aangetrokken. Met even veel Gouds 
maakt ‘het een graauwachtige , wat wreede 
Stoffe; met even veel Zilvers een Zilverwit 
mengzel , dat in lang zo fmeedbaar niet is als 
Zilver; met Koper eene wreede , roodbarftige 
Klomp ‚ naar de byzondere evenredigheden 
verfchillende: met twee deelen Tin een don- 
kergraauw mengzel : met drie deelen Lood 
eene Klomp, welke zig als Lood vertoont en 
eenigermaate {nyden laat: met Spiesglas-Ko- 
ning een wreed mengzel, als gegooten Yzer: 
met Rottekruid een ligt vloeijend doch niet 
fmeedbaar Metaal, 't welk zig fchoon poly-, 
ften laat, en veel gebruikt wordt tot Horlo- 
gie-Kettingen , enz. Door vermenging met 
de beide laatfte Stoffen verliest het Yzer zye 
ne eigenfchap „ van door den Zeilfteen aan. 
getrokken te worden , t'eenemaal, Met de. 
zelven, als ook met Kobalt en Kopernickel, 
verbindt het zig het naauwfte. De weeke 
Metaalen worden door deszelfs bymenging 
harder en ten deele barftig of broofch. De 
vermengingen van Yzer met Rottekruid ; Spies 
glas- Koning , Bismuth , Spiauter of Goud , 

hel 


DE YZER-ERTSENe 75 


hebben minder Soortelyke zwaarte „dan de u 

‚ Som der zwaarte is van die beide Metaalen, XXV. 
woor hunne vereeniging. Met Tin en Rotte- rd 
kruid geeft het een Metaal, dat een fchoonen 
Zilverglans heeft ; met Koper en Spiauter een 
Stoffe, die van de Ouden tot Wapenen ver- 
arbeid werdt. Door Loodglans, zo wel als 
door Spiesglas , verdwynt het ten deele in 
Slakken , ten deele in Rook. 

Het Yzer is het gemeenfte , doch tevens Nuttig- 
het nuttigfte onder alle Metaalen. Deszelfs Rn 
onfchadelyke natuur maakt het voortreffelyk 
tot Werktuigen en Vaarwerk om Spyzen , 
Dranken en Geneesmiddelen , te bereiden of te 
bewaaren ; wanneer die niet van zulk een aart 
Zyn, dat het daar door verbeeten of opgelost 
worde, Dus verfchaft het eene kostwinning 
aan veele- Handwerkslieden en Konstenaars , 

% zy als Staaven of Plaaten , gegooten of 
gefmeed; ’t zy.als Blik of als Staal in veeler- 
Jey opzigten: want in de Werktuigkunde en 
Huishouding is her gantfch onontbeerlyk. 
Welk een menigte Gereedfchappen levert het 
piet tot den Âuis-, Scheeps- en Landbouw : 
welk eene verfcheidenheid van Ringen, Kram- 
men, Hengzels, Sloten, Nagelen, Spykers, 
„Naalden: wat al Raderwerk in de Uurwerken 
en andere: Machinen 5 Kettingen , Domme- 
kragten , Koevoeten en ander Tuig, van het 
witerfte geweld. Ja de Werktuigkunde was 


/ E 5. __— niets 
II, Dazr, V. Srum 


a „HeT YZER EN: 


“TIL niets zonder dit Metaal; oneindig nuttiger dan 
ADE Gouden Zilver. 

„oorpe _ Inde Geneesknnde is het Yzer insgelyks 
Dienst in het nuctigfte. Op zig zelve niet alleen, maar 
de Ge- gok door Konftige toebereiding , dient het 
de, voor veele Kwaalen, die uit verflapping der 
Vaste Lighaamsdeelen ontitaan ; het (trekt ook 

tot zuivering der Íngewanden van Slymerige 
Verftoppingen, helpt de Verteering en weert 

de fcherpheid der Stoffen , die in ’t Gedarmte 

vervat zyn. Sommigen ; echter ‚ hebben gewild; 

dat het Verftoppingen zou veroirzaaken 5; maár 

zulks kan alleen plaats hebben, wanneer het 

te veel , of ontydig , of zonder bekwaame 
byvoegzels gebruikt wordt :-doch op zulk 
eene manier kunnen zelfs de heilzaamfte Mid 

delen nadeel doen. De Yzerhoudende Sal 
Armoniak Bloemen zyn, niet zonder reden, 

als een Middel tegen fommige Koortfen , door 
NEUMANN , aangepreezen. Zy maaken, 

zegt BOERMAAVE, een wonderbaar ver- 
fterkend , verwarmend , openend, Geneesmid-= 

del uit. Ook is ’er een Pynftillende kragt in, 

In ’t algemeen is het Yzervylzel, fyn gewree. 

ven, ingenómen ; tegen de Darmwormen zeer 
dienftig en van Kinderen gemakkelyk te ge- 

bruiken , om dat het geen Smaak heeft. De 

f kragten van den Koortsbast zyn ‘er weleer , 
als een byzonder Geheim, door vermeerderd 
geworden, De Tinêtuur met Azyn is uitermaa= 

te famentrekkende, On« 


< 


/ 


’ 


/ 


De YzeR=-ERTSEN 75 


„Onder de Soorten van dit Geflagt komt by Â 


LiNNAUS eerst voor 


geeft, was reeds van hem in de befchryving 


Ii. 
FDEEL, 


Hoorb= 
STUK, 


wr Yzer dat bloot is ‚ niet aantrekbaar. 


Í. 


Ferrum 
_ nativum, 
De bepaaling , ‚ welke onze Ridder hier op= Geaen 


van het Tesfinifche Kabinet gebruikt en toe- 
gepast op een Yzerkorreltje van grootte als 
een Erwt, aldaar. bevindelyk , in Yzere Erts 
zittende, Roestkleurig en als met vogrig Wae 
ter beftreeken , doch fmeedbaar, Hoe zyn 
Ed, dit laatfte, als ook dat het door den Zeil 
fteen ziet aantrekbaar ware , daar aan heeft 
kunnen waarneemen, is wat duifter. Het was, 
zegt hy, volgens SEBA, van wien het waar- 
fchynlyk afkomftig zal zyn geweest, uit Stier- 
mark, Misfchien behoorde het tot de zoge- 
naamde.Yzerboontjes „ of tot dat gedeegen Y- 
zer in Korreltjes, ’t welk, volgens WALLEe 
RIUS, by Eibenftock in Saxen, en ook in 
Stiermark , gevonden wordt. Die Autheur 
merkt aan , dat men het by Senegal in Afrika 
overvloedig vinde , Hat de Wilden van ’t 


zelve 


id 


Cx) Ferrum nudum intrattabile, Syst. Nate XII. Tome 


III. Gen. 32. Sp. 1. Mus. Tesf. 56. N. 1. Ferrum na- 
__tivum in Granulis, Ware. Min. 242. Ferrum nativam. 
Wart. Syst. Min, WI. p. 233. Ferrum nudum mallea- 


bile, Carte Min. 71. 


lil Deen. V. Stuk. 


Yzer. 


zó HET YZER, ‘EN 


ek zelve Vaatwerk maaken zouden. Zyn Ed. hade 


XXV. zulks getrokken uit de Algemeene Reizen (z). 
„OOFD: De Heer ADANsON fchryft, dat de Negers 
Gedeegenaldaar Pypen- Koppen van een. foort van 
Tzr. __ Goudftof bereiden. Verfcheide Autheuren 

zyn 'er, die hier en daar in Eúropa gedeegen 
Yzer zouden aangetroffen hebben. De Hoog- 
leeraar PALLAS, zelfs , vondt op een laage 
plaats aan de Rivier Jenifea. in Siberie; niet 
verre van een ryke Myn van Magnetifche Y- 
zer-Èrts; op den Grond bloot leggende een 
byfter groot ftuk, dat hy voor gedeegen Yzer 
hieldt, zynde wel tweeduizend Rusfifche Pon- 
den zwaar, Het liet zig gemakkelyk hameren 
en Îmeeden en was zeer zwaarwigtig. Men 
vondt ’er ook losfe Korrels van en kleine brok- 
ken. Sommigen, echter, twyfelen zeer, of 
dat Yzer niet door Konst uit de Erts gefmol- 
ten zy. Immersgedeegen Yzeris, tot heden, 
een zeer zeldzaam ding , gelyk ik elders aan= 
gemerkt heb (a); ten ware men daar voor hou- 
den mogte , ’t welk zig volmaakt als Yzer 
voordoet , en *t gene van den Zeilfteen aange- 
trokken wordt : hoedanig ik beiderley heb, 
By den zeer kundigen Hoogleeraar vaN per. 
WYNPERSSE te Leiden, heb ik Yzerkorrels, 
die natuurlyk fcheenen en fmeedbaar waren , 


ge- 
Cz) Tom. IL. p. 510 


Ca) Verhand, van *t Zeeuwfch Genootfchap, IX. Deer, 
52829 bladz, 339. 


DE YZERSERTSEN. 77 


gezien. Ook verhaalt de Heerrr FRANCQ mT. 
VAN BERKHEY, dat door zyn Ed, , onder “Sper 
een Oker- Bedding , op de Naarder- Heide , Hoorp- 
een ftuk (Dutlil) fmeedbaar Yzer, dat Schil-T* 
ferachtig is en den hamerflag wêderftaat, ge- Pi, 
vonden zy; gelyk hy ook , in zeker Kabi- 

net , dergelyken, met zyne Afbeelding over- 
eenkomftig , gezien hadt , die aan den Gels 
derfchen kant, in de Oehregraaveryën van den 

Heer BRANDT, waren ontdekt (4). 

Zo zeldzaam , nu, als het natuurlyk gedee: Het Yzer | 
gen Yzer is, zo algemeen vindt men dit Me eni | 
taal in allerley Plantaartige en Dierlyke Stof. de Natuur 
fen, of wel, na de verbranding; in derzelver\Srereide 
Asfche; doch meest van zulke Planten, als op 
Oehrachtige gronden groeijen , en in de Vogten 
van Dieren , die op dergelyke Planten graazen , 
overvloedigst in de roode Stoffe des Bloeds, 
Buitendien zyn ’er Yzerdeeltjes vervat in veele 
Mineraale Wateren ; waar in zy zig of door den 
Smaak , door de aanzettende Oker, door Bloed-= 

oog of ’t Afkookzel van Galnooten, open- 
baaren. Ook de gemeene zoetc Wateren , 
zelfs Regen en Sneeuw, zyn zelden van Yzer- 
deelen gantfch ontbloot (c). Zeer weinige 

Aard- 


(5) Natuurl, Hist. van Holland, Il. D. IT. Sruw , bladz, 
387 & 945. Pl VIII. Fig, D. 

(c) Zie de Waarneemingen daar omtrent, in het XVI. 
Deel der Perhandelingen van de Hollandfche Maatfchappy 
der Weetenfchappen. 11, Stuk, bladz, 306. | 


IL Deazr. V. Stuka 


78 Hare SY Zemms ÊN 


Aob, Aardfoorten zyn zonder Yzer, dat zelfs in 


XXV. veelen zig duidelyk openbaart, en ook in 
Hoorn- k 
srug, Veele Steenen huisvest; gelyk ’er verfcheide 
Gedeegen Edele Steenen hunne Kleur van hebben. Zelfs 
Teer. ongekleurde “Kwarts en Kryftallen , Keizels à 

Asbesten , Glimmers , Spaathen en andere 
Steenige Stoffen , worden , by naauwkeurig 
onderzoek , dikwils Yzerhoudende bevonden, 

Veele Zouten hebben , zodanig als-wy ze in de 
Natuur vinden , behalve hunne anderen, ook 
Yzerdeeltjes ‚zo wel als die Aardharften, welke 

niet geheel weg branden , dezelven in haare 

Afch of Slakken overlaaten, De uitwerpzels 

der brandende Bergen zyn er rykelyk mede 
voorzien. De meefte Halfmetaalen houden 

altoos eenig Yzer. Veele Ertfen , alle Kiezen; 

welk eene benaaming hebbende, zyn van 

dien aart; zelfs de gemineralizeerde Goud- en 
Zilver-Ertfen. Ook bevatten de Verfteende 
Lighaamen byna altoos iets van dit Metaal. 

De Yzer- Niet alleen op deeze manier is het Yzer vry 
Erden algemeen in de Natuur verfpreid : maar ook 
nigvuldig. de Ertfen , daar men het door fmelting uit bes 
komen kan, komen menigvuldig in des Aarde 

kloots Oppervlakte voor. Zeer dikwils lege 

gen zy als bloot of op maar weinig diepte 3 

zelden vindt menze Vlots-, meest Laagswy- 

ze, voornaamelyk horizontaal zig uitftrek- 
kende, en fomtyds maakt de Yzer. Erts ge- 

heele Bergen ; by voorbeeld op het Teskaan. 

fche 


ran = 


Te 


Dr YzerR-ERTsSEN 48 


_fche Eiland Elba , op fommige plaatfen van 


Ht. 
ArpeEr » 


Florence, in Sweeden (d), in Lapland, rond. XXV. 
om Tornea, als ook in Siberie. Men vindt ne 


ook Yzer. Ertfen in de zuidelyke deelen van 


Afrika, in Oost- en Westindie. Door geheel 


Europa worden hier en daar Yzer- Mynen be. 
arbeid. In Sweeden zyn wel duizend Haare 
den , die jaarlyks tusfchen de drie en viermaal 
hopderdduizend Schipponden , zo Staaf- als 
ander Yzer, uitleveren (e ). In onze Provin- 
ciën is ’t het eenigfte Metaal, dat ‘er in aane 
merkelyke veelheid , èn al vry rykelyk, gee 
vonden wordt (f ), Het maakt in de bovenfte 
deelen van Gelderland , alwaar de Yzer- Fa. 
briek of Yzer- Molen van gemelden Heer 
BRrANDpTis, geheele Laagen uit, die twee, 
drie,-ja vier en meer Voeten diep onder de 
Oppervlakte der Velden leg ggen en welker uite 
graaving het Land zeer verbetert; zo my ge- 
dagte Heer verhaalt. Dergelyke Yzer-Fa- 
briek is ‘erin ’tOverysfelfche by Deven- 
ter, alwaar zodanig Oehr insgelyks overvloe- 
dig wordt gevonden en nog eene by Deuti- 

chem of wii pag: in ’t Graaffchap Zutphen ; 
maar 


£d) Zie de: afbeelding en befchryving van zulk een. 


Berg in Smaland. Phil. Trans. Vol. XLIX. p 39. Tab. II 
(e) Stochh. Verhand. XXX. Band. p. 88. 
) Zie Berknev. Nar, Hist, van Holland. II, D. II. 
Stuk bladz. 935. 


II. Dez. V. Stuk, 


go HeT YZER, EN 


Pe maar welke zo druk niet bearbeid wordt , 


5 . / 
XXV. meest dienende tot het gieten van Handgta- 


Hoorp- Â 
sTUK. __ naaten, Bomben, Gefchut,enander Oorlogs” 


tuig. 
Het Proef. In het Proefmaaken van de Yzer- Ertfen moet 
maaken men zeer zorgvuldig zyn, als men de regte 
ven, Metaalhouding weeten wil, herhaalende zulks 
twee of drie maalen. Sommigen, nogthans; 
kunnen door den Brandfpiegel of een groot 
Brandglas wel ter toeis gebragt of door de 
Blaaspyp onderzogt worden. Anders moet 
men vooral geen Loogzaut tot de Proef ge- 
bruiken , als waar door het Metaal gedeelte-: 
Iyk verteerd wordt. Best is hr, dat men tot. 
agt deelen geroofte Yzer. Erts vier deelen 
Glas en twee deelen Kolenftof, en , wanneer 
de Erts wreed is, nog bovendien vier deelen 
Borax en één of twee deelen Kalk veeme. De 
Kroes dan van onderen en op zyde met een 
mengzel van Kolenftof en Kley wel bezorgd 
zynde, iaat men die omtrent een Uur lang in 
« Vuur ftaan, en, wanneer zig, na het fmele- 
ten, in de Slakken nog eenige Korrels bevin- 
den, worden die verzameld en met het Ko= 
ningje gelyk afgewoogen. Zo hetzelve klein. 
korrelig is, kunnende koud en warm den Ha- 
mer verdraagen en zig daar door uitrekken 
laatende, zo geeft de Erts een goed Yzer: is 
het grofkorrelig , dan wordt hetzelve zo goed 
niet bevonden: is het Vlakkig, dan wordt het 
Yzer 


DE YzrR=sERTSENe 8r- 


Yzer \gemeenlyk roodbreukig ; dat is, het ad 


fpringt, wanneer men gloeijend daar op flaat, XXV. 
onder den Hamer, Is het , daarentegen, vansmus 
buiten fyn en als verglaasd , van binnen wit 3 
dan wordt het Yzer koudbreukig, dat is het 
fpringt, wanneer men ’t koud fmeedt, doch 
gloeijende is het fmeedbaar. 
Om het Yzer uit zyne Értfen te bekomen , Het fmele 
e é 5 ten van 
moeten die , naar haaren aart, op verfchillen= »t Yzer 
de manieren behandeld worden ; hoewel ook be 
de kunde in deezen veel toebrengt. Immers - 
uit dergelyke Ertfen, als het befte Sweced. 
- fche en Stiermarkfe Yzer geeven , haalen de 
Venetiaanen een zeer flegt Yzer. De gewoone 
manier is, dat menze eerst grof ftampt of aan 
ftukken klopt en dan , na dat zy geroost zyn 
of uitgebrand , Laagswyze met Hout, Spaans 
ders of Houtskolen ‚in de Smeltpan legge. Die 
Ertfen, welke het Yzer flegts als een Kalk 
bevatten , gelyk de meefte Okerachtige, kune 
nen gefmolten worden zonder Rooften, het 
welke by de Yzer -Ertfen, in °c algemeen , niee 
gelyk by anderen , om Zwavelige of Arfenie 
kaale Stoffen te verdryven , maar alleen gee 
fchiedt, om de brandbaare Grondftof digter 
_ metde Yzerkalk te vereenigen. Geroost en 
. nog eens klein geftampt zynde , worden zy 
in een hooge Oven, of ook op kleine Haar= 
den, Laagswyze met Hout of afgezwavelde 
F | ‘Steen- 
SIL, Deer. V. Srums 


1. 
AFDEEL. 
NV. 
Hoorpv- 
STUK. 


82 Hr ri zrms Ven 


Steenkolen, en gemeenlyk met byvoeging van 
fyn gemaakte Kalkfteen , Tuffteen, Gips of 
Vloeifpaath , of andere schake Yzer- Ertfen 
of Slakken, (ten deele om de vloeijing te be- 
vorderen, wanneer de Ertfen wreed zyn3 ten 
deele om de vereeniging der brandbaare 
Grondftoffe met het Metallyne te bewerken, ) 
gefmolten. Het gene men, door deezen eer- 


„ften arbeid , bekomt, is flegts grof gegooten 


Yzer, daar men Kanonftukken , Mortieren , 
Haardplaaten , Aschpotten en dergelyke zwaa- 
re Werkftukken meer, van maakt. Men noemt 
het, in ’t Hoogduitfch Dacheifen , Meldeneifen , 
Gufeifen „in 't Engelfch Tackjam „ in ’t Franífch 
Fer de fonte Deeze Smelting valt gemak- 
kelyker dan vervolgens, wanneer het hane 


delbaar en fmeedbaar gemaakt is,’t welk door 


herhaald gloeijen en hameren gefchiedt. Op 
zulk eene manier bekomt men het Staaf- Yzer, 
dat, flegt zynde , op de breuk Bladerig of 
Schilferig , maar anders zig Vezelig , Glimme: 
rigof Korrelig, vertoont. Het Sweedfche wordt 
gemeenlyk voor het befte gehouden, en aan 
het Wermelandfe geeven nog de Engelfchen de 
voorkeur tot bereiding van het Staal; maar 
misfchien zou het Stiermarkfe en Nasfaue 
Siegenfe dit wel betwisten kunnen. Het 
Spaanfche Yzer is te week : anderen zyn koud. 
of roodbreukig : fouten, die dikwils alleen 


van 


\ 


De YzeR-ER TS EN. 83 


van, de bearbeiding afhangen ‚ doch vermoe= _ TI. 
delyk in de bymenging van vreemde deelen ian 
beftaan en door derzelver affcheiding verbeterd rs 
_kupnen worden. 

Eenige Ertfen, gelyk by voorbeeld de Stier- bek 
markfe en fommige Yzerfpaathen , geeven Staal uit 
reeds by de eerfte bearbeiding Staa/, dat an- “2% 
ders van het befte fmeedbaare Yzer gemaakt 
wordt, De Ouden fchynen zulks gedaan te 
hebben, met Yzeren Staafjes te dompelen in 
gefmolten Yzer : doch hedendaags gefchiedt 
het door zogenaamde Cementatie. De Staaven 
Yzer worden met Roet, Hoorn of eenige an- 
dere brandbaare Stoffe, en fomtyds ook 
wel met een. Loog van Zout en dergelyke 
Stoffen befmeerd zynde, in ** Vuur gegloeid, 
vervolgens wederom gefmeed en zulks by her- 
haalinge. Ook gebeurt het wel, dat men in 
groote Yzer- Ovens, by toeval , Staal bekomt, 
en het gene van de Staaven Yzer in de Rek- 
Ovens afäruipt , is fomwylen ook goed 


Staal (2). 


De Yzer-Ertfen zyn door de Autheuren OP _Onder- 
veelerley manier verdeeld geworden. Eenigen seling 


heb-= Ertfen. 


(8) Zie daar omtrent het Watuur- en Konst. Kabinet 
van Ranouw, alwaar de bewerking van het Yzer en 
Staal omftandig befchreeven wordt, als ook , ten op- 
zigt. van onze Yzerfmelteryën, de Natuurlyke Hiftorie 
van Holland door den Heer Berknex , 11, D, II, Szug , 
bladz. 942. 
f | F 8, 

IL Dems. V.STUKe 


84 Her Yzer, EN 


Pe hebbenze alleen naar de Kleur, anderen naat 


Kens Â de uitwendige Geftalte, en dus in ronde, hoe= 

sruk. _ kige of Kryftallyne en wanftaltige ; anderen 
paar de Houding in ryke of fchraale, wilde , 
onhandelbaare Ertfen; naar de betrekking tot 
den Magneet, in zodanigen, die daar van al 
of niet aangetrokken worden, en die zelf het 
Yzer aantrekken ;-dus Magretifch zynde: ook 
naar den aart van ’t Yzer, dat zy uitleveren, 
in rood- en koudbreukige ; naar de Smeltbaar- 
heid in hitzige of fnel vloeijende ; in koud- 
blaazige of zwaarvloeijende en in ligtvloei- 
jende: naar de ‚hoedanigheid in Yzerkalken , 
die om Metaal te worden de verbinding met 
eene brandbaare Stoffe behoeven, of in eigente 
lyke Ertfen , welke eerst van Zwavelige en 
Arfenikaale deelen gezuiverd moeten worden, 
onderfcheiden. Best zou menze naar de Stofe 
fe, met welke het Yzer in dezelven vereenigd 
is, zo fommigen willen, kunnen verdeelen; 
1. In Steenachtige, die Keizels, Hoornfteen of 
Jaspis „ onder zig vermengd hebben , waar 
toe de Sinopel behoort. Deeze zyn meestene 
deels hard en zwaarvloeijende, ontbinden zig 
inZuuren niet, verweeren ook niet in de 
Lugt, en breeken altoos in Gangbergen: 2, In 
Zandachtige , Yzer -Zand- Ertfen. genaamd, 
Deeze breeken in Vlotten, die dikwils zeer 
lang en veele Voeten dik zyn$ vallen Korre- 
lig op de breuk, bruin of zwart en gemeenlyk; 

doch 


DE YzZzER*ERT SEN 85 


doch niet altoos , zwaarvloeijende: 3. In Kley- 


achtige of Kleijige. Daar toe behooren de 
‚ meefte zogenaamde Yzerffeenen , die Gang- of 
Vlotswyze breeken, en de veel geringere Moe- 
ras of Modder „Erts, welke Brokswyze kort 


UI. 
_Arverr, 
XXV - 


Hoorp= 
STUK 


onder de Teel- Aarde gevonden wordt. Dee- 


ze zyn misfchien wel de algemeenften op den 
Aardkloot. Sommigen fmelten ligter , anderen 
moeielyker , gelyk de zogenaamde Bloedfteen- 
Ertfen,welke, volgens deeze verdeeling, hier, 
behooren zouden: 4. In Kalkachtige , welke 
met eene Kalkfoort vermengd zyn. Men vindte 
ze gemeenlyk ryk , ligtvloeijende , en van 
veelerley Kleur »_de meeften geeven goed Y- 
zer, zonder eenig byvoegzel te behoeven, en 
zy bruifchen met Zuuren op: 5. In Ertfen, 
die men Schirlachtig noemen kan, hebbende 
in zig de Aarde van Bitterzout: 6. In Alwin- 
achtige, gelyk de Tras en Pouzzolan- Aarde: 
7. In Glimmerige , die zwaarvloeiiende zyn en 
- Schubbig op de Breuk. De Amaril en eenige 
foorten van Eifeoram zyn hier toe betrekke. 
Iyk: 8. In Aardharffige of Bitumineuze; waar 
toe de meefte donkerzwarte Glaskop behoort, 
die ligter vloeit en beter Yzer geeft, dan an= 
dere: 9. In Zwavelige > welke door Roofting 
gezuiverd moeten worden en een byvoegzel 
vereifchen van Vlioeifpaath of Kalkfteen. Daar 
toe betrekt men den Magneet, de zwarte 


| F 3 hin Lets 
II. Deer. V. Stur, 


66 Herr LZERj EN 


UI. 
ArFDEir. Yzer. Er en alle foorten „ die raauw van 


AKV. den Zeilfteen aangetrokken worden. 

STUK. Deeze verdeeling , hoe fchoonfchynende- 

ion Ok betreft niet zo zeer het Yzer, als wel 

Linnsus.de bygemengde Stoffen : des het veel beter 
is de fchikking te volgen van LiNn us,die;, 
met WALLERIUS overecnkomftig , de Y- 
zer=Ertfen naar de uitwendige Geftalte en in= 
wendige Metaalbouding verdeelt , hebbende 
verfcheidene , van de hier opgetelde, onder de 
Steenen , Okers , Aarden en Zanden, t’huis 
gebragt. Zyn Ed. onderfcheidtze in de vyf 
Rangen van Bloote (#4), Kryftallyne , Aan- 
trekbaare , Ontrekbaare en Aantrekkende 3 
die ieder haare Soorten hebben, te famen tot 


zevenentwintig in getal, als volgt. 
U. Kryftallyne Yzer -Erts. … 


Pen (2) Yzer, daf ek is > aantrek. 
Tesfellare. baar ‚ eenzaam. 
Yzer. de 
Dobbel- gd Dat 
fteen. 
KKT. (A) Den Rang van Bloote Yzer - Ests maakt het ge 
Fig. 23 deegen Yzer uit, reeds op bladz. 75. befchreeven. 
(2) Ferrum Cryftallifatum retraêtorium folicariam. Syst. 
Nat. XII. Tom. UI. Gen. 32, Sp. 2. Ferrum Minera- 
lifatum Cryftallifatum. Warre. Min. 242 Minera Ferri 
Calciformis indurata oftaëdra. Cronsr. dMin. 203 wu, 
decorticatum nudum. @, Alumen Talcofum opacum. Syst. 
Nat. yIlI. p. 165. N. 4# Al. folitarium, cinereo- fuscum. 
Ollaris. Am, Acad. T. p. 481. Talcum Cubicum oftaëe 


drum, War, Min. 330. 


DE YZER-ERTSEN,. 87 


/ 


Dat onze Ridder hier enkelde Yzer.Kry- Hk 


AFDEELe 
ftallen op ’t oog heeft,en wel die van eene XXV, 


Dobbelfteenige figuur zyn, ìs vit de bepaaling Big 
en den bynaam allerblykbaarst. Ondertusfchen 7zer-Dob 
wyst ons de door hem aangehaalde Afbeelding , Peffer. 
van Plaat XXXV, Kryftallen aan , die eene 
Aluinfiguur hebben , agtzydig zjnde en zes- 
hoekig , en verder blykt, dat zyn Ed. die 
tweederiey bedoele , naamelyk zonder fchors 
of bast, geheel bloot of paakt ; hoedanig , 
zegt hy, in de Kobalt- Erts voorkwamen, en 
meteen Talkige fchors bekleed, die in de 
Myn te Fahlun in Sweeden gevonden werden, 
Zulke Kryftallen, zegt hy, vallen meestal van 
grootte als een Hazelnoot, enkeld, zynde de 
bloote glanzig zwart, en geen blyk vertooncn- 
de, dat zy ergens waren aangehecht geweest, 
Zonderling is 't, dat de Heer GMELIN Tinhou: 
hier thuis brengt de Tin- Kryftallen , in Sweg= “ende: 
den, zegt hy, Zwueflen, dat is zwaare Steen, 
_ genaamd, „, die men aldaar in Rotsfteenen , 
ss in Rusland in Leyfteen, in Saxen en Bohe- 
«> men in verharde Schiefer- Kley , en in Hon 
» Zarie in Tuffteen en Markafiet ingeflooten 
ss vindt. Dit zyn enke!de dosfe Kryftallen , 
9 zegt zyn Ed. , welken de Magneet raauw 
» aantrekt: zy hebben ‚in % uiterlyk aanzien, 
ss veel overeenkomst met Granaaten of Tin- 
s> graupen en zyn ook zo zwaar als zuivere 
55 deere maar zeer moeielyk tot vloeijing en 


F 4 ss LOL 
IL, Deer. V. Sruu, z 


88 Haer Y2ERrs RN 


zr. 5 tot eene Metaalgeftalte te brengen; hoewel 
Asp 5» Zy fomtyds meer dan dertig Pond Yzer in 
Hooen- > ’t Centner houden. Men heeftze van vers 
blein ‚> fcheiderley grootte, van die van een Noot, 
Ah > tot die van een Hoender- Eys niet zo hard, 
5, dat zy aan ’t Staal Vuur geeven, maar door 
ed fehraapen zwart. De Kleur is, in Bohe- 
> men en Saxen, doorgaans wit, overdwars 
», geftreept , met een glanzig vette Opper- 
3, Vlakte en Spaathachtig geweefzel; fomtyds 
» in Sweeden Paarlgraauw , geelachtig , ewaok 
s, Wel roodachtig of Vleefchkleur, FERBER 
„ befchrvft eene groenachtige Verfcheiden- 
», heid, en verhaalt van de Boheemfchen , dat 
5» zy dikwils in *t geheel geene bepaalde Ge= 
ss ftalte hebben en naar eene vette Kwarts 
3, gelyken „en van de witten in ’t byzonder, 
as da: zy in haare Geftalte even zo veran- 
ss derlyk zyn, als de bruine Tin-Kryftallen.”* 
De zodanigen, immers, behooren weezente 
Iyk tot de Tin-Spaach, gelyk ik de verfchil- 
lende Kleur der eerften en de Yzerhouding der 
taatften , bevoorens opgemerkt heb, Echter 
fchynt hier die ongemeen zwaare witte of 
roode Yzer-Erts, vaneene Granaatachtige fi« 
guur, welke de Heer WaArrererrus be: 
fchryft (ò) betrekkelyk te zyn. Van onzen 
Ridder worden zy zekerlyk niet bedoeld, maar 
veel. 


C° Minera Ferri Lapidea gravisfimaa. Syst, Miz. Ia 
Spa 17e Pe 253e 


\ 


E YZER-ERTSEN 89 


\ 


veeleer zodanige Yzer - Kryftalletjes in een 
‘Talkachtig Gefteente , waar van ik elders ge: 


Hoorp= 
wag maakte (#) „die daar uit genomen van den srom 
Zeilfteen aangetrokken worden. Immers dee- Zzer-Dobe 


ze zyn zwart , en hebben de gezegde Aluin- 
achtige figuur ; zo dat zy zeer met de bepaa- 
ling en befchryving vanLinNN&us ftrooken. 

Maar , hier zullen, buiten twyfel, moeten 


beifteen, 


Yzere 


t’huis gebragt worden, de zo bekende Yzer- arl 
Kwadrautfleenen , waar van ik, dat zonderling nen. 


is, zelfs by WALLERIUS geen melding 
vind. Men heeftze eerst Chineefche Kwa: 
draatfteenen genoemd „ doch naderhand zyn 
Jer ook van de Kaap der Goede Hope gekomen, 
en ik hebze , bovendien, uit het Osnabrugfe, 
* Is wel waar, dat fommige derzelven, gelyk 
de gedagte Chineefche, zig eenigszins Pyriet- 
achtig vertoonen ‚ maar anderen, wederom, 
gelyk de gezegde Kaapfche, zyn volkomen 
Yzer, ’t welk zig aan de roode Kleur open 
baart, De zodanigen heb ik in een Witach- 
tige Zandfteen, derzelver matrix zynde, vast= 
gegroeid. - Men vindtze in Siberie, niet ver 
van de Roode Load-Ertfen, op Kies, of in 
Kwarts en Glimmer, dikwils nevens Koper- 
kies of Goud-Ertfen : fomtyds bevatten zy 
„ook Goud of hebben Kwarts ingeflooten, 
Hunne Oppervlakten zyn , op een tegen(try= 

di- 


C 3) Verhand, vant Zeem ige IX. Dezer, 
bladz. 339. 


1e! ns 
Ilä. Daun. Ve Stug, 


90 HeT Yzer! EN 


ni. dige manier ,„eveuwydig geftreêpte Van buiten 
ern zyn zy ‘bruin ,digt aan de Oppervlakte zwarte 
lier achtig en van binnen rood. ‘Wryft menze 
‘Frer-Dop-tot een Poeijer , dat geel is, naar ’t bruine 
belfieen. _ trekkende , dan worden zy ten deele van den 
Zeilfteen aangetrokken. Ook geeven zy aan 
‘t Vuurflag Vonken,en zyn zeer ryk in Yzer, 
houdende fommigen daar van wél zeventig 

Pond in ’t Centnere 
Ô hief Voorts moet hier, wegens de Kryftalfiguur, 
Yzer thuis gebragt worden, de fraaije Yzer- Erts 
re van “Eiland Z/ha, inde Toskaanfche Zee, fes 
Fig. 1. dert weinige Jaaren eerst ontdekt: hoewel een 
dergelyke onder de produkten van den Vefùu. 
vius en Erhna voorkomt. Zy is ook Yzerryk 
en van een fchoon glinfterend aanzien. Van 
haare Kryftallen beftaan fommigen uit zes vyf- 
boekige Zyden , die een Dobbelfteen famer 
ftellen ;- veel gelykende naar zodanig een 
Teerlingje, dat ik onder den naam van Pierre 
d'Inca of Koningstteen , van Peru heb : ande- 
ren uit twee driezydige Pieramieden , insgelyks 
met vyfhoekige zyden; anderen met twaalf 
griehoekige ; anderen met vierentwintig of 
dertig zydvlakten , die, volgens de Af beel« 
ding van den Heer Romteu pr L)ISLE, 
"een zonderlinge Vertooning maaken. Doch 
de Erts van % Eiland Elba,die ik heb, beftaat 
uit famengegroeide Kryftallen , wier Geftalte 
niet is te bepaalen,. Duidelyker vertoont zig 
die, in dat Stukje gekryftallizeerd Yzer uit 
Der: 


rg 4 
dln in na 1 i 


2 Deel; PLAAT XLIV. 


7 

Pl 
In 
PING 


eting 
HLN) 


Ze 


rf 
OIO 
Zi 


Ee 


peYzeate-ERrteed op 


Derbyshire ín Engêland:, *t welk-in Fig. Is 
ep venen skit is. „Afgebeeld. | 


8 3) Yzer wet sb, geren vis aantrek 


baar, digt. getropt , aankleevende, 


Deeze Soort verfchilt‘ van de voorgaande 
alleenlyk daar in , dat het kleine Kryftalletjes 
zyn van Yzer, Droesachtig famengehoopt , en 
op een Gefteente of Mynftof vastzittende, 
’”* Schynt dat de Ridder voorheen dezelve in 


U. 
Arpter. 
XXV. 

“Hoorpe 
STUK. 
UI. 


Ferrum 


_Cryfralii- 


HUM. 

Yzer- 
Kryftal- 
len, 


Westgothland voor Tin-Erts of Tiín-Kry- 


tallen had aangezien. Ondertusichen komt 
van zodanige Yzer-Kryftalletjes of gekryftal- 
lizeerde Yzer- rts, behalve Sweeden', ook 


óp andere plaatfen woor. Men vindtze in 


den Goudberg in Auvergne in Vrankryk, als 
bok in de Valey d’Afols, by Plombiéres, in 
het Vogefisch ‘Gebergte , vaar den kant van 
Lotharingen. * Somtyds -zynze’ bruin glinfte. 
rende, gelyk ik dús Robyn- Kryftalletjes heb 


öp een donkere digte Yzer-Erts van Ifenburg 


in het Nasfaufche of ook ‘van Dilleburg. 
Hier moet men het Franmonger-Yeer uit Lo- 
iet ‚ dat “met zò. fraaije Kryftallecjes 

Eda verried 


(3) Ferrum Cryftallifatum , retraftorium, confertum 
adhaerens. Syst. Nat XII. “ut. Sp. 2, Ferrum ‘Cryfralli- 
fatum. Syst. Nat, VIIL. p‚ 15: ite hl Minera Stauni. 
A. Westgoth. 158. ‘ : 


HI. Deer. V. Sruw. 


0e, HrEr YzER EN 


PE praalt ; en mooglyk ook de Yzer- Man of 


ER Yzer Glimmer thuis brengen , welke vervol= 
sro gens befchreeven wordt; of ook de zuivere 
‚ Pzere Kroftaliyne Staal-Erts , van Stiermark in Ka» ’ 


ier rinthie , enz. 


III. Aantrekbaare Yzer-Erts. 


IV. (4) Yzer, dat aantrekbaar is ‚ zwartachtig , 


Ferrum 


Chalybea- eenigermaate vonkende, en zeer digt van 
nj zelfftandighe 4 
Staaldigte, p gieids 


Dit is een der befte Yzer-Ertfen, van War- 
LERIUS Zwarte Yzer-lrts genaamd, in Sweee 
den Swart Jernmalm. Men vindt dezelve niet 
alleen op verfcheide plaatfen in Noorwegen 
en zeer overvloedig in Sweeden , maar ook in 
Bohemen en Hongarie , zelfs in Venetie en « 
Piemont; en op ’t Eiland Elba in de Tos- 
kaanfche Wateren. Zodanige komt insgelyks 
onder de uitwerpzelen van den Vefuvius voor. 
Zy is, buitendien, in Lapland, in Siberie en 
te Crownpoint in Noord- Amerika, aangetrof: 
fen. Kalkfteen , Kalkfpaath, Glimmer , Kwarts, 
Veldfpaath en Schirl , zyn de Gefteenten, waar 
in zy meest voorkomt, 

Dee- 


(4) Ferrum settaaitnan nigrans fubfcintillans compac-= 
tisfimum. Syst. Nat, uts. Spe 4: Minera Ferri retraêtoria, 
Cronsr. Min, 212. N. 1, Minera Ferri nigra. Wárrs 
Syst, Min, IIe p. 237. 


DS 
DESYzER-ERTSEN 95 


Deeze Erts is zwartachtig graauw van Kleur, ps 

geheel Staaldigt , dat is, zig als Staal vertoo- XXV. 
nende, en fomtyds op de breuk als Glas glim- sro 
mende. Zy geeft een zwarte Guhr, dat is 
een zwart Roeftig Vogt, af, en laat zig zelfs 
raauw zeer ligt van den Zeilfteen aantrekken. 
Aan ’t Staal geeft zy naauwlyks Vonken, en 
wordt, door enkele gloeijing, zo fmeedbaar , 
dat zy zig laat hameren. Gemeenlyk is zy 
_ligtvloeijende, geeft van vyftig tot tagtig Pond 
Yzer uit het Centner , en, het gene daar uit 
gewonnen wordt, is voortreffelyk goed , uit- 
muntende tot het maaken van Staal, Ik heb 
daar van, uit Sweeden en Noorwegen, fraaije 
Stukken. 


(5) Yzer, dat aantrekbaar is en zwartachtig, _V- 
] J , Ferrum 
met Ruitachtige Wlakken in de Eris ver- Sidersum, 
fpreid. | Dn 


gl ANSe 


Deeze , die men in Sweeden Zevenfter- Erts 
noemt, valt aldaar in de Yzermynen van Nord- 
berg en Grengie; als ook in Wermeland , en, 
volgens de aanwyzing van STIEGLITS, ZOU 
een foort van Yzerglans by Dambach in de 
Paltz of in de Neder- Elzas breeken. . Dit 


(5) Ferrum retraftorium nigrans, Maculis Rhombieis 
_Minere Ferri infparfis. Syst. Nat. uts. Sp. 5. Eifenglanse 
Jusr. Min. 591. Ne 110 Minera Ferri grifea ftellata, 
Warr, Syst. Min. IE. p. 249% 


III, Daas Ve StUm 


94 Hert YZER, EN 


Asper, Dit is, zo de Ridder zelf aanmerkt, eéne 
XXV. Verfcheidenheid van de gemeene Yzer-Erts; 


Hoorp 
srux. waar in vreemde Ruitachtige of Teerlingfe 


Tzer. Yzer: Vlakken verfpreid zyn, als ineen Glans, 


Glans. : n 
maar zwart en glinfterende , zwart in ’t fchraa= 
pen. Dus bevinden zig „ zo hy aanmerkt , 
zwartachtige aantrekbaare Sterren in een om. 
trekbaare roodachtig, Glimmerige Hemel, 
VL. (6) Yzer, dat aantrekbaar is en zwartachtig, 
Ferrum: ze . 
Rhom- met Ruitige deeltjes, 
beum. 


Ruitige. In zekere Myn,by Garpenberg in Sweeden , 
js deeze Ruitige Yzer-Erts door den Heer 
TripsTRoOEM waargenomen. Zy is digt en 
Íplyt , op de wyze van Spaath, in Ruiten , 
die glanzig zyn, Dus maakt de Heer War- 
LERIUS hier van eene Verfcheidenheid zyner 
Zwarte Yzer-Erts, uit Teerlingfe deeltjes 
beftaande, die in Sweeden wel in ’t fchraapen 
zwart, doch in ’t fchraapen rood voorkomt by 
Arendahl in Noorwegen. 


VIJ. (2) Yzer, dat aantrekbaar is, zwartachtig 3 


Hepati- js 
CUM, BENZ - 
Levers 


Kleurige. (6) Ferrum retraftorium nigrans, particulis rhombeis, 
Syst, Nat. uts. Sp. 6. Minera Ferri nigra Tesfularis. 
Warr. Syst. Min. ÏÌ. p. 238- 
GG) Ferrum retraftorium nigrans fubfcintillans , frag- 
mentis fubcubicis. Syst, Nat. uts. Sp. 7. Minera Ferri 
grifea Tesfularis, Warre Syst, Min, II. pe 240 


DE YaZRR-ERTSEN. 95 


eenigermaate vonkende ‚ met gna Janine” a 
— fe brokjes. 


Deeze, in de Laplandfche Alpen ; by Jel. 
livari, gevonden , verfchilt door baar Lever- 
bruine Kleur meest van de voorgaande „ de- 
wyl zy ook in Teerlingachtige ftukjes breekt. 
Warrerius betrektze tot zyne graauwe 
Yzer-Ertfen , doch welke van den Zeilfteen 


niet aangetrokken worden , in Sweeden Gra 


SFernmalm genaamd. Zy is glanzig en vry digt 


van zelfftandigheid. 


C8) Yzer, dat aantrekbhaar is „ zwartachtie , 
met byna onvatbaare deeltjes , digt ver- 
eenigd, 


LiNNeaus merkt aan,dat deeze Soort het 


allerbeste Yzer op den Aardkloot uitlevert. 


Het is eigentlyk maar eene Verfcheidenheid 
van de Staaldigte Yzer.Erts, die uit zeer fy- 
ne zigtbaare , eenigermaate glinfterende deel. 
tjes is famengefteld, van Kleur zwartachtig 
graauw , De met Vlakken , als Water- 

drup-= 


(8) rum retraétorium nigrans, particulis Mmbimpai- 
pabilibus folidescens. Syst. Nat. nts, Sp. 8. Ferrum re- 
trattorium folidum. Syst. Nat. VIII. p. 176. N. 13. Mi 
nera Ferrì retraftoria. Cronsr. Min. 212. N, 2. Minera 
Ferri nìgra particulis nitens, Warr. Syst. Min, 1. p. 
237° 


IL Dezr. V. Srum. 


II. 
heli: 
EV 


Hoorps 
STUKe 


VIII. 


Ferrum 


felettum., 


Edele, 


96 HeT YZERs; 'E-N 


ark, druppen ‚ daar op verfpreid. Men vindtze 
XXV. niet alleen op verfcheide plaatfen in Sweeden, 

Mis maar ook in Schotland en in Bohemen, niet 
ver van Presnits, alwaar zy dikwils verwisfele 


met banden van Yzerfpaath, 


IX. * (0) Yzer, dat aantrekhaar is, zwartachtig met 


Cres Zandige deeltjes. 
fun 
Greinige. $ ' 
X. (to) Yzer, det aantrekbaar is, zwartachtig , 
ee met eenigermaate Korrelige ongelykedeeltjese 
JX e 


® 


WarLERIus betrekt deeze beiden tot 
zyne Zwarte Yzer-Èrts , als eene Verfchei- 
denheid of Byfoort, die door grooter of kleiner 
Korreltjes alleen verfchilt, welke fomtyds 
vaster „ fomtyds zo los famengevoegd zyn , 
dat de Erts door kloppen in Korreltjes van één 
valt. Beiden leveren zy ook zeer goed Yzer * 
uit, en vallen „in Sweeden, op veele plaatfen. 
Deeze laatfte, de Gemeene Sweed{fche Yzer- 
Erts , breekt altoos in ftompe Stukken, met 
fcherpe kanten. Jk heb ’er van uit Spanje, by 
Rolladal, omftieeks Gascar, naby de Fabriek 

van 


Co) Ferrum retraêtorium nigrans , particulis Arenaceis. 
Syst. Nat. uts. Sp. g Syst. Nat. VIIL p. 177. N, 15. Mine- 
ra Ferri nigra Granularis. Waur. Syste Mlin, IL. p. 239. 

(zo) Ferrum retraftorium nigrans, particulis fubgras 
nulatis inzequalibus Sys. Mat. uts. Sp. Io, Syst. Nat. Ì 
VII, ps 277. N. 16, Warre utlupra, 


/ 


ge MEYER ERTSENe 97 


wan St. Miguel , die uit den graauwen ziet 3 pe 


van Nordberg in Sweeden , vit Savoije en en 

ooFDs 
van elders ; als ook een graauwe Yzerfteen , srux, 
met Granaaten of Yzergraupen, van Chris=" 


tofftollen ‚ by Breidenborn in Saxen. 


(rr) Yzer, det aantrekbaar is, wwartachtie, XI. 
Kieshoudende, Aln jk. 
Weeke. 
Kiezige Yzer-Erts zou men deeze kunnen | 
noemen, die in Sweeden Rodbrackt heet, om 
dat zy Roodbreukig Yzer geeft. Men vindtze 
met andere Yzer- Ertfen hier en daar in de 
Mynen , als ook op ’t Eiland Elba. Zy be- 
hoort mede tot de Zwarte Yzer-Ertfen, ver- 
fchillende daar van door de ingefprengde Kies, 
welke zig fomtyds maar alleen door den Zwa- 
veligen Rook onder ’t rooften , openbaart. Het 
Yzer, dat ’er van komt, is koud zynde zeer 
week en buigzaam , maar gloeijende fpringt het 
veelal onder den Hamer weg , of barst en 
fcheurt; waar van het gezegden naam heeft. 
Ik hebeen Magneetifchen Yzerfteen met Ko- 
per - Pyriet zeer zigtbaar doorgroeid , van 
Geishubel in Saxen , en verfcheide andere 
Kieshoudende Yzer-Ertfen. 


(12) Yzer 


(1x) Ferrum retraftorium nigrans, Pyriticofum. Syst. 
Nat. uts. Sp. 11, Syst. Nat, VIII. p, 177. N. ax. 
G 
_ WI. Deer, V. Stuk. 


/ 


98 HeT YZeR, EN 
Til (12) Yzer , dat aantrekbaar is, zwartachtig, 
ÂrnzeLe 4 hd 
XXV. …_ dngefprengd in Talk. 
Hoorp= 


STUK. 


xr, Men vindt dit in de Sweedfche Landfchap- 
Erde. pen Westmannland en Dalckarlie. Het ver- 
Taikige. toont zig als een Yzerachtig Poeijer , inges 
fprengd in een witten, wat Vezeligen , Speke 
fteen, die aan de Handen afgeeft. Het laat 
zig gemakkelyk , zonder eenig by vereen uit- 


fmelten, 


nh 


je ll pl (13) det ‚ dat aantrekbaar is ‚ zwartachtig, 
abcar in 8 
Kalkftee- in Kalkfteen. 


nige, ED 
j De Heer Warrerrusbetrekt dit tot zyn 
Zwarte Yzer-Erts met glinfterende deeltjes, 
daar hy ook de Edele Yzer-Erts , voorheen 
befchreeven, thuis brengt. Zy valt by Dan. 
nemora, nevens den Stinkfteen, in een foort 
van Marmer, dat doorgaans uit den gróenen 
ziet, ingefprengd met fyne Stippen. Moog- 
lyk kan hier ook welde zwarte Yzer- Erts met 
Kalkfpaath, die men in Noorwegen vindt, en 
de zwartgraauwe fchemerendeYzerfpaath, die 
in 

Cr2) Ferrum retratorium nigrans, Talco infperfum 
Syst.-Nat,. VIII. p. 177. N. zg. 

(23) Ferrum retratorium nigrans , Marmoris. Syst. 
Nat. uts. Sp. 13, Sust. Nat. VIJL p. 127, N. 20, Mie 
nera Ferri nigra particulis nitens, Warr, Syst. Jlin. IL, 
Ve 237: 


DE YVáäkkRsERTSEN 59 


ih Sweeden by Hellefors , als ook in Hesfen pe sl 
by Schmial Ikalden breekt 3 benevens de Zwarte XXV. 
_Yzerfpaath, in * Piemonteefche, in Stiermark peer 

én by Zellerfeld op den Haarts voorkomende, 
t'huis gebragt worden ; doch deeze worden , 
raauw 2ynde, niet ligt van den Magneet aan. 
getrokken. 

(14) Yzer, dat aantrekbaar is; roodfireekie , XIV. 


rê10 
_Ruitswyze gefzreept. | ave. 


tum 
Te Bitsberg in Sweeden breekt deeze Erts , Gekruiste. 

die haaren bynaam heeft van de kruislingfe 
‘Streepen ‚ welke op dezelve evenwel niet 
regthoekig loopen, maar fcheeve Ruiten vor- 
men. Het gelykt anders veel naar de Ge- 
ftreepte Yzer Erts, ftraks te befehryven, 
By ’t fchraapen geeft zy cen roode ftreek en 
wordt raauw van den Magneet fterk aanges 
trokken. Ook by Altenberg in Saxen vindt 
men, in verharde Kley , een glanzige en als 
Spiesglas geftreepte Yzer “Erts , welke dje 
zelfde: eigenfchap heeft: 


(15) Yzer, dat weinig aantrekbaar is, il A XV, 
LFEUS, Á 

free. Groens 

achtige, 


Cra) Ferrum tetraftorium rabricefum Rhombeo - ftriae= 
“tim. Syst. Nat. uts. Sp. 14: 

Ca5) Ferrum fubretraltorium rubricofum , particulis im. 
„palpabilibus. nitidis: Syst, Mat, uts. Spe 15e Syst, Nate 
„VIJL ps :177. Ne 14e j 

G a 

HI. Deaz, V. Srux, 


1. 
Arpeer. 
XXV. 

HoorDe 
$TUKe 


100 HET YZERs EN 


flreekig , wet onvathaare glanzige deel- 
Lies. 


In een groenachtig vast Gefteente valt dee- 
ze Yzer-Erts, te Norberg, Persberg , Gren- 
gie en Kengis in Sweeden. Zy is zwaar en 
beftaat uit zeer fyne glanzige Yzerdeeltjes, 
waar van eenigen voor den Magneet aantrek- 
baar , anderen niet aantrekbaar zyn. By Plan, 
niet ver van Tabor in Bohemen, wordt een 
dergelyke YzersErts, in {tukken fomtyds wel 
twintig Ponden zwaar, met een zwarte Slak- 
achtige Schors , welken het gemeene Volk 
voor Donderfteenen houdt, gevonden. Ik 
heb een groenachtige , die StalaGticifch is , 
van Bandorf in het Trierfche, 


(16) Yzer , dat weinig aantrekbaar is, rood- 


XVI. 
Ferrum] ; \ De 
Squamo-” frreekig , met Schubbige deehjes 


ze. 


un, 
Schubbi- «Te Persberg en Grengie komt deeze in een 


Kwarts- Zandig Gefteente, dat fplytbaar is « 
voor. Zy verfchilt van de naastvoorgaande 
weinig; maar heeft kleine zwartachtige glin- 
fterende Schubbetjes , welke als onder een 


witachtig Poeijer gemengd zyn , deels aantreke 


baar door den Magneet , deels niet aantrek- 
baar. Zou- 


(16) Ferrum fubtetraëtorium rubricofam, particulis 
Squamofis. Syst. Nat, uts. Sp. 16, Syst, Nat, VIII p. 
177. N. 17. | 


DE YzZeER-ERTSEN. IOT 


Zouden de Siberifche Bladerige Yzer-Erts, PAL 
„welke na ’t rooften fterk aangetrokken worde, XXV. 
als ook de foorten van Yzerglimmer of Y- A 
Zermann , die in Noorwegen, in Sweeden , 
als ook in Westphalen , breeken , en raauw 
reeds ligt van den Zeilfteen aangetrokken 
worden, vraagt GMELIN, hier geene plaats 
verdienen? Van Bruckenburg aan den Haarts, 
heb ik dergelyke , als oek van Ilmenau in 
Thuringen. Een Yzer- Schirl met Blende van 
Joan George Stadt, fchynt insgelvks hier te 
behooren. 


(17) Yzer, dat aantrekbaar is, roodfdreekig , Pa 
het Glas vattende. arn 
Ameri. 
Deeze Stoffe , in ’t Latyn Smirís , by ons 
gemeenlyk Ameri, in ’t Franfch ZEmeri/, in ’ 
Engelfch Zmery, in ’c Iraliaanfch Smergolo, 
in ’t Hoogduitfch Smirge/ of Smergel genoemd 
wordende , komt hier als eene Yzer - Erts 


Voor. 


(17) Ferrum retratorium rubricofum, Vitrum arans, 
Syst. Nat, uts. Sp. 17. Ferr. intraêtabile Squamofo-ftria- 
tum. Syst. Nat. Vill, p. 176. N. rr, Ferr, Mineralifa- 
tum , Minerâ durisfimâ rapaci folidâ Magneti refraftoriâ. 
Warr. Min. 267. Ferr. Mineral. durisf. particu'is duris- 
fimis acerofis, triturâ fuscâ aut rubente. Wart. Syst. 
Min. 11. p. 243. Ferr, amorphum Petre vitrescentis. 
Wort. Min. 31. Ferrum retraftorium triturâ rubrà, 
Cronsr. Min. 213. N. 2. 

G 3 

u. Deti. V: Stux, 


l 


\ 


102 Her YVZER, EN: 


HEL voor. Zy breekt voornaamelyk in de Oofter- 
XXV. fche Landen en in Peru, in Rotsfteen: op den 
Be Osfenkop by Schneeberg in Saxen, als ook in 
Amerit, eenige Landftreeken van Bohemen, vindt men 
| er Glimmer in, waar mede zy in ’t algemeen 
zeer is vermengd. Gemeenlyk komt zy uit 
Engeland en Sweeden. Zy is zeer fynkorrce 

lig en ongemeen hard , zo dat zy niet alleen 

aan ’t Staal Vuur geeft, maar ook Glas en 
andere harde Lighaamen kratst. Zy is niet 

zo wigtig als de Glaskop , in ’t Vuur zwaar- 
vloeijende en aan Yzer zo arm, dat zy in ’ 
geheel niet daar toe, maar alleen tot het fly- 

pen en polyftenvan Glas en harde Steenen 
gebruikt wordt. Zy heeft een roode ftreek, 
en geeft door ’t Vuur gemeenlyk eenen Zwas 
velreuk. Sommig wordt van den Magneet 
aangetrokken, fommig niet; % welk de reden 

is van de zo verfchillende bepaalingen der Au- 
theuren. Daar komt een roode of bruine voor , 

welke fomtyds vlakken of Aders heeft als van 

Goud of Koper, en naar dezelven genoemd 
wordt. Ook is ’er een zwarte of Staalgrazuwe , 

die men Yzer- Ameril tytelt. Deeze houdt 

wat meer Yzer dan de bruine, en fomtyds 

ook wel een korreltje. Koper. Zulk eenen 
Amerilfteen heb ik uit Spanje, als ook van. 
Scheibenberg, die men om te polyíten gee” 

bruikc. | 


N 


(3) 


’ 


f 
IV. Ontrekbaare Yzer-Ertfen. 


{ 3 


€ 8) Wer > dut ontrekbaar is, rovdfre ekis , 
in varerig eg 


Deeze Soort, gemeenlyk Eifenmann of Yzer- 
Glimmer genaamd , komt in verfcheide Noor- 
fche, Sweedfche en Duitfche Mynen voor, 
In ’t byzonder vindt menze aan den Staalberg 
in het Tweebrugfe. Gemeenlyk is zy vast op 
't gevoel » zynde als een Glimmer uit glanzige 
Kogelachtig gewelfde Schubben, zeer ligt en 


van verfcheiderley grootte , los te famen ge- 


bakken. Zeer dikwils kleurt zy af en geeft 
altoos „met Vogt ten miìnfte, een roode ftreek, 
Somtyds, inzonderheid wanneer zy by Zwa- 
velkies breekt, heeft zy de eigenfchap van 
door den Magneet aangetrokken te worden 3 
doch gemeenlyk is zy ontfekbaar. Men vindte 
ze of donker Loodkleurig blaauw , of ook 
Staalgraauw en zwartachtig. Zy komt in Bloed- 
fteen, in verharde Kley , of ook in Kwarts en 

Spaath- 


(12) Ferrum intratabile rubricans Micaceum nitens. 


Syst. Nat. uts. Sp 18. Syst. Nat, VIIL p. 176. Nr 7. 


Ferrum Arfenico Mineralifatum, Minerâ MicaceÂ rubra 
f. attritu tubente. Warr. Min. 169. Ferr. mineral. Mi- 


nerà Micaceà Squamofà, Colore grifeo f. Ferreo n: tens, 


triturÂ humidâà rubrâ. Warr. Syst. Min il. p. zaz. 


211 & 203. Mica Fertea livida. Mus, Reg. 
G'4 
TI. Deer. V. Stuk. 


Dr YZER-ERTSEN. 103, 


I. 
ArprsL, 
XXV. 
Hoorp= 
STUK. 
XVIII. 
Ferrum 
Al1cacenut, 
Giimme- 
rige, 


Minera Ferri atra attraftoria Squamosa. Cronsr. Alia 


104 HeT YZER, EN 


ul: Spaath-Kryftallen voor. De Oppervlakte is 
En fomtyds veelkleurig, gelyk op ’t Eiland Elba: 
Hd zy heeft ook wel overend{taande Schubben , 
als Haanekammen of zeshoeken. By Jellivari 

in Lapland breekt ‘er Koperkies in. Ik heb 

er een fchoon Stuk van, dat Zilverhoudende 

is, van Wernigeroda aan den Haarts afkom.- 


ftig. 
ken (19) Yzer, dat ontrekbaar is, roodflreekig , 
caerules- met byna Plaatachtige. Schubben van 
ree. blaauwachtise Kleur. 
achtige. 


Te Grengie , in Dalekarlie , is dit de ge= 
woone Mynftof, die ook voorkomt op andere 
plaatfen in Sweeden. ’tIs eigentlyk maar eene 
Verfcheidenheid van de blaauwachtige Yzer- 
Erts, daar de Heer W ArLLERIUS ook eene 
Soort van maakt, in Sweeden Bla Jernmalm. 
Zy is zwaarwigtig en beftaat uit Vliezige Schuba 
betjes , die blaauwachtig glimmen, zynde daar 
aan gemakkelyk kenbaar. By Zwavelkiezen 
breekende wordt zy eenigszins van den Zeil- 
fteen aangetrokken. 


| (20) Yzer, 


(ig) Ferrum intra@tabile rubricans, Squamis fublaml- 
nofis coerulescentibus. Syst. Nat. uts. Sp. 19, Ferrum 
retrattorium &c. Syst. Nat. VIJL. p. 177. N. 18. Mine- 
va Ferri coerulescens Laminofa, WALL. Min, 257. Syst. 
Min. Il. p. 24te 


\ 


DE YZER=-ERTSEN. 105 


(eo) Yzer zi ui. 
(ao) Yzer , dat ontrekbaar is, roodflreekig , re GN 


Vonkende , vast van zeljdandigheid, Ruits- XXV. 


wyze geflreept. Bhar 


REN Xx. 
Te Bitsberg in Sweeden valt deeze zo wel Kle 

als de Gekruifte Yzer-Erts , wordende ook Geftreeps 

wel Teerlingachtige Yzer-Erts geheten, om bt 

dat de Streepen in de winkelhaak loopen, zo 

dat zy zelfs in Dobbelfteenige ftukken weg 
fpringt, wanneer men ’er met den Hamer op 

_flaat. Het is een zwaare, digte, vafte Yzer- 

Erts. 


Í 


4 


(er) Yzer, dat ontrekbaar îs , roodftreekig , en 
met opflaanae afgefcheiden ®Plaatjes. pn EI 

‘ Cellu= 

Men vindt dit te Bitsberg in Sweeden, als °"7* * 

ook te Frankenberg, by Sorghe op den Haarts 

en by Dognatska in ’t Bannaat van Temeswar. 

In Sweeden noemt men ’c Kistmalm, Het be- 

{taat uit opftaande Staalglanzige Blaadjes „niet 

evenwydig ‚doch Ruitachtig gekruist en fcherp 

als de Sneede van een Schaar , diepe Cellen 

tusfchen zig laatende. Ik heb te vooren reeds 


het 


(20) Ferrum intraCtabile rubricans , fcintillans , foli- 
dum , Rhombeo -ftriatum. Syst. Mar, uts. Sp. 20, Syst. 
Nat. VIII. p. 175. N. 3- 

“_ (cr) Ferrum intrattabile rubricans , Lamellis ereêtis 
interftinétis. Syst. Nat. uts. Sp. 21 


Gs 
Ul Deer. NV: Stuk. 


1 


106 He wr LENS 1 ZIN 


waeeie het Celluleuze Yzer van Namen in Afbeelding 
XXV. gebragt (/)- Ik heb ‘er met veel:grooter Cel: 
HOOD: jon, die byna vierkant zyn. met eene Kalkige - 


STU Me 
Stoffe gevuld, van Zaun Alten Kirchen, 


xx. (22) Yzer, dat ontrekhaar is „ roodftreekig ; 


alen Klierachtig ‚ met brokken die in een middel- 

LEEHIELS 

Res. ‘ punt famenloopen. 

Ee 

teen, 
Onder den naam van Glaskopf of Blutftein 


is deeze Soort in Duit{chlandalgemeen bekend, 
wordende ook in Engeland Blodftone, dat is 
Bloedfleen , wegens de Kleur; in Vrankryk 
Hemaöite , in Italie Ematita genoemd , naar 
den Griekfchen naam Mematites ‚ die van ouds 
bekend is, zo by de Geneeskundigen, als by 
de Mineralogiften. Sommigen geeven 'er ook 
den naam van Schistus Ferreus , wegens de 
fplytbaarheid , anderen dien van Rooden Yzer. 
feeen aan. 
Men vindt denzelven in de Yzermynen van 
Engeland, Schotland ‚, Noorweegen, Sweeden, 
| Si- 
(D Zie Nat. Hist TIL D. IL. Srux ‚Pr. XXII. Fig. 3. 
C22) Ferrum intraftabile rubricans glandulofum , frag- 
mentis concentratis. Syst. Nat, utse Spe 22. Syst. Nut. 
VEL -p. tros N: 5. Ferr, Mineralifatum, Minerâ figu- 
__ratâ rubrâ. f, triturâ rubentê. WaLr. Min. 249. Ferr. 
Ochraceum mineralifatum &c. Haematites. Warr. Syst. 
Min, IL. p. 245. Ferrum robrum ex centro radiatum. Wort. 
Min, 31. Minera Ferri Calciformis pura indurata coeru= 
iescens. CRonNsr. Min. 203. N. ze Hoematites. ALpe. 
Mus. 646. Worm. Mus. 64. 
IL, Deen Vo SrUKe 


DE YazrR=ERTSEN.. f07 


Siberie, Hongarie; vooral in die van Duttfch.- 
landen op ’t Eiland Elba, in de- Toskaanfche 
Zee. Hy geeft altoos een roode flreek, dat 


__ men bloeden noemt, en wordt raauw niet ligt 
van den Zeilfteen aangetrokken, wanneer hy 


niet tusfchen Zwavelkies breekt, en dan nog 
niet altoos. Meestal is hv zeer ryk in Yzer, 
dat doorgaans zeer broofch is , en fomryds 


heeft hy de inwendige holte met Kwarts- Kry- 


ftallen opgevuld. Men onderftelt , met reden, 
dát hy door een foort van Kryftallifatie uit 
verharde Yzer- Oker geboren zy. Dus wordt 


„hy ook van verfcheiderley Kleuren en in ver- 
fchillende Geftalte gevonden. 


De Roode, die eigentlyk Bloedfteen genoemd 
wordt , valt in Europa op zeer veele plaate 
fen. Ik hebze van Almaden in Spanje, als 
ook van den Haarts en elders, zeer fraay 
zynde. Hy ie gemeenlyk Bloedrood van 


Kleur, en trekt, nu meer dan minder, naar 


het bruine of paarfche. Men gebruikt hem , 
wegens zyne uitfteekende hardheid, die ech= 
ter niet kratst, tot het polyften van Zilveren, 
Gouden of ook verzilverdeen vergulde Vaten. 
De oude Geneeskundigen fchreeven ’er eene 
byzondere Bloemftempende kragt aan toe, 
die nog by de hedendaagfchen niet ontkend 
wordt. Om fterke Bloeds -Ontlastingen kraar- 
daadig te bedwingen , geeft men hefn wel, 
zeer fyn gewreeven , tot een half Drachme 

10) 

TIL, Deen, V. Srog, 


TL 


Arprz 


XXV. 
Hoorpe 
STUK. 


Bloed ftees 


Roode, 


ro8 Herr NYVZeERs EM 


PL in, met een Moskaat- Noot, Zyne kragten 


XXV. komen veel met die van de Yzer-Saffraan 
Hoorp- Ì tl 7 
srux. overeen. Door Sublimatie met Armoniak- 
Bloed. Zout geeft hy Saffraanklevrige Bloemen, wel- 
SE ke veel dienst doen in fommige Kwaalen. De 

Reuk is weinig of niet , de Smaak eenigszins 
famentrekkende, Gebrand wordt het Poeijer 
fterk aangetrokken van den Zeilfteen. 

Hier toe behooren véele roode Yzer. Ertfen, 
gelyk ik zodanige van Carthagena in Spanje 
heb met Amethyst , uit Sweeden met jaspis 
gemengd ; doch inzonderheid „die fchoone 
roode Caverneuze uit Lotharingen, welke met 
Koperbloemen van allerley Kleuren fierlyk 
praalt , en een groenglinfterende , met een 
fraaijen] weerfchyn, van Rio Tinto in Anda- 
lufie. | 

Bruine. Fen Bruine Bloedfteen komt voor in Enge: 
land en Sweeden , by Schneeberg in Saxen , 
Bohemen, Hlongarie, op de Alpen. by Bley= 
berg in Karinthie , als ook ion Tweebrugge. 
By Johann-Georgeftad in Saxen breekt ’er 
Koperkies in : by Osfeeg en Altfattel in Bo- 
hemen is onderaardfch Hout daar van door- 
drongen. Ik heb zodanigen , die eenigetmaate 
Stalatitifch is, uit Moskovie. 

Zwarte. Zwarte Glaskop (41) valt by Katharineburg 
en elders in Siberie , gemeenlyk Goudhouden- 

| des 


Cas) Hoematites nigrescens, Warre Syst, Min. HL, p. 244. 


| 
DE YVZER<-ÉRTSEN 109 


des in Sweeden voornaamelyk by Bitsberg „HT 

d ) 5 4 FAFDEEL. 

in Noorwegeu by Arendall, in witte Kwarts- XXV. 

Kryftallen; voorts in Bohemen , Hongarie ef, oen 

in Duitfchland.op veele plaatfen. By Bosnik goede 

vindt men ’er blaauwachtige Kalcedoon op „f°”- 

gelyk ik ze ook heb van Joan -Georgenftadt , 

in Saxen: by Kisternits in de Uckermark Barn- 

fteen , by Zellerfeld op den Haarts Lood- 

fpaath, by Jellivari in Lapland Koperkies 

daar in , en by de Ridderhutte in Sweeden 

Droezen daar van met Koperkies vermengd. 

Ik hebze zwart op Kalkfpaath van Kamesdorf 

in Saxen en op eenc Kwartsdroeze uit het 

'Graaffchap Hachenberg. De Kleur is donke- 

rer of helderers fomtyds fpeelt die in ’t Staal- 

graauwe „ en dikwils is de Erts op de Opper- 

vlakte bont, of met Boompjes verfierd. Ook 

vindt menze zeer veel met Aardharst door. 

drongen , ’t welk ’er met gemak een beter 

Yzer uit doet bekomen , dan uit die van an- 

dere Kleuren. / 
‘Een Staalgraauwe Bloedfteen, die zig Yzer- Blaauw- 

kleurig en dus blaauwachtig voordoet , vinde tee 

men in Sweeden, Saxen en in andere Landen. 

Somtyds valt hy in witte Spaathachtige of 

geelachtige Kalkfteen ‚in Kalkfpaath en bruine 

Graniet of verharde, ja zelfs in weeke Kley , 

en in roodachtige zwaare Spaath. By de 

Langhanshutte is hy fyn in bruinroode Jaspis 

ingefprengd ; by Bitsberg breekt ‘er Lood- 


| | glans ; 
IL Dar, Y. STUK. 


Â10 HeT YVZER, út 


_iL 
Árbeer. 
XXV. 
Hoorp= 
_ STUKe 


Bloeds 
Jieen. 


Geele, 


Digte, 


Vezelige. 
Pe. 


XLIV. 
Fig.2, 3 


glans, by Norberg als ook ie Heidemiora ia 
Sweeden , Koperkies in, 

Hier toe betrek ik een Zeer dartig Stuk my= 
ner Verzameling , uit Nasfau,Siegen, zeven 
Duimen lang, zo van vooren als van agteren 
de gedaante van een Beeldje of Momie heb. 
bende, en Korrelig wan. Oppervlakte. _ 

De Geele Glaskop „daar WALLERtUS, ZO 
wel als van de Zwarte , een byzondere Soort 
van gemaakt heeft (#), breekt voornaamelyk 
by Konits in Neder - Hongarie. „ als ook in 
Silezie , Bohemen, en in Engeland 3 zelfs op 
den Berg Tschubet in Karinthie, Van den 
tooden verfchilt hy weinig dan in Kleur. Ik 
heb een geel- Okerige, die naat een Stigmiet 
gelykt, uit het Gulikfe, 

Wat de Zelfftandigheid en Geftalte aangaat, 
vindt men den Bloedfteen -digt en dof op de 
breuk, of glad en glanzig als Glas, op veele 
plaatfen, Het laatfte heeft zelden in de bruie 
neen geele plaats. Ook komt hy fjnkorrelig 
voor, in Sweeden, die Staalgraauw is met een 
zwarte freek. De Koornaairachtige „ aldaar 
Tonften genaamd en zeer gemeen, heeft dete 
gelyke Kleur. Vezelige Bloedíteen ; op ver- 
fcheide plaatfen in Duicfchland vallende 4 
fpringt gemeenlyk in Wigvormige ftukkeú, 
Zodanig is doorgaans de Roode , wier Vezels 

fom. 


(u) Hematites flavus. Wabr. Syst. Min, IL, p. 47, 


De YZER-ENTSENe irt 


fomntyds krom loopen ; gelyk in dat Stukje A 


van Guadalcanal in Spanje, 't welk zwart is td 
van Kleur, in Fig, z vertoond. Duidelyker srux. 
openbaart zig de kromme loop deezer Vezelen Bil 


in dat ftuk van Schwartzenberg in Saxen, in 


fig. zatgebeeld. Zeldzaam valt hy, gelyk 
_by Platte in Bohemen, Vederachtig. Ge- 


meenlyk fpreiden die Vezelen Straalswyze uit 
een middelpunt, ’t welk zeer veel voorkomt 


in de Kogelronde , Niervormige en Dropfteens 


achtige. Ik heb een Pieramidaal Wigvormig 

Stuk van den Haarts, met zodanige regte Ve- 

zelen, zeven en een half Duimen Rynlands 

lang. Zelden is deeze geel van Kleur of Staal 
graauw. … Een andere is Schaalig of Schubbig Schaatt 
als uit Schillen , gelyk een Uijen; famenge- x 
fteld : het welk ook in de roode, van dergelyke 

figuur als de Vezelige „ plaats heeft. Een 
Schyvige, uit platte ronde Blaadjes, ‘die zig tot schyvige. 
een Cylinder vereenigen ; betaande, was tot 

nog toe flegts geel aangetroffen (0). Die raare 
Getepelde , evenwel, van St, Andriesberg on- getepelde, 
langs aangebragt sin Fig. 4, komt deezezeer Fig. 4 
paby, als hebbende de Oppervlakte. Rings- 

wyze verdeeld. Dezelve is Straalig op de 

breuk, en. rood van Kleur , fommig met eene 


holgnerd. De Zwarte komt ook fomtyds hol 


voor , 


(9) Haematites flavus Columnaris, Waur. uits, 


Til. Daar, V. Srum. 


12 ters EERS TE A 


pe voor, van binnen gevuld met Dropfteenachtie 
XXV. ge Glaskop. Men heeft Glaskop met kleine — 
Boes ronde putjes in de Oppervlakte: men heeftze 
Bloed. zonder bepaalde geftalte zeer veel: ook half 
Steen of geheel Kogelrond of Niervormig, gelyk ik 
OE ae Schaalig rood heb van den Haarts , en Ve- 
fig. 5. zelig zwart, als in Fig. 5, uit de Schneeber= 
ger Berg-Ampts Rivier in Saxen. Somtyds 
zyn deezen Kogels famengegroeid , fomtyds 
los, nu grooter dan kleiner , gemeenlyk Schaa- 
lig, zelden hol en nog zeldzaamer op de Op* 
pervlakte bezet met ronde Staafjes. De Drop- 
fteenachtige komt fomtyds Kegelvormig voor, 
of als met kleine Toorentjes (p), die men 
Tandige Bloedfteen noemt, of Rolachtig ‚ of 
Niervormig en getrostof Celluleus(g ). Meestal 
is deeze zwart , zelden rood; gelyk ik ze thans 
van St. Andriesberg op den Haarts bekomen 
Keyftarti- heb. In Aryffallen vindt men ook deeze Myn- 
fche. ftoffe , doch zeldzaam van juiste Meiekkanlage 
figuur. ’t Zyn of Teerlingen ; of Alninachtige 
of veelhoekige ‚ Kamvormige of Krideronde 
Kryftallen. De Robynachtige op de Yzer-Erts 
van lfenburg in ’t Nasfaufche en van Dillen- 
burg, iszeer fraai. De veelhoekige komen van 
lfequebo en Suriname:, als ook uit Noorwegen 5 
de beide laatstgemelden van ’t Eiland Elba. Ik 
heb een zeer fraay veRlhonklg Kryftal van 
dien _ 
(p) Heematites nigrescens Turritus. WALL. uts 
(7) Hematites nigr. brafteatus Cellularis. WALL, Utse 


nr YZER-ËERTSEN. 113 
dien aart, zwartachtig glad en zeer glanzig , Pen 
dat wylen de kundige Heer Doétor Scrrosser XXV. 
zelf te St. Just in Cornwall heeft gevonden. sr dd 
Boomachtig gegroeid komt de Glaskop op ’t , Blsed- 
‘Eiland Elba voor. Hier toe behoort ook fom-**7* 
„mige Spiegel- Erts van Yzer, te weeten die, vaplekels 
welke raauw van den Zeilfteen niet aangetrok- “2 
ken wordt (r). Ik heb daar van een fchoon 

ftuk uie-Sweeden , dat tot de zwartachtige Y… 
__ger-Erts behoort. WarLLERius fpreekc 

van een witte Plaatige, onder de Yzer - Spaa= 
then, die van fominigen ook Yzer-Spiegel-Erts 
genoemd wordt, en dewyl die Spiegelende 
onder allerley Yzer-Ertfen toevallig voorko= 
men, heeft zyn Ed. daar van ook geen by- 
zondere Soort gemaakt (s). À 


(e4) Yzer, dat ontrekbaar is, roodftreekig en XXII. 
rood, met onvatbaare glanzige Stippen. —_ Ruprin 
Sum, 


Deeze halen in Duicfchland gemeerlyk ran 


Eis 


(#)- Minera Ferrì grifea Specularis. WArL. vts. p- 240. 
65) Syst. Min. uts. p. 253. 

(23) Ferrum inttaêtabile- fübricans rubrumque, Punte 
Üs impalpabilibus nitidis. Sys Vut, Vill. p. 176. Ha- 
matites ruber. Cronsr. Jin. 205, Mica Ferrea rubra, 
“Warr. Min. 27. Warr. Syst. Min, Il. p. Ferrum Ochra= 
„ceum Mineralifatum rubrum, Minerâà Squamofà, mollis 
Ânquinans, Magneti refraftaria. Heematites Micaceus. 
War. Syst. Min, II. p. 248. 
H 
1, Deer. V. Seuwm 


) 


114. Het YZER, EN 


Keble: Eifenram , ook Yzer - Glimmer genaamd ;, breekt 


XXV. overvloedig in Sweeden : id valt ook in Saxen, 
Hoorp: Bohemen en Hongarie. ’%t Is eigentlyk maar 
Veenroan, eene byfoort vande Glaskop „rood en gemeen= 

lyk donker Karmozynrood op de ftreek , die 
_fomtyds fterk in ’t zwarte valt. Zy kleurt af, 
is zwaar en zo los van famenhang; dat menze 
dikwils met een Mes kan fnyden. « Op ’t gee 
voel is zy wat Vettig , wordt raauw niet ligt 
van den Magneet aangetrokken , en verandert 
zonder byvoegzel in ’t gewoone Vuer niet. De 
deeltjes zyn glinfterende en gemeenlyk zo 
ligt, dat zy op t Water dryven; meestal Schub-= 
achtig, veel zeldzaamer Korrelig. Zy omringt 
fomtyds „als een Band of Riem, de Yzer- Aders 
en heeft daar van cena naam, 


xxrv. (ca) Yzer, dut ontrekbaar is en zwartachtig, 


Ferrum met Korrelige ondoorfchynende deeltjes, 
Arenofum, 


Zandige. | 
Deeze Zandige Yzer- Erts komt voor op den 


Taberg , den hoogften top van het Gothifch 
Ryk, zo LinNmus aanmerkt, alwaar die 
geheele Berg een Yzermyn uitmaakt, als t'ee- 
nemaal uiet zulke Yzer. Erts beftaande , welke 
fa. 


(24) Ferrum intraêtabile nigrans, particulis Granulás 
tis opacis. Syst, Nat, uts, Sp. 24. Ferrim Mineralifa= 
tum, Minera obfcure fuscâ Fuliginofâ, triturà nigrâ, 
Magnete non attraftilis, Warr., Syst. lin, II, p. 238. 


’ DE-YZER-ERTSEN HS 
famengegroeid. is uit Yzerzand ; of uit niet , HL 
DEEL, 
glinfterende, bruine Zandachtige Yzerdeeltjes, XXV. 
WaArrEeErIus noemt het eene Roetachtige Bt 
Yzer-Erts, Of de bruine en donker bruine 
Yzerfteen der Duitfcheren hier mede overeen- 


___kome, bepaalt hy niet. GMELIN zegt, dat 


menze by Abhlen in Zwaben, dikwils met ech- 
te Verfteeningen , Spoorfteênen en Steenker- 
nen ,aantreffe. Daar is eene Yzer- Zand-Erts 
Man eene geheel andere natuur, welke in Lo» 
tharingen en Bretagne in Vrankryk valt, als 
uit, Zandfteen mer bruingeele off donkerroode 
Oker famengegroeid , beftaande (#). Hier 
wan heb ik thans groote Stukken, uit het Pal- 
tzer- Wald, twee Uuren van Trier , bekomen. 
Men kan ook die Okerige Zandklonten , welke 
in ons Land voorkomen, hier toe niet betrek. 
ken (4). 


(25) Yzer, dat onsrekbaar is, lie nde > XXV. 
agtzydig gekorreld. Ferrum 


Glomera- 
LUUe 


“Deeze, die men te Grengie in Sweeden en Korrelige: 
te Jellivari in Lapland vindt, beftaat uit famén« 
: ge- 

OO Minera Pari Arenaria. WaLr. Syst. Min. II, pe 

258 

ji (WÌ Zie ’t voorg, 11-Srux , bladz. 363. 


(25) Ferrum intraCtabile rubricans. paper granulae 
tum. SySt. Nat, uts. Sp. 25 


| | H 2 
HL Daer, V.Srum 


IL 


116 HET YZER, EN 


gegroeide Korrels , als die van Pekelzout;, 


AEDREL: welker driezydige karten-fchynen aan te too- 
DE nen, dat het agtzydige Teer!ingen zyn. De- 


zelven worden raaùw niet ligt van den Zeil- 
fteen aangetrokken , en geeven een roode 
ftreek., dra, 


XXVI. (26) Yzer; dat ontrekbaar is , witachtig s 
err us e 
Spatofum, Sp aathig . 

Yzer- ó 
fpaatis Deeze noemt men Witte Yzer - Eris of ook 


Staaiffeen en Yzerfpaath, als volkomen naar 
Kalkfpaath gelykende , dan dat zy in 't Vuur 
zwartachtig wordt. Overvloedigst breekt de- 
zelve in Stiermark , als ook in de Wildberg 
in ’t Bergfe Land, by Meelbach in ’t Nasfau-= 
Weilburgfe en in ‘t Venetiaanfche Gebied van 
Brescia en Bergamo. By Andriesberg,op den 
Haarts , breekt witte Kalkfpaath , by Orpes 
niet ver van Presnits in Bohemen, Asbest, in 
Stiermark Zwavelkies, in Voigtland en in Pie- 
mont Kobalt-Erts; by Zellerfeld, als ook in 
de Dorothea by Clausthall , Loodglans ; by-Lau- 
terchall op den Haarts gedeegen Koper ; by 

Schlad- 


(26) Ferrum intraftabile albicans Spathofum. Syst, 
‘Nat. uts. Sp. 26. Syst. Nat. VIII. p. 175. N. ro. Fer- 
rum Spathofum , Colorc gilvo f. badio. Worr. Min. 31. 
Min. Ferri alba Spathiformis. Warr. Min. 244. N. 3. 
Minera Ferri alba, Wart. Syst. Min. II. p. 251. Mie 
nera Martis Spathofa. Voa. Min. 167, Terra Calcaría 
Marte intime mifta , iadurata. CroNsr, Mdin, 29. 


EA 


DE YZERe«ERTSEN. 117 


_ Schladming in Stiermark , als ook by Claus- rm. 
thall, Wie Gulden, en in de Dorothéa, by AFPEEL: 


XXV. 
Ratiborzits in Bohemen, Zilver Glas- Erts Hen 


daar ip. PE 
Altoos geeft deeze Yzer-Erts , of fchoon foaath. 

zy niet wit is , een witte ftreek5 zy neemt , 
Jang in de Lugt leggende, en nog meer in ’_ 
Vuur, by het verkoelen, een bruine of zwarte 
Kleur aan; verliest in *t Vuur veel: dikwils van 
dertig tot veertig Pond in ’t Centner , aan 
gewigt: welk verlies grootendeels voortkomt 
uitde wegdamping van Waterdeeltjes. Ans 
ders behoort zy onder de ligtvloeijende en 
rykhoudende Ertfen, geevende dertig en veer- 
tig Pond Yzer, ja meer, in ’t Centner. Het 
_ Yzer, dat men ‘er uit krygt, is ook uitmun- 
tend goed, niet koud- noch rood- breukig (#)) 
en voortreffelyk om Staal van te maaken, Na 
* rooften wordt het van den Magneet aangee 
trokken, en beftaat blykbaarlyk uit Metallyne 
Yzer- en Kalk- Aarde ; welke laatfte de oir- 
zaak is, dat het zo gemakkelyk tot vloeijing 
iste brengen, en misfchien ook dat het zulk 
deugdzaam Yzer uitlevert. Zender twyfel 


___ontftaat het ook daar uit, dat eenige byfoor. 


ten van deeze Erts met Zuuren opbruifchen. 
Alle anderen Stoffelyke deelen, daar in, zyn 


louter 
_(w) Dat is te zeggen, miet barftende, ’t zy het koud 
of gloeijend gefmeed worde, | 


Ils Dozer. V. Srum | 


IL 


te 


kran 
STUK 
Vzer= 


Spaaih, 


318 Herr YZER; EN 


louter toevallig. Men heeft ‘er Verfcheiden- 
heden van , naar de Zelfftandigheid, naar de 
Kleur, naar de Breuk, en naar de derd 
Geftalte, als volgt. 

Geheel Stofacltie; als verweerd zynde door 


„tofach-de Lugt, komt deeze Yzerfpaath op verfchei= 


tige, 


Staal- 
teen. 


de plaatfen , in Sweeden, Bohemen , Saxen ; 
Stiermark, ja zelfs in Piemonten by Wolfftein 
in de Paltz, voor 5 dan doorgaans zwart , zwatt- 
achtig of bruin zynde. Veel gemeener, ech- 
ter, is dezelve verhard, dat men StaalfZeen of 
Sraal- Erts noemt, zynde zwaar en half hard; 
veeltyds aan de kanten doorfchynende. In 


% Vuur begint dezelve , zo dra hy daar van 


doordrongen is, te knappen en fpringt met 
geweld aan ftukken en blaadjes. In de Koude 
grypen hem de Mineraale Zuuren niet aan 4 
maar, fyn gewreeven, of in Eeen zagte warm- 
te gebragt zynde, wordt hy langzaam in allen 
opgelost, en wel in de Vitriool- en Salpeter- 
Zuuren met eene bruin geele, in de Zourzuu- 
ren met eene helder groene Kleur. Met drie 
deelen gebrande Borax gefmolten , geeft hy 


_ eene zwarte vooze Slakke. 


Witte, 


Wat de Kleur aangaat, vindt men de Yzer= 
fpaath doorgaans wit of witachtig, Pflinz of 
witte Yzer-Erts genaamd, Dus komt zy voor, 
in Stiermark, “Tirol, Saltzburg , Nasfau- Sice 
gens in Sweeden aan den Westelyken Zilver= 
berg, als ook in Upland en Dalekarlie; ja, 

vol- 


DE YZER*-ÉRTSEN,. 119. 


volgens eenige berigten , zelfs by Tunis in ee REE 

Afrika. By Schemnits in Hongarie breekt ’er “XXV. 

Rood Gulden en vermomd Goud in. Op Ee 
uiterlyk aanzien is zy naauwlyks van eenen ze. 
Kalkfteen %of Kalkfpaath te onderfcheiden 3 “gaat 
evenwel heeft zy. doorgaans wat bruins OE 
geels.in zig. Ik. heb een Yzerfteen van dien 

aart, uit Colebrokedale in Engeland , welke 

als doorgaans Niervormig vallende, Ball Irone 

flone geheten wordt. Hy ziet wat bruinachtig. 

Daar valt ook geheel Bruine als Omber op vers Bruine. 

‚ fcheide plaatfen, ja zelfs een zwartachtige en 

_ Zwarte, als Roet, doch deeze is gemeenlyk 

Stof- of Poeijerachtig en van verweering door 

de Lugt uit witte Yzerfpaath ontftaan. Som- 

tyds ís de zodanige met Zilverwitte Vlakken 

befprengd en heeft een Spaathachtige blaauwe 

Kern. Zo vindt men deeze Yzerfpaath ook 

geheel Blaauw of Blaauwachtig, by Kames= Blaauwe , 

dorf in Saxen , in witte Kalkfpaath , en Rood “*% 

of roodachtig, ja Geel of Ifabellekleurs hoe 

danig zy by Stiermark voorkomt, als ook by 

Konits in Saxen. Het Stuk Bladerige , hak 

wit, half blaauwe of Staalgraauwe Yzer- Fig. 6 

fpaath, in Fig. 6. afgebeeld , hoort hier 
t'huis. Het komt van Ehgaenbacht in Nasfau- 

Siegen. 

„Op de Breuk is deeze Erts of nd ‚ Aardach- 
dat echter alleen in de verweerde plaats heeft , 25° 

_of geheel digt, of fyn korrelig glinfterende, 


H es 
nL Dreu. V. STUK, 5 8 


120 HeT YZER, EN 


„dn gelyk veele uit Stiermark , Tirol, Dauphinés 
DER Lo 

XXV. maar de eigentlyke Yzerfpaath breekt Spaath- 
Rei achtig, dat is, zy verdeelt zig in Ruitachtige 
Spaath- fcheeve Dobbelfteenen of placte Blaadjes, uit 
achtise. welken zy t'eenemaal famengefteldBis, altoos 
„met gladde , doch fomtyds met glanzige of 
Spiegelende Vlakten; gelyk ik dus eene Yzer- 
fpaath heb, met Goudglanzige Plaatjes , van 
Rendorp. Alsdan noemt menze Geele of Wit» 
Celluleu-te Spiegel - rts. Maar zy komt ook Celluleus 
is’ voor, dat men eene Yrerdroes noemt, zynde 
meest wit en met eene witte Tuf overfinterd. 
Dus vaït zy in Stiermark en in de Westelyke 
Zilverberg in Sweeden. Zy valt ook Gatig; 
Sneeuwwit , als van de Wormen doorvre- 

ten, enz. 
‘Yzer. __Watde Geftalte aangaat , komt eerst în aans 
tn merking de Yzerbloem, gemeenlyk zogenaamd; 
_ (Flos Ferri) , welke door den Heer W A LL E- 
RiIUs ook onder de Yzerfpaathen t’huis ge- 
bragt wordt.  Dezelve , evenwel , is dikwils 
eheel van Yzer ontbloot , en louter Kalkach-= 
tig: des ik dezelve ook reeds onder de Stae 
lactieten befchreeven beb (w). De gemeenfte 
Yzerfpaath komt Plaatig voor of Bladerig en 
Kamvormig ‚ of ook Kryftallyn, maar meest 
in een Soort van Dobbelfteenige ftukken, die 
of 


(w) TIL, Deers II, Sruw, bladz, 476, Zie ook War. 
Syste Min. Il. p. 338. 


DE YZER-ERTSE Ne IZE 


of regthockige of fcheefhoekige zydvlakten mr. 
hebben. ÁFDEEL 
Van de Yzer. Brand- rts , daar gezeg- Hook, 
de Hoogleeraar een byzonder Geflagt van Tö 
maakt (x,, zal ik hier flegts kortelyk fpree Bradid 
ken ‚ om dat ik die bevoorens reeds onder de Érts 
Steenkolen , of agter dezelven, befchreeven 
hebt. Zyn Ed. merkt aan, dat dezelve of 1IV. Sr. 
digt valt of breukig , komende in Sweeden en Pl2d2-277- 
Noorwegen op verfcheide plaatfen voor, CRON- 
sTepT heeft , volgens dien Heer, deeze Y- 


zer- Brand - Erts eerst Wereldkundig gemaakt, 
V. Aantrekkende Yzer-Ertfen. 


(27) Yzer, dat eene aantrekkende kragt heeft. XXVII, 

err 

Onder den naam van Magneet of Zeilfteen , Me 
van ’t Latynfche woord Magnes af komftig, is 
by ons die Stoffe bekend , welke in Duit{che 
land Magnet, in Italie Magnete, in Vrankryk 
Aimant of Pierre d’Aimant, in Engeland Lo- 
_ adffone geheten wordt. Zy behoort tot de 
| Yzer. 


Cx) Minera Ferri Carbonaria. Syst. Min, II. pe 251. 

Minera Ferri phlogiftica. CRONsT. 161. 

(27) Ferrum attraftorium. Syst. Nat. uts. Sp. 27. Syst, 
Nat. VIII. p. 176. N. 12. Ferrum amorphum, Ferrum 
attrahens. Worr. Min. 31. Ferr, mineralifatum , Minera 
Ferri attrattoria. Cronsrt. Min, air. Ferr. mineral. Mi- 
rerâ Ferrum attrahente & Polos., Mundi DAO. 
Wart. Syst. Min. II. p. 235. 


Iii. Daun. V. Stuka 


UI. 
ÁFDEeEL. 
KA Me 
Hoorp= 
STUK. 


Magneet, 


122 HET YzeER EN 


Yzer-Ertfen , en is de eenigfte Soort , van 
welke het Yzer aangetrokken wordt. 

Zy komt in alle Wereldsdeelen ; ‘buiten Afri- 
ka, voor. In Europa breekt zy op veele 
plaatfen daar voornaame Yzermynen zyn, ge- 
lyk in Sweeden en Noorwegen , als ook in 
Lapland, in Hongarie en Saxen. Eigentlyk 
is zy doorgaans niet van andere Yzer- Ertfen 
afgezonderd, Men heeft in Sweeden waarge- 
nomen „ dat de zwarte Yzer-Ertfen, die de 
besten zyn „ naar de toppen der Bergen de 
meefte Magneetifche kragt bezitten. Hier uit 
is vermoedelyk , of ook de plaatzing en aan- 
doening der Lugt gelegenheid gegeven heb= 
be, om die kragt aan de Yzer-Erts mede te 
deelen. Immers dat zulks weezentlyk in de 
Natuur plaats heeft, is uit de Ondervinding , 
ten opzigt van de Yzeren Kruifen der Too: 
rens, die veele. Jaaren fgeftaan hebben, onbe- 
twistelyk. Voorts valt zy ook op Hispanjola 
en andere Eilanden; zelfs onder de Rotfen in 
Zee komen fomtyds voor , die in de nabuur- 
fchap het Kompas doen wankelen. In Peru, 
heeft men ‘er gantfche Bergen van, gelyk ook 
in Siberie, alwaar een groote Magneet- Berg 
is, daar men de beste Zeilfteenen op agt 
Roeden diepte en aan de zyden des Bergs 
vindt, volgens de Waarneeming van den Heer 
GMELIN, die ’t zelfde ook van andere Ber- 


gen verhaalt. De graauwe, Glimmerige en 
Elzed. 


_ 


DE YzerReEËRTSEN. 128 


Bloedfteenige Yzer-Ertfen , worden, als zy m1. 


in de nabuurfchap van Pyrieten , of by Ko- bis. 


per-Ertfen , voorkomen, ook dikwils Zeil 


fteenkragtig bevonden. Men weet, dat de’ 


enkele wryving met Yzer het Staal in een goe- 
den Magneet verandert (y). Hierom leiden 
fommigen die eigenfchap van de Elektriciteit 
af en ‚dat die ’ereenigszins vat op hebbe , is uit 
de werking van het Blixem - Vuur op de Kom. 
pasfen niet onwaarfchynlyk. Ook is ’er aan- 
getoond, dat men de Magneetifche kragt kan 
_ mededeelen aan geel Koper (2). 
_De Magneet is dan eigentlyk maar Zeilfteen- 
kragtige Yzer-Erts. In de Saxifche, by 
Schwartzenberg , vindt men dikwils Schirl 
daar in, en de’ Siberifche is fomtyds van Ko- 
pergroen doortoogen. Men vindtze Yzer- 
zwart of Staalgraauw, zelden bruin, rood- of 
witachtig: op de breuk is zy weinig glanzende 
en oneffen ‚ meeftendeels hard , en geeft ge- 
meenlyk een zwarte ftreek, Zy is niet altoos 
ryk in Yzer, de Siberifche doorgaans arm. 
Niet alleen het volkomen gezuiverd Yzer, 
‘maar ook veele Yzer-Ertfen en Yzer-Kalken 
zelfs, ja Stoffen , die maar een weinig Yzer 
in zig bevatten „ worden ’er, op zekere ma- 
nier, 


(Y) Zie Uitgezogte Verhandelingen, TT, Dez , bladz. 
‘zoen VI. Derr bladz: 266, enz. 
(2) Zie de zelfde V. Deer, bladz. 417. 


IL Drzr. V. Srum, 


EELe 


Hoorp= 
TUK 


Magneet, 


Eigen- 


fchappen. 


Magneet. 


Gebruik. 


Verfchei- 
denheden. 


124. HrErT,.YzERs BN 


nier , door aangetrokken. Voorts heeft de 


‚Magneet die byzondere eigenfchap, in geen 


ander Lighaam bekend , van eene Naalde, die 
‘er aan geftreeken is, te brengen in eene rich- 
tinge, welke de Aspunten des Aardkloots 
aanwyst, Van alle die eigenfchappen wordt 
hy. door gloeijing in ’t Vuur, beroofd. 

’t Voornaame gebruik van den Zeilfteen , 
zogenaamd, is tot het maaken van Kompas- 
fen, als ook by de Mynwerken , zo om de 
Yzerdeelen te haalen uit fommige geroofte of 
natuurlyke Ertfen, als om het Yzer in de My- 
nen te ontdekken, en in- de Natuurkunde 
heeft hy aanleiding tot veele fraaije Waarnee- 
mingen aan de hand gegeven (4). 

Zelfs zyn ’er vanden Magneetfteen nog aan- 
merkelyke Verfcheidenheden. Ten opzigt 
van de Zelfftandigheid is hy of Staaldigt, ge- 
Iyk men hem op ’t Eiland Elba, in verharde 
Kley, ook in Saxen , Sweeden, Bohemen en 
elders vindt : ook fyn- of grofkorrelig, die 


zeldzaamer voorkomt : Glimmerig , genaamd 


Magneetifch Yzer-Glimmer , by Kongsberg 


‘in Noorwegen vallende. Ten opzigt van de 


Geftalte vindt men hem fomtyds Droezig of 
in Kryftallen , die wat dieper uit de Mynen 
ko. 


(@) Vid. Mousscnensroek Disfert. de Magnete, &c, 
& Pexplication de deux Phenomenes de f Aimant, par M, 
pu Tour. Mem, de Math. & Phys, Tom. 1. 1750. pe 
375e Als ook Stochh, Verhand, XXX. Th. p. 238. 


" ä 


” 


DE YZER-ERTSEN. 123 


komen, in Siberie: maar deeze worden zwak- nok 
ker bevonden. Elders heeft men hem aange- SKV. 
troffen in Wigvormige Kryftallen, die zeszy- ha 
dig Zyn, miet twee breede kanten, aan beide aagneet. 
‘enden gefpitst 3 of ook sgthóekig hoeda= 

nigen de Heer Le SAGE, van ’ Eiland His- 
panjola afkomtftig, befchryft. 


„VI. Schraale Yzer-Ertfen. 


Alle die Stoffen, byna, in welken een aan- 
merkelyk gedeelte Yzer huisvest, ’t welk zy 
meestendeels door: de Kleur vertoonen , heeft 
de Heer WALL ERIUsS mede onder de Yzere 
Ertfen betrokken.  Offchoon onze Ridder 
dezelven elders geplaatst had , daar zy in 
andere opzigten behoorden , zo dat zy ook 
meestal door my befchreeven zyn, zal ik ’er 
hier nog kortelyk gewag van maaken, 

__In de eerfte plaats befchouwen wy dan de Hven 
zogenaamde Moeras of Modder. Erts , (Minera der rss 
Ferri Lacuftris). ook Veld. Erts. of Yzer -Tuf One 
geheten, daar ik van fprak als een Aardig- Fig. 7,8 
Okerachtige Tuffteen (b). In Sweeden noemt 
menze Myrmalm en Siömalm, dat is Meiren 
bf Zee-Erts. Buiten twyfel zal zy voorheen, 
op de manier der Tuffteenen, door een Wa- 


te- 
_€6) III. Deers. IL, Sruk, blade. 324, 


III, DezLe Ve SrUra 


{26 HET YZER,” E‚N- 


AE, terige ontbinding van het Yzer voortgebragt 


XXV. zyn; weshalve WALLERIUS ze Waterachtige 
Peerd tytelt (e). Thans evenwel. komt zy-ook dike 
Vaer= Wils sop. hooge drooge Landen voor. Ik hebze 
“f, onder den naam van Eifenkwip uithet Eichfeld» 
f fe. Het is die Schubachtige-bryzelige Yzere 
Erts, welke in de Yzerfmelteryën onzes bands, 
zo op de Veluwe als by Deventer en elders 
in Overysfel , gebruikt wordt ; dikwils Oekr 
genaamd , welke een taamelyke veelheid goed 
gegooten Yzer ek ook door bearbeiding Staaf- 
Yzer uitlevert. Van de honderd Ponden Oeht 
komt dikwils tot zestig à zeventig Ponden 
Yzer , zode Heer Burxaey aantekent (4). 
Ik heb dergelyke Veld -Erts ook van verfcheie 
de plaatfen in Oostindie bekomen. Itnmers 
die men by Batavia op ’c Eiland Java vindt; 
waar van een Stukje in Bie. 7 afgebeeld , ie 
volmaakt naar die, welke hier te Lande by 
Deventer valt, gelykende. Op Ceylon, van 
waar ik ze ook heb; komtze wat vaster van 
zelfftandigheid voor: meer overeenkomende 
met die by Zutphen, of ook met de Spaanfche 
van Rio Tinto; een weinig Goud bevattende, 

daar ik een fchoon Stuk van in bezitting heb, 
als ook een atdere van dien oord met een 
fierlyken Groengeelen Goudglans. Veelal 
komt 

- (cs) Minera Ferri fubaquofa. Syst. Min, II. p. 256. 


(d) Nat, Hijftorie van Hoiland, IL. De IJ. SJUEg 
bladz, Q47e 


DE Yzrr=ÉRTSENe. 127 


koint zy wanftaltig vóor „met eene knobbelige , Lik 
Oppervlakte , doch men vindtze ook Buisach- XXV. 
tig, Vezelig of Plaatig, zelfs plat Koekachtig ox aag 
of Kagelrond ;-'waar toe die Yzerboontjes be- 
hooren, daar ik bévoorens de Afbeelding van 
mededeelde (€). Zo heb ik ook eene groote 
Yzer-Nier ‚ geel. Okerachtig , van Aken en 
volkomen van dienaart. De drie famengegroeîe 

de platte hier in Fig. 8, vertoond, zyn mede 

van dien aart Zodanige Steentjes vallen by 
Nymegen en elders in ons Land. 

De Okerige Yzer-Ertfen, in Sweeden Jerne_ Okerige 
Ocker genaamd „ zyn ook onder de Okers alen 
befchreeven (f°), Men heeftze geel; ros of 
bruin, waar van de twee eerften door WA r- 
LERIiUs aangemerkt worden , uit Yzer, dat 
van Zuuren verteerd is, te beftaan; de laarfte 
ùit verweering van de Witte Kalkachtige of 
van de Moerasfige Erts, zo even gemeld, te 
zyn gefprooten (eg). Deeze laatfte fchynt tot 
de Ombers te behooren , die tot de Kleijen 
door onzen Ridder thuis gebragt zyn(). Daar 


Loe 


Ce) Nat. Hift. III, D. ÏI, Sruk. Pr. XXIII. Fig. 2. 

Cf) Nat. Hij. aldaar bladz. 362 , 366. 

(e) Syst. Min. II. p. 258-261, Ferrum acide folue 
tum et pracipitatum Colore flavo. Ferram acide corro« 
fum rubrum. Ferrum a Minerâ Ferri alba deftruêtâ , 
Colore terreftri , fuscum. 

Ch) Nat. Hijf. als boven,-bladz, 59g. 


EIL. Dezer. V. Srume 


\ 


TI. 
Árpee 
XXV. 
B ooFD- 
STUK. 
Yzér. 
Oker, 


1 
… 


128 HeT YZE Rs EN 


toe behoort ook die blaauwe Yzer- Aarde ; 
‘veel naar ’t Berlyns Blaauw gelykende , welke 
men onderftelt uit ontbonden Yzer, dat door 
Alkalyne Stoffen als een Kalk neergeftooten 
is, geboren te zyn (i). Ik fprak van derge- 
Iyke , als ook van andere gekleurde, roode 
en zwarte Yzerachtige Verw-Aarden , omftan- 
dig (#). Voorts maakt gezegde Hoogleeraar 
nog eene Soort van Yzerachtige Verfteeningen , 


die ook meestendeels Okerig zyn (/). Dus 


vindt menze hol als omkleedzels van Worte: 
len5 ook komen Zeegewasfen , Houten , Hoo- 
rens en Schulpen , als door Yzer verfteend 
voor; van alle welke zaaken ik ook reeds de 
befchryving en van fommigen de Afbeeldin= 
gen, reeds heb medegedeeld {m), Men vindt 
‘er onder , daar zelfs gebruikbaar Yzer uit ge= 
fmolten wordt (rz). De zogenaamde Schroef. 
fteenen „zyn grootendeels , volmaakte Okerige 
Yzer-Ertfen (o). 

Ik 


/ 


(©) Ferrum folutum, alkali praecipitatum & phlogifto 
junêtum , coeruleum. Coer, Berolinenfe naturale. Waar: 
uts. Pp. 260. 

(&) Nat. Hit, als boven , bladz, ze &c. 

U) Ferrum Corporibus peregrinis inheerens. War. 
Syst. Min. IL. p. 262. Lerve Ferriferse. CRONsr. 

(m) Zie Derpe Deers, 1 en 11, Dek. deezer Vat, 
Hiftorie op verfcheide plaatfen. 

(2) Zie Il. Sruk, bladz, 1g. 

(o) Zie Le Srum, bladz, 556. 


Deel, PLAAT X LV. 


GE 


Ze 


4 


20 


DE! YZeERsERTS EN. í99 


jk bedoel hier niet die Okerachtige Zand: 
bonken, in ons Land zo gemeen in alle Zand- 
en Geestgronden, uit vâst famengegraeid 
d Oker- Zand beftaande en byna onbreekbaar 
hard; een waare Zand-Yzer- Erts , ook Oekr 
_ genaamd (p) » misfchien behoorende tot onze 
__vierentwingfte Soort: maar alleenlyk de losfe 
_Yrer- Zänden, voorheen befchreeven (9), die 
ongemeen overvloedig in fommige deelen des 
Aardbodems voorkomen , en ook wel tot uit mel» 


ar 
XXV. 
Hoor. 
STUK 
Yzer. 
Zanden, 


ting van Yzer worden gebruikt. Dat geheel 


zwart is, bevindt men ongemeen rykhoudende 
te zyn van Yzer. Daar komen’ ook roodach. 
tige en geele Yzer. Zanden, inzonderheid in 
ons Land ; voor, 

« De Sinopel , een Yzerhoudende Jaspis 8 heb 

k ook reeds befchreeven (#), en war de 
Terra Puozzolana of Puteolana, als ook de ge- 
woone Tras of het Sement aangaat, offchoon 
dezelven wat Yzerhoudende zyn en daar van 
haare ongemeene verbindende eigenfchap heb. 
ben $ welke WALLERIUS dezelven , onder 
den naam van Cementum, in een byzonder Ge- 
hage 5 tusfchen de Tripel en Zanden, deedt 
_ plaats 


) Berxnev Mat. Hist, van Holland, 11. D, 11. 


Sruk, bladz. 948. 
(4) Zie III. Dezis, IL, Srux, deezer Nas. Hifforis, 


bladz. 478 , enz. 
() HI, B, Il. Sruk, bladz, 312. 
Ï 


UL Deal. V. Srus. 


Yzer in 
Steenen. 


130 HeT YZER, EN 


Rs plaatfen (s)5 is het zeker , dat dezelven naast 


XXV. tot de Steenen behooren. De eerfte beftaat 
Hoorp- _. 6 f ; 
srux. uit Steenige deelties , van witte, geel, roode 
blaauwe of zwarte Kleur: de Tras is eigentlyk 
een Tuffteen , uit geelachtige Aarde, Zand- 
en Steengruis famengegroeid, welke men van 
Bon en Keulen herwaards aanbrengt, omze, 
gemalen, onder de Kalk tot Sement te ge- 
bruiken, | 
Yzerin Als een aanmerkelyk voorbeeld der groeï- 
Steenen, jing van Yzer in of op Steenen, komt die zeer 
Fig. x fraaije Dendriet of: Yzerbloem voor, van Al« 
tenburg in Saxen, in Efe. 1, op. Plaat XLV, 
voorgefteld. Dezelve legt op geelachtige 
Graniet, zy is zwart van Kleur en zeer breede 
bladerig : dus ruim zo veel naar Zee- Ruy 
gelykende, als die Kobalt- Dendriet of Kalk. 
Flets, waar van ik voorheen de Afbeelding 
heb medegedeeld (1. Dit Stuk is zeer raar 
en heb hetzelve nu kortlings eerst bekomen. 
Yzer in Inderdaad, wanneer ik alle Stoffen , die 
eend eenig Yzer bevatten , hier wilde befchryven , 
zo zou ik byna in eene herhaaling van de ge-' 
heele Natuurlyke Hiftorie vervallen. Ik heb 
voorheen, de algemeenheid van het Yzer in 
de Natuur , reeds aangetoond. Om van de 
Planten en Dieren niet te fpreeken , is het 


ze. 


CS) Syst. Min. 1. p. 93. 
(4) Zie II D, 2 Stuk, bladz, ros, Pl, XVII. Zig, 5, 


DE YzZER=ERTSEN. IST 


zeker ; dat het voorkomt in zeer veele Wate- 
ren en Aarden, en in de meefte Steenen, van 


TI. 


AFDEErs 


XXV. 


de fynfte tot de groffte toe, als ook in byna Hoorne 


alle Zwavelige Lighaamen, en Halfmetaalen , 
ja in de Ertfen zelfs van andere Metaalen, 
Alleen wil ik nog kortelyk fpreeken van de 


STUK. 


Yzer- 


Yzer - Stalaktieten of Stalakticifche Yzer.Ertfen , Sttlaktie- 
waar van ik bevoorens eene aänzienlyke in Fig. 2,35 
Afbeelding gegeven heb (u). Ik maakte daar ** 


van een nieuwe Soort , om dat ik ze by ande= 
ren naauwlyks opgemerkt vond. Niet minder 
aartig is die Getepelde Bloedfteenige zwarte 
Stalaktiet van Nieuwied by Coblents, Deeze, 
in ’t Franfch Fer a Mamelous genaamd , heeft 
ook een fierlyken Glans ; daar de meefte an. 
dere Yzer-Stalaktieten ruuw en dof van bui« 
ten vallen. Pig, 2 vertoont dezelve: terwyl 
Fig. 3 een àndere voorftelt , die effen is en 
zonder glâns, bruin of graauwachtig , van 
Ifenburg in ‘t Vorftendom Nasfau - Siegen , 
volkomen rolrond, met getepelde punten. Al- 


daar vallen verfcheiderley. raare Yzer-Stalak- 


tieten; gelyk het zogenaamde Berg “Orgel, dat 
men ook op den Haarts aantreft en in ’t Gu» 
likfe, waar van Fig. 4 een voorbeeld geeft. 
Ik heb bovendien een zwarte met groen van 
Bensdorf in het Frierfche ; en eene , welke 

vol- 


(u) Nat. Hiftorie, TIL. D. IL. Stuk , Pl. XXII Fig. 12 
zie bladz. 283 , aldaar, 
\ 


Hil Daar V. Srume 


Hi. 
Arpetn 
XXV, 
HoorD- 
STUKe 


132 Her. NZERs ten 


volkomen zweemt naar Hout dat van de Zeee 
Wormen doorvreten is , uit. het Nasfaufche 5 
als ook een zeer aartig gedendrifeerde uit Sa- 
xen, in Fig, 5 afgebeeld, Nog heb ik ’er 

één, met zeer fyne Robyn-Kryftalletjes be- 
gtoeid , van Dillenburg , en een Droezige , 
met Goudgeele Oker befprengd , uit Nasfau- 
Siegen; als ook een Yzerdroeze, die zekere 
lyk hier thuis behoort, ‘met glinfterende Kor- 
teltjes als overfinterd , van Hageftein in ’ 
Nasfaufche. Zo ziet men de groote verfchei- 


denheid en fraaiheid van deeze Yzer- Ertfen. 


ypach- 

de zet. 
Stof 

PL. Ln 
Fig. 6 


Egter moet ik hier, als eene aanmerkelyke 
byzonderheid, nog byvoegen , die zeer raare 
Pypachtige Yzerftof , van Hoschnits in Bohee= 
men , in Zie. 6 afgebeeld, Wegens het ree. 
gelmaatig Samentftel , inzendih eid van de 
Mondjes, die aan ‘ct breecfte end van dic Stuk 
zyn, zou men het bykans betrekken tot de 
Tubulariën of Pyp-Koraalen, die, verfteend 
zynde, Tubulieten genoemd worden , terwyl 
men deezeook met hoekige Pypjes heeft. De 
vergelyking met dezelven , zo als ik die in 
Afbeelding gebragt heb, wyst de grootfte 
overeenkomst aan (»). Ineen ander Stukje 
dat zeer dun is en gefpleeten, bevind ik dat 
het weezendyk afgezonderde doch gevulde 


Pypjes 


(wv) Zie HI. Deers 1. Stur deezer Vatuurtyhe Hiftoe 
rie, PL. IX, bladz. 480, enz, 


\ 


n DeYzZER-ENRTSENe 19% 


Pypjes zyn ; maar , dewyl deeze zig aan 
end getepeld vertoonen „ en die van ’ groote 
Stuk hol; even of zy in malkander geflooten 
hadden : zo zal ik het liever voor een zon- 
derlinge Yzergroeijfing houden: te meer , de= 
wyl het Stuk veel gelykt naar fommige Hee. 


_matieten , waar van het ook de Kleur heeft, 
zynde bruin rood , doch dof, zonder eenigen 


glans. 
EVE HOOF. DS E.D.K. 


Befchryving van het Korvrrn en deszelfs Ert- 
fen, benevens de verfchillende Manieren , hoe 
‚het daar van gefcheiden en tot fmeedbaar Ko- 
per gemaakt wordt. Gedeegen en sements 
Koper. Geel Koper , Mesfíing , Brons , 

Koper-Glas-Erts , Vaal-Erts , Blaau» 
we, Roode, Witte, Zwarte „ Geele Ko“ 
per- Erifen , enz dis ook de Lazuuríteen, 


__ Armenifche Steen, Malachiet en Kopernice 


kel, 


HH“ Korrr, dat men in ’t Fran{ch Cuivre, 


in ’ Engelfch Copper ; i in ’t Hoogduitfch 
Kupfer noemt; heeft alle deeze benaamingen , 


IL , 


Ä EDEEL. 
XXV. 
Hoorp= 

sTUKe 


buiten twyfel, van ’t Latynfche woord Cu- 


prum, dar, volgens PLINIUS, van *t Eiland 
Cyprus afkomftig zoude zyn; om dat men het 


RS al. 
Il. Daer. V. Sruwe 


“ 


UI. 
ÁFDEEr. 
XXVI. 
Hoorp. 
STUKe 


133 HeT KorPErR, EN 


aldaar oudtyds in groote veelheid vondt 
Waarfchynlyker , nogthaûs , zal dit Eiland 
zynen Naam daar van ontleend hebben. OE 
mooglyk, dewyl Penus naar ’t zelve Kupris 
genoemd werdt , heeft dit Metaal , aan die 
Godin toegewyd, daar van,in laater Eeuwen, 
dien Naam bekomen. Oudtyds was het, in ’% 
Latyn, alleen by dien van „Es bekend, daar 


_men de afleiding moeielyk van zal vinden. In 


Eigen- 
fchappen- 


« 


’ Griekfch noemde men hetzelye Chalcos , waar 
van nog het Geele Koper, in't Franífch Zaiton 
genaamd , Avurichalcum geheten. wordt , als 
den glans hebbende van Goud, 

De eigene Kleur, naamelyk, van ’ Koper, 
is rood of roodachtig; weshalve het, van de 
Ouden, onder de Metalla So/aria belëld werdt. 
Ook vindt men dat het al vroeg bekend en in 
veel achtinge is geweest; want al het Gereed. 
fchap des Tabernakels moest van Koper zyn 
en de Brandofters- Altaar was ‘er geheel mede 
overtoogen. In de Tempel van SaroMma 
waren Pylaaren en andere Ornamenten van 
Koper ; ten welken einde Davin het in 
verbaazende veelheid vergaderd hadt. Het 
heeft al van ouds tot gangbaare Munt gediend 
en is altoos gerekend geweest in waarde te 
volgen aan het Zilver, 

Het is een der fraaifte Metaalen , ten opzigt 
van de Kleur en van den Glans, dien het zelfs 
op de breuk heeft. Het geeft een aangenaa- 

mer 


oÉ MK otra in rin. Miss 


met ‘en fterker Klank dan eenig kr Mee ur, & 
taal. Ook heeft het, na het Yzer, de groot: AfpEEl 
fte Veerkragt en hardheid; zo dat men, met ttoorns- 
Koper , zelfs Tin, Lood, Zilver en Goud,stvE 


Kan vylen.” ‘Heb fchiet ín taaiheid evenwel 
te kort, zelfs by ’ Zilver ‚om van het Yzer 
en Goud niet te {fpreeken: Een Rood Koper-. 
draad, dat een“ Lyn of een tiende ‚van cen, 
Rynlandfen Duim dikte heeft, draagt naauw- 
Iyks driehonderd Ponden (w). Een Yzerdraad, 

«CVen- 


» E $ 
„(w) Zulk een Zilverdraad zou , volgens den Heer War 
LERIUS, zonder breeken , draagen 370,een Yzerdraad 450 


_en een Gouddraad. goo Ponden Gewigts. ’t Schynt of zyn 


Ea. wylen den Hoogleeraâr Musternenerork nagefchree- 
ven had, die juist even de Zelfde Getallen heeft, maat zegt , 
dat die Metaalen Draaden door zulke Gewigten breeken , ° 
dat is, dat zy dezelven det hunnen draagen. Aangaande 
het Rood Koperdraad zegt deeze, dat zulk een Draad 
d ar van door 2994 Ponden breekt, maar een: Geel 
Koperdraad door 360 Ponden Ziem, Phys. Cap, 19. 
Watrerius past het eerfte, zonder onderfcheid » op ’% 
Koper toe, en verzekert, âat het: zulk een zwaarte, 
zonder breeken:, draagen kan. Ik kan naauwlyks ge- 
looven , dat die Proefneemingen, met zulke gelyke uit» 


komften , door den Sweedfchen Hoogleeraar nagedaan zyn, 


en het is niet mooglyk , Draaden uit te kiezen, zo gelyk van 
dikte, dat het geen Vierendeelen, ja geheele Ponden ‚zou 
verfchilien ; terwyl ooh de hgedanigheid der Metaalen, of 
het by voorbeeld Sweedfch, dan, Duitfch of ander Koper 
zy» als ook het Gewigt , hier in veel onderfcheid moet 
maaken. De Heer GmeriN, Hoogleeraar te Got- 


© Cn- 


| Ea 


HL Dii Vi-Sroks 


HL 
Arpzer. ' 
XXVI. 

