■M\- ;i:t:t- - • . ' , ■ f '- .'7 i lA-> (t ' I-I .n.'j ■ 1.' b y^&: liX. V V. ■ ; ' ■■ < 1 ' i h:';V 'i:<( i'';Ui T. 1 .|^ ^1^11 ,;,^:-(;,.i :f^. -v^. * ' T * [ !■■■■, 1 1 '■-'■'>' ' -i;j*;r^:; •ioru.!:; '•"■'ir]/:!i:: !ri;^*=ri- !-<, M- '■'>.!: ■f!, ' ■''i'*/» 't i i^'^'j -.';.■•', i "f ' l '[lil' ' ■' '\ ' ' '-^ ■'■'.' •'■'■■ ' ,' . ■. . . '■ , ' '. ■ .■'•) ;;■'," 'i.-^'.:.; ... ;,,..,:, ■■":;-^:l^^:;:..^■;'■r■rvi-::•^::;^•:v■1;^^■:•^;r:^^ >■ "-l ir;;, ■■ .'■■;•, r:i-> -■ -i^t-^;;-'^ • ■. ■ ,■:::.■;, :■. ! , .; "U^:V^:,-4.;::/:i-- -I^rlVT :'.■■-■ "i; -.1 ■■.-'.- i-M '■-*'-. |,.^ t --:,fi . ,^ .^/: ..|^ :, < T>.' 1. : r . _^ ■Kcnatfj f*Mn lÉrntiuMwM— tw^^Mi NEDERLANDSGII KflUIDKONDHI AIICHIEF. JAARGANG 1923. VERSLAGEN EN MEDEDEELINGEN DER NEDERLAND8GHE BOTANISCHE VEREENIGING OVER HET JAAR 1923 ONDER REDACTIE VAN Mej. Cath. Cool, J. Heimans, P. Jansen, Dr. M. J. Sirks en W. H. Wachter. Uitgegeven 30 September 1924. Drukkerij ea' Uitg«:veri} J.H. deBUSSY AMSTERDAM. Ao. 1924 JAARGANG 1923. VERSLAGEN EN MEDEDEELINGEN DER NEDERLAND8CHE BOTANISCHE VEREENIGING OVER HET JAAR 1923 ONDER REDACTIE VAN Mej. Cath. Cool, J. Heimans, P. Jansen, Dr. M. J. Sirks en W. H. Wachter. Uitgegeven 30 September 1924. Drukkerij en Uitgeverij J. H. DE BUSSY AMSTERDAM, A^. 1924 f INHOUD. Blz. Staat der Vereeniging op 15 April 1924 1 Verslag van den eersten Secretaris over den toestand der Ver- eeniging op 1 Januari 1924 18 Verslag der Commissie van Redactie voor het Recueil des Travaux Botaniques Néerlandais 19 Verslag der Commissie van Redactie voor het Nederlandsch Kruid- kundig Archief 23 Verslag van de Commissie voor het Floristisch Onderzoek van Nederland 23 Verslag der Excursie, gehouden te Roden op 24 Juli 1923 en vol- gende dagen door Dr. L. Vuyck 24 Verslag van de Commissie voor de Bibliotheek en het Herbarium over het jaar 1923 35 Rekening en verantwoording van den Penningmeester over 1923 . 37 Vergadering op Zondag 28 Januari 1923 in het Botanisch Labora- torium te Utrecht 41 Vergadering op Zaterdag 28 April 1923 in het Botanisch Labo- ratorium te Amsterdam 48 Vergadering op Zaterdag 24 November 1923 in het Botanisch Labo- ratorium te Utrecht 53 De Gerrits-Flesch door Dr. L. Vuyck .. . 60 Flora van Arnhem II door J. L. van Soest 68 Aanwinsten van de Nederlandsche Flora in 1922 door A. W. Kloos Jr 116 Het geslacht Viola in Nederland door A. W. Kloos Jr. . . . 138 Floristische Aanteekeningen XXI door P. Jansen en W. H. Wachter 209 De Nederlandsche Rumex-bastaardenlll door Dr. B.H. Danser 232 Determineertabel voor de in Nederland in het wild gevonden Poly gonaceeën door Dr. B. H. Danser 271 Bijdrage tot de Mycologische Flora van Nederland door C a t h. C o o 1 307 De Myxomyceten in 1922 en 1923 door Dr. T. Broeksmit. 315 Lijst van de in mijn verzameling aanwezige Zoocecidia van Nederland door W. M. Docters van Leeuwen 328 Veranderingen der Ledenlijst 369 tSE V YORK Nederlandsche Botanische Vereeniging (Opgericht 15 Augustus 1845.) Staat der Vereeniging op 15 April 1924* BESTUUR. Prof. Dr. F. A. F. C. Went, Voorzitter (aftr. 1924). Prof. Dr. Ir. G. van Iterson }r., Ondervoorzitter (aftr. 1925). Dr. M. J. Sirks, 1ste Secretaris (aftr. 1928). Mevr. A. M. van Lookeren Campagne^ — Sabron, 2d^ Secretaresse (aftr. 1926). P. Jansen, Penningmeester (aftr. 1927). PERMANENTE COMMISSIES. CURATORIUM VAN HET KOK ANKERSMIT-FONDS. Dr. J. W. C. Goethart. Leiden, Voorzitter (aftr. 1928). Dr. L. Vuyck, Schalkhaar, Secretaris (aftr. 1927). E. G. Duyvis, Koog aan de Zaan (aftr. 1928). Dr. H. W. Heinsius, Amsterdam (aftr. 1925). Prof. Dr. J. W. Moll. Groningen (aftr. 1926). Jhr. Dr. L. H. Quarles van Ufford, Utrecht (aftr. 1926). Prof. Dr. J. C. Schoute, Groningen (aftr. 1927). P. Smidt Van Gelder, Bennebroek (aftr. 1925). De Voorz. der N.B. V. (Prof. Dr. F. A. F. C. Went, aftr. 1 924). De Penningmeester der N.B.V. (P. Jansen, aftr. 1927). COMMISSIE VAN REDACTIE VOOR HET RECUEIL DES TRAVAUX BOTANIQUES NEERLANDAIS. Voorzitter. Prof. Dr. A. Pulle, Secretaris. Prof. Dr. Ir. G. v. Iterson Jr. Prof. Dr. Tine Tammes. De Penningmeester der N.B.V. (P. Jansen, aftr. 1927). COMMISSIE VAN REDACTIE VOOR HET NEDER- LANDSCH KRUIDKUNDIG ARCHIEF. De 1ste Secr. der N.B.V. (Dr. M. J. Sirks, Voorzitter, aftr. 1928). W. H. Wachter. Secretaris (aftr. 1927). Mej. Cath. Cool (aftr. 1925). J. Heimans (aftr. 1926). De Penningmeester der N.V.B. (P. Jansen, aftr. 1927). COMMISSIE VOOR HET FLORISTISCH ONDERZOEK VAN NEDERLAND. Dr. L. Vuyck. Voorzitter (aftr. 1929). P. Jansen, Secretaris (aftr. 1928). Dr. B. H. Danser (aftr. 1925). Ir. A. W. Kloos Jr. (aftr. 1927). Prof. Dr. Th. J. Stomps (aftr. 1926). COMMISSIE VOOR DE BIBLIOTHEEK EN HET HERBARIUM. (Zie pag. 4 van den omslag.) Prof. Dr. J. C. Schoute, Voorzitter (aftr. 1927). W. H. Wachter, Secretaris (aftr. 1925). J. Th. Henrard (aftr. 1926). CONSERVATOR. H. Heukels. COMMISSIE VOOR HET BOTANISCH STATION. Dr. L. Vuyck. Voorzitter (aftr. 1926). Mej. Prof. Dr. Joh. Westerdijk, Secretaresse (aftr. 1925). Dr. J. W. C Goethart (aftr. 1927). RAAD VAN DIRECTEUREN VAN HET FONDS DER VEREENIGING. Mevr. Dr. A. Weber^ — van Bosse (1910), Eerbeek. BUITENGEWONE LEDEN. Mr. H. J. H. Baron van Boetzelaar van Oosterhout (1889), Oosterhout (Geld.). E. G. Duijvis Fzn. (1910), Koog aan de Zaan. A. C. Wertheim (1919). Bosch en Duin (Utr.), Villa Vanessa, Duinweg 18. CORRESPONDEERENDE LEDEN. Geh. Ob. Reg.-R. Prof. Dr. A. Engler (1912), Dahlem bei Berlin. Geh. Reg.-R. Prof. Dr. K. Goebel (1921), München, Nymphenburg. Prof. Dr. J. Massart (1912), Brussel. Sir David Prain (1912), London S. W. 15, Heathview Gardens 12, Putney Heath. Prof. Dr. C. Sauvageau (1917), Bordeaux, Faculté des Sciences botaniques. Prof. Dr. C. Schröter (1920), Zürich, Merkurstrasse 70. Prof. Dr. A. Thellung (1916), Zürich 7, Forchstrasse 33. EERELID. Dr. }. W. Moll (1877), Groningen, Oranjesingel 3. GEWONE LEDEN. *) Dr. U. P. van Ameijden (1912), Semarang, Java. Dr. A. d'Angremond (1913), Klaten, Java. Gs. W. van Apeldoorn Jr. (1917), Amsterdam, 2de Ooster- parkstraat 217. Dr. F. M. Arens (1921), Djocja, Java. Dr. Pedro Arens (1912), Klein Soengei Karang, Galang, Sumatra O. K. Dr. W. H. Arisz (1909). Djember, Java. Mevr. C. M. Arkenbout Schokker— Voormolen (1912), Delft, Willem de Zwijgerstraat 5, Dr. D. Atanasoff (1922), Wageningen. Dr. C. J. Baart de la Faille (1904), Arnhem, Röellstr. 8. Dr. L. G. M. Baas Becking (1917), Oegstgeest, Warmond. weg. C. A. Backer (1900), Buitenzorg, Java. R. C. Bakhuizen* van den Brink (1919), Buitenzorg, Wigmanweg 15, Java. Mej. A. F. Bakker (1922), Utrecht, Pieterstraat 2 (vac. Scherpenzeel, Friesland). Dr. W. Bally (1919), Malang, Java. Mej. M. Balsem (1921), Nijmegen. Kelfkensbosch 29. Dr. J. P. Bannier (1918), Proefstation voor de suiker- industrie, Pasoeroean, Java. Mej. C. E. Bastert (1913), Amsterdam, Meerhuizerplein 34^. Dr. W. L. Beekman (1919), Groningen, Petrus Hendrikszstr. 3 1 . H. Begemann (1915), Utrecht, Rijnlaan 145. Dr. M. W. Beijerinck (1909), Gorsel. Mej. J. C. Bek (1923), Hilversum, Jonkerweg 1^. *) De Istc secretaris verzoekt de leden beleefd bij adresver- andering hem daarvan terstond kennis te geven. Mej. T. A. Bekkering (1916), Meppel, 2de Hoofdstraat 21. Mej. W. S. S. van Benthem Jutting (1920). Haarlem, Wilhelminastraat 51. Mej. Dr. C. H. Berkhout (1915), 's-Gravenhage, Archi- medesstraat 25. Dr. Ch. Bernard (1911), Buitenzorg, Java. J. J. A. Bernsen (1920), Amsterdam, Waterlooplein 61a. Dr. J. G. B. Beumée (1918), Buitenzorg, Java. Dr. J. van Beusekom (1904), Almelo, Molenkampspark 20. J. J. Beyer (1921), Groningen, Ki. Kruisstraat 2. D. Bierhaalder (1894), Baarn: Ir. J. Bijhouwer (1923), Wageningen, Tramweg 28. Mej. S. M. Birnie (1921), Utrecht, Maliebaan 131. Dr. A. H. Blaauw (1904). Oosterbeek. Annastraat. L. E. C. Blijdenstein (1920), Bandoeng, Java. Mej. H. H. A. V. Blommesteyn (1923), Utrecht, Achter St. Pieter 1 1 (vac. Bilthoven, Mariënshoeve, v. Dijck- laan 23). Dr. W. Bobilioff (1919), Buitenzorg, Java. K. Boedijn (1919), Amsterdam, Hortus Botanicus. H. de Boer (1921), Sliedrecht, B 76. Dr. H. W. de Boer (1913), Enschedé, Dir. Keuringsdienst. S. R. de Boer (1921), Utrecht, Justus van EfFenstraat 5 (vac. Drachten. Stationsweg). Dr. A. W. Boerman (1917), Utrecht, da Costakade 37. Mej. J. F. Böeseken (1922), Sappemeer. Mej. J. C. M. Bok (1923), Groningen, Jos. Israëlsstr. 20a. Dr. I. Boldingh (1903), Buitenzorg, Java. Mevr. C. M. Boldingh- Verment (1909), Buitenzorg, Java. Mej. P. C. Bolle (1918), Baarn, Javalaan 6. D. Bolten (1899), Amersfoort, Joh. v. Oldenbarneveltlaan 24. A. E. H. R. Boonstra (1922), Utrecht, Wed 8bis. Dr. S. E. Boorsma (1911), Amsterdam, Leidsche Kade 69. Mej. J. C. Boot (1921), Utrecht, Oude Gracht 212 (vac. Hoorn, Groote Oost 34). Dr. H. Bos (1920). Wageningen, Villapark. E. E. V. d. Bos (1919), Amsterdam. Paardekraalstraat 4. Dr. J. Botke (1906), Groningen, Herman Colleniusstraat 34. Mej. H. Bouwens (1912), Ubbergen, „de Zandkuil". P. van Boxtel (1912), Katwijk a. d. Rijn, College. Dr. J. Brand (1916), Doesburg. Mej. M. Brand (1923), Utrecht, Weistraat 91. Mej. J. G. Bredenoord (1917), Winterswijk. Julianastraat 15. Dr. P, }. van Breemen (1921), Pasoeroean, Java. Dr. C. E. B. Bremekamp (1909). University College, Pretoria (Z.-Afr.), Dr. G. Bremer (1915), Pasoeroean. Java. D. J. Broekens (1915), Amsterdam, Joh. Verhulststraat 24. G. Brouwer (1920), 's-Gravenhage, Nicolaistraat 30. G. A. Brouwer (1922), Groningen, Heerenbinnensingel 20a. Mej. H. L. G. de Bruyn (1920), Wageningen. Villapark 27V, Mej. Chr. Buisman (1924), Amsterdam, Joh. Vermeerplein 18. K. Burger (1922). Bilthoven, Rembrandtlaan 30h. Mej. M. C. Burger (1919), Nijmegen, Guyotstraat 3. Dr. Joh, H. van Burkom (1903), 's-Gravenhage, Adelheid- straat 227. Mej. L. Burkunk (1924), Haarlem, Verspronckweg 89. Dr. L. P. de Bussy (1911), Baarn, Westeinde 7. Mej. M. J. Buysman (1919), Utrecht. G. Doustraat 1. Dr. H. J. Calkoen (1878), Dieren, „de Peppel". Mej. W. M. Coehngh (1922), Bussum, Graaf Wichman- laan 11. Dr. C. P. Cohen Stuart (1909), Proefstation voor thee, Buitenzorg, Java. Mej. C. Cool (1910), Leiden. Witte Rozenstraat 34. Dr. J. C. Costerus (1875), Hilversum, Ministerpark 21. Dr. P. J. S. Cramer (1904). Buitenzorg, Java. Mej. A. E. Crétier (1917), Genève, 6 Rue de la Pélouse. Dr. K. W. Dammerman (1907), Buitenzorg, Java. Dr. B. H. Danser (1912), Amsterdam. Hortus Botanicus. A. B. van Deinse (1909), Rotterdam, Beukelsweg 86c. Mej. W. F. van Deventer (1921), Utrecht, Mauritsstr. 68 (vac. 's-Gravenhage, Stationsweg 14). E. van Dillewijn (1923), Utrecht, Vondelkade 26. Dr. W. M. Docters van Leeuwen (1900), Buitenzorg, Java. H. E. Dolk (1923), Bilthoven, v. Dijcklaan 23. J. D. Dorgelo (1917), Soerabaja, Merkusstraat 27, Java. W. F. Dorgelo (1921), Zalt-Bommel. Mej. C. M. Doyer (1920), Baarn, Kerkstraat 25. Mej. Dr. L. C. Doyer (1907), Wageningen, Eekmolenweg. Mej. A. G. Dreckmeier (1916), Utrecht, Hoogt 14. H. J. van Driel (1918), Utrecht. Burg. Reigerstraat 72. Dr. A. B. Droogleever Fortuyn (1919), Oegstgeest, Juhanal. 7. Ir. J. P. Dudok van Heel (1924), Naarden, „de Rietkraag". H. Dulfer (1924). Amsterdam. Prinsengracht 919. B. J. J. Duncker (1921), Rotterdam, v. Borselenstraat 5b. H. J. van Eekeren (1917), Zeist, Steinlaan 37. Dr. P. van der Eist (1904), Buitenzorg, Java. H. G. A. Engelkamp (1923), Rotterd., Ie Middellandstr. 108a. M. L. Eversdijk (1919), Amsterdam, Rustenburgerstraat 26611 (vac. Biezelinge). P. J. van der Feen Jr. (1913). Domburg, „de Wael". Mevr. C. P. Feenstra^Sluiter (1906), Utrecht, J. W. Frisostraat 12. Dr. D. S. Fernandes (1920), Paramaribo, Prinsessestraat, Suriname. Mr. F. Florschütz (1920), Velp (G.). Mej. J. Fortuyn Droogleever (1915), Brielle, Bierkade. Mej. C. M. Fournier (1923), Utrecht. Willem Barentzstr. 72. Dr. W. J. Franck (1924), Wageningen, Rijksstraatweg. R. Frantzen (1922), Schiedam, St. Liduinastraat 52. P. de Fremery (1921), Huizen (N. H.), Roelofslaan. Mej. A. Frickers (1920), Apeldoorn, Kerklaan 7. Mej. M. J. Frima (1920). Utrecht, Lange Nieuwstraat 2. Dr. G. L. Funke (1917), 's-Gravenhage, Nassaulaan 2a. 8 H. C. Funke (1915), Arnhem, Pontanuslaan 53. Dr. A. J. M. Garjeanne (1899), Venlo, Villapark 2. Dr. J. M. Geerts (1906), Soerabaja, Sumatrastraat 16, Java. Mej. M. J. W. V. Gellicum (1922), Geldermalsen. C. A. V. d. Gen (1916), Rotterd., Leede Tuindorp „Vreewijk". Mej. A. }. van Genderen (1921), Hilversum, Albertus Perkstraat 29. Mej. H. F. Gerhards (1918), Amsterdam, J. W. Brouwer- straat 24boven. W. A. Goddijn (1923), Leiden, Jan van Goyenkade la. M. A. J. Goedewaagen (1913), Groningen, Zuiderdiep 32. Dr. J. W. C. Goethart (1886), Leiden, Witte Singel 39. Dr. A. C. J. van Goor (1917), Amsterdam, v. Speyckstr. 155^ Mej. C. J. Gorter (1923), Bilthoven, Beethovenlaan 9. Mej. C. A. Gouwentak (1920), Amsterdam, Lomanstraat 6. E. M. V. d. Grampel (1922), Renkum, Molenweg 8. Mej. G. T. F. A. Grashuis Deves (1921), Marum (Gr.). Mej. H. E. Gratama (1922), Assen, Hertenkamp 6. H. de Haan (1922), Groningen, N. Stationsstraat 29. Dr. H. R. M. de Haan (1917), Utrecht, Mauritsstraat 84. Mej. J. M. E. Haga (1918), Steenwijk, J.A. Tromp Meesterstr. Mej. A. B. M. Haije (1923), Utrecht, P. Saenredamstr. 22 (vac. Nijmegen, Slichtenhorststraat 13). Mej. F. M. J. A. Haije (1915), Amsterdam, Amstel 5. Dr. C. J. J. van Hall (1905), p/a Mevr. van Hall, Baarn, Prins Hendriklaan, Pension Hageman. Dr. H. Hallier (1911), Oegstgeest, Dorpsstraat 30. Mej. H. A. V. d. Hamme (1923), Groningen, H. W. Mesdagstraat 17a. J. D. F. Hardenberg (1922), Utrecht, Abstederdijk 7. Dr. Ph. van Harreveld (1904), Pasoeroean, Java. Mevr. C. H. van Harreveld— Lako (1907), Pasoeroean, Java. J. T. Hart de Ruyter (1916), Enschedé, Lyceum. Mej. A. M. Hartsema (1916), Utrecht, Weistraat SO. Dr. B. Havinga (1915), Amsterdam, Droogbak 13. H. Heidinga (1919), Groningen, Helperbrink 17a. }. Heimans (1912), Amsterdam, Plantage Muidergracht 123. Dr. H. W. Heinsius (1891), Amsterdam, P. C. Hooftstr. 144. J. Th. Henrard (1912), Oegstgeest, Warmonderweg 26. H. Heukels (1899), Santpoort-Station, Duinlustpark. Jhr. Dr. F. C. van Heurn (1923). Bandoeng, Java. W. D. V. d. Heyde (1919), Amsterdam, Nic. Beetsstraat 110. W. M. Heyl (1920), Utrecht, Hamburgerstraat 24. M. Hille Ris Lambers (1918), Utrecht, Willem van Noort- straat 11 . Mej. J. Hingst (1904), Rijswijk (Z.H.). Huis te Lande, Vredenburgweg. Mej. T. Hissink (1922), Utrecht, Pieterstraat 2. (vac. Apeldoorn, Boschweg 15). Mej. K. J. Hocke Hoogenboom (1917), Zonnemaire bij Middelharnis, Eil. Schouwen. Mej. F. J. Hoek (1923), Utrecht, Frans Halsstraat 2bis. Mej. C. Homan van der Heide (1922), Bemmel bij Nijmegen. T. H. V. d. Honert (1921), Utrecht, Burg. Reigerstraat 66bis. Dr. }. A. Honing (1907), Wageningen. H. R. Hoogenraad (1903), Deventer, Kromme Kerkstr. 18. Mej. J. L. van Hoorn (1918), Haren (Gron.), A201. J. M. van den Houten (1917), Rotterdam, Mathenesserl. 364. A. P. M. van der Houven van Oordt (1919), Nieuw Loosdrecht, ,,Micombé". Mej. B. Hulshof (1919), Utrecht, Lange Nieuwstraat 2. Dr. F. W. T. Hunger (1895), Amsterdam, Van Eeghenstr. 52. Dr. }. E. W. Ihle (1914), Utrecht, Alex Numankade 9. Dr. Ir. G. van Iterson Jr. (1909), Delft, Oude Delft 81. J. C. s' Jacob (1922), Hilversum, Utrechtschestraatweg 22. Mej. B. E. Jager (1917), Utrecht, Admiraal van Gent- straat 55. Dr, J. M. Janse (1910), Leiden, Witte Singel 76. P. Jansen (1902), Amsterdam, Frans van Mierisstraat 128. Dr. H. H. Janssonius (1904), Amsterdam, Nic. Maesstr. 141^. 10 C. }. Jaski (1918), Laren, Eemnesserweg. }. Jensma (1921), Leeuwarden, Weaze 14. Dr. J. Jeswiet (1907), Pasoeroean, Java. Dr. S. C. J. Jochems (1918), Medan, Deli, Sumatra. Mejonkvr. A. C. W. de Jong van Beek en Donk (1921), Utrecht, Parkstr. 47 (vac. 's-Gravenhage, Verhulststr. 16). Mej. G. A. Jonges (1919), Haarlem, Van Eedenstraat 7. Dr. W. J. Jongmans (1900), Heerlen. F. H. Julius (1922), Utrecht, Catharijnesingel 93 (vac. Deventer, Beestenmarkt 6). Mej. Dr. B. Kaiser (1915), Amsterdam, Saxen Weimarlaan 56. J. P. Karthaus (1920), Utrecht, Oude Gracht 313bis (vac. Apeldoorn, Amersfoortscheweg 11). C. G. B. ten Kate (1921), Utrecht, Fred. Hendrikstr. 41 (vac. Kampen, Ysselkade 26). Mej. W. C. Keers (1920), Amsterdam, AUard Pierson- straat 133-hoog. Dr. M. G. J. Kerbosch (1912), Tjinjiroean, Bandoeng, Java. C. J. Keyzer (1920), Meester Cornelis, Bedaja Tjina 87, Java. Mej. A. Kleinhoonte (1916), Delft, Mijnbouwstraat 19. Ir. A. W. Kloos Jr. (1912), Dordrecht, Crispijnsche Weg 105zw. Dr. A. J. Kluijver (1911), Delft, Nieuwe Laan 3. Mej. E. Koch (1923), Utrecht, Lepelenburg 2 (vac. Nij- megen, Graafsche weg 64). C. J. Kok (1922), Rotterdam, Schiedamsche weg 74b. Mej. E. Koker (1920), Bilthoven, „'t Overbosch". Dr. J. C. Koningsberger (1892), Utrecht, Alex Numankade 6. Dr. V. J. Koningsberger (1917), Cheribon, Proefstation Javasuiker, Java. Mevr. M. J. Koningsberger-Dijkstra (1918), Cheribon, Proef- station Javasuiker, Java. W. J. C. Kooper (1918), Pasoeroean, Java. R. G. Koopmans (1918), Bussum, Korte Singel 36. M. Kramer (1919), Leeuwarden, W. Lodewijkstraat 127. Mej. A. C. Kreulen (1915), Naarden, Burg. v. Hasselt!. 20. 11 B. }. Krijgsman (1921), Utrecht, Prinsenstraat 13 (vac. Rotterdam, Crooswijksche Kade 28a). E. Kruidhof (1922), Helmond, Prins Hendriklaan 10. Dr. P. Kruizinga (1910), Rijswijk (Z.-H.), Julianastraat 21. Mej. M. Kruseman (1917), Halfweg (N.-H.). W. M. Kruseman (1923), Loenen aan de Vecht. H. W. Kuhn (1910). Naarden. Dr. }. Kuijper (1905), Pasoeroean, Java. L. D. Kurtz (1922), Bilthoven, Sparrenlaan 25. Dr. H. }. Lam (1913), Buitenzorg, Hospitaalweg 17, Java. H. Land (1923), Leeuwarden, Spoorstraat 108. Ir. K. Leendertï (1924), Wageningen Rijksstraatweg 41. G. L. de Leeuw (1920), Maastricht, Tongersche Straat 53. H. A. A. van der Lek (1914), Wageningen. Mej. C. H. Lelsz (1922), Leeuwarden, Wijbr. de Geest- straat 37. Mej. A. D. Lens (1913), Utrecht, Biltstraat 24bis. H. E. van Leyden (1918), Utrecht, Alex. Numankade 15 (vac. Loosduinen, Ockenburg). A. G. M. Liernur (1921), Utrecht, Roemer Visscherkade 15. Mej. M. A. J. Lobry de Bruyn (1919), Amsterdam, Fr. van Mierisstraat 78. Mej. Dr. M. P. Löhnis (1915),Scheveningen, Rusthoekstr. 12. Mevr. A. M. v. Lookeren Campagne^Sabron (1914), Hilversum, Bergweg 12. Mevr. A. Lottgering (1914), Rotterdam, Graaf Florisstr. 73^. A. van Luijk (1918), Baarn, Marisstraat 18. Mej. L Luijten (1916), Wageningen, De Zonzij. C. J. J. v.d. Maas (1923), VGravenhage,Columbusstr. 156. Mej. L. G. E. Mansholt (1922), Groningen, Oostersingel 61. Jhr. J. W. de Marees van Swinderen (1921), Bilthoven, ten Katelaan 10. Mej. J. H. H. V. d. Meer (1917), Wageningen, Grintweg 93. J. C. van der Meer Mohr Jr. (1913), Pledang 20, Buiten- zorg, Java. 12 Mej. N, Meihuizen (1921), Burum (Fr.) bij Visvliet. A. Mellink (1914). Haarlem, Julianastraat 16. P. J. A. J. Meulemeester (1903). Zwolle, Diezerstraat 10. Dr. J. S. Meulenhoff (1914), Zwolle, Diezerstraat. A. Meurs (1923), Utrecht, Jan v. Scorelstraat 9 (vac. Rotterdam, Ie Middellandstraat 127a). Dr. H. C. Milius (1914), Apotheek Rathkamp, Bandoeng, Java; tijdelijk p/a. Mevr. Steenhuizen, Wilhelminal., Zeist. Ir. W. de Mol (1924), Wageningen, Junusstraat 26. Dr. W. E. de Mol (1918), Amsterdam, Transvaalstraat 112^ Mej. E. J. van der Molen (1916), Utrecht, Da Costakade 17. W. H. Mook (1922), Groningen, J. W. Frisostraat 3a. Mej. G. Mulder (1915), Assen, Vaart Z.Z. 3, Keuringsdienst. H. Th. Nieuwenhuijsen (1920), Utrecht. Maliebaan 106. Mevr. Dr. M. Nieuwenhuis-von Uexküli Güldenband(1904). Leiden. Jan van Goyenkade 44. F. J. Nieuwenhuyzen (1923). Hilversum, Kapelstraat 31. Mej. C. H. M. van Nifterik(1920). Amsterdam, N. Maesstr. 39. F. J. M. OfFerijns (1921). Amersfoort. Rijks H. B. S. Mevr. M. C. van Oijen-Goethals (1912). Utrecht, .,de Uitkijk", Groenekansche dijk. H. Ad. P. C. Oomen (1921). Utrecht, v. Wijckskade 9. Mevr. G. M. v. Oorde— de Lint (1914). Amsterdam. Prinsengracht 642boven. J. Oosterhuis (1921). Groningen. Hooge der Aa 37a. Dr. C. van Overeem (1918). Weesp. Slijkstraat 36. Dr. N. R. Pekelharing (1904). Buitenzorg. Java. Dr. A. J. van Pesch Jr. (1909), Amsterdam. Joh. Verhulst- straat 156. A. C. B. Pfaltzer (1922), Hilversum. Soestdijkerstraatweg 15. Dr. J. Ph. Pfeiffer (1922), Delft, Julianalaan 10. M. Pinkhof (1917), Amsterdam, van Musschenbroekstr. 21hs. J. W. Pont (1921), Bussum, Willemslaan 28. Mej. Dr. J. W. Pool (1919), Groningen, Marktstraat 6. O. Posthumus (1920), Haren bij Groningen, Rijksstraatweg. 13 Dr. G. Postma (1900). Deventer, Zwolsche Straat 6. Dr. G. Postma Czn. U905), 's-Gravenhage, Van Slingeland- straat 156. N. Postma (1922), Utrecht, Oosterstraat 6. H. Pott (1923), Groningen, Jos. Israëlsstraat 87a. Dr. J. J. Prins (1904), Dordrecht, Achterhakkers 18. Dr. A. Pulle (1904), Utrecht, Willem Barentzstraat 83. Dr. H. M. Quanjer (1904), Wageningen, Lawicksche Allee. Jhr. Dr. L. H. Quarles van UfFord (1910), Utrecht, Emmalaan 35. A. Radermacher (1923), Utrecht, Oude Gracht 326. H. Ramaer (1923), Bilthoven, v. Dijcklaan 23 (vac. Wa- geningen, Nassauweg 6). Dr. A. Rant (1904), Soerabaja, Embong Malang, Java. Mej. L. C. Reeser (1922), Utrecht, Stadhouderslaan 26. A. Reijne (1917), Paramaribo (Suriname). Dr. E. Reinders (1923), Wageningen, Marktstraat 12. Dr. J. F. Reitsma (1913), Rotterdam, Bergweg 113. A. M. F. Reynders (1919), Leeuwarden, Maria Lemsestr. 15. Mej. C. C. Reijnvaan (1922), Buitenzorg, Plantentuin, Java. Dr. H. M. D. van Riemsdijk ( 1 890), 's-Gravenhage, 2de Schuit- straat 144. H. M. W. Roelants (1916), Hilversum, H. B. S. Dr. P. van Romburgh (1912), Baarn, Stationsweg 2. J. W. M. Roodenburg (1919), Baarn, Dallaan 13a. Mevr. A. F. C. Roodhuijzen de Vries^van Dishoeck (1915), Bussum. J. D, Ruijs (1918), Dedemsvaart, Nieuw Moerheim. C. L. Rümke (1922), Utrecht, Justus v. Effenstraat 5. Dr. A. A. L. Rutgers (1909), Buitenzorg, Java. Mevr. Dr. C. J. Rutten-Pekelharing (1904), Utrecht, Cornelis Evertsenstraat 7. Mej. A. G. Sachse (1919), Bandoeng, Oranjeboulevard 1 5, Java. Mej. Ingeborg M. Saetrang (1922), Utrecht, Wolven- plein 13bis. Nederl. Kruidk. Archief 1923. 2 14 T. Salverda (1923), Groningen, N. Ebbingestraat 49a. Dr. H. L. van deSandeBakhuyzen(1912), LelandStanford Jr. University, Californië. Mejonkvr. W. H. de Savornin Lohman ( 1 922), *s-Gravenhage, V. d. Spiegelstraat 9. G. A. van Schaick (1922), Utrecht, Obrechtstraat 9. Mej. J. Scheffer (1920), Amsterdam, Hobbemakade llóHI. Dr. G. Schenk (1909), Utrecht, Frans Halsstraat 12. Dr. A. M. H. Schepman (1912), Groningen, Kraneweg 86. W. W. Schipper (1893), Winschoten. Dr. J. C. Schoute (1904), Groningen, Zuiderpark 2. Dr. A. R. Schouten (1906), Weltevreden, Salemba 27, Java. Mej. H. B. T. Schouten (1916), Middelburg, Buitenrust, Oude Vlissingsche Weg. Dr. S. L. Schouten (1906), Utrecht, Maliebaan 3. Mej. E. R. van Schouwenburg (1921), Utrecht, Weistraat 33. Mej. A. Schreuder (1913), Amsterdam, Amstel 171, Mej. C. E. H. Schroeder van der Kolk (1917), Bilthoven, Soestdijksche Weg 1 15. P. J. M. Schuijt (1899), Leeuwen— Beneden. Mej. Dr. M. B. Schwarz (1917), Buitenzorg, Lab. voor plantenziekten en cultures, Java. Dr. J. Schweizer (1919), Djember, Java. K. Simon Thomas (1917), Oegstgeest, de Kempenaerstr. 60. C. Sipkes (1917), Haarlem, Duvenvoordestraat 23. Dr. M. J. Sirks (1911), Wageningen, Rijksstraatweg 62. W. Slis (1921), Utrecht, Nachtegaalstraat 67. Jan G. Sloff (1915), Bergen op Zoom, Halstersche Weg D 46 F. Dr. E. van Slogteren (1912), Lisse. Dr. D. F. van Slooten (1913), Buitenzorg, Bataviasche Weg, Java. Dr. J. H. Slothouwer (1922), Tiel. Mej. H.Smit (1923), Utrecht, Ramstraat 17 (vac. Slikkerveer). Dr. J. J. Smith (1903), Buitenzorg, Java. J. L. van Soest (1920), 's-Gravenhage, Frankenstraat 31. 15 Dr, Ir. N. L. Söhngen (1911), Wageningen. Mej. R. de Souza (1920), Utrecht, Biltstraat 36bis. Mej. B. G. Spierenburg (1915), Wageningen, (Berg), „de Zuider-Eng". Ir. A. M. Sprenger (1918), Wageningen. Dr. C. Spruit P.Pz. (1914), Tjinjiroean bij Bandoeng, Java. Dr. G. Stahel (1914), Paramaribo, Suriname. M. C. E. Stakman (1912), Utrecht, Fred. Hendrikstr. 10. C. G. G. J. van Steenis (1922), Utrecht, Ferd. Bolstr. 5. H. }. Stevens (1922), Oosteinde 65, Bandoeng, Java. D. Stieltjes (1920), Meppel, Weerdstraat 71. J. W. B. van der Stigchel (1922), 's-Gravenhage, Zieken 11. Mej. M. Stigter (1922), Groningen, A-straat 10. Dr. Th. J. Stomps (1908), Amsterdam, Weesperzijde 29. Dr. G. J. Stracke (1904), Amsterdam, Ceintuurbaan 249. B. Swart (1921), Zaandam, Bootenmakersstraat 133. J. J. Swart (1921), Utrecht, Joh. Vermeerstraat. S. J. Swierstra (1922), Utrecht, Oude Gracht 62bis b. Dr. B. Sypkens (1904), Groningen, Savornin Lohmanlaan 1. Mej. Dr. E. G. C. Talma (1909), Zwolle, Spoolderspark 5a. Mej. Dr. Tine Tammes (1904), Groningen, St. Jansstraat 1 la. Dr. T. A. Tengwall (1921), Pasoeroean, Java. Mej. M. Tenhaeff (1920), Utrecht, Mengelberglaan 7. Dr. Jac. P. Thijsse (1899), Bloemendaal, Binnenduin. Mej. G. G. Tiemersma (1922), Groningen, J. W. Frisostr. 84. Dr. K. Tjebbes (1905), Huizen (N.-H.), Roelofslaan. Ir. D. Tollenaar (1924), Wageningen, Marktstraat 3. F. A. des Tombe (1905), Voorburg, Weverslaan 36. Mej. C. J. Tonkes (1923), Utrecht, Maliesingel 49bis (vac. Appingedam). H. J. Toxopeus (1922), Groningen, Dr. D. Bosstraat 4. Mej. J. A. Toxopeus (1919), Utrecht, Lange Nieuwstr. 2. L. J. Toxopeus (1919), Amsterdam, Corn. Springerstraat 2. Mej. Y. M. Trip (1921), Utrecht, Zuylenstraat 23. H. Uittien (1920), Utrecht, Bot. Lab., Lange Nieuwstr. 106. 16 Dr. J. Valckenier Suringar (1893), Wageningen, Arnhemsche Straatweg. Dr. Th. Valeton Sr. (1889), Leiden, Oegstgeesterlaan 21. Dr. Th. Valeton Jr. (1906), Buitenzorg, Java. W. L. Varossieau (1919), 's-Gravenhage, Ant. Duyckstr. 58. L. J. van der Veen (1880), Zwolle, Luttekestraat. M. van der Velden (1922), Tilburg, Gasthuisstraat 59. H. J. Venema (1922), Groningen, Jan Lutmastraat 15. J. G. Venhuis (1923), Heerenveen, Leeraar R.H.B.S. Dr. J. Vermeulen (1921), Weltevreden, Java. Mej. M. C. Versluijs (1916), Wageningen, De Zonzij. D. de Visser Smits (1903), Semarang, Java, tijdelijk Bilt- hoven, Sparrelaan 25. A. C. van der Vliet (1922), Rotterdam, Nadorststraat 30. H. van Vloten (1920), Wageningen, Bergweg. Mevr. O. van Vloten — Van den Bergh (1919), Wage- ningen, Bergweg. H. J. Vonk Jr. (1921), Utrecht, Mauritsstraat 56. Mej. Dr. A. G. Vorstman (1915), Bandoeng, Willem- straat 18, Java. Mej. H. C. C. A. A. Vos (1921), Utrecht, Fred. Hendrikstr. 72. Mej. A. P. C. de Vos (1917), Helder, Binnenhaven 3a. Mej. H. M. Voskuil (1920), Pasoeroean, Java. D. M. de Vries (1921), Gouderak, A. 209. Dr. Hugo de Vries (1907), Lunteren. Mej. M. S. de Vries (1907), Utrecht, van der Duijnstr. 11. Dr. Otto de Vries (1912), Buitenzorg, Java. W. de Vries (1923), Utrecht, Vondelkade 29 (vac. Warns bij Stavoren). Dr. L. Vuyck (1889), Schalkhaar, Park Brabant. W. H. Wachter (1902), Rotterdam, Vierambachtsstraat 81a. Dr. J. H. Wakker (1885). 's-Hertogenbosch. Dr. Ir. H. L Waterman (1913), Delft, Haagweg 120. Mevr. Dr. A. Weber^van Bosse (1885), Eerbeek (Gld.). F. Weehuizen (1911), Weltevreden, Salembalaan 8, Java. 17 Dr. Th. Weevers (1901), Groningen, N. Kijk-in-'t Jatstr. 84. }. W. van Welsem (1916), Lembang, Java. S. E. Wendelaar Bonga (1920), Dokkum. Dr. F. A. F. C. Went (1887), Utrecht, Nieuwe Gracht 187. F. W. Went (1922), Utrecht, Nieuwe Gracht 187. Mej. Dr. Joh. Westerdijk (1904), Baarn, Javalaan 4. Mej. M. Westveer (1920), Utrecht, Prins Hendriklaan 38bis. W. H. de Wette (1916). Tames-Huizen (N.H.), Huis „de Patrijs". G. Wieringa (1924), Wageningen, Rijksstraatweg 43. Mej. L. S. Wiersma (1917), Sneek, Prinsengracht p/a mevr. Beekhuis. R. van der Wijk (1921). Meppel, Weerdstraat 67. Mej. Dr. G. Wilbrink (1904), Cheribon, Java. Mej. F. A. G. Wilbrink Hoitsema (1921), Hilversum, Melkpad 20. L. S. Wildervanck (1921), Groningen, Martinikerkhof 29 (vac. Drachten). J. F. Wilke (1904), Rotterdam, Essenburgsingel 21b. H. Willems (1923), Utrecht, Oosterstraat 39bis. Dr. C. A. van der Willigen (1910), Rijswijk, Vlietweg 13. H. P. Wolvekampjr. (1923), Rotterdam, St. Agathastr. 60b. Dr. Ir. C. A. H. von Wolzogen Kühr (1919), Heemstede, Havenstraat 17. S. J. C. van de Woude Venema (1918), Appingedam. Mej. E. Zeeman (1919), Amsterdam, Stadhouderskade 158. Dr. H. H. Zeijlstra Fzn. (1906), Deventer, Zwolsche Weg 65. Dr. K. Zijlstra (1904), Groningen, Korreweg 38. C. van Zijp (1914). Leiden. Breestr. 105. Pension „Futura". Mej. Dr. C. Zollikofer (1920), Zürich 1. Institut für allge- meine Botanik der Universitat. Obere Zaune 4. 18 VERSLAG van den eersten secretaris over den toestand der Vereeniging op 1 Januari 1924, I Wel een rampspoedig jaar was het jaar 1923 voor de Nederlandsche Botanische Vereeniging. Niet minder dan vier leden ontvielen haar door den dood, te weten de heeren C, Druyvestein, Dr. M. Hesselink, Prof. Dr. Ed. Verschaffelt en Dr. Th. Wurth, voorts het correspondeerend lid Geh. Reg. R. Dr. H. Conwentz en het buitengewoon lid J. T. Cremer. Hiertegenover valt een geringe vermeerdering van het ledental vast te stellen. 21 Leden zegden hun lidmaatschap op, 32 nieuwe traden toe, met het gevolg, dat wij met 396 leden het nieuwe jaar ingaan, 7 meer dan verleden jaar. Ledenvergaderingen hadden plaats te Utrecht op Zondag 28 Januari, te Amsterdam op Zaterdag 28 April en weer te Utrecht op Zaterdag 24 November. Zij, die zich meer in het bijzonder voor de floristiek van Nederland interes- seeren, kwamen buitendien bijeen te Amsterdam op Vrijdag 6 April en Vrijdag 28 December. De zomer-ex- cursie werd gehouden in het eind van Juli in de omstreken van Roden (Dr.). Met de firma J. H. de Bussy te Amsterdam werd een nieuw contract aangegaan tot het drukken der uit- gaven van de Vereeniging, voorloopig tot groote tevreden- heid der naast-betrokkenen. Het bestuur onderging een dubbele wijziging : Mej. C.M. Voormolen trad vrijwillig als 2e Secretaresse af en werd vervangen door Mevr. A. M. van Lookeren Campagne^ — ^Sabron. Ondergeteekende was bij de jaarwisseling aan de beurt 19 van aftreden en werd krachtens den wensch van de leden- vergadering van 24 November vervangen door den heer Dr. M. J. Sirks te Wageningen. Amsterdam, 31 December 1923. De 1ste Secretaris, THEO J. STOMPS. Goedgekeurd en vastgesteld in de Ledenvergadering van 27 Januari 1924. VERSLAGEN DER PERMANENTE COMMISSIES. Het Curatorium van het Kok Ankersmit-fonds zond geen verslag. VERSLAG der Commissie van Redactie van het Recueil des Travaux botaniques Néerlandais. In een vergadering der commissie op 27 Januari te Utrecht werd besloten het Bestuur te adviseeren, het contract met den uitgever A. Oosthoek te Utrecht niet te vernieuwen, doch prijsopgaven te vragen aan ver- schillende andere drukkers en uitgevers. Uit de antwoorden die hierop inkwamen koos het Bestuur die van de Drukkerij en Uitgeverij J. H. de Bussy, te Amsterdam, met welke firma, na goedkeuring door de ledenvergadering, op 26 Mei een contract werd aangegaan, dat men hierachter vindt afgedrukt. In de samenstelling der commissie kwam ver- andering, doordat haar voorzitter, de heer W ent, als 20 vertegenwoordiger van het Utrechtsche Laboratorium werd vervangen door den heer A. Pulle. Deze nam van mej» Tam mes het secretariaat der commissie over. Op 26 Juni overleed de heer Verschaffelt. Het Amsterdamsche Laboratorium wees in zijn plaats nog geen vertegen- woordiger in de commissie aan. In verband hiermede is de commissie nog niet overgegaan tot het kiezen van een nieuwen voorzitter. In het afgeloopen jaar verschenen aflevering 3 en 4 van deel XIX (1922) van het Recueil. Pas in October kon worden begonnen met het drukken van deel XX (1923). Daar toen achter elkaar een groote hoeveelheid copie binnenkwam, besloot de Commissie, deel XX niet in afleveringen, doch in één band te laten verschijnen. Het deel was aan het eind van het jaar bijna gereed en zal binnenkort kunnen worden rondgezonden. Ook van deel XXI (1924) is reeds een gedeelte gedrukt. Het is te voor- zien, dat er in de eerste helft van 1924 meer dan voldoende copie zal zijn om deel XXI te vullen. Het Bestuur zal moeten overwegen, in hoeverre de geldmiddelen der Vereeniging toelaten, meer dan één band per jaar te laten verschijnen, of althans een band die aanzienlijk dikker is dan eenige voorgaande. In verband met het nieuwe contract werd een ander tarief voor overdrukken en dissertaties vastgesteld, dat aanzienlijk lager is dan het vorige tarief. A. PULLE. Secretaris, Bijlage, CONTRACT. De Nederlandsche Botanische Vereeniging als eerste ondergeteekende en de Drukkerij en Uitgeverij 21 J. H. de Bussy te Amsterdam als tweede onderge- teekende zijn het volgende overeengekomen : Artikel 1. De tweede ondergeteekende verbindt zich voor rekening van de eerste ondergeteekende te drukken en uit te geven de tijdschriften : „Recueil des travaux Botaniques Neer- landais" en „Nederlandsch Kruidkundig Archief" in formaat als vroeger verschenen jaargangen. ' Art. 2. Beide tijdschriften worden gedrukt op papiersoorten, waarvan de monsters bij de secretarissen der redactie- commissies berusten. Art. 3. De eerste ondergeteekende verbindt zich de volgende prijzen te betalen : Voor 650 exemplaren Recueil des travaux botaniques neer- landais verschijnende in vier afleveringen per jaar, elke aflevering gebrocheerd in omslag, met bijlevering van een jaaromslag per vel druks van 16 pagina's f 67.50 Voor elke 50 ex. meer of minder per vel . . . „ 1.50 Voor 550 ex. Nederlandsch Kruidkundig Archief per vel druks van 16 pagina's „ 59.40 Voor elke 50 ex. meer of minder per vel . . . „ 1.30 Ingewikkelde tabellen en separaat gedrukte pag. met clichés zullen afzonderlijk worden berekend. Voor lijncliché's per vierkante cm „ 0.04 Voor autotypiën per vierkante cm „ 0.07 Beide met een minimum afmeting van 70 vk. cm. Voor overdrukken voor elke 50 ex. per vel . . „ 1.50 Voor omslagen voor de eerste 50 ex. overdrukken „ 5.30 Voor elke volgende 50 exemplaren „ 0.85 22 Art. 4. Van alle copie worden een proef en een revisie, beide in duplo, gegeven. Art. 5. De eerste ondergeteekende verbindt zich persklaar en duidelijk geschreven copie aan de tweede ondergeteekende ter hand te stellen. Art. 6. De expeditie benevens de exploitatie voor binnen- en buitenland wordt aan de tweede ondergeteekende opge- dragen, die zich verbindt alles in het werk te stellen om het in art. 1 eerstgenoemde tijdschrift vooral in het buiten- land bekendheid te geven. De daaraan verbonden kosten van porti, adresseeren, administratie enz. benevens van kruisbanden, circulaires enz. komen voor rekening van de eerste ondergeteekende. Art. 7. De tweede ondergeteekende verbindt zich aan de eerste ondergeteekende af te dragen 60 % van den verkoopprijs voor elk verkocht exemplaar van complete jaargangen of afzonderlijke afleveringen. Als verkoopprijs geldt niet de bijdrage, die de leden der Vereeniging eventueel als betaling voor de genoemde tijdschriften in de kas der Vereeniging storten. Art. 8. De verkoopprijs van iedere aflevering of jaargang wordt in overleg met de tweede ondergeteekende door de eerste ondergeteekende bepaald. Art. 9. Zonder toestemming van de eerste ondergeteekende mogen de omslagen van de afleveringen of deelen niet voor reclamedoeleinden worden gebezigd. Dit contract is aangegaan voor den tijd van twee jaar, aan- 23 vangende 1 Januari 1923 en eindigende 31 December 1924. Tenzij door één der beide contractanten vóór 1 December van het loopende jaar het contract wordt opgezegd, wordt het stilzwijgend met één jaar verlengd. In duplo opgemaakt en geteekend te Utrecht/Amsterdam op den 7den Mei 1923. VERSLAG der Commissie van Redactie voor het Nederlandsch Kruidkundig Archief, In het afgeloopen jaar verscheen jaargang 1922, die de gewone verslagen en diverse artikelen bevatte. De Commissie kan tot haar vreugde constateeren, dat de verandering van drukker een groote verbetering is gebleken. Niet alleen, dat de uitvoering niets te wenschen overlaat, maar zoodra het contract eenmaal was vastgesteld, liep het drukken vlot van stapel en geschiedde in de beste harmonie. THEO J. STOMPS, Voorzitter. W. H. WACHTER, Secretaris. VERSLAG van de Commissie voor het Floristisch Onderzoek van Nederland, Er werden dit jaar weer 2 vergaderingen te Amsterdam gehouden, die zich in druk bezoek mochten verheugen. De voornaamste mededeelingen worden weer afzonderlijk in het Nederlandsch Kruidkundig Archief opgenomen. Eind Juli werd onder leiding van Dr. L. Vuyck een excursie gehouden in het Noorden van Drente. Het weer noch het terrein waren bijzonder gunstig. Aan de alge- meene vergadering zal worden voorgesteld om de zomer- excursie in 1924 te houden in Z. Limburg en daar speciaal den zuidrand te onderzoeken. P. JANSEN, Secretaris. 24 Bijlage. VERSLAG der Excursie, gehouden te Roden, op 24 Juli 1923 en volgende dagen* Ditmaal was het Noord-westelijk deel van Drente uit- gekozen als terrein voor de zomerexcursie. Het deed mij persoonlijk veel genoegen, dat het reeds meermalen voor- gestelde plan, om deze streek te bezoeken, door de ver- gadering der Fioristische afdeeling werd aangenomen, daar het geen gebied is, waar men zonder bepaalde aanleiding gemakkelijk komt. Ofschoon oorspronkelijk Norg voorgesteld was, bleek aldaar al even weinig geschikte gelegenheid te zijn voor het houden der samenkomst als in Roden ; tot de laatste plaats werd besloten, omdat deze per tram uit Groningen te bereiken was, wat, gezien het zeer onbestendige weer van den afgeloopen zomer, een voordeel voor de bezoekers zou kunnen zijn, tevens een gemak om zich van daaruit sneller naar verschillende punten in de omgeving te kunnen verplaatsen. Als het niet anders kan is de fiets een prachtig middel om zich snel te verplaatsen, bovendien is men onafhankelijk van bestaande dienstregelingen, maar ik heb reeds zoo dikwijls opgemerkt, dat een fiets-excursie een beetje vlieg-excursie wordt, waarbij men het grootste deel van den tijd tusschen de wielen zit en dan maar enkele interessante plekken nader bekijkt. Juist in een streek als deze, die aan de meesten onzer onbekend was, zou een stelselmatig onderzoek naar den plantengroei zeer loonend zijn geweest ; wij zijn echter in onze plannen zeer belemmerd door het uiterst slechte weer, dat we gedurende de dagen der excursie hebben gehad. Regen en nog eens regen, eens zelfs zoo, dat een deel der tochtgenooten het maar beter vond om rechtsomkeert te maken. Reeds op mijn weg van den trein naar het tramstation in Groningen had 25 ik gelegenheid volkomen nat te regenen; daar ontmoette ik den Heer Kloos en samen deden we onze entree in het opgegeven hotel te Roden, dat op onze komst voor- bereid was, dank zij den consul van den A. N.W.B, daar ter plaatse, Dr. J. van der Veen, intusschen reeds overleden. Het hotel Zuiderveld was nieuw, nog niet eens afgebouwd, wat het lastige gevolg had, dat de regen niet volkomen door het dak kon afgeweerd worden. Doch de getrouwe deelnemers aan onze zomer-excursies weten zich te behelpen en zoo vonden de Heeren Brand, Heiman s, Kloos, Slof f, W a c h t e r en ondergeteekende een zeer beperkte slaapgelegenheid in dit huis, terwijl Mr. Florschütz in „Onder de Linden" naar ik hoop nachtrust heeft kunnen vinden; de Heer Heidinga maakte de tochten mede van uit Groningen. Aldus waren we weder met z'n achten (tegen het eind kwam de Heer Schuyt ook nog) en hebben we getracht nog zooveel mogelijk waarnemingen in de nabijheid van Roden te doen. Den eersten dag, 24 Juli, werd gewandeld van Roden naar Lieveren, daarna noordelijk door het Lievender Noorderbosch, langs het Groote Veld over Weehorst langs den Peizerweg naar Roden terug, 's Middags over Lieveren naar Peize. Den volgenden dag werd de groote weg naar Norg gekozen ; we hebben die plaats echter niet bereikt, omdat een eindelooze regen een deel van het gezelschap tot den terugtocht noopte bij het derde kwartier- hokje ; degenen, die nog den moed hadden door te gaan, werden in zooverre beloond, dat het wat minder ging regenen ; veel heeft echter hun tocht niet opgeleverd, 's Middags werd dezelfde weg genomen, nu echter naar de Noorderduinen, de Steenbergeresch en het Steenberger- veen. Later werd langs het Leekerkanaal gewandeld en over Leutingewolde naar Roden terug. Donderdag werd de weg gekozen over Zulte naar de Leek, door de Stoutenburger- laan naar Terheil, zuidwaarts over de Scheperij naar ons . 26 punt van uitgang. Dien middag maakten Wachter en ik nog een kleine excursie in den naasten omtrek van Roden, waarna ik 's avonds dit oord verliet, zoodat ik ditmaal nu eens niet de laatst overgeblevene was. De Heer Kloos maakte op 27 Juli met enkele getrouwen een fietstocht, 's morgens naar Norg, alwaar de Oostersche duinen werden bezocht en Peest, 's middags naar Fox- wolde en het Peizerdiep. De Heer SI off zou nog verder Drente bezoeken en heeft dit ook ten deele kunnen doen, waarvan nog enkele opgaven resulteeren uit de hokjes J 7. 21, 23, 42. 44, 24, 23 en 34, 33, 13 voor Cornus suecica, 34, 21, 22, 24, 44, 23, 45, 44 en 55, 21. Ge- zamenlijk bezochten wij de hokjes H 7, 61, 43, 44, 62, 33, 34, J 7, 11, 11, 12, 13, 14, 21, 22, 23, 24, 34,41,42, 43, 44, 12, 14, 21, 23, 31, 33, 21, 12, 14, 21, 32, 11 en 23, bij elkander een 27-tal hokjes, dus niet zoo heel veel, wat voor een groot deel het gevolg is van de zeer slechte weersgesteldheid. Op de gewone wijze volgen hieronder de op onze tochten aangeteekende planten, waarbij de meer algemeen voorkomende slechts aangeduid zijn met de letters a algemeen, v. a. vrij algemeen en z. a. zeer algemeen. Bij elkander een 390 plantensoorten en dus niet eens een schrale vangst, dank zij de afwisseling in grond- soorten en de daarop voorkomende cultures. Ditmaal heb ik geen gelegenheid de uitkomsten van deze excursie te vergelijken met vroegere in dezelfde streek verkregen. Herhalen we de cijfers der gevonden planten op de vorige zomerexcursies n.l. 424, 469, 455, 377, 367, 538, 378, 471, 304, dan zien wij dat Roden de zesde plaats bekleedt na Nijmegen, Arcen, Doetinchem, Breda en Oostburg, en in aantal zich verheft boven ter Apel, Meppel, den Bosch en Goes. Bij een dergelijke vergelijking komt er bij den florist iets boven van den echten jager, die liefst zijn weitasch goed gevuld thuis brengt, al is het dan ook met minder edel soort wild. Toch moeten wij ons 55 o a. u u (J 3 C/5 3 C (1 O U 27 niet te zeer door getallen laten verlokken om een meer of minder gunstig oordeel uit te spreken over de flora van een bepaalde landstreek. Niet het getal is karakteristiek, maar de geaardheid der gevonden soorten. Zien wij af van soorten als Cornus suecica, Berula, Crepis biennis, Lepidium campestre, Papaver Rhoeas en Thymus, die door den Heer Slof f werden aangeteekend ver buiten het eigenlijke Rodensche gebied, dan blijven er voor dit laatste maar zeer weinige bepaald karakteristieke of zeld- zame planten over, waartoe slechts gebracht kunnen worden Matricaria discoidea, Scutellaria minor, Carex silvatica, Polystichum Oreopteris, Goodyera en Hypericum pulchrum, vooral de laatste meer algemeen in het gebied. Daartegenover staat het ontbreken of uiterst zeldzaam voorkomen van zooveel andere, elders algemeene planten. In de omgeving van Roden werden niet gevonden : Agro- stemma, Allium-soorten, Anthemis, Arum, Berula, Bromus sterilis, Campanula's, Cerastium arvense, Cichorium, Crepis biennis, Erigeron, Euphorbia Cyparissias, Esula, exigua, Euphrasia Odontites, Fumaria, Galium Mollugo, Lamium amplexicaule, Linum catarcticum, Mercurialis, Malva's, Oenothera's, Ononis, Papavers, Pastinaca, Plantago media, Pulicaria, Senecio Jacobaea en erucifoHus, Setaria's, Sym- phytum, Teucrium, Thymus, Tragopogon, Verbascums, en enkele Veronica-soorten. Hierbij zijn derhalve niet vermeld al die soorten, die als voorjaarsplanten niet meer werden aangetroffen of niet meer te herkennen waren. Andere planten werden slechts een enkele maal opge- teekend, zooals Aethusa, Artemisia, Batrachiums, Cheli- donium, Crepis virens, Erodium, Eryngium, Euphorbia Helioscopia en Peplus, Hordeum murinum en secalinum, Lappa's, Linaria vulgaris, Lycopodiums, Nasturtium, Ra- nunculus bulbosus, Rumex conglomeratus, Solanums, Thlaspi om slechts de voornaamste te noemen. Men ziet hieruit, dat de streek merkwaardig is om hetgeen er niet voor- 28 komt of althans door ons niet werd waargenomen. Op- geteekend werden de volgende soorten : Achillea millefolium z. a., A. ptarmica z.a. ; Acorus J 7, 11, 22 ; Aegopodium a. ; Aethusa J 7, 11. 23 ; Agrimonia Eupatorium J 7, 11, 12, 22, 14, H 7, 62, 33 ; Agrostemma J 7, 24, 34; Agrostis alba z.a., A. canina } 7, 11, 12, 22, 43, 12, 11, 14, 21, H 7, 62, 33, A. vulgaris z.a.; Aira caespitosa J 7, 11, 12, 12, 14. 33, H 7, 62, 33, 34, A. flexuosa a.; Ajuga reptans J 7, 11, 12, H 7, 62, 33; Alchemilla arvensis J 7, 11, 13, 41, 42, 43, 44, 21, 21 ; Alisma natans H 7, 62, 34, A. Plantago a., A. ranunculoides J 7,12,33; Alnus glutinosa a.; Alopecurus geniculatus J 7, 11, 11, 23, 12, 14, 23, 33, H 7, 62, 33; Anagallis arvensis H 7, 62, 34; Aegopodium a.; Anthoxanthum odoratum z. a., A. Puelii J 7, 32, 1 1 ; Anthriscus silvestris a.; Apera Spica venti J 7, 21. 14, 32, il; Arnica J 7, 12, 31, 33, 32, 1 1, H 7, 62. 33; Arnoseris a. ; Artemisia vulgaris } 7. 11. 24 ; Athyrium Filix femina J 7. '11. 42. 44. 12. 21. 23. 33. H 7. 62. 34; Atriplex latifolia J 7, 11. 22. A. patuia J 7. 11. 22, H 7. 61, 44; Avena caryophyllea J 7. 21, 21. 32. 11 ; A. praecox J 7. 11, 21. 22. 41. 42. 12. 31. 32. 11. Batrachium divaricatum H 7, 62. 34. heterophyllum } 7. 11. 23. 32. 23; Bellis v. a.; Berula J 7. 24. 23; Bidens tripartita H 7, 61. 44. J 7. 11. 13. 23. 44, 12. 33; Blech- num J 7. 11. 13. 23, 42. 43. 12. 33. 32. 23; Bromus mollis a.. Br. sterilis } 7. 24. 34 ; Butomus J 7, 11. 22. Calamagrostis Epigeios } 7. 12. 31. C. lanceolata H 7, 62, 33, J 7, 11, 11; Callitriche spec. J 7. 11. 42. 12. 33; Calluna z.a.; Caltha H 7, 62, 34, J 7, 11, 13, 22; Cam- panula rotundifolia J 7, 21, 42, 44, 32, 11; Capsella a.; Carduus crispus J 7, 11, 23, 44, 12, 21 ; Carex acuta H 7, 62, 33, J 7, 11, 13, C. canescens } 7, 12, 31, C. echinata J 7, 12, 33, 32, 11, C. flava a. (als C. Oederi J 7, 12, 31, 33, 21, 14), C. glauca J 7, 11, 44, 21, 12, 14, C. hirta H 7. 62, 33, } 7, 11, 11, 12, 22, 12, 14. C. Hornschuchiana J 7, 29 12, 31, 33, C. leporina a., C. pallescens H 7, 62, 33, J 7, 11, 12, C. panicea a., C. paniculata J 7, 11, 11, C. piluli- fera a., C. Pseudocyperus J 7, 11, 12, 22, C. pulicaris J 7, 12, 33, C. remota H 7, 62, 34, J 7, 11, 42, 12. 14, C. rostrata H 7, 62, 34, J 7, 11, 11, C. silvatica H 7, 62, 33, C. vulgaris a.; Centaurea Cyanus a., C. Jacea a; Ce- rastium semidecandrum } 7, 21, 21, C. triviale z. a.; Chaero- phyllum temulum v. a.; Chelidonium } 7, 11, 42; Cheno- podium album a., Ch. ficifolium J 7, 11, 41, Ch. rubrum J 7. 11, 22; Chrysanthemum inodorum J 7, 11, 13, 23, 44, Ch. Leucanthemum J 7, 32, 11, Ch. segetum H 7, 62, 33; Cicendia H 7, 62, 33, J 7, 12, 31 ; Cirsium anglicum H 7, 62, 33, J 7, 11, 13, 12, 31, 33, C. arvense z. a., C, lanceo- latum z. a., C. palustre z. a. ; Comarum a.; Convolvulus arvensis J 7, 11, 41, C. sepium a.; Cornus suecica J 7, 33, 13; Corydalis claviculata a.; Corylus Avellana a.; Coryne- phorus J 7, 21, 14, 21, 32, 11; Crataegus monogyna v. a., C. Oxyacantha J 7, 12, 23 ; Crepis virens H 7, 61, 44, J 7, 11, 14, 21; Cuscuta Epithymum J 7, 11, 14, 12,33, 21, 12, 14, 32, 11; Cynosurus cristatus z. a. Dactylis a.; Daucus H 7, 61, 44, } 7, 11, 1 1 , 23 ; Digitalis pur- purea } 7, 12, 31; Drosera intermedia a., D. rotundifolia a. Elodea J 7, 11, 13, 44; Empetrum J 7, 21, 14, 21, 32, 11; Epilobium angustifolium a., E. montanum H 7, 62, 33, E. palustre H 7, 62, 34, E. parviflorum J 7, 21, 21, 32, 23, E. roseum H 7, 62, 33, J 7, 11, 42, 44, E. tetra- gonum J 7, 11, 23; Epipactis palustris } 7, 21, 14;Equisetum arvense v. a., E. limosum v. a., E. palustre H 7, 62, 33, J 7, 11, 42, Erica Tetralix z. a. ; Eriophorum polystachyum v. a. ; Erodium pimpinellifolium H 7, 61, 44 ; Erucastrum Pollichii J 7, 11, 23; Erysimum cheiranthoides H 7, 61, 44, J 7,11, 13; Eupatorium } 7, 11, 12, 44; Euphorbia HeHoscopia H 7, 61, 44, 62, 33, E. Peplus J 7, 11, 22; Euphrasia ofRcinalis z. a., hoofdzakelijk de vorm nemorosa ; de vorm gracilis H 7, 62, 33, J 7, 11, 13, 14. 22, 43, 12, 31?, 21. 12. 32, 11. Nederl. Kruidk. Archief 1923. 3 30 Festuca arundinacea H 7, 61, 44, 62, 34, J 7, 11, 11, 12, 13, 21, 24; F. elatior v. a., F. gigantea J 7, 11, 12, 21, 12, 21, F. loliacea H 7, 62, 33, J 7, 11, 13; F. ovina a., F. rubra z. a,, de vorm Darthonensis J 7, 11, 23; Filago minima J 7, 11, 22, 41, 21, 14, 21, 32, 11; Fragaria vesca H 7, 62, 33, I 7, 11. 12. 42; Fraxinus H 7, 62, 33, J 7, 11, 12, 42. Galeopsis bifida J 7, 12, 31-33, G. ochroleuca } 7, 21, 21, G. Tetrahit z. a., G. versicolor J 7, 12, 23, 31-33; Galium Aparine v. a., G. palustre J 7,11, 13, G. saxatile a., G. uliginosum z. a.; Genista anglica v, a., G. pilosa J 21, 21, 32, 11, 55, 21; Gentiana Pneumonanthe J 7, 12, 31, 33, 21, 14, 32, 11; Geranium dissectum H 7, 61, 44, J 7, 11, 22, G. molle J 7, 11, 13, G. pusillum J 7, 11, 22. G. Robertianum v. a. ; Geum urbanum v. a.; Glechoma a.; Glyceria fluitans z. a., G. spectabilis H 7, 61, 44, 62, 34, J 7, 11, 11, 13, 22, 44; Gnaphalium dioicum J 7, 21, 21, 32, 11, G. uliginosum a. Hedera a.; Heleocharis acicularis H 7, 62, 34, H. pa- lustris V. a. ; Heracleum z. a. ; Hieracium Pilosella z. a., H. umbellatum z. a., H. vulgatum a. ; Holcus lanatus z. a. ; H. mollis z. a. ; Hottonia v. a. ; Humulus H 7, 62, 33, J 7, 11, 23, 24, 41. 42. 12, 14, 21; Hydrocharis } 7, 11, 11, 12; Hydrocotyle z. a. ; Hypericum humifusum H 7, 62. 33. J 7, 11, 13, H. perforatum H 7. 61, 43, J 7, 11, 11, 12.21,42, H. pulchmm J 7 11. 12, 44, 12, 14. 31. 33, H. quadran- gulum J 7. 12, 14, H. tetrapterum H 7, 62, 34; Hypo- choeris radicata z. a. Ilex V. a. ; lUecebrum J 7, 11, 41, 21, 21; Iris Pseuda- corus V. a. Jasione montana } 7, 21, 14, 21, 32, 11 ; Juncus bufonius z. a., }. conglomeratus H 7, 62, 33, J 7, 11, 13, 12, 14. 23, 31, 33, }. efFusus z. a., J. lamprocarpus a., J. squarosus V. a., }. supinus a., }. silvaticus v. a. Lamium album v. a., L. purpureum H 7, 61, 44, J 7, 31 11, 22 ; Lampsana a. ; Lappa minor H 7, 61, 44, } 7, 12, 21 ; Lathyrus pratensis H 7, 62, 34, } 7, 11, 12, 22; Lemna minor a., L. trisulca J 7, 11, 12, 13, 42; Leontodon au- tumnalis z. a. ; Lepidium campestre } 7, 24, 34 ; Limnan- themum H 7, 61, 44 ; Linaria minor J 7, 24, 34, Linaria vulgaris J 7, 11, 13; Lolium multiflorum J 7, 11, 14, 23, 43, 12, 21, 31, 21, 12, Lolium perenne z. a. ; Lonicera z. a. ; Lotus corniculatus J 7. 11, 13, 14, 21. 21, 32, 11,L. uligi- nosus z. a. ; Luzula campestris H 7, 62, 33, } 7, 11, 13, 14, L. multiflora v. a., L. pilosa } 7, 11, 13, 12, 31-33; Lych- nis diurna a., L. Flos cuculi v. a. ; Lycopodium clavatum } 7, 21, 21, L. inundatum J 7, 11, 34; Lycopus a. ; Lysi- machia Nummularia a., L. vulgaris z. a. ; Lythrum Sali- caria v. a. Majanthemum J 7. 11, 44, 12, 33, 32. 23; Matricaria Chamomilla v. a., M. discoidea H 7, 61. 44; Medicago lupulina H 7, 61, 44, J 7, 11, 22, 42 ; Melampyrum pra- tense v, a. ; Melilotus arvensis J 7, 24, 34 ; Mentha aquatica J 7, 11, 12, 13, 22. 44. 12. 14. 31. M. arvensis H 7, 62, 34, J 7, 11, 13, 14, 23. 42. 12. 14, 31; Menyanthes H 7. 62. 34, J 7, 11, 13; Milium effusum J 7, 11, 21, 42, 12, 31^33; Moehringia J 7, 11, 42, 43, 12,31-33, 32, 23 ; Mo- linia z. a. ; Myosotis intermedia } 7, 11, 13, 22. 44,12. 14, 31, 33, M. palustris v. a. ; Myrica Gale J 7, 11, 12, 13, 43, 44. 12. 14. 31. 33; Myriophyllum spicatum J 7, 11, 44. Nardus a. ; Narthecium J 7, 12, 31, 33, 21, 12;Nastur- tium amphibium H 7. 61, 44. 62, 34, J 7, 11, 22, N. offi- cinale } 7, 21, 23, N. palustre J 7. 11, 13. 12, 14, 21, 31, N. silvestre J 7. 11, 23; Nuphar H 7, 62, 34. J 7. 11, 13, 44; Nymphaea H 7, 62. 34. Oenanthe fistulosa H 7, 62, 34, J 7, 11, 11, 22, O. Phellandrii a. ; Orchis maculata H 7, 62, 33, J 7, 11, 14, 34, 43, 12, 31, 33; Ornithopus perpusillus a. ; Osmunda J 7, 32, 23 ; Oxalis Acetosella v. a., O. stricta J 7, 24, 34. Panicum Crus galli J 7, 11, 42 ; Papaver Rhoeas J 7, 32 24, 34; Pedicularis palustris J 7, 11, 13, 12, 31, P. silva- tica v.a., fl. albis J 7, 21, 12; Peplis J 7, 11, 23. 12, 31; Phalaris arundinacea a., P. canariensis J 7, 24, 34; Phe- gopteris polypodioides ? J 7, 11, 13, 14; Phleum pratense a. ; Phragmites a. ; Picris H 7, 61, 44 ; Pinus silvestris J 7, 21, 14, 21 ; Plantago lanceolata z. a., P. major z. a. ; Platanthera bifolia J 7, 11, 34; Poa annua z. a., P. pra- tensis H 7, 62, 33, 34. J 7. 11, 11, 12. 21. 22. 23.24.12, 21, 32, 11. P. serotina J 7. 11, 13, P. trivialis J 7. 11.23, 41. 44, 12, 23; Polygala depressa v.a.; Polygonatum multiflorum J 7. 11. 11. 12. 21. 44, 32, 23; Polygonum amphibium H 7, 62, 34. J 7, 11, 13, 22. 43. P. aviculare z. a., P. Bistorta H 7, 62, 34, J 7, 11. 44. P. Convolvulus a.. P. Hydropiper a., P. lapathifolium v. a.. P. mite J 7, 11. 42, P. nodosum H 7. 62. 33, 34. J 7. 11, 13. 23. 41. 43. 44, 21. 21. P. Persicaria z. a. ; Polypodium a. ; Polystichum Filix Mas a., P. Oreopteris J 7, 32, 23, P. spinulosum z. a.; Populus tremula H 7, 62, 34, J 7, 11. 12. 42 ; Pota- mogeton lucens J 7, 11. 44. P. natans v. a., P. pectinatus J 7. 11, 13, P. perfoliatus H 7, 61, 44. J 7. 11. 13. 22. P. polygonifolius J 7, 11. 13. 12, 31, 33, P. rufescens J 7. 11. 44, P. trichoides? H 7, 62. 63. J 7. 21. 14; Potentilla anserina a.. P. procumbens z. a.. P. Tormentilla z. a.; Pru- nella z. a. ; Prunus cerasus J 7. 12. 33. P. spinosa a. ; Pteris J 7. 11. 13. 24, 44. Quercus Robur J 7, 11, 21. 12. 33. 32. 11. Radiola H 7. 62, 33, J 7. 11. 13, 22, 41, 12. 31,33,21. 14; Ranunculus acris z. a., R. Flammula z. a.. R. Lingua ] 7. 11. 44, R. repens z. a.. R. sceleratus J 7, 11. 23; Raphanus Raphanistrum a. ; Rhamnus Frangula z. a. ; Rhi- nanthus major a.. R. minor } 7. 11. 13. 44. 12, 31 ; Rhyn- chospora alba J 7, 11, 34, 21, 12. 14. 32. 11. R. fusca J 7. 21. 14, 32, 11; Rosa canina H 7. 62. 33. J 7.11. 11. 13. 23. 24. 44, 12, 14. 23. 33; Rubus Idaeus z. a. ; Rumex Acetosa z. a., R. Acetosella z. a., R. conglomeratus J 7, 33 11. 21, 22, 12, 21, R. crispus V. a., R. Hydrolapathum V. a., R, obtusifolius z. a., R. sanguineus H 7, 62, 33, J 7, 11, 23, 44, 12, 31. Sagina procumbens a. ; Sagittaria H 7, 61, 44, 62, 34, J 7, 11, 13, 44; Salix alba J 7. 11, 12, 13. 42, S. amyg- dalina } 7, 11, 11, 21, 44, S. aurita z. a., S. caprea J 7, 11, 43, 12, 31, S. cinerea z. a., S. repens a. ; Sambucus nigra J 7, 12, 33; Sarothamnus v. a. ; Scirpus caespitosa z. a., S. lacustris H 7, 62, 34, J 7, 11, 12, S. setaceus J 7, 12, 31; Scleranthus annuus z. a. ; Scrophularia nodosa a. ; Scutellaria galericulata H 7, 62, 33, J 7, 11, 12, 13, 22, S. minor H 7, 62, 33, J 7, 12, 33 ; Sedum purpurascens J 7, 11, 11, 12, 21; Senecio aquaticus v. a., S. silvaticus a., S. vulgaris z. a. ; Sinapis arvensis } 7. 11. 22, 44 ; Sisym- brium officinale v. a. ; Sium H 7, 62, 34, J 7. 11. 22 ; Solanum Dulcamara } 7, 11, 11, 22, 24, S. nigrum J 7, 11, 22; Solidago Virgo aurea } 7, 11, 13, 24, 42, 44; Sonchus arvensis H 7, 62. 34, J 7. 11. 44, S. asper H 7, 62, 33, } 7, 12, 31-33, S. oleraceus J 7, 11, 1 1, 22, 23; Sorbus z. a. ; Sparganium minimum J 7, 11, 12, S. ramosum H 7, 62, 34, J 7, 11. 11 (neglectum), 44, S. simplex H 7, 62. 34; Spergula arvensis z. a. ; Spergularia rubra H 7, 61, 44, J 7, 11, 13, 14, 22, 23, 41, 21, 14, 32, 11; Spiraea ui- maria z. a. ; Stachys arvensis J 7, 11, 13, 14, 22, 24, 34, S. palustris J 7, 11, 22, 42, 12, 31, S. silvatica v. a. ; Stel- laria glauca J 7, 11, 13, 22, 12, 31, 33, S. graminea z. a., S. Holostea v. a., S. media z. a., S. uliginosa J 7, 11, 42, 44, 12, 23 ; Succisa a. Tanacetum J 7, 11. 21. 22, 34; Taraxacum z. a. ; Tees- dalia J 7. 11. 13, 41, 42, 21, 21; Thalictrum flavum H 7. 62, 34; Thlaspi arvense J 7, 11, 22, 24, 34; Thrincia J 7, 11, 13, 21. 12, 14. 21; Thymus 34. 21. 22, 24,44,23,45, 44; Thysselinum J 7, 11, 11, 41, 44, 12. 14. 31. 33 ; Torilis Anthriscus a.; Trifolium hybridum z. a., T. medium J 7, 11, 13, 22, T. minus z. a., T. pratense z, a., T. repens z. a. ; 34 Triodia z. a. ; Triticum repens a. ; Tussilago H 7, 61, 44, J. 7, 11, 21, 22. 12, 31;TyphalatifoliaJ7, 11, 12, 22, 12, 31. lllmus campestris J 7, 11, 21, U. suberosa J 7, 11. 24; Urtica dioica a., U. urens J 7, 11, 22, 42 ; Utricularia minor J 7, 12, 31. . Vaccinium Myrtillus J 7. 11, 13, 42, 44, 12. 31-33, 32. 23. V. Vitis idaea J 7. 11, 44, 12, 33. 32. 23; Valeriana officinalis a. ; Veronica arvensis J 7, 11, 21. 42. 32. 11. V. Beccabunga J 7. 11, 42. V. Buxbaumii J 7. 11. 22, V. Chamaedrys a., V. officinalis v. a., V. polita J 7. 11. 22. V. scutellata H 7. 62. 34. J 7. 11, 13, V. serpyllifolia J 7. 11. 13. 12. 23; Viburnum Opulus H 7. 62, 33. 34. J 7. 11, 44; Vicia angustifolia H 7, 61, 43, 44, J 7. 11. 11. 13. 22. 41. 42. 12. 31. V. Cracca z. a.. V. hirsuta H 7. 61. 43. 44, 62. 34. J 7. 11. 11. 13. 22. V. sativa H 7. 61. 44. 62. 33. J 7. 11. 21. 43; Viola canina a.. V. palustris J 7, 11, 34. 12. 31. 21. 12. 21. 32, 23. V. Riviniana H 7. 62. 33. J 7. 11. 11. 12. 21. 42. 12. 31. 33. V. tricolor arvensis H 7. 62. 33. 34. J 7. 11. 13. 21. 22, 23. 41. 44. 12. 23. 21. 21. V. tricolor J 7. 11. 14. Ook dit jaar werd aan de lagere planten, in het bijzonder de zwammen, eenige aandacht geschonken. Opgeteekend werden : Pellia epiphylla. Amanita rubescens J 7, 11, 43, Cantharellus cibarius, Collybia spec. J 7, 11, 42. Hygrophorus coccineus J 7. 12. 33. Lenzites betulina J 7, 12, 31. Hypholoma Decan- doUeana J 7. 11. 12. 12. 33. Stropharia stercoraria } 7. 11. 41, Coprinus comatus J 7, 11, 12, Boletus subtomentosus J 7, 11, 11, B. luridus J 7. 11, 12, Trametes op Populus. Phallus impudicus J 7, 11, 42 ; Ustilago longissima op Glyceria specabilis, Puccinia coronata op Rhamnus. Epichloë typhina J 7. 11. 42. Taphrina aureaj 7, 11. 22. Aan het eind van dit verlag neem ik de gelegenheid waar mede te deelen. dat van de vorige excursie in Zee- 35 land nog een paar lijsten werden ingezonden door de Heeren Florschütz en Brand, de eerste betrekking hebbende op hun tocht van Middelburg. Vrouwenpolder, Manteling en Domburg, de tweede van Breskens, Cad- zand, Retranchement, Sluis en terug. Op den Walcherschen tocht werden nog de volgende zwammen aangeteekend : Paxillus involutus, Psalliota campestris, Hypholoma fasci- culare, Boletus chrysenteron, B. badius, B. felleus, Sclero- derma vulgare; van den Zeeuwsch-Vlaamschen tocht mogen hier vermelding vinden : Convolvulus Soldanella en Epipactis palustris. Nog een laatste opmerking, ditmaal op ornithologisch gebied. De Heer Schipper te Winschoten stelde mij de vraag of de spreeuwen in het dennenbosch in den Wil- helminapolder aldaar werkelijk den nacht doorbrengen. Soortgelijke waarnemingen elders hadden geleerd, dat de vogels zich tegen den avond slechts tijdelijk aldaar op- hielden, om gedurende den nacht hun gewone slaapplaatsen te betrekken. Daar wij natuurlijk slechts kort dit interessante verschijnsel konden waarnemen, weten wij niet of ze er ook werkelijk sliepen en zouden dus gaarne daaromtrent inlichtingen verkrijgen van personen, die in de nabijheid wonende, het best in staat zouden zijn deze vraag met zekerheid te beantwoorden. Schalkhaar, November 1923. VUYCK. VERSLAG van de Commissie voor de Bibliotheek en het Herbarium» De voltallige commissie hield haar vergadering op 3 Jan. te Haarlem, waarbij ook de conservator aanwezig was. Hoewel de catalogus van de bibliotheek reeds in het begin van het jaar persklaar was, kon door omstandigheden, 36 buiten den wil der commissie, langen tijd niet met het drukken worden begonnen. Pas in het laatst van het jaar gelukte het, een drukker te vinden in de firma Gebr. Hoitsema te Groningen; het eerste vel is thans afgedrukt, en de overige zullen, naar we hopen, spoedig volgen. Aangekocht werden afl. 414^ — 417 der Flora Batava en Lief. 107 van Ascherson-Graebner's Synopsis der mittel- europaischen Flora. Door den conservator zijn in 1923 alle monocotylen, behalve de Gramineeën, opgeplakt of op nieuw papier gezet. Eenige malen werd ook in dit jaar het herbarium door leden geraadpleegd of materiaal aan hen gezonden. Door bemiddeling van den conservator werden de volgende geschenken voor het herbarium ontvangen : Van Mej. E. Crop en Mevr. A. Boetje-van Ruyven Campanula rotundifolia P uelutina D. C, van den Burg op Texel. Van de H.H. D. Hille Ris Lambers 3 planten uit }orwerd; C. G. G. }. van Steenis een 9-tal planten van den Plasmolen en Utrecht; V. C. Meyerink: Anthericus Liliago L., van Arnhem; van Delden: Antirrhinum majus L., van Rosendaal bij Arnhem ; J. K e r n en B. Reichgeld een 48-tal planten, bijna alle uit de om- geving van Nijmegen (ruim genomen) waaronder Carex tomentosa L., van Lent als nieuw voor ons land. Van een 13-tal personen, vereenigingen en instellingen werden een of meer boeken ontvangen ; daaronder mogen afzonderlijk genoemd worden : Het geschenk van den voorzitter onzer Commissie, die de „Opera" (6 dln.) van Hugo de Vries schonk; en verder 16 geschriften, gegeven door Kung. Fysiografiska Sallskapet te Lund, benevens een 5-tal van Prof. E. Hein- richer te Innsbruck. J. C. SCHOUTE, Voorzitter. W. H. WACHTER, Secretaris. 37 REKENING EN VERANTWOORDING van den Penningmeester. Doordat de meeste uitgaven beneden de raming zijn gebleven, sluit de Verlies- en Winstrekening met een belangrijk batig saldo, waardoor het Vrije Fonds is aangegroeid tot ruim f 5500. Onder de koersdaling der effecten hadden zoowel het Kok Ankersmitfonds als het Brumund fonds te lijden. Bij het eerste werd het koersverlies vergoed door het overschot der exploitatie- rekening, zoodat nog een klein winstsaldo overschoot. De aftakeling van het Brumundfonds ging echter weer verder. De uitgaven overtreffen als steeds de inkomsten, zoodat mede in verband met de sterke koersdaling van sommige effecten het fonds nog slechts de helft bedraagt van wat het oorspronkelijk geweest is. In het begin van het jaar werd de Vereeniging aan- gesloten bij de Postgiro. Sedert de debacle dezer instelling is het grootste deel van het kassaldo geblokkeerd. Het innen der contributie gaat nog steeds met groote onkosten gepaard, die voor enkele leden meer dan lOpCt. van hun contributie bedragen. Verder geeft de balans geen reden tot bijzondere op- merkingen. De Penningmeester, P. JANSEN. Ü 2 2 PLI en DJ > co 2 > i •Ka CO ;^ c '^ 1 ON 1 o O en O en t^ ON in o ON o in ON O 4504 146 ^*^ j ^*^ r p in VO c: O) C Ui U h5 ON O en T— ( O VO VO O en p in VO in -^ en p VO ^^ -^ oö o6 ^ (N —^ «H^ in in m CN in -^ x>, en CO Ui en % .^ D > co C O 3 j3 co Ui > CO Ui O Ui O O c -O •> co c O X 03 > 03 Ui Ui 3 co Ui Ui O» > c co O u* C -4-1 O Zo Ö (1> c -l-t Al Ui co ^ S O cij c D^ 2 o *^ S ^ -T-j 03 c« "^ u c a a co u co co C 03 ^ •-- en J c/O ^ r<^ ^ ^ t^ t^ m (N ir> TT" *-H in O '— < OO (N vO OO m oo co ^^ m un ,—1 ^ in TT r-H \D ^ o\ ^ OO CO T— 4 (N (N CN o — H On in in t^ l^ t^ — ( in (NI O co c co i vu c ON c co ON c co co -o G O co O vO OO ^ O in in OO On vO ^ O (1> o -i-> m (J co , ^ co to 03 co i tl c »^ 0^ C co m On C CO co T—l (^ Cu '^ -73 o C '^ p 1^ U^ co co 1^ ON c co m ON c co co a S -o o c 'S o co 00 1 ] in in l l OO 00 in 00 vo o m OO ^ '^ — o -^ r^ (N in «^^ o (N (^ T (N in ON ^<-- •3 c 1^ o lo co co co J4 PJ ^ co 9515 O o o ^4^ •>. in in in co C t) %-> O -o co J^ co (V (1) CO Q H b^ (O u > Q z va > < o o o o o o ^ vO o (N -^ m o o O ir» oooooooo o OOOOOOO"^ -^ m — ' I in 0^ Ü 2 H O O O [Li Ui H o z J2 O CU c J3 co C O ca > Ui co c o C/3 d C/3 O C c >^ o co i *t5 c Ui 3 > CO 03 <1> co Ui > CO C eg CU Ui <^ -O 3 '3 dJ Ui a > co 03 '^ 03 co c O CQ uJ Q d co CU O c c CU co ^ 05 öJ Ö > > Q a G c a c o e CO O co co r co S -o »i2 «o CU co O C CO > G > *** u< • -G • CU f^ . co t) (j CQ c " <1> <-i-i (üi < *2 S co CU C O CU G U 0^ CU G C ^ "^ co (^ 3 u u ^ Q > a o o -O G u G > co G N Ui O O 03 > •t: G ^3 O < 41 VERSLAG van de Commissie tot het nazien van de Rekening en Verantwoording van den Penningmeester. Aan het Bestuur der Nederlandsche Botanische Vereeniging, Ondergeteekenden hebben de eer u te berichten, dat zij den lOden Februari j.1. de rekening en verantwoording van den penningmeester hebben nagezien en alles in uit- muntende orde bevonden.- Zij stellen u mitsdien voor, hem over het afgeloopen jaar te déchargeeren met dank voor zijn goed beheer. Hoogachtend, Uw. Dw. J. BOLDINGH. JAC. P. THIJSSE. BloemendaaL 23 Februari 1924. VERGADERING op Zondag 28 Januari 1923, 's voormiddags te elf uur in het Botanisch Laboratorium te Utrecht. Aanwezig 84 leden, nl. : Bannier, Begemann, Bir- nie, S. R. de Boer, Bolle, Bremekamp, G. Brouwer, Burger, de Bussy, Buijsman, van Lookeren Campagne, Coelingh, Costerus, van Dillewijn, L. C. Doyer, C. M. Doyer, Duncker, Fernandes, Florschütz, Frima, G Funcke, van Goor, Gou- wentak, Haga, Hardenberg, Hartsema, Henrard, Honing, v. Iterson, s'Jacob, Jansen, v.Benthem Jutting, Kaiser, Kleinhoonte, Kloos, Koker, J. C. Koningsberger, V. J. Koningsberger, Ko- 42 ningsberger— Dijkstra, Kurtz, Hille Ris^ Lam- bers, Docters van Leeuwen, v. d. Lek, Löhi. nis, Luyten, de Mol, v. d. Molen, Pfeiffer, Pinkhof, N. Postma, Pulle, Reijnders, Reijnvaan, Rooden- burg, Ruys, van Schaick, Scheffer, Schoute, Th. Schouten, van Schouwenburg, Sirks, Slis, van Slogteren, Slothouwer, van Soest, Stak- man, van Steenis, Swart, Swierstra, Tenhaeff, Simon Thomas, Tjebbes, des Tombe, Varos- sieau, Voormolen, H. Vos, v. d. Vliet, Wachter, Weber. Weevers, F. A. F. C. Went, F. W. Went, Westerdijk, W es tv eer. De voorzitter opent de vergadering en herdenkt het onlangs overleden lid Dr. Th. Wurth, Directeur van het Malangsche Proefstation. De overledene was Zwitser, maar heeft jarenlang gewerkt in het belang van de Neder- landsch-Indische Cultures. Naar aanleiding van de notulen merkt de voorzitter op, dat de arbiters in zake den uitgever werden benoemd zonder voorkennis van de vergadering. Overigens werden de notulen na het lezen goedgekeurd. Naar aanleiding van de huisvesting van bibliotheek en herbarium deelt de voorzitter mede dat het Bestuur het Langerhuize-fonds heeft aangevraagd, maar dat de beslissing hiervan eerst in Mei kan worden verwacht. Verder heeft de voorzitter zich in verbinding gesteld met de Dierkundige, de Microbiologische, de Entomolo- gische Vereeniging en het Nederlandsch Genootschap voor Landbouw. De Dierkundige Vereeniging heeft reeds toe- gezegd, te zullen meedoen aan de Union des Sciences biologiques. Intusschen heeft de Academie van Weten- schappen een commissie voor internationale samenwerking gevormd, waarin voor ieder vak een lid zitting heeft. Prof. Went vertegenwoordigt daarin de botanie. Ingekomen is een schrijven van prof. Stomps, dat hij 43 door ziekte verhinderd is, de vergadering bij te wonen. Prof. Kuste r bedankt voor het boek van Worsdell, dat hij van eenige leden gekregen heeft en zendt als bewijs van erkentelijkheid zijn boek over „die Gallen der Pflanzen". De Groningsche bibliotheek heeft het niet en de gevers keuren het goed, dat het daarheen gaat. Het ontwerp- jaarverslag van den len secretaris is niet gekomen en de voorzitter vraagt en verkrijgt toestemming van de ver- gadering, dit verslag, als het komt, door het Bestuur te doen goedkeuren. Vervolgens worden de ontwerp-jaar- verslagen van het Recueil, Kruidkundig Archief en com- missie van floristisch onderzoek goedgekeurd. Mej. Wester dij k zegt dat zij en sommige anderen geen convocaties krijgen van de excursies en vraagt daarop te letten. Daarna wordt het verslag van de commissie voor bibhotheek en herbarium goedgekeurd. Mededeeling wordt gedaan, dat de catalogus binnenkort verschijnen zal. De heer Kloos vraagt, waar deze gedrukt wordt en hem wordt geantwoord, dat daar het Koloniaal Instituut voor zorgt. Een verslag van de commissie voor het botanisch station is er niet. Rekening en verantwoording van den penningmeester worden goedgekeurd, waarna de voorzitter namens het bestuur een voorstel doet om de heeren de Bussy en Hei mans tot kasnazieners te benoemen. Dit wordt door de vergadering goedgekeurd en de heer de Bussy neemt de benoeming aan. Den heer H e i m a n s zal geschreven worden door den len secretaris. In de permanente commissies worden met groote meer- derheid alle aftredenden herkozen, n.1. : Curatorium Kok Ankersmit-fonds : Dr. L. Vuyck en Dr. J. C. Schoute. Commissie van Redactie voor het Ned. Kruidk. Archief : J. Heimans. 