XA/ .^fr- NIJMEGEN , F. E. MACDONALD. 1910. NfflfflUiSCH KRÖIDKÖilG AR VERSLAGEN EN lEDEDEELIN&EN DER NEDERLANDSCHE BOTANISCHE VEREENIGING OIS^DER REDACTIE VAX Dr. W, Burck, Dr, J, W, Moll. Dr, Ed. Wrschaffelt. Dr, Hugo de \?ries en Dr. F. A. F, C. Went. -=^^^^®3^- LIBRARY NEW YORK BOTANICaL QARDËN. NIJMEGEN, F. E. M A C D O NA L D. 1910. INHOUD. Blz. Bestuur en Leden der Xedeiiandsche Botanische Veree- niging 1 Verslag over den toestand der Vereeniging in het jaar 1909_. 10 Verslag der Commissie van Redactie 12 Jaarverslag van de Commissie van het floristisch onder- zoek van Nederland 14 Verslag van de Commissie voor de Bibliotheek en het Herbarium 15 Verslag over den toestand van het Botanisch Station te Weert in 1909 30 Financieel Overzicht over het boekjaar 1909 der Neder- landsche Botanische Vereeniging 31 Rapport van de Commissie belast met het nazien der op het kapitaal der Vereeniging betrekking hebbende be- scheiden en van de rekening en verantwoording van den penningmeester 42 Verslag van de Vergadering der Afdeeling B op 27 Fe- bruari 1909 te Amsterdam 45 Verslag van de Vergadering der Afdeeling B den 5 Juni 1909 te Amsterdam des avonds te 8 uur 51 Verslag der Algemeene Vergadering gehouden den 6 Juni 1909 in Artis te Amsterdam om 10 uur 's morgens . . 55 Verslag der Vergadering op Zondag 30 October 1909 des avonds te halft acht in het Universiteitsgebouw te Am- sterdam 82 Blz. Verslag van de Vergadering van Zondag 30 Januari 1910 des voormiddags te half elf te Utrecht in het Hotel de 1'Europe 87 Verslag van de Vergadering van 30 April 1910 's avonds half acht te Amsterdam 104 Verslag van de in het vorige jaar gehouden excursie en daaraan verbonden Vergadering 108 Oostelijk Zeeuwsch Vlaanderen. Excursie 6-13 Aug. 1909 (Met plaat I.) P. Jansen en W. H. Wachter, Floristische aanteekenin- gen III, Amarantus 120 Polycnemum 136 P. Jansen en W. H. Wachter, Eenige moeielijk te onder- scheiden grassoorten. I. Triticum repens L 141 II. „Loliacoa"- vormen. (Met plaat II.) 145 Wijzigingen in de adressen der Leden 150 BE.STUUR EN LEDEN DER Nederlandsche Botanische Vereeniging. (Opgericht 15 Augustus 1845.) GEWONE LEDEN *). Mej. F. W. Andreae (1904), Tiel. W. H. Arisz (1909), Utrecht, Emmalaan 35. Dr. E. B. Asscher (1846), Amsterdam, Muiderstraat 13. C. A. Backer (1900), Buitenzorg. Dr. M. W. Beyerinck (1909), Delft. Dr. J. van Beusekom (1904), Almelo. Mej. A. Bienfait (1904), 's Gravenhage, Kerkhoflaan 8. D. Bierhaalder (1894), Baarn. Dr. A. H. Blaauw (1904), Eist (Gld.). Dr. I. Boldingh (1903), Utrecht, Catharynesingel 24. D. Bolten, Paramaribo, (adres Nederland: 's Gravenhage, van Galenstraat 44). Dr. J. Ritzema Bos (1895), Wageningen, Arnhemsche straatw. J. Botke (1906), Leeuwarden, Oranje Nassaupark 3. Dr. P. J. van Breemen (1902), Willemstad, Curacao (adres Nederland: 's Gravenhage, Sweelinckstraat 104). C. E. B. Bremekamp (1909), Utrecht, Justus van Effenstr. 3. Mej. W. M. C. Bremer (1909), Utrecht, Catharynesingel 24. F. F. Bruyning Jr. (1907), Wageningen. *) De leden worden beleefdelijk verzocht bij verandering van woonplaats of bij verhuizing binnen groote gemeenten, hiervan kennis te geven aan den Secretaris. Nederl. Kruidk. Archief. 1910. 1 Mej. A. Buekers (1907), Rotterdatri, Schermlaan 8. Dr. W. Burck (1892), Leiden, Zoeterwoudsche Singel 82. Dr. P. van der Burg (1901), Grijpskerk. Dr. H. Burger (1894), Groningen, Heereweg 11. Joh. H. van Burkom (1903), 's Gravenhage, Weimarstraat 107. Dr. H. J. Calkoen (1878), Haarlem, Leidsche Vaart 86. Dr. J. W. Commelin (1907), Bandoeng, Java. Mej. C. Gooi (1910), Haarlem, Kleverparkweg 81. Dr. J. C. Costerus (1875), Hilversum, HoogeNaarderweg 59. Dr. P. J. S. Cramer (1904), Paramaribo. K. W. Dammerman (1907), Leiden, Museum Nat. Hist A. B. van Deinse (1909), Utrecht, Justus van Effenstraat 3. H. C. Delsman (1909), den Helder, Weststraat 52. K. J. D'Huy (1906), Amsterdam, Tolstraat 83. Mej. L. C. Doyer (1907), Utrecht, Oorsprongpark 6. Dr. P. van der Eist (1904), Buitenzorg. J. Ensink A. Jzn. (1887), Doetinchem, Waterstraat A 186. C. J. Baart de la Faille (1904), Leeuwarden. A. B. Droogleever Fortuyn (1909), Amsterdam, Pieter Pauw- straat 22. Mej. E. A. Gardenier (1909), Apeldoorm, Loolaan. Dr. A. J. M. Garjeanne (1899), Venlo, Nieuwstraat 16. Dr. J. M. Geerts (1906), Utrecht, Frederik Hendrikstraat 62. A. E. van Giffen (1909), Groningen, Martinikerkhof 22a. Dr. E. Giltay (1880), Wageningen, Marktstraat. Dr. J. W. C. Goethart (1886), Leiden, Witte Singel 39. J. A. Bierens de Haan (1909), Utrecht, Plompetorengracht 13. Dr. J. van Breda de Haan (1889), Buitenzorg. E. J. M. de Haas S. J. (1890), Amsterdam, Heerengracht 448. Mej. H. Hagedoorn (1910), Amsterdam, Koninginneweg 13 L Dr. C. J. J. van Hall (1905), Buitenzorg. Mevrouw A. E. van Hall — de Jonge (1904), Buitenzorg. Dr. Ph. van Harre veld Jr. (1904), Groningen, Taco Mesdag- straat 17a. E. Heimans (1899), Amsterdam, Plantage Muidergracht 55. Dr. H. W. Heinsius (1881), Amsterdam, Vondelkerkstraat 10. Dr. M. Hesselink, (1875), 'sGravenhage, Nassau Odykstraat 26. H. Heukels (1899), Amsterdam, Weesperzijde 81. Mej. J. Hingst, (1904), Rijswijk (Z. H.), Huis te Lande, Vreden- burgweg. Dr. .J. A. Honing (1907), Medan, Deli, Sumatra. H. R. Hoogenraad (1903), Rijswijk (Z. H.) J. M. van den Houten (1908), Rotterdam, Hendrik Sorgh- straat 10. Dr. F. W. T. Hunger (1895), Salatiga, Java. Dr. L. van Itallie (1904), Leiden, Witte Singel 80. Dr. G. van Iterson (1909), Delft. F. K. van Iterson (1903), Haarlem, Krelagestraat 6. Dr. J. M. .Janse (1910), Leiden, Witte Singel. P. Jansen (1902), Rotterdam, 2e Jerichostraat IL H. H. Jansonius (1904), Groningen, Josef Israëlsstraat 11a. J. Jeswiet (1907), Haarlem, Aelbertsbergstraat 3. Dr. W. J. Jongmans (1900), Leiden, Rijn- en Schiekade 78. Mej. A. Jonker (1909), 's Graveland. P. E. Keuchenius (1909), Utrecht, Korte Jansstraat 25&is. Dr. J. 0. Koningsberger (1892), Buitenzorg. Mej. J. Kroon (1886), Berkamsted (adres Nederland: 's Gra- venhage, Oldenbarneveldstraat 6). J. H. Kruimel (1909), Amsterdam, Kloveniersburgwal 66. H. W. Kuhn (1910), Naarden. K. Kuiper (1909), Amsterdam, Koninginneweg 39. Dr. J. Kuijper (1905), Utrecht, Westerkade 32. J. J. ter Laag (1907), 's Gravenhage, Frankenslag 52. Mej. C. H. Lako (1907), Castricum, „Duin en Bosch". D. Lako (1878), Zwolle. Dr. W. M. Doctors van Leeuwen (1900), Semarang. Mej. J. Lieftinck (1907), Apeldoorn. Dr. J. A. Lodewijks (1906), Klaten, Java. H. J. Lovink (1909), Buitenzorg. P. J. A. .T. Meulemeester (1908), Zwolle. Mej. H. L. Isebree Moens (1909), Amsterdam, (irensstraat 11. Dr. G. A. F. Molengraaff (1881), 's Gravenhage, Juliana van Stolberglaan 43. Dr. J. W. Moll (1877), Groningen, M. Kijk-in-'t jadstraat 84. Mevr. Dr. M. Nieuwenhuis — van Uexküll Güldenband (1904), Leiden, Witte Singel 75. Dr. W. M. P. Borst Pauwels (1903), Haarlem, Ged. Oude Gracht 85. Dr. N. R. Pekelharing (1W4), Kiara Pajoeng, Tjiandjoer, Java. A. J. van Pesch Jr. (1909), Amsterdam, Joh.'\'erhulststraatl56. Mej. Dr. A. A. L. Pilgrim (1904), Arnhem, Turfstraat 8. Mej. G. W, van der Pol (1909), Utrecht, Dondersstraat 11a. Mej. Dr. C. M. L. Popta (1902), Leiden, Hooigracht 28. Dr. L. Posthumus (1875), Voorburg, Laan van Middenburg 1. Dr. G. Postma (1900), Deventer. Dr. G. Postma Czn. (1905), 's Gravenhage, Regentesselaan 28. Dr. J. J. Prins (1904), Rotterdam, Claes de Vrieselaan 21a. Dr. A. Pulle (1904), Utrecht, Johan de Wittstraat ^his. Dr. H. M. Quanjer (1904), Wageningen, Lawicksche Allee. Dr. A. Rant (1904), Bandoeng, Tjingiroean, Java. E. Reinders (1910), Groningen. Dr. H. M. D. van Riemsdijk (1890), Winterswijk. L. Rieter (1898), Venlo. C. Ritsema Czn. (1895), Leiden, Rapenburg 94. Mej. S. Rombach (1905), Utrecht, Plompetorengracht 5. A. A. L. Rutgers, (1909), Amsterdam, Keizersgracht 192. Mevr. Dr. C. J. Rutten — Pekelharing (1904), Balik Papan, Borneo's Oostkust. Dr. J. Mar. Ruijs (1884), Leiden, Zoeterwoudsche Singel 48d H. H. Sanders (1896), Kampen. Dr. G. Schenk (1909), Meppel. A. Schierbeek (1909), Groningen, H. W. Mesdagstraat la. W. W. Schipper (1893), Winschoten. Dr. J. C. Schoute (1904), Gouda, Oosthaven 69. Dr. A. R, Schouten (1906), Meester Cornehs, Java. Dr. S. L. Schouten (1906), Utrecht, Lange Nieuwstraat 52a. P. J. M. Schuijt (1899), Wamel. M. W. Senstius (1909), Utrecht, Kerkstraat 29bis. Dr. H. E. Th. van Sillevoldt (1900), Leiden, Kaiserstr. 53. Mej. C. P. Sluiter (1906), Amsterdam, Oosterpark 50 (va- cantie-adres Eerbeek). J. J. Smith (1903), Buitenzorg. D. de Visser Smits (1903), 's Gravenhage, Veerkade 68. Th. J. Stomps (1908), Amsterdam, Valeriusstraat 102. Dr. G. J. Stracke (1904), Rotterdam, Stationsweg 4a. C. P. Cohen Stuart (1909), Utrecht, Frederik Hendrik- straat 66. Dr. J. Valckenier Suringar (1893), Wageningen, Arnhem- sche straatweg. N. L. Swart (1906), Jena, Forstweg 14. Dr. N. H. Swellengrebel (1909), Amsterdam, P.C.Hooftstr. 167. Dr. B. J. Sypkens (1904), Nijmegen, Barbarossastraat 113. Mej. E. Talma (1909), Utrecht, Nieuwe Gracht 45. Mej. Tine Tammes (1904), Groningen, Peperstraat 15. Jac. P. Thijsse (1899), Bloemendaal, ,,Binnenduin". K. Tjebbes (1905), Amsterdam, Amstel 254 (vacantie- adres Leeuwarden). F. A des Tombe (1905), Leiden, Hoogewoerd 177. Dr. J. A. TresHng (1888), ter Apel. Dr. M. Treub (1873), Caïro, Egypte. Mej. F. W. S. Ulfers (1907), Utrecht, Smeebrug 181. Dr. Th. Valeton (1889), Buitenzorg. Dr. Th. Valeton Jr. (1906), Buitenzorg. L. J. van der Veen (1880), Zwolle, Luttekestraat. P. J. Bolleman van der Veen (1908), Dordrecht, Levensver- zekeringstraat 8. Mej. C. M. Verment (1909), Utrecht, Boothstraat 19. Dr. Ed. A'erschaffelt (1893), Amsterdam, Oosterpark 58. F. M. C. Versteegh (1905), Nijmegen, Caiiisius College, Berg en Dalsche weg. M. Verstraeten (1904), Weert. B. P. van der Voo (1902), Parijs, V, rue Lacépède 33. Mej. A. E. M. de Vos tot Nederveen Cappel (1909), Utrecht, Obrechtstraat löbis. Mevr. B. de Vries — Bruins (1904), Groningen, Jozef Israëls- straat 89. Dr. Hugo de Vries (1907) Amsterdam, Plantage Parklaan 9. Mevr. M. de Vries- de Vries (1894) „De Toorts", Aerdenhout, Zandvoort. ('s winters: Pension oud Leijerhoven, Tessel- schadestraat 31, Amsterdam). Mej. M. S. de Vries (1907), Utrecht, Nieuwe gracht 12. Dr. L. Vuyck (1889), Wageningen, Lawicksche Allee, 108. Mej. M. J. de Waal (1909), Utrecht, Prins Hendriklaan 9. W. H. Wachter (1902), Rotterdam, Swellinckstraat 10. Dr. J. H. Wakker (1885), 's Hertogenbosch. Mevr. Dr. A. Weber~van Bosse (1885), Eerbeek. Dr. Th. Weevers (1901), Amersfoort, Groot Bergstraat 9. Dr. F. A. F. C. Went (1884), Utrecht, Nieuwe Gracht. Mej. Dr. Joh. Westerdijk (1904), Amsterdam, Roemer Vis- scherstraat 1. Dr. H. P. Wijsman (1889), Soesterberg, Heiduin. Mej. G. Wilbrink (1904), Pasoeroean, Java. J. F. Wieke (1904), Rotterdam, Diergaarde. Dr. C. van Wisselingh (1894), Groningen, H. W. Mesdag- straat 18. P. van der Wolk (1909), Utrecht, Oude Gracht 40 (Gaardbrug). H. H. Zeijlstra Fzn. (1906), Amsterdam, P. C. Hooftstraat. Dr. K. Zijlstra (1904), Wageningen, Bowlespark. BUITENGEWONE LEDEN: Jhr. Mr. W. A. de Beaufort (1898), 's Gravenhage, Oranje- straat 5. Mr. N. H. W. Baron van Boetzelaar van Oosterhout (1889), Soesterberg. J. T. Cremer (1889), Amsterdam, Heerengracht 502 (van Juni— 30 November, Duin en Kruidberg, Santpoort.) C. W. R. Scholten (1883), Amsterdam, Tesselschadestraat 9. CORRESPONDEERENDE LEDEN: Dr. H. Conwentz (1904), Dantzig. Dr. Th. M. Fries (1895), Upsala. Sir J. Dalton Hooker (1873), Kew. Dr. J. Mac Leod (1889), Gent. De Yereeniging heeft in het afgeloopen jaar het verhes door overlijden te betreuren van de ondervolgende leden: J. Jaspers, sedert 1902 hd der Yereeniging. Dr..H. P. Kuyper, sedert 1898 lid der Yereeniging. Dr. M. Greshoff, sedert 1895 lid der Yereeniging. Dr. N. W. P. Rauwenhoff, sedert 1873 lid der Yereeniging. M. J. Blijdenstein, sedert 1905 lid der Yereeniging. Het Bestuur is thans samengesteld als volgt: Prof. F. A. F. C. Went, Voorzitter (aftr. 1915) Dr. W. Burck, Onder- Voorzitter (aftr. 1913) Prof. Ed. Yerschaffelt, Ie Secretaris (aftr. 1914) Dr. J. C. Schoute, 2e Secretaris (aftr. 1912) Dr. L. Yuyck, Penningmeester (aftr. 1911) terwijl in de Permanente Commissies de volgende leden zitting hebben genomen of blijven nemen: 8 CURATORIUM VAN HET KOK ANKERSMIT-FONDS. Dr. W. Burck, Leiden. J. T. Cremer, Amsterdam. P. Smidt van Gelder, Bennebroek. Dr. J. W. C. Goethart, Leiden. D. Lako, Zwolle. Prof. J. W. Moll, Groningen. C. W. R. Scholten, Amsterdam. Dr. L. Vuyck, Wageningen. Prof. F. A. F. C. Went, Utrecht. Prof. H. P. Wijsman, Soesterberg. COMMISSIE VAN REDACTIE. Prof. F. A. F. G. Went, Voorzitter (aftr. 1916). Dr. W. Burck, Secretaris (aftr. 1912). Prof. J. W. Moll (aftr. 1913). Prof. Ed. Verschaffelt (aftr. 1914). Prof. Hugo de Vries (aftr. 1915). Dr. L. Vuyck (aftr. 1911). COMMISSIE VOOR HET FLORISTISCH ONDERZOEK VAN NEDERLAND. D]-. L. Vuyck, Voorzitter (aftr. 1914). Dr. A. Pulle, Secretaris (aftr. 1911). E. Heimans (aftr. 1913). Dr. H. W. Heinsius (aftr. 1916). D. Lako (aftr. 1912). 9 COMMISSIE YOOR DE BIBLIOTHEEK EN HET HERBARIUM. Dr. L. Vuyck, Voorzitter (aftr. 1912). H. R. Hoogenraad, Secretaris (aftr. 1913). F. K. van Iterson (aftr. 1911). COMMISSIE VOOR HET BOTANISCH STATION. Dr. L. Vuyck, Voorzitter (aftr. 1911). Dr. J. W. C. Goethart (aftr. 1912). Mej. Dr. J. Westerdijk, Secretaresse (aftr. 1913). VERSLAG over den toestand der Vereeni- ging in het jaar 1909. Het verslag, dat ingevolge art. 15 der statuten onderge- teekende de eer heeft uit te brengen, moet als belangrijkste gebeurtenis, die het vorige jaar in onze Vereeniging voor- viel, het besluit vermelden, in de algemeene ledenverga- dering van 6 Januari j.1. genomen. De nieuwe Statuten, door de commissie ad hoc voorbereid, werden, na in enkele punten, trouwens van ondergeschikt belang, te zijn gea- mendeerd, door de vergadering goedgekeurd, en daarmede werd de sedert 1904 bestaande splitsing der Vereeniging in twee afzonderlijke afdeelingen opgeheven. De Commissie van herziening heeft er naar gestreefd „Statuten te ontwerpen, zooals zij behooren te zijn voor eene Vereeniging van vaderlandsche botanisten, waarin iedere wetenschappelijke richting zich met volkomen we- derzijdsche waardeering geheel vrij ontwikkelen kan." Sommige leden bleken, wel is waar, van meening dat het beoogde doel niet in allen deele was bereikt; doch met voldoening kan worden gezegd, dat ook de leden die zich bezwaard voelden, te kennen gaven er toe te willen mede- werken, de nieuwe orde van zaken zoo vruchtdragend mogelijk te doen zijn. Op 1 Januari 1909 bedroeg het aantal gewone leden 142. Sinds dien verloren wij twaalf leden door overlijden of bedanken; dertig nieuwe leden traden toe, zoodat wij met een ledental van 160 het loopende jaar zijn ingegaan. Met gevoelens van oprechte waardeering wordt hier melding gemaakt van hen, die ons in 1909 door den dood ontvielen. Het zijn, in chronologische volgorde, de heeren J. Jaspers, Dr. H. P. Kuiper, Dr. M. Greshoff, Prof. Dr. N. W. P. Rauwenhoff en M. J. Blijdenstein. 11 Het getal buitengewone en correspondeerende leden on- derging geen verandering. Het bleef, in elk der genoemde categoriën, vier. Yóór het in werking treden der nieuwe Statuten hield de afdeeling B der Yereeniging in het afgeloopen jaar twee wetenschappelijke vergaderingen te Amsterdam, op 27 Fe- bruari en 5 Juni. De eerste vergadering der leden onder de nieuwe regeling, gewijd aan wetenschappelijke mede- deelingen, werd insgelijks te Amsterdam, op 30 October gehouden. Daarenboven verleende de Botanische Yereeniging hare medewerking aan een, op initiatief van „het Nederlandsch Natuur- en Geneeskundig Congres" op touw gezette Dar- win-herdenking. Op 24 November j.1. den vijftigsten ver- jaardag van het verschijnen der „Origin of Species", werd te Amsterdam een openbare vergadering gehouden waarin door de hoogleeraren Hugo de Yries en A. A. W. Hubrecht de verdiensten van Charles Darwin in het licht werden gesteld. Het buitengewoon groote aantal toehoorders, de feestelijke aanblik der groote zaal van „Natura artis ma- gistra", en de voortreffelijke redevoeringen, maakten van deze herdenking eene indrukwekkende plechtigheid. De vijf permanente Commissies, door de Statuten in het leven geroepen, hebben zich, voor zoover zij nog niet be- stonden, geconstitueerd, en hare werkzaamheden voortge- zet ot aangevangen. Ook het nieuwe lichaam, door Art. 35 voorzien, de Raad van Directeuren van het Fonds der Nederlandsche Botanische Yereeniging is tot stand gekomen, en bestaat thans uit drie leden, die de voorwaarden, door Art. 26 gesteld, vervullen. Amsterdam, Januari 1910. De Ie Secretaris, ED. YERSCHAFFELT. VERSLAG der Commissie van Redactie. Op de algemeene Vergadering van 6 Juni 1909 werden de 5 in functie zijnde ieden der Redactie-Commissie op nieuw als zoodanig benoemd en werd in voldoening aan art. 27 der Statuten de penningmeester der Vereeniging als 6^6 lid aan de Commissie toegevoegd. Zij bestaat mitsdien uit de leden: Prof. F. A. F. C. Went, Voorzitter, (aftr. 1916). Dr. W. Burck, Secretaris. . (aftr. 1912). Prof. J, W. Moll. (aftr. 1913). Prof. Ed. Yerschaffelt. (aftr. 1914). Prof. Hugo de Vries. (altr. 1915). Dr. L. Vuyck. (aftr. 1911). Van het „Nederlandsch kruidkundig Archief' werd in het verslagjaar als gewoonlijk een deel uitgegeven. Het bevat: een opgaaf betreffende de samenstelling van het Bestuur, de ledenlijsten, de samenstelling der Commissie voor het tijdschrift en voor het curatoiium voor het Kok Ankersmitfonds, de verslagen der in het jaar 1908 gehouden vergaderingen der afdeelingen A en B., het verslag betreffende de prijsvraag voor het inzenden van Nederlandsche Herbaria, in Mei 1906 door de vereeniging uitgeschreven, de ontwerp-statuten der Nederlandsche botanische vereeni- ging met nota van toelichting en met de opmerkingen van verschillende leden op de ontwerp-statuten. Van het „Recueil des travaux botaniques Néerlandais'' kon het in 1908 grootendeels gereed gekomen 5^^ (jeel worden uitgegeven benevens het 6^®, die geheel gevuld werden door bijdragen der leden. 13 De Commissie heeft reden om zich te verheugen over de belangstelling der leden der Vereeniging in deze uitgaaf. Yan slechts acht personen: de heeren van der Burg van den Houten, Jansen, Keuchenius, Lako, Pos- thumus, van der Yoo en Wachter is naar aanleiding van de circulaire van den l^n Secretaris van Juli 1909, bij het Bestuur bericht gekomen, dat ze het Recueil niet wenschen te ontvangen. Wat de bijdragen betreft kon reeds in 't laatst van het verslagjaar een begin worden gemaakt met het drukken van het zevende deel. Van de Commissie van Redactie. F. A. F. C. WENT, Voorzitter. W. BURCK, Secretaris. JAARVERSLAG van de Commissie van het floristisch onderzoek van Nederland. In de vergadering van 6 Juni 1909 werden de leden H. W. H e i n s i u s, E. H e i m a n s, D. L a k o, A. P u 1 1 e en L. V u y c k gekozen tot lid van bovengenoemde com- missie. Er had één vergadering plaats, op 18 Juli 1909 te Utrecht, waar Dr. L. V u y c k tot voorzitter en Dr. A. P u 1 1 e tot secretaris gekozen werden, terwijl de jaren van aftreding bij loting werden vastgesteld. Op deze vergadering werden voornamelijk besproken de plannen voor een excursie. Besloten werd een excursie te houden naar Zeeuwsch Vlaanderen en wel op Vrijdag 6 Augustus. Als plaats van samenkomst der deelnemers werd Hulst gekozen. De Commissie nam verder het besluit, dat gezorgd zal worden voor meerdere bekendmaking van de nieuwe organisatie der vereeniging en van haar nieuw centraal lichaam voor de floristiek van Nederland. De Secretaris, A. PULLE. VERSLAG van de Commissie voor de Bibliotheek en het Herbarium. De Commissie voor het Herbarium en de Bibliotheek der Nederlandsche Botanische Yereeniging kan zeer kort zijn en haar verslag samenvatten in deze woorden : dat aan het Herbarium zoowel als aan de Bibliotheek betrekkelijk weinig is gedaan kunnen worden. Een lid uwer Commissie heeft zich kunnen overtui- gen, dat de plantencollectie door een der bedienden van 's Rijks Herbarium geregeld in de zwavelkoolstofkist is gebracht en dat de ingekomen boeken door een anderen beambte geregeld werden geregistreerd en opgeborgen. De als bijlage toegevoegde lijsten geven een overzicht van de aanwinsten van beide verzamelingen. Uwe Commissie gevoelt zich voor het oogenblik niet in staat aan de vergadering eenig voorstel te doen om in den stilstand van zaken verbetering te brengen. Twee redenen zijn daarvoor op te geven. Vooreerst het feit, dat op de voorstellen van het Bestuur, goedgekeurd op eene algemeene vergadering, om aan het Rijk de bezittingen aan planten der Yereeniging af te staan, onder gehouden- heid, dat het Rijk voor het verdere onderhoud zou zorg dragen en bovendien met Rijks subsidie een conservator zou aangesteld worden, die voor het onderhoud en de bewerking der verzameling zou zorgen, tot heden toe, voor zoover ons bekend, nimmer eenig antwoord is ingekomen. Wel werd naar aanleiding van een schrijven van Cura- toren der Rijks Universiteit te Leiden van 5 Aug. 1907, No. 787, den 9 Aug. daaraanvolgende door den Directeur 16 van 's Rijks Herbarium een schrijven gericht aan het Bestuur der Yereeniging of dit bereid werd bevonden even- tueel de verzamehngen in ordelijken staat te brengen, waarop door het Bestuur den 31 Aug. 1907, No. 156 het ü bekende antwoord werd verzonden. De Directeur van 's Rijks Herbarium richtte dato 4 Sept. 1907, No. 2.S0 ter begeleiding van dit antwoord het volgende schrijven aan Curatoren voornoemd: „Ingevolge Uwe missive dd. 5 Aug. 1907 No. 787 heb ik mij gewend tot het Bestuur der N. B. V., met verzoek mij te willen mededeelen of de Yereeniging eventueel bereid zou zijn op hare kosten de collecties in behoorlijken toestand en orde te brengen. Uit het hierbijgaande antwoord d.d. 31 Aug. 1907, No. 156 blijkt, dat het Bestuur bereid is de voorgestelde maatrege- len te nemen, waarbij dit Bestuur er terecht op wijst, dat met het ordenen en in goeden toestand brengen der verzamelingen eerst begonnen zal kunnen worden na de aanstelling van een conservator, terwijl die arbeid over eenige jaren verdeeld zal moeten worden. Het komt nog verder voor, dat wat den vorm betreft de jaarlijksche bijdrage van f 1000. — verleend zou kunnen worden, of als een jaarlijksch subsidie aan de N. B. V. of als eene extra verhooging van het materieel subsidie van 's Rijks Herbarium, aan te wenden tot bezoldiging van den Conservator belast met het bewerken der verzamelingen van de Yereeniging." Hierop is door de Directie van 's Rijks Herbarium niets meer gehoord en waar deze niet in de allereerste plaats belanghebbende was, is van haar zijde ook niet verder op deze zaak teruggekomen. Het schijnt Uwe commissie in de eerste plaats van het hoogste gewicht, zekerheid te bekomen of de Regeering al dan niet op deze voorstellen ingaat. Yóór dat zij zekerheid heeft, dat het Rijk niet wil ingaan op de voorstellen der 17 Yereeniging, kan zij moeielijk met nieuwe plannen voor den dag komen. Toch schijnt bij het Bestuur de verwachting gekoesterd of schijnbaar stilzwijgend aangenomen te worden, dat de regeering de door ons voorgestelde wijziging in de destijds gemaakte overeenkomst ter griffie heeft gedeponeerd, en door niet te antwoorden de zaak als afgedaan beschouwt. Immers de voorstellen tot stichting van een eigen gebouw der Yereeniging. waar de vergaderingen kunnen gehouden worden en de verzamelingen bewaard worden, zijn zoo geheel tegenovergesteld aan het eerstgenoemde voorstel, dat dit daarmede o. i. geheel komt te vervallen. Bovendien blijft het de vraag of bij de nieuwe Statuten de Regeering aan zal nemen, dat in de verhouding tusschen het Rijk en de Yereeniging, zooals die in 1872 geregeld werd, niet zoodanige wijzigingen zijn gebracht, dat het zich ontslagen acht van de destijds op zich genomen verplich- tingen. Yooral thans komen nieuwe moeilijkheden, nu weldra een nieuw Rijks Herbarium zal verrijzen. De wijze van opbergen der planten zal een geheel andere worden dan de tot nu toe gebruikelijke. Wil ons herbarium in 's Rijks Herbarium ondergebracht kunnen worden, dan zullen ook onze bezittingen op het aangenomen formaat moeten ge- bracht worden en in ieder geval in een ordelijken toestand moeten komen. Geldt dit voor de gewone collectie, in nog sterkere mate is dit het geval met de collectie Kok Anker- smit, die aanvaard is onder den uitdrukkelijk uitgesproken wensch, dat zij als een geheel bijeen zou blijven. Thans staat die collectie geheel alleen in een ledig en onbewoond huis op Yreewijk te Leiden. Bij de uitbreiding der collecties van "s Rijks Herbarium toch werd, in plaats van deze woning, een grootere aan het Rapenburg gehuurd, waar echter geen plaats meer was voor de collectie Kok Anker- Nederl. Kmidk. Archief. 1910. 2 18 smü in den vorm, waarin die thans bestaat. Komt de Regeering op de voor de hand liggende gedachte om dit ledig staande huis te verhuren, dan wordt de verzameling Kok Ankersmit dakloos. Dit zou toch een te groot verzuim blijken tegenover een legaat, dat aan de goede zorgen van de Vereeniging werd toevertrouwd. De hierboven genoemde bezwaren mogen aangevoerd worden als bewijzen ten gunste van het bezit van een eigen gebouw, toch willen niet alle leden der commissie daarmede te kennen geven, dat het bezit haar als de beste oplossing voorkomt. Zij wil echter thans geen invloed uitoefenen op de besprekingen, die in de Januari-vergade- ring zullen gehouden worden, maar wil er alleen aan toe- voegen, dat het haar wenschelijk voorkomt, dat de bezit- tingen niet alleen behoorlijk bewaard worden, maar dat zoo er een geschikt persoon voor te vinden is, die het materiaal ook bewerken kan, of althans in staat is om de leiding op zich te nemen van een behoorlijke bewerking door anderen, tot de aanstelling van zoo'n persoon worde overgegaan. De Commissie gevoelt hier echter het bezwaar, dat zij zou ingrijpen in den werkkring der Commissie voor de Floristiek en waar de Commissie voor Herbarium en Bi- bliotheek volgens de besprekingen over de nieuwe statuten bedoeld is als adviseerend lichaam, moet zij na het boven- staande tot het besluit komen, dat zij in de gegeven om- standigheden niet in staat is van raad te dienen. De Commissie voor het herbarium en de bibliotheek brengt hierbij haren dank voor de welwillendheid, die zij steeds mocht ondervinden van den Directeur van 's Rijks Herbarium en niet minder van het onder zijn beheer werkzaam personeel. Waar wij onze vergaderingen steeds in 's Rijks Herbarium hebben kunnen houden, was het ons steeds zeer aangenaam, dat Dr. Goethart aan 19 onzen wensch gevolg heeft willen geven om die vergade- ringen bij te wonen. Er bestaan echter bezwaren nog van anderen aard. Zooals de toestand thans is, en waar volgens de Statuten niemand aan 's Rijks Herbarium verbonden, lid der Herbarium-commissie kan zijn, is er natuurlijk ook niemand op 's Rijks Herbarium, die zich de zaken der Vereeniging behoeft aan te trekken. Ja zelfs zou een eigenmachtige handeling van den Directeur of zijn onder- horigen terecht kunnen aangemerkt worden als een onge- oorloofd ingrijpen in de zaken der Vereeniging. 't Eenige wat hij doen kan is, wanneer planten of andere collecties voor de Vereeniging bestemd, aan 's Rijks Herbarium aan- komen, deze op de Vereenigingskamer te laten brengen, waar zij moeten blijven wachten tot een commissielid zich over die inzendingen komt ontfermen. Bovendien gelijkt die vereenigingskamer thans meer op een pakhuis, waar nauwelijks ruimte genoeg is om een plant te bekij- ken. Komt een lid der Vereeniging om iets na te zien, dan moet dit lid een bewijs van toegang hebben van een der Commissieleden, anders zou zoo iemand moeten gewei- gerd worden. Gelukkig dat de tegenwoordige Directeur de leden der Vereeniging wel kent en zoo welwillend is om den bezoeker van onze verzamelingen in alles ten dienste te zijn. Maar feitelijk gaat hij daarbij buiten zijn boekje en zou door het bestuur daarover onderhouden kunnen worden. Uwe commissie is er van overtuigd, dat dit in de tegenwoordige omstandigheden wel niet zal gebeuren, maar zij wijst slechts op een verkeerden toestand die verbetering eischt. Het komt Uwe Commissie voor, dat het wenschelijk is, iemand aan 's Rijks Herbarium verbonden, volmacht te geven om bezoekers te ontvangen en voort te helpen, materialen uit te leenen en het ontvangen van zendingen te registreeren en voorloopig te bewaren of te ordenen. De Commissie meent, dat bij de Directie van 's Rijks 20 Herbarium tegen dit voorstel geen overwegende bezwaren bestaan en ook dat wellicht iemand daartoe zou kunnen gevonden worden. Hoever de werkzaamheden van zoodanige persoon zich zouden moeten of kunnen uitstrekken, valt moeielijk uit te maken. Voorloopig zou het iemand kun- nen zijn, die als lid der Vereeniging wel dezen dienst zou willen bewijzen, zonder dat zijn ambtelijke bezigheden daarbij te veel gestoord zouden worden. Wilden wij meerdere diensten verlangen, dan zou hij behoorlijk moeten gehonoreerd worden, waartoe onze flnantieele krachten te kort schieten, terwijl het ook onmogelijk is een ambtenaar van 's Rijks Herbarium gedeeltelijk in onzen dienst te nemen, gedachtig aan het spreekwoord, dat niemand twee heeren kan dienen. Ten slotte, waar ook onze verzamelingen mogen terecht komen, hetzij zij in 's Rijks Herbarium blijven, hetzij zij in een eigen gebouw onderdak mochten vinden, acht Uwe commissie het voor alles gewenscht, dat de plantenverza- meling in een behoorlijken staat worde gebracht m. a. w. dat de planten zullen worden opgezet, geëtiketteerd en in_ zoodanigen toestand gebracht, dat zij gebruikt kunnen worden, zonder dat er gevaar bestaat voor verlies of wat haast nog erger is, verwisseling der etiketten of voor het wegraken der planten zelf. Tevens dringt de commissie aan op een spoedig besluit over het lot der verzamelingen, omdat het van het hoogste belang is, nu een nieuw Rijks-Herbarium in aanbouw is, reeds thans te weten of op berging van onze collectie al dan niet moet gerekend worden. Blijft zij aldaar, dan zal men toch er toe moeten overgaan, zooals reeds hierboven is gezegd, onze collectie pasklaar te maken aan de bij dit nieuwe herbarium geprojecteerde wijze van bewaren. Wat de bibliotheek aangaat, kunnen wij mededeelen, dat de daartoe behoorende boeken en tijdschriften, waarvan 21 de laatste door ruiling met het Recueil aanzienlijk zijn toegenomen, zich bevinden tusschen de boeken van 's Rijks Herbarium en van de Association des botanistes. Over het uitgeven van een gemeenschappelijken cata- logus hebben wij reeds vroeger het Bestuur der Vereeni- ging voorstellen gedaan. Het nut van een catalogus van onze boekerij werd reeds herhaaldelijk door de leden ge- voeld; het schijnt ons toe, dat een overzicht van de bota- nische litteratuur, welke in het bezit van de genoemde drie lichamen is, wel aan ieder wenschelijk zal toeschijnen. Wat de toekomst zal zijn der bibliotheek, wanneer deze in 's Rijks Herbarium bhjft berusten, is door ons thans moeiUjk na te gaan; er blijft echter nog tijd genoeg daarop later terug te komen. De ingekomen planten zijn de volgende: Corydalis soUda fl. alb. Wageningsche berg. 09. V. ; Sagina apetala ten Z. v. Hulst (S 3. 31. 32) en Sagina ciliata ten Z. v. Hulst. (S 3. 31. 32). Un. 09; Hypericum humifusum L., Geranium pyreuaicume, }Iuls>t — 'WB}Yoorden S 3. 21. 32. Un. '09; Trifoliumprateiise virescWsigemngen 08. V.; Anthemis Cotiila Axel. S 2. 37. 14. Un. '09; Corwws suecica Zeijhe. Dr. Hesselink. Juni '09; Galhim tricorne, tamelijk algemeen boonenlanden. S 3. 32. 14. Un. '09; Artemisia Absinthium. Axel. S 2. 37. 14. Un. '09 ; Matri- caria chamomilla met straalv. schijf bloemen, Beusekom, '08. V.; Hypochoerus glahra Schuddebeurs S 3. 21. 42. en Clinge S 3. 31. 44, Un. '09; Hieraceum aurantiacum. Wageningen '09 V.; Specularia hyhrida, boonenakkers Hulst S 3. 32. 14» Un. '09 ; Veronica polita, Groote Hiel- drechtpolder S 3. 32. 14. Un. '09 ; Linaria Upartita, ver- wilderd Apeldoorn N. 6. 63. 33. '08. V. ; Scrophidaria Neesii. Axel. S3. 37. 12. Un. '09; Laminm incisum, tusschen Hulst en St. Jan Steen S 3. 31. 14. Un. '09; Orohanche 22 rubens op Medic. sat. Philippine S 2. 35. 21. Un. '09; Utricularia neglecta, oude fort Redmer bij Clinge Un. '09; AnagalUs rosea. Hulst S 3. 21. 34. Un. '09; Folygonum nodosum Axel S 2. 27. 12. Un. '09; Orchis maciilata fl. albis, Maanen '09 V.; Gagea stenopetala, Wageningen '09 V. ; Junciis obtusiflorus, Hulst S 3. 41. 11. Un. '09; Heleocharis uniglumis, Hulst S 3. 31. 14, B^^omus commu- tatus Axel S 2. 27. 34. Un. '09 ; Equisetum arvense met gespleten bloeiaar, Wageningen '09 V. ; Botrychium Innaria. Spoorbaan Ede '09 V.; Taphrina Johansonii op Populus tremula en Taphrina rhizophora op Populus alba. Lijst van gedurende het jaar 1909 ingekomen boeken en tijdschriften. Nederlandsch kruidkundig Archief. Verslagen en Mede- deelingen der Nederlandsche Botanische Vereeniging. 1908. Recueil des travaux botaniques Néerlandais. Vol. V« Livr. 2-4. Vol. VI. Nederlandsche Natuurhistorische Vereeniging. Maandblad No. 59, 62, 65-75. De levende Natuur. Jaarg. 13 No. 10—12. Jaarg. 14 No. 1-8. Vereeniging tot behoud van Natuurmonumenten in Nederland. Naamlijst van Donateurs, Leden en Correspon- denten op 1 Januari 1909, en Verslag der algemeene Ver- gadering van 15 Juli 1908. Departement van Landbouw, Nijverheid en Handel. Verslagen No. 4-6. (1909). Verslag v/d. handelingen van het Nederl. Landb. comité over 1908. Beknopte toelichting van de wet van 1 Juli 1909. Mededeelingen van de Rijks Hoogere Land-, Tuin- en Boschbouwschool. Dl. I. II afl. 1 — 5, III afl. I. 23 Phytopathologisch Laboratorium Willie Commelin Schol- ten." Jaarverslagen 1907 en 1908. Catalogus van de Bibliotheek 1909. Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen. Archief over 1909. ^ Provinciaal ütrechtsch Genootschap voor Kunsten en Wetenschappen. Verslag 1909 en Aanteekeningen 1909. Hollandsche Maatschappij van Wetenschappen te Haarlem. Arch. Néerland. Ser. II. Tomé XIV. Livr. 1-5. A. Munting. Van de aardgewassen. Leiden en Utrecht 1696. A. Richard. Nieuwe beginselen der Kruidkunde. Franeker 1831. G. W. Bischoff. Lehrbuch der Botanik. Vol. I, IV en IP. 1834-39. J. J. Bruins ma. Flora Frisica. 1840. D. Me e se. Flora Frisica. 1760. H. C. van Hall. Flora Belgii Septentrionalis. Dl. 1^, P, 1^ 2' en 2^ 1836. H. C. van Hall. Nieuwe bijdragen tot de Nederlandsche Flora. 1© stuk. F. J. F. M e y e n. Neues System der Pflanzen-Physio- logie. 1837. Bd. 1-3. A. Richard. Nouveaux élémens de botanique et de physiologie végétale. 7© ed. 1838. (1 — 8) Geschenk van de Griend Deux. W. B u r c k. Over de biologische beteekenis der Nectar- afscheiding in de bloem. W. B u r c k. Bijdrage tot de kennis van de wateraf- scheiding bij de plant. E. H e i m a n s, Dr. H. W. H e i n s i u s en Jac. P. T h ij s s e. Geïllustreerde Flora van Nederland. G. P o s t m a. Bijdrage tot de kennis van de vegetatieve celdeeling bij de hoogere planten. Proefschrift. 24 B. P. V a n d e r V o o. De boom des levens. Overdruk. Dr. L. Vuyck. Flora Batava. Afl. 357-359. Joh*. W e s t e r d ij k. De wortelbrand der .bieten en hare bestrijding. Ylugblad. Nov. 1909. Bulletin de l'Institut Botanique de Buitenzorg J909. No. 22-27. Annales du Jardin Botanique de Buitenzorg. 2® Ser. Yol. VIII. No. 1. Département de TAgriculture aux Indes-Néerlandaises. Sur quelques algues unicellulaires d'eau douce recoltées dans Ie domaine Malais par Ch. Bernard. Dr. J. Dekker. Scheikundige studiën betreffende de voeding der paarden in Indië enz. (Mededeelingen uitgaande van het Departement van Landbouv7). J. C. Koningsberger. Tweede overzicht der schade- lijke en nuttige insekten van Java. J. C. Koningsberger. De vogels van Java en hunne oeconomische beteekenis. Dl. II. Natuurkundig Tijdschrift van Nederl. Indië. Dl. 68. S. H. Ko orders. Elaeocarpaceae, Gentianaceae, Taxa- ceae und Ericaceae der Niederlandischen Süd-Neuguinea- Expedition. S. H. K o orders. Die Piperaceae von Java. Dr. E. C. J. Mohr. Over het slibbezwaar van eenige rivieren in het Serajoedal en daarmede in verband staande onderzoekingen. C. R. W. K. van Alderv^erelt van Rozenburg. Malayan Ferns. Mededeelingen van het Proefstation Oost Java. Mededeelingen van de Vereenigde Proefstations voor de Ja va-Suikerindustrie. No. 19, 21, 28, 24. 25 Jaarverslag van het Proefstation voor de Java-Suiker- industrie over 1908. Verslag omtrent den staat van het Algemeen Proefsta- tion te Salatiga 1907, 1908. Inspectie van den Landbouw in West-Indië. Bulletin No. 18, 19. Verslag over 1908. Société royale de Botanique de Belgique. Bulletin. Tom. 45. No. 1-3. Essai de Géographie botanique des districts littoraux et alluviaux de la Belgique par Jean Massart. Vlaamsch Natuur- en Geneeskundig Congres. Handelin- gen 12. Société botanique de Lyon. Annales. Tom. XXXII. Livr. 3-4. Muséum d'Histoire Naturelle. Paris. Bulletin 1908. No. 3-6. La Feuille des Jeunes Naturalistes. No. 460 — 470. Société Nationale des Sc. natur. et mathémat. de Cher- bourg. Mémoires No. 36. Société d'étude des sciences natur. de Beziers. Bulletin Vol. 29. Naturwissenschaftlicher Verein in Hamburg. Verhandl. 3^ Folge. XVI. Naturwiss. Verein zu Bremen. Abhandl. Bd. 19. Heft 3. Naturhistorischer Verein der preuss. Rheinlande. Ver- handl. 65. Jahrg., 66. Jahrg. 1^ Halfte. Sitzungsber. 1908, 1909. V Halfte. Oberhessische Gesellschaft für Natur- und Heilkunde. Gieszen. Neue Folge. Med. Abt. Bd. 3, 4. Bericht Bd. 2. Botan. Verein der Provinz Brandenburg. Verhandlungen No. 50. 26 Phys. Oekon. Gesellsch. in Königsberg in Pr. Schriften. Jahrg. 49. Mitteilungen des Thüringischen Botanischen Vereins. Weimar. Neue Tolge. Heft 24, 25. Nova Acta. Abh. der Kaiserl. Leop — Carol. Deutschen Akademie der Naturforscher. Bd. 73. No. 3. Bd. 84. No. 2, S. Bd. 88 No. 1. Kgl. botanische Gesellschaft in Regensburg. Denkschriften IX. Bd. Neue Tolge IV. Bd. Bayerische Botanische Gesellschaft. Mittheilungen Bd. II. No. 10, 12. Berichte Bd. XII. Heft 1. Königl. Sachsische Gesellsch der Wissenschaften zuLeipzig. Berichte 1908. No. 8-8. 1909. No. 1-3. Genossenschaft Flora. Gesellsch. füi- Botanik und Gar- tenbau zu Dresden. Verzeichniss der Bibliothek 1909. Sitzungsber und Abhandl. Jahrg. 10 und 11. Schlesische Gesellsch. für baterlandische Cultur. Jahresber. 86. 1908. Naturwissensch. Zeitschrift für Land- und Forstwirtschaft. Jahrg. 2-6. Jahrg. 7. Heft 1-9. Pollichia. Naturwiss. Verein. Dürkheim. Mitteil. Jahr. 65. No. 24. Paul Knuth. Handbuch der Blütenbiologie (aangekocht.) K. K. Naturhist. Hofmuseum. Wien. Annalen Bd. 22. No. 2-4. Bd. 23. No. 1^-2. Dörfler. Dörfleria 1^ Jahr. No. 1. Naturforschende Gesellsch. in Zürich. Vierteljahrsschrift. 53. Jahrg. Heft. 1—3. Naturforschende Gesellschaft in Barel. Verhandlungen Bd. 20 No. 1. R. Pirotta. Annali di Botanica. Vol. VIL Fase. 2 — 4. Malpighia. Redatta da O. P e n z i g. Anno 22. Fase. 9- 12. Anno 23. Fase. 1 — 4. G. B. de Toni. La nuova Notarisia. Serie 20. 27 Museo Civico di Yerona. Bollettino. Fase. 9. Anno III. No. 1. R. Orto Botanico di Palermo. Bollettino. AnnoYII. 1 — 4. R. Istituto Botanico di Roma. Annuario. Redatto Prof. R. P i r o 1 1 a. Reale Istituto d'Incoraggiamento di Napoli. Atti. Ser. 6. Yol. 59. Transactions of the Liverpool Botanical Society. Vol. 1. Royal Soc. of Edinburgh. Proceedings. Vol. 29. Part 2 — 8. Kong. Danske Videnskabernes Selskabs Forhandl. Oversigt 1908 No. 6. 1909 No. 1-3. L. Kolderup Rosenvinge. The marine algae of Denmark. Part. 1. 1909. Kgl. Dansk Videnskabernes Selskab. Oversigt No. 4 — 5. 1909. No. 1-3. H. E. P e t e r s e n. Danske Artes of Slaegten Ceramium. Nyt Magazin for Natm'vedenskaberne. Bd. 42, 43, 44, 45, 46, 47. Bibliothèque de l'académie royale des Sciences. Stockholm. Arkiv för Botanik. Bd 9. Haft 1. Bref och skrifvels af Carl von Linné. O. R o s e n b e r g. Zur Kenntnis der prosynaptischen Entwicklungsphasen der Reduktionsteilung. O. R o s e n b e r g. Om skottföljden hos Drosera. O. Rosenberg. Zur Kenntnis von den Tetraden- teilungen der Compositen. O. Rosenberg. Om vaxternas utbildung i linnande vatten. Societas pro Fauna et Flora Fennica. Acta Vol. 24, 29, 30, 31, 32. Meddelanden, Heft 33, 34. 28 Académie Impériale des Sciences de St. Petersbourg. Bulletin 1909. No. 1 — 17. Travaux du musée botanique de TAcadémie Impériale des Sciences de St. Petersbourg. I'asc. 6. Société impériale des naturalistes de Moscou. Bulletin 1907, No. 4. The New York Botanical Garden. Bulletin Yol. V. No. 18, Yol. YI. No. 20, Vol. YIL No. 23. Bulletin of the Lloyd Library. Ser. 7, No. 11. Academy of Natural Science of Philadelphia. Proceedings. Yol. 60 Part. 2-3, Yol. 61 Part. 1. American Phiiosophical Society. Philadelphia. Proceedings. Yol. 47, No. 189-190. Yol. 48, No. 191-192. Contributions from the Botanical Laboratory of the University of Pennsylvania. Yol. III, No. 1. The Midland Naturalist. Indiana. Yol. I, No. 1. University of (Jalfornia. Publications. Botany. Yol. III, No. 2—8. p. 331-396. Davenport Academy of Sciences. Davenport. lowa. Proceedings Yol. XII, pag. 95-222. Elisha Mitchell Scientific Society. Journal Yol. 24, No. 3-4. Yol. 25, No. 1-2. The Canadian Institute. Transactions Yol. 8. Pt. 2, No. 17 Pt. 3, No. 18. Universidad Central de Yenezuela. Caracas. Annales Anno IX, Tom. IX, No. 3-4. Instituto Fisico — Geografico Nacional. 1. Exploraciones botanicas en Talamanea. Informe preliminar. par A. F o n d u z. San José de Costa Rica 1895. 2. La Fumagina del Cafeto, par A. F o n d u z. San José de Costa Pica 1897. 29 Instituto Fisico — Geografico Nacional. San José Costa Rica. Primitiae Florae Costaricensis par H. P i 1 1 i e r Tom. I. Fase. 2-3, Tom. II, Fase. 1-7, Tom. III, Fase. 1. Boletin: Anno I, No. 2-12, Anno II, No. 18-24, Index Anno II, Anno III, No. 25-36. Soeiedad Naeional de Agrieultura. San José Costa Riea, Boletin Anno I, No. 2, 5-10, 12-15, Anno II, No. 1-14 Ano III, No. 6. Annals of the Royal Botanie Garden Caleutta. Yol. XI, Part I, Species of Calamus. Text fol. Atlas gr. fol. The Journal of the Department of Agriculture of South Australia. Vol. XII, No. 2. Royal Soctiety of Victoria. Proceedings. Vol. 21, pt. 2, Vol. 22, pt. 1. Bulletin of the College of Agriculture. Tokio, Japan. Vol. 8, No. 2. VERSLAG over den toestand van het Botanisch Station te Weert in 1909. Het botanisch station mocht zich in 1909 niet in druk bezoek verheugen. In de maand Juni werkte Mej. Wes- terdij k er eenige dagen; zij hield zich op met het be- studeeren van een wortelbrand in die streek. Studenten kwamen er niet, zoodat ook de universiteitssubsidiën van Amsterdam en Groningen vervielen. Nieuwe utensiliën of chemicaliën werden dan ook niet aangekocht. Alleen werd het rieten afdak, waaronder de boot van het station ligt, door een houten vervangen. Op de ledenvergadering van 6 Juni 1909, werd een com- missie van toezicht op het station benoemd. Deze com- missie, bestaande uit de heeren Yuijck, Goethart en Mej. W es ter dijk, vergaderde den 24sten December te Amsterdam. De Heer Vuijck werd tot Voorzitter, Mej. W es ter dijk tot secretaresse benoemd. De leden zullen als volgt aftreden: Vuijck 1911, Goethart 1912, Wes- terdijk 1913. De commissie stelt zich voor in 1910 iemand aan te stellen, die tegen een billijke vergoeding den studenten de ligplaats van de boot zal wijzen en die tevens het toe- zicht over het station zal hebben en den sleutel bewaren. Aanvragen tot w^erken in het station zijn in 't vervolg te richten tot Mej. West er dijk, Amsterdam. De secretaresse van de Commissie van toezicht, JOH^. WESTERDIJK. Finantieel Overzicht over het boekjaar 1909 der Nederlandsche Botanische Vereeniging. Aangaande den loop der inkomsten en uitgaven der Nederlandsche Botanische Vereeniging heb ik de eer het volgende mede te deelen: Op 31 Dec. 1909 kon de navolgende balans opgemaakt worden : Debet. Saldo Cassa 31 Dec. 1908 ƒ 723.68 Idem K. A. fonds „ 1230.07i Idem Suringarfonds „ 70.60 Idem Brumundfonds „ 100.02 Idem Botanisch Station „ 248. 63|- Idem Geldersche Credit Ver „ 650.— Boekje Mej. Destrée „ 31.68 Contributies leden „ 925.- ƒ3979.69 Credit. Saldo Cassa 1 Jan. 1909 ƒ 830.69^ Idem K. A. fonds „ 1910.17 Idem Suringarfonds „ 46 92 Idem Brumundfonds „ 106. 55i Idem Botanisch Station „ 84.18i Recueil „ 824.53^ Onkosten „ 32.77 Zegels en Porto's „ 16.28 Assurantie „ 7.50 Herbarium „ 25.— Vergaderingskosten „ 22.66 Reis- en verblijfkosten „ 26.91 Bureaukosten „ 5.41 Natuurmonumenten „ 15.— Darwinfeest viering „ 25.10 / 3979.69 32 Wegens de voorgestelde reorganisatie werd voor het jaar 1909 geen begrooting ingediend, daar vooraf niet te bepalen was hoe groot de inkomsten ongeveer zouden zijn en tot welk bedrag men de uitgaven dientengevolge zou mogen schatten. Deze onmogelijkheid sproot voort uit de onbekendheid aangaande het aantal leden en het bedrag aan contributie door ieder van hen verschuldigd. De kapitaalrekening over 1909 is als volgt: Kapitaal der N. B. V. Belegd in de Nutsspaarbank te Wage- ningen met bijgeschreven rente tot 1 Jan. 1910 Kapitaal K. A.-fonds. Hypothecaire vordering pro saldo . Reserve kapitaal idem. Inleg Spaarbank als boven . . . 1 H. IJ. S. ƒ 1000 a 102 ^ ... 1 Centr. Sp. ƒ 250 a 87^ . . . 2 Braz. Fund. ƒ 480 a 105^7,6 . . 1 Amst. Bank aand. ƒ 200 a 202^ 1 £ 100 China goud ƒ 1200 a 95 \4 1 fr. 500 Rent. '09. ƒ 250 a 94^ f. f 825.74 ƒ 83.34 „ 1022.50 „ 218.75 „ 507.80 , 405— „ 1146.— „ 236.25 20000. 3585.80 Kapitaal Brumund-fonds. f 5000 E. N. Scheepsv. a 101 % ƒ 5000 Westl. Hypoth. a 100 ƒ 4000 Amsterdam a 102 ^ £ 400 Goud Hong a 95% £ 400 China Goud a 95^ fr. 10000 Italië 3% h 9S^A ƒ1000 H. IJ. S. a 102M • ƒ 500 Centr. Sp. a 87 K . Kapitaal Suring ar- fonds. Belegd Nutsspaarbank als boven /5050.— „ 5000.— „ 4090.— „ 4590.— „ 4585.— „ 4912.50 „ 1022.50 „ 487.50 29686.50 „ 530.20 ƒ 54578.24 33 Aangaande deze kapitaalrekeningen diene het volgende opgemerkt te worden : Het kapitaal der Vereeniging bestond oorspronkelijk uit legaat N. A. J. Bakker (15 April 1889) . . ƒ1000.- idem Dr. P. W. Korthals (5 Oct. 1892) . „ 100.- idem H. W. Grol (1 Aug. 1900) . . . . „ 100.- ƒ 1200^ Het legaat N. J. A. Bakker werd aan de Vereeniging geschonken om door deze te worden gebruikt als reserve- fonds, waaruit kon worden geput ter voorziening in tijde- lijke geldbehoefte, bijv. wanneer de een of andere uitgave van de Vereeniging moest bekostigd worden. Zoo werd dan ook uit dit fonds bestreden de uitgave van het werkje van Mej. Caroline E. Destrée, In Nederland groeiende hoogere Zwammen, dat een oorspron- kelijke uitgaaf van ƒ 502.43 vorderde. Het lag in de be- doeling uit de opbrengst van dit werkje en de andere baten der Vereeniging het oorspronkelijk kapitaal weder tot ƒ 1200,— aan te vullen. Wel is sinds de publicatie een bedrag van Z' 384.58 ontvangen, zoodat van de druk- kosten nog /" 117.85 door verderen verkoop moeten gedekt worden, doch is het nog niet mogelijk geweest het kapi- taal der Vereeniging weder tot het gelegateerde bedrag terug te brengen, omdat vele andere uitgaven moesten be- streden worden, niet het minst de kosten van het Recueil, waaromtrent ik bij een vorige gelegenheid reeds heb opge- merkt, dat de onkosten telken jare het bij de begrooting toegestane bedrag verre overtroffen. Zelfs moest in Jan. 1907 een som van f 100.— teruggenomen worden om de uitgaven der Vereeniging te kunnen dekken. Waar intus- schen andere bronnen van inkomsten aan de Vereeniging zijn toegevloeid en waar de hoop levendig is, dat het Recueil de moeielijke jaren van zijn bestaan weldra moge Nederl. Knüdk. Archief. 1910. - 3 34 te boven komen, zou dit kapitaal door ophooping van renten in het jaar 1922 weder tot zijn oorspronkelijk be- drag kunnen zijn teruggevoerd. Wat het kapitaal van het Kok Ankersmit fonds betreft, zoo bestaat dit nog altijd uit de hypothecaire schuld ten name van den Heer H. A. V e r h e ij te 's Gravenhage groot pro resto f 20000. — , waarvan de rente ad 4 v^ % , geregeld in vier termijnen door notaris Suringar te Rotterdam aan mij voldaan wordt. Yolgens officieele schatting, bij het aanvaarden van het legaat gedaan, bestond een overwaarde van minstens y^ der waarde der panden, bestaande uit een reeks boven- en beneden woningen te 's Gravenhage. Blijkens een later onder- zoek, door zeer bevoegde zijde ingesteld, waarvan het ver- slag berust in de correspondentie der vorige jaren, bestond ook toen nog voldoende overwaarde, doch scheen het den taxateur dat de woningen door den verhuurder niet op de meest rationeele wijze werden onderhouden en waren zij bovendien gelegen in een wijk waarheen de uitbreiding der stad zich niet in de allereerste plaats richtte. Daar echter voor alsnog geen gevaar bestond dat de hypotheeknemer niet aan zijne verplichtingen zou kunnen voldoen, werden geen voorstellen tot wijziging in de geldbelegging noodig geacht. Waar mijne taak als penningmeester, volgens de bestaande rooster, het volgende jaar eindigt, wenschte ik deze mede- deeling thans hier ter kennis van de leden te brengen, opdat de Yereeniging gewaarschuwd zij tegen mogelijke waardevermindering van haar kapitaal. Het als reservekapitaal bedoelde fonds van het Kok Ankersmitfonds bestaat uit een klein bedrag op de Nutsspaarbank alhier, als restant van het bedrag van f 1715.58 op 3 Mei 1905, toen op voorstel van het Be- stuur door de ledenvergadering werd goedgevonden daar- van f 1700.— af te nemen, ten einde deze met de later 35 te ontvangen renten op een voordeeliger wijze te be- leggen in soliede effecten. Zoo is thans het fonds in het bezit van de bovengenoemde geldswaardige papieren, waarop in den loop van 1909 een verlies door koersverschil werd geleden van ƒ3.02.- Voorts wijst het fonds op IJan. 1910 een saldo aan van ƒ 1230.07 M, volgens onderstaand over- zicht over den loop van het fonds ten vorige jare. Debet : 1909 Jan. Voor gekochte effecten met rente en onkosten f 1217.60 Voor betaald Geld. Crediet Vereeni- ging „ 182.40 Febr. Voor betaald rente, provisie enz. . „ 37.80 April. Voor betaald aan boeken voor de bibliotheek „ 101.35 Juli. Voor subsidie Bot. Station . . . „ 300.— Nov. Voor 12 maanden bewaargeving N.B. „ 2.62 Dec. Voor safe-huur over 1909 . . . . „ 5.02 f 18-16.79 Saldo 1 Jan. 1910 . , 1230.071 f 3076861 Credit : Jan. Voor rente effecten en bijgepast . . . f Voor idem deposito „ Voor rente hypotheek „ Voor intresten effecten „ Saldo A. P • „ 115.05 12.73 900.— 130.9U 1910.17 f 3076.86i Aangezien het kas-saldo op 1 Jan. 1910 slechts aanwijst /'830,69|, is derhalve voor de overige uitgaven der Ver- 30 eeniging uit het K. A. fond.s voorgeschoten een bedrag van 1230.07^—830.6934 = fS99.SS. Hiervan zijn echter, zooals aanstonds zal blijken /'lOG.öóM voor het Brumundfonds uitgegeven en /^84.18K voor het botanisch Station, samen /" 190.74, zoodat de Vereeniging nog /'208.64 aan hetK. A. fonds schuldig is. Dit als kasgeld beschouwde bedrag wordt gedekt door verschillende vorderingen ten bate van het vorige jaar, als rekening voor diverse overdrukjes, decla- ratie aan het Ministerie van Binnenlandsche Zaken, nog te vorderen contributies en afrekening met de firma Fischer, die eerst October a. s. kan verwacht worden. Behalve laatst- genoemd bedrag, waarvan geen begrooting kan gemaakt worden, zijn de andere bedragen onderscheidenlijk : Declaratie Ministerie f 307.80 Overdrukken „ 412.39 Contributies „60.— f 780.19 De overige genoemde posten van het K. A. fonds behoeven geen nadere verklaring ; alleen zij opgemerkt, dat de uitgave voor boeken geschiedde volgens besluit der vergadering, zoomede de subsidie van fSOO.— aan het botanisch Station op een voorstel van het bestuur in 1907, dat eerst ten vorige jare door de ledenvergadering kon in behandeling genomen worden. Beide uitgaven werden door het Curato- rium van het fonds goedgekeurd. De onkosten der bewaar- geving bij de Nederlandsche bank heb ik over het K. A. en het Brumundfonds verdeeld in evenredigheid tot de door elk dier fondsen ingebrachte kapitalen (nominaal). In het kapitaal van het Brumundfonds kwam vorig jaar geen verandering ; alleen werd door koersverschil op effecten een winst behaald van /" 235.50. 37 Het fonds zelf had het volgend beloop: Dehet : Saldo A. P 31 Jan. betaalde rente met onkosten 31 Juli. id, id Nov. 12 maanden bewaarg. bank Dec. voor safehuur over 1909. . Credit , voor rente effecten in 1909. Saldo 31 Dec. 1909. . . . f 100.02 IJ 600.30 n 600.27i » 23.33 n 7,35 f 1331.45i f 1224.90 n 106.55i f 1331.45i Men ziet derhalve dat het nadeelig saldo in den aanvang van het jaar bedragende /" 100.02 bij het eind van dat jaar tot flOQ.bb'A gestegen is, dus vermeerderd met fQ.6Sl4. Waar echter het volgend jaar de post van fl.bS voor safehuur vervalt, kan dit fonds zich zelf bedruipen, v^anneer ten minste niet door uitlotingen of door andere oorzaken verlies ontstaat. Het tekort wegens onkosten bij de aan- vaarding van het legaat en aankoop effecten op 9 Mei 1906 (zie archief 1907 p. 46) ad /" 203.44 werd in Jan. 1907 door leening uit het kapitaal der Vereeniging (zie hiervoor) met f 100.— (cf. archief 1908 p. 38) verminderd tot / 103.44. Door conversie van effecten, honorarium accountant ad /'25.— , en uitloting van effecten is dit te kort nog niet kunnen aangezuiverd worden. Waar de interest jaarlijks bijna /'1245.- bedraagt, de lijfrente /•1200.- beloopt, blijft er dus ongeveer fib.— over om de administratiekosten te dekken en na betaling van andere onkosten blijft de moge- lijkheid, jaarlijks een gedeelte van het bedrag van/" 106.55 ^a' 38 f 100. — af te lossen. Gemeld bedrag van 106,55»^ komt ten goede aan het Kok A nkersmitfonds. Ook hier komt in het vervolg de vergoeding der bewaargeving bij de Neder- landsche Bank in rekening, die berekend naar het nominaal bedrag der effecten voor het grootste gedeelte ten laste van het Brumundfonds valt. Het Suringarfonds, gevestigd den 29 November 1900 door wijlenmevr.de wed. Prof. W. F. R. Suringar-Valckenier, groot /'2000.— ten einde, uit dit bedrag de uitgave van den Prodromus Florae Batavae Ed. II te bekostigen, werd aangevuld door de bijdragen van Teyler's Genootschap ad fbO.— en van het Provinciaal Utrechtsch Genootschap ad f 100.— per jaar, gedurende 5 jaren uit te betalen, bene- vens de opbrengst van verkochte exemplaren. De druk- kosten van de verschenen drie deelen hebben bedragen Z' 2288.52»^. Van het oorspronkelijk kapitaal bevindt zich thans nog op de Nutsspaarbank /" 530.20; wegens verkochte fondsartikelen moet hieraan nog toegevoegd worden het saldo op 1 Jan. ad /" 70.60, terwijl ook nog het subsidie van 1904 van het Utrechtsch Genootschap ad f 100 met 5 jaar interest ad S^/o=z f 15- — daaraan moet toegevoegd worden. Deze som werd destijds gebruikt om het Recueil te steunen, doch blijft natuurlijk ter beschikking van een eventueele voortzetting van den Prodromus. De beide laatste deelen zijn sinds geruimen tijd in manuscript gereed, doch niet wetende of de vereeniging in haar tegenwoordigen vorm behoefte gevoelt dezen arbeid te voleindigen, heb ik geen pogingen aangewend de uitgave te bespoedigen. Hun, die belang stellen in de verzamelingen, die ons herbarium uitmaken, wil ik gaarne alle gevraagde inlichtingen ver- strekken. Het thans nog bij de vereeniging beschikbare saldo voor de verdere uitgave beloopt derhalve Z' 715.80. — . Het Botanisch Station te Weert begon met een tekort van /" 248.63 K. Aan huishuur werd betaald /* 100. — , terwijl voor 39 vernieuwingen van het boothuis een voorschot van/'35.— werd gedaan aan den Heer M. Ver S t r a e t e n, die tot nu toe het toezicht op het Station welwillend op zich had genomen. Deze bedragen met kleinere onkosten vormen een bedrag van fSS4:.lSy2, terwijl dit jaar slechts /'SOO.— werd geboekt aan de creditzijde, zijnde de vroeger reeds besproken subsidie van het K. A. fonds. Aangezien dit jaar niets ontvangen werd van het Groningsche en het Amster- damsche Universiteitsfonds, sluit de rekening over 1909 weder met een te kort van ƒ 84.18 j^. Ook deze gelden werden voorgeschoten uit de inkomsten van het K. A. fonds. Het voor het laatste jaar (5^) toegestane subsidie aan de uitgave der plantenkaartjes door de Heeren Dr. Goethart en Jongmans werd dit jaar niet uitgekeerd, omdat de bewerking dier kaartjes door allerlei omstandigheden ver- traagd is en derhalve geen afleveringen zijn verschenen. Omtrent de overige posten op de balans voorkomende zijn geen nadere opmerkingen noodig. Toch wil ik in het algemeen opmerken, dat de finantieele toestand der veree- niging wel iets geflatteerd voorkomt. Immers voegt men bij dit kassaldo op 1 Jan. 1910 de uit verschillende titels te vorderen bedragen ad /" 780.19, samen alzoo Z' 1610.88 k, en berekent men dat het Kok Ankersmitfonds daarvan te vorderen heeft, na aftrek van /" 190.74, die het Brumund- fonds en het Station samen verschuldigd zijn, de somma van /" 1230.07 K— 190.74 =: /•1039.33K, dan blijft er nog een batig saldo van /" 571.55, tot welk bedrag men natuur- lijk ook komt, wanneer men van het te vorderen bedrag ad f 180.19 het op bl. 6 berekende bedrag van /" 208.64 aftrekt. Tegenover dit saldo staan echter belangrijke vorderingen van den Heer Macdonald te Nijmegen. Immers bedraagt de algemeene rekening, d. w. z. onkosten drukwerken, ver- zekering, verzending boekwerken en verdere onkosten ten behoeve der verspreiding van Recueil en Archief /" 144.95. 40 Voorts het drukken en verzenden van het kruidk. Archief 1909, /■ 174.82 terwijl eindelijk de kosten van het Recueil Vol. V van af vel 7 tot het slot bedragen /"Il 46.08 K, O onvermin- derd wat hiervoor reeds aan het vervaardigen der platen betaald is. Van het zesde deel, inmiddels nog ten vorigen jare verschenen, heb ik zoo juist de rekening ontvangen tot een eindbedrag van ƒ 954.81, waarvan slechts een gering bedrag afgaat voor geleverde overdrukken, ^) zoodat de Ver- eeniging het boekjaar ingaat met een schuldenlast van ruim ƒ 2420. — waarvoor slechts /'571.55 beschikbaar zijn. Daarbij komt dat deze laatste gelden voortspruiten, ten minste in hoofdzaak, uit terugbetaling van gelden voor overdrukjes en door het rijk, juist van stukken uit het nog niet geheel betaalde 5^ deel, dan blijkt hieruit ten duidelijkste, dat wij het nieuwe jaar zijn ingegaan met een schuld van minstens /'1950. — , een bedrag zoo hoog, dat ik geen kans zie dit uit de gewone middelen te voldoen. Immers volgens de laatste schatting zal men in 1910 over ƒ 1268.— aan contributien te beschikken hebben, derhalve door deze hoofdbron van inkomsten reeds bijna f 700.— te kort komen, onverminderd de gewone uitgaven der Veree- niging, die op zijn minst ƒ 175.— bedragen. Ook dit jaar zijn de uitgaven aan het Recueil besteed verre boven de gewone raming. Immers geeft mijn groot- boek het volgende overzicht onder het hoofd-Recueil : 1) Noot bij de correctie der drukproeven. Onder deze som kwam een post voor van f 412. — door de Vereeniging intevorderen voor overdrukken. 2) Behalve een bedrag van pl.m. f,80. — voor geleverde over- drukken, kwam een post van /" 129.15 ten laste van het Departe- ment van Landbouw te Paramaribo voor extra drukwerk. BURCK. Debet. : Jan. April Mei Juni Oct. » Nov. 41 Voor betaalde bureaukosten . . . f 12.30 Voor idem. v. Leer en Go. . . . „ 164.41 Voor idem. Macdonald. . . . „ 777.61 Voor onkosten daarop „ — .33 Voor diverse betalingen v. Leer . „ 70.63 Voor betaald v. Leer „ 31.65 Voor verrekend met Macdonald. „ 88.96 Voor betaald v. Leer „ 10.13 Voor idem idem „ 82.24 Credit. : Jan. Subsidie Teyler's Genootschap Maart Voor ontv. voor overdrukjes . Voor idem van Ministerie. . Voor ontv. voor overdrukjes Voor ontv. van Ministerie Voor overdrukjes Voor verkochte fondsartikelen Voor ontv. Dep. v. Landb. Suriname Saldo . 11 Mei Juli Aug. Oct. Juli f 1238.26 f 100.- 11 38.15 11 39.82i 11 28.- }5 109.30 J> 1.35 3) 33.60 ame 11 63.50 f 413.72i • )> 824.53i f 1238.26 Zoodat het voor het Recueil uitgegeven bedrag, na aftrek van alle ontvangsten, die bovendien nog voor rekening van het vorigeboekjaar vallen, beloopt/" 824. 53 3^. Wanneer men nagaat dat voor Archief en Recueil samen netto f 100.— zijn uitgetrokken op de begrooting, dan blijkt ook thans weer het budget verre overschreden. Eeeds twee jaar geleden werd door mij op eene redactie- vergadering ^) 1) Ook medegedeeld in Archief 1908 p 34. 42 gewezen op het hooge bedrag dat het Recueil van de Vereenigingsfondsen vorderde, zonder dat er verbetering is ingetreden. Mocht de verkoop in het buitenland niet vol- doende blijken om de jaarlijks terugkeerende tekorten onder dit hoofd te beperken, dan zullen er naar andere middelen moeten omgezien worden, om de onkosten aan de uitgave van het Recueil verbonden te bestrijden. Wageningen, Januari 1910. De Penningmeester, L. VUYCK. RAPPORT van de Commissie belast met het nazien der op het kapitaal der Vereeniging betrekking hebbende bescheiden en van de rekening en verantwoording van den penning= meester. Onderge teekenden, benoemd als leden der commissie tot nazien der op het kapitaal der Vereeniging betrekking hebbende bescheiden en eveneens tot leden der commissie belast met het nazien der rekening en verantwoording van den Penningmeester over zijn beheer in 1909 hebben hierbij de eer aan de vergadering het volgende mee te deelen: 1". dat door hen, de op het kapitaal der Vereeniging betrekking hebbende bescheiden zijn nagezien en in volkomen orde bevonden. 2". dat door hen de rekening en verantwoording van den Penningmeester zijn nagezien en in orde bevonden. Zij brengen dan ook den Penningmeester hierbij hulde voor de groote nauwgezetheid, waarmee hij zijn taak heeft vervuld en danken hem voor de bereidwilligheid om inlichtingen te verschaffen. Wat betreft de wijze van boekhouding hebben de ondergeteekenden de overtuiging gekregen, dat het werk eener commissie, als welke zij vormen, gemak- kelijker kon gemaakt worden door een wat beknoptere en daardoor meer overzicht biedende boekhouding ; zij zijn echter overtuigd, dat de geschiedenis der fondsen 44 van de Vereeniging den penningmeester aanleiding heeft gegeven zijne administratie op de door hem gevolgde wijze in te richten. Overeenkomstig den wensch in de vorige vergadering uitgesproken, hebben ondergeteekenden met de gegevens van het grootboek van den penningmeester een Winst en Verliesrekening over het jaar 1909 opgemaakt, die u hierbij wordt aangeboden. De Commissie E. HEIMANS. Th. WEEVERS. lO Gi lO 00 o o 00 i—H CO -t}h O 02 lO :D ^ zó ló c6 ^ ló ^ CM co 1— I C ^ a> Z > © ILl -M Ö CD i-^ (X) O) CD -Z^ > B <1 =3 O O Pm o. §^ CQ > • M (X) O PQ cö o -^ ^3 bc O) 5-1 CD !> O :ii ?-( OD m ^ > R CD o 03 »0 lO vO CO 00 CO '^ T-l lO o- 00 o co T— I tH L^ (M lO — I co CM O- CO z > xj > 5-1 ^j © > ^ m © G < O M -4-3 G o O) -4-J Pm G G a G PP ö G © o ^ c5 ;G«2 S ^ . G - O © ^m P5 G © > -M O -I-J © G 1^ © 02 'S -Ml — I f-i «3 © © o brm ^ © GN O © G^ ^ ® c^ * ^H o G ©-(->—' > ;h as .!-< O M G © -t-j o; o G © -^ G &X)©^ G > co © G rt^ 'ö © G c3 M © ei CD © © G h>PHpP © -M G © G G O a G G © &D bD G • r— ( © Cu cq ^ m 5 ^ ^ i= a ■o '-^ ^ -M 02 O C/2 VERGADERING DER AFDEELING B op 27 Februari 1909 te Amsterdam. Aanwezig de leden: F. W. Andreae, W. Burck, L.C. Doyer, J. A. Honing, Je s wiet, J. Kuijper, J. W. Mo 11, C. J. Pekelharing, A. Pu 11 e, S. Rombach, A. A. L. Rutgers als introducé, L. Kutten, J.C. Schout e, Theo J. Stomp s, T. Tammes, L. Vuijck, Th. Wee- vers, F. A. F. C. Went en H. P. Wijsman. Afwezig met kennisgeving de Heer E. Ver schaf feit. Na opening der Vergadering brengt de Voorzitter in herinnering dat de Vereeniging te betreuren heeft het ver- hes van de leden der Afdeeling J. Jaspers J°. en H. P. Kuijper en wijdt enkele woorden ter gedachtenis aan elk van hen. Na voorlezing der notulen van de vorige vergadering werden deze goedgekeurd. De Voorzitter deelde alsnu mede dat de Heer A. A. L Eutgers, student te Utrecht als introducé deze vergade- ring bijwoonde; dat aangezien de Heer Verschaf feit wegens ziekte verhinderd werd deze samenkomst bij te wonen, nu ook zijn voordracht niet kon gehouden worden, waarom hij aan de aanwezigen de vraag stelde of iemand voor deze vergadering nog iets had mee te deel en. Voorts op de vraag of iemand nog iets van huishoudelijken aard had, moest hij namens het bestuur schuld bekennen, dat in de laatstgehouden vergadering van het vorige jaar geen bestuurslidverkiezing had plaats gehad. In de meening echter dat door de voorgestelde Statutenwijziging in de 47 organisatie der Vereeniging weldra verandering zou komen, werd deze bestuurslid verkiezing achterwege gelaten. Daar echter de memorie van antwoord der Commissie voor de Statutenwijziging veel langer was uitgebleven dan men vermoed had, was deze inconstitutioneele toestand besten- digd tot op heden. Waar de Voorzitter echter wist dat heden gemelde Commissie hare beantwoording had vastge- steld, verzocht hij aan de aanwezige leden den toestand alsnog te doen voortduren, totdat een weldra te beleggen algemeene Vergadering over de voorstellen tot Statuten- wijziging zou hebben beslist. Alsnu verkreeg mej. T. Tam mes het woord voor hare mededeelingen over Dipsacan en Dipsacotine. Aange- zien de hoofdzaken van deze onderzoekingen in het Recueil gepubliceerd zijn, behoeft hier deze voordracht niet verder besproken te worden. Alleen had Spr. tal van preparaten medegebracht die den aanwezigen een beeld konden geven van gemelde stoffen, haar voorkomen en hare veranderingen. Aan het einde van hare voordracht bracht de Voorz. de spreekster den dank der vergadering over. Bij de gebruike- lijke rondvraag vroeg de Heer Weeversof het achterwege blijven der dipsacotine vorming bij verhitting der levende plant niet kon toegeschreven worden aan het feit, dat een plant door verdamping aanzienlijk beneden de temperatuur harer omgeving kan blijven. Mej. Tam mes meende echter dat de proeven zoodanig genomen waren, dat deze moge- lijkheid was uitgesloten. Prof. Wijsman meende dat het den schijn had of men met een glycosied te doen had en of het splitsingsproduct op zijn koperreduceerend vermogen beproefd was. Dit bleek wel het geval te zijn, toch werd geen glycosied gevonden, maar het chemisch onderzoek was opgedragen aan anderen, wier uitkomsten mej. Tammes nog afwachtte. De kleur- veranderingen konden volgens Prof. van Romburgh ook 48 wel door phenol verbindingen of andere organische stoffen optreden. Tusschen spreekster en Prof. Wijsman had voorts nog eene gedachtenv^isseling plaats over de moge- lijkheid van het al of niet dood gaan bij de levende plan- ten bij de aangewende extractstoffen en ook over het voorkomen van meer dan één enzym. Prof. Moll meent dat in de plant het enzym bij voortduring werkt, waar- omtrent geen nadere onderzoekingen waren in het werk gesteld. Nadat Prof. Went nog de onderzoekingen van Pal 1 ad in over 't bloed had gememoreerd, herhaalde hij zijn dank. Hierop verkreeg Mej. C. J. Pekelharing het woord over de Praesentatietijd bij geotropische prikkels, een onderzoek dat zich aansloot aan dat van den Heer Blaauw. Deze toch vond voor phototropische prikkeling dat voor elke lichtintensiteit het product van intensiteit en praesentatie- tijd constant is. Hij en Fröschel spraken het vermoeden uit, op grond van onderzoekingen van Bach, dat dit ook voor geotropische prikkeling zou doorgaan. De geotropie kan niet willekeurig veranderd worden, doch de werking der zwaartekracht kan gewijzigd worden bijvoorbeeld door de richting van de plant ten opzichte van de geotropisch werkende kracht te veranderen. Reeds Sachs en Fitting onderzochten in welken stand der plant de zwaartekracht het best gepercipieerd zou worden. Die strijd werd in 1903 uitgemaakt door Fitting door zijn proeven met de intermitteerende klinostaat, waarbij twee standen direct na elkander konden aangebracht worden. Hij vond dat slechts de loodrecht op de plant staande com- ponente werkt, dat is de perceptie is evenredig met den sinus van den hoek, die de plant maakt met de normaal. Het onderzoek moest derhalve bepalen: praesentatietijd bij verschillende hoeken met de normaal en het product daar- van met de sinussen van die afwijkingshoeken. Als de 49 regel van Blaauw doorgaat, moet voor alle hoeken dit product gelijk zijn. Eerst moest worden uitgemaakt of de latente periode op de klinostaat moest verloopen, of in loodrechten stand. Twee serien proeven, een met en een zonder klinostaat bewezen dat voor 90^ afwijking 1^ de reactietijd op de klinostaat korter is en 2® de praesenta- tietijd niet veranderde. Slechts bij lage hoeken, 5°, 10°, lö^ met de normaal was de intensiteit van de kromming zoo gering, dat vergelijkende proeven op de klinostaat nood- zakelijk waren. De temperatuur had groeten invloed, en ook de indivi- dualiteit van de plantjes. Dus niet éen praesentatietijd, maar een afdalende reeks: 100 o/o bijvoorbeeld bij 4' 45" tot O o/o bij 4' 5' (voor coleoptylen van Avena), een praesen- tatieperiode. De plantjes werden gekweekt in bakjes, die loodrecht op een rek werden gesteld, dat in alle standen met den horizon kon worden bevestigd. Voor 17 hoeken werden de praesentatieperioden bepaald; deze vermenig- vuldigd met de sinussen, gaven ruim 200 getallen die gelijk moesten zijn. Voor het overzicht van elke hoek één waarde opgegeven. Deze zijn zeer vergelijkbaar wat betreft de temperatuur en 't percentage gekromde plantjes. De pro- ducten zijn gemiddeld 250—260. De regel volgt er uit. Eenmaal aangenomen dat de regel geldt, kan het overzichte- lijk worden voorgesteld door uit het product van 90^ de prae- sentatietijden voor de andere hoeken te berekenen. De ver- schillen zijn gering, behalve bij de kleine hoeken, 15^, 10^, 50 en de overeenkomstige, maar daar is door 't groote sinusverval minder nauwkeurigheid mogelijk. Op de grafische voorstelling vallen de lijnen voor gevonden en berekende praesentatietijden vrijwel over elkaar. Behalve met J.z;ena-coleoptylen zijn dezelfde proeven, echter niet zoo uitgebreid, gedaan met wortels van Lepidmn sativum. De cultuur was daarbij het aardigst ; een methode Nederl. Kriiidk. Archief. 1910. 5 50 van Bieder, 1 dag geweekte zaden kleven op een 15 o/o gelatinebodem in een Petrischaal. Deze wordt loodrecht gesteld, in twee dagen zijn de wortels geschikt tot gebruik en reageeren prachtig. Het produkt is hier ongeveer 350. Overigens bleek uit het onderzoek nog een overeenkomst met proeven van Pertz, die voor de reactietijd bij 150^» een minimum vond, en met proeven van Czapek die voor de intensiteit van de kromming bij ISö^ een max. vond. Pertz en Czapek concludeerden hieruit tot maxim.a van perceptie. Dat dit fout is heeft Fitting bewezen, maar slechts de interpretaties, niet de proeven van die andere onderzoekers zijn fout. Na een kleine opmerking van Prof. Went over de wer- king der centrifugale kracht, en een vraag van Prof. W ij s- man waarom de worteltjes zoo precies op de gelatine blijven, waarover echter geen verklaring kon gegeven worden dan alleen dat zij het doen, bracht de Voorzitter aan de spreekster den dank der vergadering voor hare be- langrijke mededeelingen. Over een aanstaande Meivergadering viel heden nog niet veel te zeggen, aangezien de toekomstige ontwikkeling der Vereeniging nog duister is. Geen der aanwezigen kon zich aanmelden voor een spreekbeurt op die eventueele Mei- vergadering; men zou Prof. Verschaffelt aanzoeken zijn voor heden aangekondigde voordracht dan te willen hou- den. Mets meer te behandelen zijnde sluit de voorzitter de vergadering. Goedgekeurd in de vergadering te Amsterdam den 5 Juni 1909. De Voorzitte7^j F. A. F. C. WENT. De Secretaris^ L. VUYCK. Vergadering der Afdeeüng B den 5 Juni 1909 te Amsterdam des avonds te 8 uur. Tegenwoordig: I. Boldingh, Joh. H. van Burkom, J. Knijper, mej. C. H. Lak o, J. W. Mo 11, mej. C. J. Pekelharing, A. Pulle, J.C. Schoute, Th. J. Stomps, Ed. Verschaffelt, L. Vuyck, Th. Weevers, F. A. F. C. Went en als geintroduceerden mej. C. F. Loos en A. A. L. Rutgers. Na voorlezing der notulen der vorige vergadering wer- den deze na eene geringe rectificatie goedgekeurd. Daar geen andere mededeelingen werden gedaan, bekwam de Heer J. Knijper het woord voor zijne voordracht over den invloed van de temperatuur op de ademhaling. Spr. begint met te herinneren aan de proeven van Blackman in 1905, die de physiologische processen met chemische vergelijkt, bijv. de onderzoekingen omtrent de assimilatie gaven eerst een stijging bij temperatuursver- hoogingen, dus waren zij vergelijkbaar met een chemisch proces, waarbij de regel van van 't H off geldig is. Ook bij de assimilatie gaat die regel op tot ongeveer 25°, bij hoogere temperaturen blijven de waarden verre beneden de regel van van 't Hof f. Hierbij moet men dus den tijd als storende factor nemen. Spr. demonstreert dat door op een rechth. coördinatenstelsel op de eene as de hoeveelheid afgescheiden COj, op de andere de temp. graden uit te zetten; bij 40° nu wordt de gevonden waarde aanzienlijk 52 lager dan de berekende, zelfs worden de waarden van het afgescheiden CO2 steeds lager bij een aanhoudende constante temperatuur. Volgens Black man zou de waarde van van 't Hoff bereikt worden, wanneer men slechts over oneindig kleine tijdstippen de COs-productie kon meten. Hij meent dat bij een physiologisch proces een groot aan- tal factoren samenwerken; is één factor niet in overmaat aanwezig dan zal het proces minder krachtig optreden. Spr. had zich nu de vraag gesteld of de ademhaling ook voldoet aan deze beschouwingen en nam de COg-afschei- ding, volgens Pettenkofer's methode gemeten, als maatstaf voor de ademhaling. De lucht werd gevoerd over H3SO4, KOH, kaliumpermanganaat, terwijl de planten, erwten, niet in een glazen, maar in een metalen vat wer- den geplaatst, voorzien van een metalen spiraal en niet als bij De tm er 's proeven de erwten op elkaar, maar meer uitgespreid op verschillende plaatjes. Spr. beschrijft zijn toestel nader en de wijze waarop de lucht over de erwten geleid wordt. De vochtigheid bleek van veel belang ter bevordering eener gelijkmatige verwarming. De proeven werden steeds verricht met 100 erwten en niet bij een zeker gewicht. Spr. stelde zich tevens de vraag of er nu bij hoogere temperatuur een optimum optreedt, zooals door Clausen bij 40° gevonden werd. Bij waarnemingen om het uur ontstond een stuk logarithmische lijn, maar ook verkreeg men die bij waarnemingen om het kwartier. Ook hier bleek de gevonden waarde niet te voldoen aan de berekende waarde volgens van 't Ho ff en Spr. had ge- tracht de schadelijke invloed op te sporen. Thans was hij bezig met dezelfde proeven met Lupine, die echter zwakker ademt, waardoor grootere fouten onstaan. Waarschijnlijk ligt de oorzaak der dalingen in de ademhalings-intensiteit bij constante temperaturen door het ontstaan eener schade- lijke stof, mogelijk een enzym, wat verklaard zou hebben 53 het onstaan van dezelfde ademhalingswaarde bij een bepaalde temperatuur, wanneer deze korten tijd door een lagere werd afgewisseld. Prof. Moll wenschte een paar vragen te doen o.a. of niet de op elkaar volgende plaatjes een mantel van lucht langs deze zouden vormen, wat volgens Spr. niet het geval zoude zijn en voorts hoe de laatste CO2 werd opge- zogen. Prof. Ver schaf feit meent een schadelijke factor te vinden in de overgebleven CO2, waaromtrent Spr. op- merkt, dat de spanningen van COg zoo gering zijn dat zij geen invloed kunnen uitoefenen. Dr. Weevers vraagt of het niet betere resultaten zou geven, indien men het aantal erwten vermeerderde, waardoor de hoeveelheid CO^ in denzelfden tijd zou grooter worden, waartegen Spr. geloofde dat dit om practische redenen niet wenschelijk zou zijn. Nadat Prof. Moll nog inlichtingen had verkregen over de wijze waarop de temperatuurswisselingen werden verkregen, bracht de Voorzitter Spr. den dank der vergadering. De Heer van Burkom, gaf eenige mededeelingen ten beste over zijne proefnemingen aangaande diverse invloeden op de vruchtvorming van Agaricus melleus. Indertijd werden door den Heer Boldingh vruchtvormingen vertoond, ge- kweekt bij verlichting aan de bovenzijde van de kolf en op bepaalde temperatuur. Ofschoon Spr. met dezelfde sporen, dezelfde voedingsbodem en onder volkomen dezelfde om- standigheden zijn kweekerij inrichtte, gelukte de sporen- vorming bij hem nimmer, wel in Utrecht. Hij had daarna de kolven in den grond ingebracht en door een plank tegen storende invloeden bedekt en nu bleken culturen op 1 April ingericht, op 3 Juli te fructificeeren ; zoodanige van 2 Mei bleken op 23 Sept. reeds geheel uitgebloeid, doch begonnen weder op 29 Sept.; zoodanige op 2 Juni uitge- zaaid, waren op 23 Sept. in volle fructificatie. Er bleek dus dat het mycelium gekweekt bij ± 23" niet fructificeerde, 54 wel bij verschillende temperaturen en afwisselend licht na ongeveer 3 maanden. De Heer Kuyper vraagt of wellicht een droog substraat invloed op de vruchtvorming kan hebben, terwijl Prof. Went aanraadt om de proeven bij constante duisternis te herhalen. Hij brengt Spr. dank voor zijne mededeelingen. Niemand meer iets te behandelen hebbende, sluit de voorzitter de bijeenkomst. De Secretaris, L. VUYK. Algemeene Vergadering. gehouden den 6 Juni 1909 in Antis te Amsterdam om 10 uur 's morgens. Aanwezig: I. Boldingh, H. Burger, H. J. Calkoen, K. J. D'huij, J. W. C. Goethart, E. Heimans, H. W. Heinsius, J. A. Honing, H. R. Hoogenraad, J. M. van den Houten, F. K. van Iterson, P. Jansen, W. J. Jongmans, J. Knijper, D. Lako, J. P. Lotsij, J. W. Moll, mej. C. J. Pekelharing, A. PuUe, mej. S. Rombach, J. C. Schoute, Th. J. Stomps, F. A. des Tombe, Ed. Verschaffelt, L. Vuijck, W. H. Wachter, Th. Weevers, F. A. F. C Went, K. Zijlstra. De President opent de Vergadering en brengt in rondvraag een voorstel om de notulen der vorige algemeene Vergade- ring niet voor te lezen v^egens de bijzondere uitgebreidheid en omdat zij in extracto reeds in het Archief zijn opge- nomen. Goedgekeurd. Het reeds lang geleden door het Bestuur goedgekeurde voorstel om bij het Kok Ankersmit Curatorium ƒ 300.— aan te vragen ter dekking van de kosten van het Botanisch Station wordt evenzoo door de Vergadering goedgevonden. Mededeeling werd gedaan dat met de firma Fischer een contract was gesloten omtrent de uitgave van het Recueil in het Buitenland en de redenen die tot dit nieuwe contract geleid hadden. Het contract zelf is reeds in het Archief ter kennis van de leden ge- bracht. Voorts dat met verscheiden buitenlandsche genoot- schappen ruiling was aangegaan van hunne tijdschriften met ons Recueil; dat de Commissie, ten vorigen jare benoemd de rekening en verantwoording van den Penningmeester om 56 na te zien, deze administratie in orde had bevonden, en dat alzoo besloten was den Penningmeester over zijn gehouden beheer tot 1 Jan. 1908 te dechargeeren. Eindelijk moest de President de toegeeflijkheid van de vergadering inroepen, omdat talrijke dingen niet waren gedaan, die volgens de bestaande Statuten noodig waren, doch men had steeds ge- wacht op de nieuwe Statutenwijziging, die wellicht enkele dier dingen overbodig zouden maken, andere zelfs onmogelijk. Naar aanleiding dezer mededeelingen verlangde niemand het woord. Ofschoon bij het voorstel om de notulen der vorige vergadering niet voor te lezen, D r. G o e t h a r t geprotesteerd had, daar hij zich niet herinneren kon, dat op die vergade- ring iets besloten was, waaruit de Commissie tot Statuten- wijziging een zoover strekkend mandaat ontleende, achtte de Voorzitter dit punt thans niet aan de orde en wenschte hij zooals op het convocatiebiljet aangekondigd was het voorstel der Commissie aan de orde te stellen. Waar uit de gewisselde stukken hier en daar blijken van persoonlijke ontstemming waren gegeven, drong hij er op aan bij de volgende besprekingen liefst zoo zakelijk mogelijk te willen blijven en nu met waardeering van elkanders standpunt in de eerste plaats de belangen der Vereeniging te dienen. Als zijnde een voorstel van de verste strekking werd eerst de motie') Blijdenstein aan de orde gesteld. Dr. Goet- 1) Deze motie luidde : //De Vergadering van oordeel, dat aan eene ingrijpende statuten- wijziging als thans aanhangig, behoort vooraf te gaan eene grondige bespreking van de principes waarop zij moet berusten,^ — Overwegende, dat zoodanige besprekingen niet hebben plaats gehad, — Besluit, die alsnog te houden en eene Commissie van drie leden te benoemen, die met het resultaat dier besprekingen tot basis een nieuw Concept van Statuten ontwerpt, (w.g.) M. J. BLIJDENSTEIN K. J. D'HUIJ H. R. HOOGENRAAD F. K. VAN ITERSON H. JANSEN W. H. WACHTER 57 hart wenscht aanneming der motie ten sterkste aan te bevelen, immers zij wordt niet beter verdedigd dan door het praeadvies der Commissie zelf, aangezien daarin uitgedrukt v^ordt dat de voorbereiding niet behoorlijk is geweest. Met waardeering voor het werk der Commissieleden heeft deze voorbereiding een ander verloop gehad dan gewoonlijk. Vroeger had een uitvoerig debat plaats voor dat een Statuten- wijziging werd voorbereid. Thans is dat anders wat volgt uit den eigenaardigen zin in het praeadvies op p. 5. „De Commissie zal zich dan ook in dit praeadvies verder op het standpunt stellen, dat omtrent de principieele zaken 13 Oct. 1907 eene definitieve beslissing werd genomen, waaraan zij haar mandaat ontleent". Spr. zou gaarne het gedeelte der notulen hooren, waarin omtrent die principieele punten iets is vastgesteld. Aan dien wensch werd alsnu voldaan, waarna de Heer Goethart zegt, dat hem hierdoor nog geen licht opgegaan is. De Commissie heeft niet ge- antwoord op de opmerkingen van principieelen aard en dit kan zelf weder strekken tot aanbeveling van het in behandeling nemen der motie. Hij meent dat bij de Com- missie de vooropgestelde wensch bestaat dat zij de Verga- dering in haar zin kan drijven en dan schijnt het hem toe dat discussie ongewenscht is. Uit de opmerking dat de Commissie verklaart in volkomen harmonie harer leden deze Statuten te hebben opgesteld en door dien de com- missie op vele ernstige bezwaren, welke tegen de Statuten zijn ingebracht, geen acht geslagen heeft, meent hij dat bij de Commissie de meening bestaat dat zij in de Vereeniging over een meerderheid beschikt, die het met de Commissie eens is en raadt daarom aan om, indien de motie verwor- pen wordt, geen strijd verder te voeren en spoedig de discussien te eindigen. Prof. Mo 11 sluit zich bij laatstgenoemden wensch gaarne aan, doch wil eerst een kort woord ter rechtvaardiging. 58 Hij brengt in herinnering hoe in de vorige vergadering een vaste basis gevonden werd, waarop de Commissie thans steunde. Zonder de onaangename herinneringen aan de Verga- dering te willen verlevendigen, merkt hij op, hoe de tweedracht voor een niet onbelangrijk deel werd veroorzaakt door het bestaan der twee afdeelingen. De handelingen der Commissie houden steeds verband met die meening. Men heeft de Com- missie hard gevallen dat zij geen toelichting heeft verstrekt. Spr. meent van wel. Men wil de Vereeniging in goede harmonie der leden onderling, laten voortbestaan. Sommige leden hebben zich geuit alsof zij een gevoel van onderdruk- king zouden verkrijgen onder het regime der nieuwe Sta- tuten, vooral stelde zij het voor afsof de fioristiek in de verknijping zou komen. Spr. begrijpt dit niet, want hij beschouwt een fiorist wel degelijk als een botanist en meent dan ook, dat bij de tegenstanders geen argumenten zijn ge- opperd. Immers hij heeft getracht deze zooveel mogelijk op te sporen en te beantwoorden. Hij wil thans mondeling verkla- ren, dat juist de fioristiek genoemd is om deze de rechten te geven die haar toekomen, en dat die rechten ook in de Sta- tuten zijn uitgedrukt, wanneer men die welwillend wil lezen. Dr. Go et hart wil aan de commissie geen verwijt ma- ken, want de kwestie gaat om geheel iets anders, n.1. dat de floristische leden meenen dat hun standpunt wel dege- lijk geschaad wordt. De Commissie zegt als 't ware „wij willen voor jullie als voogd optreden" terwijl de floristen meenen dat zij wel voor zich zelf kunnen zorgen. Laat ons dus doen wat door mij zooeven is voorgesteld n.1. over de motie stemmen en mocht die verworpen worden, de dis- cussien staken. Ook Prof Moll wilde discussien niet rekken, doch acht het wel nuttig dat er nog iets ter toelichting gezegd worde, en komt terug bij zijn meening dat de argumentatie der dikwijls zeer heftig gestelde wenschen niet geschied is. 59 De Heer Heiman s merkt op dat er voortdurend sprake is van voor- en tegenstanders, er zijn echter ook midden- standers. Doelende op de vorige vergadering zegt hij, dat dit de meest onverkwikkelijke is, die hij ooit heeft bijge- woond, en toen hem 'gevraagd werd zitting te willen nemen in de Commissie hij dit gedaan had als conciliant en dat hij dus niet opzettelijk de floristen eenigszins onaan- genaam zou willen zijn. Hij wil voorkomen dat twist in het vervolg weer mogelijk worde. Mocht de motie aange- nomen worden dan moet er toch weder een ander concept gemaakt worden, terwijl wij thans een begin hebben, waarop verder voortgebouwd kan worden. Den Heer Goethart verbaast het standpunt van den Heer Heiman s, daar de thans voorgestelde handelwijze afwijkt van hetgeen tot nu toe in de Vereeniging gebruik was. Laten wij stemmen en laat de minderheid zich neer- leggen bij het votum, wegens de onmogelijkheid om iets verder te bereiken. Dr. Schout e komt op tegen de meening als zoude de meerderheid der Commissie onderzocht hebben of zij van een meerderheid onder de leden aangaande hare plannen kon overtuigd zijn. Hij wil ook omtrent de motie zelf voor- eerst iets zeggen, omdat deze hem niet recht helder is. Het wil hem voorkomen dat, hoe ook de voorafgaande besprekingen geweest zijn, de Concept-Statuten zijn opge- maakt in overeenstemming met de meer algemeen heer- schende meening. Volgens de toelichting der motie zou echter moeten volgen dat de oude Statuten nog zoo kwaad niet waren en zou hij nu gaarne willen weten, welke de beginselen zijn der voorstellers der motie. De Heer van Iterson acht 't niet wenschelijk te spreken namens de onderteekenaars der motie, doch geeft als zijn eigen mee- ning te kennen, dat de oude Statuten nog zoo kwaad niet waren, al vond hij het jammer van de tegenstelling tus- 60 schen floristen en biologen. Zoowel vakmenschen als lief- hebbers zouden in vrede kunnen samenleven ; liet is zelfs v^enschelijk deze categorien bijeen te houden en dan onder de oude Statuten. Goethart wil nog naar aanleiding van de woorden van Dr. Schoute opmerken dat hij niets onaangenaams jegens de Commissieleden bedoeld had, want dat hij het als vanzelfsprekend oordeelde dat de Commis- sie den indruk moest hebben, dat zij van een bepaalde meerderheid overtuigd kon zijn bij hare voorgestelde Sta- tutenwijziging. Alsnu tot stemming overgaande verklaarden zich 13 voor, 16 tegen de motie, zoodat deze verworpen was. Dr. Lotsy verlaat de vergadering. Prof. Moll deelt mede dat de Heer Lotsy hem verzocht heeft het Bestuur ervan in kennis te stellen, dat in het verlaten der vergadering door hem, volstrekt geen per- soonlijke bedoelingen moeten gezocht worden. Prof. Moll wil, ten einde alle misverstand te voorkomen dit ook even aan de vergadering meedeelen. Hierop kwamen de Ont- werp-Statuten aan de orde, waarbij Dr. Goethart voor- stelde de artikelen niet een voor een te behandelen, doch alleen die artikelen, waarop wijzigingen zijn voorgesteld. De vei'gadering bleek daartoe bereid. Bij Art. 1 merkt Prof. Moll op dat men hierin meer gezocht heeft dan de bedoeling is, men heeft er een princi- pieele kwestie in meenen te zien, terwijl het artikel uit een juridisch oogpunt de voorkeur verdient omdat in Leiden geen gerechtshof is, zoodat bij mogelijke rechtskwestiesde onkosten, maar ook de overige lasten aanzienlijk grooter zouden zijn. Met den zetel der Vereeniging te Amsterdam, houdt dus geen verband dat ook daar de bezittingen zouden moeten verblijven of andere wijzigingen noodzakelijk worden. De Heer Wachter merkt op dat tot nu toe nooit eenig bezwaar ondervonden was, waarop werd geantwoord dat 61 dit geen reden was om niet in het vervolg bezwaren te verwachten. De Heer Vuyck geeft uiting aan zijn spijt, dat de thans gehoorde toelichting bij dit punt, zoowel als ook nadere toelichtingen op andere artikelen niet reeds in de Concept-Statuten waren opgenomen, daar hierdoor een bron tot misverstand zou zijn weggenomen. Bij stemming over het Art. om den zetel in Leiden te laten, verklaarden zich slechts 3 leden daarvoor. Bij Art. 6 werd het amendement Schipper overgenomen om slechts drie leden als voorstellers van een nieuw lid te eischen. De Heer Wachter vraagt waarom uitbreiding van het ledental als voorstellers gewenscht werd geacht? Prof. Moll meende dat het lidmaatschap iets moeilijker gemaakt moest worden dan thans het geval is. Lak o kan zich bij het getal 3 neerleggen ook Wachter en Jansen, zoodat dit artikel in dien zin werd vastgesteld. Bij Art. 8 herhaalt Dr. Goethart de vraag wanneer is iemand een geleerde, zooals in de opmerking van den Heer Schipper gesteld werd. De Heer Moll zegt dat deze vragen niet over het hoofd zijn gezien, maar dat alleen rekening diende gehouden te worden met duidelijk uitge- sproken wenschen. Hij meent dat wij hier te doen hebben met een taalkwestie, die op deze vergadering moeielijk kan uitgemaakt worden. Dr. Goethart vraagt of de opmerking van den Heer Schipper toch niet besproken zou kunnen worden? Prof. Moll meent dat het een redactiekwestie is. Deze vergadering is volkomen bevoegd om redactie-wijzi- gingen voor te stellen, maar hij oordeelt het beter dat de definitieve redactie niet op een vergadering worde uitge- maakt; hij wenschte dat dergelijke wijzigingen door de leden zouden kunnen worden uitgesproken, maar dat het aan de Commissie zoude worden overgelaten overeenkomstig de geuite wenschen de redactie te wijzigen. Alzoo werd besloten. Daarop merkte Dr. Burger op dat hij het dan 62 wenschelijk achtte dat in de vorige artikelen het woord „gekozen" in andere termen zou worden vervat. Prof. Moll verklaart dat zaken die bij de aanneming der amendementen der leden zouden moeten vervallen, in de Memorie niet afzonderlijk vermeld zijn, zoo o. a. het voorstel Vuyck om de benoeming van eereleden niet alleen door het bestuur te doen geschieden. Zoowel de Heer Hei mans als Prof. Moll merken dienaangaande op dat men het benoemen tot eerelid niet gemakkelijk heeft willen maken en dat daarom de voorstellen van het bestuur dienen uit te gaan. De Heer Vuyck merkt op dat het bijv. mogelijk zou kunnen zijn dat een aftredend bestuurslid door de leden als eerelid zou kunnen gewenscht worden, waartoe hij zelf als bestuurslid niet zou kunnen meewerken ; ook Dr. Burger merkt op, dat de min- derheid van het Bestuur voor, de meerderheid der leden tegen het benoemen van een eerelid zoude zijn, waarop de heer Moll antwoordt dat het werkelijk in de bedoeling ligt dat alleen het Bestuur het recht van initiatief behoude, m. a. w. dat het eigen gekozen bestuur toch wel eenige macht moge behouden. Dr. Goethart merkt op dat het standpunt van den heer Moll dan toch in tegenspraak komt met de in de Concept-Statuten uitgesproken wensch, dat alle beslis- singen bij de leden behooren te berusten. Ook Wachter uit zich in dien zin, terwijl de heer Jansen evenals Dr. Burger er op wijzen, dat Art. 10 reeds behoorlijk de rechten tot het doen van voorstellen door de leden om- schrijft. De heer Heimans antwoordt dat de democratische competentie der leden in Art. 10 vastgelegd is, maar dat het bestuur de vrijheid moet blijven behouden zoodanige voorstellen al of niet over te nemen. Prof. Moll vindt in de gewraakte artikelen geen tegen- spraak, en merkt op dat de almacht der leden niet be- teekent, dat het Bestuur daardoor heelemaal niets te zeggen zou hebben. Dr. Goethart zou wenschen dat de Gom- 63 missie de redactie van dit Art. zoodanig zoude wijzigen dat de meening der Commissie beter tot haar recht l^ome. Prof. Moll wenschte aan Art. 10 toe te voegen „behoudens het in het voorgaande Art. bepaalde". Dr. Burger wenschte toe te voegen „of door minstens 5 leden". Het voorstel- Yuyck, om ook op voorstel der leden eereleden te be- noemen, wordt verworpen met 20 tegen 8 stemmen, het voorstel Burger met 17 tegen 11. Dr. Goethart zegt niet geweten te hebben dat niet bepaald geformuleerde voorstellen niet zouden worden over- genomen, waardoor bijv. door de leden niet begrepen arti- kelen niet in behandeUng kwamen. Prof. Moll zegt dat niemand zich het recht zou aanmatigen om een voorstel niet direct in behandeling -te nemen, maar vindt het toch gewenscht dat dergelijke voorstellen uitdrukkelijk werden vermeld. Goethart stelt nu voor de 2de al. van Art. 10 te schrappen, welke zinsnede, door Prof. Moll nader wordt toegelicht, o.a. verwijzende naar de artt. 75 en 76. Het amendement-G oet hart wordt daarop verworpen met 22 tegen 6 stemmen. Bij art. 12 werd de opmerking gemaakt dat in het praeadvies de wensch was uitgesproken dat de principieele amendementen niet verder in behandeling zouden komen. Dr. Goethart wenschte dat de Vergadering zich thans uitspreke. Want hij persoonlijk meent dat hoofdstuk UI bizonder onpractisch in elkander zit. Lak o kan zich ook niet vereenigen om maar op zijde te zetten wat aan de Commissie onwelgevallig is. Prof. Moll bracht in het midden dat de opmerking meer gold het beleid van den Voorzitter en dat hij zich geenszins wil verzetten tegen het recht der leden om bij de artikelen amendementen voor te stel- len. Dr. Heinsius vraagt de Commissie of door verwer- ping der motie alles wat de Commissie voorstelt is goed- gekeurd en of wanneer een of andere bepaling wordt ver- 64 worpen de Commissie zich dan verder van het onderwerp aftrekt. Prof. Mo 11 tracht aan te toonen waarom bijv. het voor stel tot behoud van een secretaris-penningmeester, als strijdende met het vooropgestelde principe van decentrali- satie, door de Commissie niet is overgenomen. De Voor- zitter, inziende de moeielijkheid om aan alle bezwaren naar behooren te gemoet te komen, meent dat over deze punten een discussie wel gewenscht ware, om desnoods ook de daarop volgende punten toegelicht te zien. Dr. Goethart zou in overweging willen geven een algemeene beschouwing over Hoofdstuk III toe te laten, zonder echter in details af te dalen. 't Woord wordt thans aan den Heer Lak o verleend tot toelichting van zijn voorstel, die daartoe in de eerste plaats met een kleine wijziging het door hem nieuw gestelde Art. 12a met de toelichting voorleest. Hij herinnert er aan, hoe hij een bezoldigd ambtenaar wenscht, die echter geen lid van het bestuur zoude zijn en alzoo geen deel zou hebben aan de besprekingen en dat hij met zijn voorstel dus geenszins afwijkt van den wensch tot decentralisatie. Prof. Moll antwoordt hierop dat de kwestie van bezoldigde ambtenaren hier niet besproken hoeft te worden; het is best mogelijk dat de Vereeniging bezoldigde ambtenaren eerlang noodig zal hebben, doch deze behoeven in de Sta- tuten niet aangeduid te worden. Evenwel volgt uit het niet noemen van zoodanige functionarissen nog volstrekt niet dat de Vereeniging ze niet zou mogen aanstellen, in- dien de noodzakelijkheid te eenigen tijd mocht blijken. De Heer Lak o denkt bijv. aan den Secretaris eener gemeente. Prof. Moll merkt op dat een secretaris alles weet en daarom duchtig wat te zeggen heeft ; hij meent echter dat dergelijke machten bij de Vergadering moeten blijven. Dr. Goethart wil het voorstel-Lako ten sterkste steunen 65 Prof. Mo 11 wil een "andere ruggegraat en andere roode draad door de Vereeniging zien loopen dan door het voor- stel-Lako bedoeld wordt en wil daarom geen bezoldigd ambtenaar. Dr. Schoute is tegen het voorstel omdat wanneer een dergelijk persoon bestaat, bij andere leden de prikkel ontbreekt om zich op de hoogte der zaken te stel- len; hij meent dat zoodanige persoon in de gelegenheid is om door meerdere bekendheid met allerlei bizonderheden allicht een overwegende rol te spelen. De Heer Lak o licht nogmaals de bedoeling van het voorstel toe en meent dat de bestuursleden zelf zich bij zulk een persoon op de hoogte kunnen stellen; hij meent dat de persoon geen macht heeft, doch alleen kennis, die hij moet meedeelen bij navrage. Hoe het beheer van den Penningmeester bij sommige Vereenigingen kan zijn, deelt hij uit eigen er- varing mede, dat bij somtijds niet geschikte personen het beheer van dien aard is, dat zelfs geen accountant er orde in vinden kan. De Heer Heiman s zegt, dat de Commissie niet gekant is tegen hetgeen de Heer Lak o voorstelt, doch meent dat deze zaak niet in het bestuur en het reglement genoemd moet worden. Wat later de Vergade- ring of het bestuur zal beslissen is een andere zaak. Vol- gens den Heer Lak o is dat volgens de Statuten onmoge- lijk; volgens den Heer Heimans is echter alles mogelijk. De Heer Moll verzet zich echter tegen het instellen van het ambt van Secretaris-penningmeester, als zijnde niet in overeenstemmiug met den geest der concept-statuten. Dr. Weevers meent, dat volgens het Commissievoorstel we- gens het telkens aftreden van een der leden, de overige of nieuw benoemde leden wel genoodzaakt zijn zich op de hoogte te stellen van de werkzaamheden, die in het bestuur verricht dienen te worden. Dr. Goethart ziet in de woorden van den Heer Schoute een persoonlijke toespe- ling ook op den tegenwoordigen functionaris, wat echter Nederl. Kruidk. Archief. 1910. 5* 66 door Dr. Schoute in zijn repliek gezegd wordt geenszins aldus bedoeld te zijn. Voorts wijst Dr. Goethart er op dat volgens Art. 74 een wijziging der Statuten in het vervolg onmogelijk zal zijn. Prof. Moll persisteert bij zijn meening dat ambtenaren in de Statuten niet genoemd moeten worden. De Heer Goethart merkt op, dat wanneer alleen het standpunt der Commissie mag besproken worden, de tegenstanders niets meer behoeven te zeggen en wel naar huis kunnen gaan. Prof. Moll herhaalt, dat de Ver- gadering almachtig is, maar indien dit voorstel wordt aangenomen, kan de Commissie onmogelijk verder. Goet- hart vraagt welke argumenten de Heer Moll kan noemen tegen het voorstel-Lako, waarop gene het meegedeelde op p. 2 der memorie van antwoord voorleest, waarop nog verdere discussie volgt. De Heer Lak o herhaalt nogmaals dat een centrale macht met zijn voorstel niet zal gescha- pen worden, want het bestuur heeft en houdt de macht; hij meent zelfs dat de eenheid bij zijn voorstel geheel verdwijnt. De Heer Wachter meent te kunnen aantoonen, dat het bij de vergadering te Amsterdam gebleken is dat er in het bestuur toch reeds een bepaalde macht heerscht. De Heer Vuyck merkt op, dat hij met opzet over dit artikel gezwegen heeft, om den schijn te vermijden, dat hij zijn eigen zaak zou willen dienen. Toch vraagt hij zich af in welk opzicht heeft hij gedurende de waarneming van zijn ambt van eenige macht gebruik gemaakt of is hij te kort geschoten in het verstrekken van alle gewenschte mededeelingen aan de leden of het bestuur. .Ja het schijnt hem toe of hij in de laatste jaren voor een goed deel onkundig is gebleven van wat de bedoelingen waren van het geheele bestuur. Hij zou echter het voorstel-Lako gaarne willen aanbevelen, omdat hem niets gebleken is van de gevaren van machtsoverschrijding, maar wel dat er als secretaris en als penningmeester vele zaken, die 67 dikwijls nauw in elkaar grijpen, moeten verricht worden, zaken op zich zelf van uiterst geringe waarde, maar toch noodzakelijk voor een goeden gang van zaken. Alsnu in stemming brengende het voorstel tot het aanstellen van een Secretaris-Penningmeester buiten het bestuur, verklaren zich 14 leden voor, 14 tegen en dus beslist de stem van den President, zoodat het voorstel verworpen is. De Heer Goethart handhaaft zijn op dit artikel betrekking hebbend amendement niet. Bij Art. 13. verklaart zich niemand voor het amendement- BI ij den stein, terwijl het amendement-G oethart ver- vallen is door 't aannemen van 't vorig artikel. Bij Art. 14 worden den Heer Goethart inlichtingen verstrekt. Bij Art. 15 wordt door de Commissie nader uiteengezet, waarom er een Ie en 2e Secretaris worden ingesteld naast den Penningmeester, Prof. Moll meent dat de werkzaam- heden van ieder dezer personen genoegzaam omschreven zijn in de art. 15 en 16. Hij stelt zich voor dat de be- langrijkste functie, n.1, het voeren der correspondentie slechts aan een ervaren persoon kan opgedragen worden, iemand van ondervinding en met menschenkennis, terwijl als 't ware 't mindere werk wel door een jonger persoon kan vervuld worden n.1. het maken van notulen. Bij Art. 18 wordt de gewijzigde Ie alinea (zie Memorie) in stemming gebracht en met 18 tegen 10 stemmen ver- worpen. Dr. Burger vraagt waarom Amsterdam bijvoor- keur als plaats van vergadering wordt voorgesteld? Prof. Moll antwoordt dat deze bepahng door de Commissie is overgenomen op wensch van den President. Dr. Goethart meent dat een dergelijke bepaling niet in de Statuten hoort. Er wordt voorgesteld dat overgenomen amendement weg te laten waarna de Commissie haar voorstel intrekt. Art. 19 wordt door den heer Moll nader toegelicht; G8 door Dr. Goethart worden wijzigingen in de redactie aanbevolen, welke de Commissie wel in overweging wil nemen. Omtrent Art. 20 worden geen nadere voorstellen gedaan, waarna de Voorzitter voorstelt de Vergadering een uur te schorsen, ten einde zich eenigen tijd te kunnen herstellen. Bij heropening om 1.30 u. komt bij Art. 22 ter sprake de wensch om in het algemeen het aantal der permanente Commissies te verminderen. De heer Wachter vraagt waarom dat als principieele kwestie beschouwd is en daarom doodgezwegen, waarop de heer Moll de noodige toelichtingen geeft. De heer Lako wil vereenigen, omdat de werkzaamheden van enkele der voorgestelde commissies zoodanig ineenvloeien, dat scheiding niet wel mogelijk is, waarna zich een breedvoerige discussie ontspint. De heer Moll merkt o. m. op, dat hem uit de stukken gebleken is dat er misverstand heerscht; bedoeld worden toch Com- missies van toezicht, niet zoodanige die zelf het werk zullen verrichten. Dr. Weevers zegt dat hem niet duide- lijk zijn geworden de verschillende meeningen, die omtrent de eerstgenoemde Commissie heerschen. De Voorzitter leest de instructie over het K. A. Curatorium voor, waaruit bij Art. 1 vanzelf de mogelijkheid tot opheffing volgt. De heer Wachter meent dat de bedoeling der Commissie hier dezelfde is als bij de bezwaren tegen een Secretaris- Penningmeester, wat namens de Commissie beaamd wordt. Dus, alzoo de heer Wachter, zullen niet-floristen over het herbarium zeggingskracht kunnen verkrijgen ; hij hoopt en vertrouwt dat dit niet gebeuren zal. De heer Lako komt terug op het groot aantal personen en vreest dat die niet gevonden kunnen worden voor elk der gecreëerde betrekkingen en vraagt waarom derhalve verschillende posten niet vereenigbaar mogen zijn. De heer Moll ant- woordt dat verschillende Commissie-Lidmaatschappen wel 69 vereenigbaar kunnen zijn, maar vindt het alleen niet nood- zakelijk dat dit in de Statuten nog eens uitdrukkelijk ge- zegd worde. Dr. Goethart komt nu in het kamp van den vijand. Is die vereenigbaarheid niet een gevaar voor bizondere macht van enkele personen, waarop de Heer Moll repliceert dat men op zelf gekozen personen moet vertrouwen; hij vindt geen bezwaar in vereeniging, doch meent dat de Vergadering daarvoor moet waken. Bij stemming om de Commissies C. en D. tot één Commissie te vereenigen, blijken slechts 9 stemmen daar voor te zijn, de rest tegen. Dr. Goethart stelt voor de Commissie voor het Bota- nisch Station te doen vervallen. Prof. Moll zegt dat de Commissie het Station zoo belangrijk heeft geacht, dat zijne belangen beter door een Commissie zouden kunnen behartigd worden. Bij stemming bleek alleen de Heer Goethart voor zijn voorstel te zijn. Het voorstel van denzelfden om het Curatorium niet als Commissie te beschouwen werd ingetrokken. Omtrent de wijze waarop de al- of niet- vereenigbaarheid van het lid- maatschap van diverse commissiën in de Statuten tot uitdrukking kon komen, zou door de Commissie in over- weging genomen worden. Bij Art. 25 werd voorgesteld het tweede lid wegens de omslachtigheid weg te laten. Moll vindt dat het met die omslachtigheid niet zoo erg staat; men heeft veel willen omschrijven om de leden gelegenheid te geven inzicht in de zaken te verkrijgen. Art. 26 wordt nader toegelicht. De Heer Vuyck geeft nadere inlichtingen omtrent het ontstaan en de werking van het Curatorium, maar wenscht geen verdere voorstellen te doen. In Art. 28 moeten wor- den weggelaten de woorden „en zijne koloniën". Het tweede lid is er aan toegevoegd om den schijn te vermij- den als zou men de floristen willen te kort doen. Prof. 70 Mo 11 merkt voorts op dat het principieel onmogelijk is om iemand de vrijheid te laten om iets al of niet te doen waartoe de Vergadering hem benoemd heeft. De Heer Jansen vraagt waarom thans 5 commissieleden worden voorgesteld, waar het werk vroeger toch door slechts een conservator werd verricht; hij wenschte echter van zijn opmerkingen geen voorstel te maken; ook Dr. Goethart verlangde geen stemming over zijn voorstel. Bij Art. 29 merkt deze op, dat hier zich dezelfde bezwaren voordoen als bij het voorgaande art. Voorts wijst hij op de over- eenkomst die er met het rijk bestaat en waarbij goedkeu- ring der Nieuwe Statuten door de regeering verlangd wordt. Daarom vraagt hij of het wel wenschelijk is tegen- over de regeering het Rijks Herbarium te noemen en zou het art. liever in meer algemeene termen gesteld zien. De Heer Moll meent dat geen ambtenaar in den Haag er iets anders uit zal lezen. Hij zegt omtrent dit punt met een rechtsgeleerde geconfereerd te hebben; hij licht het beginsel nader toe en meent dat het onnoodig is een andere bepahng te maken. Goethart wijst nogmaals op het be- zwaar dat de Statuten later onmogelijk gewijzigd kunnen worden; de Heer Jongmans acht het eveneens noodig dat een particuliere instelling tegenover het Rijk sterker moet staan en wenscht daarom een redactie in meer al- gemeene termen. Dr. Schout e beaamt dat het artikel zou kunnen schijnen gericht te zijn tegen 's Rijks Herba- rium. Indien liet Herbarium der Vereeniging uit 's Rijks Herbarium mocht weggenomen worden, dan is een derge- lijke bepaling volstrekt niet hinderlijk meer in de Statuten. Na verdere discussie wordt een redactiewijziging aanbevo- len en door de Commissie in overweging genomen. De Heer Lak o brengt zijn nieuw art. 29 in bespreking. De Heer Moll kan zeer goed met het voorgestelde meegaan, doch meent dat een dergelijk artikel niet in de Statuten 7i thuis behoort. Dr. Goethart herinnert aan het indertijd bij de Regeering ingediende rekwest over de aanstelling van een conservator. Hierop blijkt nimmer een antwoord te zijn ingekomen. Dr. Goethart meent dat indien het Bestuur actief ware geweest, op die, aanvrage toch zeker reeds een beslissing zoude genomen zijn. Na een opmerking van den Voorzitter, zegt de Heer Goethart in de gebezigde uitdrukking geen verwijt te bedoelen tegen het bestuur. Het voorstel-L a k o (art. 29a) wordt met slechts 8 stemmen voor, verworpen. Omtrent de afronding der stemmen vraagt de Heer Goethart nadere inlichting over de bedoeling. Ook aan Dr. Burger komt het bepaalde geheel overbodig voor. Prof. Moll kan zich op het oogenblik de bedoeling der voorgestelde afzondering niet meer herinneren en kan die dus niet verdedigen; als redactioneele wijziging wil de Commissie de opmerkingen wel in overweging nemen. Bij Art. 31 komt de opmerking van den Heer Goet- hart ter sprake, terwijl ook de Heer Wachter vraagt over welke stukken bij rondgaand schrijven zou kunnen gestemd worden. Bij stemming over het amendement- Goethart blijkt niemand daar voor te zijn. De Heer Goethart merkt nog op dat in de voorgestelde Statuten te veel omschreven wordt, wat niet bevorderlijk is voor een goeden gang van zaken. Hij leest bij art. 34 zijne be- zwaren voor, waarop de Heer Moll opmerkt dat het statuaire artikel een krachtige maatregel is om het doel te bereiken. Bij stemming blijken slechts 4 leden voor het voorstel-G o e t h a r t. Ook bij art. 38 meent deze dat dit niet in het belang geacht kan worden om geldaanbren- gende directeuren te benoemen, doch bij stemming ver- klaarden zich slechts 2 leden tegen het artikel. Bij Art. 39 wordt de opmerking van den Heer Lak o ter sprake gebracht, dat nergens het Brumundfonds af- 72 zonderlijk genoemd wordt; volgens de Commissie echter zou dit fonds, wijl daaraan geen bizondere bepalingen ver- bonden zijn, komen onder het vrije fonds; het Suringar- fonds, dat bestemd is om opgebruikt te worden, behoeft derhalve in het geheel niet genoemd te worden, omdat het niet van blij venden aard is. Het artikel over de contributie wekt tal van opmerkingen uit. De Commissie vindt de contributiebepaling geen prin- cipieele kwestie; elke andere bepaling is haar even goed, wanneer zij slechts de finantiën niet in de war brengt. Een voorstel om de contributie op ƒ 7.50 te stellen met bepaling dat dan ieder lid het Receuil gratis ontvangt, wordt bestreden o. a. door Prof. Moll omdat dan de Ver- eeniging ook al de exemplaren moet missen die bij de leden, die in het tijdschrift geen belang stellen, misschien in de prullenmand verhuizen; door Dr. Weevers die meent, dat de verhoogde contributie jammer voor de floristen is, die meer zullen betalen en er niets voor zullen genieten. Het voorstel wordt verworpen met 14 tegen 12; het voorstel- van der Voo wordt door niemand gesteund. Bij het artikel om den accountant te laten vervallen stemden 15 voor, 11 tegen, zoodat deze dignitaris vervalt. Bij Art. 51e worden de opmerkingen van den Heer Goethart met 24 tegen 2 stemmen afgestemd. Omtrent Art. 54 is reeds een beslissing gevallen. Bij Art. 58 zijn verschillende amende- menten voorgesteld, betrekking hebbende op het niet-ver- gaderen in den zomer, 2e op den Zondag, terwijl weer anderen het woord Amsterdam wenschten te laten ver- vallen. Dr. Burger merkt op dat het voor vele veraf wonende leden onmogelijk is ter vergadering te komen. De Voorzitter acht het zeer moeielijk het ieder naar den zin te maken; juist tegen den Zondag waren bij hem klachten ingekomen, toch zou hij gaarne een vastgestelden dag bepaald zien, omdat men daarop rekenen kan. Dr. 73 Burger acht het toch onbillijk, dat een regeling getroffen worde waardoor slechts enkele leden geriefd worden. De Heer M o 1 1 heeft bezwaar tegen vergaderingen in de vacan- ties, omdat dan niemand komt, waartegen de Voorzitter opmerkt, dat dit bezwaar in. hoofdzaak geldt voor de groote vacanties. Lak o herinnert er aan, dat vroeger de verga- deringen altijd in de groote vacanties of althans in den zomer werden gehouden ; daarbij zullen z. i. de floristen nooit op de biologische vergaderingen komen en dus geen aandeel meer hebben aan de werkzaamheden der Yereeni- ging. Ook Dr. Goethart acht het een bezwaar, dat de vergaderingen thans binnen een beperkte tijdsruimte worden samengedrongen, waartegen Prof. Moll opmerkt, dat juist tusschen September en Mei de eigenlijke werktijd valt. De Heer Lak o getuigt, dat hetgeeen op de Amsterdamsche vergaderingen behandeld wordt hem boven het hoofd gaat en dat hij zich daarom zou vervelen. Moll meent dat wanneer het dualisme wordt opgeheven, ook de floristen hunne mededeelingen op de gewone vergaderingen zullen doen; bij alle wetenschappelijke instellingen gebeurt het tegenwoordig, dat voordrachten worden gehouden, die slechts voor enkele belang inboezemen, ja zelfs de voordrachten op de academievergaderingen zijn wel eens slechts voor een klein percentage der hoorders genietbaar. De Heer Wachter wijst op Art. 77, waarop de Heer Moll van antwoord diende; de uitgesproken bezwaren acht hij onjuist; integen- deel door het bepaalde omtrent de zomervergaderingen meende hij dat er voor gewaakt werd, dat daar het leven der floristen niet werd veronaangenaarnd door biologische bijdragen. Toch meent Dr. Burger geen argument ge- vonden te hebben, waarom aan de aan excursies verbonden vergaderingen andere rechten zouden genieten of liever geen rechten. Hierop repliceert Prof. Moll dat door deze bepaling voorkomen worde, dat eene voor het leven der Vereeniging belangrijke zaak op eene obscure plaats zoude beslist kunnen worden. De Voorzitter beantwoordt eene vraag van den Heer Goethart wat men onder obscure plaatsen te verstaan hebbe, met te wijzen op de destijds te Weert gehouden bijeenkomst, waarop de Heer Goethart herinnert aan het feit, dat aldaar geen besluit werd genomen. Dr. Burger meent dat men nu botsingen tracht te voor- komen door de minderheid te onderdrukken, wat hij zou willen voorkomen. Prof. Mo 11 acht het noodig, dat actueele dingen behandeld worden op plaatsen die bereikbaar zijn. De Heer J.ako meent dat aan de verschillende verlangens te gemoet kan worden gekomen door de Vergaderingen in het centrum van het land te houden en van daaruit excursies elders te maken, wat bij de Commissie geen bezwaar geeft. Dr. Burger wil de zaak omkeeren; houdt eene Vergadering en combineer daarmee eene excursie. Dr. Goethart vraagt of het de bedoeling is de vergadering te blijven houden in Amsterdam op Zaterdagavond tusschen 7 en 10 uur. Prof. Went meent dat dit een zaak is van het nieuwe bestuur, terwijl Prof. Moll zich er over be- klaagt, dat aan de Commissie wel wat hard getrokken wordt om alles te willen regelen. Goethart rephceert, terwijl de Heer Moll zegt, dat bij het opstellen van het artikel geen bepaalde bedoelingen hebben voorgezeten, er is slechts een minimum gesteld. De Heer Went meent dat bij beperking van het oorspronkelijk minimum van 4 op 3 de gedachte hem geleid heeft, dat misschien voor 4 ver- gaderingen de noodige stof zou ontbreken. De Heer Jansen komt nogeens op Amsterdam terug, waarna Dr. Schoute voorstelt Art. 58 bij „gehouden" af te breken. Tegen dit voorstel stemde niemand, zoodat aldus besloten werd. Bij de volgende Art. werden geen bizondere opmerkingen gemaakt; bij art. 67 wordt het amendement-Lak o nader 75 toegelicht Prof. Mo 11 vindt een persoonlijk bezoek aan de Vergaderingen wenschelijk, terwijl Dr. Pulle wijst op de moeilijkheid met de Indische leden. Dr. Schoute gevoelt wel iets voor referendum en meent dat het leven in de Vereeniging daardoor verhoogd wordt. Ook Prof. Moll acht er veel voor te zeggen, doch deelt mede dat zijn juridische raadgevers hem hebben doen inzien, dat een referendum alleen aan te bevelen is bij zaken, die deze leden persoonlijk raken, bijv. wanneer er finantieele belan- gen bij gemoeid zijn. Prof. Went wijst ook op het bezwaar der in Indië vertoevende leden en den omslag, die met dergelijke stemmingen gepaard gaan. De Heer Kuyper meent, dat de Vergaderingen toch reeds ver genoeg uit elkaar liggen om in den tusschentijd een referendum moge- lijk te maken, terwijl Dr. Pulle nog als bezwaar opmerk- zaam maakt op de mogelijkheid, dat, door deze wijze van stemmen een vacature langen tijd onvervuld kan blijven. Bij de nu volgende stemming wordt 't voorstel verworpen met slechts 4 stemmen voor. Bij Art. 68 wenscht men de redactie zoo te wijzigen, dat er gesproken worde van „een of meerdere excursies". Een vraag van Dr. Goethart of men aan de excursies een ander karakter wilde geven dan tot nu toe gewoonte was, werd ontkennend beantwoord. In Art. 69 wordt voor- gesteld om te lezen in de Ie vergadering, omdat er nu maar 3 zijn. Art. 71 was reeds besproken, zoodat de be- handeling thans kon vervallen. Toch zou Dr. Burger dit art. geheel willen missen, omdat het den schijn draagt van een uitsluiting te bedoelen. Er staat ook niet bij wie deze vergaderingen zullen uitschrijven. De Heer Moll licht nader toe en zegt, dat het de bedoeling was hierdoor te toonen, dat wel degelijk de floristen konden bemerken dat zij de hun toekomende rechten in de Statuten gewaarborgd vonden. De Heer Lak o vraagt hoe het moet gaan wan- 76 neer op 14 Juli een vergadering is uitgeschreven waaraan bijv. een excursie o. a. in Limburg wordt verbonden. Ook hij meent, gehoord de dupliek van den Heer Mo 11, dat het artikel zou kunnen vervallen. Ook anderen bepleiten weglating van het artikel. De Heer Bolding h acht het aanbevelenswaardig dat de Vergadering gedurende eene excursie onder deze worde opgenomen, waarop de Heer Heimans voorstelt de redactie aldus te wijzigen: „Ver- gaderingen tijdens de excursie gehouden, dragen niet het karakter van ledenvergaderingen volgens deze Statuten." Deze redactie werd met op een na algemeene stemmen aangenomen. Dr. Goethart wenschte gaarne een amendement in te dienen omtrent de kwestie van het verbod aan niet-leden om aan excursies deel te nemen. De Heer Wachter merkt op, dat het gebeurd is dat bijv. de winners van de prijs-herbaria mede op excursie ^gingen. De Heer Vuyck betoogt dat het toch wenschelijk kan zijn, dat bijv. per- sonen bekend met een bepaalde streek op de excursie meegaan, ofschoon zij geen lid der Vereeniging zijn. Dr. Goethart vraagt wat wel de oorsprong kan zijn van dit artikel, want volgens zijne ervaringen van een jarenlange praktijk heeft zich het geval nog nooit voorgedaan dat een buitenstaander meeging. Nadat de Heer Heimans nader had toegelicht, dat het artikel ontstaan was naar analogie van de bij de Natuurhistorische Ver- eeniging geldende bepalingen, merkte Dr. Burger op, dat wat de Heer Hermans beweerde waar mocht zijn voor de Afd. Amsterdam dier Vereeniging, dat daarentegen de Afd. Groningen herhaaldelijk niet-leden op de excursies meenam, waarvan vaak het gevolg was dat deze personen als lid toetraden. Goethart wil aanbevelen, dat de Com- missie na al het gehoorde, het artikel in dien zin wil wij- zigen, wat aangenomen wordt. Ook Art. 74 wordt hierna 77 met de gestelde wijziging goedgekeurd en nadat de Heer Burger kleinere opmerkingen had gemaakt aangaande de volgende artikelen, werd de datum van in werking- treding der nieuwe Statuten bepaald op 1 Juli 1909. Bij Art. 1. Ontwerp-Reglement Kok Ankersmit Fonds werd bij stemming met 4 voor, 21 tegen, uitgemaakt om dit te behouden, nadat Prof. Moll het standpunt der Com- missie verdedigd had. Het voorstel Lak o om Art. 8 in overeenstemming te brengen met Art. 32 der Statuten werd door de Commissie aangenomen. De Voorzitter deelt mede, dat bij Art. 27 een door het bestuur voorgesteld en door de Commissie overgenomen amendement om den Penningmeester ex officio in de Com- missie van redactie op te nemen, vergeten is in behande- ling te brengen. Daar niemand zich tegen dit amendement verzet, is het dus aangenomen. Het voorstel van Van der Voo bij art. 4 Ontwerp-Reglement der Commissie van Redactie wordt door niemand overgenomen. Bij Art. 6a begrijpt Dr. Burger niet waarom stukken zonder onderzoek door de andere Commissieleden, bij een der leden ter plaatsing kunnen aangeboden worden, wat nader door den Heer Moll wordt verklaard. Dr. Goethart stelt voor het reglement voor de Com- missie van het floristisch onderzoek aan deze Commissie zelf over te laten, wat echter door de Vergadering ver worpen wordt. Bij Art. 7 dierzelfde Commissie vraagt Dr. Burger wat het schooljongensachtige beteekent van den laatsten zin? Prof. Moll wil wel de uitdrukking in nadere over- weging nemen. Ook aan de door den Heer Wachter geopperde bezwaren wil de Commissie zooveel mogelijk tegemoet komen. Evenzoo zal de laatste zin van Art. 5 door de Commissie nader overwogen worden. Bij Art. 4 van het Reglement der Commissie voor de bibliotheek enz. 78 maakt Dr. Burger de zeer juiste opmerking dat de uit- geleende artikelen toch zeker niet na, doch binnen den gestelden termijn zullen moeten ingeleverd worden. Hiermee zijn de Concept-Statuten met de gemaakte op- merkingen en de memorie van antwoord der Commissie afgehandeld en brengt de President, Prof. Went, aan de Commissie den dank der leden voor hare voorbereidende werkzaamheden, waarop een applaus van vele der aan- wezigen volgde. De Heer Lak o verlangt de geamendeerde Statuten in hun geheel in stemming te brengen, wat met 8 stemmen voor, verworpen werd. De Heer Pul Ie wenscht den dank aan de Commissie in het algemeen gebracht, aan den voorzitter, Prof. Mo 11 over te dragen, die verreweg de meeste moeite zich gegeven had in de samenstelling der Concept-Statuten. Bij de nu volgende verkiezingen, waaraan nog slechts 26 leden deelnamen, werden uitgebracht op de Heeren : Went 11, Moll 10, Vuyck 8, Goethart 2 stemmen, zoodat voor de Presidentskeuze herstemming moest plaats hebben. Bij deze verkreeg Prof. Went 20, Prof. Moll 4 stemmen, terwijl er 2 blanco werden uitgebracht. De Heer Moll had voor de herstemming te kennen gegeven, dat hij een eventueele benoeming niet zou aanvaarden. De Heer Went wilde onder de bestaande voorwaarden het presidium gaarne voor eenigen tijd aanvaarden. Bij de nu volgende verkiezing voor i bestuursleden, waarbij de met een * voorziene candidaten door het oude bestuur waren aanbevolen, bekwamen de volgende leden het achter hunne namen gevoegde aantal stemmen: *Vuyck 23, *Verschaffelt 18, *Schoute 16, *Burck 14, Goethart 8, *Lako 6, *Calkoen 5, Van Iterson 3, *Pulle 3, Molengraaff 2, Burger 2, Jansen 1, Moll 1, De Vries 1, Wachter 1 en Heimans 0. 