Hoorpe 
STU Ke 


336 Her „Koren, EN 


kj 
„evenwel, dit zig ligter breeksú dan een Ko: 
perdraad, van de zelfde dikte. Op zig zelf 
is het ook fmeedbaarer en buigzaamer dan 


Yzer; doch verliest’ van die: hoedanigheid 


‚ veel, wanneer ‘er andere Metaalen onder gee 


fmolten worden, die zelf broofcher zyn, ge? 


Iyk Spiauter , Rattekruid , Spiesglas en Bis- 


muth, door welke laatften het zeer broofch 


“wordt. “Door zyne bymenging maakt het Ko- 


per het, Goud en Zilver harder, het Tin broos 
fcher., De Kleur van ’t Goud wordt ’er door 
verhoogd. Of het Yzerdeeltjes zyn, daar in 
vervat, die het voor den Magnect eënigszins 
aantrekbaar maaken , gelyk de Heer BrRue= 
MANS bevonden heeft  Ìs nog niet zeker. 
Ook sheeft men ontdekt , dat het Koper der 


_Döozen fomtyds op den Kompasnaald werke 


gelyk voorheen gemeld’is. De Soortelyke 
zwaarte werdt omtrent negenmaal zo groot 
bevonden, als die van ,Water;s immers die 
van het Jäpanfe, die van het Sweedfche eeu 
weinig minder ; en van het Geel Koper maar 
Wren (xe bit ij : 


Zeer 


‘tingen, fchynt het niettemin , voetftoots, van den Heer 


’ WarreRivs overgenomen te hebben. Matur- System, TTT. 


‚als 3000 tot zoog. 


Theill. p. zoo, Ook noemt zyn Ed. het Koper het taai- 
fte: Metaal na ’ Zilver, daar Goud en Yzer ongelyk 


‚taaijer zyn; ’t welk men naauwlyks zou, denken: 


(#) Gemelie Hoogleeraar MusscHanNBroekK tieeft de 
evénredigheid van Japans Koper bevonden als gooo, van 
Sweedfch Koper als 8784 en van gegooten Geel Koper 


ed n k ed X 


PE KoPrrER:ERTSENe 19), 


„Zeer ligt wordt dit Metaal van veelerley A 
Vogten aangetast. ‚De Lugt zelf „ al is zy XXVL 
niet veel met Dampen befimet, doet her be: Pha. 
{laar en‚zeer Dampig zynde, roeften. Water, 
dat ’er een poos op geftaan. heeft, hoewel taa« 
melyk zuiver zynde „ neemt ’er eenen anaan- 
genaamen Koper- Smaak van aan: maar, met 
Zout of Zuur bezwangerd, verwekt het fpoe- 
dig een groene Roest, die men Spaanfch Groen 
noemt. ‚ Van alle Zuuren, zelfs uit Planten, 
wordt het opgelost, en deeze laacften naalen 
er die Verwftof uit 5 terwyl de Azyn groen 
wordt door Koper en de Wyn zelf, hoe zagt 
ook „ daar op werkt : maar men kan het we- 
dezer. daar van affcheiden en ook zeer fraaije 
groene Kryftallen daar uit bekomen , benevens 
het zogenaamde gedeftilleerd Spaanich Groen, 
De Mineraale Zuuren „ van allerley foort , _ Ontbin- 
d:rg door 
ontbinden ook het Koper ‚ doch weinigen met minerale 
zulk een geweld , als zy het Yzer aantasten , Zuuren. 
en de meeften ligter ‚ wanneer het tot een 
Kalk gebrand is, dan het raauwe Koper, 
De Olie van Vitriool werkt ’er zo veel fter- 
ker, op, als zy zuiverer is, ontbindende dan 
hetzelve fpoediger en. volkomener: de oplos- 
fing is blaauwachtig groen , en geeft door het 
uitdampen fchoon blaauwe Kryftallen. Door 
Geest van Salpeter of Sterk Water. wordt het 
Koper, met een-fterke opbruifching en roode 
Dampen , tot een groenachtige Solutie ge- 
ln bragt; 
UI, Dazr, Ve Szuk. ed 


138 ER T KorPrERrR, EN 


pien bragt, welke door uitdamping dergelyke Key: 
XXVI ftallen fchiet , die doorfchynende zyn, in 
a vierkantige Staafjes. Dampt menze nog fter- 

ker uit, zo blyft een donker groene Kalk 

over , welke , door Deftillatie, een groenen 

Geest en een Zout overlaat „, het welke in de 
Lugt vogtig wordt en ‚in Blad-Tin gewonden, 
reeds in de gewoone warmte van onzen Damp- 
kring eene verhitting toont, die-zo ver gaat, 
dat het al poffende in brand vliege. De zuure 
Geest van Zee- Zout ontbindt het Koper lang- 
zaam , en met een Grasgroene Kleur , waar 
uit, na dat de Solutie een weinig uitgerookt 
is, Kryftallen voortkomen , welke zeer fchie- 
lyk weder fmelten in de Lugt. Door het Ko- 
ninglyk Water wordt ook het Koper , met 
eene Zeegroene Kleur „ ontbonden, en de 
Zuuren ‚zo wel van Vloeifpaath, als van 
Rottekruid en van den Phosphorus , losfen het= 
zelve op. Door den Zuuren Geest van Mie=- 
ren, zelfs, wordt het aangegreepen (9)e 


Neer- Alle deeze Solutiën zyn zeer fcherp en wor 


ftooting 
uit de So- den 
lutiën, 

(4) The folutions of Copper , in the acids of Nitre 


and Sea-Salt, and in the Vegetable acids, are green. 
Phil, Traus, Vol. LV. p. 32. Dat is :de ontbindingen 
van Koper in de Zuuren van Salpeter en Zee - Zout, 
als ook in de Plantaartige Zuuren ‚zyn groen. Dit ftrekt , 
zowel als eigen Ondervinding , tot bevestiging van ’tgee _ 
ne ik in-’t voorgaande STux, blade, 39, Aantek. 4, gee 
fchreeven heb, , 


pr Korrn.ERTSEN. 139 


| he yet AME, 
den daarom tot zuivering van vuile Zweeten, Arpeer. 
en tot het dooden van Ongediert , zo Luizen ene 
als Vlooijen , mids door veel Water verflaptsrux. 
zynde , met vrugt gebruikt, Men kanze met 
zo veel Water verdunnen, als men wil en 
Jaaren lang zonder fcheiding bewaaren : maar 
gelyk het Koper Kwikzilver , Zilver en Goud, 
uit derzelver Solutiën nederftoot , zo wordt 
_hetzelve door Yzer en Spiauter, niet alleen 
uit zyne oplosfingen in Zuuren, maar ook uit 
die door andere Zouten , uitgedreeven , in Me- 
tallyne gedaante. Uit zyne Solutiën in Zuuren- 
wordt het door Zwavel-Lever zwart, door 
Bloedloog donker blaauw „door het Afkookzel 
van Galnooten en dergelyke famentrekkende 
Stoffen geelachtig; door Kalkfoorten , Gips« 
foorten , Bitterzout- Aarden , vlugge en Vuure 
vaste ‚ opbruifchende en piet opbruifchende 
Loogzouten, als een heldergroene Kalk neer. 
geflagen; niettegenftaande deeze laatíter zelf 
ook oplosfende zyn, ten opzigt van het 
Koper. 

Vlugge Loogzouten , immers , zo al als _Ontbin- 
Vafte , ontbinden dit Metaal , dat zelfs van he 
Onzydige Zouten aangetast wordt. De Geest Zouten 
van Armoniak.-Zout , by voorbeeld, folveert "7 
het Koper met eene fchoone hoogblasuwe 
Kleur, waar door men de tegenwoordigheid 
van dit Metaal in eenigerley Erts zeer zeker 
kan ontdekken. Tin en Rottekruid kunnen 


het 
TIL, Dante. V. Sruke 


140 HeT KOPER; EN 


\ 


het evenwel , in deeze Proef „ volgens de 
Waarneemingen van den Heer Capner, ver- 
bergen. Het fchiet, door eene voorzigtige 
uitdamping der Solutie , Hemelsblaauwe Kry- 
ftallen, die echter in de Lugt.groen beflaan, 


en eindelyk geheel versruizen tot een helder 


groene Kalk. „Ook Vuurbettendig Laogzout , 
gelyk Olie van Wynfteen, ftrekt tot oplosfin- 
ge van het Koper, dat zelfs door middelflagti= 
ge Zouten aangetast wordt, wanneer men het 
daar mede cementeert, Keukenzout doet zulks, 


als men het in Pekel kookt; maar Armoniake 


Zout het vaardigfte, Wanneer men Vylzel 
van Koper met driemaal zo veel van deszelfs 
Poeijer mengt , 'er. Water opgiet, dat uit- 
dampt, en zulks eenige maalen herhaalt , be= 
komt men eindelyk een volkomene bl-auwe 
‘Tinctuur van Koper, en daar uit, door Kry- 
ftallizatie , zeer. fchoone hemelsblaauwe Kry- 
ftallen. By eene Solutie van Koper in Zoute 
zuurs Ármoniak- Geest, of by deszelfs Solu- 
tie in deeze , Zoutzuur gietende, zo lang-tot 
de nedergeftooten Kalk weder opgelost is , 
heeft men het ook ontbonden. Dus laat dit 
Metaal zig insgelyks door alle half vlugge 
middel- Zouten en door derzelver middel in 
Geeften (2), zo wel als in logge en vluerige 

| wit Oliën 


() zie Uitgezogte Verhandelingen, VL. Deer, bladz, 
432. | | 


{ 


/ 


DE YzER=-ERTSENe. 14E 


‚ Oliën ep Vetrigheden, % zy uit het Dieren of „Il 
Planten-Ryk , inzonderheid ‚ wanneer die, XXVI. 
door ranswording of bederf , eenige fcherpte sum 
bekomen , meer of min oplosfen 3 waar van 
de groene Kleur, die zy aanneemen,een blyk 
verfchaft. | 

Koud vereenigt het Koper zig, door eene Vermene 
fterke en lang aanhoudende wryving, wanneer Sstaliyne 
het in zeer dunne Blaadjes geflagen , of. uit Stoffen. 
zvne Solutiën door Spiauter of Yzer neerge- 
ftooten is, met Kwikzilver. De Zwavel- Le- 
ver lost het volkomen op. Tot gloeijen vers 
eifcht het geene zeer fterke Hicte, maar om 
te fmelten, na de Piatina en het Yzer, onder. 
alle Metaalen den hoogften trap van Vuur 5 
hoewel zyne vloeijing zeer bevorderd worde 
door het bydoen van Zwavel, In deeze vloei- 
jende ftaat kan het de aanraaking van koud 
Water piet verdraagen , zo min als ’t Water 
die van gefmolten Koper (a), Alsdan ver- 
mengt het zig vaardig met andere Metaalen 
en Metallyne Lighaamen. Met het Konirgje 


van 


(a) Men vindt de geweldige uitwerking van het ine 
valien van eenig Water in de Fornuizen met gefimolten: 
Koper „door Beremaave, Chem, Vol, 1. p. 293 , omftane 
dig aangetekend ; doch de vraag is, of zulks niet veele 
eer uit de groote verfchillendheid van Hitte en Koude 
ontftaa, dan uit een afkeer des Kopers van bet Water, - 
en of kookend heet Water wel zo geweldige uitwerkin= 
gen hebben zou ? 


II. Deer. V. Stur, 


342 Her KOPER, EN 


Arpeer. Vân Rottekruid gefmolten , geeft het dat wiste 
XXVI. Metaal of witte Koper, ’t welk ook wit is op- 
En nad de breuk en wat broofch , maar door herhaald 
fmelten met fterk Vuur, voornaamelyk als | 

men ’er wat Zilver by doet, Îmeediger wordt. 
Met dat van Spiesglas maakt het een meng- 
zel, ’t welk eenigszins in ’ Violette fpeelt; 
met Bismuth een bleekroode broofche Klomp , 
die wryfbaar is5 met Kebalt een wreed meng- 
zel, dat de breuk t'eenemaal heeft van zuive- 
re Kobalt ; met Kopernickel een witte harde 
wreede Stoffe, die ligt roest in de Lugt; met 
dezelve en Spiauter het Chineeféh Metaal, naar 

Zilver gelykende. 

Met Me- Met gelyke deelen Tin gefmolten , geeft 
taalen. net Koper een wreed, hard, wit en klinkend 
mengzel, ’t welk wryfbaar is;met een tiende 
deel Tin, een hard en broofche Klomp; met 
twee deelen Tin een uitrekbaare Stoffe, die 
harder is dan Tin: met een vierde deel Tin- 
Afch of met een zestiende deel fyn gefneeden 
Tin, in een beflooten Tegel te (amen gefinol- 
ten, een Goudkleurig Metaal; met Tin en 
Rottekruid een Stoffe, die Staamiende is, en, 
wegens den fchoonen zuiveren Glans, dien 
zy door ’t polyften aanneemt , tot Spiegels 
zeer dienftig's met Lood maakt heteen Me« 
taal, dat doffer en donkerer is van Kleur dan 
ander Koper; van Loodglas wordt het geheel 
opgelost en gaat in Slakken over: met Yzer 
geeft 


re 


DE KoPtR-ERTSEBN. 143 


geeft het een mengzel, ’t welk graauwer , ak 
wreeder en moeielyker is te {melten, hoe meer XXVI, 
Yzer het bevat : met Zilver wordt het een nn 
Stoffe , die fterker klinkt en eenigszins uit 
den rooden ziet: met Goud een zeer fmeedige, 
hooger roode ; ligt vloeijende Stoffe, die op 
Kolen een zwarte Kleur aanneemt. 
_ Van ’tmeefte gebruik, zyn de vermengingen _ Geel- 
van Koper met half -Metaalen, inzonderheid ld 
met Spiauter en desztlfs Ertíen , gelyk de enz: 
_ Kalamynfteen of Kalmey, waar door het van 
Rood in Geel Koper overgaat. Dus ontftaat de 
_ Mesfing,zo wel de raauwe of Brons ,als het uit 
__dezelve , door herhaalde gloeijing en uitrekking 
toebereide, taaije, Veerkragtige Blad - Koper, 
in’t Franfch Laiton genaamd ; als ook het AJatere 
goud, Giet men vyf deelen Spiauter by vier. 
entwintig tot vyfendertig deelen Vloeijend 
Koper in een Tegel of Kroes , waar in men 
reeds Zwarten Vloed heeft gefmolten ; roe- 
rende het mengzel , als het tot vloeijing is 
gebragt, met een gloeijend Yzer om, en het 
zelve te gelyk uitgietende , zo heeft men het 
Prins Robberts- Metaal, dat niet zo fmeedbaar 
is als Mesfing. Op gelyke manier ontftaat het 
Manheimer Goud. Ook zou men, volgens Le- 
_wWIs,een zeer fchoon , het Goud nabykomend, 
_mengzel etlangen, door agt deelen Spaanfch. 
Groen Kryftallen „ vier deelen Tutia , twee 
deelen Salpetet en één deel Borax, met Olie 


tot 
UL Dezr. V. Stuk. 


144 HeT KoPerER, EN 


Il: tot een Pap te mengen, in een Tegel te fimel- 

SEO ten, en,‚zo dra het mengzel vloeit, in een wel 
Ke aaad heet gemaakte Vorm uit te gieren. 

Pinfch- Wanneer by het mengzel van Spiautet en 

ess Sloke Koper nog Tin gedaan wordt, zo ontftaat het 

Ene zogenaamde Pinfchbek ( Zurum Sophisticum) en 

het Tombak, waar van het eerfte meer in ’t 

Goudkleurige , het laatfte meer in ‘® Geelach- 

tig rocde fpeelt, en komt daar nog eenig Lood 

by ‚dan bekomt men de.broofche fterk klinken-= 

de Klokfpys „het Geelgieters of Gefchutgieters 

Metaal „ook wel Brons genaamd. Wanneer men 

zuiver Water op de gefmolten Klokfpys giet, 

en een Yzeren Plaat legt overde Geuten, door 

welken het wordt uitgegooten, zo ftremmen 

van den Rook kleine roodachtige glanzende 

Korrelletjes, Bloem van Koper genaamd. Neemt 

# men, in plaats van Lood, wat Tuttanego, een 

Stoffe ‚ die uit Spiauter , Bismuth en Tin bee 

ftaac, zo komt ’er van „een fchoon wit Metaal, 

Voegt men , by tien deelen Spiauter' en agt 

deelen Koper, één deel Yzervylzel, zo ver- 

krygt men een Goudgeel , wat breukig meng- 

zel. Van zulk cene famenftelling werden , 

nog niet lang geleeden , eenige oude Wapenen 

gevonden, die een fchoonen Glans aannamen 

door ’t polyften. Om kort te, gaan, deeze 

vermengingen zyn byna oneindig. 
Houding Het Koper, op zig zelf in ’t Vuur gelegd, 


1 


in't Vuur. geeft aan de Vlam een groene Kleur, die al“ 


aan- 


\ 


\ 


\ 
Dre Koren RtTsEN 143 
aanhoudt, zonder dat het merkelyk in zyn 
Gewigt verlieze. 't Ís, na het Yzer, het Vuur- 


beftendigfte Metaal en vereifcht eene fteike 
lang aanhoudende Hitte, eer het verbrand zy 


Arbetr, 
XXV 
Hooke: 

STUK, 


tot eene Kalk, die alsdan roodachtig is of uit - 


den rooden bruin. Houdt men langer met het: 


Vuur aan , en verfterkt hetzelve al meer eù 
meer, zo fmelt het tot een bruin of groen 
Glas. De laatfte Kleur deelt het ook aan 
*t Loodglas mede, Men gebruikt het tot 
het maaken vau fehoon groën Glas , en van 
valfche Esmarauden , doch, zo ‘er in de Frie 
te veel Zout is, dan wordt het Hemelsblaauw 
of Turkois- Kleur. Door de Hitte van een 
goeden Brandfípiegel gaat het Koper, insgelyks, 
tot eene hoogroode ondoorfchynende Siakke 
over. Het Yzer (melt, onder aile Metaalen 4 


het fpoedigfte op het Koper en vermengt ’et: 


zig het waardigfte mede. Door middel van 
Lood of.Spiesglas wordt het ; in de Kroes ; 
zeer gemakkelyk van de edele Metaalen, daat 
het mede vereenigd was, afgezonderd; dat 
tot zuivering dient van Zilver en Goud. 

Dit Metaal is van de grootfte nuttigheid en 
dienst, zo in de Huishouding als in allerley 
Fabrieken , tot Ketels en ander Vaatwerk 3 
dewyl het een groote Hitte des Vuùrs ver- 
draagen kan, weinig fplyten minder aan Roest 
onderhevig is, dan het Yzer, Nogthans 
maakt deszelfs shel ontbindbaarheid door 


Zuu= 
HL. Dier. V. Stu, 


Nuttige 


heid des 
Kopers: 


LL 


AFrpnEEL: 


Hoorp= 
STUË, 


146 Her Koten tú 


Zuuren en Zouten; gelyk wy gezien hebben 


gen uit de Huishouding , ten tninften uic de 
Keuken, verbannen heeft, Het vertinnen » 
evenwel, wanneer het wel gefchiedt , en wel 
‘onderhouden wordt; neemt de gevaarlykheid 
weg (B). Ook toont het beftendig gebruik „ 
dat van oudsher en tot heden „ daar van zo in 
de Huishouding , als door de Bierbrouwers , 
Suikerbakkers en Apothekers, zonder eenig 
nadeel gemaakt is , dat men van het Koper 
als Metaal niets te vreezen hebbe, Hoe zou 
het Koperen Vaatwerk door den Allerhoogften 
tot het Kooken van de Spyzen der Priefte= 
ren in de ‘Fabernakel aanbevolen zyn ge- 
weest, by aldien daar gevaar in ftak? Zelfs 
vind ik aangemerkt . dat het Water der Rood: 


Koper Bronnen in lerland , die in een Pond 


omtrent een Drachme dear van bevatten 4 
zonder hinder door het Volk, aldaar „als een 
Geneesmiddel gedronken worde (é). ‘ Ook 
heeft men door de Scheidkunde nooit een 
weezentlyk Venyn Kunnen vinden in het Koe 
per; des het behoedzaam gebruik van ’ zelve 
tot Ketels en Pannen, {mids men het gekooks 
inzonderheid zuur, zoutachtig of fmeerig zyn= 
de, niet lang daar in laat ftaan, en zorgvuldig 
op 
(6) Zie Uitgezogte Verhandelingen IX, Deer, bladzs 
589» 590: 
Ce) Dezelfde I., Deer, bladz. 335. 


bi 


dat men het, op fommîige plaatfen , deswe« 


DE KórbreËnrsen ki 
it, 


op Het reinigen en fehuuren van dit Vaat- Ais Ak 
werk pasfe,) zonder fchroom kan worden XXVL 


H 
toegelaten (d). ru. 
Het Spaanfch Groen zelfs, Á dat door aller- Aart 

> van het ; 


ley fcherpe Vogten en Zouten uit het Koper Spaanfcit 


voortkomt , is wel een Braakmiddel, dat, in Groen. 


aanmerkelyke veelheid ingenomen ; ‚ hevige 
Maagpynen , Koljk , bloedigen Afgang en 


andere Toevallen verwekt; mdar geen eigent- 


lyk Venyn. Uitwendig ii het den Heel- 
kundigen , zo wel als het gebrande Koper, 
tot een voortrefelyk Wondzuiverend Middel; 
dat de Verrotting wederftaat. Ook hebben 
de Ouden van het Koper zelf als een Ge. 
neesmiddel gebruik gemaakt, en fommigen 
pryzen nog het Vylzel daar van, met Honig 

emengd, tegen de Wormen aan. Dat Bet 


de Hemelfchblaauwe Tinétuur van Koper, door 


Geest van Armoniak-Zout , zo wel als die 
door dit Zoùt alleen;met enkel Water, daar 
uit gehaald kan worden „ tot de Oedehia® 
delen behoore, is wereldkundig (e). | 
_… Behalven hèt algemeen gebruik van geg gootén Kopers 
Geel Koper tot allerley Huisraad, is cok in- MC'ens. 
| Zon. 
! CD) Zie hiet Uitvoerig Vertdog van den Heer ELren., 
behelzende een Onderzoek, noopens de voorgewende _ 
gevaarlykheid des gebruiks van Koperen, Vaatwerk in 
de Keukens: Uitgezogte Verhand, II. Dees, bladz. 31e 
© Vids Bor. Chèm, Proc. 189, 192, 
| | Ka 
EIL Das. V. Stur, 


1. 
_ArpeceL. 
XXVI. 
Hoorp= 
STUK 


148 HrT KOPER, EN 


zonderheid het geflagen Rood Koper van veel 
dienst, De Romeinen hebben zig, byna vyf 
Eeuwen lang na de bouwing of grondvesting 


_ van Rome, alleenlyk bediend van Koperen Geld 3 


Natuur- 


Iyk Koper 


overvloe- 
dig. 


dat toen ter tyd,en nog beden, meest gemaakt 
werdt van Rood Koper. Zo ishet thans nog 
in *t voornaamfte gebruik, onder den gemee- 
nen Man, in de Oofterfche Landen, Japan en 
China, als ook in de Noordelyke deelen van 
Europa, daar men zulk een overvloed niet 
heeft van Goud- en Zilveren Munten als in de 
middelfte en Zuidelyke deelen. Ey ons worden 
de Duiten , dat hier de eenigfte Koperen Munt 
is, gemaakt van rood Koper, * geen men , 
ten dien einde, aan ftukjes kapt van het Blad- 
koper , ’t welk door afgryzelyke Hamers ge- 
{lagen wordt in de Kopermolens, zogenaamd, 
die ‘er verfcheidene op de Veluwe zyn, al 
waar zodanige Hamers door * vloeijende Ri- 
vier of Beekwater geftadig worden bewoogen. 
Cok verneem ik dat, in deeze Zomer, een Koper- 
molen, in ’c West=-Frankenlind by de Stad 
Schiedam , en dus in Holland, ftaande, ver- 
kogt zy. 

Het Koper komt , niet alleen in zyne Ee 
fen, maar zelfs in volkomenheid , dat men 
a Koper noemt , vry algemeen op den 
Aardbodem voor. Buiten ’* Goud en Zilver 
is het zekerlyk veel overvloediger in die 
hoedanigheid te vinden „ dan de andere Me. 

taa- 


Pe 


pr KoreR-ERTSEN. 240 


taalen. Dedrie volgende Soorten, welke bh- 


ze Ridder daar van opgeeft, hebben den XXVL 
glans, de kleur en fmeedbaarheid des Kopers degene 
doch zyn fomtyds zwart of groen, ja ook wel 
geel of blaauw, beflagen. Men vindt het in ’t 
Mansfeldfe in Leyfteen 5 in Siberie in Kalk- 
fpaath; by Saska in Temeswar-Bannaat in 
Zandfteen 5 in Hongarie en Sebenburgen in 
Kwarts en Kryftallen 5 als ook daar omftreeks 
in Yzerhoudende Jaspis , op Mispickel, in 
Keizels of Veldfteen; als ook in Rusland by 
_Kontzofer; elders in Loodglans en ín Koper- 
Branderts by Norberg in Westmannland van 
Sweeden , daar men ’t ook by de Ridderhutte 
in Yzer-Oker aantreft , en in Koper-Oker 
op verfcheide plaatfen in ’c Bannaat van Te- 
meswar. Op Ysland komt het in witte Zeo- 
lichfpaath voor. Men vindt her in Dalekarlie 
in Koper Zand -Erts, in groenachtige Schicfer- 
Kley by Schmolnits in Oppet- Hongarie, en 
in gemeene witte Kley by Saska; alwaar ook 
Hout gevonden wordt , welks kleinfte Buisjes 
teenemaal gevuld zyn met gedeegen Koper. 
Het valt ook in Ooftindie en in Amerika, 
gelyk wy ftraks zullen zien. 


1. Natuurlyk bloot Koper, 
(1) Koper, door neerftooiing D) Yzer, Zane 1. 


dig famengegroeid, Ge. Cuprum 
| ‚_precipi- 
Cz) kid heee fupra Ferrum Arenofo-coa- Re 
8 ement- 


les-k 
HI Diar Veto” a 


zo Hert KORBRERs EN 


ui. Gemeenlyk noemt men dit Sementkopen, 

tre om dat het als aan Yzer vastgelymd voorkomt 

Hoorp- overeenkomftig met den Sweedfchen en Duite 
te ‚fchen naam ,. in Vrankryk Cuivre pracipitë 

bbr. dat is neergeftooten Koper. Het wordt dike 

1 wils gevonden by Kopermynen , alwaar het 

Vitriool der Kieshoudende Ertfen „ in Water 

opgelost, een zogenaamd Sementwater maakt, 

uit hetwelke het Koper, als een volmaakt 

Metaal, of van zelf nederzakt, of door Yzer, 

of. Yzerhoudende Lighaamen , neergeftooten 

wordt, Zulke Sementwaters bevinden zig in 

Siberie , by Osterdal in Noorwegen , by Fahe 

lun, Garpenberg en de Ridderhutte in Swee 

den, by Wicklow in Ierland; aan den Ram- 

melsberg op den Haarts, by Altenberg in 

Meisfen , by Franckenau , by Neufol en Schmol- 

mits in Opper-Hongarie, als ook by Agorth. 

in ’t Venetiaanich Gebied. Dezelve kunnen 

wel, door uitdamping , tot Koper- Vitriool 

genuttigd worden, maar met grooter voor- 

deel wordt het Koper, dat zy bevatten 3 

door oud Yzerwerk daar in te werpen „neder- 

geftooten. Dit is die by de Oude Alchymis- 

ten en by het Gemeene Volk zo zeer berug- 


Le verandering van Yzer in Koper. 
De 


lescens. Lins. Syst. Nae. XII. Tom. III. Gen. 33. Sp. 
1. Cuprum precipitatum. Syst. Vat, 178. N, 3. GRronov. 
Suppl, x2. Cuprum:purum ex folutione Vitrioli praecipijae 
gaal W ALL. Min. 217 Syst, din, Je P. 275: 


De Koren-ERTSEN - 151 

De Koperbronnen in t Graaffchap Wicklow, red 
in Terland, voorgemeld, zyn by toeval uitge- XXVI. 
vonden. Men heeft aldaar, aan de Noordzy- sr ° 
de van de Rivier Arklow, een Berg, genaamd De Kos 
de Witte Kroon, byna een half Uur gaans in Bor 
omtrek en by gisfing honderd Roeden hoog 
naar een omgekeerd Bekken gelykende. jr 
ze Berg is overal vol Mynftoffen , zo het 
fchiyne inzonderheid aan de Oostzyde , alwaar 
men ’er Mynen i in gedolven heeft, van vyftig 
got zeventig Vademen diep. let eeríte, dat 
in  graaven voorkomt, is een Yzerfteen 3 dan 
volgt een Liood-Erts , met Kley gemengd; 
die echter goed Lood geeft en eenig Zilver, 
Hier onder legt een ryke Steenige Zilver-Erts , 
welke helder fchittert, en vyfenzeventig On= 
cen zuiver Zilver uit een Ton Erts gecft, bes 
halve vry veel best Lood. Eepige Vademen 
hier door gearbeid hebbende, komen zy aan 
de Koper-Etts, welke zeer rykis en tot een 
groote diepte vervolgt. Vyfhonderd Man 
werken in deeze Mynen , die zeer gezond 
blyven , wínnende agt Stuivers ’s daags. Om 
het Water af te leiden, zyn ’er Kanaalen on- 
der i in de Berg, die 'er geheele Stroomen van 
‚ uitgeeven. Dit Water is fterk met Koper 
bezwangerd en geen vyftig Jaar geleeden werdt 
eerst ontdekt , dat men ’er zeer goed Koper 
uit bekomen kon; doordien een Yzeren Schop, 
daar in gevallen , geheel in Koper veranderd 


r 


| as | fchee: 
IL Deer. V. Srux. 4 Sne 


HI. 
AFDEEL. 
XXVI. 
Hoorde 


STUK 


152 HeT KaoarERs EN 


fcheen te zyn. Men heeft ’er federe Yzeren 
Staaven by zulkeen menigte in gelegd, dat ’er 
geduurig wel vyfhonderd Ton of tienduizend 
Pond Yzer te gelyk in wordt gehouden, die 
in eenigen tyd omtrent duizend Tonnen Se- 
ment- Koper uitleveren , * welk, gefmolten 
zynde , naauwlyks een vyfde minder van het 
befte Koper geeft (f). In Penfylvanie zyn 
dergelyke Koperbronnen ontdekt , doch die 
veel fterker met Koperrood bezwangerd zyn; 
houdende daar van meer dan zes Drachmen in 
een Pint, terwyl die van Wicklow veel min- 
der houden. Aan deeze Vitriaolifche eje 
genfchap moet de oplosfing van het Koper 
in die Bronnen worden toegefchreeven (2). 
Zodanig Sementkoper, dan, wordt op ce 
gezegde plaatfen , of aan Yzer of aan Hout, 
of op Steenen of Aarde; ja te St, Anna in 
Oschenthall, by Lauthentall op den Haarts „ 
in Yzerfpaath en ‚natuurlyke Koperkalk , ges 
vonden. Het is zuiverer en ligter {meltrbaar 
dan gedeegen Koper, en heeft zeldzaam eene 
bepaalde Geftalte, dan dat het uit kleine onder 
elkander famenhangende Korrelrjes beftaat, 
dus naar Zand gelykende. Zodanig heb ik 


het van Fifchbacher Koperwerk in her Twee. 


brug» 


Cf) Phil, Tranfaff, Vol. XLVII. p. 500. Zie ook 
Barner Nuttig gebruik van ’t Mikroskhoop , bladz. 83. 

(8) Zie Phil. Trans. Vol, XLIX. P. 2, me 648: && 
Vol, ALVA, P. ze p. 18za 


li 4 
IN 


Ne 


DE KorPEeR-ERTSEN. 153 


brugfe, zeer fraay , alsook op een oud Hoef. 4 ide 
yzer zittende van den Rammelsberg by Goz- XXVI, 
Jar. Dikwils neemt ‘het de geftalte der Lig- Merk: 
haamen aan, dezelven als met een Korst om- _semente 
kleedendes gelyk ik dus het end heb van een f?#- 
Bergboor , met Sementkoper overtoogen en 

als daar in veranderd , van die zelfde plaats. 

Hier uit blykt, dat Bethan den tyd vast en 
fmeedbaar wordt , zynde als dan naauwlyks 

van gedeëgen Koper te onderfcheiden. Het 
Siberifche houdt dikwils wat Zilver, 


on a) Koper , dat blóof in zyne Erts zit. 1. 
Cuprun 
uativum. 


« Men noemt dit ‚ in ’t Hoogduitfch , gedie- Gedee- 
gen of gewachfen, ook wel Bergkupfer, en ge- ad EAN 
meenlyk , by ons, gedeegen Koper, als na- | 
vüurlyk in zyne volmaaktheid voerkomende. 
Men vindt heizelve in Kley by Gurnefchews- 
koirin Siberie , op verfcheide plaatfen van 
Sweeden en Bohemen, als ook in ’t Furftem- 
bergfe, by Alpirfpach in ’ Wurtembergfe in 
Kobalt , voornzamelyk in zulke die geel van 
Kleur is; in * Hesfendarmftad:fe in Koperkies 


en 


(2) Euprum nudum Minerge inheerens. Syst. Nat. XIJ 
Tom, 11. Sp, 2. Cuprum nudum informe, 52%, Nat 178, 
N. 1 Cupr. nudum malieabile. Cartrm. Min, 69. Cuprum 
nudum. Voe. Miz. p. 465. Cupr. nativum Granulatum, 
WaArr. Min, 276. Cuprum nativum. Warr. Syst, Min, 
NL. p. 274. 


K 5 
UI. Dazr. Ve SrUKe 


I5â ‚Her KOPER, EN 


Be ‚en met Kopergroen in Kwarts, eenige Uuren 

“XXVI gaans van Sina in ’% Groot Hertogdom Fle- 

sr te Tênce: 

Gedeegen Zelden is het zo zuiver als Sementkoper 

SRE hebbende dikwils nog Zwavel in zig, welke 
byde oplosfing in Salpeter « „Geest, als een zwart 
Stof, niet ontbonden overblyft. Het fimelt 
ook veelal zo ligt niet in ’t Vuur, als Sement= 
koper, zynde veel vaster en fmeediger. Ech. 
ter is ?er veel reden om te denken, dat een 
groot deel van dit gedeegen Koper op derges 
iIyke wyze ontftaan zy „ hebbende, even als 
dat, allengs een grootere vastheid aangeno 
men en als in één geloopen zynde. Maar ; 
alzo het Koper , om in Metallyne gedaante 
neergeftooten te worden, volkomen Metallyn 
Yzer of volkomen Metallyne Spiauter vere 
eifcht, en deeze beiden zeer zeldzaam in de 
Natuur voorkomen, zo moet men denken; 
dat een gedeelte van het gedeegen Koper uit 
Zwavelhoudende Ertfen, door „uitdampinge 
van den Zwavel, gefprooten zy. 

Dit Koper bene zig in verfcheiderley 
Geftaiken: fomtyds enkel aangevloogen, als by 
Schmotaits in Opper- Hongarie , by Saska in ’t 
Bannaat van Temeswar, als- ook by Sunners=- 
kog in Smaland , tot Sweeden behoorende , 
dat ik bezit: fomtyds Bladerig op de Faroe= 
Eilanden , onder Water in gee met Zeolith 

6 in een verharde bruine Yzerhoudende Kley. 
ine 


lie 


3 Deel PLAAT XLVI. 


rz 
putte 
U 


4, 
B A 
ns 5 


PE KorzrR-BRTSEN. 155 


| ingefprengd zynde; by Fahlum in Sweeden in IL, 


AFDEELe 


| de” reeten van den Grond der Kopermyn; in XXVL 


Cornwall in ondoorfchynende Melkwitte ‚LOE 


Kwarts; by Saska in zuivere Kwarts, en met Gedeegeg 
bruine Aardige Koper-Erts in Zeolithfpaath Koper, 


in ’t Groot-Hertogdom Florence : fomtyds 


Haairvormig , dat men Haairkoper , Koperwol of 
Kopermss tytelt. Zodanig vindt men het in 
Opper - „Hongarieen by Moldawa in Temeswar 
Bannaat. Het laatfte vervalt tot een roodachtig 
Stof , ‘ct welke geen Koper houdt. Ik heb 
zodanig met gedeegen Koper en Berg -Groen;, 
van Dinckler in groot Kamesdorff in Saxen, 
Eindelyk vindt men ook Boomachtig, Takkig, 


gedeegen Koper; by Fischbach in eene Ster- 


vormig Straalige, half doorfchynende en in ’ 
duifter licht geevende foort van Keizelfteen : 


als ook by Rippoltfau in ’ Furftembergfe, by 


Kapnik in Sebenburgen , by Saska in Temes. 

war en by Kontzofer in Siberie, Gemeenlyk 

maaken de Takken een fcheeven hoek, zynde 

langer of korter en dikker of dunner, Het 

komt ook als gebreid voor , dat men in *t Hoog- 

duitfch geffrikt noemt , in de Urbansmyn by 

Saska voorgemeld. Ik heb zeer fraay Boom. 

achtig gegroeid gedeegen Koper van Breid. 

bach en elders uit het Keulfche. 

‘ Deeze Verfcheidenheden komen by Lin- masfief 

NAUs voors alzo de drie laatften tot zyn gedeegen 

fpruitend zi CA gam) behooren. LV 

WAL=" Figs 

EI, Deen. hd de 


156. Aire Nölers Aen 


nt. WALLERIUS heeft 'er naauwlyks anderen; 
ARDA en beiden fpreeken niet van dat masfieve gedee. 
Hoorp- gen Koper,daarmen zo fchoone Stukken van; 
“estians. federt eenigen tyd, uit Saxen overgebragt 
Kopér, heeft: hoewel men het ook by Graslits in 
Bohemen, by Fahlun in Sweeden, in Siberie 
en met roode Kryftallyne Koper- Erts omgee 
ven by Dognatska , als mede by Schwats in 
‘Firol aantreft. Het is digt of Korrelig op de 
breuk, en vertoont zig,zo gepolyst als onge= 
polyst zynde , volmaakt gelyk Rood Koper. 
Ik heb daar fchoone Stukken van , geheel zui- 
ver, van Kamesdorf , als ook met Kopergroen 
en bruin, en met roode en witte Dropfpaatk,. 
Ook heb ik dergelyk met Pyriet en Koper- 
Pek- Erts, van Blankenberg in ’t Zwartburg- 
fe, en een allerfchoonst Stuk met Kopergroen 
van ’t Eiland Timor, my uit Oostindie toege 
zonden. Voorts heb ik een zeer raar Stuk 
van zodanig masfief gedeegen Koper, dat 
Oppervlakkig in ’t Aardryk gevonden wordt 
by Lentini 'op ’t Eiland Sicilie, gelyk daar van 
Fig. 1, op PraaT XLVI, de Afbeelding 
voorftelt. « / 


HI. (3) Koper, dat gekryftailizeerd is, agtzydig. 


Cryflallân gl 

maan. … Vol. 
Kryftal- f J 

Iyt. (3) Cupruin cryftallifatum oftaëdrum. Syst. Nat. 178. 


N. 2. Mus. Tesf, 6o. Cuprum nativum Cryftallifatum. 
Warr. Syst, Jlin. II. pe 274e / 


DE KoPErR-ERTSENe 157 


Volgens LinNaus komt dit gekryftalli. , 1 II. 
zeerd Koper in de Indiën voor; volgens R o- eri Al 
MIEUDE L'[sre in de Engelfcheen Hongari- Bie | 
fche Kopermynen, onder ander gedeegen Ko- Kryflate 
per, waar van het een enkele Verfcheidenheid 
zoude zyn. De Heer WALrLLERIUs beeft 
het ook daar thuis gebragt. De Kryftallen 
_befchryft onze Ridder als met de Aluin-Kry- 
ftallen overeenkomende: zie Pl, XXXV, Zig. 

23. Ik heb gekryftallizeerd rood Koper uit 
Cornwall, een zeer fraay en zeldzaam Stuk, 
doch waar in ik derzelver Geftalte niet kan où. 


derfcheiden. / 
Il. Gemineralizeerd Koper. 


Veel overvloediger komt het Koper in zyne 
Ertfen voor ; alwaar het zig of als een Kalk 
of met Zwavel en Yzer, of met Rottekruid 
daarenboven gemineralizeerd bevindt. Vande 
eerstgemelde is onder de Okers gefproken, 
de anderen zal ik thans befchryven. 

Alle de Koper-Ertfen laaten zig, zo Hence Het proe 
KEL en BRUGMAN opgemerkt hebben , meer er 
min aantrekken van den Zeilfteen, °% welk aan 
de tegenwoordigheid van Yzerdeelties in de- 
zelven zal toe tefchryven zyn. De meeften, 
immers, zyn met Yzer bezwangerd. Men 
probeertze , zo wel als den Raauwfieen en de 
Koperflakken, gemesnlyk, door dezelven fyn 


8e 
EI. Dern. V. STUK. 


138 Her Koren; EN 


Fe geklopt, eenige Uuren in ’t Vuur gëbrarid } ; 
XXVI. met den raauwen Vloed voor dé Pyp van den 
sok. Wind- Oven te fmelten ; dan kan men gewaat 
worden, hoe veel Koper zy houden (#2). Dit 

Koper is echter dan nog niet zuiver „en wordt 
genoemd Zwart Koper, Door middel van Lood; 

dat ook gekorreld is, kan men de Proef nee- 

men, hoé veel zuiver Koper in de Erts zy,” 

welk men Gaarkoper noemt , dat is louter of 
Maagde Koper. Ook zyn ’er andere gebruiken 

__ daar omtrent (2). _ 
Hetfchei- De manier, om het Koper, it zyne Erts te 
gen van haalen, is in byzondere Landen verfchillendes 


zyne Erts.doch zulks fchynt meest van den aart der Ert- 


fen, van de Stoffen, waar in zy voorkomen, 
als ook van de Brandítoffen en derzelver over- 
vloed of fchaarsheid, af te hangen. Wanneer 
de Ertfen zeer ryk in Zwavel zyn; kan men 
het Koper daar uit bekomen, door ze eenige 
maalen té rooften , dan uit te loogen en uit 
de Loog liet Koper , door middel van Yzer; 
neer te ftooten. Men kan ook de Koper-Ert- 
fen eerst zuiver fcheiden , dan tweehonderd 
tot driehonderd Centner daar van op eenen 

Haard 


(£) Hoe het Koper van Yzer, in Ertfen of Raauw= 
fteenen, by Proefneeming te fcheiden is, leert ons de 
Heer GerorG BRANDT: Stochh, Verhand, XXVI. Theill, 
P. 235: 

(WD Zie Ranouw; Natuurs en Konst « Kabinet, IV. 
Deer, blade, 98 


Dm Korter-ERTsEN. 159 


Haard met Hout danfteeken, en ‚dit verbrand HIJ 
zynde „de Klomp een Handbreed dik,met zeer xxvís 
klein gemaakte bevogtigde Erts, toedekken Been 
weder laaten uitbranden5 daar op vervolgens 

Water gietende en uit hetzelve Vitriool koo- 

kende : ’t welk , eenige reizen herhaald zynde, 
eindelyk zeer zuïver Koper geeft. 

Aan den Haarts gefchiedt het fimelten der Eertte 
Koper-Ertfen in eene Krom-Oven. Op den ee 
Onder -Haarts worden gemeenlyk tot dertig Haarts 
Centner Koper-Erts , zynde meest Koper- 
kies, welke driemaal is geroost, twaalf Cents 
ner Kiest ; (dat is allerley moeielyk fmelte 
baare Bergftoffen, daar gemeenlyk wat Koper-= 
Erts ingefprengd is ,) die eenmaal is geroost ; 
agttien Centner Slakken van Koper = Erts en 
zes van Roostímelten of ook Roostflakken , 
bygedaan. De Oven wordt met Steenkolen 
en Turf, half en half, gevuld, en met veel 
voorzigtigheld geftookt , zettende het Vuur; 
door maatig blaazen met den Blaasbalg , aan. 

Den eerften arbeid noemt men aan den Onder 
Haarts Ertsfmelten, aan den Opper- mdj 
Kiesfmelten. | 

Wordt de Raauwfleen, die van deeze eerfte Tweede 
fmelting by Schyven afgenomen is; ( welke nons. 
Schyven ,als de Erts arm in Koper is, dik zyn 
en zwart 5 als dezelve ryk in Koper is , dun 
zyn, en zig afneemen laaten eer zy zwart wor- 
den;) viermaal geroost, zo noemt menze 


ì LAUS 
Eli. Deer. V. Srux,. 


160 Herer KOPER, EN 


pn raauwe Roost , welke in dezelfde Oven gefmots 
XXVL. ten wordt , waar in men de Ércfen (melt, De 
sreOED" Oven wordt op dergelyke manier toegemaakt é 
men brengt op vierentwintig Centners raauwe 
Roostfteen twaalf Centners Kniest, en, wans 
neer de Roost zeer ligt meltbaar is, oog wel 
meer , in den Oven ‚en neemt hetzelfde in acht 
als by het fimelten van de raauwe Erts; maar 
hier is nog meer voorzigtigheid noodig. Met 
het Steek- Yzer moet men dikwils de proef 
neemen, hoe het met de Smelting (taat: wants 
het vloeijende Koper is gedekt met een dunre 
korst Steen en wat dikker korst van Slakken „' 
welken men eerst weg moet neemen en wes 
der in den Oven werpen; dan den Steen, ters 
wyl hy nog bruin gloeit, (üMiddelfteen. en in: 
Lautenthall Spoorffeen genaamd) doorbreeken 4 
en hard wordende , ook het Koper, raauw 
Roostkoper genaamd , in Lauthenthal! Kozizg , 
daar uit neemende. | 
Verdere Wanneerde Middelfteen agtmaal in  Rooste 
Smelting. vuur is geweest, dan noemt men hem Koper: 
roost, en deeze wordt weder, gelyk de raauwe 
Roost, doch gemeenlyk zonder byvoegzel of 
toeflag, met een helder Vuur gefmolten: het 
Koper, dat van deezen arbeid komt, Koper 
_poost- Koper genaamd , wordt geftooten en de 
Steen driemaal geroost, ( Armroost geheten, } 
even als de Koperroost verfmolten. Het Kos 
per, dat daar van komt, noemt men Armkoper, 
als 


De KorPeRrR-ERTSENe 16ï 


als zeer weinig Zilver houdende. Zo handelt, Tt 
men ook met de Stoffe die aan den Oven groeit à XXV 
Ovenbreuk genaamd, ‘welke daar af geftooten Pt 
met Slakken van Zilver- en Liood-&rtfen gee 
fmolten , insgelyks eenig Koper , dat men 
Ovenbreuks= Koning noemt, uitlevert, 

Daar de Ertfen van verfchillende hoedanig- reen 
heid, rykheid en fmeltbaarheid zyn; worden Herarie, 
met voordeel de zwaar met de ligt fmeltbaare, 
de armen met de ryken te famen gefinolten. 

Te Schmolnitz in Opper- Hongarie, en meeste 
endeels ook in de rabuurige Keizerlyke Erf- 
landen, gefchiedt de Smelting in een Oven , 
welke den Krommen Oven nader komt dan 
den Hoogen Oven. De Zool ftygt aldaar naar 
den Voorhaard toe en maakt een Ketel in de 
Oven : het Smeerzel , daar men den Oven me- - 
de digt maakt, beftaat uit vyf deelen Kley en 
zeven deelen Kolen Afche: het wordt vasten 
zo hoog op den Zool geftooten, dat het tot 
onder de Vorm gaat er derdhalf Voet hoog op 
den: Zool ftaat: alsdan wordt het ook en wel 
zo hoog op den Voorhaard geftooten, dat , 
wanneer van den Voorhaardfteen tot onder den 
Voormuur een Houtwaterpas gelegd wordt, 
de Zool in de ,Voorhaard , onder den Voors 
muur, een Voet en zeven Duim diep ftaar. 
Aan beide Zyden, onder den Voormuur , maakt 
men van het Kleyfmeerzel Ruggen, ieder drie 
vierden Voet Breed, laatende tusfchen beiden 


L een 
ILL, Deer. V. Srum. 


162 —-HerT KOPER, EN 


Mk 
ArDeErn. 
XXVI. 
Hoorn: 
STUKe_ 


een Loop van vyf Kwartiervoet breedte , welke 
een Voet buiten den Voormuur uitloopt, en 
welke met Hout wordt toegedekt. Men 
vult den Oven met Steenkolen en Ertfen van 
veclerley Soort, laag op laag , zodat in % 


midden een Gat blyve , Newzenftraat genaamd, 


* welk men open houdt, Deeze vulling met 
Kolen, als de eerften verbrand zyn, herhaae 
lende , en nieuwe Slakken , als ook Raauw- 
fteen en andere Stoffen, daar by doende, laat, 
men eindelyk het gefmolten Koper uitlooe 
pen, neemt Slakken en het geftolde Koper by 
Schyven af „befprengt het Koper met wat Wa. 
ter, en de Slakken worden ,‚ wanneer de Koe 
pertegel ledig is, weder daar ín gedaan, om 
eene nieuwe Smelting te onderneemen (é). 


Gebrek Van deeze manieren hebben de meeften het 


deezer 
Manierene 


gebrek , dat , door het zo dikwils herhaalde 
Rooften » terwyl de Ertfen en Koperfteenen 
elkander opmiddelyk raaken , buiten noodzaake 
zeer veel tyds en brandftoffe verfpild worden, 
en meer Werkvolk vereifcht; dat door deeze 
herhaalde onmiddelyke werking des Vuurs , 
inzonderheid op Ertfen; die niet of maar wei- 
nig Yzerhoudende zyn , met de Zwavel en 
Rottekruid , welken men esn het oog- 

merk 


C£) Hoe, door de Koper - Slakken met Kolenftofte 
rooften „ daar uit goed Koper is te bekomen, ziet men, 
Stochh, Verhand. XXVIII, Th. p. 227, A 


he KorrReERTSEN 168 
| Hi. 


merk heeft te verdtyven , noodwendig een Arna 


groot deel Koper verlooren gaat en verbrandt; XXV 
als ook dat, offchoon het Vuur een gedeelte stik 
van den Zwavel in de Erts verniele, nogthans 

de brandbaare grondítof der gloeijende Kolen, 

welke de Ertíen onmiddelbaar aanraakt, des- 

zelfs Zuur wederom terug houdt en dus de 
geheele afdryving van den Zwavel zeer bee 
‚lemmert. 

Veel verkiezelyker ís destine het gebruik, Manief 
t welk te Briftol in Engeland omtrent de Ert- faeikak 
fen van Cornwall , Devonshire en Noord - A- ned 
merika , en, met eenige veranderingen ook Noorwe: 
te Ordalen en Kongsberg in Noorwegen ge. E“*° 
woorlyk plaats heeft; zynde door Jusri, met 
veel hadruk , uit Vernuft en Ondervinding , 
den Hoogduitfchen Smelteren ; tot Kiezige 

Ertfen , aanbevolen, Aldaar gefchiedt het, 
Bieke k «in eene gewelfde Oven , welken 
men ook gebruikt tot de fmelring der Loods 
Ertfen. Men maakt den Haard in de Oven en 
den Onderhaard met Zeezand toe, maaktze 
langzaam met Steenkolen heet; brengt de 
Koper -Ertfen geheel raauw en flegts in broks 
jes als groote Nooten geflagen , tot vier Cente 
ners op eenmaal, door het Gat, dat boven in 
‘t Gewelf is, daar binnen: ftopt het Gat aan- 
ftonds weder toe, en ftookt met Steenkolen. 

Dit inzetten’ wordt om de vier Uuren ‘her. 
haald , met byvoeging van de Slakken, die 


La an 
II, Daer, V. Srume pe 


164 HeT KOPER; ER 


IE. van het Roostfmelten gekomen zyn. De Slak= 
En ken, die dan voorkomen, haalt men door het 
Kpn Mondgat des Ovens uit; den Steen of het 

Raauwmetaal fteekt men alle vierentwintig 
Uuren af: dit flaat men klein; werpt twintig 
Centners daar van op eenmaal in den Oven 5 
ftookt agttien Uuren agtereen al voorts fteekt 
dan den Onderhaard. open en laat den Steen 
of gerooften Steen uit, dien men dan ettely- 
ke: maalen fmelc, tot dat hy het Zwartkoper 
laat wallen. Dit fteekt men, in langwerpige …— 
Stukken , op den, Zandhaard af en dan zet 
menze weder in den Oven en ftookt zo lang 3 
tot alle onzuiverheid weg en het Koper gaar 
Zy, ’t welk dan op den Zandhaard afgefto- 
ken en in Water gekorreld wordt. 
Voordee- — Deeze Oven kan drie tot vier Dagen en met 
Hgheid eenige oplettendheid zes tot agt Dagen uit: 


houden , eer men noodig heeft, den boven 
ften Haard te vernieuwen , en in een groote 
Oven van dit flag laaten zig, in drie tot vyf 
Dagen, meer dan honderd Centners Koper: 
Erts doorzetten. In dergelyke Ovens worden 
aldaar alle bewerkingen, van den aanvang tot 
het gaar maaken des Kopers toe, verrigt; tot 


het welke men, op andere Manieren, altoos 


meer Ovens noodig heeft, De Koperfteen , 
die by den eerften arbeid valt, wordt agt tot 
twaalf Uuren geroost, dan in vloeijing ge- 
bragt ‚ nog eens op deeze Manier doorge- 

| | Zet, 


ak 


DE KoPER=ERTSEN. 165 


zet, als wanneer reeds Zwart Koper volgt, dat „EE 
men eenige Uuren gefmolten houdt, de bo- VE 
vendryvende verflakte Stoffe daar fchoon af- „Rn 
haalende , en dus in die zelfde Oven gaar, dat 

is ten gebruike bekwaam, maakt (#). 

Dus ziet men dat het Koper zeer moeielyk. Smeltin: 
uit zyne Erts te haalen en volkomen te zui firans E 
veren is. Ook bevat het byna altoos nog Kerers 

eenig Yzer en dat fchoone Fapan/e Koper, za 
men wil, eenig Goud. Ik heb Monfters van 
deszelfs bereiding ontvangen, waar uit blykc, 
dat hetzelve ook ten mintte vier Smeltingen 
ondergaat. De Erts, zo als die valt, gelykt 
zeer veel naar de gemeene geele Koper- Erts 
van Engeland, Duicfchland, Noorwegen en 
Sweeden. De eerfte Smelting daarvan levert 
den Raauwfteen uit , die zeer voos en poreus 
is, uit den rosfen ziende; de tweede een vas- 
teren Spoorfleen ‚ welke Awartachtig bruin isen 
iets Metaalachtigs vertoonts de derde het 
Zwart Koper, dat helder klinkt, in platte Schy- 
ven; de vierde het Gaar - Koper, ’t welk zyne 
Kleur heeft en door de vyfde Smelting , ein= 
delyk, tot die bekende hoogroode Koperftaa 
ven wordt gebragt. 


Doch het onderfcheid der Ertfen maakt „ _Koper- 


Mynen in 


als Spanje. 


(4) Zie aangaande de nieuwe manier van Kogerfinelten 
in Noorwègen ingevoerd, de Stockh, Verhandelingen van 
2771 of XXXII, Theill. p. 252. 

II, Deer V, STUKe 


166 Her KOPER, EN 


al als ik dezend heb, in deezen een aanmerkelyk 


XXVI, verfchil, Ik vind, dat de Mynen van Ja PJa- 
kronen tilla, in Spanje , twee Mylen ten Noordwese 
ten van de Stad Molina , alleenlyk Plaatjes 
uitleveren, ten deele blaauw , ten deele groen; 
in de Spleeten van witte Kwarts gegroeid , 
waarfchynlyk overblyfzels van een ryker Erts. 
Thans zyn de voornaamfte Kopermynen inde 
nabuurfchap van Rio Tinto , en deeze hebben 
kortlings, in tien Jaaren tyds, omtrent hon- 
derd-en = veertigduizend Ponden fyn Koper 
titgeleverd. Men ontdekte aldaar, omtrent 
negentig Voeten diep „in ‘t jaar 1762 een fraaí- 
je Koperen Plaat , met een leesbaar Romeins 
Opfchrift, daar in gefaeeden. Dat de Romei- 
nen; weleer, dezelven bewerkt hebben, blykt 
uit de overblyfzels van Fornuizen , die men 
daaromftreeks vindt, in ftaat om vier of vyf- 
honderd Centners Ertste bevatten , en dus veel 
grooter dan eenigen , welken men in Spanje 
of in de Westindiën gebruikt (£). Het Land 
is daaromftreeks met Slakken bedekt. Op ver- 
fcheide andere plaatfen van Spanje komen ook 
Koperhoudende Stoffen voor , gelykik ‘er heb 
van Guadalcanal en Valence. 

Affcheis Ook geeft de eerfte Smelting van de Zilver 
Ging van 'tryefen doorgaans eenig Koper, en de Koper- 


Zilver, en 
verdere Ertfen „houden gemeenlyk wat Zilver, dat by 


zuivering 
van ’% ken N het 
pere 


\ 


(1) Zravels through Spain, Lond, 1780, p. 310. 


DE KorPtR-.- ERTSEN, 167 


het verfmelten ’er in blyft , indien het niet hok. 


door Konst daar van gefcheiden worde. Meest 


UI. 


XXVI. 
Hoorpe 


gefchiedt dit met Lood. Een Centner Gaars srux. 


Koper, dat uit tiene tot elf- Loodige Ertfen 
gehaald is, vereifcht o ntrent een half Centner 
Lood en eene Karre Kolene Het Zwart - Kas 
per, dat cp-de meefte Manieren van den eer= 
ften arbeid komt, wordt zelden zo gebruikt , 
doch men verkoopt het dus in Hongarie aan 
de Turken. Dit heeft nog allerley vreemde 
deelen , voornaamelyk Yzer en Zwavel, by 
zig, welken het onzuiver en wreed maaken 3 


waar van het gereinigd moet worden, om fyn _ 


en fmeedig te zyn. Deezen arbeid noemt men 
Gaarmaaken , ’t welk of, gelyk by Fahlun in 
Sweeden , op eenen grooten , of, gelyk aan 
den Onder- Haatts , op een kleinen Gaarhaard; 
of, gelyk in * Keulfche- Zuurland , wanneer 
de Koper-Ertfen fterk Yzerhoudende zyn, op 
eenen Zandhaard; of , gelyk by Gozlar, in een 
- Dryf-Oven met Zooden; of , gelyk by Gru- 
penthal in Saxen, als ook by Teyoba in Hon- 
garie, in een groote Gaar- Oven gefchiedt. 
Gemeenlyk valt, by dit gaarmaaken , wat 


Koper- Afch, die tot veelerley oogmerken ge ee 
bruikt wordt, en altoos een goed deel Slak- endet 
ken, Gaarflakken genaamd , welke men aanden 


Onderhaartts, in den Oven , waar in de Koper- 
Ertfen gefmolten- worden , brengt, en wat 
Slakken , die van de Loodfmelting komen » 


L 4 daar 
kik Deer. Y. STUK. 


Verfchi! 
er Slake 
en en 


168 HeT YZER, EN 


men ‚ veel daar van by elkander hebbende „ 
agtmaal roost en dan verfmelt tot Gaarflakken= 
Koper. In ‘te Mansfeldfe bewerkt mende 
Gaarflakken , met wat arme Slakken, in de 
Slakken - Oven, en hect daar van komende Ko-= 
per , in lange dunpe ftukken geftoken, wordt 
in het gaarmaaken gemengd onder het befte 
Koper. In Saxen fmelt men de Gaarflakken 
zonder byvoegzel door een. Frifch- Oven, en 
giet het daar van komende Koper , genaamd 
Gaarkratz , in kleine ronde Pannen, doende 


het vervolgens ook weder onder het goede 


Koper in de Gaar- Oven. In Hongarie heeft 
men driederley foort van Gaarflakken: r. De 
roode Slakken , die van de Ertfen uitden Oven 
gehaald worden, en, wanneer men ’er genoeg 
van byéén heeft, in de Smelt-Oven tot Rood- 
koningskoper , vervolgens tot rood gefpleeten 
Koper in de Splyt- Oven gefmolten , en ein= 
delyk allengs gemengd onder het goede Ko- 
per: 2. Aftrekzel , dat van de opgeftokene 
Gaarkopers van de Splyt- Haarden gehaald „ 
tot Aftrek-Koningskoper verfmolten , gaar 
gemaakt, en, dewyl het meestal nog wat Zil: 
ver houdt, gekorreld in de Keizerlyke Munt 


„geleverd wordt: 3. Slakken , die van het 


Roodkonings en Aftrekkoningskoper vallen, 
Deeze worden , als ’'er genoeg van voor han- 
| «den 


DE rr RR U He Mg 


denis, tot Spickarts= Koper rine endit, HI. 
| wanneer men ‘er veertig Centners van beeft, SSOR 
inde Splyt- Oven tot Spickart gemaakt, doch B 
het Koper , dat daar van komt ; zeer wreed” 
zynde, flegts gebruikt tot Brons of Klokken- 
{pyze, Voorts heeft men de uitgebrande 
Koperflakken zeer dienftig bevonden, ja on- 
gelyk beter dan gebakken Steenen, tot het op 
metzelen van Muuren in den Huisbouw (mm). 
Wy gaan nu tot de befchryving der Koper- 
Ertfen over. | 
(4) Koper, dat rood Okerachtig verhard is. IV. 
mud : Crgruns 
3 | k vubrum, 
Dit, dat fommigen Roode Koper Glas Erts, Roode 
‘of ook Zever Erts van Koper, noemen, komt Koper” 
zeer dikwils by het Gedeegen Koper voor , 
fomtyds met kleine Sterretjes van Malachiet, 
in ’t Engelfch Graaffchap Derby en in ’tGroot 
Hertogdom Florence ; met Atlas-Erts of een 
andere groenachtige Schors omgeven , of in 7 
een groenachtige en witte Gips- Aarde , in de 
oude Maria- Bron by Saska in Temeswar; als 


ook 


(on) Stochh. Verhaud. XXXIII, Theill. p. 233- 
(4) Cuprum rubrum Ochraceo =induratum. Syst. Vat. 
XII. Tom. 3. Sp. 9. Minera Cupri Calciformis pura in- 
durata , Colore rubro. Cronsr. Mix. 6. 193 Cuprum Mi- 
nerà folidâà, Colore rubro vel Hepatico, mineralifatum. 
Min. Cupri Hepatica. Warr. Syst. Min. II, pe 276. Sp. 
3. Minefa Cupri Vitrea rubra. Nowzul/orum, 


L 5 
ili, Deet, Vv. STUK, 


170 HET KOPER, EN 


Arnie, Ook in Kwarts en Koperkies by Lautenberg 
AXVL op den Haarts; in Diebskaften by Sahlfeld in _ 
srox. _ Jhuringen , in de Berg Natro by Schio inhet - 

Roode Venetiaanfche 5 by Dornftetten in ’t Wurtem- 
Pond bergfe ; met Kopergroen aan den Stahlberg 

in het Tweebrugfe, in Cornwall, by Norberg 
in Sweeden, by Ordal in Noorwegen en in- 
Siberie. | 
’ is eigentlyk een Natuurlyke Koper - Kalk, 
_ food of Leverkleurig , vast van zelfftandig- 
heid , doorgaans met blaauwe of groene Vlak- 
jes ‚ van verbeeten Koper, en dikwils zo ryk 
in gedeegen Koper , dat zy byna geheel uit 
Koper beftaa , zonder merkelyke bymenging 
van Yzer of Zwavel, Zy geeft derhalve het 
Koper ‚ door Smelting, zeer gemakkelyk uits 
even als hect Kopergroen en Koperblaauw. De 
gemeenfte Kleur is als rood Zegel. Lak, als 
Cinnaber of als Rood-Gulden-Erts, gelyk 
menze in Hongarie aantreft , doch ook Lever- 
kleurig „ by Dognatska, 

Kopere Deeze laatfte , zo murw zynde, dat menze 
pruinen tusfchen de Vingers kan wryven, wordt ov: 
Ets. __ perbruingenoemd, vallende ook, fomtyds, in 

verweerde Asbest , in Hongarie, in Tirol en 
Saxen. Somtyds kleurt zy af en is zelden zo 
hard, dat zy aan ’t Staal Vuur geeft, hoedanig 
men ze evenwel aantreft, alsdan eigentlyk 
roode of Lever Glas- Erts genaamd. Men vindt- 
ze ook geheel Schaalig ‚ by Dognatska en in 
j Kry- 


Sh 


vr KorPER-ERTS EN. 171 


Kryftallen, die fomtyds doorfchynende zyn , „Iik, 
vallende of enkeld driezydig by Saska, of XXVI. 
dubbeld vierzydig , zo aldaar, als in Corne een 
wall, Oostindie en Siberie. Zy valt insgelyks rooze 
in vierzydige Staafjes, die zo fyn als Haair en hd 
gemeenlyk famengegroeid zyn, dikwils Sterse À 
wyze uit elkander loopende, fomtyds als vere 
weerd; gelyk zy dus in verharde Kley by Mol- 

dawa voorkomen, als ook by Dognatska en 

by Freyberg in Saxen, Daar breekt fomwylen 

Schirl of Malachiet in deeze Erts, welke, na 

de voorgaande Soorten, een der raarfte is en 

rykfte Koper-Ertfen (a). ' 

Ik heb van deeze, die Zegel - Erts genoemd 
wordt; wegens de hoogroode Kleur, van Ka- 5 
mesdorf in Saxen , als ook van Bla: kerberg 
in ’t Schwartsbergfe, met Pyriet , Fluweel- 

Erts en Spaath3als ook een zeer aartigStukje, 
dat Yzer- Okerig is, met zeer fraaije Stalati- 
tifche Spaath bekleed, uit Derbyshire in kn 
geland. Van Konits heb ik dergelyke Roode 
Koper-Erts ‚die Staaldigt is, met Oker , Berg- 
groen en Kwarts: ook uit Nasfau- Siegen der= 
gelyke, en Leverkleurige of Koperbruin , zo 
van gedagte plaatfen , als van ‘t Eiland Sicie 
lie en uit Siberie, in Yzer Oker. (5) 


(») Om die reden heb ik dezelve ook hier in de 
eerfte plaats gebragt, en in dat opzigt de Orde van on- 
zen Ridder in dit Geflagt veranderd, nader dle van 
__ WALLERIUs volgende. 


Mil. Dez. V. SruK. 


II, 


AFpEEt. 


XXVI. 
Hoorpe 
ETUK. 


/ 


172 HeT KOPER, EN 


(s) Koper , dat gemineralizeerd is, Zwavel- 
achtig, rood - Lazuurblaauw en hard. 


Deeze, die men Lazuur- of blaauwe Koper- 


Cuprum Erts noemt, is minder ryk en minder zeldzaam. 


purpu- 
peum. 


WALLERIUS tekent 'er twee Verfcheie 


Lazuur-denheden van aan , eene Violette, die in de 


Kopers 


Erts. 


Sweedfche Kopermynen , als ook in Lapland 
en in Hongarie valt, en eene blaauwe, van bin- 
nen roodachtig , voorkomende te Lauterberg 
eù Freyberg in Duicfchland. Men vindtze ook 
by Annaberg in Saxen en in het Wurtemberg- 
fe, by Schiltach , alwaar zy in witte, roode 
en groene Spaath breekt, houdende in ’t Cent- 
ner twee- en- zestig Pond Koper. Niet ligt zal 
men zo veele verfchillende Stoffen daar van 
aanwyzen , als zig in ’t Kabinet van den Heer 
GRroNovrus bevonden , door LiNNaus 
aangehdald; onder welke vier uit Siberie, gee- 
vende, uit de honderd, zestig Ponden Koper. 
Uit Cornwall hadt zyn Ed, ‘er ook vier, zeer 
hoogkleurig ‚ en eene uit de Lauterbergfe 
Mynen aan den Haarts , welke van zeventig 

tot 


(5) Cuprum mineralifatum Pyriticofam rubro- azureum 
durum. Syst}Vat. XII. Sp. 5. Cuprum purpurascens, Syst. 
Nat VIIL. p.178. N. 5. Cupram Violaceum. Gron. Supell, 
p. 36 N. 14-28. Cupram nigricans {plendens plerumque 
violaceo. Wort. Min. 30. Cupr. min. Min. fracturâ nie 
gente fragili. Waur. Min 282. Cuprum Lazureum. Warr. 
Syst. Min, II. p. 279. Cupr. arrofum coeruleum durum 
glabrum nitens. CArru. Min 70. Minera Cupri Pyritas 
cea Lazurea. Cronsr, Mlin, 6. 196, nf 


De KoreER-ERTSEN 174 


tot tagtig Pond Koper Ditleverde, Deeze wer- ps 


den, door gedagten Heer, blaauwachtig gety- XAVL 
teld; maar van de Violetten, by zyn Ed. daar sind 
op volgende (0), fchynen my ook eenigen En 
hier thuis te hooren. LiNN&yus , Immers, Bensordhe 
zegt, dat dit Lazuur- Koper op de bie. 
glanzig paarfch i is, eindelyk Violet wordende 

als Staal, Een Ader van die Violette Koper- 
Erts, met Yzer - Oker overtoogen , en Roest- 
‘kleurig op de breuk , agt Voeten hoog en zes 
Voeten breed zynde, liep als een Muur, 
duizend Voeten lang , tusfchen brokken van 
witte Spaath,Noord- en Zuidwaards, op ’% Ei- 
land Guarda , volgens den Heer Lawson, 
van wien de oude Heer GRONOVvI1US ze bee 
komen hadt, Deeze hieldt meer dan een vier= 

de deel zuiver Koper. Veele Schryvers en 
Berglieden geeven ook den naam van La- 
zuur - Koper aan verhard Koperblaauw. 

Van de volgende Soort verfchilt deeze door 
hard en broofch te zyn en niet fnybaar ; wes- 
halve die glanzig Violette Teerlingjes, wel. 
ken ik in eeo glimmerige Talk- Aarde of Flets 
heb uit Tirol, hier ook zullen behooren. Van 
dergelyke paarfchachtig blaauwe Kleur , heb 
jk-dit Lazuurkoper uit Siberie en een fraay 
{tuk uit Saxen, ‘Voorts bezit ik een zodanige 


Stoffe 
(o) Gron. Supell. Lapid, And, vp. 37. Ne 29 - 36. 


1. Dear. Ve Srum. , 


174 Her KOPEr, EN 


1.’ : . KE :: 
Arpeer, Steffie met Steenkolen „'van Herdfteen, op de 


2oevh Hondsrugge, tot den Haarts behoorende. 
OOFD= ) 


$ . $ p é « . 
Dh (6) Koper , dat gemineralizeerd is, Zwavel- 


Cuprum achtig , fnybaar , Staalkleurig. 


Vitratum. 


cn Dit wordt gemeenlyk: Koper Glas- Erts ges 


al noemd; een Mineraal, dat taamelyk overvloes 
dig valt en ook ryk is in Koper. „Men vindt 
het in Laplanden Sweeden , als ook op veelerley 
plaatfen van Duitfchland, zo op zig zelf als in 
veelerley Gefteente. _ Het komt ook voor in 
Blende, in Bohemen; in witte Yzerfpaath by 

Sangerhaufen in Thuringen; in Koperkies en _ 
Kalkfpaath by Saska, in zwarte verharde Kley, 
zo aldaar als by Dognatska. By Breitenbach 
aan den Rhyn, tusfchen Bonn en Neuwied ; 
breekt ’er Kopergroen in en by Kongsberg in 

Noorwegen is ‘er Zilver op aangevloogen. 

De eigentlyke Koper Glas-Erts is zwaar en 
zo zagt, dat menze fomtyds met een Mes 
fnyden , ten minfte affchraapen kan en ook 
wel een weinig fmeedbaars dikwils fmeltende 
aan de Vlam van een Kaars. De Kleur is 
don: 


ee Wal 


(6) Cuprum mineralifatum , Pyriticofam, feftile, cas 
num. Syst. Nat, XII. Tom. 3. Sp. 6. Cuprum Sulph. 
minera ifatum. Cronsr. Min. $. 195. Minera Cupri gri- 
fea. Warr. Min. 264. Cuprum Sulphure mineralis. Mis 
nerâ obfcure nitens grifea mollis. Cuprum Vitreum. Warne — 
Syste Min, Ile p. 277. SP: 4 


pe KorenR.ERTSEN. 175 


donker, Yzerachtig, eenigszins naar ’t blaau- 


1, 


Arpeere 


we of roode trekkende. Men vindt ze ook Pt psede 


OOFDs 


wel , in Hongarie „ bont beflagen , of metsrux. 


Koperzwart overtoogen en fomtyds als uitge- 
vreeten. Hef Koper is hier alleenlyk door 
Zwavel, zonder eenig Yzer, gemineralizeerd. 
Daarom laat zig ’er het Koper vry gemakke- 
‘Iyk, zonder voorafgaande Roofting, uit mel. 
ten. Digt en vast, zonder bepaalde gedaante, 
valt zy in Noorwegen en Nieuw Jork, als ook 
van blaauwachtige Kleur in Spanje. Ik heb 
zodanige Koper-Glas- Erts met eenig Groen 
_beloopen , van Traarbach in het Trierfche 4 
als ook een zeer fraay ftuk van Sahlfeld in 
Thuringen , met bruine en groene Aard-Ko» 
balt. Een-dergelyke Stoffe heb ik uiet het 
Tweebrugfe en van ’t Eiland Jamaika in de 
Westindiën. Uit Cornwall heb ik ook een 
Stuk, datdoor wylen den kundigen Heer Dok- 
tor ScHrossEr zelf aldaar verzameld was, 
Teerlingachtig famengefteld komt zy voor in 
de Sweedfche Provincie Smaland, by Sunners= 
kog, gelyk ik ze heb van Stadtberg aan de 
Hesfifche Grenzen: Korrelig , naar een Zand- 
fteen gelykende, in Siberie ; gekryftallizeerd 
in zeer kleine Veelhoekjes , by Dognatska in 
’t Bannaat van Temeswar, en in tienzydige 
Kryftallen ,‚ met vierhoekige Zyden, in Here 
rengrund by Neufohl in Neder- Hongarie, 
Konftig kan men deeze Glas - Erts nabootzen ; 


| met 
HI. Dezer, V, STUK, Hi 


Kopere 


Glas-Ertss 


Koper” 
ek „Er ES. 


116 Het KoPrrR, EN 


sl, met vyfmaal zo veel Zwavel onder Koper te 
XXVI fmelten. Zy wordt wel Glas- Érts genoemd , 
„ian. doch heeft weinig of geen Glans, dan op de 
Koper. breuk en als zy afgefchraapt wordt; zo min 
Peh-Erts, als de Zilver Glas-Erts. Hierom wordt zy 
ook wel graauwe of gryze Koper-Erts ge= 
heten, daar de eigentlyke Kleur Staalgraauw 
is en fomtyds zwartachtig : zo dat men de 
Zwarte Koper-Erts , Pek- Eris genaamd , 
naar eene verglaasde Slakke gelykende, die 
van fommigen Zwart Koperglas genoemd wordt, 
hier ook billyk kan thuis brengen , hoewel 
WarLrERtUS die als een byzondere Soort 
onderfcheidt (p). Dezelve valt, volgens 
hem, in de Elzas en Hongârie , en houde 
wat Yzer. Ik heb dezelve zeer fraay , met 
droezig Kopergroen in Kwarts, van Breidbach 
en elders in het Keulfche, als ook met Oker 
en Kopergroen uit het Saxifche, Tweebrugfe 
en uit de St. George - Myn i in het Schwartse 


bergfe Diftrikt. 


VII DD Koper , dat gemineralizeerd is; Pyrie: 


Cuprum 
Ps dijch, Aschgraauw. 6 
} it, 


Koper- 
Vaal- ( 
Erts. : a 
(p) Cuprum Ferro et paucillo Sulphuris_mineralifa- 
tum, Minera®nitens nigra. d/izera Cupri Pc Nu 
Sp. 6: p: 230. Î 
(7) Cuprum mineralifatum Pyriticofam, cinereum. Syst. 
Nat. XII. Tom. Sp. 7: Geomn cinereum. Syst, Nat. 


, Die, gemeenlyk, in Duitfchland, Kupfer „Ik 
) | DEE 
Fahlerz, of enkel Fahlerz, dát is Vaal-Erts, XXvf, 
Wegens de Kleur genaamd , komt insgelyks „H°@res 
op zeer veele plaatfen voor en in verfchillende Koper 
Stoffer. In Tirol breekt het in Kalkfteen „2% 
Gips en Aiabafter in Kalkfpaath by Veldents ; 
by Sterling in Schotland , by Markirch in de 
Elfaz, in Toskanen ; Tweebrugge en ’t Ruse 
__fifch Lapland; als cok aldaar en elders in zui. 
‘vere Kwarts3 in korrdlige Kwarts in ’t Wur- 
tembergfe, in’t Saltsburgfe in graauwe Hoorn- 
fteen „in Noorwegen en elders in Rotsfteenen$ 
in ondoorfchynende witte Gipsfpaath en witte 
zwaare Spaath. Men vindt het in Koper« 
Vitriool ingeflooten, by Herrengrund; in geel. 
achtige Yzerfpaath by Groot Kamesdorf in 
Saxen 5 in geelachtige Koperkies by Schmol- 
hits in Moravie 3; in Malachieten in Tirol; in 
Yzerfteen by Mosfchellandsberg in Tweebrug- 
ge 5 in Kopergroen ,-blaauw,- bruin; in het 
Trierfe en Saxifche of elders; in verfcheide 
Soorten van Kley en Gips- Aarde in Thuringen; 
Firol, enz, In de Pelikaan by Saalfeld breekt 
Kobalt ; in de Andrafiana in Opper -Hongarie 
Cie 


178. N. 4. Cuprum Argento & Aafenico mixtum. Gron 
_Suppell, N. 58, Cupr. Arfenico, Ferro & Argento mie 
neralifatum , Minerâ albescente. Warr. Min. 283. Mie 
nera Cupri grifea. Warr. Syst. Min, MI. pe 231 Sp» 
3. Minera Cupri Pyriticofa grifea, Cronsr, | 


ÎiL Dazr.. V. STUK. 


Arpe 
RVI. 
Hoorp= 
STUK. 
Koper 
Vaals 
ErtSe 


Zwart 
Koper- 
Erts. 


178 HeT Korrm, EN- 


„„Cinaber en in Sigmundftollen by Salatnam , in 
‘Sebenburgen, vermomd Goud daar in. 
Ik heb de Koper - Vaal- Erts met gekryftal- 


lizeerde Kalkfpaath van den Haarts 3 gekry« 


ftallizeerd met Pyriet in Kwarts , van Schnee- 
berg in Saxen; ook Zilverhoudende , met 
Kopergroen en blaauw , van Schletz in Voigt. 
land 5 met paaiwerddbot en Bergblaauw van 
Sahlfeld in Thuringen : met Yzer-Oker uit 
Stiermark en van ’% Eiland Sicilie. 

Deeze Vaal-Erts is zwaar , half hard, en 


op de breuk weinig glanzig: zy fpringt, ge= 


flagen wordende, in onbepaald hoekige brok- 
ken, en heeft gemeenlyk eene Staalgraauwe 
Kleur ,gwelke fomtyds fterk naar het zwarte 
trekt, en dan zeer naby komt aan de Zwarte 
Koper- Erts, by ’t Bergvolk Schwarts - Erts gea 
naamd, die van WALLERIUs hier thuis ge-= 
bragt wordt; te meer om dat de Vaal-Erts 
zelve dikwils zwart beflaat. In ’t uiterlyk 
aanzien zweemt zy anders veel naar ’t Koper- 
glas, maar is ZO elanzig niet en meer naar ’% 
graauwe trekkende of vaal; zynde tevens zeer 
broofch en moeielyk te fmelten. Zyn Ed. 
bepaalt de plaats der afkomst niet. Ik heb 
zodanige met Kopergroen en Kies in Flets 
uiet Voigtland ; met geel en Paauwenkleurig 
Koper, van Breidbach in de Paltz 5 als ook 
Laagswyze met Pyriet in Okerige Kwarts uit 
Cornwall, door Dotor ScrrLossuR aldaar ge= 
vonden. Be- 


B 
De KorPeER-ERTSEN. 179 


Behalve Rottekruid en Yzer , bevatten dee- A NN. 
2 FDEELe 


ge Koper= Ertfen ook Zwavel en leveren XXVI, 
dikwils meer dan de helft van haar Gee sron 
wigt aan Koper uit, hetwelk altoos van Zwart 
eenen wreeden aart is. Gemeenlyk hou. Zom 
den zy ook een weinig Zilver, fomtyds 

vry veel: en dan worden zy tot de Zilver= 
Ertfen betrokken. Zeer zeldzaam komt de 

Vaal- Erts gekryftallizeerd voors of in driezy- 

dige Kryftallen , als by Kapnik ín Sewenbur. 
gen of in tienzydige ‚ met Kogelvlakten , by 
Dognatska ; of in veelhoekige, by Grosfen-« 

gogel in Tirol en in Herrengrunde: welke 


laatften groot en glanzig zyn. 


(8) Koper , dat gemineralizeerd is, Arfenie vi. 
kaal en wit, de je 

| albidum, 
Witte Ko- 


__ Men noemt dit Weisf= Erss of Weisf-Kup. ver-Erts. 
fer-Erts in Duitfchland , dat is Wit. Koper: 
Erts: niet om dat het wie Koper zy , maar 
eene witte Erts van Koper. Zy komt zeld- 
zaamer dande Vaal-Erts voor, CRONSTEDT 
kende ze niet: volgens LiNNaus breekt zy 
in Saxen en op den Haarts : volgens War 
LE- 


(8) Cuprum Ke Arfenicale album, Syst, 
Nat. XIL. Tom. II. Sp. 8. Cupr. Ferro & Arfenico 
Sulphurato mineralifatum. Bn Min. $. 197. Minera 
Cupri alba. Warr. Syst, Ain. IT. p. 280. 

M 2 

IL Denr. V. STUK. 


150 HET KorPER E 


LERIUS by Schemnits én in Tirol: ook 
Arveir. maakt de Heer vAn BorN gewag van eene 
en dergelyke Erts, uit Pauli bekeering by Ores 

ikt witza in ’t Bannaat van Temeswar. Ik heb 
Pd ‘er een groot Stuk van uit Cornwall, byra 
Erts, geheel zonder Gefteente en zeer zwaarwigtig s 
dat de Heer Bor LAsr aan gedagten Doktor 
volgens deszelfs aantekening „, gefchonken 

hadt. 5 

Dikwils is deeze Erts zeer Arfenikaal en 
wordt wel verward met de Mispickel naat 
welke zy, in Kleur en Glans „ veel gelykts 

Zy is hard , digt en zwaar , hebbende eene 

Zilverwitte Kleur, een weinig naar ’t geele 

trekkende. Behalve het Rottekruid, dat ’er 

overvloedig in is , met eenig Zwavel en Y« 

zer, houdt zy dikwils veertig Ponden Koper 

in ’t honserd; ook wel een weinig Zilver. 


pe (9) Koper „ dat gemineralizeerd îs , Pyriee 


Cuprum 


_ fdvúm tifeh, glanzig geef 
Geele 
ln Zeer algemeen is het denkbeeld , dat deeze 
Geele Koper- Erts tot de Pyrieten of Zwavel- 


Vuure 
; 

Co) Cuprum Mineralifatum Pyriticofum fulvum. Syst. 
Nat. XIF. Tom. ili. Gen. 33 Sp. 4. Cupr Sulph. & 
Ferro mineralifatum Watr. Min. 284. Idem Colore Aus 
reo vel varieg:to nitens. Wari. Syste Min, Il. Sp. g. 
p- 282. Cupr. Min. duriusc. fatur. luteum nitens. CARTH_ 
Min. zo. Mineta Cupri Pyritacea flavo « viridescense 
Cronsr. Min, p. 213 $. 1296 N° 3 


pre KorERrRsERTSEN rï8r 


Wuurfteenen behoore. Ook merktonze Rid- 1. 
der aan, dat zy naauwlyks van de Koper Py- Svr 
riet verfchille, dan door ryker te zyn in Koper oi 
en door een hoog geele Kleur. Sommigen gee 
noemen het, hierom, ook Chalcopyrites. ‘Ten Korer- 
rts. 
opzigt van de Kleur zyn de Autheuren zo’ 
eenftemmig niet. CARTHEUZER bepaalt 
die op glanzig hoog geel; CroNsTEDT op 
groenachtig geel of geelachtig groen. War- 
LERIUS op Goudgeel of gemengeld. Zyn Ed. 
hadt 'erte vooren van gezegd; „ het is van 
> hoog-geele glanzige Kleur, fomtyds zo 
ss geel, dat het zig deswegen rood vertoone, 
9» uitwendig en in alle Spleeten verwisfelc het 
s, met Kleuren, die meestendeels in ’t roode, 
3» violette , blaauw en geele vallen”: zo dar 
het Paauwen-Koper , door hem, mede daar 
onder begreepen wordt; fchoon hy alle de 
Verfcheidenheden van deeze Soort geel noemt 
en dezelven alleenlyk, door digt of plaatig of 
korrelig te zyn, onderfcheidt. 
Onder alle Koper-Ertfen is deeze Geele de 
gemeenfte ‚ komende op zeer veele plaatfen 
des Aardbodems en in alle Wereldsdeelen 5 
voor, Ook zyn ‘er byna geen Steenige of 
Mineraale Stoffen , daar zy niet in breeke,. 
Men vindtze dikwils zonder eenige vermen- 
ging, en Zy bevat ook wel andere Stoffen , 
_gelyk Granaaten , Cinnaber , Loodglans , 
roode Koper. Erts , Koperglas en vermomd 


; M 3 Zit. 
Ee DszL. V. Srux. f n 


182 Her KoPER,; EN 


Zilver. De Kleur is fomtyds groenachtig , 
r. fomtyds bleek, fomtyds roodachtig of Goud 
geel, ook wel bont: de zelfftandigheid zwaar 
en niet zeer hard; zo dat zy aan ’t Staalflag 
niet ligt Vuurgeeft. Geflagen zynde, fpringt 
zy in onbepaald hoekige Stukken , en verfchile 
zeer ten opzigt van haar gehalte, zo dat zy 
fomtyds in ‘t Centner maareen Pond, fomtyds 
zestig Ponden Koper houdt, Niet altoos is 
zy geheel zonder Rottekruid, en bevat, bes 
halve Zwavel en Koper , altoos Yzer. Men 
vindtze digt met een glanzige Breuk, of met 
een doffe Breuk , welke laattte zeer gemeen 
is te Fahlun in Sweeden, Ook valt zy Blade- 
rig of Schaalig , byna als Scherben - Kobalt, by 
Dognatska in ’c Bannaat van Temeswar: Grof- 
korrelig of grof -Oogig , op de Breuk glanzig 
en oneffen , zeer veel in de Sweedfche en 
Noorweegfche Mynen : Aangevloogen, in de 
Konstfchacht by Eisleben ep zwarte Kley , 
of ook in Visch -Leijen + geftreept „ bykans 
als Schirl „ te Fahlun : met fpiegelende Vlak- 
ten, by Goslar aan den Haarts en in de Stri- 
pes-Myn , by Norberg , in Westmannland , 
in Sweeden: in enkelde Kogeltjes, in zwarte 
verharde Schiefer-Kley, by Eisleben: in Kry- 
ftallen, die of Teerlingachtig zyn, by Rofe- 
pau en Schmolnits in Hongarie , of als gedub= 
belde vierzydige Pieramieden in Herrengrund, 
niet ver van Neufohl in Hongarie: en Takkig 
by Wernigeroda aan den Haarts. Dee 


DE KorPzrR-ERTSENe. 183 

Behalve verfcheide Stukken van deeze geele zee 
Koper - Erts, zo uit Cornwall , Sweeden, XXVLe 
Noorwegen 5 def Haartsen van de Pyrenee-srum … 
fche Bergen , als ook uit andere deelen van _ Geele 
Europa, heb ik een zeer fraay en raar Stuk Bosh 
in Kwarts, uit Siberie. Meestal valt zy zon- PIXLVI, 
der gedaante , in afgeflagen Stukken , maar Dig, 2,3. 
by Kamesdorf in Saxen komt eene Dendritifche 
Geele Koper: Erts voor, die zeer aartig is en 
ook veelkleurig ; waar van een gedeelte , in 
graauwachtige Flets, in Fig, 2, op Plaat XLV, 
ig voorgefteld. Ook is zy verwonderlyk , als 
Kryftallyn en StalaÂlitifch te famengegroeid , 
in die Koperftof, afkomftig van Feidsnott, in - 
’” Graaffchap Kneiweiler op de Hondsrugge, 
waar van ik-de Afbeelding in Zie. 3 gegeven 
heb. na 

Hier komt in-aanmerking de gedagte Paau- Paauwen- 
wen- Erts van Koper, die zo uitmuntend fraay Sen 
by Kauderbach in ’t Graaffchap Spanheim valt. 
CronsrTepT, en anderen „fchynen deeze niet 
gekend te hebben. Warrerius zegt, dat de 
bonte Kleur zig in de Spleeten der geele Ko- 
per-Ertfen, of, door vogtigheid, zig op de- 
zelven openbaart. Zulks heeft wel ten opzigt 
van de hooger of bleeker Kleur plaats, maar 
die heerlyke fpeeling van Violet „blaauw , groen 
en Purper , welke deeze Koper-Erts onder- 
fcheidt , bevindt zig zekerlyk niet in atle 
geel Koper-Ertfen. Ook heb ik ze van Nas- 
je NI fau- 

Els Dear. V. Srum, 


ui. 
ÁrFneELe 
AAVL 
Haoorp= 
STUK. 
Geele 
Hoper- 
Értse 


184 Her: Koren: EN 


fau- Siegen, zeer fraay met geel Koper Erts 
doormengd, als mede van Veldentz en Breis 
tenbach in de Paltz , zelfs nit Bohemen, en 
met Kryftallyne Kwarts , zo van den Haarts 
en elders, als uic Spanje. De ruuwe Japanfe. 
geele Koper-Erts , van wier Smeltingen ik 
bevoorens fprak ‚is ook op dezyden Paauwen= 
kleurig beflagen., Een zeer aartig Stukje van 
Kauderbach in *t Wurtembergfe , waar zy op 
ecn grond van geel Koper, tusfchen Topaas- 
achtige Vloeifpaath- Kryftallen , ook Kryftal- 
achtig uitfchiet, met een zeer fraaije verandee 
ring van Kleuren, fchync aan te duiden , (fchoon 
de Duitfchers deeze Erts Paauwenfchweif of 
Paauwenftaart , de Franfchen Gorge de Pigeon 
of Duivenkeel , noemen), dat het flegts eene 
fpeeling zy, mooglyk niets doende tot de 
hoedanigheid der Erts , zo min als de bieeker 
of hooger Kleur. | 

De Heer WarrERrus laat hier op, als 


byzondere Soorten, volgen, een &roenachtige. 


Koper-Erts, zeer weinig Koper geevende; als 
ook de gedagte Week geele, welke zyn Ed. 
zelf zegt, inderdaad niets anders te zyn dan 
de Zwavel-Pyriet , voorheen door hem be- 
fchreeven ‚ met een weinig Koper daar in ge- 
mengd, daar dezelve anders byna geheel uit 
Yzer beftaatsen Zwavel. Dit is de Yzer-Kies, 
voorheen door my befchreeven , en de groen 
achtige Koper. Kies, welke altoos wat Ko- 

per 


DE Korer-E RTSEN., 185 

per houdt, en daarom ook wel op Koper be- zalk 
arbeid wordt (g). Dan ‘heeft zyn Ed. een benden | 
Leverkleurige Koper-Erts, welke hy ook zelf srux. 
zegt de bruine Pyriet te zyn, bevoorens ins- „Gele 
gelyks door hem geboekitaafd „ en door my Brie. 
voorgefteld onder den naam van Water -Kies (r)s 
welke byna geen Koper houdt, en daarom 
gantfch onb:llyk die plaats by hem bekleedt: 
voorts een Koper - Brand- Zrts,alleenlyk Steen- 
kolen zynde, die van binnen met eenig Koper 

zyn bezwangerd , waar van ik boven gewag 
gemaakt heb (s). Vervolgens ftelt zyn Ed. 

nog vier Soorten van Koper- Ertfen voor, als 

het zogenaamde: Kopergroen , -blaauw , -rodd en 
„zwart: welke ten voornaamfte ook onder de 
Okers reeds befchreeven zyn (+): zo dat de 
gedagte agt Soorten van den Heer WaArL Es 
RIUS hier niet te pas komen (u). 


Cxo) Koper ,dat eene Okcrachtig Zandfteenige Xe 
Moeder, fioffe heefd N Pre Aln 
Zandftee- 
Innige Ko- 
per = Ertse 
(g) Zie hier voor bladz. 320 , 330. . 
(Cr) Bladz. 333. 
Cs) Bladz. 264, 277. 
(4) Zie III. Dereus, IJ. be van deeze Natuurlijke 
Miftorie. 
(u) Syst. Min, II. Sp. 1o-17. p. 283, enz. 
(10) Cuprum Matrice Ochraceo - Cetacea. Syst, Nat, 
XII. Tom, 3. Gen, 33. Sp. zo. Cuprum Cotaceum Gra- 


nge 
| M s | 
Zil, Dear. V. Srux, 


186 HeT KorPERrs EN 


actie. In Duitfchland, voornaamelyk by Ilmenaus 
PsAi in Sweeden zeldzaam, vindt men deeze Kopâa 
OOFD= 

STUK. Zand - Erts , gemeenlyk flegts Kopergroen ; 

Zandffee-fomtyds Koperkies ín enkelde Korrels , in ’ 

pe zet Zand , maar dikwils in fynkorrelige Zandfteen 
ingefprengd , of ook met kleine famengebak- 
ken Steenen van veelerley foort of met grove — 
Keizels verbonden. In ’teerfte geval noemt 
men ’% fyne , in ’t laatfte grove Zand-Erts. 
In ’t Diftrikt van Katharinaberg , in Siberie, 
vindt men ’er Koperblaauw en Kopergroen 5 
ook Steen- of Houtskolen, in. Ik hebze met 
Kopergroen dat gekryftallizeerd is, of met 
Fluweel-Erts , van Kamesdorf in Saxen. Gee 
meenlyk behoort zy onder de arme Ertfen ; 
en. wordt: best , gelyk de volgende , in een 


hoogen Oven nende 


XT, aten se) 

Cupruws GND Kope er, dat in Lef) Hd ib. \ 
sSchisto= | | 
JE Hier fchynt onze Ridder voornaamelyk be- 


ai doeld 

nulatum. „Syst. Ma’. 179. N. ro. Minera Arenacea Gra- 

nulis Lapidum & Minerârum. Cronsr. Min. S. 276. Mi- 

nera Cupri Terrea. Warr. Miz. p. 369. Minera Cupri 
Arenaria. Watr. Syst. Mix. Ile p. 294. 

(ir) Cuprum matrice Schiftofâà. Syst. Nat. X11. Tom. 

III. Gen. 33- Sp. 11. Cupruin Schisti. “Syst. Nat, 179. 

N. 9. Scurgs. Lithol. 63, Just. Min, 92, Minera Cupri 

Lapidi fisfili inheerens. Warr. Min. 281. Cuprum core 

rofum , vel diverfimode miineralifatum ‚ Schisto inheerens, 


War Syst, Min, IL. p. 292. 


| 


Ne 


Dr. KorPrrR-ERTSRN. 187 


doeld te hebben , bet Kopergroen of Koper- sf 
blaauw , in Leyfteen voorkomende, dat ge- XXVL 
meen in Duitfchland is, zo zyn Ed, aanmerkt , ng"? 
maar zeldzaam in Sweeden. Dit , zegt hy , Leyfteeni- 
openbaart zig in verfchillende , dikwils ins 
Steenkolige , dikwils met andere Steentjes 
vermengde Ley, door zyne groene Oker. 
WALLERIUS getuigt , dat men door Koper- 
Schiefer verftaat een Leyfteen , waar in ver- 
fcheiderley Koper -Ertfen , als de geele , groen- 
achtige, Kopergroen en Koperblaauw , ja zelfs 
Lazuurkoper ‚, met grooter of kleiner vlakken, 
bolletjes of korreltjes , op verfchillende ma- 

_ nieren, of ingefprengd of oppervlakkig aan- 
gekleefd zyn. Dus begrypt zyn Ed. ’er dan 

in ’t algemeen alle de Leyfteenen door , wel- 

ken eenig Koper inhouden. 

Men vindt dezelven of beftaande uit een 
zwarten , harden, moeielyk fmeltbaaren , met 
Zuuren niet opbruifchende Kley -Schiefer , 
of uit een graauwen of bruinen, murwen , met 
Zuuren opbruifchenden , ligt fmeltbaaren Mer- 
gel-Schiefer. De eerfte breekt overvloedig 
by Eisleben in hee Mansfeldfe , als ook by 
Rothenburg aan de Zaal in : Maagdenburgfe, 
by llmenau ín Thuringen en by Riegelsdorf 
in het Hesfenkasfelfche , by Hammershaufen 
en Borbach in het Hesfendarmftadfe. Hy kome 
in Laagen voor, die bykans een Voet dik zyn, 
tusfchen. Gemeene Leyfteen, en vereischt 


nood 
HL DEEL, V. STUK 


188 Her KOPER, EN 


Ti, noodwendig een byvoegzel , wanneer men ‘er 
Ak vi ’t Koper uit wil finelten, De laatfte maakt 
Hoorp- geen zo zwaare Laagen : hy valt by T'halictee 

pn in Opper- Hesfen en by Godelsheim in ’t Wal= 
ze. dekfe gemeenlyk tusfchen Kalkfteen ; hy heeft 
geen toeflag noodig en geeft reeds by de eerfte 
Smelting Zwartkoper. 
* _ _Verfchit- Op de zwarte Mansfeldfe Kopes bk 
kencheld. vinde men zeer dikwils indrukzels van Vis- 
{chen, die met een Koperglans meer of min 
overtoogen zyn (yv): op de gemelde graauwe 
komen geftalten van Halmen en Koorn - Aais 
ren, en op allen niet zelden afdrukzels van 
Varenkruiden voor. Somtyds gelykt de ingee 
groeide Koper-Erts naar Hout, en dan noe- 
men fommigen het Holzgraupen, en in ’ al- 
gemeen voeren alle Koper= Leijen, op welken 
de ingemengde Brts eenige overeenkomst 
vertoont met de Lighaamen uit de andere Ry- 
ken der Natuur , den naam van gefigureerde 
Koper- Erts . waar toe WaLLeErIius de Frans 
kenbergfe Koorn dairen en Stangengraupen , 
die ook Holzeraupen en Kohlgraupen genoemd 
worden, ja zelfs de Fliegenfittiges Lilver.Erts;, 
als veel Koper inhoudende, betrokken heeft Gw). 
Ik heb daar van bevoorens reeds, onder de 


Delfftoffen , gewag gemaakt. 
‚> De 


() Zie TIL. Deers TL. Srum, deezer Mat. Hiftorie 8 
Hbladz. 249: 
{%) Minerva Cuprifigarata, Warr, $4st, Min IL, Sp. 19, 


Em 


Di KoPER<-ERTSEN, 129 


35 De Ley -Groeven in het Mansfeldfe vindt MA 
— à men onder Laagen van Kley, Zand en ver- VE 
44 fcheide Soorten van Steen, wel vyftien of, Teen 
s> twintig en meer Vademen diep. De Laag Mans- 
>» van Leybladert, Schieferkopf , of brokkelige erbels” 
ss Ley , das Lochen genaamd, is maat van jene 
3, twee tot zes Duimen dik. Evenwel maakt 
de Koperrykheid , van deeze Ley, dezelve 
„‚ het graaven waardig, zo dat véel Merfchen 
2, 'er de kostaan winnen. De ftrekking is 4 
zo by Oberwiederftedt , als by Eisleben , 
„s naar ’t Noorden en Ooften. In een Centner 
Ley, fteekt gemeenlyk drie, vier of meer 
Ponden Zwartkoper, dat nog met Zilver.ges 
y, mengd is, zo dat men nit een Centner aaar 
‚ van krygt van 12 tot zo Loot Zilver. De 
gewoone Kleur is zwart of bruinachtig, en 
dus niet aanzienlyk, maar eenigen zyn met 
ss een veelkleurig fpeelend Verglaasd over 
trokken , anderen met een dun Goud- of 
. Zilverkteurig Plaatje : eenige hebben Kiess 
ftreepen , anderen de fchoonfte Kwarts in 
zig, die naar Koper: Erts gelykt, en fom. 
‚tyds met een FluwPeldroes is overtoogens 

Door anderen gaat een ftreek Koperg/as, 
Sommigen voeren Loodglans, anderen Ko- 
‚ perkogeltjes en zelfs Haairachtig gegroeid 
„s zuiver Koper met zig. Om kort te gaan , 
men zou wel twintig veranderingen daar 
s> van kunnen voor den dag brengen , buiten 


Ca 
IL. Deen. Apra die 


199 HeT KOPER; EN 


UI. > en behave de Vifch- Leijen, waar van voor- 


Arbeer. 
NOXMES 09 
Hoorp-= 
STUK. le 
Koper- 29 
Schiefer. 


$3 


33 


heen gefproken is, De grootfte Vifch , dien 
de Pastoor MEINECKE aldaar gevonden 
hadt, was 16 Duim lang, en aan den Kop 
4 Duim breed: de kleinfte omtrent een 


Duim lang en-een half Duim breed. De 


meeften leggen krom, en fommigen zyn 


wel Kiezig aangevloogen , dat zy zig als 
Zilver en Goud of Koperkleurig vertoonen 3 


doch veelen ook meer glanzig zwart, als 
met Pek beftreeken. De grootften gelyken 
naar Snoeken ; het middelflag naar Haringen 


‚ of Grondels. Men vindt geen blyk- van 


derzelver Graaten en zy leggen ook maar 
weinig verheven op den Steen, fchynende 
door de knaagende hoedanigheid der Stoffe 
verteerd te zyn; zo dat alleen maar het 
afdrukzel gebleeven zy («)e”’ 


‘ Uitfmel- De Koperfchiefers of Leijen moeten naar 
ting van de verfchillende hoedanigheid van het Koper, 


het Ko= 


dat zig daar in bevindt , behandeld worden. 


De genen, waar in hetzelve gedeegen of als 
Kalk voorkomt, behoeven eigentlyk wel niet 
geroost te worden 5 nieftemin worden deeze 
Leyfteenen, de Mergelachtigen uitgezonderd, 
in ’t algemeen eens door Roofting voorbereid $ 


dat inzonderheid plaats heeft omtrent de 


Mansfeldfe , welke allen meer of min met 


Zwa- 


Ca) Naturforfcher TI. Th, p. 127 Enzo 


_pEKorPrErR-ERTSENe 19 


| Zwavel zyn bezwangerd. In de Smelt - Oven Pllreer"Q 


doet men ’er gemeenlyk wat Kalkfteen by „of XXVI. 
Hoorpe 

vermengt den ‘geroosten Koperfchiefer met’ srux. 

andere ook eenmaal gerooste en tot gruis ge- Ko Cui 

maakte Koper-Ertfen , of, dewyl inde Ko= inki 

perfchiefers zelf de trappen-van fmeltbaar- 

heid verfchillende zyn , de ligtst met de zwaarst 

vloeijende. Te Riegelsdorf en te Breitenbach 

in Hesfen gefchiedt zulks ineen Krom - Oven; 

by Thalitter , in ’t Hesfendarmf{tadtfe, in een 

zogenaamde Brill- Oven 5 in. ’”t Mansfeldfe , 

waar voortyds de Hongarifche Oven gebruikt 

werdt, by Ilmenau , als ook by Rotenburg 

aan de Zaal, in een hooge Oven: welke laat- 

fte in alle opzigten dienftigst is tot deezen 

arbeid. 

Behalve deezen Koper - Leyfteen, Sidi mel. Koper: 
in Siberie, aan ’t Meir Baikal, een Zilverhou- B 
dende Koper - Kley „ welke hier ook fchynt te enz. 
behooren (y). Zodanig eene Koper-Erts , 
die blaauwachtig Afchgraauw is, broofch en 
fnybaar, niet opbruifchende, heb ik uit eene 
‚ Myn aan de Labne, in Hesfenland. Zy valt 
dus, volgens WALLERIUS, in Spanje, een: 
graauwe in Duitschland en een geele in Sibe- 
rie , beiden met Zuuren opbruifchende: van 
welke laatfte ik een Stuk heb met Kopergroen. 


De 
(4) Minera Cupri Argillacea,. Warr, Sp. ii. 


II. Deze. V. Stumm. 


io8 Herer Koreer, fi 


‚nn „Pe Kopere Wlolm ; die graauw is, gemeenfsif 
XXVI. Zilverhoudende, als ook de geele én bruines 
An doorgaans flegts Yzerhoudende Steen. of Aard= 
foort , met ingefprengde korrels van Koper= 

kies, fchynen bier insgelyks geplaatst te 
inoeten worden. Ook die Klompen van Kiess 
achtige Stoffen ; dikwils in de Steenkolen- 
Mynen voorkomende en veelal eenigzins Leye 

achtig bepaald, welke men Koper - Brand - Ests 

noemt (2), kunnen hier thuis gebragt wordens 


XII. _(i2) Koper, ( misfchien) dat Hemelfêhblaaug 


C 
Bee wij 25 en vonkendes 
dh 8 
Sihh De Stoffe, die men wegens de Kleur La= 


zuurfleen noemt , heeft haar afkomst uit het 
Land der Bucharifche Kalmukken en andere 
deelen van het Ooften, gelyk China en Per- 
fie , als ook uit Afrika en Zuid- Amerika, by- 
zonderlyk uit Chitis van ’t Eiland Cyprus in 
de Middellandfche Zee ze valt; zo fommi- 

gen 


Ca) Mínera Cupri Carbonaria. Wart. Sp. 13. Zie 
bladz. 277, hier voor. 

(a2) Cuprum ? coefuleum , feintillans. Syst, Nat. XII 
Tom. II. Sp. 12. Cuprum coeruleum. Syst. Vat, VIlIs 
p. 126. N. 6. Zeolites particulis impalpabilibus, Argento 
& Ferro. CRonsr. Min. $. 109. Jaspis Colore coeruleg 
et alio mixto, Cuprifer. Watt. Min. gr, Zeolites parti= 
culis fubtilisfimis , Colore albo & coeruleo, Argentum 
continens. Warr. Syst. Man, 1. ps 3265° api Landi 
Juste Min. 19. Vo. Min, zo2e BAUm. Min, Ip. 257. 


t 


\ 


E KePerR > E RSE Ne 193 
pas willen, ook in ta ef 'irol , Hongarie asper. 
en Saxen. | | _2XVL 
Hoorp- 


Meer ‘verwarring 'zal men zig gc HS STUK. 
verbeelden kunnen , dan deeze Stoffe veroor _ Zazuure 
zaakt heeft onder de Mineralogiften. Oudtyds ts 
werdt zy eenftemmig voor: een Steen ge. 
houden en Hemelfchblaauwe Steen * genoemd; * Cyatens 
welken Prinius met den naam van Sapph. LP'S 
ys zou bedoeld hebben ; terwyl Myrersus 
’er den naam aan gaf van-Straalende en Me, 

SUE dien van Geflernde Steen „ zo WALLrE« 
Rus meldt. Printus is, in dit- opzigt s 
wat duifter, en’ men zou eer om zyn- Cyanos 
mogen denken ‚ waar van hy den besten uic 
Schytie, den volgenden uit Cyprus, den der- 
den in rang uit Egypte afkomttig ftelc (z}. 
De Boor , echter „is ook van dat Gevoelen (a). 
Om wat reden het , in ’t algemeenseen Straa- 
lende en Gefternde Steen genoemd zou Zyn» 
begryp ik niet. WALLER Ius hadt het bevoo- 
rens een Jaspis geheten , thans brengt hy het 
order de Zeolithen thuis. Ook hadt hy toen 
aangemerkt , dat deeze Steen blaauw was van 

… Kleur, 


(2) Want van deezen zegt hy: Ineft eì aliquando 
& Aureus pulvis „ no» qualis in Sapphiris. Sapphirus 
enim & Aureis punttis collucet. Hift. Dn Libr. XXXVII. 
Cap. g- 

(a) Doch wat lode: Num ille (Plinius) zet hy, 
Sapphirum noftrum, aut Lapidem Lazuli, Cyanuin vo- 
eet, non plane conftat, Libx. II. Cap. 120. 


IN. Deen, V. Stuk, ; 


\ 


124 …— HeT KoPER; EN 
en Kleur, met witte Korrels, met Kies- of miet 
XXVI. Goudkorrels vermengd : thans zegt hy, dat 
„Ean dezelve wit en blaauw van Kleur is; Zilver 


bevattende. 
Hoeda- « Van ouds heeft men den Lazuurfteen gefteld 
zi tn Goudhoudende te zyn , gelyk de Heer J. Fe 
Fig. GRONOVvVIUS hem nog onder de Goudftoffed 
telde (2) ; maar dit denkbeeld is lang verwor= 
pen. Dewyl men hem meest in de Koper- 
… Bergwerken vindt, zo Vocrr meldt, werdt 
de blaauwe Kleur deezes Steens van Koper 
afgeleid. De Ultramaryn - Verw. ook houdt , 
fomtyds, volgens Wo-onwARrD, een zesde 
Koper (c); doch de grootfte. Scheidkundigen 
hebben geen „weezentlyk Koper ontdekt in 
deeze Steen, welken de Heer WALLERIUS 
bevoorens Koperhoudende genoemd hadt, zo 
wel als onze Ridder. Hy heeft echter Stippen 
of Aderen, blykbaar van Koperkies of Zwavel= 
Pyriet, en buitendien van Kalkfteen , Spaatk 
en Kwarts5 ja ik heb hem zelfs Aders- of Laags- 
wyze in Kwarts gemengd: het welk het Stuke 
je, in-Mg. 4, op Plaat XLVI afgebeeld , 
aanwyst, - Hier is hy met Sterswyze Goud. 
geele 
(6) Aurum Marmoris nitidi coerulei immaculati. Grorr, 
sSupell. 14 volgens Linn. Syst. Nat. X. Ann. 1748. pe 
179. Dit moet derhalve in de eerfte Uitgaave van zyn 
Supellex Lapidea geweest zyn: in de tweede, p. 36% 
telt hy dien Steen onder de Koper «= Ertfen, 
(ce) Rurry Mat. Med, p. 275. 


an 


Geest wordt-hy wat bleeker , em door een 


JEN 7 Korrn-ERtTsen. 195 


„Beele Kiepvlakjes dootzaside Op zig zelve Ln 


geeft. hy-aan Staalflag zelden Vonken, maar A 
laat zig zeer fraay polyften „ gelyk ik daar srox. 
van fchoone Plaaten heb;) en ineen Vyzel of  Zaznurs 
„Mortier tot een graauwachtig Poeijer wrijven sf" ien 
„waar uit blykts dat zyne zo fchoone blaauwe 
Kleur weinig zelfftandigheid heeft. | Ren 
Vlugge Loogzouten haaleh geen de rinfte wen 
Nier uit deezen Steen; maar door Salpeter- onder 
ZOEKe 


kookende Hicte” t'eenemaal in Vitrtool- Olie 


ontbonden, verliezende zyne blaauwheid. Zou 


dit dan-ock de geheime Konftgreep zyn, door 


welke zig de Prins SrvertNo beroemde; 


hem van Kleur geheel te kunnen berooven. 


De Heer Sac E£ meent die uitwerking van alle 
Zuuren gezien te hebben. Hy maakt eenige 


opbruifching met dezelven ‚doch gekalcineerd 
-zynde geenszins, als wanneer ‘er de zuure 
Geeften,, zonder beweeging ; Lymerig door 
worden of Lilachtig. Giet men in de oplos. 
fing van den Lazuurfteen, door Vitriool . Zuur 
een Vuurbeftendig Loogzout ; dan valt een 
witte Aarde neder, uit welke, met Borax gee 
fmolten , meu Zilverkorreltjes verkrygt. Zelfs 
door het afdryven met Lood alieen, bekomt 
men ‘er Zilver uit, en wel dikwils tot een agt- 
honderfte gedeelte. Wanneer deeze Steen 
in ’t Vuur flerk gebrand word: , haalt de Zeile 
{teen eenige deeltjes uiet deszelfs Kalk , en; 


| N a nief 
’ ui, DeEL, V. STUK. 


16 HeT KoPERr, EN 


| Pii met Loodglans gefmolten, ‘geeft hy een groene 


XXVI. achtig Glas, even of men een met Kalk gee 
HoopD- 
srok. mengd Yzer daar mede in ’ Vuur gebragt 


zt hadde. 

Gebruik. Derhalve bifa! de azuuitiëen uit Kalk- 
Aarde, met Yzer en eenig Zilver geïnengd. 
Van Zilver- heeft hy waarfchynlyk zyne hoog 
blaauwe Kleur, die uit dit Metaal door Konst 
gehaald kan worden , zonder eenig Koper. Hy 
verfmelt zeer. gemakkelyk tot een Schuimig 

Glas, het welke voor de Blaaspyp opzwelt, 
“doch in geflooten Vaten , met fterk Vuur , 
helder en blaauw gewolkt verfchynt. Met 
weinig Vuur doorgegloeid , licht hy in ’tdon- 
ker met een fchoonen bleek blaauwen glans, 
Hy is, voor ’t overige, digt, vast en hard, 
ongevaar driemaal zo zwaar als Water. Men 
maakt ’er kostbaare Vaten, Doozen ,-Rotting- 
knoppen, Signetfteenen en andere zaaken van. 
By de Ouden werdt hy, inwendig „voor een 
Harrfterkend Middel gehouden, en by de 
Arabieren was hy onder den naam van dzul 
bekend ;/ waar van hy ook nog in de Confeêio 
Alkersnes komt : maar hedendaags heeft hy, 
voor ’t overige , geen achting în de Genees 
konst dan uitwendig, alseen Wondzuiverend 
Middel, eenigszins famentrekkende en Korst- 
maakende. Wel het voornaamfte , daar men 
hem toe nuttigt , is die {choone „ duurzaame 
Ultramaryn - Verwe , duurder by * gewigt dan 
Goud, 


Pe 


pE KoPER=ERTSEN. 197 


cia 5 welke inzonderheid van de Pourtraite Ee 
4 


of andere fyn Schilders gebruikt wordt. Ten XXVI: 
dien einde mengt men het Poeijer van deezen ‚ern 


fyn gewreeven Steen , met eene Klomp van 
Pek, Wafch en Olie, en fcheidt ’er de Verw 
van , door wasfchen , zo Lemen y verhaalt (d). 


(13) Koper dat Hemelfchblaauw is en Kalk. XIII. 


Cuprum 
achtig. Armenuss 
Armenie 


Deeze bepaaling worde gegeven van den zo. ele 
genaamden Armenifchen Steen , die ook den 
Ouden zeer wel bekend en by de Romeinen in 
veel achting fchynt geweest te zyn (e). Hy 
heeft zyn afkomst vit de Oofterfche Landen, 
Armenie, Siberie , wordende thans uit Rus- 
land aangebragt 35 hoewel men hem ook vindt 
in Saxen, Boheme, Tirol, Hongarie en in 

| de 


(4) Een zeer uitvoerige bereiding, van deeze Verw- 
ftoffe, vindt men in ’t Werk van pe Boor, de Geme 
mis & Lapidibus, Libr. II. Cap. 123 ‚, &c. befchreeven: 
hoewel deeze korte door hem ook opgegeven worden 
Cape 141. 

(13) Cuprum ceeruleum Calcariam. Syst. Nat. XII. 
Tom. 3. Gen. 33. Sp. 14. Lapis Armenius. Vos. Min. 
xii. Baum. Min. Ì. p. 1841 Minera Cupri Calciformis 
impura indurata. Cronsr. Min. $. 194. Coeruleum mon- 
tanum Lapide Calcareo fenfibiliter mixtum. WALL. Syst. 
Min, TI, p. 289. 

(e) Armenia mittit, quod ejus nomine appellakur. Sos 
lebant Libree ejus trecenis Nummis taxari. Diftat a coe= 
ruleo candore modico &c, Prinius, Mijl. Nat. Libr, 
XXXV. Cap. 7. 


WL Deen, V. Srum. 


08- Her KOPER, EN 


Tete de Zuidelyke deelen van Europa. Aldaar komt, 
XKVL hy in de Koper- 4 Zilver- en Goud: Bergwer- 
zien ken voor. A 
“Armeni- Minder verfchil is ‘er over dekalkk hoe- 
fchp Steen. danigheid. WaALLERIUS, die 'erte vooren 
een byfoort, of wel de cerfte Soort van La-. 
zuurfteen , van gemaakt hadt, betrekt hem 
thans tot het Bergblaauw of Koperblaauw, en 
ftelt hem onder deszelfs Verfcheidenheden 
gls blykbaar gemengd zynde met eenc Kalke 
bd Aarde. LinNnaus wil, dat hy op 
dergelyke manier uit Bergblaauw, als de Ma-, 
lachiet uit Berggroen, zy gefprooten. Is 
meestal een digte Kalkfteen , die fomtyds ook 
Kwartsdeelen by zig voert, altoos gekleurd 
en doordrongen zynde met Koperblaauw. Met 
Sterk Water allengs opbruifchende, verandert 
hy zyne Kleur in Groen. % Gebeurt ook wel 
dat hy, van eene. Gipsachtige natuur zynde s 
met Zuuren geenszins opbruifche. Gemeene 
lyk heeft hy,op een helder blaauwen Grond, 
fchemerend witte of geele Pukkeltjes. Indien 
*t waar is , dat hy doorgaans by den Lazüur 
{teen gevonden worde, zou men een merkes 
Iyke overeenkomst van die beiden mogen ver- 
moeden. 
Gebruik Hoe ’t zy, deeze Steen geeft, zo wel ai 
fn Verse die, een blaauwe Verwe , doch van minder 
__fehoonheid, uit. Ook krygt men ’er die met 
veel minder moeite of Konst van. - Herhaalde, 
wig” 


PE KorPrR.ERTSEN 199 


wryvingen en uitwasfchingen , volvoeren hier _ TT. 
den arbeid; dewyl , het Kalkachtige wegge: AVE 
fpoeld zynde, het Mineraale blaauwe over« Winst | 
blyft, dat men zorgvuldig vergadert (f). Die pe 
Verwitof is derhalve hier veel Lighaamelyker /che Steen” 
als in de Lazuurfteen , doch ook grover en 

veel minder kostbaar ; wordende van de Schil- 

ders Berg. of Steenblaauw geheten. Zyn ge- 

bruik in de Geneeskunde, inwendig „hoe ook 
geroemd by de Ouden , is gevaarlyker, des 

wyl hy zeer blykbaar met Koperdeelen is be- 
zwargerd. Echter is het geen Vergift en men 

vindt Pillen door Mesure voorgefchreeven ; 

die daar van den naam voeten; doch van den 
Lazuurfteen zyn Extracten, Tinêtuuren, Zou- 


ten, Esfentiën en Magifteriën „ voor han 
den (g). 


