^^'

,^.^.

XV-C

^^^

:=::^

K^'

ar -

#,^

w^.

'€-é^

^ ^P=- -!K «5

'^rw--£

■^rri

NEDERLANDSen KRUIDKUNDIG ARCHIEF.

VERSLAGEN EN MEDEDEELINGEN

DER

NEDERLANDSCHE BOTANISCHE VEREENIGING.

TTVEEDE SERIE.

3e Deel.

Met vier platen.

NEDERLANDSen KRUIDKUNDIG ARCHIEF

VERSLAGEN EN MEDEDEELINGEN

DER

NEDERLANDSCHE BOTANISCHE VEREENIGING

ONDER REDACTIK VAN

Dr. W. F. E. SURINGAK, Dr. C. A. .1. A. OUDEMANS
EN Th. H. A. J. abeleven.

ó'ivccdc' Bezie.

3e DEEL.

Met vier platen.

LIBRARY
NEW YORK
BOTANICAL

ö ARDEN

nijmegf:n,
BLOMHERT & TlMMEllMAN.

1883.

^1

O
O

LIBRARY
NEW YORK
BOTAINICAL

GARDEN

INHOUD VAN HET DEKHE DEEL.

De nntwikkelinp; onzer kennis aanp:aanfle de Flora van
Nerlerlanit , uit de bronnen geschetst en kritisch toe-
gelicht door C. A. J. A. Oudemans. III ... . 1

W i 11 e m .T a n K a ij f 17

A d o 1 f V a n V o o r s t 33

Yerslag van de een en dertigste Jaarvergadering der
Nederlandsche Botanische Vereeniging , gehouden te
Domburg , den 31 en Augustus 1877 77

Onderzoek naar de afsrheiding van zuren bij de kic-

ming, door Dr. K. W. J. S c li o o r 104

Lijst van openbare en bedektbloeiende vaat2)lanten in

Zeeland , door A, W a 1 r a v e n 1 OS

Aanwinsten voor de Flora M y c o 1 o g i c a van
Nederland van Juli 1870 tot Juli 1877, door
C. A. J. A. O u d e m a n s 142

Overzicht der Mossoorten, welke in de Provinciën van
Nederland zijn waargenomen , gerangschikt van het
Noorden des lands naar het Zuiden , door Dr. C. M.
van der Sa n d e Laco s te 1G3

Naamlijst van planten binnen de gemeente Apeldoorn tus-
schen de jaren 1850 en 1878, waargenomen door H.

Pag.

.T. K (I k A n k e rs m i t 175

Verslaaf van de twee en dertigste Jaarvergadering der
Nedei'Iandsche Botanische Vereeniging, gehouden te
Leiden, den 20en Juli 1878 214

Aanwinsten voor de Flora JI y c o 1 o g i c a van Ne-
derland , van Juli 1877 tot 31 December 1878,
door Dr. C. A. J. A. O ii d e hi a n s 236

Bijdrage tot de F 1 o r a A 1 g o 1 o g i c a van Neder-
land , door Dr. C. A. J. A. O u d e m a n s . 258

Buitengewone (Wiiiter-)Vergadering der Nederlandsclie Bo-
tanische Vereeniging, gehouden te Amsterdam den 24en
December 1878 25'J

Over de kieming van Kaulfussia aesculifo-

1 i a BI. , door H. F. J o n k m a n 262

Iets over de kleuring van celkernen, door Dr. M.

Treub 264

Buitengewone (Winter-) Vergadering van de Nederlandsche
Botanische Vereeniging, gehouden te Amsterdam op
den 31 en Januari 1880 209

Over endosperm-vorming bij Adonis a e s t i v a-
1 i s L, door J. F. A. M e 11 i n k . . . • . 272

Over het droppelen en de injectie van bladeren, duur

Dr. ,1. \V. Moll 277

Verslag van de drie en dertigste Jaarvergadering der
Nederlandsche Botanische Vereeniging, gehouden te
Leiden, den 24en Juli 1880 279

Overzicht der Levermossen, welke in de Provinciën
van Nedei'laiid /ijn waargenomen, gerangscliikt van het
Noorden des lands naar het Zuiden , door Dr. C. M.
vanderSandeLacoste 305

Over den invloed der temperatuur op de ontkieming van
zaden, door Dr. C. A.. J, A. Oudemans en Dr.
Ilu go de Vries 309

Pag.
De ontwikkeling onzer kennis aangaande de Flora van
Nederland , uit de bronnen geschetst en kritisch toe-
gelicht door C. A. J. A. Oudemans 3'25

Heinrich Kralitz en Simon Paulli . . 325

Hendrik Munting 32C

Hobius van der Vorm 367

HenricusBruman 368

Buitengewone (Winter-) Vergadering van de Nederlandsche
Botanische Vereeniging, gehouden te Amsterdam op den
22en Januari 1881 399

Korte Botanische aanteekeningen door Dr. M. Treub. 404

I. Abnormaal gezwollen ovariën van Liparis lati-
folia Lindl. (Plaat I) 404

II. .A'ö^/or-kolonies in Gunnera macrophyUa BI. 407

Verslag van de vier en dertigste jaarvergadering der Ne-
derlandsche Botanische Vereeniging, gehouden te Heeren-
veen den 30en Juli 1881 , .... 410

Phanerogamen en Cryptogamen waargenomen te
Wolvega, Scheene, Terissert, Mildam, Knijpe en Heeren-
veen , den 31 en Juli 1881, door H. J. Kok Anker-
smit, Dr. J. G. Boer lage, F. W. van Eed en, E.
Giltay, T. T. Hinxt, Dr. C. M. van der Sande
Laeoste, Dr. 1^ . F. R. Suringar en Th. H. A. J.
Abel e ven 421

Bijdrage tot de Flora van Harderwijk door R. Rondam 420

Buitengewone (Winter-)Vergadering van de Nederlandsche
Botanische Vereeniging, gehouden te Amsterdam, den
30en December 1881 429

Over abnormaliteiten bij de bloemen van A d o x a

Moschatellina L. door E. Giltay, (Plaat II) 431

Over het ontstaan van knoppen en wortels uit bla-
den door Dr. M. W. B e ij er i n c k , (Plaat III en IV) 438

-<ty(s^p

NËDERLANDSCH KRUIDKUNDIG ARCHIEF.

VERSLAGEN EN MEDEDEELINGEN

DER

NEDERLANDSCHE BOTANISCHE VEREENIGING

ONDER REDACTIE VAN

Dr. W. F. R. SURINGAR, Dr. C. A. J. A. OUDEMANS
EN Th. H. A. J. abeleven.

üwc-ec)^ üetie.
3e DEEL — Ie stuk.

''^^

NIJMEGEN,
BLOMHERT & TIMMERMAN.
-1878.

M3)/^--

NEDERLANDSCH KRUIDKUNDIG ARCHIEF.

VERSLAGEN EN MEDEDEELINGEN

DER

T^EDERLANÜSCHE BOTANISCHE VEREET^IGING.

TTVEEDE SERIE.
3e Deel. Ie Stuk.

INHOUD.

Pag.
De ontwikkelintf onzer kennis aangaande de Flora van
Nederlan<l , nit de bronnen geschetst en kritisch toe-
gelicht door C. A. J. A. Oudenians. III . . . 1

Willem Jan Kn ij f 17

A d o 1 f V a n Y o o r s t 33

Verslag van de een en dertigste jaarvergadering der
Nederlandsche Botanische Vereeniging, gehouden te

Domburg, den 31 Augustus 1877 77

Onderzoek naar de afscheiding van zuren bij de kie-
ming van tarwekorrels, door 13r. W. K. J. Schoor 104
Lijst van openbare en bedektbloeiende vaatplanten in

Zeeland, door A. Walraven . 108

Aanwinst(^u voor de Hora Mycologica van Nederland,
van Juli 1S7G tot Juli 1877, door C. A. J. A.
Oudemans 143

DE ONTWIKKELING ONZER KENNIS AANGAANDE DE
FLORA VAN NEDERLAND

UIT UE BRONNEN GESCHETST EN KRITISCH TOEGELICHT

DOOR LIBRARY

NEW YORK
C. A. J. A. OUDEMANS. BOTANICAL

(Vervolg van het 2e Deel, p. 391).

OAJRDBN

Ik begin dit derde gedeelte mijner bijdrage met de herstelling
van eene fout, begaan in het terecht brengen der namen, door
Peiletier gebruikt om de in Zeeland door hem gevonden
planten aan te duiden.

De Orchis minor lanifera van dien auteur (p. 289)
behoort nl. niet tot Herminium M on orchis R. Br. (zie
onze Bijdrage, Deel II, p. 385), maar tot Stnrmia Loe-
selii Rchb. te worden terug gebracht.

De kennis van dit feit ben ik verschuldigd aan den heer
A. Walraven, geneesheer te Nieuw- en St. Joosland (Prov.
Zeeland), die eene afbeelding en beschrijving van genoemde
plant ter mijner beschikking stelde, welke geen den minsten
twijfel aangaande de juistheid der tegenwoordige bepaling over-
liet. Men vindt deze overtnigende stukken in het tweede deel
Ncd. Kr. Anh. lil. 1

der »Amimadversioiies in G. Rondeletii, inclytae
Monspeliensis Scholae Medicae, Professoris qu on-
dam llegii et Cancellarii celebcrrimi, methodi-
cam Pil a rni aceuticam Officinam" van Matthias üe
Lobel, in iG05 te Londen verschenen bij Thomas P n r-
f 00 t.

Op bl. 506 wordt de plant genoemd: Orchis Lilifolius
sabuletorum Zelandiae et Batavia e. Bulbo Erio-
phoro similis bulbus, en de volgende beschrijving van
haar gegeven: »Ortu et facie, compactilique squamarum serie
similimus Eriophoro Bnlbo, fibrillis impactus solo: eminentibns
bulbis subviridibus. In palmari cauliculo flores non annotati
fuere a Guilielmo N. mercatore Batavo, qui hanc descriptionem
dedit tontonice et [jrovenire ait juxta maritimos sabulosos ag-
geres Harlemo proximos, in silva Terrea, vulgo Eerden Borch.
Idem sane reor cum nostri novo Satyrio Zelandico infrascripto :
in herbatione olim reperto etiamque elapsa aestate 1603 juxta
aggeres sabulosos Walacliriae inter Pyrolam nascente , quem
onines quadam foliorum similitndine ducti, neo non fïosculo-
rum herbaceorum (in labat memoria) et longiusculi seminis
fuliginosi involucri, Orchis Litoraiis frisiae, Orchin sabuletorum
maritimorum diximus. Radix illi gemina, quandoque terna sed
raro , alterae alteri innata foüaceis albis involucris tecta, intus
viridis gustu suavis. Infima fibrillis impacta sabuletis , arida ,
inutilis et flaccida. Cauliculi binum, ternum et quaternum un-
ciarum : folia bina Liliacea duas uncias longa. E regione pagi
Oost-Capel, id est, sacelli orientalis a me ultimum collecta." ')

Ik voeg hierbij , dat , volgens eene niededeeling van den heer
Walraven, Middelburg en niet Montpellier de geboorteplaats
van Pel Ie tier geweest is, hetgeen o. a. ook daaruit blijken
zou, dat deze van 1607— '1638 het ambt van stads-doctor, en
van 1615 tot 1639 dat van raad en schepen der stad Middel-

1) Volgens J)r. Adr. A. Fokker (Verslag der werkzaamheden van de
vereeniging van genees- en heelkundigen in Zeeland, gedurende 18GS),
hl ijkt uit de rekeningen der stad Middelhurg, dat De Lohel aldaar
van 1585 — 1590 stads-doctor eeweest is.

burg bekleed heeft, welke laatste betrekkiug nooit aan een
buitenlander zoude kunnen zijn opgedragen geweest.

Eene tweede verbetering geldt het aanbrengen van kruisjes
vóór sommige plantennamen in mijne lijst van Pelletier's
flora van Walcheren, waar zij op het oogenblik gemist worden.
Nadat namelijk mijne bijdrage over Pelletier's arbeid was
afgedrukt, ontdekte ik te laat, dat in het Nederl. Kruidk.
Archief, IV, p. 264 — 312, een opstel van den heer A.
Walraven verschenen was over de Phanerogamen van Zeeuwsch
Vlaanderen , waaruit ik nog het een en ander voor mijn doel
had kunnen overnemen , indien het mij ter rechter tijd onder
de oogen ware gekomen.

De bedoelde kruisjes hadden nl. , ten teeken, dat de door
Pelietier genoemde planten ook later nog in de provincie
Zeeland waren aangetroffen geworden, vóór de volgende namen
moeten zijn aangebracht :

Delphinium Consolida. Cam panu 1 a Rap u n cu 1 u s.
Reseda Luteola. Hottonia pa lust ris.

Eosa cinnamomea. Euphorbia Cyparissias.

Siuni latifolium. Ulmus campestris.

Solidago Virga aurea. Orchis maculata.

Achillea Pt ar mica. Panicum Crus Galli.

Ar noseris p usi 1 la.

"Verder behooren nog de volgende verbeteringen in mijn
opstel over Pelietier te worden ingevoerd:
blz. 366.

Voor: f Alchemilla arvensis L. leze men: f Alcliemilla
vulgaris L.
blz. 375. reg. 40 v. b.

Voor: Centaurium majus , leze men: Centaurium par-
vum , p. 06.

1)1/.. 380.

Hier leze men voor 470 f Clienopodium album L. etc. :

470 f Chenopodiura album L. Atri-

plex silvestris prima, p. 56.

en voege bij : 471 Chenopodium ficifolium Sm.

Atriplex silvestris sinuata vul-
gatior, p. 56.
biz. 381.

Hier behoort Aristolocliia Clematitis L. te vervallen.
bIz. 384.

Hier leze men voor: 555 Narthecium ossifragum Huds.,

Asphodekis luteus, p. 53:
555 Narthecium ossifragum Huds. ,
Asphodelus minor, p. 53.
blz. 386.

Hier leze men: 589 -|- Arum maculatum L. Arum, p 49.
en voege bij : 590 -}- Arum italicum MUL Arum latiore

folio, nigris aut albis maculis stri-
ato, p. 49.

Op de 31e Jaarvergadering der Neder), botanische Vereeni-
ging, te Domburg, werd mijne aandacht door den heer A.
Walraven, lid dier Vereeniging, gevestigd op een werkje van
Petrus Hondius, waarin nog eenige bijzonderheden over
de flora van Zeeland te vinden zouden zijn , en dat mij dan
ook later dooi dien heer welwillend ten gebruike werd afge-
staan. De uitkomsten van mijn onderzoek wensch ik hier mede
te deelen.

De titel van het kl. 8*' boekdeel , 534 bladzijden groot en
in versmaat geschreven, luidde:

Petri Hondii Dapr^s inemptae, Of de Moufe-schans , dat is,
De Soeticheydt Des Buyten-Levens, Vergheselschapt
met de Boucken. Afgedeelt In X Gangen. Nieuwe
editie. Nu eerst by den Autheur uyt laeten gaen.
T' samen met zijn Hof-wetten. — Tot Lej'den. voor
Daniel Roels Boeckverkooper , Anno 1621. — Titel-

blad, aan de keefzijde uut: Inhont van Petri lltndii
Müufe Schans, enz.; Dedicatie, p. 3 — 14; Voorreden,
p. '15 — 28; Toespraak tot «Mijn Heere Giiliaume de
Soete Hanltain," p. 20—31 ; Moufe-Schans, p. 1—534.
Petrus de Hond werd te Vlissingen geboren, en was de
zoon van Cornelis de Hond, predikant aldaar. — Zelf
werd hij in het jaar 1606 tot predikant te Neuzen beroepen,
en bewoonde een tijd lang de buitenplaats »de Moufe-Schans",
in de nabijheid dier stad, en toebehoorende aan Johan Ser-
lippins, oud-burgemeester van Axel, Neuzen en Biervliet. —
Ztjn leven en werken op die buitenplaats, beschreef hij , in
versmaat, in het hierboven aangekondigde boek, waarvan de
10 Gangen of Hoofdstukken ten titel hebben: I. Het Ste-leven
vergeleken by het buyten-leven: H. Buyten-Hof; Hl. Bloem-hof ;
IV. Moescruyden; V. Ghenees cruyden: VI. Spijse; VII. üuf-
feninghe naer den eten: VIII. Ouffeninghe op t' cantoor; IX.
Wandelinghe naer t' studeren : X. Morghenstont-werck. — In
de kracht zijns levens, daalde hij in het jaar 1621 ten grave.
In het 2e, 3e, 4e, 5e, 6e, 7e en 10e Hoofdstuk worden eene
groote hoeveelheid planten, tot de moeskruiden, artsenijgewassen,
vruchtboomen , sierplanten en wilde indigenen behoorend , met
Hollandsche namen door hem opgesomd. Slechts de laatsten
boezemen ons op dit oogenblik belangstelling in, en het zij
mij dan ook vergund , deze , ongeveer 60 in getal , hier in te
lasschen , met de verzekering: dat daaronder geene andere zijn
opgenomen , als die door den Schrijver zeer bepaald als wild
in de omstreken van Neuzen werden aangemerkt. Zij zijn ,
volgens de familiën gerangschikt:

Ranuncnlaceae.

1. Ficaria ranunculoides Mönch. (Speencruyt, p. 307).

2. Delphinium Consolida L. (Riddersporen, p. 311). — De
S. gewaagt hier van: «Velden vol van Riddersporen", en
is dus den heer Walraven in het vinden dier plant in
de provincie Zeeland vóór geweest.

6
Papaveraceae.

3. Papaver Argemone L. of Rhoeas L. (wilde Heul, p. 181).

4. Chelidonium majus L. (stinckende Hooge-Woiiwe, p. 309).

Dat de auteur met » Wou we" geene Reseda Luteola
bedoeld heeft, blijkt daaruit, dat dit woord met »Hooge"
verbonden is , en de genoemde Reseda niet stinkt.

Fninariaceae.

5. Fumaria officinalis L. (Duj^vekervel, p. 309).

Cruciferae.

6. Nasturtium sylvestre R. Br. (Requette. p. 179).

7. Cardamine pratensis L. of Lychnis Flos Cuculi L. (Kouc-
kouck-bloem, p. 309).

8. Brassica Napus L. (Graveel-cruyt, p. 309).

9. Cochlearia officinalis L. (Lepelblaren, p. 181).

Violaceae.

10. Viola odorata 7/. (Violetten, p. 311).

Caryoplijilaceae.

11. Lynhnis vespertina Sibth. , of L. diurna Sibth. ., of beiden,
(.lannetkens , p. 309).

Ha. Lychnis Flos Cuculi L. (zie n". 7).

12. Malachium aquaticum Fr. (Groot Ben, p. 309).

13. Arenaria serpyllifolia L. (Klein Ben, p. 309).

Ik leid deze bepaling van groot en klein Ben af van de
beteekenis der woorden Alsine major en minor, die
bij Pelletier voorkwamen, en geene andere beteekenis
konden hebben.

14. Hypericum perforatuni L. (Hondert-gatich gewas, p. 309).

7
Papilloiiaceae.

-15. Melilutus ufficiiialis IV. (Meliloto, }». 171 en 310).

16. Latliyrus tuberosus L. (Muysen met de Steerteii, p. 241).

Ainj jjdalaceae.

17. Prunus spinosa L. (Slee, p. 179).

Rosaceae.

18. Geutn urbanum L. (Cariophilate, p. 311).

19. Rubus sp. (Braem, p. 311).

20. Potentilla Tormentilla Slbth. (Tormentille j). 174).

21. Rosa spinosissima L. , R. canina L. of R. cinnaniomea L.
(wilde Rosen, p. 171); wellicht alle di'ie, of twee van de drie.

Sanguisorbaceae.

22. Alchemilla vulgaris /.. (Sanikel , p. 310).

De «Sanikel" van Hondius kan geen betrekking heb-
ben op S a n i c u 1 a e u r o p a e a : Ie omdat deze plant eene
boschplant is, en niet langs dijken voorkomt, zooals eerst-
bedoeld gewas :

»De Sanikel staat hier wilde,
En bekleet geheele panden
Van de dijken hier en daar," enz.
en 2e omdat geen enkel auteur van later jaren Sanicula
europaea ooit in Zeeland heeft aangetroffen.

Daar nu Dodonaeus in zijn Cruj-dt-Boeck (a^ 1618,
p. 205) nog gewag maakt van eene andere Sanikel, thans
bij ons onder den naam van Alchemilla vulgaris
bekend, en deze niet alleen langs dijken wordt aange-
troffen, maar in later dagen ook in de provincie Zeeland
verzameld werd, kwam het ons rationeel voor, de Sanikel
van Hondius met deze plant in verband te brengen.

. 8

De opmerking, il<it llondius dezelfde Al c li eiii i 1 1 a
vul garis op andere plaatsen van zijn gedicht ook wel
Sinouw noemt, kan onze verklaring niet verzwakken, omdat
wij enkele andere voorbeelden zouden kunnen aanhalen ,
dat de auteur, al naar gelang de maat of het rijm zulks
vordei'de , nu eens dezen, en dan weder genen naam voor
dezelfde plant gebruikte. Zoo heet Fragaria vesca nu
eens Freyns (p. 171) en dan weder Eerdbesien (p. 254)
in het gedicht.

Moeilijker te verklaren is het, hoe de auteur, indien de
Sanikel en de Sinouw voor hem namen waren van dezelfde
beteekenis, ze op biz. 186 van zijn gedicht, waai' men
leest :

»En Sanikel, en Sinouw,
Int genesen bey getrouw ;"
als tot verschillende planten behoorend, konde ter sjjrake
brengen. Het zou echter kunnen wezen, dat Hondius
nu eens exemplaren van A 1 c h e m i 1 1 a v u I g a r i s gevonden
had, die meer met de afbeelding op p. 104 (Sanicula
europaea), en dan weHer andere, welke meer met die op
p. 105 (Alchemilla vul garis) bij Dodonaeus over-
eenstemden. Zeker is het, dat geene enkele Uinbellifera
onzer flora met de afbeelding van Sanicula europaea
up p. 104 bij Dodonaeus verwisseld konde worden.

Pomaceae.

23. Crataegus üxyacantha L. of C. monogyna Jacq. (Ilage ,
p. 311).

Umbelliferae.

24. Aster Tripoliimi L. (Peter.sely van de zee, p. 211). De
dichtregels , waarin van deze plant gewag wordt gemaakt,
luiden :

9

öPetersely van de zee,

Vindn lanckst de kreken staen ,

Binnen lande wel geree ,

Sonder ver van huys te gaen ,
Op de blieken, alst ons lust,

Buyten aen de watercust ,

Vinden honpwerck van s' gelijcken ,

Of int vallen van de dijeken:
Die een ander mette voeten

Als onnutte veeck betrapt,

Wy ons lusten daer me boeten ,

Daer elck een by ons naer snaekt :
Om de Persil de la mer,

Die ons veel van t' Engels veer

Wert gebracht , licht te vergeten ,

Als wy deze voor die eten ;

Is sy minder in haer erachten ,

Danse doet uyt Engelant ;

Meer misschien oock isse t' achten ,

Die van selfs hier is geplant,

Om haer malsheyt ende smaeck,

Daer voor ick de vremde laeck :

Die gesouten boven schreven

Min is dienstich voor ons leven."
Er bestaat bij ons geen de minste twijfel , dat deze )^Peter-
sely van de zee" van Hondius de plant is, welke de
Gorter {Flora Vil Prov., p. 7G), en na dezen van Hall
(F/. Belg. Sept. I. p. 242) en van den Bosch {Prodr.
Fl. Bat., p. 100), van een in Zeeland gevonden Crithmum
maritimum of Cachrys maritima deed spreken, en
Boerhaave aanleiding gaf, in zijn Index alter, a". 1727, 1,
p. 57 , van dezelfde plant als van eene Bataafsche indigene
gewag te maken. Hoe men echter de «Petersely van de Zee"
met Crithmum maritimum konde vereenzelvigen, niette-
genstaande laatstgenoemd gewas aan de kusten van Engeland ,
Ierland en Frankrijk in rotsspleten nestelt, en de plant van

40

Hondius Dp slikken, langs zilte kreken en aim de helling
van dijken werd aangetrolfen , is moeilijker te verklaren. On-
waarschijnlijk is het niet, dat de naam »Petersely" Boer-
haave en de Gorter aan een Schermdragend gewas deed
denken, en dat de Avoorden: »van de zee" hen verleidden,
onder de Umbelliferen naar eene plant te zoeken, wier soor-
telijke naam eveneens met de Zee in verband stond, ten ge-
volge waarvan zij stuitten op Crithmum maritimum, en,
welliclit niet goed ingelicht aangaande de leefwijze van dit
gewas, te minder zwarigheid maakten, hunne bepaling voor
juist te houden, omdat in het gedicht van Hondius de Ne-
derlandsche plant met eene Engelsche vergeleken werd, en
deze het ware C r i th m u m m a r i t i m u m wel geweest konde
zijn. Daargelaten toch, dat de zeerotsen van Engeland dit ge-
was werkelijk voortbrachten, was het «Persil de la nier", waar-
mede Hondius de Engelsche plant aanduidde, zonder twijfel
ontleend aan Dodonaeus (Cniydt-Boeck , a*^ 1018, p. 1103
b.), waar Crithmum m a r i t i m u m , in houtsnede afgebeeld,
o. a. met den Spaanschen titel: »Perexil de la mar" bestem-
peld wordt. Indien nu onze voorgangers gedwaald hebben, mag
de vraag gesteld worden , welke verklaring voor de hunne be-
hoort te worden in de plaats gesteld, en daarop meenen wij
gerustelijk te kunnen antwoorden: Hondius heeft zonder
eenigen twijfel Aster Tripol ium bedoeld. Wij leiden dit
allereerst af uit de omstandigheid, dat Dod on a eu s 3 planten
met den naam van Crithmum bestempelde, en wel 1'' het
ware C r i t h m u m maritimum L. (Creta marina oft Zee-
Venckel), 2*^ Ech i n op h ora s pin osa L. (stekende Creta
marina), en 3*^ eene Composita, waaraan de naam van «Derde
Creta marina, met geele bloemen", en in den text zelven nog
daarenboven die van Aster atticus marinus en Crith-
mum Chrysanthemum werd gegeven; ten tweede uit het
feit, dat in Hondiu's gedicht nergens op Aster Tripo-
lium gezinspeeld wordt, niettegenstaande deze plant reeds ten
tijde van Dodonaeus veel in Zeeland werd aangetroffen (zie
Cru ydt-Boeck, a" 1018, p. 018,); 3" uit de omstandig-

11

heid , dat Dodonaeus zich omtrent Aster Tripolium
aldus uitlaat (p. G17): »daer op schoone Bloemkens wassen,
in heur middelste cruyne geel van verwen , maer rontom met
schoon blaeuwe bladekens beset , de bloemen van Aster
Atticus oft Sterrecruj't gelijckende; 4" uit de door H o n d iu s
aangehaalde standplaatsen zijner «Peterselie", welke juist op
Aster Tripolium passen, en 5^ uit het groot aantal exem-
plaren, waarvan Hondius gewag maakt.

Men zou zich wellicht kunnen verwonderen, dat Aster
Tripolium, blijkens de hier boven aangehaalde versregels,
door Hondius als spijze genuttigd werd, maar hierop valt aan
te merken, dat deze minnaar der natuur alles wat in het wild
groeide proefde en op zijne tafel deed verschijnen, ja zelfs zich
daarop verhoovaardigde , zooals duidelijk blijken kan uit deze
versregels (p. 211) die juist aan de door ons overgenomene
voorafgaan :

))T'is een botte vysicheit,

En een vyse botticheit,

Geen nieuw spijse willen eten.

Die wy voor ons dienstich weten."
In eene nieuwe uitgave van den Prodromus Flora e
Batavae, zoude Crithmum maritimum moeten weg-
vallen, en daarmede een dienst zijn bewezen aan de .studie der
plantengeographie.

Een eenigszins uitvoeriger opstel «Over het Critlimum mari-
timum der Nederlandsche Schrijvers", plaatste ik in de Verslagen
en Mededeel ingen der Kon. Akad. van Wetensch. 2e Reeks,
XII, Ie Stuk.

Caprifoliaceae.

25. Sambucus nigra L. var, leucocarpa (Witte Vliender ,
p. 311).

12
Couipositae.

26. Eupatoiium cannabinum L. (Boelkens cruyt, p. 307).

27. Tussilago Farfara L. (Houf-yser blaren, p, 176).

28. Bellis perennis L. (Edel bloem, bij de vrijsters veel verco-
ren om den maechdelicken roem, p. 311).

29. Inula Conyza DC. (Conisa, p. 171).

30. Artemisia Absynthiinn L. (Alsem, p. 164 en 305).

31. Artemisia vulgaris L. (Bievoet, p. 180, en Bijvoet, p. 308).

32. Artemisia maritima L. (Cleynder Alsem, p. 305).

33. Tanacetum vuigare L. (Rijnvaen, p. 247 en 308).

34. Taraxacum ofRciaale Wigg. (Papecruyt, p. 176).

35. Sonchus arvensis L. (Melckwiet, p. 176).

Gentiaiiaceae.

36. Erythraea Centaurium P. (Hondert gulden crnyt en cleen
Centory, p. 307).

Asperifoliaceae.

37. Cynoglossum officinale L. (Hondtstong, p. 309 en 504).

38. Symphytum officinale L. (Wondwortel, p. 310).

39. Lithüspermura officinale L. (Peerei -cruyt, p. 309).

Solanaccae.

40. Solanum Dulcamara L. (Allefrancke, p. 167).

41. Hyoscyamus niger L. (Bilsencruyt, p. 309).

42. Physalis Alkekengi L. (Kriecken over zee, p. 310).

Verbascaceae.

43. Scrophuluria aquatica L. (Bekenscliuym, p. 308).

•13
AiitiiTliiuaceae.

44-. Linaria vulgaris MUL (Vlascruyt, p. 309).

45. Veronica Chamaedrys L, (Veronica, p. 307).

Rhiuanthaceae.

46. Euphrasia officinalis L. (Oogentroost. p. 172 en 300).

Labiatae.

47. Mentha arvensis L. (Calamenthe, p. 177).

48. Lamium album L. (Doovenetel, ji. 184).

Verbenaceae.

49. Verbena officinalis L. (Lsecruyt, p. 311).

Plnmbaginaceae.

50. Statice Limonium L. (Limoen-cruyt, p. 306).

Plautagiiiaceae.

51. Plantagn Coronopus L. (firavinne, p. 170 en 504).

Ciieiiopodiaceae.

52. Schoberia maritinia C. A. M. (Zeemelde p. 503).

53. Chenopodium bonus Henricus L. (Lamsoor, p. 306),

54. Halimus portulacoides Wallr. (Suuternel, p. 308).

Enphorbiaceae.

55. Mereurialis annna L. (Mernnriael, p. 503).

14
Urticaceae.

56. Parietaria officinalis L. (Glascruyt, p. 300).

57. Humiilus Lupulus L. (Hoppe, p. 3H),

Filices.

ri8. Aspleninm Ruta niuraria L. (Vrouwenliayr, p. 171).

Van de liier opgegeven 58 planten werden er 5 niet door
P e 1 1 e t i e r genoemd , en wel Sambucns nigra var. 1 e u-
cocarpa, Inula Conyza, Solanum Dulcamara, Phy-
salis Alkeken gi en Sc h ober ia maritima, zoodat H o n-
dius beschouwd kan worden als degeen, die genoemde planten
niet alleen in de provincie Zeeland , maar ook in geheel Neder-
land het eerst in het wild heeft aangetroffen.

Van de genoemde 5 planten zijn er 2, nl. Sambucns
nigra var. leucocarpa en Physalis Alkekengi, later
nooit weder: noch in de provincie Zeeland, noch elders in
Nederland gevonden.

Het zij ons daarom vergund, hier even aan te halen, wat
bij Hondius over die gewassen staat aangeteekend.
Sprekende van de eerste, uit hij zich aldus (p. 311):
))Hier by ons so kanmen crijgen
Witte vliender in het wilt;

Daer de vrucht met swarten int
Niet vervult is, alsmen vint
Over al by ons gebeuren ,
Om de handen te couleuren ;

Hare vruchten wit van binnen ,
En van buyten claer en schonn,

15

Door luier smaek haer doen beminnen,
Daer sy hangen ons ten thoon."
Daar do vruchten van Sambucus Ebnius en race ni o sa
hiermede evenmin bedoeld kunnen zijn als die van eenigen
anderen heester onzer , flora, kwam het mij voor, dat er enkel
aan S a m b u c u s n i g r a vai\ leucocarpa (De Ca n dolle
Prodr. IV, p. 522) gedacht konde worden.

Tot de aanwezigheid in de omstreken van Neuzen van P h y-
salis Alkeken gi, besloot ik uit de volgende versregels (p.
809 en 310):

))Die Jannetkens wit en reyne,
Met de Ben, soo groot als cleyne;

Met de kriecken over zee ,
Overvloedich hebben wilt;
Vindtse alom bij ons geree ,
Daerse groeyen in het wilt."
Indien wij in het oog houden, dat de werken van Dodo-
na e u s , de L o b e I en C I u s i u s aan H o n d i u s bekend waren,
en door hem geraadpleegd werden , zooals hij meer dan eens
zelf in zijn gedicht verhaalt, dan kan het niet wel betwijfeld
worden , of hij heeft met zijne «Kriecken over zee" dezelfde
l)lant als die auteurs bedoeld, en dus, blijkens de afbeelding
van Dodonaeus (Cruydt-Boeck , a" 1618, p. 744), geene
andere als Physalis Al kek en gi.

Ik eindig dit artikel met nog op twee zaken te wijzen , en
wel lo np eenige verzen, waaruit men verkeerdelijk zou kunnen
opmaken , dat Cochlearia anglica aan H o n d i u s bekend
zou zijn geweest, en 2o op onze verklaring van het woord
))Souternel", dat, naar wij meenden, niet met Convolvulus
Soldanella in verband mocht worden gebracht.
De verzen zijn deze (p. 181):

«Alsmen van den scheurbuyk claecht,
En van binnen is geplaecht ;
Salmen nergens in versparen,
Gheen van been de lepel blaren :
Noch de ronde, noch de lange,

Die gesneden aen de cant,
By de zee ick van de strange
Heb genomen en geplant."
Daar namelijk Coohlearia anglica in de provincie Zee-
land tot hiertoe , voor zoover ik heb kunnen nagaan , nooit
gevonden werd, en het daarenboven niet waarschijnlijk is, dat
Hondius een soortelijk verschil tusschen C. officinalis en
anglica gemaakt zou hebben, ligt het voor de hand, dat hij
met de «ronde" bladeren die der wortel rozetten , en met de
»lange" die der stengels bedoeld heeft.

«Souternel" hebben wij door Halimus portulacoides
overgezet, omdat vooreerst de door Hondius genoemde stand-
plaats meer met die van dit gewas dan met die van C o n v o 1-
vulus Soldan ella overeenkomt, en ten tw^eede, omdat die
auteur veiklaarde, de Souternel jaarlijks aan zijne vrienden ten
geschenke te zenden, hetgeen zeer goed rijmt met den naam
van Zee-Porceleyne, door Dodonaeus aan H a 1 i m u s j)or tu-
lacoides gegeven, maar niet met de eigenschappen, welke
van Convolvulus Soldan ella staan opgeteekend. De ver-
zen , op dit onderwerp betrekkelijk , luiden (p. 308) :
«Souternel van blaren dick ,
In het schorre en op het slick,
Alsoo ver mijn oogen stralen ,
Is cieraat voor onse palen :

Die ons knechten alle jaren,
Naest het water metter hant,
Naer Sint Jan, voor mij vergaren,
Om mijn vrienden buijten lant.

WILLEM JAN KNIJF.

Willem Jan Kn ij f was Med. Doctor en gaf het boekje,
welks titel wij vroeger hebben medegedeeld, in het jaar 1621
in het licht. In Latijnsche verzen geschreven, moest het
strekken om den roem van het Gooiland te verkondigen , en
behandelde het in een eerste boek de geschiedenis der ge-
noemde streek, en in een tweede de planten, welke er in het
wild door hem werden aangetroffen.

De kennisneming van het werkje, waarnaar men in de beide
uitgaven van Pritzel's Thesaurus vruchteloos zoekt, en dat
dan ook uiterst zelden schijnt voor te komen, was ik eerst ver-
schuldigd aan den heer A. Perk, notaris te Hilversum, die
er wel geen oorspronkelijk exemplaar, maar dan toch eene
kopij van bezat, door een zijner bekenden met de meeste
getrouwheid, zoowel wat den vorm als den inhoud betreft,
afgeschreven naar het exemplaar van het Britsch Museum te
Londen; en later aan den heer Campbell, directeur der ko-
ninklijke boekerij te 's Gravenhage , die mij het exemplaar,
aldaar aanwezig, bereidvaardig ten gebruike afstond. Slechts
het tweede boek van het gedicht (volgens Ha 11 er een poema
médiocre) boezemt ons te dezer plaatse belang in. Dat echter
de daarin opgesomde gewassen ons de flora van hét Gooiland
Ned. Kr hich. III. 3

d8

in het jaar 1621 volledig zouden voorstellen, kan niet worden
aangenomen. De gewoonte des Schrijvers trouwens, om bij elke
plant ook hare krachten en therapeutische waarde te schetsen,
geeft grond aan liet vermoeden, dat hij met voordacht dezulke
oversloeg, waarvan hem de nuttigheid niet was gebleken.

Ik behoef wel niet te zeggen , dat de door K n ij f gebezigde
namen allen waren van het allooi, dat te dier tijde overal werd
gehuldigd. Na de studie der werken van Dodonaeus, de
Lob el en Clusius, konde het ons echter niet moeilijk vallen
ze te ontcijferen en in de taal onzer hedendaagsche systematiek
over te zetten.

Als een proefje van des Schrijvers dichttrant en van de
wijze waarop hij de planten trachtte aan te duiden, nemen
wij hier eenige regels uit het poema over, ons voorstellende,
de door hem gebezigde namen daarna , met de tegenwoordige
gebruikelijke er achter, in de bekende orde te doen volgen.
Na den aanhef van zijn gedicht, gaat de S. aldus voort:
«Sponte hic exoiitur cubitali, Agrimonia, caule ,
Semine et hirsuto, jecoris nativa medela.
Quaeque refert foliis speciem , sed flore citrino ,
Argentina, viis passim quae sub pede surgit,
Faucibus haec laesis , ferventi ardore , medetur ,
Attritasque equitum .sanat succagine nates.
Indomitos fluxus uteri , ventiis , cerebrique ,
Compescendo domat, si, Tor men til la, coquatur
Indomita ipsa licet divexet ubique colonos.
Et quadruplex species , longis radicibus hicce
P e n ta- oritur- p hy 1 1 i rubeis , haud infima praestans ,
Fistula quos vexat, sistens medicina dolorem.
Pastor is, vulgo, sic Bursa vocata (figuram
Quod referat Bursae servandis assibus aptae)
Dicitur effrenes stringendo sistere fluxus,
Omnigenos. Pilosella minor lanugine, major
Hic sponte erumpit; tenera et linaria, nee non
Quae foliis nummo similis, sat amica paludum
Lativago reoreans nares et pectora odore."

df)

Alle triviale namen, in het gedicht voorkomende, vindt men
nu hieronder tot de nieuwere teruggebracht en systematisch
geranofschikt.

Hypogyiiische Dialypetalen.

RANUNCULACEAE.

1. Thalictrum flavum i., Rhuta. Pigamum, p. 2G.

2. Adonis aestivalis i., Anthemon, p. 30.

3. Myosurus minimus L., Cauda murina, p. 27.

4. Ranunculus repens i., Auricomis, p. 32.

5. » bulbosus i., Polianthemum, |). 32.

6. Ficaria ranunculoides Mönch., Chelidonium minus, p. 26.

NYMPHAEACEAE.

7. Nymphaea alba Z., 1 ,, , . . nr.

'' ^ \ Nymphaeae species utraque, p. óy).

8. Nuphar luteum Sm. >

PAPAVERACEAE.

9. Papaver Rhoeas L., Papaver Rhoeas, p. 32.
40. Chelidonium majus Z., Chelidonium major, p. 26.

FUMARIACEAE.

44. Fumaria oiRcinalis L., Fumus terrae, p. 26.

CRUCIFERAE.

12. Nasturtium officinale R. Br. 1 Nasturtium utrumque,

43. » amphibium R. Br. > p. 36.

44. Barbaraea vulgaris R. Br., Nasturtium hibernum, p. 32.
15. Cardamine pratensis Z., Nasturtium minus, p. 32.

46. Sisymbrium officinale Z., Iiio, p. 32.

20

17. Sisynibriuni Sopliia X., Sophia, p. 28.

18. I) Alliaria Scop., Alliaria, p. 32.

19. Brassica Kapa Z., Rapus, p. 35.

20. » Napus L., Napus, p. 35.

21. » nigra Koch, Sinapi, p. 32.

22. Sinapis arvensis L., Rapistiuni, p. 33.

23. üiplotaxis teniiifolia DC, Eruca sylvestris, p. 32.

24. Cochlearia officinalis Z., Cochlear, p. 28.

25. Capsella Bursa pastoris Mönch^ Bursa Pastoris, p. 24.

VIOLACEAE.

26. Viola odorata Z., Viola aura flagrante, p. 36.

27. » tricolor Z., Viola flammea, p. 30.

uroseracila;:.

28. Drosera intermedia Hayne Z., Solis ros, p. 32.

PYROI.ACEAF,.

I

29. Pyrola rotundifolia Z., Pyrola, p. 29.

POI.YGAl.ACEAE.

30. Polygala vulgaris Z., Polygala, p. 25.

CARVOPIIYF.I.ACEAE.

31. Agrostemma Githago Z., Lychnis agrestis, p. 30.

32. Saponaria officinalis Z., Vetonica, p. 30.

33. Stellaria media VUL, Alsines, p. 25.

34. » graminea Z., Crataeos, p. 33.

21

M.\LV\CE.\E.

35. Malva sylvestris L., Malva, p. 35.

36. » vulgaris Fr. Malva pumila, p. 35.

37. Althaea officinalis L., Althaea, p. 35.

HYPERICACEAE.

38. Hypericum perforatüm Z., Hypericon, p. 25.

39. » quadrangulum L., Ascyruni, p. 25.

Perigynische Dialypetalen.

PAPILIONACEAE.

40. Sarothamnus scoparius Koch., Genista, p. 35.

41. Genista anglica i., Genistella, p. 36.

42. Ononis spinosa i., Resta bovis, p. 36.

43. ? Medicago sativa L.; Triphyllum, p. 37.

44. ); Lupulina L., Lotus sylvestris, p. 33.

45. Melilotus officinalis W., Melilotus, p. 33.

46. Trifolium pratense L., Trifoiium, p. 33.

47. » arvense L., Pes leporis, p. 33.

48. Ornithopus perpusillus i., Ornithopodium, p. 33.

49. Vicia satica L , Vicia, p. 33,

50. » angustifolia Roth., Lathyrus sylvestris, p. 33.

51. y> hirsuta Koch, 1 « • oo

[ Arachus, p. 33.

52. » tetrasperma Koch, >

ROSACEAE.

53. Spiraea Ulmaria L., Prati regina, p- 25.

54. Geum urbanum Z., Cariophilata, p. 29.

55. Potentilla Anserina Z., Argentina, p. 24,

56. n Tormentilla Sibth., Tornientilla, p. 24.

57. Comarum palustre Z,, Pentaphyllum, p. 24,

22

58. Agrimonia Eupatoriura i., Agrimoiiia, p. 24.

SANGUISORBACEAE.

59. Alchemilla vulgaris L., Pes leonis et Sanicula, p. 29.

60. Sanguisorba officinalis i., Bipennula major, p. 29.

LYTHRARIACEAE.

61. Lythrum Salicaria Z., Lysimachum alterum, p. 25.

CUCURBITACEAE.

62. Bryonia dioica L., Bryonia, p. 31.

CRASSULACEAE.

63. Sedum purpurascens Koch^ Crassula, p. 28.

64. » acre Z., Aizoon minimum, p. 28.

65. Sempervivum Tectorum Z., Barba Jovis, p. 28.

UMBEI.LTFERAE.

66. Hydrocotyle vulgaris Z., Cotytedon aquosum, p. 37.

67. Eryngium maritimum L., Eryngium, p. 33.

68. Petroselinum sativum Iloffrn., Apium, p. 33.

69. Aegopodium Podagraria Z., Herba Gerardi, p. 29.

70. Pimpinella Saxifraga Z., Saxifraga, p. 29.

71. Siura latifolium Z., Laver, p. 36.

72. Angelica sylvestris Z., Angelica, p. 29.

73. Daucus Carota Z., Uancus, p. 29.

74. Anthriscus sylvestris Hoffm. Myrrhis, p. 33.

75. Conium maculatum Z., Ciciita, p. 32.

23
Perigyuisclie Gaiiioj»etaleu.

CAPRIFOLIACEAE.

76. Lonicera Periclymenum L., Periclemeiia, p. 31 .

STEIJ-ATAE.

77. Galium Aparine i., Aparine, p. 34.

78. » verum i., Gallium, p. 34.

VALERUNACEAE.

79. Valeriana officinalis X., Phii majus, p. 30 en 31.

80. » dioica L., Phu minus, p. 30 en 31.

81. Valeiianella oUtoria Poll.^ Phu minimum, p. 30 en 31.

DIPSACEAE.

82. Dipsacus sylvestris Mill.^ Dip.sacus, p. 34.

83. Knautia arvensis Coult., Scabiosa, p. 28.

84. Succisa pratensis Mönch., Daemonis Morsus, p. 28.

COMPOSITAE.

85. Tussilago Farfara L., Farfara, p. 26.

86. Petasites officinalis Mönch., Petasites, p. 26.

87. Bellis perennis L., Bellis minor, p. 30.

88. Erigeron acris L., Erigeron, p. 35.

89. Solidago Virga aurea i., Aurea virga, p. 29.

90. Gnaphalium dioicum i., Pilosella minor, p. 25.

91. Artemisia vulgaris Z., Artemisia, p. 26.

92. Tanacetum vulgare L., Tanacetum, p. 26.

93. Achiilea Ptarmica X., Pyrethrum, p. 31.

94. » Millefolinm L., Myriophyllum, p. 29.

95. Antliemis Cotula i., Cotula foetida, p. 30.

24

96. Matricaria Chamomilla Z., Chamomilla, p. 30.

97. Chrysanthemum Leucanthemum i., Bellis major, p. 30.

98. » inodorum L., Cotula non foetida, p. 30.

99. » Parthenium F., Matricaria et Parthenium,
p. 20 et 27.

100. Cineraria palustris L., Conyza comosa, p. 26.

101. Senecio Jacobaea i., Jacobaea, p. 25.

102. » sarracenicus i., Consolida Saracenica, p. 28.

103. Cirsium arvense Scop.^ Cardims agrestis, p. 34.

104. Silybum marianum Gaertn., Maria, p. 34.

105. Lappa major Gaertn., Lappa major, p. 27.

106. ? » minor DC, Lappa minor, p. 27.

107. Centaurea nigra i., Jacea atra, p. 28.

108. » Cyanus L., Cyanus, p. 30.

109. » Calcitrapa i., Carduus stellatus, p. 34.

110. Lapsana communis L., Lampsana, p. 34.

IH. Cichoriura Intybus L., Intybus agrestis, p. 34.

112. Leontodon antumnalis L-, Hieraciura minus, p. 34.

113. Tragopogon pratensis L., Barba Hirci, p. 30.

114. Taraxacum officinale Wigg., Dens Leonis, p. 34.

115. Lactuca sativa i., Lactuca, p. 35.

116. » Scariola L.. Lactuca sylvestris, p. 35.

117. Sonchus oleraceus L. p.p., Sonchus lenis, p. 34.

118. » asper VUL, Sonchus asper, p. 34.

119. Crepis biennis Z., Condrilla, p. 34.

120. » virens VUL, Hedipnois, p. 34.

121. Hieracium Pilosella i., Pilosella major, p. 25.

122. Hieracium umbellatum Z., Hieracium majus, p. 34.

CAM1'AXULACE.\E.

123. Campanula rotundifolia L., Campanula, p. 30.

124. » Trachelium X., Trachelium, p. 30.

25
Hjpogyuische Grumopetaleu.

ERICACEAE.

125. Calliina vulgaris Salisb., Erica. p. 36.

GENTIANACUAE.

126, Gentiana Pneumonanthe Z-, Viola autumni, p. 30.

127. Erythraea Centaurium P., Centaurea, p. 3Ü.

CONVOl.X LTI.ACEAE.

128. Convolvulus Sepium Z., Saiilax major, p. 31.

129. ') arvensis i., Smilax minor, p 31.

130. Cuscuta Epithymum Z., Cuscuta, p. 31.

RORAGINACEAE.

131. Cynoglossum officinale Z., Cynoglossimi, p. 27.

132. Lycopsis arvensis Z., Lycopsis, p. 27.

133. Sympliytura officinale i., Consolida major, p. 28.

134. Lithosperraum officinale L., Solis Miiium, \). 29.

135. Myosotis palustris With., Scorpioides, p. 25.

SOI.ANACEAE.

136. Solanum nigrura Z., Solatrum, p. 32.

137. » Dulcamara Z., Dulcis amara, p. 31.

138. Hyoscyamus niger Z., Hyoscyamus, p. 32.

ANTIRRHINACEAE.

139. Linaria vulgaris Z., Linaria, p. 25.

140. Veronica Beccabunga, Z., Beccabunga Z., p. 37.

141. » Chamaedrys Z., Teucris:;, p. 28.

26
'142. Vei-onica otficinalis, L., Veronica serpens, p. 26.

RH1NANT1IACE\E.

143. Pedicularis sylvatica L., Fistularia, p. 33.

144. Rhinanthus major Ehrh., Galli crista, p. 33.

145. Euphrasia officinalis i., Euphragia, p. 26.

LAÜIATAE.

146. Mentlia arvensis i., Calamintha, p. 29.

147. Thymus Serpyllnm i.. Serpillum, p. 29.

148. Glechoma hederacea Z., Hedera terrestris, p. 31.

149. Marrubium vulgare i.. Man-ubium, p. 29.

150. Leonurus Cardiaca L., Cardiaca, p. 29.

151. Brunella vulgaris i., Consolida minor, p. 28.

152. Ajuga reptans i., Consolida media, p. 28.

153. Teucrium Scorodonia L., Ambrosiana, p. 29.

VEKBENACF.AE.

154. Verbena officinalis L., Verbena, p. 28.

PRIMULACEAE.

155. Lysimachia vulgaris i., Lysimachnm, p. 25.

156. « Nummularia L., Nunimuleria, p. 25.

157. Anagallis arvensis X., Anagallis croceo flore, p. 25.

158. ^) coerulea Schreb., Anagallis coeruleo flore, p. 25.

I'l.ANTAGlNACEAE.

159. Plantago major Z., Plantago major, p. 27.

160. » media X., Plantago media, p. 27.

161. » lanceolata i., Plantago minor, p. 27.

162. » maritima />., Plantago marina, p. 27.

27

163. Plantago Coronopus L., Coruiiopus, p. 27.

Apetalae.

CHENOI'OUI.VCE.XE.

164. Chenopodium bonus Henricus L., Bonus Ilenricus, p, 34.

Pnr.VRONACEAE.

165. Rumex pratensis .1/. K., Lapathuin, p. 34.

166. » Acetosa L., Oxalis major, p. 34.

167. » Acetosella L., Oxalis minor, p. 34.

168. Polygonum amphibium L., Plantago undosa, p. 37.

169. » Persicaria i., Persicaria, p. 32.

170. » Hydropiper i., Hydropiper, p. 36.

171. » aviculare L., Centum nodia, p. 27.

EUPHORBIACEAE.

172. Euphorbia Peplus L., Peplis, p. 31.

173. » Lathyris i., Latliyris, p. 31.

URTICACEAE.

174. Urtica urens Z., Urtica, p. 28.

175. Parietaria officinalis L., Helxine, p. 25.

176. Humulus Lupulus L., Lupulus, p. 31.

MYRICACEAE.

177. Myrica Galo L,, Hollandica Myrtus, p. 36.

Monocotyleae.

AI.ISMACEAE.

178. Alisma Plantago L., Alismii. p. 30.

28

iniACEAE.

179. Iris Pseiuliu-oius L.. Iris. p. 30.

lemnaci:ae.

1811. LemiKi minor L., Lens p:vlustris. p. 3G.

Al! AC E AR.

181. Calla paliistris Z., Dracunciilus, p. 36.

TVniACEAF.

182. SpMrganium raraosum Hnds., Spnrganium, p. 30.

183. Typha angustifnlia L.. Typha, p. 37.

IIYDROCIIARIACEAE.

184. Hydrocharis Mor.sus raiuie L., Morsus Ranae, p. 3t5,

GRAMINEAE.

185. Phalaris anindinacea L., Granien arundinaceuni, p. 37.
18(5. Phragmites communis Trin., Arundo, p. 37.

187. Bromas sterilis Z., Bromus, p. 33.

188. Lolium perenne L., Plioenix, p. 33.
180. » tiMuulentum L., Loliiun. p. 33.

Cryi>to??amap.

F.QflSETACRAE.

190. Equisetvim arvense L., Equina cauda, p. 28.

29

Or'HIOGLOSSACEAE.

191, Ophioglossuni vulgatuin £., Lancea Christi, p. 29.

FILICKS.

192. Osmunda regalis L., Osmnnda, p. 31.

193. Polypodiura vulgare L., Polipodium, p. 31.

194. Polystichuin Filix mas Roth., Filix, p. 31.

195. Asplenium Ruta muraria L., Muraria Rhuta, p. 31.

Vergelijken wij deze plantenlijst met de vroegere, uit de
werken van oudere auteurs getrokken, dan blijkt ons, dat
daarin voor het eerst gewag wordt gemaakt van :

1. Ornithopus perpusillus.

2. Comarum pa lustre.

3. Valerianella olitoria.

4. C rep is biennis.

5. Calluna vulgaris, en

6. H y d r o c h a r i s M o r s u s r a n a e.

zoodat Knijf voor den ontdekker dezer soorten cp Nederland-
schen bodem gehouden mag worden.

1. Ornithopus perpusillus L. Deze plant noemde
Knijf Ornith opodi urn , en hij wijdde' er de volgende re-
gels aan :

»Loti sylvestres gelidae, siccaeque putantur,

Ajunt vesicae ci'uciatus demere posse,

Claviculis, referens formam , pedis altivolantis,

Est pecudum esca satis praestans , mortalibus haud est."

Reeds bij D o d o n a e u s en anderen werd de naam O rn i-

thopodium (blijkens de daarvan gegeven houtsneden) op

Ornithopus perpusillus toegepast.

2. Comarum palustre L. Op p. 24 wordt gezegd:
»Et quadrnplex species, longis radicibus hicce

Penta- oritur- phylli rubeis, baud infima praestans,'' etc.

30

De roode uitloopers (sradices longae rubeae") , waarvan de
auteur spreekt, doen duidelijk uitkomen, dat hij Comarum
pa lustre bedoeld heeft. Afgaande op de woorden »quadru-
plex species" , zoude men echter kunnen meenen , dat nu ook
nog een drietal soorten van Potentilla, en meer in het
bijzonder P. reptans, door hem in het Gooiland zou zijn aan-
getroffen. Hiervan wordt echter niets zekers in den text ver-
nomen, waarom wij het raadzaam hebben geacht, laatstge-
noemde soort niet onder de door K n ij f ontdekte of eerst
vermelde indigenen op te nemen. — De vier soorten van
P e n ta p h y 1 1 u m , door D o d o n a e u s beschreven en in plaat
gebracht, zijn: Potentilla al ba (?), argentea, procum-
bens en Comarum palustre, en op dit viertal heeft
Kn ij f zich zonder twijfel beroepen.

3. Valerianella olitoria Poll. Op p. 31 lezen wij
hiervan :

»Pectus Alisma aperit, non pura et vulnera mundat
Nobile Phu veterum , coctum medicina dolorum ,
Vulneraque internis sanans inflicta medullis ,
Hac regione scatet, Majusque Minusque vocatum ,
Quorum quod minimum est, oleo conditnr olivae
Vinosoque acido succo (Lactuca Hyemalis)."
De slaolie, de azijn en de wintersla, waarvan hier gesproken
wordt, doen genoeg uitkomen, dat »Phu minimum" inderdaad
niet anders als Valerianella olitoria (onze gewone veld-
sla) geweest kan zijn.

4. Crepis biennis L. Op p. 34 vinden wij den versregel :

«Condrilla addatur sistens profluvia ventris."
De onderstelling, dat deze «Condrilla" voor Crepis bien-
nis te houden zij, put ik uit de volgende gegevens: l*' dat
Knijf, behalve deze, nog 36 andere Compositae, met hare in
1621 gebruikelijke namen, in zijn gedicht vermeld hebbende,
daardoor te kennen gaf, dat deze geen van allen bij de be-
oordeeliug van wat onder «Condrilla" verstaan moet worden,
in aanmerking konden komen : 2" dat van de andere, ten tijde
van K n ij f bekende, Compositae geene enkele met zijne »Con-

31

drilla" ia vei'band kon worden gebracht , terwijl eindelijk 3"
de door Dodonaeus afgebeelde «Eerste oft Groote Condrille,
met geele bloemen" (Cruydt-Boeck, a" 1618, p. 994), indien
wij de door Knijf elders in zijn gedicht genoemde «Lampsana"
(= Lapsana communis) buiten rekening laten, mij toe-
scheen, alleen met Crepis biennis vergeleken te kunnen
worden. Dodonaeus schreef ;ian deze «Eerste Condrille",
evenals Knijf, de kracht toe om diarrhoeën te kunnen genezen.

5. Calluna vulgaris Salisb. Omtrent deze plant, lezen
wij op p. 36 :

))Suevit, vimineis foliis , dum purgat Erica,
Faemineas curas lenire, opera atque gravare ,
Nulla sed ad morbos conducit commoda tristes."
Dat dit »Erica" op Calluna vulgaris doelt, vloeit daaruit
voort , dat laatstgenoemde plant als de eerste aller Erica's bij
Dodonaeus vermeld staat en afgebeeld is, en verder uit
het feit, dat er in Nederland slechts twee soorten van Heide
gevonden worden, nl. Calluna vulgaris en Erica Te-
tralix, en dat de laatste door de oudere auteurs als »Erica
decima tertia" stond aangeteekend. Eindelijk groeit Calluna
vulgaris sints de verst heugende tijden in het Gooiland
overvloedig.

6. Hydrocharis Morsus ranae L, — Hierop hebben
betrekking de regels:

»Et Morsus Ranae: medicamina frigida doctis,
Sed magis externae, medicis medicamen in usum."

Ik voeg hier nog bij, dat de »Solis ros" van Kn ij f wellicht
Drosera rotundifolia geweest is, doch dat ik dezen naam
niet durfde vooropzetten , omdat de oudere auteurs die plant
))Ros solis major'' noemden.

Onder A radius beeldt Dodonaeus twee soorten van
Ervum of Vicia af, nl. V. hirsuta en V. tetra sperma.
Knijf kan dus ook met dien titel beiden bedoeld hebben.

32

Daar ik echter geene zekerheid in deze verkrijgen kon, achtte
ik het raadzamer, alleen de reeds van vroeger bekende V, h i r-
suta zonder, doch V. tetrasperma met een ? aan te
voeren.

Wat Knijf onder »Lappa minor" verstaan hebbe, is moeilijk
te gissen, üodonaeus verstond daaronder: Xanthium Str u-
marium en Galium Aparine. Daar Knijf deze laatste
echter in zijn gedicht afzonderlijk vermeldt, is het zeker, dat
hij op deze plant het oog niet gevestigd had. Dat Xanthium
Strnmariura in het Gooiland gegroeid hebbe, is niet onmo-
gelijk, maar toch niet zeer waarschijnlijk, in dien zin, dat
Knijf 's aandacht door deze plant bijzonder getroffen zoude zijn.
Liever nemen wij aan, dat den auteur de «Lappa minor' van
de Lobel, waarvan ook Dodonaeus in zijn Bijvoegsel op
het Artikel »Van de groote Clissen" gewag maakt, voor den
geest hebbe gezweefd, en dan zou het kunnen wezen, dat onze,
ook tegenwoordig nog zoo heetende, kleine Klit met dien titel
bedoeld ware.

Eindelijk zette ik «Cuscuta" over door Cuscuta Epi-
thymum, en niet door C. europaea, omdat eerstgenoemde,
van vroeger reeds bekend, zeker meer in het Gooiland werd
aangetroffen dan de laatste.

Geslachtsnamen , zonder nadere bepaling der soorten , heb
ik, juist omdat enkel de kennis der laatsten ons belang inboe-
zemt, buiten rekening gelaten.

ADOLF VAN VOORST.

Adolf van Voorst (Adolphus Vorstius), geboren te Delft
in 1507 en overleden te Leiden in 1603, kwam in 1624 aan
het hoofd van den Leidschen kruidtuin. Hij was de opvolger
van zijn vader Ael. Ever. van Voorst, aan wien Peter
Paaw, Ge r rit de Bondt en Charles de l'Escluse in
dezelfde betrekking van bestuurder des tuins waren voorafge-
gaan.

A. van Voorst gaf vijfmaal, en wel in de jaren 1633,
1636, 1643, 1649 en 1658, een catalogus van planten uit
den Leidschen Hortus in het licht, en wel telkens met eene
afzonderlijke lijst van die soorten , welke hij in de omstreken
van Leiden in het wild had aangetroffen. De titels van al
deze uitgaven, vindt men op blz. 224 van het 2e Deel van
dit Archief (2e Serie).

Van de 5 genoemde Catalogi, elk met hun «Index planta-
rum indigenarum quae prope Lugdunum in Batavis nascuntur",
heb ik, niettegenstaande alle aangewende moeite, slechts de
eerste uitgave (a" 1633) kunnen machtig worden. Ik vond ze
in de Leidsche Bibliotheek. De «Index" dier uitgave bevat de
in dien tijd gebruikelijke, in alfiibetische orde gestelde, namen
Ned. Kr. AicL. III. 3

34

van 30 1 |ilMMt(Mi, /(Piiilei- (•(MiiL;e vfnlfie aiiiileekt'iiiiiji van

welken aanl mik. Ik neem ilie nunien hier over. inet de bij-

voejiinp; der titels, welke daaraan in later tijd zijn jresr.linnken.

Ahsinthiuni marinnni. Artemisia niaritiina L.

Absinthium latif. vidg., xVrtemisia Absyntliium L.

Acetnsa vnlgaris, Kumex Acetosa L.

Acetosa minima, Rnmex Acetosella L.

Acorus verns, Acoriis Calamns L.

Agrimonia, Agrimonia Enpatorinm L.

Alliaria, Sisymbrium Ailiaria Scop.

Althaea, Althaea officinalis L.

Alnus nigra, Rhaninus Frangnla L.

Ambrosiana, sive Salvia agrestis, Teucriuni Scnrodonia L.

Alsine birsnta, Cerastium triviale IA; (?)

Alsine majer, minor, spuria, M a 1 a o li i n m a q u a t i e u m Fr..

Steil aria media Vill.^ Veroniea li ed eraefol i a L.
Anagaliis mas et foemina, Anagallis ar ven si sZ. en A n a-

eallis coerulea Sebreb.
Anagallis aquatica 2 et 3 Lobelii, "Veronica sentellata L.

en S a m o 1 u s Y a 1 e r a n d i L.
Angelica sylvestris, Angelica sylvestris L.
Anthyllis lentis folio marina Lob., llonkenya peploides

IJhrh.
Aparine, Galium A par in e L.
Apium risus, Ranunculns sceleratns L.
Arnndo phragmites, Phragmites communis Trin.
Aristolocbia Clematitis, Aristolochia Clematitis L.
Artemisia, Artemisia v u 1 g a r i s L.
Ascyron, Hypericum q u a d ran gii hi m L.
Asperngo spuria Dodon., Asjjerugo procumbens L.
Asphodelns palustris, Nar the ei um ossifragum Huds.
Atriplex olida, C h e n o p o d i u m V u 1 v a r i a L.
Atriplex latif. Pes anserinus, Chenopodium rnbrum L.
Atriplicis sylvestris species, Chenopodium album L. en

anderen ?
Argentina, Po ten til la Anserina //.

35

Avon;i iiuda. Bimihhs, A v o n a n n r 1 a L.

Bardana s. Lappa major, Lappa major Gaerin.

Betonica aquatica, S a r o p h u I a r i a E li r li a r t i Stev.

Blattaria, Vorbnsoum RIattaria L.

Bfyonia, Bryonia d i o i c a L,

Brunella, Brunei la vul ga ris L.

Bugula, Ajuga reptans L.

Buglossum sylvestre minus, Lycopsis arvensis L.

Bursa pastorum major et minor, Ca |)sel I a B u r sa pas tor is

Mönch. en Teesdal ia nudicaulis R. Br.
Bulbocostanum, Carum B u I boco s t a n u m Knch.
Butomum primum et secundum, Sparganiuni ramosum

Huds. en s i m p I e x Huds.
Caltha palustris, Caltha palustris Z.
Campanula autumnalis, Gentiana Pn e u m o n an t li e L.
Cannabis spuria nrticae facie, Galeopsis Tetrahit L.
Cardiaca, Leonurus Cardiaca L.
Carduus eriocephalus, C a r d u u s n u t a n s Z. ?
Cardui variae species.

Cardamine Matthioli, Nasturtium palustre DC.1
Caprifolium germanicum, Lonicera Periclymenum L.
Caucalis, Tori lis Antliriscus L.

Centaurium minus purp., Erythraea Centaurium P.
Cepaea marina, H o n k e n y a p e p 1 o i d e s Ehrh. ?
Cerefolium sylvestre, Anthriscus vulgaris P.
Chondrilla prior Dod., Arnoseris pusilla Gaertn.1.
Chamaemelum vulgare, Matricaria Cliamomilla L.
Cicutn, Conium maculatum L.
Cichorium sylvestre, Cichorium Intybus L.
Circaea, C i r c a e a 1 u t e t i a n a L.
Chelidonium majus et minus, Chelidonium majus L. en

F i c a r i a r a n u n c u 1 o i d e s Mönch.
Cotula foetida et non foetida, Antlicmis Cotula Z. en

Chrysanthemum inodorum L.
Cocblearia Bataviea, Cochlearia officinalis L.
Cotyledon palustris, Hydi-ocotyle vulgaris Z.

36

Convolviiliis major et minor, (Jonvolvulus Sepium L. en

C. ar ven si s L.
Conj^za major folio Helonii. Cineraria palnstris L.
Conyza foetida, Pulicarin dysenterica Gaertn.
Coronopus repens, S e n e b i e r a C o r o n o p u s Poir.
Crista Galli, R h i n a n t h u s m a j o r Ehrh.
Cruciata, Gentianelhie species, Gentiana Cruciata L.
Cyperus triangularis aquaticus, Carex sp.
Cynoglossura, Cynoglossum officinale L.
Crithmum marinum spinosnni, kali species, Salsola Kali L.1
Daucus sylvestris, Daucus Carota L.
Dens leonis, Taraxacum officinale Wigg.
Diapensia, viola tricolor. Viola tricolor L.
Dipsacus sylvestris, Dipsacus sylvestris MUL
Dracontium aquaticum, Cal la palnstris L.
Dulcamara, solannm lignosum, Sol an urn Dulcamara L.
Ecliium Alcibiadeum , Ecliium vul gare L. of Anchusa

officinalis L.
Echium scorpioides majus et minus, Myosotis palnstris

With. en M. i n t e r m e d i a Lk.
Elatine Lobelii, Linaria El a tin e MUL
Erica scoparia, C a 1 1 u n a v u 1 g a r i s Salisb.
Erica florida, Erica T e t r a 1 i x L,
Eruca sylvestris, Diplotaxis tenuifolia DC.
Equisetum mas, femina et minus, Equisetu m 1 i mos u m L..

Eq. ar ven se L. fertile , Eq. ar ven se L. sterile.
Erysimimi s. Irio, Sisymbrium officinale L.
Eryngium marinum, Eryngiuni maritimum L.
Eryngium campestre, Eryngium campestre L.
Euphrasia vera, Euphrasia officinalis L.
Euphrasia altera, Euphrasia Odontites L.
Eupatorium aquaticum mas et femina, Eupatorium canna-

binum L. en Bidens tripartita L.
Foeniculum aquaticum, O en an the Phellandrium Lam.
Filagn major et minor, Filago germanicaZ enGnapha-

1 i u m u 1 i g i n o s u m L.

37

Filix mas, Pol y s ti c h u ui Filix ia as Roth.

Filix foemina, Pteris aquilina L.

Filix latifolia, P o 1 y s t i c h u m s p i u ii 1 o s u m DC. ?

Filix aquatica, Osniunda regalis L.

Fistularla, Pedicularis sylvatica L.

FIos cuculi, Lychnis Flos cuculi L.

Flos Ambarvalis purp. coeruleo, et albo flore, Po ly gala
V u 1 g a r i s L.

Fraxinus, F r a x i n u s excelsior L.

Frumenta varii generis.

Fumaria prima, Fumaria officinalis L.

Fumaria secunda, Splith., Corydalis claviculata DC.

Fungi varii.

Fagus, F' a g u s s y 1 V a t i o a Z.

Gagel, Myrica Ga Ie L.

Galium Lut., Galium veriim P.

Galium album, mollugo aquatica, Galium palustre L.

Genista, Sarothamnus scoparius Wimm.

Genistella, Genista anglica L.

Geutianella linifolia, Gentiana Am ar el la L.ï'

Gladiolus aquaticus, B ut o mus umbellatus L.

Glaux Dodonaei, Glaux maritima L.

Globularia s. scabiosa arietina, Jasione montana L.

Gramen leucanthemum, SteUaria gram in ea L.

Gramen marinum spicatum s. Dunense spicatuni Dod. N^. 4 is
T r i g I o c h i n m a r i t i m u m Z. , N''. 2 C a r e x arena-
ria Z.f

Gramen bombycinum , E r i o p h o r u m p o 1 y s t a c h y u m Z.

Gramen aquis innatans, Glyceria fluitans R. Br.

Gramen Holosteum Mathioli, J u n c u s b u f o n i u s Z.

Gramen Parnassi, Par nassia pa 1 u str i s Z.

Geranium Columbinum , Robertianum, Gruinale, supinum. Ge-
ranium rotund ifoli um Z., Robertianum Z., Ero-
dinm Cicutariuni iHér. en moschatum l'Hir.

Hcdera terrestris, G 1 e c h o m a bede r a c e a Z.

Hederula aquatica, Lemna tiisnlca Z.

38

lledeiii Ik'lix, ÜL-ilLM'a llolix A.

llelleljoriiie, Eiiijiactis latilnlia IK.

Helleborus spiirius niger, Hel I ehorii.s viridis L.

Herba Gerardi, A e go podium Podagiaria L.

Hieraciuin minus et majus, Leontodon autuiunalis Z. en

Hieracium umbollatuni L.
Hieranium tenuifoüum marinum.
Hj'dropiper, Polygonuiu Ilydropipei' L.
Hyoscyamus niger, Hyoscyamus niger L.
Hypericum repens, Hypericuni huniifusum L.
Hordeum spurium spontaneuni, Hordeuiu niui-iuum L.
Jacnea nigra, Centaurea nigra L.
Jacobaea, Senecio Jacobaea L.
Juncus aquatilis odoratus, Oen an the fistul o. sa L.
Juncus acutus, Juncus glaucus Ehrh.

Junous aquaticus maximus, holoschoeuos, Scirpus lacustris, Z.
Iris aquatica, Butomus nmbellatus L.
Chamaeiris aq., Iris Pseudacorus L.
Knawel Dod ., S c 1 e r a n t h u s a n n u u s L.
Lagopus minor, TriFolium ar ven se L.
Lampsana, Lapsana communis L.
1 apatha varia , R u m i c i s species.

Lathyrus hiteus campestris minor, Lathyrns pratensis L.??
Lenticula palustris, Lemna minor L.
Leucolachanon, s. rapuntium segetum. Valerianella olito-

ria Mönch.
Ligustrum, Ligustrum vulgare L.
Linum, Linnm u si tatissi m um L.
Linaria lutea, L i n a r i a v u 1 g a i' i s MUL
Lilium convallium, Convallaria majalis L.
Lithospermum, Lithospermum ar v ons e L.
Lunaria botrytis, Botrychiuni Lunai'ia Sm.
Lnpulus salictarius, Humulus Lupulus 7>.
Lychnis sylvestris 11. aibo et purji., Lyclinis vespertina

Sibth, en dinrna Hibth.
Lysiinailiia liitca, Ij v s i m a (•!: ia viilL'aris //.

39

Lysimachia gaIeri(Hil;itu, Sc u tel la ria j;;i i e li e u I a ta L.
Lysini. aquatioa spioata piii-i).. Lytlifuiii Salicaiia L.
Lysiiu. lutea altera, salicaria, et Oiiagi'a ((UimiiihIiiih, Lysima-
chia thyrsiflora L. 1'
Lysimachia siliquosa major et minor, Epilobium monta-

num L. en tetragonum X. of roseum L.
Lolium, Lolium tem u I en tii ni L.

Limorloriim s. Orobanche Lob., Orobanc he Rapum Thiiill.
Lichen, Marchantia polyinorpha L.
Lupicrepitus, Bo vista nigrescens P.
Malva vnigaris major et minor, Mal va syl vest ris L. en vul-

garis Fr.
Marrubinm albnni et nigrnm, Marrnbinni vulgare L. en

Ballota foetida Lam.
Marrubinm aquaticum, Lycopus eurupaens L.
Menthastriim, Mentha sylvestris L.
Mentha aqnatica, Mentha aqnatica L.

Melampyrum s. Triticum vaccinnm, Melanipyrnm ar ven se L.
Mercurialis, Mercurialis annua L.
Millefolium niajns fl. albo et purp. , Aciiillea Millefo-

liiim L.
Millefolinni repens, Anthemis arvensis LI
Millefolium aquaticum, Heliosciadium inundatum Koch.
Moi'sus Diaboli, succisa, Succisa pi'atensis Moench.
Morsus gallinae, Stellaria media VUL of Arenaria ser-

pyllifolia L.
Morsus Kanae, Hydrocharis Morsus ranae L.
Muscus coralloides.
Musci variae species.

Nasturtium aquaticum, Nasturtium officinale 7?. Er.
Nummulai'ia, Lysimachia Nummularia L.
Nigellastrum, Ag ros tem ma (jithago L.
Nynq haea albo et luteo flore, Nymphaea all)a L. en N u-

p 11 ar I u t e u m L.
Nymphaea minor, Il y il i- 1> e, li ;ir i s Mnr^ns iaii;ic /..
Olei'a varia.

40

Orchis serapias, P I atanthera bit'olia lüch.

Ononis spinnsa et non, O non is spinosa L. en O. re|tens

y maiitima G. G.
Ocyniastrum, Lychnis vespertina Sibth.
Onobrychis Belgarum, Specularia Speculum DC.
Ophioglossum, Oph ioglossum vulgatnni L.
Ophrys, Orchis Morio Z. ?
Ornithopodium majns et minus, Ornithopus sativus Brot.?

en perpnsillus L.
Ornithogalum minus, Ornithogalum umbellatum L.
Orchides variae.

Papaver Rhoeas, Papaver Rhoeas L.
Parietaria, Parietaria officinalis L.
Pastinaca sylv. latif. et angustifolia, Pastinaca sativa L.

en D a u c u s C a r o t a L.
Paronychia prima et secunda, Draba ver na L. en Saxi-

fraga tr idacty I i tes L.
Pentaphyllum repens, Poten til la reptans L.
Pentaphyllum fragiferum, Comarum palustre L.
Perchepier, Alchemilla ar ven sis Scop.
Peplus, Euphorbia Peplus L.

Periclymenum germanicum, Lonicera Periclymenum L.
Persicaria maculosa et non, Polygonum nodosuni F. en

Persicaria L.
Petasites, Petasites officinalis Moench.
Pilosella major et minor, Hieracium Pilosella L. en

G n a p h a 1 i u m d i o i c u m L.
Phoenix, Lolium per enne L.
Potentilla, Potentilla anserina L.
Plantago latifolia et angustifol, Plantago major L. en lan-

ceolata L.
Plantago aquatica, Alisma Plantago L.
Polygonum mas et foemina, Polygonum aviculare L. en

Hippuris vul garis L.
Polypodium, Polypodium vulgare L.
Phellandiium, Oenanthe Phellandrium Lam.

41

Potamogeiton niajus et miriu.s, Pdtainogetnn Iticens L. en

perfoliata L.
Populus Lybica, alba et nigra, Populus treniula L., alba Z.

en nigra L,
Phallus Hadr. Junii, Phallus impudicus L.
Pyrola, Pyrola rotundifolia L.
Pseudoteucrium, Veronica Chamaedrys L.
Prunella, Brunella vulgaris L.
Ptarmica vulgaris, Achillea Ptarmica L.
Quercus, Quercus Robur L.
Quercus marina, Fucus vesiculosus L.
Rapistrum, Sinapis arvensis L.
Radix cava, Corydalis cava S. K.
Ranunculus pratensis, Ranunculus acris L.
Ranunculus echinatus, Ranunculus arvensis L.
Ranunculus nemorosus albo et purp. flore, Anenione nenio-

rosa L.
Ranunculus flarnnieus latifolius, Ranunculus Lingua L. of

Flarnmula L.
Ranunculus palustris, Batrachiuni (soorten van).
Eaphanus aquaticus, Nasturtium amphibium R. Br.
Regina prati, Ulmaria, Spiraea Ulmaria L,
Rhamnus secundus Dod. Oleaster Germ., Hippophaë rhani-

noides L.
Rosa dunensis, Rosa pimpinellit'olia DC.
Ruta nnuraria, Asplenium Kuta muraria L.
Kubus sylvestris, Rubus fruticosus L.
Uubia, Rubia Tinctorum L.

Sagittalis major et minor, Sagittaria sagittaefolia L.
Salix, Salix alba L.
Salix pumila, Salix repen s L.
Salix aquatica, Salix Caprea L.?
Satyrium maculosum, Orchis latifulia L.
Saxifraga, Pimpinella Saxifraga L.
Saxifraga aurea, Chrysosplenium oppositi folium L.
Scabiosa vuig., Knautia arvensis Coidt.

42

ScrDpliularia, Scropliii la ria iiodusa L.

Scolyinus sylv. Intens, Cai'liiia vulgaris L.

Sedum stratiotes aquaticum, Stratiotes al ui des L.

Senipervivum majus, Sempeivi vuur tectoium L.

Sempei'viviim minus, Sedum album L.

Sempervivum minimum, Illecebra, Sedum acre L.

Senecio, Senecio vulgaris h.

Serpillum, Th y mus Serpyllum L.

Sii tres species, 8ium latifolium L.?, Eeruia angustifolia

L. et ?

Sinapi, Brassica nigra Koch.

Sinapi Bursae pastoris folio, Nastui'tium sylvestre li. Br.

Sigillum Salomonis, Polygonatum officinale All.

Sophia Cliiiurgoruni, Sisymbrium Sophia L.

Solidago sarracenica, Senecio sarracenicus L.

Soldanella, Convolvuins Soldanella L.

Sonchns, Sonchus (soorten van).

Spartum herba, Ammophüa arenaria Lk.

Spondylium majus, Heracieum Spliondylium L.

Spergula, Spergula ar ven sis L.

Scordium, Teucrium Scordium L.

Succisa maculosa, Leontodon autumnalis L.l

Sympliytum majus, Symphytum officinale L.

Seseli palustre lactescens, Thysselinuni palustre L.

Tanacetum vulgare, Tanacetum vulgare L.

Tanacetum crispum, Tanacetum vulgare Tj. tuliis crispis.

Thiaspi Segetum, Thiaspi arvense X.?

Tlialictrum majus, Tlialictrum flavum L.

Titliymallus helioscopius, Eupborbia Heliosco])ia L.

Til ia, Til ia pai'vi- df g ra nd i fo 1 ia Ehrh.

Telephiuiii vulgare, Sedum p ii r p u i'ascen s Koch.

Trifolium acetosum, oxys. Oxalis Acetosella L.

Trifolium corniculatnm majus et minus. Lotus uligitiosus

Schrk. en cornicniatus L.
Ti'irnlium aquaticum, Menyaiithes triCnliata L
Tussilagü, Tussilagn Farfara L.

43

Typlia, Typ lui ;i iiguy ti lol iu L.

Tragopogon tl. liiteo, T rag op o gou pratLMisis, L.

Tornientilla, P o t e n t i 1 1 a T o r m e n t i 1 I a Sibth.

Valeriana sylvestris, V a I e r i a n a o f f i c i n a 1 i s L.

Vaccinia palustria, V a c c i n i u in O x y o c o c c o s L.

Vicia, Vicia sativa L.1

Viola aquatica, Hottonia palustris L.

Veronica mas repens, V e r o n i c a o f f i c i n a 1 i s L.

Vei'onica Teucrii fixcie, Veronica p i- o s t r a t a L.

Veronica minor snrrecta repens, Veronica s e r p y I I i f o-

1 i a i.
Verbascum mas, foemina, V e r b a s c u ni S c h r a tl e r i Mey,

en V. t h a p s i f o r m e Schrad.
Viola tricolor, Viola tricolor L.
Uniloliuni, M a j a n t h e ni u ni b i f o I i u ni DC.
Urticae et Lamii viriae species.

In systeniatiscbe orde gerangschikt, waren dii.s aan V o r-
s t i u s de volgende planten uit de flora van Leiden bekend :

Dicotyleii.

Hypo^yiiische Dialypetalen.

ranuncöi,aci:ae.

t ') T I) a 1 i c t r II m f 1 a v n m Z., Thalictriiin niajns.

f A n e ni o n e n e m o r o s a L.^ Ranunculus nemorosus albo
et purpureo flore.

I Batrachii sp., Ranunculus palustris.

t Ranunculus L i n g u a L. of F I a m ni u I a L. Ranun-
culus flammeus latifolius.

f Ranunculus acris L., Raminculus j)ratensis.

') Het f betcekent ook hier. dat iiuüi de iiliinten, die daarmede ge-
teekend zijn, ook later bij Leiden beeft weergevonden.

44

-}- R a n u n c u I u s s c e 1 e r a t u s Z., Apiuin risus.

•)• » a r V e n s i s L., Raiiuncuhis echinatus.

f F i c a r i a r a n u n o u I o i d e s Mönck., Chelidunium minus.

-f- C a 1 t 11 a !> a 1 u s t r i s L., Caltha palustris.

f H e 1 I e b o r u s v i r i d i s L., Helleborus spurius niger.

NYMPHAEACEAE.

■)■ N y m p h a e a a 1 b a L., Nymphaea albo tlore.
t N u p h a r 1 u t e u m i., Nymphaea luteo flore.

PAPAVERACEAE.

-{- Papaver Rhoeas Z., Papaver Rhoeas.

f C h e 1 i d o n i u m ni a j u s L., Chelidonium majus.

FUMARUCEAE.

f C o r y d a 1 i s c a v a S. Ül., Radix cava.

» claviculata DC, Fumaria secunda, Splith.

-j- Fumaria o f f i c i n a 1 i s L., Fumaria prima.

CRUCIKERAE.

f N a s t u r t i u m o f f i c i n a I e R. Br., Nasturtium aqua-

ticum.
-j- N a s t u r t i u m a m p h i b i u m R. Br., Raphanus aqua-

ticus.
t N a s t u r t i II m s y 1 v e s t r e R. Br., Sinapi Bursae pas-

toris folio.
-{- Nasturtium p a 1 u s t r e DC, ? Cardamine Mathioli.
-j- S i s y m b r i u m o f f i c i n a I e i., Erysimum s. Irio.
■f- » S o p h i a Z., Sophia Chirurgorum.

f ft A I 1 i a r i a Scop., Alliaria.

t S i n a p i s a r v e n s i s L., Ra})istrjim.
t 15 r a s 8 i c a u i g r a Koch., Sinapi.

45

f Diplotaxis tenuifolia Z>C'., Enica sylvestris.

-}- Draba verna i., Paronycliia prima.

t Cochlearia officinalis Z., Cochlearia Batavica.

f Thlaspi arvense Z. ?, Thlaspi segetum.

t Teesdalia nudicaulis R. Br., Bursa pastorum minor.

fCapsella Bursa pas tor is Mönch., Bursa pastorum

major,
f Senebiera Coronopus Poir., Coronopus repens.

VIOLACEAE.

-J- V i o 1 a tricolor Z., Diapensia, viola tricolor, et Viola
tricolor.

UROSER.\CEAE.

■\- Parnassia palustris Z,, Gramen Parnassi.

POLYGALACEAE.

f P O I y g a I a v u I g a r i s Z., Flos Ambervalis purp., coeru-
leo, et albo flore.

GARYOPHYIJACEAE.

f Lychiiis Flos Cuculi Z., Flos cuculi.

■\- » vesper ti na Sibtfi., Lychnis sylvestris flore

al bo : Ocy m astru m .
f Lychnis d i u r n a Sibth., Lychnis sylvestris flore purp.
-}- Agrostemma Git ha go Z., Nigellastrum,
-j- Spergula arvensis Z., Spergula.
-}- Honken ya peploides Ehrh. , Anthyllis lentis folio

marina Lob.; Cepaea marina?
f S t e I 1 a r i a media VUL, Alsino minor: Morsus gallinae.
-[- » graminea Z., Gramen leucanthemum.

46

•f M il I a c 11 i 11 III a q ii :i t i c ii ni Fr., Alsine major.
■\ C e r a s t i 11 111 t r i v i a 1 o Lk., Alsino hirsuta.

LINACRAK.

-j- L i n u m u s i t a t i s s i m ii m L., Linum.

MAI.VACF.AE.

-j- Mal va sylvestris L., Malva vnigaris major.
■f Malva V u 1 fT n r i P Fr,, Malva vnlgaris minor.
I Althaea officinalis L.. Althaea.

TIMACEAR.

f T i 1 i a p a r v i- of g r a n cl i f o 1 i a Ehrh.. Tilia.

HYPEniCACEAE.

f H y p e r i c n m h u m i f ii s n m 7/., Hypprirum repeiis.
f » q n a fl r a n g 11 I 11 m L., Ascyron.

GEUANIACEAE.

f G P r a 11 i 11 m r o t u n rl i f o 1 i n in L., Geranium columbinum.
f » Rohortiannm X., Geranium Robertianum.

f E r o d i u m C i c ii t a r i u m /'//er., Geranium Gruinale.
» m o s c 1) a t u m l'Hér., Geranium .supinum.

OXAETACEAE.

f Oxalis Acetosella Z., Trifolium acetosuni, oxys.

47
Perigyiiisflie Biaijiu-hiloii.

RHAMXACRAE.

f R 11 a m n 11 s F r a n p; n 1 a Z., Alnus ni<2,Ta.

PAPII.InNACF.AF,.

f S a 1' o t 11 a 111 II u s s c. n p a rins Wimm., Genista.

f Genista a n g I i o a Z., Genistella.

f O 11 n n i s s p i n o s a L., Ononis spinosa.

■f )■) r e p e n s Z., 7. 111 a r i t i 111 a G. G., Onnnis nnn

ispinnsa.
f T r i f o I i 11 m a r v e n s e Z., Lagnpus minor,
f Lotus cornicnlatus L., Trifolinni oorniculatnin minus,
j- n ulioinosus Schrk., Trifolium corniculatum majus.

f O r n i t 11 o p u s p e r p u s i 1 1 u s Z., Ornithoporlium minus

en O. s a t i V 11 s Brot.1, Orn. majus.
■f V i c i a s a t i V a Z. ?, Vicia.
-]- Lathyrus pratensis Z. ?, Lathyrus luteus rampestris

minor.

ROSACKAE.

f S p i r a e a U 1 111 a r i a Z., Regina prati, Ulmaria.

f R 11 b u s fruticosus Z., Kubus sylvestris.

f Potentilla anserina Z., Argentina, Potentilla.
-[■ » rep tan s Z., Pentaphyllum repens.

-j- » Tormentilla Sibth.^ Tormentilla.

-j- C o m a r u ni p a 1 u s t r e Z., Pentaphyllum fragiferum.

-|- A g r i ni o n i a E u p a t o r i u 111 Z., Agrimonia.

-]- Rosa p i ni p i n e 1 1 i f o 1 i a DC, Rosa dunensis.

SANGUISOKHACRAK.

■\ Alcheiiiilla arvensis Scop., Percliepier.

48

ONAGRAHIACE\E.

-J- EpiIol)inm mnntanum L., Lysimachia siliquosa major,
-j- » t e t r a g o n u m of r o s e u m i., Lysimaohia

siliquosa minor.
■j- Circaea lutetiana L., Circaea.

HIPPURIACEAE.

f Hippnris vulgaris X., Polygonum foemina.

LYTHRARIACEAE.

f Ly t h r u ra S a 1 i c a r i a Z., Lysimachia aquatica spicata purp.

CUCURBITACEAE.

•f- Bryonia dioica Jacq.^ Bryonia.

SCLERANTHACEAE.

f Scleranthus annuus L., Knawel.

CRASSULACEAE.

f Sediim purpu raseen s Koch., Telepliium vulgare.

» all) u m i., Sempervivum minus.

-|- » acre X., Sempervivum minimum, lUecebra.
-]- Sempervivum T e c t o r u m L., Sempervivum majus.

SAXIFRAGACEAE.

f S a X i f r a g a t r i d a c t y 1 i t e s />., Paronycliia secunda.
C 11 r y s o s p 1 e n i u m o p p o s i t i f o 1 i u m L., Saxitraga
aurea.

49

UMBELLIFERAE.

f Hydrocotyle vulgaris i., Cotyledon palustris.

f Eryngium campestre i., Eryngium campestre.

f » maritimum X., Eryngium marinum.

Helosciadium inundatum A'oc^, Millefolium aquaticiim.

f Aegopodium Podagraria Z., Heiba Gerardi.

f Carum Bulbocas tan u m Koch, Bulbocastanum.

-}■ Pimpinella Saxifraga i., Saxifraga.

f Berula angustifolia Koch^ Sii species.

f Sium latifolium i., Sii species.

f Oenanthe fistul osa X., Juncus aquatilis odoratus.

■\ » Phell andrium iam., Foeniculum aquaticum;

Phellandrium.

f Angelica sylvestris L., Angelica sylvestris.

Thysselinum palnstre L., Seseli paliistre lactescens.
-{- Pastin a ca sativa i., Pastinaca sylv. latif.
t Heracleum Sphondylium L., Spondylium majus.
•f Daucus Carota Z., Daucus sylvestris; Pastinaca sylv.

angustifolia.
-j- Tori lis Anthriscus i., Caucalis.
t Anthriscus sylvestris Hoffm., Cerefolium sylvestre.
f C o n i u m m a c u I a t u ni i., Cicuta.

ARALIACEAE.

t Hedera Helix L., Hedera Helix.

Pei'ig'yuische Gamopetalen.

CAPHIl'OLTACEAE.

t Lonicera Pericly m en u m L., Caprifolium germanicuin;
Periclymenum gernianicum.
Ned. Kr. AicL. III. 4

50

STELLATAE.

f Galium A par in e L., Aparine.

f » palustreL., Galium album, mollugo aquatica.

■}- » verum L., Galium Lut.

f Rubia Tinctorum Z., Rubia.

VALERIANACEAE.

f Valeriana officinalis Z., Valeriana sylvestris.

t Valerianella olitoria Mönch., Leucolachanon, s. rapun-

tium segetum.

DIPSACEAK.

I Dipsacus sylvestris MUL, Dipsacus sylvestris.

f Knautia ar ven sis Coult. Scabiosa vulgaris.

f S u c c i s a p r a t e n s i s Mönch. , Morsus Diaboli, Succisa.

COMPOSITAE.

f Eupatorium cannabinum L., Eupatorinm aquaticum

mas.
f Tussilago Fa r fa ra L., Tussilago.
-|- Pet a sites officinalis Mötich., Petasites.
f Bidens tripartita L.. Eupatorium aquaticum femina.
f Pulicaria dysenterica Gartn., Conyza foetida.

Ei la go germanioa Z., Filago major.
f Gnaphaliura dioicum L., Pilosella minor.
■f » ui igin osu m i., Filago minor,

f Artemisia Absynthium L., Absintbium latif. vuig.
-j- » vulgaris i., Artemisia.

» maritima Z., Absintbium marinum.

f Tanacetum vul gare L., Tanacetum vulgare en Tana-

cetum crispum.

51

-j- Achillea Ptarmica L., Ptarmica vulgaris.

■\ Achillea Millefolium i., Millefülium niajus fl. albo ut

purp.
f Anthemis arvensis Z., Millefolium repens.
-|- » Cotula L., Cotula foetida.

\ Matricaria Chain om il la i., Chamaemelum vulgare.
■\ C h r y s a n t h e m u m i ii o d o i' u m X., Cotula non foetida.
f Cineraria palustris L., Conyza major folio Helenii.
f Senecio vulgaris i., Senecio.
-|- » J a c o b a e a Z., Jacobaea.

» s a r r a c e n i c u s Huds., Solidago sarracenica.

f Carduus nutans Z., Carduus eriocephalus.
f Lappa major Gaertn., Bardana s. Lappa major,
f Carlina vulgaris i., Scolymus sylv. luteus.
-j- C e n t a u r e a n i g r a i., Jacea nigra.
■)■ Lapsana communis Z., Lampsana.
-f- PArnoseris pusilla Gaertn. Chondrilla prior Dod.
■\ Cichorium Intybus L., Cichorinm sylvestre.
f Leo n tod on autumnalis X., Hieracium minus; Succisa

maculosa ?
f Tragopogon pratensis L., Tragopogon fl. luteo.
\ Taraxacum officinale Wigg. Dens leonis.

S o n c h i species.
\ Hieracium Pilosella L., Pilosella major.
\ Hieracium umbellatum L., Hieracium niajus.

CampanulaCeae,

"l" Jasione montana L., Globularia s. scabiosa arietina.
f Specularia Speculum DC, Onobrychis Belgarum.

VACCINIACEAE.

Vaccin i urn O xy co cc os. i., Vaccinia paki.stria.

52
Hj'pogynische (xauiopetaleii.

ERICACEAE.

■\- C a 1 1 u n a v u 1 g a r i s Salisb.^ Erica scoparia.
f Erica Tetralix L., Erica florida.

PYROLACEAE.

f Pyrola rotundifolia Z., Pyrola. ^)

OLEACEAE.

f Ligustriim vul ga re Z., Ligiistrum.
f Fraxinus excelsior i., Fraxinus.

GENTIANACEAE.

-f- Menj'anthcs trifoliata L., Tritblium aqnaticum..

f Gentiana Cruciata i., Cruciata, Gentianellae species.

-J- » Pnenmonanthe i., Carapanula antumnalis.

f ? Gentiana Amarella L. Gentianella linifolia.

t Erythraea Centaurium P., Centaurium minus purp.

CÜNVOI.VULACEAE.

f Convolvulus Sepiuni Z., Convolvulus major.

f » Sol dan e 11a Z., Soldanella.

•j- » arvensis Z., Convolvulus minor.

A.SPERIFOI.TACEAE.

■[ As per Ugo procumbens Z., Asperugo spuria Uod.
f Cynoglossum officinale Z., Cynoglossum.
■\- Lycopsis arvensis Z., Buglossum sylvestre minus.
■\- Syrnphytum officinale Z., Symphytum majus.

1) Deze plant liad op blz. 45 , onder de familie der Droseraceae ge-
plaatst moeten zijn.

53

f Echium vul gare Z. , of Anrhusa officinalis L.,

Echium Alcibiadeuni.
f Lithospermum arvense i., Lithospermura.
f Myosotis palustris With.^ Echium scorpioicles raajus.
-{- » inter'raedia Lk., Echium scorpioides minus.

SOI.ANACEAE.

f S o 1 a n u m ü u 1 c a m a r a i., Dulcamara , solanum lignosum.
■\ Hyoscyamus niger L., Hyoscyamus niger.

VERBASCACEAE.

f Verbascum thapsiforrae Schrad., Verbascum foemina.
f » Blattaria i., Blattaria.

» S c h r a d e r i 3Iey., Verbascum mas.

■f Scrophularia Ehrharti Stev., Betonica aquatica.
f » nodosa Z., Scrophularia.

ANTIRRHINACEAE.

Linaria Elatine MUL, Elatine Lobelii.
f » vulgaris Z., Linaria lutea.

f Veronica scutellata Z., Anagallis aquatica 2 Lobelii.
Chamaedrys Z., Pseudoteucrium.
officinalis L., Veronica nias repens.
p rost rata L., Veronica Teucrii facie,
serpyllifolia Z., Veronica minor surrecta

repens.
hederaefolia Z., Alsine spuria.

OROBANCHACEAE.

f Orobanche Rapum ThuilL, Limodorum s. Orobanche Lob.

RHINANTHACEAE.

f Melampyrum arvense Z. , Melampyrum s. Triticum
vaccinnm.

t

»

t

»

»

t

»

t

»

f Pedicularis sylvatica L., Fistularia.
f Rhinanthus major Ehrh, Ci'ista galli.
-j- Eu ph ras ia offioinalis i., Euphrasia vera.
•j- » Odontites L., Euphrasia altera.

LABIATAE.

f Mentha sylvestris L., Menthastrum.

f » aquatica X., Mentha aquatica.

f Lycopus europaeus i., Marrubium aquaticura.

-f- Th y mus Serpyllum L., Serpillum.

f Gl echo ma hecleracea i., Hedera terrestris.

f Gal e o ps is Tetrahit X., Cannabis spuria urticae facie.

f Marrubium vulgare X., Marrubium album.

f Ballota foetida Lam., Marrubium nigrum.

I Leo nu rus Cardiaca i., Cardiaca.

■f- Sou teilaria galei' ie ulata X., Lysimachia galericulata.

f Brunei la vul garis L., Brunella; Prunella.

t A j u g a r e p t a n s L., Bugula.

f T e u e r i u m S c o r o d o n i a L.. Ambrosiana s. Sal via agrestis.

f » S c o r d i u m I,, Scordium.

PRIMULACEAE.

f Lysimachia vul garis L., Lysimachia lutea.
f » Num mularia i., Nummularia.

rt thyrsiflora i., Lysim. lutea altera, Sali-

caria, et Onagra quorundam.
f Anagallis ar ven sis L., Anagallis mas.
f » coerulea Schreb., Anagallis foemina.

j Ilottonia palustris Z., Viola aquatica.
f Samolus Valerandi i., Anagallis aquatica 3 Lobelii.
f Glaux maritima X., Glaux Dodonaei.

PI.ANTAGINACEAE.

f 1' I ;i n t a g o m a j o r L., Plantago latitblia.

00

f Plantago lanceolata i., Plantago angustifulia.

Apetalen.

CIIENOPODIACEAE.

-j-Salsola Kali L. , Crithmiuu marinuni spinusuiii , Kali

species.

f C h e n o p o d i u m album i., Atriplex syl vestris,

+ » Vulvaria i., Atriplex olida.

+ » , rubruni X., Atriplex latif. Pes anserinus.

POI.VGONACEAE.

f Rumex Acetosa L., Acetosa vulgaris.

\ » A c e t o s e 11 a i., Acetosa rninima .

f Polygonum Persicaria i., Persicaria rnaculosa et non.

■j- » Hydropiperi., Hydropiper.

^ » aviculare X., Polygonum mas.

ELAEAGNACEAE.

-(•Hippophaë rhamnoides i., Rhamnus secundus Dod.
Oleaster Germ.

ARISTOI-OCHIACEAE.

Aristolochia Clematitis L., Aristolochia Clematitis.

EUPHORBIACEAE.

1 Euphorbia Helioscopia i., Tithymalus helioscopius.

•j- » Peplus X., Peplus.

f Mercurialis annua X., Mercurialis.

56

UHTICACKAE.

f Parietai'ia officinalis X., Pai'ietiiria.

f H LI m u 1 u s Lu p u 1 LI s L., Lupulus salictarius.

CUPULIFERAE.

f Fagus sylvatica L, Fagus.
f Quercus Robur i., Quercus,

SALICACEAE.

f Sal ix al ba i., Salix.

f » Capraea i., Salix aquatica.

f » re pens i., Salix pumila.

f Populus al ba L., Popuius alba.

-j- » tremula L., Populus Lybica.

f » nigra L., Populus nigra.

MYinCACEAK.

Myi'ica Gal e i., Gagel.

Moiiocotylen.

AI.ISMACEAE.

f Alisuia Plantago L., Plantago aquatica.

f Sagittaria sagittaef olia L., Sagittaria major et minor.

BUTOMACEAE.

f Butoinus \i 111 b e 1 1 a t u s i., Gladiolus aquaticus : Iris
aquatica.

57

LILIACEAE.

j- Ornithogalurn umbellatum Z., Ornithogalum minus
Narthecium ossifragum Huds., Asphodelus palustris.

ASPARAGACEAE.

f Polygonatum officinale All, Sigillum Salonionis.
\ Convallaria majalis i., Lilium eonvallium.
t Majanthemum bifolium DC, Unifolium.

IRIACEAE.

f Iris Pseudacorus i., Chamaeiris aq.

ORCHJACEAE.

f ? Orchis Morio L., Ophrys.

f » latifolia L., Satyrium maculosum.

Platanthera bifolia Rick., Orchis serapias.
-}- Epipactis latifolia W., Helleborine.

HYDROCHARIACEAE.

f Stratiotes aloides L., Sedum stratiotes aquaticum.
f Hydrocharis Morsus Ranae L., Morsus Ranae; Nym-
phaea minor.

JUNCAGINACEAE.

f Ti'iglochin maritimum L., Gramen marinum spicatum.

POTAMACEAE.

-|- Potamogeton lucens L., Potamogeton majus.

-[• » perfoliata i., Potamogeton minus.

58

LEMNACEAE.

f Lemna trisulca i., Ilederiila aquatica.
•|- » minor L., Lenticula palustiis.

ARACEAE.

Calla palustris i., Dracontium aquaticum.
■\ Acorus Calamus L., Acorus verus.

TYPHACKAE.

-}- Typ ha angustifolia Z., Typlia.

-f S p a r g a n i u m r a m o s u m Huds., Butomum prhnum.

•j- » simplex Huds.^ Butomum secundum.

JUNCACEAE.

-J- Juncus glaucus Ehrh.^ Jimcus acutus.

f » bufonius i., Gramen Holosteum Mattliioli.

CYPERACEAE.

fScirpus lacustris Z., Juncus aquaticus maximus, holo-

schoenos.
f Eriophorum polystachyum i., Gramen bombycinura.
-|- PCarex arenaria L., Gramen dunense spicatum Dod.

GRAMINEAE.

f Ammophila arenaria Lk., Spartum herba.

t Phragmites communis Tm., Arundo Phragmites.

Avena nu da i.. Avena nuda, Bromos.
f Glyceria fluitans R. Br., Gramen aquis innatans.

59

f Hordeum murinum Z., Horden m spurium spontaneum.

f Lolium per enne Z., Phoenix.

f >) temulentum Z., Lolium.

Cryptogainae.

EQUISETACEAE,

Equisetuu'j ar ven se Z, fertile, Equisetum femina.
» arvense Z., sterile, Equisetum minus.

» limosum Z., Equisetum mas.

OPHIOGLOSSACEAE.

Ophioglossum vulgatum Z., Ophioglossum.
Botrychium Lunaria Sw., Lunaria botrytis.

FII.ICES.

Osmunda regalis Z., Filix aquatica.
Polypodium vulgare Z., Polypodium.
Polystichum Filix mas Roth, Filix mas.
? » spinulosum DC, Filix latifolia.

Aspleniura Ruta muraria Z., Ruta muraria.
Pt er is aquilina Z., Filix foemina.

HEPATICAE.

Marchantia polymorplia L., Lichen.

FUNGT.

Bo vista nigrescens P., Lupi crepitus.
Phallus impudicus L., Phallus Had. Junii.

ALGAE.

Fucus vesic ulosus L., Quercus marina.

OU

De 15 Gryptogamen niet mede gerekend, vinden wij in
de hiervoren staande lijst van 286 Phanerogamen 21 soorten
zonder kruisje, of Avaarvan , na Vorstius, geene exemplaren
bij Leiden gevonden zijn, nl.: Corydalis claviculata S. K.,
Erodium raoschatuni l'Hér., Sedum alburn Z., Chryso-
splenium oppositifolium i., Helosciadiii m inundatum
Koch, Thysselinum palustre Hoffm., Filago germanica
i., Artemisia niaritima L., Senecio sarracenicus Huds.,
Vaccin ium Oxyococcos L., Gentiana Araarella i., Ver-
bascum Blattaria Z., Linaria Elatine 3Iill., Veronica
prostrata Z. , Lysimachia thyrsiflora Z., Aristolochia
Clematitis Z., Myrica Gale Z., Calla palustris Z., Pla-
tanthera bifolia Rich., Narthecium ossifragum Hnds.. en
Avena nuda Z. Daar echter Vorstius in zijn werkje volstrekt
niet spreekt van de grenzen, waarbinnen het door hem onderzochte
terrein gelegen was, zoo kan het zeer licht gebeuren, dateene
of meer dier twintig soorten buiten den cirkel gevonden werden,
door Mol ken boer en Kerbert, ter nadere bepaling van het-
geen zij onder de woorden «bij Leiden" wenschten verstaan te
hebben, in de voorrede tot hunne Flora Leidensis getrokken,
waaruit zou voortvloeien, dat die soorten, volgens de begrippen
van genoemde auteurs, niet tot de Flora van Leiden gerekend
zouden mogen svorden. Zoo is het b. v. zeer goed mogelijk,
dat Vorstius Lysimachia thyrsiflora bij Leimuiden ver-
zamelde, waar die plant nog tegenwoordig op rietschorren
voorkomt, terwijl Molkenboer en Kerbert ze in hunne
Flora niet opnamen , omdat genoemd dorp buiten den kring
hunner excursiën was gebleven.

Hoe dit echter ook zij, eene toelichting, langs welken weg
sommige bepalingen door mij verkregen werden, die niet
zoo voor de hand lagen, of niet in overeenstemming bleken
met de bepalingen der auteurs van de Flora Leidensis,
moge hier worden ingelascht.

Acetosa minima, in de Fl. Leid. niet weer te vinden,
noemde ik Riimex Acetosella: vooreerst, omdat het woord
xVcetosella, een verkleinende vorm van Acetosa, eigenlijk

61

kleine Acetosa beteekent, en ten tweede, omdat Dodonaeus
(p. 1013) dezelfde plant ook «iet den naam van Oxalis mi-
nima bestempelt.

Alsine hirsuta, in de Fl. Leid. niet weer te vinden,
noemden wij Cerastium triviale, omdat van de 3 planten,
die bij Bauhinus en de Gorter (Fl. VII prov., p. 124) met
dien naam bestempeld werden (Cer. triviale, viscosum en
semidecandr um), Cerastium triviale het algemeensten
het ruigst is.

Alsine major bepaalde ik als Malachium aquati-
cum, Alsine minor als Stellaria media, en Alsine
spuria als Veronica hederaefo 1 i a, volgens Dodonae-
us, p. 37 en 38.

Anagallis aquatica 2 Lobelii, in de Fl. Leid. niet
weer te vinden , kan niet anders wezen als Veronica s c n-
tellata, volgens de woorden van Lobelius, na de beschrij-
ving van V. Beccabunga op blz. 551 neergeschreven:
»Dese soorte heeft langhor bladers , oock twee en twee staende.
De bloemen zijn witachtich , ende de huijskens breedtachtich."

Cannabis spuria urticae facie bracht i k tot G a 1 e-
opsis Te trahit, en de auteurs der Fl. Leid. tot Gal.
versicolor. Ofsclioon de afbeelding van Lobelius (p. 623)
te wenschen overlaat, meen ik toch, met het oog op de kleur
der bloemen en de groeiplaats, waarvan hij gewag maakt,
dat mijne onderstelling de juiste is.

Cardamine Matthioli, volgens de auteurs der IM.
Leid. eene twijfelachtige plant, bracht ik met een ? tot
N a s t u r t i u m p a 1 u s t r e , omdat het mij niet onmogelijk
voorkwam , dat S i o n Matthioli Lob. p. 251 op dezelfde
plant betrekking had , en de daaraan toegevoegde afbeelding
goed met de beschrijving van Nast. pa lustre overeenkwam.

Ca u cal is werd vertolkt door Tori lis Anthriscus:
vooreerst, omdat de Umbelliferen van den eersten naam steke-
lige vrucliten hebben; ten tweede, omdat onze soorten van
Tor il is bij Bauhinus en andere oude schrijvers eveneens
tot Ca u ca lis gerekend werden, en ten derde, omdat van

62

al onze Umbelliferen niet stekelige vruchten, Toi-ilis A n-
thriscus stellig het meest verspreid is.

Daar Nederland nergens, en vooral niet aan den zeekant,
eenig terrein oplevert, geschikt voor den groei van Sednni
Cepaea, en daar Vorstius in zijn Catalogus der planten
van den Leidschen academietuin ( p. 233) deze plant aanduidt
onder den titel van Cepaea Lobelii (d. vv. z. de bij de
Lob el afgebeelde Cepaea, die werkelijk Sedum Cepaea
voorstelt), zoo spreekt het van zelf, dat zijne Cepaea ra a-
rina ook niet, zooals door de auteurs der Flora Leid. ge-
schied is, met Sedum Cepaea geïdentificeerd kan worden.
Wat dan nu onder Cepaea marina verstaan moet worden,
is niet gemakkelijk te zeggen, en het is alleen vragenderwijze
dat ik gemeend heb , de gedachte aan H o n k e n y a p e p 1 oi-
des daaraan te mogen verbinden.

Chondrilla prior Dod., eene volgens de auteurs der
Flora Leid. twijfelachtige plant, bracht ik vragenderwijze
tot Arnoseris pusilla, enkel op grond van de niet geheel
te miskennen overeenkomst in uiterlijk tusschen haar en de
door Dodonaeus gegevene afbeelding.

Conyza major folio Helenii, vind ik in de Fl. Leid.
terug onder Conyza squarrosa, wat onmogelijk juist kan
zijn, omdat men, blijkens de afbeeldingen der oudere schrij-
vers, onder Conyza met Helenium-blad niets anders verstond
als onze tegenwoordige Cineraria palustris. Ik heb dus
niet geaarzeld , die fout in mijne lijst te herstellen , en vond
daar te minder bezwaar in, omdat Cineraria palustris, na
het in het licht verschijnen van de Flora Leid., werkelijk meer
in Leiden's omstreken voor den dag is gekomen (P r o d r., p. 1 23).

Conyza foetida, in de voorrede tot de Fl. Leid. eene
twijfelachtige plant genoemd , en dan ook in dat werk niet
te recht gebracht, is zonder eenigen twijfel Pulicaria dy-
s ent erica. Immers getuigt Lobelius er van: ))De wortel
is cleyne ende zeer qualick rieckende, eenichsins gelijck weegh-
luisen oft stinckende Camille" (p. 1009), en noemt Dodo-
naeus haar (p. 07) »Stinckende Conyza."

63

Crithmum marinum spinosum, Kali species, heb
ik vragenderwijze tot Salsola Kali gebracht. In de Flora
Leid. schijnt zij echter een anderen naam ontvangen te heb-
ben, en wel, als ik mij niet vergis, dien van Schoberia
fruticosa. Daar deze plant echter volstrekt niet stekelig is,
zoo acht ik die qualificatie verkeerd.

Elatine Lobelii brengt de Flor. Leid. tot L in aria
spuria, doch stellig zonder recht, daar deze plant bij Lo-
belius en andere oude auteurs den naam draagt van Ela-
tine Dioscoridis. — Men behoort ze , zooals wij gedaan
hebben, Linaria Elatine te heeten , omdat de Elatine,
door Lobelius (p. 554) met den naam van »andere Elatine"
bestempeld en door eene afbeelding verzinnelijkt, en die dus
werkelijk den naam van Elatine Lobelii verdient, geheel
met onze tegenwoordige Linaria Elatine overeenkomt.

In de voorrede tot de Flora Leid., vindt raen opgegeven,
dat hare auteurs de Erica florida van Vorstin s niet
terecht hebben weten te brengen , terwijl zij de door dezen
schrijver met den naam van Erica scoparia betitelde plant
identificeeren met Erica Tetralix L. Ikzelf heb daarente-
gen Erica scoparia met Ca Hun a vul garis, en Erica
florida met Erica Tetralix in verband gebracht.

Mijne meening in deze berust op de volgende overwegingen :
1° dat wij in Nederland eigenlijk slechts twee heiplanten
kennen : C a 1 1 u n a v u 1 g a r i s en Erica Tetralix, en
dat dus geene andere als deze door "V o r s t i u s bedoeld
kunnen zijn; 2° dat de naam van Erica florida bij de
oudere Schrijvers niet voorkomt, en dus door Vorstius zel-
ven werd uitgedacht om de door hem bedoelde plant aan te
wijzen; 3" dat men dus ook het recht heeft, te vermoeden,
dat de naam van Erica scoparia, door hem gebezigd, op
zich zelven staat, en wel slaat op eene plant, die tot het
vervaardigen van bezems gebruikt werd, maar daarom nog
niet geïdentificeerd behoeft te worden met andere planten van
dien naam , bij oudere schrijvers te vinden.

Erkent men de juistheid dezer redeneering, dan kan er ook

64

geen bezwaar bestaan, aan de door ons gebezigde nomencla-
tuur de voorkeur te geven. — Hoe de auteurs der Flora
Leid. er toe gekomen zijn, de Erica scoparia van Vor-
st i u s over te brengen op onze tegenwoordige Erica Tetra-
lix, valt moeilijk te begrijpen.

Achter de woorden Galium album, vindt men, dooreene
komma daarvan gescheiden, in de lijst van Vorstius de
woorden wmollugo aquatica", blijkbaar om aan te geven,
dat ook deze benaming voor dezelfde jtlant in zwang was. ^)
De auteurs der Flora Leid. echter hebben in dat mol Ing o
aquatica een ander gewas meenen te zien, maar dat zij
niet wisten te recht te brengen , en dus in hunne voorrede
als twijfelachtig bestempelden. Galium album en Mol 1 ugo
aquatica hebben beiden betrekking op Galium palus-
tre L.

Gentianella linifolia van "Vorstius, door de auteurs
der Fl. Leid. niet terecht gebracht, heb ik vragenderwijze
Gentiana Amarella geheeten. Dat ik de plant niet iden-
tificeerde met Erythraea littoralis Fr. (E. linarifolia Fl.
Belg. Sept.), heeft daarin zijn grond, dat Vorstius Genti-
ana Cruciata ook Gentianella heette en Erythraea
Centaurium met den titel van Centaurium minus be-
stempelde.

Gram en leucanthemum werd door de auteurs der Fl.
Leid. voor Stellaria Holostea, door mij daarentegen, op
grond van de afbeelding van Dodonaeus (p. 895), van wien
de naam uan Gram en leucanthemum afkomstig is, Stel-
laria graminea geheeten. Voor St. Holostea zijn de bladen
der afgebeelde plant veel te kort, de bloemen veel te klein,
en de bloempluimen veel te dicht. Daarenboven zegt Dodo-
naeus dat de stengels van het gewas, »slap zijn, ende ge-
meynlick lancx der eerden cruypen, ten zij dat sij hun selven

') In dezelfde lijst toch, vindt men b v. als synoniemen vermeid:
Cruciata, Gentianellae species; Dulcamara, solanum ligno-
sum, enz., zonder dat de auteurs der Fl. Leid. het I)eproefd hebben,
deze vier namen op meer dan twee planten over te brengen.

65

aen eenich bijstaende gewas overeynd houden connen", een
kenmerk, dat wel op St. graminea, maar niet op St. Ho-
los t e a past.

Ik vermoed, dat de auteurs der Fl. Leid. meer aan St.
Holostea gedacht hebben: vooreerst, omdat L ob el ius boven
de van Dodonaeus overgenomen afbeelding, als eerste syno-
niem, Holostium Ruellii plaatste, en ten tweede, omdat
hij aan de plant toeschrijft : «bladers, die corter ende scherper
zijn dan die van den Gras". Vat men nl. het woord «scherper"
op in de beteekenis van »ruw van randen", dan zou het zonder
twijfel op St. Holostea kunnen slaan, terwijl het, in den
zin van «puntig" , evenzeer aan St. graminea kan doen
denken.

Tot onze verwondering heeft Vorstius de beide uitdruk-
kingen: Gramen marinum spicatum en Gramen D u-
nense spicatum Bod. als sjnioniemen gebruikt, door ze
met het woordje »sive" te verbinden. — Gramen mari-
num spicatum toch beteekent bij de oudere schrijvers altijd
Triglochin maritimum, terwijl het Gramen Dun en se
spicatum van Dodonaeus, blijkens zijne beschrijving (p.
888) en de afbeelding van L o b e 1 i u s (p. 22) wel niet anders
dan Carex arena r ia wezen kan. Het is om deze reden ,
dat wij beide planten in onze verklaring van den Catalogus
van Vorstius hebben opgenomen, terwijl de Flora Leid.
enkel van Triglochin maritimum gewag maakt.