79 Alzoo werden bij eerste stemming verkozen de Heeren Burck, Schoute, Yerschaffelt en Yuyck. De laatste meende ernstige bezwaren te moeten maken tegen de aan- neming van het lidmaatschap, daar hij meende, dat de nieuwe wijzigingen in de Yereeniging zijn vroegere liefde voor de Vereeniging een gevoeligen knak hadden gegeven en slechts de zoo groote meerderheid van de op hem uit- gebrachte stemmen deden hem besluiten te beproeven of hij ook thans nog van eenig nut kon zijn in het Bestuur. Yoor leden der Commissie voor het Floristisch Onderzoek werden de volgende stemmen uitgebracht: *Lako 22, *Yuyck 18, *Pulle 12, *Heimans 11, *Heukels 11, *Heinsius 9, *Bolding 8, "Wachter 7, Jansen 6, des Tombe 5, Jongmans 5, van Iterson 5, *Goet- hart 4, Burger 2, Burck 1, Hoogenraad 1. Gekozen waren derhalve de Heeren Lako en Yuyck, die beiden accepteerden. De Heer Goethart had te voren kennis gegeven dat het hem in de eerste tijden onmogelijk zou zijn aan de werkzaamheden der Commissie deel te nemen; evenzoo wenschte de Heer Jansen niet in aan- merking te komen. Bij herstemming waren nog slechts 23 leden aanwezig en werden de volgende stemmen uitgebracht: Heinsius 15, Heimans 12, Pulle 10, Boldingh 9, Heukels 3, Wach- ter 2 en blanco 2, zoodat verkozen waren de Heeren Heinsius, Heimans en Pulle. De eerste, niet aanwezig, zou van deze benoeming in kennis gesteld worden. Yoor de Herbarium-bibliotheek-Com missie (23 leden) werden uitgebracht op *Yuyck 16, *Van Iterson 12, *Hoogenraad 11, *SchoutelO, *WeeverslO, *Lako7, Jongmans 1, Molengraaff 1, zoodat direct gekozen werden de Heeren Yan Iterson en Yuyck, die accep teerden, terwijl bij herstemming de Heer Hoogenraad 9 en ook de Heer Schoute 9 stemmen verkreeg, de Heer 80 Weevers 4 en 1 blanco, waarna het lot de keuze op den Heer Hoogenraad deed vallen. Ook deze accepteerde. Bij stemming over leden voor de Commissie Botanisch Station werden uitgebracht op *Goethart 13, *Mej. Westerdijk 13. *Vuyck 11, *Jongmans 9, *Sypkens 6 en *Verstraeten6 stemmen. De aanwezigen namen de benoeming aan, terwijl aan Mej. Westerdijk zal kennis gegeven worden. Het aantal leden bedroeg bij deze stemming nog slechts 20. Gezien de voortdurende vermindering van het aantal aanwezige leden stelde de Voorzitter voor de Commissie voor het Tijdschrift bij acclamatie te benoemen uit de thans bestaande functionarissen, hetgeen geschiedde. Even- zoo werden herkozen de leden van het K. A. Curatorium terwijl in de vacatures werd voorzien door verkiezing van de Heeren Van Boetzelaer en De Beaufort, twee onzer honoraire leden. De Heer Moll had aangaande al deze verkiezingen zich van te voren omtrent de rechtsgeldigheid overtuigd, aan- gezien we tot nu toe leefden onder het regime der oude Statuten en de nieuwe wijziging eerst met 1 Juli intreedt. Door den Secretaris werd nog mededeeling gedaan, dat ingekomen was een uitnoodiging aan de N. B. V. namens de Commissie voor eene biologische Tentoonstelling in 1910 in den Haag te houden, met verzoek dat de Ver- eeniging als zoodanig aan die tentoonstelling zou deel- nemen. De President merkte op, dat de inhoud der bij- gaande circulaire wel bekend zou zijn aan de aanwezige leden. Ten slotte bracht de Heer Moll den dank namens de Commissie en de Vergadering over aan Prof. Went voor zijne leiding dezer vergadering, waarna Dr. Goethart verklaart, dat hij hoopt dat thans de crisis achter den rug is. Hij heeft uit overtuiging voor de goede zaak moeten 81 strijden, zeer tegen zijn zin en ook met de thans bekrach- tigde Statutenwijziging is hij geenszins ingenomen. Maar hij verklaart op dit oogenblik er prijs op te stellen te verklaren dat zijn optreden is geschied met volle waardee- ring van de bedoelingen der tegenpartij en dat het hem genoegen doet dat de strijd gestreden is, in de hoop dat dit alles moge leiden tot bloei der Vereeniging. Hierna sluit de Voorzitter de Vergadering. De Secretaris, L. VUYCK. Nagezien door een in de Vergadering van 30 Oct. daartoe aangewezen Commissie bestaande uit de Heeren Moll en Goethart. ISTederl. Krnidk. Archief. 1910. 6 VERGADERING op Zondag 30 October 1909 des avonds te half acht in het Universiteitsgebouw te Amsterdam. Aanwezig het volledig bestuur en de leden: Cal koen, Dammerman, Van der Eist, Heimans, \Beukels, Honing, Hoogenraad, Van Iterson, Jeswiet, Kuy- per, Moll, mej. Pekelharing, Pulle, mej. Rombach, Stracke, mej. Sluiter, des Tombe, Valeton, Van der Voo, Weevers, mej. West er dijk en als introducée mej. J. V. J. Hagedoorn. De voorzitter opent de vergadering en brengt in herin- nering dat dit de eerste vergadering is na de vaststelling der nieuwe statuten. Hij spreekt de hoop uit, dat deze vergade- ringen zich zullen kenmerken door een opgewekten geest en dat er talrijke mededeelingen gedaan zullen worden op alle richtingen der botanie betrekking hebbend; dat verder het bezoek steeds druk mag zijn. De notulen der vorige vergadering worden in handen gesteld der Heeren Moll en Goethart ter beoordeeling. Hierna wordt de begrooting vastgesteld, verder meegedeeld dat de Heeren d e Beaufort enBoetzelaer vanOoster- hout beide bedankt hebben voor de benoeming tot leden van het K. A. Curatorium, wordt de Darwin-viering op 24 Nov. aangekondigd en meegedeeld, dat het Receuil geruild zal worden tegen Dörfleria en tegen de publicaties derNe- derlandsche Landbouw Vereeniging. Bedankt hebben als lid de Heeren A r e n d s e n Hein, L o t s ij en R o 1 o ff en de 83 dames Geerts-Ronner en Martin-Icke. De 33 voor- gestelde leden worden hierna alle met algemeene stemmen tot lid benoemd. Hierna wordt het woord gegeven aan Mej. Westerdij k voor het houden van hare voordracht over Scerotinia li- bertiana, een discomyceet. De vruchtlichamen (apothecien) ontwikkelen zich in 't voorjaar, de ascosporen worden door den wind op de planten gebracht waar ze kiemen, in de plant indringen, een myceliumnet vormen, dat naar boven groeit, en dat in de herfst sclerotiën vormt die weer over- winteren. De eerste vraag die spreekster zich bij haar onderzoek gesteld heeft, is of inderdaad, zooals telkens nog in de lit- teratuur vermeld wordt (bv. nog in de nieuwe uitgave van Sorauer's handboek) een conidiumstadium aanwezig is, waarvoor dan Botrytis vulgaris of B. cinerea in aanmerking komen. Het bleek spreekster bij cultuurproeven dat hoewel Sclerotinia en Botrytis steeds samen voorkomen, ze toch als ze eens gescheiden waren, niet in elkaar over te voe- ren waren, dat elk zijn eigenaardigheden vertoonde, die onderling veel verschilpunten boden. Zoo groeit Sclerotinia beter op schijfjes wortel, Botrytis beter op mout ; Sclerotinia is sterker parasitair, Botrytis neigt meer tot saprophytisme, groeit bv. beter in meer geconcentreerde oplossingen, Scle- rotinia beter in verdunde, een verschil dat tusschen sapro- phyten en parasieten regel is. Spreekster kweekte ook met eenzelfde negatief gevolg een anderen vorm, Sclerotinia Fanqueliana, waarbij Botrytis cinerea zou behooren; ook hier gelukte het niet de eene vorm uit den anderen te ver- krijgen. De tweede vraag bij het onderzoek was of er ook physiologi- sche rassen van deze Sclerotinia bestaan. Van de talrijke plan- ten waarop de Sclerotinia voorkomt (stamsnijboonen, witte en bruine boonen, tuin- en paardeboonen, klaver, mosterd- 84 en koolzaad, karwij, wortel, selderij, peterselie, zonnebloem, sla) werden stammen geïsoleerd. Deze bleken bij cultuur niet te onderscheiden te zijn en infecteerden alle vatbare planten op dezelfde wijze; er bleken dus geen physiologi- sche rassen voortekomen. Ten slotte wijdde Mej. Westerdijk nog eenige woorden aan andere Sclerotinia's, S. tuliparum die de „kwade plek- ken", der tulpen veroorzaakt, S. bulbosum der Hyacinthen. Deze twee konden de bovengenoemde planten niet infec- teeren, terwijl omgekeerd S. libertiana niet op Eenzaad- lobbige planten schijnt te kunnen groeien. Ook in de cul- tuur onderscheiden deze vormen zich van S. libertiana. Naar aanleiding dezer voordracht vroeg de Heer Wee- vers waarom parasieten op verdunde oplossingen beter groeien dan saprophyten. Mej. Westerdijk antwoordt dat het een ervaringsfeit is wat haar uit de litteratuur niet bekend is. De tweede voordracht wordt gehouden door den Heer Weevers over de physiologische beteekenis van eenige glucosiden. Deze verhandeling is in deel VU van het Recueil opgenomen en wordt dus hier niet verder besproken. Naar aanleiding dezer voordracht vraagt Prof. Ver schaf feit of het ook mogelijk is de omzetting der glucosiden in af- gesneden bladen nategaan; de spreker deed dit echter niet daar de bladen meestal na een paar uur verwelkten. Prof. Went vroeg of de scheiding der niet kristalliseerbare enzymen saligeninase en catecholase ook uittevoeren is door adsorptie b. v. met kaolien ; een vraag die spreker echter niet beantwoorden kan. Hierna spreekt Mejuffrouw Pekelharing over de Statolithen theorie. Na een kort overzicht der verschillende theorien omtrent de perceptie der zwaartekracht, blijft spreekster staan bij de statolithen- theorie van Haberlandt en Nemec. Deze theorie heeft 85 reeds vele aanvallen te verduren gehad, waarbij hare po- sitie reeds zv^ak geworden is. Het is spreekster nu echter gelukt door eene directe proefneming de geheele onhoud- baarheid der theorie aan te toonen. Kiemplantjes van ster- rekers, LepicUum sativum, werden n.l. door behandeling met kaU-aluin van hun zetmeel beroofd, hetgeen bereikt werd door de planten 2 dagen in een oplossing van K % kali- aluin te brengen. Van deze planten bezat een groot deel geen zetmeel meer in de wortels, zooals bij onderzoek in Joodchloraal en bij microtoomsneden bleek; toch kromden ze zich nog geotropisch na 1 of 2 uur. Hieruit blijkt dus dat perceptie heeft plaats gehad zonder de aanwezigheid der statolithen. Hierna werd door den Heer des Tombe eene floristische mededeeling gedaan naar aanleiding der excursie der Yer- eeniging in Oost-Zeeuwsch-Vlaanderen. Hier waren een aantal planten, nieuw voor dat gebied, gevonden, zooals Specularia hybrida^ Sagina ciliata, Geranium pyrenaicum^ Utiicularia neglecta, Orobcmche ruhens, en verder werd een nieuwe indigeen vertoond, gevonden bij Gronsveld (Limburg) nl. Ranunciilus ctureus Rchb. Deze plant, na verwant aan R. nemorosus, die alleen bij Sittart voorkomt, onderscheidt zich van dezen laatsten vorm voornamelijk. door de dichte lange afstaande beharing, den af wij kenden vorm der bladen en het ontwikkelen in de onderste bladoksels der schuin opgerichte stengels van looftakken, die in 't najaar wortelen. De nieuwe indigeen, in Juni J908 gevonden, is beschreven in de Flora van Sturm (Bd. Y, 1901) slIq R. hyhridusaureus (:= R. repens x nemorosus) en staat verder vermeld in de Flore de France van Rouy en Foucaud. In bosschen in het westelijk deel van Zuid- en Midden Duitschland is zij niet zeldzaam. Noordwaarts bekend tot Bremen. Ook R. nemorosus meent spreker daar gevonden te hebben, hetwelk nader onderzocht zal worden evenals de vraag, of 86 het werkelijk een hybride is van repens en nemorosus. Mej. Westerdijk sprak ten slotte nog over een geval van gunstige uitwerking van een nitragin preparaat, dat van H i 1 1 n e r afkomstig was. Hoewel dit preparaat zeer onzuiver was (spreekster isoleerde er 19 bacterienvormen uit, zonder nog de knolletjes-bacterie aan te treffen) gaf het op duingrond die geen knolletjesbacterien bevatte, een zeer merkbare gunstige uitkomst bij den verbouw van blauwe en gele lupinen, zooals de meegebrachte photographien ten duide- lijkste illusstreerden. Op gronden waar reeds de knolletjes- bacterien aanwezig waren bleef het zonder uitwerking. De 2e Secretaris J. C. SCHOUTE. VERGADERING van Zondag 30 Januari 1910 des voonmiddags te half elf te Utrecht in het Hotel de l'Europe. Aanwezig de bestuursleden Went, Verschaf feit, Vuyck en Schoute en de leden mej. Andreae, van Beusekom, Brem e kamp, mej. Doyer, Geerts, Goet- hart, Heinsius, F. K. van Iterson, Jansen, Jong- mans, K. Kuiper, MoU, Postma (den Haag), Pull e, Reinders, Senstius, Stracke, CohenStuart, des Tombe, mej.de Vries, Wachter, Weevers en Zijlstra. Na lezing der notulen en eenige mededeelingen brengt de Voorzitter in herinnering dat sinds de laatste vergade- ring drie leden onzer vereeniging ons door den dood zijn ontvallen, drie leden van zeer verschillenden leeftijd. Eén van hen, Prof. N. W. P. Rauwenhoff op zoodanigen leeftijd als de meesten niet gegeven is te bereiken; één in de kracht van zijn leven, Dr. M. Greshoff, de derde eindelijk, M. J. Blij den stein op jeugdigen leeftijd waarop nog veel van hem verwacht had kunnen worden. Was Prof. Rauwenhoff nooit betrokken geweest in het actieve leven onzer vereeniging, zoo had hij toch voor de beoefe- ning der Botanie in ons land deze verdienste, dat hij de eerste was die de plantenphysiologie in Nederland op den voorgrond bracht. Ons medelid Blijdenstein behoorde wèl tot degenen die men herhaaldelijk op de vergaderingen zag; hij had een groote liefde voor de Flora van ons land 88 en had daarvoor, speciaal voor de Flora van zijn omgeving, van Twente, nog zeer veel kunnen doen. Greshoff ein- delijk kv^am de latere jaren minder, vroeger veel in ons midden; de botanische wetenschap heeft aan hem veel te danken, zoowel door zijn onderzoekingen van Ned.-Indische plantenstoffen als door zijn werkzaamheden als Directeur van het koloniaal Museum. De gedachtenis dezer drie leden zal bij ons nog lang in eere blijven. Mededeeling wordt gedaan dat de geschriften der Rijks- Hoogere Land-, Tuin- en Boschbouwschool met onze uit- gaven geruild zullen worden. Hierna worden de verschillende jaarverslagen uitgebracht en goedgekeurd evenals definan- tieele rekening en verantwoording, en worden de voorge- stelde leden alle als zoodanig verkozen. Het belangrijkste punt der agenda, de bespreking van de wenschelijkheid en mogelijkheid van het verkrijgen van een eigen gebouw voor de Vereeniging wordt door den Voorzitter ingeleid met de voorlezing der op het convocatie- biljet gegeven toelichting, welke luidde als volgt: „Er wordt in de Vereeniging vrij algemeen gevoeld dat de tegenwoordige wijze van bewaring der verzamelingen gebrekkig is. Op een niet-officieele bijeenkomst van het Bestuur, de Commissie voor Bibliotheek en Herbarium, de Commissie voor de Floristiek van NederlaDd, en den Voor- zitter van de laatste Commissie voor de Statutenwijziging, Prof. Moll, op Zaterdag 25 Sept. j.1. te Amsterdam ge- houden, werd eenparig de meening uitgesproken dat de beste oplossing daartoe zoude zijn het stichten van een eigen gebouw. Het plan daartoe is thans niet voor het eerst in de Vereeniging ter sprake gebracht, doch is reeds herhaalde malen opgevat en telkens weer, meestal wegens finantieele bezwaren, opgegeven. Het is duidelijk dat een dergelijk gebouw van groote 89 beteekenis voor de geheele vereeniging zoude zijn ; wanneer het goede vergaderlokalen bevatte zou het een middelpunt van het vereenigingsleven kunnen worden, iets wat tevens aan 't gebruik der verzamelingen door de leden in hooge mate ten goede zou komen. De belangrijke vragen die zich bij de bespreking van dit plan voordoen zijn 1° de finantieele kwestie en 2° de plaats van vestiging. Omtrent het eerste punt zullen op deze vergadering reeds eenige belangrijke mededeelingen worden gedaan; omtrent het tweede acht het bestuur gewenscht een bespreking te houden, zonder nadere beslissing te doen vallen. Wel zou men de plaatsen kunnen aangeven die in aanmerking komen, maar het bestuur wenscht voor te stellen met het nemen van een besluit te wachten tot een daartoe later bijeen te roepen vergadering. Thans wenscht het Bestuur slechts het volgende voor te stellen: 1°. Aanneming in beginsel van het plan tot vestiging van een eigen gebouw. 20. Benoeming van eene Commissie ter voorbereiding der plannen en tot bijeenbrengen van gelden." Wat de in deze toelichting bedoelde belangrijke mede- deelingen betreft, kan de Voorzitter beginnen met te zeggen dat de op 't papier geschapen instelling van den Raad van Directeuren van het vrije Fonds der Vereeniging nu ook wezenlijk in 't leven is geroepen en dat er vier directeuren voor dien raad gevonden zijn, de Heer A. Ed. Dinger te Rotterdam, de Heer R. Laan Azn., de Heer C. W. R. Scholten en Mevrouw Weber— vanBosse; de laatste twee voorwaardelijk, n.1. wanneer het plan verwezenlijkt zal worden. Op de bijeenkomst van 25 Sept., in de toe- lichting genoemd, waren de HeerenVuyck, Schoute en Spreker zelf aangewezen om reeds voorloopig pogingen aan te wenden van enkele personen bijdragen of toezeg- gingen daartoe te verkrijgen. Als gevolg daarvan is toege- 90 zegd ƒ 1000 door den Heer C W. R. Sc hol ten, / 500 door den Heer R. Laan, ƒ500 door Mevr. Weber-van Bos se, ƒ 50 per jaar door den Heer A. Ed. Dinger, ƒ 100 in eens door den Heer J. Via Albzn. te Wormerveer en ƒ25 door den Heer H. W. Kuhn te Naarden, en reeds ontvangen ƒ 200 van den Heer E. G. Duyvis Tzn. te Koog aan de Zaan met opgave van een jaarlij ksche con- tributie van ƒ 10, ƒ200 van den Heer C. Laan te 'sGra- venhage, ƒ 50 van Mejuffrouv^ M. Schol ten te Groningen, te samen makende ƒ 2575 in eens en ƒ60 per jaar. Deze bijdragen zullen bij eenige meerdere moeite daarvoor aan- gev^end, ongetv^ijfeld nog belangrijk te verhoogen zijn daar nog slechts enkele personen zijn aangezocht. Zoo is reeds toezegging ontvangen voor een nader te bepalen bedrag door den Heer van d e r W ij c k te Utrecht, wanneer er n.1. een voldoend bedrag bijeenkomen zal om tot uitvoe- ring over te gaan. Zooals aangekondigd was wenschte het bestuur over de plaats van vestiging thans niet te beslissen. Wel kon Spreker zeggen dat de keuze natuurlijk een beperkte was en dat behalve Leiden op de bijeenkomst te Amsterdam slechts genoemd waren Utrecht, Amsterdam en Den Haag. De Heer Weevers vraagt of men reeds een raming heeft kunnen maken der totale kosten; de Voorzitter zegt dat hoewel alles nog zeer vaag is natuurlijk, de kosten van aankoop en inrichting van 't huis, meubelair enz. allicht te schatten zijn op ƒ30.000. De Heer Janssen zegt dat men feitelijk over dit plan niet oordeelen kan als men het losmaakt van de plaats van vestiging. Als" het gebouw niet in Leiden komen zal, en dus het Rijksherbarium en zijne boekerij niet in de onmiddellijke nabijheid zullen zijn, voelt hij niets voor het plan. De Heer Wachter vraagt of nu wezenlijk zooveel waarde 91 te hechten is aan het vergaderen in het eigen gebouw; welke voordeelen men daaraan toekent. Hij voelt zelf per- soonlijk meer voor 't behoud van den toestand, en voor de onderbrenging der verzamelingen in het nieuw te bouwen Rijksherbarium. Ook spreekt hij als zijne meening uit dat men elders het vergelijkingsmateriaal zal missen. De Heer Goethart merkt op dat er op de genoemde bijeenkomst te Amsterdam een eenparige meening bestond dat de beste oplossing was een eigen gebouw. Hiervoor zijn daar ongetwijfeld dan goede gronden aangevoerd, die Spreker gaarne zou vernemen. Zelfs voelt hij veel voor de bezwaren van den Heer Janssen, dat men er niet over kan oordeelen zoolang de plaats van vestiging niet beslist is. De Heer Schoute zegt dat wat betreft de al- of niet- mogelijkheid van verhuizen uit Leiden, men natuurlijk komt op de vraag in hoeverre het Rijksherbarium en zijn bibliotheek voor onze vereeniging onmisbaar zijn. Hij ge- looft nu dat wat het vergelijkingsmateriaal voor de inland- sche planten betreft, het beste op dat gebied in 't ver- eenigingsherbarium zelf vervat is, terwijl voor de enkele nieuwe aankomelingen per jaar toch de plaats van een gebouw niet behoeft te worden vastgelegd. Bovendien is bijv. te Utrecht ook een groot herbarium dat vele diensten zal kunnen bewijzen. Men moet echter wel bedenken dat het herbarium niet het eenige is wat aan onze vereeniging waarde geeft; de vergaderingen zijn eveneens zeer belangrijk, daarin ligt een groot deel van de levende kracht der ver- eeniging, en het komt Spreker voor, dat hoe belangrijk het herbarium ook mag zijn, en wat ook de historische be- teekenis daarvan voor onze vereeniging mag zijn, dat de vergaderingen zooals wij die tegenwoordig kennen, minstens even belangrijk zijn voor de doeleinden der vereeniging. Daar nu Leiden voor dat deel van 't vereenigingsleven minder gunstig gelegen is, zal men zich niet aan een 92 dergelijke stad moeten binden en het voorstel los van de plaats van vestiging beschou-wen. Wat nu verder de ver- zamelingen zelf betreft, al zou zelfs een eventueel gemis van 't Rijksherbarium in de onmiddellijke nabijheid zekere last kunnen veroorzaken, er zal toch ook voor 't gebruik der collecties een voordeel in gelegen zijn dat ze in een gebouw bev^aard voorden waar de leden af en toe geregeld vergaderen. Het herbarium wordt nu door een zoo beperkt aantal leden gebruikt dat men ze gemakkelijk aan de vingers van ééne hand kan optellen; het zijn alleen de leden die zich vóór alles voor floristische zaken interesseeren die de moeilijkheden overwinnen en er toe komen er gebruik van te maken. En de bibliotheek wordt in 't geheel niet gebruikt, alles gaat er in als in een groot graf; niemand der leden weet wat er is en niemand voelt er voor. Dit zou anders zijn als men er kwam, en een catalogus kon raadplegen, terwijl ook het herbarium door meerdere leden zou worden geraadpleegd als het toegan- kelijk was. De Heer Goethart is door deze woorden teleurgesteld. Hij had een ampele toelichting verwacht der beginselen waarom men den tegenwoordigen toestand wil veranderen. Een catalogus bestaat er, en is verder toch overal ook te maken. Als hij zich afvraagt wat de voordeden zijn van het hebben van een eigen gebouw, komt hij tot de conclusie dat het eenige zou zijn dat men een eigen vergaderlokaal had; verder zou men dus wat nu kosteloos is, voor veel geld hebben. De Heer Wachter ontkent dat het vereenigingsherbarium reeds zelf voldoende vergelijkingsmateriaal zou bevatten. Bijv. voor de studie van vormen heeft men vele Duitsche exsiccaten werken en litteratuur noodig, die in 't Rijks- herbarium alleen aanwezig zijn. Ook gelooft hij niet dat het bezoeken van de collecties zoo veel voor het gebruik ervan zou geven. 93 De Heer Pull e komt er tegen op dat Leiden de eenige plaats zou zijn met een goed herbarium. Het Utrechtsche herbarium heeft in de laatste jaren veel gekregen, en de bibliotheek is ook zeer goed voorzien geworden; wanneer de Heer Wachter meent dat er weinig is berust dat blijkbaar op vroegere indrukken. üe Heer Wachter noemt een aantal exsiccatenwerken op en vraagt of deze in Utrecht aanwezig zijn, waarop de Heer Pull e toegeeft dat Leiden wel rijker is aan planten, niet echter aan boeken. Ook zal het vereenigingsherbarium pas zijn volle waarde verkrijgen als het bewerkt is; maar is het dat eenmaal, dan is het zelf ook geworden het belangrijkste vergelijkingsmateriaal voor de studie der Nederlandsche flora. Tot zoolang slechts is een algemeen vergelijkingsherbarium telkens noodig, later niet. De Heer Wachter vraagt waarom men dan niet zoolang zal wachten met het verplaatsen uit Leiden? De Heer Pul Ie wijst er nog op dat de vereeniging in bloei zeer zal toenemen door het stichten van een gebouw, dat het vereenigingsleven intensiver zal worden en dat het daarom niet goed is langer te wachten. Prof. Moll zegt dat het hem spijt, dat de vraag Leiden of Utrecht er bij gehaald wordt. Daarover kan hier toch niet incidenteel beslist worden. Het leek hem juist zoo verstandig gezien van het bestuur dat hier die zaken ge- scheiden werden gehouden van de principieele beslissing of men een huis wilde stichten. Wanneer men hier een beslissing over de vestigingsplaats zou willen nemen, zou het toch allicht kunnen gebeuren dat men zoo'n besluit zou moeten herroepen. Verder wil spreker zich geheel aan- sluiten bij wat de Heer Pull e zeide, dat het plan de vereeniging sterk in bloei zou doen toenemen. De Heer Goethart had gewezen op de groote kosten; met den grooteren bloei zullen de gelden wel komen. Spreker acht 94 het geheel overbodig nog een ampele toelichting te geven van de be teekenis van een eigen gebouw, omdat het voor ieder evident is. Zoowel voor de vergaderingen als voorde collecties is het hoogst belangrijk; ook de collecties moeten toch pas op de vergaderingen tot hun recht komen. Het stichten van 't gebouw zal een enorme zet geven aan de geheele vereeniging; men moet eerder eischen dat men redenen hiertegenin aanvoert als men het ontkennen wil, dan dat men van deze vanzelfsprekende waarheid een ampele toe- lichting eischt. Wat zou bijv. de Koninklijke Akademie zijn zonder het Trippenhuis, wanneer de vergaderingen hier of daar in een café plaats vonden? Het is hetzelfde verschil als dat tusschen het leven op kamers of in een eigen gezin; daarvoor kan men ook zonder ampele toe- lichting wel inzien dat het laatste verkieselijk is. De Heer Weevers wijst er op dat het kostenargument niet zoo zwaar weegt als men wel denkt. Er is al meege- deeld van giften die gegeven werden onder beding dat er ook iets zou gebeuren ; wanneer er niets gebeurt kan men ook geen steun krijgen. De Heer Goethart zegt dat wanneer men het standpunt van Prof. Moll inneemt elke discussie ophoudt Z. i. is het toch juister de argumenten te eischen van hem die den bestaanden toestand wil wijzigen dan van hem die niet wil veranderen. Men moet echter wel bedenken wat men wil doen. Nemen wij eens voor een oogenblik aan dat de bloei der vereeniging door een eigen gebouw zal toenemen. Zoo heel sterk is spreker daar nog niet van overtuigd; toen de vergaderingen voor eenige jaren af en toe in Leiden gehouden werden, heeft spreker er nooit veel van gemerkt dat de leden bleven om de collecties te gebruiken ; ze moesten altijd met den trein weer weg. Maar nemen we zelfs dit aan, dan blijft toch dat Herbarium en Biblio- theek de belangrijkste bezittingen der vereeniging uitmaken. 95 Toen men in '72 de collecties naar Leiden bracht, deed men dit met de bedoeling deze daar te laten. Hierdoor is van Rijkswege alleen dat aangekocht wat onze vereeniging niet bezat. Scheidt men nu onze collecties van die van 's Rijks- herbarium dan zal men voor de consequentie staan dat de vereeniging aan zal dienen te koopen wat het Rijksherba- rium bezit, en ook het Rijk zal de ontstane leemten moeten aanvullen. Prof. M o 1 1 antwoordt dat hij gaarne met den Heer G o e t- hart over deze zaak wil discussieeren en volstrekt niet het standpunt inneemt dat dat niet mogelijk is. Maar wel zegt hij dat als iemand het voordeel van een eigen gebouw niet voelt, er niet veel argumenten voor bij te brengen zijn. Het is in hoofdzaak een moreel voordeel ; als er een eigen gebouw komt zal bij de leden het bewustzijn van het feit dat ze lid zijn, enorm worden verhoogd. Voelt de Heer Goethart hier weinig voor, dan is het moeilijk argumenteeren. En de plaats van vestiging late men liever onbesproken even- als andere bijzonderheden tot men de beer geschoten heeft waarvan de huid te verdeelen is. Prof. Went brengt verder in herinnering dat het feit dat men geen eigen baas is in eigen huis ook practisch wel degelijk moeilijkheden kan opleveren. Onder de tegen- woordige directie van 's Rijks Herbarium zullen deze zich niet voordoen, daarvan is spreker overtuigd. Maar de Heer Goethart zal zich ongetwijfeld herinneren dat onder een vroegere directie wel eens moeilijkheden zijn voorge- komen en dat toen de Heer Goethart op grond daarvan zelf een geheel dergelijk plan voor een eigen gebouw heeft ontwikkeld. De Heer Goethart acht het uit wetenschappelijk oog- punt een misgreep de collecties uit elkaar te willen rukken, tenzij de gapingen aangevuld kunnen worden. Hij wil verder een vraag stellen en hoopt dat deze niet onbeschei- 96 den is, n.1. of het bestuur zich overtuigd heeft van de houding der regeering tegenover deze nieuwe plannen? Om te vleten hoe het stond met de voor eenige jaren tot de regeering gerichte aanvraag om ƒ1000 subsidie per jaar ten behoeve van een conservator, heeft spreker zich ondershands vervoegd op het Departement om infor- matie; daar was echter van de Botanische Vereeniging niets bekend. Is het gewenscht zich alsnog van het stand- punt der regeering te overtuigen? Prof. Went antwoordt dat zulks niet is geschied, aangezien het toch niet aangaat bij de regeering aan te komen met een plan waarover nog geen woord op een ledenvergadering is gesproken en geenerlei beslissing dus bestaat. De Heer Goethart zegt dat de kans bestaat dat de regeering bij 't vernemen der andere plannen het contract zal verbreken, en dan zal eischen dat de verzamelingen zoo spoedig mogelijk uit het Rijksherbarium verwijderd zullen worden. En als hem in zijn kwaliteit van Directeur van 's Rijksherbarium om advies gevraagd werd, zou hij hoewel hij lid der vereeniging is, toch niet anders kunnen adviseeren. De Heer Moll merkt hiertegen op dat de verhouding tusschen 't Rijk en onze vereeniging gedurende een lange reeks van jaren van den meest vriendschappelijken aard geweest is en dat van den Heer Goethart als lid onzer vereeniging toch ook niet anders dan vriendschappelijk ge- zinde adviezen te wachten zijn, zoodat het met dat op straat zetten wel niet zoo'n vaart zal loopen. Bovendien had spreker aan met de regeering bekende personen gevraagd welken indruk zulks op de regeering zou maken als men, terwijl een aanvraag om subsidie nog hangende is, met een ander plan voor den dag komt waarbij de aanvraag vanzelf vervalt. Zijne raadgevers nu hadden hem gezegd dat ieder zou 97 begrijpen dat het stichten van een eigen gebouw vooreen vereeniging iets zóó belangrijks was, dat het vanzelf sprak dat het andere plannen vernietigde, en dat niemand hiervan een ongunstigen indruk zou kunnen krijgen. De Heer Wachter vraagt of niet een splitsing gemaakt kan worden tusschen de verzamelingen en 't vereenigings- lokaal? Men kon dan de eerste in Leiden laten en het laatste elders vestigen. De Heer Schoute merkt op, dat na het reeds gezegde omtrent de voordeelen van 't vergaderen bij de verzamelingen het duidelijk zal zijn dat hij dit plan als een zeer onge- lukkig plan zou beschouwen. Er is echter nog een ander bezwaar aan verbonden; wanneer men de verzamelingen niet in het Vereenigingsgebouw zou onderbrengen vervalt voor dat laatste een groot deel van de reden van bestaan en is zeker waar dat men er lang niet dien steun voor zou krijgen, die men thans er voor krijgen kan. Wanneer men bij iemand komt „bedelen" dan begrijpt ieder wat men wil als men zegt dat er een goede bewaarplaats moet zijn voor de verzamelingen en verder een middelpunt van 't ver- eenigingsleven ; zegt men echter dat men alleen een ver- gaderlokaal wenscht dan luidt het antwoord allicht dat er cafés genoeg zijn. De heer Jansen merkt nu op, dat de Heer Schoute het zwaartepunt der vereeniging nu ook naar de verzame- lingen verlegt. Ook is volgens hem de finantieele toestand niet zoo eenvoudig, en zal er door de onderhoudskosten van een gebouw allicht zooveel van onze vereeniging ge- vergd worden, dat alles er onder zal lijden. De Heer Schoute acht dat bezwaar niet zoo groot. Men zal zooals de Heer Weevers reeds opmerkte door het vestigen van een gebouw de beste gelegenheid hebben nieuwe inkomsten te verwerven. Er zijn bijv. onder de leden der Dierkundige Vereeniging 127 die geen lid zijn Nederl. Kniidk. Archief. 1910. 7 98 van onze vereeniging, hoewel zeker de helft hiervan dit behoorde te zijn. Er zijn verder in Indië zeer veel niet- leden die lid moesten zijn, onder de leeraren in plant- en dier- kunde hier te lande eveneens. Wanneer men al deze personen bewerkt en zegt dat men om die en die reden geld noodig heeft, zal men het ledental vrijwat kunnen uitbreiden. Verder kunnen er veel buitengewone leden gewonnen worden; op deze wijze zou men de inkomsten allicht met b.v. ƒ 600 per jaar kunnen verhoogen, buiten dat wat door de directeuren werd bijgedragen. En zelfs al braken er eens eenige jaren aan waarin de finantien wat zorgen gaven, dat zou dan nog niet zóó erg zijn ; een goede ver- eeniging die voor soliede doeleinden geld noodig heeft vindt altijd wel te eeniger tijd steun. De Heer Goethart wil er nog even op wijzen dat men toch ook weer de tegenwoordige toestand in 's Rijks Herba- rium niet al te slecht mag afschilderen. Alle inkomende planten en boeken worden behoorlijk ingeschreven en ge- plaatst, de catalogus bijgehouden enz., beter misschien dan zooiets in een eigen gebouw zou gebeuren. Verder vraagt de Heer Goethart of men alleen buiten de Vereeniging om steun vraagt en of men dit niet evenzeer onder de leden zelf zal zoeken. De Heer Went antwoordt hierop dat dit zeker wel zal gebeuren, dat men echter, aangezien de leden over 't alge- meen niet behooren tot de zeer gefortuneerde menschen, liever eerst wil denken om groote sommen en daarna om de kleinere. Maar zeker ligt het in de bedoeling de leden op te wekken tot het geven van bijdragen, tot het vrijwillig verhoogen van hun contrubutie en dergl. De Heer Jongmans merkt nog op dat wanneer er bij buitenstaanders om bijdragen aangeklopt wordt, men dan toch niet verzuimen mag op te merken dat alleen tegen- woordig de bewaring der verzamelingen zooveel te wenschen 99 overlaat, maar dat in het nieuwe Rijksherbarium alles goed in orde zal zijn. Prof. Moll zegt hierop dat men toch vooral niet moet den- ken dat er geld gevraagd zou zijn voor de verzamelingen, terwijl men feitelijk een vergaderlokaal zou willen, dat er iets min of meer slinks zou zijn gedaan; niets is minder waar dan dat. Wat men wil is het mogelijk maken van een zelfstandige ontwikkeling van beide deelen der vereeni- ging. Al was het Rijksherbarium ook nog zoo prachtig, ja volmaakt, dan zou er nog blijven dat men er slechts gastvrijheid geniet en niet zijn eigen baas is, dat ook het herbarium er onderworpen is aan machten, waarover men niets te zeggen heeft. Voor beide deelen evenzeer vraagt men bijdragen ; de eene gever zal meer voelen voor 't eene de ander meer voor 't andere deel. De Heer Goethart geeft toe dat hij voor de wensche- Ujkheid van een eigen gebouw wel voelt op gronden als door Prof. Moll ontwikkeld. De vraag is nu echter of de door 't bestuur voorgestelde dagorde juist is. Kan men het beginsel scheiden van de plaats ? Spreker meent van niet. Hij stelt daarom voor als amendement op het voorgestelde besluit er achter te zetten: „in een plaats waar een goede botanische bibliotheek is", zoodat het bv. niet in den Bosch gezet zal kunnen worden. Prof Moll vraagt of de Heer Goethart het gevaar zoo groot acht dat een vergadering tot den Bosch zal besluiten ? De Heer Goethart antwoordt dat toch den Haag genoemd is als in aanmerking komende plaats, waar geen herbarium en geen botanische bibliotheek is. Prof. Went zegt dat den Haag ook zeker niet zoo ernstig genoemd is, dat het echter zoo dicht bij Leiden ligt dat het op grond daarvan en als goede plaats voor vergaderingen genoemd is. De Heer Goethart houdt vol dat het gevaar van een 100 zonderlinge keuze niet denkbeeldig is bij een vereeniging die in de laatste 10 jaren allerlei met elkaar in strijd zijnde besluiten heeft genomen. De Heer Jansen zegt dat het gebouw, waar toch betrek- kelijk zelden in vergaderd zal worden, meestal leeg zal zijn, veel zal gelijken op een museum of een bibliotheek. De Heer Schoute zegt dat het amendement- Goethart hem vrij onbelangrijk voorkomt, aangezien van de vier ge- noemde steden alleen den Haag er door wordt uitgesloten, dat toch wel niet zeer ernstig in aanmerking zal komen. Prof. Mo 11 merkt op dat hij er tegen zal stemmen omdat het hem geen goed amendement lijkt. Er ligt nl. in de om- schrijving „goed" van herbarium en bibliotheek een angel, omdat bij aanneming allicht een actie op touw gezet zou kunnen worden om te bewijzen dat alleen de Leidsche ver- zamelingen „goed" zijn. Bij stemming wordt het amendement met 4 tegen 20 stemmen verworpen. Het voorstel van het bestuur: „Aan- neming in beginsel van het plan tot vestiging van een eigen gebouw" wordt hierna met 17 tegen 7 stemmen aangenomen. Hierna komt het tweede bestuursvoorstel aan de orde, het benoemen van een Commissie voor het voorbereiden der plannen en bijeenbrengen van gelden. Deze Commissie wordt samengesteld uit deleden F. K. van I ter son, Pu 11 e, Schoute, Went, mej. Westerdijk en Wijsman. Na de Pauze komt nog een huishoudelijk punt aan de orde; er wordt nl. vastgesteld dat omstreeks 15 of 16 Juni een excursie zal worden gehouden in de omgeving van Tilburg. Hierna wordt overgegaan tot de aangekondigde wetenschappelijke mededeel ingen. Het eerst komt aan de orde mededeeling van Prof. Ver- se haf feit over de opname van water en opgeloste stoffen door de zaden der Gucurbitaceen vooral van Curcurbita Pepo. Dat hier het water veel sneller wordt opgezogen dan bij 101 andere zaden meestal 't geval is blijkt uit een graphische voorstelling, waarin de snelheid der wateropneming van Curcurhita Pepo en Vicia Faba zijn voorgesteld. Terwijl Vicia per slot nog meer water opneemt dan Curcurhita (meer dan 100 °/o 't oorspronkelijk gewicht; is na 1 uur bij Curcurhita reeds 85 % opgenomen, wat Vicia eerst na 15 uur bereikt. Deze groote opneming berust bijna geheel op imbibitie der zaadhuid, veel minder op die van de zaadkern ; de zaadhuid zelf neemt 200 % of meer van haar eigen ge- wicht aan water op. Spreker licht de structuur der zaad- huid toe aan platen door von Höhnel geteekend. Yan deze zaadhuid wordt dan het water-opnemend vermogen van elk der lagen nagegaan, waarbij blijkt dat vooral de sponslagen onder de steencellenlaag gelegen, veel water kunnen opzuigen dat capillair wordt vastgehouden in de groote intercellulairen. Deze sponslaag komt bij den hilus aan de oppervlakte. Het bleek nu dat water wel door de hilus in deze sponslaag kon opstijgen door capillaire werking maar dat toch de doordringing van het water door de opperhuid zoo gemakkelijk ging dat zaden met verstopten hilus na- genoeg even snel water opnamen als zaden metgeopenden hilus. In alcohol echter w^as de opname nagenoeg geheel ervan afhankelijk of de hilus onder de vloeistof geplaatst was ; zooals nog bleek bij een demonstratie gaat de opname van alcohol (door dezen met methyleenblauw te kleuren was dit zeer goed zichtbaar) uiterst snel. Ten slotte sprak spreker over de beteekenis van het om de zaadkern gelegen groenachtige vliesje dat uit eenige platgedrukte lagen bestaat. Door Brown is bij gerst en tarwe van een dergelijk laagje vermeld dat het als semipermeabele wand vele stoffen, ook vergiften, tegenhield. Dit kan hier ook wel zijn, zoo houdt het bijv. KMn04 zeer lang tegen. Toch is opvallend dat ook het ontbloote levende weefsel voor vergiftige stoffen zoo weinig doordringbaar is, zooals voor picrinezuur, ka- 102 liumbichromaat, osmiumzuur; de beide eerste stoffen hadden na 8 dagen slechts een buitenste laagje van enkele cellen dik, gedood, maar waren verder in 't geheel niet doorgedron- gen, ook osmiumzuur v^erd eenige uren tegengehouden. Hetzelfde water-opnemend vermogen komt bij andere Cucurbitaceen nog sterker voor, zoo bijv. bij Cucurbita argeosperma, die in 1 uur reeds 100°/o water opneemt, bij anderen weer veel minder. Prof. M o 1 1 vraagt of de sclerenchymlaag ook water opneemt, waarop spreker antwoordt dat dit zeer gering is; Prof. Went stelt nog de vraag of het langzaam doordringen in de levende weefsels der vergiften toe te schrijven is aan ontstane stoffen in de gedoode cellen. De Heer Wachter deelt hierna de uitkomsten mee van eene floristische studie der inlandsche Amarantaceen^ de Heer Jansen omtrent de vormen van Triticum repens; beide mededeel ingen zijn onder den titel Floristische Mede- deelingen ITI in het Archief opgenomen. Prof. V e r s c h a f f e 1 1 vraagt oïAtinplex hortensis, die twee soorten zaden bezit, waar- van de eene gemakkelijker water opneemt dan de andere ook in groote hoeveelheden in 't wild voorkomt, wat de Heer Wachter ontkennend beantwoordt. Prof. Went vraagt hoe men van de genoemde ï'n^icMm-bastaarden de bastaardnatuur heeft herkend. Volgens den Heer Jansen zijn van de experimenteel verkregen bastaarden de ken- merken beschreven, zoodat men wild groeiende bastaarden hierna kan determineeren. De beide volgende mededeelingen, van den Heer E. Rein- d e r s over de waterbeweging en van den Heer K. Z ij 1 s t r a over het opstijgen van kleurstoffen in takken, en over den invloed van een deel van den stengel bij levende planten, zijn reeds in de Verslagen der Kon. Akademie ^) in druk 1) Verslagen der Afd. Natuiirk. Dl. 18 pag. 560 en 580. 103 verschenen en behoeven hier dus niet nader gerefereerd te worden. Naar aanleiding van de voordracht van den Heer Z ij 1 s t ra merkt de Heer R einders op dat de verkregen resultaten een belangrijken steun geven aan de door hem gevonden feiten, aangezien er uit voortvloeit, dat het water in dood hout andere banen volgt dan in het levende. Prof. Went zegt, dat hij dien indruk niet heeft ge- kregen. Dat de torus in het doode hout geen kleurstoffen meer absorbeert kan ook het gevolg zijn van een veran- dering in het absorptievermogen van den torus; dat hout- parenchijm en mergstralen zich in dood hout kleuren en niet in levend is ook wel langs anderen weg te verklaren dan door het verschil in waterbaan. Prof. Moll komt hiertegen op en voegt aan de mede- deeling van den Heer Z ij 1 s t r a nog toe dat door dezen ook doorsneden van levende takken direct in kleurstof gebracht, zich gedragen als dood hout waardoor kleurstof is opge- zogen; men zal toch niet aannemen dat alhier door het snijden de tori zoo veranderd zijn. Hierna wordt de vergadering te 4% uur gesloten. VERGADERING van 30 April 1910 's avonds half acht te Amsterdam Tegenwoordig: het voltallige bestuur, het buitengewone lid Du y vis en de gewone leden Bolding h, Bremekamp, mej. Cool, mej. Hagedoorn, Heimans, Heinsius, Heukels, F. K. van Iterson, G. van Iterson Jr., Jeswiet, mej. Lako, Moll, Pulle, mej. Rombach, Rutgers, mej. Sluiter, Cohen Stuart, des Tombe, mej. Verment, mej. de Yries, Weevers, van der Wolk, Wijsman en Zij Is tra. De Voorzitter, Prof. Went herdenkt het gestorven lid J. D. Kobus te Samarang, ons sinds de laatste vergadering ontvallen. Het is hier de plaats niet zijne verdiensten in 't licht te stellen, alleen zij er aan herinnerd, dat hij de practische toepassing der wetenschap zeer had bevorderd en dat met name de Java- suiker industrie zeer veel aan hem te danken heeft. Hierna wordt een ingekomen stuk voorgelezen, van den Heer deBree architect te Zeist, inhoudende een mededeeling omtrent de oorzaken van de waterbeweging in de boomen. De voorgestelde nieuwe leden worden met algemeene stemmen benoemd. De Heer Weevers brengt mede namens den Heer Heimans verslag uit over het beheer van den penningmeester, waarna deze laatste onder applaus van zijn beheer over 1909 wordt gedechargeerd. Omtrent de plannen voor het eigen gebouw deelt de Voorzitter mee, dat het Bestuur en de Co-mmissie voor het 105 Yereenigingsgebouw over twee plannen beraadslaagd hebben, het eene vestiging te Amsterdam, het andere te Leiden in het oude gebouw van 's Rijks Herbarium. Aangezien op enkele punten nog geheimhouding der bijzonderheden noodzakelijk is, verzocht spr. de vergadering voor 't oogen- blik in deze spaarzame mededeeling te berusten, 't welk geschiedt. De Heer Heinsius vraagt of er op de Biologische tentoonstelling zal worden ingezonden; een kleine inzen- ding wordt toegezegd. Ten slotte wordt medegedeeld dat de voorzitter de Ver- eeniging te Brussel zal vertegenwoordigen op het interna- tionale Congres. De Heer Weevers spreekt over eenige plantendefor- maties en vertoont in de eerste plaats twee gevallen van floripare ekblastesis. Het eerste is van Papaver Rhoeas; aan een plant met een zeer groot aantal bloemen vertoonde een aanzienlijk percentage der bloemen in de oksels der beide kelkbladen een bijkomstige kroon, kleiner dan de normale middelste kroon, deze zijdelingsche kronen omvatten talrijke meeldraden en een stamper die na verwijdering der middelste bloem ook zaden voortbracht. Het verschijnsel bleek erfelijk te zijn bij voortplanting door zaden uit de middelste bloemen. Een tweede geval werd waargenomen bij Hya- cinthus candicans waar in het bloemdek zijdelings een kleinere bloem was geplaatst. Yan Papaver argemone ver- toonde spreker een vorm met laciniate bloembladen; vervolgens werden twee heksenbezems gedemonstreerd, een Pinus süvestris en een zeer groote Pavia rubra. Naar aanleiding van deze heksenbezems ontspint zich een levendige discussie waarbij meerdere leden voorbeelden aanhalen van hun bekende gevallen van heksenbezems op de beide vermelde boomsoorten, welke echter in de littera- tuur niet nader beschreven zijn. De Heer Heimans deelt 106 o.a. mede dat in Zweden en Noorwegen de jonge takken der heksenbezeins op de den, gegeten worden. Hierna wordt het woord verleend aan den Heer B ol d i n g h die over zijne reis naar Cura9ao, Amba en Bonaire spreekt. Het onderzoek der flora dezer eilanden was tot dusverre nog nauwelijks begonnen, alleen de Melocacti waren door Prof. Suringar en den Heer Valckenier Suringar zeer uitvoerig onderzocht, verder was weinig van de flora bekend. Door Prof. Went was spreker aangezocht de flora dezer eilanden te gaan bestudeeren ; eene reis daarheen werd door de subsidiën van meerdere wetenschappelijke lichamen mogelijk gemaakt. Van de grootte en ligging der eilanden gaven eenige lantaarnplaatjes een duidelijk denkbeeld, waar de eilanden naast meer bekende landstreken waren voor- gesteld. Hierna vertoonde spreker een groot aantal licht- beelden naar door hem opgenomen photographiën, die een zeer levendig beeld gaven van het uiterlijk van het landschap en van de flora, 'die naar den aard van den bodem sterk wisselde. De bodem bestaat deels uit graniet, deels uit koraalkalk. Zeer in 't oog springend waren de vele stekelige succulenten en de groote steenmassa's die overal te vinden zijn. De Heeren Pul Ie en Moll vroegen naar aanleiding der vertoonde lichtbeelden eenige inlichtingen. Ten slotte verkreeg de Heer G. van Iterson Jr. het woord over het verband tusschen reactiesnelheid en temperatuur bij enkele physiologische processen van de alcoholgist. Aangezien deze rede binnenkort in druk zal verschijnen, is het niet noodig uitvoerig er over te berichten; alleen zij vermeld dat het resultaat van sprekers onderzoekingen was, dat deze processen bij een bepaalde temperatuur een optimum vertoonen; afgezien van de schadelijke werking van een langdurig verblijf bij de hoogere temperatuur, 107 neemt ook onmiddellijk bij 't intreden der hoogere tempe- ratuur de snelheid van de processen af. Het belang van dit resultaat is vooral hierin gelegen dat er uit blijkt, in tegenstelling met wat Blackman en Knijper meenden, dat de regel van Van 't Hof f hier niet van toepassing is dat n.1. de reactiesnelheid met elke 10° temperatuursver- hooging 2 a 3 maal zoo groot wordt. Ook het verschijnsel der Wiirmestarre der infusorien en amoeben, dat zich anders moeilijk liet verklaren, wordt hierdoor begrijpelijk. De temperatuursprikkel blijkt dus dezelfde wet te volgen als andere prikkels, n.1. dat er een minimum, een optimum en een maximum bestaat. De Heeren Ver schaf feit, Kutgers en Went vragen eenige inlichtingen die door den spreker worden verstrekt. Hierna sluit de voorzitter de vergadering. VERSLAG van de in het vorige jaar gehouden excursie en daaraan verbonden Vergadering. (Met plaat I.) De zomer-bijeenkomst had plaats te Hulst op 6 Augustus 1909 in het „Wapen van Zeeland". Tegenwoordig waren de Heeren Goethart, Heimans, v. Iterson, Lako, Schipper, des Tombe en Vuyck. Door verschillende leden werden mededeelingen gedaan over de inlandsche flora of nieuwe publicaties ter bezich- tiging gesteld; de Heer Schipper zette nogmaals uiteen de resultaten van zijn onderzoek naar de verspreiding van Lappa tomentosa. Als plaatsen, waar het volgende jaar de zomervergadering zou kunnen gehouden worden, werden genoemd Castricum, Tilburg, Gorinchem of een deel van Limburg. Het belang- rijkst waren de excursies, die voor een deel nog dienzelfden dag, maar vooral de volgende dagen werden gehouden en waarbij ook het geologisch onderzoek niet werd vergeten. De Heer Lako heeft met de grootste zorgvuldigheid de verschillende aanteekeningen bewerkt, zooals uit de hier volgende plantenlijsten moge blijken. OOSTELIJK ZEEUWSCH VLAANDEREN. Excursie 6 — 13 Aug. 1909. Clematis Vitalba S 2. 27. 14. Thalictmm flavum S 3. 41. 11. Batrachium Petiveri S 2. 18. 24, - 38. 21, - 47. 13; S 3. 11. 44, - 21. 22, - 22. 41, 13. "B. Pet. terrestre S 2. 36. 43. Ranunculus Flammula v. z. in de grensgemeenten. R. acris z. a. *R. acr. fl. semi-pleno S 3. 21. 11. R. repens z. a. R. bulbosus S 3. 32. 13. R. Philonotis z. R. sceleratus v. R. arvensis S 2. 37. 21 ; S 3. 21. 43. Papaver Argemone S 2. 28. 33; S3. 31. 13, 31, 33. P. Rhoeas a. P. Rh. genuinum a. Chelidonium maius v. Fumaria officinalis S 2. 28. 34, — 37. 12, - 38. 22; S3. 11. 33, - 22. 31, 43, - 31. 14,32. Nasturtium officinale S 2 47. 23 ; S 3. 21. 42, - 22. 43, - 31. 14, 21, - 32. 12. N. amphibium S 2. 48. 14, 22; S 3. 21. 43, - 22. 14, - 31. 14, 32. N. sylvestre S 2. 26. 33, - 37. 14; S3. 31. 14, 33. N. palustre S 2. 45. 42, - 48. 14, 22; S3. 31. 12, 14, 21, 31. Barbarea vulgaris S 3. 21. 42. Cardamine pratensis nog in enkele exemplaren. Sisym- brium officinale a. Alliaria officinalis S 2. 37. 12, 23. Ery- simum cheiranthoides v. z., op bouwland. Brassica Naplis in 't groot verbouwd ; enkele malen als opslag S 2. 48. 22. z. a. zeer algemeen. a. algemeen. V. a. vrij algemeen. V. verspreid. V. z. vrij zeldzaam. z. zeldzaam. * nieuw voor O. Z. Vlaanderen. -491 110 Sinapis arvensis v. S. arv. orientalis SB. 21.34. Diplotaxis tenuifolia S 2. 45. 42; S 3. 22. 44, - 31. 14. Thlaspi ar- vense S 2. 26. 32, - 27. 32, - 37. 28; S 3. 11. 33, - 22. 44, - 31. 31. Teesdalia nudicaulis S 2. 48. 13; S 3. 31. 41, — 32. 31. *Lepidium campestre S 2. 27.14. L. ruderale R3. 61. 13. Capsella bursa pastoris z. a. Senebiera coro- nopus a. *Cakile maritima S 2. 16. 42. Raphanus Rapha- nistrum v. *R. R. sulfureus S 2. 18. 24; S 3. 31. 11, 21. R. sativus waarschijnlijk opslag R 2. 68. 42, 44; S 2. 46. 14. * Viola hirta S 2. 27. 32. V. odorata S 2. 18. 24; S 3. 11. 33, — 21. 11. V. canina S 2. 48. 23. V. tricolor v. V. tric. arvensis v. Reseda luteola S 2. 26. 34. Drosera rotun- difolia S3. 32. 31. D. intermedia S 3. 32. 31. ^Dianthus prolifer S 2. 36. 11. Silene noctiflora S 2. 18. 24, - 38. 13, 21; S3. 21. 11, 22; steeds in enkele exemplaren Lychnis flos cuculi nog in enkele exemplaren. L. fl. cue. flor. alb. S 3. 21. 44. L. vespertina v. Agrostemma Githago S 2. 38, 22; S 3. 22. 13, - 31. 11, 41. Sagina procumbens v. Sag. ape- tala S3. 31. 32. Sag. ciliata S 3. 31. 32. Sag. nodosa S 2. 28. 44, - 35. 21; S 3. 32. 12. Spergula arvensis S 3. 21. 41, - 22. 31, - 31. 11, 21, 32. Lepigonum rubrum S 2. 48. 22; S 3. 31. 41. L. medium v., zilte gronden. L. mar- ginatum v. z., zilte gronden. *L. marg. macranthum R 2. 68. 22; S2. 25. 43, 44. *Moehringia trinervis S 3. 31.14,21. Arenaria serpyllifolia a. Stellaria media z. a. S. glauca S 2. 48. 22. S. graminea v.z., grensgemeenten. S. uliginosa S 3. 31. 4]. Cerastium glomeratum S 3. 21. 34. C. triviale z. a. Cerastium arvense S 3. 31. 31. 41. Linum usitatissimum opslag S2. 26. 34, — 36. 24, — 37. 13. L.us. fl. albis opslag S 2. 26. 34. L. catarcticum v. z. *Malva moschata S 2. 26. 33, — 36. 12. M. silvestris v. M. vulgaris v. Althaea officinalis S2. 18. 21, 23, 42, - 27. 43, ~ 36. 11. Hypericum per- foratum a. H. humifusum S 3. 31. 41. H. tetrapterum S 2. 27. 43, — 35. 24, — 48. 14; S 3. 31. 31, — 32. 13. 14.21, 111 - 41. 11. H. elodes S 3. 32. 31.! Geranium pusillum v. G. dissectum a. G. columbinum S 3. 21. 23, 43, — 31. 12. G. molle a. *G. pyrenaicum S 3. 21. 32. G. robertianum S2. 18. 22, — 28. 23, 24, - 27. 43; S 3. 11. 31, 33, - 21. ]1, 13. 44, — 31. 11. Erodium cicutarium S 2. 37. 41, - 47. 41, 42, - 48. 13. 22; S 3. 21. 11, 42, - 31.21,34, 41, - 41. 11. *E. pimpinellifolium S 3. 31. 11, 12, 21. Oxalis stricta v. Rhamnus frangula S 2. 48. 14, 22; S 3. 31. 41. Sarothamnus scoparius v. grensgemeenten. Ononis spinosa z. a. Medicago sativa in 't groot verbouwd, aan kanten van wegen S 2. 35. 23, - 36. 11, 12, — 45. 42. Med. lupulina z. a. Melilotus altissimus S 2. 38. 22; S 3. 11. 31, - 21. 11, 32, - 22. 13, - 31. 13, 32. Mei. arvensis 52. 27. 12, 43, — 28. 34, 44, - 35. 24, - 36. 42; S 3. 22. 13. Trifolium procumbens a. ; voornamelijk de vorm major. T. minus a. *T. hybridum a. ; blijkt zich in de laatste 20 jaar hier overal verspreid te hebben. T. repens z. a. T. fragiferum a. T. arvense S 2. 36. 12, - 48. 13, 21; 53. 21. 41, - 22. 31, — 31. 21. T. pratense z. a. Lotus corniculatus a. Lotus tenuifolius a. L. uliginosus v. grens- gemeenten is ook opgegeven tusschen Apel en Zaamslag. Ornithopus perpusillus, grensgemeenten S 2. 47. 42, — 48. 13, 22; S3. 21. 41, 31. 33, 41, - 32. 31, - 41. 11. Vicia cracca a. Y. sepium S 2. 27. 12, 34; S 3. 31. 12. V. angus- tifolia R2. 68. 44; S 2. 28. 33, 44, — 35. 21, - 36. 42, - 37. 23, 24, - 38. 11, 12, 22; S 3. 11. 33, - 21. 41. V. sativa S 2. 36. 11, — 37. 14; S 3. 21. 22, 34, 41,43, - 22. 41, - 31. 12, 21, 32, 44, - 32. 13, 31, — 41. 11. Ervum hirsutum S 2. 37. 12, - 47. 12; S 3. 21, 42, 43, - 22. 13, 14, 41, ~ 31 12, 21, 32, 33, 41, - 32. 12, — 41. 11. E. tetraspermum v. Lathyrus tuberosus S 2. 16. 31, - 26. 32, - 27. 3.2, — 28. 23; S 3. 11. 31, - 21. 23, - 31. 31, — 32. 12, 21. L. pratensis v. z. Prunus spinosa aan wegen, in heggen. Spiraea Ulmaria S 2. 48. 22, 32 ; S 3. 31. 112 32, 33, 34, - 41. 11. Geum urbanum S 2. 17. 32, - 27. 43, - 28. 14, — 37. 32, - 38. 21, - 48. 32; S 3. 11.33, - 21. 11, 32, 43, - 31. 12, 13. *Rubus Idaeus S2. 31. 14. R. plicatus (? R. fruticosus in vroegere opgaven) S 3. 31. 44, — 32. 31. R. discolor a. R. caesius a. Fragaria vesca S 2. 27. 32, - 48. 21 ; S 3. 21. 42, 44. Potentilla Tormen- tilla S2. 48. 13, 14, 22; S 3. 31. 33, - 32. 31, - 41. 11. P. procumbens S 3. 31. 41, - 32. 31. P. reptans S 2. 17. 34, - 36. 43, - 37. 12, - 47. 42, - 48. 22; S 3. 11.33, - 21. 32, 43, - 31. 32, 33, .34, - 32. 12, - 41. 11. P. anserina z. a. Alchemilla arvemis S 3. 31. 14, 32, — 41. 11. Agrimonia Eupatoria z. a. *Rosa rubiginosa S 2. 36. 13. R. canina a. R. can. vulgaris a. Crataegus monogyna veel in heggen, ook als afzonderlijke struiken. *Sorbus aucuparia S 2. 48. 22; S3. 21. 43, - 31. 32. Epiiobium hirsutum S 2. 35.24, — 37.24. E. parviflorum a. E. montanum S 2. 48. 21 ; S 3. 21. 41, 43, - 31. 14. ? E. tetragonum E. virgatum S 2. 17. 32, - 38. 11, - 48. 13, 23; S3. 31, 33, - 32. 12. Myriophyllum verticillatum S 3. 31. 14. M. spicatum S 2. 36. 24, 42, - 38. 22. Hippuris vulgaris S 3. 21. 43. Callitriche verna L. (verzamelsoort). S 3. 21. 34, - 22. 43, - 31. 44, - 32. 21. Ceratophyllum submersum R 2. 68. 44; S 2. 18. 22, - 28. 14, - 36. 24. 42, - 37. 32, 41, - 38. 21; S 3. 21. 11, ? S 3. 31. 14. ? C. demersum S3. 31. 14. Lytlirum salicaria S 2. 36. 12, - 48. 14, 22, 23; S 3. 21. 43, - 31. 33, 34, 44, -- 32 31, - 41. 11. *L. S. langstijlig S 3. 21. 23, 44. * L. S. middenstijlig S 2. 36. 14; S 3. 21. 44. Bryonia dioica R 3. 61. 31; S3. 11. 33, - 31. 12. Illecebrum verticillatum S 3. 41. 11. Scleranthus annuus grensgemeenten v. Sedum acre S 2. 25. 43, - 36. 11. 12, - 37. 41. Sempervivum tectorum op daken. Hydrocotyle vulgaris, grensgemeenten V. Eryngium campestre S 2. 25. 43. Apium graveolens v. Helosciadium nodiflorum S 2. 37. 32, 41, - 47. 12,23,42; 118 S 3. 22. 43, — 32. 12. Aegopoclium Podagraria a. *Pimpinella magna R 2. 68. 44; S 2. 18. 22. Berula angustifolia S 2. 45. 42. Sium latifolium S 2. 47. 23, 42, - 48. 22. S .3. 22. 41, - 31. 14, 21, 31, - 32. 12. Bupleurum tenuissi- mum S .3. 12. 33. Oenanthe fistulosa S 3. 31. 14, 31, - 32. 12, 14, 31. O. Lachenollii S 2. 18. 21, 23; S 3. 31. 31. O. aquatica a. Aethusa cynapium a. Angelica sylvestris S2. 36. 14, - 45. 42, - 48. 14, 23, 32; S 3. 31. 32, 33, — 41. 11. Thysselinum palustre S 3. 41. 11. Pastinaca sativa z. a. Heracleum Sphonclylium R 2. 68. 44 ; S 2. 16. 32, - 17. 13, — 37. 22, - 45. 42; S 3. 21. 43. Daucus Carota z. a. Torilis Anthriscus a. T. helvetica S 2. 37. 13. Anthriscus süvestris. S 2. 16. 31, 34, 41, - 26. 34, 43, - 27. 14. Chaerophyllum temulum v. Conium maculatum S 2. 37. 32. Sambucus nigra v. S. n. laciniata hier en daar m de buurt van woningen. Lonicera Periclymenum grensge- meenten S2. 48. 22, 23; S 3. 21. 41, 42, 43, - 31. 41, - 41. 11. Sherardia arvensis v. z. Galium tricorne S2 26.34, - 28. 34, - 38. 21, 22; S 3. 22. 32, - 31. 11, - 32.14. Galium Aparine a. *G. uliginosum S 3. 41. 11. G. palustre V. a. G. verum v., zandgrond, dijken. G. Mollugo v. G. saxatile S 2. 48. 13. Valeriana officinalis S 2. 45. 42, - 47. 23, - 48. 23, 32; S 3. 21. 44, - 31. 32, 33, 34,41, - 41. 11. *? Valeriana dioica S 2. 48. 14. Valerianella dentata S 3, 32. 14. Dipsacus süvestris v. Knautia arvensis v. z. Eupatorium cannabinum v. Bellis perennis z. a. Aster Tripolium op zilte gronden a. Erigeron acer S 2. 25. 34, 43, - 26. 33, - 36. 12, - 38. 22; S 3. 11. 33, - 22. 41, 44, - 31. 11. E. canadensis S 2. 16. 32, - 26. 43, — 28. 44, - 36. 12, - 37. 41, - 45. 42; S 3. 22. 44, - 31. 12, 13, 44. Filago minima S 2. 48. 22; S 3. 21. 41, - 32. 31, - 41. 11. Gnaphalium silvaticum S 3. 21. 41. G. uligi- nosum V. z. Inula Conyza S 2. 18. 23, 24, — 38. 21, 22 ; S3. 11. 31. Pulicaria dysenterica a. *Bidens cernuus S 3. Nederl. Kniidk. Archief. 1910. 8 114 31. 14, 32, 34. B. tripartitus v. Anthemis Cotula v. z. Achillea millefolium z. a. A. m. flor. roseis S2. 28. 23; S3. 21. 13. A. Ptarmica S 2. 48. 14; S 3. 31. 33, - 41. 11. Matricaria inodora R 3. 61. 13; S 2. 16. 41, 28. 32, 33, - 38. 11; S3. 22. 41, 44. M. in. maritima S 2. 16. 31. M. Chamomilla z.a. Chrysanthemum Leucanthemum a. Ch. Parthenimii S 3. 21. 42, - 22. 31. Tanacetum vulgare V. Artemisia maritima langs de kust, v. A. vulgaris v. a. A. Absynthium S 2. 37. 14. Tussilago Farfara a. Senecio vulgaris z. a. S. silvatica S 2. 48. 13, 21; S 3. 21. 41, 42, 43, — 31. 21, — 22. 31. S. erucifolius a. S. jacobaea a. Garlina vulgaris S 3. 11. 33, - 21. 44, - 32. 13. Lappa minor v. Carduus nutans S 2. 45. 42, — 46. 13, 14, 21, - 47. 23, 41. Gard. crispus S 3. 21. 43, - 31. 12, 21, 32. Cirsium lanceolatum a. *Cirs. lanc. flor. albis S 3. 21. 11. Cirs. palustre v. Cirs. arvense z.a. *Cirs. arv. flor. albis S 3. 31. 11. *Centaurea Jacea v. a. ; overal de vorm zonder straalbloemen en daardoor waarschijnlijk vroeger verward met C. nigra. Cent. nigra v. Cent. Cyanus v. Cichorium intibus S 2. 16. 32, - 26. 31, 32, 34, — 27. 32. Lapsana communis v. Arnoseris pusilla S 2. 48. 13 ; S 3. 31. 33, 34, - 32. 31. Thrincia hirta v. Leontodon autumnalis z. a. *L hispidus S 3. 31. 14. Helminthia echioides S 2. 18. 24, 42, — 28. 14 Tragopogon pratensis v. ; steeds met neiging tot de var. minor. T. p. var. minor S 2. 16. 31, — 38. 22; S3. 31. 11. Hypochaeris glabra S 3. 21. 41, 42, - 31. 21, 44. H. radicata v. a. Taraxacum officinale z. a. Sonchus oleracea a. S. asper a. S. arvensis a. Crepis virens z. a. Hieracium Pilosella v. H. vuigatum S 3. 21. 42. H. triden- tatum S3. 21. 41, -- 31. 21, 33. H. umbellatum v. z. Jasione montana v. z. Campanula rapunculoides S 2. 28, 32; S 3. 11. 33, — 21. 13, 14. C. rapunculus v. Specularia speculum v. a. *S. hybrida S 3. 32. 14. Calluna vulgaris V.Z., grensgemeenten. Erica Tetralix S2. 48. 22; S 3. 32 31. 115 Ilex aquifolium S 3. 32. 31! Ligustrum vulgare, veel in heggen, soms in afzonderlijke struiken S 2. 18. 22. Lini- nanthemum nymphaeoides S 3. 31. 14. Erythraea centaurium S2. 28. 44, — 35. 21. - 38. 22, - 48. 14; S 3. 31. 11, 13, 41. Erythraea pulchella v. Convolvulus sepium a. C. arvensis a. Cynoglossum officinale S 2. 37. 24. Lycopsis arvensis S 2. 46. 21; S 3. 22. 44. Symphytum officinale a. Myosotis palustris S 2. 37. 24, 32, - 47. 23, 41 ; S 3. 32. 13. M. caespitosa S 3. 31. 14, 4], - 32. 21. M. hispida a. M. intermedia a. (?) M. versicolor S 3. 31. 41. Solanum nigrum a. S. Dulcamara v. *Yerbascum thapsiforme S 2. 26. 43, - 31. 12. Scrophularia nodosa S 2. 48. 23. *S. Neesü S 2. 37. 12. *Antirrhinum Orontium S 3. 31. 32. Linaria vulgaris V. L. minor S 2. 37. 14; S 3. 11. 38, —21.34,-22.43,— 31. 11, 31, — 32. 14, 21. Veronica scutellata S3. 32. 31! Veronica Anagallis S 2. 26. 43, - 28. 23, 32, — 37. 14, - 47, 23; S 3. 22. 44. Y Chamaedrys nog in enkele exempl. V. officinalis S 3. 31. 41. V. serpyllifolia S 2. 48. 13. V. arvensis v. V. triphyllos S 3. 31. 14. V. agrestis v. *V. polita S 2. 26. 34, 43, - 28. 34, 44, - 37. 13, 21, 24, - 38. 21, 22; S 3. 31. 11, - 32. 14. V. Buxbaumi v. a. V. he- deraefolia S 2. 36. 44, — 37. 13. Rhinanthus minor S 3. 31. 32. Rh. maior a. Euphrasia officinalis v. a. ; voor zoo- ver nagegaan alles E. nemorosa. *E. off. nemorosa S 2. 18. 22, - 28. 23, 24, 44, - 37. 32, - 38. 22; S 3. 11. 31, 33, - 21. 11, 43, 44, - 81. 11, 21. E. odontites a. *Oro- banche rubens S 2. 35, 21. op lucerne. O. minor v. z. op klavers. Mentha rotundifolia S 3. 31. 31. M. aquatica a. M. arvensis a. Lycopus europaeus v. Origanum vulgare in de streek Hulst- Walsoorden vrij alg. verspr. Thymus serpyl- lum V. z. Th. s. chamaedrys R 2. 68. 22; S 3. 21. 43, 44. *01inopodium vulgare S 3. 11. 33. Glechoma hederacea z. a. Lamium amplexicaule z. L. purpureum v. L. incisum S 2. 15. 42, — 36. 44; S 3. 31. 41. L. album a. Galeopsis ochro- 116 leuca S2. 48. 13; S 3. 31. 33, 34, 41, 44, - 32. 31. G. Tetrahit v. z. Stachys silvatica S 2. 48. 23; S 3. 21. 44, - 31. 13. S. palustris v. S. arvensis v. z. "Marrubium vul- gare R 2. 68. 22. Ballota nigra S 2. 45. 42, - 46. 21, - 48. 23; S8. 11. 33, - 22, 13, 44, - 31. 12. Scutellaria galericulata S 3. 31. 14, 31, 32. Brunella vulgaris z. a. B. V. pall. S 2. 28. 32, — 35. 24, - 36. 12, 42. Teucrium scorodonia v. Verbena officinalis v. *ütricularia neglecta S3. 32. 31. Anagallis arvensis z. a. A. a. fol. sup. tern. S3. 21. 23. *A. a. cor. rosea S 2, 28. 44; S 3. 21. 34. Ly- simachia vulgaris v. z. *L. v. fol. oppositis R 2. 68. 44. *L. V. fol. ternis R 2. 68. 44; S 2. 18. 22, - 37. 22; S 3. 21. 22, 44, - 22. 31, ~ 31. 21. *L. v. fol. quaternis R 2. 68. 44; S3. 21. 44. L. nummularia v. Glaux maritima op zilte gronden a. Hottonia palustris S 2. 48. 14, 22; S 3. 32. 12, - 41. 11. Samolus Valerandi S 2. 15. 42, - 27. 32; S3. 21. 43, - 32. 12. Armeria maritima S 2. 15. 41. Statice Limonium langs de kust, op de schorren. *Litto- rella lacustris S 3. 32. 31 ! Plantage maior z. a. P. media V. z. P. lanceolata z. a. P. maritima v. z. P. coronopus S 2. 17. 13, — 25. 13. Suaeda maritima v. z., behalve langs de kust. Salicornia herbacea v. z., behalve op de schorren. Chenopodium album z. a. *Ch. ficifohum R 2. 68. 44; R 3. 61. 13; S2. 28. 33, - 35, 24, - 37. 13, 32, - 38, 22; S 3. 22. 11. Ch. rubrum S 2. 17. 34. Halimus portulacoides langs de kust. Atriplex littoralis S 2. 16. 41. A. patuia v. A. latifolia a. A. 1. sahna S 2. 25. 34, 43, - 35. 12. *Ru- mex palustris v. *R. obtusifolius v. R. conglomeratus z. a. R. crispus z. a. R. Hydrolapathum S 2. 36. 12, — 37. 24, - 45. 42, - 47, 23, - 48. 23; S 3. 31. 14, 31, - 41. 11. R. acetosaa. R. acetosella v. a., vooral op zandgrond. Polygonum amphibium v. P. a. natans R 2. 68. 42; R 3. 61. 13. P. a. terrestre R 2. 68. 42, 44; S 2. 37. 13; S 3. 21. 13, 14, 34. P. pallidum a. P. p. vulgatum v. P. nodosum 117 S2. 27. 12, 34; S 3. 31. 41. P. Persicaria z. a. P. Hydro- piper grensgemeenten v. P. mite S 2. 37. 23; S 3. 21. 42. *P. minus S 2. 48. 22; S 3. 41. 11. P. aviculare z. a. P. Convolvulus z. a. Euphorbia helioscopia a. E. exigua a. E. Peplus a. Mercurialis annua v. Urtica urens a. U. dioica z. a. Humulus Lupulus v. Ulmus campestris aangeplant; bovendien als opslag S 2. 28. 32, 44, — 36. 43, 44, — 37. 13. Castanea sativa S 3. 32. 31! Corylus Avellana S 2. 27. 23; S3. 11. 33. Alnus glutinosa v. Salix alba S 2. 26. 43, — 35. 24; S3. 21. 14. S. viminalis S 2. 28. 32; S 3. 31. 32. S. Caprea S 2. 28. 44; S 3. 31. 32. S. cinerea v. a. S. repens S 3. 32. 31 ! Populus tremula S 3. 31. 4.4. Myrica Gale Ö2. 48. 14, 22; S 3. 41. 11. Stratiotes aloides S 2. 47. 23, 41. Hydrocharis morsus ranae S 2. 47. 23, 41 ; S 3. 21. 43, — 31. 12, 14, 21, 32, — 32. 12. Elodea canadensis S2. 48. 22; S 3. 31. 14, 21. Alisma Plantago a. S. ranun- culoides S 3. 32. 31, — 41. 11. Butomus umbellatus S 2. 36. 12, - 37. 41, - 38. 14, - 47. 12; S 3. 31. 31, 32. Triglochin maritima op zilte gronden v. a. T. palustre v. z. Potamogeton natans S3. 22. 44. P. polygonifolius S 3. 32. 31. P. perfoliatus S 2. 36. 12, 14; S 3. 31. 14. Potamogeton pectinatus v. Zannicheliia palustris R 2. 68. 42. Lemna trisulca a. L. polyrrhiza S 2. 48. 22. L. minor z. a. L. gibba a. *L. arrhiza S 3. 31. 14. Typha angustifolia S 2. 47. 23, 41; S3. 11. 31, — 32. 31. *T. latifolia R 2. 68. 44. Spar- ganium ramosum v. Epipactis latifolia S3. 31. 21. Iris Pseudacorus v. z. Allium vineale S 2. 25. 13, — 27. 12, 32; S3. 31. 14. *A. v. capsuliferum S 2. 37. 24. *A. v. compactum R 3. 61. 11, 31; S 2. 37. 24, — 45. 42. A. oleraceum R 3. 61. 31; S 3. 11. 31. Juncus maritimus S 3. 22. 14. J. conglomeratus S3. 21. 41, — 31. 21, — 32. 31, — 41, 11. J. effusus a. J. e. compactus. S 3. 21. 42, 44, — 22. 31, — 31. 21. J. glaucus z. a. *J. obtusiflorus S 3. 41. 11. *J. silvaticus S 3. 31. 31, — 32. 31. J. lamprocarpus v. 118 *J. supinus S3. 32. 31! J. Gerardi a. J. bufonius a. Luzula canipestris nog in enkele exemplaren. Heleocharis palustns V. z. H. uniglumis S 3. 31. 14. H. multicaulis S 3. 31. 31, — 32. 31. Scirpus fluitans S2. 48. 22; S 3. 32. 31. S. Tabernaemontani a. S. maritimus z. a. Eriophorum poly- stachyum S 3. 32. 31 ! Carex arenaria S 3. 31. 33, 41, — 32. 31. C. vulpina a. C. muricata S 2. 27. 32, 34, — 28. 34, — 38. 21. 22; S 3. 21. 23, 42, 43, 44, — 22. 31, — 31. 11, 12. C echinata S 3. 32. 31! *C. leporina S 3. 31. 32, — 32. 31. *C. elongata S 3. 31. 31. C. acuta nog in enkele exemplaren. C. pilulifera S 3. 32. 31 ! C. glauca S 2. 27. 84, — 28. 14; S 3. 31. 13. *Carex flava S 3. 32. 31, C. distans S 2. 25. 43 ; S 3. 22. 14. C. Pseudo cyperus R 2. 68. 42; S2. 48. 14, 22, 32; S 3. 31. 21, 44, — 41. 11. C. hirta S 2. 37. 32; S 3. 21. 13, — 31. 13. Panicum glabrum S 2. 48. 13. P. crusgalli S 2. 48. 13, 23; S 3. 31. 21, — 32. 31. Setaria viridis S 2. 48. 21; S3. 22. 44. Phalaris arundinacea v. Anthoxanthum odoratum a. Alopecurus praten sis nog in enkele exemplaren. A. agres- tis z. a. A. geniculatus v. z. *A. g. bulbosus S 3. 31. 13. Phleum pratense a. Spartina stricta S 2. 25. 13. Agrostis alba a. A. vulgaris a. Apera Spica venti z. a. Calamagrostis lanceolata S 2. 38. 21, - 48. 13, 14, 21, 22, 23; S 3. 11. 33, — 31. 13, 33, 44, — 32. 31, - 41. 11. C. Epigeios S 3. 41. 11. Phragmites communis z. a. *Aira caespitosa S3. 31. 14, 41. Corynephorus canescens S 2. 48. 13, 21; S 3. 31. 41. — 32. 31. Holcus lanatus z. a. H. mollis grens- gemeenten V. z. Arrhenatherum elatius a. Arr. el. bulbosus S 3. 31. 34. Avena flavescens a. A. caryophyllea v. A. praecox S 3. 41. 11. Triodia decumbens S 2. 48. 13,22;S3. 31. 33, — 32. 31. Briza media S 3. 31. 31. Poa annuaz. a. P. trivialis v. P. pratensis a. *P. compressa S 3. 31. 12. Glyceria spectabilis S 2. 36. 12, — 45. 42, — 47. 12 ; S 3. 31. 14. G. fluitans a. G. distans a. G. maritima v. Molinia 119 coerulea S 2. 48. 22; S 3. 31. 33, — 32. 13. 31, — 41. 33. Dactylis glomerata z. a. Cynosurus cristatus z. a, Festuca üvina z., grensgemeenten, F. duriuscula S 2. 16. 42. F. rubra V. Festuca arundinacea a. F. elatior v. z. S 2. 16. 31, 34, — 25. 14, — 26. 34, — 37. 32 ; S 3. 21. 43, — 31. 14. Bromus com- mutatus S 2. 27. 23, 34, — 37. 22. B. mollis z. a. B. sterilis V. Triticum repens a. T. r. vulgare a. T. r. glaucum a. Hordeum murinum a. H secalinum a. Lolium italicum (in de lijsten genoteerd als L. multiflorum) S 3. 31. 31, 33. L. perenne z. a. L. p. cristatum S 3. 21. 34. Lepturus filiformis R 2. 68. 22. Nardus stricta S 2. 48. 21, 22; 8 3.32.31,-41.11. Equisetum arvense z. a. E. palustre z. a. Osmunda regalis S 3. 31. 41. Polypodium vulgare v. z. Polystichum Filix mas S3. 21. 41, 42, — 32. 31. P. spinulosum S 2. 48. 22; S 3. 21. 44, — 31. 33, 41. A^splenium Filix femina v. A. ruta rauraria S 2. 37. 32; S 3. 31. 12. Blechnum Spicant S 2. 48. 22; S3. 21. 43, — 31. 41, 44, - 32. 31. Pteris aquilina S2. 48. 13, 21, 23. 1 Oct. '09. D. LAKO. P. JANSEN en W. H. WACHTER. Floristisclie Aaiiteokoiiiiigeii III. Amarantus. Tot het geslacht Amarantus worden tegenwoordig in verscheidene buitenlandsche werken enkele geslachten ge- rekend, die men vroeger afzonderlijk noemde, zooals bijv. Euxolus of Albersia, Amhlogyne, Mengea, Scleropus en Digera. Hetzelfde verschijnsel bemerkt men bij de soorten onderling: verscheidene soorten uit oudere werken vindt men in de nieuwere boeken als variëteiten terug. Waar het echter voor een overzicht der hier waarge- nomen vormen een kwestie van ondergeschikt belang is, hoe men de verschillende soorten rangschikt, zullen wij hier alle vormen opnemen onder den geslachtsnaam Amarantus. Op Am. Blitum L. na, kan men alle hier waargenomen soorten als aanvoerplanten beschouwen. Am. Blitum L. komt reeds bij de Gorter voor, daarna wordt door v. H a 1 1 in de Flora Belgii Septentrionalis genoemd Am. retroflexus L. ; terwijl de derde soort ontdekt werd in 1837, n.1. Am. sylvestris Desf. Langen tijd duurde het nu, voordat de vierde soort bekend werd: Am. albus L., als hoedanig wij in 1901 eenige ex. determineerden, door den heer Iterson te Scheveningen verzameld. Na dien tijd werden door ons nog te Rotterdam aangetroffen Am. deflexus L. en Am. gracüis Desf., terwijl, behalve eenige oudere ex. van Am. albus L., wij in het Herbarium der Ned. Bot. Ver., nog aantrof- fen A7n. melancholicus en Am. paniculatusL. Dat wij de laatste vijf soorten hebben kunnen determineeren, komt door het verschijnen van Band V der Flora von 121 Deutschlancl door J. Sturm (IJe Aufl. 1901) waarin al deze soorten voorkomen. Hier bleek dus weer duidelijk, hoe nuttig het zou zijn, dat in de Nederlandsche Flora's ook werden opgenomen die soorten, die in naburige landen werden aan- gevoerd. Hun aantal is zoo heel groot niet, en als van elke soort de voornaamste kenmerken met kleine letter werden opgenomen, zou de omvang der Nederlandsche Flora's slechts weinig toenemen. In dit overzicht willen wij alvast eenige soorten vermelden, die hier gevonden kunnen worden. Mogelijk volgt dan binnen korten tijd het bericht hunner vondst. Hun, die de volgende tabel wenschen te gebruiken, willen wij mededeelen, dat als eerste kenmerk ter onderscheiding genomen is de vrucht. Mochten aan te determineeren ex. geen rijpe vruchten zich bevinden, dan is de determinatie bijna altijd nog mogelijk, daar de soorten onderling zeer verschillend zijn, met uitzondering alleen van de talrijke vormen der hier bijna niet voorkomende Am.paniculatus groep. 1. Vrucht met deksel openspringend 2. Vrucht niet openspringend 9. 2. Bloemen in kluwens in de bladoksels 3. Bloemen in aren 6. 3. Bloemdek korter dan de schutbladen 4. Bloemdek ongeveer zoo lang als de schutbladen . 5. 4. Bloemdek 4 a 5 bladig. Vrucht weinig langer dan of even lang als het bloemdek . . . Am. blitoïdes. Bloemdek 3 bladig. Vrucht langer dan het .... bloemdek Am. albus. 5. Vrucht dubbel zoo lang als het bloemdek Am. sylvestris. Vrucht evenlang als het bloemdek Am. melancholicus. (Zie ook Am. albus). 6. Ondei'ste bloeitakken met 2 dorens aan den voet. J.m. spinosus. Planten zonder dorens 7. 122 7. Bloemdekbladon ongeveer de helft der schutbladen Am. retroflexus. Bloemdekbladon zoowat evenlang als de schutbladen 8. 8. Breedte der bladen Vio van de lengte . Am. tristis. Breedte der bladen Vio '^^ */io van de lengte. Am. paniculoMis. (Zie ook Am. retroflexus) 9. Bloemen in kluwens in de bladoksels. Meeldraden. 5. Am. crispus. Bloemen in kluwens of aren in de bladoksels, vaak met eind-aar. Meeldraden 3 10. 10. Bloemdek driemaal zoolang als de schutbladen. Vrucht rimpelig Am. gracüis. Bloemdek tweemaal zoolang als de schutbladen . 11. 11. Vrucht rond, iets rimpelig Am. Blitum. Vrucht langwerpig, glad Am. deflexus. Nog zouden hier gevonden kunnen worden de volgende soorten, die in Duitschland aangevoerd zijn: Amarantus crassipes Schlecht (= Scleropus crassipes) met niet openspringende vruchten, de manlijke bloemen meest alleenstaand in de bovenste bladoksels, de vrouwelijke in kluwens op zeer verdikte stelen, waardoor de kluwens een koraalachtig uiterlijk hebben. Amaranius polygono'kles L. (= Amhlogynapolygono'ides L.) met bloemdekbladon, die wit zijn en ongeveer tot de helft met elkaar vergroeid. Plant met eind-aar en kleine, korte, bebladerde aartjes in de bladoksels. (Perin zond deze soort in als Amarantus retroflexus h., gevonden bij Haarlem. Men leze echter over de betrouw- baarheid van Perinsche planten Prodromus Fl. Bat. I pag. 179 en Prodr. Fl. Bat. III pag. 1389. Ondanks de foutieve determinatie lijkt de opgave ons volkomen onbe- trouwbaar, wat ook de meening van Dr. Vuijck is, aan- gezien hij anders de plant wel opgenomen zou hebben in 123 den Prodromus, evenals Atriplex laciniatum L. in Prodr. Iir p. 1469). Amarantus tenuifoUiis Willd. (= Mengea tenuifolia Ten.) heeft geen schutbladen, twee bloemdekbladen, 1 a 2 meel- draden. Vruchten niet openspringend, bloemen in kluwens in de bladoksels. Digera arvensis Forsk, op het eerste gezicht totaal ver- schillend van de andere A77ia7rmtussoorten. Bloeiwijze los aarvormig. De goed gevormde bloemen zijn door kamachtige vervormingen omgeven, in de plaats der zijstandige bloemen. Meeldraden 5. Vruchten niet open- springend. Behalve deze soorten kan men de andere genoemde aldus rangschikken: Eerste Afdeeling: Eu-Amarantus. Vruchten met deksel openspringend. Groep I. Bloei wij zen met eind-aar, en kleinere aren aan den voet. Meeldraden gewoonlijk 5. Deze groep is de eenige, die groote moeilijkheden aan- biedt, ze omvat een groot aantal vormen, waarvan men of vele soorten kan maken, of weinig soorten met tal van onder- en tusschenvormen. Een interessant, hoewel verou- derd en niet altijd even helder opstel over enkele vormen dezer groep vindt men in „Flora" 1849 pag. 161, door C. Regel, die veel gevoelde voor een beperkt aantal soorten met een groot aantal tusschenvormen. 1. Amarantus tristis Willd. Bladen eirond-ruitvormig tot eirond, meest stomp, soms uitgerand, soms spits, steeds met stekelpunt. Bloeiwijze rechtopstaand of iets heen en weer gebogen, aarvormig, aan den voet pluimvormig. Schutbladen bijna 124 zoolang als het bloemdek, driehoekig-eivormig, in een naald uitloopend. Bloemdckbladen langwerpig, stomp, met stekelpunt. V^^uohten even lang als het bloemdek. Kleur in 't algemeen groen. Ongeveer 50 cM. hoog. 0. Deze soort is hier nog niet aangetroffen, maar bij Hamburg uit de tropen aangevoerd. Men zij echter voorzichtig met enkele Am. retroflexus en paniculatus vornien ! 2. Amarantus retroflexus L. Stengel rechtopstaand, vaak met rechtopstaande of uit- gespreide takken, zelden opstijgend ; kort en ruw behaard. Bladen langgesteeld, eirond-ruitvorming tot langwerpig- eirond, naar de punt versmald, stomp, kort stekelpuntig; rand iets gegolfd. Bloeiwljze met dik aarvormig einde en aan den voet veel korte, dikke zijtakken. Schutbladen zoo wat tweemaal zoolang als de bloemdekbladen, met lange naald. Bloemdekbladen met stekelpunt, iets langer of even lang als de vrucht'). Meeldraden 5. Vrucht met deksels open- springend. Kleur in 't algemeen lichtgroen. Hoogte 172—9 dM. Juli- October 0. Deze plant is in het begin der 19© eeuw in ons land het eerst waargenomen door Petif bij Zeist. (v. Hall. Fl. B. S. 675. Het ex. berust in Herb. Ned. Bot. Ver.) Reeds in het aanhangsel Fl. B. S. 857 komen meerdere vind- plaatsen voor, en thans kan men de plant talrijk vinden op ruigten, stationsterreinen enz. Zoo nemen wij de plant thans reeds gedurende 10 jaar achtereen waar op dezelfde plaats van het spoorwegterrein tusschen Parallelweg en Spoor wegha ven te Rotterdam, in talrijke forsche exemplaren. 1) Asclierson — Graebner (Flora des N. O. D. Flachlandes) en H e u k el s (De Flora van Nederland) geven beiden : //Bloemdekbladen korter dan de vrucht." Bij de Rotterdamsche ex. ziJD de bloem- dekbladen beslist langer dan de vrucht. 125 In Prodromus III. 1419 vindt men var. ^ pusillus. Noordwijk S. S. 1833. Deze variëteit, waarvan als auteurs- naam op het door Suringar geschreven etiket Coss voor- komt, is ons niet bekend. In elk geval is het bewuste ex. geen Am. retroflexus L. maar behoort tot Am. paniculahis L. In Prod. III. 1419 vindt men ook: „Venlo 1894 Garj. Bloemen met 5 meeldraden". Dit is niets bijzonders, want Am. retroflexus L. heeft juist 5 meeldraden. Het bewuste ex. is echter een afwijking, inzooverre het een zeer kleine aar en zeer groote bladen heeft. Het etiket vermeldt verder nog: „een 10-tal kolossale ex". Tusschen Amarantiis retroflexus L. en Am. paniciilatus L. komen een groot aantal tusschenvormen voor, die aan- gaande hun plaatsing moeilijkheden opleveren. Twee dier vormen, die hier kunnen worden aangetroffen, willen wij even noemen. Amarantus patulus Bert, volgens Krause in Sturm Band V, p. 141 denkelijk A. retroflexus X sylvestris, wat ons wel wat bedenkelijk voorkomt. De plant onderscheidt zich van A. retroflexus door de kleur, die donkerder groen is, en door de aren, die wel de helft dunner zijn. Eind-aar lang, vaak gebogen, met dunne zijaren. Eind-aar en zijaren zoowat 1 C.M. dik. Schutbladeren korter dan bij A. retroflexus ; vruchten duidelijk langer dan het bloemdek. (Volgens Koch's synopsis III® Aufl. p. 2198 en v.v. is Am. patulus "Q er i=z Am. chlorostachys Willd = A. incurvatus Gren. Godr. O. i. zijn deze vormen echter niet synoniem). A. patulus Bert schijnt een Z. Europeesche soort, bij Hamburg aan- gevoerd. E. Pospichal, Flora des Östenreichischen Küstenlandes, zegt aangaande A. patulus Bert.: „Een wegens onloochen- „bare overgangen twijfelachtige soort. Typische planten „met donkergroene kleur, slanken stengel, korte schutbladen „en lange eind-aar, die zoowat tienmaal zoo lang is als de 126 „zijaartjes, zijn zeer verschillend van A, retroflexus L., „maar deze kenmerken zijn helaas niet steeds zoo „zuiver aanwezig, zoodat voor het vaststellen van tusschen- „ vormen genoegzame speling overblijft". Amarantus chlorostachys Willd is o. i. een dezer tusschen vormen ; de kleur komt meer met die van A. retro- flexus overeen (bleek of lichtgroen). De plant is slanker dan A. retroflexus L., hoewel niet zoo olsiiik als A.patulus, de bladen zijn smaller en de vruchten langer dan bij Am. retroflexus L. A'M. chlorostachys Willd moet uit Amerika afkomstig zijn, is in Indië reeds sedert lang opgetreden en onlangs bij Hamburg aangevoerd. 3. Amarantus paniculatus L. Stengel meest glad, hier en daar met enkele korte haren. Bij de oksels een dichtere beharing. Bladen lancetvor- mig-ovaal tot ovaal of omgekeerd-eirond. Bloeiwijze recht- opstaand, omgebogen of knikkend. Schutbladen ongeveer zoolang als het bloemdek, ook wel langer. Kleur groen, geelgroen, of rood tot donkerpurper. 0 Juni — October. Deze soort . wenschen wij opgevat te zien als een col- lectief soort, die o. m. ook Am. caudatus L. omvat, die men in vele flora's naast Am. paniculatus L. vindt opge- geven; en die evenals deze een tropische sierplant is. Hoewel enkele ex. uit het Herb. N. B. V. overeenstemmen met de beschrijving van A. caudatus L., blijken zij bij vergelijking met ex. uit het Rijksherbarium zeer daarvan af te wijken. Ascherson en Graebner geven in hun Flora des Nord-Ost-Deutschen Flachlandes beide soorten met deze opmerking bij A. caudatus L.: Regel verklaart deze soort 127 wel niet ten onrechte voor een der vele vormen van A. paniculatus L. Van deze zoo vormenrijke soort komen enkele ex. voor in Herb. N. B. V., 't zijn geen typische ex. noch van A. paniculahis L. noch van A. caudahis L. Zoo zijn op één uitzondering na de schutbladen veel langer dan het bloem- dek, welk kenmerk overeenkomt met A. retroflexiis, hoe- wel deze soort een geheel af wij kenden habitus bezit. Wij vermelden de volgende vindplaatsen: Noordwijk S. S. 1833 (het bovengenoemde ex. .Am. retroflexiis ^ pusiUus Prodr. III. 1419) Haarlemmerhout Bïise ; Moestuin Warmond Sur. 8 Oct. 1859. Langs de Maas V. 5 — 18 — 12 (in Limburg) Brummund. Verder nog een ex. met onleesbaar etiket: Moestuin (Kooten?) eerst gedetermineerd als Atriplex oblongifolia, later als Amarantus retroflexiis. Alleen bij dit ex. zijn de schutbladen weinig langer dan het bloemdek. Uit Herb. v. Hall eenige eigenaardige ex. met bijvoeging „Ex herb. de Beyer", dus denkelijk uit den omtrek van Nijmegen, waar wij zelf de plant eenige jaren geleden waarnamen, talrijk verwilderd bij een voormalige kweekerij. Voorts bevinden zich in Herb. N. B. V. nog eenige kleine, ondetermineerbare ex., die evengoed tot A. pcmi- culatiis L. als tot Am. retroflexus kunnen behooren. Opmerking: In het hierboven genoemd opstel verdeelt Regel deze soort in drie groepen: 1° met opgerichte aren, waartoe hij o. a. brengt Am. hypocliondriacus Willd, Am. sangidneus L. en Am. cruentus L. 2° met aren, die aan het einde omgebogen zijn waar- onder Am. paniciilatiis L. en 3° met knikkende aren, waaronder Am. caudatus L. en Am. purpurascens Hort. Bij Am. caudatus L. geeft hij deze opmerking: „Deze ondervorm „heeft een eigenaardigen „habitus: hangende cyhndervormige, aarvormige, zeer lange 128 „en aan de basis + vertakte bloei wij ze, waardoor men „licht geneigd is, er een aparte soort in te zien. Maar bij „cultuur met de vorige variëteiten ziet men allerlei over- „ gangen ontstaan." Wie bovengenoemde indeeling van Regel vergelijkt met die in Ascherson en Graebner's Flora des N. O. D. Flachlandes, zal bemerken, dat beide geheel verschillend zijn, hoewel uit het register blijkt, dat A. en G. dezelfde auteurs- namen hebben als Regel, alleen met uitzondering van ^m. purpu7^ascens. Krause in Sturm Band V plaatst Am. caudatus en Am. hypochondriacus onder de soorten, en zegt dan bij zijn Am. hyhridus paniculatus : „Nagegaan moet worden, of de beschreven vorm Am. „caudatus X hypochondriacus is, of dat zich onder de vormen, „die gewoonlijk onder den naam Am. paniculatus samen- „ gevat worden (o.a. Am. sangnineus, Am. cruentus) nog een „aparte soort bevindt." Voor ons land is het o.i. het verstandigste, alles samen te vatten onder den naam Am. panicidatus L., deze soort dan op te vatten als een collectiefsoort en zich voorloopig over de ondervormen niet al te druk te maken. Blijkens materiaal uit het Rijks herbarium is Am. hypochondriacus een vorm, die zeer na verwant is aan de typische Am. paniculatus^ en daar dichter bij staat dan bij typische Am. caudatus. 4. Amarantus spinosus L. Stengel rechtopstaand. Bladen driehoekig tot ruitvor- ming-lancetvormig, stomp, stekelpuntig. Bloeiwijze met lang, dun rechtopstaand einde en dergelijke zijtakken, hoe- wel de onderste okselstandige kort ineengedrongen zijn. Aan den voet der bloeitakken vindt men twee dorens, + 1 cM. lang. Schutbladen zoowat evenlang als het bloemdek, 129 Vrucht ongeveer zoo lang als het bloemdek. Kleur groen of geelgroen. 0 Augs.— Oct. Deze plant is onmiddellijk te herkennen aan de dorens, die bij geen andere soort voorkomen. Hoewel nog niet hier aange- troffen, zou de plant hier kunnen aangevoerd worden, evenals dat in Duitschland op verscheidene plaatsen gebeurd is. Groep II. Bloei wij zen in de oksels der bladen, kluwens vormend. Gewoonlijk drie meeldraden. 5. Amarantus melancholicus L. Stengel rechtopstaand. Bladen lang gesteeld; ruitvormig- eivormig tot langwerpig-lancetvormig, stomp of iets uit- gerand. Bloemen in okselstandige kluwens. Schutbladen^ bloemdek en vrucht ongeveer even lang. Vruchten glad. Kleur meest rood of bont. 0 Augs. — Sept. De plant maakt een eigenaardigen indruk door de meest flink gestoelde bladen, in wier oksels de bloemkluwens zitten. De onderste bladen vallen vaak af, zoodat dan de enkele kluwens overblijven. De bovenste bladen steken ver boven de kluwens uit. Soms maken de planten den indruk, of zij een bebladerden eind-aar hebben. Deze soort werd in ons land gevonden door v. d. Trappen te Baambrugge. Op één vel in het Herb. Ned. Bot. Ver. bevinden zich 5 planten, waarvan 1, 2 en 3 tot Am. sylvestris Desf. behooren, 4 en 5 echter tot Am. melan- cholicus L. Hoe de plant met Am. sylvestris Desf., die toch geen sierplant is, daar te Baambrugge gevonden is, verwilderd of aangevoerd, zal wel nooit opgehelderd worden. In Duitsch- land is deze tropische sierplant zeldzaam verwilderd of aangevoerd waargenomen. Nederl. Kriiidk. Archief. 1910. 9 130 Na determinatie hebben wij de planten vergeleken met materiaal uit 's Rijksherbarium ; o.a. verscheidene ex. uit Suriname Febr. 1838 stemmen er volkomen mee overeen (det. A. Pul Ie 1905). Als synoniemen vindt men Am. tricolor L. en Am. gangeticus L. onder welken laatsten naam verscheidene ex. in 's Rijksherbarium te vinden zijn. 6. Amarantus sylvestris Desf. Stengel rechtopstaand of liggend. Blaadjes ruit- eivormig tot lancetvormig, spits of stomp, stekelpuntig. Bloemen in okselstandige kluwens. Schutbladen zoo wat even lang als het driebladig bloem dek. Meeldraden 3. Vrucht rimpe- lig, dubbel zoo lang als het bloemdek. Vrucht met deksel openspringend. Kleur groen. 0 Hoogte 1 — 7 d.M. Juh — October. Wanneer men goed let op de onderlinge verhouding van schutbladen, bloemdek en vrucht levert de onderscheiding van deze soort geen moeilijkheden op naast de soms veel er op gelijkende Am. albus L. In zijn Flora v. Nederland III pag. 9 noemt Oude- mans zichzelf met Molkenboe r de ontdekker dezer soort in 1842. Uit het Herbarium Ned. Bot. Ver. blijkt intusschen, dat Molkenboer haar reeds in Aug. 1837 te Leiden vond (aan den Lagen Morsch op den spoorweg) en misschien zijn de planten van v. d. Trappen te Baam- brugge met Am. melancholicus L. verzameld, nog vroeger gevonden. (Exempl. ex herb. v. Hall.) De plant werd verder nog aangetroffen om Leiden (verschillende plaatsen, alle + 1842). Landlust te Baambrugge, Vogelensang bij Heemstede (C. A. Backer 1900 Herb. N. B. V.) Bolsward, Deventer proeftuin Kobus (in Prodr. UI 1420 sub Albersia Blitum Kunth. Er zijn 4 ex., waarvan 1 Am. sylvestris 131 Desf. en 3 Am. albiis L.) en door ons op verscheidene plaatsen te Rotterdam en Schiedam in 1904 en later. De ex. uit Prodr. III p. 1418. Pothoofd 1893, Lak o en m.eelfabriek Middelbm'g 1900 O g ter op behooren beide tot Am. albus L. Oudemans heeft in zijn Flora III pag. 8 aanleiding tot verwarring gegeven, daar hij in navolging van Moquin- T and on Am. sylvestris Desf. opnam als Am. Blitiim L.; en Am. Blitum L. uit Prodr. I (= Albersia Blitum Kunth) noemde Am. viridis L. Voor deze nomenclatuur-kwestie zie men A sch. und G. Flora des N. O. D. Flachlandes p. 291. 7. Amarantus albus L. Stengel onbehaard en sterk vertakt, rechtopstaand, stengel en takken stijf. Blaadjes klein, omgekeerd-eirond ofspatel- vormig, vaak uitgerand met stekelpunt. Bloemen in oksel- standige kluwens. Schutbladen veel langer dan het bloem- dek met scherpe, vaak buitenwaarts gekromde punt. Meeldraden 8. Vrucht sterk gerimpeld met deksel open- springend, langer dan het bloemdek. Kleur groen, wit, soms iets rood. Hoogte 1 — 6 d.M. 0 Juli— October. Een vormenrijke, doch goed kenbare soort, die alleen verward kan worden met Am. sylvestris Desf., waarvan zij intusschen gemakkelijk onderscheiden kan wordendoor de schutbladen, die bij Am. albus L. veel langer zijn dan het bloemdek, en ook door de scherpe punt aan de schutbladen, waardoor de plant een stekelig uiterlijk krijgt, geheel vreemd aan Am. sylvestris Desf. Even willen wij hier nog wijzen op een paar verkeerde kenmerken in de nieuwe uitgaaf van Koch Deel III: „Bladen als retroflexus" en „meeldraden 5". De bladen zijn 132 heel veel kleiner dan bij retro flexus en de meeldraden zijn 3 in getal. Op deze plant werd voor het eerst hier te lande de aandacht gevestigd toen wij haar determineerden in 1901. (Zie inleiding). Het volgend jaar vonden wij haar in de Nieuwe Scheve- ningsche Boschjes in 1903 (26 Juli) één groot ex. op het Handelsterrein aan de Roosestraat te Rotterdam ; in 1904 op diezelfde plaats tal van kleine ex., sedert door het plaatsen eener loods verdwenen. Maar elk jaar vinden wij de plant op een ander aan voerterrein bij Rotterdam tei'ug, in 1909 ook te Schiedam. Op de oudere ex. Deventer 1879 proeftuin Kobus; pothoofd aldaar Lak o en Middelburg 1900 Ogterop we- zen wij reeds bij Am. sylvestris Desf. Ook in Duitschland vaak aangevoerd. Blijkens de verzamelde ex. schijnt de plant sterk te varieeren. Bepaalde vormen vonden wij nergens vermeld. Het meest komen groene ex. voor; de ex. van v. Iterson 1901 zijn wit; in September 1906 vonden wij te Rotterdam langs de Maashaven een rood aangeloopen ex. 8. Amarantus blitoïdes S. Watson. Op deze Amerikaansche soort willen wij hier even de aandacht vestigen, hoewel zij in Europa nog niet is aan- getroffen. Zij zou echter evengoed hier aangevoerd kunnen worden als Am. albus L., waarop zij veel gelijkt. Zij ver- schilt van Am. albus L. door de meer liggende stengels (wat soms ook bij Am. albus L. kan voorkomen) en door de kortere schutbladen, die iets langer zijn dan het 4 a 5 bladige bloemdek (bij Am. albus L. 3-bladig). De vrucht is weinig langer dan of even lang als het bloemdek. In Amerika schijnt zij zeldzamer dan Am. albus L. 188 Tweede Afdeeling: Albersia (Euxolus). Vruchten niet openspringend. Groep L Bloeiwijzen met eind-aar. Gewoonlijk 3 meel- draden. 9. Amarantus Blitum L. Stengel kaal, rechtopstaand of liggend-opstijgend. Bladen langgesteeld, rondachtig tot eirond of omgekeerd-eivormig, uitgerand en stekelpuntig. Bladen met witten, soms don- kerrooden vlek. Bloemen in de blad-oksels, en een eind-aar vormend, die vaak maar kort is. Schutbladen ongeveer de helft der bloemdekbladen. Vruchten rond, niet opensprin- gend, iets gerimpeld. Kleur donkergroen, zelden rood. 0 Juli — Oct. Op goeden bodem wordt de plant hooger, de stengel is dan rechtopstaand, de bladen meest ongevlekt: frm. ascen- dens Fourr. Zoowel Am. Blitum L. als de vorm ascendens Fourr. komen hier voor. Reeds de Gorter vermeldt Am. Blitum L. en nog komt de plant op bebouwden grond vrij veel voor. Am. Blitum L. wordt opgegeven als met 3 meeldraden en meest 3-bladig bloemdek. Zeldzaam zouden ex. met 5-deelig bloemdek kunnen voorkomen. Daar de plant om Rotterdam niet voorkomt, hebben wij geen gelegenheid levend mate- riaal daarop te onderzoeken, maar wij vestigen de aandacht hierop van hen, die dit wel kunnen. 10. Amarantus deflexus L. Stengel uitgespreid vertakt. Bladen ei- tot ruitvormig, stomp of uitgerand, stekelpuntig. Eind-aar tamelijk los, daaronder nog enkele dergelijke aren. Schutbladen zoowat de helft der bloemdekbladen. Vruchten niet openspringend, 134 langwerpig, drienervig, glad ; veel langer dan het driebladig bloemdek. Kleur groen. 0 of overblijvend. Augs.— Oct. Schijnt volgens den nieuwen Koch Deel III een onder- soort van Am. Blitum L. Of dit waar is, durven wij niet beslissen. Of de eind-aar, zooals wij in enkele flora's vonden, „tamelijk los" is, is aan bedenking onderhevig. De plant werd door ons te Rotterdam ontdekt in 1904 op het spoorwegterrein tusschen Parallelweg en Spoorweg- haven. Daarna vonden wij nog 1 ex. in 1906 langs den Maashaven op opgespoten grond; zie voor de opgave Am- sterdam (Heukels, Flora) aan het eind van dit overzicht. Ook in Duitschland een paar maal aangevoerd. 11. Amarantus gracilis Desf. Stengel opgericht, slank, meest weinig vertakt, bijna kaal. Bladen langgesteeld, eivormig of langwerpig ruit- vormig, stomp, stekelpuntig, van onderen wit geaderd. Bloeiwijze slank. Bloemen in slanke, iets gekromde aartjes, eind-aar iets langer. Schutbladen zeer kort, driemaal zoo kort als het driebladig bloemdek. Vrucht niet openspringend, bijna bolvormig, sterk gerimpeld, langer dan het bloemdek. Kleur groen. 0 Augs. — Oct. Synoniemen : Amarantus caudata Jacq, Euxolus caudatus Moq. Albersia caudata Boissier. Deze tropische soort werd hier te lande slechts eenmaal waargenomen; n.1. door ons in 1906 op opgespoten grond langs de Maashaven te Rotterdam. In 1907 niet meer gezien. Onder de afbeelding in de Flora Batava staat abusievelijk A. deflexus L. ; in den tekst heeft Dr. Vuyck de fout hersteld. Ook in Duitschland een paar maal aan- gevoerd. Onze ex. hebben we vergeleken met ex. uit 135 's Rijksherbarium; vooral als Euxolus caudatus vindt men daar bijna eendere exemplaren. In enkele beschrijvingen leest men: „Vrucht bijna tweemaal langer dan het bloem- dek". O. i. is dit wat veel ; bij onze ex. en ook bij die in het Rijksherbarium is de vrucht maar zeer weinig langer dan het bloemdek, en kleiner dan bij Am. Blüum. In strijd ook met de beschrijving is een der Rotterdamsche exem- plaren zeer sterk vertakt. Groep II. Bloemen in kluwens in de bladoksels. Meel- draden 5. 12. Amarantus crispus Braun. Stengel liggend, vertakt, behaard, 20 — 50 cM. lang. Bla- den ruitvormig tot lancetvormig, stomp, met gegolfden rand, onderzijde behaard. Bloemen in kluwens in de blad- oksels. Schutbladen korter dan het vijfbladige bloemdek. Meeldraden 5. Vrucht niet openspringend, rimpelig, zoowat evenlang als het bloemdek. Kleur groen of rood. 0 Sept. — Oct. Deze soort is tot heden hier nog niet waargenomen, maar kan hier aangevoerd worden, even als dit in Duitschland geschied is. In de Amerikaansche Flora van Britton and Brown vindt men een beschrijving, waarin de bladen aan den top spits worden genoemd, en versmald aan den voet. Omti'ent de meeldraden leest men ; „Meeldraden (altijd ?) 3". Het merk- waardige is echter, dat de bijbehoorende figuur 1407 een detail teekening eener bloem geeft met 5 meeldraden! Daar ook K r a u s e in S t u r m Band V de plant opgeeft als met 5 meeldraden, hebben wij ons hieraan maar gehouden. 136 Tot slot willen wij nog wijzen op een tweetal ex. van een soort, die ons nog onbekend is. Bij het eerste ex. dat wij vonden te Rotterdam^ 20 Oct. 190G op opgespoten grond aan de Maashaven, teekenden wij aan: „Meeldraden 5. Bloemdek 5-bladig. Stijlen 3 (het best waarneembaar aan de jonge vruchten). De bladen missen de insnijding, die zoo duidelijk bij Am. Blitum voorkomt. Bloemen in kluwens in de bladoksels. Eind-aar bijna niet aanwezig. Schutbladen de helft van het bloemdek. Vrucht rimpelig, rond, ongeveer zoolang als het bloemdek." Waren de bladen nu maar gegolfd, en aan de onderzijde behaard, dan zouden we nog aan Am. crispus kunnen denken, maar de afbeelding in Britton and Brown wijkt sterk af, en exemplaren dezer soort zagen wij nooit. Het tweede ex. door den heer J. Koornneef, verzameld 6 October 1906, „Over het IJ" te Amster- dam, behoort o. i. tot dezelfde soort, hoewel de bloei- wijze bij dit ex. meer ontwikkeld is en het ex., dat berust in herb. Heukels, daardoor een anderen indruk maakt. Bovengegeven kenmerken vindt men ook aan dit ex. hoe- veel wij niet meer konden nagaan, of het aantal meeldraden 3 of 5 was. Aan het einde van dit overzicht willen wij onzen harte- lijken dank betuigen aan Dr. J. W. C. Goethart, die ons met de meeste bereidwilligheid planten uit 's Rijksherbarium ter inzage stuurde en ons diverse inlichtingen verschafte, als ook aan den heer H. Heukels, welke ons inzage gaf van herbarium materiaal en van de nieuwe uitgave van Koch's Synopsis. Polycnemum. De plaatsing van dit geslacht is onzeker ; Aschersonen 187 Graebner, Krause, de Prodromus Fl. Bat Ed. II, H e u k e 1 s rekenen het bij de Amarantaceae ; andere werken daaren- tegen zooais Koch, Index Kewensis, Pflanzenfam ; Dalla Torre en Oudemans brengen het onder de Ghenopodia- ceae. De inlandsche flora's vermelden slechts één soort: Polycnemum arvense L. met deze beschrijving: Plant tamelijk kaal. Stengel aan den voet vertakt, met liggende of opstijgende dunne takken. Stengel en takken groen of roodachtig, meest bedekt met kleine, dichtopeen- staande wratten. Bladen rechtopstaand of teruggekromd, dun. Bloemen tweeslachtig, alleenstaand, okselstandig, zit- tend. Bloemdek droogvliezig. Schutbladen vliezig, iets kor- ter of evenlang als het bloemdek. Vrucht zeer klein, eirond, nauwelijks 1 m.M. lang, niet langer dan het bloemdek. 0 Juni — Herfst. De plant behoort tot de zeldzaamste indigenen, en komt ook als adventiefplant voor. Misschien wordt zij vaak over 't hoofd gezien, daar zij door de witte, droogvliezige schut- bladen veel gelijkt op niet-bloeiende Sper gularia en Scle- ranthus soorten (altijd volgens Ascherson und Graebner). Blijkens een aanteekening van den Heer Kok Anker- smit gelijkt de plant sprekend op jonge J^m^perws, terwijl wij zelf de groote overeenkomst konden constateeren met zeer jonge ex. van Salsola kali, ten minste van de dun- bladige variëteit daarvan, die zoo vaak op aan voerterreinen voorkomt. Enkele Duitsche Flora's wijzen op de groote overeenkomst van een andere soort, n.1. Polycnemum ma- ius A. Br. met den gewonen vorm van Salsola Kali. Heukels geeft in de Flora van NederlandDeelIIafl.il: „bladen 4 — 8 m.M." Er komen echter ex. voor met langere bladen, zeker wel tot 20 m.M. In ons land schijnt de plant het eerst gevonden door 138 de Beyer bij Overasselt; later bij Plarderwijk, Maastricht, de Bilt, Eindhoven, Werkendam (?), alle opgaven vóór 1845. Daarna in 1865 op Ameland (in het Herb. Ned. Bot. Ver. berust daarvan zoo'n uiterst treurig fragment, dat de de- terminatie niet te toetsen valt), in 1808 te Apeldoorn (opslag) en in 1903 door ons te Vlaardingen, met kippen- voer aangevoerd op het stationsemplacement. Als vormen worden in Koch III onderscheiden: Var. «. 1. inundatum Schrk. Plant welig; liggend. Op vochtigen bodem. 2. multicaule Wal Ir. Rijk vertakt, meer rechtop. Op goeden bodem. 3. pumüum Hoppe. Plant klein, rechtop. Op schralen zandgrond. Var. (i HeuffeUi Lang. Stengel krachtig, rechtop, niet met wratten, viltig, iets kleverig, zeer slank. Takken rechtop, draadvormig. Bladen uitgespreid, draadvormig, tot 12 mM. lang, vaak teruggebogen. Schutbladen smal-eivormig, stekel- puntig, kaal, bijna zoolang als het bloemdek. Het aantal inlandsche ex., dat wij gezien hebben is te klein, om ze in vormen te verdeelen. Bovendien zijn de meeste ex. nu juist niet bepaald prachtexemplaren. Het grootste gedeelte behoort echter zeker tot pumüum Hoppe. De var. P Heuffelii Lang schijnt vooral in Oostenrijk en Hongarije voor te komen, zou hier echter ook aangevoerd kunnen worden. In Prodr. Fl. Bat. III p 1422 vindt men : „^ erectum. Kromme Rijn. G. Broers in Herb. Jansen en Wachter." Deze opgave berust op een aanteekening in ons herbarium bij dit ex.: „Volkomen identisch met 139 P. arvense P erectum Bogenhardt in Reichenbach's Exsiccata". Deze aanteekening schreven wij in 1903; maar in 1909 bleek ons, dat Reichenbach niet heeft uitge- geven Polyc. majus A. Br. en dat de var. /? erec^wm B o g e n- hardt niets anders is dan een flink ontwikkeld ex. van Polyc. majus A. Br. Uit de vergelijking met de ex. in 's Rijksherbarium van Polyc. majus A. Br. bleek ons. dat het ex. van G.. Broers. Kromme Rijn, ook tot deze soort behoort, zoodat ook deze soort als inlandsch moet worden aangemerkt. Polycnemum majus A. Br. onderscheidt zich van Pol. arvense L. door de bladen, die bij majus rechtopstaand en stijf zijn; de bladen, bloemen en vruchten zijn grooter en de schutbladen zijn langer dan het bloemdek. De stengel is gewoonlijk 5-15 c.M. Ascherson en Graebner merken op in hun Flora des N. O. D. Flachlandes p. 291: „Buiten het aangegeven „kenmerk in de bloemen is P. majus nog gemakkelijk te „herkennen aan de meerdere grootte der bloemen en der „bladen, en aan de hardere en stijvere gedaanteder bladen „en takken. Deze kenmerken zijn aan de kleinste ex. even „duidelijk (de grootste ex. van P. arvense zijn veel grooter „dan die van P. majus) en worden in 't geheel niet door „een gunstige bodemgesteldheid te voorschijn geroepen; „veeleer zijn de groeiplaatsen van P. majus zoo dor als „de droogste van P. arvense." Deze uitspraak van Ascherson en Graebner kunnen wij niet zoo grif toestemmen. O.i. is de grens tusschen beide soorten moeilijk te trekken, daar er overgangen be- staan. Ons ex. van Polyc. arvense L. van Vlaardingen bijv. bezit schutbladen, die duidelijk langer zijn dan het bloem- dek en in het Rijksherbarium komen meerdere dergelijke ex. voor. Evenzoo is het ex. van Werkendam (Herbarium Ned. Bot. Ver.) twijfelachtig; het heeft iets grootere vruchten Uü en stijve bladen, en zou best tot Pol majMS A. Br. kunnen behooren. De beste verschilpunten zijn o.i. de stijve, dikkere bladen van r. majiis in tegenstelling met de slappere, vaak teruggekronide bij P. arvense en de grootere vruchten van P. majus. Koch's Taschenbuch der Deutschen und Schwei- zer Flora geeft nog bij P. majus A. Br. ; „Vruchten eens zoo „groot als bij P. arvense (dit is wel wat testerk. J. en W.) ;,Plant vaak sterker, en heeft het uiterlijk van *Stt^so^airaZi". In Oostenrijk- Hongarije komt nog een derde soort voor: Polycnemum verrucosum Lang met nog kleinere bloemen, zaden en bladen dan P. arvense L. en de schutbladen iets kleiner dan het bloemdek. Koch teekent hierbij aan: „Polycnemum arvense, majus „en verrucosum zijn wel ondersoorten van één hoofdsoort". Hiermede zij Polycnemum in de belangstelling der Neder- landsche floristen aanbevolen. Rotterdam, Jan. 1910. P. JANSEN en W. H. WACHTER. Eenige moeielijk te ondersclieiden grassoorten. I. Triticum repens L. De laatste jaren verzamelden wij veel materiaal van Triticum repens L. Getroffen door de variabiliteit dezer soort, poogden wij de vormen te rangschikken. Slaat men de 1^ uitgave van den Prodromus op, dan vindt men daarin een drietal variëteiten vermeld nl.: a. vulgare bladen vlak, groen; ^. glaucwm bladen grijs-groen, naar boven opgerold; y. littorale bladen grijs-groen, over hunne geheele lengte opgerold. Reeds Oudemans maakt in zijn flora de opmerking dat deze variëteiten weer een onderverdeeling toelaten, waaraan trouwens van Hall in de F. B. S. reeds begon- nen was. Inderdaad verstaat men er tegenwoordig rassen of vormengroepen onder, die bovendien door die korte omschrijving niet eens duidelijk onderscheiden worden. Ascherson en Graebner geven in hun Synopsis een geheel andere verdeeling in een groot aantal rassen, varië- teiten en subvariëteiten aan. Doch ook hun verdeeling bleek ons op verscheidene punten niet voldoende. Om een voorbeeld te geven : hun eerste verdeeling in rassen grondt zich op het al of niet behaard zijn der onderste bladschee- den, een ideaal kenmerk, als het uitkwam. Het ras met behaarde scheeden: caesiiim C. Bolle troffen wij in ons 142 land niet aan, terwijl planten met behaarde scheeden vol- strekt niet tot de zeldzaamheden bchooren. Een tweede kenmerk waaraan men in de toepassing niets heeft, doet zich voor bij de onderverdeeling van het ras aristatum Döll. Zij onderscheiden hier een aantal va- riëteiten waarvan de kafjes langzaam in een meer of minder langen naald uitloopen, naast eenige anderen, waarbij de vliezige rand plotseling ophoudt en alleen de hoofdnerf zich in een naald voortzet. Dit kenmerk is ons gebleken niet te zijn toe te passen. Aan eenzelfde plant treft men aartjes aan, die beide wijzen van genaaid zijn te zien geven. Allerlei overgangen komen zelfs aan een aartje voor. Vervolgens wordt bij de afscheiding der variëteit dume- torum Döll. als kenmerk opgegeven : het aanwezig zijn van zijaartjes op de onderste tanden der aarspil. Neemt men het kenmerk der naald als eenig criterium aan, dan vindt men meer plan ion, die tot deze variëteit gerekend moeten worden zonder, dan met zijaartjes. Terwijl bovendien bij planten, die in 't geheel niet tot deze variëteit behooren, zijaartjes niet zeldzaam voorkomen, zelfs wel midden in de aar. Ook wordt een variëteit pubescens afgescheiden met als kenmerk een wollig behaarde aarspil. Deze vorm troffen wij aan bij planten, die tot allerlei variëteiten behooren. Wij vermoeden dan ook, dat van alle variëteiten kunnen onderscheiden worden: a. een normalen vorm. b. „ vorm met behaarde onderste scheeden o» „ „ „ „ aar-as d. „ „ „ zij -aartjes. Of zij inderdaad bij alle var. voorkomen, is ons nog niet gebleken. Bij de volgende indeeling geven wij op, bij welke var. wij ze aantroffen, terwijl wij dit verder hopen te onderzoeken en in de belangstelling der floristen aanbevelen. Wij zijn hierdoor gekomen tot de volgende indeeling: 143 A. Planten grasgroen, bladen vlak. I vulgare Döll. kafjes stomp of iets spits, zonder naald. a. arvensis Rchb. Aartjes meest 5-bloemig. ^. distans Lange. As der aartjes verlengd, v^aar- door de bloemen uit elkander staan. Aar slap overhangend. II aristatum Döll. kafjes genaaid. Kelkkafjes 5-nervig. a. subulaUim Schreb. kroonkafjes toegespitst, bijna geen naald. ^. dumetoriim Döll. Naald hoogstens ^'^ van de lengte van het kafje. 7. Leersianum Rchb. Naald ongeveer 7.3 van de lengte van het kafje. S. sepium Döll. Naald even lang als het kafje. Plant stijf rechtopstaand. III majus Döll. Plant zeer groot. Bladspriet tot I1/2 cM. breed. Aar lang. Kelkkafjes 7 — 9-nervig. Kroon- kafjes genaaid. B. Planten meer of minder grijs- of blauwgroen. IV glaiicum Döll. Plant krachtig. Bladen smal, meest aan den punt ineengerold. Stengel rechtopstaand. Kelkkafjes niet duidelijk gekield. Y maritimum Koch. Plant laag, stengels meest op- stijgend, sterk blauwgroen tot witachtig. Blad- spriet meestal borstel vormig ineengerold. Weinig aartjes, en die meestal armbloemig. VI Utoreum A. u. G. Plant krachtig. Aartjes groot met brooze spil (tot 2 1/2 cM.). Kelkkafjes gekield. Bladen breed, van boven zeer ruw. Gedeeltelijk ingerold. ^. aristatum Martens. Kafjes genaaid. Behaarde onderste scheeden troffen wij tot nog toe aan bij (Ia, II/5, IV). De subvar. puhescens Döll met behaarde aar-as bij (11^, lly). Vormen met zijaartjes bij (Ila, II/5, 144 Ily, III) terwijl zich ook in het Vereenigingsherb. derge- lijke vormen bevonden. De meeste last met determineeren verschaffen de duin- en strandvormen, omdat hier gemakkelijk verwisseling mogelijk is met Triticum repens X junceum {T. pungens). Triticum junceum L. is een zeer kenbare soort, die be- trekkelijk weinig afwijkt. Toch is het opmerkelijk hoe weinig verscheidenheden men aantreft in het Vereenigings- herbarium. Wij wijten dat aan het lastige bewaren der plant. De uiterst broze aarspil breekt bij het drogen licht, zoodat men alleen jonge planten volledig kan verzamelen. Zelf verzamelden wij de beide vormen a microstachyum Lange met kleine aartjes en ^ macrostachyum Lange met groote aartjes. Bovendien merken wij op, dat de kelkkafjes verbazend in vorm en relatieve lengte kun- nen verschillen. Bij exemplaren, gecultiveerd door wijlen den heer Blijdenstein, bereiken de kelkkafjes nog niet het derde deel der lengte van het aartje; terwijl wij exem- plaren langs het strand verzamelden waarbij kafjes en aartje bijna niet in lengte verschilden. Wat de oude Triticum acutum en pungens betreft, mee- nen wij dat deze kwestie uitstekend door A. en G. is opgelost door ze als vormen te beschouwen van een poly- morphen bastaard tusschen Tr. repens en Tr. junceum. Van deze vormen schijnt de eerste A. acutum hij ons nogsl algemeen te zijn. Zij gelijkt zeer sterk op strandvormen van Tr. repens en is er soms niet gemakkelijk van te onderscheiden. De tweede vorm B. normale^ die meer op Tr. junceum gelijkt, schijnt zeldzamer te zijn, terwijl wij den derden vorm nog niet aantroffen. Voor kenmerken en onderverdeelingen volstaan wij met naar A en G. Synop- sis deel II p. 662 — 667 te verwijzen. II. „Loliacea"-vormen. Met Plaat II. Evenals van bijna alle ^romi^ssoorten, komen ook van enkele Festuca species vormen voor, die in plaats van een pluim vormige, een aarvormige bloei wij ze vertoonen. Dit heeft onder anderen plaats bij de verwante soorten : Festuca pratensis Huds. en Festuca arundinacea Schreb., tezamen de „Gesammtart". Festuca elatior L. vormend. Vooral van de eerste soort F. pratensis^ valt het niet moeielijk een reeks planten te verzamelen, wier bloeiwijze langzamerhand van pluim tot aar overgaat. Deze laatste vorm, bekend als Fest. pratensis var. subspicata A. u. G. = F. pratensis pseudo- loliacea Fr. heeft al tot heel wat verwarring aanleiding gegeven. Men verwisselt ze nl. allicht met Fest. arundinacea pseudololiacea Grantzow, met Fest. pratensis x L. perenne, met Lolium perenne, met Lol multiflorum en met Gly- ceria fluitans B. loliacea Aschs., die alle denzelfden habi- tus vertoonen. Fest. pratensis en Fest. arundinacea zijn in typische vormen gemakkelijk genoeg te onderscheiden. De onderste krans der pluimtakken bestaat bij Fest. pratensis gewoonlijk uit 1 lange, ongeveer de helft der pluimlengte bereikende tak en 1 kortere, die meestal slechts 1 of 2, zelden 3 aartjes draagt, terwijl de beide pluimtakken bij Fest. arundinacea even groot zijn en beide tot 20 aartjes dragen. Dit kenmerk vervalt natuurlijk bij bovengenoemde vormen, zoodat men dan zijn toevlucht moet nemen tot minder goed zichtbare kenmerken. Allereerst de kelkkafjes. Bij Fest. pratensis (üg. 13.) is het bovenste aanmerkelijk langer, dan het onderste. Dit is bij Fest. arundinacea veel minder het geval (fig. 14) terwijl ze hier bovendien iets spitser zijn. De kroonkafjes zijn bij Nederl. Kruidk. Archief. 