(14) Koper, dat groen en Gipsachtig. XIV. 
er. UPvumn 
Hier Matachie 
Les, 
(f) Vid. pe Boor, uis. Cap. 144. Mala: 


(2) Zie Etzevier, Apothekers Woordenboek, op ArsSliet. 
meutus en Lazuli Lapis ; alwaar men alle die kate 
gen vindt, | 
… (4) Cuprum viride Gypfeum. Linn. Syst. Vat, XII, 
Tom. III, Gene 33. Sp. 15. Cuprum viride. Syst. Vat. 
VIIL pe 179. N- 7. Cuprum viride Plamofum , compaêtum, 
polituram admittens, Woer. 4 Min. 30. Cupr. arrofum 
viride durum glabrum nitens, Carta, Min. 69. Min, 
Cupri Calciformis-impura indurata. Cronsr. Min. S. 194. 
Frugo nativa folida pol. admittens. Wart, Syst, Aling 
IL p 287. Malachites, Vor. Azu. 183. 


N 4 
KIL, Daer, V. Srum. | 


Hil, 
AFDEEL: 
XXVI 
HoorDb- 

STUK. 


Mala. 


chget. 


Gedaante: 
PLXLYI. 
Fig, 5e 


2cO Het KOPER, EN 


Hier wordt de MMalachiet bedoeld , welke. | 
door den Heer WarLerius onder de Vere 


fcheidenheden van het Berg- of Kopergroem 
js opgetekend. By de Romeinen heette hy 
Molochites ; niettegenftaande die naam. van de 
Maluwe of Kaasjes” Bladen , in *t Griekfch. 
Malacht, wegens de groenheid „afkomftig was 
zo Pr 1:Nius fchryft. 

‚ Men vindt hem in verfcheide deelen van 


Europa en de Oofterfche Landen. Hy komt 
in Hongarie en Bohemen, in Saxen by Sahl 


feld en elders, in het Nasfaufche en Wurtem- 
bergfe3 als ook in Tirol, by Falkenftein , en. 
in ’t Gebied van Siéna in Ítalie, zelfs in ’t En. 
gelfch Graaffchap Derby en in Noorwegen , 


voor. Op Koper- Lazuur vindt men hem in: 


*x Ryk van Congo aan de Kust van Afrika, en, 
by Saska,in 't Bannaat van Temeswar, breekt 
‘er Atlas-Erts, dat een groene Fluweel- Erts 
is van Koper, in. 


Hy is niet zeer zwaar en week, waar door 


hy zeer gemakkelyk van den groenen Jaspis 
onderfcheiden wordt. Hy fchynt voortgeko- 
men te zyn uit Kopergroen „ dat door zeker 
Vogt ontbonden en gemengd mêer eene Gips- 
achtige Aarde, te famen geftremd zy en door 
eenige oirzaak gevormd, tot zyne byzondere 
Geftalte. Uitwendig , immers, valt hy dike 
wils Kogelrond of Niervormig , ín Stukken , 


zo groot als Hoender -Eijeren, of als uit ver-_ 


fcheie 


d 


BE KoPeErR-ERTSENe 205. 


fcheide Ballen famengefteld, gelyk de Glaskop _ IL 
van Yzer, of Dropfteenig, of met eene ge- XXvr 
golfde Oppervlakte. Inwendig is hy fomtyds Hoor 
Straalig of gefternd, maar in Siberie, alwaar „s. 
hy dikwils in weeke Kley voorkomt , veelal chiet. 
Schilferig of uit verfcheide Rokken famenge= 
fteld. Een zodanige ovaale platachtige Steen, 
meer dan een Vuist groot, nu vier of vyf 
Jaaren geleeden van daar overgebragt zynde 

en doorgezaagd ‚ kogt ik de helft daar van, 
wegens de aartigheid en fraayheid, voor tien 
Dukaaten 5; gelyk ik die dan ook alhier in 
Plaat breng: zie Fie. s. Men ziet uit de 
Afbeelding hoe de groene Stoffe, die Wolk- 
achtig donkerer is en bleeker, zig Golfswyze 
verfpreid heeft en als doorgevloeid is, in een 
Gefteente , dat vry veel Cinnaber houdt. Ge- 
fternde Straalen wordt men hier niet gewaar, 
maar wel meermaals verdubbelde Streepen;, 
die als Rokswyze het binnenfte fcheiden van 
het Gefteente. Jammer is ’, dat het afdruk- 
zel in ’t zwart de eigentlyke fchoonheid niet 
kan affchetzen van dit Stuk. Alzo ik de keu- 

ze van beide helften had, heb ik de gene, die 

my fraaist en duidelykst voorkwam , uitgekoo- 
zen. 

_Deeze Malachiet bruifcht met Sterk Water Gebruik. 
op, ’t Gefteente niet. Ik heb een kleine , 
omtrent als een Hazelnoet, uit het Henne. 
bergfe, in cen Hoornachtig Gelteente , die 


N 5 Roir dui- 
UI. Daer: Vo Stuk. 


za Her YZER, EN 


Tu. 
Ps duidelyk deszelfs oirfprong van de Atlas of 


XXVL Fluweel- Erts van Koper aantoont 5 dewyl ’er 
„ae zig de Vezelen nog in openbaaren. Meest 
„Maia. zyn ze, gelyk deeze, ondoorfchynende ; doch 
SE by Ordal in Noorwegen komt ‘er een voor , 
die halfdoorfchynende is. Somwylen hebben 
Zy» op een groenen Grond, hoog blaauwe 
zeldzaamer witte of zwarte Aders of Vlakken. 
Dewyl deeze Steen zig fraay polyften laat, 
wordt hy wel tot veelerley Kostbaarheden 
werarbeid , doch welken mens om den glans 
te beden met een Vernis beftryken moet. 
In *c Vuur brandt hy zwart en verandert ein- 
delyk in een bruine fchemerende Slakke. Men 
kan 'er fomtyds tot een derde , of de helft 
of meer, Koper uit bekomen. Men heeft hem 
weleer, in de gedaante van een Hart gefnee: 
den, gebruikt, om de Kinderen op de Borst 
te hangen , ten einde die voor de gevolgen 
van Schrik en andere Toevallen te behoeden, 


xy. (as) Koper, daf gemineraltzeerd ós, drfenin 


Cuprum 
eg kaal , hoog geel, bs 


Koper 
nickel, 

C£5) Cuprum Mineralifatum , Arfenicale , fulvum. 

Linn. Syst. Nat. XII. Gen. 33. Sp. 16. Cuprum Nie 

colai. Voa. Zlin. 4og. Arfenicum rubens Cupreum, Syst. 

Nat. VIII. p. 170 N. 6. Ars, fulvum fplendens f. Pfeu«< 

do - Cobaltum. Wort, Mfin. 28, Ars. Mineral. informe , 

partie. rubicundis nitidis. Caaru. lin. 58. Ars. Salphe: 

& Cupro Mineralifstum , Minerà difformi, Eris modo 

tue 


DE KoOPER-ERTSE He 203 


“Onder de Kobalten is deeze Stoffe thuis His 

gebragt geweest of onder de Arfenikaale Ert- hie ir 

fen; gelyk de Heer WarLLeERrIüus dezelve toorn- 

poemde ‚ Rottekruid, met Zwavel en Koper ge En 

mineralizeerd ‚ in eene wanftaltige Erts , die rood nickel, zite 

is als Koper. Zy werdt ook Cuprum Nicolai , 

mooglyk Sinte- Klaas-Koper , van Pidi 

genoemd en de algemeene naam is Kopernice 

kel of Nickel in de meefte Taalen van Europa, 

Die naam is buiten twyfel van dien anderen , 

of gene van ‘deezen ontftaan 3 want Nickel 

betekent Nicolaas, of ook den Drommel 5 ’ 

welk een andere toepasfing op dit flegte Me- 

taal zou kunnen zyn. Die naam wordt thans 

jn een Latynfch- gewaad , door den. Heer 

WarLertus,in navolging van CRONSTEDT, 

als Miccolum naamelyk ‚ tot een ze om 

gebruikt, 

_Men vindt het meestal Niort of Klier.’ 

achtig, in Spanje, Engeland; gelykin de Myn 
Triego, by Colomb , in Cornwalls in Swee- 

den by Los in Helfingeland; in Siberie; by 

Andriesberg op den Haarts ; in de Koefehacht 

by Freyberg, als ook by Annaberg, Schnee- 
hes berg 


rubente. WaLr. Min, 228. Niccolum Mineral. Ferro & 
Cobalto Arfenicatis & Sulphuratis Cronsr. Min. 256. 
Warr. Syst. Min IT. p. 188 Niccolum, A&. Stochhofm, 
1751» 1754. Kupfernickel, Just. Min 184, Cobaitum Eris 
modo lucens. Gesn, Cadu. zo, N. 32, 


EL, Dral, Ve STUK, 


En 


oo HeT KoPERs, EN 


PRE berg en Johangeorgeftadt in Saxen; by Eisle-_ 

XXVI ben, Hohenftein en Sahlfeld in Opper- Saxen; _ 

„ioors: by Joachimsthall in Bohemen en by Schladming 

Koper- in Stiermark. Zeer dikwils komt het op Ko- 

nickel. balt aangevloogen, of met dezelve vermengd; 
voor. | 

Het is ongemeen zwaar en half hard, fprin- 

gende , wanveer het gebeukt wordt , in on- 

bepaald hoekige brokken, Het glanst op de 

breuk; is of geheel digt, of fynkorrelig, of 

kleinfchubbig , trekkende uit ‘het Koperroode 

wat naar ’t Zilverwitte, witgeele of graauwe ; 

gelyk het op zyne Oppervlakte zeer dikwils 

een bleek groen beflag heeft , ’t welk men 

noemt „ Oker van Kopernickel of Nicke/. Oker, 

te vooren reeds door my befchreeven (4 ). 

Het ontbindt zig , geen Zwavel bevattende „ 

teenemaal in Salpeter- Geest , dien het hoog 

groen maakt; anders wordt de oplosfing 

groenachtig of ook geel, en ’er blyft veel niet. 

opgelost over. vnl 

Samen- Sommigen hebben dit Metaal voor eene 

Gelende Koper-Erts gehouden, en gemeld, gelyk 

LiNNAus doet, dat het uit Koper, Spiau- 

ter, Yzer, Pyriet, ‘Rottekruid en Kobalt bee 

ftaan zoude; zynde deswegen wit, Afchgraauw 

en rood , gemarmerd : doch hedendaags ver- 

zekert men, dat het geen Koper houde, maar 

zo 


(4) Zie III. Deess II, Stug, bladz. 378. 7 


De KoPER=-ERTSEN. 209 


zo veel te meer Yzer. Dit ontdekt zig, in- 
“zonderheid na de Roofting, door den Zeil. 


fteen „ die den Kopernickel byna geheel aan- sro. 


trekt 3 gelyk ook hetzelve in ’t Glas en de 
Metallyne Koning, daar uit gefmolten , in vry 
groote veelheid wordt gevonden. Zwavel is 
niet altoos, ten minfte niet'in aanmerkelyke 


XXVI. 
Hoorbe 


Kopers 
nichel. 


veelheid , in deeze Stoffe , maar Rottekruid 


ontbreekt ’er. nooit aan. Eier van gaat wel 
een groot gedeelte door ’t Rooften weg ; 
doch daar blyft nog de helft van het geheel 
over, welke fomtyds wel uit een weinig Ko- 
per, maar meest uit Yzer en Kobalt beftaat. 
De laatfte vertoont zig dikwils door zyne Kleur 
in"’t Glas, dat van den alleenlyk gerooften 
Kopernickel met Borax of met Pis-Zout ge- 
fmolten wordt. Wanneer alle deeze bekende 
Metaalen, zo veel mooglyk is ,-daar van ge: 
fcheiden zyn, zo blyft een byzonder Koning- 
je over, dat men van geen der gedagte Me. 
taalen ‚noch uit derzelver vermenging, in 
bekomen. 

Dit Metallyn Koningje (Reeulus) alleen en 
zuiver willende hebben , zomoet men den Ko- 


„Koninge 


je van 


Koper= 


pernickel eerst roosten , alsdan wordt hy groen Nickel. 


en altoos zo veel groener van kleur, hoe ry- 
ker hy is in dit Metallyn gehalte, fchietende 
tevens zeer dikwils in groenachtige, harde en 
klinkende Boompjes uic. Dan fmelt men hem 
met cen dubbelden Ag in een open Te. 


EIL, Daer Ve Stum gel, 


206 Beer: Koren, El 


zn gel, met twee of driemaal zo veel Zwattel 

XXVT. Vloed, en bedekt hem nog met Keuken - Zout. 
pdr Dus bekomt men, onder bruine zwartachtige 

„Koper- of ook blaauwachtige Slakken , een Mecallyn 
hike, Koningje, vän tien tot vyftig Ponden gewigt 
| houdende, uit het Centner der rdauwe Erts : 

maar het welke altoos nog bezwangerd. is 
met veel Rottekruid , Kobalt en Yzer, fom- 
tyds ook met Zwavel: welke Stoffen , door 
dikwils herhaald rooften en bewerken; Elen s 
voornaamelyk het Yzer , door fmelten met 
Borax , Salpeter , Zwavel-Levet en Sal Ar- 
moniak , niet geheel daar van afgezonderd 
kunnen worden; 

Eigen: … Dit, Koningje ‚ nù, heeft eene witte wat 
GRE roodachtige Kleur; op de breuk is het glanzig 
Koringje. en digt. Zo men het ten derden maale fmelt 

met Zwavel, en het tevens zo lang, ongevâár 
een half Etmaal ‚,dryft met Kolenftof , dat 
alle blyken van Rottekruid verdwynen; fmel- 
tende het overgebleeven graauw groenachtig 
Stof, in eene wel fterke Hitte , drie of viet 
Uuren läng , op een S mids-Haard; dan wordt het 
20 taay en fieedbaar ‚dat men van een Kagel 
_ tje, ’t welk de dikte eener Linie heeft, Plaats 
jes kan flaan, van meer dan drie Liniën mid» 

dellyn. Door dergelyke Konstgreepen kaù 
de eigentlyke zwaarte dezer Stoffe, welke.ge. 
woonlyk agumaal zo groot is als die van Was 
ter , dermaate vermeerderd worden, dav zy 
tog 


be Kofrù-Ekmètn at 


tot by de negenmaal kome, Tot fimelten vor- pe ni, 
dert het een fterke meer dan gloeijende, en XXVÁ 


OOFDe — 
__altoos een zo veel fterkere Hitte ; als het nii rum, wig 


vèrer is 3 doch het fmelt ligter dan Yzer en_ Sept: 
hiet veel motielyker dan Zilver of Goud, aan: 
In ’t Vuùr vloeijende vereenigt zig het Nic-_Vereeni- 


sing met 
kel - Koningje vaardig met alle Metaalen , Metaalen, 


(uitgezonderd Zilver , -Kwikzilver en Spiau- 


ter ‚) maakende die altemaal broofch of wreed, 
Gemakkelykst en volkomenst vereenigt het 
zig met de Kobalt, daar het een Korrelig 
$Staalblaauw Metaal mede vormt ; het welke 
zig met e&ne hoogroode Kleur ontbindt in: 
Salpeter- Geest: vervolgens met Yzer, ’twelk 
zig flegts door herhaalde verkalking en daat 
op volgende fmelting-met Borax en Kalk , wee 
der daar {van laat fcheiden : vervolgens met 
Rottekruid. Met Bismuth maakt het een 
wreed, op de breuk Schubbig en fchemerend 
mengzel , ’t welk zig gemakkelyk met Kobalt 
verbindt en uit welks oplosfing in Salpeter= 
Geest de Bismuth zig door enkel “Water laat 
hederltooten. Met raauw Spiesglas brengt het 
een wit Schubbig, met het Koningje van Spiese 
glas een digt Lioodgraauw Metaal; met ‘Tin 
een wit glanzig Lighaam voort, dat in het 
oogenblik der vereeniging ontvlamt en tot 
eene witte Kalk vergloeit; maakende onder aan 
den Muffel, die op de Tegel legt, zeer aarti- 
ge Boompjes: Met Koper vormt het een hard 

EIL, Deen. V. Szume ili 


S08 Hert KoPrRr, EN 


pn wit Metaal , dat ligt roest : met Koper en 
XXVI. $piauter het Packfong der Chineezen:met Goud 
sro een wit doch wat donker Lighaam, dat ook 
Koper. wreed is en waar uit men, door middel van 
rd Koninglyk Water, het Goud wederkryst. 
Houding Met den Zwavel fchynt de Kopernickelook 
AM zeer overeenkomftig te zyn in natuur „ vere 
Vogten, fmeltende daar mede tot een harden; op zyne 
ENZ, 
verhevene vlakte glanzigen Steen , die veel 
gelykt naar een Staaldigte Koperkies. Op: zig 
zelf is hy, in ’t Vuur, uitermaate-beftendig ; 
doch met Zwavelen Rotrekruid bezet, gelyk 
hy gemeenlyk in de Natuur voofkomt, ís hy 
zo vlug, dat hy, by het rooften, niet omge 
roerd wordende, Takkig uiefollieers anders 
verbrandt hy tot eene Kalk van groenachtige 
Kleur ‚ welke zig reeds by het rooften van 
de Erts vertoont. Deeze Kalk wil wel zeer 
moeielyk vloeijen , doch verfmelt;, in eenregt - 
fterk Vuur, tot een doorfchynend roodachtig 
bruin of Hyacinthkleurig Glas , hetwelke zie; 
zo wel als alle Kalken des Kopernickels, mét 
een zeer klein gedeelte brandbaare Stoffe, tot 
een glanzig Koningje herftellen laat. De Ko: 
pernickel ontbindt zig in alle Minèraale Zuu: 
ren, ook in Koninglyk Water , en, wanneer 
hy in de gefta!te van Kalk.is, ook in Azyn, 
met eene donkergroene Kleur. Zyne ope 
losfing in Vitriool-Olie gaat wat moeielyker, 
doch dezelve is, gelykerwys de. oplosfing in 
_Sal- 


| 


5 DE KorPer-ERTSEN. 209 


Salpeter- en Zoutgeest, zo volkomen, dat zy Pis de? 
pabehoorlyk uitdampen in Kryftallenaanfchiet , XXVI. 
welke nogthans van de laatfte Zuuren in % „Heers? 
kort weder wegfmelten. De Nickel- Vitriool, Kopers 
op deeze manier ontftaande, is helder groen ; Zei 
2y heeft, even als de Aluin-Kryttailen , de 
gedaante van eene dubbelde vierzydige Py- 
ramiede „ en verbrandt in ’: Vuur tot eene 
-_ helder groene Kalk. Met deeze Kleur val: de 
Nickel ook neer, als zy uit haare Solutiën if 
Zuuren door Loogzouten geprecipiteerd wordt: 
en dan ontbindt zy zig in vlugge Loogzouten 
met eene hoog blaauwe Kleur, Laat men dee. 
ze Solutie uitrooken , en fmelt hect overblyf. 
zel met den Zwarten Vloed , zo krygt men 
geen blyk van Koper, maar een Nickel-Ko. 
ningje als boven. | 
Dit laatfte zou vastelyk doen blyken, dat 
’er geen Koper in de Nickel vermengd zy. 
Evenwel fcheen de kundige Cronsrepr, die 
dit Metaal zo omftandig ter toets gebragt heeft 
en van wien de voorgemelde }Waarneemingen 
ontleend zyn, nog daar aan te twyfelen. En 
% is zeker dat het voorkomt in verfcheiderley 
vermengingen, Geene nuttigheden heeft hy 
daar van kunnen ontdekken. Zie hier de Aan- 
merkingen van den niet minder ervaren Mi. 
neralogist BRUNN 1C ‚door wien het Werk 
van CronstEDT op nieuws is uitgegeven, 
daar omtrent £). a Os 
| (@) Cronsr, Verfuch einer IMineralogie ‚ vermehret durch 
UL, Dssr, Ve Srux, Oo __BRuN:- 


210 Hem „Kro eibino es EUN 


IT. 
Arneen. 
XXVI. 22 
Hoorp= 
STUK. 


Koper. 9? 
gîchel. pn 


33 


33 
33 
3% 
93 
33 
53 
23 


33 


33 


„ Kobalt, Bismuth en Nickel , komen meeste 
endeels ‚ in eenerley Mynen, by elkander 
voor. Daar van komt het, dat, wanneer 
men de eerfte , als de nuctigfte van drieën; 
tot Glas wil fmelten , de mede volgende 
Nickel, uit zyne natuur, den Zwavel en ’t 


‘Rottekruid met zig neemt , en alsdan de 


Spyze uitmaakt, Komen andere Mineraale 
Lighaamen daar by , zo reduceeren deeze 
een gedeelte der. Kalk van de Bismuth en 
Kobalt , en alsdan dringt zig de Nickel, als 
een vereenigend Middel van deeze ftrydige 
Halfmetaalen , mede in de Spyze. Hier vit 
ontftaat de verfchillende gehalte derzelve 
en daar uit wederom, by de onervarenen „ 
onregtmaatige begrippen van de geheele 


‚ menging en derzelver deelen. Ondertuse 


fchen is geen Metaal, ’ zy enkel of vere 
mengd ‚ buiten den Kopernickel, bekend , 
’t welk de RBigenfchappen heeft: 1. Van in 
’t Vuur groen te verkalken : 2. Van een 
Vitriool te geeven , welks Doodekop ook 
ia ’t Vuur groen blyft: 3. Zig met Zwavel 
zo ligt tet een zo zonderlinge Steen te ver- 
binden: alssde Nickel- Spyze is : 4. Zig met 
Zilver niet te vereenigen; maar flegts door 
de Smelting daar aan vast te blyven hane 
gen.” | XXVII. HOOFD- 


Brunnien , Profesfor zu Copenhagen, Copenh, vnd 
Leipzig. 1729 Pe 263% 


DE ZILVER-ERTSEN. 211 


XXVI: HOOFDSTUK, 


Befchryving van het Liver en deszelfs Ertfèn: 
gedeegen Zilver: Rood Gulden, Wit Gul: 
den , Zwart Gulden : Hoorn-Erts , Glas- 
Erts; Vaal-Erts, Wit. Erts; Zilver- Zwart, 
Zilver-Bruin; Lever-Erts, Zilvermolm, Schei= 

‚ding van + Zilver uit zyne Erifen , zo volgens de 
manier der Spanjaarden in Amerika , als in Lu- 
ropavop verfchillende plaat/en in gebruik ; enz. 


gp ZILVER , dat men in Engeland Si 
ver, in Dauitfchland Si/ber noemt, heeft 
zyn Latynfchen naam Argeutum, in ’t Eranfch 
Argent , waarfchynlyk van het drguros of 
Argurion der Grieken. Die laatfte wordt, mec 
reden, van ’t Griekfch woord Argos, dat Wie 
betekent , afgeleid, De Hebreeuwfche naam, 
Keflf is van het woord Ka/af (begeeren), wêe 
gens de begeerlykheid van dit Metaal, zo men 
wil, afkomf{tig. Hert betekende, onder de Is- 
‚raëlieten , ook Geld 3; gelyk men thans in 
Spanje het Zilver, om die zelfde reden , Plata 
noemt. Hedendaags is het, onder de be- 
befchaafde Natiën , wel allermeest tot eene 
gangbaare Muntfpecie in gebruik, Leen- 
Ípreukig wordt het van ouds door den naam 
van Zuna, Diana of Lumen minus, onder- 


O 2 fcheie 
II Dear. V. Sum, p 


1. 
XXVII, 
Hoorb= 

STU Ke 


Naam. 


ore HeT ZILVER, EN 


HL fcheiden van. het Goud, % welk men den 


Aroes. Koning en ’t Zilver de Koringin , der Metaa- 
SE len tytelde. Ook werdt dat Mater en 't Goud 
stuk Pater geheten. Immers in waarde volgt het 
Zilver aan het Goud , en overtreft buitendien 

alle andere volkomene Metaalen. 
je a Het is een der edelften , zo wegens de fchoo- 
SNE: pe witte Kleur , als om dat het zig, in een 
zuivere Lugt, zo zuiver houdt en op de Ka- 
pel of in de Kroes zig door ’ Lood niet laat 
“verflakken of weg fleepen. Het overtreft ook 
alle andere Metaalen , buiten het Goud , in 
Smeedbaarheid, kunnende van een Grein Zil- 
wer een Schaaltjergemaakt worden „ dat een 
Once Wyn houdt. Hoe groot deszelfs taai- 
heid en uitrekbaarheid zy , blykr niet alleen 
git het zogenaamde Gouddraadtrekken, waar 
door een vergulde Zilverdraad , byna van 
dikte als de Pink, zig door al kleiner en klei- 
ner Gaatjes haalen laat , tot dat dezelve niet 
dikker dan een Hoofdhaair zy. -Een verguld 
Rolletje fyn Zilver ;, dat omtrent anderhalf 
Duim dik is en tweeentwintig Duimen lang, 
wordt door hun uitgerekt, tot delangte van 
“bykans honderd Uuren gaans (). Een Zil- 
| vere 
(4) Een Once tot 3232 Voeten langte, en, dewyl het 
Rolletje 45 Marken of go Ponden woog, was de geheele 
Jangte 1163520 Voeten, of 193920 Toifes ‚dat is nagenoeg 


97 Mylen „ieder van 2000 Toifes. Zie Mem de PAcad, B. 
des Sc, de Paris. 1713 


_ | ' / 


DE ZiLvER=ERTSENe. 213 


verdraad, flegts eene Linie dik, zou niet dan Im, 
door [370 Ponden-, daar aan gehangen; bree- SC n 
ken, zo MUssCcHerNBROEK aantekent. Ech- Hooro= 
ter overtreft het Zilver bier in het Geel Koper 
weinig*. Door byfinelting van andere Me- * Zie 
taalen, uitgenomen ’t Goud, wordt het min-Pl®42-135: 
der fimeedbaar 5; door die van Rottekruid, 
Spiesglaskoning „ Spiauter en een groot deel 

Kapers , geheel broofch of breukig. Het is 
‘Veerkragtiger en harder, dan Lood, Tin en 

Goud, doch minder dan Koper en Yzer, laa- 

tende zig ook fraay polyften. In Schelheid 

fchiet het by deeze laatften te kort, doch 
overtreft, in helderheid en aangenaamheid van 

Klank, de anderen. Geheel zuiver is het elf- 

maal zo zwaar als Water , en komt dus, ín 
zwaarte „het Lood zeer naby; doch is, inzon. 

derheid 't gewoone , weinig meer dan half zo 

zwaar als ’t Goud (/). | 

De zuivere Salpeter - Geest is byna het ‘ Ontbin- 

eenigfte Zuur, waar door het Zilver volkomen el 
opgelost wordt. Zulks gefchiedt met eene Geest en 
hevige opbruifching, en de Solutie ie helder BE dn 
onkleurig , als zuiver Water, doch veel fcher- “it 


per 


(4) Fyn Zilver ftaat ; volgens den beroemden Mus- 
SCHENBROEK , tot Water als trog: 5; Zilver Hollandfche 
Groote Keur als 10535, en kleine Keur als 10.340 tot 
zooo. Het Zilver-Geld zal, wegens zyn Alloy , nog 
‚ meer verfchillen. | 

0 3 


Til. Dern. V. Srum, 


a 


eig Herr ZILVER, EN 


n Sn f Re 
Arcee, DET en meer invreetende dan de Salpeter-Geest-. 


XXVI 


„ Hoorpe 
STUK, 


alleen ; maakende de Dierlyke deelen of 
’s Menfchen Huid, wanneer zy die onmidde= * 
lyk aanraakt „donker rood of zwart. Het neemt 
zelfs , vooral wanneer ‘er Kryt in geworpen 
word: , in de Zonnefchyn een donkere Kleur 
aan, en geeft, door het uitdampen, de zoge- 
naamde Zilver - Kryflallen of Zilver « Saipeter , 
die ligt vogtig worden in de open Lugt en op 
gloeijende Kolen wegfpatten. Door fmelting 
van deeze Kryftallen bekomt men den Helfchen 
Steen (Lapis infernalis), een der kragtigfte 
uitwendige Byt-Middelen van de Heelkonst, 
Ook geeven zy , door vermenging met een 


‚ Sublimaat uit Orpiment en Yzer-Vylzel, een 


Lighaam , dat van zelve in brand vliegt in de 
Lugt. Doet men, by deeze oplosfing van Zile 
ver in Salpeter-Zuur, Loogzout of Kalk, of 
Aluin, of Aarde van Bitterzout; zo flaat het 
Zilver als een witte Kalk (MZagifterium Lund) 
neder, die in Water niet oplosbaar is, doch 
zig ligt wederom tot een volkomen Metaal - 
herftellen , en in Plantaartige Zuuren, zelfs 
in Wyn, volkomen ontbinden laat. Bedient 
men zig, in plaats van Loogzout, van Vitri- 
ool- Zuur, of van een middelzout , ’t welke 
dit Zuur bevat 3 zo valt het Zilver wel insge- 
iyks als een witte Kalk neder, doch die Kalk 
ontbindt zig in Water en gedraagt zig, in ’t 
algemeen  gelyk het Zout, dat men door 

| uit 


DE ZILVER-ERTSENe 215 
uitdamping der Solutie van Zilver in Vitriool- pk. 5 
Zuur bekomt , Zilver -Witriool genaamd. Ge- XXVII 
bruikt men tot de nederftooting (precipiratio) een 
hèt Zoutzuur, of een middelzout , hetzelve 
bevattende , zo valt al het Zilver, als eèn 
witte, in Water niet oplosbaare Kalk, Maan» 
melk (Lac Lune) genaamd , neder; die eenen 
grooten trap van vlugheid heeft , en teeds 
in een flap Vuur ligt tot een half doorfchynend,” 
taamelyk zwaat, wat Hoornkleurig , buigzaam 
en uitrekbaar Lighaam, Hoornzilver (Luna 
cornea) verfmelt. Dit ontbindt zig , hoewel 
daar in de Zoutgeest volkomen met het Zil- 
ver is vereenigd, zomin als voor het fmelten, 
in Water of andere Vogtigheden; naauwlyks 
voor een gedeelte in Vitrioolzuur, maar vol - 
maakt in den Geest van Armoniak - Zout. 
Wanneer , by deeze oplosfing in Salpetere 
Zuur, een wel zuivere en fterke Wyngeest 
gegooten wordt, zo haalt die ’er ook het Zil 
ver uit, Gebruikt men, eindelyk, tot neder. 
itooten een Metaal , Spiauter , Bismuth , 
Lood, Tin , Yzer, Koper of Kwikzilver, zo 
flaat het Zilver in zyne volkomene Metallyne 
gedaante neer 3 fchietende in ’ laatfte geval » 
met het Kwikzilver vereenigd „ in Boompjes 
uit, welke men Arbor Diane of Philofophorum 
noemt (m). 
An. 


End 


(1) Zie de Manieren, òm die Metaalboomp jes te made 


0 4 ken , 


h\ 


‚ > Ill. Dez, V. Strume 


216 HET ZerLv ER EN 


u Andere Zuuren hebben weinig aandoend 
SCOT op het Zilver, en dit maakt „dat hetzelve van 
nde Lugt niet verteerd worde 3 hoewel het door 
| Zwavelige Dampen „ gelyk bekend is , fterk 
beflaat en geheel zwart wordt overtoogen, De 
Geest van Zee-Zout ook, wel gezuiverd en 
in Damp veranderd, werkt 'er op. Het Vitrie 
oolzuur , tot den hoogften trap van fterkte 
„gebragt , ontbindt al kookende het Zilver3 
doch, met Water verflapt wordende, laat die 
hetzelve weder vallen. Het kan door vere 
fcheide zaaken , inzonderheid door Keuken- 
Zour, vlug gemaakt worden, zodat het t'eene- 

maal den Schoorfteen uitvliege (fh). 

Verzeni- Het Zilver vereenigt zig, zeer gemakkelyk, 
Sne MEt ook door enkele Wryving;met het Kwikzilver 
taalen. tot een week Amalgama. In ’t Vuur vloeijende 

of gefmolten , verbindt het zig ook vaardig 
met de overige Metaalen; doch niet met Ko- 
balt of Kopernickel , ten zy door middel van 
“andere Stoffen. Met Rottekruid wordt het een 
murw, voos en poreus ; met Spiauter”insge- 
Iyks een wreed en breukig Lighaam, ’ welk, 
wanneer men tien deelen daar van tegen één 
deel Zilver neemt, geheel vlug is en t'ee- 
nemaal in Bloemen opftygt. Met, Bismuth 
vormt 


ken , duidelyk’ aangeweezen in BArERrs Nuttig Gebruik 
wan ’t Mikroskoop. Amft. 1756, bladz. 199. enze 
| (4) Vos, Min, Syst, p. 431 


\ 


\ 


mrs 
RES hi 


zaam , ’t welk van den Zeilfteen aangetrgkken 


\ - 
N bl 


DE ZILVERsSER TS EN. “er? 
vormt het Zilver een mengzel, dat de Kleur 17, 
van Bismuth heeft : met Yzer een Metaal , naar SUN 
t Zilver zeer gelykende , doch minder buig- Hoorps 
STUK. 
wordt : met Lood een feer fmeedige Stoffe , 
welke minder Klark beeft : met Tin, voor- 
naamelyk , indien men half zo veel Tin als 
Zilver neemt, een: murwe broofche Klomp: 
met Koper een geelachtig mengzel, dat meer 
klanken fterkte heeft dan het Zilver: met Goud 
een Metaal, dat bleeker is van Kleur en min= 
der fmeedbaar, dan het Goud zelf. 

In Zwavel- Lever ontbindt zig het Zilver Aandoe- 

4 Â ning door 
ook volkomen. Zuiveren Zwavel zelfs trekt Zwavels , 
het fterk aan, en wordt daar mede eene Kon- Zouten, 
ftige Glas- Erts. Ook Keuken-Zout maakt 
het Zilver , wanneer het daar mede gefemen: 
teerd wordt, bruin en breukig. Middelzou. 
ten, die Vitrioolzuur bevatten, losfen het ge. 
heel op ‚ wanneer ‘er wat Kolenítof is byge- 
daan, en Sal- Armoniak, met eenig Water 
bevogtigd , aanhoudend met Zilver gewree- 
ven, en dan gefublimeerd wordende , neemt 
ook wat Zilver in de hoogte. Salpeter tast 
het maar zeer weinig aan, en dient veeleer „ 
om hetzelve van onedele Metaalen te zuivee 
ren. Hoe het Zilver zig daarmede verbinde, 
is blykbaar uit de Zilver- Salpeter , of het Af- 
dryvend Zilver van BovYre , dat uit vereeni- 
ging van Zilver en Salpeter - Kryftallen be- 

| Os He staat, 
TI. Deer. V. Srux, 


RE, 


XXVII. 
Hoorp- 
K&K. 


Over-oud 
gebruik 
van ’t 
Zilver, 


a18 HET ZILVER, EN 


ftaat fo). Het Loodglas heeft geen aafidoe= 
ning op het Zilver , maar door Spiesglas gaat 


het ten deele in Rook. tendeele in Slakken _ 


over. Op zig zelve vereifcht het een taame- 


Iyk fterk Vuur , doch finelt ligter dan Koper 


en gloeit byna op den zelfden tyd als het be- 
gint te vloeijen. Èiet is , wanneer ’er geen” 
andere Stoffen bygedaan worden; taamelyk 
Vaurbeftendig. Twee geheele Maanden on- 


ophoudelyk vloeijende gehouden in een Glas- — 


Oven, hadt het naauwlyks een twaalfde deel 
verlooren (p). Evenwel vondt méns in de 
Munt te Parys, vry veel Zilvers in het Schoors 
fteen- Roet. Ook wil men , dat het in 'e Brande 
punt van een grooten Brandfpiegel geheel in 
Rook verzwendele. In een aanhoudend wel 
fterk Vuur verfmele het, zo wel als de Kal- 
ken , die uit deszelfs Solutiën neergeftooten 
zyn, tot een Opaalverwig of Hyacinthgeel 
Glas, 

Hoe zeer het Zilver van ouds in achtinge 
en in gebruik geweest zy , is tover beketid 
uit de Heilige bladeren. Het werdt getekend 
onder de voornaamfte Schatten van iemands 
Vermogen. ABRAHAM was zeer tyk; in 
Vee, in Zilver en in Goud. Al vroeg werdt 

het 


(e) Hydragogum Argentum Böylei f dao Sake, 
Vid. Borrn. Chem, Procesf. 183. 
(p) Ejusd, Chem, Tom. 1. p. 37. 


ee 
erk 


pe ZinvenR=ERTSEN. sig 


‘ het Zilver by Sickels, die men Zilverlingen , Be 


EEK 
noemde ; afgewoogen : want Koning ABr- Kvik 


MELECH gaf aan AprAuAmMm een Gefchenk FOOR 


E STUKe 
van duizend Zilverlingen (g). Men hadt cen 


vasten. Legger, ten dien opzigte , genaamd 


de Sickel des Heiligdoms , welke ongevaar een 
Loot bedroeg 3 terwyl de gemeene Sickel 
maar-de zwaarte hadt van een half Loot. Le 
overvloed van Zilver, die ’er onder de Israë. 
lieten plaats hadt, blykt uit de ontzaglyke 
Sommen , welken tot den bouw des Taber- 
nakels opgebragt werden; naamelyk honderd 
Talenten en 1775 Sickelen (r). Dewyl ieder 
'Falent drie\duizend Sickels hieldt , zo bedroeg 
dit meer dan driemaal honderdduizend Sicke- 
len, en deeze , naarden Sickel des Heiligdoms 
gerekend , maakten ruim honderdvyftigduizend 
Ryksdaalders uit. Maar naderhand, ten tyde 
wan Koning SALoMo ,; werdt zo ongemeen 
veel Zilvers ingebragt, dat het naauwlyks 
van waarde was. Die Koning maakte het, te 
Jerufalem , zo gemeen als de Steenen (s). 
Mooglyk wil dit zeggen, dat men het tot be. 
vloering gebruikte van Vertrekken of tot pla« 
vleijing van Voetpaden. In de Tempel te 
Jerufalem was het getal der Zilveren Vaten 

en 


(9) Gen. XX. vers 16. 
(r) Exop. XXXVIII. Vers 25. 
Cs) 1 Kon. X. Vers 27. 


UI Deer. V. Sruw. 


LEL 
ÁrpEsre 
XXVII 
Hoorp: 
ETUKe 


Alge- 


meen tot 


220 HeT ZIiLwee rs ENT 


en Gereedfchappen, buiten die van Goud, on= 
verbeeldelyk groot. «Koning MENAHEM 
gaf aan Pur, den Koning van Asfyrië , dui- 
zend Talenten Zilvers, op datdie hem in zyne 
Regeering mogt bevestigen (#). Dit zou, 
volgens de tegenwoordige waarde , op gee 
meene Sickelen gerekend , omtrent twee mil- 
fioenen. Guldens zyn geweest. Maar DAvip 
hadt „tot den bouw van SALOMoONs Tempel, 
gereed gemaakt tienmaal honderdduizend Ta. 
lenten Zilvers (u); ’t welk , volgens den Sic- 
kel des Heiligdoms , omtrent vierduizend mil- 
lioenen Guldens zou bedragen hebben. En hier 
onder waren zevenduizend Talenten van het 
fynfte Zilver gefchikt , om de Wanden der 
Huizen teovertrekken. Zo werden ook reeds 
Zilveren Voeten onder aan de Planken des 
Tabernakels gemaakt , en de Pylaaren des 
Throons van SALoMoO waren van Zilver; 
de Bedfteden of Ledikanten van Koning AnA- 
sorRos van Zilver en Goud. Dat men de 
Konst van ‘t zelve te zuiveren zeer wel 
verltondt , blykt uit de ongemeene waarde, 
die gefteld werdt op gelouterd Zilver (»). 
Zodanig is het Zilver, tot heden, in alge- 


Muntípe- meen gebruik gebleeven; niet alleen als de 
cieen Zil voors 


verwerk. 


(@) 2 Kon. XV. Vers 1g. 
(4) 1 Caron. XXII. Vers, 14. 
Cv) Psarm- XIIe Versz. Prov. XVII, Vers 3e _ 


DE ZiLVER* ER T SEN. 221 


| F . | Sarie - he E II. 
voornaamfte MWuntfpecie ; waar toe het echter Pen AP 


doorgaans met Koper vermengd,en dus, wel XXVIle 


. 3 Hoorpe 
is waar , van minder waarde , doch tevens. 


harder en dus duurzaamer gemaakt wordt 5 
maar ook tot allerley Zilverwerk, ’t zy vlak of 
gedreeven: terwyl ‘er niets van Huis- of Kerk- 
fieraaden , Vaten , Meubilen, ‘te bedenken is; 
dat de weelde, pragt en overdaad , niet in 
trein gebragt hebbe. Boven en behalve de 
Serviezen , Kandelaars , Blakers , Spiegellys- 
ten, heeft mep ook geheele Tafels, Altaa- 
ren, Beelden, Kroonen ‚ Wywaters- Bakken, 
zo aan de Koninglyke Hoven als in de Room- 
fche Kerken. Veelen ontbreeken zelfs niet 
in de Huizen van vermogende Luiden. Onder 
* Gemeen zyn allerley Tuigen en Sieraaden, 
van dit edele Metaal, tover bekend,zo wel in 
’t groot als by Snuifteryên3 waar onder dat 
men Fikgrain noemt, van Zilver- Draadwerk 
gemaakt, wel het aartigfte is. 
Dewyl het Zilver van geene andere Mine- Byzonder 
raale Zuuren , dan van den Salpeter- Geest „SSPrek 
en naauwlyks van Zouten, geenszins van Plant- Zilver. 
zuuren , ontbonden wordt ; ja zelfs van het 
Lugtzuur weinig aandoening heeft ; en der- 
halve geene Roest onderhevig is 5 zo dient 
het, in ’ byzonder, by uieftek tot Vaatwerk 
voor de bereiding en bewaaring van Spyzen . 
Dranken en veelerley Geneesmiddelen; als ook 
tot gebruik over Tafel 5 maar dan moet het 


, met 
‘HL DEELe Va STUms 


IT, 
AFDEEL, 
XXVIL 
Hoorp- 
STU Ke 


Zilver- 
gegraven of uit de Mynen gehaald , te Potefi 


mynen 
waakfe 


oss naer: ZILVER: EW 


met zeer weinig Koper of ander Alloy vere 
mened zyn. Anders zyn de nuttigheden daar 
van in de Werktuigkunde, wegens deszelfs 
weekheid , zeer geringe «De Ouden zogten 
daar in, als een edel onvernielbaar Metaal , 
vitmuntende Geneeskragten. BoyLeE toemde 
de Salpeter=Kryftallen met Zilver , voorge: 


meld, grootelyks als een afdryvend Middel; 


doch dit moet met veel voorzigtigheid gebruikt 


worden . dewyl het altoos eenigszins bytende 


is, zo BoERHAAVE aanmerkt (w). Uic- 
wendig zelfs is deeze Zilver -Salpeter dienftig 
tot zuivering van ZweGren ; terwyl zy cogelyk 
zagter werkt dan de'Helfche Steen, uit het in 
Salpeter - Geest ontbonden Zilver vervaardigd. 
Tot het bekleeden van Pillen wordt het gefla- 
gen of Blad- Zilver , meer tot zinnelykheid 
en om den leelyken Smaak af te weeren , dan 


tot nuttigheid in de Geneeskunde, gebezigd, 
Gedagte DovreE heeft berekend ; dat men 


door de Solutie van fyn Zilver ontdekken kan, 
of zig in vyftienhonderd Oncen Water één 
Once Zee- Zout bevinde 3 doordien het Wa- 
ter dan troebel wordt, leggende een wit Zet- 
zel af (x). , 

Het Ziiver wordt, ín aanmerkelyke veelheid, 


en 


Ce) Chem, uts. Proc. 183. 
(#2) Sroang Nat, Hijt. of Famaika , Introdu®, p. X, 


, 


Jaa 


DE ZILVER-ERTSEN. 223 


en elders in Peru , alwaar het insgelyks by , 
Klonten in het Aardryk wordt gevonden, als 
ook in Mexiko; in Siberie op verfcheide 
plaatfen , inzonderheid te Argun , daar de 
_ Bergwerken , nu tien Jaaren geleeden, in 
agtenvyftig Jaaren tyds hadden opgebragt 
216.000 Ponden Zilver. Dat Bergwerk, ’% 
welk in de Slangenberg op het Altaïfche Gea 
bergte , in ’tJaar1748 , ontgonnen is , hadt ín 
t jaar 1771 reeds uitgeleverd by de 600.000 
Pond Zilver-Erts , bevattende meer dan 500.000 
Pond fya Zilver, Watde Europifche Mynen, 
die ’er zo in Saxen als in Bohemen, Silezie , 
Hongarie en Sevenburgen, Sweeden en Noor= 
wegen, uitmuntende zyn, aangaat , hier van 
fprak ik voorheen omftandig (9). Meer dan 
een millioen Marken Zilvers heeft de Sa//a- 
Myn in Sweeden , welke in ’t jaar 1400 reeds 
ontgonnen is, uitgeleverd (z). De Zuidelyke 
deelen van Europa zyn ook niet van Zilver 
mynen ontbloot ‚ hoewel men ’t 'er zo overe 
vloedig niet graaft als elders. Men heeftze 
‘in ’” Venetiaanfche Gebied , in Dauphiné, den 
Elzas, in * Wurtembergfe, Furftenbergfe , 
Tweebrugfe , Nasfdufche, als ook in Spanje, 
enz. In de Buckowina by Dorna zyn nu on= 
langs twee ryke Zilvermynen ontdekt. 


Dat 


() Zie *t voorg. IV. Stuk , bladz. 358, enzo 
(z) Stock, Verhiand, XXIX. Band. Pp. 70e 


Ills Drzr. V. Sruwe 


AFDEEL. 

XXVII 

Hoorpe 
STUK. 


224 Herer ZrtVeRs END 


Dat het Zilver op fommige plaatfen des 
Aardbodems nog aangroeije , of uit de Irge- 
wanden des Aardkloots hervoortgebragt wor= 


de; is niet alleen blykbaar uit verlatene Mynen 


in Peru, welken men naderhand met voordeel 
wederom begonnen heeft te bewerken 3 als 
ook daar uit, dat men in de Aarde wel Bekke- 
neelen en andere Beenderen „ van Menfchen 
of Beeften , gevonden heeft , die met Draa- 
den van Zilver doordrongen warensen voorts 
uit de uitbottingen van ‘dit Metaal, dikwils in 
de Mynen voorkomende. Ook is dit in Lan- 
den » alwaar de Aardbeevingen, door onder- 
aardfche Vuuren veroirzaakt « en brandende 


Bergen zelfs , zo menigvuldig zyn, gantfch 


Natuur- 


niet onbegrypelyk. Men moet hieraan , voor-= 
al, die Klonten toefchryven, als van gefmol- 
ten Zilver, Papas genaamd, welke in het Zand 
of de Aarde, dige onder de Oppervlakte, ge- 
vonden worden ; waar van ik ftraks zal fpree= 
ken. Even ’t zelfde zal mooglyk op de an- 
dere Metaalen toepasfelyk zyn. 
Overvloediger , dan eenig van de voorgaan- 


bkfjnofde, vinde men het Zilver reeds natuurlyk in 
_zyne Metallyne ftaat , gedeegen , zo men’ 


noemt, dat is volkomen Smeedbaar , ongemeen 
zwaarwigtig, en Zilverwit ‚doch gemeenlyk niet 
zeer glanzig, en niet zeldzaam , door eenig 
Rottekruid of Zwavel , zwart of geel befla- 


‚ gensfomryds houdt hetzelve Gouden doorgaans 


eenig 


DE ZILVER. En msi 225 


| eenig Lood of ook Koper. Dit maakt by Lin mt 


NEUS, met recht ‚„ de eerfte Soort uit, naa- Zn 
Hoorpe 
add | STUK. 
Ct) Zilver, daë blot is. n 
| Argentan 


_HAUVUM, 


_Dit Natuurlyk volmaakt gegroeide of vol=Gedeegen 
wasfen Zilver, dat men in ’t Hoogduitfch Ges Zilver. 
diegenes of gewafthenes Silber, in ’t Franífch 
Argent vierge, dat is Maagde- Zilver, noemt, 
komt in verfcheide Moederftoffen (Matrices) 
voor. Men vindt het fomtyds maar aangevloo= 
gen, dat is gelyk een dun beflag der Opper- 
vlakte, if ’ Wurtembergfe , en Opper -Oost- 
enryk, in Sevenburgen en in Saxen: op Gneis 
ôf rooden Spekfteen en Gipsfpaath , in Him- 
fnelsfurften by Freyberg: op vervreetene on= 
zuivere Kwarts ; die geelachtig en Goudhou- 
dende is, elders in Saxen: óp Rotsfteenen en 
Leyfteen, als ook op Koperglas in Noorwe-= 
gen, of aldaar zeer fyn en flippelswyze inge: 
fprengd3 of in Yzerfteen, of by groote Klom: 
pen , (gelyk men ’er één gevonden heeft, 
pien drie-en- tagtig Ponden zwaar was,) op 

ver. 


Ci) Argentum nudum. Linn. Syst. Nat. XII. Tom. 
VII. Gen. 34. Sp. 1. Syst, Nat, VIII. p. 183: N. 1e 
Argent. nativum, Wort. Min. 29. Warr. Min. 30%: 
Syst, Min, 1, p. 328. Arg. purum nativum. CronsT, Miss 
168, Arg. nudúm malleabile. Carn. Mii, 75. | 


P 


en 


EIL Dazr. y. Strux. 


226 HET ZILVER); EN 


ankh: verfcheide plaatfen in Duicfchland , en fomtyds 
heldin veel grooter (a): in -Kalkfteen , Kalkfpaath en 


aTUK, 


Kwarts van verfcheiderley foorten ; in Achaat 


en en verfchillend gekleurde Fioornfteen, zo in 


Hongarie, als in Saxen en Bohemen: in groen” 
achtige Steenmerg by Windifchleiten , niet 
ver van Schemnits ; in een andere groenachtige 
Aarde in Nieuw Spanje; in witte Bladerige 
Glimmer by Joachimsthalls in Kalkfpaath- 
Kryftallen, in Gips-Spaath, in Kwarts- Kry- 
ftallen , ja zelfs in geheel doorfchynende Kwarts 
van Madagaskar; in Steenkolen, by Kongsberg- 
in Noorwegen; in Kies en Markafieten, open 
in Mispickel en Loodglans , Kopernickel , 
Scherben- Kobalt, by Ratieborzits , Joachims= 
thall en elders in Bohemen, als ook op den 
Haarts 5; in Zilver-Glas-Erts by Freyberg 5 
ia Rood Gulden in de diepfte Franzftollen by 
Siglisberg in Saxen 5 in Rofch- Gewas in de 
Matthias by Schemnits; in Zilver - Molm in de 
Katharina by Johanngeorgeftadt; in Ganze 
kothige Zilver-Erts in ’t Witte Hert by 
Schneeberg 5 in bladerige Goud-Erts by Na- 
gyay in Sevenburgen 5 in Kley aan den Stahle 
berg in Tweebrugge ; in gemeene , roode , 
verharde Kley- Schiefer by Jangeorgeftadt; in 
murwe Vleefchroode Yzerkley by Kapnik in 
Sevenburgen, en in verharde Schubbige Yzere 
kley by Joachimsthall in Bohemen. 

8 % 
(4) Zie bladz, 359 ‚in’tvoorgaande IV. Stuxe 


De ZurvenR-Enftser 287 


% Gedeegen Zilver verfchile » Zo naar zyn ard 
_… Geweefzel of Zelfltandigheid , als in de uit- XXVII 
wendige Gedaänte , aanmerkelyk. ‚ De Heer stux. 
Wartrerivs telt ’er agt Verfcheidenheden Vr 
vans naamelyk 1. Digt, 2. Korrelig, 3. Gee 

tand, 4e Takkig of Boomachtig. 5. Bladerig 

of Plaatig, 6. Haairachtig, 7. Kryftallyn ; 8, 
‘Aangevloogen Zilver, LiNnAus,alleen het 

Digte overflaande , hadt ‘et zeven; doch't-is 
zeker, dat ‘er Geftalten voorkomen ; die tot 

deeze niet betrokken kunnen worden; gelyk 

wy thans gaan zien. 

Men vindt het geheel diet en zonder bes _Digt of 
paalde Geftalte (b), masfief , Boeren - Erts gee EPEN 
naamd, by Budweis in Bohemen, by Andries- 
berg op den Haarts, als ook in de Katharina« 

Myn by Räfchau in Saxen ; van waar ik het 
Laagswys heb, tesfchen Afchgraauwen Bergs 
fteen 5 doch voornaamelyk in Amerika; gelyk 
ik het dus hcb in witte Kalkfpaath,uit Mexiko 
of Nieuw Spanje, Ook hebik masfief gedeegen 
Zilver en Glas- Erts, in graauwe Hoornfteenige 
Gangftoffe, van den Schlaagenberg der Kolys 
wanifche Bergwerken in Siberie , ef in een 
Kebalthoudend Gefteente uit Dauphiné. Voorts 
behooren zekerlyk hief toe die Klonten Zilver, 
Papas by het Landvolk in Peru genaamd, om 
| dat 


(5) Argentum nativim /olidim in masfulÂ irregular 
vel Glandutis difformibus: itt a. | 
4 
III, Desr. V. Sruw,. 


218" HET ZELVERG ION TN 


Arbi, dat zy de gedaante van Aardappels hebben, 
XXVIÍ en op de zAfde manier in de Grond gevonden 
„Hoorp- worden. Zy beftaan als uit gefimolten Zilver ,- 
Gedeegenvan buiten met een Aardachtige Schors bekleed. * 
Silver Men vindtze dikwils van een Ponden zwaarder. « 
Te Lima heeft de vermaarde. p'UrrLoA ‘er twee 
gezien, waar van de eene zestig, de andere 
honderdvyftig Marken woog, zynde meer dan 
een Paryfchen Voet lang. 

Korrelig — Korrelig of als uit Greintjes en brokjes fa- 
or eenn mengefteld , die fomtyds ronde Kogelijes ver- 
toonen, dat men gesranuleerd noemt{cj, komt 

_ het gedeegen Zilver fomtyds voor , in Mexiko 

en Peru, by Nagyay in Sevenburgen , by Creis= 

dorf in Beijeren, in Arfenikaale Kley; alsook 
met Kobalt, Nickel, Yzer en Rottekruid; in 
graauwe Kley, by Normark in Sweeden, Some 
mige Noorweegfe en Freybergfe Ertfen, al- 

waar het Zilver dus in Spaath of Kwarts zig 
ingefprengd- vertoont, moeten hier ook thuis 
gebragt worden. 

Geland, 't Geen men Zilver - Tanden noemt , zig als 
Pr. kleine Tandjes vertoonende (d); die fomtyds 
Fig.r. âartig famengegroeid zyn , maakt wederom 
eene Verfcheidenheid uit van deeze Zilver- 

tof. 


(c) Arg. nativum granulatum, Linn. py, Granulare. 
Warr. b. in minoribus Granis Mineris vel Lapidibus in= 
‚_ fperfum. 
(4) Arg. nativam ene Wats. C‚ in Dentium. fore’ 
mam vel in S piras concretum, 


DE ZiLVER ERTSEN. 229 
1 


ftoffen. Dus komt het u Kongsberg in Noorse ams, 
wégen voor, gelyk dat fraaye Stukje, uit my- XXVIL 


Wij 5 HoorDe 
ne Verzameling in Big. 1, op Praat XLVIL srux. 


voorgefteld , aantoont. „Men wil dat in Me. 

xiko ook dergelyk Getand Zilver valle. LAK 
Wel ‘ algemeenfte is het ukkige of Boom- _Takkig 

achtige (e): want van dien aart zyn de meefte du 

gedeegen Zilver - Stoffen te Kongsberg in 

Noorwegen en te Freyberg in Saxen. Op de 

eerfte plaats vallen de Takken dikwils dik en 

zyn fomtyds hoekig of geftreept , loopende 


op eene zeer verwarde wyze door de Spaath, 


die dan , grootendeels weggenomen zynde, 
een Boomachtige figuur aan deeze Zilver: 
ftoffen geeft. .Ik heb verfcheide Boompjes 
van dien aart. In de Myn genaamd Him- 
melsfurften, te Freyberg, breeken zeer ryke 
Zilverftoffen , door haare zuiverheid en glans 
uitmuntende. Een helder witte Kalkfpaath is 
digt doorgroeid met fyne Takjes van het 
fchoonfte gedeegen Zilver, dat men befchou- 
wen kan. Een Stuk , dat ik daar van bezit; 
twintig Loot zwaar, is bovendien met Zilver- 
Glas-Erts aangevloogen, By het openen van 
deeze Myn viel het Zilver wat geelachtig en 
de Erts was nog ryker , de Spaath onzuive- 
rer 5 gelyk ik daar van ook een Stuk heb, 
nr | 


(Ce) Arg. nativum germinans feu Dendriforme, War. de 
Dendroides Musciinftar Ramulofum. Linn. s, 


ne 
III, Deer, V. Stuk, 


336 HEt ZIEER, BN | 


ie Ld . wyftien Loot zwaar en zeer wigtig, niet mina 
XXVIL der bezet met Glass Erts. Van de figuur def 
en Boompjes in deeze Erts geeft Mig. 2, de Af- 

p‚, beelding. In andere Mynen van Saxen komé 


XLVIL dergelyke Boomachtige Zilver- Erts voors 


Fig n3 “gelyk dat fraay gefleepen Plaatje van Johane 


georgeftadt , alwaar het Zilver zeer fyn in cen 
bruinroode Hoornfteen zig uitrmonftert „in Fig. 
g$ afgebeeld, voor Oogen (telt. In de Doro= 
théa en Sophia- Myn by Witdichen is het dike 
‘ils zwart beflagen, gelyk het Kongsbergfe 
uit Noorwegen , *t welk ook wel voorkomt 
met roode Kobalt- Oker en Kalkfpaath in 
graauwe Hoornfteen. Ey Ratieborzits in 
Bohemen breekt het met doorfchynende 
Kwarts, by Aberdam met geelachtigen Hoorn= 
fteen, en in de Koningir Juliana Maria, daat 
* Zilver in blaauwachtige Trappfteen legt; 
is het met Yzer-Oker ovettoogen. In Wina 
difchleiten, by Schemnits in Hongâärie, vinde 
nen diet Boomachtig gedeegen Zilver in vete 
harde Kley met Kwarts. Op Ley heb ik 
volmaakte zeer fraaije Zilverbootmnpjes ; doch 

welke tot de Dendrieten behooren: — 
« Gebreid Niet veel verfchilt , inzonderheid vam het 
verdien. laatst afgebeelde , dat fierlyke; *t welk men in 
RE ’t Hoogduitfch Geffrikt noemt, dat is gebreid 3 
Fis. zghoewel men het, misfchien , al zo eigen , 
Á ge 


L (9) Argentum nativum intertextum, Milk, 


Ed 


PE ZiLVER-ER TSEN. 231 


| geweven zou kunnen heeten (f)3 dewyl het Arnes. 
__ alsuiteen Scheering en Inflag beftaat , met Pb, 
__Draaden, fchuins door elkander loopende. De srux. 
fchietingen , echter, zyn hier ook Takkig of ae | 
Boomachtig ‚ als aan de afgebroken kanten, k 
blyke van zulk een Stuk Peruviaanfche Zilvers 
Erts, ’ welk ik heb door gebroken en in welks 
Spleeten het Zilver zig zo fraay gebreid ge- 
vormd hadt , zynde als ín een Plaat famengee 
loopen; gelyk zig de Vlakte daar van, in Fig. 
4» zeer duidelyk vertoont. De Matrix of het 
Gefteente , waar in zig dit Zilver bevindt, is 
eene geelachtig witte, hier en daar met fyíe 
fchitterende Kwarts- Kryftalletjes doorloopen, 
Kelkfpaath. Het Vederachtig geftreepte uit 
Mexiko, waar van hier in % jaar 1782, uit de 
Verzameling van wylen den Heer RENARD , 
zulk een Vorftelyk Stuk door den Hoogleeraar 
Nauuys aangekogt werdt, behoort ook tot 
dit gebreide of gewevene Zilver; dat het 
Metal Blachacado is van de Spaanfche Myn- 
werkers In Amerika, ’t welk een wonderbaar 
geweefzel met den Steen, waar hetzelve door 
heen gegroeid is, maakt (eg). Men vindt ’er 
een Stuk van meer dan honderd Oncen van, 
in de Erfftadhouderlyke Verzameling, 
Fot het Boomaschtige zou men ook eenigs- Mos- of 
zins achtig. 
| Fig, 5 
(3) Voyage n'UrLoa Tom, IL. p. 527. 
P 4 
El. Dazs. V. Srum, 


ÂFDEEL, 


833 HeT ZILVERs: EN 


zins dat gedeegen Zilver betrekken kunnen, 


XXVII, waar van ik een uitermaate fraaije Vertooning 


Hoorp. 


STUK 
Gedeegen van Madagaskar , daar ik voorheen van fprak (2). 


Zitver, 


et 


Hz 


Bladerig 
Plaa= 


of 


Te 


Fig e 


gezien heb, in een Stuk allerhelderfte Kwarts 


In dat Stuk, rykelyk een Vuist groot „maakte 
het inderdaad eene Boomachtige Geftalte, doch 
teenemaal beftaande uit een famenvoeging van 
Mosachtige of Wormswyze Takjes (#), even 
als in dat-myne van die Kwarts, een afgezaag» 
de Schilfer , zo veel doenlyk wegens de fynte 
van die Takjes in Wie. 5, is onder ’t Oog gee 
bragt. Hier zynze meer befmet met eene 
roodachtige Yzer -Oker kleur „ dan in het 
groote Stuk, alwaar het duidelyk bleek dat 
zy een Mosachtig Boompje maakten van ge= 
deegen Zilver. Voor ’t gedagte Stuk werden 
door den Koopman Daxz, diehet uit Vranke 
ryk, overgebragt- hadt ; ddr veertig Due 
kaaten. 

Thans komen wy tot het Bladrige of Plaa. 
tige welke benaamingen eenigszins verfchile 


6. Jen. Het Bladerige is als uiet kleine Blaadjes 


famengefteld , die digt op elkander leggen 5 
hoedanig ik een zeer fchoon Stuk heb van 
Potoft in Peru ; daar het Zilver dus Bladerig 
legt in witte Spaath, Even zo komt het 
voor by Wittichen in ’t Furftenbergfe ; by 

Eud- 


(4) Zie TIL. DAI. Sror, bladz, 
GC) Arg: nativum vergatculatum. Nihi, 


DE ZILVER-ERTSENe 233 


Budweis in Bohemen in Kwarts en Loodglanss „El 
Le 
by Almond in Dauphiné in zwarte , roode en_ XXVII 
groene Kobalt-Oker; by Kongsberg in Noor sygg "2" 
wegens in de Myn God heip in de nood , met „gegen 
aangevloogen Rood Gulden in Kalk To ane gf Aers 
met Loodglans en Zilverhoudende Koperkies , 
in verharde zwarte Kley en Kalkfpaath3 in ’t 
„Woud Skara met witte Kalkfpaath en blaauw- 
achtige Vloeyfpaath of met aangevloogen Glas- 
Erts in blaauwachtige Slangefteen en in de 
Armen- Myn met geelachtige Kies en Vloey- 
fpaath in witte Kalkfpaath. Het Plaatige, dat 
als Vliezen maakt (k), heb ik zeer blykbaar in 
een gedeegen Zilverftof met Berg - Talk in 
witte en graauwe Hoornfteenachtige Gang- 
Aarde, uic Spanje. Als ook met een Ganze- 
kothige Molm overtoogen , in eene graauw- 
elimmerige Gangftoffe van Kongsberg in Noor: 
„wegen , op Plaat XLVII, in Zie. 6 „afgebeeld. 
Dergelyk heb ik met Eiporas Brts uit Dau- 

phiné, 
Het Draadvormige elen Zilver is door poat 


dedikte en regtheid zyner Draaden onderfcheie EK. 


… den van het Maairachtige ; hoewel die beiden 


dikwils verward worden of onder één naam 
begreepen (/). Van ’t eerfte, dat by Kongs- 
| berg 


| _(£) Arg. nativum brafleatum. Wart, e. in Membra= 
nis. Linn, 8, 
(D Arg. nativum Capillare, Trichites. WarL, £. Fie 
P ® 


bris 4 
Lil Dier, Vv. STUKe 


a HeT ZILVER, EN 


pe berg voorkomt , dringen de Draaden fom- 


KXVIL tyds door de geheele zelfftandigheid van 
orD- ae / k 
stru. een zwarten Keyfteen. Het Haairachtige , 
ns dat men gemeenlyk Haair- Zilver ( Tricht- 
'À ges) noemt, heeft lange, dunne , buigzaame 
en eenigszins gekrulde Draaden. Men vindt 
het by Ginel in Sevenburgen, in de oude An- 

ton, zwart beflagen en ih de Ferdinandfchacht: 

in witte Kalkfpaath ; by Schemoits in Nedere- 
Hongarie 5 in verfcheide Mynen van Bohe- 
men , dikwils in Scherben -Kobalt , ook in 
geel bruine of zwarte Hoornfteen , fomtyds 
geel beflagen : in ’t beloofde Land by Freyberg 
in Saxen, in graauwe Zilver: Erts en Spaath. 
Dergelyke valt by Kongsberg in Slangefteen , 
fomtyds met Blende in blaauwachtige Ophiet , 
die met groene Steenmerg vermengd is 5 als 

ook by Wittichen in ’t Furftenbergfe. 

Spinne- Hier toe acht de Heer WarLerIus het 
pe Spinneweeft gedeegen Zilver der Amerikaanfche 
Mynen , dat de Spaanfchen drana noemen , 
betrekkelyk te zyn. Dit beftaat uit fyne 
Draadjes, die als een Spinnewebbe door male 

kander gevlochten zyn. Ook merkt zyn Ed, 

aan, dat het Zilver, met Zwavel gemengd en 
gefmolten, door een zagt Vuur tot Haairzilver 


gewoon is op te fchieten, 
Waar- 


bris vel Setis tenuioribus conftat, Arg. Capillare, in Ser 
tis, LINN. d, 


DE ZILVER-ERTSEN 233 


„Weaarfchynlyk zullen dit regte Vezeltjes irr, 
zyn, gelykende naar die, uit welken de zo- brent 
genaamde Borflel- Eris (m) beftaar, Dezelve Hoorn- 
‘maakt korte, ftyve , regte Draadjes, welke rhis 
als Schimmel uit de Gangftof fpruicen. In 
fommige Mynen, zo van Noorwegen als van 
‘Saxen, vindt men deeze uitgroeijing op ver« 
harde Kley of Kalkfpaath; gelyk by Andriese 
berg op den Haarts in Kalkfpaath en Lood 
glans; in eenige Mynen by Joachimstha!t in 
Bohemen , in zwartachtige Gips» Spaath , zwarte 
Wacke of Scherben- Kobalt , ook wel in Ko- 
balt -Erts zelve of in Gips-Spaath , die van 
Kobalt-Molm zwart gekleurd is, in de Sophia 
in Zwaben : in een Myn aan de Rivier Kob- 
berwald in Noorwegen , in gedeegene Bismuth; 
by Schneeberg in Saxen in witte Kobalc. Vole 
gens de bepaaling en omfchryving van den 
Heer WALLERIUS, zou dit ook tot het 
Haair- Zilver behooren: doch het is ’er, naar 
Oogeníchyn , grootelyks van verfchillende. 

In de gedaante van Kryftallen „ die vierhoe- Kryfal- 
kige Takken maaken, gelykerwys de Alvin „IYr- 
komt ook fomtyds, doch zeer zeldzaam, hee 
gedeegen Zilver voor; ’t welk men dan Kry- 
flailyn kan noemen (n‚. Zodanig valt het in 

de 


Borftelig. 


Cn) Argentum nativum Villofum. Mihì, 

(2) Arg. nativum Cryflallinum, Linn. & Ramis tee 
ttagonis more Aluminis. Arg, nat. formà Cryftallifatd. 
Warr. ge 


KL Deer. V. Stur. ; 


236. HEeETrT:Ltr-vr R's EN 
ee de Erfprins Frederik by Kongsberg in Noore 
en wegen. Het zyn kleine driezydige Pieramies 
stuk den ,welkemet dergelyke Kryftallen van Zilver 
Geteegen Glas-Erts op Bladerig gedeegen Zilver zitten „ 
En JORE aft Kalkfpaath breekt. “De Heer Romreu 
DE T'Isre maakt ook gewag van’ de’ kleine 
Zilver- Dobbelfteentjes ; welke Jusri in het 
Rosch- gewas van Zilver waargenomen heeft, 
en » volgens DavrLar dubbelde vierzydige 
Pieramieden , welken men , voor eenige JaaÉ- 
ren, by Markirch in de ‘Elzas , met Rood.= 
gulden heeft gevonden. Dropfteenachtig komt 
ook het gedeegen Zilver fomtydsby Freyberg 
en Wittichen voor; ’t welk men bykans tot 
het Kryftallyne kan betrekken. * 
Ein Kenige opmerking verdient nog het Aange:. 
Ziver. vloogen of Oppervlakkig gedeegen Zilver (0), 
fommige Steenachtige Stoffen bekleedende, 
Dus valt het, volgens: WaALLERIUS , by 
Leefefen en Sahlberg in Sweeden. Ik heb niet 
lang geleeden zeer fraaije Stoffen vandien aart, 
alwaar een Roozekleurige Cinnaber « Ertsdus, 
als met een Vlies vaa aangevloogen Zilver, 
Oppervlakkig is bekleed , van Stahlberg in 
Tweebrugge bekomen. u 
Afcheie ’t Gedeegen Zilver: komt op het “onver: 
“ug van wagtfte, niet alleen in Gangen van Zilverftof- 
vreemde 
Stoffen. ner fen, 
(e) Argentum nativum Superficiale. War, h, Arg. nats 
Superficiale in epidermide kaapidum, LiNN. &%. 


1 / î 
, DE ZILVER-ERTSEN. 237 


fen, maar fomtyds ook in andere Mynen voor. Evra 


Dus merkt LINNUus aan, dat, ter plaatfe XXVII. 
waar de Nordmarkfe Yzer- Ader van een Kley- „neer 
laag doorfneeden wordt „overvloedig gedeegen _Gedeegen 
Zilver is gevonden, en vervolgens wederom® ””- 
Yzer. „Dit Nordmark legt in- Wermeland , 

eene Provincie van Sweeden; alwaar het Zilver 
gepaard ging met Koper- Nickel, Anders, 
wanneer het flegts in Kwarts , Spaath, Steenen 

of Aardftoffen zit, gefchiedt de affcheiding 

van, dezelven best door „Amalgamatie met 
Kwikzilver, dat men den Kwik - Arbeid in de 
Bergwerkskunde noemt. Men brengt , naa« 


‘ melyk ‚-de vergruisde en gewasfen Stoffen in 


de Amalgameer= Molen. Dit is een Bak van 
gegooten Yzer, die uitwendig een rand en in 
“midden ‚op den Bodem , een knop'heeft , waar 
opeen Yzeren Kruis, dat met zyne vier „enden 
inwendig. byna den rand raakt, omgedraaid 
kan worden. Een Var, zonder. Bodem, ftaat 
op den rand sen -door deszelfs-.dekzel gaat 
een Stok met-een- Kruk , „hebbende het Vat 
van vooren twee of drie Gaten, waar door 
men het vuile Water kan aftappem.-Na dat ‚nu, 
op het Gruis der Zilverftoffen Water gegoo- 
ten is en Kwikzilver daar by gedaan, zowordt 
het draaijen door twee of drie Man verricht 5: 
dieelkander verpoozen „ en, onder het geduurig. 
bydoen van nieuw Gruis , de.Stoffen zo lang, 
maalen „ tot dat zy als Pap geworden zyn; 


IL Drzr Ve Stuks 


u. 
Arveetr. 
XXVII. 
HoorFp- 
STUK, 


02 HeT ZILVER, EN 


welke men door de Gaten vân’ Vat kan uits 
laaten. Het Zilver , ondertusfchen , dat in 
die Stoffen zit, vereenigt zig , op den Bodem 
van den Bak , met het Kwikzilver , tot een 
Amaleama , waar uit hetzelve, door Deftillatie 
ia een Retort, geheel zuiver afgefcheiden 
en ten gebruike tot een Klomp gefmolten 
wordt. 


Monier Geen Metaal is ‘er , buiten ° Goud, dat 


der Svan- 


jaarden in 
Amerika. 


zo overvloedig gedeegen voorkomt , als het 
Zilver. Somtyds zit het in Steenen zo vers’ 
borgen , dat men het niet eer zien kan, voor 
dat die afgefleepen of doorgeflagen zyn: fom-= 
tyds is het ook met een Steenige Schors als 
overtoogen. In Amerika vindt men het zeer’ 
veel onder zyne Ertfen gemengd, in de My. 
pen, en derhalve wordt tot het bewerken dier 
Erfens welke meestal zeer ryk zyn, eenerley 
Manier gebruikt. De gewoonte der Indiaanen 
was, he:zelve af te fcheiden door enkele Smel« 
ting, maakende dat het Metaal den eenen weg 
heen liep, het Schuim een anderen weg. Hier 
toe hadden zy,te Potoff in Peru „kleine Aarden 
Vuurpannen Guairas genaamd , met openingen 
in de omtrek, op welken zy de Kroes plaat= 
ften , en zodanige Pannen zettende op de 


Bergen, daar altoos veel Wind is, werdt de 


Erts daar door zeer gemakkelyk, en zonder 
behulp van Blaasbalgen, gefmolten; welken men 
echter tot de Mynen van Porco gebruikte, ’tIs- 

Au 


DE ZILVER<ER TSEN. 239 


nu eerst ruim twee Eeuwen geleeden , dat PE 

de Spanjaards het gebruik van Kwikzilver XXVII 
id EN 4 Hoorne 

in trein bragten (p). Ten dien einde werdt srun, 

de Etts, door middel van Molens, eerst ver- 

gruisd en zo fyn als Meel of Kalk gemaakt: 

dit fyne Poeijer mengden zy met Koperrood, 

Kalk of Afch , en maakten ’er een Pap van 

met Pekel van Zee. Zout. Hier over fpreide 

den zy het Kwikzilver uit door een Kleed van 

Paarden - Haair, zo dat het als een Daauw daar 

op viel ; en dan werdt het onder die Pap ge- 

mengden „op dergelyke manier als de Metzels 

Kalk , beflagen. Dien, arbeid vervolgde men 

twintig Dagen agtereen , om het Kwikzilver 

zyn werking volkomen te doen hebben: maar 

federt heeft men den tyd veel verkort, door 

Vuur daar onder te ftooken in Gewelven3 zo 

dat men het Deeg in vyf Dagen toebereid 

kreeg. Het Kwikzilver zig dus met al het 

Metaal vereenigd hebbende, deedt men de 

Klomp ingroote Troggen met Water,alwaar het 

Vuilwerdt weg gewasfchen of afgefpoeld, Het 

overblyvendezuivere Amalgama door een Kleed 

gewrongen zynde, fcheidde zig het grootfte 

deel der Kwikzilvers daar af, en het overige, 

tot een foort van Suikerbrood gemaakt, werdt 


met 

(p) Sommigen ftellen dit op ’t jaar 1566, dach ande- 

ten, met Barra, die Parochiaan te Potofi is geweest , 
op ’t jaar 1574. 


IL, Deer, V. Srume 


bio “HET ZILVER; EN 


IL met een Aafder Pot van dergelyke figuur gee 
XXVIT. dekt, die een Pyp hadt , even als de Helm 
ZE van een Destilleerketel. Dan een heet Vuur 

om dien Pot maakende , liep al het Kwikzil 
ver door die Pyp weg, en het Zilver bleef 
in de zelfde figuur, even groot alste vooren; 
doch maar een” vyfde deel zo zwaar , vol 
Gaten als een Honigraat. Deeze Broodens 
by de Spaanfchen Pinas genaamd , als naar 
2ynappels gelykende, werden dan tot Staaven 
gefmolten , in de Koninglyke Munt gebragt; 
aldaar getoetst en naar de fynte geftempeld, 

Nieuwe Deeze Manier , een langen tyd gevolgd, 

HIER was ten” ùiterfte nadeelig , doordien ‘zy zo 

veel Kwikzilver vereifchte. Men hadt, van 
t jaar- 1574 , zo BArBa tekent, tot aan 
1687 , Jaarlyks; tot de zuivering des Zilvers , 
meer dan drieduizend Kwintaalen daar van ge« 
bezigd, en de’ veelheid van Zilver was Jaars 
Iyks geweest) omtrent vyfmaal hondérddui- 
‘zend Ponden. Men deedt, naamelyk ‚by vyfe 
entwintig Kwintaalen van ’t gedagte Mengzel 
dertig Kwintaalen Kwikzilver, en kreeg uit 
een Kwintaal of Centner van hetzelve maar 
‚één of twee Oncen Zilver 5 des men reken- 
de , dat een Once Kwikzilver, te Mexiko 
geleverd wordende „ byna zo veel waardig 


was als „een Once Zilver (g)e Naderhand 
heeft 


(ad Travels through Spain, Lond, 1780. p. 248. 


De ZitveRsERTsEN. Aat 


hand. heeft men ontdekt, dat de bewerking „ En 
met veel minder omflag gefchieden kon, men- ERVE 
gende flegts het Poeijer van de fyn gemaakte ek, 
Erts in een Bak met Water, en dan het Kwik. Gedegen 
zilver daar over fpreidende ; welke Pap ver- GG 
der, met Water, dat mer. Yzér is bezwan. 
gerd ‚ veertien Dagen beflagen wordende, 
‘eindelyk , door afwasfching ‘gezüiverd zynde, 
deor uitdamping haar Zilver geeft, * welk 
echter niet zo zuiver is, als voorheen (#). 
__In de Europifche Mynen komt het Zilver Het pros 
wel zo overvloedig ver-ertst voor. Men pro= Zilver. Ë 
beert de Ertíen op Zilver, door het verflakken; ee he 
dat is, door fmelten met Lood of Loodglas 
in hae Dryffcherf onder de Moffel, èn dan 
door het afdryven, dât is, door de Harsin 
van dit Lood , middels een nieuwe Smelting 
in eene Kapelle. ’t Gene na deezen tweeden 
arbeid overblyft , is zuiver Zilver , en toont; 
in vergelyking met het gewigt van de geheele 
Klomp, de waare gehalte. van de Aarde; 
Steen; Erts . Metaal, Slakken en ander On: 
tuig, aan Zilver. 

Aangezien it de meefte Ertfen het Zilver Affcheie 
met vlugge deelen vermengd is, welke door dag van, 
Hitte daar van fcheiden , zo moeten de Zilver ai 


abi 


0) Zie de Manier en 7 Omftandigheden dia. van, uit 
le Vojage d’Ulloa getrokken ‚in de Zegenw, Staat van 
Amerika. Il, Deer, bladz. 108 , enze 


III, Daze V. Srux 


24% Herr, ZIAMERs JEM 
Aen Ertfen noodwendig eerst geroost: worden: 
XXVII. doch terwyl in veelen , inzonderheid in de 
A Hoorn-Ertfen , de vlugge deelen zeer vast 

__met de Metallynen zyn verbonden, zo moet 
het Roostvuur niet al te fterk gemaakt wor- 
den, op dat niet met de vluggen ook eenigen 
van het Metaal zelf verlooren gaan. « Dit 
Rooften of Branden wordt , naar dat de Ert« 
fen meer of minder Zwavel en Rottekruid Be- 
vatten , een of tweemaal herhaald, en flegts 
wanneer zy zeer arm zyn ‚ geen Lood hou- 
dende , t'eenemaal pagelaaten. In dit laacfte 

Geval fimelt menze met een byvoegzel van 

Zwavelkies,onmiddelyk , tot Raauwfteen. Dan 

bereidt men, in Andriesberg op den Haarts „ 
den Smeltoven, met Potaarde, daar twee 
deelen Kolen- Asch in-gekneed zyn; gebruie 
kende oud mengzel tot den Grond en verfch 
mengzel tot de Geut, welke tien Duim diep 
uitgefneeden wordt. Men maakt de Vorm 
van agteren met den Brandmuur gelyk en bos 
ven de Borst loodregt van tien tot twaalf Duis 
men hoog. De Be Erts, vaor den Oven 
gebragt zynde, wordt klein geklopt en Laags= 
wyze bedekt met eigen Slakken, dat is, die 
van een voorige Smelting gekomen zyn, of 
ook met ander Afvalen Krabzei vanden Haard, 
Eerst vult men den Oven met Kolen, dan legt 
men er een Laag op van gedagte Erts en ver= 
volgens de Slakken , enz, By zeer ryke Ert- 


fen 


ES 4 ODE ZiILvVER-ERTSEN, 243 


_fen moet. men byzonder acht geeven, dat de II. 
ÂFDEEL. 
Grond en beide zyden van de Geut met zeer xxvií, 
goed Strykzel bewaard , en, wanneer men rc 
derzelver Gehalte in Zilver , volgens de toets, 
berekend heeft , daar zo veel Glit en Haard. 
Afch bygedaan worden , dat van ééne Smel- 
ting vier tot vyf Mark Zilver uit een Centner 
Stoffen kome. Voorts gaat men even als in 
“andere Maansteen te werk 5 doch het 
Zilver „det daar van komt, is nog niet zuiver 
van Lood en moet uitgebrand worden , om 
het fyn te maaken ,als wanneer men het Brande 
zilver noemt; ’% welk » Uit de Huttenwerken 
komende , zestien-Lootig is; te weeten in ° 
het Mark 15 Loot en 16 Greinen fyn Zilver 
houdt. Wordt by hetzelve , tot Zilverwerk 
of Muntípecie , één Loot Alloy van Koper 
gedaan, dan noemt men ’t vyftien-Lootig , 
twee Loot ,dan veertien-Lootig, enz, 
Thans gaa ik over tot de befchryving der 
Soorten van 


DILVPEReERTSE Ne 


(2) Zilver dat gemineralizeerd is, byna fineede _ 11. 


‚ … Avgent 

haar ‚ meer of min doorfchynende, gli Coon 

merige ij = Hoorn- 
Deezekrts. 


CG) Argentum Mineralifatum fubmalleabile , fubdia- 
phanum, micans, Linn. Syst. Vat. XÌI. Tom, 3. Gen. 
34» Sp. 2e Arg. diaplhanum Lamellofum. Syst, Nat. VIII, 

2 NE 

III Deer. V. Srum. 


ul 
AFDpEEnr. 


D4Â HeErT ZitveERi kN 


Deeze Soort; gemeen Bp Erts dÊ 


XXVII ook Horn - Zilver genaamd, in ’t Franfch Ji- 


Hoorp- 
STUK. 

Hoeru= 
Erts, 


ne d'Argent Cornée, is de zeldzdamfte. Zy 
breekt altoos Aderswyze , meest óp weinig 
diepte, in Peru ; in de Siberifche Zilvermy- 
hens by Kongsberg in Noorwegen; op ver? 
fcheide plaatfen in Bohemen en in Saxen , 
doch meest by Johangeorgeftadt. Zeer dik- 
wils is zy vermengd met geele en bruine Vzers 
Oker , met Loodfpaath van veelerley Kleu- 

ren en met Zwarte Glas-Erts of Zwart Gul: 
den. Ook komt zy wel in zuivere Loodglans 
voor. Men heeft een enkele Nier, van zwar: 

ten Yzerfteen, daar ingeflooten gevonden: 
Dikwils is de naam van Hoorn: Erts gege= 
ven aan andere Ertfen , wien dezelve niet 
toebehoorde, Ook is wel eene byfoort van 
Hoorn -Erts onder een ânderen naäm, inzons 
derheid onder de Glas- Ertfen, befchreeven: 
Men heeft ook de Hoorn-Ertfen onderfteld, 
uit eene vermenging van Zilver met Zwavel 
en Rottekruid te beftaan; doch door de ont- 
dekkingen van laatere Mineralogisten , mec 
Scheid- 


bp. 133: N. 3 Arg. Min. fuscoeflavum fubdiaphanum ; 


fragile. CaRru. Min. 75. Arg. acido Salis folutum & 
mineralifatum. Cronst. Min. 177. Arg. Sulph. & Arfe- 
nico mineralifatum ‚ Min, malleabili Vitreà, Candele 
Igne liquabili, Wart. Min. 308. Arg. acido Salis mine- 
ral. Min. femipellucida, Lamellofa , Cornea, Igne Cate 
delze liquabilis. Wart, Syst. Min, 1Ì, p. 33m 


An 


DE ZIEVER*ERTSEN 245 


Scheidkundig onderzoek, is dit valfch bevon- pl 
den (s). Ook komt het Konftig bereide XXVIK 
” Hoorpe 

Hoorn -Zilver, dat men Zuna Cornea noemt, sum 
door neerftooting van het Zilver uit zyne Hoor: 
Solutie in Salpeter-Geest „ door middel vanf” ie 
Zout-Pekel, bereid, zo zeer met deeze Hoorn-_ 
Erts overeen, dat men tot derzelver vorming 
in de Natuur iets dergelyks moet onderftel, 
len. Evenwel is ’t uit fommige Proeven 
waarfchynlyk , dat ’er eenig Vitrioolzuur by- 
kome, en toevalliger wyze bevindt zig daar 
in eenige Zwavel of Zwavel- Lever. 

Hec is een zeer weeke Stoffe, die zig met Hoeda- 


een Mes, als Wafch , fnyden en bearbeiden Pigheid. 


laat, ook fmeedbaar 3; gemeenlyk , inzonder- 


heid, wanneer zy by dunne Blaadjes tegen ’ 
Licht gehouden wordt , doorfchynende „- heb- 
bende zeer dikwils fpiegelende Vlakten. Zy 
fmelt aan de Kaars , als Wafch, en geeft als 
dan een zigtbaaren, dikken, witten , ftinken- 
den Damp uit. Reeds in een flap Vuur kookt 
zy als Borax , en vloeit zeer dun , als Talk 
ef Smeer , wordende. grootendeels vlug , zo 
dat daar van maar weinige kleine Korrels zuie 
ver -Zilver overblyven. Evenwel telt menze 
ender de rykfte Zilver - ee houdende niet 
zel. 


(5) De Heer Warrerius, zelf , hadtze voormaals 
dus bepaald, zeggende bovendien ; „ zy houdt veel Zwae 
p> vel, weinig Rottekruid en twee derden Zilver”. 


BIL Deer Y. Srux,. Q 3 


UI. 
Arpeer. 
XXVII. 
HoorD- 

STUK. 


Hoorne 


E el A 


Witte 
Hoorn- 
Krise 


246 HeT ZELVERS SEN 


zelden van 150 tot 180 Mark in ’t Centner3 
maar zy vereifcht „tot de bearbeiding „de by- 
voeging van een Lizhaam, ’ welk het Zuùr 
van Zee- Zout tempert of bedwingt, eer het 
Metaal daar door vlug gemaakt-worde, 

Van deeze Hoorn -Erts komen aanmerkelyke 
Verfcheidenheden , zo ten opzigte der Kleur 
als der Geftalte , voor. Witachtig zynde, 
noemt menze Witte Glas- Erts van Zilver. Als» 
dan is zy fomtyds zo wit als Sneeuw, of als 
Kaarsfmeer , met eene als vette dof glanziges 
Oppervlakte; fomtyds bleekgraauw, als Chals 


‘_cedoon of gemeen Osfen- Hoorn en ruuw van 


Oppervlakte; gelykende, op de verfche breuk, 
dikwils naar Steenmerg , maar in dunne Schyf- 
jes gefneeden doorfchynende als Hoorn; ook 
in de open Lugt dikwils paarfch of blaauwach- 
tig beflaande. Deeze is de allerzuiverfte en 
zweemt het allermeefte naar Hoorn - Zilver, 
maar wordt nooit geheel vlug in.’t Vuur , en 
geeft ook geen het minfte blyk vân eenen zuu- 
ren Smaak. Zy is zo week „ dat men ’er den 
Vinger- Nagel in drukken kan, en de Schubs 
betjes, welken men ‘er van fchilt „rellen zig 
even zo te famen als of zy van Zeep waren. 
Dus valt de Hoorn-Erts in Peru, als ook by 
Guadalcanal in Spanjes met gedeegen Zilver 
in bruine Yzer-Oker , in eenige Mynen van 
Saxen. De witte en graauwe Glas-Erts van 


Marienberg en Annaberg, door MATTue- 


SIUS 


DE ZitverR-ERTSEN 247 


sius gemeld , behoort ook tot dezelve. Ik UE, 
heb een Stukje gedeegen Zilver en Reenkleu- re 
rige Hoorn-Erts, in Zilverhoudende bruine Hoeror 
Oker, met Schieferfteenige Gengftoffeuit de Ka- porn 
tharina -Myn te Raschau in ’c Erts-Gebergte. 715. 
„Gekleurd komt zy fomtyds geel voor, als Gekteure 
Harst, of bykans als Zilverglit , Geele Glass de: 
Erts, by dien Autheur , genaamd, insgelyks 

in Saxen gevonden. Bruine Hoorn-Erts, by 

fommigen gedeegen Bruin-Erts, en by Fan 
BRICIUS Leverkleurige Erts, of ook Bruin 
gedeegen Zilver, viel , niet ver van Freyberg 

in zwaare Spaath , of ook by Annaberg en 

elders. Zwartachtig in Afchgraauwe en ver- 

„harde Schieferkley, en Wiolet , of byna als 

blaauw. beflagen Staal , valt zy by Johange- 

orgeftadt , fomtyds in doorvretene Kwarts, 

Deeze is niet zo zuiver als de Witte, be- 

vattende altoos eenige Zwavel , gelyk door 

den Reuk in ’t branden blykt en door de blaau« 

we Kleur der Vlamme. Ook vloeit zy op ’t 

Vuur zo dun niet, als de Witte , maar zwart 

en troebel , met fterke opwellingen en ’t uit- 
werpen van Schuimblaazen , die barftende veel 

Damp verfpreiden. Voor ’t overige behoudt 

de Klomp haare Geftalte, en na het wegdam- 

pen van den Zwavel blyft ’er een geweefzel 

van Zilver over , ’ welk eene bleekgraauwe 

Aarde bevat, Houdt men dunne Schyfjes van 

deeze Hoorn-Erts tegen ’t Licht, zo ziet 


| | Q4 men 
II. Deen V. Sruke 


43 HEE LIiLVER, EN 


IL 


Aroer, Men als door een Nevel, met gemengelde. 

ln witte en Violette Streepeal / 
le) 

srUK. De Groene Hoorn-Erts, welke men ook 


Hoorn. Groene Zilver-Erts noemt, valt in verfchei- 

AE de Mynen by Johangeorgeftadt, als ook, 

roene. ' 

-… _… volgens ArBiNus, by Schneeberg en An-_ 

naberg in Saxen. Zy is zeer zuivér en ge= 

meenlyk Appelgroen , met eenig paarfch ; 

wanneer men ‘er doot heen ziet verwisfe- 

lende witte, groene en geele Screepen ; als, 
door een Nevel, vertoonende. 

Verfchit Wat de Geftalte aangaat „ vinde men de 

je Geftal- Hoorn -Erts ook verfchillende. Die is of gee 

“Pr. heel onbepaald, of Schubbig ; Eyvormig of Ko= 

| ar rp gelrond, en inwendig hol, ten deele met Stof= 

fig, ten deele met verhard en famen verbon= 

den Zilwerzwart aangevuld , dus naar een A- 

rendfteen gelykende, of Viokkig , by Johan- 

“georgeftadt gevonden. Deeze laatfte, wit of. 

violet van Kleur, zit met fyne, dunne, door- 

fchynende Schubben, byna als Sneeuw-Vlok- 

ken, loodregt op den Steen: welke Schubbe- 

tjes, door ’t Vergrootglas gezien, vierhoekig 

fchynen te zyn. Ook valt zy in volkomene „ 

nu enkelde dan famengehoopte en in elkan- 

der gefchoovene, grootere of kleinere, doch 

gemeenlyk zeer kleine , Dobbeifleentjes, naar de 

Kryttallen van Zee-Zout gelykende. Zoda- 

nig breekt zy by Jokangeorgeftadt , voorge- 

teld, voornaamelyk op den Gotthelffchaller3 


Ar die 


DE ZINVERsERTSEN 249 


‚die men by de Berg- Akademie, te Freybergs rr, 
als eene zeldzaamheid bewaart. Gemeenlyk hal | 
zyn dezelven zeer zuiver en wit; de Heer Hoorp- 
voN BorN maakt ook van bruine en blaauw ige 
beflagene gewag. Ik hebze van die zelfde Ere 
plaats , op blaauwachtige Zilver-Glas-Erts 
met Yzer-Oker , van eene Staalgraauwe Kleur , 
doch zo klein „ dat men de Geftalte niet 
dan door een Vergrootglas kan onderfchei- 
den 5 gelyk dezelve in big. 7,op Plaat XLV IJ, 
is voorgefteld. & 

In de meefte Kabinetten vindt men nog maar 
kleine Stukjes van deeze Erts, doch in ’t Keur- 
vorftelyke te Dresden zyn ’er Klompen van; 
uit Saxen, 33 en 15 Marken zwaar. In een an- 
dere Verzameling, aldaar, waren Nieren van 
Hoornzilver , zo week als Spek (5). 


(3) Zilver dat gemineralizeerd is, fnybaar, 1m. 
__Smeedbaar , Loodkleurig. | hie oa! 


Vitreum, 


Deeze Stoffe , die men gemcenlyk Ziker ‚„Glas-Erts, 


Glas- Erts, of ook enkel Glas- -Erts, en Zil. 
ver- 


()) Sanpers Reizen, II. Theill. Leipz. 14. P- 1504154» 

(3) Argentum Mineralis. feftile, malleabile , Plumbico- 
lorum. Syst, Nat. uts. Sp. 3. Arg. malleabile. Syst. 
Nat, VIJL. p. 183. N. 2. Arg. Plumbei coloris fplen« 
dens malleabile. Wort. Min. 29. Arg. Sulph. Minera- 
hfatum. Cronsr. Min. 169. Idem Min. malleabili Vie 
treâ , Candelze Igne liquabili, War r. Mir. 308. Arg. 
Sulph. Mineralis. Mingra malleabilis Vitrea , facile fufie 
bilis. Wars Syst. Min, 1. p. 329. | 


lii Darr, V. Stux,;; 8 


250 Her Zrivver, en 


Ii ver-Glas, in ‘t Franfch Mine d'Argent Vitreufe 


AFDEELe 
XXVIL, noemt, komt in de meefte Zilvermynen voor. 
oOfF De 


srox. … Zy breekt in Neder - Hongarie , in doorfchy= 
Glus-Erts nende of ondoorfchynende , geelachtige of 


witte Kalkfpaath of in korrelige Kwarts, of 


in ondoorfchynende Kryftallen; in de meefte 
Boheemfche Mynen in Kwarts-en Spaath3 by 
Joachimsthal ín de grootfte menigte en met de 
meeften haarer veranderingen ; by Aberdam 
met gedeegen Zilver in Hoornfteen; voornaa- 
melyk by Ratieborzits in wicte zwaare Spaath, 
in Gneis, in Blende, en in de Dorothea ook 
in Loodglans en witte Yzer-Ertfen3 in Gor 
thelf- Schaller ín onzuivere door Oker gekleur= 
de Kwarts 5 te fohangeorgeftadt in Rusgeel- 
Kies; in de Himmelsfurften , by Freyberg in 
Saxen, in roodachtige Hoorntteen of Zwavel- 
kies, in ‘t Furftenbergfche in Kobaltmolm , 
enz. In de Morgenfter by Freyberg breekt 
‘er gedeegen Zilver, en in Andriesgang by 
Joachimsthal Roschgewas van Zilver in. In 
de andere Wereldsdeelen komt zy wrat zeld- 
zaamer voor. Evenwel heeft menze ook in 
‚ Amerika, 

Onder- _ Uit de bepaalingen zal men deeze Soort niet 
fcheiding gemakkelyk van de voorgaande onderfcheiden, 
Hoorn- - [mmers volgers die van WALLERIUS 
Ets beftaat het verfchil byna alleen in ‘t uiterlyk 

aanzien: want terwyl de Hoorn-Erts ook dik- 
“wils Zwavel bevat , zo ftrekt de manier van 
Vere 


en 
p A 
Ì en 


zig laat affchraapen, {nyden en hameren. 


„ 
t 


DE ZiL VER-ERTSENe. 251 


he 


Verertfing niet tot een duidelyk Kenmerk en ny, 


de Kleur is in de Hoorn-Erts verfchillende, Ed 0 
De Glas- Erts, nogthans, is byna altoos ken- ‘Hoorp- 
baar aan eene Loodkleurigheid , welke men “Pt 
niet in de Hoorn-Erts vinde: ook vat zy 7" 
niet doorfchynende , en is wel {nybaar, doch 
zo week niet, dat men ’er,gelyk in de Hoorn: 
Erts, met den Nagel of met eene Naalde ge- 
makkelyk in kan booren. 
Zy is zwaarwigtig en fmeedbaar, zo dat zy 8 Hoeda: 
gheid. 
Meestal heeft zy eene Glanzige Oppervlakte, 
doch beflaat zwartachtig in de Lugt en valt 
ook fomtyds Paauwenftaartkleurig , of blaauw, 
of groen’ beflagen ‚of mert geelachtige Zwa- 


‚velkies , of met witten Draadfteen als overe 


finterd , gelyk by Schemnits in Hongarie. Al- 
daar valt, volgens BRUCKMA N, een bruine 
Glas-Erts, die inwendig zig groen vertoont, 
en eene geelachtige, byna als Orpimept, zou 
volgens DaviLA voorkomen. te. Planché: 
zo ook te Munfter een groenachtige enz. Zy 
ontbindc zig t'eenemaal in Salpeter- Geest , 
fmeltende zeer ligt, zelfs aan de Vlam van 
een Kaars en geevende alsdan eenen Reuk van 
Zwavel. Hier mede alleen is zy geminerali« 
feerd, en in zo kleins veelheid , dat de Erts 
dikwils honderd en tagtig Mark Zilver in ’t 
Centner houdt, behoorende dus onder deryk- 
fte Zilver- Ertfen. ____Aan- 


III. Deer. v. Stuk. 


252 EET ZAaEBPiE'R BEN 


il Ë Aanmerkelyke Verfcheidenheden hebben ook 
Arn j 
XVI ‚onder de Zilver-Glas- Erts , ten opzigt van 
en de Zelfftandigheid en Geftalte, plaats. Zy 
Verfchei-Valt aangevloogen of digt. Deeze laatfte beb 
_ denheden.jk zeer Keurlyk , Laagswyze tusfchen Koper- 
Ke groene Spaath , in een Kwartzig Gefteente , 

“68 nie Peru. Bladerig en Schubbig komt Zy voor 

in de Siegelsberg by Schemnits ; Korrelig in 
toodachtige Hoornfteen, by Kongsberg 5 Drop- 
fteenachtig en Kuitgelykende , by Joachims- 
thal. Haairachtig - vindt menze in Kies , by 
Ratieborzits in Bohemen, in geelachtige door- 
fchynende Kalkfpaath ji Himmelsfurften by 
Freyberg, ook in roodachtige zwaare Spaath 
by Marienberg niet ver van Jobangeorgeftade 
in Saxen ‚ waar van ik een. fchoon Stuk heb, 
_ Ook valt zy » in doorfchynende Kwarts - Kry- 
ftallen ingeflooten ‚ by Kongsberg in Noore 
wegen. By Ratieborzits komt zy met korte 
Haairtjes , byna als Mos; by Schemnits met 
lange gewrichte Haairen voor. Ik hebze 

zodanig krom en krulhaairig ‚ als Zig. ss 
naar een fraay Stuk van Himmelsfurften, met 
eenige Vergrooting afbeeldt. | 

Boom- Voorts valt de Glas-Erts Draadachtig en 
Ölsctn Tandig in Noorwegen , doch wel de aanzien- 

Fig. 9. Iykfte is de Boomachtige , Takkige of Den- 
__dritifche 0): zo aldaar, als in Saxen es Bohe- 
men 


(w) Minera Argentì Vitren germinans, Warm Par. £ 


» sd en N SG 
De ZALVERSERTSEN. 853 


k „fe 
men voorkomende ; en te Kongsberg onge A hoed: 


meen fraay vallende 5 gelyk uit myn Stuk XXVII. 
daar van, in Zig. 9, natuurlyker grootte Pe, 
gebeeld , blykblaar is. Metzelve beftaat uit Glas-Erts, 
een Voetftuk van witte Kalkfpaath, daar ver- 
fcheide brokken zyn afgebroken. Hier op, en 

door hetzelve heen, heeft zig de Glas.Erts 
„zodanig knobbelachtig en Takswyze gevormd, 

dat men het ontwyfelbaar aan eene Vloeijing 

moet toefchryven. In het Grondftuk zelf is 

zy tot het binnenfte toe verertst 5 zo dat men 

niet kan onderftellen , dat zy „reeds gevormd 
zynde, door een enkelen Zwaveligen Rook, 

van gedeegen Zilver in Glas-Erts zou veran- 

derd zyn; gelyk WALLERIUS zyn denk- 

beeld oppert „ aangaande deeze Kongsbergfe 
Zilverboomen. Men heeftze , wel is waar, 

die van onderen, gedeegen Zilverglanzig, van 

boven zwart beflagen zyn} doch zelden, dat 

dit beflag tot de binnenfte zelfftandigheid 
doordringe. Ook blykt in dit myn ongemeen 

fraay en zeldzaam Stuk, daar het gedeegen 
Zilver ook Haairachtig , Draadig en Takkig; 

op verfcheide manieren gekruld en geflingerd, 

aan voorkomt , zeer klaar , dat deeze beide 
Stoffen vloeijende zyn geweest in deszelfs 
vorming; zynde, dat meer is, in hetzelve de 
Glas-Erts met gedeegen Zilver als overgroeid, 
Onmoogiyk ware het, indien de reeds gevorm. 

de Glas-Erts haaren oirfprong te danken had 


aan 
EIL DEEL, V. STUK. 


asa HET ZILVER) EN 


aan eenen Zwavel- Damp , dat dit gedeegen 
HI. Á 

Arverr. Zilver dan dus, onder dezelve gemengd, ‘er 
oe hieren daar over en om heen gegroeid , zo 

STUK zuiver en onderfcheiden zig kon vertoonen. 
RAE ’t Is waar, gezegde Heer merkt aan „ dat 
de Gias. niet alle Glas-Erts door een Zwaveligen Rook 
Erts. gevormd zy ; gelyk, zegt zyn Ed. , uit de 
Kroflallifatie blykbaar is. Men. vindtze of in 
Pieramieden , die meest by joachimsthal in 
Bohemen voorkomen. Deeze zyn of enkeld 
en driezydig , de Elsvormige Glas-Erts van 
LINNavs (w), uitmaakende5 of enkeld en 
zeszydig, boven met zes Vlakten fcherp toe= 
gefpitst3 of dubbeld en vierzydig , hoedani« 
gen dan zeshoekig vallen , gelyk de Aluin- 
Kryftallen , of met afgeftompte punten, ook 
onder de Mexikaanfche Ertfen. Men vindt 
de Glas-Erts Dobbelfteenie ‚ in Yzerhoudende 
Kwarts, in Sieglitsberg by Schemnits , als 
ook by Ratieborzits. By Staafjes die vierzy- 
_ dig zyn, in het Tweebrugfe; veelhoekig in 
Saxen , Bohemen , Hongarie en rond by 
Schemnits , in Loodglans. Geftrikte of ge-= 
breide Glas -Erts komtin Gips- en Vloeyfpaath 
in de Morgenfter , by Freyberg, voor, en 
Cellige in de hooge Denne by Joachimsthal, 
en in Sieglisberg by Schemnits , alwaar menze _ 
ook 


(ew) Argentum Vitreum Subulatum. Linn. Var B. 


DE ZriuveR:ERTSeN. 255 


ook met Verdiepingen in de Oppervlakte, die Ai. 


Teerlingachtig zyn, in de diepfte Franzftollen KNV 
aantreft. Bed, 


Hier behoort. die Stoffe » welke men in Sa. Broofche 
aSm 


G 
xen Broofche Glas- Erts, en in Hongarie Rofch- grts, 


… gewas noemt, Dezelve breekt by Freyberg ir 


Kwarts, Kobalt en Kalkfpaath 3 by Ratiebor- 
zits en elders in Bohemen, in Glas-Erts; in 
Hongarie,op verfcheide plaatfen ‚in onzuivere 
Kwarts , of ook in Kalkfpaath en andere Stof- 
fen. Men vindtze aldaar ook in doorfchynene 
de Kryftallen , zo van Gips-Spaath als van 
Kwarts; gelyk ik daar van een fchoon groot 
Stuk heb van Chremnits, op Kwarts-Kry- 
ftallen , met Kies en Pyriteuzen Kalkfteen. 
Zy is glanzig, korrelig, uit veele knobbeltjes 
beftaande, en dus zeer oneffen of ruuw en als 
Robbevellig van Oppervlakte. Zy ziet uit den 
graauwen of bruinachtig met bleeker en don- 
kerer plekken, Immers men heeft bevonden, 
dat zy, behalve Zwavel , verertst ware met 
Rottekruid , benevens een weinig Yzer en 
Koper. Haar Gehalte aan Zilver heeft wel 
honderdveertig Mark in ’ Centner bedragen, 
zegt BRUNNICH, en merkt aan „ dat dit 
Rofchgewas uit eenen overgang van Glas- Erts 
“ja Rood Gulden beftaa ; maar op de breuk is 
het Afchgraauw en glad. Het fchiet, zegt hy, 
fomtyds in Dendritifche Figuuren, tusfchen de 
Loodglans „op den ouden groenen Twyg by 


Frey- 
In. DEEL, V. STUK. 


Keente: Freyberg „ aan (x). Zy valt niet Aders- of 

XXVII. Laagswyze , maar By Nesten , en, hoe ryk 

A ook zynde , zien de Bergluy baar niet gaarn 5 

| dewyl men bevonden heeft , dat de Gang in 
je kort verarmt ‚ wanneer zig Nesten van deez 
Erts vertvonen (9). 

‚ Konfti- De Glas-Erts kan nagemaakt wórden ‚ wan- 

rod neer men by Zilver, in een Kapel of Kroes 
vloeijende, allengs brokjes Zwavel werpt, tot 
zZes- of agtmaal zo veel; dan uitgegooten is ’t 
een zwartachtige Klomp: of ook, zo Kunce 
KEL aantekent, door Vylzel van Zilver, Laags- 
wyze met Zwavel gelegd ‚door een zagt Vuur 
te broeijen. Dat men van afgezoete Zilver- 
Kalk, met Cinnabefr en Rottekruid tot gelyke 
deelen Laagswyze gefementeerd , door het 
afhaalen van de Kwik met een maatige Hitte ; 
Zilver - Glas -Erts maaken kan, heeft LEHMANN 
aan de hand gegeven. | 

4 (4) Zilver , dat gemineralizeerd is, roodachtig, 

rubrum. rood fchraapende, 

‚_ Rood- Dié 

Gulden. * 


256 HEt Zitven) eN 


(&) Annet. in Cronsr. Mineraloginm. Koppenh. and 
Leipz. 1770: p. 186. 

(4) Voer Min. System. p. 429. 

(4) Argentum [Mineralifatum] rubescens, triturÂ rus 
brâ. Syst, Nart. XII. uts. Sp. 4. Arg. rubescens polye- 
drum glandulofum. Sys;. Nat. VIII. p. 183. N. 5. Arg. 
Sulphure & Arfenico Mineralifatum. Cronsr. Min. 170. 
Argent. Arfenico & Sulphurée Mineralifatum „ Minèrâ 

| ru 


„keemíche, Saxifche, in die van den Haarts en 


DE ZIUVER-ERTSEN. 257 


Die noemtonsen Rood Gulden of Rood Gulden hin Tg 
Eris, in Duiefchland Rotrguldern, in Frankryk XXVIL 
Mine d'Argent Rouge ; en in Spanje Rof? dei, Soon: 
Dezelve komt voor: in de Hongarifche , Bo- _ Rood- 

Guiderne 
eenige andere’ Mynen , alsook in Amerika. 
Ik heb Rood Gulden „ in Kwarts verfpreid, uit 
Peru. -In Sevenburgen breekt zy in graauwe 


_ Hoornfteen , in zuivere witte Kalk- Aarde, in 


geelachtige murwe Kalkfpaath , of. ook in 
verweerde Yzerfpaath , in Kwarts en Rots. 
fteenen , in Goudkies s in Bohemen vindt mene 
ze in doorfchynende Kwarts of in vette Kwarts; 


‚cok in Giftkies , Blende en Loodgians , in 


Gneis en verfcheiderley Spaath of Glimmere 
Kryftallen 5 in roode Hoornfteen „ Tiniteen, 


_ Wit Gulden en Jaspis in Saxen. By Wittichen 


in ’ Furftenbergfe valt zy in Roodachtige 
zwaare Spaath : ook in ’t Nasfau- Weilburgfe 
en Wurtembergfe. Op de Myn, genaamd 
Roos van Jericho „ in Bohemen, zit het zo 
aan en in ’t midden van de Roosachtig Bladeri- 
ge Kalkfpaath, dat de Spaath een witte Bloem 
en het Rood Gulden de Vrugtmaakende deelen 
voorftelt ; ’t welk men Roossewas van Zilver 
noemt., In de diepfte Franzftollen , aan Sie- 
ere by Schemnits ‚ breekt gedegen Zil- 

ver, 


euh aaa ienidonen. fab Wars Syst. Min, TI. 
Be 33de 1anöV Anse | | 

R 
II, Deer, V. Srum, 


\ 


UL 
ÂrDEEr. 
XXVII. 
Hoorp= 
STUK. 
Rood- 
Gulden. 


Hoeda« 
nigheid. 


258 HeT ZILVER, EN 


ver; by Boitze in Sevenburgen en in de Ân- 
na-Myn by Krempits in Hongarie, gedeegen 
Goud; en in ’ algemeen , by Kremnits en 
Schemnits , overvloedig vermomd. Goud daar 
in. 

Deeze Zilver-Erts is zwaar, glanzig en 
gemeenlyk zagt , óp ’t fchraapen doorgaans 
donker Karmozyn- rood. In ’t Vuur fpringt 
zy, gelyk een Leyfteen, aan ftukken, doch, 
als het knappen ophoudt, dan fmelt zy nog 
eer zy gloeije,en geeft een Arfenikaalen Damp 
van zig. In 't algemeen houdt zy ; behalven 
Zilver,dat zelden minder dan zestig Mark in ’c 
Centner bedraagt (z}s nog Rottekruid , Zwa= 
vel en Yzer. Met Salpeter detoneert zy in ’t 

Vuur 


(a) De Heer Warrerrus ftelt de Zilver- Gehalte van 
het Rood Gulden met die der Hoorn -Erts gelyk ; naa= 
melyk twee derden ‚ en die van de Glas- Erts dre vier= 
den van ’t geheel. Cronsrepr rekent deeze laatfte op 
280, het Rood Gulden op 6e, het Wit Gulden op 30 
Mark in ’t Centner , dat is in de honderd en tien Pond 
volgens Bergwerks rekening, of in de 220 Marken, Ik heb 
een Stukje zwartachtig Rood Gulden in Kwarts van 
Kremnits in Hongarie, waar van het Centner 114 Mar- 
ken Zilvers, volgens den Heer Popa, heeft uitgeleverd , 


„naar de aantekening van wylen den Heer L. F. Gro-= 


NOvius, uit wiens Kabinet hetzelve afkomtftig is. Dus 
geloof ik, dat de Gehalte van ’t Rood Gulden, op by= 
zondere plaatfen, zeer veel verfchille en dat men in ’t 
algemeen met den Heer Guerin niet zeggen kan , dat 
het zelden meer dan 6o Marken in ’t Centner houde, Het 
houdt de helft tot twee derden Zijver zegt VOGEL, 


D E ZaiLvreRERTSEN. 259 


Vuur en is wel dikwils ondoörfchynende ; doch RLN 
zo, dat zy aan de kanten eenig Licht doorlaat Kevin 
Somtyds valt: zy ook geheel doorfchynende ; sro. Sr 
doch ís-dan gemeen!yk niet zeer ryk in Zilver Rood 
en zeer dikwils Kryftallyn 5 dus by Potofi, nice 
Joachimsthäl en Reinertfau , voorkomende: 
Veelen dier Kryftallen worden , wanneer zv 

lang in eén vogtige Lugt leggen , ondoorfchy= 
pende, De Kleur fpeelt altoos in het Roodes 
fomtyds tusfchen Karmozynrood en Lood. 
blaauw; ook wel graauw , zelfs in Mexiko 3 of 
zwartachtig: fomtydsis zy geheel Karmozyns 

of, gelyk in Katharina Neufang by Andriess 

berg, Scharläken-, óf, gelyk by Matkirch in 

de Elzas, Auroor 3 of, als by Potofi , Granaats 

rood. * Het Bhtemtehe en: Wurtembergfche 

ie gemeenlyk uitmuntend helder Robynrood 5 

dat van St. Andriesberg is doorgaans, donker- 

food en het Saxifche komt als tusfchen beis 

den, Wvenwel moet mén dit niet zonder uits 
zondering begrypen ; wânt by Annaberg ert 
Johangeorgeftadt valt bet fomwylen zeer hel: 

der Robynrood; en by Joachimsthal ook wel 
donker-rood. De Kleur komt fomtyds zeef 

| naby, aan die van de Cinnaber, doch trekt in 

'c fchráapen altoos ‘wat nâar het paarfche 4 

en is niet zo hoog glinfterend rood; ook 

aan de. Vingers niet zo. zeef ego of 
befmettende. | ĳè 


‘Van- de Rood Gulden Eris koren, Wat Veirhei 
“à : de denhedens 
TL. Deër. V. Stuk, 


260 HET ZIELVERs EN 


PS de Geftalte aangaat, ook eenige Verfcheiden- 


EE heden voor. Zy is aangevloogen op. verfcheie 
sruk.  derley Ertfen „ Kryftallen , Spaath , ja zelfs 
Rood- op verharde Kley, gevonden. . Als dit; aange: 
Gulden. E Ë 

vloogene iets Straaligs vertoont; dan. voert 
het ‚by fommigen , den naam van Rood=Guldene 
Bloesftm. Digt op de breuk valt zy by Schem. 
pits in Hongarie , by Marienberg in Saxen ; 
in Himmelsfurften by Freyberg , als ook in 

Scherben- Kobalt , Loodglans en …Rusgeel , 
by St. Andriesberg : Korrelig op de. breuk in 
Kwartsen Kies, in roode Veldfpaath en Lood= 
glans, in Severburgen ; in bladerige Gips= 
Spaath of Melkwitte Kwarts by, Schemnits, 
in Kwarts en Kies by Kremnits in Hongarie 5 
met Glas-Erts in zwarte Steen by Joachims- 
thal in Bohemen en in geftrikte. Kobalt by 
Marienberg in Saxen, Dendritifch heeft menze 
in de nieuwe Hopening by Schemnits als ook 
in. verharde Kley en _Kalkfpaath. by. Markirch 

in den Elfaz gevonden. | 

Gokeryfale Het frasifte echter komt de Rood- Gulden- 
Rood _ Erts in n, Aryftadlen voor „6e ‚ welke doorgaans 
Gulden, HERE hid meer 


Pu. 
XLVIIL. 