Geranium columbinum van Vorstius werd door de
auteurs der Flora Leid. onder denzelfden titel overgenomen.
en dus met G. columbinum L. geïdentificeerd. Dat zij
hierin verkeerd handelden , blijkt terstond bij de vergelijking
der afbeeling, door Dodonaeus en Lobelius van G. co-
lumbinum gegeven, met exemplaren, welke op het gewas,
door Linnaeus aldus geheeten , betrekking hebben. De diep
ingesneden bladen en de eigenaardig gevormde bladslippen van
het tegenwoordige G. columbinum worden op die afbeel-
dingen in het geheel niet gezien.

Onder alle Gerania, welke ik met laatstgenoemden verge-

Ned. Kr. Arch. III. 5

60

leek , is er geen die er beter mede overeenstemt dan G. r o-
tundifolium L. Zelfs de oningesneden kroonbladen dezer
plant worden in de figuren van Dodonaeus en Lobelius
weergevonden. Ik meen dus, dat het geen bezwaar kan liebben,
G. columbinum van Vorstius met G. rotun di folium
L. in verband te brengen, hoewel het niet te betwijfelen valt,
dat deze plant tegenwoordig bij ons niet of slechts hoogst
zeldzaam gezien wordt , en G. m o 1 1 e of p u s i 1 1 u m dikwerf
daarmede verwisseld werd. Er zou , meen ik , niets tegen
wezen , de afbeeldingen van Dodonaeus en Lobelius voor
G. molle of G. pusillum te verklaren, indien men er
slechts gespleten kroonbladen aan vond. Nu deze echter aldaar
te vergeefs gezocht worden, moet, dunkt mij, de diagnose ook
eene andere zijn. Want, dat de kroonbladen minder juist
zouden zijn afgeteekend geworden, is daarom niet wel aan
te nemen , wijl men ze bij de afbeeldingen van sommige Alsi-
naceeën , in dezelfde boekwerken , wel degelijk in gespleten
toestand vindt weergegeven.

Hedera terrestris is, blijkens de afbeeldingen van Do-
donaeus (p. 644 en 045) en Lobelius (730), ons tegen-
woordig Glechoma hederaceum L., zoodat de auteurs der
Fl. Leid. eene fout begingen, toen zij bij die plant vergaten
aan te geven, dat zij, ten tijde van Vorstius, reeds om
Leiden bekend was.

Helleborus spurius niger, door de auteurs der Fl.
Leid. (zie de voorrede) voor eene twijfelachtige plant gehouden,
en dan ook in dat werk niet te vinden, noemde ik Helle-
borus viridis, omdat Dodonaeus onder den titel van
»Valsch oft Bastart Swert Niescruydt, Pseudohelleborus niger
en Veratrum nigrum adulterinum" (p. 630) eene plant afbeeldt
en beschrijft, die geheel met onzen tegenwoordigen Hellebo-
rus viridis overeenstemt. — Het verdient opmerking, dat,
terwijl de Fl. Leid. deze plant in het geheel niet noemt, in
den Prodromus Fl. Bat. (p. 12) staat aangeteekend , dat
Dr. van der SandeLacoste daarvan exemplaren aantrof
bij Soeterwoude , welk dorp binnen de grenzen ligt van het

67

terrein, door Molkenboer en K er bert voor hunne onder-
zoekingen gekozen.

Hieracium majus en minus van Vorstius, hoewel
in de voorrede der Fl. Leid. niet als twijfelachtige planten
genoemd , zijn echter in den text van het werk niet , als door
Vorstius vermeld, terug te vinden i). Ikzelf noemde ze
Hieracium n m b e 1 1 a t u m en L e o n t o d o n a u t u ra n a 1 i s ,
en deed zulks op grond van de afbeeldingen en beschrijvingen,
te vinden bij L o b e 1 i u s op p. 286.

Bevreemdend mag het heeten, dat de auteurs der F 1. Le id.
ook het Leucolachanon van Vorstius niet hebben weten
terecht te brengen, daar met die plant, volgens de beschrijving
en afbeelding van Dodonaeus (p. 4010 en 1011), zeer bepaald
Valerianella olitoria bedoeld is geweest

Nymphaea minor van Vorstius slaat zeer waarschijn-
lijk op Hydrocharis Morsus ranae, en niet op Nuphar
luteum var. minor, zooals de auteurs der Fl. Leid. zulks
opgeven. Werkelijk heet eerstgenoemde plant bij Dodonaeus
en Lobelius: «Vorschen beet oft Cleyne plompen", terwijl
geen dier schrijvers van eone kleinbloemige verscheidenheid van
Nuphar luteum gewag maakt. Met mijne onderstelling komt
ook zeer goed overeen, dat men, blijkens den Prodromus,
met uitzondering van de Prov. Liraburg, nergens in ons vader-
land Nuphar luteum var, minus heeft aangetroffen.

Niettegenstaande Vorstius, blijkens Do d onaeu 's Cruydt-
boeck, p. 344, waar wij eene beschrijving en afbeelding vinden
van »VeIt-Ayuyn oft Cleyn Ornithogalum", in 't Latijn »Orni-
thogalum minus", daarmede niets anders als Ornithoga-
lum urabellatum bedoeld kan hebben, vinden wij deze
plant niet, maar wel Gagea ar ven sis, als door Vorsti u s
bij Leiden gevonden, in de Flora Leid. vermeld. Daar nu
in de geheele lijst van Vorstius geen anderen naam voor-

') Hieracium Pilosella toch, aangegeven als door Vorstius
bij Leiden gevonden, correspondeert met de Pilosella major van
dien auteur, evenals de andere Compositae, in de Fl. Leid. met eene
V. geteekend, op andere planten van Vorstius zijn terug te brengen.

68

komt, die met Gagea ar ven sis in verband zou kunnen
gebracht worden , zoo komt het ons niet twijfelachtig voor ,
dat de auteurs der Fl. Leid. zich bij de waardeering van
Vorstin 's naam vergist hebben, zooals ook nog daaruit blij-
ken kan , dat zij zelven , in eene noot, aan den voet van bladz,
291 , de vraag deden, of in plaats van G. ar ven sis niet G.
stenopetala door Vorstius bedoeld konde zijn. Door geen
ander na Vorstius, werd G. ar ven sis dan ook ooit bij
Leiden aangetroffen.

Waarom de auteurs der F I . Leid, aan de Parietaria
van Vorstius de beteekenis gegeven hebben van Parie-
taria diffusa, is, met het oog op de beschrijvingen en af-
beeldingen van Dodonaeus (p. 140) en Lobelius (p. 311),
niet wel te begrijpen. Onder den titel van Parietaria toch,
wordt daar zeer bepaaldelijk P. erecta of officinalis,
en geenszins P. diffusa bedoeld, zoodat ik dan ook gene en
niet deze soort in mijne lijst vermeld heb.

In de voorrede der Fl. Leid. vinden wij het Penta-
phyllum fragiferum van Vorstius onder de twijfelach-
tige, d. i. niet recht te defmieeren planten opgenomen — naar
het ons voorkomt evenwel ten onrechte. Het is nl. volstrekt
niet twijfelachtig, dat Vorstius daarmede Comarum pa-
lustre bedoeld heeft, zooals blijken kan" uit eene plaat van
Dodonaeus (p. 162), waar hij aan de door hem afgebeelde
plant — dezelfde wier naam wij genoemd hebben — vruchten
als aardbeziën , hoewel oneetbaar , toeschrijft.

Pseudoteucrium van Vorstius, door de auteurs der
Fl. Leid. evenmin terecht gebracht als Pen taph j-l lu m
f r a gi f e r u m , beteekent blijkbaar V e r o n i c a C h a m a e d r y s,
daar Lobelius boven eene afbeelding dezer plant, op blz. 577,
den naam Teucrium spurium ter neder stelde.

Waarom de uitdrukking Radix cava van Vorstius door
de auteurs der Fl. Leid. in verband werd gebracht met C or y-
d a 1 i s s o 1 i d a , en niet met C. cava, is niet wel te vatten ,
tenzij men aanneme , dat zij hier bepaaldelijk op de meerdere
algemeenheid der eerste plant, vergeleken met de tweede.

69

gelet hebben. Want, ofschoon het niet te ontkennen valt, dat
de oude schrijvers beide soorten van Corydalis met den
naam van Radix cava bestempelden , zoo staat het toch
evenzeer vast, dat zij C. cava enkel Radix cava of R.
cava major, doch C. solida altijd R. cava minor noem-
den. Het is dan ook om deze reden, dat men in mijne lijst
wel C. cava, maar niet C. solida vindt opgenomen.

Saxifraga aurea brachten de auteurs der Fl. Leid.
in verband met Ch ry sospleni um al ternifolium, terwijl
diezelfde naam bij Dodonaeus (p. 508) en Lobelius (p.
728) gebruikt wordt om Chrysospl. oppositi folium aan
te duiden.

Het »Sinapi" van Vorst ius heb ik door Brassica
nigra, de auteurs der Fl. Leid. door Sinapis alba over-
gezet. De reden waarom ik laatstgenoemden niet gevolgd ben,
heeft hierin zijn grond, dat Vorstius, in zijne lijst der
planten van den Leidschen kruidtuin, de witte Mosterd Si-
na pi album noemt. Wel moet ik erkennen, dat de zwarte
Mosterd in diezelfde lijst als Sinapi sativum, en ook niet
enkel als Sinapi staat aangeteekend , maar , bedenken wij ,
dat het woord sativum ten allen tijde gebruikt werd om
planten aan te duiden , die uitgezaaid werden om in mensche-
lijke behoeften te voorzien, dan was het toch ook moeilijk
voor Vorstius om exemplaren van de zwarte Mosterd , in het
wild ingezameld, met dien naam te bestempelen.

Ik moet er nog op wijzen, dat met den naam Sinapi geen
S. arvensis bedoeld kan zijn geweest, omdat die plant wel-
eer met andere namen dan deze aangeduid werd.

Wat de auteurs der El. Leid. gemaakt hebben van Si-
napi Bursae pastoris folio, weet ik niet. Met het oog op
de door Lobelius (p. 242) onder dien naam gegeven afbeel-
ding en beschrijving, noemde ik de plant Nasturtium syl-
V est re.

Succisa maculosa, door de auteurs der Fl. Leid. waar-
schijnlijk geïdentificeerd met Hypochoeris radicata, heb
ik Leontodon antumnalis genoemd, omdat het woord

70

Succisa aan een afgeknotten wortelstok denken doet, en deze,
behalve bij Succisa pratensis, ook bij L e o n t o d o n a u-
tumnalis gevonden wordt. Daar evenwel de bladen van
laatstgenoemd gewas niet gevlekt zijn , zoo zou het kunnen
wezen, dat ook mijne diagnose niet de juiste ware.

Thlaspi segetum, in de Fl. Leid. niet te vinden,
noemde ik Thlaspi ar ven se, omdat deze plant werkelijk
dikwerf tusschen 't koren opslaat.

Vicia eindelijk, identificeerden de auteurs der El. Leid.
met Vicia Sepium, ik daarentegen met Vicia sativa,
op grond van de afbeelding en de beschrijving, onder eerstge-
noemden titel te vinden bij Lobelius, II, p. 88.

De planten , door V o r s t i u s in de omstreken van Leiden
gevonden , en waarvan tot hiertoe bij de oudere floristen geene
melding gemaakt werd , zijn , in systematische orde de vol-
gende :

KUMARIAOEAE.

1. Corydalis cava S. K.

2. » claviculata DC.

CAHYOPHYM.ACEAE.

.3. Cerastium triviale Lk.

GERANMACEAE.

4. Geranium rotundifolium L.

OXAI.IACEAE.

5. Oxalis Aoetosella L.

li

nu \>iN.\cr:A.E.

6. Rharanus Fmnsiula L.

PAPILIONACEAE.

7, Lotus uliginosus Schrk.
1 8, Ornithopus sativus Brot.
9. Lathyrus pratensis L.

ROSACEAE.

lU. Kubus fruticosus L.

SANGUTSORBACEAE.

11. Alchemilla arvensis Scop.

ONAGRAHIACEAE.

12. Epilobium tetragonum L.

SCLERANTHA.CEAE.

13. Scleranthus aniiuus L.

CRASSULACEAE.

14. Sedum album L.

SAXIFRAGACEAE.

15. Chrysosplenium oppositifoliuni. L.

UMISEI.LIFEHAE.

16. Heliosciadium inundatum Koch.

17. Torilis Anthriscus. L.

72

STELLATAE.

18. Galium palustre L.

COMPOSITAE.

19. Anthemis arvensis L.

CAMPANULACEAE.

20. Jasione montana L.

GENTIANACEAE.

24 . Gentiana Cruciata L.
22. » Araarella L.

ASPERIKOLIACEAE.

23. Echium vulgare Z. of Anchusa officinalis L.

24. Myosotis interraedia Lk.

VERBASCACEAE.

25. Verbascum thapsiforme Schrad,

26. » Schraderi Meijer.

27. » Blattaria L.

ANTIRRHINACEAE.

28. Veronica scutellata L.

29. » prostrata L.

OROUANCHACEAE.

30. Orobanche Rapuni Thuill.

I.AlilATAE.

31. Teucriuni Sconiinni L.

73

ARISTOLOCHIACEAE.

32. Aristolochia Clematitis L.

SALICACEAE.

33. Salix Capraea L.

LILIACEAE.

34. Narthecium ossifragum Huds.

ASPARAGACEAE.

35. Polygonatum officinale All.

36. Convallaria majalis L.

37. Majanthemum bifolium DC.

CYPERACEAE.

38. Scirpus lacustris L.

GRAMINEAE.

39. Avena nuda. L.

40. Polystichum spinulosum DC.

41. Marchantia polymorpha L.

42. Bovista nigrescens P.

43. Fucus vesiculosus L.

Deze lijst geeft aanleiding tot eenige opmerkingen , welke
hieronder volgen.

i. Corydalis ca va en cl avic u 1 ata kwamen wel is waar
reeds voor onder de planten, door PeUetier waargenomen op

74

Walcheren, doch werden niet met een kruisje geteekend, m. a. w.
later niet in Zeeland teruggevonden. Deze omstandigheid geeft
aanleiding tot het vermoeden, dat Pelletier beide gewassen
slechts in gek weekten staat gekend hebbe, en, wordt de juist-
heid dezer opvatting toegegeven, dan is van Voorst ook zeker
de eerste geweest, die ze binnen de grenzen van ons vaderland
in het wild heeft aangetroffen. In de Flora Leidensis wordt wel
is waar enkel van C. ca va als van eene ook in later tijd bij
Leiden gevonden soort gewag gemaakt, maar men vergete niet,
dat er in de richting der zeekust terreinen bij die stad gelegen
zijn, waar Corydalis claviculata zeer goed gegroeid kan
hebben , en dat de eigenschappen dezer plant van dien aard
zijn, dat van Voorst niet wel eene vergissing bij zijne be-
paling begaan kan hebben.

2. Omtrent Geranium rotundifolium , Oxalis Ace-
tosella, Chrysosplenium oppositifolium, Helios-
ciadium inundatum, Gentiana Cruciata, Anchusa
officinalis, Verbascum thapsi forma, Teucrium
Scordium, Narthecium ossi f ra gum, de 3 Asparaga-
ceeën en Scirpus lacustris, geldt hetzelfde als van de
beide vorige planten. Pelletier maakte er gewag van voor
Walcheren, maar zonder dat de planten later in Zeeland wer-
den teruggevonden. Men mag dus onderstellen dat hij ze alleen
als sierplanten gekend hebbe.

3. Afgaande op de Flora Leidensis (p. 95), waar wij lezen ,
dat wél E p i 1 o b i u m t e t r a g o n u m , maar niet E. r o s e u m
bij Leiden voorkomt, houden wij ons gerechtigd, de ))Lysima-
chia siliquosa minor" van van Voorst met gene en niet met
deze plant te identificeeren, hoewel de kruidboeken der oudere
floristen ook recht zouden geven tot het handhaven van de
tegenovergestelde meening.

4. Ofschoon Sedum album later niet bij Leiden werd terug-
gevonden, kan er, ten tijde van van Voorst, hier of daar wel
een muur bestaan hebben, waarop die plant werd aangetroffen.

5. Aristolochia Clematitis van van Voorst werd
met de tegenwoordig eveneens zoo genoemde plant in verband

75

gebracht, en niet met de uitheemsche soort van Aristolochia,
welke onder denzelfden naam bij Dodonaeus te vinden is,
omdat het wel niet twijfelachtig kan wezen, dat van Voorst
deze vreemde soort niet in Leiden's omstreken hebbe aange-
troffen.

VERBETERING.

Bij nader inzien , is mij gebleken , dat in mijn text over
PeUetier (deel II) nog de volgende verbeteringen behooren
te worden aangebracht:

1. Ranunculus Lingua L. (p. 358) zal moeten gestreken
worden, omdat de ))Ranunculus flammeus aquaticus angus-
tifolius taraxaconis effigie" mij voorkomt veeleer op Ran.
Flammula foliis integris betrekking te hebben.

2. Potentilla supina L. zal plaats moeten maken voor
f P. reptans L.

3. Crithmum maritimum L. moet gestreken worden.

4. Gentiana Pneumonanthe L. zal onder de Gentiana-
ceeën moeten worden ingevoegd , omdat de «Gentiana mi-
nima" van Pel 1 e t i e r geene andere beteekenis hebben kan.

5. Euphorbia palustris i., bij Pelletier »Esula ma-
jor" geheeten , moet onder de Euphorbiaceeën worden opge-
nomen.

6.-i-Holcus lanatus L. moet onder de Gramineeën worden
ingevoegd, dewijl het «Gramen Sorghi effigie" van Pelle-
tier geene andere beteekenis hebben kan.

7. Asplenium Filix femina Bernh. moet gestreken en
f Pteris aquilina L. daarvoor in de plaats worden ge-
steld , dewijl de «Filix femina" der oudere auteurs inder-
daad wel met de laatste, maar niet met de eerstgenoemde
plant overeenstemt.

VERSLAG

VAN DE EEN EN DERTIGSTE JAARVERGADERING

DER

NEDERLANDSCHE BOTANISCHE VEREENIGING.

Gehouden te Domburg, den 31 Augustus 4877.

Tegenwoordig zijn de heeren : Dr. C. A. J. A. Oude mans
(Voorzitter), Dr. W. F. R. Suringar (Conservator Herbarii) ,
Dr. C, M. van der Sande Lacoste, H. J. Kok Anker-
smit, J. M. de Boer, A. Walraven, G. Post, L. J. van
der Harst en Th. H. A. J. Abeleven (Secretaris).

De Vergadering wordt tegen half elf uren door den Voor-
zitter geopend , waarna de notulen van het verhandelde in de
29e Vergadering, gehouden te Boxtel, en in de 30« Verga-
dering, gehouden te Leiden, worden gelezen en goedgekeurd.
De Secretaris geeft kennis :

»dat brieven van verontschuldiging over het niet bijwonen
dezer Vergadering zijn ingekomen van de heeren : Dr. M. W.
Beijerinck, Dr. M. Treub, Dr. J. C. Costerus, T. T.
Hinxt en J. J. Bruinsma.

»dat voor het gewoon lidmaatschap der Vereeniging hebben

78

bedankt de Heeren Mr. Herm. Al bar da, te Leeuwarden en
Dr. L. A. J. B u r g e r s d ij k te Deventer , en

»dat de Vereeniging, door overlijden, het verlies te betreuren
heeft van Dr. Al ex. Braun, Hoogleeraar te Berlijn, zoodat
thans het aantal leden is als volgt :

GEWONE LEDEN.

Th. H. A. J. Abeleven, te Nijmegen (1849);

H. J. Kok Ankersmit, te Apeldoorn (1872);

Dr. E. B. Asscher, te Amsterdam (1846);

Dr. M. W. Beijerinck, te Wageningen (1874) ;

J. M. de Boer, te Bolsward (1873);

Dr. P. de Boer, te Groningen (1872);

Dr J. G. Boerlage, te Uithoorn (1875);

J. J. Bruinsma, te Leeuwarden (1871);

A. J. de Bruijn, te Utrecht (1845);

Dr. W. Burck, te Apeldoorn (1874);

Mr. L. H. Buse, te Renkum (1845);

Dr. C. J. Costerus, te Amsterdam (1875);

Dr. J. J. Couvée, te Middelburg (1875);

F. W. van Eedcn , te Haarlem (1871);
Dr. J. Everwijn, te Noord wijk (1847);
R. E. de Haan, te Winterswijk (1873);
Dr. H. van Hall, te Paterwolde (1856);
A. W. Hartman, te Utrecht (1849);

L. J. van der Harst, te Utrecht (1875);

Dr. J. F. van Hengel, te Hilversum (1872);

Dr. M. Hesselink, te Glimmen (1875);

T. T. Hinxt, te Leeuwarden (1871);

Dr. P. W. Korthals, te Haarlem (1846);

Dr. S. P. Kros, te Zwolle (1876);

Dr. C. A. J. A. Oudemans, te Amsterdam (1845);

G. Post, te Tiel (1871);

Dr. L. Posthumus, te Dordrecht (1875);

Dr. N. W. P. Rauwenhoff, te Utrecht (1873);

79

Dr. J. G. H. Rombouts, te Groesbeek (1846);

Dr. C. M. van der Sande Lacoste, te Amsterdam (1845):

Dr. W. K. J. Schoor, te Leeuwarden (1873);

Dr. P. Schuringa, te Zierikzee (1876);

Dr. W. F. R. Suringar, te Leiden (1851);

W. G. Top Jz., te Kampen (1846);

Dr. M. Treub, te Voorschoten (1873);

K. van Tuinen Hz., te Zwolle (1873);

Dr. Hugo de Vries, te Amsterdam (1871);

A. Walraven, te Nieuw- en St. Joosland (1853);

Dr. H. Boursse Wils, te Leiden (1845);

Dr. H. M. de Wit Hamer, te Delft (1871).

HONORAIRE LEDEN.

Mr, R. T. Bijleveld, te Arnhem ;

Mr. J. Kneppelhout, te Oosterbeek ;

Dr. W. Pleijte, te Leiden;

J, A. Willink Wsz., te Amsterdam ;

Mr. D. Visser van Hazerswoude, te Amsterdam ;

O. W. Bar. van Wassenaar van Catwijck, te 's Gravenhage.

DONATEURS.

Directeuren van Teyler's Stichting te Haarlem.

CORRESPONDEERENDE LEDEN.

Dr. N. J. Anderson, te Stokholm (1871);

C. Babington, te Cambridge (1851);

Dr. M. Bach, te Boppard a. d. Rijn (1873);

Dr. A. de Bary, te Straatsburg (1871);

Dr. Fr. Ruchenau, te Bremen (1872);

Dr. Alph. de Candolle, te Genève (1871);

Dr. F. Crépin, te Brussel (1871);

W. Darlington, te West-Chester (1851);

80

Dr. J. Descaisne, te Parijs (1873):

B. C. Dumortier, te Doornik (1848):

Dr. E. M. Fries, te Upsal (1850);

Asa Gray, te Cambridge (1851);

Dr, Jos. D. Hooker, te Kew bij Londen (1873);

A. Ie Jolis, te Cherbourg (1856);

Dr. August Kanitz, te Klausenburg (Hongarije) (1872);

Dr. C. T. Kützing, te Nordhausen (1850):

J. Lange, te Kopenhagen (1859);

R. van Lansbergen, te Curafao (1851) ;

Dr. E. Nolte, te Kopenhagen (1851);

Dr. L. Rabenhorst, te Dresden (1850) ;

Dr. L. G. Reichenbach, te Dresden (1850);

Dr. W. P. Schiniper, te Straatsburg (1850);

W. Sonder, te Hamburg (1859);

J. Ritter von Schöckinger Neuenberg, te Weenen (1862),

H. Vandenborn, te St. Trond (1873);

E. Wenck, te Zeist (1847).

Naar aanleiding van het in den oproepingsbrief gedaan voor-
stel van het Bestuur om de Jaarvergaderingen in het vervolg
op den laatsten Vrijdag in Augustus te houden, woi'dt besloten
die vast te stellen op een dag, vallende tusschen den 15en en
22en Juli, zoodat daardoor het houden der Vergadering op een
Vrijdag vervallen is.

Uit de volgens art. 5 der Statuten opgemaakte lijst van
Candidaten voor het lidmaatschap der Vereeniging, worden
met algemeene stemmen gekozen :
tot gewoon lid, de Heer Dr. J. W. Moll, leeraar aan de

Hoogere Burgerschool te Utrecht, en
tot honoraire leden :

de Heer C. A. A. Dudok de Wit, te Amsterdam;
» C. H. E 1 o u t , Burgemeester te Domburg ;
» Jonkr. Mr. de Jonge van Ellemeet, te Oost-
Kapel Ie en
» C. J. van der Oudermeulen, te Wassenaar.

81

Den Secretaris wordt verzocht, genoemde Heeren van deze
benoeming kennis te geven.

Naar aanleiding van art. 15 der Statuten, wordt door den
Voorzitter, Prof. C. A. J. A. Oudemans, het volgende Verslag
uitgebracht :

"ö

Mijne Heeren !

Door den Conservator Herbarii werden mij ditmaal slechts
twee verzamelingen van planten toegezonden, en wel ééne van
ons medelid, den Heer H. J. Kok Ankersmit te Apeldoorn,
en ééne van den Heer M. M. Schepman, door geen titel
aan onze Vereeniging verbonden. — Ikzelf deed den Conser-
vator Herbarii de 25e en 26e Aflevering van mijn Herbarium
van Nederlandsche planten toekomen.

I. De verzameling van den heer Kok A n k er .s m i t bestond
in hoofdzaak uit de planten, door hem in onze vorige jaarver-
gadering ter tafel gebracht i) en opgesomd in het Ned. Kruidk.
Arcliief, 2e Serie, Deel H, p. 158 — 161. Zij waren p. m. 90 in
getal en voor het meerendeel in enkele exemplaren ingezonden.
Met het uog op de mededeelingen van den Heer Kok An-
kersmit zelven , komt het mij overtollig voor, zijne planten
te noemen of hare groeiplaatsen te vermelden, en meen ik te
kunnen volstaan met enkele opmerkingen , de bepaling der
soorten , en hare zeldzaamheid of hare verspreiding betreffend.

De verbeteringen in de bepalingen der planten aan te bren-
gen, zijn de volgende:

Batrachium Baudoti God. moet wezen B. hetero-
p h y 1 1 u m Wigg. var. t e r r e s t r e. De mededeeling van
den Hr. A. zolven, te vinden op eene étiquette, behoorende

1) Niet ingezonden werden van die lijst:

Eene Papilionacee (= Trifolium resupinatum), Orobanche rubens,
Amarantus sylvestris , Polygonum Dumetorum, Potamogeton pectinatus,
Potamogeton lucens. Malaxis paludosa, Heleocharis unigluinis, Carex
paniciilata, Carex hirta , Usnea barbata en Sticta pulmonaria.

Ned. Kr. Arch III. 6

82

bij een mij persoonlijk toegezonden exemplaar der plant,
en behelzende , dat de meeldraden bij de versch geopende
bloemen boven den kogel van stampers uitstaken, konde
zulks reeds hebben doen vermoeden. In elk geval noopte
mij de vergelijking van het ingezonden exemplaar met
goed bepaalde andere, de verandering in den naam voor
te stellen.

Spergularia halophila var. media Marss. bleek mij
veeleer de var. heterosperma van denzelfden auteur
te zijn. De zaaddoozen toch bevatteden zeer vele ongevleu-
gelde en slechts enkele gevleugelde zaden , en niet enkel
gevleugelde.

Eene niet bepaalde en ook niet bloeiende Alsinee uit
het duin bij Harderwijk, was Cerastiura arvense L.

Trifnlium re&upinatum L. bleek mij de Papilionacee
te wezen, in de lijst van den Heer Ankersmit als «on-
bestemd" vermeld. Mijne bepaling geschiedde niet naar
een voor ons herbarium bestemd exemplaar , maar naar
een unicum van den bezitter, 't welk ik hem terugzond.
Daar de Heer Ankersmit, op deze vergadering, zelf
eenige nadere mededeelingen omtrent de bedoelde en andere
zuidelijker Klaver-soorten , door hem bij Apeldoorn gevon-
den , wenscht te doen , kan ik mij , althans vooralsnog ,
ontslagen achten over het te voorschijn komen van T. resu-
p i n a t u m binnen de grenzen van ons vaderland te spreken.

O r obus tuberosus L. Het voor ons herbarium ingezon-
den exemplaar was de var. tenuifolius, reeds vroeger
door ons medelid van der Sande Lacoste langs eiken-
hakhout bij Hoenderloo ontdekt.

Sedum dasyphyllum L. moet wezen S. reflexum L.

Aster salignus W. moet wezen A. brumalis Nees.

Potamogeton alpinus Bab. (= P. rufescens Schrad.)
is de naam voor de onbenoemde soort van dit geslacht ,
afkomstig uit de gracht van 't fort te Apeldoorn.

Juncus diffusus Hoppe. Dit moet wezen : Juncus con-
g 1 o m e r a t u s L. var. e f f u s u s Hoppe. — De rijpe

83

doosvruchten stelden mij tot eene juiste bepaling volkomen
in staat. Voor zoo verre mij bekend is , is dit de eerste
maal , dat deze verscheidenheid van J. conglomeratus
in Nederland ontdekt werd.

Eriophorum gracile L. van het Kootwijkerveen , aan
den inzender, blijkens het daarvóór geplaatste vraagteeken,
nog eenigszins twijfelachtig, is werkelijk de bedoelde soort.
De exemplaren daarentegen, van Barzewinkel bij Apeldoorn
ingezonden, bleken mij tot E. pojystachy um i, te
behooren. Nog andere exemplaren, eveneens in het Koot-
wijkerveen geplukt, en door den Heer Kok Ankersmit,
waarschijnlijk op grond van het gezamenlijk wassen in
voornoemd veen van E. polystachyum en E. vagi-
natum, voor eene bastaard dezer beide soorten gehouden,
hadden de volkomen gladde en onbehaarde aarstelen met
eerstgenoemde, en de bijzonder korte wollige haren met
E. vaginatum en E. gracile gemeen. — Ik vond
nergens eene beschrijving, welke in alle opzichten op de
hier bedoelde exemplaren paste, en zoude mij met het
denkbeeld van een hybriden vorm te meer kunnen ver-
eenigen, omdat ik vruchteloos naar rijpe vruchtjes of zelfs
naar eenigermate ontwikkelde ovaria zocht, niettegenstaande
de planten op denzelfden len Augustus geplukt werden,
waarop ook de vruchtdragende exemplaren van E. gracile
werden verzameld — maar zoude dan toch meenen de
vraag te mogen opperen , of wij niet veeleer aan eene
bastaard tusschen E. polystachyum en E. gracile,
dan tusschen gene en E. vaginatum zouden moeten
denken. — De beslissing in deze zaak zij aan een her-
nieuwd bezoek aan het Kootwijker veen in een later ge-
deelte des jaars overgelaten.

Galama gr ostis lanceolata Roth. var. G a u d i n i a n t\
Reich. moet wezen C. E p i g e i o s Roth.

84

Niet vermeld, doch wél ingezonden door den Heer Kok
Ankersmit werden: Cerastiura arvense L. (duin bij
Harderwijk), Malachinm aquaticum Fr. (Apeldoorn),
Elatine h ex and ra DC. (Grijze veen bij Koot wijk), Myri o-
phyllum alter niflorum DC. (Apeldoorn), Myriopliyl-
lum spicatum L. (Zutphen), Epilobium palustre L.
(lage veen te Ernst), eene onbepaalbare Umbellifera (op klei-
grond te Terwolde , langs den grindweg naar Twello), Vale-
rianella olitoria Mönch (tusschen Rogge bij Putten en
tusschen Klaver bij Epe), Ca m pan ui a Rapunculus i. (bij
Twello), Campanula glom e rata L. (onder struiken bij
Twello), Pi er is hieracioides i., Hypoclioeris radi-
cata L. (Apeldoorn), Sonchus oleraceus L. (Apeldoorn),
Hieracium pratense Tausch (Wormen bij Apeldoorn),
Hieracium sp. (Kootwij kervel d : niet te bepalen wegens het
zeer onvolledige exemplaar) , Artemisia A b r o t a n u ni L.
(Beekbergen), Veronica Buxbaumii Ten. (braakland te
Charlois bij Rotterdam), Polygonum aviculare Z. forma
e r e c t a (bouwland aan 't strand te Putten), Polygonum
a m p h i b i u m L. var. t e r r e s t r e (Zutphen), R u m e x o b t u s i-
folius L., conglomeratus Murr. en Hy dro 1 apa th u m
Huds. (allen van Apeldoorn), A triplex latifolia Wahlb.
(Apeldoorn en Rotterdam), Chenopodium hybridum L.
(Maarssen), Salix sp. (Apeldoorn; wegens de onvolledigheid
van het exemplaar niet te bepalen), Sparganium natansi.?
(een enkel blad, 1 meter lang en 2 decira. breed, uit de Berkel bij
Zutphen), Ju neus supinus Mönch var. fluitans (Bleeker
meer bij Uttel), Ju neus bufonius L. (Apeldoorn), Juncus
lamprocarpos Ehrh. forma radicans (bij Nigtevecht) en
forma fluitans (bij Beekbergen), Scirpus pauciflorus
Lightf. (Apeldoorn), Carex Oederi (Bleeker meer bij Uttel),
C a r e X d i o i c a L. (Apeldoorn), Carex tricostata Fr. (in
de Berkel bij Zutphen), Ph al ar is arundinacea (Apeldoorn),
Lolium peren n e L. var. ramosum (Apeldoorn), L o liu m
multiflorum Lam. forma aristata (Apeldoorn), Triti-
cum caninum Schreb. (Oude plantage te Rotterdam), Tri ti-

85

c u m r e p e n s L. forma s p i c u 1 i s b r e v i t e r a r i s t a t i s
(Apeldoorn), Brouius inermis Leyss. (Uiterwaarden bij
Voorst), Futuca rubra L. (Apeldoorn en Nijkerk) , Poa
annua L. (Apeldoorn), Ai ra caespitosa L. (Apeldoorn),
Pil u la r ia globulifera L. (Bleeker meer bij Uttel), Eq ui-
se tum sylvaticum L. var. capillare (Bosch van Ampsen
bij Lochem), Polypodium vulgare L. (Apeldoorn).

In een omslag met planten , welke de Heer Kok Anker-
smit terug verlangde, vond ik nog Alsine tenuifolia
Wahlb. , gezameld op klei onder Rogge te Terwolde.

Tot de belangrijkste onder de hierboven vermelde planten
behooren :

1 *>. De smalbladige vorm van Orobus tuberosus, voor
zoo verre mij bekend , tot heden nog slechts door ons
medelid van der Sande Lacoste onder Eiken-hakhout
bij Hoenderloo gevonden.
2*^. Prunus fruticans Welhe., waarvan mij geene andere
groeiplaats bekend is als die uit den Prodromus (Zuid-
Beveland). Deze soort heeft met P. insititia de hou-
ding en de zachtharige jonge takken en oudere bladeren,
en met P. s p i n o s a de onbehaarde vruchtstelen en de
overeind staande vruchten gemeen; van gene juist door
laatstgenoemde, van deze door eerstgenoemde eigenschap-
pen afwijkend.
3*^. Campanula glornerata L.
40. Lobelia Dortmanna L.

5". Ambrosia artemisiaefol ia i., voorleden jaar ook
bij Culeniborg gevonden ; eene Noord-Amerikaansche plant,
op wier verspreiding het wenschelijk is, ook bij ons het
oog te houden.
6". Barkhausia setosa DC, voorleden jaar op Klaver-
land bij Apeldoorn aangetroffen en ook dit jaar aldaar
nog in honderden exemplaren aanwezig. Uit Zuid-Europa
afkomstig, werd deze plant reeds vroeger door onze
Belgische naburen tusschen de Klaver en Lucerne ge-
vonden (C rep in, Manuel, 2e ed., p. 346), doch door

86

Crépin met den naam van wplante fugace" bestempeld.
Daar het stuk land bij Apeldoorn voor bouwgrond be-
stemd en Barkhausia setosa één- of tweejarig is,
zou het niet te verwonderen wezen, dat de ))]ant ook
bij ons weder van hare eerste groeiplaats verdween , en
is het daarom wenschelijk na te gaan , of zij , uit ver-
strooid zaad , ook elders om Apeldoorn opslaat en zich
ook op andere plaatsen van Nederland , bij 't aanleggen
van Klavervelden, vertoont.

Ue B ar kh au si a's gelijken het meest op soorten van
Crepis, maar zijn daarvan door de gesnavelde vrucht,
en dus door het gesteelde vruchtpluis , onderscheiden.
Met soorten van T a r a x a c u m , C h o n d r i 1 1 a en L a c-
tuca, wier vruchten eveneens gesnaveld zijn, kan geene
verwisseling plaats hebben, omdat men bij het eerstge-
noemde geslacht een onbebladerden stengel, bij het tweede
een getand kroontje rondom den voet des vruchtnavels,
en bij het derde zeer platte en geene rulronde, en daar-
enboven onbehaarde in plaats van behaarde of met bor-
stels bezette omwindsels aantreft.

7*^. Scorzonera hispanica L. met de verscheidenheden.
Deze plant, in 1872 bij Hoenderloo door den Heer
Kok Anker smit ontdekt, werd sedert in 1874 op
eene tweede, en in 1875 op eene derde groeiplaats in
dezelfde buurt (Hooge heide op den zoogenaamden »Hoo-
gen Duivel" tusschen de Hoog-Soerensche bosschen en
Elspeet) weergevonden. Zij schijnt zich dus op het, voor
haren groei blijkbaar geschikte, terrein te verspi-eiden ,
en zich gaandeweg te vermenigvuldigen.

8". Senecio sylvaticus L. var. den t i c u 1 a tu s , door
Muller als eene afzonderlijke soort beschouwd, is een
vorm , die stellig overal tusschen typische exemplaren
bij ons zal voorkomen, maar waarop tot hiertoe niet
gelet werd. De stengelbladen zijn hier enkelvoudig, en
golfswijs-stomplobbig. Dit kenmerk en de weinig verheven
stengel zijn de eenige punten van verschil tusschen de

87

afwijking en het t^'pe. Men zou gene dus zeer goed
kunnen beschouwen als uit dwergachtige individuen van
den grondvorm te bestaan.
9°. Aster brumalis Nees. Deze fraaie Aster, van Noord-
Amerikaanschen oorsprong, werd vroeger door den Heer
Bondam bij Harderwijk, later door den Heer van
E e den langs slooten in het wilde gedeelte van de
buitenplaats »de Cloese" bij Locheni gevonden, en thans
langs de Grift bij Apeldoorn geplukt. Evenals andere
Noord- Amerikaansche planten, schijnt zij bij ons, op
terreinen voor haren groei geschikt en w-aar zij in
hare ontwikkeling niet gestoord wordt, niet alleen zich
staande te houden, maar ook te vermenigvuldigen.

10". V e r o n i c a B u x b a u m i i Ten. Tot hiertoe bekend van
Zuid-Beveland, Harderwijk, Rijswijk, Gronsveld en Zie-
rikzee, trof de Heer Kok Ankersrait de plant op-
nieuw aan op braakland te Charlois, aan gene zijde der
Maas bij Rotterdam. In zuidelijker streken inheemsch,
kan men, met het oog op hare standplaats, wel niet
anders aannemen , als dat zij nu en dan met vreemd
zaaizaad hierheen komt, en zich dan, al naar mate van
de spoediger of minder spoedige veranderde bestemming
van het bouwland, korter of langer staande houdt.

110. Anagallis arvensis L. flor. carneis. Deze spe-
ling schijnt na de Gorter niet meer bij ons te zijn
waargenomen , en verdient hier dus eene opzettelijke
vermelding. De Heer Kok Ankersmit vond ze, in
niet meer dan 3 exemplaren, op klei te Voorst.

12». Utricularia neglecta Lehrn. Deze soort, nog steeds
twijfelachtig voor de flora van ons "Vaderland (in 1856
toch werd zij door van den Bosch en ons medelid
Abel even slechts onder voorbehoud aangegeven als
gevonden in eene ondiepe sloot tusschen Mook en den
Plasmolen bij Heumen), blijkt nu toch bij ons inlandsch
te zijn en te groeien in slooten bij het Fort te Apel-
doorn. De Heer Kok Ankersmit verzamelde ze aldaar

88

in Augustus 1876. — Zooals bekend is, heeft zij eene
groote overeenkomst met Utricularia vulgaris,
doch wijkt zij daarvan af: 1° door eene vlakke onderlip ;
2^ door eene bovenlip , die niet even , maar tweemaal
langer is dan het raaske : S^* door de vrije, niet aaneen-
gekleefde helmknoppen ; 4° door bloemstelen , die de
schutbladen niet 2- of 3-, maar 4 — 5-maal in lengte over-
treffen; eindelijk 5° door de wel sterk uitstaande of zelfs
horizontale, maar nooit naar beneden teru(ï2;eslacren vrucht-
stelen. — Al deze kenmerken zijn aan de gedroogde
voorwerpen van den inzender nog zeer goed te zien, of,
blijkens het bijschrift op het étiquette, in A'erschen staat
door den Heer Anker smit daaraan waargenomen, zoo-
dat er thans aanleiding bestaat om onze medeleden op
te wekken, telkens wanneer zij meenen Utricularia
vulgaris vóór zich te hebben, te onderzoeken of wel-
licht de zooeven besproken soort voor laatstgenoemde
werd aangezien.
13". Utricularia intermedia Kayne. Ueze plant is ons
bekend van Nijmegen, het Mastbosch bij Breda, de Peel
bij Oploo, heipiassen bij Over-Asselt, den Plasmolen bij
Mook (zie Ned. Kr. Arch. 2e S., II, p. 208) en Wan-
neperveen , van welke laatste groeiplaats ons medelid
van der Sande Lacoste mij in Augustus 1 803
eenige exemplaren meebracht. Thans blijkt het, dat de
plant ook voorkomt in het Wisselsche veen onder Epe ,
waar zij in Augustus 1875 door den Heer Kok A n-
k er smit werd aangetroffen. — Men herkent deze soort
terstond aan de bijzonderheid, dat hare luchtblaasjes
niet, zooals bij alle andere soorten, met de bladslippen
aan dezelfde, maar aan geheel afzonderlijke stelen ge-
zeten zijn. De bloemen heeft men hier, voor eene juiste
bepaling, niet noodig.

Laatstgenoemden trof ik noch aan bij de exemplaren
uit het Wisselsche, noch bij die uit het Wanneperveen,
beiden in de maand Augustus vei'zameld. Of de exem-

89

plaren van de overige groeiplaatsen in bloeienden toestand
werden medegebracht, is mij niet gebleken. Toch zijn Juli
en Augustus , volgens alle auteurs , de maanden waarin
Utricularia in ter media hare bloemen tot ontwik-
keling brengt. — Het blijft dus een punt van onder-
zoek, hoe het met deze aangelegenheid in ons land
gesteld is. — Volgens Crépin (Ma nu el, 2e Ed., p.
247), werd U. in terraedia, van de eenige groeiplaats,
die men van haar kende (Meir), door den heer G i 1 b e r t
naar slooten bij Oeleghera ovei'gebracht en gedijde en
bloeide zij daar voortreffelijk.
14''. Utricularia Bremii Heer. Het is, zonder eenige
bouwstof ter vergelijking, niet wel mogelijk, gedroogde
exemplaren van U. Bremii van die van U. minor
te onderscheiden, en op dien grond gevoel ik mij incom-
petent, de bepaling van den Heer Ankersrait voor
al of niet juist te verklaren. De mededeeling van den
inzender: dat de onderlip der bloemen bij zijne plan-
ten , in de volle zon en vóór het afplukken , half
cirkelrond en vlak was — zou ons kunnen nopen, zijne
bepaling voor juist aan te nemen, zoo er niet was bij-
gevoegd, dat schaduw of duisternis de zijranden spoedig
zich naar beneden deed richten, waardoor wij onwille-
keurig weder aan U. m i n o r herinnerd w'orden. Ik
_ --moet er bijvoegen, dat de kelkslippen mij bij de onder-
zochte exemplaren spitser voorkwamen dan zij bij H.
Bremii behoorden te zijn.

Tot welke slotsom men echter bij de beschouwing van
de door den Heer Ankersmit verzamelde planten
moge komen , zooveel is zeker , dat de al of niet aan-
wezigheid van donkerder strepen aan de bovenlip geen
gewicht in de schaal kan leggen , omdat wel en niet
gestreepte bloemen zoowel l)ij ü. m i n o r als bij U.
Bremii gevonden werden, en dat het getal bloemen
der infloi'escentie en het zich ombuigen der vruchtstelen
eveneens kenmerken zijn zonder gewicht.

!in

Vóór ik van deze plant afstap, wil ik nog even her-
inneren aan eene uitdnikkinii; in het Verslag onzer Ver-
eeniging, uitgebracht in 1800, en afgedrnkt in het Ned.
Kruidk. Arch. Ie S. , V, p. 295, luidende (het zijn de
woorden van wijlen den hoogleeraar Cop): «dat ook
U. Bremii in de thans (a". 1859) bezochte veenen te
vinden is, maar dat de onderscheiding der laatste twijfel
doet ontstaan aangaande de geldigheid der kenmerken
van U. m i n o r en het voorkomen dezer soort binnen de
grenzen van ons vaderland." Men zou uit deze zinsnede
kunnen opmaken , dat — in tegenstelling met hetgeen
bij ons algemeen geloofd wordt — U Bremii wèl, doch
U. minor niet tot onze indigenen behoort, eene onder-
stelling, wier meerdere of mindere juistheid slechts door
nieuwe onderzoekingen zal kunnen blijken.

Bij het zoeken naar Utr i cu lar ia's, zou het zijn nut
kunnen hebben, de vei'sch geplukte bloemtrossen in mede-
gebrachte fleschjes met slappen spiritus te doen , en de
in vivo waargenomen kenmerken terstond op te teeke-
nen , liefst als antwoord naast een stel der belangrijkste
vragen , uit verschillende systematische werken of flora's
getrokken, en op het verschil tusschen U. vul garis en
U, n e g 1 e c t a aan de eene, en U. m i n o r en U. Bremii
aan de andere zijde betrekking hebbend. — Daarbij zou
dan meteen kunnen worden uitgemaakt, welk woord ge-
bruikt zou moeten worden om den toestand der onderlip
bij U. minor aan te duiden, dewijl Crépin b. v. —
en wellicht terecht — spreekt van eene »lèvre inférieure
rabattue sur les bords", terwijl Grenier en Godron
gewag maken van eene «lèvi-e inférieure, a bords i'oulés
en dsssous", zooals dan ook bij Koch (Synopsis, 2e Ed.,
p. 501) van een »labium inferius latere revoluto" en bij
Garcke van eene «an der Seite zurückgerollte Unter-
lippe" gesproken wordt. — Is de ondeilip bij genoemde
soort eenvoudig met de zijranden neergebogen, uf wel
naar onder opgerold .''

91

15". Potamogeton Poly goni f oliu s Pourr. (= P. oblon-
gus Prodr.) De weinige groeiplaatsen, van deze plant bij
ons bekend, nopen mij, haar hier eveneens te vernielden.
Zij werd door den Heer Ankersrait in 1875 in het
turfveen tusschen Wissel en Epe, en in 1876 in het
Bleeker meer bij Uttel en ook in slooten tusschen Apel-
doorn en Deventer aangetroffen. Hoewel hare drijvende
bladeren op die van P. natans gelijken, is zij daarvan
toch zeer gemakkelijk te onderscheiden : hetzij door den
zuiveren eivorm harer allerhoogste, of wel door den meer
langwerpigen dan ovalen vorm der lagere, of eindelijk
door de mindere vergankelijkheid harer ondergedoken
lancetvormige bladeren. Buitendien zijn hare vruchtaren
slechts half zoo dik als bij P. natans, en hare rijpe
vruchtjes slechts 2 en geene 4 millim. lang, en donker
wijnrood van kleur in plaats van groen.

1 6^^. J u n c u s c o n g 1 o m e r a t u s L. var e f f u sus, eene naar
het schijnt tot hiertoe bij ons niet waargenomen of al-
thans niet onderscheiden vorm , werd door den Heer
Ankersmit verzameld bij Apeldoorn. De omstandigheid,
dat het ingezonden exemplaar rijpe vruchten droeg, maakte
de bepaling daarvan zeer gemakkelijk.

1 70. E r i o p h o r u m g r a c i 1 e Koek. Deze zeldzame soort werd
ingezameld in Augustus 1876, in het Kootwijder veen,
^_waar zij in groote hoeveelheid te vinden was. Met zeker-
heid , kenden wij haar tot hiertoe slechts van Achttien-
hoven en van een moeras in het Kranendonksche bosch
' te Maarhees. In hetzelfde Kootwijker veen vond de Heer
Ankersmit ook E. vaginatum, en dan een tusschen-
vorm tusschen E. polystachyum en E. gracile. —
Zie verder over deze plant hetgeen wij in 't begin van
dit verslag daarover hebben meegedeeld.

18". C a r e X 1 1' i c o s t a t a Fr. Een zeer karakteristiek exemplaar
dezer plant werd ingezonden van de Berkel, bij Zutphen.
Deze groeiplaats kan bij ons als de 4e aangemerkt worden,
daar wij geene andere als de omsti'eken van Leiden (Prodr.

92

p. 294), waterkanten bij liet Idgement Zandhoeve bij
Naarden (Verslag a<^. 1852) en heipoel bij Leesten (uit
mijn eigen herbarium) bekend zijn.

C. tricostata Fr. vormt met C. jjrolixu Fr. en
C. acuta L. eene eigen groep, doch is van beiden door
hare ongesteelde, ook in rijpen toestand overeindstaande
vruchtaren : hare ver boven de kafjes uitstekende, duide-
lijk drieribbige vruchtblaasjes, en daarenboven door hare
veel smallere stengelbladeren onderscheiden. C. prolixa
heeft in den regel geene uitloopers , en vruchtblaasjes
die korter zijn dan de kafjes: C. acuta schutbladen,
die niet of slechts zeer weinig boven de inflorescentie
uitsteken , en vruchtblaasjes die de kafjes ongeveer in
lengte evenaren.
19". Triticum caninum Schreb., bekend van Dordrecht,
Zwijndrecht, Zalk , Oud-Yalkenburg en Well (beiden in
Limburg), werd nu verzameld in Aug. 1876 in de oude
Plantage bij Rotterdam , en dus ook weder op kalkhou-
dende rivierklei, langs de lommerrijke boorden van eene
onzer hoofdrivieren.
20^. Lycop odium Selago L., in Mei bij Apeldoorn, en in
Augustus 1876 met rijpe sporangiën op het Kootwijker
veld verzameld , en
21'^. Lycop odium C h ama ecy parissu s A. i?r., eveneens
van het Kootwijker veld — sluiten de belangrijke reeks
van planten, waarmede het Herbarium onzer Vereeniging
opnieuw door den Heer Kok Ankersmit werd verrijkt.
n. De verzameling van den Heer S c h e p m a n bestond uit
ongeveer 50 a 60 soorten uit de omstreken van Rhoon, Pernis,
Poortugaai, 't Haagsche bosch, Scheveningen en Vianen. Hoe-
wel net gedroogd en uitgespreid, misten echter vele exemplaren
de lagere deelen en wat verder in den grond verborgen was.
Ik meen te kunnen volstaan met de mededeeling, dat de
Heer Schepman enkel zeer algemeen voorkomende soorten
inzond, met uitzondering van Helleborus viridis, die te
Rhoon geplukt werd, maar zonder dat eenige verdere aantee-

93

kening eenig licht over de stand- of groeiplaats, of de menig-
vuldigheid der plant verspreidde.

Met erkentelijkheid het ons aangeboden geschenk aanvaar-
dende, kunnen wij echter den wensch niet onderdrukken, dat
de Heer Schep man, zoo hij mocht willen voortgaan met ons
het een en ander van zijne vondsten toe te zenden , zijn best
doe, volledige exemplaren te plukken, en op 'zijne étiquetten
ook het terrein , de meerdere of mindere zeldzaamheid der
planten, en eenige andere punten van belang, te vermelden.
Elk lid onzer Vereeniging zal hem ter bereiking van dat doel,
gaarne, zoo noodig, met raad en voorlichting behulpzaam zijn.

III. Tot de belangrijkste planten uit de beide afleveringen
van mijn Herbarium der Flora van Nederland , behoorden uit
Zeeland: Eranthis h 3'em al i s Sö//si.; Vicia gracil is Zow.,
Trifolium subterraneum L., Trifolium scabrumZ.,
T o ri 1 i s i n f e s t a n s Hoffm., B u p 1 e u r u m t e n u i s s i m u m i.,
Helminthia echioides Gnrtn., Veronica Buxbaumii
Ten., Halimus pedunculatus JVallr.., Scilla bifoliaZ.,
Epipactis palustris Cr/z., Ruppia rostellata Koch,,
Zostera nana Roth^ Avena orientalis Schreb. en Lep-
turus filiformis Trin.: van de boorden van den Rijn bij
Arnhem: Erucastrum Pollichii Spenn. , Peucedanum
Chabraei Reichb., Leontodon hispidus L. en Bromus
i n e r m i s Leyss. j uit Noord-Brabant : Corrigiola littoralisZ.
en Triticum caninum Schreb.; uit Apeldoorn en omstreken:
Barbarea stricta Andrsz.^ en Malaxis paludosa Sw.: van
de omstreken van Deventer: Colchicum autumnale Z. ; van
de oude Plantage bij Rotterdam: Carex strigosa Huds.; en
van verlaten bouwland bij Noordwijk-buiten: Corispermum
Marshalli Stev. — Verder, onder de Mossen nog: Mnium
serratum 5nd. (met vrucht), Philonotis capillaris Ziwrfè.,
Sphagnum rubellum Wüson , Dicranella cerviculata
Schp. en Leptotrichum homomallum Schp., en eindelijk
eenige Fungi, waarvan de tot hiertoe voor ons vaderland onbe-
kende in eene afzonderlijke bijdrage door mij zullen worden
opgesomd.

94

Het zijn vooral de Heereii A. Walraven, D. Lako, H. J.
Kok Ankersmit en C. M. van der Sande Lacoste, wie ik
dank verschuldigd ben voor de welwillende medewerking, welke
zij mij bij de uitgave dier beide afleveringen geschonken hebben.

Bij bet eindigen van dit Verslag , kan ik niet nalaten er
op te wijzen , dat slechts een paar leden onzer Vereeniging
voortgingen, ons Herbarium met nieuwen aanvoer te verrijken,
zoodat, indien ook deze gefaald hadden, de Voorzitter niet in
staat zou zijn geweest, aan zijne verplichting, uitgedrukt in
art. 15 onzer Statuten, te voldoen. Er is inderdaad niet aan
te twijfelen: de belangstelling in het aanbrengen van bouw-
stoffen uit de flora van ons Vaderland, ten voordeele onzer
verzamelingen , is langzamerhand al minder en minder gewor-
den, en heeft thans bijna opgehouden te bestaan.

Niemand zal ontkennen, dat de oorzaken van dit verschijnsel
vele en dikwerf onafhankelijk zijn van onzen goeden wil: ook
zal ik niet trachten ze op te sporen en toe te lichten. Maar
dit verhindert niet, op een paar zaken te wfjzen, die wellicht
in staat zouden wezen, de verflauwde belangstelling weder
eenigermate op te wekken, en de overtuiging opnieuw te ves-
tigen, dat het verrijken van ons herbarium nog steeds wen-
schelijk en, in bepaalde richtingen, noodzakelijk is, opdat het
de vraagbaak ook voor onze nakomelingen blijve in zaken,
welke op onze flora betrekking hebben.

En zoo zoude ik dan allereerst wenschen, dat onze geachte
Conservator goed konde vinden om ons, bij het uitbrengen v.^n
zijn jaarverslag, niet enkel, zooals in de laatste jaren doorgaans
geschiedde , de namen te noemen der personen , die planten
of boeken aan onze Vereeniging ten geschenke gaven — zij het
ook, dat de afkomst dier planten en de titels dier boeken mede
vermeld werden -- maar ons ook bekend te maken met de
vorderingen van het sublimateeren en het inschikken der bij-
zondere verzamelingen in ons stamherbarium ; op te geven

95

welke planten uit laatstgenoemd herbarium door de eene of
andere oorzaak te niet gingen en dus , uit bepaalde streken ,
opnieuw behoorden te worden ingezameld ; welke zeldzamere
planten uit onze bezittingen, op hunne aanvrage, aan de leden
onzer Vereeniging zouden kunnen worden afgestaan ; welke
verbeteringen door hem in de aan zijne zorg toevertrouwde
verzamelingen werden aangebracht of wenschelijk waren voor-
gekomen.

In de tweede plaats zoude , dunkt mij , niet langer met de
uitgave van een nieuwen Prodomus behooren gewacht te wor-
den. Het is nu 27 jaar geleden dat de Ie uitgave van dit
werk door onze Vereeniging werd uitgegeven: eene belangrijke
reeks van bouwstoffen, jaar aan jaar opgetast, kwam onze
botanische schatten vermeerderen ; meer en meer is het ons
duidelijk geworden , dat onze tegenwoordige Prodromus aanvul-
ling en herziening noodig heeft; ja, ik meen zelf, dat exem-
plaren van die pennevrucht onzer Vereeniging niet dan met
moeite meer te verkrijgen zijn. Wellicht zal de gelegenheid
ons niet ontbreken, over dit voorstel nog in deze vergadering
van gedachte te wisselen, en zijne uitvoerbaarheid te wikken
en te wegen. — Ikzelf verklaar mij bereid, zoodra het laatste
Va gedeelte van het Mycologisch herbarium onzer Vereeniging
door mij zal zijn herzien en in orde gebracht — wat, zoo
ik vertrouw , dezen winter mogelijk zal wezen — met die taak
een aanvang te maken , en hoop daarbij dan niet alleen te
zullen blijven staan. Ik ontveins mij geenszins hare moeielijk-
heid en haren omvang. Maar hoe langer er met de onderne-
ming gewacht wordt, hoe bezwaarlijker zij zal zijn te aan-
vaarden. Men mag daarenboven van ons verwachten, dat ein-
delijk ook de herbaria van van Hall en Vrijdag Zijnen
door ons opgeslagen en verwerkt worden, en de twijfel worde
opgeheven over die vele belangrijke punten, door van den
Bosch in ons jaarverslag van 1859, met het oog op de
Flora Belgii Septentrionalis , ter sprake gebracht. Nu de
Musci en Hepaticae van ons herbarium door ons medelid
Van der San de Lacoste en de Fungi door mij zei ven eene

96

geheele revisie hebben ondergaan, is het oogenblik om aan den
arbeid te gaan buitendien niet ongustig gekozen.

Ik stel mij voor. dat beide maatregelen onze medeleden hel-
der zouden doen inzien : én dat de tijd en de moeite , door
hen aan 't verzamelen voor en 't verrijken van ons Herbarium
besteed, niet alleen niet nutteloos, maar wel degelijk van hoog
belang geweest was voor de samenstelling van den nieuwen
Prodromus , die thans veel uitvoeriger mededeelingen over de
keuze van het terrein en de verspreiding onzer Nederlandsche
planten, dan vroeger mogelijk was, zou kunnen bevatten; én
dat het slechts van henzelven afhangt, de nog bestaande
leemten in de kennis onzer flora aan te vullen : eindelijk , dat
het verzamelen van aanteekeningen en de kennisneming van
alle bijzonderheden ten opzichte van 't plantengebied hunner
omgeving behoort te worden voortgezet , opdat de kern voor
een nog beter werk dan thans geleverd kan worden , al vast
voor de toekomst worde gevormd.

Zoo zou eene lijdelijke in eene werkzame deelneming ver-
anderd, een wakende uit een sluimerenden toestand geboren
en het doel, 't welk aan het stichten onzer Vereeniging ten
grondslag heeft gelegen , eene groote schrede nader tot zijne
verwezenlijking gebracht kunnen worden !

Op voorstel van den Voorzitter wordt besloten, dat de namen
der door de leden op de Jaarvergadering ter tafel gebrachte en
voor het herbarium der Vereeniging bestemde planten niet
meer in het Verslag van die Vergadering zullen opgenomen
worden om te voorkomen: 1". dat minder juist bepaalde soorten
daarin vermeld worden , en 2*^. dat de goede namen niet ten
tweeden male in het Verslag des Voorzitters in eene volgende
Jaarvergadering worden opgenomen.

Uit het door den Conservator Herbarii , Prof. W. F. R.
Suringar, volgens art. 24 der Statuten, uitgebracht Verslag

blijkt, ilat voor het Herbarium der Vereeniging in het jaar
1876/77 plantenbezendingen zijn ontvangen van de Heeren
H. J. Kok Ankersniit te Apeldoorn, M. M. Schep man
te Roon en C. A. J. A. Oudemans te Arasterdam (de 25 en 20
aflevering van het Herbarium van Nederlandsche planten), en
dat gedurende hetzelfde tijdvak voor de Bibliotheek der Ver-
eeniging de volgende boekwerken zijn aangeboden :
1 ". van de S m i t h s o n i a n I n s t i t u t i o n Washington:
Annual report of the board of regents for the year
4874—75:

Annual reports of the president of Harvard Collegel874 — 76 ;
The Harvard University Catalogue 1874 — 75:
Harvard College: Treasurer's Statement 1875.
2*^. van de Academy of Natural Sciences of Pliila-
d e 1 p h i a :

Proceedings 1875, part. I — III.
.^0. van de V id ens kabs-Selska b i Christiani:
Forhandlinger Aar 1874 — 1875;
Blytt . Morges Flora :

Schubeler, Die Pflanzenwelt Nor wegens ;
Wulfsberg , Enumerator muscorum rariornm in Norvegia.
4". van deKönigliche Physikalisc h-O ekonomische
Gesellschaft zn Königsberg:
Schriften .
5". van het N a t u r w i s s e n s c h a f 1 1 i r li e V e r e i n z u
Hamburg Altona:
Abhandlungen 1876;
Uebersicht 187.3 en 1874.
6". van het Nat u r wissen se haft 1 i c he Verein zu
Bremen :

Abhandlungen Bd. IV. Hft. 3—4, Bd. V. Hft. I;
Beilage N. 5 zu den Abhandlungen ;
Dr. W. O. Focke . Synopsis Ruborum Gerraaniae.
7". van het botanische Verein der Provinz Bran-
den b u r g :

Abhandlungen. 18 Jahrg. Mit Beitragen und den Sit-
Ned. Kr. Arch. lil. 6

98

zungsberichten von 29 Oct. 1875 bis 29 Sept. 1876.
8". van bet Nat ii r h i stor is ch e V e rein der preussi-
s c h e n R h e i n 1 a n d e u n d W e s t f a 1 e n s :
Verhandlungen 33 Jahrg. 4e Folge : 3 Jahrg. 2» Halfte
34 Jahrg. 4e Folge: 4 Jabrg. Ie Halfte.
9". van de Soeiété des Sciences physiques et na-
turelles de Bordeaux:
Mémoires Tom. II. Ier Cah.

10". van do Soeiété B o t a n i q u e du gr a n d-d u c li é d e
L u X e m b o u r g :

Recueil des ménioiros en des traveaux N. II en III :
1875—1876.

11". van de Soeiété Royale de botanique deBel-
g i q u e :
Bulletin, Tom. XIV.

1 2". van het M u s é e National de H o n g r i e a B n d a p e s t :
Termeszetrajzi Fuzetek.

13". van het Ministerie van B i n ne n 1 a ndsch e Zaken
in België:

Bulletin de la Fédération des Sociétés d'horticulture de
Belgique 1874 en 1875.

1 4". Van het Ministerie van B i n n e n 1 a n d s c h e Zaken:
Verslag van den landbouw in Nederland over 1875.

15". van de H ol 1 a n d s c h e Maatschappij van Weten-
schappen te H a a r 1 e m :

Archives Neerlandaises Tom. XI , Livr. 2 — 5 et Tom.
XII, Livr. 1.

16". van het Provinciaal U t r e c h t s c h G e n o o t s c li a p
van Kunsten en Wetenschappen:
Jaarverslag 1875 en 76 :
Acquoij , Het Klooster te Windesheim.

17". van het Bataafsch Genootschap der Proefon-
dervindelijke Wijsbegeerte te Rotterdam:
Nieuwe Verhandelingen 2e Reeks , II Dl., 2e Stuk.

18". van de Redactie: het Nederlandse h Kruidkun-
dig Archief, 2e Serie 2e deel 3o en 4e Stuk.

99

1 9*^. van Baron F e r d . v o n M u e 1 1 e r :

Select plants readily eligible tbr Industrial Culture or
Naturalisation in Victoria, witli indications of their
native countries and some of their uses.

20". van de Hoofdcommissie voor de Internatio-
nale Tentoonstelling te Parijs in 1878.
Reglement en Programma's voor de Tuinbouwtontoon-
steUing in 1878.

21". van den Heer Dr. E. Morren:

Actes du congres de botanique horticole rcuni a Bru-
xelles Ie Ier Mui 1876.

22". van den Heer Dr. A. Ernst:

Estudios sobre la Flora y Fauna de Venezuela.

23". van den Heer Dr. C. A. J. A. Oud e mans:

De ontwikkeling onzer kennis aangaande de Flora van
Nederland, uit de bronnen geschetst en kritisch toege-
licht , 1 en 2. ;
Bijdragen op het gebied der Mycologie.

24". van den Heer Dr. Hu go de Vi-ies:

Untersuchungen über die Ursachen der Zellstreckung.

25". van den Heer Dr. W. Burck:

Repertorium annuum literaturae botanicae periodicae,
Tom. II et III. 1876, 1877.

26". van den Heer J. J. Bruinsma:
Iets over kol- of heksenkransen.

Omtrent den toestand van het Herbarium deelt de Conser-
vator mede , dat het inlandsch herbai-ium voor het grootste
gedeelte nagezien is en de behandeling met sublimaatoplossing
steeds voortgezet wordt; dat de nieuw ingekomen planten niet
dadelijk ingeschikt, maar voorloopig met zwavelkoolstof worden
behandeld , om later, wanneer zo met sublimaatoplossing door-
trokken zijn, eerst ingeschikt te worden.

Naar aanleiding van deze mededeeling , waaruit blijkt hoe
vele werkzaamheden aan de instandhouding van het Hcri)arium
verbonden zijn , wordt door het Bestuur voorgesteld , een Ad-

400

junct-Conservator Herbarii te benoemen , met de opdracht om
de leiding der werkzaambeden en bet toezicbt op bet Herba-
rium, te zamen met den Conservator, te regelen. Nadat biertoe
was besloten, wordt met algemeene stemmen tot Adjunct-
Conservator Herbarii benoemd: de Heer l)i'. M. Treuli te
Voorschoten.

Den Secretaris wordt verzocbt, den Heer Treub biervan
konnis te geven en bom nit te noodigen die benoeming wel te
willen aannemen.

Prof. Oudemans deelt mede, dat hij reeds twee derde ge-
deelte der Fiingi van liet Vereen igings-Herbarium heeft nagezien,
benoemd en gerangschikt, en dat bij hoopt, in het volgende
jaar, bet laatste gedeelte in gereedheid te zullen hebben.

Volgons art. 17 der Statuten, wordt door den Penningmeester
i'ekeiiing en verantwoording gedaan van zijn gehouden beheer
over de vereenigingsjaren 1875/7G en 187G/77. Beide reke-
ningen worden goedgekeurd en tot zijn décharge geteekend.

Door den Heer H. J. Kok Ankersmit worden ter tafel
gebracht eenige door hem te Apeldoorn o|) bouwland ingeza-
melde pbanerogamen , aldaar opgeslagen uit zaad , van Sicilië
afkomstig. De verzameling wordt aan den Conservator ter band
gesteld , opdat daarover in de volgende Vergadering verslag
worde uitgebracht.

De Heer Dr. C. M. van der Sande Lacoste deelt mede,
dat door hem in dezen zomer op Calantsoog gevonden is
Ju neus bivlticus Willd, zoodat deze plaats wel als de 7AÜde-
lijkste in de verspreiding dezer plant kan aangemerkt worden,
en dat in dit jaai' door hem bij den Plasmolen achter Mook
in menigte gevonden is Sagina ciliata Fr.

N;i;ir ;innloidin<:' van een onderzoek der inhindscbe musci .

101

deelt Dr. van der San de Lacoste nog mede, dat liet hem
gebleken is , dat nog als nieuwe indigenen moeten vernield
worden :

Bryum Warneum Bland. Op moerassigen bodem van het
Haarlemmermeer te Sloten, Jun. 1852 en Sept. 1853, en
te Halfweg, Mei en Sept. 1853 v. d S. Lac. . In het
Gorteier Veen bij Epe, Jun. 1865. v. d. S. Lac. i)
Bryum luridum Ruthe. Vochtige duinvlakten op Vlieland,
Juli 1858, v. d. S. Lac. In het Gorteier veen bij Epe, Aug.
1864, V. d. S. Lac. Langs een droge sloot bij Schijndel ,
Aug. 1865, V. d. S. Lac. Op uitgegraven heidegrond langs
den Spoorweg bij Boxtel, bij het Wachthuisje N. 40, Aug.
1876 en 1877, v. d. S. Lac.
Hymenostomum toi'tile B. S. Op kalkmtsen op den
St. Pietersberg bij Maastricht, ün. Jul. 1861 ; op kalkrot-
sen te Valkenburg, zeer zeldzaam met vrucht. April 1869,
V. d. S. Lac.

Door den Heer Prof. Suringar worden als nieuw voor de
flora van Leiden vermeld :

Lathyrus palustris, gevonden in een moerassig boschje

aan den spoordijk tusschen Voorschoten en den Haag ,

door Dr. M. Treub.

Namens het lid der Vereeniging Dr. W. K. J. Schoor,
werd door Prof Suringar voorgelezen eene mededeeling van
een onderzoek , door hem ingesteld : over de afscheiding van
zuren bij de kieming van tarwekorrels. — Om de aandacht
der leden op dit onderwerp te vestigen, wordt besloten, de
bijdrage in het Verslag van deze Vergadering op te nemen.
(Zie Ie Bijlage tot deze Vergadering.)

1) In de Statistiek van Nederland is Bryum Warneum Bland.
op autoriteit van Milde (Bryologia Silesiaca) als indigeen opgenomen. In
liet Herb. der Vereeniging waren de exemplaren dier plant Br. eer nuu m
genoemd. Tlians zijn zij door hun ontdekker, Dr. C. M. van der
S a n d e Lacoste, als Br. Warneum herkend . Red.

102

Dnor (leii Heer J. M. do Boer werd ter üifel gebraclit
eene vei'zameling planten, door hem van Mei 1860 tot Aug.
1877 in Fiiesland gevonden. Deze verzameling zal aan den
Voorzitter gezonden worden, om daarover in de volgende Ver-
gadering verslag uit te brengen.

De Heer A. Walraven brengt ter tafel eene tabel , een
overzicht bevattende van de verspreiding der planten in de
provincie Zeeland en bespreekt daarvan meer uitvoerig enkele.
Hij zal die tabel verder completeeren en inzenden om als bij-
lage tot het verhandelde in deze Vergadering te dienen. (Zie
2e bijlage tot deze Vergadering.)

Naar aanleiding van de bijdrage des Heeren Oudemans,
getiteld : »De ontwikkeling onzer kennis aangaande de flora
van Nederland , uit de bronnen geschetst en kritisch toegelicht"
(Ned. Kruid. Archief 2e Serie 2e deel) deelt de heer Walra-
ven eenige opmerkingen mede , welke door den schrijver der
bedoelde bijdrage dankbaar worden ontvangen , en welke deze
belooft, in het derde gedeelte van zijn opstel ter kennis zijner
lezers te brengen. (Zie het begin van dit nummer.)

Prof. Oudemans deelt mede, dat het hem, bij eene ver-
gelijking der vruchten onzer inlandsche Epilobia, gebleken
is, dat deze deelen zeer goed kunnen dienen ter onderscheiding
van Ej). palustre L.enE. obscurum ScAre&. (= E. v ir ga-
tum Fr.), maar niet van E. tetragonura L., waarop Prof.
S u r i n g a r betoogt , dat hem dat onderscheid reeds vroeger
was gebleken, en dat E. virgatum daarenboven gemakkelijk
te herkennen is aan een langen kruipenden wortelstok met
lange verspreidbladige uitloopers. (Zie Suringar, Handl. tut
het be|)alen en de in Nederland wildgroeiende planten 2c diuk
pag. 203.)

De heer C. A. .1. A. Oudemans spreekt nog over de ziekte
der koflfieplant in de Britsch-Indisidie bezittingen , veroorzaakt
door twee Fungi , die op de oppervlakte der' bladen woekeren :

103

P e I I i c u I a 1' i a K u 1 e r o g a Cooke eii H e ni i 1 e i a v a s t a 1 1' i x
Berk. Uit Java M'erden hem koffiebladen gezonden, die men even-
eens meende, dat door cón dier fiingi gelecien hadden, lioewel het
liem bleek, dat daarop geene der genoemde parasieten te vinden
was, doch de vlekken, welke men voor fiingi luul aangezien,
tot twee lichenen : Phlyctis epipiiylla en eene soort van
Strigula behoorden, doch dat hierdoor goen nadeel aan den
oogst scheen te worden toegebraclit.

Prof. Ondemans deelt nog mede, dat hij sedert het vorige
jaar weder 44 nienwe fnngi voor onze tli>i-a ontdekte, die als
3e bijlage tot deze Vergadering znllen medegedeeld worden.

Dezelfde spreker doet nog eene mededeeling over het A m y-
lum uit onrijpe vruchten van Pisang Batoe.

Als plaats voor de volgende .laarvergadering wordt Leiden
aangewezen en besloten om den volgenden dag eene excursie
te honden in de omstreken van Domburg, vooral in de duinen-
reeks van Domburg tot Oost-Kapelle en de Oranjezon. Tot het
medemaken dezer excursie zullen uitgenoodigd worden de Hee-
ren Lak o en Pr ederiks, door geen titel aan de Vereeniging
verbonden.

Nadat besloten was, behalve in de Leidsche Courant, ook
een kort verslag dezer Vergadering in de Middelburgsche Cou-
rant te plaatsen , wordt deze Vergadering door den Voorzitter
gesloten.

Namens de veueeniging voornoemd ,
De Secretaris ,
Th. II. A. J. ABELEVEN.

1p Bijlufje t<it (Ie 31 l' Vergadei'iiig der Ned. Bot. Vereeniging .

ONDERZOEK NAAR DE AFSCHEIDING
VAN ZUREN BIJ DE KIEMING VAN TARWEKORRELS,

DOOK

Dr. W. K. J. SCHOOB.

Nadat Sachs aangetoond had, dat er bij de kieming van gerst
een zuur wordt afgescheiden, waardoor in een doloraietplaat de
indrukken der worteltjes duidelijk zichtbaar blijven , en nadat
door anderen was aangetoond dat het afgescheiden zuur (een
vast , geen vluchtig) zuur moest zijn , zoo heb ik getracht het
zuur op te sporen , dat behalve koolzuur afgescheiden kon
worden .

Het onderzoek , moet ik beginnen te zeggen , heeft vele be-
zwaren, en is hoogst moeielijk. Mijne eerste proeven nam ik
op de volgende wijze : tarwekorrels werden gelegd op watten :
onder de watten was zuiver calciumcarbonaat aanwezig: het
geheel werd met water vochtig gehouden, en eiken morgen het
vocht er afgegoten. Het vocht was in den regel wateHu'lder
en liet bij verdamping een witte zelfstandigheid achter, die
bij verbranding zwart werd en kool gaf, hetgeen aantoonde dat

-105

er een organische stof in de vloeistof aanwezig was. De na
verdamping verki'egene stof werd niet verdund zwavelzuur be-
handeld, waarna ik duidelijk den reuk van azijnzuur bemerkte.
Zuiver azijnzuur was het evenwel niet; waarschijnlijk waren
er andere vetzuren bij.

liet was nu de vraag, waaruit het zuur ontstaan was: uit
de plantenkorrel en door den wortel afgescheiden , of uit het
eiwit. Dit laatste kon gemakkelijk het geval zijn , daar ik
rotting had opgemerkt van korrels die niet ontkiemd waren.
Nog iets deed mij vermoeden dat deze wijze van onderzoek
zeer primitief was; laat men tarwekorrels op blauw lakmoes-
papier ontkiemen, dan verkrijgt men roode figuren op het papiei-,
als gevolg van het groeien van den wortel : deze figuren zijn
blijvend, en van azijnzuur verdwijnen zij; de korrel scheidde
derhalve een niet vluchtig zuur af.

Nog eenmaal herhaalde ik de proef op bijna dezelfde manier,
maar gebruikte in plaats van watten , asbest. De resultaten
waren dezelfde , dus onvoldoende.

Ik moest derhalve eene andere manier opzoeken , om nauw-
keuriger verschillen te verkrijgen.

Ik nam een porseleinen bak van 0,15 meter diameter en
0,05 hoog: hierop legde ik een glazen driehoek, waarin platina-
draden gespannen waren ; hierop ging de asbest waarop de
tarwekorrels lagen. Dit alles werd met water vochtig gehouden,
de korrels ontkiemden , en de worteltjes kwamen zeer spoedig
door de asbest , en bereikten de vloeistof in den bak , waarin
zuiver calcium-carbonaat aanwezig was. De asbest en de korrels
werden niet meer vochtig gehouden , en de ontwikkeling ging
geregeld door.

lederen morgen werd de heldere vloeistof verwijderd , en
versch water bij het calium-carbonaat gevoegd.

De afgeschonken vloeistof werd dadelijk tot droog wordens
toe ingedampt; de hoeveelheid stof die ik overhield was veel
minder dan bij de vorige proefneming, doch had dit met de
vorige gemeen, dat zij hygrosc(»pisch was. Nadat ik dit ongeveer
veertien dagen had voortgezet, behandelde ik de geheele hoeveel-

106

lieid met verdund zwavelzuur. De reuk van azijnzuur was weer
duidelijk waarneembaar.

Het zuur, dat nu aan de kalk gebonden was geweest, was
door de worteljes afgescheiden, deze zaak is buiten kwestie:
uit de asbest kon geen vocht in de bak druppelen, daar de
asbest maar even vochtig was : dus, mocht er rotting geweest
zijn , de produkten werden niet in den bak opgenomen : tenzij
het koolzuur was. De rotting was, als zij er geweest is, zeer
weinig; daar alle korrels ontkiemd waren, en welig groeiden,
niet een was er gestorven.

Ik kon evenwel de lastige .schimmelvorming niet tegengaan,
iets wat misschien aanleiding tot onnauwkeurigheden kon geven.

Onwillekeurig zou men zeggen dat de plantenwortels azijn-
zuur zouden afscheiden , en dit geloof ik niet. Ik geloof dat
het azijnzuur eerst ontstaat als men het zuur van de kalk
vrijmaakt, dat het uit den wortel als een ander zuur wordt
afgescheiden, waarschijnlijk als een acide gummique, hetwelk
gevormd wordt uit de dextrine. Tijdens de kieming zullen er
niet alleen oxydatie- en reductieprodukten ontstaan , maar ook
splitsingprodukten , en ik geloof dat een acide gummique dit
produkt kan wezen. In dit denkbeeld werd ik verstei'kt door
de proeven van Scheibier, die aantoonen dat er gomzuren be-
staan die dialyseeren, en onder sommige omstandigheden azijn-
zuur levei'en. Nog iets deed mij in dit vermoeden versterken.
De formule van hydroacrylzuur komt zeer veel overeen met
die van arabinezuur. Ontneemt men aan het hydroacrylzuur
3 H.^ O., dan ontstaat er acvylzuur, zoodat het hydroacryl-
zuur te beschoviwen is als tetraacrylzuur -\- 3.^ O. Acrylzuur
geeft ook onder sommige omstandigheden azijnzuur. Om mij te
overtuigen of beter te willen overtuigen , ging ik op de volgende
wijze te werk.

Arabinezuur behandelde ik met natriumamalgama : de wer-
king was duidelijk zichtbaar. Langzamerhand ontstond er een
taaie troebele vloeistof, die ik nu verloop van eenige dagen
met water verdunde , en in den dialysator bracht. Na verloop
van een week was de troebele vloeistof helder eeworden . en

\01

was He vloeistof er buiten duidelijk alJialisch. De gedialyseerde
vloeistof werd tot droogwordens verdampt, een gedeelte werd
gegloeid, waarbij er kool gevormd werd, die spoedig verbrandde
en natriumcarbonaat achterliet, een ander gedeelte werd niet
verdund zwavelzuur behandeld. De reuk van azijnzuur was niet
alleen duidelijk merkbaar, maar het zuur kon zelfs aangetoond
woi'den .

Verder ben ik met mijn onderzoek nog niet gekomen. Eene
conclusie is hieruit niet te trekken, ik heb niets dan een kleine
aanwijzing meer gekregen, die het onderzoek zeker niet gemak-
kelijker maakt.

Vóór ik evenwel tot liet oorspronkelijk onderzoek overga,
wensch ik eerst de reductie- en oxydatieprodukten van dextriiie
na te gaan , of deze overeenkomen met het zuur door de wor-
tels afgescheiden.

Ik heb deze mededeeling gedaan , om de zaak op de verga-
dering in discussie te brengen: misscliien , dat ik meerdere
aanwijzingen voor niijn onderzoek ontvang.

2*^ Bijla8:e tot de 'M VergiKlei-ing der Ned. Bof. Vereenighig.

L IJ S T

VAN

OPENBARE EN BEDEI-LT-
BLOEIENDE VA.ATPLANTEN IN ZEELAND

UOOR

A. WALRAVEN.

De Zeeuwsohe eilandengroep, gevormd door de aanslibbingen
van Maas en Scheldemonden , leveren onderling zooveel verschil
van plantengroei, dat eene vergelijking daarvan niet geheel
onbelangrijk kan geacht worden.

Zeker heeft het alluviaal karakter van den bodem vei'i'e de
bovenhand en is slechts een zeer klein gedeelte diluviaal, nog
minder tertiaire grond aan te wijzen. Toch levert Zeeland, met
zijne duinen en schorren, lichte en zware kleigronden, lage wei-
den en meestal zoogenaamd brak water in slooten en grachten,
een niet gering getal verschillende plantensoorten op.

Terwijl de eigenaardige klei vegetatie algemeen in de polders
voorkomt, vindt men de duinvegetatie langs de N. W. kust
van de eilanden Walcheren en Schouwen en eveneens langs
die van het land van Kadzand , en treft men alleenlijk langs

109

de zuidergrens der Provincie, in Westelijk, doch voornamelijlv in
Oostelijk Zeeuwsch-Vlaanderen , eenige heidegewassen aan. Van
de 886, in de volgende lijst, genoemde plantensoorten, komen,
voor zoover ons , uit verschillende opgaven en eigen onderzoek,
tot nu toe gebleken is, op Walcheren 659, op Zuid-Beveland
529, op Noord-Beveiand 195. op Schouwen en Duiveland 363,
op Tholen en St. Phiiipsland 257 . in Oostelijk Zeeuwsch-
Vlaanderen 653 en in Westelijk Zeeuw^sch-Vlaandei'en 461 voor.

Uitsluitend alléén op Walcheren werden 77 , op Z.-Beveland
28 , op Schouwen en Duiveland 6, in Oost Z. -Vlaanderen 72
en in West Zuid-Vlaanderen 11 soorten gevonden.

Het is duidelijk, dat het ver^cliil in bovenstaande uitkomst,
wat de verspreiding der planten betreft , behalve van de uit-
gestrektheid en gesteldheid des bodems, voor een groot deel
afhankelijk is van de meer of min ijverige nasporing in de
ver.schillende deelen van Zeeland, voor een ander deel nog van
het verwilderen van sommige soorten of toevallig invoeren van
enkele met vreemd zaaigraan van voedergewassen , als ander-
zins , in het eene deel van Zeeland meer dan in andere.

Dewijl het niet altijd even geraakkehjk is, met juistheid te
bepalen, welke soorten eigenlijk al of niet tot het gebied eener
Flora behooren. was het misschien doelmatiger de verschillende,
aangeplante of verbouwde , enz., in een appendix achter de
eigenltjk gezegde indigenen, op te sommen. Immers, de toevallig
met vreemd zaad ingevoerde kernen meestal reeds een volgend
jaar niet meer te voorschijn: van de aangeplante of verbouwde
zullen de meeste, zoo niet allen, verdwijnen zoodra de aan-
kweeking daarvan ophoudt; terwijl ettelijke van de zoogenaamd
verwilderde, als niet blijvende vreemdelingen, gemakkelijk zijn
uit te roeien. Wanneer wij nu de toevallig (t.) of tijdelijk
ingevoerde, waarvan 11 soorten, de aangeplante (a.)
of verbouwde, waarvan 65, de verwilderde (v,), waarvan
55 en de twijfelachtige (?) waarvan 14 soorten zijn aan-
geteekend, alzoo gezamenlijk 145 soorten van de in het geheel
opgesomde 886 , aftrekken , blijven nog 741 plantensoorten
over , die ontwijfelbaar als voor Zeeland inlandsch moeten

110

beschouwd worden. Hieronder zijn medegerekend 30 soorten
die , wel is waar zeldzaam (z), desniettemin, in het gewest,
in het wild groeiende gevonden worden.

Bij de zamenstelling dezer lijst hebben verschillende opgaven
gediend nit de geschriften van Dr. R. B. v, d. Bosch en ande-
ren , en heb ik in dezen veel te danken aan de medehulp des
Heeren ü. L a k o , thans te Apeldoorn , die buitendien vele
bijdragen geleverd heeft, gelijk mede de Heeren üoctes Schoor
en Schuringa te Zierikzee, J. C. Fr ederi ks en Ch. Schoe-
nen boom te Oostkapelle , C. Brakman te Groede, enz.

Niet weinig zijn de aanwijzingen omtrent groeiplaatsen op
Walcheren, mij verschaft door, nu wijlen Walraven Blaas,
in leven tuinbaas op Moesbosch , die reeds behulpzaam is ge-
weest bij het samenstellen der öEnunieratio piantarum Zeelan-
diae indigenarnm" door v. d. Bosch.

Plianerog^Jimae.

R A N U N C U L A C E A E.

1. Clematis Vitalba L. (v.)

2. Tlialiotrum minus L.

3. „ liavum L. (z.)

4. Anemone nemorosa L. (v.)

5. „ ranunculoides L. (v.)

6. Myosurus miuimus L.

7. Batrachium tricliophyllum Chaix.

8. „ divaricatum Schrank.

9. „ fluitans Lam.

10. ,, ololeucos Lloijd.

11. ,, Baudoti Godr.

12. „ Petiveri Koch.

13. ,, heterophyllum Wigg.

14. Rnnunculus Lingua L. (z.)

15. „ Flamniula L.

16. „ auricomus L. (z.)

17. „ acris L.

18. „ repens L.

^ ?^ ^

02

zr ^ hi ^

13

O tS3 CS

i11

19. Ranimculus bulbosus L.

20. „ Philonotis Ehrh.

21. „ sceleratus L.
23. „ arverisis L.

23. Ficaria ranunculoïdes Mönch.

24. Caltha palustris L.

25. Evantliis liycmalis Sulisb. (v.)

26. Helleborus viridis L. (v.)

27. Aquilegia vulgaris L. (v.)

28. Delphiiiium Consolida L. (I.)

29.

30.
31.

32.
33.
34..
35.
36.

37.
38.
39.

40.

BEKBERIACE.\E.

Berberis vulgaris L.

NVMPH.-X-EACEAE.

Nymphaea alba L.
JSTupbar luteuni Sm.

PAPAVEKACKAE

Papaver Argemone L.

,, Rhoeas L.

„ dubium i.

„ sommiferum L. (v.)

Chelidoiüum majus L.

FUMABlACEAIi.

Corydalis solida Sm.

lutea DC. (v.)
„ claviculata P.

Fnmaria officinalis L.

CRUCIFEKAE

41. Cheiraiitlius Cheiri L.

cc

N :z: .^ H P --:

". ■, fD er

W tD == °. ?^ cs:

-■^ ."^ P ." "^ -<

112

42. Nasturtium officinale R. Br.

43. „ ampliibiiiin B- Br.

44. „ sylvestre R. Br.

45. „ palnstre DC.

46. Bavbarea vulgaris JR. Br.

47. „ stricta Andrz. {%.)

48. Cardamine sylvatica Link.

49. „ hirsuta L.

50. „ pratensis L.

51. Sisymbrium officinale L.

53. „ Sophia L.
58. „ Alliaria Scop.

54. „ Thalianura Qand.

55. Erysimum Cheiranthoïdes L.

56. Brassira oleracea L. (a.)

57. „ Rapa L. (a.)

58. „ Napus L. (a.)

59. Brassica nigra Koch. (z.)

60. Sinapis arveusis L.

61. „ alba Z.

62. Diplotaxis tenuifolia DC.

63. „ muralis DC. (?)

64. Alyssum calycinum L. (z.)

65. Dvaba verna L.

66. Coehlearia officinalis L.

67. „ Danica L

68. „ Anglica Z. (z.)

69. „ Armoracia L. (v.)

70. Camelina sativa Crantz. (t.)

71. „ dentata Pers. (t.)

72. Thiaspi arvense L.

73. Teesdalia nudicaulis L.

74. Lepidium sativum L. (a.)

75. „ campestre R. Br. (t.)

76. „ ruderale L.

77. „ latifolium L. (t.)

78. Capsella Bursa pastoris M'nnch.

79. Senebiern Coronopus Poir.

co

^ ï^ ?^

C5

I 1 3

80. Cakile maritima Scop.

81. Raphaiius sativus L. (a.)
83. „ Kaphaiiistrum L.

VIOLACEAK.

83. Viola odorata L.

84. „ sylvatioa Fr. (z.)

85. „ cauiiia L.

86. „ tricolor L.

UKSl'.DACRAE,

87. Keseda hiteola L.

DKOöEKACKAE.

88. Drosera rotundifolia L. (z.)

89. „ iutermedia Hayn. (z.)

90. Parnassia palustris L.

POLYGAL.VCEAE.

91. Polygala vulgaris L.

CA RYOPH YLL ACEAE.

92. Diaiitluis Anneria L.

93. ,, barbatus L. (v.)

94. Saponaria oflicinalis L.

95. Silene nutaiis L.

96. ,, inflata Sm.

97. „ conica L.

98. ,, iioctiflora L.

99. „ Anneria L. (v.)

100. Lvchnis 'ios cuculi L.

101. ,, vespertin a Sibth.

102. „ diurna Sibfh.
Ned. Kr. Arch. III.

cc

^ ^c ^ F- H P .^

— ^^ I 'i o —

—- CC tC - =1- .'-^ c^

« o CU I— I o • •,

1 1 4

ï^

3- ^ c

103. AuTostemma Githaoo L-

104. Sagina procumbens L.

105. „ apetala L.

106. „ stricta Fr.

107. „ iiodoba E. Mey.

108. Spergula arvensis L.

109. Lepigouum nibrum WaU.

110. ,, medium ¥r.

111. „ salinum J*'?-.

112. „ marginatum Koch.
11.3. Haliaiithus Peploïdes Jr.

114. iVIsiiie teuuifolia WaU.

115. Moehriiigia triiiervia Chiirv.

116. Areiiaria Scrpyllifolia Z.

117. Holosteum umbdlatum L.

118. Stellaria media VUL

119. „ glaiica With.

120. „ üilleiiiana Mönch. (?)

121. ,, gramiiiea Mönch.

122. Malachium aquaticum Fr.

123. Cerastium glomeratum Thuill.

124. ,, semidecaiidrum L.

125. ,, glutinosum Fr.

126. ,, tetraiidnun Curt.

127. „ triviale i^zA:.

128. ,, arvense L.

LIXACEAE.

129. Liiuim usitatissimum L. (a.)

130. ,, catarcticum L.

131. Eadiola I^inoïdes L.

MALVACE.\K.

132. Mal va moschata L. (z.)

133. ,, sylvestris L.

134. ,, vulgaris Fr.

115

135. Althaea officiiialis L.

TIIJACEAE.

186.
137.

138.
139.
UO.
141.
143.

143
144.

145.

146.
147.
148.
149.
150.
151.
152.
153.
154.

155.

Tilia grandifülia Ehrh. (a.)
,, parvifolia Ehrh. (a.)

HYPERICACEAE.

Hypericum perforatum L.

,, humifusum L.

,, quadrangulum L. (?)

,, tetrapterum Fr.

„ piilchnun L.

ACERACEAE.

Acer Pseudoplatanus L. (a.)
,, campestris L. (a.)

HIPPOCASTA^EAE.

AescLilus Hippocastaiuim L. (v.)

GERAXIACEAE.

Geranium pliaeum L. (v.)

,, pratense L.

„ pusillum L.

,, (lisseclum L.

,, columbinum L.

„ molle L.

,, Robertianum L.

Erodium Cicutarium Her.

„ moschatum Her. (z.)

OXALIACEAE.

Oxalis stricta L.

s: ?^ z; r" H ^
^ "^ ^ M 5" '•

>c

Ur^

156. Oxalis corniculata L.

CELASTUaCEAE.

Iö7. Evonimus Europaeus L.

UHAMXACEAE,

158. Rhamnus Frangula L.

PAPILIONACEAE.

159. Ulex europaeus Z.

160. Sai-otliamuus vulgaris Wmm

161. Genista pilosa L. ■
162 „ Anglica L.

163. Oiionis spiuosa L.

164. ,, repens Z. (3

165. AutlivUis Vulneraria

166. Medicago sativa Z. (a.)

167. „ media P. (t.)

168. „ Lupulina Z.

169. „ maoulata TF.

170. „ minima Lam.

171. Melilotus officiualis PVilld.

172. „ alba Desr.

173. ,, arveusis Wallr.

174. Trifolium pratense Z.

175. „ medium Z. (a.)

176. „ incarnatum Z, (a.)

177. „ arvense Z.

178. „ striatum Z.

179. „ scabrum Z.

180. ,, subterraneiim Z.

181. ,, fragiferum Z.
183. „ repens Z. -

183. „ bybridum Z.

184. „ procumbens Z.

;-: >s :^ F H

-■ ^ L ë 5

<

= <

maritima.
Z. p. marit.

il

185. Trifülium filiforme L.

186. Lotus corniculatus L.

187. ,, tenuifolius Rchb.

188. „ uliginosus Schk.

189. Ornithopus perpusillus L

190. „ sativus Brot. (a.)

191. Ouobrychis sativa Lam. (a.)

192. Glycyrrhiza glabra L. (v.)

193. Vicia Cracca L.

194. „ Faba L. (a.)

195. ,, sepium L.

196. ,, sativa L. (a.)

197. ,, angustifolia Roth.

198. „ Lathyroïdes L.

199. Ervum hirsutum L.
300. „ tetraspermum L.

201. „ gracile D.C.

202. Lathyrus Nissolia L.

203. „ tuberosus L.

204. „ pratensis L.

305. PisLim arvense Ij. (a.)

306. „ sativum L. (a.)
207. Phaseolus vulgaris L. (a.)
308. ,, nanus L. (a.)

.'^MYGDALACEAE.

^ N !2: r H P

f éd èi § 5 tr^
.- < < ^ .0 ^

309.

Prunus

spinosa L.

210.

fruticans Weihe.

211.

insititia L.

212.

doraeslica L. (a.)

313.

Avium L. (a.)

214.

Cerasus L. (a.)

215.

Padus L.

KÜSACEAE.

216. Spiraea salicifolia L. (v.)

lis

217. Spiraea Ulmaria L.
318. Geum Urbaimin L.

219. Rubus Idaeus L. (v.)

220. ,, subercctiis L. (?)

221. „ fruticosus L.

222. „ affiiiis W. et N. u Es

223. ,, thyrsoïdeus PVimm.

224. „ discolor 7/'. et N. u.
22.5. ,, vulgaris TVhen.

226. „ Corvlifolius Sm.

227. „ nemorosus Hayne.

228. „ caesius L.

229. Fragaria vesca L.

230. ,r elatior Ehrh. (v.)

231. Potentilla anserina L.

232. „ argentea X. (z.)
23.^^. „ reptaiis L.

23-i. ,, procumbens Sibth.

285. „ Tormentilla Slblh.

236. Agrimonia Evipatorium L.

237. „ odorata MUI.

238. Kosa pimpinellifolia Z).C.

239. ,, ciiiiiamoinea L.

240. ,, canina L.

241. „ nibiginosa L.

242. ,, tomentosa Sm.

243. „ pomifera Herm.

SANGUISORBACEAE.

244. Alchemilla vulgaris L.

245. ,, arvensis L.

POMACEAE.

246. C'vaiacgus Oxyarantlia />.

247. „ moiiogyna Jucq.

248. Mcspilus Gevmanica L. (a.)

Es.

CTj

^

N

•^

re

H

p

$;

?3

03

rc

o

N

tsi

3-

CD

<

CD

1

1

<1

349. Pirus communis L. (a.)

250. „ Malus L. (a.)

251. ,, arbutifolius L. (v.)
253. Sorbus aucuparia L.

OXAGRAKIACEAE.

253.

Epi

lobium

angustifolium L.

254.

liirsutum L.

355.

parvitloi-uni Schreb

256.

moutauum L.

357.

palustre L.

358.

virgatüin Fr.

259.

tetragonum L.

260.

roseum Schreb.

361.

Oenothera

bieniiis L. (v.)

263.

Cir

i'aea

L

itctiana L.

IIALOKKUAGIDKAE.

263. Myriophyllum verticillatum L.

264. „ spicatum L.

IIIPI'UÜIDEAE.

2G5. Hippuris vulgaris L.

CALLITRICÜIMCAE.

266. Callitriohe stagiialis Scop.

267. „ vcriialis Kiit::.

268. „ autumualis L.

CERA'r01'llVI,LACEAE.

269. ('rratophylkini siibmeTsuin /..

270. ,, (lomcrsuin />. (?)

s; N ^, ~ H ^ -^.

fi- CÜ t^ S o_ ts: t.;.

g- ? 2 ö r ■;. 1,

4^20

LYTHRARIACEAE.

271. Lvthrum Salicaria L.

272. Peplis Portula L.

CUCÜEBITACEAE.

273. Bryoilia dioïca L.

POilTULACACEAE.

274. Portulaca oleracea L. (v.)

275. Movitia minor Gm.

PARONYCHIACEAE.

276. Illecebrum vcrticillatum L.

SCLERAXTHEAE..

277. Scleranthus aiinuus L.

CRASSULACEAE.

278. Sedum purpurascens Koch.

279. „ all)um L.

280. „ acre L.

281. „ Bolouiense Lois.

282. „ reflexum L.

283. Sempervivum tectovum L. (a.)

RIBKSIACKAK.

28-i. Ribes Grossularia L (v.)
28.5. „ rubrum L. (v.)

SAXIFRAGACKAE.

286, Saxifraga tridactylites L.

co

^ S^ ^ .- '3^ ^

d- t-ri >i-i s o ^; ^;J

2- re O) M ^ '1

.-" <; < ir s <J <;

121

287. Saxifraga granulata L. (v.)

UMBELLIFERAE.

388. Hydrocotyle vulgaris L.
289. Eryngium campestre L.
390. ,, maritimum L.

291. Apium graveolens L.

392. Petroselinum sativum Hoffm. (v.)

393. Helosciadium iiodiflorum Koch.

394. „ repeiis Koch.

395. „ inundatum. Koch.

396. Ammi majus L. (t.)

397. Aegopodiuni Podagraria Z.

298. Carum Carvi L. (a.)

299. „ Bulbocastanum. Koch. (z.)

300. Pimpinella magna L.

301. Beriüa angustifolia Koch.
303. Sium latifolium L.

303. Bupleurum tenuissimum i.

304. Oenanthe fistulosa L.

305. „ Lachenalii Gm.

306. „ Phellandrium Lam.

307. Aethusa Cynapium L.

308. Foeniculum officinale ^//. (v.)

309. Angelica sylvestris L.

310. Thysselinum sylvestre Hoffm.

311. Pastinaca sativa L.

313. Heracleum sphondylium L.

313. Daucus Carota L.

314. Torilis Authriscus Gw.

315. ,, Helvetica Gm.

316. „ nodosa Gartn.

317. Scandix Pecten Veneris L.

318. Anthriscus sylvestris Hoffm.

319. „ Cerefolium Hoffm. (v.)
330. „ vulgaris P.

321. Cliaeropliylhim temulum ƒ>.
Ned. Kr. Arch. III.

er

o

N !2; ?^

en

H P ^

D-

tSl

O

0 2-^

cs:

122

333. Conium maculatum L.

ARALIACEAE.

323. Hedera Helix L.

CAPRIFOLIACEAE.

324. Sambucus nigra L.

325. Viburnum Opulus L.
336. Lonicera Peryclimenum L.
327. „ Caprifolium L. (v.)

STELLATAE.

338. Sherardia arvensis L.

339. Rubia tinctorum L. (a.)

330. Galiuni tricorne TFith.

331. ,, Aparine L.

332. „ uliginobum L.

333. „ palustre L.

334. „ verum L.

335. „ MoUugo L.

336. ,, erectum Huds.

337. „ saxatile L.

VALKRIANACEAE.

338. Valeriana officinale L.

339. „ Sambucifolia Mik.

340. Valcrianella olitoria Poll.

341. ,, dentata Poll.

342. „ Auricula DC.

DIPSACEAE.

843. Dipsacus sylvestris MUL

344. Knautia ai'veiisis Coult.

345. Succisa pvateiisis Mönch. (?)

co

^ N !z; .^ H P ^

o; w w ^ £. N N

• r' r' p r ^ ^3

123

COMPOSITAE,

346. Eupatorium Cannabiiuim L.

347. Tussilago Farfara L.

348. Petasites officinalis Mönch.

349. Aster Tripolium L.

350. Bellis perennis L.

351. Erigerom Canadeusis L.
353. ,, acris L.

353. Solidago Virga aurea L.

354. Inula Helenium L. (v.)

355. „ Conyza BC.

356. Pulicaria dysenlerica Gaertn.

357. Bidens tripartita L.

358. Eilago Germanica L.

359. „ minima Fr.

360. Gnaphalium uliginosum L.

361. „ luteo-album L.
363. Artemisia Absynthium L.

363. „ vulgaris L.

364. „ maritima L.

365. Tanacetum vulgare L.

366. Achillea Ptarmica L.

367. „ Millefolium L.

368. Anthemis tinctoria L. (z.)

369. „ Cotula L.

370. „ arvensis L.

371. Matliricaria Chamomilla Z-.

373. Chrysanthemum Leucanthemum L.
873. „ Parthenium Pers. (v.)

374. „ inodorum L.

375. „ maritimum Sm.

376. „ segetum Z.

377. Doronicum Pardalianches L.

378. Cineraria palustris L.

379. Senecio vulgaris L.

380. „ sylvaticus L.

381. „ erucifolius Z.

o

N 1^ ?"

£i W tld §
-" -" n ö

f»
<

p

<3

p

CS!

CSl

I

124

382. Senecio Jacobaea L.

383. ,, Saracenicus L. (z.)

384. Cirsium lauceolatum Scop.

385. „ Eriophorum Scop. (z.)

386. „ palustre Scop.

387. „ oleraceum Scop. (z.)

388. „ arvense Scop.

389. Silybum Marianum Gaertn. (v.)

390. Carduus tenuiflorus Curt. (z.)

391. „ crispus L.

392. „ nutans L.

393. Onopordon Acanthium L.

394. Lappa major Gaertn.

395. ,, minor DC.

396. „ tomentosa Lam.

397. Carlina vulgaris L.

398. Centaurea Jacea L.

399. „ nigra L.

400. „ Cyanus L.

401. „ Solstitialis L. (t.)
403. „ Calcitrapa L.

403. Lapsana communis L.

404. Arnoseris pusilla Gaertn.

405. Cichorium Intybus L.

406. Trincia hirta Roth.

407. Leontodon autumnalis L.

408. Picris hieracioides £.

409. Helmin thia Echioïdes Gaertn.

410. Tragopogon Porrifolius L.

411. „ minor Fr.

412. ,, pratensis L.

413. Hypochaeris glabra i.

414. ,, radicata L.

415. Taraxacum officinale Wigg.

416. Lactuca saligna L.

417. „ muralis Fresn. (z.)

418. Souchus oleraceus L.

419. „ asper Fi7^.

:^ N tzi F" H P i^

^ èrf t!d s 5. N N

o o o MO ' 'l^

■ • f- . I — ■ _j

125

430.

Sonc

hus arvensis L.

421.

Barkhausia foetida DC

432.

Crep

is biennis L.

433.

>)

tectovum L.

424.

55

virens VUL

435.

Hieracium Pilosella L.

436.

Auricula L.

427.

murorum Poll.

428.

vulgatum Fr.

429.

trideutatum Fr

430.

rigidum Hartm.

431.

umbellatum L.

433.

virescens Sond.

CAMPANULACEAE.

433. Jasione montana L.

434. Campanula rotuudifolia L.

435. ,, Eapunculoïdes L.

436. „ patuia L.

437. ,, Eapunculis L.

438. ,, Persicifolia L. (z.)

439. Speculavia Speculum L.

440. ^ „ hybrida DC. (z.)

^ KRICACEAE.

441. Calluna vulgaris Salisb.

442. Erica Tetralix L.

PYROLACEAE.

443. Pyrola rotuudifolia L.

MONOTROPEAE.

444. Mouotropa Hypopitys L. (z)

5! N !z; r H P .-^

^ W td ö o^ N N
^ ^ < P ? < <

126

AQUIFOLIACEAE.

445. [lex Aquifolium L.

OLEACEAE.

446. Ligustrum vulgare L.

447. Fraxiuus excelsior L. (a.)

APOCYNACEAE.

448. Viiica minor. L.

GENTIA^ACEAE.

449. Menyanthes trifoliata L.

450. Limnanlliemum Nymplioïdes Lk.

451. Evytbraea Centaurium Pers.

452. „ littoralis Fr.

453. „ pulchella Fr.

CONVOLVULACEAE.

454. Convolvulus sepium L.

455. ,, Soldanella L

456. „ arvensis L.

457. Cuscuta Europaea L.

458. „ Epitbymum L.

459. „ Epilinum L.

460. „ trifolii Bab.

ASPERIFOLIACEAE.

461. Cynoglossum officinale L.
463. Borago officiiialis L. (v.)

463. Anchusa officiiialis L. (?)

464. Lycopsis arvensis L.

465. Symphytum officinale L.

«3

:<: N !z; .^ H ^ i^

g èi "dS i: N ^.

127

466. Echium vukare L.

467. Pulmonaria offichialis L. (v.)

468. Lithospermum officinale L.

469.

arvense L.

470. Myosotis palustris With.

471.

, strigulosa Rchb.

472.

caespitosa Schltz.

473.

, hispicla Schltd.

474.

, intermedia Lk.

475.

, versicolor Pers.

476.

„ stiicta Lk.

SOLANACEAE.

(V.)

477. Lycium barbarum L.

478. Solanum liumile Bernh.

479. ,, iiigrum L.

480. „ Dulcamara L.

481. ,, tuberosum L. (a.)

482. Nicandra Physaloïdes Gaertn.

483. Hyoscyamus iiiger L.

484. Datura Stramonium L.

485. Nicotiana Tabacum L. (a.)

VERBASCACEAE.

A

486. Verbascum Schraderi Meijer (v.)

487. „ Lychnitis L. (v.)

488. „ nigrum L. (v.)

489. „ Blattaria L. (v.)
490_ Scrophularia nodosa L.
49l' „ Ehrharti Stev.
492 _ „ Balbisii Hom.

493. „ Neesii Wirtg.

ANTIRUHINACEAE.

494. Linaria Cymbalaria MUL

C/3

^

CSl

"^

O

p-
cc

er

p

■^

p

bd

W

»

o

CS!

N

o

CD

o

o

■

p"

<

-^

3

<

<!

•128

495.

Linaria

Elatine MUI.

496.

)ï

spuria MUL

497.

Ï5

minor Desf.

498.

ï)

vulo'aris MUL

499.

Veronica scutellata L.

500.

))

Anagallis L.

501.

35

Beccabiinga L.

502.

))

Chamaedrys L.

503.

5)

officinalis L.

504.

SJ

Serpyllifolia L.

505.

J)

arvensis L.

506.

3)

triphyllos L.

507.

3)

agrestis L.

508.

33

polita Tr.

509.

3)

opaca Fr. (z.)

510.

33

Buxbauini Ten.

511.

33

Hederaefolia L

RHINANTHACEAE.

513. Melampyrum arvense L.

513. Pedicularis sylvatica L. (z.)

514. Rhinanthus minor Ehrh.

515. ,, major Ehrh.

516. Euphrasia officinalis L.

517. „ Odontites L.

OKOBANCHEAE.

518. Orobanche Rapum ThuUL (?)

519. „ Galii Duby.
530. „ minor Sutt.

LABIATAE.

531. Mentha rotundifolia L.
533. ,, sylvestris L.
533. ,, aquatica L.

(V.)

^ ^

P ^

tSl ts)

d20

534. Mentlia sativa L.
525. „ arveusis L.

536. Lycopus Europaeus L.

537. Salvia pratensis L.

538. Origanum vulgare L.

539. Thymus Serpyllum L.

530. Nepeta Cataria L.

531. Giecboma hederacea h.
533. Lamium amplexicaule L.

533. „ iucisum Willd.

534. ,, purpureum L.

535. „ album L.

536. Galeopsis ocbroleuca iMm.

537. „ Tetrahit L.

538. „ bifida Wónn.

539. „ versicolor Cm''/.

540. Stacbys sylvatica L.

541. „ palustris L.
543. „ arvensis L.

543. Betonica officiiialis L. (?)

544. Marrbubium vulgare Z. (z.)
545.*Ballota foetida iam.

546. Leouurus Cardiaca L. (z.)

547. Scutellaria galericulata L.

548. Prunella vulgaris L.

549. Ajuga reptaiis L.

550. Teucrium Scorodonia L.

VERBENACEAE.

551. Verbena officinalis L.

LENTIBULABIACEAE.

553. Utricularia vulgaris L. (z.)

PRIMULACEAE.

553. Lysimacbia vulgaris L.
Ned. Kr. Arch. IIF.

t<i !z;

Cd

O)

«3

-5

er
S

£. S^ tS3

-ino

554. Lysimachia Nummularia L.

555. Anagallis arveiisis L.

556. „ coerulea Schreh. (?)

557. Centunculus minimus L.

558. Primula acaulis Jncq. (v.)

559. „ elatior Jacq. (v.)

560. Hottonia palustris L.

561. Samolus Valerandi L.

562. Glaux maritima L.

PLUMBAGINACEAE.

563. Statice eloiigata Hoffm.

564. „ Limonium L.

PLANTAGINACEAE.

565. Plantago majoi' L.

566.

5)

media L.

567.

33

lanceolata L.

568.

53

maritima L.

569.

33

Coronopus L.

570

33

areiiaria W. K. (t.)

AMARANT ACE AE.

571. Amarantus Blitum L.

CHENOPODIACEAE.

573. Schoberia maritima C. A. M.

573. Salsola Kali L.

574. Salicornia lierbacca L.

575. ,, radicans Sm.

576. Kochia hirsuta, Nolfe. (?)

577. Chenopodium hybridum L.

i78.
579.

murale L.
album L.

O 5!

en

td td S a "^ CS3

131

580.

Chenopo

581.

j>

583.

55

583.

)ï

584.

Blitum r

585.

Bèta vul

586.

Halimus

587.

35

588.

Atriplex

589.

)?

590.

5)

591.

3>

593.

53

593.

dium Ficifoliuin Sm.

polysperinura Stn.
Vulvaria L.
glaucum Koch.
ubrmn Echd.
[garis L. (a.)
])ortulacoïdes Wullr.
peduncalatus Wullr.
hortensis L. (a.)
patuia L.
latifolia M^aA/.
deltoïdea Bah.
littoralis L.
laciniata L.

POLYGONACEAE.

59-i. Rumex Hydrolapathum Huds.

595. „ llippolapatbum Fr.

596. * „ couspersus llartm.

597. „ crispus L.

598. „ pratensis M. et K.

599. „ obtusifolius L.

600. „ coiiglomeratuö Murr.

601. „ sanguineus L.

602. „ palustris Sm.

603. „ maritimus L.

604. „ Acetosa L.

605. „ Acetosella L.

606. Polygoiium Bistorta L.

607. „ amphibium L.

608. „ pallidum With.

609. „ incanum Smith. (?)

610. „ nodosum Pers.

611. „ Persicaria L.

612. „ mite Schrank.

613. ,, Hydropiper i.

614. „ aviculare L.

^ tsi 'xi r

H P

^ w 63 -

^ *-- ^

=! £. N ï<:

lo2

615. Polygonum convolviilus L.
fil6. „ Fagopyrum L. (a.)

617. „ tataricum L.

ELAEAGNACEAE.

618. Hippopluië rhamiioides L.

EUPHORBIACEAE.

619. Euphorbia Helioscopia L.
630. „ Cvparissias L. (?)
621. „ Peplus L.

633. „ exigua L.

633. ,, Lathyris L.

634. Merciirialis aniiiia L.

URTICACEAE.

635. Urtica ureiis L.

636. „ dioïca L.

637. Parietaria diffusa M. et K. (z.)
628. Cannabis sativa L. (a.)

639. Humulus Lupulus L.

630. Ulmus campestris L. (a.)

JUGLANDACEAE.

631. Juglaus Regia L. (a.)

CUPULIFERAE.

633. Fagus sylvatica L. (a.)

633. Castanea vulgaris Lam. (v.)

634. Quercus pedunculata Ehrh. (a.)
035. Coryhis Avellana //. (a.)

C»

5;

N

'^

C5

cr

H

p

^

'tL

W

l-d

o

N

es:

er

CD

o
_<

ü

1

<!

133

'

SALICACEAE.

636.

Salix

pentaiidra L. (a.)

637.

)3

fragilis L. (a.)

638.

Ï3

alba L. (a.)

639.

ÏJ

Amygdaliua L. (a.)

640.

33

Babyloiiica L. (a.)

641.

J)

purpurea L. (a.)

642.

53

viminalis L. (a.)

643.

35

stipularis Sm. (a.)

644.

55

Smithiana W.

645.

53

acuminata Sm.

646.

35

Seriugiaiia Gaud.

647.

33

cineria L.

648.

35

Caprea L.

649.

55

aurita L.

650.

53

repens L.

651.

35

angustifolia Wulff.

652.

Popu

us alba L. (a.)

653.

55

tremula L. (a.)

654.

55

pyramidalis Roz. (e

655.

55

iiigra L. (a.)

656.

53

monilifera Ait. (a.)

BETULACKAE.

657. Betuia alba L. (a.)

658. „ pubescens Ehrh. (a.)

659. AIdus glutiuosa G'drfn. (a.)

660. „ iiicana ÜC (z.)

MYRICARCEAE.

661. Myrioa Gale L. (z )

CONIFERAE.

663. Taxus baccata L. (a )

55

o"

3-

N !^ r H P .^

■, ■, CB er

td to ^ £- ?= N

tï CD M O) ' *i

. ) l

663. Finus sylvestris L. (a.)

664. „ Larix L. (a.)

665. „ Abies L. (a.)

ALISMACEAE.

666. Alisma Plaiitago L.

667. „ nataus L.

668. „ Eamniculoïdes L.

669. Sagittaria sagittaefolia L.

BUÏOMACBAE.

670. Butomus umbellatus L.

JUNCAGINACEAE.

671. Triglocliiu maritimuin L.
673. „ palustre L.

HYDROCIIAKIÜEAE.

673. Hydrocbaris Morsas Raiiae L.

674. Stratiotes Aloïdes L.

675. Elodea Canadensis Rich. (t.)

POÏJ^

MACEAE.

676.

Potamogeton

iiataiis L.

677.

5J

oblongus Viv.

678.

Horneiuanni .

679.

lucens L.

680.

perfoliatus L.

681.

crispus L.

682.

compressus L

683.

pusillus L.

684.

pectiuatus L.

685.

densiis L.

Ui

<l isi !zl ?" H >-^ r^
?L td h^ :^ o^ tsi isi

'jer.

686. Ruppia maritima L.

687. „ rostellata Koch.

688. Zanichellia palustris L.

689. „ pedicellata Fr

NAJACEAB.

690. Zostera marina L.

691. ,, nana Roth.

LEMNACEAE.

692. Lemna trisxilca L.

693. ^ „ polyrrbiza L.

694. „ minor L.

695. „ gibba L.

696. „ arrhiza L.

ARACEAE.

697. Arum maculatum L. (v,)

698. „ Italicum MUL (v.)

699. Acorus Calamus L.

TYPHACEAE.

70Ü. Typha latifolia L.