1910. 10 U6 de eerste soort meer ei-lancetvormig, naar boven toe vliezig, bij de tweede soort spits. Deze beide kenmerken blijven nu bij de bovengenoemde afwijkingen in 't algemeen wel constant, maar zijn toch niet sprekend genoeg om ze met zekerheid te onderscheiden. Het is ons dan ook tot nog toe niet gelukt, een gemakkelijk kenmerk te vinden om beide vormen aan gedroogde exemplaren te herkennen. Nu komt echter Fest. arundinacea pseudololiacea niet veel voor en voor zoover wij waarnamen, slechts in de nabijheid van normale exemplaren. Van Fest. pratensis echter is deze vorm vrij algemeen. Om Rotterdam vindt men ze overal waar koolasch of zand aangevoerd wordt; tusschen rails vindt men daar bijna niets anders dan deze vorm. Gemakkelijker is het onderscheid met de beide genoemde LolimnsooYten, daar deze altijd, zelfs bij vertakte vormen, slechts 1 kelkkafje hebben (fig. 4 en 5). De bastaard van Fest. pratensis en Lol per enne lijkt er echter zeer veel op en is er op 't eerste gezicht ook niet van te onderscheiden. Hieruit vloeit dan ook de ingewikkelde synoniemie voort, want men beschouwde algemeen den vorm van Fest. pratensis als dezelfde als de bastaard. De gewone vorm van de bastaard bezit twee kelkkafjes (fig. 1, 2 en 3), maar het tweede, dat naar den aarspil is gekeerd, is zeer klein (i— li m.M.) en dun vliezig. De onderste aartjes zijn kort gestoeld en de bovenste schuin ingeplant. Nu vertoont de bastaard bovendien vormen, die naar beide stamouders teruggaan zoodat of één kelkkafje aanwezig is, of de aar- spil vertakt is. Daar nu Lol. perenne ook vertakte vormen vertoont, krijgt men een aantal niet gemakkelijk te onder- scheiden vormen. De aartjes van de besproken bastaard zijn meestal lang en spits terwijl de bovenste bloemen dikwijls niet ontwikkeld zijn en de vruchten zich nooit ontwikkelen. De vertakte vormen van Lolium perenne zijn, doordat 147 ze monstruositeiten zijn en meestal gedeeltelijk on vertakt blijven, gemakkelijk te onderscheiden van Fest. elatior. Zij vervallen in tv^ee vormen: m. compositum Sm. en m. ra- mosiim Sm. Bij de eerste zijn de aartjes uitgegroeid tot takken, die onder de plaats, waar ze uit de hoofdas ont- springen een aartje met meestal sterk vergroot kelkkafje vertoonen. De laatste vormt een platte, stijve pluim, waar- van iedere zijtak gelijk is aan een normale Lolium-aM. Deze laatste komen het minst voor, doch wel treft men massa's tusschen vormen aan. De on vertakte Lol. perenne L. en de ongenaaide vorm van Lol. multiflonim Lam. {Lol. miiUiflorum'muticiim D.C. fig. 7) zijn weder lastiger te onderscheiden. In normale vormen geeft de lengte van het kelkkafje, d-dt hij Lol. per enne meer, bij Lol. muit. minder dan de helft van het aartje bereikt, een goed kenmerk. Dit helpt echter niet, wanneer men met veelbloemige aartjes van Lol. perenne te doen heeft. (Lol. perenne orgiale Döll.) Dan kan men beide soorten (bij levende exemplaren tenminste) onderscheiden aan den sten- gel, die bij Lol. perenne glad, bij Lol. miiltiflorum naar boven ruw is. Bovendien zijn de bladen van Lol. perenne in den knoptoestand gevouwen (fig. 6), die van Lol. muUiflorum zwak gerold (fig. 9). De bastaard tusschen de beide soorten, die zelden tusschen de stamouders aangetroffen wordt, gelijkt nu eens op een ongenaaide, armbloemige Lol. muUiflorum, dan weer op een genaaide Lol. perenne met broze aartjesspil. De bastaard is onvruchtbaar en de aartjes vallen bij het drogen meestal uit elkaar. Ook van Glyceria fluüans R. Br. bestaat een variëteit met aarvormige bloeiwijze, bekend als Gl. fluitans h) lo- Uacea Ascherson. Zij is van alle te voren genoemde soorten en vormen te onderscheiden, doordat de aartjes den normalen vorm behouden : de twee vliezige ongenerfde keikkafjes, de sterk generfde (5 — 7) afgeronde of van boven 148 vliezige, ingesneden kroonkafjes en de iets uit elkaar staande bloemen vertoonen. Een dwergvorm (gevonden op de plantenkaartjes-excursie bij Ootmarsuin) vertoont slechts 3 of 4 aartjes en is bekend als de var. pumllaW imm. u. Grab. Door Fries en door Godron is een Glyceria lo- liacea als soort beschreven; doch dit is waarschijnlijk niet de bovenbedoelde vorm, daar beide auteurs synoniemen aanhalen, die betrekking hebben op de reeds besproken bastaard van Festuca pratensis en Lolium perenne, die vroeger algemeen Festuca loUacea genoemd werd. De Gl loliacea van Fries moet volgens C. Hartman een bast- aard zijn van GL fluitans met Lol. perenne. De Festuca loliacea Hudson is waarschijnlijk wel de hier bedoelde vorm, daar Hudson zelf op pag. 47, 2^ editie der Fl. Angl. meedeelt, dat ze door cultuur uit Fest. fluitans = Gl. fluitans ontstaan is. Zeldzaam is de vorm niet. Om Rotterdam treft men ze op opgespoten terreinen menig- vuldig en in groote zoden aan. Ook langs droge slooten hebben wij ze aangetroffen, zoodat het allen schijn heeft, dat ze door gebrek aan water ontstaat. Rangschikt men de bovengenoemde {ongenaaide en niet vertakte) vormen dan ontstaat de volgende lijst: I één kelkkafje. a kelkkafje langer dan de helft van het aartje: Lo- lium perenne L. h kelkkafje korter dan de helft van het aartje 1. stengel naar boven meest iets ruw, bladen in den knop gerold : Lolium multifl^orum muticum. 2. bladen in den knop gevouwen, aartjes 12-20 bloemig: Lolium perenne orgiale Döll. II twee kelkkafjes. a onderste kelkkafje zeer klein, papierachtig vliezig, aan de meestal gestoelde onderste aartjes dikwijls ontbrekend: Festuca pratensis X Lolium perenne. 149 b kelkkafjes spits, bijna even groot: Fest. arundina- cea pseudoloUacea Grantzow. c kelkkafjes minder spits, het onderste iets meer dan de helft van het bovenste: Fest. pratensis sub- spiccUa A. u. G. d beide kelkkafjes vliezig, stomp, kroonkafjes sterk generfd. Glyceria fliiitans loliacea Aschers. Rotterdam, Jan. 1910. WIJZIGINGEN IN DE ADRESSEN DER LEDEN. Dr. J. Boldingh (1903), Utrecht, Nieuwe Gracht 48. Dr. K. W. Dammerman (1907), Buitenzorg. F. K. van Iterson (1903), 's Gravenhage, Hugo de Groot- straat 31. Dr. H. M. D. van Riemsdijk, Watergraafsmeer, Breede- weg No. 8. Mej. F. W. S. Ulfers (1907), Rotterdam, Avenue Concordia. Dr. Th. Valeton (1889), Leiden, Oegstgeesterlaan 3. Dr. F. A. F. C. Went (1884), Utrecht, Nieuwe Gracht 187. H. H. Zeijlstra Fzn. (1906), Haarlem, Kleine Houtweg 21c. /o 1. aartje, 2. kelkkafjes, 3. zittend en gesteeld aartje van Fest. prat. X L. per. 4. aartje, 5. kroonkafje, 6. jonge bladen van L.perenne, 7. aartjes van L. muit. niuticum, 8. kroonkafje, 9. jonge bladen van L. muit., 10. aartje, 11. kelkkafjes, 12. ligula van Glyc. fluitans, 13. kelkkafjes van Fest. prat., 14. kelkkafjes van Fest. arundinacea. 1 KfiülDKÖilG AR j YERSLA&F.N EN HEDEDEELIN&EN D£B NEDERLANDSCHE BOTANISCHE YEREENIGING ONDER REDACTIE VAN Dr. M. \^. Beyerinck. Dr. J. \^. Moll. Dr. Ed. \?erschaffelt , Dr. Hugo de 9ries, Dr. Th. Weevers en Dr. F. A. F. C. Went. -<>-<«öa(aG>-c NIJMEGEN , F. E. MACDONALD. 19U. KRÖlOKÜilG ARC VERSLA&EN EN MEDEDEELIN&EN DER NEDERLANDSCHE BOTANISCHE YEREENIGING ONDER REDACTIE VAN Dr. M. \A?. Beyerinck. Dr. J. W, Mol!. Dr. Ed. Verschaffelt. Dr. Hugo de \?ries, Dr. Th. Weevers en Dr. F. A. F. C. \A?ent. LIBRARV NEW YOKK BOTAMv^aL qaküen. NIJMEGEN , F. E. M A C D O N A L D. ign. INHOUD. Blz. Staat der Vereeniging op 1 Maart 1911 1 Verslag over den toestand der Vereeniging in het jaar 1910. 10 Verslagen der Permanente Commissies 12 Finantieel overzicht 15 Vergadering van 29 October 1910, 's avonds half acht te Amsterdam, in het gebouw der Universiteit .... 20 Tjebbes. De zaaizaadveredeling te Svalöf .... 26 Mej. RoMBACH. Ontwikkeling van den zaadknojj der Crassiilaceae 28 Vergadering van Zaterdag, 25 Februari 1911, 's avonds zeven uur te Utrecht, in het Botanisch Laboratorium . 30 Mej. AYesteedijk. Demonstratie van Zygosporen- vorming bij Mucorineêii 31 Schouten. Vereenvoudigd apparaat voor het isoleeren van één micro-organisme onder het microscoop . 32 Weevers. Lokalisatie van Kaliumverbindingen in de plantencel 33 Geerts. Voorloopige mededeeling over cytologische onderzoekingen van eenige Oe/?o^/ie?-a-bastaarden . 35 Vergadering van 29 April 1911, 's avonds acht uur te Amsterdam, in het gebouw der Universiteit .... 39 Arisz. Onderzoekingen over perceptie van licht- prikkels 40 Van der Wolk. Geleiding van phototropische prikkels bij Avena sativa 40 Verslag der van 17 tot 21 Juli 1910 gehouden Excursie in de omstreken van Tilburg en de daaraan verbonden Vergadering 44 DES Tombe. Lijst der planten 47 H. L. Gerth van Wijk. De beteekenis van oude planten- namen voornamelijk uit Ki liaan 63 P. Jansen en W. H. Wachter. Floristische aanteekenin- gen. IV. Salix 87 Nederlandsche Botanische Vereeniging, (opgericht 15 Augustus 1845). STAAT DER VEREENIGINQ OP 1 MAART 1911. BESTUUR. Prof. Dr. F. A. F. C. Went, Voorzitter (aftr. 1914). Prof. Dr. J. W. Moll, Ondervoorzitter ( „ 1912). Prof. Dr. Ed. Verschaffelt, Ie Secretaris ( „ 1913). Dr. J. C. Schoute, 2e Secretaris ( „ 1911). Dr. Th. Weevers, Penningmeester ( „ 1915). PERMANENTE COMMISSIES. Curatorium van het Kok Ankersmit-Fonds. Prof. Dr. F. A. F. C. Went, Utrecht, Voorzitter, (aftr. 1914). Prof. Dr. H. P. Wijsman, Soesterberg, Secretaris. J. T. Cremer, Amsterdam. P. Smidt van Gelder, Bennebroek. Dr. J. W. C. Goethart, Leiden. D. Lako, Zwolle. Prof. Dr. J. W. Moll, Groningen. C. W. R. Scholten, Amsterdam. Dr. L. Vu3^ck, Wageningen. Dr. Th. Weevers, (aftr. 1915). Nederl. Kruidk. Archief. 1911. COMMISSIE VAN REDACTIE. Prof. Dr. F. A. F. C. Went, Voorzitter Prof. Dr. J. W. Moll, Secretaris Prof. Dr. M, W. Beyerinck Prof. Dr. Ed. Verschaffelt Prof. Dr. Hugo de Vries Dr. Th. Weevers COMMISSIE VOOR HET FLORISTISCH ONDERZOEK VAN NEDERLAND. (aftr. 1916). V » 1913). \ ?* 1912). V n 1914). \ }j 1915). \ j? 1915). Dr. L. Vuyck, Voorzitter (aftr. 1914). Dr. A. Pulle, Secretaris ( „ 1916). E. Heimans ( „ 1913). Dr. H. W. Heinsius ( „ 1915). D. Lako ( „ 1912). COMMISSIE VOOR DE BIBLIOTHEEK EN HET HERBARIUM. Dr. L. Vuyck, Voorzitter (aftr. 1912). H. R. Hoogenraad, Secretaris ( „ 1913). F. K. van Iterson ( „ 1914). COMMISSIE VOOR HET BOTANISCH STATION. Dr. L. Vuyck, Voorzitter (aftr. 1914). •Mej. Dr. J. Westerdijk, Secretaresse ( „ 1913). Dr. J. W. C. Goethart ( „ 1912). RAAD VAN DIRECTEUREN VAN HET FONDS DER VEREENIGING. A. Ed. Dinger (1909), Rotterdam. R. Laan Azn. (1909), Wormerveer. Mevr. Dr. A. Weber van Bosse (1910), Eerbeek. GEWONE LEDEN*). Mej. M. F. A. Affourtit (1911), Leiden, Zoeterwoudsche Singel 10. Mej. J. E. van Amstel (1911), 's Gravenhage, Stadhouders- plein 5. W. H. Arisz (1909), Utrecht, Emmalaan 35. Dr. E. B. Asscher (1846), Amsterdam, Muiderstraat 13. C. A. Backer (1900), Buitenzorg. Dr. M. W. Beyerinck (1909), Delft. Dr. J. van Beusekom (1904), Almelo. Mej. A. Bienfait (1904), 's Gravenhage, Kerkhoflaan 8. D. Bierhaalder (1894), Baarn. Dr. A. H. Blaauw (1904), Eist (Gld.). K. de Boer (1910), Groningen, Jozef Israëlsstraat 48a. Dr. L Boldingh (1903), Utrecht, Nieuwe Gracht 48. D. Bolten (1899), Utrecht, Hendrik de Keijserstraat 35. Dr. H. Bos (1910), Wageningen, Bowlespark. J. Botke (1906), Leeuwarden, Oranje Nassaupark 3. Dr. P. J. van Breemen (1902), Willemstad, Curagao (adres Nederland: 's Gravenhage, Sweelinckstraat 104). C. E. B. Bremekamp (1909), Utrecht, Oude Kerkstraat 30. Mej. W. M. C. Bremer (1909), Utrecht, Catharijnesingel 24. Mevr. F. W. Bruyel-Andreae (1904), Amsterdam, Valerius- straat 79. F. F. Bruyning Jr. (1907), Wageningen. Dr. P. van der Burg (1901), Grijpskerk. Dr. H. Burger (1894), Groningen, Werfstraat 8. Joh. H. van Burkom (1903), 's Gravenhage, Weimarstr. 107. Dr. H. J. Calkoen (1878), Haarlem, Leidsche Vaart 86. Dr. J. W. Commelin (1907), Bandoeng, Java. *; De ie Secretaris verzoekt de leden beleefd bij verandering van woonplaats of bij verhuizing binnen groote gemeenten, hem hiervan kennis te geven. Mej. C. Cool (1910), Haarlem, Kleverparkweg 81. Dr. J. C. Costerus (1875), Hilversum, Hooge Naarderweg 59. Dr. P. J. S. Cramer (1904), Paramaribo. Dr. K. W. Dammerman (1907), Buitenzorg. A. B. van Deinse (1909), Leiden, Rapenburg 84. n. C. Delsman (1909), den Helder, Weststraat 52. K. J. D'Huy (1906), Amsterdam, Tolstraat 83. Mej. L. C. Doyer (1907), Utrecht, Oorsprongpark 6. Dr. P. van der Eist (1904), Buitenzorg. J. Ensink A. Jzn. (1887), Doetinchem, Waterstraat A 136. C. J. Baart de la Faille (1904), Leeuwarden. A. B. Droogleever Fortuyn (1909), Amsterdam, Pieter Pauwstraat 22. Dr. W. J. Franck (1911), 's Gravenhage, 2e Sweelinck- straat 148. Dr. A. J. M. Garjeanne (1899), Venlo, Nieuwstraat 16. Dr. J. M. Geerts (1906), Utrecht, Frederik Hendrikstraat 62. A. E. van Giffen (1909), Groningen, Martinikerkhof 22a. Dr. E. Giltay (1880), Wageningen, Marktstraat. Dr. J. W. C. Goethart (1886), Leiden, Witte Singel 39. J, A. Bierens de Haan (1909), Utrecht, Plompetorengracht 13. Dr. J. van Breda de Haan (1889), Buitenzorg. E. J. M. de Haas S. J. (1890), Amsterdam, Heerengracht 448. Dr. C. J. J. van Hall (1905), Buitenzorg. Mevrouw A. E. van Hall — de Jonge (1904), Buitenzorg. Dr. Ph. van Harreveld Jr. (1904), 's Gravenhage, Marconi- straat 42. E. Heimans (1899), Amsterdam, Plantage Muidergracht 55. Dr. H. W. Heinsius (1881), Amsterdam, P. C. Hooftstraat 144. Dr. M. Hesselink (1875), 's Gravenhage, Nassau Odykstraat 26. H. Heukels (1899), Amsterdam, Weesperzijde 81. Mej. J. Hingst (1904), Rijswijk (Z.H.), Huis te Lande, Vredenburgweg. Dr. J. A. Honing (1907), Medan, Deli, Sumatra. H. R. Hoogenraad (1903), Deventer, Kr. Kerkstraat 46. J. M. van den Houten (1908), Rotterdam, Hendrik Sorghstr. 10. Dr. F. W. T. Hunger (1895), Amsterdam. Dr. G. van Iterson Jr. (1909), Delft. F. K. van Iterson (1903), 's Gravenhage, Hugo de Groot- straat 34. Dr. J. M. Janse (1910), Leiden, Witte Singel 76. P. Jansen (1902), Rotterdam, 2e Jerichostraat 11. H. H. Janssonius (1904), Groningen, Jozef Israëlsstraat 89. Dr. J. Jeswiet (1907), Haarlem, Aelbertsbergstraat 3. Dr. W. J. Jongmans (1900), Leiden, Rijn- en Schiekade 78. Mej. A. Jonker (1909), 's Graveland. P. E. Keuchenius (1909), Utrecht, Korte Jansstraat 2bbis. A. J. Kluijver (1911), Leiden, Hoogl. Kerkgracht 21. Dr. J. C. Koningsberger (1892), Buitenzorg. Mej. J. Kroon (1886), Berkhamstead (adres Nederland: 's Gravenhage, Oldenbarneveldstraat 6). J. H. Kruimel (1909), Aerdenhout bij Haarlem, Villa Uthem. P. Kruizinga (1910), Groningen, Eenrum. H. W. Kuhn (1910), Naarden. K. Kuiper Jr. (1909), Amsterdam, Koninginneweg 39. Dr. J. Kuyper (1905), Paramaribo. Mej. C. H. Lako (1907), Castricum, „Duin en Bosch". D. Lako (1876), Zwolle. Dr. W. M. Doctors van Leeuwen (1900), Semarang. Mej. C. E. van Leyden (1911), Amsterdam, Keizersgracht 165, (vac. Krommenie). Mej. J. Lieftinck (J907), Apeldoorn. Dr. J. A. Lodewijks (1906), Klaten, Java. H. J. Lovink (1909), Buitenzorg. Mej. M. J. Mesdag (1910), Groningen, Roode Weeshuisstr. 21. P. J. A. J. Meulemeester (1903), Zwolle. Mej. Dr. N. L. Isebree Moens (1909), Amsterdam, Grens- straat 11. 6 Dr. G. A. F. Molengraaff (1881), 's Gravenhage, Juliana van Stolberglaan 43. Mevr. E. A. Molhuijsen-Gardenier (1909), Rotterdam. Dr. J. W. Moll (1877j, Groningen, N. Kijkin'tjatstraat 84. Mevr. Dr. M. Nieuwenhuis von UexküU-Güldenband (1904), Leiden, Witte Singel 75. Dr. W. M. P. Borst Pauwels (1903), Haarlem, Ged. Oude Gracht 35. Dr. N. R. Pekelharing (1904), Theeonderneming Tjimen- teng, halte Tjibadak, Java. Dr. A. J. van Pesch, Jr. (1909), x4.msterdam, Joh. Verhulst- straat 156. Mej. Dr. A. A. L. Pilgrim (1904), Arnhem, Turfstraat 8. Mej. G. W. van der Pol (1909), Utrecht, Dondersstraat 11a. Mej. Dr. C. M. L. Popta (1902), Leiden, Hooigracht 28. Dr. L. Posthumus (1875), Voorburg, Laan van Middenburg 1. Dr. G. Postma (1900) Deventer. Dr. G. Postma Czn. (1905), 's Gravenhage, Regentesselaan 28. Dr. J. J. Prins (1904), Rotterdam, Claes de Vrieselaan 27a. Dr. A. Pulle, (1904), Utrecht, Johan de Wittstraat Shis. Dr. H. M. Quanjer (1904), V/ageningen, Lav^icksche Allee. Jhr. Dr. L. H. Quarles van Uffo.rd (1910), Breukelen, Huize Gunterstein. Dr. A. Rant (1904), Bandoeng, Tjinjiroean, Java. E. Reinders (1910), Groningen, Visschersstraat 39a. Dr. H. M. D. van Riemsdijk (1890), Watergraafsmeer, Breedeweg 8. L. Rieter (1898), Venlo. Mej. H. C. C. la Rivière (1911), Leiden, Witte singel 81. Mej. S. Rombach (1905), Huis ter Heide, Bosch en Duin. Dr. A. A. L. Rutgers (1909), Buitenzorg. Mevr. Dr. C. J. Rutten-Pekelharing (1904), adres: Soerabaja, Hongkong en Shanghai Bank. H. H. Sanders (1896), Kampen. Dr. G. Schenk (1909), Meppel. A. Schierbeek (1909), Groningen, H. W. Mesdagstraat la. W. W. Schipper (1893), Winschoten. Dr. J. C. Schoute (1904), Bussum, Oude 's Gravel. weg 2. Dr. A. R. Schouten (1906), Meester Cornelis, Java. Dr. S. L. Schouten (1906), Utrecht, Lange Nieuwstraat 52a. P. J. M. Schuijt (1899), Wamel. M. VV. Senstius (1909), Utrecht, Kerkstraat 29his. Dr. H. E. Th. van Sillevoldt (1900), Leiden, Kaiserstr. 53. M. J. Sirks (1911), Leiden, Wasstraat 6. Mej. C. P. Sluiter (1906), Amsterdam, Oosterpark 50 Dr. J. J. Smith (1903), Buitenzorg. D. de Visser Smits (1903), 's Gravenhage, Veerkade 68. N. L. Söhngen (1911), Middelburg, Bogardstraat 34. M. Spoon (1910), Utrecht, Toisteegsingel W.Z. Qbis. J. E. van der Stok (1910), Pasoeroean. Dr. Th. J. Stomps (1908), Amsterdam, Valeriusstraat 102. Dr. G. J. Stracke (1904), Rotterdam, Stationsweg 4a. C. P. Cohen Stuart (1909), Utrecht, Fred. Hendrikstr. 66. Dr. J. Valckenier Suringar (1893), Wageningen, Arnhemsche straatweg. Dr. N. H. Swellengrebel (1909), Amsterdam, P. C. Hooftstr. 167. Dr. B. Sijpkens (1904), Sneek, Westersingel 64. Mej. E. Talma (1909), Utrecht, Nieuwe Gracht 45. Mej. T. Tammes (1904), Groningen, Heeresingel 34a. Jac. P. Thijsse (1899), Bloemendaal, Binnenduin. K. Tjebbes (1905), Amsterdam, Vondelstraat 78. F. A. des Tombe (1905), Leiden, Hoogewoerd 177. Dr. J. A. Tresling (1888), ter Apel. Mej. F. W. S. Ulfers (1907), Rotterdam, Schiedamsche Singel 8. Dr. Th. Valeton (1889), Buitenzorg. Dr. Th. Valeton Jr. (1906), Buitenzorg. L. J. van der Veen (1880), Zwolle, Luttekestraat. 8 P. J. Bolleman van der Veen (1908), Dordrecht, Levens- verzekeringstraat 8. Mej. C. M. Yerment (1909), 's Gravenhage, Frederik Hendrik- laan 208. Dr. Ed. Verschaffelt (1893), Amsterdam, Oosterpark 58. y. M. C. Versteegh (1905), Nijmegen, Canisius College, Berg en Dalscheweg. B. P. van der Voo (1902), Montrouge, Seine, rue Carvès 15. Mej. A. E. M. de Vos tot Nederveen Cappel (1909), Utrecht, Ambachtstraat 5. Mevr. A. E. J. de Vries -Bruins (1904), Groningen, Praedinius- singel 35. Dr. Hugo de Vries (1907), Amsterdam, Plantage Parklaan 9. Mevr. M. de Vries -de Vries (1894), „De Toorts", Aerden- hout. Zand voort. Mej. M. S. de Vries (1907), Utrecht, Maliesingel 32. Dr. L. Vuyck (1889), Wageningen, Lawicksche Allee 108. Mej. M. J. de Waal (1909), Utrecht, Prins Hendriklaan 9. W. H. Wachter (1902), Kotterdam, Snellinckstraat 10a. Dr. J. H. Wakker (1885), 's Hertogenbosch. Mevr. Dr. A. Weber-van Bosse (1885), Eerbeek. Th. Weehuizen (1911), Weltevreden, Java. Dr. Th. Weevers (1901), Amersfoort, Bergstraat 9. Dr. F. A. F. C. Went (1887), Utrecht, Nieuwe Gracht 187. Mej. Dr. Joh. Westerdij k (1904), Amsterdam, Koemer Visscherstraat 1. Dr. H. P. Wijsman (1889), Soesterberg, Heiduin. Mej. G. Wilbrink (1904), Pasoeroean, Java. J. F. Wilke (1904), Rotterdam, Diergaarde. J. C. A. van der Willigen (1910), Utrecht, Minrebroederstr. 8. Dr. C. van Wisselingh (1894), Groningen, H. W.Mesdagstr. 28. P. C. van der Wolk (1909), Utrecht, Willem Barentszstr. 83. Dr. H. H. Zeijlstra Fzn. (1906), Haarlem, Klein Houtweg 21c. Dr. K. Zijlstra (1904), Wageningen, Bowlespark. BUITENGEWONE LEDEN: Jhr. Mr. W. A. de Beaufort (1896), 's Gravenhage, Oranjestr. 5. Mr. N. W. H. Baron van Boetzelaer van Oosterhout (1889), Soesterberg. J. T. Cremer (1889), Amsterdam, Heerengracht 502, (van Juni — 30 Nov. Duin en Kruidberg, Santpoort). E. G. Duijvis Fzn. (1910), Koog aan de Zaan. C. W. R. Scholten (1883), Amsterdam, Tesselschadestr. 9. CORRESPONDEERENDE LEDEN: Geh. Reg. R. Dr. H. Conwentz (1904), Berlin-Schöneberg. Dr. Th. M. Fries (1895), Upsala. Sir J. Dalton Hooker (1873), Kew. Dr. J. Mac Leod (1889), Gent. De Vereeniging heeft in het afgeloopen jaar door over- lijden het verlies te betreuren van de volgende leden: Dr. W. Bnrck, sedert 1892 lid der Vereeniging. J. D. Kobus, . „ 1882 „ „ „ Prof. Dr. M. Treub, „ 1873 „ „ „ VERSLAG OVER DEN TOESTAND DER VEREENIüINü IN HET JAAR 1910. Het aantal gewone leden bedroeg op 1 Januari 1910: 160; door overlijden of bedanken verloren wij er 11 ; 14 nieuwe leden traden in den loop van het jaar toe; zoodat wij met 163 gewone leden 1911 zijn ingegaan. De in 1910 over- ledenen zijn: de heeren Dr. W. Burck, Prof. Dr. M. Treub en J. D. Kobus. Het aantal buitengewone leden nam met één toe door het toetreden van den heer E. G. Du ij vis Fzn. Corres- pondeerende leden en Directeuren van het Fonds der Ver- eeniging bleven in getal onveranderd. De plaats, in het Bestuur opengevallen door het overlijden van Dr. W. Burck, werd ingenomen door Prof. Dr. J. W. Moll, die tevens de door zijn voorganger bekleede functie van Ondervoorzitter overnam. Dr. L. Vuyck, die aan de beurt van aftreding en volgens de statuten niet terstond herkiesbaar was, werd vervangen als bestuurslid en Pen- ningmeester door Dr. Th. Weevers. In de Commissie van Redactie werd, in plaats van Dr. Burck, Prof. Dr. M. W. Beyerinck gekozen. In liet afgeloopen jaar werden drie gewone vergaderingen gehouden, de eerste te Utrecht, de beide andere te Amsterdam. In de Januarivergadering kwam ter sprake de wenschel ijk- heid en mogelijkheid van het verkrijgen van een eigen gebouw voor de Vereeniging. Met groote meerderheid van stemmen werd in beginsel het plan aangenomen. De voor- bereiding der maatregelen tot zijn verwezenlijking en het bijeenbrengen van gelden werden opgedragen aan een Commissie, die in Maart tot de leden een verzoek om 11 finantieelen steun richtte, en ook verder werkzaam is ge bleven. De uitkomst van den arbeid der Commissie zal wel binnen kort den leden kunnen worden medegedeeld. Behalve tot het afdoen der loopende huishoudelijke zaken, hebben de drie gewone vergaderingen gelegenheid geboden tot het houden van wetenschappelijke mededeelingen. Hier- van is door tien verschillende leden gebruik gemaakt, die voordrachten hielden over onderwerpen uit de gebieden der embryologie (één meded.), morphologie (één meded.), physiologie (vier meded.), systematiek (twee meded.). plantengeographie (één meded.) en evolutieleer (één meded.). De vergaderingen waren steeds goed bezocht. Naar aanleiding van een verzoek, door enkele leden tot het Bestuur gericht, is op de Biologische Tentoonstelling, van wege de Nederlandsche Natuurhistorische Vereeniging, in Juni, te 's Gravenhage gehouden, namens de Nederlandsche Botanische Vereeniging aan de bezoekers een brochure ter hand gesteld, waarin een kort overzicht werd gegeven van het doel, de werkzaamheden en hulpmiddelen onzer Ver- eeniging. Ook aan al onze leden is een exemplaar dier brochure gezonden. Daarenboven was op de Biologische Tentoonstelling een zooveel mogelijk volledig stel der uit- gaven van de Nederlandsche Botanische Vereeniging ter kennismaking beschikbaar. Amsterdam, Februari 1911. De Ie Secretaris, ED. VERSCHAFFELT. VERSLAGEN DER PERMANENTE COMMISSIES. Curatorium van het Kok Ankersmit=fonds. Het Curatorium hield in het jaar 1910 geene vergadering en ontving van het Bestuur geene voorstellen ter be- handeling. Commissie van Redactie. In de maand September van het verslagjaar had de Commissie het verlies te betreuren van haar medelid Dr. W. Burck. Zijn plotseling overlijden was ook voor onze Commissie een zeer gevoelig verlies, daar hij sedert jaren aan de uitgave der publicaties van de Vereeniging met groot talent en voorbeeldigen ijver als Secretaris der Com- missie een zeer v^erkzaam aandeel nam. Een woord van eerbiedige hulde mag zeker aan het hoofd van dit verslag niet ontbreken. Omtrent de werkzaamheden der Commissie mag het volgende worden vermeld. Van het Nederlandsch Kruidkundig Archief zag als ge- woonlijk een deel het licht, bevattende, behalve hetgeen volgens de Statuten daarin moet worden opgenomen, twee bijdragen van de Heeren Jansen en Wachter, de eene getiteld: Floristische Aanteekeningen III, Amarantus en Polycnemum, de andere getiteld : Eenige moeielijk te onder- sclieiden grassoorten. Van het „Recueil des travaux botaniques Neerlandais" kon het 7e deel worden uitgegeven, dat als één geheel 13 het licht zag, en een eervol getuigenis aflegt van de werkzaamheden der leden op wetenschappelijk gebied. Volgens de in October van het jaar 1910 door de firma Gustav Fischer te Jena aangeboden afrekening werden in het jaar 1909 verkocht, van deel 1 tot 3 : 4 exempla- ren, van deel 4: 9 exemplaren, van deel 5: 17 exemplaren. In de plaats van Dr. Burck werd tot lid der Redactie- commissie gekozen Prof. Dr. M. W. Beyerinck, die deze benoeming aannam, terwijl het Secretariaat der Com- missie werd opgedragen aan den Heer J. W. Moll. Namens de Commissie van Redactie: F. A. F. C. WENT, Voorzitter. J. W. MOLL, Secretaris. Commissie voor het Floristisch onderzoek van Nederland. De bemoeiingen der Commissie bepaalden zich in het jaar 1910 tot de organisatie der van 17 tot 21 Juli ge- houden excursie. Het verslag dezer excursie is in dit deel afgedrukt. Commissie voor de Bibliotheek en het Herbarium. Van deze Commissie is in de eerste ledenvergadering van het jaar 1911 geen verslag volgens Art. 25 der Sta- tuten ontvangen. Daar ook na dien tijd het verslag niet werd ingezonden, en de Commissie van Redactie meende 14 de uitgave van het Archief niet onbepaald uit te mogen stellen, kan zij tot haar leedwezen niet voldoen aan het bepaalde in Art. 51 der Statuten. Commissie voor het Botanisch Station. Het Botanisch station „Kok Ankersmit" te Weert werd in den zomer van 1910 bezocht door een vijftal studenten der Groningsche Universiteit, namelijk den heer E. van SI og teren en de dames M. P. C Ie ver inga, J. H. van Lessen, R. G. van der Meulen en J. S. A. Wisse. Zij werkten er een tiental dagen en hielden zich bezig met het determineeren der in de omstreken van Weert voorkomende planten. Daar hun werk geen speciale onderzoekingen omvatte, werd hierover geen verslag ingeleverd. De heer Vers traeten, die vroeger het toezicht over het station hield, wenschte zich van dit werk ontheven te zien. Ondergeteekende, die op 25 Juni het station bezocht en daar alles in orde bevond, verzocht den heer H. H up- per et z, apotheker te Weert, voorloopig dat toezicht op zich te nemen, waarin hij toestemde en waarvoor de Ver-, eeniging hem dank verschuldigd is. Voor de studenten der Groningsche Universiteit .werd naar gewoonte een toelage uit het Groninger Universiteits- fonds verzocht en verkregen. Het is te betreuren, dat er van het Botanisch station niet meer gebruik gemaakt wordt. Namens de Commissie voor het Botanisch Station, JOHA WESTERDIJK, Secretaresse. FINANTIEEL OVERZICHT. Betreffende de Winst- en Verliesrekening kan opgemerkt worden, dat Kok Ankersmit-fonds en Brumund-fonds geen bijzonderheden bieden; het verlies saldo Brumund- fonds is grootendeels aan koersverschil te wijten; ook de andere posten zijn vrijwel gelijk aan die van het vorige jaar, alleen is de onkostenrekening door veel klein drukwerk bij den Heer Macdonald bijzonder hoog. Door de belangrijke bijdragen voor het gebouw, toont het vrije Fonds een winstsaldo van ruim f 1500, ook in verband met de be- langrijk hoogere som van contributies, ongeveer /" 400 meer dan het vorige jaar en de bijdrage van het Korthals-fonds ter bestrijding van de onkosten van het Recueil. Dit zijn verblijdende teekenen, te meer verblijdend, omdat, zooals we uit de balans kunnen zien, de toestand van het vrije Fonds vrij kritiek was. Aan het eind van de balans vinden we het Kok Anker- smitfonds met een bedrag van ongeveer f 26000, het Brumund-fonds met een bedrag van ongeveer f 29000, maar aan het gebruik van het eerste Fonds zijn beperkende bepalingen verbonden, en het tweede Fonds kan ons slechts in de toekomst baten leveren; het vrije Fonds bedraagt, na aftrek der schulden, ongeveer f 2650, waarvan onge- veer f 2250 gegeven als grondslag van het kapitaal voor een eigen gebouw. Slechts f 400 ongeveer is er over van het vroegere kapitaal, te vermeerderen met een bedrag van ongeveer ƒ30,- voor nog te innen gelden van over- drukjes. Het blijkt dus wel, dat een zuinig beheer gewenscht IG blijft, maar gelukkig geeft het zooveel grooter bedrag der contributies, dat een blijvende bron van inkomsten moet wezen, recht op vertrouwen in de toekomst. BALANS VAN 31 DECEMBER 1911. Bezittingen. Januari 1911. Kas van het vrije Fonds . „ Kok Anker smit- fonds Kok Ankersmit-fonds . . Hypotheek H. A. Verheij . . Eff. 1 Oblig. H. IJ. S. M. ƒ 1000 1 „ Centr. Sp. ƒ 250 2 „ Braz. Fund ƒ 480 1 Aand. Amst Bank ƒ 200 1 Oblig. £ China Goud ƒ 1200 1 „ fr. 500 Rusland 1 „ Rotterdam . . . Inleg Nutspaarbank .... ƒ 20000, - „ 1007,50 „ 214,37^ „ 495,60 „ 413,- „ 1143,- „ 238,12 s „ 1008,75 85,74 / 212,49 „ 1275,34 „ 24606,09 Br umund- fonds. Eff. 1 Obl. E. N. Scheepsv. f5000 5 Pandbr. West. Hyp. ƒ 5000 4 Oblig. Gem. A'dam ƒ4000. 4 „ 100 £ Goud. Hong. ƒ4800 4 Obl. 100 ê Goud. Chinaƒ 4800 2 „ 250 Centr. Sp. ƒ000 . fr, 10000 Ital. Inschr. J 5000 1 Obl. H. IJ. S. M „29361,- /' 5018,75 „ 4950,- „ 4040,- „ 4494,- „ 4572,- „ 428,75 „ 4850,- „ 1007,50 Transport f 55454,92 17 Transport . . Vrij Fonds Inleg Nutsspaarbank . . . . . ƒ 1396,60 Dep. Geld. Cred. Ver , 1075,— Vord. Minist. v. Binn. Zaken . . „ 164,70 Nog te innen bijdragen Fonds . „ 1160,— Bibliotheek Leiden P. M. . . , Herbarium „ P. M. . . . Bot. Station Weert P. M. . . . Voorraad Exempl. Prodr. Boekje Destrée P. M Diverse nog te verrekenen over- drukjes P. M Totaal . . ƒ 55454,92 „ 3796,30 ƒ 59251,22 Schulden. Nadeelig saldo kas Brumund-fonds Vordering Macdonald . . , . . Rekening Recueil ƒ 945,67 ^ Kruidkundig Archief „ 210,30 „ Algemeen . . . . „ 183,09 Vordering Dr. Pulle wegens ver- schotten Vordering Dr. Schoute wegens verschotten Kapitaal Ned. Bot. Vereeniging . Vrij Fonds „ 2656,63 Kok Ankersmit-fonds . . . „ 25881,43 Brumund-fonds „ 29146,44 Totaal . . ƒ 214,56 1339,065 4,74« 8,35 „ 57684,50 ƒ 59251,22 Nederl. Kruidk. Archief. 1911. «5 O z z U-J m U 6 t/5 S z > H c/D Z co T-l 02 co ^ 1 1 1 CD I>- o '^ co ' ' 1 T— 1 ÖcDi-ir-^cdö^ió '-^ i^ co ^ co o o L^ o CV] '^ co o co co co ^ Ü I CC CD • 'CD J-H -M • r/? (X) r/? P Tj , O CD CO O) o ^ -i ^^ o fq -< r q f^ I-H CD -1—' CD t3 Ö C3 CD G o o CD o WPh ^. > f^ . ^^ P o CD fci3 .2 "43 13 UI C o o o > b£) M o •^- Offi O! c ^ cc co o? (X) > o Ü cc > 0) O > W CC I > Ld m ^^ -i-K . CD > > o ■+J O -(— ' CD •l-H Ü <1 •f—K G co ;-( CD G O W3 'T:; G G s c/2 'S =q o o:) G CD -+-3 CO o -5 '^'^ 2 -o 4^ ^ t: S ■ë 8 -i S g^m s -e G CD -t— I G CD CO -^ G o .1—1 L^ CO 00 (73 O) G O G > ei bD O •■=' -G G > CD CO ■ CD > .,—1 CD ^ (D G o '-' '^ • 4:3 G b£ ^2 o Ö3 O-» O) Ph<1P> Ph kostei e Ver co G G öiD rö c:3 (X> J-i O 5-1 'Ö 'CS G :^- n1 pqpq CO 2 »3 ^G O) -^ Gl G c5 -G > > O) O 'S CO T— ( o o o 1 o CQ ■-* o "^'Wi O O lO lO 1 Cl L- lO 1 T—l 00 T— ( CO ^ 00 ir: et) C2 CO ' CO os 1 -^ Cl lO o o CD D^ OJ Cl o Cl o lO o >-0 COi— iCvlOCOOiOtr^t^rH'^-^COi-Hi— 1 CO Cl T— 1 CO T-H Cl 1029 1520. T*^ 1 I 1 1 1 • 1 1 1 1 ■ 1 1 1 1 1 ir:) Begrooting voor 1911. ONTVANGSTEN. Contributies ƒ 1250, Subsidie Ministerie van B. Z. voor Archief. . „ 30, „ „ voor Recueil . . „ 150, Verkoop Recueil „ 150, „ Destrée „ 30, Subsidie Station „ 35, ƒ 164:5^ UITGAVEN. 1) Druklcosten, enz. Recueil ƒ „ Archief „ Kosten Botanisch Station „ Herbariumkosten • » Reis- en verblijfkosten „ Diverse drukv^erken „ Kosten van vergaderingen „ Onkosten „ Porto's en zegels „ Subsidie Natuurmonumenten , Assurantiën „ Onvoorzien „ T 900,- 150,- 150,- 100,- 75,- 50,- 50,- 50,- 15,- 15,- 12,50 77,50 1645, 1) Na de vaststelling- der begrooting in de vergadering van 29 Oct. 1910, bleken eenige kleine wijzigingen noodig. VERGADERING van 29 October 1910, 's avonds half acht te Amsterdam, in het gebouw der Universiteit. Aanwezig: de bestuursleden Went, Verschaffelt, Vuyck, Schoute, de leden Boldingh, Bolten, Breme- kamp, mej. Bremer, van Burkom, mej. Cool, Dels- man, mej. Doyer, Baart de la Faille, Drooglever Fortuijn, Geerts, Heimans, Heinsius, Heukels, mej. Jonker, Kruimel, K. Kuiper, Moll, mej. van der Pol, PuUe, mej. Ptombach, Cohen Stuart, Tjebbes, des Tombe, mej. Ulfers, Valeton, Weevers, Wijsman, van der Wolk en als introducees de dames A. C. de Jongh-van Valkenburg, N. de Jongh en C. E. van L e ij den. De Voorzitter, Prof. Went spreekt de volgende woorden : Voordat wij tot de eigenlijke werkzaamheden overgaan, acht ik mij verplicht, hier enkele woorden te zeggen naar aanleiding van de slagen, die de Nederlandsche botanische wetenschap in de laatste weken getroffen hebben. Twee mannen, wier namen wij zoo gewend waren aan elkaar te verbinden, daar zij in den eersten tijd te Buitenzorg samen gewerkt hadden, Treub en Burck, die 5 weken geleden nog tot de levenden behoorden, zijn ons thans ontvallen, rusten in hun graf. Treub zagen wij uit den aard der zaak bijna nooit in ons midden, daar hij in Indië vertoefde, maar wij hadden juist hoop, dat wij hem thans wel eens op een vergadering zouden zien, dat ook zijn publicaties ons voor het Recueil zouden toekomen, nu hij rust ging nemen van ambtelijk 21 werk in den vorm van wetenschappelijk onderzoek, maar het heeft niet zoo mogen zijn dien vorm van rust, waarop hij gehoopt had, heeft hij niet mogen genieten. Burck, zooveel vroeger gepensioneerd, heeft dien rusti- gen tijd wèl gekend, maar dien zeker niet in ledigheid doorgebracht. Behalve zijn wetenschappelijke onderzoekingen, waarvan er verschillende in ons tijdschrift gepubliceerd zijn, heeft hij zich jegens de Botanische Vereeniging bijzonder verdienstelijk gemaakt door bij de reorganisatie in 1904 als bestuurslid op te treden, waarbij hij in zekeren zin een verbindend lid was tusschen de beide richtingen, die elkaar in onze Vereeniging een tijd lang bestreden hebben. Zes jaar was hij lid van het Bestuur en de Vereeniging zal zeker niet vergeten, wat zij hem in die functie te danken heeft. Maar nog meer herdenkt zij zijn lidmaatschap van de Commissie van Redactie, speciaal zijn secretariaat van het Recueil, waar hij de spil was, waarom alles draaide, de man die het werk deed. Wanneer het Recueil thans geworden is tot een botanisch tijdschrift van beteekenis, dan is dit in niet geringe mate aan Burck te danken geweest. Ik heb gemeend een plicht namens de Botanische Ver- eeniging te vervullen, toen ik op 28 September de begrafenis van Burck op het kerkhof aan de Groene Steeg te Leiden bijwoonde en bij deze droeve plechtigheid namens onze Vereeniging enkele woorden sprak. Treub werd zóó ver van het Vaderland begraven, dat er geen sprake van bijwoning der begrafenis was; hoe gaarne ik ook daarbij tegenwoordig geweest ware, het ging niet. Bespreking van het botanische werk van Treub en Burck zou hier niet op zijn plaats zijn; voor een groot gedeelte ware het trouwens uilen naar Athene dragen, daar dit werk aan U allen wel bekend zal zijn. Maar toch is er builen dit eigenlijke wetenschappelijke werk een zaak, die naar het mij voorkomt niet met stilzwijgen voorbijgegaan 22 mag worden in de eerste vergadering, door ons gehouden na den dood van Treub. Wij v^enschen het hier uit te spreken, hoezeer wij hoogelijk waardeeren hetgroote weten- schappelijke instituut door Treub te Buitenzorg tot stand gebracht. Aan den éénen kant zijn wij er trotsch op, dat de man, die dit tot stand bracht, Nederlander was, dat het grootste botanische instituut der tropen niet alleen, maar het centrum van de wetenschappelijke tropenkunde, in een Nederlandsche kolonie te vinden is, dat een geheel nieuwe richting in de studie der botanie van Nederlandsch Indië is uitgegaan. Maar voor ons Nederlanders is er nog veel meer, want het gevolg daarvan is geweest, dat onze natio- nale botanische wetenschap zich zoo krachtig heeft kunnen ontwikkelen. Ik geloof niet te veel te zeggen, wanneer ik beweer, dat het aan Treub te danken is, dat het aantal wetenschappelijke beoefenaars der botanie in Nederland zoo toegenomen is. Dank zij zijn invloed beweegt zich ook de Nederlandsche Botanische Vereeniging meer en meer in een richting, die men zou kunnen noemen een koloniaal-botani- sche. Hoe velen van ons waren niet voor korter of langer tijd in onze koloniën of zijn daar nog, hoeveel van het door ons gepubliceerde heeft niet betrekking op onze koloniën! Zoolang de Nederlandsche taal gesproken zal worden, zal, om deze reden alleen reeds, de naam van Treub met groote dankbaarheid genoemd worden. De botanische wetenschap in haar geheel zal zeker de diensten, door beide onderzoekers, Treub en Buixk aan haar bewezen, steeds in eere te houden. De Nederlandsche Botanische Vereeniging treurt mee om het verlies van twee der beste Nederlanders; zij brengt een eerbiedige hulde aan hun nagedachtenis! De Voorzitter gaat hierna over tot eenige mededeelingen o.a. dat omtrent de plannen voor het vereenigingsgebouw nog niet meer te zeggen is dan de vorige vergadering het 23 geval was. Het Bestuur en de Commissie voor het vereeni- gingsgebouw zijn diligent, en we hopen dat wanneer de voorstellen komen, deze in den geest der leden mogen zijn. Bedankt voor het lidmaatschap hebben de leden Ritzema Bos, mej. Buekers, Ver Straeten en Swart. Van de Kon. Akademie van Wetenschappen is voor het jaar 1910 een bijdrage van f600 ontvangen uit het Korthals-fonds, ten behoeve van de uitgave van het Recueil. De Redactie- commissie heeft tot haar Secretaris gekozen Prof. Moll. Van het internationaal botanisch Congres te Brussel, waar spreker de Ned. Bot. Ver. vertegenwoordigde, deelt hij het volgende mee. Het congres werd den 16 Mei geopend, nadat daags te voren de Société Royale de Botanique de Belgique in een openbare zitting de deelnemers had ont- vangen, waarbij door hare leden wetenschappelijke voor- drachten werden gehouden. Het congres was verdeeld in meerdere secties. Die voor het onderwijs had zeer weinig opgeleverd; de sectie Bibliographie en Documentatie even- eens; de vraag waar het bibliographische Instituut gevestigd zou worden was aan een commissie opgedragen, die in 1915 te Londen daarover rapport zou uitbrengen. Belangrijk was de sectie Nomenclatuur. Men had daar ten deele de be- staande internationale regels voor de nomenclatuur der hoogere planten verbeterd en herzien, maar vooral de regels voor de lagere planten vastgesteld, en de kwestie van het uitgangspunt beslist. Met uitzondering der Ghroöcoccaceën, Diatomeën, Bacteriën en Flagellaten is men nu voor 't geheele plantenrijk in 't bezit van dergelijke regels. Ook de palaeobotanische nomenclatuur had interessante debatten opgeleverd, over de noodzakelijkheid van het gebruik van het Latijn voor plantendiagnosen ; waarbij de Ameri- kaansche leden tegen het Latijn streden, de oude wereld er aan vasthield; een kwestie die op het volgend congres in 1915 weer aan de orde zal komen. 24 De sectie Phytogeographie trachtte, met weinig succes, tot overeenstemming te komen omtrent de termen der phytogeographische nomenclatuur. Het geheele congres was slecht of bijna niet geregeld; botanische voordrachten ontbraken bijna geheel. Spreker vermeldt alleen met dankbaarheid dat Prof. M a s s a r t zich zeer verdienstelijk maakte door een aantal interessante excursies op voortreffelijke wijze te organiseeren. Voor ons Nederlanders zij nog vermeld dat mej. Westerdijk met de tentoon- gestelde schimmels der Association een groot succes had. In de vacature, door het aftreden van den heerVuyck in het Bestuur ontstaan, werd voorzien door de verkiezing van den heer Weevers met 26 stemmen, tegen 6 op mej. Westerdijk en 2 blanco. De vacature Burck werd vervuld door Prof. Moll op wien 18 stemmen werden uitgebracht, tegen 11 op Prof. Wijsman en 4. blanco. Als lid der Redactiecommissie werd verkozen Prof. Beyerinck met 22 stemmen, tegen 9 op Prof. van Iterson en 2 blanco. De nieuwe leden J. E. van der Stok, Jhr. Dr. L. H. Quarles van Ufford, M. Spoon, C. A. van der Willigen, E. de Boer, P. Kruizinga en mej. M. J. Mesdag werden alle met 32 stemmen en 1 blanco als zoodanig benoemd. De begrooting werd thans door den Penningmeester ingediend en onveranderd goedgekeurd als volgt: Begrooting voor 1911. Ontvangsten: Contributies ƒ 1250,— Subsidie Ministerie B. Z. voor Archief. . . . „ 30,— „ „ „ „ „ Kecueii . . . . „ iou, Verkoop Pv,ecueil „ 150,— „ Destrée „ 30,— Subsidie Station „ 35, — ƒ 1645,- 25 Uitgaven: Drukkosten enz. Kecueil ƒ 900,— „ „ Archief „ 150, - Kosten Botanisch Station „ 150,— Herbariumkosten „ 100,— Reis- en verblijfkosten „ 75,— Onkosten „ 50,— Porto's en zegels „ 15,— Subsidie Natuurmonumenten „ 15,— Assurantiën „ 12,50 Onvoorzien „ 62,50 ƒ 1645,- De Voorzitter herinnert er aan dat dit, althans voorloopig, de laatste door den heer Vuyck ingediende begrooting is, de laatste door hem als bestuurslid bijgewoonde vergadering. Hij wil hem nu een woord van dank brengen voor het vele, door hem in een lange reeks vanjaren gedaan. Reeds in 1890 werd de heer Vuyck lid van het Bestuur, eerst als Conservator Herbarii, later in '99 als Voorzitter, welken post hij tot 1904 vervulde. Toen de Vereeniging in een eenigszins wankelenden toestand geraakt was, nam de heer Vuyck het initiatief tot reorganisatie, trad vrijwillig als Voorzitter af en nam den post van Secretaris-penningmeester op zich. Toen de nieuw ontstane toestand van tijdelijken aard bleek en in 1909 weer voor een anderen moest wijken, nam hij het penningmeesterschap alleen waar. Gedurende al dien tijd is de heer Vuyck de vraagbaak geweest voor ieder in de Ned. Bot. Ver., degene die de geschiedenis der Vereeniging kende, die van alles op de hoogte was en steeds bereid was ieder te helpen, hij was die jaren de ziel der vereeniging. De heer Vuyck gaat ons echter niet als lid verlaten, maar wij behouden hem in zeer belangrijke functies, als Voorzitter der Commissie 26 voor Bibliotheek en Herbarium, en der Commissie voor de Floristiek. Spreker brengt hem den dank der Vereeniging en is overtuigd daarbij in den geest der aanv^ezigen te spreken. Op deze woorden klonk eon luid applaus uit de vergadering. Hierna verkreeg de heer Tjebbes het woord over de zaaizaad veredeling te Svalöf en gaf tot goed begrip eerst een korte historische schets van het ontstaan der Utsades- förening. Toen in de 70-iger en 80-iger jaren de akkerbouw in Zweden achteruitging, evenals in andere Europeesche landen, tengevolge van import uit Amerika, trachtte men in Zweden den akkerbouw door uitvoer van zaaigraan te steunen. Daar het echter bleek, dat de Zweedsche zaai- granen niet voldoende uitmuntten boven het andere zaai- graan uit den handel, werd in 1886 de Utsadesfö rening door eenige grootgrondbezitters opgericht, een particuliere vereeniging, die met staatssubsidie trachtte de zaaigranen te verbeteren. Onder den Duitscher Yon Neer gaard legde men zich sterk toe op verbeterde selectie, waarbij het hoofdgewicht op nauwkeurige meting en weging en uitgebreide boekhouding werd gelegd. Hoewel hiermee flnantieel wel eenig succes werd verkregen, bleek het toch aan Nilsson, die in 1891 Von Ne er gaard opvolgde, dat men volgens de cijfers der metingen feitelijk niet vooruit- ging. Nilsson en zijn medewerker Tedin trachtten nu tot een scheiding te komen van „kleine soorten" waarvan hun als systematische botanici het bestaan bekend was. Na eenige proefnemingen slaagden ze hierin volkomen, door steeds van één enkele plant uit te gaan. Dit beginsel heeft de rijkste vruchten gedragen; de zóó verkregen, zeer talrijke kleine soorten werden op proefvelden vergeleken en de beste vermeerderd. Het kiezen der goede soorten werd daarbij aanmerkelijk vereenvoudigd door de studie der correlaties der eigenschappen, waarvan veel werk werd 27 gemaakt. Zoo werden voor de granen en peulvruchten betrekkelijk spoedig een aantal zeer kostbare vormen verkregen. Kruising geraakte daarbij op den achtergrond, hiermee wordt nu weer meer begonnen, terwijl men ook het programma heeft uitgebreid tot de aardappelen, rogge, klavers en de grassoorten. Tengevolge van deze uitbreiding en andere oorzaken trad een zekere overbelasting op. Mede hierdoor doorstond de vereeniging in 1907 een crisis, die men nu weer te boven komt. De technische details van de methode van werken werden toegelicht door een reeks hchtbeelden, die een duidelijk beeld van de gebouwen en proefvelden gaven. Hierna kwam spreker tot de vraag, wat deze kleine soorten hier zijn, of het mutanten zijn of kruisingsproducten. Voor de eerste opvatting sprak het feit dat dikwijls in afgelegen streken de meeste vormen gevon- den werden, voor de tweede opvatting het gedrag van sommige vormen bij kunstmatige kruising. Zoo vond E hl e dat de roode kleur der tarwe (roode Zweedsche fluweeltarwe) uit drie eigenschappen bestond, die zich volgens de wetten van M end el gedroegen. Spreker zelf had in Svalöv de verdeeling nagegaan van bepaalde kenmerken over de verschillende kleine soorten van een gewas, b.v. van de korrellengte. Van alle kleine soorten van gerst, b.v. van Hordeum distichum niitans, had spreker de gemiddelde korrellengte, zooals die in Svalöv uit telkens 1000 korrels bepaald wordt, aangeteekend. Het bleek nu dat deze lengten, naar opklimmende waarden gerangschikt een Galtonsche curve vormden. Ditzelfde resultaat werd verkregen voor de breedte der korrels en voor de lengte der korrels bij Dactylis glomerata. Hieruit zou men de conclusie trekken, dat de verdeeling der eigenschappen door het toeval bepaald werd. De vraag, of men hier kruisingen heeft tusschen eenige weinige mutanten of in hoofdzaak mutanten, wordt 28 hierdoor nog niet beantwoord. Ook het dikwijls vermelde z.g. „zienderoogen" ontstaan der mutaties, als 't ware onder de handen der specialisten die het gewas bewerken, bleek bij navraag niet vast te zijn; kruising kan ook hierbij wel in 't spel geweest zijn. Als meest waarschijnlijke conclusie zou spreker willen aannemen, dat beide factoren, mutatie en kruising, bij het ontstaan dezer kleine soorten in 't spel geweest zijn. Mejuffrouw S. Rombach sprak hierna over de ontwikke- ling van den zaadknop der Crassulaceae. De aanleiding tot dit onderzoek lag in de door Prof. Went verkregen resultaten omtrent de ontwikkeling van embryozak en eicel der Podostemaceae. Spreekster begon daarom met een uiteenzetting der verhoudingen bij Oenone Imthurmi, opge- helderd door eenige platen. De Crassulaceën worden nu o. a. door Warming met de Podostemaceën verwant geacht. De tot dezelfde orde behoorende Saxifragaceae zijn door van der Eist onder- zocht, deze bleken geen verwantschap met de Podostemaceën te vertoonen. Toch wordt door velen de ontwikkeling van embryo en zaadknop systematisch van groot gewicht geacht, op grond van het feit dat door de diepe ligging de uitwendige invloeden niet zeer sterk op deze processen zullen kunnen inwerken. In de litteratuur zijn echter reeds herhaaldelijk gevallen bekend gemaakt van belang- rijke verschillen in eenzelfde familie of zelfs tusschen soorten van eenzelfde geslacht, zelfs vond d' H u bert, dat bij succulenten uit allerlei families steeds zetmeel in het endo- sperm voorkwam en dat er een verband bleek te bestaan tusschen het succulenten-karakter en het voorkomen van dit zetmeel. Spreekster onderzocht nu uitvoerig Sedum calabrkwm, Bryophyllum crenatum en minder uitvoerig Sempervivum annuum. Het bleek haar daarbij, dat de geheel e ontwikkeling 29 vrijwel normaal is, en niet het Po<:/os^emaceé'7itype vertoont ; het eenige ongewone is, dat er zich in den nucellus tusschen den embryozak en de chalaza een streng van gerekte cellen vormt; later groeit de embryozak naar de chalaza toe uit, door dezen streng heen. Door teekeningen van zaadknoppen der beide eerstgenoemde soorten lichtte spreekster dit nader in bijzonderheden toe. Wil men van verwantschap met Podostemaceën spreken, dan moet men beide ontwikkelingswijzen van een derde afleiden, zooals we die bij de Rosaceën vinden. Prof. Ver schaf feit vraagt naar aanleiding dezer voor- dracht, of spreekster ook zetmeel in den nucellus gevonden heeft en of de weefselstreng ook tot geleiding van voedsel dient. Spreekster heeft echter geen zetmeel gevonden. Prof. Went merkt nog op, dat de verwantschap van Podostemaceën en Saxifraginae door hem als vrij twijfel- achtig wordt beschouwd. De vergadering wordt hierna gesloten. VERGADERING van Zaterdag, 25 Februari 1911, 's avonds zeven uur te Utrecht, in het Bota= nisch Laboratorium. Aanwezig de bestuursleden: Went, Moll, Weevers, en Schoute, de leden Arisz, Boldingli, Bol ten, Bre- m e k a m p, mej. C o o 1, mej. Doyer, üroogleverFortuijn, Kruimel, mej. van L e ij den, mej. van der Pol, Pu 11 e, mej. Rombach, Schouten, Schuijt, mej. Sluiter, Spoon, Cohen Stuart, mej. Tammes, mej. Verment, mej. Westerdijk, van der Wolk, Wijsman, Zijlstra en als introducée mevr. S. J. Geerts — Ronner. De Voorzitter deelt mee dat de heeren van Heum en van Itallie als leden bedankt hebben. De verschillende concept-jaarverslagen worden gelezen en goedgekeurd, met uitzondering van het verslag der Commissie voor de Biblio- theek en het Herbarium, dat niet ingekomen is. Bij de rekening en verantwoording deelt de Penningmeester mee, dat blijkens een nieuwe taxatie van de waarde der huizen te 's Gravenhage, waarop de Vereeniging een hypotheek van ƒ20,000 heeft, er ruimschoots voldoende overwaarde aan- wezig is, zoodat deze hypotheek als geheel veilig kan worden beschouwd. De toestand van het Kok Ankersmit- Fonds en het Brumund-Fonds geven weinig aanleiding tot bespreking; het vrije Fonds is echter vrij belangrijk toege- nomen, hoofdzakelijk door het ten bate van het eigen gebouw ontvangen bedrag van ongeveer ƒ 2200. Naar aanleiding van de verliezen door koersverschil vraagt Prof. Wijsman of deze niet uit de interessen der fondsen aangevuld zouden worden, eer andere bestemming aan de rente gegeven werd. De heer Weevers geeft aan, waarom het hem in dit 31 geval niet gewenscht voorkomt. De beide leden Geerts en mej. We ster dijk worden aangewezen, om over de ftnantieele aangelegenheden in de volgende vergadering rapport uit te brengen. Het voorstel der Commissie voor de Fioristiek, om in Augustus een excursie in den Biesbosch te houden, wordt hierna aangenomen. Vervolgens worden de voorgestelde leden als zoodanig benoemd nl. de dames M. F. A. Affourtit, J. van Am- stel, C. E. van L e ij den en H. C. C. la Rivière en de heeren W. J. Franck, A. J. KI nijver, M. J. Sirks en N. L. Söhngen. Zes aftredende leden der verschillende permanente Commissies worden alle herkozen met de volgende aantallen stemmen: Kok Ankersm.it-Curatorium de Heeren Cremer (24 stemmen, 2 op E. Krelage) en Goethart (26 stemmen); Commissie van Redactie Prof. Beyerinck (26 stemmen); Commissie voor het Floristisch Onderzoek de Heer Pu 11 e (20 stemmen, tegen G op den Heer Boldingh); Commissie voor Bibliotheek en Herba- rium de Heer F. K. van Iterson (18 stemmen, tegen 6 op Prof. Wijsman); Commissie voor het Botanisch Station de Heer V u y c k (17 stemmen, tegen 8 op den Heer Burger). Mejuffrouw West er dijk spreekt naar aanleidingvan eene demonstratie van zygosporenvorming bij Mu- corineën. De geslachtelijke voortplanting der Mucor ineen, de zygosporenvorming, was aan de oudere onderzoekers de Bary, Van Tieghem en Vuillemin voor enkele soorten reeds bekend ; het bleek echter dat slechts bij enkele soorten de zygosporenvorming regelmatig optrad. Blak e slee ontdekte nu dat vele „tweehuizig", heterothallisch, zijn, waardoor zygosporenvorming slechts dan kan optreden als men twee ongelijknamige mycelia bijeenbrengt; de soorten die steeds regelmatig zygosporenvorming geven zijn homo- thEillisch. De twee sexen zijn niet als mannelijk en vrou- 32 weiijk te onderscheiden, daar er te weinig verschillen zijn om van uit te gaan, Blak e slee onderscheidde den H- en den — vorm. Door „hybridisatie" kon hij voor vele vormen, waar in 't geheel geen of onvoldoende morphologische verschillen waren, toch het teeken bepalen, daar de van verschillende soorten bijeengebrachte ongelijknamige mycelia toch een begin van zygosporenvorming gaven. Vertoond werden nu Mucor hiemalis, Rhizopus nigricans zonder verschil in seksen ; Phycomyces nitens, waar het + mycelium lange, forsche sporangiumdragers vertoont, het — mycelium daarentegen kortere, teere; Ahsidia orchidis, waar de beide seksen zich door verschillende kleur onderscheiden, nl. grijs en zwart- violet, A. glaiica^ waar de eene grijs, de andere blauw ge- kleurd is; alle heterothallische en van de homothallische vormen Sporodinia grandis. Ten slotte vertoonde mej. W e s t e r d ij k nog een gekweekte Polyporus betuUnus die een weliswaar slecht ontwikkeld maar toch duidelijk vruchtlichaam op den voedingsbodem (brood met glucose) had gevormd. De heer Schouten demonstreerde een vereenvoudigd apparaat voor het isoleeren van één micro-organisme onder het microscoop. Van een uitvoerige beschrijving kan hier worden afgezien; men zie daarover de verschil- lende publicaties van den spreker. O Een toestel met twee naaldhouders en een met één enkele werden vertoond, een kolonie van cliolera-vibrionen en één geïsoleerde cholera-vibrio. Verder drukte spreker er op, dat met zijne methode als 't ware een individueele behandeling der micro- organismen mogelijk was. Zoo had hij sommige sporen kunnen ontdoen van de sporenhuid, dus kunnen schillen, waarna ze vlugger kiemden, Sxnrochaeten en Spirülen doen 1) De laatste in: Verslagen Kon. Akad. v. Wetensch. Araster- dam, XIX 1910/11, blz. 721; daar ook de verdere litteratuur. 33 uiteenvallen in Vibrionen door eenvoudigen druk, en ook met afgeknapte naalden cellen verwond. De heer Weevers sprak nu over lokalisatie van kaliumverbindingen in de plantencel, naar aanleiding van zijne onderzoekingen aan Spirogyra^ Cladophora, uien, hyacinthen en verschillende stuifmeelsoorten, met de reactie aangegeven door Mc Callum. Het reagens is hierbij een mengsel van natrium- en cobaltnitriet, opgelost in verdund azijnzuur en daarna gefiltreerd; met kalium- verbindingen geeft dit een onoplosbaar, kristallijn, geel neerslag van een tripel nitiiet; aangezien deze kristallen in plantendeelen moeilijk zichtbaar zijn, moet men het reagens uitwasschen met ijswater, daarna glycerine en ammoniumsulfuur toevoegen, waardoor het tripelnitriet omgezet wordt in zwart cobaltsulfuur, dat zeer scherp waar te nemen is. Mc Callum vond op deze wijze nooit kalium in de celkern, meestal wèl in liet protoplasma en dikwijls scherp gelocaliseerd, bv. bij groeiende wortelharen van Equisetum bij den groeienden top. Spreker heeft deze onderzoekingen herhaald en daarbij getracht de vraag te beantwoorden, of het kalium in opgelosten of onopgelosten vorm voorkwam. In 't algemeen had hij de resultaten van Mc Callum bevestigd gevonden. Bij Spirogyra ontstond bet zwarte neerslag steeds vlak bij de chromatophoren. Goed levende cellen vertoonden goede reactie, half doode minder, afgestorven cellen geene.- Om te weten te komen, of de verbindingen opgelost waren of in vasten, onoplosbaren vorm, had hij met 50o/q alcohol Spirogyra-dvaden uitgetrokken, waarna de reactie uitbleef, de kaliumverbindingen waren dus uitgeloogd. Om zeker te zijn, dat er geen kalium in gecompliceerde organische ver- bindingen was achtergebleven, werden versche en uitge- loogde cellen verascht, in de eerste was een sterke reactie aan te toonen, in de laatste geene. Men mag dus aannemen Nederl. Kruidk. Archief 1911. ' 3 34 dat alle kalium in oplosbaren vorm aanwezig geweest was. Bij de overige proefobjecten werd na uitbogen nog een zwakke, veel verminderde reactie gevonden, zoodat hier blijkbaar niet alle kalium was uitgeloogd. Stuifmeelkorrels gedroegen zich individueel verschillend, sommige korrels vertoonden sterke kalium-reactie, andere geen spoor. De beteekenis der kaliumverbingen is nog niet opgehelderd. In belangrijke deelen (ook in dierlijke weefsels bv. den kop van spermatozoïden van kikvorsch en rat) ontbreekt^ gelijk in de kern der plantencellen, alle kalium. Men kan dit in verband brengen met het feit, dat de diffusie in kernen geheel anders gaat dan in het overige protoplasma; zoo vond Hamburger dat keukenzout in de kern van dier- lijke cellen niet indringt, wèl in het protoplasma. De Heer Wijsman wijst er op, dat men bij deze zeer interessante vraagstukken één element niet over 't hoofd moet zien, dat nl. de plaats van precipitatie van een opge- loste stof geen bewijs is voor de aanwezigheid van de oplossing juist op die plaats. De plaats waar het preci- pitaat komt, hangt af van allerlei factoren; van de plaats waar 't reagens het eerste indringt en van een onbekende aanleiding tot kristallisatie. De lokalisatie van het kalium, die Mc Callum en de spreker vonden, is dus niet be- wijzend. In de haren van Nicotiana ontstaat bij reageeren op nicotine met jodium een neerslag aan den top der cellen, zelfs na abnormale plasmolyse aan de topzijde der vacuole. Dit berust op een ongelijk verdeelde permeabiliteit van den celwand voor jodium. Het uitblijven der reactie in sommige pollenkorrels kan ook het gevolg zijn van 't ontbreken van kristalUsatiekernen in de zoo beperkte ruimte. De Heer Weevers antwoordt, dat zeer zeker deze overwegingen de aandacht verdienen. Naar wat hij ervan gezien heeft o.a. bij aangesneden cellen van Allium met kern en nage- noeg zonder protoplasma, komt het hem voor, dat het ont- 35 breken van 't kalium in de kernen wel als een feit beschouwd moet worden ; de lokalisatie van het kalium, zooals men het in stomacellen vindt, aan den van de stomaspleet afgekeerden rand, kan allicht verklaard worden door onge- lijkmatige indringing van het reagens. Van de laatste voordracht, die van den Heer G e e r t s is een verslag van den spreker zelf ingekomen dat hier- achter is afgedrukt. Dr. J. M. QEERTS. Voorioopige mededeeling over cytologische onder= zoekingen van eenige Oenothera-bastaarden. Oenothera Lamarckiana heeft in hare kernen 14 chromo- somen, Oenothera gigas daarentegen 28 chromosomen-). Bastaarden van 0. Lamarckiana met O. gigas zullen dus vermoedelijk 21 chromosomen bezitten, zooals in 1909 ook door Gates werd vastgesteld. Om de reductiedeelingen van dergelijke bastaarden te kunnen bestudeeren, fixeerde ik in 1907 en 1908 materiaal van dergelijke bastaarden, zoowel van Oenothera lata X gigas als 0. Lamarckiana X gigas Bij kruising van Oenothera lata met 0. gigas ontstaan uit de zaden tweeërlei individu's; ongeveer 50 o/q vertoonen de kenmerken van beide ouders, terwijl de andere 50o/qop den bastaard 0. Lamarckiana x (/ic/as gelijken. Beide typen werden gefixeerd, 't Eerste zal ik steeds het to^a-type noemen het andere het gigas-type. Bij kruising van 0. gigas met Lamarckiana ontstaat een constante intermediaire bastaard, die volkomen gelijkt op den reciproken bastaard. Ook van deze beide bastaarden en van 0. gigas x Lamarckiana 2^© generatie werd matc- 1) Miss Lutz. Science, 1907. 30 riaal gefixeerd. Steeds werd sterk Flemmingsch mengsel gebruikt. In de zomervacantie had ik gelegenheid dit materiaal in 't Laboratorium van Professor Went te snijden. Wèl was reeds door Gates in 1909 een stuk gepubliceerd over den bastaard Oenothera lata x 0. (jigas in de Botanical Gazette 48,3 en in het Archiv für Zellforschung, getiteld „The Stature and Chromosomes of Oenothera gigas de Vries", maar zijn resultaten en zijn theoretische beschou- wingen maakten het m. i. wenschelijk, dit materiaal ook eens te onderzoeken, vooral ook daar mij een 0. gigas X Lamarckiana 2^^e generatie ter beschikking stond. Daar het, zooals ik reeds zei, vooral mijne bedoeling was de reductiedeeling te onderzoeken, sneed ik alleen bloemknoppen, die volgens hunne afmeting vermoedelijk de reductiedeeling zouden bevatten, door gebruik te maken van de tabel, die ik vroeger gaf voor Oenothera Lamarckiana '). De helft der praeparaten bleek werkelijk de reductiedeeling te bevatten, de andere of de synapsis of de tetrade. Onderzoek van Oenothera lata X gigas, lata-type. De vegetatieve deeling gaat geheel regelmatig. Er komen 21 chromosomen uit de rustende kern te voorschijn, die zich in 't aequatoriale vlak gaan rangschikken en dan van de pool gezien gemakkelijk zijn te tellen. Bij 0. Lamarckiana liggen de 14 chromosomen in de kernplaten als 7 paren gerangschikt, ') bij dezen bastaard zijn er 7 paar en 7 afzonder- lijk liggende chromosomen te zien. De lengtesplijting wordt eerst zichtbaar als de chromosomen in het aequatoriale vlak gelegen zijn. De helften gaan nu regelmatig uiteen, naar elke pool 21. Na de synapsis komt, evenals bij Oenothera Lamarckiana^ het vegetatieve aantal chromosomen, dus 21, te voorschijn. 1) Recueil Trav. Bot. Néerl. 5, 1909. 37 Wanneer de kernwand gaat verdwijnen, beginnen de chro- mosomen zich te paren, maar er ontstaan 7 paar en 7 afzonderlijk liggende chromosomen. Bij de eerste deeling gaan de chromosomen der paren naar de verschillende polen ; van de afzonderlijke chromo- somen worden gewoonlijk 3 naar de ééne pool gevoerd, 4 naar de andere. Soms liggen ze onregelmatig in de spoel verspreid of beginnen zich in kleinere stukjes te deelen. Aan elke pool komen 7 chromosomen, die dan reeds een splijting voor de tweede deeling vertoonen en 3 of 4 chromosomen, die meestal onregelmatiger en minder duidelijk gespleten zijn. Soms komen deze niet aan de pool. Wanneer dan ook de 2 kernen een wand krijgen, worden deze chromosomen soms niet in de kern opgenomen. In de rustende kernen zijn de chromosomen niet duidelijk meer te onderscheiden. Bij de tweede deeling rangschikken zich in 't aequatoriaalvlak 7 duidelijk overlangs gespleten chromosomen en 3 of 4 kleinere chromosomen, die soms ook lengtesplijting vertoonen, maar ook wel zeer onregel- matig zijn. In elke spoel gaan 'dus van 7 chromosomen de helften naar de polen, terwijl van de andere chromosomen de deelen of verspreid liggen in de spoel of in stukjes uiteenvallen. Aan de 4 polen komen dus steeds 7 duidelijke chromosomen en verder dikwijls nog een aantal onregel- matige of stukjes chromatine. Bij het ontstaan der tetrade- kernen wordt deze chromatine soms ook in de kern opgenomen, maar meestal ligt buiten den kernwand nog chromatine. Deze uitgeworpen chromatinestukjes vormen heel dikwijls afzonderlijke kleine kernen, zoowel in de jonge stuif meelkorrels als in den jongen embryozak. Bij 't uitgroeien van den embryozak worden deze extra nuclei bleek en verdwijnen. De reductiedeelingen bleken bij het' ^i^ as- type precies zoo te verloopen en bij de beide bastaarden 0. gigas x Lamarckiana en 0. Lamarckiana X gigas 38 eveneens. Van de 10 of 11 chromosomen, die in de genera- tieve cellen voorkomen, gaan dus 3 of 4 te gronde. De tweede generatie van 0. gigas X Lamarckiana heeft in de vegetatieve cellen v^erkelijk 14 chromosomen. Oenothera gigas x O. LamarcJciana is een constante intermediaire bastaard; de tweede generatie gelijkt dus volkomen op de eerste generatie, de eerste bezit echter 7 chromosomen minder ; toch vertoont die plant evengoed de 0. gigas kenmerken als de eerste generatie. Wanneer de chromosomen dragers der erfelijke eigenschappen zijn, zijn dus 7 chromosomen van 0. gigas voldoende om de eigenschappen van die plant tot uiting te brengen. In de 21 chromosomen, die in deze bastaarden voorkomen, bevatten de 14, afkomstig van 0. gigas, dus alle eigenschappen; de 28 chromosomen van O. gigas zijn dus vermoedelijk door lengtesplijting uit de 14 chromosomen van 0. Lamarckiana ontstaan. De reductiedeelingen in deze bastaarden gaan op dezelfde wijze als in de door Rosenberg onderzochte Drosera- bastaarden. De conclusie, die Gat es in zijn publicatie „The Stature and Chromosomes of Oenothera gigas de Vries" opstelt luidt ^): „Increase in nuclear and cell size consequent upon or coincident with the doubling in the chromosome number and change in the relative dimensions of the cells in some cases, will apparently account for all the differences between 0. gigas and 0. Lamarckiana. There is no evidence of the presence of new or additional unit characters in 0. gigas, but the duplication in the set of chromosomes may be the only primary change". Het is duidelijk, na het hier medegedeelde, dat deze veronderstelling van Ga te s onjuist is. 1) Arcliiv fiir Zellforschung. 3. Band, 4. Heft, S. 349. VERGADERING van 29 April 1911, 's avonds acht uur te Amsterdam in het gebouw der Uni= versiteit. Aanwezig alle bestuursleden en de leden Arisz, Bol- ding h, Bremekamp, mej. Doyer, Droogleever Fortuijn, K ruim el, mej. van L e ij den, mej. Isebree, Moens, mej. Rombach, Sirks, mej. Sluiter, Cohen Stuart, mej. Tal ma, mej. Ulfers, mej. de Vries, mej. W es ter dijk, van der Wolk. De Voorzitter deelt nog mee, dat voor de vorige vergade- ring was ingezonden, doch te laat gekomen, een schrijven van de Heer Vuyck als Voorzitter van de Commissie voor Bibliotheek en Herbarium, waarin geklaagd wordt over den toestand der verzamelingen. Het Bestuur heeft nu de genoemde Commissie verzocht, hieromtrent nadere inlich- tingen en voorstellen te ontvangen; en verzocht verder nogmaals een concept-jaarverslag van de Commissie te mogen ontvangen. Verder doet spreker mededeeling van een brief van het Bestuur van het Koloniaal Instituut, waarin opgave ge- vraagd wordt van de ruimte, die onze Vereeniging zou noodig hebben voor 't geval zij zich in het gebouw van het Koloniaal Instituut zou vestigen. Sinds de vorige vergadering heeft mej. Hagedoorn als lid bedankt. De Heer F. Weehuizen wordt hierna met algemeene stemmen tot lid benoemd. Mej. W e s t e r d ij k brengt vervolgens verslag uit over de financieele aangelegenheden, naar aanleiding waarvan de Penningmeester van zijn beheer over 1910 gedechargeerd wordt. 40 Op verzoek van cle Commissie voor het Botanische Station staat de vergadering een crcdiet van flbO.— uit de renten van het Kok Ankersmit-fonds toe, ten behoeve van het Station, behoudens verdere goedkeuring van het K. A. Cu- ratorium. De Heer Arisz spreekt nu over onderzoekingen over perceptie van lichtprikkels, waarover reeds in de Verslagen der Kon. Akad. te Amsterdam een publicatie is verschenen, zoodat hier van een referaat kan worden afgezien. De Heer van der Wolk') doet daarna eene mede- deeling over geleiding van phototropische prikkels bij Avena sativa. Spreker begint met op te merken, dat van de geleiding der physiologische prikkels in de planten zeer weinig bekend is, zoodat men bijna geneigd zou zijn met een scheef oog naar de dierphysiologen te zien, bij wie dat alles met hun zenuwen zoo glad af gaat. Toch wordt er direkt op gewezen, dat het niet geheel van principieel belang ontbloot is, er de aandacht op te vestigen, dat we ook in de dierphysiologie gevallen kennen van prikkel- geleiding zonder de medewerking van zenuwen, of, zooals men het daar noemt, prikkelgeleiding van cel op cel. Een zoodanig proces speelt zich af in het spierweefsel van den ureter, in de hartspier, in de eerste plaats het embryonale hart, in den wand der arteriën en misschien in alle zich peristaltisch bewegende organen. Deze zenuwlooze voortplanting kan met aanmerkelijke snelheid geschieden, b.v. in de hartspier een maximum van 8 M. per seconde bereiken; en dit alles zonder de aanwezigheid vanbepaalde protoplasmatische differentiaties. Spreker houdt daarna een kritische bespreking der Nemec'sche fibrillenhypothese, bestrijdt de opdespitsdrij verij van deHaberland t'sche phy- siologisch-anatomische school. Het plasmalichaam zonder 1) Referaat van den spreker zei ven. 41 verdere differentiaties wordt door spreker als de geleider van den prikkel beschouwd; de plasmodesmen bewerkstel- ligen de continuïteit van het plasmalichaam. De fijnheid der plasmodesmen is één der oorzaken, dat bij planten de prikkelgeleiding zoo langzaam geschiedt; de geleiding door de zeefvaten is daarom zoo opgevallen, omdat deze elementen door hun vorm, maar vooral door de dikkere plasma ver- bindingen voor de prikkelgeleiding zijn voorbeschikt. Na te hebben stilgestaan bij de overweging, dat het protoplasma der planten in het algemeen uit zich zelf een kleinere gelei- dingsgevoeligheid kan bezitten dan dat der dieren, gaat spreker over tot de proeven van Boy se n Jensen. Boysen Jensen meende gevonden te hebben, dat de phototropische geleiding bij coleoptielen van Avena geloka- liseerd zou zijn op de achterzijde, d.i. de van het licht afgekeerde zijde. Werd namelijk aan de voorzij een hori- zontale snede gemaakt, en de top eenzijdig verlicht, dan kromde zich ook de basis phototropisch ; werd de snede aan de achterzijde van het coleoptiel aangebracht, dan kromde zich alleen de top, de basis bleef recht: dus, zei Boysen Jensen: alleen door de snee aan de achterzijde is de basaal- waartsche geleiding afgesneden. Deze proeven werden gedaan in kamerlucht. Experimenteerde hij in met waterdamp verzadigde lucht, dan was een snede aan de achterzij geen beletsel voor de basale kromming; doch werd, in vochtige lucht, in de wond der achterzij een micaplaatje aangebracht dan bleef de basis weer recht, dus opnieuw een vermeend bewijs voor de geleiding langs de achterzijde. Spreker onderwerpt nu deze onderzoekingen, op grond van een reeks nieuwe experimenten aan een heftige kritiek. Vooreerst constateert hij, dat de wond op zich zelf reeds een zeer sterke kromming naar de wond toe veroorzaakt door verdamping uit de snee vlakte, en dat het rechtop- blijven van de basis, bij verlichting, in droge lucht en 42 met een snede aan de achterzijde niet moet toegeschreven worden aan een opheffing der prikkelgeleiding, maar aan een verhindering tot phototropisch krommen der basis, door den invloed van de wond. Dat Hoysen Jensen, in vochtige lucht, met een micaplaatje in de snee aan de achterzijde, de basis recht op ziet blijven staan, wordt, volgens spreker, daardoor veroorzaakt, dat, aangezien de operatie zelf in kamerlucht geschiedt, de coleoptielen te lang aan verdamping zijn blootgesteld geweest, om nog een basale phototropische kromming te krijgen. Spreker neemt ten bewijze hiervoor de proef zóó, dat tijdens de operatie, de verdamping uit de wond wordt geëlimineerd, met het resultaat, dat met een micaplaatje in de snee aan de achterzij, toch een basale phototropische kromming wordt verkregen. Dit ontzenuwt de lokalisatie-hyphothese van Boysen Jensen. Andere experimenten van den spreker gaan uit van het feit, dat een snee aan den achterkant zonder verlichting, in kamerlucht, een sterke basale kromming naar de wond veroorzaakt, doch dat met verlichting van den top, de basis rechtop blijft. Indien Boysen Jensen gelijk had, dat de basis door een snede aan de achterzij werkelijk van elk phototropisch verband met den top was afgesneden, waarom buigt zich dan, bij verlichting van den top, de basis ook niet sterk naar de wond. Dit geeft dus het vermoeden, dat het rechtop blijven van de basis, d. w. z. het zich niet wondwaarts buigen bij een snee aan de achterzij, en werkende in droge lucht, met eenzijdige verlichting van den top, moet toegeschreven worden aan een phototropisch eiïect, dat langs de voorzijde basaalwaarts wordt geleid. De juistheid van dit vermoeden wordt door spreker bewezen; wanneer nl. eerst een snee aan den voorkant wordt aangebracht, waarvan men de plant zich laat herstellen, en daarna een snee aan de achterzij met eenzijdige verlichting van den top^ in kamerlucht, 43 dan kromt zich de basis wel naar de wond aan de achter- zijde. Dit bewijst dus, dat de snee aan de voorzij, iets tegenhield wat eene achterwaartsche wondkromming verhinderde; dit „iets" kan niets anders zijn dan een phototropische geleiding, die dus ook aan.de voorzij kan plaats vinden. Ten slotte deed spreker experimenten, waarbij tegelijk sneden aan vóór- en achterzijde aangebracht worden, beide voorzien van een micaplaatje, en werkende in vochtige lucht; dan treedt tot zijn groote verrassing, na eenzijdige verlichting van den top toch een basale kromming op, dus kan de geleiding ook langs de zijkanten plaats hebben, terwijl deze proef, en ook de vorige, ten duidelijkste bewijzen, en hier legt spreker zeer groeten nadruk op, dat de resultaten van Boysen Jensen werkelijk moeten worden toegeschreven aan invloed van de wond, en niet aan een opheffing der prikkelgeleiding. Sprekers experimenten bewijzen overtuigend, dat er van een lokalisatie van de phototropische prikkelgeleiding, ten minste basaalwaarts, geen sprake is; de prikkelgeleiding bij Avena-coleo^ttielen heeft overal plaats. Verslag der van 17 tot 21 Juli 1910 gehouden excursie in de omstreken van Tilburg en der daaraan verbonden Vergadering. De zomerbijeenkomst had plaats op 17 Juli te Tilburg in het hotel „de Gouden Zwaan". Tegenwoordig waren de Heeren Prof. Dr. G. van Iterson, P. J. M. Schuijt, J. H. Kruimel, D. Lak o, (gedurende de excursies) K. Tjebbes, Dr. L. Vuyck, Dr. Th. Weevers en F. A. des Tombe. Mededeelingen en demonstraties werden door de volgende leden gedaan: Dr. Vuyck demonstreerde Geierach officinarumWiW^^ gevonden door Dr. Garjeanne aan de binnenzijde van den kerkhofmuur te Stramproy ; voorts Alliiim schoenoprasum L. Dr. Weevers vroeg, of voor ons land bekend was G-ymnadenia in fermedia, een vorm van G. Conopsea R. Br. en gevonden door den heer Baas Beek ing bij Amersfoort. De heer Schuijt liet eenige wilde in zijn tuin meeren- deels gekweekte planten zien, waarna Dr. Vuyck nog een en ander mededeelde over de verspreiding van Medicago macidata Willd. en den hollandschen naam „Doornenkroon" dezer plant. De heer des Tombe bracht hierna ter tafel en besprak de volgende door hem en eenige andere personen gevonden planten: 1^ eenige, gevonden op de door spr. gemaakte vóór- excursie in de omstreken op 14 en 15 Mei, Medicago macidata Willd., Alchemilla vulgaris L., Saxifragagranulata L. en Endymion nutans Dum. 45 2© Calepina Corvini Desv., door spr. gevonden langs den rand van een korenveld tusschen s't Geertruid en Savelschebosch (Z.L)- 2® nieuwe vindplaats. Cardamine grandiflora Hallier? (= C.pa/i((/osaKnaf.),door spr. gevonden aan een slootkant bij Tilburg. Glaiicium flavum Grantz, door spr. gevonden op de open duinvlakte op het eilandje over Hoek van Holland; vroeger alleen bij Zand voort gevonden. Polygala coynosa Schkuhr, door spr. gevonden bij Gionsveld langs de helling van een zonnigen grazigen kalkheuvel. Ook deze plant was slechts bekend van een paar plaatsen. Stellaria neynorum L., een nieuwe vindplaats, door spr. ontdekt langs de Geul aan den voet van den Keutenberg nabij Oud-Valkenberg (L). EupJiorhia amygdaloides L., door spr. gevonden in een groot bosch bij Gronsveld (L): vindplaats aansluitend aan die van het Akenerbekken. 3^ Van den heer Henrard, Silene muscipida L., Iva xanthiifoUa N utt, Horde imijubatum L., allen door hem gevonden op ruig terrein aan den Cruqiusweg te Amsterdam. Mentha gentiUs L., Beckmannia eriiciformis Host, LoUiim linicola Ti., allen door hem gevonden op ruig terrein langs den Rijn bij Arnhem. 4:\ Van den heer A. van den Br iel: Lycopodimn annoünmn L., door hem gevonden in een bosch bij Wouw (N. Br.), de tweede vindplaats in ons land. Van Dr. J. W. C. Goethart: Orchis coriophora L., door hem c.s. gevonden in een vochtige wei bij Westbroeck nabij Geulle (Z. L.), een plant suids tal van jaren niet meer gevonden. Van den heer W. God dijn: Artemisia annua, door hem op bouwland bij Arnhem gevonden. 40 Van de heeren Wachter en "Jansen. Artemisia Toiirnefortiana Rehb., door hen gevonden op een aan voerterrein te Schiedam. De excursies. De excursies hadden plaats van 17 tot 21 Juh, terwijl eene vóór-excursie op 14 en 15 Mei gehouden werd door den heer desTombe. Aan de excursie van 17 Juli werd deelgenomen door de heeren Prof. van Iterson, Schuijt, des Tombe, Tjebbes, Dr. Vuyck en Dr. Weevers; aan die van 18 — 21 Juli door de heeren Lak o, Dr. Vuyck en des Tombe. Alle vondsten werden genoteerd volgens het Planten- kaartjessysteem der heeren Goethart en Jongmans; aan het einde van dit verslag bevindt zich eene gedetail- leerde lijst. Eene korte beschrijving geeft het volgende overzicht: 14 Mei. Excursie : Tilburg - de Baars - Galge ven - Konings- hoeven—Abkoven— Tilburg; bouwland, beken moerasveen, bosch en heide. Te vermelden: Gardamine grandiflora, Medicago maculata, Alchemilla vulgaris, Polygonum Bistorta, Listera ovata. 15 Mei. Excursie: Boxtel -Roond- Kasteel Nemerlaer — Oisterwijk; stroomgebied van beken, moerasjes, bosch en heide, bouwland. Te vermelden: Anemone nemorosa, San- guisorba officinalis, Saxifraga granulata^ Ma/janthemun hifolium, Endymion nutans. 17 Juli. Excursie: Oisterwijk — Hondsberg — Kolk ven- Bel vers ven— Gemulle Hoeken— Oisterwijk; groote vennen in de bosschen, moeras, bosch en heide bouwland. Te vermelden : Drosera longifolia, Gorrigiola littoralis^ Lobetia Dortmanna, Ej-ythraea Centaiirium, Scutellaria minor, Anagatlis tenella, Utricidaria neglecta in prachtige vegetatie, 47 Sparganium minimiün, Malaxis pahidosa, Epipactis latifolia. 18 Juli. Excursie: Moergestel - Allemansche Ven — Hildsche Ven — Het Broek — Broekzijde — Vinkenberg — Moer- gestel ; groote moerassen, stroomgebied der Reusel, bouwland. Te vermelden: Drosera longifolia. Silene gallica (in haver akkers), Scutellaria minor, Anagallis tenella, Herniaria glahra, Callapalustris, Malaxis, Platanthera hifolia, Epipactis p)alustris, EriopJiorum latifolium, Festuca myurus. 19 Juli. Excursie: station Rijen — stroomgebied der Don- ge— de Kievit — Tilburg; moeras (veen), hei en bosch. Te vermelden : Hifpericum pulcliriim, Silene gallica, Diplotaxis muralis, Vacciniiim Oxycoccos, Mentha sativa, Platanthera bifolia. 20 Juli. Excursie: Tilburg— de Blaak — Riel — Goirle; bosch en heide, beek, bouwland: Stellaria Dilleniana, Peplis Portiila, Spergula Morisonii, Plantago Coronopus. 21 Juli. Excursie: Tilburg — Galge ven — Enschot — Tilburg; terrein als op 14 Mei. Te vermelden : Chrysanthemum, Par- thenium, Lobelia Dortmanna. F. A. DES TOMBE. Leiden, October 1910. LIJST DER PLANTEN, waargenomen in de omstreken van Tilburg van 14 - 15 Mei (vóórexcursie) en 17 — 21 Juli 1910. Daar het gedurende eene excursie van enkele dagen in vele gevallen moeilijk is, zich eene juiste voorstelling te vormen van het al dan niet algemeen voorkomen der planten in eene bepaalde streek, zijn thans alleen van de meer zeldzame en weinig aangetroffen planten de juiste vindplaatsen opgegeven, terwijl de andere planten meer algemeen werden waargenomen. 48 Ranunculaceae. Thalictrum flavum L., R 5. 21. 33, R 5. 21. 32, R 4. 18. 43, R 4. 27. 24, R 4. 27. 42 ; Anemone nemorvsa L. Q 5. 62. 34, O 5.62.43, R 4. 26.42. R 4.27.42, R 5.11.21, R 5. 12. 21, R 5. 12. 22, R 5. 12. 24; Batrachium ololeucos Llyd. Q 5. 62. 43 ; Batrachium heterophyllum Wgg. R 4. 27. 24, R 5. 12. 21, R 5. 12. 22, R 5. 12. 24; Batrachium tricho- phyllum Ohaix Q 4. 65. 44, R 41. 5. 22, R 5. 11. 41 ; Ranun- culus Lingua L., R 4. 16. 11, R 4. 16. 12, R. 4. 16. 21, R 4. 18. 34, R 5. 11. 24, R. 5, 21. 14; Ranunculus Flam- mula L. ; Ranunculus sceleratus L., R 4. 18. 34 ; Ranun- culus acris L.; Ranunculus hulbosus L., Q 5. 61. 44, Q 5. 62. 33, Q o. 62. 34, Q 5. 62. 43, R 4. 27. 24, R 4. 27. 23, R 4. 27. 21, R 4, 18, 34, R 4. 27. 41, R 5. 11. 21, R 5. 12. 21; Ranunculus repens L.; Flcaria ranunculoides Mnch., Q 5. 61. 44, Q 5. 62. 34, R 4. 27. 42, R 4. 28. 11, R 4. 28. 12, R 5. 12. 21, R 5. 12 22, R 5. 12. 24; Caltha palustris L. Nymphaeaceae. Nuphar liiteum Smith; Nymphaea alba L. Papaveraceae. Papaver Rhoeas L., R 4. 15. 21, R 4. 15. 22, R 5. 11. 12, R 5. 11. 14, R 5.21.11; Papaver duhium L., R 4. 26.42; Papaver Argemone L., R 4. 15.22, R 4.27,12, R 4. 27.21, R 4. 17. 43, R 4.16.23, R 5.21.11; Chelidonium maiush. Fumariaceae. CorOydcdis solida Q 5, 61. 44; Fumaria officinalis L., R 4. 17. 43, R 4. 26. 42, R 5. 11. 12, R 5. 21. 11. Crucifereae. Nasturtium officincde R. Br., R 5. 21. 33, R 5. 11. 31; Nasturtium palustre DC, R 4. 17. 32, R 4. 18. 33, R 4. 18. 34; 49 Nasturtium amphibium R. Br., Q 5. 61. 44, R 4. 18. 33, R 4. 18. 34, R 41. 18. 43, R 4. 27. 24, R 4. 28. 11, R 5. 21. 38, R 5. 11. 14; Cardamine pratensis L. ] Cardamine grandiflora Hall? (= C. paludosa Knaf.), R 4:. 27 . 2S ; Car- damine sylvatica Lk., Q 5. 62. 43; Sisymbriiim Thaliamim Gaudint, R 5. 12.22; Sisymbriiim pano7iicn7n Jrc(1.,U i. IS.Sl ; Sisymhrium officinale Scop. ; Erysimum Cheiranthoides L., R 5. 11. 12, R 5. 21. 11; Sinapis arvensis L., R 4. 18.32, R 4. 27. 21; Dijjlotaxis miircdis DC, R 4. 15. 21; Drdba verna L., Q 5. 61. 44, R 5. 11. 21; Teesdcdia nudicaulis R. Bi'. ; Gapsella Bursa pastor is MOnch ; Raphaniis Rapha- nistrum L. Violarineae. Viola tricolor L. ; Viola sylvatica, R 5. 21. 12; Viola canina L. ; Viola palust ris L.; Viola odorata L., R 5. 21. 13. Droseraceae. Drosera rotundifolia L. ; Drosera intermedia Hayne; Drosera longifolia Hayne, R 5. 11. 24, R 5. 21. 32: vrij talrijk; Parnassia palusiris L., R 5. 11. 24. Polygalaceae. Polygala vuig ar is L. Sileneae. Saponaria officinalis L., R 5. 21. 31; Silene gallica, R 5. 21. 31, R 5. 21. 11, R 4. 16. 21: haverakkers op zand- grond; Lychnis Flos cucuUL.; Lychnis diitymaSihth. ] Agro- stemma Githago L., R 4. 15. 21. Alsineae. Spergida procumhens L. ; Spergida arvensis L. ; Spergida Morisonü Bor., R 4. 18. 43, R 4. 17. 31, R 5. U. 24, R 5. 11. 31; Spergularia riihra Pers; Moehringia trinervia Nederl. Kruidk. Archief. 1911. 4 50 Chairv., Q 5. 61. 44; Holosteum umbellatum L., Q 5. 62.43, R 4. 18. 34, R 4. 18. 42; SteUaria Holostea L.,Q5. 61.44, R 5. 12. 24; SteUaria media W\\\.'^ SteUaria uliginosalsimi\, Q 5. 62. 33, R 4. 27. 23, R 5. 11. 21, R 5. 12. 21, R 5. 21. 13 ; SteUaria graminea L.; SteUaria glauca With., R 4. 26. 24, R 5. 12. 24, R 5. 11. 31 ; SteUaria DiUeniana Mönch., R 5. 26. 24: een paar exemplaren; Cerastium aiwense L., Q 5. 61. 44, R 4. 27. 21, R 5. 12. 81 ; Cerastium triviale Link.; Cerastium glomeratum Thuill., R 4. 27. 23. Lineae. Radiola Unoides Gm., R 4. 26. 42, R 5. 21. 12, R 5, 21. 13, R 5. 21. 32. Hypericineae. Hypericuyn Elodes L. ; Hypericiimjmlchrum L., Q 4. 65. 44, R 4. 16. 11, R 4. 18. 32, R 4. 26. 42 ; Hijpericum tetrapte- rum Fr., R 4. 16. 21, R 5. 23. 32, R 5.21.33, R 5. 21.34; Hypericum quadrangulum L.., R 5. 11. 14, R 5. J 1. 31; Hypericuni pjerforatum L. ; Hypericum humifusiim L. Geraniaceae. Geranium liohertianum L., Q 5. 61. 44, R 4. 18. 34, R 5. 12. 22 ; R 5. 21. 13, R 5. 21. 32; Geranium molle L.; Geranium pusillum L., R 4. 15. 21, R 4 27. 21; Er odium cicutarium Her., Q 5. 62. 43, R 4. 18. 33, R 4. 27. 21, R 4. 28. 11, R5. 11. 12. R 5. 11. 21, R 5. 12. 22; Erodimn pimjnneUifoUum^YiWd., R 5. 21. 31, R 4. 15. 21, R 4. 17. 32, R 4. 17. 43, R 4. 18. 33, R 4. 18. 43, R 4. 27. 11, R 4. 27. 21, R 4. 27. 33. Oxalideae. OxaUs AcetoseUa L., R 5. 21. 13; Oxalis stricta L. Rhamneae. Rhamnus Frangula L.; Bhamnus cathartica L., R 4. 18. 43, R 4. 18. 33, R. 4. 28. 12, R 5. 11. 14. 51 Papilionaceae. Sarothamniis vidgaris Wimm.; GenistajnlosaL.; Genista anglica L.; Medicago lupulina L., R 4. 27. 43, E, 4.27.21, R 4. 18. 34, R 4. 18. 33, R 5. 11. 23; Medicago maculata W., R 4. 28.11; MeUlotus albaI)esv.,R 4. 16.21; Trifolium mbius Relh. ; Trifolium rejoens L. ; Trifolium hybrldum L., Q 4. 65. 44, R 4. 16. 21, R i. 1(d.2'ó,R 4.21.11-, Trifolium pratense L. ; Trifolium arvense L., R 4. 27. 11; Lotus ullgl- nosus Schk.; Lotus cornlculatus L., R 4. 28 12, R 4. 18. 33, R 5. n. 28] OrnithopusperpuslllusL.] Vlclavlllosa'Roth.,'R 4. 15. 21; Vlcla Cracca L.; Vicla seplum L., Q 4. 65. 44; Vicia angustlfolla Roth.; Erviim hlrsutum L.; Ervum tetraspermum L., R 5. 11. 14; Lathyrus i^ratensis L., R 5. 27. 24, R 5, 11, 14. Amygdaleae. Prunus petraea Taiisch, R 5. 21. IJ, R 5. 21. 13, R 5. 21 32, R 5. 11. 32; Prunus Cerasus L., Q 5. 62. 34, R 4. 27. 42; Prunus splmsa L., R 4. 17. 43, R 4. 18. 23, R 4. 27. 12, R 5. 11. 13, K 5. 11. 14, R 5. 21. 31, R 5, 21. 33; Prunus Padus L., R 4. 27. 24, R 4. 27. 42, R 5. 12. 24, R 5. 11, 21, R 5. 11. 22, R 5. 12. 11, R 5. 12. 21, R 5. 12. 22. Rosaceae. Splraea ülmarla L.; Geum urhanum L., R 4. 17. 32, R 5. 11, 14, R 5. 11. 31, R 5. 21. 33; Rubus Idaeiis L., R 5. 21. 32, R 5. 21. 13, R 4. 27. 11; Rubus Sprengelü W., R 5. 11. 31; Rubus pllcatus W., R 4. 27. 12, R 4. 17. 31, R 4. 16. 21; Fragarla vesca L., R 4. 11. 43, R 4. 28. 11, R 4. 11 22, R 5. 11. 21; Comarum palustre L.; Potentllla anserina L. ; Potentllla Tormentllla Sibth. ; Potentllla procum- bens Sibth., R 4. 15. 22, R 4. 18. 23, R 4. 27. 12, R 5. 11. 14, R 5. 21. 32, R 5. 21. 33; Potentllla reptans L., R 4. 17. 32, R 4. 18. 31, R 4. 18. 43. 52 Sanguisorbeae. Alchemüla vulgaris L., R 4. 16. 12, R 4. 18. 33, R 5. 11. 14, R 5. 21. 13; AlchemiUa arvensis Scop.; Sangiiisorba offtci- nalis L., R 4. 15. 21, R 4. 28. 11, R 5. 21. 13, R5. 12. 21. Pomaceae. Crataegus Oxyacantha L., Q 5. 62.43; Sorhiis aucuparla Gaertn. Onagrarieae. Epilohiiim cmgustifolium L., R 4. 26. 42; Epilobium palustre L., R 4. 16. 11, R 4. 16. 12, R 4. 26. 2^\ Epilohhmi parvi- florum Schreb., R 5. 11. 14, R 5. 11. 31, R 5. 11, 41, R 5. 21. 33; Epllobium montanimi L., R 4. 26. 42, R 5.21.11, R 5. 21. 33. Halorageae. Myriophyllimi spicatum L., R 4. 26. 24; Myriophyllum vertlcillatiim, L., R 5. 12. 22. Callitrichaceae. Callitriche ver na L., (verzamelsoort) R 4. 26. 42. Lythrarieae. Lythrum Salicaria L.; Peplls Portiila L., R 4. 26. 24, R 5. 21. 32. Cucurbitaceae. Bryonia dioica Jacq., R 4. 27. 43. Portulaceae. Claytonia perfoliata Donn., Q 5. 61. 44. Paronychieae. Corrigiola llttoralls L., R 5. 11. 12; HernlarlaglahraL., R 5. 21. 31; Illecebrum verticülatum L. 53 Scleranthaceae. Sderanthus perennis L., R 4. 17. 31, E, 5. 12. 21 ; Scleran- thus annuus L. Crassulaceae. Sediüii purpiirascens Koch, Q 5. 61. 44; Sechun acre L., Q 5.61.44, R 5. 11. 12; Grossularieae. Bihes nigrum L., R 4. 27. 42. Saxifragaceae. Saxlfraga granulata L., Q 5. 61. 44, R 5. 12. 22, R 5. 12. 24. Umbelliferae. HyOrocotyle vulgarisL. ; Ciciita virosa L. : verspreid ; Aegopo- clium Podagraria Spr. ; Carum Carvilj., R 4. 18. 33; -Ben^to angustifolia Koch, R 4.11.22; SiiimlafifoUuraL.; Oenanthe Phellandrium Lam.; Oenanthe fistulosa L., R 4. 16. 12, R 4. 18. 34, R 5. 11. 13, R 5. 21. 11, R 5. 21. 12, R 5. 21. 13, R 5. 21. 34 ; Angelica sylvestris L. ; Thysselhiiim palustre Hoffm. ; Heracleum Sphondyliuni L. ; Dauciis Carota L., Q 4. 65. 44, R 4. 18. 23, R 4. 18. 31, R 4. 18. 32, R 4. 18. 42, R 4. 27. 12; Torilis Anthrisciis Gm., R b. 21. S3, Anthriscus sylvestris Hoffm.; Chaerophyllum temuliim L., R 4. 18. 31, R 4. 27. 43, R 5. 21. 33. Araliaceae. Hedera Helix L., Q 5. 61. 44, R 4. 27, 43, R 4. 28. 11, R 5. 11. 21, R 5. 11. 22, R. 5 21. 13, R 5. 21. 31. Caprifoliaceae. Lonicera Periclymenum L. ; Vlhurnum Opulus L., R4. 27. 24, R 4. 28. 12, R 4. 27. 42, R 5. 11. 21, R 5. 21. 13. 54 Stellatae. Galium palustre L. ; Galimn saxatile L., R 4. 15. 22, R 4. IG. 11; Galhmi MoUwjo L., R 4. 18. 33, R 5. 12.21; Galiuiii boreale, R 5. 11. 14; Galium Ajmrme L., E 4:. 2S. 11, R 5. 11. 14, R 5. 21. 11, R 5. 21. 13. Valerianaceae. Valeriana dioica L.; Valeriana officmalis L. Dipsaceae. Succisa pratensis Mch. Compositae. Eupatorium cannahinmn L.; Petasites offlcinalls Mnch., Q 5. 62. 34; Bellis perennis L.; Erigeron canadensis L., R 6. 15. 21, R 4. 26. 42, R 4. 27. 11, R 4.27.43; Solidago Virga-aiirea L., R 5. 21. 13; Bidens trijMrtita L. ; Filago minima L., R 4. 17. 31, R 4. 26. 42, R 4. 27. 33, R 4. 27. 34, R 5. 11. 24, R 5. 11. 33, R 5. 21. 12; Gnaphalium sylvaticum L., R 4. 15. 21. R 4. 26. 42; Gnaphalium uliginosum L. ; Gnaphalium dioicum L., R 4. 17. 31, R4. 27. 33; ^r^emisia vulgaris L. ; Tanacetum vulgare L. ; Achillea Ptarmica L. ; Achillea rnillefolium L. ; Anthemis arvensis L. ; Matricaria Chamomilla L. ; Chrysanthemum Segetiim L. ; Chrysanthemum Leucanthemum L. ; Chrysanthemum Parthenium P., R 4. 18. 23 ; J.rmca moniana L., Q 4. 65. 44, R 4. 15. 22, R 4. IG. 11, R 4. 16. 12, R 4. 16. 24, R 4. 26. 24, R 4. 27.33; Senecio pjaludosus L., R 5. 11. 24; Senecio vidgaris L. ; Senecio sylvaticus L. ; Senecio Jacobaea L. ; Cirsium pjalustre Scop. ; Cirsiiün arvense Scop., R 4. 15. 21, R 4. 16. 21, R 4. 17. 32, R 4. 17. 43, R 4. 18. 42, R 4. 27. 21; Cirsium anglirum Lam., Q 4. 65. 44, R 4. 15. 22, R 4. 16. 11, R 4. 16. 12, R 4. 16. 21, R 4. 18. 43, R 4. 26. 24, R 4 27. 11, R 4. 28. 11 ; Lappa minor DG., R 4. 18. 23; Centaurea Cyanush.; Cen- taurea Jacea L. ; Lampsana communis L.; Arnoserispmsilla 55 Gaertn.; Cichorhim Intybiis L, R 4. 27. 43, TJirincia hlrto, Roth; Leontodoa autuninalis L. ; Tragopogonpratensis Ij.^B. 4. 17. 44; Hypochaeris radicata L. ; Hy pochaeris glabr a\j.\ Taraxacum officinale Wigg. ; Sonchus olerareits L.; Crepi-s i^ï'rens VilL; Cre2ns hiennis L., K 4. 27. 24, R 4. 27. 42, R 4 28. 11, R 4. 28. 12, R 5. 11. 14; Hieraciuni Pilosella L.; Hieracnun umbellatum L. ; Hleraciiim tridentaium Fr. Lobeliaceae. Lo5eZ/a Dorimanna L., R 4. 18. 48, R 5. 21. 12, R 5. 11. 41, R 5. 11. 32, R 5. 11. 23. Campanulaceae . Jasione montana L. ; Campanula persieifolia L., R 5. 11. 13 ; Campanula rotundifolia L. Vaccinieae. Vaccmiiim Mirtylliis L.; Vaccinium Oxycococcos L., R 4. 15. 21, R 4. 15. 22. Ericaceae. Calluna vulgaris Salisb. ; Erica Tetralix L. Aquifoliaceae. Ilex Aqidfolium L., R 5. 21. 13, R 5. 21. 12. Oleaceae. Ligustrum vulgcwe L., R 4, 18. S^; Fr axinus excelsior Ij. , R 4. 26. 44, R 5. 11. 14. Apocyneae. Yinca minor L., Q 5. 61. 44. Gentianeae. Menyanthes trifollata L.; Gentiana Pncumonanthe L.; Erijthraea Centaur iwu P., R 5. 11. 31. 56 Convolvulaceae. Convolvulus arvensis I.., R 4. 17. 43, E 4. 18. 31, R 4. 27. 43, R 5. 11. 12; Convolvulus Sepiunth.] Cuscuta Epitlnjmmnlj. Boragineae. Syniphytum offlclnale L. ; Echium vulgare L,R5. 11.33; Myosotis caesjntosa Schltz., Q 4. 65. 43, R 5. 21. S2, R 5. 21. 14, R 5. 21. 13; Myosotis palustrisy^\ih.\ Mijosotis intermedia Lk., R 5. 21. 11, R 5. 11. 32, R 5. 11. 14, R 5. 18. 31. Solaneae. Solanimi Dulcamara L. ; Solanum nigrum L. Verbasceae. Scrophularia nodosa L. Rhinanthaceae. Melampymm p)ratense L. ; Pediculm^is palustris L. ; Pedicii- laris sylvaiica L. ; Rhinanthus major Ehrh. ; Rhinanthus minor Ehrh., R 5. 11. 14, R 5. 11. 32; Euphrasia officinalis L. ; Euphrasia Odontifes L., R 4. 17. 43, R 4. 18. 32, R 4. 26. 42, R 4. 27. 12, R 5. 11. 14, R 5. 21. 13. Antirrhineae. Antirrhinum Orontiurn L., R 4. 26. 42, R 5. 11. 14; Linaria vulgaris Mill. ; Linaria minor Desf., R 5. 11. 24; Veronica scutellata L., R 4. 16. 41, R 4. 16. 12, R 5. 11. 24, R 5. 11. 31, R 5. 21. 33; Veronica A7iagalUsL.,'Px. 4:.2Q. 24:, R 4. 16. 12; Veronica BeccahungaL.^'RL 18. "SS, Rb. 11. 14:, R 5. 21. 31 ; Veronica Chamaedrys L. ; Veronica officinalis L., R 4. 27. 34, R 4. 17. 31, R 5. 21. 13. ; Veronica serpyllifolia L., Q 5. 62. 43, R 4. 18. 34, R 4. 18. 43, R 4. 18. 43, R 5. 21. 12; Veronica arvensis L., R 4. 28. 11, R 5. 21. 11; Veronica hederaefolia L., Q 5. 61. 44, R 4. 27. 21, R 5. 11. 12. 57 Labiatae. Mentha rotundifolia L., R 4. 16. 21, R 5. 11. SI; Mentha aqiiatica L. ; Mentha arvensis L.; Mentha saiiva L., R 4. 16. 23 ; Lycopus europaeus L.; Thymus Serpyllum L., R 4. 27. 33, R 4. 18. 43, R 4. 18. 44, R 4. 26. 24, R 4. 27. 34, R 5. 11. 32; Glechoma hederacea L. ; Lamiuni album L. ; Lamiiim amplex- icaide L., R 4. 18. 23; Lamium purpureuni L., R 4.18.33, R 4. 27. 12, R 5. 11. 12; Galeopsis Tetrahit L.; Galeopsis ochroleuca Lam.; Galeopsis bifida Bönii., R 5. 11. 12, R 5. 11. 23, R 5. 11. 31, R 5. 21. 32; Stachys arvensis h. •, Sta- chys palustris L., R 5, 21. 33, R 5. 21. 33, R 5. 21. 14, R 5. 21. 11, R 5. 11. 32, R 5. 11.31; Scutellar ia minor h., Q 4. 65. 44, R 5. 21. 32, R 5. 11. 24; Sciitellaria galericu- lata L. ; R 4. 15. 22, R 4. 18. 34; Prunella vidgaris L. ; Ajuga reptans L.; Teucrium Scorodonia L. Lentibulariaceae. Utricularia vulgaris L., R 5. 11.41; Utricularia neglecta Lehm., R 5. 11. 41, R 5. 11. 32: zeer mooie vegetatie; Utricularia minor L., R 4. 18. 34, R 5. 11. 41, R 5. 11.32. Primulaceae. Lysimachia Nummidaria L. ; Lysimachia vulgaris L. ; Anagallis tenella L., R 5. 11. 24, R 5. 21. 32, R 5. 21.34; Anagallis arvensis L., R 4. 16. 23, R 4. 17. 32, R4. 17.43, R 5. 11. 14; Hottonia palustris L. Plantagineae. Littorella lacustris L. ; Plantago Coronopus L., R 4. 27. 33 ; Plantago lanceolata L. ; Plantago maior L. Chenopodiaceae. Chenopodium murale L., R 5. 21. 11 ; Chenopodimn album L.; Atriplex latifolia Wahlb., R 4. 15. 21, R 4. 18. 31, R 4. 18. 34, R 4. 27. 11, R 4. 27. 21, R 4. 27. 43. Nederl. Kruidk. Archief. 1911. 5 58 Polygoneae. Rumex Acetosa L. ; Rumex Acetosella L. ; RumexobtusifoUus L.; Rumex conglonieratus Mürr.; Rumex crispus L., Q 5. 62. 33, R 4. 15. 21, R 4. 27. 12, R 4. 16. 21; Polygonum Convol- vulus L. ; Polygonmn tatarlcum L., R 4. 15. 21, R 4. 26. 24, R 4. 17. 32, R 5. 21. 31, R5. 21. 13, R 5. 11.14, R 5. 11.23, R 5. 21. 12; Polygonum aviculare L.; Polygonum amphi- Mum L. ; Polygonum Bistorta L., R 4. 27. 41; Polygonum Persicarla L.; Polygonum lapathifolium L. ; Polygonum Hydroplper L. Euphorbiaceae. Euphorbia Peplus L., R 4. 27. 21; Euphorbia helioscopia L. ; Mercurialis annua L., R 4. 17. 32, R 4. 17. 43, R 4. 17. 44, R 4. 18. 33, R 4. 27. 12, R 4. 27. 21, R 5. 11. 14. Urticaceae. Urtica dioica L. ; Uriica urens L. ; Humulus Lupulus L. Cupuliferae. Quercus Robur L.; Corylus Avellana L., R 4. 26. 42, R 5. 21. 31, R 5. 21. 13; Carpinus Betulus L., R 5.12.21. Salicineae. Salix viminalis L., R 4. 28. 12, R 4. 28. 11, R 4. 16.21; Salix Caprea L., R 4. 18. 23, R 4. 18. 31, R 4. 28 11, R 4. 27. 34, R 4. 27. 12, R 4. 18. 34, R 4. 11. 22; 5'aZi?; aurita L.; ^Sa/Zrc repens L. ; Sa/i:r cinerea L.; Populus tremula L. Betulaceae. Betuia alba L., (= verrucosa).; Betuia pubescens Ehrh.; Alnus glutinosa Gaertn. Myricaceae. Myrica Gale L. 59 Coniferae. Juniperus communis L., R 5. 11. 14, R 5. 21. 34; Piniis sylvestris L. Hydrocharidaceae. Stratiotes aloides L., R 4. 18. 34, R 4. 18 43, R 5. 11.41, R 5. 21. 12, R 5. 21. 13, R 5. 21. 14, R 5. 21. 32, R 5. 21. 33 ; Hydrocharis Morsiis ranae L.; Elodea canadensis Rich., R 4. 16. 21, R 5. 11. 31, R 5. 11. 32, R 5. 12. 21. Alismaceae. Alisma nafans L., R 4. 27. 11, R 5. 11. 32, R 5. 11.41, R 5. 21. 34; Alisma ramincidoides L., R 4. 15. 22, R 4. 16. 11, R 4. 26. 24, R 5. 11. 32, R 5. 21. 12, R 5. 21. 14, R 5. 21. 31, R 5. 21. 32, R 5. 21. 34; Alisma Flantago L. ; Sagittaria sagittifolia L. Potamogetonaceae. Potamogeton perfollatus L., R 5. 11. 14, R 5. 21. 31; Potamogeton Ineens L., R b. 11. S2] Potamogeton compressns L., R 5. 21. 31, R 5. 21. 34; Potamogeton nafans L.; Pota- mogeton polygonifolius Pourret; Potamogeton rufescens Schrad., R 5. 11. 31, R 5. 11. 32. Lemnaceae. Lemna trisulca L., R 4. 15. 22, R 5. 12. 22 ; Lemna minor L. Typhaceae. Typha angnstifolla L., R 5. 11. 31, R 5. 21. 12, R 5. 21. 14 ; Typha latifoUa L.; Sparganium ramosum Huds. ; Sparga- nium minimum Fr., R 4. 16. 21, R 5. 11. 41, R 5. 21. 31. Aroideae. Calla palustris L., R 5. 21. 31. 60 Orchideae. Orchis latifoUa L.; Orchis maculata L., Q 5. 62. 38, R 4. 15. 22, R 4. 16. 11, R 4. 18. 34; Platanthera hifolia Rchb., R 4. IG. 11, R 5. 21. 32, R 5. 16. 24; Epipactis palustris Cr., R 5. 21. 32; Epipactis latifolia Dll., R 5. 11. 31 ; Listera ovata R. Br., R 4. 18. 34; Malaxis paludosa Sw., R 5. 21. 34, R 5. 21. 32, R 5. 11. 24. Irideae. BHs Pseiidacoriis L. Liliaceae. Convallaria majalis L., Q b.61. Ai'^ Convallariamultiflora L.; Majanthemum bifolium DC, R 5. 12. 22, R 5. 21. 13, R 5. 21. 31; Endymion nutans Dum., Q. 5. 61. 44; Nar- thecium ossifragum Huds. Juncaceae. Juncus conglomeratiis L. ; Jiincus effusus L. ; Juncus sujnnus Moench. ; Juncus sylvaticus Reich. ; Juncus lamprocarpos Ehrh. ; Jimcus squarrosus L. ; Juncus tenuis W. ; Juncus hufonius L, ; Luzula campestrls DC. ; Luzula multiflora Lej. Cyperaceae. Cladium Marlscus R. Br., R 4. 16. 11, R 4. 16. 12, R 4. 16. 21; Rhynchospora alba Vahl.; Rhynchosjjora fuscaB.S.] Heleocharis palustris R. Br.; Scirpus fluitans L. ; Scirpus caespitosus L. ; Scirpus setaceus L., R 4. 16. 21, R 5. 21. 13, R 5. 21. 32, R 5. 21. 34; Scirpus sylvaticus L., R 4. 18,34, R 5. 21. 11, R 5. 21. 13, R 5. 21. 31, R 5. 21. 33, R 5. 21. 11, R 5. 11. 19; ScirpMS lacustris L. ; Eriopjhorum angustifolium Roth. ; Eriophorum latifolium Hoppe , R 5. 21. 32; Carex pjulicaris L,, R 5. 21. 32; Carex disticha, 61 Huds., R 5. 21. 12; Carex arenaria L., R 5. 11. 14, R 5. 11. 24, R 5. 11. 23, R 5. 11. 41; Carex remota L., R 4. 16. 21, R 5. 21. 11, R 5. 21. 13, R 5. 11. 14; Carex leporina L., R 4. 27. 33; Carex echinata Muit., R 4. 16. 12, R 4. 27. 33, R 5. 11. 24, R 5. 21. 13, R 5. 21. 14, R 5. 21. 32, R 5. 21. 34; Carex canescens L., R 5.21.32, Carex vulgaris Fr.; Carex acuta L. ; Carex Mrta L., R 5. 21. 13; Carex fiUformis L., R 5. 11. 41, R 5. 21. 14, R 5. 21. 31, Carex glaiica Scop. ; Carex panicea L., Carex flava L., R 4. 16. 12, R 4. 16. 21, R 4. 16. 23, R 5. 11. 24, R 5. 21. 12, R 5. 21. 14, R 5. 21. 32; Carex rostrata With.; Carex Hornschuchiana Hoppe, Q 4. 65. 44; Carex Pseudo- ctjperus L., R 4. 18. 34, R 4. 18. 42, R 5. 11. 14, R 5. 21. 13, R 5. 21. 14, R 5. 21. 31, R 5. 21. 32, R 5. 2L 33. Gramineae. Panicum Crus GalU L. ; Setaria viridis P. B.; Phalaris arundinacea L. ; Anthoxanthiim odoratum L. ; Anthoxanthum PuelUi L. X L., R 4. 27. 33, R 4. 27. 41, R 5. 12. 24; Alopecurus pratensis L. ; Phleum pratense L., R 4. 15. 21, R 4. 16. 12, R 4. 27. 21, R 5. 21. 13; Agrostis vulgaris With.; Agrostis alba L., Apera Spica Venti P. B. ; Calama- grostis lanceolata Roth., R 4. 26. 42, R 5. 11. 32; Phragmites communis Trin. ; Aira caespitosa L., Q 4. G5. 44, R 5. 21. 13, R 5. 21. 32, R 5. 21. 33; Aira discolor Thuillier (= uliginosa Whe., Q 4. 65. 44, R 4. 27. 11, R 4. 27. 33; Aira flexuosa L. ; Corynephorus canescens P. B. ; Holcus lanatus L.; Holcus mollis L. ; Avena caryophyllea Wygg., R 4. 16. 21, R 4.17.32, R4.27.il, R 4. 27. 12, R 5. 11.31; Avena praecox P. B., R 5. 11. 24, R 5. 11. 31, R 5. 21.31. Triodia decumbens P. B. ; Brisa media L., Q 4. 65. 44, R 4. 15. 22, R 4. 16. 11, R 4. 16. 12, R 4. 16. 21, R 5. 21. 14; Poa annua L.; Poa triviaUs L.; Poa nenioralis L., R 5. 11. 31; Poa pratensis L., R 4. 15. 21, R 4. 18.34; Poa 62 fertilis Host (= serotina Ehrh.), R 5. 11. 14, R 5. 11.32, R 5. 21. 14; Glyceria spedabilis M. K. ; Glyceria fluüans R. Br.; Molinia coerulea Moench.; Dactylis glomerata L.; Cynosurus cristatiis L.; Festuca Myurus Ehrh., R 5. 21. 31 ; Festuca ruhra L. ; Festuca ovina L. ; Festuca arundinacea Schreb., R 4. 26. 42, R 5. 21. 14; Festuca elatior L., R 4. 17. 44, R 4. 18. 14; Bromus sterüis L., R 4. 17. 44, R 4. 18. 23, R 4. 27. 43; Bromus mollis L.; Triticum repens L.; Hordeum nmrinum L., R 4. 17. 32, R 4. 17. 43, R 4. 17. 44. R 4. 18. 81, R 4. 18. 33, R 4. 27. 21, R4. 27. 43; Lolium perenne L. ; Lolhim muWflorum Lmk., Q 4. 65. 44, R 4. 15. 22; Nardus stricta L. Equisetaceae. Equisetum arvense L. ; Equisetum limosum L. ; Equisetiim palustre L. Lycopodiaceae. Lycopodiuni inundatuni L.; Lycopodium clavatum L., R 4. 27. 33. Filices. Osmunda regalis L.; Poly podium vuig are L. ; Athyrium filix femina Roth., Polystichum Thelypteris Sw.,Q 4:, Qb. 4:4:, R 4. 15. 22, R 4. 21. 33, R 5. 21. 32, R 5. 21. 33, R 5. 21. 14; Polystichum spinulosum DC. ; Blechnum Sjvcant Roth.; P^eris aqullina L., Q 5. 62. 34, R 5. 11. 14, R 5. 11. 32, R 5. 18. 24, R 5. 21. 13, R 5. 21. 31. F. A. DES TOMBE. Leiden, Oct. 1910. De beteekenis van oude plantennamen voornamelijk uit Kiliaan DOOR H. L. QERTH VAN WIJK. Schrijver dezes wandelde als jong leeraar, in het jaar 1874, door een kruidtuin in gezelschap van een bejaard apotheker. Deze vroeg hem „weet U ook waar hedera ier- restris^) hier in den tuin staat"? Tot mijn smart — op dat oogenblik meende ik tot mijn schande — moest ik mijn medgezel bekennen dat mij die plant onbekend was. Bij onze wandeling kwamen wij iets later langs Glechoma hederacea, de hondsdraf, en toen zeide bedoeld apotheker dat deze plant hedera terrestris heette. Ziedaar mijn eerste kennismaking met een ouden wetenschappelijken planten- naam. Had ik bi:j die gelegenheid het onaangename gevoel dat mijn medgezel geen hoogen dunk kreeg van mijn botanische kennis, later heb ik gemerkt dat die oude plantennamen aan bijna alle natuurhistorici van onzen tijd onbekend zijn. Ruim 20 jaren later moest ik voor een bepaald doel een enkele plant nazien uitDodonaeus Kruidboek'^), en wel zijn acer major. Nu wist ik wel dat niemand minder dan Prof. Dr. C. A. J. A. Oude mans namen uit dit kruidboek bewerkt had, en ik wist ook dat deze acer major beschouwde 1) De oude wetenschappelijke plantennamen cursiveer, de otiicieele Nederlandsche namen spatieer ik. 2) Hieronder versta ik in dit stukje de editie van 1644, getiteld Crvydt-Boeck Remberti Dodonaei, de eenige v^elke ik tot mijn beschikking had. 64 als Acer Pseiido-platanus de esc hd oom, maar toch achtte ik mij verplicht ook persoonlijk deze plant uit Dod o n aeu s na te zien. Nu geeft deze schrijver een afbeelding van een tak der plant, en tevens een vrucht afzonderlijk. Ik vond dat de tak zonder tw^ijfel Acer Pseudo-platanus voorstelt, maar dat de vrucht evenzeer ongetwijfeld van een andere Acer-soort moet zijn. Toen ik zoover gekomen was, las ik zorgvuldig na zoowel wat Dodonaeus zelf over de plant had geschreven, als wat een later schrijver bij wijze van commentaar hierbij gevoegd had. Op die manier heb ik uren doorgebracht met het peinzen over de beteekenis van acer major uit Dodonaeus en telkens weer kwam ik tot de overtuiging die ik thans nog heb: „de acer major kan behalve Acer Pseudo-platanus nog tevens bedoelen Acer platanoides." Bovendien wordt een synoniem van Bauhinus, die door den bewerker der editie van 1644 vermeld wordt onder acer major, door latere schrijvers beschouwd als betrekking te hebben op Acer platanoides. Daar ik aan die eene plant uit Dodonaeus zooveel tijd besteed had, huiverde ik er voor het geheele boek door te werken, iets dat mij later meermalen speet en thans nog spijt. Met voordacht heb ik wat lang stilgestaan bij dit eene voorbeeld uit Dodonaeus, omdat hieruit blijkt dat éen zijner afbeeldingen aanleiding kan geven tot verschil van meening. Weinige jaren geleden bleek mij dat dit ook met een enkele andere afbeelding het geval kan zijn. In zijn Woordenboek der Nederlandsche Volksnamen van Planten geeft de Heer Heukels den naam watervlier (Dod.) als syn. van Sambucus Ebulus, de kruid vlier. Naar mijne opvatting evenwel is door Dodonaeus onder dien naam geteekend een vruchtdragende tak, of wil men liever een plant, want er zijn wortels bij afgebeeld, van Viburnum Opulus, de Geldersche roos. Ook hierbij las ik de be- 65 schrijving zorgvuldig na en zag met genoegen dat Dodo- naeus melding maakt van den wilden vorm met groote randbloemen en van den gekweekten vorm, bij welken niet slechts de rand-, maar ook alle andere bloemen groot zijn. Bij mijn weten wordt dit verschijnsel niet aangetroffen bij Sambucus Ebulus, terwijl het wel voorkomt bij Viburnum Opulus. Omtrent een andere plant uit Dodonaeus — ik toe- kende helaas niet aan welke — heb ik bij twee schrijvers evenzeer een groot verschil in opvatting aangetroffen. Treft men bij het doorwerken van Dodonaeus her- haaldelijk afbeeldingen aan, zoodat men daaraan meer of minder houvast heeft, geheel anders wordt dit bij het door- werken van Kiliaan. In diens Woordenboek'), vooral in de latere edities, staan heel wat Nederlandsche namen van planten of van hare deelen. Maar ter verduidelijking worden dan daarbij meestal slechts éen of meer wetenschappelijke namen opgegeven, of soms bovendien namen in een of meer moderne talen. Hierboven wees ik er reeds op dat die oude wetenschappe- lijke namen voor een botanicus van onzen tijd, die geen studie maakte van oude namen, onbegrijpelijk zijn of zelfs zeer geschikt om hem in de war te brengen. Zoo vindt men in Kiliaan (p. 196) goud-bloeme: caltha, flos calthae, calendu- la Een van onze beste botanici van wien ik enkele jaren geleden een manuscript doorwerkte, bracht op grond van den naam caltha, de goudbloeme van Kiliaan thuis bij Caltha palustris in plaats van bij Calendula officinalis, de goudsbloem, die vroeger o.a. caltha genoemd werd. Ik maakte hem opmerkzaam op deze fout evenals op velean- 1) Tenzij het uitdrakkelijk anders vermeld wordt bedoel ik hier- mede de editie van 1777, de eenige die ik geregeld tot mijn be- schikking had. 66 dere fouten welke hij in namen uit Kiliaan gemaakt had en zag later met genoegen dat hij alle door mij opgegeven veranderingen had aangebracht. Een groote moeiel ijkheid is voor een nieuwer botanicus niet enkel daarin gelegen dat een oude naam soms een heel andere beteekenis heeft gekregen als hij in de nieuwere nomenclatuur is overgenomen, getuige het boven opgegeven voorbeeld van caltha, maar niet minder daarin dat een naam die tegenwoordig alleen als geslachtsnaam gebruikt wordt, vroeger bepaald als naam voor een soort gebruikt werd. Zoo is b.v. holderboom, maeshout, (p. 243); luy ten- hout (p. 364); maeshout, maeserenhout, maeshoutenboom (p. 372) z^ acer, niet ons geslacht Acer, maar wel de soort Acer campestre. deSpaanscheaak. De verwante Acer Pseudo-platanus — reeds boven door mij uit Dodonaeus aangehaald — wordt door Kiliaan (pp. 7, 495, 496) genoemd aenhorn, ahorn, plaenboom, planap- boom'), planeboom, pledenerboom. Op drie plaatsen geeft hij als wetenschappelijken naam daarvoor op platanus, zoodat men oppervlakkig oordeelende zou meenen dat hij een soort van het geslacht Platanus, plataan, bedoelt. Maar Kiliaan zelf maakt het in dit geval zeer gemakkelijk die fout te vermijden, want hij zegt (p. 495) planeboom — acer maior platanus dicitur. Bovendien blijkt uit den naam Acer Pseudo-platanus^ door Linnaeus aan den esch- doorn gegeven, duidelijk genoeg dat de boom vroeger den naam platanus gedragen heeft. Else, eist, elsenboom (p. 137) alnus is de plant die door Linnaeus genoemd werd Betuia Alnus en die thans bekend is als Alnus glutinosa, de zwarte els. Hemst, witten hemst (p. 228) =: althaea, ibiscus, bismalua is de Althaea die in de geneeskunde gebruikt werd en wordt, 1) Deze naam wordt volgens Kiliaan (p. 495) ook gebruikt voor corylusy d. i. Corylus Avellana, de hazelaar. 67 d. i. Althaea officinalis, de heemst. De hiermede verwante Athaea rosea, onze stokroos, wordt door Kiliaan opgegeven onder de namen stockroose (p. 640) en winterroosen (p. 813), waarbij hij als wetenscliappelijke namen o. a. geeft malua rosea en malua maior, hortensis. In het Duitsch, Engelsch en Fransch vindt men den eersten naam terug in pappelrose' rosé mallow en mauve rosé. Asare (p 834), haselwortel (p. 219) en mansoore (p. 874) = asarum.... zijn namen voor Asarumeuropaeum, mansoor. De eerste naam komt voor in een afzonderlijke lijst die o. a. woorden bevat van vreemden oorsprong. Het dood kruid, Atropa Belladonna, wordt door Kiliaan (p. 128) genoemd dulkruyd, duUe besien, solanum mortale^ letale. Nu is een van de oude wetenschappelijke namen dezer plant solanum lethale, welke nog behouden is in de tegenwoordig bij pharmaceuten misschien niet meer bekende namen folia solani lethalis (voor de tol. belladonnae) en radix solani lethalis (voor den rad. belladonnae). De oude wetenschappelijke namen zijn o. a. nog te herkennen in morelle mortelle, deadly nightshade, tötlicher nachtschatten. Euene (p. 142) en hauer (p. 220) = avena, bromos zijn namen voor Avena sativa, de haver, en niet voor het geslacht Avena. Op bl. 220 geeft Kiliaan haueren meel, farina auenacea voor ons havermeel. Een verwante wilde soort, de o o t, Avena fatua heet bij Kiliaan (p. 142) ghebaerde euene = aegylops, festuca. Nu is festuca prior een der oude synomienen van Avena fatua, zoodat Kiliaan hier de bij- voeging prior kalm blijkt te hebben weggelaten. Zeer eigenaardig is de naam iuncus floridus = bloembieze (p. 73), die al heel licht gehouden zal worden voor een soort van het geslacht Juncus (= rusch). Dit is echter geheel onjuist; iuncus floridus is synoniem met Butomus umbellatus, onze z w a n e n b 1 o e m, die den ouden wetenschap- pelijken naam o.a. nog laat hooren in blumenbinse, flowering 68 rush, jonc fleuri en bloembies. Evenals de meeste planten, die men in den ouden tijd kende, was ook deze genees- krachtig en leverde o.a. den radix junci floridi. Ghenoffel-naghel (p. 186), groffel-naghel (p. 203), kruyd- naghel (p. 329), naeghel en kruydnaegel (p. 401) zijn alle namen voor de kruidnagel, d.i. de algemeen bekende gedroogde bloemknop van de plant die door Linnaeus genoemd werd Ca- ryophyllus aromaticus. Deze knop was oudtijds bekend onder de ook door Kiliaan vermelde namen canjophyllon^ caryophyl- lum en caryophyllus. Ook thans nog heeten de kruidnagels caryophilli en carj^ophilli aromatici. Eenige malen geeft Kiliaan ter verduidelijking ook namen in moderne talen ; zoo geeft hij bij ghenoffelnagel (p. 186) als Fransche naam doux de girofle, d.i. een drukfout voor cloux de girofle een naam die — met een geringe wijziging in spelling, nog steeds in het Fransch gebruikt wordt voor de kruidnagel. Meermalen blijkt dat namen uit Kiliaan's tijd nog in lateren tijd in het Nederlandsch gebruikt werden of worden; zoo geeft de Bo in zijn Westvlaamsch Idioticon groffèlnagel als een naam voor den kruidnagel en Paque in De Vlaamsche Volksnamen der Planten geeft o.a. den naam groffelsnagel. De herfsttijloos, Colchicum autumnale, heet bij Kiliaan herfstbloeme (p. 233), hermodactilen (p. 847), hondsbloeme (p. 243 als syn. van herfstbloeme) en tijdloose (p. 671); wetenschappelijke namen zijn bij hem o. a. hulbus agrestis en colchicum. Boonkens hol wortel (p. 81) = capnos fabacea radice is Corydalis solida, onze h e 1 m b 1 o e m ; maar ik ben overtuigd dat geen botanicus uit dezen tijd zal vermoeden dat de pas genoemde oude naam synoniem is met een soort van Corydalis. Eenige jaren geleden zei mij een tuinman over deze plant „wij noemen ze boontjeskruid omdat de wortel op een boon lijkt". De naam boonkens holwortel moet worden opgevat als tegensteUing met den holwortel, 69 Corydalis cava, welke door Kiliaan wordt opgegeven als hol wortel (p. 243), fumaria, bulbosa, radix caua. Bij deze plant, die onmiddellijk met de helm bloem verwant is, heeft de holle worteP) niet den vorm van een boon. Ik wees er reeds op dat de hazelaar, Corylus Avellana, door Kiliaan planapboom (p. 495) genoemd wordt; andere namen zijn haseler en haselnotboom (p. 219). De vrucht noemt hij haselnot (p. 219) niix auellana, pontica ; bovendien geeft hij hierbij den Duitschen, Engelschen en Franschen naam der vrucht. Deurnboom (p. 108), haegdoren (p. 209), hondsbremen (p. 243), meydoorne (p. 383) en spelledoren (p. 615) zijn alle namen voor Crataegus Oxyacantha, tweestij lige meidoorn, en tevens voor C. monogyna, welke soorten in den ouden tijd m. i. stellig niet onderscheiden werden. Voor deze plant geeft Kiliaan heel wat wetenschappelijke namen, b. v. (p. 209) spina acuta, oxyacantha, spina appendix en (p. 615) alha spina. In het Fransch is die laatste wetenschappelijke naam overgenomen want daar heet de meidoorn algemeen aubépine, in het Engelsch white thorn en de naam albespyne komt wel voor bij een enkele oude Engelsche schrijver. Ook in het Duitsch komt de naam weissdorn voor en wat het Nederlandsch betreft geeft Paque den naam witte doorn als op enkele plaatsen van Vlaanderen in gebruik. Saffraen (p. 547) = crocus, crocum Germ. saffran, Gall. saffran .... zijn de gedroogde stempels van de saffraan- plant, Crocus sativus L., die nog tegenwoordig in de apotheek bekend zijn onder den wetenschappelijken naam crocus. In het Nederlandsch heeten ze nog altijd saffraan evenals in Kiliaan's tijd. 1) Ik gebruik hier niet het woord wortelknol omdat ik wil laten uitkomen radix cava. 70 Aerdappel, verckensbrood (i^. 