44 Commissie voor het Floristisch Onderzoek : P. Jansen. Commissie voor de Bibliotheek en het Herbarium : J. Th. Henrard. Commissie voor het Botanisch Station ; Dr. L. Vuyck. Hun zal mededeeling gedaan worden door den Isten secretaris. Aan de orde komt het voorstel van de com- missie voor het floristisch onderzoek om de zomerexcursie, eind Juli, te houden in de omstreken van Norg in Drente. Hiertoe wordt besloten. Over het punt : contract met den uitgever deelt de voorzitter mede, dat de arbitrage de Botanische Ver- eeniging in het gelijk gesteld heeft, doch dat de boete gehalveerd is. Van den heer Oosthoek is 2 Dec. een brief gekomen, waarin hij schrijft, de relatie met onze vereeniging zeer op prijs te stellen en dat hij ver- zoekt, het contract te verlengen. Hem is medegedeeld, dat de ledenvergadering beslissen zal. Het Bestuur stelt voor, nu nog niet te beslissen, maar eerst te infor- meeren bij andere drukkers. Wij zijn naar Oosthoek gegaan omdat de drukkerskongsi toen in Nederland het drukken te kostbaar maakte en we een uitgever noodig hadden om het drukken in Duitschland mogelijk te maken. De voorzitter vraagt en verkrijgt goedkeuring van de vergadering, om het Bestuur en de 2 secreta- rissen van redactie te laten informeeren bij anderen. Blijkt het, dat die niet goedkooper zijn, dan wordt het contract verlengd, anders niet. Prof. Pul Ie vraagt of een eventueele verandering van drukker geen stagnatie zal geven bij het verschijnen van de tijdschriften. De voorzitter antwoordt, dat de loopende jaargang toch bij Oosthoek gedrukt wordt. De heer van Slogteren vraagt, of er niet een contract tusschen de uitgevers bestaat, dat een nieuwe niet onder 45 den prijs van den vorige mag werken, maar de voorzitter meent, dat dit niet het geval is. Bij acclamatie worden daarna de volgende nieuwe leden benoemd : E. van Dillewijn, A. Radermacher, voorgesteld door de leden Hartsema, Koningsberger en Went. }hr. Dr. F. C. van Heurn, door de leden van Iterson, Voormolen en Went. S. }. Wellensick Li. en J. Bijhouwer Li. door de leden Blaaiiw, Honing en Stomps, en W. A. Goddijn door de leden H enrard, Jansen en K 1 o o s. Voor de koffie hield Prof. Went zijn Demonstratie van den klinostaat de Bouter een nieuwe klinostaat. bedacht en geconstrueerd door den Heer P. A. de Bouter, amanuensis aan het Botanisch Laboratorium der Rijks-Universiteit te Utrecht. Deze klinostaat wordt gedreven door een electrischen motor met behulp van een drijfriem verbonden met een vliegwiel. De beweging van het vliegwiel is afwisselend sneller of langzamer al naar gelang een weerstand uit- of ingeschakeld wordt. Dit geschiedt met behulp van een secondeslinger, waardoor de beweging, vooral nadat deze door eenige tandraderen overgebracht is op de eigenlijke klinostaat, uiterst regelmatig wordt. De klinostaat de Bouter loopt ook nog regelmatig bij eenzijdige belasting ea is zeer billijk in prijs. Na den koffiemaaltijd hield Dtr. W. Docters van Leeuwen een voordracht over : Enkele bijzonderheden uit het leven van Epipogon nutans, een Javaansche bladgroenlooze aardorchidee, met demon- stratie van materiaal. De Heer van Heurn geeft daarna in eene korte voordracht eenige „Plantengeografische Schetsen van Su- matra's Oostkust". Hij geleidt zijn hoorders op een tocht Nederl. Kruidk. Archief 1923, 4 46 door de Straat van Malakka, waarbij de verschillende eilanden aangedaan worden. Aan de hand van lantaarn- platen stelt hij in het hcht, hoe de secundaire vegetatie van deze eilanden verschillend is, en tot zekere hoogte eene afspiegeling van de vruchtbaarheid der overliggende gedeelten van het vasteland van Sumatra. Daarna wordt de kust van Sumatra zelve bezocht en verschillende bijzonderheden getoond van de mangrove- en nipavegetatie. Na de economische beteekenis van deze gewassen te hebben toegelicht gaat spreker over tot de behandeling der begroeiing van de zoo vruchtbare hoogere roode gronden, mede in verband met de cultuur van olie- palm en andere gewassen. Als besluit worden de kalksinterafzettingen bezocht en de flora daarvan besproken, wederom aan de hand van talrijke lantaarnplaatjes. Hierna sprak Prof. Dr. S c h o u t e over : Ware bladkransen» Tot dusver was het aan de bladstands-theoretici nooit gelukt, de begrippen valsche en ware kransen eenigszins behoorlijk te definiëeren, en bepaalde gevallen met zeker- heid tot de eene of andere rubriek te brengen. In een aantal gevallen, als bij de kransen in bloemen, was men het er wel over eens, dat men hier met valsche kransen te doen had, doch over het voorkomen van echte kransen bestond bij gebrek aan goede kenmerken geen eenheid van opvatting. Spreker tracht nu in deze leemte te voorzien. Wanneer men als ware kransen alleen die gevallen laat gelden, waarin de primordia der bladen van den aanvang af in kransen staan, en alle gevallen valsch noemt, waarin door vroeger of later optredende verschuivingen uit andere standen kransen ontstaan, dan zijn ware kransen zeer zeld- zaam. Bij alle planten, die dikwijls beschreven zijn als voorbeelden van ware kransen, zooals de decussate planten 47 of zooals Equisetum, Hippmis en zoovele andere, kan de stand niet de oorspronkelijke zijn. Immers al deze planten houden de kransen, ook daar waar door heteromerie de kransstand volgens den regel van Hofmeister voor andere standen moest plaats maken. Toch komen ware kransen wel voor : in de eerste plaats als toevallige uitzonderingen bij organen met onregelmatige hooge standen, zooals de spadix van Anthurium. En verder zal ook in organen met een voldoend hoogen stand een optredende dichotomie het bestaande systeem grondig ver- storen, en op theoretische gronden is te verwachten, dat in de standen, die dan ontstaan, ware kransen een vrij groote kans op verwezenlijking zullen hebben. Spreker licht dit dan verder toe door bespreking van uitvoerige waarnemingen aan Lycopodiumsoorten, die de theorie geheel bevestigen. Daarna houdt Dr. W. E. de Mol uit Amsterdam zijn voordracht omtrent Somatische variatie bij bloembol- gewassen, zonder en met wijziging der kernstructuur* Spreker is langzamerhand tot de overtuiging gekomen, dat het „lagere Mendelisme" als wij het zoo noemen mogen in tegenstelling met het „hoogere Mendelisme" ons met betrekking tot het verder uitvorschen van erfelijke problemen, weinig meer nieuws zal brengen dan het reeds gedaan heeft. Het kan daarom niet zonder belang zijn, andere methoden bij deze onderzoekingen te betrekken, zooals dat thans dan ook geschiedt. Men denke aan de groote vlucht der cytologie. De erfelijkheids-studie is daartoe een stimulans geweest. Het is spreker, na gedurende 14 jaren waarnemingen en onderzoekingen aan bloembol- gewassen verricht te hebben, duidelijk geworden, dat in de studie en de verdere ontleding van het probleem der somatische variatie een bruikbare sleutel gelegen is tot het verkrijgen van meer klaarheid op het gebied der erfelijk- heid, der heredo-cytologie en der veredeling, als gevolg 48 daarvan. Spreker licht dit verder toe aan de hand van fraaie, zeer instructieve foto's van tulpen, narcissen en hyacinten (diploïde en heteroploïde variëteits- en soorts- bastaarden) die hij kweekt en v^aarmee hij experimenteert in zijn proeftuin te Lisse en zet in verband daarmee uiteen, hoe hij gekomen is aan zijn dwergvormen van Hyacinthus orientalis, ontstaan door somatische variatie uit triploide variëteiten en gekenmerkt door een geringer aantal chromosomen. Daarna vroeg de heer K 1 o o s namens professor v o n Degen of de Botanische Vereeniging het Ungarische Botanische Zeitschrift compleet wilde koopen voor ƒ100, waarop de voorzitter hem aanried, zich tot de commissie voor de bibliotheek en het herbarium te wenden. Daarna sloot de voorzitter de vergadering. VERGADERING op Zaterdag 28 April 1923, des avonds te half acht in het Botanisch Laboratorium te Amsterdam» Aanwezig 49 leden, n.l. : van de Sande Bakhuyzen, Bannier, Bastert, Birnie, S. R. de Boer, Bolle, Bremekamp, van Lookeren Campagne, Danser, Dumoulin, Frima, Gouwentak, Hartsema, Ha- vinga, Heimans, Heijl, van Iterson, Jonges, van Benthem Jutting, Kleinhoonte, V. J. Konings- berger, Kruseman, van Leijden, Löhnis, van der Meer, Pinkhof, Reynders, Reijnvaan, Ruys, van Schaick, Scheffer, Slis, van Slogteren, Stak- man, Stomps, Stracke, Swierstra, Tammes, Simon Thomas, J. A. Toxopeus, Uittien, Ver- schaffelt. Vonk, Voormolen, Wachter, F. A. F. 49 C. Went, F. W. Went, W es ter dijk. Zeeman, en 2 introducé's, Ilse Harms en P. C. Hart. Na het lezen van de notulen deelt de voorzitter, prof. Went, mede, dat er bericht is gekomen van mej. Cool en van de heeren Heukels en van Goor. dat ze ver- hinderd zijn, de vergadering bij te wonen. Mej. Cool deelt tevens mede, dat zij op de Canarische eilanden planten heeft verzameld en dat ze in het najaar bereid is die ten toon te stellen en er een lezing bij te houden. De rozenkweekerij van Gratama heeft een verzoek aan de leden gezonden om een bezoek te komen brengen tijdens de zomer-excursie in het Noorden. Aan de orde komt het verslag van de kasnazieners. Mede namens Dr. de Bussy deelt de heer Hei mans mede, dat alles in orde is bevonden en verzoekt den penningmeester te déchargeeren, waarna de voorzitter de kasnazieners bedankt, evenals den gewezen penningmeester voor zijn nauwgezet beheer. Aan de orde komt het contract met den nieuv/en uit- gever. Het Bestuur en beide redactie-commissies hebben bij verschillende uitgevers, als Brill, Nijhoff, Wolters, de Bussy, Noordhof f, Tjeenk Willink, enz. ge- informeerd. Hiervan bleek J. H. de Bussy verreweg de goedkoopste. Een ontwerp-contract werd opgemaakt door de redactie-commissie en voorloopig goedgekeurd door het Bestuur. De tijd ontbrak, het ontwerp-contract aan alle leden te zenden, anders zou daarvoor nog een aparte vergadering noodig geweest zijn. De vergadering kan zich met het contract vereenigen en keurt het goed. Als 5e punt van de agenda komt nu aan de orde de verkiezing van een nieuw bestuurslid, inplaats van mej. Voormolen. Uitgebracht werden 44 stemmen, waarvan 37 op mevr. van Lookeren Campagne — Sabron, 3 op mej. I. Luyten en 4 blanco. 50 Mevrouw van Lookeren Campagne is dus ge- kozen, die de benoeming aanneemt. De voorzitter bedankt daarop namens de vereeniging de afgetreden 2e secretaresse. Professor S t o m p s zal wegens zijn reis naar Buitenzorg van 1 Mei— '1 November afwezig zijn, in welken tijd de 2e secretaresse het Ie secretariaat zal waarnemen. Ook de voorzitter zal van eind Juni tot in het najaar afwezig zijn wegens zijn reis naar Suriname en verzoekt, alle stukken in dien tijd te zenden aan den vice-voorzitter. Het wetenschappelijk gedeelte vangt aan met een demon- stratie van Prof. S t o m p s van Oenothera biennis gigaSt eenige jaren geleden in zijn proeftuin uit Oenothera biennis ontstaan naast Oenothera biennis zelf in den vorm van flinke rosetten. Die van den gigas-vorm zijn veel forscher en hebben 28 chromosomen, gelijk met een preparaat nader wordt toegelicht. Uit de biennis gigas ontstond ook een biennis gigas nanella, en deze, gekruist met de gigas zelf, gaf in eerste generatie uitsluitend hooge planten en in de tweede generatie, tegen de verwachting, opgewekt door onderzoekingen van G r e g o r y bij Primula sinensis, 25 pCt. nanella s, alsof de naar de chromosomen tetra- ploïde gigas uit een oogpunt van erfelijke eigenschappen slechts diploïd is. Daarna hield Dr. C. E. B. Bremekamp een voor- dracht over: Een schijnprobleem op het gebied van de fototropie. Spreker hield een beschouwing over een probleem, dat reeds vaak aanleiding tot discussie gegeven heeft, de vraag n.L, of de richting van de phototropische kromming afhankelijk is van de intensiteitsverhoudingen in het reageerende orgaan of van de richting, waarin het licht er doorheen gaat. Hij wees er op, dat men hier te doen heeft met een schijnprobleem, daar de richting der licht- stralen en de intensiteitsverhoudingen in de plant van elkander afhankelijk zijn. De proeven, die men genomen 51 heeft om dit vraagstuk tot oplossing te brengen, geven hierop, zooals hij uitvoerig aantoonde, dan ook in het geheel geen antwoord. De reden, dat men dit niet reeds lang algemeen erkend heeft, ligt z.i. voornamelijk daarin, dat men tot dusverre vrij algemeen in de reageerende organen een regulatorisch centraalorgaan aannam. De invoering van dezen factor, van wiens werkingswijze men zich geen bepaalde voorstelling vormde, maakte, dat som- mige begrippen, waaronder ook het begrip richting, een eenigszins mystische beteekenis kregen. Stelt men zich echter op het standpunt, dat het reageerende orgaan op- gebouwd is uit een groot aantal zelfstandig reageerende onderdeelen, dan heeft men met dergelijke duisterheden niet te maken. De kromming moet dan het resultaat zijn van een zeer groot aantal gelijksoortige reacties, die zich ieder op een zeer beperkt gebied afspelen en die ieder afhankelijk zijn van de intensiteit, die in dat beperkte gebied aangetroffen wordt. Het blijft dan alleen nog de vraag, of de lichtrichting voor deze reactie-tjes van be- teekenis zou kunnen zijn, doordat lichtbundels van bepaalde richting daarbij een hoofdrol zouden kunnen spelen. Recht- streeks zou dit het geval zijn, indien ze tot stand kwamen, doordat het licht in de onsymmetrische protoplasmalagen door den lichtdruk moleculen of grootere deeltjes zou verplaatsen. Of dit zoo is, zal voorloopig nog wel niet uitgemaakt kunnen worden. Indirect zou ze van beteekenis kunnen zijn, indien de reacties zich afspeelden in orgaantjes in den trant van de door Haberlandt uitgedachte licht- zintuigjes, wat in het algemeen wel niet het geval zal zijn. De Heer J. P. Bannier spreekt daarna over: Apogamie bij sommige ondersoorten van Erophila verna* Kruisingsproeven tusschen eenige inheemsche elementaire soorten van Erophila verna, aangevangen door Dr. J. P. Lotsy en voortgezet door spreker, gaven als resultaat 52 geen bastaarden, maar alleen aan de moederplant gelijke nakomelingen. Dit deed het vermoeden opkomen, dat hier geen normale bevruchting in het spel zou zijn, maar dat de zaden gevormd konden zijn zonder medewerking van mannelijke celkernen, dus langs ongeslachtelijken weg. Dit vermoeden werd juist bevonden door cytologisch onderzoek. De verschillende elementaire soorten, welke aan dit onderzoek onderworpen werden, vertoonden allen hetzelfde verschijnsel, n.1. dat de eicel, die niet het gere- duceerde aantal chromosomen bezit, zooals dat bij normaal geslachtelijke planten en dieren het geval is, maar het diploïde aantal, uitgroeit zonder met een mannelijke kern versmolten te zijn, dus langs apogamen v/eg. Mannelijke kernen kunnen de eicel ook niet bereiken, daar zij in den stempel in het geheel niet of slechts zeer weinig diep indringen. Zeer opmerkenswaard is het, dat deze laatste soort ook weer, zooals reeds verscheidene apogame soorten, uiterst polymorph is. Op den duur kan misschien een verband gevonden worden tusschen het ontstaan van polymorphie en het al dan niet geslachtelijk zijn der voortplantingswijze. Hierna spreekt Dr. V. }. Koningsberger over: „Lichtintensiteit en aanpassing/* Op grond van onder- zoekingen van Vogt en Sierp heeft spr. vroeger de meening uitgesproken, dat de lichtgroei-reactie bij Avena in haar volledige gedaante pas door een zeer groote licht- hoeveelheid wordt veroorzaakt. Deze lichthoeveelheid zou zoo groot zijn, dat in het experiment de lichtintensiteit meestal als „beperkende factor" volgens Black man zou optreden. De juistheid van deze meening zou kunnen blijken uit het optreden van een nieuwe reactie, wanneer men tijdens een belichting de lichtintensiteit verhoogt. Inderdaad kan men dit nu ten allen tijde (van ^'o — 8 uur na het begin der belichting) bereiken. 53 De nieuwe reactie op de tweede belichting bereikt het- zelfde maximum van groeivertraging als bereikt zou zijn wanneer men de geïsoleerde plant direct met de hoogere intensiteit had bestraald. Uit de bijzonderheden van de aldus verkregen groeivertragingskrommen laten zich een aantal beschouwingen over aanpassing en stemmingsver- schijnselen afleiden. Daarna sloot de voorzitter de vergadering. VERGADERING op Zaterdag 24 November 1923, 's avonds te half acht in het Botanisch Laboratorium te Utrecht* Aanwezig 62 leden, n.1. : Bannier, de Boer, Bol- dingh, mevr. Boldingh, Boot, de Bussy, Costerus, van Deventer, v. Dillewijn, C. Doyer, Duncker, Fernandes, Frima, de Haan, Hartsema, Hille Ris Lambers, Honing, Hulshof, van Iterson, Jansen, s'Jacob, Kleinhoonte, V. }. Konings- berger, mevr. Koningsberger, Kurtz, Liernur, Lobry de Bruyn, Löhnis, van Lookeren Cam- pagne, Luyten, N ieu wenhuy zen, van Oyen, Pfaltzer, Pinkhof, Pulle, Quanjer, Radermacher, Roodenburg, Rutten, v. d. Sande Bakhuyzen, van Schaick, Schout e, Simon Thomas, Slis, van Slogteren, van Steenis, Stomp s, Swart, Talma, Tammes, Varossieau, Versluys, de Visser Smits, van der Vliet, mej. M. de Vries, Weevers, F. A. F. C. Went, F. W. Went, 3 onleesbaar. De voorzitter herdenkt allereerst twee leden, die sedert de vorige bijeenkomst, de vereeniging door den dood ontvallen zijn, n.l. professor Verschaffelt, wiens over- 54 lijden voor de vereeniging een gevoelig verlies is en den heer Druyvesteyn, die plotseling, zeer jong bioloog nog. ons ontviel. Na voorlezing en goedkeuring der notulen wordt prof. Stomps bij zijn terugkeer uit Indië, benevens den heer en mevrouw Boldingh, die met verlof zijn, een welkom toegeroepen. Van dr. Van Goor is bericht ingekomen van verhindering, deze vergadering bij te wonen. Hierna moet de verkiezing van een bestuurslid in de plaats van prof. Stomps, die aan de beurt van aftreden is, plaats hebben. Uitgebracht worden 57 stemmen, waarvan 49 op prof. }. A. Honing, 4 op prof. Quanjer, 2 op den heer Sirks, 1 op prof. W es ter dijk en 1 blanco, zoodat gekozen is prof. Honing. Deze verklaart echter, de be- noeming om principiëele redenen niet aan te nemen, zoodat een vrije stemming moet plaats hebben, waarbij worden uitgebracht 62 stemmen, n.1. 43 op den heer Sirks, 10 op prof. West er dijk, 6 blanco, 1 op prof. Quanjer, 1 op prof. B 1 a a u w en 1 van onwaarde, zoodat nu gekozen is Dr. M. J. Sirks, die niet aanwezig is en aan wien dus schriftelijk zal worden gevraagd of hij de be- noeming aanneemt. Hierna worden de volgende nieuwe leden bij acclamatie benoemd : Mej. J. C. Bek, Mej. M. Brand, Mej. H. A. A. van Blommesteij n, H. E. Dolk, H. G. A. Engelkamp, Mej. C. M. Fournier, Mej. C. J. Gorter, Mej. A. B. M. Haye, Mej. F. J. Hoek, Mej. E. Koch, W. M. Kruseman, Mej. L. A. van Lummel, A. Meurs, C, J. H. van der Maas, F. J. Nieu wenhuy zen, H. Ramaer, Mej. H. Smit, Mej. C. J. Tonkes, H. P. Wolvekamp, W. de Vries, H. Willems, prof. dr. E. Reinders, allen voorgesteld door de leden Hart- sema. Koningsberger en Went. H. Pot, Mej. J. C. M. Bok. A. Salverda. Mej. H. 55 A. V. d. Ha mm e, }. G. Venhuis, H. Land, allen voorgesteld door de leden Tammes, Schoute en Weevers. Vervolgens wordt de begrooting door den penning- meester besproken en door de vergadering onveranderd goedgekeurd. Vóór de sluiting van het huishoudelijk gedeelte bedankt de voorzitter prof. Stomps voor de diensten, als len secretaris aan de vereeniging bewezen, en spreekt prof. Schoute een oogenblik over de verhuizing van de boekerij, in verband waarmee het Koloniaal Instituut verzocht heeft, tot 15 Dec. a.s. geen boeken aan te vragen. Het wetenschappelijk gedeelte vangt aan met een voor- dracht van prof. J. A. Honing: Nicotiana deformis en de enzym-theorie der er- felijkheid* Nicotiana deformis is in 1914 op Sumatra als hetero- zygoot uit Deli-tabak ontstaan. Het bastaardtype heeft na zelfbestuiving drie verschillende vormen opgeleverd onder de 8825 exemplaren, nl. V4 normale hooge Deli- tabak met zittende bladen, ^/g hooge bastaarden met gesteelde bladen als de moederplant, en V4 deformis- dwergen, die, als ze een paar maanden oud zijn, in het geheel niet meer op tabak gelijken. De allereerste bladen zijn normaal, de volgende langgesteeld en onregelmatig van vorm met donkere vlekken (palissade-parenchym) en bladachtige aanhangsels aan de onderzijde, en met lange druppelspits. Nog hooger aan den stengel wordt het bladvlak steeds meer gereduceerd, totdat er ten slotte niets dan hoofdnerven overblijven. De donkere vlekjes en de bladachtige aanhangsels zijn van denzelfden aard als die van Kroepoek-zieke tabak op Java en in Kameroen. In dichte zaaisels van oud zaad heeft de bastaard de overhand. De deformis is van het begin af zwakker en de normale Deli verliest na 6 of 7 jaar nog niet de kiem- kracht, maar is in kiemingsenergie toch achteruitgegaan. 56 In Deli heeft van de honderden exemplaren deformis er geen enkele gebloeid, in Wageningen bloeiden in 1922 alle 31 uitgeplante exemplaren, die ook belangrijk hooger werden, en in 1923 alle 40, terwijl 8 stuks in een warme kas geplaatst niet bloeiden en laag bleven. Het is de hooge temperatuur, die het bloeien belet en niet een groote hoeveelheid licht, zooals Garner en A 1 1 a r d voor enkele Amerikaansche tabaksvariëteiten gevonden hebben. N, de- formis is ontstaan in een klimaat, dat niet voor haar deugt, waarin ze moet uitsterven. Terugkruising van den bastaard met deformis leverde 586 bastaard- en 590 deformis-planten op, terugkruising met normale Deli 541 bastaarden en 549 normale Deli, terwijl Deli x deformis 320 stuks van het bastaardtype voortbracht. Het zoo sterk afwijkende uiterlijk, in stengel, bladen en bloemen schijnt dus op een verschil van één factor te berusten. Merkwaardig is, dat er zijspruiten ontstaan naast de okselknoppen op de plaats, waar bij het normale type de baard met den stengel vergroeid is. Dit collateraal ontstaan van knoppen kan zich herhalen, wat bij Mono- cotylen gewoon, bij Dicotylen zeer zeldzaam is. Let men op het kroepoek-verschijnsel, dan is in den bastaard voor de eerste 8 of 10 bladen normaal dominant, terwijl in de latere bladen de bastaard minstens inter- mediair genoemd moet worden. Een voorbeeld dus van dominantie-wisseling, zooals bij Goldschmidt's Lyman- tria-bastaardrupsen van rassen met lichte en donkere larvehuid. Goldschmidt heeft zijn enzym-theorie voor de erfelijkheid van het geslacht uitgebreid tot een enzym- theorie voor erfelijkheid in het algemeen (Hagedoorn, Beyerinck), en neemt daarbij aan, dat ook de dosis enzym erfelijk is. Neemt men deze theorie als werk- hypothese aan — meer is zij nog niet — dan moet men niet alleen het verschil tusschen deformis en den bastaard 57 kwantitatief noemen, doch ook dat tusschen deformis en de normale tabak, daar deze laatste ook het kroepoek- verschijnsel niet-erfelijk vertoonen kan. Een tweede op den deformisbastaard gelijkend exem- plaar werd in 1916 op een andere onderneming waarge- nomen. De 555 nakomelingen na zelfbestuiving waren echter geheel normaal. Jensen beeldde in 1911 een Vorstenlandsche tabaksplant af met normale onderste bladen en daar boven, zonder overgang als b.v. het bastaardtype, bladen als van deformis. Ook van deze plant was de nakomelingschap + 500 stuks, geheel normaal. Men zou zich dan moeten voorstellen, dat bij deze beide phaeno- typen, bij gelijkblijvende dosis enzym, door uitwendige omstandigheden de reactie even sterk verloopen was als bij de heterozygote en de homozygote deformis, welke laatste bij gelijkblijvende omstandigheden, door een erfelijk verschil in hoeveelheid enzym, tot hetzelfde uiterlijk komt. Omgekeerd kan deformis in de koude den bladvorm van den bastaard aannemen. De deformis herinnert, behalve aan kroepoekzieke tabak, ook in kenmerken van bladen en bloemen aan mozaiek- zieke tabak. Het is echter niet gelukt „besmetting" teweeg te brengen, noch door inbrengen van gekneusd deformis- weefsel en celsap bij verschillende tabaksvariëteiten, noch door enten. Prof. Th. Weevers hield daarna een voordracht over : Physiologische onderzoekingen met bonte planten» Spr. behandelt twee onderwerpen, beide bestudeerd met behulp van een soort differentia methode, door n.1. de stofwisselingsprocessen voor de groene en de gele deelen van eenzelfde bont exemplaar met elkaar te vergelijken. In de eerste plaats werd de vraag nagegaan, welke koolhydraten bij 't assimilatie-proces primair gevormd werden. Spreker constateerde dat in de groene deelen der 12 onderzochte planten steeds monosen en saccharose te 58 vinden waren, in de bonte deelen (zonder bladgroen) was echter bij 10 van de 12 objecten uitsluitend saccharose. Daar in de zuiver bonte loten geen, in de groene wel assimilatie mogelijk is, wijst bovenstaande erop dat mo- nosen de primair gevormde koolhydraten zijn. Saccharose daarentegen is een condensatieproduct der monosen, dat tot transport of evenals zetmeel tot reservestof dient. De juistheid hiervan werd bevestigd door een onder- zoek met bonte Pelargoniumplanten, waarvan de bladen in 't donker suiker- en zetmeel-vrij geworden waren. Werden de dan nog onbeschadigde bladen in staat gesteld te assimileeren, dan gaat de vorming der monosen aan die van saccharose en zetmeel vooraf. Of onder de mo- nosen fruktose dan wel glukose de eerste rol speelt, bleef voor de meeste objecten nog onbeslist, bij Pelargonium is 't fruktose. In de tweede plaats bestudeerde spreker met behulp van bonte kastanjes en eschdoorns, welken weg de in de bladen gevormde suikers volgen bij hun vervoer door den stam, zoowel in opwaartsche als neergaande richting. Door middel van ringwondproeven met bonte takken werd be- wezen, dat de gewone voorstelling, volgens welke het transport der suikers tijdens de knopontplooiing langs 't hout geschiedt, tenminste voor genoemde boomen ver- worpen moet worden. De resultaten door spreker verkregen wijzen ondubbel- zinnig op een voorjaarstransport dezer stoffen langs den bast en geven geen steun aan de nieuwe hypothese van Dixon, dat de buitenste lagen van 't hout vlak onder 't cambium gelegen, voor dit vervoer zouden dienen, en dus de resultaten der ringwondproeven door beschadiging van dit perifere hout te verklaren zouden zijn. Proeven met geringwonde oleanders, bij welke plant ook phloëemelementen binnen 't hout worden aangetroffen, maakten de juistheid van D i x o n's theorie nog meer pro- 59 blematisch en wezen eveneens op de bastelementen als transportbaan der organische stoffen. Ten slotte sprak de heer D. S. Fernandes over: Aërobe en anaërobe ademhaling bij kiemplantjes van Pisum sativum, hierbij het door hem gebruikte toestel demonstreerend. Om hierbij tegelijkertijd de opgenomen zuurstof en het afgegeven koolzuur te meten, werd een toestel gecon- strueerd, dat geheel afgesloten kan worden en waarbij de lucht circuleerde ; de proeven over anaërobe ademhaling werden in een waterstofstroom gedaan, waarbij bewezen kon worden, dat dit gas physiologisch zuurstofvrij was en op zichzelf geen schadelijken invloed uitoefende. De kiemplantjes werden den avond tevoren in het apparaat gebracht op vochtige watten. Bij 20^ C. en 25^ C. was bij normale ademhaling een stijging tot een maximum (groote periode der ademhaling) steeds te constateeren. Hoe hooger de temperatuur is, des te grooter de adem- halingsintensiteit en des te eerder is het maximum der groote periode bereikt. De zuurstof-opname en koolzuur- afgifte verliepen, nadat alle water opgenomen was, bijna parallel bij 20^ en 25°, bij hoogere temperaturen (40° --50°) werden deze beide processen op gelijke wijze door de temperatuur beïnvloed, wat niet met de resultaten, indertijd door dr. J. Kuyper verkregen, overeenstemt. Ook kon worden vastgesteld, dat hooge temperatuur bij heel jonge kiemplantjes de ademhahng doet toenemen en bij eenige andere plantjes dezelfde temperatuur de adem- hahng doet afnemen, waaruit men zou kunnen concludeeren dat, hoe jonger de kiemplantjes zijn, des te sterker de invloed van de stijging tot een maximum (groote periode) is, die dan zelfs de schadelijke werking der hoogere tem- peratuur in evenwicht kan houden of overtreffen. Bij de anaërobe ademhaling in een waterstofstroom hield de groei op; waarschijnlijk, omdat nu slechts ± ^/jq deel van de 60 energie, die bij gewone ademhaling vrijkomt, geproduceerd wordt. Bij hoogere temperatuur bhjft het proces hier constant, wat feitehjk een stijging beteekent, gezien den schadeUjken invloed van de hoogere temperatuur en de afwezigheid van zuurstof. Dit constant-blijven hangt waarschijnlijk af van den tijd, dien de kiemplantjes eerst in gewone lucht hebben doorgebracht. Hierna sloot de voorzitter de vergadering. DE GERRITS-FLESCH. De Veluwe bevat talrijke plassen van meer of minder grooten omvang. Een daarvan draagt den naam van Gerrits Flesch, zooals de stafkaart vermeldt of Gardersche Flesch, zooals die naam voorkomt in oude bescheiden. Daar in het Veluwsch dialect Gerrit tot Gart verbasterd Avordt, zal dit wel tot uiting komen in het woord Gardersch en niet met den plaatsnaam Garderen verband houden, welk dorp een anderhalf uur gaans verwijderd is. De plas zelf vormt met de naaste omgeving een karakteristiek beeld van het oorspronkelijke Veluwe-landschap, te midden van grillige zandheuvels, begroeid met oude knoestige dennen en jeneverstruiken, met op den achtergrond de bosschen van Hoog Buurlo. Dit terrein nu behoorende aan den Staat der Nederlanden, is gesteld onder het Staats- boschbeheer en de plas zelf met naaste omgeving is tot Rijks-Natuurmonument verklaard. Hiertoe zou alleszins reden zijn uit een oogpunt van natuurschoon, ware het niet dat de plas zelf zich kenmerkt door het voorkomen van verschillende dier- en plantensoorten, die slechts daar gevonden worden en die er op wijzen, dat men hier met een zeer oude formatie te doen heeft. Het voorkomen van Dytiscus lapponicus Gyll. wijst reeds op noordelijke diervormen, de Heer Sloff vond er Sparganium affine Schnitzl., die tot de zeldzamere phanerogamen behoort, maar vooral onder de lagere dieren en planten, voor een groot gedeelte het plankton vormend, komen uiterst zeld- zame soorten voor. Door Prof. Max Weber en andere zoölogen werden Nederl. Kruidk. Archief 1923. 5 62 reeds onderzoekingen verricht, Dr. Romyn bestudeerde voornamelijk de algen. Nu is het gemakkelijk iets tot Natuurmonument te verklaren, echter om het als zoodanig te behouden is moeilijker. Hier zijn de gevaren niet denk- beeldig, dat de plas zijn natuurlijke gesteldheid zal inboeten, omdat aan den kant van Otterloo druk gekampeerd wordt en de plas een verlokkende zwemgelegenheid biedt, een Meertje Gerrits-Flesch. Van een uitlooper aan de Z. W. zijde van het meer naar het Harskampsche Zand. Z. O. waarts gezien, (Photo Sloff. 31 Augs. 1923). kwartier ten Noorden het Radiostation Kootwijk verrezen is, dat door een klinkerweg gemakkelijk te bereiken is en vele bezoekers trekt. Het station zelf met zijn 210 M. hooge masten is het middelpunt geworden van een kleine kolonie en de verlatenheid van de Hooge Veluwe is er ver- stoord door deze grootsche inrichting, een toepassing van de allernieuwste vindingen op wetenschappelijk gebied. Het Staatsboschbedrijf heeft den toegang tot den plas in het alge- 63 meen verboden, maar wil gaarne medewerken om het biolo- gisch onderzoek van den plas naar vermogen te bevorderen. Tot dit doel had op 22 Febr. 1.1. een bijeenkomst plaats in het Café Radio van Prof. J. F. van Bemmelen namens de Dierkundige Vereeniging, Dr. J. Th. Oudemans voor de Entomologische Vereeniging en ondergeteekende als vertegenwoordiger der Botanische Vereeniging, daartoe Meertje Gerrits-Flesch. Van den N. kant naar het Z. W. met uitzicht op het Harskampsche Zand. (Photo Sloff, 31 Augs. 1923) aangezocht door Dr. G. Romyn, Inspecteur van de Volksgezondheid, in zijn kwaliteit van adviseur van het Staats Boschbedrijf. Medegedeeld werd, dat de Directeur van gemeld bedrijf, om het wetenschappelijk onderzoek te bevorderen, alles wat het behoud van den plas en de daarin levende organismen in gevaar kan brengen, ver- boden heeft, zoodat de inzameling van aldaar voorkomend materiaal slechts zal worden toegestaan aan personen, die 64 tot het wetenschappelijk onderzoek gemachtigd zijn. Om dit onderzoek te bevorderen heeft de Minister van Landi bouw zijn ambtgenoot van W. H. en S. aangezocht en bereid bevonden een onderzoekingsruimte op het een kwartier afstand gelegen Radiostation te Kootwijk be^ schikbaar te stellen. Sparganium affine Schnitzl. ssp. Borderi Weberbauer in den Z. O. hoek van Gerrits-Flesch ; op den achtergrond 't Radiostation. (Photo Sloff. 31 Augs. 1923). Wij hebben deze gelegenheid, een ruime kamer in een der nevengebouwen van het Station, bezocht, onder het vriendelijk geleide van den heer A. Spaans, Beheerder van het Radiostation te Kootwijk. Dit lokaal is zeer ruim, heeft een raam op het Noorden, vier op het Oosten en een op het Zuiden. Van de vier oostelijke ramen zijn een of twee openslaande. Deze geven toegang tot een bordes. Er zijn drie vaste waschtafels en twee diepe kasten aan- wezig, zoodat het werkelijk voor het doel zeer geschikt 65 is. Bovendien zou het station eenige eenvoudige werk- tafels en eenig ander meubilair kunnen verschaffen, zoo- dat hiervoor geen gelden behoeven beschikbaar gesteld te worden. Daar de personen, die er komen werken, de voornaamste benoodigdheden zelf medebrengen, zouden de uitgaven, over de drie vereenigingen verdeeld, niet zeer hoog zijn, indien welUcht enkele reagentia of kleinere benoodigdheden werden aangeschaft; misschien zou het noodig kunnen zijn, dat een hoeveelheid spiritus accijnsvrij werd ingeslagen, die dan. naar behoefte aan de bezoekers tegen den kostenden prijs kon worden verkocht. Overwogen werd de vraag, hoe het best de verhouding tusschen het Staatsboschbedrijf en de drie samenwerkende vereenigingen geregeld kon worden, waarbij men de vol- gende regeling wenschelijk achtte : 1. De Directeur geeft de toestemming voor het weten- schappelijk onderzoek op daarvoor bestemde kaarten. 2. Deze kaarten worden bij hem aangevraagd door den Voorzitter van een der drie vereenigingen, te weten de Nederlandsche Botanische, de Nederlandsche Ento- mologische of de Dierkundige Vereeniging of door het lid dier vereenigingen, dat blijkens schrijven aan den Directeur voornoemd daarvoor door den Voorzitter der betrokken vereenigingen is aangewezen. Bij de aanvraag wordt medegedeeld op welken dag het bezoek wordt gewenscht. 3. Deze kaarten zijn streng persoonlijk en worden voor een persoon, of zoo gewenscht, voor dezen met eenige andere, voorloopig niet meer dan zes, die onder zijn toezicht het bezoek brengen, uitgegeven en geven in den regel slechts machtiging voor een bezoek op een be- paald aangewezen datum. 4. De houder van de kaart maakt aan den Heer Be- heerder van het Radiostation Kootwijk tijdig bekend uur en datum van het voorgenomen bezoek en ontvangt van 66 hem den sleutel, die toegang geeft tot het onderzoeklokaal. Hij is verplicht na het bezoek den sleutel weder ter beschikking van genoemden Beheerder te stellen. 5. Bij uitzondering zullen ook kaarten geldig voor meer dan één bezoek voor een persoon, al dan niet door een helper begeleid, worden uitgereikt. Het bepaalde bij de laatste alinea van Art. 3 en bij Art. 4 is van toepassing. Gerrits-Flesch. Gezicht van het N. N. O. einde over het meertje Z. Z. W. waarts op het Harskampsche Zand. (Photo Sloff. 31 Augs. 1923). 6. Bij de aanvrage der kaart verbindt de aanvrager zich deze, nadat zij verloopen is, weder aan den Voor- zitter der Vereeniging door wiens bemiddeling zij is aan- gevraagd of den hem hierin in dit opzicht vervangenden persoon, te doen toekomen en hem een kort verslag ten behoeve van het archief van het Staatsboschbedrijf te zenden van alle waarnemingen, welke hij ten opzichte van Gerrits Flesch heeft gedaan en, wanneer hij daarover 67 eenige publicatie mocht doen verschijnen, een overdruk daarvan aan den Directeur van gemeld bedrijf, Museum- laan 2, Utrecht, te zenden. Voorts namen de vertegenwoordigers op zich bij hun Vereenigingen er op aan te dringen, dat deze gezamenlijk de hulpmiddelen zouden verschaffen, die de bezoekers op het „laboratorium" noodig mochten hebben. De Heer Romyn verklaarde zich bereid deze volgens gezamenlijk, overleg bijeen te brengen. Ofschoon ondergeteekende van meening was, dat het Botanisch Station nog over enkele bezittingen beschikte, die wellicht thans weder een nuttig gebruik konden vinden, bleek hem ten slotte, dat de inventaris van dit Station niet meer in ons bezit is, aangezien die in 1918 aan Prof. B 1 a a u w verkocht is. Algemeen werd het wenschelijk geacht, dat de gezamen- lijke inventaris ten gebruike zou zijn van de bezoekers, die door bemiddeling van de drie Vereenigingen het Station zouden bezoeken. Ook meende men, dat het in het belang van het behoud van den plas zou zijn, wanneer een stuk grond b.v. dat binnen het omringende fietspad tot verboden terrein zou worden verklaard en als zoodanig worden aangewezen door een tien- of twaalftal bordjes met opschrift : „Natuurmonument. Verboden toegang. Art. 461 Wetboek van Strafrecht." Desverlangd zou op deze borden ook nog het opschrift vermeld kunnen wor- den, dat op de nu reeds aanwezige borden is aangebracht. Bovenstaande mededeelingen heb ik aan het Bestuur der Nederlandsche Botanische Vereeniging ter kennis gebracht, dat mij de vereerende taak opdroeg de Vereeniging bij ge- noemde bijeenkomst te vertegenwoordigen ; ik vertrouw dat zoowel het Bestuur als de leden dezer Vereeniging aan de voorgestelde regeling hun goedkeuring zullen willen hechten. L. VUYCK. Schalkhaar, 15 Maart 1924. FLORA VAN ARNHEM. II, (Ingekomen 15 October 1923) DOOR J. L. VAN SOEST. Alvorens tot de tweede lijst over te gaan lijkt het mij gewenscht, eerst eenigszins vooruit te loopen op een ge* schiedenis van de verspreiding der Arnhemsche planten, die ik mij voorstel aan het slot der flora te behandelen. Geografisch is de Nederlandsche flora nog van jongen datum, want, met e.v. uitzonderingen, zijn de tegenwoordige soorten eerst tijdens het postdiluvium en alluvium hier binnengedrongen. Deze verbreidingswijze geeft het aanzijn aan een aantal groepen, waarvan ik er hier thans één uitvoeriger wensch te bespreken : de fluviatiele planten. De oergroep, waaruit een aantal nieuwe groepen zich gevormd heeft, is die der centreurope planten, zoo ge- noemd omdat zij, voor ons althans, een zuiver Midden- Europeesch karakter hebben. In ons land zijn het planten, indigeen in Z.-Limburg, daarbuiten hoogstens aangevoerd; zij zijn dikwijls karakterplant van kalk- of zinkbodem, of in het algemeen van bergstreken. Als voorbeelden noem ik: Avena pratensis, Aconitum Vulparia, Polygala comosa. Viola calaminare. Uit haar ontstaan is de groep der fluviatiele planten» Deze heeft vanuit Midden-Europa de rivieren langs de dalen en oevers gevolgd, en is zoodoende voor ons land behalve in Z.-Limburg nog indigeen langs de rivieren, benevens in enkele afwateringsgebieden en in een deel der duinen. Zeker meer dan honderd Nederlandsche planten 69 behooren tot deze groep. Langs de rivieren blijven zij meestal bewoners der dijken en uiterwaarden ; soms nemen zij bezit van de aangrenzende heuvels, zooals b.v. van de Duno bij Oosterbeek (Clematis Vitalba, Berberis vulgaris, enz.) Buiten de karakteristieke gebieden treft men ze, zeldzaam, aan tengevolge van aanvoer of verwildering; Cichoriiim Intybus b.v. in Friesland en Groningen ; Linaria Cymbalaria b.v. op oude muren ^); enz. Bij het nadere bestudeeren van de fluviatiele verspreiding treden vier typen duidelijk .naar voren. I. In Z. -Limburg en langs de rivieren: typisch fluvia- tiele planten. a. type I: zoutmijdend en dus slechts in de rivierklei- gebieden, b.v.: Centaurea Scabiosa, Turritis glabra, Peucedanum caruifolium ; b. type II: tot in de delta der ZuidhoUandsche en Zeeuwsche eilanden, b.v. : Silaus flavescens, Dipsacus silvester, Verbena ofpcinalis. IL Behalve typisch-fluviatiel ook nog in de kalkduinen- reeks, die Noordwaarts ongeveer tot Bergen gaat: fluvi- dunale planten. c. type III: niet in het zeekleigebied, b.v. ; Satureia Acinos en vulgare, Silene conica en nutans. d. type IV : wèl in het zeekleigebied, en dus het meest verbreide type der fluviatiele planten, b.v. : Carduus nutans, Eryngium campestre, Cynoglossum ofpcinale. Ik wil in het midden laten hoe de verspreiding naar de duinen heeft plaats gevonden, hetzij vanuit Vlaanderen, hetzij langs de rivieren, hetzij gecombineerd. In de eerste lijst werd op eenige soorten, die tot deze groep behooren reeds de aandacht gevestigd; in de tweede zal men er zeer vele aantreffen. Als parallelgroep van de fluviatiele, moet men die der ^) Voor Delft b.v. zie Pr. III en de Natuur 1923. 71 subcentreurope planten rekenen. Deze komen, behalve in Z.-Limburg, verspreid op eenige plaatsen in het zuide- lijke en gemengde diluvium indigeen voor. Het zijn geen rivieroeverplanten, doch juist bewoners van heide- en boschgebieden. Ik wil op deze groep nog niet dieper ingaan, maar noem als voorbeelden : Ranunculus nemo- rosus. Orchis mascula, Astragalus glycyphyllus. Slechts zeer zelden is een plant fluviatiel voor het eene, en sub- centreuroop voor het andere, b.v. Campanula Trachelium en Lamium maculatum die .in Limburg, in het Nijmeegsch heuvelgebied, en langs de rivieren (b.v. om Arnhem) voorkomen. De schets geeft een overzicht van het geheele fluviatiele gebied en van het centreurope. Van het subcentreurope zijn enkele belangrijke gebieden aangegeven. Behalve aan hen die ik in het eerste deel noemde, betuig ik thans nog mijn hartelijken dank aan de heeren Dr. A. C. Oudemans, P. Jansen en W. H. Wachter voor het mij toonen van eenige Arnhemsche zeldzaamheden. PLANTAGINACEEËN. Plantago arenaria W. et K. Onderlangs 1892 K. A., aan- gevoerd (Pr.); 1905 Klein h. (h !). P* lanceolata L. Van var. silvatica C o p strekt zich over var. vulgaris C o p een vormenrij uit tot de armbloemige dwerg- en armoedsvormen {var. capitellata Koch, var. dubia Li Ij eb 1., var. sphaerostachya W. et G., etc). De soort is algemeen ! ; Arnhem v. S. (h.) ; Velp v. S. (h.); achter Daalhuizen 1917 v. S. (h., m. bracteata; dito m. composita); Velp 1922 v. S. (h., m. bracteata); de Roskam 1917 v. S. (h., m. furcata et bracteata); Rosendaalsche weg 1922 v. S. (h., f. capitellata); dito Beekhuizen 1920 v. S. (h.) en Rhedensche heide 1920 V. S. (h); Arnhem 1878 Groll (h. N. B. V.!, f. sil^ vatica) ; Pr.; PI. 72 ?♦ major L. Algemeen!; Onderlangs v. S. (h.); PI. P. media L. Algemeen op het alluvium ! ; Velpsche broek V. S. (h,); Pr.; PL Veel minder op diluviale gronden: Wolfheze (PI.) ; Hemelsche Berg ! ; Daalhuizen ! ; om- geving Beekhuizen en Herkhuizen vrij veel! — var. longifolia G. Mey.: Velp 1917 v. S. (h.). P. media heeft een in hoofdzaak fluviatiel karakter; haar voor- komen echter op vele andere plaatsen, die met rivier- aanvoer niets te maken hebben, wijst op een bijkomende factor in haar verspreiding. Ook Buchenau wijst in zijn N. W. duitsche flora op „Verschleppung oder Aussaat" ; ditzelfde geldt voor het Veluwegebied. CUCURBITACEEÊN. Bryonia dioica Jacq. Is ongetwijfeld op elk van het tiental vindplaatsen ingevoerd!, hetzij door vogels, hetzij door verwildering, ofschoon ze bijna niet als sier- plant in het gebied der flora wordt aangetroffen ; Velp 1916 V. S. (h.); Apeldoornsche weg 1905 KI e in h. (h.). Verwilderd treft men soms aan Cucurbita Pepo L. en Cucumis Melo L. Uit de familie der Lobeliaceeën : Lobelia Erinus L. Onderlangs 1906 Kleinh. (h!). CAMPANULACEEËN. Jasione montana L. Deze soort komt om Arnhem in twee duidelijk gescheiden gebieden en wel het eene in het Westen op het diluviale hoogterras van Ooster- beek, Doorwerth, Wolfheze, Papendal en Warnsborn, waar zij algemeen is ! ; braakland langs de Schelmsche weg V. S. (h.) ; heide bij Warnsborn v. S. (h.) ; spoor- wegsplitsing bij Mariëndaal v, S. (h.) ; PI. Het andere gebied in het Oosten : Geitenkamp, Rosendaal, Velp en Beekhuizen, waar zij zoowel op het hoogterras 73 (zand) als op den zoom (leem, doch bijna steeds op zand) voorkomt en wel vrij algemeen in dit gebied ! ; Velp V. S. (h., m. fasciata); Ogt. (o.); PI. Er bestaan twee vormen: var. hispida Beek., waar- bij de omwindselbladen, de bovenste bladen en ook het bovendeel der stengels stijf behaard zijn ; en var. glabra Petermann, waarbij de stengel alleen in het onderste deel evenals de bladen behaard is, terwijl de omwindselbladen kaal zijn. De eerste is in Midden-Europa de normale vorm, ook h. t. 1., zelfs heb ik glabra hier nog niet zeker gezien. Overgangen met gewimperde of met van buiten kale, doch van binnen behaarde omwindselbladen komen wel voor, b.v. het ex. Mariëndaal. Waarschijnlijk loopen glabra en hispida geleidelijk in elkaar over. Phyteuma nigrum S c h m i d t. Arnhem BeuckerAndreae (als P. spicatum L. in Pr. en h. N. B. V.) ! ; Arnhem wie? (h. N. B. V.!). Campanula rapunculoidcs L. Duno 1893 V. Sur. (Pr.); Westerbouwing 1917!; tusschen Westerbouwing en Oosterbeek-laag 1903 V. (PI.); Westervoort K. F. W. Rooseboom (Pr., h. N. B. V. !) ; struikgewas Schelmsche weg bij Oosterbeek v. S. (h.) ; tusschen Arnhem en Warnsborn ! ; westrand Sonsbeek ! ; bouwland benoorden Sonsbeek v. S. (h.). Alles behoort tot var. typica R. Keiler; de var, glabra P e term. die er van afwijkt door kale stengels en bijna onbehaarde bladen is in Nederland nog niet aangetroffen (h. N. B. V.); zelfs niet in Z. Limburg (de Wever). C» Trachelium L. Deze soort is fluviatiel voor Arnhem. Zij is een van de weinige planten, die tegelijk sub- centreuroop (Nijmeegsch heuvelgebied) en fluviatiel is. Om haar fluviatiel karakter heeft zij dan ook om Arnhem juist een ander terrein als groeiplaats dan Digitalis. 74 De eerste is algemeen in het westelijke diluviale en alluviale grensgebied, de tweede daarentegen op den oostelijken leembodem. Zij is waargenomen: Doorwerth 1833 Wtt. (h. N. B. V.!), 1838 Buse (Pr., h. N. B. V.!), 1838 Boursse Wils (h. N. B. V. !), v. Hall (h. N. B. V. !). W. de Haan (Pr.), 1867 Knuttel (Pr.), 1898 D. Bol ten (h. L. B. !), 1901 J. en W. (als rap. in Pr. en h. N. B. V.)!, 1917 V. S. (h.); Duno 185M877K.A. (Pr.); Westerbouwing 1892 V. Sur, (Pr.); het exem^ plaar Rosendaal Forsten (Pr., h. N. B. V.!) kan op verwildering betrekking hebben, ofschoon een subcen- treurope vondst mogelijk is. Een van de door Buse verzamelde exx. is een opvallende vorm : stengels 1 a 2 bloemig, bladeren wortelstandig of zeer laag aan den stengel staand en zeer langgesteeld; f. albiflora Lej. is bij Doorwerth aangetroffen: 1838 Buse (h. (N. B. V.!), 1900 Schipper (h. N. B. V.!). C. latifolia L. Arnhem R. (Fl. B. S.). C» rotundifolia L. Algemeen!; Velp 1917 v. S. (h.), V. Hall (Pr., h. N. B. V.!); tusschen Oosterbeek en Arnhem 1923 v. S. (h.); Arnhem 1860 v. Hall (Pr., h, N. B. V.!); Beekhuizen 1892 Ogt. (als C. persicifolia in Pr. en h. L. B.) ! ; Pr. ; PI. Een ex. Westerbouwing 1907 V. S. (h.) is geen fasciatie doch heeft een groote en zeer wijd klokvormige bloem met 8 slippigen kelk en kroon. Aan denzelfden stengel bevindt zich een 6 slippige knop ! C* Rapunculus L. Deze komt — ook h. 1. 1. — in twee vormen voor : var. nitidula B e c k. en var. hirta P e t e r m., waarvan de laatste algemeener is; de vormen loopen echter in elkaar over (h. N. B. V. !). Bij var. nitidula is de stengel kaal en zijn de bladen kaal of weinig behaard ; bij var. hirta zijn die deelen stijf of ruwharig. Voor Arnhem behooren tot hirta : stationsterrein 75 Arnhem véél ! ; spoorweg bij Oosterbeek-laag 1 897 V. (h. N. B. V. !), V. S. (h.) ; spoordijk naar Westervoort véél V. S. (h.); Arnhem 1837 v. d. S. L, (h. N, B. V. !), 1837 Wtt, 1834 Boursse Wils, Un. 1859. Groll (alle Pr., h. N. B. V.!); Duno 1898 D. Bolten (h. L. B. als Camp ) ! Het exemplaar dijk tusschen Elden en Driel 1923 v. S. (h.) is nitidula, terwijl dat van Doorwerth W. de Haan (Pr., h. N. B. V. !) een overgang tusschen beide vormen is. C. Rapunculus is in Nederland bewoner van Z. Lim- burg en het zuidelijke diluvium ; daarbuiten — ook voor Arnhem — wordt zij aangevoerd langs rivieren en spoor- wegen (gepubl. PI.). Voor Arnhem is zij standhoudend. Specularia Spcculum D. C. f. Braakland bij Warnsborn V. S. (h) ; Arnhem S., Thomson, v. Hall. 1875 Groll (Pr.). Opvallend is voor dezen bewoner van kalkakkers het veelvuldig voorkomen langs den Veluwe- zoom beoosten Arnhem. Zij komt zoowel op leem als zand aldaar voor, zij lijkt mij echter vrijwel onbestendig, zoodat voortdurend van aanvoer sprake moet zijn. COMPOSIETEN. Eupatorium cannabinum L. Verspreid : Oosterbeek-laag, V. (PI.); Velpsche broek!. Engel (PL); Velpv. Hall (Pr.). KI e in h. (h.I); Beekhuizen d. T.. V. (PI.), v. S. (h.) ; tusschen Westervoort en Lathum d. T. (PI.). Tussilago Farfara L. Vrij algemeen op het alluvium!, PL, dito op het diluviale laagterras !, Laarweg bij Velp V. S. (h.), PI. ; zeldzaam in de hoogere streken o. a. in het gras bij Beekhuizen!, noordrand van Sonsbeek!, stationsterrein Arnhem ! Petasitcs officinalis M n c h. Langs de beek bij Beek- huizen 1918 V. S. (h.) verwilderd ?; Langewater !; Laar- weg bij Velp 1912 v. S. (h.) ; omgeving Warnsborn 1903 V. (PL). 76 Aster Tradescanti L. — A. parviflorus N. IJseloever tusschen Velp en Rheden 1917 v. S. (h.) ; fluviatiel! A, lanceolatus W i 11 d. Rechter Rijnoever beneden Arnhem 1897 V. (als salignus Wi lid. = sa//d/b/ms Scholier in Pr. en h. N. B. V.). Deze verschilt van salignus o.m. door de omwindselblaadjes die ongelijk van grootte zijn ; ook deze soort is fluviatiel. Callistephus chinensis N. ab E. Verwilderd bij Arnhem in enkele exx. Kleinh. (M. R. H. 8, h !). Bellis perennis L. Algemeen ! ; Velp en Beekhuizen (h. V, S.) ; PI. '— m. pleno: verwilderd bij Arnhem 1918 V. S. (h.). Erigeron canadensis L. Algemeen op het diluvium, meest in de bewoonde of bebouwde zone!, in het alluviale gebied soms langs dijken ! ; Machinefabriek bij Arnhem 1905 Kleinh. (h!); Pr.; PI. Vaak uitgestrekte vege- taties (Warnsborn !), ingeburgerd, doch ook wel aan- gevoerd met andere Amerikaansche adventieven o. a. Velp 1916 V. S. (h.). Soms vindt men den dwergvorm ƒ. perramosus Schur. E* acer L. ssp* acer (L.). Zij komt (of kwam) op drie wijzen om Arnhem voor. Ten eerste als heideplant, doch zeldzaam: Wolfheze V. 1905 (PI.), bij Warns- born 1923 V. S. (h.). Ten tweede als muurplant : Arnhem Thomson (Pr.); Pr. noemt ook Arnhem S. Ten slotte fluviatiel langs den Rijn bij Arnhem 1918 v. S. (h.), 1918 Kleinh. (hl). Men lette op fluviatiele vind- plaatsen op ssp. angulosus Gaudin, die van de type afwijkt door bijna lijnvormige bladen, die kaal of alleen aan den rand kort zijn gewimperd. De stengel is ver- strooid kortharig tot bijna kaal. Langs den Rijn is deze ondersoort van uit de Alpen en Vo^oralpen tot Mann- heim fluviatiel waargenomen. Solidago Virga aurca L. Bij Oosterbeek en ook meer naar Ede toe V. (PI.) ; Zypsche weg Arnhem v. S. (h.) 11 Verder noemt Pr.; Duno 1878 K. A., 1893 V. Sur.; Arnhem 1850 T., Thomson. Hier te lande komt slechts vav. ualgaris (Lam.) Koch voor. iS. serotina A i t. Verwilderd tusschen Velp en Rosendaal ! Inula brittanica L. is fluviatiel en langs den dijk bij Elden aangetroffen!, Kleinh. (h. !), V. (PI.). Ook Pr. noemt Arnhem: S., 1873 Groll. Pulicaria dysenterica (L.) Gaertn. In de Betuwe vrij algemeen!, PI.; verder bij Westervoort Engel (PI.). Xanthium stvumatium L. Aangevoerd langs den Rijn bij Arnhem 1909 Henr. (M. R. H. 8). Ambrosia artemisiaefolia L. Herhaaldelijk aangevoerd : Onderlangs 1906 Kleinh. (h!); Arnhemsche broek 1917!; mijn tuin Velp (kippenvoer) 1914 v. S. (h.) ; puinstorting onder den Kluizenaarsberg 1917!; boom- kweekerij „Klein Beekhuizen" 1906 d. T. (M. R. H. 8) ; bij de bosch wachterswoning van Beekhuizen 1917, 1918 V. S. (h.). A. tripda L. Met fazanten voer aangevoerd bij de bosch- wachterswoning Beekhuizen 1917 v. S. (h., h. N. B. V.) Galinsoga parviflora Cav. Oosterbeek W. Schouten Azn. 1910 (L. N. XV); Rijn bij Arnhem M. J. Jager 1916 (Ujst van z.z. pi. door Hks. 1916) ^). Madia sativa Mol. Rijnoever bij Arnhem 1905 veel Kleinh. (M. R. H. 8. h!, h. N. B. V.!). Bidens tripartitus L. In het Oosten van het alluvium algemeen ! : Velp, Lathum ; Biljoen v. S, (h.) ; PI. Op het diluvium bij Overbeek ! en Rosendaal ! ; PI. Tusschen Oosterbeek-laag en Doorwerth verspreid!, PI. Opval- lend is het ontbreken in de Betuwe. Helianthus annuus L. Verwilderd op ruig terrein langs den Rijn bij de Westerbouwing 1923 v. S. (h.). 1) Men lette op var. adenophora The 11., die van var. genuina Thell. afwijkt door sterke bekliering der steekjes en zwakkere beharing : Soest V. Steenis (h. v. Soest). Nederl. Kruidk. Archief 1923. 6 78 H. rigidus D e s s. Opslag op ruig terrein in het Arnhemsche broek ! Calliopsis tinctoria L. Verwilderd op een puinstorting bij Rosendaal 1917 v. S. (h.). Filago germanica L. var» lutescens (Jord.) Gr. et Godr. : Arnhem Thomson! (h, N. B. V. en Pr. als FiL getm. en F. spathulata); Oorsprong 1833 Wtt. (h. N. B.V. !) — var» canescens (Jord.) G r. et G o d r. : Arnhem V. Z,. 1877 Groll; Westerbouwing 1882 K. (alle h. N. B. V. ! en Pr. zonder vermelding van var.). F* minima (Sm.) Pers. Bijna uitsluitend op het hoog- terras, en daar vooral op braaklanden uitgestrekte vegetaties vormend, vaak tezamen met Anthoxanthum aristatum ! ; puinstorting onder den Kluizenaarsberg 1918 V. S. (h.); bouwterreinen Geitenkamp 1922 v. S. (h.); benoorden Sonsbeek 1922 v. S. (h.); Oosterbeek- laag 1922 V. S. (h.); Rosendaal 1889 Ogt, (h. L. B.!); - Pr.; PL Gnaphalium silvaticum L. Verspreid op het diluvium Doorwerth 1833 Wtt. (Pr.), Thomson (Pr.), 1917! bij Oosterbeek 1857 Knuttel (Pr.), 1906 V. (PI.) Kempenbergerweg boven Arnhem ! ; mijn tuin in Velp 1916 V. S. (h.); Beekhuizen 1906 d. T. (PI.), 1917!; en enkele opgaven Arnhem (Pr.). — var» citrinum Gaudin met stroogele omwindselblaadjes is in een heide bij Warnsborn gevonden 1923 v. S. (h.). G» uliginosum L. ssp» tomentosum (Hoffm.) is h. t. L de type: de plant is viltig behaard, de vruchten zijn glad en kaal. Om Arnhem is zij vrij algemeen op zand en leem!; mijn tuin bij Velp 1916 v. S. (h); Arnhem 1916 Kleinh. (h !) ; benoorden Sonsbeek 1922 v. S. (h.) ; Pr. ; PI. In het kleigebied is zij ^bij Lathum door d. T. (PI.) 1906 aangetroffen, — ssp» nudum (Hof fm.) Deze plant is volkomen kaal : tusschen Arnhem en Ede Bus e (Pr., h. N. B. V.!). 79 Antennaria dioica (L.) Gaertn. var* gallica Ca mus heeft de bladen in de jeugd reeds geheel kaal. Om Arnhem verspreid in de heidegebieden ; benoorden Oosterbeek 1903 V. (PI.); Galgenberg Thomson (Pr.); Rosendaal Fockema (Pr.), Ogt. 1889 (h. L. B. !, Pr. opgave Velp); Beekhuizerheide 1918, 1920 v. S. (h.). De var, borealis Camus is bewoner van bergstreken en poolgebieden en wordt als rotsplant gekweekt ; de f. discolor Rouy die van de laatste afwijkt door van boven slechts zwak behaarde of verkalende bladen wordt door de Wever voor Z. -Limburg als eenige vorm opgegeven ; ik betwijfel haar voorkomen in verder Nederland. Artemisia Absinthium L. var» grandiflorum Al e f. Rijn- oever bij Arnhem aangevoerd : Onderlangs K 1 e i n h. (h!) en boven Arnhem 1918 v. S. (h.). in 1923 in groote hoeveelheid. Ook Pr. noemt Arnhem Wtt. A. A^rotónum L. Onderlangs 1906 Kleinh. (M. R. H. 8, h !) A* campestris L. Voor Nederland hoofdzakelijk fluvidu- naai, soms daarbuiten langs de spoorwegen. Het fluvia- tiele karakter alléén langs Rijn en Rijnarmen ; niet langs de Maas en in Z.-Limburg (Pr., de Wever). Voor Arnhem : bij de spoorbrug van Oosterbeek-laag 1922 V. S. (h.); stationsterrein Arnhem!; Arnhem E. B. Ascher, 1851 v. H., S. (alle Pr. en h. N. B. V.!) De var, sericea Fries is misschien in de duinen ge- vonden, doch ontbreekt om Arnhem. A* vulgaris L. var* communis Ledeb. Algemeen op niet te hooge gronden ! ; Rijnoever bij de Wester- bouwing v. S. (h.) ; Pr. ; PI. A. annua L. Bouwland langs de spoor bij de Utrechtsche straat W. Goddijn (M. R. H. 8, N. K. A. 1910). Achillea micrantha M. B. Rijnoever boven Arnhem 1908 Posthumus, 1910 Pinkhof, Henr. Onderlangs 1905 véél Kleinh. (h !) Deze opgaven alle in M. R. H. 8 80 als A. tomentosa L., welke determinatie later door Henr. verbeterd is (N. K. A. 1917). A, Ptarmica L. Algemeen op het alluvium ! ; Langewater 1914 V. S. (h.) ; Pr.; PI. Op zand in het moerasje bij den Geitenkamp 1893 Ogt. (h. L. B. !). A. Millefolium L. De type is algemeen ! ; Velp v. S. (h.) ; f. purpurea (Gouan) is vrij algemeen! Soms zijn de planten sterker behaard en dan zijn ook de bladen dikwijls smaller ! ; weg bij Meijnerswijk v. S. (h., ook piirp.) ; IJseldijk Velpsche broek v. S. (h.) Toch mag men m.i. deze vormen niet als var, lanata of var. pan- nonica aanduiden ; er is een groep variëteiten : lanata Koch, setacea Koch, collina Becker, pannonica Scheele die in hoofdzaak Z.O. Europeesch is. Deze wijken vooral in habitus vrij sterk af van de Hollandsche exx., die hoogstens als overgangen beschouwd mogen worden. Vaak zijn de omwindseltjes bij die uitheemsche vormen niet bruin gerand (h. L. B. !) ; dit komt bij de Hollandsche overgangen (?) óók voor. Een nader onder- zoek dezer soort is zeer gewenscht; in de Scheve- ningsche duinen zag ik enkele exx. die van pannonica nauwelijks verschillen (fluvidunaal?). A. nobilis L. var. Neilreichii (Kern er) Beek. is het ad- ventiefras met bleekgele bloemen : Onderlangs veel 1905 Kleinh. (M. R. H. 8. h.!); Rijnoever boven Arnhem 1918 Kleinh. (h. !). v. S. (h.). Anthemis arvcnsis L. Algemeen!; Velp 1915 v. S. (h.); 1893 Ogt. (Pr., h. L. B. !) ; braakland bij Warnsborn 1923 V. S. (h., ook m. pleno); Machinefabriek in het Broek 1905 Kleinh. (als A. austriaca in h. ! en M. R. H. 8); Pr.; PI. A. ruthenica M. B. Machinefabriek in het broek 1905 (h!. M. R. H. 8). A. tinctoria L. Arnhem Thomson (Pr.); f. discoidea Va hl: Rijnoever boven Arnhem 1910 Pinkhof 81 (M. R. H. 8) — var. Triumfetti D. C. : Rijnoever boven Arnhem 1910 Pinkhof en Onderlangs 1905 des Tombe (M. R. H. 8). Matricaria inodora L. Vrij algemeen langs de rivier- oevers en aangrenzende ruige terreinen ! ; Arnhemsche broek 1917 v. S. (h.); ruig terrein onder de Wester- bouwing 1923 v. S. (h.). Op lössleem achter Daal- huizen 1915 v. S. (h.). Langs den Rijn boven Arnhem de vorm discoidea Errera: 1918 v. S. (h., h. N. B. V.). M» Chamomilla L. Op het alluvium algemeen ! ; Eldensche dijk V. S. (h.) ; Westervoort v. S. (h.) ; PI. Op het diluvium op bouwlanden, verspreid!; Velp 1914 v. S. (h.); PI. M, suaveolens (Pursh) Buch. Heeft zich in korten tijd geheel weten in te burgeren ; zij breidt zich jaarlijks uit. Haar voorkomen thans is : Drielsche veer ! ; steen- fabriek Clingelbeek ! ; Onderlangs v. S. (h. 1918); Rijn- oever boven Arnhem bij het Malburgsche veer ! ; Meijnerswijk, Eldensche dijk en omgeving, vooral langs den tramweg Kleinh. (o.), v. S. (h. 1922); Lathum! Chrysanthemum Parthenium (L.) Bernh. De type en de f. aureum met geelgroene bladeren verwilderen ! ; puin- storting bij Rosendaal 1918 v. S. (h.) ; Rijnoever bij Arnhem Kloos (m. pleno); PI. C* vulgare (L.) Bernh. Algemeen!, karakterplant van de spoorwegflora; Velp 1914 v. S. (h.) ; Pr.; PI. C. achilleifolium D. C. Rijnoever bij Arnhem 1912 Hen r. en Posthumus (opg. Hks.). C* Leucanthemum L. Algemeen, vooral alluviaal ! ; Beek- huizen 1920 V. S. (h.); PI. Variabel in beharing en bladvorm. De vorm zonder straalbloemen ƒ. discoideum Koch op bouwland bij Velp Ogt. (N. K. A. 2 VI); van dezen vorm worden h. t. 1. wel overgangen naar de type gevonden met enkele of met korte lintbloemen, zoo b.v. in de Haagsche duinen ! 82 C, segetum L. Treedt sporadisch op: Wolfheze Groll (Pr.); Klarenbeek Groll (Pr.), Kleinh. 1905 (h.!); Velp Posthumus (Pr.), 1918 !; berkenaanplant achter Bronbeek 1909!; puinstorting onder den Kluizenaars- berg 1917! Doronicum Pardalianches L. Arnhem Thomson (Pr.). Arnica montana L. Apeldoornsche weg Kleinh. (o.); Buunderkamp, reeds buiten het gebied der flora 1922! Senccio vulgaris L. Algemeen ! ; de beharing der planten varieert sterk en is waarschijnlijk niet alleen van ouderdom en standplaats afhankelijk ; Velp 1918 v. S. (h.); PI. — ƒ. dealbatus T h e 1 1. heeft de omwindselblaadjes aan den top niet zwartachtig, doch witachtig. Op ruige plaatsen, in de duinen en langs de rivieren heb ik dezen vorm in Nederland aangetroffen. Om Arnhem komt zij zeker langs de rivieren voor : Rijnoever boven de stad; Onderlangs v. S. (h.). S. viscosus L. Oosterbeek-laag 1897 V. (Pr.. PI., h. N. B. V.!); Groote Kerk Arnhem 1842 Til. (Pr., h. N. B. V.!); Arnhem Thomson (Pr., h. N. B. V. !) ; Onderlangs 1905 Kleinh. (h. !); braakland Geiten- kamp V. S. (h.). S* silvaticus L. Algemeen op het diluvium!, ook op aangevoerd zand in het Arnhemsche broek ! ; Ooster- beek-laag 1922 V. S. (h.); Arnhem Thomson (Pr., h. N. B. V.!); Velp bouwland 1916 v. S. (h.) ; Rosen- daal 1893 Ogt. (Pr., h. L. B. !) ^ ƒ. auticulatus W. M. is een vrij algemeene schaduwvorm: Velp, mijn tuin 1916 V. S. (h.). iS. erucifolius L. Velp Bergsma j(Pr., h. N. B. V. !); Westerbouwing 1892 V. Sur. (Pr.). S» Jacobaea L. Deze fluvidunale plant heeft zich. evenals Carduus nutans, tengevolge van grootere verspreidings- mogelijkheid der zweefvruchtjes, ook meer buiten het riviergebied verspreid, vooral langs spoorwegen. Om 83 Arnhem in het alluviale gebied algemeen ! ; Wester- voortsche dijk v. S. (h.) ; Arnhem Thomson (Pr., h. N. B. V.!); PI. Op het diluvium langs en in de om- geving der spoorwegen algemeen ! ; Oosterbeek-laag, Mariëndaal en Utrechtsche straat v. S. (h.). Op het overige diluvium zeldzamer b.v. benoorden de burge- meesterswijk!, tuin in het Velpsche villapark ! Exx. met bleekgele bloemen komen voor (randvruchten kaal en dus geen erucifolius) ; o. a. : Malburgen ! ; Oosterbeek- laag V. S. (h.). De var. flosculosus D. C. komt in het gebied niet voor. S» aquaticus Huds. Deze komt h. t. 1. in twee varië- teiten voor. 1) var. genuinus Gr en. et Godr.: onderste bl. + ongedeeld, hoogere ± zwak veerspletig. Deze is in de herbaria vertegenwoordigd: Elden 1922 v. S. (h.) ; puinstorting onder den Kluizenaarsberg 1917 v. S. (h.) ; Arnhem 1873 GroU (h. N. B. V.!); broek Arnhem Thomson (h. N. B. V.!); Beekhuizen 1844 Th. Abel e ven (h. N. B. V.!); zandweg bij Velp en moerassig weiland onder Arnhem 1890 Ogt. (h. L. B. !). 2) var. pinnatipdus Gr en. et Godr.: onderste bl. liervormig veerspletig, hoogere veerdeelig ; Arnhem Thomson (als erucifolius det. Thomson, als aqua- ticusl in h. N. B. V. en Pr.)! De soort is in het alluviale gebied algemeen!; PI.; op het diluvium uitsluitend in het Oosten in de om- geving van Velp, Rosendaal, Beekhuizen (lössleem?). De variëteiten zijn als extreme vormen te beschouwen. Als 5. aquaticus en 5. Jacobaea te zamen groeien is een grens nauwelijks te trekken: kruisingen? De Wever geeft als kenmerkend verschil voor de beide soorten den vorm van den wortelstok. S* paludosus L. Deze soort is in hoofdzaak fluviatiel van de 2e type, ook voor Z. Limburg (de Wever). Om 84 Arnhem is zij langs Rijn en IJsel en in de uiterwaarden algemeen ! ; Onderlangs v. S. (h.) ; Pr. ; PI. 5. Fuchsii Gmel. Deze soort heeft voor ons land sub- centreurope eigenschappen : vrij algemeen in de Z.-Lim- burgsche krijtzóne (de Wever) en in het Nijmeegsch heuvelgebied (Pr.). Volgens Pr. slechts zelden daarbuiten : Amersfoort, Neerlangbroek, Valkenswaard, Zutfen, Warnsveld, Vorden en Velp. De opgave IJseloever Velp C. A. Bergsma. (Pr., h. N. B. V.!) is daarvan een fluviatiele vondst. S« fluviatilis Wallr. Langs de rivieroevers: Duno 1882 K. (Pr., h. N. B. V.!), 1893 V. Sur. (Pr.); Velp C. A. Bergsma (Pr., h. N. B. V.!); bij Westervoort, Lathum tot buiten het gebied bij Rheden : Mb. (Pr., h. N. B. V.!), 1917!, 1906 d. T. (PL). Calendula arvensis L. M. R. H. 8 geeft op: bouwland bij Driel Kleinh. 1905 (h!, het ex. is te onvolledig voor determinatie). C. ofpcinalis L. Langs den Rijn bij het Drielsche veer 1923 V. S. (h); aardappelland bij Bronbeek!; puin- storting bij Biljoen ! Cirsium arvensc (L.) Sc op. var, horridum Wimmer et Gr. Deze is de type met sterk gedeelde, gekroesde en gestekelde bladen, die van onderen kaal of zwak behaard zijn. Om Arnhem algemeen!; Velp 1916 v.S. (h.), Ogt. 1896 (h. L. B.!); PI. Planten met van boven spinnewebachtig behaarde bladen komen voor — ƒ. albi- florum met witte of bleeke bloemen : dijk tusschen Elden en Driel ! ; Handelsveem !, dijk tusschen Westervoort en Lathum !, tusschen den Italiaanschen weg en de Wester- bouwing !, in het Arnhemsche broek zeer veel v. S. (h.). Var» mitc W. et G. = C. setosum M. Bieb. heeft de beharing van het vorige ras, doch de bladen zijn vlak, zwakgestekeld-gewimperd en bochtig veer- spletig tot ongedeeld. In het laatste geval heeft men 85 den vorm ƒ. integrifolium W. et Gr. = var. setosum Beek. Zoowel mite als f. int, zijn in ons land vrij algemeen waargenomen meest op ruige terreinen, soms als boschplant (Haagsche bosch ! o.a.). Om Arnhem : Rijnoever boven Arnhem 1918 v. S. (h.) ; weg in het Arnhemsche broek 1923 v. S. (h.). Aan de bladvormen van horridum en mite zijn respectievelijk gelijk die van argentum en incanum. Beide laatste zijn meer bewoners van het mediterrane gebied, vanwaar zij zich over Europa adventief hebben verspreid. Zij zijn gekenmerkt door dicht grijs- tot witviltige beharing aan de blad- onderzijde, en soms door een grijs behaarde bovenzijde ; var. argentum (Vest) F i o r 1 is voorzoover mij bekend in Nederland nog niet waargenomen, var» incanum (Fischer) Ledebour daarentegen op verscheidene plaatsen (h. N. B. V. !). Om Arnhem : rechter Rijnoever beneden de stad 1897 V. (in Pr. en h. N. B. V. als setosum M. B.)!; Onderlangs 1918 v. S. (h.). C* lanceolatum (L.) Scop. Algemeen op zonnige plaatsen!; Velp 1896 Ogt. (h. L. B. !, Pr.); puinstorting bij Rosendaal 1917 v. S. (h.). De soort varieert met min of meer diep gedeelde tot bijna ongedeelde bladen en met van onder bijna kale of dicht wit- of grijsviltige bladen. Bij de meer kale zijn de hoofdjes eivormig (var. vulgare N ag.), bij de sterker behaarde zijn ze bijna bolvormig (var. hypoleucum D. C). Hoewel C. arvense en C. lanceolatum veel bijeen groeien, heb ik geen bastaard geconstateerd, hoewel hij in het buitenland aangetroffen is ; evenmin van een der vorigen met C. palustre. C* palustre (L.) Scop. In de Betuwe bij Elden en Driel algemeen!, PI.; langs den Rijn beneden Arnhem en bij Oosterbeek algemeen!, bij Arnhem 1918 v. S. (h.), PI.; moeras Geitenkamp 1923 v. S. (h.) ; Beekhuizen!, PI. ; in het westelijke diluvium bij Oosterbeek en Wolf- 86 heze plaatselijk!. PI.; f. albiflorum : Wolfheze 1903 V. (PI.).; f. nemorale Maass = f. paniculatum Nag. is een standplaatsvorm die 2 M. hoog wordt; de hoofdjes staan dicht bijeen aan de uiteinden van stengel en zijtakken; zoo in Beekhuizen 1917! Silybum Marianum (L.) Gaertn. Puinstorting onder den Kluizenaarsberg 1918 v. S. (h.). Carduus nutans L. ssp» cu-nutans G u g 1 e r. Een fluvidu- nale plant, die zich buiten het karakteristieke gebied gevestigd heeft, vooral langs de spoorwegen, tengevolge van het voor wind of treinzuiging vatbaar zijn der vruchten. In de grensgebieden, voor Arnhem b.v. langs den Veluwezoom en op het diluviale laagterras, is zij dan ook vrij algemeen. In het Noorden van ons land b.v. is zij slechts zeer zelden doorgedrongen ! Voor Arnhem vooral op het alluvium algemeen ! : Werf tegenover Arnhem 1923 v. S. (h.) ; puinstorting onder den Kluizenaarsberg 1920 v. S. (h.) ; Pr. ; PI. Soms vindt men ƒ. simplex C. et G. (o.a. Rosandepolder !) Meestal zijn de om windsels purper (f. coloratus). C» crispus L. Algemeen op het alluvium ! ; Rijnoever boven Arnhem 1918 v. S. (h.); Pr.; PI. Op zandgrond bij Oosterbeek-laag ! ; op lössleem in Beekhuizen ! ; uit het broek aangevoerd bij de afgravingen aan den Schelmschen weg ! Var. calvescens Schatz. Bladen kaal wordend (Mitt. Bad. Bot. Ver. no. 99). Langs den Rijn bij Arnhem 1918 V. S. (h.). C* polyanthcmos Schleich. = C» crispus X nutans. Waar nutans en crispus tezamen groeien, is de bastaard te verwachten. Om Arnhem komt deze in twee vormen voor. De eerste heeft C. crispus tot moederplant, doch wijkt daar al direct van af door de grootte der hoofdjes, den vorm der omwindselbladen en de vrijwel geheele steriliteit. Bovendien zijn de bladeren bijna kaal. Aldus 87 bij de Werf tegenover Arnhem 1923 v. S. (h.). Een vorm die meer tot C. nutans nadert, doch er vanaf wijkt door zwak gevleugelde stelen, kleinere hoofdjes en de steriliteit heeft wel C. nutans tot moederplant. Deze is aangetroffen langs een weg in het Arnhemsche broek v. S. 1923 (h.). De omwindselbladen zijn iets gekleurd. C. hamulosus Ehrh. Langs den Rijn bij Arnhem 1908 Henr. (M. R. H. 8). C» acanthoides L. var» vulgaris Rchb. Langs den Rijn boven Arnhem 1913 Henr. (lijst van zeldz. pi. door Hks.), 1918 V. S. (h.), in 1923 nog in groote hoe- veelheid ! Onopordon Acanthium L. Bij groote hoeveelheden op het stationsterrein van Arnhem ! ; Onderlangs 1 ex. 1923 V. S. (h.); Arnhem Dz. (Pr.). Lappa major Gaertn. Langs de rivieroevers vrij alge- meen ! ; PI. ; ook langs de Utrechtsche straat bij den spoorweg 1923 v. S. (h.). L* minor D. C. Vrij algemeen op het alluvium, en op zandgrond op ruige plaatsen, meest buiten het hoog- terras ! ; Waterbergsche weg v. S. (h.) ; Pr. ; PI. Centaurea solstitialis L. Onderlangs 1905 Kleinh. (h!). C. calcitrapa L. Arnhem Thomson (Pr.). C. ditfusa Lam. Onderlangs 1906 Kleinh. (h !), 1907 d. T. (M. R. H. 8). C* Cyanus L. Om Arnhem vrij zeldzaam : Schelmsche weg bij Oosterbeek 1 ex. ! ; afvalterrein bij het Drielsche veer ! ; braakland bij Warnsborn, weinig v. S. (h.). Meer algemeen in het Oosten van het gebied en wel a) het kleigebied van Lathum en Westervoort!, PI. en b) het diluviale laagterras en het leemgebied, met daarin gelegen zandruggen, van Velp en oostelijk daarvan, vrij algemeen!, PL, roggeland Velp Ogt. (h. L. B. !), in rogge bij Oud- Velp met rosé bloemen! 88 C. Scabiosa L. Deze soort is fluviatiel van het eerste type; in Z. Limburg is zij indigeen in de krijtzóne (de Wever); zij is fluviatiel langs de Maas ( Venlo), de Waal (tot Nijmegen), den Rijn (tot Arnhem) en vooral langs den IJsel (tot Olst). Fluviatiel is het wel steeds ssp. eu-scabiosa Gugler: hoofdjes groot 21:16 mm., aanhangsels der omwindselbladen groot, 2.5 a 5 mm. lang ; franje lang ; bladen zeer ruw. De type hiervan : var, vulgaris K o c h komt in Z. Limburg ! en langs de rivieren voor!, doch is bij Arnhem niet aangetroffen. De var. spinulosa (Rochel) Gugler waarbij de om- windsels in een doorn eindigen komt o. a. fluviatiel voor bij Arnhem: Onderlangs 1905 Kleinh. (h!) en langs den Rijn boven Arnhem 1923 v. S. (h.). ^) Andere rassen zijn slechts in Z. Limburg adventief waargenomen (de Wever). C* Jacea L. Op het alluvium en het laagterras algemeen ! Het is hier meest ssp» eu-jacca Gugler; soms vindt men langs de rivieren aan ssp» jungens Gugler herinnerende exx. Deze laatste is hooger, sterker ver- takt met lange, dunne takken, meer bebladerde bloem- takken ; herfstbloeier. Zoo typisch als ik dit ras in Midden-Europa ken, komt het hier niet voor, behalve Z. Limburg (de Wever). De vorm der aanhangsels varieert; meestal is het var. semipectinata Gugl. : de onderste met franje, de middelste ingesneden, de bovenste gaaf. Zeldzamer var. fimbriata Gugl.: alle aanhangsels behalve de bovenste met franje (o. a. Meijnerswijk h. V. S.); of var. typica Gugl. (o. a. Arnhem Mej. E. Verfaille 1918 h. N. B. V.!). De omwindselbladen zijn meest bruin, soms bijna zwart (o. a. Westervoortsche dijk h. v. S.). Soms zijn 1) De var. spinulosa ligt zonder vermelding van var. in h. N. B. V. ! : Charlois J. en W. ; tusschen Asten en Vosselen Rovers Bronsbergen Groll; Deventer Top. Bij de beide eerste is de doorn fraai ontwikkeld. 