701. „ angustifolia L.

703. Sparganium ramosum Iluds.

703. „ nataiis L.

ORCHIACEAE.

704. Orchis Morio L.

705. „ maculata L.

706. „ latifolia L.

707. „ incarnata Z.

708. Plataiithera bifolia Rirh.

co

5; N ^. .-

2 ra ü «

csi

tS3

p p r" -<

\M

709. PlaUvntlicra ehloraiitha Cust.

710. Ophrys muscifera Huds. (z.)

711. Epipactis latifolia All.

712. „ atrorubens Schlt.

713. ,, palustris Cratitz.

714. Listera ovata R. Br.

715. Sturmia Loeselii Rchb. (?)

IRIACEAE.

716. Crocus vermis L. (v.)

717. Iris Pseudacorus L.

AMARYLLIACEAE.

718. Narcissus Pseudonarcissus L. (v.)

719. Galanthus nivalis L. (v.)

ASPARAGACEAE.

720. Asparagus officiualis L. (v.)

721. Convallaria multiflora L.

722. „ majalis L. (v.)

LILIACEAE.

723. Tulipa sylvcstris L. (v.)

724. Fritillaria Melcagris L. (v.)

725. Ornitbogalum umbcllatum Ij.

726. „ nutans L. (v.)

727. Sciila bifolia L. (v.)

728. Allium Ursinum L. (v.)

729. „ vineale L.

730. „ oleraceum L.

731. „ Scorodoprasum L. (?)

732. Eudymion nutans Bum. (v.)

733. Miiseafi boLryoïdcs MUL (v.)

O

5!

£0

"i

2^

2

h3
o

P

[SI

<

O

a>

1

<

l^

137

JÜNCACEAE.

734. .Tuncus maritimus Lam,

735. „ conglomeratus L.

736. ,, effusus L.

737. „ (lifFusus Hoppe (z.)

738. „ glaucus Ehrh.

739. „ obtusiflorus Ehrh.

740. „ lamprocarpus Ehrh.

741. „ alpinus VUL

742. „ supinus Moench.

743. „ squarrosus L.

744. * „ compressus Jacq.

745. „ Gerardi Lois.

746. „ Teiiageia Ehrh.

747. ,, bufoiiius L.

748. Luzula campestris DC.

749. „ multiflora Lej.

CYPERACEAE.

750.

Schoenus nigricans L.

751

Cladium Mariscus R. Br.

752.

Heleocharis palustris R. Br.

753.

))

uniglumis Lk.

754.
755.

Scirpus caespitosus L.
„ fluitans L.

756.

)3

setaceus L.

757.

))

TabcrnaemoTitani Gm.

758.

))

maritimus L.

759.
760.

,, compressus P.
Eriopliorum angustifolium Eoth

761.

Carex

disticba Huds.

762.

))

arenaria L.

763.

)5

vulpina L.

764.

H

muricata L.

765.
766.

73

Ligerica Gay.
remota.

2!

CSl "^

n> CD

P' H P .-^

ra cr

5 £L E^ N

t— i i^ '■ ''

138

767.

Carex

stellulata Good.

768.

))

leporiua L.

769.

>)

elüngata L.

770.

))

vulgaris Fr.

771.

n

triiiervis Degl.

772.

))

stricta Good.

773.

))

prolixa Fr.

774.

J)

acuta L.

77.5.

M

pilulifera L.

776.

))

pauicea L.

777.

))

glauca Scop.

778.

5)

Oederi Ehrh,

779.

I)

distans L,

780.

5)

extensa Good.

781.

)5

biligularis Dum.

782.

)5

Pseudocyperus L

783.

)5

ampullacea Good.

784.

n

riparia Curt.

785.

)5

birta. L.

GllAMINEAE.

786. Panicura glabrum Gaud.

787. „ Crus Galli L.

788. Setaria verticillata P. B.

789. „ viridis P. B.

790. „ glauca P. B. (t.)

791. Phalaris Canariensis L. (a.)

792. „ Aruudiiiacea L.

793. Elierocbloa odorata ïf^ahl. (z.)

794. Aiithoxanthum odoratum L.

795. Alopecurus pratensis L.

796. „ agrestis L.

797. „ bulbosus L.

798. „ geniculat.us L.

799. Phleuni areiiarium L.

800. „ pratense L.

801. Spartiua stricta Roth.

U2

^ .. ^ r H P .^.

g 03 'w S 5 £^ ?^

'139

802. Agrostis stolonifera L.

803. „ vulgaris With.

804. Apera Spica veiiti P. B.

805. Calamagrostis lanceolata Roth.

806. „ Epigeios Roth.

807. Psamma arenaria R. .S.

508. Phragmites communis Trin.

509. Coiyuephorus caiiesceiis P. B.
8 10. IIolcus laiiatus L.

Sll. „ mollis L.

8l3* AiTheiiatheriim elatius M. et K.

8 13. Avena hybrida Petenn. (t.)

814. ,, sativa L. (a.)

8 15. „ orientalis Schreb. (a.)

8 16. „ fatua L.

817. „ pubescens L.

818. ,, flavescens L.

8 19. ,, Caryopliyllea Wigg.

830. „ praecoxP. B.

831. Triodia decumbens P. B.
833. Melica oiliata L. (z.)

833. Briza media L.

834. Poa annua L.

835. ,, nemoralis L.

836. ,, trivialis L.

837. ,, pratensis i.

838. „ compressa L.

839. Glyceria spectabilis M. et K.

830. „ fluitans R. Br.

831. „ distans Wahl.

833. ,, maritima M. et K.
838. „ aquatica Presl.

834. Sclerochloa Borreri Bab.

835. Molinia coerulca Much.

836. Dactylis glomerata L.

837. Cynosurus cristatus i.

838. Festuca ovina L.

839. ,, duriuscula L.

o

%

tsi

'^

cr

95

1

a>

o

td

W

.-j

cr

O)

f2

H

cr
o

O)
Ö

p ;5ï

IS! cs;

140

840. Festuca rubra L.

84)1. „ gigantea VUL

843. ,, Arundinacea Schreb.

843. „ elatior L.

844. „ Loliacea Huds.

845. Brachypodium sylvaticum U.etS.

846. Bromus Secalhuis L.

847. „ grossus L.

848. ,, commutatus Schrad.

849. „ racemosus L.

850. „ mollis L.

851. „ Hordeaceus L.
853. „ sterilis L.

853. Triticum vulgare Fill. (a.)

854. „ turgidum L.

855. „ Junceum L.

856. ,, acutum DC.

8 57. „ puiigens Pers.

858. „ repens L.

859. Secale Cereale L. (a.)

860. Elymus arenarius L.

861. Hordeum vulgare L. (a.)
863. „ hexastichon L. (a.)

863. „ distichun L.

864. „ murinum i.

865. ,, secalinum Schreb.

866. ,, maritimum fFilh.

867. Lolium perenne L.

868. „ Linicola Sond.

869. Lepturus filiformis TWre.

870. Nardus stricta L.

Cryptogamae vasculares.

EQÜISETACEAB.

871. Equisetum arvense L.
873. „ palustre L.

ca

^ N !zi F H P .^

I- ;^ 'w s c.^ .N

CT- S' 2 ö §

141

873. Equisetum limosum. L.

874. „ hyemale L.

FILICES.

875. Botrychium Luiiaria Sm. (z.)

876. Opbioglossum vulgatum L.
811. Osmunda regalis L.

878^ Polypodium vulgare L.

879. Polystichum Filix mas Roth.

880. „ spinulosum DC.

881. Asplenium Filix femina Bernh.
883. „ Trichomanes L. (z.)

883. „ Kuta muraria L.

884. Scolopendrium officinarura Sn.

885. Blechnum Spicaiit Roth.

886. Pteris aquilina L.

W éd

O) fD

ö 2

P .^

csi tsi

3e Bijlage tot ile .'JÜe Juai-vergaderiiig fier Ned. Bot. Vereeniging.

AANWINSTEN VOOR DE FLORA MYCOLOGICA VAN

NEDERLAND.

van Juli '187(3 tot Juli 1877.

DOOR

C. A. J. A. OUDE MANS.

(Vervolg van Deel 11, bl. 17C— 188.)

SPORIFERA.
A. HjiucHoiiiycetes.

AGAIUCINI.

1. Agaricus Leptonia lam pro pus i^r. (Epicr. ed. alt.
j). 'iO'i). Tusschen gras en heide, op vochtigen zandgrond, bij
Apeldoorn. Juli 1877. Bij volwassen exernplaien vond ik den
hoed 3 centim. in niiddellijn en den steel 4 cent. lang en 5
niillirn. dik.

Hoed muisvaal van kleur, eerst half kogelrond, later platbo),
in 't midden ingedeukt, aanvankelijk glad, later in concentri-
sche kringen van neerliggende schubben gespleten ; hoedvleescli
zeer dun, naar den steel \^/^ mill., meer naar den rand 1 mill.
dik, eindelijk naar voren zeer dun uitloopend. Lamellen niet
zuiver wit, zeer flauw grijs, vrij wijd uit elkander, van zeer

143

Verschillende lengte, in 't midden buikig, ca. G mill. breed,
met een breeden voet aan den steel vastzittend en met een
klein tandje afloopend , naar voren breed eindigend.

Steel eveneens muisvaal, naar onder wat bleeker, naar bo-
ven buitendien zeer fijn wit-donzig, kraakbeenachtig en glan-
zig van oppervlakte, inwendig los-gevuid, later hol. De geheele
fungus is zeer bros en riekt versch sterk naar chloor,

Bulliard's A. glaucus (Ch. de France, plaat 521) gelijkt
zeer veel op onzen champignon , maar wijkt er van af dooi-
den veel te dunnen steel en den gestreepten hoed.

2^ Ag. Leptonia serrulatus P. (Syn. I, p, 463; Fries,
Epicr. ed. alt. p, 203). Tusschen heide en gras, met de vorige,
en na heftige regens, op zandgrond bij Apeldoorn. Juli 1S77. —
Eene fraaie soort, die door den blauwzwarten hoed spoedig in
't oog loopt en aan de blauwzwarte gezaagde snede der lamellen
gemakkelijk te herkennen is.

3. Lactarius lignyotns Fr. (Epicr. ed. alt. p. 433).
Langs den weg, aan grasbanden, bij Hoenderloo. Juli 1877.

Bij de grootste gevonden exemplaren, was de hoed 81/2 cent.
in middellijn en de steel 7 cent. hoog. De soort is zeer ken-
nelijk aan den golvenden rand en de straalswijs loopende bultige
verhevenheden van den hoed. De laatsten gelijken eenigszins
op de naar boven uitpuilende strepen aan den hoed van vele
Russuia's, maar zijn grover en staan in volstrekt geen verband
met de lamellen. Zeer kenmerkend voor dezen Lactariu s
zijn ook de vertikale plooien aan den top des steels. — De
melk smaakt niet scherp. De kleur van hoed en steel was vuil
reebruin, met enkele rookkleurige vlammen. De lamellen vond
ik kleikleurig. Eeuk bemerkte ik niet.

4. Lactarius ichoratus Fr. (Epicr. ed. alt. p, 436).
In de Loolaan bij Ai)eldoorn, tusschen 't gras aan den weg,
in de schaduw van hooge hoornen.

Hoed tot 7 centim. breed, roodbruin, met donkerder concen-
trische kringen en een veel lichteren, eenigszins naar beneden
omgekrulden rand. Lamellen dicht op elkander, licht-okergeel.
Steel 4—5 cent. lang, van dezelfde kleur als de hoed, dikwerf

444

excentrisch. — Melk dun en daardoor ook flauwer wit. Vleesch
van den hoed dun.

5. Russuia lactea Fr. (Epicr. ed. alt. p. 443). Op voet-
paden langs den vijver op 't Loo , Juli 1877. — Deze Russuia
wordt onder het drogen, zoowel op hare natuurlijke standplaats,
als aan schijven gesneden voor 't herbarium, geheel zwart,
een verschijnsel, dat ik noch bij Fries, noch bij eenig ander
auteur vermeld vond.

G. Russuia heterophjdla Fr. (Epicr. ed. alt. p. 446).
In de bosschen van het Loo. Juli "1877.

7. Lentinus jngis Pr. (Epicr. ed. alt. p. 484). Op rot-
tend hout in den hortus botanicus te Amsterdam. Juni 1877.

Een exemplaar van Lentinus lepideus Fr. wenl in Juli
1877 door mij aan eene schutting van naaldliont in denzelfden
Hortus verzameld.

POLYPOREI.

7. *) Boletus Oudemansii Hartsen. (Liste provisoire des
fonges supérieurs qui croissent dans les Pa3's-Bas dn Nord.
Utrecht. 18G4, p. 13. Fries Epicr. Ed. alt. p. 500.) — Na dezen
Boletus, zoowel in het bosch van Ampsen bij Lochera als
in het binnen- en buitenpark van 't Loo , in onderscheidene
exemplaren aangetroffen te hebben , waardoor de gelegenheid
mij verschaft werd, hem in vivo te bestudeeren, is het mij
duidelijk geworden, dat er tusschen deze soort en Boletus
fusipes Heufier (Fries, ibid.) hoegenaamd geen verschil
bestaat.

De hoed is bij onze exemplaren werkelijk, zooals Heufier
zulks voor B. fusipes beschreef, eerst ivoorwit en later licht-
citroengeel , terwijl de steel naar beneden spichtig toeloopt en

*) Dit teeken beduidt, dat de fungus, waarover de mededeeling loopt,
reeds bekend was en dus niet als een nieuwe voor onze flora wordt
ingevoerd. Vandaar dat het nummer, waarbij bet geplaatst is, niet
doorloopt.

145

eenigszins gekromd , en niet overal even dik is. Bij vochti"-
weder, ligt er over den ganschen hoed een dun laagje taai
slijra. De vlokken op den sneeuwwitten steel, die zeer veel in
grootte en vorm van elkander verschillen, en door dwarsarmpjes
met elkander tot een netwerk verbonden zijn , hebben niet de
hoogroode klenr, die door het woord »sanguineus" wordt uit-
gedrukt, maar eene meer naar het bruine overhellende, zooals
men die Inj bloedvlekken terugvindt, welke eenigen tijd aan
den invloed der lucht zijn blootgesteld geweest. Daarom was
ook de term «fuscus", van Heufler, wel iets beter gekozen
dan die van H artsen, hoewel de kleur der vlekken bij vol-
wassen, doch nog geenszins overrijpe, exemplaren inderdaad
tusschen het rood en het bruin het midden houdt. Op de kor-
relachtige ruwigheden, welke, met dezelfde kleur bedeeld, in
en buiten de vlekken worden aangetroffen, heeft Heufler
waarschijnlijk geen acht geslagen. De door Rabenhorst in
zijne Fungi Europaei onder n". 712 uitgegeven exemplaren van
B. fusipes komen vohnaakt met de onze van B. Oude-
mansii overeen, terwijl de bijzonderheden, opHeufler's
étiquette vermeld en doelende op de afmetingen van hoed en
steel, op de sponzigheid van het vleesch, het tranen der poriën
en den onaangenamen geur van den champignon , geheel over-
eenstemmen met de aanteekeningen , door mij naar levende
exemplaren van laatstgenoemde soort te boek gesteld.

Ik voeg hier nu bij , dat de buizen , welke het hymeninm
dragen, niet langer zijn dan 3 mill., van wit honigkleurig, en
eindelijk aan hare openingen nog donkerder worden, wanneer de
kleurlooze kolfvormige cellen, die aldaar naar buiten steken,
een bruinrooden inhoud beginnen te krijgen. De mondjes der
buizen of poriën zijn afgerond (cirkelrond of ovaal) en eeniger-
mate samengesteld, d. w. z. zóó, alsof, binnen grovere mazen,
kleinere, maar een weinig dieper gelegene, waren ingevoegd.
De langs den steel neerloopende poriën zijn wat meer uitge-
lekt, en het vleesch van den champignon veikleurt gedurende
een geruimen tijd niet, maar neemt eindelijk, bij doorsneden,
voor 't herbarium vervaardigd, eene vuil-lichtpaarse tint, aan.

Neu. Kr. Arch. Hl. 10

446

De vraag, welker beantwoordinpi; zich tlians op rlen voor-
grond dringt, is deze: aan welken der beide namen — dien
van H arts en of van Heufler — het recht van voortbestaan
behoort te worden toegekend. Het antwoord daarop luidt,
zonder eenig voorbehoud, aan dien van H artsen. De afleve-
ring toch der Flora Batava, waarin de beschrijving en
afbeelding van B o I e t u s O u d e ni a n s i i voorkwamen , dagtee •
kent van 18G3, terwijl de 8e centurie van Rabenhorst's
Fungi Europaei, waarin de exemplaren van B. fusipes
voorkomen, op het titelbhxd het jaartal iSOT» draagt. Daaren-
boven zag Hartsen's brochure, waarvan de titel hierboven
werd afgeschreven, in het jaar 18G4 het licht, terwijl Heu-
fler's vondst van den Boletas eerst plaats had in Augustus
18G4, en hij zijne diagnose in Rabenhorst's Fungi Eu-
ropaei door geene andere deed voorafgaan.

Hartsen's afbeelding in de Flora Batava is beneden
het middelmatige, en ik stel mij dan ook voor, zoodra de
gelegenheid zich daartoe aanbiedt, eene betere daarvoor in de
plaats te geven.

De volgende ijeschrijving van den champignon moge hier
hare plaats vinden :

B o 1 e t u s O u d e m a n s ii Hartsen (Flora Batava fase. \ 86 ,
tab. 93G , cum descriptione [a^. 18G3], et: Liste provisoire
des Fonges supérieurs qui croissent dans les Pays-Bas du
Nord , etc. Utrecht, a". 18G4. — Synon : B. fusipes Heu-
fler in Ra ben horst Fungi Europaei, n". 742, cum descrip-
tione [a*^. J865.]). — Pileo e convexo-pulvinato, eburneo, tan-
dem citrino, glutine pailescente oblinito, margine primo involuto,
tandem acuto; stipite gracili, deorsum curvato , attenuato,
fnmo, albo, maculis striisque — vulgo punctulis prominentibus
exasperatis — fuscescenti-rubris, anastomosantibus, pulcherrime
reticulatim picto: tubulis curtis, inaequalibus sinusque majores
minores plines inciudentes formantibus, decurrentibus, primitus
albis, dein ochraceis , tandem ore saturate fusco-rubris. —
Pileus 2 — 9 centim. largus, 0.5 — 3 centim. altus. Stipes 4 — 1G
centim. lungus, O.G — 1.5 cent, crassus. Caro pilei stipitisque

447

spono-iosa, alba, ingrate olirla, plus minus vis(;nsa, fracta diu
immutata, tandem sordide violacea, alcoliole submersa mox
ninrescens. Tubuli recentes 2—3 mill. lonp;!, nribns orbicnlari-
bns ovalibusque plus minus flexuosis. Colnr pororum in exem-
plis maturis minime derivandns a sporis, sed a cellulis cncur-
bitiformibns (e pedicello recto vel cni-vatn snperne in globum
expanso formatis) qnales etiam in stipitis macnlis offenduntur,
ab oribus tubulorum proditis, initio snbstantia colore carente,
jtostea vero materie fusco-rubente repletis. Stnpenda niilii vide-
tnr affinitas inter Boletum Oudemansii etB. placidum
Bon. (Bot. Zeit. a'>. 1861, p. 204 et Fries E pier. ed. alt.
p. 518). Hic enim non nisi stipite obeso, snbbnlboso a nos-
tris exemplis difforre videtnr. Nullus dnbito quin Bonorde-
nius, coloreni pororum })ro illo sporarum sumens, lias fusco-
rubras nuncupaverit, etsi ipsis tubulis colorem flavuni tribuisset.

8. Boletus radicans F. Aan den rand van een aard-
appelveld, in de schaduw van Eiken-liakbout , bij Apeldoorn,
Juli 1877. — Ik heb dezen fungus geen anderen naam kunnen
geven, ofschoon de beschrijving van Fries (Epicr. ed. sec. {>.
508) daarop niet in alle opzichten toepasselijk was. In het
bijzonder konde ik de uitdrukking «poris amplis" niet met
hetgeen ik zag overeenbrengen.

Het is echter de vraag, of wij wel zeker weten, welken
fungus Persoon onder den hierboven aangevoerden naam
bedoeld heeft, want dat Fries, Krombholtz en llostko-
vius in Imnne opvatting dienaangaande in niet geringe mate
verschillen, is niet twijfelachtig. Ten bewijze hiervan diene,
dat de afbeelding van B. radicans, door Rostkovins in
Sturm's Pilze gegeven, door Fries niet eens wordt aan-
gehaald.

De door mij gevonden exemplaren (liet waren er twee, die
met hun voet vergroeid waren) hadden juist het meest van
de afbeelding van Rostkovins (Sturm's Pilze, SesBiindchen,
tab. 20, p. 87), met uitzondering van den steel, die lang zoo
gezwollen niet was, en naar beneden eene roode kleur had.
De kleine poriën echter, waarvan genoemde auteur in zijne

U8

Duitsche beschrijving gewag maakte, en die liij dan (i()i\ al'tee-
kende, niettegenstaande hij in den Latijnschen text, evenals
Fries, «tubuli ampli" geschreven had, waren bij mijne
exemplaren duidelijk aanwezig. Ook de spleten in het viltige
^•vertreksel des hoeds, bij Rostkovius beschreven en afge-
beeld; de naar binnen gekrulde dunne rand van dat onderdeel ;
het wortelvormige verlengstuk , waarmede de fungus in den
grond stak; de verkleuring van den steel, kort nadat hij tus-
schen de vingers was opgenomen ; het blauw worden van het
hoed- en steelvieesch , zoodra dit met de luclit in aanraking
kwam : dit alles was bij mijne voorwerpen zeer goed waar te
nemen.

9. Boletus rubinus Worth. Smith (Seeni. Journ. 1868,
p. 33, tab. 75 ƒ 1—4; Fries, Epicr. ed. alt. p. .'■)04). —
Bij Apeldoorn tusschen 't gras onder hoog geboomte, op ge-
wezen heigrond: Juli 1877. In één exemplaar.

Deze merkwaardige soort uit de afdeelini;- der «Subtomen-
tosi", t<it hiertoe slechts in Engeland aangetroffen, werd thans,
evenals vroeger Boletus variecolor en Agaricus poly-
stictus, beide eveneens Engelsche soorten, in Nederland door
mij aangetroffen. Zij onderscheidt zicli van alle andere ver-
wanten door hare karmijnroode poriën en buizen, niettegen-
staande de sporen bleek omberkleurig zijn.

Het vleesch van hoed en steel is fi'aai citroengeel en vei'-
andert niet in de lucht. De karmijnroode kleur der buizen
daarentegen wordt, op eene doorsnede van den hoed, veel
donkerder dan zij aanvankelijk was.

10. P o I y p o r u s v i o I a c e u s Fr. (Epicr. ed. alt. p. 572).
Ad ramos pineos putrescentes prope Harderovicum m. Maitio
a». 1835 legit Junghuhn. Herb. Soc. Bot. Neerl. — Cnnt.
icon. in Sturm, Pilze, Heft. 27. fig. 3.

AUKlCUI.AIilNI.

11. Sol en ia candida Iloffm. (Deuts. Fl. für das .Tahi-
1705. Tab. VIII, cum descr. ; Cooke Brit. Fungi p. 320). In

149

ligno salicino putrescente pr-Dpe Zuijlen, leg. v. d. San de
Lacoste. aö.«1842. — Herb. Soc. Bot. Neeii.

B. tfasterouiycetes.

TRICHOGA.STRES.

11*. G e a s t e r f i m b r i a t u s Fr. Deze suort , wier bestaan
in Nederland door mij betwijfeld werd (Ned. Kr. Arch. 2e Serie,
II, }). 179), blijkt) nu toch bij ons om Haarlem te groeien,
zooals blijken kan uit plaat 1195 van de Flora Batava,
nu onlangs met eene beschrijving der soort in het licht gegeven.

MYXOGASTRES.

12. Didymium xanthopus Fr. (S. M. III, p. 120).
In corticibus putridis prope Lugd. Batav. a**. 1846 1. Molken-
boe r. Herb. Soc. Bot. Neerl.

13. Bad ham ia in au rata Curr. In Jungermannia albi-
cante prope Ultrajectum leg. van der San de Lacoste.
Herb. Soc. Bot. Neerl,

C. Couiomycetes.

Sl'HA EliONEMKI.

14. Coniothyrium mixtum jFmcA;. (Symb. Myc. p. 377).
Inter fibras ligni in raniis decorticatis Platani occidentalis.
Legi m. Jan. a". 1877 Amstelaedami.

15. Coniothyrium Pi nas tri Oud. (n. sp.) Ad squa-
mas strobilorum maturorum Pini Pinastri e pineto quodam
Neerlandico. m. Martin, a". 1877. Occupat utramque fixciem
squamarum imo et scutorum. Perithecia membranaoea , subti-
lissima, atra, sub microscopio satui'ate violacea, e cellulis minu-
tissimis composita, irregulariter rumpentia, sparsa vel caespitose
crescentia, hinc vari(j modo cumpressa. Pulpa aciiroma e sporis

150

raucilagine conjunctis conflata. Sporae minimae, ovales, utnnque
obtusae , continuae, 0.003 mill. longae 0.0015 mill. latae.

16. Phoma Radula B. i?r. (A. N. H., 2d Ser., V, n". 390 :
Cooke, Brit. F. p. 419). In ramis mortuis Platani cujusdam.
Legi pr. Anistelaeclamum , m. Jan. 1877.

17. Phoma Gram i nis West. (Not. III, p. 15). Piope
Boxmeer legi in foliis Poae nemoralis , autumno 187G.

18. Septoria Grossulariae Kx. (Cr. des Fi. I, p.
431). In foliis Ribis Grossulariae. Prope Naaldwijk 1. van
der Trappen, a*». 1872.

19. Septoria Levistici West. (Not. V, p. 31). Legi in
foliis Ligiistici Levistici in horto quodam prope Apeldoorn, m.
Julio. a». 1877.

20. Septoria Poae Oud. (n. sp.). Legi in caulibus sic-
catis Poae nemoralis prope Boxmeer, autumno a". 1876. Peri-
thecia sparsa , minutissima. Sporae achromae, 1- septatae,
lanceolatae, 0.012 mill. longae, 0.0023. milL latae.

21. Septoria Paeoniae West. (Not. III, p. 17). In
foliis Paeoniarum cultarum 1. prope Apeldoorn, m. Julio, a". 1877.

22. Cytispora Platani Fuck. (Symb. p. 398). In horto
Societatis Zoölogicae Amstelaedamensis 1. m. Jan. a". 1877.
Provenit in ramis Platani oriënt al is.

23. Discella Platani Oud. (n. sp.). Perithecia in ramis
junioribus mortuis sub peridermate in strato corticali externo
nidulantia, tandem pi'ominula et, peridermate supra verticem
eornm rupto , sporas suas emittentia. Ipsae sporae achromae ,
continuae, ovales vel ovatae, majores quam in D. micro-
sperma, minores quam in D. platyspora.

Longitudo sporarum in D. Platani 0.007 — 0.012 mill.

» » in D. plat y spor a 0.03 — 0,035 »

Latitudo » in D. Platani 0.0035—0.007 »

» » in D. platyspora 0.0125 — »

Legi in ramis Platani oriënt al is m. Jan. a". 1877
Amstelaedami. Discellae species, Disc. microspermae
B. Br. admodum affinis, mihi obvia fuit in ramis Kerriae
J a p o 11 i c a e.

451

22*. Diplodia mutila Fr. — In Januari 1877 vond ik
dezen Pungus veel . volkomener dan vroeger op takken vaneen
Populier bij Amsterdam. De perithecia, ^/^ — y^ mill. in mid-
ilellijn , hadden de kurklaag opgeheven en doen scheuren, zoo-
dat zij , hetzij afzonderlijk , hetzij ten getale van twee of drie
met elkander verbonden , in diepten lagen , welker opgeworpen
rand uit eenige kuikslippen gevormd was. Hun vorm was
half-kogelrond en hunne kleur mat-glanzig-zwart. Elk rijp peri-
thecium droeg een slechts weinig vooruitstekend tepeltje, door
welks opening de sporen, met slijm gemengd, in witte ranken
werden naar buiten gedreven. Deze sporen waren kleurloos ,
zuiver- of eirond-langwerpig of zuiver-eirond, aan beide uiteinden
afgerond, met veel korrelig protoplasma en kleine vacuolen ge-
vuld , en hadden — wat de meest ontwikkelden betreft —
eene lange middellijn van 0.035 en eene korte van 0.0125
millim. In het peritheciuni werden zij gesteund door rolronde
stoeltjes , even of iets minder lang dan de sporen zelven. Op
eene horizontale doorsnede der perithecia, ontdekte men ge-
woonlijk eene door meer of minder diep naar binnen gerichte
tusschenschotten verdeelde ruimte , wat aan de perithecia der
Cytisporen herinneren deed.

Het is vreemd, dat Diplodia mutila, niettegenstaande
hare kleurlooze onverdeelde sporen, door Fries, Desma-
zières en andere deskundigen, tot het geslacht Diplodia
gebracht werd. De oorzaak daarvan zal echter wel hierin te
zoeken zijn : dat niet alleen de perithecia en de vorm zoowel
als de grootte der sporen van D. mutila met die der typische
soorten van het geslacht overeenstemmen, maar dat de sporen
der laatstgenoemden in den beginne eveneens ongekleurd zijn
en niets van eene verdeeling doen bespeuren.

Ik meen nu echter een nieuw bewijs voor de juistheid der
zienswijze van Fries en Desmazières daarin gevonden te
hebben, dat bruine tweecellige sporen, in zwarte vlekjes tus-
schen de gevulde perithecia verspreid , op de takjes te vinden
waren , zoodat ik mij voorstel , dat de sporen van Diplodia
mutila de laatste veranderingen in h;iar wasdom eerst onder-

152

gaan nadat zij uit de perithecia naar bulten werden gedi'even ,
of, mocht dit laatste niet hebben plaats gehad, nadat de oudere
perithecia te niet zijn gegaan, zoodat hun inhoud kwam bloot
te liggen.

D i p 1 o d i a m u t i I a werd door mij uitgegeven onder n''. i 298
van mijn Herbarium van Nederl. planten en in de 2e Centurie
van mijne Fungi Neerlandici. Du fungus, onder dien naam be-
schreven in mijne Matériaux pour la flore mycologique de la
Neeilande, II, p. 1 8, belioort tot 1) o t h i o r a s p h a e r o i d e s Fr.

22". D i p 1 o d i d a 1 1 i c i c o 1 e Desm. Den 1 Oen December
'1876 vond ik dezen fungus op Hulsttakken te Amsterdam, met
nog geheel kleurlooze .sporen. Nadat deze een paar dagen in
verdunde glycerine hadden gelegen, hadden de grootsten daar-
onder een tusschenschot gevormd en daarna zeer fraaie kiem-
buizen voortgebracht: soms uit één der hokjes, soms echter
uit beiden.

24. Dothiora sphaeroides Fr. (S. M. II, p. .552;
Cooke Brit. F. p. 429). — Deze fungus, op Esschetakken in
ons vaderland en elders zeer menigvuldig , werd vroeger (Ma-
tériaux pour la Flore Mycologique de la Neerlande, I, p. 37)
door mij eerst met üiplodia Fraxini Fr. en later (ibid.
II, p. 18) met Diplodia mutila Fr. verward, hoewel het
de vraag is, of het geslacht Dothiora, van een tijd afkom-
stig toen de mikroskoop nog niet bij het onderzoek der lagere
fungi gebruikt werd, niet veilig zou kunnen worden ingetrokken.
Het verschil toch tusschen Diplodia en Dothiora schijnt
voornamelijk hieiin te bestaan, dat de perithecia van het eerste
vrij, die van het laatste met hun voet in eene soort van stroma
gedoken liggen, waarbij echter wel dient in het oog te worden
gehouden, dat het gansch niet gemakkelijk is, zonder een
nauwkeurig mikroskopisch onderzoek, uit te maken, of peri-
thecia, welke met hun luger gedeelte samenhangen, werkelijk
nog door een bijzonder weefsel geschraagd en saamgehouden
worden. — Nog wordt opgegeven, dat de perithecia van
Diplodia zich ten slotte openen; terwijl die van Dothiora
gcsliitrn blijven. Ook dit kenmerk vereischt nadere bevestiging.

153

De sporen der Do tli iora's, en zoo ook die van D. sphae-
r o i d e s , worden als kleurloos en onverdeeld beschreven en
gelijken in dien toestand geheel en al op die van Diplodia
niutila. Het schijnt echter dat zij, evenals deze, onder be-
paalde omstandigheden bruin kunnen worden en zich door een
tusschenschot kunnen verdeelen , daar Cooke in zijn Hand-
book of British Fungi, p. 429, onder Doth. l>y re-
nop hora, verklaart: »In my copy of Berkeley's British Fungi,
N". 282 , the spoi-es are brown , uniseptate , and quite undis-
tinguishable froni those of a Diplodia" en ons verder,
onder Doth. sph aeroides mededeelt: »Dr. Capron believes
that he has traced this to a Diplodia, when mature."

De ongekleurde sporen van Dothiora sph aeroides wer-
den door ons (onder den titel van D i |) 1 o d i a m u t i 1 a) be-
schreven en afgebeeld in de 2e aflevering onzer Matériaux
p o u r la f I o r e M y c o 1 o g i q u e de la N e e r 1 a n d e.

JIELANCONIEI.

25. G 1 oe ospor i u ni Ribis Dur. et Mont. (A. S. N. 3e
Sér., XII, ji. 296). Legi in foliis R. Gros sul ar iae prope Breda,
m. Aug., a". 1876.

26. Gloeosporium Helicis Oud. (= Cheilaria Helicis
Desm. in A. S. N. 3e Série, VIII, p. 27; West. Not. Il, p.
14; Kickx Crypt, des Flandres I, p. 411 = Leptothyrium
Helicis Desm. in Chamj). de la France Ie Série, Ie Ed. n*».
1733, 2e Ed. n". 1333; West. Crypt. [). 85). Sporae, absque
ullo perithecii vestigio mucilagine copioso niixtae , collocatae
sunt intra cuticulam et superficiem superiorem cellularimi epi-
dermidis , omnibusque notis cum Gloeosporiorum sporis con-
gruunt. Cuticula in cacumine pustularum minimarum tandem
irregulariter rupta, sporae cum mucilagine sub forma ciirhorum
protruduntur.

Legi in foliis II e d e r a e Heli c i s ramos re|)tantes ornan-
tibus, pro|)e Hariemum , m. Junio, a". 1876. — Ad hoc
verosimiliter pertinet :

154

27. Asterina Hodeiue Desm. (Cliaiiii). He France, 2e Série,
n**. 774), quara eodein die ex eadem stirpe folia juniora occu-
pantem collegi.

TORULACEI.

28. Gy m iKjsporiu m Mal v ace ar urn West. (Not, VIII,
p. \\). In caulibus Malvarum I. van der S a n d e L a c o .s t e
pr. Anistelaedamum.

PUCCINI^EI.

29. P u c c i n i a S c i r p i Lk. (Spec. II, p. 68). Status sty-
losporiferus (= Uredo Scirpi West.) et teleutosporiterus. In
culmis Scirpi lacustris prope Amstelaedamuni 1. van der
S a n d e L a c o s t e.

30. P u c c i n e 1 1 a G r a m i n i s Fuck. (Synib. p. Cl ). In
caulibus Poae nemoraiis. Boxmeer, autumno 187ü.

USTILAGINEI.

31. Entyloma Ficariae (Fischer de Waldheim , zur
Kenntniss der Entyloma-arten, p. 4. = Entyloma Ungerianum
forma Ficariae de Thümen in Mycoth. univ. III, n". 219).

In foliis Ficariae r a n u n c u 1 o i d i s !. p. Amstelaedamuni,
m. Aprili, a". 1873. Edidi in Rabenh. F'ungi Europaei
n". 1762 s. n. F'usidium Ranunculi Bon., quo nomine
intelligenda efflorescentia, e stomatibus protrusa, quae fungillum
(Entyloma) in parenchyrnate folii absconditum semper comi-
tari videtur.

32. Entyloma verruculosum Passer, (in Fisch. de
Waldh , zur Kenntniss der Entyloma-arten , p. 5. = E. Un-
gerianum pluriraorum auctorum).

In foliis Ranunculi scelerati 1. pr. Astelaedamum , m,
Majo a". 1872. Edidi in Rabenh. Fungi Europaei n». 1576
sub nomine erroneo Septuria Kanunculi West., quura

155

filamenta septata e stomatibus fulioi-um affectoruni prutrusa
sporas Septoriae habuerim.

D. Hyphomycetes.

MUCEDINES.

33. Peronospora arborescens de Bary (A. S. N.
4e S., XX, p. 119). In folüs Pa pa veris dubii pr. Apel-
doorn, ni. Julio, a''. 1877.

34. Peronospora Trifoliorum de Bary (ibid. p. 117).
In folüs Loti uliginosi, d. 24 m. Jul. a'^. 1875 prope paguni
Eerbeek leg. J. W. Mo 11.

35. Eamularia Prismatocarpi Oud. (n. sp.). Caes-
pites densissinie stipati totam faciem inferiorem foliorum to-
menti subgrlsei ad instar obtegunt. Hyphae oonidiiferae in
quoque caespite numerosae, brevissiinae, achroniae. Ipsa conidia
variae formae (ovalia, oblonga, ovata) et magnitudinis (longa
0.012—0 023 mill., lata 0.0045—0.008 mill.), achroma, indi-
visa, soluta una extremitate pristinae conjnnctionis cicatrice
insignia , altera integra , rotundata. — Legit in fol. Prismato-
carpi Speculi van der Trappen pr. pagum Naaldwijk.

SEPEDONIEI.

36. Fusisporinm uduni Berk. (A. N. H. Ist Series,
VI, no. 245; Cooke , Brit. Fungi p. G20). In cortice putres-
cente Ulmi campestris, pr. Amstelaedamum legit. van der
Sande Lacoste. In Prodromo Florae Batavae perperani F ii-
s i s p o r i u m a u r a n t i a c u m audit. — (Herb. Soc. Bot.
Neeri.)

156

S P O R I D 1 1 F E R A.
Ascomycetes.

PERISPORIACEI.

37. Eiysiphe Linkii Lév. (A. S. N. 3e Série XV, p. 161).
lil fuliiy A r t e m i s i a e v u 1 g a r i s , prope Lugd . Batav. — Herb.
Soc. Bot. Neerl.

lIEI.VELLACIil.

38. H e I u t i u m s a I i c e I 1 u m Berk. (A. N. H. 2^1 Ser., VII, ii».
573* et Oiitl. p. 372; Couke Brit. F. p. 713). In raniis saliciiiis
piüpe urbeiii Kampen leg. Bondam. (Herb. Soc. Bot. Neerl.).

31). A s c o [I hu n u s p i 1 o s ii s Boudier (Móinoire sur les As-
cobolées in Ann. Sc. Nat. 5e Série, X. = Ascobolus pilosus
Fr. et aliorum), var. c. vaccin us. — Una cuni Ascobolo
furfuraceo in stercore vaccino. Pr. Lugd. Bat. leg. Molken-
boer (Herb. Suc. Rot. Neerl.).

PHACIDIACEI.

39*. Lophodermium Pin as tri Chev. (Flora Paris. I,
p. 430 ::=: Ilystcrium Pinastri Schrad. et aliorum). — Nuper
exempla optima hujus t'ungi detexi in squamis strobilorum
Pini sylvestris, dum onines autores quos consulere rnihi
contigit, de foliis Pinorum tantum tamquam hospitem ejus
mentionem faciunt. — Prope Apeldoorn m. Junio, a". 1877.

spii.\i;i;i.\cEi.

40. Eutypa Fraxini Oud. (^= Valsa Fraxini Nitschke
Pyr. Geran. \k 145). — In ligno Fraxini excelsioris prope Lugd.
Bat. legit Mol ken boer. (Herb. Soc. Bot. Neerl.).

41 . M (- 1 ;i n r 11 n i s B i' i' k e I e y i Tul. (Seiectii Fung. Carpol.

d57

II, p. 130). Stadium conifHophorum et ascophoruni in iisdeni
raniis Ulmi campestris cüUegi m. Decenibr. a". 187G pr. Am-
stelaedamum.

41*. Va Isa platanoides Berk. (Outlines p. 390; Cooke
Brit. F. p. 837). In raniis Ac er is Pseii dop 1 atan i pr.
Amstelaedamum I. van der San de Lacoste (= Valsa
Stilbo.spora var. nm1)ilicata Fr. et Prodr. Fl. Bat.).

42. Valsa Kick xii Kickx. (Crypt, des Flandres, I, p. 322
= Hypoxylon Kickxii West. Not. III, p. 9 [cum icone] et
ejnsdem Herb. crypt. n". 714). — Edidi in Ra ben horst, Fungi
Europaei, sub n". 2219 et in meo »Fungi Neerlandici".

Legi in borto Societatis Zoologicae Amstekiedamensis m.
Jan. a^. 1877. Provenit in raniis Pi atan i orientalis.

De takken, waarop deze fungus gevonden werd, waren niet
onder dan 1 of 2 jaar, half verdroogd, en trokken de aan-
dacht reeds dadelijk door talrijke kleine openingen , waarmede
de kurklaag doorboord was , en waaromheen veelal een gordel
van zwart poeder zich had aangezameld. Bij het wegnemen
van de knrklaag bleek, dat elke opening de plaats aanwees
waar, aan de oppervlakte der uitwendige schorslaag, oen zeker
aantal (meest 5 — 8) perithocia in een kring gelegen waren,
elk voorzien van een in de weeke onderlaag min of meer inge-
drukten bolvorniigen buik en een half liggenden, hali opstij-
genden korten hals , maar zóó , dat alle halzen aan hun top
tot een uiterst kort buisje met slechts óóne opening in elkaar
vloeiden. De kleur der perithecia was zwart en de niiddellijn
van het buikgedeelte ongeveer 1/3 millim.

De inhoud der perithecia bestond uit knotsvormige, naar
beneden tot een korten gekromden steel saaragetrokken, kleur-
looze asci van gemiddeld 0,152 mill. lengte en 0,0035 mill.
grootste breedte, zonder paraphysen. De wand dier asci was
sterk lichtbrekend en voor water doordringbaar , en zwol dan
ook in dit vocht spoedig zoo zeer op, dat eerst de 4 sporen —
meer toch werden er niet door mij in eenigen ascus aange-
troffen — met kracht door den top naar buiten gedreven en
daarna de centrale holte, waarin zij opgesloten waren geweest,

158

gevuld en te niet gedaan werd. Eindelijk vervloeiilen ile asci
geheel, zoodat men zeggen zou, dat zij nooit bestaan hadden,
en hierin mag dan wel de norzaak gezocht worden , dat ik ,
na de aanhoudende regens, welke aan mijne vondst vooraf
waren gegaan , vele perithecia öf geheel ledig of enkel met
sporen gevuld vond , maar niet zonder dat het zwarte poeder
rondom de openingen in de knrklaag in hoeveelheid was toe-
genomen. Te verwonderen was het, volgens die verklaring, dan
ook niet, dat de sporen in en buiten de asoi, zoowel als die,
welke aan de oj)pervlakte der takken waren uitgestrooid , alle
eigenschappen met elkander gemeen hadden.

In rijpen staat, waren deze sporen donkergrijs, ovaal of
langwerpig, gemiddeld 0.050 mill. lang en 0.020 — 0.023 mill.
breed, en daarenboven nog aan elk uiteinde van een kleurloos,
in water opzwelbaar maar niet verdwijnend, staartvormig aan-
hangsel van 0.012—0.015 mill. lang en 0.004—0.005 mill.
breed voorzien. Gewoonlijk Avas elke spore door 5 tusschen-
schotten in 6 hokjes verdeeld en oneffen van oppervlakte, in
dien zin namelijk , dat breedere of minder breede dikkere gor-
dels met minder dikke afwisselden of door sleuven van elknnder
gescheiden waren.

Zeer jonge sporen zijn kleurloos en onverdeeld (1-cellig),
doch ook dan reeds aan hare polen van de staartvormige aan-
hangselen voorzien, welke zonder eenige afscheiding in den
thans nog voor zwelling vatbaren sporewand overgegaan. De
eerste deeling heeft in het midden plaats en splitst de spore
in twee volkomen gelijke helften. Deze worden weldra opnieuw
in twee — maar nu niet even groote — stukken verdeeld ,
waarvan het kleinste het meest naar buiten ligt, terwijl ein-
delijk ook die beide kleinsten nog eens een tusschenschot vor-
men en het aantal kamertjes tot 6 doen stijgen. Bij het dikker
worden van den sporewand , wordt het lagere gedeelte der
staartvormige aanhangselen geheel ingesloten , en liieraan is
het dan ook wel toe te schrijven dat elk dier aanhangselen ,
bij eene rijpe spore , zich zoo te zeggen uit het midden van
een ondiep indruksel verheft. Een laagswijze bouw wonlt bij

459

flen volpjmeiden sporewand niet waargenomen ; wel echter
schijnt het, dat de donkergrijze tint niet de geheele dikte van
dien wand doordringt, en dat het dieper gelegen gedeelte
daarvan vrij is. Van eene zwelling in water , wordt bij den
rijpen sporewand niets meer bespeurd.

Bij overrijpe sporen ziet men , gedurende hare behandeling
als microscopisch preparaat, het buitenste gekleurde gedeelte
van den wand wel eens het daaronder gelegen kleui'looze los-
laten, in welk geval het al den schijn heeft, alsof ook vroeger
twee verschillende hulsels aan de vorming van dien wand had-
den deelgenomen. Ook gebeurt het wel, dat bij zulke oude
sporen geene aanhangselen meer te zien zijn. Dit laatste mag
echter nooit aanleiding geven tot de onderstelling , alsof die
aanhangselen bij jongere sporen eenvoudig kiembuizen zouden
zijn. De niet aanwezigheid eener holte in hun midden en de
standvastigheid van hun bestaan, ook bij zeer jonge eencellige
sporen , welke nog in de asci besloten zijn , weerspreekt deze
opvatting ten eenenmale.

Ten slotte doe ik opmerken, dat de aanhangselen der sporen
bij Val sa Kickxii niet, zooals men zich dat wel eens heeft
voorgesteld, de overblijfselen zijn van een bed van slijm, waarin
de sporen zich ontwikkeld hebben , maar van den beginne een
onderdeel van den sporewand zelven uitmaken. Eindelijk, dat
de 4 sporen aldus in de asci gelegen zijn , dat twee daarvan
in de beide polen, de beide anderen daarentegen halverlioogte
den ascns, maar de eene toch iets lager dan de andere wordt
aangetroffen.

In de nabijheid der ascus- voerende perithecia vond ik er
ook andere die met ovale, 1-cellige en nog andere die met
sikkelvormige tweecel lige stylosporen gevuld waren.

Valsa Kickxii is verwant aan, maar niet synoniem met
V. hapalocystis B. Br., die eveneens op Plataantakken
voorkomt , maar wier asci 8 (en geene 4) 3- (en geene 6-hok-
kige) sporen bevatten. ïulasne's onderstelling (Select. Fung.
Carp. II, p. 236) te dezen opzichte was dus minder gelukkig.

42'. Valsa dissepta Fr. Ofschoon ik, in mijne Ie My-

160

cologische bijdrago, voorkomende in 't Ned. Kruidk. Archief,
2c S. , deel I, reeds van dezen fungus gewag heb gemaakt,
gevoel ik mij genoopt, daarop nogmaals terug te komen, omdat
ik er thans exemplaren van vond , die van de toen bedoelde
en beschrevene eenigermate afweken. Het waren ook wedei"
Ypetakken , waarop de fungus zich ontwikkeld had. Ik verza-
melde ze in den dierentuin te Amsterdam, op den 21<="i De-
cember 187G.

De thans onderzochte exemplaren kwamen tot in de geringste
bijzonderheden overeen met de beschrijving van Tulasne, in
het 2e deel zijner Selecta F u n g o r u m C a r p o 1 o g i a , p.
407, en hadden dus o. a. uiterst lang gesteeldo, in water
spoedig vervloeiende , asci en 0.025 — 0.03 mill. lange , zeer
fraai gekleurde licht-geelbruino spoien , terwijl de vroeger ge-
vondene veel beter pasten bij de toelichting van Cook e (H an d-
book of Brit Fungi, p. 823), wiens onderafdeeling Val-
sella, waaronder hij zijne Val sa dissepta rangschikte, in
het bezit is van kleurlooze sporen , waarbij komt , dat deze
organen door Cook e niet langer bevonden werden dan 0.017 —
0.022 , en slechts zelden 0.025 mill. Van lang gesteelde en
vervloeiende asci woidt bij dien schrijver met geen enkel woord
gewag gemaakt.

Met het oog op dit gebrek aan overeenstemming, zou bet
vreemd kunnen schijnen, dat Tulasne en Cooke, blijkens
de in hunne werken aangehaalde synoniemen, denzelfden fungus
meenen te hebben voor oogen gehad. Onmogelijk echter is het
niet , dat eenig verschil in den leeftijd der gevonden exem-
plaren , l)ij eene zeer groote overeenstemming in andere eigen-
schappen, als de oorzaak der afwijking in beider beschrijving
geweest zij.

42"*. Sphaeria herbarum Fr. (S. M. II, p. 511). —
In scapis Hy pochoeridis radicatae prope Goes 1. van
den Bosch (Herb. Soc. Bot. Neerl. = Pleospora albicans
Fuck. Symb. p. 131) et in caulibns Alismatis planta-
ginis pr, Ultrajectum 1. J. VV. Mo 11.

43. (?) Sphaeria Clivensis B. Br. (A. N. H. 2J Ser.,

-161

IX, n". 643; Cooke Brit. Fungi p. 897). Iii tbliis Caricis
laovigatae prope Goes 1. van den Bosch. Omnibus notis
quadrat in de.scriptionem , sed diflert sporis majoribus, nempe
0.028 mill. longis.

43*. Sphaeria perforaiis Rob. (in Desm. Crypt, de
France, Ie Série, ie Ed., n". 1218 et Prod. Fl. Bat. n". 3126)
in tbliis Psammae arenariac non est Spli aeria, quoniani
sporae peritliecia implentes seinper e steriginatuni apicibus,
necpie in ascis gignuntur. Siint hae sporae ellipticae, achromae,
i-septatae, utraque extremitate processu hyalino, cristae aeinuln
appendiculatae , quorum unus triangularem alter vero trunca-
tam formam induit. — An hic fimgus revera ad S p h a e-
riam Sabuletorum B. Br. pertineat, uti docuit Berkeley
(Ann. and Mag of Nat. lli.st. 2d S., IX, p. 382), dubium
videtar.

44. D i c h a e n a s t r o b i 1 i n a Fr. (Summa Veg. Scand.
p. 403; Cooke, Brit. F. p. 932). In squamis strobilorum
Pini syl vest ris 1. prope Apeldoorn, ni. Julio a"^. 1877.

SNKI.PEKSÜKUK VAN P. A. GEURTS , TE NIJMEGEN.

r©\^-

^

NEDERLANDSCH KRUIDKUNDIG ARCHIEF.

VERSLAGEN EN MEÜEDEELINGEN

DER

NEDERLANDSCHE BOTANISCHE VEREENIGING

ONDER REUACTIE VAN

Dr. W. F. E. SUEINGAE, Dr. C. A. J. A. OUDEMANS
EN Th. H. A. J. abeleven.

üWL'cDc OL'tie.
3e DEEL — 2e Stuk.

NIJMEGEN,
BLOMHEET & TIMMEEMAN.

1879.

'X3/Q)^-

NEDERLANDSen KRUIDKUNDIG ARCHIEF.

VERSLAGEN EN MEDEDEELINGEN

DER

NEDERLANDSCHE BOTANISCHE VEREENIGING.

TWEEDE SERIE.
3e Deel, 2o Stuk.

I N H o IH).

Pag.
Overzicht der Mo f; soorten, welke in de Provinciën

van Nederland zijn waargenomen , gerangschikt van
het Noorden des lands naar het Zuiden , door Dr. C.

M. vander San deLacoste 163

Naamlijst van planten binnen de gemeente Apeldoorn ,
tusschen de jaren 1850 en 1878, waargenomen door

H. J, Kok Anker smit 175

Verslag van de twee en dertigste jaarvergadering der
Nederlandsche Botanische Vereeniging, gehouden te

Leiden, den 20en Juli 1878 214

Aanwinsten voor de Flora Mycologica van
Nederiand, van Juli 1877 tot 31 December
1878, door Dr. C. A. J. A. Oudemans. . 236
Bijdrage tot de Flora Algologica van Ne-
derland, door Dr. C. A. J. A. Oudemans . 258
Buitengewone (Winter-)Vergadering van de Nederlandsche
Botanische Vereeniging, gehouden te Amsterdam op

den 24en December 1878 259

Over de kTeming van Kaulfussia aescü

lifolia BI., door H. F. Jonkman ... 262
Iets over de kleuring van celkernen, door Dr. M,

T r e u b 264

OVERZICHT

DER

MOSSOORTEN,

UBRARY
NEW YORK
BOTANICAL

OAI^OEN

WELKE IN DE PROVINCIËN VAN NEDERLAND ZIJN

WAARGENOMEN, GERANGSCHIKT VAN HET NOORDEN DES

LANDS NAAR HET ZUIDEN,

DOOR

Dr. C. M. VAN DER SANDE LICOSTE.

Geslachten en Soorten.

o;

bc

'c

p

6

6
c

CD
P

>
O

c

iD

C5

o

0.'

p

c

o

■O

c

J3

5^

bb

S

3

E p h e m e r u m Hmpe.
serratiim Hmpe.
cohaerens Hmpe.

P h y s c 0 m i t r e 1 1 a Schpr.
patens Schpr.

Ephemerella C. Muil.
recurvifolia Schpr.

S p h a e r a n g i u m Schpr.
muticum Schpr.

P h a s c u ni L.
cuspidatum Schrei.
bryoïdes Dicks.
curvicollum Hedw.

—

—

— ■

Ned. Kruidk. Archief. III.

U

104

Geslachten en Soorten.

^

^

Si

■73

a5

c

-u'

^

•

»

r-1

CL

—

.—

y;

c:

^

■ ^

—

X-

"

• -

X

'C

~i

CJ

^

^

J:

CZ

1

1-^

y-^,

""

"3

-

^

1

si

1

te

F 1 e u r i d i u m Brid.
nitidum B. S.
subulatiim B. S.
alterniibliura B. S.

S y s t e g i u m Schpr.
crispuin Schpr.

Hymenostomum R. Br.
microstomum R. Br.
tortile B. S.

G y r o \v e i s s i a Schpr.
tenuis Schpr.

G y m n o s t o m u m Bryol. eur.
calcareum N. et //.

W e i s s i a Hedw.
viridula Brid.

1 ) i c r a n o w e i s s i a Lindb.
cirrhata Schpr.
Bruntoni Schpr.

T r e m a t o d o n Mich.
ambiguus Hedw.

D i c r a n e 1 I a Schpr.
crispa Schpr.
Schreberi Schpr.
cerviciilata Schpr,
varia Schpr.
rufescens Schpr.
heteromalla Schpr.

1) i c r a n u m Hedw.
montanuin Hedw.
flagellare Hedw.
scopai'ium Hedw.
majus Turn.
palustre La Pyl.
spurium Hedw.
undulatum Voit.
C a 111 p y I o p u s Brid.

I

165

Geslachten en Soorten.

^.

bü

3

flexuosus Brid.

ft'agilis Schpr.

turfaceus B. S.

brevipilus B. S.

L e u c o b r y II ni Ilmpe.

glaucum Schpr.

F i s s i d e n s Hedw.

bryoides Hedw.

exilis Hedw.

incurvus Schiv.

pusillus Wils.

crassipes Wils.

gyinnandrus Buse.

osmundoides Hedw.

decipiens de Not.

taxifolius Hedw.

adiantoides Hedw.

Ce ratodon Brid.

purpureus Brid.

L e p t o t r i c 11 11 m Hmpe.

tortile Hmpe.

vaginans Schpr.

homomallmii Schpr.

flexicaule Hmpe.

palliduni Hmpe.

P o 1 1 i a Ehrh.
cavifolia Ehrh.
mimitula B. S.
tnincata B. S.
intermedia Fürnr.
Heimii B. S.
Starkei C. MUI.
lanceolata C. Müll.

L) i d y m o d o n Hedw.
rubellus B. S.
luridiis Hsch.
cordatus Jur.

166

Geslachten en Soorten.

c
tt

^3

il

p
G

6

"03

0)

[S!

tb

3

3

cylindriciis Schpr.

Trichostomiira Sm.

tnphaceum Brid.

flavo-virens Bruch.

^__

B a r b u 1 a Hedw.

rigirla B. S.

—

ambigua B. S.

■ —

aloides B. S.

cavifolia Schpr.

marginata B. S.

muralis Hedw.

.

—

unguiculata Hedw.

fallax Hedw.

rigidula Milde.

.

cylindrica Schpr.

vinealis Brid.

revoluta Schw.

coiivoluta Hedw.

.

Driimmundii Mitt.

__

squarrosa Brid.

—

Brebissoni Brid.

subulata Brid.

_

.

laevipila Brid.

.

latifolia B. S.

.

ruralis Hedw.

—

—

\

intermedia Wils.

papil losa Wils.

—

—

—

_

' '

Cinclidotus P. B.

riparius B. S.

___

fontinaloides F. B.

—

Grim m i a Ehrh.

conferta Funk.

apocarpa Hedw.

—

—

—

1

1

crinita Brid.

1 1

orbicularis B. S.

pulvinata Sm.

1 1

trichophylla Grev.

1

167

Geslachten en Soorten.

c

-6
c
ei

ó

r-

0)

-o
c

aj

è

Ê

land.
Brab.

c

OJ

ai

o;

t

'^ , 1

:^s

^^

~

"^

S3

^^

C •"' 1

o

bc
3

S

R h a c o m i t r i u m ^/-/d.

aciculare Brid,

heterostichnai Brid.

fasciculai'e Brid.

laniiginosum Brid.

canescens Brid.

H e d w i g i a Ehrh,.

ciliata Ehrh.

Z y g; o d o n H. et T.

viridissimus Brid.

U 1 o t a Mohr.
Liidwigii Brid.
Brucliü Hsch.
crispa Brid.
crispi}la Briich.
phyllantha Brid.

O r- 1 11 o 1 1- i c h u m Hedw.
anomaium Hedw.
ciipiilatiim Hoffm.
obtusifoliiini Schrad.
affine Schrad.
fastigiatiini Bruch.
speciof^imi Nees.
pateiis Bruch.
straminenm Hsch.
fallax Schpr.
piiiniluni Sw.
tenellum Bruch.
dia])hanum Schrad.
pukheliiim Smith.
Lyellü H. et T.
leiocarpum B. S.
Sprucei Mont.

E n c a I y p t a Schrab.
viilgaris Hediv.
sti-eptocarpa Hediv.

T e t r a p 11 i s Hedw,

I I

I I I I

168

Geslachten ex Soorten.

E

c

'S

6

r-

ir.

a;

o

"3
O

!^

1
csi

^

^

12;

fcC

Si

pellucicia, Iledw.

S p 1 a e h n u m L.

ampuUaceuni L.

Physcomitrium Brid.

sphaericum Brid.

eurystomurii Sendln.

pyrifonne Brid.
Entosthodon Schw.

ericetorum Schpr.

F u n a r i a Schreb.

fascicularis Schpr.

hygrometrica Hedw.

L e p t 0 b r y u m Schpr.

pyi'ifonne Schpr.

W e b e r a Hedw.

elongata Schw.

nutans Hedw,

cru da Schpr.
annotina Schw.

carnea Schpr.
albicans Schpr.

B r y u m JJill.

luridum Ruthe.

pendulum Schpr.
inclinatum B. S.

Warneuiii Blavd.

lacustre Bland.

1

Marratii Wils.

uliginosum B. S.

fallax Milde.

intermedium B. S.

cirratum H. et H.

bimum Schreb.

1 1

1

1

torquescens B. S.

erytbrocarpum Schw.

i

murale Wils.

i 1

1

ati'opurpureiini W. et M.

1

'

1

169

Geslachten en Soorten.

c

'c

o

CD

S3

O)

tSl

c
3

alpinum X.
caespiticium L.
badium Bruch.
argenteurn L.
capillare L.
cyclophyllum B. S.
pallens Sw.

pseudotriquetrum Schw.
Neodamense Itz.
tnrbinatum Schio.
roseum Schreb.

M n i u m L.
cuspidatuiii Hedw.
affine Bland.
insigne Mitt.
undulatum Hedw.
rostratum Schw.
horniim L.
serratum Brid.
stellare Hedw.
cinclidioides Blytt.
punctatum Hedw.
subglobosum B. S.
C i n c 1 i d i u m Sw.
stygium Sw.

Catoscopium Brid.
nigritum Brid.

M e e s e a Hedw.
uliginosa Hedw.
tristiclia B. S.

P a l u d e 1 1 a Ehrh.
squarrosa Ehrh.
Aulacomnium Schw.
androgynum Schw.
palustre Schw.
B a r t r a ni i a Hedw.
ithypliylla Brid.

I I

I I

170

Geslachten en Soorten.

f~

•

.

,

o

OJ

OJ

OJ

c

-1-9

^

*

— r

J2

^(

■;

o—

X

c;

, ^

^^

,—^1

^

Tl

s

OJ

ÖJ

1— ^

1

ë

-^

1)

- K

'^

Q

o

OJ p

O 1

/Z

ts:

n:

■^

fcD

3

S

pomiformis Hedw.

P h i 1 o n o t i s Brid.
capillaris Lindb.
Marchica Brid.
fontana Brid.

A t r i c h u m P. B.
undulatum P. B.
angustatum B. S.
tenellum B. S.

P o g o n a t u m P. B.
nanum P. B.
aloirtes P. B.
urnigerum P. B.

Polytrichum L.
gracile Menz.
formosum Hedw.
piliferum Schreb.
juniperinum Hedw.
strictum Banks.
commune L.

D i p h y s c i u m Mohr.
foliosura Mohr.

B u X b a u m i a Hall.
aphylla Hall.

Fontinalis Dill.
antipyretica L.
laxa Milde.

C r V p h a e a Mohr.
heteromalla Mohr.

Leptodon Mohr.
Smithii Mohr.

N e c k e r a Hedw.
pumila Hedw.
crispa Hedw.
complanata Hübn.
H o tn a 1 i a Brid.

171

Geslachten en Soorten.

^

,

T^

0)

-o

Oi

0")

c

-1^

_;

•

■n

-O

.s

_C3

A-i

CS
o;

o

0)

o

r^

ei

c5

6

Q

0)

o

IE

03

C3

1

M

0)
03

(SI

1

bc

ti'ichomanoides -5. S.

Leucodon Schw.
sciuroides Schw.
A n t i t r i c h i a Brid.
curtipendula Brid.

Pterygophyllum £rid.
lucens Brid.

L e s k e a Hedw.
polycarpa Ehrh.
A n o m o d o n H. et T.
attenuatus Hartm.
viticulosus H. et T.

T h u i d i u m Schpr.
tamariscinum B. S.
recognitum Schpr.
abietinum B. S.
Blandowii B. S.

P y 1 a i s i a Schpr.
polyantha B. S.
Cylindrothecium Schpr.
concinnum Schpr.
C 1 i m a c i u m W. et M.
dendroides W. et M.
I s o t h e e i u m Brid.
myuium Brid.

Homalothecium Schpr.
sericeum B. S.

Camptothecium Schpr.

lutescens B. S.

nitens B. S.

B r a c h y t h e c i u m Schpr.

salebrosum B. S.

glareosum B. S.

albicans B. S.

velutinum B. S.

172

Geslachten en Soorten.

o

■'t q

£ 2

te

3

rutabuluni .8. 5'.
rivulare £. S.
populeum £. S.
pliimosum £. S,
Scleropodium Schpr.
caespitosuin Schpr.
E u r h y n c h i u m Schpr.
myosuroides Schpr.
striatum £. S.
crassinervium Schpr.
piliferum £. S.
speciosum Schpr.
praelongum B. S.
abbreviatum Schpr.
pumilum Schpr.
Stokesü B. S.

Rhynchostegium Schpr.
tenellum B. S.
curvisetum Lindb.
confertum B. S.
Megapolitanum B. S.
niurale B. S.
rusciforme B. S.

T h a 111 n i u m Schpr.

alopecurum Schpr.

P 1 a g i o t h e c i u ni Schpr.

denticulatum B. S.

elegans Schpr.

Roesei Schpr.

sylvaticum B. S.

undiilatum B. S.

Silesiacuin B. S.

A m b I y s t e g i u m Schpr.

subtile B. S.

serpens B. S.

Juratzkae Schpr.

radicale B. S.

173

Geslachten en Soorten.

c

O)

'S

p

6

■o

c

c

O)

-o

c

;5

(S!

[SI

3;

I

bD

s

irriguum Schpr.
fluviatile B. S.
?Kochii B. S.
riparium £. S.

H y p n u m BUL
Sommerfeltii Myr.
elodes Spruce.
chrysophyllum Brid.
stellatum Schreb.
polygamum Schpr.
aduncum Hedw.
vernicosum Lindb.
intermedium Lindb.
Sendtneri Schpr.
lycopodioides Schw.
exannulatum Gümb.
fluitans L.
uncinatum Hedw.
filicinum L.
commutatum Hedto.
rugosum Ehrh.
iraponens Hedw.
cupressiforme L.
Patientiae Lindb.
Hal dan i Grev.
moiluscum Hedw.
crista castrensis L.
palnstre L.
cordifolium Hedw.
giganteum Schpr.
cuspidatum L.
Schreberi Willd.
purum L.
stramineum Dicks.
scorpioides L.

H y l o c o m i u m Schpr.
splendens Schpr.
brevirostrum Schpr.

ilA

Geslachten en Soorten.

c

p

Ö

C

fa

a5

S

0)
ir.

s

o

o

1

c

1

si

3

s:

1

tb

3

a

squarrosum Schpr.
triquetrum Schpr.
loreum Schpr.

A r c h i d i u m Brid.
alternifolium Schpr.
Andreaea Ehrh.
rupestris Schpr.
Sphagnum Dill.
acutifolium Ehrh.
rubelium Wils.
fimbriatum Wils.
recurvum P. B.
cuspidatura Ehrh.
squarrosum Pers.
teres Angstr.
Wulfii Girgens.
rigidum Schpr.
Mülleri Schpr.
subsecundum IV. et II.
moUuscum Bruch.
cymbifolium Ehrh.

1

1

—

— ■

NAAMLIJST VAN PLANTEN

BINNEN DE GEMEENTE APELDOORN, TUSSCHEN DE
JAREN 1850 EN 1878, WAARGENOMEN i)

DOOR

H. J. KOK ANKERSMIT.

Ranuncniaceae. Juss,
T h a 1 i c t r u m f 1 a v u ni L. Op de grens der gemeente

Twello , bij den Teuge.
A n e ra o n e n e m o r o s a L. Overal in bosschen en heggen.
B a t r a c h i u m h e d e r a c e n m L. Veel in stilstaand en

vlietend water. Wtt
B a t r a c h i u m d i v a r i c a t u m Schrk. Overal in slooten.
Batrachium hololeucos Lloyd. In slooten op het Wor-

minger veld,
Batrachium p e n i c i l 1 a t u m Dum. Als voren.
Batrachium h e t e r o p h y 1 1 u m Wigg. Overal in slooten.
R a n u n c u 1 u s L i n g u a L. In slooten op den Ankelaar,

het Broekland en in de buurt Oosterhuizen te Beekbergen.

>) De namen van hen, die reeds vóór 1850 iets omtrent de flora van
Apeldoorn bekend maakten , zijn in deze lijst verkort opgenomen.

176

R a n u n c u 1 u s F I ;i iii iii u 1 a L. Overal iii sluuten en op

lage gronden
Ranunculus acris L. Algemeen in weilanden.
Ranunculus re pens L. Algemeen op ruige plaatsen enz.
Ranunculus b u 1 b o s u s X. In zandige weilanden , niet

algemeen.
Ranunculus scleratus L. Hier en daar, nog minder

dan de voorgaande.
F i c a r i a R a n u n c u 1 o ï d e s Mönck. In akkermaalsheggen

en bosschen.
Caltha palustris L. Yeel aan de lagere zijde der gemeente.
A q u i 1 e g i a v u 1 g a r i s L. Vond ik éénmaal , verwilderd ,

onder een akkermaalsheg op den Ankelaar.
Njmphaeaceae. DC.
N u p h a r 1 u t e u m Sm. In den groeten vijver van het Park

op het Loo.

Papaveraceae. DC.
Papaver A r g e m o n e L. Komt hier en daar in weinige

exemplaren voor.
Papaver Rhoeas L. Als voren op moesgronden ; op

bouwland zelden.
Papaver Rhoeas L. var. s t r i g o s u ra. Het Loo. 1872.
Papaver dubium L. Veel op het klaverveld, hieronder

vermeld. 1877.
Papaver somniferum L. Ontvlucht uit de kuituur.

Boerderij het Woud te Beekbergen. 1877.
C h e 1 i d o n i u m m a j u s L. Niet zeer algemeen onder heggen.

Fumariaceae. DC.
Fumaria officinalis Z. In moeshoven niet algemeen.
F u m a r i a c a p r e o 1 a t a L. Onder lage struiken op de

buitenplaats TFelgelegen te Apeldoorn. 1875.
Craciferae. Juss.
N a s t u r t i u in o f f i c i n a 1 e R. Bm. In slooten op den

Ankelaar , de Mheen , te Beekbergen , enz.
N a s t u r t i u ni a m [) h i b i u m R. Brn. Nog al zeldzaam in

slooten.

477

Nasturtium palustre DC. Op moesgronden en lage
akkers niet algemeen.

A r a b i s G e r a r d i Bess. Op grasgrond op de boerderij het
Woud te Beekbergen. 1875. 1 Exemplaar.

A r a b i s h i r s u t a Scop. Bij de vorige in meerdere exem-
plaren.

Ca r da mine sylvatica Link. Bosch de Ee?idracht , onder
struiken. 1874,

C a r d a m i n e h i r s u t a L. Op vette gronden onder hak-
hout, zeldzaam.

Cardarnine pratensis L. Algemeen.

C a r d a m i n e a m a r a L. Beekberger Woud Wtt. vóór 1850.
K. Ank. 1853. Langs de Griftbeek te Apeldoorn 1852 en
later.

Sisymbrium officinale L. Onder heggen en op ruige
plaatsen , algemeen.

Sisymbrium Alliaria Scop. Bij de 2e sluis van het
Apeldobrnsche kanaal ; onder hooge boomen achter het paleis
het Loo.

Sisymbrium T h a 1 i a n u m Gaud. Hier en daar in tuinen.

E r y s i m u m C h e i r a n t h o ï d e s L. Op moesgronden ;
zelzaam op bouwland.

Erysimum oriëntale R. Brn. In vele exemplaren vond
ik deze plant onder bruine Boonen, in 1872, op een terrein
dat jaren lang als houtwal had gediend. Door het wieden
is de plant aldaar verdwenen. In 1851 vond ik haar op
bouwland achter Hunderen te Twello en in 1877 in groote
hoeveelheid aan het Pothoofd te Deventer.

Erucastrum Pollichii Flor. Frib. Dezen zomer (1877)
nam ik de plant waar in enkele exemplaren op een nieuw
aangelegden grindweg langs het kanaal alhier, blijkbaar
aldaar aangevoerd met grind uit de Waal. Voorts nog aan
de nieuwe losplaats, op eene plek waar Waalsteenen hadden
gestaan.

D r a b a v e r n a L. Algemeen op bouwland.

C a m e 1 i n a m i c r o c a r p a Andrz. Hier en daar verwilderd.

178

T h 1 a s p i a r V e n s e L. Nu en dan ia tuinen en op bouw-
land.

T e e s d a I i a n u d i c a u 1 i s B. Brn. Algemeen op schrale
plaatsen.

L e p i d i u m ruderale L. In 1872 overvloedig langs wegen
in het voormalige Beekbergerwoud, en in 1875 veel langs
den spoordijk in de buurt Wormingen , op de zwarte aard-
bekleeding van gronden, onmiddellijk daaraan grenzende. Thans
aldaar nog aanwezig.

Capsella Bursa Pastoi'is Mönch] Algemeen.

Senebiera Coronopus Poir, Eens op moesgrond in 1 872
gevonden, doch sedert verdwenen.

Senebiera didyma Pers. In 1853 nam ik deze plant
en thans nog alle jaren waar, in de omgeving van deleder-
fabriek te Apeldoorn, Zeer zeker is zij daar aangevoerd met
Palermo-Sumak , die, na gebruikt te zijn, op de algemeene
mestvaalt komt en zoo verspreid wordt. Door de zwaarte der
zaden , en daar geen vogels deze verplaatsen, blijft de plant
lokaal. De planten, te Leiderdorp gevonden, hebben waar-
schijnlijk denzelfden oorsprong van de lederfabriek te Leiden.

Raphanus Raphanistrum L. Zeer algemeen.
Violaceae. DC.

Viola palustris L. Aan slootkanten op de lage kant der
gemeente. Veel te Beekbergen.

Viola odorata L. Park te Loo , weinig.

Viola sylvatica Fries, Grenzen der gemeente bij de Kar.
Vroeger in 't Beekbergerwoud. Soerensche bosch fFtt.

Viola c a n i n a L. Vrij algemeen.

Viola c a n i n a L. var. e r i c e t o r u m. Veel op lage hei-
develden.

Viola lancifolia Thor e. Heide bij Apeldoorn , Loenen ,
etc. Wtt. Buurt Wormingen, weinig, 1852. K. Ank.

Viola tricolor L. var. a r v e n s i s. Algemeen op moes-
gronden.

Droseraceae. DC.

D r o s e r a r o t u n d i f o 1 i a L Zeer algemeen.

179

D I' o s e r a i n t e r m e d i a Hayne. Zeer algemeen.
Polyg'aleae. Juss.

Polygala vulgaris L. var. o x y p t e r a. Langs wegen
vrij algemeen.

Polygala ra u t a b i 1 i s Dum. Eenmaal aangetroffen in
Krepelsbosch.
Sileneae. DC.

S a p o n a r i a o f f i c i n a 1 i s L. Zeirlzaam op wallen en onder
heggen op den Ankelaar en te Broekland.

Silene i n f 1 a t a Sm. Eenmaal op weiland op de bouwhoeve
het Woud te Beekbergen. Is thans aldaar verdwenen.

L y c II n i s E I o s C u c u I i L. Algemeen op lage weilanden.

L y c h n i s v e s p e r t i n a Sihth. Trof ik aan onder rogge te
Nieuw-Millingen en dit jaar op een klaverveld alhier, zie
hieronder.

L y c h n i s d i u r n a Sibth. Aan de lage zijde op den Anke-
laar en te Broekland. Aan de hooge zijde te Hoog-Soeren
in akkermaalsbosch.

A g r o s t e m m a G i t h a g o L. Aan de grens der gemeenten
Nijbroek en Voorst Zeldzaam. Buurt Wormingen -1878 over-
vloedig.

Alsineae. DG.

S a g i n a p r o c u m b e n s L. var. h u ra i 1 i s. Algemeen.

S a g i n a p r o c u m b e n s L. var. f o n t a n a Fr. Enkel in
moeshoven.

Sagina nodosa E. M. Algemeen op drassige plaatsen.

S p e r g u 1 a a r v e n s i s L. var. vulgaris Bonn. Algemeen.

L e p i g o n u m r u b r u m Walhlb. Vi-ij algemeen op zand.

M o e h r i n g i a t r i n e r v i a Clairv. Onder boomen in het
Park en het Soerensche bosch,

H o 1 o s t e u ra u m b e 1 1 a t u m L. In 1 873 op zandig bouw-
land aan de Loolaan te Apeldoorn. Is overigens nergens te
vinden.

S t e 1 1 a r i a media VUL Algemeen op moesgronden.

Stellaria Holostea L. Ook zeer algemeen op schaduw-
achtige plaatsen.
Ned. Kruidk. Archief. III. 13

■180

Steil ai ia glauca With. In slooten te Wormingen , An-
kelaar, Broekland , Beekbergen enz.

Stellaria Dilleniana Mönch. Zeer algemeen.

Steil aria graminea L. Op weiland, onder heggen, veel
minder algemeen.

Stellaria u 1 i g i n o s a Murr. Op den Ankelaar, te Broek-
land , Beekbergen.

M a 1 a c h i u m a q u a t i c u m Fr. Bij den Stinkraolen, overi-
gens zeer zeldzaam.

Cerastium glomeratum Thuil. Algemeen op zand-
gronden.

C e r a s t i u m s e m i d e c a n d r u in L. Veel minder alge-
meen dan de voorgaande.

Cerastium triviale Link. Veel op grazige plaatsen.

Cerastium ar ven se L. Kanaaldijk onder Wormin-
gen , enz.

Elatineac Cambess.

Elatine hexandra DC. Veel langs de boorden van 't Ka-
naal naar Dieren. K. Ank. Uddelermeer. U n i o. 1849.
Lincae DC.

L i n u m c a t h a r t i c u m L. Veel op drassige plaatsen en
heidevelden.

R a d i o 1 a 1 i n o ï d e s Gm. Zeer algemeen in de geheele
gemeente.

Malvaceae R. Brn.

M a 1 v a s y 1 V e s t r i s L. In de buurt van boerenwoningen
op het Loo, verwilderd.

M a 1 v a V u 1 g a r i s Fr. Veel te Beekbergen en Loenen ,
voorts te Uttel en Meerveld.
Tiliaceae Juss.

T i 1 i a g r a n d i f o 1 i a Ehrh. Hier en daar aangeplant.

T i 1 i a p a r v i f o 1 i a Ehrh. Als de voorgaande , doch meer
algemeen.

Hypericineae DC.

II y p e r i c u m p e r f o r a t u m L. Algemeen.

11 y [) (^. r i e n m li ii rn i f' u s u m L. Vi ij algemeen.

181

H y p e r i c u rn q u a d r a n g u 1 u ni i. Zeer enkel onder Beek-
bergen en op den Ankelaar.

H y p e r i c u m p u 1 c h r n m L. Langs den rijksweg in het Soe-
rensche bosch, bij het Tolhuis ; Kok Ank. Hoenderloo La c.

H y p e r i c u m m o n t a n n m L. Werd te Hoenderloo aange-
troffen. Lac. 1878. K. Ank.

H y p e I" i c u m e 1 o d e s L. Slooten a/d Zutphenschen weg.
Veel aan het Bleeke Meer te Uttel.
Acerineae DC.

Acer Pseudoplatanns L. Aangeplant.

Acer campestre L. Aangeplant.
Greraniaceae DC.

Geranium p u s i 1 1 u m L. Onder heggen enz., vrij alge-
meen.

Geranium d i s s e c t u rn L. Zeer enkel op klavervelden ;
met zaaizaad ingevoerd.

G e r a n i u m m o 1 1 e L. Onder heggen hier en daar.

Geranium R o b e r t i a n u m. L. x- Weinig algemeen.

Erodium cicutarinm L'Her. Li 1877 op klaverland
aangetroffen.

Erodium p i m p i n e 1 1 i f o 1 i u m. DC. Zeer algemeen.
Balsamiueae Rick.

Impatiens Noli tangere Z. Onder hakhout bij den
Teuge, grensgemeente Twello.
Oxalideae DC.

Oxalis Acetosella L. Veel onder kreupelhout te het
Loo en Beekbergen.

Oxalis s t r i c t a L. Veel in moeshoven.
Celastrineae R. Bm.

R h a m n u s F r a n g u 1 a L. Zeer algemeen.
Papiliouaceae L.

U 1 e X e u r o p a e u s Z. Alleen op de heide achter Schoonbroek,
buurt Ankelaar.

S a r o t h a m n u s v u 1 g a r i s Wimm. Vee! op heidevelden en
in bosschen.

G e n i s t a p i I o s a L. Minder algemeen op heidevelden.

182

G e n i s t II a n g 1 i c a i. Zeer algemeen op heidevelden.

Ononis spinosa L. Op de grens der gemeente Nijbroek
zeldzaam.

M e d i c a g o 1 u p u 1 i n a L. Zeer algemeen op weilanden.

Medicago maculata W. Reeds in 1 853 waargenomen
om en bij de lederfabriek te Apeldoorn: met Sumak aan-
gevoerd. Vertoont zich nog telken jare met de volgende op
dezelfde plaats.

Medicago denticulata IV. Als bovenstaande.

T r i f o I i u m p r a t e n s e L. Algemeen verbouwd.

T r i f o 1 i u m medium L. Eenmaal op den Teuge gevonden
onder hakhout.

Trifolium arvense L. Bermen der Deventer en Zut-
fensche straatwegen. Overigens zeldzaam.

Trifolium i n c a r n a t u m L. Wordt nu en dan verbouwd.

Trifolium r e p e n s L. Komt hier en daar voor.

T r i f I) 1 i u m p r o c u m b e n s L. In 1877 op een klaverveld
bij groote hoeveelheden waargenomen , zie hieronder.

T r i f o 1 i u m m i n u s Relh. Zeer algemeen.

Lotus c () r n i c u 1 a t u s L. Algemeen.

Lotus uliginosus Schrank, idem.

Coronilla scorpioides Koch. In 1872 gevonden onder
struiken bij de lederfabriek te Apeldoorn, ingevoerd met
Sumak. Zie hieronder.

O r n i t h o p u s p e r p u s i 1 1 u s L. Zeer algemeen.

Ornithopus sativus Brot. Verwilderd gevonden langs
den Deventer straatweg bij Hohenheim en op de Mheen te
Apeldoorn. 1876.

Vicia Cracca L. Komt weinig voor, slechts nu en dan op
weiland of aan het Kanaal.

Vicia s e p i u m L. Zeer zeldzaam.

Vicia angustifolia Roth. var. s e g e t a 1 i s. Niet alge-
meen op roggevelden.

E r V u m h i r s u t u m L. Algemeen.

Lathyrus pratensis L. Spaarzaam op vochtige wei-
landen.

\

183

O r o b 11 s t u b e r o s u s L. Vond ik in 1872 veel te Hoen-
derloo aan de wegen. Hare variëteit tenuifolius Koch,
in 1855 door Lac. het eerst aldaar waargenomen, vond ik
in 1872 overvloedig terug en in 1876 op de hooge Soeren-
sche heide bij het zoogenoerade Observatorium.
Aiiijgdaleae Juss.

Prunus s p i n o s a L. Is zeer algemeen , terwijl

Prunus fruticans ff^eike voor het eerst in 1875 door
mij werd waargenomen, met de voorgaande, bij den water-
korenmolen te Beekbergen.

Prunus P a d u s i. Broekland , Beemte, Ankelaar enz. in
akkerraaalsheggen , enz.
Rosaceae Juss.

Spiraea saliclfolia L. Veel aan slooten in de Mheen ;
vroeger ook in de Pasch.

S p i I' a e a U 1 ni a r i a en var. d e n u d a t a Hayne. De soort
zeer algemeen , de var. minder.

G e u m u r b a n u m L. Redelijk algemeen naar den lagen kant.

Geum rivale L. Beekbergerwoud 1853. Kok Ank. Vóór
1853 Wtt. Thans 1878 nog in de buurt te vinden.

Ru b u s Ida eus. Z. Zeer enkel in het boschvanhetParkophetLoo.

Rubus vulgaris Whe. Vrij algemeen.

R u b u s S p r e n g e 1 i i W^. Apeldoorn ; De B r u ij n.

Rubus c a e s i u s L. Zeldzaam.

Fragaria vesca L. Vrij algemeen in heggen, enz.

Coma r u m p a I u s t r e L. Algemeen in slooten.

P o t e n t i I 1 a a n s e r i n a L. Komt tamelijk algemeen voor.

Poten tilla reptans L. Meer dan de vorige.

P o t e n t i I 1 a p r o c u m b e n s Siöth. Eens onder heggen bij
de Eendracht door mij gevonden.

Potentilla Tor men tilla Sidth. Zeer algemeen.

P o t e n t i I I a v e r n a L Komt weinig voor.

Potentilla a I b o-s t e r i I i s Garcke. Kwam vroeger in
het Beekbergerwoud voor.

A g r i m o n i a E u p a t o r i u m L. Zeer enkel op de grens
der gemeente Nijbroek.

'18 'f

Rosa c i n 11 ;i lil o m e ii L. Eene enkele maal verwilderd aan-
getroffen .

Rosa c a n i n a L. Sper. Algemeen.
Sanguisorbeae Lindl.

A 1 c h e m i 1 I a a r v e n s i s Scop. Algemeen.
Poinaceae Lindl.

Crataegus Oxyacantha L. i 878. Zeldzaam.

Crataegus monogyna Scop. Algemeen.

S o r b u s A u c u p a r i a L. Algemeen in heggen , enz.

Amelanchier Canadensis T. en G. In 1 874 onder
een akkermaalsheg bij den Kopermolen de Vlijt aangetroffen.
Ouagrariae Jhss.

E p i I o b i n m a n g u s t i f o 1 i u m L. Verspreid, niet algemeen.

E p i I o b i n m li i r s u t u m L. In slooten van de boerderij
het Woud te Beekbergen, zeer zelden. 1877. — In 1853
veel in het bo.sch zelf.

E !> i 1 o b i u m m o n t a n u m L. Algemeenste soort.

E p i 1 o b i u m p a 1 u s t r e L. Ook zeer algemeen.

E p i 1 o b i u m t e t r a g o n u m L. Zeldzaam nnar de kanten
van Broekland.

O e n o t h e r a b i e n n i s. L. Gekv^eekt in boerentuinen. Komt
zeer enkel verwilderd voor.

Isnardia palustris L. Loenen (gemeente Apeldoorn).
Flora Oudemans.

Circaea Intetiana Z. Vroeger 18.53 veel in het Beek-
bergerwon d , thans aldaar verdwenen; doch knmt nog voor
achter den waterval in het Park oji het Loo.
Halorajyeae R. Bm.

M y r i o p h y I I n m v e r t i c i I I a t n m L. Veel in sluoten
op den Ankelaai', in Broekland, en/.

M y r i o p h y 1 1 u in a 1 t e r n i f 1 o r n m ÜC. Is hier zeer al-
gemeen in slooten en in het kanaal.
Callitricliineae Link.

C a 1 1 i t r i e h e s t a g n a I i s Scop. Veel in sludtcn , biinit
V/ormingen.

C a I I i t r i o h e v e r n a 1 i s K'üfz. Veel in slooten, bniirt Wormincren.

I

■185

C a 1 1 i t r i c h e a u t u m n a I i s L. In de Griftbeek.
Lj'tlirarieae Juss.

L y t h r u ra S a 1 i c a r i a L. Kanaal naar Hattem, Vaassensche
grens. Overigens zeldzaam.

P e p 1 i s P o r t u 1 a L. Vrij algemeen in stilstaand water.
Portnlacaceae Juss.

M o n t i a m i n o r Gmel. Zeldzaam op bouwlanden. Eierstreek;
bij het Fort , enz.

Montia rivularis Gmel. Slooten in de buurt Wor-
mingen.

Paroiiychieae HU.

Corrigiola littoralis L. Kwam vroeger voor in den
Nieuwen Enk te Apeldoorn. Thans nog op bouwlanden en
heidestreken bij Asselt.

I I 1 e c e b r u m V e r t i c i 1 1 a t u m L. Zeer algemeen.
Scleraiitheae Link.

S c 1-e r a n t h u s a n n u u s L. Zeer algemeen.
Crassulaceae DC.

S e d u m p u r p u r a s c e n s Koch. Zeer zeldzaam op het Loo,
den Ankelaar en het Broekland.

Sedum acre L. Wordt als randplant in tuinen gekweekt.

S e m p e r V i V u m t e c t o r u m L. Alleen aangeplant op boe-
rendaken.

Grossalarieae DC.

R i b e s n i g r u m L. Kwam vroeger veel voor in het Beek-
bergerwoud 1853. Thans aldaar door kuituur verdwenen.
Saxlfrageae Vent.

C h r y s o s p 1 e n i u m a 1 t e r n i f o 1 i u m L. In 1 853 in
groüten getale in het Beekbergerwoud en bij den Teuge op
weiland aangetroffen. Thans, 1877, op beide plaatsen door
kuituur verdwenen. Komt echter nog veel voor langs de
Oroote Wetering bij de Kar , grensgemeente Voorst.

C h r y s o s p 1 e n i u ra o p p o s i t i f o 1 i u m L. In het Beek-
bergerwoud vóór 1850 door W 1 1 e w a a 1 aangetroffen. Door
mij in 1853 in de buurt Engeland onder Beekbergen aan
beekjes, alwaar de plant ook verdwenen is.

186

Umbelliferae Juss.
II y d r o c o t y 1 e v u 1 g a r i s L. Algemeen op lage moerassige

plaatsen.
Cicuta V i r o s a L. Komt in de gemeente alleen voorin

het Bleeke Meer te Uttel, waar ik de plant aantrof in 1875.
H e 1 o fc' c i a d i u m i n u n d a t u m Koch. Zeer algemeen in

slooten.
A e g o p o d i u m P o d a g r a r i a L. Overal.
C a r u m C a r v i L. Op het Ossenvekl en in de Eierstreek.
P i ni p i n e 11 a mag n a L. Vond ik dezen zomer in een

exemplaar op het weiland «Ossenvekl. "
Pimpinella Saxifraga L. Aan de Zutfensche weg en

op den kanaaldijk naar Dieren.
Pimpinella Saxifraga Z. var. dissectifolia. Zut-
fensche weg.
B e r u 1 a a n g u s t i f o 1 i a Koch. Beemte. Ankelaar. Beekbergen.
Sium latifolium L. In slooten te Beekbergen en op den

Ankelaar.
Oenanthe fistulosa L. Vrij algemeen in slooten.
O e n a n t h e P h e 1 I a n d r i u m Lam. Veel zeldzamer dan

de voorgaande. Komt voor in slooten bij het woud te Beek-
bergen, de Beemte, Ankelaar, Broekland en het Loo.
A e 1 1) u s a C y n a p i u m L. Heb ik niet anders aangetroffen

dan op moesgronden in de Eierstreek (kom van het dorp).
Angelica sylvestris L. Meer bepaald vourkomend te

Noord-Apeldoorn , Beemte, Ankelaar: op dmge plaatsen te

Uttel en op het Hof aldaar,
P e 11 c e d a n u m C h a b r a e i Rchb. Komt alhier voor volgens

de Flora van Nederland door Oudemans , pag. 185.
T h y s s e I i n u m p a 1 u s t r e Hoffin. Is hier zeer algemeen.
Pastinaca sativa L. Uiterst zeldzaam. In 1877 veel bij

den üeventertol.
H e r a c I e u m S p h o n d y 1 i u m L. Zeldzaam. Veel in de

buurt Oosterhuizen te Beekbergen.
D a u c u s C a r o t a L. Veel op weilanden in de Mbeen en het

Ossenveld , overigens nog al zeldzaam.

187

Torilis Anthriscus Gmel. Tri)f ik niet anders aan dan
in het Park op het Loo en in de buurt Oosterhuizen te
Beekbergen.

Torilis helvetica Gm. Op een klaverveld alhier 1877,
zie hieronder.

Torilis nodosa Gaertn. ld. ld.

S c a n d i X P e c t e n V e n e r i s Z. ld. ld.

Anthriscus sylvestris Hoffm. Algemeen , doch niet
overvloedig.

Anthriscus Cerefolium Hoffm. Eenmaal aangetroffen
in eene weide te Broekland.

C h a e r o p h y 1 1 u m t e m u 1 u m L. Algemeen.
Araliaceae Juss.

Hedera Helix Z,. Kwam vroeger overvloedig voor in het
Beekbergerwoud. Nog hier en daar in bosschen. Park 't Loo.
Caprifoliaceae Juss.

Adoxa Moschatellina L. Vroeger zeer veel in het Park
op het Loo, thans daar niet meer te vinden.

Sambucus nigra L. Komt zelden verwilderd voor.

V i b u r n u m O p u 1 u s L. Algemeen in heggen.

L o n i c e r a P e r i c 1 y m e n u m L. Algemeen.
Stellatae L.

S h e r a r d i a a r v e n s i s L. Eens , in enkele exemplaren ,
in de buurt van de lederfabriek te Apeldoorn. In 1877 over-
vloedig op het klaverveld hieronder vermeld. Met sumak
aangevoerd.

G a 1 i u m A p a r i n e L. Zeer algemeen.

G a 1 i u m u 1 i g i n o s u m L. Te Noord-Apeldoorn , Ankelaar,
Beemte.

G a 1 i u m p a 1 u s t r e L. Zeer algemeen.

G a 1 i u m v e r u m L. Alleen aangetroffen in de buurt Engeland
te Beekbergen , te Ugt helen , Hoog-Soeren en te Loenen.

G a 1 i u m M o 1 1 ti g o L. Zeer algemeen.

Galium saxatile L. Minder algemeen.
Valerianeae DC.

Valeriana officinaiis L. var. Sambucina. Algemeen.

188

Valeriana dioica L. Minder algemeen, vooral in liet
Noord-Oostelijk gedeelte der gemeente.

Valerianella olitoria Poll. Onder koren aan de gren-
zen der gemeenten Nijbroek en Twello.
Dipsaceae Juss.

Dipsacus sylvestris Mill. Aan slooten op de grens der
gemeente Nijbroek.

Succisa praten sis Mönch. Zeer algemeen.

Scabiosa Columbaria L. Apeldoorn. B ü s e. De plant
schijnt echter verdwenen, althans ik heb haar steeds te ver-
geefs gezocht.

Compositae Adans.

E u p a t o r i u m c a n n a b i n u m L. Zeer algemeen.

Tussilago Farfara L. Eene kleiplant zijnde, is het niet
te verwonderen, dat ik haar slechts een paar malen aantrof,
zonder stand te honden.

A s t e r b r u m a 1 i s N. ah E. In 1870 in tamelijke hoeveel-
heid gevonden aan de Griftbeek tusschen de Ram en Jonas.

B e 1 I i s p e r e n n i s L. Algemeen.

E r i g e r o n c a n a d e n s i s Ij. Komt weinig en dan nog
spaarzaam voor.

E r i g e r o n a c r i s L. Op de heide bij Wateiloo en op de
heide achter Wenum in enkele exemphiren.

Solidago Virgaaurea fj. Veel in de Hoenderloosche
bosschen.

B i d e n s t r i p a r t i t a L. Vrij algemeen in slooten door de
geheele gemeente.

B i d e n s c e r n u a L. Komt veel minder algemeen voor. Veel
op den Ankelaar, Broekland , het Loo , enz.

F i 1 a g o m i n i m a Fr. Zeer algemeen op droge gronden en
heidestreken.

G n a p h a 1 i u in s y 1 v a t i c u m L. Minder algemeen in bos-
schen en langs wegen.

G n a p h a 1 i u lu u 1 i g i n o s u m T,. Algemeen op vochtige
plaatsen

G n a II 11 a I i u ni d i o ï c n m L. Algemeen op heidevelden.

i89

Artemisia v u 1 g a r i s L. Zeer zeldzaam. Eendracht. Beek-
bergen. Uttel.

T a n a c e t u ni v u 1 g a r e L. Vrij algemeen.

A c h i 1 1 e a P t a r m i c a L. Menigvuldig op lagere plaatsen.

A c h i I 1 e a M i 1 1 e f o I i u m L. Meer dan de vorige overal
voorkomend.

Anthemis arvensis L. Algemeen op bouwlanden.

Matricaria Chamomilla L. Komt nu en dan onder
rogge voor. Is tamelijk zeldzaam.

C h r y s a n t h e m u m L e u c a n t h e m u m i. Zeer algemeen.
Komt op klavervelden 'meest het 2e jaar en verdwijnt dan
met het natuurlijke gras.

C h r y s a n t h e m u m P a r t h e n i u m Pers. Vond ik slechts
eenmaal in 1853 onder Broekland.

C h r y s a n t h e m u m i n o d o r u m L. Zeldzaam op de grens
der gemeente Nij broek.

Chrysanthemum s e g e t u m L. Vertoont zich nu en
dan op de verschillendste plaatsen in grooten getale, doch
is veel minder algemeen dan C h r y s. L e u c a n t h e m u m.

A r n i c a rn o n t a n a Z. Overvloedig op weilanden in het Noord-
Oosten der gemeente Apeldoorn, de Beekbergsche hooilanden
en het Ugchelsche bosch.

Cineraria palustris L. In 1853 was deze plant over-
vloedig in slooten op de Mheen; dit jaar in enkele exemplaren
bij de 2e sluis van 't kanaal.

S e n e c i o v u 1 g a r i s L. Algemeen.

Senecio sylvaticusZ. Idem , vooral gaarne op versch
gespitte zandgronden.

Senecio sylvaticus var. denticulatus Mulle)'. On-
der hakhout in het Park op het Loo. 1874.

Senecio aquaticus Hiids. In slooten langs den Zutfenschen
straatweg. Ook te Beekbergen.

C i r s i u m 1 a n c e o 1 a t u m Scop. Algemeen.

C i r s i u m p a 1 u s t r e Scop. Mindei- algemeen.

C i r s i u m a n g 1 i c u m Lam. Hoogst zeldzaam. Ik vond
haar op een klein strookje leomgrond in Krepelsbosch en

100

in 187G als 2e groeiplaats np een leemachtig plekje in Wur-
mingen.

Cirsium arvénse Scop. Zeer algemeen.

Carduus crispus L. Zeer algemeen, met gewone en witte
bloemhoofdjes.

L a p p a m i n o r DC. Komt hier en daar voor.

C e n t a n r e a n i g r a L. Vrij algemeen op weilanden en aan
wegen.

C e n t a n r e a C y a n u s L. In koornvelden niet altijd en niet
overal.

Lapsana communis L. Zeer' algemeen.

A r n o s e r i s p u s i 11 a Gaertn. Algemeener dan de voorgaande.

T h r i n c i a h i r t a Roth. Op bouwlanden naar de Ankelaar-
zijde.

L e o n t o d o n a u t u m n a 1 i s L. Vrij algemeen.

Tragopogon praten sis L. Overal, doch s])aarzaam.

S c o r z o n e r a h i s p a n i c a L. var. g 1 a s t i f o 1 i a Willd.
en var. asphodeloïdes WUld. Veel heb ik deze voer
het eerst aangetroffen in 1872 te en om Hoenderloo, op en
aan de wegen en in de bosschen. Verder in 1874 bij groote
hoeveelheden op de heide tusschen het Ugchelsche Bosch en
Hoenderloo. In 4870 op liooge heiden bij den Hoogen Duivel
tusschen de Hoog-Soerensche en Elspeter bosschen, en nu
in 1877 in een paar exemplaren o|) de Kootwijker heide
bezijden de Hoog-Soerensche bosschen. De beide eerste en
twee laatste groeiplaatsen liggen uren van elkander verwijderd.

Hypochoeris glabra L. Zandgronden op het Loo. Ove-
rigens zeldzaam.

Hypochoeris r a d i c a t a L. Zeer algemeen in lage v^'ei-
landen.

T a r a X a c u m o f f i c i n a 1 e Jl^igg. Algemeen.

Lactuca muralis Pres. Bosch de Eeiidiacht en Park het
Loo.

S o n c h u s o 1 e r a c e u s L. Veel in moeslioven.

S o n c bus a s p e r L. In moeshoven en op bouwlanden , veel
algemeener dan de voorgaande.

191

S o n c 1) u s p a I u s t r i s. In een laag bosch op de grens van

Nij broek.
C r e p i s t e c t o r u ni L. Niet zeer algemeen.
C r e p i s v i r e n s Vill. Meer algemeen dan de voorgaande soort.
Barkhausia setosa DC. Heb ik veel in een klaverveld

in de kom der gemeente aangetroffen , in 1876 en 1877.

Met de inbeslagneming van bet terrein voor aanbouw zal

de plant waarschijnlijk verloren gaan.
H i e r a c i u m P i 1 o s e 1 1 a i. Is hier zeer algemeen.
H i e r a c i u m A u r i c u i a L. Met de voorgaande op gelijke

terreinen , doch minder.
H i e r a c i u m p r a t e n s e Tausch. Als de vorige soort.
II i e r a c i u m v ti 1 g a t u m Fries. In het Park bij de groote

vijver op het Loo. Spaarzaam.
II i e r a c i 11 m t r i d e n t a t n m Fries. Algemeenste soort.
H i e r a c i u m r i g i d u ni Hartm. Bij de woeste Hoeve ; Unio.

1849.
H i e r a c i u m u m b e 1 1 a t u ni L. Komt minder algemeen voor.

Ambrosiaceae Li7ik.
X a n t h i u m s p i n o s u m L. Vond ik in één exemplaar op

bouwland bij de lederfabriek te Apeldoorn in 1866. Het

zaad dezer plant werd aldaar aangevoerd met wol van Buenos-

Ayres schapenvellen, die vol klissen zit. Klaarblijkelijk heeft

ze haar terrein daar niet gevonden , anders waren er meer

opgeslagen.
Ambrosia Artemisaefolia L. In 1875 vond ik deze

plant in groote hoeveelheid in klaverland, blijkbaar met

Amerikaansch zaad ingevoerd. Evenmin als de vorige is de

plant meer te vinden. In 1878 weder aangetroffen op een

ander terrein.
Lobeliaceae Juss.
Lobelia Portman na L. Heb ik binnen de grenzen der

gemeente nog niet aangetroffen , wel een uur daar buiten

in een heidepias, richting Barneveld.
Campanulaceae Juss.
J a s i o n e m o n t a n a L. Algemeen, ook met witte hoofdjes.

■192

Phyteuma n i g r u m Schmidt. In 1850 plukte ik de plant

in het Beekbergerwoud. Nog enkel komt zij in de buurt

der bouwhoeve het Woud voor.
C a ni j) a n u 1 a r o t u n d i f o 1 i a L. Zeer algemeen.
C a m p a n u 1 a R a p u n c u 1 o i d e s L. Komt hier en daar

in tuinen onder struiken voor. Voorts in- Orden en Hoog-

Soeren.
Campanula persicifolia L. Vond ik eens in 4852

op een vochtig weiland alhier. Heeft zich niet verspreid.
Vacciiieae DC.

V a c c i n i u m M y r t i 1 I u s L. Algemeen in de Soerensche
en andere bosschen.

V a c c i n i u m V i t i s I d a e a. Idem , idem , doch minder
menigvuldig.

Ericineae L)esv.
Androm eda polifolia Z. Veel in het Kootwijkerveen ,

even buiten de grenzen der gemeente.
C a 1 1 u n a v u 1 g a r i s Salisb. Algemeen.
Erica T e t r a 1 i x L. Minder algemeen dan de vorige.

Pyrolaceae Lindl.
Pyrola rotundifolia L. Zeldzaam. Ik vond ze in de
bosschen van de Mheen en op Laag-Buurlo: door de kuituur
verdwijnt zij langzaam.
Pyrola minor L. Ook niet algemeen. Was vroeger veel
in de Pasch, thans door terreinverandering aldaar weg. Nog
hier en daar in liet Park en op Laag-Buurlo voorkomend.
Moiiotropeae Nutt.
MonotropaHypopitys L. var. h i r s u t a. In de Soe-
rensche en Wiesselsche bosschen op enkele plekjes zeldzaam.
Ook vond ik haar in 1875 in het Park op het Loo.
Aquifoliaceae DC.
I I e X A q u i f o 1 i u m L. Hoog-Buurlosche bosch, Orden, Wa-
terloo, met de kuituur verdwijnend.
Apocyneae R. Br.
V^ i n c a m i n o r L. Op ééne enkele plaats in het Park op
het Loo. Vr(ieo;er veel in de Pascli,

1 93

Gentiaiieae Juss.

M e n y a n t h e s t r i f o 1 i a t a L. Verspreid. Veel in de Dal-
hoven op de Beemte. Beekbergen en Loenen.

L i m n a n t h e m u m N y m p h a e o ï d e s Link. In het kanaal
naar Hattem op de grens van Vaassen.

Gentiana Pneumonanthe L. Algemeen.

C i c e n d i a f i 1 i f o r m i s Rchb. Hier en daar op moerassige plaatsen.

E r y t h r a e a C e n t a u r i u ra Pers. Trof ik in '1852 menig-
vuldig aan op eene weide in Broekland. Na dien tijd nergens
anders meer.

Couvolvulaceae Juss.

C o n V o 1 V u 1 u s s e p i u m L. Algemeen.

Cuscuta Europaea L. Eenmaal , in 1853, op U r t i c a
door mij gevonden.

Cuscuta E p i t h y m u m L. Komt veel voor op C a 1 1 u n a.
In 4877 vond ik haar op Trifolium pratense op
het meergenoemde klaverveld.
Boragiiieae Desv.

S y m p h y t u ra o f f i c i n a 1 e L. Komt zeer weinig voor.

Echium vulgare L. Eenmaal vond ik één exemplaar,
dat geen stand heeft gehouden.

L i t h o s p e r m u m a r v e n s e L. In 1853 vond ik deze op
den Ankelaar op kleiachtigen bodem. In 1874 op den Teuge
op de grens der gemeente Twello. Dus zeldzaam.

Myosotis palustris With. Zeer algemeen.

Myosotis strigulosa Rchb. In 1853 op den Teuge
aangetroffen , heb ik ze later veel langs het kanaal naar
Dieren opgemerkt.

Myosotis in ter media Lk. Zeer algemeen.

Myosotis versicolor Pers. Algemeener nog dan de
voorgaande.
Solaneae Juss.

S o 1 a n u m h u m i 1 e Bernh. Soerensche bosch. 1 853.

S o 1 a n u ra n i g r u m L. Overal.

S o 1 a n u ra D u 1 c a m a r a Z. Is vrij zeldzaam , te Loenen ,
in het Beekbergerwoud en te Broekland.

194

Atropa Belladona [j. Komt sedert jaren voor op een
drogen wal op de buitenplaats Welgelegen.

Datura Stramonium L. Sporadisch nu en dan in moes-
hoven,

Verbasceae Bartl.

V e r b a s c u m n i g r u m L. Vond ik in 1852 te Beekbergen ;
komt daar nog altijd voor, alsook te Hoog-Soeren.

S c r o p h u 1 a r i a n o d o s a L. Is zeer algemeen.

S c r o j) h u 1 a I' i a B a 1 b i s i i Horn. Aan de Beek te Beek-
bergen, alwaar ik deze plant in 1852 plukte, is ze niet meer.
Antirrhineae Juss.

A n t i r r h i n u m O r o n t i u m L. Komt vrij algemeen voor.

L i n a r i a v u l g a r i s MUL Algemeen.

Digitalis purpurea L. Na in 1852 door mij in Wor-
mingen gevonden te zijn, is zij verdwenen.

V e r o n i c a s c u t e 11 a t a L. Slechts hier en daar. \'eel in
slooten op den Ankelaar, de Mheen, 't Loosche broek,
Beekbergen.

V e r o n i c a A n a g a 1 1 i s L. Veel zeldzamer dan de voor-
gaande soort.

Veronica Beccabunga L. var. /3. 1 i m o s a. Op be-
paalde, doch weinige plaatsen zeer menigvuldig.

Veronica Chamaedrys L. Algemeen.

Veronica officinalis L. Als de vorige soort.

Veronica s e r p y I I i f o 1 i a L. Zeer algemeen.

Veronica a r v e n s i s L. Weinig op moesgronden.

Veronica a g r e s t i s L. Slechts zelden op moesgrond aan-
getroffen.

Veronica hederaefolia L. Slechts op vette moes-
gronden. Komt op geen bouwakkers alhier voor.
Bhiuantliaceae Koch.

M e 1 a m p y r u m a r v e n s e L. Als ware kleiplant is het
geen wonder, dat ik deze maar eens onder tarwe te Beek-
bergen vond , waar zij spoedig weder verdwenen is.

M e 1 a m p y r u m p r a t e n s e L. Een der algemeenste bosch-
planten.

195

Pedicularis sylvatica L. Zeer algemeen op natte
heide- en broekgronden.

Pedicularis palustris L. Zeldzamer dan de vorige.

Rhinanthus minor Ehrh, Is zeer algemeen op droge
gronden.

Rhinanthus major Ehrh. Komt weinig langs 't Kanaal voor.

Euphrasia officinalis L. Met variëteiten. Zeer alge-
meen.

Euphrasia Odontites L. Sporadisch in een enkel exem-
plaar. In 1872 onder Wormingen menigvuldig op een koren-
veld , met zaaizaad ingevoerd ; thans nog aanwezig.
Labiatae Juss.

Mentha aquatica Z. Veel aan slooten en waterkanten.

M e n t h a g e n t i 1 i s L. Slooten op den Ankelaar en de
Beemte; ook te Beekbergen.

Mentha arvensisL. Algemeen op vochtig bouwland; een
lastig onkruid.

Lycopus Europaeus L. Overal op vochtige plaatsen.

S al via pratensis L. In 1874 op de bei^men van den
Zutfenschen straatweg. Is met het nivelleeren verdwenen.

T h y m u s S e r p y 1 1 u m L. Algemeen,

Nepeta Cataria L. In 1852 trof ik deze te Hoog-Soeren
en later in 1870 nog eens onder een heg op de Eendragt
aan. Slechts in één exemplaar.

G 1 e c h o m a h e d e r a c e a L. Algemeen.

L a m i u m a m p 1 e x i c a u 1 e L. Algemeen op moesgronden.

L a m i u m p u r p u r e u m L. ld. ld.

Lamium album L. Algemeen.

Galeobdolon luteum Huds. In 1850 veel in het Beek-
bergerwoud. Nog is die plant op de in weiland herschapen
plek gronds aan slootkanten te vinden.

Galeopsis ochroleuca Lam. Is de minst algemeen voor-
komende soort van dit geslacht.

G.aleopsis Tetrahit L. Algemeen.

Galeopsis versicolor Curt. Houdt het midden in ver-
spreiding.
Ned. Kruidk. Archief. III. 13

196

Stacliys sylvatica L. Overal vrij overvloedig.

S t a c h 3^ s p a 1 u s t r i s L. Zeer veel op vochtige bouwlanden.

Stachysarvensisi/. De meest voorkomende soort.

Ballota foetida Lam. Komt alleen voor te Loenen en in
de buurt Lieren te Beekbergen.

Leonurus Cardiaca L. Plukte ik in 1852 te Beekbergen,
waar zij nog veel voorkomt en in 1873 in het Soerensche
bosch. Opmerking verdient, dat de bladen der Beekberger
individuen allen zachtharig, die van Soeren allen kaal zijn.

Scutellaria galericulata L. Hier en daar, zeldzaam ;
veel in den omtrek van het voormalig Beekbergerwoud.

P r u n e 1 1 a v u 1 g a r i s L. Zeer algemeen.

Ajuga reptans L. Minder algemeen.

T e u c r i u m S c o r o d o n i a L. In 1851 vond ik haar op
Laag-Buurlo en in 1870 nog eens op een wal te Wormin-
gen. Van de eerste standplaats verdwenen.
Lentibnlarieae Ktch.

Pinguicula vulgaris L. Reeds in 1850 overvloedig door
mij op drassige heide geplukt. Is hier overal zeer algemeen.
L a c o s t e. 1856.

Utricularia vulgaris L. Slooten in Wormingen. 4852.

Utricularia neglecta Lehm. Slooten bij het Fort.
1876.

Utricularia minor L. Slooten bij de Ram. 1852

Utricularia B r e m i i Heer. Bleeke meer bij Uttel. 1876.
Primulaceae Vent.

Lysimachia thyrsiflora L. Sedert 1870 telken jare
door mij waargenomen langs het Dierensch kanaal. Zelden
met bloem.

Lysimachia vulgaris. Zeer algemeen.

Lysimachia punctata L. In 1 872 aan eene sloot tus-
schen de Pasch en Maria's lust gevonden. Door terreinver-
andering in 1875 aldaar verdwenen.

Lysimachia Nummularia L. Vooral aan de Noord-
Oostzijde van Apeldoorn en te Beekbergen voorkomend.

Lysimachia n e m o r u m L. In 1853 in het Beekbergerwoud

197

geplukt, vond ik haar nog aldaar in 1872. Thans door

terreins verandering verdwenen.
Anagallis arvensi.s L. Komt zelden in moestuinen voor.
Primula elatior Jacq. Langs de groote Wetering, grens

der gemeente Voorst, bij de Kar, in 18.53 en nog heden.
Primula officinalis Jacq. Van 1 852 heb ik haar in

mijn herbarium uit het Beekbergerwoud, Ook Wttewaal

vond beide planten aldaar vóór 1850.
Hottonia palustris L. Zeer algemeen.

Plautagiueae Juss.
Littorellalacustris L. Is zeer algemeen langs de

boorden van het kanaal naar Dieren en in het Loosche Broek.

Voorts overal in heidepiassen.
Plantago major L. Niet zeer algemeen.
Plantago media L. Komt slechts sporadisch voor.
Plantago lanceolata L. Zeer algemeen.
Plantago arenaria W. K. In zandgrond aan de Loolaan

vond ik haar in 1874 in een enkel exemplaar. Heelt zich

niet weder vertoond.
Amarantaceac Juss.
Amarantus sylvestris Desf. (Prodr.) Komt sporadisch
. nu en dan in moestuinen alhier voor.
Amarantus retro flexus L. In 1873 op tuingrond

aan de Loolaan gevonden. Het ijverige wieden heeft hare

verbreiding aldaar tegengehouden.
Chenopodeae Vent.
Chenopodium album L. Algemeen.
Chenopodium polyspermum L.

var. c y m o s o-r a c e m o s u m. Zeer zeld-
zaam op moesgronden.

var. s p i c a t o-r a c e m o s u m. Zeer alge-
meen op moesgronden.
Atriplex patuia L. Menigvuldig op aardappelakkers en

in moeshoven.
Atriplex latifolia L. Minder algemeen op gelijke

plaatsen.

•198

Polyg-oneae Juss.

R u in e X H y d r o 1 a p a t h u m Huds. Is de minst voorkomende
soort.

Rum ex crispus L. Zeer zeldzaam.

Rum ex obtusifolius L, Algemeenste soort.

R n m e X c o n g 1 o m e r a t u s Mur. Algemeen.

Rum ex Acetosa L. Zeer algemeen.

Rum ex Acetosella L. Als de vorige.

Polygonum Bistorta L. Kwam in 1852 overvloedig
voor langs de Griftbeek, Is nog maar op één plekje te vin-
den, waar zij niet aan uitroeiing blootstond,

Polygonum amphibiuni L.

var. t e r r e s t r e. Komt in de Wormsche ma-
ten zeer enkel voor.

Polygonum p a 1 1 i d u m Wit7i. Algemeen op aardappel-
akkers op vochtige plaatsen.

Polygonum n o d o s u m Pers. Zeldzaam.

Polygonum Persicaria L. Zeer algemeen.

Polygonum Hydropiper L. Algemeen.

Polygonum minus Huds. Vrij veel voorkomend.

Polygonum oriëntale L. Nu en dan vond ik deze
plant hier en daar in een verdwaald exemplaar. In October
van 1878 onder een heg te Beekbergen uit een tuin ont-
vlucht.

Polygonum a v i e u 1 a r e L. Algemeen.

Polygonum C o n v o 1 v u 1 u s L. Algemeen.

Polygonum d u m e t o r u m L. Zeldzaam.

P o I y g o n u ni F a g o g y r u m L. Algemeen verbouwd en
verwilderd.

Empetreae Nutt.

E m p e t r u m n i g r u m L. Aan de Sprengen bij de Arn-
hemsche tol. 1872. Voorts te Uttel en Meerveld. 1852.
Eupliorbiaceae Juss.

Euphurbia Helioscopia L. Algemeen in moeshoven.

E u p h o r b i a Peplus L. Als de vorige, doch menigvuldiger.

E n p h o r b i a L a t h y r i s. L. Nu en dan in moeshoven.

199

ürticeae Juss.
Urtica urens L. Algemeen.
TJrtica dioica L. Algemeen.
H u m u 1 u s L u p u 1 u s L. Algemeen.

Cupuliferae Rick.
Fagus sylvatica L. Algemeen in bosschen en aange-
plant.
Que reus pedunculata Ehr/i. Als voren.
Corylus Avellana Z. Veel in kreupelhout.

Salicineae Rick.
S a 1 i X a 1 b a L. Hier en daar aangeplant.
Salix babylonica L. Aangeplant.
Salix purpurea L, Vroeger in de Pasch aangetroffen ,

thans aldaar nog.
Salix Caprea L. Minder algemeen.
Salix a u r i t a L. Algemeen.
Salix repens L. Algemeen.
Populus alba L. Hier en daar aangeplant.
Populus canescens Sm. Aangeplant , in heggen , enz.
Populus tremula L. Zelden aangeplant.
Populus pyramidalis Roz. Als de vorige.
Populus nigra L. Allerwege aangeplant.