11) cycla7ninus,rapumterrae is Cyclamen europaeum L., die onder den naam Alpen- viooltje wel aan velen bekend zal zijn. Voor deze plant geeft Kiliaan (p. 585) sughenbrood hetgeen stellig een druk- fout is voor seughenbrood v^elkcn naam hij op p. 737 geeft. Behalve de twee boven opgegeven wetenschappelijke namen geeft hij o. a. artonita^ dat meestal m^thanita ge- schreven wordt, cyclamen en imnis porcinus (p. 585). Het is altijd mogelijk dat iemand op den naam aerdappel afgaande meent dat Kiliaan hiermede den aardappel bedoelde, ofschoon het volkomen zeker is dat de opgegeven oude wetenschappelijke namen betrekking hebben op het Alpen- viooltje. Daarom vond ik het in dit geval interessant eens te onderzoeken wat vroegere edities van Kiliaan omtrent deze plant vermelden. Ik bezocht daarvoor de Bibliotheek van het Museum Plantyn Moretus te Antwerpen, waar ik inzag edities II van 1588, III van 1599 en IV van 1620. Tot mijn spijt zag ik de 1^ editie (van 1574) niet, daar die aan een andere Bibliotheek was uitgeleend. Nu vond ik de bedoelde namen nog niet in de 2^ , maar wel in de 3© editie, waarin o.a. wordt opgegeven aerdappel, verckensbrood en seughenbrood. Bedenkt men dat de aardappel pas omstreeks 1590 in den Leidschen Hortus geplant werd dan is ook op ge- schiedkundigen grond wel aan te nemen dat deze plant in 1599 nog niet bij het volk genoeg bekend zal zijn ge- weest om reeds drie namen te dragen. In werkelijkheid is de aardappel slechts zoo langzaam verspreid en bekend geworden dat Pritzel und Jessen in Die deutschen Volks- namen der Pflanzen als oudste Duitsche naam er een geven van het jaar 1687 en dat Erckmann-Chatrian in Histoire d'un Paysan den invoer schetsen van aardappels in den Elsas ik meen omstreeks 1779. Onze kwee, Cydonia vulgaris Pers., heet bij Kiliaan que- 71 appelboom, quedenboom (p. 513) Malus cydonia ; de vrucht daarentegen noemt hij que, queappel, quedeappel (p. 513) Malum cydonium. De peervormige vrucht noemt hij quepeyre Malum struthium. Dianthus Caryophyllus, de anjelier, wordt door Kiliaan op heel wat plaatsen genoemd : (p. 23) angheliere, angiere, ghenofifel; (p. 186) ghenoffelbloeme, gheroffel ; (p. 189) ghl- roffel; (p. 203) groffel; (p 410) naeghelbloeme en (p. 504) potbloeme. Namen overeenkomende met potbloeme geven zoowel Paque (potblommen en pottebloem) als de Bo's Idio- ticon (o.a. potbloem en pottebloem) voor de anjelier. Oude wetenschappelijke namen zijn o.a. caryophyllaea, canjoj^hyllus^ betonicae species, vetonicae species De bovenvermelde oude Nederlandsche namen zijn reeds op den klank af- gaande bijna alle gemakkelijk thuis te brengen - ten overvloede herinner ik er aan dat ik dit nooit heb gedaan — . Ik zal behalve het bij Cyclamen europaeum reeds vermelde voorbeeld van den aerdappel nog een paar voorbeelden geven om aan te toonen hoe gevaarlijk dit kan zijn. Op p. 261 geeft Kiliaan iannette, iennette, iennetteken, narcissus, lychnus siluestris, d. i. de dagkoekoeksbloem, Melandryum rubrum, welke in bosschen voorkomt. Maar op. p. 186 vindt men ghennette iannette — blijkbaar is achter ghennette een komma vergeten — , zoodat men op den klank afgaande geneigd zou zijn ghennette te beschouwen als de dagkoekoeksbloem. Gelukkig snijdt Kiliaan de moge- lijkheid daartoe zoo goed als af door te vermelden (p. 186) „ghennette iannette. Equus alipes, pteropes, celer: genus equi Hispanici vulgügennettus, ginnettuSjiannettus." Hieruit blijkt zoo duidelijk mogelijk dat ghennette van Kil. een snelvoetig paard en geen plant is. Die beteekenis heeft het woord behouden, zooals o. a. blijkt uit v. Dale Nieuw Woordenboek der Nederlandsche Taal. Iannette is dus volgens Kil. zoowel een naam voor een paard (volgens 72 p. 186) als van de dagkoekoeksbloem (volgens p. 261). Een vrij algemeen in het wild voorkomende plant is Leonurus Cardiaca, hartgespan, die vroeger in de ge- neeskunde gebruikt werd en m.i. in Duitschland door het volk nog wel gebruikt wordt. Immers in den 4®" druk (Anno 1906) van Volkstümliche Namen der Arzneimittel von Dr. J. Holfert, bearbeitet von G. Arends, vind ik twee Duitsche namen — Hartspankraut en Harzgespann — voor herba cardiacae. Nu geeft Kil. (p. 234) hertenghespan en daar ieder weet dat hert of her te vroeger O gebruikt wer- den voor hart, zal men op den klank afgaande meenen dat hartgespan bedoeld wordt. Maar Kil. geeft (p. 234) hertenghespan^) cardialgia, cardiaca, cardia, cardiacus mor- bus. q. d. tensio cordis siue stomachi. Hieruit blijkt duidelijk dat hij de ziekte bedoelt waartegen de plant als genees- middel dienst deed, maar niet de plant zelve. Moore (p. 402) en pastinake (p. 484) zijn een paar namen van de peen, Daucus Carota, waarvoor als wetenschappelijke namen o.a. genoemd v^ orden pastinaca en staphylinus. Behalve de beide bovengenoemde geeft Kil. nog vele andere Neder- landsche namen, (p. 184) gheelwortel ; (p. 281) karote, karote- worteP); (p. 328) kroonkenskruyd; (p. 485) pee, pote; (p. 761) voghelnest. Of de suyckerpeë, (p. 651) carwm, carm, daucus niger hiertoe behoort durf ik tot nog toe niet beslissen. Ghensiaen (p. 186), gentiana, aloë Gallica is de gentiaan, Gentiana lutea L., welke in de geneeskunde hooge waarde had. Als andere soort van dit geslacht vermeldt Kil. mae- delgher (p. 368) gentiana mmor, cruciata, d. i. Gentiana 1) Wellicht nog tegenwoordig dialectisch, maar dat is mij onbekend. 2) Juist hiervoor geeft Kil. hertwee. Cardialgia. 3) Dat Kil. pastinaca als zijn syn. beschouwt van Daucus Carota blijkt heel duidelijk uit deze namen waarachter hij laat volgen: pastinaca^ daucus, siser vulgo carota. Gal. carotte. Ang. carot. 73 Cruciata, kruisbladgentiaan. Blijkt uit den naamgen- tiana bij de twee bovengenoemde soorten reeds aan den oningewijde dat zij kunnen behooren tot het geslacht gen- tiaan, Gentiana, geheel anders is dit met den naam (p. 346) blauw leliken viola calathiana, autumnalis, d. i. de klokjes- gentiaan, Gentiana Pneumonanthe. Toch zou men ook zonder den naam viola calathiana te kennen vrij gemakke- lijk uit Kil. de beteekenis van dien naam eenigzins kunnen begrijpen, want hij vermeldt (p. 127) duysentschoonepnet*- monanche^ viola calathiana : gentianae genus. In het Engelsch is de algemeene naam der plant Calathian violet, zooals men ziet volkomen den ouden wetenschappelijken naam. Is de viola calathiana een soort van gentiaan, de violet Damascena (p. 841), viola alba, viola mat7vnaUs'behoort noch tot dit geslacht, noch tot het geslacht viooltje, maar tot het geslacht Hesperis en wel tot de soort H. matronalis, de damastbloem, welke Kil. t. a. pi. noemt damastbloeme, damesbloeme. Men vindt een paar dezer oude wetenschappelijke namen o. a. terug in Damask violet, en in violette de Damas, violette des matrones. Garste, gherste (p. 155) hordeimz is niet de naam voor het tegenwoordige geslacht Hordeum, maar wel voor de soort Hordeum vulgare, gerst. Op p. 187 geeft Kil. gherste horreiim — natuurlijk een drukfout voor hordeum — crithe, en daarbij voegt hij samensteUingen van het woord gherste, nml. gherstenbrood, gherstendranck en gherstenmout. Bilsen, malkruyd (p. 68) hyoscyanms, altercum is het bil z onkruid, Hyoscyamus niger; op p. 373 geeft Kil. nog eens de twee zelfde Nederlandsche namen in andere volgorde en bovendien vele wetenschappelijke, van welke ik hier aanhaal faba siiilla en iusquiamus. Den eersten naam vindt men o. a. terug in het Duitsche Saubohne en het Fr. fève a cochon, den tweeden in hetFranschejusquiame, een zeer algemeene naam voor het bilzenkruid. Nederl. Kruidk. Archief. 1911. 6 74 Hulst (p. 258) rusciis siluestris, aquilenta, aqulfoHa en stekpalm, hulst (p. G34) agrifoliunt zijn beide namen voor de hulst, Ilex Aquifolium. Kil. maakt het vinden van de beteekenis in dit geval zeer gemakkelijk door de bijvoeging Gal. houlx (p. 258). Een paar van die oude namen zijn nog behouden in folia agrifolii, folia aquifolii, enz. Lischbloeme (p. 355) flos irldls vulgo lillum caeriileum is Iris germanica, Duitsche lisch, welke blauwe bloemen heeft en natuurlijk niet de geelbloemige Iris Pseudacorus (onze gele lisch). Lisch (p. 355) iris, radix Illyrlca is de geneeskrachtige Iris florentina, dat was de Iris bij uit- nemendheid. Hiermede zijn volgens Kil. synoniem (p. 192) glis, glisch, Fland., lisch, iris. In de Bo's Idioticon herinner ik mij niet deze beide Vlaamsche namen te hebben gevonden. Paque vermeldt ze evenmin, maar wel geeft hij den naam glès in de beteekenis zoowel van Gladiolus als van Iris germanica. Dit is voor vooveel ik weet een van de weinige gevallen waarin een door Kil. opgegeven Ylaamsche naam niet voorkomt bij een van deze twee schrijvers, of zelfs bij geen van beide. Gweet, weet (p. 207) glastum is Isatis tinctoria, de we ede. Voor hen die niet weten dat glastum een oude synoniem is van I. tinctoria, en ik vermoed dat dit met vele onzer botanici het geval is, geeft Kil. hierbij op Gal. guesde, welke naam in het tegenwoordige guède nog herkend kan worden. De we ede kan dienen om aan te toonen dat Kil. niet altijd standvastig was in zijn spelling; hij spelt: weed (p. 792), weedte (p. 792), weet (p. 794) en weete (p. 794). Als andere Nederlandsche namen geeft hij nog pastel (p. 484) en weytkruyd (p. 797) en als andere wetenschappelijke namen o.a. isatis vulgo guadmn (p. 792). Glastum vindt men nog terug in herba glasti, d. i. hetzelfde als herba isatidis. Dooue netel, doode netel (p. 117) vrtica, laheo, lamiiim^ 75 vrtica mortua vel iners . . . . is Lamium album, witte d 00 ven e tel, cl. i. de doovenetel bij uitnemendheid die daarom ook wel door vroegere schrijvers genoemd wordt eerste doovenetel of eerste doovenetelen. Zoowel urtica mortua als urtica iners beteekenen hetzelfde als in onze taal doovenetel ; dezen naam — die ook op eenige verwante planten wordt toegepast — vindt men terug in vele moderne talen. Kersse, hofkruyd (p. 289) nasturtiuni hortense vulgo c7'essio is Lepidium sativum, onze tuinkers. Dat deze in den tijd van Kil. reeds zoo genoemd werd, blijkt uit p. G87 waar men als namen vindt opgegeven tuyn- kersse, hofkersse, cardamum, nasturtium hortense. Hof- kers en kers worden beide ook door Paque vermeld; kers door de Bo in zijn Idioticon. Daarentegen wordt de naam tuinkers, waarbij Kil. ook niet aanteekent Fland., hetgeen hij steeds doet als hij bepaald Vlaamsche namen opgeeft, niet aangetroffen in Paque, noch in de Bo's Idioticon. Wel geeft de bewerker van de Bo's Kruidwoordenboek^) den naam tuinkers, maar hieruit volgt in het geheel niet dat het een Vlaamsche volksnaam is, want in dit boekje worden heel wat plantennamen vermeld die volstrekt geen volksnamen zijn. Caprifolie (p. 836) ; ghey tenbaerd, ghey tenblad (p. 185) — dat op p. 375 geytenblad gespeld wordt - ; mammekens (p. 374) en mannekenskruyd zijn alle namen voor de wilde kamperfoelie, Lonicera Periclymenum. Deze bekende plant had heel wat wetenschappelijke namen, van welke Kil. er vele opnoemt, o. a. harha cai^'i, caprifoliurn^ silnae snater, periclymenum^ enz. Een hoogst enkele maal, als een oase in een woestijn, ontmoet men een wetenschappelijken naam die geheel over- 1) De titel is: Deken de Bo's Kruid woordenboek bewrocht en uitgegeven door Josepli Samijn Prof. in 't CoUegie te Meenen. 76 eenkomt met den tegenwoordigen en — wat meer zegt — die ook op dezelfde plant betrekking heeft. Dit is het geval met Mal va silvestris, groot kaasjeskruid, w^aarvan gezegd wordt kaeskenskruyd (p. 274) malua süueslris q. d. Iiej^ba caseoloriim: h forma seminis caseoio non dissimilis. Zeer gewoon is die verwarring van vruchten en zaden, niet enkel in den ouden tijd trouwens, ze gebeurt thans nog even goed. Als andere namen voor dezelfde plant vindt men malue (p. 374) ook weer met den naam malua silvestris en op p. 483 papel, pappel en maluwe. Den naam maluwe vermeldt Paque voor Rotterdam^) als syn. met verscheidene soorten van Mal va; kaaske(n)skruid voor eenige plaatsen in Vlaanderen in dezelfde beteekenis als maluwe, vooral betrekking hebbende op Malva rotundifolia L. en M. sylvestris L, ; pappels geeft hij op voor eenige Vlaamsche plaatsen. Bij den mispel, Mespilus germanica, maakt Kil. weer verschil tusschen de vrucht, mespilum en de plant mespilus. Voor de vrucht vermeldt hij mispel (p. 394) en nespel (p. 415), voor de plant (p. 394) mispelboom, mispeler en mispeltere. Ook bij de zwarte moerbei, Morus nigra L., maakt Kil. dit onderscheid; de vrucht noemt hij moruMj de plant morus. Namen voor de vrucht zijn (p. 396) moerbesie; (p. 401) moorbesie ; (p. 405) muylbeere en muylbesie. De boom heet (p. 396) moerbesieboom. Myrica Gale, onze gagel, draagt bij Kil. eveneens den naam gaghel (p. 153) pseudomyrtus, eleagnos] den eersten wetenschappelijken naam kan men terugvinden in den Franschen naam mvrte batard, den tweeden in folia chamae- laeagni, dien ik eenmaal in een boek aantrof, Paque ver- 1) Eigenaardig dat Paque onder Vlaamsche volksnamen ook enkele malen namen vermeldt uit Rotterdam, Zierikzee, den Bosch, Boxtel en nog van eenige plaatsen in Nederland. 77 meldt als Vlaamsche namen voor Myrica Gale, zoowel gagel als hagel. De Bo vermeldt in zijn Idioticon voor deze soort wel de namen agelte en hagelte, maar gagel noch hagel. Ik geloof niet dat vele van de tegenwoordige botanici op het denkbeeld zullen komen melanthium te houden voor syn. met Nigella sativa L., toch is dit werkelijk een van de synoniemen van deze plant. Hij is nog te vinden in semina melanthii, dat zijn de zaden van deze soort van Nigella. Door Kil. wordt de plant op twee plaatsen vermeld, nml. op p. 417, nigelle, nigella, melanthium.... en op p. 851, narde, melanthium^ nigella, gith, officin. nigella Romana. Voor hen die mijne namen in Kil. mochten willen nagaan — natuurlijk uit de door mij genoemde editie - voeg ik hier bij dat Kiliaan op p. 417 nog achter melanthium geeft herbae genus Gal. nielle. Aan herbae genus hecht ik in dit geval in het geheel geen waarde, daar ik melanthium^) nimmer anders aantrof dan als syn. van Nigella sativa. De oude n^am 7iigella Romana is o. a. bewaard in het Fransche nigelle romaine en in Roomsche nigelle, welke laatste naam vermeld wordt door Dr. H. van Hall in „De Kruidtuin van 's Rijks Hoogere Burger- school te Middelburg" (Anno 1871). Veld aiuyn (p. 699) bulbus leucanthemus minor, orin- thogalon"^), is de vogel me Ik, Ornithogalum umbellatum. Natuurlijk was ook deze plant officineel en wel werd de bol, die bekend was onder den naam radix ornithogali of r. o. vulgaris, gebruikt. AUeluia (p. 308) oxijs, trifolium acetosum en kockocks- brood (p. 308) officin. panis cuculi zijn namen voor Oxalis Acetosella, de witte klaverz uring. Paque ver- 1) Ik trof ook aan melanthium sylveslre als syn. van Nigella arvensis en melanthium damascena als syn. van N. daraascena. 2) Een drukfout voor ornilhogalon. '8 meldt op p. 584 den naam alleluia als soms gebruikt; in het Duitsch, Engelsch en Fnnisch werd of wordt de naam evenzeer gebruikt. In het Fransch is alleluia een van de gewone namen. Trifolmm aceiosum kan men o. a. terug- vinden in sour clover, trèfle aigre, vinaigrette, Sauerklee en ook in zure klaver dat in enkele streken van ons land gezegd wordt. Panis cuculi vindt men ook in vele namen voor de plant in verschillende moderne talen, ik herinner slechts aan ons koekoeksbrood en aan het Fransche pain de coucou. Deckriet (p. 102) culmus, calamus en riet (p. 530) arundo, canna, calamus zijn namen voor Phragmites communis, riet. Ik vermoed dat niet alle botanici terstond het verband zullen inzien tusschen de cursieve namen en Phragmites communis, maar als ze even bedenken dat Linnaeus het riet Arundo Phragmites noemde, dan zal dat verband stellig ten minste ten deele gemakkelijk ingezien worden. Beide namen, dekriet en riet, worden nog tegenwoordig veel gebruikt. Zoowel bij de peer, Pirus communis, als bijdenappel, Pirus Malus, maakt Kil. onderscheid tusschen de vrucht en de plant. Peere, peyre, pere (p. 486) x)ijrum is de vrucht van den peerboom, peyrboom (p. ASQ) pyriis, pirus of peereier (p. 486). Appel (p. 23) pomum is de vrucht van den appel- boom, appeler of appeltere (p. 24) malus, pomus. Amarelle (p. 21), pruymperse, armeniacummalumjoraecox; pruymkerse (p. 509) — vermoedelijk een drukfout voor pruymperse — nialum armeniacmn] abricock (p. 831) en auantperse (p. 834) persicum praecox^ anneniacum, arme- nicum zijn alle namen voor de vrucht van de abrikoos. Prunus Armeniaca. Een naam voor den boom zelf vond ik tot mJjn verbazing niet in Kiliaan. Slee, sleepruyme (p. bdS) spineolus,pruneolum,prunulum, prunum siluestre . . . - en sleeuwe (p. 594) zijn namen voor 79 de vrucht van den sleedorn ^), sleeuwdoren (p. b93)2:)riinus siluestris, d. i. onze slee doorn, Prunus spinosa. De bloemen vv^erden, en worden in Duitschland nog wel ge- bruikt; ze heeten thans flores acaciae, maar een enkele maal worden ze flores pruni silvestris genoemd. In het Fransch heet de vrucht meestal prunelle, waaruit de naam pruneolum of prunulum kan herkend worden. Aeckerboom, eeckelboom (p. 5) qiiercus zijn namen voor den eik, Quercus Robur, voor welke plant Kil. ook ver- meldt (p. 135) eycke, eecke, eyckeboom en eyckenboom. Op dezelfde bladz. geeft hij als wetenschappelijke namen quercus^ louis arhor, arhor glandifera. Nu is Jovis arbor een van de oude synoniemen voor den eik, zoodat hieruit volgt dat quercus bij Kil. niet is een naam voor het geslacht Quercus, maar voor een soort van dit geslacht. Ik houd mij echter overtuigd dat met dien naam quercus niet enkel bedoeld werd Quercus Robur (=: Q. pedunculata), maar tevens ook Q. sessiliflora, de wintereik, die trouwens door velen beschouwd wordt als een verscheidenheid van Q. Robur. De bekende vrucht heet bij Kil. (p. 5) aecker, eeckel en (p. 135) eychel, welk laatste naar mijne meening een drukfout is voor eyckel. Behalve dezen eik vermeldt Kil. nog een andere soort nml. de steeneycke (p. 632) üex, d. i. Quercus Ilex L. ; wellicht bedoelt Kil. met deze soort ook de steenpalm (p. 632) vetus ileXj ten minste de reeds hierboven ge- noemde Dr. van Hall geeft voor Quercus Ilex, de groeneik, ook den naam steenpalm op. Volgens vele botanici is Quercus Suber L., de kurkeik, een verscheidenheid van Q. Ilex. Deze kurkeik levert het bekende kurk, dat Kil. vermeldt onder den naam pantoffel- hout (p. 483), suber^ als bewijs dat kurk reeds lang geleden 1) M. i. een drukfout voor sleedoren. so gebruikt werd voor zolen. Den naam kurk, of een daarmede overeenkomenden naam, zocht ik te vergeefs in Kilaan. Met den ouden wetenschappel ij ken naam rhaynmis^) springt Kil. op eene plaats zonderling om. Hij geeft daar schijtbesie (p. 565) rhammis. Dit is evenwel een onjuiste afkorting — wellicht door een schrijffout ontstaan — van rhammis catharticiis, een oude wetenschappelijke naam voor den wegedoorn, Rhamnus catartica. Hier komen weer de oude en de nieuwe wetenschappelijke namen met elkaar overeen. Voor den wegedoorn vermeldt Kil. verder reyn- besien (p. 526) spina infectoria, rhamni genus — rijnbesie (p. 532) sj^ina infectoria, rhammis catharticus — en sap- groenboom (p. 549) rhamnus catharticus. De naam schijtbesie duidt het gebruik der vruchten voldoende aan ; een Duitsche naam der plant is Purgiervvegdorn, een Engelsche purging buckthorn, een Fransche nerprun purgatif. Rhamnus, ook wel ramnus geschreven, is een zeer geschikte naam om een botanicus, die geen studie maakte van oude wetenschappelijke plantennamen, in de war te brengen. Natuurlijk denkt deze terstond aan ons geslacht Rhamnus, of ten minste aan een soort van dit geslacht. Ongelukkig is dit geheel bezijden de waarheid; rhamnus is een van de oude svnoniemen van de k ruisbes, Ribes Grossularia. Als andere synoniemen voor die plant noem ik xxiUurus en vitis crispa. Dat werkelijk rhamnus en paliurus geen Rhamnus catartica kunnen zijn, maar tot het geslacht Ribes moeten behooren kan ieder begrijpen die even door- denkt bij lezing van de volgende 5 woorden uit Kiliaan. „Kroeseldoren (p. 527) rhamnus, ixdiurus Gal. grosselier." Behalve kroeseldoren noemt Kil. voor de kruisbes nog stekelboom (p. 633), stekeldeuren (p. 634) en stekelhaeghe (p. 634). Voor de vrucht — of de vruchten — geeft Kil. 1) Op dien naam kom ik terug bij Ribes Grossularia. 81 (pp. 327, 330 en 634) op kroesbaeye, kroesbesie, kroeselbesi'), kruysbesie, kruysdorenbesien, stekelbesie, stekbesie. Als oude naam voor de vrucht vindt men bij Kil. viia crispa^), waarmede kroesbesie en andere namen dezer vrucht overeen- komen. Zeer gemakkelijk is uit Kil. terecht te brengen de naam hinnenbraeme (p. 238) rubus Idaens, want hier komt de oude wetenschappelijke plantennaam toevallig geheel overeen met den nieuwen; Eubus Idaeus is onze framboos. Ge- makkelijk is ook te begrijpen dat hinnenbesie (p. 238) morum ruhi Idaei, de eenigzins op een moerbei gelijkende vrucht van Kubus Idaeus is. Rumex Acetosa, de veldz uring, is uit Kil. niet juist gemakkelijk te herkennen, want bijna altijd geeft hij aan deze plant den ouden naam oxalis; hierdoor denkt men onwillekeurig aan het tegenwoordig geslacht Oxalis, waar- mede de oude naam oxalis intusschen niets te maken heeft. Kil. vermeldt voor de veldzuring op pp. 651, 652 en 653 achtereenvolgens: suerkruyd, suerckel, suerick, suerampel, suyringh en surckel. Wetenschappelijke namen zijn oxalis, acetosa, rumex en acidiila. Suerkruyd wordt door hem ver- meld uit Leuven, waar volgens Paque de naam zuurkruid nog gebruikt wordt. De met Rumex Acetosa verwante Rumex Acetosella, schapez uring, noemt Kil. schaepssuerckel (p. 552) o:ra/is mmuta, acetosella. Ik behoef er nauwelijks op te wijzen dat de oude en de nieuwe Nederlandsche namen een treffende gelijkenis vertoonen. Voor Sal via officinalis, salie, geeft Kil. hofkruyd (p. 241); . . . saelgie, salie, sauie (p. 547); salgie, salie (p. 548) en selfe 1) Stellig een drukfout voor kroeselbesie. 2) Ik volg overal nauwkeurig de schrijfwijs van Kil.; thans zou men schrijven uva crispa. 82 (p. 583). De bijgevoegde naam sahda heeft betrekking op de salie bij uitnernendlieid, d. i. Salvia officinalis. Hoenervulsel (p. 210) is een zeer eigenaardige naam voor ons boonenkruid, Satureja hortensis, omdat hij bewijst dat die plant vroeger een heel andere dienst in de huis- houding bewees dan tegenwoordig. Andere namen zijn hofkunne en keule (p. 241 en p. 290); wetenschappelijke namen zijn ciinila, satiireia en thymhra herba. Den naam boonenkruid; of een daarmede overeenkomenden naam, heb ik tevergeefs in Kil. gezocht. Van Scolopendrium vulgare, tong var en, meldt Kil. hertstonghe (p. 235) phylUtis^ lingua ceruina, herba vulgo scolopendria dicta; verder geeft hij steenvaeren (p. 632) scolopendrium. Het tegenwoordige geslacht Solanum is bij Kil. vertegen- woordigd door 3 soorten nml. door S. Dulcamara, S. Melon- gena L. en S. nigrum. Solanum Dulcamara wordt slechts eenmaal vermeld nml. als alfrancke (p. 19) amara diilcis, diilci-amara, enz. Beide wetenschappelijke namen vindt men nog in verschillende moderne talen. Van Solanum Melongena L., de eierplant, geeft Kil. enkel namen voor de vrucht, zijnde veranghene, dolappel (p. 737) malum insamim ; melansse (p. 850) melangenum, malum insanum en verangene (p. 865). Solanum nigrum, zwarte nachtschade is de Solanum bij uitnemendheid. Kiliaan vermeldt voor haar slechts éen Nederlandschen naam nml. nachtschaede (p. 408), maar geeft daarbij zeer oude syno- niemen uit welke duidelijk blijkt dat hij de soort S. nigrum bedoelt. Die wetenschappelijke namen zijn solanum, stnjchnis, morella, vua vulpis^ vua lupina vulgo solatrum. Van deze is er een anders gespeld dan ik elders aantrof, ik vond strychnos] den eerstgenoemden naam vindt men nog terug in herba solani, den 4c^^ in Fuchstraube en den 5^^ in raisin de loup. 83 Meelpeere, suyppeere (p. 381) sorbum] sorbe, sorbenbese, sorbappel (p. 610j sorhum zijn namen voor de vracht van den sorbenboom, Sorbus domestica L. De plant zelf geeft Kil. op onder de namen sorbenboom, sorbappel- boom (p. 610) sorbus; suyppeerboom (p. 652) sorbus. Op p. 610 geeft Kil. ook enkele namen in moderne talen, b.v. als Duitsch Sorbappel — die terug te vinden is in Sorbapfel — en als Engelsch sorbo apple — die in later tijd sorb apple genoemd werd. Suyppeere heette de vrucht omdat ze werd uitgezogen en niet gegeten; of deze vrucht nog gebruikt wordt weet ik niet. Toen Linnaeus geslachts- en soortnamen noodig had voor zijn binaire nomenclatuur, gebruikte hij zooveel mogelijk bestaande namen. Hij liet daarom aan den sorbenboom den naam Sorbus behouden, maar koos dezen als naam van het geslacht en voegde er den naam domestica aan toe als bewijs dat hij enkel gekweekt en niet wild voorkwam. Waar Linnaeus aan een plant een uit drie woorden be- staanden naam gaf — b.v. Scandix Pecten Veneris') — deed hij dit omdat zij bekend was onder een dubbelen naam ; in dat geval gebruikte hij dien dubbelen naam steeds als soortnaam. Kanckerbloeme (p. 278) vrinaria^ dens leonis^ rostrum por- ciniim, capiit monachi, dens caninusi^de paarden bloem, Taraxacum officinale. Op p. 479 vermeldt Kil. haar als pa- penkruyd, papenbladt, dens leonis^ vrinaria, hieracium officin. taraxacon, corona et caput monachi. De oude naam urinaria is zeer karakteristiek omdat ze herinnert aan het gebruik der plant als diureticum; Littré vermeldt voor haar den Franschen naam urinaire. Caput oi corona rnonaclü heette ze naar den algemeenen bloembodem als de vruchtjes er af- geblazen of afgewaaid zijn. Men ontmoet dien naam o. a. in het Engelsche priest's crown. Ook de namen dens 1) Kil. noemt deze plant naeldenkeruel (p. 411) Vencris ^pecten scandix. 84 canhius en (/. leonis vindt men nog in sommige moderne talen vertegenwoordigd. Quendel (p. 514) serpülum, matris animnla, thymus agresHs is de wilde tij m, Thymus Serpyllum. De verwante Thymus vulgaris, de tijm, heet bij Kil. tijm, tijmmoes (p. 671) tJiT/fnus, dat is de tijm bij uitnemendheid. Nog steeds wordt in de geneeskunde onder herba thymi uit- sluitend verstaan het kruid en onder oleum th^mii de aetherische olie van deze plant. Paque geeft den naam tij moes als nog tegenwoordig gebruikt. Ter we (p. 669) triticum en weyte (p. 707) zijn beide namen voor Triticum vulgare, de tarwe. Iemand die niet bekend is met oude nomenclatuur zal niet licht op het denkbeeld komen dat olyra, far candklum welke Kil. (p. 22) achter het woord amel koren geeft een met triticum verwante soort is. Toch is olyra een der synoniemen voor Triticum dicoccum. Frumentum monococcon (p. 131), een- koren, zal men ook niet terstond voor een soort van Triti- cum houden, het is Triticum monococcum. Ook de spelt, Triticum Spelta, is niet zeer gemakkelijk uit Kil. thuis te brengen hetgeen blijkt uit de wetenschappelijke namen die hij opgeeft, nml. (pp. 111, 128 en 615) ador, far^ far adoreum en zea. Nederlandsche namen zijn volgens Kil. (t. a. pi.) dinckel, dinckelkoren, dunckelkoren en spelte. Kamerkruyd (p. 277) barhicapra] reynette, gheytenbaerd (p. 526) zijn namen voor de m o erasspi raea, Ulmaria palustris, welke door Linnaeus Spiraea Ulmaria werd genoemd. Den naam barbicapra vindt men terug in goat's beard, barbe de chèvre, enz. Tortsenkruyd, wolkruyd (p. 679) verbascum, lucernalis herba^ candela regia; wolblad (p. 817) en wolblaederen (p. 817) .... offlcin. tapsus barbatus beteekenen alle de koningskaars, Verbascum Thapsus. Bekeboom (p. 66) cepea, anagallis aquatica vulgo becabunga 85 is onze beekpunge, Veronica Beccabunga, voor welke plant Kil. ook opgeeft waeterponghe, backponghe (p. 781) lauer, anagallis aquatica. Uit het voorafgaande blijkt duide- lijk dat die laatste naam syn. is met becabimga, hetgeen eigenlijk geschreven moet worden beccabunga, en waarnaar Linnaeus de plant Veronica Beccabunga noemde. Of Kil. zich vergist door op te geven (p. 781) dat waetermerck een andere naam is voor waeterponghe durf ik niet beslissen. De naam merck zou mij eerder doen denken aan een umbellifeer. Op p. 751 geeft Kil. vioole, violette, ^/ioZa ; een paar regels lager geeft hij vioolette O? vioole, viola nigra, purpiirea .... Alle drie deze wetenschappelijke namen zijn syn. van Viola odorata, het Maartsch viooltje. Nestelkruyd, nestelinckkruyd (p. 415); seegras (p. 579); seekruyd (p. 579) ; seenestelen (p. 580) ; wier, zeegras (p. 804) zijn Nederlandsche namen voor zeegras, Zostera marina. Als v/etenschappelijke namen vermeldt Kil. (t. a. pi.) alga, alga marina, fucus marimis en vlua. Ieder weet dat het eiland Wieringen zijn naam te danken Jieeft aan deze plant, die o. a. op de kust van Texel veel wordt opgevischt. Aan het slot van mijn stukje nog enkele opmerkingen. Slechts een klein deel van de Kiliaansche namen heb ik in het voorafgaande besproken om het stukje niet al te lang te maken. Ik koos voornamelijk voorbeelden waaruit bleek dat een oude wetenschappelijke naam wel een ge- slachtsnaam ^) kan schijnen, maar het niet is. Andere voorbeelden koos ik o. a. om te laten zien hoe weinig de oude 1) Wellicht een drukfout voor violette. 2) Natuurlijk bedoel ik een geslachtsnaam in den tegen woordi- gen zin. Ik heb bij een ouden schrijver nog nooit een schijnbare tegenwoordige geslachtsnaam ontmoet, die niet betrekking had op één soort — of op een paar verwante soorten — in plaats van op het gehcele geslacht. 86 namen dikwijls overeenkomen met de onze en ook om te laten zien hoe die oude namen soms zeer geschikt zijn om iemand in de war te brengen. Gerust durf ik te verzekeren, dat ik heel lang op oude wetenschappelijke namen gestudeerd had voor ik durfde wagen namen uit Kiliaan te gaan doorwerken. Een tijd lang vatte ik zelfs het plan op een woordenboek van oude wetenschappelijke plantennamen samen te stellen. Ik gaf echter dit voornemen op daar ik bezig was aan een woordenboek van planten- namen in Nederlandsch, Fransch, Engelsch en Duitsch, welk werk toch reeds te veel van mijn tijd in beslag nam. Toch bleek mij tot mijn groote spijt bij het doorwerken van Kiliaan, dat ik voor eenige plantennamen uit zijn woordenboek — gelukkig betrekkelijk voor weinig — geen nieuwere wetenschappelijke namen kon opgeven. Middelburg, Sept. 1910. P. JANSEN en W. H. WACHTER. Floristische Aanteekeniugen IV. S a 1 i X. Door het verschijnen van den Proclromus Florae Batavae Deel III bleek ons, dat de kennis der inlandsche Salix- vormen nog zeer gering is; en onze onderzoekingen in de natuur en nasporingen in het herbarium der Nederlandsche Botanische Vereen iging deden ons tal van voor ons land niet vermelde vormen kennen, terwijl wijlen ons medelid M. J. Blijdenstein ons een fraaie collectie uit Twente zond, waarbij zich eveneens veel merkwaardigheden bevonden. En nog is het niet mogelijk, een eenigszins volledig overzicht te geven van alle hier voorkomende vormen, maar aan den anderen kant wenschen wij niet langer te wachten met het publiceeren dezer aanteekeningen, omdat het tijd wordt, dat de verschillende flora's hun opgaven omtrent dit geslacht eens herzien, en misschien enkelen ertoe mogen worden gebracht, zich meer op dit genus toe te leggen, zoodat dan door samenwerking kan worden tot stand gebracht, wat ons — heden vrij wel alleenstaande — nog niet mogelijk is : een revisie der Nederlandsche Wilgen. Omdat wij onze opmerkingen beschouwd wenschen te zien als een voorwerk daarvoor, zullen wij niet elk afwijkend ex., in ons bezit, opnemen, noch ook de beschrijvingen der soorten en bastaarden geven, daar deze in de flora's vrij voldoende zijn aangegeven. Uitvoerige diagnosen vindt men in: Ascherson — Graebner: Synopsis Deel IV en in Koch: Synopsis, Aflevering 15, die afzonderlijk verkrijg- baar is. 88 Over afwijkingen is hier te lande nog weinig gepubli- ceerd, maar ze komen niet zelden voor. Waar in buiten- landsche flora's dikwijls dezelfde vormen onder verschillende namen worden vermeld, houden wij ons aan de door Toep f f er in zijn Salicologische Mitteilungen No. 1 voor- gestelde namen. Deze, waarop we bij de behandeling der soorten zullen terugkomen, zijn de volgende: forma ternata^ fni. verticülata, die beide betrekking heb- ben op de plaatsing der katjes, takjes, knoppen of bladeren, fm. iwoleptica in betrekking tot den bloeitijd, fm. niultistipulata, fm. stipelloM in verband met de steunbladen of bladsteelklieren, fm. annularis, fm. variegata (bladeren), fm. recurvata^ fm. jidlfurca (katjes), fm. monoeca, fm. pseudo-monoecaj fm. pseudo-androgyna, fm. androgyna, fm. pseudo-hermaphrodita, fm. meta- morpha, fm. herynaphrodita alle betrekking heb- bende op de verdeeling der geslachten, fm. polyayidra, fm. tetranda, fm. fissa, fm. cladostema, fm. iiionadelpha (meeldraden), fm. longipedicellata, fm. hlcapsularis, fm. reflexiflora (stampers) en fm. longihradeata, in verband met de bloemschubben. Moge dit overzicht een aansporing zijn tot nadere be- studeering van dit moeilijke geslacht. Slechts dit wenschen wij nog aan te raden: verzamelt liever enkele ex. volledig, dan een aantal katjes- en bladex. van verschillende boomen. Niet volledige ex. zijn in vele gevallen slechts bij bena- dering te bepalen. Salix alba L. Is een van onze meest kenbare wilgen. De 2 katjes onderscheiden zich al dadelijk door hun bijna zittende vruchtbeginsels, v. Seemen (in A.u. G. IV) 89 zegt van de vruchtbeginsels: „ongeveer 2 x zoo lang als de schubben." Dit is in strijd met onze waarnemingen; zóó lang vonden wij ze nooit; hoogstens iets langer dan de schubben, meestal even lang of korter. De gewone vorm is A. typica Anderss. met bladen, die in het eerst aan beide zijden min of meer dicht zijdeachtig behaard zijn, en later kaler worden. B. splendens Anderss. heeft bladen, die aan beide zijden dicht behaard blijven. Deze vorm is veel zeldzamer. Bij D. coerulea Koch (Sm) wor- den de bladen geheel kaal ; en zijn van onderen grijs of blauwgrijs. Men zij voorzichtig met dezen vorm, want tegen den herfst wordt A. typica ook kaal. In den zomer is het verschil duidelijk te zien. Nog maar weinig inlandsche ex. zijn bekend. Het ex. van v. d. Bosch (Prodr. Ed. Il 1596) is S. triajtdra cmgustifolia concolor. De t. a. p. vermelde ex. van Lak o zagen wij niet, maar een goed ex. verza- melden wij zelf aan den dijk van Vlaardingen naar Schiedam in 1904. Ook determineerden wij een ex. ver- zameld door Dr. Hunger (1905) op Schokland. De vorm C. vitellina Seringe (L.) heeft gele ofgeelroode takken, en is gedroogd moeilijk meer te kennen. 't Is echter na te gaan, of hij wel zoo zeldzaam is als hij volgens den Prodr. schijnt, v. Hall geeft in zijn Fl. B. S. 694 als groeiplaatsen: „Haarlem, Baarn, Rheede, Vianen en op vele uiterwaarden langs de rivieren." Van Vianen zijn ex. in het Herb. N. B. V. met bijschrift: Oranjewilg (in Fl. B. S. heet het: gele wilg). De vind- plaats Ubbergen N. en Th. Abele ven moet vervallen, want de ex. daarvan behooren tot S. triandra vulgaris discolor. De vorm E. ovalis W immer is nog niet hier gevonden, zou echter gevonden kunnen worden. De bladeren zijn langwerpig- eirond, 3 tot 3 M x zoo lang als breed. Salix acutifolia Willd. Zie S. daphnoides Vill. Nederl. Kruidk. Archief. 7 90 Salix aurita L. Deze soort, die volledig verzameld goed te onderscheiden is, levert de grootste moeilijkheden op bij onvolledig materiaal; vooral bij bladtakken. Vaak lijken de bladen sprekend op die van S. cinerea L., zeld- zamer naderen zij die van *9. caprea L. en bastaarden met een van beide zijn zonder katjes niet te herkennen. Zooveel schrijvers als men naslaat, zooveel indeelingen vindt men. Een goede lijkt ons de indeeling van Koch in A. nemorosa Fries, een vorm van beschaduwde, vochtige plaatsen ; vaak op Salix caprea gelijkend. De bladen zijn omigekeerd- eirond of bijna rond- ruitvormig; grooter dan gewoonlijk, met groote steunbladen en groote katjes. B. iiUginosa Wil ld. is een vorm van moerassiger plaatsen; de bladen zijn aan den voet min of meer versmald, omgekeerd- eivormig- langwerpig of smal lancetvormig, de katjes zijn kleiner en dunner dan bij A. C. mkrophylla A n d e r s s. is een vorm van zandige heiden en moerassen. De struik is klein, laag, de takken kort en iets dik, de bladen zijn rond- omgekeerd- eirond of langwerpig- eirond, soms aan den voet hartvormig, op de aderen grijsviltig; de katjes zijn kort. Van alle drie de vormen komen ex. in ons herbarium voor. De vorm uUginosa lijkt voor ons land de meest algemeene. Een vreemd ex. is in het herb, N. B. V. aanwezig: „Bij het Liesbosch. v. Aken". De bladeren zijn + 7 C.M. lang en + 3 c.M. breed. De grootste breedte ligt onmiddellijk onder den top. Het adernet treedt zeer sterk te voorschijn. Dit ex. lijkt veel op de niet- inlandsche Salix grandifolia en is misschien S. aurita var. grandifoUa Sér. In buitenlandsche werken vindt men tal van mon- struositeiten; inlandsch is alleen nog maar waargenomen monstr. pseudo- hermaphrodita Camus, met r^ katjes, waarin overgangen naar $ bloemen. Ze is door ons verzameld in 1900 bij den Haag. 91 Salix babylonica L. Deze gekweekte Salix is eenige malen verwilderd aangetroffen. Zeer zelden komen S ex. voor, maar 't is de vraag, of deze in ons land te vinden zijn. In de Levende Natuur IV p, 46 wordt er melding van gemaakt, maar de mededeeling, dat sommige katjes een lengte hadden van bijna 1 d.M. wijst er op, dat hier een of andere cultuur-SaUx bedoeld is, want de katjes van S. hdbylonica overschrijden de 4 c.M. niet. De monstruositeit androgyna komt vrij vaak aangeplant in en om Rotter- dam voor, waarbij wij gelegenheid hadden op te merken, hoe bij eenzelfden boom het eene jaar de ^ en een ander jaar weer de $ bloemen in de katjes overheerschend waren. Volgens een hortulanus behoorden verscheidene der an- drogynaboomen niet tot S. babylonica, maar tot een bas- taard daarvan. In verband hiermede wijzen wij erop, dat S. babylonica volgens v. Se em en slechts zelden aangeplant wordt (behalve in het Middellandsche zeegebied), vaak wordt zij verward met S. fragilis X Babylonica, S. alba X Babylonica, S. elegantissima K. Koch, en met S. fragilis B. angnstifolia. Van de vorm B. annularis (bladen ring- of spiraal vormig ineengerold) zagen wij enkele gekweekte ex. Salix caprea L. is wel de minst variabele uit de caprea- groep. De boom schijnt op zandgronden het meest voor te komen; op het laagveen om Rotterdam vonden wij tot heden geen ex. Bijna alle ex. behooren tot A. latifola Anders., verder zou men nog kunnen onderscheiden B. angustifolia G a u d i n met bladen, die langwerpig zijn en aan beide einden versmald en C. rotundifolia Gaudin met bladen, die breed en iets rond zijn, met vaak iets hartvormigen voet en korte, meest teruggekromde punt. Van B. hebben wij ex. in ons herbarium, door ons te Oostvoorne verzameld en door Blijdenstein te Enschedé 92 (1906), terwijl wij om Nijmegen een paar ex. verzamelden, die denkelijk tot C. behooren. Een eigenaardig ex. uit herb. N. B. V. van Buse, Aardenhout langs den Zandvoortschen weg, heeft zeer kleine bladen, waarvan de grootste nog maar 5 bij 3 c.M. zijn. Salix cinerea L. Dit is een onzer algemeenste wilgen in de laagveenstreken. De bladvorm is echter zoo ver- anderlijk, dat een indeeling te geven haast ondoenlijk is. Men vindt bladeren, die rond-eivormig zijn, breed-omgekeerd- eirond, langwerpig-omgekeerd-eirond, lancetvormig-omge- keerd-eirond en lancet vormig. Slechts de rond-eivormige bladen namen wij nog niet inlandsch waar; de lancet vor- mige zijn hier zeer zelden. De struik met breed-omgekeerd-eironde bladeren zou men B. aquatica Sm. kunnen noemen. De omstandigheid, dat met S. aquatica Sm. bedoeld zou zijn S. caprea X cinerea gaf aanleiding om in Prodr. Ed. II dezen naam te laten vervallen. Waar deze breedbladige vorm van S. cinerea in de nieuwste werken weer var. aquatica S m. heet, is er voor ons geen reden, hiervan af te wijken, temeer daar men voor *S'. caprea X cinerea meestal den naam S. Reichardtii Kern vindt. Met var. oleifoUa Sm. in Prodr. Ed. II 1607 is bedoeld een vorm met stijve, lancet vormige, bladen, die onder den top het breedst zijn en van onder een grijsgroene kleur hebben. Deze vorm komt meer voor, dan de t. a. p. genoemde vindplaats Kampen. Van de monstruositeiten komen er verscheidene hier voor: forma ternata: katjes 2, 3 en 4 bijeen. Werd door ons verzameld in 1905 bij den Haag en Rotterdam, fm. longïbracteata: bloemschubben overgaande in gewone bladeren. Is door ons verzameld in 1905 te Hoek van Holland. (Zie Ned. Kruidk. Archief 1906 p. 95). fm. androgyna: c? en 9 bloemen in één katje. 93 Werd ons toegezonden door den heer v. d. F e en uit de Walchersche Duinen. Ook bij Rotterdam door ons verzameld. fm. pseudo-androgyna: behalve (5^ en ? katjes vindt men aan denzelfden boom androgyne katjes. Verzameld in 1886 door Ensink te Ruurlo. (Zie Ned. Kruidk. Arch. 1906 p. 91 en Prodr. Ed II p. 1608). fm. pseudo-JiermaphrodUa en fm. metamorplia, beide met overgangen van het eene naar het andere geslacht. Bij den eersten vorm zijn de bloemen bijna normaal (?; bij de tweede bijna ?. Hiertusschen bestaan allerlei overgangen. Wij namen ze v^aar bij Rotterdam (1907), terwijl de heer Danser ze verzamelde te Hoek van Holland. fm. hicapsularis. Reeds vermeldden wij in Ned. Kruidk. Archief 1905 pag. 81 een boom van Rotterdam, Oude Koedood tusschen Charlois en Rhoon, en in Kruidk. Arch. 1906 p. 86 twee boomen van Hoek van Holland. Op beide vindplaatsen vonden wij na dien tijd nog meer boomen. Wat het herb. der N. B. V. aangaat, vonden wij nog een viertal takjes met etiket: „Middelgloor, boschje Wezel 2." van v. d. Bosch, terwijl onder S. aurita nog een ex. lag van S. cinerea hicapsularis'. „Haarlem 1870 $" van Groll. fm. midticapsularis Jansen en Wachter, door ons vermeld in Ned. Kruidk. Arch. 1905 p. 81 No. 3, Volgens T o e p f f e r is deze misschien S.Gaprea x cinerea naar den vorm der stempels. Salix daphnoïdes VUL Deze werd door ons in 1906 te Scheveningen gevonden als overblijfsel van vroegere cultuur in ± 30 ? ex. en 1 S ex., dat tot de ondersoort S. acutifolia Willd. behoort. Deze soort werd, vooral de ondersoort, vroeger sterk aanbevolen voor beplanting van 94 zandvlakten, maar de uitkomst beantwoordde niet aan de verwachting. De ondersoort schijnt in Duitschland na 1851 te zijn ingevoerd. In het herb. van Kok Ankersmit komen eenige takjes voor, gekweekt te Apeldoorn, met het volgende eigenaardige bijschrift: „Vroeger aanbevolen voor beplanting, doch sedert lang vergeten, omdat de plant niet steek- houdend is." Na 1906 is S. daphno'kles Vill, door ons nog waargenomen in S ex. te Oostvoorne en te Hellevoetsluis, op beide plaatsen vrij veel aangeplant. De plant van v. Eeden (Flora Bata va XVIII p. No. 1432; V. g. 1. Prodr. Fl. Bat. Ed II p. 1618) is beslist geen S. daphnoïdes, wat blijkt uit : 1° den bladvorm, 2° de vruchtbeginsels bij d, die grijs viltig zijn met lange haren 3° de opengesprongen vrucht bij f, die behaard is en een veel te langen steel heeft. De bijbehoorende beschrijving geeft:- „Vruchtbeginsel kaal, ongesteeld", en is dus in strijd met de plaat. Het is zeer jammer, dat het desbetreffende ex., zoo het al gedroogd is, niet berust in het herb. der N. B. V. Salix dasyclados Wimmer. Deze soort werd in 3 $ boomen door M. J. Blij den stein te Enschedé in 1906 verzameld als S. cinerea x vmnnalis, waarschijnlijk als overblijfsel van vroegere cultuur. Beschrijving: Meest 3-4 M. hooge struik met dikke, grijs- tot zwartviltige jonge takken. Bladen gestoeld, langwerpig-lancetvormig, lang toegespitst, groot (tot 24 C.M. lang bij 5 c.M. breed) aan den rand iets gegolfd of getand, eerst aan beide zijden dicht- zijdig- viltig- behaard, later bijna kaal ; van boven donker groen, van onderen grijs tot grijsblauw. Steunbladen breed lancet- vormig, aan den voet afgerond. Katjes dicht, dik, voor de bladen komend. Meeldraden kaal. Vruchtbeginsel zeer kort gestoeld, bijna zittend; steel veel korter dan de honingklier; 95 dun kegelvormig, grijs-viltig behaard. Stijl lang, stempels half zoo lang als de stijl, ongedeeld, gaffel vorm ig. Over deze soort loopen de meeningen zeer uiteen. V. Seemen zegt: „Door de constante kenmerken en het bepaalde verspreidingsgebied kan deze wilg wel voor een zelfstandige soort gehouden worden. Volgens anderen is het een bastaard van S. viminalis L., maar het laatste woord is hierover nog niet gesproken. Wild schijnt de plant voor te komen in Oost Europa en Azië, maar wordt veelvuldig aangeplant. Salix depressa L. is volgens den Prodr. Fl. Bat. Ed. II 1618 door V. E eden vermeld in het Kruidk. Arch. voor de Bennebroeker binnenduinen ; maar deze opgave heeft dringend nadere bevestiging noodig. Salix fragilis L. is een vrij algemeene soort, bij welke men de volgende van zou kunnen onderscheiden : A. latifolia And. Bladen 4 x zoo lang als breed. B. angustifoUa Kern. Bladen 5 a 6 x zoolang als breed. Bij beide vormen kan men verder onderscheiden : 1. 'discolor Kern. met aan de onderzijde blauwgroene bladeren en 2. concolor Kern. met aan de onderzijde bleekgroene bladeren. C. decipiens Hoffm. Takken ledergeel tot bruinrood; de onderste bladeren der takjes breed-omgekeerd-eirond, zeer stomp. De algemeenste vorm is wel B. angustifoUa Kern. De bladeren hebben hierbij een lengte van 8K — 17c.M. bij een breedte van lK-3 c.M. Ze zijn lang toegespitst en in den steel versmald. Bij A. latifolia A n d. is de lengte 7>^ — 14 c.M. en de breedte 2-3>^ c.M.; en hebben ze een eironden voet. In het herb. N. B. Y, komt misschien 1 ex. voor (zie bij C. decipiens) \ in ons eigen herb. hebben wij ook 1 ex. 9ö (Rotterdam 1905). De grens tusschen beide var. is echter lastig te trekken ; ook is verwarring mogelijk met S. alba X fragilis. De var. C- decipiens Hoffm. is bij gedroogd materiaal bijna niet meer te onderscheiden. De ex. uit Prodr. Ed. II 1593 van Ooische Waard, Hatert en Ubbergen (Abele ven), die ingezonden waren als S. amygdalina, behooren o. i. niet tot deze var. ; maar tot S. alba X fragilis (wegens den vorm der steunbladen). Een ander ex. van Abele ven (Ooische Waard 1847), ingezon- den als S. fragilis (^ decipiens, is juist S. amijgdalina L, want bij de rijpe vruchten vindt men nog de bloemschubben. Blijft dus over het ex. van v. d. Bosch (Zuid-Beveland 1841), een ex. met flinke bladen. Noch de kleur der takken, noch de vorm der jonge blaadjes is meer na te gaan. Wegens den bladvorm behoort het tot A. latifolia And. In ons eigen herb. komen 2 ex. van C. decipiens voor. Het eerste ex. is bij Maastricht verzameld in 190G door A. Haans S. J. Het kleine takje is ledergeel, en aan den top (evenals aan de toppen der zijtakjes) donkerrood. Het tweede ex. is door ons (1904) verzameld te Hoogvliet. De takken waren bijna vuurrood. De vorm der jonge blaadjes is hier bijzonder typisch. Hoewel nu en dan bij enkele jonge blaadjes verspreide haartjes voorkomen, blijft dit toch uitzondering en daarom maken de ex. van v. d. Bosch (Z.-Beveland en Galghoek) en Boersse Wills (Goes 1845) zulk een vreemden indruk, daar hier de jonge blaadjes bepaald zijdeharig zijn. Wanneer nu de vruchtbeginsels niet zoo lang gestoeld waren, zouden wij ze ongetwijfeld tot S. alba X fragilis hebben gebracht. Van een vorm van dezen bastaard met langgesteelde vrucht- beginsels wordt echter nergens melding gemaakt. Volgens v. Seemen zouden deze planten toch tot den bastaard gebracht moeten worden. 97 Salix grandifolia Ser. is een alpenplant, die vaak lastig te onderscheiden is van S. Caprea L. Zij werd opgegeven voor Bentveld door v. Eeden. Indien de opgave juist is, moet men hier met een aangeplant ex. te doen hebben. Salix incana Schrank behoort evenmin in onze floia thuis. Deze bergplant wordt soms door de rivieren naar lagere streken gevoerd (langs den Rijn bijv. tot in de Rijnprovincie). Zij wordt hier aangeplant en is bijv. niet zelden in Rotterdam te vinden. Zoo ook te Zierikzee op de bolwerken bij Schuddebeurs als sierheester aangeplant (1887 Lako). De soort is verder alleen vermeld door Vrijdag Zijnen: Scheveningsch Kanaal te 's-Gravenhage. In 't her- barium N. B. V. bevinden zich slechts enkele bladtakjes zonder katjes. De plant komt daar nu niet meer voor ; het voorkomen in + 1840 kan verklaard worden uit het feit, dat de duinen, waardoor het kanaal is gegraven, eens hebben behoord tot Zorgvliet, waar Jacob Cats veel vreemde gewassen deed planten. Salix pentandra L. Deze is een onzer fraaiste en zeld- zaamste wilgen en schijnt het meest nog te vinden in het Noordoosten van ons land: Groningen, Drente en Overijsel. De opgaven uit de andere provincies konden wij slechts ten deele controleeren; meer waarnemingen zijn echter dringend gewenscht. „'s-Gravenhage c5^ en ? leg. G. Barger" is goed, maar 't is een oude opgave; uit lateren tijd zijn daar geen ex. meer van vermeld. De planten van Kok Ankersmit zijn alle verkeerd en deels S. fragüis, deels S. alba y fragills. (Ook die uit Hortus Marocco in zijn eigen herbarium). Toch is er één ex. van Apeldoorn in herb. N. B. V.; n.1. op één vel uit herb. Groll lagen als No. 3220 een bladtak en een ? tak, beide als S. fragüis. De ? tak is zeker S. fragilis, maar de bladtak is S. pentandra. 98 Het aantal inlandsche ex. is nog te klein, om verschillende vormen te gaan onderscheiden. Ook voor ons land schijnt de opmerking waar te zijn, dat ? ex. zeldzamer zijn dan (5. Het aantal meeldraden schijnt meestal 5; slechts bij een inzending van Lak o (1905. Lichtmis kanaal) waren enkele losse bloemen met 8 meeldraden. Salix phylicifolia L. is weer een van de planten van V. E eden. Uit de afbeelding in Flora Batava 1438 valt weinig op te maken. Ze werd gevonden aan den waterkant van het Bolwerk te Haarlem. Wild was de plant daar in geen geval. S. phylicifolia P laurina Koch is S.capreaX phylicifolia en is eveneens door v. E eden vermeld, n.1. „achter het gesticht Meerenberg." Noch een ex. noch een af beelding is ons van v. E eden bekend. Men zij bijzonder voorzichtig met langstijlige vormen van S. caprea of S. repens. Zoo verzamelden wij eens een aantal katjes van *S'. repens in de duinen bij Hoek van Holland, waarbij er later een bleek, die bijzonder lang gestij ld was en bij het drogen geheel zwart werd. Wij konden helaas de struik niet meer terugvinden, maar 't is zeker geen S. nigricans Sm., waartoe men met de flora's zou komen. Dergelijke vormen zouden ook v. E eden par- ten hebben kunnen spelen. Zoo is bij S. j^hylicifolia de opgave van v. E e den wel vreemd: „deze heester wordt ongeveer 10 voet hoog", als men weet, dat bij slechts hooge uitzondering de boom 3 M. wordt! Salix purpurea L. is een van onze algemeenste soorten. Over de indeeling in vormen is nog weinig te zeggen, daar moeilijk valt uit te maken, wat als de gewone vorm moet worden beschouwd. Noemt men den gewonen vorm A. genuina Döll. dan heeft men daarnaast : B. Lamher tiana Sm. 99 met omgekeerd-eironde bladen (3 X zoo lang als breed), die aan den top zeer breed zijn en een korte spits hebben. C. angiistifolia Kern. met lijn-lancetvormige bladen, die tot 8 X zoo lang als breed zijn. D. sericea Ser. waarbij de jonge bladen bezet zijn met dichte, zijdige, later min of meer verdwijnende haren. Een groot gedeelte der inlandsche ex. behoort tot gennina DöU. Met v. Seem en blijven wij in B. Lam&er^/cma Sm. den vorm zien met de breedste bladeren (en niet den normalen vormzooals Koch doet). Maar weinig ex. kennen wij hiervan: Zuid-Beveland (? 1841 v. d. Bosch) en Rot- terdam 1905. Van C. angustifolia Kern kennen wij maar 1 ex. in herb. N. B Y. : Beek bij Nijmegen, bladtak 1840 Abele ven (in Prodr. Ed. II 1600 staat abusievelijk: 1870 V. Hall). De bladeren zijn hier 7 a 8 X zoo lang als breed. Wel vindt men nog enkele overgangen naar deze variëteit. Van D. sericea Ser. vermeldt de Prodr. Ed. II 1600 één ex. Dit zijn 2 takjes van v. d. Bosch met twee bijschriften; een als S. piirp. sericea en een als >So!Z.Donïcma Sm. (beide geschreven door v. d. Bosch). Inderdaad zijn ze Sal. Doniana Sm. =5'. purp. X repens, zoodat de var. sericea Ser. nog niet inlandsch gevonden is. Enkele ex. kan men beschouwen als overgangen naar E. eriantha W immer, bijv. de ex. van v. d. Trappen uit de duinen te Haarlem en Mariëndaal te Haarlem. Deze var. heeft bloeraenschubben aan de $ bloemen met lange haren, 2 a 3 X zoo lang als de schub. De katjes lijken- daardoor wolliger dan anders. (De S bloemen hebben steeds lange haren). De S katjes zijn lang niet zelden. Volgens Koch en v. Seemen verhouden zich daarbij lengte en breedte als 3:1; maar bij de Rotterdamsche ex. is de verhouding G a 7 : 1. Ex. met tegenoverstaande bladen komen lang niet zelden voor. Een zeer vreemde vorm is in het herb. N. B. V., door Boer la ge gevonden in 1891 te Duinendaal bij Haarlem. 100 Door de grijsgrauwe, iets blauw berijpte, op do allerjongste na niet-verkleurde bladeren en de 5 c.M. lange vruchtkatjes maakt dit ex. den indruk van een geheel andere soort. Het was door Boer lage eerst beschouwd als Kaspische Zandwilg (dit is S, daphndides V i 1 1.), later als S. purpurea L. var.? De var. is voor ons nog onbekend. Verscheidene auteurs hebben een var. Helix onderschei- den, die thans als synoniem bij verschillende vormen en bastaarden fungeert. Daarom is het beter, dien naam niet meer te gebruiken. In navolging van v. Hall (Fl. B. S. 696) beschouwden verscheidene oudere floristen als zoodanig ex. met tegenovergestelde bovenste bladeren. Misschien is hier gevonden de var. amplexicaulis Boissier. Deze heeft zittende of bijna zittende bladeren met afgeronden stengelomvattenden voet. Daar de var. voorkomt in Montenegro, Bulgarije, Griekenland en Klein-Azië, wagen wij niet te beslissen, zonder exem- plaren uit die streken gezien te hebben, of onze deter- minatie juist is. Het bewuste ex. uit ons herb. is door ons te Rotterdam gevonden aan de Maas bij het spoorwegterrein bij de Oude Plantage. Wel komen om Rotterdam meer vormen voor, waarover Toepffer ons schreef, dat de blad vorm aan die van de var. amplexicaulis Boissier herinnert. Salix repens L. Van deze algemeene soort geven wij een indeeling, die op het oog veel, inderdaad slechts weinig afwijkt van den Prodromus. 't Is ons namelijk gebleken, dat de var. fusca Sm. in het herbarium zeer lastig van de var. vulgaris W immer te onderscheiden valt. Verder geeft de naam rosmarinifolia Koch niet L. ook al aanleiding tot verwarring en verdient het de voorkeur, daaraan een anderen naam te geven. Volgen wij v. Seemen, dan blijkt, dat hier alleen voor- 101 I komt het ras A. eurepens v. Seemen met lancetvormige tot breed-ovaalvormige bladen met teruggekromde spits, teruggerolden rand en 6 — 8 paar zijnerven. De hoofdvorm hiervan is I vidgaris W immer. (De vroegere var. fusca S m. is een hoogere vorm met elliptisch tot elliptisch-lancetvormige bladen). De tweede vorm is II arenaria Anderss (= argentea Sm.). Bladen langwerpig tot breed-ovaal, in de jeugd aan beide zijden dicht zijde- achtig behaard tot viltig, later van boven kaler wordend. Een derde vorm is: III microphyllaC?imus {=zS.empe- trifolia Gandog). Tot deze voor ons land zeldzame vorm brengen wij de ex. Prodr. Ed. II 1^11 2i\^ S . rosmarinifolia van Groningen en AVassenaar. Een derde vindplaats uit ons eigen herb. is Ulvenhoutsche Bosch 1906, waar wij eenige plantjes waarnamen. De planten zijn laag, klein, hebben dunne takjes, en kleine, aan den voet versmalde blaadjes. Het gegeven synoniem en de verkeerde determi- natie als een Vacciniiim zeggen genoeg. Waar in den regel de steunbladen bij A. eurepens klein zijn, verdient verdere aandacht een vorm macrostipulacea Jansen en Wachter met bijzonder lange steunbladen (tot 1 C.M. toe!) van I vidgaris Wimmer (Duinen Hoek van Holland 1905). Op een afwijkend ex. met bijzonder langen stijl wezen wij reeds. Voorts kan men bij elke var. onderscheiden : a. lasiocarpa met behaard en b. leiocarpa met bijna of geheel kaal vruchtbeginsel. Het tweede ras B. rosmarinifolia Wimmer u. Grab. (= L. Koch ed. 2, syn. S. angustifolia Wulf) komt ten onzent beslist niet voor. Het is weleens verward met smal- bladige vormen van A. eurepens^ en is te kennen aan de lijnvormige blaadjes met rechte punt, vlakken rand en 8 tot 12 paar zijnerven en komt hoofdzakelijk in Oost- Europa voor. 102 Salix stipularis Smith. Over dezen wilg is men liet evenmin eens als over S. cJasyclados W immer. De meeste schrijvers zien er een bastaard in van S. viminalis L. Zonder eenige opgave van reden beschouwt v. Seemen haar in Ascherson-Graebner's Synopsis IV als een onder- soort van S. dasyclados, met deze opmerking: „Zeer veel gelijkend op de hoofdsoort, maar de bladen zijn smaller, van onderen sterker, bijna zijdig-viltig behaard. Zijnerven ook van de middel nerven breed afgaand, maar grover, naar den rand zwakker te voorschijn komend. Steunbladen lancetvormig, spits, gezaagd, aan den voet kort versmald. Stijl langer, stempels langer en smaller. Klier smaller. In Noord-D uitschland zeker wel wild op de eilanden Borkum en Norderney, en in Oldenburg. Verder in België en Holland : Brabant." Waar zou deze opgave op be- rusten ? „S. stipularis Smith staat dichter bij S. viminalis dan bij S. dasyclados.'' Deze opmerking van v. Seemen (en ook van anderen) treft te meer, daar de vraag rijst, waarom V. Seemen haar dan niet als ondersoort van *S'. viminalis opgenomen heeft. Veel meer kunnen wij ons vereenigen met de opvatting van Toep f f er, die deze ons in een schrijven mededeelde, dat hij n.1. S. stipularis beschouwde als een der vele vormen van S. cinerea X viminalis (dit deed Kern er ook reeds). En dit kan ook best. De meeste flora's, die S. stipularis als aparte soort geven, vermelden dan ook geen vorm van S. cinerea X viminalis^ die dicht bij ♦S'. viminalis staat. S. stiimlaris is vaak verward met S. caprea x viminalis en met enkele vormen van S. ciney^a x viminalis. Naar onze meening moeten de steunbladen hier den doorslag geven en behooren alleen ex. met flinke, langgepunte steun- bladen tot S. stipularis. Is dan bovendien het vruchtbeginsel 103 zittend of bijna zittend, en zijn stijl en stempels lang, dan heeft men met een goed kenbaar ex. te doen. Goede ex., men moge dan S. stipularls houden voor wat men wil, zijn: Brunneppe bij Kampen 1848; — Zalk Juni 1846 Top (als Corylus Avellana) ; — Natte Bosch bij Zeist 1844 W. K. ; — Overveen, laantje bij Duinlust $ 1875 Groll (in Prodr. Ed. II 1602 als .S'. viminalis); - Elswout bij Haarlem 4 Juni 1869, herb. v. Hall; — Rotter- dam 1902 Jansen en Wacliter ; — Heikop v. Hall ; — Zuid- Beveland 1849 v. d. Bosch ; — Beugen Un. 1853. Bij verscheidene der hier genoemde ex. lagen de goede tusschen andere ex. Voor zoover na te gaan, waren alle ex. $ boomen. Een paar ^ boomen werden door ons te Rotterdam waarge- nomen, denkelijk vroeger aangeplant op de buitenplaats Rozenburg aan den Kralingschen Plas. Voor andere ex. uit den Prodr. zie men onder S. cinerea x viminalis en /S. caprea X viminalis. Salix triandra L. Deze soort komt vaak voor onder den naam S. amygdalina L. Voor ons land is zij algemeen en ook zeer vormenrijk. Het eenvoudigste is zeker, een var. a discolor en /? concolor te onderscheiden ; maar o. i. is aan deze afwijkingen teveel eer bewezen, en verdient een andere indeeling de voorkeur ; n.1. in A. vulgaris W immer, met langwerpige tot smal-langwerpige bladen, die spits zijn en meestal in het midden het breedst en B. angiistifoUa Ser. met bladen, die lijnvormig tot smal- langwerpig zijn, en lang toegespitst. Soms loopen de randen der bijna over de geheele lengte even breede blaadjes parallel. Van beide kan men dan onderscheiden een vorm discolor : bladen onderzijds blauwgroen of grijs en een vorm concoto?-; bladen van onderen lichtgroen. Evenals in Duitschland, is de var. B. hier het zeldzaamst en komen er tusschenvormen 104 voor. Mooie vormen van var. B. vindt men in herb. N. B. V. van Heumen, Un. 1853. De blaadjes zijn hier 8 C.M. lang en 1 breed, soms 55 m.M. lang bij 6 m.M. breed. Zeer vreemde vormen zijn in Overijsel gezameld. De heer Lak o vond ze: Ambt Ommen (1904 in het Dalms- holter vlier en 1903 aldaar te Zeeze), terwijl wij zelf ze waarnamen aan den Dinkel bij Ootmarsum in 1905. De heer Lak o beschouwde ze als S. pmyiirea X amygdalina discolor (Zie Kruidk. Arch. 1904). Wel is men geneigd aan S. purpurea te denken, maar verscheidene kenmerken ont- breken: de bladvoet is niet versmald, de bladrand heeft over de gansche lengte kleine tandjes en de vruchtbegin- selsteel is 8 a 4 X zoo lang als de honingklier. De planten van het Dalm shelter vlier en Ootmarsum hebben wij een tijd lang als de var. Villarsiana W immer beschouwd. (Takken kort, bladen klein, ovaal tot smal-elliptisch, dicht en fijn gezaagd). Met deze beschrijving komen onze ex. volmaakt oveieen; ja, ze zijn volkomen gelijk aan ex. uit Zwitserland in het Rijksherbarium. De blaadjes van de ex. van het Dalmsholter vlier zijn 30 a 40 m.M. lang en 8—11 m.M. breed. De heer Toepffer, aan wien wij een ex. toezonden, schreef ons, dat deze var. een alpen- vorm is, die soms met de rivieren naar de laagte wordt gesleept. München zou de noordelijkste vindplaats zijn. Daarom beschouwde hij de plant als *S'. trlandra discolor 8 micropliylla. De var. microphylla is ontleend aan Camus, die Seringe als auteur geeft, bij welken de var. echter niet voorkomt! Volgens Toepffer zou men ook van de var. angusiifolia een var. raicrophylla kunnen onderscheiden. Even vormenrijk als de bladen zijn de katjes. Een niet zeer logische indeeling der katjesvormen geeft Ander sson (Mon. 26). Eenige bijzondere vormen zijn: 1°. een vorm met kleine, rechtopstaande ^ katjes, waarbij bloemschubben 105 en meeldraden waren neergeslagen, en dus naar beneden wezen (te Schiedam en Rotterdam door ons gevonden). Ten tweede een vorm, waarbij de bloemschubben veel langer waren dan de flink gestoelde vruchtbeginsels (Zwijn- drecht 1904 J. en W.). Dit komt wel meer voor, als de plant voor de 2e maal bloeit, maar bij den eersten bloei zagen wij dit nooit. Voor de 2e maal bloeiende boomen onderscheidt men wel als de var. semperflorens Host. of liever volgens de door Toepffer voorgestelde namen als forma proleptica. Deze kunnen ontstaan door verschillende oorzaken. Wordt bijv. na den bloei de punt afgesneden of sterft de groeispits af, dan loopen in Juni, Juli of Augustus de voor het vol- gende jaar bestemde knoppen uit. Vaak zijn daar dan bloeiknoppen bij. Ook kan door overstrooming de bloeitijd verlaat worden. Omdat het nu niet aangaat, verschil te maken tusschen bloem- en bladknoppen, zou men alle ex. met uitgegroeide knoppen moeten noemen fm. proleptica. Men vindt dan ook vaak zijtakjes in de oksels der bladen met de schub nog tusschen takje en blad ! Ook namen wij van bijna alle inlandsche Salices in Augustus nog katjes waar. Het is daarom beter, zulke vormen niet op te nemen, te meer nog, omdat men ze zelf kan maken. Zoo liet Toepffer bij S. alba X triandra aan den tak, die op 11 Juli 1908 reeds proleptische katjes droeg, nog driemaal daarna (25 Juli, 22 en 29 Aug.) proleptische katjes ontstaan! (Salicologische Mitteilungen No. 1 p. 71). Wel moet men er op wijzen, dat bij proleptische katjes de kenmerken zeer kunnen veranderen, zooals wij herhaaldelijk — ook in herb. N. B. V. ~ hebben waargenomen. Salix viminalis L. Voor ons land een zeer algemeene soort. Tevens is zij zeer kenbaar en weinig vormenrijk. Een indeeling van Kern er is zeer bruikbaar: Nederl. Kruidk. Archief. 8 lOG A. viilgaris Kern. Bladen + 10 x zoo lang als breed. B. teniüfolia Kern. Bladen lijnvormig, zeer lang, 12 — 18 X zoo lang als breed. Deze var. B. is dezelfde als de f. angnstlfoUa uit Prodr. Ed. II en als var. linearifolia W immer u. Grab. Ze is lang niet zeldzaam, hoeveel de grens tusschen beide vormen lastig te trekken is. Hoe de bladvorm variëeren kan, toont een ex. van Lak o: Zwolle 1903; een bebladerde tak met middenstuk en top eener bladloot, alles van 1 heester. De tak heeft bladeren 1 : 10 — 12, de top der bladloot 1 : 6 en het middenstuk der bladloot 1 : 35^—4. Voorts komt hier voor de var. C. abhreviata Döll met lijnvormig-langwerpige katjes, veel kleiner dan gewoonlijk. Om Rotterdam vonden wij meermalen $ katjes van nauwe- lijks 1 C.M. Dat men in het herb. der N. B V. verscheidene ex. vindt van oudere floristen als »S'. incubacea L. (In Prodr. staat „incumb.") en S. rosmarinifoUa L. is Ie verklaren uit van Hall Fl. B. S. n°. 1097 en n°. 1098. Hij plaatste deze achter S. rex>ens L. n". 1095 en S. fusca L. n°. 1096. Dat ex. van S. viminalis L. n°. 1102 hiertoe werden gebracht, pleit niet voor de duidelijke beschrijving. Trouwens, de authentieke ex. van v. Hall zelf zijn .S'. viminalis! Bastaarden. Dit overzicht zou niet volledig zijn, indien wij geen poging waagden, ook opmerkingen over bastaarden te geven. Veel komt hierbij aan op persoonlijk inzicht. Vaak moet men nauwkeurig onderzoeken, met welke soorten een ex. kenmerken gemeen heeft, om zoo tot een dikwijls nog twijfelachtig resultaat te komen. De groote vor- menrijkdom van enkele soorten geeft evenzoo groote variabiliteit bij hun bastaarden. Soms staan zij zoo dicht bij een der stamouders, dat men ze daarbij indeelt. Nog 107 meer geldt dit van vormen als *S'. aurita X cinerea x repens (r= S. Straehleri v. Seemen), die zoo talrijk en karak- teristiek voorkomt in de Rüdersdorfer Kalkbergen bij Berlijn, en S. aurita X cinerea X caprea. Zulke vormen en meer dergelijke komen ook in ons land voor, maar men kan ze zonder de hulp van authentieke ex. niet onderscheiden. Wij willen er echter op wijzen, dat er ook zeer goed en gemakkelijk kenbare bastaarden zijn, wier identiteit zich zonder veel moeite laat vaststellen. S. alba X fragilis. In Prodr. Ed. II 1596 wordt slechts 1 boom vermeld: Zuid-Beveland $ 1840 v. d. Bosch. Bovendien een opgave voor Zwolle, (Lak o) en O verveen (v. E eden). Dan worden geciteerd de oude opgaven uit Prodr. Ed. I 245. Deze bastaard is echter zoo zeldzaam niet. Om Rotterdam komt hij veelvuldig voor in $ en c? ex. Maar ook in het herb. der Ned. B. V. zijn nog verscheidene ex., n.1. als S. fragilis : Tubbergen S 1891 L., Eheede V. Hall, Ooische Waard Nijmegen Abel , Wilhelminapolder $ 1842 en 1843 (met S. fragilis) ; als S. fragilis /? decipiens : Ooische Waard, Hater t, Ubber- gen, Th. Abel. ; als S. alba: Arnhem 1893 Cattie, Haarlem Rozewater ? 1872 Groll, den Haag, meest aangeplant c^ G. B. (ook met goede S. alba) ; als aS'. amygdalina (i concolor : Zutphen ? Groll; als aS'. amygdalina x alba: Apeldoorn 9 1878 K. A., ? 1879 K. A. (reeds als viridis ingezonden). Dat zooveel fouten gemaakt zijn, komt hierdoor, dat geen enkele Ned. flora goed de aandacht op dezen bastaard heeft gevestigd en dat hij soms zoo lastig van de stam- ouders te onderscheiden is. Op het volgende valt te letten : De jonge bladen zijn niet kleverig, ze zijn kaal of zijdeachtig behaard, en worden bij het drogen een weinig zwart. Katjes 108 vrij klein. Bloemschubben kaal of weinig behaard. Meel- draden 2. Vruchtbeginsel kortgesteeld (steel 1 a 2 x klier) meest stomp. Bladen fijner getand dan bij S. fragiliSjVS^^'k breeder en veel harder en steviger. Steunbladen langgepunt met broeden voet, fijner getand dan bij S. fragiUs, maar vroeg afvallend. Komt voor in 3 vormen: A. palustris Host. Bladen behaard blijvend. Knoppen behaard. B. viridis Fries. Jonge bladen iets zijdenharig, later kaal. Bladen van onder bleek- groen. Knoppen kaal. C. excelsior Host. Als B, maar bladen van onder blauwgroen. Alle 3 de vormen namen wij bij Rotterdam waar (B het meest) en B en C ontvingen wij van Blijdenstein om Enschedé verzameld. Bij Rotterdam vonden wij een ex. van de variëteit tetrandra hort. Deze heeft 4, soms 5 meeldraden in elke bloem. Aan enkele floristen zonden wij takjes als S. fra- giUs ])olyandraj maar deze wordt beschouwd als bastaard van S. fragilis en pentandra. S. alba X triandra, ten onzent bekend als S.undidata Ehrh. Deze boom is vaak verward met S. triandra X vimi- nalis, waartoe zeker wel aanleiding bestaat. Ehrhart schijnt met S, undulata beide bastaarden bedoeld te hebben. Eenige van de beste kenmerken voor alba X triandra zijn wel de kale vruchtbeginsels en de gele, eenkleurige bloem- schubben. De stijl is kort en de stempels vrij kort, dik, zijwaarts afstaand. Wanneer men bladtakken verzamelt, is ook de vorm der knoppen zeer opvallend. Intusschen moet men elke plant apart beschouwen, daar er ook van S. triandra X viminalis vormen met kale vruchtbeginsels voorkomen. Een merkwaardig ex. vonden wij bij Rotterdam, dat steeds typische katjes droeg met kale vruchtbeginsels, maar waarbij wij één jaar de voor de 2e maal bloeiende 109 katjes met eenigszins behaarde vruchtbeginsels vonden. In de lente daarop vaaren de katjes voeder normaal! Zeer moeilijk zijn de S ex. te onderscheiden. Ze zullen wel voorkomen, maar zijn toch zeldzaam. De ex. Almeloosche vaart S 1883 Lako en Dieze bij Zwolle S 1892 Lakozijn misschien goed; Dieze bij Zwolle $ 1892 L. is zeker S. triandra vidgaris concolor en Zwarte Water bij de Rieze- bos (? 1892 L. is S. fragüis X triandra. De ? komen veel vaker voor ; om Rotterdam is de boom menigvuldig aangeplant. Salix alba X purpurea? Twijfelachtig blijft een ex., door Blijdenstein in 1904 aan den Dinkel te Losser verzameld, alleen in katjesex. en daarom niet zeker te deter- mineeren. Op het eerste gezicht meent men een S. alba te zien, maar de katjes zijn veel kleiner en de twee meel- draden zijn aan den voet een weinig vergroeid. Helaas heeft de vinder den boom later niet meer kun- nen terugvinden. S. aurita x caprea. Van de 4 in den Prodr. genoemde ex. zijn o. i. de ex. van Lako: Zwolle $ 1893 en Zwolle (? 1883 beide S, amita X cinerea. Het ex.: tusschen Over- asselt en Malden 1860 is een bladex. met zeer vreemden bladvorm, bijna cirkelrond, en bijna zeker niet deze bastaard, terwijl Bergen op Zoom $ 1860 misschien goed is. Een goed ex. verzamelde Blijdenstein in 1906 voor ons te Enschedé. Bij nader onderzoek zal deze bastaard wel meer voorkomen, vooral in het oosten des lands. S. aurita X cinerea. Op een paar ex. na, waren alle ex. van dezen bastaard in Prodr. Ed. II 1612 door vroegere botanici als 8. cinerea L. beschouwd en voorloopig sluiten wij ons hierbij aan. De eenige ons bekende goede ex. zijn 110 van de vindplaatsen: Zv^olle 1893 Lak o; Rotterdam J. en W. en Enschedé 1906 Blijdenstein. Bij Rotterdam en Hoek van Holland is ook waargenomen de monstr. bicapsularis. Door de groote overeenkomst tus- schen *S'. auriia en S. cinerea is het niet steeds mogelijk, bladex. zonder katjes goed te determineeren en zullen bij een der stamouders wel eens ex. van den bastaard gere- kend zijn. Overal waar de stamouders door elkaar groeien, zal men o. i. niet te vergeefs naar den bastaard zoeken. S. aurita X fragilis? Zooals reeds medegedeeld is in Kruidk. Archief 1905, behooren de ex. van dezen bastaard tot S. aiirita X cinerea fm. bicapsularis. S. aurita x purpurea? Is slechts bekend van den vijver van den economischen tuin te Groningen 1833 v. Hall; dus misschien een gekweekt ex. Het vraagteeken in den Prodromus is zeker niet misplaatst, aangezien de plant afwijkt van buitenlandsche ex. S. aurita X repens. Van dezen bastaard vindt men goede ex. in herb. N. B. V. van Winterswijk Un. 1859. De ex. van Doornspij k $ 1850 zijn verdacht en naderen tot S. repens (het ! in den Prodr. zal wel ? bedoeld zijn). Nog een goed ex. ontvingen wij van Blijdenstein om Enschedé 1906 verzameld. S. aurita X viminalis. Reeds in Kruidk. Archief 1905 wezen wij erop, dat de ex. van v. d. Bosch Zuid-Beveland 1841 en Wemeldinge 1843 als S. cinerea X viminalis in Prodr. Ed. H 1608 behooren tot >S'. aurita X viminalis. Men zij echter voorzichtig met planten van v. d. Bosch in het herb. der N. B. V., daar deze onder verschillende namen op verschillende vellen uit verschillende herbaria 111 voorkomen, en er ook goede ex. van S. cinerea X viminalis en misschien ook van S. caprea X viminalis zijn. S. caprea x cinerea. Weer een lastig te kennen hy- bride, die echter tusschen de stamouders meer zal voor- komen dan de weinige bekende ex. doen vermoeden. De ex. van Kampen en Harderv^ijk zijn niet alle even duidelijk, 't kan zijn. dat ze tot S. cinerea behooren. De ex. van Wageningen lijken ons goed; 't zijn echter katjes- takken en de bladeren ontbreken. Een goed ex. lag onder S. cinerea: Heikop bij Vianen, v. Hall. Voorts verzamelden wij zelf ex. te Ulvenhout 1906 en te Rotterdam S ex., welke laatste echter dicht bij ^S'.cmerea staan. S. caprea X incana, vermeld in Prodr. Ed. II 1618 als gevonden door v. d. Bosch op Walcheren en afgebeeld in Fl. Bat. 1232 kwam wèl voor in herb. N. B. V. met twee etiketten. Bij het eene, waarop: „Sering? Gaud. Grijpskerke 1841" lagen twee takjes, waarvan één caprea- kenmerken vertoonde. Op het andere etiket stond : „Smithi' ana? 1840 Juli". Hierbij lagen ook 2 takjes. De takjes zijn echter geen schitterende ex., zoodat over hun afkomst weinig gezegd worden kan. Eén ervan zal wel S. caprea X viminalis wezen ; de andere 3 misschien ook of anders >S'. cinerea X viminalis. S. caprea X purpurea. Behalve de beide ex. uit den Prodromus: Soestdijk (v. Hall) en Nederhorst den Berg (drukfout voor: „bij den Nederhorster berg"?) C. A. Bergsma kunnen we nog een ex. vermelden van Groll, dat lag onder S. purpurea met etiket: „Utrecht en Mid- denduin" en nog een ex. van ons van Hoek van Holland 1905. Dit laatste ex. heeft vele tegenovergestelde bladeren ! Alle gevonden ex. zijn bladex. Bij goed zoeken zal deze wilg wel meer blijken voor te komen. 112 S. caprea x viminalis. Het eenigo ex. uit den Prodromus Ed. Il IGOG: Zwake ? 1849 v. d. Bosch behoort niet tot dezen bastaard, maar tot S. cinerea X viminalis. Aan het treurig ex. is niet veel meer te zien, maar merkwaardig is, dat t. a. p. naar Wimmer p. 181 wordt verwezen, en deze de plant aldaar vermeldt onder S. cinerea x viminalis ! ! De mooiste ex. van S. caprea x viminalis, en wel^nter- media Wimmer, komen voor in ons herbarium, van B 1 ij d e n s t e i n, die de plant volledig verzamelde te Lonneker 1906, in eenige boomen. Bovendien ontvingen wij van hem enkele katjestakken van andere plaatsen uit O verijsel. Gezien het veelvuldig voorkomen in Twente van S. caprea (meer dan S. cinerea) is het aanwezig zijn van dezen bastaard aldaar niets vreemd. Verder behoort tot dezen bastaard het ex. Maasoever bij Heumen en Overasselt Un. 1853, en denkelijk ook Roswinkel 1837 v. Hall, die men beide in den Prodr. vindt onder S. stipularis Sm., maar dio dat beslist niet zijn vanwege de kleine steunbladen. S. cinerea x purpurea zal wel meer voorkomen dan de twee ex. : „Tusschen Overasselt en Malden Un. 1853 en Boxmeer Un. 1853." doen vermoeden. S. cinerea X viminalis is om Rotterdam een vaak voorkomende bastaard. De beide stamouders zijn daar dan ook zeer algemeen. Intusschen is deze groep zeer lastig en niet volledige ex. zijn niet altijd goed te determineeren. Twijfelachtig zullen wel altijd blijven de ex. van Texel 1857 Hart ing en Schiermonnikoog 1860 Sur. (meteen? in Prodr. onder S. viminalis). De ex. van S. SmithianaW. van Groningen 1833 v. Hall (ook afgebeeld Fl. Bat. n°. 5) zijn, zooals de Prodromus terecht aangeeft, S. viminalis. Goede ex. heeft v. E eden te Bennebroek verzameld. Ten onrechte worden deze ex. in den Prodr. Ed. II 1618 113 tot S. aurita L. gebracht, daar wel S. aurita = S. rugosa Seri n ge, maar het etiket en de Flora Batava geven duidehjk aan: S. rugosa Smith, die wèl behoort tot S. cinerea X viminalis, tenminste de ex. van v. E e den zijn ex. van dezen bastaard en wel van een vorm, die het dichtst bij S. cinerea staat. De sterk gerimpelde en gekar- telde bladen zijn ongeveer driemaal zoo lang als breed. De indeeling van dezen bastaard in vormen is zeer lastig. De verschillende botanici zijn het er niet over eens, welke vroeger als soorten beschreven boomen hiertoe gebracht moeten worden. En de flora's, die S. stipularis als aparte soorten geven, missen een vorm, die dicht bij S, viminalis staat. Jammer is het, dat de thans bestaande namen een onderscheiding in latifolia, intermedia en angustifolia onmogelijk maken. De vormen zijn : A. Canthiana Kern. Bladen omgekeerd-eirond-langwerpig, 3 X zoo lang als breed. Vruchtbeginsels gestoeld, steel 2 X zoo lang als de honingklier. B. Zedlitziana Kern. Bladen langwerpig-lancetvormig, 3 tot 5 X zoo lang als breed. Vruchtbeginsels korter gestoeld, steel even lang als of iets langer dan de honingklier. Hiertoe ook de S. nitens Gren. et Godr. C. angustifolia JansenenWachter. Bladen lijn vormig- lancetvormig, meer dan 5 X zoo lang als breed. Vrucht- beginsel bijna zittend. Hierbij de vorm G.llstiimlaris^m. met langgepunte steunbladen, die even lang als of langer zijn dan de bladsteel. Deze vorm C. is het struikelblok, v. Seemen waarschuwt er voor, dat ex. met zittende vruchtbeginsels behooren tot S. stipularis of S. cZasï/dados, en Kern er brengt deze beide juist tot de smalbladige vormen yslu S. cinerea X viminalis. Ook Toepffer rekent S. stipularis hiertoe, waarin wij met hem overeenstemmen. Maar — Kern er sprak niet van de steunbladen en deze kunnen juist verschillende 114 vormen aannemen : klein, groot en groot met lange punt. Deze laatste vorm is onze C. II stijmlaris Sm. Tot A. Canthiana brengen wij de ex. van v. E eden: Bennebroek. B. Zedlitziana : om Rotterdam : Aan den Kralingschen Plas en aan den Ouden Koedood. C. angustifoUa : Veel om Rotterdam. C. angustifoUa II siipiilaris S m. Zie onder Salix stipularis Sm. Verder behooren tot S. cinevPM X viminalis, meestal tot C angustifoUa: Kraantje Lek $ 1875 Groll., tusschen Naaldwijk en Monster $ 1847 v. d. Trappen (in Prodr. als S. viminaUs) en verscheidene ex. uit de buurt van Kampen, Zeist en Zuid-Beveland, die tusschen goede S. stijm- laris lagen, en Vlijmen v. Hoven (onder S. stipularis). Een der Rotterdamsche ex. vertoont aan denzelfden tak bladen, waarbij de lengte varieert tusschen 23^ en 4 X de breedte, en is dus een omgang van A. naar B. S. fragilis X pentandra is tot heden toe slechts van 1 plaats verzameld. In het herb. N. B. V. bevinden zich enkele ex., welke niet alle goed zijn, wat verklaarbaar wordt, als men op de verschillende jaartallen let. Op 1 vel bevinden zich enkele $ met een bladtak en etiket : Leider- dorp. De bladtak is goed, maar de ? takjes zijn waarschijn- lijk S. fragilis, want de vruchtbeginsels zijn te lang gesteeld en de bladeren aan de katjestakken hebben een anderen vorm dan die bij de echte bastaarden. Een vel met bladtakken en etiketten: Leiden 1836 en Leiderdorp bevat goede ex. De overige ex. Stalen Span- jaardsbrug en Leiden 1840 B. Wills zijn eveneens goed, maar zijn manlijke ex! (In den Prodr. ten onrechte als ? aangeduid). Zooals in den Prodr. vermoed is, zullen alle goede takjes wel afkomstig zijn van een en dezelfde plaats, en wel van 1 of meer manlijke boomen. 115 S. fragilis X triandra is nog slechts éénmaal gevonden en bevond zich in herb. N. B. V. als S. undulata (= alha X triandra) langs Zwarte Water bij de Riezebos 1892 Lak o. Het ex. staat dichter bij S. triandra dan bij S. fragilis. S. purpurea X repens bevond zich in herb. N. B. V. als S. purpurea ^ sericea Koch: Wemeldinge 1841 v. d. B. in tv^ee bladtakjes. Volledige $ en (3^ ex. werden door ons verzameld in 1907 en later, te Oostvoorne, alwaar verscheidene struikjes voorkwamen. Ze werden afgebeeld in de Flora Batava pi. 1816 en 1817. Helaas werd bij de detailteekening der $ bloem de stijl veel te lang geteekend. Ook zijn de bladen van den (5^ struik niet afgebeeld. Volgens Toepffer zou men onze $ ex. kunnen aanduiden als S. superpurpurea X repeyis^ aangezien ze dichter bij S. purpurea staan. Onze S ex. daarentegen staan dichter bij S. repens en zou men S, S. superrepens X purpurea kunnen noemen. Zooals hij ons schreef, heeft hij een dergelijke vorm (als onze S) var. sericea genoemd (Exsicc. No. 184). S. purpurea X triandra? Zie Salix triandra. S. purpurea X viminalis. Goede ex. zijn bekend van de Maas tusschen Heumen en Overasselt Un. 1858. (Zie Prodr. Ed. II 1603). T.a.p. staat: Afgebeeld in Fl. Bat. 1337. Dit wekt het vermoeden, dat deze afbeelding betrekking heeft op de genoemde ex. De afbeelding is echter van een Haarlemsch ex., dat groeide bij het Haarlemsche Bolwerk aan den oever van een sloot. „Daar vond ik (v. E eden) de plant reeds voor 20 jaren in twee ex. in lagen heester- ^ vorm en m. i. niet aangeplant." Een derde vindplaats is Maastricht, vanwaar ons de heer A. Haans S. J. een ? en een (5^ takje zond. Ten laatste verzamelden wij zelf in 1909 116 een $ ex. te Rotterdam aan de Maashaven, dat behoort tot var. P riihra H u d s o n 1 vulgaris K e r n, de algemeenste vorm. S. triandra X viminalis is lastig te onderscheiden van S. alba X triandra, v^anneer men geen katjes heeft. Bij S. triandra X viminalis zijn de schubben tv^^eekleurig, de stijl is langer dan bij S. alba X triandra en de stempels zijn iets langer en zijwaarts gebogen. Deze bastaard is zeer vormenrijk. Vooral de vormen, die dicht bij S. triandra staan en kale vruchtbeginsels hebben, zijn moeilijk te kennen. Tot dezen bastaard brengen v^ij : Aan een sloot bij de zijdefabriek te Zeist 1848. D. C. Cos ter (In Prodr. als? imdulata met vinder Wenck) en denkelijk ook enkele der als S. undulata Ehrh. vermelde ex. Ooische Waard Nijme- gen ? Abel. en misschien eenige der takjes van S. pur- purea X viminalis v. d. Maas tusschen Heumen en Over- asselt Un. 1853. Bij Rotterdam verzamelden wij $ katjes in 1905; het ex. uit Prodr. p. 1604 is ons niet bekend. Rotterdam. April 1911. 117 Erratum. Op blz. 16 moet in het hoofd der balans het jaartal 1911 in 1910 worden veranderd. mmEm kröiüüg arc VERSLA&EN EN MEDEDEELINfiEN DER NEDERLANDSGHE BOTANISCHE YEREENIGING ONDER REDACTIE VAN Dr. M. \A?. Beyerinck. Dr. J. W. Moll. Dr. Ed. Verschaffelt , Dr. Hugo de \?ries, Dr. Th. Weevers en Dr. F. A. F. C. Went. -^m^-^' NIJMEGEN , F. E. MACDONALD. 1912. I[ 1 J n An \nU UMJ \IU ü n 1 j VERSLAGEN EN MEDEDEELIN&EN DER NEDERLANDSGHE BOTANISCHE YEREENIGING OXDER REDACTIE YAIS" Dr. M. W. Beyerinck, Dr. J. W. Moll, Dr. Ed. 9erschaffelt, Dr. Hugo de \?rie5, Dr, Th. Weevers en Dr. F. A. F. C, Went. —^. NIJMEGEN , F. E. MACDONALD. 1912. INHOUD. Blz. Staat der Yereeniging op 1 Juli 1912 1 Verslag over den toestand der Yereeniging in het jaar 1911 10 Verslagen der Permanente Commissies 11 Circulaire aan de leden der Nederlandsche Botanische Ver- eeniging 13 Tarieven voor overdrukken . . . ' 15 Lijst van gedurende het jaar 1911 ingekomen boeken en tijdschriften 21 Finantieel overzicht 1911 28 Verslag der Commissie van kasnazieners 33 Vergadering der Nederlandsche Botanische Vereeniging, op Zaterdag 28 October des avonds te acht uur, in het Uni- versiteitsgebouw te Amsterdam, Oudemanhuispoort . . . 35 BoLDiNGH. De Flora van Terschelling 37 CoHEN Stuart. Temperatuurs-coëfficienten van phy- siologische processen 39 Vergadering der Nederlandsche Botanische Vereeniging, op Zaterdag 27 Januari 1912, des avonds te zeven uur, in het Botanisch Laboratorium, Lange Nieuwstraat, te Utrecht . 42 PuLLE. Joseph Dalton Hooker 44 Verschaffelt. Chemisch opzwelbaar maken van „harde zaden" 46 Bremekamp. Klierharen van Clerodendron .... 46 Vergadering der Nederlandsche Botanische Vereeniging, op Zaterdag 30 Maart 1912,. des avonds te 73^ uur, in het Universiteitsgebouw te Amsterdam 47 Van Bürkom. De verdeeling van de groeisnelheid bij de stengels der hoogere planten 48 Weevers. De letale inwerking van chloroform op de planten in verband met de Necrobiose 50 Blz. Vergadering van de Nederlandsche Botanische Vereeniging op 1 Juni 1912 te Amsterdam Blaauw. Over kleiirenphotographie in de Tropen ScHOUTE. Over den diktegroei der palmen . . . Stomps. Reisherinneringen uit de Sahara . . Verslag der in Augustus 1911 gehouden excursies . . Lijst der waargenomen planten P. Jansen en W. H. Wachter. Floristische aanteekeningen V 51 54 54 55 56 58 67 Nederlandsche Botanische Vereeniging, (opgericht 15 Augustus 1845). STAAT DER VEREENIQING OP 1 Juli 1912, BESTUUR. Prof. Dr. F. A. F. C. Went, Voorzitter (afti Prof. Dr. J. W. Moll, Ondervoorzitter (afti Prof. Dr. Ed. Verschaffelt, Ie Secretaris (afti Mej. Dr. J. Westerdijk, 2e Secretaris (aftr Dr. Th. Weevers, Penningmeester (aft . 1914). . 1912). . 1918). . 1916), . 1915). PERMANENTE COMMISSIES. Curatorium van het Kok Ankersmit-Fonds. Prof. Dr. F. A. F. C. Went, Utrecht, Voorzitter, (aftr. 1914). Prof. Dr. H. P. Wijsman, Soesterberg, Secretaris. J. T. Cremer, Amsterdam. P. Smidt van Gelder, Bennebroek. Dr. J. W. C. Goethart, Leiden. D. Lako, Zwolle. Prof. Dr. J. W. Moll, Groningen. C. W. R. Schol ten, Amsterdam. Dr. L. Vuyck, Wageningen. Dr. Th. Weevers, (aftr. 1915). Nederl. Kriiidk. Archief. 1912. COMMISSIE VAN REDACTIE. Prof. Dr. F. A. F. C. Went, Voorzitter (aftr. 1916). Prof. Dr. J. W. Moll, Secretaris (aftr. 1913). Prof. Dr. M. W. Beyerinck (aftr. 1912). Prof. Ed. Verschaffelt (aftr. 1914). Prof. Dr. Hugo de Vries (aftr. 1915). Dr. Th. Weevers (aftr. 1915). COMMISSIE VOOR HET FLORISTISCH ONDERZOEK VOOR NEDERLAND. Dr. L. Vuyck, Voorzitter (aftr. 1914). Dr. A. Pulle, Secretaris (aftr. 191ö). E. Heimans (aftr. 1913). Dr. H. W. Heinsius (aftr. 1915). D. Lako (aftr. 1912). COMMISSIE VOOR DE BIBLIOTHEEK EN HET HERBARIUM. Dr. J. C. Schoute, Voorzitter (aftr. 1915). H. R. Hoogenraad, Secretaris (aftr. 1913). F. K. van Iterson (aftr. 1914). COMMISSIE VOOR HET BOTANISCH STATION. Dr. L. Vuyck, Voorzitter (aftr. 1914). Mej. Dr. J. Westerdijk, Secretaresse (aftr. 1913). Dr. J. W. C. Goethart (aftr. 1912). GEWONE LEDEN. J. L. Addens (1912), Amsterdam, Alexanderkade 11. Mej. M. F. A. Affourtit (1911), Leiden, Zoeterv^roudsche Singel 10. U. P. van Ameyde (1912), Utrecht, Tolsteegsingel O. Z. 46is. Mej. J. E. van Amstel (1911), 's Gravenhage, Stadhouders- plein 5. W. H. Arisz (1909), Utrecht, Emmalaan 35. C. A. Backer (1900), Buitenzorg. H. L. van de Sande Bakhuyzen, (1912) Utrecht, Burgstraat 56. L. H. van Berk, (1912) Zeist, Ie Dorpstraat. Dr. M. W. Beyerinck (1909), Delft. Dr. Ch. Bernard (1911), Buitenzorg. Mej. F. M. Beucker Andreae, (1912) den Haag, Laan Copes van Cattenburch 20. Dr. J. van Beusekom (1904), Almelo. D. Bierhaalder (1894), Baarn. Dr. A. H. Blaauw (1904), Eist (Gld.). R. de Boer (1910), Groningen, Jozef Israëlsstraat 48a. Dr. I. Boldingh (1903), Utrecht, Catharijnesingel 24. D. Bolten (1899), Utrecht, Bergen op Zoom Potterstraat 1. Dr. J. H. Bonnema (1911), Groningen, Herman Colleniusstr 9. Dr. S. E. Boorsma (1911), Utrecht, Achter St. Pieter 21a. Dr. W. G. Boorsma (1911), Buitenzorg. Dr. H. Bos (1910), Wageningen, Bowlespark. J. Botke (1906), Leeuwarden, Oranje Nassaupark 3. Mej. H. G. Bouwens (1912), Nijmegen. P. van Boxtel (1912), Maastricht, Tongerschestraat 53. Dr. P. J. van Breemen (1902), Willemstad, Curacao (adres Nederland 's Gravenhage, Sweelinckstraat 104). C. E. B. Bremekamp (1909), Dordrecht, Steego versloot, Mej. W. M. C. Bremer (1909), Utrecht, Catharynesingel 24. F. F. Bruyning Jr. (1907), Wageningen. Dr. P. van der Burg (1901), Grijpskerk. Dr. H. Burger (1894), Groningen, Werfstraat 8. Joh. LI. van Burkom (1903), 's Gravenhage, Weimarstr. 107. Dr. L. F. de Bussy (1911), Medan. Dr. H. J. Calkoen (1878), Haarlem, Leidsche Vaart 86. Mej. M. P. Cleveringa (1912), Groningen, Vischmarkt N. Z. 39a. Dr. J. W. Commclin (1907), Tjinjiroean, Bancloeng, Java. Mej. C. Cool (1910), Haarlem, Klcverparkweg 81. Dr. J. C. Costerus (1875), Hilversum, Hooge Naarderweg 59. Dr. P. J. S. Cramer (1904), Paramaribo. B. H. Danser (1912), Rotterdam, Jericholaan 10a. Dr. K. W. Dammerman (1907), Buitenzorg. A. B. van Deinse (1909), Leiden, Rapenburg 84. Dr. M. C. Dekhuyzen (1911), Utrecht, Biltstraat 109. Dr. J. Dekker (1911), Haarlem. H. C. Delsman (1909), den Helder, Hoofdgracht 42. K. J. D'Huy (1906), Amsterdam, Tolstraat 83. Mej. L. C. Doyer (1907), Utrecht, Oorsprongpark 6. Dr. P. van der Eist (1904), Buitenzorg, J. Ensink A. Jzn. (1887), Doetinchem, Waterstraat A 136. Dr. F. C. von Faber (1911), Buitenzorg. C. J. Baart de la Faille (1904), Leeuwarden. Dr. A. B. Drooglever Fortuyn (1909), Leiden. Dr. W. J. Frank (1911), 's Gravenhage, 2e Sweelinckstr. 148. J. P. de Gaay Fortman, (1912) Amsterdam, Oosterpark 85. Dr. A. J. M. Garjeanne (1899), Venlo, Nieuwstraat 16. Dr. J. M. Geerts (1906), Utrecht, Frederik Hendrikstraat 62. H. L. Gerth van Wijk (1911), Middelburg. A. E. van Giffen (1909), Leiden, Schelpenkade. Dr. E. Giltay (1880), Wageningen, Marktstraat. Mej. M. Oh. Goethals, Amsterdam, P. C. Hooftstraat 147. Dr. J. W. C. Goethart (1886), Leiden, Witte Singel 89. J. A. Bierens de Haan (1909), Utrecht, Plompetorengracht 13. Dr. J. van Breda de Haan (1889), Buitenzorg. E. J. M. de Haas S. J. (1890), Amsterdam, Hobbemakade 51. Dr. C. J. J. van Hall (1905), Buitenzorg. Mevrouw A. E. van Hall -de Jonge (1904), Buitenzorg. Dr. H. Hallier (1911), Leiden, Maria Gondastraat 37. Dr. Ph. van Harreveld Jr. (1904), Pasoeroean, Java. E. Heimans (1899), Amsterdam, Plantage Muidergracht 123. J. Heimans, Amsterdam, (1912) PI. Muidergracht 123. Dr. H. W. Heinsius (1881), Amsterdam, P. C. Ilooftstr. 144. J. Th. Henrard, Gorkum, Langendijk 147. Dr. M. Hesselink (1875), 's Gravenhage, Nassau Odijkstr. 26. H. Heukels (1899), Amsterdam, Weesperzijde 81. Mej. J. Hingst (1904), Rijswijk (Z. H.), Huis te Lande, Vredenburgweg. Dr. J. A. Honing (1900), Medan, Deli, Sumatia. C. J. van der Horst (1912), Hilversum, Stationstraat 2. H. R. Hoogenraad (1903), Deventer, Kr. Kerkstraat 46. Dr. F. W. T. Hunger (1895), Amsterdam, Van Eeghenstr 52. Dr. G. van Iterson Jr. (1909), Delft. F. K. van Iterson (1903), 's Gravenhage, Hugo de Grootstr. 34. Dr. J. M. Janse (1910), Leiden, Witte Singel 76. P. Jansen (1902), Rotterdam, 2e Jerichostraat 11. H. H. Janssonius (1904), Groningen, Jozef Israëlsstraat 89. Dr. W. J. Jongmans (1900), Leiden, Rijn- en Schiekade 78. Mej. A. Jonker (1909), 's Graveland. Dr. J. R. Katz (1912), Amsterdam, Weteringschans 238. A. W. Kloos (1912), Dordrecht, Voorstraat 286. A. J. Kluyver (1911), Delft, Laan van Overvest 52. Dr. J. C. Koningsberger (1892), Buitenzorg. E. H. Krelage (1912), Haarlem. Mej. J. Kroon (1886), Berkhamstead (adres Nederland: 's Gravenhage, Oldenbarneveldstraat 6). J. H. Kruimel (1909), Aerdenhout bij Haarlem, Villa Qthem. P. Kruizinga (1910), Groningen, Nieuwe Bleekerstraat 36a. H- W. Kuhn (1910), Naarden. K. Kuiper Jr. (1909), Amsterdam, Koninginneweg 39. Dr. J. Kuyper, (1905), Paramaribo. Mej. C. H. Lako (1907), Castricum, „Duin en Bosch". D. Lako (1876), Zwolle. Dr. W. M. Docters van Leeuwen (1900), Semarang, Djomblang. 6 Mei. C. E. van Leijden (1911), Amsterdam, Keizersgracht 165, (vac. Krommenie). Mej. J. Lieftinck (1907), Apeldoorn. H. J. Lovink (1909), Buitenzorg. P. J. A. J. Meulemeester (1903), Zwolle. Mej. R. van der Meulen (1912), Groningen, Jozef Israëls- straat 27. Dr. G. A. F. Molengraaff (1881), Delft, Voorstraat 60. Dr. J. W. Moll (1877), Groningen, N. Kijk in 't jatstraat 84. Mevr. Dr. M. Nieuwenhuis — von UexküU Güldenband (1904), Leiden, Witte Singel 75. Dr. J. Th. Oudemans (1912), Putten, Gelderland. Dr. W. M. P. Borst Pauwels (1903), Haarlem, Ged. O. Gracht 35. Mej. D. Peck (1912), Bussum, Villa Varenne. Dr. N. R. Pekelharing (1904), Theeonderneming Tjimenteng, Halte Tjibadak, Java. Dr. A. J. van Pesch Jr. (1909), Amsterdam, Joh. Verhulst- straat 156. Mej. Dr. A. A. L. Pilgrim (1904), Arnhem, Turfstraat 8. Mej. G. W. van der Pol (1909), Utrecht, Dondersstraat 11a. Mej. Dr. C. M. L. Popta (1902j Leiden, Hooigracht 28. Dr. G. Postma (1900) Deventer. Dr. G. Postma Czn. (1905), Scheveningen, van Slingelandt- straat 156. Dr. J. J. Prins (1904), Rotterdam, Claes de Vrieselaan 27a. Dr. A. PuUe (1904), Utrecht, Willem Barentzstraat 83. Dr. H. M. Quanjer (1904), Wageningen, Lawicksche Allee. Jhr. Dr. L. H. Quarks van Ufford (1910), Utrecht, Malie- laan 89. Dr. A. Rant (1904), Bandoeng, Tjinjiroean, Java. E. Reinders (1910), 's Gravenhage, Trompstraat 324. H. W. Renkema, Utrecht (1912), Weerdsingel O. Z. 93. Dr. H. M. D. van Riemsdijk (1890), Watergraafsmeer, Breedeweg 8. Mej. H. C. C. la Rivière (1911), Leiden, Witte Singel 81. Mej. S. Rombach (1905), Huis ter Heide, Bosch en Duin. Dr. P. van Romburgh (1912), Utrecht, Catharijnesingel. Dr. A. A. L. Rutgers (1909), Buitenzorg. F. L. Rutgers (1912), Amsterdam, Keizersgracht 192. Mevr. Dr. C J. Rutten- Pekelharing (1901), Buitenzorg. H. H. Sanders (1896), Kampen. Dr. G. Schenk (1909), Meppel. A. M. H. Schepman (1912), Huis ter Heide, Bosch en Duin. A. Schierbeek (1909), Groningen, H. W. Mesdagstraat 7a. W. W. Schipper (1893), Winschoten. Mej. J. Scholten (1912), Dr. J. C. Schoute (1904), Bussum, Oude 'sGravel.weg 2. Dr. A. R. Schouten (1906), Meester Cornelis, Java. Dr. S. L. Schouten (1906), Utrecht, Lange Nieuwstraat 52a. P. J. M, Schuyt (1899), Wamel. M. W. Senstius (1909), Utrecht, Adelaarstraat 12his. E. van Slogteren, Groningen, Parklaan 21. Dr. H. E. Th. van Sillevoldt (1900), Leiden, Kaiserstraat 53. M. J. Sirks (1911), Leiden, Wasstraat 6. Mej. C. P. Sluiter (1006), Amsterdam, Oosterpark 50. Dr. J. J. Smith (1903), Buitenzorg. D. de Visser Smits (1903), 's Gravenhage, Beeklaan 439. N. L. Söhngen (1911), Middelburg, Bogardstraat 34. M. Spoon (1910), Utrecht, Tolsteegsingel W. Z. dbis. M. E. E. Stakman (1912), Tiel. J. E. van der; Stok (1910), Buitenzorg. Dr. Th. J. Stomps (1908), Amsterdam, Valeriusstraat 102. Dr. G. J. Stracke (1904), Rotterdam, Stationsweg 4a. C. P. Cohen Stuart (1909), Utrecht, Fred. Hendrikstraat 66. Dr. J. Valckenier Suringar (1893), Wageningen, Arnhemsche straatweg. Dr. B. Sypkens (1904), Sneek, Westersingel 64. Mej. E. Talma (1909), Utrecht, Nieuwe Gracht 45. 8 Mej. Dr. T. Tammes (IDOl), Groningen, Recresingel Sia. Jae. 1*. Thijy.so (1899), IMocmcndaal, Binncnduin. K. Tjebbes (1905), Sübyholm, Zweden. F. A. des Tombe (1905), Wageningen, Hoogstraat. Dr. J. A. Tresling (1888), ter Apel. Dl-. Til. Valeton (1889), ?>iiitenzorg. Dr. Th. Valeton Jr. (1906), Buitenzorg. I.. J. van der Veen (1880), Zwolle, Luttekestraat. P. J. Bolleman van der Veen (1908), Dordrecht, Levens- verzekcringstraat 8. Mej. C. M. Verment (1909), Utrecht, Buys-Ballotstraat 4. Dr. Ed. Verschaflelt (1893), Amsterdam, Oosterpark 58. F. M. C. Versteegh (1905), Nijmegen, Canisius College, Berg en Dalscheweg. B. P. van der Voo (1902), Paris 11 Rue Campagne l^re 8. llej. C. M. Voormolen (191 2), Utrecht, Hugo de Grootstraat Sbis. Mej. A. E. M. de Vos tot Nederveen Cappel (1909), Rotterdam. Mevr. A. E. J. de Vries — Bruins (1904), Groningen, Prae- diniussingel 35. Mej. Eva de Vries (1911), Amsterdam, Plantage Parklaan 9. Dr. Hugo de Vries (1907), Amsterdam, Plantage Parklaan 9. Mej. M. S. de Vries (1907), Utrecht, Maliesingel 32. Dr. L. Vuyck (18S9), Deventer. Mej. M. J. de Waal (1909), Utrecht, Prins Hendriklaan 9. W. H. Wachter (1902), Rotterdam, Snellinckstraat lOc^. Dr. J. H. Wakker (1885), 's Hertogenbosch. Mevr. Dr. A. Weber — van Bosse (1885), Eerbeek. F. Weehuizen (1911), Weltevreden, Java. Dr. Th. Weevers (1901), Amersfoort, Groote Bergstraat 9. Dr. F. A. F. C. Went (1887), Utrecht, Nieuwe Gracht 187. Mej. Dr. Joh. Westerdijk (1904), Amsterdam, Roemer Visscherstraat 1. F. C. A. de Wever (1911), Nuth (Limb.). Dr. H. P. Wijsman (1889), Huis ter Heide, Heiduin. 9 Mej. G. Wilbrink (3904), Pasoeroean, Java. J. F. Wilke (1904), Rotterdam, Diergaarde. C. A. van der Willigen (1910), Utrecht, Minrebroederstr. 8. Dr. C. van Wissclingh (1894), Groningen, H. W. Mesdagstr. 28. P. C. van der Wolk (1909), Buitenzorg. Dr. A. K. M. van de Zande (1912), den Haag, Lubeekstraat 76. Dr. H. H.ZeylstraFzn. (1906), Haarlem, Kleine Houtweg 21c. Dr. K. Zijlstra (1901), Wageningen, Bowlespark. BUITENGEWONE LEDEN. Jbr. Mr. W. A. de Beaufort (1896), 's Gravenhage, Oranjestr. 5. Mr. N. W. H. Baron van Boetzelaer van Oosterhout (1889), Soesterberg. J. T. Cremer (1889), Amsterdam, Heerengracht 502, (van Juni -30 Nov., Duin en Kruidberg, Santpoort). E. G. Duijvis Tzn. (1910), Koog aan de Zaan. C. W. R. Scholten (1883), Amsterdam, Tesselschadestraat 9. CORRESPONDEERENDE LEDEN. Od. Beccari, Florence (1912). Dr. Alfred Cogniaux, Gemappe (België) (1912). Geh. Reg. R. Dr. H. Conwentz, Berlin-Schönebcrg (1901). Geh. Reg. R. Dr. A. Engler Berlin-Dahlem (1912). Dr. Til. M. Fries, Upsala (1895). Dr. J. Mac Leod, Gent (1889). Dr. J. Massart, Bruxelles (1912). Sir. D. Prain, Lieut. Col. I. M. S. etc. London-Kew. ^912). RAAD VAN DIRECTEUREN VAN HET FONDS DER VEREENIGING. A. Ed. Dinger, Rotterdam (1909). Mevr. Dr. A. Weber-van Bosse, Eerbeek (1910). VERSLAG OVER DEN TOESTAND DER VEREENIQING IN HET JAAR 1911. De Vereeniging kan zich verheugen in een geregelde stijging van haar ledental. Dit bedroeg 173 op 1 Januari 1912, tegen 163 op 1 Januari 1911. Elf leden zegden in den loop van het jaar het lidmaatschap op, doch 21 nieuwe leden traden toe. Ons oudste correspondeerende lid, sedert 1873 aan de Vereeniging verbonden, Sir J. Dalton Hooker, te Kew, moesten wij verliezen; en eveneens ontviel ons een der leden van den Raad van Directeuren van het Fonds der Vereeniging, de heer R. Laan Azn., te Wormerveer. De eerste overleed den 10<^en December, de tweede in de eerste dagen van September 1911. Het aantal buitengewone leden onderging geen wijziging. Evenals de beide vorige jaren werden drie gewone ver- gaderingen gehouden, eene te Utrecht, twee te Amsterdam. De huishoudelijke zaken, door de statuten voorgeschreven, werden in deze vergaderingen afgedaan; acht wetenschap- pelijke voordrachten werden door evenveel leden gehouden. Met voldoening kan worden vermeld, dat het aantal van hen, die de vergaderingen bezoeken, gestadig toeneemt. De belangstelling in den geheelen omvang onzer werkzaam- heden blijkt ook wel hieruit, dat slechts acht leden het „Recueil" niet wenschen te ontvangen. AMSTERDAM, Januari 1912. ^^ ^^ ^^^^^^^^.^^ ED. VERSCHAFFELT. VERSLAGEN DER PERMANENTE COMMISSIES. Curatorium van het Kok Ankersmit=fonds. Aan het Curatorium zijn in het jaar 1911 door het Bestuur der Nederl. Bot. Vereeniging geen vragen gericht, welke het houden eener vergadering noodig maakten. De aangevraagde subsidiën veerden, als in overeenstem- ming met de bepalingen van het testament, toegestaan. H. P. WIJSMAN, Secretaris. Commissie van Redactie. Van het Nederlandsch Kruidkundig Archief zag als ge- woonlijk een deel het licht. Het bevat allo mededeelingen, die daarin volgens de statuten moeten voorkomen, met uitzondering van het Verslag der Commissie voor de Biblio- theek en het Herbarium. Deze Commissie heeft niet aan de haar in Art. 25 der statuten opgelegde verplichting voldaan. In het Archief werden verder twee wetenschappelijke bijdragen opgenomen: eene van den heer Gerth van Wijk over de beteekenis van oude plantennamen en eene van de heeren Jansen en Wachter, bevattende floristi- sche aanteekeningen over het geslacht Salix. Het Recueil des travaux botaniques Néerlandais verscheen in tegenstelhng met het vorigejaar in afleveringen, waarvan de 3*^6 en 4j « >j- ?? » J7 n Voor niet in den tekst gedrukte figuren dient het volgende tarief als maatstaf: zincographische platen 13 x 18 c.M. /' 0,01"^ per stuk. autotypische heliotypische driekleurendruk Omslagen kosteloos. De in Nederl.-Indië en het buitenland wonende schrijvers zullen wèl doen door bij of op de copie het aantal extra- afdrukken te vermelden, dat zij wenschen te ontvangen. n n „ w,wij ?? » » n . 0,05 jj n 11 n „ 0,10 11 }} Tarief voor in het Fransch, Duitsch of Engelsch ge- schreven stukken, die tevens als dissertatie dienst moeten doen. Gratis-overdrukken worden niet verstrekt. 200 stuks a f9,— per vel en per 100 exempl. 250 11 11 7,50 11 11 11 11 11 n 300 11 11 6,50 1) 11 11 11 11 V 350 11 IJ 5,65 11 11 11 11 11 11 400 V 11 5,- V 11 ,1 T 11 n 450 11 11 4,50 11 r> 11 V V V 500 » V 4,- V 11 11 n 11 V n 10 stellingen, voorwerk, omslagen en innaaien voor rekening van den schrijver. Voor platen dient het volgende tarief als maatstaf: zincographiöche platen 13 x 18 c.M-. /" 0,0£'^ per stuk. autotypische „ „ „ 0,03'"^ „ „ heliotypische „ „ „ 0,03 „ driekleurendruk „ „ „ 0,15 „ October 1911. Commissie voor het Floristisch onderzoek van Nederland. De bemoeiingen der Commissie bepaalden zich in het jaar 1911 tot de organisatie der op 15, IG en 17 Augustus gehouden excursies, v^aarvan het verslag in dit deel is afgedrukt. Commissie voor de Bibliotheek en het Herbarium. Aangaande den toestand van Herbarium en Bibliotheek kan do Commissie, die aangaande deze zaken rapport heeft uit te brengen, kort zijn. Zij kan in hoofdzaak verwijzen naar haar verslag van 1910. (Zie Kruidk. Arch. 1910p. 15.) De toestand is sinds dien ongewijzigd gebleven en zeker niet verbeterd. Alleen zij opgemerkt, dat de bezittingen van wijlen den heer Kok Ankersmit opgesteld zijn in een lokaal naast de kamer, v^aar de collecties der Vereeniging bewaard worden. In werkelijkheid kan men niet anders spreken dan van een bewaren, want feitelijk liggen de planten er on- beheerd. Een persoonlijk onderzoek heeft getoond, dat vreterij niet noemenswaard voorkomt; het doorzien van eenige willekeurig uitgekozen portefeuilles deed wel verwoestingen zien, maar deze waren van ouden datum; naast de geheel 17 of gedeeltelijk opgevreten planten vond men de doode kevers, die derhalve door het desinfecteeren gestorven waren. Hoofdzakelijk zijn het de nieuw geinsereerde planten, die het meest van vraat te lijden hebben gehad, wat zeer natuurlijk is, omdat deze planten het smakelijkst zijn voor houtkevers, maar vooral omdat deze, vóórdat ze geïnsereerd werden, zonder eenige voorbehoedmiddelen langen tijd aan zich zelf werden overgelaten en gemakkelijk door insecten konden bereikt worden. Het schijnt ons toe, dat de ambte- naar, meer in 't bizonder belast met het desinfecteeren van de collectie, zijn plichten getrouwelijk vervuld heeft, wat zeker door de Directie van 's Rijks Herbarium met genoegen zal bevorderd zijn, daar bij den Directeur van gemelde inrichting de overtuiging zich gevestigd had, dat het Ver- eenigings-herbarium een bron van besmetting voor de andere collecties was. De moeilijkheden omtrent onze eigen bezittingen zijn zelfs nog grooter dan te voren, nu met vrij groote zeker- heid het tegenwoordige gebouw van 's Rijks Herbarium dezen zomer ontruimd moet zijn en tot een andere bestem- mmg zal moeten dienen. Er zal dan naar een andere berging moeten worden omgezien en Uwe Commissie is geheel ten einde raad hoe in een behoorlijke plaatsing zal moeten worden voorzien. Het gaat toch niet aan de portefeuilles in een pakhuis, zelfs niet in een gewone woning op te slaan en ze daar verder aan haar lot over te laten. Dan zouden zeker vocht en insekten weldra het slopingswerk voleinden en zou de Commissie zich slechts kunnen verwijten den finalen ondergang bewerkt te hebben van een kostbaar materiaal, waaraan de schenkers bij hun leven zoozeer gehecht waren en waarvan zij overtuigd waren, dat door schenking aan de Vereeniging dit tot verre geslachten zou bewaard Nederl. Kriiidk. Archief. 1912. 2 18 blijven. De voorstellen, die de Vereeniging voor hare reor- ganisatie deed, zijn op de lange baan geschoven; er werd eene hoop opgewekt, dat de bezittingen in een eigen gebouw zouden ondergebracht worden, maar het laat zich aanzien, dat die hoop in de eerstvolgende jaren nog niet in vervulling zal komen. Er zal dus een uitweg moeten gekozen worden en de Commissie heeft geen macht om de verzamelingen bij de een of andere rijksinrichting onder dak te brengen. Zij zou zich bovendien diep schamen, de collecties in den tegen- woordigen toestand af te leveren. Ofschoon zij allerminst zich van schuld bewust is, dat zij de oorzaak dier verwaar- loozing zoude zijn, ontbreekt het haar, behalve aan behoorlijke volmacht, ook aan de noodige gelden, om daarin verbetering te brengen. Het is der Commissie bekend, dat de weinige belangstellenden onder de talrijke leden, die ook met een bezwaard hart den ondergang der bezittingen vooruitzien, van hunne zijde met een voorstel voor den dag zullen komen om in den bestaanden toestand verbetering te brengen. De Commissie is zelf nog eenstemmig overtuigd, dat een samenwonen met 's Rijks Herbarium voor ons herbarium de beste oplossing zou zijn en voor het gebruik van de plantencollecties de meeste voordeden zou aanbieden. In hoeverre er van wege den Directeur van 's Rijks Herbarium bezwaren bestaan, kan hier buiten beschouwing blijven; de vroegere- opmerking, dat het nieuwe Rijks Herbarium binnen ettelijke jaren reeds te klein zou zijn, blijkt juist te zijn en mogen er dus bezwaren bestaan om dat gebrek aan ruimte nog eerder te doen intreden door opneming van ons herbarium, het zoude misschien tevens oorzaak kunnen zijn om reeds eerder in het toekomstige ruimte- gebrek te voorzien. Hierover kon de Commissie natuurlijk wel particuliere gesprekken voeren, tot eenig voorstel in dien zin voelt zij zich niet gerechtigd. 19 Van dezen toestand is tevens het gevolg volslagen gemis van vertrouwen der leden in de bewaargeving bij onze Vereeniging, zoodat zij geen planten of wat ook voor ons herbarium inzenden. De ingekomen planten zijn luttel, terwijl eenige collecties zijn ten geschenke gegeven aan 's Rijks Herbarium en niet aan onze Vereeniging. Dit zijn bedroevende verschijnselen, maar van de zijde der floristen begrijpelijk. De taak dezer Commissie wordt hierdoor bizonder ondank- baar; zelfs zoo weinig aanlokkelijk, dat de Voorzitter Uwer Commissie, die bij zijne eerste benoeming als lid gemeend heeft nog iets te kunnen bewerken ten gunste van herba- rium en bibliotheek, reeds lang van zijn lidmaatschap zoude ontheven willen zijn, ware het niet dat hij het laf vond weg te loopen in tijden van uitersten nood. Waar echter eene Commissie telken jare op een verval van aan hare zorgen toevertrouwde goederen moet wijzen, zonder in de gegeven omstandigheden op eenige verbetering te kunnen hopen, deed zij beter hare taak aan andere handen toe te vertrouwen. Wel werd ons verleden jaar op het door den onder- geteekende ingezonden verslag, dat echter te laat op de vergadering kwam, gevraagd om dan plannen voor te stellen ter verbetering. Maar welke Commissie zou dit kunnen doen, gezien de onopgeloste toekomstvragen ? Wat we reeds vroeger wenschten, de beschikking over een zeker bedrag, om daaruit arbeidskrachten en materiaal te kunnen bekostigen, ten einde daardoor het herbarium ten minste in een behoorlijken staat te brengen, wij hebben het niet tot onze beschikking en kunnen dus ook niets in die richting uitrichten. Waar de Commissie slechts een adviseerend lichaam is en vroegere raadgevingen of voorstellen niet konden in behandeling komen, omdat men van andere zijde andere 20 bedoelingen had, daar heeft het Comité zijn hoop gevestigd op de voorstellen, die thans buiten de Commissie aan het Bestuur zullen gedaan worden en die evenzeer beoogen het behoud althans van ons herbarium. Wat de boekerij betreft, deze bevindt zich in denzelfden toestand als voorheen. De ingekomen boeken worden be- hoorlijk genoteerd en ingevoegd, maar ook hun toekomst is onzeker. De hoofdzakelijk door ruil ontvangen boekwerken volgen hier achter; aan de schenkers betuigt de Commissie namens de Vereeniging haar oprechten dank. Mede achten onder- geteekenden zich tot bizonderen dank verplicht voor de hulp, die de Directie van 's Rijks Herbarium steeds be- langeloos betoont voor de bezoekers van ons herbarium en voor aanvragers om boeken uit onze bibliotheek; elk der onder die Directie staande ambtenaren heeft steeds met de grootste welwillendheid belangstellenden in onze bezittingen voortgeholpen. De Commissie zou dit Verslag willen eindigen met een vraag om inlichtingen: hoe staat het met de gemeenschappelijke catalogus der boeken, be- hoerende aan 's Rijks Herbarium, de Association des Bota- nist es en onze Vereeniging? Voor de Commissie enz. L. VUYCK, Vooy^zitter, LIJST VAN GEDURENDE HET JAAR 1911 INGEKOMEN BOEKEN EN TIJDSCHRIFTEN. A. Van de schrijvers : A. G. Nathorst. Swedish Explorations in Spitzbergcn 1758-1908. Reprinted Stockholm 1909. C. de B r u y k e r. De Statistische Methode in de Plant- kunde. Gent 1910. A. A. L. Rutgers. De invloed der temperatuur op den praesentatietijd bij Geotropie. Proefschr. Utrecht 1910. Frau A . K o o r d e r s — S c h u m a c h e r. Systematisches Verzeichniss der zum Herbar Koorders gehörenden, in Niederliindisch-Ostindien, besondersinden Jahren 1888-1903 gesammelten Phanerogamen und Pteridophyten. N°. 2 — 3. Batavia 1911. Theo J. Stomp s. De leer van Lamarck voor en na Darv^in. Rede. Amsterdam 1911. Dr. L. Radlkofer and J. F. Rock. New and Note- worthy Hav^aiian Plants. Reprinted. Dr. L. V u y c k te Wageningen. Flora Batava. Afl. 364-367 en Register op Dl. 23. De Levende Natuur onder Redactie van E. Hei mans en J. Thysse. Jaarg. XV N^ 18-24. Jaarg. XVI NM - 13, 15-17. B. Van de Genootschappen. Nederlandsche Botanische Vereeniging. Recueil Vol. VUL Livr. 1-2. Verslagen en Mededeelingen 1911. Nederlandsche Natuurhistorische Veree- niging. Maandblad. N°. 110-112. 22 Mededeelingcn van de Ilijks Hoogere Land-, Tuin en Bosch bouwschool te Wagcningen. Dl. TV. Afl. 3-5. K o n i n k 1 ij Ic c N e d e r 1 a n d s c h e L a n d b o u w v e r- e e n i g i n g. Mededeelingen en Berichten. N^. 3. Departement van L a n d b o u v^, N ij v e r h e i d en Handel. Verslag 1910— '11. De Tuberculose onder het rundvee en hare bestrijding. Mededeelingen van 'sRijks Herbarium 1910. Mededeelingen, uitgaande van hetDepartement van Landbouw. N°. 10. S. H. K o o r d e r s en Th. V a 1 e t o n. Bijdrage N°. 12 tot de kennis der boomsoorten op Java. N°. 13. De Djamoer-Oepas-ziekte in het algemeen en bij Kina in het bijzonder door Dr. A. Rant. N°. 14. Eenige gegevens voor de katoencultuur in Nederl. O.-I. door D. J. G. van Set ten. ]S[\ 15. De Rijstplant I. Eene anatomische beschrijving der rijstplant door Dr. J. van Breda de Haan. N". 16. De Rijstplant II. Rijstcultuur op Java. Korte beschrijving der rijstcultuur van de inlandsche bevol- king op Java door H. C. H. de Bi e. Verslag omtrent den staat van 'sLands Plantentuin te Buitenzorg. Jaarboek van het Departement van Landbouw in Ned.- Indië. 1909. Bulletin de l'Institut Botanique de Buitenzorg. N°. 43 — 46 2e Ser. N^ 1-2. Jardin Botanique de Buitenzorg. Annales. 2^ Ser. Vol. IX. Part. 1-2. Mededeelingen van het Proefstation Oost-Java. Verslag N°. 43-50, N°. 1-10. 23 Jaarverslag van het Proefstation voor d e J a V a-S u i k e r-i n d u s t r i e 1910. Hcllandsche Maatschappij der Weten- schappen te Haarlem. Archives Néerlandaises. Serie II. Tomé XV. Livr. 5. H. L. G e r t h van W ij k. A Dictionary of plant names. Part. 1-2. Haarlem 1909-10. Serie III^ (Sciences exactes) Tom. I. Livr. 1-2. Serie IIP (Sciences naturelles). Tom I. Livr. 1—2. Programma en Naamlijst. Bataafsch Genootschap der P roefonder- vindel ij ke Wijsbegeerte te Rotterdam. Nieuwe Verhandelingen. 2© Reeks. 6e Dl. 3© Stuk. Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen. Archief over 1911. Provinciaal Genootschap van Kunsten en Wetenschappen in Noord -Brabant. C. T. Xav. Smits: De grafzerken in de St. Janskerk te 's Hertogenbosch. 1© Stuk. 's Hertogenbosch 1911. Jhr. Mr. A.F. O. van Sasse van IJsselt: De voorname huizen en gebouwen van 's Hertogenbosch enz. 1^ Dl. Mededeelingen uit het Phytopathologisch Laboratorium. „ Willie Commelin Scholten". Am- sterdam 1911. N". 2. Provinciaal Utrechtsch Genootschap van Kunsten en Wetenschappen. Verslag 1910. Aanteekeningen 1910. Vlaamsch Natuur- en Geneeskundig Congres. Handelingen 14 (1910). Société Royale de Botanique de Belgique. Bulletin: N°. 47. Fase. 1-4. P. V. Aerdschot. Catalogue de la bibliothèque collec- tive réunie au jardin Botanique de l'Etat a Bruxelles. 24 M u s é u m d'PI i s t o i r c naturelles Paris. Bulletin. 1910 N°. 1-7. 1909 N°. 8. Société Linnéenne de Normandie. Mémoires Vol. 23 (2e Ser. 7^ Vol.) Fase. 2. Société Linnéenne de Bordeaux. Actes. Proces Verbaux. Vol. G3. Rédaction de la Feuille des Jeunes Naturalistes. Ser. 5. N". 484-491. Institut Gr and-D ucal de Luxembourg: Archives trimestr. Nouvelle Série. Tom. V. Fase. Société des Naturalistes luxe m bourgeois. Bulletins mensuels Nouvelle Série. 3^ Année. Schweizerische Botanische Gesellschaft Bern. Berichte. Heft 19. Naturforschende Gesellschaft in Zürich. Vierteljahrschrift. 55ei- Jahi'g. N°. 3/4. Naturhistorischer Verein der preuss. Rheinlande. Verhandlungen. 66er Jahrg. 2© Hiilfte. 67er Jahrg. 1© Hiilfte. Sitzungber. 1910. 1— 2© Hïilfte. Naturwissenschaftlicher Verein in Hamburg. Verhandlungen. 3^ Folge. 1909 N°. 17, 1910 N". 18. Abhandlungen. Bd. XIX. Heft 3—5. Botan. Verein der Provinz Brandenburg. Verhandlungen. Jahrg. 52 mit Beilage zu Bd. 51. Phys. Oekon. Gesellsch. in Königsberg in Pr. Schriften. 50ei- jahrg. Generalregister zu den Jahrgangen 26 — 50; 1885 — 1909. Königl. Sachsische Gesellsch. der Wissen- schaften zu Leipzig. Berichte 1910. N°. 2—7, 1911 N°. 1—3. Botan ischer Verein in Landshut. (Naturwissenschaftl. Verein in Landshut). 19er Bericht. 25 Genossenschaft „Flora". Gesellschaft für Botanik und Gartenbau zu Dresden. lö^rJahrg. 1910—11 der SitzungsberichteundAbhandlungen. Pollichia. Nat ur wissen se h. Yerein Dürkheim. Mitteilungen. 67 er Jahrg. N°. 26. Gewerbelehrlingschule zu Bistritz. 35^1' Jahresbericht. K. K. H o f m u s e u m W i e n. Annalen Bd. 24 1—4. Bd. 25 1—2. E. P i r o 1 1 a. Annali di Botanica Roma. Vol. IX. 1,2,4, Vol. VIII N^ 3. O. P e n z i g. Malpighia. Anno 24. Fase. 1 — 3. R. Orto botanieo di Palermo. Bolletino. Anno IX. Fase. 1 — 4. Reale Istituto d'Ineoraggiamento di Napoli. Atti. Ser. 6. Vol. 61. G. B. de Toni. La nuova Notarisia. Sér. 22. R o y a 1 S o e i e t y of E d i n b u r g h. Proceedings Vol. 30 N°. 7. Vol. 31 N°. 1-4. Kong. Danske Videnskabernes Selskabs F o r h a n d 1 i n g e r. Oversigt 1910 N°. 6, 1911 N°. 1-3. Jenny Hempel, Researehes into the effect of etheri- zation on plant-matabolism. Kjöb. 1911. Bibliothèque de 1' Académie royale des Sciences. Stockholm. Arkiv för Botanik. Bd. 10. Hafte 1-4. C. Skottsberg. Botanische Ergebnisse der Schwedisehen Expedition nach Patagonien und dem Feuerlande 1907-9, 1. Kongl. Svensk. Vetenskap s-A cademiens H a n d 1 i n g a r. Handl. Bd. 46 N°. 5, 9, 10. 2o Bref och Skrifvelser af och till Carl von Linnó. Del 5. Stockhohn 1911. N y t ^I a g a z i n f o r N a t u r v i d e n s k a b e r n e. Bd. 49. Ileftc 1-3. Académie impériale des Sciences de S t. P e t e r s b o u r g. Bulletin. 6^ Ser. N°. 1-11, 13-18. Société impériale des naturalistes de Moscou. Bulletin. Année 1910. N°. 