Fig. 1. (a) Argentum rubrum Cryflallinum , faepe diaphanum, 


Nitriforme. Linn. Minera Argenti rubra pellucens figu= 
rata, Wart. Var. f. Deeze Authcur hadt 'er bevoorens 
van gezegd: wonnifi in. Renibus & Glandulis in Argen- 
tifodinis vepesitur, LinNmus onderfcheidt het Glandulo= 
Sum en ik begryp niet, hoe deeze Kryftallyne. by Nieren 
en Klieren in de Zilvermynen kan voorkomen. 


nd 


DE ZILVERSERTSEN. 26f 

meéèr of. min doorfchynende zyn, en naar dië RT N 
van Salpeter gelykende. Men vindtze dus in XXVIÏ 
de Zilvermynen van Saxen ; Bohemen, Hun-,„°ofe 
garie'en den Haarts. Deeze Kryftallen maaken Rood. 
of Pieramieden , die enkeld driezydig ‚ gemeen-C/er. ’ 
Iyk-famengehoopt „ by Andriesberg-en Johans 71 
georgeftad , in Giftkies en Spaath voorko. 
mens of duhbeld vierzydig- in Himmelsfur- 
ften by Freyberg. Ik hebze van Marienberg 
zeer fraay gekryftallizeerd , in eene groep van 
puntig-driezydige helder Karmozynroode Kry« 
ftallen', in. eene Gips-Spaatige Gangftoffe, 
Veel grooter zyn die van Johangeorgeftadt , 

in dat myne zeer fraaye Stuk „in Fig. 1, op Plaat 
XLVIII; hier nevens, afgebeeld: alwaar de- 
zelven wel Purperrood , maar met een witach= 
tige Spaath - Korst overtoogen zyn, Ook 
vallen zy Staafachtig ‚ meest zonder Pieramie, 
den vierzydig, in Hof by Schemnits en in Kies 
by JBaëhieischal, en zeszydig, jn Kwarts, in 

de Brennerftollen by Schemnits; fomtyds leg- 
gende als by Freyberg, of inwendig hol, by 
Clausthal, of ‘zo fyn als een Haair, niettemin 
doorzigtig en Cinnaber-rood „ by Johangeor: 
geftadt. Men vindtze ook wel met twee fpitfe 
_punten, en gewoonlykst met maar drie, doch 
ook wel, gelyk by Markirch in de Elzas, met 
zes zydvlakten, of met vier of vyf, volgens 
de Waarneeming van HENCKEL. Veelloekige 
Rood: Gulden. Kryftallen komen by Kreinnics 


R i 
ED Dae Ve Gn” sert on pe 


262 HeT ZiiévVERsSENS 


HI. in Hongarie. voor ‚in Kwarts als ook by 
AFDEE 
XXV IL Schemnits en: Andriesberg., in verharde, Kley 
EEP en Kalkfpaath-Kryftallen, enzo 
Rood. „Door Konst kan deeze Etts: ok hoses 
Gulda he worden ‚ wanneer .mênéén deel 
pig van: den Steen. Pyrmiefon … uit gelykerdeelen 
Gulden. Antimonie, Rottekruid en; Zwavel ‚door een, 
zagte fmelting vervaardigd „met evenveel 
Zilver- Kalken een zesde deel Yzer. Saffraan 
gemengd ‚ door een zagt Vuurfmelten gaats 
zegt WALLERTUS,. ” lets dergelyks kan men 
uit: Antimonie ; Salpeter en Zilver=Kalk, ons 
dann gefmolten , eik: 
ve (5) Zilver. dat. met. A iep ae gemines 


Argentum: 


album. rahfterd is, witachtig Jchraapende,. 
ge Gul- nt mdk en 

De Rek A 525 Tt i 
Ki Wit Gulden of Wit-Gulden-Erts heet déeze ; 


in Duicfchland Weisgulden, in Hongarie Plach- 
mal of Plachmann, in Vrankryk, Mine d' Ars 


gent blanche, Mooglyk is, de, eerstgemelde 
benaaming van de Guldens, die. zo. we! door 
geheel Duitfchland „ als by ons, een Zilveren 

… Munt 


E (5) drgentum Mineralifatum Cupií  Alcfêhic. rie, tri= 
turâ albidâ. Syst, Mat. uts. Sp. 5 Argent albidum in= 
forme fragile. Syst. Nat. VIIL p. 184 Na. Argentum 
albo- grifenm , fplendens , Cupro mixtum. Woet. Mins 
29. Argentum Arfenico & Cupro, Sulphurato. minèrali- 
fatum. Cronst. Min 171. Arg. Arfenico, Sulphure et, 
Cupro Mineralifatum , Minera micars alba; Warre 
Syst, Min, Iá p. 334 


DE ZILVER-ERTSEN. 263 
Munt zyn ‚ wier oirfprong van een Gouden anak 
_Munt afgeleid wordt , af komftig. Misfchien XXVII 
zal Rood Gulden , wegens het weinig verfchilsru. 
dan in Kleur, hier van zyn oîrfprong hebben. ber | 
Zy valt óp de meefte plastfen , die Ziiver- 
Erts uitleveren, in veelerley Stoffen. In Hon- 
garie , Bohemen, Saxen, is zy inzonderheid 
gemeen, komende ìn Kwarts, Spaath, Blen- 
de , Kobalt , Kopergroen , zelfs ín Zilvers 
Molm , Opaal , Kies enz. voor. In de Ma- 
thias-Myn, by Kremnits in Neder - Hongarie, 
breekt gedeegen en vermomd Gouden Zilver „ 
en in Himmelsfurften, by Freyberg , Rood- 
Gulden - Érts daar in. 
„Het Wit Gulden is een zwaare Zilver-Erts, Hoeda- 
vân witachtige of Afchgraauwe Kleur , door- Pigheid. 
gaans glanzig en als beflagen Staal of naar Tin 
gelykende , als wanneer men het Staal - Erís 
van Zilver noemt. Op de breuk is het fche- 
merig en oneffen , gemeenlyk fynkorrelig „ 
fomtyds geftreept en dikwils als ware het met 
kleine witte Vifchfchubbetjes digt beftrooid. 
Gemeenlyk geeft het, op ’t fchraapen, een 
witte Streek. ‘Het bevar, (behalve Zilver: 
Zwavel en Rottekruid,) Koper en gemeenlyk 
bovendien wat Yzer. Zelden houdt het meer 
dan dertig Mark Zilver in ’t Centner, doch 
dikwils veel Koper: 
Het komt gewoonlykst zonder eenige be- Wantta!- 
paalde Geflalte „ by Kapnick in Sevenburgen, rg 


R 4 in 
‚ III. Deer, V. Stug, 


64. Hamrr ZALVER; EN 


U geelachtige Veldfpaath en Blende, by „Krein: 


EKVIL nits in zuivere ondoorfchynende witte Kwarts; 
soe by Schemnits in Yzer-Oker by Schladming — 
Wit. in Stiermark , met Kobaltbloemen in Kobalt: 
Gulden. Bres, in Kalkfpaath en Kobalt - Oker ; in ‚Ge- 
ftelfteen of in Yzerfpaath voor, ‚In ’t Zalts= 

burgfe vindt men het, ook in‚Geftelfteen; in 

% Wurtemberg fe, by Freudenftadt , in on-= 
doorfchynenae Kwarts-en. Gips-Spaäth 5 by. 
Markirch in den, Elfaz in witte Kalkfpaath of 

ook in Scherben- Kobalt 5 by: Mosfchenlandse 

berg in het Lweebrugfe in roodachtige Zand= 

fteen 3 by-Meelbach in ’c Nasfaufche. meu 
groenachtige Kobalt- Oker en„Koperblaauw; 
elders in Kalkfpaach en verharde Kley en in 
s-ondoorfchyneude Kwarts: by Clausthal. in 
Loodglans , in Kalkfpaath- Kryftallen „ of ook 

in ronde Schyven van een murwe korrelige. 
Kwarts; by Zellerfeld in Kalkfpaath- Kry (tal« 

len, Kalkfpaath en verharde Kley; by An- 
driesberg ‚ en elders op den Haarts , in Kalk- 

fpaath en Loodglans ; by Saalfeld in verharde 

bruine Kobalt- Oker; by Freyberg in blaauw: 

achtige Vloeyfpaath en Loodglans 5 by Brauns- 

dorf in witte ondoorfchynende- Kwarts , by 
Gersdorf in witte Kwarts en Vloeyfpaath;by 
Scharfenberg in Loodglans; in de Yzeren 
Johannes, by Kamesdorf in Saxen, in verhar= 

de bruine Yzer-Öker, en in de Dorothéa, by 
Ratieborzits in Bohemen, in: Gneis. “Ik heb- 

\ het 


die aan beide enden geknot zyn, by Kapnik 


DE ZIEVER.ERTSEN. 265 


het dus in Kwarts uit Noorwegen, als ook 111: 
vân Kremnits; in Spaath van den Haarts als SAFE 
ook in Kwarts met Haairachtige Katirabuië Hoorn- 
van vyfderley Kleuren uit Hongarie. Pe 
Van eene meer bepaalde Geftalte komt het Gefigu* 


reerd \ Vit 
Wit Gulden Staafswyze voor , in Rolletjes ; cu bek. 


En 
in Sevenburgen : in Sponsachtige Gewasfen, Fig. za 
of als Koorn-Aairen in Levfteen, en als 
Wieken vän Vliegen of andere Infekten, dat 
mén Mliegenfittiges Zilver - Erts noemt, by 


_ Frankenberg in Hesfenland. — Van gedagte 


Koorn- Aairen , op een Stukje Afcheraauwe 
Leyfteen, geeft Fig. 2, op Praar XLVIII, 
een fraaije Afbeelding. Ook valt ‘het’ aldaar 
by kleine Stukjes van veelerley Geftalte als 
uit Knopjes of Blaadjes beftaande , die men 
Graupen tytelt, in Bleeke Ley of als Sten- 
gels, Stangen- Graupen , of Houtachtig Hoke 
graupen, of in Kolenzwarte verharde singel 
Kohlengraupen genaamd. | 
De aanzienlykfte en fraaifte Wit- Bulder: Gekrys- 


talizeerd 


rts is de Gekryffallizeerde. ZLodanige Zilver-wi: Gui. 


Kryftallen zyn of ruuw, gelyk dezelven en 


Facebay in Swen voorkomen, of als xr VELG: 
gepolyst by Wobeznitz niet ver van Przi- #83. 
bram in. Bohemen, of fterk glanzig by Kap- ne 
nik in Sevenburgen : fomtyds ook wel met 
Kopetgroen , ‘als by Markirch in den-Elfaz of 

met Lwavelkies, als by Clausthalövertoogen. 


R 
II. Deer. V. Srum. > van 


266 Her :LuUWRRs: XEING 


Pii „ Van de laacftgemelden „die ik op Loodhour 
XXVII. dende Bladerige. Kwarts; van Zilla by Claus- 
Rd thal, heb, geeft Wig. 3,-op Praat XLVIIL, 
wa de Afbeelding. „De Geftalte ftelt of driezydige 
Gulden, _Pieramieden voor , gemeenlykoverendftaande, 
gelyk menze by Markirch en Clausthal vindt; 
of met een -zeer kort. zeskantig Staafje tor - 
haaren Grondfteun, als by Kapnik in Seven- 
burgen: of veelhoekige, hoedanige zo wel a'- 
daar als in Bohemen, en in het Wurtembergfe 
voorkomen. WALLERIUS maakt alleen van 
eene Droezige Wit-Gulden-Erts , in - Teer: 
lingfe Kryftallen, zeer zeldzaam by Joachims: 
thal in Bohemen vallende, gewag. Ik hebze 
in fraay-gekryftallizeerde Kwarts, glad, drie- 
kantig, overendftaande „met Pyriet en Goud- 
houdende Blende, uit de Petri en Pauli Myn 
te Kapnik 5 terwyl de afgebeelde ruuw zyn 
van Oppervlakte. Ook heb. ik dergelyk Wis 
Gulden , glad, veelhoekig ,-Groepswyze ge- 
kryftallizeerd met Gips-Spaath, in een Schie- 
ferige Matrix, van Markirch-in de Elfaz,, enz. 


VL (6) Zilver, dat met Afchgraauw Koper gemis, 


A tuns , ° - 
rid hi neralizeerd is , rood fchraapende. 

Zilver- Y 
Vaale Jot 
Erts. : 4 VEN 

(6) Argentum Mineralifatum Cupri cinerei, triturâ 


rubrâ. Syst. Nat. uts. Sp. 6. Argent. Cupro & Antimo- 
nio Sulphuratis Mineralifatum. Cronsr. Min. $. 173° 
Arg. Arfen. Cupro & Ferro mineralifatum. Warr. Min. 

29 


D: B: Zwem E RTSEN. 26% 


„Tot-onderfcheiding,. vande Koper -Vaal-Erts EM 
worde deeze;Zilver- Vaal- Erts, of enkel Zaal-- drs 
Erts sin ’t Boogduitfch Fahl- Erz,ook Graauwe stuk. ;-= 
_Zrtssen-fomwylen Zwart- Ents „in ’t-Spaanfch Porn 
degrillo , gehetena Van de eerstgemelde ver 
{chile zy-alleetidoór een fterkere Gehalte van 
Zilver. en-mindere.van Koper; gelyk ook van 
het „Wit Gulden. door eene fterkere gehalte 
van Koper „eene mindere van Zilver en door 
een; veel. donkerer Kleur. Somtyds', gelyk 
by-voorbeeld ‚te. Ominskog in Sweeden, als 
ook;by. Potofi sin! Amerika, bewat zy, behalve 
de famenftellendè “deelen van ’ Wit Gulden; 
ook-:nog Spiesglas-,-en «by Schemnits-eenig 
Gouds Aan Zilver-gaat de Gehalte: zeldzaam 
boven drie Marken in’ Centnêr; Koper geeft 
Zy; tot. vierentwintig: Pond en -fomtyds ook: 
wel zo veel Yzer. CR Ow SeUloN 
„Vande. Wit- Gulden -Erts ; waar: mêde zy 
door fommigen verward wordt, onderfcheidt 
men de Vaal- Érts , doordien de:Kleur meer- 
naar.’ graauwe of Afcligraauwe. trekt’, en dat 
zy-op ’t fchraapen een roode ftreek geeft. ’% 
Geen. mensechter-op «den Haarts noemt. Wit 
Gulden ;-heet men elders Vaal-Erts,  Zy-is 
zwaar en diet 5 glanejk ne met. weg 
rds « gline 


kn Ad 


290. Arg. Arfenico , Sulph. Cugro S Pero gemeen 
nera folida erilea, Watr. Syst. Min, II. p. 337: Cuprum 
pallido » grifeum fptendens, Argenti dives, Wort, M/in. 30, 


LIL Daer, Ve STUK. 


268 HET ZILVER, EN 
All glinfterende deeltjes „ ook glanzig en oneffen 
XXVIL op de breuk. Men heeft 'er de bee cr a hind 

OOF 

sruxk. _fcheidenheden van. ) 

Pu „Zonder: bepaalde Geftalte , diet en vast; 
Afchgraauw of grys van Kleur, valt zy by 
Bulach , Dornftetten- en “in Chriftophsthal , 
by-Freudenftadt , in ’-Wurtembergfe; in de 
Gottesgave by Mosfchellandsberg , ook in-de 
Aarts fngel en andere Mynen aan den’Stahl: 
berg in Tweebrugge, met en onder Cinnaber 
in dreoge Kwarts of Kies, by Meelbach în *% 
Nasfaafche, en in Profeet Jonas by Freyberg 
in Saxen. By Kapnik in Sevenburgen houde 
zy Goud. Dergelyke van zwâärtachtige Kleur; 
by de Berglieden in Duitfchland Schwarzs-Er1s 
en in Spanje Negrillo genaamd, is eigentlyk 
maar een. Zwarte -Koper- Érts , voorheen be= 
fchreeven, met een fterkere gehalte van Zil 
ver.“ Bovendien komt de Vaal -Erts in Kry= 
ftallen ‘voor; die altoos driezydige Pieratnie- 
den zyn, of geheel volkomen , of met afge= 
knotte kanten „of als ómigeflage ‚ of--de 
hoeken ; zo wel als de kanten, ftomp afgefnee: 
den’ hebbende. Deeze Kryftallen zyn van 
onderen dikwils gefchaard „met een ‘zeer kort 
zeshoekig Staafje. Zy vallen dus in de Frans- 
Myn: by Kapnik in Sevenburgen, als ook by 
Obriznits in ì Bohemen. 


ODE ZILVER-ERTSEN. 269 


KS, Zilver met Rottekruid gemineralizeerd, Ii. 

“Die Zilverlfotten:, welke met enkel Rotte- hen 
kruid, Zwavel en ine zonder Koper gemi-sTuxe 
KEhalizeerd zyn , noemt men , wegens de dens 
Kleur. «9 „Weifferz, dat is Witte dirts of Zilver. ber i 
houdende Arfenikaale Kies, Dezelve breekt by” Arfenie 
Braunsdorf in Saxen, in witte ondoorfchynen- ve gs 
de Kwarts, met Mispickel en Veder-Erts , is 
_fomtyds ook met gedeegen Zilver by Freyberg ; 
én by ‘Ratieborzies ; in Bohemen , in Gneis. 
Volgens WaALLERIUS komt zy op den 
Haarts ook voor, ch soman en Andries- 
berg. 

“ Deeze Stoffe heèft een Beet helderer Kleur 
en fterker Glans dan alle andere Zilver- Ertfen : 
zelfs dan Wit- Gulden, daar het anders naast 
aan kofmt: des menze, op het bloote gezigt ; 
naauwlyks van Arfenikaale Kies en «van Koe 
baltfpyze kan onderfcheiden. Dé Gehalte 
moet inzonderheid het verfchil aantoonen, 
Aan-®t Staalflag vonkt zy ‘op- de ‘manier der 
Giftkiezen „ mét genen Knoflook - Stank, 
Dikwils is zy’ taamelyk rykin Zilver, 

De 


ats. Sp. 7. Ars. Ferro: & Atfenico Suiphutasd re 
fatum. Cronst. Min. $. 175. Argent. Arfenico, Sul- 
phure & Ferro’ Mineralifatùm, Minera albò Colore nis 
tens. WarL. Syst, Min, Ĳ, Pe 340 


EI. Deer. V. SrTux, 


ero Iker ZiLveRs: EN 
% 
Pe De Zilverhoudende Giftkies,.in ’t Aartsbis- 
KRVIL dom Saltzburg , en eene andere, in Teerlingfe 
sro Kryftâllen, by Schladming in Stiermark voors 
komende, fchynen ook hier te behooren. 


VIIL. _ “(8) za met Zink: Blende geninerataerd 

Argentums … 

Zincofum. 

-Spiau- Dit waat gemeenlyk Zijverhoudende- Pek: 

terige Zil- er il 

ver-Erts. Dlende getyteld , om dat zy zwartglanzig ís 
als Pek , voor ’e overige de gedaante hebs 
bende van Blende, Zy valt inzonderheid in 
de Boheemfche , Saxifche en eenige Honrgas 
rifche Mynen „en is „op ’t Oog, naauwlyks van 
eene andere Blende te onderfcheiden. Behalve 
% Zilver „ welks Gewigt' ia’ de Boheemfche 
dikwils drie Mark in ’t Centner bedraagt: 3 
houdt zy Zwavel en Spiauter , als ook nog 
Lood in-de Morgenfter- Myn by. Freybergs 
of Goud, ‚by Schemnits in Hongarie. 
‚ Somtyds ‘heeft zy de glanzende Kleur van 
een Metaal of zy is zwart, eigentlyk Pekblen- 
de genaamd of Pekzwarte Zwarts-Erts. Deeze 
is de Stoffe, die tot de Zilver- Brand-Ers 
betrokken wordt (4). - Meest „ echter, komt 


zy 


@) Argentum. MineraliCatum Zinco fterilo. Syst. Nat. 
uts. Sp. 8 Argentum Zinco Sulphurato Mineralifatuni. 
Cronsr. Min. S. 174. Arg. Zinc. Sulph, Mineralis. Mis _ 
nerâ nigrà vel nigrescente , nitidà, Wars. Syst, Min, Tie 
p. 340. | 

(6) Zie bladz. 278, in ’t voorgaande Srum, 


DE-ZILVER-ENR TsSENe 271 


rood= 4 bruin- of groenachtig „ voor. „Meer XXVII 
valt zy ondoorfchynende dan doorfchynen- „core 
de, en in ’ laatfte geval gemeenlykin Kry- Spiauteris 
flallen , welke veelal geene bepaalde figuur Een 
hebben , zynde fomtyds Knoppig, ook wel 
veelhoekig, of byna rond , als wanneer men 

het Kogel- Eris noemt. Dikwils valt zy fyne 
Schubbig en-byna digt van zelfltandigheid , 

gelyk by Rarieborzits; doch meermaals grof= 
Schubbig ‚ gclyk by Schneeberg in Saxen; en 

by Joachimstbal in Bohemen 5 fomtyds met 
Spiegelende Vlakten , Spiegelblende genaamd , o 
by Ratieborzits. Ook deeze laat zig, na dat 

het Zilver daar. uit gewonnen is, nog tot Spi- 

auter- Vitriool gebruiken, Die Zilver-Erts 

met roode Blende, Spaathen Kalkflets, van 
Markirch in de Elfaz, welke ik bezit, fchynt 

hier te behooren. 


zy. geelachtig ; zeldzaam , als by Ratieborzits, „lk 


(9) Zilver dat donker is, van Roetachtige IX. 


Argentums 
Kleur. nigrum. 
Zwarte 
Het Zwart-Gulden of Zwart- Erts , in ’t Gulden. 
Franfch 


(9) Argentum obfcurum Fuliginofam. Syst. Nat, uts. 
Sp. g. Syst. Nat, VIJL. p. 183. N. 6. Arg. Mineralifa- 
tum continuum nigricans. CARTm. Min, 76. Arg. Arfee 
nico & Cupro Mineralifatum. Cronsr. Min, $, 170. Are 
gent. Arfenico , Sulph. & Cupro Mineralifatum, Miner% 
nigrà Fuliginofà. Warr. Syst, Min, Il. pe 335. 


IL. Deer. V. Stuk, 


AN. 
ÄFDEEL. 
XXVII, 
„HooFp- 
STUK. * 
Zwarte 
Gaiden, 


a7e Hers ZIEVER', EN 


Ftanfch Mine d'Argent noire ; dat is Zwarte 
Zilver- Erts, komt voornaamelyk i in de Mynen 


‚van: Duitfchland voor £' hoewel men ’er ook 


In Siberie , aan Kuda, in % Orenburgfe Dis= 
trikt ; blyken van vindt , met Kwikzilver- 
Stoffen, Met Wit Gulden komt het, ten op= 
zigt der Samenftellende deelen , grootelyks 
overeen, en zal, uit eene verandering of vere 
baftering wan ’t zelve of andere Zilverftoffen 
door onderaardfch Vuur , misfchien gefprooten 
zyn 3 ’t welk de Roetachtig zwarte Kleur 
fchynt aan te duiden. Te waarfchynlyker is 
dit, doordien. men fomtyds eenige Korreltjes 
Wit of. Rood Gulden daar ‘in waarneemt. 
Somwylen komt het in de Spleeten van deeze 
en van Glas - -Erts voor; ten minften is zulks 
by Freyberg gezien. Ook is het een ryke 
Zilver Erts houdende fomtyds wel een- dere 
de ja de helft van haar Gewigt aan Zilver. 
Echter heb ik het van Kremnits in Hongarie, 
in Kwarts, dat zeer fchraàl is ,naauwlyks een 
half Märk Zilver in ’t Centner magtig. 

‚Men vindt. dit Zwart Gulden. meest byna 
gd eenigen famenhang; zo dat het zig 
ligt tusfchen de Vingers fyn laat wryven, dat 
men Zilverzivait, Roetige Erts en in Hongarie 
Zilvermolm noemt. Deeze is zwart als Roet, 
fomtyds ; gelyk-by Freyberg , maat als een 
dun Blaadje opde Oppervlakte van andere Erte 
fen gefpreid of in Lotharingen en Marienberg 

Boom- 


Ld 


S 


be ZikveR-ERTSEN. 279 


Boomachtig uitgegroeid , of bladerig, of po-, HIL _ 
: ÁFDEEL. 
reus als een Zwam. Men vindtze in de Jo- XXvii. 


_hannes-Klove, by Schemnits in Neder - Hon- ee 


STUK, 
garie , als ook by Joachimsthal in Bohemen, Zwarte 


in Glas -Erts of in gemeene Kley , by Schnee- G/dn. 
berg in Saxen , in Loodglans en Kobalt, of 

ook in Gneis, by Freyberg in zwaare , fom- 

tyds Vleefchroode Spaath , welke ’er geheel 

van doordrongen is en dus half Zwart ge- 
kleurd. 

Dat het Zwârt Gulden ook gekryftailizeerd Gekry- 
voorkome, blykt uit dat fraaye Stuk, in Fig. kels 
4» op PraaT XLVIII, afgebeeld. Het is uit vin 
de Verzameling van wylen den Heer RENARD 
door my aangekogt , en wordt daar gezegd 
afkomtftig te zyn van Tasco in Cerro Ricco , 
tweeenveertig Mylen bezuiden Mexiko in 
Amerika. Het beftaar uit zwarte Zilver- Kry- 
ftaileg , doormengd met doorfchynende rood= 
achtige Blende ,en gevestigd tusfchen Groepen 
witte Kwarts - Kryftallctjes van eene Salpeterige 
figuur, die veel grooter zyn, op eenen gronde 
fteun van dergelyke natuur, Het is zekerlyk 
een der aartiefte Zilver- Ertfen. 

Hier toe behoort, buiten twyfel, dat Glas- 

Erts- Zwart of Zilverzwart, ook enkel Zwart 
genaamd, ’t welk men zo overvloedig binnen 
inde Hoorn-Erts van Johangeorgeftadt aan- 
treft. Dit houde dikwils honderdtwintig Mark 
Zilver in * Centner , zynde gemeenlyk* voos 


En 
UI Dier. V. Srum. 


a74 Her ZILVER) EN 


zj, en poeijerig als Roet. Het kleurt zo fterk af „ 
Arnen dat men het zonder Zeep niet weder van de 
Hoorp- Vingers kan krygen. Met Salpeterzuur bruifcht 
stuk het op, is taamelyk zwaar, en Krygt door ’£ 
en fchraapen een glanzige Metallyne Oppervlakte, 
byna als Glas-Erts of Lood, wanneer die 
gefneeden worden. Het wordt door Water 
zeer. vet en fmeerig, en, wanneer het zig 
wat digter vertoont „ fpeelt in het zwarte al- 

| toos eene Leverkleur. À 
Zilver. Buiten de Ertfen , welken LiNNAus in 

bruine of 

Lever. deeze negen Soorten voorgefteld heeft, komt 
Kits. het Zilver nog op veele anderen maniere voor. 
Van de Veder - Eris , welke zyn Ed. onder de 
_Okers geteld hadt en die door my aldaar niet 
alleen befchreeven ‚ maar ook in Afbeelding 
gebragt is (C) » fpreek ik-niet nader. De 
Lever « Erts of Zilverbruine , verdient nog eenige 
opmerking. Deeze breekt by Blankenburg 
gan den Haarts, by Braunsdorf en in de Mor- 
genfter by Freyberg in Saxen , als ook op de 
hooge Alpen by Schladming in Stiermark. Zy 
is digt en meest zonder bepaalde geftalte , 
fomtyds Dropfteenig gefigureerd en fpeelc 
gemeenlyk uit het donkerbruine in eene 
graauwachtige Kleur. De Gehalte ís weinig 
aan Zilver, met raauwe Antimonië geminera= 
lizeerd. In’t Hoogduitfch wordt zy ook wel 


86 


. sie | 
(c) Zie ’t voorg. II. Srux , bladz, 402 PL XXIV. Fig. 7 


7 


Î 


DE ZIEVvER-ERTSEN. 275 


genoemd Zeber-Erz of Braunerz van Zilver, pe 4 BA 


en die Amerikaanfche, welken de Spanjaarden KXVIL | 
n OOFD= 
Mulatos noemen, gelyken veel naar deeze (d), sun. 
Ken Koperbruin en Lever. en van-Koper is _ Zwarte 
Gulden, 
hier voor befchreeven. 
Het Zilver komt, bovendien, niet zo zeer Vermomd 
op zig zelf verertst, maar als vermomd tin ver vaat gek in 
fcheiderley andere Ertfen voor. De Lood- Erten. 


Erts is gemeeniyk Zilverhoudende, ent meeste mr 
Zilver van den Haarts wordt daar uit gefinolten. 
Die Soorten van Loodglans , welke ryk in k 
_ Zilver zyn, worden deswegen Zilverglans of 
Fremmerz geheten. Ik heb een fchoon Stuk 
fyn-Spyzige Zilverhoudende Loodglans met 
eenig Goud van Mexiko, eene dergelyke van 
den Haarts , met Phosphoresceerende rood- 
achtige Blende van Scharfenberg, met Yzer 
Oker van Zilvernagel by Stolberg, enz, De 
Koper-Ertfen , inzonderheid die men Vaal 
EÉrts noemt, hebben insgelyks een aanmerkee 
lyk Gehalte van Zilver. Ìk bezit een groee 
nen Hoornfteen, die Zilver houdt en Koper ; 
van Veldentz in de Paltz. Onder de Yzer« 
Erden zyn ‘er ook , die veel Zilver houden. 
Dus heb ik een Yzer-Erts, veel Zilver be= 
vattende, uit eene Myn by Buenes Ayres in 
Zuid- Amerika , die met voordeel in ’*t geheim 
| | Is 

_(@) Miinera inb evene War. Syst, Min. Ile 

P:338e | 
S 2 


Hil Deen, V. Srum. 


Uit, 
AFDEEL, 


2576. MsET- SAIENVER sz XENA 


is bearbeid geworden: ook een Zilverhouden- 


XXVII, de Yzerfteen , roodachtig gekleurd, uit Me- 


„ Hoorpe 
STUK. 


xiko of Nieuw Spanje en een Yzerhoudende 


Zwarte Stoffe, die Koper en Zilver bevat, uit Peru. 


Guldens 


Zilvers 


Uit Europa heb ik ook Zilverhoudende Yzer- 
ftoffen. Het valt in Zwavelige en Arfenikaale 
Kobait-Erts , die men dan Kobaltifche Zilver- 
Erts tytelt, zo wel in de Furftembergfche , 
als in de Wurtembergfe en Boheemfche My- 
ns ook by Annaberg en in de Morgerfter 
by Freyberg in Saxen. Dergelyke geftrikte 
Kobalt heb ik , die ryk is van Zilver. Somtyds 
is het, daar in , Boomachtig aangefchooten. 
Onder de Halfmetaalen zyn voornaamelyk de 
Bismuth-Lrefen met Zilver gemengd, zo dat 
zy dikwils daar van tot een Mark in ’ Cent- 
ner houden: voörts de Antimonie - Ertfen en 
Blenden „ hoedanige die wan Schemrits ís , in 
welke de Zilver - Gehalte tet drie Mark in ’t 
Centner ftygt. Ik heb een Zilverhoudende. 
Cinnaber -Stof uit Peru, die fomtyds zeer ryk 
is. In Koperkies komt het by Schmölnits, in 
Opper: Hons garie, voor, CNZe 
De gewoone Zwavelkies of Pyriet houdt 
cok dikwils eenige Looten , tot een. half 
Mark Zilver, en wordt alsdan deswegen. Zij- 
verkies, in Hongarie Gif geheten , waar van 
Warrerius eene byzondere Soort maakt (€). 
Zyn 
(©) Minera Argenti Pyriticofa, Warr. Syst. Min. Me _ 
Sp. 12. P. 34Te 


DE ZILVER-E RTSEN. 277 


Zyn Ed. zeet „ dat dezelve te Kongsberg in 


HL. 


Noorwegen valt, doch men vindtze ook in XXVII, 


verfcheide' Mynen van Hongarie en Bohemen, soor 


JOOFDe 


In ’t uiterlyke aanzien verfchilt zy weinig van Zilver. 


de gemeene Pyrieten en is gewoonlyk Lever- 
kleurig bruin. Zodanig heb ikze van Win- 
difchleiten , die uit het Centner zeventien Pond 
Yzer,tien Pand Keper en twee Loot Zilver geeft. 
Dus valt ook Zilver in Zwavelkies met raauwe 
Antimonie, in de Myn van Johannes den Doc- 
per „by Usbanya in Hongarie, 

Voorts komt dit Metaal ook in Steenen en 


Kies. 


Zilver. 


Steenachtige Stoffen, op dergelyke wyze vers Îleenen. 


momd , voor, die men dan Zilverffeenen noemt.en, 
dewyl zy fomtyds ook op Zilver genuttigd wor- 
den, als eene Zilver- Erts aanmerkt (f). Dus 
vallen by Annaberg, in Neder= Ooftenryk, Kalk. 
fteenen, zo ryk van Zilver , dat men ‘er tot vyftig 
Mark in ’t Cenrner uit bekomen kan, Josti, 
door wien deeze Zilver -Erts eerst is befchree= 


ven, noemt dezelve „ door dlkalì geminerali. 


zeerd (£) , doch de Hoogleeraar PoTr bee 
_twrist zulks, en Voezer oordeelt, dat het Zil- 
ver daar gedeegen in zitte; t welk, zegt hy, 
door ’t polyften blykt (A). Ook is zulks in 

een 


Cf) Minera Argenti Lapidea, Warre Syst. Min, II. 
Sp. 13. Pp: 342. 

(2) Neue Wahrheiten, 1. B. I1T. Sr. pe 205% 

(4) Voce Mineral System. P- 110 


Ss 3 
III. Deen. V. Stuw. 


AFDEEL. | 


278 Hr.T. & ToLiv.E Roo VEN 


Ir. Een {choon Stuk daar van,’ welk ik bezit, 

ECA zelfs ongepolyst waarneemelyk. In Hongarie 

Hoorp- fche Zilver. Erts, van deezen aart, vondt gee 
STUK. A . 

Ne zegde Heer JusT1 tot dertien Mark, en in 

Jieenen, een Silezifch Marmer van Zotenberg tot vier 

of vyf Loot Zilver. Het komt ook by Scherre 

nits in Kalkfpaath , die wit en blaauw gevlakt 

isen in geelachtige by Sieglisberg, in Neder- 

Hongarie, voor. 

Bladeri- Voorts valt het Zilver in groenachtige Steen 

AL merg, in Windifchleiten by Schemnuits, en in 

bladerige Yzerhoudende Asbest of Bergkurk, 

genaamd Blader- rts , Bergpapier „ Bergton- 

tel of Zilverhoudende Bergkurk, in ’ Franích 

Mine d’-Argent feuîlletée (i), De zodanige breekt 

by Clausthall aan den Haarts , meest met Kwarts 

en Loodgtans 5 fomtyds is ’er de Kalkfpaath 

t'eenemaal mede overtoogen , en het dringt 

dermaate door de Kwarts -Kryftallen heen, dac 

die ’er door gekleurd zyn. Deeze Blad-Zilvere 

Ertsis voos, buigzaam en zoligt, dat zy op 

* Water zwemme ; zy kleurt af en beftaat uit. 

zeer dunne Blaadjes , welke digt over elkander 

heen leggen. Met Zuuren bruifcht zy op, en 

ontbindt zig bykans t'eenemaal in Sterk Was 

ter , glinfterende tegen ’t Licht. De Gehalte 

aan Zilver komt ongevaar op een Mark, dat 

is 


(5) Minera Argentl Foliacea, Warr. Syst. Jiu, II 
Sp. I5.P. 3450 


DE ZILVER=ERTSEN. 279 
î \ 


‘is een half Pond, in ’t Centner. Voor ’t 


TI. 


ÂFDERL 


overige beftaat zy uit Aluin- Aarde, Yzenram XXVI. 


en Zwavel, hebbende geimeenlyk fyne Kies , 
Loodglans , Kwarts, Kalk- en Vloeyfpaath , 


HooED= © 
«TUKe 


Zilver 


ingefprengd. Insgelyks heb ik gedeegen Zil-f* 


verhoudende Bladerige Talk, uit Hongarie , 
en in Asbest -Gefteente. 
De zogenaamde Zilver= Zand- Erts (k), die 


Zilvers 


Zaud- 


men in Spanje Guijos noemt, valt by Ilmenau rts. 


in Saxen, als ook in het Spaanfch gedeelte van 
Amerika , voornaamelyk by Potofi. Zy is 

bruin of geel, en heeft doorgaans eenige 
_ Kwartzige of Mineraale deeltjes ingefprengd. 
Eigentlyk is het een Zandfteen , welke door- 
gaans geen half Mark Zilver in ’t Centner 


houdt. Naar deeze gelykt de verweerde of — 


door Rottekruid verteerde Zilver. Erts, die 
by Schemnits in Hongarie voorkomt. Voorts 
vindt men ’t Zilver ook in Kwarts van ver- 
fcheiderley Kleuren , zo in Mexico, als in 
Peru en elders in Zuid-Amerika. In zuivere 
witte , Cachi in Spanje genaamd, en in eene 
bruine, genaamd Chumpi , valt het by Potofi; 
in een gryze Kwarts , met Markafiet - Kryftal. 
letjes en witte Vlakken, komt het niet alleen 
in de Spaanfche Westindiën, maar zelfs in 
Spanje en by Schemnits in Hongarie voor. Op 

op de 


(@) Minera Argenti Arenaria. WarL. Syst. Alin. TÌ. 
Sp. 14. p. 343. 


TIL, Daer, V. Stuk. 


Ii! 
ÁFDEE:. 
XXVIL 
Hoorp- 
STUK. 


Zilver 
in De!f- 
ftaffen. 


Zilvere 
Molm, 


20 HeT ZILVER, EN 


de zelfde plaatfen is ‘er dikwils een roodach= 
tige of geele en bonte Kwarts mede bee 
zwangerd. Ik heb dus Zilver in een Kwartfig 
Getteente uit Peru en van Schneeberg, als ook 
met Tin-Granaaten van Joangeorgeftadt in 
Saxen, Zeer fchraal, echter, zyn doorgaans 
deeze Stoffen; zo dat de Gehalte aan Zilver 
zelden een Mark in ’t Centner bedraagt, . 

Deeze Steenige Stoffen zyn e'gentlyk maar 
Moeders ( Matrices ) daar de Zilver - Erts in 
huisvest , en doven niets tot de hoedanigheid 

erzelve , hoewel zy in aanmerking moeten 
genomen worden: eensdeels, alzo menze by 
de Bergluy als Zilver - Erufen nuttigt; anders= 
deels, dewyl menzein de Kabinetten bewaart. 
Even ’t zelfde heeft plaats ten opzigt van de 
Aardachtiee of Delfftoffen , waar in toevallie 
gerwyze zig eenige Zilver - Erts bevindt. 

Hier toe behoort inzonderheid de Zilver- 
Molm, welke in ’t byzonder wegens de wryf- 
baare weekheid , als Molm of Veen - Aarde , 
den naam heeft 5; doch verfcheiderley is (4). 
Immers , behalve de Steenachtige Noorweegfe 
Ganzekötige Zilver-Erts , welke niet zeer be- 
kend fchynt te zyn , zig door een geel-, rood= 
of groenachtige Kleur uitmonfterende (a ) « 

is 


{D) Minera Argenti molliore Warre Syst. Min, II. Sp, 
17. p: 346. 

Cn) Minera Argenti Lapidea , Stercoris Anferinj 
War. hid, Sp. 16: P. 345 


PE ZILVER=ERTSEN. 281 


is ‘er een andere van dien naam in Duitfchland, ad 
beftaande uit eene Okerachtige Aarde , van NAVI: 
groenachtige Kleur , met roode en geelachtigesrux. 
Vlakken , die fomtyds het gedeegen Zilver Zhu 
Molin, 

bekleedt , fomtyds veel van hetzelve , zo 
Bladerig als Haair - Zilver, bevat , houdende 
wel eens twaalf Marken in ’t Centner. Ik 
heb een fluk Ganzekötig Zilver - Erts met 
Hoorn -Erts en gedeegen Zilver uit Dauphiné. 
In ’ Franfch noemt menze Mine d'Argent 
Merde d'Oife. De zodanige komt voor by 
Ehrenfriedrichsdorf en Marienberg in Saxen, 
als ook in Windifchleiten by Schemnits in 
Hongarie. Men vindt ook een geelachtige 
Yzer- Oker , Sübergi/be genaamd, in Tyrol, 
by Freyberg en by Schemuits in Hongaric. 
Deeze is fomtyds ryk , fomtyds arm in Zilver. 
De Silber -braune, die uit een bruine Yzer- 
Oker beftaat, kan hier toe betrokken worden. 
De eigendlyke Zilver- Molm is van eene don- 
ker paarfchachtige Kleur, eenigzins vettig en 
gelykt meer naar Molm, of naar Tontel , wes- 
halve menze ook Tontel- Erts noemt. Zodanig 
heb ik ze van den Haarts, zo in als buiten het 
Gefteente (7), 

Voorts 


(7) Òf de Heer Watrerrus deeze bedoele, met de 
bepaaling van Jin. Argenti mollior butoftt  okfcura pin- 
guis, is te minder blykbaar, om dat ik, Ed. dezelve 


niet 
4 S 5 
Ii, Daer. V. Srum.), 


IL 


Arpe 


hij) Miert: ZTR em 


Voorts valt het Zilver in Kopergroen by 


XXVIL Sahlfeld in ‘Thuringen; in Koperblaauw, in’ 


STUK. 


Hoorp- vet Nasfau-Siegenfche , als ook in enkele 


Zilver. Kley , dat men daú Silber - Letten noemt; 


Aarde. 


zynde dezelve graauw in Beijeren , en geel- 
of. roodachtig in Hongarie. Het komt in 
Mergel voor, in Bohemen en Saxen ; in Kalk-. 
Aarde, die wit of geelachtig is, by Schem- 
nits in Neder- Hongarie. Om niet te fpreeken 
van het gedeegen Zilver , dat men fomtyds ín 
Kley of Aarde aantreft. Dus werdt in een 
Kleijige Ader, de Yzer-Aders doorfnydende , 
in de Mynen van Normark in Wermeland ; 
eene Provincie van Sweeden , in ’% jaar 1726, 
veel zodanig Zilver gevonden „en te Osmunde 
berg in. Dalekarlie waseen blaauwe Kley, op- 
pervlakkig „ met Zilver bekleed. Ook hebe 
ben wy gezien, dat het Zilver fomtyds in 
Steenkolen voorkomt, gelyk de Brand- Zilver 
Erts, zogenaamd „tot. welke de Koklengraupen 
behooren (*)e 


pn 


XXVIII, HOOFD- 


niet gekend fchynt te hebben, zeggende daar van: fen 
verhaalt , dat dit Slyk, Vettig op ’t aanraaken , als Boter 
zy. Uts. 346. 

{°) Zie hier voor, bladz, 265; 270. en bladz. 278 ‚ in 
voorg. IV. Sruk. 


es 


P-. 


pen 


pre GovupsERTSEN 283 


XXVIII, HOOFDSTUK, Hoor 


Beféhryving van het Goup en deszelfs Ertfen. 


Gedeegen Goud, door Wasfching, of Stof= 
goud, uit Zand of Aarde en vergruisde Stcen 
nen, het voornaamfle, Goudmynen in Zu- 
„ropa. in Siberie , in Oostindie en Amerikas 
Vermomd Goud. Verertst of gemineralizeerd 
Goud, in Pyrieten en andere Stoffen. Scheiding 
des Gouds van t Zilver, enz. 


H° edelfte , kostbaarfte en beftendigfte Naam. 
-* onder alle Metaalen is het Goup, dat 
men in de Noordelyke en middeldeelen van Eu- 
ropa, Duitfchland , Sweeden en Groot- Brite 
tannie, Gold, in de Zuidelyke, gelyk in Ita- 
lie, naar den Latysfchen naam Aurum, duro, 
in Hongarie drany, in Spanje Oro, in Vrank- 
tyk Or noemt. De Griekfche naam, Chry/os , 
is nog gebruikelyk in verfcheide famengeftelde 
benaamingen. Behalve den Hebreeuwfchen 
Zahab, hadt het onder de Israëlieten nog 


andere naamen. Zinnebeeldig word: het, we 


gens zyne uitmuntendheid, Sol getyteld , en 


de Koning der Metaalen geheeren. 


Dat het Goud, van ouds tot heden, in zulk DE 

' kle e 
eene Waarde gehouden is; komt eensdeels"'S"“ 
van zyne /chaarsheid : want, hoewel men ’t 


by- 
NI, Deen. Ve STuke 


TL 
ÂFDEEL. 


234 Her GouD, EN 


‘byna over den geheelen Aardbodem, hiet en 


XXVIII. daar IN i 
Den „los en vry, en in veele andere Metaalen 


STUKe 


Ajear. 


ingemengd vindt , is nogthans de veelheid in 
‘t algemeen zo klein, dat de Mynen , dikwils 
het bewerken niet waardig zyn. FREZIER 
verhaalt , dat de rykfte Mynen in Chili, uit 
vyfduizend Ponden Stof niet meer dan om- 
trent twaalf Oncen Gouds uitleveren. In Si- 
berie geeft dat Gewigt van Erts zelden vier 
of vyfmaal zo veel, In ’ Goudhoudend Zand 
der Rivieren van Europa is ’t op veele plaat= 
fen zo dun verfpreid, dat men ’t de uitwas= 
fching niet waardig rekent. Echter hangt 
zulks ook grootelyks af , van de beflendige 
heid van dit. Metaal; doordien het noch 
in de Lugt, noch in Water, iets van zynen 
Glans verliest en door geene andere Metaa- 
len …„ noch op zig zelve, in ’t Vuur , hoe 
hevig ook, vernielbaar is. Twee Maanden 
lang op de heetfte plaats van een Glas- Oven 
gefmolten gehouden , hadt een Once Goud , 
volgens de Waarneemingen van BoYrE en 
KuNCKELs; geen Grein verlooren. Echter 
is het byna zo week als Lood, hebbende by- 
na geen Veerkragt en geevende, als het gee 
heel zuiver is, in ’t geheel geen Klank , maar 
door byímelting van Yzer of Koper wordt 

het harder. 
De Kleur is hoog geel , doch in ’t eene 
Goud bleeker dan in ’t andere; ’t welk deels 
vaa 


/ 


fynheid. Ik heb het uit twee byzondere „no 


DE Goup-ERTSEN. 285 


van den Landaart , deels van de Mynen af- Ns 


hangt, en geen bewys is van meer of minder LAME 
Mynen op Sumetra, het. eene hoog, het an- 

dere bleek geel. Even gelyk de Edele Stee- 

nen, zo kan men ’%, hoe zeer in fterkte van 

Glans verfchiilende, door de fynte en zuiver- 

heid van dien , doorgaans , wel van ’t Brons 

of geel Koper onderfcheiden. 

In Smeedbaarheid overtreft het alle Metaae Smeed- 
len. Een Once Gouds kan zodanig worden baarheid. 
uitgeflagen , dat men ’er een Veld van Kon- 
derdveertigduizend vierkante Ellen mede be- 
dekken zou kunnen , zegt WALrLERIUSS 
doch als men in aanmerking neemt , dat door 
de Goudflagers een Grein maar uitgeklopt 
wordt tot ruim zesendertig vierkante Duimen 
Blad -Gouds; zo ziet men, dat dit ver uit den 
haak loopt. Een Once kan derhalve maar ge- 
bragt worden tot eene uitgeftrektheid van ome 


trent honderdvyftig Vierkante Voeten, en een 


Drachme tot die van ruim agttien Voeten op 
zyn hoogfte ‘o). Echter zegt men gemeenlyk , 
dat een Gouden Dukaat , waar van ’t Gewicht 
een Drachme is, zodanig uitgeklopt kan wore 
den, dat men ’er een Ruiter te Paard zitten- 
de ‚ met al zyn Toeftel, geheel tot aan den 

Grond 


Co) Mem, de Acad, R, des Sciences, de1713, P. 270» 
Ottavo. | 


IL, Drau. V. STUK. 


l 


HI. 


ÄFDEEL. 
"XXVlil. 


Haorp- 
BTUKe 


236 Herr: Gotuong JEN 


Grond toe mede kan bedekken (#): waar 
toe, myns oordeels , wel een Kleed van vyf 
Voeten breeden zestien Voetenlang , datis van 
tagtig Vierkante Voeten , zou worden vereifcht 3 
des men daar toe een Loot Gouds noodig zou 
hebben, MusscHENBROEK verhaalt, dat 
te Auzsburg een Konttenaar geweest zy, die 
uit een Grein Gouds een Draad getrokken 
had van vyfhonderd Voeten lang (g). Buiten 
twyfel zál dit verguld Zilverdraad zyn ge- 
weest (7); waar van men Draaden trekt, die 
op twee Ellen langte de zwaarte hebben van 
een Grein, en wier Oppervlakte bekleed is 
met ongevaar een vyftigfte van een Grein 
Gouds, en dus honderd Ellen met de zwaarte 

van 


(p) Vergulden (obaurari potest,) zeet de Heer War- 
LERtUs. Syst. Nat. IT. p. 352. Wat denkbeeld zyn Ede 
in deezen gehad hebben, begryp ik niet. Immers om 
dien Ruiter, met zyn Paard en al zyn Kleederen en 
Wapenrusting , te vergulden , was nog veel meer Blade 
souds noodig, dan om hem alleenlyk te overdekken. 

(g) De Heer Warverius maakt hier Ellen van; als 
kwam het niet aan op een weinig min of meer! Ook 
zegt zyn Fd. bovendien , dat zulks gefchieden kan; ’t 
welk nog verder gaat. 

(r) Hoewel in ’ Nederduitfche vertaalde Werk van 
den beroemden MusscHnENBROEK gezegd wordt , dat die 
Gouddraad , van 5oo Voeten lang: één Grein woog 5 
geeft noch ket Latyníche, noch de aanhaaling van Boere 
HAAVE uit Cassius , eenige reden om zulks te denkene 
Met wat grond zel men de wenderen der Natuur of Konst. 
tot ongeloofbaarheid brengen? Zulk een Draad moest - 


veel dunner dan Spinrag geweest. zyn. 


DE GouDn-lkRTSEN. 287 


é à K 
van een Grein 5 % welk reeds een verbaazen- RE 
’ N FDEBELe 


de dunte is3 zo dat men een deeltje, * welk jXX ville 
een honderdduizendfte van een Grein be- spe"? 
draagt; met het bloote Oog kan ziens terwyl 

het Blaadje Gouds , dien Zilverdraad beklee. 
dende, minder-dan het tienduizendfte van een 

Lyn dikte hadt. Elders wordt beweezen, dac 

in allerfynst geplet, verguld Zilverdraad, het 

Goud minder dikte heeft, dan een millioenfte 

deel van een Lyn (5). al 

In taayheid gaat het ook alle andere te bo- Taay= 

ven, draagende, aan een Draad van eene Lyn!“ 

of een twaalfde van een Rynlandfen Duim dik- 

te, byna vyfhonderd Ponden Gewigts; terwyl 

een Yzerdraad van die dikte door vierhonderd 

vyftig Ponden breekt (f). Dit zou wel fchy- 

nen van de ongemeene digtheid af te hangen, 

indien het laatstgemelde Metaal, dat zo poreus 

is en ongelykflagtig van zelfftandigheid , in 
deezen niet zo naby kwame aan het Goud. 

Door vermenging met Spiesglas- Koning , Bis= 

muth, Nickel, Kobalt en Rottekruid, inzon-= 
derheid met Tin, ja zelfs door den Rook 

van Tin, wordt het broofch; maar Spiauter , 

Yzer, Koper, Zilver en Platina, neemen wei- 

nig van deszelfs Smeedigheid weg, Het 


CS) Mem. de PAcad, R‚ des Sciences, de 1713, p. 275 
Oltavo. 

(4) Zie de Aantekening op het Koper, hier voor, 
bladz. 135 


TIL. Dern. V. Srum, 


283 Her Govp, EN 


HL Het Goud overtreft alle tot dus ver bes 
ArFDrEEL. 


XXVijl, kende Lighaamen , eenige weinige Korrels 
„corp: van de Platina uitgezonderd , in Zwaarte. 
Zwaar-Men ftelt de betrekking tot Water gewoonlyk 
Vigne als 19 tot 1: want hoewel het allerzuiverfte 
Goud bevonden is tot Water te ftaan als 
19.640 tot 1.000; verliest het gewoone Goud; 
dat altoos met eenig Zilver of Koper is be» 
zet, zo veel van zyne Zwaarte, dat men het 
wel ftellen mag, negentienmaal zo zwaar als 
Water te zyn. Dewyl het Kwikzilver maar 
veertienmaal zo zwaar gerekend wordt; en ’% 
Lood ruim elfmaal , het Zilver iets minder; 
ziet men daar uit de betrekking dier Metaalen, 
„ en ’c blyke , dat het Goud byna eens zo zwaar 
als Zilver en Lood , en meer dan een derde 
zwaarder dan ’t Kwikzilver zy. De Zwaar- 
wigtigheid ftrookt met de gemiddelde zwaarte 
van beide Metaalen , als het Goud met Zil 
vers zy is minder, wanneer het met Koper; 
Tin of Yzer, en meerder , als het met Bis- 
muth, Spiauter of Lood, tot gelyke deelen, 

wordt famengefmolten. 
Onthine « Zo lang het Goud geheel zuiver en in zyne 
oek Metallyne volmaaktheid is , wordt het noch 


Water, door den Zuuren Geest van Salpeter (yv) , 
noch 


(@&) A Spiritu Nitri non folvitur: zegt ook de Heer 

WarLErius. Syst. Min. Îl. p. 353 Vergelyk zyn Ed, 
tegenftry dig gezegde , in ’t voorg. Sruk, bladz, 39e 
Aant. % 


pr Gouv.ERTSEN. 239 
poch door Vitrioel-Olie , noch door Plant- IIs 
zuuren3 zelfs niet door den Geest van Pekel- Serik 
zout st wanneer die niet al haare Zwa- Beh! 
velachtigheid verlooren heeft, of overgehaald 

is van Kalamynfteen. Het eenige volmaakte 
Ontbindvogt des Gouds is het Koninglyk 
Water (Agun Regia), famengefteld uit Geest 

van Salpeter en van Zout. Dit neemt van het 

Goud eene hoog geele Kleur en een veel 
grootere fcherpheid aan , dan het te vooren 

hadt. De Oplosfing is zo volkomen , dat zy 

zig, zonder iets te laaten vallen, Jaaren lang 
bewaaren , en met een groote veelheid Wa. 

ters verdunnen laat; fchietende ook , doot 
uitdamping en verkoeling, Goud- Kroftallen. 

Giet men by deeze Solutie Wyngeest, ge= _ Neet- 
deftilleerde Plant- Oliën of Zther ‚ die van foetng 
Alcohol met Vitriool- Olie is geftookt ; ga Tout Zi 
trekken deeze niet alleen de hoog geele Klas 0 
maar ook het Goud zelve naar zig, ’t welk zy 
of als een Vlies aan de Oppervlakte, of als 
een Purperkleurige Ring , tusfchen de beide 
_ Vogten zweevende , daar van afzonderen en 
vervolgens vallen laaten (»). Wanneer by 
de gedagte Solutie Vitriool- Zuur, of een mid: 
delflagtig Zout, waar in dit Zuur vervat is, 


ge- 
__) Dit is het Middel tot affcheiding der Platina van 


het Goud, in ’t breede voorgefteid in ’t voorgaande 
Srux deezer Nat. Hiftorie, bladz: 488, 


u. DEEL, Ne Stuk, 


990 HeT GOUD, EN 


Prod gedaan wordt, zo bezakt het Goud, in verz 
XXVIIL binding met dit Zuur, als een Kalk, welke 

Hoorp- _. . 8 

stux.. Zig in een groote veelheid Waters oplost, 
Goud - Vitriool genaamd, zynde een weezentlyk 
opgelost Goud in Vitrioolzuur. Giet men by 
die’ zelfde Solutie van Goud in Koninglyk 
‚ Water Bloedloog ; of Loog door welke men 
de Kleur uit het Berlyns Blaauw getrokken 
heeft, zo valt het Goud als een blaauwe, ent 
wanneer men daar toe zuiver Loogzout, hoe= 
danig ook, gebruikt heeft, dan valt het Goud 

als een Stroogeele Kalk neder. 

Donder- Wanneer men tot bereiding van het Kos 
di tinglyk Water Armoniakzout , of tot neerftoo« 
Goud, _ ting vlug. Loogzout genomen heeft, zo bezi 

gedagte Kalk , zelfs al is zy nog zo zeer of 
zo dikwils afgezoet , de eigenfchap , om met 
een geweldigen Slag tot een grooten afftand 
weg te fpringen 3 des men het Donder. of 
Blixem-Goud noemt (x). Dit gefchiedt door 
zekeren trap van Hitte daar aan mede te 
deelen, en dus bekomt’ men daar van weder 
volmaakt Mecallyn Goud. Deeze uitfpatter= 
de kragt , echter , verliest gedagte Goudkalk 
door eene aanhoudende Hitte van minder 
graad; door fterk en lang kooken in Water; 
door Vitriool- Olie of Olie van Wynfteen , 

waar 


hd 


(x) Aurum Fulminans vel Tonitruans, (Vid, Boerm, 
Chem, IL. Pe 498» 


ORGOUB-ERTSEN Si 


Waar men het mede ih” een zágte Warmte u. 
plaatst, of ook door hetzelve met Zwavel te HeT. 
{melten. | Mk 

In ’t âlgemeeh ontbindt zig de Kali, ‚ welke nn 
door Loogzout uit de Solutie van Goud in de Be Ean 
Koninglyk Water neergeftooten wordt , al ig Kalk. 
die nog zo zeer afgezoet, in alle Mineraale of 
ook in Vloeyfpaath-Jen Planten - Zuuren, Giet 
men by de oplosfing in Koninglyk Water meer 
Loogzoùut; dân volftrekt tot verzadiging van 
x Zuur noodig is, zo wordt de bezakte Kalk 
weder in de Börde opgenomen en óntbonden. _ 
Anders tast “noch Vuurbeftendig, noch vlug 
Loogzout ; ‚ het Goud aan; zelfs de Zwavel 
niet: maar ; wanneer die met de Loogzouten 
tot Zwâvel- „Lever is vereenigd , dan wordt 
het Goud , *t zy dezelve door Water of door 
Vuur gefmolten Zy Aarie door volkomen opge 
lost. 

Ook door Metalen’ kán het Goud uit zyne Ne 
oploëfing in Koninglyk Water neergeftooten en 
worden. Neemt men ’er Koper toe, of des- dere Mes 
zelfs züivere oplosfing in Vitrioolzuur of fter. t*alen. 
ken Azyn; dan valt het Goud in zyn eigene 
_ glanzige geftalte' neder. Het zelfde gefchiedt 
doot Yzer , wanneer de Goud- Solútie vooraf 
met Wyngeest verdund ; en dan het Yzer 
daar in gelegd worde. Vermengt men eene 
fterke oplosfiig van Kwikzilver in Sterk Was 
ter daar mede, zo wordt de Vloeyftof donker 

III Di, V. Stok aA 


292 HeT GOUD; EN 


na als Inkt, en laat een zwart bruine Kalk valien. 


Eben Gebruikt men daar toe een wel verzadigde ope 
STUK. losfing van Tin in Koninglyk Water , zo flaat 
fomtyds een gedeelte des Gouds in zyn eigene 
glanzige Geftalte, doch gemeenlyk en altoos het 
grootfte deel als eene donkerpaarfche Kalk 
peder. Dic ishet WZineraale Purper of de Cas- 
fifche Goudkalk , welke in een fterk. Vuur tot 
Violet Glas fmelt, en in het Glasfchilderen , 
in Smeltwerk, als ook op Porfelein „tot een 

roode Kleur gebezigd wordt. 

Veree- Met Kwikzilver verbindt zig het Goud zeer 
wiging des gemakkelyk tot een Amalgama , dat echter 
met Mi. meer de Kleur van ’t Kwikzilver heeft dan 
Gersee van het Goud, en met alle Metaalen, zig door 

fmelting in ’ct Vuur vereenigt.- Met Rotte: 
kruid wordt het een broofch , op de breuk 
donkergraauw mengzel , waar uit hetzelve zig 
vaardig weder affcheiden laat: met Spiesglas- 
Koning tot eene zeer breukige Stoffe, welke 
veel naar Antimonie gelykt: met Spiauter tot 
eene broofche , bleeke en vlugge Klomp: met 
Bismuth tot een breukig mengzel, zig als de 
Bismuth vertoonende : met Kobalt tot een 
Klomp, welke naar Kobalt- Koning zweemt, 
verkalkt en verglaasd kunnende worden: met 
Tin tot een zeer breukige Klomp, welke men: 
insgelyks verkalken en ten deele verglaazen 
kan: met Lood tot een zeer uitrekbaar meng- 
zel, ’t welk in ’t Loodkleurige fpeelt : met 


gee 


DE Goup-ÉRTSENe. 293 


zelyke deelen Yzer tot eén graauwachtige PRL 
wat breukige Klomp, welke nog van den Zeil- XXvIií. 
fteen aangetrokken wordt: met Koper tot een „Lperp”. 
‘rooder, gemakkelyk fmeltbaar mengzel , 

welk op gloeijende Kolen ligt zwart wordt; 

met Kopernickel tot een wit, maar donker 

en broofch, en met Zilver tot een wat mine 

der fmeedig Lighaam. 

Door Zouten wordt het Goud in ’t Vuur Beftene 
niet verteerd; hoewel de Phosphorus en hetdigheid 
Zout van Pis eenige aandoening daar op fchy- 
nen te hebben. Loodglas noch Spiesglas tas- 
ten hetzelve aan , en door dezelven kan het 
van alle Metaalen , de Platina uitgezonderd , 
gelouterd worden. Door Bismuthglas even: 
wel wordt hetzelve , eenigermaate, opgelost. 
Op-zig zelf âlleen vereifcht het een fterke 
Hitte, om gefmolten te worden ; byna zo 
fterk of zelfs fterker dan die waar mede Ko- 
per vloeibaar wordt; als wanneer het, gloei- 
jende, een blaauwachtig graauwe Kleur van 
zig werpt. In 't gewoone Smeltvuur is het 
zeer beftendig , maar door de Hitte van een 
groot Brandglas of Brandfpiegel deedt men 
% in Rook verdwynen of zig verfpreiden. 
In zekere Proefne&mingen zag men het door 
den Elektrifchen Slag , met een haatelyken 
Reuk, fmelten, äls ’er wat Kolenftof op ge- 
ftrooid werde, en, Laagswyze met Zwavel 

ne Ns: oge 
III. Dear, V. Srum. 


andes 
XXVIII. 

‘Hoorp- 
STUK. 


Hoog: 
roode 
Kleuring 
van Glas. 


4 HeT GouDs; EN 


gelegd, maakte het een blauwe Vlak op Ks 
Papier. 

Op verfcheiderley manieren deelt het Goud 
eene hoogroode Kleur mede aan Glas. Het 
Stof, dat door den Puimfteen van het Werk 
der. Goudfmeden afgewreeven wordt Goud- 


Sp genaamd ‚ met evenveel Salpetêr, Borax 


en Potafch gefmolten , geeft een zeer fchoon 


rood Glas, dat doorfchynende is. Zelfs een 


weinig der Solutie van Goud in Koninglyk 
Water, op een Plaatje wit Glas uitgerookt , 
maakt daar in een roode Vlak. Ook maakt 
men, door Goudkalk met Glas te fmelten , 
konftige Robynen. Op welke manieren, 
deeze Kalk toebereid zy ; dech inzonderheid, 
door ’ Goud met Tin uit zyne Solutie neer 
te ftooten , volgens de manier van CassI Us, 
door KUNCKEL verbeterd , gelukt zulks. 
Het kan ook gefchieden door het. fyne Poeijer. 
van Goud, uit deszelfs Amalgama bekomen à 
met Glas te fmelten. Zeker Liefhebber, Goud, 
met Kwikzilver gemengd eenige Maanden 
warm gehouden hebbende. in een geflooten 
Glas, kwam hetzelve eindelyk, door een te 
fterke Hitte ‚ met een afgryzelyken Slag te 
barften , en het overgebleeven Onderftuk 
hadt eene allerfchoonfte Robynkleur. Blad- 
goud op Glas gelegd , en door den Elektri- 
{chen Schok daar in gedreeven, heeft ’er een 
roode Kleur aan medegedeeld; aal Dok- 

tor 


PAN 


pE GouD-ERTSEN. 9295 


tor FRANKLIN eerst heeft waargenomen, ‚EL 
en ’t geen vervolgens door anderen dikwils XXVIII. 
herhaald ís, Geen andere Kleur bekomt men „ye 
uit het Goud en hierom werdt de Goudkalk 
van de Ouden de Roode Leeuw getyteld (y). 

De Goudkalk is tot het Brardfchilderen op gepruik 
Glas. derhalve s za wel als tot het namaaken des Gouds 
van Robynen , onontbeerlyk. Tot het vers 
gulden van allerley Stoffen, zo Metaalen , 
als Hout en Steen, dient het Goud zelve; als 
ook tot veelerley Optooizel des Lighaams en 
Sieraaden. In *t eerfte Geval kan het zyne 
nuttigheid hebben, om fommige Stoffen voor 
de aandoening der Lugt te befchutten , en dus 
te bewaaren van den Roest. In ’t andere Ge. 
val fchynt het uitwendig meest te dienen tot 
Pragt en Praal , en dus van geen meer weee 
zentlyke nuttigheid te zyn , dan inwendig als 
een Geneesmiddel, waar voor men he: oud= 
tyds heeft aangezien, Nogthans vinden wy, 
dat het van de eerfte tyden af, door alle Eeu- 
wen heen , van ’t Meníchdom zo tot verfiee 
ringe des Lighaams, aan ’t Voorhoofd, tot 
Armringen en Orliëcten , als tot optooijing 
van Huizen, Paleizen en Tempelen, zelfs op 
Goddelyk bevel, gebezigd en tot allerley 
Meubilen gebruikt zy , en nog heden daar 

toe 


OE, Phit, Tranfait, Vol. LV. p. 14 &c. 
T4 
EIL, Deer V, Srume 


Nen 
AFDEEL. 


| 
296 Her Goun, EN 


toe „onophoudelyk ‚gebruikt worde (*). Het 


XXVIII. heeft reeds veele Eeuwen her gediend , tot 


Hoorp- 
3XUKe. 


5 Aurum 
potabile 


Goud= 
maakers 
poogin= 
Zene 


het maaken van Gedenkpenningen , die de 
duutzaamfte zyn; gelyk de Muntfpeciën daar 
van, hedendaags , tot een groot gemak dienen 
in de Koophandel. Ook is de Finluur van 
Goud, hoe zeer tot. misleiding ftrekkende 
‘van Vermogenden, of het drinkbaar Goud *, 
al was het door enkele langduurige wryving 
met Water bereid, nog geenszins uit het 
denkbeeld der Grooten , inzonderheid aan Vor- 

ftelyke Hoven, verdweenen (2e 
De groote waarde van het Goud heeft van 
ouds fommige Menfchen gedreeven , om het- 
zelve van andere Metaalen na te maaken, Te 
meer werden zy daar toe aangezet, doordien 
de Alehymisten verzekerden , dat uit enkel 
opregt Kwikzilver , door Zwavel verdikt en 
vast gemaakt, Goud en Zilver geboren werde, 
Ja de Chemie beftondt oudtyds, volgens S Ure 
DAs, die in de Tiende Eeuw leefde, in het 
| maa- 


(*) De menigte van Goud, welke men in de Keurvor- 
ftelyke Refidentie of het Slot te Munchen, de Hoofdftad 
van Beijeren, inzonderheid in deszelfs Kapel, verarbeid 
vindt, ís ongelooflyk. Sanpers Reifen. IT. Theil, Leipz. 
1784. pe 38, 39 « Ik fpreek niet van de onverbeeldelyke Schat= 
ten , die ’er, van dit Metaal en van Zilver , in de Kloofters en 
Paleizen van Spanje en Portugal zyn. 

(z) Vid, BoERH. Chem, Vol 1. p. 585. ELZEVIER 
Apothekers Woordenboek op AvRt Tincrura & Aurum 
FOTABILE, eke 
' \ 


| Hek 
pr GoUD.ERTSEN 297 
maaken van Goud en Zilver. DrocLETIA- Feis" 
Nus hadt, inde derde Eeuw, de Boeken , die XXVIII. 
deeze Konst befchreeven , doen verbranden, 2” 
zo hy verhaalt. Dewyl nu zulks, met hoe 
onvermoeide vlyt en verbaazende kosten 
ook , naderhand onderzogt , door gewoon 
Kwikzilver niet gelukte , zo nam men toe- 
vlugt tot zekere” herfenfchimmige Mercurius 
Philofophorum , die van fammigen zelfs, na dat 
alle andere bedenklyke Stoffen, ten dien op- 
zigte, vrugteloos uitgeput waren , zeer dwaas- 
lyk in de Daauw is nagefpoord. Anderen 
ftreefden , met niet minder uitzinnigheid , naar 
den zogenaamden Lapis Philofophorum , die uit 
Zout, Zwavel en Kwikzilver famengefteld , in 
ftaat zoude zyn, om alle geringe Mertaalen in 
Zilver of Goud te veranderen. Inderdaad; 
dat de Metaalen uiet Kwikzilver en Zwavels 
met behulp van een Zout, geboren zyn; ten 
minfte dat zy uit zulke Beginzelen beftaan;, 
is taamelyk zeker: want eigentlyke Aarde wordt 
‘er naauwlyks in gevonden (a). Daar komt 
uit Goud, Zilver en Kwikzilver, door. Amal- 
garaatie , met langduurige fchudding of wry- 
vinge , wel een fyn, zwart Poeijer , doch dit 
is altoos van eene Metallyne hoedanigheid, 
_ Derhalve fchynt het wel ontwyfelbaar , dat het 
% Goud 
(@) Aufim fere profiteri, Aurum, Argentum, Argen- 
tum vivum, in naturâ fuâ nihil quidguam habere Ter- 
re, Boërm. Chem. Vol. I. p. ip 


5 
TIL. Deer. V- Stuxe 


1. 
r Arnrer. 
XXVIII. 
Hoorp- 
STUK 


aoS HeT Goup, EN. 


Goud uit Kwikzilver en Zwavel famengefteld 
Zy; doch de manier, op welke de Natuur 
zulks bewerkftelligt, ten minfte de Werk- 
tuigen, die zy daar toe bezigt, zyn ons on- 


bekend. Wy weeten ook niet , of hetzelve 


altemaal reeds by de Scheppinge des Aardkloots 
voortgebragt zy , dan nog dagelyks voortge= 
bragt worde, In- Horgarie , immers, wil men 
nog onvolgroeid Goud gevonden …hebbene 
Ook is ‘er weinig Zilver dat geen Goud be- 
vat, en hierom kan het zeer dikwils uit Zilver 
gehaald worden, ’t welk dan eene verandering 
fchynt aante duiden, Voort overige beftaat 
de Konst der Goudmaakeren voornaamelyk in 
bedriegery. 


t Goud Geen Metaal vindt men vroeger melding 


was van 
euds be- 
kend. 


van gemaakt. De Heilige Schryver Moses 
verhaalt , dat één der Rivieren uit het Para- 
dys, genaamd Pifon , het gantfche Land van 
Havila omliep , alwaar het Goud was; voe- 
gende daar by , ende het Goud deezes Lands is 
goed (bh). Het Paradys, gelyk naast te dere 
ken is, geweest zynde in die vermaakelyke 
en zeer vrugtbaare Vlakten van Armenie, tus- 
fchen de Zwarte, Kaspifche en Middellandfche 
Zeewateren , waar verfcheide Rivieren zyn (c): 
zo is ’t alleen te verwonderen, dat men he- 
dendaags aldaar naauwlyks Goud aantreffe. 


„Maar 
(6) Gen. II. Vers zr. 
(©) TourneFoRTt Asize naar de Levant. IL. D, 
Pe 14e 


CRE GoupP-ERTSEN, 299 


Maar het kan, Oppervlakkig gelegen hebben- „A 


AFDEEL. 
de, door den Zondvloed weggefpoeld. zyn. EN 
Ondertusfchen werdt het al vroeg geteld on-srug, _ 
der de voornaamfte Schatten en was niet alleen 
tot verfieringe des Lighaams, maar zelfs tot 
Huisraad in gebruik, Dus werdt REBEKKA 
van, ABRAHAMS Knegt befchonken met een 
Gouden Voorhoofdfieraad en met twee Arme 
ringen „ waar van ’t gewigte was tien Sicke: 
len, dat is ten minfte vyf Loot Gouds { de 
JosErn werdt van PHARAO meteen Gou- 
den Ketting om zynen Hals verheerlykt. De 
Israëlieten beroofden „ by. hunnen Uittogt, de 
Egyptenaars , op Gods bevel, van Zilveren 
en Gouden Vaten (e). De geheele Kandelaar 
des Tabernakels met zyn toettel moest gemaakt 
worden van louter Goud, ter zwaarte van een 
Talent, ’t welk. omtrent honderd Marken mag 
geweest zyn of by de vyftig Pond (f). Tot 
het geheele Werk des Heiligdoms , in dezel- 
ve, was, uit de Offerhanden des Volks , om- 

trent 


Cd) Gan. XXIV. Vers. 22. 

(e) Exop. III. Vers 22 en XII. Vers 36. Doch zy be- 
xoofdenze niet tegen wil en dank ; gelyk uit den famen- 
hang blykt. 

(f) Exop, XXV. Vers 36- 39. Mids een Talent op 
zooo Sickelen rekenende en den Sickel op een half 
Loot : dan komt het nagenoeg uit op 47 Ponden, 


II, Dazt, V‚ Srus, 


1. 
ArperL 


+ 


soo Herer GOUD, EN 


trent dertig Talenten Gouds verarbeid (2). 


XXVII Voor * overige blykt de overvloed des Gouds, 


HoorD-= 


in die Dagen; by verfcheide gelegenheden ;, 


in de Heilige Schrift gemeld, De Ismaëlie- 


ten droegen Gouden Voorhoofd - Sieraaden (%), 
gelyk ook de Kinderen Israëls gedragen had- 
den , voor dat het Gouden Kalf, daar van; door 
Aäron gemaakt werdt. Uit den Roof der 
verflagene Midianieten , waar van, het getal 
ten minfte honderdtwintigduizend Man was, 
kreeg GiproN een Gefchenk , bedraagende 
zeventienhonderd Sickzslen Gouds. De Kroon 
des Konings der Ammonieten , die Koning 


Davrip op ’t Hoofd gezet werdt, woog Een 


Talent Gouds , en ‘was bovendien: bezet met 
Edele Gefteenten (#). De menigte van Goud, 
welke door Koning SALOMo aan den Tempel 
van Jerufalem befteed werdt, was onverbeel- 
delyk , en wordt door taninksen begroot op 

sE drie- 


(2) Exop. XXXVIII. Vers 24. Hier zouhet Talent, 
volgens den Sickel des Heiligdoms , eens zo groot ge- 
weest zyn. Bibl. Funii & Tremellit, 

(4) De Vuigata heeft Juaures, dat is Baggen of Oor- 
hangers, de Biblia Sunii & Tremellii alleenlyk Monilia, 
dat is Verfierzelen. 

(5) 2 SamvëL XII. Vers 30. Een Talent moest derhat- 
ve, zou men zeggen , minder geweest zyn dan honderd 


Marken of vyftig Pond : want zulk een zwaarte op ’t Hoofd, 


fchynt wat veel. Ondertusfchen wordt alhier het Talent 
Ci Bibl. Junit & Tremellii) op 6o Ponden; dat nog 
meer is , begroot, 


De GouP=-ERTSENe gol 


drieduizend Millioenen (). Die vinden-wy ak, 
voor zeker, dat de geheele Tempel van bin- XXVIIE 
nen overtoogen of bekleed ware met gefloo= sro 
ten, dat is met digt Goud (/): ja men zag | 
‘er niets aan dan Goud (m). JosEePnus 
verhaalt, dat ’er in geweest zyn veertigduizend 
Gouden Kandelaars , tienduizend Tafels met 

Goud overtoogen , behalve één , die zeer dik 

was en van masfief Goud ; tagtigduizend Schot- 

tels, vyftigduizend Bekkens , twintigduizend 

Bekers en nog veele duizenden andere Ge- 
reedfchappen , allen van louter Goud. Ook 

hadt Davip,tot den bouw van dien pragtie 

gen Tempel , byeen gebragt honderdduizend 
Talenten Gouds; ’ welk, volgens voorgaan- 

de Rekening, wel ‘bedroeg vyf millioenen 
Ponden (rn). Een verbaazende Schat inder» 

daad, welke hy nog maar in zyne verdrukkin. 

ge hadt verzameld, Ook vinden. wy, dat 


SA- 


(#) Luiscius Woordenboek. Of men hier Talenten e£ 
Sickelen te verftaan hebbe, wordt niet gemeld, 

(4) 1 Korina. VI. Vers zi, 

(4) Nihilque erat in Templo tag non Áuro heel 
setur. Vulgata. 
(2) 1 CrrON. XXII. Vers 14, alias vn Meer din 
‘yyfhonderdduizend Daalders aan Goud en even zo veel 
aan Zilver: volgens de Kanttekening ‘in Bibl. Fun, & 
Tremeilii; maar-het bedroeg, volgens de hedendaagfche 
waarde, meer dan 3009 millioenen Guldens; ’t welk het 
bovenftaande ophelderte 


TIL Dazrr. V. STUK. ij 


1, 


ÁFDEEL. 8 
XXVIII. 


Hoorp= 


303 ‘Her Goud, EN 


SALOMO nog ongelyk grooter Schatten op: 
ftapelde.  Htram, de Koning van Tyrus, 
zondt hem een Gefchenk van honderdtwintig 
Talenten Gouds, Jaarlyks kwamen voor hem 
in, zeshoriderd zes en zestig Talenten. Hy 
deedt tweehonderd Rondasfen maaken van ge= 
flageun Goúd, ieder zeshonderd Sickelen, dat 
is omtrent tien Pond, zwaar, en driehonderd 


Schilden , vän drie Ponden Gewigts, welked 


hy deedt weg leggen in zyn Huis des Wouds 
van Libanon (o). Alle die Schatten werden 3 


òndér zyn Zoon RerHAnDrAMs; door den 


Groote 
waardy 
van dit 
Metaal. 


Koning van Egypte geroofd (p ). 
In de ‘herhaalde herftellingen van den meer 


dan eens: verbranden Tempel , zyn ’er die 


Schatten niet weder in gekomen 5 tot dat, by 
de geheele verwoefting van Jerufalem, al het 
gene kostbäar was door de Romeinen weg ges 
voerd werdt, Waarfchynlyk zullen de näbuus 
tige Koningen zig verrykt hebben met het 
Goud, door. DAvip en SáarLoMmo vergaderd 
en doof Schepen , langs de Roode Zee ; ges 
haald van Ophir , mooglyk.van de Ooftkust 
van Afrika of uit Oostindie, Dit Goud van 
Ophir was in de grootfte achtinge onder Is- 
taël. „Ik zal maaken dat een Man dierbaar- 
5, der zal zyn dan dige. Goud en een Men- 
ss fehe 

@) 1 Kon. X. Vers 14- i7. 

(4) z Kon. XIV. Vers 26. 


De Goup-ERTSEN. 303 


, fehé dan fyn Goud van Ophir *, fprak God, 


bi A 
ArbEit. 


_ door den dienst van den Prétuct. (4). 5e De XXVIIL 


_ 


5 Wysheid kon niet gefchat worden tegen fyn 
$, Goud van Ophir , noch tegen den Sardo- 
» Nyx of Saphier” (r). Het allerzuiverfle was 
in zulk een waarde , dat nog onder *t nieuwe 
Testament het Hemelfche Jerufalem, Zinne- 
beeldig , gezegd wordt, geheel ‘te zyn van 
zuiver Goud (Gs). Hierom hebben zig andere 
Natiën, mede, als om ftryd voorzien’ van dit 
begeerlyke en kostbaare Metaal. Hetzelve 

ook, hoe zeer naderhand vermettigvuldigd 5 
et nagenoeg de Waarde ten opzigt van 
Zilver, die het by de Jooden hadt, behouden ; 


te weeten als tien’ tot één. Dit was, toen 


Jurius Casar, door het plunderen van 
Steden en Kerken , zo veel Gouds te Rome 
byeen gebragt hadt, nog even zo, en heeft een 
geruimen tyd plaats gehad onder de Romei- 
nen; doch naderhand , meer over ” t algemeen 
verfpreid ; is het allengs ‘van een wêinig meet 
Waarde gewordens gelyk wy ziel , dat hee 
dendaags een Mark van het fyn{te Goud op 


355 Guldens, en een Mark van het fynfte 


Zilver op 25 Guldens gerekend wordt; dat 
| pk ear 
BE 0) Jesata, XII. Vers 14. 

(rv) Jor, XXVIII. Vers 14. 

(5) Orzns. XXI. Vers 18, 


EIL. Daer Vo Srux. 


dn 


B oet HeT Goup, EN 


A is het Goud ruim veertienmaal zo veel waar- 
eci ren dig als het Zilver (#). 
Hoorp- _ Is het ondertusfchen niet-grootelyks te ver- 
STUK. 
Het Goua wonderen, > dat eene Stoffe, die van het begin 
isalge- des Werelds af, tot heden , de kostbaarfte 
den Aard-blyft onder de Metaln ‚ algemeener byna 
| prend. over den Aardkloot. verfpreid, dan één der- 
zelven , en als voor de Voeten leggende ge- 
vonden wordt, zo dat menze flegts behoeft 
op te raapen? Dat meer is, terwyl de ande- 
ten doorgaans verertst voorkomen of vermomd, 
zo dat menze met veel moeite en koften moet 
zuiveren „ en van Zouten, Zwavels , Rotte- 
kruid of andere Mineraalen fcheiden 5 het Goud, 
in tegendeel szig dermaâate,ten grootften dee- 
le, in zyne zuivere volkomene „ glanzige 
Metallyne gedaante voordoet , dat de meefte 
Mineralogisten, nog kortlings ‚ de Verertfing 
van het Goud volftrekt ontkenden. Wey zul 
len in ’ vervolg zien , dat zy geen reden daar 
toe hebben; maar hecblife niettemin een waar= 
heid, dat het meefte Goud gedeegen en Op- 
pervlakkig voorkomt op den Aardkloot. 
Waar De Landftreeken „ die hedendaags het mee 
men het fte daar. vaa uitleveren , Zyn de Afrikaanfche 
meest 
vinde. Kusten, inzonderheid die van Guinée, deswe- 
gen veelal de Goudkust henk het Ryk van 


China 


(£) Annurrnorn: Jab, Antige Nummor, &c, Ultraj. 
v756e Cap. VL 


‚pe Goun=ERTSEN 308 
Ee 4 ee i | 26 ) 5 7 ’ B jh 
China en- inzonderheid Japan; by ’ welke RL 
een zogenaamd. Goud- Eiland is; de Eilanden EVEN 
van Oostindie ;- voornaamelyk Sumatra 3 de sruxe. 
Spaanfche. Bezittingen aan de Westzyde van 


| pj Amerika , ook Mexiko of Nieuw Spaa- 


e3 Hongarie eù Sevenburgen in Europa; als 


| a Siberies Het wordt uit het Zand der 


voornaamfte. Rivieren van ons Wereldsdeel ; 
tot binnen de Grenzen onzer Provinciën, door 
Wasfchinge ‚ bekomen. ’t Ontbreekt zelfs 
in het Zand van onze Duinen niet (»). 

Het komt op veelerley. Manieren , en in 


weelerley Stoffen voor ; ge'yk wy nu zullen 


befchouwen: 

a) Goud, dat bloot ús. LL 
_ Aurum 
HAUUUWM. 


Dus bepaalt onze Ridder, dat WALLER1 US Gedeeger 
bevoorens geworteld, doch thans eenvoudiglyk Rn, 
gedeegen of natuurlyk volgroeid Goud genoemd 
heeft, in overeenkomst met andere Autheu- 


ten. Door de eerfte benaaming werdt toen 


dat Goud, 5 ’t welk men ergens in vast gegroeid 
vindt 3 


WI ZIE “het TI: Diers.IÌ. Stuit van. deeze: Nat. 


Hiftorie , bladz. 473. 4 


G) Aurum, nudum. Syst, Nat. XII, Tom. 3. Gen. 
35. Sp. 1- Syst. Nat. VIJL pi 184. N. 1. Aurnm nue 
dum genuini Coloris. Cartri. Min: 77. Aurum nativum 


‚ tadicatum. Warr, Min, 321. Aurum nativum. Watts 


Syst. Min. IL. pe 355. Wort. Min, 29. CrONsT. Min, 165. 


_ HL Das. Vv. Stuit. 


— 


a Hs; 
AÁFDzEL. 
XXVAIL 
Hoorp- 
STUK. 
Gedeegen 
Goud, 


306 Her Goupn, EN 


vindt, zeer zonderling , niet minder als nog 
heden het gene men geheel op zig zelve in 
Zand of Aarde vinde, door den naam van Au- 
rum folutum, dat is-los Goud, onderfcheiden. 
Men ziet ligt, dat die benaamingen, noch in 
zyn eerfte Werk , noch de laarstgemelde in 
het laatfte „ ftrooken. Want het Jos/? Goud 
is, naar alle waarfchynlykheid , van zodanig 
dat bevoorens ergens vast gezeten heeft, af- 
komftig ‚ en verfchilt dus maar toevallig en 
geenszins in hoedanigheid van dat gene, ’ welk 
zonder reden geworteld wordt genoemd, dee 
wyl het veelal niets heeft naar. Wortels gely- 
kende, die het aan Steenen of Mineraalen 
zouden hechten. Hier om is de benaaming 
van bloot, als zig geheel onbedekt vertoonen 
de, volgens LinNAus, of die van gedegen, 
datis natuurlyk tot een volkomen Metallyne 


en wel tot een fmeedbaare gefteldheid, zon- 


Wafch- 


der eenige bezwalking van den Glans gebragt 
en vry zuiver. Goud, de verkieslykfte. Daar= 
om is ’t ook, dat de Franfchen zulk Goud 
Or Viérge heeten , dat is Maagde- Goud. 
Zodanig is, in de eerfte plaats, dat men 


Goud van goor Wasfching uit Zand bekomt, Waschgoud 


sTumatra. 


genaamd, hoewel niet altoos van den fynften _ 
aart. Hoe algemeen hetzelve in Europa voor- 
kome, en op welke manieren het, veelal uit 
de grootfte Rivieren , vergaderd worde, heb 


Pe 


De GouD-ERTSEN. 307 


ik ‘omftandië” befchreeven (w). Doorgaans ie 


ENE el A tedll : 7 : ÁFDEELs 
walt dir Goud in zeer kleine Korreltjes, niet XXVIIE 


_gróoter! dan’ gewoon Zand , doch platachtig Hoorp= 


als*Blikjes, en altoos een weinig rond; wes- en 
bie 


halve’tnen ‘het ‘in Vrankryk Paillettes d’Or Goad, 
noemt; Die van de Rivieren Cezé en Gardon N 


‚Git de-Sevennes oirfprongelyk „ vallen dikwils 


anderhalve loyn-breed’, dat is omtrent als Ap- 

pel: Pitjes 5 “in-de Ariége heeft menze iets 
grooter gevonden ; maar in de Rhyn en Rhone 

zyn ze «zelden zo groot als Zaad van Geerst. 

Het Alloy der eerften ís maar ruim 18,dat van — 
dierdes"Rhiyris wel 2r en-van de Ariêge ruim 


des Karaaten', door ReauMmur bevonden. 


Dikwils zyâze wat zwart of ‘roodachtig van 
Kieùr, en “met eenig Yzer befmet; weshalve 
zy veelal van den’ Zeilfteen aangetrokken wot- 
den. Echter komt dit Scofgoud ook dikwils 
zeer fyn en zuiver voor; gelyksik het dus uit 
tweederley-Bergwerken van ’t Eiland Suma: 
tra’, in Oostindie,’ bekomen ‘heb , het eené 
bleeker „-úît defMyn Caye, vân #8, *t andere; 
úitde Myn Sipmie, niet ver daar van afgelegen; 
van ':9en een hälf- Karaat, doch geen van beis 
den“zo hôog van Kleur, als dat van Borneo, 
my naderhand bezorgd, ft welk in deezen 
veel gelykt naar-die Korrels. Goud, welke ik: 
oa Este Dre 
_e) in ?tIIL Deers Il Sruk van deeze Nat, Hin 
Morte, als boven. 


Vz 
Ïlle Daer. V. STUK | 


308 Herr Goupns- EN: 


Á 


mr. bezit uitde Peruviaanfche Rivieren, die veel 

ETE u fyjner van Alloy zyn, houdende byna 22 Ka- 

Hoorp- raaten. -Men vindt het niet alleen‚in-Zand; 

nee maar ook dikwils in eene witte of roodachtige 

Goud.“ Aarde, die Mergelachtig is;of van eene Kleie 

jige natuur. Hoe men te werk gaa, om;hete 

zelve daar uit te bekomen ‚…blykevuie. de 

volgende befchryving der Goudmynen- aan 

de Kust van ’ Eiland Celebes „ beooften Bor- 

neo „ onlangs bezogt door-den Heer Dure 

Sekretaris van Juftitie te Ternate («). »e 

nd Na dat zyn Ed. eerst verhaald -heefts dat'er 

Zand-of op dit Eiland ontelbaare Goudmynen zyn s 
nr doch weinig , zo wegens de luiheid, als uit 
Celebes. fchaarsheid van Volk en deszelfs bygeloof ; 
bearbeid worden: zo merkt hy aans» datde 

, Indiaanen hier zelden een Myn zullen ope- 

> nen, wanneer zy geen kans zien, om het, 

‚‚ Water uit een nabygelegene Rivier ter plaats 

„‚ fete brengen, daar zy aan ’t werk zouden 

s> gaans want dit.is hun volftrekt noodig, tot 

> wegfpoeling van de Aarde en Kley, als ook 

‚‚ om het Goud van ’t Zand.te {chiften, : Zy 

maaken derhalve dikwils Geuten of Kanaalen. 
van uitgeholde. Boomen, om het Water 
over diepe Valcijen naar de. vereischte 
‚, plâats te brengen, Want, het Goud valt 
„> door« 

(x) Verhand. van ’t Bataviaafch dere 1. DAN 

Batav, 1781. p. 166, 


na 4 ed e A 


hie VAE # 


z| 
/ 


DE GouDn-ERTSEN. 309 


» doorgaans in het Gebergte , daar zy dan 


ss een Kuil in graaven van twintig tot veertig 
5 Voeten in’t vierkant, fpoelende daar uit de 
sy “Aarde door ’t Water weg, en ’t zelve ein- 
> delyk uitputtende „tot dat zy op de Steenen 
> komen, die zy ten deele uit den Kuil wer= 
> ken, ten deele aan de kanten op elkander 
5» ftapelen, tegen het invallen van den Grond, 


» dezelven fomtyds met Planken of Balken 


sotftuttende”. Hy hadt in de nieuwlings 
ontgonnen Myn te Popajatoe , dertig Mylen 
langs. *t Strand van Gorontalo, en wel zo 


ver langs de Rivier van Zee leggende, 
gezien; dat dit Volk Steenen, naar gisfing 


wel drie, vier of vyfhonderd Ponden zwaar, 
zonder eenig ander Werktuig dan Bind- 


HL 
ArFperr. 
ek HIL 

Hoorp- * 

STUK. 
Gedeegen 
Goud, 


rottingen en Boomen , met de Handen uit» 
den Kuil werkte. „'Eindelyk op hèt zwarte 


ss Zand komende , zegt hy, ’t welk een vast 
‚> kenmerk en als de Moeder van het Goud 
5 is, fcheppen zy dien zwarten of geelen 
„> Grond in: Mandjes , gaan daar mede in ’t 
ss Water zitten „ en fpoelen die op een rond 
ss Houten Bord, Doelane genaamd, zo lang 
ss af „ dat het Goud alleen leggen blyft, ’t welk 
5» Zy in Een Ga: in 't midden van dat Bord 
5» Vergaderen „en vervolgens, in een Klap- 
ss perdop gedroogd zynde , in hunne Bam- 
ss boezen bergen. Gemakkelykst werken zy, 
„op die zelfde manier, in een Heuvel of 


V Der 
Mluiben. V. Stum. > iis 


310 


if 
Hs °° 
ÄrosluL. 93 
XXVIII. 


HoorBe 93 


STUK 
9 
Gedeegen 


Goud. 23 


a 
53 


33 


He T > GovDs VE Nia 


Berg, die digt aan een Rivier gelegen is, 


Ook zoeken. zy. wel, mer een Mandje op 
de Rug en een fpits Yzer , als een Breek- 
Bytel , in een Houten Steel gevat, in de 
Handen , het Goud op inde Kloven der 
Klippen aan de kanten der „Rivier ‚ alwaar 
zy fomtyds klompjes Goud. 
merkelyke grootte, uitrukken.” Op: fommi- 


ge plaatfen ‚ gelyk in verfcheide Gorontaal- 


fe 


Mynen , hadt hy gezien, dat zy «maar 


zes of agt Voeten, op anderen wel tien of 

twaalf Vademen diep, moeften-graaven, om 
» 5 

aan het Goud te komen 5 ja fomtyds wel tot 


vyftien Vademen en dieper. - „, Daar de:Stee= 


23 
33 
39 
33 
We 1 
93 
33 


95 


33 


_Verfchil- 


tend Stof-welk men door de 


Goud op 
Baerneo, 


nen, die zy uit de Mynen haalen, blaauw 
of geel en byna wryfbaar zyn, is het Goud 
hooger van Alloy, dan daar dezelven grys 
en hard of wit zyn als Kalkfteenen. Ook 
wordt een Myn ontdekt aan de klompjes 
Gouds, welken zy in de Rivier. vinden , die 
zekeriyk van de Bergen moeten afgefpoeld 
zyn. Sommige-Mynen leveren maar Gond 
van 18 Karaaten, anderen. van 21 Karaaten 
en fynder uit. Ook is het Goud van Ce 
lebes , wel gezuiverd zynde, doorgaans 
fehaon van Kleur.” 

Op Borneo valt driederley zodanig Goud, 


naamen van Zoofd-, Buik en 


Voetgoud onderfcheidt. Het eerfte, in Korrels 


byna van grootteals grof Zout, van ongerc= 


gelde 


— 


van een aan- 


Ter 


Ns 


De GOUD-ERTSEN Si - 


gelde figuur, is het fynfte , wordende voor HI. 


„elfmaal zo veel Zilver verkogt: bet Buikgoud , XXVII 


kleiner van Korrel en fyn , bynaals Zand of „Hoorse 


Yzervylzel, voor tienmaal, en het Voetgoud, Gelden, 
dat het flegtfte is, voor negenmaal zyn gewigt C° 
aan Zilver. Het eerfte zal dat gene zyn, daar 
ik, als my bezorgd zynde , van gefproken 


heb. Van de Stoffen, daar men het op dat Ei. 
land in vindt , heb ik een Mergelachtige van 


Pontiana, die bleekrood is, een Kwarts- Zan- 
dige van Saf/ango, als ook een dergelyke, ge- 
heel witte, van Landak , waar in het Goud, 

als zeer fyn zwartachtig Gruis uitmunt. Voorts 
bezit ik, uit de Goudmynen van dat Eií- 
land, een roodachtige Okerige Mergel , ook 
dienende tot, huisveftinge van dit Metaal. Im. 
mers men vindt ’er het Goud in het Banjerfche, 
te Kirfau op Doekoe „ter diepte van drie, doch 
te 'Landak is de Myn omtrent tien Vademen 
diep. Zo lang moet ‘er gegraven worden, tot 
dat een Kerst zig openbaart, die naar «een 
rottige Boom gelykt, waar onder het Goud 
voorkomt in een roode Aarde , weïke door het 
Water gefcheiden en gezuiverd wordt, tot dat 
alleenlyk het Stofgoud overblyve (y). 

De manier van Goudwasfchery, aande Kust Goud. 
van Guinée, inzonderheid op de Rivier dn- APR 


ko-Kust van 
Guinée, 


(41) Verhand, ‚van '% Bataviaasche kirk IL. 
Deer , bladz, 147. 


Vv 
III. Deer. V. Stuk, 4 


II. 
ArpverL 
XXVIIL 
Hoorp-= 
STUK 


Goud, 


3ia Herer Goupns EN” 


kobar, verfchilt weinig van ‘die op de Rhône, 
beneden Lyons, in de Zuidelyke deelen vau 
Vrankryk. Echter is dezelve aldaar. veel moeie= 


Göloözen lyker, doordien de Negers genoodzaakt zyn 


naar ’t Goudzand diep onder Water te duiken, 
en dan hetzelve.in een Kalabas om -hoog te 
brengen, alwaar het ook in Houten Schot- 


_ tels of Bakken uitgefpoeld wordt. Dit Wafch- 


goud is het zuiverfte aande geheele Goudkust, 
alwaar men het ook in Gebergten, en zelfs 
binnenslands in de Oppervlakte des Aärdryks, 
verfpreid vindt, van waar de, Negers hetzelve 
naar de Kust brengen , om het aan de Euro- 
peaanen voor veelerley noodwendigheden te 


verhandelen (z). Immers zekere Avanturier , 


in ’t jaar 17:6 tot de binnendeelen van Afri, 
ka doordringende , hadt aldaar de eigentlyke 
Goudmynen ontdekt, welke die Kust zo lang 
beroemd hebben gemaakt. Hy vondtze in ’t 
Ryk van Bambuk , tusfchen de. Senegal en 
Gambia, alwaar het grootfte. deel verkogt 
wordt aan zekere „ Kooplieden „genaamd 
Mundingoos, die het naar de Faktooryën aan 
de Gambia in zulk. eene veelheid brengen „dat 
men ’er op eens vierhonderd Marken van heeft 


zien afleveren. De Negers, zeid hy, fchraa-.. 


pen doorgaans de Oppervlakte van den Grond 
af 


(2) Zie za Staat van Afrika. Amfierd, 1763 s 
bladz, 487: 


Dd | 


De Goup=ERTSEN. 313 


af, en werpen de Aarde, die Kleijig-en Zan- pen: ' 


dig is, in een Kom of Bak, wasfchende de- XXVIII, 
HocFD- 

zelve weg) met Water , tot dat het Goudsros. 
overblyve 5 ’t welk fomtyds als Stof, fomtyds ve 
in taamelyk groote Korrels , op den bodem aa 
van die Bakken gevonden wordt. Zodanig 
‘was aldaar de gefteldheid des Lands in ’t al- 
gemeen. In * Zand van de Riviertjes , daar 
van afftroomende , werdt ook Goud befpeurd; 
doch de voornaamite Goudmynen lagen in ’c 
midden van dat Ryk binnenslands, wel hon- 
derd uuren gaans van Kower aan de Gambia 
‚ten Ooften; in een Rotzig Gebergte ,: met 
een Steenachtigen Grond , daar de Negers 
Groeven maaken van wel tien Voeten diepte, 
en dus veel meer Gouds vinden dan in de 
Oppervlakte. De Erts Steenig zynde, gaan 
zy die vergruizen en haalen ’er dus insgelyks 
door Wasfching of Spoelinge het Goud uit, 
*t welk aanftonds fmeedbaar is en tot gebruik 
bekwaam. Van de Aarde, daar het in geze- 
ten heeft, zynde een vette Kley van veeler- 
ley Kleuren, maaken zy, na de uitwasfching 
van 't Goud, zeer fraaije Pypekoppen (a). 

In het Noordelyke deel van Zuid - Amerika, 
tot de Spaanfche Bezittingen behoorende , dat 
men, in onder{cheiding van de Westindifche 

Ei 


60 MEN, zip. de Boedal. | 
Vs 
ïli, Daer, V. Stur, 


SI4 Hr T GouD, EN 


| \ 
U Ei kht | 
Anpzer, Eilanden, Zierra firme of het Vaste Land 


XXVIII noemt; ja zelfs by Panama, op de Land-Eng- 
ACOD" te, die Zuid- en Noord-Amerika verbindt, 
Gedeegenhebben ook Goudwasfcheryën plaats. Daar 

Goud is .zelfs by Santa Maria een Rivier „ die, 
wegens de menigte Gouds, welke zy met zig 

fleept, de Goud- Rivier wordt geheten. Hier 

wordt de Modder in kleine Bakjes opgefchept , 


en vervolgens in Tobbens of Bekkens onder _ 


een Gulp van loopend Water uitgefpoeld , 

tot dat een zwarte Stoffe overblyve, welke , 

verder t'eenemaal gezuiverd, het Grein- of 

Stofgoud overlaat. Hier mede kunnen de 

Indiaanen ‚, zo wel als de Spanjaarden, een 

fchoone Daghuur winnen, In de Provincie 

van Popoyan , aan de groote Zuidzee , be. 

noorden die van Quito; is het Goud, op der: 

gelyke manier , in de Aarde en ’t Zand vers 

fpreid, als aan de Kust van Afrika, voorge- 

meld, en wordt, na dat die Aardachtige Stof. 

fe uit den Grond gegraven is, als mede door 

affpoelinge, in Houten Bakken, daar van ge- 
zuiverd (5). or 

Klonten Onder deeze Uitwasfchingen komen , behal- 

BeeCEN Ven ’t zogenaamde Stofgoud , fomtyds Klomp- 

en jes van dit Metaal voor, die vry groot zyn; 

Fig.s. welken men op zig zelven ook wel in de 

Rivieren en elders vindt. Men noemtze in 

( Ames 


(6) Voyage n'Urroa. Te Part. p. 374 


\ 


at 


pe Goupn-E RT SE Ne 315 


| Amerika Pepitas d'Oro of Gouden Bistens 1 


„OM Arpzem 
dat Zy dikwils de grootte en fomtyds ook wel gp benes, 


de figuur hebben van Appel- Picten of Me-srox. | 
loen -Zaaden „ veeltyds- wat platachtig „en Gedeegen 


= 


5 à , Î Goud, 
ook wel rond zynde : hoedanigen ik uit Pe- 


ru heb. Daar toe behoort dat Klontje zuis 
ver, doch caverneus Goud, van grootte 
en figuur als een Boon, by Lima gevonden, 
in Fig. 5, afgebeeld. Deeze komen ook ín 
de Goudmynen voor en vallen fomtyds als 
Hoender- of Ganzen -Eijeren en-grooter , wan- 
neer menze Panezillos d'Oro, dat is Gouden 
Broodjes, tytelt, Hier toe behooren die Klom- 
pen Gouds, welken in een Meir op ’t Eiland 
Borneo weleer gevonden zyn, van vyftien tot 
twintig Ponden zwaar 3 als ook in Hongarie, 
waar van men in ‘s Keizers Kabinet gezien 
heeft, van grootte als een Vuist. Dergelyke 
Klomp Gouds heb ik hier in Veiling zien ver- 
koopen voor meer dan elfhonderd Guldens. 
Inzonderheid komt hier die Klomp in aanmer 
king, welke voor eenige Jaaren in California, 
bewesten Noord-Amerika, ontdekt, en door 
den Onderkoning van Mexiko bezorgd is in 
de Verzameling van den Koning van Spanje. 
Dezelve was zestien Mark en meer dan vier 
Oncen Spaanfch: Gewigt zwaar , en werdt 
ovgevaar vierduizend Guldens waardig ge- 
fchat (c). In ’t Jaar 1716 werdt ’er, aan de 


| Aka- 
Cc) Travels trough Spain, p. 77e 


Til, Deer, V. Sruk, 


316 HeT GovuD, EN 


Tij. Akademie der Weetenfchappen te Parys, een 
Srl vertoond van Hartvormige figuur, welke ge- 
Hoorp- zegd werdt 56 Marken zwaar te zyn. Pater 
Bn leo ILLÉE maakt van een zodanige gewag , 
Gau. van ruimó66 Marken, die zig in zeker Kabinet 
bevondt (d). Dit alles ís niet te vergelyken 
by de Klomp Gouds , welke , zo men vers 
haalt, nu, onlangs, in ’t jaar z782, by de 
Hoofdftad van Brafil werdt gevonden, wee- 
gende 2560 Ponden, en dus gewaardeerd ‘op 
1.250.080 Chruüzaaden , dat is ruim anderhal; 
millioen Hellandfche Guldens. 
Verfchei- … Onze Ridder is zeer los over dit Metaal 
denheden 5 
van los heen geloopen : waarfchynlyk om dat hy ‘cr 
hd: weinig van hadt gezien. Hy zegt alleeniyk, 
Watrre- dat men ’t gedeegen Goud vindt Pfezig , Lig- 
MUS haamelyk of Kroftallyn, De Heer Warre: 
Rius, in tegendeel , is al te uitvoerig in 
deezen 5 dewyl zyn Ed. het Zos/e Goud al- 
leen in agt Verfcheidenheden fimaldeelt (e) 
r. Los Goud, in Aarden vermengd, Dus valt 
Á j het, 
(IJ) Mem, de P Acad. R‚ de Paris 1718. p. 102 Res 
AUMUR zegt aldaar, dat men zulke buitengemeen grooe 
te Stukken Pepites noemt: doch dit was zekerlyk wel 
een Panezillo. | 
(e) Het Aurum folutum naamelyk, een zeer dubbel- 
zinnige uitdrukking: men zou ’er door verftaafn gefmo/ten 
Goud. Zelf gebruikt zyn Ed, doorgaans dat weord in 
zulk een zins en hadt veel beter gezegd Aurum fis 
berum, datis los of vry Geud, aan geene Stoffen ver= 
bonden. | 


DE, GoyprERTSEN. 317 


het, zegt hy, „in een‚Okerige Kley,.Goldijch IE 
Letten ; dat is Goud: „Kley genaamd, in West- WE 7 
indie. Zyn Ed, wyst tot zyne Aanmerkingen Bramen 
op, de Zandige Kley ; doch ik, vind onder Gallslisen 
dien naam geene van zyne Kleijen „ en de Goud. 


Glarcofa, die-’er naast aan komen zou, wordt 


wan hem niet ‘bedoeld , maar denkelyk de 


Korrelige (e)» van welke hy meldt, dat in 
Peru daar uit door Wasfchinge Goud gehaald 
werde. ‚ Men zeg: , (voegt hy ‘er by), dat 
s in Mal-Saint- er eene verharde Kley 
» gevonden worde , als ook een witte Mere’ 
„gel , uit welken, geftampt en gewasfchen s 
55, een zwartachtig Poeijer zig affcheidt, dat, 


REN Goud is (f). 2. Los Goud, by Korrels of 


PJaatjes in Zand vermengd. In Zanden ‚ die 
rood, geel of bruin van Kleur zyn , van de 
Bier Senegal » vindt men dit, volgens zyn 
Ed., by zeer kleine Greintjes of als onzigt- 
baar Poeijer , dat men naauwlyks door was- 
fchen , zonder Kwik , daar van kan fcheiden (2). 


j 3e 


« (©) Argilla Granularis. Syst. Min. T. p. 48. | 

Cf) Waar die plaas legge, meldt hy niet; doch; 
alzo hy van de Westindiën fpreekt, geloof ik, dat hy 
de Mynwerken van Saxta Maria » beooften Panama, 
bedoelt. 

(2) Van geen ander Senegaalfch ende fchynt 
zyn Ed. hier het Stofzoud van Guinée te bedoelen , ’ 
welk echter in plaats en bewerking zeer verfchilt, gelyk 
wy gezien hebben. Ook gaat een onzigtbaar Paecijer 
wat ver | 


in Dei! VS Sta, 


â13, HeT GovoD, EN 


ie 3. Los Goud, aan doorfthynende ‘Ge amaatachtigt 


XXVI. Zandkorreltjes kleevende. Zodanigen komen , 
ERE zegt zyn Ed., rood van Kleur, in Hongarie , 
Gedsegenals ook in de Donau , voor: zy zyn Opper- 
Gouds: vlakkig bezet met kleine Gouddeeljes en nee- 
Ed door een fterk Vuur gefmolten, een 

* geele e ‘Kleur aan (7). 4. Los Goud, met zwarte 
Zandkortehjes vermengd. In uitermaare kleine 

gryze: Sof zwartachtige Korreltjes , zegt zyn 

: Ed., komt dit Goüd, zynde met dergelyk 
Zand of Yzer - Zand vermengd, i in ’t Meir vân 
Genua, (Geneve denk ik )als ook in Bohemen, 

voor. AE ‘vallen zekerlyk de meefte 
Goudzanden, zo’ wel ín Oost- als Westindië, 

gelyk gemeld: is, Hóe zyn. Ed. hier de Bo- 
heemfche of Saxifche Goud- Granaaten thuis 

kan brergen , is my verwonderlyk 1 5. Los 

Goud , met Loot kleurige Korveltjes in Zand ver 

mengd. Deeze Goudgreintjes, zegt zyn Ed., 

zyn zeer onzuiver en broofch: en bepaalt de 

plaats der at fkomst niet.” ‘Ook zyn zy my 

niet bekend (je 6. Los Goud, in ronde Zand- 
korreltjes vermengd. Deeze „zegt zymr Eds , 
hebben-omtrent de figuursen grootte van Ha- 


gel, 


(1) Dit fchynt het Goudzand, dat in Hongarie, by- 
zonderlyk'in Sevenburgen, zo overvloedig voorkomt ; (zie. 
ons II. Stuk; bladz. 4745) niet te kunnen zyn: be- 
doelt zyn Ed. ook de Goud- Granaaten 2 

(2) Zouden zy ook tot de Platina , die fommige Mynen 
in 1 Amerika bederft , kunnen behaoreris 


pe Goup=-EnrrtT SEN. 7 S19 
gel, komende in de Provincie van Quito, ia Ln 
Amerika , voor. Zonderlinge Zandkorreltjes XVII,” 
waarlyk (k). En, wat doet dit tot de hoe- a tame 
danigheid van het Goud ? Ik vind van zulk Gegeegen 
_Goudzand geen melding. ’t Is wonder, dat Gezd. 
zyn Ed. hier ook. van de grootte der Goud- 
greintjes, in hetzelve , niet fpreeke , 7. Los 
Goud , in platte Zandkorreltjes vermened, Deeze 
Korreltjes ,zegt-zyn Ed. nader zyn Schyfrond, 
of als Zaaden van Planten, Welk eene uitge- 
ftrekte bepaaling (/), zonder eenige melding 
van plaats. Ik geloof, dat hier die Goud -Pic- 
ten , naar Appel- of Meloenzaad gelykende, 
daar ik voorheen van fprak , in plaats van 
Zandkorrels beoogd worden, 8. Los Goud, in 
gepolyfle brokjes vermengd, Niets tot ophelde. 
ring van dic laatfte , dat ik in ’e geheel niet be- 
ken te verftaan, noch weet thuis te brengen, 
Mooglyk worden hier die bedrieglyke Glim-- 
merblikjes bedoeld , die fomtyds den fchyn 
van Goudzand, even als in de zogenaamde 
Zilverfteen dien van Zilverdeeltjes hebben vere 
oirzaakt, . Voor veele Jaaren maakte zekere 
Myn te Vigean, in Opper-Poitou, veel ge. 
| TUgLS , 


‚&) Zouden deeze tot het Paarlzand (Arena Boraria 
kunnen behooren? Maar dit wordt geteld onder de fyne 
Zanden. Zie ons II. Stok, bladz. 457. 

(4) De Zaaden-der Planten zyn immers in figuur ons 
eindig verfchillende, - 


Ills Dis V. Srux,' 


go Herm Geaup, SENS! 


UL ziel tÜbeRnen | rien Sybe! held 
Aepeer, TUBES, doordien haare Mynftoffe , zeer hatd 
} N ee ni \ pe Red 9 1 
NEVI En zwart zynde, in ’ Vuur gebragt, vervuld 
srux. … Was met dergelyke Glimmerblikjes van eend 
hooge Goüdkleur (m2). 

Verfchei- Van het gene, dat de Heer WArLLERIUS 
denheden 

van fa- Aurum hativum tytelt, Ce welk nogthans niet 
en meer natuurlyk of gedeegen is dan het Stof: 


Goud, of Wafchgoud,) maakt zya Ed. zes Verfcheis 
Wende denheden. zr. Die hy Lishaameljk noemt,als 
KIUS in dikkere brokjes of Klompswyze voorko- 
mende, in Hongarie , Peru en Sevenburgen; 
2. Korrelig gedeegen Goud by Greintjes of 
kleine Stippen in Steenen verfpreid of inge: 
fprengd, in de Spaanfche Westindiën, ’t Is 
zeker dat mén het veel meer dus in Hongarie, 
dan aldaar vindt, hoewel Ket ook dus voors 
komt op ’t Eiland Botneo- in Oostindie, En 
het Klompswyze Goud valt immer zo veel in 
‚Amerika, ja vry meer, dan ir Hongarie. 3 
Een fpruitend Goud, dat het Draadige of Takss 
wyze zal betekenen, waar van zyn Ed.de plaats 
niet opgeeft. Dit valt in Hofgarie. 4. Een 
Droezig Goud, dat byna in Kryftallyne gedaan: 
te zig vertoont, met flipjes of zeer kleine Kry- 

ftal- 


(u) BarBÂ aha Paris 1751, Tom, li, ps 
390. 

(a) Aurum nativum folidm. Syst. Min, 11, p. 3558 

(2) Aurum nativum:-Granulare, Zhid. 

(3) Aur nativum germinans. Zhid. 

C4) Aur. nativum Druficum, Zbid, 


ò Ee GouD-ERTsen. zei 


‘Îlalletjes glinftérende : in Hongârie voorko- EE 


mende. 5. Een Oppervlakkig Goud , dat men XXVIII, 
anders aângevloogen noemt; ùit zeer dunne Nig 
Plaatjes of Vliezen beftaande, in Siberie: maar edsegen 
dit valt in Europa op veele plaatfen. 6, Goud. 
Een Gekryffallizeerd Goud famengefteld uit drie- 

hoekige Kryftallen; die Oppervlakkig aan den 

Steen gehecht zyn, in Hongarie. Wy zullen 

zien, dat ’er meer Verftheidenheden van dit ‘ 
Belien Goud zyn. 

Voorts merkt zyn Ed. aan , dat men dit. Vertehite 
Goud ingehecht vindt in veelerley Steenen en Gondhöd: 
Erfen; gelyk in Kalkfteen , Spaath , Zand- dende. 

| offen, 
fleen, Leys Kryftallen en fplytbaaren Hoorn- 
fteen3 doch voornaamelyk en inzenderheid in 


“witte of Yzerroeftige weeke Kwarts, die 


fomtyds als Meelig is, of uitgevreeten. Het 
komt dikwils in zeer harde Kwarts en andere 
Stoffen voor. Dus zyn die Goud- Ertfen in 
witte Kwarts, van Sumatra en uit Mexico 3 
Wereldkundig. Ik heb het buitendien in vas- 


te groenachtige, geele en in roodachtige 


Kwarts , uit Zuid-Amerika, in Okerachtige uit 
de 5 in in een Yzerroeftig hard Ge: 
fteente vari Agua Ceral, tusfchen Karthagena 
en Panama, in de Westindiën. In harde 
An ienie Kwarts bezit ik knobbelig ge- 
dees 
(5) Áurui nativum Superficiale. Zbid. p. za) 
(6) Aur. hativum dine loid; | ri 


822 Her GouD, EN 


IL 
AFDEEL: 
XXVII 

Hoorp- 
sTUKe 

Gedeezen 
Goud, 


deegen Goud, breekende aan de Lawonifche 
Grenzen , tien Mylen van de Witte Zee, in 
Siberie. De Goud-Erts die ik van den Berg 
Timorong op Makasfer heb, is Kwarts door- 
mengd met een blaauwachtig Gefteente. Ook 
heb ik het in witte Kwarts, uit Noorwegen, 
Blankenburg en Tirol. Men vindt het in verte 
Kwarts by Adelfors in Sweeden; in korrelige 
Kwarts by Romingftein in ’t Saltzburgfe, in 
Spaathachtige Kwarts by Kapnik in Sevenbure 
gen 3 in doorfchynende Kwarts iageflooten , 
by Abrudbanya aidaar ; in doorvreeten Kwarts 
by Katharineburg in Siberies in Yzerhouden- 
de Kwarts by Bakabanya in Neder- Hongarie, 
Het komt in Kalkfpaath voor, by Stanitza in 
Sevenburgen , in Veldfpaath by Schemni:s in 
Hongarie , in Yzerhoudende Jaspis, by Olo- 
lapos in Sevenburgen5 in witte Hoornfteen in- 
de Slangenberg in Siberie en by. Usbanya in 
Neder- Hongarie ; in Porfteen in’ Zillerthal 
van Tirol ; in Geftelfteen in Spanje; in cen 
Rotsfteen uit gemeene Kley , Steenmerg en 
Glimmer „ by Abrudbanya ; in de gemeene 
Metaalmoer of ook in Gips -Kryftallen , by 
Boitza in Sevenburgen; in Zwavelkies by Fa- 
cebay 5 in Scherben- Kobalt of ook in Stervor- 
mig geftraald Spiesglas by Stanitza ; in klein- 
{chubbig Spiesglas , by Magurka in Nedere 
Hongaries in geele of roode Blende, of ook 
jn Loodglans , by Boitza.; in Zilver -Glas- 

Erts 


De GoubD-ERTSEN 833 
‚Úrts by. Schemnits; in Rood Gulden in de An- ‚HE 
na-Myn,in Wit Gulden in de Maithias- Myn , XXVIIL 
by Chremnits; in: Zilver -Roschgewas in Dal 
vids-Stollen by Bakabanya in Neder- Honga- ‘Gedeegen * 
ries in Yzerfteen by Dognatska in 'c Bannaat at 
van Temeswars in bruine Yzer- Oker en Koe 
perblaauw in de Slangenberg van Siberie, als 
ook ,zo aldaar als in ’* Wallizerland, in Kley 
en Aarde, | 

In verfchillende gedaante komt het Goud, Verfchils. 
doch meest met zyne zuivêre natuurlyke Kleur, ea 
_fomtyds hooger, fomtyds. bleeker, in deeze Gode 
Stoffen voor. Men vindt het, naamelyk, of 
(1) aangevloogen „dat is Oppervlakkig en Vlie- xv Pa 
zig zeer dun op Steen. of Mynftoffen geplakt, 
gelyk in't Zillerchal van Tirol , by Raming- 

ftein in * Zaltsburgfe , by Eula in Bohemen, 
by Reichmansthorf niet ver van Saalfeld in 
Thuringen , als ook in de Slangenberg van 
Siberie. Dus heb ik het van daar op een geel- 
achtige: Lood-Erts met Zwavel in Kwarts; en 

op Zilver Glas-Erts van Temeswar in Hon- 
garie, Of (2) Bladerig , en wel of met Blaad. 
jes die door % geheele Gefteente verfpreid zvn 3 
gelyk ik het dus heb in groen- én geelachtige 

K warts „ uit Zuid» Amerika, of Oppervlak. 

kig, als in dat raare Stuk uit Tirol , in Zig, 

| —Ó 


(5) Aurum Membranaceum, Lian. Var. &, £. Supere 
ficiale. 


(6: Aurum Foliaceu m. 


ans 


Xe 
IL Deer. V. Seun. 


824 Her GoupD; EB 
rd bi: 6. op PLAAT XLVIII, vertoond, alwaar het: 
XXVIII. Goud Bladerig legt in een Arfenikaale Kies, die 
d Wee FD een Schieferig blaauw Gefteente dekt. De 
Gedergen Goudblaadjes zyn ook fomtyds overendftaande 
Gosd, __gelyk by Fufes in Sevenburgen en in dat ryke 
xvm. Stukje van Chremnits op Kwarts in Zig. 75 
el 7. fomtyds digt op elkander leggende, by Boîe 
tza, Triftian en Abrudbanya. Op de laatfte 
plaats breekt het Goud in zuivere witte Kwarts, 
en heeft op zyne Oppervlakte driezydige Kty- 
ftallen, die met Zwavelkies overtoogen zyn. 
Het komt(3.) Korrelig voor, in Rood Gulden, 
‚by Boitza in Sevenburgen, gelyk ik het ook 
zeer fyn ingefprergd heb in een Goud - Ader 
door Kwarts loopende van Chremnits in Hon- 
garie ; maar veel duidelykerin die fraaije Klomp, 
gegranuleerd Goud op Bladerige Gips- Spaath 
Fig.g, in Fletz, uit Sevenourgen, in Fig. 8, op 
Plaat XEVIII, afgebeeld: als ook in een 
blaauw Gefteente van ’e Eiland Borneo. 4. Gee 
flrikt of als gebreid , by Abrudbanya. Dus 
komt het op Flets, in myn Exemplaar; zeer 
duidelyk voer. 5. Getand by Andrasfalva in 
Opper-Hongarie. Dus heb ik het in Kwarts, 
met Cinnaber, uit Peru. Men vindt het (6. 
Borftelachtig in de Driekoning « Stollen by Us- 
ba- 

(GG) Aurum Granulatum, 

(4) Aurum intertextume 


(5) Aurum dentatum. 
(6) Aurum Setofum, 


pre GoupD-ERTSEN. 225 


banya en in de Matthias- Myn by Chremnits „ 


in Kwarts, in de Windfchacht by Schemnits 
in Zilver Glas-Erts: 7. Haairachtig, dat men 
. Haairgeud noemt, in Peru, in korrelige Kwarts, 
in Hof by Schemnits in Kwarts en Rood Gul- 
den, als ook in de Slangenberg van Siberies 
(8.) Tukkig in Sevenburgen of Tranfylvanie , 
dat zeer fraay Boomachtig het Gefteente be= 
kleedt (2). 9. Klont- of Klompswyze , dat is 
Masfief , komt het gedeegen Goud voor, en 
witte Kwarts , zo op Sumatra als in Nieuw 
Spanje en elders, Ik heb een weergaalooze 
Schat hier van, meest in dikke Takken of 
Klompen gedeegen Goud , met weinig inmen- 
ginge van andere Bergftoffen , voor eenige Jaa- 
rep in de Uitmuntende Verzameling van Natu- 
raliën, van zyne Hoogheid, den Heere Pain. 
CE VAN ORANGE, in ’s Gravenhage gezien 5 
waar onder , zo my thans de welwaardige 
Direkteur daar van, de Heer VosMmarR, be- 
rigt ‚ Stukken zyn van twintig en veertig On- 
cen zwaar, met de Kwarts gewoogen. Einde- 
lyk; io, vindt men ook gekryftallizeerd Goud. 

Dit, waar van LiNN&us gewag maakt, 


ds k 
XXVIIL. 


Hoorpe 
STUKe 


Gedeesen 
Goud. 5 


Gekrys- 


is tallizeerd 
G 


(7) Aurum Capillaceuns, 
(8) Aurum Ramefum , Dendriticums 
(9) Aurum Solidam Linn. Var. (3, 
(u) Vid, 4. Acad. Patat. Tom. Il, p. 503. 
(ao) Aurum Chryftaltinum, Linn, Var. En 


X 3 
EIL, Dazr Vo Srume 


oud. 
Pr. 


XLV IT. 


fig. g. 


EI: 


Arpgete. 
XXVII 
Hoorp= 


STUK. 


Goud. 
Pe, 


XLVIT. 


Fig. g. 


325 Her GouD, EN 


is in de laatfte Jaaren eerst regt bekend gee 
worden. Het Bladerige Goud is fomtyds wel 
aan zyne Oppervlakte eenigszins gekryffalfie 


Gedeegenzeerd ‚ maar wy beoogen hier weëzenrlyke 


Kryftallen van Goud, hoedanigen op zig zelf 
doch. Groepswyze , voorkomen in het: Gee 
fteente, Zy vallen zeer klein , zo dat men 
de eigentlyke figuur naauwlyks dan met een 
Vergrootglas onderfcheiden kan. Men vindt- 
ze het overvloedigst by Abrldhuivar in Tran. 
fylvanie. De Heer BRuNN:eu maake gewag 
van eene Stoffe met Dobbelfteenig gedeegen 
Goud, welke hy van daar bekomen hadt, met 
Kry (tallen op het Gefteente, zo groot als kleí- 
ne Hennipzaadjes (o). De Heer RoMreu De 

L’Isre vergelykt de genen , welken hy gezien 
‘hade, in Geftalte mer de Aluin - Kryftallen. 