Betnlineae Rick.
Betuia alba L. Zeer algemeen.
Betuia pubescens Ehrh. Zeer zeldzaam.
Alnus glutinosa Gaertn. Algemeen op moerassige plaatsen.

Myricaceae Rick.
Myrica Gale L. Zeer algemeen op drassige heidevelden.

Coniferae Juss.
Juniperus communis L. Nog hier en daar te Apel-
doorn en Beekbergen. Veel te Loenen.
Pinus sylvestris L, Algemeen aangeplant en verwilderd.
Pinus Larix L. Aangeplant.
Pinus Abies L. Aangeplant.
Pinus Picea L. Aangeplant.
Pinus Strobus L. Aangeplant.

200

Hydrocharideae DC.

Elodea.canadensis R. A. M. In het Apeldoornsch ka-
naal en in slooten.

Hydrocharis Morsus ranae L. Algemeen in slooten
en grachten.

Alisma Plantage L. Zeer algemeen.

Alisma natans L. Als de vorige soort.

Alisma ranunculoïdes L. Minder algemeen dan de
vorige soort.
Juncagineae Rich.

Triglochin pa lust re L. Zeer algemeen.
Potameae Juss.

Potamogeton natans L. Zeer algemeene soort.

Potamogeton oblongus Viv. Uddelermeer U n i o 1 849.
Voorts veel in slooten te Apeldoorn, langs den Zutfenschen
straatweg en in de buurt Wormingen. Kok Ank.

Potamogeton rufescens Sckrad. Zeldzaam. Uddeler-
meer Unio 1849. Grachten hij het Fort te Apeldoorn 1876.
Kok Ank.

Potamogeton gramineus L. Kanaal naar Hattem.
September 1878.

» var. graminifolius. Uddelermeer. Unio

1849.

» var. heterophyllus Uddelermeer. Unio

1849.

Potamogeton perfoliatus L. In het Kanaal naar
Hattem .

Potamogeton crispus L. Is niet zeer algemeen.

Potamogeton o b t n s i f o 1 i u s. M. et K. zeer veel in de
grachten bij 't Fort (eene boerenhoeve) en eene enkele maal
in het Kanaal aangetroffen. Op beide groeiplaatsen vond ik
ze in 1874 en 1875.

Potamogeton pusillus L. Komt hier en daar voor.
Slooten aan den Zutfenschen weg. Loosche broek. Loenen.
Voorts zeer enkel in het Apeldoornsche Kanaal.

Potamogeton den sus L. Trof ik in 1872 overvloedig

A

201

aan in slooten op de boerderij het Woud te Beekbergen en
in een poeltje op den Ankelaar. Dus nog zeldzaam.
Najadeae Link.

Najas minor All. Voor een 25tal jaren verzamelde Dr. van
der Sande deze zeldzame plant in het Kanaal tusschen
Apeldoorn en Vaassen. IJverige nasporingen gedurende de laat-
ste 8 jaren hebben mij de plant op die plaats niet kunnen
doen wedervinden. In Augustus 1878 vond ik ze onder
Heerde in hetzelfde kanaal.
Lemnaceae Link.

Lemna trisulca L. Is hier zeer algemeen naar de kanten
van den Ankelaar , Broekland enz.

Lemna minor L. Algemeen.
Typliaceae Juss.

Typha angustifolia L. Weinig voorkomend in slooten
bij de Kar, Ankelaar, Beemte en Broekland.

Typha latifolia L. Als voren op dezelfde groeiplaatsen,
doch veelvuldiger.

Sparganium ramosum Huds. Weinig algemeen en
spaarzaam.

Sparganium simplex Huds. Komt veel meer voor.

Sparganium natans Fries. Veelvuldig in 1875 aange-
troffen in de Dalhoven op de Beemte.

Calla palustris L. In het Ie supplement op den Pro-
dromus vind ik aangeteekend : Apeldoornsche Kanaal , K o k
Ank. Dit is onjuist en moet zijn: Poel bij de Jonas aan
het Apeldoornsch Kanaal. Eigenlijk reeds gemeente Vaas-
sen. Nog steeds is de plant daar jaarlijks te vinden.
Orchideae Juss.

Orchis M o r i o L. Algemeen op drassige weilanden.

Orchis m a c u 1 a t a L. Als de vorige.

Orchis maculata L. var. curvifolia Nijl. 1 e sup-
plement Prod. Apeldoorn. Kok Ank.

Orchis latifolia L. Als de vorige, zooraede op hooge
zeer droge heidevelden bij Hoog-Buurlo en Asselt.

Platanthera bifolia Rich. Zeer algemeen.

202

Epipactis latifolia All. Zeer zelden in de bossehen

van de Mheen , Laag-Buurlo en elders.
Spiranthes autumnalis R. Dr. Suringar vond

haar in 1870 in of bij het Beekberger Woud.
Malaxis paludosa Sw. In 18 75 vond ik haar zeer enkel
in het Kootwijker veen. Overvloedig tusschen de Ram en de
Jonas aan het kanaal naar Hattem.
Irideae Juss.
Iris Pseudacorus L. Zeer algemeen.

Asparageae Juss.
Convallaria Polygonatum L. Algemeen in kreupelhout.
C o n V a 1 1 a r i a m u 1 1 i f 1 o r a L. Zeldzaam onder akker-
maalshout; nabij Schoonbroek in het voorjaar van 1878 één
exemplaar gevonden.
Convallaria m a j a 1 i s L. Overvloedig in de Hoenderloo-

sche bossehen.
Maiantheraum bifolium DC. Hoog-Soerensche en Wies-
selsche bossehen.
Liliaceae DC.
O r n i t h o g a 1 u m u m b e 1 1 a t u m L. In gering aantal
komen onder zware eiken , in het Park op het Loo , niet
bloeiende exemplaren voor.
Gagea stenopetala Rchb. In groote menigte in het voor-
jaar van 1878 op een terrein bij het station, dat driejaren
braak had gelegen. Vroeger nooit aldaar waargenomen.
A 1 1 i u m V i n e a 1 e L. Zeer algemaen in heggen en bossehen.
Nartheeium ossifragum Huds. Is in het gebied te
vinden op een drassig plekje bij den Rotterdamschen koper-
molen. In Krepelsbosch in enkele exemplaren, onder Beek-
bergen en veel in het Kootwijker veen bij Asselt.
Juucaceae Bartl.
Juncus conglomeratus X, Algemeen.
Juncus conglomeratus L. var. d i f f u s u s. In 1876

door mij gevonden op Laag-Buurlo.
Juncus effusus L. Algemeen.
Juncus obtusiflorus E7trh. Is zeldzaam te noemen.

203

Ju neus sylvaticus Reich. Een der algemeenste Junci.
Juncus lamprocarpos Ehrh. Tamelijk overal voorkomend.
J u n c u s s u p i n u s Moench. Veel in het kanaal en andere

stilstaande heidepiassen.
Juncus supinus Moench. forma f 1 u i t a n s. Uddelermecr

Unio 1847. Bleeke meer 4875 Kok Ank.
Juncus squarrosus Jacq. Zeer algemeen.
Juncus tenuis W. Als de vorige soort.
Juncus bufonius L. Als de vorige soort.
Luzula albida DC. In 1872 ontdekte ik deze soort in

tamelijke hoeveelheid in het Park op het Loc ; thans nog

aldaar aanwezig.
Luzula campestris DC. Zeer algemeen.
Luzula multi flora Lej. Uddelermeer. Unio 1847. Voorts

op onderscheidene plaatsen in de Gemeente. Kok Ank.
Luzula multiflora Lej. var. c o m p a c t a. Vroeger veel

in het Beekbergerwoud , thans nog aldaar in slooten.
Cyperaceae Juss.
Cyperus fuscus L. Werd in het jaar 1870 in of bij het

Beekbergerwoud gevonden door Dr. S u r i n g a r.
R h y n c h o s p o r a a 1 b a VahL Zeer algemeen op drassige

heidevelden in de geheele gemeente
Rhynchospora fusca Rs. Als de vorige soort.
Heleocharis palustris R. Br. Algemeen in slooten

en langs waterkanten.
Heleocharis multicaulis Sm. Veel minder algemeen

dan de vorige.
Heleocharis acicularis JBr. Uddelermeer (Prodromus).

Li 1850 vond ik haar op Laag-Buurlo. Is echter aldaar ver-
dwenen.
Scirpus caespitosus L. Overal zeer algemeen in de

geheele gemeente.
Scirpus pauciflorus Ligthf. In 1876 vond ik de plant

in een poeltje tusschen de Papegaai en de Ram aan het

Apeld. Kanaal.
Scirpus fluitans L. Zeer algemeen.

204

Scirpus setaceus L. Is nog al zeldzaam. Uddelermeer
Prod. ; Apeldoorn. Ie. Supp. op den Prod. In 1873 vond ik
haar aan den Ankelaar-weg in eene droge sloot.

Scirpus ma r i t i m u s i. De eenige groeiplaats der plant
was in de stuwkolk der dekenfabriek alhier. Met het dempen
van deze is de plant sedert een paar jaar verdwenen.

Scirpus sylvaticusZ. Komt weinig voor aan den Kanaal-
dijk bij de ie Sluis. Vroeger ook aan de groote vijver in de
Pasch, doch thans door demping in het vorig jaar verdwenen.
Voorts te Loenen.

Eriophorum vaginatumi. Maakt de hoofdplantengroei
uit van het Kootwijker veen bij het station Asselt. In 1876
vond ik deze aldaar menigvuldig.

Eriophorum angustifolium Roth. Algemeen.

Eriophorum gracile Koch. Kootwijker veen 1876. Echter
veel minder menigvuldig dan E. vaginatum.
Ook in het Ie Supp. op den Prodr. vind ik aangeteekend
onder N''. 1131. E gracile A'oc/i. Apeld. K o k A n k. De plant,
die ik destijds onder dien naam inzond , was afkomstig van
de Barrewinkel. In dit jaar zond ik weder een exempl. van
dien tijd en plaats op voor het Herb. der Vereeniging, doch
meen ik dat de Hoogleeraar O u d e m a n s heeft uitgemaakt
deze die soort niet was. Het bedoelde supplement bezat ik
niet vóór November van dit jaar.

Nog vond ik in bovengemeld veen eene soort van Eriopho-
rum , die nog niet met zekerheid bestemd is.

Carex d i o ï c a Z. Niet zeer algemeen. Drassige heide bij
de Ram, Beekbergen, buurt Zilven onder Loenen.

Carex p u 1 i c a r i s L. Apeldoorn , Wtt. Prodromus.

Carex vulpina L. Hier en daar , niet algemeen.

Carex muricata L, Dalhoven op de Beemte.

Carex teretiuscula Good. Beekbergerwoud Wtt. in Herb.
V. Z. Thans verdwenen door kuituur.

Carex paniculata L. In het vorige jaar ontdekte ik
deze plant op een eilandje midden in het Bleeke meer bij Uttel.
Voorzoover mij bekend, groeit zij nergens anders in de gemeente.

205

C a r e X b r i z o ï d e s L. Zeer algemeen.

Carex stellulata Good. Komt meer bepaald voor op

drassige weilanden onder Wormingen met de volgende soort.
Carex leporina L. Als de vorige.

Carex elongata L. Plukte ik vóór jaren in het Beek-
bergerwoud.
Carex canescens L. Slooten in Wormingen. Beekbergen.
Carex vulgaris Fries. Algemeen.
Carex acuta L. Zeldzaam.
Carex praecox Jacq. Komt weinig voor,
Carex ericetorum PoUich = C. ciliata WUld. Deze

soort ontdekte ik in het voorjaar van 1877 op de hooge heide

achter het station Asselt.
Carex panicea L. In menigte op broekgronden en aan

het kanaal voorkomend.
Carex pallescens L. Voor de eerste maal in deze ge-
meente , doch in zeer weinige exemplaren, vond ik de plant

in dit jaar in het Park op het Loo.
Carex flava L. Tamelijk algemeen aan waterkanten en

op broekgronden.
Carex Oederi Ehrh. Ook hier en daar voorkomend. Veel

aan het Bleeke meer te Uttel.
Carex Pseudocyperus L. Niet algemeen. Hier en daar

op den Ankelaar, Beemte en Broekland. Beekbergen.
Carex ampulllacea Good. In een veentje bij de Eam

vond ik haar in 1874. Voorts Uddelermeer. Unio 1849.

Bleeke meer 1876. Kok Ank.
Carex vesicaria L. Redelijk algemeen. Vooral in slooten

aan den Zutfenschen weg , Ankelaar , Broekland , Beemte en

Beekbergen.
Carex paludosa Good. In een poeltje op den Ankelaar.
Carex hirtaZ. Vrij algemeen.

Gramiiieae Juss.
Panicum sanguinale L. Komt zeer zeldzaam hier

voor.
Panicum glabrum Gaud. Algemeen.

206

Panicum Crus Gaili L. Algemeen.

Set aria viridis P. B. Algemeen.

Phalaris canariensis L. Komt nu en dan op mest-
hoopen en in tuinen voor.

Phalaris arundinacea L. Veel aan waterkanten en
zelden op weiland.

Hierochloa odorata Wahl. Nergens anders dan aan
het Kanaal naar Hattem , doch niet menigvuldig.

Anthoxanthum odoratum L. Algemeen.

Alopecurus pratensis L. Algemeen.

Alopecurus geniculatus L. Zeldzaam in zaaigras.

Alopecurus fulvus Sm. Kwam vroeger veel in het Beek-
bergerwoud voor.

Phleum pratense L. Algemeen.

Leersia oryzoïdes Sw. In Augustus 1 876 vond ik deze
tamelijk menigvuldig in bloei aan de Grift tusschen de Ram
en de Jonas.

Agrostis stoloniferaZ. Redelijk algemeen.

Agrostis vulgaris With. Zeer algemeen.

Apera Spica venti P. B. Algemeen in roggevelden.

Gala m agrostis lanceolata Roth. Zeldzaam. In de
buurt van de Barrewinkel.

Calamagrostis Epigoios Roth. Als de vorige soort. Op
Laag-Buurlo vond ik deze in 1852.

Calamagrostis Epigeios Roth. var. g 1 a u c a Zutfen-
schen weg 1876.

Psamma ar e nar ia R. S. Op hooge heuvels bij Beekber-
gen. Zeer veel in de Kootwijker zanden.

Phragmites communis Trin. Algemeen.

Ai ra caespitosa L. Is tamelijk zeldzaam.

Ai ra flexuosa L. Zeer algemeen.

Aira flexuosa L. var. p a I 1 i d a. Veel in het Park op
het Loo.

Corynephorus canescens P. B. Algemeen op dorre
plaatsen.

Holcus lanatus. L. Algemeen op weilanden.

207

Holcus mollis L. Ook vrij algemeen onder struiken ,
boomen enz.

Arrhenatherum elatius M. K, Algemeen , maar niet
menigvuldig.

Avena hybrida Petertn. Vond ik dezen zomer op het kla-
verland hieronder vermeld in een paar exemplaren.

Avena sativa L. Wordt veel verbouwd.

Avena fatuai. In tamelijk veel exemplaren in Juli op
het klaverveld als voren.

Avena pubescens L. Komt vrij zeldzaam hier voor.

Avena flavescens L. Nog zeldzamer, nu en dan in
zaaigras.

Avena caryophyllea Wigg. Zeer algemeen op dorre
plaatsen.

Avena praecox P. B. Als de vorige.

Triodia decumbens P. B. Algemeen op heidevelden.

Briza media L. Veel op vochtige grazige plaatsen.

Poa annua L. Algemeen.

Poa nemoralis L. Zeer veel in het Park* op het Loo.

Poa tri vi al is L, In weilanden, aan wegen, enz. algemeen.

Poa pratensis L. Hier en daar op vette gronden.

Glyceria spectabilis M. K. Tamelijk zeldzaam. Veel
op den Ankelaar, Beemte, Broekland , Beekbergen.

Glyceria fluitans R. Br. Allerwege.

Sclerochloa rigida Panz. In aanzienlijke hoeveelheden
in Juni 1877 aangetroffen op het meer gemelde klaver-
veld.

Molinia coerulea. Mönch. Allerwege op schrale gronden.

Dactylis glomerata L. Allerwege.

Cynosurus cristatus L. Als de vorige.

F e s t u c a b r o m o ï d e s L. Hiei' en daar op schrale wei-
gronden.

Festuca ovina L. var. t e n u i f o 1 i a. Algemeen.

Festuca duriuscula L. Op schrale plaatsen en in zaai-
gras.

Festuca rubra L. Komt vrij zeldzaam voor.

208

F e s t u c a g i g a n t e a VUL Komt alhier voor volgens het
ie supplement op den Prodromus.

Festuca arundinacea Schreb. In Juni i878 heb ik
de plant voor het eerst alhier aangetroffen , langs het ver-
bindings-kanaal der kleine en groote vijvers in het Park
op het Loo, echter in geringe hoeveelheid.

Festuca e\ a i'i o r L. Komt voor onder zaaigras en op klaver-
velden , zoomede bij de nieuwe haven , aangevoerd met hooi-
ladingen.

B r o m u s s e c a 1 i n u s L. Zeer zeldzaam. Slechts enkele
malen heb ik haar in de gemeente aangetroffen.

B r o m u s r a c e m o f; u s L. Zeldzaam onder zaaigras.

B r o m u s m o 1 1 i s L. Algemeen.

B r o m u s i n e r m i s Leyss. In een enkel exemplaar in Juli
van dit jaar gevonden op het hieronder vermeld klaverveld.

Bromus sterilis L. Onder heggen hier en daar.

Triticum vulgare VUL

var. aestivum L. Nu en dan in klaver-
velden.

var. h y b e r n i c u m L. Als voren.

Triticum r e p e n s L. var. vulgare. Overal.

Sec a Ie cereale L. Wordt algemeen verbouwd.

Hordeum vulgare L. Wordt zelden verbouwd.

H o r d e u m m u r i n u m L. Zeer zeldzaam.

Lolium perenne L. Algemeen.

Lolium perenne L. var. ramos um. Vond ik in 1876
in tamelijk veel exemplaren op een stukje vetten grond.

Lolium i t a 1 i c u m j4. Bm. Veel aangebouwd en verwilderd.

Lolium temulentum L. In enkele exemplaren in 1878
op onderstaand klaverveld gevonden.

Nardus stricta L. Zeer algemeen.

Addenda.

Cruciferae Juss.
B a r b a r e a stricta Andrz. Boorden van de Stouwgraaf
en de groote Wetering bij den Teuge.

209

Barbarea intermedia Boreau. In 1872 alhier op wei-
land in vele exemplaren gevonden.

Cryptogamae vasculares.

Equiset.aceae T)C.

E q u i s e t u m a r v e n s e L. Zeer algemeen.

Equisetum palustre L. Zeer algemeen.

E q u i s e t u m 1 i m o s u m L. Zeer algemeen.
Marsiliaceae R. Brwn.

P i 1 u 1 a r i a g 1 o b u 1 i f e r a L. Komt veel voor aan het Ka-
naal naar Dieren , zoomede aan het Bleeke meer te Uttel.
Lycopodiaceae DC.

Lycopodiura Selago L. In groote hoeveelheid, doch
verspreid, in het voorjaar van 1876 op een stukje heide-
grond bij Laag-Buurlo alhier door mij gevonden , zoomede ,
doch slechts in enkele exemplaren , op het Kootwijker veld
bij het station Asselt.

Lycopodium inundatum L. Zeer algemeen.

Lycopodium Cbamaecyparissus^. Braun. In groote
hoeveelheid op het Kootwijker veld 1876. Grens der Gemeente.

Lycopodium clavatum L. Komt hier en daar voor ,
soms in groote hoeveelheid; zoo op heiden bij Wenura.
Filices L.

Botrychium Lu nar ia Sw. Trof ik in 1872 verspreid
aan, in en aan de bermsloot van den grindweg van het Loo
naar Vaassen.

Polypodium vulgare L. Zeer algemeen.

Polypodium Phegopteris L. Komt alleen voor langs
diepe beekjes, in het Park op het Loo, waar de plant in
1852 en later door mij en in 1858 door den Hoogleeraar
Oudemans werd waargenomen,

Polypodium Dryopteris L. Werd voor jaren in het
Beekbergerwoud door den Hr. Wttewaal gevonden. Zelf
vond ik de plant in 1852 en later aan sprengen in het
Park op het Loo.

210

Polystichum Tlielypteris Roth. In het Beekberger
wouJ werd de plant in 1870 gesignaleerd door den Hoog-
leeraar S u r i n g a r , terwijl ik zelf haar aantrof op een eilandje
in liet Bleeke meer te Uttel in 1876.

Polystichum Filix mas Roth. Komt slechts hier en
daar voor.

Polystichum Filix mas Roth. var. truncata. In
het Park op het Loo , in 1874, in eenige exemplaren. Zeer
kenbaar is deze plant aan hare geelgroene kleur.

Polystichum cristatum Roth. Eén exemplaar ont-
moette ik in het Kootwijker veen in 1876.

Polystichum spinulosum DC. Zeer algemeen.

A s p 1 e n i u m Filix f e m i n a Bernh. Zeer algemeen.

Asplenium Ruta muraria L. Zeer veel op de binnen-
zijde van den ringmuur van 's Konings moestuin op het Loo.

Blechnum Spicant Roth. Algemeen.

Pteris aquilina Z. Algemeen in de bosschen.

Deze lijst zoude niet volledig zijn , zonder daaraan toe te
voegen de onderstaande planten, die ik in den zomer van
dit jaar vond op eenen klaverakker achter de Deventer Tol
en bezijden den Deventer Straatweg, ter grootte van eene halve
hectare. Hoe die planten daar kwamen is niet twijfelachtig.
Het bedoelde stuk grond was het jaar te voren nog heidegrond,
waar de houfdflora, behalve uit Erica Tetralix, nog bestond
uit Arnica montana, Lycopodiuni Selago, clavatum en inundatum,
Drosera rotundifolia en intermedia. De bodem was sterk leem-
houdend en werd nu bewerkt en met compost , afkomstig van
de Marukijnlederfabriek alhier , bemest te zijn , met haver en
klaver bezaaid. De hoofdmassa van dezen mest bestond uit ten
deele versch gebruikte, ten deele vergane sumak (Rhus coriaria),
met welke looistof de schapenvellen worden gelooid. Deze sumak
was aangevoerd van Palermo en met haar de onderstaande
planten :

i

211

Papaveraceae DC.

Papaver h y b r i d u m L. In een enkel exemplaar.

Cruciferae Juss.
A r a b i s v e r n a R. Brn. Een exemplaar.
? Farsetia clypeata R. Brn. Weinige exemplaren .

Sileneae BC.
Silene gallica L. Enkele exemplaren.
Silene in flat a Sm. Vele exemplaren.

?Lychnis Een exemplaar.

Lychnis vesper tina Sihth. Vele exemplaren.

Malvaceae R. Brn.
Malva nicaeensis Allioni. Zeer veel.
Althaea hirsutai. Veel.

?Althaea Weinig.

Lavatera tri mest ris L. Weinig.
?Lavatera

Geraniaceae DC.
Geranium d i s s e c t u m L. Fraaie vorm. Zeer veel.
Geranium c o 1 u m b i n u m L. Weinig.
Geranium r o t u n d i f o 1 i u m L. Zeer veel.
Geranium divaricatum Ehrh. 't Meest van allen.
Er odium cicutarium VHéritier, met vrij groote bloemen.

Weinig.
E r o d i u m m o s c h a t u m VHéritier. Veel.
E r o d i u m m a 1 a c o ï d e s Willd. Zeer veel.

Papilionaoeae L.
A n t h y 1 1 i s V u 1 n e4' a r i a h. var. p o 1 y p h y 1 1 a. Een

exemplaar.
Medicago sativa L. Veel.
Medicago denticulata L. Veel.
Medicago minima i. ? Weinig.
Medicago orbicularis Allioni. Zeer veel.
Melilotus sulcata Desf. Zeer veel.
T r i f o 1 i u m s t e 1 1 a t u m L. Veel.
Trifolium angustifoliura L. Veel.
Trifolium lappaceum L. Weinig.

Ned. Kruidk. Archief. III, 14

212

T r i f o 1 i u m g 1 o b o s u ni L. Een exemplaar.
T r i f o 1 i u in r e s u p i n a t u m L. Talrijk.
T r i f o I i u m t o m e n t o s u ni L. Veel.

Trifolium ? Eén verdroogd exemplaar.

T r i f o 1 i 11 m g 1 o ra e r a t u m L. Zeer weinig.

Trifolium p r o c u m b e n s L. Iets afwijkenden vorra.

C o r o n i 1 1 a s c o r p i o i d e s Willd. Talrijke kleine exempl.

Paronjcliieae St. HU.
P o 1 y c a r p o n t e t r a p h y 1 1 u m L. Eén exemplaar.

Uuibelliferae Juss.
B u p 1 e u r u m p r o t r a c t u m Link en Hoffm. Twee exem-
plaren .

B u p 1 e u r u m ? Eén klein exemplaar.

F a I c a r i a v u 1 g a r i s Bernh. Zeer weinig.

? F o e n i c u 1 u m Twee exemplaren.

T o r i 1 i s h e 1 v e t i c a Gmel. Twee exemplaren.
T o r i I i s n o d o s a Gaerln. Meerdere exeniplai'en.

Stellatae L.
S h e r a r d i a a r v e n s i s L. var. W a 1 r a v e n 1 ï Wirtg.
Zeer veel.

Valeriaiieae DC.
V a 1 e r i a n e 1 1 a e r i o c a r p a Desv. Drie exemplaren.

Boragiueae JJess.
? L i t 11 o s p e r m u m p u r p u r e o-c o e r u 1 e u m L. Één
exemplaar.

Rhiuauthaceae Koch.
Trixago viscosa Reich. Drie exemplaren.

Labiatae Juss.
L a m i u m p u r p u r e u m L. var. d e c i p i e n s Sonder. Eén
exemplaar.

Plaiita^iiieae Juss.
Plantago Lagopus L. Drie exemplaren.

Gramiueae Juss.

A 1 o p e c u r u s ? Meerdere exemplaren.

P 11 1 e u m e c h i n a t u m Host. Zeer veel.

C y n o s n r u s e c b i n a t u s L. Twee exemplaren.

2i^

Festuca rigida Koch. Zeer vele exemplaren.
Lolium temulentum L. Enkele exemplaren.

L o li u m ? Drie exemplaren.

G a u cl i n i a f r a g i 1 i s B. Een exemplaar.

Voorts is het merkwaardig optemerken, dat, niet tegenstaande
vrij zuiver zaaizaad (haver) gebruikt was , er het jaar na den
oogst eene zeer groote hoeveelheid Hordeum vulgare opsloeg,
die den winter was overgebleven en een goed beschot leverde.

Apeldoorn, December 1877.

VERSLAG

VAN DE TWEE EN DERTIGSTE JAARVERGADERING

DER

NEDERLANDSCHE BOTANISCHE VEREENIGING.

Gehouden te Leiden, den 20t'« Juli 1878.

Tegenwoordig zijn deheeren: Dr. C. A. J. A. Ou de mans
(Voorzitter) , Dr. VV. F. R. Suringar (Conservator Herbarii),
Dr. M. Treub (Adjunct-Conservator Herbarii), Dr. J. G. H.
Rombout s, H. J. Kok Ankersmit, Dr. Hugo de Vries,
F. W. van Eeden, Dr. I. G. Boer lag e, Dr. H. Boursse
Wils, Dr. J. E ver wijn en Th. H. A. J. Abel e ven (Se-
cretaris).

De Vergadering wordt te half elf ure door den Voor-
zitter geopend, waarna de notulen van het verhandelde in de
34e Vergadering, gehouden te Domburg, worden gelezen en
goedgekeurd.

De Secretaris geeft kennis :

»dat de heer Dr. M. Treub, zijne benoeming als Adjunct-
Conservator Herbarii heeft aangenomen;

«dat brieven van verontschuldiging over het niet bijwonen

215

dezer Vergadering zijn ingekomen Vcan de heeren : Dr. M. W.
Beijerinck, J. M. de Boer, G, Post, T. T. Hinxt, Dr.
C. M. vanderSandeLacosteen van het honoraire lid
de heer C. A. A. Du d ok de Wi t ;

»dat de heer Dr. J. F. van Hengel als gewoon lid der
Vereeniging heeft bedankt en

»dat door overlijden aan de Vereeniging ontvallen is het
correspondeerend lid de heer B. C. Du mortier, te Doornik,
zoodat het aantal leden is als volgt :

GEWONE LEDEN.

Th. H. A. J. Abeleven, te Nijmegen (1849);

H. J. Kok Ankersmit, te Apeldoorn (i872);

Dr. E. B. Asscher, te Amsterdam (1846):

Dr. M. W. Beijerinck, te Wageningen (1874);

J. M. de Boer, te Bolsward (1873):

Dr. P. de Boer, te Groningen (1872);

Dr. J. G. Boerhige, te Uithoorn (1875);

J. J. Briiinsma, te Leeuwarden (1871);

A. J. de Bruijn, te Utrecht (1845);

Dr. W. Burck, te Apeldoorn (1874);

Mr. L. H. Buse, te Renkum (1845);

Dr. C. J. Costerus, te Amsterdam (1875);

Dr. J. J. Convée, te Middelburg (1875);

F. W. van Eeden, te Haarlem (1871);

Dr. J. Everwijn, te Noordwijk (1847);

R. E. de Haan, te Winterswijk (1873);

Dr. H. van Hall, te Paterwolde (1856);

A. W. Hartman, te Utrecht (1840);

L. J. van der Harst, te Utrecht (1875);

Dr. M. Hesselink, te Glimmen (1875);

T. T. Hinxt, te Leeuwarden (1871);

Dr. P. W. Korthals, te Haarlem (1846);

Dr. S. P. Kros, te Zwolle (1876):

Dr. J. W^ Moll, te Utrecht (1877):

.216

Dr. C. A. J. A. Oudemans, te Amsterdam (1845);

G. Post, te Tiel (1871);

Dr. L. Posthumus, te Dordrecht (1875);

Dr. N. W. P. Rauweahoff, te Utrecht (1873);

Dr. J. G. H. Rombouts, te Groesbeek (1846);

Dr. C. M. van der Sande Lacoste, te Amsterdam (1845);

Dr. W. K. J. Schoor, te Leeuwarden (1873);

Dr. P. Schuringa, te Zierikzee (1876);

Dr. W. F. R. Suringar, te Leiden (1851);

W. G. Top Jz., te Kampen (184G);

Dr. M. Treub, te Voorschoten (1873);

K. van Tuinen Hz., te Zwolle (1873);

Dr. Hngo de Vries, te Amsterdam (1871);

A. Walraven, te Nieuw- en St. Joosland (1853);

Dr. H. Boursse Wils, te Leiden (1845);

Dr. H. M. de Wit Hamer, te Delft (1871).

HONORAIRE LEDEN.

Mr. R. T. Bijleveld, te Arnhem;

C. A. A. Üudok de Wit, te Amsterdam;

C. H. Elout, te Domburg;

Jonkhr. Mr. de Jonge van Ellemeet, te Oost-Kapelle;

Mr. J. Kneppelhout, te Oosterbeek;

C. J. van der Oudermeulen , te Wassenaar;

Dr. W. Pleijte, te Leiden;

J. A. Willink Wsz. , te Amsterdam;

Mr. D. Visser van Hazerswoude , te Amsterdam ;

O. W. Bar. van Wa.ssenaar van Catwijck, te 's Gravenhage.

DONATEURS.

Directeuren van Teyler's Stichting te Haarlem.

CORRESPONDEERENEE LEDEN.

Dr. N. J. Anderson, te Stokholm (1871);
C. Babington , te Cambridge (1851);

I

217

Dr. M. Bach, te Boppard a/d Kijii (1873);

Dr. A. de Barj^ te Straatsburg (1871);

Dr. Fr. Buchenan , te Bremen (1871);

Dr. A!ph. de Candolle, te Genève (1871);

Dr. F. Crépin, te Brussel (1871);

W. Darlington, te West-Chester (1851);

Dr. J. Descaisne , te Parijs (1873);

Dr. E. M. Fries, te Upsal (1850);

Asa Gray , te Cambridge (1851);

Dr. Jos. D. Hooker, te Kew bij Londen (1873);

A. Ie Jolis, te Cherbourg (185G);

Dr. August Kanitz, te Klausenburg (Hongarije) (1872);

Dr. C. T. Kützing, te Nordliausen (1850);

J. Lange, te Kopenhagen (1859);

R. van Lan.sbergen , te Cura^ao (1851);

Dr. E. Nolte, te Kopenhagen (1851);

Dr. L. Rabenborst, te Dresden (1850);

Dr. L. G. Reicbenbach, te Dresden (1850);

Dr. W. P. Scbimper, te Straatsburg (1850);

W. Sonder, te Hamburg (1859);

J. Ritter von Schöckinger Neuenberg, te Weenen (1862);

H. Vandenborn, te St. Trond (1873);

E. Wenk, te Zeist (1847).

Uit de volgens Art. 5 der Statuten opgemaakte lijst van
Candidaten voor het lidmaatschap der Vereeniging, worden
met algemeene stemmen gekozen :

tot gewone leden :
de beer H. F. Jonkman, Adsistent aan het Botanische In-
stituut te Utrecht;
» D. L a k o , leeraar aan de Hoogere Burgerschool te

Apeldoorn :
» J. F. A. Mei li nk , Phil. nat. Stud. te Leiden;
» H. J. C a 1 k o e n Az., Phil. nat. Stud. te Arasterdam;
» .T. M. Ru ijs, Phil. nat. Stud. te Amsterdam;

218

de heer F. J. S 1 i n g s b y van Hoven, te Vuglit;
» N. J. A. B a k k e r , te Apeldoorn.
Tot honoraire leden :
de heer Jonkhr. Mr. C. J. A. den T e x , te Amsterdam ;
» W. A. V i r u 1 y V e r b r u g g e , te Rotterdam ;
» Mr. H. L. A. O b r e e n , te Leiden en
» Jonkhr. Mr. G. F. van Tets, te Haarlem.
De Secretaris zal genoemde heeren van deze benoeming ken-

Door den Voorzitter, Prof. C. A. J. A. O u d e m a n s, woi'dt
volgens Art. 15 der Statuten het volgende Verslag uitgebracht :

Mijne heeren!

In den afgeloopen jaarkring werd het Herbarium onzer Ver-
eeniging verrijkt met toezendingen van de heei'en R. E. d e
Haan, te Winterswijk , A. W a 1 r a v e n en D. L a k o —
de laatste door geen titel aan onze Vereeniging verbonden —
op Walcheren , H. J. Kok A n k e r s m i t , te Apeldoorn ,
Q. van Ledden Hulsebosch (door geen titel aan onze
Vereeniging verbonden) te Culemborg, thans te Amsterdam,
en J. M. de Boer, te Bolsward. Vergunt mij, uwe aandacht
eenige oogenblikken te bepalen bij hetgeen ik, als hier der
vermelding waardig, van die verzamelingen heb opgeteekend.

L Inzending van den heer R. E. de Haan. — Deze be-
stond uit een 22-tal planten, allen uit de omstreken van Win-
terswijk, en, als zoodanig, met uitzondering van een tweetal,
nog niet in ons stamherbarium vertegenwoordigd. Tot de op-
merkelijkste daaronder behoorden Ly si mach ia Nemorum
2/., op tertiaire leem tusschen gras, en N a r c i s s u s p o ë-
ticus i. , in een laag weiland op diluviaal zand, bij het
Meesterboschje (Mei -1875). Voor zoo verre mij bekend is,
werd laatstgenoemde tot hiertoe nog slechts door V r ij d a g
Z ij n e n in het duin tusschen den Haag en Loosduinen aan-
getroffen. Volgens eene bijzondere mededeeling van den heer

219

de H a LX n gr'oeide de N a r c i s op de aangewezen plaats slechts
in weinige exemplaren, en is de hoop om haar te zien ver-
menigvuldigen moeten opgegeven worden, doordien het weiland
in bouwland herschapen werd.

Der vermelding waardig kwamen mij nog voor: C i r s i u m
a n g 1 i c u m Lam., P y r o I a m i n o r Z., V i n c a minor Z».,
D i g i t a 1 i s p n r p u i- e a L. en P r i m u 1 a e 1 a t i o r Jacq.

II. Inzending van de heeren A. Walraven en D. Lak o.
Deze bestond uit wel is waar slechts 13 soorten, maar was
toch zeer belangrijk om de qualiteit van den inhoud, waarvan
wij ons trouwens op onze vorige jaarvergadering te Domburg
hebben kunnen overtuigen. Ik herinner u, dat ons toen werden
voorgelegd : Hesperis matronalis i. , Viola odo-
rata L. met lichtblauwe bloemen en behaarde bloemstelen,
Medicago denticulata W^., Trifolium elegans
Savi, eene voorloopig als eene soort van Medicago bepaalde
P a p i 1 i o n a c e e, P i r u s a r b u t i f o 1 i a i., A m m i ma-
jus L., C a r d u u s t e n u i f 1 o r u s Cxirt.., O p h r y s m u s-
c i f e r a Huds. , P 1 a t a n t h e r a c h 1 o r a n t h a Curt. , en
een paar C a r i c e s. Het zij mij vergund, over enkele dier
planten het een en ander in het midden te lirengen.

Hesperis matronalis L., werd in Mei 1 876 door
den heer D. L a k o aangetroffen in een bosch bij Kijswijk.
De étiquette vermeldt niets wat verdere inlichting verschaffen
kan. Ik onderstel dus dat de plant, evenals vroeger bij Nij-
megen (Prodr. p. 20) , in slechts één exemplaar zal zijn aan-
getroffen. In dit geval zoude zij nog geen nummer in de reeks
onzer indigenen kunnen bekomen , maar als eene vluchtelinge
behooren beschouwd te blijven. Het is bekend, dat Hesperis
matronalis van zuidelijker streken in Europa afkomstig
is. In het Manuel van C r é p i n wordt zij ook wel genoemd,
maar zonder nummer, met de bijvoeging, dat de auteur ze als
afkomstig uit tuinen beschouwt.

Trifolium elegans Savi , op bouwland te Oo'stkapelle
geplukt, kwam mij voor een tusschenvorm te wezen tusschen
die soort en T. hybridum L., welke laatste vroeger bij

220

Leiden, Naaldwijk en Amsterdam werd aangetri)ffen De lengte
der bloemstengels toch, benevens het harige bekleedsel der
hoogste stengelleden en de kleur der jonge bloemen, deden
aan T. e 1 e g a n s de vorm echter der stengel- en steun-
blaadjes veel meer aan T. h y b r i d u m denken. Deze waar-
neming is in overeenstemming met het oordeel van C r é p i n,
die in zijn Manuel T. hybridum en elegans synonie-
men noemt. Hoe dit zij , beide vormen zijn van zuidelijker
streken tot ons overgekomen , en de vraag of zij in de lijst
onzer indigenen een nummer verdienen, zal eerst beantwoord
kunnen worden, als wij omtrent de kuituur, de verspreiding
en de menigvuldigheid van gevonden exemplaren nauwkeuriger
berichten dan op dit oogenblik hebben ingewonnen. C r é p i n
gaf aan T. elegans geen nommer.

De kleine Papilionacee, door den heer Walraven
voorloopig tot het geslacht Melilotus gebracht, is mij ge-
bleken tot Trifolium filiforme L. , volgens sommigen
synoniem met T. micranthum Vis. te behooren. Op onze
excursie na de jaarvergadering van 1877, zagen wij deze plant,
zooals sommigen Uwer zich zullen herinneren, in de duinen
tusschen Domburg en Oostkapelle op grasvelden groeien, en
was het de heer J. C. Frederiks aldaar, die ons op deze
nieuwe indigene het eerst opmerkzaam maakte. Zij behoort te
huis in de buurt van T. m i n u s Relhan; heeft, evenals deze,
tengere liggende stengels, weinig gevulde schermen en kleine
gele bloemen , doch wijkt daarvan af door haardunne gekron-
kelde bloemstengels; zeer ijle schermpjes van slechts 2 — 7
bloemen; bloemstelen, die den kelk ten laatste in lengte over-
treffen, en eindelijk door den ongesteelden toestand van het
middelste der drietallige stengelbladen. De kleine peulen be-
vatten elk twee zaden. In België, Engeland en Denemarken
komt T. filiforme onder de wilde indigenen voor, en even-
zoo in Midden-Europa, weshalve hare aanwezigheid ouk bij
ons geene bevreemding wekken kan. Het schijnt dat grasvelden,
niet ver van de zee, gaarne door de genoemde plant worden

221

Pi rus a r b u t i f (» 1 i a L. werd in duinvalleien tussclien
Domburg en Oostiiapelle aangetroffen. Deze plant is van Noord-
Amerikaanschen oorsprong en dan ook te vinden in A s a
G r a y 's Manuel of the Northern United States. Zij behoort
tot de onderafdeeling A d e n o r a c h i s , wegens de kliertjes ,
welke aan de bovenzijde van de middelnerf der enkelvoudige,
fijn gezaagde bladen uitsteken, en heeft zuiver witte of rood-
gevlekte bloemen, en kleine peervormige vruchten. De tanden
der stengelbladen zijn kraakbeenachtig van rand. Asa Gray
onderscheidt van deze soort eene var. e r y t h r o c a r p a, met
wollig-behaarde bloemassen en eene dito ondervlakte der bla-
deren , benevens roode of purperen vruchten , en eene var,
melanocarpa, met bijkans onbehaarde bloemassen en bla-
deren en purperzwar/e vruchten. De exemplaren uit Wakheren
behooren tot de Ie verscheidenheid.

Het zal nu aan den ijver onzer Zeeuwsche medeleden moeten
worden overgelaten om te bepalen, of deze P i r ü s haar gebied
tracht uit te breiden en of zij zaden voortbrengt, welke voor
kieming geschikt zijn.

Am mi majus i. , eene fraaie, krachtige Urabellifera ,
werd door de heeren Walraven en Lako in zeer groote
hoeveelheid op bouwland aangetroffen, waar zij zonder eenigen
twijfel wel uit ingevoerd zaaizaad zal zijn opgeschoten. Crépin
noemt de plant, maar zonder nummer, in zijn Manuel, en
zegt er van: «Introduit 5a et la et plus ou moins fugace."
G r e n i e r en G o d r o n geven aan , dat zij in de zuidelijke
en westelijke provinciën van Frankrijk op onvruchtbare gronden
te huis behoort, doch in de noordelijke alleen op Lucerne-
akkers wordt aangetroffen. Beide opgaven strooken met hetgeen
bij ons werd waargenomen. De vraag blijft nu te beantwoorden,
hoe Am mi majus, als éénjarige plant, zich bij ons gedra-
gen zal, en of zij ook in andere provinciën van ons vaderland
zal worden gevonden. In de flora's van Denemarken en Enge-
land staat de plant niet opgeteekend , doch wel in die van
Middel -Europa.

A m m i majus heeft een 4 — 6 decim. hoogen, onbehaarden,

222

gestreepten, zeer sterk vertakten stengel; groene ofgrijsgroene,
uiterst veelvormige, één- of tweemaal gevinde of aan den sten-
gelvoet enkel vindeelige bladen, nu eens met breede, dan eens
met smalle slippen : witte bloemen : zijdelings saamgedrukte
vruchten, met een vrijen tweearmigen vruchtdrager en één-
striemige groeven, en een veeibladig omwindsei met in drieën
gespleten of vinspletige blaadjes. Men vindt de plant in de
meeste flora's in de nabijheid geplaatst van A e g o p o d i u m
Podagraria.

Carduus tenuiflorus. Hiervan werd ons ter bezich-
tiging afgestaan een gedeelte eener plant, in 1842 door wijlen
W. Blaas bij de zaagmolens in Middelburg geplukt. In den
Prodromus werd de plant nog slechts enkel van de ruïne der
kerk van Westerschouwen en van Maarsbergen vermeld, zoodat
de zoo even genoemde groeiplaats dus eene derde wezen zou.

Behalve aan hare in de lengte uitgerekte en dus veel minder
naar het kogelronde overhellende hoofdjes, herkent men deze
soort vooral aan de lengte der binnenste blaadjes van het om-
windsel , welke boven de straalbloemen uitsteken , en aan de
kleine goudgele kiiertjes, waarmede de rugzijde dier blaadjes
bezet is.

Ophrys muscifera Huds. , de door Jhr. de Witte
van Citters reeds in 1835 op Walcheren waargenomen,
en in het jaarverslag onzer Vereeniging van 1859 ter sprake
gebrachte Orchidee, bleek, uit de ingezondene exemplaren,
nog steeds op dat eiland , en wel ia den Yrouwepolder en in
't bosch van Elzenoord voor te komen.

P 1 a t a n t h e r a c h I o r a n t h a Ctirtis eindelijk , was af-
komstig van hetzelfde bosch van Elzenoord op Walcheren als
waar Ophrys muscifera geplukt werd, en van die groei-
plaats tot hiertoe noch in den Prodromus, noch in de jaar-
verslagen onzer Vereeniging, ter onzer kennis gekomen. Ik
had de gelegenheid, ook versche exemplaren van de })lant te
onderzoeken , en meen dat er geene verwisseling met P. b i-
folia heeft plaats gehad. Ik behoef echter niet te zeggen,
dat het. bij gebrek aan levende authentieke exemplaren ter

223

vergelijking, niet gemakkelijk is te bepalen, of de hokjes van
den helmknop aan hun voet al of niet divergeeren — een
kenmerk, waarop het hier vooral aankomt — als in de boeken
niet wordt opgegeven , hoeveel die graad van divergentie be-
dragen mag. In alle andere bijkomende kenmerken , zooals de
breedte der stengelbladeren, de grootte der bloemen, de lengte
der sporen, enz., kwamen de door mij waargenomen exemplaren
meer met P. chlorantha dan met P. bifolia overeen.

De ingezonden C a r i c e s behoorden tot C. trinervis
Degl. en C. 1 e p o r i n a L.

III. De inzending van den heer Kok Ankersmit bedroeg
71 soorten, waarvan 53 verzameld werden op een weiland bij
Apeldoorn, en 18 andere ten deele op andere plaatsen in de
omstreken van genoemd dorp, en verder bij Deventer, Rotter-
dam , enz.

Belangstelling verdienen vooral de planten van het weiland,
omdat zij een gedeelte van de flora van Sicilië vertegenwoor-
digden en opgeslagen waren uit afval eener marokijnflibriek
te Apeldoorn, welke haar sumak, om te looien, van Sicilië
betrokken had. In systematische orde gerangschikt, waren die
Zuid-Europeesche planten de volgende :

Papaveraceae : Papaver dubium L. en hybridumi.
Cruciferae : A r a b i s v e r n a E. Br. en F a r s e t i a c 1 y-

p e a t a R. Br.
Caryopliyllaceae: Lychnis Coeli Rosa var. a s p e r a L.

(= L. aspera PoïV.), S i 1 e n e gallica L. en inflataSm.
Geraniaceae : Er odium cicutarium Z., malacoïdes

W. en moschatum VHér. , Geranium columbi-

n u m L., d i V a r i c a t u m Ehrh. , d i s s e c t u m L. en

r o t u n d i f o 1 i u m L.
Malyaceae: Malva althaeoïdes Cav., a m b i g u a Gicss.

en nicaeënsis All.
Papilionaceae : Anthyllis Vulneraria L. var. p o 1 y-

p h y 1 1 a, C o r o n i 1 1 a s c o r p i o ï d e s W., M e d i c a g o

denticulata W. , minima Lam. , orbicularis

2Ö4

All. en s p h a e r o c a r p a Bert. ,Melilotus sulcatus

Des/., T r i f o I i u m a n g u s t i f o 1 i u m L., g 1 o b o s u ni

L., g 1 o ni e r a t u m i., 1 a p p a c e u in L., p r o c u m b e n s

L. , r e s u p i n a t u ni L. , s c a b r u ra X. , s t e 1 1 a t u m

L., s t r i a t u m L., t o m e n t o s u m L.

Paroiiychiaccie : P o 1 y c a r p o n t e t r a p h y 1 1 u m L. Fil.

Uinbelliferae : Bu pleur urn Odontites DC. en p r o-

t r a c t u ra Lk., D a u c u s ra a r i t i m a Lam (?), F a I c a-

r i a V u 1 g a r i s Bernh. {= F. R i v i n i Host) , T o r i I i s

h e I V e t i c a Gmel.

Stellatae : S h e r a r d i a a r v e n s i s L. var. Walraven!

Wirtg.
Valeriaiiaceae : Valerianella eriocarpa Deh.
Boragiuaceae : E c h i u ni c a 1 y c i n u ra Viv.
Rhiiiaiitliaceae : Eufragia viscosa Benth,
Labiatae : L a ra i u m p u r p u r e u ra L. var. d e c i p i e n s

Nolte.
Plaiitag:inaceae : Plantago Lagopus L.
tframiueae : Alopecurus fulvus Sm. , Avena h y b r i d a
Peterm. , Gaudinia fragilis P. 5., Lolium per-
enne L. en t e ra u 1 e n t u ra L. , S c I e r o c h 1 o a r i-
g i d a Pantz.

Al deze planten werden ons op onze vorige jaarvergadering
door den heer Ankersrait vertoond. Zij leverden ons, door
hare volledige ontwikkeling, het bewijs, dat zij ten onzent
gevonden hadden wat voor haar groei noodzakelijk was, en
wij leerden er tevens uit, langs welke vreemde wegen uit-
heemsche planten soms naar andere streken worden overgebracht.
Op dit oogenblik kan onze taak enkel bestaan in de vermelding
van het feit. Het blijve aan de zorg van den heer Anker-
srait overgelaten , op de verspreiding van al de genoerade
vreemde planten het oog te houden, en zelfs de negatieve uit-
korasten niet te veronachtzamen ; ra. a. w. ook aanteekening
te houden van de orde, waarin de genoerade soorten ook weder
van onzen bodera verdwijnen.

De andere 18 planten, door den heer Ankersrait inge-

225

zonden, waren : Batrachium penicillatum Dum. var.
submersum Owrf., uit de Amersfoortsche beek (tot liiertoe
slechts bekend van Princenhagen), Helleborus foetidus
L., uit het bosch van het huis te Bronkhorst aan den IJssel
[24 Maart 1878] , F u m a r i a c a p r e o 1 a t a L. van Deven-
ter, C o r y d a 1 i s s o 1 i d a Sm. van Apeldoorn , C a ra e 1 i n a
d e n t a t a P. van Rotterdam, Lepidium perfoliatum
L. van Deventer , S i s y m b r i u m p a n n o n i c u m Jacq.
van Rotterdam en Deventer, Cerastium tetrandrura
Curt. (?) van Bergen, Silene noctiflora L. van Deventer
en Melilotus arvensis van Deventer, C a r u m C a r v i
L. van Apeldooi'u , C e n t a u r e a t r i c h a c a n t h a DC. en
E c h i n o s p e r ra u m L a p p u 1 a Lehm. van Deventer, G a g e a
p r a t e n s i s Schuit, van Apeldoorn , Carex ericetorum
Poll. van de Kootwijkerbeide bij Asselt en Broraus erectus
Huds. van Deventer. Verder vond ik bij deze verzaraeling een
vorra van Trifolium pratense L. en eene fasciatie van
de Paardebloem.

Ik wensch aan deze optelling eenige opmerkingen toe te
voegen.

Helleborus foetidus, eene plant van rotsachtige
streken en van kalk- en kleigrond, schijnt in het bosch, waar
zij gevonden werd , niet op hare plaats geweest te zijn. Was
de plant er ook neergezet, of van de buitenplaats ontvlucht?
De étiquette vermeldde enkel , dat hier en daar in het bosch
een exemplaar werd aangetroffen. Voorloopig hechten wij aan
de vondst niet veel gewicht.

F u ra a r i a c a p r e o 1 a t a , eerst bij Doorn , later bij
Apeldoorn , en nu weder bij Deventer gevonden , schijnt zich
hier meer en meer te verspreiden , en zal zoodoende weldra
onder onze indigenen geteld raoeten worden. Evenals in Bel-
gië , is tot hiertoe in Nederland enkel de vorm met lichtgele
kroonbuizen (d. i. F. p a 1 1 i d i f 1 o r a Jord.), en niet die met
purperkleurige (F. s p e c i o s a Jord.) aangetroffen geworden.

Lepidium perfoliatum i. Volgens K o c h 's Synop-
sis (a° 1857) slechts in Ned er-Oosten rijk in het wild te vinden,

226

en dan ook in G a r c k e 's Flora , W ü n s c h e 's Schulflora
van 1877, de Flora van Frankrijk van Grenier en Godron
en C r é p i n 's Manuel (a° 1874) niet genoemd, werd een paar
jaar geleden door de iieeren Van der Veen en K o b u s
nabij Deventer aangetroffen , en mij , ter verspreiding in mijn
Herbarium van Nederlandsche planten , in een genoegzaam
aantal exemplaren toegezonden. Een exemplaar, den 17en Juli
1877 door den heer Ankersmit op puin bij het Pothoofd
aan den IJssel te Deventer geplukt, werd ons thans voor ons
Herbarium afgestaan, Zooals met enkele andere planten, welke
eveneens het eerst aan het zooeven genoemde Pothoofd werden
aangetroffen , zal het ook wel met Lepidium perfoli-
atum wezen, nl. dat zij door de rivier van elders daarheen
werd gebracht. Het is wenschelijk, dat op deze plant het oog
worde gehouden en op andere aan rivieren gelegen plaatsen
in ons vaderland op haar opslaan worde gelet. Door de lagere
tweemaal gevinde en in zeer fijne slippen verdeelde, en de
hoogere oningesnedene stengelomvattende bladeren, is de plant
voldoende gekenmerkt. Haar reuk stempelt haar, ook zonder
nader onderzoek , als eene soort van L e p i d i u m.

S i s y in b r i u m p a n n o n i c u m Jacq. werd in 1871 bij
Nijmegen , later bij Deventer , en nu ook bij Rotterdam weer-
gevonden. Of zij echter door den tijd, evenals Diplotaxis
t e n u i f o 1 i a , alhier het burgerrecht verkrijgen zal , is twij-
felachtig, daar zij tot hiertoe slechts op ruige plaatsen, ter-
reinen voor de berging van puin en straatvuil enz., aangetroffen
werd. Ook in België werd S. p a n n o n i c u m gevonden, maar
keerde zij niet standvastig op dezelfde plaatsen van vroeger
terug. Voorloopig, kunnen wij haar dus slechts als eene zwer-
vende indigene aanmerken.

C e r a s t i u m t e t r a n d r u m Cart. wei'd , volgens den
Prodromus, door v. d. Bosch in de Schouwsche duinen, en,
volgens mijne aanteekeningen, in 1877 door Dr. v. d. San de
Lacoste in de duinen van Callantsoog gevonden. Of de
exemplaren van Bergen eveneens tot die soort behooren, meen
ik echter te mogen betwijfelen. Wel bevatten de bloemen

227

(laarvan slechts 4 nieeldraden , en zijn er ook niet meer dan
4 kelk- en kroonbladen, maar de kelkbladen zijn zeer duidelijk
vliezig van rand , wat zij bij C. t e t r a n d r u m niet mogen
wezen. — Bedrieg ik mij niet, dan hebben wij hier met een
bijzonderen vorm van C. g I u t i n o s n m Fr. te doen, en wel
met dwergachtige exemplaren (niet hooger dan 2 centim.) ,
bij welke alle bloemdeelen tot vier teruggebracht zijn.

Centaurea trichacantha DC. werd in Augustus
1874 door Dr. van der Sande Lacoste ontdekt te
Dommelen, op een hennipveld, en in 1877 aan het Pothoofd
te Deventer aangetroffen door den heer Kok A n k e r s m i t.
Volgens De C a n d o 1 1 e 's Prodromus (VI, p. 596), is het va-
derland der plant onbekend. Zij behoort te huis in de nabijheid
van C. Calcitrapa, is overblijvend, en onderscheidt zich,
behalve door de ruwheid van alle deelen en de vinspletige of
-deelige bladeren, door de kleine zittende hoofdjes en de blaadjes
van het omwindsel, die uit een krachtigen doorn in het midden,
en aan weerszijden daarvan uit een zevental fijnere doornen
of stijve en stevige wimpers bestaan. De bloemen zijn pur-
perkleurig. — Nu de plant eenmaal de aandacht op zich heeft
doen vestigen , zullen wij wel doen haar in het oog te hou-
den , en aan te teekenen of zij zich op nog andere plaatsen
in ons vaderland mocht vertoonen.

Gagea pratensis Schuit., in den Prodromus onder den
naam van G. stenopetala Reieh. opgenomen , vermelden
wij hier nog eens in 't bijzonder, omdat de heer Anker-
s m i t er van zegt , dat de plant , vroeger om en bij Apel-
doorn onbekend, in April 1878 aldaar op een stuk land bij
het spoorwegstation, dat 3 jaar braak had gelegen, zich in
een zeer groot aantal exemplaren vertoond had.

C a r e X E r i c e t o r u m Poll. van het Kootwijkerveen , bij
het station Asselt (Mei 1877), houdt het midden tusschen C.
m o n t a n a L. en C. v e r n a VUL {= C. p r a e c o x Jacq.)
Van gene wijkt zij af door hare uitloopers; van deze door
een geringer getal (1 — 2 en niet 1 — 3) vrouwelijke aartjes
en den minder uitgerekten vorm dezer deelen in rijpen toe-

Ned, Kruidk. Archief. III. ly

228

stand , en van beiden door hare gewimperde aarschubbetjes.
Bromns erectus Huds. , bij ons tot liiertoe enkel van
de omstreken van Maastricht en den Reitdijk bij Groningen
bekend, werd aan den IJssel bij Deventer en dus op eene
plaats gevonden, waar zij enkel bij toeval kan opgeslagen zijn.
Hare natuurlijke standplaats zijn droge grasgronden , en de
kanten van landwegen en akkers.

IV. De inzending van den heer Hulsebosch bestond uit
een zestal Phanero- en een vijftigtal Cryptngamen , allen in
de omstreken van Culemborg verzameld. Eene bijzondere ver-
melding verdienen de meeste dezer planten niet. De Fungi
werden mij in der tijd ter bepaling toegezonden , en , wat er
merkwaardigs onder werd gevonden , maakte ik reeds vroeger
in mijne mycologische berichten bekend. Alleen wensch ik aan
te stippen, dat C o r o n i 1 1 a varia nog steeds in het Spoel
bij Culemborg wordt aangetroffen , en dat Ambrosia A r-
t e m i s i a e f o 1 i a , in 1875 op een weiland te Apeldoorn
aangetroffen , door den heer Hulsebosch eveneens bij Cu-
lemborg werd verzameld.

V. De verzameling eindelijk van den heer de Boer had
voornamelijk betrekking op de flora van Friesland, en werd
begeleid door een uitvoerigen catalogus. Ik vond er 372 soorten
in , waarvan 364 Phanerogamen en 8 Vatcryptogamen. Van
dit getal staan er 34 niet in de Flora Frisica van Bruinsma
opgeteekend , en wel : Batrachium trichophyllum
Chaix , Batrachium B a u d o t i Godr. , F n m aria de n-
s i f 1 o r a DC. , S i s y m b r i u m T h a I i a n u m Gaud. , L e-
p i d i u m D r a b a L., S e n e b i e r a d i d y m a P., C e r a s-
t i u m triviale Lk., Geranium p r a t e n s e L., Prunus
A v i u m L., Prunus P a d u s L. , Rosa p i m p i n e 1 1 i-
folia 7)C., Aster salignus W., Hieracium pratense
Tausch , P y r o 1 a minor L., E c h i u m v u 1 g a r e L. ,
Myosotis caespitosa Schl. , S o I a n u m c h 1 o r o c a r-
p n m Spenn. , V e r b a s c u m B 1 a 1 1 a r i a L. , S c r o p h u-
1 a r i a E h r h a r t i Stev. , Verbena officinalis Z. ,
A m a r a n t u s s y 1 v e s t r i s Desf. , C h e n o p o d i u m f i-

229

c i f o 1 i u m Sm. , A t r i p 1 e x c r a s s i f o 1 i a C. A. M. ,
Polygonum pallidum With., Euphorbia Lathy-
r i s L., S a 1 i X p u r p u r e a L., J u n c u s G e r a r f 1 i Lois.,
Luzula multiflora Lej., Carex dioica L., Carex
g 1 a 11 c a Scop., Carex distans L., Avena fatua L.,
Briza media L. en Bromus grossus DC. — Wij
doen echter opmerken , dat onderscheidene dezer soorten door
den heer S u r i n g a r en anderen reeds als indigenen der
provincie Friesland bekend waren geworden , zooals uit de
Verslagen onzer Vereeniging en het Vereenigings-Herbariura
zou kunnen blijken.

Onder de planten , niet uit Friesland afkomstig, was vooral
merkwaardig Carex ligerica Gai/., in Mei 1866 bij Hille-
gommerbeek geplukt. Tot hiertoe kenden wij haar alleen van
de omstreken van Nijmegen (Prodr. p. 290), zoodat de vondst
inderdaad zeer belangrijk mag heeten. Van C. arenaria
onderscheidt zij zich reeds op den eersten aanblik door hare
veel slankere gestalte, van C. Schreberi door hare veel
lichtere (niet donkerbruine) , van C. b r i z o ï d e s door hare
veel donkerder (niet stroogele) aartjes, en van de beide laatst-
genoemden nog daarenboven door het aanzienlijk getal dezer
deelen, gewoonlijk twaalf bedragend , en niet aanzienlijk veel
minder. Als eene bijzonderheid met betrekking tot Carex
Schreberi vermeld ik nog, dat de exemplaren, die daarvan
bij Zeist door Petif gevonden zouden zijn (Prodr. p. 289)
tot Rhynchospora fusca behoorden, zooals weleer door
wijlen G. Broers opgemerkt en door mij zelven , toen ik
de gelegenheid had diens Herbarium na zijn dood in te zien ,
bewaarheid werd gevonden.

VI. Ten slotte heb ik nog te vermelden , dat door mij aan
het Vereenigings-Herbarium ten geschenke werden gegeven
afl. 27 van mijn Herbarium van Nederlandsche planten en de
eerste twee Centuriën mijner Fungi Neerlandici. In de 27e
afl. voornoemd, werden o. a. verspreid : Echinospermura
L a p p u 1 a Lehm., Silene noctiflora Lehrn., O p h r y s
ra u s c i f e r a Huds. , P i r u s a r b u t i f o 1 i a L. , A m m i

230

m a j n s Z., L y c o p o d i u m S e 1 a g o X. en C h a m a e c y-
p a r i s s u s A. Br., V a c c i n i u ni m a c r o c a r p o n Ait.,
J 11 n c u s b a I t i c u s W., L e p i d i n m p e r f o 1 i a t u m i.,
Scirpus pungens Vahl. en T r i c h o c o 1 e a Tomen-
t e\\ a N. E. — Aan de heeren van der S a n d e L a c o s t e,
Walraven, L a k o , Kok A n k e r s m i t en Bondam,
heb ik mijnen dank te betuigen voor de liulp , welke zij mij,
bij liet samenbrengen dier planten, wel hebben willen verleenen.
Aan het einde van dit rapport, zij het mij vergund, aan de
leden-inzenders voor ons Herbarium, en bovenal aan de heeren
J. M. de Boer en H. J. Kok Ankersmit, dank te be-
tuigen voor de moeite en zorgen, welke zij zich ook nu weder
in het belang onzer verzamelingen hebben getroost.

Uit het door den Conservator herbarii. Dr. W. F. R. S u-
ringar, volgens Art. 24 der Statuten, uitgebracht Verslag
blijkt, dat in het jaar 1 877/1878 voor het Herbarium der
Vereeniging zijn ontvangen: van Prof. C. A. J. A. Oudemans,
de 27e Afl. van het Herbarium van Nederlandsche planten en
de Ie en 2e Centurie der Fungi Neerlandici: van de heeren
D. L a k o en A. Walraven, planten van Walcheren ; van
den heer J. M. de Boer, eenige planten uit Friesland; van
den heer R. E. de Haan, eenige planten van Winterswijk ;
van den heer Q. M. L. van Ledden H u 1 s e b o n k, eenige
phanerogamen en Fungi van Geldermalsen en Culenborg; van
Prof. W. F. R. S u r i n g a r , eenige phanerogamen van braak-
liggend aardappelland in een duinvallei te Overveen en van
den heer H. J. Kok Ankersmit een 70tal phanerogamen
van Apeldoorn , en

dat voor de Bibliotheek de volgende geschenken zijn ontvangen :
1". van de Smithsonian Institution Washington:

Annual report of the board of Regents for the year 1876 ;
2". van de A c a d e m y o f N a t u r a 1 Sciences o f P h i 1 a-

delph ia:

Proceedings 1870, part. I— Hl : 1877. part. I— Hl.

234

3". van liet N a t u r w i s s e n s c h ;i t' 1 1 i c h e V e i' e i n z ii

B r e m e ii :

Abhandlungen, Bd. V. Hft. 3 en 4.
4". van de Schlesische Gesellschaft für Va-

t e r 1 ïi n d i s c h e C n 1 t u r :

54er Jahresbericht i876.
5". van de S c h w e i z e r i s c h e N a t u r f o r s c li e n d e

Gesellschaft in Basel:

Verhandlungen 1877.
6*^. van de Société des Sciences physiqnes et

naturelles de Bordeaux:

2e Série , Mémoires Tom. II 3e Cah.
7". van de F é d é r a t i o n des S o c i é t é s d' H o r t i-

culture de B e 1 g i q u e :

Bulletin 1876.
8". van de Société Royale de Botanique de

B e 1 g i q u e :

Bulletin, Tom. XVI N". 3.
9". M a g y a r N ö v e n y t a n i 1 a p o k door A. K a n i t z.

1877.
10''. Enumeratio plantarum Japon icarum, auct. A.

Kanitz, Budapest 1878.
11". van the C a n a d i a n J o u r n a 1 o f S c i e n c e , L i t-

t e r a t u r e and H i s t o r y :

Vol. XV N». 586.
12". Termeszetrajri Fuzetek, 1877.
13". van het Ministerie van Binnenlandsche Zaken:

Verslag van den landbouw in Nederland over 1876.
1 4". van de Hollandsche Maatschappij der We-

tenschappenteHaarlem:

Archives Néerlandaises Tom. XII, Livr. 2 — 5.

Mémoire sur les Chromides marins ou Pomacentroides

de rinde Archipélagique, par P. BI eek er (Natuurk.

Verh. der Holl. Maats, der Wet. 3e Verz. Deel II N". G).
15". van de Redactie: het Neder la ndsch Kruidkun-
dig Archief, 2e Serie 3e deel Ie Stuk.

'232

IG". Overzicht der voornaamste inlandsche Plantensoorten
en Fanüliën door L. J. v a n der H a r s t. 2e druk 1877.
1 7^". Over het C r i t h m u m m a r i t i m u m der Neder-
landsche schrijvers, door C. A. J. A. Oudemans,
(Overgedr. uit Versl. en Meded. der Kon. Akad. v. Wet.
Afd. Natuurk. 2e Reeks Deel XII) 1878.
18". C. A. J. A. Oudemans, Rede ter herdenking van
den lOOen sterfdag van Carolus Linnaeus, uit-
gesproken 10 Januari 1878.
19**. Linneana, in Nederland aanwezig. Tentoongesteld

op 10 Januari 1878.
20''. Natuurkundig Tijdschrift voor Xeder-
landsch Indië, Deel XXXVII.
Verder geeft de Conservator kennis, dat het Vereenigings-
herbarium der inlandsche Fungi, keurig bewerkt, door Prof.
C. A. J. A. Oudemans is terug ontvangen, dat de inlandsche
phanerogamen bijna allen geinsereerd zijn, een groot gedeelte
reeds gesublimateerd is en dat hiermede geregeld wordt voort-
gegaan.

De Voorzitter , Dr. C. A. J. A. Oudemans, deelt mede,
dat de Fungi van de Vereeniging (1076 soorten) thans allen
door hem gedetermineerd en in behoorlijke orde in het Her-
barium der Vereeniging te Leiden aanwezig zijn ; dat thans
alle afzonderlijke herbaria dezer afdeeling, nl. die van Dozy,
Molkenboer, van den Bosch en Junghuhn met het Stara-
herbariura zijn vereenigd en in 22 portefeuilles gerangschikt,
terwijl het doubletten-herbarium dezer afdeeling is opgeheven.

Door Prof. W. F. R. S u r i n g a r worden ter tafel gebracht
eenige door hem in Juli 11. op braakliggend aardappelland te
Overveen ingezamelde planten. Deze zullen aan den Voorzitter
ter hand worden gesteld , om daarover in de volgende jaarver-
gadering verslag uit te brengen: hij deelt verder nog mede,
dat Alyssum calycinum waarschijnlijk op de groeiplaats
te Leiden zal verdwenen zijn , terwijl de heer Dr. B o u r s s e

2H3

Wils mededeelt, dat hij bij Katwijk B r i z a media L.
gevonden heeft.

De heer H. J, Kok A n k e r s m i t vestigt de aandacht der
leden op M e d i c a g o m e d i a ; de bloemen dezer plant blijven
tot het laatst toe, dus tot dat de vrucht reeds gezet is, geel, en
gaan niet tot groen en paars over; hij meent hieruit te moeten
besluiten , dat het een eigen soort is en geen bastaard van
Medicago sativa en M. falcata. Hij deelde verder
mede , dat hij door uitzaaiing van de zaden van C e n t a u r e a
S c a b i o s a (roodbloeiende) eene variëteit met witte bloemen
verkregen heeft.

Genoemde heer deelt verder nog mede , dat door hem eenige
uitzaaiingsproeven genomen zij n met Atriplex hortensis,
aan welke plant hij vier soorten van zaden waargenomen heeft, en
wel Ie vertikaal geplaatste, groote, witte, in overvloed;

2e » » kleine, zwarte, weinig;

3e horizontaal » kleine, zwarte, weinig;

4e » » groote, witte, weinig.

Van elke dezer soorten zaaide hij 10 zaden in potten en
behandelde allen op dezelfde wijze; de uitkomsten, die hij
verkreeg, waren de volgende:

De groote vertikale witte ontkiemden allen zeer spoedig;
van de groote horizontale witte ontkiemden er 4 dag. later slechts 3;
van de kleine vertikale zwarte ontkiemden er 14 dag. later slechts 1 ,
en van de kleine horizontale zwarte ontkiemde geen enkel zaad.

Prof. H u g o de Vries verzocht den heer Kok Anker-
s m i t met zijne jn-oefnemingen wel te willen voortgaan en
daarbij vooral af te wachten of de zaden , die nog niet opge-
komen zijn, dit ook later zuilen doen ; hij raadde vooral aan
om zaden met een dikke zaadhuid even open te snijden, om
daardoor het indringen van water te bevorderen.

De heer Kok A n k e r s m i t deelt nog mede, dat de vroeger
door hem als Sparganium natans L. 1 uit den Berkel bij

234

Zutfen ingezonden bladen de wortelbladen zijn van Sagittaria
sagittifolia L. Verder meende hij, dat de Scorzonera
hispanica L. van Hoenderloo Scorzonera humilis L.
is en wel om hare gladde achaenia, en wolligen stengel.
De heer O u d e m a n s bestrijdt dit gevoelen.

De heer Dr. J. G. H. R o m b o u t s brengt ter tafel eene
doorgroeiing van Rosa c e n t i f o li a.

De heer F. W. van Eeden bericht , dat hij van Prof.
A. de Candolle te Genève ter inzage had ontvangen
eene lijst van planten, door zijn vader in 1799 in de Hol-
landsche duinen gevonden ; hij vraagt, of die lijst ook in
het Kruidk. Archief zou kunnen opgenomen worden. Na eenige
beraadslaging wordt besloten, haar aan Prof. Oudemans
ter hand te stellen, ten einde er gebruik van te kunnen
maken voor zijn in het Kruidk. Archief opgenomen stuk :
Over de ontwikkeling onzer kennis aangaande de Flora van
Nederland.

Door den heer Kok A n k e r s m i t wordt nog kennis
gegeven, dat door den heer A. J. de B r u ij n bij Utrecht
ontdekt is Malva bo realis Wahlb. , en
door Prof. Oudemans, dat door Prof. Hugo de Vries
op de heide bij Bussum is gevonden Sagina subulata Wimm.
en te Bergen bij Alkmaar Tri gon el la or n i th opodioides
DC. in groote hoeveelheid.

ö'

Door den Secretaris wordt medegedeeld, dat Dr. C. M. va n
der San de Lacoste met de bewerking van de M u s c i
van ons Stamherbarium bijna gereed is en dat hij het plan
heeft, eene nieuwe uitgave der indigene Musci te bewerken.

Deze mededeeling wordt door de leden met genoegen ver-
nomen en den Secretaris verzocht, den heer van derSande
Lacoste uit te noodigen , de Hepaticae van ons Her-
barium evenzoo aan eene revisie te onderwerpen.

235

Door Dr. M. T r e u b wordt een bijdrage gelioudeii over de
kleurings-metboden bij histologische onderzoekingen van plan-
tendeelen. Hij vestigde de aandacht der leden op het Cyanine-
acetaat als kleuringsmiddel voor verhoutte en verkurkte celwan-
den en op het Methylgroen als kleuringsmiddel voor celkernen.

Prof. Oudemans deelt nog mede, dat door hem in het
afgeloopen jaar weder een belangrijk getal nieuwe indigene
f u n g i en 14 nieuwe indigene al ga e ontdekt zijn (zie Ie en
2e bijlage tot dezen vergadering).

Als plaats voor de 33e jaarvergadering wordt aangewezen
Heerenveen en verder besloten , dat er in de maand December
of Januari a. s., op een door het bestuur te bei)alen dag, nog
eene buitengewone (winter-) Vergadering te Amsterdam zal
gehouden worden.

Verder niets meer aan de orde zijnde, wordt de Vergadering
door den Voorzitter gesloten.

&"-

Namens de Vereeniging voornoemd,

De Secretaris ,

Th. H. A. J. abeleven.

Ie Bijlage tot de 33e Jaarvergadering der Nederl. Bot.
Vereeniging.

AANWINSTEN VOOR DE FLORA MYCOLOGICA VAN

NEDERLAND.

van Juli 1877 tot 31 December 1878.

DOOR

C. A. J. A. OUDEMANS.
VIII.

(Vervolg van het 3e Deel, p. 142—161).

In het tijdsverloop tusschen Juli 1877 en 31 Dec. 1878,
werden weder een 60-tal soorten van Fungi voor het eei'st in
Nederland waargenomen. Enkele daarvan trof ik zonder, of
met foutieve, namen aan in het Herbarium der Botanische
Vereeniging; andere ontdekte ik zelf op mijne excnrsiën; nog
andere werden mij tot nader onderzoek toegezonden door Mej.
Joh. Staring, dochter van wijlen Dr. W. C. H. Staring,
die op »de Boekhorst" bij Lochem, op den «Wildenborch" ,
enz., ruimschoots gelegenheid vond, aan hare neiging tot eene
kennismaking met de mycologische flora dier buitenverblijven
te voldoen. Een woord van weigemeenden dank worde Mej.
Staring toegebracht voor de welwillendheid en den ijver,
waarmede zij mijne pogingen steunde om onze kennis der

Ö37

Nederlandsclie fungi op te heffen uit den achterlijken staat,
waarin zij geruimen tijd verkeerd heeft.

De volgorde , welke ik aan mijne opsomming tot grondslag
leg , is dezelfde van vroeger , en aan C o o k e 's Handbook of
Britisch Fungi ontleend. Hoewel ik erkennen moet, dat het
systeem van dezen auteur aanzienlijke wijzigingen zoude moeten
ondergaan om te voldoen aan hetgeen men tegenwoordig van
zulk eene rangschikking zou mogen verwachten, acht ik het beter
om er, met het oog op mijne zeven vroegere bijdragen, thans
niet van af te wijken, en eerst dan te trachten, eene nieuwe
verdeeling in te voeren, als de tijd voor de publicatie eener
algemeene naamlijst onzer fungi of van eene min of meer
uitvoerig bewerkte flora mycologica van Nederland zal zijn
aangebroken.

SPORIFERA.
A. Hymenomycetes.

AGARICINI.

1. Agaricus Lepiotacinnabarinus Fr. (Epicr.
Ed. alt. pag. 36). — Aan den straatweg tusschen Baarn en
Hilversum, onder Sparren; 17 October 1878. Oude mans. —
Eene bijzonder fraaie, aan Ag. amianthinus verwante,
doch door hare aanzienlijker afmetingen daarvan reeds bij den
eersten oogopslag te onderscheiden soort. — De grootste exem-
plaren , die ik aantrof, hadden een hoed van By^ centimeter
in middellijn. — De kleur van den \leezigen , naar den rand
echter plotseling dunner toeloopenden hoed is cinnaberrood ,
en verbleekt bij het drogen niet. Korrels van dezelfde kleur,
aan die van Ag. acutesquamosus herinnerend , doch
meer afgerond dan puntig, zijn over de aanvankelijk bolle,
doch later afgeplatte, oppervlakte verspreid, en zeer gemakkelijk
weg te nemen. De steel is los gevuld of hol, aan zijn voet

238

gezwollen , onder den fraaien ring met grove , roode , wratvor-
mige schubben bezet. De zuiver witte en vrije lamellen vond
ik bij groote exemplaren 7 millim. breed.

2. Ag. T r i c h o 1 o m a p e s s u n d a t u s Fr. (Epicr. pag.
51). — Aan den straatweg tusschen Baarn en Hilversum,
onder Sparren en andere boomen; 10 en 17 October 4878.
O u d e m a n s. — Eene krachtige , in zoden groeiende soort ,
die, behalve aan haar lederbruinen hoed, terstond te kennen
is aan de donkere, bijna zwarte, indrukselen (op groeven,
door het vallen van waterdroppels veroorzaakt, gelijkend), welke
soms onregelmatig, doch soms ook in kringen rondom het
midden van den hoed geschaard staan. Bij vochtig weder, is
deze laatste kleverig, en dikwerf heeft hij ook een golvenden
rand. Den steel van volwassen exemplaren, vond ik rolrond ,
geheel met fijne vlokkige schubben bezet, aan den voet bruin
aangeloopen. De lamellen, tamelijk ver van elkander verwijderd,
ten laatste vuilrood gevlekt.

De verschillende exemplaren van eene en dezelfde zode zijn
niet altijd allen gevlekt, maar ook wel geheel van alle indruk-
selen verstoken , waarom ik van gevoelen ben , dat de in de
Epicrisis van Fries op A. pessundatus volgende A.
stans geen recht heeft om als afzonderlijke soort vermeld
te worden.

De middellijn van den hoed der grootste exemplaren bedroeg
10 — 12 centimeter.

3. Ag. T r i c h o 1 o m a p s a m m o p u s Kalchhr. (Fr. Epicr.
pag. 54). In bosschen te Baarn, 17 October 1878. O u d e-
m a n s. — Ofschoon de door mij gevondene exemplaren ner-
gens beter dan onder deze soort eene plaats konden Winden ,
moet ik toch erkennen dat zij van K a I c h b r e n n e r 's be-
schrijving afweken door een donkerpaarsen hoed en grootere
afmetingen. Indien echter P a u 1 e t 's H y p o p h y 1 1 u m 1 e-
p i d o p u s (Iconographie , pi. XCIII fig. 7) , zooals Fries
vermoedt , met Ag. p s a m m o p u s identisch is , dan aarzel
ik niet, mijne exemplaren juist bepaald te noemen.

4. Ag. T r i c h o I o ma P e s C a p r a e Fr. (Epicr. p. 68).

239

Aan grasbanden , onder Hulsten , in Natura Artis Magistra te
Amsterdam, i4 Octo])er 1878. O u d e m a n s. — Ik vond van
deze soort een paar dicht gevulde zoden met een knolligen
voet, waarin de stelen der grootere en kleinere exemplaren
zich vereenigden. De fungus ziet er zeer onoogelijk uit en
lieeft een aardvalen , vetachtig-glanzigen hoed , die bij de ver-
schillende exemplaren zeer in vorm verschilt en zoowel door
inhammen, opstaande plooien, stompe uitsteeksels, spleten als
anderszins, een hoogst onregelmatig voorkomen hebben kan.
Het is de afzonderlijke individuen zeer goed aan te zien, dat
zij elkander, gedurende het toenemen in wasdom, in geene
geringe mate gehinderd hebben. Tegen het licht gehouden,
is de hoed , ten gevolge van het dunne vleesch , met uitzon-
dering van de breede bultige verhevenheid in het midden ,
doorschijnend. — De steel is rolrond of hoekig, recht of ge-
kromd , kort of lang , nu eens naar boven , dan eens naar
onder wat dunner, wit, geheel glad en zonder aanhangselen,
inwendig vleezig, aan de oppervlakte dof, niet kraakbeenachtig. —
T)e lamellen zijn wel wit, maar hellen toch eenigermate naar
het doorschijnend-grijze over; ik vond ze zeer weinig uitge-
sneden aan den steel, soms gevorkt, 10 — 12 millim. breed,
vrij dik en vrij wijd uit elkander. Fig. 14 van Schaeffer
is tamelijk goed , maar vertoont geene andere als dwergachtige
exemplaren. De figuur 9 A van Sterbeeck geeft eene goede
voorstelling van een exemplaar met een gespleten hoed.

5. Ag. C I i t o c y b e Tuba Fr. (Epicr. pag. 99). —
Tusschen afgevallen en rottende bladen , onder Sparren en
Beuken in 't Baarnsche bosch ; 10 Oct. 1878. Oudemans. —
Eene fraaie witte soort, met een vleezigen , dunnen, eerst
bollen, later vlakken en ingedeukten hoed, die er droog glanzig
uitziet en een gladden rand heeft. De steel is overal even dik ,
inwendig spoedig hol, naar boven soms naakt en soms bestoven.
De lamellen vond ik 3 milim. breed, afloopend, dicht opeen,
eerst wit, later bleek-geelbruin. Onze exemplaren kwamen
volmaakt overeen met die van Pau let (Tab. LXV, fig. 2 — 5).

6. A g. C I i t o c y b e e X p a I I e n s Fr. (Epicr. pag. 100).

240

Tussclien mos langs de wegen in 't Baarnsche boscli ; 10 Oct.
1878. Oudemans. — Deze reukelooze , in zoden groeiende
soort verdient haar naam ten volle, omdat zij in verschen
staat geheel met water doortrokken en bruinachtig, in drogen
daarentegen bleekgrijs van kleur is. De dunvliezige hoed is eerst
vlak, later trechtervormig (veel dieper ingedrukt dan die van
Ag. Tuba), glad , onbehaard , en heeft eerst een eenigermate
naar binnen gekrulden , doch later een vlakken rand. — De
steel is hol , overal even dik, aan den top witglanzig, aan den
voet met een wit vilt bezet , dat , onder 't drogen , in dicht-
heid toeneemt. — De lamellen loopen af, staan niet zeer dicht
opeen, en zijn bleekgrijs. De grootste hoed, dien ik zag, had
eene middellijn van 4 centim. en rustte op een 3 centim.
langen steel. — Onder het drogen, verbleekt de hoed het meest;
daarop volgt de steel, en eindelijk de lamellen. — Onze exem-
plaren kwamen zeer goed overeen met Fries Icones tab.
56 pag. 2 en 3.

7. Ag. M y c e n a F a g e t o r u m Fr. (Epicr. p. 1 38). —
Op rottende Beukebladen , in de dichte schaduw van Sparren
en Beuken langs den weg van Baarn naar Hilversum ; 17 Oct.
1878. Oudemans. — Hoed vliezig, doorschijnend, stomp-
kegelvormig, met eene meer of minder duidelijk bultige ver-
hevenheid in 't midden ; tusschen de laatste en den rand
gestreept, grijsbruin. Vochtig gehouden exemplaren zijn dofglan-
zig , vooral ter hoogte van de bultige verhevenheid , die er
glibberig uitziet en glad is op 't gevoel. — De steel is zeer
glad , dofglanzig , donkerder dan de hoed , rolrond, en ligt met
zijn lager gedeelte tegen de bladen aan. De lamellen zijn door
d warsstrookjes verbonden, vrij dik, middelmatig wijd uit elk-
ander , buikig en slechts over een deel harer breedte met den
steel verbonden (adnex). — Rieken doet deze fungus, zelfs
in eene afgesloten ruimte, niet.

8. Ag. Mycena setosus Fr. (Epicr. pag. 1 53). —
Langs den weg van Baarn naar Hilversum, op rottende Beu-
kebladen, in dichte schaduw; 17 Oct. 1878. Oudemans. —
Zeer klein en tenger. Hoed wit, half kogelrond, stomp, glad.

241

Steel haardun , in gedroogden staat glanzig en kraakbeenachtig,
met horizontale borsteltjes bezet. Lamellen zeer wijd uiteen,
wit, zeer weinig talrijk.

9. Ag. O m p h a I i a s c y p h i f o r m i s Fr. (Epicr. p. 1 59).
Op zandgrond, op de Boekhorst bij Lochem ; Mei 1878.
Mej. J. Staring. — Het mycelinm vormt met het zand
een witten koek, waaruit de .«steel oprijst. Door de tamelijk
wijd uiteen staande lamellen , kan deze soort niet met A g.
scyphoides verwisseld worden. Onze exemplaren geleken
volkomen op de fig. 214 van Batsch. De hoed is soms
zijdelings gespleten.

10. Ag. P 1 e u r o t u s r e v o 1 u t u s Kx. — In de spleet
van een Beukestam, op de Boekhorst bij Lochem, G Nov. 1877.
Mej . J. S t a r i n g. — Deze aan Ag. s a 1 i g n u s zeer na
verwante soort draagt eigenlijk een verkeerden naam, daar de
rand des hoeds niet naar buiten, maar naar binnen gekruld
is. De kleur des hoeds was bij het ons toegezondene exem-
plaar muisvaal en die der lamellen door.schijnend lichtgrijs.
Eene uitvoerige beschrijving dezer soort vindt men bij Kickx
(Cryptog, des Flandres , II, p. 158).

11. (?) Ag. E n t o 1 o m a n i g r o-c i n n a m o m e u s Kalchbr.
(Fr. Epicr. p. 195). — Op den grond tusschen laag struik-
gewas, in het Vondelspark te Amsterdam; 7 Nov. 1878.
O u d e m a n s. — Geheel zeker omtrent de juistheid dezer bepa-
ling ben ik nog niet. Daar ik mijne exemplaren echter heb
doen afbeelden, hoop ik later in de gelegenheid te zijn, ze
met Kalchbr enne r 's plaat te vergelijken. — De Latijn-
sche diagnose van den door mij gevonden fungus zoude luiden :
öGregarius. Pileo leviter carnoso, e convexe plano, tandem
revoluto, medio depresso, aquam avide bibente, umbrino-nigres-
cente, laevi, glabro. Stipite cavo, subflexuoso, fibrilloso, griseo-
fuscescente. Lamellis crassis , perinde furcatis, lanceolatis, mox
secedentibus, distantibus, rubello-cinnamomeis. Sporis ovalibus,
granulosis. — Serotinns. Odorem non detexi."

12. Ag. N a u c o r i a s i d e r o i d e s Buil. (Fr. Epicr. p.
258). — Baarnsche bosch , 10 Oct. 1878. O u d e m a n s. —

'i42

De afbeelding van 13 u 1 1 i a r d (pi. 588) kwam volkomen met
onze exemplaren overeen. — In ondergeschikte punten weken
deze eenigszins af van de door Fries gegeven beschrijving.

13. A g. H y p h o 1 o m a i n t o n s u s Pass. (Fr. Epicr. p.
294). — Op de aarde van tobben in de Oranjerie van den
Hortus bot. te Amsterdam; Sept. 1877. O u d e m a n s. —
Een zeer fraaie fungus , met een licht isabelkleurigen , niet
volkomen gladden, doch met zeer oppervlakkige, kronkelende,
van boven naar beneden loopende indrukselen geteekenden hoed.
Zeer in het oog vallend zijn de op spinrag gelijkende vlokjes,
waarmede de laatste bekleed is, en de overblijfselen eener ge-
scheurde cortina, die van zijn rand afhangen. De steel is vrij
forsch, naar boven vlokkig en gestreept, inwendig hol. De
lamellen zijn lancetvorniig, aangewassen, aan de randen wit
en zeer fijn gekarteld.

Deze door P a s s e r i n i in zijne «Funghi Parmensi" be-
schreven soort, werd ook in Parma op de aarde van planten-
tobben aangetroffen.

14. Ag. H y p h o 1 o m a c o r o n a t u s Fr. (Epicr. p. 295).
Op de aarde van de kuip eener Araucaria in de Oranjerie van
den Hortus bot. te Amsterdam; 27 Aug. 1877. Ou de mans. —
De door mij gevonden exemplaren waren niet in zoden ver-
eenigd, maar stonden wel gezellig bijeen. Slechts van twee
individuen waren de stelen in elkander gevloeid. De beschrij-
ving van Fries paste zeer goed op mijne fungi, en vooral
wat de prachtige «corona" van witte punten betreft, maar de
stelen, die ik waarnam, waren naar boven zeer fijn-donzig.
De «maculae obscuriores" waren bij mij: liggende, zeer tee-
dere , als uit spinrag bestaande schubbetjes (een overblijfsel
van het velum), zoodat ik mijne voorwerpen ook tot de afdée-
ling der «flocculosi" van Fries had kunnen brengen, indien
de geheele fungus niet duidelijk hygrophaan ware geweest.
De «appendices dentiformes", te zamen de «corona" vormend,
waren eveneens niets anders als overblijfselen van het velum
universale (de beurs). Zij stonden niet aan den rand , maar
een weinig daar boven.

243

Middellijn van den isabelkleurigen , doch wit opdrogenden
hoed, bij de grootste exemplaren, 41/2 centim. Hoedvleesch 1
millini. dik in 't midden. Lamellen 4 millim. breed, aan den
steel niet uitgesneden, naar den omtrek smaller, eerst wit,
later vleeschkleurig, eindelijk purperachtig, met eene witte,
fijn gekartelde snede. Steel sneeuwwit, aan den voet een
weinig gezwollen, zeer fijn gestreept, naar boven niet in dikte
toenemend, met zeer fijne, korte, uitstaande haartjes bezet,
zuiver fistuleus, zeer splijtbaar, en, evenals de geheele plant,
zeer bros.

Mijne Latijnsche diagnose van de gevondene exemplaren zoude
als volgt behooren te luiden :

»Pileo carnoso-membranaceo , e convexo-explanato , obtuso,
superficie flocculis arachnoideis concentrice quasi dispositis sa-
turatiusque coloratis variegato, veli reliquiis dentiformibus ante
mai'ginem per distantias aequales, plicarum ad instar extror-
sum apertarum , porrectis albis coronato ; stipite albo, eximie
fistuloso, tenui , cylindrico, basi bulbilloso, per totam longi-
tudinem subtilissime striato , sursum subvelutino ; lamellis ad-
natis, linearibus, confertissimis, acie alba subtiliter serrulatis,
ex albo-carneo purpurascentibus. — Sporae in massa visae
fusco-purpureae , sub microscopio fuscae, ovales, 0.007 millim.
longae, 0.0035 millim, latae , utrinque obtusissimae."

»Affinitas Ag. i n t o n s u m inter et Ag. c o r o n a t u m
luculentissima."

15. A g. P s i 1 o c y b e c e r n u u s F/. Dan. (Fr. Epicr. p.
302). Aan de zijde van een rijpad , tusschen plantaardigen
afval, bij Lochem ; Juli 1878. Mej. J. Staring.

16. Ag. Psathyra bifrons Berk. (Fr. Epicr. p. 307).
Tusschen plantaardigen afval in het Vondelspark te Amster-
dam; 7 Nov. 1878. O u (1 e ra a n s. — Hoed zeer dunvlie-
zig, in verschen staat geheel doorschijnend, klokvormig,
stomp, netvormig-gerimpeld , geelbruin met een rozerooden
weerschijn, aan den rand veel bleeker, in drogen staat oker-
geel , in zeer jongen staat met witte vlokjes , als overblijfsels
van het velum universale, bezet. Steel fraai wit, glanzig,

Ned. Kruidk. Archief. III. 16

244

bros, aan den voet in grof wit pluis gehuld, fistuleus, zonder
bochten. Lamellen eerst wit, later paars, eindelijk zwart,
lijnvormig, opklimmend, aangewassen, in verschen staat aan
de randen licht rozerood, in drogen staat wit. Sporen donker
purper.

17. CoprinusFriesii Quélet (Fr. Epicr. p. 331 ). —
Op verdord gras bij Lochem ; Oct. 1878. Mej. J. Staring. —
Eene door hare geringe afmetingen en teederen aard, alsook
door haar cilindrischen , fijn gestreepten , als met poeder be-
stoven en langs den rand grijsachtig paarsen, hoed goed geken-
merkte soort. De zeer dunne, poederachtig-bestoven, steel heeft
een eenigszins gezwollen voet, en de vrije, lijnvormige lamellen
zijn eerst wit, later violet en eindelijk bruinzwart.

18. C o r t i n a r i u s I n o 1 o ra a o p i m u s Fr. (Epicr. p.
359). Baarnsche bosch ; 7 Oct. 1878. O u d e m a n s.

19. Gort. D e r m o c y b e c a n i n u s Fr. (Epicr. p. 368).
Langs den straatweg tusschen Eemnes en Soestdijk, onder
Beuken, tusschen het gras; 16 Oct. 1878. O u d e m a n s. —
Eene zeer fraaie soort, tamelijk wel te kennen aan haar statig
voorkomen en den vlokkigen bruinen ring, niet ver van den
top des steels.

20. Lactarius acrisX. (Fr. Epicr. p. 428). — Zeer
enkel onder Beuken in het Baarnsche bosch; 26 Sept. 1878.
O u d e m a n s. — De door mij gevonden exemplaren kwamen
met de beschrijving van Fries in alle punten overeen , met
uitzondering van dit eene, dat de melk niet roodachtig op-
droogde. De steel was bij al mijne voorwerpen excentriek en
de hoed onregelmatig, grijszwart, zonder eenigen zweem van
gordels. — Het verdient opmerking , dat Fries dezen Lac-
tarius onder de »Piperati'' rangschikt, waaraan hij een
))pileus absolute siccus" toeschrijft, niettegenstaande hij den
hoed dezer soort met den naam van »viscidus" bestempelde.

21. R u s s u 1 a d e p a 1 1 e n s Fr. (Epicr. p. 442). — Baarn-
sche bosch, 3 Oct. 1878. O u d e m a n s. — Bijna alle lamellen
vorkswijs gespleten , vrij dicht opeen, eerst wit, later vuilgrijs.
Hoed vrij sterk kleverig, vuil-roodachtig, min of meer ver-

245

bleekend , in 't midden ingedrukt , aan de randen eerst glad ,
doch bij oude indrogende exemplaren toch eenigermate knob-
beiig en gestreept. Steel kort , naar boven breeder toeloopend,
een weinig gestreept, wit, inwendig spoedig door insecten
verteerd.

22. Russuia pectinata Fr. (Epicr. p. 449). Onder
Beuken te Baarn en Soestdijk; 26 Sept. 1878. Oudemans. —
Hoed kleverig, ten laatste aan den rand met sleuven en knob-
bels, vuilgeel. Lamellen aan den steel zeer smal, naar den
rand des hoeds iets breeder, onverdeeld, wit, tamelijk dicht
opeen. Steel wit, gestreept.

23. Lenzites flaccida Fr. (Epic. p. 493). Aan Eike-
stompen; Sept. 1877. Mej. J. Staring,

POLYPOREI.

24. Polyporus Schweinitzii Fr. (Epicr. p. 529).
Op den grond onder Zilversparren , op de Velhorst bij Lochem ;
Sept. 1877 en 1878. Mej. J. Staring. — Een der grootste
en prachtigste Polypori , welke mij ooit onder de oogen kwa-
men , en die ik een geruimen tijd meende onder de Daedalea's
te moeten zoeken , omdat zijne poriën , juist zooals bij de
soorten van dit geslacht , kronkelend in elkander liepen. Toen
het mij echter gebleken was, dat mijn fungus , wegens zijn
sponzigen aard, onmogelijk onder die rubriek konde worden
gebracht , vond ik mij wel genoodzaakt, tot de Polypori terug
te keeren , en moest ik ten slotte ondervinden, dat alle ken-
merken der totdat geslacht behoorende kategorie C. »Spongiosi'*
(p. 528) op mijne voorwerpen van toepassing waren.

Hoeden 2 — 2^/2 decim. breed, ly^ decim. lang, ten getale
van twee of drie dakpanswij ze over elkander gelegen en naar
beneden in een korten steel .samenkomend, die zich onder den
grond voortzet in een eenigszins rolrond samenstel van myce-
liumdraden en verganen humus. Versch geplukt , is de hoed
week , dik , sterk waterhoudend ; onder het drogen echter wordt
hij langzamerhand buigzaam, en eindelijk, gestadig in volumen

246

verminderend, zoo bros en zacht, dat men hem tusschen de
vingers tot een rabarberkleurig poeder vermalen kan. De boven-
vlakte is donkerbruin , bij drogere exemplaren met een rooden
gloed, in het midden zeer oneffen door kleinere en grootere
papillen en uitsteeksels , naar den omtrek in gordels verdeeld ,
die zelven breeder en met werkachtige grove vlokken bezet,
doch door kale, ruwe, smallere sleuven van elkander geschei-
den zijn. — De doolhofachtige poriën zijn eerst licht zwavel-
geel , later (en ook bij 't aanraken) groenachtig, en ten slotte
brandend-rood. Bij volkomen droge exemplaren vond ik ze
bruin , en de buizen daarenboven overal gespleten en in lamellen
veranderd van p. m. 7 mill. lengte. Het poreuze der onder-
vlakte was daarmede verdwenen , en haar vroeger uiterlijk niet
meer te herkennen. — • Den steel vond ik steeds sterk excen-
trisch, 5 centim. lang en 3 centim. dik, bruin, rimpelig en
zonder pluis. — Inwendig had de geheele fungus eene roest-
bruine kleur.

P. S c h w e i n i t z i i is de eenige soort uit de «Mesopodes
Spongiosi" , welke tot hiertoe in Nederland gevonden werd ,
en om zijne , in vergelijking met andere soorten , zoo uiterst
vreemde eigenschappen, bijzonder merkwaardig.

25. P o 1 y p o r u s W e i n m a n n i Fr. (Epicr. p. 552).
Op eene plank van een vonder op de Boekhorst , bij Lochem ;
Sept. '1878. Mej. J. Staring. — Zeer na verwant aan P.
b o r e a 1 i s , doch daarvan onderscheiden 1 ^. door zeer duide-
lijke labyrinthvormige poriën en 2*^. door de eigenschap, dat de
poriën en buizen bij de minste aanraking roodbruin worden.
De geheele fungus is zacht-vleezig, sneeuwwit, zonder huid-
bedekking en aan de bovenvlakte eenigszins concentrisch oneffen.

26. Polyporus borealis Fr. (Epicr. p. 552). Op
sparrestompen te Lochem; Sept. 1877. Mej. J. Staring. —
De m^ toegezonden exemplaren kwamen volmaakt overeen met
plaat 40 van R o s t k o v i u s (in S t u r m 's Pilze 4es Band-
chen). — Zij groeiden dakpanswijze en waren bros en kaas-
achtig van vastheid. Hoeden zittend , meer in de breedte (5
centim.) dan in de lengte of diepte ontwikkeld (3 centim.),

247

eerst wit, maar allengs bruiiiroud gevlekt of gevlamd, of ook
wel met concentrische bruinroode gordels in de nabijheid van
den rand. Oppervlakte ongelijk , met bobbels en weinig verhe-
ven kammen, en een fijn wit vilt in de dieper gelegen plaat-
sen. — Vleesch inwendig sneeuwwit, in de lucht eenigszins
verkleurend en licht bruinrood wordend, 2 — 2V2 millim. dik,
zonder gordels. Buizen 5 — 8 millim. lang, juist zooals R o s t-
kovius ze beschrijft: ten deele met ronde poriën, ten deele
met getande, nl. daar waar de buizen gedrukt worden. De
ondervlakte der hoeden vertoonen de indrukselen van andere,
die er tegen aangroeiden. — Den hoedrand vond ik scherp en
een weinig naar buiten gekruld , en daarbij meest altijd licht-
bruinrood van kleur.

27. Polyporus resinosus Rostk. (Sturm , Pilze , 4es
Biindchen t. 29). — In de dichte schaduw der onderste takken
van Sparren, op den weg tusschen Baarn en Hilversum; 17
Oct. 1878. O u d e m a n s. — De fungus komt in groote klom-
pen uit den grond te voorschijn, en bestaat uit talrijke, dak-
panswijze over elkander gelegen hoeden, die ten deele volledig
en natuurlijk, ten deele onvolledig en onregelmatig ontwikkeld
zijn. Versch, zijn zij vleezig-leerachtig, met een mes zonder
veel weerstand te klieven , en dus volstrekt niet houtig. De
bovenzijde des hoeds is oneffen, hobbelig, roodbruin, bij groei-
ende jonge exemplaren fijn-fluweelachtig en berijpt, in gordels
verdeeld en voorzien van een tamelijk breeden witten rand;
bij oudere donkerbruin of zwart, soms glanzig, zonder witten
rand. Poriën fraai wit, later zoo gekleurd als gewoon werk-
hout, versch met een gezwollen, droog met een dunnen wand.
Buizen ca. 4 millim. lang; langer, indien toevallig de lagen
van twee verschillende hoeden elkander bedekken. Hoedvleesch
inwendig, bij nog groeiende voorwerpen, wit, maar toch met
eene zeer flauwe houttint, onder het dragen donkerder, en
bij oudere exemplaren houtkleurig. Op de vertikale doorsnede
zijn gordels waar te nemen , welke met de bolle zijde naar
buiten staan.

Het komt mij voor, dat er bij Fries verwarring bestaat

248

in de waardeering der platen van Rostkovius, waarom
ik dan ook zijn naam niet achter den soortsnaam heb durven
zetten. Fries toch haalt pi. 29 van genoemden auteur aan :
niet bij P. r e s i n o s u s , zooals het behoorde , maar bij P.
a n n o s u s , aan welke soort hij een van den beginne houtigen
hoed toeschrijft, en dat, niettegenstaande de text van Rost-
kovius van een »pileus carnosus" gewaagt, en er in het Duitsch

nog bijgevoegd wordt: »Die Substanz ist fleischig-Iederartig ;

er bildet den Uebergang von den Carnosis zu den Subcarnosis." —
Ik voor mij houd het er voor, dat P. a n n o s u s Fr., waarvan
ik een in Nederland gevonden en door Fries zelven bepaald
exemplaar bezit, geen recht van bestaan heeft, doch uit oude
droge voorwerpen van P. resinosus, die werkelijk zeer hard
kunnen wezen , gevormd werd. In de groote klompen van
P. resinosus, die ik aantrof, waren individuen te vinden,
die geheel met de besclirijving van Fries voor P. a n n o s u s
en het zooeven genoemde , door hem bepaalde exemplaar over-
eenstemden, en ik kan mij voorstellen, dat dergelijke voorwerpen,
buiten eenig verband met andere aangetroffen, als onafhankelijk
daarvan , d. i. als zelfstandige soort werden aangemerkt. —
Aan den anderen kant werd plaat 34 van Rostkovius,
getiteld P. c o n f 1 u e n s Pr. , door Fries (Epicr. p. 554)
naar P. resinosus verwezen. Met deze opvatting kan ik
mij zeer goed vereenigen, want ook exemplaren van dat uiterlijk
werden door mij te midden der andere, hierboven beschrevene,
gevonden. — Ik meen der waarheid het dichtst nabij te zijn ,
door te zeggen : B o 1 e t u s resinosus Schrad. (== Pol.
resinosus Rostk. tab. 29) is door Rostkovius goed beschre-
ven en afgebeeld, en doelt op jeugdige, nog groeiende exem-
plaren; P. confluens Rostk. stelt ons volwassen voorwerpen
voor van dezelfde soort; P. annosus Fr. heeft betrekking
op overoude, hard geworden individuen van P. resinosus,
welke- in den zoogenoemden resupinaten toestand verkeeren.

28. P o 1 y p o r u s b e t u 1 i n u s Fr. (Epic. p. 555). Aan
Berkestompen op de Velhorst bij Lochem ; Sept, '1877. Mej.
J. Staring. — Deze soort, waarvan ons nok voorwerpen

249

met een krijtwitten hoed onder de oogen kwamen, onderscheidt
zich, onder meer, door haar bijzonder sterk ontwikkeld hoed-
vleesch en de vreemde eigenschap , dat de buizen , in rijpen
staat, dit laatste loshaten , waardoor eene toenadering tot de
Boleti bemerkbaar wordt.

29. ? Pol y po rus Neesii Fr. (Epicr. p. 5G4). Aan
een afgevallen tak te Lochem ; Sept. 1877. Mej. J. Staring. —
Een klein exemplaar van 2 centim. middellijn , eenigermate
gelijkend op P. a n n o s u s Fr. , maar met eene witte groeiende
bovenvlakte en een bijna geheel vrijen, niet ruggelings met
het ondersteunende voorwerp saamgewassen , hoed. De schelp-
vorm is in het exemplaar duidelijk uitgedrukt, en de vastheid
als die van hout. De bovenzijde van den hoed is kaal en
rimpelig, de bijna witte onderzijde geheel met rondachtige,
uitgerekte, poriën van verschillende grootte, met gezwollen
randen bezet De afscheiding tusschen beide zijden is scherp.

30. P o 1 y p o r u s F i b u 1 a Fr. (Epicr. p. 567). Op takken
bij Harderwijk, 1877, Bondam; en op verwerkt hout bij
Lochem, Febr. 1879; Mej. J. Staring. — De exemplaren
van Harderwijk hadden den gewonen vorm van zijdelings vast
zittende voorwerpen , doch die van Lochem deden zich als
cirkelronde, vrije, schotelvormige schildjes voor, juist zooals
Fries zulks beschrijft. — De hoed is aan de bovenzijde wit,
bij jongere exemplaren met liggende vlokken bezet, bij oudere
kaal, straalswijze-gerimpeld , maar steeds zonder gordels; De
rand is gaaf en scherp, en de onderzijde geeft kleine, rond-
achtige poriën te zien, die van wit later lichtbrnin worden en
eerst in gave, doch later in getande zijden gevat zijn.

31 . D a e d a 1 e a c o n f r a g o s a P. (Epicr. p. 587). Aan
een Beuk in het Baarnsche bosch; 10 Oct. 1878. O u d e-
m a n s. Slechts één exemplaar.

HYDNEI.

32. H y d n u m a u r a n t i a c u m A. S. (Fr. Epicr. p. 603).
In Dennebosschen te Lochem; 12 Sept. 1 877. Mej. J. Star i ng.

250

Eene zeer kennelijke soort, die uit alleenstaande, en niet uit
saamgewassen exemplaren bestaat. Hoed vast , 1 decim. en
meer breed, doorgaans zuiver cirkelrond, zonder, of met slechts
zeer flauw aangeduide gordels, met een bruinrood vilt bedekt,
dat in den beginne veel bleeker, ja zelfs bijna wit van kleur
is. Steel kort, dik, met hetzelfde bruinroode vilt als de hoed
bezet. Stekels eerst wit, ten laatste, door alle schakeeringen
heen, chocoladekleurig. Inwendig is de fungus bruin (soms met
een blauwen weerschijn) en met gordels geteekend,

33. H y d n u m Q u e 1 e t i i Fr. (Epicr. p. 605). Tusschen
het gras aan een der vijvers in het Baarnsche bosch; Aug.
1878. O u d e m a n s. — Eene zeer goed gekenmerkte soort.
Hoed wel taai , maar dun van vleesch , donkerbruin met een
witten rand, diep trechtervormig, zonder gordels, doch met
zeer talrijke smalle lijstvormige verhevenheden of plooien , die
zich straalswijze naar buiten begeven en in het midden van
den hoed wat hooger worden en in elkander loopen. Steel zeer
dun en kaal, doch naar beneden in eene soort van vilt gehuld.
Stekels lang en dun, dicht bij den rand tot korte stompjes verarmd.

34. H y d n u m n i g r u m Fr. (Epicr. p. G05). Onder Dennen
te Lochera ; 14 Aug. 1878. Mej. J. Staring. — Deze soort
bestaat doorgaans uit saamgewassen exemplaren en draagt haar
naam met recht, omdat de hoed en steel niet enkel uit-,
maar ook inwendig zwart, of liever zeer donker paars zijn.
Bovenvlakte des hoeds zeer oneffen en grof-viltig, zonder gor-
dels; inwendig echter met duidelijke gordels geteekend. Steel
dik, omgekeerd-kegelvormig, oneffen, viltig. Stekels zeer kort,
eerst wit, later grijs.

35. S i s t o t r e m a m e m b r a n a c e u m Oud. Integrum ,
candidum , pileo membranaceo , subirregulari , glabro , deorsum
in stipitem p. m. gracilem contracto ; lamellulis niveis , planis
vel canaliculatis , decurrentibus , siccando collabescentibus ,
quasi diffluentibus. — Yulgo exempla plurima varie confluentia
quisquiliis variis affixa late prorepunt, crustamque lacteam
formant terrae contiguam. — Legi ad terram sub truncis
abiegnis, m. Oct. a". 1878, Baarn inter et Hilversum.

251

Huc spectant exempla a Desmazierio sub n^. 311 in «Cham-
pignons de France", a Fuckelio in «Fungi Rhenani'' sub n".
1339 et a Rabenli or s tio sub numeris 310 et 1409 in »Fungi
Europaei" edita, partim aRob. Friesio circa Upsalam, partim
a H e r m. H o f f m an n i o circa Darmstadt et a N i e s s 1 i o circa
Graz lecta. Haec minime sistunt S. confluens P. (=Hydnum
sublamellosum Buil), fungum a Persoon (Disp. metb. p. 28) jure
suberosum vocatum , cujusque tota indoles a nostra specie quam
maxime differt. Lamellae insuper in S. confluente persis-
tunt. — Icones a Friesio in Epicrisi (ed 2a p. 619)citatae,
exemplis siccatis supra rnemoratis ab omni parte dissimiles,
fungum spectant quem mihi in patria quoque observare con-
tigit, ita ut autopsia de differentia inter ambas species judicare
potuerim.

36. (?) I r p e X c a n d i d u s Weinm. (Fr. Epicr. p. 622).
Op Dennenaalden en verrot hout , op de Boekhorst bij Lochem ;
Sept. 1877 en 78. Mej. J. Staring.

37. (?) Radulum laetum Fr. (Epicr. p. 624). Op afge-
vallen takken bij Harderwijk; a". 1835. Junghuhn in het
Herbarium der Botanische Vereenig-ine;.

AURICULARINI..

38. C r a t e r e 1 1 u s c o r n u c o p i o i d e s P. (Fr. Epicr.
p. 631). Bij Leiden; Aug. 1844. L. A. P e r e i n. Herbarium
der Botanische Vereeniging,

39. T h e 1 e p h o r a d i f f u s a Fr. (Epicr. p. 635). Op
vochtigen zandgrond te Lochem; Aug, 1878. Mej. J. Sta-
ring. — Zeer gemakkelijk te herkennen aan den eigenaardigen
stank, dien men er, vooral in eene gesloten ruimte, aan
waarneemt. Een eigenlijke steel is hier niet aanwezig, maar
de over elkander liggende takken, die op onregelmatige wijze
ingesneden zijn, zitten in opstijgende bundels bijeen.

40. Stereum tabacinum Fr. (Epicr. p. 641). Daar
het mij onlangs gebleken is, dat al wat onder dezen naam
in het Herbarium der Botanische Vereeniging bewaard werd,

252

niet tot deze soort behoorde , mag ik haar onder de tegen-
woordige reeks van nieuw gevonden vormen wel een nummer
geven. — Zij werd den SOen Mei 1878 op de Boekhorst bij
Lochem in uitnemend fraaie exemplaren gevonden door Mej.
J. Staring, en wel op takken van S y r i n g a v u 1 g a r i s.

Ik voeg hier bij, dat de exemplaren van S t e r e u m d i s c i-
forme Fr., in den Pi'odromus onder n^. 2733 vermeld als
van Leiden en Zuid-Beveland afkomstig, en in het Herbarium
der Ned. Bot. Vereeniging neergelegd , geen van allen tot deze
soort, maar wel tot S t. p u r p u r e u m i^r. var. disciforme
West. behooren, Eén exemplaar slechts , niet in den Prodro-
mus vermeld en door W t t e w a a 1 bij Leiden gevonden, bleek
met juistheid bepaald te wezen. S t. disciforme komt zui-
delijker veel meer voor dan bij ons.

Van S t. frustulosum Fr. (Prod. n^. 2734) vond ik in
het Herbarium der Ned. Bot. Vereeniging geen enkel exemplaar.

De exemplaren van Corticium evolvens Fr. , onder
n^. 2737 in den Prodromus als van Zuid-Beveland afkomstig
vermeld , behoorden niet tot deze soort (die thans dan ook uit
de lijst onzer fungi verdwijnen moet), maar vertegenwoordigden
eene bekervormige verscheidenheid van S t e r e u m p u r p u r e u rn.

Gasteromjeetes.

MYXOGASTRES.

41. P t y c h O g a s t e r a 1 b u s Cda. (Icon. Fung. II , p.
24 , tab. XII , fig. 90). Dit merkwaardige voortbrengsel , door
Fries (S. V. Scand. p. 447) ook Institale bombacina
geheeten , doet zich voor als eene op Sparrenaalden gezeten ,
witte, uit draden saamgeweven spons met eene ruwe opper-
vlakte. Onder het drogen wordt de fungus bruinachtig , en
blijkt dan inwendig, in verspreide holten, een overgroot getal
lichtbruine sporen te bevatten. — Ik ontving de hier beschre-
ven voorwerpen van Mej. J. Staring, die ze in November
1877 op de Boekhorst bij Lochem verzamelde.

'253

Dat ik Ptychogasteralbus hier nog onder de My-
xogastres of Myxomyceten rangschik , geschiedt alleen omdat
ik de verdeeling van C o o k e tot grondslag mijner beschou-
wingen heb aangenomen. Het is echter in den laatsten tijd
meer en meer gebleken, dat er aan de ontwikkeling van dezen
fungus geen plasmodium voorafgaat en zijn bouw in geen enkel
punt met dien der genoemde afdeeling overeenstemt. Algemeen
houdt men het ei' thans voor, dat hij een voorlooper is van een
Polyporus, en wel meer bepaaldelijk van P. destructor.

De sporen ontstaan in haakvormig gebogen draden, die
talrijke tusschenschotten hebben en even daarboven een oorvor-
mig aanhangsel (Schnalle) dragen. Eik lid van zulk een draad
brengt ééne spore voort, en als de sporen rijp zijn, komen
zij in vrijheid, doordien de celwanden der draden vervloeien.

Meer bijzonderheden omtrent Ptycliogaster albus,
kan men vinden in liet Bulletin de la Société Bo-
t a n i q u e de F r a n c e , deel XXIII, p. 359 , van de hand
des heeren C o r n u.

Couiomycetes.

SPHA.ERONEMEI.

42. Phoma Petiolorum Tüoh. (in Desmaz. Ann. Sc.
nat. 3e Série, VIII p. 16; C o o k e, Brit. F. p. 421). Op dunne
takjes van ¥raxinus excelsior var. p e n d u 1 a Z. , te
Amsterdam: a'^. 1853. Van der Sande Lacoste (Herb.
der Ned. Bot. Vereeniging).

43. Sphaeropsis epitricha Berk et Broome (Ann.
of Nat. Hist. 2d Ser. , V, n». 422; Cooke, Brit. F. p. 427).
Op doode stengels en takken van E q u i s e t u m a r v e n s e
bij Goes; a». 1849. Van den Bosch (Herb. der Ned. Bot.
Vereeniging).

44. Sphaeropsis Ralfsii Berk. et Broome (Ann. Nat.

254

Hist. 2d Ser. , V, n». 419; Couke Brit. F. p. 427). Op af-
gevallen bladen van H e d e r a Helix in liet Haagsche boscli.
(Herb. der Ned. Bot. Vereeniging).

PUCCINIAEI.

45. P u c c i n i a T h a 1 i c t r i Chev. (Flore des environs de
Paris, I , p. 417). Op de bladen van T h a 1 i c t r u m f 1 a-
vum, bij Leiden; a*^. 1845. Perein (Herb. der Ned. Bot.
Vereeniging). Teleutosporifera.

46. P u c c i n i a C o r r i g i o 1 a e Chev. (Flore der Environs
de Paris , I , p. 420). Op C o r r i g i o I a 1 i 1 1 o r a 1 i s , bij
Wijchen; a». 1850. A b e 1 e v e n. (Herb. der Ned. Bot. Ver-
eeniging). Teleutosporifera.

47. Puccinia striaeformis West. (Quatriènfie No-
tice sur quelques Cryptogaraes Belges, p. 10). Op de bladen
van S y m p h y t u m o f f i c i n a 1 e. Oosterhoutsche bosch bij
Nijmegen; Mei 1848. A b e 1 e v e n. — Hymeniifera. (= Aeci-
dium Asperifoliarum P.).