89 ze verlengd, zoodat ze door de aanhangsels niet geheel bedekt worden (o. a. spoordijk Oosterbeek-laag h. v. S.) ; soms zijn ze teruggebogen (Oorsprong Un. '47 h. N.B.V.!). De var. capitata (K. et Z.) Gugler zonder straal- bloemen is algemeener dan die met. De bladeren zijn meest lijn- tot lancetvormig, soms ingesneden (o. a. Meijnerswijk h. v. S.), zelden breeder: f. platyphyllos v. H k. : Westervoortsche dijk v. S. (h.). De grootte der hoofdjes varieert sterk; behaarde vormen en dwergvormen zijn niet aangetroffen. Tot het herbariummateriaal behoort voorts: Beekhuizen v. H.; Oorsprong Un. 1847; Arnhem Groll, Thomson (h. N. B. V. !) ; bouwland Velp, Velpsche broek, Lange- water v. S. (h.). C. austriaca Willd. non Rchb. = C. cirrhata Rchb. = C. rhaetica Mor. s. lat. Deze is langs den Rijn bij Arnhem aangetroffen door Kleinh., waar zij is ver- zameld als C. pseudophrygia C. A. M. (h. N. B. V. !). Beide soorten, benevens C. uniflora L., zijn dicht ver- want; ze behooren thuis in de groep Jacea Juss., waar zij het bezit van een haarkroon met C. nigra L. b.v. deelen ; zij verschillen van deze soort echter weer door de zeer opvallende teruggeslagen of omgebogen aanhangsels der omwindselbladen. Verdere differentiatie vindt men in de volgende tabel : 1. Omwindsel tweekleurig doordat de aanhangsels de omwindselblaadjes niet geheel bedekken; die aan- hangsels zijn bruin tot geel, de hoofdjes zijn klein: C. austriaca Willd. 1*. Omw. eenkleurig doordat de aanhangsels het geheel bedekken ; hoofdjes groot 2 2. Aanhangsels lichtbruin, stengel ongedeeld, een- hoofdig : C. uniflora L. = C. nervosa Willd. = C. plumosa Lam. = C. Phrygia Rchb. nee Koch nee L. 90 2*. Aanhangsels bijna zwart, stengel met meer hoofdjes : C, phrygia L. = C. pseudophrygia C. A. M. Het Arnhemsche ex. dat tot var. capitata Koch behoort is geen C. pseudophrygia, waar zij — vooral bij vergelijken van materiaal — duidelijk van verschilt, daarentegen komt zij goed overeen, zoowel volgens determinatie als volgens het materiaal in h. L. B. ! met C. austriaca Willd. Xeranthemum annuum L. Machinefabriek bij Arnhem 1906 Kleinh. (h!, M. R. H. 8). Carthamus tinctorius L. Rijnoever Arnhem 1905 Kleinh. en ruig terrein bij de electrische centrale 1908 Henr. (M. R. H. 8) ; puinstorting onder den Kluizenaarsberg 1917 V. S. (h.). Lampsana communis L. Met uitzondering van het hoogste diluviale terrein algemeen!, PI. Deze soort vervalt voor ons land in drie rassen ; het eerste is geheel kaal: var* typica Fiori et Paoletti. Deze is om Arnhem niet waargenomen ; in h. N. B. V. liggen zonder vermelding van var. exx. uit Meppel (v. Heijn.) en Maastricht (v. Hov.), die hiertoe be- hooren. Min of meer behaard, vooral in het beneden- deel der stengel is var» pubcscens (Hornem.) F. et P. Deze is in Nederland vrij algemeen, doch hoofd- zakelijk in het Oosten, in het Westen misschien alleen met struikgewas of op andere wijze aangevoerd. Om Arnhem is het wel de meest voorkomende vorm : Westerbouwing 1878 L. (h. N. B. V.!); Arnhem Thomson (h. N. B. V.!); puinstorting onder den Kluizenaarsberg 1917 v. S. (h.); IJseldijk van het Velpsche broek 1923 v. S. (h.). Van deze var. is pubescens Rchb. een extreme vorm. In Koch's Sy- nopsis 3e ed. wordt vermeld: var* glandulosa Freyn = var. hirsuta Peterm. als voor te komen in Istrië. Deze is gekenmerkt door het bezit — vaak plaatselijk ^ 91 van gesteelde klieren. In Schinz und Keiler Flora der Schweiz 2e Teil 3e Autl. wordt vermeld : var, hirta Gussone met de boven aangegeven klierbeharing ; als voorkomen voor Zwitserland wordt opgegeven „wel adventief uit Z. Eur." Het volgende moge de grootere algemeenheid van dit ras bewijzen : in Leysin (Waadt) in subalpienterrein in groote hoeveelheid en zeker niet aangevoerd v. S. (h.) ; Bohème, Saksen, Upsala, Italië, Banaat, Königs- winter, alle exx. zonder vermelding van var. in h. L. B. ! ; in Nederland in de duinstreek algemeen !, h. N. B. V. 1 ; ook in de klei- en veengebieden van Zeeland, Holland, Utrecht, Groningen en Friesland algemeen !, h, N. B. V. ! ; in het Oosten van het land misschien zeldzamer: een 6-tal vondsten liggen in h. N. B. V, ! Om Arnhem is var, glandulosa vrij algemeen : braakland bij Warns- born, weg benoorden Sonsbeek en Arnhemsche broek, alle h. V. S. ; enz. Dit ras, dat als mediterraan beschouwd werd, is dus veel algemeener, zelfs niet alleen mediterraan-atlantisch — zooals ik eerst vermoedde — gezien b.v. de vondsten in Bohème en Saksen, Arnoseris minima (L.) Lk. Algemeen op hooge zand- gronden!, vrij algemeen op het laagterras en op löss- leemi)!; PI.; Velp 1915 v. S. (h.); Geitenkamp Ogt. (h. L. B.!); Pr. Cichorium Intybus L. Langs de rivieren algemeen ! ; in de uiterwaarden en langs dijken ! ; uiterwaard bij de Westerbouwing v. S. , (h.) ; Pr. ; PI, ; ƒ. pallidum met bleekblauwe bloemen : op adventiefterrein langs den Rijn boven Arnhem ! ; ƒ. albiflorum : Rijnoever bij de Westerbouwing v. S. (h.). Deze plant is volkomen fluviatiel; slechts weinige vondsten zijn buiten het ^) De Wever: Alleen in zuivere zandakkers. 92 gebied der groote rivieren gedaan ; deze hebben dan waarschijnlijk wel betrekking op culturen. Jaarlijks worden vele duizenden tonnen cichorei uit Neder- land uitgevoerd. C. Endivia L. Op bouwland en op een ruige plaats een paar maal verwilderd ! Thrincia hirta R t h. Om Arnhem, bijna uitsluitend in het riviergebied langs dijken en daar vrij algemeen ! ; Kleinh. (o.); Pr.; PI. Er komen planten voor met ruig behaarde omwindsels en ook met omwindsels die deze beharing missen. De eerste behooren tot T. psi- localyx Lagasco = Leontodon psilocalyx Me rat en de andere tot T. nudicalyx Lagasco. Wel komen beide variëteiten nog al eens te zamen voor, ze zijn echter ook dan steeds duidelijk te scheiden; tusschen- vormen zijn bizonder zeldzaam. Hun verspreidingsgebied schijnt ongeveer overeenkomstig te zijn ; om Arnhem komen ze beide voor. Var* nudicalyx (Lagasco): IJseldijk, Velpsche broek, Eldensche dijk, dijk bij Mal- burgen, alle v. S. (h.); Rijn bij Arnhem 1876 Lac. (h. N. B. V. ! met psilocalyx te zamen). De stengel is hier steeds alleen van onderen behaard. Var» psilocalyx (Lag.): dijk bij Malburgen v. S. (h.), hier zijn de stengels dicht behaard ; braakland bij Warnsborn v. S. (h.), waarbij de stengels bijna kaal tot armharig zijn; dit is tevens de eenige mij bekende vindplaats op het diluvium. Leontodon autumnalis L. var* typicus F. et P. is algemeen!; Velp 1917 v. S. (h.). Zeer veranderlijk: o.a. f. uniflora v. d. Bosch is vrij algemeen, vaak met onontwikkelde zijhoofdjes, of met de type aan één plant. Exx. met min of meer behaarde hoofdjes zijn vrij algemeen!; Herkhuizen 1920 v. S. (h., uniflora); Beekhuizen v. S. (h.); Velp 1917 v. S. (h., subuniflora). Deze vormen een overgang tot de volgende : var» 93 pratensis (Link) Koch. Deze is in het Rijngebied bij Meijnerswijk aangetroffen 1923 v. S. (h.). L» hispidus L. var, vulgaris (Koch) Bischoff is enkele malen fluviatiel waargenomen in de Betuwe tegenover Arnhem: 1876 Lac. (Pr., h. N. B. V.!), 1879 K. A. (Pr.), Malburgen 1923 v. S. (h.). Lac. heeft in 1876 in Arnhem Thrincia en L. hispidus verzameld; hij zal ze waarschijnhjk tegelijkertijd verzameld hebben en dan wel bij den dijk van Malburgen, waar zij te zamen groeien. De verspreiding van L. hispidus in Nederland is zeer opvallend : indigeen in Z. Limburg (d e W ever), misschien óók niet-fluviatiel in N. Limburg (Pr.), fluviatiel langs de Maas tot Rossum, langs den Rijn tot Arnhem, en langs den IJsel tot Olst (fluviatiel 1ste type). Er buiten vallen Apeldoorn (1888 Groll) en Bergen-op-zoom (Un. 1896). Op een kaart aange- teekend ziet men deze soort, in Noord-Zuid richting van Olst tot Maastricht, in een eigenaardig langgerekt verspreidingsgebied liggen, dat 170 K.M. lang is en ± 25 K.M. breed kan zijn. Picris hieracioides L. Vrij algemeen op het alluvium ! ; Westervoortsche dijk v. S. (h.) ; Arnhem 1842 Thomson (Pr., h. N. B. V.!), 1876 Lac. (Pr., h. N. B. V.!); PI. Ook Picris is weer fluviatiel en wel fluvidunaal. Te zamen met een groot aantal andere planten ontwijkt zij de klei van het Zuidhollandsche en Zeeuwsche eilanden- gebied, doch zoekt de kalkhoudende duinen op. Een groot deel van die planten is dan ook in Midden- Europa bewoner der kalkbergweiden, zoo ook Picris. Tragopogon pratensis L. ssp, pratensis (L.) Algemeen langs de rivieren!; Westervoortsche dijk 1918 v. S. (h.); Arnhem Thomson (Pr., h. N. B. V.!); Rijnoever aldaar KI e in h. (h. N. B. V.!). Ssp, orientalis (L.): Onderlangs 1905 Kleinh. (h., M. R. H. 8). Nederl. Kruidk. Archief 1923. 7 94 Hypochocris radicata L. Algemeen ! ; Beekhuizen 1917 v. S. (h.); bouwland benoorden den Rosendaalschen weg 1922 V. S. (h.) ; PI. H. glabra L. is nog niet waargenomen. Taraxacum of ficinale Web. ^) ssp* Dcns-Leonis (Des f.) D. C. var* commune R. = ssp, vulgare (Lam.) S. et K. = var, genuinum K o c h. Deze is algemeen ! ; Velp 1916 V. S. (h.); PI. Ssp* lacvigatum (D. C.) R. = ssp. levigatum (Willd.) S. et K. + etc. = T. corni- culatum D. C. (Pr.) is om Arnhem vrij zeldzaam. Soms zijn de zaden rood: var* erythrospermum Reut.: om Beekhuizen op lössleem vrij veel, o.a. Zijpenberg, Beekhuizerweg en Beukenweg, tusschen Beekhuizen en Rosendaal, Herkhuizen, bouwland bewesten den Beek- huizerweg enz. 1920 v. S. (h., h. N. B. V.). Deze var. komt ook in de duinen ! en in Z. Limburg voor (d e W.). De hoofdjes zijn vrij klein, de bladen diep vin- deelig met smalle slippen. Soms zijn de zaden, en zoo typisch, grijsbruin : var* normale R. De hoofdjes lijken mij steeds grooter dan bij de vorige, de bladvorm is gelijk: IJseldijk van het Velpsche broek v. S. (h.). Buiten Z. Limburg (d e W.), zag ik haar in Nederland verder in de duinen en bij Delft. Andere ondersoorten of vormen nam ik om Arnhem nog niet waar. Lactuca muralis (L.) L e s s. In de bosschen vrij algemeen ! ; muur kasteel Rosendaal 1891 Ogt. (h. L. B. !) ; Pr. ; PI. L. Scariola L. var* Scariola (L.) C. et G. Veel langs den Westervoortschen dijk: 1873 Groll (Pr., h. N. B. V.!), 1908 V. (PI.), V. S. (1923 h.). Zij neemt thans ook bezit van de opgebrachte zandgronden in het Arnhemsche broek langs dezen dijk. 1) Ik zal mij terwille van de eenvormigheid aan het door de Wever gekozen stelsel houden, zonder echter dit te verkiezen boven de uitkomsten door V. Handel— Ma zzetti of Schinz, Keiler en Thellung ver- kregen. Bij een speciaal onderzoek h. t. 1. van deze verzamelsoort meen ik den bewerker vooral het werk van de laatsten aan te moeten bevelen. 95 Sonchus oleraccus L. e m. Go uan. Op het alluvium alge- meen!; Onderlangs 1923 v. S. (h.) ; PI. Op het diluvium vrij algemeen buiten de hooge streken ! ; Beekhuizen 1918 V. S. (h.) ; PI. In bladvorm variëeren : ƒ. integrifolius Wal Ir., f. runcinatus Koch, ƒ. triangulatis Wallr, De f. lacerus Wallr. komt niet voor. Exx. met beklierde omwindsels komen voor, o.a. : Westervoortsche dijk 1918V.S. (h.), Rijnoever Arnhem 1921 v. Stee nis (hl). S» aspcr (L.) A 1 1. Buiten het hoogterras vrij algemeen ! ; Beekhuizen 1918 v. S. (h.); Onderlangs 1918 v. S. (h.); Westervoortsche dijk 1918 v. S. (h.). De bladvorm varieert van ongedeeld tot diep veerspletig. Klieren op de om- windsels zag ik hier niet, doch wellicht komen ze voor. S* arvcnsis L. In de Betuwe algemeen ! ; V. (PI.) ; rechter Rijnoever bij Oosterbeek en Doorwerth V. (PI.); op bouwlanden bij Arnhem V. (PI.)» Warnsborn v. S. (h.) en Beekhuizen ! Crepis setosa Hall. f. Aangevoerd bij Arnhem 1905 Kleinh. (h.!, M. R. H. 8). C* biennis L. Vrij algemeen op het diluvium, algemeen op het alluvium ! ; Beekhuizen 1920 v. S. (h.) ; Eldensche dijk 1922 V. S. (h.); dijk Elden^Driel 1912 v. S. (h.) ; Pr. ; PI. De bladvorm varieert nogal ; klierharen op de omwindsels ontbreken of zijn in gering aantal aanwezig. C. tectomm L. Beekhuizen v. Hall (Pr., h. N. B. V. !). C» virens Vill. Op het alluvium algemeen!; bij Clingel- beek 1922 v. S, (h.); Pr.; PI. Op het diluvium ver- spreid!; Velp 1893 Ogt. (Pr., h. L. B.!), 1917 v. S. (h.); Beekhuizen 1920 v. S. (h.), braakland bij Warnsborn 1923 V. S. (h.). Meestal zijn de bladen min of meer diep gedeeld ; op het diluvium zijn ze soms getand : ƒ. dentata (Bischoff) zoo o.a. de exx. Beekhuizenen Warnsborn. Meestal is de stengel rechtopstaand; de beharing van het onderdeel van den stengel is variabel, evenzoo de bekliering der omwindselbladen : volkomen 96 klierlooze komen niet voor. Bekliering, beharing en bladvorm staan klaarblijkelijk in geen onderling verband. De volgende regel gaat echter vrij goed op : hoe grooter hoofdjes, hoe grooter de bekliering ; als uiterste vorm is ƒ. agrestis Koch te beschouwen. Hieracium ^) Pilosella L. Op het diluvium algemeen!; Rhedensche heide 1917 v. S. (h.); Zypenberg 1920 V. S. (h.); heide bij Velp 1892 Ogt. (h. L. B. !) ; Velp 1916 V. S. (h.); Arnhem v. Hall (Pr., h. N. B. V. !), Thomson (Pr., h. N. B. V.!): bouwland benoorden Sonsbeek 1922 v. S. (h.); bij Warnsborn 1923 v. S. (h.); Hemelsche berg 1922 v. S. (h.). Op het alluviale terrein zeldzaam : dijk tusschen Westervoort en Lathum ! Zahn heeft het in Engler's Pflanzenreich tot 624 „meer belangrijke" ondersoorten gebracht! Aan een beschrijving der Arnhemsche ondersoorten, ongetwijfeld zéér talrijk, durf ik mij — althans voor- loopig — niet te wagen. Dwergrassen (o.a. gr. Minuticeps N. P. o.a. Rheden) komen in de heidegebieden nogal eens voor, ook langs bouwlanden en dan in sterk vertakte exx. (Sonsbeek). Ondersoorten met sterk behaarde omwindsels zijn ook niet zeldzaam (Warnsborn) ; de klierrijke rassen zijn echter om Arnhem overwegend. De in de duinen algemeene groep Tricholepium N. P. (waarbij de talrijke omwindselharen bij het drogen bruin worden, en die o.a. smalle omwindselbladen heeft) is hier niet zeker waargenomen. Waarschijnlijk wel de groep subvirescens N. P. met van onderen groene of groen- achtige bladen, en wel in een geelgroen ras met tot 5 1) Dit geslacht is tot in uiterste finesses bewerkt o.a. door Nagel i en Peter en door Zahn. Ik verwijs naar: N. P. „Die Hieracien Mittel- europas, Piloselloiden"; E n g 1 e r „Pflanzenreich"; Ascheron u. Graebner „Synopsis der Mitteleur. Flora"; Koch „Synopsis der Deut- schen u. Schweizer Flora". De drie laatsten alle door Zahn bewerkt. 97 mm. diep ingesneden bloemlinten, zoodat de linten niet meer getand, doch handvormig gespleten zijn (Velp). De groep Vulgare N. P. is wel vrij algemeen ; of de type ssp, vulgare T a u s c h om Arnhem voorkomt betwijfel ik. Het talrijke materiaal dat ik hiervan in Zwitserland verzamelde is verschillend van de Arnhemsche exx. H* Auricula L. em. Lam et D. C. Deze soort is heel wat minder vormenrijk en vooral ook in Nederland. Het grootste deel der gevonden exx. behoort tot ssp* typicum Zahn = ± ssp* Auricula (L.) N. P. Om Arnhem: weg achter Daalhuizen 1917 v. S. (h.). Deze is gekenmerkt door smalle, witrandige, beklierde doch oabehaarde of bijna haarlooze omwindselbladen ; typisch zijn ook de witte of witrandige schutblaadjes in de bloeiwijze. Ssp* magnauricula N. P. is bij Wolfheze gevonden 1898 D. Bol ten (h. L. B.. det. v. S.). Deze heeft vrij breede en vrij sterk behaarde omwindsels en dikke uitloopers; de plant is krachtig, 20 a 30 cm. hoog en bewoont vooral moerassen. Zonder vermelding van ras: P 6.14.31, omgeving Beekhuizen 1906 d. T. (PL). In Nederland komen verder waarschijnlijk nog voor ssp. tricheilema N. P. : Harderwijk K. B. (h. N. B. V., det. V. S.). aan magnauricula verwant doch met smalle omwindselbladen en slanke uitloopers ; ssp. me- laneilema N. P. : spoorweg bij Deurne 1873 H. d. V., wel aangevoerd! (h. N. B. V., det. v. S.), aan typicum verwant, doch o.m. door zwarte omwindsels er van verschillend; ssp. Abeleveni v. Soest als voorloopige benaming voor een eenhoofdig dwergras, dat zijn naaste (?) verwanten in het mediterrane gebied heeft : Hatert Abel. (h. N. B. V. en Pr. als H. Pilosella f. minor). H. aurantiacum L. Verwilderd in een tuin aan de Arn- hemsche straat 1906 d. T. (M. R. H. 8). H. pratense Tausch komt om Arnhem niet voor; haar verspreidingsgebied in Nederland is noordelijker. Zij 98 ontbreekt bezuiden de lijn Leiden — Utrecht — Apel- doorn— ^ Drente, behoudens de vondsten in Z. Limburg, die volgens de Wever op aanvoer uit Duitschland betrekking hebben. Tusschensoorten tusschen de hoofdsoorten in het Pilosella- ondergeslacht zijn in Nederland niet te verwachten. Bastaarden zijn wel te verv/achten : Auricula x Pilosella, Pilosella X pratense, Auricula X pratense. De eerste (H. Schultesii F. Schuit z) is nog niet zeker waarge- nomen ; de tweede {H. prussicum N. P.) is bij Wilder- vank aangetroffen door v. Hall 1830, die er geen raad mee wist : de namen H. Auricula en dubium zijn op het etiquet doorgestreept en daaronder staat : „Differt ah H. pilosella scapo 4-6 floro corollis utrinque citrinis, foliis supra ferme glabris, subtus vix pallidioribus" etc. Inderdaad hebben de planten de hoofdjes van H, pilosella, behoudens de kleur, en de bladen en stengels van H. pratense. De derde bastaard : Auricula x pratense is nauwelijks te verwachten, daar h. t. 1. H. auricula haar Noordgrens bereikt op het gemengde diluvium, waar H. pratense zeer zeldzaam is. In de omgeving van Utrecht zou een samentreffen der beide soorten niet onmogelijk zijn en daar is dus de kans op bastaardeering nog het grootst. De schets geeft de grenslijnen ongeveer weer (bid. 70). Van de Hieracia uit het ondergeslacht Euhieracium Torr. etGray komen, behalve H. praecox, de vol- gende soorten om Arnhem voor : H. murorum, macu- latum, vulgatum, levigatum, umbellatum en sabaudum. Bijna rechtlijnig is de verwantschap dezer soorten in bovenstaande volgorde, waarin het wortelrozet vrij snel af-, het aantal stengelbladen toeneemt, de blauwgroene kleur dier bladen gaat snel in grasgroen over, terwijl de bekliering der hoofdjes afneemt. De verwantschap is zoo sterk dat deze soorten te zamen met enkele tusschen- 99 soorten onmerkbaar in elkaar overgaan; dit doet zich in Midden-Europa het sterkst gevoelen, hier in Neder- land, dat aan Hieracia betrekkelijk rassenarm is, vervalt een belangrijk deel der systematische moeilijkheden. De talrijke overige zullen echter nog een ruime mate van zorg en tijd vereischen voordat de kennis van de Nederlandsche vormen op behoorlijk peil is gebracht. Zoo behoort in het herb. der N. B. V. een flink deel van het murorum-materiaal onder vulgatiim thuis, bijna al het caesmm-materiaal dito : onder vulgatum ligt vrij veel levigatum. Ook het maculatum^materiaal lag er nog onder, enz., enz. H. maculatum is ongeveer een tusschensoort van murorum en vulgatum, die echter over H. praecox in de richting van de groep Oreadea wijst. H* praecox Sch.-Bip.. waarvan de Wever aangeeft dat het een zuidelijke soort is, die in Z. Limburg ont- breekt, is eveneens inlandsch. Zij bewoont vooral het Middellandsche Zeegebied en de warmere deelen van M. Europa en is overigens zeldzaam, o. a. zijn in het Rijnland verscheidene vindplaatsen bekend ; een voor- komen in het Z. O. van ons land zou dus niet behoeven te verwonderen. In h. N. B. V. liggen exemplaren, die er sterk aan herinneren, in hoofdzaak uit het Nijmeegsch heuvelgebied. Zij vertoonen o.m. den eigenaardigen blad- vorm, die vooral in de gr. Oreadea zoo opvalt, waarbij de bladtanden tot diep in den bladsteel voorkomen. H, praecox zal in Nederland het meeste gelijken op het silvularum-Tas van H. murorum en het Jaccardi-ras van H. vulgatum. Van de eerste wijkt zij o. a. af door den veerspletigen tot veerdeeligen bladvoet, van de tweede door de murorum-achtige bloeiwijze en door de groote hoofdjes. Zeker behoort tot H. praecox een exemplaar uit de omgeving van Arnhem: bosschen van Mariëndaal 1905 100 Jansen en Wachter (als H, murorum in herb. J» en W.). Zeer opvallend is niet alleen de bladvorm maar ook de wimpering der tanden van de bloem- linten. In de groep Vulgata (vulgatum, murorum, caesium, bipdum, enz.) ontbreken caesium en bipdum om Arnhem. Waarschijnlijk ontbreekt caesium in geheel Nederland ; H. bipdum daarentegen is door Jansen, W achter en Henrard op mergelrotsen bij Valken- burg 1912 verzameld. Geheel zeker is deze determinatie nog niet vanwege de vrij sterke bekliering, zoodat de planten nog tot een ras uit de gr. bipdiforme Zahn van H. murorum zouden kunnen behooren. Ze ver- toonen wel de voor caesium en bipdum vereischte kaalheid aan de bladbovenvlakte. Mogelijk is ook nog een voorkomen van H. levicaule Jord., die intermediair is tusschen caesr'um en i;u/gafum. H« murorum L. Nadat men in h. N. B. V. het materiaal geschift heeft van H. vulgatum, etc. blijft belangrijk materiaal over uit het subcentreurope gebied en verder uit Leiden. Het meest algemeen is ssp* gentilc Jord., vooral in Z. Limburg. Deze heeft kortere, vaak bijna ronde en steeds minstens enkele stompe rozetbladen, die meest weinig getand zijn. Zijn ze dieper getande- vooral bij den bladvoet, dan behooren ze tot var. silvivagum Jord., die ook buiten Z. Limburg nog al eens voorkomt. De tweede ondersoort ssp» silvularum Jord. gelijkt iets op de vorige var. doch de bladen zijn langwerpiger. Deze komt ook buiten Z. Limburg voor en b.v. om Arnhem bij den Hemelschen berg 1922 en 1923 V. S. (h.) en bij Doorwerth 1838 Buse (Pr. ; h. N. B. V. det. V. S.); Sonsbeek 1922! Verder noemt Pr. voor H. murorum ook nog Oosterbeek V. Sur. (h. pr.) 1897. Waarschijnlijk ontbreekt ssp. gentile om Arnhem, terwijl silvularum daar alleen in het Westen voorkomt. H« maculatum Sm. In Nederland behooren wel alle 102 Euhieracia met gevlekte bladeren tot deze soort; of er ook ongevlekte rassen van voorkomen is nog niet zeker. Een deel der vormen werd vroeger door de Nederlandsche floristen onder vulgatum opgenomen. Bij enkelen kwam de juiste naam op de etiquetten voor (o. a. Bondam, Oudemans, Stolz); in de meeste herbaria vindt men de planten als vulgatum var. pictum of var. cruentum. Het verspreidingsgebied is zeer langgerekt ; de noord- grens loopt over Schotland, Engeland, Nederland, West- falen, Thüringen, Bohème, Silezië, Polen, Bulgarije tot in Klein-Azië en den Kaukasus, terwijl de zuidgrens over Hongarije, Stiermarken, Z. Tirol, Zwitserland, naar Frankrijk. Corsica tot aan de Pyreneeën en Oud- Castilië reikt. Ik wil voorloopig zeer kort de Nederlandsche vind- plaatsen opnoemen: Z. Limburg (o. a. de Wever), omgeving den Haag (diverse opgaven), 's-Graveland (KI o os). Delft (v. S. V.), Utrecht (Lac), Bussum (Koning), Muiderberg (Vuyck), Nijkerk (Stolz), Hilversum (v. Steenis), Apeldoorn (K. A.), Zutfen (Cop), Voorst (K. A.), Uilenpas (Abel), Laagkeppel- Terborg (Hei mans), Ubbergen (Abel.), Groningen (v. Hall), Texel (v. Breemen), Hummelo (Blaauw). Voor Arnhem ten slotte: Beekhuizen 1920 v. S. (h.), in een ras dat dicht aan murorum verwant is, doch er b. V. door de iets in den steel versmalde bladen duidelijk van afwijkt. H* vulgatum F r. Deze soort is om Arnhem vrij algemeen ! ; in de herbaria : Schelmsche weg bij Warnsborn, Karel V. d. Heydenweg (Arnhem) en Velp, alle h. v. S. ; Arnhem S. (Pr., h. N. B. V. !). Waarschijnlijk één onder- soort. De stengelhoogte varieert op dezelfde groeiplaats sterk: van 25-85 cm.; de bloeiwijze is 2-veelbloemig. H* levigatum W. Om Arnhem op diluvialen grond alge- 103 meen!; in h. N. B. V.!: Lichtenbeek 1881 O., Wolf- heze Un. 1847. Arnhem Un. 1849 en 1878 Gr o 11. Rosendaal Un. 1 849. Beekhuizen Thomson; in h. v. S. : Hemelsche berg. Schelmsche weg bij Oosterbeek en Warnsborn, Warnsborn. Diependalsche weg, Kluize- weg en Karel v. d. Heijdenweg, benoorden de Burge- meesterswijk, Monnikenhuizen, Daalhuizen, Herkhuizen. Biljoen, en aangevoerd met zand langs den Wester- voortschen dijk; in h. Jansen en Wachter Ooster- beek-hoog 1913! Deze soort is met H. uulgatum en umbellatum door overgangen verbonden ; in ons land is zij vrij variabel. Men moet drie groepen onderscheiden. I. H» gothicum (Fr.) Z. Deze verbindt de andere groepen met H. uulgatum, waarmede zij in habitus overeenkomt, doch waarvan zij b.v. afwijkt door mindere bekliering der hoofdjes. Zij komt om Arnhem vrij veel voor. typisch zijn b.v. de exx. Arnhem Groll. II. H* tridentatum (Fr.) Z. Deze is gekenmerkt door de kleine omwindselbladen (8^ — 9 mm.), terwijl de blad- rand vaak krachtig en lang getand is. Deze bladvorm komt echter in gr. III ongeveer ook voor. Zij ontbreekt om Arnhem, doch inlandsch lijkt zij mij wel (W o u w Un. 1896 h. N. B. V.!). III. H* levigatum (W.) Z. Deze komt hier alleen voor in de ondergroep H* rigidum (Hartm.) Z.. die dicht aan H. umbellatum verwant is. De omwindsels zijn groot (9'— 12 m.m.). een verschil met H. tridentatum \ H. rigidum is om Arnhem algemeen. Bijna al het materiaal behoort er toe, bovendien is het vrij uniform ; in het algemeen zijn de bladtanden dun en vrij lang en naar den bladtop toegebogen ; soms zijn de bladen breeder (b.v. Hemelsche berg), en dan daarbij vaak met grove driehoekige tanden (b.v. Diependalsche weg). 104 Ook komt het voor, dat de bovenste bladen zeer breed en zittend zijn, aan den voet afgerond. Dit komt bij het Nederlandsche materiaal vaker voor. MogeHjke invloeden naar de Sabauda, waarvan ze nauwelijks te scheiden zijn. Z a h n vermeldt in gr. I ssp. Knafii Cel. voor Holland ; in groep III ssp. gracilipes Sud. = ssp. subgracilipes Z. en ssp. perrigidum Z. voor Limburg (d e W ever); ssp. rigidum Hartm. en ssp. lancidens Z. voor Holland. Deze opsomming is natuurlijk niet volledig! Ten slotte is het ex. Lichtenbeek zeer afwijkend, misschien behoort het niet eens tot de hoofdsoort; het is volkomen identiek met een ex. uit Zutfen Cop. (h. N. B. V.!). H. umbellatum L. Deze is om Arnhem op het diluvium algemeen! Alles behoort tot ssp» umbellatum (L.) Za h n ; andere ondersoorten zijn ook niet te verwachten. De variabihteit binnen deze ssp. is groot. Naar den bladvorm onderscheidt men twee variëteitsgroepen : I. bladen lijn- of draadvormig, getand of meest gaaf (var* stenophyllum Wimm. et Grab.); een groot aantal vormen is hierbij onderscheiden ; var. coronopifolium (Bernh.) heeft opvallend krachtige bladtanden, zij komt h. 1. 1. sporadisch voor o.a. Diepen- veen en Rijzenburgerbosch (h. N. B. V. !), Lonneker en Gulpen (h. J. en W.) !, niet om Arnhem ; var. linearu folium Wal Ir. is de type, die om Arnhem vrij alge- meen is o.a. : tusschen Oosterbeek en Heelsum ! ; bouw- land tusschen Oosterbeek-laag en Mariëndaal ! ; Baken- burgerweg ! en Apeldoornsche weg ! ; Angerenstein Tilanus 1842 (h. N. B. V.!); Rhedensche heide 1920 V. S. (h.). Deze laatste valt uiteen in f. angusti folium Tsh., f. filifolium Zahn en f. aliflorum Fr.; de laatste is de heidevorm. De volgende vormen zijn duinbewoners, t. d. synoniem: var. dunense Reyn., f. dunale G. F. 105 W. Mey., var. armeriifolium G. F. W. Mey., var. gramineum G a u d. Zij zijn in de duinen algemeen ! IL bladen breeder (1 — 1.5 cm.), min of meer ge- tand ; omwindselbladen ten slotte zwarter wordend : var. genuinum Griseb. Deze komt h.t.1. waarschijnlijk slechts in twee vormen voor; s.var. commune Fr. met kalen en s.var. ruda Uechtr. met van onderen stijf behaarden stengel. Beide komen om Arnhem voor ; de eerste algemeen, de tweede minder!; Velp 1914 v. S. (h.); Arnhem 1872 Groll (h. N. B. V.!): Arnhem R. B. (h. N.B.V.! is ruda); Oorsprong Un. 1847 (h. N. B. V.!). Waar I en II bijeen voorkomen vindt men veel overgangen, b.v. Oosterbeek 1913 Jansen en Wachter (h !). H. sabaudum L. = H. boreale Fr. ^ H. silvestre (Tausch.) Zahn geeft een aantal ondersoorten uit Nederland aan : 1. ssp. Scabiosum Sud. : Z. Limburg de Wever. 2. ssp. lugdunense (R ó u y) : Z. Limburg d e W ever. 3. ssp. obliquum J o r d. : Venlo. 4. ssp. virgultorum J o r d. : Holland. 5. ssp. nemorivagum Jord. ex Bor. : Holland. Bovendien een aantal uit de grensstreken ; inderdaad komen b.v. twee zeer typische rassen ook nog voor: 6. ssp. sabaudum (L.) Z. ; Breda 1864 H. d. V. en Putte (N.Br.) Un. 1860 (beide h. N. B. V.)!; beide subvar. 2. gallicum Jord. 7. ssp. vagum Jord. Amsterdam Hartsen, Lac. (h. N. B. V.)! en Hoogerheide (N.Br.) Un. 1896 (h. N. B. V.)! ') Om Arnhem komt deze soort voor: Oosterbeek 1886 V. (als tridentatum in Pr. en h. N. B. V.)! en 1) Men raadplege Engler's Pflanzenreich IV 280 heft 79 p. 942-955 enz. Bij de vindplaatsen in Pr. voege men nog toe, behalve de vondsten om Arnhem, Leiden 1836 Lac. (in h. N. B. V. als ?, in Pr. als vulgatamjl 106 tusschen Arnhem en Nijmegen S. (dito dito)! Wellicht behooren beide tot de groep H. virgultomm Z. (ssp. 2, 4. 5) die aan H. rigidum verwant is. DIPSACACEEËN. Dipsacus silvester HudsonJ) Een fluviatiele plant van de 2e type ; Z. Limburg ; Rijn- en Maasgebied ; Zeeuw- sche en Z. HoUandsche eilanden en alluvium van West- N. Brabant. Daarbuiten slechts zelden aangevoerd en verwilderd. Voor Arnhem : rechter IJseloever 1906 d. T. ; verwilderd op een puinstorting onder den Kluizenaars- berg 1918 V. S. (h.) D. pilosus L. is door de Gorter voor Arnhem vermeld. Knautia arvensis (L.) D u b y. Deze soort komt in drie variëteiten in ons land voor, die op de volgende wijze te onderscheiden zijn : A. stelen der hoofdjes zonder klieren. I bladen in een wortelrozet : var. fallax Briq. II stengel 50—100 cm., in het midden bebladerd: var. genuina Briq. = ƒ. pratensis (Schmidt) Szabo. B. stelen der hoofdjes kUerharig ; stengel in het midden bebladerd ; bladen veerdeelig : var. glandulifera K o c h = var. laciniata (Gaudin) S. et K. = t;ar. fï'rgató (Jord.) Briq. = f. diversifolia (Baumg.) Schinz := ƒ. glan- "■ dulosa Fröl. ab Szabo. Om Arnhem is aangetroffen var« genuina Briq.: dijk tusschen Elden en Driel: 1905 Kleinh. (h. als Scabiosa C.)l. 1908 V. (PI.), v. S. (1923 h.). De verspreiding dezer variëteiten in Nederland is nog niet nagegaan, wel is var. glandulifera in den Pr. voor Elspeet en Zwolle aangegeven, doch ze is ver- moedelijk veel vaker verzameld; ik bezit deze var. b.v. uit Rockanje. De var. fallax is misschien ook niet zeldzaam : o.a. den Haag (h. v. S.). 1) Hudson Fl. Angl. ed. I 1762, niet M il Ier Gard. Dict. VIII 1768. 107 Succisa pratensis M o e n c h. Langewater ; Arnhemsche broek 1 906 K l e i n h. (h !) ; leemheidepoel achter de Roskam ! VALERIANACEEÈN. Valeriana officinalis L. Op het alluvium algemeen ! ; Meijnerswijk v. S. (h.) ; Westervoortsche dijk v. S. (h.) ; PI. Zeldzaam op zand : Hemelsche berg ! ; en op leem : Beekhuizen v. S. (h), PI. ; en Sonsbeek!, PI. Een zeer variabele plant wat bladvorm betreft ; typische V. excelsa zooals die in het duingebied voor- komt, zag ik hier nog niet. V* dioica L. Arnhem Thomson (Pr.); Langewater 1906 Kleinh. (h!), 1916 v. S. (h.). Valcrianella olitoria Poll. var» leiocarpa Krok. Tusschen Doorwerth en de Westerbouwing d e Bruin en Engel 1904 (PL); Arnhem 1880 Groll (Pr. h. N. B. V.!); spoordijk naar Westervoort v. S. 1918 (h.); Wester- voortsche dijk 1918 V. S. (h.); Machinefabriek 1905 Kleinh. (h!). V. rimosa D. C. var. leiocarpa Koch. Arnhem 1880 Groll (Pr., h. N. B. V.!). RUBIACEEËN. Sherardia arvensis L. Arnhem 1879 Groll (Pr.); zand onder den Kluizenaarsberg 1917 v. -S. (h); veel op lössleembraaklanden in de Beekhuizerbosschen 1920 V. S. (h.). Men onderscheidt een var. hirsuta Baguet, die afstaand kortharig is; een grens naar de meest kale exx. laat zich echter onmogelijk trekken (h.N. B. V., h. L. B.). De exx. van den Kluizenaarsberg, droge en zonnige zandplaats, zijn zeer weinig behaard ; die van de meer vochtige Beekhuizer omgeving juist sterk! Galium Cruciata L. Deze plant is fluviatiel type I ; zij is indigeen in Z. Limburg en langs de rivieren tot Nijmegen (Waal), Kuilenburg (Rijn-Lek) en Kampen 108 (IJsel). Verder langs den Gelderschen IJsel, en in de afwateringsgebieden bij de groote rivieren, b. v. de Geldersche vallei en de lage Oost-Veluwe. Daarbuiten is zij slechts zeer zelden aangetroffen, volgens Pr. : Leiden, Utrecht, Soest, Meppel. Om Arnhem is G. Cruciata dus te verwachten, en dan ook op fluviatiele vindplaatsen vrij algemeen ! ; voetpad langs den Rijn bij Doorwerth, B o 1 1 e n (h. L. B. !): Westerbouwing 1878 L. (Pr., h. N. B. V. !), 1905 Kleinh. (h.!); Westervoortsche dijk 1918 v. S. (h.); Langewater 1906 Kleinh. (h. !) ; Pr.; PI. Verder is zij bij Beekhuizen aangetroffen door v. d. Bosch (Pr., h. N. B. V.!). Het is om Arnhem wel steeds van typicum Höck.. die vrij sterk behaard is, en wier bijschermen ongeveer even lang of iets korter zijn dan de bladkransen. In het eerste wijkt van haar af var. laevipes M. et K. I. ; deze kale schaduwvorm wordt door de Wever voor Z. Limburg vermeld. In de bergstreken gaat — naar mij toeschijnt geleidelijk (h. L. B.) '— de type over in var. subalpina Beek., waarbij de bladkrans 3 a 4 x zoo lang is als het bijbehoorende bijscherm. G. Aparine L. var* verum W. et G r. Algemeen ! ; Onder- langs v. S. (h.) ; weg bij Meijnerswijk v. S. (h.) ; PL G* palustre L. Algemeen op het alluvium ! ; Elden v. S. (h.); PI. Op het diluvium: Wolf heze!, PI. ; Beekhuizen! en Zypenberg !, Geitenkamp v. S. (h.). G. verum L. ssp» verum (L.) Hayek. Stengel stomp- kantig, de bloemdragende takken langer dan, of even lang als de stengelleden, de bloeiwijze daardoor vrij dicht. Aldus de type h. t. 1. Om Arnhem zijn er van deze soort drie verspreidingsgebieden: a) langs dijken en rivieroevers bij Meijnerswijk v. S. (h.), Elden (PL), Malburgen!, tusschen Lathum en Westervoort ! 109 b) langs den spoorweg van Arnhem naar Velp en de Steeg enz. zeer veel !, ook station Arnhem ! c) het hoogterras der Veluwe in het oostelijke deel der flora: Bakenburgerweg!, Beekhuizen v. S. (h.); welk gebied aansluit aan de vindplaatsen van L. Soeren, Eerbeek, Loenen, Beekbergen, Woeste Hoeve, alwaar G. verum algemeen is op grazige terreinen. G» silvaticum L. Achter Daalhuizen, in hakhout 1917 V. S. (h.). In tegenstelling met bijna alle andere Neder- landsche exx., heeft dit ex. vrij korte bladeren, zoodat men eerst aan een juiste determinatie zou kunnen twijfelen. Bij nader onderzoek in h. L. B. heb ik de determinatie aan gelijksoortig buitenlandsch materiaal kunnen toetsen (Bondam, Koch). G* Mollugo L. ssp* elatum Thuill. Algemeen in niet te hooge streken!; Beekhuizen v. Hall (Pr., h. N. B. V.!), V. S. (h.) ; bouwland benoorden Sonsbeek v. S. (h.) ; Arnhem v. Hall (Pr., h. N. B. V.!), 1873 Groll (Pr., h. N. B. V.!); Westervoortsche dijk v. S. (h.) ; dijk tusschen Elden en Driel v. S. (h.) ; Betuwe tegen- over de Rijnkade v. S. (h.) ; Pr. De planten zijn, wat het onderdeel van den stengel betreft, veel kaler dan bij exx., zooals er in de duinen voorkomen. Ssp* erectum Huds. : Rosendaalsche weg Boerl. (Pr., h. N. B. V. !) ; Eldensche dijk v. S. (h.). _Deze ondersoort lijkt mij hier in Nederland maar matig typisch ont- wikkeld. Wellicht adventief zou kunnen worden waar- genomen ssp. dumetorum (Jord.) H. Br. die de bloei- wijze van elatum en de smalle bladen van erectum heeft, en die in M. Europa! waarschijnHjk niet zeld- zaam is. G* hercynicum Weig. Algemeen op het hoogterras!; Wolfheze Un. 1847 (Pr., h. N. B. V. !), 1898 Bolten (h. L. B., als tricorne?)\; Beekhuizen, Keienberg V.H. (Pr., h. N. B. V.!); Rhedensche heide v. S.(h.); Nederl. Kruidk. Archief 1923. 8 110 met graszoden aangevoerd in mijn tuin bij Velp V. S. (h.); Pi. CAPRIFOLIACEEÈN- Sambucus nigra L. Vrij algemeen in niet te hoog gelegen streken!; achter Daalhuizen 1917 v. S. (h.); vaak ver- wilderd, en dan te zamen met var, laciniata (L.) : achter Daalhuizen 1917 v. S. (h.); PI. 5. Ebulus L. Dijk bij Driel 1869 K. A. (Pr.), Viburnum Opulus L. Langewater Kleinh. (o); onder de Duno ! Lonicera Periclymenum L. Algemeen op het diluvium ! ; Velp V. S. (h.); Schelmsche weg Kleinh. (h.); Pr. ; PI. De vorm met veerlobbige bladeren is vrij algemeen ! ; Velp en Beekhuizen v. S. (h.). CORNACEEËN. Cornus sanguinea L. Helling van de Duno 1897 Bol ten (h. L. B.!), 1897 Struyck (Pr., Oosterbeek); v. S. (h. 1923). ARALIACEEÈN. Hedera Helix L. Op het diluvium in bosschen vrij alge- meen verspreid ! ; Hemelsche berg v. S. (h.) ; Pr. ; PI. UMBELLIFEREN. Hydrocotyle vulgaris L. Moerassige leembodem : achter de Roskam ! ; moerassige zandbodem van den Veluwe- zoom: Geitenkamp!, Boerl. (Pr.); dito van het hoog- terras: Wolfheze!, V. (PI.); dito van het laagterras : Duno!, V. (PI.) en Langewater!, Engel en des Tombe (PL). Eryngium campestre L. Een fluvidunale plant, om Arnhem in de rivierstreken algemeen ! ; Doorwerth 1898 B o 1 1 e n (h. L. B.!); Pr.; PL 111 Cicuta virosa L. Alleen in de broeklanden om Arnhem en Elden!, Kleinh. (o), Abel. (PI.). Helosciadium inundatum Koch. Wolfheze 1852 Buse (Pr., h. N. B. V.!). Aegopodium Podagraria L. Algemeen, op het hoogterras minder!; Velp v. S. (h.) ; Pr.; PI. Carum Carvi D. C. Op het alluvium — misschien met uitzondering van den Achterhoek ■ — vrij algemeen ! ; Doorwerth 1897 Bol ten (h. L. B. !) ; Arnhemsche broek Thomson (Pr., h. N. B. V.!); Pr.; PI. Op het diluvium zeldzaam: Beekhuizen 1920 v. S. (h.); Velp 1917 V. S. (h.) ; tusschen Arnhem en Schaars- bergen 1903 V. (PI.). m. Umbellatum v. Soest: Anthela ter umbellata; umbella primi ordinis monstruosa involucro foliaceo. Aldus op het adventiefterrein langs den Rijn boven Arnhem 1918 v. S. (h.). Een dergelijk monstr. zag ik in h. L. B. van Anthriscus silvester. Merkwaardig is het dat C. carvi langs den IJsel in het gebied schijnt te ontbreken. Pimpinella magna L. Rijnoever bij de Westerbouwing, bij Doorwerth en Driel!. 1838 Buse (Pr.), 1903 V. (PI.). Verder slechts sporadisch : tusschen Elden en Malburgen 1908 V. (PI.); IJseldijk van het Velpsche broek v. S. (h.); broek bij Biljoen!; op leem bij Beekhuizen 1920 V. S. (h.); Verder Arnhem Pil gr. (Pr.). P» Saxifraga L. Westervoortsche dijk v. S. (h.); IJseldijk van het Velpsche broek v. S. (h.). Var* nigra Willd. : adventiefterrein langs den Rijn boven Arnhem 1918 V. S. (h.). Berula angustifolia Koch. Algemeen op het alluvium!, PI.; op lössleem bij Beekhuizen 1904 Engel en 1909 V. (PI.), 1918 V. S. (h.). Slum latifolium L. Algemeen op het alluvium ! ; PI. ; verder bij Beekhuizen: d. T. (PI.). 112 Oenanthc aquatica Link. Algemeen op het alluvium ! ; IJseldijk Velpsche broek v. S. (h.) ; Onderlangs v. S. (h.); Pi. Verder: Beekhuizen 1909 V. (PL). O* fistulosa L. Op het alluvium vrij algemeen!, PL Verder: Beekhuizen: 1906 d. T. (PL), 1917! Vaak gebeurt het, dat voor Arnhem typisch alluviale planten bovendien nog in het leemgebied, alleen bij Beekhuizen, voorkomen. Behalve de vier bovenstaande Umbelliferen, hebben we reeds gehad : Solanum Dulc- amara, Veronica Beccabunga, Mentha aquatica, Galium Cruciata. De rijkdom van den plantengroei voor dat leemgebied behoeft dan ook niet te verwonderen. Het kwartierhokje P 6.14.31 is misschien in Nederland wel het rijkste met 333 soorten (en bastaarden), waarvan 211 reeds in de excursielijsten, in het Rijksherbarium aanwezig, genoemd worden. Aethusa Cynapium L» var* domestica Wal Ir. In het Veluwegebied vrij algemeen, hoofdzakelijk in de laag- diluviale streken ! ; puinstorting onder den Kluizenaars- berg 1917 V. S. (h.); Onderlangs 1917 v. S. (h.), over- gangsvorm naar var. pygmaea Koch, doch niet typisch, zoodat ik de vermelding van deze var. voor Arnhem in de jaarlijst 1918 van zeldzame planten (Lev. Nat. door H k s.) hierbij terugtrek ; Pr. ; PL Verder in de Betuwe bij Elden ! en in den Achterhoek bij Wester- voort! Var* elata Fr ie dl. Onderlangs 1918 v. S. (h.). Foeniculum capillaceum Gill. Bouwland achter Daal- huizen, verwilderd 1914 v. S. (h.) ; afvalterrein langs den Rijn bij de Westerbouwing 1923!; Onderlangs 1906 Kleinh. (h.!). Angelica silvestris L. Op het alluvium algemeen ! ; PL Op lössleem bij Sonsbeek en bij Beekhuizen op enkele plaatsen ! PL Peuccdanum palustre (L.) Moench. Beekhuizen 1893 Ogt. (Pr.), 1904 V. en 1906 d. T. (PL), 1918 v. S. (h.). 113 * P, carvifolium (Crntz.) Vill. Fluviatiel van de eerste type en om Arnhem langs den Rijn algemeen !, Eldensche dijk 1922 V. S. (h.) ; Pr.; PI. ; Ogt. (o.). Langs den IJsel daarentegen opvallend minder : Westervoortsche dijk 1918 V. S. (h.); Westervoort 1922!; IJseldijk van het Velpsche broek 1923! Een oorzaak van het ontbreken langs den IJsel van Carum en van het zeldzaam zijn van P. carvifolium is wel niet aan te geven; mogelijk toeval? Anethum graveolens L. Verwilderd in een tuin bij Arnhem 1874 Gr o 11 (Pr.); vrij veel in een korenveld bij de Rosendaalsche laan 1917 v. S. (h.), 1921 v. Steenis (o), een overblijfsel van oude cultuur? Pastinaca sativa L. ssp» cu-sativa Briq. Op het alluvium langs de dijken algemeen ! ; Eldensche dijk 1918 K 1 e i n h. (h. !); IJseldijk Velpsche broek 1923 v. S. (h.) ex. met zeer sterken selderiegeur ! ; Pr. ; PI. Op het laagterras in mijn tuin bij Velp 1916 v. S. (h.). Dit ex heeft tot 8 mm. groote vruchten, zoodat men tot ssp, siluestris (Mi 11.) Briq. zou kunnen besluiten, doch de andere eigenschappen wijzen op ssp. eu-satiua. Ziehier de verschillen der beide ondersoorten : ssp* eu-sativa» ssp* silvestris» stengel zeer hoekig, bijna stengel minder hoekig, meer kaal. I behaard, scherm met 7-15 stralen. scherm kleiner met meestal 5-7 stralen. vruchten 5-6 mm. lang. vruchten 6-8 mm. lang. Of ssp. silvestris om Arnhem, of zelfs in Nederland wel voorkomt, is mij niet bekend. Een studie van deze soort h. 1. 1. is zeer wenschelijk ! Heracleum Sphondylium L. ssp* eu-sphondylium Briq. var* latifolium M. et K. De eigenschappen van de ondersoort zijn : grondstandige bladen met 5 a 9 slippen ; althans in den bloeitijd geen niet-gelobde bladen. Die 114 van de var. : slippen kort en deze zelf weer kortslippig. Aldus algemeen buiten de heidegebieden, vooral allu- viaal ! ; Beekhuizen 1 9 1 8 v. S. (h.) ; PI. Var* angustifolium M. et K. heeft langwerpige bladslippen, die smaller zijn dan bij de type, en deze zijn veerdeelig tot veer- spletig. Het topblad is smal, lancetvormig en spits. Deze Middeleuropeesche vorm is langs den spoordijk bij Oosterbeek-laag aangetroffen 1922 v. S. (h.). Daucus Carota L. Op het alluvium algemeen ! ; Arnhemsche broek 1917 v. S. (h.); Eldensche dijk 1918 Kleinh. (h.); Duno 1898 Bol ten (h. L. B.!); PI. Een vorm met in den bloeitijd teruggeslagen omwindsel, dat korter is dan de helft der bloeiwijze is bij Doorwerth aan- getroffen 1917 V. S. (h.). Men vindt zoowel planten met als zonder rood middelste schermpje; bloemen steeds wit, ofschoon de rosé vorm elders langs de rivieren wel is waargenomen. Orlaya grandiflora (L.) H of f m. Ruderaal terrein bewesten Sonsbeek 1901 Pilgr., 1902 Kleinh. (h.) !; Rijnoever boven Arnhem 1910 Pinkhof, Hnrd. (M. R. H. 8). Caucalis daucoides L. Onderlangs 1905 Kleinh. (hl); afvalterrein langs den Rijn bij de Westerbouwing 1923 V. S. (h.). C. latifolia L. Onderlangs 1905 Kleinh. (h,!); Zypen- daalsche weg 1900 Jo v. Wessem; in Levende Natuur V. p. 112 vermeldt A. C. Oudemans dat de laatste vindplaats betrekking heeft op een eenslachtig en eenhuizig exemplaar. Torilis Anthriscus (L.) G m e l. In de onmiddellijke na- bijheid der rivieren in twee scherp gesloten gebieden : 1) de beide Rijnoevers beneden Arnhem!; Duno 1923 V. S. (h.); PI. en 2) de beide IJseloevers bij Velp en Lathum ! ; IJseldijk Velpsche broek v. S. (h.) ; PI. Bij deze kleine verspreiding valt het des te meer op dat deze soort steeds aan beide oevers tegelijk optreedt! 115 Scandix Pecten Veneris L. Op lössleem bij Beekhuizen 1917 V. S. (h.); Arnhem Thomson (Pr.). Anthriscus silvestcr (L.) Hoffm. Op het alluvium al- gemeen!; IJseloever tusschen Velp en Rheden 1918 V. S. (h.); Arnhemsche broek 1918 v. S, (h.); PL Op het diluvium veel zeldzamer, meest op ruige terreinen!, PL In Nederland schijnt deze soort in twee vormen voor te komen, die wat de bladen betreft zeer ver- schillend zijn. De eerste heeft groote bladen, die 3- tot bijna 4-voudig geveerd zijn, waarvan de slippen dicht opeenstaan, en die bij het drogen bruin worden. De tweede heeft kleinere bladen, die meer glanzen, die 2- tot bijna 3-voudig geveerd zijn, waarvan de slippen wijder uiteenstaan en spitser zijn ; de bladen blijven bij het drogen groen. Alleen de eerste komt om Arnhem voor. A. cerefolium Hoffm. Oosterbeek 1900 V. Sur. (Pr.); puinstorting onder den Kluizenaarsberg 1918 v. S. (h., h. N. B. V.). Chaerophyllum temulum L. Buiten de heidegebieden algemeen in de deelen van de Veluwe en de Betuwe ! ; Beekhuizen 1920 v. S. (h.) ; puinstorting onder den Kluizenaarsberg 1917 v. S. (h.); Velpsche broek bij Biljoen 1917 v. S. (h.); Pr.; PL In het gebied in den Achterhoek nog niet waargenomen. Myrrhis odorata (L.) Sc op. Arnhem Pil gr. (Pr., h. N. B. V.!). Conium maculatum L. Adventiefterrein langs den Rijn boven Arnhem 1923 v. S. (h.); ook Arnhem Gr o 11 (Pr.). Coriandrum satiuum L. Onderlangs 1906 Kleinh. (h. !). Bifora radians M. B. Arnhem Pilgr. (Pr.). AANWINSTEN VAN DE NEDERLANDSCHE FLORA IN 1922, DOOR A. W. KLOOS Jr., C. I. (Ingekomen 15 Februari 1924). Een zeer belangrijk deel van de nieuwe adventieven, die hier volgen, werd gevonden bij een van de Wormer- veersche meelfabrieken, waar dit jaar, zooals ik vernam, veel graan uit Algiers verwerkt was. De lijst bevat dan ook grootendeels planten, die in Zuid-Europa en Noord-Afrika thuis behooren. Om dit te duidelijker te doen uitkomen, heb ik ook enkele soorten opgenomen, die al reeds een enkele maal bij ons waargenomen waren, maar de flora ter plaatse droeg dit middellandsche-zee-karakter in nog veel sterker mate dan uit deze lijst blijkt, daar behalve de hier genoemde er nog een groot aantal meer algemeene adventieven uit die streken voorkwamen, en vele daarvan in menigvuldige exemplaren. 1. Bèta macrocarpa Guss. = B. Bourgaei Cos. = B. vulgaris ^ macrocarpa Fiori et Paoletti behoort met B. vulgaris L. tot de cauligerae en onderscheidt zich voornamelijk door de grootere vruchten. De beschrijving bij Battandier et Trabut: Flore d'Algérie p. 752 luidt: „Tiges dressées ou décombantes, peu rameuses; feuillées jusqu'au sommet; florifères parfois dès la base; feuilles petites, rhomboïdales ou lancéolées, les radicales obtuses, toutes insensiblement atténuées en pétiole ; fruits tres gros; disque relevé en cupule; calice tres accrescent, tres induré a lobes a la fin dressés en cornes rigides et 117 non appliqués sur Ie fruit". De soort hoort thuis in Zuid- Europa en Noord-Afrika. Soms ook noordelijker aange- voerd. Port Juvenal (1838) Delile [Thellung. Fl. Adv. de Montp. p. 190]. Ik vond meerdere exemplaren te Wormerveer op 1 JuH en andere op 21 Aug. 1922. Dat jaar vond W a c h t e r de soort ook aangevoerd te Rotterdam. 2. Emex spinosa Campd. was tot nog toe bij ons alleen door H e n r a r d bij Arnhem aangevoerd waarge- nomen. Ik vond haar op 21 Aug. te Wormerveer. 3. Silene muscipula L. = 5. stricta Lap. (non L.) = 5. bracteosa Bertol. In Ned. Kr. Arch. 1917 p. 200 meldde Henrard, dat alle tot toen in ons land ver- zamelde, tot 5. muscipula gebrachte planten, behoorden tot vS. stricta L. Bij zijn opsomming van vindplaatsen komt evenwel niet voor : Tusschen Beek-Elslo en GeuUe, leg. de Wever 1911. Hoewel ik zelf dit materiaal niet gezien heb, en ook geen enkele opgave daaromtrent kan vinden, ligt mij toch bij, dat de determinatie van de Wever juist was, zoodat dus 5. muscipula door hem het eerst inlandsch gevonden zou zijn. Hoe dit zij, op 1 Juli 1922 vond ik een en op 21 Aug. d. a. v. nog twee exemplaren van deze soort te Wormerveer. De beschrijving luidt bij Willkomm et Lange, Prodr. Fl. Hisp. III p. 663 (1880) „Glabra, laete virens, caule erecto, stricte ramoso, superne viscosissimo, 1 — 1 Vg^ 1., ramis dichotomis; foliis inferioribus lanceolato-spathulatis obtusis, superioribus lineari-lanceolatis acutis ; floribus breviter pedicellatis erectis, in dichasium regulare fastigiatum dispositis, bracteis brac- teolisque setaceo-linearibus, albo-marginatis ; calyce um- bilicato, tubuloso-cylindrico, fructifero clavato 6^^'1., striis 10 viridibus apice anastomosantibus, dentibus ovato-lanceo- latis acutis albo-marginatis ; anthophoro stipitiformi, sub anth. Vs calyc. longit. aequante, petalorum unguibus in- clusis, utrinque dente acuto auriculatis, limbo obovato- cuneato, bilobo, roseo, coronae laciniis longis, ovatis acutis ; 118 capsulae ovato-cylindrica, inclusa, carpophoro longiore, seminibus fuscis obtuse tuberculatis, dorso leviter canali- culato, faciebus planis". De soort is inheemsch in het Middellandsche-zee-gebied ; aangevoerd: Hafen v. Mannheim, Aug. 1882, Zi mm er- man n. Adv, u. Rud. Fl. V. Mannh. (1907) p. 86; Berlin, 1894. R. und O. Schulz— Behrendsen: Zur Kenntn. d. BerL Adv. Fl. (1895) p. 84; Haute Saone (Fr.), G. Bonati 1918; Basel, Binz 1912; Birsfelden, W. Weber 1915; Solothurn, Probst 1915/16; Aellen id.; Zürich, Greuter 1915; Luzern, Aellen 1918 — Thellung Beitr. 2. Adv. Fl. d. Schw. III (1919) p. 731. Zij onderscheidt zich, zooals Henrard 1. c. reeds opgeeft, van 5". sfncfa L. vooral door het ontbreken van de groene vleugels op de hoofdnerven van den vruchtkelk. De habitus van mijn exemplaren is ijler dan die van 5". stricta. 4. Anoda cristata (L.) Schlechtend. s. lat. (incl. A. triangularis (Humb. et Bon pi.) D.C. = Sida cristata L. (det. ThelL). De diagnose van D. F. L. von Schlechtendal in Linnaea XI (1837) p. 200 luidt: „foliis infimis e cordata vel rotundata basi ovatis plus minus acuminatis et grosse dentatis ; superioribus summisque subpanduriformi-acuminatis aut ovato-lanceolatis, aut subhastatis, aut trilobis quin- quelobisve ; pedunculis hirsutis elongatis summis folia super- antibus, calicys fructiferi laciniis triangulis acute-acuminatis ; petalis 9-12 lin. longis calyce duplo longioribus emarginatis ; fructu e carpidiis 15-20 composito, brevius longiusve mu- cronatis". Verder betoogt schrijver dan dat A. triangularis slechts een van de vormen van de zeer vormenrijke, maar in zijn vormen weinig constante soort is, en dat de soort eigenlijk alleen als sierplant bekend was. Danser en ik vonden enkele exemplaren, vermoedelijk met lijnzaad aan- gevoerd, op een terrein te Wormerveer op 23 Sept. 1922. De soort hoort thuis in Mexico en Zuid-Amerika. 119 5. Torilis leptophylla (L.) Rchb. Ie. fl. germ. tab. 169 (det. Thell.) =^ Caucalis leptophylla L. = C. humilis Desf. Tusschen veel Torilis nodosa Gaertn. vond ik 1 Juli 1922 te Wormerveer éen afwijkend exemplaar, dat ik oorspronkelijk voor T. heluetica G m e 1. hield, maar dat door Thellung als T. leptophylla herkend werd. De diagnose van L. luidt: (Richter: Codex Bot. Linn. (1840) 1942. „Sp. I: C. involucro universali subnuUo, umbella bifida, involucellis pentaphyllis. Ger. prov. 236. S. XII, XIII n. 6. C. seminum aculeis triglochidibus uncinatis: pilis verticillatis hispidis. Guett. stamp. SO. Dalib. paris. 85. Sp. I, II. S X n. 6. C. invol. universali monophyllo, laciniis foliorum perangustis. Hall. helv. 448 (Sp. II). Caucalis arvensis echinata, parvo flore et fructu. Bauh. pin 152. „Caul. humilis, teres, retrorsum scaber. Fol. bipinnata, scabra pilis. Umbella bifida absque involucro. Umbellulae 5 florae, non radiatae, albo-purpurascentes, flosculo uno alterove sterili. Involucella 5 phylla, parva. Fructus ovatus, aculeis verticillato-hispidis, apice triglochidibus" Mant. II p. 351". Zoowel bij Battandier et Trabut: Flore d'Algérie (1888/90) p. 376 als bij de Halacsy: Consp. Fl. Graec. I (1901) p. 627 en bij Willkomm et Lange. Prodr. Fl. Hisp. III (1880) p. 16 komt zij voor onder den naam Caucalis leptophylla L. De uitvoerigste beschrijving vind ik bij de laatsten : Pilis adpressis sparse piloso-scabra ; caule erecto, a basi fere ramoso ramis adscendentibus v. erecto-patulis ; foliis 2-3-pinnatisectis, segmentis lanceolato- V. subulato-linearibus acutis ; umbellis internodia successiva terminantibus breviter et crassiuscule pedunculatis, radiis umbellae 2-3-inaequilongis, floribus umbellulae omnibus fertilibus, involucelli phyllis c. 5, lanceolatis ; calycis laciniis lanceolatis, erectis, petalis albis v. rubellis, exter. parum inaequalibus ; stigmatibus in stylopodio conico sessiUbus ; fructu lineari-oblongo, teretiusculo v. a dorso leviter com- 120 presso, jugis secundariis aculeolis leviter glochidiatis pallidis, horizontaliter patulis biseriatim dispositis armatis. Hab. in Europa australi, praecipue mediterranea, Africa boreali, Oriente, 6. Mcdicago truncatula Gaertn. is tot nog toe in ons land alleen waargenomen bij Amsterdam en Middelburg. In beide gevallen behoorden de planten tot de subsp, tribuloides B u r n a t. Dit jaar leverde Wormerveer een zeer rijke Medicago vegetatie. Behalve o. a. Af. ciliaris Wil ld., M, arabica All., verschillende vormen van Af. hispida Gaertn., Af. turbinata Wil ld. var. aculeata Mo ris., kwam Af. truncatula er in verschillende vormen voor. De vormen dezer soort kunnen naar Ascherson unb Graebner Syn. Mitt. Eur. Fl. VL 2 p. 415 als volgt schematisch worden ingedeeld : subsp. tentaculata Urban: Nebenblatter schmaler. Früchte meist kleiner. Stacheln der Frucht kaum so lang als die Dicke einer Fruchtwindung, zuletzt den Windungen angedrückt, meist gekrümmt. Samen starker gebogen. Hiervan onderscheidt men : var. sinistrorsa Urban: vrucht rechts gewonden. var. dextrorsa Urban: vrucht links gewonden. subsp. tribuloides Burnat: Stacheln der Frucht langer als die Dicke einer Fruchtwindung. var. vulgaris R. et F. : Früchte mit spreizenden, geraden, langen Stacheln, die langer sind als der Durch- messer der Windung. var. uncinata (Wil ld. p. sp.) R. et F.: Früchte mit hakenförmig gekrümmten Stacheln. var. rigidula (Wil ld. p. sp.) A. et G. : Früchte mit geraden, zuletzt runzelig dicken kurzen Stacheln. Van alle drie deze variëteiten onderscheidt men : subvar. sinistrorsa R. et F. : vrucht rechts gewonden. subvar. dextrorsa R. et F. : vrucht links gewonden. Ten slotte noemen A. en G. nog M. Hornemanniana 121 Ser. met kleiner, behaarde vruchten, waarvan het twijfel- achtig is, of zij tot subsp. tribuloides, dan wel tot subsp. tentaculata gerekend moet worden. Van deze verschillende vormen vond ik op 1 Juli en 21 Aug. 1922 te Wormerveer: a. subsp. tentaculata var. dextrorsa. h. subsp. tribuloides var. uncinata subvar. sinistrorsa. c. „ „ », „ subvar. dextrorsa. d. M „ var. rigidula subvar. sinistrorsa e. „ „ ,♦ „ subvar. dextrorsa. 1. Medicago laciniata All. difFusa Po ir. = M. laciniata integrifolia Go dr. is reeds vroeger door de Wever bij Herzogenrath gevonden. Ik vond een exem- plaar te Wormerveer 21 Aug. 1922. 8. Hosackia americana (Nutt.) Piper ^^ H. Pursh- iana Benth. = Lotus americanus Bischoff == L. sericeus P u r s h = Trigonella americana Nutt. (det. Thell.) Van deze mooie Papilionacee vond ik bij de meelfabriek te Middelburg een exemplaar op 24 Juli 1922. Voor zoover ik kan nagaan is dit de eerste maal, dat de soort in Europa is aangevoerd. Zij behoort tot de groep der Loteae, en men komt volgens de tabel van C hap man Fl. of the South. Un. St. (1897) p. 93 tot het geslacht Hosackia door de eigenschappen : Stamens diadelphous : anthers alike. Leaves trifoliolate, the earliest ones alternate.^ Legume straight, many-seeded. Peduncle 1-3-flowered. De diagnose van het geslacht luidt dan 1. c. p. 99 : „Calyx 5-cleft. Vexillum as long as the keel and spreading wings. Stamens diadelphous (9 6 1.) Legume cylindrical or compressed, smooth, wingless, many-seeded. Herbs. Leaves trifoliolate or pinnate. Stipules mostly minute and gland-like. Peduncles 1-several-flowered". En bij A. Gray New Man. of Bot. p. 511 (1908): „Calyx-teeth nearly equal. Petals free from the dia- delphous stamens ; Standard ovate or roundish, its claw often remote from the others ; wings obovate or oblong ; 122 keel incurved. Pod linear, compressed or somewhat terete, sessile, several-seeded. Herbs, with pinnate leaves (in ours l-S-foliolate, with glandlike stipules) and small yellow or reddish flowers in umbels (ours solitary) upon axillary leafy-bracteate peduncles. (Named for Dr. David Hosack, 1 769-- 1835, professor of botany and materia medica in Columbia College). Beide schrijvers geven alleen de soort H. americana =::= H. Purshiana, bij Gray l.c. met de diagnose: „Annual more or less silky-villous or subglabrous, often 3 dm. high or more; leaves nearly sessile. the 1-3 leaflets ovate to lan- ceolate (0.6-1.8 cm. long); peduncles often short, bracteate with a single leaflet. Charles V. Piper geeft evenwel in zijn Flora of the State of Washington (1906) p. 365 niet minder dan zeven Hosackias op. Om tot de soort H, americana te komen, gebruikt hij de eigenschappen : Annuals ; flowers solitary. Peduncles usually exceeding the leaves. Flowers 5-6 mm. long ; leaflets ovate to lanceolate, usually villous. Verder geeft hij 1. c. p. 366. Type locality: „On the banks of the Missouri". Range : Washington to Minnesota, south to California and Texas. Zonal distribution : Arid Transition and Upper Sonoran. 9. Scorpiurus subvillosus L. is reeds vroeger bij Rotterdam adventief gevonden, naar ik meen door Kooyman. Ik vond een jong exemplaar te Wormerveer 1 JuH 1922 en met Danser samen op hetzelfde terrein een goed ontwikkeld exemplaar met bloem en vrucht op 23 Sept. 1922. 10. Melilotus sulcatus Des f. Vroeger nog al eens aangevoerd (Apeldoorn, Amsterdam, Nieuw- en St. Joost- land, Rotterdam, Arnhem) was zij in de laatste jaren niet meer bij ons waargenomen. In groot aantal groeide zij in 1922 te Wormerveer op verschillende terreinen. 123 11. Lupinus angustifolius L. In Heukels school- flora (1923) p. 526 heet het van deze soort: „Soms gekweekt. Uit Z. Europa". Ik vond haar te Wormerveer in twee exemplaren aangevoerd bij een meelfabriek 21 Aug. en 23 Sept. 1922 (het laatste samen met Danser). 12. Astragalus boeticus L. = A. ^aefrcus L. In groote hoeveelheid te Wormerveer 1 Juli, 21 Aug. en 23 Sept. 1922. De soort behoort tot de eenjarige Astragalus-soorten met enkelvoudige, aan den voet aangehechte haren. Bloemen en vruchten in armbloemige trossen. Vruchten dik, vliezig, vrij recht, driekantig, plat met verdikten naad, stomp, met haakvormig gebogen top; langs de rugnaad diep gegroefd. De diagnose luidt bij Rouy: Fl. de Fr. V (1900) p. 164: „Plante verte, peu velue. Tiges de 1-6 décimètres, dressées, robustes, fistuleuses. Feuilles allongées, a 9-15 paires de folioles, linéaires-oblongues ou elliptiques, tronquées ou émarginées, mucronulées. Stipules libres, lan- céolées, acuminées. Fleurs 3-15, assez grandes, dressées, en grappes oblongues, laxiuscules ; pédoncule environ une fois plus court que la feuille. Calice couvert de petits poils noirs, a tube campanulé ; dents linéaires, aiguës, égalant Ie tube. Pétales jaunes ; étendard a limbe oblong, émarginé, mucroné, dépassant longuement les ailes oblongues, obtuses. entières. Légumes sessiles, dressés, droits, comprimés laté^ ralement, reticules sur les faces, oncinés au sommet, plus OU moins épaissis sur la suture supérieure, canaliculés sur la suture inférieure, parsemés de petits poils blancs apprimés. Graines grosses, réniformes, comprimées, fauves, lisses. Aire géogr. Portugal, Espagne, Baléares, Italië, Sardaigne, Sicile, Malte, Grèce, Zante, Cyclades, Rhodes ; Chypre, Syrië, Palestine, Perse ; Egypte, Marmarique, Cyrénaïque, Tunisie, Algérie, Maroc, iles Madère. 13. Onobrychis Crista-galli (M urr.) Lam. = Hec/i/- sarum Caput galli var, Crista galli L. = Hedysarum Crista galli M u r r. (det. Thell.) behoort tot de groep der 124 Alectorolopheae Bunge: Een tot tweejarige planten met halfcirkelvormige vruchten. En daarvan tot de sterkbe- haarde soorten, vooral wat de onderzijde der bladen betreft. De diagnose luidt bij A. u. G. Syn. Mitt. Eu. Fl. VI. 2 (1910) p. 891 : Etwas angedrückt grauhaarig. Stengel nieder- liegend bis aufsteigend. Blatter mit 5-8 Paaren von Blattchen ; diese schmal-linealisch gestutzt. Blüthenstande 2-3 blüthig, kürzer als das sie tragende Blatt. Blüthen klein. Kelch rauhhaarig, seine Zahne lanzettlich-pfriemlich, 4-5 mal langer als die Kelchröhre. Blumenblatter hellfleischfarbig, etwa so lang wie die Kelchzahne. Fruchtknoten mit 3 Samenanlagen. Frucht rauhhaarig, langlich bis fast halb- kreisrund, auf der Flache grubig und oft bestachelt, der Kamm in 3-4 spitze gezahnte Lappen gespalten, beider- seits oft noch mit einem schmaleren, auch oft stacheligen Nebenkamm. An Felsen, in Gerölle im südlichen Griechenland ange- geben? in Kreta und Kleinasien bis Syrien und Palestina, sowie in Nord-Africa heimisch, sonst in Europa nur ein- geschleppt, bei uns bei Nizza". In Fl. Adv. de Montp. p. 343 geeft Thell. voor het verspreidingsgebied: „Afr. N. Grèce? Asie S. W. Port Juvenal 1839-52-57". Aangaande het voorkomen in Grieken- land vind ik bij Halacsy Consp. Fl. Grae. I p. 459: „In agro Argolico, Messeniaco et Eliensi (Sibth.) in mt. Hymettus Atticae (Fraas), in insula Zante (Marg.) et in Creta (Sieb.). A recentioribus non lecta". Danser en ik vonden op 23 Sept. 1922 te Wormerveer een exemplaar bestaande uit de oude vrucht waaruit de plant gekiemd was, een stengeltje van + 3 cm. en daarboven een nieuwe vrucht, zonder bladen, alleen nog een paar ver- dorde bladstengels. Hulde aan Prof. Thellung, die zoo'n exemplaar wist te determineeren. 14. Vicia Benghalensis L. c. f. var. perennis D. C. (det. Thell.). Den 2 1 sten Aug. 1 922 vond ik te Wormerveer 125 een Vicia, die ik naar de bloemkleur als V. Benghalensis meenam. Bij determinatie kwam ik ook tot deze soort, maar viel mij op, dat de bloemen veel kleiner waren dan bij exemplaren, die ik vroeger vond, terwijl zij bovendien daarvan verschilden, doordat de kelktanden zeer ongelijk van grootte waren. De kenmerken van de var. perennis luiden bij A. u. G. 1. c. p. 947: „Mehr oder weniger ausdauernd, kraftiger und weniger stark behaart. Blattchen langlich-elliptisch. Blüthenstande wenigblüthig, vor der Blüthe kaum federartig behaart; ihre Stiele behaart oder verkahlend, nicht wollig. Früchte angedrückt behaart, zuletzt fast kahl, breiter und meist langer als beim Typus, schwach rhombisch. Samen dicker. Bisher nicht im Gebiete, in der Nahe im mediterranen Süd-Frankreich im Departement Hérault beobachtet, von dort über die Iberische Halbinsel bisNord-Africa verbreitet". Aangaande de kelktanden zeggen A. en G. bij de soort : „Die Kelchzahne sammtlich borstlich vorgezogen, ziemlich gleichlang, die unteren etwa ein Drittel langer als die Kelchröhre". Ook bij Willkomm et Lange 1. c. p. 305 staat: „calycis dentibus omnibus setaceis subaequilongis". Zoo was het ook bij mijn vroegere exemplaren. Maar bij Halacsy 1. c. p. 491 heet het: ; calycis basi non gibbi laciniis subulatis, inferioribus tubo sublongioribus, superibus multo brevioribus ; terwijl ook Battandier et Trabut 1. c. p, 273 zeggen: „calice velue, a dents tres inégales, toutes linéaires, sétacées, plumeuses, l'inférieure plus longue que Ie tube " hieraan beantwoordt de plant van dit jaar volkomen. Is misschien de ongelijk- tandige vorm een oostelijk en zuidelijk ras? Dat de soort trouwens vormenrijk is, blijkt ook hieruit, dat Wil Ik. in Suppl. Prod. Fl. Hisp. p. 238 (1893) bijgevoegd wil zien: „/5. sericea Wk. foHolis calycibus leguminibusque sericeo- villosis, floribus majoribus. 7. punicea Wk. breviter pubescens, floribus gracilioribus Nederl. Kruidk. Archief 1923. 9 126 minoribus, calyce antice magis gibbo, vexillo et carina puniceis, legumin. adpresse villosis. 5", tenella W k. humilis, parce villosa, caulibus gracillimis, foliolis parvis lineari-lanceolatis, racemis 2-4-floris, floribus dimidio minoribus. 15. Vicia calcarata Des f. was tot nog toe alleen door Henrard waargenomen bij Arnhem. Dit jaar vond Wachter de soort bij Rotterdam en groeide een groot aantal exemplaren te Wormerveer. 16. Convolvulus tricolor L. Tot nu toe alleen bij Gorinchem waargenomen door Henrard, adventief terrein aan de Linge. Danser en ik vonden 23 Sept. 1922 twee exemplaren te Wormerveer. 1 7. Salpichroa origanif olia (L a m.) T h e 1 1. = Physalis origanifolia Lam. = Atropa origanifolia Des f. = Bus- beckea radicans Mart. = Atropa rhomboidea Gil. et H o o k. = 5. rhomboidea Miers, die sinds jaren in Rot- terdam was waargenomen, groeit daar blijkens een exemplaar, verzameld door W. Backhuis Sept. 1922 nog steeds. 18. Cucurbita maxima Duch. Vroegere jaren vond ik te Wormerveer herhaaldelijk exemplaren van Cucurbita Pepo L. Dit jaar 21 Aug. vond ik op hetzelfde rerrein een Cucurbita, die ik als C. maxima determineerde en waar Teil. probab. ! bijzette. Van dezelfde (?) plant ver- zamelde Danser 23 Sept. een tak, die door den heer van Laren, Hortulanus te Amsterdam als Cucurbita Pepo L. gedetermineerd werd. 19. Galium spurium L. var. echinospermum (Wal Ir.) Hay. = G. Vaillantii D, C. = G. infestum W. et K. ~ G. agreste Wal Ir. var. echinospermum Wal Ir. = G. Aparine L. var P. Vaillanti (D. C.) Heukels. Zij onderscheidt zich van G. Aparine L. door de vruchten, die maar half zoo groot zijn. Vergelijkt men de diagnose van L. in Richter Codex Bot. Lin. 865 G. spurium Sp. L G. fol. senis lanceolatis carinatis scabris retrorsum acu- 127 leatis, geniculis simplicibus, fruct. glabris. Sp. I. S. X. n. 7. Sp. ÏI. S. XII n. 8. Aparine fol. sen. lanc. retr. scabris, fr. glabro. H. ups. p. 28. Ap. semine laeviore. Raj. hist. 484. Ap. fol. crebrioribus et sem. laeviore. Moris. hist. 3 p. 332. Habitat in Europae cultis. „AfBne G. Aparines, sed minus". Sp. II. „Caules difFusi, similes Apar. vulgari, sed minores. Fol. ad verticillos 6, lanceolata, retrors. aculeata tam superficie, quam angulis, non vero 8 folia ut in vulgari. Sem. glabra sunt, per maturitatem vix rugosa" .... dan lijkt het twijfelachtig of tot deze soort een vorm met stekels op de vruchten ge- bracht mag worden, waar zoo uitdrukkelijk het tegendeel beweerd wordt. Men moet zich dan alleen en uitsluitend beroepen op de zinsnede: „AfRne G. Aparines sed minus". Waar L. intusschen G. spurium (de glad vruchtige) naast G. Aparine als afzonderlijke soort beschrijft, lijkt het ook minder gewenscht haar als een var. daarvan te beschouwen. Wellicht verdient het de meeste aanbeveling om de drie vormen als afzonderlijke soorten : G. Aparine L., G. Vaillantii D. C. en G. spurium L. te beschouwen. Intusschen komt het mij voor, dat het geheele geslacht Galium in ons land zeer onvoldoende onderzocht is, en dringend nadere be- studeering behoeft. In dit verband wijs ik b.v.- op de verschillende vormen van G. Mollugo L. en G. verum L., de bastaard(en) tusschen die twee soorten enz. 20. Asteriscus aquaticus (L.) Less. = Buphthalmum aquaticum L. = Odontospermum aquaticum Neck. = Inula aquatica Krause. Het geslacht Asteriscus Mnch. behoort volgens Willk. et Lang. 1. c. II p. 47enRouy Fl. d. Fr. VIII p, 213 tot de Tribus 5up/if/ia/meae Less. der Compositen, welke groep door anderen (Halacsy, Bat tan dier et Trab.) tot de Inuleae Cass. gerekend wordt. De „Clef des genres" van Batt. et Trab. 1. c. p. 425 leidt tot het geslacht Asteriscus door de volgende eigenschappen : Bloembodem met strooschubben. Rand- 128 standige vruchten driehoekig, ongevleugeld, de andere eivormig. Omwindsel in vrucht verhard, hygrometrisch. Kruiden met gaafrandige bladen. Vruchtpluis kraakbeenig, goed ontwikkeld. De beschrijving van de soort luidt 1. c. p. 433: „Tige dressée (1-3 décim.) rameuse, dichotome; feuilles oblongues, entières, pubescentes, les inférieures longuement attenuées en pétiole, les supérieures amplexi- caules ; capitules médiocres, terminaux et subsessiles dans les dichotomies ; péricline a écailles foliacées. étalées, dé- passant largement les ligules ; ligules nombreuses, étroites et courtes; paillettes du réceptacle tronquées; achaines pubescents, a aigrette formée de pailettes laciniées". Willk. et Lang. geven 1. c. nog den vorm: ,,P pygmaeus C. H. Schultz (f nana Bois. fl. or. III p. 7S) Caulis simplex, monocephalus, vix pollicaris ; cala- thium parvum. Hab. species per omnem zonam mediter- raneam atque in Canariis." In Duitschland : selten (Sturm. Fl. V. D. 13 p. 108) in Zwitserland : aangevoerd Solothurn 1915 leg. Probst. (Thell. Beitr. z. Adv. Fl. d. Schw. p. 797). Ik vond te Wormerveer 1 Juli 1922 twee exem- plaren, waarvan er een + 2 cm. hoog was, dus tot den vorm pygmaeus gerekend kan worden. 21. Cladanthus arabicus (L.) Cass. = CL proliferus D. C. = Anthemis arabica L. = A, prolifera Pers. = Chamaemelum proliferum Mnch. = C/z. cladanthus Kr au se. Het geslacht behoort tot de Tribus der Anthe- mtdeae Cass. en wel tot de subtribus Euanthemideae D. C, waarvan de bloembodem strooschubben draagt. Men komt tot het geslacht bij Battandier et Trabut 1. c. p. 446 met de volgende eigenschappen : Hoofdjes alleenstaand aan het eind der takken. De bloem- bodem draagt behalve de strooschubben ook haren. Vruchten gerand. Hoofdjes groot, bijna ongesteeld, met gele straal- bloemen. Plant vorksgewijs vertakt. De beschrijving van het geslacht luidt 1. c. p. 450 : 129 „Cladanthus Cass. Ligules jaunes neutres; fleurons hermaphrodites a corolle non comprimée coiffant Ie sommet de l'achaine ; achaine glabre, obové, un peu comprimé- marginé, finement strié, chauve ; réceptacle paléacé et fibrilleux, convexe ; paillettes concaves, un peu cucuUées au sommet, résineuses". „CL arabicus Cass. Tige dressée, ferme, di-trichotome ; feuilles pinnatipartites, a lobes bi-trifides, adivisionslinéaires ; plante un peu pubescente ; grands capitules radiés involucrés par des feuilles bractéales, subsessiles dans les dichotomies et terminaux; rameaux étalés, fermes, grêles". De soort komt uit Noord-Afrika. Plaatselijk in Zuid- Spanje waargenomen. Adventief in Duitschland (Sturm Fl. V. D. XIII p. 219) Frankrijk: Port-Juvenal Godron. (Thell. FL Montp. p. 520). Op 1 Juli vond ik te Wormerveer verscheidene exem- plaren, op 21 Aug. een ex. en met Danser op 23 Sept. nog een ex. steeds op het zelfde terrein bij de meelfabriek „Mercurius". 22. Anacyclus Tourn. Dit geslacht is zeer nauw verwant aan het vorige. Tot nog toe was bij ons alleen waargenomen: 1. A. clavatus (L.) Pers. =■ A. tomentosus D.C. = Anthemis clavata L. = A. tomentosa Gou. ^ A. pubescens W. = A. biavistata D. C. = A. sphacelata Wk. (non Presl.) Rotterdam 1903 leg. Jansen en Wachter id. 1910 leg. Danser. In zeer groot aantal groeide zij in 1922 te Wormerveer te zamen met veel Anthemis mixta L. = Ormemis mixta Dum. = Anth. ormemis D. C. (die eveneens door Danser vroeger te Rotterdam gevonden was en ook door de Wever bij Sittard) en de volgende soorten van het geslacht Anacyclus, die alle nieuw zijn voor onze flora. 