1-3. The C a n a d i a n I n s t i t u t e. Transactions. Vol. 9. Part 1. N°. 20. Elisha Mitchell Scientific Society: Journal. Vol. 26. N°. 3-4, Vol. 27. N°. 1-2. American Philosophical Society. P h i 1 a d e 1 p h i a. Proceedings. Vol. 49. N°. 197-199. The Ne w- Y ork Botanical Garden. Bulletin. Vol. VIL N°. 25-26. Academy of Natural Science of IPhiladelphia. Proceedings. Vol. 62. N°. 3, Vol. 63. N°. 1. University of California. Publications Botany. Vol. IV. N°. 6-10. M i s s o u r i Botanical Garden. Annual Report 1910. Davenport Academy of Sciences. Daven- p o r t - 1 o w a. Proceedings. Vol. XII pag. 223—240. D e n k m a n n M e m o r i a 1 L i b r a r y. A u g u s t a n a College & Theol. Sem. Rock Island 111. U. S. A. Publications. N°. 7. Bulletin of the Lloyd Library Synopsis of the Genus Hexagona by C. G. Lloyd. Synopsis of the Genus Polystictus by C. G. Lloyd. Bulletin 1910 N°. 5 and 1911 N°. 1. 27 Mycological notes. Old-spec. Series N°. 1 (1908). Mycological notes. Polyporoid Issue N°. 1-3(1908-1910), N°. 36 (1910). Bibliographical Contributions N°. 1—3. Sociedad Nacional de Agricultura San José-Costa Rica. Boletin Ano 1910 N°. 23-24. Royal Society of Victoria. Proceedings. Vol. 23 Part 2, Vol. 21 Part 1. VERSLAG DER COMMISSIE VOOR HET BOTANISCH STATION. Het botanisch station werd in 1911 gedurende enkele dagen bezocht door de leden Isebree Moens en Sluiter, gedurende een week door den heer van Slogteren en de dames van der Meulen en van Lessen, terwijl Dr. Goet- hart er enkele dagen met eenige leerlingen het plankton uit de Willemsvaart en de veenplassen te Weert onderzocht. De boot van het station, die in een verwaarloosden toestand was geraakt, werd gerepareerd, en er werd een eenvoudig afdak boven gemaakt. De heer Hufferetz, apotheker te Weert, was zoo vrien- delijk zich met de zorg voor het laboratorium te belasten. JOHA WESTERDIJK, Secretaresse, FINANTIEEL OVERZICHT 1911. In tegenstelling met het jaar 1910, dat in financieel opzicht voor clc Vereeniging abnormaal was, door het ver- krijgen van verschillende buitengewone baten, zoowel voor het eigen gebouw, als die van het Korthals-fonds ter bestrijding der onkosten van het Recueil, is het nu afge- loopen jaar er een van normaal verloop, zonder buitengewone inkomsten of uitgaven. Het stemt tot tevredenheid, dat de gewone inkomsten en uitgaven elkaar ongeveer in evenwicht houden; ware dit jaar onze Nederl. Staatsschuld en dus ook de Staats- schuldboekjes niet eenige procenten achteruitgeloopen, dan zou er zelfs een overschot van een paar honderd gulden geweest zijn. Het lijkt mij dus wenschelijk een dergelijk bedrag ter vereffening van het koersverschil aan de beleg- ging toe te voegen. De inkomsten door contributies overtroffen dit jaar de verschillende uitgaven met Jz f 70 en we kunnen aan- nemen, dat ons ledental nog steeds stijgende is. Het nieuw afgesloten contract met den uitgever Macdonald zal, ook in verband met het door Prof. Moll ontworpen tarief voor overdrukken, de onkosten dezer laatste minder drukkend voor de A^ereeniging maken; door het nieuwe loontarief der typografen worden evenwel de uitgaven voor het drukken van Recueil en Archief iets verhoogd. De politieke toestand in Europa maakte, dat speciaal het Brumund-fonds door koersverschil verlies leed, wat niet door kapitaliseering der rente te verhelpen is. Dit fonds heeft nl. lasten, iets grooter dan de inkomsten, eischt dus een voorzichtig beheer. • 29 Het vrije Fonds is niet groot : f 2700, maar gelukkig maken de bepalingen aan het benutten der rente van het Kok Ankersmit-fonds verbonden, het mogelijk voor ver- schillende doeleinden, die de Yereeniging na zal moeten streven, gelden te vinden. Th. WEEYERS, Penningmeester. BALANS VAN 31 DECEMBER 1911. Bezittingen. Januari 1912. Kas en Spaarhankhoekie Vrije Fonds " . . . ƒ 429,07 Kas en spaarbankboekje Kok Ankersmit-fonds .... „ 1319,74 Kok Ankersmit-fonds . . . ., 25513,85 Hypotheek ten laste H. A. Verheij ƒ 20000,- Eff. 1 Oblig. H. IJ. S. M. ƒ 1000 a lOOP/o „ 1002,50 1 Obl. Centr. Sp./250a82o/o „ 205,- 2 „ Braz. Fund ƒ 480 a 104^0/0 „ 501,60 1 Aand. Amst. Bank ƒ 200 a 200 o/o „ 400, - 1 Obl. 100 £ China Goud '98 ƒ1200 a 961 o/o • . . „ 1161,- 1 „ fr. 500 Rusland '09 ƒ 250 a 96io/o . . . „ 241,25 1 „ 40/0 Rotterdam 1907 ƒ 1000 a 100^0/0 . . „ 1005,- 1 Pandbrief 40/0 Rott. Hyp. Bank / 1000 a 99f 0/0. „ 997,50 Transport ... ƒ 27262,66 30 Transiwrt ... ƒ 27262,66 BrumumhfomJs „ 29259,00 Eff. 1 Obl. r. Ned. Scheepv. Hyp. ƒ 5000 a lOOè ü/o. ƒ 5025,- 5 Pandbr. Westl. Hyp. Bank 4 o/o ƒ 5000 a 98i o/^ . „ 4925, - 4 Obl. Gem. A'dam 4o/o ƒ4000 a lOli . . . „ 4050,- 4 „ 100 & Goud. Hong. 40/0 ƒ4800 a 92i. . „ 4440,- 4 „ 100 i^ Goud. China '98 4i 0/0 ƒ 4800 a 96^ 0/0. „ 4644, - 2 „ ƒ250 Ned. Centr. Sp. 3 0/0 ƒ 500 a 82 0/0 . „ 410, - 10000 fr. Ital. Inschr. 3f o/^ ƒ5000 a 951 0/0 . . „ 4762,50 1 Obl. H. IJ. S.M. 4 0/0 ƒ 1000 a lOOi'Vo . . . . „ 1002,50 Vrije Fonds „ 3739,77^ ƒ4000 Staatsschuldboekje ƒ4000 a 82-^0/0 ƒ 3300,- div. Debiteuren voor overdrukjes „ 171,87-^ „ „ „ onbetaalde contributie „ 7,50 Vordering op Min. v. Binn. Zaken voor exemplaren Recueil en Kruidk. Archief . . . . „ 140,40 Invorderbare rente Staatsschuld- en Spaarbankboekje . . . „ 120,— Botanisch Station Weert P. M. Herbarium en Bibliotheek P. M. Totaal . . . ƒ 60261,43-5 31 Schulden. Nadeelig saldo kas Brumund-fonds Vordering M. Kneipkens, huur Botanisch Station . . . Vordering M. Taf fijn voor assu rantie Herb. etc. . . . Vordering Macdonald voor uitg Recueil, Kruidk. Archief etc Kapitaal Ned. Bot. Vereeniging Vrije Fonds Kok Ankersmit-fonds Brumund-fonds .... Totaal / 231,78 n 92,50 - » 33,40 » 1356,245 jj 58547,51 ƒ 2686,70 „ 26833,59 „ 29027,22 ƒ 60261,435 Ol Cl »0 O 00 O 01 lo^cj^ C-] iO o 1— ( CM 00 t-'~od~cD"c— 1 T— 1 1—1 y—i -;*^ ^ . ■ < ■ • ■ ^ • • . . «4-1 . • ei / d / • • • / • • . . o • r/J M • 'O / • ^ ' • m -t • c / •M c ■^ 3 o / o c ^ • •g<2 ■ V-t 1 '/ z -1— 1 © o G G s / • Kok Anker Brumund-fc Vrije Fonds bijdragen Vr selig saldo donald buties G co (X) Tl > / C/5 VN f-, c3 o w y^ O) ^>8^ G O 1—4 Co »mH U Ph p> o C^ J 03 C3 'M Di^ PJ 0) lO • lO »c \n > lO T— 1 1— ( 1 CO lO O Cl o 1 CO CJi ^ t- 1 CD !>• Ci V, C\l 1-1 GO 1 co t- CD co -<* ' Oi Oï L- o 1 ■r-\ o 00 •v^ •X »^ ♦ •^ •~N »s, . o t^ co lO o 1—1 co o COCvICOCOlO oc^o Cl o o z > CM lO co o co Cvl 1— 1 lO o;: t> co CQ -^ 00 T-H lO 00 o © T— 1 rH C\l C<1 co T-i et) 1—1 1— 1 -* UJ ^ • • 1 1 1 ■ 1 1 1 I 1 lil t ■ ^ n :7:! Ö • • • • G • • • • • G • • • m • C/5 ^ CD CD (D ■^ Z t« CJ > CD -(_a • • • • ^«4 • • • G •t— 1 G -M o •pq • • ' •■S • • • O . ^ . . . 1 • • ï 1) 05 • IS «2 r;:^ o • • > . '-< G _. • l—i G . O . . . •1— ( > o.>: •sver ente rsen rsch • X2 <1 . • «^ • . . G CD w (X> G <1 O M G O • 1—* üs, Koei Lijfr Dive Koersve G c3 . statio: ;ueil des lidkundi sten . Zegels . verblijfkosi ïringen . Herbarium happen . O) •r— 1 !> G ^ '^ ^ Gh Gh O -M f— 1 O -M CJ O CD 4-3 5-1 - o co ffltóM G CD G <^ O t; tS G G O G f^ G "^ ''o G :g= J-l f-H G > c3 ^ bo -^ -M • 1— 1 O CD zn > orto en eis- en Vergade itgaven idmaatsc •1— 1 o f— t M pq >-FH P Qfl^P^ Ph^ m VERSLAG DER COMMISSIE VAN KASNAZIENERS. Aan het Bestuur der Ned. Bot. Vereem'ging. Gevolg gevende aan Uwe opdracht, hebben de onderge- teekenden Zaterdag 16 Maart 1.1. zich begeven naar den penningmeester Dr. Th. Weevers en ten zijnen huize de ingediende balans en de winst- en verliesrekening, ter vorige vergadering overgelegd, vergeleken met de boeken. Voor zooverre ondergeteekenden in deze tot oordeelen bevoegd zijn, hebben zij den indruk gekregen, dat de admi- nistratie en boekhouding der Vereeniging door den tegen- woordigen penningmeester op voorbeeldige wijze volgens alle regelen der dubbele boekhouding worden uitgevoerd; zij brengen alle hulde aan de zorg en den omvangrijken arbeid door Dr. Weevers aan het invoeren dezer nieuwe regeling besteed, en zijn volkomen overtuigd, dat bedoelde balans en winst- en verliesrekening den stand der bezit- tingen en middelen der Vereeniging juist weergeeft. Om echter een dergelijke boekhouding te kunnen contro- leeren en eene verklaring van accoordbevinding af te leggen is eene mate van kennis en routine der boekhoudweten- schap noodig, waarover ondergeteekenden niet beschikken. Wil het Bestuur dus in het vervolg dat het rapport der kas-com missie meer zal behelzen dan de moreele overtui- ging der leden, en inderdaad zal berusten op eigen onderzoek, dan geven ondergeteekenden U in overweging in het vervolg kennis van boekhouden te stellen als eisch van Nederl. Kruidk. Archief. 1912. 3 34 benoembaarheid in de kas-commissie. Mocht dit welUcht tot technische bezwaren aanleiding geven, dan stellen ondergeteekenden U voor, ter zijner tijd, als het penning- meesterschap in andere handen mocht overgaan, een onder- zoek door een accountant te doen instellen, die ongetwijfeld meer dan ondergeteekenden den arbeid van den penning- meester naar waarde zou weten te apprecieeren. J. C. COSTERUS. H. P. WIJSMAN. VERGADERING der Nederlandsche Botanische Vereeniging, op Zaterdag 28 October des avonds te acht uur, in het Universiteitsgebouw te Amsterdam, Oudemanhuispoort. Aanwezig alle bestuursleden en de leden Mej. van Am- stel, Arisz, Boldingh, Bremekamp, mej. Brem er, Bruijning, mej. Cool, D els man, mej. Do ij er, Geerts, G. van Iterson Jr., Jeswiet, mej. Jonker, mej. van der Pol, Sirks, mej. Sluiter, Cohen Stuart, mej. Talma, des Tombe, mej. Vermant, mej. de Vries, mej. Westerdij k, van der Wolk, Wijsman en als introducees mej. F. M. Beucker Andreae en mej. H. J. Hagedoorn. Na goedkeuring der notulen deelt de voorzitter mee dat als lid bedankt hebben de Heer Keuchenius en Mej. Mesdag, terwijl de Vereeniging het verlies te betreuren heeft van den Heer Laan, Directeur van het vrije fonds der Vereeniging. In de vacature-Schoute wordt hierna voorzien door de verkiezing van Mej. W es ter dijk tot bestuurslid met 21 stemmen, terwijl 7 stemmen op Mej. Tammes worden uitgebracht. Mej. West er dijk verklaart deze benoeming te aanvaarden. De voorzitter richt hierop enkele woorden van dank aan den aftredenden tweeden secretaris. De nieuw voorgestelde leden worden alle met 27 tegen 1 stem als leden benoemd, nl. mej. E. de Vries en de hee- ren Bernard, Bonnema, S. E. Boorsma, W. G. Boors- 36 ma, de Bussy, Dek hu ij zen, Dekker, von Faber, Hal- lier, de Wever en Gerth van "Wijk. Naar aanleiding van het voorstel der Redactiecommissie om den Heer Macdonald over 1911 /'40,— bewaarloon toe te kennen voor het fonds der uitgaven der Vereeniging, merkt de voorzitter op dat gemeld fonds door den Heer Macdonald gedurende lange jaren bev^aardis, dat de Com- missie gemeend heeft waar de Heer Macdonald zelf zol- derhuur moest betalen voor de in beslag genomen ruimte, dat de billijkheid meebracht hiervoor eene vergoeding te geven. In 't vervolg zullen alle uitgaven bev^aard voorden door den Secretaris der Redactiecommissie, den Heer Mol 1, in het Botanisch Laboratorium te Groningen. Het voorstel wordt zonder discussie aangenomen. De Heer Weevers licht nu de ontvverp-begrooting voor 1912 toe, die hij daartoe vooraf op het bord had uitgeschre- ven. In tegenstelling met vorige jaren zijn de posten van inkomsten en uitgaven der verschillende fondsen bij de geldmiddelen der Vereeniging opgegeven, ten einde het overzicht der financiën zoo duidelijk mogelijk temaken. De Heer des Tombe vraagt naar aanleiding der begrooting of hierop niet een post uitgetrokken kan worden voor de uitgave van de twee nog resteerende deelen van den Pro- dromus, waarvan het manuscript gereed ligt. De Heer Went antwoordt hierop dat deze zaak hier eigenlijk niet thuis behoort, aangezien het niet verschijnen dezer deelen niet te wijten is aan financieele omstandigheden; het geld is er voor disponibel en het bestuur zal een spoedig ver- schijnen gaarne in de hand werken. Misschien kan de Commissie voor de Floristiek haren voorzitter tot bespoe- diging in dezen aanmanen. Het ontwerp-begrooting wordt hierna goedgekeurd. De Heer Boldingh houdt hierna zijn aangekondigde voordracht over de Flora van Terschelling en de Heer 37 C o h e n S t u a r t de zijne over de temperatuurs-coëfficienten van physiologische processen. Dr. I. Boldingh, die eenige malen op Terschelling is geweest, wenscht hier van zijn waarnemingen achtereenvol- gens te bespreken: de groote duinpannen of valleien, de vorming van z. g. embryonale duinen en de C3^anophyceeën- vegetatie aan het strand. Door Lorié was de meening verkondigd, dat de groote duinpannen door den wind gevormd zouden zijn, Dub o is veronderstelde dat het oorspronkelijke stukken land waren, omgeven door later gevormde duinen. De plantengeogra- phische studie zou misschien meer nieuwe gegevens aan de hand kunnen doen. De Flora, van Terschelling was tot dusverre vooral bekend uit de onderzoekingen van Hol- kema (1870), door de" uitkomsten van eene excursie der Ned. Bot. Ver. in 1886 en door onderzoekingen van van Eed en en Vuyck; eene voldoende kennis der flora, vooral der plantenformaties werd daardoor echter nog niet verschaft. In de duinvalleien komen o. a. veel voor Salix rejmis, An- thoxanthum odoratiim, Erica, Carex, Vaccinium macrocar- jMMj Jimcus, Eriophorum angustifolium^ Drosera rotiindi- folia en Nostoc pruniformis, terwijl op de heide bij Midland Empeirwn, Calluna^ Erica en Myrica veel voorkomen. Door Graebner wordt de heide van Noord Duitschland in 4 ver- schillende formaties verdeeld, die elk door bepaalde planten zijn gekarakteriseerd; tot welk der typen deze heide be- hoorde was echter niet goed uit te maken, daar van alle typen karakterplanten voorkwamen. Uit het voorkomen van Empetrum, Calliina, Erica en Myrica meende spreker te mogen afleiden dat we hier met een uit het Oosten binnengedrongen heideformatie te maken hebben. Terwijl toch volgens de opvatting van Mas sart onze duinen hun plantengroei van uit het Zuiden hebben 38 ontvangen, komen genoemde planten in de duinstreek van België eri 't Zuiden van ons land niet voor. Omtrent het ontstaan onzer duinen en de geographische gesteldheid van ons land toen ter tijde, is zeer weinig bekend; de waargenomen feiten wijzen er volgens spreker echter op dat de valleien niet ondergestoven zijn geweest, maar dat het oorspronkelijke heidegebieden zijn, doorzand- stuivingen, de duinen, omgeven. Verder liet spreker, benevens photo's van vegetatiebeelden, een aantal photo's van z.g. embryonale duinen zien, waarbij eerst Trüiciim junceum, daarna Psamma arenaria, daarna Elymns arenarius de duintjes bedekken. De Cyanojyhyceen-vegetaÜG die aan het strand van Ter- schelling en Vlieland lokaal voorkomt, bestaat uit verschil- lende vormen, dikwijls ongeveer in reincultuur voorkomende, en behoorende tot de geslachten Lynghya^ Nodiilaria en Prof. Moll vroeg spreker of de gevonden Nostoc pruni- forme in 't water dan wel op 't droge voorkwam, aangezien deze in Groningen vaak in 't water wordt aangetroffen; de Heer J es wiet deelt hieromtrent mede dat in Holland Nostoc zoowel op harde platgetreden paden als in 't water voorkomt, in 't eerste geval in iets kleineren vorm. De Heer Weevers vraagt of spreker zich voorstelt dat bijv. het Duitsche diluvium met Terschelling samengehan- gen moet hebben. Spreker bevestigt dit en deelt mee dat Mas sart b.v. onder duin weer heideoverblijfselen gevon- den heeft. De Heer Je s wiet deelt nog mee dat hij Myrica nog iets zuidelijker heeft gevonden in 't duin dan spreker aan- geeft, nl. bij Noordwijkerhout. Ook zijn hem eenige geolo- gische gegevens omtrent de geschiedenis der duinen bekend. In zanderijen en oude duinen heeft de Heer Jeswiet nl. meermalen profielen aangetroffen waar de bedekking van 39 oud duin door nieuw duin duidelijk is na te gaan; deze transgressie der duinen moet in de 5^ tot 8^ eeuw hebben plaats gehad. Het verschil der binnen- en buitenduinen in flora is grootendeels te verklaren uit het verschil in kalkgehalte. Het nieuw overgestoven zand bevat veel kalk en weinig fijne bestanddeelen ; in den loop der tijden ver- dwijnt de kalk en worden door verweering weer fijne deelen gevormd zoodat het zand weer meer op heidezand gaat gelijken; de overeenkomst in flora der binnenduinen met de heide is hierdoor begrijpelijk. Hierna kwam de Heer Cohen Stuart aan het woord over de Temperatuurs- coëfficiënten van physiologische processen. Gewoonlijk wordt er tusschen physische en chemische processen, zegt spreker, een doorgaand verschil aangenomen in temperatuur-coëfficient ; deze zou bij physische processen niet veel grooter dan 1 zijn, bij de chemische 2 a 3 („regel van van 't Hoff"). Is volgens de heerschende opvatting, de coëfficiënt constant, dan is de kromme der reactiesnelheden een exponentieele lijn. Stelt men daarna het verloop der coëfficiënten ook grafisch voor, dan krijgt men een horizontale rechte lijn (O := constant). Deze op- vatting is echter in strijd met de feiten. Van 't Hoff zelf heeft nooit gesproken van een constanten coëfficiënt, de door hem opgestelde regel is alleen van kracht binnen het gebruikelijke temperatuurgebied, wat spreker door voorlezing van de oorspronkelijke formuleering staaft. Volkmann vond bij de verzeeping van vele alphatische esters steeds coëfficiënten die met toenemende temperatuur daalden. De kromme der reactiesnelheden kan dan ook geen exponen- tieele zijn en zal misschien naderen tot een rechte lijn. In dit geval zou de correspondeerende coëfficientenkromme een rechthoekige hyperbool worden.' De ware kromme der reactiesnelheden zal dus moeten liggen tusschen een expo- nentieele en een rechte lijn, de kromme der coëfficiënten 40 tusschen een horizontale rechte en een hyperbolisch dalende lijn. Wat deze ware kromme is, is niet te zeggen daar de formule van van 't Ho ff 1 O- ^^A een onbekenden factor A bevat. Door Blackman is de regel van van 't Hoff op phy- siologische processen toegepast; hij verklaarde het daajbij voorkomende optimum, door een samenwerking aan te nemen van 1'^ een theoretisch berekende chemische versnelling met exponentieel verloop, met 2© een progressieve afsterving of beschadiging bij hoogere temperatuur. Aangezien de chemische reactiesnelheid niet exponentieel verloopt, komt spreker met klem tegen Blackman's extrapolatiemethode op. Dit bewijs voor de theorie van Blackman heeft geen waarde. Uit verschillende onderzoekingen van oudere en nieuwere schrijvers heeft spreker het verloop der temperatuur-coëffi- cienten bij verschillende temperaturen berekend, en wel voor de ademhaling van Pisum en Arachis (K u y p e r), de alcohol- gisting (van Amstel en van Iterson), de permeabiliteit van het protoplasma (v. Rij sselberghe), de praesentatietijd voor de geotropie (Rutgers), deprotoplasmastrooming van Nüella {v. Nilgeli), van Chara, Elodeaen VaUisneria(Y élten). Bij al deze processen vinden we een dalende Q, bij de laatste drie aanvankelijk een zéér hooge waarde die sterk afneemt bij hoogere temperatuur. Verder is in alle krommen een gedeelte dat minder steil daalt en waarin spreker een toenadering tot het asymptotisch verloop der hyperbool meent te zien. Spreker wijst er vervolgens op dat dergelijke zeer hooge temperatuurs-coëfficienten als bij de protoplasmastrooming e.d. worden aangetroffen bij verschijnselen der colloidale oplossingen, n.1. bij de toeneming der inwendige wrijving 41 dier oplossingen. De h^^pothese waartoo spreker nu Isomt is, dat de sterke daling van de temperatuurs-coëfficient voor- namelijk aan inwendige wrijving moet worden toegeschreven, dat deze bij de meeste chemische processen gering, bij de meeste physiologische processen sterker, bij colloidale oplos- singen en protoplasma- verschijnselen zeer sterk is. In de temperatuurs-coëfficienten zou volgens deze opvatting dus in 't geheel geen criterium gelegen zijn ter onderscheiding van physische en chemische processen. Prof. van Iterson merkt naar aanleiding van deze mededeeling op, dat hij geheel met spreker meegaat in zooverre deze de theorie van B 1 a c k m a n onhoudbaar acht ; hij kan het echter niet met spreker eens zijn, dat de reactie- snelheid bij hoogere temperatuur niet voorbij een rechte lijn kan dalen. Het optimum der physiologische processen is niet secundair, maar primair; volgens de nieuwere theorieën vindt men optimumkrommen algemeen bij reacties in hetero- gene systemen. Wat de toepassing van de formule van van 't Hof f betreft, deze geldt slechts voor homogene systemen, niet voor heterogene, zooals we in het levende organisme vinden. De heer Cohen Stuart antwoordt hierop, dat als het optimum aan de heterogeniteit toeteschrijven is (zelf een secundaire complicatie), dat dan het optimum niet. primair, maar secundair is. De heer vanlterson zegt dat B 1 a c k m a n iets anders bedoelde met „secundair" n.1. de vertraging door afsterving. De heer Cohen Stuart erkent dat de bescha- diging misschien niet die groote rol speelt die Blackman daaraan toeschreef, maar acht het beginsel van de theorie van Blackman tot dusver onaangetast. VERGADERING der Nederlandsche Botanische Vereeni^ing op Zaterdag 27 Januari 1912, des avonds te zeven uur, in het Botanisch Labo= ratorium, Lange Nieuwstraat, te Utrecht. Aanwezig alle bestuursleden en de leden A r i s z, B o 1 d i n g h, B r e m e k a m p, B o 1 1 e n, B r e m e r, D o y e r, G e e r t s, H a 1 1 i e Tj van H a r r e v e 1 d, van der Poll, P u 1 1 e, Schoute, Sluiter, Spoon, Goh en Stuart, Tal ma, Tjebbes, des Tombe, M. S. de Vries, E. de Vries, V e r m e n t, V u y c k, W ij s m a n, v a n d e r Wolk, K. Zij Is tra. Na goedkeuring der notulen deelt do voorzitter mee, dat Dr. A. Isebree Moens als lid bedankt heeft en dat de Heeren, Heukels, Ho ogen raad en F. K. van Iterson verhinderd zijn de vergadering bij te wonen. De ontwerp- verslagen van den eersten secretaris en van den penning- meester over het afgeloopen jaar worden goedgekeurd. Tot nazien van de rekening worden de Heeren Wijsman en Costerus benoemd. De ontwerpverslagen der verschillende Gommissies worden voorgelezen en wel dat over het Kok Ankersmitfonds door den Heer Wijsman, dat van de Commissie van Redactie door den Heer Moll, dat van de Commissie van floristisch onderzoek door den Heer Pulle, dat van het Botanisch Station door Mej. Westerdij k, dat van de Commissievan Bibl. en Herbarium door den Heer Vuyck. Het laatste verslag geeft aanleiding tot een vraag van den Heer Moll, 43 die wenscht te weten, waarom er geen verslag van de Commissie in 1911 is uitgekomen. De Heer V u y ck antwoordt hierop dat het verslag wel is ingezonden, doch eerst een dag na de vergadering is aangekomen, waarop de Heer Went antwoordt dat doorhem persoonlijk wel een schrijven van den Heer Vuyck is ontvangen, doch geen verslag van de Commissie. De ontwerpverslagen worden alle goedgekeurd. De Commissie voor het floristisch onderzoek stelt voor de zomerexcursie 1912 de volgende plaatsen voor; W. Vlaan- deren, Edam en Volendam, Terschelling. W. Vlaanderen wordt gekozen. De nieuw voorgestelde leden worden alle met algemeene stemmen aangenomen en wel de heeren: P. van Hoek, Löhnis, van de Zande, Krelage, Tromp de Haas, de Jong, Jensen, Kamerling, Kat z, Stak man, van Berk, Danser, Henrard, Kloos, van Slogteren, van Boxtel, Eenkema, van Am ey de, van de Sande Bak hu ijzen, Schepman, Heiman s, van der Horst, Addens, de Gaaij Fortman, Rutgers, en de dames Cleveringa, van der Me ui en, Voor- jnolen, Beucker Andreae, van Bork en Scholten. De stemming over de verschillende vacatures verliep als volgt: Voor het Cur. Kok Ankersmitfonds, aftredend Lako en Smit van Gelder, waren door het bestuur candidaat gesteld: Lako en Smit van Gelder, Oude- mans en Hoogeraad. Gekozen werden Lako en Smit van Gelder, elk met 26 stemmen tegen Hoogeraad 2, Oudemans 1 en 1 blanco. Commissie van Redactie, aftredend Beyerinck. Candidaten door het bestuur Beyerinck en vanlterson. waarvan Beyerinck met 29 stemmen gekozen werd tegen van Itersonl. Commissie van floristisch onderzoek, af- 44 tredend L a k o. Candidaten door het bestuur L a k o en B o 1 d i n g h. Gekozen werd L a k o met 17 stemmen tegen Boldingh 13. Commissie Bibl. en Herbarium, aftredend V u y c k. Candidaten door het bestuur Schoute en Pull e. Geko- zen werd Schoute met 20 stemmen, tegen P u 1 1 e 5, Vuyck 3, Schouten 1. Commissie Botanisch Station, aftredend G o e t- h a r t. Candidaten door het bestuur G o e t h a r t en Baart de la F a i 1 1 e. Gekozen G o e t h a r t met 24 stemmen, tegen Baart de la Faillle6. Dr. x'^. P u 1 1 e spreekt over J o s e p h Dalton H o o k e r, correspondeerend lid der Neder! . Botanische Vereeniging, overleden te Sunningdale op 10 December 1911. De over- ledene was de zoon van V/ i 1 1 i a m J a c k s o n H o o k e r, een grondbezitter, die in 1820 professor in de botanie te Glasgow werd en in 1841 als directeur van de Koyal Botanie Gardens te Kew optrad. Joseph Dalton Hooker werd 30 Juni 1817 te Halesworth in Suffolk geboren en studeerde in Glasgow in de medicijnen; in 1839, na zijn graad behaald te hebben, verbond hij zich bij de Marine als officier van gezondheid en maakte in die hoedanigheid deel uit van de groote antarctische expeditie onder S i r J a m e s Clark Ross. Tevens was Hooker belast met het natuurhistorisch onderzoek van het bereisde gebied. De expeditie duurde 4 jaar en Hooker was in de gelegenheid op zijn reis een groote massa planten te verzamelen op de eilanden in de Zuidelijke IJszee, op de Kerguelen, Nieuw- Zeeland, Tasmanië. De resultaten van die reis zijn, voor zoover het botanische deel betreft, gepubliceerd in een groot werk getiteld: Botany of the antarctic voyage of H. M. Shijos Erebus and Terror 1846 — 1860 en omvatten een Flora antarctica, een Flora Novae-Zeelandiae en een Flora Tasmaniae. De bewerking van deze Flora's is onder- 45 broken door een groote 3-jarige reis in de Himalaya van 1847 — 1850, beschreven in H o o k e r's Himalayan Journals, Notes of Cl naturalist in Bengal, the Sikkini and Nepal Himalaya, the Khasia-Mountains etc. (1854), terwijl de botanische resultaten, behalve in talrijke voorloopige mede- deelingen, gepubliceerd zijn in H o o k e r's Flora of British India (1872-1897). Ook aan andere Britsche Koloniale llora's heeft H o o k e r zijn medewej'king verleend. Nog een andere groote reis van H o o k e r is zijn tocht naar Marocco en de Groote Atlas geweest, waarvan hij echter niet zelf de botanische resultaten bewerkt heeft. Op het punt van de Afrikaansche flora heeft H o o k e r zich vooral bekend gemaakt door zijn verhandeling „On Wehvitschia, a new genus of Gnetaceae.'' Over de Amerikaansche flora heeft H o o k e r slechts weinig gepubliceerd; wel schreef hij een Studentes Handbook of the Biitish Islands (1870) en eenige verhandelingen over de geografische verspreiding van arctische planten. Van de niet floristische werken worden nog genoemd verhandelingen over de Balanophoraceae, over de ontwikkelingsgeschiedenis van de bekers van Nepenthes, een monografie der Nepen- thaceae, Hoekers aandeel in het „Botanical Magazine'' en zijn ^^Icones Plantarimi". Van algemeene bekendheid is zijn in collaboratie met Bentham uitgegeven werk „Genera plantaruyn'\ H o o k e r werd in 1855 onder-directeur van de R o y a 1 Botanie Gardens te Kew en volgde in 1865 zijn vader als directeur op. Deze betrekking bekleedde hij tot 1885. Hij was van 1873 — 1878 president van the Royal Society, terwijl de regeering ook op verschillende wijzen blijk gaf zijn groote verdiensten te erkennen. H o o k e r was een groot vriend van Charles D a r w in en reeds vroeg een overtuigd voorstander van D a r v/ i n's denkbeelden omtrent het ontstaan der soorten. 46 Deze voordracht werd toegelicht met eenige portretten van H o o k er terwijl een aantal van H o o k e r's belangrijkste publicaties aanwezig waren. Prof. Went demonstreert een Podostemonacee van Java, welke 2 maal gevonden is en de eenige vertegenwoordiger van deze familie op genoemd eiland is, n.1. Cl a d o p u s N e u m a n n i uit een waterval in de Zuid-Preanger. Het materiaal werd toegezonden door Dr. A. Pan t te Tjinjiroean. Verder de volgende Podostemonaceën uit Suriname, ge- vonden door de Corantijne Expeditie : Rhincholaiesmacrocarpaj Oenone RicJiardiana en Oenone Hulkiana, welke twee rijen bladen vertoont en knoppen, die buiten de oksel gelegen zijn. Vervolgens houdt Prof. E. Ver schaf feit zijn voor- dracht over: Chemisch opzwelbaar maken van „harde zaden," welke uitvoerig gepubliceerd zal worden. Ten slotte deelt de heer J. Bremekamp iets mede over de klierharen van Clerodendron. Spreker heeft Clerodendron Minahassae, een Verbenacee onderzocht. Hij vond klierharen in de waterkelk, welke gevuld is, voordat de bloem zich ontwikkeld heeft en waardoor een luchtdichte afsluiting tegenover de buiten- wereld verkregen wordt. Koorders heeft de waterkelk reeds onderzocht. Klierharen werden buitendien door spreker gevonden in holten van de vrucht, op de bladstelen en bladen en ten slotte op een laag steencellen in het zaad. VERGADERING der Nederlandsche Botanische Vereeniging op Zaterdag 30 Maart 1912, des avonds te 71/2 uur, in het Universiteitsgebouw te Amsterdam. Aanwezig de leden: Boldingh, van Burkom, Breme- k a m p, C o h e n S t u a r t, C o o 1, Dekker, D o y e r, Heinsius, H enkels, F. K. van Iterson, Jansen, V. d. Poll, Schout e, Spoon, Schep man, Tammes, des Tombe, Ver ment, Ver schaf feit, Voor mol en, Wachter, Weevers, Went, W es ter dijk, Wilbrink, W ij s m a n, H. H. Z e ij 1 s t r a. De A^oorzitter opent de vergadering met een woord ter gedachtenis aan de leden A s s c h e r en L o d e w ij k s, die sinds de vorige vergadering overleden. Nadat de notulen zijn vastgesteld, wordt door Prof. W ij s m a n rapport uitgebracht namens de commissie die benoemd is tot nazien van de rekening en verantwoording over 1911, waarin een bijzonder woord van lof aan den Penningmeester wordt toegebracht. Het voorstel om in het vervolg de gecompliceerde boekhouding door een accountant te laten nazien vindt geen instemming, behalve dat de wenschelijkheid wordt uitgesproken bij het optreden van een nieuwen Penningmeester de boeken aan het onderzoek van een accountant te onderwerpen. Het voorstel om aan de Commissie voor Bibl. en Herba- rium het zoeken naar een gebouw op te dragen, alsmede het opstellen van een huurcontract en het benoemen van een conservator door het bestuur, wordt door Dr. Schoute 48 nader uiteengezet. Prof. Wijsman stelt voor, het bestuur en de commissie voor bibl. en herb. vrij te laten handelen, hetgeen als anti-statuair v^ordt verklaard. Deleden Jansen en Wachter wenschen dat de ledenvergadering een conser- vator benoemt. De Voorzitter meent dat dit eigenaardige bezwaren met zich brengt en het benoemen van een persoon door een klein comité moet geschieden. De heer He uk els wijst er op dat de conservator een ambtenaar van de comm. voor bib], en herb. zal zijn. Beide voorstellen worden aan- genomen. De voorgestelde leden worden met 25 stemmen vóór en 1 blanco aangenomen, en wel : Dr. K. G o r t e r, te Buitenzorg ; Dr. P. van Leersum, Tjinjiroean; Dr. J. Th. Oude mans, Putten; Dr. A. Sprecher, Djember; Mej.M. Goethals, Amsterdam; Mej. D. P e c k, Bussum. Daarna houdt de heer Dr. J. H. v a n B u r k o m zijn voor- dracht over: De verdeeling van de groeisnelheid bij de stengels der hoogere planten. Spreker wijst er op dat zijn voordracht een voorloopige mededeeling is. Vaste punten werden op stengels van hoogere planten aangebracht met een stempeltje of met een penseel met O. I. inkt. De onderlinge afstand van deze merken was in het eerste geval gelijk, bij gebruikmaking van een penseel echter niet. Een voordeel van gelijke zones is, dat terstond de totale groeitoename gedurende den geheelen waarnemings- tijd vergeleken kan worden. Wanneer men echter den groei gedurende eenige dagen wil vergelijken met dien van een voorafgaand of volgend tijdsverloop heeft de gelijkheid der zones geen belang meer, want reeds bij de eerstvolgende meting na het aanbrengen der merken zijn de zones ongelijk (tenzij de groei langs den geheelen stengel volkomen gelijk is.) Daarom is ook steeds de groeisnelheid per m.M. berekend. Het resultaat zal des te meer met de waarheid overeen- komen naarmate de zone kleiner is. Plier staat tegenover, 49 dat bij kleine zones cle waarnemingsfout des te grooter invloed uitoefent op de uitkomst. Om een denkbeeld te vormen van de opmetingsfouten zijn de zones, waar geen groei zich meer vertoonde, toch nog bij vele volgende waarnemingen opgemeten. De tijdsver- loopen tusschen twee opmetingen zijn zooveel mogelijk gelijk genomen. Bij het in kromme brengen zijn de zones op den abscis afgezet en de groeisnelheden op den ordinaat. De krommen van een zelfden stengel gedurende opeenvolgende tijdsverloopen zijn recht boven elkaar geplaatst. Uit zulk een rij krommen kan men zien: 1°. dat de groei langs den stengel voortschrijdt.- 2°. de grootte van den maximalen groei, voor zoover deze in de opmeting is opgenomen. 3°. het aantal groeiende internodia (lengte van de groeistreek). 4°. het verloop van den groei in één zone. 5°. waarnemingsfouten van twee naast elkaar liggende zonen of van één zone in twee opeenvolgende opmetingstijden. 6°. invloed van de temperatuur op den groei. Drie soorten van verdeeling der groeisnelheid over den stengel zijn waargenomen. 1°. de geheele stengel vertoont een groeikromme. 2°. elk internodium bezit een eigen groeikromme met eigen maximum. 3°. intercalare groei. De eerste wijze van groeisnelheidsverdeeling is o.a. waar- genomen bij Salisburya, Asparagus, Polygonatimi, Seynele en Linum. De tweede bij Clematis, Saynhucus, Syringa en Polygonum. Polijgonum vertoont groeistilstand in de knoopzones; d. w. z. wanneer de knoop als afzonderlijke zone afgeteekend is. Was op de knoop de grens van twee zones aangebracht, dan ging deze waarneming verloren. Nederl. Kruidk. Archief. 1912. 4 50 Dit zal steeds het geval zijn, wanneer de knoop zich niet scherp laat afteekenen en behalve deze eventueel niet groeiende streek een andere welgroeiende mede in de zone is opgenomen. Dit is b.v. het geval bij de Sering. In elk internodium bevindt zich een zone van maximalen groei, die eerst onderin ligt en zich vervolgens naar den top verplaatst, daarbij in grootte afnemend. De maximale groeisnelheid nadert dan de knoopzone maar is zooveel in grootte verminderd, dat zij geringer is dan de groeisnelheid van de onderste zone van het volgende inter nodium. De groeisnelheidskromme van het internodium vormt dan dus het begin van den stijgenden tak der groei- snelheidskromme van het volgende internodium. De derde groeiwijzeis waargenomen bij Eqiiisetum, Trades- cantia en Commelina. Bij jonge internodia van Commelina is door verwijdering der bladscheeden een groei waargenomen overeenkomende met dien van Poli/gonum. Daarna houdt de groei in het bovengedeelte van het internodium op en blijft onderin vlak boven den knoop gedurende eenigen tijd voortbestaan. — Van Salisbury a zijn zes takken waargenomen, waarvan drie in den schaduw groeiden. Een vergelijk tusschen de maximale groeisnelheden, de lengten der groeistreek en de totale toenamen laat zien dat de meerdere toename in lengte der schaduwtakken niet alleen een gevolg is van de iets grootere maximale groeisnelheid maar ook van de grootere lengte der groeistreek d. w. z. elk deel van den tak groeit gedurende een langer tijdsverloop. Ten slotte houdt Dr. Th. Weevers zijn voordracht over „Z)e letale imverking van Chloroform op de X)lanten in verband met de Necrobiose, welke uitvoerig in het „Recueil" gepubli- ceerd zal worden. ,. ^ VERQADERÏNQ van de Nederïandsche Botanische Vereeniging op 1 Juni 1912 te Amsterdam. A. Huishoudelijke vergadering des namiddags te half vier in den Hortus Bot. Aanwezig de leden: van Ameijde, Arisz, van Beuse- k o m, B 1 a a u w, B r e m e k a m p, B r e m er, D o ij e r, D e k k er, Cohen Stuart, Bolding h, de Gaaij Fortman, Goet- hart. Hallier, van Har re veld, Hei mans, Heukels, Kuiper, Peck, van der Poll, Pull e. Qua r les van Ufford, Renkema, Schout e, Sluiter, Spoon, Talma, van de Sande Bakhuizen, Verm ent, Verse haf feit, M. S. de Vries, Weevers, Went en Wijsman. De notulen der vorige vergadering worden gelezen en na een geringe wijziging goedgekeurd. Aan de orde is: 1. Vaststellen der jaarwedde van den benoemden conser- vator, Dr. Blaauw. Het voorstel van het Bestuur, deze jaar- wedde op / 1000, - te bepalen, en te vinden uit de rente van het Kok Ankersmit fonds, wordt zonder discussie aan- genomen. Aan de commissie voor het Kok Ankersmit fonds, zal goedkeuring van dit besluit worden gevraagd. 2. De voorzitter deelt mede dat door het Koloniaal Instituut ten behoeve van het Koloniaal Museum, te Haarlem een huis is gehuurd, waarvan wellicht de eerste verdieping ter onzer beschikking gesteld zou kunnen worden, om er tijdelijk de verzamelingen der Botanische Vereeniging in te brengen. Het Bestuur vraagt machtiging om een overeenkomst aan 4* 52 te gaan met het Koloniaal Instituut, van dien aard, dat het de zorg op zich neemt voor het Herbarium aan het Koloniaal Museum. Mocht onverhoopt deze overeenkomst niet tot stand komen, dan wenscht het Bestuur machtiging om een huis te huren in Utrecht. Dit voorstel wordt zonder discussie aangenomen. 3. Voorstel van het Bestuur om uit het vrije fonds der Vereeniging de benoodigde gelden te verleen'en aan de Com- missie voor Bibliotheek en Herbarium, voor kosten van ver- huizing en inrichting der verzamelingen. De heer Schoute, namens de Commissie voor Bibl. en Herb., stelt voor een bedrag van ƒ 1500,— beschikbaar te stellen; een voorstel waarmede de voorzitter zich namens het Bestuur verklaart te vereenigen, doch de Commissie aanspoort tot het inachtnemen van de grootste zuinigheid. Het voorstel wordt zonder stemming aangenomen. 4. Voorstel van het Bestuur tot het instellen, voor den tijd van vijf jaren, eener Commissie voor het floristisch onderzoek der Nederlandsche Koloniën. De voorzitter zet uiteen dat onze aangeknoopte connectie met het Koloniaal Instituut kan leiden tot het gemeen- schappelijk werken in het belang der kennis onzer koloniale flora. Een aanleggen van een Koloniaal Herbarium ligt wel is waar niet op onzen weg, maar een Commissie als boven bedoeld zou bepaalde punten in studie kunnen nemen, die de flora der koloniën betreffen, eventueele expedities voor- bereiden of daartoe medewerken enz. Het voorstel wordt zonder discussie aangenomen, en de leden, door het bestuur voorgedragen om in de Commissie zitting te nemen, de Heeren C. A. Back er, Dr. I. Boldingh, Dr. J. Dekker, Dr. Hans Hallier, Dr. A. Pul Ie en Dr. J. J. Smith worden bij acclamatie benoemd. 5. Tot nieuwe leden worden gekozen de Heeren: C. R. W. K. van Alderwerelt van Roosenburgh, 53 te Buitenzorg; Dr. P. Arens, te Malang; Dr. M. G. J. Kerbosch, te Buitenzorg; Dr. O. de Yries, te Klaten; Dr. Th. Wurth, te Malang; Prof. Dr. P. vanRomburgh, te Utrecht; Dr. H. D. Tjeenk Willink, te Wageningen, H. C. Prinsen Ge e r lig s, te Amsterdam; en mej. H. G. B OU wens, te Ubbergen. 6. Voorstel, ingevolge art. 8 der statuten, van de leden Beijerinck, Goethart, van Iterson Jr., Jan se, Moll, Pull e, Stomp s, Yer se haf feit, H. de Vries, Weevers, Went en West er dijk, om tot correspondeerende leden te benoemen de Heeren Alfred Cogniaux, te Gemappe, J. Massa rt, te Brussel, A. En gier, te Berlijn, Dr. Prain, te Kew en O. Beccari te Florence. De voorzitter deelt mede dat de voorstellers beoogen buiten- landsche botanici, die zich in het bizonder verdienstelijk hebben gemaakt voor de studie der flora onzer koloniën, aan de Botanische vereeniging te verbinden. De voorgestelde leden worden met algemeene stemmen gekozen. Door Prof Janse te Leiden is een exemplaar ingezonden van Polygonaiiim verticiUatum^ bij Vaals in Limburg ge- vonden, en vermoedelijk nieuw voor onze flora. Bij de rondvraag vestigt de heer G o e t h a r t er de aandacht op dat de waterplas bij Weert gevaar loopt in te drogen, en vraagt of de Botan. vereen, in samenwerking met de Vereeniging tot behoud van Natuurmonumenten het kwaad, gevolg van de daar ter plaatse geschiedende verveningen, niet zou kunnen keeren. De heer Heukels meent dat het gewenscht zou zijn in dit en dergelijke gevallen eenigen aandrang op de Vereeni- ging voor Natuurmonumenten uit te oefenen, die tot dusver kleine belangrijke plekjes niet beschermt. Besloten wordt aan de Vereeniging voor Natuurmonu- menten over deze zaak te schrijven. 54 Daarna wordt de huishoudelijke vergadering gesloten. B. Wetenschappelijke vergadering, des avonds om half acht, in het Universiteitsgebouw. Aanwezig de leden: van Ameijde, Arisz, Blaauw, Bol- dingh, Bremekamp, Cohen Stuart, Cool, Dekker, Do ij er, Droogleever Fortuijn, de Gaaij Fortman, V a n H a r r e V e 1 d, H e i m a n s Jr., Heukels, Ilunger, van der Horst, Hal lier, van L e ij den, C. H. Lako, van der Poll, Pulle, Peck, Quarles van Ufford, Ren kern a, Romburgh, van de Sande Bakhuizen, Schout e, S c h o 1 1 e n, S p o o n, S t o m p s, S 1 u i t e r, T a 1 m a, Ve r m e n t, E. de Vries, H. de Vries, M. S. de Vries, Weevers, Went, Wijsman en Zijlstra. Geïntroduceerde: de heer I. E. Claringbould. De volgende wetenschappelijke mededeelingen worden gehouden. A. H. 131aauw. Over Kleur enphotographie in de Tropen, Spreker behandelt eerst de moeielijk heden, die de kleuren- photographie in de tropen biedt. Afkoelen en snel drogen zijn beslist vereischt. Lumièreplaten gaven zachter tinten en vaaren beter aan te bevelen dan de voor de tropen aanbevolen platen van Dufay. Hierna volgde de demon- stratie der bijzonder fraaie opnamen, door enkele opmerkin- gen verduidelijkt. J. C. Schout e. Over den diktegroei der palmen. Spreker definieert den secundairen diktegroei, als dien welke optreedt na 't eindigen van den lengtegroei, terwijl de primaire tijdens den lengtegroei plaats grijpt. Speciaal de secundaire diktegroei werd door spreker behandeld. De metingen in Buitenzorg verricht hadden betrekking op den vrijen stam (laat secundair); ook als de stam nog door bladscheeden omsloten is vindt er reeds diktegroei plaats (vroeg secundair). De schors wordt tangentiaal uitgerekt, groeit dus passief. 55 't Buitendeel van den centraalcylinder levert daarbij de drijvende kracht ; in de fibrovasaalstrengen blijft zich namelijk in de randzóne van 't sklerenchym dunwandig weefsel afteekenen, dat in staat is zich in sterke mate uit te zetten. Hoe deze strekking en celdeeling in die randzóne geschiedt werd met schematische teekeningen duidelijk gemaakt en door microphotographieën toegelicht. Duidelijk bleek hier 't verschil in strekkingsinrichting tusschen de actieve cellen der randzóne van 't sklerenchym en de min of meer passieve cellen van het daar tusschen gelegen parenchym. De diktegroei bij de palmen is dus diffuus verspreid en 't voordeel tegenover den cambialen in een ring geconcen- treerden diktegroei ligt hierin, dat het zachte, weinig zwaarte bezittende binnenste gedeelte van den stam, omgeven is door een stevig omhulsel, in staat tot meerdere versterking. - Bij de beantwoording der vraag van den voorzitter of de eigenaardige rozenkransvormige diktegroei van sommige palmen door uitwendige omstandigheden veroorzaakt wordt, wijst spreker op de zoogenaamde groote periode en op de beteekenis van deze uitwendige omstandigheid voor de ontwikkeling van 't vegetatiepunt. Th. J. Stomp s. Reisherinneringen uit de Sahara. Spreker behandelt uitsluitend dat deel der excursie, dat na Biskra valt. Van dit deel van den tocht waren aanwezig gedroogd plantenmateriaal en spiritusmateriaal, terwijl een groot aantal zeer fraaie photo's ter verduidelijking dienden van de beschrijving van den tocht en van de waargenomen planten waaronder Zygophyllaceeën, Ghenopodiaceeën. Speciaal melding werd gemaakt van een gevonden Cynomorium spec, een der weinige Balanophoraceeën buiten de tropen. Na afloop der demonstratie van de photo's werd het spiritus- en ander materiaal bezichtigd. VERSLAG der in Augustus 1911 gehouden excursies. Een voorloopige excursie werd naar den Biesbosch gemaakt op 27 Juli door de lieeren P u 11 e en S c h u ij t, waarbij bezocht werden de Moordplaat en het Steen van Kloosterzand. Aan de samenkomst te Raamsdonksveer op 14 Augustus en de excursies op de daaropvolgende dagen werd deel- genomen door de heeren G o e t h a r t, L a k o, P u 1 1 e, Q u a r 1 e s van U f f o r d en S c h u ij t. Op den avond van 14 Augustus werden de plannen voor de volgende dagen vastgesteld en verder eenige mededee- lingen gedaan. De heer Lak o liet enkele planten rondgaan: Daphne Mezereum van heuvelachtig terrein langs de Vecht bij Dalfsen, Sderochloa procumhens van zilte hooilanden onder Kamper- veen, Trificiim caninum en By^achy podium pinnatwn uit het Zalkerbosch en een Papaver Rhoeas van bouwland bij 't Fort Rummekens. Deze Papaver trok de aandacht door de dikke, rechtopstaande knoppen. Bij nader onderzoek bleek, dat binnen den kelk aanwezig waren: 1°. een krans van groene, nagenoeg ongeplooide kroonbladen, die slechts V3 tot i zoo lang waren als de kelkbladen; 2°. een krans van goed ontwikkelde meeldraden; 3°. een uitgegroeid vruchtbeginsel, vol eitjes, dat de kelk geheel vulde. Deze af wij kende bloem- vorm komt tegelijk met bloemen van den gewonen vorm voor. Rijpe vruchten waren niet aanwezig. De Heer Goethart maakt melding van het vinden van Ophrys apifera te Keutenburg bij Gulpen, terwijl door hem in plassen bij Nieuwkoop aangetroffen is het Bruinwier 57 Pleiirocladia lacustris A. Br., tot nu toe nog alleen uit de omtrek van Berlijn bekend. Verder deelt de heer Goethart mede dat het plan bestaat om geregeld ieder jaar een lijst te publiceeren van nieuwe indigenen met uitvoerige ver- melding van de vindplaatsen. Deze lijst zou behalve in de mededeelingen van 's Rijks-Herbarium ook opgenomen kun- nen worden in het Nederlandsch Kruidkundig Archief. Hij verzoekt den secretaris dit met de commissie van redactie te bespreken. De excursie op 15 Augustus gold den Biesbosch. Langs de rivier, de geulen en de vaarten waren het hoofdzakelijk riet, afgewisseld door biezen {Scirjnts lacustris en triqueter) en andere gewone oeverplanten, die de aandacht trokken. Vooral in dit gedeelte van den Biesbosch zijn de bies- velden voor een groot deel reeds tot rietschorren gemaakt of ingepolderd. De polders leveren een vrij rijke flora. Bezocht werden de Nieuw Steenen Muur en de Vogelenzang. Het plan om op een volgenden dag ook het westelijk gedeelte van den Biesbosch te bezoeken moest opgegeven worden wegens ongunstig getij. Des avonds werd nog een kleine excursie gemaakt naar Raamsdonk. 16 Augustus werd over den Hout naar Oosterhout en terug op Raamsdonksveer gewandeld. Den volgenden dag werd een excursie gemaakt van Capelle- Nieuwe Vaart naar Dongen. Hier komt men meer op veen- en zandgronden. Opmerkelijk is het, dat langs dit geheele traject, ook op droge gronden, hier en daar Sanguisorba officinalis werd aangetroffen. Evenals Leer sia oryzoides wevd zij ook op de vorige excursies gevonden. 58 EXCURSIE 1911. 1' r~\ <ÏL 1 '% ^ 1 1 ^ k-.- ___.4. __. --- j--- --I-- . + 1 / . 2r -----,_ . ... -j. . — . - - — ^- r i P GeSêrtru i c/e n 'her-g -j/ ----2t^\ __^J ----2| aa^n'fi c/on k 41il\.2^.._ Il '^ 4- ; r 5 \ \ ^4 we V'g.art \clé,ri Hoc — — 1 — 4 -+\ ■--z\ \ 5 ■-'-3\ ----4|----- hout 1 r ■ \Dorc ---3\ gen, \ 56 \- 1 ;J -----2f--^ r --/f -W ....4..-.. i ^ ----jj — 5 \ 1 66 ----3\ — -^r— -■ LIJST van de waargenomen planten. (Zie voor alle opgaven Blad Q 4 van de Stafkaart.) Achillea Millefolium alg; A. Ptarmica verspr; Aegopodium Podagrana verspr; Aethusa Cynapium 44 14, 22; 45 13, 59 14; 46 32; 56 12; Agrimonia Eupatoria 44 12, 14; 45 11; Agrostemma Githago 24 34; Agrostis alba alg.; Agrost. vulgaris 56 12; Aira caespitosa 44 14; 46 32; Aira disc. 56 14; Aira flex. 56 43; 65 22; 66 13; Alchemilla vulgaris 54 11, 13; Alisma natans 46 32; Al. Plantago alg.; Al. ranunculoides 56 14; Alnus glutinosa in de grienden, aan kanten van wegen en onder hakhout; Angelica sylvestris vrij alg.; Anthoxanthum odoratum alg.; Anthriscus sylvestris alg.; Apera Spica Venti 46 34; 54 11, 13, 14; 56 43; 65 22; Arnoseris pusilla 54 14; Arrhenatherum elatius alg.; Artemisia vulgaris 44 31, 33; Athyrium filix femina44 31, 33; 46 32, 34; 54 14; 56 12, 14, 32, 41, 43; Atriplex latifoiia verspr; Avena caryophyllea 66 21; Av. flavescens 24 12, 14; 44 22, 42; 45 13; Av. praecox 56 43; 66 21; Av. sativa cultuur en opslag; Ballota foetida 44 31; 45 14; 46 34; Bellis perennis alg.; Berula angustifolia 24 41 ; 44 14, 21, 22, 24, 31; 45 14; 46 32, 34. Betuia verrucosa cultuur, onder hakhout; Bidens tripartitus verspr.; Bidens cernuus 44 22, 13; 45 14; 46 32, 34;" Blechnum Spicant 56 14, 32, 41, 43; Brassica oleracea cultuur en opslag; Briza media 56 14; Bromus mollis alg.; Butomus umbellatus 24 14, 34; 44 12, 22; 45 11, 13, 14; Calaraagrostis Epigeios 66 14; Calla palustris 46 34; 56 12; Callitriche verna 24 34; 34 23; Calluna vulgaris op heigrond alg.; Caltha pa- lustris 24 14; 44 12, 22, 33, 42, 44; 54 22; 56 14; Cam- panula rotundifolia 24 34; 46 34; 56 14; 66 14; Capsella bursa pastoris alg.; Cardamine pratensis wortelrosetten 24 14; 54 14; 56 12; Carduus crispus verspr. ; Carduus nutans? 24 34; Carex acuta 34 41 ; 44 42; Gar. arenaria 65 22; 66 '13; Car. districha 56 14; Car. echinata 56 14; 66 21; Car. flava 56 14; Car. hirta 24 14; 44 12; Car. muricata 44 21; Car. panicea 56 14; 66 13; Car. paniculata 44 14; Car. Pseudo-Cyperus 44 31; Car. riparia 44 14, 33; Car. rostrata 44 12, 33; 56 14; 66 41; Car. vulgaris 44 33: 56 12, 14; eo 66 41; Castanea vesca cultuur; Centaurea Cyanus 44 31; 46 82; 54 13, 14, 23; 56 12; Cent. Jacea alg.; Cerastium glomeratum? 24 34; Oer. triviale alg.; Ceratophyllum sub- mersum 44 22; Cheliclonium majus 45 13, 14; 54 11; Cheno- podium album alg.; Chen. ficifolium 44 12; Chrysanthemum Leucanthemum 24 14; 34 23: 56 12 ; 66 21 ; Chrys. segetum 54 13, 14; Cichorium Intibus 44 24; Cineraria palustris 24 34?; 34 23?; Circaea lutetiana 24 14, 34; 44 12; Cirsium anglicum 24 34?; 56 14; 66 13, 41; Cirs. arvense verspr. ; Cirs. lanceolatum verspr. ; Cirs. palustre verspr. ; Cladium Mariscus 46 34; 56 14; Comarum palustre 44 33; 46 34; 56 12, 14; Convolvulus arvensis 44 21; Conv. Sepium alg., op rietschorren, onder heggen en hakhout; Corynephorus canescens 65 22; 66 13, 14, 23; Crepis biennis 24 14; 34 43; 44 14, 21, 42; 46 32; Cr. virens alg.; Cuscuta Epithymum 66 23, 41; Cynosurus cristatus 45 13; 46 32, 34; 54 14; 56 12; Dactylis glomerata alg.; Daucus Carota op kleigronden alg. ; Diplotaxis tenuifolia 24 34 ; Drosera intermedia 46 34 ; 56 12, 14, 32, 43; 66 23, 41; Dros. rotundifolia 46 34; 56 14, 32, 43; 66 41 ; Elodea canadensis verspr. ; Epilobium hirsu- tum verspr.; Epil. montanum 44 22; Epil. palustre 44 12; Epil. parviflorum verspr.; Epil. virgatum 54 14; Epipactis latifolia ? 24 14 ; Equisetum arvense 24 14 ; 44 14, 21,31; 45 13 ; 46 34; 56 12; Equis. limosum 24 14; 44 12, 22, 24; 45 13; 46 34; 56 12, 14; Equis. palustre alg. op vochtige gronden, ook op bouwland; Erica Tetralix op heigrond alg. ; Erigeron canadensis 44 21; Eriophorum polystachyum 56 14, 32,43; 66 13, 21, 41; Erodium pimpineHifolium 56 12; 65 22; 66 23; Erucastrum Pollichii 24 14, 34; 44 14; Erysimum cheiranthoides 24 12; 44 12, 22, 24; 45 13, 14; 46 32; 56 12; Eupatorium cannabinum 44 12, 14, 22; 45 11; 56 12, 14; Euphorbia HeUoscopia 24 12; 56 12; Euph. Peplus 24 14; 44 14, 22, 31; 45 13, 14; Euphrasia officinalis 44 33; 46 34; 56 12, 14, 32; 65 22; 66.21; Festuca elatior vrij 61 alg. ; Fest. gigantea 24 14; 34 43; 44 14,81; Filago minima 56 41; Fraxinus excelsior cultuur; Galeopsis Tetrahit 24 14, 34; 44 14, 33; 46 34; 54 14; Galium Aparine24 14; 34 23; 44 24; Gal. Mollugo verspreid; Gal. palustre vrij alg. in slooten; Gal. uliginosum 56 14; Genista anglica 56 14, 48; 65 22; 66 13, 14, 21, 23, 41; Gen. pilosa 66 41; Gentiana Pneumonanthe 56 14, 32, 43; 65 22; 66 13, 14, 21, 23,41; Geranium dissectum 24 14; Ger. molle 24 14; 46 32; Ger. pusillum 54 13; Geum urbanum 44 31; Glechoma hedera- cea vrij alg. op ruigten ; Glyceria fluitans verspr. ; Glyc. spectabilis alg. ; Gnaphalium sylvaticum 66 23 ; Gnaph. uliginosum 54 11, 14; 56 32, 41, 43; 66 13; Hedera Helix 44 22; Heleocharis acicularis 46 32, 34; Hel. multicaulis 56 14; 66 13; Hel. palustris 44 22; 45 14; Helosciadium nodi- florum 24 14, 41; 34 12; 46 32; Heracleum Sphondylium alg.; Hieracium Pilosella 44 31; 56 14, 32; 66 21; Hier. tridentatum 54 11; 65 22; 66 21, 23; Hier. umbellatum 54 11, 14; Hippuris vulgaris 24 34; Holcus lanatus alg.; Hole. mollis 46 34; 54 11, 14; 56 14, 43; 65 22; 66 23; Hordeum murinum op ruigten ; Hord. secalinum 24 14, 34 ; 44 14; Hord. vulgare cultuur en opslag; Hottonia palustris 24 34; 44 31; 46 34; 54 14; 56 14, 32; HumulusLupulus 24 14; 44 14, 24, 31, 33; 54 11, 14; 56 12; Hydrocharis morsus rance alg. in slooten; Hydrocotyle vulgare 44 33; 46 34; 54 14; 56 12, 14, 32, 41, 48; 66 13,23; Hypericum Elodes 56 14; 66 18; Hyp. perforatum 56 12, 32, 43; 65 22; 66 14, 21, 23; Hyp. quadrangulum 24 14; Hyp. tetrap- terum 24 12, 14; 34 23; 44 22, 31, 42, 13, 14; 46 32; 54 14, 22 : Hypochaeris radicata alg. ; Illecebrum verticillatum 56 41, 43; 65 22; 66 18, 21; Impatiens noli tangere 44 12 ; Iris Pseudacorus 44 12, 14, 24, 81, 33; 46 34; Jasionemon- tana 54 11; 56 32, 41; 65 22; 66 18, 21, 28 ; Juncus bufonius 41 12; 46 84; 54 11, 14; 56 12, 32, 48; Junc. Compressus 24 14; 44 12; Junc. conglomeratus 24 84?; 44 33; Junc. 62 effusus vrij alg. ; Junc. glaiicus 24 14; 44 12; Junc. lampro- carpos verspr. ; Junc. ubtusiflorus 54 22?; Junc. squarrosus 50 14, 32; C>5 22; OO 13, 21, 23, 41; Junc. supinus 5G 12, 14, 32, 43; 05 22; (iO 14, 41; Junc. sylvaticus op diluviale gronden vrij alg.; Junc. tenuis als de vorige ; Juglans regia cultuur; Lamium album verspr.; Lappa major 24 14; Lp. minor 44 14, 21, 22, 31; 45 11, 13, 14; Lathyrus pratensis 24 14, 34; 34 23; 44 12, 14, 42; 40 34; Leersia oryzoides aan slootkanten 44 42; 45 13; 40 34; 54 22, 24; Lemna gibba 44 21, 22; Lem. minor verspr.; Lem. polyrrhiza 44 21, 22; Lem. trisulca 24 14; 44 12, 14, 22, 24; 45 13; Leontodon autumnalis alg.; Lycium halamifolium 00 22 in een tuin; Limnanthemum nymphaevides verspreid ; Linaria vulgaris verspr.; Linum catarcticum 40 34; Littorella lacu- stris 50 14; Lolium perenne alg.; Lonicera Periclymenum 54 14; 50 14, 23, 41, 43; 00 21; Lotus corniculatus 24 14; 44 14, 31; 54 11, 14; 00 13; Lot. uliginosus alg. op lage voclitige gronden; Luzula multiflora 50 43; 00 21; Lychnis flos cuculi alg.; Lycopodium inundatum 24 14; 40 34; 50 14, 23, 43; 00 23; Lycopus eurepaeus verspr.; Lysimachia Nummularia 24 14; 44 33; 40 32, 34; 50 12; Lys. thyr- siflora 44 12, 33, 42; 54 13; 40 34; Lys. vulgaris verspr.; Lythrum Salicario alg. ; Malachium aquaticum 04 32; Malva sylvestris 45 13; 40 32, 34; Mlv. vulgaris 45 13, 14; 40 34; 05 22; Matricaria Chamomilla alg. ; Medicago lupulina 24 14; 44 12, 22; 45 13; Melilotus officinalis 24 34; 34 23; Mentha aquatica 24 14, 32, 34; 34 14, 43; 44 12, 22 42; 50 14; Mnth. arvensis 24 14, 44 42; 40 34; 50 12,41; Mnth. sativa 34 43; 44 42; Mnth. sylvestris 24 14; 44 12, 14, 2] ; Meny- anthes trifoliata 44 12, 14; 04 34; 50 12, 14; Mercurialis annua 34 43; 44 14,21; Molinia coerulea op heigrond ; Myo- sotis caespitosa 50 14; Myos. intermedia 24 14; Myos. palustris verspr. ; Myrica Gale op heigrond ; Nardus stricta 50 41, 43 ; 05 22; 00 13, 14, 21 23; Narthecium ossifragum 50 14, 32, 63 43; 66 13, 14, 41; Nasturtium amphibium 24 14, 34, 43; 34 12; 44 12, 31; 56 12; Nast. officinale 24 14, 41 ; 34 12, 14; 44 12, 14, 22, 33; Nast. palustre 24 14; 44 14; 54 11,13; 56 41; Nast. sylvestre 24 14; 44 14,22,42; Nuphar luteum verspr. ; Nymphaea alba verspr. ; Oenanthe fistulosa 44 14, 22, 24 33; 45 13; 56 12; Oen. Phellandrium verspr.; Ononis spinosa 44 14, 31 ; 45 11 ; Orchis maculata 56 14; Ornithopus perpusillus 56 32,43; 66 41; Orn. sativiis cultuur en opslag; Osmunda regalis 44 33; 56 12, 14, 32, 43; Oxalis stricta 46 82, 34; 54 11, 13, 14; 56 12; Panicum crus galli 45 13 ; 46 32, 34; 54 13; 56 12, 32; 65 22; Pan. lineare 56 12,32, 43; 65 22; 66 23; Papaver Argemone 45 14; Pap. Rhoeas 24 32, 34; 44 22; 46 32; 56 12; Pastinaca sativa 24 14; 44 42; Pedicularis palustris 44 12; 46 34^, 56 14; Ped. sylvatica 56 14, 43; 66 21, 23; Peplis Portula54 14; Peta- sites officinalis 24 34; 34 14; 44 21, 31 ; Phalaris arundinacea verspr., op rietschorren en aan slootkanten ; Phleum pratense versp. ; Phragmites communis alg.; Pilularia globulifera 44 38 ; Pimpinella Saxifraga 44 42 ; Plantago Coronopus 56 32 ; 66 21; PI. lanceolata alg.; PI. major alg.; Poa annua alg.; Poa nemoralis 54 14; Poa pratensis 44 21; 46 34; 54 14; 56 32; Poa serotina 44 12; 54 22; 56 12; Polygonum am- phibium verspr.; Polyg. aviculare alg.; Polyg. Convolvulus tamelijk verspr. ; Polyg. Hydropiper verspr. ; Polyg. lapathi- folium 45 14; 46 34; 54 11, 18; 56 12, 14, 32, 41; Polyg. minus 44 33; 54 14; 56 41; Polyg. mite 46 34; 54 14; Polyg. nodosum verspr.; Polyg. Persicaria vrij alg ; Po- lypodium vulgare 44 14; Polystichum spinolosum 54 14; 56 14; Populus canadensis cultuur; Pop. pyramidahs cultuur ; Pop. tremula 54 14; 56 32; Potamogeton densus 24 14, 34; Potam. natans 44 14, 31; Potam. perfoliatus 24 14, 41; 34 14; 44 42; Potam. rufescens 45 11; Pontentilla Anserina alg.; Potent, procumbens 56 12; 66 23; Potent, reptans 24 14, 32, 34; 44 12, 14, 21, 42; Potent. Tormentilla 56 64 12, 14, 32, 41, 43; 05 22; 66 13, 21, 23; Prunella vulgaris alg. ; Prunus Padus 44 31 ; Prns. serotina 66 21 ; Prns. spinosa 44 31, 33; 54 11, 13; Pulicaria dysenterica op klei- grond verspr. ; Quercus Robur cultuur; Radiola linoides 56 12, 43; 65 22; 66 14; Ranunculus acris alg.; Ran. Flam- mula verspr.; Ran. Lingua44 12, 22; 54 32 ; Ran. Philonotis 24 34; Ran. repens alg.; Ran. sceleratus 34 23; 44 12,22; 46 14; Raphaiius Raphanistrum 46 32, 34; 54 11, 14; 56 12; 65 22; Rhamnus Frangula verspr.; Rhynchospora alba 46 34; 56 14, 32, 43; 66 13, 21 23, 41; Rhyn. fusca46 34; 56 14; 66 41; Rubus caesius 24 14; 44 14, 22, 24, 31, 42 andere Rubi species verspr.; Rumex Acetosa alg.; Rum Acetosella op zandgrond verspr.; Rum. conglomeratus vrij alg.; Rum. crispus 24 14; 34 23; 44 21, 22, 24; 45 13 Rum. Hydrolapathum 24 14; 44 12, 21, 22, 31, 33, 42; 46 34; 56 -12; Rum. obtusifolius vrij alg.; Ruppia rostellata? 24 34; Sagina procumbens 54 11, 14; 56 12, 41; 66 21; Sagittaria sagittifolia alg. op rietschorren en in slooten; Salix alba cultuur; Sal. amygdalina 56 12; Sal. aurita 44 31; 56 12, 14, 32, 41; 66 21, 23; Sal. cinerea 44 31; 46 32; Sal. repens 56 12, 32, 43; 65 22; 66 13, 14, 21, 23; Sal. viminalis 34 14; verder talrijice basterdvormen, die alleen naar het blad niet te determineeren zijn, en even als de vorige soorten, behalve S. repens, ook worden aangeplant in grienden, aan wegen enz.; Sanguisorba officinalis 44 44 ; 46 34; 54 22; 56 12, 14; 65 22, 23; in lage hooilanden, maar ook op droge gronden; Sarothamnus scoparius 56 43 ; 65 22; 66 13, 14, 21, 23; Scirpus caespitosus 56 14, 32, 43; 66 13, 41; Sc. fluitans 56 12, 32, 43; Sc. lacustris vooral in den Biesbosch, maar ook 44 14, 33, 44; Sc. maritimus 24 31; Sc. triqueter in den Biesbosch 24 41, 43; 34 12,14,41, 43; 44 22; 42; Scleranthus annuus 44 31; 54 14; 56 14,32, 41, 43; 66 23; Scrophularia Ehrharti 44 42; Scr. Neesii 44 21; Scr. nodosa 24 14, 34; 44 12, 14, 22, 31; 54 14; 65 Scutellaria galericulata verspr. ; Scut. minor 56 12 ; Secale cereale cultuur en opslag; Senecio aquaticus 24 14; 34 12, U, 32, 41, 43; 44 22, 42; 45 13; 54 11; Sen. erucifolius 24 14; 34 23; 44 31; 54 11, 13; Sen. Jacobaea alg. op dijken, aan kanten van wegen; Sen. paluclosus in den Biesbosch 24 14, 41, 43; 34 12, 14, 32, 43; Sen. vulgaris alg. ; Setaria viridis 46 32, 34; 56 12; Sinapis arvensis 24 14; 44 14, 22; 45 13; Sisymbrium officinale alg. op ruigten; Sium latifo- liuni vrij algemeen; Solanum Dulcamara verspr.; Solanum nigrum vrij alg. op bouwland; Sonchus arvensis 24 14; 44 21, 22, 24 42; 45 11, 14; 54, 11; Son. asper verspr.; Son. oleraceus 24 34; 34 23; 44 12, 14, 21, 22,31; Sorbus aucu- paria 44 31; 46 34; 54 14; 56 14, 43; 65 22; Sparganium ramosum verspr.; Spar. simplex 44 12, 22, 24; 56 12, 14 Spergula arvensis 54 11, 14, 23; 56 12, 32, 41, 43; 65 22 66 23 ; Spergularia rubra 56 32, 43 ; Spiraea Ulmaria verspr. Stachys palustris 24 14; 44 12, 22, 24, 42; 45 13; 54 13 56 12; Stellaria graminca 54 14; Steil, media verspr. ; Steil, uliginosa 54 14; 56 43; Stratiotes aloides ver.spr.; Succisa pratensis verspr.; Symphytum officinale alg.; Tanacetum vulgare 46 32, 34; 56 12; 65 22; 66 23; Taraxacum offi- cinale alg.; Thalictrum flavum ? 24 14; Thrincia hirta 24 14; 44 12, 14, 21, 33, 42; 46 34; 56 14, 43 ; 66 23 ; Thysselinum palustre verspr.; Torilis Anthriscus 44 12; Tragopogon minor 34 23; 46 32; Trag. pratensis 24 14, 34; 66 21; Trifolium fragiferum 24 34; 54 14, 22; Trif. hybridum 24 24, 54 11, Trif. minus 34 23; 46 32; 54 11; 56 12; Trif. pratense alg. ; Trif. repens alg. ; Triglochin palustre 24 14 ; Triodia decumbens 65 22; 66 13, 14; Triticum repens verspr. aan kanten van wegen, onder hakhout; Tussilago Farfara 24 14, 32, 34; 34 41; 44 12, 21, 22, 42; 54 11; Typha angustifolia 24 34; 34 12, 14, 23, 41; 44 21, 33; 46 34; Typha latifolia 24 14, 34, 41,43; Ulmus campestris cultuur als opgaande boomen en als heesters; U. suberosa 6G 44 31 ; Uitica dioica alg. op ruigten ; Urt. urens op ruigten, minder alg. dan de vorige; ütricularia minor 44 33; Utr. vulgaris 24 14, 34; 44 12; Valeriana officinalis verspr. ; Verbena officinalis 45 11; Veronica Anagalis 24 14, 34; 34 23; 44 12, 14, 21; Ver. arvensis 44 21; 54 11; Ver. Becca- bunga 44 12, 14; 54 14; Ver. Buxbaumii 24 12, 14; Ver. Chamaedrys 24 14; 44 14; Vicia Cracca verspr. aan v/egen, op bouwland; Vic. sati va cultuur? 24 34; Vic. Sepium 24 14, 34; 45 13; Vic. villosa? 24 34; Viola canina 66 23; VI. palustris 46 34; VI. tricolor 44 31; 54 11, 13, 14, 43. P. JANSEN en W. H. WACHTER. Floristisclie Aanteekeniiigeu V. In ..De Flora van Nederland" en Schoolflora 12 druk van H. H enkels, vermeldden wij de voornaamste grasvormen, in ons herbarium aanwezig. Over de ons sinds dien tijd bekend geworden nieuwe soorten en vormen vol- gen hier eenige aanteekeningen, aanvullingen en correctie's. Vele hebben betrekking op adventiefplanten, doch wij hebben tevens het genoegen, naast het vermelden van verscheidene nieuwe vormen van inlandsche grassen, ook te kunnen wijzen op een aantal nieuwe indigenen, terwijl van eenige zeldzame soorten het verspreidingsgebied nader vastgesteld is. Wij kunnen niet nalaten hier onzen hartelijken dankte betuigen aan Dr. J. W. C. Goethart, die ons met de meeste bereidwilligheid planten uit 's Rijks herbarium ter inzage stuurde en ons diverse inlichtingen en literatuur verschafte; aan Prof. Ed. Hack el, die eenige soorten voor ons determineerde en aan de heeren J. Th. Henrard en B. H. Danser, die ons planten en inlichtingen verschaften en toestonden eenige van hun vondsten te vermelden. Phalaris. In Juni 1901 vonden wij tusschen spoorrails op een der handelsterreinen te Rotterdam eenige planten, tot dit ge- slacht behoorende, die wij als Ph. minor Retz determi- neerden. Als zoodanig zijn ze dan ook vermeld (o. a. Kruidk. Archief, Heukels schoolflora) en onder dezen naam hebben wij ze aan vele floristen meegedeeld. Ieder volgend jaar Nederl. Kruidk. Archief. 1912. 5 68 troffen wij ze aan, daar ze op de vele aanvoerterreinen geen zeldzaamheid is. Wel viel het ons op, dat sommige exem- plaren zoo groot waren en een eenigszins gelobde aarpluim bezaten. In Aug. 1910 vonden wij op een opgespoten terrein onder hooge Chenopodiumstruiken weer eenige Phalaris- exemplaren, die echter sterk afweken van het tot nu toe gevonden type. Gebrek aan tijd deed ons niet verder hierop ingaan, tot wij in Juni 1911 in den Boschpolder bij Rotter- dam weer planten vonden, die nu echter een hoogte bereik- ten van ruim I'a Meter en daarbij allerlei afwijkingen in den bouw der aarpluim vertoonden. Uit een daarop ge- volgd onderzoek bleek allereerst, dat alleen de in 1910 ge- vonden exemplaren echte Phalaris minor Retz waren (herb. J. en W. 5108 en 5109). Alle overige, die van 1901, 02, enz. en ook de laatste van 1911 moesten tot een andere soort behooren, die volgens Britton en Brown zeer veel geleek op P/ia ?ans CaroZia?m Watt. =: Phalaris intermedia Bosc. Om ons van de juist- heid der determinatie te overtuigen, zonden wij eenige exemplaren van 1911 naar Prof. Ed. Hack el, die ons berichtte, dat het Phalaris angusta Ne es. was. In de Flora Brasiliensis Vol. II pars II vindt men daarbij de volgende diagnose: Culmus e basi subascendente erectus, ■ gracilior parte inferiore cum nodis glaber, superne scabrius- culus. Foliorum vaginae striatae, glabrae; ligula membra- nacea, subovata, albida; lamina linearis, longe acuminata, scabriuscula, in margine scabra. Panicula cylindrica. Spicu- larum pedicelli brevissimi. Glumae exteriores semi-oblongae, subaequilatae, acutae, trinervis, carinato-alatae, ala denticu- lato-ciliolata : glumam dimidiatum latitudini non aequante. Glumae interiores minutae, appendiculatae, cum appendice suhulatae, pilosae, basi pergamenae, glabrae, appendice mem- branacea, pilosa. Valvulae pilosae glumis exterioribus, fere tertia parte breviores. 69 Daar het bij de determinatie vooral op den vorm der vleugels van de onderste kelkkafjes en op de lengte en vorm der bovenste kelkkafjes aankomt, blijkt hieruit een groot verschil met Phal. minor Retz. Bij de laatste zijn de vleugels uitgebeten-getand en veel langer en broeder dan bij Phal. angusta. Ook is bij Phal minor meest slechts 1 van de beide bovenste kelkkafjes normaal ontwikkeld en eindigt niet in een penseelachtig pluimpje zooals bij Phal. angusta. Vergeleken echter met de beschrijving en afbeelding van Phal. intermedia uit Britton en Brown konden wij geen verschil ontdekken. Nogmaals zonden wij eenige exemplaren aan Prof. E. Ilackel, doch nu van 1901 en 1902, dus veel kleinere en deze waren nu wel Phal. intermedia B o se. Il met de opmerking: Phal. angusta Ne es (1829) istnureine Varietat der Phal. intermedia Bosc. (1810) aber die letzt- gesandten Pflanzen niiheren sich mehr dem Typus; terwijl hij ons aanbeval, om over het verschil tusschen beide soorten te raadplegen: Gay.: Flora chilena tome VI Gra- mineeën (bewerkt door Desvaux). In dit laatste werk vindt men inderdaad beschrijvingen van Phal. angusta Ne es en Phal. microstachya D.C. = Phal. intermedia Bosc. Eigenaardig echter, is de beschrij- ving der aartjes bij beide soorten letterlijk gelijk. Alleen de beschrijving van de habitus wijkt af, vgl. : Phal. angusta Nees. P. annua, culmo cra-sso, 2 — 5 pedali; foliis late linearibus; vaginis internodies brevioribus; pani- cula spiciformi, angusta, cylindricea, 2 — 4 pollicari ; spiculis 2 — 2% lin. longis; etc. Phal. microstachya D.C. P. annua, caespitosa, culmis fasciculatis, basi geniculatis, pedalibus^ gracilibus, foliis line- ari-lanceolatis, brevibis; vaginis superioribus ventricosis; spiculis 214. lin. longis; panicula spiciformi, ovata, v. ovato- elongato 1 — 1]4 pollicari etc. 70 Daarop volgt nog de opmerking: Difiere principalmente del Ph. angusta Ne es por la forma de la panoja, por las flores un poco mas grandes, por la delgado de sus pajas y por sus vainas ventrudas. En nu onze exemplaren. Wij vonden ze in alle grootten van ll4 d.M. tot meer dan IK Meter. Zijn de aarpluimen smal, dan bemerkt men niet veel van de opgeblazen blad- scheeden, bij groote exemplaren zijn ze veel duidelijker. (Dit is trouwens bij alle Phal. species het geval vgl bijv. Phal. canariensis, waarvan wij exemplaren bezitten met sterk opgeblazen bovenste bladscheeden en bijna geen blad- spriet.) Ook de lengte en vorm der pluim is sterk veran- derlijk (van 4 C.M. tot 22 cM.) Wij vonden in 1911 op 1 plaats exemplaren met gaaf cylindrische pluim, met gelobde pluim, bij sommige zelfs eenigszins vertakt, zoodat ze sterk aan Phalaris anmdinacea herinnerden. Het meest opvallend waren planten met een geregeld afgebroken pluim (zooals bij Dactylis glomerata var. ahbreviata. (Bij eenige was de pluim rood aangeloopen enz.). Daar het ons echter niet wenschelijk voorkomt, variëteiten te beschrijven van een soort, die in Z. Amerika inheemsch is, dunkt het ons na al het voorafgaande het beste, alle exemplaren tot Phalaris intermedia te brengen en de forsche, hoogopgeschoten exem- plaren als een fm. angusta (Ne es) te beschouwen. (Wij verzamelden nog een m. hradeatum). Voor zoover wij hebben kunnen nagaan, behooren dus a;lle in ons land gevonden en tot nog toe als PhaL minor beschouwde planten, tot Phal. intermedia, (zooals bijv. de exempl. gevonden door Pinkhof, Terwen en Stomps te Amsterdam). Alleen de door ons in 1910 gevonden en boven vermelde exempl. en een exempl. door H e n r a r d verzameld in 1911 te Amsterdam zijn ([q QohiQ Phal. minor. Nadat 't bovenstaande was geschreven vonden wij in Chapman's Flora of the Southern United States 71 nog een bevestiging van onze meening. C hap man geeft daar aan: Phalaris intermedia Bosc. Culms ascending, slender 6' — 12' high, leaves short, with the uppermost sheath inflated: spike i}4' — y long) oval, compact; glumes lanceolate, slender pointed, broadly keeled, twice as long as the hairy ovate flower (P.americana EM. Ph.microstachya D. C.) Spike white or purplish. var. angusta (F. angusta. Nees.) Culm. stout (2° — 30 high.) spike cylindrical (2' --4' long.) somewhat interrupted at the base; glumes short-pointed rather narrowly keeled, M longer than the ovate hairy flower. Leaves not glaucous 4' — 10' long. Nog een nieuwe soort verdient vermelding, namelijk Phalaris brachystachys L.k. Deze gelijkt uiterlijk geheel op FJial. canaricnsis h., doch is er van te onderscheiden doordat de bovenste kelkkafjes, die bij Ph. canariensis half zoo lang zijn als de kroonkafjes, bij Phal hrachijstachys geheel ontbreken. Wij vonden 2 exemplaren op „Rozenburg" te Rotterdam (herb. J. en W. 5181 — 82) terwijl Henrard ze te Arnhem waarnam. Phalaris paradoxa L. eveneens door ons in 1910 gevonden (doch in schaduwvormen) is dadelijk van de vorige soorten te onderkennen, doordat de pluim bijna geheel in de bovenste bladscheeden blijft weggedoken. Als de aartjes rijp zijn, valt de pluim in groepjes van 7 aartjes uiteen, waarvan alleen het middelste vruchtbaar is. De kelkkafjes van het vruchtbare aartje zijn langzaam naaldachtig toegespitst. De onvruchtbare aartjes zijn kleiner en maar zeer kort toegespitst. Bij de var. ]}raemorsa Coss. zijn de laatste bijna geheel „verküm- mert" + 1 m.M., het vruchtbare, zittende aartje iets harder en spitser. Deze laatste variëteit vond Henrard in eenige exemplaren. 72 Panicum liniare Krocker. Deze vrij algemeene soort varieert slechts in habitus Ascherson en Graebner onderscheiden in hun Synopsis. A typicum A. u. Cr. Kleine polletjes vormend. Stengel dun, naar boven gekromd. Bladscheeden eng. Aren dun. B prostatum A. ii. G. Plant groot (tot 9 d.M.). Stengels neerliggend, wortelend, sterk vertakt tot 2 m.M. dik. Blad- scheeden ruim. Bloei wijze rijk. Door allerlei overgangsvormen verbonden, vindt men A het meest op dorren drogen zandgrond, B meer op bemeste akkers. Interessant is de var. gracilUmum A. u. G., die wij in Aug. 1910 te Wassenaar vonden en in Aug. 1911 te Oosterbeek. Kleine, dunne stengeltjes krommen zich naar boven, dragen smalle bladeren en aan den top 2 schijnaren, die kort en dun zijn en waarop de aartjes iets van elkander zitten verwijderd. Panicum viride. L. De soort is meer bekend onder den naam : Setaria viridis P. B. Ze is vrij vormenrijk. De tot nu toe door ons waarge- nomen vormen kunnen als volgt gerangschikt worden. A. Borstels en aartjes groen. 1. majus Gaud. Plant groot en krachtig, bladen breed, aarpluim zeer rijkarig, dik, iets gelobd, borstels veel langer dan de aartjes. 2. reclinatiim Vül. Plant 2-5 d.M., stengels rechtopstaand. 3. p)ygmaeum A.u.G. Stengels tot 1 d.M. hoog. Aarpluim armbloemig dikwijls half zoo lang als de stengel. Bladen smal. B. Borstels en aartjes paars. Weinmannii R. S. A 1. is een overgangsvorm naar Panicum Italicum L en is van zwakke exemplaren dezer soort dikwijls moeilijk te 73 onderscheiden, daar het verschil in lengte tusschen de kelk- kafjes uiterst gering is. A 2. is de gewone vorm. A 3. bedekt vaak bij duizenden zandige braaklanden. B schijnt zeldzaam te zijn. Interessante vormen, die hier nog niet zijn aange- troffen, zijn A 4. nodiflorum Sacc. Stengels liggend en aan de knoopen wortelend, uit iedere knoop verscheidene, tot 1,5 d.M. lange, zijspruiten vormend. Ook is een vorm brevisetiim Doell bekend, met borstels, die nauwelijks langer zijn dan de aartjes. Ook deze is, voor zoover ons bekend is, hier nog niet gevonden. Van monstrueuse vormen vonden wij: m. viviparum J. en W. (Nijmegen, Rotterdam, Oosterbeek). m. glomeratum J. en W. onder de aarpluim nog eenige groepen van aartjes. m. compositiim J. en W. sterk verlengde onderste pluim- takken (zie onder Alopecurus.) Beckmannia erucaeformis Host. In Juni 1911 vonden wij een groot aantal zeer krachtige exemplaren van dit interessante gras. De bloeiwijze, die bijna 2^ d.M. lang is, bestaat uit een van onder eenige malen vertakte 3-kantige hoofdas, waarlangs de talrijke aartjes, tot aren vereenigd, gerangschikt zijn. De aartjes zijn plat. De beide kelkkafjes bootvormig opgeblazen, licht groen van kleur met een broeden, donkerder middenstreep. De pluim is geelachtig groen van kleur, de bladen lichtgroen. Het geheel maakt een zeer eigenaardigen indruk. (Zie „De Levende Natuur" 1911, waar Henrard melding maakt van dezelfde soort.) Milium scabrum. Richter. Zie voor naam en synoniemen A. u G. Synopsis II pag 95. Dit gras, dat eerst slechts uit de duinen van 's Graven- 74 hase tot Katwijk bekend was, heeft zich noord- en zuidwaarts langs den duinvoet verspreid. Noordwaarts tot Haarlem, O verveen en Vogelensang, terwijl wij het vonden bij Hoek van Holland. Op Voorne konden wij het, niettegenstaande herhaalde nasporingen, nog niet ontdekken. Of het noordwaarts van Haarlem voorkomt is ons niet bekend. Wie helpt om het verspreidingsgebied van een onzer zeldzame indigenen nauwkeuriger te leeren kennen? De plant varieert in ons land merkwaardig weinig. Exemplaren met groote en sterk ruwe aartjes, zooals ze in Z.-Europa voorkomen, of met lange, uitgespreide pluim- takken (var. pedicellis elongatis) zagen wij uit ons land niet. Merkwaardig zijn eenige exemplaren uithet Vereenigingsherb. door F. K. V. Iterson bij Scheveningen verzameld. De stengels zijn lang en stijf, de bladscheeden zijn rood aange- loopen, de bovenste bladsprieten ontbreken bijna geheel. Ou de mans verzamelde in 1866 buitengewoon hooge exem- plaren te Haarlem onder hakhout, terwijl van Katwijk (1882) planten aanwezig zijn met aarvormige bloeiwajze. Alopecurus. De soorten van dit geslacht hebben tot bloeiwijze een zoogenaamde aarpluim, d, w. z. de korte, dicht met aartjes bezette pluimtakken zijn tegen de hoofdas aangedrukt, soms er eenigszins mee vergroeid. Nu komen tweeërlei soort van afwijkingen voor, waarover in de literatuur zoo goed als niets te vinden is. Ten eerste vindt men planten, waarbij de aarpluimtakken abnormaal verlengd zijn (m. compositum) ten tweede bezitten enkele exemplaren onder den aarpluim en goed daarvan gescheiden nog een of meer takjes, die soms weinig, soms veel aartjes dragen (m. glo- meratum). Slechts Hack el in zijn verhandehng „Uber ahrenformige Gras risp en" in de Verhandlungen der zoolog. bot. Gesellschaft in Wien 1878, waarin de bouw van 75 dergelijke aarpluimen wordt geanaliseerd, en waar hij de meening uitspreekt, dat „der Auf bau dieser Rispe ebenfalls auf die zweizeilige Anordnung der Primiirzweige zürück- zuführen ist, nur dass dieselben an die Hauptspindel anwachsen, wodürch eine scheinbar spiralige Stellung vorge- tauscht wird", zegt in een noot onder aan de bladzijde: „Bei Alopecurus praiensis kommt die Natur bisweilen dadurch zu Hilfe, dass die Rispe am Grunde unterbrochen ist, d. h. dass der erste Primarzweig von den übrigen wegrückt und ganz selbstandig geworden ist". — De laatste jaren vonden wij, dat bijna alle aarpluim grassen dergelijke afwijkingen vertoonden, (vgl. Faniciim viride, Anthoxantum odoratiim, Phleum prateyise.) Van Alopecurus pratensis L. is de m. glomeratwn zeer gewoon. Zelfs twee of 3 primartakken kunnen zich van de aarpluim losmaken en soms zeer lang worden en uitstaan de m. compositum vonden wij nog niet. Van Alopecurus geniculatus L. is de m. glomeratum minder gewoon. Wij vonden ze tot nog toe slechts op opgespoten grond aan den Boschpolder bij Rotterdam. De m. compositum = var. spica lohata Prod. troffen wij eenige malen aan. Van Alopecurus fulvus L. en hulbosus Gouan vonden wij tot nog toe slechts de m. glomeratum, terwijl wij beide afwijkingen aantroffen bij Aloj). agrestis L. Gaarne houden wij ons aanbevolen voor mededeeling van vondsten of toezending der nog ontbrekende vormen in de rij (Zie voor afbeeldingen, „De Levende Natuur" 1911.) Phleum pratense L. De van deze plant in ons land waargenomen vormen kunnen als volgt gerangschikt worden. (Alle behooren tot de ondersoort PM. vuig are A. u. G.). 76 I. nodosvim Schreb. Stengels aan de basis bijna steeds knolvormig, verdikt, aarpluim smal (niet meer dan 6 m.M.) a. laxmsculum A. u. G. Aarpluim kort-cylindrisch, 2 — 4 C.M. lang, los, het licht doorlatend. Bladen breed en vlak. b. Warnstorfü A. u. G. Stengels slap, op den bodem liggend, alleen de laatste leden opgericht. c. longisetum J. en W. Aarpluim kort, kafnaald langer dan het aartje. d. strictiiyn J. en W. Aan de basis sterk vertakt, sten- gels rechtopstaand; de aar naar boven en naar beneden versmald, op die van Phleum arenarium gelijkend. e. róbiistum J. en W. Stengels dun, rechtopstaand, + 1 M. hoog, aarpluim 2 — 3 c.M. lang. IL typicum A, u. G. Plant hoog. Stengels stijf rechtop- staand. Bladen breed en vlak. Aarpluim meer dan Id.M. lang, aan den top overhangend. Als monstruositeiten namen ^\] waar van I en II een m. bracteafum A. Br. (aan de basis der aarpluim een vrij lange bladspriet). van I een m. glomeratum (zie bij Alopecurus). van I een m. furcatum (aarpluim tot op de helft in tweeën gedeeld), van II een m. viviparum. 15. groeit op vochtige vruchtbare plaatsen. Wij vonden ze o.a. op de uiterwaarden langs de Maas bij Rotterdam. ld. is een.duinvorm. Ie. vonden wij slechts op aanvoerterreinen en is dus welhcht geen Nederlandsche vorm. Ze valt sterk op door de veel bijeenstaande hooge, dunne stengels, die gekroond worden door een kleine aarpluim. Wat de m. glomeratum betreft, deze is niet zoo mooi ontwikkeld als bij de Alopecurus spec, hetgeen ook niet te 77 verwonderen is, daar de pluimtakken van Phl. pratense bijna geiieel met de hoofdspil vergroeid zijn. Polypogon. Desf. Van dit. geslacht, dat dadelijk kenbaar is aan de in een naald uitloopende kelkkafjes, was tot nu toe in ons land alleen waargenomen P. Monspeliensis Desf. en wel in minder goed ontwikkelde exempl. zoodat bijv. de Leidsche plantjes, die niet meer dan ll4 d.M. hoog zijn, sterk aan een AS'e^ana herinneren. In Aug. 1910 vonden wij te Rotterdam op aan- gevoerden grond een welig exemplaar (afgebeeld in de Flora Batava). In Juni 1911 vonden wij te Rotterdam twee exem- plaren van de na verwante soort P. maritimiis Willd. De aarpluim is paars aangeloopen en niet zooals bij de vorige soort gelobd. Ze is overigens kenbaar aan de met schubachtige haartjes bezette kelkkafjes. Ook de gladde bladen en scheeden, eenigszins grauwgroen en de teere stengels geven haar een afwijkend uiterlijk. Sterk wijken hiervan af de in 1910 door H. B. Danser en in 1911 door ons gevonden exemplaren van Polypogon inter- ruptus H. B. K. Deze tot nog toe in Europa niet waar- genomen soort werd door Prof. Ed. Haeckel voor ons gedetermineerd, doch de beschrijving in Sten del en Gay wijkt eenigszins af van onze exemplaren. De plantjes zijn teer met stengels, ongeveer X]4 — 2 d.M. hoog, aan de basis vertakt. De bladscheeden zijn iets opgeblazen, de bladspriet glad met een weinig ruwen rand, de ligula 4 m.M. lang, stomp. Pluim (bij onze exemplaren) uitgespreid, slechts bij armbloemige exempl. samengetrokken en gelobd. Vergelijk hiermede in Steudel: paniculae spicaeformis, interruptae, ramis abbreviatis en in Gay: panicula spiciforme, angusta cylindracea. De paarse kelkkafjes zijn bijna even groot en eindigen in een + 2 m.M. lange naald, iets korter dan de geheel met 78 korte haartjes bedekte kafjes. De bloem, die bijna geheel in de kel'kkafjes is weggedoken, heeft 2 kroonkafjes waarvan de bovenste een naald draagt. Avena elatior L. De vormen, waarin deze plant in ons land voorkomt, verdienen nader onderzoek. Volgens Ascherson enGraeb- ner zijn de stengel en bladscheeden meestal kaal. (a. vulgaris) terwijl exemplaren met behaarde stengel en bladscheeden (b. suhhirsiita Aschs) zeldzaam voorkomen. Wij meenen echter dat de laatste vorm allesbehalve zeldzaam is, doch beschikken nog over te weinig waarnemingen om daarover te beslissen. In Aug. 1911 vonden wij te Epe (Z. Limburg) bovenop de droge heuvels de var. pauciflora Baenitz waarbij de pluim tot een aarvormige tros is gereduceerd, die slechts 4 — 6 aartjes draagt, een opvallende vorm, die in habitus sterk afwijkt van het gewone type der plant. Avena sterilis L. Van den heer H. B. Danser ontvingen wij een Avena, sp. door hem 18 Juni 1910 op een handelsterrein te Rotterdam gevonden, die Avena sterilis L. bleek te zijn. Zij wijkt af van Avena fatua L. (waarop ze het meest gelijkt) door de veel grootere aartjes en langere kafnaalden. Eenige zijn bijna 6 c.M. lang. De pluim is sterk naar een zijde gekeerd, en draagt weinig bloemen. (Een der stengels van ons exemplaar eindigt in een armbloemige tros). De 3 c.M. lange kelkkafjes vertoonen 9 groene nerven. De kroonkafjes zijn evenals bij Avena fatua dicht bezet met lange witachtige haren, die bij oudere exemplaren bruin worden. Een zeer opvallende eigenschap is, dat de rijpe vruchten blijven samenhangen, als ze uit de kelkkafjes "9 vallen en niet zooals bij Avena fatua afzonderlijk loslaten, (zie verder over deze en verwante soorten. Haussknecht Mittheilungen Bot. Ges. Thüringen N. F. Heft VI en III). Avena pratensis L. Onder dezen naam zagen wij dit jaar uit Z. Limburg 3 exemplaren. Het eerste bleek te zijn Foa loratensis^ het tweede een uitgevallen exemplaar van Bromm mollis. Doch het derde, deel uitmakende van bovengenoemde collectie van Dr. A. de Wever was goed. Volgens Dr. A. de W. groeit ze te Vaals op den „Schneeberg" op Nederlandsch gebied, waar hij eenige exempl. in Juni 1908 plukte, die zich nu in zijn herbarium bevinden. Ze gelijkt eenigszins op Avena piibescens-, doch is er reeds op het oog van te onderscheiden door de kleinere, meer ineengedrongen pluim de grootere aartjes, die meestal 4 of 5 bloemig zijn, de ruwe stengels en grauwgroene bladen. Molinia coerulea Moench. Van deze zeer veranderlijke plant vonden wij vele vor- men, waarvan de voornaamste aldus kunnen gerangschikt worden : A. kroonkafjes 3, hoogstens 4 m.M. lang, iets stomp. I tot 1,5 M. hoog. Bladen tot 9 m.M. breed. Pluimtak- ken tamelijk slap, afstaand. Aartjes meest groen: arundinacea Aschers. II Pluimtakken aangedrukt, plant niet zoo hoog. a pluim los, de takken met veel aartjes. 1. genidna A. u. G. Pluim tamelijk groot, lei- blauw of iets violet. 2, viridifloraLej. Aartjes bleekgroen tot geelachtig. b pluim aarvormig samengetrokken. 80 1. suhspicata Figert. Plant laag, aarpluim onder- broken, met weinig aartjes aan de takken. Bladen aan beide zijden ruw. 2. capillaris Rostr. Bladen zeer smal. Pluim- takken zeer dun. Aartjes 1—3 bloemig. 3. depauperata Lindl. Plant nauwelijks 2 d.M. hoog, de stengel steekt nauwelijks boven de vrij smalle bladen uit. Zoden zeer klein. Pluim armbloemig met meestal bruine aartjes. B. kroonkafjes tot 6 m.M. lang, langzaam in een scherpe punt uitloopend. Lüoralis A. u. G. Plant hoog en krachtig, dikwijls uit- loopers vormend. Stengels stijf tot 1,5 M. hoog. Bladen zeer breed, tot bijna 1 c.M. Pluim groot, takken afstaand, meest donker gekleurd. Speciaal op A II & 2 capillaris viel in dezen drogen zomer onze aandacht. In Z. Limburg vonden wij ze veel boven op de droge heuvels. Ook in Oosterbeek kwam ze voor. Ook B. Utoralis is een interessante vorm, wiens verspreiding in ons land wel verdient nader onderzocht te worden. Vol- gens A. u. G.. is ze in cultuur genomen en constant gebleven. Ook na uitzaaiing. Dit is wel eigenaardig, daar de type der soort in tuinen niet goed groeien wil, zooals trouwens de meeste heideplanten. A II & 3 depauperata Lindl. groeit reeds jaren bij Rotterdam tusschen spoorrails (overgang Hillesluijs). Van deze soort schijnen ook vormen voor te komen met borstelvormig opgerolde bladen. Wij vonden ze eens zoo bij Wassenaar in de duinen. Phragmites communis Frin. De in Heukels vermeld var. flavescens Aschers. is door ons gevonden aan het eind van den koolaschweg door 81 de buitenplaats Rozenburg aan de Kralingsche Plas en is daar dus of aangevoerd of misschien een overblijfsel van van vroegere cultuur? In ieder geval is het een vreemde vondst, daar de variëteit eigen is aan Z. Europa. Dactylis Aschersoniana Graebn. Een nieuwe indigene uit Zuid-Limburg ! Aug. 1910 vonden wij ze bij Valkenburg langs den weg naar den Schaesberg en dit jaar vond ook Dr. A. de Wever ze bij Valkenburg, terwijl wij bij Epen vrij veel exemplaren waarnamen, die echter door de abnormale droogte niet meer geschikt tot verzamelen waren. De soort wijkt in habitus sterk af van Dactylis glomerata L., en gelijkt meer op een laag exempl. van Phalaris arundinacea. De bladen zijn slap, smal, overhangend en zijn evenals de geheele plant heldergroen van kleur. Zij vormt niet zulke dichte zoden als Dact. glomerata^ vormt integendeel tot 1 d.M. lange uitloopers. Ook de pluim wijkt sterk af. De pluimtakken zijn n.1. lang, en hangen aan den top over. Het onderste deel is onvertakt en kaal, niet met aartjes bezet. De aartjes zijn niet als bij Dact. glomerata in kluwens samengetrokken, maar meer langs de stoeltjes geplaatst, zoodat elk deel afzonderlijk sterk op een aar gelijkt. De kelkkafjes zijn kaal, vliezig en bij robuste exemplaren öeic?e 3-nervig. Ook de kroonkafjes zijn kaal en op den rug iets ruw. De exemplaren in ons herbarium hebben 3 — 5 bloe- mige aartjes. Deze vondst sluit uitstekend aan bij het tot nog toe bekende verspreidingsgebied (mergelgrond, zonnige heuvels). W. Rusland tot Westphalen. De plant is eerst in 1899 als afzonderlijke soort beschreven na uitgebreide cultuur- proeven in den botanischen tuin te Berlijn. Gemakkelijk kan ze verwisseld worden met den schaduwvorm van Dact. 82 glonierafa {var. pendula Klett.), die ook een losse overhan- gende pluim bezit, doch in kleur, plaatsing der aartjes, vorm der kafjes geheel afwijkt. Nu de plant eenmaal gesignaleerd is, zullen wel meer vindplaatsen bekend voorden. Dactylis glomerata L. Op droge, aan voedsel arme plaatsen, komt van deze plant een vorm voor, waarbij de pluimtakken zoo kort geworden zijn, dat de aartjeskluwens bijna of geheel zittend zijn. Keeds in 1849 maakte de Bruijn melding van een dergelijke plant gevonden bij 's Gravenhage onder den naam var. ahbreviata Bernh. Heeft de pluim nu zijn normale lengte + 1 d.M. behouden, dan heeft deze variëteit een zeer karakteristieke habitus. Het komt echter veel voor, dat de onderste pluimtakken zich niet ontwikkelen, zoodat de bloeiwijze aarvormig wordt. Deze vormen gelijken sterk op het ras B. Hispanica Koch, zoodat zelfs Ptoichenbach ze verwisselde. Daarom wordt hier nog eens op het verschil gewezen. Planten die tot B. Hispanica behooren zijn sterk grijsgroen, laag met stijve, dikwijls borstelvormig opgerolde, zeer weinig ruwe bladen. De pluim is dicht, onafgobroken, aarvormig en doordat de spil schijnbaar rondom met aartjes bezet is. Is het boven- deel der pluim cylindervormig (herinnert aan Phalaris). De kroonkafjes zijn stomp eenigszins uitgerand en in die uit- randing kort genaaid. Tot nog toe troffen wij nog geen typische vormen van dit ras in ons land aan (ivel verkeeró. gedetermineerde exemplaren.) Op de var. pendula Dumort wezen wij bij Dact. Ascher- soniana. Naar de kleur der aartjes onderscheidt men: a. typica A. u. G. met groengrijze aartjes, 83 ^. flavescens Schröter met geelgroene. ^. maritima Hallier met sterk violette aartjes. een onderscheiding, die niet door 'te voeren is, daar de kleur zelfs aan een exemplaar sterk kan wisselen. Te letten valt echter op de var. ciliata Peterm. met dicht en ruw behaarde scheeden en kelkkafjes. Aartjes met langgenaalde kroonkafjes (/o^^/ar/s^a^a Beek) kan men nog al eens waarnemen. Zijn reeds inlandsche exemplaren bekend der va7\ multiflora Beek (aartjes 8 en 9 bl., 1 c.M. lang.)? Cynosurus cristatus L. Behalve de m. vivijmriis, die algemeen voorkomt, vonden wij een m. furcatus (Rotterdam, 1911) waarbij de aarspil over % van zijn lengte gespleten was en ieder deel een normale aar droeg. Poa trivialis L. In de „Oude Plantage" te Rotterdam bloeit eind Mei en begin Juni in zeer groot aantal een vorm van Poa trivialis L. met 2-bloemige, kleine aartjes. De bovenste bloem van de meeste aartjes is onvolledig ontwikkeld. Ze is bekend onder den naam: var. semineutra Richter. De stengel is hoog en krachtig, evenals de bladen ruw en lichtgroen van kleur. Om Rotterdam namen wij ze nergens anders waar. Ze maakt sterk den indruk van een boschplant te zijn en het zou wel interessant zijn, haar verspreiding in ons land nauwkeuriger vast te stellen. Poa palustris L. Van deze soort (in ons land meestal Poa serotina genoemd, waarom echter? zie Villars, Duval-Jouve, Ascherson und Graebner) komt langs waterkanten, onder hoog riet een vorm voor met 1-bloemige aartjes, die als men ze alleen zonder overgangsvormen verzamelt, gemakkelijk voor Nederl. Kruidk. Archief. 1912. 6 8'i Agrostis alba wordt aangezien. Zijn de bloemen te rijp, dan kan men ze herkennen aan den vlek op de kroonkafjes. Bovendien zijn de pluimtakken vrij lang en dun en dragen ieder slechts één of enkele aartjes. („Kümmerformen" van Agrostis-soovten hebben daarentegen zeer korte pluimtakken, waardoor de pluim sterk samengetrokken is; de kelkkafjes zijn veel spitser en wijken meestal sterk uiteen; de kroon- kafjes zijn kleiner). Dergelijke vormen vindt men in A. u. G. Synopsis pag. 418 onder effiisa /? depaiipe7'ata A. u. G.). Poa annua L. Opvallend weinig varieert deze plant in haar bloeiende deelen. In Prod. Ed. I vindt men een var. villosa, waarbij de kroonkafies een behaarden randen middennerf vertoonen. Voor zoover wij waarnamen zijn de kroonkafjes zelden geheel kaal, meestal aan den rand iets behaard. Ook de onderscheiding naar de kleur (« virkUs Lej. met groene en (i picta Beek met violette aartjes) is wel in een herbarium, maar niet in de natuur door te voeren. Alleen in habitus vertoont de plant veel verscheidenheid. Als standplaats vor- men, die echter door allerlei overgangen verbonden zijn, onderscheidt men: B. aqiiatica Aschs. Stengels zeer lang, evenals de bladen teer en slap. Pluim zeer los. Groeit in 't water of op zeer moerassige plaatsen. C. reidtans Hauskn. Stengels sterk vertakt, neerliggend, aan de knoopen wortelend. Groeit op vochtigen zandgrond. Vooral op op- gespoten terreinen om Rotterdam is dit de gewone vorm. D. j^ciiiciflora Fick. Stengels rechtopstaand, laag. Bladen zeer smal. Pluim met 1-4 dunne takjes die 1 of enkele 1 — 3 bloemige aartjes dragen. Groeit op droge, dorre plaatsen, tusschen steenen. SI Glyceria plicata Fr. Deze soort is zoo nauw verwant niet Glyceria flultans R. Br., dat velen ze slechts als een variëteit dezer laatste beschouwen. Ook stemmen de beschrijvingen uit gezagheb- bende flora's niet overeen. Allen geven op: pluim naar alle zijden uitstaand (en dus niet zooals bij Glijc. fluitans naar 1 zijde gekeerd. Als tweede kenmerk vindt men: kroonkafjes eivormig, stomp. Het uitstaan der pluim, dat wel is waar niet aan gedroogde exemplaren is waar te nemen, geeft aan de levende plant een zeer karak- teristiek uiterlijk, dat opvallend verschilt van Gl. fluitans. Bovendien is ze hooger en krachtiger, de bladen zijn meestal saamgevouwen (vgl. den naam), en de onderste pluimtak- ken staan 2-4 bijeen. Wij bezitten een exemplaar in Aug. 1903 te Rotterdam in uiterwaarden langs de Maas ge- plukt, dat de opgegeven kenmerken zeer goed vertoont. Opvallend zijn de aartjes, waarvan de bloemen dicht ineen staan en de kroonkafjes zeer stomp zijn. Bij Glyc. fluitans staan de bloemen veel verder uiteen en zijn de kroonkafjes veel spitser. Voor zoover aan beperkt materiaal is na te gaan, is het stomp of spits zijn der kroonkafjes waarschijn- lijk niet constant. Of kweekproeven in die richting reeds zijn gedaan, is ons onbekend. Wij volgen dus voorloopig, A. u. G. (Synopsis p. 448), die ze als afzonderlijke soort opnemen. Ons exemplaar is volkomen identisch met Zweed- sche exemplaren van Lindeciuist. Verder zagen wij nog inlandsche exemplaren door B. H. Danser verzameld in een sloot te Rotterdam en exemplaren uit N. Limburg. Deze laatste zijn echter te laat verzameld en daardoor moeilijk te vergelijken. Daar ze uit bijna geheel Europa bekend is, is het niet te verwonderen, dat ze ook in ons land voorkomt. 6* 86 Sclerochloa procumbens P. B. Onder No. 1253 bevindt zich in ons herbarium een plant van Dozy, door hem Poa maritima (== Glyceria mariiima W a h 1 b.) genoemd. Het is echter Sclerochloa prociimhens P. B. Het etiket vermeldt als vindplaats Duivcland. Groeit ze daar nog en waar? De plant is afkomstig uit het herbarium G. Broers. Festuca rigida Kunth. Onder den naam Poa rigida L. maakt van Hall in de Fl. Belg. Sept. melding van deze plant. De determinatie geschiedde naar exemplaren door J. van Spijk Vermeu- len op Staalduin gevonden. Of deze exemplaren bewaard zijn gebleven is ons niet bekend, maar op Staalduin hebben wij ze, niettegenstaande herhaalde nasporingen, niet weer kunnen ontdekken. Dornseiffen vond ze daarna te Mui- derberg en ook van Franeker zijn exemplaren bekend. Ook in België en Duitschland is ze langs de Noordzeekust gevonden. Haar blijkbare voorliefde voor kalkhoudenden bodem maakte het waarschijnlijk dat ze ook in Z. Limburg zou voorkomen. En inderdaad: J. Th. Henrard vond ze in Juli 1910 op den Dolsberg bij Gulpen in groote hoe- veelheden, terwijl onder grassen, die Dr. A. de Wever ons ter determinatie toezond, zich exemplaren bevonden in Juni 1902 op mergelrotsen te Wylré gevonden. Deze vondsten wijzen op een uitstraling van haar verspreidingsgebied, waarvan het centrum ligt in de Belgische kalkzone. Ook van Aken en Vaals (dicht bij de Ned. grens) is zij bekend. Als adventiefplant is ze te Amsterdam en Apeldoorn (K. A.) waargenomen. Ofschoon een uiterst karakteristieke plant, ziet men ze licht over het hoofd, daar de korte stengeltjes, dikwijls roodachtig gekleurd, uitgespreid op den bodem liggen. Wel- 87 licht is het niet ondienstig, nu reeds te wijzen op de vol- gende vormen, v^aarin de plant voorkomt en die misschien gevonden kunnen worden. B glaiicescens A. u. G. laag (± 8 c.M) grijsgroen. Bladen smal, pluim aarvormig saamgetrokken met korte takjes. C patens Cos set. Dur. 3 d.M. hoog, lichtgroen. Bladen breed en slap. Pluim los, uitgespreid, pyramidaal (schaduwvorm). D robusta meestal bruinrood aangeloopen ; stengels vrij dik. Aartjes groen, dicht opeengedrongen aan de iets van elkander verwijderde takjes. De exem'plaren uit Valkenburg gelijken het meest op den vorm D. Festuca microstachys Nutt. In Juli 1903 vonden wij op het spoorwegemplacement te Vlaardingen een gras, dat blijkbaar tot de sectie Fif^pia van het geslacht Festuca behoorde, in ons land vertegenwoordigd door Festuca myuros L., F. Dertonensis A. u G. (: F. sciuroides Roth) en door de onlangs door G. H. 11. Z a n d v o o r t gevonden F. ligusfica Bert. Na veel wederwaardigheden determineerde E. H a c k e 1 het als Festuca microstachys Nutt., een soort, die in Amerika thuis behoort. Koeleria cristata Pers. Ofschoon het geslacht Koeleria, wat de inlandsche vormen betreft, op een revisie wacht, vermelden wij nu reeds een vorm, die wij aantroffen in een collectie grassen ons door Dr. A. de Wever uit Z. -Limburg toegezonden. Er waren n.1. twee exemplaren bij van Koel. cristata var. pyramidata Pers. verzameld te Ej's bij Withem, waar ze volgen Dr. de W. veel voorkomt. De opmerking van Heukels, &c^iK. cristata slechts een aanvoerplant zou zijn, blijkt hiermede onjuist te zijn; ze is in ieder geval een indigene. Dezelfde var. is trouwens er dicht bij in België waargenomen. 88 Diplachne fusca P. B. September 1906 vonden wij langs den Maashaven te Eotterdam eenige grassen, die w\j foutief ii\s Festiica angusta Nees determineerden en vermeldden. Door een opmerking van Prof. E. Hack el er op opmerkzaam gemaakt, bleek bij onderzoek de fout en hierrnede herstellen wij ze. De plant is dicht zodevormend, met aan de basis vertakte, eenigszins gezwollen stengels. De bladen zijn borstelvormig samengevouwen, iets dik. Ligida driehoekig, tot 14 c.M. lang. Pluim dicht en lang; bij rijpheid staan de takken bijna loodrecht af. Aartjes zeer kort gestoeld, 5 m.M. lang, 4-9 bloemig, meestal donker van kleur, bijna zwart, kelkr kafjes vliezig, uitgerand stomp, het onderste 2, het bovenste 3 m.M. lang. De as v/h. aartje onder de bloemen kort wit- harig. De kroonkafjes hebben 3 sterke eenigszins gewim- perde nerven, ze zijn stomp en aan de uitranding van een zeer korte stekelpunt voorzien. De plant groeit in tropisch Azië, Australië en Afrika en is bij ons aangevoerd. Stand gehouden heeft ze niet. Bromus madritensis L. In het vereenigingsherbarium zijn overgegaan uit het herb. van Hall eenige planten, gevonden door A. de Beyer bij Nijmegen (etiket als gewoonlijk zonder jaartal.) Zij zijn gedetermineerd als „Bromus sterilis" junior. Dat het geen jonge exempl. zijn blijkt hieruit, dat ze duidelijk vrucht vertoonen en enkele reeds uitvallen. Toch is de vergissing wel te begrijpen, daar de pluim tak ken zeer kort zijn en rechtop staan en bovendien de bladen eenigszins ongewoon ontwikkeld zijn. Het is inderdaad Bromus madritensis L. Van latere vondsten bij Nijmegen is ons niets bekend zoodat ze wel weer verdwenen zal zijn. 89 Bromus villosus Forsk. Juli 1910 vonden wij op een aanvoerterrein te Rotterdam een aantal exemplaren dezer soort bijeen, die zeer kenbaar waren aan de buitengewoon lange aartjes (met de naalden 7 a 8 C.M.) Daar de pluim zeer los is en vrij lange pluira- takken bezit, waarvan er verscheidene bijeen staan, behooren ze tot Br. villosus. A maximus Desf. I Gussonei Richter, een vomi, meestal als de gewone Bromus maximus Desf. be- schouwd en in 't Middellandschezee-gebied voorkomend. Bromus adoënsis Hochst. Deze, in Abessinië thuis behoorende plant, vonden wij in zeer groot aantal langs de Maashaven te Rotterdam (bij de graanele vator). Ze heeft de habitus van Bromus sterilis en de aartjes gelijken eenigszins op die van Bromus arvensis. De determinatie geschiedde door Prof. E. H a c k e 1. Daar de plant in Europeesche flora's niet vermeld wordt, volgt hier een beschrijving. Stengel rechtopstaand, glad. Bladen kort en zacht behaard, smal. Ligula doorschijnend en getand, pluim ten slotte overhangend, de takken half-kransstandig, 3 — 5 bijeen, heen en weergebogen, iets behaard, naar den top eenige min of meer samengedrukte aartjes dragend. Aartjes 5 — 10 bloernig, ovaal-lancetvormig, glanzig; kelk- kafjes zeer ongelijk, het onderste 3 nervig, het bovenste 5 — 7 nervig; kroonkafjes aan. den rand bleed vliezig, naar den top toe scherp tweetandig; de kafnaald boven den top van het aartje uitstekend. Bromus Japonicus Thunb. Deze soort, onder den naam Bromus patulm Mert. und Koch, heeft veel verkeerde determinatie's veroorzaakt. De plant door Wttewaal bij Ossendrecht onder dien naam verzameld, is Bromus commutatus. 90 Ascherson en Graebncr vereenigen deze soort en Bromus sqiiarrosus h. tot een „Gesammtart" voornamelijk om de kafnaalden, die bij beide soorten aan de onderste bloemen in ieder aartje klein, bij de bovenste grooter en naar buiten gedraaid en omgebogen zijn. Overigens is Br. squarrosus dadelijk te onderscheiden aan den vorm der aartjes, die sterk aan Btiza maxima doen denken en den breed vliezigen rand der kroonkafjes, die duor zijn witten kleur een aardige versiering van het aartje vormt. Daarentegen gelijkt Br. Japonicus sterk op Br, arvensis L., v^aarmee verwisseling, vooral bij jonge exemplaren niet uitgesloten is, daar de kafnaalden eerst ombuigen tegen dat de aartjes rijp worden. Aangevoerd hebben wij ze bij Rotterdam ver- scheidene malen waargenomen, doch slechts weinig verza- meld, daar de aartjes sterk uitvallen, terwijl toch alleen rijpe exemplaren goed kenbaar zijn. Bromus macrostachys Desf. Deze soort, in Z. Europa thuis behoorende, vonden wij eveneens als aanvoerplant te Rotterdam in verscheidene zeer weelderige exemplaren. De groote aartjes, met kafjes van meer dan een c.M. (die boogvormig zijn en niet zooals bij Br. squarrosus een vooruitspringenden hoek vertoonen) bezitten naalden van + 1.5 c.M. die sterk naar buiten omgebogen zijn. Door de uitgespreide pluim en de dicht viltig behaarde kafjes doen onze exempl. zich kennen als Br. macrostachys B lanuginosus Boiss., die onder haar varieteitsnaam dikwijls als afzonderlijke soort vermeld wordt. Juist die witte, dicht behaarde aartjes en de losse uitge- spreide pluim geven haar een geheel andere habitus dan de typische Br. macrostachys. Bromus unioloides H. B. K. Bij deze soort geven Aschers. en Graebner in hun 91 Synopsis op: kroonkafjes zonder naald, toegespitst. Shear daarentegen in zijn „Revision of the North. American spe- cies of Bromiis'' zegt: kroonkafjes gewoonlijk met een korte, dikke naald, zelden langer dan 2 m.M. maar teekent een kroonkafje zonder naald. Daarentegen geeft de teeke- ning van Bromus iinioloides haenkeanus Presl, (een variëteit) kroonkafjes met korte naald. Daar deze soort geregeld aangevoerd wordt en bovendien jaren lang stand houdt, waren wij in de gelegenheid zeer veel exemplaren na te gaan. Wij vonden tot nu toe slechts 1 genaaid exemplaar (herb. J. en W. No. 1738) doch dit heeft dunne, iets heen en weer gebogen naalden, die van 2 — 4 m.M. lang zijn. De bovengenoemde variëteit haenkeanus Presl. heeft een tros- vormige pluim, smaller aartjes, smalle lijnvormige aan beide zijden behaarde bladen met scheeden, die rugwaarts kort behaard zijn en kan hier op aanvoerterreinen zeer goed aangetroffen worden. Triticum repens L. (zie Flor. aant. III). Van de var. II a suhulatum Schreb. vonden wij in 1910 te Rotterdam langs een slootkant een vorm scabrum die zich kenmerkt doordat kelkkafjes en bladen door korte stijve haartjes sterk rugwaarts ruw zijn. Van de var. B V maritiynum komen vormen voor, waarbij de aar gereduceerd is tot enkele aartjes, die 1 of 2 bloemig zijn en de bladen klein en draadvormig. Wij vonden ze op een weide langs den N. W^aterweg bij Hoek van Holland. Ofschoon ze, vergeleken met normale exemplaren, opvallend afwijken, hebben ze blijkbaar haar ontstaan te danken aan afgrazen der weide. Triticum junceum L. In Flor. aant. III maakten wij bij Trit. repens de op- merking dat het voorkomen van zijaartjes niet in aanmer- 92 king moet komen bij een systematische indeeling. Dezelfde opmerking geldt voor Trit. junceum. Ook hier vonden wij eenige malen een zijaartje op de onderste tand van de aarspil, doch telkens aan een stengel van planten, die ove- rigens alle normale aren droegen. Nog steeds is het ons niet gelukt, niettegenstaande wij dit jaar duizenden exem- plaren onderzochten, de genaaide variëteit te vinden. Het is hier tevens de plaats om een fout te verbeteren. De door ons in „Flor. aanteekeningen Hl" vermelde exemplaren, gecultiveerd door wijlen den heer Blijdenstein bleken ons, bij nader onderzoek niet te behooren tot Tr. junceum L. maar tot Tritlcum elongatiim Host. Loliutn perenne. De meeste vormen van Lol. 2^crenne, door ons gevonden en onderscheiden, hebben wij vermeld in Heukels: Flora van Nederland en Schoolflora 12e druk. Als nieuwe vormen vallen te vermelden de var. re]}tans J. en W. Stengels neer- liggend, aan de knoopen wortelend. Aar niet groot. Als ondervorm van de var. cristatum Döll. is nog op te nemen subsecumhim Prod. aartjes om de aarspil naar 1 zijde gekeerd. Een monstrueuse vorm is: m. cephalatum J. en W. Een overigens normale aar ge- kroond door een bolvormig hoofdje van saamgedrongen aartjes. Lolium multiflorum Lmk. Ook hiervan vermeldden wij de meeste door ons waarge- nomen vormen in Heukels. Aangevuld is deze indeeling als volgt, (beschrijving, waar niet aanwezig, in Heukels). A. perennans A. u G. a. typicum. J. en W. aartjes 5 — 15 bloemig. 1. longiaristatum A. u G. 2. submuticum Mutel. 3. muticum D. C. 93 b. macrostachyum. J. en W. aartjes stijf, 20—30 bloemig. c. microstachyum, Uechtritz aartjes 3 — 5 bloemig, bladen smal. d. cristatum. Timm. B. Gaudini. A. en G. Als monstruositeiten hebben wij in H e u k e 1 s vermeld : m. ramosum Guss. aarspil vertakt. m. cephalatum J. en W. de normale aar, gekroond door een hoofdje van samengedrongen aartjes. De in A. u G. Synopsis pag. 758 vermelde m.brachy- ■podiatum met gesteelde aartjes vonden wij nog niet. Lolium rigidum Gaud. Ascherson en Graebner vermelden in hun Synopsis als afzonderlijke soorten Lol. siricium PresL en Lol. rigidum Presl., die wel op papier verschillen, doch als men de opge- geven kenmerken aan de planten toetst, vindt men geen verschil. Prof. E. Hack el wien wij een exempl. toezonden, meent eveneens de beide genoemde soorten niet afzonderlijk, maar als synoniem te moeten beschouwen. AVij hebben dan ook niet geaarzeld, de eerst als Lol. strictum vermelde planten, als Lol. rigidum Gaud te insereeren. Wijlen Kok- Ankersmit schijnt de plant reeds op zijn met sumac bemeste akker te hebben gevonden. Lolium temulentum L. Bij de door ons in He uk els vermelde vormen valt nog te voegen: C. Gussonei Pari. Kelkkafjes zeer lang en slank, smal lancetvormig. Naalden zeer lang. Deze var. hoort thuis in Z. Europa. Wij vonden haar aangevoerd te Rotterdam. 94 Lolium remotum Schrank. Is dit nog wel een inlandsche plant? Op onze vraag in „De levende Natuur" ontvingen v^ij geen antwoord. Zelf vonden wij ze het laatst op braakliggende akkers te Hille- sluijs (thans is het land met huizen bebouwd en de plant verdwenen). April 1912. JANSEN EN WACHTER. H KRUiUilG nee VERSLA&EN EN HEDEDEEUNaEN DER NEDERLANDSCHE BOTANISCHE YEREENIGING ONDER REDACTIE VAN Dr. M. \1\?. Beyerinck, Dr. J. W. Moll. Dr. Ed. 9erschaffelt. Dr. Hugo de \?ries. Dr. Th. Weevers en Dr. F. A. F. C Went. ■-<- NIJMEGEN , F. E. MACDONALD. 1913. 9 IE 1 J 1 KfiU UMJ \IU u nfi 1 j VERSLA&EN EN MEDEDEELIN&EN DER NEDERLANDSGHE BOTANISCHE VEREENIGING ONDER REDACTIE VAN Dr. M. W. Beyerinck. Dr. J. \A?, Mol!. Dr, Ed, 9er5chaffelt, Dr. Hugo de 9ries, Dr, Th. Weevers en Dr, F, A, F, C. Went. -^^-^^3=^- NIJMEGEN , F. E. MACDONALD. 1913- INHOUD. Staat der Vereeniging op 1 Juni 1913 1 Verslag van den len Secretaris over den toestand der Ver- eeniging op 1 Januari 1913 12 Verslagen der Permanente Commissies 14 Lijst van gedurende het jaar 1912 ingekomen boeken en tijdschriften 19 Verslag van de Commissie van het Botanisch Station over 1912 24 Finantieel overzicht 1912 24 Vei'gadering der Nederlandsche Botanische Vereeniging, op 26 October 1912 te Amsterdam in het Universiteitsgebouw 30 Vergadering der Nederlandsche Botanische Vereeniging, op Zaterdag 22 Febr. 1913 te Utrecht in het Bot. Laboratorium 36 Vergadering der Nederlandsche Botanische Vereeniging, op 16 April 1913 te Amsterdam in het Universiteitsgebouw 41 Dr. I. BoLDiKGH. Over de plantengroei der duinvalleien op Terschelling en over het ontstaan der duinvalleien in 't algemeen 44 Nederlandsche Botanische Vereeniging. (opgericht 15 Augustus 1845). STAAT DER VEREENlüINQ OP 1 JUNI 1913. BESTUUR. Prof. Dr. F. A. F. C. Went, Voorzitter (aftr. 1911). H. Heukels, Ondervoorzitter ( „ 1917). Prof. Dr. E(l. Verschaffelt, Ie Secretaris ( „ 1913). Mej. Dr. Joh*. Westerdijk, 2e Secretaresse ( „ 1916). Dr. Th. Weevers, Penningmeester ( „ 1915). PERMANENTE COMMISSIES. Curatorium van het Kok Ankersmit-Fonds. Dr. J. W. C. Goethart, Leiden, Voorzitter (aftr. 1914). Prof. Dr. H. P. Wijsman, Soesterberg, Secretaris ( „ 1916). J. T. Cremer, Amsterdam ( „ 1914). P. Smidt van Gelder, Bennebroek ( „ 1915). D. Lako, Zwolle ( „ 1916). Prof. Dr. J. W. Moll, Groningen ( „ 1917). C. W. R. Scholten, Amsterdam ( „ 1917). Dr. L. Vujxk, Deventer ( „ 1915). Dr. Th. Weevers, A.mersfoort ( „ 1915). Prof. Dr. F. A. F. C. Went, Utrecht ( „ 1914). COMMISSIE VAN REDACTIE. Prof. Dr. F. A. F. C. Went, Voorzitter (aftr. 1916). Prof. Dr. J. W. Moll, Secretaris ( „ 1918). Prof. Dr. M. W. Beyerinck ( „ 1917). Nederl. Kruidk. Arcliief. 1 Prof. Dr. Ed. Verschaffelt (aftr. 1914). Prof. Dr. Hugo de Vries • ( „ 1915). Dr. Th. Weevers ( „ 1915). COMMISSIE VOOR HET FLORISTISCH ONDERZOEK VAN NEDERLAND. Dr. L. Vuyck, Voorzitter (aftr. 1914). Dr. A. Pulle, Secretaris ( „ 1916). E. Heimans ( „ 1918). ( „ 1915). D. Lako ( „ 1917). COMMISSIE VOOR DE FLORA VAN DE NEDERLANDSCHE KOLONIËN. (Ingesteld voor den tijd van vijf jaren krachtens besluit der algemeene ledenvergadering van 1 Juni 1912). C. A. Backer, Buitenzorg. Dr. J. Boldingh, Utrecht. Dr. J. Dekker, Haarlem. Dr. Hans Hallier, Leiden. Dr. A. Pulle, Utrecht. Dr. J. J. Sniith, Buitenzorg. COMMISSIE VOOR DE BIBLIOTHEEK EN HET HERBARIUM. Dr. J. C. Schoute, Voorzitter (aftr. 1915). H. R. Hoogenraad, Secretaris. ( „ 1916). F. K. van Iterson ( „ 1914). COMMISSIE VOOR HET BOTANISCH STATION. Dr. L. Vuyck, Voorzitter (aftr. 1914). Mej. Dr. Joh\ Westerdijk, Secretaresse ( „ 1916). Dr. J. W. C. Goethart ( „ 1915). 3 GEWONE LEDEN.*) J. L. Addens (1912), Amsterdam, Alexanderkade 11 (vac. Belliiigwolde Gr.). Mej. M. F. A. Affourtit (1911), Leiden, Zoeterwoudsche Singel 10. C. R. W. K. van Alderwerelt van Rosenbm'gh (1912), Biü- tenzorg. U. P. van Ameyden (1912), Utrecht, van Alphenstraat 9. Mej. Dr. J. E. van Amstel (1911), Delft, Hugo de Grootstraat 58. A. d'Angremond (1913), Apollostrasse 9^1, Zürich. Dr. Pedro Arens (1912), Malang. W. H. Arisz (1909), Utrecht, Emmalaan 25. C. A. Backer (1900), Buitenzorg. L. W. H. Backhuys (1913), Rolduc H. L. van de Sande Bakhuyzen (1912), Utrecht, Burgstraat 56. Dr. M. W. Beyerinck (1909), Delft. L. H. van Berk (1912), Zeist, Ie Dorpsstraat 13. Dr. Ch. Bernard (1911), Buitenzorg. Mej. F. M. Beucker Andreae (1912), 's Gravenhage, Laan Copes van Cattenburch 20. Dr. J. van Beusekom (1904), Almelo. D. Bierhaalder (1894), Baarn. Dr. A. H. Blaauw (1904), Haarlem, Leidsche Vaart 226. R. de Boer (1910), Groningen, Jozef Israëlsstraat 48a. Dr. I. Boldingh (1903), Utrecht, Catharynesingel 24. D. Bolten (1899), Bergen op Zoom, Potterstraat 76. Dr. J. H. Bonnema (1911), Groningen, Herman Colleniusstr. 9. Dr. S. E. Boorsma (1911), Utrecht, Drift. Dr. W. G. Boorsma (1911), Buitenzorg. *) De ie Secretaris verzoekt de leden beleefd bij verandering van woonplaats of bij verhuizing binnen groote gemeenten, hem hiervan kennis te geven. J. Botke (1906), Groningen, Wassenberghstraat 10. Mej. H. BoLiwens (1912), Nijmegen, Sloetstraat 3. P. van Boxtel (1912), Maastricht, Tongersche straat 53. Dr. P. J. van Breemen (1902), Willemstad Curagao, adres in Nederl., 's Gravenhage, Conradkade 28. Dr. C. E. B. Bremekamp (1909), Pasoeroean, Java. Mej. W. M. C. Bremer (1909), Qtrecht, Catharynesingel 24. F. F. Bruyning Jr. (1907), Wageningen. Dr. P. G. Buekers (1913), Haarlem, Jordensstraat 78. Dr. P. van der Burg (1901), Hardinxveld. Dr. H. Burger (1894), Groningen, Werfstraat 8. Dr. Joh. H. van Burkom (1903), 's Gravenhage, Adelheidstr. 227. Dr. L. P. de Bussy (1911), Medan. Dr. H. J. Calkoen (1878), Haarlem, Leidsche Vaart 86. Mevr. S. Claringbould — Rombach (1905), 's Gravenhage, Be- zuidenhout 361^ Mej. M. P. Cleveringa (1912), Groningen, N. Z. Vischmaikt39a. Dr. J. W. Commelin (1907), Bandoeng Tjinjiroean, Java. Mej. C. Cool (1910), Haarlem, Kleverparkweg 81. Dr. J. C. Costerus (1875), Hilversum, Hooge Naarderweg 59. Dr. J. E. Couvée (1913), Breda, Baronielaan 33. Dr. P. J. S. Cramer (1904), Buitenzorg. Dr. K. W. Dammerman (1907), Buitenzorg. B. H. Danser (1912), Rotterdam, Jericholaan 10a. A. B. van Deinse (1909), Rotterdam, v.Oldenbarneveldtstr. 79b. Dr. M. C. Dekhuyzen (1911), Utrecht, Biltstraat 109. Dr. J. Dekker (1911), Haarlem, Koloniaal-Museum. Dr. H. C. Delsman (1909), den Helder, Hoofdgracht 42. Mej. L. C. Doyer (1907), Utrecht, Oorsprongpark 6. Dr. P.- van der Eist (1904), Buitenzorg. J. Ensink A. Jzn. (1887), Doetinchem, Waterstraat A 136. Dr. F. C. von Faber (1911), Buitenzorg. C. J. Baart de la Faille (1904), Leeuwarden, Spanjaardslaan 73. J. P. de Gaay Fortman (1912), Amsterdam, Oosterpark 85. Dr. A. J. M. Garjeanne (1899), Venlo, Nieuwstraat 16. Dr. J. M. Geerts (1906), Utrecht, Frederik Hencirikstraat 62, na 15 Sept. Pasoeroean, Java. F. C. Gerretsen (1913), Delft. H. L. Gerth van Wijk (1911), Middelburg. Dr. A. E. van Giffen (1909), Oegstgeest, Rijnsburgerweg. Dr. E. Giltay (1880), Wageningen, Marktstraat. Mej. M. Ch. Goethals (1912), Amsterdam, Jac. Obrechtstraat 76. Dr. J. W. C. Goethart (1886), Leiden, Witte Singel 39. Dr. K. Gorter (1912), Buitenzorg. Dr. J. A. Bierens de Haan (1909), Utrecht, Plompetorengracht 13. Dr. J. van Breda de Haan (1889), Buitenzorg. E. J. M. de Haas S. J. (1890), Amsterdam, Hobbemakade 51. Dr. A. L. Hagedoorn (1912), Bussum, Spiegellaan. Dr. C. J. J. van Hall (1905), Buitenzorg. Mevr. A. E. van Hall — de Jonge (1904), Buitenzorg. Dr. H. Hallier (1911), Leiden, Maria Gondastraat 37. Dr. Ph. van Harre veld (1904), Pasoeroean, Java. E. Heimans (1899), Amsterdam, Plantage Muidergracht 123. J. Heimans (1912), „ „ „ „ Dr. H. W. Heinsius (1891), Amsterdam, P. C. Hooftstraat 144. J. Th. Henrard (1912), Gorinchem, Langendijk 147. Dr. M. Hesselink (1875), 's Gravenhage, Nassau Odijkstraat 2ö. H. Heukels (1899), Amsterdam, Weesperzijde 81. Mej. J. Hingst (1904), Rijswijk (Z. H.) Huis te Lande Vre- denburgweg. Dr. J. A. Honing (1907), Medan, Deli, Sumatra. H. R. Hoogenraad (1903), Deventer, Kr. Kerkstraat 46. C. J. van der Horst (1912), Hilversum, Stationsstraat 2. Dr. F. W. T. Hunger (1895), Amsterdam, van Eeghenstraat 52. F. K. van Iterson (1903), 's Gravenhage, Hugo de Grootstr. 