48. Uromyces Limonii Lév. (Diction. d'Hist. nat.,
article «Urédinées.") = Uredo Limonii Duby (Bot. Gall.
II , p. 897). Op de bladen van Statica L i m o n i u m , bij
Goes.a''. 1849. Van den Bosch. Stylosporifera et teleuto-
sporifera.

49. M e 1 a m p s o r a L i n i Desm. (Champignons de France,
Ser. I, Edit. Ie, n». 2049, Edit. 2e n». 1649), sm\ x. 1 i n i-
perda Komieke^ L. u. F. Zeitung der Prov. Preussen a".
1865 (= var. x. major Fuck. in Symb. Mycol. p. 44). —
Op L i n u m u s i t a t i s s i m u m. Bij Leiden , a". 1845.
J. Schuur mans Stekhoven, (In het Herbarium der
Ned. Bot. Vereeniging). Stylosporifera.

USTILAGINEI.

50. Urocystis occulta Rahh. (Klotzsch , Herb. Myc.
ed. II, n''. 393), Aan de binnenzijde der bladscheeden van

'255

T r i t i c u m v u I g a r e. Beuningen bij Nijmegen. Juni. A b e-
leven. (Herb. der Ned. Bot. Vereeniging).

51. Urocystis Agropyri Schrot. (Brand- und Rost-
pilze Schlesiens, p. 7). Op bladen van Agropyrum re-
pens. Goes , V a n d e n B o s c h. (Herb. der Ned. Bot. Ver-
eeniging).

52. Thecaphora Ammopbilae Oud. (Bot. Zeit.
1878, p. 439). In A m m o p h i 1 a arenaria parasitica
pustulas format semiglobosas supra foliorum facieni superiorem
eminentes et y^ — V4 millira. in diametro metientes. Epider-
mide et hypodermate ruptis, pulvis evacuatur aterrimus , sub-
tilissimus, qui, microscopii ope examinatus, sporarum monstrat
conglomerationes tales quales Thecaphora generi propriae sunt.
Glomeruli juniores ex duabus, provectiores e quatuor, maturi
ex octo cellulis compositi sunt, tali modo collocatis quasi
corpus quoddam sphaericum septis unico, duobus vel tribus
in partes aequales dividores. Facies externa (libera) cellularum
convexa, papillosa, caeterae laeves et planae *) ideoque arc-
tissime inter se cohaerentes. Color cellularum translucentium
dilute fuliginosus. Diameter globulorum variat inter millimetri
partes millesimas 18 et 25 , sporarum inter p. m. 10 et 13.

Inter Thecaphorae species 13, quas in Monographia
sua Ustilaginearum enumeravit F i s c h e r i u s a W a 1 d h e i m,
3 tantum affinitatem quamdam , licet remotam , cum nostra
specie ostendunt , vid. Th. L o 1 i i , d e f o r m a n s et L a-
t h y r i , quarum prior in floribus Lolii perennis, secunda
in ovariis M e d i c a g i n i s t r i b u 1 o i d i s , tertia in fruc-
tibus Lathyri pratensis parasitat. Nulla tarnen earum
Th. Ammopbilae similis , quod probatur : 1'^. sporarum
facie libera in ultima specie convexa, dum in- aliis tribus plana
et polygona offenditur; 2**. glomerulis maturis octo-neque multi-
sporis; 3^. sporarum dimensione minore coloreque ad nigrum
neque ad fuscum vergente. — Papillae sporarum parum promi-

1) In Bot. Zeit. errore „flavae" audit.

556

nent et laeves sunt, quare Th. Ammophilae in sectione
Waldheimiana 2a (B) primuni locum obtinere deberet.

Legi in foliis Ammophilae a r e n a r i a e in dunis ma-
ritimis prope Harlemum m. Majo a**. 1878.

SPORIDIIFERA.
Ascomycetes.

PERISPORIACEI.

52. * E r y s i p b e communis Lév. (Ann Sc. nat. 3e S.,
XV, p. 171). Op bladen van Delphinium Ajacis. Apel-
doorn, Aug. 1877. Oudemans.

• HELVELLACEI.

53. P e z i z a u m b r o r u ra Fr. (Syst. Myc. II , p, 85) =
H u ra a r i a u ra b r o r u m Fuck. (Symb. Myc. p. 323). Afge-
beeld in Cooke Mycographia II, tab. 138. — Op den grond.
De Boekhorst bij Lochem. Sept. 1877. Mej. J. Staring.

54. Peziza Grevillei Berk. (Eng. Fl. V, p. 198:
Cooke Brit. F. p. 690). Op doode stengels van A n t h r i s-
cus sylvestris, Leiden: April 1835. A reken h au sen.
In het Herb. der Ned. Bot. Vereeniging.

SPH.\ERIACEI.

55. S c i r r h i a d e p a u p e r a t a Tuck. (Symb. Myc. p,
221). Op de bladen van P h r a g m i t e s communis, bij
Utrecht. Van der San de Lacoste. (Herb. der Ned. Bot.
Vereeniging).

1) Het sterretje beteekent, dat de soort niet voor het eerst vermeld
wordt.

257

56. S p h a e r i a c ii r v i r o s t r a Sow. (Eng. Fl. t. 373 f.
5; C o o k e , Brit. f. p. 907). Op stengels van S y 1 p h i u m
p e r f o r a t u ra. Zuydhoek bij Naaldwijk , a". 186G. Van
der Trappen.

57. S p h a e r i a (R h u p h i d o s p o r a) E r y n g ii n. sp,
[minirae S p h a e r i a E r y n g ii Fr., quae Sphaerellae
species]. In petiolis Eryngii maritimi, prope Hardero-
vicura, ra. Apr. a''. 1835. W 1 1 e w a a 1. Sporas in ascis
fere obsoletis vidi filiforraes achroraas. Ulteriori observationi
obstitit exeraplorura niraia vetustas.

58. S p h a e r i a S a b u 1 e t o r u ra Berk. et Broome (Ann.
Nat. Hist. 2d Ser., IX, n». G50; Cooke, Brit. f. p. 905).
Op de bladen van A m ra o p h i 1 a a r e n a r i a , in de Haar-
lerasche duinen; Mei 1878. O u d e ra a n s.

59. Sphaerella lineolatade Not. (Schema di clas-
siücatione degli Sferiacei Italici aschigeri p. 237; Cooke,
Brit. f. p. 921). Op de bladen van A ra ra o p h i 1 a a r e n a r i a,
in de Haarlerasche duinen; Mei 1878. O u d e ra a n s.

2e Bijlage tot de 32e Jaarvergadering der Nederl. Bot.
Vereeniging.

BIJDRAGE TOT DE FLORA ALGOLOGICA
VAN NEDERLAND.

DOOR

C. A. J. A. OUDEMANS.

In den zomer van 1878 werd door mij onderscheidene
malen de inhoud onderzocht van water en drab, in de omstre-
ken van Baarn en Bussum , gedeeltelijk door Prof. Hu go de
Vries, gedeeltelijk door mijzelven, van botanische excursiën
medegebracht. Behalve een groot aantal bekende soorten , trof
ik daarin de volgende aan , welke tot hiertoe noch in de Sta-
tistiek der Elora van Nederland, in 1870 uitgegeven door
Dr. Hugo de Vries, noch in de bijdrage van Prof. W. F. R.
Suringar, voorkomende op biz. 27 — 29 van het Ned.
Kruidk. Archief, 2e Serie, II, werden opgeteekend. Zij zijn:

1. Scen edesmus obtusus yiejjen. (Protococcaceae).
■ 2. S t a u r o s p e r m u m v i r i d e Ktz. (Zygnemaceae).

3. C 1 o s t e r i u m d i d y m o t o c u m Cda.

4. » intermediums»».

5. » Co r n u Ëhrh.

6. T e t m e ra o r u s B r e b i s s o n i i Ralfs.

7. » 1 a e V i s Ralfs.

8. C o s m a r i u m m o n i 1 i f o r m e Ralfs.

9. » C u c u r b i t a Bréö.

10. Euastrum binale Ralfs.

11. Staurastrum aristiferum Ralfs.

12. X a n t h i d i u m a r m a t u m Bréö.

13. Cyphella helvetica Ktz.

14. » cuspidata Ktz.

ö
cc

> Sr.

o

CP

p

CD

Diatomaceae.

BUITENGEWONE (WINTER-) VERGADERING

VAN DE

NEDERLANDSCHE BOTANISCHE VEREENIGING,

gehouden te Amsterdam op den 'i4en December 1878.

Tegenwoordig zijn de heeren : Dr. C. A. J. A. Oudemans
(Voorzitter), Dr. M. Treub (Adjunct-Conservator Herbarii) ,
Dr. C. M. van der Sande Lacoste, Dr. Hugo de Vries,
Dr. E. B. Asscher, H. F. Jonkman, J. M. Ru ijs, H. J.
Calkoen Az. , en Th. H. A. J. Abele ven (Secretaris).

De Vergadering wordt des avonds te half 8 ure , in een der
lokalen van Natura Artis Magistra, door den Voorzitter geopend,
waarna door den Secretaris een overzicht wordt gegeven van
het verhandelde in de 32e Jaarvergadering.

Prof. Hugo de Vries houdt eene mededeeling over N a-
g e I i 's conserven, en zegt in hoofdzaak hiervan het volgende :

»De vruchten worden versch in de flesschen gebracht, daarna
met water afgewasschen , eindelijk wordt de flesch met gewoon
water of slap suikerwater tot aan den rand toe crevuld, en

Ned. KiuiUk. Archief. III. 17

2G0

door middel van een tinnen kapje luchtdicht gesloten. Tenge-
volge van de ademhaling der vruchten wordt nu de zuurstof
in den inhoud volledig verbruikt , en hierdoor de ontwikkeling
van bederfzwammen onder de gegeven omstandigheden onmo-
gelijk gemaakt. De schimmels toch kunnen in geen geval zich
in een zuurstofvrije omgeving ontwikkelen. Van gist kunnen
hoogstens enkele kiemen aanwezig zijn; deze kunnen wel zonder
zuurstof groeien en zich vermenigvuldigen , doch zij putten zich
daarbij zoozeer uit, dat hare ontwikkeling op zal houden, vóór
dat haar aantal groot genoeg is om eenige merkbare gisting
te veroorzaken. Wat de bacteriën betreft , deze zouden in den
inhoud der fleschjes welig kunnen tieren , ware het niet dat het
plantenzuur, dat de vruchten bevatten, na den dood der weefsels
zich uit deze in het omgevende sap verbreidt. Bacteriën nu
zijn voor zuren uiterst gevoelig, weinige druppels zuur in een
vrij groote hoeveelheid van een rotbare vloeistof gedaan , be-
letten de rotting geheel en al. Zoo belet ook het plantenzuur
uit de vruchten de werkzaamheid der bacteriën in Nagel i's
conserven. Daar dus noch schimmels, noch gist, noch bacteriën
zich kunnen ontwikkelen , en oxydatieprocessen door de afwe-
zigheid van zuurstof van zelf buitengesloten zijn, zal de inhoud
gedurende onbepaalde tijden onveranderd blijven. Ofwel, daar
alle oorzaken van bederf verwijderd zijn , zal er natuurlijk geen
bederf kunnen plaats vinden.

Men ziet dus dat het bereiden der Nagel i'sche conserven
op zeer eigenaardige en tevens zeer belangrijke physiologische
eigenschappen der bederfzwammen berust."

Eenige voorbeelden in natura helderden het gesprokene op.

Prof. C. A. J. A. Oude m a n s spreekt over den bijzonderen
inhoud van sommige luchtvaten bij den mierikwortel, en verder
over het vreemde verschijnsel, dat juist om groepen van der-
gelijke vaten zich een secundair cambium vormt, hetwelk tot
de ontwikkeling van nieuwe weefsel lagen aanleiding geeft.

Door Dr. M. T r e u b wordt gesproken «over de venschillende

261

eischen , welke men mag stellen aan teekeningen voor niikrus-
kopische praeparaten" , terwijl

door den heer H. F. Jonkman eenige mededeelingen worden
gedaan over de kieming van Kaulfussia aesculifolia
BI. (zie ie bijlage tot deze Vergadering).

Na eenige beraadslaging werd besloten, dat er in het volgende
jaar nog eene wintervergadering zal gehouden worden en wel te
Amsterdam, op een Zaterdag vóór de gewone Kerstvacantie.

De Vergadering besluit, aan den heer Dr. Westerman
hare erkentelijkheid te betuigen voor de welwillendheid, waar-
mede hij een der lokalen van Natura Artis Magistra, tot het
houden dezer Vergadering , heeft beschikbaar gesteld.

Namens de Vereeniging,

De Secretaris ,
Th. H. A. J. abeleven.

Ie Bijlage tot de Buiteng. Vergadering der Nederl.
Bot. Vereeniging 24 December 1878.

OVER DE KIEMINCt

VAN

KAULFUSSIA AESCULIFOLIA BI.

DOOR

H. P. JONKMAN.

Evenals bij A n g i o p t e r i s en M a r a 1 1 i a , worden ook
bij Kaulfussia aesculifoliain hetzelfde sporangium
tweeërlei sporen gevonden, namelijk: radiaire en bilaterale; de
laatsten zijn echter in veel grooter getale aanwezig dan de
eersten.

Zoowel de radiaire als de bilaterale sporen zijn met fijne
verhevenheden dicht bezet ; haar wand is kleurloos, evenals die
bij M a r a 1 1 i a. Haar inhoud bestaat uit talrijke kleine,
glinsterende druppels en een groote celkern, welke meest in
't midden van de spore gelegen en door protoplasmadraden
met den omtrek verbonden is.

Ongeveer een tiental dagen na de uitzaaiing der sporen,
beginnen deze chlorophyl te ontwikkelen, hetwelk eerst vlokkig
is, om kort daarna zich als kleine korrels te vertoonen , nog
vóór de sporen zijn opengegaan.

Met het opengaan der sporen treedt het endosporium als
een kleine papil naar buiten , welke papil na eenigen tijd , als
eerste prothalliumcel, een kogelvormige gedaante aanneemt, aan
wier wand de chlorophylkorrels zich aanleggen. Deze zijn ook
bij Kaulfussia aesculifolia evenals bij Angiopteris
en M a r a t t i a dikwijls in zoo grooten getale aan den wand

263

aanwezig, dat zij door wederzijdsche druivking veellioekig worden.
Elke chIoroi)hylkorrel bevat meest één of meer zetmeelkorrels.

Door de hierop volgende deelingen ontstaat meest een vlakvor-
mig soms een lichamelijk prothallium , welks verdere groei in
beide gevallen met of zonder topcel geschieden kan. Na ver-
loop van ongeveer 7 maanden, wordt de hartvormige insnijding
aan den top gevormd en begint tevens het middengedeelte van
het prothallium, vooral onder het punctum vegetationis , zich
sterker in dikte te ontwikkelen.

Kort daarna vertoonen zich de eerste antheridiën. Voor zoo-
ver thans hun ontwikkeling, die binnen het prothallium ge-
schiedt, kan worden nagegaan, heeft deze op de volgende
wijze plaats: een cel der oppervlakte wordt door een aan deze
evenwijdigen wand in twee cellen verdeeld , namelijk in eene
kleine buitenste, de buitencel, en eene grootere, binnenste,
de centraalcel. De buitencel verdeelt zich door een wand,
loodrecht op den eerst gevormden , in twee cellen ; in één
dezer beide cellen ontstaat nogmaals een dergelijke wand,
waardoor een driehoekige cel gevwrmd wordt , die zelve door
een evenzoo geplaatsten wand een kleinere driehoekige cel
doet ontstaan. Daar de antheridiën nog niet hun volle rijpheid
bereikt hebben, zoo kan eerst later hun volledige ontwikkeling
gegeven worden.

Archegoniën vertoonden zich nog niet.

De kleur der prothalliën is donkergroen.

Ten slotte nog een enkel woord omtrent de draad vormige
prothalliën. Slechts zeer zelden werden dergelijke prothalliën
aangetroffen, hetgeen een gevolg hiervan was, dat de sporen
vrij waren uitgezaaid en niet opgesloten binnen de sporangiën,
zoodat de prothalliën in hunne ontwikkeling slechts weinig
konden gehinderd worden, geen gebrek aan licht en ruimte
hadden. Ook bij Kaulfussia aesculifolia evenals bij
A n g i o p t e r i s en M a r a 1 1 i a kiemen de radiaire en bila-
terale sporen op dezelfde wijze, zoodat ook hier het verschil
in sporen geen verschil in kieming ten gevolge heeft.

IETS OVER KLEURING VAN CELKERNEN

HOOR

Dk. m. treub.

Nu bij het bestudeeren van de plantencel, in den laatsten
tijd de belangrijkste deelen der cel, protoplasma en celkern,
meer de aandacht trekken , kunnen nieuwe hulpmiddelen en
nieuwe methoden bij demonstratie en onderzoekingen worden
aangewend. Vooral kleuringsmiddelen zijn in de eerste plaats
te noemen.

Door de zoö-histologen wordt er veel , van kleuringsme-
thoden gebruik gemaakt: in de phytohistologie nog zeer wei-
nig, en toch kan ook hier de kleuring van één deel der
cel, bij het ongekleurd blijven der overige deelen, goede
diensten bewijzen. Buiten twijfel hebben kleuringsmiddelen
voor praeparaten , ter demonstratie bestemd , groote waarde ;
doch ook bij het doen van onderzoekingen , kan hunne aan-
wending de taak van den waarnemer dikwijls verlichten ; er
zijn zelfs moeilijke gevallen, waarin ongekleurde praeparaten
geheel onbruikbaar zijn. Deze overwegingen voerden mij er
toe, hier een drietal kleuringsmiddelen voor celkernen aan te
geven ; alle drie zijn zij voor de dierlijke cel reeds sedert langer
of korter tijd in gebruik ; de ondervinding heeft mij geleerd ,

265

dat zij ook voor de kernen der plantencellen aanbeveling ver-
dienen ; zooals men zal zien , brengt elk dezer methoden hare
eigenaardige voor- en nadeelen met zich.

Deze korte mededeeling maakt er allerminst aanspraak op,
iets oorspronkelijks te leveren: zij heeft uitsluitend ten doel,
den lezer, zoo noodig, eenige hulpmiddelen bij het bestudeeren
der plantencel aan te bevelen , van welke de Schr. met voordeel
blijft gebruik maken.

1 . P i k r o-k a r m ij n z u r e ammoniak (als xoodanig in
den handel verkrijgbaar), wordt gebruikt in oplossingen van
hoogstens 1 "/„ , in gedistilleerd water. De praeparaten worden
gewoonlijk ± 16 a 20 uur in de oplossing gelaten, vervol-
gens in veel water goed uitgespoeld en in glycerine gebracht.
R a n v i e r beveelt aan, de praeparaten in glycerine met i %
mierenzuur te bewaren, tot beter behoud der kleur; in som-
mige praeparaten, die ik reeds meer dan 2 jaren heb bewaard,
is de kernkleuring onveranderd gebleven. Wil de kleuring goed
gelukt heeten , dan moet de celkern schoon rood en het pro-
toplasma ongekleurd zijn.

Deze karmijn-oplossing biedt boven andere de voordeelen ,
dat de kleuring zelden mislukt, dat de gekleurde praeparaten
lang bewaard kunnen worden, en eindelijk, dat de oplossing
zelve maanden lang bruikbaar blijft (hoogstens moet zij af en
toe gefiltreerd worden).

In één geval is het gebruik van pikro-karmijn onvoorwaar-
delijk af te keuren; namelijk, wanneer de plantendeelen, die
men wil onderzoeken, nog niet lang genoeg in absoluten alcohol
geweest zijn, daar dan de celcernen door het vrij langdurige
verblijf in de waterige pikro-karmijn-oplossing, zwellen en on-
duidelijke omtrekken krijgen: deelingsstadiën van celkernen
zijn daardoor niet met de noodige scherpte waar te nemen.

Spoelt men de praeparaten niet in water af, maar brengt
ze terstond in glycerine, zoo heeft men eene dubbelkleuring
daar het protoplasma, door het pikrinezuur, geel is gekleurd.
Deze dubbelkleuring komt mij echter, voor plantencellen, niet
aanbevelenswaardig voor.

266

'2. M e t h y I g r o e n. Te gebruiken in vrij sterke oplossingen
in absol. alcohol. De praeparaten blijven 5 a 25 min. in de
oplossing; daarna spoelt men ze snel in water af en brengt
ze in glycerine. De kern moet schoon groen of blauwachtig
groen gekleurd zijn , terwijl het protoplasma ongekleurd is
gebleven.

Deze kleuringswijze is vooral om hare snelheid aanbevelens-
waardig; 1) bovendien omdat zij , in tegenstelling met pikro-
karmijn , ook bruikbaar is wanneer de plantendeelen nog slechts
kort geleden in absol. alcohol zijn geplaatst. Onder de nadeelen
aan het gebruik van methylgroen verbonden, behoort in de
eerste plaats genoemd te worden : dat de kleur der kernen
niet zeer lang behouden blijft ; in de tweede plaats : dat men
nog al dikwijls gevallen aantreft , waarin de kleuring niet of
slechts onvolledig gelukt.

3. H a e m a t o X y 1 i n e. Hiervan wordt zooveel in absol.
alcohol opgelost, tot men eene donkerbruine vloeistof heeft.
Een of twee druppels worden in een horlogeglas gedaan , dit
verder gevuld met eene slappe aluin-oplossing ('/., — 1 "/(,) in
gedistilleerd water; de bruine haematoxyline-tinctuur kleurt
de aluinoplossing wijnrood. Men laat de praeparaten ± 2 a 3
min. in het roode vocht, brengt ze vervolgens in absol. alcohol
en onderzoekt ze daarna in kruidnagel-olie (men kan de prae-
paraten ook in glycerine leggen, zonder voorafgaande afspoeling
in absol. alcohol, de kleuring is dan echter veel minder schoon).
De celkern wordt op deze wijze duidelijk blauw gekleurd ; ook
de cel wanden nemen echter eene blauwe tint aan.

1) Wil men spoedig duidelijke kerndeeling-stadiën zien , hetzij ter
demonstratie, hetzij ter vergelijking met andere praeparaten, zoo zijn
jonge bladen van Liliaceeën , Amaryllideeën of Irideeën zeer aan te bevelen.
De celkernen zijn er groot en duidelijk, zij worden buitengewoon si-hoon
gekleurd. Ook voor het bestudeeren der celwandvorming zijn die voor-
werpen zeer geschikt (dan voor een deel in slappe alcohol bewaard, ter
contraheering van het protoplasma); men zal daarbij herhaaldelijk gele-
genheid hebben waar te nemen , dat mijne beschouwing der celwand-
vorming, en niet die vau Strasburger, de juiste is.

i

267

Deze kleuringswijze gelukte bij de kernen van alle planten-
tencellen, voor welke ik haar tot nog toe heb aangewend. Zij
is niet aan te bevelen voor het bestudeeren der details van
de kerndeeling , daar de kruidnagelolie een veel te sterk licht-
brekend medium is. Deze laatste eigenschap dier olie maakt
daarentegen de haematoxyline-kleuring zeer geschikt om spoedig
te doen zien , of er in een weefsel al of niet kerndeeling plaats
heeft ; door kruidnagelolie toch worden sneden uit meerdere
cellagen bestaande, zoo doorzichtig, dat men reeds met zwakke
vergrootingen de celkernen, die in deelingsstadiën zijn, in de
verschillende lagen herkennen kan ; vooral , daar kernplaten
en kernplaat-helften veel donkerder (bijna zwart) gekleurd
worden , dan gewone celkernen.

Misschien is van de blauwkleuring der cellulose partij te
trekken bij de studie der celwandvorming. Vermoedelijk behou-
den de kernen de blauwe kleur zeer lang. Omtrent deze beide
punten kan ik mij nog niet met voldoende zekerheid uitlaten,
daar ik mij eerst in den laatsten tijd meer van de haemato-
xylinekleuring ben gaan bedienen.

Evenals voor alle kleuringsmiddelen , geldt ook voor de drie
genoemde, dat men geen te sterke oplossingen moet gebruiken
en de praeparaten niet te lang in de kleurende vochten moet
laten, daar ten slotte, natuurlijkerwijze, alles gekleurd wordt.
Kleine wijzigingen in sterkte der oplossingen en duur van
inwerking, kunnen in bepaalde gevallen van voordeel zijn.

Snelpersdruk van P. A. Geurts , te Nijmegen,

NEDERLANDSen KRUIDKUNDIG ARCHIEF.

VERSLAGEN EN MEDEDEELINGEN

DER

NEDERLANDSCHE BOTANISCHE VEREENIGING

ONDER REDACTIE VAN

])r. W. F. n. SURINGAE, Dr. C. A. J. A. OUDEMANS
EN Th. II. A. .1. ABELEVEN.

üweeDc' ö^tie.

3e DEEL — 3» Stuk.

NIJMEGEN

BLOMHEET & TIMMERMAN.

1881.

(3\

NEDERLANDSen KRUIDKUNDIG ARCHIEF.

VERSLAGEN EN MEDEDEELINGEN

DER

NEDERLANDSCHE BOTANISCHE VEEEENIGING.

TWEEDE SERIE.
S*- DEEL — 3e Stuk.

I N H o U 1).

Buitengewone (Winter-)Verga(lering van de Nederlandsrlie
Botanische Vereenlging, gehouden te Amsterdam op

den 31en Januari 18S0 200

Over endüsperm-vonniug bij Adonis a e s t i-
valis L., door J. F. A. Meilink, Phil.

Nat. Cand 272

Over het droppelen en de injectie van bladeren,

door Dr. J. W. M o 1 1 277

Verslag van de drie en dertigste jaarvergadering der Ne-
derlandsche Botanische Vereeniging, gehouden te Lei-
den, den 24en Juli 1880 27<j

Overzicht der Levermossoorten , welke in de provinciën
van Nederland zijn waargenomen , gerangschikt van
het Noorden des lands naar het Zuiden, door Dr. C. M.
V a n d e r S a n d e L a c o s t e . . . . 305

Over den invloed der temperatuur op de ontkieming van
zaden , door Dr. C. A. J. A. Oude m a n s en Dr.
H u g o d e Y r i e s . . . . . . . .SU9

De ontwikkeling onzer kennis aangaande de Flora van
Nederland , uit de bronnen geschetst en kritisch toe-
gelicht door C. A. J. A. O u d e m a n s. IV' . . 325
H e i n r i c h K r a 1 i t z en S i m o n P a u 1 1 i. 325

Hendrik Munting 320

H o b i u s V a n d e r V o r m . . . . 307

H p n r i e u s B r u in a n . . . . . 308

'^^^ir.

BUITENGEWONE (WINTER-) VERGADERING

V.Aj; DE

NEDERLANDSCHE BOTANISCHE VEREENIGING,

Gehouden te Amsterdam, op Saturdag de7} olfn Jaiiuari I88U.

LIBRARY

NEW YORK

BOTANICAL

GARDEN

Tegenwoordig zijn de heeren : Dr. C. A. J. A. O u d e m a n s
(Voorzitter), Dr. W. F. R. S u r i n g a r (Conservator Herbarii),
Dr. M. Treub (Adjunct-Conservator herbarii), Dr. J. Ever-
w ij n , Dr. J. G. B o e r 1 a g e , Dr. J. C. C o s t e r u s , J. M.
Ru ijs, J. F. A. Meilink, H. J. Callioen Az., Dr. Hugo
de Vries, Dr. J. W. M o 1 1 , Di . J. G. H. R o m b o u t s ,
T)r. C. M. van d e r S a n d e L a c o s t e en Tli. H. A. J.
A b e 1 e V e n (Secretaris).

De vergadering wordt, in een der lolvalen van Natura Artis
Magistra, des avonds te half acht uren, door den Voorzitter ge-
opend, die de reden opgeeft waarom de Jaarvergadering in 1879
te Heerenveen niet gehouden is.

o^

De wetenschappelijke mededeelingen worden geopend door den
heer J. F. A. Meiiink, Pliil. nat. Cand. aan de Hoogeschool
Ned. Kiuidk, Archief. II]. 18

370

te Leiden : Over endosperm-vorming bij Adonis a e s t i v a 1 i s
L, (Zie Ie bijlage tot deze vergadering).

De heer Dr. J. W. M o 1 1 hield een bijdrage over het drop-
pelen en de injectie van bladeren. (Zie 2e bijlage tot deze
vei'gadering) en Prof. Hu go de Vries: over de rol der
plantenzuren bij den turgor.

De heer Dr. W. F. R. S u r i n gar gaf een kort bericht van de door
hem nieuw beschrevene Rafflesia Hasseltii, op de Ne-
derlandsche Sumatra-expeditie ontdekt in de streek tusschen de
rivieren TJki en Lampet tan-midjang op 39 Dec. 1877. Hij ver-
toonde daarbij eene teekening in levensgrootte met analyse, die
hij naar eene phothographie op kleiner schaal en gekleurde
schetsteekening met maatopgaven , benevens een gedeelte van
het voorwerp zelf, medegebracht door de heeren van Has-
selt, V e t h en S n e 1 1 e m a n, had laten vervaardigen. Hij
besprak de verschillende thans bekende soorten van het geslacht
Rafflesia, en de kenmerken, waardoor die zich van elkander
onderscheiden. Hij wees daarbij op sommige fouten in de be-
staande afbeeldingen en beschrijvingen, die aanleiding hebben
gegeven tot eenige verwarring in de synonymie. In verband
daarmede bestrijdt hij de meening, door den heer Beccari
uitgesproken in een opstel in het Nnovo g'iornale botanica italiano,
dat in de bekende verhandeling van W. H. de Vriese, (Illus-
trations des Rajlesias Rochussenii et Pafma) onder dezen laatsten
naam eigenlijk Rafflesia Arnoldi zou zijn gegeven. Even-
min acht hij het twijfelachtig, dat Rafflesia Titan W.Jack
en Rafflesia Arnoldi R Brown dezelfde planten zijn.
Hij licht dit nader toe met bizonderheden uit de litteratuur over
de genoemde soorten, terwijl hij mededeelt, dat een meer uit-
voerig verslag zal worden geplaatst in het werk, dat door het
geographisch genootschap over de Sumatra-expeditie wordt uit-

De heer Oude m a n s brengt ter tafel de onder den naam

271

van Sist o trema confluens F. dooi' 1) e s m a z i è r e s
(Champignons de France, n". 311), Ra ben horst (Fungi
Europaei, n". 31C en 1409) en Fuckel (Fungi Rhenani,
n^. 1779) verspreide planten en stelt de aanwezigen in de ge-
legenheid om op te merken, in hoe menigerlei opzicht deze van
het door Bulliard (Champ. de France t. 453 f. 1), Sowerby
(Eiigl. Fungi t. 112) en Gr e vi 11e (Scottisch Cryptog. Flora,
t. 248) bedoelde t3-pe afwijken. Exemplaren van het ware
S. confluens, afkomstig van de buitenplaats Zuidwijk,
bij Naaldwijk, en door wijlen den heer van der Trappen
verzameld, worden mede vertoond, en uit al deze gegevens de
gevolgtrekking afgeleid , dat de door D e s m a z i è r e s , R a-
b e n h o r s t, Fuckel en anderen bedoelde fungus daarmede
geenszins identisch is, en, als nog onbeschi'even, een nieuwen
naam verdiende. Spreker koos daarvoor dien van Sistotrema
mem b r a n a c e u m. De definitie dezer soort werd opgenomen
in het Ned. Kr. Arch. 2e Serie, III, p. 250.

Verder wees de heer Oudemans op het feit, dat Berg
in zijn anatomischen atlas der simplicia en W i g a n d in zijn
Lehrbuch der Pharmacognosie, de klieren van Humulus
L u p u 1 u s in verkeerden stand afgebeeld, en daarop eene ver-
keerde beschrijving hebben toegepast. — Zooals Personne
en V o g I reeds deden opmerken , zitten die klieren met het
bolvormige gedeelte op de opperhuid der bloemdeelen vast en
niet met het kegelvormige, dat vrij uitsteekt.

Door den heer F. W. van E e d e n waren eenige planten
ingezonden voor het Herbarium, die aan den Voorzitter worden
ter hand gesteld, om er gebruik van te kunnen maken in het
Jaarverslag.

Door den heer Dr. H. F. Jonk m a n is voor de bibliotheek
ten geschenke aangeboden : het verslag van het Botanisch Con-
gres, in 1877 te Amsterdam gehouden.

Door de heeren Dr. H u s o d e Vries en Dr. M. T r e u b

272

wordt voorgesteld om de Jaarvergaderingen in het vervolg steeds
te Leiden te houden. Aangezien door dit voorstel een verande-
ring in art. 37 der Statuten zou moeten plaats hebben en in
deze vergadering daarover geen beslissing kan worden genomen,
wordt het voorstel aangehouden tot de aanstaande Jaarverga-
dering.

Bij stemming wordt beslist dat de Jaarvergadering in 1880
niet te Heerenveen , maar te Leiden zal gehouden worden.

Verder niets meer te behandelen zijnde, wordt de Vergadering
door den Voorzitter gesloten.

Namens de Vereeniginr,

Be Secretaris ,
Th. H. A. J. abeleven.

I

Ie Bijlage tot de Buiteng. Verg. der Nedert. Bd'. Vcr-
eeviging op 31 Januari 1880.

OVER ENDOSPERM-VORMING BIJ ADONIS AESTIVALIS L.

DOOR

J. F. A. MELLINK,

riiil. nat. Cand.

Bij de A n gi os perm e n ontstaat het endosperm in weinige
gevallen door deeling van den kiemzal<, gewoonlijk echter door
zoogenoenide «vrije celvorming." Tot het vorige jaar volgde men
algemeen Hofmeister, en stelde men zich die vrije celvor-
ming in den kiemzak aldus voor: in het protoplasma ontstaan
geheel onafhankelijk van elkaar, een zeker aantal celkernen;
om deze spontaan opgetreden kernen zamelt zich dan het proto-
plasma tot cellen , de eerste endosperm-cellen , aan.

Door nieuwere onderzoekingen van Strasburger 1) werd deze
zienswijze echter aanmerkelijk gewijzigd. Hij ontdekte bij een ige
planten, dat het endosperm wel ontstaat door vrije celvorming,
maar dat daaraan geene vrije kernvorming, zooals men vroeger
meende, voorafgaat. Volgens hem, wordt na de bevi-uchting der
eicel, ))de primaire embryozak-kern" 2) niet geresorbeerd, zooals

i) Bot. Ztg. 1879. No. 17.

-) Uit de onderzoekingen van Strasburger volgt tevens, dat deze naam

274

men op gezag van Hofnieister gewoon was aantenemen.
Integendeel , deze kern deelt zich op de bekende ingewikkelde
wijze, zonder dat celdeeling of celvorniing er op volgt ; de beide
dochterkernen deelen zich op hare beurt weder, enz. Op deze
wijze wordt er door herhaalde deelingen een groot aantal cel-
kernen gevormd, allen van de «primaire kern" afstammende:
om die kernen heeft dan later werkelijke vrije celvorming plaats.
Hoewel S t r a s b ii r g e r zijn onderzoek slechts over een ge-
ring aantal planten heeft uitgestrekt, meende hij toch met het
volste recht te kunnen besluiten, dat het endosperm slechts op
twee wijzen gevormd wordt :

1. door deeling van den kiemzak ;

2. door kerndeeling, later gevolgd door vrije celvorming om
die kernen.

Spoedig daarop trachtte Darapsky ^) aan te toonen, dat
althans bij H y a c i n t h u s c i 1 i a t u s M. B. het proces niet
plaats grijpt zooals S trasburger het schildert, maar dat
de toekomstige kernen der endospermcellen vrij in het plasma
van den embryozak ontstaan.

Het verschil in meening tusschen deze beide schrijvers gaf
mij aanleiding, in het Botanisch Laboratorium te Leiden, de
ontwikkeling van het endosperm bij Adonis a e s t i v a I i s
L. na te gaan.

Ongelukkig is het mij niet mogen gelukken de «primaire
embryozak-kern" in een deelings-stadium aan te treffen ; na tal-
looze coupes doorzocht te hebben, kwam mij eindelijk een
kiemzak onder het oog, waar de aanleg voor het embryo reeds
driecellig was en waarin alle kernen , die gezamenlijk in het
wandplasma van den embryozak gelegen waren, in een deelings-
stadium gefixeerd waren. "-) Om zeker te zijn geene der kernen

onjuist is, omdat de hier bedoelde kern niet primair aanwezig is, maar
eerst secundair ontstaat, door versmelting van de twee kernen, welke
niet verbruikt worden , tot vorming van het ei- en antipoden-apparaat.

1) Bot. Ztg. 1879. No. 35.

2) Dat de kernen, zelfs in groot aantal, zich bij voorkeur te gelijkertijd
deelen, bewijst voldoende hoe geringe kans men heeft juist zulk een

275

over het hoofd te zien , heb ik ze met methylgruen gekleurd
en daarna geteld. In de drie coupes, die te zamen den geheelen
enibryozak bevatten, heb ik met zekerheid 56 kernen geteld.
elk een der zoo karakteristieke kerndeeling-figuren vertoönende.
In dat gedeelte van den embroyzak, hetwelk naar den mikropyle
gekeerd was, hadden de kernen zich bijna reeds volkomen ge-
deeld, maar waren nog fijne draden tusschen de dochterkernen
uitgespannen, zoodat het geheel den vorm van een halter liad.
Vandaar naar het chalaza-einde voortgaande, zag ik verscheidene
kernen, welke juist op een oogenblik gefixeerd waren , waarop
de helften der kernplaat reeds uiteengeweken waren , maar
de polen der «spoel" nog niet hadden beieikt; in het midden
van den embryozak ongeveer, waren de kernen min of meer
spoelvormig, met eene duidelijke kernplaat, en eindelijk hadden
die kernen, welke onder in den embryozak gelegen waren, geen
scherpen omtrek meer en hadden zij de zoo bekende gestreepte
structuur aangenomen.

Dat, niettegenstaande het groote aantal kernen (56), deze zich
toch bijna allen gelijktijdig deelen, bewijst, naar het mij voor-
komt, genoeg om tot eene gelijke afstamming te besluiten en ze
te beschouwen als dochterkernen (in ruimen zin) van ééne enkele
kern, de «primaire kern," van den embryozak; te meer daar
S t r a s b u r g e r dit voor M y o s u r u s m i n i n) u s bewezen
heeft.

Het meest heeft mij de regelmatige opvolging der kerndeeling-
figuren getroffen, als men bij het chalaza-einde van den embryo-
zaTi begint. Hier is dus reeds in de volgorde, waarin de kernen
zich deelen , hetzelfde op te merken , wat Strasburger
gezien heeft bij het begin der celvorming van het endosperm.
Ik vermoed dus, op grond van dit feit, dat ook bij Adonis
a e s t i V a 1 i s de endosperm-cel vorming voortschrijdt in de rich-
ting van den mikropyle tot de chalaza , hoewel mijne andere

kiemzak met zich deelende kernen te treffen en tevens, hoe buitengewoon
tijdroovend het zijn zou, dergelijke onderzoekingen bij een groot aantal
planten te doen.

21 C,

praeparaten mij daaiomtrent in liet duister hebben gelaten.
Is eindelijk het voldoende aantal kernen aanwezig, dan begint'
het protoplasma zich straalsgewijze om de kernen te groepeeren
en men kan dan bij coupes, welke juist aan de eene zijde den
wand van den embryozak raken en aan de andere zijde de
protoplasma-laag met de daarin aanwezige kernen niet hebben
geschonden, uiterst sierlijke praeparaten verkrijgen, waarin de
kernen, met het daar om heen gegroepeerde protoplasma , zich
als even zoovele zonnen voordoen. Halverwege tusschen de ker-
nen begint zich nu protoplasma in de stralen te verzamelen en
vormt daai' eene zoogenoemde «Hautschicht" : de kernen komen
dientengevolge in vijf- of zeshoekige kamers van protoplasma
te liggen, In het midden der ))Hautschicht" scheidt zich
cellulose af, waardoor zij zich in tweeën splijt. Zijn op deze
wijze om de aanwezige kernen cellen ontstaan , dan berust de
verdere ontwikkeling van het endosperm , zondei* twijfel , op
deeling der reeds voorhanden endospermcellen.

2de Bijlage tot de Buit. Vei-g. der Keclerl. Bof. Fereciiiging
(.p 31 Januari 1880.

OVER HET DROPPELEN EN DE INJECTIE VAN BLADERF:N

DOOR

Dr. J. W. MOLL.

Spreker tracht de vraag te beantwoorden, of alle planten
de eigenschap hebben om , wanneer het vocht in den stengel
onder eene zekere drukking staat, waterdroppels uit bepaalde
gedeelten der bladeren te voorschijn te doen treden.

Daartoe werd water onder kwikdrukking in de stengels van
een zestigtal verschillende planten geperst.

Bij vele bladeren was het droppelen hiervan een gevolg.

Bij vele andere bladeren echter werden onder deze omstan-
digheden de intercellulaire ruimten geïnjiciëerd, waardoor het
blad donkergroen en min of meer doorschijnend werd.

Eindelijk vertoonden de bladeren van vrij vele planten zoo-
wel het eene als het andere verschijnsel. Daarbij bleek , dat
jonge bladeren in 't algemeen gemakkelijker droppelen, oude
daarentegen gemakkelijker geïnjiciëerd worden.

Uit deze resultaten kan men de beteekenis opmaken, die
het droppelen der bladeren voor hun leven bezit. Niet drop-
pelende bladeren worden geïnjiciëerd en de injectie is zonder

278

twijfel nadeelig voor ademhaling en koolzuuruntleding. üoor
het droppelen wordt water afgevoerd en de injectie, die onder
bepaalde omstandigheden ook in de natunr plaats zoude kun-
nen grijpen, dus voorkomen. In sommige gevallen is de water-
afvoer door het droppelen te gering; de bescherming is dan
slechts gedeeltelijk, en droppelen en injectie doen zich nevens
elkander voor.

Eindelijk deelt spreker nog eenige proeven mede, die met
het voorgaande in verband staan.

Zoo werd een oplossing eener kleurstof of wel van tannine
in plaats van zuiver water in de takken geperst, om de vraag
te beantwoorden , of deze stoffen bij het droppelen der blade-
ren mede te voorschijn komen. Dit bleek steeds het geval
te zijn.

Ook werd onderzocht of alle bladeren , die het vermogen
om te droppelen bezitten, ter plaatse waar het vocht te voor-
schijn treedt, zoogenaamde waterporiën (Het erostom at a)
bezitten. In vele gevallen is dit zoo, maar het mikroskopisch
onderzoek leerde , dat niet zelden op zulke plaatsen slechts
gewone of ook in 't geheel geene huidmondjes voorkomen.

Eindelijk werden eenige proeven genomen met takken, waar-
aan van onderen een schorsring was weggenomen. Droppelen
en injectie beiden vonden hier even zoo goed plaats als bij gave
takken. Derhalve worden beide verschijnselen door eene druk-
king veroorzaakt, die zich door het hout voortplant.

VERSLAG

VAN DE DRIE EN DERTIGSTE JAARVERGADERING

DER

NEDERLANDSCHE BOTANISCHE VEREENIGING.

Gehouden te heiden, den 2-isten Juli 1880.

Tegenwoordig zijn de heeren : Dr. C. A. J. A. Oudernans
(Voorzitter), Dr. W. F. R. Suringar (Conservator herbarii),
F. W. van Eed en, Dr. J. E ver wijn, Dr. H. F. Jonk-
man, Dr. J. G. Boer lag e, J. Mar. Ru ijs, H. J. Cai-
koen A z. , A. Walraven, A. J. de Brnijn, Dr. H.
Boursse Wils, Tli. H. A. J. A be I e v e n (Secretaris) en het
honorair lid Mr. R. T. Bij Ie veld.

De vergadering wordt te half elf uren door den Voorzitter
geopend, waarna de notulen van het verhandelde in de 32e
Jaarvergadering, op den Sisten lw\\ 1878, te Leiden gehouden,
en van de buitengewone (Winter-) vergaderingen te Amsterdam
op den 24sten December 1878 en op den Sisten Januari 1880
gehouden , worden gelezen en goedgekeurd.

Door den Secretaris wordt kennis gegeven :

)>dat brieven van verontschuldiging over het niet bijwonen
dezer vergadering zijn ingekomen van de heeren: Di'. J. G.H.

280

R u lil b u u t s , Dr. U. T r e ii b , H. J. Kok A n k e r s ni i t ,
Dr. J. C. Costeru s, Dr. H. M. de Wit Hamer, Dr.
Hu go de Vries en K. van Tuinen Hz.

»dat de in de 33ste Vergadering benoemde gewone leden
allen het lidmaatschap hebben aanvaard en dat van de benoemde
honoraire leden de Heer Mr. H. L. A. O b r e e n te Leiden
het lidmaatschap niet heeft aangenomen;

^)dat als gewone leden hebben bedankt de heeren :

J. M. de Boer, te Bolsward ,

Dr. J. J. Couvée, te Middelburg,

R. E. de Haan, te Winterswijk,

Dr. P. S c h u r i n g a , te Zierikzee , en

Dr. W. K. J. Schoor, te Leeuwarden ;

»dat als honoraire leden hebben bedankt, de heeren:

C. H. E lont, te Domburg, en

W. A. V i r u 1 y V e r b r u g g e , te Rotterdam ;

en dat door overlijden aan de Vereeniging zijn ontvallen :

als gewoon lid de Heer F. J. Slingsby van Hoven,
te Vught en

als correspondeerende leden de Heeren Dr. W. P. S c h i m-
per, te Straatsburg, Dr. N. J. Anderson, te Stokholm ,
Dr. H. G. L. Reichenbach, te Dresden en Dr. E. M.
Fries, te Upsal.

Het aantal leden is dus thans als vulgt:

GEWONE LEDEN.

Th. H. A. J. Abeleven, te Nijmegen (1849);

H. J. Kok Ankersmit, te Apeldoorn (1872);

Dr. E. C. Asscher, te Amsterdam (1846):

N. J. A. Bakker, te Apeldoorn (18 78);

Dr. M. W. Beijerinck, te Wageningen (1874):

Dr. P. de Boer, te Groningen (1872):

Dr. J. G. Boerlage, te Uithoorn (1875);

J. J. Bruinsma, te Leeuwarden (1871):

A. J. de Bruijn, te 's Gravenhage (1845);

Dr. W. Burck, te Apeldoorn (1874);

281

Mr. L. H. Biise, te Renkum (1845):
H. J. Calkoen Az. , te Sloterdijk (1878);
Dr. J. C. Costerus , te Amsterdam (1875);

F. W. van Eeden , te Haarlem (1871);
Dr. J. Everwijn, te Noordwijk (1847):
Dr. H. van Hall, te Paterwolde (1856):
A. W. Hartman, te Utrecht (1849):

L. J. van der Harst, te Utrecht (1875);

Dr. M. Hesselink, te Glimmen (1875):

T. T. Hinxt, te Leeuwarden (1871):

Dr. H. F. Jonkman, te Utrecht (1878);

Dr. P. W. Korthals, te Haarlem (1846):

Dr. S. P. Kros, te Zwolle (1876);

D. Lako, te Apeldoorn, (1878):

J. F. A. Mellink, te Assen (1878):

Dr. J. W. Moll, te Utrecht (1877) :

Dr. C. A. J. A. Oudemans, te Amsterdam (1845);

G. Post, te Tiel (1871):

Dr. L. Posthumus, te Dordrecht (1875);

Dr. N. W. P. Rauwenhoff, te Utrecht (1873);

Dr. J. G. H. Rombouts, te Groe.sbeek (1846):

J. M. Ruijs, te Amsterdam (1878);

Dr. C. M. van der Sande Lacoste , te Amsterdam (1845);

Dr. W. F. R. Suringar, te Leiden (1851);

W. G. Top Jz. , te Kampen (1846);

Dr. M. Treub, te Voor.schoten (1873);

K. van Tinnen Hz., te Zwolle (1873):

Dr. Hugo de Vries, te Amsterdam (1871);

A. Walraven, te Nieuw- en St. Joosland (1853);

Dr. H. Boursse Wils, te Leiden (1845);

Dr. H. M. de Wit Hamer, te Delft (1871).

HONORAIRE LEDEN.

Mr. R. T. Bijleveld, te Arnhem:

C. A. A. Dudok de Wit, te Amsterdam;

282

Jonklir. Mr. de Jonge van Kllemeet, te Oost-Kapelle :

Mr. J. Kneppelhout, te Oosterbeek:

C. J. van der Oiidermeulen , te Wassenaar:

Dr. W. Pleijte , te Leiden :

Jonkhr. Mr. G. F. van Tets, te Haarlem;

Jonklir. Mr. C. J. A. den Tex , te Amsterdam ;

J. A. Willink Wszn. , te Amsterdam ;

Mr. D. Visser van Hazerswoude , te Amsterdam :

O W. Bar. van Wassenaar van Catwijck , te s' Gravenhage.

DONATEURS.

Directenren van Teyler's Stichting te Haarlem.

CORRESPONDEERENDE LEDEN.

C. Babington , te Cambridge (1851):

Dr. M. Bach, te Boppard a/d Rijn (1873);

Dr. A. de Bary , te Straatsburg (1871);

Dr. Fr. Bnchenan , te Bremen (1871);

Dr. Alph. de Candolle, te Genève (1871);

Dr. F. Crépin. te Brussel (1871);

W. Darlington, te West-Chester (1851);

Dr. J. Decaisne, te Parijs (1873);

Asa Gray, te Cambridge (1851);

Dr. Jos. D, Hooker, te Kew bij Londen (1873):

A. Ie Jolis, te Cherbourg (1856);

Dr. August Kanitz , te Klausenburg (Hongarije) (1872);

Dr. C. T. Kützing, te Nordhausen (1850):

J. Lange, te Kopenhagen (1859);

R. van Lansbergen , te Cuiagao (1851);

Dr. E. Nolte, te Kopenhagen (1854);

Dr. L. Rabenhorst, te Dresden (1850);

W. Sonder, te Hamburg (1859);

J. Ritter von Schöckinger Neuenberg, te Weenen (1862);

283

H. Vandenborn, te St. Trond (1873)
E. Wenk, te Zeist (1847).

Uit de volgens Art. 5 der Statuten opgemaalite lijst van Can-
didaten voor het lidmaatschap der Vereeniging, worden met
algemeene stemmen gekozen , tot gewone leden:

De Heer E. G i 1 t a y , Student in de Wis- en Natuurkunde
aan de Hoogeschool te Leiden , en
» L. J. van derVeen, Student in de Wis- en
Natuurkunde aan de Hoogeschool te Utreclit ;
en tot honoraire leden:

De heer J. J. D u i v e n é de Wit, te Velp ;
» G. F o n t e i n , te Arnhem :
» Mr. O. J. V a n der H a e r . te Arnhem , en
» Mr. L. A. J. W. Baron Sloet van de Beele,
te Arnhem.
De Secretaris wordt verzocht genoemde heeren van deze be-
noeming kennis te geven.

Door den Heer F. W, van E e d e n wordt voorgesteld het
bestuur te machtigen om ook in het tijdvak tusschen de eene
en andere Jaarvergadering honoraire leden te benoemen. Hiertoe
wordt besloten. ')

Verder wordt besloten de S-ie Jaarvergadering te houden te
Heerenveen en de volgende wintervergadering weder te Am-
sterdam.

Een voorstel om in het vervolg de Jaarvergaderingen op den
3en Saturdag in Juli te houden wordt aangehouden tot de
34e Jaarvergadering, en evenzoo een voorstel van Prof. W. F.

1) Naar aanleiding van dit besluit zijn alsnog tot honoraire leden
benoemd de heer Joh. C o m m e 1 ij n Jr. , te Heemstede en Mevrouw
C. M. O u d e m a n s , geb. Speenhoff, te Amsterdam.

284

R. S u r i n g a r om de wintervergaderingen om het andere jaar
te Leiden te houden.

De "Voorzitter deelt mede, dat hij een sclirijven ontving van
den heer Dr. Hu go de Vries, waarin deze, ook namens
Dr. M. Treub, verzocht, het door hen gedane voorstel om
de Jaarvergaderingen steeds te Leiden te houden , thans niet
in behandeling te willen brengen , daar zij verhinderd zijn de
vergadering bij te wonen. Hoewel aan genoemd verzoek vol-
daan zal worden , vinden eenige leden het voorstel van zoo
ingrijpenden aard, dat zij het wenschelijk achten het thans te
bespreken.

De gronden tegen het voorstel waren, dat daardoor het voor-
naamste doel der Vereeniging: het leeren kennen van de flora
van ons vaderland , door het houden van gemeenschappelijke
excursiën op verschillende plaatsen, zou verloren gaan, aan-
gezien de ondervinding geleerd had , dat na de vergaderingen
te Leiden nimmer excursiën plaats hebben , en dat , wanneer
de jaarvergaderingen op andere plaatsen gehouden worden , de
kennis onzer flora daardoor telkens wordt uitgebreid.

Den Voorzitter wordt opgedragen, aan de Heeren voorstellers
het gevoelen der vergadering mede te deelen.

Door den Voorzitter, Prof. C. A. J. A. O u d e m a n s, wordt
volgens art. 15 der Statuten het volgende verslag uitgebracht :

Mijne Heeren !

Onder de sedert de 33e Jaarvergadering in 1878 ingeko-
men verzamelingen , behoort als de belangrijkste genoemd te
worden die van den heer H. J. Kok Ankersmit te Apel-
doorn. — Ik laat de namen der planten, met de plaatsen waar
,zij gevonden zijn, hiei' volgen, eensdeels omdat de «Naamlijst",
door den heer Ankersmit in het 2« stuk van het 3e deel

285

van ons Kruidkundig Archief in liet liclit gegeven, daardoor,
wat Apeldoorn's omstreken betreft, wordt aangevuld, en ander-
deels omdat de verspreiding van vele soorten binnen de gren-
zen van ons vaderland daardoor toegelicht of de bewijzen geleverd
worden, dat planten, die in lang vervlogen tijden hier of daar
gevonden werden , nog niet van die standplaatsen verdwe-
nen zijn.

A n e m o n e r a n u n e u 1 o i d e s Ij. Bosch van het Huis ten

Bosch bij 's Gravenhage.
R a n u n c u I u s L i n g u a L. Wisselsche veen bij Epe.
R a n u n c u 1 u s a u r i c o m u s L. Vleuten en oude Plantage

te Rotterdam.
R a n u n c u 1 u s P h i 1 o n o t i s Ehrh. Stationsterrein te De-
venter.
C o r y d a 1 i s c a v a S. K. In groote menigte bij de pastorij te

Diepenveen (bij Deventer, in Overijssel).
Nasturtium sylvestre R. Br. Apeldoorn, op klei uit

Hattem .
C a r d a m i n e hybrida inter C. a m a r a m et C. p r a t e n-

s e m L. Op grasland aan de boerderij 't Woud , liggende

aan het terrein van het voormalige Beekbergerwoud, Mei 1880.
C a r d a m i n e p r a t e n s i s Ij. flor. p 1 e n i s. Weide bij

Apeldoorn.
D i p 1 o t a X i s v i ra i n e a D. G. Zandplaat in de Waal vóór

Nijmegen.
L e p i d i u m 1 a t i f o 1 i u m L. Veel aan 't kanaal van Elburg

naar zee.
Viola h i r t a L. Voorst .
Viola R i V i n i a n a Rchh. Hoenderloo,
D i a n t h u s p r o I i f e r L. Oosterhout.
Cucubalus bacciferns Z. Onder eene doornenheg bij

't station te Voorst.
S p e r g u I a M o r i s s o n i i Bor. Bennekom.
Alsine tenuifolia Wahlh. Vooi'st.
M a I a c h i u m a q u a t i c u m Vr. Lochem.

Ned. Kruidk. Archit-f. III. 19

286

L i n u m u s i t a t i s s i ni u m L. f 1. p I e n i s. Onder Ilavei-
te Brammen.

I m p a t i e n s N o I i tangere L. Assen en Ter\vol(]e.

G e n i s t a g e r m a n i o a L. Hoederloo.

C o r o n i 1 I a varia L. Waaldijk bij Loenen.

G e u m rivale L. Laag Elzeboschje te Apeldoorn.

F r a g a r i a Veel op het landgoed 't Jepta , onder

Vleuten.

P o t e n t i 1 1 a a r g e n t e a L. Hoog Soeren.

Po ten til la supina L. Zandplaat in de Waal vóór Nij-
megen.

S c 1 e r a n t h u s p e r e n n i s L. Bennekoin.

S e d u m boloniense Lois. Spoorwegdij k bij Deventer.

A e t h u s a C y n a p i u m />. forma e 1 a t a. Langs den IJssel
bij Deventer.

S i 1 a II s p r a t e n s i s J^ess. Uiterwaarden tegenover Arnhem.

P e u c e d a n u m C h a b r a e i Rchb. Dijk tusschen Arnhem en
Elden, en langs den weg tusschen Zutphen en Deventer.

S c a b i o s a Columbaria L. Weiland te Oo.sterhout (Be-
tu we) .

C o r n u s s a n g n i n e a L. Bosschen te Ubbergen.

G n a p h a 1 i u m I u t e o-a 1 b u m L. Duinvallei bij Waalsdorp.

L e o n t o d o n h i s j) i d u s L. Uiterwaarden tegenover Arnhem.
(In 1876 reeds door Dr. v a n der S a n d e L a c o s t e al-
daar gevonden en door mij verspreid in mijn Herbarium van
Nederlandsche planten).

P i c r i s h i e r a c i o i d e s L. Duinboschjes bij den Haag.

H i e r a c i u m t r i d e n t a t u m Fr. Ubbergen.

V a c e i n i u m u I i g i n o s u m />. Op turfveen bij Groenloo
en Borculo, Juni 1879.

C a m p a n u I a p a t u I a /.. Weiland te Apeldoorn.

G e n t i a n a C r u c i a t a A. Onder Dennen bij Waalsdorp.
S o 1 a n u m n i g i' u m L. fr u c t. o c h r o I e u c i s. Spoordijk

bij Oosterbeek.
A s p e r u g o p r o c u m b e n s L, Stationsterrein te Deventer.
Anchusa offieinalis L. Spoorwegdijk bij Oosterbeek.

287

Lithospermnm aiuilum Vahl. Stationsterrein te Deventer,
16 Juli 1879.

E c h i u m v n 1 g a r e L. Klaverlanrl te Apeldoorn.

Verbascum sin natu m L. Klaverland te Apeldoorn, Augus-
tus 1878.

Verbascum t h a p s i f o r m i-n i g r u m Schiede. Apeldoorn,
Aug. IS77.

L i n a 1- i a E 1 a t i n e MUI. Op bouwland te Zutphen en te
Brummen.

C I i n o p o d i u m v u I g a r e Z. Wageningsche berg.

L a m i u rn rn a c u I a turn L. l.oenensclie bosch.

A j u g a r e p t a n s L. f I. r o s e i s. Teuge bij Apeldoorn.

A n a g a 1 I i s a r v e n s i s L. f I. c a r n e i s. Bouwland te
Brummen en te Zutphen.

S a I i X p e n t a n d r a L.

. . , . ^ . Apeldoorn ; aangeplant voor teen-

S a I 1 X V 1 r 1 d 1 s i</-.

r, 1 ■ n ■ , ■ T hout.

S a 1 1 X I r a g 1 I 1 8 //. )

P o t a m o g e t o n g r a m i n e u s L. x g r a ni i n i f o I i u s.

Kanaal bij Heerde.
Listera ovataiï. Br. Laag Elzeboschje te Apeldoorn en Voorst.
A I 1 i u m o I e r a c e 11 m L. Bosschen van 't veenhuis l)ij

Deventer.
L u z u 1 a p i I o s a W. Elspeeter bosch.
C a r e X rn u r i c a t a L. Voorst.
C a r e X p a n i c u 1 a t a L. Loenen .
Carex e 1 o n g a t a X. Kolk te Voorst, aan den straatweg

naar Apeldoorn.
Carex v u I g a r i s Fr. Dorre zandgrond tusschen den Hoogen

Duivel en Elspeet.
Carex rost rata With. forma I a t i f o 1 i a. Sloöten bij

't fort te Apeldoorn, Mei 1880.
Carex f i I i f o r m i s L. Beekbergen.
L e e r s i a o r y z o i d e s Sw. Aan de Berkel, tusschen Zutphen

en Warnsveld.
A n t h o X a n t h u m P u e i i i Lee. Lnm. Tusschen de Kogge

te Apeldoorn, Beekbergen en Loenen.

288

Avena s t r i g o s a Schreb. Spoorbaan te Winterswijk.

M e I i o a u n i f 1 o r a Rpf^ Bosclije.s van 't vrnetrere Huis te

Ubbergen (a". 187i)).
B r o ni n s arvensis L. Op zand tusschen bazaltzuilen aan

de losplaats te Apeldoorn, Juli ls7;).
]^ r o m u s i n e r m i s Lei/ss. Waaldijk tusschen Nijmegen en

Oosterhout.
T r i t i c u m c a n i n u m Schreb. Loenensche bosch.
O s ni u n d a i- e g a I i s Z. Loenen , op de Horst.

Over enkele dezer planten wensch ik nog een woord in het
midden te brengen.

1. Corydalis ca va S. A'. — Voor zooverre mij bekend,
werd deze soort nog slechts in de provinciën Friesland , Gro-
ningen en Zuid-Holland gevonden, en levert de plant van den
heer Ankers m i t het eerste voorbeeld, dat zij ook aan Over-
ijssel niet vreemd is.

2. C a r d a m i n e a m a r o-p r a t e n s i s. — Deze bastaard kwam
tusschen de beide ouders voor. C. a m a r a had ecliter in ge-
talsterkte verreweg de overhand. De bastaard onderscheidt zich
van C. a ni a r a door paarse bloemen, doch komt daarmede in
alle andere opzichten (de breedte en de inkervingen der sten-
gelbhiadjes, de betrekkelijke kortheid der meeldraden en de paarse
kleur der helraknoppen) overeen. Het komt mij om deze reden
waarschijnlijk vooi-, dat C. prat en sis het stuifmeel geleverd
liebbe , zoodat de tusschenvorm als C. a m a r o-ji r a t e n s i s
beschreven zal nioetea worden.

3. Cardamine pratensis L. fl. plenis. — Inde2-ile
aflevering der Flora Batava werd door den heer van E e d e n
melding gemaakt van deze merkwaardige afwijking, onder bij-
voeging, dat zij in Mei 1S77 aan de oostzijde van het Haze-
patersveld l)ij Haarlem gevonden was geworden door Mej. D.
W i 11 k 1 e r. ') J)e aangekondigde herschepping evenwel van

•) Het schijnt den geachten schrijver ontgaan te zijn, dat reeds in het
Ie Deel der Flora Batava (a». 1800), bij plaat 57 werd medegedeeld, dat

JJ89

dat veld tot een park deed liet vermoeden lijzen, dat de Veld-
kers met gevulde bloemen ter aangewezener plaatse weder spoe-
dig verloren zoude gaan. Te aangenamer te vermelden is daainm
de vondst van den lieer A n k e r s m i t. Hopen wij , dat de
weide te Apeldoorn, waar de Geldersclie exemplaren werden
aangetroffen, nog lang in denzelfden toestand moge blijve ver-
keeren.

Een exemplaar met dubbele bloemen , mij door den beer
"VV i n k I e r in Mei 1S7U ter onderzoeking aangeboden, leerde
mij dat bij deze de volgende deelen te onderscheiden waren :

4 kelkbladen in twee kransen : een buitensten medianen en
een binnensten lateralen :

4 diagonaal geplaatste kroonbladen :

op de plaats der i lange meeldraden, en dus vóór de buitenste
kelkbladen, 4 kroonbladen, grooter dan de normale, en, evenals
de meeldraden, paarswijze tot elkander genaderd:

oj) de plaats der 2 korte meeldraden, en dus vóór de bin-
nenste kelkbladen, telkens 1 kroonblad.

In liet geheel dus tien kroonbladen, doch geen spoor van meel-
draden of stamper. Op de ])laats van dezen laatsten bevond ziili
eene korte as , en een tot een kogel vereenigd geheel van ge-
kleurde blaadjes, welke zich gaandeweg ontplooiden. — Allereerst
begonnen 3 buitenste, daarna 3 binnenste, met de eersten zich
kruisende blaadjes open te gaan, en later de volgende, voor
zoo verre was na te gaan altijd weer kiuiswijs. De 4 blaadjes,
zooeven bedoeld , hadden eene breede groene middelneif , ten
bewijze dat men ze nog wel als kelkbladen beschouwen mocht.
In het midden van het paarse kogeltje , bevonden zich eenige
groene blaadjes, maar waaraan de vorm van kroonbladen toch
nog te herkennen was. — Volgens Masters behoort de hier
beschreven afwijking tot de «median leafy prolification".

4 Eene Crucifera met wonderlijke bauwen, waarin de zaden,
om het andere, de klepjien kogel vormig hadden doen uitzetten,

C. pratensis met dubbele bloemen door Kops gevonden was bij Har-
derwijk.

290

werd door den heer A. de Candolle te Genève, aan wien
ik ze toezond, na vergeefs beproefd te hebben haar te bepalen,
gehouden voor eene soort van S i n a p i s. Het exemplaai' was
echter te onvolkomen om er meer van te kunnen zeggen.

5. C u L' u b a 1 u 8 b a c c i f e r n s L. — Reeds W 1 1 e w a a 1
deelde mede, dat deze plant in heggen op de Beele te Voorst
te vinden was, doch sedert het jaar 1835, waarin dit feit door
van Hall op blz. SOI zijner Flora werd bekend gemaakt,
tot op den laatsten tijd, zijn, zooverre mij bekend is, geene
exemplaren van die plaats onder de oogen onzer botanici ge-
komen. In 1S77 deelde mij de heer Ankersmit mede, dat
C u c u b a 1 11 s b a c c i f e r u s te Voorst was weergevonden ,
waarvan het gevolg was dat wij gezamenlijk naar de Beele
heentogen om ons herbarium met zelf geplukte exemplaren van
het gewas te verrijken. Onze tocht was echter vergeefs: wel
waren er nog de doornheggen , maar zonder de begeerde Siie-
nee. — Het doet mij dus genoegen, U thans een van Voorst
afkomstig, maar juist niet op de Beele geplukt, exemplaar der zeld-
zame indigene te kunnen voorleggen. — Behalve in het bosch aan
de Uilenpas — de eerst bekende, door de Goi'ter aangegeven
groeiplaats — werd C. b a c c i f e r ii s nog gevonden in de om-
streken van Nijmegen en bij Pannerden (Van Hall 1. c.) In
den Prodromus werd ook nog van Maastricht gesproken, maar
Dumoulin verkhxart op p, 49 van zijn in 1868 uitgekomen
Guide du Botunisfe dans les envinns de Maasfrichf , dat de plant
er sedei't de uitgave van het ('ompevdium Florue Belgicne van
Lejenne en Courtois (a". 1831, p. 84), waarin zij liet
eerst als Limburgsche indigene vermehi word, niet is weerge-
vonden. C u c u b a 1 II s b a c c i f e r u s is dus bij ons eene uit-
sluitend Geldersche plant, doch volgt ei' den loop der rivieren.
(3. G e n i s t a g e r m a n i c a L. , werd het eerst door d e
Gorter (PI. VIT Prov. p, 190) op Muiderberg, en later enkel
nog maar door de B e ij e r (Herb. O u d e m a n s) en Gevers
De y noot (Fl. Batava, XI, pi. 837) in bosschen te Groesbeek
gevonden. Zij verdient dus den naam van zeldzame Nederland-
sche plant zonder eenigen twijfel en de nieuwe groeiplaats, door

291

den heer Ankers m i t voor haar ontdekt : de omstreken van
Hoenderloo . behoort dus wel onze belangstelling te trekken.
Op de étiquette wordt vermeld dat zij er verspreid voorkomt:
de gezamelde exemplaren zijn echter flink gebouwd en rijk
bloeiend. Behalve aan hare langharige zijtakken en bladeren ,
herkent men G. germanica, zooals de Gorter dat uit-
drukt, aan hare »spinae compositae", waarmede hij bedoelt,
dat de stengelbladeren bij G. anglica in hunne oksels doorn-
vormige takjes dragen, die eenvoudig met een zeker aantal blij-
vende smalle blaadjes bezet zijn, terwijl bij G. g e r ui a n i c a
uit den oksel dier blaadjes, die spoedig afvallen, opnieuw kleine
doornvormige takjes oprijzen. In Duitschland woidt de plant
eene boschplant genoemd , en hare standplaatsen ten onzent
zijn daarmede in overeen.stemming.

7. C o r o n i 1 1 a varia L., w^erd als Nederlandsche indigene
het eerst vermeld door Jan Kops, in het 2e deel der Flora
Batava (ao. 1807). Zij was toen gevonden aan den voet vau
den »Wageningschen berg" en op den »Betuwschen Veenlaiu
van het Lekkens Veer." Van Hall (Fl. B. S. p. 533) ont-
ving ze uit i)het Spoel bij Kuilenburg," van ^) velden bij
Arnhem" en van »de wallen te Nijmegen." In den Prodromus
Fl. Bat. kwamen daar later als groeiplaatsen nog bij: de om-
streken van Zutphen en Deventer, het Oosterhoutsch bosch
bij Nijmegen , Tolkamer bij Lobith en de St. Pietersberg bij
Maastricht. In mijn eigen Herbarium vond ik bovendien nog
exemplaren , door wijlen J. C. Broers bij Zevenaar en door
wijlen Dorn Seiffen aan de boorden van den IJssel bij
Velp verzameld, terwijl wijlen van der Trappen in zijne
in 1852 uitgegeven ))Bijdrage tot de kennis van Neérland's
Flora ," nog gewag maakte van de Waaloevers tegenover Va-
rik. — De door den heer A n k e r s m i t ontdekte standplaats
van C o 1' o n i 1 I a v a i' i a is met al de aangegevene in vol-
komen overeenstemming. De plant volgt den loop der rivieren,
welke Gelderland en Limburg binnenstroomen. doch blijft binnen
die provinciën beperkt.

8. G e u m rivale L. — Nu eene der vroegere standplaatsen

29:2

van (leze plant, duui' de slechting en druuginaking van het Beek-
bergerwoud , verloren is gegaan , is het niet onbelangrijk te
vernemen, dat zij, niet ver daarvan verwijderd, terug is gevon-
den op een terrein, geheel in overeenstemming met de eischen
voor haren groei. Onder de bewoonsters onzer vochtige bosschen,
blijft G. rivale steeds tot de zeldzaam vo..rkomende behooren.

9. Eene onder den naam van Fragaria elatior Ehrh.
ingezonden plant van het landgoed 't Jepma onder Vleuten ,
konde ik niet als zoodanig beschouwen, omdat de stand der
haren hier niet overal horizontaal was, zooals hij liad behof.ren
te wezen. Daarenboven kon de stand van den vruchtkelk niet
worden nagegaan en op de vraag, of de bloemen onvolkomen-
tweehuizig waren, geen antwoord gegeven worden. Het is mij
echter niet gelukt, den goeden naam der ingezonden voorwerpen
te ontdekken.

10. Potentilla supina L. — Door de Gorter het eeist
op ))zandige dorre plaatsen in de duinen en omtrent den Haarlem-
merbout, en vei'der achter de Bilt bij Utrecht" gevonden, werd
deze plant later nog in de Ooijsche Waard en bij Werkendam ge-
plukt: allen plaatsen, van waar zij, op grond van gebrek aan mede-
deeling daaromtrent van botanici in die streken, wel weer ver-
dwenen zal zijn. De heer A n k e i- s m i t trof ze weder op zulk
eene tijdelijke verblijfplaats aan : eene zand|ilaat in de Waal
vóór Nijmegen. P. supina is en blijft bij ons, evenals in
België, eene zeldzame en sporadisch opslaande indigene. In Groot-
Brittanje (Hooker Stud. Fl. of the Brit. Isl.) en Spanje (Wi 1 1-
komm et Lange, Pr.id. Fl. Hisjjaniae, Hl, p. 334) komt
de i)lant niet voor, evenmin (Lange Handb. i den Danske
Flora, a". 186-i) of hoogst zeldzaam (Nymann, Consp. Florae
Europaeae I, p. 223) in Denemarken, doch veel in Frankrijk
en verder in de verschillende Staten van Middel- en Zuid-Europa.
Zij vindt dus bij ons ongeveer haar nooi'delijksten en weste-
lijksten grens.

11 en 12. S i I a u s p r a t e n s i s Bess., werd in Sept. 1879
in onvoldoenden staat, doch P e u c e d a n u ni C h a b r a e i
Rchb. in Juni 1879 met rijpe vruchten, aan de oevei's van

•293

den Rijn bij Arnhem gepinkt. Laatstgenoemde plant was mij ,
van dezelfde plaats, reeds sedert 1S76, door de vondsten van
ons medelid van der San de Lacoste, bekend. De
Rijnoevers zijn eene zeer natuurlijke aanvulling der reeds be-
kende standplaatsen , als hoedanigen wij voor S i I a u s p r a-
tensis: Hensden en Maastricht aan de Maas, Vreeswijk aan
de Lek, Sliedrecht en Giessendam aan de Merwed e , Nijmegen
aan de Waal en 's Hei'togenbosch aan de Üieze ; en voor
P e u c e d a n u m C h a b r a e i Kampereihmd en Zutplien aan
den IJssel , Nijmegen en Varik aan de Waal , Maastricht en
Heumen aan de Maas hebben leeren kennen.

13. L e o n t o d o n h i s p i d u s Z. , de door velen dikwerf
met Thrincia hispida verwisselde Composita, werd in
1 S/ti door Dr. van der San de Lacoste (zie O u d e-
mans Herb. van Nederl. Planten) en in IS 79 door den heer
A n k e r s m i t langs den Rijn bij of in uiterwaarden tegenovei'
Arnhem gevonden. Bij de paar standplaatsen (Oosterhoutsch
bosch bij Nijmegen en Rheede) , welke van de plant bekend
zijn, mag op deze dei'de wel meer in 't bijzonder de aandacht
gevestigd worden.

14. V a c c i n i u m u I i g i n o s u m Z., vóór ruim eene eeuw
op veengrond te Varsseveld door d e G o r t e r aangetroffen ,
verkeerde aldaar in het jaar 1859 , door het uitdrogen van
het veen , in kwijnenden toestand , en deed bij de leden der
Botanische Vereeniging, welke, na den afloop der vergadering
in dat jaar, zich naar dat belangrijke plekje begeven hadden,
de vrees opkomen, dat de plant weldra uit de flora van ons
vaderland zou verdwenen zijn. Gelukkig echter werden op de-
zelfde excursie weliger exemplaren, van 1 — ly^ meter hoog,
aangetrofien in het Koienberger veen bij Winterswijk, en
omstreeks het jaar 1870 daarenboven eene nieuwe standplaats
van V a c c i n i u m u I i g i n o s u m ontdekt door mevr. T e-
d i n g van B e r k h o u t, en wel in de nabijheid van Borcuk).
Hieraan sluit zich nu de laatste vondst aan van de heeren
Ankersmit en Lak o, die, in Juni 1879, bij Groenio ,
en dus juist tusschen Varsseveld en Borcnio in, het voorrecht

394

hadden een vierde terrein niet den bedoelden heester te vin-
den. De zoogenaamde »Achterhoek van Gelderland" is derhalve
de eenige plaats, tot welke ten onzent de groei van dit nieik-
waardig gewas beperkt is.

15. C a ni p a n n 1 a patuia //. , was tot hiertoe enkel
bekend van Deventer, Zalk en Harderwijk (in Gelderland),
Breda (N.-Brabant) en Hulst (Zeeland) , zoodat de ontdekking
eener vierde groeiplaats in Gelderland , te Apeldoorn , midden
in de heide, wel eene bijzondei'e vermelding verdient.

16. G e n t i a n a C r u c i a t a L. ■ — ■ de Gorter vond deze
plant onder Overveen en langs den weg van 's Gravenhage naar
Scheveningen, C I. M u I d e r in eene duinvlakte bij Wassenaar
en V r ij d a g Z ij n e n in boschachtige duinstreken bij 's Gi-a-
venhage. Van al deze plaatsen waren echter de omstreken van
Wassenaar de eenige waar men heenging, met het stellige voor-
uitzicht, de plant te zullen vinden. De heer van E eden
ging zelfs zoo ver van in de Flora Batava te verklaren : ))Deze
streek," doelende op de duinvalleien bij Wassenaar, »is de
eenige waar zij in Nederland gevonden wordt." Ilij had ni. te
vergeefs op de door de Gorter aangeduide groeiplaatsen
gezocht, maar de door V r ij d a g Z ij n e n medegedeelde (Fl.
Belg. Sept. p. 315), schijnen hem ontgaan te zijn. De heer
A n k e r s m i t nu vond de plant in de vlakte van Waalsdorp,
hoogst waarschijnlijk op dezelfde plaats, die door Vrijdag
Z ij n e n bezocht werd, want bekend is het, dat deze op zijne
botanische excursiën juist daarheen dikwerf zijne schreden richtte.

17. L i t h o s p e r in u m a p u I u m Vnhl., eene zuiver Zuid-
Europeesche éénjarige soort, op het stationsterrein te Deventer
gevonden, is daar blijkbaar sleclits bij toeval opgeslagen. Zij
ondersclieidt zich van onze beide bekende soorten van het ge-
slacht, nl. L. ar ven se en L. officinale. met welke zij
de niet blauwe kroonen gemeen heeft, door hare gele bloe-
men en met oni'egelmatige ruwigheden sterk bezette vruchten.
L. officinale heeft wel zeer lichtgele bloemen, doch vol-
komen gladde vruchten : L. a r v e n s e wel ruwe vruchten ,
maar witte bloemen. Daarenboven zijn de knobbeltjes, welke

395

de ruwigheiil der vruchten veroorzaken, hier niet zoo afwisse-
lend in grootte.

18. V e r b a s c u m s i n u a t u m L, evenals de vorige van
veel zuidelijker oorsprong, werd aangetroffen op klaverland
te Apeldoorn en behoort zonder twijfel tot dezelfde reeks van
toevallig in die gemeente opgeslagen planten gebracht te wor-
den , wier verschijning op \^. 223 van het 3e deel der tweede
Serie van het Ned. Kruidk. Archief nader werd toegelicht.

1 ï). V e r b a s c u m Th a p s o-n i g r u m Schiede , mede te
Apeldoorn gevonden, hoewel tot hiertoe niet in Nederland
aangetroffen, niettegenstaande zoowel V. Schraderi Mei/er
als V. nigrum L. vrij algemeen bij ons voorkomen, heeft
in hare groote langwerpige bladeren veel van de eerst- en in
hare inflorescentie en bloemen veel van laatstgenoemde soort.
Nogtans wijken de eersten van die van het type af door een
veel minderen graad van viltigheid, zoo zelfs dat daarvan aan
de onderzijde slechts een dun laagje en aan de bovenzijde bijna
niets meer is overgebleven. Een zeer weinig afloopende voet
is daaraan echter waar te nemen. De hier en daar afgebroken
spichtige aar heeft kleine vuilgele bloemen , waarin de helm-
draden , zooals zulks bij V. nigrum het geval pleegt te
zijn , allen met paarse wol bezet zijn en eenvormige helm-
knoppen dragen. De vraag of deze bastaard te Apeldoorn ont-
staan'kan zijn, zoude ik niet bevestigend durven beantwoorden,
daar uit het overzicht der flora van Apeldoorn , onlangs door
den heer Ankersmit in het Ned. Kruidk. Arch. gegeven,
wel V. n i g r u m , doch geene enkele andere soort voorkomt.

20. Een exemplaar eenei" Carex, vragenderwijze onder den
naam van C. tri ver vis ingezonden, meende ik, op grond
van den ruwen bloernstengel, de niet sterk opgerolde bladeren,
de lang niet boven de inflorescentie uitstekende draagbladen
en de slanke vrouwelijke aren , tot C. v u I g a r i s te moeten
brengen. — Indien mijne opvatting juist is, is het exemplaar,
van dorren zandgrond afkomstig, zeker wel op eene met deeischen
voor zijn groei weinig overeenstemmende plaats opgeslagen.

21. Bromus arvensis L. , blijft bij ons altijd eene

296

belangrijke en zeldzame plant. Zij beliooit op bouwland te
huis, maar komt daar toch minder voor dan B. s e c a 1 i n u s
en B. er r o s s u s. De Prodromus vermeldde ze alleen van de
omstreken van Delft en eene zandplaat in de Waal. De heer
van Eeden beeldde in de Fl. Bat. (N". 1199) een exemplaar
af, door wijlen Hai'tsen tusschen Bunnik en Wijk bij Duur-
stede op bouwland gevonden. Thans werd zij, docli op eene
tegennatuurlijke })laats , ook door den heer Ankersmit te
Apeldoorn geplukt. De hier opgeschoten exemplaren hebben
hun ontstaan zonder twijfel aan van buiten aangevoerd zaad
te danken.

22. T r i t i c u m c a n i n u m Sckreb., eene plant van kalk-
houdende rivierklei , wei'd eerst bij Dordrecht, Zwijndrecht en
Zalk , later in de oude plantage te Rotterdam , en verder in
heggen langs de Maas, de Waal en bij Oud-Valkenburg in
Limburg gevonden. Eene nieuwe groei]jlaats aan de Waal is
thans het bosch te Loenen , waar de })lant in Juli In/'.I in
aanzienlijke hoeveelheid gezien werd.

Wij kunnen onze opmeikingen ovei' de door den heer A n-
kersmit gevonden planten hier sluiten, en hopen dat deze
hem het bewijs moge leveren, dat zijne vondsten en inzen-
dingen door onze Vereeniging op den duur op prijs worden
gesteld.

Eene tweede verzameling van indigenen werd ter beschik-
king van het Herbai'ium onzer Vereeniging gesteld door den
Heer F. W. van Eeden. Zij bestond uit exemplaren van dei-
tien soorten en werd op onze laatste wintervergadering reeds
door mij ter tafel gebracht. Zooals ons toen gebleken is , ont-
leende die verzameling hare waarde voornamelijk aan de daarin
voorkomende nieuwe of tot hiertoe slechts schaars gevonden
indigenen, en kon zij worden aangemerkt als eene bewijsvoe-
rende bijlage tot de opstellen, welke over onderscheidene dier
soorten reeds in de Flora Batava verschenen waren of van de
hand van ons medelid nog verwacht kunnen worden. Ter her-
innering vermeld ik het dertiental hieronder alphabetisch :

297

A g r o s t i s s t o 1 o n i f e r a /.. var. }) r o r e p e n s Meijer. Zee-

(Ininen achter Overveen (F. B. pi. 1209).
E u p 11 o r b i a s t r i c t a Sm. Langs den IJssel bij Doesburg.

(F. B. pi. ]1.58j.
G a g e a a r v e n s i s L. Oud Berken rode bij Haarlem.
G a g e a 1 u t e a SchuU. Sparenhout bij Haarlem.
L e u c o j u m a e s t i v u m L. Eilandje in den Mooijen Hel

te Sparendam.
L i 1 i u m M a r t a g o n Z. Vogelenzang onder hakhout. (F. B.

pi. 1333).
Medicago sativa. L. Straatweg bij Berkenrode.
P o 1 y p o d i u m D r j" o p t e r i s L. Langs sprengen te Rozen-
daal bij Arnhem en op een eilandje van 't meertje te Bloe-

mendaal.
R h u s T o X i c o d e n d r o n L. Bosch van Leiduin (F. B. pi.

1236).
R o s a r u b i g n o s o-s p i n o s i s s i m a Crép. Kreupelbosch te

Overveen (F. B. pi. 1131).
S c o p o 1 i n a c a r n i o 1 i c a Jarq. Boschje op de buitenplaats

Sparenwoud, verwilderd.
Verbascum Lychnitis /,. Els wout bij Overveen, tahijk

(F. B. pi. 1226).
V i b u r n u m L a n t a n a L. Heerenduin bij Haarlem (F. B.

pi. 1241).

De omstandigheid dat de heer van E e d e n zelf de belang-
rijkste dezer vondsten reeds nader in de Flora Batava heeft
toegelicht en besproken , ontslaat mij van de verplichting om
daarbij thans uitvoeriger stil te staan.

Naar aanleiding van dit Verslag wordt door den heer J. G.
B o e r 1 a g e medegedeeld, dat hij R a n u n c u 1 u s a u r i c o-
ni u s en Ca r d a m i n e a m a r o-p r a t e n s i s ook aan den
rivierdijk bij Zwijndrecht gevonden heeft, terwijl Prof. 8u r in-
ga r nog vermeldt, dat Gent ia na Crue ia ta ook in de
vlakte van Nnordwijk voorkomt.

298

Uit het volgens Art. 24 der Statuten door den Conservator
Herbarü, Prof. W. F. R. S u r i n g a r, uitgebracht Verslag blijkt :
»dat gedurende het Vereenigingsjaar 1878/79 van het Stam-
herbarium 32 portefeuilles zijn schoongemaakt en met sublirnaat
behandeld, en dat voor de bibliotheek de volgende geschenken
zijn ingekomen :

In 1878/79
1". van de S o c i e d a d de c i e n c i a s F i s i c a s y N a-

turales de Caracas:

Estudios sobre la Flora y Fauna de Venezuela;

Estudios sobre las de formaciones del arbol de café en

Venezuela :
2". van de S o c i é t é nationale des Sciences n a t u-

1' e 1 1 e s de C h e i" b o u r g :

Mémoires, 2me Série, Tom. X:
o", van de S o c i é t é H e 1 v é t i q u e des Sciences

naturelles:

Actes 1877:
1". van de S c h 1 e s i s c h e G e s e i I s c li a f t f ü i' V a t e r-

1 ii n d i s c h e C u 1 t u r :

Jahresbericht 1877 :

Verzeichniss von 1864 bis 187fi:
5". van de O b e r h e s s i s c h e G e s e 1 1 s e h a f t :

17 ter Bericht;
O", van het N a t u r w i s s e n s c h a f t 1 i o h e V e r e i n von

H a m b u r g-A 1 t o n a :

Verhandlungen , Neue folge II ;
7". van het Botanische V ere in der Provinz Bran-
denburg:

Verhandlungen Jahrg 19;
8". van de V i d e n s k a b s-S e I s k a b e t i C h r i s t i a n i a

Forhanlinger Aar 1876, 1877:

B 1 y 1 1. Norges Flora ;
9. van de K ö n i g 1 i c h e P h y s i k a 1 i s c h-O e k o n o m i-

s c h e G e s e I 1 s c h a f t 7. n Koningsberg:

Schriften, Jahrg 17 und 18 1ste abth.:

399

1 0", van (Ie S o c i é t é H o I 1 a n d a i s e d e s S c i e n c e s ïi

H a r 1 e iii :

Archives Néerlandaises , Tom XIII, 1 — ö;
11". van den Directeur v a n 's L a n d s p I a n t e n t u i n

te B u i t e n z o 1' g :

Verslag 1877;
1 2o. van den Hoogleeraar C. A. J. A. O u d e m a n s :

De ontwikkeling onzer kennis aangaande de Flora van Neder-
land , 3e stuk.
In 1879/80:
i". Van de S m i t h s o n i a n I n s t i t u t i o n Washington:

Report of the Comrnissoners of Agriculture 1S77 :
2". van de R o y a I Society of E d i n b u r g h :

Proceedings 1872 — 79:
3". van de A c a d e m y of N a t u r a 1 Sciences of P h i-

1 a d e I p h i a :

Proceedings for the years IS 78, 1879;
4-1'. van de S c h 1 e s i s c h e G e s e 1 1 s c h a f t f ü r V a t e r-

I ü n d i s c h e C u 1 1 u r :

Jahresbericht 1878 en Sachregister von 1804 — 1876 ;
5 ". van het N a t u r h i s t o r i s c h e V e r e i n der p r e n s-

sischen Rheinlande und Westfalens:

Verhandlungen, Jahrg. 1\'. 2'' Halfte ,

Verhandlungen, Jahrg. V, VI, Ie Halfte;
ü". van het N a t u r w i s s e n s c h a f t I i c h e V e r e i n z u

H a m b u r g-A 1 t o n a :

Verhandlungen , Neue folge III ;
7o. van het N a t u r \v i s s e n s c h a f t 1 i c h e V e r e i n z u

B r e m e n :

Abhandlungen Bd. VI Hft. 1 ;
S". van de O b e r h e s s i s c li e G e s e 1 1 s c h a f t f ü r N a-

t u r- und H e i 1 k u n d e :

ISter Bericht:
9". van het N a t u r w i s s e n s c h a f 1 1 i c h e V e r e i n d e r

K h e i n p f a 1 z :

Pollichia. Jhrber. Bi und 35;

300

1 0", van de Société botanique de Copenhague:
Journal de botanique, Vol. II cah. 3, 4 et Vol. IV ;

1 lö. Van de Société nationale des Sciences na-
turelles de C h e r b o u r g :
Mémoires, Tomé XXI;

12o. van het Botanisclie Verein der Provinz Bran-
denburg:
Verhandlungen , 20er Jahrg. ;

13o. van het Verein f ü r N a t u r k u n d e in C a s s e 1-
E i s e n a c h :

(Dr. H.) Uebersicht der bisher in der Umgegend von Cassel
beobachteten Pil ze ;
Bericht XXVI. XXVII;

1 4o. van de Société Royale de Botanique do
B e I g i q u e :
Bulletin, Tomes XVII, XVIII;

1 5 0. van de Société Linnéenne de Bordeaux:
Actes, 4me Série Vol. III :

IC)", van het Offenbacher Verein f ü r Naturkunde:
17er und 18er. Bericht;

1 7". van de G e w e r b e s c h u I e te B i s t r i t z :
Jahresbericht IV und V.
von Dokoupil. Die Bauhölzer:

180. van het N a t u r h i s t o r i s c h e Verein v o n W i s-
c o n s i n :
Jahresbericht, 1878/79 :

] 9". van het Ministerie van B i n n e n 1 a n d s c h e
Zaken:
Verslag van den Landbouw in Nederland, IS 76, 1877;

20'). van de Hollandsche Maatschappij der We-
tenschappen te Haarlem:
Archives Néerlandaises, Tom XIV en XV 1, 2;

21". van het Zeeuw se h Genootschap van Weten-
schappen:

Naamlijst van Directeuren en Leden ;
Verslag 1879;

I

301

23". van den Directeur van 's L a n d s p 1 a n t e n t u i n

te Buitenzorg:

Verslag 1878:
28". van het Provinciaal U t r e c h t s c h Genoot-
schap van Kunsten en Wetenschappen:

Dr. J. E. E n k I a a r Verhandeling over de verdamping

van water ;

M i 1 I e r Prize essay on Evaporation ;

Aanteekeningen 1877 en 1878. Verslag 1877, 1878:
2 1". van Prof. Er. B u c h e n a u :

Flora von Bremen ;

Kritisches Verzeichniss aller bis jetzt beschriebenen Jun-

caceën ;
2.5o. van den Heer Dr. W. B u r c k :

Repertorium annuuni literaturae botanicae periodicae ,

Tom V;
26". van den Hoogleeraar W. F. R. Suringar:

Eene brochure over Rafflesia Hasselti ;
27". van den Heer Dr. de Man:

In Memoriam Dr. A. A. Fokker;
28". van den Heer Ch. Pic kering:

Chronological history of Plants;
39o. van den Heer H. F. Jonk m a n :

De Geslachtsgeneratie der Marattiaceëen :
30i>. van den Heer F. J. Slingsby van Hoven:

Flora van 's Hertogenbosch ;
31". van den Heer J. J. B r u i n s m a :

Rapport betreffende het onderzoek van verdacht steranijs ,

uitgegeven door de Afd. Leeuwarden der Maatschappij

ter bevordering der Pharmacie :
terwijl gedurende het jaar 1879/80 voor het herbarium zijn
ingekomen :
1". van den Heer Dr. C. A. J. A. O u d e m a n s :

Fungi indigenae Cent. III ;
2". van den Heer H. J. K o k A n k e r s m i t :
Planten uit de omstreken van Apeldoorn ;
Ned. Kriiidk. Archief. IIT. 20

302

en 3°. van den Heer F. W. van E e d e n
Planten uit de omstreken van Haarlem.

Door den Secretaris-Penningmeester T h. H. A. J. A b e 1 e v e n
woi'dt volgens art. 29 der Statuten Rekening en Verantwoor-
ding gedaan over de jaren 1878/79 en 187i*/SO. Die rekeningen
worden goedgekeurd en hij des wegens ontlast. — Ten gevolge
van het tekort en de vele uitgaven, die de Vereeniging telken
jare te doen heeft, wordt het bestuur gemachtigd, pogingen
aan te wenden om eene jaariijksclie toelage te verkrijgen van
de Hollandsche Maatschappij der Wetenschappen te Haarlem.

Door Prof. W. F. R. S u r i n g a r wordt medegedeeld , dat
F u c u s v e s i c u 1 o s u s te Katwijk niet voorkomt, maar dat
de steeds daarvoor gehouden plant , moet gebracht worden tot
Fucus platycarpus T/iuref en deze dus als nieuwe indigene
moet opgenomen worden, evenals A n a b a i n a c i r c i n a 1 i s
Rab. , door hem te Wassenaar ontdekt ; van beide planten wor-
den door hem uitvoerige teekeningen ter tafel gebracht.

De Heer F. W. van Eed en deelt mede, dat door hem
zijn gevonden :

A c o n i t u m N a p e 1 1 u s L., te Sparenhout in het hakhout.
Silene i n f 1 a t a Smifh., bij Bioemendaal en Zandvoort.
Medicago sativaZ., tusschen gras langs den Haagschen

straatweg bij het posthuis, talrijk.
T r i f o 1 i u m m e d i u m , L. bij Brederode.
Rosa p o m i f e r a Herm. , op de Hartekamp , Bennebroek.
P y r u s Malus L. , in de duinen achter Duinenberg.
T h y s s e 1 i n u m p a 1 u s t r e Hoffm., aan het Meertje onder

Bioemendaal teruggevonden; zie M o 1 k e n b o e r.

V i b u r n u m L a n t a n a L., in eene duinvallei achter Dui-
nenberg. Jagtlust.

S c o p o 1 i a c a r n i o 1 i c a Jacq. , te Sparenhout in het hak-
hout , talrijk.

V e r b a s c u m n i g r u m L., op de Hartekamp , Bennebroek.

I

3Ü8

V. L y c h n i t i s L. fl. a 1 b o , op Elswout, talrijk op ééne

plaats.
Leucojum a e s t i v u m L. , talrijk op een eilandje in den

Mooijen Hel bij Sparendam.
H e r m i n i u ra M o n o r c h i s Brown, in de duinen bij Over-

veen en Bloemendaal , talrijk.
L i 1 i u ni M a r t a g o n L. , te Sparenhout in bet gras.
Gagea ar ven sis Schuit., op een hoogte te Oud-Berkenroode.
G. lutea Schuit., te Sparenhout op een beschaduwde hoogte,

talrijk.
P o 1 y p o d i u m D r y o p t e r i s L. , aan het Meertje van

Bloeraendaal.
A s p 1 e n i u ra T r i c h o m a n e s L., op een ouden muur bij

den Hout.
Gl au ei urn luteura >S'c'o;)., 1866, 1869, nu 31 Juli 1880,

bij Zandvoort.
Asclepias Cornuti üec. , op Lindenh euvel.

Door den Heer Dr. H. F. Jonk m a n wordt voor onbe-
paalden tijd aan het Bestuur der Vereeniging afgestaan : een
Herbarium van ongeveer 25U exemplaren, verzameld door den
Heer Hendrik Westenberg, Burgemeester te Lochem
en aldaar in 1835 oveileden, thans het eigendom van den
Heer J, H. L. van der S c h a a f f te Utrecht.

Dr J. Boer lage deelt nog mede, dat hij op den grind-
weg te Zwijndrecht heeft aangetroffen : F r i t i 1 1 a r i a M e-
1 e a g r i s X. , en dat verder door den Heer P o s t h u ra u s
en hem E c h i n o s p e r m u m L a p p u 1 a Lehw. op de Kalk-
haven te Dordrecht is ontdekt.

Door den Heer A. W a 1 r a v e n woi'den ter tafel gebi-acht
exemplaren van :
Sa I via Verbena ca L., in Juni 1878 door hem op den

havendijk te Middelburg geplukt ;
Barkhausia foetida DC. veelvuldig tusschen Klaver te

Nieuw- en St. Joosland, en

304

Ammi majus L., op akkers te Nieuw- en St. Joosland ge-
vonden.

De Heer A. J. d e B r u ij n maakt melding van een hybriden
vorm van C i' a t a e g u s O x y a c a n t h a en m o n o g y n a
(C r a t a e g u s o x y a c a n t h o-m o n o g y n a) , door hem bij
den Haag ontdekt en brengt nog ter tafel exemplaren van
Mal va bo realis Wullm., waaruit blijkt dat de vruchten
een duidelijk onderscheidingskenmerk tusschen haar en M a 1 v a
r o t u n d i f o 1 i a aan de hand geven.

Door Prof. O u d e m a n s wordt nog medegedeeld , dat hij
als nieuwe indigenen heeft te vermelden :
S i s y m b r i u m L o e s e 1 i i L. , bij Deventer , L. J. v a n

der Veen;
S i s y m b r i u m Col u m n a e L., bij Deventer , L. J. v a n

der Veen;
Silene d i c h o t o m a Ehrh , bij Deventer , L. J. van der

Veen;
C e n t a u r e a m o n t a n a L. . overvloedig in een bosch te

Diepenheim , L. J. van der Vee n ;

en verder dat door den Heer G i 1 d e m e e s t e r , leerling
aan de Hoogere Burgerschool te Amsterdam , in een boschje bij
Bero-en , is gevonden N e o 1 1 i a N i d ii s avis L.

Verder niets meer aan de orde zijnde, wordt de Vergadering
gesloten.

Namens de Vereeniging voornoemd ,

De Secretarie ,

Th. H. A. J. abeleven.

OVERZICHT

DER

LEVERMOSSOORTEN ,

WELKE IN DE PBOVINCIÈN VAN NEDERLAND ZIJN

WAARGENOMEN, GERANGSCHIKT VAN HET NOORDEN

DES LANDS NAAR HET ZUIDEN,

DOOR

Dr. C. M. VAN DER SANDE LACOSTE.

Geslachten en Soorten..

p

c

cc

o;

6

"3

co
O)

>
O

c

C

1

si

•
TT

K

ts:

!=

Sarcoscy phu.s Cda.
Ehrharti Cda.
Funckii Nees.

A 1 i c 11 1 a r i a Cda.
scalaris N. et M.

P 1 a g i 0 c h i 1 a N. et M.
asplenioides AT. et M.

S c a p a n i a Livdenh.
compacta Lindenb.
irrigua 'Nees.
nemorosa Nees.
curta Nees.

—

—

—

:

—

—

—

306

bt

Geslachten en Soorten. .S

E

esland.
enthe.
eriisel.
Ierland.

1 i

ë ^ X J cc '^

J u n g e r m a n n i a i.

j

albicans i. —

—

—

.

obtusifolia Hook.

—

exsecta Schm. —

anoraala Hook.

-

crenulata Sw. —

i'

hyalina I.yell.

1

1

acuta Lindeiib.

inflata Hiids. —

ventricosa Dicks. —

. —

1

excisa Dicks.

1

bicrenata Lindenb.

intermedia Lhidevb. —

—

aren aria A>e5.

incisa Schrad. —

—

minuta Cruntz.

attenuata Lhdenb.

barbata Schreb. —

quinqnedentata Web.

Francisci Hook. —

divaricata E. Bof. —

—

-^

bicuspidata L. —

—

—

—

—

—

connivens Dicks. —

—

setacea Web. —

trichophylla L.

Sphagnoecetis Nees.

1

1
1

1

1

communis Nees. —

1
1

Lophocolea A'ees.

bidentata Nees. —

minor Nees.

heterophylla Nees. —

—

C h i 1 0 s c y p h u s C. D. M.

pallescens Nees.

—

polyanthus Nees.

Calypogeia Radd.

Trichomanis Cda. _

—

—

307

Geslachten en Soorten.

fel.
"S

o
u

-

03

Q

"03

rr.

o

«

C

03
03

o

03

P

c

1

o
1

CSJ

-i

03

o;

L e p i d 0 z i a A^. L. et G.

reptans Nees.

—

M a s t i g 0 b r y m N. L. et G.

trilobatnm Nees.

Trichocolea Dutn.

Tomen tel la Nees.

—

P t i 1 i d i u m Nees.

ei Hare Nees.

—

—

R a d u 1 a Nees.

complanata J)ui)/.

—

Madotheca Vum .

platyphylla Ditm.
laevigata J)iti//.

—

F r u 1 1 a n i a Badd.

dilatata Nees.

■ —

—

Tamarisci Nees.

Fossombronia Radd.

pusilla Nees.

—

B 1 y 1 1 i a Endl.

Lyellü Endl.

P e 11 i a Badd.

epiphylla Nees.
calycina Nees.

—

B 1 a 8 i a MIch.

1

1

pusilla L.

—

A n e u r a Dun?.

pinguis J)u»/.
multifida Dm?/.

_.

latifrons Lindberg.

■ —

—

—

palmata Nees.

Metzgeria Radd.

furcata Nees.

L u n u 1 a r i a Mich.

vulgaris Mich.

3Ü8

Geslachten en soorten.

c

O)

b!.

C

'c

o

6

c

ts:

ts;

bc

M a r c h a 11 t i a L.
polymorpha 7>.
P r e i s s i a iS ees.
commutata N^ees.
F e g a t e 1 1 a Rudd.
conica Cda.

R e b o u 1 i a Ne.es.
hemisphaerica Rndd.

T a r g i ü n i a Mkh.
Michelii Cda.

A n t 11 o c e r o s Mich.
punctatus L.
niultifidus Lindb.
laevis L.

Sphaerocarpus Mich.
Michelii Bell.

R i c c i a Mich.
glauca L.
sorocarpa Bisch.
natans L.
crystallina L.
fluitans L.

I

OVER DEN INVLOED DER TEMPERATUUR OP DE
ONTKIEMING VAN ZADEN

DOOR

Dr. C. A. J. A. OUDEMANS en Dr. HÜGO DE VRIES.

De afhankelijkheid van de untkieniing van zaden van de
temperatuur, is door verscheidene schrijvers onderzocht gewor-
den '). De methoden, welke daarbij gevolgd werden, waren niet
altijd dezelfde. Nu eens bepaalde men den tijd, dien het worteltje
bij verschillende temperaturen noodig heeft om de zaadhuid door
te breken : dan weer mat men de lengte, welke de kiemdeelen
bij verschillende temperaturen in denzelfden tijd bereikten. Als
tijdsbestek koos men bij gunstige temperaturen meest één of
twee dagen , bij lagere warmtegraden dikwerf het dubbele. In
al deze gevallen vormde dus slechts het begin van het ont-
kiemingsproces het onderwerp der studie.

De reden, waarom men zich met deze onderzoekingen bijna
steeds tot de allereerste stadiën van het verschijnsel beperkte,

'j Een sameustelling der belangrijkste resultaten vindt men in d e
Vries, Over den invloed der temperatuur op de levensverschijnselen
der planten, 1870, p. 92—99.

310

ligt voor de hand. Het is betrekkelijk gemakkelijk om elke
willekeurige temperatunr een korten tijd in voldoende mate op
standvastige hoogte te houden. Over een lang tijdsverloop gaat
dit echter met groote moeilijkheden gepaard , die nog aanzienlijk
toenemen , indien de aard van het onderzoek eischt dat de
planten, aan de proef onderworpen , zich <inder den invloed van
het licht zullen ontwikkelen. Wij vinden in de literatuur dan ook
slechts enkele, ter loops gedane, waarnemingen over den invloed
der temperatuur op het ontkiemingsproces in zijn geheelen
omvang.

Gedurende den winter van 1878 op 1879 hebben wijeenige
reeksen van waarnemingen gedaan, die ten doel hadden, het ge-
heele ontkiemingsproces, onder normale omstandigheden, doch
bij verschillende temperaturen, te vervolgen. Wij hebben daarbij
onze aandacht voornamelijk op de drie volgende punten geves-
tigd: 1". het opkomen van de zaden boven de aarde; 3". het
ontplooien van de zaadlobben of de eerste bladen •, 3". het be-
reiken eener bepaalde hoogte door de kiemplantjes.

Aanleiding tot deze proeven gaf de omstandigheid, dat voor
het onderwijs in de proefondervindelijke plantenphysiologie, den
geheelen winter door, levende planten noodig waren. Om 's win-
ters planten in de vegetatieve ontwikkelingsperiode, met krachtig
ontwikkelde stengels en bladen, te hebben, moet men in den aan
dien winter voorafgaanden zomer daarvoor reeds zorgen ; dit was,
om verschillende redenen , in den vorigen zomer niet mogelijk
geweest. Bladplanten en bloemen leveren de warme kassen en
oranjeriën nu wel is waar ook in den winter op, doch slechts
zelden juist die soorten, welke men voor physiologische proeven
noodig heeft. Men was dus bijna geheel beperkt tot het gebruik
van kiemplanten . die men , mits eenige voorzorgen in acht
genomen worden , gedurende den geheelen winter in ruime
keuze hebben kan.

Daarbij kwam, dat het laboratorium voor plantenphysiologie
nog niet in het bezit van die inrichtingen was , welke voor
de cultuur van de meest verschillende kiemplanten in den
winter noodig zijn. Van daar dat men, om steeds de vereischte

311

bouwstoiren voor de proeven in voorraad te hebben, zijn toe-
vlucht tot het kweeken der kiemplanten in de kassen ne-
men moest.

Daar nu de verschillende kassen in den winter op verschil-
lende temperaturen gehouden worden, en deze warmtegraden,
met het oog op den langen duur onzer proeven, als vrij stand-
vastig konden worden aangemerkt, besloten wij, van deze gele-
genheid gebi'uik te maken om de afhankelijkheid van het
ontkiemingsproces van de temperatuur, gedurende zijn geheelen
loop, te bestudeeren. De vrij gelijkmatige temperatuur van den
genoemden winter en de groote zeldzaamheid van zonnige dagen
gedurende den loop onzer proeven begunstigden onze onderzoe-
king zeer, dewijl wij daaraan een vrij standvastige warmte,
ook in de kassen , te danken hadden.

Onze onderzoekingen hadden ten doel , voor een aantal der
voor physiologische proeven meest gebruikelijke planten , den
duur van het kiemingsproces , onder normale omstandigheden
en bij verschillende temperaturen, te leeren kennen.

Voor dit doel waren de omstandigheden , waaronder wij
werkten , geheel voldoende. Een grootere standvastigheid der
temperaturen was daartoe niet noodig , daar bij den langen
duur der proeven de invloed van kleine temperatuurs-afwijkingen
toch geheel verdween tegenover den onvermijdelijken invloed
der individueele verschillen. Want, hoe goed men de zaden,
voor de proeven bestemd , ook moge uitzoeken , toch zijn zij
volstrekt niet aan elkander gelijk, zooals uit den tijd van het
opkomen en de ontwikkeling der volwassen kiemplantjes ten
duidelijkste blijken kan. De invloed van deze individueele ver-
schillen wordt nu, gelijk gemakkelijk is in te zien, des te
grooter, naarmate de proeven langer duren. Hij is bij de eene
plant grouter dan bij de andere ; zeer groot b.v. bij verschil-
lende Klaversoorten, klein daarentegen bij de door ons gebruikte
erwten. Eerst dan, wanneer men besloot, niet alleen door een
uiterst zorgvuldig uitzoeken der zaden , maar vooral door een
zeer beperkte keus der soorten , den invloed der individueele
verschillen zooveel mogelijk uit te sluiten, eerst dan zou een

312

grootere standvastigheid der temperaturen voor het verkrijgen
van nauwkeurige uitkomsten vereischt worden.

Na aldus het doel en de aanleiding onzer onderzoeking be-
schreven te hebben , gaan wij over tot een kritische beschou-
wing van de kassen, in welke onze proeven genomen werden.

Onze proeven hadden plaats in den Hortus Botanicus van de
Universiteit van Amsterdam, en wel in de volgende kassen:
1". de orchideeënkas , met een temperatuur van omstreeks
15_-20o C.: 2». de warme kaapsche kas (11 — 1.5» C): 3". de
koude kaapsche kas (8—10" C): 4". de druivenkas (7— 8" C.)
Een laatste reeks werd in een kamer gedaan , op een plaats
waar de temperatuur omstreeks 9 — 10" C. bedroeg.

Vóór de afzonderlijke beschouwing van elk dezer kassen
mogen enkele algemeene opmerkingen een plaats vinden.

Het zonlicht is in den winter zóó zwak, det een krachtige
koolzuurontleding in de bladen der meeste planten , ook bij
gunstige temperaturen, niet mogelijk is. In het diffuse daglicht
is de intensiteit dezer functie in den winter uiterst gering.
"Van daar dat een krachtig leven, ten koste van zelf gemaakt
organisch voedsel, in den winter niet mogelijk is. Slechts ten
koste van voedsel , dat in den vorigen zomer bereid en opge-
hoopt i.s , kan een snelle groei in den winter plaats vinden:
waar dit ontbreekt, is slechts een uiterst langzame ontwikke-
ling mogelijk. Wij zien dan ook den wasdom der meeste kas-
planten in den winter vrij wel stilstaan, of ten minste uiterst
langzaam geschieden. Kiemplanten onderscheiden zich nu juist
daardoor, dat zij ten koste van vóóraf bereid voedsel leven;
zij kunnen dus, ook in den winter, een krachtige ontwikkeling
doen zien. Doch met het einde van de kiemingsperiode is
de voorraadschuur geledigd; van dit oogenblik af, leiden zij
nog slechts een kwijnend be.staan. Ja, in de warmste onzer
kassen , de orchideeënkas, was, tengevolge van de overdekking
met een dubbele laag ruiten, welke daarenboven door een
laagje verf nog minder doorschijnend waren gemaakt, het
licht zoo zwak, dat de meeste onzer planten er, na den
afloop der kiemingsperiode, stierven, als groeiden zij in vol-

313

slagen duisternis. Zij leefden hier slechts weinige dagen langer
dan in het donker : een bewijs , dat de koolzuurontleding bij
lange na niet voldoende Avas om het stofverlies door ademhaling
te herstellen. Wij zagen hier b.v. kiemplanten van Lep idi u m
sativum, Brassica Ra pa, Cannabis sativa, Medi-
cago sativa, 1 a 2 weken, kiemplanten van Polygonum
F a g o p y r u m , C u c u m i s M e 1 o , H o r d e u m v u 1 g a r e ,
Avena sativa en Helianthus anniius, 3 a 4 weken
nadat ze uitgezaaid waren, sterven. Daarbij hadden zij, al
naar gelang der soort, hare zaadlobben of hare eerste bladen
ontplooid, en waren deze deelen lichtgroen van kleur gewor-
den. De stengeltjes en de bladen der beide granen waren echter
evenzeer oververlengd als dit in het donker pleegt te geschie-
den. Gelijktijdig gezaaide controleplanten, in het donker bij
ietwat lager temperatuur gekweekt, stierven slechts weinige
dagen vroeger.

De kassen, wier temperatuur in den winter boven 10" C.
gehouden wordt, hebben nu gewoonlijk dubbele ramen , en
bieden reeds daardoor te weinig licht voor een normale ont-
wikkeling; de kiemplanten, die men hier kweekt, vergeilen
bijna even sterk als in het donker. In dit opzicht, zijn de
kassen met een lagere warmte dan lÜ" C. verreweg beter,
en hier geldt de bekende regel , dat de planten des te beter
groeien, naarmate zij dichter onder het glas staan, d. i. naar-
mate zij meer licht ontvangen. Doch, ook onder de gunstigste
omstandigheden, is het licht hier in den winter onvoldoende
om de jonge planten, na den afloop der kiemingsperiode , tot
een krachtigen groei in staat te stellen. Daarentegen worden
de kiemplanten hier kort en gedrongen van bouw; zij ontwik-
kelen zich langzaam , maar krachtig.

In het algemeen kan men dus zeggen, dat in de kassen het
licht des te zwakker is, naar mate de temperatuur hooger is.

Beschouwen wij thans elk der kassen afzonderlijk.

De orchideeënkas is een lage , door een ronden kap bedekte
kas. De kap bestaat uit een dubbele laag ruiten, die zoo
weinig licht doorlaten, dat men er in den winter ternauwer-

:5l4

nood doorheen kan zien. De lucht in deze kas wordt steeds
zeer vochtig gehouden. De planten staan vrij dicht onder het
glas. De tenaperatuur stijgt van 's morgens vroeg tot omstreeeks
6 a 7 uur des avonds, en daalt dan weder gedurende den nacht.
De gang dezer dagelijksclie periode is een zeer regelmatige.
Gedurende de maanden Januari en Februaii was de tempera-
tuur 's morgens om 9 uren steeds omstreeks 15" C. (afwisse-
lend tusschen 14° en 17" C.) ; 's middags om 4 uren daarentegen
omstreeks 21° C. (afwisselend tusschen 18° en 24" C). Het
minimum in den nacht was zelden onder IS" C, voor zoo lang
onze waarnemingen duurden. Over de intensiteit van het licht
hebben wij reeds het noodige medegedeeld.

De warme kaapsche kas is een vrij hooge kas, met beider-
zijds hellend glazen dak en glazen wanden. Dak en wanden
bestaan uit een dubbele laag helder glas. De temperatuur stijgt
dagelijks van omstreeks 11° tot omstreeks 15.5 C. Het mini-
mum in den nacht is zelfs dikwijls hooger, niet zelden ook iets
lager dan 11" C. Wanneer de zon schijnt, kan de temperatuur
hier aanmerkelijk hooger worden. De lucht wordt vochtig ge-
houden. Onze planten stonden dicht bij den glazen wand, ten
einde zooveel mogelijk licht te hebben. Na den afloop der proe-
ven bleven zij nog geruimen tijd hier staan, waarbij zij zich tot
kommerlijke plantjes met vergeilde stengels en weinige kleine
blaadjes ontwikkelden, als bewijs dat ook hier het licht, hoe-
wel gunstiger dan in de eerstgenoemde kas , toch voor een
normale ontwikkeling verre van voldoende was.

De koude kaapsclfe kas heeft denzelfden vorm en dezelfde
grootte als de warme kaapsche kas , doch wand en dak be-
staan slechts uit een enkele glaslaag. De temperatuur wordt
in het midden op omstreeks 8 a 10" C. gehouden; in de na-
bijheid van den glazen wand is zij weinig standvastig, vooral
zoo lang de zon er op schijnt. Het licht is zeer voldoende, en
de lucht niet bizonder vochtig. Kiemplanten groeien slechts
langzaam en blijven na den afloop der kiemingsperiode langen
tijd in bijna den zelfden toestand.

In de druivenkas staan de planten dicht onder de, slechts

315

weinig hellende ramen, die de bedekking dezer kas vormen.
Licht van ter zijde is hier niet, en is ook niet noodig. De
ramen zijn naar het zuiden gekeerd, zoodat op zonnige dagen
een duidelijk merkbare koolzuurontleding plaats vindt. De stek-
ken van Geraniums en Fuchsia's, die hier gekweekt worden,
vormen den geheelen winter door nieuw organisch voedsel, en
groeien ten koste daarvan. Zij vertoonen slechts geringe over-
verlenging der stengels en bladstelen.

De temperatuur wisselt hier tusschen 5 en lü" C. en be-
draagt gewoonlijk 7 a 8" C. ; slechts als de zon schijnt, stijgt
zij hooger.

Omtrent de methode onzer proeven wenschen wij thans dat-
gene mede te deelen, v,'at in alle reeksen hetzelfde was. En
wel in de eerste plaats wat betreft het zaaien der zaden. Dit
geschiedde steeds in potten , welke met gewone tuinaarde ge-
vuld waren. De kleinere zaden kwamen in kleine potten, wier
bovenste diameter lU Cm. bedroeg, de grootere zaden in
potten van lö Cm. Alle werden steeds met een laagje aarde
van slechts één Cm. dikte bedekt. Alle potten eener zelfde
reeks van proeven werden gelijktijdig en in een zelfde locaal
gezaaid ; eerst na afloop liiervan werden zij op de voor hen
bestemde plaatsen gebracht. Elke pot ontving een bepaald aantal
uitgezochte zaden; dit aantal was voor een zelfde soort steeds
hetzelfde. Gelijk men weet, komt van de 100 zaden, bij ver-
schillende soorten, een zeer afwisselende hoeveelheid op ; welke
deze verhouding in onze proeven was, blijkt uit de volgende
tabel. In de eerste kolom geven wij voor alle door ons gebruikte
soorten het aantal zaden, dat in elke pot gezaaid werd ; in de
tweede, het gemiddeld aantal opgekomen zaden, afgeleid uit
de waarneming van telkens vijf potten, en in de derde kolom
het aantal opgekomen zaden, in percenten berekend en in ronde
getallen uitgedrukt. Bij M i r a b i 1 i s , Z e a , P h a s e o 1 u s
n a n u s en P h. m u 1 1 i f I o r u s konden slechts drie potten
dienen om het gemiddelde te bepalen ; voor C u c u m i s be-
zitten wij slechts één enkele waarneming. De eerste elf soorten
zijn in kleine, de laatste vijf in groote potten gezaaid.