2. A. pulcher Bess. In verschillende Duitsche flora's (Koch Taschenbuch der D. und Schw. Fl. 6e Aufl. (1865) 130 p. 264. Sturm Fl. v. D. XIII (1905) p. 219, Garcke 111. Fl. V. D. 21e Aufl. (1912) p. 713) komt voor A. offi^ cinarum Hayne met de volgende beschrijving bij Koch 1. c. : A. ofpcinalis Hayne. „St. aufrecht od. aufstrebend, meist 1 köpfig ; Spreublattchen vkteyf., nach der Basis ver- schmalert; Flügel der Achenen knorpelig, glanzlos; Bth. des Mittelfeldes gleichf. 5 zahnig. Strahl weiss, unterseits purp. gestreift". Deze diagnose klopt vrijwel voor planten, die ik te Wormerveer vond, en die ik dan ook onder dien naam aan Thellung ter controle zond. Hij zond ze echter terug met het bijschrift: „Ich halte diese Pflanze für Anacyclus pulcher Bess. (aus S.-Russland) der meist mit A. ofpcinarum Hayne vereinigt wird, aber sich durch die zygomorphen (ungleich-zipfeUgen) Kronen der innern Blüten unterscheidet". De plant werd volgens Koch en Garcke in Thüringen (bei Magdeburg) in 't groot ge- kweekt om den wortel, die in de geneeskunde onder den naam Pyrethrum germanicum gebruikt wordt. Koch noemt als syn. den naam A. pulcher D. C, terwijl Krause in Sturm's Fl. V. D. 1. c. de plant als Chamaemelum dubium ofpcinarum vermeldt. Eigenaardig is het voorkomen van deze zuidrussische Anacyclus te Wormerveer samen met de andere, die alle uit het middellandsche-zee-gebied komen. A. pulcher en A. officinarum worden in Ba t tan- dier et Trabut 1. c. en Willk. et Lange 1. c. en in Halacsy 1. c. niet genoemd. Ook in den Catal. Rais. d. PI. Vascul. d. la Tunisië par Bonnet et Ba na te (1896) ontbreken zij. Intusschen vind ik by Gandoger: Nov. comp. FL Europ. (1910) p. 268 als syn. van A. ofpcinarum Hayne Eur. mer. opgegeven : A. pulcher Bess. Ross. mer. etc. A. Freynianus Porta et Rigo Hisp. en bij Willkomm. Suppl. Prod. Fl. Hisp. (1893) p. 82: A. Freynii Porta et Rigo in pi. ex. 1891! (A. depressus 131 Bat tand. Trab. Fl. d'Algér. non J. Ball Spie. fl. Marocc.) Rhizomate radiciformi perpendiculari praelongo, apice multicipite, caulibus 15-20 cm. 1.; gracilibus adscen- dentibus flexuosis (procumbentibus ?), lanato-hirsutis, ramosis, ramis apice nudis monocephalis ; foliis junior, dense lanato- hirsutis, canescentibus, adultis viridibus lanato-ciliatis, om- nibus bipinnatisectis, inferior. petiolatis, superior, sessilibus, segmentis anguste linearibus obtusis ; calathiis magnis, squa- mis anthodii hemisphaerici oblongis obtusis, glabris, margine albo-tomentellis, ligulis oblongis tricrenatis purpureis ; achae- niis (immaturis) subconformibus, obcuneatis, late alatis, paleas late scarioso-marginatas subsuperantibus, alis in auriculam rotundatam productis. In regno Murc. (in pascuis pr. Alcaraz et Vianos, alt. 700A0ÖÖ m. solo calc, Porta et Rigo 1891, exs. n. 721). Hab. in Algeria. Ter aangehaalde plaatse bij Battandier et Trabut (p. 453) heet het: „A. depressus Ball. Voisin du precedent (A. Pyrethrum Cass.) plus grêle, moins feuillé, feuilles plus petites; tiges plus rameuses; capitules moitié plus petits ; paillettes moins concaves, triangulaires-cunéiformes ; écailles du péricline a marge blanchatre ; achaines moitié plus petits, brièvement ailés-auriculés, sauf ceux du centre linéaires et rugueux; racine non piquante". Alles bij elkaar lijkt het mij toch het waarschijnlijkste, dat de Wormerveersche planten met al de anderen uit Algiers zijn aangevoerd. 3. A. radiatus Lois. ^= Anthemis valentina L. (non Anacyclus valentinus L.) De uitvoerigste diagnose vind ik bij Willk. et Lang. II p. 83: „Pubescens aut villosa, uni- V. multicaulis, caulibus erectis aut adscendentibus. Va — 1' 1'. simplicibus monocephaUs vel apice divaricato- ramosis, cum ramis sub calathio nudis, demum incrassatis; foliis bipinnatisectis, segmentis lineari-lanceolatis mucronatis, cauhnis sessilibus basi auriculatis; calathiis radio explanato 132 1 — IV4'' lat., anthodii squamis oblongo-linearibus, dorso villosis, apice appendice hyalino-scariosa lacera munitis; ligulis discum aureum aequantibus oblongis apice denti- culatis, aureis v. subtus purpurascentibus (A. purpurascens D. C.) ; achaeniis cuneiformibus, exterioribus latissime alatis, alis supra achaenium in auriculam erectam eroso-denti- culatam productis". Bij B a 1 1 a n d. et T r a b. 1. c. 452 „ Ligules jaunes, grandes ; écailles intérieures du péricline surmontées d'un appendice blanc, scarieux ; oreilles de l'achaine dressées. Hab. in Lusit., Gallia austr., Sardin., Cors., ItaL, Dalm., Barbaria (Wil Ik. et Lang.) Mascara. Maroc. Rég. médit. occid. (Batt. et Trab.) Gartenblume aus Südeuropa, selten verschleppt oder verwildert (Sturm. 1. c. p. 204.) Ik vond de soort in meerdere exemplaren 1 Juli en 21 Aug. 1922 te Wormerveer. 4. A» dissimilis Pomel = A. valentinus L. s. sp. A, dissimilis (Pom.) Th e 11. Van A, valentinus L. luidt de beschrijving bij Batt. et Trab. 1. c. p. 452. „Un peu plus grêle que les précédents; {A. radiatus en A. clavatus) capitules un peu plus petits; un seul rang de ligules jaunes tres courtes, ne dépassant pas les fleurons ; achaines non striés de noir, a oreilles divariquées ou nulles, l'aile étant brusquement tronquée au niveau de l'achaine" en van A. dissimilis Pomel „Encore voisin de 1' A. fa/en- tinus mais se rapprochant davantage de VA. clavatus var. eradiatus, par ses achaines a oreilles dressées et marquées de linéoles brunes." Geheel hiermee in overeenstemming is, dat ik de planten, die ik te Wormerveer op 1 Juli en 21 Aug. 1922 in meerdere exemplaren verzamelde, determineerde als: A. clavatus B. discoideus Willk. met de bijvoeging: oder vielleicht An. valentinus L? Ter onderscheiding van de tot nu toe bij ons waargenomen soorten kan de volgende determinatie-tabel gebruikt worden. 133 Anacyclus, Tourn. Op Anthemis gelijkende planten, met platte gevleugelde vruchten. 1. Straalbloemen aan de bovenzijde wit 2 la. Straalbloemen geel (soms zeer klein) 3 2. Straalbloemen ook aan de onderzijde wit A. clavatus Pers. 2a. Straalbloemen aan de onderzijde rood gestreept A. pulcher Bess. 3. Straalbloemen groot A. radiatus Lois. 3a. Straalbloemen zeer klein (schijnbaar ontbrekend) A. dissimilis P o m e 1. 23. Artemisia scoparia W. et K. Een Artemisia nog fijner dan A. annua L behoorende tot sectio Dracunculas Bess. „Capitula heterogama, floribus radii femineis, fertilibus, disci hermaphroditis, sterilibus ; receptaculum et involucri phylla glabra. (Halacsy Fl. Grac. II p. 74). De beschrijving bij Garcke 1. c. p. 719 luidt: „H. 0.30 — 0.60. Stengel einzeln, steif-aufrecht, nebst den B. uon etwas abstehenden Haaren rauhhaarig oder kahl, rispig ; B. im Umrisse eiförmig, doppelt- und 3 fach- fiederteilig, untere stengelstandige am B,stiele geöhrelt oder fiederteilig-gezahnt, obere sitzend, einfach-fiederspaltig, körbchenstandige ungeteilt ; Körbchen tundlich-eiförmig ,kahU nickend." De soort hoort thuis in Oost- en Zuid-Oost Europa en bijna geheel Azië. In Duitschland hier en daar aangevoerd : Karlsbad, Münchengratz, Görlitz, Hohenselza, Bromberg, Kulm, Neuenburg, Marienwerder, und Marienburg, Passau- Jochenstein (Garcke 1. c). Ludwigshafen (Zimmermann Fl. v. Mannh. p. 154) In Frankrijk: Montferrier, Marseille (Thell. FL Montp. p. 528). In Engeland: First found in Selkirk. I. M. Hayward Sept. 1909 among herbage but rarely, near the mouth of 134 the Gala (Hayw. et Druce Adv. Fl. of Tweedside p. 132). In Holland: Wormerveer 23 Sept. 1922. Danser et KI o os. 24. Doronicum cordatum (Wulf.) Schultz = D. Columnae Ten. = D. cordifolium Sternb. =^ Arnica cordatum Wulf. = A. scorpioides S. et S. (non L.). Een plant verzameld door G. J. Evers 1 Mei 1917, verwilderd op de buitenplaats „Veldzicht" bij Middelburg is volgens Thell. (in litt.) „Sehr wahrscheinlich D. cordatum. Ohne Grundachse nicht ganz sicher von D, oriëntale Hoffm. unterscheidbar." De diagnose van de soort luidt bij Halacsy, 1. c. p. 76. „Glabrum ; radice obliqua, praemorsa, glaberrima ; foliis acutiuscule dentato-lobatis. radicalibus petiolatis, cordato- reniformibus, caulinis saepius pluribus, inferioribus petiolo brevi basi auriculato, superioribus cordato-amplexicaulibus, ovatis ; involucri glanduloso-puberuli phyllis lanceolatis, acuminatis, radio subdimidio brevioribus ; receptaculo pubes- cente ; ligulis flavis, basi hirtis, disco 2plo longioribus ; acheniis radii glabriusculis, disci pubescentibus. In rupestribus regionis subalpinae et alpinae. 25. Ccntaurea diluta Ait. (det. Thell.) = C. e/ongate Schousb. = C. raphanifolia Salzmann = C. elata P o i r e t. Deze soort is in ons land het eerst gevonden door Henrard Aug. 1911 bij Gorinchem, en beschreven Ned. Kr. Arch. 1917 p. 204. Hij zegt daar evenwel: „Bloemen lichtrood, de randbloemen stralend" zooals ook Wi lik. et Lange 1. c. II p. 138 van de Sect. VII Hymenocentron Ca SS., waartoe zij C. diluta brengen, zeggen: „corollae purpureae," en ook bij Bat tand. et Trab. 1. c. p. 502, waar C. diluta tot de eenjarige soorten van § 9. Seridiae behoort, staat „Fleurs purpurines". De drie exemplaren, die ik te Wormerveer vond 21 Aug. 1922, hebben evenwel alle drie gele bloemen, die niet of 135 zeer weinig stralend zijn. Vandaar dat ik de determinatie niet tot een goed einde heb kunnen brengen. 26. Centaurea Salmantica L. (det. T h e 1 1.) = Micro- lonchus salmanticus D. C. = M. Clussii Sp ach. behoort tot het ondergeslacht Eu-Microlonchus Rouy, dat door verschillende auteurs als afzonderlijk geslacht Microlonchus D.C. naast Centaurea Less. geplaatst wordt. Het onderscheidt zich, doordat het pappus in twee rijen staat, waarvan de binnenste intusschen gewoonlijk tot een enkele eenzijdige schub van borstels is gereduceerd. De diagnose van de soort luidt bij Rouy: Fl. de Fr. IX. p. 175. „Plante de 3—10 décim., vivace, a tige dressée, anguleuse, + velue inférieurement ; a rameaux raides, allongés, nus vers Ie haut, étalés-dressés. Feuilles un peu rudes, vertes; les inférieures pétiolées roncinées ou lyrées-pinnatipartites, les caulinaires inférieures pinnatifides, les supérieures indivises et fortement décroissantes, toutes mucronées ou aristées. Calathides de grandeur variable, solitaires au sommet des rameaux. Péricline ovoïde-conique ou globuleux-conique, tres glabre, a folioles appliquées, les externes ovales, d'un vert jaunatre, finement ponctuées, terminées ainsi que les médianes elliptiques par un mucron dressé, étalé ou réfléchi, caduc. CoroUes purpurines ou blanches, presque égales. Achaines tous semblables, aigrettés, d'un brun pourpré, glabres, une fois plus longs que l'aigrette d'un roux pale, 2|.. Aire Geogr. Europe mérid. ; Lydie, Afrique sept. de la Tunisie aux ïles Madère." „Rarement adventice dans l'Eu. centr." (Thell. Fl. Adv. Montp. p. 556) Solothurn 1916, Probst. In zeer groot aantal vond ik de soort te Wormerveer in 1922. 27. Cirsium Lacostei Vuyck in Prod. Fl. Bat. (1902) p. 915 = C. palustre x anglicum. Hoewel in Prod. 1. c. 136 de vindplaatsen Vinkeveen 1864 Lac. en Hilversumsche meent 1887, H. d. V. worden opgegeven en de aan- dacht op meer hybriden van C. anglicum gevestigd wordt, is deze bastaard toch in nieuwere Nederlandsche flora's niet opgenomen, en werden ook nooit vondsten van Cirsium bastaarden bekend. Jarenlang heb ik zelf naar bastaarden uitgezien, speciaal naar C. Lacostei, daar ik vaak op terreinen kwam, waar beide stamouders zeer rijkelijk door elkaar groeien. In 1922 vond ik op twee verschillende plaatsen in den Alblasserwaard exemplaren, die, volkomen intermediair tusschen de beide soorten, ongetwijfeld de bedoelde bastaard zijn. 28. Cichorium pumilum Jacq. (det. Thell.) = C. dwaricatum Schousb. = C. minimum Port. = C. en- diuia V. pumilum Vis. = C. intybus v. divaricatum D. C. „Differt a praecedente (C. intybus L.) radiceannua; foliis glauco-virentibus, caulinis ovato-lanceolatis ovatisve ; capi- tulis terminalibus in apice ramulorum fistulosorum valde incrassatorum, subtubaeformium insidentibus ; involucri phyllis externis ovatis, obtusis, longe ciliatis, eglandulosis, interiora subaequantibus ; acheniis laevibus, pappo 3plo longioribus" (Halacsy 1. c. II p. 178). „Plante grêle, rameuse-divariquée dès la base; tiges lisses ; péricline a écailles ciliées, non glanduleuses, les ex- térieures obtuses ; paillettes de l'aigrette lancéolées-aiguës, longues de 1 millim. au moins; feuilles cauHnaires petites, largement auriculées et terminées en pointe aiguë" (Batt. et Trab. 1. c. p. 529). Hab. in Lusit., Gall. austr., Sicil.. Neapol., Graec, Aegypto, Barbar., Madera (Wil Ik. et Lang 1. c. p. 205). In Beitr. z. Adv. Fl. d. Schw. III Mitt. bot. Mus. Zürich LXXXIII p. 812 schrijft Thellung: („Medit.; wohl die wilde Stammform von C. Endivia L. daher richtiger als C. Endivia ssp. pumilum zu bezeichnen, sofern man nicht mit Rücksicht auf die geringfügige Natur der Unterschiede 137 zwischen C. Intybas und C. Endivia auf die spezifische Trennung der beiden Gruppen verzichtet und C. pumilum als mit ssp. Endivia [L. ped. spec] koordinierte Unterart des C. Intybus aufzufassen vorzieht). Solothurn 1915/16 Probst. Zürich 1917 ThelL" Ik vond een ex. te Wormerveer 1 Juli 1922. Ten slotte rest mij nog andermaal hartelijk dank te zeggen aan Prof. Dr. A. Thellung te Zürich voor zijn immer bereidwillige hulp, zonder welke het mij in vele gevallen onmogelijk zou geweest zijn tot de juiste deter- minatie te komen. Bovendien dank ik hem een schat van gegevens en een groot aantal literatuur-aanwijzingen. Nog maak ik van deze gelegenheid gebruik om, in aan- sluiting met wat ik in Kr. Arch. 1921 (1922) p. 108-110 over Ambrosia psilosiachya D. C. mededeelde, melding te maken van het volgende schrijven van Dr. Thellung: „Prof. R. Maire in Alger teilt mir mit, dass seine frühere Angabe, Ambrosia psilosiachya sei in Algerien einjahrig, doch nicht richtig ist ; die Pflanze stirbt wohl im ersten Jahre nach der Blüte ab, erhalt sich aber durch dunne, (fadliche) Wurzelauslaüfer, die sich frühzeitig von der Pflanze loslösen und daher leicht übersehen werden". Dit klopt volkomen met mijn bevindingen, zoodat de forma annua en daarmede ook de forma perennis dienen te vervallen. Dordrecht, December 1923. HET GESLACHT VIOLA IN NEDERLAND DOOR A. W. KLOOS Jr., C I. (Ingekomen 15 Februari 1924). § L INLEIDING, De eerste aanleiding tot deze studie was de moeite, die ik zelf van den beginne af had bij de determinatie van de verschillende soorten en vormen van het geslacht Viola, die in onze flora's opgegeven worden. Zoo bijvoorbeeld de verschillende vormen van Viola siluatica, van Viola canina en van Viola tricolor. Al spoedig bleek mij, dat ik bij de meeste Nederlandsche floristen vergeefs om af- doende hulp aanklopte. Een nauwgezet en volhardend onderzoeker als Lak o was, vertelde mij, dat de resultaten, waartoe hij ten slotte gekomen was, hem toch eigenlijk niet bevredigden. Veel heb ik te danken aan de Wever, die op verschillende kwesties betreffende Viola een helderen kijk bleek te hebben, die mij ook op de jongere Viola- literatuur opmerkzaam maakte, en zoo ook oorzaak was, dat ik mij met den Viola-monograaf, den heer W. Becker te Rosian in verbinding stelde. De buitengewone welwillendheid van dezen laatste, zijn vriendelijke aan- sporingen en zijn voortdurende leiding hebben mij ten slotte tot dit onderzoek en tot deze publicatie in staat gesteld. In de eerste plaats wil ik hem daarvoor, ook hier, nogmaals mijn besten dank betuigen, niet het minst voor de bereidwilligheid waarmede hij, ondanks het feit, dat hij mij herhaaldelijk moest schrijven „mit Arbeit überhauft" 139 te zijn, bijna al mijn determinaties gecontroleerd en vele gecorrigeerd heeft. Het hieronder verwerkte materiaal is in hoofdzaak dat van de Ned. Bot. Ver., geciteerd als Bot. Verder het inlandsche materiaal van het Rijksher- barium te Leiden (bevattende de herbaria Lak o, Ogterop, Jongman s, v. Breemen) dat van de Universiteits- herbaria te Amsterdam, Utrecht en Groningen, van de T. H. te Delft en de particuUere herbaria: Jansen en Wachter, van Soest, Sloff en Danser en mijn eigen verzameling. Naast dengenen, die mij deze herbaria ter bewerking toevertrouwden, moet ik nog hartelijken dank brengen voor toezending van, vaak levend, materiaal ter cultuur en persoonlijke hulp bij het inzamelen, aan onze medeleden Joh. Jansen te Malden, Dr. J. Brand te Doesburg en Jan G. Sloff te Bergen op Zoom. Duidelijk zal m. i. uit het volgende blijken, dat de Neder- landsche flora, ook met het oog op Viola nog lang niet voldoende onderzocht is. Ik hoop door deze publicatie opnieuw de aandacht op dit interessante geslacht te hebben gevestigd, om alzoo door gezamenlijk onderzoek de kennis van onze flora te vermeerderen. § 2. SYSTEMATISCHE INDEELING EN BETER-- MINATIE TABEL. Voor ons land komen alleen in aanmerking : L Sectie Nomimium Ging. Stamper iets knotsvormig verdikt, scheef afgeknot of haakvormig omgebogen. 2. Sectie Melanium Ging. Stamper bolvormig verdikt met aan den voorkant een stempelopening, die op een mond met vooruitstekende onderlip lijkt. Van de sectie Nomimium hebben wij alleen vertegen- woordigers van Groep I Plagiostigma Godr. Stempelopening aan den voorrand van den scheef schijfvormig afgeknotten stampertop (V. palustris). 140 Groep II Rostellatae Boiss. Stempelopening aan den top van den haakvormig omgebogen stamper. Deze groep wordt verdeeld in : Afdeeling I Scapigerae W. Bckr. Bloemen en bladen komen uit den top van den wortelstok, de plant is dus stengelloos. Onderafdeeling A. Flagellatae Kit tel. Plant met uitloopers (V. odorata). Onderafdeeling B. Eflagellatae Kit tel. Plant zonder uitloopers (V. hirta). Afdeeling II Axilliflorae W. Bckr. De bloemen in de oksels der stengelstandige bladen. Onderafdeeling A. Rosulantes B o r b. Behalve de stengels is ook een wortelstandige blad- rozet aanwezig (V. rupestris, V. Riviniana, V. silvestris). Onderafdeeling B. Arosulatae Borb. Geen wortelrozet aanwezig (V. canina, V. per- sicifolia). Van de sectie Melanium hebben wij alleen vertegen- woordigers van de Groep Elongatae W. Bckr. Plant met stengels (V. lutea, V. tricolor). Determinatie-tabeL L Zijdelingsche bloembladen tot de beide bovenste na- derend fig. 1 2. la. Zijdelingsche bloembladen rechtuitstaand of tot het onderste naderend fig. 2 3. 2. Onderaardsche uitloopers. Steunbladen handvormig met smalle eindslip fig. 3 V, lutea Huds. 2a. Geen uitloopers. Steunbladen liervormig vinspletig, met groote eindslip fig. 4 V, tricolor L. 3. Kelkbladen stomp. Bloemen wortelstandig (bij V. odorata soms in de oksels der bladen aan de uitloopers) . 4. 141 Nederl. Kruidk. Archief 1923. 10 142 3a. Kelkbladen spits. Bloemen in de oksels van stengel- standige bladen 6. 4. Bladen cirkelrond tot niervormig; geheele plant kaal. Bloemen klein, bleek roodachtig paars met donkerder aderen. Op vochtige plaatsen, moerassen, langs hei en veenslooten V. palustris L. 4a. Bladen en bladstelen min of meer ruw behaard. Bloemen donker blauw of blauwpaars (soms wit of rosé, of gestreept). Op drogere standplaatsen . . 5. 5. Plant met uitloopers, bloemen welriekend, bladen rondachtig V. odorata L. 5a. Plant zonder uitloopers ; bloemen zonder geur ; bladen meer langwerpig ; kalkplant V. hirta L. 6. Behalve de bloem- en bladdragende stengels is een rozet van wortelstandige bladen aanwezig (soms maar uit enkele bladen bestaande) 7. 6a. Geen wortelstandige bladen 9. 7. Stengels, bladstelen, bladschijf, bloemstelen en vrucht- doos grijsachtig berijpt door korte, dikke, dicht op- eenstaande haren (papillen). Kalkplant op enkele plaatsen in de duinen V. rupestris Schm. var. arenaria (D. C.) Beek. 7a, Niet grijsachtig berijpt. Beharing meest zwak, be- staande uit langere, dunnere, verspreide haren . . 8. 8. Bloembladen smal, voorwaarts gericht, spoor kegel- vormig, vaak iets naar beneden gebogen, evenals de bloem iets-roodachtig blauw ; steunbladen smal, met veel lange franje. Bladen toegespitst, minder diep hart- vormig aan den voet . . V. silvestris (L m k.) R c h b. 8a. Bloembladen breeder, meer zijwaarts uitstaand, spoor knotsvormig, gegroefd, vaak iets naar boven ge- bogen, geel- of groenachtig wit of licht blauw ; bladen stomper, breeder, met diep hartvormigen voet V. Riviniana Rchb. 9. Stengel liggend of opstijgend, steunbladen klein. 143 bloemen blauw, spoor duidelijk langer dan de kelk- aanhangsels V. canina L. 9a. Stengel rechtopstaand, steunbladen groot, bloemen melkwit, spoor zeer kort. . . V. persicifolia Roth. § 3. VIOLA PALUSTRIS L. De plant (fig. 5) heeft een dunnen kruipenden wortel- stok, vaak met dunne uitloopers, die uit lange leden bestaan. De lang gesteelde wortelstandige bladen zijn rond of niervormig met hartvormigen voet, meestal stomp, (soms met een toegespitsten top) beiderzijds kaal (soms aan de bovenzijde met enkele verspreide haren) ; de bladrand heeft flauwe ver uiteenstaande kartels. De steunbladen zijn niet met den stengel vergroeid, kaal, vliezig, langwerpig ei- vormig, toegespitst, met evenwijdige langsnerven en gaven of kortgewimperden rand. De bloemsteel draagt meest in het midden of daaromtrent de beide schutblaadjes. De bloem is bleek-roodachtig lila met donkerder strepen en draagt een korte spoor en korte kelkaanhangsels. De vruchtstelen staan rechtop en dragen een driekantige kale vruchtdoos. Bloeitijd: April. De soort komt bij ons vrij veel, en over het geheele land verspreid voor. Zij wordt door den vroegen bloeitijd, kleine bloemen, en vaak min of meer verscholen groeiwijze vaak over het hoofd gezien. Soms komt een vorm voor, waarbij de bladen aan den top een toegespitste punt dragen (fig. 6) ƒ. foL acutiusculis Kuntze. Bij enkele exemplaren in het herbarium materiaal zijn de bladen aan de bovenzijde met enkele verspreide haren bezet. Bij zulke exemplaren schroei Beek er: f. foliis subtus spar se hispidis ex eo ad ƒ. atlantica V, Juressi Link vergens. Vindplaatsen» Behalve de in Prodr. p. 184-185 genoemde (ook de tusschen haakjes genoemde, daar de daar aangehaalde herbaria sedert grootendeels in herb. Bot. zijn overgegaan) en die alle juist gedetermineerd zijn, met uitzondering van : 144 Viola palustris. 145 Edensche veen 1894 V., dat ik voor Ajuga reptans houd en Het Laag bij Halsteren, dat tot V. Riviniana Rchb. behoort, komen nog voor in Herb* Bot»: Wolvega Bauma en de Boer; Nijega 1902 v. As- peren; Groningen E ven huis; Eelde, Onland, Ooster- broek, Schipborg 1898 H. Kooi (hierbij een ex. V. Riviniana Rchb.) Berkum bij Zwolle 1894 Lak o; Enschede BI ij de n- stein; Lonneker N 8, 11, 11 1904 Blij denstein; Apel- doorn 1850 K. A.; id. 1853 K. A.; id. Koornneef; Ruurlo 1903 M. C. Rust; Ede 1901 v. Vloten; Utrecht V. Embden; Soestdijk 1843 de Vrieze; Ankeveensche plassen v. Goor; Nieuwkoop Jongmans enV. Surin- gar; Wintelre Dz. (met V. silvestris Rchb.); Venlo 1901 R i e t e r ; en verder : Terschelling Un. 1886 (sub V, odorata L., Prodr. p. 186). Plantenkaartjes excursie Juli 1904 H 6, 65, 41 (sub. V, odorata L.). Herb* Lugd* Bat*: Berkum bij Zwolle L 6, 66, 11 1892/93; Almelo 1891; Apeldoorn 1878, 1880 alle leg. D. Lak o. Twente 1891; Raalte 1892; Watersteeg 1894: alle leg. Ch. Carmiggelt. Leimuiden 1897; R.beek 1898, leg. D. Bol ten. Velden 1893 Ogterop. Herb* Amst* : Beerschoten wie? Herb» Gron*: Westerbroek Stratingh; Oosterbroek Stratingh; Haren S!; Wedde 1889 W. W. Schipper; Harender- molen 1904 J. J. ter Laag; id. 1906 R. de Boer en H. Kooi; Paterswolde wie? Herb* Utrecht: Wolfheze 1898 Pulle; Huizum 1909 Koop er; Zeist V. D.; Soest 1918 J. G. Sloff; Utrecht 1920 wie? 146 Herb» Danser: Bussum 1914 D. Herb» Jansen en Wachter: Utrecht V. d. Looy; Helmond 1834 Wtt. Herb. SloflF: Soest N5, 32, 32 1918 SI. Herb* v* Soest: Zijpenberg 1917, id. P 4, 14, 12 1920 v. S. ; 1917 v.S. Ruigenhoek bij Utrecht 1920 P. Schoorl. Herb* Kloos: Bussumsche meent 1915 KL; Barchem 1915 KL; Bathmen 1915 KL; Oisterwijk 1916 KL; Wychen 1922 Joh. Jansen en KL; Alblasserwaard 1922 KL; Bergen op Zoom R3, 25, 31 1923 SI off en KL f* foL acutiusculis Kuntze. Herb* Bot* : Wolfheze v. d. B. ; Op moerassige plaatsen in de bergen achter Beek in het Wolfhezesche bosch 1847 v. d. B. ; Amersfoort Gevers Deynoot. Herb* Lugd* Bat»: Soest 1902 P. J. V. Breemen. Herb* Becker: Roevenderpeel 1921 KL f* foL subtus sparse hispidis W. Bckr. Herb» Bot» : Oldeboorn 1865 Holkema; Leymuiden exc. 1893; Steenwijkerwold Un. 1897. § 4. VIOLA ODORATA L» De stengellooze plant maakt dunne kruipende uitloopers, die gewoonlijk uit lange leden bestaan, op den grond liggen, in den loop van het jaar wortelen en meestal eerst het volgend jaar ontwikkelde bloemen dragen. Wel vormen de rozetten, die aan de wortelende einden der uitloopers ontstaan, gewoonlijk reeds het eerste jaar clei- 147 stogame bloemen. Ook ontstaan vaak zulke cleistogame bloemen in de oksels der bladen langs de uitloopers. De bladen en bladstelen zijn meer of minder behaard, soms vrij sterk, soms bijna kaal. De bladvorm (fig. 7) is rond- achtig niervormig tot breed eivormig, met stomp afge- ronden, soms iets toegespitsten top. De steunbladen zijn zeer breed eivormig, toegespitst, de bovenste iets langer, gaafrandig, of vooral naar den top kort klierachtig ge- wimperd met wimpers van 0.5 tot 1 mm. lang. Schut- blaadjes in of boven het midden van den bloemsteel. Viola odorata. Bloemen welriekend, donker violet, met witte keel, en donkerviolette, rechte of flauwgebogen, dikke spoor die 3-4 mm. langer is dan de kelkaanhangsels, die duidelijk van den bloemsteel afstaan. Vruchtstelen gebogen, vaak zoo, dat de vruchtdoos op den grond ligt. Deze bolvormig, driekantig of onduidelijk zeskantig, viltig behaard, vaak donkerviolet aangeloopen. Vruchtkelk iets afstaand. Bloei- tijd : Maart, April. De lange, dunne uitloopers komen vooral tot hun recht 148 op vochtige beschaduwde standplaatsen. Op zonnige, droge plaatsen blijven de uitloopers korter en zij worden daar dikker en min of meer houtig. De beharing is soms zoo sterk, dat zij aan V, hirta doet denken. Zij is echter steeds goed kenbaar aan de uitloopers, de rondachtige bladen, de breede kort gewimperde steunbladen en de donkere bloemkleur. Hoewel deze laatste meestal diep violet is, komen ook min of meer zeldzaam andere kleuren voor. Naar aanleiding hiervan onderscheidt Becker: Violen studiën I Bot. Centr. bl. XXVI Abt. III p. 5 (1909). var. alba aut. non Bess. Bloem wit, spoor meest min of meer violet aangeloopen. var, subcarnea (Jord. pr. sp.) Pari. Bloem vuil rood-violet. var. sulfurea (Cariot pr. sp.) R. et F. Bloem zwavel- geel met violette spoor. var. lilacina (Rossm. pr. sp.) Wiesb. Bloem lila-achtig» var, variegata D. C. Bloem gevlekt. V. odorata wordt veel in tuinen en parken en op kerk- hoven gekweekt, ook met gevulde bloemen. Van de bekende vindplaatsen zullen dan ook vele exemplaren beschouwd moeten worden als verwilderde kultuurplanten. Op andere plaatsen evenwel lijkt zij mij echt wild. Zoo b.v. in Zuid-Limburg en in Zeeland. Vindplaatsen* De in Prodr. p. 186-187 opgegeven determinaties ^) zijn juist, met dien verstande, dat Midsland op Terschelling Un. 1886 is V. palustris L. Kampen 1849 R. B, is ten deele V. hirta L.. Voorst Wtt. is ten deele V. canina L. Meerwijk 1882 G. Molengraaff is ten deele V, silvestris Rchb. Haagsche bosch V. Z. is ten deele V. Riviniana Rchb» 1) Vlieland 1873 O. ben ik niet tegen gekomen. 149 Bovendien komen in Herb* Bot» voor de in Prodr. p. 185 en 186 onder V. hirta genoemde exemplaren van V. odorata L. : Zutfen 1 834 W 1 1. ; Zwartwater bij Zandvoort P i e r o t en Arkenhousen; Katwijk 1897 V. en Berkhey 1897 V. en verder : Groningen Tresling; Winschoten J. M. Duwen; Kampen 1849 Top; Ulft 1899 M. C. Rust; P 4, 41,41, 1913 M. C. Rust; Duivenvoorde 1902 T. Lekker- kerker; Heelsum P5, 28, 42 1902 G. en V.; Over- langbroek J. W. Kenniphaas; Oudesluis K 4, 33, 44 1903 V. Breemen; tusschen Bergen en Schoorl L 4, 12, 41 1902 Jongm. ; tusschen Noorddorp en Castricum L4, 51, 44 1902 Jongm.; Heilo L 4, 32, 43 1902 Jongm.; Zandvoort 1833 Hinxt (ten deele V. hirta L,); Katwijk 1901 Jongm.; Rotterdam v. d. Linden; id. 1892 V. d. Voo ; Ulvenhoutsche bosch Mej. Th. W. v. Schermbeek; Oudelande v. d. SI ikke; St. Jansbosch bij Valkenburg H. Icke; Wylre 1901 Riet er; Eperbosch Un. 1883 (als V. hirta L.). Het ex. uit Herb. der Ver. v. d. Ned. Fl. 1850 is V. hirta L. Herb» Lugd» Bat» : IJzendijke S 2, 12, 44 1913 D. Lak o en V.; Nieuw en St. Joostland R 2. 34, 31 1877 A. W. en D. L.; Koudekerke 1874 D. L. ; Kampen 1893 Ch, Carmiggelt; Wassenaar 1897 D. Bol ten; (als V. hirta); Loosduinen 1895 D. Bol ten; Middelburg 1893 O g ter op; Haagsche bosch 1897 v. Breemen; Waalsdorperweg 1897v. Br. ; Berkhey 1901 v. Br.; Houtrust 1902 v. Br. Herb» Amst»: Vreeland 1873 O. Herb» Gron»: Groningen S tratin gh; id. 1903 Moll; Helpman Stratingh; id. 1906 R. de Boer en H. Kooi; Tiet- 150 jerk Schierbeek; Midwolde Schipper en Sijpkens; Vreeland 1873 O.; Zandpoort 1874 Mo 11. Herb» Utrecht: Zeist V. D. ; Utrecht-Bunnik 1920 v. Steenis; Vree- land 1873 O.; Sonsbeek 1899 Pulle; Warmond 1833 S. S. ; Leiden 1833 S. S. ; ter Hage 1916 Kooper. Herb* Danser: Oostvoorne 1909 D. Herb» J* en W*: Vleuten (ex herb. Broers); Voorst bij Zutfen 1834 Wtt.; Oosterbeek 1910 J. en W. Herb* v* Soest: Zorgvliet 1920 v. S. ; Bunnik 1920 P. Schoorl; Velp 1916 V, S. Herb. SlofF: Haagsche bosch N 3, 55, 32 1915 SI.; Rotterdam P 3, 47, 14 1915 SI. Herb* Kloos: Bergen N. H. 1914 KL; Schoorl 1914 KI.; Heilo 1922 Joh. S. Kloos; Barendrecht 1921 KL; Gapinge 1921 G. }. Evers; Zuid-Limburg (ex herb. H. }. Koning); Wylre 1921 KL Var* alba Aut. Herb* Bot*: Behalve de in Prodr. p. 188 genoemde: Groningen Abel.; Muiderboschje Fl. Amst.; Rhenen 1854 AbeL; Wassenaar Molkb. ; Everdingen 1835 Dorns. ; VUssinqen 1880 Buisman; Valkenswaard 1901 Rovers en v. Roessel. Herb* Lugd* Bat*: Serooskerke R 2, 23, 11 1877 D. Lak o. Herb* Amst* en Herb* Utrecht: Edam 1873 Hulzebosch. Herb* Groningen: Groningen 1903 Moll; Edam 1873 Hulzebosch. 151 Herb* J, en W»: Edam 1873 Hulzebosch; Vleuten G. B. (ex. herb. Broers); Rotterdam 1895 J. en W. Herb* v* Soest : Velp 1916 V. S. Herb* Kloos: Goes 1919 KL; Middelburg G. J. Evers. Witbloemige exemplaren nam ik waar op verschillende plaatsen in Zuid-Beveland in de jaren 1905^ — 1912. Var* subcarnea (Jord* pr* sp*) ParL Exemplaren met rosé bloemen eveneens op Zuid-Beveland, maar veel zeldzamer dan witbloemige. Misschien behoort hiertoe of tot var» lilacina (Rossm* pr* sp*) Wiesb* een ex. in Herb. }. en W. Ruïne huis ter Haar (ex herb. Broers) als fl. coeruleis. Monstrueuze vormen : /. tricalcarata, In 1923 vertoonde een plant in mijn tuin te Dordrecht met veel normale bloemen er enkele met drie sporen, vermoedelijk een overgang tot den gekweekten vorm met gevulde bloemen. De herkomst van deze plant is niet met zekerheid bekend. In Herb* Utrecht ontmoette ik een ex. van V. odorata L. (Vreeland 1873 O.) met een woekering aan de spoor, zooals ik die ook bij V, Riviniana Rchb. waarnam. (Zie p. 169, fig. 14). § 5. VIOLA HIRTA L* Plant zonder uitloopers. Wel is, vooral in lossen grond, de kop van den dikken wortelstok in meerdere korte dikke stengelachtige deelen verdeeld, die uit zeer korte internodiën bestaan en aan den top de rozet van bladen en bloemen dragen, waardoor de plant min of meer een zode vormt. De bladen (fig. 8) zijn langer en spitser dan bij V. odorata en meestal sterker en ruiger behaard. Vooral de bladsteel is met langere haren bezet. Bij jonge bladen is de beharing 152 zacht; soms zijn zeer jeugdige exemplaren echter haast kaal. Die zelfde worden echter later in het jaar even ruig als de andere. De steunbladen zijn breed- tot smal-lancet- vormig, kort gewimperd (soms, vooral bij zuideuropeesche vormen langer gewimperd). De bloemstelen dragen meestal onder het midden twee schutblaadjes. De bloemen zijn 8 Viola hirta. reukeloos, licht violet met witte keel en roodachtig violette dunne rechte spoor, die aan den top vaak een haakje draagt. De spoor is duidelijk langer dan de kelkaan- hangsels, die hier langs den stengel liggen. De kroonbladen zijn aan den top iets uitgerand. Vruchtstelen als bij V, odorata. Vrucht grooter dan bij V. odorata, bolvormig tot 153 iets peervormig ; langer maar minder dicht behaard. Vrucht- kelk aanliggend. 2f Maart-Mei. In verschillende flora's worden de variëteiten fraterna Rchb. en uulgaris Rchb. onderscheiden. Volgens Beek er zijn dit evenwel niet anders dan habitueele standplaats- vormen, waarvan dan ook op geschikte standplaatsen alle mogelijke tusschenvormen voorkomen, zoodat deze onder- scheiding niet houdbaar is. Beek er zocht in het enorm uitgebreide materiaal, dat hij bestudeerde, naar verschil- kenmerken aan bepaalde organen van de plant, die tevens zekere geographische beteekenis hebben. Naar aanleiding daarvan onderscheidt hij : s. sp. brevifimbriata W. Bckr. Stipulae integerrimae vel breviter fimbriatae, disparse ciliatae vel glabrae. Europa media et borealis. s. sp. longipmbriata W. Bckr. Stipulae longius fimbriatae densius ciliatae, interdum etiam cum fimbriis. Europa meridionalis. Verder kan men dan naar de beharing van de f o/u^assen bladen bij beide s. sp. onderscheiden : var. hirtifolia W. Bckr.; var. pubescentifolia W. Bckr. en var. glabrifolia W. Bckr. en verder : naar den vorm van den bladvoet: 5. var. profunde cordata W. Bckr., 5. var, plane cor- data W. Bckr. en s. var, subtruncata W. Bckr. naar de betrekkelijke lengte van blad- en bloemstelen: fa longifoliata W. Bckr. en fa brevifoliata W. Bckr., terwijl een afwijkende bloemkleur als s. forma aangeduid zou kunnen worden. Onze V, hirta behoort tot s. sp. brevifimbriata. De verdere onderscheiding, die er zoo op papier heel een- voudig uitziet, is practisch haast niet door te voeren. Wij hebben dan ook niet getracht, die op het materiaal toe te passen. Wat de verspreiding van V. hirta over ons land be- 154 treft, wij hebben hier te doen met een echte kalkplant, wat uit de verspreiding dan ook duidelijk bUjkt. Zij beperkt zich tot Z. -Limburg, den Gelderschen IJsel en de duin- streek van Rockanje tot Bergen (N. H.). Op het planten- kaartje van Goethart en Jongmans komen nog drie vindplaatsen aan Rijn en Lek voor, (die bij Willige Langerak op het eiland de Bol bestaat nog, die bij Wage- ningen en Arnhem heb ik niet kunnen controleeren) die op aanvoer door de rivier wijzen. Van de 5 andere vind- plaatsen buiten het genoemde gebied (Haamstede, Zeven- bergschen hoek, Hoogeveen, Steenwijk en Lochem) heb ik nergens bewijsmateriaal kunnen vinden, en ik betwijfel sterk of het bestaat. Vindplaatsen* De in Prodr. p. 185-186 gegeven determinaties zijn juist, behalve : Zutfen 1834 Wtt. is ten deele V. odorata L. Haarlem V. Z. is V. hirta X odorata. Roze water bij Zandvoort Hinxt is ten deele V. odorata L. Z wartwater bij Zandvoort Pierot en Arkenhousen is V, odorata L. Katwijk 1897 V. is V, odorata L. Berkhey 1897 V. is V. odorata L. Locht 1899 G. en V. is ,,V, hirta x odorata oder nur V. odorata' (Bckr.). Bovendien komen in Herb* Bot* voor : Gorsel 1876 Kobus (Prodr. p. 189) ten deele; Vogelen- zang^ — ^Hillegommerbeek exc. 1882 (Prodr. p. 189) ten deele; Wassenaar Dz. (Prodr. p. 191) ten deele en verder de niet in Prodr. genoemde: Kampen R. B. ; Helbergen bij Zutfen 1881 K. A. ; Castricum L4, 41, 44 1912 Jongm. (als V. silvatica) ; ió. L4, 51, 23 1902 Jongm.; Overveen, duinen 1843 P.N. S, Til anus (als V. odorata L.); Haarlem Buse; Noord- wijkerhout v. d. Looy; Oud-Valkenburg 1901 Riet er. 155 Herb, Lugd, Bat. j Kampen L 6, 54, 33 Bolding; Fortmont M 6, 35, 34 M6, 45, 12 1915 Lako; Zutfen 1881 K. A.; Bloemen- daal 1897 D. Bol ten. Hcrb* Utrecht: Zalk 1899 Wie?; Zutfen 1898 Pull e; Breezaap bij- Velzen 1881 Went; O verveen 1884 Went ; Wassenaar 1833 Wtt. Herb* Danser: Oostvoorne 1909 D. Herb* J» en W*: Wassenaar S. S. ; id. 1833 Wtt.; Zandvoort S. S. ; Oost-Voorne 1909 v. d. Houten en W. Herb* v. Soest: Pompstationsduinen (den Haag) 1918 v, S, Herb. Sloff: Haarlem Wtt. Herb, Kloos: Bergen (N.H.) 1914; id. 1921; id. 1923 (ook de ƒ. pet variegatis met wit en blauw gevlekte bloemen), Castricum 1915; Beverwijk^Noorddorp 1915 alle leg. KL; Haarlem Wtt.: Wassenaar 1921 KL; de Pan bij Katwijk 1923 KL § 6. VIOLA PERMIXTA WIESB. = V.HIRTA X ODORATA. Dit is volgens Becker een van de meest voorkomende Viola-bastaarden. Op plaatsen, waar beide stamouders door elkaar groeien, zal zij steeds te vinden zijn. Intusschen zijn zulke plaatsen in ons land zeker vrij zeldzaam. De meeste kans heeft men nog hier en daar in Zuid-Limburg en langs den Gelderschen IJsel. In de duinstreek misschien op heel enkele plaatsen aan den binnenrand der duinen, maar het lijkt mij, dat de V, odorata, die daar voorkomt, toch meestal vrij ver buiten het kalkgebied staat, en dus niet met V, hirta samengroeit. 156 De bastaard staat in kenmerken tusschen de stamouders in, is echter zeer vormenrijk en een groot aantal ver- schillende vormen hebben afzonderlijke namen gekregen. Het meest komt voor de vorm V. permixta Jord., die meer tot V. hirta nadert, maar toch korte uitloopers maakt en rondere, stompere bladen heeft. Vooral de onderste lijken het meest op die van V. odorata, terwijl de latere meer den hirta-vovm hebben. Het stuifmeel is voor 60^ — 70 % loos. Gewoonlijk is de bastaard dan ook steriel. Er komen echter ook min of meer fertiele vormen voor. Vindplaatsen» Herb* Bot* : Haarlem v. d. Trappen ex herb. V. Z. (Prodr. p. 185 als V. hirta); Locht 1899 G. en V. (Prodr. p. 186 als V, hirta) „oder nur V. odorata L." (Bckr.). Herb* J* en W*: Uiterwaarden bij Deventer 1834 Wtt. Herb* Kloos: Gerendal 1921 KI. Een exemplaar van Bergen stond ook in verdenking: „Scheint V. hirta x odorata zu sein, wenn V, odorata am Standorte". (Bckr.). Daar echter V^. ocforafa bij Bergen zeer spaarzaam voorkomt, en zeker meerdere K.M. ver- wijderd van de vindplaats van dit exemplaar, lijkt het mij meer waarschijnlijk, dat het V. hirta L. is. § 7. VIOLA RUPESTRIS SCHM* VAR* ARE- NARIA (D* C*) BECK* Kleine plant (4 — 8 cm. hoog) metwortelstandigeenstengel- standige eenigszins dikke, stevige bladen van donker-groene kleur, die hoogstens 2 cm. lang (bij de bloeiende plant ± 1 cm.) en even breed of iets breeder zijn. De stengels en de onderzijde der bladen zijn vaak donker-blauw of violetachtig gekleurd. De bladvoet is zwak hartvormig, de steunbladen breed-eirond, ter lengte van Vs'— Vs van den 157 bladsteel, naar den top min of meer in franje gedeeld. De bloemen zijn klein, blauw (iets violet-achtig) met smalle omgekeerd-eivormige kroonbladen en een blauwachtige spoor, die tweemaal zoo lang is, als de korte kelkaan- hangsels. De bladen, steunbladen, maar vooral de stengel, bloem- en vruchtstelen en vruchten zijn grijsachtig berijpt door korte, dikke, dicht opeenstaande haren (papillen) %, Bloeitijd: eind Maart— April. Op de terreinen waar ik tot nu toe de plant vond, samen met veel V, hirta en V. canina-dunensis en minder V. Riviniana, is zij direct te herkennen door haar klein- heid, donkere kleur en zeer regelmatige spadevormige bladen. In bloei zijn het gewoonlijk kleine rozetjes ; later blijft de plant haar regelmatigen vorm behouden. Vaak maakt zij drie rozetvormig uitgespreide ± 5—6 cm. lange stengels, soms ook vijf. De beharing valt vooral op aan de bloem- en vruchtstelen, als men ze tegen het licht houdt. Aan de oudere planten vallen ook de groote steun- bladen op (fig. 9). Toen ik in 1921 de soort in de Wassenaarsche duinen, bij de prise d'eau van de Haagsche waterleiding, verzameld had, bleek dit ook voor Becker een verrassing te zijn. De Hollandsche vindplaats toch, ligt ver van het overigens aaneengesloten verspreidingsgebied. Voor Europa beschrijft Becker dit gebied in Violae Asiaticae et Australenses in Beih. z. Bot. Centralbl. Bnd. XL (1923) Abt. II p. 60, na eerst opgemerkt te hebben, dat V. rupestris een boreal- circumpolaire soort is, als volgt: ,Jsland (Herb. Kopenh., ohne genauereStandortsangabe, dedit Hornemann; zweifelhaft und unwahrscheinUch) ; auszerdem über den groszten Teil des Erdteiles verhteitet bis zum 70^ lat. bot.; fehlt auf den Faröer, in Grosz- britannien und Irland, Danemark, dem nord-westlichen Deutschland, Belgien, dem westl. und nordwestl. Frankreich, der westlichen und südUchen Halfte der Pyrenaenhalbinsel, Nederl. Kruidk. Archief 1923. 1 1 158 159 fast auf der ganzen Apenninenhalbinsel (nur in den See- alpen und im Alpengebiet) und Balkanhalbinsel (nur in Bosnien, Serbien und Bulgarien), in Rumaniën und dem südlichsten Ruszland, wohl auch im nordöstlichsten Ruszland (kommt aber vor auf Kola, Kanin, bei Archangelsk und im nördlichen Ural in der Nahe des 60° lat. bor.) ; in der Ebene und im Gebirge. bis 2400 m." Dat intusschen de standplaats van V, rupestris arenaria in de Wassenaarsche duinen niet nieuw is, blijkt uit de twee door P i e r o t (met V. canina dunensis en V. Riuiniana) aldaar verzamelde exemplaren, vermeld in Prodr. p. 191 onder V. canina. Hoewel het etiket geen jaartal draagt, liggen er andere door Pierot verzamelde Viola's in het herbarium, die het jaartal 1833 dragen, zoodat omstreeks dien tijd ook wel V. rupestris verzameld zal zijn. Verder komt de soort onder al de Viola's in Herb, Bot» niet meer voor, terwijl er toch heel wat materiaal van Wassenaar aanwezig is. Ik meen dit hieraan te moeten toeschrijven, dat Ie. de plant weinig opvalt, ook in den bloeitijd, omdat zij licht den indruk maakt van een door konijnenvraat geplaagde plant (er zijn daar nogal wat konijnen), 2e. de bloeitijd kort duurt en in een tijd valt, dat er nog be- trekkelijk weinig gebotaniseerd wordt, althans in de duinen. Kort na den bloei is de plant haast niet te vinden ; ik heb in het einde van Mei op terreinen, waar ik zeker wist dat zij voorkwam, op den grond moeten rondkruipen om enkele exemplaren te vinden. Later in den zomer, als zij wat forscher is (Juli, Augustus) gaat het weer beter, maar wie verzamelt in dien tijd niet-bloeiende violen? In 1922 vond ik V. rupestris arenaria ook in de kalkrijke duinen ten zuiden van Bergen (N. H.) en dit jaar (1923) bleek mij, dat zij daar zeer veel voorkomt, ook zuidelijker, op Egmonds grondgebied. Het lijkt mij zeer waarschijnlijk, dat ook elders in onze duinen, vooral op plaatsen waar veel V. hirta groeit, (ook V. rupestris is een kalkplant) 160 bij nauwkeurig zoeken V. rupestris gevonden kan worden. Vindplaatsen, Herb, Bot, : Wassenaar Pierot (met V, canina dunensis en V, Riviniana). Herb, Danser: Oostvoorne 1909 D. ^). Herb, J, en W,: Wassenaar 1918 Sloff en W. Herb, Kloos: Wassenaar 1921 KI., Bergen. 1914, 1922, 1923 KI. § 8. VIOLA RIVINIANA RCHB. Forsche plant met wortelstandige en stengelstandige bla- den. Stengels meest rechtopstaand dikker en hooger dan bij Viola silvestris Rchb. tot 40 cm. hoog als de plant in vrucht staat. De bladen zijn breed-hartvormig, de onderste vaak bijna niervormig, stomp, de volgende duidelijk toegespitst, behaard (soms ook kaal). Steunbladen lancet- vormig, gewimperd. De groote bloemen zijn helder blauw of iets violet met breede kroonbladen, waarvan de randen over elkaar vallen, en een dikke, stompe, geelachtig of groenachtig witte, soms meer of minder blauw aangeloopen spoor, die van onderen gegroefd en aan den top uitgerand is en zich vaak iets naar boven kromt. De kelk heeft duidelijk ontwikkelde aanhangsels, die ook aan de rijpe vrucht goed zichtbaar zijn. 2^ Bloeitijd: April-- Juni. De soort is evenals elders ook bij ons vaak verward met Viola silvestris Rchb. Stelt men de kenmerken dezer beide soorten tegenover elkaar, dan krijgt men het volgende schema : 1) In Herb. Danser ligt éen exemplaar V. rupesfri5 met twee stukken V. canninefas en meerdere V. canina dunensis onder een etiket van 29 Mei 1909. Dit is dus na die van Pierot, de oudste V. rupestris in ons land; van de derde vindplaats. 161 V. Riviniana. V. silvestris. Habitus forscher, donkergroen. minder forsch, ih geelach- tig groen. Stengel rechtopstaand, dik, forsch opstijgend, dunner, teerder. Bladen stomper, breeder, minder spitser, smaller, sterker behaard, diep hartvor- behaard, aan den voet mig aan den voet. minder diep hartvormig. Steunbladen .. . lancet vormig, met betrek- lijn-lancetvormig, met veel kelijk weinig en korte en lange wimpers. wimpers. Kelkbladen.... breeder en langer met smaller en korter, kelkaan- duidelijker aanhangsels. hangsels rudimentair, Kroonbladen . . grooter, breeder, zoodat kleiner, smaller, zoodat de de randen over elkaar randen elkaar niet of net vallen, helder blauw of raken, roodachtig violet, iets violet naar den voet naar den voet sterker lichter van kleur, meer gekleurd (vooral bij zijwaarts en naar boven bloemen die pas open gericht. zijn) meer naar voren gericht. Spoor korter, stomp, gegroefd en langer, spits, niet gegroefd, daardoor met uitgeran- donker violet, het den top, geel- of groen- sterkst gekleurde deel achtig wit of ± blauw van de bloem (vooral aangeloopen, steeds min- als zij jong is) recht of der sterk gekleurd dan iets naar beneden ge- de donkerste bloempar- kromd. tijen, vaak iets naar bo- ven gekromd. In de figuren 10, 11 en 12 zijn enkele dezer kenmerken van V. Riviniana CR) en V. silvestris (S) tegenover elkaar gesteld. Dit alles ziet er op papier heel mooi uit, en inder- daad zijn deze verschillen aan goed ontwikkelde, typische exemplaren ook zeer goed waar te nemen, zoodat zulke typische exemplaren dan ook zonder eenige moeite herkend kunnen worden. Maar in de natuur komen zeer vaak exemplaren, ja heele vegetaties, voor, waarvan de ken- 162 Viola Riviniana (R) en V. silvestris (S). 163 merken in verschillende opzichten tusschen die der beide soorten instaan, of die sommige kenmerken van de eerste en andere van de tweede soort vertoonen. Viola Riviniana is gewoonlijk op zonnige standplaatsen het meest typisch. In de schaduw kunnen al haar kenmerken zich in de richting van V. silvestris wijzigen. Men zou dus licht geneigd zijn te meenen, dat de natuur ook hier een aaneengeschakelde groep van vormen produceert, die niet dan zeer wille- keurig en kunstmatig in twee groepen gescheiden kunnen worden. Dat evenwel toch die scheiding in de natuur bestaat, en er wel degelijk een essentieel verschil is tusschen beide groepen, blijkt uit de volgende feiten. Ie. Zij hebben verschillend verspreidingsgebied. Over uitgestrekte landstreken komt wel de eene soort voor, ter- wijl de andere volkomen ontbreekt. 2e. Kweekt men de soorten naast elkaar, dus onder dezelfde omstandigheden, dan blijken zij wel degelijk goed en blijvend verschillend te zijn, ook in hun nakomelingschap. Nooit is in cultuur een V. Riviniana in V, silvestris over gegaan of omgekeerd. 3e. Op plaatsen, waar in de natuur beide soorten door elkaar groeien, treft men herhaaldelijk bastaarden aan, die volkomen of zoo goed als volkomen steriel zijn. Vat men dus de soort op als „paringsgemeenschap", dan moeten V. Riviniana en V. silvestris als afzonderlijke soorten beschouwd worden, en niet, zooals in verschillende flora's, ook in onze Hollandsche, gebeurt, als variëteiten van een enkele soort, die dan Vïo/a Sï7i;a^/ca F r. genoemd wordt, zoodat V. silvatica var. micrantha Döll = V. silvestris Rchb., V. silvatica var. macrantha = var. Riviniana Rchb. = V. Riviniana Rchb. Hieraan wordt niets veranderd door het feit, dat het soms moeielijk is uit te maken, tot welke soort een bepaalde plant behoort; een moeielijkheid, die zich te sterker doet gevoelen, wanneer men met herbarium- 164 materiaal te doen heeft, terwijl bovendien materiaal uit een bepaalde streek nog zijn bijzondere bezwaren kan hebben. Zoo schrijft Beek er mij b.v. : „Ihre V. Riuiniana in Holland möchte wohl infolge Meeresnahe morphologisch oft silvestris-artige: Merkmale besitzen (im allgemeinen Aussehen). Irrelevante Formen im Herbar mitunter schwer zu bestimmen, sodasz Fehler nicht ausgeschlossen sind". En elders bij een determinatie als V, silvestris : „sehr gut ausgepragt aber mit groszen Kelchanhangseln, wie in Holland wohl meistens". Wat de verspreiding der beide soorten over ons land betreft, lijkt mij de opvatting, dat V. silvestris bij ons de algemeene, en V. Riviniana de zeldzame zou zijn, beslist onjuist. Hoewel hierachter heel wat materiaal, als V. sil- vestris gedetermineerd, vermeld wordt, moet ik toch op- merken, dat ik tot nog toe alleen levend materiaal van V. silvestris gezien heb uit Zuid-Limburg, uit de omgeving van Nijmegen, Arnhem, Zutfen en Doesburg, en, hoewel zeer spaarzaam, uit de duinen bij Bergen (N. H.). In duinboschjes komt vaak veel V. Riviniana voor, die sterk den silvestris kant uit gaat. Ook de Wever was van oordeel, dat in Zuid-Limburg V. Riviniana veel meer voorkomt dan V. silvestris. Enkele malen worden witbloemige of zeer lichtgekleurde of rosé exemplaren van V. Riviniana gevonden. Zoo schrijft Lak o bij de exemplaren, die hij te Raalte ver- zamelde: „Bloemkroon tot 2^/0 cm. breed. De kleur der bloemen was zoo in 't oog vallend bleek, dat ik ze uit de verte voor wit hield, te meer daar ik in die buurt reeds lila-kleurige ex. had gevonden. Onder het drogen kwam de lila kleur zwak, maar duidelijk te voorschijn, zoodat we hier zeker niet met een zuivere var. alba te doen hebben. Ik heb deze vorm daarom pallida genoemd. De sporen zijn nog meer kleurloos dan de kroonbladen, iets groenachtig wit, gegroefd. 165 De kroonslippen zijn breed eirond met de randen over elkaar liggend. Een zelfde kleurverschijnsel bij het drogen der kroon- bladen heb ik vroeger ook opgemerkt bij schijnbaar witte exemplaren van Erodium pimpinellifolium en van Lychnis flos cuculi" (Ik — ^ KL — ook bij Pedicularis palustris en bij Saponaria ofpcinalis). Een eigenaardigen vorm vond ik tot nog toe slechts in een enkel stukje duinpan bij Bergen, maar daar in groot aantal. De beharing van den stengel en vooral van den bloemsteel doet zeer sterk aan V. rupestris denken, maar overigens is de heele plant zuivere V. Riviniana en vol- komen fertiel. Toen ik in 1921 een zeer jong, klein exemplaar (het eerste, dat ik vond) aan Becker stuurde, meende deze, dat we met de var. trichocarpa W. Bckr. te doen hadden. Later (1923) verzamelde ik rijker en vollediger materiaal, waaruit bleek, dat de vrucht volkomen kaal is. De beharing gaat tot en met de kelkbladen. Het is de f. pubescens Neum. Wahlst. et Murb. in Schedae Viol. suec. (1886). Vindplaatsen» Van de in Prodr. p. 190 genoemde exemplaren behooren slechts tot V. Riviniana: Montferland M. }. Cop. (ten deele) ; Nijmegen B. ; Wickenburgh bij Schalkwijk 1899 C. A. Backer; Ginneken 1880 Boerl.; Rosmalen 1846 V. Hov. Daarentegen behooren tot deze soort de volgende in Prodr. p. 188 — 190 onder var. micrantha genoemde: Smeerling bij Oostwedde v. H. ; Ootmarsum 1891 L. ; Oldenzaal U n. 1895; Zutfen Wtt.; id. 1882 C. v. d. Broek; Gorsel 1876 K. (ten deele); Pessink K. A. ; Ruurlo 1882 L. ; Montferland Cop; Winterswijk 1872 R. E. de Haan (ten deele); Rheede Mb.; id. 1838 Buse (ten deele) ; Renkum Buse; Arnhem Thomson; Nijmegen B. (ten deele); Th. Abel.; Meerwijk 1882 C. Molen- graaf f; HeiUgenberg bij Amersfoort v. d. T. ; Grebbe 166 V. H. ; Rhenen C. A. B er g s m a ; Zeist v. d. T. ; Haarlem 1833 Wtt. (ten deele) ; 1835 M b. ; 1870 O. (ten deele); Overveen 1897 V.; Haarlemmerhout 1833 Wtt. (ten deele); 1841 Kerb.; 1870 Boerl. ; Aardenhout v. d. B. ; 1867 O.; Bentveld 1870 Groll; Woestduin 1873 Boerl; Vogelenzang Boerl. (ten deele); 1896 V.; Zandvoort 1 870 H o 1 k. ; Lisse 1 897 V. (ten deele) ; Katwijk-Wassenaar M b. ; 's-Gravenhage V. Z. (ten deele) ; Haagsche bosch 1833 Wtt.; 1836 Lac; Dz. (ten deele); Exc. 1861; 1863 S.; 1895 Barger; Zorgvliet V. Z. (ten deele); Scheveningsche boschjes 1895 O g ter op; Zeeland v. d. B. (ten deele) ; Geldrop de Br.; Meersen en Sittard U n. 1861; Valkenburg Un. 1861; Paterswolde 1865 Holk.; Voorst J. H. Edelman; Doorn S. Boot; Halsteren- Wouw P. J. Verhoeven. En de in Prdr. p. 191-193 onder V, canma genoemde : Assen 1859 Lac. en S. ; Ane 1859 Lac. en S. ; Uddeler- meer 1849 v. d. B. ; Amersfoort 1892 Garj. ; Wassenaar Pierot (ten deele); Onland, Eelde, Oosterbroek en Schip- borg R. de Boer en H. Kooi (ten deele) ; Woensdrecht P. J. Verhoeven; Kruisland F. Janssens; Arnhem Thomson. Verder: Het Laag bij Halsteren P. J. Verhoeven Prod. p. 185 als V. palustris L. ; Haagsche bosch V. Z. (ten deele) Prodr. p. 187 als V, odorata L. Bovendien bevinden zich in Herb* Bot» de niet in Prod. genoemde: Groningen R. de Boer en H. Kooi; Haren 1865 Holk; Onnen 1 864 wie ? (ten deele) als V. odorata L. ; Enschede Blijdenstein; de Lutte Un. 1895 ; Mariënberg L7, 53, 44 Goeth. Jongm. en Lako; Beerse L 7, 63, 21 G. J. L.; Lonneker 1904 M 7, 68, 42 N 7, 18, 22 N7, 28, 22/24 Blijdenstein; Zutfen-Eefde 1901 J. en W.; Gorsel 1897 V.; 1904 Laurillard (als V. canina) ; Doesburg Brand; Oosterhout-Velp 1 836 de Br.; Dinxperlo 1903 P 7, 51, 22 C. A. Rust; 's-Heerenberg 167 1904 P6, 57. 21 C. A. Rust; Gendringen 1899 M. S. Rust; Enghuizen M. S. Rust; Ubbergen Abel. (ten deele); Beek wie?; Neerbosch 1847 Abel.; Hatert-St. Anna 1844 Abel; Plasmolen 1849 Abel. (ten deele); Harderwijk 1866 R. B.; Apeldoorn 1881 K. A. ; id. 1877 K. A. (ten deele); Wormen 1877 K. A. (ten deele); Ede-Bennekom 1901 V. Vloten (ten deele); Amersfoort 1897 E. Hei- mans; Utrecht 1921 C. G. G. J. v. Steenis (als V, canina); Schalkwijk 1899 C. A. Backer; Zwanewater 1901 Goeth. en Jongm. (ten deele); Velzen wie? (ten deele); Driehuizen Koornneef; Zandvoorderlaan 1897 E. H e i m a n s ; Bentveld 1 897 E. H e i m a n s ; Scheve- ningsche boschjes-Waalsdorp Gr o 11; Oostkapelle 1838 V. d. B. ; Domburg O g ter op; Stratum 1901 v. Roessel; Valkenswaard en Stratum 1901 Rovers en v. Roessel; Venburgsche molen 1901 Rovers en v. Roessel; Venlo 1904 Rieter (ten deele). Herb* Lugd* Bat*: Ootmarsum 1891 Ch. C. ; M 7. 28, 31 1891 L. ; Ruurlo 1881 L., 1882 L.; Voorst 1880 L. ; Hoenderlo 1881 K. A.; Ananasbosch bij St. Maartensbrug 1901 Goeth. en Jongm. ; Zwanewater 1901 Goeth. en Jongm. (ten deele); Kat- wijk-Wassenaar 1900 Jongm.; Haagsche bosch 1896 L.; 1895 V. Breemen; Domburg 1899 O g ter op; Oost- Kapelle 1877 R 2, 12, 12/21 L. Bovendien een ex. in Herb. D. B o 1 1 e n zonder vindplaats. Herb* Amst* : Berg vliet 1831 wie? Haarlem 1870 O. Herb» Gron* t Groningen Stratingh; Nietap H 7, 61, 32 1906 H. Burger; Haarlem 1872 Moll; Vogelenzang 1870 O.; Haagsche bosch L'André. Herb» Utrecht: Hattem 1899 wie? Arnhem 1898 Pulle; Amersfoort 1921 en 1922 v. Steenis; Wassenaar 1918 Kooper. 168 Herb, Delft: Scheveningen wie? Hcrb» J, en W«: Ellecom 1921 }. en W. (als V. can/na); Zandige bosch- grond boven Haarlem 1870 O. (ten deele): Meyendal 1918 J. G. Sloff en W. (ten deele) ; Ulvenhoutsche bosch 1920 J. G. Sloff en W. Herb* v* Soest: Middachten 1915 v. S. ; Beekhuizen 1917 v. S. ; Sche- veningsche boschjes 1918, 1920 v. S. Herb. SlofF: Wassenaar N 3, 45, 32 1918. SL en Wachter; Ulvenhout R 4, 13, 44 1916^1918 SL; Princenhage R4. 12. 12 1923 SL; Woensdrecht R 3, 44, 42 1923 SL Herb* Kloos: Roden en omgeving Un. 1923; Uffelte Un. 1917; Denekamp 1921 v. d. Kamp; Malden-Overasselt Un 1919; id. 1922 Joh. Jansen; id. 1923 Joh. Jansen; Heumensche bosch 1923 Joh. Jansen; Mook 1923 Joh. Jansen; Bergen 1915, 1920, 1921 KL; de Pan onder Katwijk 1923 KL; Wassenaar (duinen) 1921 KL; Scheveningsche boschjes 1923 v. Soest; Ulvenhout 1916 KL; Liesbosch 1921 H. Harshagen, id. R 4, 12, 12 1923 J. G. Sloff; Woensdrecht R 3, 44, 42 1923 J. G. Sloff; Bunde 1921 KL; Gerendal 1921 KL: Gronsveld 1921 KL L corolla pallida Lako* Raalte 1912 M 6, 48, 13 L. in Herb. Bot> en Herb. Lugd* Bat* Meerwijk 1923 Joh. Jansen in Herb» Kloos* £♦ pubescens N* W* M* Herb* Bot* : Haarlem 1870 O. (ten deele) Prodr. p. 189; Overveen 1897. V. Herb* Groningen: Vogelenzang 1875 Moll. 169 Herb, Utrecht: Breesaap bij Velzen 1881 Went; Haarlemmerhout 1833 Wtt. Herb» Kloosj Bergen 1921. 1922, 1923. KL Wat monstrueuze ontwikkeling betreft, vermeld ik een ex. met twee bladachtig vergroote kelkbladen (fig. 13), dat ik bij Bunde 1921 verzamelde en een groot aantal exem- plaren, waarvan de spoor een uitwas, als het ware een secundaire spoor, vertoont (fig. 14) gevonden bij Katwijk op de buitenplaats de Pan 1923. (Vergelijk de opmerking aan het slot van V. odorata p. 151). § 9. VIOLA BURNATI GRML, = V. RIVINIANA X RUPESTRIS ARENARIA. De plant is regelmatig rozetvormig met wortelstan- dige bladen en Hggende of opstijgende stengels, waarvan Viola Riviniana. het onderste deel evenals de onderkant van de bladen vaak blauwachtig of violetachtig aangeloopen is, even als dat bij V. rupestris vaak het geval is, vooral in den na- zomer. De bladvorm is sterk beïnvloed door V. rupestris, maar heeft het toegespitste van V. Riviniana. Ook zijn de bladen iets grooter dan bij V, rupestris. De steunbladen zijn breeder dan bij V. Riviniana, naar den top in een lange punt uitgerekt, gewimperd, met wimpers ongeveer zoo 170 lang als de breedte van het steunblad. De bloem doet in grootte en ook min of meer in kleur aan V. silvestris denken ; de spoor is gekleurd en ongeveer driemaal zoo lang als de kelkaanhangsels. Het vruchtbeginsel van de voorjaarsbloemen, zoowel als dat der cleistogame zomer- en najaarsbloemen, is kaal ^) maar geen van beide komen tot ontwikkeling, de plant is steriel. Bladen, stengels en bloemstelen vertoonen een beharing, die ook onder de loupe sterk aan die van V. rupestris herinnert, maar onder het mikroskoop blijkt zij uit langere, dunnere en iets meer verspreide haren te bestaan. In het algemeen zijn de kenmerken, en is ook de habitus van den bastaard dus vrijwel intermediair tusschen die der beide stamouders. De jonge bloeiende plant maakt het meest den indruk van een buitengewoon groote, grootbladige V. rupestris, waarvan echter de bladen niet zoo regelmatig spade-vormig zijn, en vooral de toegespitste top aan V. Riviniana doet denken. Later lijkt zij meer op V. Riviniana, vooral op f. puhescens, maar de bladvorm is ook dan toch meer spade-vormig, de bladrand is over het middelste derde deel van de bladlengte weinig gebogen, zoodat de bladbreedte daar betrekkelijk weinig verandert; dit geeft de spade-achtige indruk. De steriliteit is het typeerende bastaard-kenmerk. Vindplaatsen* Bergen 1922 Joh. S. KI o os ; 1923 KL in Herb. Kloos. 1) In de literatuur vind ik op verschillende plaatsen opgegeven: „Fruchtknoten der Frühlingsblüten kahl, der der Sommerblüten dicht kurzhaarig." Zoowel echter aan het herbariume:iemplaar, dat verzameld is op 28 Aug. 1922, als aan het exemplaar, dat ik 20 Mei 1923 vond en in mijn tuin voortkweekte, en dat nu (6 October 1923) nog vol cleistogame bloemen zit, kan ik niet anders dan volkomen kale vrucht- beginsels vinden. 171 § 10. VIOLA SÏLVESTRIS (LAM. p, p.) RCHB. Plant met wortelstandige en stengelstandige bladen, minder forsch dan V. Riuiniana maar toch veel grooter dan V. rupestris. Stengels aan den voet liggend, verder opstijgend, teerder dan bij V. Riuiniana tot 25 cm. hoog als de plant in vrucht staat, meestal niet hooger dan 10^ — 15 cm. De bladen zijn breed-eivormig met hartvor- migen voet en toegespitsten top, (de onderste vaak iets breeder, dieper hartvormig en minder spits) meestal aan de bovenzijde verspreid behaard (soms ook kaal). Steunbladen lijnlancetvormig met veel lange wimpers langs den rand. De bloemen zijn roodachtig blauw, naar de keel toe het sterkst gekleurd (jonge bloemen aan den rand vaak zeer licht). De kroonbladen zijn smal, zoodat de randen elkaar niet of nauwehjks raken, en staan voorwaarts gericht. De spoor is lang, kegelvormig, recht of iets naar beneden gebogen, sterk gekleurd, zooals de donkerste partijen van de bloem. De kelkaanhangsels zijn klein, aan de rijpe vrucht bijna verdwenen, 2{.. Bloeitijd April^ — Mei. Onder V. Riuiniana is ook over V. siluestris reeds ge- sproken ; de verschilkenmerken zijn scherp tegenover elkaar gesteld en onder verwijzing naar wat daar gezegd is over de determinaties en het algemeen voorkomen, volsta ik hier met de opgave der vindplaatsen, waarvan naar mijn persoonlijke meening er verscheidene door levend materiaal bevestigd zouden moeten worden. Vindplaatsen* Van de in Prodr. p. 188<— 190 onder V. siluatica Fr. ^. micrantha Döll genoemde exemplaren blijven als V. siluestris Rchb. gedetermineerd: Groningen 1842 de Vrieze; Haren 1826 v. H. : Weerdinge 1859 Lac. en S. ; Deventer Romb. ; 1848 Cop. ; Goor 1861 v. H. ; Lonneker 1891 L. ; Losser 1895 G. en V. („oder eher V, Riuiniana x siluestris" Bckr); Twello 1846 T; Apel- doorn K. A.; 'tLoo 1858 O; Soerensche bosch 1833 172 Wtt. ; Beekhuizen 1844 Lac. Bosch van de Ulenpas S. ; Winterswijk Un. 1859; Eibergen Un. 1897; Rheede 1838 Buse (ten deele) ; Wolfheeze 1856 O; Nijmegen B; Beek 1847 V. d. B.; Beek-Groesbeek 1841 v. d. T. ; Harderwijk 1866 R. B.; de Bilt; 1839 Buse (ten deele); Haarlem 1833 Wtt. (ten deele); Bloemendaalsche bosch 1880 L. V. Hoog; Vogelenzang 1 855 D z. en v. d. B. ; id. B o e r 1 a g e (ten deele); id. Exc. 1883 (ten deele); Velzen 1843 de Vrieze; Warmond 1857 S. ; Katwijk B. W. ; Persijnpan 1897 V.; Stadwijk bij Voorschoten 1894; V.; 's-Graven^ hage G. B. ; Dz. (ten deele); ZorgvHet V. Z. (ten deele); Oostkapelle 1839 v. d. B. ; Breda 1882 v. d. Broek; Zundert Un. 1860; Wintelre Dz. (ten deele); Maastricht V. Hov.; id. 1894 V.; Bemelen^Valkenburg 1897 V.; Gronsveld Un. 1861, id. 1897 V.; Savelsche bosch 1894 V. ; Geulem 1900 v. Sillevoldt en Jongm. ; Valken- burg 1866 H. de V.; Gulpen 1885 K. en G. ; Slenaken 1897 V.; Usselo E. J. M. Schol ten (ten deele); Hoen- derloo 1881 K. A. ; Beekbergerwoud 1853 K. A. Verder de in Prodr. p. 190 onder /5. Riviniana genoemde: Haren v. H. ; Beekbergerwoud 1869 S. ; Monferland 1845 Cop. (ten deele); Kastanjebosch te Beek Abel. (ten deele) ; Haarlemmerhout 1 855 Buse; en de in Prodr. p. 191 — 192 onder V. canina genoemde: Weerdinge 1859 Lac. en S. ; Wassenaar Pierot (ten deele; Sas van Gent 1855 A. W. ; Roozendaal Un. 1860 (ten deele); Oldenzaal Un. 1895 (ten deele). Bovendien bevinden zich in Herb» Bot* de niet in Prodr. genoemde : Groningen-Haren (achterweg) 1898 H. Kooy; Win- schoten J- M. Duwen (als V, canina) \ Onnen 1864 H o 1 k. (ten deele, als V. odorata) ; Zuider Eschmarke, N 7, 28, 22. N 8, 21, 11, Bosch van Berenbroek N 7, 28, 43 en Lonneker 1 904 B 1 ij d e n s t e i n ; Zutfen F o c k e m a (als V, odorata) ; Doesburg Brand (ten deele) ; Soerensche 173 bosch 1849 Abel; Berg en Dal 1915 B. H. Danser (als V. canina) Ubbergen, Beek en Neerbosch Abel.; Meerwijk 1882 G. Molengraaff (als V, odorata); Hoenderlo 1881 R. B., Ede 1901 v. Vloten; Utrecht V. Embden; Ananasbosch bij Maartensbrug 1901 Goeth. en Jongm. ; Velzen wie? (ten deele) ; Santpoort 1843 Bus e; Bloemendaal 1901 A. J. C. v. Goor; Wassenaar 1882 V.; Blankenburg 1903 v. Iterson; Valkenswaard- Stratum 1901 Rovers en v. Roesel; Venlo 1904 Riet er (ten deele); St. Pietersberg 1894 V. Herb* Lugd» Bat»: Oldenzaal 1895 O g ter op; Lonneker 1891 Ch. C.; Ruurlo 1881 Lako; Berkhey 1901 en Waalsdorperweg 1901 V. Breemen; Rithem R 2, 43, 41 1877 Lako. Herb* Delft: Esenbosch bij Gulpen 1919 C. M. Voormolen. Herb* Amst. : Haarlem 1870 O. Herb, Gron»: Groningen wie?; Harendermolen, Eelderwolde, Paters- wolde S. 1; Oosterbroek en muggenven 1855 wie?; Assen 1857 S t r a t i n g h ; Vlachtwedde 1884 W. W. Schipper; Vogelenzang 1870 O.; Overveen 1867 Sch. Herb* Utrecht: Zandige boschgrond boven Haarlem 1870 O. Herb* )♦ en W«: Denekamp 1901 J. B. Bernink; Zutfen weg naar Eefde 1901 J. en W.; Oosterbeek 1898 J. en W. ; Zandige boschgrond boven Haarlem 1870 O. (ten deele); Valken- burg (Schaesberg) 1910 J. en W. Herb* van Soest: Bingerden 1918 v. S. Herb Sloff: St. Pietersberg V 5, 38, 13 1918 SI. Nederl. Kruidk. Archief 1923. 1^ 174 Hcrb* Kloos: Hummelo 1923 KL; Maasdijk bij Heumen 1923 Joh. Jansen; Bergen 1923 KL; Z. Limburg 1921 de Wever; Bunde 1921 KL; Gronsveld 1921 KL; St. Pietersberg 1914 KL; £♦ rosea N* W» M* Kroonbladen en spoor rosé. Bosch V. Berenbroek N 7, 28, 43 Blijdenstein in Herb- Bot* § 11. VIOLA INTERMEDIA RCHB. = V. RIVINIANA X SILVESTRIS* De beschrijving van dezen bastaard bij Bethke Bast. Veilch. (1881) p. 15. die ook door B e c k e r in „ Vorarbei- ten zu einer Flora Bayern's" p. 264 wordt geciteerd, en waarnaar Beek er ook elders herhaaldelijk verwijst, luidt : „Schwach ausgepragte Form von dem Typus der V, Riviniana, von welcher dieselben ungleich schwieriger zu unterscheiden sind, als von der eigentlichen V, silvestris. Blatter seltener rundlich, mehr herz-eiformig, Blüten von der Grösze derer der V, Riviniana, meistens dunkler blau. besonders der Sporn, der sich gegen das Ende etwas zuspitzty gat nicht oder sehr wenig ausgerandet ist und die Kelchanhangsel um das Doppelte überragt." In Violenstudien Bot. Centr. BI. XXVI (1910) Abt. II p. 377 geeft Becker de nauwkeurige beschrijving van een 8-tal verschillende vormen naar door hem gecultiveerde exemplaren, waarvan sommige meer op V. Riviniana, andere meer op V. silvestris gelijken. Waar het intusschen soms reeds uiterst bezwaarlijk is om bij een determinatie tot V. Riviniana of tot V. silvestris te besluiten, behoeft het geen betoog, dat men in 't algemeen ter herkenning van V, intermedia aan welke diagnose ook, slechts weinig kan hebben. Volgens Becker komt de hybride overal tusschen de stamouders voor. Men zoeke nu in het voor- jaar op plaatsen, waar beide soorten voorkomen, naar 175 krachtige ontwikkelde, groote, veelstengelige, meestal rijk bloeiende exemplaren ; die dan in den regel intermediaire kenmerken tusschen de stamouders vertoonen, en onderzoeke de deugdelijkheid van het stuifmeel. Is dit geheel of voor het grootste deel loos, dan heeft men waarschijnlijk met den bastaard te doen. Later in het jaar valt gewoonlijk de krachtige vegetatieve ontwikkeling nog sterker op en is de steriliteit te constateeren uit het ontbreken van vruchten. Aan herbariummateriaal lette men eveneens op intermediairen habitus en eigenschappen, gepaard met forsche ontwikkeling en steriliteit. Vindplaatsen» Herb* Bot» : Glanerbrug-Losser 1898 G. en V. (?) Prodr. p. 188. Winterswijk 1872 R. E. de Haan. Prodr. p. 189. Lisse 1897 V. (?) Prodr. 189. Waalsdorp 1897 V. (?) Prodr. p. 189. Usselo E. J. H. Schol ten (ten deele) (?) Prodr. p. 190. Kastanje bosch te Beek Abel. (ten deele) (probabiliter). Breda v. Aken; Park 't Loo 1875 K. A.; id 1870. (?) Doesburg Brand (vero similiter). Herb* Groningen; Harendermolen, Eeldewolde, Paterswolde S. (?) Onnen J 7, 14, 21 1906 H. Burger. Herb» v» Soest j Velp en Beekhuizen 1917 v. S. Van Dr. Brand te Doesburg kreeg ik dit voorjaar (1923) veel materiaal uit de omgeving van Bingerden, dat ik cultiveer. Daarbij zijn zeker twee groote pollen van V. intermedia. § 12. VIOLA CANINA L» Uit den kop van den wortelstok komen alleen stengels, die bladen en bloemen dragen; er zijn dus geen wortel- standige bladen. De stengels liggen geheel op den grond 176 of richten zich over een grooter of kleiner deel van af den top min of meer schuin op of zijn zelfs recht op- staand. De bladvorm is in hoofdzaak eivormig, soms wat verlengd met zwak hartvormigen of afgeknotten voet. De onderste bladen hebben, doordat de bladrand geheel naar buiten bol is, een stompen top, de bovenste bladen zijn echter vaak min of meer toegespitst vooral bij groote exemplaren (fig. 15). Bij ons is de plant meestal volkomen kaal, soms komen echter planten met min of meer behaarde 15 Viola canina. bladen voor (ƒ. puhescens). De steunbladen zijn lancet- vormig, spits, langs den buitenrand met weinige ver uit- elkaar staande wimperachtige tanden, terwijl de binnenrand vaak gaaf is, de onderste steunbladen meest bruinachtig, de hoogere groen, veel korter dan de bladstelen. De bloem is helder blauw, soms lichter, soms donkerder, naar de keel wit of geelachtig wit, met een geelachtig ■ — of groen- achtig — soms zuiver witte spoor, die recht, stomp en 177 gegroefd is, en tweemaal zoo lang als de kelkaanhangsels. De vrucht is stomp met een klein puntje ter plaatse van den stijl. % Bloeitijd Mei — Juni. De soort is bij ons zeer algemeen en uiterst variabel. Wanneer men planten, die op een harden, drogen grond in de volle zon groeien en dan 3 — 6 cm. worden, vergelijkt met exemplaren van vochtigen, beschaduwden, lossen grond, die vooral tusschen hooger opgaande planten en onder heesters tot meer dan 30 cm. hoog kunnen worden, dan zou men nauwelijks gelooven met dezelfde soort te doen te hebben, want ook de bladgrootte, de bladvorm, grootte en kleur van de bloem wijzigen zich dan sterk. Dit is dan ook de oorzaak, dat een groot aantal variëteiten beschreven zijn, zooals var. sabulosa Rchb., var. erice^ torum (Schrad. pr. sp.) Rchb. en var. lucorurn Rchb. Intusschen zijn dit volgens Beek er tamelijk onbeduidende vormen, die uitsluitend als standplaatsvormen beschouwd moeten worden, terwijl ook alle mogelijke tusschenvormen op daartoe geschikte standplaatsen verzameld kunnen worden. Ik heb planten, die volkomen aan de diagnosen van de variëteiten sabulosa en ericetorum beantwoordden, naast elkaar gekweekt in mijn tuin te Dordrecht, en na een jaar waren de planten niet meer van elkaar te onder- scheiden. Hetzelfde is het geval met min of meer lucorurn^ achtige exemplaren (echt typische lucorurn heb ik nog niet kunnen kweeken). Geheel anders is het met de Viola canina uit onze duinen, die zich voornamelijk onderscheidt door haar lange, smalle bladen, die aan den voet niet hartvormig zijn, maar wig- vormig in den bladsteel overgaan, terwijl ook de kroon- bladen smaller zijn dan bij de type. Dit is de var. dunensis W. Bckr., die in cultuur vrijwel constant gebleven is (fig. 16). Deze var. is in de duinen zeer algemeen, haar boven omschreven kenmerken komen vooral sterk naar voren, als de plant zich tusschen andere planten (duin- 178 doorn, kruipwilg, grassen) verlengen moet om in het licht te komen. Zij gaat dan lijken op V. canina s. sp. lactea (Sm. pr. sp.) Bckr. = V. lancifolia Th ore, die echter bij ons en in Duitsch- land niet voorkomt. Men zij echter voor- zichtig met V. canina aan den binnenrand der duinen, daar op verschillende plaatsen de typische V, canina (niet de var. dunensis) zeer dicht tot de duinen nadert. Omgekeerd komen ook in het bin- nenland soms vormen van V. canina voor, die smallere bladen met min of meer wig- vormigen voet hebben (f. foL cuneatis). Krachtig ontwik- kelde vormen gaan soms in bladvorm en algemeenen habitus veel op V. Riuiniana gelijken, terwijl ook omgekeerd jonge plan- ten van V. Riviniana soms sterk aan V. ca- nina doen denken. Behalve door het al of niet aanwezig zijn van de grondstandige bladrozet, kan men zulke vormen herkennen, doordat de bladen van V. canina meestal Viola canina dunensis. 