_Zyne Afbeeldingen , nogthans , komen vry 


Teerlingachtig voor. Ik bezit een. zeer fraay 
Stuk van dien aart, zynde volmaakt gekry(tal. 
lizeerd Goud , waar van de Kryftalfiguur- taae 
melyk zigtbaar is voor ‘t bloote Oog, âls in 
Fig, 9. Het Gefteente, waar in her zig al- 
hier bevindt, fchynt een Afchgraauwe Kwart- 
zige Flets te zyn, met Markafietjes doormengd, 
die zig zeer veel in de Goudftoffen bevinden, 
De Kryftalletjes , Groepswyze famengegrocid , 

HERDER baarblykelyk eene puntige ‘Alginachtis, 


° ge 
Ce) Annot, èn Cronsr, Min. p. 179. 


pg 
mens 
pr Ee 


DE GouD-ÉRTSENe. 8927 


‘ge figuur. Het Stuk is van Abrudbanya, in Ki: 


DEEL. 

Sevenburgen , afkomftig. vree 4 
Op zo veelerley Manieren valt het gedeegen srux, 

“Goud in de Mynen, die daar van op zeer vee- Drs 2 
le plaatfen des Aardbodems ook zeer verfchil. ene nf 
. lende zyn. Men heeftze byna Oppervlakkig, 
als gemeld is, daar het derhalve met zeer wei- 
nig moeite uitgehaald wordt: men heeftze 
van ontzagiyke diepte. Dus wordt de Goud- 
myn by Chremuits in Hongarie , waar men 
reeds duizend Jaaren in gewerkt heeft, gezegd 
honderd en zestig Vademen diep te zyn en 
meer dan een Duitfche Myl lang. De Aders 
Toapen hier naar ’t Noorden en Ooften. Het 
gedeegen Goud komt ’er niet alleen fomtyds 
by Klompjes of Greinen , maar ook wel Mas: 
fief tusfchen zyne Saalbanden of Zelfkanten 
voor , maar ook in een zwarte, roode of geel. 
Goud- Aarde , waar onder die met zwarte * 
Vlakken het meefte üidevert. Zelfs valt het 
Goud aldaar in Cínnaber, Markafiet en Spies- * 
glas. By Schemnits, daar de Bergwerken ook 
reeds in't jaar 745 ontgonnen zyn, bevattenalle 
Steenen, Aarden, Zanden en alle andere Ert- 
fen’, die 'er vallen , Goud; ja dat Metaal was 
‘er weleer zo overvloedig , dat het Bergvolk 
veeleer met Goud dan met Zilver betaald wer- 
de, Weekelyks werden van daar, nog in ’ 
jaar 1724, van twaalf tot twintig Marken 
Gouds, te Chremnits in de Munt geleverd, 


X4 De 
II. Deer, V. Srug. 


ÁFDEEL: 


XXVII. 
“Hoorp= 
STUK. 
Goud. 
wenen, 


Goud- 


328 Hrer:Goup, EN 


De Pacherftollen is onder de Mynen, welke. 
zig aldaar bevinden, de rykfte: Men vindt 
‘er meer dan drieduizend Dergwerkers, die. 
allen in. ’t wit gekleed gaan : maar het ont- 
breekt de Stad dikwils aan Water: weshalve 
voor een Spreekwoord gezegd wordt, het re- 
zegent te Schemniss louter Dukaaten. Echter 
vallen daar veel meer Zilver- Ertfen en zelfs 
Stoffen met gedeegen Zilver. ’ Woord Bg- 
nya betekent een Myn- of Bergwerk, en der- 
halve wordt het by de naamen van deeze, 
Steden dikwils gevoegd. In Opper= Honga- 
rie zyn ook Goudmynen , doch die van ’c 
Saltzburgfè worden gerekend te volgen aan, 
de voorgemelden, Echter kunnen zy niet 
haalen by die van Zranfylvanie of Sevenbur- 
gen, welke den Keizer, in ’t voorfte deezer 
ieuw, in vyf Jaaren tweehonderdduizend 
Specie- Dukaaten geleverd, hebben, ’t Gedee- 
gen Goud valt 'er in een wit Kalkachtig Gee, 
fteente of Fletz, in Cinnaber-Erts, als ook 
week en vet, naar Boter gelykende, dat hard - 
wordt in de Lugt. Men vindt ’er ook Anti- 
monie= Erts met ingefprengde Goudhoudene 
de Kies, daar het Goud , als zy in ’t Vuur 
komt en geroost wordt , Korrelig uicdringt. 

Dat ’er oudtyds aanzienlyke Goudmynen in 


mynen in Spanje zyn geweest , blykt uit PriNrus, 


Spanj je. 


die verhaalt, dat men ’er Klompen fyn Goud 
‚in vondt ‚ welke meer dan tien Pond WOO- 
sene 


DE Goup-ÉRTSEN. 329 


gen. De Schatten , welke de Romeinen, Eeu- ek 

wen lang voor de Ontdekking van Amerika en XXVII 
voor den Vaart op de Indiën, by hunne ver- EN 
overingen van dien uithoek van Europa, uit Goud. 
dat Land haalden , werden begroot op meer “74/% 
dan 15oo Ponden Gouds en zoo.coo Ponden 
Zilvers. Naderhand is de bearbeiding der My- 
pen aldaar, meest uit gebrek van Volk, ge- 
Staakt, en, federt de ryke Mynen in Zuid-A- 
merika gevonden waren , byna geheel verwaar- 
loosd. Ja, hoewel ‘er in de Pyreneefche Ber- 
gen en op verfcheide plaatfen in Vrankryk, 
nog Goudmynen bekend zyn, worden dezel- 
ven, zo wegens de Onkosten als anders , weie 
nig ák niet bearbeid. 

In Sweeden zyn geen GoudBeffen; vaneenig _Geud- 

mynen in 

belang , gevonden voor °t jaar. 1738, in April, Sweeden, 
toen by dedelfors, in’t Ooftelyk gedeelte van 
Joukiopings-Leen, by het ophakken van ’% 


… Gebergte om Koper-Ertfen te zoeken, zigt- 


baar Goud voorkwam. In Juny van dar Jaar 
vondt men de oude Kroon - Myn, waar in men 
tot zeventien Vademen diepte gekomen is, en 
bereikte, in Mey van 1740} de nieuwe Kroon- 
Myn, op wier Aders twee Schaften nederge= 
laten zyn, de eene negentien, de andere 
tien Vadem diep. Uit de Ercfen van die bei- 
de Mynen, welke voor rokening van de Kroon 
gebouwd worden ‚ kreeg men in ’t jaar 1744, 
vyftien Marken Goud, Sedert zyn, door by- 


5 ZON. 
II, Dezr, Ve Srum, 


II. 
Arprer. 
XXVII 

Hoorne 
STUK. 
F Goude 
manen. 


330 HeT GovupD, EN 


zondere Perfoonen , nog verfcheide andere 
Aders ontdekt , zo dat men aldaar, in ’t jaar 
1764, dertien Mynen , of toegangen tot dezel- 
ven, gemaakt hadt (p), 

Zy leggen meest in de omtrek van een Dal, 
tusfchen hoog Gebergte , dat rond getopt is, 
alwaar de. Grond beftaat uit een' roodachtige 
Aarde, met Kley en Zand vermengd, welke 
boven de Erte-Aderen zig wat Roeftig en 
als’ verbrand vertoont. Het Gefteente, daar 
onder, is een Hoorn- Schiefer „ veeltyds met 
eenige Kiesflippen. of Streepen, en fomtyds 
met gedeegen Goud ingefprengd, ’t welk dan. 
een vast Kenmerk uitlevert van de Ader , die 
uiteen wit of graauwachtige , veelal Melk- 
achtig ondoorfchynende Kwarts beftaat , ‘waar 
onder de vette de rykfte is. Deeze „Kwarts- 
Aders, dan eens anderhalf of twee Ellen, dan 
maar eenige Duimen breed , loopen fteil, 
doch niet Loodregt , nederwaards. De edel - 
heid heeft maar in eenige gedeelten plaats „-al- 


__waar zy gedeegen Goud of Goud - Erts be- 


vatten : voor ’t overige met Koper- Yzer-;, 
Lood- Ertfen en veelerley Steen- of Aardftof- 
fen, bezwangerd zynde. Op die edele plaat- 
fen komt ‘er zigtbaar Goud in-voor, in ver- 
fcheiderley. geftalte, fomtyds Draadswys’, 
Takkig of haan ook wel in dikker of 

_dun- 


t @) Wart. Syst. Min. IL an 356, 


AAS 
| 


pe GouD-ERTSENe q31 


dunner Blaadjes , doch meest zeer dun op ‚ EN 
Kwarts aangevloogen3 zelden op Kies of in XXVI 
zwarte Rotsfteenen. Een grofkorrelige Kalke #2"? 
fteen „ daarin voorkomende, voert gemeenlyvk Goude 
Goud by zig, dat zeer hoog is van Kleur, “4% 
Somtyds vindt men het bleeker of met een Vlies | 
beflagen, zo dat het zig als Lood vertoont, 
en by de Loodglans treft men het doorsaans 
Korrelig aan. Maar,hoe meer van dit Goud, 
hoe minder ’er van de Kies: voorkame , ‘die 
de: voornaamfte bron is van den opbreng dec- 
zer Mynen, een eigentlykeGoud-Erts, ftraks 
te befchryven (9). 

Om eenig denkbeeld te geeven van de ge- Goud, 
fteldheid der Goudmynen in Siberie, zal iksere * 
hier die van den Slangenberg , volgens de Waar- 
neemingen van den beroemden Hoogleeraar 
PALLAS, die dezelven in ’ jaar 1771 bezig= 
tigd heeft, befchryven (1). Deeze Berg , j 
zyn naam hebbende van de menigte Slangen, 
welke ’er-te: vooren waren, legt van Zrti/ch 
Noordwaards ten minfte vyfennegencig „ en 
van de Oost- en Noordwaards van daar ftroo- 
mende Rivier Oby ongevaar anderhalf honderd 
Werften, datis vyfentwintig Dui:fche Mylen. 

Zyn ftandplaats is van alle omleggende fteile, 
hooge gebroken Bergen vry, in een Valey „ 
wore 


Ze 


(4) Stockh. Verhand., van 1745 ‚of VIT. Theill. Pe IIG. | 
(r) Zie Parras Reife, 11. Theil, p. 592. 


II, Deen V. Stug … î 


332 HET Gous, EN 


Hi 
AFDEE! 
XXVII. 
Hoorn- 
STUK. 


Goud- 
gufnen. 


wordende ten deele van een Beek omringd, 


boven welke zyne Loodregte hoogte meer dan ° 


dertig Vademen bedraagt. Hy gaat vry fchuin 
op ‚ doch aan de Zuidlyke en Westzyde ishy 
fteil, en van boven met Klippen bezet. Men 
moet hem, in zyn geheel, als een zwaare 
met Leyfteen bedekte Laag van ryke Goud-, 
Zilver- , Koper-, Lood en andere, Spiauter , 
Zwavel en Rottekruid houdende Ertfen, be- 
fchouwen. De Vloer van deeze Bedding be- 
ftaat uit Hoornfteen , het Dak uit een zwaare 
Spaath, aan welke de Leyfteen fluit. Tegen 
den Hoornfteen, die bloot komende geelach- 
tig, dech binnenwaards helder graauw of dor- 
ker en blaauwachtig is, leggen de Ertfen by 
Verdiepingen , Nesten , Aders en Klompen , 
verfpreid, hebbende gemeenlyk een Zelfkant 
van Stoffen die ryker zyn dan de Erts zelve, 
welke zy bekleedt. De Hoornfteen is fomtyds 
ook met Blaadjes van gedeegen Goud en Zil 
ver doorweven ‚. en wordt derhalve ook ge. 
broken. De Spaath is insgelyks grootendeels 
verertst , graauw of wit : de Leyfteen heeft dike 
wils Markafistjes ingefprengd. In ’t algemeen 
zyn de Ertfen en Stoffen, ter diepte van 
twintig tot dertig Vademen, rykst „ en meest 
met gedeegen Metaal veredeld bevorden: 
terwyl men op groote diepte veel armer Erte 
fen en fomtyds niet dan Spaath en Kies met 
Blende of Hoornfteen , waar in flegts Kloven « 
. CR 


DE Goup.ERTSEN. 333: 


„en Nieren van tyker Ertfen voorkomen, aan- P HIL 
FDEEL, 
getroffen beeft. XXViIL 
De Spooren van overoude Grondhakkingen,Hoorp* 
(Schurfen) , die, wel tien Vademen diep,door Gouds" 
zeker thavs onbekend Volk moeten gemaakt” 
zyn in dit Gebergte , gaven aanleiding tot 
den in ’t jaar 1745 aangevangen Kommisfies 
Arbeid , welke niet diep genoeg werdt doore« 
gezet. Maar, in ’t jaar 1759 begon men zes 
kere Schacht, Nadeshda genaamd, welke tot 
dertig Vademen diepte gebragt werde. Mid- 
elerwyl hadt men , reeds voorheen , twee 
Schachten geopend, en aan den Voet vân het 
Gebergte Stollen ingedreeven , om uitgang aan 
het Water en frisfche Lugt te verfchaffen; 
dat wel tot eenig behulp ftrekte, doch men 
heeft dit Bergwerk in ’t jaar 1758 eerst tot 
volkemenheid gebragt ‚ door het maaken vari 
een diepe Hoofdftolln , daar men den naam 
van Johanres den Dooper aan gaf. Dezelve 
is 585 Vademen lang , heeft vyf Lichtgaten 
op bekwaame afftanden , en loopt op 3e Va- 
demen diepte. Door middel van deeze Stolln , 
welke den gantfchen Bergbouw doorfnydt, 
zyn niet alleen alle de boven dezelve bevind- 
Jyke talryke Werken , waar uit het Water 
voorheen , met Handpompen, raâr de hooger 
gelegene Stollen moest worden opgevoerd „ 
volkomen van Water bevryd, en is aan het 
gantfche Bergwerk een werfrisfching van Lugt 


vere 
II. Dezaire. V. Srum, 


834 Her Goup, EN 


pn dj verfchaft ‚ maar zelfs de inwendige gefteld: . 


XXVIllheid des Slangenbergs nader bekend gewor- 

Hoorp- 
srux. den, als ook de weg tot de diepfte Werken 
. Goud- gebaand, Men was in ’ jaar 1764 nog niet 
VE verder dan tot veertig Vademen diepte gevor- 

derd; maar naderhand heeft men tot tagtig Vas 

demen ‚Loodregt nederwaaris, de.Schäche in 

rder gebragt en is zelfs tot honderd Vade- 

men ingedrongen, alwaar de Ertfen wel min- 

der van Gehalte en als onryper , doch nog 
altoos even magtig gevonden worden. 

Goed- _ Een groote Verfcheidenheid van Mynftofe 
eh fen heeft reeds deeze Berg uitgeleverd. Ges 
genberg. deegen Goud is meest in ’t bovenfte gedeelte 

en tot tien Vademen diepte, alwaar de Ert= 
fen het rykíte zyn geweest) zuiver en hoog 
van Kleur, in Hoornfteen, bruine Oker, en 
in Bergblaauw, gevonden. Laager komt het 
doorgaans niet dan zeer bleek en op vers 
fcheide manieren met Zilver vermengd voor 3 
zo dat men het dikwils „in ééne Stoffe, van 
drie én meerderley Kleuren aantreft. Het 
vertoont zig in wanftaltige Korrels en Stukjes, 
van verfchillende doch niet zeer aanzieplyke 
grootte; in dikker of dunner aangevloogene 
Blaadjes 5 of ook als Haairzilver gegroeid „ 
maar ’t welke dan vry bleek ziet, als- veel 
Zilver houdende, Somtyds zou het met Zwa= 
velige en Arfenikaale deelen befmet zyn. In 
veele Zilver Ertfen is het zo fyn ingefprengd, 

dat 


de pe GoUDsËRTSEN. 335 


aa men ket naauwlyks door Vergrootglazen eN 
AFDEEL, 

kan ofittdekken, Zigtbaar vindt men het ge- XXVIII 

deegen Goud meest in de Hoornfteen en daar „Hoorn 

onder’ voorkomende fyne Zandfteen ; voorts Goude 

op Spaath, tusfchen Saalbanden ; in bruine” 

Oker en ryk Bergblaauw ; van welke beide 

Stoffen men gevonden heeft , die met Goud. 

vliesjes byna geheel bedekt waren. Nog vindt 

men ’er gedeegen Goud in Kley, by Glas-Erts 

en Wit Gulden, als ook in Zwart Gulden, in 

de gemeene Spaath- en Kies- Ertfen. De Aar- 

de van den Berg heeft ook van onderen ; 

byzonder aan die zyde daar de EÉrtfen bloot 

kwamen voor de Lugt; Wascligoud uitgeles 

verd, 

Geene der Zilver-Ertfen des Slangenbergs Goud- 
is van Goud ontbloot en veele houden het honden 
rykelyk: des ik die ook alhier gaa befchryven, Stoffen. 
Gedeegen Zilver wordt ’er by groote en klei. 
ne brokken, doorgroeide Steenen en Ertfen, 

‚ in dikke en fyne Blaadjes en Vliezen, of ook 
als Haairzilver gevonden. Het komt gemeen- 
lyk voor, in Hoornfteen, Spaath, verfcheide 
Spaath-Ertíen , Kiezen en Zilverryke Koper- 
Ertfen , ja ook in Saalband en Kley. De 
rykfte Hoornfteen-Keijen hebben altoos een 
groot deel van haar Gehalte van gedeegen, dike 
wils ten allerfynfte aangevloogene, Zilverblaad-. 
jes. Het Haairzilver , dat maar in fyne Draad- 

Ri bó fes 

UI, Deer. V. Sruw, 


EIL 
Arpezn. 
XXVIII. 
Hoorp- 
STUK. 
Goude 
myneg. 


Koper- 


336 HeT GOUD, EN ve 


jes valt, is gemeenlyk miet een zwart of wit 
beflag vervuild, Dic is niet dieper dan der- 
tig Vadem voorgekomen, In de diepfte Wer= 
ken valt nog altoos, hoewel fpaarzaam , aans 


‘gevloogen Zilver in Kies-Ertfen en Hoorn- 


fteen. Spaath=-Ertfen vindt men ’er van vees 
lerley Kleur, meest van zwaare Spaath, fom” 
migen zo ryk, dat zy tot dertig Drachmen 
Zilver in’t Poed uitleveren. Niet veel minder 
geeft de rykfte Hoornfteen, en de Ertshou« 
dende Kley , wanneer dezelve graauw is met 
zwartachtige Streepjes, als ook de Okers 
Ertfen , die geel, groen en zwartachtig ges 
mengeld zyn: anderen , gelyk de Kiezen, 
houden veel minder; maar de Vaal-Erts ; 
welke hier valt, geeft fomtyds meer dan een 
Pond Zilver in ’t Poed (s}, doch is dikwils 
veel armer: de Wit Gulden en Glas -Ertfen 
komen zeldzaam voor, maar een Zwart Gul- 
den heeft men ‘er, dat fomtyds ook wel een 
Pond uitlevert, en een Zilverzwart , dat men 
in Loodryke Dreezen aantrefts 

’t Gedeegen Koper insgelyks, dat in de 


en andere Slangenberg,, in witte en groene Kley, of ook 


in Saalband voorkomt , houdt wat Zilver en 
alle 


(5) Een Rusfirch Poed of Pud, houdt zeventig Pon« 
den Gewigt van Moskovie, waar van de honderd ruim 
tagtig Amfterdamfe Ponden doen : zo dat een Poed na- 
genoeg bedraagt 57 Ponden van ons Gewigta 6 


Jd pere GouD-ERTSEN 932 

alle Zilver-Ertfen ‘eenig Koper. De Lood- Ae 
‘glans en allerley Soort van Lood-Ertfen, hier XXV1IL 
vallende , zyn nìet van Zilver ontbloot , zogen 
min als de Blende: des men die allen ook Gout- 
eenigszins als Goudhoudende kan aanmer "797% 
ken. Kien 
36 Dit Bergwerk (zegt de Heer Parr as), @Ebrene 
is onder alle die van het Altäifche Erts-rifche 
Gebergte dat gene, waar uit federt veertig dk 
2» Jaaren de aanzienlykfte Rykdommen zyn 
gevlooten; op welken het Onderhoud en de 
tegenwoordige welftand van den Bergbouw 

> alhier berust en waar uit de thans aan den 
“5 gang zynde Keizerlyke Zilverhutten aan de 

5» Ob hoofdzaakelyk verzorgd worden van 

2» Mynftoffen. Deeze Myn is tevens de eer- 

fte in Rusland en Siberie , welke men tot 

eene zo groote diepte ‚ met een onafgebro. 

ken ryken Voorraad van Ertfen;, gebouwd 

heeft; waar door de Stelling van den Heer 
CGMELINSs als ef alle Siberifche Ertfen 

maar Dagwerk waren, en niet dan kort on- 
‚der des Aardryks Oppervlakte gevonden 
werden , t'eenemaal vervalt, en grond ge« 
| geven wordt om te verwagten,; dat by het 
doorzetten van andere Bergwerken , in dit 
5 uitgeftrekte Länd, niet minder Schatten 

ss Zullen ontdekt worden. Immers van den 

5» jaare 1749 tot 1762 zyn jaarlyks van twee- 
“3 tot vierhonderd, en van 1763 af tot vyf- zes 
> jä 


EI. Dier. V. sok 


336 Hert Goùüv, ER 
HL Mt Bie agthonderd Pond Goudhoudend Zilvet: 


XXVIII s in ’t geheel van den aanvang deezes Berg- 
„oor © werks af tot tiet jaar 1771, dat is in drie: 
Goude 3 Enetwintig Jaaren , meer dan tienduizend 
myn, Poed Blikzilver , ’t welk over de driehon- 
> derd agttien Poed Goud en ver over de ne- 
‚ genduizend Poed fyn Zilver (#) inhieldt, 
„‚‚ meestendeels uit den Slangenberg, aan de 
‚> Smelthutten gebragt ” Het Argunfche Berg- 
werk heeft volgens den Heer Georer, 
die Streeken naderhand-doorteizende, in agt= 
envyftig, Jaaren uitgeleverd 216.000 Ponden 
Blikzilver , houdende meer dan òso Ponden 
Gouds. In de nabuurfchap van Katharineburg 
worden jaarlyks omtrent tweehonderd en tag- 

‘tig Ponden Stofgoud vergaderd. 

Berg: Immers ‚al wat men daar heeft , Zyn Goud. 
Keketha- wasfcheryën , hoewel het Goud ’er niet in 
rineburg. Zand valt of in Aarde. De Mynen leggen 

‘twee of drie Duitfche Mylen van die plaats, 
in tweederley Streeken van Gebergte, in de 
eene aangelegd in ‘t jaar 1745 ; in de andere 
in 1752. Tot deeze laatften behooren een 
menigte Schachten ; die bearbeid worden , waar 
‘onder een Konstfchacht is met een Rad; 

gaande fommigen tot vyftien Vademen diep. 


De 


@ Dit bedraagt , volgens ons Gewist; wel 36.000 
Marken Gouds en 5r3.ooo Ponden, of meer dan een 
“millioen Marken, Zilvers, 


By 


be GouD- Entsen 359 


De Kakrike plaatfen, zyn vol kleine nn en … 


Spruchtels ‚ die fleil nederwaards loopen; 
van ’t Westen naar ’t Ooften. Sommigen zyn 
naauwlyks een Duim, anderen tot één of twee 
Voeten dik: gemeenlyk van vyf tot agt of tien 
Vadem lang. De meeften worden hoe dieper 
hoe ârmer van Goud. De Bergftof is door- 
gaans. een zagt Kleijig Gefteente, doch fom. 
mige Aders beftaan uit een zeer harden Hoorn- 


flteen , dien men door Büskruid moet doen 


fpringen ; 5 want met Houwecelen is hy niet 
breekbaar. De gemeentte Erts, in alle deeze 
Mynen; beftaat uit een donkerbruine, naat 
Yzerfteen gelykende , fomtyds digte, fomtyds 
Spongieuze Stoffe, met merkwaardige ge 
ribde Markafieten, vän eefì halven of geheelen 
Duim en grooter, en eenfchoone , bruingeele; 
ryke Oker , waäf in het Goud gemeenlyk als 
een fyn,bytia onzigtbaär Stof „is ingefprengd; 
vertoonende. zig fomtyds ook in Vliezen en 
Blaadjes , op de Ertfen en Kwarts. Ín die 
Stoffen , welken bier tot de Waschwerken ; ge- 
bruikt worden, is het Goudftof zo fyn vere 
fpreid; dat men het naauwlyks met een Vere 
grootglas kan ontdekken. Evenwel komt het 
bok voor het bloote Oog zigtbaar voor, in 
eene zogenaamde Puinfleen . Brits, welke ge- 
heel voos en vol holligheden is, byna als wel 
gereezen Brood of Spons , ziende wit of geel- 
achtig en fomtyds graauw , zo digt als Puim. 
Weet ot renee fteen , 
il; Deze. V. Strumw., 


340 Her GouD, EN 


ui. fteen, hoedanige de rykfte is. In de Cellet jes 

EER van deeze Erts, wier Geweefzel Kwartsachtig 

Hooro- fchynt te zyn, komt een fyn Goudftof voor, 

En „dat zeer ligt, door dezelve ‘aan ftukken te 

mynen, _ flaanentê vergruizen , daar, uit valt, en, na 

dat de Stof gemaalen is, zeer gemakkelyk in 

de Waschtrog kan afgefcheiden worden. On- 

der alle Ertfen van deeze Mynen is die Puim- 

fteenige of vooze Kwarts de allerrykfte , naaf 

maate van haar Gewigt; leverende een Poed 

of half Centner daar van, twee tot zes Drach- 

men zuiver Stofgoud, Doch jammer is ’t, dat 

dic flag van Erts zo weinig en niet dan by 

Nesten voorkome, Ik heb ’er een Stukje 

van „uit een der gedagte Mynen, dat eenigs- 

zins Zwavelig is. Dikwils ook wordt men 

door Goudglimmerige deeltjes in deeze Stofa 

fen bedroogen. En , dewyl de harde Ertfen 

zeer moeielyk fyn te maalen zyn, ziet men 

uit dit alles ‚ de groote moeite en kosten in 

aanmerking neemende , genoegzaam , hoe 

fchraal de opbreng is van deeze Siberifche - 

Mynwerken (»). BIE 

Goud- In over-oude tyden is Arabie Goudryk ge 

Seen op weest, en het wordt hedendaags nog hier en 
umatra. 

daar gevonden in de Zuidelyke deelen van A= 

fie, doch behalve de Goudhoudende Zanden 

en Aarden , en buiten die van Indie, China 


1 (en $ en 


(w) Paruas Reize, II: Theil, 1, Buch. p. 164» enze 


ne 


\ 


‚DE Goun- ERTSEN. 341 


en Japan, zyn thans geen cigentlyke Goud- REL 
mynen, daar het Goud in Gefteente gebroken OE 
wordt, bekend dan op de Eilanden van Oost- ME ad | 
indie en inzonderheid op Swmatra. Dit Ei Goude 
land geeft byna overal. Goud , doch, het. is gen 
nergens zo rykelyk als in het Ryk van Palam- 
bang, alwaar de Koning, al het gene uit de 
Mynen in de Bovenlanden komt,tot zyn gee 
bruik en fieraad behoudt, als hebbende bui- 
tendien van het Tin en de Peper genoegzaa- 

me Inkomften, Deeze Plaats legt aan het 
Zuid-end, op de Oostzyde van Sumatra, te- 
_genover het Eiland Banka, dat, hoe klein ook 
in vergelyking , nog wel de langte heeft van 
vyftig. Uuren gaans ‚met een breedte. van twaalf 
Uuren. Aan de Westzyde van Sumatra, om- 
trent in ‘t midden der langte , legt Padang 

de Hoofdplaats der Nederlandfche Bezictingen 
_ op dat Eiland, werwaards het Goud afgebragt 
wordt, van de Tiegablas. Cottas,een Gebergte, 
dateen Dagreizens van Padang inwaards be- 
gint, en zig Zuidwaards uitftrekt tot aan een 
groot Meir. Hier leggen dertien Negeryën, 
die gefchat worden op by de agtduizend Huis- 
gezinnen, en dus wel veertigduizend Men- 
fchen bevatten zullen. Dit geeft gelegenheid 

tot bewerking van de zwaare Goudmynen „ 

waar van my de volgende befchryving door 
wylen den Wel Ed. Geftrengen Heer Rap e= 
MACHER, met de Stoffen , is. toegezonden , 

A EE LE in 

Alle Dazr.,V. Sruwe 


WT. 
ArvEur. 
XXVIII. 

Hoorp- 
STUK. 
Goude 
vynen, 


32 Her Goup, EN 


in een Brief , den 1 5 Oktober 1780 gedagte- 
kend. 
s, Drie dagen Oostwaards van Padang Icgt- 
«> de Goudmyn Sipayong , alwaar men by het 
‚> opfpeuren van Goud het volgende waar= 
», neemt 5 Zo als in % byzonder by de aldaar 
5 Taatst geopende Myn g gefchied i is, naamelyk. 
‚> Vooreerst wordt in een roode Kleygrond 
„>een Vadem diep gegraven , wanneer men 
Er een witten Kley-Grond ontmoet ter dikte 
„‚ van twee Vademen, en deeze doorgegraven 
s> Zvrde, komt een zwarte Zandgrond voor ,- 
„‚ een Vadem diep ‚ waar op onmiddelyk volgt. 
s, een geele harde Steengrond ; dien men aan” 
DN merkt als het Kenmerk var daar onder ver- 


EL HE leggend Goud. Dit fpoort de Ar- 


„ beiders aan, am door zulk Gefteente heen 
ste booten , *t welk zy derhalve moeten 


ie uitbreeken ter diepte van vyf Vademen , dat 


‚ de gewoone dikte is van deeze Laag. Ver- 

5 n' valgens befpeuren zy een blaauwen Steen= 
» grond, die dus negen of tien Vademen on= 
>, der de Oppervlakte van ’t Gebergte legt , 
‚> En doorgaans omtrent de dikte van een 
‚ Vadem heeft. Alsdan komt men aan dè 

‚ Goud- Ader, het zuivere Goud bevattende, 
ds welk uitgefimolteu dikwils de Gehalte 
belt van 22 Karaaten of daar boven.” Ván 
die Goud heb ik bekomen , hoog van Kleur 
masfief i in witte Kwarts » gelyk de gewoone. 
Goud- 


NUE. * 


_ 


pe Goun-ERTSEN, 343 


Goud „Erts van Sumatra 5 hoewel ik ook van 
daar heb in geele Kwarts, niet minder fraay. 


In een goed Jaar levert het Gebergte omtrentsrux. 


drieduizend Thail, waar van zes een Mark 
doen, dus ongevaar vyfhonderd Marken Gouds, 
van 19 tot 22 Karaaten fyn ; waar voor onze 


“ Ooftindifche Kompagnie een groot gedeelte 


haarer Lywaaten te Padang in ruiling geeft (w). 
In ’t Land der Batasferen dat de Noordelyke 
deelen des Eilands, bezuiden Atchin, beflaat , 
valt ook wel Goud , doch dit wordt van de 
Inlanders meest ebidikt | om voor fieraad 
aan ’t Lyf te draagen. 

Wat Amerika aangaat, zo wel in Chili als 
in Mexiko , valt het Goud ook wel in Ge-* 
fteente  byzonderlyk in Kwarts. Ook zyn 
in % Ryk van Peru verfcheide plaatfen, 
daar men Goudmypen zou kunnen aanleggen; 
en weleer Goud gegraven heeft; gelyk die 
van Carabaya;, welke Goud gaf van meer dan 
23 Karaaten , als ook die by Chuquifaca in 
* Diftrikt van Chayanta , alwaar het Land vol 
is van Goud -Aderen 5 die van Chocabamba en 
veele anderen ; doch wegens: de moeite om 
die Goud Stoffen , dikwils maar weinig hou- 

| den-= 


(w) Dit laatfte volgens het III. Deer der Erhides 
dingen van het Bataviafche Genootfchap: Batavia 1781: 


alwaar ook de voorgaande befchryving grootendeels i6 
ingevoegd ; bladz. 60. | 


Y 
zIL Diks. V. Srux,. 4 


\ 


ui. 
AFDEEL. 
Ki ui: 
Hoorpe 


Goude 
niynen. 


Goud- 
mynen in 
Amerika. 


/ 


344 Her’ Goups EN 


zr, dende, te bewerken, zyn. deeze Mynen meest: — 

Axpert. endeels verwaarloosd. Immers te. Santa Da- 
XXVII: 

‘Hoorp- 714, beooften Panama , daar. het Goud in een 
STUER foort van Ertsof Markafiet verfpreid.iss wordt 
wt dezelve eerst aan ftukken geflagen ‚dan naar 
de Molens gevoerd en zo fyn als. Meel gema- 

den: dit Poeijer wordt in Houten Bakken ; 
met een bekwaame veelheid, Kwikzilver, tot, 
een, Deeg gemaakt , en,‚ na, eenigen tyd aan 
de Zonnefchyn bloot gefteld. te zyn GEWeEstn 
afgefpoeld en uitgewasfen ; tot dat. ’er, niets 
dan Goud en Kwikzilver overblyvess- welkg 
men dan door Deftillatie van.elkander fcheidte 
inden se Lodanige Mynen, daar het Goud in 
Geudmys ss Steenen, beflooten voorkomt, worden Mys 
Popavan: ® nen van Cuxa gebeten, “Die der Provincie 
pe van Popayau, te vooren gemeld „behooren; 
tor de zulken niet. Het Mineraal is aldaar, 
in Aarde van verfcheide. foorten gemengd, 
en moet daar afgefcheiden worden door uits. 
fpoeling met.Water „ even als zulks met de. 

Steenige Goudftoffen , „wanneer dezelven 
> fyn gemaakt zyn , na de vermenging met. 
re Kwikzilver gefchiedt , om de, Vuiligheden 
ss Weg te neemen. Men doet ten dien einde 

„de Aarde in een grooten Bak, Cocha ge- 

3 naamd, die aan den eenen kant een Gat tot - 
s» inbrenging van ’: Water, aan den anderen _ 
;> kant een Gar tot uitloop heeft, en, na dat 
2 de Modder fterk i is omgeroerd, laat men die 
‚> met, 


pr Goun-RESEN. 345 


met het Water uitloopen, tot dat ’er in de ko 
Bak niets dan Zand , Steentjes en Goud, XXVII 
overblyven, Alsdan roeren Zy nog fterker 9 STUK AAE 
sen doen dus ook de Steenige Stoffen uit- ER 
loopen, behoudende niets dan ’t Goud, Het "41% 
uitgeloopene wordt in een tweede en derde 
„, Bak opgevangen, om, zo'er eenige fyner 
‚ Deeltjes mede overgegaan waren, die ook 
» te verzamelen. Deeze arbeid gefchiedt , in 
alle de Mynwerken des Gebieds van Po- 
‚> payan, door Neger-Slaaven, welken ieder 
Eigenaar ten dier einde houdt, De waarde 
van dit Goud is doorgaans 22 , fomtyds 
> gaat die tot over de 23, en is, zeer zelden 
‚s minder dan ot Karaaten. In % Baljuw{chap 

van Choco heeft. men , behälve veele Wafch- 
mynen van dien aart, ook eenigen daar het 
Goud zig ingewikkeld bevindt in andere 
Mineraalen , Steenen. of Zwavclachtige Stof 

fen ; weshalven. men genoodzaakt is daar 

toe Kwikzilver te gebruiken. Men vindt 
aldaar ook fomtyds My nen waar. de Platis 

na oirzaak is, dat wenze heeft moeten ver- 
laaten: dewyl men ’er het Goud niet dan 

met ongelooflyke moeite van. kon afzonde- 
‚> ten. . In fommigen is het vermengd met 
een Tombak zo fyn als die van ’t Ooften, 
welke de byzondere eigenfchap heeft, van - 
‚» nooit Koperroest te maaken of aandoening, 
te Îyden van Zuur. 


es 
33 
53 
2) 
De 
‚9 
9 


$3 


“IL Deer, V. Szis, 2% 


pr Ul 

AFDEELe 
XXVII 
Hoorpe 

STUKe 


Mynen 


van Zaru= 


ma, en 
anderen. 


346 HrrT Goup, EN 


2 


„ In *t Baljuwfchap Zaruma, dat tot het 
Regtsgebied van Loxa behoort, worden 
verfcheide Goudmynen bearbeid „en fchoon — 
het Goud daar laag is van Alloy, houdende 
Diet meer dan 18, ja foms maar 16 Karaa- 
ten, valt het ‘er nogthans zo overvloedig , 
dat het, tot de waarde van eo Karaaten ge-= 
zuiverd , den Eigenaar meer voordeel aan- 
brengt dan andere Mynen , waar het na- 
tuurlyk is van dat alloy. Weleer vondt men 
‘er Goud- Aders , doch tegenwoordig zyn 
er alle Mynen van Caxa „tot welker zuivee 
ring Kwikzilver wordt gebruikt, Zulk Steen- 
goud hadt ook plaats in ’ Gouvernement 
van Bracamoros , alwaar men, voor meer dan 
honderd Jaaren , veel Gouds uit de Mynen 
haalde, °t geen wel zo fyn niet als ’ Goud 
van Popayan, maar veel beter dan dat van 
Zarumäà was. De Opftand der Indiaanerì 


heeft Vveroirzaakt , dat die Mynen verlaten 


zyn. Zy verzamelen nog eenig Goud, door 
Wasfchinge ; uit het Zand der Beeken en 
Rivieren; doch alleenlyk zo veel zy noodig 
hebben, om de Schatting te betaalen aan de 


, Spaapfche Kroon. In ’t Gebied van de 


Burgt Latacunga, by het Dorp Angamarca; 
was eertyds een Myn, behoorende aan een 
Iawooner van dat Dorp. Men haalde daar 
zo veel Gouds uit , dat hy ‘er, om geen 
tyd te verliezen, des nagts doot Negers en 

| „‚ OVEr 


pe GOUD-ERTSEN. 347 


/ 


„ over dag door Indiaanen in deed werken; ‚1 LIà 

z… maar déeze Myn verzonk door de nitwer- XXVIIL 
‚s king van eenen fchrikkelyken Orkaan , Mg 
‚> men kon de Ader niet weder vh rdabden à, Gals 
> tot dat eindelyk, door een dergelyk Onwesrgner: 

» der, met een zwaare Waterftorting „ in ?% 

52 ’t jaar 1743, de,Myn op nieuws geopend 

»> werdt „ zo dat die Man zyn Werk voort- 

2 zetten kon (9).”* 

Dus ziet men dat de bewerking om het ge- Goud ia 
deegen Goud te haalen uit Steenige Stoffen , andere 
waar het zig zigtbaar in bevindt, ook uitkomt À 
op de voorgemelde Goudwasfcheryën ; hoewel 
men ‘er dikwils Kwikzilver toe gebruikt, dat 
inzonderheid naodig is, by deszelfs vermen- 
ging met Mineraalen. Dat dezelve plaats kan 
hebben , en weezentlyk plaats heeft „ wordt ! 
van niemand ontkend. Vocer zelf, die gee 
zegd hadt, dat men het Goud nibt dan gedeegen 
vinde, zegt vervolgens, dat mé ‘het oök 
;, aantreft in andêre Ertfen ; met ‘welken het 
be inwendig en zodanig vereenigd is, ‘dat het 
ii zig op geenerley wyze daar in: vertoone , 

» maar alleenlyk- door Scheiding voor den dag 
‚> kome. Het gedeegen Zilver zelf, de Rood, 

‚ Wit en Zwart Gulden , en Koper- Glas- 
55 „Eris, hebbén | het st Bemoonljk in zig: ja men 


zh 25 kan 
„@ bags, Droog, dom, Lp. 376, 
All Drer, v. Baux” 


348 HrT GouDs;s EN 


Ee ‚> kan in ’t algemeen uit alle Zilver, zelfs dat 
XXVIII. 5, uit Loodglans wordt gehaald , ook Goud. 
ple „ bekomen. Zelfs de Yzer-Ertfen hebben 
Goud- ‘‚ dikwils één of twee Loot Goud in *t Cent- 
ngen, ner uitgeleverd. Men kan naauwlyks den- 
„> ken, dat het Goud, in deeze Zilver-, Ko- 
> per, Lood- en Yzer-Ertfen, by derzelver. 
35 bewerking in t Vuur eerst zou zyn gebo. 
stens”. , 
Dit is het gene men noemen kan en dat ook 
van fommigen genoemd wordt , Vermomd Goud, 
Ik maak ’er deeze Soort van, die zigweezent- 
Iyk van de voorgaande en volgende onder= 
fcheidt: naamelyk í 


1. (2) Goud, dat met een Erts ged is of vere, 
bat hak eenigd. | 
Vermomd » ‘ | | 7 
Gond, Wy hebben gezien, dn Siberifche Zil 

ver-Ertfen Goudhoudende zyn, ’t welk in 
fommigen. wel met een Vergrootglas , als 
fyn Stof, doch in anderen. geheel onzigt- 
baar , en: niettemin in dezelven. zo overe 
vloedig, is, dat het fomtyds wel een. der 
tigfte deel. daar van uitmaakt, Om zulks te 
ontdekken, wordt flegts het. Zilver tot dunne 
Blaadjes geflagen ; ’ welk waarfchynlyk is 
dat men Blikzilver noemt ,als hier voor, Deeze 

| Wot 


(2) Aurum Minerà teftum vel ei combinatum, Mihù. 
Aurum Larvatum. Scororr. Prine, Min, pe 322 GMELs 
Natur « Syftem, 11e p‚ 430: 


De GouüpsErTsrN. 349 
worden Pypachtig opgerold , na dat zy in A: 
kleine Stukjes gefneeden zyn: dan, de veel- paid 
heid gewoogen zynde , werpt menze in Sterksrux., 
Water of Salpeter-Geest. Dus zet menze Varmd 
op ’t Vuur, en laatze kooken.. Zo lang ’er 

Zilver op te losfen is , wordt mén een Rook 
gewaar , welke ophoudende, het Vat van ’t 

Vuur genomen en ’t Goud als een zwart Poei« 

jer, naar brokjes Steen gelykende, gevonden 
wordt, Dit Poeijer met Warm Water afge- 
wasfchen zynde , tot hetzelve niet meer wit 

wordt, en in een Zilveren Lepel gefmolten , 

toont door zyn Gewigt aan, hoe veel Goud 

'er in de Klomp Zilver is vervat, 

Tot de Scheidinge des Gouds van ’t Zilver nd 
wordt de zelfde manier , maar met grooter rani Zile 
omflag , gebruikt. Men kan de Scheiding ook '“** 
door middel van Zwavel doen , mids dezelve 
zo lang kookende ín eene fterke Loog , ge- 
maakt van een Zout, dat uit gelyke deelen; 
Goudglit , gebrand Zout en Schuim van Glas, 
bereid is, tot dat een weinig daar van , op 
een gloeijende Kole geworpen, als Wasch 
fmelt, zonder branden. Dien Zwavel werpt 
men op ’t gefmolten Zilver en dan fcheidt zig 
het Goud daar af. Door middel van Spiesglas 
en famengeftelde Stoffen kan zulks ook ge- 
fchieden. Bekwaamst is daar toe een Sement, 
dat gemaakt wordt van twee Oncen wel Ba 
en fchoon gezift Poeijer van gebakken Steen, 


, en 
Eil, Daz V. STUK. 


as Her GouD;s rea 


Uw en drie Oncen gemee Zotct , te famen met 
Kx vrij, een weinig fterken Azyn bevogtigd, waar i 
etend een Loot Armioniak-Zoucis gefmolten, Het 
“VarrigmdGoud , dat men zuivereù wil; in dunne Blaad- 
Goud. _ jes geflagen 5 wordt mer dit Poeijer daar tus- 

fchen Laagswyze ineen Kroes gelegd ;en doot 
middel. van Kolen gebrand ‚sot dat het de 
begeerde waarde heeft. Het Zilver, dat ’er 
in was, wordt onder he: Poeijer gevon- 

| den (z). 
RE Wanneer ‘er Goud vörvat is iù Zilv er Ere: 
fen. fen, gelyk Glas-Erts , Rood; Wit of Zwart 
Gulden, dan is ’t noodig dat die Ertfen eerst 
‘gefcheiden worden „ en dat men dan vervol- 
gens, op gezegde manier , het Goud van ’% 
Zilver fchiftes Even zelfde heeft omtrent - 
de Goudhoudende Koper- en Yzer- Ertfen 
plaats. Het Japansch Koper is, in zyn Ertss 
waar van ik een fchoon Stuk beziet, altoos vry 
tyk in Goud : zo heb ik ook Goudhoudende 
Lood- en Antimonie= Ertfen uie Hongarie, er 
Yzer=Erts uit Spanje. De Cinnaber- Eres 
eenig Goud bevattende , wänneer menze Goud- 
Cinnabër of Roode Goud -Erts noemt ; ‚ dan 
behoeft men flegts de Kwik daar uic te haalen; 
die zekerlyk het Goud mer zig neemt: Met 
de Antimonie , welke dikwils Goudhoudende 
is, en de Blende, die tevens Zilver bevat; de 
Lood. 


(£) Bârza Mitallurgie. I, p: 383 


DE Goup-Errsen. 8sï 


Loodglans en wat dies meer is van onVvolko- 


ur: 


mene Metaalftoffen , heeft men geen meer SEK 


moeite , wanneer die het Goud in zyn volko-, 
fen ftaat, hoewel onzigtbaar , bevatten. Dus’ 
Zyn in Penfy!vanie , aan de Rivier Delaware , 
naat den kant van Virginie , Klippen of Rots 
fen van eën wit Gefteente, dat ingefprengd 
is met een geele Kies, die door enkele Rooss 
ting gedeegen Goud, en wel tot zestig Mark 
in’t Centner, heeft gegeven (2). 

Dergelyke Goudhoudende Zwavelkiezen , 
die men Goudkiés noemt, komen dikwils voor 
in ’t Orenburgifche Gouvernement van Sibe- 
ries by Adelfors in Sweeden; in Spitsberg by 
Schwartzenthal in Boheme 5 in de Goldzeche 


van Karinthie, in de Mynen van Hongarie als’ 


ook in die van Sevenburgen. In deeze laat: 
ften vertoont zig het Goud dikwils zodanig , als 
of de Kies beftrooid ware met Spaanfche 
Snuiftabak , en alsdan is dezelve zeer ryk , 
houdende fomtyds vyfhonderd Loot Guis 
in het Centner. Ik heb een zeer fchoon Stuk 
zodanige Goüudkies , met Kwarts - Kry{tallen 
en Kopergroen, uit Hongarie, Zeker Geberg- 
te, by Zalathna, is wegens zyne Goudkiezen 
Mdenrdie (8). 

Veelen hebben het Goud zo onaandoenlyk 


Hoorpe= 
UK. 


Virmomd 
Goud, 


Goud: 


iezerte 


Vererta 


‚Zing des, 
8E-Gouds is 


(>) Husner Lexicon , op Bergwerche, 
(2) Brunniern, Anna, in Cronst. Min, p, 179, 


EIJ, Daure V. STUK 


mooglyke 


II. 
Arpreet 
XXVIII. 
Hoorp- 
STUK. 


_ Verertst 
Goz ud. Ù 


ge Oc AHtf GOUD; EN! 


geoordeeld ‚ voor allé in de Natuur voórkò- 


mende icherpe. Zouten , Zwavels of andere 


‘Mvynftoffen , dat het ontmooglyk verertst of 
geminerdlizeerd kon zyn. HeNcexKer heeft 
dit denkbeeld met kragt gedreeven ; ’t welk 
nog by veelen ín-de gedagten fpeelt. De ver- 
maarde ScoroL1;s zelf, hieldt de Verertzing 


„des Gouds voor een Herfenfchim (4); doch 
niet lang daar na zekere Goudhoudende Stof. 


fe van Nagyay in Sevenburgen onderzoeken- 
de, veranderde hy zyn Gevoelen t'eenemaal, 
Hy befloot , dat het Goud door een hálfme- 


taal en het allerfterkfte Zuur van Zee- Zout 


vlug , deszelfs vafte beginzelen vernield en 
de vlugge om hoog verheven wèrdens terwyl 
het dan in ’t Vuur als uit zyne Asfche herbo- 
ren „ en volmaakt weder te voorfchyn ko- 
me (e). Hier op fchryft hy vervolgens: 
>» niet alle Goud, dat in de Mynftoffen huis: 
» Vest, kan ’er door ’t Zuur van Koninglyk 
‚‚ Water of door Kwikzilver uitgehaald wor. 
„ den en dit is met Zwavel omwonden. Som: 
‚> mige Pyrieten, en de Goudhoudende Erts 


3 van Nagyay ; bevatten dit Goud ; *t welk 


„> ik weleer onvolmaakt genoemd heb; en dat 
‚> nu ook byna alle Mineralogiften geminerali= 
ss zeerd heeten” (d). | Dit 


(6) Einleitung zur kenntnis and gebrauch der Fösfiliës, 
1769. pag. 190. _ 

CC) Ann. 11. Hist, Natur. p. 103 
(2) Principe Mineralogice, Prag. 1722. Pe 2220 


D E G OUD-ERTSEN. 353 
. . 4 IL 
Dit billykt derhalve de volgende Soort, die arperr. 
ik in navolging van onzen LeINNAUS noem. harde 


Hoorpe 
STUK. 
(3) Goud gemineralizeerd door Zwavel of an- 3 HI 
Ne Aurum 
dere Stoffe ain 


Zo algemeen dient dezelve bepaald te wor- ach 
den, dewyl het ook door andere Mineraalen Goud. 
dan Zwavel gemineralizeerd is gevonden. 

Daar komt immers fomtyds een Goud voor, 
dat verfcheide Kentekenen van onzuiverheid 
heeft , zynde wreed „ breukig en naauwlyks 
te bewerken. Wanneer men ’c frnelt, is de ets 
Oppervlakte blaauwachtig, en by ’t uitgieten 
blyft cen gedeelte in de Kroes. Gemeenlyk 
heeft men gedagt, dat het met Amaril ge- 
mengd ware, en men kan zulks niet onwaar- 
fchynlyk achten, volgens ’t oordeel van den 
Heer pu Fay, die een Middel opgegeven 
heeft, om dit weerbarftige Goud tot volmaakt- 
heid te brèngen. Hy deed: het eerst een- en 
andermaal met Bismuth fmelten, vervolgens 
met Lood cupelleeren, eindelyk in een Wind- 
For. 


(3) Aurum Sulphure vel alis Mineralifatum. Mik. 
Aurum Mineralifatum Pyrita, Lun. Syst. Nat, XII, 
Tom. UI. Gen. 35. Sp 2. Aurum Mineralifatum, CRONsT. 
_ Min. p. 179. Aurum nudum Minere. Syst, Nat, VET: , 
Pp. 184: ‘Ne 2. Aurum Minerà variâ veftitum. Wout. 
Min, 29. o 


el 7, 
ITIL, Deen V. Serum. 


uE 


AFDEEL. 


si ‘HET GOBB, EN 


Fornuis, met een geweldige Hitte , eenigen 


XXVIIL tyd gefmolten houden; 3 werpende ?er „by hers 


“HoorD- 


STUK 


Goud, à 


s Probeeren 
‚en fchei- 

den van ’t 
Goud uit 
de Exts. 


haalingen, een weinig Sublimaat, en op “laate 


Vererst fte wart Borax in. Men is van den goeden 


uitflag verzekerd, wanneer het Metaal ftil 
wordt , niet meer en rookt „ en eene glanzige 
Oppervlakte heeft. Alsdan kan mer het in 
Staaven gieten, en zal het , by 't bewerken, 
gedwee bevinden (€). 

Om de Gehalte der Ertfen, die men ondere 
ftelt Goudhoudende te zyn, te onderzoeken, 
zo brengt men dezelven , na dat zy, Kiezig 
of moeielyk fmelthaar zynde , vooraf geroost 
zyn, met agt , twaalf of zestienmaal zo veel 
Lood, op de Scherven en dryft ze op de Ka- 


‚pel af. Dan heeft men een Metaal, uit Goud 


en Zilver te famen beftaande , waar van het 
laarfte afgefcheiden wordt, door % opgieten 
van Salpeter-Geest 3 dit warm te laaten ftaan, 
dan afgegooten met nieuwen Geest ‘in meer- 
der warmte, en, zo ’er niet meer van ontbon- 
den wordt, het overblyvende driemaal af te 
fpoelen met warm Water. Uit den afgegooten 
Geest kan men het Zilver gemakkelyk beko- 
men. Met het derde Water wordt het Goud, 


‚in een Scherf, die met een andere toegedekt 
is, voor het Gat des Probeer - Ovens, en „als 


het gedroogd is, in hetzelve gezet „en allengs 
vele 


CG) Hit. de Acad, R, de Paris „de 172g. p. 3ke 


| | 

De Goup-EntPsSENe 359 
verder ingefehooven; Als het uitgegloeid is, be mk, 

fieemt men het weg; en, verkoeld zynde „zo XXVIII: 

er rog iets onrêins van de Scherf aan zit ‚core 
wordt het op nieuws, met Lood, op de Kapel zererst 
afgedreeven, Is de Korrel reeds in den be- Goud, 

ginne zo ryk aan Goud , dat hy van het 
Scheidvogt niet aangetast wordt ; moet men 

dien vooraf met driemaal zo veel fyn Zilver 
famenfmelten; dan eerst in Scheidvogt oplos- 

fen en ’t gene aan Gond terug blyft voor de 

waare Gehalte aanneemen. Deeze laatfte 

neemt men Scheiding door de Kwart: Zyn de 
Goudhoudende Ertfen zeer moeielyk fmelt- 

baar , zo moet men ieder Centner daar van 

met vier Centners. Wynfteen, twee Centners 
Salpeter en vier Centners Goudglit, wel ons 

_dereen: gewreeven; in een Kroes doen; het 
mengzel nog met wat Zout bedekken, en. 

dan door den Blaasbalg even zo kooken als 

met het Zilver gefchiedt; den Koning , dien 

men dûs bekomt, weder afdryven; en verder 

op de voorgaande manier te werk gaan, 

De Kies is wel als het voornaamfte , waar  Geud- 
in het. Goud gemineralizeerd voorkomt , Bs „houdende 
houden ; en fchoon ‘er fommige Kiezen Zyn; ie 
gemeenlyk Goudkiezen genaamd , die het Goud 
gedeegen s doch onzigtbaar , bevatten ; : ko- 
men. er. ook: zodanigen voor , waar in hee 
Goud zig verertst bevindt, dermaate, dat het 
’er niet dan. door de Scheidkonst uitgehaald 


k h 
HI Det: V. Stor, án 


\ 


356 Her GOUD, EN 


ac, kan worden. De Heer WarLLER1Us geeft 
XXVIIL’er den naam aan, van Goud, dat door Zwavel- 
led ef ed . Ld 
Bess dú en Yzer , met of zonder Koper, gemineralizeerd 
Vorertst is , uitmaakende een geele of groenachtige Pyrict- 
Gond; 


Erts Cf). Hier toe heeft men inzonderheid 
betrokken fommigen Pyrieten van Hongarie 
deswegen Gilft genaamd, doch zeer moeielyk 
van de voorgemelde Goudkies te onderfcheis 
den, Naderhand heeft men ontdekt , dat ook 
op andere plaatfen , zelfs op Sumatra en in Me- 
xiko , dergelyke Goudhoudende Pyrieten voors 
komen, doch wier Gehalte aan Goud doors 
gaans zeer gering is en zeer verfchillende, De 
Sevenburgfe houdt fomtyds over de tweehon- 
derd, de Sweedfche, by Adelfors, maar een 
of twee Loot in ’t Centner, Zie hief derzelver 
befchryving uit het Vertoog van den geleerden 


‚ SwaABIus , daar ik voorheen die der gedagte 


Goudmynen uit medegedeeld heb (g Js 
‚ Deeze Kiezen hebben tot haare Grondftof 
Yzer, dat met meer of minder Zwâvel en 
» een weinig Rottekruid gemineralizeerd is, 
„, doch zyn van aanzien en gehalte zeer on- 
3% gelyk: 1. De rykfte Soort is digt en glim- 
‚‚ merig op de breuk, met kleine en -onregel- 
;, maatige hoeken, ligtgeel van Kleut. Zy 
houdt tot twee en een vierde Loot Gouds, 
in de honderd Ponden: 2. Daâr mede is een 
5 Zrofe 


Cf) Pyrites Aureus. Syst, Min, TI. p. 356. 
(8) Ssochh. Verhnd, VM. Theil. biadz, 127 


GE, 


DE GoUD-ERTSEN. 357 


f grofglimmerige ‚ ‘donkere , vooze Kies ran ifs 


ss met meer of minder Markazieten of agtzy- XXVIIL 
„dige Vuurfteenen , vermengd, welke cob 
„anderhalf of twee Loot Gouds uitlevert: perertst 
„5 3 Een Soort van Kies, witter dan de eerfte Cord 
„s en groffpiegelende , houdende vaneen viere 
„de tot een Loot Gouds in * Centner: 4, 


„> Een murwe fyne Zand- Kies, die niet meer 


„dan een‘agtfte Loots in ’t Centner geeft: 
s 5, Een zeer vlak fpiegelende, en uit gladde 
ss Dobbelfteenen beftaande witte Kies, van 
;s maar half zo veel Gehalte: 6. Een grofglim- 
s» merige Leverbruine Kies , die gemeenlyk 
> veel Waschgoud in heeft, wanneer hy aan 
de edele Kwarts floot: 7. Andere Kiezen , 
4, die ook maar een zestiende Loots Goud * 
> in ’t Centner houden: 8, Onder de onedele 
», Kiezen is een Soort, welke met Markafie- 
s, ten vermengd valt ‚geheel roodachtig, dun, 
„en Witop de breuk, byna als Zilvers Dee- 
ss ze bevat naauwlyks eenig werertst , maar 
», wel fomtyds eenig gedeegen Goud, de: als 
»‚ fyn Stof ingefprengd » Zig rde dikwils 
„, voordoet in de Kiezen of andere Ertfen en 
9 Steenachtige Stoffen” (£ ). 

Voorts komt het Goud fomtyds verertst Goude 
voor, door middel van Zwavel, met Yzer en houdende 
Blende, 
‚Spie 

| ve 
(£) Zie bladzyde 330, hier voor. 


| 43 
Til. Danu. Vo Srux. 


358 Her GOUD; EN 


Bet Spiauter ‚ waar van de Heer WarrÉriuë 
XXVIII. eene Soort maakt , onder den naam van Gouds 
| Ar Â houdende Blende (h). Deeze moet van de voor- 
| ide gaande ‚die het Goud flegts gedeegen bevat, … 
‘door Scheidkonttige Proeven onderfcheiden 
worden, By Schemnits in Hongarie komen 
Spiauter-Ertfen voor, die veel Zilver „ dat 
Goudhoudende is , bevatten. Deeze Blende 
valt roodachtig, by Schwartzenberg in Saxen, 
als ook zwartachtig , welke men Plekbende 
noemt „bier voor onder de Zilver - Ertfen be- 
fchreeven. De roodachtige vindt men ook by 
Nagyay in Sevenburgen; alwaar het Goud nog 
‚verertst voorkomt in andere Stoffen. 
Metaal Dus valt aldaar dat Goudhoudend Metaal 
Ee van Nagyay „door den Heer Scororutr uic- 
| voerig befchreeven en onderzogt. Zyn Ec, 
wil, dat het met Loodglans, Yzer en onbees 
kende vlugge deelen gemineralizeerd zy. Hec 
Stukje, hem daar van door den Heêr von 
BorN prelent gedaan , was een witachtige 
Kwarts , doorgaans gevuld met dunne zwart- 
achtige Plaatjes of Blaadjes , naauwlyks een 
derde Duims breed, met eenige Veerkragt „een 
weinig ‘glanzig , fommigen enkeld , anderen 
famengehoopt. Dikwils komen zy dus by el- 
: kan- 
(4) Aurum Sulphute, Zinco et Ferro Mineralifatum ; 
‘Minerâà Pfeudo- Galenicâ Syst. Mtn. il. p 357. Aurum 
mineralifatum in Zinco fterilo. Linn, Syst. Nat,uts, _ 


pe Go u D-ER TSEN. 359 
kander, zegt hy, in de vooze , korrelige en Pe Oe 
gls uitgevreetene zelf(tandigheid van de K warts, TIE 
voor {i). Mooglyk is het dat zelve, ‘t welk srux, 
ik heb onder den naam van bruin geminerali- PEA 
zeerd Goud ‚in een roodachtige of Roozekleu- ne 
rige Hoornfteen , van Nagyay in Tranfylvanie, 

Het Potlood en Spiesglas zyn in dat Land , Andere 
ook dikwils Goudhoudende., doch of hetzel- EE ref 
ve daar in verertst zy, wordt nog getwy- 
feld; zo wel als aan de Goudhoudendheid 
van de Cínnaber- Erts van Hongarie „ waar in 
de Heer WaLrLErius acht het Goud door 
Zwavel en Kwikzilver gemineralizeerd te 
zyn (k). BRUNNicH, immers, merkt aan, 

„dat men daar geen denkbeeld op heeft, in dat 
Land. Het kan ’er echter toevallig in voor- 
komen , maar gemeenlyk is het ér alsdan ge- 
deegen in,en niet verertst ; gelyk men het 
dus ín meest alle Zilver- en Koper -Ertfen , in 
_meer of minder veelheid, aantreft, zowy hebben 
gezien. Dus heeft zeker Baron en Lands- 
‘ Hoofdman ‚ GRIEPENHIELM , uit de Ertfen 
van den Oostlyken Zilverberg, in Sweeden, 
| ‚zo veel Gouds bekomen, dat daar van eenige 

We: Du 

@) Arn, Hijt, Natur, III. De Minerâ Auriferà Nagayene 

Í. p- 79: 


(4) Aurum Sulph. & Mercurio mineralifatnm.. Cinnas 


baris Aurifera. Syst. Min. il. p. 356, Aur. Min, in Cine 
nabari Hungarig, Linn. Zóid. 


III. Daar. V. Srum. 


360 DE Goup-ErRTSEÉN, 


ME Dukaaten geflagen zyn. Ja het allerfynfte 
XVIIE Zilver is zelden ‘er volkomen vry van: zo 
sruxK. dat men het Goud; zekerlyk, benevens het 
Ede Yzer, wel tellen mag onder de algemeenfte 
Metaalen des Aardbodems. Ondertusfchen is 
’t zonderling, dat hetzelve zo rykelyk gedee j 
gen voorkomt , ’c welk in alle andere Metaa- 
len zo zeldzaam is, buiten *t Zilver, welks 
Ertfen zeer ryk en die. van ’t Goud, in tegen- 

deel, doorgaans zo armoedig zyn. 


Einde der Natuurlyke Hiflorie. 


TE eg Eg at” B 
BEH SL Ei 


O! Schepper der NATUUR, wiens wonderbaare Hand 

De Wereld heeft gebragt in zulk een fchoonen ffand ; 

Het Aardryk heeft veefierd met Menfchen, Dieren: ‚Planten, 
Von binnen met Metaal, en kosth're Diamanten: 
Die alles onderhoudt : geef dat myn ed'le Gêest, 3 
Wien Gy, o goede Gon , behulpzaam zyt geweest , 

Om meer dan dertig Saar Uw Schepzels op te merken , 
Derzelver kennis in myn Landsvolk te verfterken : ‚® 
Nu zesmaal tien ‚met vyf verhoogd , myn Faarkring fuit 
Hier na, in eeuwigheid , Uw WW ysheid meer genaake, 
Met Hemelftchepzels zig int Englen-Choor vermaate, 
Terwyl het P radys my fyze met zyn Fruit! S 


M. HOUT TUYN: 
BLAD- 


BLAD WYZER 
d DER 
MYNSTOFPEN, 


De Leiter d, voor de getallen. wyst het Vierde; de 
Letter e het Vyfde Stuk aan. 


A. 
Á re Wisse ) 


Armoniak - Zout, (Ge- 
| woon) d179 


: d. 253 ,299 (Natuurlyk). d. 183 
AARDHARSTEN. d. 230 (Salpeterig). d.:78 _ 
Aard - Kolen. d. 252 (Vitrioolifch). d. 177 
Aard Merg. e d,255 (Zwavelig) d.178 
Aard - Olie. …___d. 239 | Arfenikaale Zilver-Erts, e. 269. 
Aard - Talk, : d 245 | Asphalt, Bitumen.  dasr 
Aard- Teer. d. 242 â 
Aard-Zoute d. 53 | Badzout, ‚. d.rer 
ALUIN. __ _d 126 | BARNSTEEN, d. 206 
Aluin uit Zwavelkiezen. d.328 { Barníteen (gegraven) d.20g 
Aluin, Aarde. _ Ka 139 | (verfteende). d.213 

‚ Bfoemen. ‚ I3I (Oosterfche). d.225 

‚Houten Keien. d.138 (Wescindiíche).d.e28 

Ki yftallen. (racuur (Zwärte). d.278 

lyke) ken Berg - Belfem. d.:31 

Schiefer. d. 123 Berg- of Steenblaauw. ‚1:99 

. Steenen. d 142 | Berg-of Steen- Boter, d. 145 
Werken. d. 138 Berg-, B onzout de QT 

Amaril, Emeril, e IO Berg « Eijeren- d. 317 

Amsrr of Ambergrys. d,193 | Berg. Momie, __ dd, 245 

Amber. (zwarte) d 203 | Berg - Olie. d.231 237 

Ancimonie of Spiesglas. d 416 Berg - Orgel. e.13L 

(gekryftallizeerde).d.425 \ Berg-Pek , Berg- Harst. d 248 

Armenifche Nes, 197 | Berg = Talk, de 514 


Aa fi Berg: 


BL A DW Y ZE R 


Berg - Vet. de 248 
Berg - Teer. d, 242 
Bergwerken. d 355 
Berg-Zwavel. (Roode) d.348 
Berlyns Blaauw. € 68 
BISMUTH. _d.452 
Bismuth - Bloemen. d. 458 
Glans, d. 460 
Molm. d. 459 

Oker. _d. A61, 

Bitterzout, Bronzout. d. 63 | 
(Pekelig). d.187 
Pitumineufe Aarde. .d. 253 
Blad - Koper. e. 143, 148 
Blad- Zulver-Frts. €278 


Blende (Goudhoudende)e. 357 , 
Kryftallen- d 448 
… (faodey.! … d 450 
of Zink- Blende. d. #44 


Blikzilver. e‚ 338 » <48 
Bioedfteen, é. 106 
| (Blaauwachtige).#. 109 
_(Geele} BEA Hi) 

e1II 


„(Geteperde. 
(Niervormige). € 112. 
(Zwarte). e. LO 

Blok - Tin, Svaaf - Tin , 
Pond - Lin. 
Boeren - Wrts van Zilver. e. 227 
Bononifche Steen. ë. 123 
Borax: Kryftallen. (Stee - 
ige) WET Ae d. 
Borax vof Lymzout. … &. 78 
Borftel- Erts van Zilver. &‚ 235 
Brand Ertfen. d.276 | 
Brons of geel Koper.€. 143.144 
Bruinfteen- - ‚d 404 
(Geftraalde). d. 411 
Red 


6. 7 


p , 4 


Chireefch Metaal. disier KAD 
Cinnaber, (Arfenikaale) d 396 
Cinnaber- Ert{en. d. 385. 


Cinnaber-Kryftallen. d, 302 
Cobalt , zië Kobalt, d. 462 


Dak- Kolen. d, 270 
Donder- of Blixem-Goud.e. 290 
Drinkbaar Gaud, „€296 
Drop-Zwavel.- _ d.297,325 
Duivel der Metaalen, e. 2 
Duivelspenningen. á. 317 


Edele Steenen, Kryftalfi- 
suurj Det d. 86., 148 
Fpfoms of Eagelfch Zout d. 64 
Erts- {melten , Kies - {mel 
ten. or … 
EF. 
Fliegenfittiges Zilver-Erts..265 
Frammonger - Yzer €. OE 
Predriks - Zout fopenend)d. 65 
G ' 


Gaarkoper. à ve. 158, 167 
Gaar - Slakker van Koper-€.167 


€.E59 


Gas fylveftre. d AI 
Gegraven Hout. _ « — d--27E 
Giftkies, Witte Kies. 4, 34 

Gilf, Goudhoudende Py- 
‚ riete Guid el 
Gitfteen. * d.278 
Glans - Kobalt. 8. A72, A75 
Glans - Kolen. _d,268 
Glas-Erts van Koper. 4174 
‚van Zilver. … €249 


(Boomachtige).e,252 


CBroufche), …… €255 
(Gekryftallizeer- — 

Ede) +07 ditiA vo Beos 
‚ …__ {Konftige), €250 
(Witte) van Zil- 

ver. €246 


Glas - kleuring. door Metaa- ci 
€ 


és 
e.106 


len. . 
laskop, Bloedfteen. _ 
___Glaue 


\ 


PL Ap war E R. 


Glaubers Weahderzoat. d.66, | Hard-Tin, Stanniool, & 18 
„93, 166 f Harst - Kolen. d. 268 

Goup. e.283 { Hoorn - Bisúuth- d. 455 

Goud van Oph'r. - e‚30b | Hoorn - Erts of Hoorn- 


Goud. (Tin&uur van) ë 296 Zilver, é. 244 
Goud (Gedeegen ) aan- : (Groène). e 248 
gevloogen, &. 323 (Witte). _ e.34ö 
Bladerig. ——— (Zwartesbruine) 
Korrelig, e. 324 enz, e-247 
Geftrikt, = Hoorn - Kurken) d 384 
getand. — , Hoorn - Loöd. e. 37 
“ Borfteitg. Houtkolen. . d.271 
Haatrachtig. &. 335 
Takkig, Japâns Koper Cmekingen. 
Masfief, mm N é. 168 


Jodenlym. d. 242 


| Goud (gekryttallizeer dje. 326 
„Jooden - Pek. '_… d.248 
K 


Goud. (gemineralizeerd)e. 353 


(vermomd). rè. 348 6 
Goud - Cinnabers e,35o | Kalamynfteen. d. 440 
Gouddraad. ___ €286 | Kalkächtig Zeezout. ‘ d.185 
Goud- Eiland, ____&305 | Kalkfpaathen. d.47» 69 
Goudheudende Stoffen, e,3dr | KaLrzour- Nátrum. d. 52 


Ka!kzout= Kryftallen, d, 6o 


Goudkalk, (Casfifche) e. 292 
(Steenachtige) d. 67 


Göud- Kies. … € 351, 355 | 
Goud. Kryftallen, e.289 | Kalmey. (Braine). _ d. 44E 
Goud- Kust. e‚ 304 | Kalmey, (Groene, Witte) 
Goudmynén, é. 327 d.43d, 434 
Goud - Rivier. ê‚ 314 | Kattefteen, d. 282 
Goudflyp. Ee. 294 | Keetzout, grof Zout. d. roò 
Goud - Vitriool. e. 290 | Kiezen, d. 305, 315,320 
Goud- Zwavel. d 295 ie dahan HERA | 
Gräauw - Ets van Zilver. ê 269 
e. 267 Peltulenze d. 319 
Gradeerhuizen of Lekwer- (Plaatige , Bladerti- 
d. 110 de) d, 319 
| Giluisten. K En (Witte). d 350 
der). 92 | Kiesballen. d. 315 
H. Kiesdruiven ; Knapen. 
Haair-Goud. E35. pe d, 318 
Haair- Koper, Koper Mos. ‘Kieskoeken, ‘Nieren, Enz. _ 
155 | d: 317 
Haair =Vitfiool. EN 165 


Kies «Kryftallen. d 305 
da 3 


LAD WER DR 


En Zandfteenige. é, 185 | 
Klatergoud. binen Er Zwarte). e…‚178 
Klompen - Gouds. 5 bd Koper- Glas-Erts. _ €174 
KoBaLT. , , d. f 9{ Koper- Kies. "330 
Kobalt- Dendrieten, ele er Kley of Aarde. e. “or 
Boe Droenn DAE: Koning. it A 
Kebalt. (Geftrikte) 9 dre Rooermdins €, 147 
Kryftallen. d. dn Koverhickel € 202 
be ia Dae Kaper - Pek - Erts, 7 I75 
d. „154 
Kogel» Eits van Zilver, eat KORE uit Kies. d 327 
Koning der Metalen. e Hie Koperrook. d,1 
…_ Koningin der Metaalen. e. 2 Kope eeen Koper- 
Konin nd 0.418 Leijen. €187 
Rr Se 5 
Spies 8 En Koper- Bleie Koper -Slakken. €157, ben 
kel ; ú Í r- Vaal- Erts. 6.176 
Koninglyk Water. Zout es dn Hij: -Vitriool, 8.157 
Kook- of Keuken - Zo 5 Ber Ed (Soorten van)d. 3 
Kr. zis [or (Zout) dze 
Koper. En van) eid VERI. Abeid. €. 237 
… (Geel). « ì even- 
(Japans) PAN RA (gedeegen , € ok 379 
sen. (wit). Elf 3 | Kwikzilver - Brand. aba dn 
(gedeegen)Kry Er 156 | Kwikzilver. (gefixeerd)d. 382 
In ief, e.155 | Kwixziuven- Erifen, d.368 
KE Kwikzilver, (Kryikallijm), 
Koper-Brand-Erts. d. B d. 383 
a f SR 
Koper - Bronnen. Ö Jo Lazuur- Koper -Ertfen.e.172 
Koper - Bruin. pi 157 £ Lazuurfteen, Eee / 
Koper. Erefen, a Lever -Erts van Koper. e. 169 
Koper - Erts. EON) 2e | van Wer eat 
) erflag, d. 333 
Caan en | Ter ‚ Levcr - Ke 
é 2 
Krea), ye ie Ley = Kolen, En zò 
Leyfteenige).e. 
erg EEM (Stinkende) ï 23 
8e). (Roode). f e. 169 | Lood ( gedeegen ) geld. ed 
(witte). eg 179| zaam. 


Lood= 


B LAD W YZE R- 


Lood-Aarde, Oker, Sin= Markafieten. (Veelhoeki- 

… _ ter, Zand. . €63 | ge). d. 313 
Lood- Afch. _ e‚ 29  Masficot, Menie, e. 29 
Lood- Ertíen. € 37 Mesfing of geel Koper, € 143 
Lood - Glans. e, 46 ‚ Mergelfoorten. d.318 
Lood - Kalken. e.24,29 | Metaal(Chineefch) d.435 
in Kolyk , Loodziek- A ere 

€‚ 31 | van Nagyay. e. 348 
id Kryftallen. Lak. (Wat) Wit Koper 
Lood- Salpeter. €. 25 | METAAL - ERTSEN. d. 354. 
Lood- Spaai: (Bladerige) e. 60 $ Metaal - Ertfíen. (Rang- 

Á (Geele). e. 60 |  fchikking der) d, 366 


(Graauwe,enz.)e.6r f Middeiflagtige Zouten.d. 177 
(Groene). € 53 chen (Brandbaare) 


(Roode). e 55 d,138 
(Witte). €. 57 Mispickel. d, 330 
Lood - Suiker. e.26 | Moeras of Modder Erts, 

Lood - Vitriool. e. 25 €. 125 

Lood - Zand. €. 43 ‚ Momie- Zalve.; d. 247 

rame (Mineraal) d.57 | Muurzout. d. 62 
Vlug) er N. 4 

_ Iyk. d 185 Naphtha. (Witte) d. 231 

Lugtzuur. d, kpas | (Zwarte of bruine) d.238 

Lymzout, Borax. d.79 | Nickel - Koningje, e. 205 
| , { Nickel „of tenen | 
zn „e ge Nickel - Ok pe 

aagde - Zwavel. 294 | Nickel - er. e. 204 

gr reomelk. e €215 | Nickel- Vitriool. . d.370 

agneet. A 0D A RRS: _O, é 
Malachiet. €‚199 g Obfidiaanfe Steen. d.279 

Manheimer Goud. - €143 | OlievanBarnfteen. d,222 

Mansfeldfe Koper - pe Ontvlambaare Lupt. *” de-42 

ien, e‚ 189 Ì Oognier. d. 434 

Markafi en oe 305 5453 | Orpiment. d, 301 

Kryftalfiguur- Ovenbreuk. d. 423 

…_ der). d.308 | Ovenbreuks= Koning. €161 

CE d 7 
_ (Pieramiedaa- P. 
> le). d. 312 | Paarden Zwavel. d,299,326 
__… _ (Prismatieke).d.zre * Paauwen - Erts van Ko- 

kige) ie Ron am, Â her, £ Ì Rites 

' ek. Aarde. „254 

| (Teerling(e) ds 309 | ò Hit -Biende, - __d. Kl 
E5» 

® 


BÄLSADT WV PEZAR AR 


Pek - Blende. ( Zilverhou. Rottekruid (Piaacig Gôud-o.1 
_ dende). €. 270 glimmerig)- > ted 302 
Pek. Kolen, __ d- 268 (rood). …-d 347 
Pek - Ets. d:238 \ (Schervig). d. 344 
van Koper. e.176 (zwart),  d 346 
Pekturven, ___… d.25a | Rottekruid- Steen,” d:349 
Pekelbronnen. d, 109 VOS, 
Pexker-Zour , Zee- Zout d.g2 | Saffer, Saffloer. d-469 
Pekelzouten, ( Kryftalfi- a SALPETER,Rots- of Steen 
… guur der) \ d. 120 zout. d.18 
Phosphorùs van Bononie, | Salpeter-Kryftallen. __d, 34 
Ä d123 4 (Kalkachtige) d. 46 
Piedra d'Inca. e. go; Sandrakof-Rkusgeel. d.347 
Pinschbek. e, 143 { Schaduw.Erts van Lood e. 49 
Pis - Zout Krvftallên. d 74 f Scherben- Kobalt. d- 344, 479 
Prarinaof Wit Goud.Z48o } Schirl: d. 87 
Ponden de 397 |. (zwarte) uitBretagne.d.426 
PrinsRobbefts - Metaal e.143 L “chulpkryftat, d: 192 
_ Puimfteen-Erts van Goud. Sement- Koper, … … # 149 
' PD e.339 | Siberifehe Goudmynen e. 331 
Purper Mineraal. e‚eg2 | Sickels of Zilverlingen.e o1g 
Pyriet.(Goudhoudende)e, 355 j Sinopel. €. 129 
Pyrieten. d, 345 | Slakken - Kobalt, d. 477 
(Pypachtige). 318 | Smatt of Blaauwzel.d.463,469 


Pyrmiefon. (Steen), e.262 | Spaanfch Groen: e 537, 147 

| : Spaanfch Wit, EIT 

Raauwfleen, Raauw-ar- # Spaathdroezen, … d. 69 

hes d.329 Ì Spaathwoozen, d. 70 
van Koper. €. 159 | Spaarhvloeden, ik 6 


SPIAUTER of Zink-Ertfeni 
Rid d428 
Spickarts Koper. €169 
Spiegel. Blende.d asivê-o7r 
Spiegel - Erts van Yzer erts, 


Realgar , Rusgeel, d. 347 
Roodflag of roode Blende, 

, ", d. 450 

Rood Gulden Erts. . €. 257 

(gekryftall.j e.260 


RoodeLeeuw van Goud.e 295 Gl 120 
Roomfche of Rors. Aluin. Spiegel - Kobalt, d 473 

n d‚13r,14r | Spiegelfteen. Ò d.72 
Roosgewas van Zilver. e‚257 | Sp1eso: As. d416 


Roofting van het Koper.e.15g | Spiesglas, (rood) d, 427 


Rofchgewas van Zilver. e.a5s , Spiesglas- Erts. d.425 
RorTEERUID. 4535 | Spiesglas. Koning d. 448, 424 
> (Kryftaliyn) de 351 | Spiesglas- Kryttallen. d.4rg 


Spys- 


$ pan ep . * „y 
„B L A D W kid ESE Re 


Spys- „Kobalt, “d 474, Tin- Boter , Gom. ‚ Zout, kelk 
Staal“uit Yzer. … €83 Zwavel. bk 
Staal -Erts van Zilver. e. 263 Tin -Granaaten. e.18 
ebi of Staal - Erts, Tin - Ertfen. (Oostind. 
4 e.116,118 | Malakfe)- er 
Steen van Perigord. — d, 409 | Tin - Kryftalien. e. 16,87 
Steen-of Berg- Boter. d.145 & Tin - Spaath. 8. 22, 
Steenkolen. de257 | Tin-Steen. a 4 
| Ben. sne d. 276 | Tin - Zand. eaf 
Fin" Zwitter e. 18 
Tombak. €. 144 
Tontel. Erts van Zilver. 
e, 28I 
Bres of Afchtrek- 
ker d. 88 
Trás of Seiment, e. 129 
(Vitrioolige ;, d. 175 | Turbith Mineraal, d. 372 
Steen - Olie. (Witte) d.233 | Tutanego of Chineefch 
(Zwarte) d. 237 Metall. d. 435.0. 144 
Steenzout , Bergzout. dit? SNP 


ed 12 
ik d. 45 


Sterk Water, d. 37 7 
Stinkende Spaath. ed: so , Vaal -Ertsvan Koper. e 176 
Stinkfteen. nn d.28r | van Zilver, e.267 

(Kryftallyne) d 284 Ì Vaste Lugt d.4r 


Veder - Bismûth. d. 458 
Veder = Brts van Zilver. bi 
Veld- Erts, 125 
» Veldfpaath - Kryftallen, d A27 


Stof -Goud van Borneo.e.3 10 
van Celebes. e. 308 
van Guinée, e.312 


KE eemhesid 


Straalblende. | d. A47 f 

Straalenfteen. _d.316 | Vermiljoen. d, 388 

ice -Erts van Lood, e+ 52 Verw Kobalt, d. 479 
384 } VETRIOCLEN. d.149 

Bintedle Goudmynen- e-340 } Vierioolen, (Steenige) d, 170 


a 


Vitriool, (Blaauw) d.157 


Sympatethifche Inke. d, 304 torsen): dae 


br. T > (Salzburger). d.167 
Tafelzout. d. 102 8 et (Wir) . d.161ï 
Tin. e. I duit Kies. _d 327 
Tin Reen jelte e. ne | Virrtool- Aarde. _. d.172 
Tin - Afch. Vitriool - Ettfen. d. 170 
Tin-Bloemen. , e 15 Vitriool - Kiezen. d.327 


Aas Vie 


° 


B LAD W LT ZE Ke 


_Vitriool- Zuur, Geest of | Yzer - Ertfen, Caantreks 


€. I2ï 


„ODE d‚1sof _baare) e 92 
Vliegen-Barnfteen. d.213 (aantrekken. 
Vliegenfteen n» en 49 de). e, 121 
poeijer. „ (ontrekbaare). 
Vloed. (Zwarte, wia vr vol €103 
| 155 (fchraale). e- 125 
Vloeyfpaath, 5 124 (Aardachtige).€. 119 
Vuurfteen. d. 329 (edele). ê. 95 
elen w. | de) AE oe 
Wasch - Erts van Lood. e. so (Okerige). _e.127 
vanTia. €22 (Pypachtige). €.132 
Wafch - Goud. €. 306 & CWitte). 8.116 
Water. Kies, d, 333 (Zandige). €114 
Wit - Eris van Koper. es 179 (Zwarte). e‚ 9o 
van Zilver, e‚ 269 f Yzer- Glans. €. 93 
Wit Goud, Platina. -d.481 f Yzer- Glimmer. €, 103,114 
Wit Gulden Erts. e.262 Ì Yzer- Kies. d.32a 
ee Yzer -Kryftallen.  €:87,9k 
zeerd). 265 | Kwadraatfteenen. € 89 
Wit Lood of Tin, Yzerman. €. 103 
Wolf der Metaalen. En A: Yzenram. e.113 
Wolfram, Wolfart. d. 412 | Yzer. Saffraan. €. 70 
Wonderzout van Glau- Yzer - Spaath, e. 116 
BEE. de 66,93, 196 f Yzer-Stalaktieten. e13r 
[er Steenen. e. 856129 
_K Yzerfteen. (Roode) ', ro6 
Yzer €. 64 | Yzer-Tuf. …e- 125 
Yzer gedeegen } zeer Yzer-Vitriool. d. 153,6 67 
zeldzaam. de to Yzer - Zanden, ‚129 
(gegooten), 
“Yzer - Blende. Hi pj An ZL. 
Yzer-Bloem. € r120,130 | Zand- of Stof- Goud. e.3e8 
Kaarsboontie large Zand - Kobalt. d. 478 
e.127 | Zaufchners - Zout. d.176 


Yzer - Brand Erts. d, 277. Ben (Kalkachtig)-d. 185 


Yzer Dobbelfteenen. @ 86 
Yzer - Droes. 


Yzer « Eru{en. 


€. 120 


é 78 | Zeilfteen, 


Keuken-Zout. d, 96 


Zegel-Erts van Koper. 


e17Ï 
e.I1ef 
Ze- 


SL AD WY ZEER. 


Zevenfter- Erts van Y- [er teren e.o24)922 


zer. e. 93 | Zilver - Loutering. € 238 

ZiLver. xl e. ax1 8 Zilver - Molm, e 280 

Zilver (gedeegenf) niet Zilver - Mynen. €222 

… zeldzaam. | e. 225 | Zilver- Steenen. e 277 
Zilver (gedeegen) masfief. Zilverftoffen. (Goudhou- 

ì — €227} dende) € 335 

| gegranu- Zilver - Tanden. _ €.228 

leerd. ë e‚228 | Ziiver - Vaal-Erts. e 266 

Boomach- | Zilver - Vitriool. € 2I5 
tig. . e. 229 k Zilver -Zand-Erts. e.279 
geweven. Zilver - Zwart , Zilver- 
A ‚6 230} - molm. €. 279 
Wormach- Zilverbruine. €. 274 
tig. 5 e.3t | Zilverlingen. €. 219 
. Bladerig. e.232 | Zilverwerk. e 221 
Haairvor- Zink of Spiauter. d, 428 
mig. 5 €293 | Zouten. ( Eigenfchapoen 

ha Wa Spinneweb- °f der d.14 
(big. 6. 234 | Zout- Aarde. ‚d. 119 

Borftslig. e.z35 | Zout - Bloem. d. 118 
Kryftallyn.e.235 ‚ Zoutbronnen. d. 108 
aangevloo- Zoutkeeten,. d. ror 

Ben, Pe €‚236 | Zoutpannen. d rir 
Zilver - Aarde, Zilver-. > $ Zoutperken of Zout-Moe- 

Kley. 28 | rasfen. d. 18 
Zilver - Boompjes. €.2154 Zouftsen. «< 1 derr8 
Zilver Brand- Ertse d. 278} Zout van Kryt. d. 186 
Zilver - Ertfen. 6 | Zoute Eilanden. d.107 

(Arfenikaa- Meiren, wa to 

le). © €269 | Zwaare Spaath. d° 56 

(Bladerige)e.278 | Zwart-Erts van Zilver. e, 267 

4 (Ganzekö- __ … (Pekzwarte). e.270 

tige). €. 280 | Zwart Gulden. €. 271 
(Spiauterige) (gekryftallizeerd) 

À à ° C,270 : s e‚, 273 
Zilver - Glans. e‚ 47 | Zwart- Koper. e. 158 
Zilver - Glas. e,275 | Zwart Koper-Erts, ‘e,178 
Zilver-Glas-Erts. €249, Zwart-Lood. e. 39 
Zilver - Hoorn-Er(s, €.244 | Zwaveldal , Solfatara, d. 145 
Zilver - Kies, €267 | ZWAVELS. d. 287 


EAS | Zwa- 


fo) 


LAD W LZER 


„Zwavsl. (Aardachtige) d, 208 | Zwavel-Kolen. d,278 
Zwavel, (natuorlyke) d. 288, derden Kryftallen, d.296 
297 | Zwavel-Lever. d.239 

Zwavel- bereiding uit Py- _ _(natuurlyke). d. 299 
misten, - ’ d. 321 [zware - Robyn. ‚289 
Zwavel - Balfem. d. 289 \ Zwavel- (Stalaêtitifche) de. 297 
Zwavel - Bronnen. d-299 | Zwavel-Vuurfteen. d.320 
Zwavel- Ertfen: d. 306 | Zwavelige Lighaamen-d. 183 
Zwavel-Kies: d. 320 Zwynenfteen. … d-282 

SE 


BERIGT voor DEN BOEKBINDER: 


De PLAATEN moeten dus ingevoegd 
worden. | 


PLAAT XLÍL tegenover Bladz. 13e 
5 CURE Ì 
es XLIV, mmm Öl 
° XLV, mmm en 129, - 
o XLVL mmm zie ma T5jé 
XLVII, a _ 2206 
. XLVIIJ, men ann mn 259% 


C 


mm 45 


® 
Kd e :, 
® 


; ER 


_REGNUM LAPIDEUM. 


HET RYK DER 


REENER AAE KN, 


EERSTE KLASSE 
FOS Ss LL d.d, 
DELESTOFEFEN. 


| daken 

NATUURLYKE HISTORIE 

on: 

UITVOERIGE BESCHRIVING 
DER 


DIEREN > PLANTEN 
MINERAALEN, 


Volgens het SAMENSTEL van den Heer 
INN A U AL 
Met naauwkeurige Afbeeldingen. 
VERVOLG VAN HET 
DERDE DEELS, VTFDE STUK 


Tr AMSTERDAM, 
By J. van per BURGH en Zooms 
BMD COLKXXvV. 


NB. By het Inbinden van % III. D EELS 
V, Srukr, verzoeken deezen Tytel 
weg te (nyden, | 


UITHEEMSCH REGISTER 
VAN DE 
NAA ME N 

DER | 
MINERAALEN 


De Letter as voor de getallen > Wyst het Eerfte 3 É b hét 
Tweede , c het Derde, d het Vierde en © het 
Vyfde Stuk ; van dit Derde Deel der Natuurlyke 

Hiftorie, aan. 


4 Hee Â. | Âiabaftrites. | Mor: | 
EE lraxas, Jad. C43T | Aiabaftro Fiorito. C.95 
Acanthiodontese Ze 236 dial Albatré. ra 9 
záchates. — c.283 | lat a,.45$ 
Acidum Aireum, d. 21 Ghaelf Cúltéllinò, — €68 
Ackerthon. b. 6o2 , dlcanest. ‚ 43 
_„Adamas. Cc. 440. d. 147 | Alcyoniig. a, 574 
LEgagropila, b. 161 asli minerale: d. 62; 25 


| Aevizufa, Borea. __C308 __volatile. d. 185 
ZErugo nativa. b. 368. Zok ALUMEN. d.12%130 
Ais, Cuprumn. e. 134 } Alumen, Alum, Aluù..d. :33 
ZEs Corinthiacum. d, 435 | Romanum. d.lat 
LEthiops mineralis. a _ Rupeum, d, 13E 
witites. b.197 q Aluta Montana. _c.17ö 
zAfrofolina. b 635, c AP iapsam Argenti, e; Ei 
Agaricus mireralis.b.633635 

Agtflein, Bernfiein. So. 5 | 


 Mercirië d. ep 


D,| ueshelb. ie 
_Anrenftein, | een Ainbèr ris, | ib 
Aigue mdrine , Agu, | AM8RA; Ambre, € d.198 
marina. c. $08 { Ambra gialla. 205 
iimart, Pierre d'Ai- | Ambre jaune, Ee 205 
fant, ben Beker Zire rjd SC E13 
Bh | Am 


UITEEEMSE H 


Amethyftus Occidentalis Argentine. … c.2Â: 
€373 ARGENTUM, Ar. 

AMIANTHUS. C.159 gent. e. err 

fragilis. _ ce169 f Argentum album. _e:262 

_dmnaturus. C.170 Arfenicale. e, 269 


cinereum, e.266 
Corneum. e.243 
nativime @225 
NIErUmR. €. 271 
rubrum. €256 
Vivreum. e.249 


Plumofus. C.168 
Suber. u Ce za 
Ammonite. à 400 
Armpelites. „d, 233 
sAmphibiolithi. — a. al 
Amygdalite. 2.342, b,85 
Amygdalites. ERA: 6 dn vivum. d. 368,278 
Anacitites. Zincofum. e.270 
Androdamas. ae 302. ef rin | ARGILLA, Argille, b.503 
+ingites. C. 376 Argia Figulina. b, s6I 


Anomite. a. 375 Fiftularis. _b. 525 
Antholithie fisfilis. b. 536 
Anthoporite. Fullonica. 'b. 535 
ANTIMONI Um, Porcellana. b.510 
_ Ántimoîne. flerilis, __b-533 
baal der Argille a dotier. _b.s6r 
een phites. a. 282, Sablonneufe. b. 585 
288. b.323 Arguros, Argurion. eert 
Apkronitrum. Ô Argyrodamas. Cc. 188 
Àgua divina Fernelë. a „371 dl Arfenic natif. d. 344 
Aqna Fortis. d‚37 | ARSENICUM. à.335 
Aqua Regia. d. 38 í Arfenicum Citrinum, “d, zo2 - 
Zrana, Arg. €234 | nigrum, d.346 
Arbor Diane. ears £ Asbestus, C.T69,163- 
Ardefta , Ardoifë. C. 26: Ligneus. “c.170 
Arena Boraria. b.457 | dfchbley. ___*d:455 
colorâta. b.454 $ Aschenzieher. c. 339 
Gypfea. ‘b. 637 | Asphaltum. Zsphated. oe. 
Metallica. * b.483 | -Aftacolithus. "a. 266 
Micacea. b.470 f Afleriacolumnaris. a.$6s 
mohilis.  _b.423 Plinii. c. 259 
Ochracea.. _b. 462 1 Aftpoitz. _+2487 
Ovcrtzofa. _b.463 | Atrantentum Sùtoritims d165 
Silicea. ‘b.466 f Atramentum Sympathen 
Arenarius fisfilis. _ C-549, _vicum. d. 304 
_Arenarius Granularis. c.548 | Atriún, Natron. — d. Pos 
därgent vierge. €, 225 Augenftein, “de 16x 


Au 


REGISTER 


‘Augenfleinen. —_ à 271 1 Belzahar fs Bezoar. b.rag 
Aurichalcum. — e.134 | Berenikee , Bernikee. d.2os5 
Auripigmentum. » _d.3or À Bergharz; Bergpech. d. 248 
Auro, Arany. — €.283 | Bergkupfer. €. 153 
AURUM. ‘ e. 233 Berio” Beryllus. _C.508 
Atsrum Capillaceum. e. 325 j Bernflein. d. 205 
Cryftallifatum.e.325 | Bezoar de Vaccas. by155 
Granulatum. €324 } Biglio, Pardiglio- _c.58 
Membranaceum. Bimftein. b. 22x 
€323} Birkenihon. b. 583 
Mineralifatum. e.3534 BISMUTHUM. d452 
nativum. e. 305, 320 | Bismuth vierge. d. 457 
Sophifticum. e.144 | BITUMEN. d. 230 
Solidum. €327 bitumen, fetidum.  ‘d,282 
folutum. f. me: | JFudaicum, d, 248 
rum. e. 316 Lapideum,  due5z 
potabile. — €296 Björklera. …__ b-583 
Avanturine. €.261 | Blackjack. __…d.44, 
Azul, Lazuli Lapis. €. 196 j Blacklead. /d. 39; 
Axuúr de Montagne. b.374 | Blackftone. Cs 635 
Araiilnim ‚ Azuro, ll 374 Blane dà’ Efpagne.b.rtad.455 
Blane de Perles. d.455 
U B. vs Blaubest. €575 
A eli, BOREN 1 Beke. b.ó626 
| Blende, d. 444 
Boei: de s. Palo. 2.925 Bleude Montagne. b.374 
Balanite. â 33t- b. 88 | Bleu - Gilbe, _ b. ‚3ös 
Bálasfus , Balais, “'C.465 f Bley. „23 
Ball Lronftone. € 118 Slejelans, Bleyfchas, e 46 
Barbadoes Tar. -°vrd2g2 | Bleyfchweif, e. 49 
Bardellonis Cr 488 1 Bleyfpath. €. 56 
Büfokes. b.2go.d.87 | Blo one, Blutftein. e.rog 
eters aaljaungde | Bois fosfil. d.o7f 
Plinii. 303 | Bolus, Bolo , Bole ‚ Bol.b, 565 
Bätradhite. 2 000:058 | albast b57L 
Batürach, Borech, Borak.d.79 { Armena- b.573 
_Bay- Salt, Zea= Salt. d. 97 flava f. Autea. b.577 
_ Beinbruch, Beinwelie, ha Rel rubra. b. 574 
Belemnite, 34 viridis. b.579 
Belesfoon in 24 Aen Ee d-78 
rrell e Eend Bil, &, aid Borax Bajalses. d87 - 
Rb a oe gs 


an 3 4 


UITHE EM S:C H 


Borax eleëtricus. lade ed Caleu/us Fellis, —  b.163 
‚Gemma. Ô Littoralis: «_C.75 
| Lapidofus. « 5 a Salive. … „ b.138 
| Zorea, Aërizufe €308 Urina, _be1ag 
| Borech „Buran Bora, d, z| Vegerabilium, Te 
Boufin. b. s4r b. 192 
Bovey- Coal, _—… -deazr Ventriculis b.146 
Braune, Bifenbraune. b a Calumet (Marbrea) c‚21o 
Profil, Bafil, Pyrigg-d. 305 £ Calx nativa. b.63L 
Braunftein. -__d. 405 f Camelujae . C‚ 267 
Breccia Silicea, __ €625 | Cameo; Camée , Camai- 
Breccia verde. d'Bgytto, flpe og no c. 269 
° 2 Ó3Ì | Camgo'se …… c‚43L 
Broc: jas. ee 562. 623 Capnitos Plinii, ‚ C. 308 
Brecciati, Bréchee: c.630 | Capftones.… 2.310 
Brigths , Mica. Cc. 178 | Carabe. _de205 


Brimftone , Sulphur. d.288 | Caracolî. …de497 


Brillant, Brillonet..  C.438 | Carabe Sodoma. de 249 
Broeatello, Breccra.… c.61 | Carbonaria Minera, d, 227 


Bruchftein. “…___b.345 | Carbonarie. 
Bucardite. © a.340 j Carbonarius Schiftus. Ce-40 
__Bucuros. ae b.s76 | Carbunculus Plinii, c.459 
_ Buecinite, …: 8e447 k Caricoides. a. 579 
Bufonites. a. 258 | Carnaggione. C.s8- 
Bullite. -a.443 | Cerneolus , Cornaline, C. 280 
Bysfus. _ an "€. 164 | Caro Montana.” Ce 17â 
gn ee ef Caryophyllite. 2,569 
C. … | Casfidise, A 2e447 
C 3 SER  } Casfidoine. „Ce 276 
achi, Chumpis: _e.279 | Caftracana, HN €632 
Cacholong. „Ce 279 j Cautfo. Se 
Cadmnia Fornacum. <… d. 433 gure d … b.337 
Cementum. Be, on Cepites. C. 283.295 
oö | Ceratite. hi) ä. 509 
Ceruleum vonianun, b. 874 Ceratoides. “a 400 
Cailloux. Et €. 235 | Cerebritess. _— __beg22 
Calamine (Bory). «d. 444 | Cerita. \ „bs so 
Calamite vel 8. 487 f Cerkonder. ; « Ce49I 
Calamita alba. be. 526. 563 } Chalcedonius, €276 
Calcareus Lapis. — C.43 \ Chalcizis, Melanteriae deré6 
Calcimonia, wt De632 Pad Konias Ps 0 4 
Calculus Cordise b.5453  Chamita. 2.349 


RSESG 1 6. EB Rs, 


Charbon de Terre , de Conichthyodontes. 2.243, 260 


Pierre. de 257 | Conite. ae 442 
Chaulk , Kewel , Keble.b.635 t Copper - Rust. b. 369 
K: kj ___& go f Corallinite. Ae SOL 
Chalcopyrites. e,‚ 181 * Coralliolithi, a.477 
Chalk Eggs, c. 236 | Corallite. a. 530 
Chaz. c.32 | Corium Montanum, C.176 
“_Chelidonie. ___a.26r | Corne de Moifz. a. 390 
Chelidonii Minerales. c.a42{ Cornei Lapides. rig 
Chlorites Plinii. c.378 ; COS. Cc. 530 
Chorolithi. b.113 } Counterfait. d.429 
Chryfocolla. _b.368 ; Couperofe blanche, _ d.16 
Chryfolithos „Chryfelek- | Cranites. b: 322 
ron. 6,476 ; Crawcoal,Colmcoal. d.270 
Chryfolithus. e 595 | Crayon noir , Plombugi- 
Chryfolithus fpurius, C. 3716 ne. d. 398 
Chryfoprafus. be 6 370 rouge. Ce 197 
Chryfos. e.283 j Craye Topheufe. b. 625 
Cicherchina.. c. 632 | Creta, Craye, Chalke b.617 


Cinnabaris, Cinnabre.d. 335 


Brianzonicâ. C.199. 
Cinnabaris Aurifera. e. 359 


PA 203 
„Cinnober , Zinnober. d, 386 | Hispanica , Sar- 
Cipolino, c. 63 toria. | Cc. 203 
Clay. b.5o3 Tubra, C. 197 
Cliguart. | b.s15 | Criftal verd. €376 
Clute, Clutin , Lithan- Violet. C.373 
‘cdrax. | d. 270 | Crocus Martis. b. 366. e. 70 
Coal, Sea Coal, Pit- | Crucifer Lapis. b. 292. 
Coal, d.257 | Cryftallerum figura. d.3 
Cobalt gris. d. 475 | CRYSTALLUS.: - c.352 
COBALTUM,Cobalt.d.462 | Cryftallus Islandica. C.122 
Cobaltum Testaceum. d.344, Selenitica, do. 
Cochlite. a. 303 | Cryffaux d'Etain. e. 16 
Cockle , Call. C.382 Cuivre. e. 133 
Colophonia Succini. d.229} Cuivre precipitt. e‚ 150 


Columne Fudaice; a.553, Culiga Kakaof Kees. b. 150 


Cometite. _ _a.492 | Cunnel - Coal, d. 278 
Conchite, a. 325 | CUPRUM. 100 ee t33 
Conchites trilobus, _a«282 | Cuprum albidum. e. 179 
Concentrite, "4439 cinereum. _ e.176 
Concreta, b. 126 | …_ Cotaceum. 185 


Confetto di Tivoli. b.275 Jij Cryftallinum, e. zin 


\ 


Suprum fulvum. if ps E. 


germinans. 55 | 

nativunse 5 jn Eau de Bellofte. d. 371 
Nicolai. e.203 { Echinita. asch 
precipitatumee., 149 | Ecume de Loup. d. 413 
durpureum.. €. 172 Zepphiacus Lapise C.244 


rubrum. e.169; Bijen. e. 64 
Schiftofum. € 186} Eifenknip. “ne 420 
| _Witratum. €174, Eifenmanne € 103 
Cyanus Gemma," _ C.473 | Esfenram, zefedd3 
Cyathite. a. 507 | Eifenthon, b. 565 
Cylindriie. 2,445 | Elatites. b. 21 
Cypresfites. b. rog | Zleétrum. d. 205 
Cyprite. 2.443 j Elyans- Stone. C: 549 
| Emeril, Emery. _ e. IOT 
| Encrinites. a. 535 
‘ Enhnydrose b. 212 
Dad e. 32 | Enorchis. b.200 
Damme Erde, Garten- — Entomolitht. a. 263 
Erde, | ee oe Entomon paradoxum. a. 292 
_Dam- Ford. so | Entrochites, a. 549» 553 
_Dendrachates. b.r 4 De Epitoniuimn. a, 5ÓO 
Dendrite. zl Erdpech, Steinpech, de248 
Derb - Kobalt. en es Ericites, b, 104 
Diamante , Diamond, c.aatr | Erythrophthalmus. c.272 
Diana, Luna, Arg. e-211 | Erzalaun, d, 161 
Diaspro brecclato. c.631t j Escarboucle. ee 522 # 
florito. C‚ 310 Ì Ef/charite. a, 590 
Jaspis. C.302 } Efchel, Smaltum. d.470 
rosfo. C. 3 1I smeraude ‚ Emerald. 
Sanguigno. C.309 9 | C494 « 
Diluviang (Oftree ). a. 360 5 Ltain, Stagno, e. 1 
Diphyita. a. 384 | Etain de Glace. d.453 
Discite. in 357 
ere, Cc. 443 E, 
ogioot are C.138 é 
Dokol: thi, À a. 54 Fan- Erts. _ e 177.267 
Dryites. b.2r.b.1cg | Fatcoal , Houille gras- 
…_ Duchs, b.636| fe d. 268 
Duchftein: b. 3164 Felsfteine, Wacke. vc. 556 
rn Posfils, a 588 | Fenn , Fenny- Ground. 


ui[boné. €634 zie b. 665 
| / Eer 


\ 


Bm ls. TER. 


„Fer a mamelons. _el:31| Frauwen- Eise c.‚18l 
de fontee e &c | Freeftone. €. 549 559 
Ferro, Fer. e 64} Frifchbley. e. 47, 
Ferrugo. b.393 | Fromm- rts. e‚ 47 €+275, 
FERRUM. e 64 | iuligo, Fuligine, be226 
Ferrum attraëtorium.e. 21 | Fullers - Earth. b. 535 
Cryflailifatum.e.86 | Fungite, 2.502 
‚ Lacuftre. e…‚125 | Fufite, NN 2.457 
nativum, e.75 
reïruCtorium: e. O2 G. 
Spathofum.: e‚116 G 
Ferthon. b.565 aarkratz. ’ pin 
HFeuerjiein, c.235 | Gabbro. 208, 
Filegraind’ Argent. e 221 | Gagas,lap. Gagates. ER 279 
Filcite. 4 b. 53 | Gale&tites , Galaxia. c.307 
Filtrum Lapis Mexi. Galena Cobaltì. d. 471 
‚ WEGRUE, ’: « C.545 Ferri. d.414 
Fisfilis rudis. C. 40 Plumbi. e. 46 
| genfiidiges Silber- Vismuthi. _d.460 
Ee e.2ó5 | Galene firiée. e. se 
Fiiege Rn _d.346 Pesfulaire. _ e.46. 
Fliezeftein. c. 535 | Galeftri. _C.68, 
Flint, Flinta. c. 235 | Galitzenftein. d. 161 
Flintenftein. C.235 | Gammarolithie a. 266 
Flores Zinci. d.436 , Garden - Farth, Gar- 
Flos Antimoniö,. b.g0of ten- Erde. - b. 650 
dArgenti. b.302 j Garnet , Grenat , Gra- 
_Bismuthi. ‘ b „83 nat. C. 516 
Cobulti, b og | Geisbergerftein. C. 341 
Cupri, _ __b.396 | Gemma. d. 148 
Ferri. b.276.e. 120 j Gemma Neroniana,Do: 
Salis. d, 1:38 mitiana. C. 494 


Fluor Cryftallinus. Cc. 368} Gemme. Cc. 415.440. C-500 
EE: Gefchieben. c. 536. 5s7e 


Mineralis. c-368 d. 356 
Spatho- Gefchlagelse fleine, C. 435 
fus. C. 146,d. T24 4 | Gefiellflein. Cc. 616 
Flufen, Spatflusjen d, 60} Giacintho Guarnacci- ° 
Eluszfparh. 8 146 | no. C. 523 
Fluxus albus ,» niger. bags | Gies/era. b. er 
Fols, Amianthus. _c.177 | Gíailo antico. 
Ange Alcyons. ae 585 


Gilbe , Eifen. Gilbe. De 2e 
Bb > Life é ‘Gif 


UITHEEMS CH 


cf je Silber « Kiesg e.276 Guijose” | e.279 
Girafol c.261 | Gultmalm. …_ d.333 
Girafole ,„Scumbia. Ce2 32 Gufvifen. "e.82 
Gjut - Mergel. b Gypfum. c. 86 
Glacies Marie, c.104. 3% | eryflallifatum. d. 71 
Glaife. ‘ “ Bb. 529 Tymphaceum. b, 632 
Glareg. b. 459 | 
me Argüllofa. B.58s- H, 
Glasflusfe. C. 425 H 
Glaskopf. €106 ael- arter. C. 556 
Glitter. C‚185 | Hemachates. b, 206 
Glitterfand. b470 f Hemachates. (Silex) c. 244 
Globofi le. 8. 443-465 y Hematites. €106 
Glosfopeire. a. 235 | Halotrichum. d. 165 
bte ON C.603 1 Hals, Sel Marin. _ d.96 
Gold: €. 283 Hamelli. | a, 359 
Goldprafèr. €, 376 f Hammîtes. _b. 336 C.78 
Gorge de Pigeon. e‚ 184 * Hammonite, 4.404 
Geudron Petroleum, d. 238 Hedgerley. Loam. De 586 
Gratis of Greze C. 536. 543 , Helicite. _ 4.433 
Grammatiase Cc. 314 | Heliolithi. a. 459 
Granatus. e.s1s.d. 894 Heliotropio. _ €:309 
Granáti Sorani,  c.s22 B Helmintholithi. — a.293 
Granat Syrien. Cc. 523 j Helmftones. à. 92L 
Granatino. ce. 516 | Hematite , Pmatite, e. 106 


Granites , Granitos, c.599 Í Hepar Sulphuris. d.209 
Granito bigio, grigio.c. 597 Hieke, Fyrites. d. 215 


nero, verde, C.598 Hippolithi. b. 136 
rosfo. C.595 b Hippurite, a. 5c8 
Granitone. — C 582 | Holzgraupen, € 188. 265 
Graptolithi. _ b.95 $ Hornfchiefer.  c.ers 
Graupen. es265 ‚ Hornflag. C. 218 
Graupen- Drufen. _ d.45 | Houille , SKATES d. 257 
Graupenfclörl. _ _e387 | Houille grasfe. d. 268 
Gravier, Gravel, Grus. Hraun of Lava. __ b.a45 
: “b.463 f Humus Animalis. b. 698 
Greis. | COOL FR ke __Dedalea. __b.64s 
En: e.orr Ì Lutum.' _b.690 
rignardus. b. 272 | Lauperata, _b.660 
Grifont, Bitun, €. 623 Ruralis. “ __b.6sa 
Grunften, C.619 p. . Tinloria. be692 _ 
Gryjphitas a, 389 ĳ ] Turfa. … _B.665 


Him 


RE GUST ER 


Huttenkatze. e. 3 Juniperitese b. ro4 
Hyacint hs. c.488 1 | 
bk Ed c.369 | . Ke: 
Hydrareyros , Hydrar- | 
k lg | il de368 Kriss. C. 219 
Hydrargyrum. | d. 368 | Kaolin b. sia 
____Eryflallinum. d. 383 | Karpolithi. b. za. 
Hoyfterolithi, ° a.384 | Kastendroezen: C. 333 
et Katten- Keizele C. 329 
JN …__{ Katzen- Auge. C‚ 259 
ì Katzengold. __C.1ë4 
Lensnyolishi. 2,244 | Katzenfilber. - _C.184 
Jeiada. …C.o14 | Kedriaterreftris. _ d.242 
Inaëlites. C.201 { Keffekil.« b. 53 
Inmolitho. 6 €96} Kelle, Kewel, Db. 635. C. 90 
Intagliós. C 431 | Keratophytite. 2.572 
ris Chalcedonica, C,+278\ Kefef, Argentum. €233 
__ Plinü. ° €363 | Kien , Natrum, d. 56 
Jron. : e‚64 | Kienholtz, — b.7, 31 
dron/and. b.4go | Kiefelklumpe. —_ _C.625 
Bather Kinnabaris. d. 386. 
Je \ Kinnekulle. C, 77 
5 EN, Kistmalmn. Clos 
JS acinthe, Jacinth.c.489 | Klackften. C.629 
ade. | C.ar: | Aniest. e.15g 
dak ‚ Fayet ,Gagates.d.279 { Kobolt. d.462 
Famifcha. d. 145 { Koboltbluthe. b, 404 
Fargon , Sargon.C.451.493 | Kodreti d. 246 
Farnbinda €580 | Kohlengraupen. e, 265.282 
Yaspe fleuri, C 313 | Kollerfarbe. b. 362 
Jaspis , Diaspro. C.3o2 | Kolm, Lithantrax. d.270 
| pPolyzonias. C.S14| Kopper, Kupfer, _ e.133 
Sanguinalis. ce 311 | Koppftenn. C. 565 
Fern, Eifen. — “ e.64 | Kreide, Krita, * b.618 
Fern - Ocker. e. 127 | Kryftalflusz. C.368 
Fernmalm. (bla) etrog | Kryftallherd. C. 342 
_ (fwart) e.g2 | Kwanos, Cyanus. C.469.478 
Fews Pech. __d‚24g | Kupfer. Fahi- Ertz, e 177 
Fou Tok „Sardonye, Cc. 265 | Kupfer-Grun. b 368 
Suan Blanco. d.3os | Kupfer- Micke]. b.378e 


SFudaicus. (Lapis) a326) à €00 
Judenpech. d.248 Kupfer - Rust. Ki468 
hi Bb 5 Kb 


UIP EIBiMe:S Co 


Kufura no fuu. d, 2co 
Kyilerfarg. be 362 

. Dab 6 
Lorrader Stein. Ce 141 


Lac Luna. 5.625, 6:4e.2:5 


Lacerta viridis, d. 371 
Laiton, e. 134-143 
Zake, Peckel. d. 97 
ZLambac. b. 503 
JLamiodontes. a. 236 
Lankarette. C. 465 
Lapides Limofi. C. 15 
„Lapis Alabandinus. ie 
Ld 46 
Aguilinus. _ b.2o1, 
Arenarius. _ C.5q2 
_Armenus. e.197 
Atramentarius.de 170 
Bononienfis. _C.A1o 
Calaminaris, d 4ao 
_Cancrorum. bgg 
Comer fis. C. 205 
Corneus. C.299. <77 
Cotarius. *C.533 Ó18 
Crucifer. C‚ 315 
Cyaneus. e.193 
Elc&ricus. _C.49o. 
Flementaris. C.249 
Felinus, Suillus.d.2se 
Filtrum. C545 
fufòrius. c; 605 
Globulorum. _ c.ar 
Granites. C. 590 
Jnfernalis. e.2 14 
Lazuli. e. 192 
Lydius. C. 40 
Manati, b. 42 
Molaris.b.232.C,550. 


: 609 
monophthaluus,cea72 


| 


| 
| 


Lapis Morochtus. __B.628 
Nephriticus. C. 214 


mutabilis. C. 265 
Obfidianus. De 236 
Petrocorius. _d.40g 


_Philcfoplsorum. €297 
Porcinus Malax.b.rr4 


Porfyrites. _C.563 
_Pyrmiefon. . €262 
Serpenlinus, Ce 207 
Lardites. c. 201 
Lava. b. 237 
_Lazariie. a. 349 
Lead. €23 
Lead = Ore. ‚€. 46 


Leber - Er2, Brauns 


Erz e. 275 
Lef werflag. d.523 
Lefwarflein. "_C.538 
Lentes Beshlemitice, b.639 
Lapidee. 2.434 
_Lepidote. b. sy 
Letren. ‚ b.5o3 
Leucargilia. b. 525 
Leucofliétos. C.567 
Leuco-Saphiros, C‚473 
Licafro. d.412 
Lichenites. b. 105 
Lilienftein. a. 537 
Limacite, a. 466 
Limon, Lutum. _b.69r 
Limus , Lutume b.553 

Lithargyrium. e‚ 29° 
Lithomarga. b,sgt.c.1o5 
Lithomorphi. b.9s 
Lithophyvila. - b. 36 
Lithofphoro. C.1IO 
J ihotomt. b 198 
Lithoxyla, b.10 
Lituite, a. 430 
Loadf?one. e. 12E 
Ludus Helmontii. _ b. 3 17 
Á- 


RE G I 


Lumachella. c.64.c.632 
‚ Luna, Lumen minus. €. 211 


Luna Cornea. _ €.215.245 | 
Eyncuriumf, LapisLy= 
nois. a.425 
Lyncurius. C. 302 
antiguorum.c 488, 
| 490 
M. 
Mas Ouronge d.312 
Macigno. C. 622 
Maêtrite. 4.343 
Madreporitz. 2.483 
Mogiferium Lune. €214 
Magnes „Magnet, Mag- 
nete. e‚I21 
Magnefia: b. 392 
alba.a. 143, b.52r 
d. ÓS « d, 189 
nigraitria- 
riorum. _ d.404 
Plumbi, _d.g2r 
Malachites. _ €199 
Corneus, _C. 309 
Maltha, de 242 | 


Mammotowa- Koste a.212 
Manganefe , Manga- 

naife. d. 404 

_Mantey. d, 248 

Marcafite, Marchafita.d.305 

Mare Smaragdinum. Cc. 3c9 
b 


arga. 587 
Margarite b. 134 
Mariën - Glas. C: 181 


Marle , Marne. __b.597 


Murmo Caftracana, cÓ65 
fiorito. c.62 
Florentino, c.66 
miftio, C.63 
verde, €59 

€207 


Marmoroproferon, 


SE B Rn 


Marmer. ,* 
Augufleum. c.62 


virescens.  C.207T 
fisfile. C. 44 
Hammites. _c.78 
Lucullum. €55 


Metallicum.} c. 110 
IIS. d. 69.77 


| Syénites. _C.593 
Marne Argilleufe. b.52á 
vitrifiable, _b.598 
Masficôt, e.29 
Mater Metullorum,. e‚212 
Meandrita. a, 513 
Mecouites, b, 330 
Medulla Saxorum, —_c 195 
Meerskor wosk. — d.242 
Megarite. a.47S 
Melites. (Jaspis) c.308 


Melo Montis Carmel. bars 
Mlemphites. Cc. 267, 268 
Mercurius, Mercure , 
Mercury. - d,368 
Mercurius Philofopho- 

Tum. et e‚ 297 
Virgineus. d. 379 

Merde d'Oije, (Mine 

d' Arg.) e.d8r 
Mergel- Lera. b.596 
Mergel- Thon. b,526,596 


Meftica. b.185.1or 
da Machacado, zé au 
Metalla Solaria. e.134. 
Meuliére, C. 234 
MICA. C.178 


Mica Piétoria nigra, d. goa 
Miülleporite. 2 Rd 


ille a. 518 
Minium Lunare. _D.aga 
Mispickel, Speize. d.3so 


Mify, Sory , Leukon. d.166. 


| Mock-Lead,Mock- Ordi 
On 


Ut B POAE 


olere. *° b. 85 
Mobi d. 397 
Mom, Tophus. b.316 
Moor flone. € 605. 616 


Morton, Chryftallus)c.380 
Morion. (Fopafus) c.379 
Morochtus B-628,634,C 202 


Mud, Schlamum, b.691 
Mulatos. e.275 
_ Mumia mineralis. d.245 
| vegetabilis, ‚b.6co 
Muminaht. d. 245 
Mandic , Pyrites. d.305 
Miuria. | d. Q- 
fosfilis, d. 12 
Phosphorea. d.123 
Thermalis. _d. 121 
Muricite. de 456 
Murkftern. Cc. 6oë 610 
Mufchel- Marmer. _c.C4 
Musculite. a. 336 
Myrmalm Stomalm. e. 125 
Myr - Torf. b.683 
Mytulite, a. 371 
N. 
NNagayenfis Min. Au: 


rifera. e. 350 
ANagelfels Nagelfiuhe.c.625 


Nak-lbred b.3:6 
Nanniefter- Stein. _C.573 
Naphtha. d. 231 
niera, d. 238 
Natrum.  d.20.d.53.59 
a, Cristatum. C. 105 
flexile. €. 105 
Glaciale. c‚91,102 
Nautilite. 2.304 
Neprillo.: 2.067 
Nephriticus Lapis, c.21! 
pa venen de 400 


Deritite. — 


E MS CH 
Nero antico. Cc. 56 
di Prato. c.633 
Niccolum , Nickel, e 202 
Nicolo, Camehuja. _c.268 
Nigrica, Schifus. C. 35 
Niki album. d.434. 
Nilem , Padian. Ce 474 
NITRUM, Nitre, Nie 
‚_tron. d.18 
Nonii Opalus. C. 255 
Norka. c. 608 
Norway Redftone. _ C.74 
Nummulite. 2.3632434 
0, 
Orfsaianus Lapis. _Ce56 
Ochi di Gatti, C.o7r 
di Serpenti. a. 260 
Ochra Eris. b. 368 
Anglica, b. 384 
Cobalti. pe 386 
Cupri. Je37 
Fori. b. st 
Plumbie' b. 380 
Stannd. b.384 
Zincîe b.382 
Ochinge tt b. 362 
Oculus Catt. c. 258 
Mundi. C.263.265 
Odontopetre. a. 236 
Oeil de Chat. C.259 
Oeils de Perarix. a. 298 
Oglio Santo, benedetto.d.238 
Oiiftone. d.256 
Oleum Asphaitie d.est 
Petre. d. 259 
Succinie d. 222 
Terre. _d. 239 
Ollaris. od GROS 
Ombre, Umbra. _b.s99 
Onyz, de Rede ard 


Onyx 


R EG 1, 
Onyx Sardonyx. _ ©. 269 
Oölithus. b. 334 
Ôpalús. €249 
Opalus Nontis C. 255 
Operculite. a. 440 
Ophiog losfe. a.242 
Ophiolithi. a, 232 
Opkhites. _c. 208. 870.637 
Oprement, Orpiment. d.301 
Opuntioides. a.593 
Orchites. b. 322 
Ornithoglosfe, a. 242 
Ornis holithi, as 223 
Oro. Or. e. 283 
Or Vierge. es 306 
Orobias. b 333 
Orthoceratite. a. 416 
Offida. | C.211 
Osfifragus. b. 345 
Oyteocolla. b.34s | 
Oftracite. a. 359 
Ofireo- Pebtinite,  a.377 
| Pe Û 
P aauwenfthnreif es 184 
Packfong ‚ Chin. Met. 6,208 
Paglioccó. C. 60 ; 
Paideros. C: 249 
Paillettes Z'Ôr. _ e.307 
…_Palambino. Cc. 58 
Panezillos d’ Oro; €315 
Papas de Peru. e.224.227 


Paradoxus. ( Entomolis 
thus) a. 261 


Parágone dì Bergamo. C. 5 bd 

Paro antico. Cc. 56 

Patellite. a. 467 | 

Pater,Rex Metallorum. 