316

Gezaaid.

Opgekomen.

o/o

Lepidium sativum

50

34.6

69

Brassica Rapa oleifera

50

31.8

64

Cannabis sativa

50

9.2

18

Medicago sativa

10

6.2

62

Hordeum vulgare

25

12.2

49

Avena sativa

25

17.0

68

Bèta vul garis

20

20A

102 >)

Polygonura Fagopyrum

50

8.8

18

Cucumis Melo

25

16

64

Mirabilis Jalapa

20

4.3

21

Helianthus annuus

13

10.2

85

Vicia Faba

5

3.4

68

Pisum sativum

15

14.0

93

Zea Mais

10

6.3

63

Phaseolus multiflorus

10

9.0

90

Phaseolus vulgaris

12

10,3

86.

Onder deze soorten zijn er eenige, wier zaden onder 9 — 10"
C. niet kiemen, en die dus van zelf bij de culturen in de koude
kassen en in de kamer werden buitengesloten. Zij zijn : C u-
cumis Melo, Mirabilis Jalapa, Zea Mais, Pha-
seolus vulgaris en P h. multiflorus. Het minimum
ligt voor Zea Mais en Phaseolus multiflorus
omstreeks 9.5'* C. , voor Cucumis Melo omstreeks 13 —
i7** C. Het ware nutteloos, deze soorten in de culturen bij lagere
temperaturen op te nemen , dewijl zij daarbij meestal toch niet
opkomen, ook al duurt de proef weken lang, tenzij dat enkele
warmere dagen ze tot ontkieming mochten brengen ; in dit
laatste geval zou de waarneming toch van geen waarde zijn.

De aflezing der temperaturen geschiedde steeds aan thermo-
meters , die in de aarde van een der potten eener groep gestoken
waren. Daardoor meenden wij op de meest nauwkeurige wijze
de temperatuur der kiemende zaden zelven te kunnen bepalen.

•) Daar er 20 kluwens gezaaid werden, en elk kluwen meer dan één
zaad bevat.

317

Daar de potten steeds dicht bij elivander en in een omgeving
van gelijkmatige warmte stonden , kan de overeenkomst in
temperatiuii- tusschen de kiemplanten en den thermometer als
geheel voldoende beschouwd worden. De thermometers waren
in graden Celsius verdeeld.

Thans kunnen wij overgaan tot de beschrijving van de af-
zonderlijke proeven en hare resultaten.

Een eerste reeks van proeven had ten doel te bepalen, hoe-
veel tijd verschillende zaden bij verschillende temperaturen noo-
dig hebben om op te komen , d. i. in onze proeven , om een
bedekkende aardlaag van één Cm. dikte door te breken. Daar
bij dit proces het licht niet medewerkt, was het ons mogelijk, vijf
gelijke groepen van potten op vijf plaatsen met eene verschillende
temperatuur waar te nemen. Deze plaatsen waren 1" in de
druivenkas, bij 7— S" C, 2" in de kamer, bij 9 — 10. 5" C, 3" in
de warme kaa)).sche kas, bij 11 — 15,5" C, 4" in dezelfde kas,
op een donkere, warmere plaats, bij 14.4. — -16. 5" C. , 5" inde
orchideeënkas bij 15 — 21" C. De elf eerste soorten onzer tabel
op pag. 316 werden den Uien Januari 1S78, de vijf laatste
soorten den volgenden dag gezaaid en op de voor haar bestemde
plaatsen gebracht. De temperaturen werden dagelijks te 9 en
te 4 uren, afwisselend door een van ons beiden, waargenomen ;
daarbij werd eiken morgen voor eiken pot het aantal opgekomen
zaden aangeteekend, totdat hierin geene verandering meer te
wachten was. Daaruit kon dan later bepaald worden, op welken
dag de eerste, en op welken de laatste zaden van een pot waren
opgekomen. Deze beide data , geteld van den dag waarop de
proef begon , vindt men in de volgende tabel opgegeven. Hoe
dichter beiden bij elkander liggen, des te gelijkmatiger zijn de
zaden opgekomen, hoe meer zij uiteenwijken, des te grootere
individueele verschillen vertoonden zich bij het opkomen.

Uit de waargenomen temperaturen werd , na den afloop der
proeven, het gemiddelde berekend, en wel zóó, dat voor elke kas
eenerzijds het gemiddelde der te 9 uren gedane waarnemingen,
anderzijds dat der te 4 uren afgelezen tempei'aturen bepaald
werd. De beide zoo verkregen cijfers geven dus te zamen den

Nbd. Kruidk. Archief. III. n

318

gemiddelden dagelijkschen gang der temperatuur aan. Wij
achtten het ondoelmatig, uit deze beiden nog eens het gemiddelde
af te leiden , doch geven liever telkens deze beide waarden
aan. Men vindt ze aan het hoofd der kolommen in de volgende
tabel. Ten einde ook de uiterste , tijdens onze waarnemingen
voorgekomen, afwijkingen te doen kennen, geven wij de minima
en de maxima voor alle te 9 uren en te 4- uren gedane waar-
nemingen, en voegen er de opmerking aan toe, dat deze uitei'ste
afwijkingen eenerzijds door zonnige dagen, anderzijds door vi'iezend
weder veroorzaakt zijn , en dat gewoonlijk de wisselingen zich
binnen veel enger grenzen bewogen. De uitersten zijn : 1. drui-
venkas, 9 uren: 5.0" en 9.5": 4 uren 5.0" en 12", II. kamer, ')
9 uren: 8" en 10.5": 4 uren 9.5" en 12"; III. warme kas a, 9
uren S" en 14": 4 uren 12" en 20"; IV. warme kas i, 9 uren
12" en 10.5"; 4 uren 13.5" en 20": V orchideeënkas , 9 uren
14.0" en 17.0"; 4 uren 18" en 23" C.

De cijfers in de volgende tabel geven aan , hoe vele dagen

I.

II.

ITI.

IV.

V.

SOORTEN.

6,9"— 8,3"

9,0"— lü, 6"

11,1"— 15,5"

14,4ü_i6,70

15,U"— 21,1»

Lepidium sativum

. 0—10

0 — 12

4—6

3-5

3 — 5

Brassica Rapa oleife

ra. 0 — 19

4 — 12

5 — 7

3—5

3 4

Cannabis sativa .

. 8—11

9—14

5—7

5

3—4

Medicago sativa .

. 9 — 19

8

4

3—4

3

Hordeum vulgare

. 10-15

9 — 20

5—9

4—5

3 — 5

Avena sativa . .

. 12-19

10 — 20

6—10

5—7

4—5

Bèta vulgaris. .

. 19 — 25

17 — 25

9 — 13

7-9

5—7

Pisum sativum .

. 14—20

1 1-21

7 10

6-7

4-7

Polygonum Fagopyi

um 17 — 25

20-22

9 16

7 10

6—10

Helianthus annuus

. 23-24

14 — 20

11 14

S — 9

7—8

Vicia Faba

. 20 — 25

19

8 19

7 — 10

7-9

Mirabilis Jalapa .

16—32

10 19

7 8

Zea Mais . .

14-18

8 11

6

Phaseolus vulgaris

13—17

8 13

6 — 9

Phaseolus multiflori

is .

13—16

8 10

7—8

Cucumis Melo .

13 19

0—8

319

de jonge kiemplanten noodig hadden, om de bedekkende aard-
laag door te breken en aan het licht te komen.

De tabel toont, gelijk te verwachten was, zeer duidelijk,
hoe bij de door ons gebruikte temperaturen de zaden des te
sneller opkwamen, n armate de temperatuur hooger was.

Een tweede reeks van proeven had ten doel, het geheele
ontkiemingsproces bij verschillende temperaturen na te gaan.
Het zaaien der zaden en de aflezing en berekening der tem-
peraturen geschiedde geheel op dezelfde wijze als boven beschre-
ven is. De potten werden in drie verschillende kassen geplaatst,
en wel 1" in de koude kaapsche kas (bij 8 — 11" C), 2" in
de warme kaapsche kas (bij l-t — 18" C), 3" in de orchideeën-
kas (bij 17 — 33" C). Eiken dag werd door een van ons voor
eiken pot opgeteekend , hoevele zaden opgekomen waren, hoevele
kiemplantjes hare zaadlobben of eerste bladen ontplooid hadden,
en welke de gemiddelde hoogte der plantjes boven de aarde
in den pot was. Uit de zoo gewonnen getallen werd later afge-
leid 1° hoe vele dagen na het zaaien de eerste en laatste
exemplaren waren opgekomen ; 2" hoe vele dagen na het zaaien
de eerste en laatste exemplaren hunne zaadlobben of hun eerste
blad ontplooiden, en 3" na hoevele dagen de kiemplantjes had-
den opgehouden haar kiemstengeltje te verlengen, m. a. w. als
volwassen kiemplantjes konden beschouwd worden en de korte
periode van rust ingetreden waren , die aan den aanvang van
het vegetatieve leven pleegt vooraf te gaan. Het spreekt van zelf
dat de opgaven in deze derde rubriek uit den aard der zaak
eenigszins weifelend zijn; toch meenden wij deze uitkomsten
onzer waarnemingen niet achterwege te moeten laten.

De voor deze proef bestemde zaden werden den 5den Februari
i878 gezaaid en terstond op de voor hen bestemde plaatsen

•} Ten gevolge van een verzuim, werden de thermometrische waar-
nemingen bier slechts van 30 Jan. tot 3 Feb. gedaan, boewei de proef
reeds den l7den Jan. begonnen was. Wegens de zeer gelijkmatige warmte
in bet vertrek, ook gedurende de eerste dagen van de proef, meenen
wij de temperatuur der potten in die dagen gelijk aan de waargeno-
mene temperaturen te mogen stellen.

•Ó-M)

gebracht. Wij kozen de plaatsen in de kassen zóó uit, dat de
plantjes zooveel mogelijk licht genoten. De tabel op blz. 321 bevat
de uitkomsten; de beteekenis der cijfers zal, na het zooeven
medegedeelde, geen toelichting meer behoeven.

In een derde reeks van proeven trachtten wij de vraag te
beantwoorden , hoe het geheele ontkiemingsproces verloopt, zoo
men de zaden , tot op het oogenbiik waarop de kiemplantjes
boven den grond komen, in een warme ruimte laat groeien,
om ze daarna op een koudere plaats zich te laten ontwikkelen.
Deze methode van kweeken biedt het voordeel , dat de duur
der ontkieming aanmerkelijk bekort wordt, terwijl toch de
kiemplantjes , zoodra zij het licht noodig hebben , dit in zoo
groote mate kunnen genieten als in den winter slechts mo-
gelijk is.

Voor dit doel werden den ödea Februari, gelijktijdig met de
vorige proef, een aantal soorten gezaaid, en de potten op dezelfde
plaatsen neergezet. Die potten, welke in de warme kaapsche kas
en in de orchideeënkas stonden, werden elk afzonderlijk, zoodra
het eerste kiemplantje boven den grond zichtbaar werd, naar
de koude kaapsche kas overgebracht, en naast die andere potten
geplaatst, welke hier den 5 Jen Februari waren neergezet en
tot aan het einde der proef bleven.

Als van alle potten eener zelfde soort de kiemplantjes vol-
wassen waren, was er ternauwernood eenigen invloed van het
kiemen bij grooter warmte meer waar te nemen. In de aan-
vankelijk verwarmde potten waren de planten even krachtig
en gedrongen van bouw als in die, welke van den aanvang af bij
geringer warmte gestaan hadden. Uit onze proeven blijkt dus, dat
men door het te kiemen leggen bij hooger temperatuur den duur
van het ontkiemingsproces verkorten kan , zonder gevaar, daar-
door aan de normale ontwikkeling der kiemplanten ook slechts
in het minste te schaden. Alleen moet men zorg dragen , de
potten , zoodra de eerste exemplaren opkomen , op de koudere
en beter verlichte plaats te brengen.

In welke mate door dezen maatregel de ontkiemingsperiode
verkort wordt, moge uit de volgende tabel blijken.

o

cc

,

Oi

ar.

1

Q

1

1

o

1

z

02

{^

<

o"

C/3

ö

'J^

t~

c

t^

,— ,

c^"*

'M

_

CO

E-

i

^

^^

' — '

7

Z

— ,

o

!

1

1

1

b:

00

Oi

^^

1 !

o

CM

cc

aï

^-

--^

■-"

1 — 1

•<

1 — 1

o

C-J

ICÏ

35

LO

1 1

O

^

^

( — 1

' —

' — '

Ol

>

— *

1

1

1

1

o'

05

-è

co

•*

o

lO

1 — 1

1 — 1

r— 1

1— 1

«

OD

o

o^

eo'

IC

co

oo

1— <

1

1

1

1— 1

o
CD

1

c-

t

z

1 — '

o

w

o

""^

'^i

co

co

c

co

— ^

GO

f— 1

— H

1—*

(—1

q

,_■

7

1

]

1

a

oo

lo

GO

Ï.C

L--

C^

C-5

C5

Z

O

eo"

1 — 1

'

o

00^

1 — (

Tt^

^

co

,—1

o"

f— 1

^

1 — 1

— ^

C~7

i-H

1

1

1

co

cc

' — '

1

1

1

1

(— <

^H

O

o

co

(?-■!

C<4

t~

<c

r— !

1 — i

1— 1

1 — 1

1— 1

co'

o

O^

co"

lO

cc

>n

^—

I

1

[

o

S:i

■*

"?■

O

z

w

i.O

so

.^^

—

/ — 1

oo

s

1

1

o

»— 1

1

1

1

CC

1

1

l

Ut:

CU

o
00^

'^

lO

'^

co

o

te

o

co'

o

00

O

IC.

O

-f'

o

(«

co

o

,-^

f-^

r— 1

o"i

^^

^^

r— '

1

1

1

1

1

1— 1

1

!

1

1

1

1

o

oo

^

~

o:>

cc

—

,—

io

> — 1

oo"

.

,

.

,

,-,

5^

g

'S

.

.

.

-

w

^

o

&

03

^— V

5

H

>

03
cc

ei

>

'-+J

>

cc

C3

'-3

tf

c3
c«

ÓS

>

03

O
C

a

C/J

IE

c
bc

bc

CS
cc

s

3

CC>

;ji;

'7.

^

K

—

V.

■Tt

, —

^

—

a^

1_

OJ

iZ

—

Cj

"Ï

s>

—

^

K

ö

S

^v^

<

a:

o!

O

O
O

O

o

s
o

322

In deze tabel geven de beide eerste kolommen aan, hoe vele
dagen na het uitzaaien de eerste kiemplanten opkwamen ; de
beide laatste kolommen, na hoe vele dagen de eerste en laatste
kiemplanten hare zaadlobben of eerste bladen ontplooiden. De
eerste en derde kolom hebben betrekking op de potten, welke
bij liooger temperatuur te kiemen gezet en daarna overgebracht
werden : de tweede en vierde op die, welke onafgebroken in de
koude kas bleven staan , en dus als het ware als controle
dienden. Daar de eerstgenoemde potten steeds op dien dag over-
gebracht werden , waarop de eerste kiemplant er in opkwam ,
geeft de eerste kolom tevens aan, na hoe vele dagen deze potten
naar de koude kas overgebracht werden. Het cijfer I achter de
soorten geeft aan, dat de over te brengen potten in de orchi-
deeënkas bij 16.9" — 23.0", het cijfer II, dat deze potten inde
warme kaapsche kas bij 13.8" — 1 7-7" stonden. De temperatuur
in de koude kas was gedurende deze proef 8.5" — 10.8".

OPKOMEN.

ONTPLOOIEN.

SOORTEN.

Overgebr.

Controle.

Overgebr. Controle.

Lepidium sativum L.

3

8

5—6 1(1—11

» » II . . .

4

»

5 — 7 »

Brassica Rapa oleifera II .

i

10

8 — 11

13 14

Medicago sativa II . . .

4

9

6 11

12 18

Bèta vulgaris II ... .

8

16

10—14

17 21

Avena sativa 1 . . . .

4

12

12 — 13

16

» .) II . . . .

6

»

12—13

»

Hordeum .sativum I . . .

4

10

12—13' 16

» » II . . .

6

»

13

»

T)e vierde reeks onzer proeven was in alle opzichten gelijk
aan de voorgaande; zij verschilde slechts in de keus der planten.
Terwijl in de derde reeks soorten onderzocht worden , die bij
omstreeks 10" C. haar geheelen kiemtijd zeer goed en in
betrekkelijk korten tijd kunnen doorloopen , dienden voor de

323

vierde reeks soorten, die voor een normale ontkien)ing een
grootere warmte noodig hebben. De bedoelde soorten waren
P i s u ra s a t i V u m , H e 1 i a n t h u s a n n u ii s , Y i c i a
F a b a , P h a s e o 1 u s v n 1 g a r i s en P h. m u 1 1 i f 1 o r u s.
In de koude kas, bij 8.5 — lOS» C. , hadden de eerste drie
soorten na ruim drie weken hare zaadlobben of eerste bladen
nog niet ontplooid ; de beide soorten van P h a s e o 1 u s waren
na drie weken nog niet opgekomen. Hoeveel tijd de bij hooger
temperatuur te kiemen gelegde zaden voor het ontplooien der zaad-
lobben of eerste bladen noodig hadden , moge uit de volgende
tabel blijken. De beteekenis der cijfers in deze tabel is geheel
dezelfde als in de vorige; de beide eerste kolommen van deze
komen, gelijk men lichtelijk inziet, met de eerste en derde
kolom van gene overeen.

Bij P i s u m , V i c i a , P h a s. v u 1 g a r i s en P h. m u 1-
tiflorus, is het ontplooien der eerste bladen, bij H e 1 i-
a n t h u s het uitspreiden der cotylen als basis der waarne-
mingen voor

de tweede kolom aangemerkt.

SOORTEN.

Overgebr.

Controle.

Pisum sativum I .

» » n . .

Helianthus annuus 1 .
» ^ II .

Vicia Faba 1 . . .
Phaseolus vulgaris I .
Phaseolus multiflorus 1

4

16

7

16

5

8 12

6

10 13

7

16 — 20

6

10 11

6

20

Het is bij physiologische proeven met kiemplanten in den
winter steeds van belang te weten , hoe lang te voren men
zijne zaden uit moet zaaien om , op een bepaalden tijd, planten
in een bepaald stadium van ontwikkeling te hebben. Dikwerf komt
het ook voor. dat de tijd, welke voor de ontkieming kan gebruikt
worden, gegeven is; in dit geval moet men de keuze der tempe-

3:^4

latuur züD inrichten , dat de planten op den bepaalden dag zich
in den gewenschten ontwikkelingstoestand bevinden. Wij vertrou-
wen dat onze tabellen, in zulke gevallen, voor de meest gebruike-
lijke soorten bij physiologische lessen de gewenschte uitkomst
zullen geven.

DE ONTWIKKELING ONZER KENNIS AANGAANDE DE

FLORA VAN NEDERLAND, UIT DE BRONNEN GESCHETST

EN KRITISCH TOEGELICHT

DOOR

C. A. J. A. OUDEMANS.

HEINRICH KRALITZ EN SIMON PAULLI.

(Vervolg vun Deel III, p. 75)

De op bladz. 224 en 225 vermelde Catalogi van den Leid-
schen kruidtuin , met den daarachter gevoegden »Index plan-
tarum indigenarum" van V o r s t i u s , door K r a 1 i t z en
P a u 1 1 i uitgegeven , heb ik in geene der mij toegankelijke
boekerijen kunnen vinden, weshalve ik over die werkjes ook
niet berichten kan. — Waren de latere uitgaven van V o r-
s t i u 's eigen naamlijsten door mij geraadpleegd kunnen worden,
dan zoude die teleurstelling van minder beteekenis geweest zijn ;
thans moet ik daarover mijn leedwezen betuigen , daar het nu
niet is uit te maken of de kennis der om Leiden groeiende wilde
planten tusschen de jaren 1633 en 1658 was vooruitgegaan.

326

HENDRIK MUNTIXG.

Hendrik Munting, geboren in 1583 en overleden in
1658, werd in 1642 hoogleeraar aan de Hoogeschool te Gro-
ningen en met het bei^tnnr over den krnidtiiin aldaar belast.
In het 4-e jaar na zijne aanstelling, gaf hij, ten bewijze van
wat door hem in dat tijdsverloop verricht was, het werkje uit,
dat in 164'6 onder den titel van » Hortus et Universae Materiae
Medicae Gazophylacium" het licht zag.

Het eerste gedeelte van het boekje heeft tot opschrift : ,,Horti
Catalogus" ; daarop volgt een «Catalogus Tuliparum" ; dan een
«Catalogus Caryophyllorum hortensium" en eindelijk een «Uni-
versae Materiae Medicae Gazophylacii Catalogus". Den laatsten
zonden wij tegenwoordig noemen: eene alphabetische lijst eener
aanzienlijke verzameling simplicia , naar de plantendeelen ge-
rangschikt.

Uit de voorrede van het boekje blijkt, dat de auteur in den
aan zijne zorgen toevertrouwden hortus niet alleen de zeldzamere
gewassen, maar ook de meer algemeene had bijeengebracht:
»in Agro heic nostro Omlandico ac Drentico, caeterisque con-
terminis, passira per patentiores campos , pascua , viridaria ,
nemora, saltus, stagna, lacus , flumina et loca pahistria ac
raaritima ubertim provenientes." — Eenig teeken echter, waar-
door die oorspronkelijk in het wild gevonden planten van de
ovengen te onderkennen zouden zijn , wordt in den geheelen
catalogus niet aangetroffen.

Getrouw aan den tot hiertoe gevolgden weg, wen.sch ik nu
al die soorten , welke , in de door M n n t i n g genoemde pro-
vinciën, in de vrije natuur zouden kunnen zijn waargenomen,
hier bijeen te zoeken , om dan later diegenen aan te wijzen ,
welke door vroegere schrijvers niet als Nederlandsche indigenen
werden te boek gesteld.

Ten einde in het laatste opzicht naar behooren te slagen ,
heb ik, in de hieronder volgende lijst, slechts die soorten in
den kring mijner beschouwingen opgenomen , welke met een

327

kruisje (-]-) geteekend zijn, cl. w. z. van welke het mij gebleken
is dat zij, ook na Munting, in de provinciën Groningen en
Drentlie zijn weergevonden. Deze kennis werd door mij geput:
vooreerst uit de navolgende werken :

H. C. van Hall, Flora Belgii Septentrinnalis. Amsterdam, 1825.
Initia Florae Groninganae, of proeve van eene
naamlijst der planten, welke in de provincie Groningen ge-
vonden worden. Uitgegeven door het Genootschap ter bevor-
dering der Natuurlijke Historie te Groningen. Te Groningen,
bij J. Oom ken s, Akademie-Drukker. 1825. 8". Titel;
voorberigt, p. Hl — VI; proeve, enz., p. 1 — öfi; lijst van
verbeteringen. ')
Flora B a t a V a.

P r o d r o m u s Florae B a t a v a e.

H. C. van Hall. Landhuishoudkundige Flora. Leeuwarden, 1855.
H. C. van Hall. De planten der provincie Groningen (voorko-
mende in V Bijdragen tot de kennis van den tegen woordigen
staat der provincie Groningen. Uitgegeven door de Commissie
voor de statistieke beschrijving der provincie Groningen, I,
1860, p. 3.Ï5 — 376. Te Groningen bij de Erven C. M. v a n
Bolhuis H o i t s e m a. 8».) ')
en buitendien uit inlichtingen, mij, met de meeste bereidvaar-
digheid, verstrekt door de Heeren : P. de Boer, hoogleeraar
te Groningen ; C. H. v a n A n k u m , apotheker terzelfder stede ;
Dr. H e s s e I i n k , leeraar aan de H. B. S. aldaar, en Kent,
gewezen hortulanus der Groningsche Hoogeschool. — Toen nl.
in de uit M u n t i n g 's werkje getrokken lijst van soorten ,
welke in Nederland in het wild te vinden zijn , al diegenen
waren aangeschrapt, welke in de zes boven vermelde werken
als tot de Flora van Groningen behoorend staan opgeteekend ,
bleven er nog 215 soorten over, waarvan het mij voorkwam,
dat velen in diezelfde provincie niet vruchteloos gezocht zouden

') De titel dezer beide boekjes geef ik hier uitvoerig, omdat daarvan
in mijne lijst van werken over de Flora van Nederland (Ned. Kr. Arch.
2e S , II, p 21 i— 277) geen gewag werd gemaakt.

328

worden. Daarom stelde ik de lijst dier soorten aan de zooeven
genoemde Heeren ter hand , met verzoek mij van voorlichting
te dienen, en dat wel met het verrassende gevolg, dat het
cijfer van 315 tot 117 werd teruggebracht.

De Heer de Boer putte zijne mededeelingen uit een Her-
barium , 974- soorten rijk , verzameld door de Heeren Dr. S t r a-
t i n g h , Dr. P o 1 1 , Dr. van E. o y e n , Dr. van H e n n e-
k e 1 e r , Dr. Kent, Dr. B u r g e r s d ij k , Dr. de Gavere,
de Beijer, An dries en Kent, en voornamelijk in de
provincie Groningen bijeengebracht, en de Heeren H e s s e-
link en Kent uit de kennis, door hen op hunne uitstapjes
verkregen. — De groeiplaatsen , door den Heer Kent ver-
meld , heb ik achter de mij door hem opgegeven planten me-
degedeeld, omdat daaronder nog al belangrijke vondsten voor-
kwamen , enkele waarvan wellicht eene nadei'e bevestiging
zouden verdienen.

Het sterretje (*) vóór de namen beteekent dat de planten ,
daarachter genoemd, in de provincie Groningen gekweekt woi'den.

Ik heb hier nog bij te voegen, dat C h e n o p o d i u m V u 1-
varia of foetidum en Rumex sanguineus in de
Initia Florae Groninganae wel als Groningsche planten staan
opgeteekend , doch dat in het exemplaar van dit werkje, 't welk
uit de boekerij van wijlen den Hoogleeraar van Hall in de
mijne is overgegaan, deze opgave als foutief staat aangeteekend.
Ik heb die planten dus in de hieronder volgende lijst niet met
een kruisje geteekend. — Sambucus Ebulus, in het-
zelfde boekje als Groningsche plant vermeld, doch door van
Hall. in zijn mij thans toebehoorend exemplaar, niet als
zoodanig erkend, werd wel met een kruisje gemerkt, omdat
de ex-hortulanus Kent verzekerde , die plant bij ter-Apel ge-
vonden te hebben.

Ten slotte zij gewezen op de beteekenis der volgende verkor-
tingen, door mij achter de plantennamen geplaatst, opdat men
zich van de juistheid mijner opgaven zou kunnen vergewissen.
P. G. = De planten der prov. Groningen.

F. B. = Flora Batava.

;'.29

F. B. S. = Flora Belgü Septentrionalis.

lult. = Initia Flonie Groninganae.

Frodr. = Prodromus Florae Batavae (De niet deze

initialen geteekende planten zijn meest uit

de prov. Drenthe).
L. F. = Landluiishoiidkundige Flora.

iV. K. A. = Nederl. Kruidk. Archief.
Hb. O. = Herbarium Üudemans.

LIJST VAN PLANTEN, ALS NEDERLANDSCHE

INDIGENEN BESCHOUWD EN VOORKOMENDE IN MUN-

TING'S «HORTUS", AL MEDE DOELENDE OP DE

FLORA'S VAN GRONINGEN EN DRENTHE.

Hypogynische Dialy petalen.

RANUNCUIACEAE.

Clematis Vitalba L. , Clematis s. Viorna vuigi Lob.
f * Thalictrum minus L. , Thalictrum minus Hisp. [bij de Punt,
achter Haren; Ke7if].
f Thalictrum flavum L. , Thalictrum vulgare majus [P, G.

p. 13].
•f Anemone nemorosa L. , Ranunculus nemorosus f. carneo
siniplici [P. G. p. 5j.
Anemone apennina L. , Ranunculus nemorosus f. coeruleo
pleno.
-J- Anemone ranunculoides Z. , Ranunculus nemorosus f. luteo
simplici [P. G. p. 5 en 6].
Adonis vernalis L. , Elleborus ferulaceus Lob. s. Buphthal-
mum , en Buphthalmum vulgare.

330

Adonis aestivalis Z , Eranthemuin , s. Flos Adonis,
f Myosurus miniinus L. , Cauda muris. ^F. B. I, 37].
f Batrachium heterophyllum Wigg., Ranunculus sardonins,

s. Apium palustre [P. G. p. 14].
I Ranunculus Lingua L., Ranunculus flamrnula major fl. luteo

Dod. [Init. p. 40].
f Ranunculus Flanimula L. , Ranunculus aquatilis angustifo-
lius serratus Lob. , en Ranunculus longifolius palustris
major. [P. G. p. 13].
f Ranunculus polyanthemos L., Ranunculus sylvestris 2. Dod.

[Stadspolder achter Winschoten : Kent].
-|- Ranunculus sceleratus 7... Ranunculus sylvestris I. üod.

[P. (i. p. 1(5].
f Ranunculus arvensis Z. , Rannnculus arvensis echinatus f.

luteo. [P. G. p. 17].
f Ficaria ranunculoides Mónch., Chelidonium minus [/". G. p. 10].
f Caltha palustris L., Caltha palustris [P. G. p. 13].
f * Eranthis hyemalis Salisij. , Aconitum hyemale [Groningen
en Winschoten; Kent].
-}- Helleborus viridis i. , Elleborus niger spurius alter, s.
Elleboraster [F. B. X, 757].
Nigella arvensis L. , Melanthium sativum , s. Nardus Belg.
t Aquilegia vulgaris L. , Aquilegia vulgaris [Prod. p. 12].
Delplünium Ccmsolida L., Delphinium, s. Consolida regalis

f. simplici coeruleo.
Aconitum Napellus L. , Aconitum lycoctonum coerul. s.

Napellus verus , serotinus.
Actaea spicata L. , Aconitum bacciferum s. Christophoriana.

BERBERIACEAE.

-|- Berberis vulgaris //. , Oxyacantha s. Spina acida Dod. vulgo
Berberis [Prodr. p. 13].

331

NVMPHAE.VCEAE.

f Nj^mphaea alba L.. Nymphaea major f. albo [P. G.\k 14]-
f Nuphar. luteum .S'//i. , Nymphaea major f. luteo [/^. G. ji. 14].

PAl'AVRRACKAE.

t Papaver Rhoeas Z. , Papaver Rhoeas [P. G. p. 18].

Papaver somniferum Z. , Papaver sativum.
-J- Chelidonium majus L. , Chelidonium majus [Z'. G. p. 12].

Glaucium flavum Crtz.. Papaver corniculatum fl. luteo.

fumahiaceae.

\ Corydalis cava Schw. et Korte, Fumaria bulbosa rad : cava.

\_Frodr. p. 15].
f Corydalis claviculata F., Fumaria tenuifolia annua. P. G. p. R].
f Fumaria officinalis L. . Fumaria offlcinarum annua [P. G.

P. 11].

cruciferae.

f * Cheiranthus Cheiri L. , Keiri. [Hoogzand ; Kent],
f Nasturtiura officinale R. Br. , Nasturtium aquaticum [Init.

p. 47].
f Nasturtium amphibiurn R. Br. . Raphanus aquaticus [Init.

p. -i7].
f Nasturtium sylvestre R. Br. . Sinapi Bursae pastoris folio

[Prodr. p. 17].
f Barbaraea vulgaris R. Br. , Barbarea en Nasturtium lati-

folium hyemale [F. B. S. p. 828: P. G. p. 4].
Turritis glabra L. , Turrita, seu Turritis major,
j- Cardamine pratensis L. , Nasturtiura minus en Cardamine

s. Flos Cuculi üod. [P. G. p. 18: Init. p. 47].
f Cardamine amara L. , Nasturtium pratense s. Cardamine

[de Boer\.

332

Hesperis matronalis L. , Viola matronalis.
f Sisymbrium officinale A. , Erysimum vulgare, s. Irio [Inlt.

p. 48].
f Sisymbrium Sophia L. , Sophia chirurgorum. [Prodr. \). 21].
j Sisymbrium Alliaria Scop., Alliaria vulgaris. [/-". G. p. 6].
■\- Erysimum cheiranthoides //. , Myagrum Thlaspios facie Lob.

[Prodr. p. 21].

* Brassica Rapa Z., Radicula rapi radice, rotunda [L. Fl. p. 16].

* Sinapis alba Z. , Sinapi domesticnm sativum [L. i^/. p. 18].

* Raphanus sativus L. , Radicula vuig. minor et major nigra.
f Raphanus Raplianistrum L. , Rapistrum vulgare luteum et

album [P. G. p. 12].
-j- üraba verna L., Paronychia Alsine-foiia prima Lob. [P. G.
p. 0].
-|- * Cochlearia officinalis Z. , Cochlearia. [Zoutkamp; Kefii],

* Cochlearia Armoracia L., Radicula magna s. Raphanus rus-

ticanus [Hesselink],
j Camelina dentata P. Myagrum s. Camelina Dodon. [F. B.

579].
-|- Teesdalia nudicaulus R. Br.^ Bursa Pastoris minor. \Init.
p. 16].
-|- * Iberis umbellata L., Thlaspi Creticum umbellatum f. albo,
majus et minus [Scharnier en Harkstede; Kent].
Lepidium sativum Z., Nasturtium hortense vuig.
j * Lepidium ruderale Z. , Iberis cardamantica [Achter Uithuij-
zen ; Kent].
■\ Capsella Bursa pastoris Mönch. , Bursa Pastoris major [hiit.

p. 47].
-f- Senebiera Coronopus Puir. , Cornu cervi repens s. Corono-
pus repens. [fnif. p. 46].

VIOLACEAE.

-j- Viola palustris Z. , Viola palustris [F. B. 412, P. G. p. 13 .
f Viola odorata L, Viola Martia [P. G. p. 6 en 12].

333

f "Viola sylvatica Fr. , Viola sylv. inodora fl. caeruleo [F. B.

458; P. G. p. (5].
-}- Viola tricolor L. , Viola tricolor. [P. G. p. 12],

RESEDACEAE.

-]-* Reseda lutea Z., Lutum herba [Euvelgunne, Hoornsche
Diep; Kent].

DROSBRACEAE.

f Drosera rotundifolia L. , Ros Solis, s. Rorella rotundifol.

[P. G. p. 5].
-j- Drosera interraedia Hai/ne , Ros Solis s. Rorida fol. oblongo

[P. G. p. 5].
f Parnassia palustris i. , Gramen Parnassi [P. G. p. 14].

PYROLACEAE.

f Pyrola rotundifolia L. , Pyrola [P. G. p. 8].

POLYGALACEAE.

f Polygala vulgaris L. , Polygala , s. Flos. Ambervalis fl.

purpureo [P. G. p. 5].
-j- Polygala depressa IFender. , Polygala fl. coeruleo [Prodr.

p. 37; F. B. S. p. 834].

CARYOPHYLLACEAE.

Uianthus Armeria L. , Caryophyllus minor , s. Armerius.
f * Saponaria officinalis Z. , Saponaria [Haren; Kent].

Cucubalus bacciferus L. , Alsine repens Cl. baccifera s.
Cacubaliim.
-[ Silene inflata Sm. , Been album Ges : s. Polemonium Dodon.

[Eenmaal te Haren gevonden ; Kent] .
Ned. Kniidk. Archief. III. 22

334

-|- Lychnis Flos cuculi L., Flos Cuculi Gesn : s. Armerius

sylv. Dod. [P. G. p. 18].
f Lychnis vespertina Sibtk., Lychnis sylvestris f. albo \Prodr.

p. 11].
-\ Agrostemraa Githago L. , Nigellastrum , s. Pseudo-Melan-

thium [Prodr. p. -11].
'\ Spergula arvensis L,, Sagina Spergula, s. Polygonon Tragi

[P. G. p. 5].
f Honkenya peploides Ehrh. , Anthyllis Lentis folio marina.

[P. G. p. 20].
-|- Moehringia trinervia. Clah-v., Alsine .sylvestris major f. albo

[Prodr. p. 45].
f Stellaria media rUl., Alsine sylvestris minor f. albo [P. G.

P. n.]
-\- Stellaria graminea L. , Gramen leucanthemum [F. 6. p. 5].

LINACEAE.

* Linum usitatissimum L. , Linum sativum \de Boer'].

-|- Linum catharticum i. , Linum catharticum \F. B. ]>. aOfï].
t Radiola linoides Gm., Polygonum polysporum, s. Mille-
grana [P. G. p. 5].

MAI.VACEAE.

-j- Malva Alcea L. , Alcea vulgaris [Harendermolen bij Voor-

veld ; Kefit].
f Malva sylvestris L., Malva vulgaris major [F. G. p. 11].
-}- Malva vulgaris Fr., Malva vulgaris minor [Inif. p. 50].
Althaea officinalis L., Althaea vulgaris, s. Bis-malva dicta.

TIIJACEAE.

* Tilia parvifolia Ehrh. , Tilia foemina [Hesselhikl.

HYPERICACEAE.

f Hypericnm perforatum L. , Hypericum [P. G. ]). 7].

335

-j- Hypericum qiiadrangulum T.. , Hypericum non perforatum ,
Ascyrum dictuni [P. G. p. 7 , vermeld als H. dubium].

-]- Helodes palustris Spach , Hypericum tomentosum repens
[Prodr. p. 53].

ACERACE.\E,

f Acer Pseudoplatanus L. , Acer s. Platanus Tragi [Prodr.
p. 53].
Acer campestre L. , Acer campestre.

GERANIACEAE.

f Geranium pliaeum L. , Geranium fuscum [Prodr. p. 54].
-}- Geranium pratense L., Geranium batrachoides majus f.
coeruleo , folio Aconiti et Geranium batrachoides s, Gratia
Dei Germanorum Lob. [Voorveld, achter Haren; Kent].
Geranium sanguineum i., Geranium batrachoides fol, Aco-
niti alterum.
f Geranium dissectum L. , Geranium columbinum tenuius
laciniatum [F. B. p. 504].
Geranium rotundifolium L. , Geranium columbinum s. Pes
colombinus.
f Geranium Robertiannm L. , Geranium Robertianum [P. O.
p. 6].
Erodium moschatum /' Hér.. Geranium moschatum.

BALSAMINACEAE.

-[- Impatiens Noli tangere L. , Impatiens herba Dodon. s. Noli
me tangere \P. G. p. (J].

OXALIACEAE.

f Oxalis Acetosella L., Oxys trifolia fl. albo [P. G. p. 5|.

336

■\- Oxalis corniculata L. , Oxys trifolia cornicula fl. luteo
[Dorkwerd ; Kent].

CEI,ASTRACEAE.

-{- Evonymus europaeus Z., Evonynius Theophrasti [P. G. p. 6].
Perigyuische Dialypetaleu.

RHAMNACEAE.

f Rhamnus Frangula L. , Alnus nigra [P. G. p. C].

j Hhammis cathartica L. , Rhainnus catharticus [R G. p. 8].

PAPILIONACEAE.

f Sarothamnus scoparius Koch. , Genista vulgaris [P. G. p. 5] .
|- Genista tinctoria L. , Genista tinctorum [Prodr. p. 58].
f Genista anglica L. , Genistella spinosa [P. G. p. 5].
f Ononis spinosa Z. , Ononis spinosa f. purp. [P. G. p. 19].
-j-Anthyllis Vulneraria Z. , Anthyllis leguminosa fl. luteo

[Achter ter Apel , zeldzaam; Kent'\.
f Medicago sativa L. , Lotus urbana , s. Trifol. odoratum

[F. B. S. p. Bil],
f Medicago Lupulina Z. , Trifolium Lupulinum [P. G. p. 18].
Medicago minima Z. , Medica minima.
Melilotus officinalis 7/'., JVIelilotus vulgaris.
tMelilotus aiba Desr., Melilotus f. albo [F. B. p. 803].
t Trifolium pratense Z., Trifolium pratense f. rubro [P. G. p. 18].
t Trifolium arvense />. , Lagopus [P. G. p. ()].
f Trifolium repens Z. , Trifolium pratense f. albo [P. G. p. 18].
f Trifolium procumbens L., Trifolium agrarium [P. G. p. 18].
f Lotus corniculatus L. , Trifolium corniculatum minus [P. G.

p. 5].
f Lotus uliginosus Schrk., Trifolium corniculatum majus [/?»7.

p. 54].

837

Tetragonolobus siliquosus Rofh. , Lotus tetragDiujIobus f.

rubello.
Glycyn'hiza glabra L. , Glycyrrhiza,
Galega officinalis L. , Galega.
Astragalus glycyphyllos L. , Glycyrrhiza sy'lv. Gesn : Glaux

vuigi latif.
Ornithopus sativus Brot., Ornitliopodium majiis s. Polygala.
-)■ Onobrychis sativa Lam., Onobrychis Belgarum [Tolbert,
Grootegast , Leek •, Kent\.
f? Vicia sativa L. , Vicia major \^Prodr. \\. 66].
-\1 Vicia hirsuta Koch , Vicia minima \^F. G. \k 17].
-j- ? Vicia tetrasperma Mönc/i , Vicia minor [p7-odr. y. 67].
Vicia Lens ('. G. , Lens sativa.

* Pisum sativum L. , Ochrys Graecorum , s. Ervilia [/.. F.

p. 6S].

* Faba vulgaris Möncfi , Faba sativa major.

f Lathyrus tuberosus L. , Lathyrus tuberosus s. Glans terrae
[Schildwolde ; A'ew/].
Lathyrus latifolius L. , Lathyrus perennis latifoL
Orobus tuberosus L. , Orobus pannonicus Clusii.

* Phaseolus vulgaris Savi , Phaseolus vulgaris [L. F. p. 6]].

AMYGDALACEAE.

f Prunus spinosa L. , Prunus sylvestris [P. G. p. 6].
f Prunus domestica L. , Prunus vulgaris [Harendermolen ;
Kent].
f * Prunus Cerasus L. , Cerasus vuig. [Harendermolen; Kent].
f Prunus Padus L. , Prunus avium racemosa [F. G. p. 6].

ROSACBAE.

f Spiraea Ulmaria Z. , Ulmaria s. Regina prati [f. G. p. 16].
f Spiraea Filipendula /., Filipendula.

f Geum urbanum L. , Caryophyllata vulgaris [F. B. p. 45].
f Rubus Idaeus L. , Rubus Idaeus \_P. G. p. 6].

338

f Rubus frutieosus L. , Rubus vulgaris [P. G. p. 6].

f Fragaria vesca L., Fragaria \_P. G. p. 6].

f Coraarum palustre L. , Pentaphyllum palustre fragiferum

[P. G. p. 13].
f Potentilla Anserina L. , Anserina en Potentilla \Init. p. 36].
f Potentilla reptans L., Pentaphyllum repens vulgare fl. luteo

[Init. p. 36].
t Potentilla Tormentilla Sibth. , Tormentilla [P. (1 . p. 5].
f Agrimonia Eupatoi'ium Jj. , Agrimonia en Eupatorium can-

nabinum mas , s. Avicennae [P. G. p. 4].
Rosa pinipinellifolia DC. , Rosa Pimpinelli folio f. simplici.
Rosa cinnamomea L., Rosa cinnamomea.
f Rosa canina L. , Rosa canina sylvestris [P. G. p. 6].
f Rosa rubiginosa L. , Rosa canina Eglanteria [Winschoten ;

A'ew/].

S\NGUI.SORBACEAE.

t Alchemilla vulgaris L., Alchimilla s. Pes leonis [/n;7. p. 12].
f Sanguisorba oflficinalis L. , Pimpinella major inodora [Fi-odr.

p. 81].
f Poteriuni Sanguisorba L. , Pimpinella minor hortensis, s.

Odorata [Prodr p. 81].

POMACEAE.

f Crataegus Oxyacantha L. , Oxyacantha Diosc. , s. Spina

acuta Matth. [P. (i. p. 6].
f * Mespiins germanica L., Mespilus vulgaris [Bellingerwolde;

Kent].
-}- * Pirus communis L- , Pirus domestica [Noordlaren , bij het

Hunnebed; Kevt]^.

ONAGRACEAE.

f Epilübium angustifolium Z. . Lysimachia siliquosa folio Sa-
licis [P. G. p. 6].

339

f Epilobiuin hirsutum L. , Lysiniachia siliquosa hirsuta [/w/V.
p. 26].

f Epilobium montanum L. , Lysimachia siliquosa sylvestris
major [Prodr. p. 33].

f Epilobium roseum L. , of tetragonum X., Lysimachia sili-
quosa sylv. minor [/. G. p. 18].

HALORAGACEAE.

f Myriophyllum verticillatum L., Millefolium palustre minus
Cl. [P. G. p. 14].

J.YTIIRARIACEAE.

f Lythrum Salicaria L. , Lysimachia purpurea [7w/7. p. 33].

I'ARONVCIIIACEAE.

■fHerniaria glabra L., Polygonum, dictum Herniaria [Prodr.
p. 90].

SCLERANTHACEAE.

f Scleranthus annuus L. , Knawel [biit. p. 29].

CRASSULACEAE.

f Sedum purpurascens Koch , Telephium vulgare [7»/7. p. 31,

n". 233].
Sedum Cepaea L. , Cepaea.
f Sedum album L., Sedum minus vermiculatum f. albo [F. G.

p. 13].
f Sedum acre X., Sedum minimum s. Illecebru et Sedum

causticum [P. 6'. p. 7]-
f Sedum reflexum Z., Sedum minus vermiculatum f. luteo

[Prodr. p. 93].

340

f Sempervivum Tectoruni L. , Barba Jovis of Sedum niajus
s. Barba Jovis herba \de Boer\.

RIBESIACEAE.

-|- * Ribes Grossularia L. , Uva crispa [Bij Haren en Helpman ;

Keni\.
f Ribes nigrum L. , Ribesium fructu nigro [P. G. p. 6].
f Ribes rubrum L. , Ribesium Anglicuni fructu rubro dulci

et fr. albo [F. G. p. (i].

SAXIFRAGACEAE.

Saxifraga tridactylites L. , Paronychia secunda.
f Saxifraga granulata L. , Saxifraga alba [P. (!. p. 4 en 8].
f Chrysosplenium L. , Saxifraga aurea [Tusschen Haren en
Paterwolde; A'ew/].

UMKELLIFERAE.

f Hydrocotyle vulgaris Z. , Cotyledon palustris [P. G. p. 13].

Sanicula europaea X., Sanicula, Diapensia vulgo,
f Eryngium maritinium L. , Eryngium marinum Matthiul et

Crocudilium Diosc. [Aan den zeedijk bij Zoutkamp; Kenf.

Rottum ; Holkeuia\.
* Petroselinum sativum Hoffin. , Petroselinum hortense vul-

gatius et Apium officinarum.
f Helosciadium inundatum Koch^ Millefolium aquaticuni [V. B.

537].
Ammi majus L. , Ammi majus.
f Aegopodiuni Podagraria Z. , Angelica sylvestris minor, s.

Erratica , et herba Gerardi \P. G. p. 17].
f Carum Carvi Z. , Caros Diosc, f. carvi. [Z'. G. p. 18].
f Pimpinella magna Z. , Pimpinella Saxifraga, s. Tragoseli-

num majus Tab. et Pimpinella hircina major [Winsum

en Sauward ; Kent].

341

Pimpinella Saxifraga 7.., SaxitVagia hircina minor, s. Dau-

cus selinoides.
-]- Berula angustifolia AocA , Sium alterum , Olusatri facie

(volgens den text, niet volgens de figuur) [hiit. p. 21].
-\- Sium latifoliiim L. , Siuni verum et Sium s. Laver [Init.

p. 20].
-[- Oenanthe fistulosa L., Juncus aquatilis odoratus et Oenan-

the aquatica s. Oenanthe quarta Matthioli major [P. G.

p. U].
-[ Oenanthe PheUandrium Lam. Cicutaria palustris s. Phel-

landrium Dod. [F. ü. p. H].
f Aethusa Cynapiura X., Petroselinum caninum [F. G.]). 17].
* Foeniculum officinale L. , Foeniculum vulgare.
-[ Levisticum officinale AocA, Levisticum vulgare Dod. [Prodr.

p. 101].
-[- Angelica sylvestris />. , Angelica sylvestris, sive PheUan-
drium Plinii [F. B. p. 311].
Peucedanum officinale L. , Meum athamanticum , s. Foeni-
culum porcinum Dodon.
f Thysselinum palustre Hnffm., Seseli palustre lactescens

[F. B. p. 503].
-j- * Anethum graveolens Z. , Anethum [Bij Noordlaren; Ke7it.

Wordt veel gekweekt].
'\ Pastinaca sativa L. , Pastinaca sativa latifolia , s. Elapho-

boscum sativum et Pastinaca latifolia sylv. s. Eiophobos-

cum Matth. [B. G. p. 1'J].
-f Heracleum Sphondylium L. , Acanthus germanica Fuchsii

s. Spondylium [Inif. p. 21].
-[ Daucus Carota L. , Daucus sativus et sylvestris [Hoorn-

sche dijk; Kerit].
-j- Caucalis daucoides L. , Caucalis Dodon. [de Boer].
■\- Toriiis Anthriscus L. , Caucalis semine aspero , llosculis

subrubentibus [Init. p. 20].
-|- Toriiis nodosa Gaeiin. , Caucalis nodosa echinato semine

[P. G. p. 19].
f Scandix Pecten Veneris L , Scandix [P. (/. p. 17].

342

Anthriscus Cerefolium Hnffm., Ceretblium hurtense.

* Myrrhis odorata Scop., Cerefolium sylvestre [de Boei^.

f Conium niaculatum L. , Cicuta serotina caule rnaculuso
Dod. [P. G. p. 12].

* Coriandrum sativum L. , Coriandrum [de Boer].

ARALIACEAE.

f Hedera Helix L. , Hedera Helix [Itiit. p. 16].

CORNACEAE.

f Cornus sanguinea Z/. , Cornus foemina [Init. p. 13].

* Cornus mas L. , Cornus mas [Hesseliiik].

Perigyiüsche Glamopetalen.

CAl'lUFOI.IACEAE.

f Adoxa Moschatellina Z., Ranunculus septentrionalis [/'. G.

p. 6].
f Sambucus Ebulus L. , Ebulus et Sambucus aquatica rosea

[ter Apel ; Kent\
f Sambucus nigra L. , Sambucus vulgaris [F. G. p. 121.

Viburnum Lantana L. , Viburnura.
f Lonicera Periclymenum L. , Caprifolium German. non per-

füliatum [P. G. p. 6J.

STEI.LATAE.

Asperula odorata L. , Asperuhi odorata t". albo.

Rubia Tinctorum L. , Rubia tinctorum , s. Kubia major,
f Galium Aparine L. , Aparine [P. G. p. 17].
f Galium verum L. , Galium luteum [P. F. B. \). loy].
t Galium MoUugo L. , Galiium ü. albo et Mollugo vulgaris
[P. G. p. G].

343

VALEUIANACl AE.

fValeriana officinalis Z., Valeriana sylv. minor [P. (/. p. IG].
f Valerianella olitoria Po//., OIiis album [7w//. p. lü].

DH'SACEAE.

f Dipsacus sylvestris MUL, Carduus fullonum sylvestiis [hiit.

p. 10].
f Knautia arvensis Coull. , Scabiosa major folio dissecto \_P. G.

P. 7].

tiYNANTHEHEAE.

f Eupatorium cannabinum L. , Eupatorium aquaticum mas

[Init. p. 5 7].
fTussilago Farfara /:. , Bechium [P. G. p. 17].
f Petasites officinalis Möncli , Petasites [F. B. p. 231].
t Aster Tripolium Z. , Tripolium [P. G. p. 20].
f Bellis perennis Z. , Bellis arvensis [P. G. p. 18].
f Solidago Virga aurea L. , Virga aurea Officinarum latif.

\Init. p. 59].
Inula Helenium /.. , Enula campana, s. Helenium.
f Pulicaria dysenterica Guertn., Conyza vulgaris foetida [/////.

p. 59].
f Bidens tripartita Z. , Eupatorium aquaticum foemina [Init.

p. 57].
f Filago germanica Z., Filago major [Frodr. p. 117].
f Gnaphaliura uliginosum Z. , Filago minor [hiif. p. 5n].

Gnaphalium luteo-album Z. , Gnaphaliura vulgare.
f Gnaphalium dioicum L. , Pilosella minor [F. G. p. 5].
f Artemisia Absynthium Z. , Absinthium vulgare , s. rusti-

cum [P. G. p. 11].
f Artemisia vulgaris Z. , Artemisia vulgaris [P. G. p. 6].
f Artemisia maritima Z. , Absinthium tenuifolium marinum

s. Seriphium [P. G. p. 19].

344

f Tanacetum vulgare X. , Tanacetum vulgare [P. G. ji. R].
f Achillea Ptarmica Z. , Ptarmica vulgaris [Init. p. 61 1.
t Achillea Millefolium I., Millefoliiim majus [P. G. \k U].
f Anthemis Cotula X., Chamaemelum sylv: Cotula foetida

dictum [hu f. p. 61].
f Matricaria Chamomilla L., Chamaemelum vulgare [P. G.

p. 12].
f Chrysanthemum Parthenium P. , Artemisia teiuüfolia et

Matricaria fl. simpl. [F. B. p. 7S7].
f Chi-ysanthemum inodorum L. , Bujihthalmum lol. millefolii

et Chamaemelum sylv : Cotula non foetida [P. G. p. 17J.
f Chrysanthemum Segetum L , Bellis major lutea et Chrys-
anthemum vuig: segetum foliis integris [P. G. p. 12].
f Cineraria palustris L. , Conyza major folio Helenii [Bij

Sauwerd , in slooten ; A>w/].
f Senecio vulgaris i. , Senecio vulgaris minor [I/iit. p. 59].
f Senecio sylvaticus L., Senecio vulgaris major [P, 6r. p. 13].
f Senecio Jacobaea L. , Jacobaea vulgaris [Init. p. 59].

Senecio sarracenicus A. . Solidago sarracenica Dod.
f Cirsium arvense L. , Carduus vulgatissimus viarum s. Ono-

pyxos Guilandino [P. G. p. 17].
■f Silybum marianum Görin., Carduus lacteus , sive Mariae

major [Eene enkele maal te Onderdeadam ; Kent].
j" Carduus crispus L. , Carduus spinosissimus vulgaris, s. Po-

lycantha Theophrast. [lui f. p. 5 7].
t Carduus nutans L. , Carduus tomentosus s. Erio-cephalus

[Init. p. 50] .
f Onopordon Acanthium X., Acanthium s. Onopordon Athenei

Anguil. et Carduus Onopordon [Eppenhuizen : Kent\.
f Lappa major Guertn..^ Lappa major [Init. p. 56J.
f Carlina vulgaris L. , Carlina [bij Groningen ; Kent\
f Centaurea nigra L. , Jacea vulgaris [P. G. p. 7].
f Centaurea Cyanus L., Cyanus segetum vulgaris [P. G. p. 12].
f Centaurea Calcitrapa L. , Carduus stellatus , s. Calcitrapa

f. purp, [de Boe?-].
f Lapsana communis 7/., Lampsana Dodon. [Ivif. p. 5 6].

(

345

f Leontodon auturanalis L. , Hieracium praemorsa radice Lob.
minus [P. G. p. 7].
Helminthia echioides Gaertn. , Buglossum Echioides.
f Tragopogon porrifolius L. , Tragopogon f. purp. [N. K. J.

Ie S., IV, p. 170J.
j Tragopogon pratensis L., Tragopogon f. luteo ^Frodr. p. 133].

Scorzonera hispanica L. , Scorzonera , s. Viperaria latif.
f Taraxacum officinale W'igg., Hieracium usuale, s. Taraxa-

cum [P. G. p. 10].
* Lactuca sativa L. , Lactuca vulgaris sativa.

Lactuca Scariola L. , Lactuca sylvestris costa spinosa.
f Sonchus oleraceus L. , Sonchus laevis vulgaris \lnit. p. 55].
f Sonchus asper VUl. ^ Sonchus aspera vulgi \F. B. p. 543J.
f Sonchus arvensis Z. , Sonchus aspera vulgaris [P. G. p. 17].
f Crepis biennis L., Hieracium ChondriUae facie Lob. [Veen-
dam , Bareveld (Stadskanaal) ; Kent],
f Hieracium Pilosella L. , Pilosella major [P. G. p. 5].
f Hieracium umbellatum L., Hieracium majus [P. G. p. 6].

AMBROSIACEAE.

Xanthium strumarium L. , Lappa minor s. Xanthium.

CAMPANULACEAE.

Phyteuma spicatum L. , Rapunculus spicatus, s. Rapunculus

alopecuroides montanus fl. atropurp. spicato.
Campanula Trachelium L. , Trachelium foliis Urticae s.

Cervicaria major,
f Campanula Rapunculus f^. , Campanula lactescens minor s.

Rapunculus , et Rapunculus esculentus [Harendermolen ;

Kenf^.
f Campanula persicifolia L. , Campanula lactescens minor

persicifolia [N. K. A Ie S., IV, p. 170].
Campanula glornerata />., Trachelium pulchrum minus Dodon.
Specularia Speculum DC, Viola pentagona, s. Speculum Ve-

neris.

:UG

VACCfNIACEAE.

-j- Vaccinium Myrtillus L., Myrtilliis Mattli. fructu nigricante,

et Vaccinia nigra [7*. G. p. 6].
f Vaccinium Vitis idaea Z., Myrtillus exiguus Tragi, s. Vac-

caria rubra Dodon. , et Vaccinia rubra \P. G. p. ^i\

Hypof^ynisclie Gamopetaleii.

ERICACEAE.

-j- Calluna vulgaris Salisb., Erica scoparia, s. Erica 1 Tab.
[P. G. p. 5].

AQUiror.IACEAE.

t Ilex Aquifolium /.. , Aquifolium et Ilex [P. G. p. 6].

OI.EACEAE.

f Ligustrura vulgare L. , Ligustrum f. albo et Phylliraea

[F. B. p. 821].
f Fraxinus excelsior L. , Fraxinus \_Init. p. 65].

ASCI.EPIACEAE.

Cynanchum Vincetoxicuni R. Br , Asclepias fl. albo.

GEXTIANACEAE.

fMenyanthes trifoliata Z., Trifolinm aquaticum [P. G.p. LS].
1 Limnanthemum nymphoides Lk. , Nymphaea minor lutea
[F. B. p. 331].
Gentiana Cruciata L. , Gentiana cruciata.
f Erythraea Centaurium P. , Centaurium minus purp. [P. G.
V- 12].

3+7

CONVOl.VUI.ACEAE.

f Convolviiins Sepium A. , Convolvuliis major albus [hit.

p. 1 l].
f Convolvulus arvensis L. , Convolvulus minor purpureus

[hU. p. li].
f Convolvulus Soldanella L., Soldanella [Achter Helpman;

A'ewi].
f Cuscuta Epithymum , Cassytha [P. G. p. 5].

ASPERIFOl.IACEAE.

Asperugo procumbens L. , Alysson Echioides Germ. Lob.
Cynoglossum officinale L. , Cynoglossum vulgare.
Omphalodes verna MiJnch. , Rorrago semper-virens. ^

^ f Borago officinalis L. , Borrago [de Boer]. ___ v^ /

f Anchusa officinalis L. , Buglossum et Echium Alcibiadeum

[Prodr. p. 15+].
f Lycopsis arvensis L. , Cynoglossum minus [P. G. p. 7].
t Symphytum officinale L., Symphytum rnajus [P. G. p. 11].
f Echium vulgare L. , Buglossum sylvestre s. Echium , et
Echium vulgare ü. coeruleo [Pi-odr. p. 155].
Pulmonaria officinalis L. , Symphytum maculosura.
Lithospermum officinale L. , Lithospermum hortense s. Mi-
lium Solis.
f Myosotis palustris With. , Echium scorpioides majus [/w/V.

p. 13, n». 231].
t Myosotis interraedia Lk. , Echium scorpioides minus fol.
hirsuto [Init. p. 13, n". 233].

SOLANACEAE.

f Solanum Dulcamara L. , Dulcamara s. Solanum lignnsum

et Solanum officinarum [P. 6'. p. 11].

* Solanum tuberosum L. , Solanum tuberosum esculentuni ,

s. Papas Peruanorum.

348

f AtropA Belladonna L. , Solanum lethale s. Bella Donna

Italorum {Prodr. p. 163|.
Physalis Alkekengi L. , Solanum vesicarium.
f Hyoscyamus niger Z. , Hyoscyamus niger [P. G. p. 18].
f Datura Stramonium Z. , Datura fructu oblongo, il. albo

[P. G. p. 18].

VERBASCA.CEAE.

f Verbascum thapsiforme Schrad.^ V^erbascum maximum album

foemina fl. albo [F. B. p. 183].
f Verbascum Schraderi Mei/er , Verbascum album mas [P.G.

p. n-

? Verbascum Blattaria L. , Verbascum nigrum f. albo et

Blattaria f. albo.
f Verbascum nigrum L. , Blattaria f. luteo et V^erbascnm

ramosum f. luteo [Prodi-. p. 166].
f Scrophularia nodosa L. , Scrophulai'ia vuig : rad : nodosa

[Init. p. 45].
f Scrophularia Ehrharti Stev., Scrophularia s. Betonica aquat.

[Prodr. p. 168].

ANTIRRHINACEAE.

f Gratiola officinalis Z. , Gratiola [de Boer],

f üigitalis purpurea Z., Digitalis major fl. purpureo [Init. p. 45].

Antirrhinum majus Z. , Antirrhinum latif. majus.

Antirrhinurn Oroatium L. , Antirrlünum medium,
f Linaria Cymbalaria .!ƒ///., Cymbalaria Italorum [P. G. p. 7].

Linaria Elatine MUI. , Elatine sagittataefol : s. altera Lob.

Linaria spuria MUL, Elatine sobrotundifol : s. Veronica foem.
Fuchsii.

Linaria minor Desf. , Antirrhinum minimum.

Linaria vulgaris MUL, Linaria f. luteo [IniL p. 45].
f Veronica Beccabunga Z., Anagallis aquatica latifol : Becca-
bunga dicta [Init \) s].

349

f Veronica Chamaedrys /, , Teucrium pratense [Tfiif. p. 9].
-[- Veronica officinalis L. , Veronica mas repens [P. (ï. p. fij.

Veronica longifolia Z., Lysimachia spicata coerulea.
f Veronica serpyllifolia L. , Veronica minor serpilli-folia [/wi7.
p. 9].

Veronica triphyllos L. . Aisine laciniata f. coeruleo.
f Veronica agrestis L. , Aisine chamaerlryos folio [hilf. p. 9].
-{-Veronica hederaefolia L. ^ Aisine hederulae folio [/w/7. p. 9].

OROr.ANCHACKAE.

Orobanche Rapiim T/uiill., Limodorum.

RITTNANTHACKAR.

-{- Melampyrum ai-vense //. , Melampynim , s. Triticnm vacci-

num f. purp. [rfe Bopr^.
f Melampyrum pratense L. , Melampyrum , s. Triticnm vac-

cinum f. luteo [P. G. p. 6].
f Pedicularis sylvatica /.. , Fist'daria Dod. s. Pedicularis pra-

tensis purpurea \P. (J. p. 5].
-[- Rhinanthus major Rhrk. , Crista Galli [P. G. p. Ifi].
f Euphrasia officinalis L. , Euphrasia vera, s. offi,:inarum

[P. G. p. 5].
-[-Euphrasia Odontites L. . Euphrasia altera.

I,AI1IATAF..

-|- Mentha sylvestris L. , Menthastrura [Bij Adorp aan 't Reit-

diep*, Kent?\.
'\ Mentha aquatica Z., Mentha aquatica, s. Sisymbrium Dodon.

[P. G. p. 16].
-[-Mentha arvensis L. , Nepeta agrestis Tragi [P. G. p. 16].

Pulegium vulgare MUL . Pulegium vulgare.
■\ Lycopus europaeus L. , Marrubium aquaticum [/w/7. p. 9].

Salvia pratensis L. . Horminium sylv. f. purp.
Nfil. Kniidk. Archief. III. 23

350

f Origami m vulgare /;. , Oripaiium vulgare f. rubicundo [de

Boei-] .
f Thymus Serpyllum 1.. , Serpyllum [7^. G. p. 5].
Calamintha officinalis Mönch., Calaniintha vulgaris rotundi-fol.
Cüinopodinm vulgare L. , Clinnpodiuni majus.
Hyssopus officinalis />. , Hyssopus vulgaris.
Nepeta Cataria L. , Mentlia cattaria, s. Nepeta.
f Glechoma hedecaoea L. , Hedera terrestris [P. G. p. 61.
f Lamium amplexicaule L., Morsus gallinae perfoliatus [Proc/r.

p. 195].
f Lamium purpuieum L , Lamium tbetidum f. purpureo et

Urtica iners purpurea [Init. p. 42].
-}- Lamium maculatum L. , Lamium sylvestre f. rubro [de Boer].
|- Lamium album 7/., Lamium .sylvestre f. albo et Urtica

iners alba [Init. p. 42].
f Galeopsis Tetrahit L. , Lamium Pannon. f. rubro [Liif. p. 43].
f Marrubium vulgare /.. , Marrubium album vulgare [de Poe?],
f Balluta foetida Lam., Marrubium nigrum s. Ballota [Inif.

p. 43].
"1- Leonurus Cardiaca L. , Cardiaca [Prodr. p. 203].
f Scutellaria galericulata L. , Lysimachia galericulata [7wj7.

p. 43].
f Bruneila vulgaris 7., Brounsel et Brunella vuig. f. purp.

[Init. p. 43].
f Ajuga reptans Z. , Bugia [hit. p. 43].
Teucrium Scorodonia L. , Salvia agrestis, s. Salvia bosci.
Teucrium Scordium L. , Scordium.
Teucrium Chamaedrys L. , Chamaedrys officinarum.
Teucrium Botrys />. , Chamaedrys laciniata.

VERRh;NACE.\E.

Verbena officinalis 7., Verbena surrecta vulgaris.

Pr<IMl"I.ACE.\F,.

-f Lysimachia thyrsiflora />. , Lysimachia altera lutea, s. Sa-
licaria \F. B. p. 431].

351

tLysimachia vulgaris L. , Lysimachia lutea \_P. G. p, 13].
fLysimachia Nummularia L. , Nurainularia \lnif. p. II.].
f Anagallis arvensis L. , Anagallis mas [Init. p. 1 !•, n". :257].
Anagallis coerulea Schreb. , Anagallis foemina.
Primula acaulis Jacq. , Primula veris s. Herba paralysis et

Betonica minor,
f Hottonia palustris Z. , Millefülium aquatile foeniculaceum

[P. G. p. 14].
f Samolns Valerandi L. , Anagallis aquatica tertia Lob. [F/W/-.

p. 211].
f Glaux rnaritima L. , Glaux exigua maritima Lob. [P. G.

p. 19].

GLOBUI.AKIACEAE.

Globularia vulgaris L. , Globularia Monspeliensium s. Bellis
coerulea.

PMIMBAGINACEAK.

f Armeria elongata Hoffn/.. / Gramen marinum niajus et mi-
Armeria maritima //'. ' nus [hiit. p. 32] .
Statice Limonium L. , Leimoniura majus.

PLANTAGINACEAE.

f Plantago major L. , Plantago vulgaris s. Plantago latitblia

sinuata [P. G. p. 18].
Plantago media L. , Plantago latifolia media.
-}- Plantago lanceolata L. , Plantago quinquenervia Lob. [P. G.

p. 18].
-}- Plantago maritima L. , Plantago marina Lob s. Coronopus

maritima major [P. G. p. 19].
f Plantago Coronopus L. , Cjrnu cervi vulgatius [Init. p. 12].

352

Apetalae.

AMAKANTACEAK.

Amarantus Blitum L. . Blituin minus vulgat'e surreotiiin,
Amarantns sylvestris D'sf., Blitum majus album,

CHENOPODIACEAR.

f Salicornia herhacea L. . Kali creniculatum [P. G. p. 29].

Cheuopodium Vnlvaria L. , Atriplex foetida, s. pusilla, olida.

Chenopodium bonus Henricus L. , Bonus Henricus.
-j- Chenopodium rnbrum L. , Atriplex sylvestris latifolia s.
Pes Anserinus, et Blitum majus rubrum \F. 7'. p. 22;^].
-} Chenopodium glaucum L. . Blitum minus vulgare repens
[Prndr. p. 223].

Blitum capitatum L., Atriplex baccifera sylvestris.

Halimus portulacoides JFallr. , Halimus Portulacae folio.

Atriplex hortensis L. , Atriplex sativa.

FOI.VGONACKAK.

f Rumex Hydrolapathum A. , Lapathuin aqnaticMun folio cnbi-
tali [P. Cr. p. 14].
Rumex pratensis .17. A". , Lapathum acutum.
-|- Rumex obtusifolius />. , Lapathum folio minus acuto [P. G.
p. 19].
Rumex sanguineum L. , Lapathum sanguineum.
Rumex scutatus L. , Acetosa Romana rotundifolia.
f Rumex Acetosa L. , Acetosa arvensis lanceolata | P. 6*. p. 18].
f Rumex Acetosella L. , Acetosa minima [f. 6'. p. 12 j.
f Polygonum amphibium L., Potamogeton virens spicatum

[P. Cr. p. 13J.
f Polygonum nodosum P. en Pol. Persicaria L. , Persicaria

maculata et non maculata \hiit. \\. 28].
f Polygonum Ilydropiper //. , Persicaria mordax [P. (7. p. 1."5].

358

f Pülygonuni aviculare /.. . Polygonmn vnlgare nias s. cei.-

tinodia [P. G. p. 18].
f Polygonum Convolvulus 7.., C'unvolvulus niger Dodon. [f. (?.

p. 13].
f Polygonum Fagopyrum L. , Fagotriticiini s, Fagopynim Dn-

donei, et Frumentnm Sarraceiiicuni [I'r(j(lr. p. '2'-'>'t].

EI.AF.AGNACKAK.

f Hippophae rhaninoides />., Rhaninus secundus Dod. s. ()\e-
aster germanicus Cordi [de Boer~\.

AKlsTOlOCIilACEAE.

Asaium europaeum L. , Asaruni.

EUPIICIÜUACEAE. i^ *'.

I ' * Buxus semperviren.s L. , Buxus huniilis [Hesselink],

f Euphorbia Helioscopia L. , Tithymalus Helioscopius [Init.

p. 38].
T Euphorbia palustris X., Esula major [hif. p. 34].

Euphorbia Esula L. , Esula minor.
■)- Euphorbia Peplus /.. , Esula rotundifoiia s. Peplus [R G.

p. 17].
f Euphorbia exigua Z,. , Esula minima Tragi \(ie Boer].
f * Euphorbia Lathyris L., Cataputia minor. s. Lathyris [Zuid-
hom ; Kent\.
f Mercurialis annua L. , Mercurialis mas et foemina [rfe ^oe;J.

CAI.I.ITItlCHACEAE.

f Callitriche veinalis Külz.^ Stellaria aquatica [/'. (/. j). 14].

CEliATÜlMlVEI.ACEAE.

-{- Oeratophyllum , Millefolium laoustre cornutum [P.

G. p. 14].

354

URTICACKAE.

j Urtica urens L., Urtica urens minor [P. G. p. 17].

f Urtica dioicu L. , Urtica urens major [P. G. p. 18].

-j- Parietaria officinalis Z. , Parietaria major [de Boer].

» n Parietaria ramiflora Mönch. , Parietaria minor.

^^ ' * Cannabis sativa L. , Cannabis sativa mas et foemina [Hes-

' sell7ik].

-f Humulus Lupulus L. , Lupulus ' P. G. p. 6].
f * Ulmus campestris i. , Ulmus 'Init. p. 17].
f * Ulmus major Sm.. Ulmus altera latifolia [Achter Haren;
Kent].

t

i

-N JUGl.ANDACF.AE.

* Juglans regia /_,. , Nux juglans \Heiiselink\

CUPÜLIKERAE.

t * Fagus syj-vatica L. , Fagus \lnit. p. 65].
f Castanea vulgaris Lam., Castanea [Prodr. p. ■?.W].
f Quei'cus Robur L. . Quercus [P. G. \k l»^]-
f Corylus Aveliana L. , Corylus sativa [P. G. p. 6].

* Carpinus Betulus /.. . Betnlus \_He!>seluik\.

SAl.lGACEAE.

f Salix viminalis L. , Salix aquatica angustitblia [hiit. p. 65].
7 Salix Capi'ea L. , Salix caprea rotundifolia Tab. [P. 6'. p. 8].
j Salix repens Z. , Salix pumila repens [P. G. p. 5].
f * Populus aiba L. , Populus alba [bij Harendermolen , op de
heide: Kent].
f Populus treniula A., Populus lybica [7^. 6'. p. 6].
Populus nigra L. , Populus nigra.

BETUl.ACEAE.

t Betuia alba L. , Betuia P. G. p. 6].

355
t Alnus gluthiusa Uuerhi., Alnus viilgaris [F. G. }>. (>].

MYUICACEAE.

-f- Myrica Gale 7.., Myrtiis Hollandica, ;<. Gagel [7-*. C'. p.

^

PI.ATANACICAE.

* Platanus orientalis L. , Platanus [Hessclink^.

GyiuiiosperiuiU'.

CONIFERAE.

* Taxus baccata L., Taxus [Hpsselink].

f Juniperus communis L. , Juniperus minor vulgaris [7'. G.
p. 5].

* Pinus Abies L. , Abies \^Hesselink^.

Jlonocotyleae.

AI.ISMACEAE.

f Alisma Plantage i., Plantage aquatica latifolia [F. G. p. 14].
j Alisma ranunculoides L. , Plantage aquatica angustifolia

^Prodr. p. 233].
f Sagittaria sagittaefolia L. , Sagittalis \Jvit. p. 64j.

BUTOMACEAE.

f Butomus umbellatus L. , Gladiolus aquatilis , s. Juncus llo-
ridus vuig. [7wj7. p. 28].

COLCHICACEAE.

O

* Colchicum officinale L., Colcliicuiu Autumnale \Hes)>elink\

356

I.IMACEAE.

f Fritillaria Meleagris L. , Colchicum fritillarium , vel reti-

culatum et Fritillaria reticulata \Pr(idr. p. 273].
t Oi-nithogalum umbeliatum L. , Ornithogalum iimbellatiim

f. albo amplo [//?/7. p. 23].
t Gagea lutea Schuit.^ Bulbus sylvestris s. ürnithogalum lu-

teuni [N. K. ,1. Ie S. . IV, p. 17]].
Scilla bifolia /... Hyacinthus stellatus Byzantinus praeco-

cissimus.

t Allium ursinum L. . Allium ursinum latiful. [P. G. p. 8].

f Allium vineale Z., Allium sylvestre tenuifblium \P. G p. 1*J].

Allium Scorodoprasum L.. AUio-porrum s. Scorodoprasum Cl.

f End ym ion non scriptus Gcke., Hyacinthus anglicus [Prodr.

p." 275].
f Muscari botryoides Mill. , Hyacinthus botryoides [ Prodr.

p. 276].
t Narthecium ossifragum Hiids. , Asphodeles palustris [F. G.

p. 5].

AS^l'AHAGACKAE.

* Asparagus officinalis A., Asparagus altilis [Henselink].

Paris quadrifolia L. , Herba Paris.
t Polygonatum officinale All., Polygoiiatuin vuig. latif. et

Sigillum Salomonis [hiit. p. 23].
■f Polygonatum multiflorum .///., Polygonatum vuig. angustit'.

[P. G. p. 6].
f Convallaria majalis Z. . Lilium convallium [Frodr. p. 271].
f Majanthemuni bitbliuni J)('. , Unifolium Dod. s. Monophyl-

lum [Inlt. \>. 23].

IRIACEAE.

f Crocus vernus L. , Crocus vernus [F. G. p. 4].

357

f Iris Pseudacorus L., Lis latif: palustris f. luteu [P. G.
p. U].

AMARYMJACEAE,

Narcissus Pseudonarcissus L. , Narcissus spurius s. Pseudo-

narcissus.
Leucojum aestivum L. , Leucojum bulbosuni hexapliylium

majus polyanthemum.
f Galanthus nivalis L. , Leucojum bulbosuni triphyllum [de

Boer\

ORCHUCEAE.

t Orchis inaculata 7.. , Orchis palmata ü. albo [P. U. p. 5],
f Orchis latitblia L. , Orchis pahiiata fl, purpureo et fol.

raaculoso [F. B. p. 76].
fPlatanthera bifolia Rich.^ Orchis Serapias [iV. A'. A. Ie iS.,

V, p. 195].
f Epipactis hitifolia .///., Polygonaturn hitif. Ellebori albi

fuliis [de Boer].
t Listera ovata R. Br., Bitblium s. Ophrys [Init. p. 62, n".

91)2].

IIYDKUCIIAIUACEAE.

f Hydrocharis Morsus ranae 7/., Morsus ranae \l'. (/'. p. 14].
f Stratiotes aloides L. , Militaris aizuides, vel Stratiutes po-
tamius Dodon. [B. U. p. 14-].

JUNCAGINACEAE.

f Triglochin pahistre L. , Gramen junceum spicatum [hit.

p. 35].

l'ÜTAMACEAE.

f Potamogeton rufescens Schrad.. Tribulus aquaticus niinor
Cl. et Lactuca ranaruin [Hoürnsche Diep ; Kent\.

358

j- Putarnogeton lucens L. , I'utaniügetun niiijiis [/w//. p. 13j.
f Potamogeton pertbliata /.., Putarnogeton minus | Inif. p. 1 2].

I.EMNACEAK.

f Lenina trisulca L., Lenticiila aquatica s. Hederula aquatica

Lnb. [P. G. p. 14].
f Lemna minor L. , Lenticula palustris vulgaris [f. 6-'. p. 14].

Al! AC RAK.

f Arum maculatnm X. , Arum vulgare et Arum niaculis ni-
gris [F. G. p. 1 4].
Arum italicum MUL, Arum venulis albis.
f Calla palustris L. , Dracnntium aquaticum [Prodr. p. 2fi3

en N. K. A. Ie S., V, p. 195].
f Acorus Calamus Z., Calamus aromaticus vulgo \_P. G. p. 14].

TVI'IIACKAE.

fTvpha angustifolia L. , Typlia [P. G. p. 14].

f Sparganium ramosum Hiids., Butonium , s. Sparganium

priniuni [P. G. p. 14].
f Sparganium simplex Httds., Butonium secundum [P. G. p. 14].

.UJNCACEAK.

Juncus glaucus Khrh. , Juncus acutus.
f Juncus bufonius A. , Gramen Holosteum Mattbioli | /'. G.
p. 13],

CYl'EUACEAE.

f Scirpus pauciflorus Lightf. , Gramen minus duriusculuni
[Zeldzaam achter Haren : Kpvt\

359

f Scirpus lacustriy L., Juncus aquaticus niaxiiuus, s. Holo-

schoenus Theophrasti [P. G. p. 14].
f Eriophorum polystachyum />. , Gramen bombycinum [P. G.

p. 13].
f Carex disticha Huds., C. muricata L. , C. vulpina Z. , Ca-

rex Cyperimim majus et mimis [H6. O].

GRAM IN KA E.

f Phalaris canariensis L. , Phalaris canariensis seniine albo

[L. F. p. 247].
f Alopecurus pratensis i. , Granien pratense [P. G. p. 18].
f Phlenm pratense i. , Gramen alupecurum [P. G. p. IS].

Agrostis vulgaris inth. , Gramen caninum.
f Apera Spica venti F. B., Gramen paniculatum [P. (/. p. 1 2].
f Ammophila ai'enaria Lk. . Spartum [P. G. p. 20].
f Milium effusum i. , Gramen miliaceuni \_Prodr. p. 308].
f Phragraites communis Trin., Arundo Phragmites [F. G.

p. 1 1].
t Holcu-s lanatup L. , Gramen Sorghinum [L. F. p. 263J.
f Briza media L. , Gramen tremulum [Achter 't Stei'rebosch ;

A'ew/].
f Glyceria fluitans F. Br., Gramen aquis innatans [_F. G.

p. 13].
f Festuca gigantea VUL. Gramen sylvaticum [P/-orfr. p. 321].

* Triticum vulgare Fill. . Triticiim vulgare [de Boer^.

* Triticum Spelta L. , Hordeum niulnm [de Boer].

f Elymus arenarius L. , Spartum majus [Aan den benedendijk

van den Dullard bij Woldendorp, Kenl , en op Rottum ,

Holkema].
j Hordeum murinum L. , Hordeum spurium spontaneum [de

Boer].
f Lolium perenne L. , Phoenix herba , s. Hordeum murinum

[F. G. p. ISl.
f Lolium temulentum L. , Lolium [Groningen en Leek; Ae?//].
f Nardus stricta L. , Spartum minus [F. G. p. 51.

36Ü

C ry !► t o j^a iii a e.

EQUISETACEAE.

f Equisetum arvense L. , Equisetum alteruni Mattli. et llip-

puris minor \_P. (1 . p. 7].
f Equisetum limosum L. , Equisetum palustre brevi(jribus

foliis, s. Polygonum foemina Mattliiol. [7'. <•. p. H].

OI'-HlOGLOSï^ACEAE.

Ophiüglossum vulgatum L. , Opliioglossum.

IILICES.

f Osmunda regalis L. . Filix latitblia palustris, s. Osniunila

[l\ G. p. S].
■)■ Pülypodium vulgare L., Filix quetiia, s. arborea ; Polypu-

dium majus et minus [/". G. p. ü].
f Polystichum Filix mas Eoth , Filix mas \_P. U. p. ü].

Asplenium Trichomanes //. , Trichomanes.
f Asplenium Ruta muraria Z. , Ruta muraria [/'. G . p. /].

Asplenium Adiantum nigiiim /,. . Adiantum nigrum.

Scolopendrium officinarum Sw., Phyllitis, s. Lingua cerviua.
f Blechnum Spicant Koih, Lonchitis aspeia [P. (/'. p. ü].
f Pteris aquilina L., Filix foemina [A. F. p. ~76].

IIEI'ATICAE.

f Mai'chantia polymorplia L. , Leichen, s. Ilepatita [f/e Buei-\.

LICHENES.

Sticta Pulmonaria L. (vel potius Peltigerae sp.), Pulmonaria
Muscus.

3f51

Bovista nigrescens P., of Lycoperdon caelatum Fr. ^ Lnpi

crepitus.
Phallus impudicus T, . Phalliis Hailr. Junii , s. Fungus foe-

tidus.

ALGAE.

f Fiicus vesiculosus L. , Quercus marina \_de Bnet^.

Uit eene vergelijking der hier gegeven plantenlijst met die
van vroegere schrijvers, ooi< in verband met de verbeteringen
en opmerkingen, te vinden op p. 3, 4, 1-i, 29 en 70 — 75
van Deel III van dit Archief, blijkt, dat M u n t i n g de hier-
onder volgende Nederlandsche indigenen het eerst onderschei-
den en naar den aan zijne zorgen toevertrouwden plantentuin
heeft overgebracht.

Hypogynisclie Üiiil.vpetalen.

CRUCrFRRAE.

1. Cardamine amara />.

:2. Raphanus Raphanisti'um L.

VIOI.ACEAK.

3, Viola palustris L.
4.. Viola sylvatica Fr.

nROsERACEAE.

5. Drosera rotundifolia J..

POI.VGAI.ACEAF,.

I). Polygala depressa Wender.

C\RVOPHYI.LACEAE.

7. Silene inflata Sm.

8. Moehringia trinervia Cluini.

362

.\cer\cr\f:.
9. Acer Psendnplatanus L.

10. GeiMiiiiiin disstvtniu L.

Perigyiiisclie Dialypetaleii.

P.M'II.IONACRAE.

11. Meülotus alba Desr.

12. Vicia tetrasperma Möncli.

AMVGOM.ACEAE.

13. Prunns domestica L.

ROSACRAE.

14. Rosa rubiginosa L.

ONAriRAUIAnRAK.

15. Epilobium lürsutuia L.

16. Epilobium roseuni L.

HAI.ORAGArEAE.

17. Myriophyllum verticillatum L.

UMBEI.I.IFERAE.

18. Aethusa Cynapium L.

19. Torilis nodosa Gaertn.

Perigynisclie Gamopetaleii.

.SYNANTHEREAE.

20. Senecio sylvaticus L.

VACCINIACEAE.

21. Vaccinium Vitis Idaea L.

8r>3

Hy!>oa:yinsclic (Tiamojicfiileii.

I.AHIATAE.

22. Lamiiim amplexieaule L.
33. Lamiuin maoulatiim L.

Apetiilat*.

CHENOF'OniACEAE.

ii. Chenopodium glaucum L.

I'01.YG(JNACEAE.

25. Rumex obsusifolius L.

CALLITRICHACEAE.

26. Caliitriche vernalis Ktüz.

CRRATOPHYM.ACEAE.

27. Ceratophylliim sp.

URTICACEAE.

28. Ulmus major Sm.

Snr.ICACRAK.

29. Salix viminalis L.

Moiiocotjieae.

ALISMACEAK.

30. Alisma ranunculoides L.

POTAMACEAE.

31. Pntamogeton rufescens Schmd.

364

C\'\'K\\AC\:\[^.

32. Scii'piis paiicifiDi'iis T/ujhtj'.

(;|{ WIINFAE.

33. Bfiza media L .

34. Festuca gigantea VUL

Het besluit, uit al het voorgaande te trekken, is dus, dat
M u n t i n g de hierboven genoemde 'i\ Phanerogamen het
eerst als Nederiandsche indigenen gekend hebbe. — Van ver-
reweg de meeste planten , welke later niet in Groningen en
Drenthe zijn weergevonden, en dus niet met een f geteekend
werden, is het te onderstellen dat zij, als sierphinten, art-
senij- of huishoudelijke gewassen , niet uit de naaste omgeving,
maar langs een omweg in den Groningschen tuin werden in-
gevoerd. Hare namen zijn :
Clematis Vitalba L.
Anemone apennina 1.
Adonis vernalis i/.
Adonis aestivalis T,.
Nigella arvensis /..
Delphinium Consolida L.
Aconitum Napellus L.
Actaea spicata L.
Papaver somniferum L.
Glaucium flavuni ('rtz.
Turritis glabra A.
Hesperis matronalis L.
Lepidium sativuni L.
Dianthus Armeria Ij.
Cucubalus bacciferus L.
Althaea officinalis J,.
Acer campestre L.
Geranium sanguineum L.

Geranium rotundifolium L.
Erodium moschatum l'Hér.
Medicago minima L.
Melilotus officinalis W.
Tetragonolobus siliquosus Roth..
Glycyrrhiza glabra L.
Galega officinalis L.
Astragalus glycypphyllos L.
Ornithopus sativus lirof.
Vicia Lens C. G.
Lathyrus latifolius /..
Orobus tuberosus 7>.
Spiraea Filipendula L.
Rosa pimpinellifolia DC.
Rosa cinnamomea L.
Sedum Cepaea Z.
Saxifraga tridactylites L.
Sanicula europaea 7..

4

365

Ammi majus L.
Pimpinella Saxifraga L.
Peucedanum officinale L.
Anthriscus Cerefoliuni Hoffni.
Viburnum Lantana L.
Asperula odorata L.
Rubia Tinctorum /..
Inula Helenium L.
Gnaphaliuni luteo-album L.
Senecio sarracenicus L.
Helminthia echioides Gaertn.
Scorzonera hispanica L.
Lactuca Seariola /..
Xanthium Strumarium L.
Phyteuma spicatum L.
Campanula Tracheliura /..
Campanula glomerata Z.
Specularia Speculum DC.
Cynanchum Vincetoxicum R.Br.
Gentiana Cruciata L.
Asperugo procumbens L.
Cynoglossum officinale L.
Omphalodes veriia Mönch.
Pulmonai'ia officinalis L.
Lithospermum officinale L.
Physalis Alkekengi L.
Verbascum Biattaria h.
Artirrhinum majus L.
Artirrhinuni Orontium L.
Linaria Elatine MUL
Linaria spuria MUL
Linaria minor Desf.
Veronica longifolia L.
Veronica triphylios L.
Orobanche Rapum ThuilL
Pulegium vulgare MUL
Ned. Kruidk. Archief. JII.

Salvia pratensis L.
Calamintha officinalis Mönch.
Clinopodiuni vulgare L.
Hyssopus officinalis /..
Nepeta Cataria L.
Teucrium Scorodonia 7..
Teucrium Scordium L.
Teucrium Chamaedrys L.
Teucrium Botrys L.
Verbena officinalis />.
Anagallis coerulea Schreb.
Primula acaulis Jucq.
Globularia vulgaris L.
Armeria maritima W.
Statice Limonium Z.
Plantago media L.
Amarantus Biitum L.
Amarantus sylvestris Desf.
Clienopodium Vulvaria L.
Chenopodiuni bonus HenricusZ.
Biitum capitatum L.
Halimus portulacoides Wallr.
Atriplex hortensis L.
Rumex pratensis M. K.
Rumex sanguineus L.
Rumex scutatus 7..
Asarum europaeum L.
Euphorbia Esula L.
Parietaria ramiüora Mönch.
Populus nigra L.
Scilla bifülia L.
AUium Scorodoprasum L
Paris quadrifolia L.
Narcissus Pseudonarcissus Jj.
Leucojum aestivum L.
Arum italicum MUL

34

3K6

Juncus glaucus Ehrli. Asplenium Adiantum nigi'um /^.

Agrostis vnlgaris Wilb. Scolopendriurn officinarum Sw.

Ophioglossum vulgatum L. Sticta Pulmonaria //.

Asplenium Trichomanes L.

Van de beide Fungi (Bovista nigrescens P. of Lycoperdon
caelatum Fr. en Phallus impudicus L.) , die moeilijk als inge-
voerd beschouwd kunnen worden, mag worden aangenomen,
dat zij in den tuin zelven of niet ver van daar in het wild
werden aangetroffen.

VERBETERING.

Vóór Linaria vulgaris MUI. p. 348 , 3e i-. v. o. leze men
f Linaria vulgaris MiU.

HOBIUS VAN DER VORM.

Het donr dezen auteur geschreven boekje: »Atriplex salsuni
vulgo dictuni soutenelle, essentia, viribus et operationibus suis
primo descriptum. Amsterdam, typ. a Waesberge. 1611. ]i'K
9 4- p. praef.'' heb ik in geene enkele boekerij kunnen vinden. —
Den hier uitgeschreven titel trof ik aan bij Pritzel. —
Wat de auteur met zijn »Atriplex salsum" bedoeld hebbe.
waag ik dan ook niet te beslissen. Het woord «Soutenelle"
wordt door Dodonaeus gebruikt om C o n v o 1 v u 1 u s
S o 1 d a n e 1 1 a aan te duiden , doch tusschen deze plant en
wat men reeds in dien tijd »Atriplex" noemde, bestaat te
groot verschil . dan dat ik zou durven onderstellen dat v a n
der Vorm over genoemde Winde zou geschreven hebben.
Misschien heeft zijne bijdrage betrekking op H a 1 i m u s
portulacoides. — ■ Komt het boekje mij later in handen,
dan kan ik er op terugkomen. In elk geval handelt het slechts
over ééne plant, zoodat de onmogelijkheid waarin ik verkeer
om er nu reeds over uit te weiden , van weinig belang kan
geacht worden.

:i68

HENRICÜS BRUMAN.

Het werkje van B r u m a n : ^^Index stirpium quae prope
Zuollam in Transisalania nascuntur. Ziiollae, Ex officina Ger-
hardi Tydeman Typographi. 1662. 16^" komt zelden
voor. De kennisneming daarvan was ik verschuldigd aan den
Heer R. W. A. E. baron S 1 o e t t o t O 1 d h u i s te Zwolle.

Volgens het Biographisch Woordenboek van J. A.de C h a 1-
mot (a". 1799), was H. Bruman oRector der Latijnsche
Scholen te Zwolle" en de eerste, die een «opzettelijk werk
over de geschiedenis van het voormalig gewest Overijssel ge-
schreven heeft." — Onder de door de Chalraot opge-
somde werken , welke wij aan B r u m a n verschuldigd zijn ,
komt echter de »Index Stirpium" niet voor.

Het geboortejaar van onzen auteur wordt niet vermeld, doch
voor het jaar van zijn overlijden vind ik 1679 opgegeven.

De «Index" van Bruman bestaat uit eene alphabetische
lijst van 4:23 planten, allen met de vóór-Linneaansche namen
bestempeld, doch zonder eenige verdere aanwijzing. Daar er
aan het werkje geen voorbericht is toegevoegd, blijft men in
het onzekere omtrent de grenzen van het door den Schrijver
onderzochte gebied, hoewel het uit sommige der opgenoemde
planten schijnt te blijken, dat hij zijne wandelingen ten noor-
den tot de Dedemsvaart, ten zuiden tot Wijhe, ten oosten tot
"Vilsteren en ten westen tot Zalk hebbe uitgestrekt. Evenmin
als bij zijne voorgangers, vindt men bij Bruman eenig
teeken, waaruit zou kunnen worden afgeleid, dat ook ge-
kweekte planten in den kring zijner beschouwingen werden
opgenomen. Toch schijnt dit soms het geval geweest te zijn:
zoo b. V. ten opzichte van Acer platanoides, Ornus
europaea, Pi rus communis, Pirus Malus, enz.

Ik laat hier nu weder de door Bruman gevonden planten.

op de tot dusverre gebruikelijke wijze gerangschikt , volgen.
Voorop komen de namen van den tegenwoordigen tijd ; dan
volgen die van Bruman. niet de bladzijde, waarop zij in
zijn boekje te vinden zijn. In parenthesen vermeld ik eindelijk
de bronnen, waaruit mij bleek, welke planten, ook na Beu-
man, bij Zwolle zijn weergevonden. Uit het kruisje (f) vóór
den naam, blijkt reeds dadelijk, dat men zulk eene opgave
te wachten heeft. Verder beteekenen de initialen

ÜLC. , dat de plant reeds door D o d o n a e u s , de
L o b e I of C 1 u s i u s :
H. . dat zij reeds door H o n d i u s ;
K. , dat zij reeds door K n ij f ;
M. , dat zij reeds door M u n t i n g;
P. , dat zij reeds door P e I I e t i e r :
V. , dat zij reeds door V o r s t i u s als Nederland-
sche indigene vermeld werd,
zoodat al die namen , waarvóór geene initialen van oudere
floristen ge[)laatst zijn , geacht kunnen worden betrekking te
hebben op gewassen , waarvan wij de ontdekking op Neder-
landsch grondgebied aan Bruman verschuldigd zijn. —
Het uitroepingsteeken (!) beduidt dat de plant, waarop het
doelt, door den Heer K. van Tuinen, leeraar in de na-
tuurlijke historie aan de H. B. Scliool te Zwolle, in den te-
genwoordigen tijd werd teruggevonden.

Prodr. beteekent: Pnjdromus Florae Batavae, a". 1850.
F. B. S. » Flora Belgii Septentrionalis, a". ]82ö.

Fl. Bat. » Flora Batava , a". ISOü— ISSO.

de G. VII Prov. beteekent: de Gorter, Flora VII pro-

vinciarum , a". 17S1.
* beteekent: dat de plant in gekweekten staat moet ge-
vonden zijn.

37 o

Uypogyniscbe Dialypetalen.

[iAMlNCCi.ACKAK.

1. f P. Clematis Vitalba i. , Vitalba, p. 23. Zonder twij-

fel te Zalk geplukt, waar de plant nog steeds
voorkomt (Frcdr. p. 1).

2. P. Thalictruni flavura L. , Thalictrum ; p. 23.

3. P. ! Anenaone nemorosa X. , Ranunculus nemorosus al-

bus et purpureus, p. 19. Zonder twijfel te Wijhe
gepinkt, waar de plant nog steeds voorkomt.

4. (?) Batrachium tricbophyllum Clinix, Ranunculus aqua-

ticus tenuifülius niveus, p. 19.
.5.1 DLC! Batrachium heterophyllum 7/7'/y., Ranunculus aqua-
ticus s. hepatica aquatica vulgar., p. 19 {Prudr.
p. 8).

6. Batrachium .sp. , Rununculus fol. graminis major,

p. 19.

7. Batrachium sp,, Ranunculus fol. graminis minor,

p. 19.

8. f \. ! Ranunculus Lingua L. , Ranunculus aquaticus La-

tifolius maximus, p. 19 [Prodr. p. '.i).

9. DLC. ! Ranunculus Flammula 7., Ranunculus flammula

major et minor, p. 19.

1 0. P. Ranunculus auricomus L. , Ranunculus sylvestris

primus, p. 19.

11. P. ! Ranunculus acris ],., Ranunculus hortensis secun-

dus Dodon., p. 19.

12. P. Rununculus poiyanthemos X., Ranunculus sylvestris

secundus Dodon., p. 19.

13. P. : Ranunculus repens L., Ranunculus hortensis pri-

mus, p. 19.

14. P. ! Ranunculus bulbosus X , Ranunculus bulbosus, p. 19.

15. P. Ranunculus arvensis L,, Ranunculus echinopborus,

p. 19. Zonder twijfel tusschen graan gevonden.

371

16. P. ! Ficaria ranunculoides Miitw/i. , Chelidoniuni minus,

p. 6.

17. f P. ! Caltlia palustris Z. , Caltlia palustris, p. d [F B.

I, t. 5).

18. P. Nigella arvensis L , Melantliiuni sylvesti'e, p. J5.

Zonder twijfel tusschen graan gevonden,
ly. V. Delphinium Consolida 1. , Delphiniuni coeruleum ,

p. 7.

HERKUlïlACtiAE.

30. F. Berberis vulgaris /. , Oxyacantha Galeni s. Bei'-

beris, p. 16.

IS:YMPH.\EACb:AK.

21. P. ! Nymphaea aiba Ij.. Nyniphaea major alba, p. 16.

22. P. I Nuphar luteum Sm., Nymphaea lutea, p. 16.

PAl'A VI:K ACRAt-:

23. P. ! Papaver Rhoeas L. , Papaver Rhoeas, p. 17.

24. f ÜLC. Papaver somniferum L. , Papaver nigrum, p. 17

(de G. VII Frod. p. 142).

35. P. ! Chelidonium majus i. , Chelidonium majus, p. 6.

FUiMAKIACEAb;.

36. \\ ! Corydalis claviculata I^C, Fumaria altera, p. lU.

27. P. ' Fumaria ofRcinalis L. , Fumaria vulgaris, p. lU.

CliUCtKKKAE.

28. P. Cheiranthus Cheiri /. , Leucojum , p. 13. Waar-

schijnlijk geplukt op een ouden muur.
39. P. ! Nasturtium ofRcinale R. Br., Nasturtium aquati-

cum majus, p. 16 et Sium Cratevae, p. 23.

30.

I>.

31.

P. '

32.

1'. !

33.

P. !

34.

P. 1

35.

+ P.

36.

P.

37.

t P-

38.

* P.

372

Barbaraea vulgaris R. Hr.. Barbarea, p. 5.

Canlamine pratensis 7>. , Nasturtium aquaticum
minus, p. 16.

Sisymbrium officinale f, . Erysimum . p. 8.

Sisymbrium Sophia 7^., Sopbia Chirurgorum, p. 22.

Sisymbrium Alliaria Scop., Alliaria, p. 3.

Brassica nigra Koch , Sinapi , p. 22 {Frodr. p. 22).

Sinapis arvensis L.. Rapistrum fl. luteo, p. 19.

Diplotaxis tenuifolia DC. , Eruca, p. 8 {de (/'.Vil
Pr(M\ p. 181 , sub Brassica Erucastro).

Raphanus sativus Z/. , Raphanus, p. 19. Zonder
twijfel doelend op gekweekte of toevallig opge-
slagen exemplaren.

Raphanus Raphanistrum Z., Rapistrum fl. albo, p. 19.

Draba verna X., Paronychia prima, p. 17.

Cochlearia officinalis L., Cochlearia, p. 7. Wel-
licht bij Kampen geplukt.

Thlaspi arvense L. . Thlaspi , p. 22.

Teesdalia nudicaulis R. B?., Bursa pastoris minor,
p. ö (Prodr. p. 37).
44. P. ! Capsella Bursa Pastoris Mönch , Bursa pastoris

major, p. 5.
4ó. P. Isatis tinctoria L. , Vaccaria , p. 33.

viüi-.\cr-.Ai-:.

46. P. 1 Viola odorata L., Viola odorata , p. 24.

47. P. ! Viola canina L. , Viola inodora, p. 24.

48. P. ! Viola tricolor L. . Viola tricolor, p, 24.

rtUüSERACE.\E.

49. M. ! ürosera rotundifolia L. . Ros solis major, p. 20.

50. DLC. Drosera intermedia Hayne^ Ros solis minor, p. 20.

51. DLC. Parnassia palustris L . Gramen Parnassi vulgare,

p. 11.

39.

M.

40.

p. :

41.

DLC.

43.

P.

43.

t P-

373

}>0\.\(i.\\.\CEXE.

52. P. Polygala vulgaris /.. , Flos ambarvalis fl. albo,

coeruleo, purpureo, p. 10.

CAUYOIMIVll ACI-AE.

53. f ! Dianthus deltoides L. . Flos Armerius tertius Do-

don. , p. 10 (Prodr. p. 30).

54. r. ! Saponaria officinalis L. . Lychnis aestiva alhida ,

p. 13.

55. P. I Lychnis Flos Cuculi L. , Flos cuculi seu armerius

sylvest. Dodon : vulgar:, p. 10.

56. P. ! Lychnis vespertina Sibfh., Lychnis sylvestris aiba,

p. 13.

Lychnis diurna Sibth.. Lychnis sylvestris purpurea,
p. 13.

Sagina nodosa E. M. . Spergula minor, p. 22 (i^. B.
VI, p. 437).

Spergula arvensis Z. , Spergula sativa major, p. 33.

Arenaria serpyllifolia L . Alsine minima, p. 3.

Stellaria media VUL. Alsine minor, p. 3.

Stellaria graminea /.., Gramen leucanthemum folio
graminis aspero , p. 11.

Stellaria Holostea L. , Gramen alsines hirsuto ma-
jus, p. 11.

Malachium aquaticum Fr. of [M.] Moehringia tri-
nervia Cluirv. . Alsine major, p. 3.
65. \. ! Cerastium triviale Lk., Alsine hirsuta , p. 3.
rju. \ I (?) Cerastium arvense L.. Gramen alsines hirsuto mi-
nus, p. 11.

I.INACKAK.

67. P. (?) Radiola linoides Gm.. Linura catharticum minus,
p. 13.

57.

p. :

58.

t (?)

59.

P. !

60.

P.

61.

P. !

62.

p. :

63.

(?)

64.

p.

i7-t

MAIA ACEAK.

68. P. ! Malva sylvestris /. . Malva major, p. 14-.

69. P. Malva vulgaris Fr.. Malva niinur, p. ]-l.

70. * Malva crispa L. . Malva crispa , p. 14. Zonder

twijfel doelend (p gekweekte exemplaren.

71. f P. Althaea officinalis L. . Althaea , p. Ü {F. B. IV.

t. 278).

llVPElilCACEAt;.

72. ['. ! Hypericum perforatum L.. Hypericum perforatum,

p. 12.

73. P. Hypericum humifusum L.. Hypericum repens, p. 12.

74. P. Hypericum quadrangulum />. , Ascyron , p. 4.

ACERACEAK.

75. * Acer platanoides Z. , Acer majus, p. 3. Zonder

twijfel doelend op gekweekte exemplaren.

EM PET MAC KAK.

76. DLC. Empetrum nigrum L. . Erica baccifera , p. 8.

GElïANlACtAE.

77. P. (?) Geranium rotundifolium />.. Geranium columbinum,

p. lU.

78. P. ! Geranium Robertianum L . Geranium roboriia-

num , p. 10.

79. P. ! Erodium Cicutarium /'WV. . Geranium supinum ,

p. 10.

80. P. Erodium malacoides W., Geranium malachoides

repens, p. 10.

81. f P. Erodium moscbatuni IHérll.. Geranium assurgens,

p. H) {F. H. S. p. .503).

375

liALSiAMINACEAK

82. t P. Impatiens noli tangere L., Impatiens herba Do-
don., p. 1 2 {Frodr. p. 56).

(tXAI.IACKA K.

83. P. ! Oxalis Acetosella i., Oxys trifolia s. Alleluja, p. 16.

CEI.ASTKACKAi:.

84. P. ! Evonymus europaeus 7-.. Evonymus Theophrasti,

p. 9.

Perigynische Dialypetalen.

RHAMNACEAK.

85. V. ! Rhantinus Frangula L. . Alnus nigra. p. 3.

PAl'lI.IUNACIOAK,.

86 P. 1 Sarothamnus scoparius Wimm.. Genista , p. lU.

87. t P- • Genista anglica L. . Genistella, p. 10. {F. B.. 11.

t. 98).

88. P. ' Ononis spinosa Z. , Ononis , p. 16.

89. P. ! Melilotus offieinalis 7/'., Melilotus flore hiteo, p. 1 5.

90. -j- M. 1 Mililotus alba Desr., Melilotus flore albo, p. 15

(F. B. XI, t. 803).

91. P. ! Trifolium pratense L. .

92. P. ! Trifolium repens L
98. P. Trifolium procumbens L. j

94. f P. ! Trifolium arvense L., Lagopus minor, p. i2 {F. B.

I, t. 58j.

95. (?) Coronilia varia /.., Lathyrus carneus perennis, p. 13.

Trifolii campestris va-
riae species, p. 23.

376

!)fi. -j- K. Ornithopus perpusillus /-. . (exempla majora et mi-
nora) , Ornithopodium niajus et minus, p. 16
(F. B.. I. t. 18).

97. ! (?) Vicia Sepium L. , Vicia fructii iiigro , p. 24.

98. P. (?) Vicia sativa Z. , Vicia fructu albo, p. 24.

99. Vicia sp. . Vicia fructu maculato, p. 24.

100. M. ! Vicia tetrasperma Schreh. . Arachus primus Dod.,

p. 4.

101. P. Vicia hirsuta Koch, Arachus secundus ejusdem, p. 4.

102. DLC. ! Lathyrus tuberosus //., Glans terrae vulgaris, p. 1 1 .
103 V. ! Lathyrus pratensis L. , Lathyrus campestris luteus,

p. 13.

104. (?) Orobus tuberosus //. , Glans terrae altera, p. 11.

AMVGDM-ACEAK.

105. -f 1'. ! Prunus spinosa Z., Prunus silvestris, p. 18 (F. B.,

VI, t. 424).

UOSACEAE.

106. P. ! Spiraea Ulmaria L. , Regina prati , p. 20.

107. P- ! Geum urbanum A. , Caryophyllata, p. 6.

108. P. ! Rubus Idaeus /.. , Rubus Idaea, p. 20.

109. Rubus sp., Rubus vulgaris, p. 30.

110. P. I Fragaria vesca L. , Fraga , p. 10.

111. f K. ! Comarum palustre L. , Pentaphyllum fragiferum ,

p. 17 (F. B., II. t. 135).

112. Potentilla supina L.. Pentaphyllum repens tormen-

tillae facie, p. 17.

113. P. ! Potentilla Anserina Z. , Argentina, p. 4.

114. P. ! Potentilla reptans Z., Pentaphyllum vulgare, p. 1 7.

115. P. ! Potentilla Torraentilla Siblh., Tormentilla, p. 23.

116. Pentaphyllum as-

surgens lupinifoliuni , p. 17.

117- f P. ! Agrimonia Eupatorium L , Agrimonia , p. 3.

■Ml

lis. P. ! Rosa canina L. , Rns.i vulgaris, p. 20.

119. Ro.sa a/). . Rosa sylvestris odorata, p. :U).

SANGÜISORBACEAE.

120. f P. ! xilchemilla vulgaris Z. , Alchymilla, p. 3.

121. f P. I Sanguisorba officinalis L. , Pimpinella sylvestris,

p. 18 (F. B. S. . p. 767 j.

PO.MACEAK.

12.:^. P. ! Crataegus Oxyacantha of C. monogyna -/acy., Oxy-

acantha vulgaris Malth. , p. 16. Gekweekte

exemplaren ?
123. * P. I Pirus communis L , Pyrus sylvestris, p. 18. Zeer

waarschijnlijk doelend op gekweekte exemplaren.
121-. * I Pirus Malus L. , Malus sylvestris, p. 14. Zeer

waarschijnlijk doelend op gekweekte exemplaren.

OXAGRARIACEAE.

125. t P. ! Epilobium montanum L., Lysimachia siliquosa ma-

jor, p. 14 (F. B., V, t. 338).

126. M. ! Epilobium roseum L., Lysimachia siliquosa minor,

p. 14.

127. Epilobium sp.. Lysimachia siliquosa media, p. 14.

HALORAGACEAE.

138. Myriophyllum spicatum X., Millefolium stagnale

pennatum, p. 15.

HIl'PURIACJEAK.

129. DLC. Hippuris vulgaris /.. , Polygonon foemina, p. 18.

378

I.VTHH.VCKAE.

130. P. ! Lythrum Salicaria L. , Lysimachia spicata purpu-
rea , p. Ik

('IjOIIRRITACEAK.

]31. P. Bryonia dioica h., Bryonia, p. 5.

PARONYCHIACRAR.

133. ! f?) Corrigiola littoralis Z. , Herniaria florida in turf-
fodinis , p. 11. Door den Heer van Tuinen
gevonden aan de Dedemsvaart.

133. f P. ! Herniaria glabra L. . Herniaria vulgaris, p. 11

(de G. VII Prov. p. 67). Waarschijnlijk gevon-
den bij Vilsteren.

1 34. ■\- lUecebrum verticillatum L. , Sedum minimum s.

illecebra (de G. Vil Prov., p. 66).

CRASSULACEAE.

135. P. ! Sedum purpurascens Koch , Telephium, p. 22.

136. P. Sedum album L. , Sedum medium, p. 21.

137. P. ! Sedum acre i. , Sedum minus, p. 21.

138. P. Sempervivum Tectorum L. , Sedum majus, p. 21.

SAXIFRAGACEAE.

39. P. Saxifraga tridactylites L. . Paronychia secunda.

p. 17.

UMRELIJFERAE.

140. f P. ! Hydrocotyle vulgaris /., Cotyledon palustris, p. 7
{F. B., l, t. 62).

.379

] + l. fDLC.! Eryngium campestrë L. , Eryngium , p. 8 (F. fi.,

X. t. 77.2).
11-.', f V. ! Cicuta virosa L., Seseli paliistre lactescens, p. 21

[F. 5., IV, t. 252).
1 I-H. P- Apiiim graveolens L. , Apium palustre, p. k

l-H. P. Helosciadium inundatum Koch. Millefolium aqua-

ticum , p. 15.
l-tö. P. Pimpinella Saxifraga L. , Saxifraga , p. 21.

146. P. ! Oenanthe fistulosa L. , Juncus aquatilis odoratus ,

p. 12.

147. P. ! Oenanthe PheUandrium Lam.. Phellandrium, p. 17.

148. f M. ! Aethusa Cynapiuni L. . Cicuta minor, p. 7 {F. B.

I, t. 24).

149. P. ! Angelica sylvestris L. . Angelica sylvestris , p. 4.

150. DFX'. Thysselinura palustre Hofm.. Apium sylvestre s.

thysselinum , p. 4.
Jöl. P. ! Pastinaca sativa Z. , Pastinaca sylvestris, p. 17.

152. P. ! Heoicleum Sphondylium Z. , Spnndylium , p. 22.

153. P. ! Daucus Carota Z. , Daucus sylvestris, p. 7.

154. P. Scandix Pecten Veneris Z. , Scandix , seu pecten

Veneris, p. 21.

155. P. Conium raaculatum //., Cicuta major, p. 7.

ARALIACEAE.

156. P. ! Hedera Helix Z. , Hedera Helix, p. 11.

CORNACEAE.

157. P. Cornus sanguinea L. , Cornus sylvestris, p. 7.

Perigynisclie Gamopetalen.

CAPRIFOLIACEAE.

158. P. Sambucus Ebulus Z. , Ebulus, p. 8.

380

159. P. ! Sambucus nigra L. . Sambucus vulgaris, p, 20.

160. I*. Viburnura Opulus L. , Sambucus aquatica s. Leu-

costaphylos Cordi , p. 20.

161. P. ! Lonicera Periclymenum L., Caprifolium , p. 6.

STEl.l.ATAK.

162. P. ! Galium Cruciata Sco/j. , Cruciata, p. 7.

163. 1'. ! Galium Aparine L. , Aparine , p. 4.

164. P. ! Galium verum 7.., Galium luteum, p. 10.

16.5. f 1'. ! Galium Mollugo L. , Galium album, p. 10 {de G.,
Vil Prov., p. 41).

VALERIANACEAK.

166. P. ! Valeriana officinalis L. , Valeriana sylv. major,

167. P. ! V^aleriana dioica Z. , Valeriana sylv. minor, p. 23.

168. K. ! Valerianella olitoria Mönch, Leucolachanon, p. 13.

DIPSACEAE.

169. t P. 1 üipsacus sylrestris MUL, Dipsacus sylvestris, p,

8 {Prodr. p. 112),

170. f P. ! Knautia arvensis Cniilt.. Scabiosa vulgarLs, p. 21

{de G. , VII Prov., p. 39).

171. P. ! Succisa pratensis Monch , Succisa vulgaris, p. 22

et Succisa maculosa , p. 22 (Ultima Septoriam
alit).

172. 1'. Scabiosa Columbaria L. , Scabiosa altera laciniata

tenuifolia, p. 21.

COMPOSITAE.

173. P. ! Eupatorium cannabinum 7/,, Eupatorium Avicen-

nae , p. 9.

174. P. I Tussilago Farfara L. , Tussilago , p. 23.

asi

175. P. ! Petasites ofticinalis Mönch ^ Petasites, p. 17.

176. P. ! Bellis perennis /.. , Bellis, p. 5.

177. P. Erigeron acris L. , Aster conyzoides, p. 4.

178. , Aster conizoides alius latifolius,

p. 4.

179. P. ! Pulicaria dysenterica Gaertn., Conyza, p. 7.

180. P. Bidens tripartita X., Eupatorium foemina, majus

floridum , p. 9.

181. Bidens cernua X. , Eupatorium minus, p. 9.

182. P. Filago germanica 7^ , Filago major, p. 9.

183. (?) Gnaphalium sylvaticum L. , Gnaphalium , p. 11.

184. P. 1 Gnaphalium uliginosum L. , Filago minor, p. 9.

185. P. ! Gnaphalium dioicum L. , Pilosella minor, p. 17.

Door den Heer van Tuinen gevonden bij Hattem.

186. P. Artemisia Absynthium L., Absinthium , p. 3.

187. P. ! Artemisia vulgaris L. , Artemisia, p. 4.

188. P. ! Tanacetum vulgare L. , Tanancetum , p. 22.

189. DLC. ! Achillea Ptarmica L. , Ptarmica , p. 8.

190. P. ! Achillea Millefolium i., Millefolium album majus,

minus et purpureum , p. 15.

191. , Millefolium foeniculaceum, p. 19.

192. P. Anthemis Cotula i. , Cotula foetida, p. 7.

193. V. Anthemis arvensis i. , Millefolium repens, p. 15.

194. P. ! Matricaria Chamomilla Z. , Chamaemelum , p. 6.

195. 1'. Chrysanthemum Parthenium P., Matricaria, p. 14.

196. P. ! Chrysanthemum Segetura L. , Chrysanthemum Se-

getum , p. 6.

197. P. ! Chrysanthemum inodorum L. , Cotula non foetida,

p. 7.

198. P. Doronicum Pardalianches L., Chrj'santhemu m la-

tifolium , p. 6.

199. P. ! Senecio vulgaris Z. , Senecio minor, p. 21.

200. M. ! Senecio sylvaticus i/. , Senecio major, p. 21.

201. DLC. ! Senecio Jacobaea X. , Jacobea, p. 12.

202. -]- P. Senecio saracenicus L., Solidago saracenica, p. 22

{de G. . VII Frov., p. 221).
Ned. Kniidk. Archief. 111. 25

3S3

203. Cardui et Cirsü sjiec, Cardui varü , p. fi.

SO^. 1'. ! Lappa major Gaert?!., Bardaiia , p. 5.

2Ü5. P. Centaurea Jacea L , Cyanus purpureus, p. 7.

206. f P. ! Centaurea nigra i. , Jacea nigra , p. 12 {F. B. S.,

p. 619).

207. P. ! Centaurea Cyanus L. . Cyanus segetuni coeruleum,

p. 7. ■

208. Centaurea Cyanus L. . fl. albo , Cyanus albus, p. 7.

209. P. I Lapsana communis Z. . Lampsana , p. 12.

210. P. ! Cichoriura Intybus L. , Cichoreum sylvestre fl.

caeruleo, p. 6.