179 dikker, harder en stijver zijn dan die van V. Riuiniana of V. siluestris. Zeer zeldzaam komen witbloemige (f. fl. albis) en gestreept-^, bloemige (f. fl. variegatis) vormen van V. canina voor. Vindplaatsen* Van de in Prodr. p. 191 — 192 onder V. canina y- . erice^ torum genoemde exemplaren behooren tot de type van V. canina: West-Terschelling Un 1886; Ameland J. P. Kros; Boer Spree; Wonseradeel 1864 J. M. de Boer; Gaas- terland 1894 L. ; Haren v. H. ; Harendermolen 1827 v. H. (vermoedelijk niet zuiver, met invloed van V. Riviniana) ; Meppel V. Heijn; de Wijk bij Meppel 1865 H. d. V.; Odoorn 1859 Lac. en S. ; Heemse v. d. S c h e e r ; Grams- bergen 1 859 Lac. en S. ; Agnietenberg bij Zwolle 1 892 en Almelo 1891 L. ; Kampen 1850 R. B. ; Denekamp 1898 L.; Harderwijk 1850 en 1864 R. B. ; Nijkerk Garj.; Twello R. B,; Hoenderlo Un. 1890; 't Loo 1858 O.; Gorsel 1878 K. ; Arnhem Thomson: Velp v. H. ; Lich- tenvoorde en Varseveld Un. 1859 (ten deele) ; Nijmegen B.; id. N. en Th. Abel.; Amersfoort 1860 R. B. ; Hoeve- laken R. B.; Soestdijk v. H.; Rijzenburg 1859 R. B. Driebergen 1857 Knuttel; v. H. ; Zeist W. en Kraep. de Bilt V. d. T.; Naarden 1864 O. ; Zandvoort Exc. 1883 Noordwijk 1848 M b. ; Sassenheim 1857 S. ; Katwijk M b. (ten deele); 's-Gravenhage V. Z. (ten deele) ; Vuchtsche hei 1847 v. Hov.; Velden Un. 1893; Kollummerzwaag J. Botke en J. de Groot; Groote gast-Tolbert 1866 Ho Ik; Twijzelerberg bij Hattem 1870 v. Tuinen; Cu- lemborg— 'Driebergen C. A. Backer; Doorn S. Boot; Stolwijk H. A. Westbroek en J. Slingerland: Steen- bergen P. J. Verhoeven. Verder de in Prodr. p. 192—193 onder /?. lucomm ge- noemde : Rijs in Gaasterland 1872 J. M. de Boer; Koevorden 180 1859 Lac. en S. ; Meppel v. Heyn. (ten deele) : Aams- veen en Markelo 1898 G. en V.; Hulshorst 1850 R. B. ; ^Harderwijk R. B. ; Winterswijk Un. 1859; Nijmegen B. ; Meerwijk Abel.; Amersfoort en Hoevelaken R. B. ; Naarden 1864 O.; Haarlemmerduin 1847 O.; Keukenhof bij Lisse 1887 V.; 's-Gravenhage V. Z. (ten deele); Loosduinen V. Z. ; Zundert Un. 1860 (ten deele) ; Vuchtsche heide 1847 V. Hov. ; Geldrop 1835 de Br. Norg Holk. (ten deele). Verder: Voorst Wtt. (ten deele). Prodr. p. 186 (als V, odorata). De in Prodr. p. 189 onder V. süvatica micrantha ge- noemde: Epserheuvel Exc. 1897; Ubbergen 1833 Wtt.; Hulshorst 1864 R. B. ; 's Gravenhage V. Z. (ten deele), en de in Prodr. p. 190 onder V, süvatica Riviniana ge- noemde : Kastanjebosch te Beek Abel. (ten deele) ; Markelo 1898 G. en V. (ten deele) Prodr. p. 195 (als V. persicifolia) ; de Bilt Co 11. Nat, (ten deele) Prodr. p, 197 als V, tricolor arvensis). Nog komen in Hcrb* Bot* voor de niet in Prodr. ge- noemde : Rottummeroog 1897 Schipper; Bolsward 1864 J. M, de Boer; Wolvega W. K. BaumaenT. deBoer; Groningen R. de Boer en H. Kooi; Overijsel de Liefde; Vollenhoven 1893 D. Lako; Staphorst 1901 Lak o; Kampen 1850 W. G. Top; Deventer 1897 V. ; Zalk R. B.; Bathmen Un. 1850; Gorsel 1846 W. G. Top; Oosterbeek Stratingh; Ubbergen Abel. (als V, sylvatica, ten deele); St. Anna— Hatert 1844 Abel. (ten deele); Plasmolen 1849 Abel. (ten deele) ; Apeldoorn 1877 K. A. (ten deele); Wormen 1877 K. A. (ten deele); Teuge 1876 K. A. (ten deele); Soerensche bosch 1833 V. H.; Uddeler meer 1849 Abel.; Ede 1901 v. Vloten; Ede — Bennekom 1901 v. Vloten (ten deele); Overveen S. ; Duinstreek bij Den Haag B a r g e r (ten deele) ; Heusden 1868 O.; Stratum 1901 v. Roessel; Venlo 1901 Rieter, 181 Herb» Lugd* Bat» : Gaasterland 1894 D. L. ; Staphorst L 6, 27, 1... 1901 D. L.; Zwolle L6. 66, 31 1916 D. L. ; Weerselo M 7, 57, 41 1901. D. L. ; Denekamp M 8, 31, 12 1896 D. L. Markelo N 7, 14, 34 1905 D. L. ; Almelo 1891 Ch. C. id. D. L.; Ruurlo 1882 D. L. ; Hellendoorn 1892 Ch. C. Apeldoorn 1881 D. L. ; Onzalige bosschen bij Middachter steeg 1892 D. L. ; Oost Kapelle Q 2, 62, 42 1877 D. L. Herb» Amst»: Heemse 1868 v. d. Scheer; Vollenhoven wie?; Berg- vliet wie?; de Bilt wie? Herb» Gron* : Oosterbroek Stratingh; Onland 1857 Stratingh; Wedde 1903 W. W. Schipper; Eelde 1906 R. de Boer en H. Kooi; Eelderwolde wie?; Noordlaren 1906 H. Burger; Vries 1906 R. de Boer en H. Kooi; St. Michiels Gestel 1899 G. de Grave; Heemse 1868 C J. V. d. Scheer; Oosterbroek en Muggenven 1855 wie? Herb* Utrecht t Rottumerweg? wie?; Zeist v. D. ; Den Haag wie?; Loosduinen V r ij d a g Z ij n e n. Herb» }♦ en W* t Uit Nederland, vermoedelijk om Utrecht ex herb. Broers (als V, persicifolia) ; Heemse 1 868 C. J. v. d. S ch e er. Herb* v* Soest: Zijpenberg 1907 v. S. ; P 6, 14, 12 1920 v. S. (ten deele); Velp 1918 V. S.; Herikhuizen P 6, 14, 14 1920 v. S. Herb. Sloff: Woensdrecht R 3, 45, 13 1921 SI.. Herb* Kloost Roden en omgeving Un. 1923; UfFelte Un. 1917; Bathmen 1915 KL; Maldensche hei 1922 Joh. Jansen en KL; Bergermeer bij Bergen (N.H.) 1922 KL; Limmen- Egmond 1921 KL; Wassenaar 1923 KL; Zwijndrecht 1920 KL; Alblasserwaard 1921, 1923 KL; Rockanje 1916 182 KL; Bergen op Zoom R 3, 25, 33 1923 J. G. Sloff en KL; Made 1915 KL; Breda 1919 KL; Ulvenhout 1919 KL; Houtum 1918 H., J. en KL L foL cuneatis W» Bckr» Herb* Bot* : Hoenderlo Un. 1890 (ten deele); Driebergen 1865 Knuttel; id. C. A. Bergsma; Zeist 1822 Petif.; Zutfen Wtt; de Bilt 1835 D. S. ; Winterswijk P 7, 25, 24 1904 Goeth. ; Bussum en Apeldoorn Koornneef. Herb* Utrecht: Driebergen 1867 Knuttel. Hcrb» Gron* : ' Oosterbroek en Muggenven 1855 wie? Hcrb* V* Soest: Beekhuizen P 6, 14, 31 1920 v. S. ; Zijpenberg P 6. 14, 12 1920 (ten deele). L fl* albis* Hcrb* Bot»: Apeldoorn Koornneef; Mheen bij Apeldoorn Koorn- neef. f» fl* variegatis* Gevonden op de hei bij Malden door Joh. Jansen 1922—23, heb ik in cultuur, niet in herb. £♦ pubescens W» Bckr* Arnhemsche weg bij Westeneng 1881 K. A. in Herb* Bot* Heumen 1922 Joh. Jansen; id. 1923 KL in Herb* Kloos* Ubbergen 1833 Wtt. in Herb* Utrecht* Var* dunensis W* Bckr* De in Prodr. p. 191-192 onder ^. encetorum genoemde Texel 1860 Lac; Vlieland 1859 Lac; 1869 Holk. Ameland 1869 Holk.; Schiermonnikoog 1868 Holk. Haarlem d e V r i e z e ; Overveen 1 835 B u s e (ten deele) ; S. Noordwijkerhout 1843 O. (ten deele) ; Noordwijk 1829 S. S. Katwijk Per in; 1835 Mb. (ten deele); Kerb.; Wassenaar 183 1838 S. S.; Pi er o t (ten deele) ; Dz. (ten deele) ; Exc. 1887 Waalsdorp S. S. ; 1897 V. ; 's-Gravenhage V. Z. (ten deele) Walchersche duinen en Domburg 1839 en 1840 v. d. B. (t. d.) de op p. 192-193 onder /3. lucorum genoemde: Terschelling 1887 V. ; Lisse-Hillegom v. d. B. ; 's-Graven- hage C. A. Bergsma; V. Z. (ten deele); 1843 de Br. Ook de p. 193 onder 7. flavicornis en ^. montana ge- noemde twee exemplaren behooren tot de var. dunensis. Verder de niet in Prodr. genoemde: Zwanewater 1901 G. en J. ; Middenduin Gr o 11; Wassenaar 1882 V. (ten deele); Staalduin 1847 v. d. Trappen; Hoek van Holland 1902 J. en W. ; Domburg 1898, 1899 O g ter op (ten deele). Herb, Lugd* Bat*: Het ex. 1897 D. Bol ten; Dekkersduinen bij den Haag 1896 V. Breemen; Domburgsche duinen 1894 D. L. Hcrb. Delft: Kijkduin 1919 D. J. Peck. Herb» Gron* : Katwijk L'André. Herb» Utrecht: Meijendal 1908 Koop er. Herb» Danser: Oostvoorne 1909 D. Hcrb» J* en W»: Hoek V. Holland 1902 J. en W. ; Waalsdorp 1921 J. en W. Herb» v* Soest: Pompstation den Haag 1918 v. S. ; Westduinen (Haag) 1920 V. S. Herb* SloflF: Loosduinen N 3, 64, 11 1915 SL; Wassenaar N 3, 35, 41 1916 SL Herb. Kloos: Bergen-Schoorl 1915 KI.; Bergen 1921 K 1. ; Wassenaar 1921 KL; Domburg 1917 G. J. Evers. 184 § 13. VIOLA BALTIC A W. BCKR. = V. CANINA X RIVINIANA, De beschrijving van Bethke Bast. Veilch. (1881) p. 1 1, door Becker op verschillende plaatsen overgenomen, luidt: „Zweiachsig auszerst selten dreiachsig. Stengel bogig auf- steigend bis 40 cm. hoch. Frühjahrsblatter eiförmig, etwas zugespitzt, besonders die oberen, am Grunde herzförmig. Sommerblatter breit-eiförmig deutUcher zugespitzt, auch die oberen tiefer herzförmig. Nebenblatter lanzettlich, zuge- spitzt, gefranzt. Blüten heil blau. Sporn seitlich zusammen- gedrückt, ausgerandet, schmutzig weiss, doppelt so lang als die Kelchanhangsel". Deze bastaard is in het Nederlandsche materiaal verre- weg het veelvuldigste. Onder de aanwezige exemplaren zijn er echter verscheidene, die waarschijnlijk als de bastaard van Viola canina danensis met V. Riviniana beschouwd moeten worden. De invloed van de var. dunensis doet zich in den bastaard gevoelen, doordat de bl^en langer zijn en een minder diep — soms nauwelijks — of in 't geheel niet hartvormigen voet hebben. Bovendien vindt men een aanwijzing in de vindplaatsen, die van deze vormen alle in de duinstreek liggen. In de natuur zal het altijd gewenscht zijn, indien men een bastaard vindt, in de eerste plaats na te gaan welke soorten in de omgeving voorkomen, daar dit gewoonlijk de scherpste aanduiding omtrent den oorsprong van de hybride zal zijn. Zoo vond ik te Bergen een bastaard tusschen V. canina var. dunensis en V. Riviniana f. pu^ bescens, die overigens zeer veel op V. canina dunensis X V, Riviniana gelijkt, maar de eigenaardige beharing der stengels en bloemstelen van de f. pubescens heeft. Het is de vraag in hoeverre deze bijzondere variëteits- kruisingen den algemeenen naam V. baltica W. Bckr. mogen dragen. In Violen-Studien Beih. Bot. Centr. BI. XXVI Abt. II. p. 378 betoogt Becker: „Die bis jetzt 185 der V. canina x Riviniana (sensu angustiore) gegebenen binaren Namen {V. neglecta Schm., intersita Beek., ce^ia Beek.) beziehen sich auf V. (canina-montana) x Riviniana oder V. montana x Riviniana. Deshalb gebe ich der Bastard-verbindung V, canina (typ. distincta) x Riviniana die neue Bezeichnung V. baltica". Hieruit zou volgen, dat deze naam alleen toekomt aan kruisingen van de typen van V. canina en V. Riviniana. In dat geval zouden beide boven vermelde bastaarden afzonderlijke namen moeten hebben, waarvoor ik voorstel : Viola cannincfas (nov* hybr*) = V» canina dunen- sis x Riviniana* Folia longiora quam in V. baltica W. Bckr., ad basim plane cordata vel truncata, saepe V. balticae similis. Viola batava (nov* hybr») = V* canina dunensis x Riviniana pubescens» Caules, pedunculi, petiolaque pubescentes ; saepe in toto V. canninefati similis. Wenscht men echter V. baltica W. Bckr. op te vatten als verzamelnaam van alle bastaarden van V. canina en V. Rivi- niana in al hun vormen, dan zouden, daar Becker in zijn jongste publicatie : Violae Asiaticae et Australenses Beih. Bot. Centr. BI. XXXIV (1917) Abt. II p. 384 V. montana als subspecies tot V. canina trekt, de bastaarden V. neglecta, V. intersecta en V. cetia als vormen van V. baltica be- schouwd moeten worden, en zijn V. canninefas en V. batava ook zulke vormen of variëteiten van V. baltica. Vindplaatsen* Viola baltica = V. canina x Riviniana. Herb* Bot*: Harendermolen 1827 v. H. (?) Prodr. p. 191 als V. canina ericetorum. Eelde bij Groningen 1865 H. d. V. Prod. p. 192 als V. canina lucorum. Norg Ho Ik. (met V. canina) Prodr. p. 193 als V. canina lucorum. 186 Meppel V. Heyn. (met V, canina) Prodr. p. 192 als V. canina lucorum. Denekamp 1896 L. ; Deventer-Boksbergen 1898 K. A. ; Bathmen 1850 Abel.; Ampesche bosch bij Lochum 1920 L. Dorsman; Teuge (Twello) 1 876 K. A. (met V. canina) ; Wormen 1877 K. A. (met beide stamouders) alle niet in Prodr. vermeld. Hoenderloo 1879 K. A. Prodr. p. 189 als V, silvatica micrantha. Hoevelaken R. B. Prodr. p. 189 als V. silvatica micrantha. Heumen 1856 v. d. B, Prodr. p. 193 als V, canina lucorum. Arnhem 1879 Groll Prodr. p, 193 als V. canina lucorum. Grebbe bij Rhenen 1847 Abel. Prodr. p. 191 als V. canina ericetorum. De Bilt 1839 Bus e (met V. canina) Prodr. p. 189 als V. silvatica micrantha. Duifhuislaan 1843 O. Prodr. p. 191 als V. canina ericetorum. Haagsche bosch S. S. Prodr. p. 192 als V. canina ericetorum. Zeeland v. d. B. (met V. Riviniana) Prodr. p. 189 als V. silvatica micrantha. Zundert Un 1860 (met V. canina) Prodr. p. 193 als V. 'canina lucorum. Vught V. Hoven (met V. canina) Prodr. p. 192 als V. canina ericetorum. Valkenberg 1902 G. en V. niet in Prodr. Vereeniging v. d. Ned. Fl. 3/4 Sept. 1850 als V. canina forma luxurians. Herb* Lugd* Bat*: Ruurlo 1882 D. L. Prodr. p. 192 ah V. canina lucorum. Herb. Groningen: Hortus Groningen Moll; Oudewerf- Winschoten 1898 W. W. Schipper. 187 Herb» Utrecht: Epen 1921 v. Steenis. Herb» Kloos: Dordrecht 1923 Culta. Herkomst onbekend. Dit exem- plaar is buitengewoon kleinbladig. Viola canninefas = V. canina dunensis X Riviniana. Herb* Bot.j Zwanewater 1901 Goeth. en Jong m. (met V , Riviniana) niet in Prodr. Overveen 1835 Buse(?) (met V, canina dunensis!) Prodr. p. 191 als V, canina ericetorum. Vogelenzang Exc. 1883 Prodr. p. 191 als V. canina ericetorum. Noordwijkerhout 1843 O. (met V. canina dunensis) p. 191 als V. canina ericetorum. Groot Berkhey 1898 V. Prodr. p. 193 als V. canina lucorum. Wassenaar 1838 S. S. (met V. canina dunensis) Prodr. p. 191 als V. canina ericetorum. ld. 1882 V. (met V. canina dunensis) niet in Prodr. *s-Gravenhage 1849 de Br. Prodr. p. 193 als V, canina lucorum. Duinstreek bij 's-Gravenhage B a r g e r (?) (met V. canina ?) niet in Prodr. Loosduinen-Scheveningen de Br. Prodr. p. 193 als V. canina lucorum. Herb* Lugd. Bat* t Zwanewater 1901 Goeth. en Jongm. (met V. Riviniana). Hcrb* Danser: Oostvoorne 1909 D. Herb* Kloos: Wassenaar 1921 KI. Viola batava = V. canina dunensis X Riviniana pubescens : Bergen (N.H.) 1923 KI. in Herb. Kloos. 188 § 14. VIOLA BORUSSICA (BORB.) W. BCKR» = V. CANINA X SILVESTRIS. Deze kruising onderscheidt zich van V. canina x Riviniana doordat zij in alle deelen kleiner is. Bovendien zijn de bloemen donkerder van kleur ; de spoor is vuil blauw-wit, min of meer kegelvormig met stompen top, ongegroefd, ongeveer driemaal zoo lang als de kelkaanhangsels. Zij is, als de meeste Viola bastaarden, steriel. Daar de voornaamste kenmerken ter onderscheiding van V. baltica in de voorjaarsbloemen gelegen zijn, is zij na den bloeitijd moeilijk te onderscheiden. Vooral hier zal het dus zaak zijn de soorten in de omgeving goed waar te nemen. Over het algemeen is volgens Beek er V, Borussica veel zeldzamer dan V. baltica. Dit is blijkbaar ook bij ons het geval. Vindplaatsen» Herb» Bot*t Oldenzaal 1895 Gr o 11 (met V, siluestris) Prodr. p. 192 als V, canina lacorum. Bergen op Zoom Un. 1860. Prodr. p. 193 als V. canina lucorum. Doesburg N 5, 67, 13 1902 Goeth. Jongm. en Jan- sen; niet in Prodr. Herb» Groningen x Oosterbroek en Muggenven 1855 wie? (met V. canina en V, siluestris). Herb* J* en W« : Rhenen Bosch bij de koningstafel 1898 J. en W. Hcrb* V* Soest j Laag Soeren 1917 v. S. § 15. VIOLA PERSICIFOLIA ROTH. Uit den kop van den wortelstok komen alleen stengels, die bladen en bloemen dragen; er zijn dus geen wortel- standige bladen. De stengels staan recht op (fig. 17a). De 189 geheele plant heeft een geelgroene kleur en geeft daardoor den indruk van teerheid en sappigheid. De dunne teere bladen zijn lancetvormig met afgeknotten, soms iets hart- vormigen, vaak wigvormigen voet in den soms meer, soms minder duidelijk gevleugelden bladsteel overgaand. De bladschijf is dicht bij den voet het breedst en wordt naar den top langzaam, geleidehjk smaller. De onderste bladen zijn vaak de kortste en het sterkst wigvormig aan den voet. Met het bloote oog schijnen de bladen kaal, maar onder loupe of miscroscoop vertoonen zij aan de boven- zijde een fijne beharing. De steunbladen aan de middelste bladen zijn ongeveer half zoo lang als de bladsteel ; naar boven worden zij relatief langer, zoodat de bovenste even lang als of soms zelfs langer dan de bladstelen zijn. Zij zijn lancetvormig, spits, met tanden, die vaak in wimpers verloopen. De bloemstelen zijn langer dan de bladen, in wier oksels zij staan, en dragen een kleine melkwitte bloem met blauwachtige aderteekening. De korte stompe, groen- achtige, gegroefde spoor is nauwelijks langer dan de kelk- aanhangsels. 2[- Bloeitijd: einde Mei tot begin Juli. De soort groeit in vochtige veenweiden en is bij ons zeer zeldzaam, hoewel zij op de weinige plaatsen, waar zij groeit, in zeer grooten getale voorkomt. Dit is althans het geval op de mij bekende vindplaats in de Alblasser- waard, terwijl ook het overvloedige materiaal in herbaria van de vindplaats Achttienhoven op hetzelfde verschijnsel wijst. In het voorjaar van 1921 zond ik aan de Wever planten van V. persicifolia uit de Alblasserwaard ter cul- tuur ; in het najaar kreeg ik van hem bericht, dat hij van Jansen uit Malden een anderen vorm van deze soort ontvangen had. Het zeer onvolledige fragment, dat hij mij toezond, heb ik aan Becker gestuurd, die er bij opmerkte: „ware übermassig stark ausgepragte V. canina dunensis. Es kame auf die wohl entwickelte Pflanze im blühenden Nederl. Kruidk. Archief 1923. 13 190 Viola persicifolia en V. persicifolia lacteaeoides. (Op 2/3 van de ware grootte). 191 Zustande an. Ich glaube bestimmt, dasz es sich um Viola lactea Sm. handelt. Eine Pfl. mit so schmalem keiligem BI. kann man nicht mehr zur V. canina ziehen," Door een en ander werd mijn nieuwsgierigheid ten zeerste geprikkeld en in het voorjaar van 1922 maakte ik een tocht naar Wijchen, waar ons medehd, de heer Joh. Jansen mij op het terrein van de bewuste Viola bracht. De plant stond prachtig in bloei, had dezelfde melkwitte bloem van die uit de Alblasserwaard, maar verschilde er toch zeer duidelijk van. Ze was kleiner van stuk, donkerder groen, zoodat de geheele vegetatie een geheel anderen indruk maakte, dan ik van V. persicifolia gewoon was. Natuurlijk werd rijkelijk herbariummateriaal verzameld en nam ik ook planten ter cultuur mee. Deze planten bleven het geheele jaar door op dezelfde wijze van die uit de Alblasserwaard verschillen. Toch bestond de mogelijkheid nog, dat dit veroorzaakt was doordat de laatste reeds een jaar in m'n tuin stond, maar in het voorjaar van 1923 was het verschil weer precies hetzelfde, en dat is zoo ge- bleven. Ook bloeiden de Wijchensche een dag of tien later dan de andere. Intusschen was ik bij het onderzoek van het herbariummateriaal gestuit op een tamelijk groote hoeveel- heid zeer homogeen materiaal van verschillende vindplaatsen, dat zeer sterk op de Wijchensche plant geleek. De oudere Nederlandsche floristen hielden haar voor Viola lactea Sm, en in Prodr. is zij vermeld onder V, canina Lugd, Bat,: Ruurlo 1885 Lako en Ensink; Exelsche veld tusschen Groot Ampsen en Verwolde 1879 L. ; Raalte M 6, 37,34 1910 L. Herb* J* en W, : Heide bij Halle (Loenen) 1834 Wtt. Herb, Kloos: Wychensche veen 1922 Joh. Jansen en KI. § 16. VIOLA NAJADUM WEIN =r V, PERSICIFOLIA x RIVINIANA. In Fedde Rep. XVIII (1922) p. |4I schrijft Beek er over V. persicifolia x rupestris: „Sie hat Aehnlichkeit mit V. persicifolia X Riviniana aus der Flora von Speyer (Rheinpfalz). Diese ist aber höher; ihre Blatter sind auch zarter Konsistenz jedoch gröszer und auch die untersten mehr eiförmig ; die kurze Behaarung der obersten, persicifolia-ahnlichen Blatter erstreckt sich auch über die ganze Blattoberseite, ist jedoch — besonders in der Mitte — schwacher. V. persicifolia X Riviniana ist zuerst von C. We in bei Nixei am Sudharz aufgefunden ^) und in Fedde Repert. XIII 1913 p. 17 als V. Riviniana x stagnina (V. Najadum) beschrieben. Ich habe die Original-pflanze 1) Zie de exemplaren van Wt te waal, verzameld in 1834 bij Stiphout en Helmond. 194 gesehen. Sie ist richtig bestimmt. In der Beschreibung hat der Autor übersehen auf die Zartheit der Blatter und ihre Behaarung hin zu weisen. Die unteren Blatter der Original-pflanze sind oberseits gegen den Rand, besonders an der Basis, zerstreut kurzhaarig ; die oberen Blatter sind auf beiden Seiten — unterseits besonders an den Nerven ■ — deutlich kurzhaarig ; und die obersten Blatter weisen in Form, Entfaltung und Behaarung deutlich auf V. persici^ folia hin. V. persicifolia X Riviniana ist in der Flora von Speyer von Prof. L. Grosz bei Schifferstadt im Jahre 1914 auf- gefunden, und zwar in zwei Formen, von denen die eine, die seltenere, der V. Riviniana naher steht und steril ist, wahrend die andere, mehr intermediare Form fruchtet. In Mai 1922 ist die fruchtende Form von A. W. Kloos bei Heumen in der Flora von Nijmegen (Holland) ge- sammelt. Bei dieser Form ist der Grund der Blatter auf- fallend flach herzförmig, sogar etwas keilförmig, weil an der Kreuzung die V, persicifolia var. lacteaeoides B e c k e r et Kloos, die V. lactea der hoUandischen Autoren, be- teiligt ist." In Herb* Bot* Hggen twee vellen, het eene uit Herb. V. Hall en het andere uit Herb. Wt te waal, blijkbaar tegelijk door Wtt. in Juni 1834 in een drogen slootkant bij Stiphout in N. Brabant verzameld. Wt te waal deter- mineerde ze als V, stagnina Kitt., v. Hall daarentegen als V, canina lucorum. Het ex. uit herb. v. Hall werd door Beek er zonder meer V. persicifolia x Riviniana genoemd. Bij het andere schreef hij: „Ich möchte diese Viole für V, persicifolia X Riviniana halten. V. can. x Riv, ist es nicht. Sonst ware es nur V. canina. V. persicifolia dürfte am Standort vorkommen. Die kleine Kapseln erinneren auch an V. per sici folia ^ Later vond ik onder het Viola- materiaal van het Utrechtsche Universiteitsherbarium een vel Viola's verzameld door Wt te waal bij Helmond in 195 1834, die mij op het eerste gezicht sterk aan boven be- schreven planten deden denken, en er dan ook, toen ik ze naast elkaar legde, volkomen mee overeen bleken te komen. Daar Helmond en Stiphout dicht bij elkaar liggen, ligt het vermoeden voor de hand, dat de planten alle van dezelfde vindplaats zijn. Vooral deze exemplaren in het Utrechtsch herbarium overtuigden mij van de juistheid der determinatie als V. persicifolia x Riuiniana, daar zij alle duidehjk worteltandige bladen hebben, wat bij V. canina, waar de plant overigens veel op lijkt, nooit voorkomt. De plant is fertiel. Dit zijn blijkbaar de oudst bekende exemplaren van V, Najadum, ^) Mijn plant, waarvan Becker in bovenstaand citaat verder spreekt, vond ik 27 Mei 1922 bij Heumen, en zond haar als V. canina ter controle. Zij kwam terug met het bijschrift : „Die zarte Behaarung der obersten, jüngsten BUtr. und ihre Form spricht für V, persicifolia Roth. ebenso die Farbe der Pflanze und die Nebenblatter. Für V. Rivin, spricht die intermed. Form der Blatter, die Blüthe mit ihren groszen Kelchanhangseln, auch die von untenan beblattert. Stengel. Es ware gut, wenn die Pflanze auch im Sommerstadium gesammelt würde. Sammeln Sie ihr nachstes Jahr reichlich blühend und kultivieren Sie". Op 22 Mei 1923 bezocht ik de vindplaats weer en constateerde, dat in de onmiddellijke nabijheid V. Rivi- 1) Becker maakt mij er nog attent op, dat de naam V. Najadum We in uitsluitend aan de door den auteur beschreven steriele vorm toe- komt. De fertiele vorm behoeft dus een eigen binairen naam, maar het is niet aan mij dien naam te geven. Nader schrijft Becker mij, dat hij den fertielen vorm Viola Grossiana wenscht te noemen (een nadere publicatie volgt). De plant van Heumen, waarvan de kenmerken doen vermoeden, dat V. persicifolia var. lac- feaeoides W. Bckr. et Kloos een van de stamouders is, zou dan als var. van deze V. Grossiana W. Bckr. beschouwd kunnen worden, en den naam V. Grossiana var. noviomagensis W. Bckr. et Kloos krijgen. 196 niana groeide. Ik nam van de vindplaats mee wat er bloeide (dat was nog maar weinig) en verzamelde dicht in de buurt een groote hoeveelheid V. canina f. pubescens. Al dat materiaal ging naar Becker en het resultaat was bij één plant : „Diese einzige Pflz. ist identisch mit der von mir als V. persicifolia X Riv. angesprochene, hat kurzen Sporn, is behaarter, an den Nebenblattern feiner gefranzt ; mehr behaart". Ik heb in de omgeving V. persicifolia niet waargenomen, er zijn evenwel in de buurt nog wel terreinen, waar zij zeer goed zou kunnen voorkomen en zeker zijn er vroeger veel meer van die terreinen geweest. Vindplaatsen» Herb* Bot* : Stiphout 1834 Wtt. in Prodr. p. 192 onder V. canina lucorum ten onrechte Staphorst genoemd. Hcrb» Utrecht: Helmond 1834 Wtt. Hcrb* Sloff: Helmond 1834 Wtt. Herb* Kloos : Heumen 1922, 1923 KI. § 17. VIOLA RITSCHLIANA W. BCKR, = V. CANINA X PERSICIFOLIA. Deze hybride wordt door Becker in Vorarb. z. e. FL Bayerns p. 270 aldus beschreven : „Starke oft aus mehr denn 30 Stengeln bestehende Büsche bildend ; Stengel meist aufrecht, bis 50 cm. hoch. Die Pflanze verrat also unter den Eltern durch ihre Grösze und ihr üppiges Wachs- tum sofort die hybride Abstammung. Untere Blatter ei- förmig, am Grunde etwas herzförmig ; obere Blatter eiförmig langlich, etwas mehr herzförmig, oft wenig zugespitzt. Die Sommerexemplare haben breitere Blatter, welche noch 197 deutlicher hcrzförmig und zugespitzt sind. Behaarung fast fehlend Mittlere Nebenblatter ungefahr halb so lang als der geflügelte Blattstiel, obere so lang oder etwas langer, eingeschnitten gezahnt bis ganzrandig. Blüte mittelgross ; Sporn bis zweimal so lang als die Kelchanhangsel, stumpf ; Kronblatter hell-blau, verkehrt eiförmig. Völlig steril, nach Beobachtung an Hunderten von Exemplaren wahrend 5 Jahre. Diese Hybride wird unter den Eltern kaum ver- geblich gesucht werden". Deze beschrijving klopt volkomen met mijn waarnemingen. Ik vond een zeer groot aantal exemplaren van dezen bastaard in de Alblasserwaard tusschen de stamouders. Zoowel de bloemkleur als de bladkleur staat tusschen die der stamouders in. Vindplaatsen» Herb* Bot»: Markelo 1898 G. en V. (ten deele) Prodr. p. 195 als V. stagnina pumila. Wijchensche veenen 1897 G. en V. Prodr. p. 195 als V. stagnina pumila, Empesche veld onder Brummen 1899 K. A. (de ex. uit Herb. K. A. niet in Prodr. genoemd). Herb» Lugd» Bat»: Wezepe 1915 V. Herb» Kloos: Heumen 1922 KL Alblasserwaard P 4, 53, 21 1921, 1922, 1923 KI. § 18. VIOLA TRICOLOR L» Bij Linnaeus omvatte deze soort al de vormengroepen, die wij kortweg zouden kunnen samenvatten als de groot- bloemige en de kleinbloemige. Jongere schrijvers zijn eerst variëteiten gaan onderscheiden, die daarna, als zelfstandige soorten beschreven, in ondersoorten, variëteiten en vormen zijn gesplitst, waardoor een niet te ontwarren chaos is 198 ontstaan. Voor zoover de in ons land voorkomende vormen betreft, hebben wij in hoofdzaak te doen met de vormen- groepen, die samengebracht zijn onder de namen V, tricolor Wittr. en V. arvensis Murr. Ook Becker behandelt ze als afzonderlijke soorten, hoewel hij in zijn jongste publicatie (Violae Asiaticae et Australensis) uitvoerig be- toogt, dat zij met V. saxatilis als variëteiten van een enkele soort opgevat kunnen worden, die dan V, tricolor L. genoemd moet worden. In onze Nederlandsche flora's wordt gewoonlijk, in navolging van den Prodr. Fl. Bat., Viola tricolor in de var. vulgaris K o c h en arvensis Murr. ingedeeld. Wij zullen deze indeeling aanhouden, hoewel het moeielijk uit te maken is of V. tricolor y.. vulgaris K o c h en Viola tricolor W i 1 1 r. inderdaad elkaar volkomen dekken. Het komt mij echter voor, dat deze namen uit- sluitend betrekking hebben op spontaan-wilde planten, en zij dus niet omvatten Viola tricolor var. hortensis D. C, die op haar beurt volgens Becker een verzamelnaam is voor allerlei cultuurvormen van V. tricolor. Ik heb echter een zeer bepaalden vorm op het oog, waarmede ik in mijn jeugd kennis maakte en waarvan ik heb kunnen constateeren, dat zij meer dan 20 jaar lang ieder jaar opnieuw en steeds in den zelfden vorm opsloeg in een tuin, waarvan de grond afkomstig was van een oud kerkhof. Dezen zelfden vorm heb ik ook later zeer vaak gezien in tuintjes en op kerkhoven, blijkbaar op dezelfde wijze zich spontaan voortplantend, maar echt in 't wild vond ik ze nooit. Het kenmerkende van dezen vorm is de middelmatig groote bloem, ongeveer zoo groot als bij V. tricolor uit de duinen, maar met breedere kroonbladen, waarvan de beide bovenste donker violet, iets purper- achtig gekleurd zijn, de zijdelingsche hebben de buitenste helft van diezelfde of iets lichter kleur, terwijl de binnenste helft vrijwel wit is. De beide kleuren zijn door een scherpe schuine lijn gescheiden. Geel is er heel weinig in de bloem. 199 De plant is meestal eenjarig, maar kan onder bepaalde omstandigheden, bij niet te langdurigen en feilen vorst, * overwinteren. De bloemen zijn vooral in het begin van den bloei iets welriekend. Ik herinner mij, dat wij in mijn jeugd de ervaring hadden, dat gekweekte groote violen in zeer korten tijd tot den kleinbloemigen bovenbeschreven vorm „verbasterden". Wetenschappelijk bewezen is dit echter niet, al lijkt het mij zeer waarschijnUjk, dat de altijd rijkelijk aanwezige kleinbloemige vorm allicht in die richting invloed gehad kan hebben. Becker schrijft mij hierover: „Sie scheinen in Holland diese Form viel zu haben. Ohne Zweifel stammt sie von der V. tricolor hortensis ab [V^. tricolor var. hortensis D. C. Prdr. I (1824) p. 303], die aus Kreuzungen mit V. altaica und lutea (in der Haupt- sache) entstanden ist. Die Pensees können kreuzen mit V. atv, und tricolor ; es treten aber auch Rückschlage auf (wahrscheinlich durch Mendeln dieser Hybride mit V, tric. u. arv.) Die Herkunft dieser Formen lasst sich natürlich nicht sicher bestimmen". Wat de echt wilde V. tricolor bij ons betreft, hebben wij dan : var. vulgaris Koch. Eenjarig of overblijvend tot 40 (-60) cm. hoog. Bladen meestal ovaal tot lancetvormig, ingesneden, gekarteld. Steunbladen vindeelig, met meestal smalle slippen, de eindslip bijna gaafrandig of soms ± bladachtig en ge- karteld. Bloemkroon min of meer violet tot geel, tweemaal zoo lang als de kelk. var. arvensis M u r r. (pr. sp.) Eenjarig of soms tweejarig of overblijvend tot 40 cm. hoog, onvertakt of aan den voet vertakt. Onderste bladen lang gesteeld, de bovenste kort gesteeld, rondachtig tot lancetvormig gekarteld. Steun- bladen vindeelig, de eindslip lancetvormig gaafrandig tot eivormig bladachtig gekarteld, door papillen ruwharig. Bloemen klein, meest geel, met twee schutblaadjes aan den bloemsteel, kelkbladen lancetvormig met duidelijke, ongeveer 200 kwadratische aanhangsels, langer dan of even lang als (soms korter dan) de kroonbladen, deze soms min of meer violet, spoor weinig langer dan de kelkaanhangsels. Omtrent deze kenmerken zij nog het volgende opgemerkt : Bloemgrootte en bloemkleur zijn zeer veranderlijk. Ik heb aan eenzelfde plant van Viola tricolor uulgaris, die ik in den voorzomer bloeiend kreeg uit de omgeving van Nijmegen in het najaar bloemen zien ontstaan, die zeker tweemaal zoo groot waren als de voorzomerbloemen. Aan dezelfde plant zijn van de jonge bloemen de drie onderste kroonbladen bijna geheel wit, langs de randen iets blauw aangeloopen, de zijdelingsche hebben 2 en het onderste 7 blauwe streepjes als honigmerk, terwijl bij den keel van het onderste bloemblad een dooiergele vlek tot op Vs van de lengte der blauwe streepjes loopt. De oudere bloemen van dezelfde plant hebben geen wit meer. De witte deelen zijn geheel blauw-violet geworden, iets minder roodachtig dan van de twee bovenste bladen, die vrijwel haar kleur uit de jeugd behouden hebben, het honigmerk en de dooiergele vlek zijn iets donkerder van tint geworden. De bloemgrootte staat in korrelatie met de bladontwikkeling. Zoo is V. arvensis in het algemeen in zijn stengel en blad- organen veel sterker ontwikkeld dan V. tricolor. Deze krachtige bladontwikkeling strekt zich ook uit tot de kelk en kelkaanhangsels. Deze korrelatie schijnt een alge- meene Viola eigenschap te zijn. Zoo vormen de meeste violen in het voorjaar, als de bladgroei nog langzaam is, hun grootste bloemen. Daarna neemt de vegetatieve ont- wikkeling van de plant toe, de laatste schasmogame bloemen zijn de kleinste, zij hebben smalle kroonbladen en een kleine spoor, (zulke bloemen van V, Riviniana gaan soms sterk op die van V. silvestris gelijken) dan bloeit de plant den heelen zomer door cleistogaam, en in het najaar, als de groei geremd wordt, ontstaan soms weer enkele gekleurde bloemen. Wanneer deze soorten in cultuur genomen worden. 201 en dan ook vaak in vruchtbare tuinaarde komen te staan, waar zij bovendien zeer weinig concurrentie van omgevende planten hebben, dan gaan zij zich sterk vegatief ontwik- kelen, en vormen van het begin af aan alleen cleistogame bloemen, of slechts zeer enkele gekleurde bloemen ^). Volgens B e c k e r 1. c. p. 70 bloeit V. tricolor in Noord Duitschland op zonnige standplaatsen in het voorjaar groot- bloemig, terwijl zij dan in Juni kleinere, meer arvensis^achtige bloemen ontwikkelt. Omgekeerd kan ook V. arvensis soms grootere bloemen vormen, waarvan dan ook de beide bovenste kroonbladen meer of minder sterk blauw gekleurd worden. Waar V. arvensis en V. tricolor beide voorkomen, vindt men vaak alle mogelijke tusschenvormen (bastaarden?). Een eigenaardige vorm van V. tricolor var. vulgaris is onze duinvorm f. maritima Schweigg. (pro. var.) = V, Cur- tisii Torsten = V. sabulosa Bor.= V. tricolor var. syrtica Flörke. Zij onderscheidt zich door smallere kroon- bladen, langere spoor en smalle iets vleezige bladen. De bloemkleur is sterk variabel, aan eenzelfde plant zijn de jonge bloemen vaak veel lichter met veel wit en lichtgeel, terwijl de oudere geheel violet worden. Soms komen ook exemplaren voor met geheel gele bloemen, of bloemen met veel blijvend wit en weinig blauw. Zij is vaak overblij- vend en streng tot het duingebied beperkt. Vindplaatsen* V* tricolor var* hortensis D. C. Herb* Bot* : De in Prodr. p. 195—196 onder V, tricolor y.. vulgaris genoemde : Groningen v. H. (ten deele); Culemborg v. Heyn. (ten deele); Soestdijk 1856 Coll. Nat. (ten deele) ; Ooster be- graafplaats Amsterdam 1868 O. (ten deele); Leiden 18430. ; Haagsche bosch v. H. 1) In dit verband zij ook herinnerd aan de alpine flora, die zich ken- merkt door groote bloemen en zwakke vegetatieve ontwikkeling. 202 Verder Epe 1864 S. (ten deele) Prodr. p. 198 onder J. maritima, en de niet in Prodr. genoemde : Apeldoorn 1878 K. A. ; Nijmegen Abel.; Utrecht v. H. Herb» Amst»: Amsterdam Oosterbegraafplaats 1868 O. Herb* Gron*? Amsterdam Oosterbegraafplaats 1868 O.; Moestuinen Holland L'André. Herb* Utrecht: Oosterbegraafplaats 1868 O.; Haagsche bosch v. D. Herb* J* en W« : Oosterbegraafplaats Amsterdam 1868 O.; Rotterdam (Rozenburg) 1901 J. en W. Herb» v» Soest: Doorwerth 1917 v. S. Herb. SlofF: Rotterdam P 3, 37, 42 1917 SI. Hcrb» Kloos: Gaasterland 1919 KL; Heilo 1921 KI. V* tricolor var* vulgaris Koch» De onder dien naam in Prodr. p. 195^ — ^196 genoemde, behalve de boven als var. hortensis genoteerden, en Texel 1860 L a c. ; (Frieswouden moet zijn Trienwouden) ; Harderwijk R. B. ; Ubbergen 1882 M. Molengraaff (ten deele); Zandpoort Fockema; Koudekerke 1863 A. W. ; Rottevalle }. Kuipers (ten deele); Epen Un. 1883; Usselo E. }. H. Schol ten (ten deele); Voorst }. H. Edelman; Doorn S. Boot; Rotterdam van der Linden. Daarentegen behooren wel tot de var. vulgaris: Hilversum 1838. Kraamw. Prodr. p. 196 als p. chry- santha Koch; id. v. d. T. in fol. et stipul. ad var. ari;en5e vergens. Prodr. p. 196 als /?. chry santha Koch en de p. 197'— 198 onder arvensis Murr. genoemde: Overveen 1842. Tilanus (P. N. S.); Soestdijk 1856. 203 Coll. Nat. (ten deele) ; Ede H. A. Westbroek en J. Slingerland; St. Laurens P. de Hu Uu; Halsteren P. J. Verhoeven; Nijkerk Stolz. Epe 1864. S. (ten deele) Prodr. p. 198 als ^. maritima Sch wei g g. Verder bevinden zich in Herb* Bot» de niet in Prodr. genoemde : Oudkerk 1849 S. ; Wolvega Bouma en de Boer; Eelde Houtlief; Glane M 7, 58, 33 1904 Blijden- stein; N 8. 12, 13 1904 Blij denstein; Kampen R. B. (vergens ad V. arvense); Bathmen Un. 1850; Enschede Bi ij denstein; Berg en Dal 1 864 Abel.; Nijmegen Abel; Bussum 1877 K. A. ; id. 1902 Laurillard; Muiderberg 1839 Romb. ; Haarlem Buse; Westland Wichard; Staalduin 1845 v. d. T. (erinnert an die f. maritima); Kralingen 1891 v. d. Voo; Riel 1880 K. A. Hcrb* Lugd* Bat. : Hardenberg L7, 34, 3... 1894 Lak o; Vaassen 1878 L.; Deventer 1879 L. ; IJseldijk bij Zwolle 1890 Ch. C. ; Zwolle L 6, 66, 34 1883 L. (Standortsmodifikation, viel- leicht V. tdc, x atu, oder V. tric, hort. X arv.) ; Renkum 1898 D. Bolten. Herb* Xmst. : Berg vliet 1831. Wie? Herb. Gron* : Helpman Stratingh; Peize 1 906 R. de Boer en H. Kooi. Herb* Utrecht t Oranjewoud wie?; Zeist— Driebergen 1 898 P u 1 1 e ; Oostbroek 1920 v. Steenis; Amsterdam Oosterbegraaf- plaats 1867 O. Herb* Danser : Reuver (L.) 1912 D. Herb* J* en W.: Ter Apel Un. 1920 (verg. ad V. arvensem). 204 Herb, v. Soest: Bingerden 1918 v. S. ; Velp 1916 v. S. Herb» Kloos : Ter Apel Un. 1920; Drachten 1919 KL; Bathmen 1915 KL; Heumen 1919 KL ; Weert 1918 KL ; Harender^ molen 1923 KL ■ f* maritima Schweigg* De in Prodr. p. 198 onder dien naam genoemde, behalve: Epe 1864 S.; Apeldoorn 1883 K. A. ; Noordwijk 1838 Romb. ; en Scheveningen R. B. (ten deele). Wel behooren tot dezen vorm de in Prodr. p. 195—196 onder ^. vulgaris genoemde : Harderwijk R. B. ; Zandpoort F o c k e m a ; Koudekerke 1863 A. W. ; Rotterdam op aangevoerd zand H. v. d. Linden, en de onder 7. arvensis genoemde: West-Ter- schelling Un. 1886. Nog bevinden zich in Herb* Bot» de niet in Prodr. ge- noemde : Texel 1860 Lac. ; Rottum W. W. Schipper; Gro- ningerpunt 1865 Holkema (aangevoerd?); Bergen (N. H.) Groll; id. 1878 N. J. A. Bakker; Alkmaar (duinen bij) Wenck; Haarlem Groll; Kraantje Lek 1838 Romb.; Santpoort 1868 v. Tuinen; Leiduin v. d. T. ; Katwijk N3, 26, 43 1902 Struyck; Wassenaar D. ; Un. 1851; Scheveningen Un. 1851. 1891, 1892 v. d. Voo. Herb* Lugd* Bat* : Katwijk 1897 Jongm. ; Wassenaar 1893 D. Bolten; West-Zeeduinen 1895 v. Breemen; Dekkersduin 1896 V. Breemen; Koudekerke 1892 O g ter op; R2, 41, 1... 1863 A. W.; Walchersche duinen 1874 L. ; Oostkapelle R2, 12, 11/12 1876 J. C. Frederiks; Breskens R 2, 52, 43 1885 L. Herb. Delft: Leiduin 1915 wie?; Wassenaar 1919 D. J. Peck; 1916 wie?; Pompstation 1918 E. E. Rosseels. 205 Herb, Amst,: Santpoort 1868 O. Herb. Gron,: Rottum 1910 E. V. Slogteren; Hoorn op Texel 1902 A. J. J. Fiet; Den Helder 1908 G. Postma; Holland L'André; Vogelenzang 1867 Sch. ; Katwijk 1866 wie? Herb* Utrecht: Scheveningen 1919 v. Steenis. Herb* Danser: Scheveningen 1910 D. Herb* ]* en W*: Santpoort 1868 O.; Katwijk Broers; Meiendal 1918 SI off en W. ; Duin bij Scheveningen J. en W. ; Loos- duinen N3, 64, 11 1918 V. d. Houten en W. ; Hoek van Holland 1902 J. en W. (ook het ex. sub. chrysantha Koch 1904 J. en W.). Herb* v* Soest: Pompstationsduinen 1916 v. S. Herb. Sloff: Scheveningen N 3, 54, 32 1915 SI.; Loosduinen N 3. 64, 12 1915 SI. Herb» Kloos: Coksdorp op Texel 1918 KI.; Schoorl 1918 KL; Bergen (N.H.) 1914, 1919, 1922, 1923 KL; Noordwijk 1914 KL; Wassenaar 1921 KL; Oostvoorne 1921 KL V* tricolor var* arvensis Murr» De in Prodr. p. 196 — 198 onder dien naam genoemde, behalve : VVest-Terschelling Un. 1886; de Bilt Co 11. Nat. (ten deele); Amsterdam Fl. Amst. (ten deele) ; Overveen Tilanus (N. P. S.); Ede Westbroek en Slinger- land; St. Laurens de Hullu; Halsteren Verhoeven. Wel behooren tot deze var. de in Prodr. p. 196 onder /3. chrysantha genoemde : Diepenveen 1878 K. ; Breesaap 1843 Buse. Nederl. Kruidk. Archief 1923. 14 206 De onder ^. vulgaris (Prodr. p. 196) genoemde: Ubbergen 1882 G. Molengraaff (ten deele); Arnhem Thomson; Epen Un. 1883; Voorst Edelman; Doorn S. Boot. De onder f, maritima (Prodr. p. 198) genoemde: Scheveningen R. B. (ten deele). Nog bevinden zich in Herb» Bot* de niet in Prodr. genoemde : Winschoten J. H. Duwen; Groningen— Eelderwolde 1845 Holk.; Deventer 1897 en 1902 Laurillard; Zutfen 1851 Groneman (als chrysantha); Ruurlo 1886 Ensink; Apeldoorn 1877 K. A. ; Rijswijk (G.) Wagen- veld; Megchelen P 7, 51. 22 A. C. Rust; Utrecht 1859 R. B.; Endegeest N 3, 37, 13 1902 Struyck.; Rotterdam 1903 J. en W. ; Nieuwerkerk 1893 v. d. Voo; Stolwijk Westbroek en Slingerland; Oude- lande v. d. SI ikke; Beek (Z. L.) Un. 1883; Gronsveld Un. 1883. Hcrb» Lugd* Bat* : Heerde 1890 Ch. C. ; Renkum D. Bol ten; Middachter Steeg 1891 Ogterop; Duinoord 1896 v. Breemen; Serooskerke R 2, 13, 13 1877 L.; O. Z. Vlaanderen 1862 A. W.; Prinsenhage 1897 Bol ten. Herb* Amst*: Terheijde 1831 wie?; Beek (G.) 1868 O. Herb» Gron» : Tietjerk A. Schierbeek; Bergum A. Schierbeek; Murmerwoude 1898 J. H. Bonnema; Eelde 1906 R. de Boer en H. Kooi; Eelderwolde S t r a t i n g h ; Haren 1906 H. Burger; Groningen wie?; Westerwolde 1899 W. W. Schipper; BeUing wolde 1 905 J. J. ter Laag; Delden 1901 A. J. J. Piet; Twello 1843 wie?; Beek 1868 O.; Arnhem 1871 Mo 11. Herb* Utrecht: Groningen 1830 wie?; Beek 1868 O.; Arnhem 1898 207 Pulle; Utrecht v. D. ; Haagsche bosch v. D.; Roermond 1916Kooper. Herb* Danser: Reuver-Kessel 1907 D. Herb» J» en W» : Beek 1868 O.; Tungelrooy 1918 Henr. J. KL Herb» v* Soest: Bingerden 1918 v. S. ; Velp 1916 v. S. ; Kijkduin 1919 V. S. Herb. Sloff: Bleiswijk P3, 28, 13 1916 SI.; Ulvenhout R 4. 24, 11 SI. Herb» Kloos: Harendermolen 1923 KI. Deventer 1923 KI; Malden- Overasselt Un. 1919; Heumen 1922 KI.; Weert 1918 Henr. J. en KL Schoorl 1919 KL; Bergen 1921 KL; Limmen 1921 KL; Dordrecht 1915 KL ; Zwijndrecht 1920 G. }. Evers; Z. Limburg Koning. 19. VIOLA LUTEA HUDS> Overblijvende plant, waarvan de worstelstok onder- aardsche uitloopers vormt. De steunbladen zijn handvormig gedeeld, de eindslip is weinig grooter dan de andere slippen. Overigens komt de plant — ' vooral in de var. calaminare Lej. = var. multicaulis Koch. behoorende tot de s. sp. elegans (Kirsch 1 pr. sp.) W. Bckr., die voor ons land alleen van belang is — zeer veel met V, tricolor vulgaris overeen, ook wat bloemgrootte betreft. De bloemkleur is meestal diep geel. Tusschen deze normale vindt men echter ook planten met lichtere, zwavelgele —' tot bijna witte bloemen, terwijl soms ook de bovenste bloembladen min of meer violet gekleurd zijn, waardoor de overeenkomst met V. tricolor nog sterker wordt. Dit gaf Rouy et F OU eau d aanleiding tot de opvatting, dat V. lutea niet als afzonderlijke soort beschouwd moet worden, maar als ondersoort van V, tricolor. V. lutea is bij ons streng 208 beperkt tot het winterbed van de Geul vanaf Cottessen tot Gulpen. Hoewel zij daar in zeer groote hoeveelheid voorkomt, verlaat zij het beperkte terrein, waar het Geul- water af en toe komt, niet. Vindplaatsen» Behalve de in Prodr. p. 919 genoemde nog in Herb. Bot.: Epen-Mechelen 1901 G. en V.; Gulpen-Mechelen 1902 Stomps en Terwen. Herb* Lugd* Bat*: Epen V6, 43, 44 1902 G. en J. Herb. Delft: Epen wie ? Herb* Amst. : Cottessen-Gulpen 1872 v. d. Sande Lac. Herb* Utrecht: Gulpen 1872 v. d. S. Lac; Mechelen 1916 Kooper. Herb* Groningen: Cottessen-Gulpen v. d. S. Lac. Herb* Danser: Mechelen-Epen 1914 D. Herb* J* en W*: Cottessen-Gulpen 1872 O., Epen J. en W. Herb, SlofF: Epen V6, 43, 43 1919 SI. Herb* Kloos: Epen 1919 Un. Slenaken 1918 de Wever. Dordrecht, Februari 1924. P, JANSEN en W. H. WACHTER. Floristischc aanteekeningen XXL In het volgende wenschen wij enkele planten te ver- melden, door ons vertoond op de laatste vergaderingen der Commissie voor de Floristiek. Wat betreft de adven- tiefplanten daarbij zijn wij grooten dank verschuldigd aan Prof. Dr. A. Thellung te Zürich, die ze bijna alle controleerde of determineerde. Blechnum spicant With. m. furcatum Milde. Hier- van verzamelden wij een ex. 30 Aug. 1923 te Oud-Leusden bij Amersfoort. Slechts één blad van de plant was aan den top gespleten. Salix aurita x repens» Een fraai ex. vonden wij 9 Aug. 1923 te Oud-Leusden. Hoewel de katjes ontbreken (de aan één takje aanwezige proleptische katjes zijn voor determinatie onbruikbaar — zooals altijd) geven de bladeren voldoende zekerheid. Het struikje was zeer laag, maar vrij vertakt. Rumex dentatus L. Een aantal eigenaardige plantjes werd door ons gevonden in September en October 1922 te Rotterdam op een plaats, waar afval van Egyptisch graan was gegooid. (Ook Sinapis turgida Dell., Enar- throcarpus lyratus D. C, Melilotas messanensis All., Trigonella gladiata Stev., Trigonella hamosa L. en Bèta macrocarpa Guss. kwamen daar voor). Danser, aan wien we de Rumex-planten stuurden met geen nadere vermelding op het etiket dan alleen : Adventief te Rotter- 210 dam, schreef ons: „mij lijken die adventieve planten en plantjes toch alles precies hetzelfde, n.l. R. dentatus. Als je goede vruchten gehad had, was je daar met mijn tabel op uitgekomen, want de knobbels zijn glad en de kleppen meer dan 3Vo mm. lang. Het is echter niet hetzelfde als de R, dentatus van KI o os. Het lijkt veel op sommige planten uit Egypte, die in 's-Rijks Herbarium liggen". Uit enkele zaadjes heeft Danser inderdaad in 1923 goede ex. van R. dentatus gekweekt. Bèta macrocarpa Guss. In September 1922 troffen wij bij Rotterdam een aantal kleine Bèta planten aan, die ons dadelijk opvielen door de langgesteelde, langzaam in den steel versmalde onderste bladen. Een flink aantal ex. stond op een sintelhoop, wat meer deed denken aan aangevoerde planten dan aan terugslag van Bèta vulgaris. Inderdaad paste op onze ex. uitstekend de diagnose van Bèta macrocarpa Guss. in Halacsy, Consp. Fl. Graec. III, 41, waar eerst B. perennis L. besproken wordt, en daarna B. macrocarpa, waarop deze opmerking volgt : „Florum glomeruli eis praecedentis multo majores, a qua insuper caulibus brevioribus, simplicibus, ad apicem usque foliatis, spicis valde interruptis, e glomerulis paucis con- stantibus, primo aspectu egregie discedit". Ascherson en Graebner geven in hun Synopsis V, I, 11 nog deze opmerking : „im Wesentlichen durch die grosseren Früchte von B. vulgaris verschieden". Later bleek ons, dat Kloos ook deze soort eenige maanden vroeger te Wormerveer had gevonden. Amarantus gracilis Des f. Een ex. in }uh 1923 te Amsterdam, dat denzelfden habitus had als het ex., door Kloos te Rotterdam gevonden, dus grootere bladen had dan de ex., vroeger door ons te Rotterdam aangetroffen. Silene dichotoma L. In een aantal ex. te Amsterdam, Juli 1923. Twee der ex. onderscheiden zich door een 211 kleinen, stijven habitus en kleine bloemen en behooren o. i. tot de ondersoort Silene racemosa Otth. Aquilegia flavcscens S. Wats. Volgens Thellung een sierplant uit N. Amerika, kwam in 1917 eensklaps als opslag in onzen tuin, en viel reeds als niet-bloeiende plant op door de eigenaardige, als met een waslaag over- trokken bladen. De bloemen waren wit. Vermoedelijk zal wel een zaadje meegekomen zijn met €en zending sierplanten. Malcolmia maritima (L.) R. Br. In 1904 vonden wij fraaie ex. te Rotterdam en in 1919 eenige ex. te Nunspeet, beide malen adventief. Sisymbrium polyceratium L. Deze interessante sisym- brium is dadelijk te kennen aan de bloemen, die niet in trossen staan, maar in de oksels der bladeren, twee en drie bijeen; maar bij sommige bladen alleenstaand. Wij vonden haar in 1919 te Nunspeet. In Hegi 37e Afl. p. 154 trof ons deze opmerking: „Diese im Mittelmeergebiet beheimatete und auch in England als Gartenflüchtling beobachtete Pflanze wurde ehedem in der Schweiz in Botanischen und Liebhaber- Garten gezogen und verwilderte gelegentlich aus solchen. In Deutschland wurde sie in neuerer Zeit eingeschleppt gefunden bei den Lagerhausern von Ludwigshafen 1901 bis 1905". Sinapis turgida (Pers.) Del. Werd door ons in eenige €x. gevonden te Rotterdam in Sept. en Oct. 1 922. In B o i s s i e r : Flora orientahs Vol. I p. 395 vinden wij haar als Sinapis Allionii (Jacq. Hort. Vind. II tab. 168) met de volgende diagnose: „glabra, foliis pinnatipartitis segmentis laciniatis vel dentatis, calyce patenti, siliquis glabris brevibus ovatis vel ovatO'Oblongis inflatis stylo tenui conico subaequilongis. y. genuina Valvae laeves. fi turgida Valvea nervoso-reticulatae. (S. turgida Delile Illustr. No. 606 tab. 35). 212 Isatis tinctoria L. De in den Prodromus vermelde vindplaatsen hebben betrekking op planten in de duinen (tusschen den Haag en het Spui) en langs de rivieroevers (hier zeker aangevoerd door den Rijn), en nog één vind- plaats bij Zierikzee. Eenige zeer mooie ex. vonden wij in Juni 1922 adventief te Amsterdam op een terrein langs den Amstel, waar in 1921 reeds Vicia americana Mühlenb. was aangetroffen. Aubrictia deltoidcs (L.) D. C. werd door ons te Rot- terdam gevonden in Mei 1904 op een spoorwegterrein bij de Oude Plantage (herb. J. en W. 20462 en 20463). Een maand vroeger hadden wij daar enkele roodbloemige cruci- feertjes geplukt (20464—67) veel te jong, zoodat ze niet nader gedetermineerd kunnen worden. Voor de diagnose van het geslacht Aubrietia en de genoemde soort zie men B o i s s i e r : Flora orientalis Vol. I pag. 249 en verder. Enarthrocarpus lyratus (Forsk.) D. C. Eén klein ex. te Rotterdam, 6 September 1922. Thellung, die het plantje determineerde, verwees naar zijn Flore adventice de Montpellier pag. 271. Geranium» Van dit geslacht willen we eenige ver- wilderde of aangevoerde planten noemen, n.1. Geranium rivulare Vill. = G. aconitifolium L'Hérit., reeds in Mei 1914 door ons bij Amsterdam langs een slootkant gevonden, daarom vermoedelijk uit een tuin ontvlucht, want deze alpenplant kan moeilijk een adven- tiefplant wezen. Diagnose in Ascherson enGraebner's Synopsis Band VII p. 17. Geranium collinum Steph. door Thellung met een? als zoodanig gedetermineerd. Gevonden Augs. 1920 door ons op het stationsterrein te Nunspeet. De plant hoort thuis in Zevenburgen en verder oostwaarts, maar werd in Zwitserland ook eenmaal aangevoerd. Diagnose in Ascherson en Graebner t, a. p. p. 23. 213 Geranium bohemicum L. door ons verwilderd gevonden te Rotterdam in Juni 1900. De plant gaf ons eenige moeite bij de determinatie, omdat de vruchtkleppen iets gerimpeld zijn, en G. bohemicum behoort tot die groep der Co/um- bina, waarvan Asch. en Graebn. zeggen op pag. 40: „Klappen glatt" en niet de groep van pag. 49: „Klappen querrunzelig". De rimpels konden echter ook bij het drogen zijn ontstaan en omdat A. en G. op pag. 50 schrijven: „Diese Art (=: G. divaricatum Ehrh.) ist G. bohemicum sehr ahnlich (dit zou men aan onze adventief- planten niet zoo gauw toestemmen !), ist aber durch die runzeligen Fruchtklappen leicht zu unterscheiden" stuurden we de plant naar Thellung, die onder onze bemerking schreef: „Fruchtklappen stimmen genau mit echtem bohe- micum überein". Diagnose, die heel goed op onze planten past, op pag. 45 van A. en G. Erodium» De bespreking van ons materiaal op de floristenbijeenkomst van December 1923 deed uitkomen, dat het hoog tijd wordt, dat dit geslacht voor ons land eens onder handen genomen wordt. Daarom volgen hier eenige opmerkingen en vraagpunten, die bij een eventueel nader onderzoek aan de orde gesteld kunnen worden. Zoo\/eel is wel zeker, dat er bij de gewone soort E. cicutarium meer vormen in ons land voorkomen, dan de flora's doen vermoeden. De groote moeilijkheid blijft de variabiliteit der verschillende organen. Ascherson en Graebner beginnen dan ook in de Synopsis hun in- deeling met deze woorden; „Sehr veranderlich in allen Theilen ; bei den in den verschiedenen vorliegenden Formen sich oft verschieden combinirenden Abanderungen der einzelnen Organe ist es sehr schwer in Gestalt eines Schlüssels oder auch nur einer Reihe eine den natürlichen Verhaltnissen entsprechende Darstellung zu geben". Hun indeeling is dan ook alles behalve duidelijk, en één der hoofdvormen, n.1. immaculatum, wordt eerst ingedeeld 214 naar de beharing, dan naar den bladvorm, en dan naar de bloemkroon, waardoor we, als we dit alles met namen willen uitdrukken, zoo zoetjes aan gaan terugkeeren naar de tijden van vóór Linnaeus. En zonderling genoeg, bij hun tweeden hoofdvorm, pimpinellifolium, ontbreken die onderscheidingen, hoewel die in ons land evenzoo varieert. Als een van de oorzaken der verwarring lijkt ons de zucht om alle vormen te willen rangschikken onder een der twee genoemde, waarbij men nog niet eens een scherp omlijnd beeld van die vormen heeft. Want wat is eigenlijk die vorm pimpinellifolium 1 Deze naam, die afkomstig schijnt van Cavanilles (1787), zal toch wel niet zonder reden gegeven zijn ; maar de meeste flora's zwijgen over den bladvorm en noemen enkel de vlekken op de bloembladen als criterium. Maar die vlekken kunnen ook verschillend zijn. Het meest gewone geval is weliswaar, dat twee der kroonbladen een donkere vlek hebben, die uit dicht bijeen geplaatste zwarte stippels bestaat; maar A. en G. noemen in hun Flora des n. o. d. Flachlandes ook één, 2 of 4 geelachtige tot donkergrijze vlekken op 1 blaadje. Vaak vindt men planten, met eender gevlekte bloem- blaadjes en verschillenden bladvorm ; dat ook verschil in grootte der bloemblaadjes niet altijd behoeft samen te gaan met het al of niet gevlekt zijn, ook daarvan kan men voorbeelden verzamelen. Wat dus gedaan moet worden, is in de eerste plaats het werk van Cavanilles op te slaan, waarin blijkens de citaten in A. en G. verschillende vormen zijn afgebeeld; daarna moet worden nagegaan, hoe de verspreiding der planten met en zonder vlekken op de kroonbladen is. In Duitschland schijnen de gevlekte planten in verscheidene gedeelten voor te komen, waar de ongevlekte ontbreken. En de W^ever vermeldt voor Zuid-Limburg enkel ge- vlekte ex., terwijl wij konden nagaan, dat in de omgeving 215 van Rotterdam en Amersfoort de ongevlekte bepaald zeld- zaam zijn. Verder wil het ons voorkomen, dat er in ons land in de duinen een derde hoofdvorm te vinden zal zijn, n.1. arenarium Jord., volgens A. en G. uit Frankrijk, Spanje en Portugal, Italië en het Balkanschiereiland afkomstig, en blijkbaar in het Noordelijk gebied alleen aangevoerd. Ze behoort tot de ongevlekte planten, met bloemen, die meer wit en bleek zijn, zelden rood. De stengels zijn Hggend, meest sterk verlengd, de bloeiwijzen meest 2 tot 4 bloemig. Exemplaren, die ons aan de beschrijving schijnen te voldoen, vonden wij 2 Juni 1918 langs zandige wegen te Oostvoorne en in Augs. 1916 in de duinen bij Santpoort. De bloemen zijn klein, de snavels der vruchten kort. Een dergelijken vorm van pimpipinellifoUum zagen wij te Oud- Leusden bij Amersfoort in een aardappelveld, alleen waren de bloeiwijzen meest 6 bloemig. De vorm praecox D. C. kwam, als standplaatsvorm, te Oud-Leusden voor op een zandweg, maar deed zijn naam geen eer aan : wij verzamelden hem in vrij groot aantal 17 Aug. 1923. Volgens A. en G. bloeit de plant in het voorjaar of laat in den herfst tot in den winter. De bloem- kroon was ongevlekt; bij de vele planten, die wij die maand onderzochten, vonden wij dit nog maar eens op 29 Aug. 1923, ook te Oud-Leusden. Orlaya grandiflora Hoff. var. montana Gillot. In Juni 1902 vonden wij een zeer groot ex. op het stations- emplacement te Vlaardingen. Thellung schreef er bij: „var. montana Gillot". Daar we geen diagnose konden vinden, vroegen wij hem er om, en kregen ten antwoord, dat hij wegens uitstedigheid onze vraag uit het hoofd moest beantwoorden: „Ich habe den Namen in einem französischen Exsikkatum gefunden ; vielleicht fand sich ein Zitat dabei. Es ist eine auffallend grosse und kraftige Form, viel höher als die Ackerform". 216 Euphorbia petaloidea Engel m. Door ons gevonden Augs. 1922 adventief te Amsterdam. De determinatie is van Thellung, die er bij schreef, geen vergelijkings- materiaal te hebben. De plant stemt echter zoo goed met de diagnose overeen, dat wij niet aarzelen, de plant als zoodanig te benoemen. Een diagnose vindt men in Britton and Brown: An illustrated flora of the Northern United States enz. Uit de determinatietabel halen wij de volgende kenmerken : Glands of the involucre with petal-like appendages. Leaves opposite, somewhat inequilateral, their base more or less oblique. Leaves" entire; seeds smooth. Plants with an erect or ascending stem, branched above, the branches ascending. Seeds nearly terete, V long, leaves usually flat and straight E* petaloidea» Seeds 4-an5led, ^// long, leaves often involute and curved E* Nuttallii» Euphorbia petaloidea Engelm. Bot. Mex. Bound. Surv. 185, 1859. Annual pale green, glabrow. Stem usually rather stout, erect, branched above, 6' — 2^ high; leaves opposite, linear, oblong or linear-lanceolate, 5''— 1' long, obtuse, usually flat, straight, entire, slender-petioled ; stipules a fringe of setae ; involucres solitary in the axils, oblong- campanulate, V long, hearing 4 wineglass-shaped glands about as long as the lobes, each subtended by a white ovate or orbicular entire or undulate appendage ; peduncles as long as the involucre ; capsule globose-reniform, T' long, seeds oblong-ovoid, nearly V long, ash-colored, minutely pitted, nearly terete. lowa to Wyoming and Texas. July^ — Sept. De plant heeft een zoo geheel ander uiterlijk dan de Europeesche Euphorbia's, dat niemand, aan wien we het ex. toonden, er een Euphorbia in herkende. 217 Eryngium planum L. Deze plant uit Oost-Europa werd door ons reeds eenige malen adventief gevonden: Rotter- dam 1909 en 1921, Nunspeet 1917. Een diagnose vindt men in G a^ c k e. Potentilla supina L. var. paradoxa (N u 1 1.) T h. Wolf. Een Potentilla. gevonden Aug. 1922 te Amsterdam met andere Amerikaansche adventieven, leek veel op P. supina, die echter in Amerika niet voorkomt. De stengel was rechtopstaand. Waar wij de monografie van Wolf niet konden raadplegen, geven wij hier de diagnose van Poten- tilla paradoxa Nutt. uit Sm all, Flora of the Southeastern United States: „Annual or biennial. Stems 3 — 8 dm., tall, softly pubescent, rather much branched ; blades of the lower leaves pinnately 7-1 1 -foliolate; blades of the leaflets obovate or oval, 1,5^ — 2,5 cm. long, obtuse, sparingly pubescent; cymes loose; sepals ovate, acute; coroUa 7. — 8 mm. broad ; petals obovate-cuneate, about as long as the sepals ; stamens about 20". Trifolium clegans Savi. Dit is een van die planten, die men elk seizoen een paar maal denkt gevonden te hebben, om dan bij nadere beschouwing steeds tot de overtuiging te geraken, dat men de echte alweer niet te pakken heeft. Ja, als men zich aan één flora houdt, dan komt men wel goed uit, om dan naderhand, bij gebruikmaking van andere flora's, te bemerken, dat die weer andere kenmerken opgeven, die met de eerste flora niet kloppen. We hadden nog eenige hoop, dat Ascherson en Gr aebner in hun Synopsis eenige klaarheid zouden brengen, maar die hoop is niet vervuld ; integendeel, de zaak werd nog meer ver- troebeld. Die geven n. b. op pag, 495, dat Tr. hybridum bloemhoofdjes met ongeveer 12 bloemen moet hebben, en op pag. 496, dat die van Tr, elegans tot ongeveer 30- bloemig zijn. Waar ze dat vandaan halen, is ons een raadsel, en in strijd met wat wij hier te lande vonden. Wat ongetwijfeld de verwarring wel grooter gemaakt zal 218 hebben, is, dat men steeds van Tr. hybridum spreekt, zonder aan te geven, of men een cultuurras of wilde bedoelt. Evenals bij Tr. pratense zal men toch flinke ver- schillen kunnen vinden, en zullen verwilderde cultuurplanten toch niet in alles aan de echte wilde Tr. hybridum gelijk geworden zijn. Daarom is het o. i. verkee^^d, dat Ascherson en Graebner maar van twee vormen spreken, nl. T. fistulosum als cultuurplant en daaruit verwilderd, en T. elegans als plant van grazige plaatsen enz., bij welke laatste zij dan nog opmerken : „wohl öfter übersehen und mit der vorigen Unterart verwechselt." In verband met de vele verschillende diagnosen leek het ons van veel belang, zoo mogelijk de oorspronkelijke beschrijving van S a v i te raadplegen. Deze staat in de Flora Pisano, maar deze hebben wij niet ter inzage kunnen krijgen, daar ze in ons land niet aanwezig schijnt te zijn. Ook Thellung kon ons niet helpen, evenmin als aan Giornale Pisano, deel V, waar Savi het ook over deze Trifolium heeft. Door een gelukkig toeval echter konden wij in ons bezit krijgen : „Observationes in varias trifoliorum species"> ook door Savi (1810) en daarin behandelt hij op pag. 90 Trifolium hybridum L. en op pag. 92 Trifolium elegans. Tusschen deze beide in behandelt hij Trifolium angu- latum Waldst. en vindt het noodig hierbij op het ver- schil met Tr. hybridum te wijzen, wat bij Tr. elegans niet gebeurt, een bewijs, dat hij Tr. hybridum en Tr. elegans genoegzaam verschillend vindt. Nu zullen we de verschillende beschrijvingen eens naast elkaar zetten : 42. Trifolium hybridum Lin. 44. Trifolium elegans. Nob. T. caule adscendente solido, T. caule adscendente solido, dentibus calycinis reeds, dentibus calycinis rectis, leguminibus tetraspermis, leguminibus dispermis. vexillo brevioribus. Nob. Nob. Fl. Pis. T. 2 ; p. 161 ; 219 Giorn. Pis. T. 5 ; p. 234. Caules ramosi, difFusi, adscen- dentes, solidi, a 4-pollic. ad sesquipedem longi. Foliola cuneiformia, margine superior! argute denticulata. Stipulae scariosae albae, ner- vis viridibus vel rufescen- tibus notatae, connatae, caudis brevibus, angustis accuminatis. Pedunculi folio longiores. Capitula globosa, densa. Calyx subcampanulatus, bre- vis, pallidus, viridi-nervo- sus, dentibus duobus su- perioribus tubo subaequa- libus. coeteris brevioribus. Pedicelli tubo calycis subae- quales ; bracteae minimae, scariosae, albae, triangu- lares, acutae. Corolla calyce longior, odo- rata, alba, in exsiccatione parum fuscescens. Vexil- lum pauUo elongatum. Legumen tubo calycis lon- tab. 1 ; fig. 2. Giorn. Pis. T. 5; p. 239. Caulis, solidus, ramosus, dif- fusus, adscendens, asemipe- de ed sesquipedem longus. Foliola subrotunda, vel obo- vata, apice interdum emar- ginata, tenuissime serrata, raro albo maculata. Stipulae basi connatae, viri- des, nervosae, apertae, caudis, triangulo-acutis. Pedunculi folio longiores. Capitula globosa, densa. Calyx subconicus brevis, levi- ter nervosus, albidus. Den- tes calycini tubo longiores, subaequales, triangulo-su- bulati, recti. Pedicelli tubo calycis triplo longiores. Corolla calyce longior, pri- mum alba, dein suave rosea, colore suturatiori dum de- flectitur, et sic capitula elegantia, disco albo, radio roseo. Sicca corolla, avel- laneum acquirit colorem. Bracteae exiguae angustae, triangulares, acumniatae. Legumen tubo calycis longi- 220 us, ovato-compressum, su- perna parte tantum margi- natum, dispermum, rare 3- spermum, rarissime 4'Sper- mum. Semen minutum, ova- tum, compressum, nigrum. Planta laete viridis. Floret Junio et Julio. Peren. In monte et collibus Pisanis, Senensibus, et Florentinis provenit. Optimum suppe- ditat jumentis pabulum. gius, vexillo brevius, line- are, superno margine rec- tum, inferiori crenatum, tetraspermun, seminibus minimis, ovato compressis, luteolis. Planta glabra, laete viridis. Floret Majo et Junio. Ann. Trifolium hoc abundat in pratis, in aggeribus et secus vias per totam Etruriam In siccis locis parvum et procumbens, in fertilioribus vero terris praealtum, fere erectum, et quavis parte majus evadit, et avide ab equis comeditur. Men zal veilig mogen aannemen, dat Savi in zijn boekje de meest karakteristieke punten naar voren heeft gebracht, en daarom frappeert het ons, dat in het cursieve gedeelte eigenlijk alleen maar verschil gemaakt wordt in het aantal zaadjes. Dit moet dus wel het hoofdverschil zijn. Op het cursieve gedeelte volgen een aantal citaten (door ons hier overgeslagen) en daarna een eenigszins uitvoerige beschrijving (zie boven). Gaat men deze beschrijving van Tr. hybridum L. na, dan blijkt wel, dat Savi onmogelijk de plant kan bedoeld hebben, die ten onzent voorkomt. Wij willen in het midden laten, of Savi 's plant een bepaald ras is, of soms de stamvorm van het noordeuropeesche cultuurras, maar iets anders dan ónze planten is het zeker. Het zou wel de moeite loonen, eens na te gaan, of planten, aan Savi 's Tr. hybridum beantwoordend, bij ons aangevoerd worden. Koch schijnt wel weer de eerste geweest te zijn, die 221 verschil heeft opgemerkt, en, in staat gesteld door een gedroogde Tr. elegans van Savi afkomstig en levend materiaal van D. F. W. Schultz (van diens exsiccata is ook materiaal te Leiden) gaat hij nu de verschillen op- sommen tusschen Tr. elegans en de Zweedsche Tr. hybridum. In de tweede uitgave van zijn Synopsis (1843), die wij bezitten, staan beide op pag. 192 en 193. We zullen beide diagnosen even naast elkaar zetten, en nog opmerken, dat Koch citeert T. elegans (Sav. bot. etrusc. 4. p. 42). Blijkens de onderschriften heeft Koch de verschillen tusschen z ij n T. hybridum en T, elegans duidelijk willen doen uitkomen. 35. T. hybridum L. Capitulis subrotundis densis, pedunculis axillaribus folio denique duplo longioribus, pedicellis defloratis deflexis, interioribus tubo calycis duplo'friplove longioribus, calyce glabro fauce denudato coroUa dimidia breviore, dentibus subulatis, duobus superioribus longioribus, caulibus erectis adscendenti- busve glaberrimis fistulosis mollibus stipulis ovatis in apicem acu- tissimum attenuatis, foliolis rhombeo-ellepticis ob- tusis serrulatis venis ad marginem subviginti. 2j.. Maio. — autumn. Nederl. Kruidk. Archief 1923. 36. T. elegans Savi. Capitulis subrotundis densis, pedunculis axillaribus folio duplo longioribus, pedicellis defloratis deflexis, interioribus tubo calycis triplo longioribus, calyce glabro fauce denudato corolla dimidia breviore, dentibus subulatis, duobus superioribus longioribus, caulibus in orbem prostratis apice adscendentibus su- perne pubescentibus solidis duris, stipulis ovato-lanceolatis in apicem acutissimum atte- nuatis, foliolis obouatis argute ser- rulatis venis ad marginem subquadraginta. 2f' Jun. Jul. 15 222 Op deze diagnosen volgen een paar opmerkingen van K o c h. Bij Tr. hybridum : Caulis mollis et facile compri- mendus. Foliola inferiora obovata. Flores primum albi» deinde rosei et cito deflexi; quum capitulum ad medium flores aperuit. superne album et inferne saturate roseum elegantissimumque apparet. Hoc est genuinum T. hybridum Linn. fl. suec, ut ex descriptione. ex signo 2f atque ex speciminibus prope Upsaliam lectis et a cl. Wahlenb. mecum communicatis, patet. T. hybridum Savii nee in Germ, cisalpina nee in Suecica crescit. (Wij cursiveeren). Bij Tr. elegans: Haec species est genuina Savii planta, ut nunc specimine, ab auctore ipso denominato et in collec- tione amici Zuccarinii asservato, convictus sum. Benignitati D. F. W. Schultz. vivam plantam debeo; est species ab antecedente omnino diversa. Caules in orbem expansi, terrae adpressi, nee nisi apicibus adscendentes, in solo fertili bipedales et a basi ramosi, ramis itidem prostratis; caeterum farcti. duri, neque facile comprimendi. Foliola, etiam superiora, obovata, venis venulisque ad marginem dense approximatis, copiosioribus, in folio sicco eviden- tioribus, praedita. Capitula minora et densiora, quum flores plures simul efflorescant, tamen non ita elegantia sunt, ut antecedentis. Flores paulo minores et ab incipiente anthesi jam rubelli sunt. Naar het gedroogde materiaal te oordeelen, is dit laatste volkomen juist, en lijkt ons ook onze Tr. hybridum ele- ganter en sierlijker toe, zoowel de geheele plant als de bloemhoofdjes, dan Tr. elegans. Gaat men nu de verschillende kenmerken na, dan ziet men, dat geen enkel kenmerk voldoende is, om beide soorten te scheiden. Steeds kan men planten vinden, die in enkele opzichten wel, in andere niet voldoen. Tot dit resultaat zijn vroegere floristen ook gekomen ; men verge- lijke de aanmerking van Vuyck in den Prodromus pag. 411: „de hier opgegeven groeiplaatsen zijn onbetrouwbaar, 223 daar de verschillen tusschen Tr. elegans en de hoofdsoort niet altijd even goed opvallen, vooral niet aan onvolkomen exemplaren" (de gewone kwaal in vroegere herbaria!) En Lak o teekende bij zijn ex. van St. PhiHpsland 1890 in herb. N. B. V. aan: „De planten hebben — wat ik ook steeds opmerkte bij exemplaren van andere groeiplaatsen — zoowel van de eene als van de andere soort verschillende kenmerken, 't Komt mij voor, dat ze niet als afzonderlijke soorten mogen genoemd worden". Tot heden zagen wij nog geen ex. uit Nederland, die geheel aan de beschrijving voldoen. Wel liggen zulke ex. in 's-Rijks herbarium; o. a. vel 908, 123^ — 620 : entre Lom- bardore et Turin; vel 908, 123^624: Flora etrusca exsiccata, Fior. Giugno, Cigli dei campi intorno S. Maria del Giudice nel Monte pisano, (ex. Herb. Hort. bot. pisani); vel 908, 123 — 604: Flora Galliae et Germaniae exsiccata, 2e Cent. No. 23 Bords des bois sur Ie Muschel- kalk, a trois lieues de Bitche déc. et ree. F. G. Schultz; vel 910, 49—383: In agro Lugdunensi (Lyonnois) et Forensi (Forez) ad vias legit Gay (Herb. Koch) ; vel 910. 49—381: Ex Italia a Savio ipso (Herb. Koch). Toch ver- schillen deze ex. onderling vrij veel. Wil men een Tr. elegans hebben, die „typisch" kan genoemd worden, dan moet deze voldoen aan het vol- gende : In een kring liggende stengels, die opstijgend zijn aan den top, naar boven zacht behaard, gevuld. Ook de bovenste blaadjes van de stengels omgekeerd-eirond tot bijna rond; vaak aan den top flauw hartvormig en niet puntig. Kleine, dichte bloemhoofdjes met geheel roode bloemen. Peul tweezadig. Dat de Wever in zijn lijst VI (Jaarboek 1916 p. 67) de blaadjes van Tr. elegans meer langwerpig noemt dan bij Tr. hybridum, bewijst, dat hij nooit een goede Tr. elegans heek gezien. Gaat men enkel op den bladvorm af, dan is in ons land zoo goed als nooit een Tr. elegans 224 gevonden. Het liggend- zijn, de samendrukbaarheid en de beharing der stengels zijn ook geen kenmerken, die vol- doende betrouwbaar zijn. Het verschil in nervatuur is ons nooit duidelijk geweest, zelfs niet bij Koch's eigen ex. Per slot van rekening komt het ons het meest gewenscht voor, ons te houden aan Sa v i's verschil, n.1. twee zaden in de peul bij Tv. elegans en vier bij Tr. hybridum (zie pag. 218). Nu willen wij hier terstond bijvoegen, dat wij bij het materiaal, door ons gezien, enkele planten vonden, met 2, 3 en 4 zaadknoppen in de vruchtbeginsels van één hoofdje, maar bij zulke twijfelnummers moeten dan maar de andere kenmerken beslissen. Tweezadige peulen komen bij planten van adventiefterreinen niet al te zeldzaam voor, maar legt men b.v. al deze ex. uit het herb. N. B. V. naast elkaar, dan ziet men, dat de andere kenmerken verbazend veel uiteenloopen. Met een zwakke vergrooting van het microscoop kan men bij doorvallend licht ge- makkelijk de zaadknoppen in de vruchtbeginsels der ge- droogde planten zien. Zulke tweezadige peultjes vonden wij bij de exx. in herb. N. B. V. : Weiland omtrent den Galgenweg bij Naaldwijk 15Julij 1848 V. d. Trappen (overigens ook in alle andere ken- merken het meest met de zuideuropeesche Tr. elegans overeenstemmend). Bij den molen St. Anna bij Nijmegen, 22 JuH 1898, Docters van Leeuwen en Abeleven (zeer smalle blaadjes). St. Philipsland, Augs. 1890, D. Lak o (2- en 3-zadig). Deventer, pothoofd, 2 Juli 1897, Vuyck (middelste bloemen zeer lang gesteeld, 2, 3 en 4 zaadknoppen, planten rechtop). Maastricht, Vuyck (1889 volgens Prodr.). Deventer, Vuyck, 2 Juli 1897, meelfabriek. Rotterdam, Juli 1899, F. D. J. Risch, ruigte aan de Schie. Deventer, pothoofd, H. Heukels, 10 Sept. 1896. 