P fi e.212.283 
aterleftein. c.573 
kafe _b.6go 


ed AE 
Pebbles , Pebble flones, c.a3$ 
Peckel , Pickle. _d.97 
Pebtinite. 44354 
Pedra de Buzios b.1sg 
Pedro de Cobra, b.18ï 
de Goa. _ - b.r77 
_ del Porco, B, 165,174 
Peltro , Zincum: _d428 
Pendeloguet. C.453 
Pennatulite. a. 598 
Pentacrinites, 41.562 
Pepitas d'Oro. e. 315 


Peridonius  Peridottys.c.5 15 


Perithe, Cc. SIQ 
Perli de Coneona. _b. 189 
Petra Mofis. Cc. 3 Jo 
Petra. C.g 
__ aggre ütà. C. 529 
Petroleum , Sparoleòs $ 
Petrole. d.237 
Perroleumtenax. « d.242 
Petrofilexs “_C 299 
Petuntfe. __b.s12 
Peucttes Ate b.axr 
Pflinis, ‚_e.11ö 
Phaêolithus. b. 328 
Phartnacites, _d.253 
( Phengines. ak 59 
Pholadite, 4.333 
Phosphorifpeciës. _ C.113 
Phosphorus Bulduini, b.622 


c.45 
Bononienfis’ el 10 


| d. 123 
ppytolieht “bs 3,35 


Piasma di Smeraldì. c. AS. 


| Piedra d' Incas. db Blado 


Quadrata. _d.309 
Pierres Chatoyantes. c. 504 
Ghenées. €434 


ad 


UIT HEE MSC H 


Pierres de Cayenne. c.457 Plachmann, Pyrites.d. 320 
e Picot, C. 541 Plata. e. 211 
de Stras. c,457.426 Platinadel Pinto. _d.481 
chatoyante. _c.259 Plombagino, Molybde- 


_ Ponce. b.2e1 ne. ds 398 

DNefritigue. corr Plomb, Plomo , Plombo.e.23 

puante. d.282 Plomb blanc. e. 57 

afeu, a fufil. c.235 Plombde Mer, d. 398 

a Four. b.235 Plomb vert. e. 53 

d'Asphalte. d.236 „Plumbago €. 49 

de Bologne. c‚11o Plumbi Galena. €46 

de Gallinace. Db. 236 Plumbi Dagifterium. €24 

d'Jnca. €90 (Plumbi Spailum album e.57 

€ de Perigueux ou - | … __ rubrume ss 

«Perigord. “ d.409 | virens. €.53 

„> de Soleil. c.260 PLUMBUM. __e.23 

_…r — de Touche, c, 20 Plumbum Cryjtallinum.e.42 

Pietra. bigia. vle@n83 __nativum. €35 
és Columbina, Ture nigrum ‚Án 

china. _ 1Ce75 | timonium, d.421 

| ‚ elaftica. NSE je pellucidum.. e.6a 

emboscata. … „b.108 | Pnigites. SE 

Fongaja. be. 67 1 | Podding ftone,: Ce695 

> … Jruticulofa, …c.63t E oere Ziragem. C479 

‚7 Morta, _sCe544 HFointes naives. _…, C.437 

… Salina. €-634 | Poix Mineral, d.242 

… Stellaria.} …—- „C65 ‚Polfevera. on Ce 208 


Talchina, … «C…$82 | Polygrammos. €354 

…_ Zurchina. c‚82 | Polypites , Polypiers. a. 484 

Sn d'Ifkria. ones75 | Pölzevera. 698. 
— di Lavezzi.… C.205 |-Pompholyx d. 434 

_… di Torre. C.6zg | Pool- Clay. _  … D.526 
Pinas d.Argenio. e. 240 | Porceliana, ( Argilla) b. 5to 


Pirisno. b. 585 | Porfido nero. BERT 
Pinnite. ERG beso Oden ah soe ld 
Piperinos Cc. 6 | verde. _… _…C. 570 
Piperites. b. 337 |Porite. ass 
„Pifa Canalina. _— _b.g4o | Porphyrites. ………— … ce56L 


Pifolithus.. _b.338. c.78 | Porphyrus, Porfido,Por- 


„Pisfasphaltum. d243 | fr. mises 
Pit «Coal, Sea- Coal. d. 257 (gibi a. 504.500 
‘Plachmal, Plachmann.e.262 | Porfêllanite. 2.443 

| | orus 


REGISTER. 


Porus. b. 250.260 
Poudingues, €. Sas : 
Poudre de Succesfion. e.32' 
Prafinus, C,494 | 
Priapolithi. a. 570 
Priapolic hus. b.259 
Prime d' Ameshyfte. C.315 
d' Esmaraude, C,309 
C. 5OT 
de Rubis. C. 523 
Pfeudo. Galena d. 444. 
Pfeudo- Smaragdus. Cc.37Ö 
Prerygophorum (fuccis 
RUN). a.266 
| Pumex, Pumiceftone. b.2ar 
Pyriculia. d. 309, 
PTYRITES. d.258 
Pyriies Cryftallinus, d, 305 
Cupri. d. 330 
_ Dendroides. d. 314 
Ferri. d- 320, 
freuratus. _ d.31s 
Sulphurens, d.32o 
Pyromachus. d. 320. 
Pimalhachus. (Silex).c, 239 
Pyrophorus ‚ Phosph. | 
Hombergü, de 241 
Q acertn C5535 
Quad run, C.538 
Slee C‚ 535, 
_Quarnfte | Óro 
Quarry - Stoner: C.556. 
QUARTZUM, — Na 21 
iwartsflusz, c 368 
pl ilber, rakb gl b- 
d 368 
IK ks: Ford. __B.66r | 
&553 


Raderfaulenfieine, 


Raf, Glys, Succynúm, ok ra 
236 


Rafetinna. 
Rag- Sand, B, 466 
Rapakivie c.607 
Rafen - Torfa b, 683 
Raufchgelbe d. 347 
Red Cha/k C. 197 
Regulus Antimonti, d. 417 
Reteporite, a. 526 
Rhizolithus. __b. 345; 549 
Rofettes, 35 
Rifigalium, Realgar. É 347 
| Roches, Pierre de Ro - 
‘che, C. 556 
| Rock - Oil. d.238 
| Rodbrackt Fermmalm. €97 
| Rodflag. d. 450 
Rogenfteine. b. 334 


Rofa Mîneralis. d.371 
Rofchgewas von Sn 255 
Rosfo antico. c. 53 
Rothan, Rottam. c. 


Rothgulden . Rosficler.e, Be 


Rottenflone. b. 
Rouille , Rost, Rust. b, Dd 
| Rubasfe ‚Rubicelle, c. 4653 
Ruligo. D. 394 
f Rubis balais. ‚465 
{ Rubini di Rocca. C.523 
Rubinus, d. 147 
Rubinus, Rubino. ‘C.439 


“purius. ee 


_Rubis , Ruby, Rubin, E 46 


Rubis fourd. \ C‚ 468 
Rubis Violet , Spinell, ke in 
Rubrica. 


Ruggine , Rubieène, b. 
A: B, 


Rys/las. c. (8r 


Oaibia, Sgbulumb.460,464 
Sah- 


ad 


UITHE 


Sabbione. _ b.464 
Sabellite. Trde474 
Sablé brillants . be470 
Calcaire ; Spa 

teux. Ì b.638 
_mouvante b. 429 

se … noir. bs 492 
_Sabulum. b.638 
Saccharum Saturni. e.26 
Safirus. | ds? 
sal ,fale-, felmarin, _d.96 
Salia neutra. d.g2 
Sal Ammoniacum. … d.178 
Crete. d.186 

… Gemme. d sie 
mirabilis Glauberi d. 66 
Perficum. d. 53 
Petra. d, 18 


purgans _Anglicae 
num. d.64 
Ean Hombér- A 
d 83 

Saipetre de Housfage. dà. 28 
_Saltflag. C. 36 
Saliflag;Leimften, c.70,156 


Sandaracha; d.347 
Sandskifer. Cc. 543 
Saneuenon. C. 249 
Saphérus. _  … ‘-€469 
| Jpurius. …— €: 375 
Sapo Vitri. d. 404 


Sarda , Sardion. C.28o0 


Sardonyx. C. 268.274 
„Sardus Lapis. -C.2475280, 
Sarress C;567 
‘Saumure „ Pickle. d. 97 


Savon natur el. 535: 
SAXUM. C; 556 
$Saxum Garpenbergen- …; 
fe. k Cc. 558 
Trapezium. Ce 57Ó 

= „Scaglig. …… C+26 


E‚M S CH 
Scherben- Cobalt. _d 3aâ 
Scherben= Kobalt3 _d. 479 
Schieferkopf. e. 189 
Schirl, d.87 
SCHISTUS., Schiefèr. Cc. Ig 
Schistus Ferreuis.n e. 106 
Schlamm, Müd, Dy. b.ó9t 
Schlich. … e, 39 
Schneideftein. _c: 535, 6o6 
Schörl, Schirb. C. 382 
Schraubenftein. a.56o 
Schreifbley, Reisf bley.d. 309 
Schreibfchiefer ; Cc. 2 
Schrokfbein. C. Ba 
Schwabengift.. d4353 - 
Schwachftein,Schwarts- 
Stein. Hache 
Schwarts= Erz. e.178,268 


Schyphoides. de 545,569 
ed Sciatica. … C. 211 
Sea - Salt , KocheSaltz. dz 
Seefchaum , Steinmer- 


gel. b: 362 
Seifengraupen. ; …e18 
Seiffen + Thon. b.535 
Scifenwerken j €22 
Selenites. C:T07;d.71 

| Cuneiformis. C. 
Septaria. D.3:8 
Serpentinoantico. …  €.208 

nero antic0s C.57I 


> verdantico. C. 5/0 
Serpentinus Lapis. 


su Ce zÓ7 

Sevum minerale: ‚d.o4s 

| Sidéros. VI hES6r 
| Silber, Silver. rear 
Silber « ahl. Erx. €. 267 
Silber gilbe „braune. e.28r 
Silber Kies. e. 276 
Silber- Letten. e. 282 
SILEX. € 301 


Siliquáflras … a. 2458 b. 73 
/ S Si. 


_ Slate- Sandflone. C.543 


REG IEEE RK 


Sintèr- - Quartse €, 335 en Jeintillans. c, 158 
_Sjelgfratften. 


Jh Vitreum , fufi- 
Stifermyila ) Schiefir- | bile, C‚ 146 


Jwarts. b. 696 | Speck- Thon. \ _b.sór 
Skimmer. c.18s | Speize, Mispickel, _d.350 
Skinflag. C.220 f Spelter, Peltro. d. 423 
Slate. c‚26 { Spermolithi, b. 70 


Spondylolithi. a. 414 


Den, Smeraldo.C.494 | Spinelle, C. 467 
Jpurius. g 376 | Spiritus Nitri. d. 38 
| Bilaesd- -Prafer. _ C.378 { Spongite. a. 533 
Smeêtis. _ be. 536, je 199 | Sprot . Erz. e. 52 
cryftallifata. c. 383 | Spuma Lupi. d. 412 
ot ii Staarfteine. b.25 
gel. c. ror f Staelften. C. 616 
Smiris. Ee, Tol k Stagno. er 
Sneckenfbein. Ce 481 | Stalaftites. b. 250 
Soap/tone. C.203 | Stangengraupen.e@. 188.265 
Sol, Aurum, e‚ 283, Stangenfpath. c. 335 
Solenite. a, 338 f Stanni Magierium. e. 8 
Soot „ fute. b. 226 * STAN NUM. er 
Soriana. ee pt RE À C. oor 
Mi eukon, d. 1 amellaris. C.ar 
Sor) Ĳ : I7 1 | Stein: Ore e. En 
Soufre de wittau, de teinbein. b. 
ee. d, 294. tn b, daa 
Soufre natif. en 288 té | Stelechites, _b. 345 
Spath perlé. | Stella Terra. C. 138 
fufible, Cin lane Ee ee Lapides. a. 565 
SPATHUI, Spath, Stellit a. 209 
Spat. C. 116 Stephan D. (Gemma)c.047 
Gen, Calcareum, Cc. 121 | Sterile nigrum. d. 445 
Selbalifgam. STIBIUM, Stimmi. date 
I54-d. 68 | Stigmite, a. S17 
Bekers: C. 122 | Stigmites. C. 247 
Ferri. _ e. 116 8 Stiria. b, 254 
fisfile. c.1e5 | ST/RIUM. c. 95 
Granulatum. c. 156 | Stripmalm. e.52 
mutabile, Ce 141 | Strombite, a 440 


Plumbi.- e. 56 


Stypterioides, b. 494. 
Rhombeum. _C. 153 


| Suber Montanums, €. 174. 
Ce SUC. 


U LEE RB 


SUCCINUM , Succi- 
70. d, 205 


_ Succinum Europeum. d. 225 
foshle d.209 
Occidentale.d.2 28 
petrefaktun.d.213 
pPterygophorum. 
5 d, art 
Sulphur , Solfo, Schwe- 
el. 10287 
Sulphur Aureum. _ d.295 
Capillare. * de297 
Terreftre.- de 298 
Virgineum. d. 204 
Surtarbrand, d.275 
Swartuylia. b. 650 
Swartjord. b. 592 
T, 


Tafel-, Tafch/chiefer. c.a 
Tufflein. C‚315 
Talc de Montmartre, 
de Platre, ‚€. 108 
TALCUM, C. 194 
Talcum Aureus, C.187 
„lamellare.. … C.215 
| Officinale.… …C.183 
Tale de Pasfy. „€. 108 
Tulkwurfels. C. 1QI 


Tanna Haloe. b.528.$s3 


E M SS C H 


Ereétriae „ _b $z2 


Lemaia b.$235579 
Melitenfis. _b.570. 
Rik 633 
Patna. b. 592 
Puteolana. _ €19 
Samia , lluana, B.526, 
, 53 
Sieillata, b.5 4 
‘ Tripolitana. b.544 
Virgo. 654 
Terre a Fayances b 526 
‘Terre a Foulons. b. 53 
(Terreau ‚ Terre noira. b. 6so 
Tetrapodolithí, a. 205 
Thon. b. so3 
Thonfand, b. 585 
Tinkal , Tinkar. d, 79 
Tin- Ore, Tenberg., e.o 
Tire - Cendre, C. 392 
Toadftone. C. 034 
Tombak. e. 144 
Tonflen. €. 1IO 
Topazius ‚ Topazos, To- 


payé. vt Ce 
Topafius „ antiguorum. sos 


Jpurtus. C‚ 37E 
Topferbley, Bley-Erts.d.399 
Topfer -Thon. b, 56 


Tophus. b. 315 
Toremalie, Tournamal.c.391 


Tanna Kewie. b. 695 | Tourmalin. C. 389 d. 88 
Tartarus Vitriolatus.d,.1aë \Trapp. Cc. 37.d. 575 
Fechnomorphi Lap. b.r17 |Trichites, Argent. e.234 
Tellinite. | a. 339 | Trigonella. 4.282 
Terehratulite, a. 382 | Trigonelle, a, 343s 379 
Terra Adamica. … … b694 | Trilobite. a. 280 
“_antifcorbutica. b,576 | Tripela, Tripoli, _b.saa 
‘di Baira. b.632 (Trippel. _b.544 
Bitumninofa, _dease | Trippel - Lerg, b.608 

a. 460 


… Cimolig. 


b.542 5 rochâtg, 


Tra 


« 


Trochites, Lj gs ser Vermiculite. 3 469 
«Arona, Natron. …_ _d.58 Jif- Argent. „68 
| Trosfelbreast Bleid st WISMUTHUM pi 

Tubiporiie. 4, 478, muthum. 452 

1 ubulite. de 432 | VITRIOLUM, pi 

Tuffflein , apr | de dr 

. 16. Witriolum 
_ „Tung fpat. | dis! Idrienfe, ete d.:65 
_ Tung/ten. e. 37 Cyprinum. de1s7 

Turbinisa. a. 452,463 Martis f. vi- 

Turchina. C.308| ride, d. 154 

Turcofa. a.2i6 Veneris f. 

ate bitum. mA d.2s2 | ceruleum. d.157 

b. 665 Zinci fval- 
1 Turpelina, Trip. C. 392 bum. d.r6r 

1 cit Ee, KE |Volutite. 2.442.445 

Tutanegoe 4 

en 8 grtn W. 

uitanego. 
5 zahed / 4 acken, Felsftein.c. 956, 
EE ° Wacken Kobalt d. pd 
Umbilicite. — a. 465 Walter-Thon , Walker 
Umbra ‚ Umber, Um- | Erve | En 535 
b 599 | 'Walftein. b. 523 XE 
cmadie a. 511 Wasf-rbley, „Lashley, 
P. ze Paideros, c. ES (a 
é/q b. 584 
Ä sriolari ‚Wariolithi. | Weisf-Erz. € 269 
C.S41 Weisfsulien. Erz. e.ooa. 

Veneritde a. 334) Weis) - Kupfer Erts. 

„Verde antico, gijp ° e. 179 
ticq. „| Woagflen. c »84 

_ Verd de Montagne. B, wal Wolfram, Wolfart. dara 
Verde di Prato. c.63 8) Wurfel- Kra. e.46 
Verselin. Wurfel Spath. C‚131 


BIN TG Tepel 


Wurfel Thon. Bb. só1 


C.5 
Ver melle. Gran, at) 
ü N u Hi saal Wurfuftein. C. 625 


Cc a W., 


UITHEEMSCH REGISTER... 


Ze | Zingibrite. 

| 1 Zingibrites. 
Palas , Aurum. e. 283 £ Zinkvitriol. 
Zeolithus. b.28s f Zing, 
Zinnawitter , Zwitter.e.18 | Zinnftein. 
Zinngraupen e. 16 jy Züolithi. 
ZINCUM, Zinc , Zink, Zuber , Spack.- 

iÛ d.428 | Zwartballar. 
Zincum Terreftre. de44t 


SY Se 


SYSTEMATISCHE 


BLAD WY ZER 
DE R 


BA N:T EN: 


Volgens het Sainenftel der.Natuur van den beroemden 

LinN&us, door den Heer Murrays 

| en wel, | 
Uit de nieuwe, Peortiends: Uitgaave, van het 
RyK DER PLANTEN, ingevuld met de 
Jaater opgegevene Geflagten ,dogr den Heer 
TauNBERrReG,en anderen, ook fom- 
tyds veranderd en verbeterd. 


De Curfyve Letters , voor de Getallen, wyzen aan , 
in welk Stuk, van het Tweede Deel deezer Natuur. 
Iyke Hiflorie , de. Plantgewasfen befchreeven zyn: 

‚snaamelyk eg het Eerfte, 5 het Tweede, c het 
Derde, d het Vierde, e het Vyfde, f het Zesde, 

ss het Zevende, Z het Agtfte, # het Negende, #het 
Tiende, / het Elfde, m het Twaalfde, n het Der- 
tiende en o het Veertiende Stuk. 
SSSISIS SISI SIE SSISIS SISI | 
kb, BER MERIKLASS E. 

MONANDRIA EENMANNIEGE, 

IL. MonNocynra. Eenwyvige. 


1. Die Scheedebladig zyn, met een Celletjes- Vrugt, 
beneden. 


Aere LMIA. De Bloem driefneedig , met een- 
‚ langwerpig Honigbakje ; de. Kelk eenbladig : een 

„a Vleezige Bezie, Nov. Gen, Suppl. LINN. pe 7. 
Cc.3 Mo. 


SYSTEMATISCHE 


AmomuMm, De Bloem driedeelig , Eyrond ge- 
ape &8 
CurcumA, De Bloem vierdeelig, Eyrondge- _—_ 
od dipt: met viër: onvrugtbaare Meeldraadjes. 2028 

“TaariA De Bloem vyfdeelig. Een Pruimvrugt 


met eene tweehokkige Pit, … 5. 40 
MaRrANTa. De Bloem vyffreedig , Smoelach- 
tig, met een groote tweedeelige Lip. 8 24 


M yrosMm a. De Bloem vyfdeelig onregelmaatig «°° 
een dubbelde Kelk, Mov. Gem. Shpple LIaN. 
Pp. 8. ° 
KArMPFERIA, De Bie zdb’ met een 
tweedeelige , vlakke Lip, 2-36 
Canna. De Bloem zesdeelig , met een twees 
deelige omgewonden Lip. De Kelk drie 


bladig. | à 8 3 
ÂLrPiNiAs;De Bloem zesfneedig, Buikig, met 
twee uitgeraride zyd- Kwabben, ait gaar 


CosTus. De Bloem Smoelächtig ‚met een drie- 
‚…” ‘fneedige Lip, het middelftuk uitgerand. . __g.17 


e. Die de Vrugt eenzaadig hebben. 


BorrnAavia Geen Kelk: de Bloem éénbla- 

dig, Klokvormig. 8-42 
Hirpepur rs. Geen Kelk: geen Bloem. 8.57 
SAL ICOR NIA. Geen. Bloem:de Kelk éénbladig. ge. 46 


II, DicyNra. Tweewyvige. 
tr, Kruidachtis, 


CogrisernamuM. Geen Kälk: de Bloem twee. 
_„bjadigs één enkel Zaad, ge. 6o 
rog dn.T Aad hed Care 


sLA D W Y-ZE R. . 1. Morandria, 


E CALLITRICHE, Nd Kelk: de Bloem twee- 


bladig : het Zaadhüisje tweehokkig. 8.63 
Brirum,. Hen driefneedigeBezie-Kelk:geen 
Bloem: één enkel Zaad. 2.6 


Mnrarum. Een vierdeelige Kelk, boven ; geen 
Bloem: één Zaad. Nov. Gen. Suppl. LINN. pe 
8. Nor. Gen. Mar, Aufr. Forst, oe Le 


2, Grasachtig. Dd re 
CiNNA, De Kelk een eenbloemig, ‘Kafi: de 
Bloem tweekleppig. - | 1.32 
TWEEDE KLASSE 
DIANDRIA4, TWEEMANNIGE. 
L MoNoOGYNtra. Eenwyvige. | 
1 De Bloemen beneden de Vi ugh» tarda sraat 
maatig. 


Oren. De Bloem viertiéedig een Priitchvrbit: bas 
CuioNANTnüs. De Bloem ARIE met 


zeer lange Slippen.- b. 33 
PriL rc YREA, De Bloem vierfneedig; s his Vrugt 

een éénzaadige Bezie, — | d.27 
LictsTruMm. De Bloem vierfneedig: de Vrt 

eén vierzaadige Bezie. op de 24 


_BaANxksra. De Bloem dfärmkeisca met útsebodt 
gen Slippen: het Zaadhuisje Pluizig éénzaa- 
‚dig. Nov. Gen; Mar. duftr. Forst.Gen.4e 
Be: N&A, De Bloem vierfneedig, met Liniaa 
Eg Slippen: het Zaadhuisje tweehokkig.- _ d. 31 
Cc 4 ERAN- 


SYSTEMATISCHE 


id 
EÉRANTHEMUM. De Bloem vyffneedig met Ey- 
eo vlakke flippen, de Vrugt een Zaad- 


huisj Ea 72 
Jas BIN L M. De Bloem vyffneedig : de Vrugt 

een’ tweezaadige Bezie, | de 17 
NYcTANTHES. De Bloem agtíneedig . de Vrugt 

een tweezaadige Bezic, | b. 39sd,. 10 


a. De Bloemen beneden de Vrugt, eenbladig , ons 
regelmaatig: de Vrugt een Doosje. 


PapErora. De Bloem vierfneedig: de Kelk 


vyfdeelig. Ze 106 
VERONICA. De Bloem aan den rand vierdeelig, 
met de onderfte flip fmalst. 875 


GRATIOLA, De Bloem vierfneedig , onregele 
maatig : met vier Meeldraadies, waar van twee 
onvrugtbaar. 2119 

SCHWENKTA. De Bloem bind gelei aan den 
mond Plooiswyze gefternd ‚ Klierachtig met 
drie onvrugtbaare Meeldraadjes. ahd en 

CyYRTANDRA. De Bloem Smoelachtig : de 
Bloempyp krom: de Meeldraadjes gekromd: 
de Vrugt een tweehokkige veelzaadige Be- 
zie. Nov. Gen. Mar. dufir. Forst. Gen. 3. 

Tusricta. De Bloem Smoelachtig; het Zaad- 
huisje met een Veerkragtige Nagel. d.34,£e III 

DrANTRHERA. De Bloem Smoelachtig; twee, 


Meelknopjes aan ieder Draadje. 8 117 
CALCEOLARIA. De Bloem Smoelachtig , op- - 
geblazen: de Kelk vierfneedig.. g- 126 


PiNeurcurA, De Bloem Smoelachtig ge: 


_fpoord: de Kelk in vyven gelngeden: 8 128 
Urri« 


BLAD WYZER: 2. Diandrig. 


UrTaicuraARrriA. De Bloem Smoelachtig, ge-- > 
‚_fpoord: de Kelk tweebladig. Pt alge EU 
WurrFENIA, De Bloem-Smoelachtig, zonder 
Spoor » half gaapende , aan den Keel ge 
baard. Nov. Gen, Jacq. Rar. Tab. 8. 
ge De Bloemen beneden de Vrugt , eenbladig, onre- 
gelmaatig: de Vrugt een bloot Zaad, | 


VerBrNA. De Bloem byna gelyk: de Kelk met | 


de bovenfte Slip korter. 8137 
Lycorus. De Bloem byna gelyk ; de Meel. 

draadjes afftandig. | 8149 
AMETHYSTEA. De Bloem byna gelyk , met de 

onderfte Slip holrond, 8159 


ZiziPHoRrA. De Bloem Smoelachtig, meteen 
agterover geboogen Helm: de Kelkdraadig.e. 193 
MoNnaARDA. De Bloem Smoelachtig. De Teel-…_ z 
deelen omwonden met een Liniaale Helm. g.155 
RosMARriNus. De Bloem Smoelachtig , met 
een Zeisfenvormige Flelm en kromme Meel-, 


draadjes. ° d.sr 
SALVIA. De Bloem Smoelachtig , de Meeldraad. 
jes aan Voetjes overdwars. 8- 158 


Cunr LA. De Bloem Smoelachtig ‚ met een 
platte Helm: twee onvolkomene Meeldraad- 
jes, twee volkomene. | Ze ISI 

CoLLINsoN1a; De Bloem byna Smoelachtig , 
met een Haairachtige veelfneedige Lip. _ g, 178 

4. De Bloemen beneden, vierbladig. 

TuHouinra. De Bloem beneden, vierbladig : 
de Kelk vierdeelig. Nev, Gen. Suppl. Linn. p. 9. 

es Pey, 


SYSTEMATISCHE 


PeNTAGLOssUM. De Bloem vier- of vyfbladig 
de Kelk éénbladig, Trechterachtig : de Styl 


krot. Nov. Gen. ZEgypt. FOoRSKAOHL 
Flar.pe rt. 


5. De Bloems beneden p fbd. 


Drariuvm. Geen Kelk: vyf Ploemblaatjes. 4.36. 
„ 6e De Bloem boven de Vrugt. | 


Mori, De Vrugtkelk Baardig getand: de 
Bloemkelk tweefneedig. | 2.179 
Cinema. De Kelk tweebladig: de Bloem met 
twee Hartvormige Blaadjes. 2.712 
GrorBa. De Kelk en Bloem driefneedig: het- 
> Zaadhuisje met drie holligheden, g1ör 
AncisTrum. DeKelk met vier Baardjes, diein 
Kruiswyze punten uitloopen : de Bloem 
vierfneedig : de Stempel als een Pènfeel. Nov: 
Ger. Suppl. LainN. pe To. Fors. Gen. 2, 


kle, D IGYNIA. Tweewyvige, | 
ANTHOXANTH UM, De Kelk eén éénbloemig , 
langwerpig; de Bloem een gebaard Kafje. #. 33 


UL Trricy N LA. Heen dige 


PIPER. Geen Bloem noch Kelk. De Vrugt 


eene éénzaadige Bezie, d.68 


DER. 


BLAD WY ZE Rs 3e Zriandria. 
SSS SSS 


DERDE KLAS SE; | 
| TRIANDRIA DRIEMANNIGE, 


L se. oey Ni A, Aken 
op gn De Bloem boven de Prust, 


Varrn; AN A. Ds Bloem vyÎfneedig, bultig aan, 
ede ed Eén Zaitd, £.185 
MerroruxrA. Ve Bloem vyffneedig, Rader- 

achtig : de Vrugt eene driehokkige Bezie, g.203, 
Crocus. De Bloem byna zesbladig, opgeregt 
gaapende. * De Stempels omgeboogen, gee 
kleurd, | m& 
Iris. De Bloem zesbladig, met de Blaäd- 
jes beurtlings uitgebreid en nomgeboogen: de 


Stempels Bladerachtig. m-65 
Mouwwa, De Bloem zesbladig, met alle | 

Blaadjes uicgebreid. ok Ue O8 
ANTHotLyza. De Bloem zesfneedig , Pypachtig, 

bultig. omgekromd, mesd 
Greprorus, De Bloem byna zesbladig ‚krom, 

met de Blaadjes ongelyk verdeeld. … Be 43 


14 


WirsrENra. De Bloem zesdeelig , Rolronds 
de Stempel uitgerand, Nor, Gen. THONB, | 
-Disf. Il, p 33. s 
Ixia. De Bloëm byna zeer met een regt, ” 
Draadachtig dun ‚PypjeenScheedachtigeKelk m.r4 
HourTùyrr:a, De Bloem zesfneedig , Trech- | 
terachtig: de Styl driefneedig. Mov. Gen. Cap. 
Hourr. m, 448. Fr. LXXXV, Fig. ea Ee 
D se 


SYSTEMATISCHE. 


Drrarrrts. De Bloem zesbladig „ruig: het der- * 
de Meeldraadje kleiner: de Stempel enkeld, 
Nov. Gen. LINN, Supple p. 1Oe 


e, De Bloem beneden de Vrugt. 


WaAcnHeNDorriA. De Bloem byna zesbladig, 
uitgebreid; zonder Kelk. p.98 
CoMMmELINA. De Bloem zesbladig , met drie 
of vier Kelkachtige Blaadjes. De Honing-, 
bakjes gekruist, gefteeld. mm. 103 
HirPocraATEa. De Bloem vyfbladig „de Kelk 
…_vyfdeelig: drie tweekleppige Zaadhuisjes. _d.go 
LorerriNcta. De Bloemen Kelk vyfbladig : 


het Zaadhuisje éénhokkig. 2e 206 
Wirr renta. De Bloem enKelk vierfneedig - 
het Zaadhuisje tweehokkig. 8 203 


TAMARINDUS. De Bloem driebladig „de Kelk: 
©’ vierdeelig: de Vrugt een fäppige Peul. bag 
Carristra. De Bloem en Kelk driebladig : het 
Zaadhuisje tweehokkig. EREN dM 
HapPaALANTHUS. De Bloem en Kelk driebla. . 
“dig: drie Zaadhuisjes. Nov. Gen. Amer. fs 
OO tr Ne Dela | 
Rumrria, De Bloem driebladig, de Kelk kie ° 
fneedig: de Vrugt een Pruim met een drie- , 
hokkige Pit, be53 
CNEoRUM. De Bloem driebladig, de Kelk drie- 
tandig: de Vrugt een driezaadige Bezie. _d.88 
Xyris. De Bloem driebladig, de Kelk twee- 


kleppig: het Zaadhuisje driehokkig. n.GI 
CoMOCLADIA. De Bloem en Kelk driedeelig: 
„geen Styl: een Pruimvrugt, be 54 


OLAX, 


BLAD WY ZE R. <3 Triandriae 


Orax. De Bloem drief? needíg ‚ de Kelk hal: 

de Vrugt een Eikel. b.5t 
RorALA. Geen Bloem: de Kelk drietandig : 

het Zaadhuisje driehokkig. Ze 204 
OrTEcra. Geen Bloem: de Kelk vyfbladig; 

het Zaadhuisje éénhokkig, 2.205 
PoLYcNEMUM. Geen Bloem: de Kelk vyfbla- 

dig, van onderen driebladig: Één naakt 


Zaad. 2207 
"3. Grasachtige Bloemen , met kle Kelk. 
klepjes. 
SCH zNUs. Geen Bloem: de Kelk van gebondelde 
| Kafjes: een rondachtig Zaad. 2.45 
Cyrerus. Geen Bloem: de Kelk van tweezye 
dige Kafjes: een naakt Zaad, 7.59 
Scirepus. Geen Bloem: de Kelk van Schubach- 
tige Kafjes: een naakt Zaad, „Sa, 


EriornoruM. Geen Bloem: de Kelk van 
Schubachtige Kafjes : een Woldraagend 


Zaad. 6 n. 123 
NARDUS, De Bloem tweekleppig: geen Kelk 
het Zaad bedekt, „128 


Lyceum. Twee tweekleppige Bloemen: een 
| Scheedige Kelk: een tweehokkig Zaad. 4135 
Kyrraincra. Een Eyrond langwerpig Kafje, 
dat gefchubd is: de Kelk en Bloem twee. 
kleppig. Nov. Gen. Suppl. LINN, p. IT. 
FuirENa. Een Katje met gebaarde Schub, 
betjes: geen Kelk, de Bloem van drie Bla- 
derachtige Hartvormige Kafjes, die in een : < 
Klaauwiertje uitloopen. Mors Gene Supöls 
ann. p. zi. Pong 


SYSTEMATISCHE 


PoMMrrReuLza. Een Tolachtige, tweeklep= 
pige Kelk: vierfneedige Klepjes, met een 
gebaarde Rug ZJ. Suppl. p. to Omn. B 

Linn. Feu. de Gram. Disf. delin. prost. 


Ik DieynNia _fweewyvige. 
1. Henbloemige verfpreide Bloemen. 


BonarTiA. De Kelk veelklep; nig fchubbig. #.135 
PaNtcUM. De Kelk driekleppig. n.168 
Counvcortm De Kelk tweekleppig: de 
Bloem éénkleppig: % gemeene Omwind- 
zel éénbladig , veelbloemig. n.137 
Âr isTrina. De Kelk tweekleppig : de Bloem 
éénkleppig ‚aan de pune driebaardig, Ne 572 
Arorrcurus. De Kelk tweekleppig ; de Bloem | 


| êénkleppig, met een eenvoudige punt _ #.°69 
Pur Bum, De Kelk tweekleppig „ ee ge. 
fpitst, ongefteeld, n. 193 


PrHarLARIS., De Kelk tweekleppig , met ken 
kielde,.gelyke Klepjes, die de Bloem in- 8 


fluiten. n. 150 
PasraruMm, De Kelk tweekleppig , met rond. 
achtige Klepjes, van Bloemfiguur, ‚He 165 


Mirrvm. De Kelk tweekleppig, mere Buikige 
Klepjes, grooter dan de Bloem , bynaegaal, #.206 
AcrosTis. De Kelk tweekleppig, met fpitfe 
Klepies, korter dan-de Bloem. n. 212 
DacTvyuis, De Kelk-tweekleppig , met de 
groote Klep langer , famengedrukt , gekield. n.271 
STarA. De Kelk rweekleppig ; de Bloem met 
een ingewrichtend - Baardje. ne327 
Atl Ì LA- 


| CBLADWYZERs +3 Trianda 


Lacurus. De Kelk tweekleppig ruig, de 
Bloem met twee. Baardjes aan ’t enden één 


op de ruge bl: 1e 358 
SACCHARUM. De Kelk van buiten met Wol- 
ligheid bekleed, n. 139 


2, Tweebloemige verfpreide Bloemen. 


Arra. De Kelk tweekleppig: de Blommetjes 


zonder blyk van een derde. #08 
Mer ica. De Kelk tweekleppig : ’t beginzel van 
een derde tusfchen de Blommetjes, nar. 


‘ TrrserTartaA DeKelktweekieppig : de Bloem 
met drie Baardjes. Mov. Gen, ZEgypt. Forsk. 
Flor. p. 28, 


3. Veelbloemige verfpreide Bloemen. 


Unrora, De Kelk veelkleppig , gekield. n. 268 
Brrza, De Kelk tweekleppig «de Bloem Hart- 
vormig, met Buikige Klepjes. „262 
Poa. De Kelk tweekleppig : de Bloem Eyrond 
met fpitfe Klepjes. n.243 
EFrsrTvuca. De Kelk tweekleppig : de Bloem 
langwerpig, met gefpitfte Klepjes. __n.289 
Bromus. De Kelk tweekleppig: de Bloem 
langwerpig, met de fes onder de punt 
gebaard, … Ne 308 
Avena. De Kelk tweekleppig: de Bloemlang= 
werpig: de Klepjes op de rug met een ge- 


draaid Baardje, « | ne 338 
ArunNno. De Kelk bwaëskdeppiel? de Bloem aan 
den voet gewold, ongebaard, beS7,n36L 


ArNe 


SYSTEMATISCHE 


AN TursrTiRIaA. De Kelk, tot den Voet toe, 
egaal gefneeden in vier gelyke’Slippen. Nov. 
Gen. Suppl. Linn. p? 13. iem Jun. Disf. de 


Gram. 

4. Geaairde , met een Elsvormigen Stoel, _® 
SECALE, De Kelk tweebloemig. „391 
Triricum. De Kelk veelbioemig. 414 
Horprum. Een zesbladig , driebloemig Om- 

windzel: de Bloem eenvoudig. n. oo 


RoTrTTBOoLLIA, Een Eytond-Lancetvormige 
Kelk, die vlak is en enkeld of in tweeën 
gedeeld: de Bloempjes overhoeks aan een 
bogtige Spil. Mor. Gen. Suppl. LINN. p. 13, 
stem uifupra. 

E LyMus.Een vierbladig tweebloemig Orik: 
zel: de Bloem famengefteld. ne 384 

LoruruM. Een éénbladig veelbloemig Omwind- « 
zel: de Bloem famengefteld. 4377 

CyNosurus. Een éénbladig zydelings Omwind- 
zel: de Bloem famengefteld. n…27s 


HL TRrIGYNrA Driewyvige, 
„xr. De Bloemen beneden. 


DonNaArra. De Bloem negenbladig: de Kelk 
driebladig fpits. Nov. Gen, Mar, duftr. ForsT. 
Gen. s. 
HoLosTEUM, De Bloem en Kelk vyfbladig: 
het Zaadhuisje aan den top {plytende. 2.218 
PoLyYcarPon. De Bloem en Kelk vyfbladig: het 
_ Zaadhuisje driekleppig. g: 217 
| | Le. 


BLAD WYZER. 3. Zriandria. 


Lrcura, De Bloem en Kelk deigbladig: het 
*__Zaadhuisje driezaadig. « - Ze 24 
ErtocAuiLon, De Bloem idriebladie , de Kelk 
° famengefteld: één Zaad met de Bloem ge- 
kroond, 450 
Monrra, De Bloem één- de Kelk tweebladig:. 
het Zaadhuisje driekleppig, driezaadig. _g.209 
Morrueo. Geen Bloem ; de Kelk vyfbladig ; 
het Zaadhuisje driehokkig. £.e19 
__MiNvaRrTIA..Geen Bloem: de Kelk vyfbla- 
| dig : het Zaadhuisje eerihokkig, veelzaadig g, aan 
Qveria, Geen Bloem: de Kelk vyf bladig ; het 


Zaadhuisje eenzaadig. : ges 
Koeniera, Geen Bloem: de Kelk driebladig z 
één Eyrond Zaad, £. 216 


TRiPLart1s. Geen Bloem: de Kelk driedeelig : 

een Zaad met een Bladerig uitgebreid Om- 
hulzel, be 63 
2. De Bloemen boven. _- 


PROSERPINACA. Geen. Bloem : : «de Kelk 
deelig ; boven: geen Bloem ; één driehoke 


kig Zaad. Oleg 8.313 
sssssssessssssss 
_ VIERDE. KLASSE, | 
TETRANDRIA, VIERMANNIGE, 
hi: 78 Monro YNIA Eenwyvige. 


1e De Bhemen denbladig » éénzaadig , beneden, ot 
ser De Bloem vierfneedig : de Meel. _ 
Dd _kuop 


= 


kitopjes beneden de tippen: van. de Bloem: 
‘ingeplant: naakte Zaaden. 5 ï hd 5 
Serura. De Blóëm Klokvormig:, gaapendet « « «° 
de-Meeldraadjes onder de fpleeten-vanden 
‘rand: twee kromme Stempels. Vor. Gens 
Arab. Forsxs Flor. p. 37. Hit 
GrLoBUurLARIA: De  Blommetjes , tot een 
Hoofdje vergâard „ eenbladig ;: get. 
… tig: het Zaad van Pluis-ontbloot, goan6 


‚2. De Bloemen éenbladig, » berzaae) boven: b jy En: 
een vergaard. 


CePHArLANTHUS Geen prend een; 
Klootronde , ruige Stoel: Nele. „Zaar, pj! 
den. sr vd. re0 

_Drirsacus. Een gemeene Bladerige” Kelk: de. 
Stoel * Kegelvormig Kafiss De. Zaaden 
Stylachtig. lasige232 

ScarIosA. Een gemeene Kelk: een verheven, 
byna Kaffige Stoel: ekrenne, > omwoù-' 

‘den Zaaden. : 77 re 80236 

KNaurTtra, Een gemeene langwerpige. Kelk ; 
een vlakke, naakte Stoel: de Zaaden, aan, 
de tippen ruig. Ri 251 

ALL rONIA. Dé gêmeene Kelk driebladig dries 
bloemig: deeigen Kelk ontbreekende : naak- 
te Zaaden. ; af £:262 

ge De Boemer éénbladig s ddr k ‘beneden, 

ÂQUARTIA, De Bloem Raderachtig: de Kelk 

byna viërfneedig : de bhigink ééne: veeldaa- 

dige-Bézie, … et ed d435: 

: CaR- 


B L A DWYZER “4 Ferrandria, 


CaxLrcarPA)' De Bloem’ Pypachtig’: de Kelk 
, vierfneedig? de Vrugt een: ‘vierzaadige Be 
zie. ED ú an Obd, T34 
‘ArcteuHiLa.- De. Bloem Eichi: de 
Kelk viertandig: de Vrugt eene vierzaadige 
Bezie: de Styl ten ‘halve gefpleeten: sis 
Perirra. De Bloem T rompêtachtig: ‘de Kelk 
viertandig : een: Pruimvrugt niet eene twee=" 
hokkige Noot. li Geh, pie JäcQviN. 
Pere klad, 
SCOPARIA. De Bloem Raacrachrigs de Kelk 
vierdeelig: het Zaadhuisje esthökkig, twee. 
* «kleppig. donc 4 328 
CenTuNcurus De Bloem Raderachtig: de 
Kelk vierdeelig: het Zaadhuisje éénhokkig, 
rondom ingefneeden. _ 8330 
PrANTAGe., De Bloem als omgeknakt « zich 
Kelk vierdeelig : het Zaadhuisje tweehokkig, 

“* tondomgefneeden. | £. 309 
POLYPREMUM. De Bloem Räderachtig : de 
Kelk vierbladig: het Zaadhuisje Or GeNOEKiE, 

uitgerand, 8.307 
Buprurja. De Bloem Klokvormig ; de Kelk wk 
vierfneedig : het Zaàdhuisje tweehokkig 

met twee Sleuven. de 142 
| Exacum. De Bloem byna Klokvormig, de Kelk 
_vierbladig: het’ Zaadhuisje Ersphgkeg Ch 
tengedrukt; _ £° 307 
Pena. De Bloem Klokvormig: de Kelk twee. 
bladig: het Zaadhuisje vierhokkig © Vierklep- 


‚PB d136. 


Dd 2 _ Bra 


SYSTEMATISCHE 


Brerra. De Bloem byna Klokvormig : de. 
Kelk vierdeelig : het Zaadhuisje vierhokkig, 
aan de hoeken gaapende. d.140 


4. De Blaemen éénbladig', Eénvrugtig ‚boven. 


PAVETTA, De Bloem Pypachtig : de Kelk 
__ viertandig.: de Vrugt een éénzaadige Bezie.d.tog 
CHOMELIA. De Bloem Pypachtig : de Kelk - 
vierfneedig: een Pruimvrugt met een tweee 
hokkige Noot. Nov. Gen. Amer JacQ-p. HE. 
Ixora. De Bloem Pypachtig &+-de Kelk vier= 
deelig: de Vrugt een tweehokkige Bezie, 
met twee Zaaden. d, 124 
PETESIA. De Bloem Pypachtig.s de Kelk vier= 
tandig: de Vrugt een twechokklag Bezie, 
veelzaadig. d.13e 
CAtTEsBEA. De Bloem Pypachtig: de Kelk 
‘viertandig: de Vrugt eene Seahokkian Be- 
zie, veelzaadig. d. 124 
MircHeLLA. Twee Pypachtige Ee ee 
een viertandige. Kelk: een vierzaadige, 
__ tweenavelige, tweedeelige Bezie. d.r3a 
HvyororPrnyrAx. De Bloem Trechterachtig : 
de Kelk vierdeelig: de Vrugt tweefnydig, 
__éénzaadig. Nov. Gen. Suppl. LINN, p. I4e 
‘Heproris. De Bloem Pypachtig : de Kelk 
vierdeelig: een tweelingfe , veelzaadige 
__Vrugt, aan de tip gaapende, ‚8 263 
OLDENLANMDIA, De Bloem. Pypachtig : de 
Kelk vierdeelig: het Zaadhuisje tweelings , 
veelzaadig , aa tusfchen de Tandjes.g. 342 
Î M a« 


a, 


BLADWYZER. 4. Tetrandria. 


„Manerrrá. De Bloem Pypachtig: de Kelk 

vv vagtbladig: het Zaadhuisje tweehokkig. Mov. 

Gen. Mant. alt. App. p. 553. 

„Rorrnura. De Bloem eenbladig , vierdeelig, 

+ uitgebreid: de Kelk vierbladig ftekelig: de 
Meeldraadjes ongelyk van langte. Nov. Gen. 
drab. Forsk. Flor. p 35. 

SANGUISORBA., De Bloem vlak: de Kelk 
tweebladig: een vierhoekig Zaadhuisie tus- 

……… fehen de Kelk en Bloem, | € 332 


5. De Bloemen éenbladie ‚ weezaadig , beneden. 


HousToNiA, De Bloem Pypachtig: de Kelk 
viertandig ; het Zaadhuisje tweehokkig , 
tweekleppig. 8279 

ScABRITA: De Bloem Pypachtig : de Kelk 
Pypachtig,geknot: de Zaaden famengedrukt, 
uitgerand.. d‚I22 


6. De Bloemen benbladig > tweezaadig „ boven, 
gellernd. 


RugrA. De Bloem Klokvormig: de Vrugt een 
Bezie. … 8.299 

Garrum, De Bloem vlak: KI Vrugt byna Ko. — 
gelrond. pe 5 g-281 

AsprRULA. De Bloem Pyptchug : de Vrugt 
byna Kogelrond. 8271 


$ SHERARDIA., De Bloem Peen, ie Vrugt 


gekroond, met drietandige Zaaden. _ __g-269 

SPERMA cocE. De Bloem Pypachtig: de Vrugt 
_ ‚gekroond, met tweetandige Zaaden. 8-25 
N Dd 3 MOR 


SHS T EMA TI S/CHIEs 4 


KNoxtA. DesBloem Pypachtig : de Vrugt in: …” 


tweeën: deelbaar „ gefleufd.” velen 8. 270 
Driopra. De Bloem Pypachtig s ide ‘Vrugt. vier- 
hoekig „gekroond, tweekleppig. … « » 2.278 


CRUCIANELLA, De Bloem/Pypachtig , ge- « 
baard „de Vrugt naakt, met-biniaale Zaaden.g. 295 


7. De Bloemen éénbladig ; vierziadig” Venten, 


a | 


SiPHONANTHUS. De Bloem Pypachtig: de 
Kelk vyfdeelig: vier cenzaadige Besfen. …_d. 123 


8. De Bloemen; vierdladig., beneden. 


EriMEntuMm. Vier Hopigbakjes op de pe 
blaadjes: een vierbladige. Kelk ; een één- 
_ Hokkig Peultje. * 2.335 
SKI MMI A, De Bloemblaadjes holrond : de 
Kelk vierdeelig : dé Vrugt een vierzaadige 
… Bezie. Nov. Gen. THons. Disf. 1. p. 57. 
RHAcoMA. De Bloemblaadjes met Franje: de 
Kelk vierfneedigs.de Vrugt éénzaadig. — g.329 
O THeRA, De Bloemblaadjes Eyrond vlak: de 
Kelk vierdeelig :. de Stempel ongefteeld, 
Nov. Gen. Tausd. Daf: 1IL. p. 56. — 
OR rxa. De „Ploemblaadjes Lancetvormig , vlak: 
___ deKelk vierdeelig: de Stempel geknopt. Nay. * 
Á Gen. Taure. Disf: HI. pe 56 Jiem ih Pira 
Japonica. ‚ Het & fp. 
Prérera. De Bloemblaadjes Lederachtig: de 
Kelk vierdeelig : de Vrugt Een dfooge, EN sm 
a mengedrukte | Pruim. ass, d, 155 
Tomer. Dé Bloefnblaadics lang wer pig: sdekelk 
_„Bypachtig: de Vrugt, een Bezie, Gen, able b.72 
"Sá 


_ 


/ 


BLAD WYZER « 4. Türandria, 


| —__SABARA, De Bloemhlaadjes aan den Voet, met. 
“en Kuiltje: de Kelk vierdeelig : de Stempel 


Tregterachtig : on rijk een rondachuige 
‚Pruim. Dis at alde 150 
FaGARA. De Bloemblaades korter an 
Meeldraadjes: de Kelk drh het 
Zaàdhuisje' tweekleppig , éénzaädig: - b. 70 
BLACKBURN IA. De Bloemblaadjes Beal de 
Meelknopies Hartvormig ; het Vrugtbegin. 
‚» „zel rond. Forst. Mar, Aufr. Gen. 6; — 
EuvopsaA. De Bloemblaadjes Spatelachtig : vier 
Zaadhuisjes. Forst. Auffr. N. 7e 
AMMANN LA, Bloemblaadjes zeldzaam: de Kelk 
Pypachtig agttandig; het Zaadhuisje, vier- 
hokkig. 8348 
BANK srA. Een gefchubd Katje: een viërbla- 
dige Bloem: ongefteelde Meelknopjes in de 
_holligheid der. Plaatjes : een tweekleppig 
Zaadhuisje. Nov. Gen. Suppl, LiNN. p. 15. 
Harroeta, De Bloemblaadjes uitgebreid : 
een vyffneedige Kelk: een Eyronde , twee- 
zaadige Pruimvrugt. Nov. Gen, „Suppl. Linn. 
ir zó, Tauns, Disf., Nep: 87e 


9, De Bloemen vierbladig, Boven. 9T 


Tat A, De. Kelk wierdeelig : de Vrugt, een 
Noot met Doornen gewapend. RCH g.352 

C rssus.' Eem Kelk. die ’ Vrugtbeginzel om. 
ringts de Vrugt eeg-éénzaadige Bezie, _d. 143 

Cornus, Een: viertandige afvallende Kelk : een 
Pruimyrugt met eene tweehokki; ge Kern. b,63,8-336 


„AC. Dd 4 Lup- 


SYSTEMATISCHE. 


Lunwrtara. De Kelk vierdeelig: het Zaad- 
huisje vierhokkig , vierhoekig. g-340 

SANTALUM. De Bloem vierbladig, in de 
Kelk ingeplant: de Vrugt eene éénzaadige 
Bezie. een _& 295 


10. De Bloemen onvolmaakt „ beneden. 


STRUTHrOLA. De Bloem vierfneedig : hee 
Honigbakje met agt Klieren : de Vrugt 
eene éénzaadige drooge Bezie. nee A ck 

CRINITA, De Bloem vierfneedig, Trompet. 
achtig de Kelk Borftelig : de Meeldraad= 
jes zeer klein: de Styl zeer lang. Nov. Gen, “ *° 
Cap. Hourr. g. 362. Pl, XL. Fig. 1, , 

CRAMERIA, De Sloem vierbladig : een drooge 


éénzaadige, gedoornde Bezie, 8366 
RrvinA. De Bloem vierbladig: een seize. 
ge Bezie, met een ruuw Zaad: _d.:63 


ExsorurtuM. De Bloem vierbladig : on. 
gefteelde Meelknopjes. > op de tippen der 
Bloemblaadjes zittende: de Vrugt een 
Spilrond Blaasje, Mov. Gen. Súpl, LENN. sed 
16. Forst, Mar. Aufir. Gen: 8. 

Nicrina. De Bloem vierbladig: geen. Kelk: 
zeer korte Meeldraadjes 3 de Vrugt een 
Doosje? Nov. Gén. THÚNB. zins wad p: 58. 
“Jtem in Flora Jatinica. | 

S&L ANTHUS. De Kelk vierbladig: geen Bloem: 
het Honigbakje Ringachtig , om het Vrugt- 

_ beginzel: de Vrugt een éénzaadige Braine 
Nov, Gen. drab, F ORSK, Flor. Ps 34e 
Sar 


_BLADWYZER.” 4. Terandria, 


SALVADORA. De Kelk vierfneedig: de Vrugt, … 
een éénzaadige Bezie: het Zaad korrelig. d. 165 

CAMPHOROSMa. De Kelk vierfneedig ; het . 
Zaadhuisje éénzaadig: de Vrugt een Haauwtjeg. 368 | 

ALCHEMILLA, De Kelk agtfneedig : één Zaad, 


/ 


in de Kelk beflooten. | „8371 
DorsTENi1iA. De Kelk een vlakke Vleezige 
gemeene Stoel, 8.356 


_ PTERANTHUS. De Bloem vierbladig ‚ met 
twee gevleugelde Blaadjes : geen Kelk; 
‚ maar een zevenbloemig  Bloemkasje. Ne 
Gen, Arab. Forsk. Flor. p. ae | 
Comer es. Een vierbladig,driebloemig Kroon- 
tje: de Vrugt driezaadig. , 8361 


rr De Bioeinen onvolmaakt, boven. 


Strivm. Een Klokvormige Kelk: een. drie- 
| hokkige Bezie: een vierbladig Honigbakje. d.156 
Acana. Een vierbladige Kelk: een gedoornde ” 


eenzaadige Bezie, | &. 267 
Isnarpia, Een Klokvormige bly vende Kelk: 

een vierhokkig Zaadhuisje. 8 35e 
ErmaAcNus, Een Klokvormige afvallende 

Kelk; een Pruimvrugt. VON 197 


GONOoOCARPUS. Geen Kelk? een vierfneedige 
‚Bloem: een agthoekige eenzaadige Pruim- 
vrugt. Nov. Gen. Tauns, Dis. dl p- 55 & 
Fl, Japon. p. 69. T.15. 

iin dM DIGYNIA, wah 

Bors Ta. De Bloem en- Kelk verbale: het 

Zaadhuisje éénhokkig , tweek! eppig, twee- 


zaadig, ; } £ ’y 
EN | Dds ie sc Yo 


SYSTEMATISCHE 


En ECoum. De Bloem’ viërbládig ; ongelykt- 
de Kelk tweebladig een Haauwvrugt. En 
„HAMAMEL 15. Dé Bloem vierbladig , zeer + 
“lang: de Kelkdubbeld: de Vrugt ech twee- 
df hokkige, tweehoornige Noot. ahdane : 75 
Covscora. De Bloem vierfneedig, Eyrond 4 
de Kelk vierfneedie: het Zaadhtisje twee- 
‘hokkig, omgefneeden. 08378 
GoMmosra. De Bloem vierfneedig ; Klakvors 
‘mig: geen Kelk: ecn tweehokkige ia 
‚Nòv Gen. Suppl. Linn. P- 17. e 
GarortiNa. De Bloem vierfneedig tgeen 
Kelk s twee naakte Zaaden. Nov. Gen. ‚TauNs. 
€ Disf. Lpi 3. Pl aCâp.* 
ArnaNrs. Geen Bloem: de. Kelk warden 


twee Zaaden, … ‚37 
CRUZ. LTA. Geen Bloem: de Kelk dubbeld ; 
. binnen ‘vier- Na buiten Ariebladig: een enkel Ô 
„Zaad. eN be tal 8 377 
à EH. TerkACTNrd Ä Bokines 
id, xe. „De Bloem, génbladig: de Kelk viercandig: 
„de Vrugt een vier zaadige Bezie. ____ °_d.166 
Co: LDEN TA. De Bloem één-, de Kelk vierbla- 
dig: twee tweehokkige Zaaden. sene 300 
SAGANA De. Bloem en Kelk vierbladig het 
Laadhuisje vierhokkig, veelzaadig. …— 407 


Ïrrr£4:De- Bloem drie- of vierblad: 55 ZO 
ook de Kelk: Arif of vier veelzaadige { 
Huisjes. hid» 412 
Re GINDA.’ De Bloem vierbladig, de Kelk 


„ “ vierdeelig : de Vrugt een Pruim met ééne Pit.d. 172 
Po- 


BL AD WY ZiEiRe or4 Fetrandrig. 


Po TAMOGETON. Geen Bloem, de Kelk vier ‚ à 
bladigs. vier ongefteelde Zaaden., „8. 338 

Rurpia. Geen. Bloem, of. Kelk: vier. gefteelde- 
____Zaaden. | dn ud ‚8.408 


A VAPE DE K L A SSE „ud 


18 } 


PENTANDRIA | Veemangzor.’ ‚ H 


L M ONOGYNIAs.  Eenwyvige, 


Ee) 


| Ee De „Blanwen denbladie beneden » Cénzaadig. N 


Miramturs. Een Nootje beneden de Bloem, 
‚die Trechterachtig is; met een Kogelron-_ 
den Stempel. ale g ërà 

WericGELA. Eén Zaad: de ‘styl uit den Voet 
van“ Vrugtbeginzel . een Schildachtige „ 
Stempel: een Trechterachcige Bloem. Nov.” 

Gen. Trum Dif. Ip. 5. AB. ÏStockh; ” 
178, T. 5. & FJ, Japon. p.oo. T.Té. 

Prombaco. Een Zaad : de Meeldraadjes in’ 
de Klepjes ingeplant: een Trecheerdeneiet zi 
Bloem: een'vyfdeelige Stempel. Eind 


‚2, De Bloemen: éénbladig deucden, á mezadig. ek 
‚ Ruuwbladige,, | 


Cenasrrui” ‘De Bloem met een Hakten Buikigen 2 A 


“Keel! ‘Twee’ BeenigestweehokkigeZaaden. e'445 
Me SSERS CPM FD ras’ De Bloem meteennaak. 


ten Keel / ‘Frechterachtig. Twee Kurkach--- 
Cas tige dubelde Zaaden. dai ai “& 466 
HÂ- AN. 


SYSTEMATISCHE 


ANTURA. ‘De Bloem Spilrond, veel langer dan 
de Kelk: de Bloemen dikwils gepvard : een 
tweezaadige eetbaare Bezie, Nov: Gen: Arab, 

| Forsk, Flor. p. 63: : 


3. De B lachen denbladig, matie ja vierzaadig. 


EcnruM. De Bloem met een naakten Keel, 
enregelmaatig Klokvormig. €458 
Her rtoTtrorPiymM. De Bloem meteen naakten 
Keel, Trompetachtig: de Kwabben met een 
_ Tandje daar tusfchen; vier Zaaden. Ee 414 
PuLMoNanrta. De Bloem met een naakten 
Keel, Trechterachitig « de Kelk’ prismatiek, 6437 
LiTHosPeERMUM, De Bloem met een naak- 
ten Keel, T rechter achtig; de Kelk vyfdeelig. ken, 424 
AnNenra. De Bloem met een Rolrond Pypje, 
___vyfdeelig aan den. mond: de Stempel vier- … 
. fneedig: vier grikbgnigs Zaaden. Nov. Gen. 
Arab. Forsk, F/or, p 
ONosma. De Bloem met een naakten. Buiki- 


gen Keel: vier Zaaden. ea „£: 4498 
SyMPnYTUM. De Bloem met. een-getanden, 
Buikigen Keel. … alt de 40 
Borracu. De Bloem met een getanden Keel, 
Raderachtig. | 8 450 
Lycorsis, De Blóem met:een gewelfden Keel, 
Trechterachtig , het Pypje krom. 8455 


Aserruco. De Bloem met cen gewelfden 
Keel, Trechterachtig: de Vrugt platachtig.2.454 

CyNogLossumM. De Bloem met een gewelfden 
Keel, Trechterachtig : de Zaaden plat, op 


zyde-aangehecht. ld £-433 
ÂN- 


BLADW YZER, ss Pentandria. 


ANcuusaA, De Bloem met een gewelfden Keel , 
Trechterachtig : het Pypje aan den Voet. 
Prismatiek, | 8429 

Mvosoris; De Bloem met een lln 
Keel ,Trompetachtig „met uitgerande K wab= 
iele. vhn 5 841 


4. De Bhemen eenbladig : beneden, vyfzaadig. 


NorANA. Vyf Zaaden, als Beziën, die twee 
of vier holligheden hebben. "8467 


| s. De „Bloemen eenbladig » genes ‚ Kokerzaae ……” 
dig. she 


Coris. Het Zaadhuisje éÉénhokkig, vyfklepe 
pig: de Bloem onregelmaatig : de Stempel - 
Knoppig, g. 620 
HypRroPHYLLUM, Het Zaadhuisje éénhokkig, 
tweekleppig: de Bloem met vyf Honigbak- 4# 
jes uitgegroefd: de Stempel tweefneedig. g.soo 
Garax. Het Zaadhuisje éénhokkig , tweeklep. 
pig: de Bloem Trechterachtigs de Stempel 
Knoprond, ie 8699 
CorTusa, Het Zaadhuisje éénhokkig, lang- 
werpig: de Bloem Raderachtig: de Stempel 
Knopachtig. 8.466 
ANAcaLLis. Het Zaadhuisje éénhokkig om- 
_gefneeden:de Bloem ESCAPE de Stem- 
pel Knoppig. EEC 
LysiMacunra. Het Zaadhuisje éénhokkig: 
tienkleppig: de Bloem Raderachtig: de 
Stempel ftomp. 5 __ €503 


Cr. 


SYSTEMATISCHE’ 


CYCLAMEN, Het Zaädhuisje éénhokkig, van 
binnen mer Merg: de -Bloëm’ omgeboogen ie 
‚de Stempel fpits. __£°490 

Doptnâles Eon. Het Zaadhuisje éénhokkig, 
langwerpig + de Bloem omgeboogen: de 
‚Stempel ftomp. "8489 

SOLDANELLA. Het Zaadhuisje éénhokkig:de 
Blóem rappig: de Stempel éénvoudig. g.488 

Parks Het Zaadhuisje, éénhokkig : „de 
_ Bloem Trechterachtig , met een open Keel: 
_de Stempel Kogelrond. 8479 

ANDROSACE. Het Zaadkiùisje EEnhokkig; ;de * 
Bloem Trompetachtig met een famengetrok- 
ken Keel: de Stempel Kogelronds 8474 

Aret 1a. Het Zasdhuisje éénhokkig : de Bloem 
Trompetachtig: de Stempel plat geknopte Â -47I 

HorrToNra. Het Zaadhuisje éénhokkig.: 
Bloempypje beneden de Meeldraadjes : k 
Stempel Kogelrond, | 2498 

MENYANTHES. Het Zaadhuisje éénhokkig: 
de Bloem Pluizig : de Stempel tweelneedig. g. 404 

Dorana. Het Zaadhuisje éénhokkig: de Bloem} 

_ vyffneedig: de Stempel uitgerand, Nov. Gene Ape 
" THuns. Dif. UI p. 59. Fl. Fapon.p. 84 
ArzA MANDA. Het Zaadhuisje éénhokkig » 
rn Linsachtig, met twee Schuitachtige,Klep-. … „ 
jes; de Zaaden Schubbig op elkander. 8725 

TuecorPrHRrAsSTA. Het Zaadhuisje éénhokkig 5, 

“Zeer groot: de Bloem Klokvormig: de , 
Stempel fpits., eerd b.78 

Er EFPIELDrA, Het Zaadhuisje éénhokkig, 

_ vyfkleppig 5 de Bloem Klokvormig $ tien 
Meel- 


Peel 


BLADWYZE R' — 5e Peitandriae 


Meeldtaadjes beurtlings onvrugtbaar, Noy … « © 
Gen. Suppl. LeiNN. pe 18e FoRsT, Mar. gak 
—__saNeege 
RE rziä: Het Zaadhuisje- tweehokkig : de 
Bloem rolrend „van buiten pluizig : de Stem- 
pel in tweeën gedeeld. Nov. Gez. ‘THUNE, 
_ Disf.:L. p. 4 Cap. 
GENrosToMmA. Het Zaadhuisje tweehokkig: 
„de Bloem Trechterachtig: de Keel ruig: de 
Stempel gefleufd. Forsr. Mar. Auftr. N. 12. 
SpeiceLta. Het Zaadhuisje tweelings , tweee 
hokkig: de Bloem Trechterachtig :. de 
Stempel eenvoudig. &s15 
‘OrnrorturzA, Het Zaadhuisje tweehokkig ,- 
tweedeelig : de Bloem Trechterachtig: de 
Stempel tweefneedig. 8517 
ConvorvuLus. Het Zaadhuisje tweehokkig, 
tweezaadig:: de Bloem Klokvormig : de 
Stempel tweefneedig.” Ht 2. 530 
ListaNTmus, Het Zaadhuisje tweehokkig , 
_veelzaadig : de Bloein Trechterachtig , Bui- 
kig: de Styl blyvende. d. 180. 
PATHAGONULA, Het Zaadhuisje tweehokkig : 
de Bloem Raderachtig: de Styl gegaffeld. d. 266. 
NIGRINA. Het Zaadhuisje tweehokkig : de 
Bloem Trechterachtig: de Kelk gezwollen. g. 524 
Daruwra, Het Zaadhuisje tweehakkig , wiër. — 
kleppig: de Bloem beteke de Kelk 
afvallende. berte 
Hroscvamus, Het Zaadhuisie eweetiekkre: 
_gedekzeld : de Bloem bint zin » kop 
heren geknot, « … 8,636 
‘ ENT 


SYSTEMATISCHE» 


N5corTrANA. Het Zaadhuisje tweehokkig 
de Bloem Trechterachtig ; de Stempel uit 
erand. ___b. 1148-6432 
VererBascuM. Het Zaadhuisje tweehokkig : 
de Bloem Raderachtig: de Stempel ftomp : 
de Meeidraadjes afgeboogen. — 8.622 
CHiroNra. Het Zaadhuisje tweehokkig : de 
_ Bloempyp Emmerachtig : de uitgebloeide 
Meelknopjes Spiraal. 8686 
DriarensraA, Het Zaadhuisje driehokkig: de 
Bloem Trompetachtig: de Kelk agtbladig.g.4z0 
Purox. Het Zaadhuisje driehokkig: de Bloem 
Trompetachtig met een. kromme Pyp: de 
Stempel in drieën gedeeld. tegen. 
PorLEMONIUM. Het Zaadhuisje driehokkig: de 
„Bloem vyfdeelig : de Meeldraadjes op de 
Kleppén. | | 2 
Iromor A.Het Zaadhuisje driehokkig : de Bloem 
___ Trechterachtig: de Stempel geknopt. 565 
BBosszA. Het Zaadhuisje vyfhokkig; de 


517 


‚Bloem geknot: deKelk Vleezig. d.23r 
AzaLra,. Het Zaadhuisje vyfhokkig :de Bloem. 
Klokvormig: de Stempel ftomp. _d.183 


ErAcRIs. Het Zaadhuisje vyfhokkig , vyf. 

kleppig: de Bloem Trechterachtig , ruig: 
_‚ _ Honigvoerende Schubbetjes aan ’t Vrugtbe= 
ginzel aangêgroeid. Nov. Gen. Suppl, LiNNe 
p. 19: Forsr. Mar. duffr. Gen. 10. 


_… CerRoPeEcra. Twee Blaasjes: de Bloem met 


een ‘famenluikende rand: pluizige Zaa- 


den. | 27130 
NERiUM. Twee opftaande Blaasjes: de 
Bloem 


| BLAD WYZER. 5. Pentandria. 


Bloem met een gekroonden Keel: pluizige 
vs» ‘Zaaden. d, 383 
Ecuires. Twee regte Blaasjes : de Bloem 

T rechterachtig met een naakten Keel : plui- 

zige Zaaden. | d. 392 
PreGULAKRIA. Twee Blaasjes: de Bloem 

‚ Trompetachtig: vyf md half - Pyl- 

vormig. d. 398 
PrLUMIERIA, Twee geknakte Beat de 

Bloem ‘Trechterachtig : gevleugelde Zaa- 

den, | be. N77 
CAMERARTA. Twee gekwabde Blaasjes: de 

Bloem Frompetachtig ; gevleugelde Zaa- 

deb. | | b.195 
TABERNAMONTANA, Twee pappige Blaas- 

jes: de Bloem Trompetachtig : eenvoudige 


Zaaden. bh, 167 
Vinca. Twee opftaande Blaasjes: de Bloem 
Trompetachtig : eenvoudige Zaaden. «2.726 


IeNATrA. Een éénhokkige veelzaadige Pruim- 
vrugt: de Kelk vyftandig: de Bloem Trech- 
terachtig ‚ zeer lang. Nov. Gen, Suppl, Linn. 

p. 20, Inde Fabe f. lenatië, 

CarIissA. Twee veelzaadige Besfen, b.170 

JACQUINIA. Een éénzaadige Bezie; de Bloem 
me eedig, met een vyfbladig Honigbak- 
je. _ d. 262 

‚_ LAUGIERI A, Een éénzaadige Bezie, met een 
vyfhokkige Noot: de Stempel geknopt. 5,140 

GyNoPoecon. Een éénzaadige Bezie, met een 
tweehokkige Pit, de Stempel zeer ruig. 

‚ Fonsr. Mar. Auftr. Gen. 18. 
Ee Oa Pm. 


SYSTEMATISCHE 


Paprrra. Een tweezaadige Bezie, opgebla- 
__ zen, broofch, 8.124 
VARRONIA, Een éénzaadige Bezie, met een 
vierhokkige Noot: de Stempel viervoudig, 5.135 
Corpntra. Een éénzaadige Bezie , met een 
vierhokkige Noot: de Stempel gegaffeld; 
de Kelk aan de Bezie vast. _ b.122 
Enretia. Een vierzaadige Bezie, met een 
tweehokkige Noot: de Stempel uitgerand. 5.129 
ToOuRNEFORT1A. Een vierzaadige Bezie, aan — 
_ de tip doorboord: tweehokkige Zaaden. d.173 
BourreEriaA. Een vierzaadige Bezie 5- twee= 
hokkig Zaad: een Trompetachtigs Bloem. 
Nov. Gen. Amer, JAcQ p. 2 
RAUWOLFIA. Een tweezaadige Bezie , met 


Hartvormige Zaaden, b. 167 
CERBERA. Een tweezaadige Bezie, met fa- 
mengedrukte ftompe Nooten. | be 17 


ArpnuriNa. Een tweezaadige Bezie: de Zaa- 
den langwerpig : de Bloem gehn : de 


Stempel gefpleeten. Aut: 306 
MymsiNe. Een éénzaadige Bezie: de Stempel 
ruig. d. 309 


Brapnra, Een ehrvandide Bezie : korrelig 
Zaad, Nov. Gen. TnHouns. Disf. Ie. p. 6 & 
Fl. Fapon.p. 95e T. 18. 

CeresTRuM. Een éénhokkige Bezie: de Meels 


draadjes met een Tandje. be 142 
BruNsrersrA. Een éénhokkige Bezie : de | 

Bloem uicermaate lang. d. 267 
RAND1A Een éénhokkige Bezie met een Bast: 

de Kelk geknot. | | d.18r 


Fa 


BLADWYZER.  s, Pentandria. 


Wiesel, Een tweehokkige Vleezige Bezie 
een …Schildachtige Stempel : Kogelronde 
Zaaden. Nov. Gen. Truns. Disf. IL. p. 34. 
& AB, Stockh. 11782, T. ide: 
STrycHNos. Een tweehokkige Bezie met 
een Bast: de Stempel geknot. b.11S 
_CarsicuM. Een tweehokkige drooge Bezie: 
de Meelknopjes famenluikende, 2. 632 
SorLANUMe Een tweehokkige Bezie: de Meel. 
— knopjes dubbeld doorboord, | 8.664 
Puysaris. Een tweehokkige Bezie: met een 
opgeblazen Kelk: de Meelknopjes digt aan 


elkander. 8. 658 
ATrorPA, Een tweehokkige Bezie: de Meel. 
draadjee afflandig , omgekromd. 8.653 
Errisra. Ben tweehokkige Bezie : twee Zaa- 
den, het eene boven ’t ander. £. 502 
Lycerum,. Een tweehokkige Bezie: de Meel. 
draadjes aan den voet met Pluis, d,257 
‘„MenNars. Een vierhokkige Bezie; de Kelk 
driebladig: twee Stempels. d. 225 


SIDEROXYLON. Een vyfzaadige Bezie: de 
Bloem tienfneedig , met de binnenfte flip- 
pen famenluikende, | b‚1st 
CHRYSOPHYLLUM, Eentienzaadige Bezie: de 
Bloem tienfneedig , met de buitenfte flippen 
zeer uitgebreid, | be 144 


6. De Bloemen eenbladig, boven de Vrugt, 
‚SAMOLUS. Het Zaadhuisje éénhokkig, aan de 
tip vyfkleppig : een‘ [rompetachtige Bloem, 


„met een geknopten Stempel. £-61o 
| He 2 Ber. 


SYSTEMATISCHE 


BeELLONtA. Het Zaadhuisje éénhokkig, met 
een Snuitigen Navel : de Bloem Raderach- 
tigs de Stempel {pits. d. 199 

VirecrTa. Het Zaadhuisie éénhokkig: de 
Bloem Trechterachtig : de Stempel twee- 
deelig: de Kelk vyfbladig, met Tandjes. 
Nov. Gen. Suppl. Linn. p. 17. 

MACROCNEMUM. Het Zaadhuisje tweehok- 
kig, Tolachtig: de Bloem Klokvormig: de 
Stempel tweekwabbig : de Zaaden Schubs- 
Wyze, [° d 198 

RonpereETtA. Het Zaadhuisje driehokkig , 
byna Klootrond : de Bloem Trechterachtig: 
de Stempel ftomp. d. 193 

CincHoNa. Het Zaadhuisje tweehokkig, van 
binnen gaapende: de Bloem ruig: deStem. 

pel eenvoudig. | b. Za 

PorTLANDiA. Het Zaadhuisje tweehokkig 
gekroond: de Bloem Buikig: de Stempel 

_ eenvoudig : de Zaaden Schubswyze geplaatst, 4. 8e 

Roërra, Het Zaadhuisje tweehokkig, ge- 
kroond: de Bloem Raderachtig: de Stem- 
pel tweefneedig, 8.63 

DeENTELLA. Het Zaadhuisje tweehokkig , ge- 
kroond: de Bloem TFrechterachtig , met vyf 
{pits drietandige Slippen. Forst. Mar. Auftr. 
Gen. 13. 

PnyrTEuMA. Het Zaadhuisje twee- of drie: 
hokkig doorboord: de Bloem vyfdeelig: de 
Stempel twee- of driefneedig, 8. 6os 

CAMPANULA, Het Zaadhuisje drie- of vyf- 

A hok. 


4 
/ 


BLADWYZER. 5. Penandria, 


hokkig , met gaten: de Bloem Kloktor- 
mig: de Stempel driefneedig. _ €580 
ScavoLA, Een eenzaadige Pruimvrugt : de 
‚Bloem onregelmaatig Waaijerachtig , met 
“een overlangfe Spleet. …_ _d.200 
TrRacuHeLIvM. Een driehokkig doorbroken 
Zaadhuisje: de Bloem Trechterachtig : de 
Stempel geknopt. 8.610 
MATTEIOLA, Een éénzaadige Bezie: de Bloem 
Trechterachtig „ onverdeeld : de Stempel 
ftomp. d, 230 
MogiNpa. Eénzaadige vergaarde Besfen: 
de Bloem Trechterachtig : de Stempel 
tweefneedig. 5.99 
PsycHoTRiA. Een sc Bezie, met 
gefleufde Zaaden: de Bloem Trechterachtig s 
de Stempel uitgerand. _ _de203 
Corrra. Een tweezaadige Bezie met korrelige 
Zaaden: de Bloem ‘Trompetachtig: de 


Stempel in tweeën gedeeld. b.9o 
CrriococcaA. Eentweezaadige Bezie: de Bloem 
Trechterachtig “ de Stempel enkeld, d, 206 


Mesa. Ren ronde, éénhokkige, veelzaadige 
Bezie, in de Kelk vervat: de Stempel ge= 
knot. Nov. Gen. Arab Fousk. Flor.p. 66. Huc 

…_ forfan Beobotris. Forst. Mar. Aufdr. Gen. 11. 

GARDENra. Een twee of vierhokkige veelzaae 
dige Bezie: de Bloem eenbladig: de Meel- 
knopjes zonder Draadje, aan de Bloempyp 
sohechite d. 386 

GENiPA. Een tweehokkige rondachtige Bezie: 

A de Bloem Raderachtig : de Stempel geknodst.4. rr 

| Ke 3 Lonts 


SYSTEMATISCHE 


LONrtcERa, Een tweeltokkige rondachtige — 
Bezie: de Bloem ongelyk: de Stempel ge- 
kROpt. 00 d. 210 

TrrosTruM. Een driehokkige Lederachtige . 
Bezie : de Bloem ongelyk : de Stempel 
langwerpig. — 2.612 

Mussanpa, Een vierhokkige langwerpige 

| Bezie: de Bloem Trechterachtig: de Stem- 
pel tweedeelig. d. 226 

HAMELLIA. Ben vyf hokkige vócikaaase Be. / 

… zie: de Bloem met een langwerpige Pyp: 
de Stempel Liniaal. d. 208 

EriTHALrIs. Een tienhokkige, byna Kogel- 
ronde Bezie : de Bloem Eea de 


Stempel fpits. [ BOEI ad 


7. De Bloemen vyfbladig , beneden de Wi rust. 


RuyscrrA. Een Bezie: de Kelk met twee by= 
komende Schubben eù een byhangzel. 
Nov. Gen. Amer. JACQ: Pp. 2 
HirTELLA, Een Éénzaadige Bezie: de Styl 
zydelings: de Meeldraadjes blyvende, ípi- 
raal. | | b. 165 
RuAMNUS. Een driehokkige ronde Bezie: de 
Kelk Pypachtig , Bloemdraagende : vyf fa- 
menluikerde Schubbetjes aan den mond. d. 268 
CEANoT Hus. Een driezaadige Bezie: de Kelk 
Pypachtig , Bloemdraagende: de Bloemblaad- 


jes gewelfd. …_d. 304 
CrrasTrus, Een driezaadige Bezie: de Kelk 
vlak: de Zaaden korrelig. ___ d:$ie 


Eve- 


BLAD WY ZE Rs « $. Pemtandria; 


Evonymus. Een Doozige Bezie, die gekwabd 
is: de Kelk uitgebreid :‚de Zaaden Dezie- 
achtig, gekorreld, d. 314 
AQuiricraA. Ken vyfzaadige Bezie: de Bloem 
met een Bekerachtig Honigbakje. d, 349 
Varis. Vyfzaadige Besfen, die aan Trosfen 
famengegroeid zyn: geen Styl, d. 355 
ELAODENDRON. Een Eyronde Pruimvrugt, 
met een tweehokkige Noot. Nov, Gen. Jacq» 
Aö. Helvet. IX. Fig. oe. 
MANGciFERA. Een Nierachtige Pruimvrugt „ 
de Bloem met Lancetvormige Blaadjes: de ’ 
Pie Wollig. b. 160 
CoRYNOCARPUSe Een geknodfte Noot: vyf 
… Bladerige Honigbakjes, met de Bloemblaade 
jes beurtwisfelende , aan den voet Klier 
draagende, Nov. Gen. Suppl, LiNN. Pp: 2Ie 
Forst. Mar Aufer. Gen. 16, 
DiceRrA, Een Kogelronde éénzaadige Noot, 
met een Vleezigen Bolfter: de Kelk vyfbla- 
dig: twee Honigbakjes: een tweetandige 
Stempel. Nov, Gen. Arab. Forsk. Flor. p, 
65. 
_ Ca Tua: Een-driehokkig eenzaadige Vrügrkasjë: 
| een fpitfe Stempel: een Bekerachtig Honig= 
bakje, Nov. Gen. Arab. Forsk. Flor. p. 63. 
GrErRUMA,. Een vierhokkig , tweezaadig Vrugte 
kasje: driehoekige Meelknopjes: een Ring- 
achtig Honigbakje. ll Gen. Arab. Forsx. 
Flop..p. Gaert ;\S +0 
M ELHANI A. Een vyf hokkig, vyfkleppig ‚vier » 
:, Ee 4 zaa. 


SYSTEMATISCHE 


zaadig, rond, Vrugtkasje, aan de. hoeken 
giapende, Nov. Gen. drab. Fonsk. Flor. 
p. Ó6s. jk | 

CevrerA. Het Zaadhuisje vyf hokkig „aan den 
voet gaapende: de Bloem met het Omwind- 
zel vereenigd: de Zaaden gevleugeld, b.158 

CALODENDRUM, Een vyfhokkig Zaad huisje: 
een vyfbladig Honigbakje. Nov. Gen, Tauns, 
Disf. HL. p. ar. 

BuTrNeRra. Éen vyfzaadig Doosje: de Kelk 
met de Bloembladen ge-oord: de Meel- 
draadjes gehegt aan ’t Honigbakie. d. 307 

DrosmaA Het Zaadhuisje vyfvoudig : het Vrugt. 

_ beginzel door ’% Honigbakje gekroond : Kor- 
relige Zaaden. d. 319 
HoveNta. Het Zaadhuisje driehokkig ‚ drie. 
leppig : omgewonden Bloemblaadjes: een 
driedeelige Stempel. Mov; Gen. Tauns. Days 
1. p. 7. & Flors Japon. Pp. 101. 

Ca ETAA. Vyfeenzaadige Doosjes: de Bloem 
en ’t Honigbakje in Borftels uitloopende : 
de Meeldtaadjes buiten ’t Honigbakje. Nov. 

Ger. Amer, JACQ. p. 2. 

CrLAYTON IA. Het Zaadhuisje éénhokkig , drie- 
kleppig: de Kelk tweekleppig: de ‘Stempel 
driefneedig. 8.693 

Rorrouta, Het Zaadhuisje éénhokkig, drie- 
kleppig: de PIEDOEIES met een Balzak- 
kig’ Honigbakje. | 2.691 

HvyvsBaNtHus. Het Zaad aide éénhokkig, drie- 
kleppig, veelzaadig : de Kelk vyfbladig: 


BLAD WYZE Bens Beladen. 


de Bloem onregelmaatig. Nov. Gen, Amer. 
Jacq: p. 62. 
Ine A. Het Zaadhuisje eenhokkig tweekleppig: 
de Kelk Bloemdraagende , met een ftompen 
Stempel. d. 335 
SAUVAGESIA,. Het Zaadhuisje éEnhokkig: het 
Honigbakje vyfbladig : de Bloemblaadjes 
met franje. Van l 6D3 
Ca ROXYLON. Het Zaadgerokt: de Bloem vyfe 
bladig: een vyf bladig famenluikend Honig- 
bakje in de Bloem ingeplant. Nov. Gen, 
Tauns. Disf. ÏÌ. Pp. 37 
LoPHaNnTHus, Een glad Zaad , in een ruig 
Omwindzel , van den cenbladigen Kelk 
gefprooten. Forst. Mar. duftr. N. sq. 
BRUNIA. Een ruig Zaad : de gemeene Stoel 
__ pluizig: de Meeldraadjes in de Nagels der 
Bloembiaadjes inzeplant. d. 328 
KuuNra Een pluizig Zaad: de gemeene Stoel 
naakt. 8615 
NAUCLEA, Een Tweehokkig Zaad: de gemee. 
ne Stoel naakt. | „5.79 


8. De Bloemen vyfbladie , boven de Vrugt. 


CARPoODETUS. Een vyf hokkige , gezoomde; 
_ drooge Bezie. Forsr. Mar, Auftr. N, 17, 

__ Rinus. Een veelzaadige Bezie; de Kelk Bloeme 
draagende: de Styl tweefneedig, d. 336 

EscarLoNia, Een veelzaadige , tweehokkige 
Bezie : afftandige , Tongachtige Bloemblaad- 
‘jes: een geknopte Stempel. Nov. Gen Suppl, 
Linn. Pe 21 Ke 5 He. 


SYSTEMATISCHE. 


HeEDrRA. Een vyfzaadige Bezie: de Vrugt 
door den Kelk omringd : de Stempel eene 
voudig. d. 358 

PLECTRONIA. Een tweezaadige Bezie : de 

| Kelk met Nagels geflooten : dubbelde Meel. 
knopjes daar binnen, b.166 

Puyrica. Een driezaadige Bezie : de Kelk 
Pypachtig , Bloemdraagende , met vyf fa- 
menluikende Schubben. _ d. 298 

GronNovria. Het Zaadhuisje gekleurd ; één- 
zaadig : de Kelk gekleurd : zeer kleine 

‚ Bloemblaadjes. _d, 348 

Her rconta. Het Zaadhuisje met drie Zaa- 
den: de Bloem onregelmaatig: geen Kelk. d.385 

CYRILLA. Het Zaadhuisje tweehokkig, veel- 
zaadig: de Styl tweefneedig : de “Bloem- 
blaadjes gefpitste d. 334 

ARGOPHYLLUM. Het Zaadhuisje driehokkig : | 

_ het Honigbakje pieramidaal, vyfhoekig , 

É Haairig, zo lang als de Bloem. Nov. Gen. 
Suppl. LiNN. pe 22e FoRrsT. Mar. Afir. 

Gen. 15e ee 

LacorctaA, Twee naakte Zaaden: de. Kelk 
Vinswyze gekamd: de Bloemblaadjes twee. 
hoornig, 8.690 

CoNocarPUS. Een naakt Zaad: een Klokvor- 
mige Bloem : famenluikende Bloemblaad- 
jes, _&. 104 


g. De Bloemen onvolmaakt , beneden. 


GYMNOCcARPOS, Een naakt Zaad, in de vere 
harde 


BLADWYZER. 5. Parandris. 


barde Kelk: vyf vrugtbaare , vyf onvrugt-” 

baare Meeldraadjes. Nov, Gen, Arab. E ORSK. 

Flor. ps 66. 

_AcnyrantTHes. Een langwêrpig Zaad: de 
buitenfte Kelk driebladig, naakt. 8.696 

Crrosra. Het Zaadhuisje driezaadig: de bui: 
tenfte Kelk driebladig , gekleurd. 8701 

CurNorra. Het Zaadhuisje eenzaadig, één- 
kleppig :-de Kelk vyffneedig. Nov. Gen. 
TrunB. Disf. 1. p. 9. Cap. 

IrreceBruMm. Het Zaadhuisje Eéénzaadig, 
vyfkleppig: de Kelk eenvoudig ruuw. 2707 

Graux. Het Zaadhuisje vyfzaadig , vyfklep- 
pig: de Kelk cenvoudig , ruuwer, Klok- 
vormig. g-718 

10. De Bloemen onvolmaakt , boven. 


Tuesium. Een gekroond Zaad: dè Kelk 
Meeldraadjes draagende. 8719 


H. DicynNra.  Tweewyvige. 
1. De Blhemen eenbladig , beneden, 


STAPEL IA Twee Blaasjes: een Raderachtige 
Bloem, met gefternde Honigbakjes. 8.763 
CYNANCHUMe Twee Blaasjes: een Rader- 
achtige Bloem „ met een ad Honig- 
bakje. 8135 
Perrirroca. Twee laatjes? een Raderach- 
"tige Bloem , met vyf Draadachtige Honig- 
bakjcs. | 8-733 
| re: 


SYSTEMATISCHE 


ArocYNum, Twee Blaasjes: een Klokvormis 
ge Bloem met vyf Klierachtige Honigbak- 

jes en vyf Borftels voorzien. voren gejde 

AscLEPras, Twee Blaasjes: een agterom gee 
boogen Bloem „, met vyf Oorachtige gena- 
gelde Honishakies; 8747 

MeroptiNus. Een tweehokkige veelzaadige 
Bezie of Appel: de Keel van de Bloem gen 
krpond. Nov. Gen. Suppl, LINN. p. 23e 
Forsr. Gen. 19. 

SweERTIA. Het Zaadhuisje éénhokkig , twee- 
kleppig.: de Bloem Raderachtig, met vyf 
Honigvoerende gaatjes. _ 2.808 

GENTIANA. Het Zaadhuisje éénhokkig ,twee- 
kleppig: de Bloem Pypachtig, onbepaald. g. 819 

Cressa. Het Zaadhuisje éénzaadig , tweeklep= 
pigs de Bloem Trompetachtig , met een 


omgeboogen. rand, _… €798 
HyprorLrEaA. Het Zaadhuisje tweehokkig , twee- 
kleppig: de Bloem Raderachtig. 8804 


PoraNa. De Vrugt tweekleppig: de Kelk in 
de Vrugt vergroot: ie Styl lang, half twee- 
fneedig. d. 202 
ScHREBERA. De Vrugt tweehokkig : de Bloem i 
Trechterachtig: een Schubbetje van ’t Ho- 
nigbakje aan ieder Draadje vast. 2. 805 
DricHoNDRriA. Twee Zaadkorrels: een Klok- 
vormige Bloem. Mov, Gen. Mar. Aufir. 
ForsT. Gen. ‘20. 
STERIS. Een veelzaadige Bezie : een Rader- 
_ achtige Bloem. £. 800 


‚ De 


BLAD WYZER. 5. Pentandria. 
9, De Bloemen vyf bladig , boven. 


RUSssELIA, Het Zaadhuisje éénhokkig, veel. 
zaadig: vyf Bloemblaadjes : de Kelk vyfbla» 
dig. Nov. Gen. Suppl. LiNN. p. 24. Cap. 


3. De Bloemen vyfbladig , beneden. 


VeErEzria. Het Zaadhuisje eechokkig , eens 
kleppig: de Bloem vyfbladig : de. Kelk Pyp- 
achtig. £. 807 

LiNcoNtra. Het Zaadhuisje tweehokkig : de 
Bloemblaadjes Venfterig : de Kelk vierblae 


dig. d. 400 
Nama, Het Zaadhuisje eenhokkig, tweeklep- 
pig: de Bloem vyfbladig, kleiner. 8803 


Rik bte RAL Het Zaadhuisje tweehokkig , tweee 
fnuitig: de Bloem vyfbladig , in den Kelk 
ingeplant. __£ 806 

BuMarDA, Het Zaadhuisje tweehokkig, twee. 
fnuitig : de Bloem vyfbladig : de Stylen 
ruig. Nov. Gen. Tauns. Disk MIL, p. 62 5 
EA Faponn.pe 1i4t tief 

ANaArasis. Een éénzaadige Bezie: de Bloem 
vyfbladig , zeer klein, 82-796 


4. De Bloemen onvolmaakt. 


SarsorAa. Het Zaad Slekvormig , enkeld, gee 
\__deke: de Kelk vyfbladig. 785 
CHeNoroptuM. Het Zaad Schyfrond;, enkeld; 

de Kelk vyfbladig ; met holronde Blaad- 


jes. | 2e 711 
N | BEe 


SYSTEMATISCHE 


Be ra. Het Zaad Niervormig, enkeld: deKelk 
vyfbladig: om laag het Zaad bevattende. g.783 
HERNI1AR1A, Het Zaad Eyrond, gedekt, en- 
keld : de Kelk vyfdeelig : : vyf onvrugte 
baare Draadjes, g-167 
Rocama. Het Zaadhuisje tweehokkig , tweee 
zaadig; de Kelk eenbladig , gehoornd. Nov, 
Gen. Arab. Forsk. Flor. p. 71. 
GoMPHRENA. Het Zaadhuisje eenzaadig , om- 
gefneeden 3 de Kelk tweebladig ‚ famenge- 
drukt, gekleurd. 2.801 
Bosra. Een eenzaadige Bezie: de Kelk vyf. 
bladig. be 197 
UrMmus. Een drooge famengedrukte Bezie: de 
Kelk eenbladig , verdorrende, b. 193 


5, De Bloemen vyfbladig , boven , vweeaadg. 
Kroontjes- Kruiden. 


A. Met een algemeen en byzonder Omwind- 
ent gef 


VARLIA, De Bloemen gekelkt, verfpreid : een 
Doosje. Nov, Gen. THuns. Disfs II, p. 36. 
Cap. e EAN | 
Puyrrrs, De Bloemen verfpreid. d. 4O1 
Corrosma. De Kelk vyfdeelig ; de Bloem 
vyf- of zevenfneedig: twee lange Stylen: 
een tweezaadige Bezie: platachtige Zaaden: 
Mann, en Vrouw. als in Tweeflagtig. Nov, 
Gen. Suppl. LiNN. p. 24. Forsr. Gen. 
695 ad Polygamiam refert. 


ERYN- 


BLAD WYZER 5. Pemandria. 


_EryNerum. De Bloemen tot een Bolletje 


\ vergaard , met een Kaffige Stoel. h.3 

HyprocoTYLE. De Bloemen byna gekroond, 
vrugtbaar: platte Zaaden, h, 11 

SAN icuLA. De Bloemen byna gekroond, EA 
draagende: gedoornde Zaaden. IS 


AsTRANTIA, De Bloemen gekroond, dd 
draagende: gekleurde Omwindzels : rimpe: 
lige Zaaden. he 17 

HerAcrEum. De Bloemen geftraald , misdraa- 
gende : ’t Omwindzel afvallende: Vliezig 
Zaad. hl. 97 

OENANTEIE: De Bloemen geftraald „ aan den 
Krans misdraagende : ’t Omwindzel een- 
voudig: de Zaaden gekroond, ongefteeld. A, 133 

ECHINOPHORA. De Bloemen geftraald , mis- 
draagende : ’t Omwindzel eenvoudig : de 
Zaaden ongefteeld. #29 

Cauvcaris, De Bloemen geftraald , misdraa- 
gende: ’tOmwindzel eenvoudig:gedoornde 
Zaàden. | he 31 

ArTeDra. De Bloemen geftraald , misdraa. 
gende, ’t Omwindzel gevind : de Zaaden 
aan den rand Bladerig gekarteld. h.44 

Daucus. De Bloemen gefiraald, misdraagen- 
de: 'c Omwindzel gevind: ftekelige Zah- 


den, 
TorpyriuM, De Bloemen geftraald, vrugt- 


baar: ct Omwindzel eenvoudig: de Zaaden 
aan den rand gekarteld, | h. 32 
LASERPITIUM, De Bloemen uit Blommetjes Lik) 


Me 


1 SYSTEMATISCHE 


famengefteld , misdraagende: de Bloem 
blaadjes Hartvormig: vier gewiekte Zaaden. A.go 

PEucEDANUM, De Bloemen uit Blommetjes 
famengefteld , misdraageride ; ’t Omwindzel 
eenvoudig: platte geftreepte Zaaden. h.75 

A Mmm rt. De Bloemen uit Blommetjes beftaande, 
vrugtbaar: °t Omwindzel gevinds de Zaa- 
den bultig, glad. 

GiNeiotuM. De Bloemen van de Krans 
vrugtbaar : ct Omwindzel zesbladig : de 
Zaaden placachtig , geftreept. Fors. Gen. ar. 

HassELQUisTt1A. De Bloemen uit vrugtbaa- 
re Blommetjes beftaande , met Hartvormi- 
ge Blaadjes: de Zaaden van den Krans plat, 
van de Schyf Bekerachtig, bent 

Contum..Vrugtbaare Blommetjes : aas 
mige Bloemblaadjes: de Zaaden buitig ‚ met 
Ribben gefleufd: de Omwindzeltjes gehal 
veerd. AS 

Buni1um. Vrugtbaare mtonhmseeibe. Hart vormi- 
ge Bloemblaadjes : Borftelige Omwindzel 
tjes. — ie a a #8 

ATHAMANTaA. Vrugtbaare Blommetjes: Hart- 
vormige Bloemblaadjes: verhevenronde 
geftreepte Zaaden. …_h.67 

BurPrLEURUM, Vrugtbaare Blommetjes: om” 
geflagen Bloemblaadjes : de Bladen meesÉ 
onverdeeld 2 de Omwindzels Bladerachtig. Ze F9 

Stum. Vrugtbaare Blommetjes: Hartvormige 

loemblaadjes ; de Zaaden aks Eyrond;, 
geftreept. | h.1is 
ap SE: 


h. SL 


BL ÂDWYZE Ê. se Pentandrids 


SEeriNum. Vrugtbadre Blommetjes : Hartvor= 
mige err ede platte geftreepte Zaa- 
den. | h.63 

Cum rrxum. Vrugtbaare Blommetjes: Hartvor- 
mige Blo&mblaadjest een vierdeelig Kfoon- 
tje; met zeer lange Borftelige Omwindzels. %, 133 

Frrura: Vrügtbaare Blommetjes : Hartvore 
mige Bloemblaadjes: platte Zaaden. h. Ö2 

CriTHnMuM. Vrugtbaare Blommetjes: plâte 
achtige Bloemblaadjes : ’t Omwindzel ho- 
rizontaâl, hk | h, 79 

Buron. Vrugtbaare Blommetjes: plátachtige 
Bloemblaadjess ’t Omwindzel vyfbladig. A, 129 

Cacurys. Vrugtbaare Blommetjes : plätäch: 
tige Bloemblaadjes: de Zaaden met een 

_Kurkachtige Bast: h.8s 

LicusrTicum. Vrugtbaare Blommetjes : om: 
wonden Bloemblaadjes: vliezige Omwind- 
zels. h. 104 

ANGELLCA Vrugtbaare Biommetjes: platach- 
tige Bloemblaadjes : Klootronde Omwind. 


‚zeltjes. h. 109 
Sison. Vrugtbaare Blommetjes : platachtige 
Bloemblaadjes : fchraal Omwindzel, hetag 


“{ B. Met byzondere’ Omvindzels „ geen dlgea 
neen. 

Etuusa. De Bloemen byna geftraald, vrugt. 
baar: halve Omwindzeltjes hebbende. he 137 

CoRrRIANDRUM. De Bloemen geftraald , mis- 


ys pengende: de Vrugten byna Kogelrond, A.165 
’ FÉ SCA Hs 


SYSTEMATISCHE 


ScANpix. De Bloemen geftrâald , misdraa-- 


gende: de Vrugten langwerpig. h.168 
CH&RoPHYLLUM, Misdraagende Blommetjes: - 
vyfbladige Omwindzels, | hei7s 
PHELLANDRIUM. Vrugtbaare Blommetjes : 
gekroonde Vrugten. | Ae I4E 
IMPERATO RIA, Vrugtbaare Blommetjes : een — ì 
platachtig uitgebreid Kroontje. A. 183 
SESELI., Vrugtbaare Blommetjes: een flyf- 
achtig Kroontje. h. 185 
Cricura. Vrugtbaare Blommetjes : platachtige 
Bloemblaadies. … he 145 


C. Met geene Omwindzels ; noch algemeen, 
zoch byzonder. 


SMYRNIUM, Misdraagende Blommetjes. Nier- 


vormige, hoekige Zaaden. _ h309 
CaruMm. Misdraagende Blommetjes : bulcige 
geftreepte Laaden, _he217 
TuHarsta. Vrugtbaare Blommetjes z Vliezig 
gewiekte uitgerande Zaaden, } h 192 
PAsTINACA. Vrugtbaare Blommetjes: platte 
Zaaden, h1j7 
ANETHuM. Vrugtbaare Blommetjes: gerande 
geftreepte Zaaden, ’ … A2I2 


ZEcoroprum. Vrugtbaare Blommetjes: bul- 
tige geftreepte Zaaden : Hartvormige Bloem. 
blaadjes. - h. 33E 
AriuM. Vrugtbaare Blommetjes : kleine ge- | 
ftreepte Zaadjes : omgeboogen Bloemblaad- 
jes. h227 
Prm- 


le 


BLAD WYZER: 7 & “Pentandria, 


PimPiwerras V.rugebaare Blomimeétjes : de 
» Kroontjes ‘voor ’ bloeijen, knikkende : Hart- 
vormige Bloemblaadjes. © h.21g 
CussoNrA. Drichoekige Bloetmnblaadjes: de 
‚se Mand van den Stoel uitgebreid tot een 
vyftandigen Kelk. Nov. Gen. Suppl, LiNN: 
pe 25: iem TuHuns. Dis/ IL, p. 10. 


__ HL TrieyNra. Driewyvige 
TI, De Bloemen boven de Vrugt. 
Visum NUM. De Bloem vyffneedig: éénzaadige 


Beziën. d aus 
SAMBucus. De Bloem vyffneedig : driezaa- 
dige Beziën. Ë | d 424 


“2e De Bloemen beneden de Vrugt. 


SEMECARPUS, De Bloem vyfbladig: de Vrugt 
een Hartvormige , celluleuze , eenzaadige 
Pruim. Mov, Gen. Suppl,L iNN. p. 25. Hinc 
Anacardium Officinarum. 

R uus. De Bloem vyfbladig : eenzaadige Be- 


ero ZiËn. b.207,d, 40% 
CassiNE. De Bloem vyfbladig : driezaadige 
Beziën. d, gar 


SeaTaELIA. De Bloem vy Foladie: het Zaad- 
huisje driehokkig, éénzaadig : de Draadjes 
aat den Voet getand. b.219 
STaPuvLra, De Bloem vyfbladig + het Zaad. 
hu'sie twee of driefneedig; opgeblazen. __d.430 
T'ÁAmartx. De Bloem vvf bladig « het Zaad- 
huisje eenhokkig # pluizige Zaaden, d. 432 
SERRA Ff a ‚ DRve 


SYSTEMATISCHE 


Dryers. De Bloem vyf bladig , gekroond :het 
Zaadhuisje eenzaadig , omgefneeden. «4.247 
TurNERA. De Bloem vyfbladig: het Zaad« 
huisje éénhokkig : de Kelk éénbladig ; 
Bloemdraagende.  : hase 
_SaroTarRA. De Bloem vyfbladig « het Zaad. 
huisje eenhokkig, gekleurd: de Kelk; | 
éénbladig. he 23E 
ArstNe. De Bloem vyfbladig; het Zaadhuisie 
eenhokkig: de Kelk- vyfbladig : de Bloem: 
blaadjes tweefneedig. he 243 
TeLEPHIivM. De Bloem vyfbladig ‘het Zaad- 
huisje eenhokkig , driekancig : de Kelk 
vyfbladig. Re 235 
CoRrRrisiorLA. De Bloem vyfbladig : Eén 
driekantig Zaad: de Kelk in vyvengedeeld.4.237 
PHARNACEUM. Geen Bloem: een vyfbladi- | 
ge Kelk: het Zaadhuisje driehokkig. h.238 
XyrorPrnvyLLA. De Kelk vyfdeelig: hèt Zaad- 
huisje driehokkig, met dubbelde Zaaden. d,436 
BASELLA,. Geen Bloem: de Kelk zesfneedig: 
één Kogelrond Zaad, in een Bezieachtige 
Kelk. h. 240 


IV. TETRAGYNiA.  Vierwyvige. 


PARNASSIA. Een vyfbladige Bloem: een vier. 
kleppig Zaadhuisje: vyf Honigbakjes, die 
Ooghaairig geklierd zyn. _ he252 

EvorvurL vs. De Bloem éénbladig: het Zaad- 
huisje vierhokkig. jk _Ae2s% 


4 | V. PENe 


BLAD W YZE.R. 3. Pentandria, 
: v.P ENTACYN LA. _ Vyfwyvigee 
_r. De Bloemen boven de Vrugt, | 


ARALrA. Een vyfbladige Bloem: een vyf- 
zaadige Bezie. | be 256 


a. De Bloemen beneden de Prugt. | 
CRASSsULA, De Bloem vyfdeelig : vyf veel 
zaadige Doosjes. h, 295 
GisrxKra. Geen Bloem zeen vyfbladige Kelk, 
vyf ronde vyfzaadige Doosjes. h.294 
Linum, De Bloem vyfbladig : het Zaadhu'sje 
tienhokkig , tweezaadig. h.272 
VisenNraA. De Bloem vyfbladig: de Kelk vyf- 
-fneedig: eenzaadige Zaadhuisjes, met de 
t° Stempels gekroond, Nov. Gen. Jar. Hour. 


Pr. XLVL Mie. 3. h. 308 
ALDROVANDA, De Bloem vyfbladig : het 
Zaadhuisje éénhokkig, tienzaadig. _h.287 


Drosera. De Bloem vyfbladig: het Zaad 
huisje eenhokkig, aan de tip gaapende. A238 
MareRNIA, De Bloem vyfbladig: het Zaad- 
huisje vyfhokkig. d,439 
PALLASSIA. De Bloem vyfbladig: de Kelk 
vyfdeelig : de Bloemblaadjes Liniaal: de 
Meeldraadjes by uitftek lang. Nov, Gen. Cap. 
Hourr. Pr. XXII, | d. 382 
COMMERSON rA. De Bloem vyf bladig: het 
Honigbakje vyfdeelig: een eenbladige Bloem- 
draagende Kelk: een vyfhokkig Zaadruisje 
met gepluimde Borftels. Noy. Gen, Suppl, 
LinN. p. 26. ForsT. Gen, 22, 
Ga Ff g3 9 IBe 


“SYSTEMATISCHE SE 


Sirrarpra, De Bloem vyfbladig + de Kelk. 
tiendeelig; vyf Zaaden. Ob, videt. in med — 
descriptione hec fla. | 

STATicg. De Bloem vyfdeelig: één Zaad, met 
een Trechterachtigen Kelk bekleed. h, 258 


VI. PorycyNria.  Veelwyvige. 


Mvosurus. De Kelk vyfbladig: vyf getong- 
de Henigbakjes: mepigvuldige Zaadjes. hie 
SCHEFFLEÉRA, Het Vrugtbeginzel door agt 
of tien Styltjes gekroond : een agt- of 
tienhokkig geribd ZLaadhuisje. Fousr. Mar. 
Auftr. Gen, 22. 


SSS ssesssssssss | 
Z E SDE KLASSE. 
HEXANDRIA. ZESMANNIGE, 


L, MonNocYNiAe Hennis 
1. De Bloemen met een Kelk voorziene 


RENEALMtA, De Bloem eenbladig gelipt: 
de Kelk zesbladig» de Stempel driedeelig: 
de Vrugt eerhokkig. Mov. Gen. Cap. HOUTT. 
Rt. XLVL Pig, 1e A. 335e 
Licvata. De Bloem en Kelk driedeelig: een- 
Kransachtig Honigbakje : een eenhokkige 
Pruimvrugt. „Nore Gene TuHuner. Disfs 
If Pp. 70e iem ap Stockhe 1782. Arbor 


Indica. kiel 


BLAD WYZER. 6. Hevandria, 


_BroMELTA, De Bloem driedeelig: de Kelk 
driedeelig, boven de Vrugt cen Bezie. A, 312 
TirLLANDstA, De Bloem driebladig: de Kelk 
driedeelig beneden: pluizige Zaaden. h.32r 
BuRMANNrA, De Bloem driëbladig : de Kelk 
éénbladig, beneden, driekantig gewiekt , 
‚gekleurd. eur A, 827 
LACHENALIA, De ideas driebladig , in den 
Stoel ingeplant :‘de Kelk byna driebladig , 
beneden , gekleurd. Nev. Gen. JAcQ. Rar. 
Tab. 9. 
TRADEsSCANT1A. De Bloem driebladig : de 
Kelk driebladig , beneden: gebaarde Draad- 
jes. h. 329 
BurseRraA. De Bloem driebladig: de Kelk drie- 
bladig, beneden: een Bezieachtige, één- 
zaadige Vrugt. b.242 
SILIQUARIA. De Bloemen Kelk vierbladig : 
de Vrugt een eenhokkige veelzaadige 
_ Haauw. Nov. Gen. Arab. Forsk, Flor, p. 78. « 
FRANKENIAs De Bloem vyfbladig: de Kelk 
éénbladig , beneden : het Zaadhuisje een- 
hokkig veelzaadig. 383 
LorANTHUs, De Bloem zesdeelig: geen 
blykbagre Kelk: ecn éénzaadige Bezie. d,456 
FirrrraA. De Bloem zesdeelig: de Kelk zes- 
bladig , boven : de Vrugt bende » 
veelzaadig. | d. 462 
ADENIA, De Bloem zesbladig: de Kelk Zes- 
fneedig , zeer groot: het Honigbakje vyf- 
sons Nov. Gen. Arab, ForsK. Flor. 


SYSTEMATISCHE 


RricHArp ria. De Bloem zesfneedig : de Kelk 
zesfneedig , baven: drie naakte Zaaden. A, 332 

BerseriIs. De Bloem zesbladig: de Kelk zes- 
bladig, beneden: een tweezaadige Bezie. d.453 

LreonrTrice, De Bloem zesbladig : de Kelk 
zesbladig , beneden: een. opgeblazen Bezies 


1e 1 


„ Vrugt. Ie 359 
PrrNos. De Bloem zesfneedig ; de Vrugt een 
zeszaadige Bezie, be. 240 


TEcToNA, De Bloem zesdeelig: de Kelk zes- 
deelig, beneden: de Vrugt een vierhokkige - 
Bezie. Nov. Gen. Tnune. Disfs IV. p. 71. 

De Boom van 't Kiaten - Hout. 

Durota. De Bloem zesdeelig : de Kelk Cy- 
lindrifch , geknot, boven : een ftekelige 
Appelvrugt. Nov. Gen. Suppl, LINN. p. 30. 

CANARINA. De Bloem, zesfneedig : de Kelk 
zesbladig ‚ boven : een zeshokkig Zaad- 
huisje. h.382 

NANpsNA. De Bloem zesbladig: de Kelk veel- 
bladig, gefchubd, Mov. Gen, THUNB. Disf. 

I. p. 14. & Ml, Fapon.ps 147 non Nardina, 

Acrkas. De Blaem twaalffneedig: de Kelk 
zesbladig , beneden: de Vrugt een-twaalf- 
zaadige Bezie, De 235 

R'iPocoNUM. Een zesbladige Kelk : geen … 
Bloem :een rondetweezaadige Bezie. FoRsT, 

Mar. Auftr, Gen. 25. 


ae. De Bloemerd Scheedig, of Koffie, bekleed. 


HaMaNTHus, De Bloem zesdeelig , bos 
ven ; het Omwindzel zesbladig, zeer groot: 
L E Ue 


| BLADWYZER 6. Hexandria, 


LrucorijuMm. De Bloem boven de Vrugt , 
zesbladig , Klokvormig : de gren ed 
gelyk, m.12g 

GArLANTHus, De Bloem boven, zesbladig ; 
met: de drie En Blaadjes korter, 
uitgerand. m.133 

Narcissus. De Bloem boven; zesbladig : het 
Honigbakje Klokvormig , buiten de Meel. 
draadjes, Me 13O 

PANcRAT1UM: De Bloem boven, zesbladig : 
het Honigbakje Klokvormig , door de 
Meeldraadjes gekroond. M.I43 

AMmaAryuris. De Bloem boven, zesbladig 
Klokvormig : de Meeldraadjes ongelyk. mm. 166 

CRriNUM. De Bloem boven, zesfneedig, Py« 
pig aan den Voet: afftandige Meeldraad- 


DEN oh me 153 
PoNTEDERIA, DeDBloem boven , zes{needig, 
Smoelachtig. he 332 


BurBoconrium. De Bloem be eden, zesbla- 
dig, met zeer lange Nagels , die de Meel- 
draadjes draagen. 1e 182 
TursacrA, De Bloem beneden, zesbladig , 
drie laager: het Honigbakje. Rolrond, van 


buiten met de'Bloemblaadjes bezet. Me 127 
ALLrum, De Bloem beneden , zesbladig: de 
Bloemblaadjes Eyrond, ongefteeld. mrës 


ArrnyLLANTHErES. De Bloem beneden; zes- 
bladig: gehalveerde Kaffige Scheedjes. 14-184 

Hyroxris. De Bloem boven, zesbladig : Kaffi. 
ge Scheedjes. 0295 


Ef 5 _ EnRAR 


“SYSTEMATISCHE 


ErnraArTA. De Bloem beneden , Kafig, dub: 
beld & het Honigbakje Schaalachtig. Nov. 
Gen. Suppl. LiNN. p. 28. Tuuns. Disf. 
Ll pe: 16. A&. Stockh, 1779. Tab. 8. 
Rl. Cape. 


sg, De Bloemen geheel naakt, 


ALsTROEMERtA. De Bloem boven, zesbla- 
dig; met twee Pypachtige Nagels, _m4I5 
GerTuyLwIS, De Bloem boven, zesdeelig : de 
Vrugt een geknodfte , eenhokkige Wortel- 
Bezie. Nov. Gen. Truns, Disf Lp. I3e 
LiNN. Suppl. p. 27. Papiria. Tuuns. Lund. 


E. Pl, Cap. 
HREMEROCALLIS. De Bloem beneden, zes- 
deelig : afgeboogene Meeldraadjese m.420 


AcaAve. De Bloem boven, zesfneedig ‚ met 
een opftaande rand, korter dan de Draad- 


jes. h.368 
ALoë. De Bloem beneden, zesfneedig : de 
… Draadjes in den Stoel ingeplant. h. 355 
Arerzis. De Bloem beneden , zesfneedig , 
rimpelig. il mn. O2 
Portantres. De Bloem beneden , zesfnee- 
dig , met een Kromme Pyp. Me 363 
CoONVeLrARIA DeBloem beneden. zesfnee- 
dig: de Vrugt een driezaadige Bezie, h.346 


HvyacanN teus. De Bloem beneden, zesfnee- 
dig: het Vrugrbeginzel met drie Honigbuis- 
jes aan den. top. m.368 
PnorMium, De Bloem beneden, zesbladig: de 
| drie 


BL A DWYZER. 6, Herandria. 


drie buitenfte Bloemblaadjes korter. Nov, 

Gen. Suppl. LINN. p. 28, Huc Hyacinthus 

Orchioides refertur. Hier toe behoort de 

Nieuw Zeelandfe Vlafch- Plant, Phormium 

tenax , in ForsTERSs Reife win die Weit, 

pe 100. afgebeeld. Nov. Gen. N. 24, 
AsrnorvzErLus, De Bloem beneden, zesdees 

lig; de Meeldraadjes op de klepjes van ’t 


Honig bakje. Be 330 
ANT mHeErtcum,. De Bloem beneden , zesbla- 
i 3 dig ) plat. me 349 


ORNITHOGALUM, De Bloem beneden, zes- 
bladig : de Wraadjes beurtlings aan den* 
__ Voet verbreed. m.293 
ScrrrLaA, De Bloem beneden, zesbladig , af. 
vallende: de Meeldraadjes als Draaden, _m.315 
CyvaNErLa. De Bloem beneden; zesbladig, 
met de buitenfte Blaadjes neerhangende, m,32g 
DrAcANA. De Bloem beneden, zesbladig: 
de Vrugt een driezaadige Bezie, h. 345 
Perrin. De Bloem beneden , zesbladig: de 
Vrugt een veelzadige Bezie. A'ov, Gen. 
Truns, Disf/ k pe tr. & Ml, Japon. p. 138. 
AsrpaRraacus, De Bloem beneden, zesbladig : 


de Vrugt een zeszaadige Bezie. h, 336 
GrLorzosA, De Bloem beneden, zesbladig , als 
met een Staart omgeboogen. mn 260 


ErvrTuroNivMm. De Bloem beneden, zesbla. 
dig, omgeboogen ‚aan den Voet met knob: 
beltjes. me263 

Uvurartra, De Bloem beneden , zeebladig ; 

k aan 


SYSTEMATISCHE 


aan den Voet met een Honigkuiltje; regte 

opftaande. nt he 286 
FRiTtLLARtA., De Bloem beneden, zesbla- 

dig; aan den Voet met een Honigkuiltje z 

Eyvormig. | me. 246 
Lr 1ium,. De Bloem beneden , zesbladig : de „ 


Blaadjes aan den Voet Pypachtig gefleufd. m. 228 . 