211. (?) Thrincia hirta Roth, Chondrilla , p. 6,

212. P. ! Leontodon autumnalis Z., Hieracium minus, p. 1 1 .

213. t P. Picris hieracioides 7j., Cichoreum sylvestre fï. luteo,

p. 6 (Prod. p. 132).

214. P. ! Tragopogon pratensis Z., Tragopogon luteum, p. 23.

215. P. ! Taraxacum officinale Wigg., Dens Leonis, p. 8.

216. f P. Lactuca muralis Frexen., Sonchus minor, p. 22

(de G.. VII Prov., p. 204, sub Prenanthide).
217- Sonchus sp., Sonchus major, p. 22.

218. P. ! Hieracium Pilosella Z. , Pilosella major, p. 17.

219. j P. ! Hieracium umbellatum Z.. Hieracium majus, p. 11

{F. B.. ni, t. 179).

AMBROSIACEAE.

220. P. Xanthium strumarium L. , Xantliium , p. 24.

I.OBEI.TACE\E.

221 . t DLC. Lobelia Dnrtmanna L., Gladiolus palustris , p. 11

(de G., VII Prov. , p. 230, op gezag van
B r u m a n).

C.XMl'ANTI.ACEAE.

222. Y. ! Jasinne montana 7>. . Gluliularia . p. II.

383

22o. P. ! Carapamila rotundifolia L. , Campanula sylvestris

minima, p. 6.
'i-2\-. I'. Campanula Tracheliuni Z. , Trachelium, p. 23.

22;j. f 1'. Specularia Speculum DC, Speculum Veneris Camp :

arvensis, p. 22, et Viola pentagona, p. 24

{F. B., III. t. 207).

VACCINIACEAE.

220. P. ! Vacciniiim Myrtillus i. , Vaccinia nigra, p. 23.
227- M. Vaccinium Vitis idaea L. ^ Vaccinia rubra, p. 23.

22S. DLC. Vaccinium Oxyococco.s /.., Vaccinia palustria, p. 23.

Hypogynisclie (iamopetaleii.

ERICACKAR.

229. K. ! Calluna vulgaris Salisb. , Erica scoparia , p. 8.
23ü. DLC! Erica Tetralix Z. , Erica florida , p. 8.

231. , Erica repens, p. 8.

AQUrFOI.IACEAE.

232. * f P. ! Ilex Aquifolium Z., Agrifolium aculeatum et non,

p. 3 [de G. , VII Prov. , p. 45). Volgens den
Heer van T u i n e n tegenwoordig niet anders
dan in gekweekten staat.

OLEACEAR.

233. * P. ! Ligustrum vulgare L. , Ligustrum, p. 13. Volgens

den Heer van Tuinen tegenwoordig enkel
in gekweekten staat.

234. * P. ! Fraxinus excelsior L. . Fraxinus, p. 9. Volgens den

Heer van Tuinen tegenwoordig enkel in ge-
kweekten staat.

384

235. * Ornus europaea P, , Ornus , p. 16. Zeer stellig

doelende op gekweekte voorwerpen.

GENTIANACEAE.

23fi. P. ! Menyanthes trifoliata Z., Trifolium aquaticum, p. 23.
237. DLC. ! Limnaiitliemnm nymphoides 7>A-., Nymphaea minor

iutea, p. 16.
238 f ÜLC. Gentiana Pneumonanthe L , Campanula autum-

nalis, p. 6 (7'\ 5., V, t. 347).
339. DLC. Erythraea Centaurium P. , Centaurium minus 11.

luteo, p. 6.

CONVOI.VUr.ACEAE.

240. P. ! Convolvulus Sepium X., Convolvulns major, p. 7.

241. P. ! Convolvulus arvensis Z., Convolvulus minor, p. 7.

ASPERIFOI.IACEAE.

242. DLC. Asperugo procumbens h. , Asperugo spuria , p. 4.
24S. P. Cynoglossum officinale />. , Cynoglosson , }). 7.

244. P. ! Lycopsis arvensis L. , Buglossum .sylvestre, p. 5.

245. f P. ! Echium vulgare L., Echiura "alcibiadeum , p. 8

{de G., VII, Prov., p. 53).

246. f P. Lithospermum officinale L.. Lithospermum vulgare,

p. 13 {de G., VII Frov., p. 50).

247. P. Lithospermum arvense />. , Lithospermum tertium

Dodon. , p. 13. •

248. P. ! Myosotis palustris With., Scorpioides aquatica, p.

21 ; Echium scorpioides majus folio glabro, p. 8.
24!). f V. ! Myosotis intermedia Lk. , Echium minus fol. liir-
suto , p. 8 [Prodr. p. 150).

SOl.ANACEAE.

250. P. ! Solanum nigrum L.^ Solaniim , p. 22.

385

251. -[ II. ! öüianuni Diilcamara L. , Dulcaiiiai'a , j). 7 {Pmdr.,

p. 162).
352. f P. Hyoscyamus niger X., Hyoscyamus, p. 12 {Prodr.,

p. 1(53).

YERBASCACEAE.

253. V. Verbascum Schraderi Me{/er^ Verbascurn mas, p. 23.

254. P. Verbascum tliapsiforme Schrad. ^ Verbascum fae-

mina, p. 23.

255. P. Verbascum Lychnitis Z. , Verbascum fl, albo, p. 23.

256. P. ! Verbascum nigrum Z. , Verbasum nigrum , p. 23

{Prodr.^ p. 166).

257. V. Verbascum BJattaria L. ^ Blattaria, p. 5.

258. Verbascum sp. , Verbascum Blattariae eflRgie, p. 23.

259. P. ! Scrophularia nodosa Z. , Scrofularia , p. 21.

2()(l. P. ! Scrophularia Ehrharti Stev.^ Betonica aquatica,
p. 5.

ANTlRRHiNACEAn:.

261.f DLC. ! Llnaria Cymbalaria MUL, Linaria coerulea, p. 13.

262. P. Linaria Elatine .1////.. Elatlne , p. 8.

263. P. ! Linaria vulgaris .1////., Linaria lutea, p. 13.

264. ! Veronica scutellata Z. . Anagaliis aquatica altera

longioribus foliis, p. 4.

265. P. Veronica Beccabunga Z. , Anagaliis aquatica vul-

garis, p. 4.

266. t i'. ! Veronica Chamaedrys Z. , Pseudoteucrium , ji. 18

{de G., VII Prov.. p. 6).

267. P. ! Veronica officinalis Z. . Veronica repens , p. 24.

268. f DLC. ! Veronica serpyllifolia /.. , Veronica serpylli effigie,

p. 24.

269. P. ! Veronica arvensis L. , Teucrium parvum supinum,

p. 22.

270. Veronica triphyllos L.. Anagaliis ruthae foliis dis-

sectis , p. 4.

386

-71. DIjC. ! Veroiiicii n^resti.s L.. Alsine cluunaedryoides, |). ^5.

372. P. ! Veronica hederaetblia Z. , Morsus gallinae, p. 15.

ORÜBANCllACEAE.

373. V. Orobanche Rapum Thuill. , Limodonim , p. 13.

inilNANTIIACKAE.

374. f V. ! Melampyrum arvense L. , Melampyruni , p. 1 !•

(F. B., III, t. 189).

375. P. ! Melampyrum pratense L. , Lysimachia galericulata

lutea, p. 1-1.

376. P. ! Pedicularis sylvatica L. , Fistularia, p. 9.

377. f »1\ ! Rhinanthus major E/irh., Crista galli, p. 1 {Prodr,

p. 183).

378. DIjC. Euphrasia officinalis X. , Euphrasia vera, p. 9.

379. f W Euphrasia Odontites Z. , Euphrasia altera, p. 9

{F. 8., III, t. 194).

LAKIATAE.

380. f DLC. Mentha sylvestris Z. , Mentastrum, p. 14 (Prudr.,

p. 1S6).
281. P. ! Mentha aquatica L. , Mentha aquatica, p. 14.
283. P. Pulegium vulgare MUL, Pulegium , p. 18.

383. P. ! Lycopus europaeus L., Marrubium aquaticum, p. 14.

384. ! Salvia pratensis L. , Salvia agrestis, s. sphacelns,

p. 30.

285. t P. ! Thymus Serpyllum Z., Serpyilum , p. 21 {F. B.,

I, t. 67).

286. P. Nepeta Cataria L. , Nepeta, p, 16.

387. P. ! Glechoma hederacea /.. , Hedera terrestris, p. 11.

388. Lamü species , Lamiura, p, 12 et lamii

variae species , p. 24.
289.-]-DLC. ! Galeopsis Tetrahit Z., Cannabis spnria urticae
facie, p. 6 (de G. , VII Frov., p. 160).

387

290. f 1 (?) Stachy-s palustris L. , Lysimacliiti galericulata piir-

purea, [>. 14. (F. B., Il, t. iü6).

291. P. Marrhubium vulgare L. , Marrubium album, p. 1-1-.
293. f l'. ! Ballota foetida Lam., Marrubium nigrum, p. 14

[Prodr., p. 203).

293. f P. Leonurus Cardiaca Z. , Cardiaca , p. 6 (Prodr. ,

p. 203).

294. ÜLC. ! Scutellaria galericnlata L., Lysimachia galericulata

coerulea, p. 14.

295. P. ! Brunella vulgaris i. , Brunella, p. 5.

296. P. Ajuga reptans L. , Bugula , p. o.

297. f l'. Teucrium Scorodonia L. , Horminum sylvestre ,

p. 12 (de G.. VII Frov., p. 15 5).

VERBENACüAE.

298. f P. Verbena officinalis L. , Verbena, p. 23 (Frodr. ,

p. 206).

PRIMULACEAE.

299. DLC. Lysimachia thyrsiflora L. , Lysimachia salicaria s.

Onagra, p. 14.

300. 1'. ! Lysimachia vulgaris Z. , Lysimachia lutea vera,

p. 14.

301. f P. ! Lysimachia Nummularia L. , Nummularia, p. 16

{Frodr., p. 208).

302. , Lysimachia maculata , p. 14.

303. P. ! Anagaliis arvensis L. , Anagallis mas, P. 4.

304. P. Anagallis coerulea Schreb., Anagallis foemina, j). 4.

305. Anagallis tenelia L , Anagallis minima iol. cur-

dato , p. 4.

306. P. ! Hottonia palustris L. , Viola aquatica, p. 24.

. PLANTAGINACEAE.

307. P. ! Plantago major L. , Plantago vulgaris, p. 17.

388

308. 1'. ! Pliiutagü media L., l'luiitagu media germanica,

p. 17.
oOy. 1'. ! Plantagü lanceolata Z,. , Plautagi) tenuilulia, p. 17.

Apetiilae.

CUF.NUI'UDIACEAE.

31(J. r. Chenopodium Vulvaria ƒ>., Atriplex olida, p. 5.

311. 1'. Chenopodium bunus Heni'icus Z., Bonus Henricus,

p. 5.
313. P. Chenopodium rubrum L. , Blitum, p. 5.

POI.YGONACEAE.

313.

P. !

31 4.

P. !

315.

P.

316.

P. !

317.

318.

P. !

31'J.

l'. !

32Ü.

P. !

331.

P. !

Rumex Hydrolapathum Huds. , Lapatum vulgare ,

Aquaticum , p. 13.
Rumex sanguineus Z., Lapatum sanguineum, p. 13.
Rumex Acetosa L. , Acetosa major, p, 3.
Rumex Acetosella L. , Acetosa minor, p. 3.
Polygonum lapathifolium L. , Persicaria maculosa

et non , p. 17.
Polj'gonum Persicaria L. , Persicaria fl. rubro et

albo , p. 17.
Polygonum Hydropiper L. , Hydropiper, p. 12.
Polygonum aviculare L. , Polygonon mas, p. 18.
Polygonum Convolvulus L., Convolvulus niger, p. 7.

ARISTOI^OCIIIACEAE.

333. P. Aristolochia Clematitis L. , Aristolochia Clemati-

tis , p. 4.

EUPHORBIACKAE.

333. 1'. ! Enphorbia llelioscopia L., Tithymalus heiiosco-
pius, p. 33.

3 89

32 K DLC. ! Eiijjlrorbia paliistris Z. , Esula major, p. S.

325. P. ! Euphorbia Esula />. , Esula minor, p. 9.

326. P. ! Euphorbia Peplus /.. , Peplus, p. 17.

327. i P. Euphorbia exigua Z. , Esula alia tenuifolia forte

tithymalli species, p. 9 (de G., Vil Frov., p. 129).

•^28. , Esula rotundifolia s.

tergo maculata, p. 9.

329. P. Mercurialis annua L., Mercurialis mas et foemina,

p. 15.

330. P. Mercurialis perennis L., Mercurialis sylvestris s.

Cynocrambe , p. 15.

URTICACEAE.

331. P. ! Urtica urens L. )

ooo 1. I TT .■ ■■ • r i Urticae variae species, p. 24.
od2. r. ! Urtica dioica L. " r ? i

333. P. Parietaria officinalis Z. , Parietaria, p. 17.

334. P ! Humulus Lupulus Z. , Lupulus, p. 13.
Ulmus campestris Z., Ulmus , p. 23.

OOO.

CUPUL1FERA.E.

336. P. ! Fagus sylvatica L. , Pagus, p. 9.

337. 1'. ! Quercus Robur Z. , Quercus, p. 18.

338. P, Coryius Aveliana Z., Corylus, \t. 7.

339. P. ! Carpinus Betulus Z. , Ostrya Theophrasti , s. Fa-

gulus, p. 16.

.SALICACE.\E.

34U. P. ! Salix alba Z. , Salix tenuifolia, p. 20.

341. M. Salix viminalis Z. , Salix aquatica tenuifolia, p. 20.

342. V. Salix Caprea L. , Salix latifolia, p. 20.

343. Salix aurita Z. , Salix aquatica latifolia , p. 20.

344. DLC. Salix repens Z. , Salix humilis, p. 20.

345. Salix angustifolia Z. , Salix tenuifolia repens, p. 20.

390

;U6. P. ! Populus alba A. , Populii^ alha,'!». 18.
'ó4'l . f P. ! Populus tremula L., Populus trenuila, p. iS (de
G., VII Prov., p. 267).

348. P. ! Populus nigra Z. , Populus nigra , p. 18.

BETULACEAE.

349. P. ! Betuia alba L. , Betuia, p. 5.

350. P. ! Alnus glutinosa Z». , Alnus , p. 3.

MYRICACEAE.

351. f DLC. Myrica Gale L., Gagel s. Myrtus Brabantica, p. 10

{de G., VII Prov., p. 26 ü).

Gymnosperuiae.

CONIFERAE.

352. P. Taxus baccata L. , Taxus, p. 22.

353. I P. Juniperus communis L., Juniperus, p. 12 {de G.,

VII Prov., p. 269).

354. Pinus Picea L. . Picea, p. 18.

Monocotyleae..

HYDROCHARIACEAE.

355. DCL. ! Stratiotes aloides /.. , Sedum stratiotes aquaticum

vuig. serratuni, p. 21.

356. K. ! Hydrocharis Morsus Ranae Z. , Mursus ranaium ,

p. 15.

ALISMACEAE.

357. P. ! Alisma Plantage Z. , Plantago aquatica major,

p. 17.

■ Mi

I

391

.'558. f M. ! Ali.sma ranuncnloides, X., Plantago aquatica minor,
p. n ( {F. B., IV, t. 28:i).

359. P. ! Sagittaria sagittaefnlia Z. , Sagitta major et mi-
nor, p. 20.

BUTOMACEAE.

3üÜ. P. ! Butomus umbellatus L., Gladiolus palustris, p. ] 1.

LILIACEAE.

3Ö1. I P. ! Ornithogalum umbellatum L., Ornithogalum, p. 16

{Prodr., p. 273).
3(i2. f P. ! A.llium vineale L., Allium tenuifolium, p. 4 (F. //.,

II, t. 113).

363. * Allium sativuin i. , Allium, p. 4.

ASl'ARAGACEAK.

364. P. ! Polygonatum officinale MUL, Sigillum Salonionis,

p. 23.

365. P. ! Convallaria majalis L., Lilium convallium, p. 13.

366. P. Majanthemum bifolium JJC, Unifolium , p. 23.

IRIACEAE.

yfM. P. ! Iris Pseudacorus Z. , Iris aquatica, p. 12.

AMARYLLIACEAE,

368. -[ P. Narcissus Pseudonarcissus L., Narcissns luteus

simplex, p. 16 (F. B. S., p. 273, op autoriteit

van B r u m a n).

t

ORCHIACEAE.

369. P, ! Orchis latifolia L., Satyrium folia inter flores lia-

bens; p. 21.

392

870. P. ! Orchis maculata L. , Satyriuni maculosuni, s. non
maculosum , S. 11. albo , S. fl. albo punctato,
S. fl. albo variegato , p. 21.

371. P. (.'j Platanthera bifolia Rich., Orchis Serapias , p. IfJ.

372. f P. Epipactis latifolia W. , Helleborine, p. 11 {de G.,

VII Frov. , p. 238).

POTAMACRAE.

373. f DLC. l'otamogeton ineens L., Potaniogeton niajns, p. 18

{F. B., XI, t. 827).

374. f DLC. Potamogeton perfoliatuni L. , Potamogeton minus,

p. 18 (F. F., VII, t. 498).

LEMNACKAK.

375. P. ! Lenina trisulca L., Lenticula trisuica s. hetierula,

p. 13.

376. P. ! Lemna minor Z., Lenticula aqiiatica vulgaris, p. 13.

ARACEAE.

377. P. ! Calia palustris L. , Dracontiuni aquaticum , p. 8.

378. DLC. Acorus Calamus L. , Acorus verus, p. 3.

TVl'llACEAE.

379. P. ! Tvnha angustifolia L. , ] „ ^ , j. ■ c->

''^ ^ ' Tyuha palustris, i). 2o.

38Ü. ! Typha latifolia i. , ^ ^ '

381. P. ! Sparganium raniosum Huds., Butonium prinuun p. '1.
382. -f- DLC. Sparganium simplex tiiids., Butoinum secundum,
p, 5 {Frodr., p. 261).

JUNCACEAE.

383. P. ! Juncus glaucus Ehrh. , Juncus acutus , p. 12.

393

CYPERACEAE.

384. P. ! Scirpus lacustris L. , Juncus holoschoenus , p. 12.
885. Carex Pseudocyperus Z/., Cyperus triangularis aqua-

ticus , p. 7.

GRAMINEAE.

386. P. ! Phragmites communis Trin. , Arundo , p. 4.
887. V. Avena nuda L. , Avena nuda , p. 5.

388. P. ! Hordeum murinum L. . Hordeum spurium sponta-

num, p. 13.

389. P. ! Lolium temulentum L. , Lolium, p. 13.

390. , Festuca, p. 9.

C r y 1» t o g a lu a e.

EQUISETACEAE.

391. P. ! Equisetum arvense Z. , Equisetum minus et Equi-

setum foemina, p. 8.
393. P, ! Equisetum limosum Z. , Equisetum mas, p. 8.

LYCOPODIACEAE.

393. ! Lycopodium clavatum L. , Muscus terrestris s. Ly-

copodium , p. 15.

394. (?) Lycopodium inundatum Z., Muscus terrestris alter

minor, p. 15.

FIl.ICES.

395. f P. ! Osmunda regalis L., Filix latifolia s. Osmnnda ,

p. 9 (de C, VII Prov., p. 277).
39fi. P. ! Polypodium vulgare Z. , Filicula, p. 9 et Polypo-
diura , p. 18.

394

397. (?) Polystichum Tlielypteris Rofh, Filix aquatica, p. 9.

:i9S. 1*. ! Polysticliuni Filix nias Rnfh , Filix mas , p. 9,

399. 1*. Asplenium Tiiohomanes A. , Trichomanes, p. 23.

400. 1'. ! Asplenium Ruta muraria L. , Capillus Veneri.s offi-

cinarum , p. fi.

401. f V. Scolopendriura officinanmi S/r., Phyllitis , p. 18

{de G., VII Prov., p. 278, sub Asplenio).

402. P. ! Pteris aquilina L. , Filix faemina, p. 9.

MUSCI.

403. Polytrichum sp., Adiantliuin aphyllon aureuin, p. 3.

LICHENE.S.

Usnea barbata Fr., Muscus arboreus, p. 1.5 {Prodr.

II, p. J17).
Sticta pulmonaria L., Pulmonaria muscus, p, 18

(Wellicht verward met eene soort van Peltigera).
Cladonia rangiferina Hojf'm., Muscus coralloides ,

p. 15 {Prodr., II, p. 146).
Cladonia pyxidata Fr., Muscus pyxidatus, p. 15,
, Muscus cruciatus, p. 15.

FUNGI.

409. V. Bovista nigrescens Fr. , of DLC. Lycoperdon cae-

latum Fr,, Lupicrepitus , p. 13.

410. Ustilago sp. , Ustilago , p. 24.

CHARACEAE.

411. Chara sp., Equisetum foetidum palustre , p. S.

404.

t

405.

(!)

406.

i

407.

t

408.

Uit eene vergelijking der hier gegeven lijst van plantenna-

395

men met die van vroegere schrijvers , ook in verband met de
verbeteringen en opmerkingen, te vinden op p. 3, 4-, 14, 29
en 70—75 van Deel III van dit Archief, blijkt met zekerheid,
dat B r u m a n de hieronder volgende Nederlandsche indigenen
het eerst onder de aandacht der Nederlandsche floristen ge-
bracht heeft.

Hypo^jnisclie Dialjpetaleii.

CARYOPllYI.I.ACEAE.

1. Dianthus deltoides L.

Perigynische Dialypelaleii.

IIAI.ORAGACEAK.

2. Myriophyllum spicatum L.

PARONVCIIIACEAE.

3. Illecebrum verticillatum L.

Perigynische (]raiiio|)etale»

COMPÜSITAE.

4. Bidens cernua L.

5. Centaurea Cyanus L. , {\. al bis.

Hypogynische 6}aiiiopetaleii.

ANTIRRHINACEAE.

6. Veronica scutellata L.

7. Veronica triphyllos L.

LABIATAE.

8. Salvia pratensis L. ')

PRIMULACEAE.

9. Anagallis tenella L.

') Door eene vergissing is deze plant, die liet eerst door Munt ing
en niet door Bruman gevonden is geworden, op blz. 363 onder de
Labiatae onvermeld gebleven. Deze noot dient om de fout te herstellen.

390
Apetalae.

POI.YGüNACKAK.

10. Polygonum lapathifolinm L.

SAI.ICACEAE.

11. Salix aurita L.

(Tyiiiiiospeniiae.

CÜNIIEUAE.

12. Pinus Picea L.

Monocotyleae.

TYIMIACEAE.

13. Typha latifolia L.

CYPERACEAK.

14. Carex Pseudocyperus L.

Ci7ptog:amae.

LYCÜl'OniACEAK.,

15. Lycopodiuni clavatum L.

LICHENE.S.

Ifi. Usnea barbata P;-.

17. Cladonia rangiferina Hoffm.

18. Cladonia pyxidata Fr.

Neemt men aan dat P e 1 1 e t i e r en V o r s t i u s — gene
met zijn »RanuncuIus flammeus aquaticus angnstif. taraconis
effigie", deze met zijn «Ranunculus flammeus latifolius" —
Ranunculus Lingua L. niet bedoeld kunnen hebben ,
omdat in de omschrijving des eersten het woord «angustifo-
üus" wordt aansetrolTen en de tweede den rondom Leiden

397

algemeeneren R a n u n e u 1 ii s F 1 a in ni u 1 a L. niet vermeldt,
znodat er grond is voor het vermoeden , dat hij deze, en niet
R. L i n g u a hedoeld liebbe , dan is B r n m a n als de ont-
dekker van laatstgenoemde plant op onzen Nederlandschen
bodem te beschouwen. — In zijt/e opgave vindt men zoowel
van R. L i n g u a als van R. F I a m m u I a gewag gemaakt,
en beiden zeer juist gekarakterizeerd : gene als Ranunouliis
aquaticus latifolius maximus", deze als: «Ranunculus fliim-
mula major et minor". Nog in den tegenwoordigen tijd wor-
den beide soorten om Zwolle aangetroffen.

Op grond der onderstelling, dat P e 1 1 e t i e r 's »Penta-
phyllum supinum tormentillae focie" wellicht eerder op de al-
gemeenere P o t e n t i I 1 a r e p t a n s L. dan op de zeldza-
mere Pot. s u p i n a L. geslagen hehbe, zon men B r u m a n
de eer kunnen geven , ook deze plant het eerst bij ons te
hebben onderscheiden. Dit althans staat vast, dat hij zoowel
van Pot. A n s e r i n a L. als van P o t. rept a n s /.. ge-
wag maakt, en dan nog daarenboven oPentapyllum repens
tormentillae facie" vermeldt.

Daar de namen , dooi' B r u m a n gekozen om de door hem
gevonden planten aan te duiden, niet altijd overeenstemmen
met die , welke bij D o d o n a e u s , d e L o b e I en C I u s i u s
te vinden zijn, heb ik dien autem' slechts onder eenio- voor-
behoud als den eersten vinder durven vermelden van :

Batrachium trichophyllum Chaix.

Sagina nodosa E. M.

Stellaria Holostea /..

Cerastium arvense /,.

Coronilla vai-ia /,.

Vicia Sepium L.

Orobus tuberosns L.

Corrigiola littoralis L.

Gnaphalium sylvaticum L.

Thrincia hirta Rofh.

Stachys palustris L.

Salix angustifolia L.
Ned. Kruidk. Archief. III. 26

398

Lycopodium iiiuiulatiim L.
Polystichum Thelypteris Ruik.

In gekweekten staat of bij toeval opgeslagen , werden door
B r u m a n gevonden : M a 1 v a c r i s p a /.. , Acer p 1 a t a-
noides />. . Pi rus Malus L. en Ornus europaea P. —
Zijn »Pulnionaria niuscus", hoewel volgens de afbeeldingen
tot S t i c t a p u 1 m o n a r i a C. terug te brengen , houd ik
toch eerder voor eene soort van Peltigera.

Opmerking verdient ten slotte, dat Rruman de eerste
auteur is, die van een ige Korstmossen , en verder van eene
C 11 a r a en eene U s t i 1 a g o gewag maakt.

SNKLPERSDRUK VAN P. A. GEURTS, NIJMEGEN.

-xs^'fo/Jo7

NEDERLANDSen KRUIDKUNDIG ARCHIEF.

VERSLAGEN EN MEDEDEELINGEN

DER

NEDERLANDSCHE BOTANISCHE VEREENIGING

ONDER RliDAClIK VAN

Dr. W. Y. K. SURINGAE, Dr. C. A. .1. A. OUDEMANS
EN Th. H. A. J. abeleven.

3« DEEL — 4i' Stuk.

Met vier platen.

"■j

NIJMEGEN,.
BLOMHERT & TIMMERMAN.

1882.

-a<r^

NEDERLANDSen KRUIDKUNDIG ARCHIEF.

VERSLAGEN EN MEDEDEELINGEN

DER

NEDERLANDSCHE BOTANISCHE VEREENIGING.

TW^EEDE SERIE.

3e Deel. 4° Stuk.

Metvierplaten.

INHOUD.

Pag.

Buitengewone (Winter-) Vergadering van de Nederlandsche
Botanische Vereeniging, gehouden te Amsterdam op den
22mi Januari 1881 399

Korte Botanische aanteekeningen door Dr. M, Treub.

I. Abnormaal gezwollen ovariëu van Li paris
latifolia Lincll. (Plaat I) 40-1.

II. iVo*(^o<;-kolonies in G an nera ni aeropliy HaT?/. 407
Verslag van de vier en dertigste jaarvergadering der Ne-
derlandsche Botanische Vereeniging, gehouden te Heeren-
veen den 30en Juli 1881 , .... 41 0

Phanerogamen en Cryptogamen waargenomen te
Wolvega, Scheene, Terissert, Mildam, Kuijpeen Heeren-
veen, den 31 en Juli 1881, door II. J. Kok Anker-
smit, Dl'. J. G. Boer lage, F. W. van E eden, E.
'Giltay, T. T. Hinxt, Dr. C. M. van der Sande
Lacoste, Dr. W. F. R. Suringar en Th. H. A. J.

A b e 1 e V e n 421

Bijdrage tot de Flora van Harderwijk door R. Rondam 42G
Buitengewone (Winter-)Vergadering van de Nederlandsche
Botanische Vereeniging, gehouden te Amsterdam, den

30en December 1881 429

Over abnormaliteiten bij de bloemen van A d o x a

Moschatellina Z. door E. Gil tay, (1'laat II) 431
Over bet ontstaan van knoppen en wortels uit
bladen door Dr. M. W. Beijerinck, (Plaat
III eu IV) 438

BUITENGEWONE (WINTER-) VERGADERING

VAN DE

NEDERLANDSCHE BOTANISCHE VEREENIGING.

Gehouden te Amsterdam, op Zaterdag den 22en Januari 1881.

LIBRARY

NEW YORK

BOTANICAL

GARDEN

Tegenwoordig zijn de Heeren : Dr. C. A. J. A. Oude man s,

(Voorzitter), Dr. Hugo de V r i e s, J. H. v a n 't H o f f,
Dr. M. W. Beijerinck, E. Giltay, H. J. Callcoen Az.,
J. M a r. R u ij s en Dr. J. C. C o s t e r u s.

De vergadering wordt, in een der lokalen van Natura Artis
Magistra , des avonds te half acht uren , door den Voorzitter
geopend, die mededeeling doet van de ingekomen stukken.

Wegens afwezigheid van den Secretaris verzoekt hij den Heer
Giltay zich met het houden der notulen te willen belasten.

De eerste bijdrage wordt geleverd door den Heer B e ij e-
r i n c k. Het doel van den spreker is bijzonderheden mede te
deelen omtrent de gallen bewoond door Trigonaspis m e-
g a p t e r a. Daar hij niet de geheele levensloop der deze gallen
bewonende insecten kon waarnemen, worden vergelijkende blik-
ken geslagen op de geschiedenis van twee andere galwespen, n. 1.
een N e u r o t e r u s soort, welke haar ei tegen een jong blad legt,
't geen op 't punt is de strekkingsperiode in te gaan , en op

Ned. Kruidk. Archief. III. 27

-S-OO

Biorhiza aptera, welke met haar legboor een knopas door-
zaagt, en op de wondvlakte van het nog vastzittende deel van
den knop een nest van somtijds over de 300 eieren legt.

Spreker leidt uit deze gevallen af, dat de galwesp zelve geen
invloed uitoefent op het ontstaan eener gal, maar dat de werking
uitgaat van ei en larve, terwijl hij verder van oordeel is, dat dit
ook voor Trigonaspis me gapt era en andere gevallen kan
worden besloten. Is dit werkelijk het geval, dan legt de galmoeder
van Trigonaspis megaptera (Biorhiza renum) haar ei
op het boveneinde van de as van een rustenden eikeknop ; het ei
komt op het meristeem van den top daarvan te liggen en oefent
daarop zekeren invloed uit, waardoor een galmeristeem ontstaat,
dat door om walling en versmelting der omwallingsranden de
jonge larf ten slotte geheel insluit. Naarmate van den ontwikke-
lingstoestand, waarin de knop verkeerde, toen de galvorming
begon, kunnen zich vooreerst de twee volgende gevallen voor-
doen. De gal wordt gedragen door dat deel van 't takje, dat
men »ring" pleegt te noemen , m. a. w. door de streek der
knopschubben, of ook, tusschen den ring en de gal bevindt
zich nog een bebladerde tak. Vervolgens kan "t voorkomen,
wanneer het ei niet juist op het meristeem van het vegetatiepunt
zelf, maar op dat van een blad of van een secundairen zij knop
is te land gekomen, dat de rijpe gal van deze, respectievelijk
een blad of zijknop, de plaats inneemt. Deze laatste gevallen
worden slechts zelden aangetroffen.

Na afloop dezer belangwekkende mededeeling worden door
verschillende leden nog enkele punten ter sprake gebracht. Zoo
b. V. de structuur der gallen van Trigonaspis megaptera.
In het algemeen hebben de morphologisch een verschillende
plaats innemende gallen toch een gelijke structuur. Deze is in
vele opzichten merkwaardig, bijvoorbeeld door den bouw der
vaatbundels, welke een centraal vaatgedeelte en een ringvormig,
peripherisch zeefdeel bezitten : het laatste is aan de naar de larf-
kamer toegekeerde zijde echter veel sterker ontwikkeld dan op de
buitenzijde van het houtdeel. — Prof. H u go de Vries vraagt
naar de langdurigheid van de inwerking van den galprikkel, en
uit de bespreking blijkt, dat deze gedurende geruimen tijd van

401

het ontwikkelingsleven van de gal schijnt voort te duren. Hij
knoopt verder aan het feit, dat verschillende meristemen in een
zelfden knop tot galvorming aanleiding kimnen geven, de vol-
gende belangrijke beschouwing : Wanneer in geval van galvor-
ming morphologisch ongelijke meristemen onder den invloed van
gelijke prikkels (galprikkel) zich tot een zelfde orgaan (de gal)
kunnen ontwikkelen, dan is het waarschijnlijk, dat diezelfde
meristemen , om , hetzij in een blad of in een stengel over te
gaan, onder den invloed moeten staan van twee ongelijke prik-
kels, die dit verschil in ontwikkeling bepalen. Hoezeer natuurlijk
specifiek verschillende van den galprikkel, bestaat de mogelijk-
heid, dat deze beide laatstgenoemde normale prikkels van den groei
in algemeene geaardheid met den galprikkel overeenstemmen.

De Heer C o s t e r u s doet mededeeling omtrent zijn proef-
nemingen ten doel hebbende na te gaan , wat de oorzaak is ,
dat zoutoplossingen vertragend op het leven van het protoplasma
werken. Die oorzaak bleek gelegen te zijn in het wateronttrek-
kend vermogen. — Op plantendeelen te experimenteeren , aan
welke water werd onttrokken, bleek met te veel moeielijkheden
te zijn gepaard; een andere weg werd daarom ingeslagen.
Groene erwten werden eerst gedurende zekeren tijd in water
gebracht, daarop in goed gesloten flesschen verdeeld, waardoor
hun een beperkte hoeveelheid zuurstof ten dienste stond. Na
verschillend lange perioden aldus te hebben doorgebracht wer-
den de erwten uitgezaaid. Uit de medegedeelde cijfers bleek ten
duidelijkste, dat een geringer procentgehalte kiemde naarmate
ze langer in de flesschen hadden vertoefd: van die, welke 22
dagen in de flesschen hadden vertoefd kiemde er geen enkele
meer. Bij een tweede serie proefnemingen zogen de erwten ge-
durende verschillend langen tijd water op, waardoor de cellen
in verschillende mate waterhoudend waren geworden, daarop
gedurende een zelfden tijd in een beperkte luchtruimte bewaard
en eindelijk weer uitgezaaid. Cijfers toonden aan, dat hoe ster-
ker waterhoudend de erwten waren geweest, des te minder er
van kiemden. Door wateropname was dus de ademhaling ver-
sneld en de beschikbare zuurstof spoediger verbruikt.

402

De Heer C a 1 k o e n vertoont eenige praeparaten van een
Polyporus, bij welke tusschen de basidien stekels voorkomen,
welke tot nog toe niet zijn waargenomen. Dit, gelijk nog nader
door den Voorzitter wordt ontwikkeld, zou allicht als systema-
tisch kenmerk kunnen worden gebezigd, gelijk dit reeds bij
T h e I e p h o r a, C o r t i e i u m en S t e r e u m het geval was.

Prof. Oudemans vertoont een merkwaardig voorbeeld van
syncarpie, bestaande in drie in elkaar gegroeide appels. Van
het vergroeid zijn van twee individuen .schijnen meer voorbeelden
te bestaan, doch een geval van het vereenigd zijn van drie is
volgens M a s t e r s slechts door Schlotterbec vermeld.
Waarschijnlijk in overeenstemming met de genese was de steel
plat en breed en vertoonde niet vijf maar acht tot negen vaat-
bundels van verschillende afmetingen. De samenstellende deelen
dezer merkwaardige monstruositeit waren overigens normaal ont-
wikkeld.

Prof. Hugo de Vries brengt naar aanleiding hiervan ter
sprake in hoeverre er kans zou zijn bij planten uit het zaad
van deze monstruositeit gekweekt, dezelfde abnormaliteit aan
te treffen , waarop de Heer B e ij e r i n c k van enkele zaad-
vaste monstruositeiten mededeeling doet.

Ten slotte wordt door den Heer B e ij e r i n c k een gedach-
tewisseling ingeleid over de vraag , in hoeverre , als bij zaden
liet water werd onttrokken, de ademhaling toch zou doorgaan,
en het kiemvermogen blijven. De Voorzitter merkt op, dat
misschien «onttrekken van water" betrekkelijk moet worden
opgevat, daar wellicht de zaadhuid zeer langzaam water door-
laat, en aldus de vraag ontstaat, in hoeverre en wanneer van
zaden mag gesproken worden, aan welke het water onttrokken
i«. Nadat deze opmerking door den Heer C o s t e r u s is be-
aamd, wordt zij nader toegelicht door Prof. Hugo de Vries,
welke meent, dat in zoogenaamd droge zaden het water niet
geheel is verloren gegaan en ook de ademhaling is blijven be-
staan. Dat sommige zaden eerst na jaren kiemen, meent hij
aan de nioeielijklieid te moeten toeschrijven, wiiarmer ze water

403

door hun zaadhuid opnemen ; Avordt de zaadhuid verwijderd dan
kiemen ze terstond. Bij eventueele proefnemingen omtrent de
ademhaling van droge zaden , zou 't dan ook wenschelijk zijn
ten einde het watergehalte beter te kunnen regelen, de zaden
van hun huid te berooven.

Het wetenschappelijke gedeelte der bijeenkomst hiermede af-
geloopen zijnde, is nu de vraag aan de orde, waar de volgende
wintervergadering te houden. Vooral de gemakkelijkheid, die
men in Arasterdam geniet, betrekkelijk het verkrijgen van een
geschikt lokaal en de spoedige bereikbaarheid van deze stad
voor het meerendeel der leden, doen deze zelfde plaats bij groote
meerderheid van stemmen weer aanwijzen als het vereenigings-
punt voor de eerstvolgende winterbijeenkomst.

Hierna sluit de Voorzitter de vergadering.

Namens de Vereeniging ,

De waarn. Secretrris .
E. GILTAY.

KORTE BOTANISCHE AANTEEKENINGEN.

DOOR

Dr. M. TREUB.

{Plaaf I.)

T.

ABNORMAM. GEZWOLLEN OVARIKN VAN LII'ARIS LATIFOLIA Lindl.

Bij gelegenheid van een tocht ondernomen van uit Tjibodas
(een bergtuin welke eene succursale van 's lands Plantentuin
te Buitenzorg uitmaakt) naar de watervallen van Tjebeureon,
vond ik , in het oorspronkelijke woud tegen de berghelling van
den Gedeh , vrij veel exemplaren van L i p a r i s 1 a t i f o 1 i a ,
welke eene terstond in het oog vallende bijzonderheid vertoon-
de. Aan het meerendee! der bloemtrossen welke ik zag was ,
namelijk , slechts ongeveer de helft der bloemen op de gewone
wijze geopend (fig. 1). Bij de andere bloemen dier trossen waren
de bloembladen nog aan elkaar gesloten doch de o v a r i ë n
sterk gezwollen, geheel op dezelfde wijze als na de
bestuiving. Het scheen dan ook dat men met een zonderling
geval van cleistogamie te doen had.

Toen ik later in de gelegenheid was de medegebrachte
bloemen nauwkeuriger te bestudeeren , bleek het dat er van
cleistogamie geen sprake was. De zwelling was het gevolg der
tegenwoordigheid van kleine larven (1.1. fig. 9) in hetovarium.

405

Reeds onder zeer jonge bloemknoppen waren de aangetaste van
de normale te onderscheiden. Bij de eerste was het gesloten
geheel der bloembladen iets grooter; maar vooral kenmerkten
zij zich door de terstond beginnende zwelling van het ovariuni
(fig. 3). Hoe aanzienlijk die zwelling is blijkt reeds uit de
vergelijking der figuren 3 en 4 met fig. 2, allen even sterk
(2 maal) vergroot. Figuur 2 stelt voor, een bloemsteel met
gynostemium eener goed geopende bloem. Het nauw merkbare
ovarium op den top van den bloemsteel, is met ov. aan-
geduid. De beide andere figuren stellen knoppen voor met
abnormaal gezwollen ovariën; naar de natuur geteekend.

Aan een der bloemtrossen vond ik één normaal , dat is dus
dus door bestuiving, gezwollen ovarium. Eene horizontale
snede er van is in fig. 5 voorgesteld. Ter vergelijking heb ik
er op denzelfde schaal, naast geteekend: 1". eene doorsnede
door een abnormaal gezwollen vruchtbeginsel van dezelfde
grootte (fig. 6) ; 2" eene horizontale snede door het ovarium
eener geopende , onbestoven , bloem (fig. 7). Men ziet dat de
verschillen tusschen de figuren 5 en 6 zeer gering zijn : bij
abnormale zwelling schijnen de segmenten van het vrucht-
beginsel iets minder uit te puillen (fig. 6).

Doch niet alleen wat den vorm betreft doet de opzetting
door larven veroorzaakt, geheel denken aan die welke normaal
door bestuiving wordt te weeg gebracht: ook ten aanzien der
vergrooting van de vaatbundels , en vooral , der aanzameling
van voedende stoffen in het ovarium, is dit hel geval. In de
placentae en om de vaatbundels verzamelt zich in de cellen
eene groote hoeveelheid amylum. Op de doorsnede door een
ouder abnormaal gezwollen ovarium , in fig. 8 , slechts 4
maal vergroot, voorgesteld zijn de amylum houdende plekken
met zwarte stippen aangeduid. Geheel op dezelfde plaatsen
komen, bij normaal gezwollen ovariën van vele orchideën,
aanzamelingen van amylum voor; voor verscheidene gevallen
werd dit vroeger door mij aangetoond i).

') ]M. T r e u b , Notes sur Tembryogénie de quelques orchidées, Am-
sterdam 1879.

400

Ter loops zij opgemerkt dat er tuch een klein verschil merk-
baar was, tusschen de chemische processen in de normaal en
in de abnormaal gezwollen ovariën van Li paris; dit ver-
schil openbaarde zich daarin , dat bij de laatsten het aantal
raphiden-cellen in het oogloopend geringer was, dan in het
bestoven ovarium.

Een tweede verschil, van geheel anderen aard, is van meer
beteekenis. In het bestoven ovarium brengen de placentae
lange en smalle slippen voort (fig. il): bij abnormale zwelling
ontstaan er ook wel slippen aan de placentae. doch deze zijn
vrij kort en dik (fig. 9, 10). In het laatste geval vond ik
nergens ovuli.

De larven waren gehecht tegen de placentae (1.1. fig. 9),
doch zeer los; kwetsingen van het weefsel, door bruin worden
gekenmerkt, heb ik niet waargenomen. Worden de larven grooter,
dan zullen zij het weefsel wel, duidelijk zichtbaar, vernietigen:
de oudste stadiën van abnormaal gezwollen ovariën, had ik
echter niet ter mijner beschikking.

Al moet men in het algemeen zeer voorzichtig zijn, met
het verklaren der n o r m a 1 e verschijnselen uit den loop der
abnormale gevallen, zoo werpt toch het door mij beschre-
ven geval misschien eenig licht over de eigenschap der Orchi-
deën (vooral der tropische), om eerst na de bestuiving hunne
ovariën te laten aanzwellen.

De aanleiding tot die zwelling schijnt niet in eene speci-
fische werking der pollenbuizen als zoodanig, te liggen, doch
veeleer in het opnemen van voedsel door die buizen. Men
zoude dus slechts te doen hebben met een bijzonder geval van
den algemeenen regel: voedseltoevoer naar de plaats van ver-
bruik ; voedseltoevoer welke op hare beurt weder ontwikkeling
en differentieering van het weefsel mogelijk maakt , daar de
hoeveelheid toegevoerd voedsel grooter is dan die welke
terstond wordt verbruikt i). Dat de stuifmeelbuizen der Orchi-

1) Ook in andere gevallen bepaalt, in de plant, de plaats van voed-
selverbruik wel de richting, doch niet direct de hoeveelheid van
voedseltoevoer.

407

deën, welke spoedig in het ovariuni dringen, inderdaad vrij
veel voedende stoffen gedurende hare verlenging opnemen, heb
ik vroeger herhaaldelijk kunnen waarnemen; zoo vond ik, in
de bundels (p.p. fig. 11) welke die buizen, ter weerszijde ven
elk der placentae, vormen, dikwijls veel druivensuiker en som-
tijds vet.

Of voor het ontstaan der ovuli, bij de tropische Orchideën,
de stuifmeelbuizen als speciale prikkels werken, of dat ook de
ovuli ten gevolge eener abnormale zwelling zouden kunnen
ontstaan, is moeielijk uit te maken, Uat zij in het hier beschre-
ven geval niet ontstonden , bewijst niet veel , daar de larven
juist daar het voedsel wegnamen waar die ovuli gevormd
hadden moeten worden.

Men zoude dus kunnen zeggen , dat de zwelling van het
Orchideën-ovarium na de bestuiving vermoedelijk gemakkelijk
te verklaren is , en dat zij in elk geval , veel minder merk-
waardig is dan het feit, dat bij het meerendeel der Orchideën
het ovarium niet zwelt en de ovuli niet gevormd worden,
t ij d e n s de ontwikkeling van de bloera.

II.

NOSTOC-KOLONIES IN GUNNERA MACROPHYYLLA BI.

In de laatste jaren zijn verscheidene gevallen ontdekt van
het voorkomen van parasietische algen in hoogere planten. Op-
merkelijk is vooral de tegenwoordigheid van N o s t o c-k o 1 o n i es
in verschillende soorten A z o 1 1 a en G u n n e r a.

Volgens S t r a s b u r g e r komt dezelfde N o s t o c-v o r m in alle
soorten van Azolla voor, onverschillig of zij Noord-Amerika,
Zuid-Amerika, Australië, Afrika of Indie bewonen.

R e i n k e heeft groepen van N o s t o c gevonden in G u n n e r a
c h i 1 e n s i s (G. s c a b r a) , G. P e r p e n s u m , G. m a g e 1 1 a.
nica en G. raonoica, en Kanitz zag ze bij G. man i-

408

cata ^). Het scheen steeds dezelfde Nostoc te zijn (Nostoc
Gunnerae Rke) welke in deze vijf soorten voorkomt, hoewel
zij Afrika, Nieuw-Zeeland of Zuid-Amerika tot woonplaats heb-
ben. Met het oog op hetgeen voor de A z o 1 1 a-soorten bekend
is geworden , was het waarschijnlijk dat ook de niet onder-
zochte G u n n e r a-soorten evenzeer Nostoc zouden herbergen.

Voor de soort welke de bei'gen van den indischen archipel
bewoont, Gunnera macrophylla BL, bleek dit ook inder-
daad het geval te zijn. Bij planten welke ik zelf verzamelde
zag ik terstond op de doorsnede de zeer kenbare groene vlek-
ken. Toen ik de medegebrachte rhizomen te Buitenzorg
nader kon onderzoeken, waren zij niet meer in zeer goeden
staat: het scheen mij echter dat de Algen overeenkwamen
met de, door Rein k e afgebeelde «Nostoc Gunnerae".

Bij G. chilensis heeft Rein k e gevonden, dat de alg in
de jonge stengeldeeien dringt door de naar buiten geopende
slijmkanalen , welke later weer dicht gaan waardoor dus de
binnengeslopen alg wordt opengesloten. De plaats waar ik de
Nos toe-kolonies bij Gunnera macrophylla vond, maakte
eene zelfde wijze van binnendringen zeer waarschijnlijk, het ma-
teriaal liet echter hieromtrent geen nauwkeurig onderzoek toe.

Deze weinige woorden mogen dienen tot uitbreiding onzer
kennis dier zonderlinge combinaties van Nostoc en Gunnera-
soorten. Hoe het komt dat zich die combinaties overal voor-
doen , onafhankelijk van soort en groeiplaats, weet ik voor
's hands, evenmin als anderen, te verklaren.

Buitenzorg, 17 April 1881.

•) R e i n k e, Unters. neb. die M o r p h o 1. der Vegetationsorg.
V. Gunnera, in Morphol. Abhdl. Leipzig 1873.

VERKLARING DER FIGUREN OP PLAAT I.

Allen hebben betrekking op Li paris latifolia Lindl.

F i g. 1. Geopende bloem. Vergr, 1 y^ raaal.

F i g. 2. Bloeinsteel en gynosteniium (uit een goed geopende
bloem) ov. begin ovarium. Vergr. 2 raaal

Fig. 3, 4. Knoppen met abnormaal gezwollen ovariën. Vergr.
2 maal.

F i g. 5. Horizontale snede door een normaal gezwollen ova-
rium (na de bevruchting). Vergr. 5 maai.

Fig. 6. Horizontale snede door een jong abnormaal gezwollen
ovarium. Vergr. 5 maal.

Fig. 7. Horizontale snede door het ovarium eener geopende
bloem. Vergr. 5 maal.

Fig. 8. Horizontale snede door een ouder abnormaal ge-
zwollen ovarium. Vergr. 4 maal.

Fig. 9, 10. Deelen van placentae, uit horizontale sneden
van abnormaal gezwollen ovariën (in fig. 9, placenta in haar
geheel; 1.1. larven). Vergr. 12 maal.

Fig. 11. Placenta op horizontale doorsnede, uit een normaal
gezwollen (bevrucht) ovarium. Vergr. 12 maal.

VERSLAG

VAN DE VIER EN DERTIGSTE JAARVERGADERING

DElt

NEDERLANDSCHE BOTANISCHE VEREENIGING.

Gehouden te Heerenveen den 3l)en JuU 1881.

Tegenwoordig zijn de Heeren : Dr. W. F. R. S u r i n g a r
(Conservator herbarii), H. J. Kok Ankersmit, Dr. J. G. Bc er-
la g e, J. J. B r u i n s m a, F. W. van Eeden, E. Giltay,
T. T. Hinxt, Dr. C. M. van der San de La cos te, K. Bis-
schop van Tuinen en Th. H. A. J. A b e 1 e v e n (Se-
cretaris).

Bij afwezigheid van den Voorzitter wordt de vergadering te
half elf ure door Prof. W. F. R. S u r i n g a r geopend . die
den Heer Bruinsma uitnoodigt de verdere leiding der werk-
zaamheden wel op zich te willen nemen.

De Heer B r u i n s ni a , die voor het eerst , sedert zijn lid-
maatschap, op eene vergadering der Vereeniging tegenwoordig
is, heeft hiertegen nog al bezwaar, en verzoekt den Heer Su r in-
ga r het praesidium te willen blijven bekleeden.

De Secretaris geeft kennis, dat hij heden eene missive ont-

411

vangen heeft van den Heer Dr. C. A. J. A. Oude m a n s ,
waarin hij kennis geeft, tot zijn spijt, de vergadering niet te
kunnen bijwonen, en tevens verzoekt, dat het praesidium der
Vereeniging op een ander worde overgedragen.

Tot de benoeming van een Voorzitter overgaande , wordt
hiertoe met aigemeene stemmen gekozen , de Heer Dr. W. F.
R. Sur inga r; genoemde heer neemt met de gedane keuze
genoegen.

Voor de alsnu opengevallen betrekking van Conservator hei'-
barii en bibliothecaris wordt benoemd de Heer Dr. J. G.B oer-
la ge, die zich insgelijks deze keuze laat welgevallen.

De notulen van het verhandelde in de 33e Jaarvergadering
den 24en Juli 1880 te Leiden, en van de Wintervergadering den
22en Januari 1881 te Arasterdam gehouden, worden gelezen en
goedgekeurd.

De Secretaris geeft kennis, dat brieven van verontschuldiging
over het niet bijwonen der vergadering zijn ontvangen van de
Heeren Dr. H. F. J o n k m a n , H. J. C a 1 k o e n en Dr. H.
M. de Wit Hamer;

»dat na de laatste Jaarvergadering nog als honoraire leden
zijn aangenomen :

De Heeren Joh. Co m mei ij n Jun. te Heemstede , en Mr. A.
van N a a m e n van E e m nes te Zwolle ;

))dat als gewoon lid der Vereeniging heeft bedankt, de Heer
Dr. S. P. Kros te Zwolle, als honorair lid de Heer Jonki".
Mr. de Jonge van Ellemeette Oost-Kapelle , en dat
door overlijden aan de Vereeniging is ontvallen het correspon-
deerend lid Dr. L. R a b e n h o r s t , te Dresden ;

))dat de in de vorige vergadering benoemde gewone en
honoraire leden zich de op hen gevallen keuzen hebben
doen welgevallen, zoodat het aantal leden thans is als volgt:

GEWONE LEDEN:

Th. H. A. J. Abeleven, te Nijmegen (1849);
H. J. Kok Ankersmit, te Apeldoorn (1872);

412

Dr. E. B. Asscher, te Amsterdam (1846):

N. J. A. Bakker, te Apeldoorn (1878):

Dr. M. W. Beijerinck , te Wageningen (1874);

Dr. P. de Boer, te Groningen (1872);

Dr. J. G. Boerlage, te Leiden (1875);

J. J. Bruinsma, te Leeuwarden (1871):

A. J. de Briiijn , te 's Gravenhage (1845):

Mr. L. H. Biise, te Renkum (1845);

H. J. Calkoen Az. , te Sloterdijk (1878):

Dr. J. C. Costeriis, te Amsterdam (1875);

F. W. van Eeden , te Haarlem (1871):
Dr. J. Everwijn, te Noordwijk (1847);
E. Giltay, te Leiden (1880):

Dr. H. van Hall, te Paterwolde (1856);

A. W. Hartman, te Utrecht (1849):

L. J. van der Harst, te Utrecht (1875);

Dr. M. Hesselink , te Glimmen (1875):

T. T. Hinxt, te Leeuwarden (1871):

Dr. H. F. Jonkman, te Utrecht (1878):

Dr. P. W. Korthals, te Haarlem (1846):

D. Lako, te Apeldoorn (1878):

Dr. J. F. A. Meilink, te Assen (1878):

Dr. J. W. Moll, te Utrecht (1877):

Dr. C. A. J. A. Oudemans , te Amsterdam (1845);

G. Post, te Tiel (1871);

Dr. L. Posthumus, te Dordrecht (1875):

Dr. N. W. P. Kauwenhoff, te Utrecht (1871):

Dr. J. G. H. Rombouts. te Groesbeek (1840):

J. M. Ruijs, te Amsterdam (1878):

Dr. C. M. van der Sande Lacoste , te Amsterdam (1845);

Dr. W. F. R. Suringar, te Leiden (1851):

W. G. Top Jz., te Kampen (1846):

Dr. M. Treub, te Buitenzorg (1873):

K. Bisschop van Tuinen, te Zwolle (1873);

L. J. van der Veen, te Utrecht (1880):

Dr. Hugo de Vries, te Arasterdam (1871):

A. Walraven, te Nieuw- en St. Joosland (1853),

413

Dr. H. Boursse Wils, te Leiden (1845);
Dr. H. M. de Wit Hamer, te Deltt (1871).

HONORAIRE LEDEN:

Mr. R. T. Bijleveld, te 's Gravenhage (1875);
Joh. Cornmelijn Juii., te Heemstede (188(1);
C. A. A. Dudok de Wit, te Amsterdam (1877);
G. Fontein, te Arnhem (1880);
Mr. O. J. van der Haer, te Arnhem (1880):
Mr. J. Kneppelhout, te Oosterbeek (1864);
Mr. A. van Naamen van Eemnes , te Zwolle (1880).
C. J. van Oudermeulen, te Wassenaar (1877);
Dr. W. Pleyte, te Leiden (1871);

Mr. L. A. J. W. Baron Sloet van de Beele, te Arnhem (1880) ;
Jonkhr. Mr. G. F. van Tets, te Haarlem (1878);
Jonkhr. Mr. C. J. A. den Tex , te Amsterdam (1878);
J. A. Willink Wszn., te Amsterdam (1871);
Mr. D. Visser van Hazerswoude , te Arasterdam (1875);
O. W. Baron van Wassenaar van Catwijck , te 's Graven-
hage (1875);
J. J. Duivené de Wit, te Velp (1880).

DONATEURS :

Directeuren van Teyler's Stichting te Haarlem.

CORRESPONDEERENDE LEDEN :

C. Babington , te Cambridge (1851);
Dr. M. Bach, te Boppard a/d Rijn (1873);
Dr. A. de Bary , te Straatsburg (1871);
Dr. Fr. Buchenau , te Bremen (1871);
Dr. Alph. de Candolle , te Genève (1871);
Dr. F. Crépin, te Brussel (1871);
W. Darlington, te West-Chester (1851);
Dr. J. Decaisne, te Parijs (1873);

414

Asa Gray, te Cambridge (1851):

Dr. Jos. D. Hooker, te Kew bij Londen (1873);

A. Ie Jolis, te Cherbourg (1856);

Dr. Aug. Kanitz, te Klausenburg (Hongarije) (1872):

Dr. C. T. Kützing, te Nordhausen (1850);

J. Lange, te Kopenhagen (1859);

W. Sonder, te Hamburg (1859);

J. Ritter von Schöckinger Nenenberg, te Weenen (1802)

H. Vandenborn, te St. Trond (1873);

E. Wenck, te Zeist (1847).

Uit de volgens art. 5 en 9 der Statuten opgemaakte lijst
van Candidaten voor het lidmaatschap der Vereeniging, worden
met algemeene stemmen gekozen ,
tot gewone leden:

De Heer L F. van Be m mei en, Phil. nat. Cand. te
Leiden ;
» H. W. G r o 1 1 , te Haarlem , en

» G. A. F. M o 1 e n g r a a f f , Phil. nat. Cand. te

Leiden;
tot h o n o r a i 1' e leden:

De Heer Mr. J. B i e r u m a O o s t i n g , te Oranjestein bij

Heerenveen ;

» Dr. M. A. B r a n t s, te Wildenborch bij Lochem ;

» Jonkhr. Mr. C. van E ij s i n g a , te Leeuwarden ;

» Mr. H. W. d e B 1 o c q V a n S c h e 1 1 i n g a , te

Heerenveen , en
» L R. Wüste, te Velzen;

terwijl volgens ait. 12 der Statuten tot corr espon d ee-
rend 1 i d wordt benoemd :

De Heer Dr. H. Baillon, Hoogleeraar in de Plantkunde en
Directeur van den Jardin botanique de la faculté de raódicine
te Parijs.

Den Secretaris wordt verzocht genoemde Heeren van deze be-
noeming kennis te geven.

Uit het volgens art. 24 der Statuten door den Conservator

herbarii, Prof. W. ¥. R. S u r i n g a r, uitgebracht verslag blijkt :

»dat door den Heer F. W. van Ede n ingezonden waren

eenige planten uit de omstreken van Haarlem en door Prof.

S u I' i n g a r eenige nit de omstreken van Leiden :

))dat Dr. B o e r I a g e Conservator aan 's Rijks Herbarium ,
voorloopig geassisteerd heeft in de conservatie van het Herba-
rium der Vereeniging, en

dat gedurende het Vereenigingsjaar 1880/81 de volgende ge-
schenken voor de bibliotheek zijn ontvangen:
1 ". van de K ö n i g 1 i c h e P s y s i k a 1 i s c h-O e k o n o m i-
s c h e G e s e 1 1 s c h a f t z u K ö n i g s b e r 2: :

Schriften -18 Jahrg. 2 Abth. — 21 Jahrg. 1 Abth.
2". van het Natu r w i s s e n s c h a ft 1 i c h e V e r e i n v o n
H a m b u r g — A 1 t o n a :

Abliandlungen Band VII, 1 Abth.
Verhandlungen , neue Folge IV.
3". van de K s I. L e o p. C a r o 1, De u t s c h en Ac a d e-
m ie de i' N a t u r f o r s c h e r :

Nova Acta. Band XL . N". 1—3, 5 und 7.
4". van het N a t u r h i s t o r i s c h e V e r e i n der p r e u s-
s i s c h e n R h e i n 1 a n d e und W e s t f a 1 e n s :
Verhandlungen .Tahrg. VI, 2 Halfte und Jahrg. VII,
1 Halfte.
5". van de S c h \v e i z e r i s c h e N a t u r f o r s c h e n d e n
G e s e I 1 s c h a f t :

Jahres-Bericht 1877 — 1878 un<l 1878—1879.
6". van het N a t u r w i s s e n s c h a f t I i c h e V e r e i n z u
B r e m e n :

Abhandlungen Band VI, Heft 2 und 3.
7". van de Schlesische Gesel I schaft für Vaterlan-
d i s c h e C u I t u r :
Jahres-Bericht 1879.
8°. van de Smithsonian Institution Washington:

Anual Report 1878.
9". van de G e w e r b e s c h u 1 e z u B i s t r i t z in S i e-

b e n b u r g e n :
Ned. Kruidk. Archief, ill. 28

410

Jahresbericht N^. VI.
10''. van de Société d'E t u d e des Sciences natu-
relles de Béziers:

Bulletin 1—3, 1876—1878.
11'^. van de Société Royale de Botanique deBel-
g i q u e :

Bulletin tom XIX, Fase. 1 et 2.
1 2". van de Société Linnéenne de Bordeaux:

Actes vol. IV, livr. H. Procès-Verbaux 1879.
1 3". van de Société nationale des Sciences na-
turelles et niathématiques de Chei'bourg:

Tom. XXII (3e Serie Tom. II).
1 4". van S o c i e t a s pro Fauna et Flora F e n n i c a :

Meddelanden. Haftet 1 — 5.

Acta vol. I.

Notiser XIII.
1 5 ''. van de V i d e n s k a b s-S e 1 s k a b e t i K j o b e n li a v e :

J. de Lange, Diagnoses plantarum peninsuiae bericae.
16". van den Heer E. Morren:

Correspondance botanique. Edition VIII.
17". van den Hoogleeraar A. Kanitz:

Piantae Romaniae, pars II.

Haynaldia.

Növénytani , Lapak IV.
18". van de H o 1 1 a n d s c h e M a a t s c h a p p ij der We-
tenschappen te Haarlem:

Archives Néerlandaises, Tom. XV, Livr. 3 — 5.
1 9". van het Provinciaal U t r e c h t s c h Genoot-
schap van Kunsten en W e t e n s c li a p pen:

Het Klooster te Windesheim.

Naamlijst der Leden.

Registers.

Verslag 1879—80.

Daniels. Het leven en de verdiensten van P. Camper.
20". van het Z e e u w s c h G e n o o t s c h a p d ei' W e t e n-
schappen:

Archief.

• 417

21 ". van de K o n i n k 1 ij k e Natuurkundige V e r-
e e n i g i n g in N e d .-I n d i ë :

Natuurkundig Tijdschi-ift , 7e Serie, deel IX.
22°. van het Ministerie van B i n n e n I a n d s c h e
Zaken:

Verslag van den Landbouw over 1878.
23". van de N e d e r 1 a n d s c h e b o t a n i s c h e V e r e e-
n i g i n g :

Kruidkundig Archief, 3e Deel, 3e Stuk.
24". van de N e d e r 1 a n d s c li e M a a t s c li a p p ij ter
bevordering der P h a r m a c i e :
Rapport over verdacht Steranys.
25". van den Heer J. J. Bruins m a :

Iets over de Ceylonsche koffijbladziekte op Java,
26". van Prof. Dr. F r a n z B u c h e n a u :

Flora der Ostfriesischen Insein. 1881.
27". van de Landbouwschool te Wageningen :
Programma van het Onderwijs 1879/80.

Door den Secretaris-Penningmeester Th. H. A. J. A be 1 e ven
wordt volgens art. 29 der Statuten Rekening en Verantwoording
gedaan over het Vereenigingsjaar 1880/81. Die rekening wordt
goedgekeurd en hij des wegens ontlast.

Wordt besproken het van vroeger aanhangige voorstel om de
zomervergadering altijd te Leiden en de wintervergadering te
Amsterdam te houden. De Voorzitter merkt op, dat alsdan de
excursiën na de vergadering in den regel zouden vervallen, zoo-
dat met het oog hierop wenschelijk zou zijn , de zaak om te
keeren, en de wintervergaderingen in Leiden, daarentegen de
zomervergaderingen altijd op eene andere plaats te houden, die
tot het maken van eene excursie gelegenheid aanbiedt. Dit
laatsle denkbeeld vindt algemeenen bijval; wat het eerste be-
treft, verklaren de leden zich voor de wenschelijkheid om de
wintervergadering om het andere jaar te Amsterdam en te
Leiden te houden. Intusschen wordt besloten die zaak nader
te bespreken in de aanstaande wintervergadering; en eerst

418

daarna de tot een zoodanige verandering noodige wijzigingen
in de Statuten aan de orde te stellen.

Verder werd nog besloten om de bibliotheek van de Vereeni-
ging in te schikken bij de op het Rijks Herbarium aanwezige
boekwerken , om het gebruik gemakkelijker te maken , doch
zoodanig, dat de boeken der Vereeniging met een bijzonder
kenteeken zullen voorzien worden.

In verband hiermede wordt aan den Conservator Herbarii en
bibliothecaris Dr. J. G. Boer la ge opgedragen een Catalogus
van de bibliotheek op te maken, die in het Kruidk. Archief zal
opgenomen worden, terwijl hem tevens een crediet van ± ƒ 30. — ■
verleend wordt om in het noodige bindwerk te voorzien.

Door den Heer J. J. B r u i n s m a werden eenige mededee-
lingen gedaan over Puccinea Mal vacear u m en Elodea
c a n a d e n s i s en sprak hij verder over de koffieziekte en over
I 1 1 i c i u m a n i s a t u m en r e 1 i g i o s u m.

o

De Heer H i n x t deed eenige mededeelingen over planten
door hem in de omstreken van Leeuwarden waargenomen, ter-
wijl de Heer Bisschop van Tuinen ter tafel bracht exem-
plaren van N a s t u r t i u m s y 1 v e s t r e met gallen op de
bloemsteieu, waaruit weder volkomen bloemen ontwikkeld waren.

De Heer Kok A n k e r s m i t deed rondgaan verdubbelde
bladen van R h e u m r a p o n t i c u m , bladen van boerenkool
met knopvorming, die door uitzaaiing weder voortgebracht wor-
den en eene vergroening van Dianthus barbatus.

Verder werden nog de volgende, door hem gevonden, planten
ter tafel gebracht :
Ai ra uliginosa Whe. , te Stroe.
A g r i m o n i a o d o r a t a Ait. , op den Wildenborgh.
Carurn Carvi L. (?) , bij Zutfen.
C a m p a n u 1 a p e r s i c i f o 1 i a L. , op het Loo.
C i r s i u m a n g 1 i c u m Lam. , op den Wildenborgh.
F r a g a r i a e 1 a t i o r Ehrh. , te Vene.

41!)

Hieracium ??, te Beek.

Juncus Tenageia Ehrh., op den kanaaldijk te Apeldoorn.

» a 1 p i n u s Vill. , te "Stroe.

L i n a r i a minor Lesf. , var. p r a e t e r ni i s s a Del. , als

opslag onder Daucus Ca rota te Apeldoorn.
Monotropa hypopitys i. , oc. glabra te Apeldoorn.
R h a m n u s C a t h a r t i c a L., op den Wildenbosch.
Silene d i c h o t o m a Ehrh. , te 's Hertogenbosch.

» inflata Sm., op den kanaaldijk te Apeldoorn.

Silans praten sis Bess. , op uiterwaarden bij Zutfen.
S c 1 e r a n t 11 u s p e r e n n i s Z. , te Apeldoorn.
S p e r g u 1 a M o r i s o n i i Boreau , te Apeldoorn.
Trigonella ornithopodioides DC. , te Oostkapelle.
U t r i c n 1 a r i a v u 1 g a r i s Z. , te Nijbroek.
Veronica prostrata Z. , te Wapenvelde.
L y c o p o d i u m c o m p 1 a n a t u m L. , te Hoenderloo.
B o t r y c h i u m L u n a r i a Swartz. , te Wapenvelde.
P o 1 y p o d i u rn l) r y o p t e r i s Z. , te Vene , en
A n t h e r i c u m L i 1 i a g o Z. , fip de heide tusscben het

Aardhuis en Meerveid bij Apeldoorn, door den Heer J. B.

H u g e n h o I t z ontdekt.

Door den Heer F. W. van Eed en werd medegedeeld, dat
door den Heer Groll in menigte o|) Texel was ontdekt Nar-
cissus poeticus, d;it Y e r b a s c u m L y c h n i t i s
in de omstreken van Haaiieni door opgroeiend hakhout ver-
dwenen is , en dat S a r o t h a m n u s v n I g a r i s in de om-
streken van Haarlem en op vele plaatsen in Gelderland in den
afgeloopen winter doodgevoren was. — Verder geeft hij van de
volgende planten als nieuwe groeiplaatsen op:
A d o X a M o s e h a t e 1 1 i n a Z. , Paviljoentuin in den Haar-
lemmerhout.
C h e i r a n t h u s C h e i r i Z., op de groote Kerk te Haarlem.
E n d y m i o n n u t a n s Dum. , in menigte op Rooswijk bij

Velsen.
Medicago sativa L., bij Brederode.
Virburnum Lantana L. , op Jachtlust te Velsen,

420

G e a s t e r t r i p 1 e X . , in den Haarlemmerhout,

en door den Heer G r o I I :
Narcissus poëticus L. , in menigte op Texel.

Prof. S u r i n g a r brengt eenige planten ter tafel , die ge-
deeltelijk nieuwe groeiplanten voor de Flora van Leiden verte-
genwoordigen , als :

Cory dalis c 1 a v icu 1 ata, D.C. in de gelieele streek tussc.hen
Pietgijsenbrug en Lisse : Carum Carvi X. bij Velzeiend; A s-
p e r u g o p r o c u ra b e n s L. in den Ruigenhoek , T r i f o 1 i u m
f i 1 i f o r m e L. bij Hillegom ; R a n u n c u 1 u s P h i 1 o n o t i s
Retz. bij Velzen; Orobanche coerulea Ft7/. bij Wassenaar;
en eene Crepissoort bij IJmuiden. Verder bespreekt bij een
paar monstrositeiten van Lychnis diuraa Sibth. in het wild
waargenomen, een geval van vergroening, en een van splitsing der
bloembladen, de laatste reeds beschreven door Linnaeus. Ver-
der zegt hij een afdruk toe van eene verhandeling over stasia-
st i s c h e d i m e r i e bij C y p r i )) e d i u ra v e n u s t u m Wallr. ,
die in de werken van de Academie van Wetenschappen te Am-
sterdam zal worden uitgegeven.

Nadat besloten was, dat de plaats voor de volgende verga-
dering in de wintervergadering zoude bepaald, en den volgenden
dag eene excursie zou gehouden worden te Wolvega, Terissert,
Mildam en Heerenveen , werd de vergadering gesloten.

Namens de Vereeniging ,

De Secretaris ,
Th. H. A. J ABELEVEN.

Bijlage tot de 34e Jaarvergadering der Nederl. Bot. Fereenigivg.

PHANEROGAMEN en CRYPTOGAMEN

ivaargenomeii te Wolvegu , Sc heen e . Terissert , Mildum , Knijpe en Heeren-
veen . den 31 en Juli 1 881 ,

DOOR

H. J. KOK ANKERSMIT, Dr J. G. BOERLAGE,

F. W. VAN EEDEN, E GILTAY, T. T. HINXT , Dr. C. M.

VAN DER SANDE LACOSTB, Dr. W. F. R. SURINGAR

en Th. H. A. J. ABELEVEN.

S.

VT.

Thalictnini flavimi L. T. ')
Raiuinculus Lingua L. VT.

Flanimula L. WT.

auricomns L.

acris L. T.

repens L. W.

sceleratus L. T.
Caltha palustris L. VT.
Nympliaea alba L. S., T.
Niiphar luteiim Smith. S., T.
Corydalis claviculata DC. WT.
Nasturtium amphibiuni Br. WT.
Barbarea vulgaris R. Br. VT.
Sisymbriiim nfficinale Scop. KH.
S. pannonicum Jacq. Station Hee-
renveen.
Thiaspi arvense L. H.

Teesdalia nudicaiilis B. Br. WT.
Capsella bursa pastoi'is Mönch. H.
Ra|ihanus Raphanistruni L. WT., M.
Viola canina L. VT.
» tricolor L. x. WT.
)) » L. l. WT.

Saponaria officinalis L. M.
Lychnis Flos cuculi L. S., T.

» vespertina Sibth. M.
Sagina procumbens L. M.

» nodosa E. Meijer. VT.
Spergula arvensi.s L. W., WT.
Moehringia trinervia Clairv. WT.
Stellaria media Fill. M., KH.

» Holostea L. WT.

» Dilleniana Mönch. WT.

» graminea L. W^T.

1) H. z= Heerenveen, W. = Wolvega, WT. .=: Wclvega naar Terissert, S. =
Schcene, T. = Terissert, VT. rr Veen te Terissert, NI. = .Mildam, KH. Knijpe
naar Heerenveen.

4 2 '2

Malacliiuni aquaticura Fr. W.
Cerastium glorneratuni Thnitl. S.

» triviale Lk. W., KH.

Linum catarcticum L. T.
Radiola Linoïdes Gm. T.
Malva vulgaris Fr. VT.
Hypericuin perforaturn L. \VT.

» tetrapterimi Jr. AV., >VT.

Geranium pusillum L. W.
» dissectum L. W.

Erodium Cicutariuin Her. WT.
Oxalis stricta i. M.
Rhamnus Frangiila Z/. W.
Sarothamnus vulgaris Wimm. M.
Genista Anglica L. VT.
Trifolium pratense L. WT.

» repens i. WT., KH.

» procumbens L. p. mi-

nus. W.
Lotus corniculatus L. WT.

)) uliginosus Schk. WT. , KH.
Ornithopus perpusiihis L. W.
Vicia Cracca L. W., KH.

» sativa L. M.
Prunus spinosa L. S.

» Padus Z. WT., S.
Spiraea Uimaria L. IS., T.
Geum urbanuin L. AV.
Kubus Idaeus L. WT.
Fragaria vesca L. WT.
Coniarum palustre L. W., T.
Potentilla anserina L. T., KH.

» procutnbens Siöth. W., WT.
Potentilla Tormentilla Sibth. WT.
Rosa canina X. WT.
Sorbus aucuparia Gartn. WT.
Epilobium angustifolium L. WT.

» parvinoriiin Schreb. W.

» palustre L. T.

I) roseum Sckreh. KH.

Callitriche s/jec. WT.
Ly til rum Salicaria L. W., KH.
Sedum purpurascens Koch. S-, T., M.

» acre Z, W.
Ribes nigrum L. M.

Hydrocotyle vulgaris L. WT.
Cicuta virosa Z. S., WT., T.. KH.
Siuni latifulium Z. T., KH.
Oenantlie Phellandrium Lam. W.,T.,

KH.
Aethusa Cynapium Z. M.
Angelica sylvestris L. W.
Thysselinum palustre Hoffm. W.
Torilis Anthriscus Gin. WT.
Anthriscus vulgaris P. W.
Sanibucus nigra Z. T.
Lonicera Periclymenum L. WT.
Sherardia arvensis Z. Ubi ?
Galiuni Ajiarine Z. W.

» ulig. of palustre WT.

» palustre Z. T., VT., KH.

f> sylvatiium Z. W. ?

» elatum T.

» saxatile M.
Valeriana officinalis Z. W., KH.

» dioica Z. VT.

Succisa pratensis Mönch. T.
Eupatorium Cannabinum Z. T.
Bidens tripartita Z. WT., KH.

» cernua Z. S., T.
Gnaphalium sylvaticuni Z. M.
Tanacetum vulgare L. W., WT.
Achiilea ptarmica Z. WT., T., KH.

» Millefolium Z. M.
Chrysantliemum inodniuni Z. T.
Arnica montana Z. VT.
Senecio sylvaticus Z. W., WT.

» aquaticus Z. VT.
Cirsium lanceolatum Scop. AV., M.

» palustre Scop. AV.

» Anglicum Scop. A'T.

^) arvense Scop. S., T.
Lappa minor DC. VT.
Centaurea Jacea L. S., T.
Lapsana communis Z. AA'.
Thrincia hirta Both. T.
Leontodon autumnalis Z, W^, AVT.,

KH.
Hypocboeris radicata Z. AA'T.
Taraxacum officinale Wigg. VT.

/.28

Sonchus asper Vill. T., VT.

» arvensis L. T.
Hierticium Pilosella L. WT.

» tridentatuni Fries. WT.

» urnbellatum L. WT.

Jasione montana Z,. WT.
Canipamila rntundifolia L. M.
Vacciniiiia Myrtillus /.. WT.

» Vitis idaea L. WT.

Ca 11 una vul garis Salisö. WT.
Erica Tetralix L. WT.
Menyanthes trifoliata L. VT.
Limnanthenuim Nyniphuïdes L. T.
Gentiana Pneunionanthe L. VT.
Sympliytum officinale L. S., T.
Myosotis palustris With. S., T.

» caespitdsa Schtz. T., KH.

>) intermedia Lk. W.
Solarium nigrum L. WT.

» Dulcaniara Z. KH.
Scrophularia nodosa L. M.
Linaria vulgai-is MUL WT., M.
Veronica scutellata L. VT. (forni.

minor.) VT.
\'eronica Anagallis L. T.

» Chamaedrys X. WT., M.

» officinalis Z. WT.. M.
Meiampyrum pratense X. WT.
Pedicuiai'is palustiis L. VT.
Rhinantlius major Ehrh. WT.
Eupbrasia officinalis L. WT.
Mentha, aquatica i. S., T., KH.

» arvensis L. WT.
Lycopus Europaeus X. WT., KH.
Glechoma Hederacea Ij. M.
Lamium purpureum L. WT.

» album L. KH.
Galeopsis ocliroleuca Lam. T.
Tetrahit i. WT.

» bifida Bövnh WT.

Stachys palustris L. WT., KH.

» arvensis L. WT.
Scutellaria galericulata L. WT.
Prunella vul garis L. WT.
Utricularia neglecta XeArn, WT,

Lysimachia thyrsiilora L. VT.

» vulgaris L. fol. opp. &

ternis. W.
llottonia palustris L. T.
Plantago major L. KH.

» lanceolata L. WT., T., M.

Clienopodium album L. WT.
Blitum rubrum Rchb. T.
Atriplex latifolia Wahlb. T.
Rumex Hydrolapathum Huds. S., T.,

KH.
Rumex crispus //. WT.
» obtusifolius Z. T.
» conglomeratus Murr. KH.
» Acetosa Z. WT.
») Acetosella Z. WT.
Polygonum amphibium Z. T. et var.

terrestre KH.
Polygonum pallidum WT.

» Persicaria Z. WT.

» mite Schrk. WT.

.) Hydropiper Z. W., WT.,

KH.
Polygonum aviculare Z. M.

I) Convolvulus Z. W.

Humulus Lupulus Z. W.
Salix Amygdalina Z. WT.
» Caprea Z. S.
» aurita /.. W.
)) i'epens L. VT.
Populus monilifera Ait. WT.
Betuia alba Z. WT.
Alnus glutinosa Gartv. KH.
Myrica Gale Z. WT., S.

Stratiotes Aloides L. WT., mas.

overvloedig, T. mas. KH.
Hydrocharis Morsus ranae Z. W^ ,

KH.
Elodea canadensis Mich. H. Ilelii-

lïiervaart. KH.
Alisma Plantago Z. W., KH.
Sagittaria sagittaefolia Z. W. , T. ,

KH.
Butomus umbellatus Z.WT.,VT.,KH.

4'i4

Triglochin palustre L. T.
Potamogeton natans L. WT.
» lucens L. T.

» conipressus L. T.

Lemna polyrrhi/.a L. T.
Typha latifulia L. VT.
Sparganiuni ramosiim Huds. S., T.
» simplex Huds. WT.

» minimum Fr. VT.

Plantantliera bifoiiu Rchb. M.
Iris Psendacoi'us i. W., KH.
Convallaiia muitiflora L. WT.
Juncus conglomeratus L. W., YT.

» effusus i. W.

» sylvaticus Reich. T.

» iamprocarpos Ehrh. WT. ,

S., T.
Juncus alpinus Vill. T.

1) supinus Mfhich. WT.

» squaiTosus L. VT.

» hufoiiius L. W'.
Luzula muitillora Ze/'. VT.
Heleocharis palustris R. Br. T., VT.
» acicularis R.Br. T., VT.

Scirpus lacustris L. T.
Eriophorum angiistifolium Roth.Vft.
Carex puiicaris L, VT.

» paniculata L. T., M.

>) canescens i. VT.

» vulgaris Fr. VT.

» acuta L. T.

» panicea Z. T.

» giauca Scop. T.

» Oederi Ehrh. T.

» fli stans L. VT.

» Pseudoi yperus L. S., T.

» ampullacea Good. S., T.

» ri paria Curt. ^IV.

» fiiiformis i. T.
Panicum Crus Galli L. W., WT.
Phalaris Arundinacea L. AVT.
Antlioxantlium odoratum L. S., T.
Pliieum pratense L. T., M.
Agrostis stolonifera T.

» vulgaris With. WT.

Calamagrostis lanceolata Roth. WT.,

T.
Phragmites communis Trin. WT.
Aira caespitosa L. S., T.

o flexuosa L. WT.
Holcus lanatus X. W., WT.

» mollis Z. W., WT., M.
Avena orientalis Schreb. T.
Triodia decumbens P. B. WT.
Glyceria spectabilis MK. S.. T.. KH.

^1 fluitans R. Br. S.
Molinia coerulea Mötich W.
Cynosurus cristatus L. M.
Festuca ovina l. VT.

» elatior L. H.
Lolium perenne L. WT., M.. KH.
Nardus stricta L. VT.

Equisetum arvense L. VT.

» ])alustre i. T.

» limosum L. VT.

Osmunda regalis L. M.
Polypodium vulgare L. WT.
Polystichum spinolosum DC. W. , J
WT. '

|3. dilitat. S»ft/te. WT.
Polystichum spinulosum DC. W., WT.

» p. dilatatum Sw. WT.

Asptenium Filix femina Bemh. WT.
Blechnum Spicant Both. WT.
Pteris aquilina L. W.

Ditranella lieteromalla Schmp. W.
Dicranum scoparium Hedw. W.
Campylopns tnrfareus B.S. W^
Leucohryum glaucum Schmp. W.
Ceratodon purpureus Brid. W. H. •
Barbula convoluta Hedw. W.

» laevipila Brid. H.

» papiliosa f'Fi/s. H.
Grimmia pulvinata Sm. M.
Zygodon viridissimus Brid. H.
Orthotricluim fastigiatum Bruch. H.

W.
OrthütriLlium Lvellii Hook. H., W.

4'2c

Bryum bimun Schreb. M.

» argenteum L. W.

» capillare L. H.
Mnium hornuni L. W.
Polytrichuni commune L. W.
et viir. (o. perigoniale B.S. W. M.
Homaliitliecium sericeiini B.S. H.
Bnicliytlieciimi albicaiis B.S. W.
Amblystegiiim riparium B.S. H.
Hy})iium fluitans L. W.

» ctipressiforme L. W., H.

» cuspidatum L. M.

Hypmim Schreberi ffilld. M.

» purum L. M.
Hylocomium splendens Schpr. M.
« squari'osurn Schpi-. M.

Sphagnum fimbriatum W^?7s. \V.
» recurvum P.B. W.

« luspidatnm £/«?•//.. W.

» cymbifiiliiim 2i7jr/i. W.

Calypogeia Trichomanes Cda. W.
Fnillania dilatata Nees. W., H.
Pellia epipylla Nees. W.

RIJDRAGE TOT DE FLORA VAN HARDERWIJK.

[Cf. Nederl. Kriiidk. Archief; UI p. 177 vv. V. 4'23 vv. en 440.)

DOOR

R. BONDAM

Wederom ben ik in de gelegenheid eenige mededeelingen te
doen omtrent enkele zeldzame of minder algemeene planten ,
gevonden in de omstreken van Harderwijk, onder welke tevens
eene merkwaardige nieuwe indiga.

Vooreerst vond ik weder sommige opgaven van groeiplaatsen
van onze oudere Floristen bevestigd, n.l. van:
L a t h y 1' u s p a 1 u s t r i s 7.. in de Hierdermeén (Oostermeên)

volgens Van Geuns; aldaar in 1868 door mij teruggevonden

op enkele plaatsen in onderscheidene Exx.
C i c e n d i a f i 1 i f o r m i s Rchb. mede volgens Van Geuns bij

Harderwijk, vond ik in 1879 op een vochtige heidepiaats

aan het einde der Zandsteeg.
L i s t e r a o v a t a Brown. bij H. volgens De Gorter. Zeldzaam

in het bosch van Leu veren.

Verder werden dooi' mij in de laatste jaren hier aangetroffen :
L e p i d i u m D r a b a L. Bij de Haven in '1871 op een enkele

plaats in menigte. Sedert door vergraving van het terrein

zeer verminderd, doch niet geheel verdwenen.

i

4-27

Cakile m a r i t i ni a Scop. Enkele Exx. in de duinen langs
het zeestrand.

P a r n a s s i a p a I u s t r i s L. in de Gagelkampen bij 'sHee-
renloo.

D i a n t h u s d e I t o i d e s L. Duin langs het zeestrand , zeld-
zaam.

Anthriscus vulgaris Pers. Langs de stadsmuren naar
den zeekant, enkele Exx.

Petasites officinalis Mönch. aan de .stadsgi'acht bij
het Badhuis.

E c h i n o s p e r m u m L a j» [) u I a Lehm. Bij het bruggenhoofd
aan zee , één Exempl.

G a I e o b d o I o n I u t e u m Huds. Op een vochtige plaats
tusschen hakhout, onder 's Heerenloo.

Epipactis latifolia All. In het bosch van Leuveren.

Goodyera repens Brown. Deze nieuwe indigena werd
het eerst in Aug. 1889 aangetroffen op een enkele plaats in
het bosch van Leuveren in weinige Exempl. , waarvan 5
bloeiend. — In Aug. van dit jaar vond ik haar weder op
een paar niet ver van elkander verwijderde plaatsen in een
25tal bloeiende specimina , zoodat er wel waarschijnlijk-
heid bestaat, dat zij zich verder zal verspreiden. Volgens
C. F. N ij m a u , Sylloge Florae Europ. pag. 355, komt G.
repens voor in Zwitserland, Oostenrijk, Duitschland (»Zer-
streut dürch das Gebiet" Koch.) Scandinavië (behalve Dene-
marken), Schotland, Frankrijk, enz. In België en Engeland
schijnt ze dus ook nog niet te zijn gevonden.

J u n c u s T e n a g e i a Ehrh. bij 's Heerenloo en Ermelo in
vochtige heidevelden.

Heleocharis acicularis Brown. aan slooten in de
Weisteeg. Zeldzaam.

Carex canescens L. Op onderscheidene plaatsen onder
H ierden.

A n t h o X a n t h u m P u e 1 i i Lee. Sf Lam. Op enkele rogge-
akkers onder Tonsel , in menigte (Juli 1881).

Koeieria cristata Pers. Duingrond bij de Groentjes. Zeld-
zaam .

428

Eindelijk vond ik nog sporadisch op zeeklei : C i c li o r i u m
I n t y b u s i. en C o n i u m m a c u 1 a t u m L., welke planten
hier overigens niet voorkomen, alsmede een enkel Exempl. van
F a r s e t i a i n c a n a Brown en A m a r a n t u s B 1 i t u m L.

Sept. 1881.

BUITENGEWONE (WINTER-) VERGADERING

VAN DE

NEDERLANDSCHE BOTANISCHE VEREENIGING.

Gehouden te Amsterdam den 30en December 1881.

Togenwoordig zijn de Heeren : Dr. W. F. R. Suringar
(Voorzitter) , Dr. J. G. B o e r 1 a g e (Conservator herbarii) ,
F. W. V a n E e d e n , Dr, M. W. B e ij e r i n c k , Dr. C. M.
van der SandeLacotte, Dr. Hu go de Vries, H.
J. Kok A n k e r s in i t , E. G i 1 t a y en Th. H, A. J. A b e-
leven (Secretaris).

De Vergadering wordt in een der lokalen van Natura Artis
Magistra, des namiddags te één ure geopend.

Aan de orde is te beraadslagen over de wijziging der Sta-
tuten , waartoe in de vorige jaarvergadering het besluit was
genomen.

Na eenige besprekingen wordt het wenschelijk geacht , de
herziening of wijziging der Statuten uit te stellen tot de Jaar-
vergadering in 1882 te houden; echter wordt nu reeds in be-
ginsel aangenomen, dat ei' jaarlijks een Zomervergadering

A'M)

en een W i n t e r v e r g a d e r i n g zal gehouden worden , zoodat
deze laatste voortaan onder de gewone vergaderingen zullen wor-
den opgenomen , en verder dat de leden , tot veertien dagen
vooi- de Zomervergadering, in Juli 1882 te Leiden te liouden,
de verlangde wijzigingen aan liet bet^tuur kunnen opgeven.

Hierna sprak de Heer E. G i 1 t a y over abnormale bloemen
van Adoxa Moschatellina L. , dezen zomer door hem
in den Hortus te Leiden waargenomen (zie 11' bijlage tot deze
vergadering): Prof Hu go de Vries over abnormale vaat-
bundels in Z e a M a y s L. en over een roode kleurstof in de
mergstralen van een rooden treiirbeuk ; Dr. M. W. B e ij e i- i n c k
over het ontstaan van knoppen en wortels uit bladen (zie
2e bijlage tot deze vergadering), terwijl Prof. W. F. R. S n-
r i n g a r een uitvoei'ig verslag gaf van den plantengroei, door
hem, in het voorjaar van 1881, in de omstreken van Algiers
waargenomen.

De lieer B e ij e r i n e k deelde nog mede, dat iiij tusschen
Lunteren en Ede S u b u 1 a r i a a q u a t i c a L. ontdekt had ,
terwijl de Heer Kok A ii k e r s m i t Deventer als nieuwe
groeiplaats van F u m a r i a ni u r a I i s So7id. opgaf.

Verder niets meer aan de orde zijnde, wordt de vergadering
gesloten.

o

Namens de Verei:niging ,
De Secretaris ,
Th. H. A. J. abeleven.

Ie Bijlag^e tot de Wintervergadering der Nederl. Bof.
Vereeniging , van den 30en Decemtier- 1881.

OVER ABNORMALITEITEN
BIJ DE BLOEMEN VAN ADOXA MOSCHATELLINA. L.

nooit

E. GILTAY.

{Plaaf //.)

Gelijk bekend is staan bij A d o x a in normale gevallen
de bloemen in vijftallige lioofdjes aan het einde van een stengel,
die zich ontwikkelt uit een horizontaal rhizoom , en ongeveer
ter halver hoogte twee tegenovergesteld geplaatste loofbladen
draagt.

Van de vijf bloemen is één topbloem , de vier andere zijn
twee aan twee opposiet geplaatst, en decusseeren met elkander
en met de twee loofbladen.

Oppervlakkig schijnt het, dat de bloemen schut- en voor-
bladen missen, en doet het zich voor, alsof beide kransen
omhullende bladen tot het perianthium moeten worden gerekend.
De zijbloemen zonden dan een drietalligen buitensten, een vijf-
talligen binnensten perianthiaalkrans, vijf gespleten staminaal-
bladen en vijf carpellairbladen, de topbloemen een tweetalligen
buitensten, een viertalligen binnensten perianthiaalkrans, vier
gespleten staminaalbladen en vier carpellaii'bladen bezitten ,

Ned. Kruidk. ArcLiel'. IIL 29

43'2

alles geplaatst evenals fig. 1 en 2 dit achtereenvolgens voor
zij- en topbloem aangeven.

E i c h I e r heeft in het eerste deel zijner wBIüthendiagranmie"
(pag. 269) deze verhoudingen aldus geinterpi'eteerd, dat bij de
zijbloemen de buitenste drietallige perianthiaalkrans, de pseudo-
kelk , zou zijn ontstaan dooi' vergroeiing van het solmtblad van
het bloemsteeltje met twee vooi'bladen , terwijl de Itinnenste
krans van jierianthiaalblaadjes de bloemkroon zou vormen , en
derhalve do kelk geheel zou zijn geaboi'teerd.

Met het oog op de te besj)reken anomalieën is voornamelijk
de buitenste krans van het pei'ianthium voor ons van belang.

Betrekkelijk den pseudo-kelk baseerde E i c h 1 e r zijn ojivat-
ting hoofdzakelijk op abnormaliteiten bij de topbloem. Soms
toch komt het vooi', dat op de plaats der twee pseudo-kelk-
bladen twee zijbloemen worden gevonden, terwijl de topbloem
haar pseudo-kelkbladen mist. De verklaring van E i c h 1 e r
vloeit hier reeds vrij geleidelijk uit voort. In den oksel der
twee pseudo-kelkbladen van de topbloem hebben zich zijbloe-
men ontwikkeld , waardoor het aantal kransen zijbloemen met
één is vermeerdeid. De twee pseudo-kelkbladen, die zich hier-
diior als bloeibladen hebben doen kennen, zijn elk met de beide
voorbladen van het zijasje weer tot den gewonen drietalligen
pseudo-kelk der zijbloemen vergroeid : hierbij komt het eigenlijke
schutblad van liet asje mediaan naar voren te staan, terwijl
de beide voorbladen tengevolge der neiging van op dezelfde
hoogte gezeten blaadjes om de voorhanden ruimte zoo gelijk
mogelijk te deelen, een weinig naar achter vallen. In sommige
gevallen, waar men drie kransen zijbloemen aantreft, heeft
toch de topbloem de twee gewone perianthiaalkransen. In dit
geval is de verklaring van E i c h 1 e r eenvoudig deze, dat zich
boven de drie kransen fertiele hoogbladen nogmaals een steriele
heeft ontwikkeld, die, zooals de waarneming leert, steeds de
decussatie blijft voortzetten. Soms zijn de twee laatste kransen
bloeibladen steriel en op dezelfde hoogte gezeten , zoodat als-
dan de tojibloem een vierdeeligen pseudo-kelk heeft. Dit werd
vroeger als de voltallige vierdeelige kelk beschouwd, terwijl
men de gewone tweedeelige als door abortus ontstaan dacht.

^33

Deze zienswijze betrekkelijk de Ijioem van A d o x a herriep
E i c h 1 e r in een noot in liet tweede deel der »Blüthendia-
gramme" (pag XII) op grond eener wel wat weinig uitgewerkte
argumentatie. — Daar het mij voorkomt dat de vroegere meening
van E i c h I e r de door mij gevonden abnormaliteiten 't beste
verklaart, wil ik ze aan de hand dier oudere zienswijze be-
spreken. Ik kan dit te eei' doen , nu de in het eerste deel der
«Blüthendiagramme" opgeworpen theorie, ofschoon door den
ontwerper zelf herroepen, een nieuwen verdediger heeft gevon-
den in D r u d e 1) , die, behalve ten opzichte van het eene
jiiint, dat hij de kroon, en niet den kelk voor geaborteerd
houdt, verklaard heeft zich met volle overtuiging bij de eei'st
vermelde meening van E i c h 1 e r te kunnen aansluiten.

Gedurende dit voorjaar had ik gelegenheid een groot aantal
abnormaal ontwikkelde bloemhooldjes van A d o x a te onder-
zoeken. In den Leidsclien Hortus was deze plant, oorspronkelijk
uit het Haagsche bosch overgebracht , op een plek wild opge-
komen. Bij de zich hier bevindende exemplaren waren , naar
ik meen, meer abnormale dan normale, en daaronder in be-
trekkelijken overvloed gevallen, die, voor zoover mij bekend,
hetzij nog niet zijn beschreven, hetzij tot de zeldzaamheden
behooren.

Reeds zonder nauwkeuriger onderzoek waren de abnormale
gevallen meestal kenbaar, doordien de zijbloemen niet zoo re-
gelmatig decussaat en dicht bijeen waren geplaatst. Overigens
had de abnormale ontwikkeling op vrij wel alle bloemdeelen
betrekking, en openbaarde zich in de eerste plaats in een vrij
geringe standvastigheid van het aantal kroonbladen , meeldra-
den en stampers, iets wat echter ook daar, waar Adoxa
onder overigens normale omstandigheden zich ontwikkelt, niet
ongewoon schijnt te zïjn.

Weinig of niet bekend, voor zoover ik weet, is het geval
dat een zijbloem gezeten is in den oksel van een vrij duidelijk
schutblad : bij het groot aantal exemplaren dat ik onderzocht,

') Dr. Oscar D r u d e , Ueber die natürliche Verwandtschaft von
Adoxa iind C h r y s o s p I e n i u m. Bot. Zeitg. , 1879 , pap. 605.

434

is mij hiervan ook slechts één geval onder de oogen gekomen.
De pseudo-kelk van de hier gezeten zijbloem bestond uit een
enkel goed gevormd voorblad, het tweede was onduidelijk
ontwikkeld.

E i c h I e r vermeldt dat 4 — ^Sdeelige pseudo-kelken tot de
grootste zeldzaamheden behooren. In de liiertoe behoorende ge-
vallen zdU het naar voren vallende schutblad zijn blijven be-
staan , terwijl de nieuwe deelen rechts en links er van zijn
opgetreden. Eich Ier meent dan ook dat deze gevallen door
een splijting der voorbladen zijn ontstaan. — Dergelijke anoma-
lieën heb ik niet waargenomen, wel vierdeelige pseudo-kelken,
waarbij het schutblad niet meer voorhanden was, althans zijn
normale ligging niet meer had behouden evenals fig. 3 dit
aangeeft.

De nieuwe deelen a en h zijn veelal kleiner dan c en d.
Hoe deze viertallige pseudo-kelk ontstaat, zou ik voorloopig
nog niet durven aangeven. E i c h 1 e r vermeldt dat het schut-
blad een neiging tot abortus heeft. Nemen we aan dat het
hier volkomen is verdwenen, dan zouden « en h door splijting
der voorbladen kunnen zijn ontstaan. Daar ik evenwel bij de
topbloem , zooals weldra zal blijken, een splijting der den
pseudo-kelk vormende schutbladen heb waargenomen, acht ik
het niet onwaarschijnlijk dat ook a en h op deze wijze zijn
ontstaan. Met zekerheid kan ik echter noch het een, nocii
het ander beweren; misschien ook komen beide gevallen voor.

Zeer verschillende afwijkingen vond ik bij de topbloem.

Vooreerst ontmoette ik topbloemen , waar de pseudo-kelk
viertallig was , soms gevallen als waarvan E i c h 1 e r reeds
melding maakt, en waar dus de vier blaadjes op dezelfde
hoogte zijn gezeten, doch soms met deze bijzonderheid, dat
twee diametraal geplaatste min of meer lager stonden dan de
twee andere; de decussatie tusschen de zijbloemen en de twee
kransen steriele hoogbladen was niet gestoord.

In andere gevallen weer waren er drie op dezelfde hoogte
gezeten en was er een wat lager ingeplant.

De vier pseudo-kelkbladen waren lang niet altijd volkomen
ontwikkeld, ja het tegenovergestelde vormde verreweg de meer-

43J

derheid. Meest wa.s er een , die neiging tot abortus vertoonde,
en bij een zeer gi'oot aantal exemplaren was die eene uitwen-
dig zelfs in 't geheel niet meer zichtbaai'. Het kleinste of
niet uitwendig zichtbare blaadje ligt steeds in het vlak dat
gaat door de hoofdas der inflorescentie en door de twee hoogste
zijbloemen (fig. 4); volgens de zienswijze van E ie hl er be-
hoort dus het ontbrekende blaadje tot den hoogsten krans
schutbladen. Wat dus uit de hoofdas ontsproot werd steeds onvol-
komener : de voorlaatste krans schutbladen draagt geen bloemen
meer, de laatste is maar aan een zij tot ontwikkeling gekomen.

Soms ontmoette ik topbloemen, wier drietallige pseudo-kelk,
zooals meestal reeds op het eerste gezicht bleek, op een andere
wijze was ontstaan, namelijk door splijting van een der twee
oorspronkelijk den pseudo-kelk vormende schutbladen. De hiertoe
behoorende gevallen doen zich kennen, 1". doordien men ge-
vallen vindt, waarin de splijting van het blaadje minder of
meer onvolkomen is, 2". doordien, als de deelblaadjes geheel
vrij zijn , ze met het ongespleten blaadje de voorhanden ruimte
gelijkelijk deelen en even ver van elkaar zijn gelegen. Eigen-
aardig is 't dat in dit geval dikwijls, doch niet altijd, de
topbloem tevens in andere deelen vijftallig was, zoodat dus
waarschijnlijk de splijting niet alleen bij den pseudo-kelk was
blijven staan.

De mogelijkheid blijft wel is waai' altijd bestaan dat ook bij
drietallige pseudo-kelken, die zijn ontstaan door geringe strek-
king van 't inteinodium tusschen den ondersten tweetalligen
en den bovensten, slechts aan een zijde tot ontwikkeling ge-
komen bladkrans, de blaadjes zich op gelijken afstand van
elkaar gaan plaatsen. Toch schijnt het mij toe dat dit niet
veelvuldig zal voorkomen, vooreerst omdat ik betrekkelijk zoo
vele inflorescenties vond, waar de topbloem een pseudo-kelk
bezat evenals diagram 4 dit aangeeft, vervolgens ook omdat
't begrijpelijk is, dat de neiging om een voorhanden ruimte
gelijkelijk te deelen bij slechts schijnbaar op dezelfde hoogte
gezeten blaadjes, die oorspronkelijk in verschillende niveaux
zijn aangelegd , niet zoo sterk moet wezen , als bij de leden
van een werkelijken krans.

4:50

Een afwijking, diu zicli hierbij aansluit, wordt voorgesteld
door diagram 5. Zijbloem a, eenigszins kornnierlijk ontwik-
keld , ligt dr '1 3 niM. beneden i ; c en d liggen ongeveer op
dezelfde hoogte. Het normale aantal zijbloemen is hiermede
gevormd. Dan volgen echter nog e en ƒ, e bestaande uit een
zijbloem met den boven beschreven vierdeeligen pseudo-kelk,
terwijl aan de tegenovergestelde zijde bij ƒ zich alleen een
vrij schutblad bevindt. Nu eerst volgt de topbloem. Niet ge-
heel van belang ontbloot is 't misschien dat ook zijbloem b
een 4deeligen pseudo-kelk had. Het was dus alsof de zijde e — h
van de inflorescentie ten koste van de tegenoverliggende zijde
was gehypertrophieerd.

Boven reeds vermeldden wij die afwijking in den pseudo-
kelk van de topbloem , waarbij zich zijbloempjes in de oksels
zijner bladen ontwikkelen. Is dit het geval, dan versmelt weer
het p.seudo-kelkblaadje met de voorbladen van het zijiisje tot
den gewonen driedeeligen pseudo-kelk van een zijbloem. Ook
deze kan, evenals wij dit bij de gewone zijbloemen zagen, vier-
deelig worden. Deze zijbloempjes zijn ten gevolge van de ligging-
der blaadjes, in wier oksels wij hen oorspronkelijk ontstaan
moeten denken, zeer dicht bij de topbloem gelegen, en vormen
met die pseudo-kelkblaadjes , in wier oksels zich geen zijasje
heeft ontwikkeld, een omhulsel van de eindbloem. In alle
hiertoe behoorende gevallen die mij in handen kwamen, was
de pseudo-kelk vierdeelig, terwijl buitendien meestal slechts in
één van hen het zijasje was ontwikkeld, Zooals uit de decus-
satie bleek, was dat schutblaadje steeds een der twee laagste
pseudo-kelkbladen. Soms ook was in beide laagste een zijbloempje
aanwezig, zooals dit reeds door Eichler is beschreven.

Van deze en van andere gevallen vond ik nog verschillendo
overgangen en combinaties in dezelfde inflorescentie. Zoo bijv.
een, waar boven de normale zijbloempjes zich eerst nog twee
schutbladen hadden gevormd , een van welke slechts een zij-
bloem droeg, terwijl buitendien een der pseudo-kelkbladen van
de topbloem gespleten was. Daar echter deze voorloopig op
zi(;hzelf ntets nieuws leeren, wil ik van eene verdere beschrij-
ving er van afzien,

437

üe hier vermelde in zoo grodt ii;iiit;il hijeengevonden iil'wij-
kingen geven tot verschillende vi'ngen aanleiding. Eenmaal op
hini voorkomen ojiraerkzaam gemaakt, lioop ik, mochten zij
zich herhalen, door van den aanvang af hnn ontwikkeling te
kurmen volgen , later iets meer daaromtrent te knnnen mede-
deelen.

2e Bijlage tot de Wintervergadering der Nederl. Bof.
Vereen ig hl g , van den J^Oen December 1881,

OVER HET ONTSTAAN
VAN KNOPPEN EN WORTELS UIT BLADEN.

DOOK

Dr. M. W. BEIJERINCK.

{Plaat lil en IV).

INLEIDING.

Eer ik niet de beschouwing der reproductieverschijnselen aan
bladen een begin maak, komt het mij noodzakelijk voor een
kort overzicht te geven van de belangrijkste feiten , welke ten
aanzien van het ontstaan der zoogenoemde adventiefvorraingen
van stengels en wortels bekend zijn, en van den invloed welke
uitwendige omstandigheden op de plaats van dit ontstaan uit-
oefenen; voor deze organen is het niet moeielijk een onmis-
kenbaar verband aan te wijzen tusschen de stroonibanen van
het voedsel en de plaatsen waar de nieuwvormingen optreden.
Zoodra dit verband is vastgesteld , laten zich de meer ge-
compliceerde verhoudingen der bladen gemakkelijker overzien.
Hoezeer V ö c h t i n g dit onderwerp in zijn boek over de or-
gaanvorming in het plantenrijk i) uitvoerig behandeld heeft,
en de ten deele reeds lang bekende feiten , welke daarop be-
trekking hebben, dooi' zijne zorgvuldige onderzoeking op nieuw
bevestigd, uitgebreid en gerangschikt zijn, komt het mij tocli
voor, dat een andere volgorde, dan dooi' hem is aangenomen,

1) H. V ö c h t i n g, L'eber die Organbildung im Pflanzenreicb, Tbril I,
Bonn, 1878.

439

noodig ia om den .sumenhang der regeneratieverschijiiselen met
de richting , waarin de zwaartekracht op de hoofdas der plant
werkt, in het juitite licht te stellen. Daarom heb ik ook de
door V ö c h t i n g gebruikte woorden »top" en «basis" ver-
meden en daarvoor sboven-" en «ondereinde" in de phiats
gesteld.

Beter dan uit een definitie leert men de beteekenis dezer
woorden kennen door de beschouwing van Figuur i , waai'in
tevens is aangewezen, welke adventiefvormingen — knoppen of
wortels — men aan het «boven-" en «ondereinde" der betrok-
ken organen of der daaraan ontleende stukken heeft te ver-
wachten. Men ziet daaruit dat het «boven-" en «ondereind"
van de hoofdas bepaald wordt dooi de richting waarin de
z waai'te kr a c h t daarop werkt, en dat ditzelfde geldt voor de
zijwortels en de zijstengels van den eersten rang. Daarentegen is
in de vertakkingen v a n h o o g e r o r d e onder en boven af-
hankelijk van het moederorgaan. Geheel dezelfde redeneering
geldt voor de stukken, die uit bladen kunnen gesneden worden ;
zooals men bemerkt, is het «ondereinde" daarvan steeds daar gele-
gen, waar de kraclitigste nei'f, die er in voorkomt, het dikst is.

Een belangrijke moeielijkheid ontstaat echter door deze no-
menclatuur voor de onderaardsche stengelorganen , yooals dit
blijkt uit de vergelijking van den aardappel met den wortel-
stok van Yucca in Figuur 1. Blijkbaar is de laatste ten op-
zichte der i'egeneratieverschijnselen met een liootdas ofzijwortel
van den eersten rang te vergelijken, terwijl de aardappel zich
als een zijstengel van den eersten rang doet kennen.

Hier ter plaatse moet ik er de aandacht op vestigen, dat de wor-
tel- en knopvorming ten opzichte van elkander beschouwd, geheel
onafhankelijke processen "zijn. Gelijk beneden nog nader zal blij-
ken, is dit niet altijd zoo opgevat geworden ; Knight en andere
plantkundigen na hem , waren van oordeel dat de wortelvor-
ming opti'eedt na-, en het gevolg is van het ontstaan van
nieuwe bebladerde takken. Tegenwoordig is men echter van
deze dwaling terug gekomen, en het zijn alleen de reproduc-
tieverschijnselen aan bladen , die ook uit dit oogpunt nog een
bijzondere uiteenzetting vereischen, welke ik beneden geven zal.

HOOFDSTUK I.

ADVENTIEFVORMINGEN UIT STENGELS EN WOHTEI.S.

§ 1 . Hoofdslevgel met boveimnnlsche zijtakken en Hoofdwortel

met zijwortels.

Gelijk uit Figuur i is op te maken , ontstaan uit de »bo-
veneinden" dezer verschillende organen het gemakkelijkst knop-
pen, uit hunne ondereinden daarentegen adventiefwortels.

Hoofdstengels en zijtakken, zoowel rechtop gegroeide sten-
geldeelen van verschillende boomen, heesters en kruiden als
de naar beneden hangende takken van treurboomen l), en
volgens mijne ervaring eveneens de dorr wortel contractie in
den grond gezonken hoofden van veelhoofdige wortels, brengen,
wanneer zij in stukken gesneden en deze stukken in vochtige
ruimten geplaatst worden, aan hun boveneinden de aldaar aan-
wezige knoppen het eerst tot ontwikkeling, aan hun ondereinden
echter blijven de knoppen in iu>t, maar ei' treden uit de schors
wortels te voorschijn. Worden de takken in de vochtige ruimte
omgekeerd opgehangen, dus met hun boveneinden naar bene-
den, dan geschiedt niettemin hetzelfde, zoodat dit verschijnsel
niet direct uit de werking der zwaartekracht op het betrokken
stengeldeel te verklaren is. Snijdt men uit de schors van stam-
men (if wortels stukken uit, zóó dat het hout daardoor ont-
biedt wordt, dan vormen zich uit den benedensten wondrand
zeer gemakkelijk knuppen, of indien zich daar ter plaatse
reeds rustende knoppen bevinden, worden deze dientengevolge tot
ontplooiing gebracht. Dit verschijnsel kan men veelvuldig waar-
nemen aan iepen en linden , welke langs wegen of straten

l) Waarnemingen aangaande de treurboomen vermeldt Yöchting
in de Botanische Zeitung van 1880, pag. 594.

441

geplant zijn eti dikwijls tluor daartegen aanrijdende wagens
beschadigd worden. De tuinlieden maken van deze eigenschap
practisch gebruik; wenschen zij namelijk knoppen, die onder
gewone omstandigheden in rnst gebleven zouden zijn, tot ont-
wikkeling te brengen , dan maken zij een diepe insnijding in
de schors van den tak onmiddellijk boven den knop. Omgekeerd
kan de ontwikkeling van drijvende oogen worden verhinderd
door onmiddellijk daaronder een diepe, tot op het hout doordrin-
gende insnijding in de schors te maken. Bij de beoordeeling
dezer feiten moet men in aanmerking nemen, dat het ont-
bloote hout tot op zekere diepte het water geleidend vermogen
verliest, zoodat er dientengevolge een storing in den regelma-
tigen gang van den waterstroom moet ontstaan.

Worden aan wilgetakken de knoppen vooraf glad langs de schors
weggesneden, dan ontstaan in het weefsel onder de aldus gevormde
verwondingen adventiefknoppen ; die wonden, welke zich het
meest nabij de toppen der takken bevinden, zijn hiermede het
eerst gereed en hunne adventiefknoppen loopen ook weder het
eerst uit. Zooals te verwachten was, zijn de verschijnselen
onder zulke omstandigheden minder duidelijk, dan wanneer men
met de primaire knoppen te doen heeft.

Secundaire en tertiaire zijknoppen, dat zijn knoppen, welke aan
de zijassen van den eersten of tweeden rang staan, zijn ook bij de
gunstigste plaatsing aan het boveneinde der takken moeielijker tot
ontplooiing te brengen dan lager aan deze takken vastgehechte,
dus minder gunstig geplaatste zijknoppen van den eersten rang.

Terder bevond V ö c h t i n g , dat de op bladeren gelijkende
cladodiën van sommige Ca c teen zoowel knoppen als wor-
tels aan hun ondereind voortbrengen , waardoor zij met blade-
ren overeenkomen, daar deze dit, gelijk beneden zal blijken,
eveneens doen. Terwijl V ö c h t i n g aanneemt dat dit ver-
klaard moet worden uit de overeenkomstige wijze waarop deze
zoozeer vei'schillende organen groeien, komt het mij voor, dat
men daarin slechts het gevolg zien kan van het overeenstem-
mend nerfverloop; hiervan toch is, zooals ik beneden zal aan-
toonen , de plaatsing der knoppen en wortels op de bladen
afhankelijk.

44t>

Hnofdtvortel en zijwortels. Dicdtylen-WDilels die i'eeds rioor
diktegroei den bouw der stengels hebben aangenomen (andere
wortels wei'den nog niet onderzocht), verhouden zich als volgt:
zij brengen de nieuwe knoppen aan hun boveneinde en de
nieuwe wortels aan hun benedeneinde voort: hierbij is de nei-
ging voor wortelvorming zeer zwak, die voor knopvorming bij-
zonder krachtig. Zeer fraai gelukken deze proeven volgens mijne
ervaring met wortelstukken van S c o r z o n e r a h i s p a n i-
c a , C i c h o r i u m i n t y b u s , T r a g o p o g o n p o r r i f o-
1 i u s en T a r a x a c u m o f f i c i n a 1 e : poot men zulke stuk-
ken hetzij rechtop of omgekeerd in aarde, dan vormt zich op
de beide wondvlakten een callus, waarvan vooral dat op de boven-
ste wondvlakte aanzienlijke afmetingen bereikt; weldra breken uit
het callus tahijke bladrozetjes naar buiten, die zich in geval de
wortels omgekeerd geplaatst waren, geotropisch naar boven krom-
men om de open lucht te bereiken. Zeer interessant zijn de
stukken der Cichoriumwórtels, welke uit hun onderste wond-
vlakte callus hebben gevormd : dit is daarover niet gelijkmatig
verspreid , maar ter plaatse waar zich de secundaire phloëem-
strengen bevinden, doet het zich voor als «verstijfde droppels",
welke uit deze bundels gevloeid schijnen te zijn. Uit elk dezer
Dcallusdroppels" hangt een bijwortel loodrecht naar beneden.
De voorwerpen , waaraan ik dit waarnam , droegen op het bo-
veneind nog den hoofdstengel of juister uitgedrukt de bladrozet.
Vergelijkt men nu een hoofd wortel en een huofdstengel van een
gewone tweezaadlobbige plant met elkander, dan stemmen zij
ten opzichte van hun knopvormend vermogen in zoover geheel
met elkander overeen, dat zij beiden aan hun bovenste uiteinden
de nieuwe knopjien voortbrengen, en aan hun laagst geplaatste
deelen de nieuwe wortels. Dat dit voor de plant een zeer nut-
tige eigenschap is, is gemakkelijk in te zien. Ook het feit, dat
het vermogen om knoppen voort te brengen in wortels zoo
bijziinder groot is, kan voor de plant niet anders dan vourdeelig
wezen.

Uit Figuur 1 lilijkt, dat de zijtakken en zijwortels van den
eersten rang zich ten opzichte van boven en onder juist ge-
dragen als de hoofdstengel en de hoofdwortel , maar dat de

443

regeneratieverschijnselen aan de vertakkingen van lioogeren rang
geheel bepaald worden door het moederorgaan waaruit zij ont-
springen.

Volgens Sachs ') maken de wortelknollen van de Cucur-
bitacee Thladiantha dubia een uitzondering op den
gewonen voor wortels geldigen regel , daar zij juist aan bun
ondereind een bijzondere neiging tot knopvorming aan den dag
leggen.

§ 2. Onderaardsche stengelorganen.

Deze xijn tot nu toe slechts zeer onvolledig ten opzichte van
hun regeneratievermogen onderzocht.