34. Dr. G. van Iterson Jr. (1909), Delft, Spoorsingel 74. H. C. Jacobsen (1913), Delft. Dr. J. M. Janse (1910), Leiden, Witte Singel 76. 6 P. Jansen (1902), Amsterdam, Frans van Mierisstraat 128. H. H. Janssonius (1904), Groningen, Jozef Israëlsstraat 89. Dr. Hj. Jensen (1912), Buitenzorg. J. Jeswiet (1907), Pasoeroean. Dr. A. W. K. de Jong (1912), Buitenzorg. Dr. ^Y. J. Jongmans (1900), Leiden, Rijn en Schiekade 78. Mej. A. Jonker (1909), 's Graveland. Dr. Z. Kamerling (1912), Leiden, adres Prof. Carpentier Alting. Dr. J. R. Katz (1912), Amsterdam, Weteringsclians 233. Dr. M. G. J. Kerbosch (1912), Buitenzorg. A. W. KIoos Jzn. (1912), Dordrecht, Voorstraat 286. A. J. Kluijver (1911), Delft, Laan van Overvest 52. Dr. J. C. Koningsberger (1891), Buitenzorg. Ernst H. Krelage (1912), Haarlem, Wilhelminastraat 64. Mej. J. Kroon (1886), Berkhamstead ; in Nederland, 's Graven- hage, van Oldenbarneveldstraat 6. J. H. Kruimel (1909), Amsterdam, Amstel 254. P. Kruizinga (1910), Groningen, Nieuwe Bleekerstraat 36a. H. W. Kuhn (1910), Naarden. K. Kuiper Jr. (1909j, Amsterdam, Koninginneweg 89. Mej. M. J. Kuiper (1913), Amsterdam, Ie Helmersstraat 106. Dr. J. Kuijper (1905), Paramaribo, na L Jan. 1914 Pasoe- roean, Java. Mej. C. H. Lako (1907), Pasoeroean, Java. D. Lako (1878), Zwolle. Dr. W. M. Doctors van Leeuwen (1900),Semarang,Djomblang. P. van Leersum (1912), Bandoeng. Mej. J. Lieftinck (1907), Apeldoorn. H. J. Lovink (1909), Buitenzorg. C. J. van der Meer Mohr (1913), Amsterdam, Ie Helmersstr. 73. P. J. A. J. Meulemeester (1903), Zwolle, Diezerstraat. Mej. R. G. van der Meulen (1912), Groningen, Jozef Israëls- straat 27. Dr. G. A. F. Molengraaff (1881), Delft, Voorstraat 60. Mevr. E. A. Molhuijsen-Gardenier (1909), 's Gravenhage, Anna Paulownastraat 17. Dr. J. W. Moll (1877), Groningen, Kijk in 't Jatstraat 84. Mevr. Dr. M. Nieuwenhuis-von Uexküll-Güldenband (1904), Leiden, Witte Singel 75. Dr. F. van Oostrom Meyes (1912), Hengelo, Tuindorp, Lansinkweg, 29. Dr. W. M. P. Borst Pauweis (1903), Haarlem, Ged. Oude Gracht 35. Mej. D. J. Peck (1912), Bussum, Villa Varenne, Meerweg 38. Dr. N. R. Pekelharing (1901), Onderneming Tjimenteng Soekaboemi, Java. Dr. A. J. van Pesch Jr. (1909), Amsterdam, Joh. Verhul st- straat 156. Mej. Dr. A. A. L. Pilgrim (1904), Arnhem, Turfstraat 8. Mej. G. W. van der Pol (1909), Utrecht, Weistraat 24, na 1 September Leeuwarden. Dr. G. Postma (1900), Deventer. Dr. G. Postma Czn. (1905), Scheveningen. van Shngelandt- straat 156. Dr. J. J. Prins (1904), Rotterdam, Voorschoterlaan 91. H. C. Prinsen Geerligs (1912), Amsterdam, Wanningstraat 17. Dr. A. PuUe (1904), Utrecht, Willem Barcntzstraat 83. Dr. H. M. Quanjer (1904), Wageningen, Lawicksche AUée. Jhr. Dr. L. H. Quarles van Ufford (1910), Utrecht, Maliebaan 89. Dr. A. Rant (1904), Bandoeng Tjinjiroean, Java. Dr. E. Reinders (1910), Den Haag, Willemstraat 40. Dr. J. F. Reitsma (1918), Rotterdam, Bergweg 118. H. W. Renkema (1912), Utrecht, Weerdsingel O. Z. 93. Dr. H. M. D. van Riemsdijk (1890), Watergraafsmeer, Breedeweg 8. Mej H. C. C. la Rivière (1911), Leiden, Witte Singel 81. Dr. P. van Romburgh (1912), Utrecht, Catharynesingel. Dr. A. A. L. Rutgers (1909), Buitenzorg. 8 F. L. Rutgeis Jr. (1912), Amsterdam, Keizersgracht 192. Mevr. Dr. C. J. Kutten — Pekelharing (190-i), Buitenzorg, tijdelijk in Nederland, Rotterdam. II. H. Sanders (1896), Kampen. Dr. G. Schenk (1909), Meppel. A. M. Schepman (1912), Voorburg, Vrij burgstraat. A. Schierbeek (1909), 's Gravenhage, Edisonstraat 71. W. W. Schipper (1893), Winschoten. Mej. J. Scholten (1912), Amsterdam, Jac. Obrechtstraat 76. Dr. J. C. Schoute (1904), Bussum, Oude 'sGravelandscheweg 2. Dr. A. R. Schouten (1906), Meester Cornelis, Java. Dr. S. L. Schouten (1906), Utrecht, Lange Nieuwstraat 52a. Mej. A. Schreuder (1913), Amsterdam, Nassaukade 106. P. J. M. Schuijt (1899), Wamel. M. W. Senstius (1909), „Proefstation Malang" Malang, Java. Dr. H. E. Th. van Sillevoldt (1900), Leiden, Kaiserstraat 53. M. J. Sirks (1911), Haarlem, Leidsche vaart 60. Dr. B. Sjollema (1913), Utrecht, Biltstraat. E. van Slogteren (1912), Groningen, Parklaan 21. D. F. van Slooten (1913), Utrecht, Corn. Houtmanstraat 1. Mej. C. P. Sluiter (1906), Amsterdam, Jac. Obrechtstraat, 76. Dr. J. J. Smith (1903), Buitenzorg. D. de Visser Smits (1903), 's Gravenhage, Beeklaan 439. N. L. Söhngen (1911), Delft, Oude Delft 161. M. Spoon (1910), Nieuwenhoorn. Dr. A. Sprecher (1912), Djember. M. E. E. Stakman (1912), Tiel. J. E. van der Stok (1910), Buitenzorg. Dr. Th. J. Stomps (3 908), Amsterdam, Valeriusstraat 102. Dr. G. J. Stracke (1904), Rotterdam, Stationsweg 4a. C. P. Cohen Stuart (1909), Buitenzorg, Java. Dr. J. Valckenier Suringar (1893), Wageningen, Arnhemsche straatweg. Dr. B. Sijpkens (1904), Sneek, Westersingel 64. 9 Mej. E. Talma (1909), Utrecht, Nieuwe Gracht 45. Mej. Dr. Tine Tammes (1904), Groningen, Heeresingel 34a. Jac. P. Thijsse (1899), Bloemendaa], Binnenduin. Dr. K. Tjebbes (1905), Hilleshögs Nygard pr. Landskrona (Zweden.) Dr. H. D. Tjeenk Willink (1912), Deventer. F. A. des Tombe (1905), 's Gravenhage, Korte Poten 32. Dr. J. A. Tresling (1888), ter Apel. Dr. W. K. Tromp de Haas (1913), Buitenzorg. Dr. Th. Valeton Sr. (1889), Leiden, Haagweg mg. Dr. Th. Valeton Jr. (1906). Moeara Enim (residentie Palem- bang), Sumatra. L. J. van der Veen (1880)5 Zwolle, Luttekestraat. Mej. C. M. Verment (1909), Utrecht, Buijs Ballotstraat 4. Dr. Ed. Verschaffelt (1893), Amsterdam, Oosterpark 58. F. M. C. Versteegh (1905), Nijmegen, Canisius College, Berg en Dalscheweg. B. P. van der Voo (1902), Paris, Arcueil (Seine) rue du Commandant Marchand 117. Mej. A. E. M. de Vos tot Nederveen Cappel (1909), Rotter- dam, 's Gravendijkwal 33. Mej. C. M. Voormolen (1912), Utrecht, adres Prof. Zwaarde- maker. Mej. E. de Vries (1911), Amsterdam, Plantage Parklaan 9. Dr. Hugo de Vries (1907), Amsterdam, Plantage Parklaan 9. Mevr. M. de Vries -de Vries (1894), p/a. Mr. de Vries, Den Haag, Laan v. Meerdervoort 45. Mej. M. S. de Vries (1907), Utrecht, Maliesingel 32. Dr. Otto de Vries (1912), Klaten. Dr. L. Vuyck (1889), Diepenveen, Park Braband. Mej. M. J. de Waal (1909), Utrecht, Prins Hendriklaan 9. W. H. Wachter (1902), Rotterdam, Snellinckstraat 10a. Dr. J. H. Wakker (1885), 's Hertogenbosch. Dr. H. J. Waterman (1913), Delft, Oude Delft 9. 10 Mevr. Dr. A. Weber-van Bosse (1885), Eerbeek. F. Weehuizen (1911), Weltevreden, Java. Dr. Th. Weevers (1901), Amersfoort, Groote Bergstraat 9. H. L. Welter (1913), Bandoeng, Tjinjiroean. Dr. F. A. F. C. Went (1887), Utrecht, Nieuwe Gracht 187. Mej. Dr. Joh. Westerdijk (1904), Amsterdam, Roemer Vis- scherstraat 1. F. C. A. de Wever (1911), Nuth (Limb.). Dr. H. P. Wijsman (1889), Heiduin, Bosch en Duin, Huis ter Heide. Mej. G. Wilbrink (1904), Pasoeroean, Java. J. F. Wilke (1904), Rotterdam, Diergaarde. C. A. van der Willigen (1910), Utrecht, Minrebrocderstr. 8. Mej. J. S. A. Wisse (1913), Groningen, Steenhouv^erskade 16a. Dr. 0. van Wisselingh (1894), Groningen, H. W. Mesdagstr. 28. P. C. van der Wolk (1909), Buitenzorg, adres in Nederland : Mej. van Houten, Utrechtschestraat 18, Arnhem. Dr. Th. Wurth (1912), Malang. Dr. A. K. M. van de Zande (1912), 'sGravenhage, Lubeckstr. 76. Dr. H. H. Zeijlstra Fzn. (1906), Haarlem, Kleine Houtweg 21c. Dr. K. Zijlstra (1904), Wageningen, Bowlespark. BUITENGEWONE LEDEN. .Jhr. Mr. W. H. de Beaufort (1889), den Treek, Leusden; 's winters 'sGravenhage, Oranjestraat 11. Mr. H. J. H. Baron van Boetzelaar van Oosterhout (1889), Soesterberg. J. T. Cremer (1889), Duin en Kruidberg, Santpoort. E. G. Daijvis (1910), Koog aan de Zaan. C. W. R. Scholten (1883), Amsterdam, Tesselschadestr. 9. CORRESPONDEERENDE LEDEN. Od. Beccari (1912), Florence. Dr. Alfred Cogniaux (1912), Genappe, (België). 11 Geh. Reg. R. Dr. H. Conwentz (1904), Berlin-Schöneberg. Geh. Ober Reg. R. Dr. A. Engler (1912), Berlin-Dahlem. Dr. Th. M. Fries (1895), Upsala. '} Dr. J. Mac Leod (1889), Gent, (België). Dr. J. Massart (1912), Brussel. Sir D. Prain (1912), Lieut. Col. I. M. S., etc. London-Kew. RAAD VAN DIRECTEUREN VAN HET FONDS DER VEREENIGING. A. Ed. Dinger (1909), Rotterdam. Mevr. Dr. A. Weber-van Bosse (1910), Eerbeek, 1) Overleden 29 Maart 1913. VERSLAG VAN DEN !«*«" SECRETARIS OVER DEN TOESTAND DER VEREENIQINQ OP 1 JANUARI 1913. Het ledental der Vereeniging is in het afgeloopen jaar wederom aanzienlijk gestegen. Door overlijden verloren wij 2 leden, 8 zegden het lidmaatschap op, maar 43 nieuwe leden traden toe, zoodat op 1 Januari 1913 de Vereeniging 207 gewone leden telde. De lijst der buitengewone leden onderging geen verandering; daarentegen werden 5 corres- pondeerende leden benoemd, die zich dit eerbewijs lieten welgevallen. Vier ledenvergaderingen zijn in 1912 gehouden, nl. een te Utrecht en drie te Amsterdam, dit is dus één vergade- ring boven het gewone aantal, het laat zich aanzien, daar zich steeds meer sprekers aanmelden, dat deze behoefte aan een vergadering meer in het jaar een blijvende zal zijn. Een belangrijk besluit kwam tot uitvoering, nl. het vaste aanstellen van een Conservator der verzamelingen, in aan- sluiting aan het overbrengen van Bibliotheek en Herbarium naar Haarlem, waar zij in het tijdelijke bijgebouw van het Koloniaal Museum zijn ondergebracht. Dit in afwachting dat het nieuwe Instituut, waarin de Ned. Bot. Ver. waar- schijnlijk ook hare eigen lokalen zal hebben, verrijst. Van een anderen gewichtigen stap, de instelling eener tijdelijke Commissie voor de Flora van Ned. Indië, verwacht de Vereeniging veel nut voor de grondiger kennis van den plantengroei onzer koloniën. 13 Onder de kleinere gebeurtenissen kan worden vermeld dat de Vereeniging zich liet vertegenwoordigen bij de viering van het 50-jarig jubileum der „Société Royale de Botanique de Belgique". Amsterdam, 22 Februari 1913. De Ie Secretaris, ED. VERSOHAFFELT. VERSLAGEN DER PERMANENTE COMMISSIES. Curatorium van het Kok Ankersmit=fonds. Bij de redactie is geen verslag ingekomen. Commissie van Redactie. In het jaar 1912 zag als gewoonlijk een deel van het Kruidkundig Archief het licht, waarin, behalve het in de statuten verlangde, eene wetenschappelijke verhandeling voorkwam, getiteld: Floristische aanteekeningen V., van de hand der Heeren Jansen en Wachter. Van deel IX van het „Recueil des travaux botaniques Néerlandais" zagen in den loop van dit jaar slechts drie afleveringen het licht. De oorzaak hiervan was te zoeken in de omstandigheid, dat de drukkerij in het begin des jaars overhoopt met werk was, zoodat niet geregeld met drukken kon worden voortgegaan. De Commissie vertrouwt, dat dit bezwaar zich ditmaal niet weder zal voordoen, en het gelukken zal den verloren tijd dit jaar in te halen. De eerste aflevering van deel X is trouwens reeds ter perse. De Redactie mocht zich ook dit jaar weder verheugen in de krachtdadige medewerking der leden; een aantal belangrijke verhandelingen zagen in dit deel het licht. Voor de eerste maal werd dit jaar, naar wij mogen vertrouwen tot weder- zijdsch genoegen, een dissertatie in het Recueil afgedrukt, terwijl voor het volgende deel reeds een tweede ter perse is. Het aantal abonnementen, in het buitenland op het Recueil genomen, neemt slechts langzaam toe, en bedroeg volgens de afrekening der firma Fischer te Jena, in het jaar 1911 15 twintig. Toch blijft de Commissie in dit opzicht goeden moed houden. Wel zal het de moeite waard zijn, te over- wegen, of het geen aanbeveling zou verdienen, als dat op niet al te kostbare wijze mogelijk is, eenige meerdere publi- citeit aan het Recueil te verschaffen. De samenstelling der Commissie onderging in het jaar 1912 geene verandering. Namens de Commissie: F. A. F. C. WENT, Voorzltte7\ J. W. MOLL, Secretaris. VERSLAG van de Commissie voor het Floristisch onderzoek van Nederland. Door het tijdelijk vertrek van Dr. Pu 11 e naar Ned. Indië werden de stukken, die hij onder zijn beheer had, aan de Commissie gezonden en kwamen deze in handen van den ondergeteekende. Ter voorloopige regeling van de Excursie die in den afgeloopen zomer gehouden zou worden, werd door mij als waarn. secretaris, onder goedkeuring van den Voorzitter der Commissie, een excursieplan ontworpen en aan het Bestuur der Vereeniging ter goedkeuring aangeboden, waarna de beschrijvingsbrief voor de op 7-11 Aug. te houden excursie aan de leden is toegezonden. Woensdag 7 Aug. was de ondergeteekende ter ontvangst van de leden te Middelburg aanwezig, die het den verslag- gever dezen keer echter bijzonder gemakkelijk gemaakt IG hebben, daar niemand opgekomen was om aan de excursie deel te nemen. Kan dit voor een deel geweten worden aan het feit, dat door samenloop van omstandigheden de excursie eerst vrij laat kon worden uitgeschreven, ook de voortdu- rende regens gedurende de geheele maand Augustus hebben er zeer zeker toe bijgedragen om deze excursie in 't water te doen vallen. De Commissie hoopt nu, dat zij in den aanstaanden zomer met succes zal kunnen doorgaan. D. LAKO, Waarn. Secretaris. Commissie voor de Bibliotheek en het Herbarium. De eerste zorgen der Commissie betroffen de benoeming van een Conservator. Daartoe werd in April een circulaire toegezonden aan alle leden, waarin sollicitanten voor die betrekking werden opgeroepen. Nadat de Commissie een voordracht had ingediend, benoemde het Bestuur daaruit de Heer Dr. A. H. B 1 a a u w te Eist, die de benoeming aannam. Tevens werd, nu de verzamelingen en de bibliotheek door de verhuizing van 's Rijks Herbarium te Leiden in het gebouw daarvan niet meer konden geborgen worden, getracht een ander voorloopig onderkomen daarvoor te vinden. Door het Bestuur werden onderhandelingen gevoerd met den Raad van Beheer van het Koloniaal Instituut en den Directeur van het Koloniaal Museum te Haarlem, die tengevolge hadden, dat ons de gelegenheid geboden werd, boekerij en verzame- lingen te bergen in een huis te Haarlem, aan de Hazepaters- laan. Tegelijkertijd werd door de Commissie aan het Bestuur een blanco crediet van ten hoogste ƒ 1500 aangevraagd, om 17 daaruit de kosten der verhuizing en de eerste kosten der inrichting van het gebouw en voor het verder in orde brengen der verzamelingen te bestrijden; dit bedrag werd toegestaan. In. den loop van den zomer had de verhuizing onder leiding van den Conservator op voorspoedige wijze plaats en na de zomervacantie kon deze zijn eigenlijke werkzaamheden aan- vangen. In een in de nieuwe omgeving gehouden vergaderingvan de Commissie en den Conservator werden door den laatst- genoemde plannen voor de verdere inrichting der verzame- lingen ingediend. De Conservator stelde voor: 1. een „modelherbarium" samen te stellen, bestaande uit enkele uitstekend geconserveerde exemplaren van alle (hoogere) Nederlandsche plantensoorten en variëteiten; 2. de overige goede exemplaren, dus de groote massa der collecties, samen te brengen tot een „vindplaatsenherbarium" ; 3. plannen te maken voor een ruilhandel waarvan het doel is een herbarium te vormen van de flora der aangrenzende provincies van Duitschland en België. Met deze plannen kon de Commissie zich volkomen vereeni- gen; zij worden nu door den Conservator uitgewerkt met dien verstande, dat eerst de inrichting van het modelher- barium aan de orde gesteld is. Wat de bibliotheek betreft, is in de eerste plaats de aan- dacht geschonken aan het behoorlijk opstellen der aanwezige werken en aan de uitbreiding van de ruiling van het Recueil voor tijdschriften die nu niet verkregen worden, maar welker bezit gewenscht is. Uit de bibliotheek werden een aantal werken aan enkele leden uitgeleend. Insgelijks werden eenige portefeuilles met planten aan eenige leden ter studie toegezonden, terwijl een portefeuille met ülmus-soovten voor een onderzoek werd uitgeleend aan den Heer Henry te Cambridge. Nederl. Kruidk. Archief. 1913. 2 18 De ingekomen boeken en periodieken zijn vermeld in Bijlage 1. Voor het herbarium werden van den Heer W.W. Schipper te Winschoten een aantal gedroogde en gedetermineerde planten ontvangen, waarvan vooral de Rubus-soorten zeer te waardeeren zijn. Deze planten zijn vermeld in Bijlage 2. Alle inkomende planten, die voor het herbarium waarde hebben, worden door den Conservator opgeplakt en van het oorspronkelijke etiket en van dat der Vereeniging voorzien. Ingezonden planten, die noch als soort, variëteit of afwijking, noch om de vindplaats iets merkwaardigs opleveren, worden ter beschikking der inzenders gesteld en teruggezonden, tenzij zij door dezen voor het Ruilherbarium worden af- gestaan. Aan het einde van haar verslag van de werkzaamheden over het afgeloopen jaar gekomen, mag de Commissie niet nalaten een ernstig beroep te doen op de belangstelling van alle leden in de verzamelingen der Vereeniging, die zoolang bijna ontoegankelijk waren en waarvan het gebruik nu meer en meer zal worden vergemakkelijkt. Het is niet vol- doende, dat de bestaande verzamelingen in goeden doen gebracht worden; er is nog veel, dat verbetering en aan- vulling vereischt. Mogen allen, die in staat zijn, voor een der groote belangen onzer Vereeniging wat te doen, zich opgewekt gevoelen, daaraan bij te dragen. De Commissie v. d. Bibl. en het Herb. Voorzitter, J. C. SCHOUTE. Secretaris, H. R. HOOGENRAAD. Januari 1913. LIJST VAN GEDURENDE HET JAAR 1912 INGEKOMEN BOEKEN EN TIJDSCHRIFTEN. Fries. Beckmanns Schwedische Reise 1765 — 66. Societas scient. natur. croatica. XXIII 3, 4; XXIV, 1, 2, 3. Bulletin The New- York Bot. Garden. Vol. 8 - N° 28. Nyt Magazin for Naturvidenskab. Bd. 50, Heft III, IV, V. Roy. Soc. of Vict. Vol. XXV, P. 1. Blomquist. Teil Högburkforraationens Ekologi. Soc. pro- fauna et flora fennica 33. Verh. des Nat. histor. Vereins. (Rheinl. u. Westf.) 68 Jahrg. 26 H. 1911. S. J. Enandri. Salices Scandinaviae I — III. Provinc. Utr. Gen. 1912. Aanteeken. en het Verslag. Journal of theElisha Mitchell Scient. Soc. Vol. XXVIII, N° 1,2. AnnaU di Botanica, Roma. Vol. X, fase. 2^, 3^ ; Vol. XI, fase. 1°. Verhandlung des Botan. Vereins der Prov. Brandenburg. 53. Jahrgang, 1911. Cytolog. u. entwickl. Studiën an Myricaria Germanica, Frisendahl, Akad. Abhandl. Upsala. Ch. Jan et. Le volvox. Ch. Jan et. Le sporophyte et le gametophyte du végétal; Le Soma et le germen de l'insecte. La Nuova Notarisia. Jul. 1912, Apr. 1912, Oct. 1912. Feuille des jeunes naturalistes N° 499 — 506. Journ. of the New-York Bot. garden. Vol. IV, N° 41. Svensk. Flora af N. C. Kindberg. The American Midland Naturalist. Vol. II, N^ll, 12. Vraagt ruiling. Schriften der Phys. Oekonom. Gesellsch. Koningsberg. 52. Jahrg. 1911. 20 Bulletin de 1' Akad. impér. de St. Pétersb. 6© Serie 11, 12, 13, 16. Lev. Nat. Deel XVIII, afl. 3-19. Ber. der Bayer. Botan. Ges. Bd. XIII, 1912. Sitzungsber. des Naturhist. Ver. der Rheinl. und West- falens. 1911, 2. H. Nat. Ges. Zürich. 57. Jahrg. I en II, 1912. R. Soc. of Edinb. Vol. XXXII part. 3 en 4. Malpighia (Catania), Anno XXIV, 1—4. Natura, orgaan der Ned. Nat. hist. Vereen. N^ 131-139. Proceedings of the Amer. Phil. Society, Philadelphia. N°. 203—205. Bulletin de la Soc. Royale de Botan. de Belgique Bd. 48, Heft 1-4. Jahresber. der Schles. Gesellsch. f. vaterl. Cultur. 1910, Bd. 1 en 2; 1911, Bd. 2. Mededeel, v. h. Proefstation voor de Ja va-suikerindustrie N° 21-26. BuUet. de l'académie impér. des Scienc. de St. Pétersbourg NO 14, 15, 17, 18. Xön.-Sachs. Ges. f. Botanik u. Gartenbau („Flora"), 1911 - 1912. Butlleti del Club Montanyenc, Barcelona. 1912, N° 4-5, 6-7. Proceedings of the Acad. of Nat. Sciences of Phila- delphia. Ü. S. Department of Agriculture, Bureau of Plant-Industry Buil. 231. University of California Publications. Arkiv för Botanik. Akad. v. Wet. Stockholm. Bd. 11, Heft 1-3. Verslagen der Alg. Vergader, enz. v. d. Vereen, t. beh. v. Natuurmonum. 1912. Departem. v. d. Landbouw-Suriname. Verslag 1911, 1912, N° 26, 28, 29. Departem. v. d. Landbouw Suriname. Meteor. Waarn. in 1911. Mémoires de la Soc. des Naturalistes de Kieff. Tomé XXII, Livr. 1 (2 ex.) 21 Ann. du Jard. Botan. de Buitenzorg. Vol. 26. Deel 1 en 2. Bulletin du Jard. Botan. de Buitenzorg. N° 5 — 8. Arch. Néerland. des sciences ex. et natur. (Holl. Mij. v. Wetensch.) Serie III B, Tomé I, 3e en 4e Afl. Serie III A, Tomé II. Recueil des trav. botan. Néerland. (Ned. Botan. Vereen.) Vol. IX, Livr. 2. Nederl. Kruidk. Archief, (Versl. en meded. der Ned. Bot. Ver.) 1912. Annalen des K. K. Naturhist. Hofmuseums Wien. Bd. XXVI, NO 1-2. Mededeel, v. h. Agric. Chem. Laboratorium, Dep. v. Landb. Buitenzorg. N° 1. Vierteljahrsschr. d. Naturf. Gesellsch. in Zürich. 1911, Heft' 4. Schriften des Nat. wiss. Vereins f. Schleswig-Holstein. Bd. XV, Heft 1. Transactions of the Amer. Phil. Soc. Philadelphia. Vol. XXII, Part 2. Société des Natur. Luxemb. Bulletinsmensuels. Nou v. Série, 5me Année. Archief Zeeuwsch Genootschap der Wetensch. 1912. Berichte Kön. Sachs. Gesel&ch. der Wiss. Leipzig. Math. Ph.-Klasse. Bd. 63, VII -IX, Bd. 64, I-II. Bulletin de la Soc. impériale d. Natur. de Moskou. 1911, N° 1-3. Pomona College- Journal of Econ. Botany-Claremont Calif. Vol 1, N° 1. Repertorium novarum spec. regni veget. Fedde. Naturwiss. Zeitschr. f. Forst- u. Landwirtsch. Stuttgart. 1910, 9-12, 1911, 1-12, 1912, 1-12. Jard. Botan. de l'Etat de Bruxelles. (ConspectusFlorae Africae). Actes du Ille Congr. Intern, de Botan. Bruxelles 1910, Vol. 1 en 2. Frau A. Koorder-Schumacher. Systemat. Verzeichnis zum Herbar Koorders. Lief. 1 — 9. 22 B. P. V. (1. Yoo. Tooverplanten. Overdruk Tijdspiegel. Buil. de la Soc. Linnéeniie de Normandie. 6e Série, Vol. 2 et 3. Buil. du Mus. Nat. d'Histor. Naturelle Paris. 1910, 6 et 7, 1911, 1-5. Memoir. de la Soc. Linnéenne de Normandie. XXIV Vol. l^r Fase. Bulletin du jard. impér. botanique de St. Pétersbourg. Tomé XI, 1-6, Tomé XII, 1-4. Verslagen en mededeel, van de directie van den Landbouw. 1911, 1-6, 1912, 1-5. Alfr. Cogniaux. La Botanique en Belgique (1862 — 1912). Ann. de la Soc. Botanique de Lyon. Tomé XXXV. Proc.-Verbaux de la Soc. Linnéenne de Bordeaux. Tomé LXIV. Mémoires de la Soc. nat. des se. natur. et math. de Cher- bourg. Tomé XXXVII. B. P. V. d. Voo. De Leer der Teekenen. Overdruk Vragen van den Dag. Meded. en berichten v. d. Kon. Nederl. Landb.vereen. 1912, N° 5. Nation. en intern. Landbouwtent. 1913, 3 ex. Handel, v. d. Kon. Akad. v. Wetensch. te Stockholm. Bd. 47, N° 2 en 3, Bd. 48, N° 7. Atti del R. Instituto d'Incor. di Napoli. 1911, Série Sesta. Mededeel, van 's Rijks herbarium te Leiden. 1912, N°8 — 14. University of California Publications in Botany. Vol. IV, N° 12, 13, 14. Dr. S. B. Koorders. Opr. eener Ned. Ind. Vereen, tot Natuurbescherming. Festschrift des Ver. f. Naturk. Cassel. 1836-1911. Durand et Schinz. Conspectus Florae Africae. Vol. Ib en Vol. V (de la Part des Héritiers Th. Durand). Uit de Bibliotheek werden eenige boeken aan enkele leden uitgeleend. Insgelijks werden eenige portefeuilles ter studie toege- 23 zonden aan enkele leden, terwijl een portefeuille met Ulmiis- soorten voor een onderzoek aan den heer Aug. Henry te Cambridge werd uitgeleend. Voor het herbarium ontvingen wij van den Heer W. W. Schipper te Winschoten een aantal gedroogde en gede- termineerde planten, waaronder vooral de volledige Kubus- soorten zeer te waardeeren zijn: Nasturthim officinale R. Br. f parvifolium P e term. Nasturtium officinale R.Br. f. genuinitm Gren. et Godr. Ruhus nemorosus Hayne f. Gothiciis Frederichsen. Biibiis Koehleri Wh. en N. Ruhus wemorosw-s Hayne f. serrulatus Lindeb. Ruhus chlorothyrsos Focke. Ruhus sylvaticus Wh. en N. f. aphyllostachys Kretzer. Alle inkomende planten, welke voor het herbarium waarde hebben, worden op wit carton opgeplakt en van het origi- neel etiket en dat van de Vereeniging voorzien. Ingezonden planten, die noch als soort of als variëteit of afwijking, noch om de vindplaats iets nieuws of belangrijks voor het Herbarium der Vereeniging opleveren, worden gaarne weer ter beschikking van de inzenders gesteld en teruggezonden, tenzij de inzenders die planten dan willen afstaan aan het Ruilherbarium der Vereeniging als ruilmateriaal voor de Vereeniging. VERSLAG VAN DE COMMISSIE VAN HET BOTANISCH STATION OVER 1912. Het botanisch station werd in Juli bezocht door vier studenten der Groninger Universiteit, die er eenige dagen, voornamelijk met het oog op verzamelen van hoogere plan- ten, vertoefden. De Heer E. Hufferetz, Apotheker te Weert, belastte zich weer met het toezicht op het labo- ratorium. Het is te betreuren dat, nu het zeker is dat de plassen te Weert binnen afzienbaren tijd uit zullen drogen, er niet van het botanisch station gebruik wordt gemaakt om de algenflora dezer vennen te onderzoeken. Het botanisch station is toch voornamelijk met dit doel opgericht. Geen enkele mededeeling is echter tot nog toe over de algenflora ver- schenen. De commissie wil nog eens in 't bijzonder de aandacht hierop vestigen. J. WESTERDIJK, Secretaresse. FINANTIEEL OVERZICHT 1912. De het vorige jaar uitgesproken verwachting, dat de in- komsten uit contributies nog stijgen zouden, is vervuld geworden (toename van + ƒ 250) en uit dit bedrag van ƒ 1660 konden de verschillende uitgaven, als die voor Recueil, Kruidkundig Archief, Botanisch Station, Vergaderingen etc. geheel bestreden worden. De bijzondere uitgaven, noodig geworden door de verplaatsing en nieuwe installatie van 25 het Herbarium, die voor dit jaar ±/550 beliepen, moesten gevonden worden uit de / 1500, daarvoor uit het Vrije Fonds beschikbaar gesteld. Ook nu V7eer ontstond door koersafbrokkeling verlies der verschillende fondsen, speciaal van het Brumund Fonds; het winstsaldo van het Kok Ankersmit Fonds werd kleiner, daar, met ingang van 1 Augustus, hieruit het salaris van den Conservator van het Herbarium betaald werd. Het verdere verloop van het Kapitaal der Vereeniging is uit bijgevoegde balans, benevens Verlies- en Winst-Rekening te zien. TH. WEEVERS, Penningmeester, BALANS. Bezittingen. 1 Jan. 1913. Kas- en Spaarbankboekje Kok Ankersmit Fonds ƒ 2190,70 Hypotheek ten laste H. A. Verheij „ 20000,- Effecten „ 5413,70 1 40/0 Oblig.H.IJ.S.M./lOOOa 990/0 ƒ 990,- 130/0 „ Centr Sp. „ 250 a 81 „ „ 202,50 2 50/0 „ Brazil.Fund „ 480 a 104 „ „ 499,20 1 Aandeel Amst. Bank „ 200 a 190 „ „ 380,- 1 4io/oOblig. lOOL.ChinaGoud ƒ 1200 a ƒ931 0/0 „ 1122,- 14io/oOblig.500frs.Rusl./250a94o/o „ 285,- 1 40/oOblig. ƒ1000 Gem. R'dam ƒ1000 a lOOio/o „ 1005,- 1 40/opandbriefRott. Hyp.Bk.ƒlOOO a 98 0/0 „ 980,- Transport . . . ƒ27604,40 26 Transport . . . ƒ27604,40 Kas- en Spaarbankboekje Brumimd Fonds „ 36,79 Effecten Brumund Fonds .... „ 28205,— 1 4i o/q Oblig. ie Nederl. Scheepsverb. /5000 a 990/0 ƒ4950,- 5 4 0/0 pandbr. West. Hyp. Bk. a ƒ 1000 /5000 a ƒ 95 0/0 ,4750,- 5 4 0/0 Oblig. Gem. A'dam a ƒ1000 ƒ4000 a 1010/0 „4040,- 4 4 0/0 Oblig. 100 L. Goud Hongarije ƒ4800 a 870/0 „4176,- 2 4è 0/0 Oblig. 100 L. Goud China /2400 a 93io/o „2244,- 2 30/0 Oblig. Ned. Centr. Sp. aƒ250 ƒ500 a 81 0/0 „ 405,- 10000 frs. 3io/o Ital. Inschrijv./5000 a 930/0 „4650,- 1 4 0/0 Oblig. H. IJ. S. M. ƒ 1000 a 99 0/0 „ 990, - 1 4io/o pandbrief Alg. Mij. tot Bel. ƒ1000 a 99^0/0 ,, 995,- 1 5 0/0 pandbr. Nederl. Transatl. Hyp. Bank ƒ 1000 a 100^ 0/0 ,, 1005, - Vrije Fonds. Kas- en Spaarbankboekje . . . . ' „ 39,88 ƒ4250 Staatsschuldboekje a ƒ 78 0/0 . „ 3315,- Div. debiteuren voor overdrukjes . „ 144,56 „ „ „ contributie . . „ 41,50 Vordering op Ministerie v. B. Z. voor Recueil en Kruidk. Archief ... „116,10 5 Transport . . . ƒ59503,23' 27 Transport Invorderbare rente Staatsschuld- en Spaarbankboekje Herbarium en Bibliotheek P. M. Botan. Station Weert P. M. Vordering op Kas Conservator . . . . / 59503,23^ 90,- 97,26' Totaal . . . ƒ59690,50 Schulden 1 Jan. 1913. Vordering v. Leer A'dam . . ƒ 54,92 „ Macdonald Nijmegen. „ 1614,15 Kapitaal Ned. Botanisch Vereen. „ 58021,43 „ Kok Ankersmit-Fonds. ƒ 27604,40 „ Brumund-Fonds . . . „ 28241,79 „ Vrije Fonds . . . . „ 2175,24 Totaal . . . ƒ 59690,50 z f^ z UJ :^ pj • c^ C/5 a tü Im *^ rj j cö (^ S-» > 0) u z > UJ © 1 H C/5 Z 5/) c I o:» o CD -t-J c t/5 'S > oo 03 co o 00 co o:» CD 00 tO ^ x*< »o Oi CM o lO T— 1 00 CO Oi :d 00 1-1 1 »— ) 1— 1 tH CD t- ïO 1— ( I-H T-H X ■ I 1 1 • 00 «3 G O I c a > CD c o:» g3 o g o o '''' o m O eg co •1— I ^H o m G • ^^ G o G (ü m - :G G • o > • o > a^ hH Q > G ,0 02 G <^ M O o HH .5-1 G , G G a ^ G ü <:d > m CD O M G O \'^ !> CQ © '-G O c3 02 CD G _o '-+J -t-3 . — 1 . G -M CJ O O) G CD > <1 • I— ( G •G m G O) C/2 O G O O) Ö o? G o:» m o W G ^3 bi) o:) O) > G CD f-H o > G 0:1 P ?-l .r-H ' ^ ^ G « oS CD ö <^ c3 CD 'ö G ^ ^> i ^ Sa F>^ -M r^ p; G .0 '^ (D M G < O m G O ^ Aan de ledenvergadering der Ned. Bot. Vereeniging. Ondergeteekenden hebben op 5 April j. 1. ten huize van den penningmeester zich overtuigd van de aanwezigheid der bescheiden, op het l^apitaal der Vereeniging betrekking hebbende, en deze in volmaakte orde bevonden. Naar aan- leiding van de opmerking, dat bij de hypotheek ten laste van H. A. V e r h e ij geen polis van brandassurantie der betreffende panden aanwezig was, heeft de penningmeester hiernaar onderzoek gedaan en de polis van den notaris, die hem onder zijn berusting had, ontvangen. Daar het begrijpen van de door de aanwezigheid der verschillende fondsen eenigszins ingewikkelde boekhouding van niet-deskundigen eenigen tijd eischt en men zich op een bijeenkomst meestal niet voldoende rustig daartoe kan zetten, was reeds door een onzer de boekhouding van te voren nagegaan, waartoe de Heer Weevers zijn voor- naamste boeken had gezonden. Dit vergemakkelijkte het werk op de bijeenkomst zeer. Na toelichting van den penning- meester op een enkel punt, dat nog niet geheel duidelijk was, konden wij niet anders dan overtuigd zijn, dat de finantieele zaken onzer Vereeniging op uitnemende en zaak- kundige wijze door den penningmeester worden beheerd, zoodat wij met vertrouwen voorstellen den penningmeester, onder dankzegging van zijn beheer over 1912, te dechargeeren. H. W. HEINSIUS. J. C. SCHOUTE. 25 April 1913. VERGADERING van 26 October 1912 te Amsterdam in het Universiteitsgebouw. Aanwezig de leden: Arisz, Addens, v. Am stel, Blaauw, Boldingh, CohenStuart,Cool, E. Heiman s, Goethals, Moll, Quarles van Ufford, Scholten, Schoute, Stomps, Yerment, Verschaffelt, E. de Vries, M. de Vries, Went, Weevers, Westerdijk, H. Zeijlstra. Nadat de notulen zijn vastgesteld wijst de voorzitter er op, dat aan de leden een circulaire is verzonden, inhoudende dat Dr. Blaauw zijn werkzaamheden als conservator te Haarlem begonnen is. De Heer Verschaffelt brengt verslag uit over zijn reis naar Brussel ter gelegenheid van het 50 j. bestaan der Belgische Botanische Vereeniging; hij bracht er de gelukwenschen der Nederl. Bot. Vereeniging over, die den Voorzitter Dr. Coquiana en het bestuurslid Mas sart als corresp. leden benoemde. Naar aanleiding van een vraag van Dr. Goethart op de Junivergadering, deelt de voorzitter mede dat met het bestuur der Ver. v. Natuurmonumenten gecorrespondeerd is, die heeft bericht dat de plassen te Weert door de verveningen in die streek onvermijdelijk droog moeten loopen; dat de aandacht der Vereeniging ook op de Plasmolen is gevestigd, waar de toestand eveneens bijna als hopeloos b houwd moet worden. De Ver. v. Natuurmon. deelde tevens mede dat voortdurend door haar belangrijke plekken gecatalogiseerd worden, doch dat de aankoop daarvan steeds op geldgebrek stuit. In een bestuursvergadering der Ned. Bot. Ver. is besloten der Ver. tot Beh. v. Natuurmonumenten officieel op botanisch belangrijke plaatsen opmerkzaam te maken. 31 In plaats van den vice- voorzitter Prof. Mo 11, die aan de beurt van aftreden is, wordt den Heer He uk els met 17 stemmen, tegen E. Hei mans 7 en 1 bl. stem gekozen. De voorzitter dankt Prof. Mo 11 voor de vele diensten, die hij de Vereeniging bewezen heeft: immers de nieuwe grond- slag, waarop de vereeniging werkt, is voornamelijk aan hem te danken. De begrooting voor 1913, door den penningmeester toege- licht, wordt aangenomen. De voorgestelde nieuwe leden worden verkozen. Mej. Cool demonstreert een aantal Hymenomyceten door haar in reinkultuur gebracht. Daaronder zijn er die uit kiemende sporen zijn ontstaan; anderen werden gewonnen uit hoed- of steelweefsel. De reinculturen werden het ge- makkelijkst verkregen op kersendecoct-agar, terwijl de meest normale groei en de vorming van vruchtlichamen op gesteriliseerd hout, op gesteriliseerden humus, een enkele maal ook op brood plaats had. De zwammen, die in de natuur op hout groeien, hebben over 't algemeen makkelijk kiemende sporen en zijn zonder moeite te isoleeren. Spr. demonstreerde: Lentinus tigrinus, Hypholoma fasciculare^ Armülaria miicida, Collybia velutipes, alle met fraaie vrucht- lichamen. Bovendien myceliumculturen van Stereum hirsutum, Polyporus versicolor, P. adustus en Armülaria mellea. Verder vruchtlichamen van een eigenaardige Ameri- kaansche zwam: Lentodium squamulosum. Van de moeilijk te kweeken humus zwammen gelukte het spr. in de culturen kleine vruchtlichaampjes van Stropharia aeriiginosa en Marasmiiis Oreades te verkrijgen. Verder myceliumculturen van Morchella esculenta, PsalUota arvensis, CoUyhia butyracea en flaccida. Ten slotte wees spr. nog op eenige eigenaardigheden van het hymenomyceten-mycelium in cultuur. De hyphen groeien dikwijls in strengen, die zich veervormig vertakken 32 waardoor men deze mycelien direct van die der overige zwammen kan onder scheiden. Een andere eigenaardigheid is het tranen; sommige soorten scheiden sterk gekleurde druppels af. De Heer J. W. Moll doet mede namens den Heer H. H. Janssonius naar aanleiding van eene verhandeling van Mevr. Marie C. S t o p e s, getiteld : Petrifactions of the earliest European Angiosperms, eene mededeeling. Spreker herinnert er aan, dat in het Botanisch Laboratorium te Groningen, in opdracht van Z. E. den Minister van Koloniën, de geza- menlijke houtsoorten van Java, indertijd door den Heer Koorde rs verzameld, anatomisch onderzocht en beschreven worden. Bij die beschrijvingen, door den Heer Janssonius vervaardigd en uitgegeven, wordt de methode, die Linné voor de uitwendige deelen der plant uitdacht, natuurlijk met de noodige wijzigingen gevolgd. De resultaten zijn zeer gunstig, maar toch wordt die methode tot nu toe door weinigen nog gebruikt, en thans doet zich een gelegenheid voor, hare voortreffelijkheid nog eens in het licht te stellen. Mevr. Stopes vond in het British Museum een drietal stukken versteend hout uit een oude formatie van het Krijttijdperk afkomstig en tot loofboomen (Angiospermen) behoorend, en dit zouden dan de oudste loofboomen zijn in Europa gevonden. Den inwendigen bouw van het best bewaarde dier houtsoorten, door haar Aptiana radiata ge- noemd, heeft zij uitvoerig beschreven, terwijl ook een aantal teekeningen en photographieën werden gepubliceerd. De Linneaansche methode werd echter door haar niet gevolgd. Na vele pogingen om de familieverwantschap der plant, waarvan dit hout afkomstig is, op te sporen, en na raad- pleging van een aantal autoriteiten op botanisch gebied, komt zij tot de teleurstellende slotsom, dat het geheel voorbarig zou zijn om aangaande de familie vei wan tschap van Aptiana eenige uitspraak te wagen. 33 De Heer Janssonius h^eft nu de door Mevr. Stopes in hare verhandeling verstrekte gegevens volgens de Lin- neaansche methode omgewerkt en daarna met de beschrij- vingen in het boek over de Javaansche houtsoorten verge- leken. Zoodoende heeft hij het bewijs kunnen leveren, dat deze boom behoord heeft tot de Familie der Ternstroemiaceae^ waartoe onze Camellia's en de struik die de thee levert, behooren. Zelfs moet' men aannemen, dat deze boom tot het thans nog op Java voorkomende geslacht Eanja behoorde. Met behulp der Linneaansche methode is dus mogelijk geworden, hetgeen zonder haar een hopelooze zaak geleek en tevens is door dit onderzoek uitgemaakt, dat het oudste loof boomenhout, tot nu toe in Europa gevonden en waarvan de determinatie mogelijk bleek, tot een familie, ia zelfs tot een geslacht behoort, nog tegenwoordig levend op aarde aangetroffen. Dr. A. H. Blaauw, houdt een mededeeling getiteld : De groei der luchtwortels bij een Wilden Wingerd. In het oerbosch te Tjibodas groeit een Cistussoort, waar- van de 20 tot 30 M. lange, 1 tot 2 m.M. dikke luchtwortels on vertakt tot op den bodem neergroeien. Terwijl de door Went en Linsbauer onderzochte luchtwortels van het type der Orchideeën en Ardidieeën een groeiende zone hebben van 2 tot 5 c.M., of ten hoogste 9 c.M., bleken deze lucht- wortels over een lengte van 40 tot 100 c.M. van af den top duidelijken groei te vertoonen. Deze bedraagt it 23 o/^ per 24 uur voor de eerste zone van 10 c.M. van af den top, tegen + 16 o/o voor de 2^, 10 o/q van de 3©, enz. De groei in de eerste zone van 10 c.M. blijkt vrij onregelmatig ver- deeld, gewoonlijk ligt de maximale groei op 1 a 2 c.M. van den top. De groei is des nachts 2 a 3 x sterker dan des daags. Dit ligt niet aan de temperatuur, die des nachts enkele graden lager is. Ook is het niet de invloed van het licht, Nederl. Kruidk. Archief. 1913. 3 34 want uit een reeks proeven blijkt, dat do groei in het licht van het bosch en in donker volkomen gelijk is. De v^orteltoppen, die in het donker in glazen buizen met constante vochtigheid groeiden, vertoonden toch des nachts een veel sterker groei dan overdag. Dit moet worden toegeschreven aan een sterke groei vermindering overdag tengevolge van de transpiratie en daardoor verhoogde vv^ateropzuiging door de bebladerde plant boven in den boom, waardoor de zeer lange luchtwortels, die nog geen bodemwater kunnen putten, in hun groeibehoeften te kort komen. Volkomen hetzelfde resultaat werd gevonden door Hoek te Peradenya voor jonge bamboescheuten. Het bleek, dat deze luchtwortels geen duidelijke positieve of negatieve krommingen vertoonen, wanneer men eenzijdig de zwaartekracht laat inwerken. Evenmin geschiedt dit wan- neer het licht in het bosch van één kant invalt, en het feit, dat deze lichtsterkte eenzijdig werkend geen kromming teweeg brengt, moet m. i. als eenzelfde uiting worden be- schouwd als het feit dat diezelfde intensiteit bij alzijdige inwerking geen vertraging of versnelling van den groei ver- oorzaakt. Dr. J. C. Schoute houdt een mededeeling over dicho- tomie en zijdelingsche vertakking. De Phanerogamen vertoonen zijdelingsche vertakking door okselknoppen. Als uitzondering zijn de collaterale knoppen van Monocotylen en de seriale (boven elkaar geplaatste) knoppen van enkele Dlcotyle gewassen te noemen. De Varens daarentegen vertoonen dichotomie. Spr. zet nu uiteen, hoe phylogenetisch de zijdelingsche vertakking zoo kunnen ontstaan zijn. Bij Varens komt een dichotome vertakking voor die geen verband houdt met den bladstand. Men vindt 2 bladen met 1 er tusschen, dat angulair blad genoemd wordt. Nu treedt soms bij Varens een zijdelingsche vertakking op, waarbij de knop schuin zijdelings onder het blad staat of op de 35 bladsteel. Door andere auteurs worden deze knoppen ad ven- tief knoppen genoemd, volgens spreker ten onrechte. Hij is van meening dat er tusschen dichotomie en zijdelingsche vertakking principieel geen verschil bestaat. Spr. is daartoe ge- komen op grond van een onderzoek van vertakte Boomvarens. Hij demonstreert exemplaren van monstrueuze Boomvarens. Door ziekte of verwonding van den stam is een vertakking ontstaan die soms normaal dichotoom, soms zijdelings is, doordat slechts één der beide takken uitgroeit en zich in 't verlengde van den stam stelt. De andere zeer kleine tak staat, of als knop of als tak naast een der bladen, naast het angulaire blad der dichotomie. Het eenige verschil tusschen deze zijdelingsche vertakking der Varens en die van de hoogere planten is, dat bij de Varens de knop niet altijd boven de bladinsertie staat en dat niet elk blad een knopt draagt. VERGADERING op Zaterdag 22 Febr. te Utrecht in het Botanisch Laboratorium. Aanwezig de leden: v. Am stel, Arisz, B. Andreae, Blaauw, Boldingh, Bremer, v. Burkom, Boorsma, Doyer, Geerts, Goethals, Hallier, Heukels, Hoo- genraad, Jansen, Moll, Quanjer, Quarles, v. d. Poll, Schoute, Talma, Verment, Verschaffelt, M. S. de Vries, Voormolen, Weevers, Went, Westerdij k, K. Zylstra. Het 2e gedeelte der vergadering, n.1. de voordrachten, werd bijgewoond door Prof. Hans Winkler, Hamburg en diens assistent Dr. Schwartz. De notulen, de verslagen van den Isten secretaris en den penningmeester worden goedgekeurd. Voor het nazien van de rekening en verantwoording van den penningmeester worden Dr. J. C. Schoute en Dr. H. W. Hein si us benoemd. Voorts worden de verslagen van elk der permanente commissies uitgebracht en goedgekeurd. Naar aanleiding van het verslag der Comm. voor Bibliotheek en Herbarium; uitgebracht door den Heer Hoogenraad, ontstaat een kleine discussie. De Heeren Goethart en Jansen stellen voor geen doubletten van het herbarium meer te ruileU; daar men mogelijk op deze wijze verschillende vormen van een soort kwijt raakt. Dr. Goethart zag wel gaarne ruil met buitenlandsche specialiteiten, vooral ook met het doel exemplaren van de flora der aangrenzende landen te ver- krijgen. Zij wekten echter leden op tot dit doel uitstekende exemplaren bij elkaar te krijgen. De vergadering is het er 37 mee eens,, dat van het bestaande herbarium geen exemplaren geruild moeten worden. De Conservator, de Heer Blaauw deelt mede, dat hij een modelherbarium heeft aangelegd, waardoor bezoekers gemakkelijk en vlug een bepaalde plant kunnen vinden. De Heer Jansen merkt naar aanleiding hiervan op, dat er bezwaren tegen is een vindplaatsen- herbarium door het vormen van een modelherbarium uit 't verband te halen. Naar aanleiding van het verslag van de commissie voor het botanisch station merkt de Heer Goot hart op of het niet wenschelijk zou zijn, iemand aan te wijzen om de algenflora der Wcertsche vennen te onderzoeken. De voor- zitter verzoekt de Comm. van het Bot. Stat. daarover haar gedachten te willen laten gaan. De Comm. van Floristiek stelt voor de zomerexcursie weer naar Z. Vlaanderen te doen plaats hebben, in het begin van Augustus, daar in 1912 door bijzondere omstandigheden de excursie zeer laat was uitgeschreven en daarom, door gebrek aan deelname niet kon gehouden worden. De voorzitter merkt op dat men waarschijnlijk meer deelname kan ver- wachten vroeger in den zomer, buiten den vacantietijd. Ingekomen is een schrijven van den Hr. des Tombe, die Deventer als excursieplaats voorstelt. Het voorstel om een renteloos aandeel te nemen van ƒ1000,— voor den aankoop van de vennen te Oisterwijk, wordt aangenomen. Het Curat. van het K. A. fonds had een deel van dit fonds daartoe beschikbaar gesteld. De leden der permanente commissies, die aan de beurt van aftreden zijn, worden allen herkozen, n.1. voor het Curat. K, A. fonds de Heeren Scholten en Cremer; voor de Comm. van Redactie de Heer Modi, voor de Comm. v. Floristiek de Hr. Heimans, voor de Comm. v. Bibliotheek en Herbarium de Hr. Hoogenraad; voor de Comm. Bot. Station Mej. Westerdij k. 38 De nieuw voorgestelde leden worden allen met 25 stemmen gekozen tegen 2 blanco. Na een korte pauseering worden volgende voordrachten gehouden : De Heer Quanjer spreekt over: De nekrose van het phloëem der aardappelplant, de oorzaak van de bladrolziekte. Spr. heeft zich gedurende zes jaren bezig gehouden met onderzoek van de bladrolziekte, in den zin dien Appel er aan gegeven heeft. Hij kon in zieke planten nooit organismen vinden en ging nu na of niet met de uitwendige verschijnselen anato- mische veranderingen in de plant plaats hebben. Inderdaad vond hij dat in de bladrolzieke planten het phloëem abnor- maal ontwikkeld is. De wanden der zeefvaten en cambi- formcellen zijn gekrompen; daardoor zijn deze elementen zoo te samen gedrukt, dat men hen slecht van elkaar kan onderscheiden. Tegelijkertijd verhouten de wanden. Deze afgestorven phloëemdeelen oefenen invloed uit op het om- liggende parenchym; dit is daardoor uiteengetrokken. Ten slotte vindt men dat de lumina der zeefelementen geheel verdwenen zijn, doordat zij met een sap, die de reactie van hout geeft, opgevuld zijn. In 't algemeen zijn de zeefvaten en cambiformcellen van zulke planten korter dan bij gezonde. Naar de bladtoppen toe, wordt het phloëem meer normaal. In de knollen kon de necrose van het phloëem nooit waargenomen worden. Het verschijnsel treedt op, wanneer de eerste spruit boven den grond getreden is, en er van uitwendige ziekte- verschijnselen nog geen sprake is. In dit pathologische phloëem is natuurlijk allereerst het transport van eiwitten gestoord, waardoor de knollen eener bladrolzieke plant klein blijven. Het rollen der bladranden verklaart spreker door het ontbreken van den neerdalenden sapstroom in het phloëem, 39 terwijl de waterstroom in het xyleem ongestoord voortgaat. Daaruit zou dan een spanningsverschil ontstaan. Spr. wijst op een eigenaardigheid van de soort „Paul Kruger". Terwijl deze soort onvatbaar is voor Phytophtora infestans, worden de bladrolzieke exemplaren er sterk door aangetast. Zooals te verwachten was, geven planten, die eerst laat in het seizoen bladrolziek worden, nog een tamelijk hooge opbrengst, vergeleken bij vroeg aangetaste. Spr. eindigt met eenige beschouwingen van theoretischen aard. Volgens hem is het zeer onwaarschijnlijk, dat een necrose van het phloëem door organismen veroorzaakt zou worden, daar analoge verschijnselen op physiologische storin- gen berusten. De oorzaak van het afsterven van het phloëem is echter nog niet opgehelderd. Mej. M. S. de Vries houdt vervolgens haar voordracht over: De invloed der temperatuur op de phototropie bij kiemplantjes van Avena sativa. Spr. deelt mede, dat zij nu reeds tot een korte publicatie overgaat naar aanleiding van een onderzoek van Forster- Nybergh, die resultaten verkreeg, tegenovergesteld aan de hare. Genoemd onderzoeker vond, dat de temperatuur geen invloed had op het phototropisch prikkelproces en men dus den invloed graphisch door een rechte lijn kon voorstellen. Spr. verkreeg echter een duidelijke optimum- kromme. Zij bepaalde de hoeveelheid lichtenergie, die noodig is om een kromming van 2 m.M. te verkrijgen bij 20° C. na voorverwarming bij verschillende temperaturen. Deze lagen tusschen 0° en 40°. Uit deze' proeven bleek duidelijk de betrekking tusschen het phototropisch prikkelproces en de temperatuur. Na voorverwarming bij 31° bleek de benoodigde hoeveel- 40 heid lichtenergie 8 meterkaarssec. te zijn. Boven en onder die temperatuur moet de hoeveelheid lichtenergie vermeerderd worden om dezelfde kromming te verkrijgen. Bij hoogere temperaturen is de duur van voorverwarming van invloed. Tusschen 27,5° en 30° heeft langer voorverwarmen een gunstigen invloed, boven 32,5° een schadelijken. Dus ook hier weer een duidelijke optimumkromme. De vraag of de temperatuursinvloed zich niet alleen over de perceptie, maar ook over den reactietijd (de tijd die verloopt, voordat 50 % der plantjes gekromd zijn) moest ontkennend beantwoord worden. Een uitzondering viel te constateeren voor temperaturen van 0° en 35° — 40°. Ten slotte dankt de Voorzitter de H.H. Winkler en Schwartz voor het bijwonen der vergadering; Prof. Winkler antwoordt hierop met een enkel woord. VERGADERING van 16 April 1913 te Amsterdam in het Universiteitsgebouw. Aanwezig de leden: v. A me ij den, Arisz, Blaauw, Bremer, Beucker Andreae, Heukels, Heimans Jr. V. d. Horst, Peck, Quarles, v. d. Sande B., v. Sloo- ten, Schreuder, Rutgers, Sluiter, M. de Vries, Verschaf feit, de Waal, Went, Weevers, W es ter dijk, Wijsman. Nadat de notulen zijn goedgekeurd, brengen de Heeren Heinsius en Schoute rapport uit over de rekening en verantwoording van den penningmeester. Zij roemen de uitnemende wijze van beheer van den penningmeester, wiens bescheiden zij volkomen accoord bevonden. De voorgestelde nieuwe leden worden met 17 stemmen gekozen, tegen 3 blanco. De Voorzitter deelt mede, dat het bestuur een conferentie heeft gehad met de Comm. voor Floristiek. Deze wenscht meer werkzaam op te treden. Vroeger vonden er floristische vergaderingen buiten de vereeniging plaats: men wenscht ze nu weer in den boezem der vereeniging te houden. Er zullen vergaderingen van de Comm. voor Floristiek gehouden worden, die toegankelijk zijn voor alle leden der Bot. Ver. Op die vergaderingen zullen- alleen floristische mededeelingen en demonstraties plaats vinden. Tevens is besloten het volgend, jaar, aansluitend aan de ledenvergadering, een excursie te houden, b.v. in Mei. Do zomerexcursie kan daarom wel blijven bestaan. Tevens wekt de Voorzitter nog eens op, mededeeling te doen omtrent interessante botanische terreinen, waarvan 42 dan officieel kennis zal worden gegeven aan de Ver. v. Behoud van Natuurmonumenten. Daarna krijgt de Heer v. d. Horst het woord over den invloed van de temperatuur en de radiumbestraling op de kieming van lichtgevoelige zaden. De proeven werden hoofdzakelijk genomen met zaden van Fhacelia ianaceiifoUa en Wigdia aristata^ die in donker kiemen en van EpiloUum angustifolium^ die licht voor de kieming noodig hebben. De proeven over den invloed van de temperatuur gaven hetzelfde resultaat als die van Lehman daarover. Licht en temperatuur werken op gelijke wijze in. Zaden van Phacella en Wigella werden door toevoer van licht- of warmte-energie in de kieming tegengehouden, die van EpiloUum erdoor bevoordeeld. Bij hooge temperatuur (30° C.) kiemt Phacella ook in donker niet, bij lage temperatuur (10°) Epilohiiiyn niet in licht. Licht-energie wordt evenwel niet in warmte-energie omgezet. Radium-bestraling werkt op planten op dezelfde wijze als licht, veroorzaakt een phototropische kromming, maar is ook nadeehg voor den groei van de plant. Uit proeven, genomen met zaad van Ep. angusHfoUiim, bleek, dat de invloed ten kwade op de kieming sterker was dan die ten goede. Werden de zaden door radium-licht beschenen, dan kiemden er steeds veel rninder dan in de contróleproef. De Heer Arisz houdt zijn voordracht over positieve en negatieve krommingen bij kiem plantjes van Avena sativa. Spr. zet het verschil uiteen tusschen de theoriën van de Ca n dolle en Sachs over de wijze waarop planten de richting van het licht percipieeren en wijst er op, dat, waar er alle reden bestaat om aan te nemen, dat er in de plant een photochemisch proces plaats heeft, de richting dan waargenomen kan worden, doordat dit proces op ver- schillende plaatsen, tengevolge van absorptie van het licht, door het weefsel niet even sterk is. [3 De richting van het Hcht zou dus alleen invloed hebben voor zooverre de intensiteit op de eenheid van oppervlakte bij schuin invallende stralen geringer is dan bij loodrecht invallende. Spr. v^ijst er echter op, dat bij kiemplantjes van Avena deze regel v^el opgaat, mits men er maar op let dat de top conisch van vorm is, dat dus een lichtstraal, die van boven invalt, een gunstiger effect zal hebben dan een die loodrecht op de hoofdas van het coleoptiel staat, daar juist de top 't gevoeligst is. Voorts deelt spr. mede, hoe ook bij ^ yejia negatief photo- tropische krommingen optreden en hoe positieve en negatieve krommingen verklaard kunnen worden tengevolge van de verschillende verandering van de chemische systemen der voor- en achterkant van het orgaan. Ten slotte wordt besproken hoe de zoogen. stemmings- verschijnselen, die bij voortgezette belichting optreden, alle eenzelfde verloop hebben. Een plant, die alzijdig voorbelicht is en daardoor ongevoeliger geworden is, wordt bij voort- gezette belichting weer gevoeliger. Hetzelfde verschijnsel, was bij eenzijdige belichting reeds bekend. Zoo gaat b.v. een eerst opgetreden negatieve kromming bij voortgezette belichting weer in een positieve over. De verklaring van dit proces wordt gezocht in een proces, dat met den tijd zou moeten toenemen en het verminderen van de „erregung" ten gevolge zou hebben. Tusschen dit proces en het bekende „abklingen" van de „erregung" in 't donker wordt verband gezocht. Over de plantengroei der duinvalleien op Terschelling en over het ontstaan der duinvalleien in 't algemeen. •) s DOOR De. I. BOLDINGH. Over de duinvalleien in 't algemeen is door verschillende personen geschreven en meerdere hypothesen over het ont- staan van die vlakke lage gedeelten te midden van de duinen zijn er gemaakt, o. a. door twee Nederlandsche geologen: J. Lorié en Eug. Dubois. Verschillende publikaties in het Tijdschrift van het Kon. Ned. Aardrijkskundig Genootschap door voornoemde heeren en een paar verhandelingen van C. L. van Balen maken het voor een niet-geoloog, zoo al niet geheel, dan toch bijna mogelijk een idee te krijgen van de tot heden heerschende opvattingen. Dubois dan meent dat de duinvalleien vroeger door zand bedekt zijn geweest en dat zich ook daar duinen bevonden hebben, die door de wind zijn weggevaagd. Lorié meent dat die valleien door de zee gevormd zijn en in een latere publikatie is hij van opinie dat de duin- valleien niets anders zijn als door de duinen ingesloten stukken laag land. ^j 1) Uit practische gronden hield ik het voor het beste deze mede- deeling in de vorm te laten waarin ik ze als voordracht hield op de Vergadering der Nederlandsche Botanische Vereeniging op 28 October 1911 Amsterdam. 2) Voor literatuur zie E. Dubois. Over duinvalleien, den vorm der Nederlandsche kustlijn en het ontstaan van laagveen in verband met bodembewegingen, in 't Tijdschrift van het Koninklijk Nederl. 45 Natuurlijk baseeren beide heeren hunne opvattingen op geologische factoren; ze letten niet op de botanische kant van het vraagstuk. Wanneer ik nu op de botanische kant de aandacht vestig en een hypothese opstel die op plantkundige gegevens be- rust, ben ik rnij zeer goed bewust, dat wellicht door geologen aanmerkingen op mijne opvatting gemaakt zullen worden; en misschien zal mijne hypothese voor onhoudbaar verklaard moeten worden ; maar ook dan zal het mij reeds genoeg voldoening geven nieuw rumor in casa te hebben opgewekt, waardoor het onderhavige vraagstuk met nieuwe moed van alle kanten bekeken zal kunnen worden. Van de eigentlijke plantengeographie in ons land weten wij nog zeer weinig; al kennen wij vrijwel alle Phanerogamen die in ons land voorkomen, er bestaan zoo goed als geen werken die overzichten geven van de verschillende vegetaties. Dit kan nu tot op een zekere hoogte zoo zijn omdat wij van de geologie van ons land ook nog zoo bitter weinig in een samenhangend geheel gepubliceerd vinden, aan de andere kant meen ik zeker te kunnen constateeren dat dit gebrek in onze kennis dienaangaande komt door de ijver die er bestaat om plantenlijsten te maken waarbij men reeds tevreden is met het weten van het al of niet voor- komen van bepaalde planten in deelen van ons land, die niet gekozen zijn volgens bepaalde plannen, maar voor een heel groot deel afhankelijk waren van het al of niet wonen van floristen, planten verzamelaars in die willekeurige steden of dorpen waarvan de omtrek bestudeerd werd. De „Plantenkaartjes" van Goethart en Jongman s zullen als ze geheel gepubliceerd zijn een overzicht geven van wat wij door dergelijke studies te weten kunnen komen; Aardrijkskundig Genootschap. Tweede Serie, Deel XXVII (1910) p. 395, waar de andere literatuur aangegeven wordt. 46 misschien zullen een Idc'in aantal van die kaarten gecom- bineerd ons iets kunnen vertellen van landstreken die het eerst in aanmerking komen flink bestudeerd te voorden; een andere wijze van aanvatten zou echter zonder twijfel veel gemakkelijker tot dezelfde resultaten hebben kunnen leiden. Wanneer wij nu eens vergelijken wat Belgen en Duit- schers al gepraesteerd hebben op het gebied der planten- geographie van hun land, en ik noem U Mas sart, Graeb- ner en Reincke, staan wij Nederlanders dan niet erg daarbij ten achter. Met weinig hulpmiddelen, op zeer bescheiden schaal heb ik zelf eenige waarnemingen gedaan op Terschelling en Vlieland ; vroeger had ik een aantal andere streken van ons land bezocht en al gauw kwam ik tot de conclusie dat iemand, die nog maar heel weinig deelen van ons land heeft bestudeerd, toch zeker niet bevoegd is om een juist oordeel te kunnen vellen zelfs over het kleinste gedeelte onzer flora. Ik geef mijne beschouwingen nu nog met de noodige reserve, ben vooral daardoor wat moediger gewor- den omdat ik meende in de geobotanische literatuur van de naburige landen genoeg steun te vinden voor mijne conclusies getrokken uit een klein aantal eigen waarnemingen. Om nu op Terschelling terug te komen, ieder uwer weet hoe op dat eiland een aantal zeldzame planten te vinden zijn. Gij denkt daarbij natuurlijk dadelijk aan Anagallis tenella, Helianthemum gutcatum en Vaccinium mac7''ocarpon, planten die daar ontdekt zijn door H o 1 k e m a, die een uiterst lezenswaardig proefschrift heeft geschreven „De Planten- groei der Noordzee eilanden." (1870). Wij bezitten verder nog een verslag van een excursie door leden der Nederlandsche Botanische Vereeniging naar Terschelling gemaakt (1886), in het Nederlandsch Kruidkun- 47 dig Archief en een meer populair geschreven overzicht van de Terschelling-flora door F. W. van E eden geschreven in het Album der Natuur (1886). In een verhandeling van L. Vuj^ck: de Plantengroei der duinen (1898), is ook een en ander over Terschelling te vinden. Andere publikaties over de flora van Terschelling heb ik nergens kunnen vinden. Ik stel U voor in gedachten op Terschelling een wandeling te maken van Midland af regelrecht naar de Noordzeekust ; wij vinden eerst nog een gedeelte weiland om daarna vrij plotseling te komen in een terrein dat ligt vóór de binnenste duin-reeks en ons geheel de indruk geeft van een heide- veld zooals wij ze vinden op de Veluwe, vooral op de vochtigere zuidelijke gedeelten. Het vinden hier in de onmiddellijke omgeving van de duinen van Emidetrum nigrum, Calluna vulgaris, Erica tetralix en Myr'ica Gale moet een zeer vreemde indruk maken. Verder doorloopend komen wij op een vrij lage reeks duintjes waar overvloed van Carex areiiaria, Salixrepens,Rosapiinpinelli' folia, Gcdium verum, Corijnephorus canescens en Psamma arenaria te vinden is. Aan de buitenkant van deze duintjes zien we nu een zeer groote lage vlakte, een duinvallei, waarvan de vegetatie vooral gekenmerkt is door de enorme massa Salix repens, Anthoxanthum odoratum, Erica tetralix en Carex; bij het doorwandelen van die vallei vallen dan heele velden op die bedekt zijn door een dicht kleed van Vaccinium macro- cctrpon; groote gedeelten zien rood door die Faccmwü^ibladen en door Junciisstengels, terwijl Eriopliorum angustlfoUmn op lagere gedeelten waar de bodem minder bedekt is, te midden van Drosera rotundi folia, veel voorkomt. De duinen die' naar de Noordzeekant de duinvallei, de 48 duinpan, begrenzen zijn hooger en vertoonen nog meer dan de lagere duinen een op de voorgrond tredende Psamma- Corynephorus vegetatie, op sommige plaatsen door Elymus arenaria vervangen. Tusschen die hoogere duinen bevinden zich duinpannen van de bekende komvorm, veel minder uitgestrekt dan de groote duinvalleien en ook hoogere gelegen; daar is Salix reyens overheerschend met Hippophaë rhamnoides, Pirola, Galamagrostis epigeios en Carex, Wanneer wij de groote duinvalleien nader gaan bestudeeren en wij willen trachten uit te maken tot welk vegetatie- type de plantengroei daar behoort, dan blijkt ook al uit wat ik reeds heb opgenoemd dat we reeds op het eerste gezicht zien een heide-vegetatie voor ons te hebben; bij nadere vergelijking van de aldaar voorkomende planten met de verschillende typen van heide-vegetatie zooals ze door Graebner, in „Die Heide Norddeutschlands" (1901) (deel V. van En gier und Drude Vegetation der Erde) zijn onderscheiden, komen wij tot de conclusie, dat een groot aantal charakteristieke planten van verschillende heidefor- maties hier op Terschelling groeien en wel in zoo'n over- groote hoeveelheid dat ze hier ook werkelijk het aspect van de vegetatie bepalen. Nu is het mij tot nog toe vrijwel onmogelijk geweest de verschillende heidetypen van Graebner alleen uit zijn boek scherp van elkander te onderscheiden en uit elkander te houden, wat hem trouwens naar mijne meening zelf ook nog niet gelukt is. Graebner noemt o.a. Callunaheide, Tetralixheide, Empetrumheide en heidemoeras; en wij zien dat in de Terschellinger duinpannen al deze vier vormen in typische vertegenwoordigers aanwezig zijn. Van de Callunaheide noem ik: Calluna vulgaris^ Carex arenaria, Ewtpetrum nigriim, Salix repens, Anthoxanthum odoratmn, Pirola, Erica tetralix, Galium verum, Jasione 49 montana en Viola tricolor die alle voorkomen in de hoogere deelen der valleien en op de hellingen der duinen. De kenmerkende planten der Tetralixheide, waarvan ik noem Erica tetralix, Eriophonim angustifolium, Garex flava, Jimciis, Salix repens, Drosera rotundifolia, Pediciüaris, Pi- lularia globulifera, GalamagrosHs ejyigeios, Carex pcmicea, Orchis maciilata, Hydrocotyle vidgaris, Veronica scutellata, Ranitnculis flctmmula groeien er in de lagere vochtigere deelen der valleien. Ook de Empetrumheide met Empetrum nigrum, Galiiim verum, Jasione montana, Hieraciwn iimbellatum komt op vele gedeelten voor, terwijl de vertegenwoordigers van het heidemoeras als : Eriophorum angustifolium, Scirjnis, Juncus, Myrica Gcde, Salix repens, Drosera rotundifolia, Empetrum nigrum, Vaccinium macrocarpon, Littorella lacustris, Pilu- laria globidifera, Sturmia Locselii, Comarum pcdustre, Hy- drocotyle vulgaris, Mentha aciuatica, Parnassia vidgaris, Erythraea Centaiiriiim zeer veel voorkomen op de zeer vochtige plaatsen. Door deze gegevens meen ik U voldoende te hebben overtuigd van het voorkomen van typische heide vegetaties op Terschelling. Zeer wenschelijk zou het zijn dergelijke gegevens te verzamelen van enkele andere landstreken vlak achter de duinen, als bijv. bij Petten, Alkmaar, 't Zwanewater, Schoorl en Bergen en vooral ook in Zuid-Holland. Na deze overzichten wil ik Uwe aandacht vestigen op de volgende groepen van planten die we hier in de valleien hebben waargenomen. . 1°. Salix repens an IIip)pop]iaê rhamnoides. 2°. Anagcdlis tenella, Helianthemumguttatum, Vacciniimi macrocarpon, 3°. Myrica Gcde, Empetrum nigrum, Erica tretrcdix en Ccdluna vulgaris. Nederl. Kruidk. Archief. 1913. 4 50 De eerste groep is een voorbeeld van planten die door overgroote hoeveelheid opvallen en tevens een voorbeeld van vormen die in de geheele duinenreeks langs de Noordzee voorkomen. Hippophat komt bovendien voor langs de ge- heele westkust van Europa en heeft ook een zeer groot verspreidingsgebied in het midden van Europa en Azië. Bij de verdere beschouwingen laat ik dus deze planten weg daar ze ons niets bijzonders kunnen leeren uit hoofde van hun zeer groot verspreidingsgebied. De tweede groep bevat planten die door hun zeldzaam voorkomen in ons land opvallen; ook op Terschelling zelf zal men Anagallis en Helianthemum niet zoo direct vinden daar ze slechts op enkele plaatsen meer in 't oog vallen, vooral in de duinstreek in het Westen van het eiland. Wij zullen deze drie planten het best kunnen be- schouwen als lastige Auslander, wat moge blijken uit de de geographische verspreiding. Anagallis tenella komt in België langs de kust heel zelden voor en verder op een paar meer oostelijk gelegen plaatsen in België; verder op een paar plaatsen in de duinen in Nederland waar ze misschien aan het verdwijnen is; alleen op Texel, Terschelling en Ameland is ze nog betrekkelijk veel te vinden, terwijl ze bovendien voorkomt langs de Noordkust van AJrika. HeliantJmnum guttatum komt behalve op drie N. H. eilanden ook voor op Norderney en in het midden van Duitschland ; ook is ze te vinden langs de Noordkust van Afrika. Zou het misschien meer dan bloot toeval zijn dat juist deze twee planten langs de Noordkust. van Afrika gevon- den worden? Vaccinium macroca^pon is tot nu toe gevonden op Ter- schelling, Vlieland, bij den Helder en in Noord Amerika; het 51 is natuurlijk nog altijd denkbaar dat deze plant door men- schen naar ons land is gebracht. Ik behoef U niet te zeggen dat de verspreiding van deze drie zeldzame planten zeker wel geen licht zal kunnen werpen op de herkomst der duinenflora al verzwakken de twee eerstgenoemden niet de opvatting van Massart dat de duinenvegetatie van zuidelijke kuststreken af ons land zou zijn komen bevolken; deze opvatting is naar mijne meening trouwens voldoende door Massart als juist aangetoond. De derde gi'oep, Myrlca, Empetrum, Erica en Calluna, heideplanten bij uitnemendheid, zou zeker niet zoozeer mijn aandacht hebben getrokken op Terschelling wanneer alleen door mij beschouwd werden die planten welke zeld- zaam zijn in ons land; natuurlijk zal niemand naar Ter- schelling gaan om daar voor 't eerst kennis te maken met de vier genoemde planten die zooveel gemakkelijker in het midden en het Oosten van ons land bereikbaar zijn. En toch ben ik overtuigd, zooals ik reeds aangaf, dat de vegetatie door deze vier planten aangeduid op Terschel- ling, zoo geïsoleerd van dergelijke vegetaties in andere gedeelten van ons land, daar aan ieder Nederlandsch botanicus zal opvallen. Voor zoover ik na kon gaan komt Myrica Gak in de buurt van de duinen ook nog voor op Texel, bij het Zwane- water, bij Petterduin, tusschen Schoorl en Bergen, bij Alkmaar en bij Xoordwijkerhout. Wat de verdere verspreiding betreft, ze komt steeds voor in heidegebieden maar lang niet in alle; in België vindt men deze plant nergens in de geheele duinstreek. In ons land zien we Myrica Gale veel in de Zuidoostelijke helft. Nu zal ik dadelijk toegeven dat wij eigenlijk op geogra- phisch gebied heel weinig weten van de toestand van ons 52 land bij het begin onzer jaartelling; Blok zegt dat in zijn „Geschiedenis van het Nederlandschc volk" nadrukkelijk, maar toch meen ik v^el dat er gegevens zijn die aanduiden dat de reeks der Noordzee Eilanden met ons land verbonden is geweest; hierop wensch ik nu reeds even de nadruk te leggen. Wanneer wij nu nagaan hoe het met de verspreiding van Eynpetrum nigriim is in de streken die dicht bij de duinen gelegen zijn, dan valt daarvan te vermelden hoe in grove trekken de verspreiding van deze plant samenvalt met die van Myrica Gale. Ik moet U ook mededeelen dat er misschien verband is te zoeken tusschen hot voorkomen van Empetrum nigrum en zeemeeuwen die de bessen lijken te eten; zoo heb ik b.v. op Vlieland, waar Empetrum nog niet was waargenomen, op één plek in de onmiddellijke nabijheid van zeemeeuwen- nederzettingen massa's van deze plant gevonden; maar Empetrum komt ook veel voor op plaatsen waar meeuwen toch wel geen aandeel in de verspreiding van Empetrum zullen hebben. Ik voor mij meen dus tot nu toe nog de verspreiding van Empetrum te kunnen gebruiken voor de opvatting die ik U verder zal ontvouwen. Ook Erica en Galluna gaan in hoofdzaak wat betreft het voorkomen in de duinstreken geheel samen met de twee genoemde planten, al zijn er ook enkele gegevens te vinden iets zuidelijker; maar deze enkele vindplaatsen zijn steeds vaag aangegeven en nadere bestudeering ter plaatse zou zeer gewenscht zijn voordat we zouden moeten aannemen dat Erica en Galluna zich te dezen opzichte geheel anders gedragen als Myrica en Empetrum. Het voorkomen van Myrica, Erica, Galluna en Empetrum valt ook, voor zoover wij dat op 't oogenblik weten, geheel samen mot de verspreiding van de gletschers in het IJs- 53 tijdperk in ons land; de „kalkfeindliche" Enq^etrwn en Myrica hebben zich juist uitgestrekt in de genoemde streken waar het zand een andere samenstelling schijnt te hebben als in de meer zuidelijk gelegen kustgedeelten van ons land, waar geheel andere plantengroepen overheerschend voorkomen. Zooals Mas sart aangeeft moet immers het duinzand ten zuiden van de groote rivieren in ons land een geheel ander uiterlijk en samenstelling hebben als dat ten Noorden van die rivieren. Nu we bovengenoemde feiten over de verspreiding van de derde groep planten hebben bijeengebracht, meen ik dat er geen al te gewaagde gevolgtrekking wordt gemaakt' als wij beweren dat die heidegebieden in de onmiddellijke buurt van de duinen samengehangen moeten hebben met het overige heidegebied in Nederland, dat op zijn beurt weer samenhangt met het heidegebied in Noord West-Duitschland. En wanneer we nu met eenige kans op waarschijnlijkheid aannemen dat de duinen op de Noordzee Eilanden + 2000 jaar oud zijn en bovendien dat het ongeveer 2000 jaar geleden is dat die Noordzee Eilanden nog in verbinding waren met het vaste land, dan dienen wij wel aan te nemen dat die groote duinvalleien aldaar nooit door zand bedekt zijn geweest, maar dat ze de oorspronkelijke vegetatie hebben behouden en dat die vlakten door duinen zijn ingesloten; m. a. w. ik kom hier langs geheel andere weg als Lorié tot de zelfde opvatting als de zijnoj dat n.1. de duinvalleien niet door verstuiving van vroegere duinen door de wind gevormd zijn. Maar in verband met de in deze verhandeling genoemde feiten zullen wij nog een tweede conclusie trekken, n.1. deze, dat behalve de immigratie van duinplanten uit het zuiden, zooals Mas sart heeft aangetoond, we ook moeten aanne- 54 men een meer oostelijk bestanddeel der duinen- flora; dit zou dan in 't bijzonder gelden voor Myrica, Erica, Galluna en Empelrum en misschien ook voor Genhta awjUca, Drosera rotundifoUa en Gentiana pneumonanthe. Utrecht, Oct. 1911. L liUNDIG liF VERSLAGEN EN MEDEDEELINGEN DER NEDERLANDSGHË BOTANISCHE VEREENI6ING ONDER REDACTIE VAN Dr. M. W. Beyerinck, Dr. J. W. Moll, Dr. Ed. Verschaffelt, Dr. Hugo de Vries, Dr. Th. Weevers en Dr. F. A. F. C. Went. M. DE WAAL. - 1913. -~ GRONINGEN. MËM mwm AR 1 j VERSLAGEN EN MEDEDEELINGEN DER NEDERLANDSCHE BOTANISCHE VEREENIGING ONDER REDACTIE VAN Dr. M. W. Beyerinck, Dr. J. W. Moll, Dr. Ed. Verschaffelt, Dr. Hugo de Vries, Dr. Th. Weevers en Dr. F. A. F. C. Went. NEW YORK •OTAMCAL GARDEN M. DE WAAL. - 1913. — GRONINGEN. ; INHOUD. Blz. Staat der Vereeniging op 1 Januari 1914 1 Verslag van den eersten secretaris over den toestand der Vereeni- ging op 1 Januari 1914 12 Verslagen der Permanente Commissies 14 Rekening en verantwoording Penningmeester 1913 42 Vergadering op Zaterdag 25 October 1913, in het Universiteits- gebouw te Amsterdam 48 Vergadering, uitgeschreven door de Commissie voor het floristisch onderzoek van Nederland, op 29 December 1913 te Haarlem . 51 Mededeelingen van den heer A. W. Kloos Jr. op de vergadering der commissie voor het flor; onderzoek v. Nederl. op 29 Dec. 1913 55 Vergadering op Woensdag 31 December 1913 in het Botanisch Laboratorium te Utrecht 62 Vergadering op Zaterdag 31 Januari 1914 in het Botanisch Labo- ratorium te Utrecht 64 P. Jansen en W. H. Wachter. Floristische aanteekeningen VI. Koeletia . . . . 69 VII. Rumex 91 VIII. Hovdeum 141 Voor Nederland nieuwe plantensoorten en nieuwe vindplaatsen van zeldzame planten door H. Heukels 150 Drosera obovata M. et K. door H. R. Hoogenraad 165 NEW YORK SOTAMCAL GARDEN Nederlandsche Botanische Vereeniging (opgericht 15 Augustus 1845). STAAT DER VEREENIGING OP 1 Januari 1914. BESTUUR. Prof. Dr. F. A. F. C. Went, Voorzitter (aftr. 1914). H. Heukels, Ondervoorzitter (aftr. 1917). Dr. A. Pulle, Ie Secretaris (aftr. 1918), Mej. Dr. Joh. Westerdijk, 2e Secretaresse (aftr. 1916). Dr. Th. Weevers, Penningmeester (aftr. 1915). PERMANENTE COMMISSIES. CURATORIUM VAN HET KOK ANKERSMIT-FONDS. Dr. J. W. C. Goethart, Leiden, Voorzitter (aftr. 1916). Prof. Dr. H. P. Wijsman, Huis ter Heide, Utrecht, Secretaris (aftr. 1916). J. T. Cremer, Santpoort (aftr. 1916). P. Smidt van Gelder, Bennebroek (aftr. 1917). D. Lako, Zwolle (aftr. 1917). Prof. Dr. J. W. Moll, Groningen (aftr. 1918). LOJhr. Dr. L. H. Quarles van Ufford, Utrecht (aftr. 1918). 22 Dr. L. Vuyck, Diepenveen (aftr. 1915). , Dr. Th. Weevers, Amersfoort (aftr. 1915). cr> Prof. Dr. F. A. F. C. Went (aftr. 1914). CJD Nederl. Kruidk. Archief. 1913. 1 la] 2 COMMISSIE VAN REDACTIE. Prof. Dr. F. A. F. C. Went, Voorzitter (aftr. 1916). Prof. Dr. J. W. MoU, Secretaris (aftr. 1918). Prof. Dr. M. W. Beyerinck (aftr. 1917). Prof. Dr. Ed. Verschaffelt (aftr. 1919). Prof. Dr. Hugo de Vries (aftr. 1915). Dr. Th. Weevers (aftr. 1915). COMMISSIE VOOR HET FLORISTISCH ONDERZOEK VAN NEDERLAND. Dr. L. Vuyck, Voorzitter (aftr. 1919). Dr. A. Pulle, Secretaris (aftr. 1916). E. Heimans (aftr. 1918). H. Heukels (aftr. 1915). D. Lako (aftr. 1917). COMMISSIE VOOR DE FLORA VAN DE NEDERLANDSCHE KOLONIËN. (ingesteld voor den tijd van 5 jaren krachtens besluit der algemeene ledenvergadering van 1 Juni 1912). C. A. Backer, Buitenzorg. Dr. I. Boldingh, Buitenzorg. Dr. J. Dekker, Haarlem. Dr. H. Hallier, Leiden. Dr. A. Pulle, Utrecht. Dr. J. J. Smith, Buitenzorg. COMMISSIE VOOR DE BIBLIOTHEEK EN HET HERBARIUM. Dr. J. C. Schoute, Voorzitter (aftr. 1915). H. R. Hoogenraad, Secretaris (aftr. 1916). F. K. van Iterson (aftr. 1917). COMMISSIE VOOR HET BOTANISCH STATION. Dr. L. Vuyck. Voorzitter (aftr. 1917). Mej. Dr. Joh. Westerdijk, Secretaresse (aftr. 1916). Dr. J. W. C. Goethart (aftr. 1915). RAAD VAN DIRECTEUREN VAN HET FONDS DER VEREENIGING. A. Ed. Dinger (1909), Rotterdam. Mevr. Dr. A. Weber— van Bosse (1910), Eerbeek. BUITENGEWONE LEDEN. Mr. W. H. de Beaufort (1889). den Treek, Leusden; 's winters 's Gravenhage , Oranjestraat 1 1 . Mr. H. J. H. Baron van Boetzelaar van Oosterhout (1889), Soesterberg. J. T. Cremer (1889), Duin en Kruidberg, Santpoort. E. J. Duijvis (1910), Koog aan de Zaan. CORRESPONDEERENDE LEDEN. Od. Beccari (1912), Florence. Dr. A. Cogniaux (1912), Genappe (België). Geh. Reg. R. Dr. H. Conwentz (1904), Berlin-Schöneberg. Geh. Ob. Reg. R. Prof. Dr. A. Engler (1912), Dahlem bei Berlin. Dr. J. Mac Leod (1889), Gent. Dr, J. Massart (1912), Brussel. Sir David Prain (1912), Kew. GEWONE LEDEN *). L. Addens (1912), Amsterdam, Vijzelstraat 68 (vac. Bellingwolde Gr.) Mej. M. F. A. Affourtit (1911), Leiden, Zoeterwoudsche Singel 10. *i De Istc secretaris verzoekt de leden beleefd bij adresver- andering hem daarvan kennis te geven. 1* 4 C. R. W. K. van Alderwerelt van Rosenburgh (1912), Buitenzorg, Java. U. P. van Ameijden (1912), Utrecht, van Alphenstraat 9. Mej. Dr. J. E. van Amstel (1911). Delft, Hugo de Groot- straat 58. A. d' Angremond (1913) Zürich, Appollostrasse 9 II. Dr. Pedro Arens (1912), Malang , Java. W. H. Arisz (1909), Utrecht. Emmalaan 25. C. J. Baart de la Faille (1904), Leeuwarden, Spanjaards- laan 73. C. A. Backer (1900) Buitenzorg, Java. L. W. H. Backhuys (1913), Rolduc. Mej. C. E. Bastert (1913) Utrecht. Nieuwe Gracht 57. Dr. M. W. Beijerinck (1909). Delft. Laan. Dr. Ch. Bernard (1911), Buitenzorg, Java. L. H. van Berk (1912), Zeist, Ie Dorpsstraat 13. Mej. F. M. Beucker Andreae (1912), 's Gravenhage, Laan Copes van Cattenburch 20. Dr. J. van Beusekom (1904), Almelo, Grootestraat 137. D. Bierhaalder (1894) Baarn. Dr. A. H. Blaauw (1904), Haarlem, Leidsche vaart 226. R. de Boer (1910), Groningen, Jozef Israëlsstraat 48a. Dr. H. W. de Boer, (1913) Amersfoort. Dr. I. Boldingh (1903) Buitenzorg , Java. Adr. in Neder- land: Mevrouw M. Verment, Buys Ballotstr. 4, Utrecht. Mevrouw C. M. Boldingh- Verment (1909) Buitenzorg, Java. Adres in Nederland: Mevrouw M. Verment, Buys Ballotstr. 4. Utrecht. D. Bolten (1899) Bergen op Zoom, Potterstraat 76. Dr. J. H. Bonnema (1911), Groningen, Herman Colle- niusstraat 9. Dr. S. E. Boorsma (1911), Weltevreden, Java. Dr. W. M. P. Borst Pauwels (1903), Haarlem, Ged. Oude Gracht 35. J. Botke (1906), Groningen, Wassenberghstraat 10. Mejuffrouw H. Bouwens (1912), Nijmegen, Sloetstraat 3. P. van Boxtel (1912), Maastricht, Tongerschestraat 53. Dr. J. van Breda de Haan (1889) Buitenzorg, Java. Dr. P. J. van Breemen (1902), Willemstad, Curagao (adres in Nederland: 's Gravenhage, Conradkade 28.) Dr. C. E. B. Bremekamp (1909), Dordrecht, Steegover- sloot 16. Mejuffrouw W. M. C. Bremer (1909) Rotterdam, 's Gra- vendijkwal 105a. Mejuffrouw J. S. de Bruyn (1913), Breukelen. F. F. Bruyning Jr. (1907), Wageningen. Dr. P. G. Buekers (1913), Haarlem, Jordensstraat 78. Dr. P. van der Burg (1901), Hardinxveld. Dr. H. Burger (1894), Groningen, Werfstraat 8. Dr. Joh. H. van Burkom (1903), 's Gravenhage, Adel- heidstraat 227. Dr. L. P. de Bussy (1911), Medan, Sumatra. Dr. H. J. Calkoen (1878), Haarlem, Leidsche vaart 86. Mejuffrouw M. P. Cleveringa (1912), Groningen, Visch- markt N.Z. 39a. C. P. Cohen Stuart (1909), Buitenzorg, Java. Dr. J. W. Commelin (1907), Tjinjiroean Bandoeng, Java. Mej. C Gooi (1910), Haarlem, Kleverparkweg 81. Dr. J.C. Costerus(1875),Hilversum,HoogeNaarderweg59. Dr. J. E. Couvée (1913), Breda, Seeligsingel 9. Dr. P. J. S. Cramer (1904), Buitenzorg, Java. Joh. van Dam (1914), Oude Pekela. Dr. K. W. Dammerman (1907), Buitenzorg, Java. B. H. Danser (1912), Amsterdam, Nieuwe Spiegelstraat 36; vacantie Rotterdam, Jericholaan 10a. Jonkvr. M. F. W. A. van Dedem van Driesberg (1913), Utrecht, Mahebaan 115bis. A. B. van Deinse ( 1 909) , Rotterdam , Aert van Nesstraat 1 25 C. Dr. M. C. Dekhuyzen, (1911), Utrecht, Biltstraat 109. Dr. J. Dekker (1911) Haarlem, Koloniaal Instituut. Dr. W. M. Docters van Leeuwen (1900), Semarang, Java, Karang Tempel 5. Mej. L. C. Doyer (1907), Utrecht, Oorsprongpark 6. Dr. P. van der Eist (1904), Buitenzorg, Java. Joh. A. Ezendam (1914), Wageningen, Lawiksche allee. Dr. F. C. von Faber (1911), Buitenzorg, Java. P. J. van der Feen (1913), Utrecht, Drift 10. J. P. de Gaay Fortman (1912), Amsterdam, Oosterpark 85. Dr. A. J. M. Garjeanne (1899), Venlo, Nieuwstraat 16. Dr. J. M. Geerts (1906), Pasoeroean, Java. Mej. M. de Gelder (1913), Utrecht, Gerard Doustraat 9. F. C. Gerretsen (1913), Pasoeroean, Java. H. L. Gerth van Wijk, (1911), Middelburg. Dr. A. E. van GiflFen (1909), Oegstgeest, Rijnsburgerweg. Dr. E. Giltay (1880), Wageningen, Marktstraat. M. A. J. Goedewaagen (1913), Utrecht, Vreeburg 1. Dr, J. W. C. Goethart (1886) Leiden, Witte Singel 39. Dr. K. Gorter (1912), Buitenzorg, Java. E. J. M. de Haas, S.J. (1890), Amsterdam, Hobbemakade 51. Dr. A. L. Hagedoorn (1912), Bussum, Spiegellaan 1. Dr. C. J. J. van Hall (1905), Buitenzorg, Java. Mevrouw A. E. van Hall^ — de Jonge (1904), Buitenzorg, Java. Dr. H. Hallier (1911), Leiden, Maria Gondastraat 37. Dr. Ph. van Harreveld (1904), Pasoeroean, Java. E. Heimans (1899), Amsterdam, Plantage Muidergr. 123. J. Heimans (1902), Amsterdam, Plantage Muidergr. 123. Dr. H. W. Heinsius (1891), Amsterdam, P. C. Hooftstr. 144. J. Th. Henrard (1912), Gorinchem, Langendijk 147. Dr. M. Hesselink (1875), 'sGravenhage, Bezuidenhout 403. H. Heukels (1899), Amsterdam, Weesperzijde 81. Mej. J. Hingst (1904), Rijswijk (^Z.H.). Huis te Lande, Vr edenburg weg . Dr. J. A. Honing (1907), Medan, Sumatra. H. R. Hoogenraad (1903), Deventer, Kr. Kerkstraat 46. C. J. van der Horst (1912), Hilversum, Stationsstraat 2. Dr. F. W. T. Hunger (1895), Amsterdam, van Eeghen- straat 52. Dr. J. E. W. Ihle (1914), Utrecht, DiUenburgstraat 13. F. K. van Iterson ( 1 903), 's Gravenhage, Hugo de Grootstr. 34. Dr. G. van Iterson Jnr. (1909), Delft, Spoorsingel 74. H. C. Jacobsen (1913), Delft. Dr. J. M. Janse (1910), Leiden. Witte Singel 76. P. Jansen (1902), Amsterdam, Frans van Mierisstr. 128. H. H. Janssonius (1904), Groningen, Jozef Israëlsstr. 89. Dr. Hj. Jensen (1912), Klaten, Java. Dr. J. Jeswiet (1907), Pasoeroean. Java. Dr. A. W. K. de Jong (1912), Buitenzorg, Java. Dr. W. J. Jongmans (1900), Leiden, Rijn- en Schiekade 78. Mej. A. Jonker (1909), 's Graveland. Dr. Z. Kamerling (1912), Leiden, Witte Rozenstraat 31. J. R. Katz (1912), Amsterdam, Weteringschans 233. Dr. M. G. J. Kerbosch (1912), Buitenzorg, Java. A. W. Kloos Jzn. (1912), Dordrecht, Sophiastraat 24. A. J. Kluyver (1911), Laan van Overvest 52. Dr. J. C. Koningsberger (1892), Buitenzorg, Java. Ernst H. Krelage (1912), Haarlem, Wilhelminastraat 64. J. H. Kruimel (1909), Amsterdam, Amstel 254. P. Kruizinga (1910), Eenrum. H. W. Kuhn (1910), Naarden. Dr. J. Kuijper (1905), Pasoeroean, Java. K. Kuiper Jr. (1909), Zaandam, Wilhelminastraat 9a. Mej. W. J. Kuiper (1913), Amsterdam, 1ste Helmersstr. 106. Mej. C. H. Lako (1907), Pasoeroean, Java. D. Lako (1878), Zwolle. H. J. Lam (1913), Utrecht, Predikheerenstraat 2bis, P. van Leersum (1912), Bandoeng , Java. H. A. A, van der Lek (1914), Renkum. Mej. A. D. Lens (1913), Utrecht, Biltstraat 24tó. Mej. J. Lieftinck (1907), Apeldoorn. 8 Mej. G. M. de Lint (1914), Amsterdam, Keizersgracht 798. H. J. Lovink (1909), Buitenzorg, Java. C. J. van der Meer Mohr (1913), Den Haag, Valerius- straat 39. A. Meilink (1914), Haarlem, Leidsche Vaart 62. P. J. A. J. Meulemeester (1903), Zwolle, Diezerstraat. Mej. R. G. van der Meulen (1912), Groningen, Jozef . Israëlsstraat 27. Dr. G. A. F. MolengraaflP (1881), Delft, Voorstraat 60. Dr. J. W. Moll (1877), Groningen, N. Kijk-in 't-Jatstr. 84. Mevr. Dr. M. Nieuwenhuis—von Uexküll Güldenband (1904), Leiden, Jan van Goyenkade 44. G. J. van Oordt (1913), Middelburg. Dr. F. van Oostrom Meyjes (1912), Hengelo (O.), Tuin- dorp, Lansinkweg 29. Mevr. M. C. van Oyen^ — Goethals (1912), Haarlem. Mej. D. J. Peck (1912), Bussum, Villa Varenne. Dr. N. R. Pekelharing (1904), Soekaboemi, Java. Onder- neming Tjimenteng. Dr. A. J. van Pesch Jr. (1909), Amsterdam, Joh. Ver- hulststraat 156. Mej. Dr. A. A. L. Pilgrim (1904), Arnhem, Turfstraat 8. Dr. G. Postma (1900), Deventer. Dr. G. Postma Czn. (1905), Scheveningen, Van SHnge- landstraat 156. Dr. J. J. Prins (1904), Rotterdam, Voorschoterlaan 91. Dr. H.C. Prinsen Geerligs, (1912) Amsterdam, Wanningstr. 1 7. Dr. A. Pulle (1904), Utrecht, Willem Barentzstraat 83. Dr. H. M. Quanjer (1904), Wageningen, Lawicksche Allee. Jhr. Dr. L. H. Quarles van Ufford (1910), Utrecht, Malie- baan 89. Dr. A. Rant (1904), Tjinjiroean, Bandoeng Java. Dr. E. Reinders (1910), den Haag, Willemstraat 40. Dr. J. F. Reitsma (1913), Rotterdam, Bergweg 113. H. W. Renkema (1912), Utrecht, Weerdsingel O.Z. 93. Dr. H. M. D. van Riemsdijk (1890) Watergraafsmeer, Breede weg 8. Mej. H. C. C. la Rivière (1911). Leiden. Witte Singel 81. Dr. P. van Romburgh (1912), Utrecht, Catharijnesingel. Dr. A. A. L. Rutgers (1909). Buitenzorg. Java. F, L. Rutgers Jr. (1912). Amsterdam. Keizersgracht 192. Mevr. Dr. C. J. Rutten— Pekelharing (1904). Laan van der Wijck. Buitenzorg. Java. H. C. van de Sande Bakhuyzen (1912), Utrecht, Burg- straat 56. H. H. Sanders (1896), Kampen. Dr. G. Schenk (1909), Utrecht. Frans Halsstraat 12. A. M. Schepman (1912). Amsterdam. 2e Helmersstr. 142. W. W. Schipper (1893). Winschoten. Dr. J. C. Schoute (1904), Bussum, Oude 's Gravelandsche weg 2. Dr. A. R. Schouten (1906) Meester-Cornehs, Java. Dr. S. L. Schouten (1906), Utrecht, Xange Nieuw- straat 52a. Mej. A. Schreuder (1913) Amsterdam, Nassaukade 106. P. J. M. Schuyt (1899) Wamel. M. W. Senstius (1909) Malang. Java. Proefstation. J. van Servellen (1914). Haarlem. Tetterodestraat 46zw. Dr. H. E. Th. van Sillevoldt. (1900), Leiden, Kaiserstr. 53. M. J. Sirks (1911', Haarlem. Schouwtjesplein 13. E. van Slogteren (1912), Groningen. Parklaan 21. D. F. van Slooten (1913), Utrecht, Corn. Houtmanstraat 1. Mej. C. P. Sluiter (1906). Amsterdam. Jac. Obrechtstraat 76. Dr. J. J. Smith (1903), Buitenzorg, Java. N. L. Söhngen (1911), Delft, Oude Delft 161. Dr. A. Sprecher (1912), Djember, Java. M. Spoon (1910), Utrecht, Oude Gracht T. Z. 37 bis, M. C. E. Stakman (1912), Tiel. J. E. van der Stok (1910), Buitenzorg, Java. 10 Dr. Th. J. Stomps (1906), Amsterdam, Valeriusstraat 102. Dr. G. J. Stracke (1904), Rotterdam, Stationsweg 4a. Dr. B. Sypkens (1904), Sneek, Westersingel 64. Mej. E. Talma (1909) Utrecht. Nieuwe Gracht 45. Mej. Dr. Tine Tammes (1904), Groningen, Heeresingel 34a. Jac. P. Thijsse (1899), Bloemendaal, Binnenduin. Dr. K. Tjebbes (1905) Hilleshögs Nygard pr. Landskrona (Zweden). F. A. des Tombe (1905), Rotterdam, van Oldenbarne- veldstraat 616. Dr. J. A. Tresling (1888) Ter Apel. Dr. J. Valckenier Suringar (1893) Wageningen, Arnhemsche Straatweg. D. Th. Valeton (1889) Leiden, Haag weg 92g. Dr. Th. Valeton }r. (1906), Buitenzorg , Java. L. }. van der Veen (1880), Zwolle, Luttekestraat. Dr. Ed. Verschaffelt (1893), Amsterdam, Oosterpark 58. F. M. C. Versteegh (1905), Nijmegen, Canisius College, Berg- en Dalsche weg. D. de Visser Smits (1903), den Haag, Beeklaan 439. B. P. van der Voo (1902), Arcueil (Seine), Rue du com- mandant Marchand. Mej. C. M. Voormolen (1912), Utrecht, Achter den Dom 16. Mej. E. de Vries (1911), Amsterdam, Plantage Parklaan 9. Dr. Hugo de Vries (1907), Amsterdam, Plantage Park- laan 9. Mevr. M. de Vries^de Vries (1894) den Haag, Laan V. Meerdervoort 45. Mej. M. S. de Vries (1907), Utrecht, Maliesingel 32. Dr. Otto de Vries (1912), Klaten, Java. Dr. L. Vuyck (1889) Diepenveen, Park Braband. Mej. M. J. de Waal (1909), Arnhem, Bakenberg. W. H. Wachter (1902), Rotterdam, Snellinckstraat 10a. Dr. J. H. Wakker (1885), 's Hertogenbosch. 11 Dr H. I. Waterman (1913), Leiden, Hugo de Groot- straat 5. Mevr. Dr. A. Weber-^van Bosse (1885) Eerbeek (Gld.) F. Weehuizen (1911), Weltevreden, Java. Dr. Th. Weevers (1901) Amersfoort, Groote Bergstraat 9. H. L. Welter (1913), Tjinjiroean, Bandoeng, Java. Dr. F. A. F. C. Went (1887), Utrecht, Nieuwe Gracht 187. Mej. Dr. Joh. Westerdijk (1904),:, Amsterdam, Roemer Visscherstraat 1 . F, A. C. de Wever (1911), Nuth (L.) Dr. H. P. Wijsman (1889), Huis ter Heide (Utr.) Bosch en Duin , Heiduin. Mej. G. Wilbrink (1904), Cheribon. Java. J. F. Wilke (1904), Rotterdam, Diergaarde. C. A. van der WiHigen (1910), Utrecht, Minrebroeder- straat 8. Mej. J. S. A. Wisse (1913), Groningen, Mauritsstraat 15a, (vacantie: Venlo, Noordbuitensingel 5.) Dr. C. van Wisselingh, (1894), Groningen, H. W. Mes- dagstraat 28. P. C. van der Wolk (1909), Buitenzorg, Java, (adr. in Nederl. Mej. R. van Houten, Utrechtsche straat 18, Arnhem.) Dr. Th. Wurth (1912), Malang, Java. Dr. A. K. M. van der Zande (1912), den Haag, Lubeck- straat 76. Dr. H. H. Zeylstra Fzn. (1906), Amsterdam, Hendrik Jakobszstraat 2. Dr. K. Zijlstra (1904), Wageningen, Bowlespark. VERSLAG van den eersten secretaris over den toestand der Vereeniging op 1 Januari 1914* De Vereeniging telde op 1 Jan. 1914 218 gewone leden tegen 205 gewone leden op 1 Jan. van het vorige jaar. Door overlijden verloren we één lid, elf zegden hun lid- maatschap op, maar 25 nieuwe leden traden toe. De lijst der buitengewone leden onderging geen verandering; van de correspondeerende leden overleed Dr, Th. M. Fries te Upsala. Vier ledenvergaderingen werden in 1913 gehouden, n.1. twee te Utrecht en twee te Amsterdam. Daarvan waren er drie gewijd aan wetenschappelijke mededeelingen der leden; op de vierde, die op 31 Dec. te Utrecht gehouden werd, kwam slechts de vaststelling van een nieuw contract met een anderen drukker van de uitgaven der vereeniging in behandeling. Door het aannemen van het ontwerp- contract met den heer M. de Waal te Groningen voor den tijd van drie jaar, heeft de Heer F. Macdonald te Nijmegen opgehouden de publicaties der vereeniging te drukken. Op den 29sten December vergaderde de Commissie voor het floristisch onderzoek van Nederland te Haarlem , met de leden der Vereeniging, die meer in het bijzonder belang- stellen in de Nederlandsche flora. Een en ander als gevolg van een conferentie van het Bestuur met de ge- noemde Commissie. Een opwekking aan de leden om mededeeling te doen van botanisch interessante terreinen, die wellicht in aanmerking zouden komen voor bescherming , 13 had een opgave van 5 dergelijke terreinen ten gevolge. Omtrent het behoud van één dezer terreinen werd in nader overleg getreden met het Bestuur van de Vereeni- ging tot Behoud van Natuurmonumenten. UTRECHT, 31 Jan. 1914. De 1ste Secretaris, A. PULLE. VERSLAGEN DER PERMANENTE COMMISSIES. Curatorium van het Kok Ankersmit-fonds* Het Curatorium heeft geen werkzaamheden over het afgeloopen jaar te vermelden. Verslag der Commissie van Redactie* Volgens de statuten werd ook in het jaar 1913 een deel van het Kruidkundig Archief uitgegeven, waarin, behalve de gewone mededeelingen, op den staat der Ver- eeniging betrekking hebbende, een verhandeling van den heer I. Boldingh werd opgenomen, getiteld: ,,Over den plantengroei der duinvalleien op Terschelling en over het ontstaan der duinvalleien in het algemeen." Behalve de derde aflevering van deel IX van het Recueil verscheen in 1913 ook deel X van dit tijdschrift, zoodat de in het vorige jaar verloren tijd kon worden ingehaald. Belangrijke verhandelingen werden ook dit jaar opge- nomen, waaronder weder eene dissertatie. Het Recueil werd door de Firma Fischer geregeld op den omslag van verscheidene harer periodieke uitgaven geannonceerd en het aantal abonnementen nam weder een weinig toe. Daarbij dient men echter in het oog te houden, dat dit tijdschrift aan een groot aantal buiten- landsche genootschappen in ruil wordt gegeven, en daar- door wordt verspreid. Het contract met de Firma F. E. Macdonald te Nijme- 15 gen liep op 31 December 1913 ten einde, en daar deze firma mededeelde, dat zij genoodzaakt zou zijn, de prijzen vrij aanzienlijk te verhoogen, achtte de Commissie zich verplicht ook elders prijsopgave te vragen. Daar het bleek, dat de Firma M. de Waal te Groningen bereid was, het drukwerk voor belangrijk geringeren prijs uit te voeren, zag de Commissie zich, in het belang van de financiën der Vereeniging, genoodzaakt, een voorstel bij het Bestuur in te dienen, om een contract met de firma de Waal te sluiten, hoewel het haar leed deed, dat daardoor de sedert jaren bestaande aangename relatiën met de firma Macdonald zouden worden afgebroken. Het daarbij ingezonden ontwerp-contract werd door het Bestuur voorloopig goedgekeurd en door de ledenverga- dering definitief aangenomen. Het is voor den tijd van drie jaren gesloten. In de samenstelling der Commissie kwam geene ver- andering. Namens de Commissie: F. A. F. C. WENT, Voorzitter, J. W. MOLL, Secretaris. Verslag der Commissie voor het Floristisch Onderzoek van Nederland over het jaar 1913* Op 9 Februari had te Utrecht een vergadering van de Commissie plaats naar aanleiding van een schrijven van het Bestuur der Vereeniging, waarin voorgesteld werd, voortaan bepaalde vergaderingen geheel te wijden aan de bespreking van floristische onderwerpen. Deze vergade- ringen , die geen ledenvergaderingen zouden zijn in den zin 16 der Statuten , zouden uitgeschreven worden door de Com- missie op een haar gewenscht voorkomende plaats en tijdstip terwijl er ruimschoots gelegenheid tot introductie zou moeten zijn. De aanwezige leden der Commissie waren het aanvan- kelijk niet geheel met dit bestuursvoorstel eens en meenden dat men die vergaderingen het karakter moest geven van gewone ledenvergaderingen, Om tot een oplossing te komen, had den 29sten Maart een gecombineerde verga- dering plaats van de Commissie met het Bestuur der Ver- eeniging, waarbij geheele overeenstemming verkregen werd. Het resultaat was een circulaire aan de leden, waarbij deze met die nieuwe plannen in kennis werden gesteld. Bovendien werd het denkbeeld zeer toegejuicht, om een volgend jaar naast de gewone zomerexcursie , ook in den voorzomer een excursie te houden en deze te verbinden aan een ledenvergadering. Naar aanleiding van een circulaire aan de leden, waar- bij deze verzocht werden botanisch belangrijke terreinen, die naar hunne meening gereserveerd dienden te worden, bij het bestuur op te geven, werden 5 opgaven ontvangen waarover de Commissie advies uitbracht. Den 25 Juli en volgende dagen had een excursie plaats naar West-Zeeuwsch- Vlaanderen, uitgaande van Oostburg, terwijl de Heer Lak o ter aanvulling van de verzamelde gegevens in Augustus nog eenige afzonderlijke tochten maakte. Een uitvoerig excursieverslag wordt hierachter afzonderlijk opgenomen. Op 16 November vergaderde de Commissie te Utrecht ter bespreking van de plannen voor den aanstaanden zomer. Besloten werd aan het Bestuur voor te stellen, een excursie te houden in de omstreken van Haarlem in het laatst van Mei of in begin van Juni 1914 en een Zomerex- cursie in de buurt van Doetichem omstreeks het midden van Augustus. 17 Gevolg gevende aan de hierboven vermelde plannen, ziet de Commissie den 29 December 1913 de leden te Haarlem bijeen, ter bespreking van onderwerpen betrek- king hebbende op de flora van Nederland. Eenstemmig was men van meening dat de proef geslaagd genoemd kan worden. Er waren 16 leden en 4 gasten aanwezig, waarvan 7 leden en 1 gast een onderwerp ter sprake brachten en een en ander demonstreerden. Een uitvoeriger verslag van deze mededeelingen wordt op een andere plaats in het Archief opgenomen. De heer E. Heimans werd als lid der commissie her- kozen, terwijl de heer Heinsius bedankte. In zijn plaats koos de ledenvergadering van 25 Oct. den heer H. Heukels. De Secretaris der Commissie: A. PULLE. Verslag van de in Juli/Aug, 1913 gemaakte excursies» 25 JuH kwamen te Oostburg samen de H.H* Dr. J. W. C. Goethart, A. W. Kloos, D. Lako en Dr. L. Vuyck, die nog dienzelfden avond een kleine wandeling maakten in den omtrek van het dorp en zich voor de vier volgende dagen in groepen van tweeën splitsten tot het maken van verschillende tochten. 26 Juh Oostburg— Zuidzande — Cadzand (Goethart en Kloos); Oostburg^ — Nieuwvliet^ — Cadzand(Lako enVuyck); 27 Juli Breskens—Groede— Oostburg (Goethart en Vuyck); Cadzand^ Retranchement (Kloos en Lako); 28 Juh Sluis — Heille — Aardenburg (Goethart en Lako); Aardenburg — St. Kruis (Kloos en Vuyck); 29 JuU Oostburg— Waterlandkerkje— IJzendijke en Schoondijke — ^ Oostburg (Lako en Vuyck). Nederl. Kruidk. Archief. 1913. 2 18 Daarenboven werden door Lako. ter aanvulling en aan- sluiting, nog afzonderlijk excursies gemaakt op 13 Aug. Breskens^ — Schoondijke^ — IJzendijke; 14 Aug. IJzendijke^ — Biervliet; 15 Aug. IJzendijke^ — Hoofdplaat; 16 Aug. IJzendijke^ — Waterlandkerkje^ — St. Kruis — ^ Aar- denburg; 17 Aug. Aardenburg ^ — Oostburg. Van de H.H. Dr. Heinsius, Dr. Pulle, H. Heu- kels en P. Jansen ontving de Comm. bericht, dat zij tot hun leedwezen verhinderd waren de excursies mee te maken. 't Is jammer, dat zoo weinigen aan de oproeping tot deze excursies gehoor gaven. Dat zij het deelnemen er aan wel waard waren, moge blijken uit de aan dit verslag toegevoegde lijst van waargenomen planten. In de lijst van A. Walraven en D. Lako, in N. K. A. 2e Serie 6e deel blz. 101 v.v., worden voor W. Z. Vlaan- deren opgegeven 542 soorten, waaronder echter een 50 gekweekte gewassen of planten die stellig als vluchteling uit tuinen te beschouwen zijn. Hierbij zijn door latere onderzoekingen nog een 15-tal nieuwe soorten gekomen, zoodat in 't geheel 507 werkelijk wild groeiende soorten te vermelden waren. Nu zijn op deze excursies 39 soor- ten gevonden, die weer nieuw zijn voor dit gewest, zoodat het aantal werkelijk wild groeiende planten (phanerogamen en vaatcryptogamen) thans op 546 moet gesteld worden. Hiervan zijn op deze excursies 424 soorten gevonden. Dit mag als een zeer gunstig resultaat beschouwd worden als men in aanmerking neemt dat de echte voor- en najaarsplanten om dezen tijd slecht te vinden zijn en dat het een tref is als men planten, die slechts een enkele maal zijn aangetroffen, nog terugvindt. Toch is ons dit voor onderscheidene soorten gelukt. 19 LIJST DER WAARGENOMEN PLANTEN. Thalictvum minus dunense Rl 67 24, 42, 68 13, 14, 22, R2 51 42, 43, 52 32, 34; Batrachium trichophyllum *submersum parviflorum v.; Ranunculus Flammula z. Rl 68 13, 14, R2 51 43, S2 11 44; ^ acris z.a.; ^ repens z.a.; ^ bulbosus z. Rl 68 41. SI 18 22; ^ Philonotis V. op zilte gronden; — sceleratus v.; — arvensis Rl 68 43, SI 28 32, S2 12 44. 13 14, 31. 43; Papaver Arge- mone z. Rl 68 13, S2 31 14, 32; ^ Rhoeas z.a.; genuinum a.; — — ^ — globosum R2 62 32. S2 14 33, 21 41; ^ ^ -- ovale R2 63 44, S2 22 11; strigosum S2 14 23, 13 34, 22 22. 13; *^ dubium z. 51 38 32; Chelidonium majus v.z. op ruige plaatsen voor- namelijk in de buurt van woningen; Fumaria officinalis 52 11 32. 21 33, 31 14; Nasturtium officinale v.a.; * — z.a. zeer algemeen; a. algemeen; v.a. vrij algemeen; v. in verspreide exemplaren: v.z. vrij zeldzaam; z. zeldzaam; * nieuw voor W. Z Vlaanderen 2* 20 amphibium SI 28 34; ^ sylvestre z. R2 61 24. S2 12 12, 21, 42, 13 31, 21 31; Cardamine pratensis S2 31 23; Sisymbrium officinale a.; — AUiaria SI 28 1 1 , S2 11 43; Erysimum Cheiranthoïdes z. S2 31 14; Brassica nigra R2 52 34, 43, S2 11 13, 32; Sinapis arvensis a. op bouwland; — — orientalis SI 28 32, 38 12, S2 11 34, 12 23, 13 21; Diplotaxis tenuifolia z. Rl 68 14, S2 11 13; Cochlearia danica R2 51 43; — Armoracia R2 52 43, SI 18 13; Thlaspi arvense a. op bouwL; Capsella Bursa pastoris z.a. ; Senebiera Coronopus z.a. ; Cakile maritima langs het strand; Raphanus Raphanistrum z. 51 18 22, S2 11 34, 31 14, 22, 41, 42; Viola odorata z. 52 12 42, 44; ^ canina z. Rl 68 13, 14; ^ tricolor V.; vulgaris Rl 67 24, 42, 68 13, 14, 22, R2 52 43, S2 11 32; arvensis SI 18 1 1 , 28 34, 38 14, S2 13 43. 21 34, 41, 22 12, 22; Reseda lutea z. R2 52 43; Polygala vulgaris flor. coer. , flor. alb., flor. ros. Rl 67 42, 68 13, 14; Silene conica z. in de duinen Rl 68 13, 14, — noctiflora z. op bouwl. S2 13 21; Lychnis vespertina z. in enkele exempl. SI 38 14, S2 11 32, 21 41, 31 14, 23; Agrostemma Githago z. op bouwl. SI 38 14, 32; Sagina procumbens v. ; ^ — — humilis op oude muren SI 28 11; — nodosa langs de kuststreek Rl 67 42, 68 22. R2 51 42, 43, 52 32, S2 14 24; Spevgula arvensis SI 38 14, S2 11 13, 31 1 1 , 13. 22. 23, 42; Lepigonum medium op de schorren en op zilte gronden binnendijks; — marginatum als de vorige; Halianthus peploïdes langs het strand Rl 67 24, 42, 44, 68 13, 14, 22. 33, R2 51 42. 43. 44, 52 31 , 32, 34. 43; ^Moehringia trinervia z. SI 38 14; Arenaria serpyllifolia v.; Stellavia media z.a.; — graminea z. S2 31 22; "^ Malachium aqua- ticum z. S2 13 31; Cerastium glomeratum S2 31 13; — ' semidecandrum Rl 68 13; — triviale z.a.; Linum catarc- ticum z. Rl 67 42, 68 13, S2 13 42; Malva sylvestris V.; — vulgaris v.z. ; Althaea officinalis v.z.; Hypericum 21 perforatum v.a.; — tetrapterum v.z.; Geranium pusillum z. R2 62 14, SI 18 11. 28 13, S2 14 32, 31 14, 21; ^ dissectum a.; — molle a. ; — Robertianum v.z.; Evodium Cicutarium Rl 67 24, 42, 68 13, 14, 41, R2 52 43, 51 18 11, S2 31 13; ^ pimpinellifolium R2 51 42, 43, 52 31, 32, 34, 43, 61 21, S2 22 22, 31 14. 21; Oxalis stricta z. SI 28 11, S2 31 14; Sarothamnus vulgaris 51 38 32, S2 31 14, 22, 23, 24, 42; Ononis spinosa a.; — repens maritima Rl 68 13; Anthyllis vulneraria maritima Rl 68 13, 14, 22, R2 51 42, 43, 52 31, SI 17 22; Medicago sativa v. kanten van wegen en bouwL; — Lupulina z.a.; ^ maculata R2 51 42, 43, 44. 52 31 . SI 28 11, S2 11 32, 21 33; Melilotus altissimus R2 52 43; 52 11 43 ; ^ albus R2 52 43 , S2 11 42 , 12 1 3 . ^ arvensis R2 51 43. S2 12 12; ""Tvifolium S2 11 32 langs de trambaan van Oostburg naar Zuidzande; — pratense z.a.; -— *expansum z. Rl 68 32, S2 14 42; — arvense Rl 67 42, 68 13, 33, R2 52 34. SI 17 22, 18 11, S2 31 22. 23; — fragiferum z.a.; — repens z.a.; — — spica prolifera S2 11 23; — hybridum v. zich meer en meer uitbreidend; — incarnatum S2 11 22, 31 24; — procum- bens z.a.; — — major Rl 68 14, S2 11 23, — — minor S2 11 21; — minus z.a.; Lotus corniculatus ar, — — vulgaris (de hoofdvorm) a. aan dijken en wegen; — — tenuifolius (L. ten.) a. op meer zilte gronden aan wegen en slootkanten; — — crassifolius in de duinen Rl 68 13, 14; ^ uliginosus SI 38 14, 32, S2 31 13, 14, 22, 23, 32, 41, 42; Robinia Pseud-acacia S2 12 34, 31 14; Ornithopus perpusillus z. S2 31 22, 23, 24; Vicia Cracca V.; — villosa R2 51 42; — sativa v. aan kanten van wegen en bouwl. ; — angustifolia v.z. Rl 68 14, R2 64 34. SI 38 14, S2 12 34, 43, 13 21. 14 23, 24, 34, 41, 31 21, 22, 32, 42; Ervum hirsutum z. SI 38 14, 32, S2 31 13, 14, 41, 42; ^ tetraspermum v.; Lathyrus tuberosus z. op bouwl. Rl 68 14, R2 61 44, S2 11 32, 21 33; ^ . 22 pratensis a. ; Prunus spinosa v. ; ^ — — *inermis Rl 68 24. S2 13 33. 14 33; ? ^ Padus S2 22 13 in blad; Geum urbanum v. ; Rubus discolor a. ; — caesius a.; — Potentilla Anserina z.a. ; — reptans v. ; *^ — procumbens z. S2 31 22, 32. 42; — Tormentilla z. S2 31 22. Agrimonia Eupatorium a. ; Rosa canina vulgaris v. ; — rubiginosa z. S2 31 41; ^ tomentosa z. Rl 68 31, S2 14 31. 33, 31 14; Crataegus monogyna zeer verspreid aan wegen, langs kanten van bouwland, op dijken; — Oxyacantha nergens waargenomen; Epilobium hirsutum v.z. ; - — pari- florum V.; — montanum z. S2 12 12; — tetragonum z. Rl 68 14, 32, 43, SI 28 13, 31, 32. S2 12 12, 22 12, 13; "^Hipputis vulgaris z. SI 28 34; Callitriche verna L. z. Rl 68 43. R2 61 32, SI 38 12, 14. 21, 32, S2 21 33, 34, 22 12, 21, 31 11, 14; Ceratophyllum submersum z. SI 18 22. S2 11 24, 13 34; Lythrum Salicaria z. S2 22 11, 31 22; Bryonia dioica z. S2 22 22; Scleranthus annuus S2 31 22, 23; '^Sedum purpurascens z. R2 61 44; — acre in de duinen; Sempervivum tectorum hier en daar op pannendaken; Saxifraga tridactylites op een ouden muur te Sluis SI 28 11; Hydrocotyle vulgaris Rl 67 42. 68 13. R2 51 43. SI 18 11. S2 31 14. 23; Eryn^ gium campestre z. Rl 68 14. 33. SI 18 11, 13; — maritimum Rl 68 13. 14. 22. R2 51 42. 43. 44. 52 31. 32, 34, 43; Apium graveolens v. aan zilte slooten en wateren; Helosciadium nodiflorum z. Rl 68 24, R2 61 31. SI 38 21. S2 31 14, 23; ^ ^ * met gesteelde schermen en schermpjes R2 61 31; Aegopodium Poda- graria v. ; Pimpinella magna z. SI 28 11. 34 ; Sium lati- folium z. SI 28 32, 34. 38 21. S2 31 14; Bupleurum tenuissimum S2 14 42 op den zeedijk: Oenanthe fistulosa v.z. R2 51 43, 62 32, SI 28 13, 34, S2 11 44, 12 41, 42, 31 13, 14, 23, 41; ^ Lachenalii z. Rl 67 42. 68 13. 31; — Phellandrium v. ; Aethusa Cynapiuma.; — — *(een afwijkende vorm, waarbij de omwindseltjes uit 23 één drielobbig blaadje bestaan , dat weinig of niet neerhangt, met breeder lijnvormige stippen dan bij den gewonen vorm, en waarbij de 2 zijslippen horizontaal uitstaan) Rl 68 14, S2 11 23, 12 33; overgangsvormen tusschen de beide voorgaanden zijn waargenomen waarbij de 3 blaadjes van het omwindseltje nog wel afzonderlijk gebleven zijn; maar breeder lijnvormig ontwikkeld waren en minder vertikaal neerhingen; Pastinaca sativa z.a. ; Heracleum Sphondylium z. SI 28 11, S2 13 32; Daucus Carota z.a.; Torilis Anthriscus a. ; — helvetica R2 64 31, 32 op den zeedijk; — nodosa Rl 68 22, R2 51 42, 43, 44, 52 31, S2 14 32; Anthriscus sylvestris v. ; Chaero- phyllum temulum v.; Conium maculatum z. SI 18 22, 24, S2 12 33; Hedera Helix SI 28 34, S2 11 41; Sambucus nigra Rl 68 13, R2 51 43, SI 28 1 1 , S2 13 44; laciniata SI 28 11 , S2 21 32; Lonicera Periclymenum z. S2 31 22; Sherardia arvensis z. S2 11 34, 13 21 , 34, 14 23, 31 22; Galium tricorne z. S2 12 44. 13 31 , 34, 43; — Aparine z.a.; — palustre v.a.; — — met licht paarse kroon S2 31 13; *^ elongatum R2 61 32, SI 18 12, 21, 28 13, 38 12, 21, 32, S2 31 41; — verum in de duinen; * — verum \ Mollugo R2 52 34 in de duinen; — Mol- lugo z. R2 51 42, 52 31, 32, 34, 43, 61 21; *erectum S2 13 43; Valeriana officinalis z. R2 51 43, SI 18 12, 21. 28 34; Valerianella dentata z. S2 31 41 ; Dipsacus sylvestris V.; ^upafonum cannabinum v.; Tussilago Farfara a.; Petasites officinalis z. S2 12 44; Astec Tripo- lium a. op schorren en op zilte gronden binnendijks; Bellis perennis z.a.; Erigeron acris z. aan dijken S2 13 33, 14 24, 22 22, 31 14; Pulicaria dysenterica z.a.; Bidens tripartita z. Rl 68 13, S2 12 23, 31 11, 22; Gnaphalium uliginosum z. SI 38 14, 32. S2 31 13. 14, Artemisia Absinthium z. R2 52 43. SI 18 1 1 ; ^ — vul- garis v.; — maritima zeedijken en schorren; Tanacetum vulgare v. ; Achillea Millefolium z.a. flor. alb.. ros. etrub.; 24 Anthemis Cotula S2 13 22, 32. 33. 34. 44. 14 31. 33, 34. 21 23. 22 21. 22, 31 11; Matricaria Chamomilla z.a. ; Chrysanthemum Leucanthemum a.; *^ — Parthenium R2 61 31 (opslag?); ^ inodorum Rl 68 33. R2 52 43. S2 11 43. 13 43; Senecio vulgaris z.a.; — sylvaticus z R2 51 43. SI 38 14. S2 31 14. 23; ^ erucifolius z.a.; ^ Jacobaea z.a.; Cirsium lanceolatum z.a.; — palustre z. Rl 67 42. R2 51 43. S2 31 14, 22; — arvense z.a.; Carduus crisp. z. S2 31 11, 13; Onopordon Acanthium z. Rl 68 13, 51 18 11; Lappa minor v.a. ; Carlina vulgaris z. Rl 68 13, R2 52 34; Centaurea Jacea z.a. (de alg. voorkomende vorm is *C. decipiens Thuill., die helder groen met licht purperen bloemen en alleen hooger op vertakt, maar ook dof donker groen met intensief purperen bloemen en lagere vertakking voorkomt; een enkele maal werd ook gevonden de vorm *C. decipiens Reichb. Rl 68 43); — nigra is is voor geen enkele groeiplaats genoteerd ^) ; — Cyanus voornamelijk bij St Kruis, Aardenburg en Heille, overigens zeldz. S2 11 21. 23, 12 12, 13 14, 32; *^ solstitialis z. Rl 68 14; ^ Calcitrapa z. Rl 68 14, R2 52 31. SI 28 13; Lapsana communis v.; Arnoseris pusilla z. S2 31 22; Cichorium Intibus Rl 68 24, R2 61 32. 34, S2 11 32; Thrincia hirta v.; Leontodon autumnalis z.a.; Helminthia echioïdes v.; ^Tragopogon porrifolius SI 28 32 één ex. op bouwL; — minor v.; Hypochaeris radicata a.; Taraxacum ofRcinale z.a.; Sonchus oleraceus z.a.; — — *integrifolius R2 64 34; *runcinatus R2 61 34; *laciniatus 52 11 23; — asper z.a.; — — ^laciniatus S2 12 41, 14 43, R2 62 34; ^ arvensis z.a.; — — *laciniatus SI 18 11; ""Bavkhausia taraxacifolia Rl 68 31. R2 61 34, 43. \) Voor verscheidene groeiplaatsen , waarvoor deze vroeger is aan- geteekend, is thans C. decipiens Thuill. opgeschreven, zoodat het ver- moeden voor de hand ligt, dat althans vele dier groeiplaatsen van C. nigra betrekking hebben op den boven vermelden donkeren en sterker vertakten vorm van C. decipiens Thuill. 25 S2 11 23, 12 33, 34, 13 32, 43, 14 34; Crep/s virens z.a.; ^ ^ *difFusa Rl 68 13, 14, 33, R2 61 32, 43, 51 18 11, 28 31, 38 12, S2 11 32, 44, 12 43; Hieracium Pilosella Rl 68 33, S2 31 14, 23; ^ umbellatum in de duinen v. en bij St. Kruis S2 31 23; Jasione montana z, 52 31 22, 23; "^Pyrola rotundifolia z. R2 51 43; Ligusttum vulgare S2 11 22, 12 21, 13 43, geen cult.; Fraxinus excelsior SI 28 13, S2 13 14, 21, 33, 43, 14 14, 33, 21 21, 22, 24, 22 21, 22, geen cult. ; &i/^/iraea pulchella z. Rl 68 22, S2 14 24. 42; Convolvulus Sepium a. ; — Soldanella in de duinen; — arvensis z.a. (voornamelijk de vorm flor. ros. albo-striatis, minder alg. de vorm flor. alb., zeldz. de vorm flor. ros.) ; Cynoglossum officinale v. duinen en dijken; Lycopsis arvensis z. Rl 67 42, 68 14, SI 18 11, 13, S2 31 22; Symphytum officinale a. zeer afwisse- lend in de kleur der bloemen; Litho spermum arvense z. R2 61 21, SI 28 13, S2 11 31, 31 14; Myosotis palustris z. SI 18 11, S2 31 13; ^ ^ *vulgaris SI 28 34; ^ caespitosa z. R2 51 43, S2 13 44; — hispida z.a.; — — flor. ros. S2 13 34; — intermedia z. SI 28 34, 38 12, S2 14 43, 21 32; Solarium nigrum v.z.; — Dulcamara V.Z.; Datura Stramonium *nana S2 31 21; Scrophularia Balbisii z. SI 38 14; ^ — *auriculata SI 38 14; ^ Neesii z. S2 11 44; Linaria minor z. SI 28 11; — vul- garis z. SI 38 22, S2 31 22, 24, 42; Veronica Anagallis V. ; — Chamaedrys Rl 68 13, S2 11 32; — arvensis z. Rl 68 43 , SI 28 34 , 38 32 , S2 21 33 ; — agrestis v.z. ; ^ polita V.; — Buxbaumii z.a.; — — met kleine bladen en rosé bloemen S2 21 24; ^ hederaefolia Rl 68 24, R2 61 31, SI 28 31, 34. 38 12, 32, S2 11 21; ""Orobanche Rapum z. S2 31 23; . — Galii in de duinen Rl 68 13, 14; — minor v.; Rhinanthus minor Rl 67 42, 68 13, R2 52 31; ^ major Rl 68 31, SI 18 11, S2 11 44, 31 13, 32, 41, 42; Euphrasia officinalis subspec. *E. nemorosa Rl 68 13, S2 14 31, 31 32; ^ Odontites a.; ""Mentha 26 sylvestris z. R2 52 34 ; — aquatica a.; — arvensis v.z. Lijcopiis europaeus z. SI 18 13, S2 13 42, 43, 22 22 31 13. 22; *Calamintha Acinos z. Rl 68 33. SI 17 22 *Clinopodium vulgare z. SI 38 12; Glechoma hederacea a.; Lamium amplexicaule Rl 68 14. R2 62 12, SI 28 1 1 , S2 12 13. 13 21. 14 34. 31 41; ^ incisum R2 62 34.64 34. SI 18 11. S2 11 22. 24. 12 43. 13 32. 34. 14 43. 21 21, 32, 31 13, 24; — purpureum 3..', — — *decipiens R2 63 44, S2 11 31, 34. 14 33; ^ album v,; Galeopsis Tetrahit SI 38 14. 32, S2 11 32, 12, 23, 21 24, 22 11, 22, 31 13. 14. 22, 42; ^ ^ flor. alb. SI 38 14. S2 11 14. -- bifida z. S2 31 14; Stachys sylvatica z. SI 28 34. S2 31 13. 14, 24; — palustris v.; * — arvensis z. S2 31 13, 14; Marmbium vulgare z. R2 52 31 , 43; Ballota foetida v.; Prunella vulgaris z.a.; — — cor pal- lida V.; — — cor. rosea Rl 68 31, S2 11 21; — — cor. alba S2 11 21, 23, 31 41; Teucrium Scorodonia z. S2 31 23; Verbena ofïicinalis aan dijken Rl 68 14, 32, R2 51 42, 43. 64 31. S2 12 34. 13 34. 14 24, 31. 32. 41. 42. 31 14; Lysimachia vulgaris z. R2 51 43, S2 13 42. 31 22. 24. 42; ^ ^ fol. ternis S2 14 33; fol. quaternis S2 14 33; — Nummularia v.; Ana^a/Z/s arvensis a.; Samolus Valerandi z. Rl 68 13. 43. S2 22 12; Glaux maritima op zilte gronden binnen- en buitendijks; Armeria maritima langs het Zwin Rl 67 44; Statice Limonium op de schorren Rl 67 44. 68 31. R2 51 42. 52 31. 32. 64 34. 43; S2 14 24, 42; Plantago major z.a.; — media z. R2 61 21. 24. S2 11 22; — lanceolata z.a.; — maritima Rl 67 42. 44. 68 22. 31. R2 51 42, 52 31. 64 43. S2 14 21. 24. 42; ^ Coronopus Rl 67 42. 44. 68 13. 22, 23, R2 51 42. 43. 52 32. 34. 43. S2 14 42. 31 22; Amaranthus Blitum in tuinen te Sluis SI 28 11; Schoberia maritima schorren en zilte gronden binnendijks Rl 67 42, 44, 68 31, R2 64 43, S2 14 24, 32, 42; Salsola Kah langs de zeekust Rl 67 24, 42. 68 13. R2 51 43. 52 27 31, 34, 43; Salicornia herbacea schorren en zilte gronden binnendijks Rl 67 42, 68 31 , R2 52 31 , 64 34, 43, S2 14 31 , 24, 42; "^Chenopodium murale in straten te Sluis 51 28 11; — album z.a.; — ficifolium z. S2 14 23, 34; Halimus portulacoïdes zeedijken en schorren; Atriplex patuia v.a.; — latifolia v.; "^ — littoralis z. R2 51 43; Rumex crispus z.a.; — — met bloedroode inflor. SI 38 12; — obtusifolius v.; — obtusifolius ^ crispus SI 18 11; — conglomeratus z.a.; — sanguineus z. R2 51 43, 52 13 32; ^ palustris z. R2 51 43, SI 28 13, 34, S2 11 24, 34, 43; *^ maritimus z. R2 51 43, SI 28 13; ^ Acetosa v.; ^ Acetosella Rl 68 14, R2 52 34, SI 18 11, 38 14, S2 31 13, 14, 22, 23; *Po%onum amphibium z. R2 61 24, 44, S2 11 32, 34. 31 14; terrestre SI 28 13, 31, 38 12, 14, S2 11 44. 12 13, 13 31. 33. 43, 44, 21 34, 22 22. — — overgangsvorm natans- terrestre S2 13 44, . — — natans S2 13 44; — pallidum V.; _ ^ vulgatum R2 63 44, 64 31, SI 38 14, S2 11 23, 44, 13 33, 14 23, 22 22; — nodosum Rl 68 43, S2 11 13. 13 32. 14 23. 21 31. 33; ^ Persicaria a.; ^ mite 2. SI 28 11. 38 14, S2 31 22; ^ minus z. S2 31 21; -- aviculare z.a. in verschillende vormen (rechtop en liggend, meer of minder sterk vertakt, met grootere en kleinere, meer elliptische en meer lijnvormige, spitsere en stompere bladen): — Convolvulus a. ; Hippophaë rhamnoïdes in de duinen a.; Euphorbia Helioscopia a. ; — Peplus a. ; — exigua a.; — — *de vorm met breede involucraal bladen en 2 tot 5 stralige hoofdschermen SI 38 12, S2 11 31, 21 24, 22 21; Mercurialis annua z. SI 18 1 1 , 13, 28 1 1 , 13, S2 11 32, 43, 14 32. 31 21; Urtica dioica z.a.; ^ urens a. ; Humulus Lupulus v.; Ulmus campestris SI 18 14, S2 12 41, 43, 13 22. 31, 32. 43, 14 14. 31. 21 32. 22 21, 22, geen cultuur^); — — suberosa S2 14 33; ^) Dit geldt ook voor de hier volgende houtgewassen. 28 Quercüs pedunculata S2 31 14, 23, 24; Salix alba S2 11 14, 14 24; — viminalis S2 31 41; — cinerea v. ; — Caprea SI 38 12, S2 11 43; ^ — repens in de duinen R2 51 43; — — argentea Rl 68 13, 14; Populus canescens 52 13 43, 22 22; — canadensis S2 22 22; Alnus glutinosa S2 31 41 ; Hydrocharis Morsus ranae z. SI 28 34; Alisma Plantage v. ; Butomus umbellatus z. S2 31 13; Triglochin maritimum op schorren en ook op zilte gronden binnen- dijks Rl 67 42, 68 31, R2 51 42, 52 31. S2 11 43, 44, 14 32; * — palustre zilte gronden binnendijks Rl 67 42, 68 31, S2 31 23; *Potamogeton natans z. R2 51 43; ^ pectinatus v. ; ^Zanichellia pedicellata z. Rl 68 43, R2 52 34, S2 13 22; Lemna trisulca a.; — gibba a. ; — minor a. ; Typha angustifolia z. S2 12 23, 31 14, 21, 23; Sparganium ramosum z. SI 28 31 , 32, S2 11 32, 31 14; Orchis Morio Rl 67 42; *^ incarnata R2 51 43; Herminium Monorchis Rl 68 13; Epipactis palustris Rl 67 42, 68 13, R2 51 43; Iris Pseudacorus z. S2 21 31, 31 32; Allium vineale Rl 68 23, 24, 43, R2 51 43, 52 34, 61 32, 42, SI 18 14, 22, 28 11, S2 11 43, 13 31; compactum Rl 68 12, 14, 21; — — capsuliferum Rl 68 22; Juncus maritimus binnenkant der duinen Rl 67 42, 68 13, 22, 31, R2 51 42, 44; -- conglomeratus z. S2 11 32, 43; effusus v.z. Rl 68 32, SI 28 13, 38 14, 23, 32, S2 12 43, 44, 31 13, 14, 23, 41, 42; ^ glaucus z.a.; *met grasgroene, brooze halmen (bastaard met eflFusus?) Rl 68 14, 32, 41, S2 12 44; ^ lamprocarpos v.; — Gerardi v. ; — bufonius a.; Heleocharis palustris z. Rl 68 .14, R2 51 43, 61 32, SI 28 34, S2 31 23; Scirpus Tabernaemontani v ; — maritimus z.a.; Carex arenaria in de duinen a. , te Retranchement ook langs den dijk van het uitwateringskanaal Rl 68 33; — vulpina a.; *— muricata Rl 67 42. SI 38 12, S2 11 14, 23, 31, 32, 31 41; *_ vulgaris R2 51 43; ^ glauca Rl 67 42, 68 13, 31. R2 51 43, SI 18 13, S2 31 32; *^ flava R2 51 43; ^ 29 distans R2 51 43, 52 34, S2 41 24; ^ riparia S2 31 41; *^ hirta Rl 67 42, 68 13, S2 13 23; Panicum Crus galli 2. S2 31 13; Setavia viridis z. SI 81 11; Phalaris arundinacea v. ; Anthoxanthum odoratum S2 11 42, 31 13, 14, 22, 23; Alopecurus agrestis z.a.; — geniculatus V. op laag gelegen grasgronden; Phleum arenarium in de duinen, te Cadzand bij de tramhalte Rl 68 41, te Retran- chement op den dijk van het uitwateringskanaal SI 17 22; ^ — pratense z.a. ; — — *nodosum SI 18 11; Spartina stricta S2 14 24 , 42 ; Agrostis stolonifera z.a. ; — — pan. colorata S2 12 23, 13 22, 33, 44, 14 23, 31, 33, 43, 21 31. 22 22; ^ ^ *prorepens Rl 68 22; ^ vulgaris R2 61 44, 51 18 11 , 13; Apera Spica venti v.; Calamagrostis Epigeios Rl 68 13, R2 51 43; Psamma arenaria in de duinen a.; Phragmites communis z.a.; Holcus Lanatus z.a.; — mollis z. SI 38 14; Arrhenatherum elatius a. ; Avena fatua S2 14 31, 21 41, 22 13; — flavescens a.; — caryophyllea z. SI 38 14, S2 11 32. 