225 Werkhoven, C. A. Back er. Eist 20 Juni. 1900, A. H. Blaauw. Weg Soestdijk-Utrecht, bij Jachtlust, W. C. v. Embden, (2- en 3-zadig). Oostkapelle, Frederiks, Juli 1877. Vlootmolen, Aug. 1903, Unio. 's-Gravenhage, R. Bondam, sporadisch (3-zadig). Oranjelust bij Leiden, F. J. Struykenkamp, Oct. 1902. (2- en 3-zadig). Kerkrade, 20 Juli 1895, Goethart en Kobus (2- en 3-zadig). Nijmegen, touwslagerij bij de Nieuwe Haven, 4 Aug. 1898, Docters van Leeuwen. Waarde, M. van Wee Ie n. Meelfabriek te Middelburg, Sept. 1898, D. Lako. In herb. K 1 o o s komen twee takken voor, Deventer, bij de meelfabriek 23 en 24 Juli 1920, waarvan één twee en het andere drie zaadknoppen heeft. In herb. Jansen en Wachter komen ex. voor van Rotterdam, Juni 1901, Aug. 1903 en 6 Sept. 1919, en van Amsterdam, Sept. 1913. Als afwijkingen van de gewone Tr. hybridum mogen genoemd worden : m. phyllanthum J. en W. van Rotterdam, 25 Sept. 1902, een zeer fraai ex. met tal van takken, o. a. in herb. N. B. V., herb. Kloos en herb. J. en W. ; en van Weert 30 Juni 1918, leg. Kloos. m. fl* albis Kloos, Rotterdam, 6 Sept. 1919, leg. Kloos. met geheel witte bloemen. Bij 5 takken van een groot ex. van Rotterdam, kwam één hoofdje voor, waaruit een kleiner hoofdje ontsprong, eveneens als bij een ex. van Gendringen, 3 Aug. 1899, leg. Mej. Rust in herb. N. B. V. Een ex. van Oosterbeek, Aug. 1911, leg. J. en W. had een hoofdje, waaronder nog een aparte krans (bovendien 3'Zadig). 226 Het ex. herb. J. en W. 2952, Leiden, leg. F. A. des Tombe, Mei 1910, had btj de meeste hoofdjes de stelen der binnenste bloemen abnormaal verlengd, soms tot 2 cm. Een ex. uit Sittard, 12 Aug. 1920, leg. Kloos, komt overeen met de monstr. umbellatum van Trifolium minus. Lotus uliginosus Schkuhr werd in Juli 1921 door ons aangetroffen te Koog op Texel ; merkwaardig was, dat type en de var. villosus Lamotte daar dooreen groeiden. Op de verschillende vormen van Lotus mag ten onzent wel wat meer gelet worden. Een heel fraaie virescentie van L. uliginosus vonden wij in Juli 1923 op de excursie der Ned. Bot. Ver. te Roden, slechts in één ex., waarvan zich ook gedeelten bevinden in de herbaria Brandt en Kloos. Trigonella gladiata Stevin vonden wij aangevoerd in veel zeer kleine ex. te Rotterdam op 27 Sept. 1922; op 1 en 6 September 1922 vonden wij op dezelfde plaats eenige Tr» hamosa L. Van beide soorten vindt men goede diagnosen in Ascherson-Graebner's synopsis. Ook Melilotus Messanensis All. kwam terzelfder plaatse voor. Vicia americana Mühlenb. vonden wij Sept. 1921 op een stortterrein langs den Amstel te Amsterdam ; in Juli 1922 vonden wij, eveneens adventief te Amsterdam, dezelfde plant, maar nu in de var. angustifolia N e e s. Met de bekende flora's determineerend, kwamen wij in de buurt van V. cracca, in Britton and Brown vonden wij de plant vermeld ; hieraan ontleenen wij de volgende determinatiekenmerken met de diagnose. Wij hebben de var. angustifolia nog niet uit een of ander werk kunnen opdiepen, maar vermoeden toch, dat deze een ander is dan de verwante V. linearis. Flowers racemed or spicate ; peduncles elongated. Indigenous perennials Racemes loose, 1^ — 20 flowered Flowers 7''^ 10'' long 227 Leaflets elliptic, or ovate-oblong V. americana, Leaflet narrowly linear; western V. linearis. Vicia Americana M u h 1. ; W i 1 1 d. sp. PI. 3 : 1 096. 1 803. Perennial, glabrous or with some appressed pubescence, trailing or climbing, 2^. — 3^ long. Leaves nearly sessile; stipulates broad, foliaceous, triangular-ovate, sharply toothed, T'- — 5'' long ; leaflets 8^14, elliptic, ovate or oblong, obtuse or sometimes emarginate and mucronulate at the apex, rounded at the base, 8^'^ 18'' long, 3"— 7'' wide; peduncles usually shorter than the leaves, racemes loose, 3— 9-flowered ; flowers bluish-purple, 8"— 9'' long, spreading ; pod short- stalked, glabrous, T— IVé' long, 4^ — 7 seeded. In most ground, New Brunswick to Manitoba and British-Columbia, south to Virginia, Kentucky and Nevada. Leaflets of lower leaves sometimes narrow. Ascends to 3500 ft. in Virginia, May^Aug. Vicia Americana truncata (N u 1 1.) B r e w e r, in B r e w. & Wats. Bot. Cal. 1: 158. 1876. Vicia truncata N u 1 1. T. 6 G. Fl. N. A. 1 : 270. 1 838. Leaflets thick, oblong or obovate, truncate and dentate at the anex. Nebraska to California, north to Vancouver. Vicia linearis (Nutt) Greene Lathyrus linearis Nutt. T. 6 G. Fl. N. A. 1 : 276. 1838. Vicia Americana var. linearis S. Wats. Proc. Am. 11: 134. 1876. Vicia linearis Greene, Fl. Francis. 3. 1891. Perennial, glabrous or nearly so, stems weak, often zigzag, 1^ — 2° long. Leaflets 4—7 pairs, narrowly linear to linear-oblong, 9''— 18'' long, V/'— 2" wide, rather thick, acute or obtusish, the apex not toothed, mucronate ; stipules 2"— 4" long, half-sagittate, acuminate, their bases prolonged, sometimes dentate ; peduncles shorter than the leaves, or about equaliing them; racemes loose, 2—6 flowered, flowers purple or purplish, about 9" long; pod about 1' long, 3" wide or rather more, glabrous, short-stalked. 228 In dry soil, Northwest Territory to British Columbia, Kansas, New Mexico and California. May— Aug. Lathyrus ornatus Nutt. vonden we in Aug. 1922 adventief te Amsterdam. Aan Britton and Brown ont- leenen we weer de volgende determinatiekenmerken en beschrijving. Met onze flora's komt men in de buurt van Lath. paluster en L. pratensis. Leaflets 3-6 pairs, flowers purple. Stipules, half sagittate or small, or wanting. Plants mainly erect; stipules often wanting, pod stipitate. Leaflets lanceolate or oblong. L. decaphyllus. Leaflets linear. L. ornatus, Lathyrus decaphyllus Pursh. L. decaphyllus Pursh. Fl. Am. Sept. 471. 1814. L. polymorphus Nutt. Gen. 2, 96. 1818. Perennial, erect or ascending, glabrous, or finely pubes- cent, 6^ — ^18' high. Stems angled; stipules half-sagittate, acuminate, 4''— 12'' long, T'— 3'' wide; leaves petioied; leaflets 3 — 7 pairs, obtuse or acute and mucronulate at the apex, narrowed at the base, thick, conspicuously reticu- lated, V^2^// long, 3''— 8'' wide; stipules when present, branched, but often wanting ; peduncles usually shorter than the leaves; flowers purple, 1'— IV2' long, showy; pod linear, stipitate; seeds with a narrow stalk and short hilum. Kansas (?) Idaho, and Colorado to Arizona and New Mexico. March— July. Lathyrus ornatus Nutt. Lathyrus ornatus Nutt.; T. 6 G. Fl. N. A. 1 : 277. 1838. Closely resembling the preceding species, but generally lower, often less than 1° high. Stipules lanceolate or linear, 2^' — 10'' long ; leaflets narrow, linear or linear-oblong, acute and mucronate, 4"- — 12" long, 1"— 2" wide; tendriis com- monly wanting; flowers purple, showy, 1'— IV2' long; 229 pod linear, stipitate ; seeds with a broad stalk and long hilum. Indian Territory to Kansas and Dakota, west to Colo- rado and Utah. May— June. Verbascum oriëntale M. Bieb. troffen wij heel vroeg, 25 Mei 1921, op een ruigte te Waalsdorp aan, in een fraai bloeiend ex. Linaria versicolor J a c q. en L* maroccana H o o k. vonden wij beide te Nunspeet, Juli 1919. Daar beide be- kende sierplanten zijn, zijn ze eer als verwilderd dan als adventief te beschouwen. Ze stonden in een greppel langs het Belgische Kamp. Van Orthocarpas purpurascens Benth., door ons op 27 Juni 1915 te Wormerveer gevonden, vonden wij eindelijk een diagnose in Asa Gray: Synoptical Flora of North America, vol. II, Part I. Aan de uitvoerige determinatie- tabel ontleenen wij het volgende : Tribe Vlil Euphrasieae. (p. 249) : Ovules and usually the seeds numerous. Anther- cells unequal or dissimilar ; the outer one affixed by its middle ; the other pendulous from its upper end, mostly smaller, sometimes sterile or deficiënt ; seeds with a loose reticulated coat: leaves alternate or only the lowest opposite. Orthocarpus* Calyx tubular-campanulate, 4 cleft, or cleft anteriorly and posteriorly and the devisions 2 cleft or parted. Corolla mostly with slender tube; upper lip (galea) little longer and usually much narrower than the inflated 1-3-saccate lower one. Stamens 4: the smaller anther-cell sometimes wanting. (p. 299): § 1. Castilleioides : Corolla with hp (i. e. lower Up) simply or sometimes what triply saccate, and with conspicuous mostly erect lobes; the galea (i. e. upper lip) either broadish or narrow ; anthers all 2-celled ; bracts with more or less colored tips ; seeds with very loose and arilli- form cellular-favose coat. XXX Root annual; filaments mostly pubescent; galea 230 attenuate upward, densely bearded on the back with many-jointed hairs, uncinate or incurved at the obtuse tip, rather longer and very much narrower than the open saccate lip, the summit of which under the short and small recumbent lobes is trisacculate and the middle sac- culus didymous ; stigma very large depressed-capitate ; cap- sule ovate (Transition to § Triphysaria). (p. 300): O* purpurasccns Benth. Erect, rather stout, at length much branched from base, 6 to 12 inches high ; hirsute ; leaves with lanceolate base or body, and laciniately 1-2-pinnately parted into narrow linear or filiform lobes, or the upper palmately cleft ; spike thick and dense ; bracts equalling the (inch or less long) flowers, somewhat dilated ; their lobes and calyx-lobes with upper part of corolla crimson to rose-color, or sometimes paler and duller. Cali- fornia, common along and near the coast from Humboldt Co. southward. Platycodon grandiflorus (Jacq.) A. de C. werd door onzen oud-leerling G. Timmermans in Augs. 1919 gevonden te Laag-Soeren, in een bosch langs een weg in het gras. De vinder schonk ons de plant als een „vreemde Campanula" met de vermelding, dat hij haar in die buurt niet gekweekt of verwilderd had gezien. Baeria coronaria (Nutt.) A. Gray stond in Juli 1919 ook al te Nunspeet bij het Belgisch Kamp; het volgend jaar zagen wij haar als sierplant in eenige plantsoenen te Rotterdam gekweekt. In Vol. I Part. II van Asa Gray's Synoptical Flora of North America staat omtrent deze plant het volgende: Tribe VI Helenioideae. Subtribe IV Helenieae. Baeria : Stead mostly many-flowered, radiate ; rays 5 to 15, conspicuous. Bracts of the campanulate or hemis- pherical involucre as many, ovate or oblong, plane or becoming somewhat carinate at middle, at least below. 231 Receptacle subulate to high-conical. Style tips from trun- cate-capitate, with or without a central apiculation, to ovate and sometimes with a cuspidate appendage. Akenes clavate-linear to linear-cuneate. Pappus a few palae or paleaceous awns, or both, often wanting. § 3. Ptilomeris (kenbaar aan :) receptacle not muricate- roughened, rather scrobiculate : (Afd. 2). Rays 10 to 15, elongated-oblong, exserted: involucral bracts oblong-lan- ceolate ; receptacle acutely conical, minutely and sparsely pubescent ; plants minutely glandular-pubescent, diffusely branched, a span to near a foot high, perhaps all varieties of one, the difference being mainly in the pappus. B» coronaria Gray: Pappus of 8 to 12 lanceolate or oblong denticulate paleae, all tapering into awns, Uttle shorter than the disk-corollas. or some in the ray awnless ; rays nearly half-inch long. (Ptilomeris coronaria en P. aristata Nutt. in Trans. Am. Phil. Soc. VII 382). California, Nutt all. Not since collected, but common in cultivation, especially in France. Februari 1924. DE NEDERLANDSCHE RUMEX- BASTAARDEN (Derde deel) DOOR B. H. DANSER. (Ingekomen 20 Februari 1924). § 18. RUMEX ABORTIVUS (CONGLOMERA^ TUS X OBTUSIFOLIUS) Deze bastaard staat, zooals de meeste andere Lapathum" bastaarden, in eigenschappen tusschen de stamouders in en is tevens steriel. Daardoor is hij niet moeilijk te herkennen voor een geoefend florist. In habitus heeft de plant het meest van Rumex obtasifolius, maar zij is veel tengerder en kleiner in alle onderdeelen. De wortelbladeren zijn ongeveer als die van Rumex obtusifolius, maar kleiner en minder diep hartvormig. De stengels en vooral de pluim- takken zijn tengerder, de bloemtrossen hooger bebladerd, dikwijls tot over de helft. De bloemen zijn kleiner. De ontwikkelde bloemdekken gelijken het meest op die van een kleinbloemige Rumex obtusifolius silvester. Verwisseling is mogelijk met kleinbloemige Rumex ob- tusifolius silvester en met den volgenden bastaard. Van Rumex obtusifolius silvester is Rumex abortivus evenwel steeds te onderscheiden door de groote onvruchtbaarheid. Alleen zieke planten van Rumex obtusifolius silvester zou men weleens voor Rumex abortivus kunnen houden. Van Rumex Dufftii (§ 19) is Rumex abortivus meestal te onder- scheiden door de veel hoogere bebladering der trossen en de veel wijder uitstaande takken. 233 In tegenstelling met Jansen en Wachter (lit. 21, p. 124) lijkt mij deze bastaard zeldzaam. Jansen en Wachter geven op hem drie maal gevonden te hebben. Ik heb hun herbariumplanten gezien en ik houd alles, wat zij als den vorm subobtusifolius opgeven (1. c. p. 125), voor Rumex obtusifolius. Wat zij als den vorm sterilis opgeven, lijkt mij de echte, steriele, intermediaire bastaard. Wat zij opgeven als subconglomeratus, met de bijvoeging, dat de plant niet typisch is, lijkt mij eveneens de echte bastaard. De vormen, die Haussknecht bijna terloops onder- scheidt (op dezelfde wijze als hij het bij andere bastaarden doet), lijken mij van weinig belang en zijn misschien niet- eens terug te kennen. Uit de wijze, waarop Haussknecht ze vermeldt, is duidelijk op te maken, dat hij er niet de waarde van een indeeling aan hecht. Het eenige, waarop de floristen misschien zouden kunnen letten, is de onderscheiding van den bastaard van Rumex cong lomer atus met Rumex obtusifolius sihester, die reeds als Rumex salisburgensis beschreven is door Fritsch en Rechinger (zie bij Beek, lit. 34, pag. 32, en bij Ascherson en Grabner, lit. 2, pag. 721). Behalve de bovengenoemde planten van Jansen en Wachter van Den Haag, 1901, en Rotterdam, 1902, 1911 en 1913, kan ik voor ons land nog de volgende opgeven, die ik zelf gezien heb. Gorinchem, uiterwaard aan de Merwede, 1914, Danser en Henrard, in herbarium Danser, nummer 2556, Franeker, bij de Dongjumerpoort, 1919, Danser, in herbarium Danser, nummer 3285. Kop van 't Land op het Eiland van Dordrecht, Kloos, in herbarium Kloos (1919?). Remmerden (bij Rhenen), 1924, Danser, in herbarium Danser. Daar de plant, die ik bij Franeker vond, pas bloeide. 234 twijfelde ik aan de determinatie. Ik nam het wortelstelsel van de plant mee naar Amsterdam en plantte het daar in mijn tuin. In 1920 ontwikkelde er zich een mooie, groote plant uit, die de kenmerken van dezen bastaard op bijna ideale wijze vertoonde (zie de nummers 4156 en 4157 van mijn herbarium). In 1920 had ik meerdere zaaisels van Rumex conglo- meratus uit zaden van botanische tuinen. Uit zaden van den botanischen tuin te Grenoble kweekte ik een groot aantal kiemplanten. Hiervan liet ik er 25 tot rozetten ontwikkelen. Van deze bleken er 24 echte Rumex con- glomeratus te zijn, één plant leek een tengere, kleinbladige Rumex obtusifolius. Ik vermoedde dadelijk, dat ik te doen had met een bastaardplant, die ontstaan was door be- stuiving van Rumex conglomeratus met Rumex obtusifolius. Daarom plantte ik deze rozet in 1921 afzonderlijk uit en weldra bleek, dat ik me niet vergist had. Ze ontwikkelde zich tot een flinke, typische plant van Rumex abortivus. In stengelloozen toestand leek de plant nog het meest op Rumex obtusifolius, maar bij de vorming der bloeiwijzen trad steeds meer gelijkenis met Rumex conglomeratus op. Tijdens den bloei was de plant mooi intermediair; Toen trad plotseling de Rumex-ziekte op, die ik reeds meermalen vermeldde (lit. 14, p. 210; lit. 16, p. 301), de plant werd rood en geen enkel bloemdek ontwikkelde zich geheel. Zie nummer 4150 van mijn herbarium. § 19. RUMEX DUFFTII (OBTUSIFOLIUS X SANGUINEUS) Zooals te verwachten is, is deze bastaard ternauwernood van den vorigen te onderscheiden. De trossen zullen minder hoog bebladerd zijn, de bloemdekken zullen dikwijls maar één knobbel hebben. Waar evenwel de Rumex sanguineus of de Rumex obtusifolius, waaruit hij ontstaan is, een van beiden 3 knobbels op het bloemdek hebben, zal de bloem- 235 dekvorm van dezen bastaard geen verschil vertoonen met dien van Rumex abortivus. Op de vindplaats kan het al of niet voorkomen van Rumex conglomeratus of sanguineus een aanwijzing zijn, met welken bastaard we te doen hebben. Het heeft echter geen zin, alle kleine verschillen, die onder bepaalde omstandigheden misschien opgemerkt zouden kunnen worden, hier op te sommen. Misschien heeft het nut er op te wijzen, dat de bastaard van Rumex sanguineus met Rumex obtusifolius silvester onlangs door Rechinger beschreven is onder den naam Rumex Degenii (lit. 32). De vormen die Haussknecht (lit. 20) terloops van dezen bastaard vermeldt, schijnen mij voor de systematiek van geen belang te zijn. Rumex Dufftii is evenmin algemeen als Rumex abortivus. Jansen en Wachter vermelden in jaargang 1913 van dit tijdschrift, dat ze Rumex Dufftii drie maal gevonden hebben. Ik heb hun herbariumplanten gezien en houd hun planten van 's-Gravenhage (2658) en hun plant van Rotterdam 1911 voor Rumex obtusifolius. De plant van Rotterdam 1902 kan werkelijk Rumex Dufftii zijn, kan echter volgens de kenmerken evengoed Rumex abortivus zijn. In jaargang 1915 van dit tijdschrift (Ht. 11, p. 109) vermeldde ik een Rumex Dufftii uit het herbarium der Nederlandsche Botanische Vereeniging, verzameld door Van de Sande Lacoste, Rombouts en Merkus Doornik bij Amsterdam en door hen gedetermineerd als Rumex Steinii. Later heb ik ingezien, dat deze op- merking van mij onjuist was en dat de plant toch wel Rumex Steinii 'is. Ik heb dat reeds vermeld in jaargang 1920 van dit tijdschrift (Üt. 13, pag. 247) maar wil er hier nog eens den nadruk op leggen. Behalve de bovengenoemde plant van Jansen en Wachter kan ik de volgende vondsten vermelden. Haagsche bosch, 1922, KI o os, in herb. KI o os. 236 Kralingsche Veer, 1919, Danser, in herb. Danser, nummer 3288. Naarden, 1919, Danser, in herb. Danser, nummer 3286. Gorinchem, 1914, Henrard en Danser, in herbarium Danser, de nummers 2554 en 2557. Papendrecht, 1922, Danser en Kloos, in herb. Danser, nummer 4159. § 20. RUMEX STEINII (OBTUSIFOLIUS X PALUSTER) Deze bastaard is het eerst als inlandsch vermeld door De Bruyn (lit. 8, p. 241), die hem ook juist interpreteerde als den bastaard van Rumex obtusifoUus en Rumex paluster. Onder den invloed van Haussknecht, Beek en Ascherson en Grabner werd Rumex Steinii door Jansen en Wachter vermeld als de bastaard van Rumex obtusifoUus en Rumex maritimus (lit. 21, p. 128). Later vond ik zoowel den bastaard van Rumex obtusifoUus en maritimus als dien van Rumex obtusifoUus en paluster en vermeldde ze in jaargang 1915 van dit tijdschrift (lit. 11, p. 113) maar onder onjuiste binaire namen. Deze fouten heb ik reeds in jaargang 1920 hersteld (lit. 13, p. 244). Daar vergeleek ik Rumex Steinii ook met Rumex caUianthemus. Hier wil ik nog even op Rumex Steinii terugkomen. Rumex Steinii is niet zoo zeldzaam als de meeste andere Lapaf/mm-bastaarden. Evenals Rumex Areschougii komt hij bijna overal voor, waar de stamsoorten in grootere hoeveel- heid dooreen groeien. Ook is Rumex Steinii niet moeilijk te herkennen. De tengere bouw, de hoog bebladerde takken, de smalle, langtandige vruchtkleppen, te zamen met de breedere, soms duidelijk hartvormige wortelbladeren, maken een andere interpretatie bijna onmogelijk. Met Rumex Areschougii (crispus x paluster) is verwarring mogelijk, wanneer de wortelbladeren en de onderste stengelbladeren 237 ontbreken, maar Rumex Areschougii heeft nooit zoo lange tanden. Alleen Rumex callianthemus is zeer moeilijk van Rumex Steinii te onderscheiden. Hierover zie men de volgende paragraaf. De volgende vindplaatsen kan ik met zekerheid opgeven. 'S'Gravenhage, 1882, De Bruyn, in het herbarium der Nederlandsche Botanische Vereeniging. Amsterdam (jaar?) Van de Sande Lacoste, Rom- bouts en Merkus Doornik, in het herbarium der Nederlandsche Botanische Vereeniging. Amsterdam, 1915 en 1920, Danser, in herbarium Danser, respectievelijk de nummers 3293 en 4063. Rotterdam, 1919, Danser, in herbarium Danser, de nummers 3291 en 3292. Tusschen Rotterdam en Schiedam, 1915, Danser en Henrard, in herbarium Danser, nummer 2784. Zwijndrecht, 1922, Danser en Kloos, in herbarium Danser, nummer 4044, en in herbarium Kloos. Remmerden (bij Rhenen), 1924, Danser, in herbarium Danser. Sneek, 1919, Danser, in herb. Danser, nummer 3256. Meermalen heb ik wortels van Rumex Steinii mee- genomen en in mijn tuin laten opgroeien tot geheel ont- wikkelde planten, die mij beter herbariummateriaal leverden. Zoo gaf de wortel van nummer 3293, van den Cruquius- weg bij Amsterdam, mij in 1916 een plant, waarvan ik wortelbladeren en stengels verzamelde voor mijn herbarium (de nummers 2780 en 3295). De wortel van 3292, van Rotterdam, gaf mij in 1920 een mooi ontwikkelde plant, waarvan materiaal ligt onder nummer 4061, De plant van Sneek bloeide nog niet, toen ik haar verzamelde. Uit den wortel groeide in 1920 een groote plant op, van welke ik het materiaal verzamelde, dat ligt onder nummer 4062. Nederl. Kruidk. Archief 1923. '6 238 § 21. RUMEX CALLIANTHEMUS (MARITI^ MUS X OBTUSIFOLIUS) Voor den bastaard van Rumex maritimus en obtusifolius kan ik verwijzen naar jaargang 1920 van dit tijdschrift (lit. 13, p. 244), alwaar ik dezen bastaard uitvoerig be- schreven en van bovenstaanden naam voorzien heb. Rumex callianthemus onderscheidt zich van Rumex Steinii door tengerder bouw en slechts 2 voet hooge stengels, door naar het eind meer aaneengesloten trossen, door de veel langere bloemdekstelen, die dikwijls meer dan drie maal zoo lang zijn als de kleppen, door de smalle knobbels, door bloemdektanden, die dikwijls langer zijn dan de kleppen ; terwijl bij Rumex Steinii de stengels 3 tot 4 voet hoog worden, de takken steviger zijn, de trossen alleen naar het einde een weinig aaneengesloten zijn, de bloem- dekstelen korter, meestal niet veel langer dan de kleppen, zelden twee maal zoo lang, de knobbels zeer dik, de bloem- dektanden nooit zoo lang als de kleppen. Rumex callianthemus is nog slechts eenmaal gevonden : Tusschen Rotterdam en Schiedam, 1915, Danser, in herbarium Danser, nummer 2786. Uit den wortel van deze plant kweekte ik in 1916 een mooi ontwikkelde, veelstengelige plant, die mij wortel- bladeren en geheel ontwikkelde stengels leverde voor mijn herbarium (de nummers 2785, 3298, 3299, 3300). § 22. RUMEX HENRARDI (MARITIMUS X PA- LUSTER) Deze bastaard is het eerst gevonden door Hjalmar Nilsson in 1886 in Zweden (zie bij Murbeck, Ht. 25, p. 34). In de Botaniska Notiser van 1913 geeft Murbeck (lit. 26, p. 211) nog een tweede vindplaats op in Zweden. Hij bespreekt hierbij uitvoerig het soortschap van Rumex paluster en de onderscheiding van Rumex maritimus. In jaargang 1915 van dit tijdschrift heb ik meegedeeld, da 239 ik meerdere exemplaren van dezen bastaard gevonden heb bij Rotterdam en Schiedam in 1915, en heb ik hem van den naam Rumex Henrardi voorzien en uitvoerig beschreven Sedert heb ik hem niet meer gevonden, ofschoon ik er dikwijls naar gezocht heb op plaatsen, waar de stamsoorten dooreen groeiden. Rumex Henrardi zal vroeger wel vaak over het hoofd gezien zijn, maar schijnt toch zeldzaam te zijn. Dit zal onder meer wel veroorzaakt worden door de omstandigheid, dat Rumex paluster en Rumex maritimus zelden in groote hoeveelheden bij elkaar groeien. Rumex maritimus groeit meer op zilte en stikstofrijke gronden, Rumex paluster meen aan en in zoet water. Rumex Henrardi heeft de forschheid van Rumex paluster, maar dichtere, meer manYimus-achtige trossen. De duidelijk steriele bloeiwijze, hier en daar met bloem- dekken, die zoo groot zijn als bij Rumex paluster, die echter veel langere tanden dragen, onderscheidt dezen bastaard van de beide stamsoorten. Groot is ook de ge- lijkenis met Rumex Wirtgeni (conglomeratus x paluster) ; deze heeft echter lossere trossen, kortere tanden en bree- dere bladeren dan Rumex Henrardi. Rumex limosus heeft daarentegen kleinere bloemen met kortere tanden, op op- vallende wijze verlengde trossen en eveneens breedere wortelbladeren. Van Rumex Henrardi kan ik nog steeds slechts de volgende vindplaatsen opgeven. Schiedam, 1915, Danser en Henrard, in herbarium Danser, nummer 2797. Tusschen Rotterdam en Schiedam, 1915. Danser en Henrard, in herbarium Danser, de nummers 2796, 2795, 2794. Uit den wortel van nummer 2796 heb ik in 1916 een forsche plant opgekweekt met veel beter ontwikkelde bloemdekken en pluimen, dan de in 't wild gevonden 240 plant had. Het materiaal, dat ik hiervan verzamelde, ligt in mijn herbarium onder de nummers 3314 en 3315. In den volgenden winter is de plant gestorven. § 23. OVER DE NOMENCLATUUR DER BAS- TAARDEN Ook wanneer men zich zoo veel mogelijk aan de gebrui- kelijke nomenclatuurregels houdt, is het zeer moeilijk eenheid te brengen in de nomenclatuur van een groep planten. Het is vooral de afgrenzing der geslachten, soorten, onder- soorten en variëteiten, die door niets is vastgelegd, die van de willekeur der botanici afhangt en die toch een grooten invloed heeft op de nomenclatuur. Verder is het niet altijd mogelijk, zich aan de nomenclatuurregels te houden. En wanneer men ten slotte voor zichzelf de nomen- clatuur der geslachten, soorten, ondersoorten en variëteiten heeft vastgesteld, dan kan men opnieuw beginnen met de nomenclatuur der bastaarden. Hieromtrent zeggen de be- staande regels zeer weinig, de verschillende auteurs hebben er zeer verschillende meeningen over en het is niet ge- makkelijk een keus te doen uit de verschillende methoden. In deze paragraaf wil ik meedeelen, welke regels ik voor mijzelf heb vastgesteld en de gronden vermelden, waarom ik dit gedaan heb. Ik beperk mij hierbij tot het geslacht Rumex. De begrenzing van het genus Rumex geeft geen moei- lijkheden. Sedert Emex en Oxyria er van zijn afgescheiden, is het scherp gekenmerkt. In de afscheiding van deze geslachten heb ik het algemeene gebruik gevolgd. Oxyria vereenigt kenmerken van Rheum en Rumex en kan daarom het best als afzonderlijk geslacht tusschen de twee laatstge- noemde geslachten in geplaatst worden. Even goed zou men, m. i., omwille van Oxyria de laatste drie geslachten tot één kunnen vereenigen. Emex zou men met minder bezwaar bij Rumex kunnen rekenen en zou dan een afzonderlijk 241 ondergeslacht kunnen uitmaken. Had men dit gedaan, dan zou Emex tóch wel het meest afwijkende type in het geslacht Rumex zijn en het eerst voor afscheiding in aan- merking komen. Dan volgt de vraag, of het aanbeveling verdient het geslacht Rumex te splitsen in meerdere geslachten, m. a. w. of de groepen Lapatham, Acetosa, Acetosella, Platypodium e. a. niet beter als genera beschouwd kunnen worden. Wanneer men werkelijk het geslacht Rumex in eenige scherp gescheiden deelen zou kunnen splitsen, zou men het m. i. kunnen doen en laten, al naar verkiezing. Ik weet echter niet of dit kan, mijn soortenkennis binnen het geslacht Rumex is te gering, dan dat ik het zou kunnen beoordeelen. Ook wanneer men de bastaarden een woordje laat mee- spreken, is het nog niet uit te maken. Bastaarden zijn tot heden alleen bekend uit het subgenus Lapathum, maar het is niet zeker of er geen Lapathum-Acetosa-hastaavden bestaan (lit. 2 en 34). Ook in dit opzicht wil ik mij dus aan het algemeene gebruik houden en het geslacht Rumex niet in geslachten splitsen. Omtrent de begrenzing der soorten moet ik mij beperken tot Lapathum. Binnen het ondergeslacht Acetosa heb ik omtrent de soortbegrenzing slechts een vermoeden. Aceto- sella en Platypodium schijnen ieder slechts één soort te omvatten, zij het dan ook een zeer veelvormige soort. Van andere subgenera weet ik in 't geheel niets. Binnen Lapathum heek de begrenzing der soorten geen moeilijkheden opgeleverd. Welk beginsel hierbij het leidende is geweest, heb ik elders uitvoerig uiteengezet (lit. 18). De soorten zijn, zooals ik dat genoemd heb, syngame- onten sensu stricto, paringsgemeenschappen in beperkten zin, groepen van individuen, binnen welke groepen kruising mogelijk is zonder vermindering der fertiliteit, tusschen welke groepen echter óf geen kruising mogelijk is, óf alleen voortbrenging van bastaarden met verminderde 242 fertiliteit. Geen enkel phylogenetisch gezichtspunt heeft dus de begrenzing der soorten beïnvloed. Ook de grootte of de waarde der kenmerken heeft niet meegeteld. De zoozeer op elkaar gelijkende Rumex sanguineus en Rumex conglo- meratus blijven gescheiden soorten, omdat fertiele bastaarden niet zijn aangetoond. De onderling veel meer verschillende ondersoorten van Rumex obtusifolius vormen, zoover we weten, één syngameon sensu stricto en we rekenen ze dus tot één soort. De afscheiding der soorten in de andere ondergeslachten is zooveel mogelijk naar analogie van Lapathum geschied. Zoolang we echter omtrent de bastaarden in deze sub- genera niets weten, blijft de afgrenzing onzeker. Het is best mogelijk, dat Rumex Acetosa, Rumex auriculatus, Rumex arifolius, en misschien ook Rumex nivalis, met elkaar fertiele bastaarden vormen en dus ondersoorten van één soort zijn. Binnen de soorten onderscheid ik ondersoorten en variëteiten. De ondersoorten zijn die afdeelingen van de soort, die zich geheel als soorten gedragen, met uitzondering van het feit, dat ze fertiele bastaarden vormen en dientengevolge min of meer duidelijk door series tusschenvormen met elkaar verbonden zijn. Plaatselijk kunnen deze series tusschenvormen ontbreken en door de volkomen constant- heid, bij uitblijven van kruisbestuiving, maken ze dan den indruk van goede soorten. Karakteristieke ondersoorten vertoont o. a. Rumex obtusifolius. Variëteiten noem ik die zaadvaste, binnen de soort te onderscheiden groepen, die slechts op één kenmerk onder- scheiden worden, zonder dat we op de andere kenmerken letten. Karakteristieke variëteiten vinden we bij Rumex Acetosella (lit. 13, p. 234), Rumex Acetosa (lit. 13, p. 231), Rumex sanguineus (lit. 74, p. 197) en Rumex obtusifolius (ht. 14, p. 203). 243 Uit de definitie van ondersoorten en variëteiten volgt, dat een ondersoort soms in ondersoorten van den tweeden rang gesplitst kan worden, variëteiten echter niet in varië- teiten van den tweeden rang. Wanneer men de constante verschilkenmerken der variëteiten, zooals ik, niet meent te kunnen onderscheiden in belangrijke en onbelangrijke, dan is subordinatie van variëteiten onmogelijk. Een goed voorbeeld van dit alles geeft Rumex obtusifolius. Deze vervalt bij ons in 2 ondersoorten, die vaak als twee soorten vermeld worden : Rumex silvester en Rumex Friesii. Deze twee ondersoorten zijn echter in vele streken door series tusschenvormen verbonden. De i^ümcA'-kenners hebben nooit steriele bastaarden tusschen deze 2 onder- soorten gevonden en zijn overtuigd, dat al deze bastaarden fertiel zijn. Daarom juist spreek ik van ondersoorten van ééne soort. Elk van deze twee ondersoorten is weer te splitsen in minder duidelijke ondersoorten van den tweeden rang, en deze worden dus gesubordineerd aan de hoofd- ondersoorten. We kunnen bij Rumex obtusifolius echter ook variëteiten onderscheiden volgens het aantal knobbels ; n.1. een met 3 knobbels en een met één knobbel op het bloemdek. Doen we dit, dan letten we daarbij niet op andere kenmerken, en het zijn dus geen ondersoorten. On- afhankelijk daarvan bestaan een variëteit met paarse blad- nerven en een met geheel groene bladeren. We kunnen de variëteiten volgens het aantal knobbels niet subordineeren aan de variëteiten volgens de kleur der nerven en evenmin omgekeerd ; wanneer we tenminste de eene onderscheiding niet belangrijker vinden dan de andere. Ik meen, dat het niet mogelijk is dergelijke meer of minder belangrijke ken- merken te onderscheiden. Andere groepen binnen de soort dan ondersoorten en variëteiten heb ik niet onderscheiden. Standplaatsvormen heb ik niet van namen voorzien. Hun onderscheiding behoort m. i. niet tot het gebied der systematiek. 244 Wanneer we nu vastgesteld hebben, hoe wij het geslacht Rumex met zijn soorten, ondersoorten en variëteiten zullen afgrenzen, komt de vraag, op welke wijze we die groepen van namen zullen voorzien. Zoover ik weet, bestaat voor het geslacht Rumex maar één naam, wanneer we van splitsing in meerdere geslachten afzien. Ook omtrent de namen der soorten bestaat niet veel twijfel, wanneer men het eens is over hun begrenzing. Ik wil er hier slechts op wijzen, dat de plant, die vroeger (ook nog in het eerste gedeelte van deze bespreking der i^umejc-bastaarden) als Rumex odontocarpus B o rh as ver- meld werd, hetzelfde is gebleken te zijn als Rumex steno- phyllus Ledebour en dat de laatste, veel oudere naam dus de juiste is. Moeilijker kwesties doen zich voor bij de nomenclatuur der ondersoorten. Er zijn tegenwoordig veel schrijvers, waar- onder vooral von Wettstein, die datgene, wat ik hier ondersoorten noem, beschouwen als soorten, en die dan- ook deze ondersoorten van binaire namen voorzien. In na- volging hiervan heb ik zelf ook meermalen ondersoorten met binaire namen genoemd, bij voorbeeld Rumex Friesii en Rumex silvester als ondersoorten van Rumex obtusifolius, Rumex orientalis als ondersoort van Rumex Patientia, Rumex diuaricatus als ondersoort van Rumex pulcher, en in het groot heb ik dit gedaan in mijn bijdrage tot de systematiek van Polygonum lapathifolium. Thans acht ik dit echter niet meer wenschelijk en ik heb besloten de eigenlijke soorten met binaire namen te noemen, de ondersoorten met ternaire namen, de onder- soorten van den tweeden rang met quaternaire namen, enz. En wel om de volgende redenen. Voeren we de binaire nomenclatuur der ondersoorten niet konsekwent door, dan ontstaat een schromelijke ver- warring. Voeren we hem wel konsekwent door, dan staan we weer voor twee mogelijkheden : óf we kunnen de oude 245 soortnamen laten vervallen, óf de nieuwe subordineeren aan de oude. Splitsen we bijvoorbeeld Rumex obtasifolius in de ondersoorten Rumex silvester en Rumex Friesii, dan kunnen we óf het heele oude begrip Rumex obtusifolius over boord werpen, óf we kunnen genoemde ondersoorten subordineeren aan Rumex obtusi[olius. In het eerste geval vervangen we het scherp omlijnde begrip Rumex obtusifolius door eenige andere, veel minder scherp omlijnde. Dit brengt een vervaging van het soortbegrip, hetgeen allerminst wenschelijk is. Subordineeren we de binaire namen der ondersoorten aan den binairen naam der soort, dan krijgen we b.v. namen als Rumex obtusifolius ssp. Rumex silvester. Dit is onnoodige omslag en het is bovendien in strijd met de nomenclatuurregels. Veel eenvoudiger is een ternaire nomenclatuur, zooals Rumex obtusifolius silvester en Rumex obtusifolius agrestis. Ik weet heel goed tot welke konse- kwenties dit voert. Een naam als Polygonum lapathifolium nodosum danubiale is wel wat lang, maar drukt dan ook iets uit. De naam Polygonum danubiale is wel aangenaam kort, maar is tevens voor ieder, die niet speciaal met Poly- gonum vertrouwd is, onbegrijpelijk. Hij wekt het vermoeden, dat we te doen hebben met een soort, die naast Polygo- num lapathifolium staat, en niet met een ondersoort, die er een onderdeel van is. Ik acht het dus noodig onder- soorten met ternaire namen te noemen. Weliswaar eischen de nomenclatuurregels tusschenvoeging van het woord subspecies, liefst afgekort, maar ik wil mij daaraan niet houden. Rumex obtusifolius ssp. silvester is taalkundig onjuist. Juist is : Rumex obtusifolius silvester of Rumicis obtusifolii ssp. silvestris. Ik verkies van deze twee het eerste, omdat het veel eenvoudiger is. Wie van taalkundige juistheid afstand wil doen en in de namen slechts formules ziet, kan hier de nomenclatuurregels volgen. Dat ik vroeger de ondersoorten graag met binaire namen noemde, vond zijn oorzaak daarin, dat ik scherp 246 het verschil tusschen ondersoorten en variëteiten wilde laten uitkomen. Uit de definities, die ik er van gaf, blijkt ook duidelijk, dat er een groot verschil tusschen is. Het is wenschelijk, dit ook in de nomenclatuur te doen uit- komen. Vroeger noemde ik de ondersoorten met binaire namen ; een ternaire naam drukte dan van zelf een variëteit uit. Rumex Friesii trigranis was b. v. vanzelf de drie- knobbelige variëteit van Rumex Friesii. De naam Rumex obtusifolius agrestis unigranis discolor is echter niet meer duidelijk, omdat niets aangeeft, dat met agrestis een ondersoort, met unigranis en discolor slechts variëteiten bedoeld zijn. Ik gebruik voor deze onderscheiding een middel, dat in overeenstemming is met de regels der nomenclatuur; ik schrijf: Rumex obtusifolius agrestis var, unigranis discolor. Dit geeft opnieuw aanleiding tot een taalkundige fout. Immers : Polygonum lapathifolium tomentosum loncho- phyllum var. somphocarpum album is fout. Dit moet minstens zijn : var. somphocarpa alba. Liever nog Polygoni lapathifolii tomentosi lonchophylli var. somphocarpa alba. Wie dus de namen niet alleen ziet als formules en voor taalkundige juistheid voelt, schrijve in ieder geval de variëteitsnamen met vrouwelijke uitgangen en zondige dus tegen de nomen- clatuurregels, die zoo vaak met de grammatica in strijd zijn. * Thans kan ik overgaan tot de namen der bastaarden ^n, na het voorafgaande, kan ik kort zijn. Omtrent de nomenclatuur der bastaarden zeggen de officiëele regels weinig en ze voorzien alleen in de gewoonste gevallen (art. 31^34). Volgens de nomenclatuurregels kan men namen en for- mules gebruiken. De bastaard van Rumex crispus en Rumex obtusifolius kan men aanduiden met den naam : x R. acutus of met de formule Rumex crispus x obtusifolius. 247 Het gebruik van formules geeft geen moeilijkheden, wanneer men het eens is over de namen der planten, die den bastaard gevormd hebben. Wat men bedoelt met de formule: Rumex crispus var. trigranis x Rumex obtusi- folius agrestis var, discolor unigranis is vanzelf sprekend. Welken naam moeten we echter aan zoo'n bastaard geven? Hierin voorzien de nomenclatuurregels niet en de verschillende schrijvers zijn het er niet over eens. Voor- loopig zou ik het volgende willen voorstellen. De bastaard van twee soorten (zonder meer) krijgt een soortsnaam : Rumex crispus X obtusifolius = R. acutus. Heeft één van de stamouders of hebben beide stam- ouders een ondersoortsnaam, dan krijgt de bastaard zoo noodig ook een ondersoortsnaam : Rumex crispus x obtusifolius silvester = R. acutus confinis. Rumex crispus lingulatus X obtusifolius agrestis = R, acutus commutatus. Heek één van de stamouders of iiebben beide stam- ouders één of meer variëteitsnamen, dan kan ook de bastaard zulke namen krijgen: Rumex crispus var. trigranis X Rumex obtusifolius var, unigranis = R. acutus var, trigranis. Rumex crispus var, unigranis x obtusifolius silvester var, trigranis = R, acutus confinis var, trigranis. Rumex crispus var. unigranis X obtusifolius agrestis var. unigranis discolor = R. acutus Khekii var. unigranis discolor. De formule is wenschelijk, wanneer men de herkomst van den bastaard weet en men de eigenschappen niet weet of in het midden wil laten. De naam is wenschelijk, wanneer men de eigenschappen weet en de herkomst niet weet of in het midden wil laten. De gevolgen, die het toepassen van deze regels heeft. 248 zal ik in de volgende paragraaf bespreken. Bij de be- spreking van de bastaarden van Rumex obtusifolius en Patientia zal ik nog op een moeilijkheid wijzen, die zich daarbij voordoet. § 24. AANVULLINGEN EN VERBETERINGEN OVER HET EERSTE EN TWEEDE DEEL DEZER MEDEDEELING Rumex conspersus (aquaticus x crispus)» Van dezen bastaard kan ik enkele nieuwe vondsten vermelden: Zwijndrecht, 1922, Danser en Kloos, in herbarium Danser, nummer 4038. Papendrecht, 1922, Danser en Kloos, in herbarium Danser, nummer 4037, en in herbarium Kloos. Rumex maximus (aquaticus x Hydrolapathum)» Een aanvulling omtrent Rumex maximus var. Sabis Van Bastelaer (lit. 3). Ik wees op het zonderlinge feit (lit. 15, pag. 233), dat Van Bastelaer in het dal van de Sambre niet alleen Rumex aquaticus, Rumex Hydrolapathum en Rumex maximus vond, maar dat hij ook met zekerheid meende te kunnen constateeren, dat Rumex maximus en Rumex Hydrolapathum door een serie tusschenvormen met elkaar verbonden zijn, Rumex aquaticus en Rumex maximus daarentegen niet. De tusschenvormen tusschen Rumex maximus en Rumex Hydrolapathum vat hij samen onder den naam Rumex maximus var. Sabis. Bij ons zijn dergelijke tusschenvormen niet bekend. Ik uitte daarom het vermoeden, dat Van Bastelaer misschien Rumex Schreberi (crispus X Hydrolapathum) en Rumex Weberi (Hydrolapathum X obtusifolius) voor dergelijke tusschen- vormen had aangezien. Nu komt in 's Rijks Herbarium te Leiden een authentiek exemplaar van deze variëteit voor en ik moet zeggen, dat ik er niets anders in kan zien dan Rumex maximus. Er liggen op het vel één bloeiende tak, één verder ontwikkelde 249 tak en één blad en hieraan is niet te zien of oisschien de heele plant, waarvan ze afkomstig waren, in haar ken- merken dichter bij Rumex Hydrolapathum stond dan onze gewone Rumex maximus. Dit herbariumexemplaar helpt ons dus de kwestie niet oplossen. Rumex platyphyüus (aquaticus x obtusifolius). Gezien wat ik in de vorige paragraaf omtrent de nomenclatuur van bastaarden zei, is het noodig, dat we de volgende namen gebruiken. Rumex aquaticus x obtusifolius (sensu amplissimo) = Rumex platyphyllus Areschoug. Rumex aquaticus X obtusifolius agrestis =: Rumex pla- typhyllus Schmidtii (H a u s s k n.) Danser. Rumex aquaticus x obtusifolius silvester = Rumex pla- typhyllus pnitimus (H a u s s k n.) Danser. Een nieuwe vondst van dezen bastaard : Papendrecht, 1922, Danser en Kloos, in herbarium Danser, nummer 4039, en in herbarium Kloos. Rumex Sagorskii (crispus x sanguineus)» Van dezen bastaard kan ik een verdere vondst vermelden : Rotterdam, 1903, Jansen en Wachter, in herbarium Jansen en Wachter, de nummers 2739 en 2740. Rumex Schulzei (conglomeratus x crispus)» Ook van dezen bastaard slechts enkele verdere vondsten : Scheveningen, 1905, Jansen en Wa c h t e r, in herbarium Jansen en Wachter, nummer 2089. Tjummarum, 1919, E. Bouma, in herbarium Danser, nummer 3254; 1922, Danser, in herbarium Danser, nummer 4043, en in herbarium Kloos. Remmerden (bij Rhenen) en Wijk-bij-Duurstede, beide 1 924, Danser, in herbarium Danser. Rumex Weberi (Hydrolapathum x obtusifolius)» Enkele nieuwe vondsten : Rotterdam, 1922, Danser, in herbarium Danser, nummer 4047. 250 Papendrecht, 1922, Danser en Kloos, in herbarium Danser, nummer 4046. Rumex moedlingensis (obtusifolius x stenophyllus)* Toen ik dezen bastaard onder den naam van Ramex Wachteri publiceerde (lit. 15, pag. 260), wist ik niet, dat Rechinger denzelfden bastaard reeds in 1914 (lit. 30, pag. 17) gepubliceerd had onder bovenstaanden naam. Rechinger maakte mij daar later op opmerkzaam en de naam, dien hij aan dezen bastaard gaf, verdient natuurlijk den voorrang. Er doet zich evenwel een nomenclatuurkwestie voor, die niet gemakkelijk bevredigend is op te lossen en die over- eenkomt met wat ik bij den Patientia-obtusifolius-hastaard zal bespreken. In een onlangs verschenen mededeeling (lit. 31, p. 158) zegt Rechinger het volgende: „17. R. Moedlingensis Rech. in Kneucker, Allg. bot. Zeitschr., Jahrg. 20, p. 17 (1914). Diesen binaren Namen beschranke ich hiermit auf die Hybride R, Friesii Gren. et Godr. X R. stenophyllus Ledeb., da an dem Fundort der Originalpflanze nur R. Friesii mit stenophyllus vor- kommt, nicht aber R. silvester Wallr. 18. R. silvester x stenophyllus (R. Toepfferi Rech. nov. hybr.)" etc. Rechinger noemt de ondersoorten van Rumex obtu- sifolius, evenals soorten, met binaire namen en in aan- sluiting daarmee ook de bastaarden van deze ondersoorten met Rumex stenophyllus. Deze nomenclatuur wil ik echter niet volgen. Ik wil den oudsten binairen naam voor het heele begrip Rumex obtusifolius x stenophyllus gebruiken, in dit geval dus Rumex moedlingensis. Ik meen daarom, dat het voor mijn nomenclatuur geen waarde heeft, dat Rechinger dezen naam later beperkt heeft tot den bastaard van Rumex obtusifolius agrestis en Rumex steno- phyllus. Ik kom dan tot de volgende namen. Rumex obtusifolius (sensu amplissimo) x stenophyllus = 251 R. moedltngensis Rechinger. 1914. (Syn. : R, Wachteri Danser. 1922). Rumex obtusifolius agrestis X stenophyllus = R. moed- lingensis Rechingeri Danser, nomen novum. Ramex obtusifolius silvester x stenophyllus = R. moed- lingensis Toepfferi (Rechinger) Danser. Deze ondersoortsbastaarden heb ik bij onze inlandsche planten nog niet kunnen onderscheiden. Van Rumex moedlingensis is mij echter een tweede vindplaats bekend geworden : Wormerveer, 1922, KI o os, in herbarium KI o os. Ik heb later met Kloos de vindplaats van deze plant bezocht. Ze stond op een stortterrein voor lijnzaadafval in de nabijheid van Rumex stenophyllus en van veel Rumex obtusifolius. Deze behoorde wel grootendeels tot de onder- soort silvester, maar ik heb geen zekerheid, dat Rumex obtusifolius agrestis aan de vorming geen deel heeft gehad. Het wortelstelsel van de plant heb ik meegenomen voor mijn tuin. Aan de onderste stukken der dorre stengels hadden zich groote spruiten ontwikkeld. Deze spruiten heb ik afgesneden en eveneens in mijn tuin geplant. Uit 8 ervan heb ik flinke planten gekregen, die in 1923 alle gebloeid hebben. Het oorspronkelijke wortelstelsel is even- wel in den winter van 1922 op 1923 gestorven. Rumex acutus (crispus X obtusifolius)* Reeds merkte ik omtrent de nomenclatuur van dezen bastaard iets op (lit. 17, p. 182^192). Door een korte mededeeling van Rechinger (Üt. 31, p. 156) wordt de zaak evenwel nog gecompliceerder. Rechinger noemt daar den volgenden bastaard: „R- crispus L. X Friesii Gr. Godr. (R. Khekii Rech. nov. hybr.)" en zegt hieromtrent o. m. : „Nachdem R. Friesii an den hier genannten Standorten zusammen mit R, crispus vorkommt, handelt es sich sicherlich um hybride Verbindungen aus diesen beiden. Von R. pratensis M. et K. (R. obtusifolius x crispus) unterscheidet 252 sich R. Khekii durch die zahlreichen Schüppchen auf den Blattern und Blattstielen. In unseren Gebieten kommt diese Hybride selten vor, da der typische R. Friesii Gr. Godr. wenig Verbreitung hat". Verderop volgt: „12. R, crispus L X silvester Wal Ir. (R, Bihariensis Simonk.)" etc. Nog verder: „13. R. obtusifolius L. subsp. subulatus Rech. X crispus L. (R. carinthiacus, Rech. nov. hybr.)" etc. Nog verder: „14. R. crispus L. var. strictissimus x obtusifolius (R. Giesshüblensis Rech. nov. hybr.)" etc. Bij dezen bastaard merkt Rechinger o.m. op: „Diese Hybride ist aus einer Form des R. obtusifolius, die kein ausgesprochener R, silvester und sicher kein R. Friesii ist, und der karakteristischen Varietat strictissimus des R, crispus hervorgegangen." Dit alles, in verband met wat ik reeds vroeger opmerkte, (lit. 17, p. 182—192) en in verband met de nomenclatuur- regels, die ik mij in de vorige paragraaf stelde, brengt mij tot het gebruik van de volgende namen : Rumex crispus, sensu amplissimo x obtusifolius (sensu amplissimo) = R, acutus Linné. Rumex crispus (normalis) X obtusifolius agrestis = R. acutus Khekii (Rech.) Danser, Rumex crispus (normalis) x obtusifolius silvester = R. acutus confinis (Hausskn.) Danser. Rumex crispus (normalis) X obtusifolius subulatus = R. acutus carinthiacus (Rech.) Danser. Rumex crispus lingulatus x obtusifolius agrestis = R. acutus commutatus (Rech.) Danser. Rumex crispus strictissimus X obtusifolius (silvester?) = R. acutus (conpnisl) giesshueblensis (Rech.) Danser. Hierbij enkele toelichtingen. 253 Rechinger vindt het lang niet zeker, zooals hij mij mondeling meedeelde, dat Linné met zijn Rumex acutus den bastaard van Rumex crispus en Rumex obtusifolius bedoeld heeft. Hij gebruikt dan ook overal in plaats van Rumex acutus den naam Rumex pratensis M. et K. Ik acht het heel wel mogelijk dat Rechinger hierin gelijk heeft; maar het maakt de nomenclatuur niet gecompli- ceerder, aangezien men niets anders behoeft te doen, dan in plaats van acutus telkens pratensis te zetten. Dit is ook de reden, waarom ik den bastaard van Rumex crispus met Rumex obtusifolius agrestis van nu af aan niet meer Rumex acutus pratensis wil noemen. Ik heb dit in het tweede deel van mijn bespreking der i^umex-bastaarden enkele malen ge- daan, maar ik wil dit liever terugnemen, den naam pratensis in reserve houden voor geval men den naam acutus niet ge- bruiken wil en voor den bastaard van Rumex crispus met Rumex obtusifolius agrestis den naam Khekii gebruiken. Omtrent den naam Rumex bihariensis Simonkai heb ik nog steeds geen zekerheid en daarom verkies ik den zekeren naam van Haussknecht voor den bastaard van Rumex crispus met Rumex obtusifolius silvester. Deze keuze staat nog vrij, omdat nog nooit een ternaire nomen- clatuur voor bastaarden gebruikt is. Tenzij Ascherson en Grabner gelijk hebben en Simonkai zelf gesproken heeft van Rumex pratensis bihariensis. Van Rumex acutus conflnis een nieuwe vindplaats : Remmerden (bij Rhenen), 1924, Danser, in herbarium Danser. Verdere vindplaatsen, die ik met zekerheid kan opgeven, echter niet nader te determineeren dan als Rumex acutus, zijn de volgende: Scheveningen, 1905, Jansen en Wachter, in her- barium Jansen en Wachter, nummer 2085. Rotterdam, 1902, 1903, 1904,1905,1910,1911, Jansen en Wachter, in herbarium Jansen en Wachter, de Nederl. Kruidk. Archief 1923. 17 254 nummers 2087. 2721, 2728, 2731, 2732, 6119, 6120, 6122. 6125, 6126. Rotterdam, 1909, Danser, in herbarium Jansen en W achter. Kop van 't Land (op het Eiland van Dordrecht), 1915,. Kloos, in herbarium KI o os. Gorinchem, 1912, Henrard en Kloos, in herbarium Kloos. Sleeuwijk, 1914, Henrard en Kloos, in herbarium Kloos. Breda — ^Terheijde, 1916, Kloos, in herbarium Kloos. Rumex crubescens (obtusifolius x Patientia)» De oudste binaire naam voor dezen bastaard is de hier genoemde. Simonkai bedoelde echter met zijn Rumex erubescens den bastaard van Rumex Patientia met Rumex obtusifolius siluester. Desniettemin geloof ik, dat we dezen oudsten naam moeten gebruiken voor den bastaard van Rumex obtusifolius en Patientia in den meest uitgebreiden zin, daar we anders de moeilijkheid krijgen, dat we een ouderen naam moeten subordineeren aan een jongeren (hetgeen bij soorten uitgesloten is). Ik wil dus niet doen, wat ik in het tweede deel van mijn bespreking der Rumex- bastaarden (lit. 17, p. 196) gedaan heb, n.1. Rumex erubescens en Rumex Deweveri subordineeren aan Rumex balatonus. Sedert het verschijnen van mijn vorige mededeeling is mij weer een en ander bekend geworden omtrent de nomen- clatuur der obtusifolius-Patientia-hastaarden. Ik wil dit hier zoo kort mogelijk weergeven. In de eerste plaats kreeg ik van Dr. Rechinger, te Weenen, een afschrift van de beschrijving van Rumex balatonus Borbas (lit. 4). Hierbij staat o. m. het volgende : „R. Balatonus Rumici erubescenti Simonk. (R. Patientia x silvester, ex autore!), Természet. rajzi Füzetek I. 1877, p. 239 — praecipue affinis e connubio specierum affinarum enatus." 255 En verderop : „In Schultz, herb. normale No. 3473. R. erubescens originem ex R. obtusifolio atque R. Patientia duxisse dicitur, tune in R. Balatonum quadraret. At tarnen ipse autor, et in Enumeratione plantar. Transsilvan. p. 473, R. erubes- centem prolem R. silvestris atque R. Patientiae digeneam esse asserit". Hieruit blijkt duidelijk, dat, volgens onze wijze van zeggen, R. erubescens Simonkai de bastaard is van Rumex Patientia met Rumex obtusifolius silvester, Rumex balatonus daarentegen een bastaard van Rumex Patientia met een Rumex obtusifolius, die niet Rumex obtusifolius silvester is. In ons land zou men hieruit vrij zeker kunnen opmaken, dat Rumex obtusifolius agrestis de eene stam- ouder was ; voor Hongarije is dit evenwel niet zeker, omdat daar nog heel andere vormen van Rumex obtusifolius kunnen voorkomen. Zeker is evenwel, dat we Rumex erubescens niet mogen subordineeren aan Rumex balatonus, en, zoolang we niet zeker weten, wat voor een Rumex obtusifolius deel had aan de vorming van Rumex balatonus, mogen dezen naam ook niet gebruiken voor den bastaard van Rumex Patientia met Rumex obtusifolius agrestis. Voor den laatstgenoemden bastaard zijn tegelijkertijd twee namen gepubliceerd in September 1923 n.1. Rumex Danseri Rechinger (lit, 3 1 , p. 1 56, als R. Friesii x Pa- tientia) en Rumex Deweueri Danser (lit. 16, p. 193). Ik had in dezen de beslissing graag aan Rechinger gelaten, maar deze schreef mij dato 4 Januari 1924: „Bezüglich des R. Danseri m. möchte ich die Entscheidung Ihnen überlassen ; es sind tatsachhch die beiden Publikationen zur selben Zeit erfolgt (d. h. erschienen)". Hierin te beslissen is voor mij daarom onaangenaam, omdat ik in ieder geval mijzelf ten deele de eer geef. Ik zou echter De Wever de eer willen geven van de vondst en behoud daarom den naam Rumex Deweueri, maar dan volgens de regels, die ik 256 mij gesteld heb voor de nomenclatuur der bastaarden, in een ternairen naam. De te gebruiken namen worden nu: Rumex obtusifolias (sensu amplissimo) x Patientia = R. erubescens Simonkai. Rumex obtusifolius agrestis X Patientia = R. erubescens Deweveri Danser. Rumex obtusifolius siluestet X Patientia = R. erubescens Simonkaii Danser. Rumex Arcschougii (crispus x paluster)» Van dezen bastaard kan ik als vondsten opgeven: Rotterdam, 1911 en 1914, Jansen en Wachter, in herbarium Jansen en Wachter, de nummers 6151 en 12191. Wijk'bij-Duurstede, 1924, Danser, in herb. Danser. Rumex stenophylloides (maritimus x stenophyllus)» Een vondst van dezen bastaard is nog: Rotterdam, 1914, Jansen en Wachter, in herbarium Jansen en Wachter, nummer 12189. Rumex Wirtgeni (conglomeratus x paluster)» Een vondst van dezen bastaard is nog : Rotterdam, 1911, Jansen en Wachter, in herbarium Jansen en Wachter, nummer 6143. Rumex limosus (conglomeratus x maritimus)* Een vondst van dezen bastaard is nog : Rotterdam, 1911, Jansen en Wachter, in herbarium Jansen en Wachter, de nummers 6134 en 6166. § 25. OVERZICHT DER GEVONDEN BAS- TAARDEN In ons land zijn thans 24 /?umejc-soorten in het wild, aangevoerd of verwilderd gevonden. Hiervan behooren er 18 tot het ondergeslacht Lapathum, het eenige onder- geslacht, waarin met zekerheid soortsbastaarden bekend zijn. Wanneer wij aannemen, dat in dit ondergeslacht alle bastaardcombinaties mogelijk zijn en dat de reciproke 257 bastaarden gelijk zijn, (hetgeen voorloopig zeer waar- schijnlijke veronderstellingen zijn,) dan mogen we dus in ons land 153 verschillende bastaarden verwachten. Immers, wanneer er n soorten bastaardeeren, zijn er n(n — 1) ver- schillende kruisingen mogelijk en, indien de reciproke bastaarden gelijk zijn, zijn er '^lc,n{n — 7) verschillende bas- taarden. Ieder begrijpt, dat deze 153 verschillende bas- taarden nog lang niet zijn aangetroffen. Het getal der vrij zeker aangetroffen bastaarden is thans 22, zoodat dit aantal reeds hooger is dan dat der soorten. Ongetwijfeld zullen er nog meer bastaarden in ons land voorkomen en ook gevonden worden, maar toch kunnen wij nu reeds de ver- schillende oorzaken eens nagaan, waardoor het aantal der gevonden bastaarden zoo zeer verschilt van dat der mogelijke. Bezien wij plaat I, op pag. 269, alwaar de soorten op een cirkel zijn uitgezet en de bastaarden zijn voorgesteld door de verbindingslijnen. In de eerste plaats zijn er enkele soorten zoo zelden gevonden, dat de kans, dat zij bastaarden gevormd zouden hebben, nog zeer gering is. Het feit bijvoorbeeld, dat er van Rumex domesticus, salicifolius, cuneifolius, pulcher, obovatus, paraguayensis en dentatus nog geen bastaarden gevonden zijn, is wel grootendeels aan de zeldzaamheid van deze soorten toe te schrijven. Men bedenke evenwel, dat van de eveneens zeer zeldzame Rumex Patientia reeds een bastaard gevonden is en dat van Rumex stenophyllus op de weinige plaatsen, waar hij aangevoerd gevonden is, reeds 4 bastaarden gevonden zijn, n.1. die met Rumex obtusifolius, conglomeratus, pa- luster en maritimus. Het is dus wel zeker, dat Rumex stenophyllus buitengewoon gemakkelijk bastaarden vormt. Zonderen we bovengenoemde 10 zeldzame soorten uit, dan blijven er nog 8 echt-inlandsche Lapatha over, die beter met elkaar te vergelijken zijn, n.1. Rumex aquaticus, crispus, Hydrolapathum, sanguineus, cong lomer atus, obtusi- 258 folius, paluster en maritimus, en we kunnen ons afvragen, waarom van de 28 bastaarden, die hiertusschen mogelijk zijn, er nog slechts 17 gevonden zijn. We zien, dat hier de verhouding tusschen het gevondene en het mogelijke al veel gunstiger is. Bezien wij hiervoor Plaat II, op pag. 270, waarop slechts deze 8 inlandsche soorten met hun bastaarden zijn voorgesteld. We zien allereerst, dat van Rumex obtusifolius alle 7 de mogelijke bastaarden gevonden zijn. Dit, in verband met het feit, dat Rumex obtusifolius ook reeds bastaarden gevormd heeft met Rumex stenophyllus en Patientia en in mijn tuin ook met Rumex domesticus en pulcher, terwijl in het buitenland bovendien bastaarden bekend zijn geworden met Rumex alpinus en confertus, maakt het waarschijnlijk, dat Rumex obtusifolius gemakkelijker bastaarden vormt dan de meeste andere i^umex-soorten. Van Rumex crispus zijn reeds 6 bastaarden gevonden, terwijl we er 7 mogen verwachten. De 7de bastaard, die met Rumex maritimus, kan heel goed in ons land gevonden worden, omdat op den zilten of stikstofrijken grond, waarop Rumex maritimus gevonden wordt, ook Rumex crispus goed kan groeien. Genoemde bastaard is reeds beschreven door Haussknecht (lit. 20) en zal dus ook bij ons wel vroeger of later gevonden worden. Ook Rumex crispus schijnt gemakkelijker bastaarden te vormen dan de meeste andere Lapatha, In mijn tuin kreeg ik ook den bastaard met Rumex stenophyllus en met Rumex domesticus en in het buitenland zijn nog bastaarden bekend met Rumex confertus, Patientia, pulcher en fennicus, en, zooals ik hierboven reeds zei, met Rumex maritimus. Van Rumex conglomeratus zijn reeds 5 van de 7 te verwachten bastaarden gevonden. Die met Rumex aquati- cus en Hydrolapathum ontbreken nog, maar zijn in het buitenland reeds gevonden en, daar bij ons deze soorten vaak met Rumex conglomeratus tezamen voorkomen, zullen 259 ze ook bij ons wel vroeger of later gevonden worden. Toch schijnt de bastaard van Rumex conglomeratus met Rumex Hydrolapathum niet gemakkelijk gevormd te worden. Vaak zag ik deze soorten in groote hoeveelheden dooreen, zonder dat ik één enkele bastaardplant kon ontdekken. Ook Rumex conglomeratus schijnt gemakkelijk te bastaar- deeren. In het buitenland zijn nog bastaarden bekend met Rumex Patientia graecus, Rum.ex pulcher en Rumex stenophyüus. De laatste is ook bij ons gevonden (lit. 17, p. 175). ^ Vergelijken we met Rumex conglomeratus eerst Rumex sanguineus, die er zoo na aan verwant is. Deze heeft twee bastaarden minder dan gene, n.1. Rumex paluster x san- guineus en Rumex maritimus X sanguineus. Deze bastaarden zijn ook in het buitenland niet bekend. Wat hiervan de oorzaak is, weet ik niet. Rumex sanguineus komt vaak samen voor met Rumex paluster en maritimus. Misschien zijn deze bastaarden niet te onderscheiden van de overeen- komstige van Rumex conglomeratus en zijn ze er tot heden mee verward. Ook in het buitenland schijnt Rumex san- guineus minder bastaarden te vormen dan Rumex conglo- meratus. In ieder geval moet op de bastaarden van Rumex sanguineus met Rumex aquaticus, Hydrolapathum, paluster en maritimus bij ons nader gelet worden. Rumex paluster heeft reeds 4, Rumex maritimus 3 bastaarden opgeleverd van de 7, die we mogen verwachten. Bij Rumex crispus zei ik reeds, dat de bastaard van Rumex maritimus met deze soort te verwachten is. De bastaarden van Rumex paluster en maritimus met Rumex aquaticus en Hydrolapathum zijn echter ook in het buitenland niet gevonden en zijn dus bij ons niet spoedig te verwachten. In den zomer van 1922 heb ik bij Franeker zeer groote hoeveelheden van Rumex paluster en Hydrolapathum dooreen zien groeien, maar ik heb er geen enkele bastaard- plant kunnen ontdekken. Zoodra ook Rumex crispus aan- 260 wezig was, vond ik enkele exemplaren van Rumex Areschougii. Ook in 1923 vond ik op dezelfde plaats geen Hydrolapathum-paluster-hastaarden. Over de bastaarden van Rumex paluster en maritimus met Rumex sanguineus sprak ik reeds. Thans rest ons een blik te slaan op de bastaarden van Rumex aquaticus en Rumex Hydrolapathum. Deze soorten schijnen zich sterk tot elkaar aangetrokken te gevoelen. Waar ze samen voorkomen, schijnt bijna steeds de bastaard aanwezig te zijn. Daarentegen schijnt Rumex Hydrolapathum met andere soorten moeilijk te bastaar- deeren. Bij ons zijn de bastaarden met Rumex crispus en Rumex obtusifolius zeldzaam en in het buitenland heeft men bovendien nog slechts de bastaarden met Rumex con- glomeratus en confertus (lit. 6) en misschien dien met Rumex domesticus gevonden. Rumex aquaticus schijnt veel gemakkelijker te bastaar- deeren. Waar bij ons het verspreidingsgebied van Rumex aquaticus zoo beperkt is, zal dit bij ons niet veel uitwerken. Te zoeken is naar de bastaarden met Rumex conglomeratus en Rumex sanguineus, die in het buitenland reeds gevonden zijn, en naar den bastaard met Rumex paluster, die in 't buitenland nog niet gevonden is. Na wat ik heb opgemerkt omtrent het gemakkelijk bas- taardeeren van Rumex obtusifolius en crispus, zal het niemand verwonderen, dat de bastaard van deze twee soorten, Rumex acutus, de eenige algemeene is. Hierop volgen in algemeenheid: Rumex Schulzei (conglomeratus X crispus), Rumex Areschougii {crispus X paluster) en Rumex Steinii (obtusifolius X paluster). Ook dit is na het boven besprokene niet te verwonderen. § 26. BESCHOUWINGEN OVER DE EIGEN^ SCHAPPEN DER BASTAARDEN Alle in ons land gevonden i^ümex-bastaarden zijn inter- 261 mediair tusschen de stamsoorten. Toch moet op twee punten de aandacht gevestigd worden en wel : l'^, dat sommige bastaarden veel meer op de eene stam- soort gelijken dan op de andere; 2°, dat bij de bastaarden vaak kenmerken optreden, die bij de stamsoorten niet gevonden worden. De bastaarden die meer op de eene stamsoort gelijken dan op de andere zijn die van Rumex aquaticus en die van Rumex Hydrolapathum, vooral die van de laatste soort. In § 7 en § 8 heb ik er op gewezen, hoe Rumex Weberi en Rumex Schreberi behalve door hun steriliteit soms bijna niet van Rumex Hydrolapathum te onderscheiden zijn. En in § 1 en § 3 deelde ik mee, dat vooral Rumex platy- phyllus, maar ook Rumex conspersus veel meer op Rumex aquaticus gelijkt dan op de andere stamsoort. OpmerkeUjk is nu, dat Rumex maximus, de bastaard van Rumex aquaticus en Hydrolapathum, vrijwel in het midden staat tusschen de 2 stamsoorten, maar toch nog iets meer op Rumex Hydrolapathum gelijkt. Dit alles is op zichzelf niet bijzonder merkwaardig ; het verdient slechts vermelding, omdat men anders allicht in den waan zou komen, dat alle /^umex-bastaarden geheel inter- mediair zijn. Zonderlinger is het voorkomen van kenmerken bij de bastaarden, die bij de stamsoorten ontbreken, In de eerste plaats moet hier gesproken worden over de sterihteit en de eigenschappen, die hiervan het gevolg zijn. Dat twee soorten te weinig verwant zijn om met elkaar te bastaardeeren, is evenmin verwonderUjk als het feit, dat twee planten wel met elkaar bastaardeeren. Maar dat twee soorten gemakkelijk met elkaar bastaardeeren en dat de bastaard niet of ternauwernood is staat is goede zaden te vormen, blijft een onbegrijpelijk iets. Intusschen is het bij het ondergeslacht Lapathum zeker, dat de groepen van in- dividuen, die men soorten noemt, vrijwel scherp gescheiden 262 zijn en dat de bastaarden tusschen die soorten, practisch gesproken, steriel zijn, zoodat de grenzen tusschen de soorten, ondanks de voortdurende bastaardeering, niet verdwijnen. Weliswaar is dit voor lang niet alle bastaarden bewezen, maar het aantal bekende bastaarden bedraagt reeds meer dan 50 en voorloopig mogen we de steriliteit der bastaarden als criterium nemen bij de beslissing, of de 2 stamouders al of niet tot verschillende soorten behooren. Het is niet mijn bedoeling, hier uit te weiden over de beteekenis der bastaarden voor de systematiek. Ik heb dit onderwerp elders uitvoerig behandeld (lit. 18). Ik wil alleen nog iets zeggen over den graad der steriliteit. Van de 22 in ons land gevonden bastaarden is er slechts één, waarvan ik nog nooit een vrucht gezien heb, n.1. Rumex callianthemus (marititnus x obtusifolius). Misschien moet dit daaraan v/orden toegeschreven, dat ik van dezen bastaard nog slechts één exemplaar gezien heb, en misschien was het exemplaar toevallig bijzonder steriel. Zeer zelden ziet men ook een vrucht aan Rumex limosus (conglomera" tus X maritimus). Wanneer men nu bedenkt, dat ook Rumex stenophylloides (maritimus X stenophyllus) en zelfs Rumex Henrardi {maritimus X paluster) in hooge mate steriel zijn, terwijl ook de door mij bij kweeken verkregen Rumex Kloosii (dentatus X maritimus) en Rumex Didericae (mari- timus X obovatus) (lit. 16 en 18) nog geen enkele vrucht hebben voortgebracht, dan wekt dit wel het vermoeden, dat maritimus-hastaarden zeer onvruchtbaar zijn. Voor zoover mij bekend is, zijn de overeenkomstige paluster- bastaarden veel minder steriel. Hier staat tegenover, dat sommige bastaarden lang niet geheel steriel zijn. Onder de inlandsche bastaarden valt in de eerste plaats Rumex maximus op, die in één van zijn groote pluimen soms honderden goede vruchten voort- brengt. Daardoor is het niet moeilijk van Rumex maximus door uitzaaien nakomelingen te krijgen (lit. 18). Dit is 263 opmerkelijk, want andere aquaticus- en Hydrolapathum- bastaarden zijn weer zeer steriel. Rumex maximus schijnt ook zeer gemakkelijk gevormd te worden ; hij is in ons land zeker algemeener dan Rumex aquaticus. In § 2 wees ik hier reeds op en gaf ik er een verklaring voor. Vele bastaarden vertoonen eigenschappen, die het gevolg zijn van de steriliteit. In de eerste plaats groeien veel bastaarden weelderiger dan de stamsoorten. Terwijl de stamsoorten tijdens de vruchtvorming groote hoeveelheden koolhydraten en eiwitten naar de pluimen moeten voeren, daardoor uitgeput worden en een rustperiode noodig hebben, kunnen de bastaarden onmiddellijk na den bloei of na de mislukte vruchtvorming weer uitloopen. Dit uit- loopen geschiedt op verschillende manieren en vaak onregel- matig. Rumex maximus vormt na de gebrekkige vrucht- vormina veel nieuwe wortelbladeren. Andere bastaarden, zooals Rumex acutus, Rumex Niesslii, Rumex Schulzei, Rumex Areschougii, Rumex moedlingensis, Rumex Steinii, Rumex heteranthos, vormen in het onderste deel hunner stengels, onder de pluimen, in iederen oksel bundels van jonge, bloeiende takken. Deze takken maken, dat men bastaardplanten soms reeds op grooten afstand als zoo- danig herkennen kan. Dit verschijnsel ontbreekt bij de zuivere soorten echter niet, wanneer de pluimen door insecten worden aangevreten. Rumex stenophylius vertoont het zelfs, wanneer de pluimen geheel normaal ontwikkelen. Een ander secundair groeiverschijnsel nam ik waar bij enkele manYfmüs-bastaarden, onder de inlandsche vooral bij Rumex limosus (conglometatus x maritimus), maar ook bij Rumex stenophylloides (maritimus x stenophylius} en onder de gekweekte bij Rumex Didericae (maritimus x obovatus). Ik bedoel het doorgroeien van de bloemtrossen, terwijl dit bij de stamsoorten niet voorkomt. Genoemde bastaarden staan in het begin van den bloei, wat habitus betreft, tusschen de stamouders in, maar later blijven de 264 bloemtrossen aan den top doorgroeien en worden ten slotte ongewoon lang en slap. De trossen kunnen zóó lang worden, dat de oorspronkelijke habitus geheel verloren gaat en de plant schijnbaar in een bos rechtopstaande takken verandert. Ten slotte beginnen de stengels, vooral bij nat en winderig weer, naar alle kanten om te vallen en wordt het uiterlijk van de plant zeer slordig en ver- gelijking met den habitus der stamsoorten onmogelijk. Uit bovenstaande voorbeelden zou men geneigd zijn te besluiten, dat deze eigenschap van Rumex maritimus af- komstig is. Wij moeten dan aannemen, dat bij Rumex mari- timus zelf het doorgroeien der trossen geremd wordt door de vruchtvorming, die zeer groote hoeveelheden voedsel vereischt, terwijl bij de bastaarden door de steriliteit deze remming is opgeheven. Soms geeft men als bijzondere bastaardkenmerken nog op : de meerdere hoogte en den lateren bloeitijd. Over het feit, dat sommige bastaarden hun beide stam- soorten in hoogte overtreffen, sprak ik reeds bij Rumex maximus (lit. 15). Ik gaf daar als mijn meening, dat dit verschijnsel zich slechts bij enkele bastaarden voordoet, en wel bij die bastaarden, die ontstaan zijn door kruising van een zwaar en breed gebouwde met een slanke, zwakkere soort, terwijl de bastaarden die ontstaan zijn uit 2 slanke of 2 zwaargebouwde soorten dit verschijnsel niet vertoonen. Men heeft te veel het oog gevestigd gehouden op twee zeer bekende bastaarden, Rumex maximus en Rumex acutus, en allerlei andere, onooglijke bastaarden uit het oog verloren. Over den lateren bloeitijd bericht het eerst Hauss- knecht (Üt. 20). Ik heb honderden malen op dit ver- schijnsel gelet bij in 't wild groeiende bastaardplanten en bij bastaarden in mijn tuin en ik kan deze bewering niet zonder meer bevestigen. Weliswaar beginnen bastaarden na den eersten bloei vaak sterk uit te loopen en bloeien 265 ze soms nog langen tijd, nadat de stamsoorten reeds uit- gebloeid zijn en in vrucht staan, maar de eerste, voor den bastaard meest karakteristieke pluimen ontwikkelen zich tegelijk met die van de stamsoorten. Voor beginners is het zelfs af te raden, te veel aandacht aan den nabloei te besteden, aangezien hierbij allerlei abnormale eigen- schappen optreden. Voor den kenner is de nabloei van eenig belang, omdat hierbij latente eigenschappen der stamsoorten optreden kunnen, zooals we hierboven reeds zagen. Aan het eind van mijn overzicht der Nederlandsche i^umejv-bastaarden gekomen betuig ik gaarne mijn dank aan allen, die mij bij mijn onderzoek behulpzaam geweest zijn. In de eerste plaats ben ik dank verschuldigd aan Prof. Dr. Th. J. Stomps, in wiens laboratorium ik mijn onder- zoek sedert vele jaren heb mogen verrichten. De Heer Dr. J. W. C. Goethart, directeur van 's Rijks Herbarium, was mij behulpzaam met het toezenden van herbariumplanten en literatuur, zoo dikwijls ik hem er om vroeg. Van de floristen waren het vooral de Heeren A. de Wever te Nuth, W. H. Wachter te Rotterdam, P. Jansen te Amsterdam en A. W. KI o os te Dordrecht, die mij hielpen door toezending van levende planten, herbarium en literatuur. In den laatsten tijd is ook de hulp van den uitnemenden J^ümejc-kenner Dr. Karl Rechingerte Weenen voor mij van veel nut geweest. Literatuur over Rumexbastaarden. 