Gelijk algemeen bekend is, vormt de aardappel uit het zoo-
genoemde «krooneinde," zeer gemakkelijk takken, terwijl de
oogen nabij het naveleinde in rust blijven. Uit Figuur 1 ziet
men dat het krooneinde volgens de aangenomen beschouwings-
wijze aan het wondereinde" beantwoordt, en dat de aardappel
zich dientengevolge juist omgekeerd verhoudt als de gewone
bovenaardsche takken. Wanneer men echter dezen knol als een
bovenaardschen tak opvat, dus in gedachte den steel zoolang
laat draaien, totdat de knol boven den grond komt, Fig. \,
dan wisselen ook «ondereind" en «boveneind" om, en de ver-
schijnselen worden de normale. Doet men ditzelfde echter met
den wortelstok van Yucca, dan is het duidelijk dat de rege-
neratieverscliijnselen hieraan juist het omgekeerde van die van
takken zijn. Naar het schijnt is dus de naar beneden ge-
keerde positie van den aardappel , evenals die van de naar
beneden hangende takken der treurboomen en de opgerichte
houding van de zijwortels van hoogeren rang, een kenmerk
van ondergeschikt gewicht, dat op de inwendige organisatie
geen belangrijken invloed heeft uitgeoefend. Bedenkt men dat
de eerste knollen van zaailingaardappelen aan de uiteinden van
takken staan, welke uit de oksels der bovenaardsche groen
gekleurde zaadlobben ontspringen , dan kan hun groote over-

•) Stoff unil Form der Pflanzenorgane II, Arbeiten des Botanischrn
Instituts iu Wür-ibuig , Bd. Il, 1882, pag. 784.

444

eenkomst met gewone zijtakken niet bevreemden. De meeste
wortelstokken der Dicotylen stemmen naar het schijnt in dit
opziclit met den aardappel overeen.

Des te merkwaardiger wordt daardoor de verhonding van
y u c c a en verwanten. S a c, li s lieeft dienaangaande in de cri-
tiek, waaraan hij liet boek van Vóchting over de orgaan-
vorming onderwerpt, zeer fraaie waarnemingen beschreven ').
Hij toont aan dat de wortelstokken van Yncca filamen-
t o s a. V. g 1 o r i o s a, C o r d y 1 i n e r u b r a, C. c a 1 o c o m a
en C. c e r n u a volgens V ö c h t i n g ^) ook van C o r d y 11 n e co n-
gesta aan hun «boveneind"' gemakkelijker knojjpen, en aan imn
«ondereind" daarentegen wortels voortbrengen, en zich daardoor
juist zoo verhouden als de hoofdwprtel, die evenals zij het vegetatie-
punt naar beneden keert; evenwel, en dit vei'dient de aandacht,
loopt de naar onder gekeerde eindknop van zulke wortelstokken
(vooral bij Yucca, minder duidelijk bij C o r d y 1 i n e) niet-
tegenstaande de ongunstige plaatsing, toch eerder uit dan de
nieuwe aan het boveneind gevormde knoppen. Bijzonder be-
langrijk is de door S a c h s ontdekte eigenschap dezer rhizo-
men om nieuwe r h i z o o ni k n o p pen, vooral nabij hun top,
voort te brengen , dat is dus daar waar zij ook het gemakke-
lijkst wortels vormen: de uiterlijke overeenstemming tusschen
deze beide zoo verschillende soorten van werktuigen wordt dus
ook in de overeenstemmende voorwaarden voor hun ontstaan
terug gevonden.

§ 3. Invloed van uitwendige ovixtandigheden oji het uv/stnan
der udvenüefonriji ingen .

Het licht en de zwaartekracht oefenen een zeer duidelijke
en in vele opzichten overeenstemmende werking uit op het
ontstaan van nieuwe wortels en knoppen. Het licht begunstigt
de knopvorniing, maar gaat de wortel vorming tegen. Wat de

') Stotl' und Forni der Pflanzenorgaiie , Arbeiten lies Hotanischen la-
stituts zu Würzbiirg, Bd. II, pag. 475.
=*) Botanische Zeituiig 1881, pag. 602.

445

werking van de zwaartekracht betreft, zijn Sachs ') en Vöch-
ting -) , in overeenstemming met de oudere physiologen, van
oordeel, dat in een gegeven orgaan de wortelvorming aan den
naar de aarde toegekeerden kant, de takvorming aan de afge-
keerde zijde begunstigd wordt. Aan horizontaal geplaatste tak-
ken moeten dus de knoppen gemakkelijker op de bovenzijde,
de wortels daarentegen aan de onderzijde tot ontwikkeling ko-
men. V ö c h t i n g heeft hiermede in verband aangetoond, dat
aan wilgentakken , welke omgekeerd (dus met hun boveneinde
naar beneden) in een vochtige ruimte zijn opgehangen, eenige
ver van de uiteinden verwijderde knoppen en wortels nog tot
ontwikkeling komen, welke aan die voorwerpen in rechtop ge-
plaatsten stand in rust zouden gebleven zijn. Dit is een hoogst
belangrijke waarneming. Verdei' is het een onder de tuinlieden
wel bekend feit, dat men aan de takken der vruchtboomen
knoppen, welke onder gewone omstandigheden zouden blijven
sluimeren, tot ontwikkeling brengen kan door de takken,
waaraan zij zich bevinden, zoodanig met hun toppen naar be-
neden te buigen, dat de bedoelde knoppen op de bovenzijde
van de kromming komen , en dus een hoogeren stand ten op-
zichte van den grond innemen dan eenig ander deel van den
tak. Hieruit volgt dat het ontstaan van nieuwe knoppen aan
de spitsen van naar beneden gekeerde takken door de zwaarte-
kracht in liet algemeen wordt tegengewerkt. Dezelfde invloed
blijft ook op den groeienden tak voortwerken, zoodat deze zich
langzamer ontwikkelt, wanneer het vegetatiepunt naar den
grond gekeerd is.

Voor de wortelvorming geldt juist het omgekeerde; wortels
ontwikkelen zich het krachtigst, wanneer hun vegetatiepunt
naar het middelpunt van de aarde heen gericht is. liet om-
keeren van planten zal dus in het algemeen hun groei moeten
belemmeren, en dit is ook werkelijk waargenomen. De ge-
noemde werkingen van de zwaartekracht zijn zoo zwak , dat
zij zeer vaak door bijzondere adaptatiën of andere antagonisti-
sche invloeden geheel overwonnon worden.

1) Stoff und VoYin , pag. 477 v. v.
'■') Organbildunn;, pag. 164,

44r)

Een laatste bijzondere omstandigheid, welke hier kort vermeld
moet worden , is de invloed van een kunstmatig aangebrachte
kromming. Wanneer men namelijk takken, die onder overigens
gunstige omstandigheden voor wortel- en knopvorming geplaatst
zijn, krom buigt, dan is het vooral de convexe zijde, onver-
schillig of deze naar boven of beneden gekeerd is, waaruit de
nieuwe wortels ontspringen. Op die wijze gelukte het aan
Vöchting wortelvorraing in de nabijheid van den top van
een takje van Heterocentron di versifolium op te wekken.

§ 4. Algemeene beschouwingen.

Tracht men de verschillende feiten, welke in het boven ge-
geven overzicht zijn opgesomd , onder een gemeenschappelijk
gezichtspunt te vereenigen , dan gevoelt men , dat naast een
onmiskenbaren invloed van zekere uitwendige krachten een
inwendige toestand der betrokken plantendeelen bestaat, die
bij de verklaring van het optreden der nieuwvormingen als hoofd-
factor moet beschouwd worden.

Wat hoeft men echter van dezen inwendigen toestand te
denken; is het zooals Vöchting wil een geheimzinnige
krac^ht , waarvan wij den aard nog niet kunnen doorgronden ?
Of is het mogelijk de genoemde verschijnselen op reeds bekende
werkingen in de levende plant terug te voeren? De oudere
physiologen , zooals Duhamel l), Knight, Decandolle '^)
en Mohl •'*), en in den laatsten tijd ook Sachs ■*) , zijn van
het laatste gevoelen ; zij meenen dat een der gewichtigste fac-
toren , waardooi' de plaatsen voor de nieuwvorming van knoppen
en wortels aan stengelorganen en aan wortels bepaald worden,
gezocht moet worden in den wopstijgenden" en den wneérda-
lenden sapstrooni." Door vindingrijke proeven gelukte het aan

1

') Sachs, Arbeiten des botanischon Tnstituts in Würzburg, Bd. II
1880, pag. 454.

2) Physiologie végétale, T. I, Paris 1832, pag. 163.

3) Linnaea, 1837, pag. 493.

'') Stort' und Form der Pflaiu.enorgane , Arbeiten etc, Bd. II, 1880,
pag. 469.

447

Knigt 1) te bewijzen, dat de «opstijgende sapstroom" door
het splinthout (alburnum) gaat. Hij traclitte zich daarvan re-
kenschap te geven door aan de mergstralen (silvergrain), bij de
voortbeweging van het sap in het hout der boomen, een hoofdrol
toe te kennen. Hij wist dat het kernhout en de niergkoker
(central vessels) der boomen voor de geleiding van het water
niet geschikt zijn , en dat in de bladen vooral de spiraalvaten
daartoe moeten dienen : verder wist hij dat in kruidachtige
stengels eer er secundair hout is ontstaan, het water juist door
deze «central vessels," m. a. w. door het x^'leem der vaatbundels
vervoerd woidt. Eindelijk was het aan Knight bekend, dat het
in de bladeren bereide plastische voedsel zich als «neerdalend
sap" bijna uitsluitend door de schors beweegt. Latere natuur-
onderzoekers hebben de ontdekkingen van K n i g h t nader be-
vestigd en veelzijdig uitgebreid, zoodat daardoor, gelijk elk
plantenkundige weet, een aantal eigenschappen van het plastisch
voedsel en het opstijgend sap bekend zijn geworden, die als een
blijvend eigendom der wetenschap kunnen worden beschouwd.

Minder eenstemmigheid dan over het bestaan der genoemde
stroomingswegen in de hoogere planten en over de stoffen welke
zij vervoeren, heerscht er tot nu toe over de vraag in welke
richting zich die stoffen bij voorkeur en het gemakkelijkst langs
deze wegen verplaatsen 2).

Ook in dit opzicht komt het mij echter voor dat de proeven
van Knight, ten minsten wat het neerdalend sap betreft, geen
twijfel overlaten , en dat de door hem daaruit afgeleide regel
de resultaten der waarneming in hoofdzaak met juistheid weer-
geeft. Hij zegt n.1. het volgende ^) : ));but I had before proved
that the organization of the alburnum is better calculated to
carry the sap it contains from the roots upwards than in any
other direction , and I concluded that the sap when arrived at

1) Esperiments on the Ascent of the sap in Trees, Philosophical trans-
actions 1801, pag. 333. Esperiments and observations of tlie motion of
the sap in Trees, Philosophical Transactions 1804, pag. 183.

2) Sachs, Experimentalphysiologie, 1865, §§ 101, 103, 104 & 105,

3) On the Origin and Formation of Roots , Philosophical Transac-
tions 1809, pag. 172.

Ned. Kruidk. Archief. III. 30

UH

llie top uf the cuttings through tlie alburnum, would be tliei'e
employed as I had observed in many similar cases, in gene-
rating buds. I a!so proved the bark to be better calculated
to carry the sap towards the roots than in the opposite di-
rection , and I thence inferred that as soon as any buds emit-
ted by the cuttings afforded leaves, the sap would be con-
veyed froni these to the lower extremity of the cutting by
the cortical vessels and be there employed in the formation of
roots." Aangaande dit citaat moet in de eerste plaats worden
opgemerkt, dat do vorming van wortels aan stekken geheel
onafhankelijk is van het uitloopen der knoppen en zeer goed
daaraan vooi-af kan gaan , zoodat de uitspraak van K n i g h t
in dit opzicht onjuist is. Verdei' kan het eerste gedeelte van
liet citaat, volgens hetwelk «de organisatie van het splinthout
beter geschikt is om het sap van den wortel weg te voeren
dan in de tegengestelde richting" niet als bewezen worden
beschouwd, hoezeer er aanwijzingen zijn, welke deze opvatting
schijnen te wettigen '). Neemt men deze betrekkelijk eenvoudige
hypothese echter, in afwachting van proefnemingen welke daar-
over definitief zullen beslissen voorloopig aan, dan is het blijk-
baar mogelijk met behulp daarvan de boven opgegeven gevallen
van adventiefknopvorming aan stengels en wortels onder een
gemeenschappelijk gezichtspunt te brengen , want dan is het
duidelijk dat de -«opstijgende sapstroom" een anderen invloed
zal moeten uitoefenen op het «boveneinde" van genoemde or-
ganen waarheen hij zich beweegt, dan op het «ondereinde"
van waar hij zich afwendt. Bij het bespreken van het verschijn-
sel der knopvorming uit bladen zal het echter blijken dat men,
onafhankelijk van de genoemde hypothese, den invloed van de
stroombaan, op de plaatsen waar de nieuwvormingen optreden,
kan aanwijzen; ofschoon hot dus voor do verklaring der adven-
tiefknopvorming aan stengels en wortels noodig schijnt aan te
nemen, dat het water zidi in het hout dezer organen gemak-
kelijker van den voet naar den top dan omgekeerd kan ver-

') A. Pi tra, Versuche über die Driiokkraf't der Stamniürgane, Prings-
htiiii'.s Jahrbiiclier 1878, [n.g. 437-

440

plaatsen, schijnt het niet noodzakelijk aan de vaatbundels der
bladen een dergelijk verschil van geleidingsverniogen in ver-
schillende richting toe te kennen.

Dat evenwel in de organen der hoogere planten de plastische
stoffen niet in alle richtingen even gemakkelijk kunnen stroo-
men, is volstrekt niet aan twijfel onderhevig. Hoezeer Knight
dit gelijk wij boven zagen reeds leerde en men hem nimmer
volkomen weerlegd heeft, zijn de plantenkundigen zelfs nu nog
niet aangaande dit punt tot éénheid van gevoelen gekomen.
Het is onmogelijk de tallooze feiten welke hiermede in verband
staan alleen te verklaren uit de «zuigkracht" welke uitgeoefend
wordt door de groeiende of op andere wijze voedsel verbrui-
kende of verzamelende deelen, zooals de magazijnen waar zich
de reservestoffen opzamelen ; — wel wordt dit in de tegen-
woordige leerboeken der plantenkunde gewoonlijk zoo voorgesteld,
maar de waarheid is daardoor slechts ten deele gezegd. De Heer
de Vries heeft zich dientengevolge bij gelegenheid zijner uit-
voerige onderzoekingen over den beetwortel verplicht gezien een
nieuw begrip in te voeren, dat hij met den naam van liet
«accumulatievermogen der cellen" bestempelt i). Volgens zijne
opvatting lost het voedsel dat zich door een orgaan beweegt,
niet even gemakkelijk op in alle cellen welke achtereenvolgend
in de richting van de stroombaan gelegen zijn; natuurlijk zal
het daarheen stroomen waar de cellen gelegen zijn die daar-
van het meeste oplossen , waarvan m. a. w. het accumu-
latievermogen het gr-ootst is. In een bebladerde plant moet
men op grond van deze voorstelling aannemen , dat het accu-
mulatievermogen der cellen waaruit de weefsels bestaan die
de plastische stoffen vervoeren , in het algemeen toeneemt in
de richting van de bladen naarden wortel. De Heer de Vries
stelt zich verder voor, dat de oorzaak van het ongelijke accu-
mulatievermogen gezocht moet worden in de aanwezigheid
van zekere , in het celsap opgeloste fermentachtige lichamen ,
welke «accumulatiestoffen" kunnen genoemd worden. Zij wor-

1) Wachsthumsgeschiclite der Zuckei-riibe, Lanciwirtlischaftliclie Jahr-
bücbei' 1878, pag. 437 v.v.

450

den door het protoplasnia gevormd , maar kunnen het celsap
niet vei'laten , omdat het wandstandig protoplasma daarvoor
ondoordringbaar is; naarmate zij zich in grooter hoeveelheid
in de cellen bevinden, kunnen deze cellen de plastische stroo-
mingsstoffen ook in grootere hoeveelheid oplossen en omge-
keerd. Voor de verklaring van de strooming van elke bijzon-
dere soort van voedingsstof moet men natuurlijk ook besluiten
tot het bestaan van een bijzondere accumulatiestof. — Hoe
uiterst gecompliceerd deze hypothese ook wezen moge, toch
komt het mij voor dat zij de feiten het beste verklaart en
daarom moet worden aangenomen.

De verdere vraag naar de oorzaken van de ongelijke verdee-
ling der accLimuhitiestoffen over de verschillende cellen in een
weefsel, laat zicli nog niet beantwoorden, maar het is te voor-
zien dat de oplossing daarvan gevonden zal worden in het
bestaan van een «inwendige kracht," welke met de wijze
waarop en de plaats waar het betrokken orgaan ontstaat en
groeit, zal blijken samen te hangen; dit is echter een pro-
bleem van liooger orde, waarvan de behandeling met het onder-
werp dat ons tluiiis bezig houdt niet direct in verband staat.

Het besluit waartoe deze verschillende besprekingen voeren
is dus dat er werkelijk, zooals de oudere Physiologen dit aan-
namen, in de hoogere planten twee verschillende sapstroomin-
gen bestaan , die niet als het secundaire gevolg van primaire
plaatselijke verschillen in den groei kunnen worden opgevat,
maar die op oorspronkelijke verschillen in den bouw der be-
trokken organen berusten, en die zelve de oorzaken zijn waar-
door bijzondere wasdomsverhoudingen kunnen worden opgewekt.
Deze beide stroomingen hebben over het algemeen een aan
elkander tegenovergesteld verloop. Veranderingen , welke op
een of andere wijze in dit verloop tot stand komen, kunnen
ten gevolge hebben dat er een verschil ontstaat in de hoe-
veelheid der voedende stoffen die bijvoorbeeld in het onder- en
boveneinde van stengels en wortels , of in daarvan afgesneden
stukken aanwezig zijn. Men moet aannemen dat dit verschil
of veeleer »het ontstaan van dit verschil," onder zekere om-
slaiidighoden de aanleiding woi-den kan tut het optreden van

451

nieuwvormingen ; de opstijgentle strooiu , die zich vnnrnameiijk
langs het xyleem beweegt, is hierbij van bijzonderen invhied
op liet ontstaan van knoppen aan het «boveneinde ," — de
«neerdalende stroom," waarvan een belangrijk gedeelte het
phloeem of cambiform der vaatbundels volgt , begunstigt de
ontwikkeling van wortels aan het «ondeieinde" van het be-
trokken orgaan. Bij het uitspi-eken van deze conclusie maak
ik de volgende woorden van Mohl i) tot de mijne: «Es ist
hierrait freilich die regelmassige Entstehung einer Knospe in
der Aclisel der Vegetationsblatter und ihr Mangel in i\i3n
Achseln der Blüthenblatter, ferner der Urastand dasz bei vielen
Inflorescenzen, wenn auch die Bractee fehlschliigt sich dennoch
ihre Knospe entwickelt , noch nicht erkiiirt. AUein diese Um-
stiinde beweisen nur, dasz jener aufsteigende Saftstrom nicht
allein Ursache von der Entstehung der Knospe ist , sondern
dasz diese in den Bildungsgesetzen der Pflanze selbst begründet
ist , und dasz jener Saftstrom nur als ein begiinstigendes
Moment der Bildung und Entwicklung der Knospen betrachtet
werden musz."

Indien het echter een algemeene waarheid is, dat de neer-
dalende" en de «opstijgende stroom," de plaatsen waar adven-
tiefvormingen ontstaan kunnen beheerschen , dan moet hun
invloed zich ook bij de rej)roductieverschijnselen aan bladen
doen gevoelen. Dat dit ook werkelijk het geval is zal ik thans
iiachten aan te toonen.

1) Linnaea 1837, pag. 494.

HOOFDSTUK II.

K N o P V o R M I N 6 UIT BLADEN.

§ i. Algemeene opmerkingen.

In den tuinbouw is het feit dat vele bladen het vermogen
bezitten om knoppen en wortels voort te brengen van alge-
meene bekendheid, en de vermenigvuldiging van sommige kost-
bare siergewassen zooals de hyacinthen , berust bijna uit-
sluitend op de eerste dezer beide eigenschappen. Ot)k in de
natuur worden enkele planten gevonden die zich veelvuldig
door nieuwe individuen , welke op hunne bladen ontstaan, voort-
planten ; dit is bijvoorbeeld het geval met Cardamine
pratensis, die bijna het gansche jaar door op hare tegen
den grond gedrukte blaadjes kleine plantjes voortbrengt, en
verder bij vele varens. Zelfs op een ki'oonblad van C 1 a r k i a
e 1 e g a n s is het ontstaan van een knop waargenomen.

De hiopvorminy uit bladen heeft niet altijd onder zoodanige
omstandigheden plaats dat daardoor nieuwe individuen ont-
staan, maar in eenige gevallen gaan de nieuw gevormde takken
zonder wortels voort te brengen , met de bladen waaruit zij
ontsprongen, te gronde. Duchartre ') , die aan het verschil
tusschen de adventief knoppen der bladen, welke al of niet in
een zelfstandig individu veranderen, groot gewicht hecht, heeft
van het laatste dezer beide gevallen een fraai voorbeeld leeren
kennen in de bladen van sommige tomaten. Het komt namelijk
voor dat deze planten op de bovenzijde hunner algemeene

1) Note sur des feuilles ramifères de ïomates, Annales des sciences
naturelles, Botaniqiic, 1S53, j)ag. 24:1.

453

bladstelen, ter plaatse waar de zijblaadjes bevestigd zijn of,
juister uitgedrukt, in de oksels van deze, takken voortbren-
gen, welke kunnen bloeien en zich van gewone zijtakken in
geenen deele onderscheiden. Dergelijke gevallen zijn verder
waargenomen door Braun, die op een blad van Levisticum

0 f f i c i n a 1 e een bloemschermpje vond ; door B e r n h a r d i ,
die ditzelfde zag op een blad van C h e 1 i d o n i u m m a j u s

1 a c i n i a t u m waarop B r a u n in later jaren gewone ad-
ventief knoppen heeft aangetroffen; door Magnus, dieeenige
bloemhoüfdjes vond op de bovenzijde van den bladsteel van
Siegesbeckia ib erica. Beroemd in dit opzicht is Hor-
de u m v u 1 ff a r e t r i f u r c a t u ni i) welke op de bovenzijde
van de onderste kroonkafjes een meer of minder volkomen
bloem draagt. Daar het mij echter voorkomt dat het bedoelde
onderscheid slechts van bijkomend belang is, omdat het alleen
op de meerdere of mindere gemakkelijkheid tot wortelvorming
van de betrokken knoppen of takken berust, wil ik er niet
langer bij stil staan.

Geheel verschillend en volkomen onafhankelijk van de knop-
vorming is het ontstaan van ivorfels uit bladen , dat dan ook
met de verschijnselen van propagatie, die men uit bladen tot
stand kan brengen , in geen directen samenhang staat. Het is
mij namelijk gebleken dat in bijna alle gevallen waar men
nieuwe planten uit bladen ziet ontstaan, deze planten uit
adventiefknoppen zijn voortgekomen , die zelve aan hun basis
en uit hun eigen weefsel de noodige wortels hebben voortge-
bracht: de in het blad gevormde wortels zijn voor de nieuwe
individuen nutteloos. Zelfs in die gevallen, zooals bij C a r d a-
m i n e en N a s t u r t i u m , waar het den schijn heeft dat
de wortels en 't stengeltje elk afzonderlijk uit bijzondere cel-
groepen van het blad ontspringen , leert een nauwkeurig on-
derzoek dat deze opvatting niet geheel juist is , daar zich ook
bij deze planten eerst een meristematische weefselgroep vormt,
die tot het te voorschijn komen zoowel van knoppen als van
wortels aanleiding geeft.

1) Synonym Hordeum aegyceras en H. himalayense.

454

Voor zoover mij bekend is, werd oj) deze onderscheiding,
welke niet onbelangrijk is, tot nu toe nog nimmer de noodige
nadruk gelegd, en dientengevolge is het onbekend gebleven
dat de plaatsen op de bladen waaruit adventiefknoppen en
adventiefwortels ontstaan , op dezelfde wijze door de stroomba-
nen van het water en de plastische stoffen bepaald worden als
aan stengels en wortels. Op de volgende bladzijden zal ik hier-
van het bewijs trachten te leveren en daartoe een kort over-
zicht geven van de meest gewichtige feiten , welke op de beide
genoemde gevallen betrekking hebben. Ik moet er echter reeds
hier op wijzen, dat de meeste (maar niet alle) bladen, waaruit
men adventiefknoppen heeft zien ontstaan, ook meer of minder
geschiktheid tot wortelvorming bezitten, maar dat het omge-
keerde niet het geval is , zoodat er een aantal bladen bekend
zijn die wel wortels maar geen knoppen voortbrengen. Daarom
zal ik bij het bespreken der knopvorming als een van de
wortelvorming onafhankelijk verschijnsel , in menig bijzonder
geval om duidelijk te blijven, gewag moeten maken van de
wortelvorming uit hetzelfde blad , en daardoor den geregelden
gang van het onderwerp nu en dan vooruitloopen.

Bij de propagatie door middel van sommige leerachtige
bladen , schijnt in enkele gevallen een niet onaanzienlijk ge-
deelte van het volwassen blad onmiddellijk een blijvend deel
van het nieuwe individu te kunnen uitmaken , zonder vooraf
den meristeemtoestand te doorloopen. Voor de bolrokken der
L i 1 i a c e ë n geldt hetzelfde met betrekking tot het kleine
gedeelte van het weefsel , dat tusschen den adventiefknop (ak
Fig. 2, 3) en de adventiefwortels (aw Fig. 2, 3) gelegen is, doch
hier is het verschijnsel van tijdelijken aard, daar de wortel-
vorming grootendeels van den adventiefknop uitgaat ; zoo is
bw Fig. 2 de eer.ste bij wortel welke op deze laatste wijze is
ontstaan. Dit zijn dus in zekeren zin meer of minder duidelijke
uitzonderingen op den boven uitgesproken regel , volgens wel-
ken het nieuwe individu alleen uit den adventiefknop ontstaat,
en het zijn vooral de leerachtige bladen w^elke in dit opzicht
nader onderzocht verdienen te worden , maar ik was tot nu
toe niet in de gelegenheid om dit te doen.

I

455

Afgezien viiii deze beide gevallen van uitzondering, waar
zich waarschijnlijk nog wel andere zullen bijvoegen , laten
zich de overige knopvormende bladen tot twee groepen brengen,
die echter niet altijd scherp van elkander te onderscheiden zijn.
Aan sommige bladen heeft namelijk de reproductie eerst en
alleen dan plaats wanneer zij, na van de moederplant afge-
nomen te zijn geworden, in de gelegenheid worden gesteld een
callus voort te brengen : uit dit callus ontstaat dan later
een adventiefknop. In andere gevallen treden daarentegen de
nieuwe knoppen uit het bladweefsel onmiddellijk op, en ver-
toonen daarbij een meerdere of mindere onafhankelijkheid van
de plaats der verwonding indien liet blad van de plant is af-
gesneden, of van de moeder|)lant zelve indien de bladen nog
door deze gedragen worden.

Onze kennis aangaande het reproductievermogen der bladen
in verschillende plantengroepen is nog niet zeer uitgebreid en
berust ten deele op onvolledige opgaven in tuinbouwkundige
werken, van welke ik voor mijn onderwerp geen gebruik kan
maken , maar die naar het schijnt in overeenstemming zijn
met den regel dien ik beneden zal opstellen; ik zal mij dien-
tengevolge moeten beperken tot de vermelding van die gevallen
alleen , welke door A 1 e x a n d e r B r a u n l) zijn waargeno-
men , of ook door andere plantenkundigen, welke daarvan het
onderwerp van bijzondere onderzoekingen hebben gemaakt.
Eenige tot nu toe slechts onvolledig bekende gevallen heb ik
zelf nader onderzocht.

§ -l. Bladmossen.

Hoezeer de tegenstelling tusschen wortel en stengel in de
afdeeHng der Mu se ineen nog niet tot stand is gekomen,
en het pmtonema de functie van beide kan vervullen, is het
niettemin duidelijk dat liet volledig ontbreken van wortels

1) Ue.ber Polyembryonie und Keimung von Caelebogyne ilicifolia,
pag. 181. f. f. , AbhandluDgei) der Academie der Wissenschaften zu
Berlin 1859.

456

bij deze hoofdgroep aanleiding geeft om het protonema als sten-
gelorgaan te beschouwen , en daarom verdient de propagatie
dezer planten door middel van hun bladen hier kort besproken
te worden.

Zooals algemeen bekend is, vormen de bladen dezer planten
zeer gemakkelijk protonema of bulbillen, en naar het schijnt
is de neiging daartoe in alle cellen niet alleen van de bladen,
maar ook van de andere organen der plant aanwezig. Onder
daarvoor gunstige omstandigheden kunnen de protonemadraden
zoowel uit de bovenvlakte als uit de ondervlakte der bladen
ontstaan, in het bijzonder echter zijn de bovenkanten der
middelnerven voor de knopvorming geschikt. Opmerking ver-
dient het dat de hierbij voorkomende verschijnselen verschillend
zijn , naarmate het blad nog in verbinding is met de nmeder-
plant of niet. Naar het schijnt bezitten de aan den stengel
bevestigde bladen in het bijzonder neiging om aan hun top
propagatiewerktuigen voort te brengen l) , terwijl zij na afge-
sneden te zijn , vooral uit de wondvlakte aan het ondereinde
protonema vormen 2).

Aan afgesneden sporogoniën of stukken daarvan schijnt het
protonema ook lichter aan de onderste wondvlakte dan van
boven te ontstaan, hiervoor pleiten ten minsten de figuren van
P r i n g s h e i m •'') , waar men slechts aan één kant — waar-
schijnlijk het ondereinde — der setastukken protonemavorming
bespeurt; echter kan volgens Sta hl ■*) zelfs uit den wand der
theca protonema ontstaan. Overigens ontstaat het protonema
aan den bebladerden mosstam naar het schijnt bij voorkeur
in de bladoksels, terwijl de eigenlijke zijknoppen naast den
breeden bladvoet uit de stengeloppervlakte ontspringen.

Blijkbaar is uit tleze opgaven nog geen ander bepaald resul-

') W. P. Schim per, fconos morphologicae atque organographicae
iiitroductionem synopsi muscorum eiiropaeorum , Stuttgart 1800, Tab.
II, Fig. 12.

■^) Schim per, 1. c. Tab. II, Tig. 3T

3) üeber sprossende Moosfriichte, Pringsheims Jahrbücher 1878, pag. 1.

4) Botanische Zeitung 1876, pag. 694..

457

taat af te leiden ilau dat de propagatie niet uit alle punten
der mosbladen even gemakkelijk geschiedt.

S 3. Va

S

rens.

Bij de varens is het vermogen van propagatie door middel
van de bladen zeer algemeen •). Het is bekend dat de adven-
tiefknoppen, terwijl zij nog op de bladen bevestigd zijn, 't geen
niet zelden jaren lang het geval is, aan hun basis wortels
voortbrengen ; deze wortels zijn echter niet met het blad zelf
in verbinding en vallen met de knoppen af. De plaats door
de adventiefknoppen op de bladen ingenomen is zeer verschil-
lend; bijna altijd echter zijn zij aan de bovenzijde gebonden.
Hierop nemen zij echter verschillende standen in. Bij Asplenium
p 1 a n t a g i n e u m zitten zij aan de basis der bladschijf op
den bladvoet, en bij A s p I e n i u m g e m m i f e r u m zit de
eenige aanwezige knop aan de basis van 't eindblaadje. Bij
A s p i d i u m c i c u t a r i u m , A. r e f r a c t u m , A . r e p t a n s
en P h e g o p t e r i s p r o 1 i f e r a , op den voet der blaadjes
schijnbaar in hun oksels : bij Asplenium b r a c h y p t e-
ron mislukt dien tengevolge het blaadje dat den knop draagt.
Verstrooid over de oppervlakte , maar steeds boven de punten
waar zich nerven vei'takken , vindt men de knoppen van A s-
p 1 e n i u m c o m j) r e s s u m , A. v i v i p a r u m , A. n o d o s u m ,
A. o d o n t i t e s , A. b i f i d u m en A. p r o I i f e r u m ; zijn hierbij
de plantjes aan de nerfvertakkingen van een bepaalde orde gebon-
den, zooals Ijij iV s p 1 e n i u m b u I b i f e r u m en A. v i v i p a r u m ,
dan nemen zij zeer regelmatige plaatsing ten opzichte van den
rand in bij Chrys odium fl agei 1 if eru m en C. repan-
dum, verder bij Asplenium f 1 abel 1 i fol iu m en A. f la-
bel la tum wier bladspitsen geheel met ranken overeenko-
men , ontstaan de nieuwe planten uit de bovenzijde dezei'
rankachtige toppen. Waarschijnlijk is dit eveneens het geval
met een aantal andere soorten , zooals C o m p t o s u r u s r h i-
z o p h y M u s , A d i a n t u m c a u d a t u m , A s p i d i u m

^} Bruun, Polyembryonie , pag. 181.

458

r h i z o j) h y 1 1 II in A. fadyeni, Aneiinia dregean-a
en T r i c h o 111 a 11 e s f I o r i b u n d u m. Tot den uitersten
bladrand bepaald zijn de knoppen van A c r o s t i c h u m u n-
d 11 I a t u ni , H e m i o n i t i s p a 1 in a t a , C e r a t o p t e r i s
t h a I i r t r o i d e s , IMi y c o p t e r i s I i n k i a n a en P. r u-
pestris. maar ook in deze gevallen laat zich een duidelijk
verband met de vaatbundelvertakking aanwijzen. Andere rand-
standige knoppen nemen de plaats van lacinien in , zooals bij
A s p i d i 11 m a c u 1 e a t u in, A. v e s t i t u m en A. p r o 1 i f e r u m.

De aanleg der adventiefknoppen van de varens i) is steeds
exogeen en gelijk wij zagen aan punten gebonden waar zich
de vaatbundels vertakken. Volgens H e i n r i c h e r ontstaan
zij bij A s p 1 e n i 11 ni b u 1 b i f e r u m reeds vroegtijdig gedu-
rende de ontwikkeling van de bladen in acropetale volgorde.

Behalve uit de bladschijf heeft er bij talrijke varens vertak-
king plaats door middel van knoppen, welke aan de basis der
bladstelen staan. Mettenius en andere plantenkundigen vat-
ten deze knoppen echter niet op als adventiefvorraingen, maar
als organen der normale vertakking: ook zij zijn in hun
plaatsing aan het vaatbundelverloop gebonden, doch ontstaan
in het parenchym 2). De wortels, welke in zoo uiterst groot
aantal uit de bladstelen der varens ontspringen , zijn van de
knoppen onafhankelijk en staan in, onmiddellijk verband met
de vaatbundels.

Knopvorming aan de onderzijde van bladen is een hoogst
zeldzaam verschijnsel ; onder de varens is C y s t o p t e r i s
bulbifera in dit opzicht merkwaardig, daar deze plant in
de oksels van de primaire en secundaire nerven harer blaadjes
een groot aantal vleezige, licht afvallende bulbillen voortbrengt.
Ook Asplenium celtidifolium, A. belangeri en
W o o d w a r d ia r a d i c a n s dragen krachtige adventiefknop-
pen op de onderzijde van de bladspil in de oksels der blaadjes,
die daaraan jaren lang kunnen bevestigd blijven vóór zij afvallen.

1) Hcinricher, Ueber Adventivknospen der Wedelspreite einiger
Farne, Botanischer Jahresbericht , VI, Theil 1, pag. o3G.
'•'■) De Bary, Vergleichende Anatomie, pag. 33-1.

459

Uit deze opgaven volgt dat de varens vooral aan den bo-
venkant hunner bladen neiging tot knopvorming aan den dag
leggen , en dat de plaatsing dezer knoppen gebonden is aan
de punten waar zich de vaatbundels vertakken. Daar het nu
uit de onderzoekingen der laatste jaren meer en meer blijkt,
dat de vaatbundels in de bladschijven der varens veelal mono-
coliateraal zijn en hun xyleem naar boven keeren, is er reden
aan dit xyleem een gunstigen invloed op het ontstaan der
knoppen toe te schrijven.

,^ 4. Monocohjlen.

Hoezeer de propagatie van een aantal Monocotylen door
middel van hunne bladen , in 't bijzonder van soorten uit de
familie der L i I i a c e ë n , sints lang is opgemerkt en beschre-
ven , zijn toch de omstandigheden waaronder dit plaats vindt,
zeer onvoldoende bekend. Behalve in het beroemde geval van de
Orchidee Malaxis paludosa i), waar somtijds een groot
aantal knoppen met lange blaadjes aan de uiterste spits der gewone
groene bladen staan , terwijl deze nog aan de plant bevestigd
zijn, en bij de Aroidee Atherurus ternatus '^) die op
elk blad twee bulbillen draagt, één op den bladvoet en één
op den bladsteel ter plaatse waar de scheede eindigt, en eindelijk
bij de door M a g n u s beschreven D r i m i a 1 i 1 a c i n a waar
zich één knop op de bovenzijde aan de spits van een blad
bevond, hebben de in de litteratuur vermelde gevallen betrek-
king op afgesneden bladen en bolrokken van A m a r y 1 1 i-
daceën en L i 1 i a c e ë n. In sommige gevallen schijnt het
verdrogen dezer organen de knopvorming te begunstigen ; zoo
heeft men in herbariën kleine bolletjes zien ontstaan op de
bladen van E u c o m i s r e g i a •'') en O r n i t h o g a 1 u m t li y r-

1) Anuales des sciences naturelles, Serie I, T XIX, pag. 103. Dickie,
Botanischer Jahresbericht II, pag. 537.

2) Peter&hausen, Beitrage zur Entwickelungsgeschichte der Bnitknos-
pen , Hameln 1869, pag. 43.

3) A. P. de Candolle, Physiologie végétale, T. IT, Paris 1832,
pag. 675.

s o i d e s 1) : bij de laatstgenoemde soort op beide zijden van het
blad, bij de eerste alleen op de bcvenzijde. Ik zag echter uit
de bolschubben der lelies zulke knoppen ontstaan uit deelen
welke hun vollen turgor behouden hadden, terwijl de verwelkte ge-
deelten der bolschubben geen adventiefvormingen voortbrachten.

Als algemeene regel kan men stellen, dat de basis van af-
gesneden bolrokken of bolschubben voor de knopvorming het
meest gunstig is, en wanneer men bedenkt dat dit het jongste
gedeelte is der genoemde werktuigen , daai' zij aan hun basis
het langst doorgroeien, kan dit weinig bevreemding wekken.

De verschijnselen van reproductie aan de bolscliubbeii der
Lelie zijn volgens mijn ervaring de volgende. Na in den
herfst van den bol te zijn afgesneden, moeten zij een geruimen
tijd in vochtig zand staan, eer de vorming van den adventief-
knop begint: of zij daarbij aan hun top verdrogen doet weinig
tot het welslagen af. Het verdient opmerking dat het ver-
drogen steeds plaats heeft van boven naar onderen, en dat de
adventiefknop juist onderaan ontstaat {ak Fig. 2), dat is
daar waar de strooming het langdurigst naar toe is gericht
en de bolschub 't jongste is. Dit is, zooals men weet, eveneens
bij den aardapj)el het geval, waar ook juist het «krooneind,"
dat het laatste verdroogt, en evenzeer het jongste is het meest
gunstig is voor de knopontwikkeling. Ik heb niet meer dan een
enkelen knop op elke bolschub zien ontstaan, maar ik onderzocht
slechts L i 1 i u m t i g r i n n m. Deze knop was zonder uitzon-
dering op de bovenzijde en aan den uitersten rand van de bolschub
bevestigd. Mikroskopisch onderzoek leerde mij dat een cel-
groep, welke onmiddellijk aan het xyleem {xl Fig. 3) van
één nf meer nabij den rand geplaatste vaatbundels grenst,
voor de vorming van den adventiefknop in deeling geraakt,
en dat ook de opperhuidcellen in dit proces betrokken worden.
Evenals in de geheele bolschi^b waren ook in den adventiefknop
groote hoeveelheden zetmeel aanwezig, tot zelfs in het onvol-
ledig gedifferentieerde vegetatiepunt daarvan. Later ontstaat
uit het phioeëm {ph Fig. 3) van de zelfde vaatbundels waarboven
de adventiefknop zich gevormd heeft, dus aan de onderzijde van

1) Mcuioires du .Miisluuh , 18:i8, pag. 171.

4-61

de biilsclmb, een adventiefwoi-tel (aw Fig. 3) ea korten tijd daarna
op geringen afstand van daar een tweede en een derde: deze
wortels moeten om naar buiten te ti'eden (aw Fig. 2) een dikke
parenchymlaag van de bolschub doorboren : zij leven slechts
kort, en weldra begint de adventiefknop zelve bijwortels,
{hw Fig. 2) voort te brengen, zich daardoor tot een zelfstan-
dig individu verheffend.

Algemeen bekend is de kunstmatige propagatie der hya-
cinthen door middel van «klisters" of bolknoppen welke uit
de bolrokken ontstaan l). Deze planten worden kunstmatig
vermeerderd door uit de onderzijde der bollen een keo-elvormis
stuk te snijden, zoo groot dat daardoor de bolschijf verwijderd
wordt. Boven de randen van de dientengevolge gevormde wond-
vlakken der bolrokken spruiten een groot aantal adventief-
knoppen «klisters" naar buiten (wk Fig. 4.) Het bleek mij dat
zij van exogenen oorsprong zijn , en dat zij in vochtig zand
spoedig uit hun basis een bijwortel (bw Fig. 4) uitzenden. In
hun structuur stemmen zij met de knoppen, welke aan groene
bladen kunnen ontstaan volkomen overeen , met dit verschil
dat zij op de rugzijde en niet op de boven of buikzijde ont-
staan gelijk bij de groene bladen , ook dit is bij wk Fig. 4
gemakkelijk waar te nemen daar deze figunr een bolrok half
van achteren en van ter zijde gezien voorstelt. Aangaande de
propagatie door middel van groene bladen deelt Magnus 2) het
volgende mede: «Steekt man die frischen Blatter von Hyacin-
thus in die Erde, so sprossen an dem in die Erde gesteckten
Theile an der Bauchseite zahlreiche Adventivknospen dicht über
einander hervor. Diese Adventivknospen werden entweder wenn
der untere in der Erde steckende Blattheil noch jung ist aus
den Epidermiszellen selbst, oder wenn der Blattheil alter ist
aus der hypepidermalen Zellschicht unter Betheiligung der dar-
unter liegenden Zellenschichten angelegt. Die benachbarten Epi-
dermiszellen oder (an alteren Blattheileii) hypepidermalen Zeilen

1) M. T. Masters, Vegetable Teratology , London 1869, pag. 172.

2) Botanische Zeitung 1878, pag. 765; Aljhandlungen des Botani-
hcsen Vereins der Provini! Brandenburg 1878, pag. 6,

4(Ji>

wachsen durch Liings- und Quertheilungen gemeinschaftlich zu
Höckern aus die mit divergirenden dichotom sich theilenden
Zellreihen am ScLeitel weiter wachsen. An solchen weiter ent-
vvickelten Höckern tritt ein ringförmiger Wall auf, der zuni
ersten sclieidenförmigen Blatt der Adventivknospe auswachst,
wahrend der eingeschlossene Scheitel derselben noch das Wachs-
thum mit divergirenden Zellreihen zeigt.... Die Schlieszzellen
der über die betheiligte BJattllache zerstreuten spaltöffnungen
zeigen nie Wachsthum und Zelltheilung wie die umgebenden
Zeilen." Uit deze beschrijving volgt dus het niet onbelangrijk
feit, dat voor de vorming van de adventief knoppen der hya-
cinthen evenals bij de lelie meerdere volwassen of bijna vol-
wassen cellen gebruikt worden. Daar het mij gebleken is dat
dit eveneens geldt voor de knojipen welke op de bladen van
N a s t u r t i u m o f f i c i n a 1 e ontstaan houd ik het voor mo-
gelijk dat dit evenzoo voor de meeste andere gevallen doorgaat.
Onderzoekt men onbeschadigde h y a c i n t h e n b o 1 1 e n na
afloop van den bloeitijd, dan kan men ook daarin «klisters"
aantreffen (ak Fig. 4) welke op de bolrokken ontstaan zijn.
Deze zitten echter gewoonlijk aan de randen der bolrokken
en komen niet zelden tot boven het midden van de lengte
daaraan vooi'. In de gevallen, welke ik onderzocht heb, zaten
de krachtigste en blijkbaar de eerst gevormde bolknoppen het
hoogst en de kleinste onder aan den rand der rokken , zoodat
zij zich basipetaal schenen ontwikkeld te hebben , geheel in
overeenstemming met den basipetalen groei van den bol rok
zelven. De hooge standplaats dezer klisters en hun bevestiging
aan den rand, bewijzen dat hier andere invloeden op hun ont-
staan hebben gewerkt, dan die welke tot de vorming der klis-
ters uit de beschadigde bollen aanleiding geven. Hier moet ik
nog vermelden dat bij H y a c i n t h u s p o u z o 1 s i i vol-
gens B r a u n, de knoppen op de bovenzijde van de middelnerf
van de bladschijf geplaatst zijn, en dat door M o h I van een
geval gewag wordt gemaakt waarbij zich een groep van knop-
pen op de rugzijde der bolrokken van Ornithogalum
scilloides gevormd had. Niettegenstaande den twijfel van
B r a u n komt mij de juistheid dezer waarneming volstrekt niet
onwaarschijnlijk voor.

463

Voor zoover het mogelijk is uit deze weinige opgaven een
algemeene conclusie op te maken , kan men besluiten dat de
adventief knoppen aan de bladen der Monocotylen exogeen
ontstaan, en dat zij aan afgesneden bladen op de jongste deelen
in de onmiddellijke nabijheid der wonden, dus aan het onder-
einde waar eveneens de wortels ontspringen, gevormd worden;
dat zij overigens onder natuurlijke omstandigheden aan de
bladen welke nog aan' de moederplant bevestigd zijn groote
vrijheid in hun plaatsing bezitten , maar dan toch meestal op
de bovenzijde der bladen voorkomen : dat zij daarbij steeds in
de nabijheid der vaatbundels ontstaan — met uitzondering van
de klisters der hyacinth (wk Fig. 4) die na verwonding onder
aan de rugzijde der bolrokken optreden, — en dat zij somtijds
in hun ontstaan met het xyleem dezer vaatbundels een on-
miskenbaren samenhang vertoonen.

*o

§ 5. Begonia.

Onder de Dicotyledonen moeten hier in de eerste plaats de
bladen der Begon ia's 1) genoemd worden, die een buitenge-
woon groote neiging tot knopvorming bezitten , in sommige
gevallen zooals bij Begonia q u adri col or, B. möh ri n gii,
B. p h y 1 1 o m a n i a c a en B. c o r i a c e a , zelfs terwijl zij
nog met de moederplant in verbinding staan. Bladstukjes niet
grooter dan een vierkante centimeter hebben nieuwe planten
voortgebracht. Dit geldt echter alleen van de rhizoomvormende
soorten met bonte bladen ; alle vormen welke verticale, vertakte
stammen bezitten , kunnen wel gemakkelijk door stekken van
stengels, maar niet door bladen voortgeplant worden. Behalve
knoppen vormen de Begoniabladen ook zeer gemakkelijk wortels ;
deze ontstaan steeds in de nabijheid van de basale wonden ,
maar onafhankelijk van , en uit andere weefsels dan de ad-
ventief knoppen. Zij ontspringen namelijk uit of tegen het phloeem
der vaatbundels van den bladsteel en van de dikkere ner-

1) F. Regel, Die Vermehrung der Begoniaceën aus ihren Bltittern,
Jeiiaische Zeitschrift für Naturwissenscbaft 1878, pag. 447.
Ned. Kiuidk. Aichicf IH. 31

464

ven, terwijl de knoppen uit parenchym en epidermis ontstaan.
De knoppen der Begoniabladen zijn van tweeërlei oorsprong.
In de eerste plaats ') kunnen zij uit de bladstelen (en «lis-
schien ook uit de dikkere bladnerven) van afgesneden blad-
stukken ontstaan , inde nabijheid van de benedenste, naarden
stengel gekeerde, wondvlakte. {ak Fig. 5). In dit geval verkeeren
bijvoorbeeld B e g o n i a w a r s z e w i c z i i en B. r i c i n i f o-
1 i a. Deze knoppen ontstaan gewoonlijk eerst wanneer de be-
trokken biadstukken beginnen te sterven en te verrotten,
't geen van boven naar onderen plaats heeft; zij nemen een
overeenkomstige positie in als de advontiefwortels (aw) der Bego-
niabladen , welke eveneens in de nabijheid der basale verwonding
gevormd worden. Aangaande deze knoppen is weinig bekend
en zij zullen verder buiten bespreking blijven. In de tweede
plaats kunnen er op de Begoniabladen een aantal knoppen ont-
staan, gedeeltelijk reeds onder normale omstandiglieden , wier
aanhechtingspunten in hoofdzaak door den bouw der bla-
den zelve bepaald worden. Naar 't mij voorkomt is op dit
punt, namelijk op den samenhang tusschen den bouw van het
blad en de verspreiding der adventiefknoppen, nog niet genoeg
de aandacht gericht, hoezeer het bijzonder duidelijk in 't oog
valt vooral aan hand- en vinnerige bladen. In Fig. 5 ziet
men de schematisclie voorstelling van een Begoniablad met
de daarop verspreide adventiefknoppen , overgenomen uit de
onderzoeking van Regel. Een groep van knoppen is geplaatst
op den blad voet, dat is daar waar de steel in de schijf overgaat
en de hoofdnerf en bijnerven uit elkander wijken : deze knop-
pen zijn verreweg het krachtigst en hebben aan bladstekken de
meeste kans om uit te loopen. Alle overige knoppen zijn op de
hoofdnerf, de bijnerven en de zijnerven van de handnervige blad-
schijf geplaatst; zij zijn des te krachtiger naarmate zij dichter
bij den bladvoet en dus op een dikker gedeelte van de nerf geze-
ten zijn, zoodat de zwakste knoppen het meest nabij den rand
en den top van het blad staan ; zij bevinden zich zonder uit-

2) H. Vöchting, Ueber Organbildung im Pflanzenreich , Bonn
1878, pag. 'J8.

465

zondering juist boven de punten van samenkomst van twee
nerven. Hieruit volgt dus dat de knopvorming op de Begonia-
bladen gebonden is aan de plaatsen waar de nerven uit elkan-
der ontspringen , en dat de omstandigheden daarvoor des te
gunstiger zijn naarmate de nerven zelve krachtiger zijn. Daar
wij dezen regel ook in een geheel ander geval namelijk bij
N a s t u r t i u m o f f i c i n a 1 e zullen leeren kennen en ook ,
hoezeer minder duidelijk bij eenige andere bladen , geloof ik
dat hij op de hand- en vinnervige bladen der Dicotylen
van algemeene toepassing is.

Op grond van deze beschrijving is het duidelijk dat wan-
neer men uit een bladschijf van een Begoniablad een wille-
keurig stuk snijdt, aan het ondereinde (Fig. 1), dat is aan
het naar de middennerf of bladvoet toegekeerde gedeelte
daarvan, de krachtigste nerven zullen gevonden worden; bevin-
den zich nu op dit stuk knoppen , al is het ook slechts in
eersten aanleg, dan moeten de krachtigste daarvan eveneens
op het ondereinde geplaatst zijn en zij bezitten blijkbaar de
grootste kans om uit te loopen. Moeten er geheel nieuwe ad-
ventief knoppen ontstaan , dan is ook weder het punt van sa-
menkomst der dikste nerven, m. a. w. het ondereinde der
afgesneden stukken de daartoe aangewezen plaats.

Terwijl het optreden van knoppen op de bladen der meeste
andere planten bijna uitsluitend aan de boven- of buikzijde
der bladschijven gebonden is , kan men bij de B e g o n i a 's
niet zelden knopvorming op de rugzijde der bladen waarnemen.
Hiermede in verband moet ik echter opmerken dat ook de
anatomische bouw der Begoniabladen een bijzonderheid aanbiedt,
welke bij de meeste andere bladen niet voorkomt en waarmede
het genoemde verschijnsel naar riiijne opvatting in verband
staat. Men vindt hier namelijk, zoowel in den bladsteel als in
de dikkere nerven, ringen van vaatbundels, welke hun phloeëm
naar buiten keeren ; bovendien ligt er nog in het midden van
de doorsnede dezer organen een tweede maar veel kleinere
vaatbundelring. Daar ik nu meen te kunnen aantoonen dat er
een verband is tusschen de plaats van het xyleem in een
orgaan on de punten waar de adventief knoppen ontstaan, zoo

466

was het te verwachten dat in de radiaal gebouwde nerf van
't Begoniablad de rug- en huikzijde in dit opzicht geen groot
verschil zouden kunnen aanbieden.

liet laatste feit met betrekking tot de Begoniabladen , dat
ik hier nog wensch aan te stippen , is dat de adventiefknop-
pen daarop naar het schijnt zonder uitzondering exogeen ont-
staan, zoodat ook de opperhuid deel neemt aan hun vorming;
niet een enkele cel , maar een celgroep dient hier, evenals bij
H y a c i n t h u s , voor de propagatie.

§ 6. Crassulaceën.

Niet minder gemakkelijk dan de Begoniaceën brengen de
Crassulaceën knoppen op hunne bladen voort. In de meeste
gevallen bij voorbeeld bij Ec bever ia en Crassiila schij-
nen deze knoppen op de bovenzijde te ontstaan ter plaatse
waar het blad zich begint te verbreeden, dat is daar waar de
vaatbundels, welke uit den steel in het blad overgaan, uit-
eenwijken. Behalve knoppen brengen de bladen den Cras-
sulaceën gemakkelijk wortels voort, deze ontspringen tegen
het vaatbundelphloeem in de nabijheid der basale verwonding
aan afgesneden bladen en zijn van de adventiefknoppen onaf-
hankelijk. Bij B r y o p h y I 1 u m c a 1 y c i n u m is volgens
Hofmeister l) en Berge ^) de oorsprong der adventief-
knoppen exogeen en gaat van de bovenzijde van het blad uit:
zij ontstaan volgens Berge gedurende de periode van den
groei van het blad , en , in verband met den basipetalen ont-
wikkelingsgang der bladtanden , in de richting van den top
naar den bladvoet. Zooals algemeen bekend is zitten de ad-
ventiefknoppen dezer plant in de kerven tusschen de kartel-
tanden langs den geheelen omtrek van het blad ^); elke knop

1) Allgemeine Morphologie , pag. 422.

2) Botanischer Jahresbericlit IV, pag. 451.

3) F. J. F. Meyeii, Neues System der Pflanzenphysiologie, Bd. III,
Berlin 1839, pag. 64. A. P. de C a n d o 1 1 e, Organographie vége'tale,
Tom II, Paris 1827, PI. 27.

467

bevindt zich boven het punt van vertakking van den vaatbun-
del van de zijnerf van den eersten rang die naar de inkerving
gericht is en van daar uit de beide naast aangrenzende tanden
voorziet; in hun plaatsing bieden deze knoppen dientengevolge
zekere overeenstemming aan met hetgeen men bij Asplenium
b u 1 b i f e r u m waarneemt.

Indien B r y o p h y 1 1 u m in een warme atmospheer is ge-
plaatst en de bladen zijn in contact met een vochtigen grond,
dan heeft de knopvorming zoowel plaats wanneer het verband
met de moederplant nog bestaat als wanneer de bladen afge-
sneden zijn. De nieuwe wortels der jonge Bryophyllumplantjes
ontspringen uit de basis der adventiefknoppen, maar het Bryo-
phyllumblad zelve brengt voor zoover mij bekend is geene wortels
voort.

§ 7. Cardamine en Nusturtium.

De merkwaardige verschijnselen welke aan de bladen van
Cardamine p r a t e n s i s optreden , zijn herhaalde malen
beschreven, het eerst in 1816 door C a s s i n i l), later op nieuw
door Munter -) nadat zij door Schleiden in twijfel
waren getrokken, onlangs weder door Vocht ing •'*) , die
daarin steun vindt voor zijn onderstelling aangaande het be-
staan van een «inwendige" kracht welke het ontstaan der nieuw-
vormingen zou regelen.

De laagste , tegen den grond gedrukte (somtijds ook de
hoogere) eenvoudig gevinde bladen der genoemde plant (Pig.
6)-, brengen zoowel op hun algemeenen bladsteel ais op de
steeltjes en de dikste nerven hunner blaadjes kleine knobbeltjes
voort, die eerst een of meer wortels, dan een blaadje en ein-
delijk een vegetatiepunt vormen, en dan langzamerhand in een
bladrozetje overgaan. Bij Cardamine hirsuta en C.
i m p a t i e n s '^) heeft men dezelfde verschijnselen opgemerkt.

1) Bulletin philomatique 1816, pag. 71.

2) Botanische Zeitung 1843, pag. 537.

3) Organbildung, pag. 96.

'») Botanische Zeitung 1873, pag. 629 en Botanische Zeitung 1874,
pag. 621.

408

Dooi' blootstelling aan ongunstige omstandigheden , vooral
door afsluiting van zonlicht, gelukte het mij de zeer jonge
inflorescentién van Cardamineplanten te dooden, zonder dat de
plant daar overigens veel schade onder leed; zulke planten
brachten echter een veel grooter aantal ad ventief knoppen voort
dan de normaal bloeiende exemplaren. Opmerkelijk is de ge-
ringe samenhang tusschen zulke knoppen voortbrengende zij-
blaadjes en de rhachis waaraan zij bevestigd zijn : zeer vaak
vindt men ze dan ook los naast de plant op den grond liggen,
of drijvende op de oppervlakte van het water; dit is blijkbaar
een uitmuntend middel ter verspreiding. De wortels der kleine
plantjes dringen reeds in den grond, terwijl nog het verband
met 't blaadje voortduurt, eerst na het afsterven van het
laatste worden de plantjes zelfstandig.

Niet overal op het blad schijnen de omstandigheden voorde
vorming der jonge plantjes even gunstig te zijn: de basis van
het eindblaadje komt hierbij 't eerst in aanmerking, maar ook
op den voet der lagere zijblaadjes staan krachtige knoppen ,
welke echter aan 't benedenste bladjuk mee.stal iets zwakker
zijn. Veel ongunstiger is echter de kans van de op de nerven
der blaadjes voorkomende adventiefknoppen {ak Fig. 6) om tot
plantjes uit te groeien, en in het algemeen is deze kans des
te geringer naarmate de nerf waarop zij geplaatst zijn dunner
is. Deze verhouding komt zoo volkomen overeen met 't geen
omtrent B e g o n i a is medegedeeld , dat het niet noodig is
daar lang bij stil te staan.

Vöchting 1) heeft aangetoond dat het maken van een
insnijding in de blaadjes van Cardamine het 'uitgroeien
der plantjes boven de verwonding zeer bevordert. Hij laat het
daarljïj in bet midden of de aanleg der knoppen reeds aanwezig
is, of nog geheel nieuw gevormd moet worden. Ten dien aan-
zien moet ik opmerken dat ik op de nog zeer jonge en in
groei verkeerende bladen , ter plaatse waar later de plantjes
ontstaan, d. i. boven de punten waar zich de vaatbundels
vertakken , eigenaardige celgroepen heb aangetroffen , die uit

') Organbildung, pag. 105,

469

kleine cellen bestonden, wier inhoud rijker aan protoplasma was
dan die van de cellen in de naaste omgeving; bij de proeven
van V ó c 11 t i n g waren zulke embryonale knoppen — ■ ais
zoodanig moeten de genoemde celgroepen beschouwd worden —
reeds zonder twijfel voorhanden.

De wortels welke uit de adventiefknoppen van Cardamine
ontstaan zijn van exogenen oorsprong: dit is een in het pian-
tenrijk zeldzaam voorkomend verschijnsel, dat men onder an-
deren ook bij Neottia nidus avis heeft waargenomen ;
daar dit eveneens en op geheel overeenkomstige wijze plaats
vindt bij N as t u r t i u m o f f i c i n a 1 e waar ik beneden
nader op terugkom, behoef ik bij dit feit hier niet langer
stil te staan. De allereerste celdeelingen waardoor de knob-
beltjes ontstaan die zich tot de adventiefknoppen ontwikkelen,
gaan uit van de celgroepen welke aan het xyleern der vaat-
bundels van de bladnerven grenzen, en strekken zich eindelijk
ook over de epidermis uit. Daar ook deze verhoudingen bij
N a s t u r t i u ni teruggevonden worden zullen zij bij de be-
schouwing dezer plant waartoe ik nu wensch over te gaan,
nog eens ter sprake gebracht worden.

T u r p i n ^) schijnt de eerste geweest te zijn die de adven-
tiefknoppen van Nasturtium officinale gezien heeft ,
en hij merkte op dat kleine stukjes van de bladen dezer plant
die do(.i' Phryganiden gebruikt waren om hun kukertjes te
bouwen nieuwe plantjes hadden voortgebracht.

In de lente van 1881 plaatste ik een plant van Nastur-
tium officinale in een met water en modder gevuld
bekerglas , en zette dit glas op de vensterbank in een lokaal
dat tegen het Noorden ligt. Aanvankelijk groeide de plant
krachtig door, maar de bloemtrossen kwamen niet tot volledige
ontwikkeling, misschien uit gebrek aan licht. Nadat zij afge-
storven waren traden er uit de stengels bundels van bijwortels
voor den dag welke in groepen vereenigd uit de oksels der
bladen schenen te ontspringen , maar in werkelijkheid rondom
en uit de knoppen of zijtakjes, welke aan de stengels vastzaten,

1) Comptes rendus 1839, pag. 19.

470

liun oorsprong namen. Onder normale omstandigheden geschiedt
dit onder watei" op dezelfde wijze, maar niet zooals bij mijn
plant in de lucht. Langzamerhand gingen deze woitels te
gronde en eindelijk ook het bovenste gedeelte van den stengel
zelve. Het was intusschen herfst geworden en nu begonnen
zich op de bladen de beginsels van nieuwe plantjes te vertou-
nen , die zich weldra verder ontwikkelden , eerst een of meer
wortels, daarna een blad, eindelijk een duidelijk vegetatiepunt
voortbrachten , dat dan weer in een bladrozetje veranderde on-
geveer op dezelfde wijze als bij C a r d a mine p r a t e n s i s.
De verschijnselen welke hierbij worden waargenomen wil ik
iets uitvoeriger schetsen.

De bladen van N a s t u r t i u m o f f i c i n a 1 e zijn een-
voudig gevind (Fig. 8), de blaadjes zijn tamelijk lang gesteeld
en des te grooter naarmate zij hooger aan den algemeenen
bladsteel geplaatst zijn; zij zijn meer of minder duidelijk drie-
tallig handnervig, het verloop der fijnere nerven laat zich het
best uit Figuur 7 opmaken , welke ontworpen is naar een
eindblaadje waarvan de bladgroenkleurstof met alcohol was
uitgetrokken en dat met kali doorschijnend was gemaakt. De
rand der blaadjes is over 't algemeen gaaf, doch op sommige
plaatsen vindt men een duidelijken tand, welke in een een-
cellig puntig haar uitloopt.

Hier en daar op de bovenste oppervlakte der blaadjes mijner
plant , welke zich onder de bovengenoemde ongunstige levens-
voorwaarden bevond, ontstonden, zooals ik reeds meedeelde, in
den herfst van -1881 en verder in den loop van den geheelen
daaropvolgenden winter, kleine knobbelvormige verhevenheden
{uk Fig. 8), welke ik in 't vervolg kortheidshalve met den naam
van «knolletjes" zal aanduiden.

Nadat de vorming dezer knolletjes eenmaal was begonnen,
nam op elk nieuw blad dat uit het vegetatiepunt ontstond,
hun aantal toe, zoodat in Januari 1882 de blaadjes daarmede
letterlijk als bestrooid waren. Sints dien tijd is het mij ge-
lukt, dit verschijnsel dat men met Braun l) «Blastomanie"

') Ueber Adventivknospen von Calliopsis tinctoria, Verhandl. d. bot.
Vereins d. Prov. Brandenburg, 1870, pag. 154.

471

zou kunnen noemen , door ongunstio;e cultuurvoorwaanlen aan
een aantal Nasturtiuraplanten kunstmatig op te wekken.

Bepaalt men met behulp van een teekenprisma bij opvallend
licht de plaats waar zich de eerste ontwikkelingstoestanden
der knolletjes bevinden , en daarna in hetzelfde met alcohol
kleurloos gemaakt blaadje de verspreiding der vaatbundels, dan
vindt men dat de knolletjes daarop niet ordeloos verspreid zijn,
maar vooral op de hoofd- en bijnerven staan , en in het alge-
meen op zulke plaatsen waar zich een zijnerf van hoogeren
rang afbuigt {(ik Fig. 7). Deze punten beantwoorden echter
aan de punten van samenkomst der vaatbundels en wij vinden
hier dus dezelfde verhouding terug , welke wij reeds bij de
varens, bij Begon ia, bij Bryophyllum en Gard am in e
leerden kennen.

Op sommige blaadjes was het aantal der knolletjes buiten-
gewoon groot, en het meerendeel daarvan bevond zich in zulke
gevallen op de bovenste helft der blaadjes, dus nabij den top.
Het krachtigste van al de knolletjes, dat ook het meest kans
heeft een nieuw plantje voort te brengen, bevindt zich aan
den voet van het eindblaadje {cik Fig. 7); daarop volgen in
neerdalende rangorde de knolletjes, welke een overeenkomstige
positie op de zijblaadjes innemen ; meer nauwkeurig wordt de
standplaats dezer bijzondere begunstigde knolletjes bepaald, door
het punt waar de hoofd- en bijnerven van het drietallig
handnei'vig blaadje uit elkander gaan. Moge nu ook al het
aantal dezer in eersten aanleg verkeerende knoppen nabij de
toppen der blaadjes grooter wezen dan dat nabij den voet,
zoo bemerkt men toch daarvan later gewoonlijk niets meer,
daar zij spoedig ophouden zich verder te ontwikkelen en over-
wonnen worden door de laatstgenoemde veel krachtiger knop-
pen. Niettemin maakt de beschouwing van een blad van
N a s t u r t i u m o f f i c i n a 1 e , dat aan den voet van het
eindblaadje (Fig. 8) of tusschen de beide blaadjes van het
hoogste bladjuk een plantje heeft voortgebracht, den indruk
dat de «opstijgende sapstroom" de knopvorming aan de hoogst
gelegen punten begunstigt. Voor C a r d a m i n e p r a t e n s i s
[uk Fig. 6) geldt hetzelfde. Wat de verspreiding der jonge

472

adventiefknoppen over de verschillende blaadjes van een zelfde
gevind blad betreft , zoo is evenals bij C a r d a mine het
eindblaadje daaraan het rijkste , en het aantal vermindert
naarmate de blaadjes lager zijn vastgehecht; dit geschiedt
echter niet regelmatig en vooral de middelste bladjiikken wed-
ijveren met het eindblaadje. In geen enkel geval kon ik op
de onderzijde der blaadjes iets van deze knolletjes ontdekken ,
hoezeer een aantal bladschijven verschillende krommingen had-
den uitgevoerd, en daardoor vaak hun onderkant naar boven
keerden.

Lang reeds eer de bladen hnn vollen wasdom bereikt heb-
ben , bespeurt men op de plaats waar later een knolletje zal
optreden in het weefsel van liet blad een kleine verdieping;
de cellen zijn daar namelijk langzamer gaan groeien dan in
de naaste omgeving, en daar deze groei hoofdzakelijk in cel-
strekking bestaat, zijn de op den bodem der kuiltjes geplaatste
cellen kleiner gebleven. De eerste zichtbare aanleg der adven-
tiefknoppen bestaat dus blijkbaar uit een ontwikkelingsstrem-
ming van het bladparenchym. Nauwkeurige kennis aangaande
het weefsel waarin dit geschiedt, verkrijgt men uit dwars-
doorsneden der bladschijf, welke door den aanleg der knolletjes
gevoerd worden. In hn Fig. 9 ziet men zulk een doorsnede
van een toestand , welke zich tengevolge van herhaalde cel-
deelingen reeds buiten het vlak der bladschijf begint te ver-
heffen. De bladschijf zelve bestaat gemiddeld uit 4 of 5 cellagen,
welke door de beide opperhuiden bekleed zijn; één dezer cel-
lagen , het staketsel weefsel der bovenzijde, is loodrecht op de
oppervlakte der bladschijf verlengd. De cellen zijn betrekkelijk
groot en voeren talrijke bladgroenkorrels. De vaatbundels welke
zich in de nerven bevinden zijn steeds van zeer eenvoudigen
bouw en keeren hun xyleembundel {xï) naar de bovenzijde,
hun phloëemgedeelte {ph Fig. 9) naar de onderzijde van de
bladschijf. Boven den xyleembundel bevinden zich , afhankelijk
van de dikte van de nerf waartoe de vaatbundel behoort, één
of twee cellagen. De eerste aanleg der knolletjes (km Fig. 9)
schijnt te ontstaan uit die cellaag, welke onmiddellijk aan het
xyleem grenst, van daar strekt zich de celdeeling over de

473

tweede cellaag en eindelijk ook over de opperhuid zelve uit. De
knoppen van Nasturtium ontstaan dus, evenals die van
Hyacinthus, uit een ceJgroep en niet uit één enkele cel.

Naar het mij voorkomt is het feit dat de adventiefknoppen
op de Nastui'tiumbladen, — en bij C a r d a m i n e is dit even-
eens het geval, — in onmiddellijk contact met de houtbundels
ontstaan, niet onbelangrijk, daar zij zich hierdoor aan de knop-
pen, welke aan stengels en wortels voor kunnen komen, nader
aansluiten. In de laatstgenoemde gevallen toch vormen zich de
knoppen eveneens geheel onafhankelijk van het phloëem uit
schors of callusparenchj^m , maar verraden steeds een zekere
betrekking tot het xjdeem , onverschillig of dit van primairen
of secundairon oorsprong is.

Een andere opmerking die de aandaclit verdient, heeft be-
trekking op het aandeel dat de epidermis in de vorming der
adventiefknoppen neemt. Hoezeer het, gelijk boven werd me-
degedeeld, hoogst waarschijnlijk is dat niet daarin, maar in de
cellaag welke aan 't xyleem grenst de allereerste celdeelingen
optreden welke tot het ontstaan der knoppen aanleiding geven,
is het toch zeker dat de epidermis een niet onaanzieidijk deel
der toekomstige plant oplevert, want reeds zeer vroegtijdig
worden daarin zoowel tangentiale als verticale deelwanden
bemerkbaar. I)e plantjes op de Nasturtiumbladen zijn dus,
zooals men dit gewoonlijk noemt, van exogenen oorsprong en
stemmen daarin overeen met alle, onafhankelijk van calliis,
uit bladen gevormde adventiefknoppen.

De uitwendige differentieering welke langzamerhand aan de
grooter wordende knolletjes der Nasturtiumbladen zichtbbaar
wordt, is zeer eigenaardig. Eerst ziet men twee, drie of meer
kegelvormige verhevenheden op de oppervlakte ontstaan, welke
groen van kleur zijn en een geruimen tijd in de richting welke
zij toevallig bezitten, doorgroeien ; zoodoende vormen zich eenige
cylindrische staafjes welke ruim 1 a 2 niM. lang kunnen wor-
den (bw Fig. 10). Is deze lengte echter bereikt, dan treedt
bij verderen groei plotseling verandering op: zij verliezen hun
groene kleur, worden positief geotropisch (bw Fig. 11) en ne-
men in één woord de eigenschappen van wortels aan. In droge

kamerlucht doorgroeiend, blijft de oppervlakte dezer wortels
langdurig glad, in een vochtige atmospheer daarentegen vormen
zij talrijke wortelharen. Gelijk uit deze beschrijving duidelijk
is op te maken en uit de Figuren 10 en 11 gemakkelijk is
te zien, is de opperhuid dezer wortels een directe voortzetting
van de opperhuid van het moederblad, er is dus niet de minste
twijfel aan hun zoogenoemd exogenen oorsprong. Voor het ge-
slacht C a r d a m i n e geldt volkomen hetzelfde.

Het is mij gebleken dat de bijwortels, welke zich onder
normale omstandigheden in groepjes van drie tot zeven rondom
en uit de zijknoppen in de oksels der bladen van Nasturtium
o f f i c i n a 1 e , N. a m p h i b i u m en N. s y 1 v e s t r e vor-
men, even als die der adventiefknoppen, exogeen ontstaan. Voor
zoover mij bekend is zijn dit de eenige gevallen van dien aard
onder de Dicotyledon e n i), maar wellicht zal een bepaal-
delijk daarop gericht onderzoek nog vele andere gevallen leeren
kennen waarin wortels zich niet zooals gewoonlijk endogeen
(tegen de vaatbundels aan) vormen en later de schors en de
opperhuid openscheuren , maar waarbij ook deze meer naar
buiten gelegen weefsels in de wortelvorming zelve opgaan,
zooals bij Nas tu rti u m. Het komt mij op grond van de onder-
zoekingen van Janczewsky -) waarschijnlijk voor, dat zich
een lange reeks van alle mogelijke overgangen tusschen deze
beide grensgevallen zal laten aanwijzen , en dat de ouderdom
der weefsels, waaruit de wortelvorming plaats heeft, hierbij
een hoofdrol speelt. Ik houd dit daarom voor waarschijnlijk,
omdat in geheel volwassen organen de wortels steeds op betrek-
kelijk groote diepte onder de epidermis, uit de meristemen van
Nasturtium en C a r d a m i n e daarentegen geheel exogeen
ontstaan, terwijl bij de vorming van bijwortels uit andere wortels
ter plaatse waar deze nog in meerdere of mindere mate in
de lengte groeien, of alleen 't pericambium, öf 't pericambium
en de drukgrens , öf ook behalve deze beide bovendien een

') Hofmeister, AUgemeine Morpbologie , 1862, pag. 426.
2) Recherches sur Ie développement des radicelles dans les Phauéro-
games, Annal. d. se. nat. Bot., 1874, pag. 208.

475

veranderlijk aantal cellagen van de schors betrokken zijn. Het
is niet onmogelijk dat er tusschen deze verschillende gevallen
en den afstand waarop de bijwortels van het in den snelsten
lengtegroei verkeerende deel van den moederwortel ontspringen
een zeker verband bestaat , in dier voege dat de wortelschors
des te minder in de bijwortelvorraing is begrepen , naarmate
dit proces verder van den streek der snelste lengtestrekking
plaats vindt ').

Korten tijd nadat de groengekleurde organen , welke later
als wortels doorgroeien, zich uit de knolletjes beginnen te ver-
heffen , wordt aan deze laatste het eerste blaadje zichtbaar.
De bladschijf daarvan bestaat nog slechts uit één enkelvoudig
deel, dat aan den top van den bladsteel naar beneden hangt.
Gewoonlijk bezit reeds het tweede blad dat zich uit de knol-
letjes ontwikkelt (Fig. 8), een paar onder het eindblaadje
bevestigde zijblaadjes. Vervolgt men den ontwikkelingsgang der
later gevormde , eenvoudig gevinde bladen , zoo blijkt deze
basipetaal te zijn , tengevolge waarvan de laagste blaadjes het
jongste zijn.

Bij het ontstaan van het eerste enkelvoudige blad is er nog
geen eigenlijk vegetatiepunt aanwezig , dit ontstaat eerst later
aan den voet van het blaadje; iets overeenkomstigs neemt men
waar bij het ontstaan der cotyledonen van de P h a n e r o g a-
m e n en V a a t c r y p t o g a m e n . Onderzoekt men de structuur
van de twee eerste door het knolletje voortgebrachte bladen bij
sterke vergrooting, zoo vindt men aan den voet hunner blad-
stelen twee kleine kleurlooze steunblaadjes {st Fig. 11 en 12).
Aan den voet van het eerste blad, tusschen de twee steunblaadjes
verborgen , heeft het weefsel het karakter van een vegetatie-
punt (vp Fig. 11) aangenomen, dat op regelmatige wijze nieuwe
bladen gaat vormen, zoodat dientengevolge een bebladerd sten-
gelorgaan ontstaat.

1) De in de lucht gevormde wortels van Nasturtium zijn ten-
gevolge van hun doorschijnendheid buitengewoon fraaie demonstratie-
objecten voor de vorming van het wortelkapje uit de opperhuid van den
wortel {wk Fig. 11).

/i76

Aan de bladen welke onder gewone omstandigheden aan de
stengels van N a s t u r t i u m o f f i c i n a 1 e ontstaan , treft
men de zooeven beschreven steunbladen niet of slechts in
rudiraentairen toestand aan, daarentegen zijn zij bij Nastur-
t i u m a m p h i b i u m en N a s t u r t i u m s y 1 v e s t r e steeds
duidelijk ontwikkeld : daar zij echter bij de laatstgenoemde
soorten op de binnenzijde der bladscheede staan, kunnen zij
met de s q u a m u 1 a e i n t r a v a g i n a 1 e s van sommige
M o n o e o t Y 1 e n vergeleken worden ; door hun plaatsing ont-
snappen zij aan op()erv]akkige waarneming en worden in sys-
tematische beschrijvingen, voor zoo ver mij bekend is, niet
genoemd.

Het vaatbundelverloop der jonge , op de Nasturtiumbladen
gevormde, plantjes is aanvankelijk zeer eenvoudig. De vaatbun-
del van het eerste blaadje sluit zich aan dien van den meest
nabij geplaatsten wortel aan , en deze staat in verbinding met
den vaatbundel van het moederblad (Fig. 11). Ook de later ge-
vormde bladen der kleine plantjes zenden slechts één vaatbundel
naar beneden die door niet meer dan één lid neerdaalt: indien
nu , zooals dit bij N a s t u r t i u m vaak voorkomt , het sten-
gel) id (/j Fig. 8) dat beneden b^ is gelegen zich verlengt, dan
vindt men daarin slechts twee vaatbundels {v^ en v^ Fig. 12),
welke in het benedendeel van het lid tot één versmelten.

Aan 't eind mijner beschrijving van de reproductieverschijn-
selen op de bladen van Nasturtium gekomen zijnde, is
't misschien niet overbodig de hoofdresultaten kort te herhalen.

Door planten van Nasturtium o f f i c i n a 1 e in het
bloeien tegen te werken , gelukt het op de blaadjes een zeer
groot aantal adventiefknoppen te doen ontstaan. Eerst zijn
dit kleine verdiepingen , later knobbeltjes op de bovenzijde van
de bladschijf. Het grootste aantal knoppen bevindt zich nabij
den top der blaadjes, de krachtig.ste staan daarentegen op den
bladvoet, gewoonlijk komen alleen deze laatste tot verdere ont-
wikkeling. Zonder uitzondering zijn de adventiefknoppen der
bladen op de punten van vertakking der nerven bevestigd, en op
volwassen bladen staat de mate van hun ontwikkeling in ver-
band met de dikte van de ia de nerven aanwezige xyleem-

477

bundels. Dat de knop aan den voet van het eindblaadje de
grootste kans heeft zich tot een plantje te ontwikkelen , is
naar 't schijnt verklaarbaar uit de bijzonder aanzienlijke dikte
welke de xyleembundel daar ter plaatse bereikt. Langs het
geheel e gevinde blad neemt 't aantal knoppen af van boven
naar beneden, zoodat het eindblaadje daaraan in 't algemeen het
rijkste is de laagste zijblaadjes 't armste zijn; echter evenaren
de middelste bladjukkea in dit opzicht niet zelden 't eindblaadje.
De bladontwikkeling van N a s t u r t i u rn is basipetaal en de
adventiefknoppen ontstaan reeds vroegtijdig gedurende den groei
van het blad. Bij de ontwikkeling der knoUetjes tot nieuwe
plantjes vormen zich in de eerste plaats daaruit één of meer
wortels, welke van exogenen oorsprong zijn, maar hierin stem-
men zij overeen met de onder gewone omstandigheden in de
oksels der bladen gevormde bijwortels van Nasturtium
officinale, N. amphibium en sylvestre. Het eerste
blaadje dat daarna ontstaat, bezit een enkelvoudigen bladschijf
en twee steunblaadjes, welke aan de interpetioiaire steunbla-
den van Nasturtium a.m phibium en N. sylvestre
herinneren. Aan den voet van het eerste blaadje ontwikkelt
zich het vegetatiepunt uit 't meristematische weefsel van het
knoUetje. De eerste ontwikkeling der adventiefknoppen gaat
uit van de cellagen, welke aan de bovenzijde der bladen tegen
de xyleembundels gelegen zijn, ter plaatse waar deze zich
vertakken ; ook de opperhuid is in de nieuwvorming begrepen ;
de adventiefknoppen ontstaan , dus niet uit ééne cel , maar
uit' een celgroep. Wortelvorming uit de Nasturtium- en Car-
daminebladen onafhankelijk van de adventiefknoppen is nimmer

waargenomen.

§ 8. Droseracëen.

Een andere plantengroep, waarin herhaaldelijk adventiefknop-
vorming op de bladen is waargenomen, is de familie der Dro-
seracëen. N a u d i n en S t. H i 1 a i r e i) zagen dit bij D r o-

') Annales des sciences naturelles 1840, pag. 14.

478

sera i n t e r m e rl i a , N i t s c h k e ' ) en ik zelf bij D. r o t u n-
difolia. Aan een plant, welke ik gedurende een ganschen
zomer in een koel vertrek tegen het noorden bewaard , en
daardoor het bloeien verhinderd had, bleef een der bladen
buitengewoon lang groen en in den laten herfst ontstonden op
het midden der bovenzijde in de oksels van krachtige nerven
twee knoppen , welke langzamerhand tot bladrozetjes uitgroei-
den ; daar deze aan hun basis geen wortels droegen , gingen
zij later te gronde. Dit zelfde was het geval met de takjes
welke Naudin op de bladen van Drosera in termedia
zag ontstaan. Ik twijfel echter niet of het zal bij uitgebreidere
proefneming gelukken de genoemde soorten op deze wijze te
vermeerderen, gelijk dit met Dionaea muscipula herhaal-
delijk is geschied.

§ 9. Leerachtige bladen.

Aangaande de propagatie door middel van leerachtige bladen
welke geen eigenlijk callus maken, zijn mij slechts onvolledige
opgaven bekend , hoezeer verschillende soorten zooals F i c u s
e I a s t i c a en A u c u b a j a p o n i c a in de praktijk van
den tuinbouw veelvuldig op deze wijze vermeerderd zijn ge-
worden.

De adventiefknoppen van zulke bladen ontstaan bij voorkeur
op de middelnerf, en de meest bevoorrechte plaats is in dit
opzicht de bladvoet. Snijdt men de boofdnerf hier dan daar
door, zonder overigens de bladschijf te beschadigen, dan vormt
zich in de oksel van de eerste dikke zijnerf, welke boven de
verwonding ligt, op de bovenzijde van het blad de adventief-
knop, zoodat ook hier de verspreiding der nieuwe knoppen naar
het schijnt aan dezelfde regels onderworpen is als bij de vroe-
ger beschouwde planten. Legt men zulke bladen omgekeerd
op den grond, dan ontstaan niettemin uit de natuurlijke bo-
venzijde, welke dan onder ligt, de adventiefknoppen.

1) Botanisclie Zeitung ISfiO, N». 7.

479
§ 1 0. Theophrasta , Gesneriaceën , Peperomia.

Hoezeer bij de Begonia's in vele gevallen in de nabijheid der
verwondingen ter plaatse waar de adventiefknoppen later ont-
staan, eerst een eigenaardige weefselwoekering tot stand komt,
kan men toch niet zeggen dat hun knoppen uit callus gevormd
worden. Dit is echter bij de bladstekken van Theophrasta,
Peperomia en de Gesneriaceën wel het geval, zoodat
deze planten in een bijzonder geval verkeeren, dat met de tot
nu toe beschouwde, waarbij do knoppen steeds onmiddellijk uit
het bladweefsel ontstonden, slechts gedeeltelijk overeenstemt.

Snijdt men de bladen van Theophrasta l) loodrecht op
de middennerf in tweeën, zoo vormt zich op twee plaatsen
een callus : bij het onderste stuk aan den voet van den blad-
steel , bij het bovenste aan het verwonde ondereinde van de
middennerf: uit de ondervlakte van dit callus ontspringen wor-
tels en uit de bovenvlakte daarvan een adventiefknop. Waar-
schijnlijk ontstaan uit de basis van dezen knop de wortels
welke het nieuwe individu moeten voeden , terwijl de uit de
callus gevormde wortels afsterven. Geheel hetzelfde geschiedt
met de gestekte Gloxiniabladen , waar het callus somtijds in
de gedaante van een groeten knol gedurende een geheelen
winter blijft rusten, welke lang nadat het blad volledig is af-
gestorven, een adventiefknop uit zijn bovenste vlakte, wortels
uit zijn ondervlak voortbrengt.

Bij Peperomia 2) waarvan de bladen kromnervig zijn ,
ontstaat zoowel aan het ondereinde van den bladsteel van ge-
heele bladen , als aan de basale wonden van de hoofd- en bij-
nerven van gestekte stukken der bladschijf, een callus, en
hieruit een adventiefknop. B e i n 1 i n g wijst aan dat de wor-
tels der Peperomiabladen onafhankelijk van het callus uit het
vaatbundelphloeem ontstaan en dat de adventiefknoppen welke
nieuwe planten opleveren, uit hun eigen basis de daarvoor

1) Neumann's Kunst der Pflanzenvermehrung, Weimar 1877, pag. 92.

2) E. B e i n ] i n g in C o h n 's „Beitriige zur Biologie der Pflanzen",
Bd. TIT, pag. 25.

Ned. Kruidk Archicr. 111. 32

480

noodzakelijke wortels produceeren. Hij beschouwt de adventief-
knop als een exogene vorming van het callus, dit is echter
niet volkomen juist daar de adventiefknop een kurklaagje moet
doorboren om naar buiten te komen. Zulke uit callus gevormde
knoppen staan niet in onmiddellijke betrekking tot de vaat-
bundels, maar eerst later differentieert zich in het meristema-
tische weefsel een vaatbundel verbinding met het moederblad.
Wat hun anatomischen bouw aangaat, stemmen de Peperomia-
bladen in vele opzichten overeen met die van Begon ia; zij
bezitten namelijk in hun bladstelen en dikkere nerven een
vaatbundelring , welke uit collaterale vaatbundels bestaat die
JHui phloëem naar buiten keeren.

§ 11. Gevolgtrekkingen.

Ik zal thans trachten om op grond van de tot nu toe be-
sproken gevallen van adventiefknopvorming op bladen, tot een
algemeen geldige karakteristiek van dit proces te geraken. Voor
ik verder ga stel ik op den voorgrond — zooals ik dit ook
reeds in het begin van dit hoofdstuk gedaan heb , — dat de
propagatie door middel van bladen uitgaat van één enkele cel-
groep van het blad; deze celgroep brengt den knop en daarmede
het gansche nieuwe individu voort, dat de noodige wortels zelve
aan zijn basis vormen moet : de wortels welke op andere punten,
en dus uit andere celgroepen van het blad ontstaan, al is het
ook in de onmiddellijke nabijheid van den knop, gaan later
met het blad te gronde en zijn dus voor het nieuwe individu
nutteloos. In hoever deze regel bij de leerachtige bladen mis-
schien een uitzondering toelaat, werd boven reeds overwogen
en zal bij de behandeling der wortelvorming uit bladen nog
kort ter sprake gebracht worden.

Het is noodzakelijk vier verschillende factoren, welke alle op
de knopvorming van groeten invloed kunnen zijn , scherp van
elkander te onderscheiden. Ten eerste , de algemeene dispositie
der plant voor knopvorming; deze is niet alleen in verschillende
soorten geheel verschillend, maar ook in de organen derzelfde
plant niet overal gelijk, en zeer afhankelijk van bijzondere con-

481

dities waaronder de betrokken plant verkeerd heeft; zoo schijnt
bij N a s t n r t i u ni en C a r d a m i n e verhindering van den bloei
der plant, deze dispositie in de bladen te vergrooten, terwijl een
gedeeltelijk verwelken ditzelfde gevolg heeft voor de bladen der
Crassulaceën en de bolrokken der Liliaceën. Het is dui-
delijk dat deze dispositie de plaatsing der knoppen wel in het
algemeen, maar niet in bijzonderheden regelen kan ; zoo zal zij
in het parenchym van een Nasturtiumblad wel overal dezelfde
wezen en kan dus niet als de oorzaak beschouwd worden waardoor
de knoppen juist in de oksels der nerven ontstaan. Ten tweede,
de bijzondere dispositie der plant tot knopvorraing op bepaalde
organen ; daar de propagatieverschijnselen aan bladen , indien
zij onder gewone omstandigheden optreden , zooals bij de mos-
sen en de varens, voor de plant van groot voordeel moeten
wezen, mag men niet uit het oog verliezen dat zich dientenge-
volge bij de vorming der adventief knoppen adaptatieverschijnseien
kunnen voordoen tengevolge waarvan deze knoppen juist daar
ontstaan waar dit voor de plant het voordeeligst is ; natuurlijk
zal deze invloed zich niet doen gevoelen in die gevallen waar
de vermeerdering der betrokken plant door adventiefknoppen
alleen met behulp van kunstmiddelen gelukt. Verder is het
duidelijk dat zulke adaptatiën wel in het algemeen, maar niet
in kleine bijzonderheden de plaatsing der knoppen op de bladen
kunnen regelen. Ten derde, de verwonding; niet alleen in die
gevallen waar een callus tot het ontstaan der adventiefknoppen
aanleiding geeft zooals bij de Gesn er iaceën, maar ook daar
waar dit niet het geval is zooals bij de boli'okken van hj^a-
cinthen en lelies en bij de bladen der B ego ni a's, begunstigt
de verwonding blijkbaar in meerdere of mindere mate het ont-
staan van knoppen uit de beschadigde weefsels; ook de vorming
van takken uit reeds aanwezige knoppen wordt door het maken
van een insnijding in het blad beneden den betrokken knop, niet
zelden bevorderd, gelijk "V ö c h t i n g dit voor Cardamine
heeft bewezen. Ten vierde, de bijzondere dispositie van be-
paalde punten van het blad of van andere organen tot knopvor-
ming; het vinden van dezen factor was het hoofddoel van al het
voorafgaande, en het is thans gemakkelijk daarvan een nauw-

482

keurige omschrijving te geven. Voor vele Monocotylen
en Varens en voor bijna alle ü i c o t y I e n welke nauwkeurig
onrlerzocht zijn , geldt de volgende regel : Op bladen ivier xy-
leembundels naar de bovenzijde der bladschijven gekeerd zijn staan
de adventiefknop2)en steeds op deze bovenzijde ; zij zijn in de
oksels der nerven geplaatst , dat is , boven de punten, waar twee
vaatbundels samen komen , en zij zijn meestal des te krachtiger
naarmate deze vaatbundels dikker zijn. Zij beantwoorden door deze
plaatsing, en hierop is reeds herhaaldelijk door verschillende
plantenkundigen gewezen , aan den okselknop van het blad ,
welke aan den stengel bevestigd is ter plaatse waar de geheele
vaatbundel van het blad zich afbuigt. Dat de reproductiever-
schijnselen aan de bladachtige cladodiën welke door V ö c h t i n g
onderzocht zijn , met de voor bladen vastgestelde verhoudin-
gen overeenkomen , was op grond van de hier gegeven voor-
stelling te verwachten : zij bezitten namelijk een nerfverloop
overeenkomstig met dat van gewone bladen, en juist dit nerf-
verloop regelt de plaatsen voor het ontstaan der knoppen.

Daar de adventiefknoppen der bladen later dan de vaatbun-
dels van het blad optreden, is de tegenwerping dat de vorming
der adventiefknoppen de oorzaak zou kunnen wezen van het
ontstaan van de daarmede verbonden vaatbundels, natuurlijk
ongegrond.

Afwijkingen van den gegeven regel kunnen verwacht worden
bij bladen wier vaatbundels nergens xyleem naar buiten kee-
ren , hetzij doordat zij een concentrischen bouw bezitten met
peripherisch phioeem zooals in de dikkere nerven van de blad-
schijven der varens, of ook doordat zij een ringvormige plaat-
sing innemen met naar binnengekeerd xyleem gelijk in de
bladstelen van Begon ia; werkelijk wordt dan ook bij deze
planten niet zelden knopvorming op de onderzijde der bladen
waargenomen. Bij het nauwe verband dat er dus blijkbaar
bestaat tusschen de plaatsing der adventiefknoppen op de bla-
den en de ligging der xj^eembundels is het nauwelijks twijfel-
achtig dat de belangrijkste functie van deze, namelijk de
geleiding van den waterstroom met zekere daarin opgeloste
stoffen , hierbij een hoofdrol speelt ; en er is grond om de

483

stelling der oiulore physiologen Duhamel, Knight, de
Candolle en Mohl, »dat de plaatsen waarheen de op-
stijgende sapstroom gericht is, of docr verandering van richting
wordt opgehouden, het gunstigst zijn voor de ontwikkeling
van knoppen", ook op de knopvorming uit bladen toe te
passen. Dat in de punten waar de vaatbundels zich vertak-
ken «oponthoud", of in het algemeen verandering in den voort-
gang van den waterstroom moet ontstaan, is niet onwaarschijn-
lijk ; vroeger werd dit algemeen aangenomen , en is tot nu
toe nimmer volledig weerlegd. Volgens deze beschouwingswijze
moet men zich dus voorstellen dat een wijziging van den wa-
terstroom in het xyleem, zekere verandering in de naast aan-
grenzende cellen veroorzaakt, en in deze verandering moet men
den prikkel zoeken , welke tot het ontstaan der nieuwvorming
den aanstoot geeft.

Wanneer men bedenkt hoe uiterst groot het aantal feiten is,
die door deze stelling onder een gemeenschappelijk gezichtspunt
gebracht worden , dan gevoelt men zich gedrongen de juist-
heid van het gevoelen der bovengenoemde mannen te erken-
nen, te meer omdat daardoor het verschijnsel van knopvorming
op bladen slechts een bijzonder geval van een algemeenen regel
blijkt te zijn die ook voor het ontstaan van knoppen op sten-
gels en wortels geldig is.

HOOFDSTUK III.

WORTELVORMING UIT BLADEN EN BESLUIT.

De feiten welke ik hier heb te bespreken zijn , na de aan
het eind van het vorige hoofdstuk gegeven uiteenzettingen, van
eenvoudigen aard; zij komen in hooofdzaak hierop neer dat de
zaadlobben evenzeer als de gewone bladen van een groot aantal
planten na afgesneden en in een vochtige omgeving gebracht te
zijn, het vermogen bezitten om uit hun ondereinde, dat is dus
uit het naar den stengel toegekeerde gedeelte, wortels te vormen,
die later met het blad afsterven, en dus met de vermenigvul-
diging der betrokken plant , welke steeds op adventiefknopvor-
ming berust, in geenerlei direct vei'band staan. Ook de deelen
van loodrecht op de richting van de middennerf of de dikkere
zijnerven in stukken gesneden bladen, brengen niet zelden aan
hun basis, in de nabijheid van de verwonding, bijwortels voort;
het gemakkelijkst geschiedt dit echter aan de bladstelen.

Het is e.en bekende ervaring dat de wortelvorming uit bla-
den over het algemeen veel gemakkelijker tot stand komt
dan de knopvorming, zoo leest men bijv. in ))Le nouveau
Jardinier" l); »Nous avons conservé pendant trois ans une
feuille de Ficus elastica, qui s'était enracinée dès Ie
premier mois ; cette bouture fut rempotée successivement a
mesure du besoin , et la troisième année les racines rem-
plissaient un pot de 15 cM. de diamètre , sans que la feuille
fut aucunement altérée, et cependant sans aucune apparence
de bourgeon."

De wortels zijn meestal aan de onderzijde der bladen vast-

') Année 1883, pag. 103.

485

geliecht; onderzoekt men de punten wanr zij ontspringen,
dan bevindt men dat dit steeds tegen of uit de phloeëm-
gedeelten der vaatbundels plaats heeft, zelfs geldt dit voor
zulke gevallen , bij welke aan de wortelvorming callusvor-
ming voorafgaat. Zeer gemakkelijk te verkrijgen voorwerpen
tot het waarnemen van den oorsprong der bijwortels uit het
vaatbundelphloeëm zijn de afgesneden bolrokken der lelies (Fig.
2) , welke na in vochtig zand gestekt te zijn, gelijk wij boven
zagen, gemakkelijk uit hun bovenzijde nabij den rand en diclit
bij de basale verwonding , een adventiefknop (ak) vormen ,
die boven het xyleem van één of meer vaatbundels geplaatst
is (ak Fig. 3) ; vlak daaronder ontstaat uit het phloeëm
van diezelfde vaatbundels een adventiewortel (aw Fig. 2 , 3)
welke de dikke parenchymlaag van het blad verscheuren moet
om naar buiten te treden. De samenhang der wortels met het
phloëem der vaatbundels geeft een ongedwongen verklaring
van het feit dat de cylindrische bladstelen van Begon ia,
welke een ring van vaatbundels bezitten met naar buiten ge-
keerd phloëem , naar alle richtingen even gemakkelijk adven-
tiefwortels (aw Fig. 5) uitzenden. Op de doorsnede van de
meeste overige bladstelen daarentegen, ziet men dat de kromme
lijn waarin de vaatbundels liggen evenwijdig loopt met de
rugzijde van den steel , het xyleem der vaatbundels ligt dan
steeds op de concave bovenzijde en het phloeëm op de convexe
onderzijde der kromming, dientengevolge moeten ook de ad-
ventiefwortels van zulke stelen aan de onderzijde daaruit ont-
springen. Bij de beschouwing der knopvorming uit bladen is
het gebleken dat de adventiefknoppen wier optreden met de
plaatsing van het xyleem samenhangt aan de bovenzijde der
bladen gebonden zijn. .Atin A. P. d e C a n d o I I e kon dit
verschil tusschen de aanhechting van wortels en knoppen niet
ontgaan ; sprekende van de adventiefknoppen op de bladen van
C a r d a m i n e p r a t e n s i s zegt hij *) : «Plusieurs plantes
grasses produisent Ie méme phénomène ; mais il ne faut pas
confondre ce qui se passé dans Ie tissu parenchymateux, avec

1) Physiologie végétale , Tomé II, Paris 1832, pag. 673 en pag. 678.

ce qui a lieu Ie long de certains pétioles, qui, mis en terre
poussent des racines et sont de véritables boutures. Ce sont
donc les deux phénomènes inverses 1'un de 1'autre: l'un se passé
a la face supérieure de la feuille, et 1'autre a la face inférieure
du pétiole." En later bij het vermelden van de mogelijkheid
om Ficus elastica, Aucuba en Citrus door blad-
stekken te vermeerderen : »Dans cette opération les racines
poussent toujours par la face inférieure Ie long du pétiole, ou
tres rarement Ie long de la nervure principale. Nous avons
dit au contraire, que, lorsqu'il s'agit de jets ascendans produits
par Ie parenchyme , ils naissent a la face supérieure. Ces ré-
sultats ont lieu même quand la feuille est retournée."

Uit deze citaten volgt dat de Candolle het verschil in
oorsprong tusschen de adventief knoppen en de adventiefwortels
der bladen duidelijk bespeurd heeft, ofschoon de samenhang der
knoppen met de xyleembundels hem ontging. Maar tevens ziet
men hoezeer hij overtuigd was dat de wortel- en knopvorming
uit bladen van elkander geheel onafhankelijke processen zijn.

Merkwaardig is het dat het verschil in plaatsing tusschen
de wortels en de knoppen reeds aan K n i g h t met juistheid
bekend was, en dat hij ten volle het gewicht van dit feit in-
zag. Hij zegt dienaangaande het volgende *). »In a former
communication I have given an account of some experiments
which induced me to conclude that the buds of trees invariably
spring from their alburnum, to which they are always con-
nected by central vessels of greater or less length: and in the
course of much subsequent experience I have not found any
reason te change the opinion that I have there given 2), The
object of the present communication is to shew that the roots
of trees are always generated by the vessels which pass from
the cotyledons of the soed and from the leaves through the
leafstalks and the bark , and that they never under any cir-
cumstances spring immediately from the alburnum."

^) On the Origin and Formation of roots, Philosopliical Transactions
1809, pag. 169.

'^) Philosophical Transactions 1805, pag. 103.

487

De groote anatoom Hugo M o h 1 die dertig jaren later over
hetzelfde onderwerp schreef, bleef met deze belangrijke onder-
vinding onbekend, en zelfs nu nog is het niet overbodig de aan-
dacht der plantenkundigen daarop te vestigen. Later is door
H a n s t e i n aangetoond dat, • — • gelijk dit op grond van het door
K n ig h t gevonden verband wel te verwachten was, — »die Cam-
biform und ahnliche Striinge nothwendig mitw'irken mussen
wenn es darauf ankomrat, die ganze Nahrsubstanz für den Auf-
bau der Wurzeln hinabzuleiten," i)

Door het maken van een aantal insnijdingen in de mid-
delnerven van daartoe geschikte bladen, kan men het ontstaan
van wortels veroorzaken aan het ondereind van elk boven
zulk een verwonding gelegen gedeelte, zoodat het duidelijk
is dat men binnen zekere grenzen op elk willekeurig punt
van bladsteel of middelnerf de neiging tot wortelvorming kan
doen toenemen ; het microscopisch onderzoek leert dat men
hierbij niet te doen heeft met het uitgroeien van een reeds aan-
wezigen aanleg, maar dat de wortels nog geheel nieuw moeten
gevormd worden. Opmerkelijk is het dat de punten waar dit
geschiedt niet zoo duidelijk in verband staan met de vaatbun-
delvertakking van het blad, als dit gebleken is het geval te
zijn met de celgroepen welke in ad ventief knoppen veranderen.
Ook nog in een ander opzicht vertoonen de adventiefwortels
der bladen een tamelijk groote vrijheid in de plaats waar zij
kunnen ontspringen, hoezeer zij namelijk wel in het algemeen
aan de nabijheid der gemaakte verwondingen gebonden zijn ,
worden zij toch niet zelden tot op aanzienlijken afstand vandaar
aangetroffen.

De onafhankelijkheid tusschen het proces der wortelvorming
en het ontstaan van adventiefknoppen waarop de vermenigvul-
diging der planten door bladstekken berust , maken het ver-
klaarbaar waarom de vastgewortelde bladen die geen knoppen
voortbreen, later geheel te gronde gaan. Van T i e g h e m en
V ö c h t i n g zagen dit bij de zaadlobben van erwten welke
vooraf van het kiemstengeltje waren afgesneden en nabij de

1) Sachs, Experimentalpliysiologie 1865, pag. 323.

488

basale verwonding wortels dreven ; zelfs aan de stukken van in
tweeën verdeelde zaadlobben van H e 1 i a n t h u s a n n u u s
heeft van Tieghem i) dit verschijnsel waargenomen. Sachs
en van Tieghem zagen wortelvorming uit de zaadlobben
van Cucurbita en de laatst genoemde waarnemer bovendien
bij P h a s e o 1 u s m u 1 t i f 1 o r n s en M i r a b i I i s j a 1 a p a.
Meer bekend dan deze op zaadlobben betrekking hebbende
gevallen , is de wortelvorming aan de gewone bladen van
P h a s e o 1 u s m u 1 t i f 1 o r u s 2) , H u m u I u s 1 u p u I n s
en vele andere planten zooals Impatiens grandiflora, I.
parviflora, Pereskia bleo die in volwassen toestand
bij toereikende warmte en vochtigheid, gemakkelijk uit het
phloëem hunner vaatbundels wortel schieten zonder evenwel
adventiefknoppen te vormen. V Ö c h t i n g geeft van dit proces
een nadere beschrijving voor de bladen van de Melastomacee
H e t e r o c e n t r o n d i v e r s i f o 1 i u m ^).

De wortelvorming aan leerachtige bladen verdient hier nog een
korte afzonderlijke bespreking. Boven heb ik reeds het weinige
dat mij aangaande de knopvorming op deze bladen bekend is
medegedeeld en daarbij is het gebleken dat de adventiefknoppen,
evenals bij andere bladen, het gemakkelijkst op de bovenzijde
van den bladvoet, dat is daar waar de steel in de schijf over-
gaat, ontstaan. De wortels ontspringen uit afgesneden maar
overigens onbeschadigde bladen, beneden aan den bladsteel uit
de rugzijde en uit de wondvlakte zelve. Nu is er grond om
te vermoeden dat de stelen van zulke leerachtige bladen niet
met het blad zelve afsterven , maar zelfs een deel van het
nieuwe individu kunnen uitmaken en door secundairen dikte-
groei inwendig verhouten en naar buiten secundairen schors
verkrijgen, in een woord zich als ware stengels gedragen, die
na gestekt te zijn aan hun basis wortels en aan hun top
knopppen voortbrengen ^). Mocht het zich bevestigen dat dit

1) Recherches sur la germination, Annales des sciences naturelles, Bo-
tanique, 1873, pag. 208.

2) Sachs, Lehrbuch der Botanik , 4e Aufl. 1874, pag. 167.

3) Organbildung, pag. 103.

'*) Bulletin de la société botanique de France 1879 N». 1.

i89

werkelijk liet geval kan zijn, dan zoude daardoor het bestaan
van een op zich zelf staand geval van propagatie door bladen
zijn bewezen, dat van alle vroeger beschouwde gevallen ver-
schillend is ; in deze laatste toch waren de wortels van het
nieuwe individu steeds het product van de adventiefknop zelve
en niet van het blad.

Sommige bolrokken en enkele andere bladen , waar de ad-
ventiefwortels juist onder de adventiefknoppen ontstaan (aw
Fig. 3), zijn voor een zeer klein gedeelte in de vorming van
het nieuwe individu betrokken, zonder daarbij vooraf den toe-
stand van meristeem te hebben doorloopen; maar dit verschijnsel
is in zulke gevallen slechts van voorbijgaanden aard , daar de
uit het blad gevormde wortels zwak blijven en de adventief-
knop weldra zelve tot wortelvorming (bw Fig. 2, 4) overgaat.

Door V Ö c h t i n g is het belangrijke verschil in plaatsing
tusschen de wortels die onmiddellijk uit het moederblad, en de
wortels die uit de adventiefknoppen zelve ontstaan, onopgemerkt
gebleven; dientengevolge is hem eveneens het verband ontgaan,
dat ik heb aangewezen, eenerzijds tusschen de adventiefknoppen
met het xyleera , anderzijds van de wortels met het phloeem
van de vaatbundels van het moederblad.

Besluit.

Onder de talrijke omstandigheden welke op het ontstaan van
adventiefknoppen en adventiefwortels, of op de ontwikkeling
van reeds in aanleg of in rustenden toestand verkeerende knop-
pen en wortels, van invloed kunnen wezen, spelen de beide
belangrijkste sapstroomen , die zich in hoogere planten meer of
minder onafhankelijk van elkander bewegen, een hoofdrol. De
krachten waardoor deze stroomrichtingen in stand worden ge-
houden zijn uiterst zwak ; geringe invloeden kunnen daarin
wijziging brengen zooals bijvoorbeeld de werking van de zwaar-
tekracht en het licht (in voor deze krachten gevoelige organen),
de zuigkracht van groeiende op of andere wijze stoffen ver-
bruikende deelen en de gevolgen van verwondingen, — menig-
maal heb ik dan ook uit het callus aan de ondereinden van

490

■woi'telstukkea van T a r a x a c u ni o ff i c i n a 1 e die omge-
keerd geplant waren, krachtige adventiefknoppen zien komen,
terwijl daaruit volgens de theorie wortels hadden moeten ont-
staan.-

Knoppen. Zoowel aan bladen als aan stengels en wortels (al-
leen door diktegroei veranderde wortels zijn nader onderzocht) is
er in zeer vele gevallen een onmiskenbaar verband tusschen de
plaatsing van het xyleem en de stelling der knoppen, en wel in
dien zin dat de knoppen daiir voorkomen waar de werking van de
«opstijgende strooming", die voornamelijk het xyleem volgt, zich
bijzonder krachtig op het omringende weefsel kan doen ge-
voelen, bijvoorbeeld aan het «boveneind" van stukken van sten-
gels en wortels, in de oksels der bladen en in de punten van
vertakking der bladnerven. Verder staan de adventiefknoppen
in het algemeen op de bovenzijde der bladen in overeenstemming
met het evenzeer naar bovengekeerde xyleem der vaatbundels.
Snijdt men een stuk uit een blad of maakt men daarin eene
verwonding dan kan men dus daar waar de krachtigste nerven
en dientengevolge ook de dikste xyleembundels voorkomen, dat
is aan het zoogenoemde «ondereinde", het ontstaan van knoppen
verwachten; de ervaring is hiermede in overeenstemming.

Bij samengestelde bladen met basipetalen ontwikkelingsgang,
zooals bij C a r d a m i n e en N a s t u r t i u m , zijn de krach-
tigste knoppen aan den voet van liet eiudblaadje geplaatst, dat
grooter is dan ieder der zijblaadjes; zooals zich in dit geval liet
vermoeden, is de xjdeembundel die in het eindblaadje treedt,
ongeveer even krachtig als die aan het ondereinde van den
algemeenen bladsteel.

De adventiefknoppen der bladen die niet in een callus ont-
staan, zijn van exogenen oorsprong; bij de Phanerogamen
vormen zij zich uit een zeer aanzienlijk aantal cellen gelijktij-
dig; de opperhuid der moederplant neemt een belangrijk aandeel
in hun vorming.

Indien eene plant zich door middel van adventiefknoppen
welke uit hare bladen ontstaan kan vermenigvuldigen, dan vor-
men in het algemeen deze adventiefknoppen zelve uit hun
knopas de daarvoor noodzakelijke bijwortels; deze zijn dus blijk-

491

baar van geheel anderen oorsprong dan de adventiefwortels
der bladen.

Wortels. Het sap dat zich uit de bladen der hoogere planten
naar den stengel en de wortels begeeft, beweegt zich gemak-
kelijker in deze richting dan in de hieraan tegengestelde; dit
is de «neerdalende sapstroom" der oudere physiologen, waarvan
zich een belangrijk gedeelte langs het phloeem en cambiform
der vaatbundels verplaatst. Nieuwe wortels ontstaan — en dit
geldt evenzeer voor de wortelvorming uit stengels en andere
wortels als uit bladen — uit de buitenste cellagen van de ge-
noemde weefselgroepen of uit de onmiddellijk daaraan gren-
zende cellagen van het parenchym. Daar het phloeem van de
vaatbundels der bladen meestal naar beneden gekeerd is, ont-
springen de wortels dientengevolge uit de onderzijde der bladen.

Die plaatsen aan een plant waarheen de «neerdalende stroom"
gericht is, zijn voor de wortelvorming bijzonder gunstig; hier-
mede in overeenstemming ontstaan de adventiefwortels het
gemakkelijkst aan de zoogenoemde «ondereinden" van de af-
gesneden stukken van bladen , of aan de bovenranden van in
bladen aangebrachte verwondingen.

Hoezeer de door V ö c h t i n g uitgesproken regel dat de bladen
aan hun basis zoowel knoppen als wortels vormen voorzeker
juist is, schijnt het niet noodig te zijn met hem te besluiten
tot het bestaan van een geheimzinnige «inwendige kracht",
waardoor dit verschijnsel moet worden verklaard, maar evenals
in stengels en wortels zijn voedingsprikkels in vele gevallen
dè naaste aanleiding tot het ontstaan der genoemde nieuw-
vormingen. Deze voedingsprikkels welke teruggebracht kunnen
worden op den «opstijgenden" en den «neerdalenden sapstroom"',
werken tengevolge van den bijzonderen bouw der bladen veelal
in dezelfde punten samen.

De werking dezer beide stroomingen schijnt veeleer afhan-
kelijk te zijn van de richting waarin zij zich door het voor
knop- of wortelvorming geschikte weefsel bewegen, dan van hun
intensiteit.

VERKLARING DER FIGUREN OP PLAAT III EN IV.

Fig. 1. Schema van het regeneratievermogen der hoogere
planten. Tusschen haakjes zijn de namen der adventiefvormingen
geplaatst die aan de uiteinden der betrokken organen of aan de
daarvan afgesneden stukken kunnen ontstaan.

Fig. 2. Bolschub van L i 1 i u m t i g r i n u m van de binnen-
zijde gezien. De adventiefknop ak ontstaat aan het «onder-
einde" even boven de snijvlakte nabij den rand uit de boven- of
buikzijde der schub, hw is de eerste bijwortel van ak. De ad-
ventief wortels aw die uit de bolschub ontstaan , ontspringen
uit de onderzijde van deze, juist onder den adventiefknop.

Fig. 3. Doorsnede ontleend aan een overeenkomstig, maar
jonger object als in Fig. 2 is afgebeeld. Bij vp ligt het vega-
tiepunt van den adventiefknop ak , deze is boven het xyleem .r/
van twee vaatbundels geplaatst uit wier phloeem ph de ad-
ventiefwortels aw ontspringen.

Fig. 4. Bolrok van H y a c i n t h u s o r i e n t a 1 i s, half van
achteren en terzijde gezien. Nabij het «ondereinde" staan de
knoppen wk welke zich aan afgesneden bolrokken op de rugzijde
even boven de verwonding vormen , een daarvan bezit reeds
een bijwortel bic. Aan den rand staan de knoppen ak welke
bij natuurlijke progagatie, dus terwijl de bolrok nog op de
bol.schijf vastzit, somtijds optreden: de hoogst geplaatste van
laatstgenoemde knoppen is het oudste en heeft reeds een bij-
wortel bw voortgebracht. De vaatbundels dezer boli-okken liggen
nabij de binnen- of buikzijde van de bolrok zoodat de knoppen
wk daarvan zoover mogelijk verwijderd ontstaan.

Fig. 5. Schema van de regeneratieverschijnselen aan het
Begoniablad gecopieerd naar F. Regel. Aan den steel ziet

493

men adventief knoppen ak en adventiefwortels aw , op de blad-
schijf adventiefknoppen ak in de oksels der nerven.

Fig. 6. Blad van C a r d a m i n e p r a t e n s i s waarop door
stippen de adventiefknoppen ak zijn aangewezen , welke in de
oksels der nerven geplaatst zijn.

Fig. 7. Eindblaadje van N a s t u r t i u m o f f i c i n a 1 e met
talrijke daarover verspreide adventiefknoppen ak; de krachtigste
daarvan zit aan den voet van het blaadje en heeft reeds bij-
wortels bw gevormd, ij is daarvan het eerste blad; de overige
adventiefknoppen zijn in de oksels der nerven geplaatst.

Fig. 8. Een blad van Nasturtium officinale met
adventiefknoppen ak; de aan den voet van het eindblaadje ge-
plaatste knop is in een plantje veranderd, waarvan bw de bij-
wortels, Zj het eerste (verlengde) stengellid, ij en 6., de beide
eerste bladen zijn.

Fig. 9. Doorsnede van een blad van Nasturtium offi-
cinale ter plaatse waar zich het meristeem km van een ad-
ventiefknop heeft gevormd; dit ligt in onmiddellijk contact met
het xyleera ivl van een vaatbundel , waarvan het phloeëm j)h
naar beneden is gekeerd.

Fig. 10. Stukje van een algemeenen bladsteel van Nastur-
tium officinale met een jong daaruit ontstaan plantje
van terzijde gezien; bw een bij wortel , wk een wortelkapje.

Fig. 41. Doorsnede van de vorige figuur. Rondom het vege-
tatiepunt vp bevinden zich twee bladen ij en 6, en een steun-
blad st. Het wortelkapje wk van den bijwortel bw is blijkbaar
een voortzetting van de opperhuid van het moederblad.

Fig. 12. De eindknop met het blaadje b^ van Fig. 8 door-
schijnend gemaakt en sterker vergroot; st^ steunbladen van ij,
st^ steunbladen van b^ , door het stengellid /j verloopen twee
vaatbundels welke uit de bladen &j en b^ neerdalen. Men ziet
het vegatiepunt tusschen de twee steunbladen sf.^. De ontwik-
keling der bladen is centripetaal, beneden het eindblaadje van
b^ treedt het hoogste paar zijblaadjes op.

Krui dk. Archief Ser. 2.111.

^■1- .J

F.^

Fi^.

Fx§.4.

Fié-5.

F.^.7.

Fa;^.8.

Frg.9.

il

-.5^'

^S

■•-. .3'

Fi^. 10.

/- (

Kg. ü.

M.T. del.

EW.M.T.impT

A.J-W.liA

>4^

•-+5

co

I-I-

en

Ki-uidk. Ar eilief Ser, 2.1l[.

III.

HoofdstenqeX

Jiowiifind (knoppen )

Ondereind (wortels)

Zijtak \Tin den cerxten rcmq

\Zfftcik van den.
tweeden rang.

£otfnetnd
(Vtwppenl

-A^J.W. sculps

Jrt;.W.B.deI.

P.Vr.itT.impr.

Kruicik. Ai-cliief Ser. 2.111.

IV

F19.9.

riö.8.

o

A-J.Tsculps

P. W.lI.T.impr.

Snel

MTsdruK

v.in 1'. A. flKUJcrs, te Nijtru'giMi.

^

New YorV Botanical Garden LIbrar

3 5185 00257 9512

^»-^3^^-

^

.^-i.

;w^^

i^:

i-:^

^c»

m^

v-^ 1^^^

^^^^

.^=^

S:0^

^-

^^^m^"^

1 -s? ^^^^

2> yj

^m.

m

myj

■^■'■^i:

i^<'4

^•^*