Turira. De Bloem beneden, zesbladig , 


Klokvormig: geen Styl. m. 267 
Yucca, De Bloem beneden , zesbladig , uite 
gebreid : geen Styl. d.441 


Arruca. De Bloem beneden , zesbladig: drie 
onvrogtbaere Meeldraadjes : de Stempel 


omgeven met drie fpitfen. > M.O 


LinperA. De Bloem beneden , zesbladig 
een tweehokkig Zaadhuisje. Nor. Gen. 
TuuNs. Disf, NL p. 64. G IL Japon. Tab. 
MAssoNIA. Het Honigbakje beneden : de Bloem 
zesbladig in hetzelve ingeplant, Linn. 
Suppl. p. 27. Nov. Gen. Taunse Disfs Il. p. 
39. | 1e 424 
4. De Bloemen onvolmaakt. " 


ORONTIUM. Een veelbloemige Aair: een 
éénzaadig Blaasje. h, 380 
Acorus. Een veelbloemige Aair: een driehok- 


kig Zaadhuisje. h.377 ie 


CarAMUs, Een zesbladige Kelk , het Vrugt- 
kasje agterwaards gefchubd, éénzaadig. d. 445 
Juncus. Een zesbladige Kelk: een éénhokkig 


Zaadhuisje, 0454, 


PE- 


ie zt and 


BLADWYZER. 6. Herändria: 


Perruis, Een twaalffneedige Kelk: een twee- 

hokkig Zdáadhuisje. | h, 386 
II. Dicynra. Tweewyvige,. 

‚ RFarexra. De Kelk en Bloem éénbladig: vier 
Zaaden. Nov. Gen. Suppl. LiNN. p. 30, lien 
Turuns. Disf. k p. 17. 

ATRAPHAXIS Een tweebladige Kelk en 

Bloem: een platachtig Zaad, d, 463 

GAHNIA. (Een tweekleppig onregelmaatig 
Kafje : een tweekleppig Honigbakje de 
Meeldraadjes omwindende: een gegaffelde 
Stempel. Nov. Gen. Suppl. Linn. p. 31, Nov. 
Gen. Mar. Juffr. Forsr. Geù. 26. 

Orvza. Een éénbloemig Kafje: een tweekaf- 
fige Bloem: één langwerpig Z Red n.412 


iÂ 


HIL Trrernra, jp: AE 
1. De Bloemen beneden de Vrugt, 


CorcHicum. De Kelk een Bloemfcheedé : de 
Bloem zesbladerachtig. MAST 
MELANTHIUM, Geen Kelk : een zesbladigg 
Bloem, met Meeldraadjes - draagende Blaad- 
jes. Ne42S 
MeneorA. Geen Kelk: een  zesbladige Bloem: 
een driezaadige Bezie- Vrugt. h.41ó 
HeroNI As. Geen Kelk : een zesbladige Bloem: 
een driehokkig Zaadhuisje, mm. 445 
TrirriuM. De Kelk en Bloem driebladig : 
‚de Vrugt een driehokkige Bezie, m43t 
Trierocu:in. De Kelk en Bloem driebladig s 
het Zaadhuisje aan den Voet gaapende. w.48t 
rs lik | R ue 


SYSTEMATISCHE 
Rumrx, De Kelk en Bloem driebladig : één 


driekantig Zaad. h, 338 
SCHEUCHZERS A, Een zesbladige Kelk: geen 
Bloem: drie éénzaadige Zaadhuisjes. _ #478 


WourMmBrea. De Kelk zesdeelig: geen Bloems 
een driehokkig veelzaadig Zaadhuisje, Nove 


_ Gen. Tnuns. Disf, lep. 16. zi Cap. in Tad. 
depitta. 


2, De Bloemen haven de Vrugt. 


FracterLarra. Een zesbladige Kelk : geen 
Bloem: het Vrugtkasje éénzaadig. __ de 465 


IV. TETRAGYNIA. Fiorwyvige. 
PrETIvERITA., Een vierbladige Kelk: geen 
Bloem: één Zaad met haakige Baardjes. d.466 
V. PoLYGYNIA, Veelmyvige. 
Ar isma. De Kelk en Bloem driebladig : veele | $ 
VEEN by een eden de | paté 


â 


ZEVENDE KLASSE. ie 
HEPTANDRIA  ZEVENMANNIGH. 


L Monoeynsn. Eenwyvige. 


TRIENTA Lr s,De Kelk zevenbladig :de Bloem 
„in zevenen gedeeld, plat: de Vrugt een 
drooge éénhokkige Bezie, h423 


Di- 


BL A DWYZER. 7. Heptandria, 


DisAND R A. De Kelk abana: de Bloem 
zevendeelig, Raderachtig: de Vrugt twee= 
hokkig, veelzaadig. h‚435 

Escurus. De Kelk vyftandig, de Bloem vyf. 
bladig, ongelyk : het Zaadhuisje driehok- 

„kig, tweezaadig. b.24? 


IL. DricYNrA. Tweewyvige. 


LrMmEuM,. De Kelk vyfbladig: de Bloem vyf. 
bladig , gelyk: de Vrugt tweehokkig , veel 
zaadig. he 426 


HI, TRIGYNrA, Driewyvige 


TruëLrLum, De Kelk zevenbladig: de Bloem 
eenbladig, vyfdeelig: drie Stylen + een drie= 
zaadige Vrugt: Nov. Gens Jap. HouUTT. 

Pl. XLVIIL Fig. r. h‚427 


IV. TETRAGYNIA, Vierwyvige. 


SAURURUS, De Kelk ‘een Kat: geen Bloem: 
vier Stylen: vier &&nzaddige Besfen: h428 
ArPoNoGEToN. DeKelk een Kat: geen Bloem: 
driezaadige Zaadhuisjes. Nor, Gen. Suppl. 
LaNnN. p.-$2. Saururus natans. h, 429. Ad 
Dodecandriam TauNBare pepers. Disf. nov. 
Gen. IV. p. 72, 


V, HEPTACYNIA, Zererryrige. 


Sre TAs, De Kelk zevendeelig: de Bloem ze- 

venbladig : zeven Vrugtbeginzels: zeven 
___ Veelzaadige Huisjes. | … he4:9 
ze | acini AG Te 


SYSTEMATISCHE 
ssesssssssssssss: 
AGTSTE KLASSE. 


OCTANDRIA AGcTMANNIGE, 
IL. MoNoeyNIA. Benwyviges 


r. De Bloemen volmaakt. 


Mrimusors, De Bloem agtbladig : de Kelk 
___agtbladig, beneden : een Pruimvrugt. - 5e 266 
TrormoruMm. De Bloem vyfbladig: de Kelk 
vyffneedig „ beneden, gefpaord: drie één- 
zaadige Besfen, h.431 
Bacxkea. De Bloemen ek de Kelk 
_ vyfdeelig , boven: het Zaadhukje vierhok: 
kig. _ de55$ 
Meus esie N. De Bloem virdeelig: de Kelk 
effenrandig, boven. | b.300 
CoMsRETUM. De Bloem vierbladig : de Kelk 
‚vyftandig „boven: vier Zaaden. . „at, d. 47X 
Ornrra. De Bloem vierbladig, boven:een 
tweekleppig, driebloemig Omwindzel: een, 
éénhokkige Zasd. Bezie, Js 53E 
EriroBruM. De Bloem vierbladig : dr Kelk. 
vierbladig, boven : het Zaadhuisje vierhok-. 
kig s pluizige Zaaden. h. 445 
Gaura: De Bloem vierbladig : de Kelk vier- 
fneedig , boven: een vierzaadige Noor. d, 470 
OENoOTHERA, De Bloem vierbladig: de Kelk 
vierfneedig , boven: het Zaadhuisje vicr- 
_hokkig : Liniaale Meelknopjes. _h.437 
Rn E- 


B LADWYZ E R, & O8andride 


“RurxtA. De Bloem vierbladig: de, Kelk vier- 
fneedig , in *t midden : het Zaadhuisje vier- 
hokkig: Boogswyze Meelknopjes. ha35 

OsBECcKIA, De’ Bloem vierbladig : de Kelk 
vierfneedig , in ’t midden: het Zaadhuisje 
vierhokkig: Snuitige Meelknopjes. d, 469 

GrisrLra. De Bloem vierbladig: de Kelk 

—_ viertandig, beneden : het Zaadhuisje eene 
hokkig, d. 473 

GuareEai De Bloem vierbladig, met een Cye 

____1indrifch Honigbakje : de Kelk viertandig;, 
beneden: het Zaadhuisje vierhokkig , viere 
kleppig : eenzaame Zaaden. b.260 

AxrTicHorus. De Bloem vierbladig ; de Kelk 
vierbladig , beneden : het Zaadhuisje vier: 
hokkig ; vierkleppig;, veelzaadig. he 4st 

ALrLorPHyr Lus. De Bloem vierbladig: de Kelk 
vierblädig , beneden: de Styl gefpleeten. 5,o6à 

JAMvOLIFERA. De Bloem vierbladig + de 
Kelk « viertandig ‚ beneden , platachtige 
Draadjes, … De 273 

LawsoNra. De Bloem vierbladig: de Kelk _ 
vierfneedig > beneden : een vierhokkige 
Bezie. d.4713 

Merrtcocca. De Bloem Rrk ‚ Omge- 
knakt : de Kelk vierdeelig : een Schorfige 
Pruimvrügt : de Stempel Schildvormig , j 
tweefnydig. | 5.276 

Taconis. De Bloem vyfbladig: de Kelk 
vyfbladig, beneden: geen Seyl, Noy. Gen 
Amer. Jaca. Pp. 3 


Gé | EtAs 


SYSTEMATISCHE 


ELaPnrrivMm. De Bloem vierbladig de Kelk. 

__vierdeelig , beneden: het. Zaadhuisje een- 
hokkig, tweekleppig: het Zaad: half in een 
Bezie. Vor. Gen. Amer. JACQ. p. 3: 

Sopapa. De Bloem vierbladig „ ongelyk : de 
Kelk vierbladig , gekleurd: het Vrugtbegin- 
zel gefteeld, Nor. Gen. Arab, Forsk. Flor, 
Pp. Öt. 

BiNecTAR IA. De Bloem en Kelk vierbladig: . 
het Honigbakje dubbeld. Nov. Gen. Arab. 
Forsk. flor. p. 82. Een hooge Boom. 

Amyris. De Bloem vierbladig: de Kelk vier= 

> tandig, beneden; de Vrugt één eenzaadige 
Bezie. 1.278 
AcroNycria. De Bloem vierbladig : de Kelk 
‘viertandig: de Vrugt een vierhokkige Bezie, 
Forsr. Mar. Auftr. Gen. 27. | 

MerrcorPE, De Bloem vierbladig.: de Kelk 
vierdeelig « het Vrugtbeginzel vieaalig. 
Forst. Gen. 28, 

Fvcusta, De Bloem ze ineedie: > hok de 
Vrugt: geen Kelk s een vierhokkige veel- 
zaadige Bezie. hr 451 

Carora. De Bloem bettens de Kelk agt- 
bladig ‚beneden : het Zaadhuisje eenhokkigs 
tweekleppig , veelzaadig. h452 

VacciNiuM, De Bloem eenbladig: de Kelk 

“_‘viertandig, boven: Draadies op het Vrugt- 
kasje: een Bezie - Vrugt. | d. 483 

Errca. De Bloem eenbladig : de Kelk vier. 
bladig , beneden : Draadjes op het Vrugte 
kasje : een Zaadhuisjee d.497 

| a. 2 


BLADWYZER. 8 Odandria. 
ie De Biöemen onvöhwakie. tn 


en DiA. De Kelk vierfneedig, Bloemachtig: 
vier kleine Bloemblaadjes. - rde 348 
Lacuna. De Kelk vierfneedig 4 Bloemach- 
tig, ongelyk: uitfteekende Meeldraadjes. d,ssa 
Drrea. De Kelk randeloos , Bloemachtig, on- 
_ gelyk: uitfteekende Meeldraadjess d. 544 
Darrne. De: Kelk vierfneedig, Bloemachtig, 
gelyk: de Meeldraadjes ingeflooten : een 
Vleezige Bezie. d.53E 
PasseriNA-De Kelk vierfneedig, Bloemach- 
tig, gelyk: LE Meeldraadjes boven de 
loem. d 549 
SreLrERA, De Kelk vierfneedig , Bloemach- 
tig , gelyk.s de Meeldraadjes aaien , 
„een enkel Zaad. h. 454 
SKINNERA. De Kelk vierfneedig, Trechter- 
achtig, gekleurd: de Meeldraadjes op des- 
zelfs Mond : een vierhokkig Zaadhuisje. 
ForsT. Mar. duf?r. Gen. 29. 
Dononma. De Kelk vierbladig : geen Bloem: 
__het Zaadhuisje driehokkig: twee Zaaden. d.256 


IL Dreynr A. _Tweewyvige. 


WEINMANNrA, De Bloem en Kelk vier- | 
„bladig: het Zaadhuisje tweehokkig , twee- 


fnuitig. d. 856 
Mo EHRINGT A, De Bloem en Kelk vierbladig : 
het Zaâdhuisje eenhokkig. h.4S7 


Copra. De Bloem en Kelk vierbladig : de Bloe- 


< men tot een Hoofdje vergaard: de gemeene | 
Gg a Stoel 


(elk be 


SYSTEMATISCHE » 


Stoel met een Omwindzels Novs-Gen. Suppl. 
LiNN, p. 34. FoRsT.' Gen. 30. ° 
SCHMIEDELIA. De Bloem vierbladig : det 
| Kelk tweebladig: twee Vrigpkasjes met | 
Voetjes. | d.554 
GALEN 1A. Geen Bloem: de Kelk vierfneedig: 
het Zaadhuisje tweehokkig , tweezaadig. d.s55 


LL TRrayNra.  Driewyvige, — 
PAULLINTA. De Bloem vier: de Kelk vyf- 
bladig : het Zaadhuisje driehokkig ‚ één- 
zaadig. d, 552 
CARDIOSPERMUM, De Bloenr en Kelk vier- 
bladig £ het Zeadhuisj je driehokkig , één- 


zaadig. 437 
SAPINDUS, De Bloem en Kelk vierbladig: de 
Vrugt van drie eenzaadige Besfen. b. 310 


CoccorLoBa, Geen Bloem: de Kelk in OYven 
„gedeeld: de Vrugt eene éénzaadige Kelk- 


Bezie, Ë 3c3 
Porvconum, Geen Bloem: de Kelk i in vyven | 
k gedeeld ; één naakt Zaad. n h. 458 


IV. TETRAGÈINTA, Pion k 


Apoxa. De Bloem vier of vyfdeelig, boven: 
de Kelk tweebladig: de Vrugt één vier of. 


vyfzaadige Bezie. he490 
EraArane. De Bloem en Kelk vielen: het 
Zaadhuisje vierhokkig. | he498 


Parts. De Bloem Elsachtig , vierbladig : de 
Kelk vierbladig : de Vrugt eene vierhokkige 
Bezie, h489 


BLAD WYZER : 8% Ofondrie, 


Haroraets. De Bloem vierbladig : de Kelk 
wierfneedig: een drooge Pruimvrugt : een 
vierhokkige Noot, Nov. Gen. Suppl, LINN. 
Pp. 134e Fonsr. Gen. 31. 


V. PENTAGYNIA, Pyfwyvige. 


/ 


Poryscras. Een Kroontjes: Plant , met een 

uitgebreide Zonne cherm: de „Bloempjes 

_ zes, zeven of agtbladig: de Vrugt een ge- 

kroonde Bezie. Nov. Gene Mar. Au//r. 
Forst. Gen. 92. 


SSSSSSSS SISSI SISSSI SIS 
NEGENDE KLASSE 
ENNEANDRI4. NEGEN MANNIGE, 
Cd MoNoGYNIA, artik, 


Tinus. De Kelk vyffneedig: de Bloem vyf- 
bladig : een driehokkige Bezie: met één 
Zaad. b:365 

Laurus. Geen Kelk: de Bloem zesbladig , 
Kelkachtig : : een Éénzaadige Bezie: het 

| Honigbakje Borftelig geklierd. b.318 

ANACARDIUM, Een vyfdeelige Kelk:een vyf- 
bladige Bloem: het tiende Meeldraadje 
gelubd: de Vrugt een Noot met een Vlee- 
zig Kasje, | b.404 « 

CassyTa, Geen Kelk: een zesdeelige Kelk. 
achtige Bloem: de Vrugt een éénzaadige 

Gg 3 Be. 


SYSTEMATISCHE. 


Bezie: het ve met geknotte kan: 
tjes. | h. 498 


IL TareyNia ,” Driewbige 
RrreuM, Geen Kelk: een zesfneedige Bloem: 
een driekant Zaad, — | __h,498 


II, HExAGYNIA, Zesmyvige. 


Buromus. Geen Kelk: een zesbladige Bloem: 
zes veelzaadige Zaadhuisjes. MeSS4 


TIENDE KLASSE. 
DECANDRIA TIeNMANNIGE, 
I, MoNoGyYNiA.  Eenwyvige, 


. De Bloemen veelbladis;, onregelmaatig. 


MyYROSPERMOM, De Bloem Vlinderachtig x 
een Vliezig Zaadhuisje, aan de tip eenhok- 
kig, niet gaapende. Nov. Gen. Amer. | ACQs 
Ae ie A, De Bloem Vlinderachtig ; met een 
opftygende Vlag : de Vrugt een Peul met 
afftandige Bakjes. | | De €. I 
ANAGYRIS. De Bloem Vlinderachtig, met een 
korte regte Vlag : de Kiel langer dan de 
Vleugels. eg 
Crrcis. De Bloem Vlinderachtig, mec Vlage 
gelykende Vleugels : het Honigbakje een 
Priemachtige Klier ‚ onder ’% Vrugtbegin- | 
zel, ; b. 367 : 
DA ue 


BLAD WET Z ER * io. Decandria, 


BaurinNta. De Bloem uitgebreid, genageld, 
opftygende , met Lancetvormige Bloem- 


blaadjes. EI 
lymrNmA, De Bloem byoa gelyk: een Hou- 
tige Peul met Meelig merg. b. 3716 


PoiNctANA, De Bloem met het bovenfte 
Blaadje grooter: een famengedrukte Haauw. e. 41 
MyroxyLon. De Bloem met het bovenfte 
Blaadje grooter: de Kelk Klokvormig: het 
Vrugtbeginzel langer dan de Bloem : eene 
Eénzaadige Haauw. Noy. Gen, Supp/, Linn. 
p. 35. inc Bals. Peruvianum. 
PARKINSONIA, De Blcem met het onderfte 
Blaadje Nierachtig: een ronde gedraaide 
Haauw. b, 380 
CasarLPiNra. De Bloem met het onderfte 
Blaadje fraaijer: een Ruitige Haauw met 
Ruitige Zaaden. | b 282 
ToLuirena. De Bloem met het onderfte 
Blaadje grooter: een Klokvormige Kelk: 5.412 
Cassta, Een ongelyke Bloem: de Meeldraad- 
jes Snuitig: de Haauw hier en daar ver. 
naauwd,. €. 14 
GUILANDINA. De Bloem bynagelyk: opden 
Kelk zistende: de Haauw Ruitachtig met 
Beenige Zaaden, b. 358.644 
DrieramnNus. De Bloem uitgebreid, met Poei« 
_jerige Draadjes: vyf famen verbondene 
Zaadhuisjes Korrelige Zaaden, h. 513 


„2. De Bloemen veelbladig , gelyke 


CyNoM ETRA, De Kelk vierdeelig : met te 
G 84 | te. 


SYSTEMATISCHE 


tegenoverflippen grooter: de Haauwen 


Vleezig , eehzaadig. hb. get 
Paosorrs. De Kelk half - . Kogelrond: de Haauw 
Veelzaadig. baig — 


ADENANTHERA. De Meelknopjes met een 
Klier daar op3 de Haauw Vliezig plat. 5.419 
HeMmATOXYLON, Fen uitgerande Stempel: 
een Haauw met Schuitachtige kleppen. 5.414 
Tricnirta. Een Pypachtig Honigbakje, 
dat vyftandig is : een driehokkig, drieklep- 
pig Zaadhuisje: Zaaden als Besfen. b.425 
Turrma. Een Pypachtig, tientandig Honig- 
bakje: het Zaadhuisje met vyf tweezaadige 
Korrels. DAT 
Merra. Een Pypachtig tientandig Honig- 
bakje: een Pruimvrugt met een vyf hokkige 
Pit. 5.43T 
SWIETEN IA. Een Pypachtig tientandig Ho- 
nigbakje : het Zaadhuisje Houtig , vyfklep- 
pig: gefchubde Zaaden met een Vliezigen 
rand. b.429 
EkenEnctA. Een Krànsachtig Hitedine 
om het Vrugtbeginzel : een vyfzaadige Be- 
zie: langwerpige Zaaden. Nov. Gen. THuNs. 
Disf: IL. p. 45. Pl. Cap. 
GUAJACUM. De Kelk met de twee buitenfte 
Slippen kleiner : een’ Vleezig Zaadhuisje, 
dat drie of vyfhokkig is en hoekig. be 393 
„Rura. Een Vrugtbeginzel met tien Honig- 
| draagende Stippen: het Zaadhuisje vyffnee« - 
dig vyf hokkig, veelzaadig. . ce 49 


Tar: 


BLAD WY ZE R/ fo. Decáhdris. 


Tr: Burws. Geen Stvl, Vvf famen verbondene, 
veelzaadige Huisjes. | h, Sar 
Faconra. De Nagels der Bloem in den Kelk 
… ingeplant: het Zaadhuisje tho tien- 
_kleppig, éénzaadig, / h5i9 
, gn Het Honigbakje beftaat uit 
tien Schubben aan den Voet der Meeldraad:- 
> jes: het Zaadhuisje is vyfhokkig, veelzaa- 
„dig. SIS 
Canta. Een vyfbladige Bloem: een veelzaadi- 
‚ge Haauw. Nov. Gen. and ForskK. Flor. 
Pe OO | 
Turvarnuis Een vyfbladige Bloem: een drie. 
zaadig Huisje. hi. 524 
LrmoNsa. Een vyfbladige laëtn: een drie: 
zaadige Bezie. b.438 
HrisTeriA, Een vyfbladige Bloem: een 
___Pruimvrugt , ziettende op den gekleurden 


…* Witgezetten Kelk, €. 63 

QuisquaLis. Een vyfbladige Bloem 5 Zit- 
tende op een Draadachtigen Kelk : een 
drooge Pruimvrust. e. 62 


MoNoTRrorPA. Een Bloemachtige Kelk, aan 
den Voet bultig: een vyfhokkig veelzaadig 


Huisje. ; h. 525 
CLETHRA, Drie Stempels aan den Styl: een 
driehokkig , veelzaadig , Huisje, e. 96 


P vrorA, De Meelknopjes opwaards tweehoor- 
nig: het Zaadhuisje vyfhokkig, veelzaadig.h. 534 
Lrpum. De Bloem plat, in vyven gedeeld: 
het Zaadhuisje- vyfhokkig , veelzaadig, e. 68 


| Gg 5 Dio 


„SYSTEMATISGHES: 


Drona. De Kelk vyfbladig « de Stempel 
met Franje: het Zaadnuisie éénhokkig:; de 
Zaaden aan den Voet van ’t Huisje. h.527 
Murraya,. Een éénzaadige Bezie: een vyf- 
bladige Bloem: het Honigbakje met zyn 


rand het Vrugtbeginzel omringende, €. 59 
Crarcas, Een tweezaadige Bezie: een Klok- 
vormige. Bloem. €57 


MerrastoMA. De Bloem op den Kelk zitten- 
de: gebroken Meelknopjes: een vyfhokkie 


ge Bezie met den Kelk bekleed. b.445 
Jussirua. De Bloem vier- of vyfbladig shet 
Zaadhuisje beneden, | h, $30 


3. Eenbladige, geïke Bloemen. 


Copon. De Bloem Klokvormig tienfneedig : 

de Kelk tiendeelig: hetZaadhuisje veelzaadig.h.s12 
ANDROMEDA. De Bloem Klokvormig,rond; 

het Zaadhuisje vyf hokkig. €78 
RHoDpoDENDRON. De Bloem Trechterachtig: 

de Meeldraadjes neergeboogen , het Zaad. 


huisje vvfhokkig. 1 €70 
KALMIA. De Bloem van onderen vyfhoornig 
gerand: het Zaadhuisje vyfhokkig. €. 65 


Ericeaa De buiteníte Kelk drie-, de binnen- 
fte vyfbladig: het Zaadhuisje vyfhokkig. e 38 
GuaALTERIA, De buïitenfte Kelk tweedeelig ; | 

de binnénfte vyffneedig : het Zaadhuisje 
vyfhokkig met een Bezieachtigen Kelk. _ ‚89 

ÄrBurTus De Bloem Eyrond:aan den Voet 
doorfchynendeteen vyfhokkige Bezie. e. 89 
STYe 


© 
‚ 


BL A_D,W Y Lek R, 3 10, Deeandria. 


Sryrax. De Bloem Tr echterachtig : een twee- 
…_ _ zaadige Pruimvrugt. be457 
INocarPus. De Bloem Trechterachtig : de 
Kelk tweefneedig : de Meeldraadjes op een 
„dubbelde ry: een Éénzaadige vezelige Pruim- 
_vrugt. Nov. Gen. Suppl. LINN. p. 35. & 
Turuns. Disf. IL, Fav. Forsr. Gen. 23. 
ANACARDIUM, De Bloem met omgeflagen 
flippen: de Vrugt een Pruim, metdenaakte 
Kern van buiten. b. 404 


4 Onbladige of onvolmaakte Bloemen. 


Dais. De Bloem eenbladig : ’ Omwindzel 
vierbladig , veelbloemig. rt e‚ 64 
SAMyDA.lden vyfdeelige Kelk; het Honigbaks 
“18 tienfneedig, omringende het Vrugtbegine 
zel: een Bezieachtig, driehokkig Zaadhuis= 
je. | e,98 
CAsEAR IA, Eenvyfbladige Kelk. het Honig- 
bakje van tien Blaadjes: het, Zaadhuisje een- 
hokkiz, driekleppig: Zaad in Besfen, Nov. 
Gen. Amer. JAcQ. P. 4 
BucripA. Een vyfdeelige Kelk: een éénzaadi- 
ge Bezie. _ _b.464 
CorAturrrA. Geen Kelk: een vyfbladige 
__— Bloem: de Meeldraadjes naar den Styl 
omgekromd : het Vrugtbeginzel gefteeld, 
Jaca. | | _ b46r. 
IH, Dieynra. Tweewyvige, 


SCLERANTHUS. Geen Bloem: de Kelk vyf- 
fneedig, boven: twee'Zaaden. ‚he 565 
Î Tare 


SYSTEMATISCHE 


TRIANTHEMA. Geen Bloem: een omgefnee. … 
den Zaadhuisje. f A, 
CuryYsosPLENIUM. Geen Bloem: de Kelk 
boven: het Zaadhuisje tweehokkig , twee: 
fnuitig: h. 540 
RovenNa, De Bloem eenbladig: de Kelk Bui- 
kies” het Zaadhuisje vierzaadig, vierklep- 
pige €‚IOI 
HyorAncra. De Bloem vyfbladig: de Kelk 
vyffneedig, boven : het Zaadhuisje twee- 
hokkig, tweefnuitig, omgefneeden. «€104 
SAXIFRAGA, De Bloem vyfbladigs de Kelk 
vyfdeelig: het hi eenhokkig, twee: 
fnuitig. … he 542 
TrarELLA, De Bloem vyfblaaig : de Kelk 
Bloemdraagende: het Zaadhuisje met twee 
ongelyke Kleppen. tT  Mesda 
MireLLA. De. Bloem vyfbladig : de Kelk 
Bloemdraagende: het Zaadhuisje tweeklep- 


pig: de Bloemblaadjes gekamd. he 564 
CunNonNrá. De Bloem en Kelk vyfbladig: het. 
Zaadhuisje tweehokkig, fpits. e. 195 


GyrsorHtLA. De Bloem vyfbladig: de Kelk 
vyfdeelig , Klokvormig : het Zaadhuisje 
éénhokkig , Kogelrond. h.568 

SAPONARIA. De Bloem vyfbladig: de Kelk 
Pypig „aan den Voer naakt: het Zaadhuisje 
éénhokkig ‚ langwerpig. h.573 

DiarTuus. De Bloem vyfbladig: de Kelk 
Pypachtig , aan den: Voet fchubbig : het 
Zaadhuisje éénhokkig, langwerpig. e107 2579 

Ro: 


BLA DWYZER. to Decandria, 


RorEKEjÁ- De Bloem vyfbladig ; de Kelk 
eenbladig : het Zaadhuisje eenhokkig, drie= 
_zaadig, Nov. Gen, Arab. Forsk. Flor. ps 90. 


HIL TRIGYNIA. Driewyvige, 


ARENARIA. Het Zaadhuisje éénhokkig: de 
Bloemblaadjes geheel, uitgebreid. he 624 
STELLARIA. Het Zaadhuüisje éénhokkig: de 
Bloemblaadjes tweedeelig, uitgebreid. _ h,C1g 
CucusBarus. Het Zaadhuisje driehokkig: de 
__Bloemblaadjes tweefneedig, met een naak. 
ten Keel. | ___h.594 
SireNE. Het Zaadhuisje driehokkig: de Bloem: 
‚blaadjes tweefneedig met een gekroonden 
Keel, h. 6o3 
CBeERLERIA. Het Zaadhuisje driehokkig : 
Bloembladerige Honigbakjes , kleiner dan 
de Kelk. __h.636 
Deurzz1a. Het Zaadhuisje úitehdikde' drie. 
puntige Meeldraadjes. Nov. Gen. THEUN. 
Disf.I. p. 19 & Tab, item Fl, Japon. 
‚ REYNoOUTRIA, Het Zaadhuisje driekantig : een 
‚ vyfbladige Kelk: geen Bloembtaadjes: Mov. 
Gen. Jap. Hourr. Pi. LI. Fig. 1. h.640 
GARIDELLA. Drie onderfcheide Zaadhuisjes: 
Kelkachtige Bloemblaadjes ; vyf tweelippige … — 
Honigbakjes. h‚63% 
ERYTRoxYyLoN.Eeneenzaadige Pruimvrugt : 
de Bloemblaadjes aan den Voet met een 
Schubbetje, b.472 
CAUcANTHUS. Een Pruimrugt : de Kelk 
eenbladig , Klokvormig: de Bloem vyf bla- 
dig : 


De 


SYSTEMATISCHE 


dig: het Vrugtbeginzei langer dan de Kelk, 

Nov. Gen. drab, Forsk. Flor. pe Ole 
MarPIiGHiA, Een driezaadige Bezie: vyf gê- 
pagelde - Bloemblaadjes : een Klierachtige 
celk. | b.466 
BANIsTERIA. Drie éénwiekige Zaaden: drie “* 
genagelde Bloemblaadjes : een Klierachtige 
Kelk. € IIO 
Hinma. Het Zaadhuisje driewiekig, drichok- 
kig ‚ tweezaadig. vyf genagelde Bloemblaad- 


jes: een zeer kleine Kelk. ‚14 
TrioPrTErIs. Drie tweewickige Zaaden : geen | 
Bloemblaadjes. - €. IIS 


IVe PENTAGYNIA, Vofwovige. 


CoryLEDon. Vy£ Zaadhuisjes aan de Hani: 
bakjes: een éénbladige Bloem. | eel 16 
SeDpuM. Vyf Zaadhuisjes aan-de ErAhatakne: | 
een vyfbladige Bloem. ‚640 
PENTHORUM. Een vyfkwabbig Zaadhuisie: 
weinige Bloemblaadjes. h, 652 
en Een vyfhokkig , vyfkteppig Zaad- 
' huisje, de Kleppen-horizontaal gaapende, m6s2 
SPeRGULA. Een éénhokkig Zaadhuisje: de, 
Bleemblaadjes onverdeeld: een vyfbladige … 
Kelk. h.683 
CerRASTIUM. Een éénhokkig Zaadhuisje: de 
Bloemblaadjes tweefneedig : de Kelk vyf- 
Bladen h‚68x 
AGROSTEMMA, Het Zaadhuisje éénhokkig, 
langwerpig: de Kelk Pypig , Lederach- 
tige * akad h.667 
| | Lyceue 


B L A D W Y Z E R. ien Detandria. 


Lycun rs. Het Zaadhuisje driehokkig làng wer- 
vpig: de Kelk Pypachtig, Vliezig. h.673 
Oxaris. Het Zaadhuisje vyf hokkig, hoekig: 
de Bloemblaadjes om laag byna aan elkander 
s » DEvast. h. 654 
Sp PONDYAs, Een Pruimvrugt met eene vyfhok- 


kige Pic: de Kelk éénbladig. | b.485 « 


AvERRaoOA, Een vyfhokkige Appel: de Kelk 
vyfbladig. | b 475 
GriEevoMm. Vyf onderfcheiden ftompe Zaa- 
den: een vyfbladige Bloem: geen Stylen. Ae 653, 
SURIANA. Vyf rondachtige Zaaden: een eat 7 
bladige Bloems Draadachtige , zydelingfe 


Stylen. 5.488 
FoRSKORHLEA, Vyf Zaadens in Wolle inge- 
wikkeld : tienbladige Bloemen, 3 h‚69r 


V. Drecacynta, Zienwyvige, 


Neura pa, De Kelk vyfdeelig :de Bloem vyf. 
bladig: het Zaadhuisje tienzaadig, h‚ 693 
PuyrorAcca. De Kelk vyfbladig ‚ Bloem- 
achtig: geen dende “Een tienzaadi- 
ge ih h, ies, 


senses ENEN SSS: 
zh ELFDE KLASSE. 


DODECANDRIA. TwAarrMannien. 
L. MonocynNta. Eenvyvige. 


Bocconia. Gesu Bloem; een tweebladige 
| Kelk 


hd 


SYSTEMATISCHE 


‘Kelk beneden: de Vrugt. een Bezie van” 
buiten droog, tweezaadig. e. 124 

Hupsonia Geen Bloem : de Kelk -driebla- 

dig, beneden : het Zaadhuisic éénhokkig , 
_driekleppig „ driezaadig. e. 136 

.AsaruMm. Geen Bloem: de Kelk driefncedig , 
boven : hes Zaadhuisje zeshokkig, h‚697 

Tomzex. Geen Bloem: de Kelk dubbeld , een 
vyfbladig Omwindzel: het Bloemkasje vyfe 
bladig. Nov. Gen. T'HUNB. Dief, IL pe 655 
& Flor. Japon. 

CurnaAmtia, De Bloem eenbladig , Klokvors. 
mig: geen Kelk: een vyfhokkige Vrugte 
Nov. Gen. Arab. Forsk. Flor. p. 96. 

RüurzorHorA. De Bloem vierdeelig: de Kelk 
vierdeelig , beneden: één. Knodsachtig 
Zaad met een Vleezigen Stoel, b‚4ge 

AracTis. Een vierbladige Bloem: geen Kelk, 

Nov. Gen. TuHuns. Disf, III. p. 66; & Bor. 
Japon. 

GarciNta. De Bloem alah) de Kelk 
vierbladig, beneden: de Vrugt een seas: | 
dige, gekroonde Bezie, b250g 

CraTza va. De Bloem vierbladig : je Kelk 
vierfneedig , beneden: „de Vrugt een twees 
hokkige, gefteelde Bezie. | ze 515 

Harrsra, De Bloem byna vierfneedig : de 
Kelk viertandig , boven: een vierzaadig, 
vierhoekig , Vrugtkasje. teg 

TriumreTTA, De Bloem vyfbladig: de Kelk 
vyf bladig , beneden : een vyfhokkige, twee- 


ad gedoornde Vrugt. —=— © el 
Hs 


Ee Ed 


B LA DWYZER, 15. Dodecandria, 


E urvA. De Bloem vyf bladig: de Kelk vyf 
bladig, gekelkt : een vyfhokkig Zaadhuis- 
jes dertien Meeldraadjes. Nov. Ger, THUNB. 
DPisfs III. p. 67. 

PEGANUM. De Bloem vyfbladig : de Kelk 
vyfbladig , beneden: het Zaadhuisje drie- 
hokkig: vyftien Meeldraadjes, e 133 

Doprcas. De Bloem vyfbladig: de Kelk ten 
halve in vieren gedeeld , Bloemdraagend ; 

‚„ boven: het Zaadhuisje éénhokkig, met den 
Kelk famengegroeid, Nov. Gen. Suppl, L1NNe 
p. 36. Surin. 

NiTRARrA. De Bloem vyfbladig : de Kelk 

vyffneedig , beneden : één eenzaadige Pruim- 


vrugt: vyftien Meeldraadjes, €. 136 
VarTrca, De Bloem vyfbladig: gren vier- 
hokkige Te_iknopjes. e. 138 


WiIiNTERANIA, De Bloem vyfbladig: de Kelk 
_driekwabbig, beneden: de Vrugt een drie- 
hokkige , tweezaadige Bezie : het Honig- 
bakje de Meelknopjes draagende. Murrao 
jam Canella, urpote verum Cort, Winteranum 
non ferens , fed Canellam albam Ofcinarum. hb. 512 
PorTUurLAca. De Bloem vyfbladig: de Kelk 
tweefneedig , beneden: het Zaadhuisje één- 
hokkig , omgefneeden. h, 7OA 
LyrurÚM. De Bloem zesbladig : de Kelk 
twaalffneedig , beneden: het Zaadhuisje 
tweehokkig, h7iL 
_PreMmeputs. De Bloem zesbladig: a Kelk twaalf. _ 
fneedig: het Zaadhuisje eenhokkig, veel. 
| abn zaa= 


SYSTEMATISCHE 


zaadig , zeskleppig , met de Kelktandjes 
gekroond. Forsr. Gen. 34. 
GINoRriA,. De Bloem zesbladig: de Kelk zese 
fneedig, beneden: het Zaadhuisje eenhok- 
kig, vierkleppig, h. 716 
BraKea. De Bloem zesbladig , de Kelk der 
Vrugt zesbladig, die der Bloem boven , on- 
verdeeld: het Zaadhuisje zeshokkig: de 
Meelknopjes famen verbonden. € 127 
Brrarra. De Bloem zevenbladig: veertien 
Meeldraadjes : een drooge zevenhokkige 
Bezie, €. 127 
Bassra, De Bloem agtfneedig: zestien Meel- 
draadjes: een vyfzaadige Pruimvrugt. e. 126 
DercumaARrra. De Bloem tienbladig: de Kelk 
tienbladig, boven, e. I31 
GererayrLis. De Bloem zesbladerachtig: een 
Eénbladige Bloemícheede, boven; een drie- 
hokkig Zaadhuisje;: ad Hexandriam pertinet, 
vid. fupra. | | me5s6 


IL, Dreynra Tweewyvige, 


| HELtOCAR pus. De Bloemen Kelk vierbladigs 
het Zaadhuisje tweehokkig , éénzaadig ; 


platachtig geftraald. €149 
AGRiMONIA. De Bloem vyfbladig: de Kelk 
vyffneedig: een of twee Zaaden. h 7d 


UL TRricyNra.  Driewyvige, 


ReresEva. De Blaem met veelfneedige Blaadjes: 
de 


BLAD W YZER. ir Dodecandria. 


de Kelk verdeeld : het veras driehok- 
kig, gaapende. h7a2 

EurnorsBra. De Bloem met Schildvormige 
Blaadjes: de Kelk buikig: de Vrugt drie- 
zaadig. … he732 

VrisneA, De Bloem vyfbladig: de Kelk vyf- 
bladig , bertteden: een twee: of driehokki= 
ge Noot, half beneden. Mov. Gen. Suppl. 
LiNN, | 

Tacca, De Bloem zesbladig. gewelfd: de Kelk 
zesbladig : een drooge , hoekige driehokkie 
ge Bezie. Nor. Gen. Suppl, Linn. p. 37. 
ForsT, Gen. 35. 

ParrAsrA. De Bloem vyfbladig: geen Kelk: 
vierhoekige Noot, met de Hoeken Vliezig; 
tweefneedig. Nov. Gen. Suppl. Linn. p. 37 
Prerococcus aphyllus. Parr. Reizen. Vor. 

IL p. 738. Tab. S. 


IV. PENTAGYNIA Pyfwyrige. 


G rinus. Geen Bloem dan Borfteltjes : vyfbla- 
dige Kelk: een vyfhokkig Zaadhuisje. A 774 


V. DoDEcAGyNtA. Twaalfwyvige. 


\ id 
SEMPERYI1VUM. De Bloem twaalfbladig ; de 
Kelk twaalfdeelig : twaalf Zaadhuisjes,. h.728 


Hha TWAALF- 


SYSTEMATISCHE 
TWAALFDE KLASSE « 
ICOSANDRIA4, Twintien 


IT. MoNocynNriA. Eenwyvige, 


Cacrus. De Kelk boven , éénbladig : de Bloem 
veelfneedig : de Vrugt een éénhokkige 
veelzaadige Bezie. €. 143 

EucENIA, De Kelk boven, vierdeelig: de 
Bloem vierbladig: de Vrugt een éénhokkige 
éénzaadige Pruim. Db. 529 

PuiLApeLPHus, De Kelk boven, in vyf of 
vieren gedeeld: de Bloem vyf of vierbladig: 
het Zaadhuisje vyf of Vlerbonkik ‚ veel- 
zaadig. ec. 168 

PstpiuMm, De Kelk boven, vyffneedig : de 
Bloem vyfbladig: de Vrugt eene éénhokki- 
ge veelzaadige Bezie. b.524 

LeprosPERMUM. De Kelk boven, vormen. 
dig: de Meeldraadjes zeer lang: de Vrugt 
een driehokkige hid Bezie, Forst, 

Gen. 36. 

Myrruss De Kelk boven, veimeslien de 
Bloem byna vyfbladig: de Vrugt een drië- 
hokkige eenzaadige Bezie. D.537 36. 17E 

DEcAsrEeRMUM, De Kelk boven, vyffneedig: 
de Bloem vyfbladig : de Vrugt een tien- 
hokkige drooge Bezie. Forsr. Gen. 27. 

BUNICA, De Kelk boven, vyffneedig : de 

Blac 


BLADWYZER 12 Zofandrige 


Bloem vyfbladig: de Vrugt een tienhokki- 
ge, veelzaadige Appel. e.1ör 
Mar va. De Kelk beneden, vierfneedig: het 
» __Honigbakje veelborftelig : het Vrugtbegin- 
zel op den Styl. Nov. Gen. rab, Forsk. 
Flor, p. zoá. 
AmvyvepArLus. De Kelk beneden, vyffneedig: 
de Bloem vyfbladig : de Vrugt een Pruim 
met een gatige Kern. b. 547 
Prunus. De Kelk beneden , vyffneedig: de 
Bloem vyfbladig: de Vrugt een Pruim, met 
een geheele Kern, b. 55506185 
CHRYSOBALANUS, De Kelk beneden, vyf- 
fneedig: de Blaem vyfbladig : de Vrugteen 
Pruim met een half vyfkleppige Noot en 


een holle Pit. b.58o 
Prinia. De Kelk beneden , vier- of vyfbladig : 
een gefleufde Pruim. ú b. 536 


SONNERATIA, De Kelk beheden , zesfneedig : 
de Bloem zesbladig : het Zaadhuisje veel- 
hokkig- Nor. Gen. Suppl, LiNN. p. 38. 

Oncozra. De Bloem beneden, eenbladig : de 
Bloem veelbladig: de Vrugt een eenhokki- 
ge veelzaadige Bezie, Nov, Gen, drab, Forsk. 
Flor. p. 103. 

Cranara, De Kelk en Bloem vyfbladig : de 
Vrugt een tweehokkige , tweezaadige Noot, 
Nov. Gen. drab. Forsr, Har, Pp. 105 


en DicuNia, Dive 


Caaracus: De Kelk boven, vyffneedig | 
Hh 3 | _de 


N / 
SYSTEMATISCHE 


de Bloem vyfbladig : de Vrugt een twee: 
zaadige Bezie. 5.583 


TL Trreynra. _ Driewyvige, e 


SorBus. DeKelk boven, vyffneedig: de Bloem 
vyfbladig : de Vrugt eene driezaadige Be- 
zie. b 596 
Sesuv:UM. De Kelk beneden vyffneedig : geen 
| Bloem: een driehokkig omgefneeden Zaad- 
huisje. é2 
IV. PENTAGYNIA Pyfwyvige.. 


TETRAGONIA, De Kelk boven, vyf- of vier- 
{needig, geen Bloem: de Vrugt met een _ 
vyf of vierhokkige Kerns ls, e‚ 189 

Mrespztus. De Kelk boven, vyffneedig : de 
Bloem v yfbladig : een vyfzaadige Bezie.b.609,e.186 

Pyrus. De Kelkboven, vyffneedigsde Bloem _ 
vyfbladig: de Vrugt een vyf hokkige veel- — 
zaadige Appel, | b. 604 

MESEMBRYANTHEMUM, De Kelk boven, 
vyffneedig : de Bloem veelfneedig : het Zaad. 
huisje Vleezig, Hokkig , veelzaadig, í.4 

Aizaon. De Kelk beneden, vyffneedig: geen 
Bloem: het Re vyfhokkig s veel î 
zaadig. Â.37 

Spyrran, De Kelk beneden, vyffneedig: de 
Bloem vyfbladig : verfcheide famengehoop- 
te Huisjes. | & 191,Â.40 

V. PoryvecyNIA.  Veelwyvige. 


Rosa. De Kelk vyffneedig: de Bloem vyf. # 


BLADWYZER. 1. Zofanhie; 

bladig :- de Vrugt soin: veelzaa- 

dig. | €. 197 
Rugus, De Kelk vyffneedig : de Bloem vyf. 

„bladig: de Vrugt een famengeftelde Be: 


ies €215 46 
“ TormentTiLra. De Kelk agtfneedig : de 
Bloem vierbladig; agt bloote Zaadene d. 69 


Darvas. De Kelk vyf tot tienfneedig ; de Bloem 
vyf tot agtbladig : veele Zaaden met Wollis 
ge Baardjes. 176 
Fracarra. De Kelk tienfneedig: de Bloem 
vyfbladig : veel afvallende Zaaden op een 


‚ Bezie. Vrugt, d.49 
PoreENTiLLaA, De Kelk tieofneedig :de Bloem 
vyfbladig: veele bloote Zaaden. d.e4 


Grum. De Kelk tieùfneedig: de Bloem vyfbla- 
dig: veel Zaaden met een geknikt Baardje. 47E 
‘ComaruMme De Kelk tienfneedig : de Bloem 
vyfbladig : veel Zaaden op een blyvende 
Vleezige Vrugt. í,79 
Carycanruus., De Kelk Schubbig, Bloem- 
achtig: geen Bloem : geftaarte Zaaden in 
een fappige Kelk. €207 


DERTIENDE KLASSE. 
POLTANDRIA, VEELMANNIGE: 


ie, MoNoOGYNIa, Eenwyrige. 
EN Met eenbladige Bloemen, 


‚M ARCGRAY1As De Kelk zesbladig, gefchubd: 
Hh 4 de 


SYSTEMATISCHE 


d> Bloem éénbladig ,-geflooten: de Vrugt 
„een veelhokkige veelkleppige Bezie, “e. 230 
TERNSTRÖMIA. De Kelk éénbladig , vyfdee- 
lig: de Bloem éénbladig, Kogelrond, Klok. 
vormig : een drooge tweehokkige Bezie. 
Nov. Gen. Suppl. LINN. Pp. 39e 
ArsToNta, De Kelk gefchubd : de Bloem 
éénbladig , agt of tienfneedig, met beurt- 
lingfe flippen. Jor. Gen. Suppl, LINN. p. 39» 


a. Met driebladige Bloemen. 


Trirux, De Kelk driebladig : de Vrugt een 
vyfhokkige veelzaadige Bezie, €231 
3. Met vierbladige Bloemen, 


RurepiA. Geen Kelk: een driezaadige Bezie, c.z 
MAMMEA. Een tweebladige Kelk: een één- 
hokkige Bezie: Eeltige Zaaden. €13 
BARRINGTONIA, Een enkelde tweebladige 
Kelk , boven: zeer lange Meeldraadjes: een” 
Pruimvrugt met een één of vierhokkige 
Kern of Steen. Nov. Gen, Suppl. LINN. pe 
so. Tauns. Dis/. Il. p. 47. Fors. Gen. 
33. Huc Mammea Afiatica, Linn. 
PAPAVER. Een tweebladige Kelk : een één- 
hokkig , gekroond Zaadhuisje. 102 
CHELIDONIUM. Een tweebladige Kelk: een 
Haauwvrugt. i. 86 
CarPraRis. Fen vierbladige Kelk : een ge- 
{teelde Schorfige Bezie. €233 
AcT ma. Een vierbladige Kelk : een eenhok- 
kige Bezie: de Zaaden op twee ryën. - € 8r 
| CAM: 


BLAD WYZER 13 Polyandrie, 


CaMBOGIA, Fen vierladige Kelk : een agt- 
zaadige , agthoekige Bezie, c.3 

CaArOPHYLLUM. Een vierbladige Kelk: een 

_Kogelronde Pruimvrugt : een byna Kogel. 
ronde Noot. | C.2r 

SPARRMANIA. Een vierbladige Kelk: een 
hoekig, vyfhokkig, gedoornd Zaadhuisje. 

Nov. Gen. Suppl. Linn. p. at. Tuuns, Disf, 
V. p. 88. 

Varrra. Een vier- of vyfbladige Kelk en 

Bloem : eeù tweehokkig Zaadhuisje. Nov, 
Gen. Suppl. LiNN. p. 42. 

Dicera,. Een vier of vyfbladige Bloem: de 
Bloemblaadjes driefneedig : de Meelknopjes 
tweehoornig! Forsr. Gen. 40. 

GRrriaAs. Een vierfneedige Kelk: een Éénzaadi= E 


ge Pruimvrugt met een gefleufde Kern, C. 20 
CarvornyrLUus. De Kelk boven: de Vrugt 
een éénzaadige gekroonde Bezie, C.44 


4. Met wf bladige Bloemen. 


Loosa. Het Zaadhuisje half beneden; Eénhok- 


kig, half-driekleppig , veelzaadig. AEN 
MeENTzEr1A,. Het Zaadhuisje beneden, ééne 
hokkig , driekleppig , veelzaadig. Î. 120 


Orycra, Het Zaadhuisje éénhokkig, drieklep- 
pig, veelzaadig, boven. Mov. Gen. Arab. 
Forsk. Flor. p. 103. 
VATERtA, Het Zaadhuisje éénhokkig „ drie- 
kleppig: driezaadig. c. 40 
SLOANEA», Een gedoornd Zaadhuisje, van bin: 
tabs nen 


SYSTEMATISCHE 


ven Bezieáchtig: de buitenfte Meeldraadjes 
‚ Bladerig onvrugtbaar. } C‚1Ö 

Crisrus. Een rondachtig Zaadhuisje : de vyf- 

bladige Kelk met twee Blaadjes kleiner. e‚257,4,122 
Corcrorus. Een bynavyfhokkig Zaedhuisje: 

een vyfbladige Kelk, zo lang als de Bloem; 

afvallende. eli 8, 139 é 
SARRACENIA. Een vyfhokkig Zaadhuisje: 

een Schildvormige Stempel! : de buitenfte 

Kelk drie-, de bovenfte vyfbladig. Â. 107 
Tizra. Een vyfhokkig Zaadhuisje ‚dat Leder- 

achtig is en éénzaadig : een" afvallende 

Kelk. | LTR E 
CrerrjEeRA. Een tweehokkig Zaädhuisje : een 
vyfbladige Bloem. Nov. Gen. T pe Disfs 
II. p. 68. & Flor. Japon. | 
MxyrisrTrca. Een Vleezige, eenzaadige Be. 

zie of Noot: met een droog Netswys Vlies 

tusfchen het Vleefch en de Pit. Nov. Gen. 

Suppl. LinN, pe 40, De Mannetjes rop 

Rumru. Amb. IL, T. 5. 
OcHNA. Vyf Besfen in een Vleezig Omhul- 

zel: de Bloemblaadjes met verlangde Nan 

gels. | 618 
Mun rTriNeta, Een vyfhokkige genavelde Be- À 

zie: een vyfdeelige Kelk. Ad 
ErzocarPus. Een Pruimvrugt: meteen gee 

krulde Kerns rappige Bloemb!aadjes. … c. 36 
Marpococca, Ken vierdeelige ruige Pruime 

vrugt : de Bloemblaadjes zeer klein. Forst. 

Gen. 39. 


° 


EN 
& 


5. Mes 


BLAD W YZ E R. 13. Polyandtia,” 


s. Met zesbladige Bhemen. 


Arcemone, De Kelk driebladig $ het Zaad- 
huisje eenhokkig, half kleppig. nf 108 
LacersTROEMtA. De Kelk zesfnecdig: de 
zes buitenfte Meeldraadjes grooter: de Bloem 
gekruld. €.245 
Tura. De Kelk vyf- of zesbladig: zes of negen 
… Bleemblaadjes * het Zaadhuisje driehokkig 
met enkelde Zaaden. . ed oja. 240 
Lecyrris. Een zesbladige Kelk: de Meel. 
draadjes door een gecongd Honigbakje fas 
mengegroeid : het Zaadhuisje vierhokkig, 
met Merg „ horizontaal, tweckleppig. €. 39 


6. Met agtbladige Bloemen. 
SANGUINARIA, De Kelk tweebladig: het 
Zaadhuisje tweekleppig » veelzaadig. , 2, 89 
7. Met negenbladige Bloemen. 


PovporPrnyrLum, Een driebladige Kelk: eén 
eenhokkige, gekroonde Hee £. 84 


8. Met tienbladige Bloemen. 


Brxa. De Kelk vyftandig: de Bloem vyfbladig, 
dubbeld: het Zaadhuisje tweekleppig, 7 
9. Met veelbladige Bloemen. | 


! 


Nymraaa, Een veelhokkige schorfige Bezie: 
een groote sins ‚IIe 


TG. Zon= 


SYSTEMATISCHE 


fo. Zonder Bloemblaadjas. 
Trewra. De Kelk driebladig: het Vrugtkasje 


driezaadig. Ci 
Procx:a, De Kelk driebladig: het Vrugtkasje 
vyfhokkig. €, 27E 
Larr1a. De Kelk vyfbladig : het Vrugtkasje 
eenhokkig, driekleppig , veelzaadig. Ce 34 
SEGUIERIA. De Kelk vyfbladig: het Vrugt- | 
__kasje éénzaadig , gevleugeld. €271 
Der 1MA. De Kelk vyfbladig: het Vrugtkasje | 
tweekleppig, tweezaadigs e. 244 


II, Dieynra. Tweewyvige, 


CALLIGONUM, De Kelk vyfbladig: geen 
‚ Bloem: het Vrugtkasje haakig gedoornd. e.274 

FoTHERGILLA. De Kelk onverdeeld: geen 
Bloem: het Zaadhuisje bmg : twee 

Zaaden by een. €273 
CuraArTELLA. De Kelk vuole de Bloem 
vierbladig : het Zaadhuisje tweedeelig , twee- 

zaadig. € 272 
PaoNra, De Kelk en Bloem vyfbladig: het 

Zaadhuisje veelzaadig: de Zaaden gekleurd. 4.147 


IL, TRIGYNI A Driewyvige. 
HomArium, De Kelk zesfnéedig: de Bloem 
zesbladig: het Honigbakje met zes Klieren, 
Nov. Gen. Amers JacQqs p. 5e 
EuRvANDRA. De Bloem driebladig: de Kelk, 
vyfbladig : de Meeldraadjes breed getipt. 


Fors, Mar. duftr. Gen. 41. | 
Det. 


BLAD WYZER, 13. Polyandria, 


DeLPHINIUM. Geen Kelk: een vyfbladige 
Bloem, het bovenfte gehoornd: het Ho- 
nigbakje tweefneedig , ongefteeld, GIST 

AconrtTuM,. Geen Kelk: de Bloem vyfbladig, 
het bovenfte gehelmd: twee gefteelde Ho= 
nigbakjes. vo itens® 


IV. TETRAGYNIA. Vierwyviges 


CrmicirucA. De Kelk vierbladig : de Bloem 
met vier Bekerachtige Honigbakjes : vier 
Zaadhuisjes : Schubbige Zaaden, de 16GQ 
Assa. De Kelk vierbladig 4 ontelbaare Meele ge 
e draadjes : vier Stylen: de Vrugt twee Bes- 
fen. Nov. Gen. Sar, Hourtr. Pl, XXVI, 


Lig. 1. e„ 275 
TrrraAcerA. De Kelk zesbladig: vier een- 
zaadige Huisjes. c.58 


Caryocar. De Kelk vyfdeelig: de Bloem vyf. 
bladig: de Vrugt een Pruim met vier Pic- 
ten. p C 59 


V. PENTAGYNIA. JVyfiwyvige, 


AQuiLre ra. Geen Kelk: een vyf bladige Bloem 
vyf Honigbakjes, die van onderen gehoornd *# 
Zyn, | d. 171 
NIGELLA. Geen Kelk; een vyfbladige Bloem; p 
agt Honigbakjes , die van boven twee Lip- 
pen hebben. _ i. 174. 
REAUMURIA. De Kelk en Bloem vyfbladig : 
met tien aangegroeide kanthaairige Honig- 
bakjes: het Zaadhuisje vyfhokkig veel- 
zaadig. | 1.179 
DRA. 


SYSTEMATISCHE 


BrATHYs, De Kelk en Bloem vyfbladigs 
geen Honigbakje: een éénhokkig eenzaadig 
Zaadhuisje, Nev. Gen. Suppl. LINN. p. 43 


VL, HerxacyNta. Zeswyvige. 


Srrarrores De Kelk driedeelig: de Bloem - 
driebladig: de Vrugt eene geboBe Bezie 
binnen een Scheede, íe 180 


VI. PoLYGYNIA, Veelwyvige, 


HyprasTrts. Geen Kelkteendriebleadige Bloem 
een Bezie famengefteld uit éénzaadige Kor- N 
rels. 1. 265 
ARRAGENE. Geen Kelk: de Blaem vierbladig 
grooter, van binnen veelbladig: veele. ge- 


baarde Zaaden. Re Ae Te 
CrrMATIS. Geen Kelk: de Bloem vierbladigs 
veele gebaarde Zaaden. 1.200 


TRALterrumM. Geen Kelk: de Bloem vier-of 
_,vyfbladig: veele Zaaden , byna effen , naakt. 4,209 
Isoryrum. Geen Kelk: een vyfbladige afval- 
lende Bloem: vyf Honigbakjes: veelzaadige … 
Huisjes. de 252 
‚ HerLeEBorRus. Geen Kelk:een vyfblâdige bly- 
vende Bloem : veel Honigbakjes : veelzaa- 
dige Huisjes. Ze 254 
CarTrA. Geen Kelk: een vyfbladige Bloem: 
veel Zaadhuisies, geen Honigbakjes. î. 263 
ÂNEMONE. Geen Kelk: een zesbladige Bloem: 
veele Zaaden, 1.182 


Mr. 


BLAD WYZER. * 13. Polyandria. 


MricnuertA Een geknotte Kelk: eene agtbla- 
| dige Bloem : vierzaadige Besfen, famenge- 
hoopt. Pi74 

Trorrtos. Geen Kelk: een veertienbladige 
Bloem: Liniaale Honigbakjes: veelzaadige 
Zaadhuisjes. „20 

Wintrera,. De Kelk driekwabbig : de Bloem 
zes of twaalfbladig : geknodíte rapte: 
zels: een ftlomp Eyronde Bezie. Nov. Gen. 
Suppl. Linn. p. 43. Drimys Winteri. Forst, 
Nov. Gen. N, 42. A. Ups. nova. II. p. 185, 
SoLaND. Med. Obs Vol. V. p. 46. T. t. 

Hec verum Cort, Winteranum prebet, 

UNOoNA. De Kelk driebladig : de Bloem zesbla- 
dig: veele gefteelde tweezaadige Besfen, 
Nov. Gen. Suppl. Linn. p. 46. 

Uvarra. De Kelk driebladig: de Bloem zes. 
bladig; veelzaadige Besfen aan een langen 
Stoel gehecht. | Ce 77 

ANNoNA. De Kelk driebladig: de Bloem zes. 
bladig: een veelzaadige Bezie - Vrugt met 

een gefchubde Schors, c.82 

LirioDENDRUM. De Kel Ik driebladigs de Bloem 
zesbladig : veele Lancetvormige Schubbig 
geplaatfte Zaaden. c.63 

Maenoria. De Kelk driebladig: de Bloem 
negenbladig : famengehoopte tweekleppige 
Zaadhuisjes: hangende Zaaden, Cc. 69 

HoUTTUYNiA. Een vierbladige Kelke geen 
Bloem: de Meeldraadjes met de Stampers 
vermengd. Nor, Gen. THUNB. A@. Stockh. 
3782. Flor, Japan. p. 234. T. 26, 

| Dir. 


kod 


SYSTEMATISCHE 


DeirrEnra. De Kelk en Bloem vyfbladig: 
veele famengegroeide Zaadhuisjes, meteen 
_ Vleezigen Stoel. Min 68 
RANuncurLus. De Kelk en Bloem vyfbladig: 
veele Zaaden : de Bloemblaadfes met een 
Honigvoerende Nagel, Î. 228 
Iurierum. De Kelk zesbladig : zeven- en: 
twintig Bloemblaadjes : eenzaadige Huisjes — 
in ’ ronde geplaatst. e.277 
Aponrs. De Kelk ivyfbladig : de Bloem vyf. 
of tienbladige veele hoekige , fchorfige 


Zaadjes. 1.218 


SsssssssSsssssssse) 
VEERTIENDE KLASSE, 
DIDTNAMIA, TwWEEMAGTIGE, 
L GyMNosPEerMra.  Bhotzaadige, 

ze Met de Kelken nagenoeg in vyven gedeeld. 


PERriLLA. Twee Stylen , afftandige Zaae 


den. Ce 208 
Lronurus. De Meelknopjes;befprengd met 
Beenige Stippen. î. 262 


GreEcoMmaA. De paaren Meelknopjes gekruist! 4,330 
Hyssorus, Afftandige regte Draadjes: een 
Smoelachtige Bloem. i. 209 
‘MeNTuA Afftandige regte Draadjes: de Bloem 
“_ byna gelyk. i, 318 
SypeRriTis. De eene Stempel den anderen 
‚ Scheedswys’ omvattende } Â En 
As 


BLADWYZER. 14. Didynamia, 


LAvANpurA. De Bloem agterover gekeerd! e, 279 
TreucrivM, De Bloem. boven. ongelipt , maar 


tweedeelig ! C i 271 
Äjvca. De Bovenlip der Bloem korter dan de 
Meeldraadjes! = Î. 267 


‚Paromts. De Bovenlip van de Ploem ruig! # 567 
BeroNica De Bovenlip der Bloem vlak, op- 
flygend , met een Gylindrifch Pypje : de 

_Meeldrda!jes van langte als de Secl, Â, 340 
Lamrium. De Onderlip der Bloem wederzyds 

met een Borftelige Tand! | 1.332 
Gareors:s. De Onderlip der Bloem van bo- 

ven tweetandig ! | | ie 337 
STaCcHys. De Onderlip der Bloem aan de zy- 
den omgeboogen : de uitgebloeide Meele 


draadjes zydelings afgewend. Â. 243 
Nerera. De Onderlip der Bloem gekarteld: 
de Keel met een omgeboogen Rand. Î, 303 
SATUREJA. De Bloem met byna' gelyke flip- 
pen: de Meeldraadjes afftandig, 292 
Barvora, De Kelk tienftreepig : de Bovenlip 
der Bloem gewelfd. 1,352 
. MARRUErUM, De Kelk tienftreepig: de Bo- 
venlip der Bloem regt. | $. 355 


MoLUCCELLA. De Kelk Klokvormig , grooter 
dan de Bloem, met gedoornde Tanden, 376 


2. Met tweelippige Kelken, 


SCUTELLARIA, De ArOGLdTaEnEne Kelk ge. 


dekzeld ! 1,419 
TuvMus. De Kelk aan den Keel met Pluis 
| geflooten. ê: 392 


Hi ’ Oc yv. 


SYSTEMATISCHE 


Ocymum, De Bloem agterovergekeerd | Twee 
Draadjes aan den Voet met een Uitfteekzel! #.416 
PRUNELLA, Âlle Draadjes aan den top gegaf- 


feld! 1,437. 
CrLroNiaA. Vier Stempels! d. 443 
TRrRICHOSTEMA. Zeer lange Draadjes! de 427 
DRaAcocEPHALUM., De Keel der Bloem als 

een Zak gezwollen ! Î. 405 
OrrieANUM, De Kelken tot een Schubbig 

Hoofdje vergaard, — i. 382 
CrrNoropruMs De Kelken vergaard in een 

Omwindzel. de 379 


THymiBrA, De Kelk wederzyds met een Haai. 
rige Streep gekield: de Styl ten halve twee- 
deelig: de Bloem plat gelipt. …— Â, 207 
Mrruirris. De Kelkpyp wyder dan de Bloem, 
wier Bovenlip plat is en onverdeeld: de 


Meelknopjes gekruist. | Î 415 
Merrissa. De Kelk hoekig, rappig, met een 
opftygende bovenlip. de 400 


HoRrMINUM. De Bloem met vier byna gelyke 
flippen; de vyfde grootst en uitgerand, 4413 

Prasium. Bezieach:ige Zaaden, €. 29I 

PurvyMaA. Een enkel Zaad! d. 444 


II. ANGIOSPERMIA, Schuilzaadige, 


z. Met gefpleeten kelken. 


Castr LEjA. Het Zaadhuisje tweehokkig seen 
grynzende Bloem; de Onderlip met Pypige 


Kliertjes ; de Kelk eenbladig, Pypachtig, 
j / OVCle 


BLAD WY ZER. 14 Didymamia. 


overlangs gaapende. Mov. Gen, Suppl, Linn. 
Pe 47e 


e. Met de Kelken tweefneedig. 


OzBoLARIA. Het Zaadhuisje éénhokkig: de 
Bloem Klokvormig , vierfneedig: de Draad- 
ies uit de verdeelingen der Bloem. Â555 
OROBANCHE. Het Zaadhuisje éénhokkig : de 
Bloem byna egaal vierfneedig: een Klier — 
onder den Voet des Vrugtbeginzels. d. 556 
HEBENSTRET!A. Het Zaadhuisje tweezaadig: 
de Bloem eenlippig, vierfneedig: de Meel- 
draadjes ingeplant in den zydelingfen rand 
der Bloem, 1,535 
TORENIA, Het Zaadhuisje tweechokkig: de - 
Bloem Grynsachtig: twee gegaffelde Mecl- 
‚draadjes. d. STE 
AcANTrus. Het Zaadhuisje tweehokkig : de 
Bloem SEOUDME ORNE: de Meelknop- 
jes ruig. 1.587 
ArrgerTra. Het Zaadhuisje’ tweehokkig $ de 
Bloem Klokvormig : de Meeldraadjes ge- 
baard. Nov. Ger. Tuna. Disf: IV. pe 8r. 


Pl. Cap. 
PREMNA. Een vierzaadige Bezie : de Bloem 
ongelyk vierfneedig. d. 530 


CRESCENTIA. Len éénhokkige Bezie : de 
Bloem met een Pyp Klokvormig : het Vrugt- 
beginzel met een Voetje: tweehokkige 
Zaaden. | C IIS 


ia 3. Det 


SYSTEMATISCHE 
3, Met de Kelken driefneedig. 


Haturerria, Een tweehokkige Bezie teen vier= 
fneedige Bloem , met de Bavenlip langer. c113 


4. Met de Kelken vierfneedig, 


SELAGo. Een Zaad , omwonden met een on- 
gelyke Bloem. | e.323 
Lieprra, Een Zaad dat tweehokkig is: de Bloem 
Trompetachtig; de Kelk als famengeknee- 
pen. Ik, | ê. 329) 
LATHRA A. Het Zaadhuisje éénhokkig: de 
Bloem Grynsachtig: onder het Vrugtbegin- 
zel een Klier, | i,46t 
BAR TSTA. Het Zaadhuisje tweehokkig: de 
Bloem Grynsachtig ; de Kelk kleuriger. 4 446 
EurnRrasta, Het Zaadhuisje tweehokkig: de 
Bloem Grynsachtig : de onderfte Meelknop- 
\ jes aan de eene zyde gedoornd, Î 454 
RatNANTaus. Het Zaadhuisje tweehokkig 3 
de- Bloem Grynsachtig: het Zaadhuisje fa- 
mengedrukt, ie 448 
MerELrAMPryRUM, Het Zaadhuisje tweehokkig : 
de Bloem Grynsachtig : twee bultige Zaa- 
den, zet 458 
ScuwarBraA. Het Zaadhuisje tweehokkig ? de 
Bloem Grynsachtig : de hovenflippen des 
Kelks allengs kleiner. ‚_ &468 
BarLErRtA, Het Zaadhuisje tweehokkig Veer. « 
kragtig : de Bloem Trechterachtig ; twee 
Zaaden, é sô 
eN Û Log 


ERE 4 D w YZER, 14. Didamse 


Hrs EM ras Het Zaadhúisje driehokkigs de 
Bloem met eenzydige flippen: de Meels 
| draadjes tegenover het Bloemblaadje 
GMELINA, Een Pruimvrugt met een tweehok 
kige Pit: de Bloem tweelippig : twee dik- 
kere tweedeelige Meelknopjes. c‚ 12d 
LANTANA. Een Pruimvrugt met eéne twees 
hokkige Pit : de Bloem Trompetachtig: een 
j €352 


hdáakige Stempel. 
5. Met de Kelken vyffneedië. 


AvriceNNr1a, Het Zaädhuisje é&nhokkig; dà 
Bloem vierfneedig : een enkel Zaad, met 
vier Plaatjes ‚ uitfpruitende in het Vrugt 

AR | 


kasje. 
Russerta. Het Zaadhuisje éénhokkig: de 
Bloem Pypig, Rolrond, zeer lang , half met 
Haair geflooten : menigvuldige Zaaden. Move 
_ Gen. Amer: Jacq. p. 6. 
Tozzi, Het Zaadhuisje éénhokkig: de Bloem 
Trompetachtig : een enkel Zaad. ie 460 
LimosrtLaA. Het Zaadhulsje &énhokkig: de 
Bloem regelmadtig Klokvormig : veele Zaas 
Â 883 


Bloemù Trompetachtig: een menigte Zaa- 
den. 
LiNnpeRNrA. Het Zäadhuisje Éénhokkig: de 
Bloem Smoelachtig: de onderfte Meel: 
draadjes aan ’t end met een Tandje; d.S3à 
VARDELLI1 As Het Zaadhuisje éénhokkig; de 
Tig | Bloem 


den: | rl 
Browarria. Het Zaadhuisje éénhokkig : de 
£, $âó 


SYSTEMATISCHE 


Bloem Smoelachtig : de onderfte Meeldraad- 
jes uit de vlakte van de Lip voortkomen= 


tide. E 554 
Gesyerrta. Het Zaadhuisje tweehokkig: de 
Bloem boven, / î. 485 


SCROPHULARILA, Het Zaadhuisje tweehok- 
kig : de Bloem agterover: de Lip met de 
tusfchenflip binnenwaards. d, 513 
STEMODIA. Het Zaadhuisje tweehokkig + de 
Bloem ongelyk : de Meeldraadjes gefplee- 


ten: de Meelknopjes dubbeld. de 5$4 
Cersra, Het Zaadhuisje tweehokkig :-de Bloem 
Raderachtig : Wollige Meeldraadjes. 4.523 


HEMIMERr1is. Het Zaadhuisje tweehokkig , 
met het êéne hokje bultigers de Bloem Ra- 
derachtig , met de ééne flip grooter, Hart- 
vormig: een Honigdraagend Sleufje opde 
Slippen. Nor. Gen, Suppl. LiNN. Pe 45e 
Truns. Disf. IV. p. 74. Pl. Cap. … | 
SIBFHORPIA,- Het Zaadhuisje tweehokkig 
de Bloem Raderachtig : de Meeldraadjes 
_ twee em twee genaderd, í 55e 
CaAPRARTA, Het Zaadhuisje tweehokkig: de 
Bloem Klokvormig: een Hartvormige twee- 
kleppige Stempel. e. 320 
E (GITAL1S. Het Zaadhuisje eek. de 
‚ Bloem Klokvormig , van onderen Buikig : 
de Meeldraadjes neergeboogen. Îe 525 
BieroNta. Het Zaadhuisje tweehokkig: de 
Bloem Klokvormig: gewiekte Schubswys 
geplaatfte Zaaden. __€:103,€ 302 
Ruërzra, Het Zaadhuisje twechokkig : de 
Bloem 


B, LADWYZER, ta Didynamtar 


Bloem Klokvormig: de Meeldraadjes by 
paaren genaderd, £, 569 
Bucunerra, Het Zaadhuisje tweehokkig :de 
Bloem Trompetachtig:de randen met Hart= 
vormige gelyke flippen. ie Sal 
E Rinus. Het Zaadhuisje tweehokkig : de Bloem 
tweelippig: de Bovenlip omgeboogen , zeer 
kort, | de 537 
Parra. Het Zaadhuisjetweehokkig: de Bloem 
_Raderachtig, kleiner dan de gekleurde 
Kelk: eenzaame Zaaden. e. Sif 
ManNurra. Het Zaadhuisje tweehokkig : de ' 
rand der Bloem vyfdeelig , met de onderfte 
flip dieper en omgeboogen. £.533 
ANTIiRRHIiNUM, Het Zaadhuisje tweehokkig: 
de Bloem Grynsachtig , van onderen met 
een uitpuilend Honigbakje. í, 482 
CoLuMNEA. Het Zaadhuisje tweehokkig: de 
‚Bloem Grynsachtig , bultig boven den Voet : 
famengeknoopte Meelknopjes. Â.583 
GERARDIA. Het Zaadhuisje tweehokkig : de 
Bloem ongelyk Trompetachtig : de Vrugt 
gaapende aan den Voet: een enkel Zaad. #£478 
Pepricuraris. Het Zaadhuisje tweehokkig z 
de Bloem Grynsachtig : gerokte Zaaden. #.468 
MrtMmurus. Het Zaadhuisje tweehokkigt de 
Bloem Grynsachtig : een driekantige Kelk. 4 563 
Dovar Tra, Het Zaadhuisje tweehokkig « de 
Bloem Grynsachtig , met de bovenlip kort, 
opftygende. | | 1,562 
CHELONE, Het Zaadhuisje twechokkig : de 
aat dan Blosta 


ij 


SYSTEMATISCHE 


Bloem Grynsachtig , opgeblazen , digt: blyk 

van een vyfde Meeldraadie. i, 492 
SESAMUM. Het. Zaadhuisje tweehokkig : de 

Bloem Klokvormig , ongelyk: blyk van een 

vyfde Meeldraadje. | 1e 56 
ManTyNia, Het Zaadhuisje vyfhokkig: de 

Bloem! Klokvormig: blyk van een vyfde 

Meeldraadje. e. 206 
CRANIOLARIA, Het Zaadhuisje vyf hokkig: 

de Bloem Trompetachtig; met een Draad- 

achtige zeer lange Pyp. bn € 203 
PEDALIUM, Een tweehokkige Noot. Í, 59E 
AMAZONIA, Ken Eyronde éénhokkige Noot 

Nov. Gene Suppl. LINN. PD. 43. 
Linnes. Een driehokkige drooge Bezie: 

een Klokvormige Bloem: de Kelk boven! í 548 
BoNTia. Een éénzaadige Bezie: de Onderlip 

der Bloem omgeflagen: het Zaad geplooid.c. 127 
CorNuTra. Een éénzaadige Bezie :een Smoel- 

achtige Bloem: een zeer lange Styl. € 319 
CLERODENuvRON Een éénzaadige Bezie: een 

Smoelachtige Bloem , met een naauwe Pyp: 

zeer lange Meeldraadjes. e. 339 
VoLKAMERIA. Ben tweezaadige Bezie: de 

Bloemflippen over ééne zyde: tweehok- | 

kige Zaaden. €. 335 

CITHAREXYLON. Een tweezaadige Bezie : 

een byna gelyke Bloem : tweehokkige Zaa- 

den. 6 HB 
Oviepa. Een tweezaadige Sn : een zeer 

lange Bloem met den rand driedeelig: de 


Vrugidraagende Kelk Klokvormig. e.222 
| Mir- 


MirLinoroNtaA. Een Haauw - Vrust? de 
‚Bloem zeer lang, met een vierfneedigen 
zoom : des Kelks rand omgeboogen: de 
_ Meeldraadjes tweedeelig , Schéedig. ‚Nops 
Gen. Suppl, LiNN. p. 45e 

Virrx, Een vierzaadige Bezie: een Smoel- 
achtige Bloem , met de Bovenlip driedee- 
lig. e. 343 

DuraANTaA, Een vierzaadige Bezie: een byna 
Smoelachtige Bloem, met een kromme Pyp: 


tweehokkige Zaaden. > €:33E 
BesLerza. Ken veelzaadige eenhokkige Bee 
ziez-een ongelyke Bloem. e‚ 20% 


6. Met de Kelken veelfneedig, 


HyoBANcHeE. Het Zaadhuisje tweehokkig: de 
Bloem éénlippig :-de Kelk zevenbladig.  #562 
CymBARrrA. Het Zaadhuisje tweehokkig 3 de 
Bloem Smoelachtig: de Kelk tientandig, 5IG 
THUNBERGIA, Het Zaadhuisje tweehokkig: 
de Bloem Klokvormig: een dubbelde Kelk 
_de buitenfte tweebladig, de binnenfte veel - 
deelig, Nov. Gen. Suppl. LINN. p. 46. TUNE; 
Disf. Lp. 22 A. Lund, Tab. 


7. Mét veelbladige Bloemen, 


Meurantgus. Een vierhokkig, vierkwabbig 
Zaadhuisje : een vierbladige Bloem, de One 
derlip vitmaakende,. €. 352 


hi 


lig VEE: 


SYSTEMATISCHE 


VYETIENDE KLASSE 
TETRADYNAMIA., VirErMAGTIGE 
Ì. SiricuLose. Haauwijesdraagendes 
1. Met Haauwtjes , niet aan Je tip uitgerand. 


Drapa. Het Haauwtje met platachtige Klepjes: 


geen Styl. î, 608 
LunaAriaA, Het Haauwtje gefteeld ‚ met platte 
Klepjes: een uicfteekende Styl. 1.655 


SUBULARzA, Het Haauwtie met half Eyronde 
Klepjes: de Styl korter dan het Haauwtjes #. 606 
Mvacrum. Het Haauwtje met holronde Klep- 


jes: een blyvende Styl, 1.594 
VerLa. Het Haauwtje met Klepjes die de helft 
korter dan het middelfchot zyn, WAT 


o. Met Haauwijes die aan de vip uitgerand zyn. 


Iseris. De twee buitenfte Bloemblaadjes groo- 
ter. | Ze 636 
Aryssum. Eenige Draadjes met een Tandje 
aan den binnenkap:: een tweehokkig Haauw- 
tje. de 4ï 
CryrroLA. Een sd Er met 
platte Klepjes, afvallende. Â, 649 
PrETARIA, Een Schyfrond Haauwtje, plat- 
achtig famengedrukt, niet gaapende, Â Ó5L 


IME DAs Cot r- 


BLADWYZER. 15. Tetradfhamia, 


_CocurrarrA. Een Hartvormig Haauwtje , 
met ftompe bultige Klepjes. 1.608 
LeEripteom. Een Hartvormig Haauwje, met 
fpits gekielde Klepjes. d, 612 
Trraser. Een ftomp Hartvormig Haauwtje, 
_ met de Klepjes aan den rand gekield. î, 623 
BiscuTErLLaA. Een van bovenen onderen twee- 
kwabbig Haauwtje, aan den rand get 
__kield. 652 
ÂNASTATICA. Een ftomp Enea, met de 
Klepjes langer dan hetgefpitfte middelfchot.#. 603 


IW. Srirrqvoss, Haauwdraagende. 


Ie De Kelk geflooten met overlangs famenluis 
kende Blaadjes. 


RarHaNus. Een Haauwtje met Leedjes. #55 
ErysiMUM. Een vierhoekige Haauw. 2, 683 
CHAMIRA, De Kelk aan den Voet gehoornd | 
Klieren buiten de korfte Meeldraadjes. Nov, 
Gen. Truns. Disf. IL. p. 48. 
CHerrRANTHUS. Het Vrugtbeginzel wederzyds 


met een Klier. Â. 690 
Hesrptris. Klieren binnen de korfte Meel 

draadjes: fcheeve Bloemblaadjes. í, 702 
‘Aragrrs. Vier Klieren binnen de Kelkblaadjes: 

een enkelde Stempel. 5, 706 
Brassica. Twee Klieren binnen de kortfte 

Meeldraadjes , twee buiten de lanefte, Â. 713 


TurriTis. Overendftaande Bloemblaadjes, #7ir 
DenTARta, Fen Haauw met Kleppen die door 

oprolling gaapen, i, 658 

| R Je 


SYSTEMATISCHE 
RicorrA, Een éénhokkige Haauwe í.65j 


2. De Kelken gaapende met van boven af/tandige 
BJaadjes. 


_CraMre. De Haauw afvallende , Klootrond 
_ en droog Bezieachtig: vier Draadjes aan den 
top gegaffeld, | d 741 
Isar is. De Haauw afvallende, Lancetvormigs 
éénzaadig, de 74$ 
BuNras. De Haauw afvallende, rondachtig , 
gedoornd. 1. 739 
MNemosrura. De Haauw lang en Spilrond, 
met veele afvallende Leedjes. Nov. Gen. Arab. 
Forsk. Flor. pe 122, ie 
Cr rome. De Haauw gaapende , eenhokkig. # 749 
CARDAMINE, De Haauw gaapende, met op- __ 


gerolde Klepjes. | | î. 660 
SiNAPis, De Haauw gaapende: de Kelk hori- 
zontaal uitgebreid. 4. 728 
SISYMBRIUM, De Haauw gaapende, met byna 
regte Kleppen: de Kelk uitgebreid, 1.668 
HELIOPHILA, De Haauw gaapende : twee 
emgekromde Honigbakjes, 70E 
ZES: 


BLAD W YZER.’ 16. Monadelphia, 
SSSSSSSSSSSSSS ISS: 
ZESTIENDE KLASSE, 


MONADELPHIA. ENKELBROEDERIGE, 


IT, TRrANDRIA, Driemannige. 


ArmyTrja. Een groote Trechterachtige , half 
driefneedige Kelk: drie Bloemblaadjes, in 
den Keel van de Kelkpyp ingeplant ,en kor- 
ter dan dezelve. Nov. Gen. Suppl, LiNN. p. 
48. Hydnora Africana. Truns. Disf: hl. p. 
oz. AB. Stockh, 1775. Te2 & 1777. Te 4fe 

lan 2e 

_ GALAXrA Fen éénbladige , zesfneedige 

Bloem. Nav. Gen. Tuuns. Disf, II. p. <Q. 

Ixia Galaxia. Suppl, Linn. p. 93. — 


IL, PENTANDRIA. Dyfinannige, 


LERCHEA. Eenwyvig : het Zaadhuisje drichok- 


kig „ veelzaadig, €, 355 
‚ WaALTHERIA, Benwyvig : het Zaadhuisje 
éénhokkig, éénzaadig. e. 356 


SyYMPHONIA, Eenwyvig: een Kogelronde 
Bloem: een vyfhokkige Bezie, Mov, Gen. 
Suppl. LiNN. p. 49. 

HERMANNIA. Vyfwyvig:het Zaadhuisje vyfe 
hokkig, Eénzaadig: de Bloemblaadjes Huik- 


achtig, fcheef, €359 
MerocHiIaA, Vyfwyvigs het Zaadhuisje Vyf- 
hokkig , en, €. 364 


nh Öe: 


SYSTEMATISCHE 
III. OcTANDRI he Astmannige, 


ArrToNia, Eenwyvig: de Bloem vierbladigs 
een drooge , vierhoekige , opgeblazen Be: 
zie, Nov, Gen, Suppl. Linn. p. 49. THu“s, 
Disf: Il. p. 52 & fig. in A@. Lund, Tom. IL, 


IV. ENNEANDRIa. Negenmannige, 


Drvannra, De Kelk tweebladig: de Bloem 
vyf bladig : misfchien T weehuizig. Nov. Gene 
Tuune, Disf. IE p. 6o & Fl, Japon. p. 267. 
Te 97. 


x 
V. DECANDRIA. Tienmannige. 


CoNNARUS. Eenwyvig: de Peul éénhokkigs 
de Meeldraadjes beurtlings zeer kort. Cc. 130 
GERANIUM, Eenwyvig: het Zaadhuisje vyf- 
zaadig met een Snuir, k. 1 „e, 368 
ErcaAja. Eenwyvig: het Zaadhuisje Eyrond: 
driehokkig ‚ driekleppig , in ieder bokje 
tweezaadig. Nov. Gen, Arab. Forsk. Flor. 


Pe 127. 
HucoNta. Vyfwyvig: het Zaadhuisje eenzaae 
dig: de Meeldraadjes Kruikswyze. c. 131 


VL, ENDECANDRIA. Elfinannige. 


BROWNEA. Eenwyvig: de Kelk vyfdeeligs de 
buitenfte Bloem vyffneedig, de binnenfte 
vyfbladig, Cc. 


VIL DopEcANDRIA. Twarlfinannige, 


PENTAPETES. Eenwyvig : het Zaadhuisje 
| vyfe 


BLADWYZER. 16. Monadelphia. 


vyfhokkig, veelzaadig: vyf lange gekleur= 
de Meeldraadjes. ke 34 


| 
Vlil. PoLYANDRIA, Veelmannige, 


GusTavraA.Benwyvig : geen Kelk: veel Bloem: 
blaadjes: een veelhokkige Bezie: Zaaden 
met byhangzels. Nov. Gen. Suppl. LINN. p. 

Ste Disf/. Plant. Surin. cum. Tab. 

Gorponta. Eenwyvig: de Kelk eenvoudig, 
vyfbladig: vyfhokkige Zaadhuisjes : twee- 
lingfe gewiekte Zaaden. e. 421 

MortisoNtra. Eenwyvig : de Kelk enkeld 
tweefneedig ; een Doosachtige gefteelde 
Bezie: een enkele Styl : vier Bloemblaad- 

Tes, C. I60 

Mrsua. Eenwyvig: de Kelk enkeld, vierbla- 
dig: een viethoekige , ÉÉnzaadige Noot: 
één Stamper: vier Bloemblaadjes, 6,158 

PrLAGIANTHUS. Eenwyvig: de Kelk enkeld, 
vyffneedig: de Bloem fcheef vyf bladig : de 

| Vrugt een Bezie. Forst. Gen. 43. 

CrossosTyrrs. Benwyvig: de Kelk enkeld 
vierdeelig : vier Bloemblaadjes: de Stempel 
met Franje. ForsT. Gen. 44. 

STEWARTIA. Vyfwyvig : de Kelk enkeld, 
uitgebreid ; het Zaadhuisje vyfkwabbig , 


_ eenzaadig. > C.I55 
StpaA. Byoa éénwyvig : een enkelde hoekige 
Kelk: veel eenzaadige Huisjes. kas 


SOLANDRA. Henwyvig : een enkelde Kelk ; 
langwerpig vyfhokkig, geribd Zaadhuisje: 
Á | veel 


ad 


SYSTEMATISCHE 


veel Zaaden op twee ryën geplaatst, Nov. 
Gen MUurr. Comm. Gott. 1784. 

Bomsax. Eenwyvig : een enkelde Kelk: het 
Zaadhuisje vyfhokkig veelzaadig : de Styl 
onverdeeld: Wollige Zaaden. _ €147 

ADANSONtA, Eenwyvig: een enkelde Kelk: 
het Zaadhuisje veelhokkig, veelzaadíg , van 
binnen Meelig. ee Cala 

CAROLINEA, Eenwyvig: een enkelde Pypi- 
ge geknotte Kelk : Degenvormige Bladen: 
een vyffleuvige tweehokkige Appel. Nov. 
Gen. Suppl, Linn. p. St. 

Gossyrrum. Eenwyvig: een dubbelde Kelk, 
de buitenfte driefneedig : het Zaadhuisje 
vierhokkig : veel Zaaden in Wol gewik- 
keld, 


é. 352 


LavarrerA. Veelwyvig : de buitenfte Kelk 
driefneedig: de Vrugt met eenzaadige Kor- 


rels gekranst. &, 64 ‚€330 
MALACHRA- Veelwyvig s de bnitenfte Kelk 
driebladig : vyf éénzaadige Korrels. €. 378 


Marva. Veelwyvig : de buitenfte Kelk drie. 
bladig : veele gekranste Beat Kor. 
rels. k.53 

Marorgz. Veelwyvig: die buitenfte Kelk dries 
bladig: de Vrugt uit eenzaadige Korrels fa. 
mengehoopt. k,67 

UrenNa. Eenwyvig: de buitenfte Kelk vyffnee- 
dig: de Vrugt van vyf gedoornde , eenzaa. 
dige Korrels. €. 384 

Arcrea. Veelwyvig: de buitenfte Kelk gelige 
dig; veele eenzaadige Korrels in de Vrugt. dl 5r 


ke 


BLAD WYZER. 16, Hfonadelphiae 


Hirrscus, Eenwyvig: de buitenfte Kelk agt- 
__fneedig : eeu Zaadhuisje van veelzaadige , 
‚vereenigde Hokjcs, k. 68,e,39S 
AruTuma. Veelwyvig: de buitenfte Kelk negene 
… fneedig: de Vrugt van éenzaadige Korrels 
gekranst, k. 48 
_CAMELLIA. Eenwyvig: de buitenfte Kelk 
Schubbig: de Vrugt uit veelzaadige. Hokjes 
beftaande de Styl onverdeeld, C‚ 156 


SSS SS SIESSE SSS SWESS: 
ZENVENTIENDE KLASSE. 


DIADELPHIA. DuBnELBROEDERIGE, 


/ 


Ì, PENTANDRIA, Jyfinannige, 


Monnrterra, De Kelk vyfdeelig: eene gryn- 
zende Bloem: het bovenfte Meeldraadje 
met twee, het onderíte met drie Meelknop- 
jes: vyf Zaadhuisjes, | k74 


IL. HEXANDRIA. Zesmannige, 


Fumarra. De Kelk tweebladig: een grynzens 
_ de Bloem, met een bultigen Honigdraagen- 
den Voet: de Draadjes met drie Meelknop- 
jes. k.75 
SARACA, Geen Kelk; een vierfneedige Bloem: 
wederzyds drie Meeldraadjes famen verbon- 
den, C.163 


Kk IL Oc- 


SYSTEMATISCHE 


II. OCTANDRIA. -Agtmannige. 


PoryvGarA. De Kelk met twee Vleugelachtis 
ge Slippen : de Bloem met eene rolronde 
Vlag: de Meeldraadjes famengeknoopt: het 
Zaadhuisje Hartvormig , tweehokkig. e. 422, £.83 
SECURIDACA, De Kelk dricbladig: geen Vlag: 
een dénzaadige Haauw met een Lintachtige 
Vleugel. | €. 434 
DanrBeEncIA, Twee Meeldraadjes aan de tip 
vierfneedig: een gefteelde Vrugt, niet gaas 
pende ; Haauwachtig , Vliezig famengedrukt; 
Zaaddraagende. Nor. Gen. Suppl. LINN, 


Pe 52. 
IV. DrcANDRIA, Tienmannige. 
1. Alle Meeldraadjes famen verbonden. 
Nissorra. Een éénzaadige Haauw , bepaald 


door een Lintachtige Vleugel. c. 164 
PrerocarPus. Eengebladerde Haauw: twee 

Draadjes met drie Meelknopjes, €. 165 
AMmorPna. Geen Vleugels of Kiel. e. 4836 
EryruarRiNA, De Vleugels en Kiel zeer kort: 

de Kelk met een Honiggaatje. k. 163 


Aprus. Negen Meeldraadjes, aan de onderzy- 
de famengevoegd , aan de bovenzyde los 
en vry: Kogelronde Zaaden. e.436 
SPARTIUM. De Meeldraadjes aan ’t Vrugtbe: 
ginzel kleevende s: een aangegroeide ruige 


Stem pel, ee 443 
GENisTA, De Stamper den Kiel neerdruk- 
_ kende: de Stempel omwonden, €454 


Lu. 


BLADWYZER 17. Diadelphia,. 


Lurinus. De Meelknepjes beurtlings rond: 
de anderen langwerpig: een Lederachtige 


ANtTayLris Een gezwollen Kelk , de Peul 


influitende. €491, k IIS 


Piscip IA, Een Haauw met vier overlangfe 


Wieken. C.175 
ÄMERIMNON. De Haauw wederzyds puntig: 
weinige Zaaden: een ftomp geknopte Stem- 
pel. Nov, Gen. Amer. JACQ. p. 7. 
BoRrBoN1A, Een gefpicfte Haauw: een uitge- 


rande Stempel e.439 
Urrx. Een tweebladige Kelk : het Haauwtje 

naauwlyks langer. €. 484 
ArAcuss, Een omgekeerde Bloem: een Le- 

derachtige Peul. k.r2a 
Epenus. De Bloem byna ongevleugeld : het 

Haauwtje Cénzaadig. €. 495 
AsPALATHUS. Een glad Haauwtje , dat Éy- 

rond en byna tweezaadig is. €. 466 
Ononis. Ken dik ruig ongefteeld Haauwtje: 

een geftreepte Vlag. e.437sk-105 
CROTALARIA, Eengefteeld gezwollen Haauw- 

tje. ab k.96 


2. De Stempels ruigachtig en de Meeldraadjes 
niet: verbonden, 


à 

Corurra, Fen gezwollen Haauw, boven den 

Voet gaapende. | ESI 

Pnasrorus. De Kiel en Styl fpiraal. ke 13t 
Dortrcuos, De Vlag aan den Voet met twee 


Eeltknobbeltjes. k. 142 
Kk 2 Or o- 


SYSTEMATISCHE” 


Oronus. De Styl liniaal , rondachtig, van bo- 

ven pluizige k.178 
Prsum, De Styl van boven gekield en pluizig. 4,173 
Laruyryus. De Styl van boven vlak: en ruig. k.183 
Vic1a. De Styl onder den Stempel gebaard. 4, 199 


3. De Haauwtjes tweehokkig en % overige niet 
als boven, 


AsrracaLus. Een tweehokkige rondachtige 
Haauw, e€.543,k- 259 

BisEerRRrurA. Een cweeltorkiës ‚ Platte „ ge- 
tande Haauw. ks 277 

Praca, Een half tweehokkige Haauw. k.256 


4, De Heaauwtjes byna eenzaadig en ’t pverige 
niet als boven. 


GrEorFrFRroyaA. Ken eenzaadige Pruimvrugt: een 
Vlinderachtige , tegelmaatige Bloem ‚ Jacg. 


' Pe Ze N Ca 178 
PsoRrALEA, De Kelk met Kliérachtige. Stip- 
pen. e‚5atsk. 278 


TarroLtum. Het Haauwtje naauwlyks lan- 
ger dan de Kelk, een- of tweezaadig: de 


Bloemen tot Hoofdjes vergaard. k, 291 
GLyYCYRRHIZA. De Kelk mer twee Lippen, 
de bo®enfte driefneedig. £ 218 


5. De Peulen byna uit Leedjes beftaande, 


EsSCHYNOMENE. Een Peul met eenzaadige 
Leedjes: de Kelk tweelippig, R. 228 


He. 


BLADWYZER rj Diadeplid 


8 HenvsArum. Een Peul met rondachtige plats 
te Leedjes: de Kielzeet lomp. € $e4,k 33ï 


_ CoroNiLLa, De Peul met tusfchenvakken ; 


regt. €. 5185200 
OanitHorus. De Peul met Leedjes, omge- 
ktomd. k. 22% 
SCOR Piukts. De Peul met tusfchenvakken p 
— Spilrondachtig, omgewonden. keäa7 
HirpoErePrs. De Peul famengedruke Vlies 
zig; aan de eene zyde, tot het midden toe; 
uitgefneeden, 220 
Mepicaao. De Peul fpiraal, Vliezig, famen. 
gedrukt : de Kiel door den Stamper afgés 
_boogen. B. 561, 2,323 


6 De Haauwen eenhokkig ; veelzaadig en % 
overige niet als boven. 


Triconerta, De Vlag en Vleugels uitges 
breid, als een drieb! ledige Bloem : de Kiel 


zeer klein, ke3i5. 
Giycine, De Vlag door dei Kiel ofngeboo- 
gen. k. 162 


Crurrourá. De Vlag groot, de Vleugels be- 
dekkende: de Bloem agterover gekeerd. -k, 170 
Roertinra. De Vlag omgeboogen uitgebreid, 


_rondachtig, Es S1À 
INpicorrRA, De Kiel met een Tandje we- 
cerzyds. e 537 kad 
Cicer. De vier bovenfteKelkflippen op de Vlag 
leggende. ie zig 
Ervum. De Kelk vyfdeelig 5 byna gelyk; van 
„laagte omtrent als de Bloem, kait 


SYSTEMATISCHE 


Lipartra. De onderfte Kelkflip langer : de 
Vleugels van onderen tweekwabbig, €497 

MULLERA. Een verlangd , Vleezig, Vrugt- 
kasje, als uic ÉÉnzaadige Bolletjes beftaan- 
de. Nov, Gen. Suppl. Linn. p. 53. 

Cyrisus. Een gefteelde Haauw: de Kelk met 


twee Lippen. €. 503 
GarrEca, De Haauw liniaal, met ícheef dwar- « 

fe ftreepen. k.2$0 
Lorus. De Haatw Spilrond, gevuld met 

Rolronde Zaaden. k. 305 


Drrpmysa. De Haauw wederzyds met een 
Blaasje overlangs : de Bloem agterwaards 
omgekromd. Nov. Gen. Amer. Jacq. p. 7. 


NENENENENENENENENEN ENNE KENNEN 
AGTTIENDE KLASSE. 
POLTADELPHEIA, VEELBROEDER IGE. 


Ì. PENTANDRrA. Vyfmaunige, 
THEOBROMA. De Kelk driebladig: de Bloem 
vyfbladig, mee vyf Honigbakjes: vyf 
Meeldraadjes met drie Meelknopjes: drie 
Stampers. c. 186 
ABrRoOMaA. Vyfwyvig : het Zaadhuisje vyfhok- 
kig, eenkleppig, aan de tip gaapende: Nier- 
gelvkende Zaaden , met een ruigen Stoel. 
Nov. Gen. Suppl. LiNN. p. 54. Huc 7heo- 
brama angufta. | €. 192 


u, Do- 


BLAD WYZER, 18. Polyade/phia, 
il. DoDECANDRIA. … Twaalfinannige, > 


__MoNsoNra. De Kelk en Bloem vyfbladig : vyf 
Meeldraadjes met drie Meelknopjes ; een 
vyffneedige Stamper. k.33L 


HI. IcosANDpRiA, Zwintigmannige, 


Cirrus, De Kelk vyftandig: de Bloem vyf- 
bladig & twintig Meeldraadjes , doorgaans 
tot een Cylinder famengegroeid: één Stem- 
pel: een hokkige Sappige Vrugt met een 
_blaazig Vleefch. C, 192 


IV. PorvANDRIA. Veelmannige. 


Merrarruca, De Kelk vyfdeelig , boven: de 
Bloem vyfbladig: her Zaadhuisje half be- 

kleed met een Bezieachtigen Kelk. c.210 
Horea. De Kelk vyffmeedig , boven : de Bloem 
vyfbladig + een Pruimvrugt met een drie- 

hokkige Pit. | €. 224 
Duro. De Kelk vyffneedig , Kruikachtig , be. 
neden : de Bloem vyfbladig , klein : één Styl: 
vyf ryën Meeldraadjes uit zeven beftaande : 

een vyfhokkige Appelvrugt. C‚ 209 
GraBRARIA. De Kelk vyffneedig, beneden : 
___de Bloem vyfbladigs één Styl: vyf ryën 
Meeldraadjes uit zes hellaandg. een Pruim- 

vrugt. €, 207 
MuncHAusta, De Kelk beneden zesfnee- 
dig: de Bloem zesbladig : een zeshokkig 

Zaadhuisje. €, 563 

Kk 4 | SYM- 


di. 


SYSTEMATISCHE 


SyvMmrPLocos. De Kelk vyffneedig, beneden: 
de Bloem vyfbladig: de Meeldraadjes op 
vier ryën aan de Bloem gegroeid, c. 225 
HyrerrcuM. De Kelk vyfdeelig: benèden : 
de Bloem vyfbladig: één, drie of vier Sty- 
len : een éénhokkig Zaadhuisje. € 564,k, 332 
AscyruM. De Kelk twecbladig , beneden: de 
Bloem vierbladig: twee Stylen: een twee- 
kleppig Zan, | €574 


NEGENTIENDE KLASSE. 
STNGENESIA, SAMENTEELIGE, 


IL, PorYGAMIA EQUALIS- Egaalt 
Peelwyverg, 


in ongbleemige (Semiflosculofi) „ met ale 
Blommetjes getongd. | 


ScoryMus. Een Kaffige Stoel : geen. Zaad- 
kuifje: de Kelk Schubbig , gedoornd. k.A5O 
Criczortum. De Stoel byna Kaflig: eenbyna > 
vyftandig Zaadkuifje: de Kelk gekelkt. &r46- 
CATANANCHE. De Stoel Kaffig: het Zaad- 
kuifje vyfbaardig , ongefteeld: de Kelk 
Schubbig., rappig, k-443 
SErrorLA. De Stoel-Kaffig: het Zaadkuifje 
eenigermaate Haairig: de Kelk eenvoudig. k.433, 
Hvyrocuearts. De Stoel Kaffig: het Zaade 
kuifje byna gep de Kelk Schubbig, _ k,435 
| Gee 


BLADWYZER. 19. Syngenehú, 
GERroPoeonN, De Stoel Kaffig : het Zaadkuifje 
van de Schyf gepluimd, van den Krans 

vyfbaardig: de Kelk eenvoudig. ke. 344 
ANDRYALA. De Steel Pluizig: het Zaadkuifje 
Haairig, ongefteeld: de Kelk byna gelyk, 

“vertond. | k. 426 
TragcorProeon. De Stoel naakt: het Zaddkuif- 
je gepluimd , gefteeld: de Kelk eenvou 


dig. | | | Re, 345 
Picris. De Stoel naakt: het Zaadkuifje ge- 
pluimd, gefteeld: de Kelk gekelkt. R,557, 


Leonropon, De Stoel naakt: het Zaadkuifje 
gepluimd , gefteeld : de Kelk met losfe 
Schubben. k. 387 

SCORZONERA,. De Stoel naakt: het Zaadkuif- 7 
je gepluimd, gelteeld: de Kelk met Schub. 
ben die rappig gerand zyn. ke 351 

Creris, De Stoel naakt: het Zaadkuïfje Haai. 
rig: de‘Kelk gekelkt met afvallende onge. 

__Ìyke Schubben. k.416 

‚ CHONDRILL'A, De Stoel naakt: he rz kuif. 
je Haairig , gelteeld: de Kelk gekelkt veel. 
bloemig. N k.375 

PRENANTAEs. De Stoel naakt: het Zaad. 


kuifje Haairig: de Kelk gekelkt byna vyf- 
bloemig, 


Á 378 
as * 
Laeruca, De Stoel naakt: het Zaadkui fie 
_Haairig, gefteeld: de Kelk met rappig ge: 
tande Schubben, Â, 458 


Hrrractum, De Stoel naakt: het Zaadknit. 
je Haairig, ongefteeld: de Kelk gefthubd, 
Eyrond, p 

Kk s 


SYSTEMATISCHE 


SoNcHus. De Stoel naakt: het Zaadkuifje 
Haairig , öngefteeld : de Kelk gefchubd, 


bultig. k. 360 
LaArsANA. De Stoel naakt: geen Zaadkuifje: 
de Kelk gekelkt, k. 439 


KaAnririA. De Stoel naakt: geen Zaadkuifje: 
de Kelk veelbladig. Nov. Gen. Arab, ORSKe 
Flor. p. 153. 
Hrvoseris. De Stoel naakt : het Zaadkuifie 
met een Kelkje gekroond: de Kelk byna 
gelyk. | k.428 


a. Kopbloemige (Flosculofi of Capitati) met Sters= 
wyz' verdeelde Blommetjes, 


ArracTyurs. De Bloem geftraald! k.513 
BARNADEsraA. De Bloem geftraald: de Kelk 
naakt , gefchubd, ftekelig: de Zaadkuifjes 
aan den rand geplaimd, op de Schyf Bor. 
ftelig, omgeknakt. Nov. Gen. Suppl. Linn, 


Pp. 55. ° _… ke5e3 
CARLINA, De Kelk geftraald, met gekleurde 

Straalen! 
Cnrricus. De Kelk met Blikjes omtuind.. 490 
ArcTiuMe. De Kelk met Schubben , die aan 

de tippen haakig omgekromd zyn! ke453 
CARTHAMUS., De Kelk rappig met bladerige 

Schubben. ke. 521 
Cynara. De Kelk rappig met Bek gee 

doornde Schubben. k.504 
Carpuus., De Kelk Buikig met gedoornde 

Schubben:; een Haairige Stoel, ___ Re467 


ONo- 


BLAD WYZER 19. Syngenefia. 


ONororDon, De Kelk Buikig met gedoornde 
Schubben ;: een Honigraatige Stoel ! k.469 
SERRATULA, De Kelk byna Rolrond , met 
fpitsachtige Schubben , die ongedoornd 
Zyn. k. 456 
ADnENoSTEMMA, De Kelk half Kogelrond, 
met gelyk liniaale Blaadjes: het Zaad met 
drie gefteelde Klieren gekroond, Nop, Ger 
Mar. Auftr. Forst. Gen. 45. 


_ 3. Schyfbloemige (Discoidei) met Sterswyze 
_ Blommetjes „ in platte Hoofdjes vergaard. 


Errnurra. De Stoel naakts geen Zaadkuifje: 
de Kelk gelyk. k k. 549 
AGERATUM. De Stoel naakt; het Zaadkuifje 
vyfbaardig: de Kelk byna gelyk: de Blom. 


metjes vierfneedig. ke 559 
CacaLtrA, De Stoel naakt: het Zaadkuifje 
Haairig: de Kelk gekelkt. ke SAS 


KrLBIN1 a. De Stoel naakt :het Zaadkuifje Haai- 
rig: de Kelk enkeld, vyfbladig. Nov. Gen. 
dimmer. JAcQ. p. 8. 
CHRrRysocoMA,. De Stoel naakt : het Zaadkuif- 
ie Haairig: de Kelk Schubbig : zeer korte 
Stampertjes. j k. 561 


EurarTortum. De Stoel naakt ; bet Zaad- 


kuifje gepluimd : de Kelk Schubbig : zeer 

lange Stampertjes. ks 
SANTOLINA. De Stoel Kaffig : geen Zaad- 

kuifje: de Kelk Schubbig , half Klootrond. # 564 
CatraA. De Stoel Kaffig: het Zaadkuifje Haai- 

rig: de Kelk Schubbig. k. 563 


ÂTHA. 


ed 
54 
Dd 


SYSTEM AT ENH 


ÂTHaANAsiA. De Stoel Kaffig : het Zaadkuifs 

je Kaffig: de Kelk Schubbig. f.3$ 
SPILANTHUS. De Stoel Kaffig: het Zaadkuif. 

je tweetandig: de Kelk byna egaal. Car, 


emend, JAcQ. k. sag 
Brivens. De Stoel Ranie het Zaadkuifje ge- 
baard: de Kelk fchubbig. vu Rasa 


STAEHELINA, De Stoel Kaffig : het Zaad- 
kuifje gepleimd, BENE: de Meelknopjes 
met Staarten. f25 
PrrronNta. De Stoel met verdeelde Borftels : 
het Zaadkuifje byna gepluimd: de Kelk _ 
Schubbig. f.2s 
TARCHONANTEUS. De Stoel Haairig: het 
Zaadkuifje Haairig bekleedende : de Kelk 
Tolrond „ eenbladig. f-33 


IL. PoLYCAMIA SUPERFLUA. Overtollige 
dt hd 


Ï. hoyfbioeiise (Discoidei) als bove 


ArTEMIsiA, De Stoel byna naakt: geer 
Zaadkuifje: de Bloem ongeftraäld. A44, $74 

CarPeEstUM. De Stoel naakt : geen Zaadkuif. 
je de Straalblommetjes vyffneedig. k. 609 

TanrAceTuM. De Stoel naakt: het Zaâdkuif- 

je byna gerand: de Straalblommetjes drie- 
fneedig, fd, k. 568 

CorTuraA. De Stoel byrâa naakt: het Zaadkuifs 

je gerand : de Schyfblommetjes vierfriee. 
dig! Â.763 
BACC HARIS. De’ Stoel miaâkts het Zaadkuif 
je 


EERE) 


BLAD W vz ER. 19. Syugenefia. 


‚je Haairig: Wyfjes- Blommetjes met Twce« 

flagtigen vermengd. Ast 
Conyza, De Stoel naakt: het Zaadkuifje | 

Haairig: de Straalblommetjes driefneedig.f 86,61 
GNAPmaLIUM, DeStoel naakt : het Zaadkuif- 

je gepluimd: de Kelk rappig met holronde 

Schubben. fist, k.590 
KERANTHEMUM, De Stoel Kaflig : het Zaads 

kuifje byna Borftelig: de Kelk rappig met 


een uitgefpreide Straalkrans. Á£ 68 
Anaecyerus. De Stoel Kaffig: geen Zaadkuif. 
je: gerande, uitgerande, Zaaden. Sri 


CERUANA. De Stoel Kaffig ; de Kelk effen: 
Wigvormige met Tandjes gekroonde Zaa« 
den, Mov. Gen. drab, ForsK, Flor, p. 153, 


2. Tongblaemige, byna tweelippig. 


PerpictuMm. De Stoel naakt : een Haaïrig 
Zaadkuifje ; de Blommetjes driefneedig , hee 
buitenfte grooter en driekwabbig. frrt,k.717 


3e Straalbloemige (Radiati) die in ’t midden 
Sterswyze, aun den rand Tongblommetjes 
hebben. 


Brerrris. De Stoel naakt : geen Zaadkuifje: 
de Kelk met gelyke Schubbetjes, eenvou- 
dig. | kf. 721 


_Marricarra. De Stoel naakt: geen, Zaad- 


kuifje; de Kelk bekleed met {pitte Schub- 
betjes, - k.757 

CHRYSANTKENUM. De Stoel naakt : geen 
' Zaad- 


SYSTEMATISCHE 


Zaadkuifje: de binnenfte Kelkfchubben rap- 
pig. k.738 
Unxra, De Stoel naakt: geen Zaadkuifjes de 
Kelk wyfbladig: vyf Straal- en vyf Schyf- 
lommetjes. Nov. Gen. Suppl. LiNN. p. 56. 
Doronicum. De Stoel naakt: het Zaadkuif- 
je Haairig; aan den Straal geen, ke 714 
Arnrca. De Stoel naakt: het Zaadkuif- 
je tlaairig: de Meeldraadjes van de Straal- 
blommetjes gelubd! k., 708 
Inura. De Stoel naakt: het Zaadkuifje Haai- 
rig: de Meelknopjes aan den Voet twee- 
borftelig. fto9, k.693 
ERIGERON,. De Stoel naakt : het Zaadkuifje 
Haairigs de Sraalblommetjes zeer dun en 
fyn. k.618 
Sorzrvpaaco, De Stoel naakt: het Zaadkuifje 
Haairig: de Straalblommetjes minder dan 
zes, wyd van elkander, k.679 
CinNeERARIA. De Stoel naakt: het Zaadkuif- 
je Haairig. de Kelk effen, enkeld. Á 105.686 
SENECro. De Stoel naakt: het Zaadkuifje' 
Haairig: de Kelk met Schubben die aan de 
tip als verfchroeid zyn. __f.94ske 638 
Tussrraco. De Stocl naakt, het Zaadkuifje 
Haairig: de Kelk met byna Vliezige Schub- 
ben. k. 630 
Aster. De Stoel naakt s het Zaadkuifje Haaie 
rig: de Kelkeenigermaate rappig. f1@t,Â.662 
Muris1tA, De Stoel naakt: het Zaadkuifje 
gepluimd: de Kelk Cylindrifch, gefchubd: 
de Straalblommetjes langwerpig ovaal ; de 
_Schyf- 


Í 


BLAD WY ZER. 19. Sungenefia. 


‘Schyfblommetjes driefneedig. Nov, Gen. 
Suppl. LiNN. Pp. 57e 
BeLrium. De Stoel naakt: het Zaadkuifje 
gebaard en agtbladig: de Kelk eenvou- — 
dig. | k. 724 
Tacerrs, De Stoel naakt: het Zaadkuifje ge- 
baard: de Kelk eenbladig : de Straalkrans 
vyfbloemig. k,725 
HreLeNiuMm. De Stoel half naakt: het Zaad- 
kuifje vyfbaardig : de Kelk veeldeelig: de 
Straalblommetjes driefneedig. k.720 
Prcris. De Stoel naakt; het Zaadkuifje ge- 
baard: de Kelk vyfbladig : de Straalkrans 
„_vyfbloemig. k, 156 
Bracnvoerorris. De Stoel naakt, het 
Zaadkuifje fterk gepluimd: de Straalblom- 
+ _metjes zeer kort getongd. ForsT. Gen, 46. 
LerysreraA. De Stoel half Kaffig : het Zaad- 
kuifje gepluimd: de Kelk rappig. « fra 
MicreriuM. De Stoel Borftelig ; geen Zaad- | 
kuifje: de Kelk negenfneedig , langer dan 
de ‘Bloem. Nov. Gen. drab, Forsk. Hor, 


Pe 154° 
SIGESBECKIA.® De Stoel Kaflig: geen Zaad- 
En kuifje: de Straalkrans gehalveerd, k.Rir 
Ecriprae. De Stoel Kaffig: geen Zaadkuifje: 
de Schyfblommetjes vierfneedig. k. 807 
ANTHEMIS, De Stoel Kaflig: geen Zaadkuif. 
‘ je: de Kelk half Kogelrond, ke 777 


AcHiLL&aá. De Stoel Kaffig: geen Zaadkuif 
je: de Straalkrans vyfbloemig : de Kelk 
nwerpig. | R.792 
| Burnr- 


SYSTEMATISCHE 


SUPHTHALMUM,. De Stoel Kaffig: het Zaad- 
kuifje gerand: de Stempel tweeflagtig , een- 


voudig. f. 118. k, 820 
AMELLUs. De Stoel Kaffig : het Zaadkuifje 
Haairig: de Kelk Schubbig. á fe 117 


Errpax. De Stoel Kaffig : het Zaadkuifje 
Haairig: de Straalblommetjes in drieën ge- 
geeld. __k.8e6 

VERBESINA,. De Stoel Kaffig : het Zaadkuife 
je gebaard: omtrent vyf Straälblomme- 
tjes. ke. 815 

LZINNrA. De gie Kaffig: het Zaadkuifje gee 
baard: de Straalkrans vyf bloemig, blyven= 
de: de Kelk Schubbig. k.733 

WEeEDELIA. De Stoel Kaflig : de Zaaden met 
een tientandig Kelkje gekroond: de Kelk 
vierbladig, ruim. Nov. Gen. Amer. Jaca. p. 8 


HI. PoryYcamtra FRUSTANE A, Vruge 
telooze Weelwyvery. 


SCLEROCARPUS, De Stoel naakt: geen Zaad: 
kuifje: de Kelk gefleufd. Mor. Gen. Jacq. 
At. Helv. Vol, Ge 
GorTER:A. De Stoel naaktachtig : het pe ef | 
kuifje Haairig: de Straalkrans getongd. Á123 
_CENTAUREA, De Stoel Borftelig: het Zaad: 
kuifje Haairig : de Straalkrans met Pyp: 
blommetjes. 1,23 
ZoeaczEA. De Stoel Borftelig: het Zaadkuifje 
Borftelig: de Straalkrans met Tongblommes 
tjes. | en 
Rug 


BLAD WYZER,. 19. Syügenefige 


Rups ECK IA, De Stoel Kaffig: het Zaadkuifje 
_gerand: de Kelk met een dubbelde ry van 


Schubben, sr Jt3 
Corzrorsrs. De Stoel Kaffig : het Zaadkuifje 

gebaard: de Kelk gekelkt. 1,18 
HertaNTHus. De Stoel Kaffig :-het Zaadkuif- 

je gebaard: de Kelk rappig. lig 
OsmirTes, De Stoel Kaffig: het Zaadkuifje ver- 

fleeten: de Kelk Schubbig. fret 


IV. PoLYcAMia NECESSARIA, Nood- 
zaakelyke Veelwyvery. 


FiLAeco. De Stoel naakt: geen Zaadkuifje : 
Vrouwelyke eis tusfchen de Kelk- 
fchubben, Jl. oë 

Micror us. De Stoel naakt: geen Zaadkuifje: 
Vrouwelyke Blommetjes in de Kelkfchub- 
ben Scheedig vervat. Pld 103 

Mir LrRrrA. De Stoel naakt : geen Zaadkuifje: 
een Vrouwelyk Blommetje, byna eenzaam. /,64 

BALTIMORA. De Stoelnaakt: geen Zaadkuif- 
je: de Kelk rolrond : de Straalkrans vyf= 


bloemig. 166 
OTHONNA, De Stoel naakt: het Zaadkuifje 
Haairigs de Kelk eenbladig. f13Ó' 


Hierra, De Stoel naakt: geen Zaadkuifje: 
gladde platachtige gerande Zaaden: een ver- 


fleeten: Straalkrans. f 146 
OSTEOSPERMUM. De Stoel naakt: geen Zaad- 
kuifje: Kogelronde Beenige Zaaden, f.129 


Ll CA, 


SYSTEMATISCHE 


CALENpur aA, DeStoel naakt: geen Zaadkuifje: - 
Vliezige Zaaden. 127 

ArcToTrs, De Stoel bykans Haairigs het 
Zaadkuifje vyf bladie £ Wollige Zaaden. Â 86 

ERIocePHaLus. De Stoel Pluizig : geen 


Zaadkuifje: vyf Straalblommetjes. fe147 
PoryYmyra. De Stoel Kaffig : geen Zaadkuifje: 
de Kelk vyf bladig. JI 


Meramropium, De Stoel Kaffig: het Zaad: 
kuifje Geitenpootig: de Kelk vyfbladig. J76 
SILPitIuM. De Stoel Kaffig, het Zaadkuifje 
tweebaardig : de Kelk rappig. — 1.67 
Crrysoconum. De Stoel Kaffig: het Zaad- 
kuifje driebaardig : de Zaaden met eigen Kelk- 
jes voorzien, 173 


V. PoLYGAMIA SEerREGCATA, Afdezóne 
derde Veelwyvery. 


SrTorge. Het Kasje éénbloemig : het Zaadkuifte 
gepluimd: egaale Veelwyvery. his3 
Ozrpera, De Stoel Kaffig: het Zaadkuifje Kaf- 
fig: een eigen Bloemkasje met Pypige en 
getongde Blommetjes. f. 151 
Juncra. De Stoel Kaffig : t gemeene Bloem- 
__kasje driebloemig : de Blommetjes Pypach- 
tig , tweelippig ; de buitenfte Lip getongd, 
de binnenfte tweedeelig Nov. Gen. Suppl. 
Linn. p. 58. ° 
LAXMANNIA,. De Sroel Kâffig: geen Zaad: 
kuifje : de Blommerjes vierfneedig , met 
omgsboogen flippen. Forst, Gen. 47 
EcHr= 


BLADWYZER. 19. Ssagenefias 


Ecninors: Een éénbloemig Kasje: het Zaad. 
kuifje ruig t egaale Veelwyvery. Le 107 
ErerHANtToPus. Een vierbloemig Kasje: het 
Zaadkuifje Borftelig : egaale Veelwyvery. f149 
GunpreLraAs De Stoel vyfbloemig : geen Zaad- 
kuifje: vrugtelooze Veelwyvery. L.rra 
BaAsTERIaA, De Stoel byna twaalf bloemig: geen 
Zaadkuifje overtollige Veelwyvery. Nov. 
Gen. Cap. Hourr. fs 158, PL XXXIV, 
fig. 2, 
SPHZERANTHUS. De' Stoel veelbloemig: geen 7 
Zaadkuifjes noodzaaklyke Veelwyvery. b104 


VL. Mon OGAMIA: Eenwyverg. 


SrrumPriâ. De Kelk vyftandig: de Bloem 

geregeld vyfbladig: de Vrugt een éénzaa- 
dige Bezie, beneden. f 167 

SrĳrieHsuM. De Kelk Schubbig f de Bloem 
geregeld éénbladig: één langwerpig Zaad. f 160 

CoryMmBiUM. De Kelk tweebladig: de Bloem 
geregeld éénbladig: een Wollig Zaad. l.114 

JastoNe. Fen gemeene Kelk: een geregeld 
vyfbladige Bloem: het Zaadhuisje beneden 
tweehokkig, 

Smawsia. De Kelk vyf-of zesbladig: de Bloem 
geregeld vyffneedig : het Zaad eenzaam in 
de Kelk, met een Haairig Pluis. FoRsT, 
Gen. 43. 