1. P. Ascherson, und P. Grabner, Flora des nordostdeutschen Flachlandes (1898-99). 2. , Synopsis der mitteleuropaischen Flora. Vierter Band (1908-13). 266 3. D. A. van Bastelaer, Etudes sur quelques Rumex de la section Lapathum. Bulletin de la Société Royale de Botanique de Belgique, 1867. No. 3, pag. 369. 4. Bernatsky, Resultate der wissenschaftlichen Erforschung des Bala- tonsees, II. Bd. 2. Teil, 2. Section (in ungarischer Sprache 1900, in deutscher 1907). Pag. 95: Rumex Balatonus Borbas. 5. R. B. van den Bosch, Het geslacht Rumex L. Nederlandsch Kruidkundig Archief, Serie I, deel I, pag. 550 (1848). 6. G. Bihari, Egy uj Rumex-hybrid (Ueber einen neuen Rumex- Bastard) Magyar botanikai Lapok (Ungarische botanische Blatter) XIX. pag. 40 (1920). 7. A. J. de Bruyn, Bijdrage over het geslacht Rumex. Nederlandsch Kruidkundig Archief, Serie I. deel 3. pag. 262 (1855). 8. , Bijdrage over Rumex Steinii Becker en Rumex leptanthes De Bruyn en over vormen van Enodium coeruleum Gaud., Glyceria fluitans Brown en Trifolium minus Relhan. Nederlandsch Kruid- kundig Archief. Serie II, deel I, pag. 241. 9. A. de Candolle, Prodromus systematis universalis regni vegeta- biUs, pars XIV (1856^57). 10. B. H. Danser, Mededeehng op de vergadering der Nederlandsche Botanische Vereen iging van 6 April 1915. Nederlandsch Kruidkundig . Archief, jaargang 1914, pag. 57 (1915). 11. , Mededeehng op de vergadering der Nederlandsche Botanische Vereeniging van 30 December 1915. Nederlandsch Kruidkundig Archief, jaargang 1915, pag. 103 (1916). 12. , Over Rumex fennicus, Rumex weberi en Rumex schreberi. Nederlandsch Kruidkundig Archief, jaargang 1916. pag. 161 (1917). 13. — , Bijdrage tot de kennis van eenige Polygonaceae. Neder- landsch Kruidkundig Archief, jaargang 1920. pag. 208 (1921). 1 4. , Bijdrage tot de kennis der Nederlandsche Rumices. Nederlandsch Kruidkundig Archief, jaargang 1921, pag. 167 (1922). 15. , De Nederlandsche Rumexbastaarden (Eerste deel. Neder- landsch Kruidkundig Archief, jaargang 1921, pag. 229 (1922). 16. , Fünf neue i^umex-Bastarde. Recueil des travaux botaniques néerlandais. XX. pag. 293 1923). 17. . De Nederlandsche Rumexbastaarden (Tweede deell, Neder- landsch Kruidkundig Archief, jaargang 1922, pag. 175 (1923). 18. , Ueber einige Aussaatversuche mit Rumex-Bastarden. Gene- tica VI. pag. 145 (1924). 19. K. Fritsch, Floristische Notizen VUL Ueber Rumex Heimerlii Beek und einige andere angebliche Tripelbastarde aus der Gattung 267 Rumex. Separat-abdruck aus der „Oesterreichischen botanischen Zeit- schrift", Jahrg. 1918. Nr. 8 9, S. 249-252. 20. C. Ha uss knecht, Beitrag zur Kenntniss der einheimischen Rumices. Mittheilungen der geographischen Gesellschaft (für Thüringenj zu Jena, III (1885). 21. P. Jansen en W. H. Wachter, Floristische aanteekeningen VII, Rumex. Nederlandsch Kruidkundig Archief, jaargang 1913, pag. 91, (1914). 22. , Floristische Aanteekeningen XIV. Nederlandsch Kruidkundig Archief. Jaargang 1917. pag. 229 (1918). 23. Lambert, Les Rumex hybrides du Berry, Le Monde des Plantes, 24ine année (3me série) Nov. Dec. 1923. 24. Carolus Linnaeus, Species Plantarum, torn. I, Ed. I (1753). 25. S. Murbeck, Die nordeuropaischen Formen der Gattung Rumex. Botaniska Notiser 1899 (Separati. 26. S. Murbeck, Zur Kenntnis der Gattung Rumex. Botaniska Notiser 1913 (Separat). 27. Karl Rechinger. Beitrag zur Kenntniss der Gattung Rumex. Separat- Abdruck aus der ..Oesterr. botan. Zeitschrift". Jahrg. 1891 Nr. 12 und Jahrg. 1892. Nr. 1 und 2. 28. , Ueber einen neuen hybriden i^ume.v aus Griechenland. Ver- handlungen der K. K. zoologisch-botanischen Gesellschaft in Wien, Jahrg. 1899. 29. , Rumex Muellneri, ein neuer im Wiener botanischen Univer- sitatsgarten entstandener Bastard. Verhandlungen derK. K. zoologisch- botanischen Gesellschaft in Wien, Jahrg. 1899. 30. . Standorte seltener Pflanzen aus Oesterreich. Schluss. AUge- meine botan. Zeitschr., XX. Jahrg. pag. 17 (1914i. 31. . Studiën über die Gattung Rumex. Annalen des Naturhisto- rischen Museums in Wien, Band XXXVI, p. 152 (1923). 32. , Drei neue ix*u^e.v-Formen. Oesterreichische botanische Zeit- schrift, Jahrg. 1923 (1924). 33. Prodromus Florae Batavae, Ed. II, Vol. I, pars 3 (1904). 34. L. Reichenbach, et H. G. Reichenbach fil., Icones Florae Germanicae et Helveticae etc. Vol. XXIV, auctore G. equite Beek de Mannagetta et Lerchenau. 35. F. A. des Tombe, Verzeichnis der neuen und bemerkenswerten Gefasspflanzen, welche in den Niederlanden 1901 — 1910 gefunden wurden lErster Teil). Mededeelingen van 's Rijks Herbarium, Leiden. No. 8 (1912). 36. W. Trelease. A revision of the American species of Rumex 268 occuring north of Mexico. Third annual Report of the Missouri Botanical Garden, pag. 74 (1892). 37. F. G. Wallroth, Schedulae criticae (1822). 38. A. de Wever, Lijst van wildgroeiende planten in Zuid-Limburg IV. Overdruk uit het Jaarboek 1914 van het Natuurhistorisch Genoot- schap in Limburg. 39. Albin Wildt, Ueber /?umejc:-Bastarde in Mahren. Oestereichische Botanische Zeitschrift, LIV. Jahrgang (1904) pag. 379. 269 Plaat I. Schematische voorstelling van de bastaardvorming der Nederlandsche Lapatha. Alle in ons land gevonden Lapatha, 18 soorten, zijn op een cirkel uitgezet. De tusschen deze soorten bekende bastaarden zijn door verbindingslijnen voorgesteld. De 22 bij ons in "t wild gevonden bas- taarden zijn door continue lijnen voorgesteld en de naam van den bastaard is erbij geschreven. De bastaarden tusschen de inlandsche soorten, die bij ons nog niet in 't wild gevonden zijn, maar bekend zijn en dus gevonden zouden kunnen worden, zijn door stippellijnen voorgesteld. Nederl. Kruidk. Archief 1923. 18 270 2 PALVSTER HyDROLAP. Plaat IL Schematische voorsteUing van de bastaardeering tusschen de 8 echt- inlandsche Lapatha. Deze soorten zijn op een cirkel uitgezet. De bas- taarden zijn door verbindingslijnen voorgesteld. De 17 in ons land gevonden bastaarden zijn door continue lijnen voorgesteld en de naam is er bij geschreven. Door stippellijnen zijn nog 4 andere bastaarden voorgesteld, die in 't buitenland gevonden zijn en die derhalve ook bij ons gevonden zouden kunnen worden. DETERMINEERTABEL VOOR DE IN NEDERLAND IN HET WILD GEVONDEN POLYGONACEEËN ^ DOOR B. H. DANSER. (Ingekomen 20 Februari 1924). Deze tabel dient niet alleen voor het vinden van den naam van alle werkelijk in 't wild groeiende Polygonaceeën, maar ook van alle aangevoerde en verwilderde. Verschil- lende namen zijn langs meerdere wegen te bereiken, bij- voorbeeld die van vele JRumex-bastaarden, waarvan de kenmerken onstandvastig zijn. Daar staat tegenover, dat alleen die kenmerken vermeld zijn, die voor het vinden van een naam nuttig of noodig zijn. De tabel is natuurlijk in de eerste plaats voor hen, die nog niet bedreven zijn in het herkennen van Polygonaceeën. Daarom zij nog eens uitdrukkelijk vermeld, dat men zich moet gewennen, alleen volledige of bijna volledige planten te determineeren, bij voorkeur vruchtdragende exemplaren. Verder bedenke men, dat een volledige plant, die met de tabel niet uitkomt, weleens een bijzonderheid kan zijn, en dat men die dus niet moet wegwerpen, maar drogen en bewaren en ter gelegener tijd opzenden. Opgaven van nieuwe of waar- schijnlijk nieuwe vindplaatsen worden gaarne ingewacht. Achter vele soortnamen vindt men een korte opgave van eenige Nederlandsche literatuur over die soorten. Wie eenmaal zoover is, dat hij lust heeft die Nederlandsche literatuur op te slaan, zal daarin vanzelf opgaven van buitenlandsche literatuur vinden. Bij die opgaven beteekent : 272 N. K. A Ree. Pr. L. IV Nederlandsch Kruidkundig Archief. Recueil des Travaux Botaniques Néerlandais. Prodromus Florae Batavae Ed. II, Vol. 1, pars 3. Lijst van wildgroeiende planten in Zuid-Limburg IV, door A. de Wever, in het Jaarboek 1914 van het Natuurhistorisch Genootschap in Lim- burg, L. V : Lijst van wildgroeiende planten in Zuid-Limburg V, door A. de Wever, in het Jaarboek 1915 van het Natuurhistorisch Genootschap in Lim- burg. la Plant mannelijk ; alle bloemen na den bloei afvallend 2 b Plant vrouwelijk of tweeslachtig ; ten minste een deel der bloemdekken zich na den bloei verder ontwikkelend en ten slotte vrucht dragend ... 3 2a Tengere, sterk uitloopers vormende plant met meestal spiesvormige, zelden lijnvormige of lancet- vormige bladeren. Mannelijke planten van Rumex Acetosella 6a b Minder tengere of forsche, geen uitloopers vor- mende plant. Bladeren met pijlvormigen, zeer zelden weinig spiesvormigen voet. Mannelijke planten van eenige nader volgens den bladvorm te onderscheiden soorten 8 Geslacht Emex 3a Vruchtdragend bloemdek ten slotte driekant, houtig, uit 2 kransen van 3 bloemdekslippen gevormd, waarvan de binnenste klein zijn, de buitenste veel grooter en aan den top met een naar buiten ge- bogen stekel. Eenjarige, eenhuizige plant met sympodiaal gebouwde stengels en schijnbaar tegen- over de bladeren staande bloeiwijzen, die naar den voet vrouwelijke, naar den top mannelijke 273 bloemen dragen. Aangevoerd gevonden bij Arnhem en Wormerveer. Afkomstig uit Zuid-Europa. Emex spinósa Campdera. b Vruchtdragend bloemdek tenslotte niet houtig en niet met stekels 4 4a Vruchtdragend bloemdek driekant, uit 2 scherp gescheiden kransen van 3 slippen bestaand, waar- van de binnenste grooter en breeder zijn dan de buitenste 5 b Vruchtdragend bloemdek al of niet driekant, maar niet uit 2 scherp gescheiden kransen van 3 slippen bestaand, waarvan de binnenste grooter en breeder zijn dan de buitenste 58 Geslacht Rumcx Ondergeslacht Platypódium 5a Bloemdekstelen tenslotte sterk verdikt en terugge- slagen. Vruchtkleppen getand en zonder knobbels. Kleine, 2 tot 20 centimeter hooge, eenjarige plant met spatelvormige wortelbladeren en 1 of meer stengels met trosvormige, eindelingsche bloeiwijze. Aangevoerd gevonden bij Rotterdam. Afkomstig uit het Middellandsche-zeegebied. Rumex bucc- phalóphorus Linné. Zie N. K. A. 1919, p. 79. b Bloemstelen tenslotte niet sterk verdikt. Vrucht- kleppen niet tegelijk duidelijk getand en zonder knobbels 6 Ondergeslacht Acetosélla 6a Vruchtkleppen niet of nauwelijks langer dan de rijpe vrucht, ongetand en geheel zonder knobbels. Tweehuizige, overblijvende, tengere, sterk uit- loopers vormende plant. Zeer algemeen, op aller- lei grond. Rumex Acetosélla Linné. ,Zie N. K. A. 1913, p. 93; 1920, 234. Pr. p. 1495. L. IV. p. 10. 274 Variëteiten volgens de bladbreedte. 1. var. latifólia Wallroth; onderste bladeren, afgezien van de zijslippen, omgekeerd-eivormig of langwerpig- spatelvormig. Algemeen. 2. var. angustifólia Koch; onderste bladeren, afgezien van de zijslippen, lancet- of lijnvormig. Algemeen. Variëteiten volgens het aantal bladslippen. 1. var. multifida (Linné) Wallroth. Onderste bladeren aan weerskanten met meerdere voetslippen. Aangevoerd gevonden bij Rotterdam, Bussum, Wassenaar. Afkomstig uit Zuid-Europa. 2. var. hastata Neilreich; onderste bladeren aan weers- kanten met slechts één voetslip (zelden aan één kant 2 of 0). Zeer algemeen. 3. var. intcgrifólia Wallroth; bladeren alle of bijna alle zonder voetslippen. Zeer zeldzaam. Voorkomen nog onvoldoende bekend. Hoensbroek. Variëteiten volgens de sexe. 1. var. fcminca Danser; bloemen vrouwelijk, plant forscher. Zeer algemeen. 2. var. mascula Danser; bloemen mannelijk, soms voor een klein deel tweeslachtig ; plant tengerder. Zeer algemeen, meestal in gezelschap van de andere sexe, maar in kleiner aantal exemplaren. Variëteiten volgens de vrucht. 1. var. gymnocarpa Celakovsky'; vruchten niet met de vruchtkleppen vergroeid, glanzig. Zeer algemeen. 2. var. angiocarpa (Murbeck) Ce lakovsky'; vruchten met de vruchtkleppen vergroeid, daardoor ruw en dof. In Zuid-Limburg, elders aangevoerd, b.v. te Rotterdam, Vlaardingen, Apeldoorn, Deventer, Amsterdam, 's-Gra- venhage, Zuid-Beveland. Variëteiten volgens de kleur der pluimen. 1. var. rübida Danser; pluimen zeer donkerrood aan- geloopen. Hier en daar. 2. var. rubélla Danser; pluimen groen of een weinig rood aangeloopen. Zeer algemeen. b Vruchtkleppen veel langer dan de rijpe vrucht . Ondergeslacht Acetósa 7a Bladeren ongeveer even lang als breed, spies- 275 vormig, min of meer blauwgrijsachtig-groen. Vrucht- kleppen zonder knobbel en zonder schub aan den voet der middelnerf, ongeveer 5 tot 6 millimeter lang. Buitenste bloemdekslippen niet geheel terug- geslagen en niet vast tegen den bloemdeksteel aangedrukt. Overblijvende, 5 tot 50 centimeter hooge plant. Door Rijn en Maas ingevoerd uit bergstreken en hier en daar aan de oevers van deze rivieren en hun vertakkingen stand houdend, meest op oude muren, b.v. te Nijmegen, Rhenen, Zutfen, Roermond, Maastricht, Eijsden, Sint-Pieter. Rumex scutatus Linné. Zie N. K. A. 1913, p. 112; 1920, p. 223; Pr. p. 1493; L. IV, p. 9. b Bladeren veel meer lang dan breed, niet of bijna niet spiesvormig 8 Sa Vruchtkleppen zonder eigenlijken knobbel, maar aan den voet met een naar den steel gericht schubje. Buitenste bloemdekslippen tegen denbloem- steel teruggeslagen en er tenslotte vast tegen aan- gedrukt. Bladeren aan den voet pijlvormig ... 9 b Vruchtkleppen al of niet met knobbel, maar zonder schubje. Bladeren niet met pijlvormigen voet . . 10 9a Bladeren lancetvormig tot elliptisch, met pijl- vormigen voet en naar beneden gerichte, soms in tweeën gespleten voetslippen, niet of bijna niet gekroesd. Vruchtpluim met enkelvoudige, meest alleenstaande takken, los en slank. Vruchtkleppen meestal meer dan 4 millimeter lang. Overblijvende, tweehuizige plant. Hoofdbloeitijd Mei en Juni. Algemeen op grazigen grond. Rumex Acetósa Linné. Zie N. K. A. 1913, p. 92; 1920, p. 231. Variëteiten volgens de sexe. 1. var. fcminea Danser; alle bloemen vrouwelijk, plant forsch. Zeer algemeen, 2. var. mascula Danser: alle bloemen mannelijk, plant 276 tengerder. Bijna steeds in gezelschap van de vrouwelijke planten, maar in geringer aantal. Variëteiten volgens de pluimkleur. 1. var. rübida Danser; pluim zeer donker rood, vrucht- kleppen voor het verdrogen bijna geheel rood. Hier en daar tusschen de volgende variëteit. 2. var. rübra Danser; pluim duidelijk rood aangeloopen, vruchtkleppen vóór het verdrogen met rooden rand. Zeer algemeen. 3. var. albida Danser; pluim bijna geheel zonder roode kleurstof, bleek. Hier en daar tusschen de vorige variëteit. Variëteiten volgens de beharing. 1. var. sübglabra Danser; stengel en bladeren kaal of met weinige papilachtige haren bezet. Zeer algemeen. 2. var. velutina Johansson; stengel en bladeren kort fluweelachtig behaard. Zeldzaam : Goes. b Bladeren meest lancet- tot lijnvormig, aan den voet pijl' tot spiesvormig, met dikwijls in meer dan 2 punten verdeelde slippen. Bloempluim meest gedrongen, de onderste takken meestal ten getale van 3 bijeen en wederom vertakt ; alle takken aan den voet uitstaand, naar den top omhoog- gebogen. Vruchtkleppen minder dan 4 millimeter lang. Tweehuizige, overblijvende plant. Hoofd- bloeitijd Juli en Augustus. Door Rijn en Maas ingevoerd en aan deze rivieren en hun takken op vele plaatsen, meest in grasvelden, stand houdend. Gevonden te Nijmegen, Wageningen, Amerongen, IJselmonde, Rotterdam, Gorinchem, Sleeuwijk, Dordrecht, Arcen. Rumex auriculatus Murbeck. Zie N. K. A. 1913, p. 113 en 135; 1920, p. 224; 1921, p. 224. Variëteiten volgens de sexe. 1. var. femtnea Danser; bloemen vrouwelijk. 2. var. mascula Danser; bloemen mannelijk. c Bloempluim meestal als bij Rumex auriculatus, bloemdekken meestal als bij Rumex Acetosa. Onderste bladeren grooter en breeder, meestal 277 omgekeerd eivormig met smallen pijlvormigen voet, min of meer vleezig. Overblijvende, niet steeds tweehuizige plant. Gekweekt als groente en soms verwilderd gevonden, b. v. bij Rotterdam, Hilversum, Bussum. Rumex ambiguus G r e n i e r. Zie N. K. A. 1913, p. 92; 1920, p. 229. Variëteiten volgens de sexe. 1. var. femmea Danser; bloemen alle vrouwelijk. 2. var. mascula Danser; bloemen alle mannelijk. 3. var. andrógyna Danser; bloemen ten deele mannelijk, na den bloei afvallend, ten deele tweeslachtig, na den bloei zich verder ontwikkelend en vrucht dragend. Ondergeslacht Lapathum 10a Bloemtrossen regelmatig uitbloeiend van den voet naar den top, de uitgebloeide bloemen spoedig vruchtzettend, zoodat aan den voet der trossen reeds min of meer ontwikkelde bloemdekken te vinden zijn, wanneer de top nog niet bloeit. Ten slotte alle schijnkransjes rijkelijk van uitgegroeide, vruchtdragende bloemdekken voorzien 11 b Bloemtrossen wel regelmatig uitbloeiend van den voet naar den top, maar niet of traag en onre- gelmatig vruchtzettend ; de top dikwijls reeds bloeiend, wanneer aan den voet nog geen bloem- dekken gaan uitgroeien. Ten slotte weinige goed ontwikkelde vruchtdragende bloemdekken onregel- matig verspreid tusschen vele half ontwikkelde looze, die het eerst afvallen. Soms is de pluim tenslotte schijnbaar vol ontwikkeld, maar dan ont- breken in verreweg de meeste bloemdekken goede, kiemwit bevattende vruchten. Soortsbastaarden . 30 Opmerking : Deze onderscheiding is moeilijk en eischt groote oplettendheid, te meer daar ook ziekten en insectenvraat aan soorten een bastaard- uiterlijk kunnen verleenen. Toch is ze voor het 278 herkennen der bastaarden onvermijdelijk. De be- ginner ga steeds naar 11, of, zoo hij meent een bastaard gevonden te hebben, vergelijke hij in de eerste plaats Rurnex acutus 48a 11a Vruchtkleppen, ook bij de volkomen ontwikkelde bloemdekken, alle 3 zonder knobbel 12 b Vruchtkleppen bij volkomen ontwikkeling ten- minste ten deele met een knobbel aan den voet van den middennerf 14 12a Wortelbladeren en onderste stengelbladeren zeer diep hartvormig, in omtrek min of meer drie- hoekig, meestal spits, aan den rand niet gekroesd ; de hoogere stengelbladeren smaller. Vruchtpluim dicht, met opgerichte takken. Vruchtkleppen eivor- mig driehoekig, ongeveer 6 tot 8 millimeter lang, dunvliezig. Overblijvende, groote plant. Door den Rijn uit het heuvelland en bergland van Midden- Europa aangevoerd, aan de oevers van deze rivier en zijn takken op verschillende plaatsen gevonden en plaatselijk misschien stand houdend. Wijk-bij- Duurstede, Dordrecht, Zwijndrecht, Werkendam, Gorinchem. Rumex aquaticus L i n n é. Zie N.K.A. Serie I, 1, p. 554; 1913, p. 96; 1920, p. 168; Pr. p. 1490. b Bladeren nooit diep hartvormig, nooit in omtrek min of meer driehoekig 13 13a Wortelbladeren langwerpig tot lancetvormig, aan den rand min of meer gekroesd, aan den voet meestal zwak hartvormig. Vruchtkleppen rond- achtig-hartvormig, dunvliezig, ongeveer 4Vo tot 6 millimeter lang. Aangevoerd bij Amsterdam en bij Sittard. Afkomstig uit Noord- of Noordwest- Europa. Rumex domésticus Hartman. Zie N. K. A. 1913, p. 102; 1921. p. 178, L. IV, p. 90. b Wortelbladeren lancetvormig of smal-lancetvormig, 279 aan den rand min of meer kroes, aan den voet versmald of zeer zwak hartvormig. Vruchtkleppen hartvormig- of eivormig-rondachtig, vUezig, 37o tot 5 miUimeter lang. Pluimen zeer slank, met korte, rechtopstaande takken, de onderste takken korter dan het erboven liggende stengellid. Eenige malen aangevoerd gevonden te Gorinchem. Afkomstig uit Zweden, Finland, Rusland, Oostenrijk of Hon- garije. Rumex fénnicus M u r b e c k. Zie N. K. A. 1916. p. 161, 1921, p. 180. Variëteiten volgens het aantal knobbels. 1. var. nudivalvis Danser; alle vruchtkleppen zonder knobbel of hier en daar een bloemdek met 1 kleine knobbel. 2. var. unigranis Danser; de voorste vruchtklep van alle bloemdekken met een duidelijken knobbel. 14a Vruchtkleppen ongetand of ten hoogste met kleine tandjes, die niet zoo lang als breed zijn 15 b Vruchtkleppen met duidelijke tanden, die minstens 2 maal zoo lang als breed zijn 23 15a Vruchtkleppen driehoekig, eivormig, hartvormig of rondachtig, aan den top niet of bijna niet tongvormig uitgetrokken 16 b Vruchtkleppen driehoekig-langwerpig, aan den top tongvormig uitgetrokken 21 16a Onderste bladeren omgekeerd-eivormig, leerachtig. Vruchttros meest onvertakt. Vruchtkleppen drie- hoekig-eivormig, dik, alle 3 met knobbel. Over- blijvende, 20 tot 60 centimeter hooge plant. Aan- gevoerd gevonden bij Wormerveer. Afkomstig uit Zuid- Amerika. Rumex cuneifólius Campdera. Zie N. K. A. 1915, p. 193. b Bladeren niet omgekeerd-eivormig, bloeiwijze meer vertakt 17 17a Bladeren lancetvormig, zeer glad, hoogstens ge- golfd, door een dunne waslaag zeegroen. Stengel 280 en vruchtpluim dikwijls witachtig. Vruchtkleppen driehoekig tot eivormig, meest alle 3 met knobbel. Bloemdek kortgesteeld, de vruchthoopjes daardoor gedrongen. Overblijvende, slanke plant, met dik- wijls slappe, omvallende stengels. Aangevoerd gevonden bij Schiedam, Rotterdam, Dordrecht, Gorinchem, Wormerveer en Sittard. Uit Noord- Amerika of Oost-Azie afkomstig. Rumex salici- fólius Weinmann. Zie N. K. A. 1913, p. 112; 1917, p. 232. L. V, p. 90. b Bladeren niet lancetvormig en tegelijk zeegroen en glad 18 18a Wortelbladeren zeer groot, meestal 60 tot 100 centimeter lang, lancetvormig, leerachtig. Onderste stengelbladeren met afgeronden of zeer zwak hartvormigen voet. Alle bladeren vlak tot zwak gekroesd. Vruchtkleppen driehoekig, ongeveer 5 tot 8 millimeter lang, dik, alle 3 met knobbel. Hooge, grove, overblijvende plant met diepge- groefden stengel. Algemeen aan waterkanten. Rumex Hydrolapathum Hudson. Zie N. K. A. 1913, p. 103; 1921, p. 196. b Wortelbladeren niet zoo groot en tegelijk lancet- vormig en leerachtig. Indien een groote plant, dan de vruchtkleppen rondachtig hartvormig . . 19 19a Wortelbladeren langwerpig, aan den voet min of meer hartvormig, niet gekroesd, hoogstens ge- golfd. Vruchtkleppen 6 tot 8 millimeter lang, rondachtig-hartvormig, de voorste vruchtklep met knobbel. Overblijvende, 1 tot 2 meter hooge plant. Gekweekt als groente en in Zuid-Limburg enkele malen verwilderd gevonden: bij Berg-en-Terblijt, Canne, Geulhem, Wylré. Rumex Patiéntia Linné. Zie N. K.A. 1913, p. 110; 1921, p. 173; L. IV, p. 8. 281 Rumex Patiéntia oricntalis (Bernhardi) Danser is een ondersoort van Rumex Patiéntia en onderscheidt zich door de meerdere hoogte (l^/o tot 3 meter), de witachtige stengels, de zeegroene bladeren met dieper hartvormige bladvoeten, en de grootere, dieper hartvormige vrucht- kleppen. Ze is aangevoerd gevonden bij Gorinchem, waar- schijnlijk uit Zuidoost-Europa. b Bladeren lancetvormig, meestal niet of zeer zwak hartvormig, aan den rand meest gekroesd. Vrucht- kleppen meestal 4 tot 5, soms tot 6 millimeter lang, eivormig tot rondachtig 20 20a Pluim opvallend slank, de onderste takken korter dan de erboven liggende stengelleden. Wortel- bladeren smal-lancetvormig. Hoogstens 1 knobbel op het bloemdek 136 b Pluim slank, maar de onderste pluimtakken niet opvallend kort. Wortelbladeren lancetvormig, zelden breeder. Vruchtkleppen rondachtig- hart- vormig tot eivormig. Bijna altijd 3 knobbels op het bloemdek. Algemeen, vooral op vruchtbaren grond. Rumex crispus Linné. Zie N. K. A. 1913, p. 100; 1921. p. 182. 21a Onderste bladeren breed en diep hartvormig, ten deele stomp, ten deele spitser. Onderste stengel- bladeren diep hartvormig, spits. Bloemdek 3 tot 6 millimeter lang. Vruchtkleppen alle met dikken knobbel. Grove plant 25a b Wortelbladeren langwerpig, niet diep hartvormig. Onderste stengelbladeren smaller en nog minder hartvormig. Vruchtkleppen ten hoogste 3 milli- meter lang. Tengere plant 22 22a Stelen van het vruchtdragend bloemdek tot 1,7 maal zoo lang als de vruchtkleppen. Bloemdek meestal met 1 knobbel, soms met 3. Pluimtakken hoogstens tot Vs bebladerd. Algemeen, op be- schaduwde plaatsen en aan waterkanten. Rumex 282 sanguineus Linné. Zie N. K. A. 1913, p. 97; 1921. p. 197; L. IV. p. 7. Variëteiten volgens de bladkleur. 1. var. gcnuina Smith; stengels, bladstelen en bladnerven donkerpaars. Zeldzaam : Nijmegen, Noordheide, Utrecht, Overveen, Vogelenzang, Aerdenhout, Cornjum, Goes, Abeele. 2. var. viridis Smith; stengels, bladstelen en bladnerven groen. Algemeen. Variëteiten volgens het aantal knobbels. 1. var. trigranis Danser ; geheel ontwikkeld vruchtdragend bloemdek met 3 knobbels. Veel minder algemeen dan de volgende variëteit: Haarlem, Dordrecht, Rotterdam, Reuver. 2. var. unigranis Danser; geheel ontwikkeld vrucht- dragend bloemdek alleen met een knobbel op de voorste vruchtklep. Algemieen. b Stelen van het vruchtdragend bloemdek hoogstens even lang als de vruchtkleppen. Steeds 3 knobbels op het vruchtdragend bloemdek. Takken meestal tot ongeveer -/g, soms tot den top bebladerd. Algemeen aan waterkanten, ook op vochtige beschaduwde plaatsen. Rumex conglomeratus Murray. Zie N. K. A. 1913. p. 97; 1921. p. 200. 23a Vruchtdragend bloemdek ten minste 3^2 millimeter lang 24 b Vruchtdragend bloemdek hoogstens 3V3 millimeter lang. Takken tot den top bebladerd 28 24a Knobbels van het vruchtdragend bloemdek glad, hoogstens na het drogen gerim-peld 25 b Knobbels eerst schuimachtig, na het drogen zeer oneffen, wrattig. Vruchtkleppen zeer dik generfd 27 25a Wortelbladeren en onderste stengelbladeren groot en breed en diep hartvormig, de hoogere bladeren smaller. Grove plant m,et diepgegroefde stengels. Zeer algemeen, op allerlei grond. Rumex obtu- sifólius Linné. Zie N. K. A. 1913, p. 107; 1921, p. 203; L. IV, p. 6. 283 Ondersoorten. I. Rumcx obtusifólius agréstis Fries. Vruchtkleppen eivormig tot langwerpig, aan weerskanten met meerdere lange tanden. Meest slechts 1 knobbel, zeer zelden 3 knob- bels op het bloemdek. Algemeen in het geheele land. Variëteiten volgens het aantal knobbels. 1 . var. unigranis Danser. Alleen de voorste vrucht- klep met knobbel. 2. var. trigranis Danser. Alle 3 de vruchtkleppen met knobbel. Van deze ondersoort bestaat een var. pandurifólia Borbas, met wortelbladeren, die ten deele boven den voet een diepe insnoering vertoonen (ongeveer als bij Rumex piilcher). Deze is gevonden bij Amsterdam. II. Rumex obtusifólius silvéster (Wallroth) Fries. Vruchtkleppen langwerpig of nog smaller, aan weerskanten met weinige, meestal korte tanden, of geheel ongetand. Altijd 3 dikke knobbels. Vruchttrossen bij rijpheid vaak geelachtig. Plaatselijk algemeen : langs de groote rivieren, in de duinstreek ('s-Gravenhage, Bergen, Oost-Vlieland, Midsland en Oosterend op Terschelling), hier en daar in Friesland (Leeuwarden, Tjummarum), soms ook aange- voerd (Wormerveer, Goes, Deventer). Opmerking : waar de 2 genoemde ondersoorten dooreen groeien, vindt men bijna steeds vruchtbare tusschenvormen. b Bladeren nooit groot en breed en diep hartvormig 26 26a Wortelbladeren lancetvormig, min of meer ge^ kroesd, de hoogere bladeren geleidelijk smaller. Stengels in de onderste helft zonder zijtakken, bovenaan met een slanke, dichte pluim, die alleen in het onderste deel bebladerd is. Vruchtkleppen rondachtig, met een weinig uitgetrokken, gaven top en aan weerskanten met vele tamelijk korte, dikwijls zijdelings verbonden tanden. Kan eenjarig, tweejarig en overblijvend zijn. Habitus en hoogte als bij Rumex crispus. Uit Zuidoost-Europa. Aangevoerd gevonden bij Rotterdam, Wormerveer, Gorinchem., Arnhem en Sittard. Rumex stenophyllus Lede- 284 bour. Zie N. K.A. 1913. p. 109; 1922, p. 177; L. V, p. 90. b Wortelbladeren eivormig- tot omgekeerd-eivormig- langwerpig. Stengel van den voet af vertakt. Vruchttrossen ten slotte zeer verlengd, tot den top bebladerd ; schijnkransen meestal van elkaar ver- wijderd. Vruchtkleppen driehoekig, ongeveer 4 millimeter lang, aan weerskanten met 3 of 4 lange tanden, alle 3 met een knobbel. Meest lage, tot ongeveer 60 centimeter hooge plant. Aangevoerd gevonden bij Wormerveer en Rotterdam. Afkom- stig uit het Middellandsche-zeegebied en Zuid- Azië. Rumex dentatus Campdera. Zie N. K.A. 1921, p. 222. 27a Onderste en middelste bladeren omgekeerd eivor- mig, de hoogere meer elliptisch of langwerpig. Trossen tot den top bebladerd. Bloemhoopjes ge- drongen, vaak halfbolrond, de bovenste meestal aaneengesloten. Vaderland onbekend. Aangevoerd gevonden bij Rotterdam, 's-Gravenhage, Wormer- veer, Deventer, West-Knollendam. Rumex obo- vatus Danser. Zie N. K. A. 1920, p. 241; 1921, p. 217. b Wortelbladeren langwerpig-hartvormig, meestal ten deele (zelden alle) met zijdelingsche inbochting boven den voet (vioolvormig). Trossen niet tot den top bebladerd. Bloemhoopjes alle van elkaar verwijderd, niet gedrongen, de bloemdekstelen neergeslagen. Aangevoerd gevonden bij Wormer- veer en Rotterdam. Uit Zuid-Europa, Noord- Afrika en Zuid- Azië. Rumex pulcher Linné. Zie N. K. A. 1913, p. 110; 1914, p. 67. Rumex palchcr divaricatus (Linné) Mertens et Koch, een ondersoort uit Zuid-Europa, met grootere, niet 285 vioolvormige bladeren, meestal sterk behaarde stengels en bladstelen en slankere stengels met meer opgerichte takken is aangevoerd gevonden bij Gorinchem en Rotterdam. 28a Wortelbladeren omgekeerd-eivormig, min of meer gekroesd, boven den voet met min of meer dui- delijke inbochting (vioolvormig), de hoogere bla- deren kleiner, smaller en vlakker, de allerbovenste soms een weinig spatelvormig. Vruchtkleppen ongeveer 3 millimeter lang, driehoekig, dik generfd, aan weerskanten met 2 tot 4 tanden, alle met dikken, eerst gladden, later gerimpelden knobbel. Uit Argentinië of Paraguay. Aangevoerd gevonden bij Rotterdam, Wormerveer en West-Knollendam. Rumex paraguayénsis Parodi. Zie N. K. A. 1921, p. 217. b Wortelbladeren lancetvormig, de hoogere lancet- tot lijnvormig 29 29a Stelen van het vruchtdragend bloemdek tamelijk dik en stijf, de meeste niet langer dan het bloem- dek. Vruchtkleppen ongeveer 3 millimeter lang, met tanden, die korter zijn dan de klep zelf. Knobbels zeer dik. Pluim ten slotte bruingeelachtig. Stengels tot 1 meter hoog. Algemeen aan water- kanten. Rumex palüster Smith. b Stelen van het vruchtdragend bloemdek fijn en dun, de meeste langer dan het bloemdek zelf. Vruchtkleppen meestal minder dan 3 millimeter lang, met borstelvormige tanden, waarvan de langste langer zijn dan de vruchtklep zelf. Knobbels niet zeer dik, smal eivormig. Pluim bij rijpheid goudgeel tot bruin. Plaatselijk algemeen, bij voor- beeld op moesgrond, bij mesthoopen, aan het zeestrand, ook aangevoerd. Meestal niet hooger dan 50 centimeter. Rumex maritimus Linné. Nederl. Kruidk. Archief 1923 19 286 Lapathum-bastaarden 30a Vruchtkleppen ongetand of ten hoogste met kleine tandjes, die niet langer zijn dan breed 31 b Vruchtkleppen met tanden die duidelijk meer lang zijn dan breed 40 31a Wortelbladeren tenminste ten deele diep hart- vormig 32 b Wortelbladeren niet diep-, hoogstens zwak hart- vormig 36 32a Meestal groote planten, met groote, meerdere decimeters lange wortelbladeren. Vruchtkleppen groot, ongeveer 7 millimeter lang 33 b Vruchtkleppen hoogstens 6 millimeter lang ; plan- ten meestal niet bijzonder groot 45 33a Vruchtkleppen dun, bijna vliezig, alle 3 of 1 ervan met naar verhouding kleinen, rondachtigen knob- bel. Bladeren niet leerachtig 34 b Vruchtkleppen dik, niet vliezig, alle 3 met dikken knobbel. Bladeren min of meer leerachtig ... 35 34a Vruchtkleppen rondachtig, met hoogstens zeer weinig uitgetrokken top en gaven of zwak ge- tanden rand. Bladeren langwerpig-driehoekig, met gegolfden of gekroesden rand. Pluim dikwijls tamelijk dicht, en oogenschijnlijk vruchtbaar. De bastaard van Rumex aquaticus en Rumex crispus. Staat in eigenschappen tusschen de stamsoorten in, maar gelijkt meer op Rumex aquaticus. Zeer zeldzaam, alleen op plaatsen, die voor het water van den Rijn bereikbaar zijn, daar echter soms zonder dat Rumex aquaticus in de nabijheid groeit. Gevonden bij Gorinchem, Sleeuwijk, Zwijndrecht en Papendrecht. Rumex conspérsus Hartman. Zie N. K. A. 1921, p. 229; 1923, p. 248. b Vruchtkleppen meer driehoekig, met duidelijk uit- getrokken top en naar den voet meestal duidelijk 287 getanden, soms ook gaven rand. Wortelbladeren breed hartvormig-driehoekig, niet gekroesd. De bastaard van Rumex aquaticus en Rumex obtu- sifolius. Staat in kenmerken tusschen de stamsoorten in, maar gelijkt meer op Rumex aquaticus. Voor- komen als de vorige. Gevonden bij Gorinchem, Zwijndrecht, Papendrecht en Rotterdam. Rumex platyphy'llus Areschoug. Zie N. K. A. 1921, p. 232; 1923. p. 249. 35a Wortelbladeren grootendeels diep hartvormig. Vruchtkleppen breed driehoekig, hoogstens met weinige kleine tandjes. Bastaard van Rumex aqua- ticus en Rumex Hydrolapathum. Staat in eigen- schappen tusschen de stamsoorten in, maar is vaak hooger dan beide, namelijk tot 2 meter. Voor- komen als de vorige t\^ee bastaarden. Gevonden bij Nijmegen, Sleeuwijk, Dordrecht, Papendrecht, Zwijndrecht en Rotterdam. Rumex maximus Schreber. Zie N. K. A. Serie I, 3. p. 268; 1913, p. 122; 1914, p. 62; 1915, p. 108; 1921. p. 232; 1923. p. 248. Pr. p. 1490. b Wortelbladeren soms voor een klein deel aan den voet hartvormig, meestal afgerond of versmald. Vruchtkleppen smaller driehoekig, meestal met duidelijk uitgetrokken top. gaafrandig of met weinige korte tanden. De bastaard van Rumex Hydrolapathum en Rumex obtusifolius. Staat in eigenschappen tusschen de stamsoorten in. maar gelijkt veel meer op Rumex Hydrolapathum dan op de andere stamsoort. Zeldzaam tusschen de stamsoorten. Gevonden bij Naarden, tusschen Naarden en Bussum, tusschen Naarden en Muiden, bij Rotterdam, Sneek en Papendrecht. Rumex Wéberi Fischer-Benzon. Zie N. K. A. 1916, p. 169; 1921, p. 250; 1923. p. 249. 288 36a Groote, grove plant met min of meer leerachtige bladeren en diep gegroefde stengels. Vruchtklep- pen ongeveer 7 millimeter lang, driehoekig of meer rondachtig 37 b Tengerder plant, met niet groote en niet leer- achtige bladeren 38 37a Bladeren lancetvormig, niet hartvormig, aan den rand min of meer gekroesd. Bloemdek rondachtig- driehoekig. De bastaard van Rumex crispus en Rumex Hydrolapathtim. Staat in eigenschappen tusschen de stamsoorten in, maar gelijkt veel meer op Rumex Hydrolapathum dan op Rumex crispus. Zeer zeldzaam, tusschen de stamsoorten. Gevon- den bij Rotterdam en tusschen Naarden en Bussum. Rumex Schréberi Haussknecht. ZieN.K. A. 1916, p. 174; 1917, p. 232; 1921, p. 255. b Bladeren lancetvormig tot breed lancetvormig of langwerpig, vaak ten deele met hartvormigen voet, zelden een weinig gekroesd. Bloemdek driehoekig, met uitgetrokken top, aan den voet min of meer ge- tand, soms ook geheel gaafrandig. Vgl. Rumex Weberi 356 38a Vruchtkleppen hoogstens 3\^2 millimeter lang, smal- driehoekig tot langwerpig, met stompen top, ge- heel gaafrandig, alle 3 met knobbel. Bladeren hoogstens met zwak gekroesden rand, de wortel- bladeren langwerpig met zwak hartvormigen voet, de hoogere smaller. De bastaard van Rumex con- glomeratus en Rumex sanguineus. Zeer zeldzaam, tusschen de stamsoorten. Eenmaal gevonden aan den Kop van 't Land op het Eiland van Dordrecht. Rumex Rühmeri Haussknecht. Zie N, K. A. 1913, p. 99; 1921, p. 242. b Vruchtkleppen 4 millimeter of meer lang, eivormig. 289 stomp, naar den voet min of meer duidelijke, korte tandjes. Bladeren lancetvormig gekroesd .... 39 39a Pluimtakken rechtopstaand, alleen aan den voet bebladerd. De bastaard van Rurnex crispus en Rumex sanguineas. Zeldzaam, tusschen de stam- soorten. Gevonden bij Zwolle, Sleeuwijk, Gorin- chem, Papendrecht, Kapelle op Zuid-Beveland, Ingber in Zuid-Limburg, Rotterdam, eiland Rozen- burg. Rumex Sagórskii Haussknecht. Zie N. K.A. 1913, p. 128; 1914. p. 63; 1915. p. 109; 1921. p. 244; 1923. p. 249. b Pluimtakken meest uitstaand en naar den top omhoog gebogen, meestal ongeveer tot de helft bebladerd. De bastaard van Rumex crispus en Rumex conglomeratus. Is soms niet te onder- scheiden van den vorigen. Zeldzaam, tusschen de stamsoorten. Gevonden bij Rotterdam. *s-Graven- hage. Groningen, Oude-Bildtdijk, Gorinchem, Gulpen, Tjummarum. Kapelle op Zuid-Beveland. Tjamsweer, Wijk-bij-Duurstede. Remmerden (bij Rhenen). Rumex Schülzei Haussknecht. Zie Pr. p. 1487. N. K.A. 1913. p. 124; 1914. p. 163; 1915. p. 1909; 1921. p. 248; 1923. p. 249. c Als de vorige, maar de vruchtkleppen meer 5-hoekig en aan den voet klein, maar regelmatig getand. Pluim bij rijpheid geelachtig. De bastaard van Rumex conglomeratus en Rumex stenophyllus. Eenmaal gevonden bij Rotterdam. Rumex Niesslii Wildt. Zie N. K. A. 1915. p. 110; 1922, p. 175. 40a Tanden der vruchtkleppen hoogstens twee maal zoo lang als breed 41 b Tanden der vruchtkleppen ten deele meer dan twee maal zoo lang als breed 46 41a Wortelbladeren tenminste ten deele diep hart- vormig 42 290 b Wortelbladeren hoogstens zwak hartvormig . . 44 42a Vruchtkleppen tot ongeveer 7 miUimeter lang. meestal driehoekig met uitgetrokken top. Plant groot en met groote bladeren ........ 43 b Vruchtkleppen kleiner, plant niet zoo forsch . . 45 43a Bladeren in omtrek driehoekig-eivormig, met diep hartvormigen voet, niet leerachtig. Kleppen dun en vliezig, 1 of 3 met knobbel. Vergelijk Rumex platyphyllus 34^ b Bladeren langwerpig-lancetvormig, met min of meer hartvormigen voet, min of meer leerachtig. Vruchtkleppen dik, alle 3 met knobbel. Vergelijk Rumex Weberi 356 44a Groote forsche plant met eenigszins leerachtige, groote bladeren. Vruchtkleppen ongeveer 7 milli- meter lang. Vergelijk Rumex Weberi 35b b Minder forsche plant met niet groote en niet leerachtige bladeren. Vruchtkleppen hoogstens 5 millimeter lang 39 45a Vruchtkleppen tot 6 millimeter lang, breed drie- hoekig-eivormig tot rondachtig, met langere of kortere tanden, zeer zelden geheel gaaf. Bladeren meestal duidelijk gekroesd 48 b Vruchtkleppen kleiner en vooral smaller, bladeren niet gekroesd 50 46a Wortelbladeren ten minste ten deele diep hart- vormig 47 b Wortelbladeren hoogstens zwak hartvormig . . 52 47a Vruchtkleppen 5 tot 8 millimeter lang, eivormig of breeder. Plant vrij forsch 48 b Vruchtkleppen minder dan 5 millimeter lang, eivormig of smaller; meestal tengere planten . . 49 48a Onderste bladeren meestal langwerpig, de hoogere geleidelijk smaller, meestal alle gekroesd. Vrucht- kleppen tot 6 millimeter lang. De bastaard 291 van Rumex crispus en Rumex obtusifolius. Algemeen, bijna overal waar de stamsoorten bij elkaar groeien. Rumex acütus Linné. Zie N. K. A. Serie L 3, p. 274; 1913, p. 126, 1914, p. 57; 1915, p. 105; 1922, p. 178; 1923, p. 251. Pr. p. 1485; L, IV, p. 10. Men kan verder onderscheiden : I. Rumex acütus Khékii (Rechinger) Danser, den bastaard van Rumex crispus met Rumex obtusifolius agrestis, te herkennen aan de breedere vruchtkleppen met langere tanden en ten slotte meestal rood aangeloopen pluimen. Deze is algemeen. II. Rumex acütus confinis (Haussknecht) Danser, den bastaard van Rumex crispus met Rumex obtusifolius silvester, te herkennen aan de smallere vruchtkleppen met naar verhouding dikkere knobbels en kortere tanden en meestal minder rood aangeloopen, ten slotte vaak geel- achtige pluimen. Op vindplaatsen van R. obt. sih. : Tjum- marum, Oosterend (op Terschelling), Bergen (N. H.), Gorin- chem, Zwijndrecht, Papendrecht, Remmerden (bij Rhenen). Als de vorige, maar de wortelbladeren breeder, niet gekroesd, de vruchtkleppen grooter, tot 8 millimeter lang, diep hartvormig. De bastaard van Rumex obtusifolius en Rumex Patientia. Eenmaal gevonden tusschen verwilderde Rumex Patientia bij Berg-en-Terblijt. Rumex crubés- cens Simonkai. Zie N. K. A. 1922, p. 193; 1923, p. 254. Als Rumex acütus, maar door de eigenaardige onregelmatige tanding, de eigenaardige nervatuur der vruchtkleppen en de geelachtige kleur als stenophyllus-bastaard te herkennen. De bastaard van Rumex obtusifolius en Rumex stenophyllus. Enkele malen gevonden met aangevoerde Rumex stenophyllus n.1. bij Rotterdam en Wormerveer. Rumex moedlingénsis Rechinger. Zie N. K. A. 1921, p. 260; 1923, p. 249. 292 49a Wortelbladeren hoogstens twee maal zoo lang als breed, diep hartvormig. Tanden van de vrucht- kleppen hoogstens zoo lang als de kleppen breed zijn 50 b Wortelbladeren minstens twee maal zoo lang als breed. Tanden van de vruchtkleppen langer dan de kleppen breed zijn 51 50a Pluimtakken wijd uitstaand, meestal tot de helft of nog verder bebladerd. De bastaard van Rumex obtusifolius en Rumex conglomeratas. Zeldzaam, tusschen de stamsoorten. Gevonden bij Gorinchem, Remmerden (bij Rhenen), Rotterdam en Franeker. Rumex abortivus Ruhmer. Zie N. K. A. 1913, p. 124; 1914, p. 63; 1915, p. 109; 1923, p. 232. b Pluimtakken al of niet uitstaand, alleen aan den voet bebladerd. De bastaard van Rumex obtusi- folius en Rumex sanguineus. Ternauwernood van den vorigen te onderscheiden. Zeldzaam, tusschen de stamsoorten. Gevonden bij Rotterdam, 's-Gravenhage, Papendrecht en Gorinchem. Rumex DüfFtii Haussknecht. Zie N. K. A. 1913, p. 129; 1914, p. 36; 1915, p. 109; 1923, p. 234. 51a Langste bloemdekstelen ongeveer twee maal zoo lang als de vruchtkleppen. Vruchtkleppen tot 4 millimeter lang. Tanden korter dan de lengte van de vruchtklep. Tot 1,20 meter hoog. De bastaard van Rumex obtusifolius en Rumex paluster. Hier en daar tusschen de stamsoorten. 's-Gravenhage, Rotterdam, Amsterdam, Sneek, Zwijndrecht, Rem- merden (bij Rhenen). Rumex Stéinii Becker. Zie N. K.A. Serie II. 1, p. 241; 1913, p. 128; 1920, p. 244; 1923. p. 236. Pr. p. 1479. b Langste bloemdekstelen 3 tot 4 maal zoo lang als de vruchtkleppen. Vruchtkleppen tot 3V2 milli- meter lang, de tanden tot 4 millimeter, dus vaak langer dan de vruchtklep. Tot ongeveer 60 centi- 293 meter hoog. De bastaard van Riimex maritimus en Rumex obtusifoUus. Eenmaal gevonden bij Rotterdam. Rumex callianthemus Danser. Zie N. K. A. 1920, p. 244; 1923, p. 237. 52a Vruchtkleppen meer dan 3 millimeter lang ... 53 Vruchtkleppen hoogstens 3 millimeter lang ... 56 53a Breedste wortelbladeren lancetvormig, nooit hart- vormig, meestal gekroesd. . 54 b Wortelbladeren breeder, tenminste zwak hart- vormig, niet gekroesd 51 54a Bladeren donkergroen en sterk gekroesd. De bastaard van Rumex crispus en Rumex palustei\ Vertoont bedrieglijke gelijkenis met den volgenden bastaard. Niet zeer zeldzaam, tusschen de stam- soorten. Gevonden bij Rotterdam, Schiedam, Amsterdam, Buiksloot, Franeker, Midsland op Ter- schelling, Wijk-bij-Duurstede. Rumex Areschóugii Beek. Zie N. K. A. 1915, p. 114; 1922, p. 196; 1923, p. 255. b Bladeren lichter groen, vaak iets geelgroen en minder gekroesde 55 55a Takken stevig ; trossen alleen naar den top aan- eengesloten. Tanden van de geheel ontwikkelde vruchtkleppen hoogstens zoo lang als de halve breedte van de klep; deze + 4V2 oiilliiïi^t^r lang. De bastaard van Rumex paluster en Rumex stenophyllus. Enkele malen gevonden bij Rotter- dam op plaatsen waar Rumex stenophyllus aan- gevoerd was. Rumex hetcranthos B o r b a s. Zie N. K. A. 1922, p. 199. b Takken naar het eind slap. Trossen voor het grootste gedeelte aaneengesloten. Vruchtkleppen tot 3V2 millimeter lang, met tanden die langer zijn dan de halve breedte van de klep. De bastaard van 294 Rumex maritimus en Rumex stenophyllus. Een- maal gevonden bij Rotterdam in de nabijheid van aangevoerde Rumex stenophyllus. Rumex steno- phylloidcs Simonkai. Zie N.K.A. 1922, p. 203; 1923, p. 256. 56a Wortelbladeren lancetvormig, gegolfd. Bloemen- dek tot 3 millimeter lang, met tanden, waarvan de langste even lang zijn als de geheele vrucht- klep. Trossen tot den top bebladerd. De bastaard van Rumex maritimus en Rumex paluster. Zeer zeldzaam, tusschen de stamsoorten. Gevonden bij Rotterdam en Schiedam. Rumex Henrardi Dan- ser, Zie N. K. A. 1915, p. 111; 1923. p. 238. b Wortelbladeren breeder lancetvormig of lang- werpig. Bloemdek 2 tot l^jc, millimeter lang, of, indien 3 millimeter lang, dan met veel kortere tanden. Trossen niet geheel tot den top bebladerd 57 57a Takken stijf, schuin uitstaand, verlengd. Vrucht- kleppen tot 3 millimeter lang, met tanden die ongeveer zoo lang zijn als de halve breedte van de vruchtklep. De bastaard van Rumex conglo- meratus en Rumex paluster. Zeldzaam, tusschen de stamsoorten. Gevonden bij Dordrecht en Rot- terdam. Rumex Wirtgeni Beek. Zie N. K. A. 1922, p. 205; 1923, p. 256. b Takken dun, naar het einde slap, eerst uitstaand, later aan den top doorgroeiend en dan rechtop- staand. Vruchtkleppen 2 tot 2^0 millimeter lang, de tanden ongeveer zoo lang als de klep breed is. De bastaard van Rumex conglomeratus en Rumex maritimus. Zeldzaam, tusschen de stam- soorten. Gevonden bij Rotterdam en Schiedam. Rumex limósus Th uillier. Zie N.K.A. 1922, p. 206; 1923, p. 256. 295 Geslacht Poly'gonum 58a Waterplant met drijvende, langwerpige tot lancet- vormige bladeren en eivormige tot cylindrische, rechtopstaande bloemaren 70a b Geen waterplant met drijvende bladeren .... 59 59a Vruchten meer den 4 millimeter lang, driekant, alleen aan den voet door het blijvend bloemdek omsloten. Rechtopstaande planten met hoekige, aan den voet pijlvormige bladeren 60 b Vruchten minder dan 4 millimeter lang, niet alleen aan den voet door het bloemdek omsloten. Geen rechtopstaande planten met hoekige bladeren . . 61 Ondergeslacht Fagopy^rum 60a Bloemdek vrij groot, helder gekleurd, wit of rosé. Vrucht glad, met gave randen. Bloemtrossen naar het eind van den stengel tot een pluim opgehoopt. Boekweit, gekweekt en verwilderd, maar niet standhoudend. Poly'gonum Fagopy'rum Linné. Zie L. IV, p. 15. b Bloemdek klein, groen of geelgroen. Vrucht dof- grijs met gegolfd-getande randen. Bloemtrossen niet of slechts zeer weinig pluimvormig opgehoopt. Tusschen de boekweit, gekweekt en verwilderd, langer stand houdend dan de vorige soort. Poly'- gonum tataricum Linné. Zie L, IV, p. 16. Ondergeslacht Tiniaria 61a Stengels dun en slap, meestal windend, soms neer- liggend of bij kleine planten rechtopstaand. Bladeren driehoekig-eivormig met pijlvormigen voet. Vrucht- dragend bloemdek scherp driekant of drievleugelig. Vruchten alle driekant, zwart 62 b Stengels niet windend en indien dun en slap, dan met kleine elliptische tot lancetvormige bladeren. 63 62a Vrucht meestal ongeveer 4 millimeter lang, dof- 296 zwart. Vruchtdragend bloemdek ten hoogste smal gevleugeld. Algemeen, vooral op bouwland. Poly'- gonum Convólvulus Linné. Zie N. K. A. 1920, p. 211. L. IV. p. 11. b Vrucht meestal ongeveer 3 millimeter lang, glanzend- zwart. Vruchtdragend bloemdek meestal breed gevleugeld. Aan wegkanten, in hagen en tusschen laag struikgewas op zandgrond. Plaatselijk alge- meen. Poly 'gonum dumetórum Linné. Zie L. IV, p. 15. 63a Plant met kruipenden, dikken wortelstok, rechtop- staande stengels met minstens 8 centimeter lange, breede, hartvormige tot rondachtige bladeren, okselstandige witte bloemtrossen of pluimen en ten slotte driekante vruchtjes, die door een breed drievleugelig bloemdek zijn ingesloten 64 b Anders gevormde planten. Bloemdek nooit drie- vleugelig 65 64a Bladeren rondachtig, aan den top toegespitst, aan den voet ongeveer afgeknot, tot 15 centimeter lang. Stengels forsch en meestal sterk vertakt. Sierplant uit Japan, soms verwilderd. Poly'gonum cuspidatum Siebold et Zuccarini. Zie L. IV, p. 15. b Bladeren ei- tot hartvormig, tot 30 centimeter lang, aan den top stomp of een weinig spits. Stengels nog grover, maar minder vertakt. Sier- plant van Sachalin, soms verwilderd. Poly 'gonum sachalinénse F. S c h m i d t. 65a Bladeren hoogstens 4 centimeter lang, met de grootste breedte in of boven het midden. Tuitjes vliezig en glanzig. Bloemen in hoopjes in de blad- oksels of naar het eind van de stengels onduidelijk aren vormend 66 b Bladeren meestal langer. Tuitjes in den beginne 297 kruidachtig, later verdrogend. Bloemen steeds duidelijk in aren 69 Ondergeslacht Avicularia 66a Bladeren naar het eind der bloemdragende takken zeer klein, de bloemen daardoor bijna ijle aren vormend 67 b Bloemdragende takken duidelijk tot den top be- bladerd, daardoor de bloemen alle duidelijk oksel- standig 68 67a Stengeis rechtopstaand. Vruchten 2 tot 4 millimeter lang, zwartbruin, geheel of bijna geheel door het bloemdek ingesloten. Aangevoerd gevonden bij Rotterdam, Gorinchem, Weert en Reuver. Af- komstig uit Zuid-Europa of Zuid-Azië. Poly'go* num patulum Marschall von Bieberstein. Zie N.K.A. 1921, p. 86. b Stengel liggend of opstijgend. Vruchten tot 2 milli- meter lang, donkerbruin. Bloemdek aan den top open. Aangevoerd gevonden bij Gorinchem (?). Afkomstig uit Zuid-Europa. Poly'gonum pul- chéllum Loiseleur. 68a Stengel rechtopstaand, sterk vertakt. Bladeren lancetvormig of smaller, vooral de bovenste ; deze bijna ongenerfd. Vrucht dof. Aangevoerd ge- vonden bij Rotterdam. Afkomstig uit Noord- Amerika. Poly^gonum ramosissimum Michaux. b Stengel liggend, sterk vertakt, de leden korter dan de bladeren. Alle bladeren zonder zichtbare zijnerven. Vrucht glanzig, in het midden het breedst. Aangevoerd gevonden bij Gorinchem. Uit tro- pisch Azië en Afrika. Poly'gonum plcbéjum R. Brown. Zie N. K. A. 1919, p. 82. c Stengel liggend of opstijgend, zelden rechtopstaand. Vruchten dof-rimpelig of zeer zelden glanzig, maar 298 dan bij den voet het breedst. Langs wegen en op bebouwden en onbebouwden grond, algemeen. Poly'gonum avicularc Linné. Zie N. K. A. 1917. p. 234; 1920. p. 208. Ondersoorten : I. Poly'gonum avicularc hctcrophy'llum (L i n d m a n) Thellung. Bladeren van de hoofdstengels opvallend grooter en breeder dan die van de daaruit voortkomende zijtakken. Bloemendek alleen aan den voet vergroeid. Meeldraden 8. Vrucht ongeveer in het midden het breedst, overlangs gerimpeld, (daardoor dof,) driekant met gelijke zijden. Algemeen. II. Poly'gonum avicularc acqualc (L i n d m a n) Thellung. Bladeren van de hoofdstengels niet opvallend verschillend van die der daaruit voorkomende zijtakken. Bloemdek tot ^3 of -^/o vergroeid. Meeldraden 5 tot 7. Vrucht dicht bij den voet het breedst, overlangs gerimpeld, (daardoor dof,l driekant met 2 breede zijden en 1 smalle. Meestal aangevoerd. Misschien ook inlandsch. III. Poly'gonum avicularc calcatum (Lindman) Thellung. Als de vorige, maar het bloemdek tot de helft vergroeid en steeds 5 meeldraden. Vrucht als bij de vorige ondersoort, maar niet gerimpeld, glanzig. Aangevoerd bij Rotterdam. Afkomstig uit Noord- of Oost-Europa. Ondergeslacht Bistórta 69a Plant met een wortelrozet van driehoekig-eivormige bladeren met bovenaan gevleugelden bladsteel en rechtopstaande, onvertakte of bijna onvertakte stengels met meest één eindelingsche, cylindrische bloemaar. In vochtige weilanden en aan water- kanten, plaatselijk algemeen. Poly'gonum Bistórta Linné. Zie L. IV, p. 11. b Geen wortelrozet en geen min of meer driehoekige bladeren. Stengels meestal vertakt 70 Ondergeslacht Persicaria 70a Overblijvende plant met kruipende wortelstokken en meestal talrijke stengels. Bladeren lancetvormig, 299 kortgesteeld, aan den voet meestal zwak hart- vormig, dikwijls met pijlvormige, zwarte vlek. Kan ook in het water groeien en vormt dan dikwijls slappe holle stengels en drijvende, lang- gesteelde, langwerpig-lancetvormige bladeren. Vruchten eivormig-rondachtig, echter zelden aan- wezig. Algemeen op allerlei grond, op drogen grond vaak niet bloeiend. Poly'gonum amphibium Linné. Zie N.K.A. Serie I. 1, p. 510; 1921, p. 220. Variëteiten volgens de lengte van stijl en meeldraden. 1. var. brachysty'la Danser; stijlen korter, meeldraden langer dan het bloemdek. Algemeen. 2. var. macrostyla Danser; stijlen langer, meeldraden korter dan het bloemdek. Algemeen. Variëteiten volgens de bloemkleur. 1 . var. rosciflóra Danser; bloemaren frisch rosé. Algemeen. 2. var. pallidiflóra Danser; bloemaren vuilwit. Eenmaal bij Rotterdam gevonden. b Eenjarige planten met vezelige wortels 71 71a Vruchtaren dicht rolrond 72 b Vruchtaren niet dicht rolrond, ijl 74 c Aren wel goed ontwikkeld, maar geen of bijna geen vruchten vormend. Vergelijk de verschillende soorts-bastaarden van dit ondergeslacht 73c, 75b en 7S 72a Vruchtdragend bloemdek zonder kleverige klier- puntjes. Tuitjes gewimperd. Bladeren aan den achterkant nooit viltig 73 b Vruchtdragend bloemdek met kleverige klier- puntjes. Tuitjes niet of zeer kort gewimperd. Bladeren dikwijls viltig, vooral aan den onderkant. Tweekantige vruchten aan beide zijden een weinig uitgehold. Algemeen, op allerlei gronden. Poly'- gonum lapathifólium Linné. Zie N.K.A. Serie I, 1, p. 502, 506, 508, 509; Serie I, 2, p. 83 en 84; Ree. XVIII, p. 125. 300 Ondersoorten. I. Poly'gonum lapathifólium tomentósum (Schrank) Danser. Vruchten 2V2 tot 3\o miüimeter lang, ongeveer even breed. Aren trosvormig samengevoegd, dik. Bloemdek ten slotte rijk aan bladgroen, in omtrek rondachtig tot afgerond driehoekig. Plant meestal slechts enkele deci- meters hoog, meestal vaalgroen en met onduidelijke blad- vlekken. Algemeen, vooral op zandig bouwland. 1. Pol. lap. tom. curyphy'llum Danser; onderste bladeren cirkelrond tot kort-elliptisch, de hoogere smaller. Zeer zeldzaam. Gevonden bij 's-Hertogen- bosch en tusschen Bussum en Hilversum. 2. Pol. lap. tom. lonchophy'llum Danser. Onderste bladeren eivormig-langwerpig tot lancetvormig, hoogere nog smaller. Zeer algemeen. Variëteiten volgens de oppervlakte der vrucht. 1. var. somphocarpa De Bruyn. Vruchtoppervlakte dof. Vrij algemeen. 2. var. vulgata De Bruyn. Vruchtoppervlakte glan- zend of zeer weinig dof. Zeer algemeen. Variëteiten volgens de stengelkleur. 1. var. punctaticaulis Danser. Stengels min of meer rood gestippeld of gestreept. Zeldzaam. 2. var. impunctaticaulis Danser. Stengels niet rood gestippeld of gestreept. Zeer algemeen. Variëteiten volgens de bloemdekkleur. 1. var. rubélla Braun. Vruchttrossen roodachtig. Zeldzaam. 2. var. alba Braun. Vruchttrossen bleekgroen. Zeer algemeen. II. Poly'gonum lapathifólium nodósum (Persoon) Weinmann. Vruchten meestal 1,8 tot 2 millimeter lang, vaak iets minder breed dan lang. Aren bij groote planten pluimvormig samengevoegd, dun, vaak slap. Bloem- dek ook bij volledige ontwikkeling arm aan bladgroen, in omtrek eivormig tot rondachtig. Plant tot meer dan een meter hoog, meestal heldergroen en met duidelijke blad- vlekken. Algemeen, vooral op veen- en kleigrond, zeer veel langs rivieren. 1. Pol. lap. nod. danubiale (Kerner) Fiek. Onderste bladeren rondachtig tot breed elliptisch, hoogere bladeren smaller. Vrij algemeen. 301 Variëteiten volgens de beharing der tuitjes. 1. var. hirtula De Bruyn. Tuitjes met verspreide aanliggende haren bezet. Eenmaal bij Rotterdam gevonden. 2. var. glabrula Danser. Tuitjes zonder aan- liggende haren. Algemeen, Variëteiten volgens de bladvlek. 1 . var. lusca Danser. Breedste bladeren met één ongeveer halvemaanvormige vlek. Algemeen. 2. var. lugübris Danser. Breedste bladeren met één groote halvemaanvormige vlek en bovendien met zwarten rand. Eenmaal bij Rotterdam gevonden. 3. var. bióculis Danser. Breedste bladeren met twee halvemaanvormige vlekken naast elkaar. Vrij algemeen. 4. var. lentiginósa Danser. Breedste bladeren met vele kleine, bruine vlekjes, vooral in het midden en naar den voet dicht opeen. Eenige keeren bij Rotterdam gevonden. 5. var. cmaculata Danser. Alle bladeren, ook de breedste, geheel ongevlekt. Eenige malen bij Rotterdam gevonden. Variëteiten volgens de stengelkleur. 1. var. punctaticaulis Danser. Stengelleden min of meer rood gestippeld. Algemeen. 2. var. impunctaticéulis Danser. Stengelleden niet rood gestippeld. Minder algemeen. Variëteiten volgens de bloemdekkleur. 1. var. rubélla Braun. Vruchtaren rood of rood- achtig. Zeer algemeen. 2. var. alba Braun. Vruchtaren wit of groen- achtig. Algemeen. 2. Pol. lap. nod. syringifólium Danser. Onderste bladeren breed eivormig-driehoekig met groote, breede, pijlvormige vlek. Bloempluimen dichter en meer ver- takt dan bij de andere ondersoorten van Polygonum lap. nod. Bloeitijd ongeveer 14 dagen later. Plaatselijk algemeen: Rotterdam, Nijmegen, Wylré, Volendam. Variëteiten volgens de stengelkleur. 1. var. punctaticaulis Danser. Stengels min of meer rood gestippeld. Vrij algemeen. 2. var. impunctaticaulis Danse r. Stengels zonder Nederl. Kruidk. Archief 1923. 20 302 roode stippels. Enkele keeren bij Rotterdam gevonden. Variëteiten volgens de bloemdekkleur. 1. var. rubélla Braun. Vruchtaren rood of roodachtig. Vrij algemeen. 2. var. alba Braun. Vruchtaren wit. Eenige malen bij Rotterdam gevonden. 3. Pol. lap. nod. lanceifólium Danser. Onderste bladeren eirond-langwerpig tot lancetvormig. Stengel evenals bij de vorige ondersoorten, reeds bij middel- matige exemplaren vertakt, bij groote exemplaren sterk vertakt. Zeer algemeen. Variëteiten volgens de tuitjes. 1. var. hirtula De Bruyn. Tuitjes met verspreide aanliggende haren bezet. Zeer zeldzaam. 's-Gra- venhage, Nigtevecht. 2. var. glabrula Danser. Tuitjes zonder aan- liggende haren. Algemeen. Variëteiten volgens de bladvlek. 1. var. lunulata Danser. Bladvlek min of meer halvemaanvormig. Algemeen. 2. var. lineolata Danser. Breedste bladeren met een overlangsch streepje, hoogere ongevlekt. Rotterdam. Variëteiten volgens de stengelkleur. 1 . var. punctaticaulis Danser. Stengelleden min of meer rood gestippeld. Algemeen. 2. var. impunctaticaulis Danser. Stengelleden niet rood gestippeld. Minder algemeen. Variëteiten volgens de bloemkleur. 1. var. rubélla Braun. Vruchtaren rood of rood achtig. Algemeen. 2. var. alba Braun. Vruchtaren wit of groen- achtig. Minder algemeen. 4. Pol. lap. nod. oligócladum Danser. Breedste stengelbladeren lang eilancetvormig. Stengel lang, in den beginne geheel onvertakt, uit den liggenden voet opstijgend. Aren langer en slapper dan bij de andere ondersoorten, tot een wijde pluim samengevoegd. Vrucht ongeveer 2V2 millimeter lang en 2 millimeter breed. Tweemaal gevonden bij Rotterdam, waar- schijnlijk aangevoerd uit Zuid-Afrika. 303 III. Poly'gonum lapathifólium mesomórphum Danser. Vruchten meestal 2 tot 2\ o millimeter lang, ongeveer even breed. Aren trosvormig samengevoegd, dun. Bloemdek ten slotte rijk aan bladgroen, in omtrek rondachtig of afgerond driehoekig. Plant zeer uiteenloopend in habitus. Is in Midden-Europa de gewoonste ondersoort, waarvan de ondersoorten nodosum en tomentosum de extreme varianten zijn. Bij ons zeldzaam, misschien alleen aangevoerd. 1 . PoL lap. mes. semidanubialc Danser. Onderste bladeren rondachtig tot breed-elliptisch, hoogere smaller. Rotterdam. 2. Pol. lap. mes. semilanceifólium Danser. Onderste bladeren ei-lancetvormig ; hoogere smaller. Rotterdam, 's-Gravenhage. Variëteiten volgens de stengelkleur. 1. var. punctaticaulis Danser. Stengelleden min of meer rood gestippeld. 2. var. impunctaticaulis Danser. Stengelleden niet rood gestippeld. Variëteiten volgens de bloemkleur. 1. var. rubélla Braun. Vruchtaren rood of roodachtig. 2. var. alba Braun. Vruchtaren groen of wit- achtig. IV. Poly'gonum lapathifólium linicola (Sutulov) Danser. Vruchten 21/2 tot 3V2 millimeter lang, ongeveer even breed. Aren groen en dik, niet of weinig uitvallend. Vruchtdragend bloemdek zoo groen als de bladeren, in omtrek afgerond vierkant, van boven open ; de zijdelingsche bloem- dekslippen kapvormig, aan den voet der aren soms tot blaadjes uitgegroeid. Stengels bijna gaffelvormig vertakt, de leden vooral naar boven zeer dun, de vruchtaren bijna alle eindelings geplaatst. Bladeren smal lancetvormig. Vlas- onkruid uit Midden-Rusland. Aangevoerd gevonden bij Rotterdam, Schiedam, Dordrecht, Wormerveer en Reuver. 73a Vruchten tot 4 millimeter lang. Aren zeer dik, ten slotte overhangend. Bladeren breed eivormig, zacht behaard, al of niet met donkere vlek. Tuitjes dikwijls met uitstaanden zoom. Bloemen wijnrood, rosé of wit. Sierplant uit Indië en China, nu en 304 dan verwilderd. Poly'gonum oriëntale L i n n é. b Vruchten hoogstens 3 miUimeter lang. Aren nooit overhangend, meestal stijf rechtop, eivormig tot cylindrisch. Bladeren lancetvormig, met zwarte, ongeveer halvemaanvormige vlek. Algemeen op bouwland en langs wegen. Poly'gonum Persicaria L i n n é. Zie N. K. A. Serie I. 1 , p. 498 ; Serie I, 2, p. 77; 1920. p. 213. Ondersoorten. I. Poly'gonum Persicaria bifórmc Fries. Plant meestal rechtopstaand, slanker, sterker vertakt. Bladeren spitser. Aren een weinig pluimvormig samengevoegd. Vruchten kleiner. Algemeen. Variëteiten volgens de beharing der stengels. 1. var. glabripcs Danser. Stengels en aarstelen zonder haren of klieren. Algemeen. 2. var. hirsüta De Bruyn. Aarstelen met verspreide, aanliggende haren bezet. Algemeen. 3. var. glandulósa De Bruyn. Aarstelen met verspreide, zittende klieren. Niet zeldzaam, 4. var. setósa (De Bruyn) Danser. Stengelleden met verspreide, aanliggende haren. Zeldzaam. Variëteiten volgens de stengelkleur, 1. var. punctaticaulis Danser. Stengelleden met roode puntjes. Eenmaal gevonden. 2. var. impunctaticaulis Danser. Stengelleden zonder roode puntjes. Zeer algemeen. Variëteiten volgens de bloemkleur. 1. var. rubélla Braun. Vruchtaren rood of rosé. Zeer algemeen. 2. var. albida Braun. Vruchtaren wit. In Zuid-Limburg algemeen, elders zeldzaam. II. Poly'gonum Persicariaagréstc Fr ies. Plant meestal klein, liggend. Bladeren stompachtig. Aren hoogstens tros- vormig saamgevoegd, de zijdelingsche kort. Vruchten grooter. Verspreiding nog onvoldoende bekend. c Als de vorige, maar slanker en met dichte, rijk- bloemige, maar geheel of bijna geheel onvrucht- 305 bare aren. De bastaard van Polygonum mite en Polygonum Persicaria. In Zuid-Limburg vrij dik- wijls, elders slechts enkele malen gevonden : Rotterdam, 's-Gravenhage. Poly'gonum conden- satum F. Schultz. Zie N. K. A. Serie I, 1, p. 496; 1921. p. 157. 74a Bloemdek met talrijke klierpuntjes 75 b Bloemdek zonder of met zeer weinig klierpuntjes. 76 75a Vrucht dofzwart. Smaak der bladeren en bloem- dekken brandend scherp. Vruchtdragend bloemdek aan den voet groen, aan den top rood of wit. Algemeen op vochtige plaatsen en aan water- kanten. Poly'gonum Hydrópiper Linné. Zie N. K. A. Serie I. 1. p. 487. Variëteiten volgens de bloemkleur. 1. var. viridirubélla Braun. Bloemdek aan den top roodachtig. Vrij algemeen. 2. var. viridialba Braun. Bloemdek aan den top wit. Algemeen. b Minder kliertjes op het bloemdek, vruchten minder dof en voor het grootste deel loos. De bastaard van Polygonum Hydrópiper en Polygonum mite. Eenmaal bij Rotterdam gevonden. Poly^gonum hy'bridumChaubard.ZieN.K.A. 1921, p. 162. N.B. Met dezen bastaard verwarre men niet exemplaren van Polygonum mite met enkele kliertjes op de bloemen. 76a Uitbloeiende aren vruchtdragend 77 b Uitbloeiende aren duidelijk onvruchtbaar. Soorts- bastaarden 7S 77a Bladeren lancetvormig, met uitzondering van de bovenste in het midden het breedst en naar top en voet versmald. Vruchten ongeveer 3 milli- meter lang, tamelijk glanzig. Algemeen aan water- kanten. Poly'gonum mite Schran k. Zie N.K.A. Serie I, 1, p. 490, Serie I, 2, p. 80; 1920, p. 218. 306 Variëteiten volgens de bloemkleur. 1. var. rubélla Braun. Vruchtaren rood of rosé. Algemeen. 2. var. albida Braun. Vruchtaren wit. Minder algemeen. b Bladeren smal lancetvormig tot lijnvormig, meestal dicht bij den voet het breedst en aan den voet afgerond. In alle deelen kleiner en tengerder dan de vorige soort. Vruchten hoogstens 2 millimeter lang, zeer glanzig. Vrij algemeen op hoog en laag veen en aan waterkanten. Poly'gonum minus Hudson. Zie N. K. A. Serie I, 1, p. 495. Variëteiten volgens de bloemkleur. 1. var. rubélla Braun. Vruchtaren rood of rosé. Vrij algemeen. 2. var. albida Braun. Vruchtaren wit. Zeer zeldzaam. c Grootte der deelen als bij Polygonum mite, vorm der deelen als bij Polygonum minus. Vruchten ongeveer 2\'o millimeter lang, glanzig, grootendeels driekantig. Zuideuropeesche plant, eenmaal bij Rotterdam aangevoerd gevonden. Poly'gonum serrulatum Lagasca. Zie N.K.A. 1917, p. 234. 7Sa Forscher dan Polygonum mite en met dichtere bloemtrossen ; de bladeren min of meer gevlekt, zooals bij Polygonum Persicaria 73c b Tengerder dan Polygonum mite, maar forscher dan Polygonum. minus. De bastaard van Poly- gonum minus en Polygonum Persicaria. Gevonden bij 's-Gravenhage en misschien bij Aalbeek in Zuid- Limburg. Polygonum Braunianum F. Schuit z. Zie N. K. A. Serie I. 1, p. 497; 1921, p. 161. c In eigenschappen tusschen Polygonum minus en Polygonum mite instaand, maar steriel. De bastaard van deze twee soorten. Eenmaal gevonden bij Naenhof in Zuid-Limburg. Poly'gonum Wilmsii Beek. Zie N. K. A. 1921, p. 163. BIJDRAGE TOT DE MYCOLOGISCHE FLORA VAN NEDERLAND DOOR DE CONSERVATRICE DER NED. MYCOL. VER. (VERVOLG OP DE IN NED. KRUIDK. ARCH. 1921 GEPUBLI- CEERDE NIEUWE BASIDIOMYCETAE). Basidiomycetae» Eubasidiac* Agaricaceae» Lcucosporeae. Mycena» M. adonis (Buil.) Fr. t. 560 {Agar.) f. 2, Hym. Eur. p. 134. Cooke III. t. 185. Wint, Kr. Fl. 1. 