31 13, 22, 23; *^ praecox z. 52 31 22, 23; Briza media z. S2 14 33; Poa annua z.a.; — trivialis v. ; — pratensis v. ; *^ — compressa R2 61 24, SI 28 11, S2 11 43, 31 21; Glyceria spectabilis Rl 68 14, R2 61 32, 44, 62 34, SI 28 13, 32, 34, 38 21, 22, S2 11 21, 34, 13 43. 14 33; ^ fluitans z.a.; ^ distans Rl 68 31. R2 52 31. S2 13 34. 42: 14 32. 33. 22 12. 31 13. 41; ^ maritima Rl 67 44, 68 22, 31, R2 64 34. 43. S2 14 32, 42; Dactylis glomerata z.a.; Cynosurus cristatus z.a. ; '^Festuca bromoïdes S2 11 32 ; — rubra v.z. ; — arundinacea v.a.; *^ elatior Rl 68 41. SI 28 11. 38 12. S2 11 34. 43; Bromus secalinus Rl 68 43; * — commu- tatus V. aan kanten van wegen en bouwland; — mollis z.a.? — sterilis v.; Triticum junceum Rl 67 24, 42, R2 51 43, 52 32. 34, 43; ^ acutum Rl 68 14; ^ junceum repens Rl 68 13. 14. 22; — repens z.a.; — — vulgare a. (muticum, breve aristatum. longe aristatum); — — glaucum a. naar den zeekant (muticum a. . breve aristatum 30 S2 12 33,? longe aristatum Rl 68 14. montruositeit S2 14 32); Elymus arenarius in de duinen, te Retranchement op den dijk van het uitwateringskanaal SI 17 22, 18 11; Hordeum murinum v.a.; — secalinum z.a. ; — maritimum R2 52 43; Lolium perenne z.a.; — — *spica composita (forma glomerata S2 21 24, forma ramosa S2 13 44); — — *spica bifurcata S2 11 14; ^ — italicum v. op bouwl. , vooral op klavervelden; — linicola a. op vlasakkers; Lepturus filiformis Rl 68 22, R2 51 42, 43, 52 31; Equisetum arvense z.a. in verschillende vormen ( 1 . helder of ook dof groen, halm rechtop enkelvoudig, enkel vertakt; 2* dof groen, liggend, halm bij den grond verdeeld, takken enkel vertakt; 3. dof groen, halm rechtop enkelvoudig, dubbel vertakt; 4. dof groen, liggend, halm bij den grond ver- deeld, takken dubbel vertakt; ook werd nog een exem- plaar waargenomen, dat aardragend was, maar overigens geheel overeenstemde met den sub. 1 genoemden vorm); — palustre v. ; ^ — — polystachyum S2 11 42, 12 12, 13 33, 44, 21 32; '^Ophioglossum vulgatum z. R2 51 43; Poly- podium vulgare z. S2 31 23; Polystichum Filix mas z. R2 64 43, S2 31 22; Asplenium Filix femina z. S2 31 22, 24; — Ruta muraria z. R2 61 24, SI 28 11, 13, 38 22, S2 11 43, 14 32. 1 Oct. '13. D. LAKO. Verslag van de Commissie voor de Bibliotheek en het Herbarium over het jaar 1913» In het afgeloopen jaar heeft de conservator tot onze groote voldoening zijne zoo nuttige en noodzakelijke werk- zaamheden geregeld kunnen voortzetten. De Commissie heeft zich van den goeden gang van zaken op de hoogte gehouden, o.a. door een bezoek van haar voorzitter in December j,l. te Haarlem, waarbij alles naar wensch werd bevonden. Wat de eigenlijke werkzaamheden aan de verzamelingen betreft, ontleenen wij het volgende, dat naar we verwachten stellig de belangstelling der leden zal wekken, aan mede- deelingen van den conservator. , Met de vorming van het modelherbarium uit het vind- plaatsenherbarium werd een begin gemaakt, waarbij de Ranunculaceae, enz. tot de Geraniaceae gereed kwamen. Daarbij was er gelegenheid ook van het Stamherbarium de nummering in overeenstemming te brengen met de laatste uitgave van den Prodromus, terwijl hier en daar fouten of vergissingen konden hersteld worden. Dit door- werken van het Stamherbarium gaf den conservator aan- leiding hier en daar aanteekening te maken van die soorten, waarvan nadere controleering en vergelijking wenschelijk schijnt. Daaronder valt te vermelden: Clematis Vitalba L. ,3 crenata Jord. Thalictrum minus L. in haar verschillende variëteiten. Batrachium aquatile Dum. in verschillende vormen. Batrachium salinum Sur. Ranunculus polyanthemos L. en R. nemotosus D.C. Fumaria officinalis L. 7 Wirtgeni nader controleeren. 32 Nasturtium amphibium R. B. De vormen ^. indivisum en ,^3. varii[olium D. C. loopen waarschijnlijk in elkaar over, terwijl 7. auriculatum een vorm is, die zoowel bij mc/rV/sum als bij farn/o/mm-vormen optreedt. Barbarea vulgaris 7. stricta nader controleeren. ^ Barbarea praecox. Na te gaan, welke exemplaren wer- kelijk B, praecox zijn. Sisymbnum oriëntale L. Het schijnt, dat er twee vormen bij het herbarium-materiaal voorkomen. Viola silvatica Fries. Hieronder liggen waarschijnlijk vele ex. van Viola canina L. Viola canina lancifolia Thore. Is deze werkelijk te onder- scheiden tegenover 7. persicifolia Schkuhr? (Zie reeds de Aanm. op bl. 195 in den Prodromus). Voor Stellaria glauca With., St, glauca ,3. en virescens St, graminea is nadere vergelijking van het herbarium- materiaal nog wel gewenscht, vooral om de waarde van St. glauca ,^ virescens = St. Dilleniana Mönch. na te gaan. De conservator stelt voor, dat, wie onder de leden lust mocht gevoelen zich voor de nadere bestudeering van een dezer soorten te interesseeren, zich daartoe zou aanmelden, opdat hem het materiaal van het stamherba- rium ter studie kan worden toegezonden. Op die wijze zal door samenwerking der leden het herbarium in waarde kunnen stijgen. Voor het herbarium vallen gelukkig reeds in dit eerste jaar belangrijke aanwinsten te vermelden. Achtereenvolgens werd ontvangen: eene groote collectie planten van den heer D. Lak o van vindplaatsen, die in het herbarium niet vertegenwoordigd waren; een verzameling van de heeren Jansen en V/achter; een klein herbarium van Mej. Behrens te Haarlem, waaruit wellicht het een en ander te kiezen is voor het vindplaatsenherbarium ; enkele planten van de excursie der Bot. Vereeniging naar de Biesbosch in 1911; een verzameling van den heer W. W. Schipper te 33 Winschoten; nogmaals eene zending van den heer Lako; eene collectie van den heer He uk els en eene van den heer Kloos, in welke beide in het bijzonder verscheiden soorten voorkomen, die in de laatste jaren als nieuwe indicenen zijn opgetreden en nog in het herbarium ont- braken. Van Terschelling werd Antennaria dioica door den heer Menage toegezonden en van de omgeving van De Bilt de zeer zeldzame fungus: Tremellodon gelatinosus door Mej. Voormolen» Aan al deze inzenders betuigt de commissie namens de Vereeniging veel dank, daar het slechts op deze wijze door medewerking van de leden kan gelukken, de waarde van het herbarium te verhoogen. Meer dan aan het herbarium heeft de conservator tijd moeten besteden aan het ordenen van de Bibliotheek. In de eerste plaats was het dringend noodzakelijk de tijdschriftruiling met het buitenland geheel te herzien. Sommige ruilingen werden afgebroken, maar tegelijk ver- schillende nieuwe connecties aangeknoopt. Met verscheiden vereenigingen werden ook geheele series jaargangen geruild tegen de uitgaven onzer vereeniging. Wij zenden thans onze uitgaven naar ± 100 genootschappen, van welke verreweg de meeste ons thans hun periodieken toezenden. Intusschen moet niet verheeld worden, dat in de aanwezige tijdschriften tallooze hiaten voorkomen. Dit kan ons niet verwonderen als men bedenkt, dat tot nu toe uit het buitenland aan minstens zes verschillende adressen de periodieken voor de Ned. Bot. Vereeniging werden toege- zonden. De zeer lange lijst dezer hiaten is thans opge- maakt, maar de aanvulling van de belangrijkste tijdschriften zal nog veel zorg vereischen. Voor het overige is de bibliotheek thans geordend en reeds grootendeels op kaartsysteem gebracht, terwijl in den loop van dit jaar de verschijning van een catalogus kan worden tegemoet gezien. De aanwinsten en den aanschaf voor de bibliotheek vindt men in de bijlagen. Nederl. Kruidk. Archief. 1913. 3 34 Ten slotte dient vermeld te worden, dat uit herbarium en bibliotheek geregeld planten en boeken voor studie worden uitgeleend en dat in dit jaar het gebruik daarvan reeds is toegenomen. Verder werd ook de zadenverza- meling in orde gebracht en een lijst van ontbrekende zaden van Nederlandsche planten opgemaakt. Eindelijk zij nog vermeld, dat uit Groningen in ontvangst werd genomen het archief der Vereeniging, dat de oplage van alle uitgaven der Vereeniging omvat. Deze geheele ver- zameling werd nog bij de overige collecties opgeborgen, zoodat thans de voor onze Vereeniging beschikbare ruimte geheel in beslag is genomen. Namens de Commissie voornoemd: J. C. SCHOUTE, Voorzitter. H. R. HOOGENRAAD, Secretaris, ONTVANGEN VOOR DE BIBLIOTHEEK. Recueil des trav. botan. Néerland. (Ned. Botan. Vereen.), Vol. IX. Livr. 3. 4; Vol. X, Livr. 1, 2. Nederl. Kruidk. Archief (Versl. en mededeel, der Ned. Botan. Vereen), 1912. Prov. Utr. Gen.. 1913, Aanteek. en Verslag. De Levende Natuur, dl. XVII. afl. 20-24; dl. XVIII, afl. 1-^16. Natura (Orgaan der Ned. Nat. hist. Vereen.), No. 140— 160 en de register op de jrg. 1906^ — 1911. Natuurk. Tijdschr. in Ned.-Indië, dl. LXXlI, afl. 1, 2. Mededeel, v. d. Rijks Hoog. Land-, Tuin- en Boschbouw- school te Wageningen, dl. V, afl. 1—5; dl. VI, afl. 1, 2. Bataafsch. Gen. der Proefondervindelijke Wijsbegeerte, Verslag der Alg. Verg. v. 21 Sept. 1912 en programma der prijsvragen voor 1914. Verslagen en mededeel, v. d. directie v. d. Landbouw. 1913, No. 1—5. Departement v. Landb., Nijverh. en Handel te Buitenzorg: Mededeel. No. 17 (M. Greshoff, Vischvergiften III.) Jaarboek, 1911. Mededeel, uit den Cultuurtuin, No. 1. Mededeel, v. d. Afd. v. Plantenziekten, No. 1^ — 6. Mededeel, v. h. Proefstat. v. Rijst c. a. Mededeel, v. h. Proefstat. v. Thee, No. XXIV-XXVI. Mededeel, v. h. Agric. Chem. Laboratorium, No. 2 — 4. Annales du Jard. Bot. de Buitenzorg, Vol. XXV, prt. IL Buil. du Jard. Bot. de Buitenzorg, No. 9^12. Bernard. Ch. Verslag over een reis naar Ceylon en Br. Indië ter bestudeering v. d. theecultuur. 36 Boonsma, G. Aanteek. over oostersche geneesmiddelen. Btzg., 1913. Departement v. d. Landbouw in Suriname: Buil. No. 27; 30; 31. Verslag, 1912. Meteor. Waarn., 1912. Jaarverslag v. d. Vereen. „Koloniaal Instituut" te Am- sterdam, No. 2, 1912. Buil. V. h. Koloniaal Museum te Haarlem, No. 52 (Ver- slag over het jaar 1912 m. bijl. Arch. Néerl. des sciences ex. et natur. (Holl. Mij. v. Wetensch., Ser. III A, tome I, livr. 3, 4. Medeel. v. h. Proefstat. v. d. }ava-suikerindustrie , dl. IV, No. 1^16. Archives du Musée Teyler, Haarlem, Ser. III, Vol. I. Provin. Gen. v. Kunst en Wetensch. in N. Brabant. Gommers, J. W. A. Beschr. v. rijsbergen. (1909). . Yas Smits, C. F. De grafz. in de Kathedr. St. Janskerk V. 's Hertogenbosch. dl. II (1909). Sasse van IJsselt, A. F. O. van. De voorname huizen en gebouwen v. 's-Hertogenbosch, dl. II (1913). Soc. des Naturalistes luxembourgeois, Buil. mensuels, 1912 (Nouv. Ser.), année 6. Buil. de la Soc. Linnéene de Normandie, Ser 6, Vol. 4 (1910^1911). Buil. de la Soc. Royale de Botan. de Belgique, Gand, tome 49, fase. 1—4. Proc.-Verbaux de la Soc. Linnéene de Bordeaux, tome LXV, LX VI. Memoires de la Soc. nat. des se. natur. et mathém. de Cherbourg, tome XXXVIII. Buil. du Mus. d'Hist. nat.. Paris, Année 1912, No. 3— 7. Feuille des jeunes naturalistes. Paris, No. 507^ — 516. Janet, Ch. Sur l'origine de la division de l'orthophyte et un sporophyte et un gamétophytes. Limoges, 1913. 37 Revue de Phytopathologie (Maladies des plantes), Ire Année, No. 1 , 2. Annales de la Soc. Bot. de Lyon, tome XXXVI. Nouveau Buil. de la Soc. Bot. de Lyon, Ire Année, No. 1^3. Atti del R. Instituto d'Incor. di Napoli. Sér. Sesta, 1912. Malpighia (Catania), Anno XXIV, fase. 5,6; Anno XXV, fax. 1^ — 6; Anno XXVI, fase. 1, 2. Boll. del R. Orto Bot. E. Giardino Col. di Palermo, Anno X, fax. 40 ; Anno XI, fase. 1«^3^ Annali di Botanica, Roma, Vol. XI, fase. 2*^, 3^. La Nuova Notarisia, Ser. XXIII, Aprile^ — Ottobre. Buil. della Soc. Bot. Italiana, 1913, No. 1^6. Nuovo. Gioz. Bot. Italiano, Firenze. (Mem. della Soc. Bot. Ital.), Vol. XI (1904) en volg. Vol Buil. della Soc. Bot. Italiano, 1905 en volg. jaren. Buil. Bibliogr. della Bot. Italiano. Anno II (1905) en volg. jaren. Bol. de Fomento, Costa Rica, Ano IL no. 11, 12; Ano. III, no. 1^3; 6^9. Buttl. del Club Matanyene, Barcelona, Any I (1912), No. 8^10. Buil. du Jard. imp. bot. de St. Pétersb., tome XII, livr, 5, 6; tome XIII, livr. 1—3. Buil. de l'Acad. imp. des Scienc. de St. Pétersb., 1913 (Ser. VI), No. 1-18. Trav. du Mus. Bot. de l'Acad. imp. des Scienc. de St. Pétersb., Bd. IX (1912). Mémoir. de la Soc. des Natural. de Kieff, tome XXII, livr. 2—4. Acta Soc. pro fauna et flora Fennica, Helsingf., No. 34^ — 36. Simmons, H. G. The vascular plants in the Flora of Ellesmereland, Kristian., 1906. (Videnskab. Selsk. i Kristian.) Oversigt over det Kon. danske Videnskab. Selsk. Forhandl., 38 Christian.. 1911. No. 6; 1912; No. 1—6; 1913. No. 1. 2. Nyt Magazin for Naturvidenskab.. Kristian, Bd. 51. Hefte I-III. Blomquist. Sven G:son. Till högbuskform, ekologi. Stokh.. 1911 (Akad. Afhand.) Acad. R. des. Sc. et des Lettr. de Danem., Copenh. Hansen^ — Ostenfeld. Carl. De Danske Farvandes Plankton I. Aarene 1898—1901, Phytopl. og Protozoer (Mémoir. . Sér. 7, Sect. des Sc. t. IX. No. 2). 1913. Christensen, Carl. A. monogr. of the Genus Dryopteris I (Mémoir.. Sér. 7. Sect. des Sc. t. X, no. 2). 1913. Svensk Bot. Tidskrift. Stockh. Bd. I (1907) en volg. Bd. Arkiv för Bot. (Akad. o. Wet. Stockh.). Bd. 12. Hafte 1—4; Bd. 13, Hafte I. Universitet Lund. Ahlfvengren, Fr. E. Bidrag till kannedomen om Compo- sitéstammens Annatomiska Byggnad. Lund, 1896. (Akad. Afhand.) Berggren, S. Om Cyperaceerna. (Inbjud. till den Filos. Doktorsprom. som af Filots Fakul. i. Lund). Lund, 1897. Gertz, Otto. Studiez öfver Anthocyan. Lund. 1906. (Akad. Afhand.) Jönsson, B. Om vikariat inom vaxtriket vid naringsbe- redning. Lund. 1910. Jörnson, B. Gagnvaxter savskildt Utlandska deras före- komst. egenskaper och anvandning. (met voortzett. en slot). Lund. 1910. Lidforss. Bengt. Studier öfver PoUenslangarnes Irrita- tionsrörelser, l, IL Lund, 1901 — 1906. Lidforss. Bengt. Die wintergrüne Flora; eine biol. Untersuchung. Lund. 1907. Lidforss. Bengt. Ueber kinoplasmatische Verbin- dungsfaden zwischen Zellkern und Chromatophoren. Lund. 1908. 39 Lidforss, Bengt. Weitere Bei trage zur Kenntnis der Psychroklinie. Lund, 1908. Nathorst, A. G. Om nagra ginkgovaxter fran kolgruf- vorna vid stabbarp i skane. Lund, 1906. Mal te, M. O. Embryologiska och cytologiska undersök- ningar öfver Mercurialis Annua L. Lund, 1910. (Akad. Afhand.) Murbeck, Sv. Flore du nord-ouest de l'Afrique. Lund. 1897^1900. a. Renonculacées. — Cucurbitacées, b. Primulacea. — Labiatae. c. Plombaginées. — Graminées. d. Graminées. — Polypodiacées. Murbeck, Sv. Contrib. a la connaissance de la Flore du nord-ouest de l'Afrique (et plus spécial de la Tunisie) I, IL Lund. 1905. Murbeck, Sv. Bidrag till Pterantheernas Morfologi. Lund, 1906. Nilsson — Ehle, H. Kreuzungsuntersuchungen an Hafer und Weizen l, IL Lund, 1909--1911. (Akad. Abhand.) Salices Scandin. Exsiccatae, Upsala, fase. I — III (1910— 1911). Kung Sv. Ket. Akad, HandL, Bd. 48, No. 7. Frisendahl, A. Cytol. und entwick.gesch. Studiën an Myricaria German. desv. Upsala, 1912 (Akad. Abhandl.) Bref och Skrifvelser af och till Carl v. Linné, Afd. I, dl. 6. (Upsala Univ.). Naturw. Zeitschr. f. Forst u. Landw., Stuttg., Bd. 11, Heft 1 — 10. Soc. Hist.-Nat. Croatica, Glasnik, Bd. XXIV, No. 4; Bd. XXV. No. 1-3. Schriften der Phys. Oekonom. Gesell. zu Koningsberg, Bd. 53 (1912). Verhandl. des Naturhist. Ver. der Rheinl. und Westfalens, 1912, Heft 1,2. 40 Sitzungsber. der Naturhist. Ver. der Rheinl. und Westfalens, 1912, Heft 1. 2. Ber. über die Verhandl. des Kön. Sachs. Gesell. der Wiss. zu Leipzig, Math. Ph. Klasse, Bd. 64, Heft 3^7; Bd. 65, Heft 1. Verhandl. des Botan. Ver. der Provinz Brandenburg, Bd. 54 (1912). Abhandl. herausgeg. vom Naturw. Ver. zu Bremen, Bd. XXI, Heft 1, 2; Bd. XXII, Heft. 1. Mitteil. aus der Biol. Anstalt für Land- u. Forstw., Dahlem bei Berlin, Heft 13, 14. Flugblatt (No. 1^ — ^52) und verschiedene Separatabdr. aus der Biol. Anstalt für Land u. Forstw. , Dahlem bei Berlin. Abhandl. der Naturhist. Gesell. zu Nürnberg, Bd. XVIII, Heft II; Bd. XIX, Heft III. Abhandl. u. Ber. LUI der Ver. für Naturkunde zu Cassel e. V. über das 74—76 Vereinsjahr 1909—1912. Verhandl. des Naturw. Ver. in Hamburg, dritte Folge, Heft XIX. Abhandl. aus dem Gebiete der Naturwissenschaften (Na- turw. Ver. in Hamburg), Bd. XX, Heft 1. Ber. der Oberhess. Gesell. für Natur- u. Heilk. zu Giessen, Naturw. Abteil., Bd. 4, 5; Mediz. Abteil., Bd. 7, 8. Vierteljahrschr. d. Naturf. Gesell, in Zürich, Bd. 56, Heft 3; Bd. 57, Heft 3, 4. Verhandl. d. Naturf. Gesell. in Basel, Bd. XXIII. Ber. der Schweiz. Bot. Gesell. (Buil. de la Soc. Bot. Suisse), Heft XXI. Buil. de la Soc. Vaudoise des Sc. Nat., Lausanne, Ser. 5, Vol. XLIX, No. 178, 179. Mitteil. des Thür. Bot. Ver. (Neue Folge), Heft XXX. Sitzungsber. u. Abhandl. der Kön. Sachs. Gesell. f. Botanik u. Gartenbau („Flora"), 1912—1913. Ber. der Bayer. Botan. Gesell. zur Erforschung der heim. Flora, Bd. XIII. 41 Schriften des Nat. wiss. Ver. f. Schleswig-Holstein , Bd. XV, Heft 2. Annalen der K. K. Naturhist. Hofmus. Wien, Bd. XXVII, No. 3. Osterr. bot. Zeitschr, Bd. LXIII, No. 1, 2. Proceed. of the R. Soc. of Edinburgh, Vol. XXXII, prt. V; Vol. XXXIII, prt. I^III. Proceed. of the Amer. Phil. Soc, Philadelphia, Vol. LI, No. 206^210. Transac. of the Canadian Institute, Vol. IX, No. 21, 22. Buil. of the New- York Bot. Garden, Vol. 8, No. 29. Proceed. of the Acad. of Nat. Sc. of Philadelphia, Vol. LXIV, prt. II, III; Vol. LXV, prt. I. Univ. of California Public, in Bot., Berkely, Vol. 4, No. 15; Vol. 5, No. 1, 2. Journ. of the Glisha Mitchel Sc. Soc, Noord Carolina, Vol. XXVIII, No. 3, 4; Vol. XXIX, No. 1, 2. The Amer. Midland Naturalist, Vol. I (1909—1910) en volg. vol. Buil. of the Lloyd Library of Bot., Pharm. and Mat. Medica, Cincinnati, Ohio, No. 19, 20. Bibliograph. Contrib. from the Lloyd Lib., Cincinnati, Ohio, No. 5—11. Report of the Missouri Bot. Garden, No. 23 (1912). Proceed. of the R. Soc. of Victoria (Melbourne), Vol. XXV, prt. II; Vol. XXVI, prt. L AANGESCHAFTE BOEKWERKEN. Ascherson, Paul und Paul Graebner. Synop. der mitteleur. Flora. Bd. I en volg. Bd. Coste, H. Flore de la France, tome I — III, Par., 1901-1906. 42 Hermann, F. Flora von Deutschl. und Fennoskan., sowie von Island und Spitzb. Leip., 1912. Heukels, H. De Flora van Nederland, 3 dln. Leid.-- Gron,, 1909—1911. Pott, M. Aardrijksk. woordenb. v. Nederl. Gron. 1913. Commissie voor het Botanisch Station* Bij de redactie kwam geen verslag van de Commissie in. Het Botanisch Station werd bij besluit van de leden- vergadering van 25 October 1913 tijdelijk opgeheven. REKENING EN VERANTWOORDING PENNINGMEESTER 1913. Bijgaande Balans, benevens Verlies- en Winst-Rekening geven u een volledig overzicht van den finantiëelen toestand. De algemeene daling der niet-speculatieve fondsen, reeds in een vorig verslag vermeld, hield ook dit jaar aan, waardoor de effectieve waarde van het Brumund-fonds aanzienlijk verminderde, inzonderheid door de sterke koers- afbrokkeling van een Mexikaansch Spoorwegfonds. De hypotheek van het Kok Ankersmit-fonds staat nu op naam van den Heer Vermeyden, aan wien de panden werden verkocht voor een som, die bewijst dat de overwaarde voldoende is om de hypotheek als een solide bezit te waar- borgen. Wat het vrije fonds betreft, ondanks de aan- zienlijke uitgaven, gevorderd voor het Herbarium ± ƒ625 nam dit slechts af met ± ƒ250 wat bewijst, dat dit fonds bij normalen toestand van het Herbarium in staat is een sluitend budget te hebben. De Penningmeester, Th. WEEVERS. 43 BALANS VAN 31 DECEMBER 1913, Bezittingen, Januari 1914. Kas en Spaarbankboekje Kok Anker smit Fonds .... f 669,99^^ Hypoth. t. laste P. Vemeyden Azn. „ 20000,^ — Kok Ank. Fonds „ 7207,45 E£ 1 Oblig. Rentel. L. Oisterwijk ƒ 1000,^ 1 „ Centr. Sp. 3 7o f 250 a 78 7o » 195.^ 1 Oblig. H. IJ. S. M. 4 Vo ƒ 1000 a 94 7o » 940.^ 2 Oblig. Brazil. Fund. 5 7o ƒ480 a lOU 7o . . . . ,. 487.20 1 Aand. Amst. Bank ƒ200 a 183 7o „ 366.^ 1 Oblig. 100 £ China Goud ƒ1200 a 9H 7o . . . . ,. 1098,- 1 Oblig. 500 frs. Rusland ^ 7o ƒ250 a 94 7o „ 235,- 1 Oblig. Gem. Rotterd. 4 7o ƒ1000 a 95p/o . . . . „ 955,- 1 Pandbrief Rott. Hyp. Bank 4 7o ƒ1000 a 96L y, . . ,. 962,50 ƒ 1250 Staatsschuldboek. ƒ1250 a 777^70 M 968,75 Kas^ en Spaarbankboekje Brumund- fonds ƒ 42,96-^ Effecten „26868,25 Eff. 1 Oblig. Ie Ned. Scheepsverb. 4i7o ƒ5000 a 96|- 7o . . ƒ4825,- 5 Pandbr. Westl. Hyp. Bank 4 7o ƒ5000 a 94 7o . . . „4700,- Transport . . ƒ54788,66 44 Transport Eff. 4 Oblig. Gem. Amsterd. 4 7o ƒ54788,66 f 4000 a 95 ^ 7o ƒ 1000 a 94 7o 1 Pandbr. 4 Vo Alg. Mij. tot Bel. Middel, ƒ1000 a 97 ^o 1 Pandbr. 5 7o Ned. TransatL Hyp. Bk. ƒ1000 a 100^ 7o 2 Oblig. 100 £ 4i Vo New York Teleph. f 2400 a 98Vo 1 Oblig. 1000 U 41- Vo Nat. Railw. Mexico ƒ 2500 a 58 i: Vo 1 Oblig. ƒ200 Ned. Werk. Schuld 21- Vo ƒ200 a 67 Vo Vrij Fonds Kas en Spaarbankboekje . . . . ƒ 3000 Staatsschuldboekje a 77 i Vo Div. debiteuren voor overdrukjes . „ „ V. onbet. contrib. . Vord. op Min. v. Binn. Zaken voor Recueil en Archief . Invord. rente Staatsschuld en Spaar- bankboekje Herbarium; Bibliotheek en Botan. Station P. M. Voor vord. op Kas Konservator . ƒ3820.^ 4 Oblig. Goud Hongarije 4 Vo ƒ4800 a 85 Vo .4080, 2 Oblig. 100 M China Goud 4^ Vo ƒ 2400 a 9U Vo • • 2 Oblig. ƒ250 Ned. Centr. Sp. 3 Vo ƒ500 a 78 Vo ♦ . . 1 Oblig. H. IJ. S. M. 4 Vo .2196.^ „ 390,^ . 940.^ „ 970.^ . 1005.^ .2352,^ „ 1456,25 „ 134,^ „ 884,66 „2325,^ „ 98,60 ,. 22,50 „ 59,25 „ 100,^ 10,87 ƒ 3500,88 Totaal ƒ58289.54 45 Schulden» Vordering v. Leer Amsterdam . ƒ 12,60 Macdonald .... „ 1 569.72 ^ Rekening Recueil ƒ 1372,18^ „ Kruidkundig Archief . „ 133,64 „ Algemeen . . . . „ 63,90 Kapitaal Ned. Bot. Vereeniging . „56707,21^ Kok Ankersmit-fonds .... „27877,44^ Brumund-fonds ...... „269\\,2\'° Vrij Fonds „ 1918,55^ Totaal . . ƒ58289,54 o z C/2 EL] > w H c/D ON u R3 O) JU > O co (N OO VO 1 oq r-. ^^ i^ vO od 06 CN t^ 00 (N (N ^ 04 -^ t^ t>. 00 in vq ö vd en C O ^■1 B Ui c < O C O u-I l c C/2 c o S .^ ^ PQ > WD C ^ o U C/2 C c/l -O o S .'^ CQ > WD 'u O cü CO l ö m m vo (N LO en ^ (N OC _ ON -^ O Csl »-H O cn (N i I I ON ON '— ' r-^ ^ ^ 00 rj-i 00 rn in ir» (N Tj-i (N rN (N . . O On — 1 (N O tj c > 03 O CQ C/2 Ui D r/l U > Ui ^ Q > c/J co C U CU 0 i Ui t .0 ^ <-i-i < ^3 C 3 Cl> > Zj ^ > ^ Q Ö o • 3 co c > 0 en •^H u ro H >(-> m en Cl> -C TD 0 c/l • ^H c d» 03 3 ■*-> U 0 Cl» OQ öi o t 2 CQ c/l Ui .-^ >:3 u Ui < -O c 3 o o Cl) C/l t Ui Cl» > (D CD OD ^ C CU B 3 c/l C/2 '-^ Q N 3 u CU > c CL» t: .^ o Cl» c/l Ui 03 -Q Ui CU > 03 a a 03 u co 4-1 03 03 c/i Ui O c/l 03 S o 03 o en o Begrooting 1914* INKOMSTEN. Rente Kok-Ankersmit F. ...*.... ƒ 1150.- Brumund F „ 1230,- vrije F „ 100,^ Contributies „ 1650,' Tekort door Uitgaven Herbarium te bestrijden uit subsidie Vrije Fonds „ 500,' ♦t »t ƒ 4630.. UITGAVEN. Subsidie Kok Ankersmit F. Salaris Cons. . [ 1000,. Div. uitgaven Kok Ankersmit F. .... „ 25, Bij te schrijven rente Kok Ankersmit F. . „ 125, Lijfrente Brumund F „ 1200, Div. uitgaven „ „ „ 30.. Drukkosten Recueil . „ 900, Archief „150,. Onkosten Bot. Station. ........ 160,- Porto's , 30,. Vergaderingen ,, 100.. Div. onkosten „ 150,- Lidmaatschap Ver. Natuurmon „ 15,- Uitgaven Herbarium en Bibliotheek . . . . „ 700,- Onvoorziene uitgaven „ 45,- ƒ 4630.- VERGADERING van Zaterdag 25 October 1913, in het Universiteitsgebouw te Amsterdam» Aanwezig zijn de leden: Addens, v. Amstel, Arisz, Blaauw, Couvée, Danser, Doyer, Baart de la Faille, Goethals, Hagedoorn, J. Heimans, Heukels, Jansen, J. Knijper, M. Kuiper, Moll, Peck, Pulle, Quarles v. Ufford, Schoute, van Slooten, Sluiter, Stomps, Talma, Ver schaf feit, E. de Vries, Weevers, Went, en Zijlstra. Als gast Mej. G. de Lint. De voorzitter wijdt eenige woorden aan de nagedach- tenis van het overleden lid, den Heer J. Ensink, die zich voor de kennis der flora van Nederland, in het bijzonder die der omstreken van zijn woonplaats Doetinchem, verdienstelijk heeft gemaakt. De notulen der vorige vergadering worden gelezen en goedgekeurd. In een vacature in de Commissie voor het floristisch onderzoek van Nederland, ontstaan door het bedanken van den Heer H. Heinsius, wordt gekozen de Heer H. Heukels. In de plaats van den eersten secretaris Prof. Dr. Ed. Verschaffelt, die aan de beurt van aftreden is, wordt gekozen Dr. A. Pulle. Beiden nemen hunne benoeming aan. De voorzitter spreekt een woord van afscheid tot den Heer Verschaffelt, en bedankt hem voor zijne vele 49 diensten, in de afgeloopen 5 jaren aan de vereeniging bewezen. De begrooting voor 1914, door den penningmeester toegelicht, wordt goedgekeurd. De voorzitter motiveert vervolgens het door het bestuur ingediende voorstel, strekkende het botanisch station te Weert tijdelijk op te heffen. Jaarlijks zijn met de instand- houding belangrijke kosten gemoeid, terwijl het bezoek, voor een groot gedeelte wegens de ongeschikte ligging, in de laatste jaren zeer gering was. Ook de Commissie voor het Station beveelt tijdelijke opheffing aan. Het ligt echter in de bedoeling van Bestuur en Commissie, bij een later voorkomende gunstige gelegenheid, het Station op een andere plaats opnieuw te vestigen. De Heer Jansen vraagt of de door de opheffing vrij- komende gelden niet zouden kunnen besteed worden aan de met ondergang bedreigde Weertsche plassen. De Heer Weevers antwoordt hierop, dat na onder- zoek de onmogelijkheid gebleken is, de Weertsche plassen nog te redden. Een zeer belangrijk terrein, een in het centrum des lands gelegen hoogveenrelict , is aan de Com- missie voor de floristiek en aan het Bestuur gesignaleerd, als zijnde door spoedigen aankoop voor ondergang te bewaren. Besprekingen met het Bestuur van de Ver- eeniging tot behoud van Natuurmonumenten hebben geleid tot een plan, om door samenwerking te trachten de be- noodigde som bijeen te krijgen om het bedoelde terrein, waarvan de naam om begrijpelijke redenen nog niet ge- noemd kan worden, aan te koopen. Tot opheffing van het Botanisch Station wordt besloten. De voorgestelde nieuwe leden, n.1. de Heeren de Boer, van der Feen, Goedewaagen, Lam en van Oordt, en de dames Bastert, de Bruyn, van Dedem van Driesberg, de Gelder en Lens worden gekozen. Daarna spreekt Dr. J. C. Schoute over: De leer der Nederl. Kruidk. Archief. 1913. 4 50 bladstanden ; de Heer W. H. Arisz over: De gevoelig- heid van de basis van kiemplantjes voor lichtprikkels en Dr. E. Verschaffelt over: Semipermeabele vliezen in de zaadhuid. De beide eerste sprekers hebben hun mededeeUng reeds in uitvoerigen vorm gepubhceerd; die van den Heer Ver- schaffelt zal naderhand in extenso uitgegeven worden. VERGADERING, uitgeschreven door de Com^ missie voor het floristisch onderzoek van Neder- land, op 29 December 1913 te Haarlem» Aanwezig de leden van Ameyden, Blaauw. Bol- dingh, Calkoen, Cool, Danser, E. Heimans, Heinsius, Heukels, Hoog en raad, Jansen, Kloos, Pulle, van Slooten, Vuyck, Wachter en 4 ge- noodigden. De voorzitter opent de vergadering om 11 u. 15 en heet de leden en de genoodigden welkom. Hij spreekt er zijn voldoening over uit dat zoovele leden opgekomen zijn, waar het de eerste maal betreft, dat de Botanische Ver- eeniging een vergadering in den nieuwen vorm uitschrijft. De heer Wachter vestigt de aandacht op enkele „treur- wilgen", vooral naar aanleiding eener collectie wilgen, door den heer de Wever in Zuid-Limburg verzameld. De boomen met androgyne katjes, tegenwoordig veel als Salix babylonica L. aangeplant, zijn volgens von Seemen geen S. babylonica L. , maar een vorm van S. alba L. Inderdaad is er, behalve de hangende takken, zoo goed als niets, dat op 5. babylonica wijst. De „echte'* vS. babylonica schijnt in ons land weinig meer voor te komen; de bovenbedoelde vorm van S. alba wordt vaak aangeplant, terwijl in Z. Limburg ook exem- plaren staan van 5. fragilis X babylonica, welke, vooral in de katjes, de kenmerken van 5. fragilis duidelijk ver- toonen. De ex., die spr. zag uit het Rijksherb. in Leiden 4* 52 van 5. babylonica L. uit Indië en Japan, hebben alle kleine 5 katjes (tot 2 c.M. lang) en nog kortere ^ katjes. In Z. Limburg komt ook aangeplant voor 5. japonica Thunbg. ^ (voorloopig maar in 2 ex. gezien). Deze soort lijkt veel op 5. babylonica, (en werd er zelfs door Thun- berg zelf mee verward) maar de bladen zijn korter, breeder en veel minder toegespitst. Verder toonde spr. eenige merkwaardige vormen van enkele Caryophyllaceae; n.1. Melandryum rubrum Grcke met de afwijkingen: fl. albis (1 ex. bij Lisse; J. en W. 1903); een vorm met witte kelken (St. Pietersberg 1912) en eenige virescenties , waarbij de bloemen óf geheel rood, óf ge- heel groen, óf ten deele rood en groen waren (St. Pieters- berg 1912). Melandryum album Grcke met de afwijking: fl. roseis (Rotterdam 1911 en Noordwijk 1912). Melandryum album / rubrum (Noordwijk 1912). Stellatia Holostea L. met de vormen: lacineata Rostr., apetala Rostr. en een virescentie; (allen bij Valkenburg 1912). De Hr. Jansen besprak en vertoonde eenige nieuwe Gramineeën o.a. Stipia Neesiana Trin. en Eleusine tris- tachya en Briza minor. Ook vestigde hij de aandacht op de beide Fes^üca- vormen , vroeger als Festuca duriuscula met elkaar verward nl. Festuca rubra var. duriuscula Gand. en Festuca ovina var. duriuscula Koch. De laatste vorm (Heelsum herb. J. en W.) schijnt zeldzamer te zijn dan de eerste. Voor goede onderscheiding zijn volledig verzamelde exemplaren noodig, immers het al of niet aanwezig zijn van uitloopers is een voornaam kenmerk. Hij vroeg medewerking bij zijn onderzoek omtrent de tot de sectie Atropis behoorende Festuca-soonten, waaraan sedert Crépin's dood niet veel meer gedaan is. Hij toonde de uit ons land bekende soorten en o. a. de var. litoralis 53 Hack. en pallens. v. Degen van Festuca thalassica, welke beide vormen uit ons land nog niet bekend waren. (Durgerdam, Juni 1913.) Mede namens den Hr. A. de Wever toonde hij merk- waardige Heracmm-species en vormen, o.a. H. ampleni- caule (Maastricht), H. umbellatum X tridentatum , en H. bipdum Kit. De Heer Heukels vertoont eenige in Nederland zeld- zame planten, ten deele aankomelingen n.L: Ranuncules nemorosus D. C vorm Amansii ] ord. 1913 te Nijmegen (Berg en Dal). Trifol nm hybridum L. var. parviflorum Ge lak. in 1912 door A. Mijnlieff te Nieuwerkerk a. d. IJsel. Cicer arietinum L. in 1912 door H. Boschma te Tjietjerk. Nonnea pulla D.C. in 1913 door }. Koornneef te Nijmegen (Ooi, steenbakkerij). Solarium heterodoxum Dun. in 1912 door Mej. C, Voget in bosschen bij Huis ter Heide. Veronica Teucrium y. major Schrad. in 1913 door Mej. S. van Drooge te Grave. Ajuga reptans L. fl, ros. in 1912 door M. Pinkhof aan den zeedijk tusschen Muiden en Diemen. Artemisia annua L. in 1911 door M. Pinkhof te Amsterdam. Helminthia echioides Gaertn. in 1913 door H. B oschma aan den tram tusschen Harlingen en Franeker. Centaurea melitensis L. in 1912 door }. B rum mei- kamp op het terrein der meelfabriek te Deventer. Lactuca virosa L. in 1913 door J. Koornneef op een stortplaats aan den Weurtschen dijk bij Nijmegen. Lactuca Scariola L. / integrata G. et G. in 1911 door M. Pinkhof te Amsterdam. De Heer Hoogenraad vertoont exemplaren van Thesium pratense, gevonden bij Gorssel, waar de plant 54 schijnt stand te houden, en spreekt verder over een tusschenvorm van Drosera rotundifolia en Drosera anglica Een uitvoeriger mededeeling wordt op een andere plaats in dit „Archief" gepubUceerd. Na de lunch begeven de aanwezigen zich naar het gebouw aan de Hazepaterslaan , waar de conservator de collecties toont o. a. de geheele opgeplakte Standaard- collectie der Vereeniging benevens de bibliotheek die in de eerste stadiën van een behoorlijke rangschikking en catalogiseering verkeert. Na terugkeer in de vergaderzaal brengt de voorzitter den Heer Blaauw den dank der aanwezigen. Vervolgens is het woord aan den Heer Kloos, die een aantal voor Nederland onbekende vormen vertoont, gevonden op terreinen van meelfabrieken bij Wormerveer en Gorkum. Een uitvoeriger mededeeling is te vinden op pag. 55. Mej. Cool vertoont een 10-tal in Nederland gevonden soorten van het geslacht Geaster, waaronder enkele zeer zeldzame en nieuwe vormen. De Heer Sipkes (gast) laat eenige zeldzame planten zien uit de omstreken van Haarlem. De Heer Danser besprak en vertoonde enkele nieuwe elementaire soorten van Polygonum nodosum en P. tomentosum en een voor ons land nieuwe Rumex-soort n.1. Rumex crispus nudivalvis. Ten slotte komt in behandeHng de excursie in Juni 1914 naar de omstreken van Haarlem, waarvoor een commissie ter voorbereiding wordt benoemd. De voorzitter spreekt den wensch uit, dat aan de excursie verbonden zal worden een vergadering, uitsluitend aan het bespreken van floristische onderwerpen gewijd. 55 MEDEDEELING van den heer A, W, Kloos Jn op de vergadering der commissie voor het flor* onderzoek v» Nederland op 29 Dec» 1913* In de eerste plaats wil ik een woord van dank brengen aan de heeren Dr. Goethart, Henrard, Jansen en Wachter voor de bereidwilligheid, waarmee zij mij met persoonlijke hulp, herbarium-materiaal en litteratuur hebben geholpen bij het bepalen van de namen der vele nieuwe invoerplanten , die ik u hier zal laten zien. Zij zijn groo- tendeels gevonden op verschillende adventief terreinen te Wormerveer, te Gorinchem en te Dordrecht. 1. Cyperus vegetus Willd. 27 Sept. 1913 te Wormer- veer, afkomstig uit Amerika, vermoedelijk aangevoerd met lijnzaad. 2. Setaria glauca Guss. Datum en vindplaats als No. 1. Een nog onbekende variëteit, die zich onderscheidt door de smalle aar, en de afwezigheid van de typische ros- bruine kleur der borstels. Dezelfde plant is verleden jaar door den heer Henrard op een adventief terrein te Am- sterdam gevonden. 3. Eragrostis megastachya Link var. cilianensis A. en G. datum en vindplaats als No. 1. De plant onderscheidt zich van den typischen vorm door de betrekkelijk arm- bloemige lichtgroene aartjes. 4. Eleusine tristachya Kunth. 19 Aug. 1913 te Wor- merveer. Op 26 Aug. vonden de heer Jansen en ik op hetzelfde terrein nog enkele exemplaren. De plant is even- als de voorgaande zooeven door den heer Jansen uit- voeriger besproken. 5. Briza minor L. 26 Aug. 1913 te Wormerveer. Eveneens reeds besproken. 6. Stipa Neesiana Trin. ef Rup. 27 Sept. 1913 te Wormerveer. Deze zeldzame plant, afkomstig uit Zuid- 56 Amerika, Brazilië enz., is in Europa nog niet aangevoerd waargenomen. Zij onderscheidt zich met haar naaste ver- want 5. intricata van andere Stipa soorten door de krans van vHezige, aan den top ruw kort geborstelde schubjes, die de voet van den lange naald omgeven, een kroontje op de vrucht vormend. De 7 tot 10 cM. lange naald is om zijn lengte-as spiraalvormig gedraaid, aan den top in tegen- gestelde richting als aan den voet. De kelkkafjes zijn iets ongelijk , aan den top vliezig , aan den voet violet gekleurd. Een prachtig gras met zijn tot 7 d.m. hooge sierlijk los overhangende pluim. 7. Bromus commutatus Schrad. apricorum Simonkai. Juli 1913 te Dordrecht, met kortbehaarde kafjes en takjes. 8. Stellaria viscida M,B. 29 April 1913 te Gorinchem. Op het eerste gezicht houdt men deze plant voor een Cerastium. De habitus herinnert zeer sterk aan C. arvense. In het rijksherbarium te Leiden ligt zij onder den naam Cerastium anomalum W. en K. Dat we met een Stellaria te doen hebben blijkt echter direct uit de drie stijlen. 9. Anagallis aruensis 7. uerticillata All. 19 Aug. 1913 te Wormerveer. Een Anagallis coerulea met gedeeltelijk in kransen van 3 staande bladen, die als een aparte soort beschreven is door Allion i (Fl. Ped. n. 318. t. 85 fig. 4) Akkers, Nizza, Provence. 10. Chenopodium multipdum L. 19 Aug. 1913 te Wormerveer. De plant staat zeer dicht bij Ch. totrys, heeft ook een sterke citroen-harsachtige geur, maar sterker ingesneden bladen. In het Rijks Herbarium te Leiden ligt zij onder den naam Roubieva multipda Moq. Dit jaar is zij ook door den heer de Wever in Zuid-Limburg adven- tief gevonden. 11. Anemone stellata Lam. 14 April 1913 te Willems- dorp, langs de spoorlijn. Een veelbladige vuurroode bloemkroon en violette meeldraden, drie kransstandige, min of meer gedeelde zittende stengelbladen en hand- 57 vormig 5 — 7-deelige woitelbladen. Afkomstig uit Zuid- Frankrijk. 12. Cuscuta gronoviiV\l \\\d. 18 Juli 1913, te Gorinchem, in de Grienden. Verleden jaar hadden de heer Hernard en ik deze plant daar al woekerend op Wilg gevonden. Dit jaar verzamelden wij haar. Ook vonden de heer H. C. Gelok en ik op het eiland de Bol bij Willige Lange- rab in de Lek een groot aantal exemplaren. Daar richt zij reeds ware verwoesting aan in de wilgencultuur. De plant is afkomstig uit Amerika, in Duitschland reeds lang aangevoerd en daar W^ilgenwürger genoemd, een zeer karakteristieke naam. Onze exemplaren zijn volkomen identiek met Duitsche in het Rijks Herb. te Leiden. Zij wijken evenwel af van de Amerikaansche. De eigenaar van de Bol deelde ons mede, dat zij daar al jaren lang voorkomt en dat het tot nu toe nog niet gelukt is haar uit te roeien. 13. Helosciadium leptophyllum D. C. 19 Aug, 1913 te Wormerveer. Verleden jaar heb ik deze zonderlinge umbeUifeer reeds op een van de bijeenkomsten van de floristische club gedemonstreerd, evenwel zonder naam. Met vereende krachten is het eindelijk gelukt, den heer Henrard komt daarvan de eer toe, haar thuis te brengen. Dat deze Amerikaan een lastige patiënt is, blijkt reeds uit de verschillende namen die zij in den loop der tijden heeft gedragen. Wij vinden als synoniemen: Apium Ammi Urban = Apium leptophyllum Muelh. = Sison Ammi facq = Pimpinella leptophylla Pers o. De bloeiwijze be- staat uit meest twee of drie bijeenstaande okselstandige enkelvoudige schermen, soms evenwel een samengestelde driestrahge scherm vormend. 14. Ammi visnaga Link. 19 Aug en 27 Sept. 1913 te Wormerveer aangevoerd met graan. Uit Amerika af- komstig. Verleden jaar vond de heer Henrard de plant te Amsterdam, evenals 58 15. Daucus aurius Dess. 19 Aug. 1913, te Wormer- veer. De plant is gemakkelijk te herkennen aan de bloemen die bij het drogen geel worden. 16. Abutilon avicennae Gaertner. 19 Aug. 1913, te Wormerveer. Een Malvaceae met alleenstaande ± 1 Vs c.M. groote gele gesteelde bloemen. De algemeene habitus doet door zijn hoogen rechtopstaanden stengel en grijswollige beharing aan een Althéa denken. In het R. H. te Leiden ligt de plant ook onder den naam Sida abutilon L. 17. Modiola caroliniana Don. 19 Aug. 1913 te Wor- merveer. Deze plant, waarvan een enkel takje in het R. H. te Leiden ligt onder den naam Sida corolinianal (zonder auteur) is geen Sida, omdat een driebladige bijkelk aanwezig is, die bij Sida ontbreekt. Evenals de vorige uit Amerika afkomstig, gelijkt deze Malvaceae meer op onze Malva. De kruipende, wortelende takken , de plaat- sing der bloemen en vruchten komt er geheel mee overeen. De bladen zijn evenwel meer gedeeld, de bloemen steen- rood en de vruchtjes zijn elk voorzien van twee hoorn- vormige stekels. 18. Solarium alatum Moenck. 27 Sept. 1913 te Wormerveer. Onderscheidt zich van solanum nigrum door de meer regelmatige weinige groote scherpe tanden der bladen, de donzige beharing, vooral van de jonge deelen, de klierachtige knobbeltjes langs de randen der stengels en de oranje-menieroode bessen. 19. Solanum Villosum Link. 19 Aug. 1913 te Wor- merveer. Onderscheidt zich van Solanum nigrum door de sterke donzig witte beharing, de dunnere bladen. 20. Solanum triflorum Nuth. 19 Aug. 1913 te Wor- merveer, een paar dagen later ook te West KnoUendam, blijkbaar aangevoerd met lijnzaad. De plant heeft diep vindeelige bladen met smalle gedeelde slippen, de bloemen zijn precies als die van solanum nigrum. De rijpe bessen zijn zoo groot als een oogappel en groen. Op ditzelfde 59 terrein groeiden ook de vormen stenopetalum en chloro- carpum van Solarium nigrum. 21. Nicoiiana longiflota Cav. 27 Sept. 1913,teWor- merveer. Onderscheidt zich van de gewone tabak door de lange vrij smalle bladen (lengte = 5 a 6 maal breedte) en de bloemkroon die, 10 tot 12 cM. lang, van buiten groenachtig, van binnen licht zalmkleurig is. Afkomstig uit Amerika. 22. Spilanthes repens Michaux. 19 Aug. 1913 te Wor- merveer. Een gele, Amerikaansche Composiet met krui- pende wortelende stengels, tegenoverstaande, lancetvor- mige, gesteelde, aan beide einden versmalde, weinig ge- tande bladen. De straalbloemen, ongeveer 12 in aantal, zijn geel, aan den top drietandig, iedere schijfbloem is om- huld door een, aan den top gekleurde strooschub, die onge- veer even lang als de bloembuis is. De vruchtbeginsels dragen twee teere bidensachtige naalden. 23. Bidens connatus Mhlb. 15 October 1913, te Dordrecht, op houtvlotten in de balkenhaven. Deze plant is op dergelijke plaatsen in Duitschland reeds herhaaldelijk uit Amerika aangevoerd, gevonden. In habitus komt de plant veel overeen met Bidens tripartites maar B. connatus is lager en sterker vertakt, heeft enkelvoudige bladen, 4, 5 of 6 lange bladachtige steunbladen onder het hoofdje. De vruchten zijn 4-kantig 4-stekelig. 24. Xanthium italicum Moretti. 26 Aug. 1913 te Wormerveer, tusschen X. strummarium en X. spinulosum. Door vele auteurs wordt de plant X. macrocarpum ge- noemd, evenwel is de in onze flora's aangegeven X. macrocarpum D. C. een andere plant. Het verschil ligt in de zachte of stijve beharing tusschen de stekels van de vrucht en de al of niet cirkelvormig gebogen horens aan den top; in het R. H. te Leiden ligt een plant, die zeer veel op mijn exemplaar gelijkt als bastaard van X. italicum en X, strummarium, ik zie evenwel geen verschil 60 tusschen dit exemplaar en de andere waar het tusschen ligt en die X. italicum heeten. 25. Lotus uliginosus Schkuhr. var. villosus Lamotte 2 Aug. 1913 bij den Heider op vochtige plaatsen in de duinen. Deze vorm, die zich van den gewonen onderscheidt door de zeer sterke dichte beharing, de knoppen vooral zijn donzig, komt in ons land zeker meer voor. Onder de exemplaren van den heer de Wever bevond deze vorm zich ook, afkomstig uit Limburg. 26. Aira caespitosa m. vivipata, 3 October 1913 bij Dordrecht. Deze monstruositeit vind ik in de litteratuur nog niet opgegeven. 27. Lolium multiflorum X perenne. 27 Sept. 1913 te Wormerveer. De geheele plant ligt rosetvormig plat tegen den grond, de kroonkafjes zijn hier en daar genaaid, de jonge bladen in den knop opgerold. De plant is geheel glad en nadert in habitus zeer sterk tot L. perenne. 28. Trifoliuml vermoedelijk een vorm van T. pratense, gevonden langs een bouwland tusschen Oostburg en Zuid- zande door Dr. Goethart en mij op de excursie van de Ned. Bot. Vereeniging 26 Juli 1913. 29. Erigeronl 16 Aug. en 27 Sept. 1913 te Wormer- veer. De plant komt in kenmerken zeer veel overeen met Erigeton linifolius, en lijkt ook veel op exemplaren in het R. H. te Leiden aanwezig; evenwel is daar steeds het vruchtpluis sterk rood-bruin gekleurd, terwijl mijn exemplaren wit pluis hebben. 30. Een gele Composiet te Wormerveer met kleine, armbloemige hoofdjes. De vruchtjes zijn 4-kantig, met een pappus, bestaande uit 8 schubben, waarvan er 4 ge- naald zijn. Soms zijn één of twee lintbloemen aanwezig, de bladen zijn in lijnvormige slippen gedeeld. ^) ^) De heer Jansen schrijft mij , dat de plant heet Schkuria advena Th. (zie Fedde XI p. 308). 61 31. Een Onagraceae, die ik gedetermineerd had als CEnothera rosea A i t. Deze determinatie blijkt evenwel bij vergelijking met herbarium-materiaal te Leiden onjuist. Ook verleden jaar vond ik deze plant te Wormerveer, Zij is toen foutief als Oe. vosea opgegeven. ^) 32. Verbascum. Te Wormerveer. Vermoedelijk een bastaard. De wol der meeldraden is gedeeltelijk wit, ge- deeltelijk violet. De plant is sterk beklierd, de bloemen zijn van buiten min of meer bruinrood aangeloopen, verder geel. ^) Volgens den heer Jansen Oenothera laciniata Heil. var. inte- grifolia. VERGADERING op Woensdag 31 December 1913 in het Botanisch Laboratorium te Utrecht» Aanwezig de leden Baart de la Faille, Boldingh, van Burkom, Heukels, Pulle, Spoon, Weevers en Went. Nadat de notulen zijn gelezen en goedgekeurd leest de voorzitter een schrijven voor van de Redactie-commissie aan het Bestuur, waarin erop gewezen wordt, dat 31 Dec. 1913 het contract met den Heer Macdonald te Nijmegen betreffende het drukken van Recueil en Archief afloopt. Daar de drukker mededeelde, dat bij het opmaken van een nieuw contract een vrij aanzienlijke prijsverhooging zou moeten plaats hebben , heeft de secretaris der Redactie- commissie bij den Heer de Waal te Groningen geinfor- meerd, wiens werk zeker niet bij dat van den Heer Macdonald achterstaat, 't Is gebleken dat een contract met den Heer De Waal de vereeniging een som van + ƒ250 per jaar zou besparen, zoodat de Commissie van Redactie voorstelt het afloopende contract niet te ver- nieuwen, maar een contract op nieuwe voorwaarden met den Heer M. de Waal aan te gaan. De Heer Macdonald had te kennen gegeven door verschillende omstandigheden niet in staat te zijn, de prijzen eenigszins aanzienlijk te verminderen en had dit toegelicht op een wijze, waar- door het de Redactie-commissie duidelijk werd, dat het groote prijsverschil met dat van de andere firma niet het 63 gevolg was van de berekening van te hooge prijzen gedurende vele jaren, doch van plaatselijke en andere omstandigheden. De voorzitter brengt vervolgens het nieuwe ontwerp-contract in bespreking, waarvan een aantal exemplaren ter tafel aanwezig zijn. Na enkele opmerkingen van den penningmeester wordt het ontwerp zonder hoofdelijke stemming goedgekeurd. VERGADERING van Zaterdag 31 Januari 1914 in het Botanisch Laboratorium te Utrecht» Aanwezig de leden van Ameyden, Arisz, Bastert, van Berk, Blaauw, van Burkom, van Dedem, Dekker, de Gelder, Heukels, F. K. van Iterson, Moll, Peck, Pulle, van de Sande Bakhuyzen, Schenk, Schoute, Schouten, van Slooten, des Tombe, Valeton, Voormolen, M. S. de Vries, Weevers, Went, Wisse, Zijlstra, later Mej. Sluiter. De voorzitter opent de vergadering om 7 uur en her- denkt het overleden buitengewone lid, den Heer C. W. R. Scholten, die ook in zijn functie als lid van het Curatorium van het Kok-Ankersmit-fonds vele verdiensten tegenover de Vereeniging heeft gehad. Ook buiten de Vereeniging heeft de botanische wetenschap veel aan den Heer Scholten te danken door de oprichting van het phytopathologisch laboratorium te Amsterdam. Er is een schrijven ingekomen van het Natuurhistorisch Genootschap voor Limburg, met het verzoek, dat de Botanische Vereeniging een vertegenwoordiger zal be- noemen in een voorloopig comité, bestaande uit de ver- tegenwoordigers van verschillende vereenigingen, welk comité tot taak zal hebben na te gaan of het mogelijk is een onderzoek in te stellen naar de veranderingen, die in het stroomgebied van de Maas zullen optreden, wanneer deze volgens de plannen der Regeering voor een groot deel gekanaliseerd wordt. Het Bestuur heeft aan Prof. Beyerinck verzocht als 65 vertegenwoordiger der Vereeniging op te treden; waar- tegen de Heer Beyerinck geen bezwaar had. Vervolgens leest de voorzitter een schrijven voor van Dr. J. Th. Oudemans, waarin deze afraadt verdere pogingen te doen tot het behouden van het op de ver- gadering van 25 October besproken hoogveenterrein , aangezien de ontginning reeds begonnen is, en er te veel moeilijkheden verbonden zijn aan den aankoop van be- paalde gedeelten. De voorzitter verklaart dat dit schrijven nog nader in een. Bestuursvergadering behandeld zal worden. De voorzitter stelt voor aan het correspondeerend lid Prof. A. Eng Ier te Dahlem den 25sten Maart op zijn 70sten verjaardag een gelukwensch te zenden. Vervolgens brengt de 1ste Secretaris het ontwerp-verslag uit over den toestand der vereeniging in het afgeloopen jaar. en geeft de penningmeester een overzicht over den finantieelen toestand der vereeniging. Beide ontwerp- verslagen worden goedgekeurd. Tot leden van de Commissie tot het nazien der schrifte- lijke bescheiden betrekking hebbende op de bewaarge- vingen, het kapitaal der vereeniging en van de rekening en verantwoording van den penningmeester, worden benoemd de Heeren Quarles van Ufford ^) en Ver- schaf feit. De ontwerp-verslagen der permanente commissies worden voorgelezen en goedgekeurd. Van het Curatorium van het Kok-Ankersmit-fonds en van de Commissie voor het Botanisch Station is geen verslag ingekomen. Een voorstel van de Commissie voor het floristisch onderzoek van Nederland, om 7 Juni een excursie te ^) De Heer Quarles v. Ufford is na het aannemen van zijne benoeming , door eene ernstige ongesteldheid verhinderd geworden in de Commisse zitting te nemen. In zijn plaats heeft het Bestuur benoemd Dr. A. L. Hagedoorn te Bussum. Nederl. Kruidk. Archief. 1913. 5 66 houden in de omstreken van Haarlem en medio Augustus in den omtrek van Doetinchem, wordt goedgekeurd. De aftredende leden in de Permanente Commissies worden allen herkozen; in de vacature Scholten in het Curatorium van het Kok-Ankersmit-fonds wordt gekozen Jhr. Dr. L. H. Quarles van Ufford te Utrecht. De voorgestelde nieuwe leden zijnde de Heeren Mei- link, van der Lek, Ihle, van Servellen, Ezen- dam, van Dam en Mej. de Lint worden allen gekozen. Na de pauze houden de Heeren Blaauw, van Berk en Pul Ie hun aangekondigde voordrachten. De Heer Blaauw spreekt over de primaire reactie van den groei op licht. Spr. begint er op te wijzen, dat het noodig is op exacte wijze een quantitatief onderzoek uit te voeren over den invloed van energie op den groei. Dit is dringend noodig èn omdat de vroegere onderzoekingen van den invloed der energie op den groei verouderd zijn, èn omdat de nauwkeurige kennis van dien invloed een ver- eischte is, vóórdat men nog verder onderzoekingen uit- voert en conclusies vormt omtrent krommingen veroor- zaakt door de asymetrisch toegevoerde energie. Spr. is begonnen met dit onderwerp en doet verslag over zijn proeven betreffende „Licht en Groei" bij Phy^ comyces nitens. Een speciale inrichting wordt beschreven, waardoor het mogelijk was tijdens de proeven steeds een temperatuur te behouden, welke minstens tot op V50 ^• constant bleef. Bij de belichtingen werden de volgende resultaten verkregen: Na een bestraling met b.v. 210 M.K.S. (14 M.K. 15 sec.) zijdelings van 4 of 8 kanten treedt na 3 minuten bij de sporangiëndragers een frappante groeiversnelling op, waardoor de groei !■ — 3Vo maal de normale wordt ge- durende enkele minuten, om eenige minuten later weer met de normale snelheid in 't donker voort te groeien. 67 Bij zeer groote hoeveelheden khmt de groeiversnelling niet zoo hoog en wordt gevolgd door een periode van groeidaling beneden de in 't donker normale waarde om pas laat die normale waarde weer terug te krijgen. Deze photo-groeireactie , waarvan de verschillende uitingen nader worden nagegaan, is een verschijnsel, dat men in de botanische litteratuur tevergeefs zoekt. Men vindt daar slechts de opvatting, dat in het algemeen het licht een vertragenden invloed op den groei uitoefent, zonder even- wel tot een frappante reactie aanleiding te geven. (Zie Pfeffers Pflanzenphysiologie Bd. II 1904). Voert men nu het licht van één kant toe, zoo treedt op dezelfde wijze na ± 3 min. de photo-groeireactie op, maar na in 8 a 12 min. begint de sporangiëndrager eene kromming te vertoonen in de richting van het vroeger ingevallen licht. De verklaring hiervan ligt in de breking der lichtstralen in het plantje, dat als een cilindrische lens werkt. De lichtstralen worden geconcentreerd op de achterzijde, daardoor wordt bij alle eenzijdige belichtingen de achterkant van het wandstandig protoplasma sterker belicht dan de voorkant. Men kan dit feit mikroskopisch aan het plantje waarnemen, of ook met een cilindrisch glas met water gevuld in evenwijdig licht nabootsen. De sterker belichte achterzijde van den sporangiëndrager reageert daardoor wat langer na dan de voorzijde en een kromming moet optreden. Nog meer feiten, later uitvoeriger te beschrijven, bewijzen, dat dit de verklaring is van de positieve phototropie van Phycomyces nitens, een verklaring die geheel overeenkomt met de opvatting van de CandoUe, en die theorieën over de perceptie van de lichtrichting zelve overbodig maken. Vervolgens komt aan het woord de Heer L. H. van Berk over: Projecties en kleurenfoto's van Nederlandsche planten met technische toelichtingen. Spreker laat een 60-tal lichtbeelden zien, voor het 5* 68 grootste gedeelte bestaande uit kleurenfoto's van planten. Daar het alle opnamen waren van den spreker kon bij elk plaatje iets bijzonders worden meegedeeld. Tevens vertelde de heer van Berk een en ander op de techniek betrekking hebbende, zooals het kleuren van zwart-witte plaatjes, in bruin, groen en blauw, het gebruik van den ontwikkelaar van Dufay voor Lu mier e-platen, terwijl ook eenige fraaie voorbeelden van standontwikkeling ge- projecteerd werden. Ten slotte vertelt Dr. A. Pu 11 e een en ander over het voorkomen van het geslacht Myrmecodia in het centrale bergland van Nieuw-Guinea. Het betreft hier planten, die meest als epiphyten leven, en die een grooten knol- vormigen stengelvoet bezitten met gangen en kanalen, waarin steeds groote massa's mieren leven. Het is merkwaardig, dat in het bergland van Nieuw- Guinea deze planten in buitengewone afmetingen op den bodem voorkomen. Spreker vertoont daarvan eenige licht- beelden en demonstreert een bijzonder groot door hem meegebracht exemplaar. P. JANSEN en W. H. WACHTER. Floristische Aanteekeningen VL Koeleria» Het Gramineeën-geslacht Koeleria heeft zich tot nu toe weinig in de belangstelUng der Nederlandsche floristen kunnen verheugen : getuige het betrekkeUjk kleine materiaal , in het herbarium der Ned. Bot. V. aanwezig. Sedert jaren nu hebben wij gepoogd onze collectie uit te breiden met zooveel mogelijk interessante vormen en dank zij voornamelijk den Heer A. de Wever te Nuth (Z.L.) is ons dat boven verwachting gelukt. In de tegenwoordige Nederlandsche flora's vindt men van dit geslacht als inlandsch vermeld: K, cristata Pers. en K. albescens D.C, en nu was het ons voornamelijk te doen eens uit te maken, wat eigenlijk K. cristata was, daar wij maar geen over- eenkomst aantroffen tusschen de beschrijvingen en onze planten. Om de verkregen resultaten in het juiste licht te stellen, gaat hier een korte historische inleiding vooraf. Het geslacht Koeleria werd in 1805 door Persoon in zijne Synopsis plantarum opgesteld, zoodat men bijv. bij Linnaeus nog de tegenwoordig tot dit geslacht gerekende soorten terugvinden kan onder Aira, Poa en Festuca. De Gorter vermeldt dan ook in de Fl. VII Prov. p. 25 een Poa cristata, hetgeen volgens Oudemans de eerste opgave is voor ons land. Latere auteurs namen natuurlijk den naam Koeleria over, zoodat wij bij Oudemans 70 opgegeven vinden: K. cristata. 't Is nu merkwaardig, de beschrijving, die Oudemans geeft, eens te lezen, want daaruit blijkt reeds de verregaande verwarring, die tot voor kort in dit geslacht geheerscht heeft. Men vindt op pag. 477 deel III: „Deze groeit op drogen zonnigen zand- grond en in onze duinen vrij algemeen, en vormt dichte, overblijvende zoden, waaruit zachtharige, naakte bloem- stengels van 2 — 5 dM. zich verheffen. De bladen zijn vlak, doch zeer smal, stijf, ruw, langs de randen van lange wimpers voorzien, en alleen aan den omtrek der zoden wat buigzamer en zachtharig", enz. Genoeg om te doen zien, dat hij Koeleria albescens D.C. bedoelt (het- geen ook wel blijkt uit zijn exemplaren in het Vereenigings- herbarium aanwezig), maar kenmerken van 2 soorten door- één opnoemt. Later zond de Hr. H. Heukels eenige Koeleria' s naar Prof. Aschersonen deze determineerde ze als K. albescens D.C. Sinds dien tijd vindt men in H.'s flora K. albescens en cristata naast elkaar maar met beschrijvingen, waaruit wij tenminste nooit wijs geworden zijn en tevens met de bijvoeging, dat K. cristata „waarschijnlijk alleen aange- voerd' voorkwam. Nu is die verwarring een tot voor kort in alle flora's voorkomend verschijnsel geweest. K. cristata was een collectiefsoort, „ein Monstrum", die langen tijd het dieper doordringen in de studie van het geslacht Koeleria onmogelijk heeft gemaakt. Eenige auteurs brachten alle overblijvende soorten tot K. cristata, alle eenjarige tot K. phleoides, pubescens en hispida (bijv. Korshinsky in zijn flora van Oost-Rusland, die zelfs geen enkelen vorm onderscheidt niettegenstaande dat ge- bied zeer rijk is aan Koeleria soorten). Nog verder ging bijv. Pohl, die zelfs K. phleoides tot K. cristata bracht en dus het voorbeeld van Schrank met zijn alle Euro- peesche soorten van het geslacht Orobanche omvattende O. polymorpha, volgde. Natuurlijk staan daar tegenover 71 auteurs, die voornamelijk door de studie der Koeleria's in een klein gebied er toe kwamen een onmogelijke reeks van kleine soorten op te stellen. Eerst Prof. K. D o m i n zag bij zijn studie van de Boheem- sche Koeleria's in, dat het niet aanging nog langer K. cristata als soort te behouden, en in zijn Monographie zegt hij „Es ist daher wohl ein unbedingtes Postulat für das weitere Studium der Koelerien, diese unglückliche Kollectivart, die schon Roem er und Schuit es ein Monstrum nennen, die sich nur für die schleuderhafte Bearbeitung einer Reihe von nicht verwandten Formen eignet, depnitiv wegzu- schaffen. Es liegt nicht der geringste Grund vor, diese Art beizubehalten. Die Aira cristata L. ist eine dubiöse Art, die Poa cristata L. ein Mixtum, die K. cristata Pers. ein Mixtum der zentral-europaischen K. pyramidata und der K. vallesiana, die K. cristata auct. bald diese bald jene Art. Wir werden noch spater zeigen, dasz es dem strengen und absoluten Prioritatsprinzipe zufolge das einzig, und allein Richtige ware, den spezifischen Namen „cristata" in der Gattung Koeleria, wenn überhaupt, so nur für die K. phleoides anzuwenden. Ist ja die Festuca cristata L. die unzweifelhafte K. phleoides, welche auch von Bertoloni als K. cristata bezeichnet wurde." Ofschoon nu Prof. Do min 's Monografie reeds een 7 jaar geleden verschenen is, is er in ons land nog geen notitie van genomen. Voor zoover het betrekking heeft op onze inlandsche soorten, deelen wij er het een en ander uit mede. De overblijvende soorten van het geslacht worden ge- bracht tot de sectie Airochloa, de eenjarige tot Lophochloa. Het voornaamste onderscheid tusschen de beide sectie's heeft men dan ook te zoeken in de vegetatieve deelen. De tot Airochloa behoorende soorten vormen sterile blad* rozetten (Innovationen). Deze ontspringen uit de oksels der onderste bladen van reeds ontstane rozetten. Zijn 11 nu de onderste halminternodiën zeer kort en geen dui- delijke rhizomen ontwikkeld, dan ontstaan zeer dichte zoden. Groeien echter de soorten in losse humus of in los zand, dan beginnen de internodiën uit te groeien, ze verlengen zich en maken den indruk van uitloopers. Dit geschiedt o. a. veel bij K. albescens. Vele flora's (o. a. Ascherson en Graebner, Heukels) geven dan ook op „wortelstok met uitloopers". Maar reeds Buchenau heeft opgemerkt, dat wij hier niet met echte uitloopers te doen hebben (vgl. zijn opstel in de Abh. Nat. Ver. Bremen 1901). Hij nam o. a. op het eiland Just waar, hoe de internodiën zich begonnen te strekken, nadat de groeiplaats met zand bedekt was, om daardoor de blad- rozetten boven de nieuwe bodemoppervlakte te verheffen. Had nu de groeiplaats der plant een ongeveer horizontale oppervlakte, dan namen deze gestrekte leden natuurlijk een verticale richting aan, maar groeiden ze bijv. op een duinhelling, dan ontwikkelden ze zich schuin en zelfs horizontaal, zoodat ze veel op echte uitloopers geleken. Dergelijke exemplaren vindt in het Vereenigingsherb. o. a. van Overveen leg. Dr. L. Vuyck (als K. cristata) en in ons herbarium onder No. 1419 van 's-Gravenhage en onder No, 7865 van Zandvoort. De wijze, waarop de stengelbasis en het in den bodem blij- vende deel der plant gevormd is, blijkt nu voor de systema- tische groepeering der soorten van buitengewoon gewicht. De beste kenmerken worden namelijk geleverd door de meest reeds bladsprietlooze scheedenresten, die de basis van de halmen omgeven. De verschillen in vorm en bekleeding bleven door vroegere auteurs onopgemerkt. Eerst Do min maakte er den grondslag van voor de geheele indeeling van het geslacht. Men heeft dan te letten op de dichtheid, breedte, structuur, verweering en de manier waarop de scheeden den stengelvoet omgeven. Ofschoon voor ons land tot nog toe van weinig belang , 73 moeten wij eerst de sectie der Bulbosae noemen. De voet der halmen schijnt door de talrijke dicht aaneen- gesloten oude bladscheeden bolvormig verdikt. De scheeden zelf zijn echter niet verdikt, maar door hun eigenaardige plaatsing vormen zij cyhndervormige, eivormige of bolvormige lichamen. Biologisch heeft men hier een „aanpassing" aan Xerophytenstandplaatsen te zien. Tot deze sectie behooren n.l. 6 soorten uit de Middellandsche- Zeeflora, 1 uit Z. Rusland, 2 soorten uit het Hoogge- bergte en 1 soort die door geheel Europa en Azië op zandgronden verbreid is. Alle soorten bewonen dus rotsen, kalkheuvels of zandstreken. De laatste soort K. glauca D C. is tot nog toe in ons land niet aange- troffen; wel dicht bij onze grenzen en bijv. op het eiland Nordeney. WeUicht is ze dus op onze heidevelden of op de Waddeneilanden aan te treffen. Aan de grauw- groene kleur, de stompe kroonkafjes, maar vooral aan den gezwollen stengelvoet is ze gemakkelijk te herkennen. De tweede, ons het meest interesseerende sectie is die der Caespitoseae. De stengelbasis is hier niet door de oude scheeden verdikt. De lijnvormig ovale of korte en breede bladscheeden liggen los tegen den halm aan; daarentegen is de stengelvoet zelf tamelijk sterk ontwikkeld zoodat bijv. gedroogde exemplaren van de Limburgsche krijtheuvels nauwkeurig onderzocht moeten worden, daar hun stengelbasis vrij sterk aan een uit de sectie der Bulbosae herinnert. Volgens D o m i n vervezelen de oude bladscheeden in de geheele sectie der Caespitoseae niet. Het is ons dan echter niet geheel duidelijk wat hij onder vervezelen verstaat, daar wij zoowel van K. albescens als van K. gracilis exemplaren bezitten, waarbij de oude scheeden bijna geheel in vezels zijn opgelost. De drie in ons land waargenomen soorten behooren nu tot de tribus der Cristatae met de volgende kenmerken: oude scheeden gewoonlijk meer of min verweerd, aartjes 74 2 — 5 bloemig, kaf jes ongenaaid of met kleine stekelpuntjes, ligula kort. De eerste soort is K, albescens D» C. Weinig dicht of los zodenvormend , scheuten soms schijnbaar kruipende uitloopers vormend, sierlijk, behaard, aan den voet door witachtig-bleeke , vrij lange, gave scheeden omgeven; de onderste of alle scheeden zacht tot fluweelachtig behaard; pluim gelobd of dicht cylinder- vormig, wit wordend met middelmatig lange aartjes; kelkkafjes dikwijls bijna even lang als de bloempjes , spits tot toegespitst; de kroonkafjes spits, zelden stompachtig. Dit is de soort, die in onze duinen veel voorkomt. In het vereenigingsherb. is ze dan ook aanwezig van Texel, Wijk aan Zee, Bennebroek, Overveen enz. Doch opval- lend weinig verschillende vormen zijn verzameld. Do min onderscheidt een 3-tal variëteiten. L var. typica* Dom. (K, albescens D. C. ["j gracilis G. et G.). Stengels tot meer dan 6 dM. hoog, de bladen der bloemlooze scheuten lang, de pluim grooter, meestal meer gelobd, aartjes ca. 5 mM. lang. Hij geeft deze var. op van N. Spanje én de Fransche kust. Doch ook bij ons is ze niet zeldzaam. Als oudste exemplaar bezitten wij (No. 5904) deze var. uit de Wassenaarsche duinen, gevonden door J. Schuurman Stekhoven. Prof. D o m i n , wien wij een deel van het exempl. toezonden noemt het „sehr typisch mit gelappter, lockerer Rispe." Verder vonden wij ze bij Overveen, Monster, Hoek v. Holland, Hellevoetsluis. Of wij echter met een systematisch hoog staanden vorm te doen hebben betwijfelen we eenigszins. Robuste exemplaren komen veel voor, ook met saamgetrokken pluim en gevouwen bladen. Zoo bijv. bij No. 5907^9 Herb. J. en W. Van deze exemplaren zegt Prof. Domin: „Nicht ganz typisch, da die Rispen ziemlich dicht, gedrangt und fast cylindrisch 75 sind, wie bei der var. glabra. Da aber der Wuchs robust ist, die Halme sehr hoch und einige der Blatter halb-offen, laszt sich diese Form der var. typica anreihen." Hier komt het open zijn der bladen ter sprake, een kenmerk niet in de Monographie genoemd en o. i. niet betrouwbaar. Op 30 Juni 1913 verzamelden wij in de duinen bij Bloemendaal veel K. albescens, die 's avonds in de vochtige atmosfeer na een regendag, alle open bladen hadden, zoowel de planten uit de schaduw als die der duintoppen. Alleen waren de bladen der laatste exemplaren smaller en vertoonden in 't midden een soort groef. Den volgenden dag waren alle rozetbladen samen- gevouwen. Alleen de bladen langs den stengel bleven vlak, terwijl bij de schaduwexemplaren alle bladen vlak bleven. Toch waren dit lage, armbloemige planten. Ook met het al of niet gelobd zijn der pluim moet men voor- zichtig zijn. Voor den bloei is de pluim altijd cylinder- vormig saamgetrokken; tijdens den bloei spreiden de pluimtakken ook bij zeer kleine armbloemige exemplaren zich uit en na den bloei trekt de pluim zich weer samen- Alleen zeer robuste exemplaren doen dit niet. Hier blijft de pluim gelobd. Deze wijken dan ook door hun grootte, hun breede bladen en gelobde pluim sterk af van de: IL var. glabra D* C* {K. arenaria Dum.). Los zodevormend , veelstengelig , gewoonlijk ..schijnbare uitloopers vormend'', meest slechts 10 — 20 cM. hoog, stengels altijd dun en zeer kort behaard; de bladen der „innovationen" talrijk en smal, opgerold, kort, stijf en glad, dikwijls gekromd, de scheeden kort behaard of kaal, meestal slechts één, ca. 1-^2 cM. lang stengelblad', pluim saamgetrokken cylindervormig; aartjes 4 — é^/o mM, lang; kafjes spits, meestal glad of uiterst weinig behaard. Zooals wij boven reeds opmerkten, zijn deze kenmerken niet alle te vertrouwen. Indien men echter exemplaren 76 vindt met korte, opgerolde en gekromde bladen en sterk saamgetrokken pluim, dan wijken ze enorm af van exempl. der var. typica (bijv. No. 5916 Herb. J. en W.). Ze is algemeen in onze duinen en volgens A. en G. de eenige in ons land voorkomende Koeleria. Nog een 3e var. wordt beschreven nl.: III. var. maritima» {K. matitima Lange). Wijkt van de vorige af door sterk vertakte wortelstok^ ken, stengels robuster (2 — 2^1. 2 dM.), kort behaard, tot boven 't midden bebladerd, bladen der „innovationen" glad, opgerold en verlengd tot 15 cM. lang, scheeden alle dicht en kort behaard, zelden de bovenste glad, de schijven der stengelbladen wat langer, meestal vlak, groen en volkomen glad en kaal, pluim dicht en breed cylinder^ vormig , gewoonlijk forscher dan bij de var. glabra, niet onderbroken, minder wit, aartjes groot 5 — S'V^ mM., 2 — 3 bloemig, kafjes dikwijls op de kiel gewimperd , soms over 't geheel iets behaard. Tot nog toe is deze vorm uit ons land niet bekend. Ze wordt opgegeven uit N. Spanje (Burgos, Gyon). Daar K. albescens zich niet verder uitstrekt dan tot de Oost- en N. Friesche eilanden, is er dus voor de Neder- landsche floristen nog gelegenheid deze variëteit te vinden. Wij vinden nog vormen, die onder geen der boven- genoemde variëteiten te plaatsen zijn. Sterk afwijkend zijn de exempl, die wij hier beschrijven als IV. var. sylvatica J. en W.. Zeer losse zoden vormend met weinig scheuten. Bladen, zoowel de grond- als de stengelbladen vlak en slap , bijna kaal evenals de scheeden. Stengels teer en niet hoog, pluim overhangend, armbloemig, pluimtakken eerst uitge^ spreid, later wat meer samengetrokken, tusschen de in- planting dezer takken is een groot deel der hoofdas te zien. 11 Deze vorm vonden wij vrij veel op beschaduwden duingrond te Bloemendaal (herb. J. en W. 7889^ — 92). In 1 exemplaar troffen wij daar ook aan de m. furcatum» Pluim gevorkt, doordat een der onderste pluimtakken zich abnormaal sterk naast de hoofdas ont- wikkeld heeft, waardoor het schijnt, of deze gespleten is. (Herb. J. en W. 7900). Zooals wij reeds opmerkten komt K, albescens voor- namelijk in de duinen voor (herb. N. B. V.). Toch bezitten wij ook een exempl. van Amersfoort (leg. Wit te- waal ex herb. J. C. Broers) en in herb. Heukels bevindt zich een exempl. van Amsterdam. De tweede inlandsche soort is Kocleria pyrami- data Domin, die eenigszins de plaats inneemt van wat Ascherson en Graebner in hun Synopsis deel II als K, cristata A. ciliata noemen. Reeds vroeger is op het onhoudbare der naam gewezen, terwijl tevens werd aan- gegeven dat onder K, cristata zooveel verschillende vormen en soorten door de verschillende auteurs werden verstaan , dat er niet wijs uit was te worden. In bovengenoemde Monographie vindt men de volgende beschrijving van K. pyramidata. Robuste en dichte zoden vormend. Stengels forsch, rechtopstaand, aan de basis bekleed met stijve breede scheeden, onder de pluim zeer kort behaard; bladen groen, vlak en breed, kaal, slechts aan de randen gewimperd; de onderste scheeden ruw behaard, de volgende glad; pluim groot, meestal gelobd; aartjes groot, S^/o^ — 6^/ o mM. en breed, 2 — 5 maar meestal 3 bloemig met puntige kafjes die meestal glad zijn, alleen op de kiel iets ruw, Zooals uit deze beschrijving blijkt is verwarring tusschen K, pyramidata en albescens uitgesloten. De groeiwijze alleen benevens de dikke forsche stengels en grootere aartjes onderscheiden de eerste reeds dadelijk van de laatste. Bovendien is K, pyramidata tot nog toe alleen 78 bekend uit Z. Limburg. Wij vonden ze daar op den Eyserberg en bij Epen, terwijl wij ze van den Hr. A. de Wever ontvingen van: Valkenburg en Voerendaal en reeds in ons opstel in het vorige Kruidkundig Archief vermeldden van Eijs^ — Wittem (doch toen nog onder den naam Koeleria cristata?) Tot nu toe was deze soort in ons land niet bekend. D o m i n vermeldt als haar verspreidingsgebied : Midden Europa, Noordelijk tot in Denemarken, Westelijk tot in België en Frankrijk, Zuidelijk tot in N. Italië. Op zijn verbreidingskaart loopt de grens juist langs Neder- land. Ze moet dus voortaan door ons land gaan. K. pyramidata is zeer vormenrijk. Ons materiaal echter is nog te gering om over de in ons land voorkomende vormen reeds te kunnen oordeelen en in het Vereenigings- herbarium ontbreekt de soort of is vertegenwoordigd door een te rijp geplukt en slecht geconserveerd exemplaar uit Z. Limburg (leg. Kobus en Goethart). Wij volstaan dus met een opsomming der tot nu toe beschreven vormen in de hoop later te kunnen mededeelen welke dezer inderdaad in ons land voorkomen: L var. typica Domin. (Komt ongeveer overeen met K. cristata. A. L b. pyra- midata A. en G.). Stengels robust, hoog, tot onder de pluim zeer kort behaard, bladen vlak, breed, gewoonlijk zacht en lang, aan de kanten gewimperd, overigens kaal of verstrooid behaard, scheeden kaal, pluim groot, sterk gelobd, los, uitgespreid, met groote kale aartjes. (Dergelijke exemplaren zagen wij van Wij Ir é en Eijs- Wittem, al is de pluim bij onze planten niet zoo groot en los als Domin ze afbeeldt). Van deze variëteit worden als vormen genoemd: ') Zie: A. de Wever. Lijst van wildgroeiende planten n Z. Limburg 1913, pag. 18. 79 f. hirsuta. Alle of minstens de onderste en middelste scheeden meer of minder dicht ruw behaard („hirsutis"), ook de blad- sprieten behaard. f. aristulata. Kroonkafjes lang toegespitst, in een naaldje uitloopend. (Eijs-Wittem, Vaals, Wij Ir e). ƒ. co lo rata. Kelk en kroonkafjes intens violet gekleurd. (Wij vonden in 1912 op den Eyserberg eenige dergelijke exemplaren. Bij het drogen is de violette kleur iets verdwenen.) ƒ. humilis. Stengels laag, met de pluim mede circa 20^ — 25 cM. hoog, overigens even als het type robust, bladen vlak, breed en kaal, ligula soms iets langer, bovenste stengel- blad de pluim omhullend. (Dergelijke exempl. vonden wij eenige malen. Alleen het bovenste stengelblad om- hulde de pluim niet. Opvallend bij deze kleine exempL zijn de groote aartjes.) • ƒ. vivipara, aartjes vivipariseerend. i^. subvar. nemoralis. Stengels iets minder hoog, bladen dikwijls langer, ge- deeltelijk smaller, evenals de scheeden sterker behaard; de pluim zeer los, overal onderbroken, pluimtakken lang en met dunne steel, aartjes kleiner. Deze subvar. wordt gewoonlijk als K. cristata var. interrupta Schur. aangeduid, (vgl. Aschs. en Graebn. Synopsis II pag. 358j terwijl ze het meest overeenkomt met K. cristata, {"^ nemoralis Celak (vgl. Rouy, Flore de France die overigens van Domin's Monografie geen notitie heeft genomen en bijna geheel op Aschs. en Graebner's Synopsis steunt.) Nu is gebleken dat de origineele exemplaren uit Schur's herbarium typische K. pyramidata zijn. Ook Schur's diagnose geeft aan „spiculis maximus". Deze subvar. is blijkbaar een scha- 80 duwvorm, die in habitus sterk van het type afwijkt maar in cultuur genomen en van schaduw beroofd, weer in den typischen vorm overgaat. (Do min) 7. subvar. ciliata. (Komt het meest overeen met K. cristata A. La. ge- nuina A. en Gr.). Stengels middelmatig hoog, onder de pluim behaard, overigens glad, bladen gewimperd, c ?n- gens kaal, scheeden kaal, pluim cylindervormig, smal of nauwelijks gelobd, van onder meer of minder onderbro- ken, aartjes kort gesteeld, middelgroot. Deze vorm komt in Z. Limburg zeker voor, bijna al onze exemplaren behooren er toe. In Domin's Mono- grafie komt ze voor als //. var. ciliata. Het eenige wat ze echter onderscheidt van de var. typica is de vorm der pluim en deze is volgens onze exemplaren sterk afwisselend. Bovendien geeft D o m i n reeds op , dat ze door tallooze „Mittelformen" met de var. typica verbonden is. Wij hebben ze dan ook als een subvarieteit aan de Ie var. toegevoegd. II. var. brachyphylla Dom» Zoden dicht en hard, scheeden bleek, bladen smal en kort, die van de talrijke „innovationen' circa 2^^6 cM. lang, stijf, meerendeels borstelvormig opgerold, lang en dicht gewimperd. stengels laag, pluim weinig gelobd, glanzend bleek. (tot nog toe slechts uit Thuringen bekend). III. var. glaberrima* Dom. Verschilt van het type doordat de bladen evenals de scheeden alle glad zijn , zelfs niet gewimperd; dikwijls grauw- groen. Pluim meer of minder gelobd, dikwijls glanzend bleek. (waarschijnlijk een Zuidelijke vorm; tot nu toe bekend uit Lombardije en Z. -Frankrijk. IV. var. EnglerL Dom. Forsch , bladen vlak en breed , groen ; stengels zeer hoog , naar boven sterk (maar niet lang) behaard, pluim zeer groot en sterk gelobd met zeer groote aartjes, bladen 81 dicht en lang, zacht, wit-wollig behaard, scheeden min of meet zacht behaard. (Uit Duitschland bekend, nog niet inlandsch gevonden). V. var. villosa Dom. Stengels geheel tot aan den top vrij lang behaard, onderste of alle scheeden gewoonlijk ruw behaard, zelden zacht behaard. ^ ot deze var. rekent Do min alle vormen, die van het type door de sterke („zottige") beharing van den stengel afwijken, maar overigens in vorm der pluim en der aartjes met het type overeenkomen. In ons herbarium bevinden zich ook eenige exemplaren met sterk behaarde stengels. Vooral het bovenste stengeldeel, dat de hoofdas der pluim vormt, is wit- wollig behaard, (o.a. No, 5947 leg, A. de Wever, Voerendaal) en ook de aartjes zijn wel is waar uiterst kort, maar toch meer dan bij het type behaard. VI. var. pubescens Dom. (vgl. K. cristata A. II. b. pubescens A. en G.) Pluim gewoonlijk gelobd en zeer los, kelkkafjes dicht wollig behaard en gewimperd. (Tot nu toe uit Oostenrijk en Z. O. -Duitschland bekend). VIL var. rigidiuscula Dom. Dichte en zeer harde veelstengelige zoden vormend; stengels meest geknikt opstijgend, onder de pluim slechts iets behaard, ver boven de bladen uitstekend: bladen der ,,innovationen' kort, smal, stijf en glad, iets grauwgroen , stengelbladen met korte, evenals de scheeden gladde sprieten; pluim cylindervormig, dicht, aartjes klein, intens groenviolet gekleurd. (Een exempl. van Schin op Geul leg. A. de Wever komt bijna geheel met deze beschrijving overeen). VIII. var. danica Dom. Zoden hard en weinig stengelig, stengels minder hoog (3 — 5 dM.), onder den pluim meest kort behaard, het bovenste deel niet bebladerd , de bladen der „innovationen" tot 5 cM. lang, groen en iets stijf, onderste scheeden ruw Nederl. Kruidk. Archief. 1913. 6 82 tot lang behaard, de overige gladder, aartjes 5^6 mM, lang, gewoonlijk 2 bloemig. (Zooals de naam reeds aangeeft , is deze var. slechts uit Denemarken bekend en groeit daar op droge kalkheuvelsj. IX. var. subquinqueflora* Dom. Aartjes zeer groot tot 9 mM. lang, 4 tot 5 bloemig, kafjes toegespitst. (Uit Duitschland bekend.) Behalve bovengenoemde variëteiten zijn nog een aantal vormen bekend, die hier echter wel niet voor zullen komen en daarom weggelaten zijn. Zooals boven reeds werd opgemerkt, is in het He deel van Rouy's Flore de France (1913!) blijkbaar geen notitie genomen van boven- genoemde variëteiten. Men vindt daar op pag. 81 nog kalm als soort opgenoemd K. cristata Pers. (met als onder- soort de nog te bespreken K. gracilis) en K, albescens D. C. Ter onderscheiding der beide soorten dient dan: K* albescens» | K* cristata* Feuilles radicales et celles \ Feuilles toutes planes; des rejets stériles enroulées- thyrse vert ou ± violacé , subuleés; thyrse d'un blanc interrompu et lobulé infé- argenté , densément spicifor- tieurement, tige verte, glabre me; tiges glauques, fine- ou pubescente, épillets de ment pubescentes, épillets 6^7 mM. de long; glu- de 4^ — 5 mM. de long; melle inférieure acuminée. glumelle inférieure aiguë Afgezien van de fouten en het blijkbaar geen rekening houden met de variabiliteit dezer soorten in vorm van pluim en bladen is het onmogelijk met deze beschrijving K. cristata te onderscheiden van de vele op haar ge- lijkende soorten, die nog in Europa voorkomen (bijv. K. montana Hausm., K. exaltata Dom in, K. genevensis etc.) zoodat weer K. cristata als van ouds tot verzamel- soort gedoemd is. K. pyramidata is tot nog toe in ons land slechts uit 83 Zuid-Limburg bekend (krijt en mergel) en wij bezitten exemplaren der var. typica (met de vormen aristulata, colorata, humilis} der subvar. ciliata en der var. villosa. Behalve deze soort komt in Zuid-Limburg niet zeldzaam voor Koeleria gracilis Dom. (of Pers. sensu amplissimo). De Koeleria gracilis is op te vatten als een species collectiva, die een 14 ondersoorten bevat. Van deze ondersoorten namen wij tot nu toe slechts waar K. gracilis Dom. (eugracilis) , het is echter mogelijk dat K. britan- nica Dom. en K. pseudo cristata Dom. ook bij ons voorkomen. K. eugracilis is overigens een buitengewoon variabele soort. Van haar zijn beschreven een 12-tal rassen: 1. Genuinae. 2. Rossicae. 3. Subinflatae. 4. Mi- nutiflorae. 5. Glabrae. 6. Densiflorae. 7. Breviglumes. 8. Latispiculatae. 9. Pubiculmes. 10. Hirsutiflorae, 11. Asperae, 12. Subobtusiflorae , die ieder weer in een aantal variëteiten vervallen. Hier volgen de beschrijvin- gen der vormen, welke wij in ons land waarnamen en van die, welke met eenige waarschijnlijkheid gevonden kunnen worden. I. K* gracilis (eugracilis). Dicht zodevormend, grauw of blauw-groen, halmen altijd slank, meestal glad en kaal, zelden behaard, bladen alle smal, dikwijls ingerold, kaal of behaard, pluim meer of minder dicht, dikwijls gelobd, aartjes meestal niet kort gesteeld, alle klein (ongeveer 4 — 5 mM, lang (een enkele maal 6 mM.), 2 — 3 bloemig, kroonkafjes meestal smal, kaal en scherp toegespitst. 1. Genuinae. De 16 tot dit ras behoorende variëteiten zijn met behulp van den volgenden sleutel te onderscheiden: la. Pluim zeer los, voortdurend onderbroken, aartjes ± 472 — 5 mM. lang avenacea Tawsch. \b. Pluim minder los tot dicht 2. 6* 84 2a. Pluim saamgetrokken, dicht, aartjes armbloemig depauperata Dom. 2b. Pluim cylindervormig, middelmatig, lang; aartjes kort gesteeld, ± 5^'o mM. lang intercedens Dom. 2c. Pluim 1: gelobd en minder dicht 3. 3a. Kelkkafjes duidelijk spits-puntig mucronata Dom. 3b. Kelkkafjes niet spits-puntig 4. 4a. "Zoden buitengewoon dicht, halmen zeer klein, van boven onbebladerd, bladen kort en opgerold, aartjes zeer klein gypsacea Dom. 46. Stengels middelmatig tot hooger, bladen der rozet- ten lang 5 5a. Stengels meer dan 6 dM. lang, pluim verlengd maar smal 6 5b. Stengels 3 — 5 dM.. pluim losser 7 6a. Stengels iets behaard, aartjes kort gesteeld, klein, niet meer dan 4 mM amurensis Dom. 6b, Stengels kaal, aartjes 5—574 mM. pusztarum Dom. 7a. Aartjes klein 4—5Vo mM 9. 7b. „ groot 6 mM. en langer 8. 8a. Pluim prachtig gelobd, aartjes 8--9 mM decora Dom. 86. Pluim minder gelobd, aartjes 6— 6V2 mM Borbasii Dom. 9a. Pluim afstaand gelobd, stengels hoog . . . elatior Dom. 9b M minder gelobd, stengels lager 10 10a. Bladen tot meer dan 2 dM. lang. smal; pluim slap, onderbroken flaccida Dom. 106. Bladen korter 11. / ( 85 11a. Bladen zacht, onduidelijk blauwgroen, stengels van boven onbebladerd coloraia Heuff. \\b. Bladen zacht, onduidelijk blauwgroen, stengels tot boven aan toe bebladerd Rohlenae Dom. lic. Bladen iets stijf, blauwgroen 12. 12a. Bladen grootendeels smal, opgerold . . . iypica Dom. 126. „ „ vlak ...... 13. 13a. Bladen sterk blauwgroen, stengel bebladerd, pluim meer gelobd arenicola Dom. 1 3b. Bladen niet zoo sterk blauwgroen , stengel van boven onbebladerd, pluim minder gelobd . . . latifolia Dom. Tot nu toe vonden wij slechts de variëteit typica Dom., waarvan hier een volledige beschrijving volgt: K. eugracilis I Genuinae 1 typica. Dom. Dicht zodenvormend , met slanke halmen, die meestal tot aan den top geheel kaal zijn (zelden onder den top zeer weinig en kort behaard), vrij laag tot meer dan 5 dM. hoog, het grootste deel van den stengel naakt en niet bebladerd. De bladeren der innovationes meest een weinig opgerold, zeldzamer vlak maar dan altijd smal, de breedte nauwelijks meer dan 1 mM., blau'wgroen, zacht behaard of ruig behaard (nooit slechts aan den rand gewimperd,) iets stijf, meestal middelmatig lang tot kort, met zachtbehaard of iets ruwbehaarde scheeden, de stengelbladeren gewoonlijk weinig in aantal, met vrij korte schijf, schijf vlak en smal of opgerold. Minstens de onderste scheeden der stengelbladen behaard, soms soms alle scheeden dichtbehaard tot bijna wollig; soms slechts de onderste scheeden kort behaard en de overige kaai De scheeden gewoonlijk de halmen nauw omsluitend. Ligula altijd zeer kort of bijna ontbrekend. De pluim gewoonlijk pyramidaaUlangwerpig of langwerpig-cylin- drisch, bijna samengetrokken, gelobd, vrij los, tijdens den bloei uitgespreid, meestal glanzig, bleek of wat gekleurd; 86 pluimtakken dun , een weinig kort behaard. De aartjes lang of vrij lang gesteeld; lancetvormig tot lijn-lancet- vormig , smal 2 — 3 bloemig , circa 4 — 5 mM. lang, de kelkkafjes en onderste kroonkafjes lancet- tot lijn-lancet- vormig , toegespitst, kaal, doorschijnend gerand; kelkkafjes iets ongelijk, iets korter dan de bloemen. Kroonkafjes ongenaaid, de bovenste iets korter dan de onderste. Deze variëteit, die een uitgestrekt gebied bewoont, (in Europa is ze bekend uit Spanje, Frankrijk, Engeland, O. -België, Denemarken, Duitschland, Zwitserland, Oosten- rijk-Hongarije, Rusland; verder uit Midden- en Z. Azië en N. Amerika) is ten opzichte van vele kenmerken, zooals reeds uit de beschrijving bleek, nog vrij veranderlijk. Dom in onderscheidt nu de volgende vormen: 1. f. lanata Dom. Scheeden alle fluweelachtig, tot lang behaard. 2. f glabrescens Dom. De onderste scheeden uiterst weinig behaard, d. overige kaal. 3. f. puberuia Dom. Kroonkafjes door zeer korte aangedrukte haartjes, ruw. 4. f. contracta Dom. Pluim dichter, minder gelobd en saamgetrokken, maar de aartjes niet of nauwelijks korter gesteeld. 5. f pallida U e c h t r. Pluim glanzend en bleek. 6. f. violascens Uechtr. Aartjes violetkleurig glanzend, bovenste stengeldeel iets violet. 7. f. aristulata Dom. Kroonkafjes m. een duidelijk doch zeer kl. naaldje {^U mM.). 8. f. grandiflora Dom. Aartjes grooter 5 — 5Vo mM. lang en 3-bloemig. 9. f. festucoides Dom. Bladen der innovationen zeer smal opgerold en stijf blauwgroen. 87 10. f. includens Dom. Bovenste kelkkafje evenlang als het volgende kroon- kafje, het onderste kelkkafje slechts iets korter dan het volgende kroonkafje. 11. f. subpubiculmis Dom. Stengel onder de pluim uiterst kort behaard. 12. ƒ. vivipara Dom. Aartjes vivipariseerend of tot bolletjes vervormd. 13. ƒ. folio sa Dom. Stengels bijna geheel bebladerd, de schijven der bovenste stengelbladen de pluimen gewoonlijk omvattend. De var. typica vonden wij Mei 1912 op den St. Pieters- berg zoowel in exemplaren van den normalen vorm als van den vorm subpubiculmis [tevens vonden wij daar de var. pubiculmis waarover later]. Bij vergelijking bleek, dat wij ze reeds van den St. Pietersberg bezaten uit 1892 leg. E. J. M. de Haas (herb. J. en W. 1369 en 1413). die ze ons als K. cristata Pers. had toegezonden. Op ons verzoek zocht de Heer A. de Wever elders in Z. -Lim- burg en van hem ontvingen wij de var. typica van Bemelen en wel even als op den St. Pietersberg in den normalen vorm , den f. subpubiculmis en de var. pubiculmis. Op beide vindplaatsen groeide ze op mergel. In 1913 ontvingen wij weer van den Heer de Wever exemplaren van Schin op Geul en Gerendal (krijthellingen), weer den normalen vorm met glanzende kale stengels en veelstenge- lige zoden; verder van Gulperberg en Gronsveld. Ze schijnt dus in Z.-Limburg nog al veel voor te komen evenals K. pyramidata, die op dezelfde plaatsen groeit. Verwarring tusschen de beide planten is voor wie de aangegeven kenmerken goed nagaat niet licht mogelijk, K. pyramidata valt direct op door zijn robuste halmen met meestal groote pluim en groote aartjes. Bladen breeder en niet blauwgroen. Zoden met weinig halmen. K. gracilis 88 met dichte veelstengelige blauwgroene zoden en slanke meest glanzend gladde stengels en minder gelobde kleinere pluim. Toch is Z. -Limburg niet de eenige plaats waar K. gracilis gevonden is. In het Vereenigingsherbariura bevinden zich exemplaren uit 't Spoel bij Kuilenberg (leg. V. d. Bosch en anderen), die ook tot deze soort behooren. In 't herbarium liggen ze onder K, cristata Pers. Evenals meer andere daar gevonden planten zullen het wel aan- voerlingen zijn. Van meer belang dan ook zijn de zich ook in 't herbarium bevindende exemplaren door 7?. Bondam bij Harderwijk gevonden (eveneens zeer typische K. gracilis) door hem als K. cristata Pers. opgenomen in zijn „lijst van planten om Harderwijk", 't Zou wel interessant zijn na te gaan of de plant daar nog groeit en of ze wellicht verder langs den Veluwerand voorkomt. In 1912 hebben wij ze niet kunnen terugvinden maar wellicht zijn anderen gelukkiger. Ook zijn aanwezig fragmenten van K. gracilis leg. de Beyer bij Nijmegen (als K. cristata). Het is niet wel doenlijk van de overige 15 variëteiten der Genuinae uitvoerige beschrijvingen te geven, te meer, daar ze nog niet in ons land zijn aangetroffen. Mocht men ze vinden, dan kan de reeds gegeven tabel bij het determineeren diensten bewijzen. Van den St Pie- tersberg en Bemelen zonden wij Prof. Domin een exem- plaar, dat hij determineerde als K. gracilis var. pubiculmis (niet te verwarren met den vorm subpubiculmis der var. iypica, zie boven). Deze variëteit vormt met de var, tennis en sibirensis het ras der Pubiculmes. In boven- genoemde Monografie vindt men ze als 37^ var. beschre- ven: stengels tot boven toe lang behaard, pluim lang en los, gelobd, stengelbladen vlak, overigens als de var. typica. Prof* Domin teekende bij onze exemplaren aan: „Eine höchst seltene Varietat, die durch die Behaarung der Halme die K. albescens nachahnt; von ihr aber schon durch die langere weichzottige Behaarung der Blatter, die 89 zugespitzten Spelzen und die Rasenbildung leicht zu unter- scheiden ist." Andere variëteiten troffen wij tot nog toe niet aan en ook in het Vereenigingsherbarium is verder niets bijzon- ders aanwezig. Toch komt het ons wenscheHjk voor de aandacht der floristen op deze 44 variëteiten omvattende soort te vestigen. Er zal alHcht meer van te vinden zijn. Van het subgenus Lop/ioc/2/oa (Rchb.), dat de éénjarige soorten omvat, is tot nog toe slechts in ons land aange- troffen K. phleoides Pers. Haar verspreidingsgebied strekt zich uit van uit het Middellandsche zeegebied noordelijk tot ± 46° N. B. en oostelijk door geheel Azië; verder N. en O. Afrika en Z. Amerika. In ons land is het een adventiefplant en is dus een overzicht van het reusachtig aantal vormen niet noodig. Resumeerende vonden wij: Subgenus Airochloa Link. Ie Sectio: Bulbosae Dom. K, glauca D. C, nog niet gevonden maar waarschijn- lijk wel aan te treffen. 2e Sectio: Caespitosae Dom. K* albescens D. C. var. typica Dom. var. glabra D. C. met f. elatior J. en W. var. maritima Lange. var. sylvatica J. en W. m. furcatum. K» pyramidata Dom. var. typica Dom. f. aristulata Dom. f. colorata Dom. f. humilis Dom. sub var. ciliata Dom. var. villosa Dom. 90 K» gracilis Dom. var. typica Dom. f. subpubiculmis Dom. f. lanata Dom. var. pubiculmis Dom. Subgenus Lophochloa (Rchb.) Sectio Eurantherae Dom. K* phleoides, Pers. [Prof. K. Domin te Praag heeft de goedheid gehad al onze determinaties te controleeren, waarvoor wij hem hier nogmaals onzen dank betuigen.] Augustus 1913. JANSEN en WACHTER. Naschrift. F. Bij eenige, in 1913 aan Prof. Domin gezonden Koeleria's, bevonden zich ook exemplaren van K. alb. var. glabra , die zich onderscheidden door zeer hooge stengels en lange smalle rozetbladen, doch een sterk saamgetrokken pluim vertoonden. Men zou dergelijke planten als f. elatior kunnen onderscheiden. Om Haarlem in de duinen zijn ze vrij algemeen. 2^. Uit Gulpen ontvingen wij van Dr. A. de Wever eenige exempl. (herb. J. en W. 7912^ — 16) die behooren tot K. gracilis var. typica f. lanata Dom. Behalve door de fluweelachtig behaarde scheeden wijken ze af door breedere, min of meer vlakke bladen. 1914. J. en W. P. JANSEN en W. H. WACHTER. Floristische Aanteekeningen VIL Rumcx. Sinds de Bruyn zijn bijdragen over Polygonaceae in het Nederl. Kruidk. Archief schreef, is er in ons land weinig aandacht aan deze famiUe geschonken. Vandaar dat tot voor kort verscheidene der door de Bruyn in de Nederl. Flora's ingevoerde namen nog maar steeds in de verschillende flora's voorkwamen (o. a. Rumex leptanthes de Bruyn, R. laevigatus Fries, R. conspevsus Hartman). Gelukkig is er in de laatste jaren een verandering ten goede gekomen, en mag deze familie zich thans in de belangstelling van enkele floristen verheugen. Daarom geven wij de volgende aanteeke- ningen; vooreerst de vermelding van wat wij zelf hebben w^aargenomen , waarbij ook eenige punten , waarover wij zelf nog in het onzekere verkeeren. Dan wijzen wij op enkele vormen en afwijkingen, in het buitenland gevonden. Ook hebben wij gewezen op enkele tegenstrijdigheden uit de literatuur, en dat wij daarbij telkens den Synopsis van Ascherson enGraebner noemen, is niet meer dan natuurlijk. Dit boek is voor onzen tijd, wat Koch een 60 jaar geleden was. Jammer maar , dat juist de familie der Polygonaceae in den Synopsis zoo onoordeelkundig bewerkt is. Dat de bewerker er van niet op de hoogte is van de verschillende opgenomen vormen, blijkt telkens; ook de aanhalingen uit de verschillende schrijvers ge- schieden hier en daar onjuist; en door deze twee oorzaken 92 is een allegaartje ontstaan, dat slecht past in het kader van het boek, wat te meer in het oog valt, als men er bijv. mee vergelijkt de keurige, ,,einheitliche" bewerking van Salix door Otto von Seemen in hetzelfde deel. Moge deze bijdrage den Nederlandschen floristen er toe aansporen, nog meer te letten op het voor den ingewijde zoo aantrekkelijk genus Rumex, en mogen zij dan hun aanteekeningen publiceeren , opdat een vollediger overzicht binnen afzienbaren tijd mogelijk zij! Rumex acetosa L« De vele vormen in Ascherson en Graebner's Synopsis willen wij stilzwijgend voorbijgaan, aangezien A en G. zelf met de rangschikking daarvan geen raad weten (hun zoo bekende kunstmatige „indeelingen" bij Gramineeën en Cyperaceeën spec. zoekt men bij de Polygonacee'én te vergeefs!) en er verscheidene standplaats- vormen bij voorkomen. Te letten valt op hun var. pssus Koch. Volgens Haussknecht — en wij gelooven, dat hij gelijk heeft — behoort deze var. tot R. thyrsiflorus Fingerhuth (zie aldaar). Verwilderd komt bij ons voor de var. hortensis Dier- bach met dikkere, omgekeerd eironde bladen, die korte, naar den bladsteel gerichte slippen hebben. Zij wordt veel in moestuinen gekweekt. Een raadselachtige plant noemen A. en G. de R. his- panicus Koch. Waar A. en G. een onduidelijke beschrij- ving geven, citeeren wij hier Koch 's Synopsis. Ed. II (1843) p. 709. R. hispanicus (Acetosa Hispanica Maxima Munting dissert. de vera herba Britannica p 225, icon bona et discriptio optima). Laciniis perigonii fructiferi interioribus ovatis callo oblongo ultra dimidiam laciniam excurrente praeditis, exterioribus refractis, foliis sagittatis hastatisque 93 venosis. 2j.. Colitur in usum culinarem. Mai, Jun. R. Ace- tosa Bertolon. fl. ital. v. 4 p 255 in annotatione. R. his- panica Gmel. bad. 3 p 255 in annotatione, nam. R. his~ panica v. 2. 112, monente ipso auctore idem est ac R, arifolius All. R. Acetosa ,3 L. fl. suec. p 118, quod usum culinarem attinet; planta enim Lapponica ad R, arifolium All pertinet. In horto nostra non nisi sexum masculum habemus, qua de causa fructus descriptionem ex flora italica mutuavi. Colit. 't Is ons nog niet gelukt, een ex. dezer twijfelachtige soort machtig te worden. Al hadden we wel eens iets , dat er op geleek, steeds ontbrak de groote knobbel op de vruchtkleppen. Het: „icon bona" van Koch be- grijpen wij niet al te best; de afbeelding (op pag. 213) is verre van duidelijk evenals alle afbeeldingen in Munting). Rumcx acetosella L. Van deze algemeene soort kan men inAschersonen Graebner, Synopsis p. 784 een gansche reeks variëteiten en vormen vinden , waarbij echter een aantal standplaats- vormen zijn. Verscheidene d. t. p. genoemde vormen komen ook bij ons voor. Van meer belang echter zijn een tweetal variëteiten, die hieronder besproken zullen ^A^orden n.l. de var* multipdus D.C. en angiocarpus Celak. De var. multipdus (L. pro spec.) D.C. heeft 2 — 3 sple- tige zijslippen aan de blaadjes. Een enkele maal vonden wij (bij Breda) planten, waarbij 1 of 2 der onderste blaadjes tweespletige zijslippen hadden; een overgang naar dezen vorm dus. Het wil ons voorkomen, dat de planten, door ons te Rotterdam op adventiefterreinen waargenomen (ook door de H.H. Danser en Henrardop zulke plaatsen) tot een aparte Zuid-Europeesche variëteit behooren. De zijslippen zijn hierbij steeds prachtig gespleten; bovendien 94 zijn de meeste planten veel forscher en vallen dadelijk in het oog door haar grijze kleur. De var. angiocarpus (Murb. pro spec.) Celak. onder- scheidt zich doordat de vruchtkleppen hier met de vrucht vergroeid zijn '). Het eigenaardige feit doet zich voor, dat men meer dan een eeuw lang in Z. Europa deze var. voor de typische R. acetosella heeft gehouden. Reeds Campdera schrijft in zijn Monographie (1819) op pag. 42, als hij het heeft over de „sépales internes": „Ceux-ci^ „également persistans, sont libres. Le R. Acetosella fait „seul jusqu' a présent exception a eet égard; les sépales „internes sont souvent intimement soudés avec le cariopse: „les autres expèces de ce groupe se trouvent vraisembla- „blement dans le même cas." Boissier in zijn Flora orientalis geeft bij R. Acetosella o. a. „Valvis internis cum achenio aequilongo arcte connatis." Uit deze beide citaten blijkt, dat de var. angiocarpus in Frankrijk en Z. -Europa algemeen moet zijn. Het is dus geen wonder, dat Balansa de bij ons zoo algemeene vorm, waarbij de vruchtkleppen geheel vrij zijn, als een. aparte soort gaat beschrijven (1854) en o.a. zegt: „R. ace- „toselloïdes Balansa se distingue facilement du R. acetosella „par les trois divisions intérieures du périgone un peu plus „longues que Takene et n'ayant aucune adhérence avec „lui." Volgens Balansa zou zijn R. acetoselloïdes (dus onze gewone R. acetosella) voorkomen in Klein- Azië, Z, -Europa en misschien ook in Frankrijk.-) (Volgens Mur- beek — in Lunds Univ. Arsskrift Band 35 Afd. 2 N. 3 pag. 13 . — komt in het Herb. de France du Muséum de Paris maar één enkel ex. van de gewone R. acetosella L. voor; en ontbreekt deze geheel in Spanje). ^ Dit blijkt dadelijk door de vruchtjes tusschen de vingers te wrijven. -) Wij begrijpen niet, waarom A. en G. haar synoniem noemen met de var. multifidus. 95 Wat de zaak echter ingewikkelder maakt, is, dat ook de var. multipdus met vergroeide vruchtkleppen kan voor- komen. Want Haussknecht zegt in Mitt. d. Thür. B. Ver. N. F. XI bij Rumex multipdus L. : „Wechselt in „den Blattern mit schmallinealischen bis breit langlich „lanzettlichen Zipfeln; von dem hier (— Griekenland) „fehlenden R. Acetosella oft nur durch die mit den Achanen „nicht verwachsenen sondern freien Klappen zu unter- „scheiden." Waaruit wij dus de gevolgtrekking mogen maken , dat Haussknecht bij R. acetosella L. met-de- vrucht-vergroeide kleppen als normaal beschouwde, wat wel verwondering moet wekken, als men bedenkt, hoeveel Haussknecht zich met Rumices heeft bezig gehouden. Intusschen komt volgens Halacsy (Conspect fl. Graecae) de gewone R. acetosella L. wèl in Griekenland voor; met vrije en vergroeide vruchtbeginsels; en bij de var. multi- fidus zegt hij: „valvae nunc liberae, nunc adhaerentes." Resumeerende, moeten wij dus tot het besluit komen, dat in Z. -Europa althans beide vormen naast elkaar voor- komen, en wel het angiocarpus type het meest; terwijl daarentegen in ons land het angiocarpus type het zeld- zaamst is, en wellicht enkel ingevoerd. De eenige malen, dat wij de var. vonden, geschiedde dit op stationsterreinen: Vlaardingen 1903 en Rotterdam 1911; terwijl wij planten van Kok Ankersmit uit Apeldoorn kregen. Voor de andere vindplaatsen zie men den Prodr. Ed. II p. 1497. Opmerking 1. Volgens het verspreidingsgebied in Ascherson en Graebner Synopsis p. 787 zijn zoowel R. acetosella L. als de var. angiocarpus echte wereldbur- gers; 't is alleen maar jammer dat A. en G. niet konden aangeven, welke vorm in een bepaald gebied domineerde, zooals dat bijv. voor N.W. -Afrika, Frankrijk en ons land wel gedaan is. Opmerking 2. Volgens Celakovsky zouden vruchten van het angiocarpus^type vaak met de gewone vruchten 96 op één en dezelfde plant voorkomen. Deze mededeeling vonden wij echter nergens nader bevestigd. Ook bij onze eigen planten kwam nooit een gewone vrucht bij de var. angiocarpus voor. Opmerking 3. De Rotterdamsche planten van 1911 werden door ons en B. H. Danser uit zaad verder ge- kweekt; bij ons vormden zich in 1912 alleen niet-bloeiende rosetten, waaruit in 1913 op één enkele uitzondering na alleen 5 planten ontstonden; terwijl bij den heer Danser alle ex. ? waren. Ons 9 had weer angiocarpus-vruchten. Opmerking 4. De teekeningen van Beek in Reichen- bach Icones XXIV taf. 192 geven nog het volgende verschil: Op de teekening der vruchtdoorsnede van /^ümex acetoseüa ligt de kiem geheel op de rechterhelft; flauw gebogen. Op de teekening van R. angiocarpus is de kiem veel meer gekromd; zoodat van onderen ook een gedeelte der linkerzijde wordt ingenomen. Rumex aquaticus L, Deze soort is voor ons land een zeldzame te noemen. In herb. Ned. Bot. Ver. komen goede ex. voor van Dordrecht, de Kleine Lindt, SUedrecht, Werkendam en Gorinchem. Bij Dordrecht en Gorinchem komt de plant nog voor; langs de groote rivieren zal ze wel overal te vinden zijn. Wij namen haar ook waar bij Rotterdam. In herb. Ned. Bot. Ver. ligt een ex. van v. Hall. bij Loenen. Het is een totaal onrijp ex., waarvan niets te zeggen valt met eenige kans van zekerheid. Het ex. van de Vriese: Aan de Lek bij Wijk bij Duurstede 1845, heeft goede bladen, maar is onrijp. En ten slotte het ex. van P. N. S. : Overveen (als acutus L. Junio 1842) kan zoowat alles zijn, behalve juist R. aquaticus! Het is veel te jong en te onvolledig. 97 Rouy et Foucaud: Fl. de France XII p. 71 ver- deelen deze soort in twee vormen: A. R. Hippolapathum Fries: Feuilles rad. et inférieures obtuses, valves fructif. faiblement cordées, ovales. B. R. Heleolapathum Rouy (= /?. aquaticus Koch) Feuilles rad. et inf. ± aigues ou acutiuscules, valves fructif. ordinairement plus largement ovales et plus forte- ment cordées. Te oordeelen naar de vruchtkleppen zou het ex. in ons herb. (no. 2082) Rotterdam (Delfshaven) 1905 tot R. Hip^ polapathum Fries en het ex. in ons herb. (no. 2709) Rotterdam (Langs de Maas bij KraHngsche Veer) 1908 tot R. Heleolapathum Rouy behooren. Rumex conglomeratus Murr. en R* sanguineus L, Nog altijd blijft de vraag: Zijn dit twee aparte soorten of slechts vormen van één soort? Hoewel de typische vormen kenbaar genoeg zijn, valt het niet te loochenen, dat er overgangen tusschen beide soorten bestaan. Het gaat dan ook slecht, een bepaald kenmerk op te geven om beide soorten te onderscheiden. Heeft men een plant met afstaande takken, die tot bijna bovenaan bebladerd zijn en die vruchten heeft, waarvan alle drie de kleppen een knobbel dragen, dan heeft men een goed ex. van Rumex conglomeratus; terwijl daaren- tegen goed kenbare ex. van Rumex sanguineus rechtop- staande takken hebben , die slechts aan den voet bebladerd zijn, en welker vruchtjes maar één goed ontwikkelde knobbel vertoonen. Maar, wij herhalen: Eén dezer ken- merken alleen is niet voldoende om de soort te bepalen. Zoo hebben wij in ons herbarium ex. van R. conglomeratus met bijna rechtopstaande takken (no 6163 herb. J. en W. van Rotterdam 1911 heeft een vruchtstengel, waarvan de zijtakken rechtop staan, en jonge stengels aan den voet, Nederl. Kruidk. Archief. 1913. 7 98 die afstaande zijtakken dragen). Op schaduwrijke plaatsen wordt de bebladering van R. sanguineus sterker en krijgt deze soms drie goed ontwikkelde knobbels; echter lang niet altijd. Ook bezitten wij overigens typische R. con- glotneratus met één of twee knobbels. Dat de zaden bij R. conglomeratus grooter zouden zijn, is evenmin een kenmerk, dat steeds opgaat. Wel is er vaak verschil in grootte, maar toch bezitten wij ex. van R. conglomeratus met kleinere zaden dan andere ex. dezer soort. Wat vormen aangaat, vindt men van R. conglomeratus er eenige vermeld in Ascherson-Graebner Synopsis IV p. 716, waarvan in ons land wel voorkomen: I. Vulgans Wal Ir.: Bloeiwijze weinig vertakt met meest rechtopstaande takken. Vruchtkleppen met langwerpige, gladde knobbels. IL Pusillus Beek. Takken der bloeiwijze afstaand. Vruchtkleppen met groote, dikke knobbels, die vaak aan den voet gegroefd zijn. Als synoniemen worden in A. en G. van II pusillus o.a. opgegeven: R. diuaricatus Thuill non L, en R, pycno- carpus Wal Ir., welke door de Bruyn als twee aparte variëteiten van R. conglomeratus worden onderscheiden. Op zonnige plaatsen worden stengels, bladstelen en blad- nerven donkerrood. Men heeft dan de lusus: atripur- pureus Aschers. Ook overgangen van het type naar deze afwijking kan men wel vinden (o.a. herb. J. en W. 6162 Rotterdam). Van R. sanguineus L. vindt men een rooden vorm (lusus genuinus) met stengels, bladstelen en bladnerven bloedrood en vaker een groenen vorm (lusus vitidis) met stengels, bladstelen en bladnerven groen. Een ex. van Rotterdam (herb. J. en W. 2734) is een vorm tusschen beide lusi instaand. Van beide soorten schijnen in het buitenland vormen voor te komen met getande vruchtkleppen; tenminste in 99 A. en G. vindt men van R. conglomeratus een vorm den^ ticulatus Zapal waarbij de vruchtkleppen aan den voet onduidelijk getand zijn; terwijl wij in het Rijksherbarium zagen een zeer mooi ex. van „R- sanguineus ualvulis den- tatis' met zeer duidelijke tanden, terwijl het ex. in het geheel niet aan een of anderen bastaard deed denken. Van den bastaard R* conglomeratus X sanguineus vindt men een beschrijving in Ascherson-Graebner pag. 720 met deze aanteekening ; „Von den sehr ahnhchen Erzeugern durch die Beblat- „terung des Blüthenstandes und die ungleichen Schwielen „an den inneren Perigonalabschnitten verschieden. — „Bemerkenswerth ist, dass trotz der grossen Aehnlichkeit ,tder Erzeuger, die ja ihre Artberechtigung zweifelhaft „erscheinen lasst. die Bastarde völlig unfruchtbar sind, „eine Thatsache, die nicht für ihre sehr nahe Verwandt- „schaft spricht. „Beek unterscheidet (a. a. O.) 2 Formen, deren erste „er a. R. Ruhmeri nennt, sie ist im wesentlichen durch „kurze aufrecht abstehende Aeste ausgezeichnet, wahrend „die zweite kraftigere Form verlangerte hat". Uit deze aanteekening blijkt duidelijk, dat Ascherson- Graebner de mededeeling van Haussknecht^) over Rumex bastaarden niet gezien hebben, Haussknecht zegt bij dezen bastaard aldus: „Von dieser Verbindung liegen mir zwei Formen vor. Die eine hat den Habitus des R. sanguineus mit aufrecht abstehenden kurzen Aesten, deren armblütige Scheinwirtel fast bis zur Spitze beblattert sind. Blüten fast samtlich steril und leicht abfallend, nur sehr einzeln zeigen sich entwickelte Früchte, deren ganz- randige Klappen mit langlich rundlichen , ungleich ausge- 1) In Mitt. d. Th. Bot. Ver. Band III. p. 73 (1884). 7* 100 bildeten Schwielen besetzt sind. So bei Löbitz bei Oster- feld und bei Zeutsch gesammelt. Die andere Form, zw. Zölschen und Unterkaka bei Osterfeld beobachtet, ist weit höher, reichstengelig , mit sehr verlangerten, mehr bogig aufrecht abslehenden, bis ungefahr Vs der Höhe beblatterten Zweigen , Scheinwirtel armblütig, z. T. völlig steril, oder mit 1^ — A entwickelten Früchten versehen, deren Klappen mit 2 kleinern und einer grössern breitern Schwiele besetzt sind; Akenen an- scheinend wohl ausgebildet, aber zum grössten Teil innen hohl. — Aehnliche Formen beobachtete ich auch auf dem Ettersberg. Jedenfalls auf Grund solcher Formen wurden die beiden Arten früher von manchen Botanikern vereinigt." Hieruit blijkt dus, dat volgens Haussknecht de bas- taard niet „völlig steril" is en ten tweede, dat beide vormen niet van Beek, maar van Haussknecht af- komstig zijn. Rumex conspersus, Hartman* Zie bij R. crispus X obtusifolius. Rumex crispus L* Deze zeer algemeene soort is dadelijk te kennen aan haar gekroesde bladen en ongetande, ronde vruchtkleppen. Ze varieert weinig, vergeleken met andere Rumices. De bladen hebben een in den steel versmalden bladvoet; toch komt soms een enkel blad met hartvormigen voet voor. Zoo ook kan de vorm der bijna cirkelronde vrucht- kleppen een weinig variëeren, evenals het aantal knobbels. Men zij voorzichtig met de indeeling in Ascherson- Graebner's Synopsis. Vooreerst gaat het toch niet op, de hoofdonderscheiding te gronden op 3 of op minder knobbels. Ten tweede spreken zij elkaar tegen en ten 101 derde citeeren zij hier alweer onvolledig en daardoor on- nauwkeurig. De vorm met drie knobbels komt bij ons het meest voor. In hun diagnose zeggen A* en G. : (p. 723) meest 1, zeldzamer alle kleppen met een knobbel. Op p. 724 vindt men, dat de var. trigranulatus verreweg de alge- meenste vorm is! Toch is de vorm met één knobbel niet zeldzaam; wij bezitten een ex. van Rotterdam, Juni 1910, en van Wasse- naar, 1903. Laatbloeiende, of liever voor de tweede maal bloeiende planten hebben zeer dikwijls 1 knobbel, zooals wij bij Rotterdam in September waarnamen, en ook bleek uit een ex. van Blijdenstein (22 Sept 1905, Borne) in ons bezit. Een verklaring hiervoor geeft Haussknecht in Mitt. Bot. Ver. Thur. III p. 75 (1884) bij R. crispus X maritimus, waar hij zegt: „Bei beiden Formen sind die „Schwielen fast samtHch unentwickelt; nur hin und wieder „findet man einige Früchte, welche 1^ — 3 Schwielen nach „Art des R. limosus besitzen und zwar nur diejenigen, „welche Akenen entwickeln. Die Bildung derselben scheint „daher von der Befruchtung der Blüten abhangig zu sein „oder vielmehr ihre Entwicklung erfolgt erst nach der „Befruchtung." Evenals bij R. obtusifolius en den bastaard R. crispus X obtusifolius komt ook hier een vorm voor, die geheel rood is. Ook overgangen naar dezen rooden vorm vindt men. Of deze vorm dezelfde is als de in A. en G. ge- noemde lusus: puniceus Zapal, is twijfelachtig, daar vol- gens A. en G. de onderste bladen a.d. voet hartvormig moeten zijn. Van den vorm: lingulatus Schur vindt men in A. en G. p. 724: Vruchtkleppen rond-hartvormig of smaller, vaak kleiner, slechts één met een knobbel. Veel beter vindt men dezen vorm beschreven in Koch's Synopsis; waar men vindt: Bladen naar voren tongvormig verbreed, stomp. 102 Van den vorm nndivalvis Meissn. zagen wij tot heden slechts één inlandsch ex. in herb. Danser (1913, Gorin- chem , adventiefterrein). In het buitenland moet deze niet zeldzaam zijn. Campdera beschrijft in zijn Monographie p. 49 (1819) een eigenaardige monstruositeit; n.1. de overgang van meeldraden in stampers. Rumcx domesticus Hartm* Deze soort heeft groote overeenkomst met R. crispus L. en /?. Patientia L. Ze is veel grooter dan R. crispus L. , de onderste bladen zijn veel breeder, vaak hartvormig aan den voet. De vruchtkleppen zijn grooter dan bij R. crispus L. ; bovendien missen zij alle drie den knobbel. (In het buitenland heeft men planten waargenomen, waarbij 1 klep een knobbel droeg). Van Rumex Patientia L. is de plant te onderscheiden doordat bij de bladen van R. domesticus de rand gekroesd is, en bij R. Patientia is de rand meestal vlak. De bladen zijn bij R. Patientia veel dunner. Ook is de bladsteel bij R, Patientia gegroefd, en heeft een der vruchtkleppen een knobbel. Van R. domesticus Hartm. is slechts één goed inlandsch ex. bekend, gevonden te Amsterdam 1911, aan het Merwede-kanaal door }. Th. Henrard. Van het zaad van dit ex. zijn een aantal ex. door ons thuis gekweekt. ^) Het ex. uit den Prodromus : In den tuin der pastorie op VHeland, onder hakhout 20 JuH 1858, v. d. San de Lacoste, is geen R. domesticus, maar R. Patientia L. De Bruyn komt in Ned. Kruidk. Arch. 2^ Serie 4c Deel ■) In 1912 gezaaid, werden ze in 1913 in de volle zon gezet en waren de vruchten reeds half Juni goed rijp! 103 p. 42 tot de conclusie, dat het juist R. domesticus en niet R. Patientia is, maar 1*^. heeft hij alleen vergeleken met de diagnose van R. domesticus , en geen ex. daarvan gezien; 2^\ heeft een der kleppen een knobbel; 3^. is er de aanteekening bij: „fol. raduaha ovata et subcordata"; 4'\ is het eenige, nog in tweeën gebroken blad, dun; 5'\ bovendien kan men in een pastorietuin (het etiket geeft in, en niet achter, zooals de Bruyn zegt) eerder R.PaiientiaddinR.domesticusvev^3iC\it^r\. Reeds Dr. Vuyck twijfelde in den Prodromus aan de determinatie als domes- ticus, te oordeelen naar zijn ? Dat R. domesticus Hartm. een hybride zou zijn {R. aquaticus X crispus) , gelooven wij niet. De als R. con- spersus Hartm. (zie den Prodr. Ed. II p. 1492) be- schouwde ex. zijn vormen van R. crispus ■ obtusifolius , zooals de Bruyn reeds vermoedde; evenals de op dezelfde pag. genoemde R. laevigatus Fries. Rumex hydrolapathum Huds» Aan deze algemeene soort is ten onzent weinig aan- dacht geschonken; in het Herb. N. B. V. komen, in vergelijking met andere Rumices, weinig ex. voor. Ook van bastaarden in ons land, anders dan met R. aquaticus L., is niets bekend. Een eigenaardig ex. lag in herb. N. B. V. „In de slooten te Hatert bij Nijmegen , September, Abele ven." Het bestond uit 3 stukken: 1*^. een wortelblad, in den voet versmald; T\ een tak met jonge vruchten, maar de bladen daaraan zijn iets hartvormig en breeder dan ge- woonlijk; 3". een tak rijpe vruchten, met hier en daar een begin van tanden. Het is helaas niet meer uit te maken, of alles van één plant afkomstig is. Een bijzonder ex. bevond zich in het Rijksherb. als R. Hydrolapathum var. minus v. Hall. Het grootste blad van dit plantje 104 was ± 2 dM. Geen rijpe vruchten waren aanwezig. Op het etiket stond nog: Rum. Lapathum aquaticum minus. Het was afkomstig uit het herb. Abele ven, maar er was geen vindplaats bij. In het herb. Koch bevindt zich een dergelijk ex. In de oudere werken wordt deze soort verward met R. aquaticus L. Waar de Gorter en v. Hall over R. aquaticus L. spreken, kan men er zeker van zijn, dat R. hydrolapathum bedoeld is; te meer, daar de Gorter deze laatste niet geeft , en v. Hall wel , maar R. aquaticus L. nog „algemeen" noemt. De volksnamen in Heukels' „Woordenboek der Nederlandsche Volksnamen van planten" hebben o. i. dan ook alleen betrekking op R. hydrolapathum. Rumex laevigatus Fries* Zie R. crispus X obtusifolius. Rumex leptanthes de Bruyn* Zie onder R. maritimus X obtusifolius, die het echter niet is. Rumex maritimus L» De groote twistvraag bij deze soort is: Moet men R. limosus Thuill en R. palustris Sm. als vormen van R. maritimus L. of als bastaard van R. conglomeratus Murr. met R. maritimus L. beschouwen? Haussknecht helde eerst in Mitt. Thür. Bot. Ver. III (1884) tot het tweede standpunt over , doch kwam later in Mitt. Thür. Bot. Ver. Neue Folge I (1891) met de volgende uiteenzetting : „Men heeft bij R, maritimus vormen met afgebroken * (fm. remota) en samengedrongen (fm. conferta) schijnkransen, vormen met lange (fm. macrodonta) en korte (fm. micro- donta) tanden. 105 De typische R. maritimus L. nu is fm. conferta macro- donta ^); R. limosus Thuill is fm. conferta microdonta en R. palustris Sm. is fm. remota microdonta." Hoewel het waar is, dat R. limosus en R. palustris be- schreven zijn met korte tanden; deze met afgebroken, gene met samengedrongen bloeiwijzen , verzuimt Haussknecht aan te toonen, dat beide tot R. maritimus en niet tot den bastaard moeten gerekend worden, wat met het oog op de korte diagnosen vrijwel onmogelijk schijnt. Hoewel G. F. W. Meyer in 1849 de eerste was, die den bastaard als zoodanig herkende, is het toch Hauss- knecht geweest, die in 1884 (Mitt. Bot. Ver. Thür. III p. 69 en v.v.) den stoot gaf tot nadere onderzoekingen. Op het volgende dient men te letten: De kleur van den bastaard is minder geel, meest geelgroen, de hoogte be- draagt meer dan bij /?. maritimus ; de lange schijntrossen zijn aan den voet meestal afgebroken. De mooiste ver- schillen vindt men echter bij de schijnkransen. Deze hebben bij den bastaard minder bloemen dan bij R. mari- timus; de vruchtsteeltjes zijn korter en dikker, de knobbels grooter, de tanden korter dan bij R. maritimus. Gillot en Parmentier kwamen in Buil. de la Soc. bot. de France XLIV p. 325 (1897) tot hetzelfde resultaat. Zij zeggen o.a. :„.... nous ont fait soupgonner son origine „hybride, hypothese que l'anatomie a pleinement corroborée „et confirmée*" Bovendien telden zij het aantal bloemen in één schijnkrans en kwamen tot een gemiddelde van 90 bloemen bij R. maritimus, 42 bij R. palustris en 20 bij /?. conglomeratus. Verschillende schrijvers aarzelen, in R. palustris een bastaard te zien, omdat de stamouders vaak niet tegelijk ^) Van fm. remota macrodonta bezitten wij maar één inlandsch ex. (leg. Kok Ankersmit, Apeldoorn 1899. Herb. J. & W. 8472'. 