Losrrian. De Kelk vyftandig: de Bloem ons 
geregeld &énbladig : het Zaadhuisje bene- 
den, tweehokkig. … f168,Â118 


Lla Vie 


l.1iÓ 


® 


SYSTEMATISCHE 


Vrora. De Kelk vyfbladig: de Bloem onge- 
regeld vyfbladig: het Zaadhuisje boven, _ 
driekleppig. fe 171. hn3t 

IMPATIENS. De Kelk tweebladig: de Bloem 
ongeregeld vyf bladig : het Zaadhuisje boven, 


vyfkleppig. l.148 


iN 
) 
IN 
iN 
iN 
} 
N 
N 


ER 
TWINTIGSTE KLASSE, 
GYNANDRIA. MaNwyvricE, 
1. DiANDRIA, Tweemannige. 


Orcuris. Het Honigbakje gehoornd. me 454 
SATYRIUM. Het Honigbakje Balzakswyze. m.493 
Orr RYS. Het Honigbakje cenieeungale ge- 


°_ SerRAPIAS. Het Honigbakje Enrbnde van on- 
deren bultig. m.528 


LrMmoperuM,. Het Honigbakje gefteeld. MS3T 
CyPRriPpeEDriuM, Het Honigbakje.Buikig op- 
geblazen. | m.S43 
ErPiDENDRuM, Het Honigbakje Tolachtig. 1153 
ARETHUSA. Het Honigbakje famengegroeid 
met de grynzende Bloem, Mm. 539 
GUNNERA. Tweewyvig, De Bloem een Kat, zone 
der Kelk of Bloemblaadies : enkelde Zaa- 
den. LI7E 
Disa. Een eenkleppige Bloemfcheede: drie 
Bloemblaadjes , het derde kleiner , twee- 
deelig , bultig aan den voet. Nor. Gen. 
upd, 


BLADWYZER. 20, Gynandria, 


Suppl. LiNNe p. 59 BerG. ClaPie Lin rte 
A 

ForsTErA. Een dubbelde Kelk, de buitenfte, 
beneden , driebladig ; de binnenfte, boven, 
zesfneedig. Een Pypachtige Bloem. Nov. 
Gen. Suppl, LiNN. P. 59. A. Ups. Nov, 
MIS Ts. 

TrELyMirrA, De Kelk een Bloemfcheede : 
zes Bloemblaadjes : een groot Honigbakje: 
de Scyl door de Meelknopjes gemyterd: 
het Zaadhuisje langwerpig „ eeùhokkig , 
veelzaadig. Forst, Gen. 49. | 


© ' 
IL. TRiANDR1A. Driemannige. 


SISYRINCHIUM. Eenwyvie. Geen Kelk: de 
Bloem zesbladig plat: drie Stempels: het 
Zaadhuisje driehokkig , beneden, in. 549 

FERRARIA. Benwyvig. Gèen Kelk: de Bloem 
zesbladig , gekruld ; de Stempel Huikvor= 
mig: het Zaadhuisje driehokkig , beneden.m.s5t 

SaLactaA. Eenwyvig. De Kelk vyfdeelig : de 

Bloem vyfbladig de ENE op het 


\ 
N 


Vrugtbeginzel zittende. f173 
STrLaco. Eenwyvig. De Kelk eenbladig : geen 
Bloem: een Bezie, c‚ 226 


Ui. TETRANDRIAe Viermannige. 


NEPENTBES. Lenwyvig. De Kelk vierdeelig: 

geen Bloem: het Zaadhuisje vierhokkig. L172 
Moscnartia.De Kelk vyftandig: geen Bloem: 

vier naakte Zaaden. Vor. Gez. Arab. FoRsKa 


& Flor, ° Ï 8. 


SYSTEMATISCHE 


IV. PENTANDREA, Pfmannige, 


GLuTA. ZEenwyvie. De Kelk eenbladig: de 
Bloem vyfbladig: het Vrugtbeginzel op een 
Styl, die aan de Bloem vast kleeft, zitten- 
de, fe 174 

AverNriaA, Kenwyvig. De Kelk vyfbladig : de 
Bloem vyfbladig : het alnog vyfzaa- 
dig. L.17S 

PassrFLORA, Driewyvig. De Kelk vyfdeelig : 
de Bloem vyfbladig : de Vrugt een gefteelde 
Bezie, fe175 


V. HEKANDRIA. Zesmannige, 


ArtisrorocHnta, Zesewyvig, Geen Kelk: de 
Bloem eenbladig : het Zaadhuisje zeshok- 

PisTuA. Benwyvie. Geen Kelk: de Bloem 
éénbladig: het Zaadhuisje éénhokkig. l177 


VL OcTANDRIA, Agtmannige, 


ScororLrA, DeKelk tweebladig , veelbloemig: 
de Bloem vierfnesdig : de Meelknopies in 
een dubbelde kolom famengegroeid. Move 
Gene Suppl, Linn, p. 6o. Vade FoRsTe 
Gen. 70. 


VIJ DECANDRIA, Tienmannige. 


Krrinnovra. Ecunwyvig, De Kelk en Bloem 
vyfbladig « het Honigbakje met de Meel- 
draadjes bezet; het Zaadhuisje vyfhokkig 


en vyfzaadig, 6.208 
| | He: 


BLAD WYZER. 20. Ginandria. 


Hericrenes. Fenwyvig, De Kelk éénbladig : 
de Bloem vyfb! adig s vyféénhokkige veelzaa- 
_ dige Huisjes. C‚ 230 


VIJL DopEcANDRIA.  Twaalfmannige. 


| CyriNus, Eenwyvig. De Kelk vierfneedig : 


geen Bloem: de et eene Pee Be- 
j zie, | 1179 


IK. POLYANDRIA. Veelmannige, 


KXyropra. Kenwyvie. De Kelk eenbladig : de 
Bloem zesbladig: een drooge Pruimvrugt, c. 237 
Grewria. Menwyvie, De Kelk vyfbladig: de 
Bloem vyfbladigs een hokkige Bezie. €. 239 
Poros. Een Bloemfcheede: geen Kelk: een 
vierbladige Bloem: een Éénzaadige Bezie. Laos 
DraconrT:um. Een Bloemfcheede: geen 
Kelk: een vyfbladige Bloem: een veelzaa-. 
dige Bezie … | J198 
CarrA. Een Bloemfcheede : geen Kelk noch 
Bloem: de Meeldraadjes met de Stampers 
‚vermengd, 1 202 
Arum. Ken Bloemfcheede : geen Kelk noch 
Bloem: de Meeldraadjes boven de Stam- 
‚pers. A18 
AMBROSIN A. Ren Bloemfcheede: geen Kelk 
noch Bloem: de Meeldraadjes aan de eene, 
de Stampers aan de andere zyde van °t mid- 


delfchot. /. 180 
ZosTEera.Ben Blaadje: geen Kelk noch Bloems 
de Zaaden beurtlings, naakt, 0.227 


Ll 4 EEN- 


SYSTEMATISCHE 


RENEWENENENNENENENENENNNN MR 
EEN-EN-TWINTIGSTE KLASSE. 
MONOIKId EeNuuvizieg 


L, MoNANDRIA, — Eenmannige. 


CHaARrA. Mann. Geen Kelk: geen Bloem. 
Vrouw, Een vierbladige Kelk , geen 
Bloem: een driefneedige Stempel: een en- 
kel Zaad, : 0,249 
ZANNICHELL IA, Mann, Geen Kelk of Bloem, 
Vrouw, De Kelk eenbladig: 
geen Bloem: vier Stampers: vier Zaaden. 0. 247 
MyrrisTrca. Mann, Een driefneedige Kelk: 
geen Bloem. 
Vrouw. De Kelk en Bloem even 
zo: de Vrugt een Noot met een weeke Bol- 
fter. Nov. Gen. THunB. Disf. V. p. 83. De 
regte Moskaat- Nooten Boom, C. 338 
CERATOCARPUSe Mann. Een Eep deekie 
Kelk: geen Bloem, 
Vrouw. Bet twéebladige 
Kelk: geen Bloem: twee Stylen: één Zaad 
beneden. "here 
_RaApreRMACH1A. Mann. Een tweekleppige 
Kelk: geen Bloem. 
Vrouw. Geen Bloem nog 
Kelk: één Styl: een veelhokkige, ronde 
Vleezize Vrugt. Artocarpus FoRsTERI. vid. | 
Nov. Gen. TaunB. Disf. Ie pe 24e & nobis. h433 


N r- 


rine Se EN 


BLADWYZER. ar. Mooikis. 


Nipa. Mann. Een Bloemfcheede: de Bloemen 


zesbladig. 
Vrouw. Een Bloemfcheede: geen Bloem: 
hoekige Dadels. or, Gen, Tuauns. 48. 


‘_Stockh. 1782: vide 2,429 


ELATER1iUM. Vann. Geen Kelk: eene Trome 


petachtige Bloem. 

Vrouw. Geen Kelk s eene Trom- 
petachtige Bloem: het Zaadhuisje beneden, 
Pappig , eenhokkig, veelzaadig. 

CYNOMORIUM. Jfann, Geen Kelk dan de Kat : 


geen Bloem. 
Vrouw. Kelk en Bloem a's 


boven: een Styl: een rondachtig Zaad. 


boven: de Bloem Trechterachtig, 
| Vrouw. Kelk en Bloem even 
zos één Styl: een vierhoekige Stempel: het 
Zaadhuisje beneden, veelzaadig. Mov. Gen. 
Suppl. LNNe pe Ó2e 
CASUARINA. Wann. Geen Kelk dan de Kat: 
de Bloemen tweedeelige Schubberjes. 
| =__ Vrouw. Dito Kelk: geen Bloem: 
een tweedeelige Styl : een Pynappel, Mov. 
Gen. Suppl. LINN. p. 62. Rumrm. mb. 
Vol. III, T. 57. Forst. Gen. 52, 
fEGoPicron,. Mann. Een Kat: een driefnee- 
dige Kelk: geen Bloem. 
Vrouw, Eenzaame Bloemen: Kelk 
en Bloem als boven: drie Stylen: een drie- 
zaadige-Bezie, Nop, Gen. Suppl. Linn, p. 63e 


Aarg 


Jeït. 
PayrrLAcHNe, Mann. De Kelk driebladig 


d ALA NOPHORA, Mann, Weinige groate Bloe= 


Ll 5 


… men 


SYSTEMATISCHE 


men aan den Voet van een Eikelachtig hoofde 
je vergaard. 

BAL ANOPHORA. Vrouw. Ontelbaare zeer klei 
ne Blommetjes op byzondere Stoeltjes, ’t 
gezegde Hoofdje bekleedende: een zeer 
klein rond Vrugtbeginzel, Nov. Gen. Mar, 
duffr. Forst. Gen. 59 


IL, Dranpmia. Tweemannige, 


Ancurra. Maun. De Kelk vyffneedig: de 
Bloem vyfbladig. 
Vrouw, Hetzelfde 3 de Vrugt een 
tweehokkige veelzaadige Appel. k 215 
Kosarra. Mann. De Kelk tienfneedig: de Bloem 
Wratachtig. | 
Vrouw. Het zelfde: één Styl: een 
Pappige Vrugt. Nov. Gen. drab Forsk. Flor. 
Pp: 464» 
LemNaA. Mann. De Kelk eenbladig : geen Bloem, 
Vrouw. Het zelfde: één Styl: een één- 
hokkig Zaadhuisje. 9.252 


UI FriraNDRiA, Driemannige. 


Zea. Maan. Een tweebloemig , tweekleppig 
Kafje, | 
Vrouw. Een éénbloemig, tweekleppig Kaf- 
je: één Styl: één naakt, rondachtig Zaad, n, 493 
TriPrsAacuMm. Mann, Een kitbinenis ‚ LWee- 
kleppig Katje. 
Vrouw. Een tweer of vierdeelig , 
tweekleppig Kafje: twee Stylen : een Zaad 
in ’t doorboorde Kafje, n. 507 
‚ | Cöix. 


% 


BLAD W Y ZE R et. Monoikia. 


‘Cörx. Mann. Een tweebloemig, tweekleppig 
Kafje ‘ 
Vrouw. Het zelfde : een tweefneedige 
Styl: één Zaad meteen Noot bekleed. z,sro 
Orvyna. JZann, Een éénbloemig, tweekleppig 
Kafje. 
Vrouw. Het zelfde: een tweefneedige 
Styl: één naakt Zaad. 1.513 
CA RE x.Marn. Een Éénbloemige Kat: geenBloem. 
Vrouw. Het zelfde; een Kelk; één Styl: 
een gerokt Zard, n.s14 
SPARGANIUM. Juurs. Een driebladige Kelk 
geen Bloem. 
| Vrouw. Het zelfde: twee Stem- 


pels: een Éénzaadige Vrugt, n.49T 
Tyrra. Mann. Een driebladige Kelk: geen 
Bloem. 
Vreuw. Een Haairige Kelk : geen Bloem 
één Styl: een Pluisdraagend Zaad, 1.486 
Axyrrs. Wann, Een driedeelige Kelk: geen 
Bloem. 


‚Vrouw. Een tweebladige Kelk: geen 
Bloem: twee Stylen: één rondachtig Zaad. fi216 » 
PHYLLAN®SHUs. Jfann. Een zesdeelige Kelks 
geen Bloem, 
‚ Wrouwd Hetzelfde: drie Stye 
len: een driezaadig Huisje. 1.217 
Traeta, Mans. Een driedeelige Kelk : geen 
Bloem. | 
Vrouw. Een vyfdeelige Kelk: geen 
Bloem: een driefneedige Sryl: een driehoke 
kig Zaadhuisje. f. 220 
| Born. 


SYSTEMATISCHE ; © 


Bolen MER TA. Mann. Geen Kelk: een half 
driefneedige Bloem, 

) Vrouw, Noch Kelk noch Bloem: 
een uitermaate lange Styl, Nov, Gen. Amer. 
Jacq. Pp. 9e 

HERNANDTA. Mann, Ben driedeelige Kelk: 
een driebladieg Bloem. 

Vrouw, Een geknotte Kelk :een 
zesbladige Bloem s een uitgeholde Pruime 
vrugt. EE, 244 

EraArr. Mann. Een driebladige Bloem : drie 
Meeldraacjes. 
Vrouw. Dergelyke Bloem: een Stams 
per: een Eysonde gefpitfte Pruimvrugt. 4466 
OMPHALEA, Manan, Fen vierbladige Kelk 
geen Bloem: de Meeldraadjes in den Stoel 
gedooken. ; 
Vrouw. „Een vierdeelige Kelk: 
gêen Bloem: een driefneedige Stempel: een 
driehokkig éénzaadig Huisje. f.219 


IV. TeTRANDRIA, Viermannige, 


Ur T tc A Mann. De Kelk vierbladig: geenBloem: 
een Bekerachtig Honigbakje. : 
Vrouw. De Kelk tweekleppig : geen 
Bloem: een ruige Stempel: één Eyrond 
Zaad. l. 222 
Morus, Daan. De Kelk vierdeelig: geen 
Bloem. 
Vrouw. De Kelk vierbladig: geen 
Bloem; twee Stylen ; een Bezieachtig Zaad, c. 476 


Bu: 


f 


BLADWYZER, er Moois 


Buxus. Mann. De Kelk driebladig : de Bloem 
tweebladig. 

Vrouw. De Kelk Mierhladie: de Bloem 
driebladig: drie Stempels: een driehokkig 
Zaadhuisje, f 224 

BeTUurLA. Mann. Een driebloemige Kat: de 
Bloem in vieren gedeeld. 
Vrouw. Een tweebloemige Kat: geen 
Bloem; twee Stylen: een Eyrond Zaad. c.25z2 
CENTerLaA. Wann, Een vierbladig, veelbloe. 


mig Omwindzel : vier Bloemblaadjes. 
Vrouw, Een tweebladig Omwinde 


zel: twée Stylen : een tweehokkig Vrugt- 
Kasie, beneden, d, 219 
SERPICUL A, Mann. Een viertandige Kelk en 
vierbladige Bloem. 
Vrouw, Een vierbladige Kelk : een : 
_Wollige Noot. /, 220 
Aucura. Mann. De Kelk viertandig : de Bloem 
vierbladig. 
Vrouw, Geen Honigbakje : een een= 
hokkige Noot. Nov Gen. Tuuns. Disf. IL, 
p. Ó1. Flor. PFapon. p. Ga. T. 1e, 13. 
LaTToRELLA, Mann. Een vierbladige Kelk 
en vierfneedige Bloem, met zeer lange 
Meeldraadjes. 
Vrouw, Een vierfneedige Bloem 
zonder Kelk: de Styl zeer lang: de Vrugt’ 
een Noot vreet 
CiccA. Mann, Een vierbladige Kelk , zonder 
Bloem, 


CIC 


SYSTEMATISCHE 


| wf 
Créca. Prouw. Het zelfde: een vierfneedige 
Styl: een vierhokkig Zaadhuisje. fe284 


V. PENTANDRIA. — WVyfmannige. 


Nerueriva. Mann. De Kelk vyftandig : geen 
Bloem: tweefneedige Meelknopjese 
Vrouw. De Kelk viertandig : geen 
Bloems: twee Stylen tusfchen de Vrugtbe- 
ginzels. | | f.229 
KANTHIUM. Marin. De gemeene Kelk veel- | 
bladig ‘de Bloem vyffneedig: famengehech.= 
te Meeldraadjes. 
Vrouw, Kelk noch Bloem : twee 
Stylen : een tweehokkige Pruimvrugt, /, aMt 
AmBrosraA. Mann, De gemeene Kelk éénbla- 
dig: de Bloem vyfíneedig. | 
Vrouw. De Kelk éénbloemig, twee- 
bladig: één Styl: de Vrugt een vyftandige 
Noot, | l, 245 
_ PARTEENIUM. Dann, De gemeene Kelk vyf- 
bladig: de Schyfblommetjes eenbladig. 
Vrouw, Een zelfde. Kelk: de 
Strealblommetjes getongd: één Styl: één 
Zaad, 1.247 
CLiBADIUM. Mann. De gemeene Kelk ge- 
fchubd: deSchyfblommetjes vyffneedig. 
_ Vrouw. Dergelyke Kelk: de 
Straalblommetjes driefneedig: een genavel- 
de Pruimvrugt. d,o5t 
Îva. Mann. De gemeene Kelk driebladig: de 
Schyfblommetjes éénbladig. 


Ïv4. 


Ten 
B 


BLAD WYZER,. st, Monoikia, 
Îva. Vrouw. Dergelyke Kelk: vyf Straalblom- 
metjes: twee Stylen: één Zaad. f. 899 


AMARANs HUS Mann. De eigen Kelk vyfbla- 
dig: geen Bloem: van drie tot vyf Meel: 


draadjes, / 

__ Vrouw, Kelk en Bloem als bo- 
ven: drie Stylen: een omgefneeden Zaad- 
huisje, l, 55E 


Lrera. Mann, De Kelk en Bloem vyffneedig. 
Vrouw. Dergelyke Kelk en Bloem één 
Styl: een zeshokkig Vrugtkasje. Á 265 
Turra. Mann, De Kelk vyffneedig: de Bloem 
vyfbladig. | 
Vrouw. Het zelfde: een Styl met drie 
Stempels: een Kegelvormige Appelvrugt. 
Nov. Gen. Arab. Forsk, Flor. p. 165. 
ELATOSTEMA. Mann, Geen Kelk: de Bloemen 
enkeld, vyfdeelig ; de Meeldraadjes Veer. 
kragtig uitfpringende. 

Vrouw, Geen Kelk : de Bloem. 
pjes in een Bondeltje vergaard: de gemeene 
Btoel wordt een Bezieachtige Vrugt met 
veele Zaaddoosjes beftoken, Nov. Gene [Mar, 
Auftr, ForsrT, Gen. 53. 


VI. HEXANDRIA. Zesmannige, 


Cocos. Mann. Een driedeelige Kelk: een drie= 
bladige Bloem. 
Vrouw. Een vyfdeelige Kelk: een drie- 
bladige Bloem: drie Stempels: een eenzaa- 
dige Lederachtige Vrugt of Noot. . fis 305 
Zie 


SYSTEMATISCHE 


ZIZANIA: Mann, Geen Kelk: de Bloem eeù 
tweekleppig Kafje. i 
Vrouw. Dergelyke Bloem : twee 
Stylen: één Zaad met de geplooide Bloem 
omkleed. | n.54d 
Prarus. Mann. De Kelk een eenbloemig, de 
Bloem een tweekleppig Kafje. 
Vrouw. De Kelken Bloem everi zo: 
één Styl: één Zaad. | 1.352 
Pome Tia. Wann. De Kelk eenbladig , zeer 
kort: zes Bloemblaadjes: een verheven Ho- 
nigbakje. 

Vrouw. De Kelken Bloem even zo: 
een dubbeld Vrugtbeginzel: een zeer lange 
Styl,een Kersachtige Bezie. Fors. Gen. 55. 

EPiBATER TUM. Mann. De Kelk dubbeld: zes 
Bloemblaadjes: de Meeldraadjes op den 
rand. 

Vrouw. Kelk en Bloem even 
zo: drie ronde Pruimvrugten mer een Nier- 
achtige Pit, ForsT. Gen: 54. 


VIL HeEPTANDRIA. Zevenmannige, 


GOUETTARDA. Mann. De Kelk Rolrond: de 


Bloem zevenfneedig. 
Vrouw. Dergelyke: één Styl: 
een drooge Pruimvrugt. C. 291 


VIII. PoLYANDREA. Veelmannige. 


BrEeoNzra. Mann. Geen Kelk: een vierbladie 


ge. Bloem. 
Be 


BLAD WY ZER. at. Monoikia 


BEGONIA. Prouw. Het zelfde: drie tweefnee= 
dige Stylen : ’t Zaadhuisje beneden , drie- 
hokkig, veelzaadig. J27r 
ARrrEcA. Mann. De Bloem driebladig : negen 


Meeldraadjes. 
Vrouw. De Bloem als boven? een 


Vrugt met een gefchubden Kelk, die eene 

Noct bevat. “4.333 
CARYoOTA, Mann. Een gemeene Kelk: éen 

driedeelige Bloem: veele Meeldraadjes. 

_ Vrouw. De zelfde Kelk en Bloem: 

één Stamper: één tweezaadige Bezie. a.428 
SAGCITTARIA, Mann, De Kelk en Bloem 

driebladig « ongevaar vierentwintig Meel: 

draadjes. 


we \ t 


Vrouw, Kelk en Bloem als bo. 

ven: honderd Stampers; talryke Zaaden. / 267 

MYyYRIOPHYLLUM. Mann. Een vierbladige 
Kelk: geen Bloem: agt Meeldraadjes. 

| Vrouw. Kelk en Bloem 

even zo; vier Stampers: vier Zaaden. 0. 257 
CERATOPHYLLUM. Mann. De Kelk byna zee 
__veéndeelig : geen Bloem: ongevaar agttien 

Meeldraadjes. 


\ 


Vrouw. Dergelyke Kelk 
zonder Bloem: één Stamper: één Zaad. 0.255 

THELIGONUM. Mann. De Kelk tweefneedig: 

een Bloem; ongevaar twaalf Meeldraadjes. 

Vrouw, De Kelk als boven: 

zonder Bloem: één Stamper: één bekleed 
Zaad. _ 1273 


Mm Pos 


SYSTEMATISCHE IK 


PorErrum. Mann, De Kelk vierbladig 3 de 
Bloem vierdeelig : ongevaar tweesen -detre 
tig Meeldraadjes. 

Vrouw. Bloem en Kelk eveneens: 
twee Stampers; twee bekleede Zaaden. _ J274 

Fac us. Mann, De Kelk vyffneedig: geen Bloem: 

‚ emtrent twaalf Meeldraadjes. 
Vrouw. De Kelk vierfneedig: geen Bloem: 
drie Stylen: een tweezaadig Huisje. - €. 342 
Quercus. Mann. De Kelk vyffneedig: geen 
Bloem : omtrent tien Meeldraadjes. 
Vrouw. De Kelk onverdeeld : geen 
Bloem : vyf Stylen: een Lederachtige Noot.c.292 

JUeLANs. Mann. Een gefchubde Kat: de Bloem 

zesdeelig : agttien Meeldraadjes. | 

Vrouw. Een vierfneedige Kelk : een 
vierbladige Bloem: twee Stylen: een taay 
bekleede Vrugt. €319 

CoryrLus. Mann, Een gefchubde Kat : geen 
Bloem : agt Meeldraadjes. 

_ Vrouw. Een tweebladige Kelk zonder 
Bloem: twee Stylen: een half naakte Noot. f. 23x 

CARrPINUS. Mann. Een gefchubde Kat: geen 

Bloem: twintig Meeldraadjes. 

Vrouw. Een zesfneedige Kelk zon- 
der Bloem : twee Stampers : een naakte 
Noot, | € 353 

PrATANUS. Mann. Een Klootronde Kat: 
naauwlyks zigtbaare Bloem + omgroeide 
Meelknopjes. « 

_ Vrouw. Een Klootronde Kat: vyfe 
bladige Bloem: een Styl: pluizig Zaad, g58 


je 


\ 


 BLADWYZER er dimt 


LiQquiDAMBAR. Mann, Een vierbladige Kelk: 
geen Bloem: veele Meeldraadjes. 
Vrouw, Kelk als boven zon- 
der Bloem: twee Stylen : een veelzaadige 
Vrugte | C: 303 


IX. MowAperLPniá, Enkelbroederige, 


HurAs Mann: Een tweebladige Kelk: geen 
Bloem: twintig ongefteelde Meelknopjess 
Vrouw. Een Cylindrifche Kelk : geen 
_ Bloem: één-Stamper : een veelhokkige Hout- 
achtige Vrugt. €, AAP 


PtNus. Mann. Een viërbladige Kelk: geen 


Bloem: veele Meeldraadjes. 

‚Vroiw, Een Pynappelige Kat , zonder 
Bloem: twee Stampers: tivee SteenigePit- _ » 
ten, Lid 41 Ë. 367 

Curressus. Muun, Een Kat zonder Bloem: 
vier ongefteelde Meelknopjes. 
rouw. Ken : Pynappelig Katje : 
geen Bloem: twee Stempels: gehoekt Zaad 
in een genagelde Noot vervat. 1 488 
T nuja. Mann Een Katje, zonder Bloem, met 
vier Meelknopies in ieder Schubbetjes 
| Vrouw. Een Pynappelig Katje : twee 
Stylen: gevleugeld Zaad, | \__ &A23 
AcALYPmaA. Mann. Eenvietbladige Kelk:geen 
Bloem: ongevaar twaalf Meeldraadjes, 
Vrouw, Eendriebladige Kelk : geen 
Bloem: drie Stylen: een driehokkig Zaad- 
Â 383 


Mm a | Da 


SYSTEMATISCHE 


DArEcHaMPta. Mann. Een zesbladige Kelk: 
geen Bloem: een plaatig Honigbakje : veel 
Meeldraadjes. 

Vrouw. Eentienbladige Kelk 
zonder Bloem: één Styl : een ER 
Zaadhuisje, /. 282 

PLUKENETIA, Mann. Geen Kelk : een vicr- 
bladige Bloem: agt Meeldraadjes. 
Vrouw, Bloemals boven; zonder 
Kelk: één Styl: een vierhokkig Zaadhuisje. 7, 279 
CurANra. Mann. Een driebladige Kelk en vyf- 
bladige Bloem: vyf Meeldraadjes. 
Vrouw. Een driebladige Kelk en 
driebladige Bloem: een driedeelige Styl: 
een driehokkig Zaadhuisjie met dubbelde 
Zaadkorrels, | f. 264 
ArreuriTEs., Mann. „Een driefneedige Kelk: 
een vyfbladige Bloem: menig vuldige Meel- 
draadjes tot een Kegelvormig Lighaam fa» 
mengegroeid. 
Vrouw, Kelk en Bloem eveneens, 
maar grooter: een groote rondachtige, 
tweezaadige Pruimvrugt, Nov. Gen. Mar, 
Auftr. ForsTe Gen, 56. 
CroToN. Mann, De Kelk en Bloem vyfbladig: 
vyftien Meeldraadjes. 
Vrouw. Een vyfbladige Kelk zonder 
Bloem : drie Stylen : een Vrugt van drie 
eenzaadige Huisjes. f240 
RiciNus. Mann. De Kelk vyfdeelig : geen 
Bloem: veele Meeldraadjes. 


A r- 


| BL ADWYZER. er. Monoikia, 


Ricinus. Prouw. Een driedeelige Kelk zon- 
der Bloem: drie Stylen: een Vrugt van drie 
eenzaadige Huisjes. f.26s 

JaATROPuA. Mann. Geen Kelk: de Bloem 
vyfdeelig : tien Meecldraadies.: 

… Vrouw, Geen Kelk: de Bloem 
vyfbladigs drie Stylen: een Vrugt van drie 
eenzaadige Huisjes. 

_STERCULIA. Maun. De Kelk vyfdeelig : geen 
Bloem: ongevaar vyftien Meeldraadjes, 

Vrouw. Kelk en Bloem als bo. 
ven: één Stamper: vyf Zaadhuisjes. €434 

SAPIUMe, Mann. De Kelk half tweefneedig: 
geen Bloem: twee Meeldraadjes die aan 
den Voet famengegroeid zyn. 

Vrouw. De Kelk drietandig : geen 
Bloem: een driezaadige Vrugt. Nov. Gen. 
«Amer. JACQ. p. 9e 
HiIPPoMARIE, Mann. De Kelk reeden” 
geen Bloem : twee gevorkte Meelknop- 
es, 
| Vrouw, De Kelk driefneedig: 
geen Bloem : de Stempel drievoudig: een 
eenzaadige Vrugt of drie Besfen. c‚ 439 

STILLINGIA, Mann. De Kelk veelbloemig: 
de Bloem eenbladig: twee Meeldraadjes, 

Vrouw De Kelk eenbloemig : de 
‚Styl driedeelig : een driebesfig Vrugtbegin- 
zel tusfchen de Kelk en Bloem. f 287 

GNETUM. Mann. Een Kat van Schildvormige 

Kelkjes: geen Bloem: twee Meelknopjes. 


Mm3 GN E 


SYSTEMATISCHE 


G ne Tum. Vrouw. Een dergelyke Kat: driefnee- 
‚dige Styl: eenzaadige Pruimvrugt. ‚446 


X. SYNGENESIA., Samenteelige, 


TRICHOSANTHESe. Mann. De Kelk vyftân= 
dig: de Bloem vyffneedig , Ooghaairig: drie 
Meeldraadjes. 40) 
Vrouw. Dé Kelk en Bloem 
als hoven: de Styl driefneedigs een lang- 
werpige Vrugt. 1.292 
MomorpricaA. Mann, De Kelk en Bloem vyfe 
fneedig : drie Meeldraadjese 
Vrouw. Kelk en Bloem als bo= 
ven: de Styl driefneedig: een Veerkragtige 
Appelvrugt, J. 204 
CucuM is. Man. De Kelk vyftandig : de Bloem 
vyffneedig : drie Meeldraadjes, 
| Vrouw. Kelk en Bloem eveneens ‘de 
Styl driefneedig: een Appelvrugt met glad- 


de fpitfe Zaaden. 1317 
CucurerTA. Alles als boven ; maar gerande 

ftompe Zaaden. L.302 
Sicvos, Alles als boven, maar een eenzaadige 

Pruimvrugt. JA 334 
BrRvoNtA. Alles als boven, maar de Vrugten 

zyn Besfen. d. 329 


GrocHiprioN. Mann. Geen Kelk: de Bloem 
zesbladig : drie puntig famengegroeide 
Meelknopjes. 

Vrouw. Geen Kelk: de Bloem 
gesdeelig : een platrond , zeshokkig , zese 
kleppig Zaadhuisje, ForsT. Gen. 57. 
kleppig Zaadhuisje, ForsT. Gen. 57 XL Gu 


' IN 


BLADWYZER. er. Monoikia, 
Xl. GYNANDRIA, Manwyvige, 


ANDRACHNE. Mann. De Kelk en Bloem vyf- 
bladig: vyf Meeldraadjes. 
Vrouw. De Kelk vyfbladig : geen 
Bloem : drie Stylen: een horiehof Mie twee- 
zaadig Huisje. f. 288,1. 339. 
AGYNEjJA. Mann. De Kelk zesbladig : geen 
Bloem: drie Meelknopjes. 
Vrouw. De Kelk zesbladig, zonder 
Bloem: het Vrugtbeginzel doorboord: geen 
Styl of Stempel, | J. 290 


SSS SIS SS SSS E 
TWEE -EN-TWINTIGSTE KLASSE 
DIOIKIA TwerEeEuuizIer. 

L. MONANDRIA, Menmannige, 


PuHyLLA CHNB. Mam, Een driebladige Kelk: 
een éénbladige , Pypachtige , vyffneedige 


Bloem. 
| Vrouw. Kelk en Bloem als 


boven: een geknopte Styl: een veelzaadie 
ge Bezie, Forst, Gen. 58. 
PANDANUS. Munn. Geen Kelk noch Bloem: 

ongefteelde Meelknopjes in de Mikjes van 
de Bloemtros. 

Vrouw. Geen Kelk noch Bloem: 
twee Stempels : een famengeftelde Vrugt. 
Nov. Gen. Suppl. LixN. p. 64, Keura odo- 
rifera. Tune. ,Disf. 1. p. 26, 

Mm4.., Na. 


SYSTEMATISCHE 


NA jas, Mann. De Kelk tweefneedig : de Bloem 
vierfneedig: geen Meeldraadje! 

Vrouw. Geen Kelk of Bloem : drie Stam- 
pers: een éénhokkig Zaadhuisje. _ 0,260 

PurryPa aA. Geen Kelk:een zesdeelige Bloem: 

één Stamper. Nov. Gen. Trnung. Disf. Ve 
° p. 92. Cap. 

ASsCARINA. Maxn. Een Draadachtige Kat met’ 
verfpreide naar Maden gelykende Meel 
knopjes. 

Vrouw. Ken dergelyke Kat, met _ 
verfpreide ronde Vrugtbeginzels. FoRrRsT. 
Gen. 59. 


IH, DranprraA. Tweemannige. 


VALLISNERIA. Mann. Een veelbloemige - 
Scheede; de Kelk een driedeelige Bloem. 
Vrouw. Een éénblcemige 
_Scheede: de Kelk driedeelig :de Bloem drie- 
bladig: één Stamper: één eenhokkig Zaad- 
huisje. 0.262 
CrecRrRoptA. Mann. De Scheede een gemees 
ne Stoel: geen Bloem. 
Vrouw. Insgelyks 3 één Stamper: 
een éénzaadige Bezie, C. 476 
Sarix. Mann. Gefchubde Katten : geen Bloem. 
Vrouw. Insgelyks: twee Stempels; een 
tweekleppig Zaadhuisje: pluizige Zaaden. Á 291 


IL TRE 


BLAD WYZER. 22, Digikig, 
IL Terra NDRIA, Driemannige, 
PHoENrx. Mann. Een driedeelige Kelk : een 
driebladige Bloem: drie Meeldraadjes. 


Vrouw, Kelk en Bloem als boven: 
Één Stamper : een Eyronde eenzaadige Pruim- 


vrugt of Dadel. | 4.350 
EMPETRUM. Mann, De Kelk driedeelig: de 
Bloem driebladig. | 


Vrouw. De Kelk en Bloem even 
| zo: negen Stylen: negenzaadige Besfen. f.314- 
Osyrrs. ann. De Kelk driefneedig ; geen 
Bloem, 
| Wrouw. De Kelken Bloemals boven: 
één Styl: éénzaadige Besfen. f.319 
CaATUuRrUSs. Mann. Geen Kelk, de Bloêm drie= 
fneedig. | 
Vrouw, Een driedeelige Kelk : geen 
Bloem: drie Stylen: driezaadige Huisjes. fÁ,aar 
Excorcarta, Maan. Een Schubbige Kat: geen 
__ Bloem, 
Vrowy. Even zo: drie Stylen: 
driezaadige Vrugten. — Cc. 48e 
ReEsTro. Mann. Een Schubbige Kat: een zes: 
bladige Bloem. 
Vrouw, Het zelfde: drie Stylen teen 
driehokkig , geplooid ; veelzaadig Zaad. 


huisje. „554 
MErvyra, Munn. De eene in Hoofdjes 
vergaard. 


Vrouw, oo veevs Forst. Gen. 60, 


| Mms Ma» 


SYSTEMATISCHE 


Maaza. Menn. De Kelk en Bloem driefpeedig, 
Vrouw. De Kelk driefneedig : een tweet 


hokkige Pruimvrugt, Mov. Gen. Suppl, Linn. 
p. 65. Forst. Gen, Gr. ida 


IV. TETRANDRIA. Wiermannige, 


HirroPrHAë, Mann, De Kelk tweedeelig : geen 


Bloem, 
Vrouw. De Kelk tweefneedig: 


geen Bloem: één Stamper: éénzaadige Bes- 
fen, met een geknotte Korrel. Í- 339 
TRrRoPHts Mann, Geen Kelk: de Bloem vier- 


bladig. | 
Vrouw. Kelk noch Bloem: een twee- 


fneedige Styl: eenzaadige Besfen, f. 325 
SCHAFFERIA. Maxn, De Kelk en Bloem viet- 


bladig, 
Vrouwe Hetzelfde s een tweee 


zaadige Bezie, boven. Now Gen. Amer, 


JAcq. Pe ÎOe ° 
VriscouM, Mann, De Kelk vierdeelig : geen 


Bloem. 
Vrouw. De Kelk vierbladig : geen 


Bloem : een flompe Stempel: eenzaadige 


Besfen, beneden, f- 328 
MoNTiNta. Mann. De Kelk viertandig, bo: 


vens vier Bloemblaadjes. 
Vrouw. De Kelk en Bloem even- 


eens t onvrugtbaare Meeldraadjes : een twee- 
fneedige Styl: een lengwerpig, tweehokkig 
Zaadhuisje. Nov. Gen, Supple LiNN. pe 65e 


TruNB. Disf. 1 pe 27. Ba- 


\ 


ú 


CBLADWYZER en Dioikias 


BaATrs. Mann. Een Kat: geen Bloem, 
Vrouw. Een tweebladig Omwindzel: 
geen Bloem ; tweedeelige Stempel: twee: 


__zaadige Besfen. f 326 
Myrrca. Maan. Een gefchubde Kat: geen 
Bloem. 


Vrouw. Een gefchubde Kat: geen 
Bloem: twee Stylen : éénzaadige Besfen. Á344 


V. PENTANDRIA. WVofinannige. 


IRESINE, Maxm. Een tweebladige Kelk: een 
vyfbladige Bloem : een vyfbladig Honig: 
bakje. 

É Vroww. Kelk en Bloem eveneens: 
twee Stylen: een veelzaadig Zaadhuisje. /, 342 

CANNABIS. Mann, Een vyfdeelige Kelk: geen 
Bloem. 

Vrouw. Een eenbladige Kelk: geen — 
Bloem: twee Stylen: een Nootje, /,346 

Humurus, Mann, De Kelk vyfbladig: geen 
Bloem. 

Vrouw. De Kelk eenbladig: geen 
Bloem: twee Stylen: een met den Kelk ge- 
wiekt Zaad. 149 

PisrTaActra, Mann, De Kel k vyffneedig: Seen 
Bloem. 

Vrouw. De Kelk driefneedig : geen 
Bloem : drie Stylen : een drooge Pruim- 
vrugt. | c.487 

EANONTA, Mann, Een driebladige Kelk: een 

vyfdeelige Bloem, 


À &« 


SYSTEMATISCHE 


ZANONIA, rouw. Even % zelfde: drie Stylen: 
een drichokkige Bezie, beneden. 1,353 
Spivac:aA, Mann. Een vyfdeelige Kelk: geen 
Bloem. 
Vrouw, Een vierfneedige Kelk, geen 
Bloem: vier Stylen: een gekelkt Zaad... 4843 
_Aentpa. Mann. Een vyfbladige Kelk : geen 
Bloem. 
Vrouw. Een tweebladige Kelk: geen 
Bloem : vyf Stylen : her Zaad Blaazig ge- 


kelkt. /. 345 
ANTiDESM A. Mann, Een vyfbladige Kelk: EN 
Bloem, 


Vrouw. Het zelfde : vyf sik 
pels: eenzaadige Besfen, c.5Ie 
. Mericyrus. Mann. Een vyftandige Kelk: 

een vyfbladige Bloem: geen Meeldraadjes. 
__ Vrouw. Kelk en Bloem even zo: 
een Klootrond Vrugtbeginzel: ha Styl, 
ForsT. Gen. 62. k 
AsTRONIUM. Mann. De Kelk en Bloem vyf- 
bladig : het Honigbakje met vyf Klieren. 
Vrouw, De Kelk en Bloem vyf- 
bladig: drie Stylen: één Zaad, c. 503, 
CANARIUM, Mann. De Kelk cwee- de Bloem 
driebladig. 
Wrouw. Even ‘t zelfde: een onge- 
fteelde Stempel: een Pruimvrugt, c. 505 
ZANTHOXYLON. Mann. De Kelk vyfdeelig : 
geen Bloem, d 
Vrouw. Eveneens: vyfStem- 
pels: een éénzaadige Vrugt. C. 50Q 
FruiL- 


BLAD WYZER as. Dioikia 


Feurure a. Mann. De Kelk vyfdeelig :de Bloem 
vyffneedig: het Honigbakje met vyf Meel- 
draadjes. 
Vrouw. De Kelk en Bloem vyffnee= 
dig: vyf Stylen : een driehokkige harde 
Bezie-Vrugt. 1354 


VI, HeExANDRIA. Zesmannige. 


Maurrrra. Mann. Wen langwerpige onge. 
flteelde Kat: de Kelk éénbladig , Bekerach- 
tig onverdeeld: de Bloem éénbladig, met 
een kort Pypje en driedeeligen Mond, 
Vrouw. Onbekend. Nov, Gen. 
Suppl. LiNN. p- 70. 
Borassus. Mann. Een driedeelige Bloem, 
Vrouw. Bendergelyke Bloem : drie 
Stylen: een driezaadige ronde Pruimvrugt.a.26r 
ErLärs. Mann. Een zesbladige Kelk: een zes- 
fneedige Bloem. 
Vrouw, Een zesbladige Kelk en Bloem: 
drie Stempels : een Lederachtige Pruimvrugt 
met eene driekleppige Noot. 4,323 
Cera A THA. Mann. Een zesbladigeKelken-Bloem. 
Vrouw. ‘Hetzelfde : de Vrugt een 
driezaadige Bezie, Nov. Gen. Arab. Forsk. 
Flor. p. 17ï. | 
SMILAX. Mann. Een zesbladige Kelk: geen 
Bloem. | 
Vrouw. Even zo: drie Stylén: drier 
hokkige Besfen , boven, f 352 


AL Ae 


SYSTEMATISCHE 


Tamus. Mann. en / …. Kelk en Bloem als 
boven: een dried, ge Styl: driehokkige 
Besfen, beneden. b,355 

DioscorEA. Maun. en Vrouw, als boven: drie 
Stylen: een driehokkig Zaadhuisje, boven. /. 359 

RAJANTA, Mann. en Vrouw. als boven : drie 


Stylen: ’t Zaad met geoorde Wieken, bee 
neden: 1,364 


VIL OcTANDRIA, _Agtmannigee 


Por ur Us. Mann, Een rappige Kat : geen Bloem: 
het Honigbakje Eyrond: van agt tot zes- 
tien Meeldraadjes. 
__ Vrouw. Een rappige Kat : geen Bloem t 
een vierdeelige Stempel: een tweekleppig 
Zaadhuisje 3 Pluizige Zaaden, C. sIë 
RHoproLA. Mann. Een vierdeelige Kelk :een 
vierbladige Bloem. | 
Vrouw, Een vierdeelige Kelk: geen 
Bloem : vier- Stampers : vier veelzaadige 
Huisjes. 1.367 
DfAr GARITARIA.- Mann, De Kelk viertan- 
dig: de Bloem vierbladig. 
Vrouw. De Kelk en Bloem 
even zo: vier of vyf Stylen: een Kraak- 
beenige vier-of vyfzaadige Bezie. Nov. Gens 
Suppl, LiNN. pe 66. 


VIIL. ENNEANDRIA Negenmannige. 


MERCURIAL 1s. Mann. Ben driebladige Kelk: 
geen Bloem: vam negen tot twaalf Meel- 
draadjes. MeEr- 


BLADWYZER. 2 Dioikta. 


Mercurraris. Vrouw, Een vierbladige Kelk: 
geen Bloem: twee Stylen: tweehokkige 
_Zaadhuisjes. _ « 4369 

HyprocHARrIs. Mann. De Kelk en Bloem 

driebladig. 
hl: Wrouw, Even ’t zelfde: zes 

Stylen: een zeshokkig Zaadhuisje, bene- 

den. Je 374 


IX. DECANDRIA. Tienmannige, 


Carrica. Mann, Byna geen Kelk: de Bloem 
vyfdeelig. 
| Vronw. De Kelk vyftandig: de Bloem 
vyfbladig : agt Stempels: veelzaadige Bes- 
fen. | | C.524 
KrieeceLarra. Wann. De Kelk vyfdeelig: de 
Bloem v yf bladig. 
Vrouw. Even zo: vyf Stylen 
een vyfkleppig Zaadhuisje. f369 
Quas srA, Mann. De Bloem en Kelk vyfbla- 
dig. 

___ Vrouw. Hetzelfde: vyf tweekleppige 
Éénzaadige Huisjes, die in een Vleezigen 
Stoel ingeplant zyn. | b. 136 

CoRrARIA, Mann. De Kelk en Bloem vyfe 
bladig, 
Vrouw. Kveneens : vyf Stylen: 
een vyfzaadige Bezie van fappige Sloem- 
blaadjes. €. 533 
SCHINUS, Mann. De Kelk vyffneedig: de 
Bloem vyfbladig. 


SCH I= 


‘SYSTEMATISCHE 


ScHiNus. Vrouw. Het zelfde : een Bezie met 
drie Zaaden: | Ce 530 
„ N 


X. DoDECANDRIA. Twaalfimannige. 


EucLEA. Mann. De Kelk en Bloem vyf 
fneedig. Dn 
Vrouw, Kelk en Bloem vierfneedig :. 
twee Stylen. Charaë, emend, Taunge Disfs 
V. pe 84. f. 310 
MENISPERMUM. Mann. De Kelk twee. de 
Bloem twaalfbladig. 
Vrouw, De Kelk en Bloem 
zesbladig: een driezaadige Bezie- Vrugt. f 371 
DaTisca. Mann. De Kelk vyfbladig : geen 
Bloem: vyftien ongefteelde Meelknopjes. 
Vrouw. De Kelk tweetandig , boven: 
de Vrugt eenhokkig , veelzaadig. 1.376 


XI. PoLYANDRIA, Meelmannige. 


CrirrorTtÂ. Mann. De Kelk driebladig : 8 
geen Bloem. _ 
Vrouw. Hetzelfde ; twee Stylen: 
een tweehokkig Zaadhuisje, beneden, Ff. 277 
Hepycarra. Manne De Kelk agt of tienfnee= 
dig: geen Bloem: geen Meeldraadjes 4 de 
Meelknopjes op des Kelks bodem; vier« 
fleuvig; aan de tippen gebaard. 

Vrouw. De Kelk en Bloem als ba. 
ven: gefteelde Vrugtbeginzels: gefteelde 
eenzaadige Nooten. Mov. Gen, Suppl. LiNN, 
pe 67, ForsT. Gen. Ó4. 


My. 


BLADWYZER. 22. Diikia. 


Myroxyrom, Mann. De Kelk vier of vyfdeee 
lig: geen Bloem: menig vuldige Haairachtie 
ge Meeldraadjes. 

Vrouw, Kelk en Bloem als bo= 
ven : een byna tweehokkige langwerpige 
Vrugt met driekantige Zaaden. Nov. Gen. 
Mar. Auflr. Forst. Gen, 63. 


XII. MONADELPHIA. Zrkelbroederigee 


JuNtrurus. Mann, Een Katje: geen Bloem: 
drie Meeldraadjes. 
Vrouw. De Kelk driedeelig : de 
Bloem driebladig: drie Stylen: en Besfen, 
{die driezaadig zyn. C.$372 
Taxus. Mann. De Kelk vierbladig: geen Bloem: 
agtfneedige Meelknopjes. 

Vrouw. De Kelk vierbladig : geen Bloem: 
één Stempel:een Kelkswyze Bezie met één 
Zaad, 

“EpnepRra. Mann, Een tweefneedige Kat: geen 
Bloem: zeven Meeldraadjes. 
| Vrouw, Een gefchubde Kelk: geen 
Bloem : twee Stampers: tweezaadige Kelk- 
Besfen. 292 
CIssAMPELOS, Mann. Geen Kelk: een vier- 
bladige Bloem: vier Meeldraadjes. 
Vrouw. Kelk noch Bloem: 
drie Stempels: eenzaadige Besfen. 1.378 
NA Pea. Mann, De Kelk vyffneedig: de Bloem | 
wyfbladig : veel Meeldraadjes: veele Stye 
len. 


c.s62 


Na î Na- 


SYSTEMATISCHE 


_NaraA. Vrouw. De Kelk vyffneedig: de Bloem 
vyfbladig: veel onvrugtbaare Meeldraadjes : 
veele Stylen: Zaadkorrels tien ín ’t ronde, U, 382 

AprrLra. Mann. De Kelk driedeelig : geen 
Bloem: twintig Meeldraadjes. 

Vrouw. De Kelk vyfdeelig: geen 
Bloem: drie Stylen : een driezaadig Zaad- 
huisje. Hd f. 336 


XIII, SyNGENRSEA.  Samenteelige. 


Ruscus. Mann. De Kelk zesbladig:: geen 
Bloem: vyf Meeldraadjes. 
Vrouw. De Kelk zesbladig : geen 
Bloem: één Stamper: grishahkie tweezaa- 
dige Besfen. f-385 


XIV, GYNANDRIA. Mampyvige. 


CLuTra, Mang. De Kelk en Bloem vyfbladig: 
vyf Meeldraadjess 
Vrouw. Kelk en Bloem als boven: 
drie Stylen: een driezaadig Zaadhuisje, f396 


DRIE-EN-TWINTIGSTE KLASSE, 
POLTGAMIJ, VEELWYVICE. 
1. Monorki Kl nh 


Musa. Tweefl. Geen Kelk : cen tweebladige 
Bloems: 


B LADWYZER, ss, Polyeamie. 


Bloem : zes Meeldraadjes , waarwan één 
vrugtbaar : één ev : een Sappige 
Vrugt. 
Musa. Tweefl. Geen Kelk : : een tweebladige 
Bloem: zes Meeldraadjes , vyf volkomen: 
één Stamper: geen Vrugt, f.405 
Horcus. Tweefl, Eenbleemig Kafje: tweeklep- 
pig Kafje : drie Meeldrsadjes : twee Sty- 
len: één Zaad. 
Mann. De Kafjes als boven : drie 
Meeldraadjes. n. 583 
Cencurus. Tweefl. Tweebloemige en twee- 
kleppige Kafjes:drie Meeldraadjes: een twee-« 
fneedige Styl: één Zaad. 
Mann, Even ’t zelfde, zonder 
Zaad. n. 602 
iscnaMmum. Tweefl. Tweebloemige en twee- 
kleppige Kafjes : drie Meeldraadjes: twee 
 Stylen: één Zaad. 
Mann. Hetzelfde zonder Zaad. n. 6co 
MaANisurrs. Tweefl. Eenbloemig Kafje: twee- 
kleppige Bloem : drie Meeldraadjes : een 
gegaffelde Styl. 
Mann. Hetzelfde, zonder Styl: 
de Klepjes van den Kelk aan de tip en zy- 
den uitgerand,. 
THRYOCEPHALON. Zweefl. Eenkleppige Kaf. 
jes: drie Meeldraadjes: twee Stylen : een 
enkel rond Zaad. 
Vrouw. Aan den Voet en 
tegen het Aairtje der vorigen over: zonder 
Nun 2 Meel. 


SYSTEMATISCHE 


Meeldraadjes. Nov. Gen. Mar. Auftr, Forst, 
Gen. 65. 
dEcsLors. Tweefl. Driebloemige, driebaardi- 
ge Kafjes: drie Meeldraadjes, twee Stylen: 
dn Zaad. 
Mann. Hetzelfde, zonder Stylof 
Zaad. Manifuris. Ne 613 
SPINIFEX. Zweefl. Tweebloemige en twee- 
kleppige Kafjes: drie Meeldraadjes ; twee 
Stylen. 
Mann. In’t gemeene Kafje : voorts 
alles ’t zelfde : de Klepjes aan den Kelk 
evenwydig, n. SOI 
ANDRoOPoGON. Zweefl, Eenbloemize Kafjes : 
_ het Bloempje aan den Voet gebaard: drie 
Meeldraadjes: twee Stylen: één Zaad, 
Mann, Als boven, zonder Zaad.n,564 
A PLUDA. Tweefl,. De Kelk een gemeen Kafje, 
met een ongefteeld Vrouwelyk Blommetje 3 
de Mannelyken gefteeld. 
Vrouw, Geen Kelk: een tweekleppig 
Eloemkafje: één Styl: één Zaad. 
| _ Mann. Geen Kelk: een tweekleppig 
Bloemkafje: drie Meeldraadjes, 598 
VALANT1A. Tweefl. Geen Kelk: een vierdee: 
lige Bloem: vier Meeldraadjes: een tweet 
deelige Styl: één Zaad, 
Mann. Geen Kelk: de Bloem dries 
of vierdeelig: drie of vier Meeldraad- 
jes. L395 
OrPnroxyronN. Zweef), De Kelk en Bloem vyf- 
fneedig: drie Meeldraadjes: één Stamper. 
in Ora: 


BLAD WYZER. 23, Polygamia. 


OpPHIioxYLON. Mann. De Kelk tweefneedig : 
de Bloem als boven: twee Meeldraadjes. f.427 
CELTIS, Tweefl. De Kelk vyfdeelig : geen 
Bloem: vyf Meeldraadjes : twee Stylen: 
sen Pruimvrugts 

Mann. De Kelk zesdeelig : geen 

Bloem: zes Meeldraadjes. €. 569 
VERATRUM. Zweef), Geen Kelk, een zesbla- 
dige Bloem: zes Meeldraadjes: drie Stam: 
pers: drie Zaadhuisjes. 
Mann, Als boven , zonder Stam- 
pers en Zaad. Â 384 
F vsaNus. Tweefl. Een vierfneedige Kelk : geen 
… Bloem: vier Meeldraadjes : het Vrugtbegin= 
zel beneden: vier Stempels. 

Tweefl, Mannelyke Kelk: Bloem, 
enz. een ÉÊnhokkige Pruimvragt, Omis. 
Murs. Cc. 582 

Acrr. Zweef). De Kelk vyffneedig: de Bloem 
vyfbladig: agt Meeldraadjes: twee Stylen: 
tweezaadige, gewiekte Zaadhuisjes. 

_ Mann. De Kelk vyffneedig: de Bloem 
vyfbladig : agt Meeldraa:jes. C. 503 

GovuANraA. Tweefk De Kelk vyffneedig, bo. 
ven: geen Bloem: vyf Meeldraadjes: een 
driedeelige Styl: een driekantige in drieën 
deelbaare Vrugt. jh 

Mann, De Kelk vyffneedig: geen 
_ Bloem: vyf Meeldraadjes. f42o 

SOLANPRA. Tweefl. Geen eigen Kelk : een zes. 

bladige Bloem: zes Meeldraadjes : twee 


Stylens een tweezaadig Huisje beneden, 
Û NN 3 So. 


SYSTEMATISCHE 


SOLANDRA. Mann, Geen eigen Kelken: een 
vyfbladige Bloem: vyf Meeldraadjes. fam 
ad Hydrocotylen. | l413 
Mimosa. Tweefl Een vyftandige Kelk: vyf. 
fheedige Bloem: van vier tot honderd Meel- 
draadjes: één Stamper: een Peulvrugt. 
Mann. De Bloem , Kelk en Meel- 
draadjes eveneens. € 694. f. 43L 
BRABEJUM. Zweefl, Een Kat met vierdeelige 
Bloemfchubben : vier Meeldraadjes ; een 
tweefneedige Styl: eene Pruimvrugt met 
een Vleezige Kogelronde Pit, 
Tweefl. Alles eveneens ‚ maar de 
Bloem misdraagende. _h.735C.576,f.424 
TERMINArLrA. Tweefl, Een vyfdeelige Kelk: 
geen Bloem: tien neden s eene Pruim- 
vrugt beneden. 
Mann, Alles eveneens: maar 
geen Vrugt, C. 574 
Crustra. Tweefl De Kelk zesbladig : de Bloem 
vier of zesbladig : vergaarde Meelknopjes: 
vier tot zes Stempels: sen zeshokkig , veel. 
zaadig Huisje, 
Mann. De Kelk vier- of zesbladig: 
de Bloem zesbladig: veel Meeldraadjes. €577 
HeERrMmaAs. Zweef). Een Bloemkroontje : een 
vyf bladige Bioem: vyf onvrugtbaare Meel- 
draadjes. | 
Mann, Hetzelfde : maar vyf vrugtbaa- 
te Meeldraadies. Twee Stylen twee rond= 
achtige Zaaden beneden, d413 


Pa- 


BLADWYZER. 23. Prlygamia. 


PARIETARIA: Tweefl. Een vierfneedige Kelk: 
geen Bloem: vier Meeldraadjes : één U 
één Zaad, 

‚Vrouw, Een vierfneedige Kelk: 

‚ geen Bloem: één Scyl: één Zaad, l. 399 
 Arrierex.Tweefl. Een vyfbladige Kelk : geen 
Bloem: vyf Meeldraadjes : een ik sen 
ge Styl: één Zaad. 

Vrouw. Een tweebladige Kelk: geen 

Bloem: de Styl eenfneedig: één Zaad. 1.404 


HN. DiorkrA. Tweehuizige. 


PANAKX. Kroontje: » Kruid. Tweefl. De Kelk vyf- 
tandig : de Bloem wyfbladig: vyf Meel- 
draadjes: twee Stylen: tweezaadige Besfen,l,416 

Mann. Als boven, maar geen Vrugt. 

ActPHYrLaA, Een Kroontjes- Kruid, 

Tweefl. De Omwindzels vyf bla. 
dig: de Bloempjes vyfbladig: vyf Meele 
draadjes : een langwerpige , vyf hoekige , 
deelbaare Vrugt met de Kelkblaadjes ge- 

_kroond. 
Mann. De Meeldraadjes langer. 
Forst. Gen. 68. 

Driosrevyros. Zweefl, De Kelk en Bloem vier- 
Íneedig: agt Meeldraadjes ; een vierfneedi- 
ge Styl: agtzaadige Besfen. 

Mann. Als boven, zonder Styl 
of Vrùgt, | c.633 

CHAMEARoOPs, Tweefl. De Kelk driefneedig: 
de Bloem driebladig : zes Meeldraadjes : drie 

„Na 4 Sty- 


ed 
SYSTEMATISCHE 


Stylen: drie eenzaadige ronde Pruim-Vrug- 


_ ten. 
CnaMmmRoOPse Mann, Het zelfde,behalve de 


Vrugtdeelen. 4.287 
CoryrHa. Tweefl. Een driebladige Bloem : zes 
Meeldraadjes: één Stamper. 
eco voo Ben eenzaadige en B 
CurrsiTRIx, Tweefl. Een tweekleppig Kafje: 
veele Borftelige Schubbetjes, ieder een 
Meeldraadje influitende: één Stamper. 
Mann. Even ’t zel elfde, behalve 
den Stamper. m.5$7 
STILBE. Tweefl, De buitenfte Kelk driebladig : 
de binnenfte vyftandig , Kraakbeenig : de 
Bloem vyffneedig: vier Meeldraadjes; En, 
Styl: één Zaad, 
___ Mann, Geen binnenfte Kelk : geen 
Styl noch Vrugt. f. 466 
Nyssa. Zweefl. De Kelk vyfdeelig : geen Bloem: 
vyf Meeldraadjes: een Stamper: een Pruim- 
vrugt, beneden. _— 
Mann. Tien Meeldraadjes: geen Vrugt. ,641 
FRAXINUS, Tweefl, Geen of een vierdeeligen 
Kelk: geene of een vierbladige Bloem: twee. 
Meeldraadjes : Eén Stamper: één Zaad. 
Vrouw. Alles eveneens, maar geen 
Meeldraadjes. Ce 627 
ANTHOSPERMUM: Wann, Dé Kelk vierfnee- 
dig: geen Bloem: vier Meeldraadjes, 
Vrouw. Kelk als boven: 
twee Stylen en een Vrugtkasje, beneden. _ f.464 


ÂRce 


BLAD WYZER. 23. Polygamis. 


Arcrorus. Mann. Een Kroontje: een vyfbla- 
dige Bloem: vyf Meeldraadjes. | 
Tweefl. Het zelfde : twee Stylen: 
één rweehokkig Zaad. 
B. Mann. Een zeer groot Om- 
windzel. | har4 
GreparsiA. Tweefl. De Kelk vierfneedig :de 
_Bloem vierbladig : zes Meeldraadjes : een 
_ Stamper: een Peulvrugt. 
Mann. De Kelk en Bloem drie- 
bladig : zes Meecldraadjes. 
Vrouw. De Kelk en Bloem OE 
bladig: een Stamper: een Peulvrugt. c.624 
PisoNrA: Zweefl, Geen Kelk: een vyffneedi- 
ge Bloem: zes. Meeldraadjes: één Stamper: 
een vyfkleppig Zaadhuisje. 
Mann. Al het zelfde: geen Vrugt, 
Vrouw, Al het zelfde: geene Meel- 
draadjes. 1 643 
> PENNANTfA. Zweefl, Geen Kelk : vyf Bloem 
blaadjes: vyf Meeldraadjes: een driekantig, 
tweehokkig Vrugtbeginzel. 
k Manne Al het zelfde: de Meel. 
draadjes, langer; doch geen Vrugtbeginzel, 
Forsr. Gen. 67. 


UI. TrroiktA. Driemannige, 


BreEyvNra. Tweefl. Een eenbladige Kelk: geen 
Bloem : geen Meeldraadjes : een drooge 
Kogelronde , driehokkige Bezie; in isder 
Hokje twee Zaaden. 

Nn s | D8EYe 


/ 


SYSTEMATISCHE 


BRrEyNrA. Mann, Een vyfdeelige Kelk: geen 
Bloem: vyf zeer korte Meeldraadjes. 
Vrouw. Kelk en Bloem als in de 
Mannelyke : vyf Bladerige Stempels : eén 
vyf hokkig Zaadhuisje, Nov. Gen Mar. Aufir. 
ForsT. Gen. 79s 
‘CrRATONTA. Tweefl, Een vyfdeelige Kelk: 
geen Bloem: vyf Meeldraadjes: een Styl: 
een Lederachtige veelzaadige Haauw. 
Mann, Allês behalve de Vrugt- 
deelen. | 
Vrouw. De Kelk byna vyftane 
dig: geen Bloem: een Styl: een Lederach- 
tige veelzaadige Haauw, c.‚646 
Ficus. De gemeene Verblyfplaats Tolrond- 
achtig, famenluikend geflooten , Vleezig. 
A. Vrouw, De Kelk vyfdeelig: geen 
Bloem: een Stamper: een Zaad. 
B. Mann. De Kelk Slee LEANN 
Bloem : drie:Meeldraadjes, 
Ce Mann, en Vrouw, binnen de zelfde 
gemeene Verblyfplaats, met onderfcheiden 
byzondere Vrugtmaakingen. c.649 


VIER- 


BLAD WYZER, 24 Crystogamia, 


VIER-EN.TWINTIGSTE KLASSE, 
CERTPTOG AMLA. SCHUILTEELIGE, 
Te FILICES Vârens, 


z. Mert Geaairde Vrugtmaakingen. 


EquiseTuM. De Aair verfpreid: de Vrugte 
deelen Schildvormig, met Klepjes aan dert 
Voet. 0.2 

Cycas, Mann. Een gefchubde Kat: het Stuif 

‚meel de Schubben bedekkende. 
Vrouw, Een Degenvormige Vrugtfteng: 
Pruimvrugten met eene Houtige Pit. a. 282 

ZAMtA. Mann, Ren gefchubde Kat: her Stuif. 
meel de Schubben bedekkende. 

Vrouw. Een gefchubde Kat: twee 


Besfen, 4425 
ONOocLEA. Een tweezydige Aair: vyfkleppige 
__Vrugtmaakingen. 0.37 
_OruHtoeLossuM,Een gewrichte Aar: omge- | 
fneeden Vrugtmaakingen. 0,40 
OsMUNDA, Een Trosachtige Áair: tweekleppi- | 
ge Vrugtmaakingen, 0,49 


2. Vrugtmaakingen op de Bladen, aan de onder- 
zyde, 


AcrosTicHuMm. Een Vlak, de geheele Op. 
pervlakte beflaande. 9.67 


SYSTE 1MATISCHE 


PoryPopruMe Onderfcheiden Stippen op de 


_ vlakte, ì 0. 144 
Hemrioviris. Kruifende Streepen op de. 
vlakte. 0. 114 
AsPLENIUM. Byna werinande Streepen , 
verfchillende. 0.117 
BLECHNUM, Streepen die wederzyds naby de 
Rib leggen. 0. HO 
Loncuirrs. Randftreepen aan de bogten van 
het Loof. 0116. 
PTERIS. Randftreepen aan den omtrek der 4 
Btaden. 0. 87 
AniANTHUm. Vlakken der Tippen met den 
omgeboogen Rand bedekt. 0. 204 
FRICHOMANES, Benzaame Vrugtmaakingen 
in den Rand zelf ingeplant. 6.220 


3. Vrugtmaakingen aan den sn 


Marsirra. Een Vrugemeking van vier 


Doosjes. 0.227 
PiLULARIA, Ken Vrugtmaaking van vier Hok- 
jes. 0.230 


FsoëreEs. Een tweehokkige Vrugtmaaking. 0.232 - 
U. Muscr Mosfen. 


LycoP en TU Me. Tweekleppige ongefteelde Meel- 


knopjes. 0,366 
PorerrLA. Meelknopjes die met Gaatjes door- 
boord zyn. 0e 366 
Sp HAGNUM. Meelknopjes met een effenran- 
digen Mond, 0. 384 
EE 


BLAD WYZER. 24 Cryptogamia, 
2. Met Gehuikte tweebeddige Vrugtmaakingen, 


_ SPLACHNUmM, Het Meelknopje met een zeer 
groot Uicfteekzel, 20e 40I 

Poryrr‘cHum. Het Meelknopje met een 
zeer klein gerand Uitfteekzel, o 496 

MnNrum. Het Meelknopje geheel zonder Uit- 
fteekzel. 0.410 


3. Met gehuikte eenbeddige Vrugtmaakingen. | 


Prmascum. Meelknopjes die het Mondje opde 

kant gehaaird hebben. Se 0, 387 
Bryum. Het Meelknopje met een endelings 

Steeltje. uiteen Kpobbeltje gefprooten. 0.423 
HvyvenumMm. Het Meelknopje met een zydelings 

Steeltje uit een Haairbekleedzel, 0.442 
EoNnTiNAr1s. Het Meelknopje ongefteeld, 

met een Schubbig Haairbekleedzel. 0. 39E 
BuxBAuMiaA. Het Meelknopje gefteeld, aan 

de ééne zyde Vliezig. 0. 396 


UI. Area. Wieren: 
1. Op ’t Land groeijende, 


MaARCHANT 1 A. De gemeene Bloemkelk Schild- 


vormig. van onderen bloeijende, 9.480 
JUNGERMANNIA, Een Bloemkelk dic een- 
voudig is, vierkleppig. 0. 465 


TARGIONIA. Een tweekleppige Bloem-Kelk. 0.478 
ANTHoOCERos. De Bloemkelk Pypig: het 
Meelknopje Elsvormig ‚ tweekleppig. 9.483 


BLA: 


Bn 


BLAD WYZER: 
EgAsra. De Vrugtmaaking Cylindrisch , Pys 


pig hol, 0.495 
Riccra, De Vrugtmaaking van Korreltjes op 

het Loof gegroeid. 0491 
Liegen. De Vrugtmaaking met een effene, 

glanzige Stoel. 0495 
Byssue, Een famengroeizel van Pluizige Ve- 

zeltjes. _#513 

ze In ’t Water groeijendes 

TreMErra, Lilachtig Wier. 0,566 
UL va. Vliezig Wier. / 0e 317 
Fucus, Lederachtig Wier. 0.265 
ConFERvA. Haairachtig Wier. 0.327 


IV. Funcer. Paddeftoelen. 
1. Met Hoedjes voorzien. 


AGARICUs. Het Hoedje vanonderen Plaatig. 0.600 
Borre rus. Het Hoedje van onderen Gatig. 0.621 
HyDNUM, Het Hoedje van onderen Stekelig, :0. 632 
PHALLUS, Het Hoedje van ondereneffen. 0.635 


o. Geen Hoedjes hebbende. 


CrarTuruUSs, Getraliede Zwam. C 6.644 
HerLverLLaA, Tolachtige Zwam, e. 647 
Preziza. Klokvormige Zwam. "0 651 
CLAVARrA. Knodsachtige Zwam, 0.661 
LycorEerpox. Kiootronde Zwam. 0. 665 
Mucor, Blaazig gefteeldes o, 683 


NA-BEe 


ed 


EN MACE RMIG HH T 
VAN DEN SCHRYVER 
D ER 


_ NATUURLYKE HISTORIE. 


| et het opftellen en uitgeeven van deezen Syste- 
M matifchen Bladwyzer der Planten , die wegens 
de dikte niet agter het laatíte STuk derzelven ge- 
voegd heeft kunnen worden, heb ik voldaan aan 
_ mync Belofte, in de VoorREDE van het Eerfte 
STuxK der Planten, Voor het overige heb ik het 
geheele Werk, telkens dear het gevoeglyk kon 
gefchieden , met Registers der Geflagten en uite 
voerige Bladwyzers der Naamen , zodanig voorzien, 
als men zou kunnen wenfchen. Dus is ’er ag- 
ter het 1. Derrs ÏI. SruxK, een Bladwye 
zer der Zoogende Dieren; agter het V. STuk een 
der Vogelen; agter het VL SrTuk een der Pweeflag: 
zige of Kruipende Dieren; agter het VIII. SrTuk een 
der Visfchen ; agter het XII, STux een der Infek: 
den; agter het XIV. SrTur een der Wormen en 
Slakken; agter het XVI STur een der Conchyliën of 
Hoorens en Schuipen; agterhet XVIII, STux een der 
&se- Gewasfen en Planidieren geplaatst; buiten en be- 
halve 


/ 


NA-BERICHT 


hälve de optelling van myne Lees Gewasfen agter het 
XVII, Sruk van dat Eerfte Deel, het Uitheemsch: 
Regifter der Infekten en Wormen, en den Systematifchen 
Bladwyzer der Dieren op ’t end van het laatfte StuK 
derzelven , met veele nieuwe Soorten ingevuld, Bos 
vendien „ vindt men een Uitheemsch Register der an- 
dere Dieren , agter het VIII STux. 

Dus blykt , dat het 1, Deer deezer Noidrifke 
Hiflorie , of de befchryving der DIEREN, ten 
minfte met tien Registers of Bladwyzers, doorgaans 
ten uitvoerigfte ern naauwkeurigfte gemaakt, voote 
zien zy. Wat het IL Deer, of de Befchryvingder 
PLANTEN, aangaat: hetzelve heb ik niet minder 
bezorgd; voegende agter ieder Klasfe of Afdeeling, 
door my ontworpen eù voorgefteld op Bladz. 238 van 
het Eerfte STuk, doorgaans een Bladwyzet der 
Nederduitfche Naamen en een Latynsch Register 
der Geflagtnaamen. Dus heeft men in dat 11, Deer 
deezer MNatuurlyke Hiftorie, agter hetI. STUK eeù 
Bladwyzer der Palmboomen 5 agter het III, S Tuk een 
der Boomen; agter het VI. een der Heefderen; agter 
het Xl. een der Kruiden, agter het XII. een der 
Bolplanten; agter het XII, een der Grasplanten, en 
‚agter het XIV. of laaríte Suk een der Varens, Mosfen 
en andere Schuilteelige Planten : waar agter telkens 
een Register der Geflagtriaamen is gevoegd: zo dat 

/ dit 


« 


VAN DEN SCHRYVER, 
“dit IL. Deer, buiten deezen laatften Bladwyzer , met 
dertien Registers voorzien is, hip 

Het III. Deer, of de befchryving der Min e- 
RAALEN, heb ik , wat de byzondere Rangen aans 
gaat, alleenlyk voorzien met Nederduitfche Bladwy- 
zers: als één der Delffofen , agter het IL. STUKS 
een der Steenen agter het III , en een der Myn/joffen 
agter ‘het V. Stur s best oordeelende , om dat die 
„Zaaken fomtyds wat moeielyk te onderfcheiden zyn , 
een Uitheemsch Register mede te deelen van de Mine- 
raalen in ’t algemeen; gelyk hetzelve dan ook voor 
eerstgemelden Bladwyzer thansuitgegeven wordt, om 
agter het V. STux in te binden, 

Zodanigen myner Lezeren , ou, die met gedagte 
meer dan vyfentwintie Registers of Bladwyzers, welke 
‘er door my, in het beloop van deeze uitvoerige be- 
fchryving der Natuur, op haare plaatfen ingevoegd 
zyn, zig niet voldaan mogten achten en bovendien 
een Algemeen Register der Zaaken verwagten zouden, 
gelieven te weeten , dat zulks thans onnoodig en 
overtollig is. Want, in de ecrfte plaats moet men 
aanmerken , dat het geheele Werk als ‘t ware een 
Register is, waar in de Schepzelen in behoorlyke Ore 
de zyn gefchikten volgens hunne Hoofdbenaamingen 
opgezogt kunnen worden. Ten anderen, dat dezel. 
ven ’er volgens hunne Kenmerken onderfcheiden 
ik „Oe zyD, 


Ì 


NA-BERICHT.- 


zyn, op welken men moet letten , om dienst te 
hebben van dit Samenftel der Natuur. Ten derden, 
dat een volledig Register van de zevenendertig Stuke 
ken, uit welken dit Werk beftaat , nagenoeg de 
grootte van een STUK zou evenaaren , en daarom 
niet alleen geenszins by dit laatfle STuK gevoegd 
kunnen worden , maar zelfs „doot zyne uitgebreidheid, 
in ’ opzoeken lastiger zou zyn dan de gemelden. 
Ik zwyge nog, dat het mys na zo veel arbeids in 
deezen, ondoenlyk voorkomt zulks uit te voeren. 

Om echter den Liefhebber der Natuur , minder 
aan dit Samenfítel gewoon, in het opzoeken der On- 
derwerpen; waar de fchikking, volgens de Hoofd- 
benaamingen, eenige duifterheid veroirzaaken mogt; 
te gemoet te komen, zal ik hier kortelyk den Ia- 
houd van het Werk doorloopen. 


KOR? 


mp ener ee 


Ee 


mene me 


BEE 


PE pn 


ì # i) 

Ek. ä 

Û 4 

ide 

D í w 

RR 

| 4 
ai. 0 +! k ARRA 

VSP Ee), Re 


3 Deel, PL AAT XLVIII. 


leni 


uy, 


uiostt . 


PA 


— 
‘ 
& 


en 


Ne 
/ 


venir ord la er ie ag 


TE Tt m5 Ee edere 


ke 


N ENNE 
DA 
\ SNN 


4, 
le, 
ae 


Ze 


O8tt 


CC 
ei, 


Ie Hilo sel. 


Deel, PLAAT XIVII. 


Nt 
EAN 


18 KORTE INHOUD 
aft DER GEHEREE 


_NATUURLYKE HISTORIE. 
sessssssssssssss 
HET EERSTE DEEL, 
oF 
HET RYK per DIEREN, 
IS BESCHRBEEVEN IN 


AGT TIEN STÙUKIEN; 


En verfierd met honderd drie. en veertig Plaaten. 


Het 1. Drers Ì. STUK 
eed na een zaakelyke Woorrede, een Inleiding; 
bevattende de befchouwing der Dieren ìn % âls 
‚gemeen, hunne Eigenfchiappen en Verdeeling , zo vol« 
gens de Ouden als Hedendaagfchen, en ftelt de ons 
derfcheidende Kenmerken der byzondere Klasfen of 
_ Afdeelingen der Dieren, volgens den beroemden 
Linneus, voor. Van de Zerfle Klasfe , der Zoo- 
gende Dieren, worden hier in , die van den Zerflen 
Rang, te weeten , behalve den Mensch, de Aapen, 
Spgokdieren ’ vledermuizen? en die van den Zwee- 
Oo 2 den 


KORTE INHOUD prr’ 


den Rang, gelyk de Olyphant, Zee -Koe of Mana. 
ti ,‚ de Luijaarts , Mieren- Eeters en het Schub- 
dier, gemeenlyk de Chineefche Duivel genaamd, be- 
fchreeven. 


Het kDeeus, dl Sruw 


Bevat de Zoogende Dieren van den Derden, Viers 
den en Vyfden Rang, volgens de onderfcheiding der 
Tanden, ern dus de meefte Verfcheurende Dieren, ge- 
lyk de Robben of Zee-Honden, Zee-Kalven, enz. 
de Honden, waar onder de Wolven, Vosfen en. Jak- 
halfen; de Katten, waar onder de Leeuwen, Ty- 
gers , Luipaarden , Losfen en dergelyken „ begree- 
pen zyn; als ook de Fretten, waar onder de Sivet- 
en Genet-Katten; de Wezels, tot welke de Otters, 
Veelvraat , Marters , Bonfems, de Fret en het Sa- 
beldier zyn betrokken: voorts de Beeren, waar on-= 
der de Dasfen en Halfvosfen ; de Zwynen of Var- 
kens, waar onder het Muskus-Zwyn en Iabyrousfa 
begreepen zyn : de. Armadillen, Egels , Mollen , 
_ Spitsmuizen , Philanders of Buidelrotten: de Rhino- 
cerosten , Stekelvarkens „ Flaazen , Konynen , Bee 
vers, Muizen „ Rotten , Marmeldieren en Inkhoor- 
nen. 


Het... Dreers, II. STUK 


Behelst de Dieren van den Zesden , Zevenden en 
Astflen Rang. Eerftelyk bygevolge het Vee of de 
Herkaauwende Dieren, van welken, na de algemeene 
befchryving hunner byzonderheden, in de eerfte 

/ plaats 


NATUURLYKE HISTORIE. 


plaats voorkomt het Geflagt der Kemelen, tot welken 
de Dromedarisfen en ’t Schaap van Chili, dat de Vi- 
genia- Wol geeft , behaoren: dan het Muskus- Dier , 
vervolgens het Geflagt der Herten , waar toe de Ke- 
mel-Pardel , Eland, het Rendier en verfcheidene 
van dien aart t’huis gebragt zyn. Men vindt 'er een 
omftandige befchryving van de Levensmanier en het 
gebruik der Rendieren in Lapland, êrz. ’t Geflagt 
der Geiten bevat , behalvê de gewoone Bokken, en 
dien van Angora, daar het zogenaamde Kemelshaair 
van komt , ook den Steenbok en Gems, benevens 
verfcheiderley Bezoare Bokken: % Geflagt der Schaa. 
pen, Koeijen of Runders en Paarden , tot welke 
Jaatften ook de Muilezels en Kzels, benevens andere 
Lastdieren , behooren : dat ven ’t Rivier- of Zee: 
Paard „ tot welken de Amerikaanfche Waterzwynen 
betrokken zyn. In de laacfte Rang der Zoogende 
Dieren, komt eerst voor, de Eenbaorn- Vifch, dan 
de Walvisfchen , Kazilotten , Dolphynen en alle 
Zee-Schepzels van dergelyken aart, die men gemeen: 
lyk onder de Visfchen telt. Hier is van den Walvisch- 
Vangst onzer Natie, en vanalles dat daar toe behoort , 
ten uitvoerigfte gefproken. ‚ 


Het I. Deers IV. STùx 


Maakt een begin der befchryvinge van de Dieren 
der Tweede Klasfe , die men Vouers noemt, en na 
derzelver Eigenfchappén in ’t algemeen, als ook de 
Rangfchikking te hebben voorgefteld, befchryft het- 
zelve die van den Zerfben Rang , naamelyk de Roof: 
vogels, als daar zyn de Gieren , Arenden, Sperwers, 

Oo 3 Ha. 


df 


KORTE INHOUD per 


Havikken, Valken , Uilen, Klaauwieren: voorts die 
van den Tweeden Rang, gelyk de Pappegaaijen, Ka: 
katoes , Lory’s , Parkieten , Toukans, Rhinoceros. 
Vogels of Calao's, Teek-Eeters, Raaven, Kraaijen, 
Kaauwen , Roeken, Bontekraaijen , Aakfters en 
Gaaijen , de Scharlaaren , Kaauwtjes, Paradys- Vo- 
gels, Koekkoeken, Draaihalzen, Spechten, Blaauw- 
fpechten, Ysvogels, Byën-eeters , Hoppen, Boom- 
kruipertjes en Bloemzuigertjes , die gemeenlyk Koli- 
brieten genoemd worden. 


Het L Derrs V. $TUK Kad 


Na de befchryving van de Eigenfchappen der 
Zwemmende of Water-Vogelen in het algemeen, wordt 
hier eerst gefproken van ’t Geflagt der Eenden, waar 
onder ook de Zwaanen en Ganzen begreepen zyn 3 
vervolgens van dat der Zaagbekken , zogenaamd , 
waar onder de Duiker- Ganzen; der Pappegaay- Duie 
keren, 't welk veele Soorten bevat van Noordfche 
Zwemvogels : der Onweersvogelen, der Diomedes 
fen , waar onder de Penguins van den Zuider - Oce. 
aan; der Krupganzen of Pelikaanen, waar onder de 
Fregatvogels „ Kormorans en anderen; als ook van 
“x Geflegt der Keerkring-Vogelen , der Duikeren , 
Meeuwen, Sternen of Zee- Zwaluwen en Verkeerd. 
fnavelen * die men ook wel Waterfnyders noemt, 
Van den Wierden Rang, de Steltloopers, behelzende, 
vindt men ’er de Flamingo's, Lepelaars, Scurvogels, 
Nimmerzatten , Kraanvogels , Reigers, Oijevaars , 
PCs, Kroonvogels; daa de Sneppen, Wulpen, 
‘Strand- of Moerasloopers ‚ gelyk de Kemphaaner, 
Kie» 


tà 
ú 


Nae 


NATUURLYKE HISTORIE. 


Kievitten, Koeten , Plevieren; de Kluiten en Schol. 


 Aakfters of Oeftervangers omftandig befchreeven. 


Ook komen de Waterhoentjes, Rallen , Knarshoen- 
ders, Trapganzen en Struisvogels in deeze Rang. 
De Vijfde , of die der Hoenderen , bevat de Paau- 
wen , Kalkoenen , Paauwiezen;, Faizanten; de Veld- 
hoenders, Duiven, Leeurikken, Spreeuwen , Lyfters, 
Kernbyters , Geelgorfen ; Vinken , Kwikftaarten, 


„Meezen , Zwaluwen en Geitemelkers: in wier Ge- 


flagten ook de Mosfchen, Nagtegaalen, en meest al 
ons bekende klein Gevogelte begreepen is, gelyk 
menin ’t uitvoerige Register , op ’t End van dat 


Stuk, kan zien. 


Het Ï. Dererus VL STUK 


De Dieren van beiderley Leven, dmphubia, ook 
wel Tweeflagtigen genaamd , bevattende, ftelt de« 
zelven in drie Rangen van Loopende, Kruipende en 
Zwemmende, voor. Tot den Zerffen Rang behooren 
alle zodanige die vier Pooten hebben, gelyk de Schild. 
padden, de Draakjes, Haagdisfen en Kirkvorfchen, 
waar onder ook de Krokodillen, Padden en alle 
dergelyke Dieren, begreepen zyn. De Tweede Rang 
behelst de Slangen in t algemeen; de Ratelflangen 
Brilflangen, Stokflangen , Tweckoppen, Blindflane 


gen en veele anderen , in *t byzonder. De Derde 


Rang befchryft de Kraakbeenvisfchen , zogenaamd ; 
gelyk de Lampreijen, Kochen, Haaijen , Zee- Draaken, 
Zee: Duivels- en Steuren, tot welke Geflagten vee- 
lerley Visfchen van dien aart behooren. Naderhand 
zyn hier ook de Visfchen met gedekte Kieuwen , 

Oo 4 door 


KORTE INHOUD per 


door Linneus ‚ bygevoegd, die men op het end 
van het VIII, Sruk befcbreeven vindt. 


Het 1. Deers VII. SrTux 


Begint de befchryving der Dieren wan We Ma 


Klasfe, naamelyk de ViIsscHeEN, en gaat, na die 
van derzelver algemeene Eigenfchappen , Verdee. 
ling en Rangfchikking, over tot die der Aalen, tot 
welken de Paalings der Blootruggen , waar toe de 
Beef - Aal of Siddervifch behoort: die der Scherp- 
ftaarten ‚ Zee- Wolven , Smelten , Sprey « Visfchen 
en Zwaardvisfchen >âls den Kerflen Rang; die der 
Schelvisduivelen ‚ Sterrekykeren, Pietermannen , 
Kabeljaauwen ‚ Snot- en Slangevisfchen , als den Tweee 
den Rang uitmaakende, Van den Derden. Rang komen 
hier de Geflagten der Snottolfen , Zuigervisfchen , 
Oranje -Visfchen , Grondels, Knorhaanen , Zee- 


Schorpioenen „ Spiegelvisfchen , Platvisfchen., Klip= 


wisfchen ‚ Zee-Braafems , Lipvisfchen en Omber« 
visfchen ‚ in aanmerking, 


Het L DEELS VIIL STUK 


Vervolgt met de befchryving van ’t Geflagt der 
Baarzen 5 van dat der Stekelbaarzen , Makreelen , 
Barbeelen en Zechaanen , waar onder Vliegende Vise 
fchen voorkomen. In de Vierde Rang ftelt hetzelve 
de Meirflangen voor , als ook de Meirvallen , Har- 
nasmannen en Salmen, onder welken de Forellen en 
Houtingen begreepen zyn en van den Salmvangst om-= 
ftandig gefproken wordt. Dan volgen de Tabakspyp- 

| Visse 


\ 


NATUURLYKE „HISTORIE. 


Visfchen,.de Snoeken en: dergelyken , de Ansjovis. 
fchen , Koornaair - Visfchen, Harders , Vliegende 
en Vinger-Visfchen , benevens de uitvoerige Geflag- 
ten der rlaringen en Karpers, waar van de eerften 
gelegenheid geeven tot een omftandig bericht van 
de Haring-, Sprot, Sardynen, Elft en andere Vis- 
-fcheryen „de laatftentot befchryving van veelerley in= 
landfche Visfchen; de Braafems, Bleyjea, Voornen, 
Ruisch, Zeelten, als ook de Goudvischjes, mede tot 
dat Geflagt behoorende. Als een Vy/de Rang zyn 
hier bygevoegd die onregelmaatig Gekieuwde Visichen, 
welken onze Ridder naderhand mede tot de Amphi. 
Diën betrokken heeft , naamelyk de Mormelaars , 
Hoornvisfchen , Beenvisfchen, Stekelbuiken , igele 
visfchen, Schild- en Niakddrsrekea’ als ook de Zee= 
Draakjes: die echter mede, zo wei als de Walvis- 
fchen en dergelyken , voorgemeld , in de Neder« 
duitfche Bladwyzer, aan ’tend van dit Stuk, opgee 
tekend en ín het algemeene Register der Uicheemfche 
Naamen, van alle Viervoetige en Kruipende Dieren , 
Vogelen en Visfchen, daar op volgende, begreepen 
zyn. Voorts wordt dit Stuk met eenige merkwaar- 
dige Aantekeningen en Byvoegzels beflooten. 


Het TI. Derers IX. STukK 


Begint de.befchryving der INSEKTEN, by fom. 
migen ook wel Gekorvene genaamd , wier algemeene 
Eigenfchappen , zo de Lighaamsdeelen en Levens- 
manier, als de Verandering of Geftaltewisfeling , die 
zy RATE An , als ook hunne fchadelykbeid in ze. 

Oo s kere 


KORTE INHOUD per 


kere en voordeeligheid in andere opzigten , breed- 
voerig voorgefteld; vervolgens hunne Rangfíchikking - 
en Kenmerken opgegeven zyndes in de eerfte plaats 
de Schildvleugelige , tot welken de Torren, Bokken; 
Goudbiaantjes ‚ Olyphantjes , ‘Springkevers en Zand- 
loopers behoofen ,. naauwkeurig befchreeven wore 


den, 


Het Is, Derrs NX. STUK J 


Vervolgt de befchryving der Schildvleugelige Infek- 
ten, met die der Agret- , Water-, Aard , Meel- en_ 
Mey -Torren 3 Roofkevers , Oorwormen, Kakker- 
lakken en Krekels, welke laatften thansin den Twee- 
den Rang, onder de Halffthildige naamelyk , betroke 
ken zynde, met de Springhaanen, Cicaden of Lieree 
mans, Wantfen ,‚ Water-Scorpioenen , Plantluizen , 
Bladzuigertjes ‚ Schildluizen , Blaazenpooten of Zter- 
tjes, zynde van de allerkleinfte Infekten van dien 


aart, deezen Rang befluiten. 
Het 1. Deens XI. STuk 


Bevat een uitvoerige befchryving der Infekten van 
den Derden Rang, die men Donsvleugeligen , Vlinders 
of Kapellen noemt „ en wel vooreerst van derzelver 
Maskers, de Rupfen, daar zy door een zonderlinge 
… Verandering uit voortkomen, welke omftandig wordt 
verhaald :: dan fpreekt men van de Eigenfchâppen 
der Kapellen in ’t algemeen , derzelver onderfchei- 
ding en verdeeling in Dag-Kapellen, Pylftaarten en 
Nagt-Kapellen , onder welke laatften de Landmee- 

ters 


0 der de 
IER 
ik 


__ NATUURLYKE. HISTORIE, 


ters of Krammetjes , Bladrollers, Motten en Veer- 
Uiltjes, zyn begreepen; terwyl van de eerften nage- 
noeg twee , en van de laatften meer dan drie hon- 


derd Soorten in haare byzonderheden zyn voorge 


Het 1 Deers XII. STuk 
Begint met de algemeene befchouwing der Peese 


vleugelige Anfekten die den Wierden Rang uitmaaken , 
en wear toe de Juffers of Libellen, dikwils Puiftebye 


ters genaamd, beneyens de Haften, Water - Uiltjes , 


Gaas- Vliegen , Scorpioenvliegen en Kemelshalsjes , 
zogenaamd, voorkomen. Het vervolgt met die der 


Vliesvleugeligen, van den Vyfden Rang, onder welken 


de Gall. , Blad- , Hout- Wespen, de Rupsdooders 
of Sluip- Wespen , de Basterd- en eigentlyke Wese 
pens,.de Byën , Mieren, enz. vervat zyn. Hier in 
komen ook de Tweerleugeligen, vanden Zesden Rang’, 
tot welken de Horfels, Langpooten , Vliegen , 
Bremfen, ‘de Muggen, Dril- Muggen , Steekvliegjes, 
Roofvliegen , ook Wolfvliegen genaamd, de ftaande 
Vliegen en Vliegende Luizen behooren. Tot deeze 
laatften is ook de Schaapen - Luuis, die men in ’ 
volgende Stuk afgebeeld EE ‚ hoewel orgevleugeld 
zynde, betrokken, 


Het IL. Deers XII. SrTuxr 


Behelst alleenlyk de Infekten van den Zevenden 
of laatften Rang, de Ongevleugelde naamelyk, gelyk 
de Schieters , Plantvlooijen , Houtluizen, Luizen en 

Vlooie: 


KORTE INHOUD per 


Vlooijen, Myten , Kreeftfpinnen en Spinnekoppen ; 
van welke by de vyftig Soorten befchreeven wor- 
den: dan de Scorpioenen ‚de Krabben en Kreeften; 
waar van het Geflagt ook zeer wydloopig is; de Wa- 
ter-Vlooijen , tot welken , wegens de Geftalte, ook 
de Molukfe Krabben zyn t'huis gebragt : de Pisfe- 
bedden, waar onder verfcheiderley Zee- Luizen; de 
Duizendbeenen en Millioenpooten, 


Het, h Dares... KIV, Stug 


Vangt de befchryving aan, van de Zesde Klasfe 
der Dieten, die men WorMmEN getyteld! vindt. 
Tot de eigentlyke Wormen , die in de Eerfte Rang 
voorkomen, en van veelerley Soort zyn , behooren 
cok de Bloedzuigers en zekere flymige Vifchwormen, 
Ruigbekken genaamd. Tot de Slakken, die den Twee- 
__ den Rang uitmaaken , vinden wy, behalve de Aard- 
Slakken , een menigte van Slak- ge'ykende of liever 
Weekly vige Dieren { Mollufca) van zonderlinge ge- 
daante , die in-de Zee huisvesten , thuis gebragt. 
Derzelver naam is veelal van de gelykenis naar Land- 
fchepzelen of andere zaaken, ontleend; gelyk daar 
zyn de Zee- Longen, Slakken, Rupfen, Scheeden , 
Netels, Haazen, Blaazen: de Steenboorders, Steen» 
flakken » Kieuw- Wormen , Kroos-Slakken , Vlerk- 
wormen , Zee-Katten , Kwallen, Zee-Sterren en 
Zee-Egels , welke Jaaften wel de meefte Soorten 
uitleveren. 


Het IKDEEGS AV, ASLOK 


Er engt ons tot bef BONE van de Schulpdieren 
(Cone 


NATUURLYKE HISTORIE 


(Conchylia) , die den Derden Rang van deeze Klasíz 
uitmaaken. Met verhandelt de eigentlyke Schulpen , 
die men Doubletten noemt, en ftelt tevens de Die. 
ren in dezelven huisvestende , in Plaat, voor Oogen, 
Vooraf grat de befchryving van fommige Veelkleppige 
Schulpdieren, gelyk de Chicons, Lepaden en Phalze 
den: dan volgt die der Gaaperen, Scheeden, Telli- 
nen, Harten, Korf-, Driehoek-, Kous-Doubletten, 
Lazarus-Klappen, Kommen, Arken, Oefters, Anoe 
mies en Mosfel. als ook der Ham- Doubletten. Van 
de algemeene Eigenfchappen der Schumpdicren , van 
hunne Voortteeling en Lijernesten , is in de Intei- 
ding van dit Stuk uitvoerig gefproken, 


Het Ì. Deers KV STUK 


Befchryft de Eenfchaafize Schulpdieren, gemeenlyk 
Hoorens genaamd , verdeeld in Nautilusfen , Tooten , 
Porfelein - Hoorens , Blaas - Hoorens , Voluuten, Kink- „ 
Vleugel- , Steke! -Hoorens, Totlen , Maanhoorens, 
Slakhoorers, Nerietert, Zee * Oören , Patellen, Tand: 
hoorens , Wormbuizen , Zee- Houtwormen of Paal« 
en Koker. Wormen, als ook de Zandkokers , waar 
in de Zee. Duizendbeenen neftelen, gelyk zodanige 
Dieren dan ook hier zyn t'huis gebragt en afgebeeld, 

\ 


Het 1. Drers XVII. SrTukK 


Komt tot de befchryving der zogenaamde Zee 
Gewasfén , hier t'huis gebragt door den beroemden 
LiNNEUSs, om dat zy of tot huisvesting ftrekken 
van Dieren , wier Wooning zy even als de Con- 
chy-= 


KORTE INHOUD pen 


chyliën uitmaaken , of een weezentlyk Dierlyk begitis 
zel hebben ; dat uitbot op de manier der Planten, 
De eerften , genaamd Zithophyta of Steenachtige Lees ” 
Gewasfen , beftaan uit Pypkoraalen , Madreporen ; 
Milleporen en Celleporen : de laatften , Zoöphyta gety= 
teld, uit Edele Koraalen, Zee= Heefters, Alcyoniën ; 
Sponfen, Korst- en Pypgewasfen , Koraalmosfen-en 
Korallynen. Deeze allen worden in dit Stuk ten 
naauwkeurigfte befchreeven en by uitftek natuurlyk . 
fraay in Plaat vertoond, 


let 1, Derers XVIII, STum 


Behelst de overige Dieren van deezen Rang , door 
de benaaming van Phytozöa onderfcheiden; als Plant- 
gelykende Dieren, die zig verplaatzen kunnen. Hiet 
toe behooren, in de eerfte opflag „, de Polypen,; ge- 
meenlyk genaamd Zoet- Water-Polypen , van welken 
ik agter het Werk van BAKER, Nuctig Gebruik van 
% Mikroskoop , omftandig gefproken heb. Zeer fraay 
‘zyn dezelven hier , als ook de Basterd-Polypen; in 
Piaat-vertoond. Voorts komen wy tot de Zee. 
Pennen, waar van ook fraaije Afbeêldingen gegeven 
Zyn, zo wel als van de Lintwormen de Klootdiertjes 
en de Wardiertjes , by den Ridder Chrägs genaamd , 
welken de kleinften zyn der Dierlyke Schepzelen, 
die men op den Aardbodem vindt. Voorts is die 
Deel ,behalven een Uitheem/th Register der Infekten en 
Wormen, met een Systematifche Bladwyzer , volgens 
de twaalfde Uitgaave van het Samenftel der Natuur; 
beflooten, / 


Het 


HN 
 NATUURLYKE HISTORIE 


sssssssssssssssss 
HET T WEEDE DEEL, 
oF 
HET KY RoperR PLANTEN, 


1S BESCHREEVEN IN 
NER ER TIEN STUKKEN, 


_En verflerd met honderd en vyf Plaaten. 


Ee Te a 


Het II. Deers I. STUK 


eeft, na een uitvoerige Voorrede , een fchets van 
j de Eigenfchappen der Plantgewasfen in % alge 

meen, zo wat derzelver Groeijing, als de Vrugtmaa- 
king en onderfcheiding der Mannelyke en Vrouwe= 
Iyke Sexen betreft ‚welke, als ook de Bevrugting, op 
Plaaten duidelyk voor Oogen gefteld wordt, Voorts 
__fpreekt men , in die Inleiding , van de Lotgevallen 
der Kruidkunde en de verfchillende Samenftelzelen , 
waar onder dat van LiNNmus in ’ breede wordt 
ontvouwd. Men ziet ’er ook de verdeeling der Plan- 
ten in Natuuriyke Rangen, zo door den Ridder, als 
door andere Kruidkenners , en vervolgens de verdee- 

ling 


KORTE INHOUD per 


fing volgens een Natuurlyke Methode , door my onte_ 
worpen en in de befchryving gevolgd. Dus komen — 
dan in de Zerfle Klasfe de P ALMBOOMEN en der- 
gelyke Oostindifche Gewasfen ; welke in dit STukR 
befchreeven worden. 


Het IL. Deers IL. STux 


Vangt met een nieuw Berigt aan , noopens de be. 
handeling van het Werk, en vervolgens, de Eigen« 
fchappen der BooMmeN in ’t algemeen voorgedra= 
gen hebbende, treedt tot derzelver befchryving in 
Geflagten, naar de Orde van het Stelzel der Sexen: 
zo dat in dit Stuk de Boomen , wier Bloemen tweee 
flagtig zyn, dat is de bêiderley Teeldeelen bezitten , 
die van twee tot twintig Meeldraadjes hebben , age 
tervolgelyk worden voorgedtagen, 


Het ÏL Derus IL Stur 


Verhandelt de overige Boometi, zo wier Bloemen, 
ook tweeflagtig, tot de Veelmannigen , Tweemag- 
tigen, Enkel: , Dübbel- of Veelbroederigen behoo- 
ren , als wier Bloemen ‚ Manwyvig , Eenhuizig , 
Tweehuizig of Veelwyvig zyn. Die beraamingen 
worden in de Korte Inhoud zeer duidelyk verklaard , 
als ook in Konftig gefneeden Plaaten aangeweezen. 
Op het end vindt men een Nederduitfchen Bladwyzer, 
en een Register der Geflagten. 


Het 


NATUURLYKE HISTORIE, 
Het IL Derers IV. STUK 


De befchryving der HEESTEREN, die myne Der- 
de Klasfè uitmaaken , aanvangende, geeft een Schets 
van derzelver Eigenfchappen , en ftelt dezelven ook 
voor, volgens het getal der Meeldraadjes in de Bloe- 
men, uit hoofde van welken in dit STuxK de Twee- 
Mannigeù , Driemanhnigen, Viermannigen, Vyfman- 
nigen, Zesmanniget en Agttmannigen befchreeven 
_ zyn en met keurlyke Afbeeldingen van Uitheem{íche 
Planten , wier deelen van Vrugtmaaking de Vergroa- 
ting aantoont, opgehelderd, 


Het 1. Dervus V. Stükr 


Behelst veele dergelyke Afbeeldingen, van nieu- 
we Kaapfe en Oostindifche Plantgewasfen , welke doof 
my ten naauwkeurigfte met het Mikroskoop zyn on- 
derzogt en , onder myù opzigt, door de konftige 
Plaatfnyders, de Gebroeders Piu ips ‚in Print gebragt. 
Ook komen in dit Stuk, onder de Tienmannige, Î waalf-, 
Twintig- en Veelmannige , Tweemagtige; Enkel, 
Dubbel. en Veelbroederige Heefters , veele aanmers 
kelyke Byzonderheden voor. 


Het U. Derrs VÍ., Stuk 


Geeft, na de befchryving der Samenteelige Bloemen, 
in de eerfte plaats die der Heefteren , welke zulke 
Bloemen draagen, en derhalve tot de Syugenefia bee 
heoren ; dan die der Manwyvige, Eenhuizige, Twee. 
huizige en Veelwyvigen ; waar mede wederom ’% 
| Pp be- 


KORTE INHOUD pea 


beloop van ’t Stelzel der Sexen, ten opzigt van 
deeze Klasfe der Plantgewasfen „eindigt. Zeer naauw- 
keurig zyn verfchêide Kaapfe Heefters en anderen „ 
ten opzigt van de Deelen der Vrugtmaakinge, alhiet 
door my met. het Mikroskoop onderzogt en in Pláat 
gebragt. Op * end heb ik dit STuK wederom met 
een uitvoetigen Nederduitfchen Bladwyzeren Regifte: 
der Geflagten voorzien. 


Het MW. Derers Vil Srux 


Begint de befchryving der KRUIDEN, die door 
my van de Boomen en Heefters afgezonderd zyn in 
eene Vierde Kiasf der Natuurlyke Methode, Eerst 
komen daar in de Eenmannigen voors dat is, die 
maar één Meeldraadje hebben in elke Bloem, gelyk 
verfcheide Oostindifche Kruiderige Planten: dan de 
Tweemannigen , Driemannigen , Vier- en Vyfmanni- 
gen; waar onder de zogenaamde Ruuwbladige , en 
veele andere Kruiden , behooren. 


Het UI. Deers VI SruxK 


Behelst van de Vyfmannigen , dat is met wyf 
Meeldraadjes ‚ nog de Kroontjes - Kruiden , wier 
Bloemen als Zounefchermen zyn, van welken een 
geldzaam Japans en Kaaps in Plaat gebragt voorko- 
men. Deeze en nog andere maaken een groot deel 
van dit Sruk uit. Dan volgen de Zes-, Zeven-; 
Agt. , Negen-, Lien- en Twaelfmannige. Kruiden, 
Verfcheide nieuwe Japanfe en Oostindifche ‚zyn-hiers 
behalve de Kaapfe, vane dedhe onderzogt en afge= 

beeld, 


- 


NATUURLYKE HISTORIE, 


beeld. Ook vindt men ’er het onderfchcid van de 
Rhabarber-Planten , die voor de Echte gehouden 
worden, in Plaat vertoond, 


Het Il. Deers IX. STuk 


Stelt, op gelyke manier , de Kruiden voor, die 
ten minfte twintig, en de genen die meer dan twine 
tig Meeldraadjes hebben , Veelmannigen getyteld, 
De veelerley Afrikaenfche of Kaapfe Plantgewasfen , 
die Middagbloem genoemd worden , maaken een 
aanvang van dit STUK, ’t welk bovendien de Twee: 
magtige Kruiden , gelyk de Melisfe, Thym, Orégo 
en dergelyken , benevens de Grynsbloemigen, gelyk 
de Leeuwenbekken , als ook de Viermagtigen , gelyk 
de Kool, Radyzen, Violieren , enz. voorftelt. 


Het Ïl, Deerus X., STUK 


Die Kruiden bevattende , welke , wegens de fa- 
menvoeging der Meeldraadjes , Enkel-, Dubbel. en 
Veelbroederige geheten worden, befchryft dus alle 

die, wier Bloemen Vlinderachtig zyn, gelyk de Érw- 
ten, Boonen, Lupinen, Lathbyris en veele anderen5 
als ook de Samenteelige Kruiden, dus genaamd, om, 
dat de Bloemen beftaan uit eene vergaaring van eene 
menigte Blommetjes, zo dat daar onder de Straal- , 
Sterre- of Zonnebloemige voorkomen, gelyk de As- 
ters, Koorn- Zonnebloemen , Gulde Roede, Chry- 
fanten , Paardebloemen , Klisfen , Doornen , Dis- 
tels, cnze | 


Pp a Het- 


De 


KORTE INHOUD per. 
Het Il. Deerns XI. STux 


Vervolgt de Samenteelige Kruiden, waar onder de 
Zonnebloemen, Goudsbloemen , Violen ‚én gaát dan 
over tot de Manwyvigen , gelyk het Kalfsvoet , 
Speerwortel, en dan tot de Eenhuizige, Twechuizi- 
ge en Veelwyvige, tot welke laatften de Nieswortel „ 
het Glaskruid , de Melde enze, betrokken worden. 
Dit is, gelyk de voorgaande STUKKEN, met veele 
zeer fraaije Afbeeldingen van Kaapfche , Japanfche 
en Oostindifche Gewasfen , die door my ten naauw- 
keurigíte met het Mikroskoop onderzogt zyn, op- 
gehelderd, en met de befchryving van den Oostinse 
difchen Broodboom op ’t end verfierd, 


Het ÌL. DeEers XIL Sruk 


t Welk de Planten , een Bol-achtigen Wortef 
hebbende, die door my in een byzondere Afdeeling 
gebragt zyn, onder den naam van BOLPLANTEN 
ten uitvoerigfte befchryft , geeft een omftandig vers 
haal van de voorheen plaats gehad hebbende en nog 
in zwang gaande Liefhebberyën der Bloemisten , aim: 
trent de Tulpen, Hyacinthen en andere dergelyke - 
“Tuinbloemen ; fpreekt van de Leliën, Narcisfen, en 
vertoons verfcheide nieuwe , nooit. te vooren in 
Afbeelding gebragte , ook by my uic Kaapfe Bollen 
geteelde Planten ,in Plaat, 

Bett. Deens XI SDE 
_Behelst de Planten, in manier van opfchieting en 
groeijing naar Gras gelykende en deswegen onder den 


naam van GRASPLAN TEN , ook door my van de 
| ‚8D 


ef 


NATUURLYKE. HISTORIE. 


andere Kruiden afgezonderd. In hetzelve geef ik 
vooreerst een Plaat , welke de deelen der Bloem- en 
 Wrugtmaakinge , zo zeer tot onderfcheiding in deezen 
ftrekkende , gantfch.duidelyk voor Oogen ftelt, 
wordende door een ‘ruime Verklaaring opgehelderd, 
Na de befchryving van derzelver Eigenfchappen eu 
Rangfchikking , heb ikze in die Orde , zo als zy 
volgens het Stelzel der Sexen van den beroemden 
LiNNZUs voorkomen, te boek gefteld en daar van 
ook zeer fraaije Afbeeldingen gegeven. Men begrypt 
ligt „ dat hier onder de veelerley Soorten van Graa- 
nen of Koorn, de Ryst, Spaanfche Tarw en de 
Biesachtige Planten, behooren, 


Het ÌÌ. Drers XIV. STUK 


Waar mede de befchryving der Plantgewasfen ten 
einde loopt , bevat alle die to; de Cryptogamia betrek- 
kelyk zyn , en daarom Geheim - Echte of Schuilteelige van 
my geheten worden. Dus komen hier in , de Afdeelin= 
„gen, der V ARENS, WIeREN, Mossen enb Le 
STOELEN , die ieder op zig zelve verhandeld zyn. 
Onder de Wieren heb ik nog verfcheide Waterplan. 
ten , behalve het eigentlyke Zer- Wier, t’huis 
gebragt, welke blykbaare Vrugtmaakingen ‘hebben. 
Van het gene men over die der anderen denkt of 
gist, fpreek ik omftandig. Voorts is dit STuk, in- 
zonderheid „ met zeer fchoone Afbeeldingen van Uit- 
heemfche Varens en meer dergelyke Haairplanten , als 
ook, op het end, met een byvoegzel over ’t Zee. 
Wier, met een Bladwyzer der Schuiltee elige Planten 
en een Register-der Geflagten, voorzien, 


Pp 3 HET 


KORTE INHOUD pre 


HET DERDE DEEL, 
oF 


HET RYK per MINERAALEN, 


Pe 


1S BESCHREEVEN IN 
WEBB ik Laan 


En verfierd met agtenveertig Plaaten, 


Het III. Derers 1. STUK 


aat na eene aanmerkelyke VoorrrDe en om; 
ftandige befchryving van de Eigenfchappen der 

Mineraalen of Delffloffen in ’t algemeen befchouwd,; 
zo ten opzigt van haaren Ooirfprong , waar pes 
van die. des Aardkloots en de Omwentelingen in. 
deszelfs Oppervlakte , gefproken wordt 5 in de. In= 
LEIDING over tot de Onderfcheiding der Mine- 
raalen , ten opzigt van haare Zitplaats, meest in de 
Gebergten , deswegen Zrts- Bergen genaamd, en ver= 
volgt met de Gefchiedkunde der MZineralogie ‚ haar 
opkomst en de verfcheide Manieren , van ouds tot- 
heden gebruikt in de Verdeeling der Delfftoffen 5 
ftel- 


A Va 
: wi 
wé ’ pe 
t bi 


NATUURLYKE HISTORIE 
ftellende de Klasfoficatie van den beroemden Riddef, 
door my eenigermaate veranderd, bladz. 130, om te 
gebruiken voor, en eene nieuwe Manier , om de 
Delfftoffen gemakkelyk te onderzoeken en tot de 
__behoorlyke Klasfe te brengen, in ’t vierde gedeelte 
der Inleiding opgeevende. Het Eerfte Hoofdftuk, 
voorts, opperteen algemeene Schets van de Verftee. 
ningen of Petrefakten , ook wel Verfteende Zaaken 
genaamd, ten opzigt van derzelver hoedanigheden 
en verdeeling: het Tweede befchryft de Verfteenine 
gen van Zoogende Dieren of zogenaamde Zöolithen , 
waar onder van de Olyphants- Beenderen, die, ’t zy 
echt of onecht hier en daar in ’t Aardryk gevonden 
zyn: het Derde die van Vogelen, Ornithofiten; het 
Vierde die van tweeflagtige Dicren , Amphibiolithen: 
het Vyfde die wan Visfchen , Zchthyoliten; het Zesde 
van Infekten, Zutomofithen : het Zevende van Wor: 
men „, Helmintholithen getyteld : waar op vervolgens 
het Agtfte die der Conchyliën of Hoorens en Schul- 
pen; het Negende die der Koraalachtige Zee. Gee 
wasfen , en het Tiende die der Dierplanten, Zöge 
Phyta , behelst. Alle de Voorwerpen hier toe be- 
‚ hoorende , op Twaalf Konstplaaten , zyn naar 
meeftendeels zeer zeldzaame Stukken, uit myne Vere 
zameling, ten naauwkeurigfte afgebeeld. 


Het IL Derrs IL Srux 


De Delfftoffen vervolgende befchryft de Verftee: 
ningen van Plantgewasfen , en in de eerfte plaats die 
der Boomen en Houten of harde, vervolgens die 
der zagte deelen van dezelven , gelyk Bladen en- 
Pp 4 Krui. 


KORTE INHOUD per 


Kruiden, Piytolithen genaamd , waar op die zeldzaa- 
mer voorkomen, van Bloemen en Vrugten naamelyk, 

dan de zeer gemeenzaame Dendrieten of Steenen met 
Boomachtige Figuuren , daar op- of ingedruke ‚ en 
Graptolithen of Natuurfteenen. ‘Hier op volgen de 
Steenen diein ’t Dierlyk Lighaam en in de Mensch, 

in Planten, en in malkander, als Kernfteenen groei- 
jen , tot welken de Adelaar- of Klapperfteenen behoo- 
ren 5 de Puimfteenen ; de StalaCtieten of Drupftee- 
nen; de Tuffteenen , Tophi genaamd 5 de Okers of 
Metaalboudende darden; de Zanden, Kleijen, Kry= 
ten vof Kalkachtige en eindelyk de eigentlyke of 
Stuif- Aarden , die men ook wel Plant = Aarden noemt, 
tevens de Turf- en Veeù- Aarden bevattende. Op 
% end is dit STUK met een uitvoerige Nederduitfche 
Bladwyzer ‚ van alle die Zaaken, tot de Delfftoffen 
behoorende ‚, welke in ’t zelve en in °t voorgaande 
befchreeven zyn, voorzien, De twaalf Konstplaaten, 
daar in gebragt, vertoonen zeef ongemeene en fraaije 
Naturaliën, die den Inhoud grootelyks ophelderen. 


Het Hb Deters Ib SS num 


Vervat de befchryving der STEENEN, van wier 
algemeene Eigenfchappen en Oirfprong gefproken 
en myne Rargfíchikking opgegeven zynde, eerftelyk 
voorkomen de Mardacttige , gelyk de Leijen, ook 
wel Schiefers genaamd ; dan de Kalkaartige , tot wel- 
ken de Marmers, Gipfen, Spaathen behooren; ver- 
volgens de Kkijige Steenen, gelyk de Amianth , Glim: 
mer, Talk en veele anderen. De Vierde Rang be- 
helst de Keizelige, waar onder; behalve de Keijen en 

| Vuure 


NATUURLYKE HISTORIE. 


Vuurfteenen s de Opaalen ‚ Onyxen , Chalcedoon 4 
Achaaten en Jaspisfen, benevens alle de zogenaamde 
Hoornfteenen. In de Vyfde zyn de Kryftalhyne Stee- 
nen, als Kwarts en Kryftallen; in de Zesde Rang de 
Edele Steenen , onder welken de Diamant de vlag 
_woert , begreepen 5 wier Kryftalmaaking ten duide- 
Iykfte in Plaat vertoondis, Eindelyk worden in dit 
STuk de famengeftelde Steenen , welke men Rors- 
fleenen noemt, tot welken de Porfier , Graniet en an= 
deren , zelfs de Zandfleenen behooren, befchreeven. 
Alles is door tien Konstplaaten opgehelderd en in eem 


Bladwyzer op ’t end aangeweezen, 
Het IL Drers W. Stor 


‚ Vangt de befchryvintg der Myysrorren aan » 
diede Derde Klasfe van dit Ryk der Natuur uitmaae 
ken, en vertoont in de eerfte plaats de Kryftal- Fie 
guuren der Zouten , die op alle de Mynftofen ook 
toepasfelyk zyn ; fpreekende voorts van de Kry/Zaf- 
maaking ‚ ZO in ’t algemeen, als in ’ byzonder van 
*t Salpeter , Kalkzout , Borax , Pekel of Keuken. 
Zout, de Aluin, Vitrioolen en middelflagtige Zouten, 
als tot den Eerften Rang behoorende : vervolgens van 
de Zwavelige Lighaamen , waar tce , behalve de Pys 
rieten en Aardharften , en andere Bitumineuze Stoffen, 
ook de Amber, Barníteen en zelfs het Rottekruid 
zyn thuis gebragt : eindelyk van de MetaalZortfen in 
t algemeen , en, na het voorftellen der Rangfchik- 
king, van de Halfinetaalen in de eerfte plaats; gelyk 
de Cinnabers, Potlood, Spiesglas, Spiauter, Bismuth; jh 
Kobalt „en zelfs de Platina of het Witte Goud, 


/ Het 


KORTE INHOUD. 
Bet IL Deeus V, STug 


_ Befchryft de zes volmaakte Metaalen, Tin,Lood; 
Yzer, Koper, Zilver en Goud; zo ten opzigt van 
de plaatfen waar, als de gefteldheid waar in mènzè 
op onzen Aardkloot aantreft: de manier op welke 
zy gegtaven , eù hoe derzelver Zrifen gezuiverd 
worden; als ook welke Verfchynzelen zy door Scheids 
kundig onderzoek uitleveren ; het voor- en nadeel 
dat zy door inwendig gebruik of tot allerley nuttige 
Handwerken in de Samenleeving toebrengen: ook 
in welke achting zy van ouds tot heden zyn ges 
weest, enz. Dit STuxis, zo wel als °t voorgaande, 
met zeven Plaaten , uitgezogte Voorwerpen van myne 
Verzameling affchetzende, die ter zaake en tot op- 
heldering dienen , en bovendien meteen Nederduitfchen 
_Bladwyzer, als ook met een Uitheemfch Register van 
de Latynfche en andere benaamingen van het Ryk 
der Miperaalen, voorzien. De geheele befchryving 
der Nazruuriyke Hiftorie, heb ik daar mede ten einde 
gebragt en beflooten. | 


Sori Dero GLoRTA 


\ \ Ws 
ig 


48 


AAN DEN BINDER. 


De nevensgaande twee Plaaten moeten op 
humne plaatfen , die. in het Tafeltje be- 
voorens aangeweezen zyn, in het Vyre 
DE STuK ingevoegd en ‚de Pran/che 
Tytel , die nog vergeten was , ook hier 
nevensgaande , moet in het DeRrpe 
Drers ErrsTe STUK, agter de Aan- 
wyzine der Plaaten, geplaatst worden. 


NATUURLYKE 
HISTORIE 
BOOR 
M., Hourrturx. 


BEER EE Ge 


VERVOLG VAN ’T 
III. D.V. Sruk. 
“De MerrAALEN. 


NATUURLYKE 
HISTORIE 

DooOR / 
M. Houttuyn. 


Hei iieiee 


VERVOLG VAN ’T 
NI. D. V. Stur. 


Dea METAALENXe