106 met den bastaard voorkomen. Haussknecht weerlegt dit bezwaar aldus (p. 70): „Ferner ist zu bemerken, dass Kreuzungsproducte aus „ein- oder zweijahrigen mit perennierenden Arten peren- „nierend werden, wie auch Freund M. Schulze nament- „lich bei Cirsien beobachtet hat; durch diese Eigenschaft „kann sich der Bastard lange Zeit erhalten, wahrend der „zweijahrige R. maritimus dort vielleicht nicht mehr die „Bedingungen seiner Existenz (ammoniak- oder salzhaltigen „Boden) fand und zu Grunde ging." Dit laatste hebben wij zelf bij Rotterdam waargenomen. Op een braakliggenden akker (opgespoten zandgrond) in den Boschpolder vonden wij 15 Juli 1911 duizenden ex. /?. maritimus en /?. conglomeratus , de meeste R. maritimus al ver in vrucht. Daartusschen stonden vele ex. van „R. palustris Sm." nog pas in het begin van den bloei. In Augs. verzamelden wij daar goede rijpe ex. , en konden de verschillen, die Haussknecht aangeeft, prachtig waar- nemen. Wij vonden van den bastaard vruchtbare en on- vruchtbare ex. (evenals Haussknecht). Bij de onvrucht- bare vielen de looze vruchtjes zeer spoedig af. Toen wij op 21 Juli 1912 denzelfden akker bezochten, stonden R, conglomeratus en ,,R. palustris" er prachtig bij, maar R. maritimus L. was bijna geheel verdwenen. Na lang zoeken mochten wij nog een paar ex. vinden. Eveneens in 1913. Terwijl er nog tal van „R. palustris ' waren, stonden er slechts zeer weinig R. maritimus meer. Het terrein zal in 1914 geheel verdwenen zijn door bebouwing en havenaanleg, maar wij zijn overtuigd, dat de R. mari- timus niet stand gehouden zou hebben. In elk geval had iemand, die in 1912 en 1913 het terrein niet opzettelijk stukje voor stukje had afgezocht, zeker gezegd, dat R. maritimus er ontbrak. Van R. conglomeratus X maritimus namen wij nog waar, dat de onderste bladen soms zeer groot kunnen worden; 107 zij waren toen iets hartvormig, en meer dan 3 dM. lang en meer dan 5 cM. breed. Nog vonden wij enkele malen een waarschijnlijk door een of andere ziekte veroorzaakten vorm, waarbij de zeer lange, talrijke takken een groot aantal, meest afvallende, looze vruchtjes dragen, waarbij de vruchtkleppen zeer klein zijn. Rumex obtusifolius L» Dit is een der algemeenste Rumices, maar de kennis en rangschikking der verschillende ondersoorten laat nog zeer veel te wenschen over. Haussknecht schrijft in 1884 in zijn eerste bijdrage in de Mitt. d. Th. Bot. Ver. Band III p. 57, dat hij pas later na kultuurproeven zal behandelen de verschillen der beide hoofdvormen; en zeven jaar later, in de Mitt. d. Thür. Bot. Ver. Neue Folge I p. 32 komt hij met een indeeling, die wel heel mooi en aardig is op papier, maar die onmogelijk bruikbaar is. Hij onderscheidt n.1. naar de bloeiwijze een vorm con- ferta en een vorm remota; naar de lengte der tanden van de vruchtkleppen een vorm microdonta en een vorm macvodonta , en naar de grootte der vruchtkleppen een vorm micrantha en een vorm mactantha. Deze zes vor- men kan men combineeren, en zoo tot een resultaat komen, dat met de werkelijke vormen weinig te maken heeft. Gelukkig heeft dan ook niemand deze namencombinatie overgenomen. As cherson-Graebner brengen ons in hun Synopsis niet veel verder. Wel geven zij de hoofdverdeeling in A. agrestis Fries en B. siluestris Fries, maar daarnaast komen een aantal afwijkingen en overgangen, die verwar- ring stichten inplaats van meer licht te geven. Zoo vindt men bijv. bij A. agrestis Fries den vorm „IV seminudis 108 Zapal. : Slechts 1 of 2 der vruchtkleppen met een knobbeL Zeldzaam," terwijl in den regel A. agrestis Fries juist 1 of 2 knobbels heeft. De talrijke variëteiten van Zapalo- wicz moeten niet zoo maar zonder meer worden overge- nomen,, daar hij de standplaatsvormen niet duidelijk van de variëteiten heeft onderscheiden. Voor ons land is voorloopig de onderscheiding in A. agrestis en B. silvestris genoeg , kan men daarnaast nog enkele andere vormen of overgangen constateeren, zooveel te beter. A. agrestis Fries heeft in den regel groote vruchtklep- pen, meest eivormig-driehoekig, met flinke, lange tanden, terwijl 1 klep een grooten knobbel draagt, ('t is de vorm conferta macrantha macrodonta van Haussknecht.) B, silvestris (Wal Ir.) Fries heeft meest breedere onderste bladeren dan A, de vruchtkleppen zijn meestal half zoo groot en langwerpig-driehoekig , zwak-getand tot gaaf- randig, terwijl alle drie de kleppen een knobbel dragen, (de vorm micrantha microdonta van Haussknecht). Beide vormen namen wij om Rotterdam waar. A. agrestis heeft soms 3 knobbels, waarvan dan echter één grooter is dan de beide andere; soms vindt men aan éénzelfde ex. kleppen met lange, en kleppen met zeer korte tanden; ook vindt men wel ex. met enkel korte tanden. B. silvestris vindt men soms met groote vruchtkleppen; ook met kleppen , waarvan er twee bijna onontwikkelde knobbels hebben. Soms zijn alle drie de knobbels zeer sterk ontwikkeld, waardoor de plant op R. conglomeratus gaat gelijken, vooral als de kleppen dan bijna ongetand zijn. (Een dergelijk ex. — hoewel treurig fragment — bezitten wij bijv. in het authentiek ex. van Wallroth uit de exsicc. van Reichenbach). Verder komt in ons land nog voor de vorm purpureus Poir (=1^ discolor Wallr.), waarbij bladsteel, bladner- ven en bloeiwijze geheel rood zijn, vaak bloedrood. Wij 109 namen haar bijna elk jaar om Rotterdam waar. Tevens viel ons op, dat in den regel de bloeiwijze van dergelijke planten slecht ontwikkeld was. Bijzonder eigenaardig is no. 4915 uit ons herbarium, dat twee stengeltjes had, waarvan bij het eene alles groen was, en de vruchtkleppen flink ontwikkeld waren, terwijl het tweede stengeltje alles rood had, en onontwikkelde vruchtkleppen droeg. Aan den vorm purpureus Po ir. moet niet te veel waarde gehecht worden, daar er talrijke tusschenvormen bestaan. Zoo vonden wij op één vindplaats, behalve den vorm purpureus, nog planten, waarbij enkel de bladen rood waren, en de vruchtkleppen groen met flinke tanden, of de vruchtkleppen groen met kleine tanden; of de bladen van boven rood en van onderen groen, of de bladen groen en de vruchtkleppen rood, enz. Tot slot wijzen wij hier op een door L. Geysenheyner in „Aus der Heimat" 21 (1908) p. 6 — 12 beschreven ver- groening van deze Rumex, die heel interressant is, en misschien door bladluizen is veroorzaakt. Vergroeningen van Rumices behooren, ook buiten ons land, tot de groote zeldzaamheden. Rumex odontocarpus Sandor* De ontdekking van deze soort danken wij aan den heer J. Th. Henrard, die het eerst in 1912 eenige adventief Rumices uit Gorinchem als zoodanig determineerde. Nu bleek ons, dat wij de plant reeds in ons herbarium hadden van twee plaatsen in den Boschpolder te Rotterdam, 1910 en 1911 (Herb. J. en W. no. 4910 en 6142). Ze lagen onder R. crispus obtusifolius , waarmede deze soort veel overeenkomst heeft, zooals ook in Koch Ed. III p. 2235 wordt aangegeven. (Wel heet deze soort daar R. steno- phyllus Led eb., maar uit de synoniemen blijkt, dat onze plant daar bedoeld is). Het verschil met R. crispus X 110 obtusifolius zit vooral in de vruchtkleppen, die bijna over de geheele lengte bezet zijn met korte, aan den voet ver- breede tanden. De kleppen zijn bijna even breed als lang, maar aan de punt gaafrandig en plotseling samengeknepen, wat men bij R. crispus X obtusifolius niet vindt. De trossen zijn lang en dicht, van onderen vaak afgebroken. De ex. in 's Rijks herbarium, uit Herb. Europ. van Baenitz (uit Hongarije) en de Fl. Exsicc. Austr. — Hung (ook uit Hongarije) zijn identisch aan onze ex. De soort is, behalve in Oostenrijk-Hongarije, inheemsch in Zuid-Rusland, Centraal-Azië en Siberië, en is eenmaal bij Koningsbergen aangevoerd. In Aug. 1913 vonden wij tal van ex. op adventief terreinen langs de Zaan bij Wormerveer. Rumex Patientia L* Deze soort wordt in tuinen gekweekt, bijv. veel in Z. -Lim- burg, en verwildert gemakkelijk. Zoo is o.i. het Vlie- landsche ex. (zie bij R. domesticus Hartm.) een verwilderde plant. Ook bezitten wij een verwilderd ex., door A. de Wever te Terblijt gevonden. Van J. Th. Henrard ontvingen wij een prachtig levend ex., te midden van andere adventiefplanten aangevoerd gevonden bij Gorin- chem (Juni 191 Ij. Rumex pulcher L» Deze soort komt bij ons alleen voor als adventiefplant en is de laatste jaren meermalen aangetroffen. Wij heb- ben niet kunnen nagaan, waarop de opgave berust in A. en G., dat de plant in Nederland wordt aangevoerd. We vermoeden, dat dit berust op de opgaven van de Bruyn in het Kruidk. Arch. hoewel de Bruyn spreekt van R. divaricatus Fries en niet van R. divaricatus L. 111 Wijlen Kok Ankersmit cultiveerde de plant in 1881 en bij een ex. in ons herbarium schreef hij: „Ook in 1881 gevonden bij den tol te Vaassen." Jammer genoeg is van die vindplaats geen ex. bewaard gebleven. (Zie Prodr. Fl. Bot. Ed. II p. 1487, waar echter niet duidelijk uitkomt, dat het gekweekte ex. R. pulcher L. is.) In 1906 vonden wij een tweetal slechte ex. tusschen een aantal adventiefplanten (Herb. }. en W. 2185 op 1 Sept. en no. 2184 op 20 Oct.) op opgespoten grond aan den Maashaven te Rotterdam. Ondanks den laten tijd waren er bijna geen rijpe vruchtjes. Op 4 Augs. 1910 vond B. H. Danser een ex. op opgespoten grond te Rotterdam bij den Varken- oordschen Dijk. Wij zelf vonden nog een ex. op opge- spoten grond in den Boschpolder te Rotterdam op 8 Juni 1911 (Herb. J. en W. 6170) en eenige ex. in Augs. 1913 aangevoerd te Wormerveer, terwijl J. Th. Henrard een ex. te Amsterdam vond. Geen der „inlandsche" ex. heeft de typische vioolvor- mige wortelbladen; de plant is echter genoegzaam te kennen aan de ver van elkaar staande onderste schijn- kransen, die bijna alle een schutblad hebben, en aan de vruchtkleppen, waarbij de nerven zeer duidelijk voor den dag treden (Haussknecht noemt ze: „stark netzartig- wabig gerippt"), terwijl bovendien de knobbels zeer vaak eigenaardig ingesnoerd zijn. Het aantal en de lengte der tanden is zeer variabel; ook de bladvorm en de vertak- king wisselen sterk. Geen wonder, dat er een groot aantal variëteiten en vormen zijn onderscheiden, maar het is zeer lastig, onze „inlandsche" ex. tot een bepaalden vorm te brengen. Alleen het ex. Herb. J. en W. 6170 komt vrijwel overeen met de var. divaricatus M. et K. in A. en G.; terwijl het door B. H. Danser gevonden ex., waarvan wij later eenige gekweekte exemplaren ont- vingen, o.i. behoort tot R. dentatus L. , waarvan A. en G. 112 zeggen: „Der Leitart ( R. pulcher) sehr ahnlich" en die Haussknecht als var. macrodonta tot R. pulcher brengt (Mitt. Bot. Ver. Thür. Neue Folge I (1891)). Daar ter plaatse noemt Haussknecht nog een aantal andere „soorten ", die eveneens tot R. pulcher L. zouden behooren. Dit is wel zeker, dat wij R. pulcher L. als een collectief- soort moeten beschouwen , die zeer veel ondersoorten omvat. Rumex dentatus L. is een soort uit Noord-Afrika en West-Azië, die zich volgens Bornmüller (A. en G. p. 709) onderscheidt door den afwijkenden habitus, vooral wegens de onvertakte of rechtop-vertakte, tot aan de punt bebladerde stengels en de grootere vruchtkleppen. Rumex salicifolius Weinman» Deze Amerikaansche soort werd door ons in 1909 te Schiedam aangevoerd aangetroffen (Herb. }. en W. 2248, 2249, 2250. 2251), waarna B. H. Danser ze bij Rotter- dam vond in 1910, eveneens op opgespoten grond, en }. Th. Henrard enA. W. KI o os in 1912 bij Dordrecht. De plant valt direct in het oog door de bijzondere kleur der kleine bladen: lichtgroen, als met een waslaag over- trokken. Voor verdere bijzonderheden verwijzen we naar de Levende Natuur XV, p. 140. Rumex sanguineus L» (Zie bij R. conglomeratus , Murr. pag. 97). Rumex scutatus L, Deze soort behoort tot de zeldzaamste Rumices van ons land. Hoogstwaarschijnlijk zijn de hier gevonden planten overblijfsels van vroegere cultures. 113 Reeds Pelletier. Munting (Herb. Brit. t. 74 als „Acetosa romank rotandifolia') vermelden haar, evenals de Gorter. Zij is in ons land waargenomen te Rhenen, Zutfen, Roermond en Maastricht. (Zie Prod. Ed. II. p. 1493). Wat Maastricht aangaat, in het Herb van den heer de Wever komt een ex. voor van 1868, leg. Jacques, met de bijvoeging „verdwenen". In ons eigen herb. en dat van den heer de Wever komen vruchtex. voor van Eysden; muur langs de Maas 18 X 1912, leg. A. de Wever. Alle inlandsche ex. behooren tot de var. hastifolius M. Bieb. Rumex thyrsiflorus Fingerhuth, Het vinden van een paar Rumices, die wel tot de R. Acetosa groep behoorden, maar van de gewone R. Acetosa veel afweken, was aanleiding tot het nagaan der verschillende opgegeven vormen dezer plant; en vooral waren dat de vormen thyrsiflorus en „Hispanicus*'. Het onderzoek werd echter niet weinig bemoeilijkt, doordat er in de gezaghebbende werken geen voldoende overeen- stemming in de beschrijvingen te vinden is. Waar de plant tegenwoordig bekend staat onder boven- genoemden naam , willen wij vooraf letterlijk overnemen , wat Fingerhuth zelf schreef in Linnaea IV p. 380 (1829), te meer waar dit tijdschrift maar zelden te krijgen is. Door de bereidwiUigheid van Dr. J. W. C. Goethart, wien wij hiervoor bij dezen hartelijk dank zeggen , konden wij dit afschrift nemen. De geheele mededeeling t. a. p. luidt dan: Rumex thyrsiflorus Fghth. Die Wurzel spindelig, astig, faserig, nur einen auf- rechten 1 ^// hohen rundlichen , gefurchten Stengel treibend, Nederl. Kruidk. Archief. 1913. 8 114 der am Ende in einen blüthentragenden Thyrsus getheilt und kahl ist. Die Blatter meist 1 ^j^' lang und ^j ^' breit, an der Spitze zugerundet; die Wurzelblatter oval-langlich, am Rande buchtig, stumpf, langgestielt, (Blattstiel viel langer als das Blatt) mit einer etwas breiten Basis in den Blattstiel übergehend, die weiterfolgenden langlich-pfeil- förmig, mit rückwarts und nach aussen gerichteten, mehr oder weniger zugespitzten 3 — 6" langen Ohrchen; die obersten kurz gestielt, schmaler, lanzettlich-pfeilförmig, mit spitzen kürzeren und im Verhaltniss aus einer breitern Basis hervorgehenden Ohrchen. Die Blattstiele rundlich, gefurcht, oberseits gerinnt, an der Basis breiter und hier am Rande schwach gezahnelt, mit braunlich-roth gefarb- ten Zahnchen. Die Nebenblatter scheidig, 3 — %'" lang, 3 zahnig, an der Basis krautig, unter der Linse mit kleinen, rauhen Erhabenheiten besetzt, übrigens trocken-hautig , röthlich-braun , die Einschnitte rundlich, die einzelnen Zahne ungleich, die beiden seitlichen kurz, spitz, am Sten- gel anliegend; der mittlere lang, etwas abstehend, an der Spitze zurückgeslagen. Die Blüthen in einem dichten ent- standigen Strauss, zu 2 — 4 in Halbquirlen. Die blüthen- tragenden Astchen schwach gefurcht, röthlich angelaufen. Die grünlichen feinen Blüthenstielchen in der Mitte mit einem röthlichen Gelenk versehen; die Blüthen zweihausig. Die aussern Blattchen der Blüthenhülle vor und wahrend dem Blühen aufrecht-abstehend , eiförmig, zugespitzt, ganz- randig, braunlich, hautig, kürzer als die innern Klappen, nach dem Verblühen an den Blüthenstiel zurückgeschlagen, die innern Klappen herz-eirund, am Rande hin und wieder schwach gezahnelt, etwas wellig, hautig, grünlich mit rosenrother Einfassung und dunklen Adern, an der Basis mit einem schwieligen Schüppchen. Der Saamen kastanien- braun, halbsolang als die Klappen. Unterscheidet sich von dem ahnlichen R. acetosa, durch einen niedrigern , am Ende in einen blüthentragenden Thyr- 115 sus getheilten Stengel, wovon die einzelnen Blüthenastchen am Grunde abstehend, dann aufrecht gebogen sind, ge- drangt stehen und am Grunde so wie die einzelnen Halb- quirle mit einem 3-zahnigen Nebenblatt versehen sind (welche bei R. acetosa am Ende geschlitzt gezahnt sind); die einzelnen Zahne der Nebenblatter durch einen rund- lichen Ausschnitt von einander getheilt, der mittlere Zahn der langste, etwas abstehend, an der Spitze zurückgebo- gen; ferner durch die am Rande buchtigen, stumpflichen oval-langlichen, langgestielten, mit kleinen Ohrchen ver- sehenen Wurzelblatter, langlich-pfeilförmigen Stengelblat- ter, mit rückwarts und nach aussen gerichteten stumpf- lichen Ohrchen, von denen die obersten schmaler, kürzer gestielt, lanzettlich-pfeilförmig mit kurzen zugespitzten, aus einer breiten Basis hervorgehenden Ohrchen versehen sind; durch die in einem dichten entstandigen Strausse stehenden Blüthen, die zu 2 — 4 in Halbquirlen, auf langen grünlichen Blüthenstielchen stehen , die bei R. acetosa in einer Rispe, zu 3 — 6 in Halbquirlen, auf rothen Blüthen- stielchen stehen; durch die vor und wahrend dem Blühen abstehend-aufrechte , eiförmige, zugespitzte, ganzrandige BlüthenhüUe , die nach dem Verblühen an den Blüthenstiel zurückgeschlagen und welk ist; endlich durch die rundliche am Rande hin und wieder schwach gezahnten, etwas wolligen grünlichen, rosenrothgerandeten, dunkeladrigen Klappen, die noch so lang sind als die Saamen, die bei R, acetosa herzförmig, ganzrandig, bei R. scutatus tief- herzförmig mit purpurrothem Adernetz und ohne schwielige Schuppen sind. Unterscheidet sich übrigens noch von R. arifolius und R. scutatus durch die Form der Blatter, Blüthenstand und die Gestalt der Nebenblatter. Char. spec. R. SaamenhüUe rundUch an der Basis herzförmig, am Rande hin und wieder mit kleinen Zahn- chen versehen, etwas wellig, am Grunde mit einem herab- gebogenen schwieligen Schüppchen versehen; die Blüthen- 8* 116 hülle aufrecht etwas abstehend, nach dem Verblühen am Blüthenstiel zurückgeschlagen, welkwerdend; die Wurzel- blatter stumpf, am Rande buchtig, oval-langlich, langge- stielt, die übrigen langlich-pfeilförmig mit etwas abstehenden Ohrchen; die Nebenblatter dreizahnig, der mittlere Zahn viel langer, an der Spitze nach abwarts gebogen. Auf Bergwiesen der Eiffel, bei Manderfeld — 2|. Juni. Reeds voor Fingerhuth haar beschreef, was de plant meermalen in de literatuur vermeld, soms met af- beelding. Meestal noemde men haar dan Oxalis crispa of R. Acetosa y. Oxalis crispa of R. Acetosa var. fi crispa. (Zie voor deze opgaven Haussknecht: Mitt. Geogr. Ges. Thür. III p. 58 (1884)). Volgens Hauss- knecht t. a. p. werd haar meer aandacht geschonken door Wallroth, „welcher sie als var. anriculatus auf- stellte und mit einer vorzüglichen Beschreibung versah". Deze beschrijving is gepubliceerd in Wallroth: Sched. crit. p. 182 (1822). Het is zeer jammer, dat wij ondanks veel moeite, deze schedulae niet hebben kunnen inzien, zoodat wij de „vor- zügliche Beschreibung" niet konden nagaan, wat anders misschien verklaard zou hebben de aanmerkelijke verschillen tusschen Haussknecht en Fingerhuth. Want hoewel Haussknecht, voorzoover ons bekend is, de eerste is, die R. Acetosa var. auriculatus Wal Ir. synoniem noemt met i^. thyrsiflorus Fingerhuth, schijnt hij toch de diagnose in Linnaea niet te hebben gezien, daar hij anders wel op verschilpunten zou hebben gewezen. Want wat zegt Haussknecht t. a. p.? „Von R. Acetosa unterscheidet er sich durch die ziemlich dicke, tief in den Boden eindringende , nach oben hin etwas verholzende Wurzel, aus welcher meist zahlreiche ,^) Cursiveering, ook verder op, van ons (]. en W.) 117 steif aufrechte, meist dickere, 2 — 3' hohe, weit weniger hohle und daher schwerer zusammendrückbare Stengel her- vorkommen. Die untern Blatter sind lanzeitlich-lineal, zugespitzt, langer und schmaler als bij R. Acetosa, langer gestielt, an der Basis von abstehenden bis wagerecht abstehenden spitzen Ohren spiessförmig; die mittletn und obevn Blatter allmahlich sitzend, halbstengelumfassend, sich plötzlich sehr verkürzend und verschmalernd, die obersten schmal lineal. Sehr haufig sind die mittlern und obern Blatter, hin und wieder auch die grundstandigen, am Rande mehr oder weniger stark wellig gekraust und eingerollt; seltener sind die oft auf- und einwarts ge- krümmten Ohren 2 — 3 spaltig (var. 7. fissus Koch). Stengel und Blatter zeigen eine ausgesprochene Neigung zur Pubescens. Der bei R. Acetosa schlanke, dunne, im Verhaltnis armblütige, aus meist einfachen, kurzen, aufrechten Astchen gebildete Blütenstand erscheint hier als ein grosser reichblütiger Thyrsus , dessen divarikate Zweige wiederum in kürzere Astchen geteilt sind. Sehr auffallend dicht gedrangt ist namentlich der Blütenstand bei rein weiblichen Pflanzen. Auch die sofort in die Augen fallenden kleineren Früchte auf blassgrünlichen , nicht purpurnen Pedicellen, die an der Basis weniger ausgepragt herzför- migen Fruchtklappen , 50 wie vor allen die um die Halfte kleineren, breit-eiförmigen , gleichmassig schwarzbraunen Akenen (die bei R. Acetosa langlich-elliptisch , grösser und an der Basis mit einem hellen Fleck versehen sind) unterscheiden die Pflanze in einer Weise, dass ihre Trennung von R. Acetosa gerechtfertigt scheint. Auch durch den Standort unterscheiden sich beide Arten, denn v/ahrend diese auf freiem, mehr trockenen, selbst sterilen und vor allem auf kieselhaltigem Terrain auftritt. Hebt jene mehr die fetten, feuchten und oft schattigen Wiesen. Eine Form des kieselhaltigen Bodens kann sie nicht sein, da R. Acetosa meist mit ihr gemischt vor- 118 kommt. Trotz des sonnigeren Standortes hat sie eine auffallend spatere Blütezeit , denn wahrend R. Acetosa von Mai bis Juli blüht und Früchte reift, entfaltet diese ihre Blüten erst im Juli, so dass man die Früchte dersel- ben noch den September hindurch sammeln kann. Wenn Meyer in Fl. Hannov. meinte, dass R. Acetosa oft zum zweitenmale im Aug. blühe, so beruhte diese Wahrnehmung sicher auf Verwechslung mit dieser Art. Uit het gecursiveerde kan blijken, als men in aanmer- king neemt, dat Fingerhuth spreekt van „nur einen Stengel", „Wurzelblatter oval-langlich, stumpf" zelfs de bovenste bladen nog „kurz gestielt" laat, terwijl bij Haussknecht de middelste reeds zittend kunnen worden; dat Haussknecht zeer veel gewicht hecht aan de veel kleinere vruchtkleppen en zaadjes, waarover Fingerhuth niets zegt; dat daarentegen bij F. de vruchtkleppen iets getand kunnen zijn en dat, terwijl H. veel nadruk legt op den lateren bloeitijd, de planten van F. in Juni bloeien; wanneer men dit alles bedenkt, moet wel de gedachte opkomen, dat beiden een geheel anderen vorm voor oogen hebben gehad, en dat Haussknecht ten onrechte den naam R. thyrsiflorus Fingerhuth toepaste op zijn planten. Met het oog op deze verwarring zagen wij vol verlan- gen uit naar Band IV van Ascherson^ — Graebner's Synopsis, die in 1913 eindelijk verscheen; maar inplaats van meer licht, kwam nog meer duisternis, daar de beschrij- ving nóch met die van Fingerhuth, nóch met die van Haussknecht bleek overeen te komen. Ze luidt als volgt : R. thyrsiflorus 2J.. (^- 0 0?) Wurzel spindelförmig, meist nur einen, seltener mehrere Stengel tragend ^). Grundachse ohne Nebenwurzeln, Stengel derb, meist 6 — 10 dm. hoch, kahl oder etwas behaart. Grundstandige und untere Stengelblatter langlich, etwa 4^12 mal so lang wie breit, ) Cursiveering van ons (J. en W.) 119 wellig-kraus, ihre Spiessecken ausgezogen, schmal, spitz, oft zweispaltig auswarts oder einwarts gekFÜmmt; mittlere Blatter sehr verlangert, linealisch-lanzettlich , die obersten sehr schmal-linealisch. Tuten gezahnt bis fransig einge- schnitten. Aeste des Blüthenstandes mit zahlreichen kurzen Zweigen, daher der Blüthenstand dicht und sehr reich- blütig, langlich bis fast dick-ahrenformig. Zweige oft abstehend bis bogig-aufsteigend, wie die Blüthenstiele grün. Innere Perigonabschnitte rundlich-nierenförmig, 23 — 3,5 m.m. lang, grün, am Rande roth überlaufen, mit deutlicher lappenartiger Schwiele. Frucht klein, 1,8 — 2,2 m.m. lang, glanzend schwarzbraun. BI. Juli, August. Het verschil met Fingerhuth en Haussknecht valt dadelijk in het oog. Over het geheel kan men zeggen, dat soortgelijke vormen als die van Haussknecht be- doeld zijn. Vergelijkt men echter, wat Haussknecht aangeeft over het verschil in vrucht en zaad bij R. thyrsi- florus en R. Acetosa, en hierin als het ware het hoofd- kenmerk vindt, dan doet het vreemd aan, als A. en G. bij R. Acetosa (p. 777) aangeven: „Frucht 1,8 — 2,2 m.m. lang, schwarzbraun, glanzend", m. a. w. volgens hen bestaat er geen verschil! Nadat wij in 's Rijksherbarium enkele ex. gezien hadden , die goed met de beschrijving van Haussknecht over- eenstemden, gingen wij wat meer op dergelijke vormen letten, en tot onze groote voldoening mochten wij in Juni 1911 op een dijkje in den Boschpolder bij Rotterdam eenige ex. aantreffen, die den typischen bladvorm toon- den. (Herb. J. en W. 6172) Deze is nl. lang gerekt; de randen loopen bijna evenwijdig , en aan den voet zijn 2 oortjes aan weerszijden ibij de gewone R. acetosa vindt men meestal maar 1 oortje aan eiken kant). Van ont- wikkelde bloemen was nog geen sprake, terwijl de gewone R. acetosa reeds in vrucht stond. In Augustus terug- 120 keerend, vonden wij nog maar weinig ex., echter alle manlijk (herb. J. en W. no. 6173—6175). Bij deze plan- ten hadden de bladeren niet meer dien mooien langgerekten vorm , maar waren breeder, waardoor ze meer op R. acetosa geleken. Van deze was echter geen enkel ex. meer te vinden, hoewel ze er bij honderden staat. In 1912 bezochten we het dijkje in Juli. Hoewel geen wortelbladen meer aanwezig waren, konden we tal van ex. meenemen. Vooreersc een aantal ex. die voldeden aan de beschrijving van Haussknecht (Herb. J. en W. 8443—8449, behalve 8447). Bij deze ex. vormde de bloei- wijze meest één dichte massa ^) ; waren de zijtakjes weder vertakt; waren de vruchtkleppen klein (± 3 m.M.) en waren de zaadjes ± 2 m.M., maar naar verhouding korter en breeder dan bij R, acetosa, waarbij ze aan beide einden meer toegespitst zijn. Ook was in den regel de lichte vlek bij R, thyrsiflorus veel , veel kleiner. De bladen waren echter niet geheel typisch. Toch bestaat er bij ons geen twijfel, of deze ex. zijn echte R. thyrsiflorus in den zin van Haussknecht. Er bleek ook, dat de gewone R. acetosa eveneens op dat dijkje voorkwam in een paar laat bloeiende ex. , die echter bijzonder groot waren (Herb. J. en W. 8440). Bij 8440 is de bloeiwijze 50 cM. lang, maar smal. De vruchtkleppen zijn groot, de zaadjes iets langer dan 2 mM, toegespitst en met duidelijk lichten vlek. (Een dergelijk ex. is bijv. Herb. J. en W. 4905 van 1910 bij den Schiedamschen Watertoren in het gras op vetten grond. Dit ex. is 117 cM. lang; heeft een bloeiwijze van 60 cM. lengte bij 5 cM. breedte.) Maar het merkwaardigste is wel, dat wij een ex. ver- zamelden, dat geheel den indruk maakt van een bastaard M Volkomen gelijk aan de afbeelding van Beek in Reichenbach Icones XXIV t. 196. 121 tusschen R, acetosa en „R, thyrsiflorus', hoewel wij het daarom nog niet als zoodanig beschouwen willen. Bij dit ex. toch (Herb. J. en W. 8442) is de bloeiwijze wel groot, maar los, daar de zijtakken minder vertakt zijn dan bij de andere R. thyrsiflorus De vruchtjes zijn grootendeels onontwikkeld, de goede vruchtkleppen zijn :t 3 mM. ; de weinige zaadjes zijn bijna alle loos en houden het midden tusschen die van de vermoedelijke stamouders* De bladen lijken meer op die van R. thyrsi- florus. Het verschil met de gewone R. thyrsiflorus valt te meer in het oog, wanneer men dit ex. vergelijkt met Herb. J. en W. no. 8441, die eveneens een klein aantal ontwikkelde vruchtjes draagt, waarvan de zaadjes echter alle goed ontwikkeld zijn , en de bloeiwijze veel meer gedrongen is. Eigenaardige ex. vonden wij op een andere plaats in den Boschpolder in Juni 1911 (Herb. J. en W 6176 — 6179). Wat bladvorm en bloeitijd aangaat, behooren zij bij R. acetosa; maar de vruchtjes (6179 is 3) hebben kleine kleppen en de zaadjes zijn ook klein , terwijl de bloeiwijze ook dicht is; zoodat wij ze toch nog tot R. thyrsiflorus brengen. Ook van een tweede vindplaats bezitten wij een ex. (Herb. J. en W. 8447). Op 7 Aug. 1912 vonden wij op den Grebberberg bij Wageningen een plantje met 2 sten- gels, nog pas in het allereerste begin van bloei. Waar de bladvorm hier typisch was, en vooral de eene bloei- wijze dicht — de andere is meer los — aarzelen wij niet ze ook tot R. thyrsiflorus te brengen. Waar de plant wel meer in ons land zal voorkomen, hebben wij er uitvoerig bij stilgestaan, en willen nog even vermelden, dat Haussknecht nog aangeeft (t.a.p. p. 60) de var. fissus Koch ( . . . beobachtete ich sehr ausge- pragt bei der Saline Dürrenberg; manche Exemplare zeigten an den untern Blattern bis 4 DM. lange, schmale, spitze 122 Zipfel, die an der Basis mit ebensolchen, aber kürzern Zahnen versehen waren) en de var. pubescens Sanio (mit sehr ausgepragter Behaarung der Stengel und Blatter, die dadurch hellgrau erscheinen. En hiermede zij de „Haussknechtsche" R. thyrsi- florus Fingerhuth den Nederlandschen floristen verder aanbevolen. (Zie verder het Naschrift op pag. 135). Rumex aquaticus X hydrolapathum» (R. maximus S c h r e b). Deze bastaard komt in ons land op dezelfde plaatsen voor als R aquaticus L. Wij willen van dezen bastaard drie vormen onder- scheiden : A. fm. subaquaticus Schatz. iMitt. Bad. Bot. Ver. 1888 p. 18). Wortelbladen aan den voet het breedst, min of meer hartvormig. Slechts een der slippen met een duidelijken knobbel; de andere met onduidelijken knobbel. B. fm. intermedius Schatz (1. c). Bladeren vrij stevig, ongeveer in het midden het breedst; alle kleppen met knobbels. C. fm. subhydrolapathum Schatz (Schr. Ver. f. Gesch. u. Naturk, der Baar VIII p. 11 (1893)). Bladeren en vruchtkleppen meer op R. hydtolapathum gelijkend. De vormen A en B vonden wij aangegeven in de derde uitgave van Koch's Synopsis, waarbij vermeld werd, dat vormen, die R. hydtolapathum het naast stonden, nog niet gevonden waren. Den vorm C namen wij over uit Ascherson^ — ^Graebner's Synopsis p. 741 ; waar fm. A niet genoemd wordt. Wel vindt men nog een vorm Bastelaeri Beek; 123 (= R. maximus X Hydrolapathum v. Bastelaer) maar het verschil met C. subhydrolapathum is in Asch. en G r. niet duidelijk. Voordat Asch. en Gr. verschenen was, zagen wij het herbariummateriaal van de Ned. Bot. Ver. eens door, en vonden daar van A. subaquaticus Schatz ex. van Zwijndrecht, terwijl wij zelf de plant waarnamen bij Rotterdam en Henrard ze bij Gorinchem vond. Van B. intermedius Schatz (^ R. maximus Schreb) lagen er ex. van Dordrecht, terwijl wij ze ook bij Rotterdam waarnamen; en eveneens lag daar een merkwaardig ex. van de Bruyn, in Aug. 1851 aan den Noorderdijk bij Dordrecht verzameld, welk ex. door ons als fm. C. subhydrolapathum J. en W. beschreven werd in: des Tombe: Verzeichniss der neuen und bemerkenswerthen Gefasspflanzen , welche in den Niederlanden 1901^ — 1910 gefunden wurden. Pag. 50 (aldaar drukfout: Hydrolapathum inplaats: subhydrolapathum). Er lagen twee vellen, op het eene was een vruchttak met 1 blad; op het andere 2 bladeren. Twee wortel- bladen zijn niet hartvormig, maar afgerond, een onderste stengelblad (los) is wel hartvormig. De vruchten zijn geheel als bij R. hydrolapathum, met drie knabbels, waarvan meest één iets grooter dan de beide andere, maar alle zaadjes zijn loos, wat schitterend bleek bij ver- gelijking met zaadjes van R. hydrolapathum in dienzelfden tijd verzameld. Een dergelijk ex. met eveneens looze vruchtjes ver- zamelde A. W. Kloos in 1913 ook bij Dordrecht. Het ex. van Hugo de Vries in het Herb. N. B. V. van den Haag is wegens het gemis van maar eenigszins rijpe vruchten niet te determineeren , temeer waar de bladvorm buitengewoon vreemd is; er is een hartvormig blad van 60 bij 17 cM. ; een tweede hartvormig van 50 cM. lengte, en een derde blad, dat ook 50 cM. lang 124 is, is aan beide einden versmald en in het midden 20 cM. breed! Haussknecht (in Mitt. Geo. Ges. Thür. III p. 64 1884) wijst er op, dat R. crispus X Hydrolapathum vaak verwisseld kan worden met R. aquaticas X Hydrolapathum. Ook heeft hij den vorm A. al gevonden; tenminste hij be- schrijft een „auffallende Form, die wegen der völlig „schwielenlosen und nur etwas kleinern Früchte kaum von „R. aquaticas zu unterscheiden war , wenn nicht die „schmalen Blatter deutlich an R. Hydrolapathum erinnerten, „indem dieselben lang zur Basis verschmalert sind, aber „durch die ungleich herablaufenden Blatthalften den Einfluss „von R. aquaticus verraten." Deze vorm staat zelfs nog dichter bij R. aquaticus dan onze vorm A. , maar het is onnoodig daaraan weer een aparten naam te geven. Rumex conglomeratus crispus* (/?. Schulzei Haussknecht). Van deze hybride, in 1855 door de Bruyn aan het Kanaal te 's-Gravenhage ontdekt, vonden wij een ex. te Rotterdam in 1905 op de uiterwaarden aan de Maas langs den dijk naar Kralingsche Veer, Haussknecht beschreef dezen bastaard in Mitt. Geogr. Ges. Thür III p. 68 (1884), alwaar hij vormen vermeldde, die nu eens dichter bij R. crispus, dan weer dichter bij R. conglomeratus stonden. Wij zijn het eens met A. en G., die dezen bastaard „wohl öfter übersehen" noemen. Rumex conglomeratus X maritimus* Zie R. maritimus pag. 104. Rumex conglomeratus obtusifolius* [R. abortivus Ruhmer). Deze is niet zeldzaam te noemen , tenminste om Rotterdam niet. Ook al „wohl oft übersehen". In den Prodromus 125 Ed. II p. 1479 en 1480 worden eenige twijfelachtige ex. opgesomd, maar de ex. in ons herb. van den Haag 1901 (herb. J. en W. 2661 en 2662) zijn goed kenbare ex. van den vorm: subobtusifolius Haussknecht, evenals bijna alle andere ex. in ons bezit (Rotterdam 1902 en 1911). Ook vonden wij te Rotterdam in 1911 den vorm sterilis Haussknecht, die A. en G. zonder eenigen grond als „Missbildung" verklaren, en alleen aangeven: „Pflanze vom Grunde an stark astig". Dit citaat zegt niets, en in Mitt. Geogr. Ges. Thür. III p. 73 (1884) vindt men de volledige beschrijving. „Eine dritte Form. C. sterilis „fallt durch die zahlzeichen aus einer Wurzel entspringenden „Stengel, sowie durch die ungewöhnliche Entwickelung „ihrer Aste und Blatter auf. Die letzteren sind fast so „gross wie bei R. obtusifolius , nur schmaler und weniger „herzförmig am Grunde. In den untern und mittlern „Stengelpartien entwickeln sich neben dem dunnen, schlaffen „und sehr verlangerten Hauptzweige mehr oder weniger „zahlreiche kürzere, gleichfalls beblatterte Nebentriebe. „Fast samtliche Blüten sind verkümmert und zeigen nur „ganzrandige oder kaum etwas gezahnelte, schwielenlose „Klappen, die kaum etwas grösser sind als die des „/?. conglomeratus. Nur an wenigen Zweigen zeigen „sich einzelne entwickelte Früchte, deren Klappenrander „kurz aber deutlich gezahnelt und mit 3 ungleichmassig „entwickelten Schwielen versehen sind." Den derden vorm subconglomeratus Haussknecht von- den wij in 1913, ook te Rotterdam. Deze gelijkt in habitus zeer veel op R. conglomeratus , maar heeft breedere onre- gelmatig getande, grootere vruchtkieppen met drie knobbels. Ons ex. is echter geen typisch ex. , want bijna alle vruchtjes waren onontwikkeld en hadden zoo goed als geen tanden. Van een eigenaardig geval van dezen bastaard wordt melding gemaakt in de Levende Natuur V p. 254 door den heer A. C. J. van Goor. Ondanks daartoe aangewende 126 pogingen hebben wij het ex. niet ter inzage kunnen krijgen, maar wel schreef ons de vinder, dat hij de determinatie niet meer voor juist hield, aangezien hij naderhand nog meer ex. had gevonden, die iets dergelijks vertoonden. Rumex conglomeratus X sanguineus* {R. Ruhmeri Haussknecht). Zie R. conglomeratus p. 99. Rumex crispus X obtusifolius. {R. acutus L.) Deze hybride is inderdaad algemeen, waar de stamouders voorkomen. Op elke excursie kan men ex. waarnemen, en de jonge, niet bloeiende planten zijn al te kennen aan hun gekroesde, hartvormige bladen. In de verschillende flora's vindt men telkens andere indeelingen ; wij voor ons houden ons aan Haussknecht (t. a. p. p. 75). „Die Mannichfaltigkeit der Formen, in „welchen dieser weit verbreitete Bastard auftritt, spottet „jeder Beschreibung und würde es daher verlorene Mühe „sein, dieselben naher erörtern zu wollen. Bald stehen „dieselben dem R. crispus so nahe , dass sie sich nur noch ,,durch die mehr eiförmigen, nach vorn etwas verschma- „lerten, gezahnten Rander der Fruchtklappen unterscheiden; „andere nahern sich dem R. obtusifolius in einer Weise, „dass sie nur durch die kürzeren Früchte mit nach vorn „mehr verbreiterten und kürzer gezahnten Fruchtklappen „zu unterscheiden sind; andere wieder stehen völlig in „der Mitte der beiden Arten" enz. Zelfs vinden wij het lastig, onze vormen onder te bren- gen bij de bekende A. pratensis en B. Baueri van Ascherson, waarvan A dichter bij R. obtusifolius staat en B dichter bij crispus; of bij de subobtusifolius en subcrispus van Marsson. (In den Prodr. Ed. II pag. 127 1487 zijn deze verwisseld: B. Baueri is in elk geval iden- tisch met subcrispus Marss.) Door de Bruyn werden eenige vormen onder aparte namen vermeld, zyn R. conspersus Hartm. en R. laevi- gatus Fr. zijn niets anders dan vormen van R, crispus X obtusifolius. De z.g. R. laeuigatus Fr. is de meest alge- meene vorm hier; nl. met zeer korte tandjes langs den rand der „driehoekige" vruchtkleppen, die naar de basis weer smaller worden. De door de Bruyn genoemde „conspersus Hartm," schijnt dichter bij R. obtusifolius te staan. Nog verscheidene andere vormen namen wij waar. Een fraaien vorm: purpureus Jansen en Wachter vonden wij te Rotterdam in 1910 (Herb. J. en W. 4911). Deze is analoog aan den gelijknamigen vorm bij R. obtusi- folius (zie aldaar). Ook een overgang van den gewonen naar dezen vorm bevindt zich in ons herbarium (no. 6125), Rotterdam 1911. Rumex crispus X obtusifolius X sanguineus. (R, wippraensis K. Wein.) Ofschoon wij de beschrijving van Wein in All. Bot. Zeitschr, 14 (1908) niet gelezen hebben, aarzelen wij niet onze planten tot deze hybride te brengen. In 1903 vonden we ze te Rotterdam langs de Maas op de uiterwaarden naar Kralingsche Veer, alwaar R. crispus, R. obtusifolius, R. sanguineus en R. crispus X obtusi- folius talrijk voorkomen. Van R. crispus - obtusifolius, waarmede de plant groote overeenkomst heeft, tenminste met den vorm „laeuigatus Fr." van de Bruyn), onder- scheidt ze zich door de smallere, kleinere vruchtkleppen en de sterkere knobbels (Herb. J. en W. 2739, 2740). Een dergelijken vorm (Herb. J. en W. 6121) vonden wij in 1911 in den Boschpolder te Rotterdam. 128 Rumex crispus sanguineus (R. Sagorskii Haussknecht.) Lijkt zeer veel op R. conglomeratus / crispus, en ver- schilt daarvan door de bijna bladerlooze bloeiwijze, die korte, stijf rechtop-afstaande takken heeft, en vrucht- kleppen met geen knobbel (a. sterilis Hausskn.) of met één knobbel (b. subcrispus Hausskn.). De onderste bladen gelijken nu eens op de eene, dan weer op de andere der stamouders. Ons, helaas slecht, ex. vonden we in 1905 te Scheve- ningen aan het Ververschingskanaal. Rumex maritimus obtusifolius» (R. Steinii Beek er.) Rumex Steinii werd vroeger gehouden voor R. palustris X obtusifolius; maar volgens Haussknecht lagen in Beckers herbarium als zoodanig ex. van R. maritimus /\ obtusifolius en van R. conglomeratus X maritimus, en slaat de be- schrijving van Becker in Flora Francof. lp. 165 alleen op R. maritimus obtusifolius. Uit bovenstaande, en ook uit de opgaven der verschil- lende vinders (o.a. de Bruyn in Ned. Kruidk. Arch. ser. 2 I p. 243), die R. palustris (= R. conglomeratus X maritimus) vaak in de nabijheid aangetroffen, volgt o. i. , dat het niet steeds mogelijk zal zijn, dezen bastaard te onderscheiden van R. palustris X obtusifolius , die volgens A. en G. nog in twee vormen voorkomt. Tot dezen bastaard, nl. R. maritimus /' obtusifolius, rekenen A. en G. ook de Rumex leptanthes de Bruyn. Zij doen dit op voetspoor van Beek in Reichenbach Icones XXIV. Zeker misleid daardoor, dat de Bruyn in Ned. Kruidk. Arch, Ser. 2 Deel I p. 241—243 eerst R, Steinii behandelde en onmiddellijk daarop R, leptanthes 129 beschreef (p. 243. 244), heeft Beek gemeend, dat R, leptanthes als vorm van Steinii bedoeld was, en als zoo- danig dan ook opgenomen in Icones XXIV p. 48 (met de Latijnsche diagnose van de Bruyn — hij heet daar Bruyin — ) en de fig. van de Bruyn tendeele nage- teekend op tafel 190. Volgens Beek zou het een bastaard zijn van R. mari" timus en den vorm silvestvis van R. obtusifolius. Behalve de beschrijving van de Bruyn berust er nog een authentiek ex. in herb. N. B. V. Het is helaas een treurig fragment: een blad en een vruchttak. Het blad is spits, aan den voet iets afgerond. De stengelbladen, aan den vruchttak aanwezig, zijn afgerond aan den voet, en spits aan den top. De takjes hebben slechts voor ongeveer twee vijfden kleine blaadjes onder de kransen. Voor zoover naar dit alles te oordeelen valt, hebben we te doen met een ietwat afwijkende R. obtusifolius (met verlengde vruchtkleppen). Mocht het een of andere hybride wezen, dan zou o.i. alleen maar R. obtusifolius - san- guineus in aanmerking kunnen komen. Rumex obtusifolius \ sanguineus» {R. Dufftii Haussknecht). Haussknecht nam deze hybride in zeer verschillende vormen waar, die hij, behalve een vorm sterilis, echter niet benoemd heeft. Wij vonden een drietal ex.: Den Haag. 1901 (Herb. J. en W. 2658). Rotterdam, 1902 (Herb. J. en W. 2659; dit ex. in Prodr. Ed. II p. 1482) en ten slotte in den Boschpolder te Rotterdam in 1911. De Rumexvormen, die in ons land aangetroffen zijn of zouden kunnen worden, kan men vereenigen in de volgende tabel: Nederl. Kruidk. Archief. 1913. 9 130 la, Lapathum Tourn. Bloemen tweeslachtig, soms met eenige vrouwelijke ertusschen. Stijlen vrij. Bladen aan den voet versmald, afgerond of hartvormig; nooit pijl- of spiesvormig. 2 iRumex bucephalophorus L. heeft stijlen, die met de kanten van het vruchtbeginsel verbonden zijn; de plant is echter direct te kennen aan de sterk verdikte vruchtsteeltjes , die teruggebogen zijn, en aan de kleine blaadjes, die zelden grooter zijn dan 5 bij 1' o cM. Adventiefplant ; nog niet inlandsch gevonden. I Ib, Bloemen meest eenslachtig of veeltelig. Stijlen met de kanten van het vruchtbeginsel verbonden. Bladen meest pijl- of spiesvormig. 17 2a, Vruchtkleppen met flinke tanden ^). 3 2b, Vruchtkleppen gaaf of onduidelijk getand. 9 3a, Onderste bladen smal-langwerpig , meestal met ver- smalden voet. Vruchtkleppen klein, ± 3 mM. lang en zr l^/o mM. breed. 4 3b, Onderste bladen hartvormig, omgekeerd-eirond of hartvormig-eirond, vaak groot (R. odontocarpus heeft langwerpige, dikwijls aan den voet versmalde onderste bladen). Vruchtkleppen grooter en breeder (zie ook 4c). 5 4a, Plant meest donkergeel of donkerbruin, als de vruchten rijp zijn. Bladen lancetvormig, spits, met ge- golfden rand; de onderste tamelijk lang gesteeld. Onderste schijnkransen meest iets uit elkaar, de bovenste en mid- delste samengedrongen. Schijnkransen met veel (± 90) bloemen. Vruchtkleppen smal met lange tanden. R, maritimus L. 4b, Plant geelgroen, als de vruchten rijp zijn. Onderste bladen minder versmald dan bij R. maritimus; onderste schijnkransen ver uit elkaar; alle met veel minder bloemen (± 45). Vruchtkleppen breeder dan bij R, maritimus. 1) Bij bastaarden tusschen soorten met getande en ongetande vrucht- kleppen zijn de tanden bij de vruchtkleppen van eenzelfde ex., soms van eenzelfde bloem, vaak zeer verschillend in lengte en van vorm. 131 met grootere knobbels en kortere tanden. Vruchtsteeltjes dikker. R» conglomeratus X maritimus* (= R. maritimus var. limosus Th ui 11). 4c» Onderste bladen breed-langwerpig, hartvormig. Stengelbladen met afgeronden voet. Vruchtkleppen breeder en langer dan bij de vorige. R» maritimus obtusifolius* 5a» Vruchtkleppen met talrijke dikke, haast bovenop liggende aderen, knobbels verschillend van grootte en wrattig. Onderste bladen in een rozet; omgekeerd-eirond of langwerpig-hartvormig; soms met een diepe insnijding boven den voet (vioolvormig). Takken bijna steeds afstaand. Schijnkransen verwijderd , geheel of bijna geheel bebladerd. Vruchtkleppen langwerpig-ovaal, met 2 — 10 tanden (soms kort , meest lang). Adventiefplant. R* pulcher L» 5b. Vruchtkleppen normaal geaderd; knobbels meestal glad. 6 6a. Onderste bladen hartvormig-eirond of hartvormig- langwerpig; middelste met hartvormigen voet en niet- gegolfden rand. Vruchtkleppen langwerpig of langwerpig- driehoekig. 7 6b. Onderste bladen langwerpig, vaak aan den voet versmald (soms hartvormig). Bladrand iets gegolfd of gekroesd. Vruchtkleppen bijna even breed als lang of soms driehoekig (maar dan met kleine tandjes). 8 7a. Bloeiwijze bovenaan onbebladerd. Vruchtkleppen langwerpig-driehoekig , groot en breed met lange tanden en meest één met een knobbel of kleiner en smaller met kortere of geen tanden en alle drie met een knobbel (var. silvestris Fries). R. obtusifolius L. 7b. Bloeiwijze tot bovenaan bebladerd. Vruchtkleppen meest langgerekt, smaller dan bij R. obtusifolius', ver- schillend getand tot gaafrandig. Meest 3 knobbels. R. conglomeratus obtusifolius. 9* 132 7c, Bloeiwijze minder sterk bebladerd. Takken meer rechtop. Vruchtkleppen meest langgerekt. Aantal knobbels en vorm der tanden verschillend. R, obtusifolius sanguineus, 8a, Bloemtrossen lang en dicht, aan den voet onder- broken. Vruchtkleppen breed en kort, bijna even breed als lang, (en aan den top plotseling versmald) over bijna de geheele lengte met korte, aan den voet verbreede tanden. Met 3 knobbels. Adventiefplant. R, odontocarpus Sandor, 8b, Vruchtkleppen meest driehoekig, soms meer rond. Tanden meest klein , aan hetzelfde ex. verschillend in lengte. Meestal één groote en twee kleinere knobbels. R, crispus obtusifolius, 9a, Vruchtkleppen klein, langgerekt, veel langer dan breed. 10 9b, Vruchtkleppen grooter, rond, hartvormig of drie- hoekig. 11 10a, Takken afstaand of soms rechtop. Schijntrossen tot bijna bovenaan bebladerd. Vruchtkleppen meest alle met een knobbel. R, conglomeratus Murr, 10b, Takken meest rechtop. Schijntrossen aan den voet, zelden tot het midden bebladerd. Vruchtkleppen niet alle met een knobbel; vaak maar één. R, sanguineus L, (R. conglomeratus X sanguineus is bijna geheel steriel; heeft den habitus van R. sanguineus. Korte, rechtop-afstaande takken. Schijntrossen tot bijna bovenaan bebladerd. Meest 1 groote en 2 zeer kleine knobbels.) 11a, Onderste bladen lang en smal, aan den voet versmald. 12 Ub, Onderste bladen breed; met hartvormigen voet. (Soms zijn de bladen iets versmald aan den voet , maar zijn dan toch breed of eirond.) 14 12a, Stengel vaak zeegroen; bladen bleekgroen, als met een waslaag overtrokken, zelden langer dan 15 cM.; 133 lancetvormig, vaak sikkelvormig; aan beide zijden ver- smald; vruchtkleppen driehoekig-eivormig , vrij klein, gaaf, soms iets getand; knobbels verschillend in aantal en grootte. Adventiefplant. R» salicifolius Weiman» 12b» Stengel niet zeegroen; bladen donkerder en grooter, vruchtkleppen grooter, driehoekig-eivormig of rond. 13 13a* Vruchtkleppen rond-hartvormig, meest alle met een knobbel (soms één of geen). Bladen aan den rand sterk gekroesd, spits. Schijntrossen bovenaan onbebladerd. R* crispus L, 13b* Wortelbladen zeer groot, in het midden het breedst, vlak. Bloeiwijze groot, vertakt, bebladerd. Vrucht- kleppen eivormig, aan den voet niet hartvormig, groot. Met 3 of 2 knobbels. R» hydrolapathum Huds* 13c. In twijfelachtige gevallen vergelijke men nog met enkele bastaarden ; bijv. R. crispus X sanguineus en R. conglomeratus X crispus , die vaak op R. crispus gelijken , maar zich door de vrucht- kleppen onderscheiden; voorts met hydrolapathum bastaarden. 14a* Alle vruchtkleppen zonder knobbels. 15 14b* Tenminste één vruchtklep met een knobbel. 16 15a* Bladen aan den voet een weinig hartvormig; de onderste breed-lancetvormig; aan den rand gekroesd. Bloeiwijze vrij klein, weinig vertakt, weinig bebladerd. Vruchtkleppen rond-niervormig met diep hartvormigen voet, meest iets breeder dan lang. Adventiefplant? R* domesticus Hartm* 15b* Bladen, vooral de onderste, zeer groot lang- werpig-eivormig tot driehoekig-eivormig, aan den voet diep hartvormig, kaal en dun. Bloeiwijze groot met veel rechtopstaande takken, dicht. Vruchtkleppen rond- eivormig, iets hartvormig, meest iets langer dan breed. R* aquaticus L* 16a* Stengel dik. Bladsteel verdiept. Bladen vlak, de onderste eivormig-lancetvormig , aan den voet afgerond of een weinig versmald. Bloeiwijze dik, met korte. 134 dichte, dikke schijntrossen. Vruchtkleppen rond, aan den voet iets hartvormig, gaaf, soms iets getand, meest slechts één met een klein knobbeltje. Adventiefplant en cultuurplant, R» patientia L. I Men lette op vormen van R. domesticus , die soms één knobbeltje hebben; deze zijn dan te kennen aan de gekroesde bladen en den vlakkeren bladsteel.) 16b. Onderste bladen zeer groot, tamelijk dik, vaak met scheeven, hartvormigen voet. Vruchtkleppen drie- hoekig, zeer weinig hartvormig, vaak flauw getand. R. aquaticus hydrolapathum. 16c. In twijfelachtige gevallen lette men op sommige andere aquaticus- of hydrolapathum bastaarden; of beginne weer bij 6. 17a. Acetoseüa M e i s s n. Vruchtkleppen niet ver- groot, nauwelijks grooter dan de vrucht. Planten twee- huizig. Bladen spiesvormig, lancetvormig of lijnvormig. R. acetosella L. (Bij de var. multifidus L. zijn de zijslippen der bladen gespleten, en bij de var. angiocarpus C e 1 a k. zijn de vruchtkleppen met de vrucht vergroeid.) 17b. Acètosa M e i s s n. Vruchtkleppen wel vergroot , langer dan de vrucht. 18 18a* Bloemen tweeslachtig of veeltelig. Bladen bijna even lang als breed; blauwgroen of grijsgroen. Vrucht- kleppen vaak grooter dan bij de volgende. R. scutatus L. 18b. Bloemen tweehuizig. Stengelbladen eenige malen zoo lang als breed. 19 19a. Middellob der bladen vrij plotseling versmald. Bloeiwijze slank, dun, armbloemig, meest met onvertakte zijtakken. Vruchtkleppen vrij groot; zaadjes langwerpig- elliptisch, dikwijls met een licht vlekje aan de basis. Bloeitijd Mei, Juni. R. acetosa L. 19b. Middellob der bladen langzamerhand versmald; 135 zijranden over een groot gedeelte evenwijdig loopend. Bloeiwijze dicht, veelbloemig, rijk vertakt. Vruchtkleppen en zaadjes ongeveer de helft kleiner dan bij R. acetosa ; de zaadjes naar verhouding breeder. Bloeitijd Juli, Augustus. R» thyrsiflorus Fingerhuth» Februari 1914. JANSEN en WACHTER. NASCHRIFT, Dr. A. T h e 1 1 u n g te Zürich zond ons tijdens het afdrukken de beschrijving van W allroth's Rumcx Acetosa L. ,3 auriculatus uit de Schedulae criticae (1822), waarvoor wij hem bij dezen hartelijk dank zeggen. Ze luidt: „p. 182: Rumex Acetosa L. ,3 auriculatus Wal Ir. paniculae ramis patentibus ramosissimus, hamis foliorum lineari-lanceolatis (p. 183.) divergentibus longe auriculatis, radice fusiformi. (Nu volgen de synoniemen en dan:) p. 185. Differt scilicet R. auriculatus noster ab Acetosa vulgari (= var. y. pratensis Wal Ir. l.c. 182.) 1. radice fusiformi, crassa, quae in illo fibrosa est. 2. caulibus plurimis ex eadem radice, productioribus, crassioribus, firmioribus, farctis, superne ramosissimis, qui in illo fistulosi sunt et facile comprimuntur. 3. foliis caulinis lanceolato-linearibus, undulato-crispis, angustissimis, postice hastatis, hamis divergentibus longe auriculatis, quae in illo oblonga, plana, ± obtusa, multo latiora, postice sagittata, hamis convergentibus simplicibus brevioribus incisis insignia sunt. 4. ramis masculinis foemineisque ramosissimis, iterum in ramulos patentes divisis, qui in illo simplices esse solent. 5. Valvulis ovatis, minoribus, quae in illo subrotundae et majores. 136 6. loco natalis diverso : in solo macro sterili, in Sedi acris, Cerastii vulgati al. ej. consortio: ille vero in pingui, udo, umbroso. 7, tempore florendi magis serotino: floret R. auriculatus Julio mense et valvulas maturat August. Septembr. idque in solo aprico ille Majo et Jun. Jul. mensibus valvulas jam demittit, ubi noster vix inchoat valvulas explicare. Quin , ejus-modi notae, quac distinctionem suadere possint, speciminibus germ., belg. et gall. ipsaque Taber- naemontani figura praestantissima egregie confirmantur: attamen nunquam ad speciem distinguendam idoneae sunt." We zien dus, dat Haussknecht geheel dezelfde planten meent als Wallroth, en we waren nog niet in staat geweest, de verschillende moeilijkheden optelossen, had Dr. Thellung ons n'-et gelijktijdig het ,,Allgemeine Botanische Zeitschrift" Jahrgang XX Lief. 3 en 4 gezonden, waarin Prof. Dr. Ernst Sagorski op pag. 35 en v.v. uitvoerige mededeelingen over deze planten doet, en op grond van een groot aantal waarnemingen tot het besluit komt, waartoe wij met ons gering aantal ex. nog niet durfden komen, n.1. dat R. thyrsiflorus niet genoegzaam van R. acetosa te onderscheiden is. In afl. 3 op pag. 35 geeft hij de 7 verschilpunten tusschen beide vormen aan (in de volgorde 6, 7, 1 — 5 van Wa 1 1 r o t h ), waarbij hij opmerkt bij 1 , dat R. acetosa groeien zou op plaatsen, die tamelijk regelmatig gemaaid worden, en R. thyrsiflorus op plaatsen, die niet regelmatig of niet gemaaid worden. Bij 3 bemerkt hij , dat de plant aan spoordijken soms zooveel voorkomt , dat ze door haar groot aantal reeds aan de reizigers opvalt. (Dit herinnerde ons aan een groot aantal Rumices tot deze groep behoorend, die wij in Aug. 1910 te Venlo uit den trein zagen, vlak bij de spoorbrug over de Maas). Op pag. 36 zegt hij, dat de zeven verschilpunten over 137 't algemeen juist zijn, maar dat geen enkel voldoende is, om de planten te scheiden. Wat 1 aangaat, vindt men niet zelden beide vormen dooreen, met overgangen er tusschen, die nu eens weer bij R. thyrsiflorus, dan weer bij R. acetosa staan. In Afl. 4 vervolgt hij dan op pag. 54. dat met betrek- king tot 2 valt op te merken, dat R. acetosa tóch wel in Aug. en Sept. niet zelden bloeit, en dat juist deze herfstvormen in velerlei opzicht met R. thyrsiflorus over- eenstemmen. 3 en 4. Het verschil tusschen de wortels en stengels gaat ook niet altijd op. 5. De verschillen in bladvorm zijn onhoudbaar, daar R. acetosa met de meest verschillende bladvormen voor- komt (p. 55). De vorm flssus Koch komt bij beide voor. 6. Het verschil in bloeiwijze is nog het beste, maar R. thyrsiflorus komt vaak aan dezelfde plant met dichte en losse trossen voor, terwijl de echte R. acetosa soms met dichte bloeiwijzen kan voorkomen. 7. Het is overdreven, dat R. thyrsiflorus vruchten heeft, die maar half zoo groot zijn, al zijn ze meest kleiner. Beide vormen komen met groote en kleine vruchten voor. Ook de lichte vlek komt bij R. thyrsiflorus voor, en de kleur der bloemsteeltjes is evenmin steeds verschillend. Hij deelt voorts mede, dat hij jarenlang R. thyrsiflorus heeft gecultiveerd. Reeds het eerste zaaisel leverde plan- ten, die weinig eigenschappen der moederplanten meer hadden; bij de planten van het tweede zaaisel was geen enkele eigenschap meer voorhanden, die aan R. thyrsiflorus herinnerde. Elk zou deze planten voor typisch R. acetosa verklaren. En dan: „Meine Ansicht nach sind R. acetosa „und R. thyrsiflorus nur durch Saison dimorphismus unvoll- „kommen getrennte Rassen derselben Art, und zwar glaube „ich, dass R. thyrsiflorus die altere Rasse ist, aus der „sich auf Kulturwiesen erst R. acetosa entwickelt hat. 138 „Das frühzeitige Abmahen der Wiesen (bei uns meist „um Johanni) musste das Entstehen einer aestivalen Rasse Mbegünstigen , ja sogar notwendig machen." Bezien we nu het geschrevene op pag. 113 tot 122, en onze inlandsche planten in het licht van het artikel van prof. Sagorski, dan vinden we zijn uitspraken won- derwel bevestigd. Het is dan lang niet onmogeHjk, dat Fingerhuth een der vele tusschenvormen onder de oogen heeft gehad, terwijl wij dan in ons herbarium zouden hebben typische R. acetosa; typische /?. acetosa met bla- deren, die al op die van R. thyrsiflorus gaan gelijken (herb. J. en W. no. 2714 en 2715 op 1 Juni 1909 ge- vonden tusschen den Haag en Wassenaar); dan R. thyr- siflorus planten met R. acetosa bladen en kleine vruchtjes in kleine, dichte trossen (6176^ — 6179j of met groote, dichte trossen (6173^6175); vervolgens de vele planten uit den Boschpolder te Rotterdam, die alleen in bladvorm nog maar heel weinig afwijken en ten slotte het onrijpe ex. van Wageningen (8447). Voor ons heeft de naam R, thyrsiflorus nu verder afge- daan, en blijven wij haar noemen R» acetosa L, van auriculatus Walln Ten opzichte van een tweetal soorten willen wij nog vermelden, dat wij van R* acetosa L* een monstr. varie- gata J. en W. vonden, waarbij alle bladen gevlekt waren (herb. }. en W. 4042. Juni 1903 Rotterdam) en verder, dat Rumex salicifolius We in man ook al is aange- troffen in Engeland: 5. Lancashire (J. A. Wheldon in Journ. of Bot. LI p. 280) en bij Mannheim (Fr. Z im- mer man in PolHchia 1913). 18 Mei 1914. 139 REGISTER. pag. R. abortivus Ruhmer . . . 124 R. acetosa L 92 V. auriculatus Wallr 116, 135 R. acetosa L. v. fissus Koch 92, 137 „ V. hortensis Dier- bach 92 R. acetosa L. monstr. variegata J. en W 138 R. acetosella L 93 „ V. angiocarpus Celak 93 R. acetosella L. v- multifidus D.C 93 R. acetoselloïdes Balansa . 94 R. acutus L 126 R. aquaticus L. . . . 96, 104 R. aquaticus Koch . . . . 97 R. aquaticus X hydrolapathum 121 R. aq. X hydr. fm. Bastelaeri Beek 122 R. aq. X hydr. fm. intermedius Schatz 122 R. aq. X hya. fm. subaqua- ticus Schatz 122 R. aq. X hydr. fm. subhydro- lapathum ]. en W. . . .122 R. aq. X hydr. fm. subhydro- lapathum Schatz. . . .122 R. bucephalophorus L. . .130 R. conglomeratus Murr. . . 97 lus. atripur- pureus Asch 98 R. conglomeratus fm. denticu- latus Zap al 99 R. conglomeratus v. pusillus Beek 98 pag. R. conglomeratus v. vulgaris Walir 98 R conglomeratus X crispus . 124 X maritimus 104 R. conglomeratus X obtusifo- lius 124 R. conglomeratus X obtusifo- lius fm. sterilis Hausskn. 125 R. conglomeratus ^\ obtusifo- lius fm. subconglomeratus Hausskn 125 R. conglomeratus X obtusi- folius fm. subobtusifolius Hausskn ♦ . 125 R. conglomeratus X sanguineus 99 R. conspersus H a r t m. 1 00, 1 03, 1 26 R. crispus L 100 V. lingulatus Schur 101 R. crispus L. v. nudivalvis Meissn 102 R. crispus L. lus. puniceus Zapal 101 R. crispus X hydrolapathum 124 R. crispus X obtusifolius 1 03, 1 09, 1 26 fm. Baueri Asch 126 R. crispus X obtusifolius fm. pratensis Asch 126 R. crispus X obtusifolius fm. purpureus ]. en W. . . .127 R. crispus X obtusifolius fm. subcrispus Marss. . . .126 R. crispus X obtusifolius fm. subobtusifolius Marss. . . 126 R crispus X obtusifolius X sanguineus 127 140 R. crispus X sanguineus fm sterilis Hausskn. R. crispus X sanguineus fm. subcrispus Hausskn. . . 128 R. dentatus L. . . . . . ] 1 1 R. divaricatus Fries . . .110 L 110 M. et K. ..111 Thuiil non L. . 98 R. domesticus Hartm. . . .102 R. DufFtii Hausskn. ... 129 R. heleolapathum Rouy . . 97 R. hippolapathum Rouy . . 97 R. hispanicus Koch . . . 92 R. hydrolapathum Huds. . 103 var. minus V. Hall 103 R. laevigatus Fries 103, 104, 127 R. leptanthes de Bruijn . . 104 R. limosus Thuiil 105 R. maritimus L 104 R. maritimus X obtusifolius . 128 „ fm. 129 leptanthes R. maximus Schreb. . 122, 123 R. maximus X hydrolapathum 123 R. odontocarpus Sandor . . 109 R. obtusifolius L 106 v.agrestis Fries 107 pag. 128 128 pag. R. obtusifolius L. v. discolor Wallr 108 R. obtusifolius L. fm. purpu- reus Poiret 108 R. obtusifolius L. V. silvestris Fries 108 R. obtusifolius X palustris . 128 R. obtusifolius X sanguineus 129 R. palustris Sm 105 R. patientia L. ... 110, 112 R. pulcher L 110 R. pycnocarpus Wallr. . . 98 R. Ruhmeri Hausskn. . . 99 R. Sagorskii Hausskn. . . 127 R. salicifolius Weinman 112, 138 R. sanguineus L 97 lus. genuinus 98 lus. viridis . 98 R. Schulzei Hausskn. . .124 R. scutatus L 112 V. hastifolius M. Bieb 113 R. Steinii Becker . . . .128 R. stenophyllus Ledeb. . 109 R. thyrsiflorus Fingerhuth 113 V. fissus Koch 114. 137 V. pubescens Sanio 121 R. Wippraensis K. Wein . 127 P. JANSEN en W. H. WACHTER. Floristische Aanteekeningen VUL Hordeum» I. In Augustus 1913 maakte de Hr. A. W. KI o os ons op het terrein der Wormerveersche meelfabriek opmerkzaam op een Hordeum-soont , die zich door lange en zeer slanke aren onderscheidde. Bij nader onderzoek bleek, dat de rudimentaire bloem der zijaartjes niet genaaid was. Bij de determinatie konden wij dan ook gebruik maken van de tabel door Thellung opgemaakt van de Amerikaansche soorten , die deze eigenschap bezitten en met te meer zekerheid, daar op het bovengenoemde terrein veel uit Amerika aangevoerde planten te vinden waren. Hier volgt een HoUandsche bewerking dezer tabel, waarbij wij nogmaals er op wijzen, dat ze alleen bruik- baar is voor Amerikaansche soorten, waarbij het kroon- kafje (waartoe de zijdelingsche bloem gereduceerd is) niet of uiterst kort genaaid is. la. Kelkkafjes, alle of tenminste die der zijdelingsche aartjes, min of meer lancetvormig d. w. z. in het onderste deel bladachtig verbreed en naar boven naaldvormig ver- smald; zelden vanaf de basis toegespitst en dan nauwelijks langer dan het kroonkafje van het vruchtbare middelste aartje (zonder zijn naald te rekenen). 2 b. Kelkkafjes alle naaldvormig , geheel gereduceerd tot een naald, die gewoonlijk twee maal zoo lang is als het kroonkafje van het vruchtbare middelste aartje. Kroon- H2 kafje der zijaartjes fijn toegespitst, soms met een uiterst kort naaldje = H, comosum Presl. (Chili, Argentinië) = H. andicum Trin. et Gay. De var. pubiflorum Hook. heeft zacht behaarde aartjes. 2a. Kroonkafjes der zijaartjes fijn toegespitst of zeer scherp. 3 b. Kroonkafjes der zijaartjes stomp, ongenaaid. 5 3a. Kroonkafje van het middelste aartje in een naald uitloopende, die minstens "/s van de lengte van het kafje bereikt. Kelkkafje lang genaaid met naalden, die voor het grootste deel den top van de vruchtbare bloem be- reiken. Aar slank, gewoonUjk 5 mM. dik. 4 b. Naald van het kroonkafje der middelste aartjes nauwelijks de helft van de lengte van het kafje bereikend. Naalden der kelkkafjes niet tot aan den top van de vrucht- bare bloem reikend. Aar zeer dun en lang. H* muticum Presl. [Vervalt in een aantal variëteiten, die meestal ook als soort beschreven zijn en waarvan hier de origineele diagnosen volgen: i. Compressum Griseb. ivgl. A. u G- Synopsis pag. 741): Glumae omnes uniformes anguste lanceolatae vix aristatae, eae florum lateralium flore-suo vix longiores, omnes glumella fertilli lexclusa arista brevissima) breviores; spica ca 3 mM. lata, spiculis fertilis 6 — 7 mM. longe, laterales 3 mM. longae. Subvar. tenuispicatum Hack el: Spica-etiam gracilior (2' o ^nM. lata'. Spicula fertilis 5 — 5,5 mM. longa , laterales 2,5 mM. iongae. /3. supevatum Hackel: Glumae spicularum lateralium flores steriles duplo superantes et apicem floris fertilis (exclusa arista l attingentes; glumae inter se inaequales, exe floris fertilis breviores, plerumque selaceae, rarius glumis interioribus spicularum lateralium subaequalis ; spica x 3 m.M. lata. — Variat glumella fertili glabra vel pilosa. y. andicola Griseb.: glumae omnes aequalis, setacae, spiculis lateralis distincte superantes; spica 5 mM. lata]. 4a. Binnenste kelkkafje der zijaartjes half ovaal tot lancetvormig, met duidelijk convexe vliezige buitenste randen, kelkkafjes van het middelste aartje lancetvormig. 143 sterk afnemend in breedte naar de basis. H. pusillum Nutt. (dit zou volgens de Index Kewensis slechts een variëteit van H. secalinum Schreb voorstellen?) b. Binnenste kelkkafje der zijaartjes s;7?a/ lancetvormig, met bijna rechte buitenste randen, nauwelijks vliezig gerand; kelkkafjes van het middelste aartje lijnvormig, toegespitst. Aar kort en meer naar de basis versmald dan die der vorige soort, iets knotsvormig. H, chilense Brognard^). 5a. Naald van het middelste aartje bijna evenlang als het kaf je, evenlang ongeveer als de naalden der kelkkafjes; binnenste kelkkafje der zijaartjes half-lancetvormig , zeer geleidelijk in de naald versmald, met duidelijk convexe en vliezige buitenste randen. H* euclaston Steud. (Wijkt dus van H. pusillum af door de nog sterker vervormde zijbloemen, die op sterk gekromde steekjes staan en door de zacht behaarde bladen.) b. Naald van het middelste aartje nauwelijks half zoo lang als het kafje; binnenste kelkkafje der zijaartjes elliptisch lancetvormig, breed vliezig gerand aan beide zijden zoodat het groene deel tot een smalle nerf geredu- ceerd is, min of meer stomp, afgeknot of getand aan den top, onder de naald. H» flexuosum Ne es. Ons exemplaar (herb. J. en W. no. 7922^ — 23) behoort nu tot Hordeum chilense Brogn. lin Duperr. Voy. Bot. p. 51). De naam H. chilense R. et S. vgl. de tabel, verdient geen aanbeveling. Wel hebben Roemer en Schuit es een Hordeum chilense beschreven, en deze beschrijving is van vroeger datum dan die van Brognard, maar deze H. chilense R. en S. is een twijfelachtige plant, die door de meeste latere auteurs niet in aanmerking ge- nomen is. Hoe dan ook Thellung er toe gekomen is, ze in zijn tabel weer in te lasschen, is ons een raadsel. M Hier stond in de tabel H. chilense R. et S. Zie daarover verderop. 144 Wij zijn dan ook zoo vrij geweest, dit in onze tabel te verbeteren, temeer daar blijkens de beschrijving inderdaad Hordeum chilense Brogn. bedoeld is. II. In Juni 1902 vonden wij te Noordwijkerhout onder laag struikgewas een opvallende vegetatie van Hordeum murinum L., die zich na onderzoek door niets anders ■onderscheidde dan door de sterk grijsgroene kleur der bladen en aren. In A. en G.'s Synopsis was niets daar- over te vinden doch in 's Rijksherbarium vonden wij als no. 1304 der exsiccaten van Reichenbach een exemplaar dat precies op de onze geleek. Het was afkomstig uit Fiume leg. Dr. Noë en uitgegeven onder den naam Hordeum glaucescens Rchb. Wij twijfelen dan ook niet aan de identiteit der gevonden planten en stellen voor ze in de flora's op te nemen als H. murinum L* var, glaucescens, (Rchb. pro spec.) III. Naar aanleiding van een exemplaar van Hordeum, door den Hr. G. H. Zandvoort aan den Cruquiusweg te Amsterdam in 1911 gevonden en ons toegezonden door den Hr. J. Th. Henrard met het vermoeden, dat het de ondersoort leporinum zou zijn, hebben wij het voor ons bereikbare materiaal op de aangegeven kenmerken onderzocht. H, leporinum moet volgens de beschrijving in alle deelen krachtiger zijn dan H. murinum, met een dikken aan de basis neerliggenden stengel, sterke scheeden en brcede bladsprieten, Het voornaamste verschil moet echter in de bloem zetelen. Volgens Ascherson en Graebner's Synopis zijn bij ƒƒ. murinum. Kelkkafjes der zijaartjes ongelijk, de bin- nenste zeer smal lijnvormig, van binnen kort gewimperd, de buitenste tot een naald gereduceerd, kaal. H. leporinum, Kelkkafjes der zijaartjes breeder als bij het type tot bijna 1 mM. breed, het binnenste aan beide 145 zijden, het buitenste in het onderste verbreede deel kam- vormig getvimperd. Bij de onderzochte exemplaren vonden wij nu het volgende. 1. H. murinum L. oc genuinum Gr. et Go dr. (uit Z. -Frankrijk); zijaartjes 12^o mM. lang (zonder naald). Buitenste kaf je naaldvormig, geheel bedekt met uiterst korte haartjes. Binnenste kafje in het onderste deel verbreed met 1 nerf, aan beide zijden gewimperd (dus niet volgens de beschrijving), middelaartjes 10 mM. lang, beide kafjes van onder verbreed met 2 ruwe nerven, aan beide zijden ge- wimperd. 2. H. murinum L. Rotterdam, herb. J. en W. 1463. Zijaartjes en middelaartjes bijna even lang 10 a 11 mM). Beharing en vorm der kafjes als no. 1 (dus niet volgens beschrijving). 3. ƒƒ. murinum L. glaucescens Rchb. Noordwijker- hout, herb. J. en W. 7114. Hierbij troffen wij een pakje aan, waarvan 't middel- aartje en 1 zijaartje als boven , daarentegen had het andere zijaartje een slechts aan 1 zijde behaard binnenste kafje. 4. H. murinum L. f. intermedium Beek coll. von Degen. Volgens v. Degen = H. Leporinum Degen „quad plantam Hungariam centralis, non Link", leg. L. V. Thaiss an sandigen Stellen Mittel-Ungarn. Volgens A. en G. moeten hier de kafjes iets breeder en duidelijker gewimperd zijn. Maar de onderzochte aartjes toonen daar niets van. Zij zijn identiek met no. 2. 5. H. murinum L. uit Californië. Zeer robust exemplaar, eenigszins rood aangeloopen. Zijaartjes tot 15^/. 2 mM. Middelaartjes iets korter. Kafjes van het middelaartje iets breeder aan beide zijden sterk gewimperd. Binnenste kafjes der zijaartjes bij enkelen aan 1 zijde Nederl. Kruidk. Archief. 1913. 10 146 gewimperd (dus typisch!), bij andere aan beide zijden zwak gewimperd. 6. H. murinum L. leg. Dr. Haszkarl, Oberpfalz. Zeer opvallend dikstengelige maar kortarige exemplaren. Aartjes zeer kort, 8 a 9 mM. Middelste aartjes met normale kafjes, zijaartjes met beide kafjes bijna geheel onbehaard, alleen aan het binnenste hier en daar een haartje. 7. Hordeum murinum L. leg. Gandoger, Marocco. Opvallend verschil tusschen de zeer groote zijaartjes en het minder groote middelaartje. Kafjes der middelaartjes normaal. Kafjes der zijaartjes iets breeder dan gewoonlijk. Het buitenste kaal, het binnenste iets behaard, soms aan 1 zijde, soms aan beide zijden een paar haartjes. De hierboven beschreven planten toonen genoeg aan dat de beharing van het binnenste kafje der zijaartjes niet constant is en het schijnt wel of de beharing aan beide zijden meer voorkomt dan de volgens de beschrijving aan een zijde. Doch de bovengenoemde exemplaren zijn alle in gedroogden toestand onderzocht. Misschien geeft dat verschil. Toch bleek ons ook dezen zomer aan levend materiaal, dat inderdaad de beharing van het binnenste kafje der zijaartjes zeer variabel is. O. i. kan dat dus geen kenmerk zijn om de ondersoort H. lepotinum aan te herkennen. Ter verdere vergelijking onderzochten wij nog 8. H. murinum var. leporinum Fries leg. Berger. Habitus volgens beschrijving. Sterk verschil in grootte tusschen middelaartje en zij- aartje. Kafjes van het middelaartje breed, 2-nervig, aan beide zijden gewimperd. Buitenste kafje der zijaartjes kaal! Binnenste kafjes aan beide zijden gewimperd. 9. H. pseudomurinum Tappeiner = (volgens A en G. ) H. leporinum. Plant iets neerliggend. Aartjes ?■ — ZVs niM,! 147 * Kafjes van het middelaartje normaal. Kafjes van de zijaartjes beide behaard, het binnenste aan beide zijden, het buitenste aan 1 zijde vrij goed en aan de buitenzijde niet of bijna-niet. Dit exemplaar klopt dus met de beschrijving in A. en G. hetgeen niet te verwonderen is, daar het afkomstig is uit het herb. Dr. W. }. D. Koch. 10. H. murinum L. var. pseudomurinum Tapp. leg. L. Baenitz Dalmatië. Klopt precies met de beschrijving van H. leporinum. De aartjes komen bijna geheel overeen met ons exemplaar van den Cruquiusweg, zijn dus grooter dan bij no. 9. De buitenste kafjes der zijaartjes zijn wel niet sterk maar toch aan beide zijden behaard! En nu het exemplaar van den Cruquiusweg. 11. Plant niet robust, stengels niet neerliggend aan de basis. Middelaartjes 5 — 6 mM., zijaartjes 8^ — 9 mM. Deze kleine doch vruchtdragende middelaartjes, in tegenstelling met de groote, sterk opgeblazen doch looze zijaartjes geven aan de aar een ander uiterlijk dan de typische H. murinum. Bovendien zijn de naalden opvallend kort. Kafjes van het middelaartje breed, aan beide zijden sterk gewimperd. Binnenste kafjes der zijaartjes bij de meeste aan beide zijden gewimperd. Buitenste kafjes der zijaartjes óf kaal óf aan 1 zijde dicht bij de basis zwak gewimperd. Is er nu tusschen H. leporinum en murinum inderdaad ook een habitusverschil? 't Is w^el eigenaar- dig, dat de exemplaren waarvan de aartjes met de be- schrijving klopten (no. 9 en 10) juist vrij zwakke, tengere planten waren. Wat wij ook verder zagen bij de vele andere exemplaren in het Rijksherbarium doet ons daaraan twijfelen. De beharing der kafjes komt bij no. 9 en 10 goed uit evenals bij het Amsterdam.sche exemplaar, doch na wat wij opmerkten bij no. 1^ — 7 is die bij normale exemplaren lang niet constant. Hier komt nu nog iets 10* 148 bij. A. en G. geven op: aartjes 1,8 cM. lang. Zou dit misschien met de naald bedoeld zijn? Want juist no. 9, 10 en 11 hebben kleine aartjes. Als synoniem vinden wij echter H. murinum L. var. majus Gren. et Godr.: „épi tres gros, épillets latéraux tres développés, glumelle supérieure 15^ — 17 mM. Dat klopt wel met A. en G. maar niet met 9, 10 en 11. Vgl. ook Halacszy: Spiculae fere dimidio majores, intermedia lateralibus tertia parte brevior etc. Dergelijke groote kafjes bezat alleen no. 5, doch dat geleek in 't geheel niet op no. 9, 10 en 11. Het valt ons dus moeilijk aan het onderzochte mate- riaal iets met zekerheid te constateeren omtrent de syste- matische waarde van H. leporinum Link. Veel meer levend materiaal zou daartoe noodig zijn of nog beter misschien cultuurproeven. Het zou ons de zekerste weg toeschijnen om ons exemplaar (no. 11) niet als H. leporinum Link te insereeren, doch als H. murinum L. var. pseudo- murinum Ta pp., daar het in ieder geval met de onder dien naam uitgegeven planten overeenstemt. Prof. Ed. Hackel, meent echter, dat wij hier wel degelijk te doen hebben met H. murinum L. subsp. leporinum. In dit ge- val moet de beschrijving in A. en G. een rivisie onder- gaan, zooals wij hierboven aantoonden. IV. In Juli 1913 vonden wij op één der handelster- reinen te Rotterdam een exemplaar van Hordeum secalinum Schreb. dat zich onderscheidde behalve door zeer sterke zodevorming, door intens violet gekleurde aren. Daar een dergelijke vorm ons uit de literatuur niet bekend is en wij ook in de ons bekende collecties geen dergelijk exemplaar aantroffen, vestigen wij er hier de aandacht opt te meer daar allicht verwisseling mogelijk is met H. violaceum B o i s s. Doch slechts bij oppervlakkige be- schouwing. Immers H. violaceum Boiss. behoort tot de soorten met knolvormig gezwollen stengelvoet, komt 149 overigens in habitus overeen met H. secalinum maar onder- scheidt zich weer door den bouw der aartjes, die bij de laatste veel grooter zijn {7 — 8 mM.). Bij H. violaceum treft men aartjes aan , die met de korte naald slechts 3 mM. lang zijn, terwijl bovendien de zijaartjes slechts toegespitste bloempjes dragen en geen genaaide zooals H. secalinum (vgl. verder Boissier Flora orientalis). Ons exemplaar vertoont echter de typische secalinum- kenmerken. Wellicht is deze H* secalinum fm. violacea slechts een aangevoerde vorm. V. Ten slotte, mede namens den Hr. }. Th. Henrard, nog de volgende mededeeling. In Juli 1913 vond hij bij Gorinchem op een afvalterrein een Hordeum, die na onderzoek bleek te behooren tot H* Gussoneanum Pari. Deze soort behoort als subspecies tot H. maritimum With, die bij ons op zandige en zilte gronden voor- komt. De aartjes gelijken uiterlijk veel op H. secalinum doordat de kafjes niet tot zulke dikke stijve naalden uit- groeien, doch zachter en buigzamer blijven maar vooral doordat de kafjes der zijaartjes alle tot naaldjes geredu- ceerd en gelijkvormig zijn. Overigens is de plant evenals H. maritimum éénjarig, de stengels zijn tot vlak onder de aar bebladerd, de bovenste bladscheede is opgeblazen en de aar is kort kegelvormig. Ter onderscheiding kan ten slotte nog dienen, dat de naald van het middelaartje duidelijk 2 X zoo lang is als haar kafje (bij H. secalinum nauwelijks langer dan haar kafje). H. Gussoneanum Pari. vindt in Z. -Europa haar ver- spreidingsgebied, komt tot ver in het binnenland voor en is volgens Hackel door tusschenvormen met /ƒ. man- timum verbonden. Februari 1914. JANSEN en WACHTER. Voor Nederland nieuwe plantensoorten en nieuwe vindplaatsen van zeldzame planten. In de laatste jaren zijn in het N. K. A. weinige voor ons land nieuwe plantensoorten vermeld, evenmin als er nieuwe vindplaatsen van zeldzame soorten zijn opgegeven. Allerlei oorzaken hebben daartoe medegewerkt, maar ge- lukkig niet die, dat er in de laatste jaren op floristisch gebied een totale stilstand is gekomen. Het N. K. A. is dus niet meer bij en ik wil hier den wensch uitspreken, dat niet alleen de floristen der laatste jaren er toe zullen komen, het voorbeeld, dat ik wil geven, na te volgen, maar ook dat zij het herbarium der N. B. V. zullen gaan gedenken in meerdere mate dan zij in de laatste jaren deden, om ook dit zooveel mogelijk bij te krijgen. Van de planten, die ik hier bespreek, zijn tegelijk 1 of meer ex. aan het Vereenigingsherbarium afgestaan. Ik hoop in deze richting voort te gaan en terwijl ik nu alleen eenige der Cryptogamae vasculares en Monocoty ledones bespreek, later ook de Dicoty ledones, welke daarvoor in aanmerking komen, te behandelen. 1. Lycopodium annotinum L. behoort tot de groep Homoephylla Spring, waarbij alle gewone bladen gelijk van vorm zijn en tot de afdeeling Lepidotis P. B. , waarbij de sporendragende bladen in vorm van de gewone ver- schillen en tot eindelingsche aren vereenigd zijn. Evenals bij L. clavatum zijn deze sporendragende bladen korter dan de andere, doch terwijl bij L. clavatum de bladen aan de rechtopstaande takken naar boven zijn gekromd en dicht aanliggen en bij de bovenste in een kleurlooze 151 borstel uitloopen, die ongeveer even lang is als het blad en de aren gesteeld zijn, zijn bij L. annotinum de bladen afstaand of naar beneden gericht, lijn-lancetvormig en loopen zij wel in een stekende punt, maar niet in een langen borstel uit. Ook zijn de aren zittend. Deze soort is uit Noord- en Midden-Europa bekend en behoort in bosschen thuis, niet zooveel als L. Selago aan hellingen. Zij is bij ons het eerst in 1904 door J. W. C. Goethart, F. A. des Tombe en M. J. Blij den stein in een bosch bij Olterterp gevonden (N. K. A. 1905 blz. 95) en daarna in 1909 door A. P. van den Briel in het bosch der Wouwsche Plantage bij Bergen op Zoom. Dit ex. is afgestaan aan het Ver. herbarium. Ook is zij in 1912 door H. Horsthuis in de Lutte aangetroffen en zal zij waarschijnlijk daar nog wel op meer plaatsen voorkomen. 2. Ceterach ofpcinarum Wil ld. Het geslacht Ceterach behoort met de geslachten Blechnum, Scolopendtium en Asplenium tot de onderfamilie der Asplenoideae. Daarbij onderscheidt zich Blechnum van de andere door het ver- schil in vorm van sporendragende en onvruchtbare bladen. Bij Scolopendtium zijn de sori paarsgewijze tot elkaar ge- naderd, terwijl ze bij Asplenium en Blechnum meest of alle alleen staan. Volgens Ascherso n — G r a e b n e r's Synopsis (I blz. 53) is de (trouwens niet steeds geheel) ontbrekende sluier bij Ceterach geen voldoende reden om Ceterach van Asplenium te scheiden en noemt hij haar dan ook Asplenium Ceterach, Behalve door het meest ontbreken van den sluier, verschilt echter Ceterach van Asplenium door de veerdeelige bladen en doordat de sori onder de dichte strooschubbekleeding van de ondervlakte der bladen verborgen zijn. Ceterach ofpcinarum is door de lijn-lancetvormige, stompe, van boven kale bladschijf, waarvan de slippen langwerpig tot half cirkelrond zijn, gekenmerkt. Zij is bekend uit onze omgeving van de Britsche eilanden. 152 Frankrijk, de Noord Atlantische eilanden en uit het Rijn- gebied tot Dusseldorf meest alleen in de streek van den wijnbouw. Volgens de Flora Belgii septentrionalis is zij door P. W. Korthals te Paterswolde bij Groningen ge- vonden. Zij is in 1910 door A. J. M. Garjeanne op den ouden kerkhofmuur te Stamproy aangetroffen. Een ex. hiervan is overgegaan in het Ver. herb. 3. Gagea spathacea Salisb. behoort tot de groep, waarbij nevenbollen aanwezig zijn, die evenals de hoofdbol zittend zijn en tijdens den bloeitijd in het omhulsel inge- sloten zijn. Hiertoe behooren van onze soorten G. atvensis en G. spathacea. Bij G. arvensis zijn de 2 wortelbladen lijnvormig, bij G. spathacea zijn ze lijn-draadvormig. Bij de eerste is het onderste der beide stengelbladen lancet- vormig, aan den voet tot bijna 1 cM. breed en staat meest dicht bij het volgende blad en de schutbladen der bloeiwijze, bij de tweede is het onderste stengelblad wat van de bloeiwijze verwijderd, meest 6 — 8 mM. breed en omgeeft den stengel aan den voet als een scheede. Bij de Ie zijn de bloemstelen behaard, bij de 2e kaal, bij de Ie is de bloeiwijze meest 5 — 10-, bij de 2e 1^ — 5-bloemig. De plant komt in loofbosschen voor en komt in Zweden, Noorwegen en Denemarken en op eenige plaatsen in Noord-Duitschland en België in de kustgebieden der Noord- en Oostzee voor. Zij is bij ons voor het eerst in 1899 door }. B. Bernink in een loofbosch aan de Dinkel op Singraven te Denekamp en daarna in 1900 bij den Austiberg te Beuningen (gem. Losser), in 1905 in de Broekheurne bij Enschede en te Losser door M. J. Blijdenstein (N. K. A. 1907. pag. 72) en eindelijk in 1909 door R. de Boer en H. Kooi te Peize. Van de laatste gaat een ex. over in het herb. der Vereeniging. 4. Scilla bifolia L., de bekende sierplant, is reeds in vele ex. in het herb. der Ver. aanwezig, ook van 153 Walcheren, doch niet van Middelburg, waar zij door Mevr. Snellen werd gevonden. 5. Muscari comosum L., die gemakkelijk van M, botryoides is te onderscheiden , doordat de bloeiwijze zeer lang en los is en vele onvruchtbare bloemen bevat, die in vorm en kleur van de vruchtbare afwijken en aan den top tot een soort kuif vereenigd zijn. Van andere soorten, die dit ook hebben, is zij te onderscheiden, doordat de onderste bloemen horizontaal afstaan en een klokvormig bloemdek hebben met bruinachtige buis en naar binnen gekromde, witachtig groene slippen. De soort behoort in Zuid-Europa thuis en zal dus zeker bij ons alleen ver- wilderd voorkomen. Zij is het eerst in 1898 door J. F. Ekering bij den Haag op vrij hoogen duingrond, dicht bij de stadsboomkweekerij gevonden (hiervan stamt het ex. dat in het Herb. der Ver. overgaat), verder door L. Vuyck en H. Koning te Valkenburg in 1900, door J. Pinkhof in 1907 bij Amsterdam aan de Ykade, door A. de Wever in 1910 te Brunssum (Z. L.) (herb. prop.) en in 1912 door C. Sipkes te Leyduin. 6. Potamogeton natans ,6. prolixus Koch onder- scheidt zich van den grondvorm, doordat de drijvende bladen versmald in den bladsteel overgaan en ook aan den top duidelijk versmald zijn. Ook zijn zij lang gesteeld. Zij is door W. C. van Embden in 1901 en 1902 bij het station de Bilt in een sloot gevonden. Een ex. hiervan gaat over in het Ver. herb. 7. Carex vesicaria L. 7. pendula Blyt. Deze var. onderscheidt zich van de soort door de volgende ken- merken: Plant groot en slap. Vrouwelijke aartjes iets los (althans de onderste), langgesteeld , ten slotte hangend. Zij is door W. H. Wachter en P. Jansen in 1904 aan den weg naar het Mastbosch bij Breda gevonden. Een ex. daarvan gaat over in het Ver. herb. 8. Carex extensa Good. is beschreven in het N. K. A. 154 3e s. I blz. 599. Zij is het langst bekend van Texel, waar v. d. Sande Lacoste haar in 1859 vond (N. K. A. Ie s. V 227, 228, 244). Later is zij in 1898 door W. W. Schipper op Rottum gevonden (N. K. A. 3e s. I 568, II 59) en verder op een excursie der N. B. V. in 1902 aan den Galgenweg bij Dishoek op Walcheren (N. K. A. 3e s. II 992), terwijl A. Walraven vroeger reeds vermeldt, haar in West-Zeeuwsch Vlaanderen te hebben gevonden (N. K. A. 2e s. III 138). Verder werd zij gevonden in 1898 op het eilandje bij Hoek van Hol- land door van Breemen (N. K. A. 3e s. II 992) en daar is zij in 1904 door W. H. Wachter en P. Jansen teruggevonden. Een van hunne ex. is in het Ver. herb. gevoegd. De plant komt aan de kusten in bijna geheel Europa voor in duinvalleien en zilte strandmoerassen. 9. Scirpus maritimus L. 7. compactus Koch is reeds lang voor ons land bekend, want reeds in de Ie uitgave van den Prodr. I 286 zijn als vindplaatsen opgegeven Zwijndrecht, Kampen, Zuid Beveland. Ook zijn in het Ver. herb. ex. aanwezig van den Haag (Bondam 1849), Amsterdam aan den Oosterdoksdijk (Abeleven 1851), Vlieland (v. d. Sande Lacoste 1858) en is zij in 1894 door Mej. Ogterop te Oisterwijk (N. K. A. 2e s. VI 558) gevonden. In 1899 vond W. M. Docters van Leeuwen haar in den zeehaven te Huizen. Laatstgemeld ex. gaat nu in het Ver. herb. over. 10. Panicum capillate L. schijnt het eerst in 1888 gevonden te zijn door Prof. W. F. R. Suringar in den moestuin van Endegeest en Rhyngeest onder Oegstgeest (N. K. A. 2e s. V 606), daarna is zij in 1893 te Deventer op het Pothoofd door D. Lak o en in 1895 door P. W^ es- sterhof en Tj. Sterringa gevonden. Verder werd zij door W. C. van Embden in 1898 op bouwland achter Oudwijk bij Utrecht en in hetzelfde jaar door P. Westerhof en H. W. Peteri aan het kanaal bij de stoommeelfabriek 155 bij Deventer gevonden (van beide vindpl. gaan ex. in het Ver. herb.), in 1899 werd zij door L. Posthumus te Dubbeldam, in 1900 door F. J. Struykenkamp te Leiden (in het Ver. herb.), ook in 1900 door F. A. des Tombe aan de Haarlemmertrekvaart te Leiden, door W. C. van Embden aan een landweg te Zeist, door C. A. Back er tusschen Bloemendaal en Overveen en door F. D. J. Risch te Rotterdam gevonden (van de laatste 3 vindpl. komen nu ex. in het Ver. herb.). In 1901 werd zij door W. H. Wachter en P. Jansen aan een kolenaschweg op Rozenburg bij Rotterdam, in 1902 door Th. J. Stomps aan het Merwedekanaal bij Amsterdam, in 1907 door M. Pinkhof aan de Ertskade te Amsterdam (dit ex. gaat over in het Ver. herb.), in 1909 door J. Th. Henrard aan den Cruqiusweg te Amsterdam en ook in de duinen bij Bentveld en in 1912 door denzelfden te Gorinchem gevonden. De plant behoort thuis in N. -Amerika en is hier op verschillende plaatsen, hetzij met Amerikaansch graan enz. of met Amerikaansch klaverzaad in klaverakkers aan- gevoerd. 11. Panicum miliaceum L. Deze soort is waarschijn- lijk in Midden-Azië inheemsch. Zij wordt bij ons wel gekweekt en zal dus waarschijnlijk op verschillende plaatsen verwilderd zijn, misschien ook wel aangevoerd. Zij is door verschillende ex. vertegenwoordigd in het Ver. herb., waarbij nu gevoegd is een ex. gevonden in 1904 door W. H. Wachter en P. Jansen op het emplacement van het Centraalstation te Rotterdam. Ook is zij in 1902 door F. A. des Tombe te Doetinchem, in 1908 door M. Pinkhof aan de Ertskade te Amsterdam en in 1910 door L. Dorsman en C. Barneveld op Zeeburg bij Amsterdam gevonden. 12. Phalaris intermedia Bosc. Zie hierover de Flo- ristische Aanteekeningen V van W. H. Wachter en \ ' 156 P. Jansen in N. K. A. 1912 (68--71), De hiervan door W. H. Wachter en P. Jansen in 1901 op een Han- delsterrein te Rotterdam en door Th. J. Stomps en A. J. L. Ter wen in 1902 op een kolenaschweg te Am- sterdam gevonden ex. gaan over in het Ver. herb. 13. Phalaris minor Retz. Zie hierover Flor. Aant. V van W. H. Wachter en P. Jansen in het N. K. A. 1912 (68^ — 71). Het nu in het herb. der Ver. toegevoegde ex. is gevonden in 1910 door W. H. Wachter en P. Jansen op aangevoerden zandgrond te Rotterdam. 14. Phalaris angusta Ne es. Zie hierover weer Flor. Aant. V, zie boven. Het in het herb. der Ver. gevoegde ex. is in 1912 door W. H. Wachter en P. Jansen te Rotterdam gevonden. 15. Spartina stricta Rth. is reeds in de Flora Belgii septentr. onder no. 67a vermeld als door v. d. Bosch gevonden op de slikken op Zuid-Beveland. Later is zij in tal van deelen van Zeeland op slikken en schorren aangetroffen , zoodat A. W alraven en D. Lakoin hun overzicht van de Zeeuwsche planten in het N. K. A. 2e s. VI 133 op konden geven, dat zij overal in Zeeland was gevonden. In 1897 is zij door A. Reclaire op slikken van de Schelde te Bergen op Zoom gevonden. Een ex. van die vindplaats gaat over in het Ver. herb. De plant groeit in Europa op moerassige plaatsen langs de kusten van den Atlantischen Oceaan en van het weste- lijk gebied der Middellandsche Zee, doch schijnt overal slechts plaatselijk meer algemeen te zijn. 16. Beckmannia erucaeformis Host. behoort tot de onderfamilie der Poëoideae met 2 kelkkafjes en tot de groep der Chlorideae van deze, waarbij de aartjes in 2 elkaar genaderde rijen staan en een eenzijdige aar of tros met ongelede spil vormen. Bij Beckmannia zijn de aartjes 2-bloemig, de aren aar- 157 vormig aan een lange, onvertakte, zelden pluimvormig ver- takte spil (niet vingervormig) gezeten. B. erucaeformis komt alleen in Zuidoost-Europa in het wild voor, doch is bij ons, evenals op verschillende plaatsen in Duitschland, aangevoerd gevonden. Zoo is zij bij Rotterdam in 1911 door W. H. Wachter en P. Jansen (hiervan stamt het in het Ver. herb. toege- voegde ex.) en in 1909 door }. Th. Henrard aan den Rijnoever te Arnhem gevonden. 17. Lagurus ovatus L. is een sierplant uit Zuid- Europa. In het Ver. herb. is reeds een ex. aanwezig door W. H. Wachter en P. Jansen te Apeldoorn gevonden en in 1904 aan het Herb. afgestaan. Nu is een ex. bijgevoegd, dat in 1910 door L. Dorsman te Noordwijk, verwil- derd, is gevonden. De bloeiwijze is hier een dichte, breede ronde aarpluim met smalle kelkkafjes, die tot aan den top met tot 2 mM. lange, zijdeachtige haren bezet zijn, terwijl het onderste kroonkafje in 2 spitsen uitloopt en ook een circa 2 cM. lange naald draagt. 18. Briza maxima L. , die zich van ons gewone trilgras onderscheidt door de veel grootere aartjes, door de lan- cetvormige tongetjes en de iets ruwe pluimtakken, is door L. Dorsman in 1910 bij Noordwijk gevonden. Dit ex. komt nu in het Ver. herb. Daar deze plant in Zuid- Europa in het gebied der Middellandsche Zee thuis hoort, moet zij bij Noordwijk, evenals no. 17, wel verwilderd zijn. Zij wordt n.1. veel gekweekt voor de droge bouketten. 19. Eragrostis major Host. {E, megastachya Link). Het geslacht Eragrostis behoort tot de groep der Eragrostiinae , welke zich o.a. van de Poïnae, waartoe o.a. Poa, Sclerochloa en Dactylis behooren, onderscheidt door den spiraalvormigen stand der pluimtakken en door- dat de aarspil niet bros is en niet in leden met de bloemen afvalt, maar blijft staan met de onderste kroonkafjes, terwijl vruchten met de bovenste afvallen. E. major heeft tot 158 meer dan 2 cM. lange, veel (tot 50-) bloemige aartjes en circa 2 mM. lange kelkkafjes. Deze is door P. Westerhof en Tj. Sterringa en ook door mij in 1897 op het Pothoofd te Deventer gevonden (hiervan gaan ex. in het Ver. herb over), verder in 1901 door F. J. Struikenkamp op de vroegere buitenplaats Buitenkist te Leiden en in 1904 door W. H. Wachter en P. Jansen te Rotter- dam (herb. pr.). De plant behoort thuis in het gebied der Middellandsche Zee, doch is op verschillende plaatsen in Duitschland en Frankrijk aangevoerd en soms zelfs ingeburgerd. 20. Eragrostis minor Host. Hierbij zijn de aartjes tot 7 mM. lang, meest 8 — 20-bloemig, langwerpig tot lancetvormig en de kelkkafjes zijn circa 1 mM. lang, langwerpig en spits. Ook deze soort behoort in het ge- bied der Middellandsche Zee tot Midden-Frankrijk thuis en is zoowel in Noord-Duitschland als bij ons slechts aangevoerd. Zij is in 1896 en 1897 door P. Westerhof en Tj. Sterringa op het Pothoofd te Deventer gevon- den (hiervan zijn nu ex. aan het Ver. herb. afgestaan), in 1900 en 1906 door W. H. Wachter en P. Jansen aan de Maashaven te Rotterdam (herb. pr.), in 1902 door J. Opmeer te Rotterdam en in 1910 door J. Th. Henrard aan de Waal te Nijmegen en door dez. en A. W. Kloos te Gorinchem. 21. Poa bulbosa L. [i. vivipara Koel. Deze var. wordt reeds in den l^n druk van den Prodromus I 314 vermeld als door Molkenboer gevonden te zijn op de begraaf- plaats te Noordwijk met de soort. Behalve een ex. daar- van zijn er in het Ver. herb. nog ex. van v. Hall zonder jaartal, gevonden op Borkum en een ex. gevonden door M. Greshoff in 1900 te Haarlem. Een ex. door W. H. Wachter en P. Jansen in 1900 te Rotterdam gevon- den is aan het Ver. herb. door mij toegevoegd. 22. Bromus unioloides H. B. K. behoort tot de Bromus- 159 soorten met 3 — 5-nervige onderste en 7 — 9-nervige boven- ste kelkkafjes, terwijl het onderste kroonkafje de naald meer of minder duidelijk onder den top draagt of deze ontbreekt. Zij is de vertegenwoordigster van de groep Ceratochloa P. B. van dit geslacht, met samengedrukte, lancetvormige aartjes, wier onderste kroonkafjes op den rug gekield, stekelpuntig zijn, doch zonder naald (zie hierover ook het N. K. A. 1912 blz. 90, 91). Bij B. unio- loides is het tongetje tot 6 mM. lang. Deze plant schijnt in Zuid-Amerika inheemsch te zijn en wordt in Europa wel gekweekt en kan dus ook ver- wilderd zijn gevonden. Bij ons is zij alleen aangevoerd aangetroffen. Zij is het eerst gevonden in 1896 door D. Lak o en Mej. Ogterop bij de Meelfabriek te Mid- delburg (N. K. A. 3e s. I 287) en door L. Vuyck op een mestvaalt te Schiedam (N. K. A. 3e s. I 287), in 1898 door prof. W. F. R. Suringar in den tuin van Ende- geest bij Leiden (N. K. A. 3e s. I 162) en door F. }. Struykenkamp op Groenhoven bij Leiden (N. K. A. 3e s. I 578), in 1901 op 2 plaatsen te Rotterdam door W. H. Wachter en P. Jansen, in 1906 door }. Koornneef aan de Houthaven te Amsterdam, in 1907 door M. Pinkhof en later ook door L. Dorsman in de Rietlanden te Amsterdam, in 1808 en 1809 door denzelfde aan het Mer- wedekanaal te Amsterdam, in 1809 door J. Th. Henrard aan de Handelskade te Amsterdam en in 1912 door A. W. Kloos te Wormerveer. In het Ver. herb. zijn nu overgegaan door }. Koornneef en door L. Dorsman gevonden ex. (zie boven). Bij de door laatstgenoemde gevonden ex. zijn de tongetjes korter en de bladen breeder dan voor den grondvorm is opgegeven. 23. Bromus adoensis Hochst. is in het N. K. A. 1912 blz. 89 reeds beschreven. Het ex. in het Ver. herb. gevoegd is door W. H. Wachter en P. Jansen te Rotterdam gevonden in 1910. 160 24. Bromus villosus Forsk. is behalve in 1910 te Rotterdam door W. H. Wachter en P. Jansen (zie N. K. A. 1912 blz. 89) ook reeds in 1908 door J. Koorn- neef aan de Houthaven te Amsterdam gevonden en ver- der in 1912 door L. Posthumus te Arnhem en door J. Th. Henrard te Gorinchem. De te Amsterdam ge- vonden ex., waarvan er een in het Ver. herb. is gevoegd, schijnen mij B. villosus A. maximus Aschrs. et Gr. te zijn, dus de gewone vorm van B. villosus, daar de pluim niet bijzonder los is en niet overhangt en de pluimtakken niet tot over 1 dM. lang zijn. 25. Bromus macrostachys Des f. ,3. lanuginosus Boiss. De soort behoort tot de Bromü5SOorten met 3 — 5-nervige onderste en 7 — 9-nervige bovenste kelkkafjes, terwijl het onderste kroonkafje de naald min of meer duidelijk onder den top draagt of deze ontbreekt. Zij behoort verder tot de groep Zeobromus met rolronde, later samenge- drukte aartjes, die bijna steeds naar den top versmald zijn, terwijl de naald duidelijk onder den top is ingeplant. Behalve B. secalinus, die kale bladscheeden heeft, heb- ben zoo goed als alle soorten althans bij de onderste bladen behaarde bladscheeden en bedekken de bloemen elkaar tijdens den vruchttijd althans aan den voet dakpans- gewijze. Bij B. arvensis en B. racemosus zijn dan de onderste kroonkafjes even lang als de bovenste en hoog- stens 7 mM. lang , terwijl bij de andere soorten de onderste kroonkafjes duidelijk langer zijn dan de bovenste en 9 — 10 mM. lang zijn. Van die soorten onderscheidt zich B. macro- stachys door de meest dichte pluim met ruwe, stijfrecht- opstaande takken, terwijl ook de aartjes rechtopstaan en de pluimtakken meest korter zijn dan de aartjes. De soort behoort thuis in de landen aan de Middellandsche Zee. De var. ,3. lanuginosus heeft dicht wollig viltige, bijna geheel witte aartjes en is in 1900 door W. H. Wachter 161 en P. Jansen bij Rotterdam, aangevoerd, gevonden. Een ex. daarvan is nu toegevoegd aan het Ver. herb. 26. Triticum cristatum Schreb. behoort tot de Triti- cumsoorten met l-nervige kelkkafjes. De aar is bij de soort tot 2,5 cM. breed, de aartjes zijn zonder de naalden 8—15 mM. lang, 3 — 5-( — 10)bloemig, de kelkkafjes vrij lang genaaid, evenals de onderste kroonkafjes. De plant behoort in Zuid-Europa thuis en is hier aan- gevoerd nl. te Rotterdam, gevonden in 1901 en 1904 door W. H. Wachter en P. Jansen en te Amsterdam, ge- vonden in 1908 door M. Pinkhof aan het Merwede- kanaal, de Ertskade en achter het Tolhuis over het IJ. Van Rotterdam en van Amsterdam gaan ex. over in het Ver. herb. 27. Hordeum jubatum L. is reeds beschreven in N. K. A. 3e s. II 701. Zij behoort thuis in Noord- en Zuid- Amerika en in Siberië, doch wordt bij ons gekweekt voor droge bouketten en is ook aangevoerd. Zij is het eerst in 1901 door D. Lako en Mej. Og ter op gevonden aan de meelfabriek te Middelburg, later in 1909 door M. Pink- hof te Amsterdam (hiervan is het ex. dat in het herb. der N. B. V. is overgegaan, afkomstig) en ook in 1909 door J. Th. Henrard aldaar, en in 1909 en 1910 door W. H. Wachter en P. Jansen te Schiedam. 28. Lolium tigidum Gaud. behoort tot de groep Eulolium Go dr. met kelkkafjes, hoogstens IV2 maal zoo- lang als het onderste kroonkafje. Evenals bij L. perenne zijn de bladen in de jeugd gevouwen en is de aarspil op de met aartjes bedekte plaatsen glad. Van L. perenne onderscheidt zij zich door den meest aan den voet ver- takten stengel en de 4 — 7-bloemige, kleine aartjes. Zie over de nomenclatuur N. K. A. 1912 pag. 93. Zij schijnt reeds door Kok Ankersmit op den met sumac bemesten akker te Apeldoorn te zijn gevonden en is in 1903 door W. H. Wachter en P. Jansen bij Rotterdam aange- Nederl. Kruidk. Archief. 1913. 11 162 troffen (een ex. daarvan is overgegaan in het Ver. herb.) en in 1911 aan den Rijnoever bij Arnhem door J. Th. H enrard. 29. Aegilops cylindrica Host. is reeds beschreven in het N. K. A. 2e s. VI 542 naar aanleiding eener vondst dezer plant door Carmiggelt aan het Pothoofd te Deventer in 1894. Zij was echter reeds in 1891 door P. van der Lijn aan den Spoorweg te Oostzaan gevon- den (Flora Batava XX 1533) en is daarna in 1898 door F. J. Struykenkamp op Groenhoven bij Leiden (N. K. A. 3e s. I 578) en in 1901 door W. H. Wachter en P. Jansen aan den kolenaschweg van Rozenburg te Rot- terdam en aan de spoorbaan Vlaardingen-Maassluis ge- vonden (van de laatste vindpl. zijn ex. in het Ver. herb. overgegaan), verder in 1903 door dez. bij Rotterdam, later in 1906 door dez. te Hillesluis (reeds in het herb. der Ver.), in 1908 door }. Koornneef aan de Houthaven te Amsterdam (een ex. gaat over in het herb. der Ver.), door M. Pinkhof in 1908 aan de IJkade te Amsterdam (ook in het herb. der Ver. overgegaaan) en in 1909 door J. Th. H enrard aan een laadplaats aldaar, eindelijk in 1908 door J. Th. Henrard te Arnhem. De soort behoort thuis in Zuid-Europa en is dus bij ons steeds aangevoerd, meest met koren. 30. Ophrys muscifera Huds. komt in een groot deel van Europa op kalkbergen tusschen kreupelhout en in niet te dichte bosschen voor. Dat zij dus in Zuid-Limburg voorkomt, is duidelijk. Zij is voor die streek reeds ver- meld in den l^n druk van den Prodr. en is ook van 1870 af tal van malen op den St. Pietersberg, in de omgeving van Valkenburg en van Gronsveld gevonden. De ex., die aan het herb. der Ver, nu zijn toegevoegd zijn in 1898 op den St. Pietersberg door J. U. Mesters en in 1899 door H, A. van Roessel in het Geerendal en in het bosch achter het Huis ter Geul bij Valkenburg gevon- 163 den. Verder zijn alleen vindplaatsen van de plant bekend van Walcheren, waar zij in 1835 door Jhr. de Witte van Citters (N. K. A. 2e s. III 222), in 1864 door V. Hall te Rhijnsburg (Walcheren), in 1877 door D. Lak o in den Vrouwepolder en het bosch van Elzenoord (N. K. A. 2e s. III 219) werd gevonden. Daar deze vindplaatsen niet bepaald in de kalkrijke duinen liggen, schijnen zij wat vreemd voor de plant. 31. Ophrys apifera Hu ds. behoort tot de groep der Apiferae met sterk convexe lip met omgeslagen zijranden met een aanhangsel, dat bij apifera vele malen meer lang dan breed is. De eigenaardige ^ry-teekening komt op de lip voor. De soort komt in Engeland, Duitschland, Frankrijk, Spanje, Turkije, op grazige heuvels, in kreu- pelhout, bijna steeds op kalkgrond voor. Haar vinden bij ons in Zuid-Limburg en in de duinen sluit zich hierbij aan. Zij is het eerst in 1899 door E. Schel tens bij Hoek van Holland gevonden (Lev. Nat. III 125 met afb.), daarna in het zelfde jaar door J. deVletter aan het Haagsche ververschingskanaal (Lev. Nat. III 178), daarna in 1901 door G. van Vloten in de duinen bij Noordwijk aan Zee (een ex. bevindt zich in het Ver. herb.) en in 1904 in de duinen bij Wijk aan Zee door P. Verhagen (het ex. is door mij afgestaan aan het Ver. herb,), in 1910 door J. P. Lotsy en F. A. des Tombe in een duin- vallei van Hoek van Holland en ook daar door C. J. van Heusden en in 1911 door A. de Wever te Eys (Z.-L.) en in hetzelfde jaar door J. W. C. Goethart te Oud Valkenburg (Keutenberg), welk ex. is afgebeeld in Flora Batava XXIV 1858. 32. Goodyera repens R. Br. is reeds een voor ons land lang bekende plant. Zij is afgebeeld in Flora Batava XVIII 1327. De soort is reeds beschreven in het N. K. A. IV 28, naar aanleiding van de eerste vondst van R. Bondam in 1880 en 1881 in het Leuvenumsche bosch. In het 11* 164 herb. der N. B. V. zijn verder ex. aanwezig, gevonden te Havelte in een dennenboschje door Siertsema in 1899 en van ex. gevonden door F. A. des Tombe en M. J. Blijdenstein in 1904 in een dennenbosch te Olterterp. Ook is zij gevonden in 1907 door A. W. Brouwer te Havelte, al weder in een dennenbosch en op een soortgelijke plaats in 1906 door P. van den Burg en J. Feitsma bij Roden (Dr.). (Een ex. hiervan is nu toegevoegd aan het Ver. herb.). Eindelijk is zij in 1911 te Vorden gevonden door Mej. E. C. A. E. Martini in een naaldbosch en te Eindhoven in het Hoogeloonsche bosch door J. M. Geerts in 1910 (schriftelijke mede- deehng). De plant is eigen aan naaldbosschen , zoowel in Skan- dinavië, Denemarken, Schotland, Frankrijk, als in Oost- Europa. In Duitschland is zij slechts eenige malen waar- genomen. H. HEUKELS. Drosera obovata M^ et K> door H. R. HOOGENRAAD. In de jaren 1911, 1912 en 1913 bezocht ik herhaaldelijk het uit een floristisch oogpunt van ouds beroemde z.g. Wisselsche Veen bij Epe o d. Veluwe, een terrein, dat uit een oekologisch-plantengeografisch oogpunt bezien van bijzondere beteekenis is als het laatste hoogveen- relict van eenigen omvang in centraal-Neder- land. Reeds in 1890 heeft de Nederlandsche Botanische Vereeniging dit gebied in een van haar gewone jaarlijksche excursies opgenomen \) , en daarbij de aanwezigheid gecon- stateerd van plantensoorten, wier voorkomen voor de flora der hoogvenen van ons zeeklimaat karakteristiek is -) , b.v. Scirpus caespitosus, Rhynchospora alba, Drosera anglica. Merkwaardigerwijze ontbreken echter Edophorum vaginatum (angustifolium werd wèl gevonden), Carex limosa (met de opmerking: „vroeger in menigte in 't Wis- selsche Veen aangetroffen, werd ditmaal niet gezien"), Scheuchzeria palustris, Vaccinium Oxycoccus („werd dit- maal in 't Wisselsche Veen niet gezien") en Andromeda polifolia („evenmin")'^). ^) Voor het verslag zie men het Kruidkundig Archief VI. 1; 1890. ^) Warming — Graebner, Lehrbuch der Okologischen Pflanzen- Geographie. — Potonié, Illustrirte Flora v. Nord- u. Mittel-Deutschland. ^) Deze gaping heb ik weer kunnen aanvullen door te constateeren, dat Vaccinium Oxycoccus en Andromeda polifolia nog steeds aanwezig zijn; de eerste zelfs in zeer groote hoeveelheid. Verder vond ik in de 166 Behalve de reeds genoemde Drosera anglica komen ook de beide andere inheemsche Drosera-soorten , Drosera rotundi- folia en intermedia in het Wisselsche Veen algemeen voor. Van deze drie soorten is Drosera rotundifolia zoowel op vochtigen diluvialen bodem als in het laagveen aan te treffen; Drosera intermedia ontbreekt in het laagveen, maar is algemeen op vochtigen heigrond in het Oosten en Zuiden van ons land, terwijl Drosera anglica, de meest zeldzame der drie indigene soorten, meer in 't bijzonder aan echte hoogveenterreinen eigen is ^). Intusschen schijnt deze soort aan weerszijden van den benedenloop van den Rijn zelfs in hoogvenen maar spaarzaam voor te komen ~). Op een excursie nu, die ik in JuU 1912 met eenige leerlingen der Rijkskweekschool te Deventer naar het Wisselsche Veen maakte, werd door een van hen, F. }. M. Offerijns te Deventer, materiaal van Drosera rotundifolia en anglica verzameld. Eenigen tijd later deelde deze mij mede, dat onder dit materiaal twee exemplaren van een geheel afwijkenden vorm voorkwamen, die tot geen der jaren 1911 — 1913 van de meer belangrijke soorten terug: Cladium Mariscus, Comarum palustre, Eviophorum polystachyum , Gentiana Pneumonanthe , Lycopodium inundatum , Malaxis paludosa, Menyanthes trifoliata, Narthecium ossifragum, Parnassia palustris, Pediculavis palustvis, Pinguicula vulgaris, Rhynchospora alba en fusca, Sparganium minimum, Sturmia Loeselii, Triglochin palustre, Utricularia minor. Niet teruggevonden werden totnogtoe: Heleocharis uniglumis, Pilularia globulifera, Ranunculus Lingua , Scirpus caespitosus, Utricularia inter- media. Nieuw geconstateerd werden: Cicendia filiformis, Cirsium anglicum. Orchis incarnatus, latifolius en maculatus, Pedicularis sylvatica , Pirola rotundifolia, Polystichum Thelypteris, Valeriana dioica , Viola palustris. ^1 Zie: Plantenkaartjes van Goet hart— Jong mans, No. 184, 185, 186. '-) In zijn ,, Botanische Skizzen vom Heide- und Moorgebiet zwischen Dorsten und Wesel" zegt H. Höppner: ,, Drosera anglica fehlt iwie in den meisten niederrheinischen Heidemooren)" (Jahresbericht des West- falischen Vereins für Wissenschaft und Kunst für 1912 13. Munster 1913). 167 drie inlandsche soorten konden gebracht worden en waar- van hij de mogehjkheid opperde, dat het welHcht bastaarden waren. Na de planten gezien te hebben, kon ik niet anders dan mij bij deze meening aansluiten, vooral na vergelijking der beide exemplaren met materiaal uit mijn eigen herbarium, uit het Herbarium der Nederlandsche Botanische Vereeniging en uit 's Rijks Herbarium. Voor zoover men uit den algemeenen habitus met vol- doende waarschijnlijkheid tot de bastaardnatuur van een plant besluiten kan , kunnen deze twee planten niet anders zijn dan bastaarden van Drosera rotundifolia en Drosera anglica. De bastaard dezer beide soorten, reeds ongeveer een eeuw geleden door Schiede^) als Drosera rotundi- [olio- anglica beschreven, komt in Koch's Synopsis als Drosera longifolia ,3. obovata voor -), en wordt door Mertens en Koch onder den naam Drosera obovata aangeduid '^). De scherpe diagnose der laatste twee autoren luidt 1. c. als volgt. „Drosera obovata M. et K. Verkehrt-eyrundblattriger Sonnentau. Die Blatter verkehrt-eyrund; die Schafte aufrecht, 3 mal langer als die Blatter; die Nar ben verkehrt-eyrund, ausgerandet. Unterscheidet sich von D. rotundifolia, der sie am nachsten steht, durch verkehrt-eyrunde , nach der Basis allmalig keilförmig verlaufende Blatter, (sie sind 3'^' breit, und ungefahr 6"' lang, am Ende rund, und von da allmalig nach dem Blattstiele verschmalert, der nur mit wenigen Haaren besetzt ist,) und durch die Gestalt der Narbe; von D. anglica durch diese Gestalt der Narbe und durch ^) Schiede, De pi. hybrid., p. 69. -) Koch, Synopsis florae germanicae et helveticae etc. Ed. secunda. Pars prima, p. 97. ") ]. C. Röhlings, Deutschlands Flora. Bearbeitet von F. C. Mertens und W. D. ]. Koch, II, p. 502, 503. 168 die kürzern, fast dreimal breitern Blatter; von D. inter- media durch betrachtlichere Grosse, viel grössere, noch einmal so breite Blatter, behaarte Blattstiele, und einen aufrechten Schaft, der bis zur Blüthentraube noch einmal so lang ist als die Blatter." Fig. 1. Drosera obovata M. et K. (Drosera anglica X rotundifolia\ Schwarzsee bei Kitzbühel, Tirol. Leg. Traunsteiner. Ex. Herb. Lugd. Batav. Fig. 2. Drosera obovata M. et K. {Drosera anglica X rotundifolia). Schwarzsee bei Kitzbühel, Tirol. Leg. Traunsteiner. Ex. Herb. Lugd. Batav. Totnogtoe was deze bastaard voor ons land nog niet geconstateerd, hoewel op de enkele vindplaatsen, waar 169 Drosera anglica voorkomt, ook Drosera rotundifolia wel niet ontbreken zal, waardoor de mogelijkheid van het ontstaan van den bastaard gegeven is. De bastaardeering schijnt ook gemakkelijk plaats te' vinden; tenminste op een der klassieke vindplaatsen, een veenterrein aan de Schwarzsee bij Kitzbühel in Tirol, vond Max Schulze^) (in 1893) Fig. 3. Drosera obovata M. et K. [Drosera anglica X rotundifoAa). Oberstdorf, Allgau. Leg. G. Kükenthal. Ex. Herb. H. R. Hoogenraad. ^) Max [Schulze, Die Orchidaceen Deutschlands , Deutsch-Oester- reichs und der Schweiz. Gera 1894. Geciteerd onder Orchis Traun- steneri Sa ut. — Exemplaren van den Drosera-bastaard van deze vind- plaats, in mijn herbarium aanwezig, dank ik aan de vriendelijkheid van den Heer Schulze te Jena. 170 Drosera anglica en rotundifolia „nebst ungemein haufigem Bastard." De hierbij gereproduceerde foto's zijn opnamen van Drosera anglica / rotundifolia van verschillende Euro- peesche lokaliteiten. Fig. 4. Drosera obovata M. et K. (Drosera anglica X rotundifolia). Swinemünde, Pommern. Leg. R. Ruthe. Ex. Herb. Soc. Bot. néerl. Fig. 5. Drosera obovata M. et K. {Drosera anglica X rotundifolia). Wisselsche Veen bij Epe o. d. Veluwe. Leg. F. ]. M. Offerijns. Ex. Herb. F. J. M. Offerijns. Fig. 1 is een exemplaar uit het herbarium-Reichenbach , afkomstig van de bovengenoemde vindplaats in Tirol; Fig. 2 zijn exemplaren uit hetzelfde herbarium en van 171 dezelfde vindplaats; de etiketten dezer planten dragen den naam van Traunsteiner als verzamelaar^). Fig. 3 zijn exemplaren uit mijn herbarium, verzameld door G. Küken- thal bij Oberstdorf in de Allgauer Alpen. Het in Fig. 4 afgebeelde vel bevat planten, afkomstig van Swinemünde, verzameld door R. R u t h e , en aanwezig in het herbarium der Nederlandsche Botanische Vereeniging. Fig. 5 ein- delijk stelt de beide Nederlandsche planten voor. Van het linker exemplaar is de bloemstengel afgebroken, op het rechter is deze intact en tot aan de basis der bloei- wijze te zien. Hoewel niet bij alle exemplaren in dezelfde mate, is de typische bladvorm een kenmerk, waardoor de bastaard van de beide stamvormen gemakkelijk kan onderscheiden worden; schoon niet minder duidelijk is, dat hij juist door dit kenmerk een plaats tusschen Drosera anglica en rotun- difolia inneemt. Van Drosera intermedia verschilt hij mede door den bladvorm; bovendien nog veel duidelijker, door- dat bij laatstgenoemde soort de bloeistengel aan den voet boogvormig gekromd is, terwijl hij bij den bastaard, zoowel als bij de twee andere inlandsche soorten , steil verticaal opge- richt is. De omgekeerd-eironde bladvorm komt in buiten- gewoon karakteristieke ontwikkeling aan de plant van Fig. 1 voor; deze vorm schijnt dichter bij Drosera rotun- di[olia te staan. De planten der figuren 2 — 5 komen behoudens geringe variatie's in bladvorm vrijwel met elkaar overeen. Daar wij alleen deze gedroogde exemplaren, en verder in den zomer van 1913 ter plaatse zelf slechts eenige niet-bloeiende exemplaren van den bastaard hebben kunnen bestudeeren, hebben wij nog niet kunnen constateeren , of de vorm der stempels aan de beschrijving van Mertens ^^ Het etiket in het midden van den voet van het in Fig. 2 afge- beelde vel draagt onderaan gedrukt den naam Spit zei. 172 en Koch beantwoordt, en of de bloem wellicht nog andere opvallende kenmerken vertoont. Indien de cultuur, die dit zoo interessante terrein met algeheelen ondergang bedreigt, nog niet te ver voortgeschreden is, zullen wij echter trachten, dezen zomer levend materiaal te verza- melen, en dit te fixeeren, ten einde zoo mogelijk door een cytologisch onderzoek de bastaardnatuur der planten buiten twijfel te stellen. Het is niet onmogelijk, integendeel zelfs waarschijnlijk, dat de bastaard ook op andere plaatsen in ons land zal aangetroffen kunnen worden. Het zou zeer de moeite waard zijn, op andere lokaliteiten, waar Drosera anglica en rotundifolia te zamen voorkomen, er naar te zoeken ^). Deventer, Maart 1914. NASCHRIFT. Nadat het bovenstaande geschreven was, heb ik kennis kunnen nemen van de studie van O. Rosenberg: Cytologische und Morphologische Studiën an Drosera longifolia X rotundifolia (Kungl. Svenska Vetens- kapsakademiens Handhngar. Band 43 , no. 1 1 . Upsala 6 Stockholm 1909.) — Vooral de cytologische eigenschappen van Drosera obovata worden daarin uitvoerig behandeld. ^) Een zeer eigenaardige omstandigheid ligt in het volgende feit. Het vel planten, afgebeeld in Fig. 4, is afkomstig uit de collectie Kok Ankersmit en lag in één omslag met specimina der drie inland- sche Drosera -soorten, uit het Wisselsche Veen afkomstig, en door den Heer Kok Ankersmit, wien dit terrein zeer goed bekend was, aldaar verzameld. Niet onwaarschijnlijk had de Heer K. A. deze planten ge- kocht, om den bastaard te leeren kennen met het oog op een eventueel voorkomen er van in het Wisselsche Veen. Hij heeft hem er evenwel niet aangetroffen, daar het bewijsmateriaal anders ongetwijfeld in zijn verzameling aanwezig zou zijn. 173 NASCHRIFT. Verslag der Commissie bij besluit der ledenvergadering van 31 Jan. 1914 benoemd, tot het nazien van de schrif- telijke bescheiden, op de bewaargeving en het verdere kapitaal betrekking hebbende (art. 43 stat.) en van de rekening en de verantwoording van het beheer van den penningmeester (art. 48 stat.). Ondergeteekenden , volgens artt. 43 en 48 der Statuten door de leden aangewezen om de schriftelijke bescheiden, op de bewaargeving en het verdere kapitaal der vereeni- ging betrekking hebbende, na te zien, alsook de rekening en verantwoording van den penningmeester, zijn daartoe door dezen, ten zijnen huize, den 23en Mei j.1. in de ge- legenheid gesteld. Ondergeteekenden hebben zich overtuigd van de aan- wezigheid der bescheiden, en deze in volmaakte orde bevonden. Zij hebben, geholpen door de uitvoerige toe- lichtingen van den penningmeester, de boekhouding nage- gaan, en kunnen verklaren dat de grootste zorg en nauwkeurigheid daaraan ten koste zijn gelegd; zij stellen daarom aan de ledenvergadering voor de rekening over het afgeloopen jaar goed te keuren en den penningmeester, onder dankzegging voor zijn beheer, decharge te verleenen. 30 Mei, 1914. ED. VERSCHAFFELT. AREND. L. HAGEDOORN. If"' ?Uftit»iV ^'iw'^^H 1 ; t . 1 [ ^^^^1 i i jjH Vif.' iHi; :l J j ( ^'i* n' :.<^i nöm«H^ r; t. 'M l'i' ffi rv< KPK' < f'ii; X , ;i.i-^ i ' M r tl mm ? n < ; iVU J-h il.' h ;• ' n< l\lr. ■^ïi \tl