765. Sacc. Syll. V. 258. Deze mooie soort werd in enkele ex. gevonden in het dennenbosch van Hyinck te Winterswijk door G. D. Swanenburg de Veye. den 28sten Oct. 1923 op de Exc. der Consuls der N. M. V. Zij is in een fraaie teekening voor de Flora vastgelegd. M. elegans Pers. Syn. p. 391, (Agar,) Fr. Syst. Myc. I. p. 149, Hym. Eur. p. 131, Sacc. Syll. 5,253. Wint. Kr. Fl. I. 767. Deze soort werd in Sept. 1922 door A. J. P. Oort gevonden in de duinen van Katwijk. Mijns inziens staat deze soort, welke zich. even als M. citrino^marginata Gill. hierdoor kenmerkt, dat de lamellen omzoomd zijn door een gekleurden rand. dicht bij citrinO" marginata, reeds voor ons land bekend. Oort vond haar 308 in dennenbosch, waar volgens de auteurs elegans altijd en citrino-marginata nooit voorkomt. M. tenella Fr. Epicr. p. III (excl. syn. Schum.), Hym. Eur. p. 147, Cooke IIL t. 190, A, carneifolius Se er. No. 951, Sacc. Syll. V, 288, Wint. Kr. FL, I, 754. Deze soort werd den 23sten Nov. 1923 in enkele ex. gevonden te Tietjerk in Friesland door den Heer en Mevr. A. N. KoopmanS'— Forstman. Omphalia* O. Belliae Johnst. apud Berk. Ann. Hist. Not. I, vol. 7, t. 10, f. I. Outl. p. 34, Hym. Eur. p. 165, Cooke III, t. 251, Sacc. Syll. V, 332. Deze soort werd den 14den Oct. 1923 gevonden, groeiende op riet bij 't Naardermeer door K. Boedyn c. s. en door hem als zoodanig gedetermineerd. Zij is voor de Flora vastgelegd. O. leucophylla Fr. Vet. Ak. Föhr 1851, p. 45, Hym. Eur. p. 157, Cooke III, t. 288, Sacc. Syll. V, 313, Wint. Kr. FL, I, 747. Deze soort werd den Isten Nov. 1923 gevonden te Zeist, door de Heeren Dr. T. Broeksmit en C. Brakman. Lactarius* L. cüpularis Buil., L. cyathula Fr. Epicr. p. 344, Hym. Eur. 433. C. et D. 446, Rieken, die Blatterpilze, nr. 127, PI. 13 f. 6, Sacc. Syll. 5,449, Wint. Kr. Fl. I, 546. Volgens de nomenclatuur van C. et D., noem ik deze soort : Cüpularis en niet zoo als de meeste auteurs : cyathula. Zij werd mij in Sept. 1922 gebracht door G. D. Swan. de Veye, die haar vond te Soest aan een slootkant onder boomen. Ofschoon het ex. bij ontvangst niet zoo heel frisch meer was en daarom voor afbeelding helaas ook niet meer geschikt, kon zij toch met zekerheid tot deze soort worden thuisgebracht, waar het volgens den vinder bij 't plukken melksap gaf. Het geheele padden- 309 stoeltje was zeer teer en dunvleezig. De kleur van hoed en steel waren vleeschkleurig. Russuia» R. mustelina Fr. Epicr. p. 351, Hym. Eur. p. 441, Sacc. Syll. V, 455, Wint. Kr. FL I, 699. Deze door mij als zoodanig gedetermineerde soort werd den 17den September 1923 gevonden door den heer P. J. Hoogland te Meyendel bij Wassenaar. Zij is in een teekening voor de Flora vastgelegd. Lenzites» L. tricolor (Buil.) Fr. Epicr. p. 406, Hym. Eur. p. 494, Quél. p. 345, Sacc. Syll. V, 639, Wint. Kr. Fl. 1.491. Deze soort werd den eersten dag van de Consuls-Exc. te Winterswijk, 27 Oct. 1923 door G. D. Swan. de Veye gevonden op geveld eikenhout bij een boerderij. Zij is voor de Flora vastgelegd in een fraaie teekening. Rhodosporeae* Volvaria» V. media (Fl. Dan.) Fr. Hym. Eur. p. 184, Fl. Dan., t. 1676, f. 2, Rieken, die Blatterpilze, nr. 809, Sacc. Syll. 5,662. Deze soort werd door mij ontdekt te Breda den 16en Sept. 1922, toen ik aldaar een tentoonstelling in orde hielp maken van de N. N. V. afd. Breda. Door wie ge- vonden of gezonden, was onbekend. Ofschoon de sporen A — 5 en geen 20 [J- maten, zooals Rieken, volgens Quél et, geeft, geloof ik wel, dat de determinatie juist is. Pluteus» PL granulatus Bres. Fungi Trid. p. 10, t. VII, PI. plautus Q. nee. Fr., Sacc. Syll, V, 674, Wint. Kr. Fl. I, 858. Mevr. M. Boetje^ — v. Ruyven vond deze soort bij den Haag den 6den Oct. 1923. PL patricius Schulz. in Kalchbr. Hung. p. 20. t. 10, 310 f. 2, Fries Hym. Eur. p. 186, Ie. Boudier, PI. 87, Cooke, 565, Bigeard, Champ. supérieurs de France, II, p. 170, Sacc. Syll. 5, 665. Den lOen Juli op een exc. in de omstreken van Zeist gehouden, door C. Cool, Dr. T. Broeksmit en C. Brakman, vond de laatste in een holte van een jongen beuk (de lit. geeft eik of esch), een Pluteus-soort, aan ons niet bekend. Haar te beschrijven is onnoodig, waar zij geheel overeenkomt met de plaat die Cooke van haar geeft. Hoe is het mogelijk, dat, wie deze soort onder de oogen gehad heeft, haar tot een variëteit van PL cervinus Schff. rekent, wat de meesten der auteurs (Cooke en Boudier geven haar als soort) hebben gedaan, waar zij een absoluut ander ding is en veel meer tot de pellitus-groep behoort? C. et D. geven haar als var., Bigeard als forme, van cervinus. Rieken geeft haar in 't geheel niet. ^ Mej. H. van Stolk heeft haar in een fraaie teekening voor de Flora vastgelegd. Nolanea» N. proletaria Fr. Spie. p. 8, Hym. Eur. p. 206, Sacc. Syll. 5, 717, Wint. Kr. Fl. I, 711. Ofschoon deze soort reeds tevoren door P. J. A. J. Meulemeester voor de omstreken van Zwolle werd opgegeven, werd zij nog niet voor onze Flora vastgelegd. K. Boedijn vond haar in 1922, terwijl G. D. Swan. de Veye haar den lOden Juli 1922 verzamelde op 't Huijs te Warmond. Deze laatste exemplaren zijn voor de Flora in een fraaie teekening vastgelegd. N. vetsatilis Fr.? Monogr. II, p. 297, Hym. Eur. p. 206, Rieken, die Blatterpilze, no. 890, Sacc. Syll. V, 717. E. Kits V. Waveren vond deze soort in 't voorjaar 1923 op 't Huijs te Warmond. Deze soort werd door 311 hem als zoodanig gedetermineerd en ïs door mij eerst in geconserveerden toestand gezien. Waar mij de determinatie juist lijkt, durf ik haar wel te publiceeren. Claudopus» C. parasiticus Quélet (1878), Rieken, die Blatterpilze, nr. 912. Deze soort werd in Augustus 1921 gevonden door H. }. Mac Gillavry in Nunspeet, groeiende op de lamellen van Canth. cibarius. De determinatie is van K. Boedijn. Ochrosporeae* Pholiota* P. pudica Fr. Hym. Eur. p. 218, Cooke III, t. 362, Sacc. Syll. V, 741. Deze soort werd mij tijdens de tentoonstelling der N. M. V. te Leiden, 21—23 Sept. 1923, gebracht, door den Heer H. Boting, die haar in meerdere ex. vond in 't Naaldenveld bij Overveen. Ofschoon dicht staande bij Ph, aegerita Brigg. wijkt zij, vooral door haar dikvleezig- heid, van laatste soort af. Met de plaat van Cooke komt zij geheel overeen. Inocybe» /. hystrix Fr. Epicr. p. 171, Hym. Eur. p. 228. Sacc. Syll. 5, 662, Wint. Kr. Fl. I, 695. Deze soort werd door E. Kits v. W averen uit Haarlem gevonden te Loenen op de Veluwe, waar ze volgens hem algemeen voorkwam. Door mij (C. C.) is deze soort niet gezien, doch de determinatie is van K. Boedijn. Flammula* FL muncella Fr. Monogr. II, p. 302, Hym. Eur. p. 245, Cost. et Duf. no. 928, Sacc. Syll. V, 811. Deze door den Heer E. K. v. W averen gedetermi- neerde soort werd door hem in 't voorjaar 1923 gevonden op 't Huijs te Warmond en in het Vogelenzangsche duin. 312 In geconserveerden toestand werden mij van beide plaatsen ex. gegeven. Cortinarius» C. (Dermocybe) sanguineus (W u 1 f f.) Fr. Epicr. p. 288, Hym. Eur. p. 370, Agaricus Wulff. in Jacq. coll. 2, t. 15, f. 2, Sacc. Syll. V, 940, Wint. Kr. Fl. I. 595. Deze soort werd op de Consuls-Exc. te Winterswijk gevonden door den Heer P. J. Hoogland in gemengd bosch, den 29sten Oct. 1923. Er werden 2 ex. gevonden, een is er slechts geconser- veerd kunnen worden, daar de vinder de andere iets te hard aanpakte, waarbij van den paddenstoel niets overbleef, dan een velletje, terwijl een vocht van kleur gelijk aan de vermiljoen roode kleur van hoed en steel er uitvloeide. Zij is voor de Flora afgebeeld. Paxillus. P. {Inocybe) Tricholoma A. et S. p. 188 Agar. Fr. S. M. I. p. 270, Hym. Eur. p. 236. Cooke 404, Sacc. Syll. V, 790, Wint. Kr. Fl. L 688. Deze zeer interessante soort werd mij den 22sten Nov. 1923 toegezonden in één ex. door den Heer }. Schreinemakers te Bergen-op-Zoom, die haar daarin een bosch onder Douglassparren plukte. Waar de zwam zeer nauwkeurig voor de Flora is afgebeeld, is nadere beschrijving overbodig. Melanosporcae» Panaeolus* P. guttulatus Bres. Fungi Trid. p. 36, t. XXXIV, f. 2^ Rieken, No. 798, Sacc. Syll. V, 1120. Op de Consuls-Exc. te Winterswijk 27—29 Oct. 1923, vond P. J. H o o g 1 a n d op mest een zwart-groene Panaeolus met een hoedje van kegelklokvormige gedaante. Deze soort was door mij nog nooit gezien en heb ik haar als dusdanig gedetermineerd. Jammer genoeg was zij 313 bij terugkomst in Leiden niet mooi genoeg meer voor afbeelding en kon zij slechts geconserveerd worden. Polyporaceae* Polyporus» P. fragilis Fr. Elench. p. 86, Hym. Eur. p. 546, Sa cc. Syll. 6, III. Wint. Kr. Fl. I, 334. Deze soort werd door E. Kits v. Wa veren op twee plaatsen in ons land gevonden ; den 29sten Aug. in 't Loener- bosch op de Veluwe, en 10 Sept. in het Vogelenzangsche bosch, bij Haarlem. Beide keeren op Coniferenhout. Zij is door een fraaie teekening voor de Flora vastgelegd. Poria» P. (Phellinus) undata (Pers.) Bres. F. Pol. in Ann. Myc. 1903, p. 78, Pers. Myc. Eur. 11 p. 90. t. 16. f. 3, Sacc. Syll. V. XVII. 131. Deze door Dr. Patouillard gedetermineerde soort werd door den Heer P. J. Hoogland in Oct. 1923 te Meijendel. Wassenaar gevonden. Hydnaceae* Irpex, /. spatalatus (Schrad.) Fr. Elench. p. 146. c. syn., Hym. Eur. p. 622. Schrad. Spie. t. 4. f. 1. (dentibus confertis recedit) Sacc. Syll. 6. 490. Wint. Kr. F. I. 365. Deze soort werd den 29sten December 1921 gevonden op hout groeiende bij 't Huijs te Warmond, door C. Cool en G. D. Swan. de Veye. De determinatie geschiedde door Dr. Patouillard te Parijs. Odontia* Odontia Brinkmanni Bres. F. Polon. in Ann. Myc. 1903. p. 88. Sacc. Syll. XVII. 157. Deze door Dr. Patouillard gedetermineerde soort werd door den Heer P. J. Hoogland in Oct. 1922 gevonden in de duinen van Meijendel bij Wassenaar. Clavariaceac* Pistillaria* P. (Typhula) muscicola (Pers.) Fr. Epicr. p. 595, Hym. 314 Eur. p. 684, Clavaria Pers. Obs. 2, t. 3, f. 2, Sacc. Syll. VI, 746, Winr. Kr. Fl. I, 300. Deze soort groeide op het dak van het huis van Mej. Adri Timmermans, Biol. Stud., Breestraat te Leiden. In de literatuur vinden we haar vermeld : groeiende op Hypnum triquetum, doch deze ex. parasiteerden? op het mos : Syntrichium ruraliformis. Zij is voor de Flora afgebeeld. CATH. COOL. Leiden, *s-Rijksherbarium. DE MYXOMYCETEN IN 1922 EN 1923 DOOR Dr. T. BROEKSMIT. In tegenstelling met 1923 was het daaraan voorafgaande jaar met zijn natten, warmen zomer zeer voorspoedig voor de Myxomyceten. Toch is er in October en November 1923 nog wel wat te vinden geweest op dit gebied. In deze twee jaren vond ik zelf of kreeg ik toegezonden een 50 verschillende soorten, waarvan een 6-tal voor ons land nieuw zijn. Ik zal met de beschrijving van deze laatste beginnen. Van Mej. v. Stolk te Huis ter Heide ontving ik een op dennennaalden groeiende Badhamia, Later vond ik tot tweemalen toe een oranjegeel plasmodium, waaruit zich dezelfde sporangiën ontwikkelden. Het bleek de voor ons land nieuwe Badhamia foliicola Lis ter te zijn, die dicht bij de Badhamia utricularis Berk staat. De habitus is echter verschillend: terwijl de sporangiën bij de laatste soort als druiven aan een stroogelen vertakten steel hangen, zijn deze bij onze nieuwe soort bijna alle ongesteeld, hoogstens is een kort steekje te zien. Ook mikroskopisch verschillen zij : zoo liggen bij B, utricularis de sporen op klompjes van 7 a 10 stuks, terwijl ze bij 5. /b/ïïco/a meestal vrij liggen. De sporen zijn in tegenstelling met de stekehge van B, utricularis fijn-ruw, terwijl die van beide in grootte gelijk zijn. Ook met B. panicea Rost., door mij op oud stroo gevonden, is ze te verwarren, maar de sporen van deze soort zijn bijna glad en haar plasmodium is wit van kleur. 316 Hebben wij het geluk een plasmodium te vinden, dan is het zaak dit gaaf thuis te brengen. Ik bezig daartoe blikken doosjes, waarin ik tevoren een bed van vloeipapier heb gemaakt. Ik gebruik hiervoor nooit watten; dit is uit den booze, omdat de vezels van de watten het geleiachtige plasmodium bedekken en er mee verkleven, zoodat met geen mogelijkheid de vezeltjes te verwijderen zijn, die dan de fructificatie beletten of in de war sturen. Ligt het echter in een bed van vloeipapier zonder het daarmee te bedekken, dan komt het meestal ongedeerd thuis. Een tweede voor- waarde, dat wij ons doel bereiken, is, dat wij zooveel mogelijk substraat, waarop wij het plasmodium vonden, mee wegnemen. Wij zien het plasmodium in de natuur meestal niet eerder dan van het oogenblik af, dat het uit de diepte en het donker, waar het leefde, naar het daglicht kruipt ; dit is de tijd, waarin het tot fructificatie overgaat. Het zoekt dan het licht en de droogte (tot zekeren graad). Het is daarom het beste, het plasmodium, dat wij gevonden en op boven- genoemde wijze medegenomen hebben, tnuis stil in zijn doosje te laten liggen, echter met open deksel (daglicht). Zoo handelend, hebben wij goede kans verrassende dingen te zien. Brengt ge bv. het mooie melkwitte plasmodium van Stemonitis fusca ongedeerd mee naar huis, dan ziet ge het al spoedig rosé worden, welke kleur weer plaats maakt voor bruin en ten slotte donkerbruin wordt op zwart af. Tegelijkertijd ontstaan glanzend zwarte steekjes, waarop de langgerekte, cylindervormige sporangiën zitten, die te zamen een bundel vormen. Vandaar, dat deze soort vroeger Stemonitis fasciculata heette. Van den Heer v. Waveren uit Haarlem ontving ik een oranje plasmodium, gezeten op een stukje vermolmd hout. Het was weer een puzzle, wat hieruit zou voort- komen. Al spoedig zag ik roode steekjes ontstaan, waarop prachtig iriseerende (regenboog-kleuren) sporangiën zaten. 317 Het bleek mij, dat het de voor ons land nieuwe Physarum psittacinum Ditm. was. Later vond ook ik zelf ze bij Driebergen in fructificatieven toestand. Een mooie vondst was een geelgroen, doorschijnend plas- modium op een vermolmde dennestronk, terwijl in de buurt op doode bladeren een Stemonitis-soort zat in fructificatief stadium. Uit het plasmodium ontwikkelden zich dezelfde sporangiën als die op de bladeren. Bij mikroskopisch onder- zoek . bleek het de voor ons land nieuwe Stemonitis flavogenita Jahn. te zijn. Terwijl de overige soorten van dit geslacht een wit plasmodium hebben, heeft het plas- modium van de 5. flavogenita, zooals de naam ook reeds aanduidt, een gele kleur, maar is bovendien doorschijnend, wat als een bijzonderheid voor een plasmodium is aan te merken. Verder heeft het de eigenaardigheid van de plaats, waar het aan het daglicht treedt, te kruipen naar bladeren en takjes in de buurt om daarop te fructificeeren, terwijl de overige plasmodiën in het algemeen daar tot fructificatie overgaan, waar zij uit de diepte te voorschijn treden. De kleur van onze sporangiën is roestbruin in tegenstelling met de donkerbruine van de 5. fusca. Zoo zijn ook de sporen roestkleurig en fijn-stekelig, terwijl die van 5. fusca meestal een netvormige teekening op den wand vertoonen. In het najaar 1923 bracht Mej. Cool deze zelfde soort mee uit Winterswijk. Bij Wapenvelde vond ik op een vermolmden sparre- stronk losliggende hoopjes geelbruine sporangiën, die om een takje dicht opeen zaten. Het bleek een Arcyriacee te zijn, en wel Lachnobolus congestus Li ster. In de jeugd is deze koperkleurig (er was inderdaad nog zulk een partijtje bij, hetwelk later dezelfde geelbruine kleur kreeg als de rest). Ik geloof niet, dat deze soort algemeen is, daar ik haar in de verschillende collecties van het Rijks-Herbarium te Leiden slechts éénmaal aantrof. Toch deelde de Heer B o e d ij n mij mede, dat hij ze een vorig jaar ook heeft gevonden. Nederl. Kruidk. Archief 1923. 21 • 318 In November vond ik bij Zeist op een stukje vermolmd hout een 3-tal bolvormige, parelgrijze, iriseerende sporangiën van minstens 1 mm. doorsnede, terwijl een paar andere reeds dofgeel waren door het verstuiven van de sporen. Bij microskopisch onderzoek zag ik, dat het capillitium bestond uit vele lange, sterk dooreengesHngerde en gedraaide draden, die bij sterkere vergrooting bleken van kleine stekeltjes voorzien te zijn. De sporen waren dofgeel in massa, maar bij sterkere vergrooting kleurloos en duidelijk gestekeld. Deze voor ons land nieuwe soort is de Mar- garita metallica Li ster, die ik evenals de vorige soort slechts éénmaal in bovengenoemde collecties aantrof en wel afkomstig van Li ster zelf, die de auteur er van is. Daar was het de plasmodiocarpe vorm, hier hebben wij de bol- vormige alleenstaande sporangiën. Volgens Lis ter komt de eerste op hout, de laatste op bladeren, maar ook op hout voor, wat hier dan ook het geval is. Tot zoover, wat mijn nieuwe vondsten betreft; maar behalve deze bracht vooral 1922 mij zooveel merkwaardigs, dat ik een korte beschrijving daarvan hier nog wil bijvoegen. Van de Exosporea Ceratiomyxa fruticulosa Macbr. kreeg ik van den Heer v. Waveren een zeer fraai exemplaar toegezonden, terwijl ik zelf ze tot tweemalen toe hier in de buurt vond. Van het geslacht Physarum bracht ik bij bijna elke excursie Physarum nutans Pers., mede; een enkele maal bleek het de subspecies leucophaeum Li ster te zijn. Ook Physarium sinuosum Weinm. vond ik eenige keeren, evenals Physarum viride Pers., waarvan de mooie gele kleur en de teerheid van bouw mij steeds een verrassing waren. De variëteit aurantium Lis ter kreeg ik toegezonden van Mej. Cool. Deze variëteit is nieuw voor ons land, althans ik heb ze na 1905 nergens beschreven gevonden. Met de Physarum cinereum Pers. en Physarum virescens Ditm. was dit geslacht, dat wel de meeste soorten telt, 319 voor ons land uitgeput. Trouwens de Catalogue raisonné van Oudemans geeft ook slechts 7 soorten voor ons land op. Fuligo septica G m é 1 i n vond ik natuurlijk ontelbare malen, maar een vrij groot aethalium ontving ik van den Heer v. Wave ren. Het mat 8 cm. bij 5 cm. Het plasmodium van deze soort kan nog veel grooter zijn, terwijl dat van Brefeldia maxima Rost. een uitge- breidheid van ruim een M-. kan bereiken. Nu, zoo groot was het plasmodium van deze laatste niet, dat ik bij Mej. Cool in Leiden zag en dat ze juist in een periode van vorst op een levenden beuk in Poelgeest had gevonden. Van het geslacht Craterium vond ik in groote hoeveel- heden op een mesthoop op allerlei substraat (sparretakken, bladerenafval) de C. minutum Fr. Diachaea leucopoda Rost., om haar columella en capil- litium reeds een overgangsvorm tot Stemonitis, vond ik bij Wapenvelde op rottende bladeren. In tegensteUing met Leocarpus fragilis Rost., die vooral in 1922 ongemeen veelvuldig was, kwam mij van het ge- slacht Diderma slechts één enkele soort in handen nl. D. spumarioides Fr., toegezonden door den Heer Hoog- land uit den Haag, terwijl er toch een 4-tal soorten voor ons land bekend zijn. Of gaat het ook hiermede, zooals Schinz in zijn inleiding over de Myxomyceten zegt, dat sommige soorten in een streek, waar zij geregeld voor- kwamen, een tijd lang of voor altijd kunnen verdwijnen? Hét omgekeerde blijkt ook, als wij nagaan, dat de elders algemeen voorkomende Amaurochaete en Brefeldia eerst sinds 1915, resp. 1917 in ons land zijn gevonden. Zijn zij wellicht vroeger over het hoofd gezien of in een andere groep te land gekomen? Ik kan het mij moeilijk voorstellen. De meeste slijmzwammen zijn dan ook ubiquisten, zoodat wij kans hebben in gunstige jaren geregeld voor ons land nieuwe vondsten te doen. 320 Van het geslacht Didymium vond ik herhaaldeHjk de drie meest voorkomende soorten: D. dubium Duby, D. melanospermum Macbr. en D. squamulosum Fr. Slechts eenmaal, bij Doorn, vond ik D, nigripes Fr. Deze gelijkt wel eenigszins Physarum nutans Pers., maar daar de Didymiaceae de kalk in kristalvorm vertoonen in tegen- stelling met de amorphe kalk van de Physaraceae, is het gemakkelijk uit te maken. Mucilago spongiosa Morg. vond ik ettelijke malen als plasmodium in groote uitgestrektheid op levend gras en levende kruiden. Het zag er zeer onfrisch uit, waterig wit als speeksel. Thuis ontwikkelde zich hieruit het aethalium. Van de Stemonitis-groep bracht ik dikwijls het witte plasmodium van Stemonitis fusca Roth. mee naar huis. Uit een dergelijk plasmodium, dat ik in Hattem vond, ontwikkelde zich echter, hoewel gebrekkig, Stemonitis splendens Rost. var. flaccida Lis ter. Van de overige geslachten en soorten van deze groep was het steeds de Comatricha nigva Schroeb, die mij in handen kwam. Een uitzondering hierop maakte Lamproc/erma violaceum Rost., die Mej. Cool mij uit Winterswijk toezond. De tot nu toe beschreven soorten behooren alle tot de Amaurosporales (paars-sporigen). Nu nog de Lamprosporales (bleek-sporigen). Van het geslacht Cribrana vond ik de algemeen voor- komende C. argillacea Pers. en C. aurantiaca Schrad. Verder Dictydium cancellatum Macbr. Deze twee ge- slachten bezitten mikroskopisch bijzonder mooie kenmerken. Zij missen nog een capillitium, maar laten de sporen bij rijpheid door openingen in hun peridium los. Zooals de naam reeds aanduidt (cribrum, zeef) gelijkt dit bij Cribraria een zeef, bestaande uit een net van draden, meestal met verdikte knoopen. Bij Dictydium doet het meer denken aan baleinen die onderling door fijne draadjes verbonden 321 zijn. Tubifera ferruginosa Gmélin met haar mooi rood, op een aardbezie gelijkend plasmodium was vrij algemeen, vooral in de dennenbosschen. Daar vond ik ook her- haaldelijk Licea flexuosa Pers. Ze vertoont zich altijd in plasmodiocarpen vorm en valt door haar zwarte kleur weinig in het oog. Van Mej. Cool kreeg ik Reticularia Lycoperdon Buil. toegezonden, een aethalium, bedekt met een zilveren huidje, dat echter door het transport was stukgegaan. Door de losgekomen bruine sporen leek de doos wel met chocolade- poeder gevuld. Nu resten nog twee geslachten: Trichia en Arcyria. Terwijl ik reeds in den voorzomer een 5-tal soorten van Arcyria had verzameld, bleken de Tnc/i/a 's eerst tegen het najaar te voorschijn te treden. Ik vond van deze laatste T. varia Pers., T.Botrytis Pers. en T. contorta Rost. Van de Arcyria' s verzamelde ik A. cinerea Pers. A. denudata Sheld., A. incarnata Pers. en A. nutans Grev. ; Arcyria ferruginea Sa ut er, die direkt opvalt door haar groote sporen, bracht ik als een rood-paars plasmodium thuis, waaruit zich de sporangiën ontwikkelden. Zooals men ziet, is er in ons land van de groep van de slijmzwammen wel wat te vinden, maar dit eischt een nauwkeurig afzoeken van doode, vermolmde stronken en takken, van verdorde bladeren en van oude mesthoopen. Maar dit zoeken wordt dan ook beloond door het vinden van sierlijke, fijn gebouwde organismen met vaak wonder- baar mooie kleuren. Bij eenige ervaring is meestal makroskopisch het geslacht wel vast te stellen : voor de bepaling van de soort is echter het mikroskoop onontbeerlijk. Ik laat nu een volledige lijst van de tot nu toe voor ons land bekende soorten volgen ; ik heb hierbij 3 rubrieken gevormd ^) : ^j De nomenclatuur van Lis ter Ed. II 1911 is hierbij gevolgd. 322 1°. Waar de soorten zijn opgenomen, genoemd in den Catalogue raisonné van Oudemans 1 905 ; 2^ Waar de na 1905 als nieuw voor ons land gevondene zijn ondergebracht; 3^ Waar de enkele soorten bijeen zijn, die niet in den catalogue vermeld zijn en toch reeds vóór 1905 in ODS land zijn gevonden. Ik heb deze laatste aangetroffen bij het bestudeeren van de rijke collectie (170 soorten) Myxomyceten, die het Rijks-Herbarium te Leiden bezit. Het viel mij daarbij op, dat Bus e indertijd een paar soorten in ons land heeft gevonden, die niet vermeld zijn door Oudemans, maar nog meer trof het mij, toen ik bij het nazien van de collectie Myxomyceten van de Ned. Bot. Ver. (37 soorten) zag, dat er nog meer soorten in ons land gevonden zijn, die in den Catalogue ontbreken. Zij zijn voornamelijk in de jaren 1850 — 1860 op de Boek- horst bij Lochem gevonden. Als ik mij niet vergis, was dit de buitenplaats van den geoloog Staring, waar het blijkbaar in die jaren een verzamelplaats was van niet slechts Nederlandsche, maar ook van buitenlandsche biologen. Want behalve Van de Sande Lacoste, v. d. Bosch, Buse e. a. zag ik ook Rabenhorst als verzamelaar van enkele soorten daar ter plaatse vermeld. Dat de diagnosen van die entele soorten juist zijn, daar- voor staat mij de naam van Li ster borg, die zelf èn de collecties van het Rijks-Herbarium te Leiden én die van de Ned. Bot. Ver. heeft nagezien en in de determinatie dier dagen vele verbeteringen heeft aangebracht. Zeist Febr. 1924. I. Catalogue raisonné vai Prof. Oudemans 1905. . Ceratiomyxa fruticulosa Macbr. (C. mucida Schrot.) Badhamia foliicola Lister „ macrocarpa Rost nitens Berk „ panicea Rost utricularis Berk Physarum cinereum Pers „ compressum Alb. e. Schw „ congloroeratum Rost nutans Pers „ „ ,, subsp. leucophaeum Lister psittacinum Ditm sinuosum Weinm. (P. bivalve Pers.) „ virescens Ditm „ viride Pers „ var. aurantium Lister Fuligo septica Gmélin Craterium leucocephalum Ditm minutum Fr. (C. pedunculatum Trent.) Leocarpus fragilis Rost. (L. vernicosus Pers.) Diderma globosum Pers. (Chondrioderma globosum Rost.) „ hemisphericum Hornem radiatum Lister spumarioides Fr. (Chondrioderma spumarioides Rost.) testaceum Pers. ( „ testaceum Rost.) Diachaea leucopoda Rost. (,D. elegans Fr.j Didymium difforme Duby „ var. comatum Lister (Chondrioderma calcareum Rost.) „ melanospermum Macbr. (D. farinaceum Schrad.) „ nigripes Fr „ squamulosum Fr. (D. efFusum Fr.) Mucilago spongiosa Morg. (Spumaria alba D. C.) Lepidoderma tigrinum Rost Stemonitis ferruginea Ehrenb „ flavogenita ] a h n „ fusca Roth splendens Rost. var. flaccida Lister Comatricha laxa Rost „ nigra Sc h roet. (C. obtusata Preuss) „ pulchella Rost. (C. Personii Rost.) typhoides Rost Enerthenema papillatum Rost. (E. elegans Bornm.) II. Na 1905 als nieuw voor ons land gevonden. III. Vóór 1905 in ons land gevonden, maar niet vermeld in den catalogue raisonné. + Mededeelingen Ned. Myc. Ver. XIII 46, 80, + Mededeelingen Ned. Myc. Ver. XIII 46, 81, + Mededeelingen Ned. Myc. Ver. XIII 46, 81. + Mededeelingen Ned. Myc. Ver. XIII 46, 82. + Levende Natuur XXII afl. 10. + Levende Natuur XXII afl. 10. + Herb. Ned. Bot. Ver. + Herb. Ned. Bot. Ver. + Herb. Ned. Bot. Ver. + Herb. Buse (Rijks Herb. Leiden). + Herb. Ned. Bot. Ver. Lamproderma columbinum Rost. (L. physaroides Rost) . violaceum Rost Amaurochaete fuliginosa Macbr Brefeldia maxima Rost Cribraria argillacea Pers aurantiaca Schrad „ intricata Schrad „ microcarpa Pers splendens Pers Dictydium cancellatum Macbr. (D. umbilicatum Schrad.) Licea flexuosa Pers Tubifera ferruginosa Gmelin (Tubuhna fragiformis Pers.) Dictydiaethalium plumbeum Rost Reticularia Lycoperdon Buil Liceopsis lobata Lister .... Lycogala ^) conicum Pers M epidendron Fr. (L. miniatum Pers.) flavo-fuscum Rost Trichia Botrytis Pers contorta Rost decipiens Macbr. (T. fallax Pers.) favoginea Pers persimilis Karst scabra Rost varia Pers , OHgonema nitens Rost Hemitrichia clavata Rost. vesparium Macbr. (H. rubiformis Lister) Cornuvia serpula Rost Arcyria cinerea Pers. (A. albida Pers.) denudata Sheld, (A. punicea Pers.) „ ferruginea Saut „ incarnata Pers nutans Grev. (A. flava Pers.) Lachnobolus congestus Lister Perichaena corticalis Rost. (P. populina Fr.) . . . . . depressa Li bert Margarita metallica Lister De in den catalogue genoemde Lycogala terrestre Fr. is volgens Lister (Ed. II pag. 204) geen Myxomycect III. Vóór 1905 in ons land gevonden, maar niet vermeld in den catalogue raisonné. •f- Mededeelingen Ned. Myc. Ver. VII 60, -H Mededeelingen Ned. Myc. Ver. VII 17. 4- Levende Natuur XXII afl. 10. +- Mededeelingen Ned. Myc. Ver. VII 60. Il 4- Mededeelingen Ned. Myc, Ver. VIII 39. -h Levende Natuur XXII afl. 10. + Levende Natuur XXII afl. 10. + Levende Natuur XXII afl. 10. + Levende Natuur XXII afl. 10. i '+ Mededeelingen Ned. Myc. Ver. XIII 46. 82. I ^4- Mededeelingen Ned. Myc. Ver. XIII 46. 83. 4- Herb. Ned. Bot. Ver. 4- Herb. Ned. Bot. Ver. , { Herb. Busc. Rijks Herb. Leiden. \ Herb. Ned. Bot. Ver. maar waarschijnlijk een Hymenogastrinee. LIJST VAN DE IN MIJN VERZAMELING AANWEZIGE ZOOCECIDIA VAN NEDERLAND. DOOR W. M. DOCTERS VAN LEEUWEN. Buitenzorg-Java. (In de vereenvoudigde spelling). Inl e 1 d 1 n g. De kennis van de in Nederland voorkomende gallen is nog zeer onvolledig ; wel kunnen wij er ons op beroemen in professor M. W. Beijerinck een der grondvesters van de moderne onderzoekingen op het gebied der gallen te bezitten, maar ijverige speurders, zooals die van Duitsland, Frankrijk en Italië bekend zijn, ontbreken in Nederland. Wij weten nog lang niet, welke galvormen in ons land voorkomen. Voor de genoemde landen is dit in vele gevallen zelfs voor onderdelen bekend. Het werk kan gedaan worden door liefhebbers, door personen, die goed uit hun oogen moeten kijken, want het zoeken van gallen eist veel oefening en bovendien een goede kennis van de plantengroei. In het Duits en in het Frans bestaan enkele werken, die uitstekend geschikt zijn voor het determineren van gallen. Het boekje van Schlechtendal, hoewel zeer handig in het gebruik, is te verouderd om nog geheel betrouwbaar te zijn. Beter voldoet het werk van Ross en nog vollediger zijn de boeken van Houard, die echter zeer kostbaar zijn. Iemand, die ernstig op dit gebied wil werken, kan deze beide werken echter niet missen. 329 Tot mijn genoegen zie ik, dat er nu meer belangstelling voor deze, zowel voor de botanicus als de zooloog inter- ressante misvormingen begint te komen. Ik koesterde reeds lang het plan om een determinatieboekje voor de Neder- landse gallen te schrijven, maar uit de aard der zaak kan dat niet van hieruit gebeuren. De artikelen over Nederlandse gallen zijn over tal van tijdschriften verspreid, bovendien zou eerst meer materiaal bijeengebracht moeten worden. Ik meen echter reeds mede te kunnen werken door een lijst van de in mijn verzameling aanwezige gallen te geven. Ik ben er van overtuigd, dat dit slechts een deel van de voorkomende vormen bevat. Van Zuid-Limburg bezitten we een lijst van 100 gallen van de hand van H.Dieckmann, in het bekende werk van Oudemans over de Nederlandse Insecten is een door Beijerinck samengestelde lijst van door wespen veroorzaakte gallen opgenomen. Mijn ver- zameling werd voor een groot deel door mijzelf bijeen- gebracht in de jaren voor mijn vertrek naar Java en gedurende mijn verlofsjaar, bovendien ontving ik in de loop der jaren belangrike collecties van mejuffrouw G. van Rhijn uit Leiden en van de Heren C. J. van der Horst en H. van der Vaart uit Amsterdam, welke ik hierbij hartelik dank zeg voor hun hulp. De planten, waarop gallen voorkomen, zijn door mij in alphabetiese volgorde gerangschikt, dit leek mij gemakkehker voor het gebruik, dan een rangschikking volgens de families. Achter elke gal vindt men een korte beschrijving van de hoofdkenmerken, om de lijst als determinatielijst voor beginnehngen bruikbaarder te maken. De gallen op Salix, Rubus en Hieraciu m-soorten zullen eerst door samenw^erking met specialisten van deze moeihke geslachten volledig bewerkt kunnen worden. Mededeling van aanvullingen en verbeteringen, liefst vergezeld van materiaal zou ik zeer waarderen, maar men kan zich ook tot de Heer A. J oman, Utrechtse weg 254 B 330 te Amersfoort wenden (zie Natura, No. 306 van 15 Maart 1924 blz. 45^47). Ofschoon de namen van de insecten aan voortdurende verandering onderhevig staan en die in het werk van Houard en Ross voor een deel reeds weder verouderd zijn, nam ik om verwarring te voorkomen, de namen van Houard over. Tevens voegde ik achter de naam van de galvormer nog het nummer van H o u a r d, waaronder men in zijn werk een meer uitgebreide beschrijving kan vinden. Literatuur. 1. D. H. R. von Schlechtendal. Die Gallbildungen (Zoocecidien) der deutschen Gefasspflanzen. Aus dem Jahresbericht des Vereins für Naturkunde zu Zwickau für das Jahr 1890 besonders abgedruckt. Zwickau, Verlag R. Zückler. 1891. 2. C. Houard. Les Zoocécidies des Plantes d'Europe et du Bassin de la Méditerranée. Vol. I^ — ^IIL Paris. A. Hermann ed. 1908—1913. 3. H. Ross. Die Pflanzengallen Mittel-und Nordeuropas, ihre Erreger, Biologie und Bestimmungstabellen. Jena. Verlag G. Fischer. 1911. 4. H. Dieckmann. S. J. Beitrag zur Kenntniss der Gallen Süd-Limburgs. Tijdschrift voor Entomologie. Deel 55, 1912. p. 20-42. Opsomming. Acer campestrc L. 1. Eriophyes macrorrhy nchus Nal. (H. 4016), kleine, rode puistjes op de bovenzijde van de bladeren. Gemert. Acer Pseudoplatanus L. 2. Eriophyes macrorrhy nchus Nal. (H. 3978), zie No. 1. Bussum, Hilversum. Leiden. 331 3. Eriophyide. (H. 3976?), witte haarwoekeringen aan de onderzijde van de bladeren. Bussum, Aerdenhout, Leiden, Rolde. Achillea Millcfolium L. 4. Rhopalomyia millefolii H. Löw. (H. 5680), cylindriese of eivormige gallen aan de knoppen. Katwijk. Aegopodium Podagraria L. 5. TriozaaegopodiiF. Löw. (H. 4455), kleine rode of gele bultjes aan de bovenzijde van de bladeren. Leiden. Alnus glutinosa Gaertn. 6. Lepidopteron. (H. 1122), spoelvormige opzwel- lingen van de jonge takken. Leiden. 7. Eriophyes nalepai Fockeu. (H. 1132), kleine opzwellingen aan de bovenzijde van het blad langs , de hoofdnerf. Amersfoort, Warmond, Barneveld, Denekamp. 8. Eriophyes laevis Nal. (H. 1 128), kleine knobbels over de gehele bovenzijde van het blad verspreid. Hilversum, Warmond, Hulshorst, Denekamp. 9. Eriophyes brevitarsis Fockeu. (H.1133), ronde of ovale dikke haarwoekeringen aan de onderzijde van de bladeren, aan de bovenzijde vlakke blazen. Denekamp. 10. Eriophyes spec. (H. 1134), zeer onregelmatige vlakke blazen naar de bovenzijde van het blad, aan de onderkant lichte haargroei. Oestgeest. Ammophila arenaria Lk. Isosoma hyalipenna Walk. (H. 211), kleine sigaarvormige gal. Mijns inziens bestaat deze gal niet en berust deze opgave op een verwarring met 332 de gal op Triticum junceum, N*^. 210, en ik nam deze dan ook alleen in de lijst op om de aandacht van de verzamelaars erop te vestigen. De teeke- ningen van Houard figuur 11 en 1"^ zijn zonder twijfel gemaakt naar een Triticum-gal. Artemisia vulgaris L. 11. Cryptosiphum ar tem is iae Pass. (H. 5825), bla- deren naar boven gebogen, slecht ontwikkeld en verkleurd. Katwijk, Leiden. 12. Eriophyes artemisiae Can. (H. 5823), kleine rode bultjes op de bovenzijde van de bladeren. Denekamp. Bctula alba L. en pubesccns Ehrh. 13. Eriophyes rudis Can. (H. 1072), opgezwollen knoppen, in heksenbezems overgaande. Bussum, Hilversum, Huis ter Heide, Leiden. 14. Contarinia betulina Kieff. (H. 1076), schijf- vormige gallen aan beide zijden van het blad, z«v^ak gewelfd, ± 4 mm. in doorsnede. Huis ter Heide, 15. Eriophyes betulae Nal. (H. 1080), zeer kleine galletjes, + 1 mm. in doorsnede, naar beide zijden van het blad uitpuilend, rood. Harderwijk. 16. Eriophyes rudis Can. (H. 1085), onregelmatige plekken met dikke haargroei, eerst wit, later bruin of roze aan de onderzijde van het blad. Bergen. 17. Eriophyes rudis Can. var. longisetosa Nal. (H. 1084), op de bovenzijde van de bladeren onregelmatige, korrelige, roodgekleurde haarbekle- dingen. Bergen, Huis ter Heide, Barneveld. Capsella Bursa pastoris Moench. 18. Eriophyes drabae Nal. (H. 2679), bloemen ver- groend, bladeren gevouwen, alles bedekt met dichte haargroei. Katwijk. 333 Ccrastium arvcnse L. 19. Aphis cerastii Kalt. (H. 2347), bladeren aan het einde van de stengels opeengehoopt en slecht ont- wikkeld. Denekamp. Chenopodium album L. 20. Aphis atriplicis L. (H. 2182), bladeren naar boven omgekruld en verkleurd. Katwijk. Convolvulus arvcnsis L. 21. Eriophyes convolvuli Nal. (H. 4714), bladeren kleiner en naar boven gevouwen, sterk behaard. Katwijk. 22. Phyllocoptes convolvuli Nal. (H. 4715), ge- lijkend op de vorige gal, maar onbehaard. Katwijk Corylus Avellana L. 23. Eriophyes avellanae Nal. (H. 1056), knoppen gezwollen. Hilversum, Denekamp, Plasmolen bij Mook. Crataegus Oxyacantha L. en monogyna Jacq. 24. Perrisia crataegi Winn. (H. 2942), bladrozetten aan het einde van de takken. Den Haag, Bussum, Hilversum, Huis ter Heide, Denekamp. 25. Eriophyes goniothorax Nal. (H. 2948), blad- rand naar beneden gerold en verdikt. St. Maartens- brug bij Schagen. 26. Myzus oxyacanthae Koch. (H. 2953), onregel- matige, rood of geelgekleurde blazen aan de bovenzijde van het blad. Denekamp. Diplotaxis tenuifolia DC. 27. Cecidomyide. (H. 2559?), bloeias verkort en verdikt, bloemknoppen gesloten en vergroeid. Zaltbommel. Nederl. Kruidk. Archief 1923. 22 334 Euphorbia Cyparissias L. 28. Perrisia capitigena Bremi. (H. 3883), ronde knop van schubvormige bladeren aan het einde van de stengel, tussen de gewone bladeren verborgen. Plasmolen bij Mook. Fagus silvatica L. 29. Mikiola fagi Hart. (H. 1151), harde eivormige, toegespitste gallen aan de bovenzijde van het blad. Bussum, Hilversum, Huis ter Heide, Arnhem, Denekamp. 30. Oligotrophus annulipesHart. (H.1153), kleine, ronde, sterkbehaarde gallen aan de bovenzijde van het blad, meestal dicht bij de hoofdnerf. Hilversum, Baarn, Warmond, Gorsel, Denekamp. 31. Eriophes stenaspis Nal. (H. 1160), zeer nauwe en smalle randrolling, dikwijls langs de gehele lengte van het blad. Putten. Festuca ovina L. 32. Isosoma depressum Walk. (H. 282), onregel- matige, spoelvormige zwelling van de stengel. Delden. Fraxinus excelsior L. 33. Eriophes fraxini Karp. (H. 4636). bloemkool- achtige woekeringen van de bloemen. Amsterdam. 34. Perrisia fraxini Kieff. (H. 4644), smalle, beurs- vormige verdikkingen langs de hoofdnerf van het blad. Leiden. 35. Psyllopsis fraxini L. (H. 4641), geelgevlekte rolling en omklapping van de bladrand naar beneden. Amsterdam, Leiden, Oegstgeest, Beek bij Nijmegen. Galium MoUugo L. 36. Perrisia galii H. Löw. (H. 5215), eenkamerige, ronde of langwerpige, vlezige stengelgallen. Katwijk. 335 37. Eriophyes galii Karp. (H. 5218), rollingen van de bladeren naar boven of beneden. Noordwijk. Galium verum L. 38. Phyllocoptes anthobius Nal. (H. 5282), ver- groening van de bloemen, die dichte kluwens vormen. Katwijk. 39. Schizomyia galiorum Kieff. (H. 5281), bloem gesloten en opgezwollen. Katwijk. 40. Perrisia galii H. Löw. (H. 5292). zie N^. 36. Katwijk, Egmond, Denekamp. 4L Eriophyes galii Karp. (H. 5293), zie N^ 37. Katwijk. Glechoma hederacea L. 42. Aulax glechomae L. (H. 4811), kersgrote, bolvor- mige gallen op de bladeren. Noordwijk, Hilver- sum, Kortenhoef, AnKeveen, Hulshorst, Hengelo, 43. Oligotrophus bursarius Bremi. (H. 4809), kleine, behaarde gallen op de bovenzijde van het blad, na het afvallen een rond gaatje achterlatend. Amsterdam, Katwijk, Leiden. Heraclcum Sphondylium L. 44. Macrolabis corrugans F. Löw. (H. 4512), blaadjes gevouwen, verdikt en witbehaard. Nieuwer- sluis. Hieracium rigidum Hartm. 45. Aulacidea hieracii Bouché, spoelvormige of bolvormige stengelopzwellingen. Huis ter Heide, Lunteren. Hieracium tridentatum Fr. 46. Aulacidea hieracii Bouché. (H. 6148), zelfde gal. Hilversum. 336 Hieracium umbellatum L. 47. Aulacidea hieracii Bouché. (H. 6155), zelfde gal. Noordwijk, Barneveld, Ginneken, Denekamp, Plasmolen bij Mook. Juglans regia L. 48. Eriophyes tristriatus Nal. var. erinea Nai. (H. 462), grote blazen op de bovenzijde van het blad, van onderen met dichte haargroei. Niewaal (Betuwe). Juncus lamprocarpus Ehrh. 49. Livia juncorum Latr. (H. 403), spoelvormige, dicht bij elkaar geplaatste bundels van korte rood- gekleurde bladscheden. Hilversum, Denekamp. Juncus silvaticus Reich. 50. Livia juncorum Latr. (H. 405), zelfde gal. Bergen (N. H.) Juncus supinus Moench. 51. Livia juncorum Latr. (H. 406), zelfde gal. Hil- versum, Asselt, Denekamp, Overasselt bij Nijmegen. Lonicera Periclymenum L. 52. Siphocoryne xylostei Schenk. (H. 5358), ver- groening van de bloemen. Aerdenhout, Huis ter Heide, Denekamp, Plasmolen bij Mook. Lonicera Xylosteum L. 53. Siphocoryne xylostei Schrank. (H. 5377), bla- deren min of meer naar onderen gebogen en geel gevlekt. Amsterdam. Lotus corniculatus L. 54. Contarinia loti De Geer. (H. 3614), bloem ge- zwollen en gesloten, dikwijls rood gekleurd. Kat- wijk, Denekamp. 337 Lotus uliginosus Schk. 55. Contarinia loti De Geer. (H. 3625), zelfde gal. Denekamp. Lysimachia vulgaris L. 56. Eriophyes laticinctus Nal. (H. 4617), vergroe- ning van de bloemen en rolling van de bladeren. Putten, Ommen, Denekamp. Mentha aquatica L. 57. Eriophyes megacerus Can. et Mass. (H. 4954), bloemen vergroend, dicht op elkaar gedrongen, sterk behaard. Oost-Voorne. Nasturtium palustre DC. 58. Dasyneura sisymbrii Schrank. (H. 2652), bloei- wijze sponsachtig verdikt, bloemen gesloten en opeen gehoopt. Niewaal (Betuwe). Nasturtium silvestre R.Br. 59. Dasyneura sisymbrii Schrank. (H. 2648), zelfde gal. Nijmegen. Ononis repens L. 60. Eriophyes ononides Can. (H. 3499), vergroening van de bloemen met heksenbezemvorming. Katwijk. Papaver dubium L. 61. Aulax papaveris Perris. (H. 2481), zaaddoos onregelmatig gezwollen. Leiden, Heilo, Bussum. Phragmites communis Trin. 62. Lipara lucens Meig. (H. 238), sigaargal. Heilo, Aerdenhout, Leiden, Barneveld, Ommen, Dene- kamp, Plasmolen bij Mook, Ginneken. 63. Lipara rufitarsis H. Löw. (H. 240), kleiner dan vorige, meer cylindries, normale bladeren boven de gal. Plasmolen bij Mook. 338 Picca excelsa Link. 64. Adelges abietis Kalt. (H. 101), ananas-gal, zijde- lings aan de takken. Hilversum, Denekamp. Pimpinella Saxifraga L. 65. Aphis anthrisci Kalt. (H. 4450), blaadjes gerold en gevouwen. Katwijk. Pinus silvestris L. 66. Evetria resinella L. (H. 75), harsgal. Hilversum, Amersfoort, Ginneken. , Plantage maritima L. 67. Mecinus collaris Germ. (H. 5148), zwakke, spoel- vormige opzwelling van de bloeiwijzesteel. Zee- burgerdijk bij Amsterdam. Poa nemoralis L. 68. Mayetola poae Bosc. (H. 264), bolvormige opeenhopingen van korte, witte worteltjes op de stengels. De Steeg, Nijmegen, Plasmolen bij Mook. Polygonum amphibium L. 69. Perrisia persicariae L. (H. 2159), dikke, rode bladrandrollingen. Amsterdam, Sloten, Leiden, Huis- duinen, Utrecht. Populus nigra L. 70. Pemphigus bursarius L. (H. 533), bladsteelgal, zakvormig met ronde opening in de top. Leiden. 71. Pemphigus protospirae Licht. (H. 536), blad- steel verdikt, spiraalvormig opgezwollen en hol ; gal in Mei, Junie. Leiden. Populus pyramidalis Roz. 72. Pemphigus bursarius L. (H. 548), zie No. 70, Amsterdam, Voorschoten, Hilversum, Denekamp. 339 73. Pemphigus spirothecae Pass. (H. 549), zelfde gal als No. 71, maar in het najaar verschijnend. Amsterdam, Voorschoten. 74. Pemphigus marsupialis Koch. (H. 552), lang- werpige, zakvormige zwelling van de hoofdnerf op de bovenzijde van het blad. Denekamp. 75. Pemphigus af f i nis Kalt. (H. 554), bladhelften naar onderen dichtgevouwen, met gele vlekken en bulten aan de buitenkant. Denekamp. Populus Trcmula L. 76. Eriophyes dispar Nal. (H. 486), bladeren kleiner, met ruwe gele of rode randroUingen, dicht op elkaar. Denekamp. Potentilla reptans L. 11. Xestophanes potentillae Retz. (H. 3061), bolvormige opzwellingen van de bladsteel, in groepen achter elkaar. Katwijk. Potentilla Tormentilla Sibth. 78. Xestophanes brevitarsis Thoms. (H. 3064), bolvormige zwellingen aan de wortelstok. Bussum. Prunus Padus L. 79. Eriophyes padi Nal. (3314), kleine hoorngalletjes op de bovenzijde van de bladeren. Denekamp, Oosterwijk. Prunus spinosa L. 80. Eriophyes similis Nal. (H. 3294), kleine rood- gekleurde knobbels meestal bij de bladrand, aan de bovenzijde van de bladeren. Denekamp. 81. Eriophyes padi Nal. (H. 3293), kleine bultjes langs de middennerf aan de bovenzijde van het blad, van onderen wit behaard. Plasmolen bij Mook. 340 Pteridium aquilinum L. 82. Eriophyde. (H. 67), bladtoppen slecht ontwikkeld, opgerold en dicht behaard. Gorsel. Quercus cerris L. 83, Andricus cerri Beijerinck. (H. 1816), kleine galletjes uit de helft van een helmknop gevormd. Amsterdam, (w. g. ^) Cynips callicis op Quercus Robur L. No. 96.) 84. Andricus circulans Mayr. (1840), kleine ovale galletjes, op de knoppen, nauweliks uit de knop- schubben tevoorschijn komend. Bussum. (w. g. Cynips kollari Hart. op Quercus Robur L. N^ 108.) Quercus Robur L. en sessiliflora Smith. A. Op de wortels. 85, Biorrhiza aptera Bosc. (H. 1289), kers- tot vuistgrote, een of meerkamerige opzweUingen van de dunne wortels in de bodem. Bussum. (w. g, Biorrhiza pallida Oliv. N^ 107,) 86, Andricus radicis Fabr. (H, 1290), zeer grote. meerkamerige, roodbruine zwellingen aan de wortel- hals of hoger, meestal onder mos verborgen. Bussum, Huis ter Heide, (w, g. Andricus trihneatus Hart. N°. 88, 115.) B. Op de stam en de takken. 87. Andricus sieboldi Hart. (H. 1293), eerst min of meer sappig en rood, later bruin met diepe groeven, bij elkaar zittend, dikwijls onder mos verborgen. Bussum, Hilversum, (w. g. Andricus testaceipes Hart. N^ 114.) 1) w. g. = wisselgeneratie. Het lijkt mij eenvoudiger en overzichteliker om de verschillende namen van de individuen der verschillende generaties te behouden. 341 88. Andricus trilineatus Hart. (H. 1294), zeer kleine, soms eerst na het uitkomen der bewoners zichtbare opzwellingen op jonge takken, en blad- stelen. Voorschoten, Hilversum, (w. g. Andricus radicis Fabr. N\ 86.) 89. Andricus furunculus Beyerinck. (H. 1298), kleine lichtgekleurde galletjes op de aanhechtings- plaats van de knoppen. Bussum. (w. g. Andricus ostreus Gir. N^ 121.) 90. Andricus inflator Hart. (H. 1205), korte knots- vormige gallen aan het einde van bebladerde tak- ken, met binnengal. Bussum, Denekamp, Warmond, (w. g. Andricus globuU Hart. N^ 104.) C. op de mannelike katjes. 91. Andricus ramuli L. (H. 1186), witbehaarde, bol- vormige gallen aan het einde van de katjesdragende takken. Bussum, Hilversum, (w. g. Andricus autum- nalis Hart. No. 103.) 92. Andricus pilosus Adl. (H. 1189), kleine, witbe- haarde, ovale galletjes tussen de meeldraden. Bus- sum, Nijmegen, (w. g. Andricus fecundator Hart. N'. 109.) 93. Neuroterus baccarum L. (H. 1196), besgallen. Zeist, Hilversum, Bussum, Denekamp. (w. g. Neu- roterus lenticularis Oliv. N°. 117.) 94. Andricus quadril ineatus Hart. (H. 1201), ovale, onbehaarde gallen met lengtegroeven, as van de bloeiwijze niet verdikt. 's-Gravenland, War- mond. 95. Andricus seminationis Adl. (H. 1200), spoel- vormige gallen met lengteribben, as van de bloei- wijze verdikt. Hulshorst. 342 D. Op de vruchten. 96. Cynips calicis Burgsd. (H. 1180), onregel- matige woekering uit het napje zich ontwikkelend, de eikel min of meer bedekkend. Amsterdam, de Steeg. (w. g. Andricus cerri Beyerinck op Quercus cerris L. N^ 83). E. Op de knoppen. 97. Trigonaspis megaptera Panz. (H. 1280), bes- vormige, rode gal, dicht bij de basis van de stam- men. Bussum, Aerdenhout, Huis ter Heide, War- mond, (w. g. Trigonaspis renum Gir. N*^. 120.) 98. Trigonaspis megap ter opsi s de Vries. (H. 1281), volkomen gelijk aan de vorige. Huis ter Heide. (w. g. Trigonaspis synaspis Hart. N^. 123.) 99. Dryophanta taschenbergi Schl. (H. 1259), kleine, paars behaarde galletjes op de slapende knoppen. Bussum, Huis ter Heide. (w. g. Dryo- phanta fohi L. N'. 122.) 100. Dryophanta similis Adl. (H. 1261), als de vorige, maar grijs. Bussum, Huis ter Heide. (w. g. Dryophanta longiventris Hart. ^P. 124.) 97 — ^100 zijn voorjaarsgallen. 101. Andricus solitarius Fonsc. (H. 1255), eivor- mig, eindigend in een lang gebogen uitsteeksel, soms gesteeld. Hilversum. 102. Andricus albopunctatus Schl. (H. 1284), min of meer cylindries, toegespitst, met witte vlekjes. Bussum, Hilversum. 103. Andricus autumnalis Hart. (H. 1219). eivor- mig, donkergroen, uit de schubben uitpuilend. Huis ter Heide, Amsterdam, Voorschoten, (w. g. Andricus ramuH L. N*^ 91.) 343 104. Andricus globuli Hart. (H. 1277), sappige groene bolvormige gal. Warmond, (w. g. Andricus inflator Hart. N«. 90.) 105. Andricus callidoma Gir. (H. 1254), ovaal, op lange dunne steel en met een uitsteeksel op de top. Ommen, Warmond. 106. Andricus giraudi Wachtl. (H. 1282), langge- steeld, spoelvormig met lengteribben. Huis ter Heide. (w. g. Andricus cirratus Adl.) 107. Biorrhiza pallida Oliv. (1262), aardappelgal. Bussum, Hilversum, Utrecht, Amersfoort, Hulshorst, Denekamp. (w. g. Biorrhiza aptera Bosc. N'^. 85). 108. Cynips kollari Har t. (H. 1248), harde bolvormige gal. Bussum, Hilversum, Oegstgeest, Huis ter Heide, Denekamp. (w. g. Andricus circulans Mayr. op Quercus cerris L. N". 84.) 109. Andricus fecundator Hart. (H. 1214), ananas- gal. Bussum, Hilversum, Amersfoort, Huis ter Heide, Denekamp. (w. g. Andricus pilosus Adl. N°. 92.) F. Op de bladeren. 110. Neuroterus baccarum L. (H. 1355), besgal, onbehaard. Bussum, Hulshorst. (w. g. Neuroterus lenticularis Oliv. N^ 117.) 111. Neuroterus tricolor Hart. (H. 1356), kleinere, sterk behaarde besgal. Bussum, Hulshorst. (w. g. Neuroterus fumipennis Hart. N°. 118.) 112. Neuroterus albipes Schenk. (H. 1346), klein, bleekgroen galletje in een inbuiging van de bladrand. Hulshorst. (w. g. Neuroterus laeviusculus Schenk. W, 119.) 113. Dryophanta verrucosa. Schl. (H. 1349), langwerpige, afgeronde, soms rode galletjes aan de jonge bladeren. Bussum, Hilversum, Hulshorst. (w. g. Dryophanta divisa Hart. N*^. 125.) 344 110—113 zijn voorjaarsgallen. 114. Andricus testaceipes Hart. (H. 1318), onaan- zienlike opzwellingen van de hoofdnerf (w. g. Andricus sieboldi Hart. N^ 87.) 115. Andricus trilineatus Hart. (H. 1317), niet te onderscheiden van de vorige, (w. g. Andricus radicis Fabr. NO. 86.) 114—115. Hilversum, Denekamp. 116. Neuroterus numismatis Oliv. (H. 1340), knoopjesgal. Bussum, Hilversum, Huis ter Heide, Arnhem, (w. g. Neuroterus versicator Schl.) 117. Neuroterus lenticularis Oliv. (H. 1336), platte gal, + 3 mm. in doorsnede. Bussum, Hilversum, Huis ter Heide. (w. g. Neuroterus bac- carum L. N^ 93 en 110.) 118. Neuroterus fumipennis Hart. (H. 1338), kleine, platte gal, 1^ — 2 mm. in doorsnede. Bussum, Hilversum, Huis ter Heide. (w. g. Neuroterus tricolor Hart. No. 111. 119. Neuroterus laeviusculus Schenk. (H. 1132), platte gallen met naar boven gebogen rand. Amsterdam, Bussum, Warmond, (w. g. Neuroterus albipes Schenk. N^ 112.) 120. Trigonaspis renum Gir. (H. 1342), niervormige, lichtgroene galletjes langs de hoofd- en zijnerven. Bussum, Huis ter Heide, (w. g. Trigonaspis mega- ptera Panz. N^ 97.) 121. Andricus ostreus Gir. (H. 1326), ovale, witte, roodgevlekte galletjes op de onderzijde van de hoofdnerf. Amsterdam, Bussum, Leiden, (w. g. Andricus furunculus Beijerinck. N^ 89.) 122. Dryophanta folii L. (H. 1320), grote, bolvor- mige gallen. Bussum, Hilversum, Amersfoort, Huis ter Heide, Ommen, Warmond, (w. g. Dryophanta taschenbergi Schl. N^ 99.) 345 123. Trigonaspis synaspis Hart. (H. 1321), kleiner dan de vorige, en doorschijnend. Verschijnt in September en valt gemakkelik van het blad. Huis ter Heide. (w. g. Trigonaspis megapteropsis de Vries Nö. 98.) 124. Dryophanta longiventris Hart. (H. 1322), afgeplat bolvormig met uitstekende ribben. Bussum, Hilversum, Huis ter Heide, Oegstgeest, Warmond, Ommen, Denekamp. (w. g. Dryophanta similis Adl. N". 100.) 125. Dryophanta divisa Hart. (H. 1328), harde, rode, bolvormige gallen. Amsterdam, Bussum, Hil- versum, Huis ter Heide, Oegstgeest, Harderwijk, Ommen, Denekamp. (w. g. Dryophanta verrucosa Schlecht. N^ 113.) 126. Andricus curvator Hart. (H. 1351), gal naar beide zijden van het blad uitpuilend, blad gewoonlik slecht ontwikkeld. Bussum, Hilversum, Huis ter Heide, Utrecht, Abkoude, Voorschoten, Warmond, Denekamp. (w. g. Andricus collaris Hart.) 127. Macrodiplosis dryobia F. Löw. (H. 1306), bladlobben naar onderen omgeklapt en verkleurd. Hilversum, Hulshorst. 128. Macrodiplosis volvensKie f f. (H. 1307), blad- rand over kleine stukken naar boven gerold. Hil- versum, Hulshorst, de Steeg. 129. Cecidomyide. (H. 1310), kleine rode of gele vlekjes op de bovenzijde van het blad. Aan de onderzijde de galmuglarve in een ondiepe groef. Denekamp. 130. Phylloxera acanthochermes Licht. (H. 131 1), aan de bovenzijde van het blad nauweliks zichtbare kegelvormige uitpuilingen, lichtgeel, determinatie niet volkomen zeker. Hulshorst. ' 346 Ranunculus acris L. 131. Perrisia ranunculi Bremi. (H. 2423), blad- slippen naar boven gevouwen en verdikt. Leiden, Ribes nigrum L. 132. Eriophyes ribis Nal. (H. 2793), opgezwollen knoppen. Amsterdam. 133. Myzus ribis L. (H. 2794), rode blazen naar de bovenzijde van het blad. Harderwijk. Ribes rubrum L. 134. Aphis grossulariae Kalt. (H. 2806), opeen- hopingen van slecht ontwikkelde bladeren aan het einde van de takken. Amsterdam. 135. Myzus ribis L. (H. 2808), zie N'. 133. Zeist. Rosa canina L. 136. Rhodites rosae L. (H. 3187), bolvormige gallen op de bladeren en andere delen, bedekt met lange vertakte aanhangsels. Eefde, Scherpenzeel, Dene- kamp, Nijmegen. . 137. Rhodites mayriSchl. (H. 3188), kleinere, bol- vormige of afgeplatte gallen met korte stekels bezet. Oostvoorne. 138. Rhodites rosarum Gir. (H. 3189), aan de onder- zijde van het blad, afgeplat bolvormige gallen met 4 — 5 sterke stekels. Arnhem, Wijchen bij Nijmegen, Denekamp. 139. Rhodites eglanteriae Hart. (H. 3191), gladde, dikwijls rode, bolvormige galletjes op de bovenzijde van de bladeren. Arnhem, Denekamp. 140. Rhodites spinosissimae Gir. (H. 3192), groene of rode langwerpige gallen aan weerszijden van het blad uitpuilend. Denekamp. 347 141. Perrisia rosarum Hardy. (H. 3186). blaadjes naar boven gevouwen en verdikt, soms rood ge- tint. Lunteren, Denekamp. 142. Eriophyide. (H. 3184), bladeren losjes naar be- neden gerold. Hulshorst. Rosa pimpinellifolia DC. 143. Rhodites eglanteriae Hart. (H. 3238), zie N^ 139. Noordwijk. 144. Rhodites spinosissimae Gir. (H. 3239), op de stengels langwerpige gallen (en voor de bladgallen, zie N^ 140.) Katwijk, Aerdenhout. Rosa rubiginosa L. 145. Rhodites Mayri Schl. (H. 3156), zie N^ 137. Overveen. Rubus fruticosus L 146. Diastrophus rubi Hart. (H. Ru. 4), spoel- vormige zwellingen met gladde schors. Noordwijk, Schagen, St. Maartensbrug bij Schagen, Huis ter Heide, Nijmegen. 147. Perrisia plicatrix H. Löw. (H. Ru. 7), blaadjes naar boven gevouwen en iets verdikt. Hilversum. 148. Eriophyes gibbosus Nal. (H. Ru. 14), op jonge stengels en bladeren dichte, grijze haarkussens. Hatertse Broek bij Nijmegen. Rumex Acetosa L. 149. Apion sanguineum de Geer(?), erwtgrote, rode zwellingen aan de wortelhals. Noordwijk. Rumex Acetosella L. 150. Apion drumentariumL. of A. humile Ger- mar. (H. 2132, 2133), zwakke, rode opzwellingen van de middennerf. Baarn, Lunteren, Denekamp, Drachten. 348 Salix alba L. 151. Rhabdophaga rosaria H. Löw. (H. 613), wilgenroosje. Sloten, Beverwijk, Heilo, Leiden, Hilversum, Utrecht, Plasmolen bij Mook. 152. Perrisia terminalis H. Löw. (H. 614), de eindbladeren van de takken blijven kleiner en om elkaar heengedraaid. Leiden. 153. Eriophyide. (H. 610), heksenbezemachtige woeke- ringen van de katjes. Leiden, Oestgeest. Bussum. 154. Pontania proxima Lepel. (H. 633), ovale op- zwellingen, die aan beide zijden van het blad uit- puilen. Amsterdam, Hilversum, Leiden. 155. Cryptocampus testaceipes Zadd. (H. 625), opzwellingen van de bladsteel en van de hoofdnerf. Leiden. 156. Perrisia marg in emtor quens Winn. (H. 626). enge randroUingen naar beneden. Leiden, Weesp. Salix amygdalina L. 157. Pontania proxima Lepel. (H. 676), zie N*^. 154. Leiden, Denekamp. 158. Eriophyide, randroUing over de gehele lengte van het blad naar boven, zeer eng. Denekamp. Salix aurita L. 159. Rhabdophaga rosaria H. Löw. (H. 827), wil- genroosje. Bavel bij Breda. 160. Eriophyes gemmarum Nal. (H. 830), bladeren aan het einde van de stengels tegen elkaar aan- gedrukt en dicht wit behaard, Hilversum. 16L Rhabdophaga salicis Schrank. (H. 848), spoel- tot bolvormige zwellingen van de takken. Hilversum, Bavel bij Breda, Denekamp. 349 162. Pontania pedunculi Hart. (H. 863), bolvor- mige, dikwijls rode, behaarde gallen met kleine basis aan de onderzijde van het blad vastgehecht. Hilversum, Denekamp. 163. Oligotrophus capreae Winn. var. major Kieff. (H. 853), onregelmatige zwelUngen van de hoofdnerf naar beide zijden van het blad uitpuilend. Hilversum, Denekamp. 164. Oligotrophus capreae Winn. (H. 859), spel- deknopgrote, gladde galletjes op beide zijden van het blad zichtbaar, geelbruin. Hilversum, Denekamp. 165. Eriophyes tetanothrix Nal. (H. 860), kleine, bruine, behaarde bultjes op de bovenkant van het blad. Hilversum. Salix Caprea L. 166. Rhabdophaga salicis Schrank. (H. 800), zie N°. 161. Noordwijk, Hilversum. 167. Oligotrophus capreae Winn. var. major Kieff. (H. 805). zie N^ 163. Leiden, Hilversum, Denekamp. 168. Pontania pedunculi Hart. (H. 815), zie N^ 162. Leiden, Aerdenhout, Ankeveen. 169. Perrisia marginemtorquens Winn. (H. 807), zie N*^. 156. Ankeveen. 170. Oligotrophus capreae Winn. (H. 812), zie N^ 164. Bussum, Barneveld. 171. Eriophyes tetanothrix Nal. (H. 813), zie N^. 165. Leiden, Noordwijk, Denekamp. 172. Pontania spec. (H. 808), losse rolHng' van de blad- helft naar beneden, de oppervlakte is ruw en geel gevlekt. Bussum. Salix cincrea L. 173. Pontania salicis Christ. (H. 904), onbehaarde, bolvormige, dikwijls roodgekleurde gallen aan de onderzijde van het blad. Leiden. Nederl. Kruidk. Archief 1923. , 23 350 174. Oligotrophus capreae Winn. (H. 901), zie N". 164. Warmond. Salix fragilis L. 175. Pontania proxima Lepel. (H. 595), zie N^ 154. Leiden. Salix purpurea L. 176. Pontania proxima Lepel. (H. 707), zieN^ 154. Denekamp. 177. Pontania salicis Christ. (H. 708), zie N^ 173. Aerdenhout, Leiden, Loosdrecht, Oost-Voorne, Denekamp. 178. Pontania vesicator Bremi. (H. 705), bruine gallen, die aan beide zijden van het blad uitpuilen en bijna de gehele aangetaste oppervlakte tussen hoofdnerf en bladrand innemen. Denekamp. 179. Perrisia marginemtorquens Winn., zie N^ 156. Loosdrecht. Salix rcpens L. 180. Rhabdophaga rosaria H. Löw. (H. 910), wil- genroosje. Katwijk, Denekamp. 181. Pontania salicis Christ. (H. 922), zie N^ 173. Katwijk, Huisduinen, Hilversum, Denekamp. Salix viminalis L. 182. Pontania proxima Lepel. (H. 755), zie N^. 154. Amsterdam, Sambucus nigra L. 1 83. A p h i d e, bladeren slecht ontwikkeld en dicht opeen gehoopt. Amsterdam. Senecio Jacobaea L. 184. Eriophyes lioproctus Nal. (H. 5867), bladeren slecht ontwikkeld, dicht opeengedrongen, wit be- haard, Katwijk. 351 Silene nutans L. 185. Gelechia cauliginella Schmid. (H. 2282), op- zwellingen van de knopen. Katwijk. 186. Cecidomyide (H. 2279), jonge bloemknoppen ge- zwollen, ongesteeld, dicht bij elkaar zittend. Katwijk. 187. Cecidomyide, de beide hoogste bladeren blijven kleiner, dicht behaard en met de randen tegen elkaar gedrukt. Katwijk. Sisymbrium officinalc Scop. 188. Dasyneura sisymbrii Schrank. (H. 2517), as van de bloeiwijze verkort en sponsachtig verdikt. Noordwijk. Sonchus arvensis L. 189. Cecidomyide. (H. 6101), kleine, schijfvormige bladverdikkingen. Zandvoort, IJmuiden, Noordwijk. Sorbus Aucuparia L. 190. Eriophyide. (H. 2911), aan de onderzijde van het blad, dik fluweelachtig behaarde plekken, aan de bovenzijde gele of rode verkleuringen. St. Maar- tensbrug bij Schagen. Spiraca salicifolia L. 191. Macrosiphon ulmariae Schrank. (H. 2822), bladeren naar beneden gerold. Amsterdam. Spiraea Thunbergii Sieb. 192. Aphide. BladroUingen. Amsterdam. Spiraea Ulmaria L. 193. Perrisia ulmariae Bremi. (H. 2839), kleine, rode galletjes aan beide zijden van het blad uitpui- lend. Leiden, Naarden, Ankeveen, Leusden, Utrecht, Plasmolen bij Mook. 352 194. Perrisia pustulans Ruebs. (H. 2838), kleine verdieping aan de onderzijde van het blad met gele rand. Naarden, Denekamp. 195. Perrisia engstfeldi Ruebs. (H. 2837), gele plooien en bultjes aan de bovenkant van het blad. Ankeveen. Stachys silvaticus L. 196. Perrisia stachydis Bremi. (H. 4863 en 4864), kelk vergroot, overige bloemdelen slecht ontwikkeld, top van de stengel vervormd. Leiden, Denekamp. Stellaria Holostea L. 197. Aphis cerastii Kalt. (H. 2310), bladeren van de stengeltop slecht ontwikkeld en dicht bijeen ge- plaatst. Amsterdam, (tuin). Symphytum officinale L. 198. Perrisia symphyti Ruebs. (H. 4729), kelk ge- zwollen en sterk behaard, kroon enz. slecht ont- wikkeld. Loosdrecht. Tanacetum vulgarc L. 199. Eriophyes tuberculatus Nal. (H. 5756), de bladslippen zijn naar boven gerold. Denekamp. Taxus baccata L. 200. Eriophyes psilaspisNal. (H. 153), opgezwollen knoppen. Amsterdam, Utrecht, Leiden, Warmond, Aerdenhout. Thymus Serpyllum L. 201. Janetiella thymi Kieff. (H. 4917), bovenste bladeren van de stengel tot een ronde, onbehaarde rode knopgal vervormd. Katwijk. 202. Janetiella thymicola Kieff. (H. 4921), lijkt op de vorige, maar is groter en behaard. Katwijk. 353 203. Eriophyes thomasi Nal. (H. 4915, 4920), bloe- men en bladeren tot een bolvormige en langwerpige, onregelmatige, dicht behaarde gal vervormd. Kat- wijk, Groesbeek bij Nijmegen. 204. Apion atomarium Kirby. (H. 4922), zeer kleine rode, bolvormige zwellingen aan de stengels. Katwijk Tilia grandifolia Ehrh. 205. Contarinia tiliarum Kieff. (H. 4123, 4125), kleinere of grotere bolvormige gallen op de stengels of bloemstelen. Amsterdam, Leiden. 206. Perrisia thomasiana Kieff. (H. 4124), jonge bladeren gevouwen en iets verdikt. Hilversum. 207. Perrisia tiliam volvens Ruebs. (H. 4131), verdikte rollingen van de bladrand naar boven, geel of rood gekleurd. Leiden. 208. Eriophyes tiliae Pagenst. (H. 4135), hoorn- vormige galletjes op de bovenzijde van de bladeren. Leiden. 209. Eriophyes tiliae Pagenst. var. liosoma Nal. (H. 4129), dikke haarkussens op de onder- zijde van de bladeren. Bussum. Tilia parvifolia Ehrh. 210. Eriophyide. Kleine, knobbelvormige, behaarde galletjes op de schutbladeren. Holten. 211. Eriophyes tiliae Pagenst. (H. 4151), zie N«, 208. Denekamp. 212. Eriophyes tiliae Pagenst, var. liosoma Nal. (H. 4146), zie No. 209. Denekamp. Trifolium arvense L, 213. Sibinia polylineata Germ. (H. 3573), eivormige gal uit een okselknop ontstaan en omgeven door twee steunbladeren. Katwijk. 354 Trifolium pratense L. 214. Perrisia trifolii F. Löw. (H. 3589), blaadjes om de hoofdnerf naar boven gevouwen en iets verdikt. Oegstgeest. Triticum junceum L. 215. Isosoma graminicola Giraud. (H. 308), korte sigaargal. Katwijk, Noordwijk, IJmuiden, Zandvoort. 216. Isosoma spec. (H. 309A), korte, eenzijdige zwel- lingen van de stengel zo groot als een rijstkorrel Katwijk, IJmuiden. Triticum repens L. 217. Isosoma graminicola Giraud. (H. 312), korte sigaargal. Leiden, Katwijk, IJmuiden, Heilo, Hil- versum, Denekamp. 218. Isosoma agropyri Schl. (H. 316), kleine zwel- lingen aan de binnenzijde van de bladschede, dicht bij elkaar bij de basis, en van buiten een knobbeltje vormend. Heilo. 219. Isosoma spec. (H. 316A), zie N^ 216 Heilo. Ulmus campestris L. 220. Schizoneura lanuginosa Hart. (H. 2051). grote blaasgallen uit een geheel blad gevormd. Warmond, Oegstgeest, Hilversum, Renswoude. 221. Tetraneura ulmi De Geer, (H. 2048), op de bovenzijde van het blad ovale uitstulpingen met vernauwde basis. Warmond, Oestgeest, Hilversum. 222. Schizoneura ulmi L. (H. 2050), lichtgekleurde, geplooide zwellingen van het blad naar boven. Oegstgeest, Hilversum, Huis ter Heide. Urtica dioica L. 223. Perrisia urticae Perris. (H. 2095), ronde, sap- pige galletjes meestal aan de basis van de blad- 355 schijf of in de bloeiwijzen. Warmond, Hilversum, Utrecht, Denekamp. Veronica Anagallis L. 224. Mecinus villosulus Gyllh. (H. 5097), bloemen sterk gezwollen. Beek bij Nijmegen, Niewaal, (Betuwe). Veronica Beccabunga L. 225. Mecinus beccabungae L. (H. 5099), zie N^ 224, Beverwijk. Veronica Chamaedrys L. 226. Perrisia veronicae Vallot. (H. 5080), de beide eindblaadjes tegen elkaar geklapt, gezwollen en dicht, wit behaard. Bloemendaal, Kortenhoef, Utrecht, Ommen. Viburnum Opulus L. 227. Aphis viburni Scop. (H. 5340), bladeren slecht ontwikkeld, dicht opeen gedrongen. Leiden, Am- sterdam. Vicia Cracca L. 228. Contarinia craccae Kieff. (H. 3721), bloemen gezwollen, dicht opeengedrongen, donkerpaars. Huizen. 229. Phyllocoptes retiolatus Nal. (H. 3724), blaadjes klein en naar boven gevouwen, sterk behaard. Oegstgeest, Noordwijk. Vitis vinifera L. 230. Eriophyes vitis Landois. (H. 4111), ronde of onregelmatige haarbekledingen aan de onderzijde van het blad met blaasvorming aan de bovenkant. Berg en Dal bij Nijmegen. 356 De galvormende Dieren» Adelges == bladluis. Andricus = galwesp. Aphis = bladluis. Apion = snuitkever. Aulax = galwesp. Aulacidea =^ galwesp. Biorrhiza = galwesp. Cecidomyide =^ galmug. Contarinia = galmug. Cynips := galwesp. Cryptosiphum = bladluis. Dasyneura = galmug. Diastrophus = galwesp. Dryophanta = galwesp. Eriophyes = galmijt. Evetria = vlinder. Gelechia = vlinder. Isosoma = wesp. Janetiella = galmug. Lepidopteron = vlinder. Lipara = vlieg. Livia = bladvloo. Macrolabis = galmug. Macrosiphon = bladluis. Mayetola = galmug. Mecinus = kever. Mikiola = galmug. Myzus = bladluis. Neuroterus = galwesp. Oligotrophus = galmug. Pemphigus :=: bladluis. Perrisia = galmug. Phyllocera = bladluis. Phyllocoptes = galmijt. Pontania = bladwesp. Psyllopsis = bladvloo. Rhabdophaga = galmug. Rhodites = galwesp. Rhopalomyia := galmug. Schizomyia = galmug. Schizoneura == bladluis. Siphocoryne =^ bladluis. Tetraneura = bladluis. Trigonaspis = galwesp. Trioza = bladvloo. Xestophanes = galwesp. REGISTER. ') Blz. Acer campestre L 330 — Pseudoplatanus L 330 Achillea micrantha M. B 79 — millefolium L 80, 331 — mil. collina Becker. ...... 80 — mil. lanata Koch 80 — mil. pannonica Scheele. ... 80 — mil. purpurea Gouan 80 — mil. setacea Koch 80 — nobilis L. Neilreichii Beek. 80 — Ptarmica L 80 Aegopodium Podagraria L. 111, 331 Aethusa Cyn. domestica Wallr. 112 -- Cyn. elata Friedl 112 — Cyn. pygmaea Koch 112 Agaricus carneifolius Secv. . . . 308 Alnus glutinosa Gaertn 331 Amarantus gracilis Desf . ..... 210 Ambrosia artemisiaefolia L . . . . 77 — psilostachya D. C 137 — psil. annua 137 — psil. perennis 137 — trifida L 77 Ammophila arenaria Lk 331 Anacyclus clavatus Pers 129 — clav. discoideus Wiilk 132 Blz. Anacyclus depressus Ball 131 — depressus Batt 130 — dissimilis Pomel 132 — Freynii Porta et Rigo 130 — officinarum Hayne 130 — pulcher Bess 129 — purpurascens D. C. . 132 — Pyrethrum Cass 131 — radiatus Lois 131 — tomentosus D. C 129 — Valentinus L 131 — val. dissimilis Thell 132 Anethum graveolens L 113 Angelica silvestris L 112 Anoda cristata Schlecht 118 — triar.gularis D. C 118 Antennaria dio. borealis Cam. 79 — dio. discolor Rouy 79 — dio. gallica Camus 79 Anthemis arabica L 128 — arvensis L 80 — arv. m. pleno 80 — biavistata D. C, 129 — clavata L 129 — mixta L 129 — otmemis D.C 129 1) In dit register zijn niet opgenomen de planten uit de alphabetische lijst der Excursie om Roden en van de lijst van blz. 324 en 326. Synoniemen zijn cursief, nieuwe vormen vet gedrukt. 358 Bh. Anthemis prolifera Pers 128 — piibescens W. 129 -— ruthenica M. B 80 — sphacelata W. K 129 — tinctoria L.' 80 — tinct. discoidea Vahl 80 — tinct. Triumfetti D. C 81 — tomentosa Gouan 129 — - valentina L 131 Anthericus Liliago L 36 Anthriscus cerefolium Hoffm. . 115 — silvester HofFm 115 Antirrhinum majus L 36 Aquilegia flavescens S. Wats. . 211 Arcyria cinerea Pers 321 — denudata Sheld 321 — ferruginea Sauter 321 -7 incarnata Pers 321 — nutans Grev 321 Arnica cordata Wulf 134 — montana L 82 — scorpioides S. et S 134 Arnoseris minima Lk 91 Artemisia Abrotanum L 79 — Absinth. grandiflorum Alef. 79 — annua L 79 — campestris L 79 — camp. sericea Fr 79 — scoparia W. et K 133 — vulgaris L 332 — vuig. communis Ledeb 79 Aster lanceolatus Willd 76 — parviflorus N 76 — salicifolias Scholier 76 — salignus Willd 76 — Tradescanti L 76 Asteriscus aquaticus Less 127 — aqua. pygmaeusC. H. Schultz 128 — aqua. nana Boiss 128 Astragalus baeticus L 123 Atropa origanifolia Desf. 126 Blz. Atropa rhomboidea Gill.etHook 126 Aubrietia deltoidea D. C 212 Badhamia foliicolia Lister .... 315 — panicea Rost 315 - — utricularis Berk 315 Baeria coronaria A. Gr 230 Belli'! perennis L 76 — per. m. pleno 76 Berula angustifolia Koch 111 Bèta Bourgaei Coss 116 — macrocarpa Guss 116, 210 — vuig. macrocarpa F.etP. . 116 Betuia alba L 332 — pubescens Ehrh 332 Bidens tripartitus L 77 Bifora radians M. B 115 Blechnum spie. furcatum Milde 209 Brefeldia maxima Rost 319 Bryonia dioica Jacq 72 Buphthalmum aquaticum L. . . . 127 Busbeckia radicaris Mart 126 Calendula arvensis L 84 — officinalis L 84 Calliopsis tinctoria L 78 Callistephus chinensis N. ab E. 76 Campanula latifolia L 74 — rapunculoides L 73 — rap. glabra Peterm 73 — rap. typica R. Keiler 73 — rapunculus L 74 — rap. hirta Peterm 74 ■ — rap. nitidula Beek 74 — rotundifolia L 74 — rot. velutina D. C 36 — Trachelium L 73 — Trach. albiflora Lej 74 Capsella Bursa pastoris Mnch. 332 Carduus ac. vulgaris Rchb. . . . 87 — crispus L 86 359 Blz. Carduus crisp. calvescens Schatz 86 — crispus ^\ nutans 86 — hamulosus Ehrh 87 — nutans eunutans Gugl 86 — nut. coloratus 86 — nut. simplex C. et G 86 — polyanthemos Schleich. .... 86 Carex tomentosa L 36 Carthamus tinctorius L 90 Carum Carvi D.C 111 — Car. m. umbellatum v. Soest 111 Caucalis daucoides L 114 — humilis Desf 119 — latifolia L 114 — leptophylla L 119 Centaurea austriaca Wilid ... 89 — austr. capitata Koch 90 — calcitrapa L 87 — cirrhata Rchb 89 — Cyanus L 87 — diffusa Lam 87 — diluta Ait 134 — elata Poivet 134 — elongata Schousb 134 — Jacea L 88 — ]ac. capitata Gugl 89 — Jac. eujacea Gugl 88 — Jac, fimbriata Gugl 88 — jac. jungens Gugl 88 — jac. platyphyllos v. Hk . . . 89 — Jac. semipectinata Gugl. ... 88 — Jac. typica Gugl 88 — nervosa Willd 89 — Phrygia L 90 — Phrygia Rchb 89 — plumosa Link 89 — pseudophrygia Cam 89 — raphanifolia Salzm 134 — thaetica Mor 89 — Salmantica L 135 — Scabiosa L 88 ! Blz. Centaurea Scab.euscabiosa Gugl 88 ; — Scab. spinulosa Gug' 88 — Scab. vulgaris Koch 88 — solstitialis L 87 — uniflora L 89 Cerastium arvense L 333 Ceratiomyxa fruticulosa Macbr. 3 1 8 Chamaemelum cladanthus Kr. 128 — dubium officinarum Ktause 130 — proliferum Mnch 128 Chaerophyllum temulum L.. . . 115 Chenopodium album L 333 Chrysanthemum achilleifol. D.C. 81 I — Leucanthemum L 81 — Leuc. discoideum Koch. ... 81 — Parthenium Bernh 81 — Parth. f. aureum 81 — Parth. m. pleno 81 — segetum L 82 — vulgare Bernh 81 Cichorium divaricat. Schousb. 136 — Endivia L 92 — End. pumila Vis 136 — Intybus L 91 — Int. albiflorum 91 — Int. divaricatum D. C 136 — Int. pallidum 91 — minimum Port 136 — pumilum. Jacq 136 Cicuta virosa L . 111 Cirsium anglicum X palustre. . 135 Cirsium arvense albiflorum ... 84 — arv. argentum Fiori 85 — arv. horridum W. et G. . • 84 — arv. incanum Ledeb 85 — arv. integrifolium 85 — arv. mite W. et G 84 — arv. setosum Beek 85 — Lacostei Vuyck 135 — lanceolatum Scop 85 i — lanc. hypoleucum D. C. . . . 85 360 Blz. Cirsium lanc. vulgare Nag.... 85 — palustre Scop 85 — pal. albiflorum 86 — pal. nemorale Maass 86 — pal. panicalatam Nag .... 86 — setosum M. B 84 Cladanthus arabicus Cass 128 — proliferus D. C 128 Claudopus parasiticus Quél... 311 Comatricha nigra Schroet .... 320 Conium maculatum L 115 Convolvulus arvensis L 333 — tricolor L 126 Coriandrum sativum L 115 Cornus sanguinea L 110 — suecica L 26 Cortinarius sanguineus Fr 312 Corylus Avellana L 333 Crataegus monogyna Jacq. . . . 333 — oxyacantha L 333 Craterium minutum Fr 319 Crepis biennis L 95 — setosa Hall. f 95 — tectorum L 95 — virens Vill 95 — vir. agrestis Koch 95 — vir. dentata BischofF 95 Cribraria argillacea Pers 320 — aurantiaca Schrad 320 Cucumis Melo L 72 i Cucurbita maxima Duch 126 — Pepo L 72, 126 Daucus Carota L 114 Diachaea leucopoda Rost. ... 319 Dictydium cancellatum Macbr. 320 ; Diderma spumaroides Fr 319 Didymium dubium Duby 320 — melanospermum Macbr. . . . 320 — nigripes Fr 320 — squamulosum Fr 320 j Blz. Diplotaxis tenuifolia D. C. ... 333 Dipsacus pilosus L 106 — silvester Huds 106 Doronicum Columnae Ten. ... 134 — cordatum Schultz 134 — cordifolium Sternb, 134 — Pardalianches L 82 Emex spinosa Campd . ... 117, 273 Enarthrocarpos lyratus D. C. . 212 Erigeron acer L. ssp. acer L. . 76 — acer angulosus Gaud 76 — canadensis L 76 — can. perramosus Schur. ... 76 Erodium cicutarium l'Hérit ... 213 — cic. arenarium Jord 215 — cic. immaculatum 213 — cic. pimpinellifol. Cav. 165, 214 — cic. praecox D. C 215 Eryngium campestre L 110 — planum L 217 Eupatorium cannabinum L. . . . 75 Euphorbia cyparissias L 334 — petaloides Engelm 216 Fagus silvatica L 334 Festuca ovina L 334 Filago germanica canescens ... 78 — germ. lutescens Gr. et Godr. 78 — minima Pers 78 Flammula muricella Fr 311 Foeniculum capillaceum Gill. . 112 Fraxinus excelsior L 334 Fuligo septica Gmel 319 Galinsoga parviflora Cav. ... 77 — parv. adenophora Thell. . . 77 — parv. genuina Thell 77 Galium agreste echinospermum 126 — Aparine Vaillantii 126 — Ap. verum W. et G 108 361 Blz. Galium Cruciata L 107 — Crue. laevipes M. et K. . . . 108 — Crue. subalpina Beek .... 108 — Crue. typicum Höck 108 — hercynicum Weig 109 — infestum W. et K 126 — Mollugo L 334 — Moll. dumetorum Jord.. .. 109 — Moll. elatum Thuill 109 — Moll. erectum Huds.. .... 109 — palustre L 108 — silvaticum L 109 — spurium echinospermumHay. 126 — Vaillantii D. C 126 — verum L 335 — ver. L. verum Hayek 108 Geranium aconitifolium l'Hérit. 212 — bohemicum L 212 — collinum Steph 212 — rivulare Vill 212 Glechoma hederacea L 335 Gnaphalium silvaticum L 78 — silv. citrinum Gaudin 78 — uliginosum nudum Hoffm . . 78 — ulig. tomentosum Hoffm... 78 Hedera Helix L 110 Hedysarum Caput galli var. Crista galli L 123 — Crista galli Murr 123 Helianthus annuus L 77 — rigidus Desf 78 Helosciadum inundatum Koch . 111 Heracleum Sphondylium L. . . . 335 — Sphond. angustifol. M. et K. 114 — Sphond. latifolium M. et K. 113 Hieracium aurantiacum L 97 — Auricula L 97 — Au. Abelcvcni v. Soest. . 97 — Au. magnauricula N. P. . . . 97 — Au. melaneilema N. P 97 Blz. Hieracium Au. tricheilem.a N. P. 97 — Au. typica Zahn 97 — Auricula x Pilosella 98 — Auricula >. pratense 98 — bifidum Kit 100 — boreale Fr 105 — caesium Fr 100 — gothicum Z 103 — goth. Knafii Celak 104 — levicaule Jord 100 — levigatum W 103 — levigatum Z 102 — lev. gracilipes Sudr 104 — lev. lancidens Z 104 — lev. perrigidum Z 104 — lev. rigidum Hartm 104 — lev. subgracilipes Z, 104 — maculatum Sm 100 — murorum L 100 - mur. gentile Jord 100 — mur. silvivagum Jord 100 — mur. silvularum Jord 100 — Pilosella L • 96 — Pil. vulgare Tausch 97 — Pilosella pratense 98 — praecox Sch. Bip 99 — pratense Tausch 97 — prussicum N. P 98 — rigidum Z 103, 335 — sabaudum L 105 — sab. lugdunense Rouy 105 — sab. nemorivagum Jord. . . . 105 — sab. obliquum Jord 105 — sab. sabaudum Z. 105 — sab. sab. gallicum Jord... 105 — sab. Scabiosum Sudr 105 — sab. vagum Jord 105 — sab. virgultorum Jord 105 — Schultesii F. Schultz 98 — siloester Tausch 105 — tridentatum Z 103, 335 362 Blz. Hieracium umbellatum L. 104, 336 — umb. armerifol.G. F.W. Mey 105 — umb. coronopifolium Bernh. 104 — umb. dunale G. F. W. Mey 104 — umb. dunense Reyn 104 — umb. genuinum Griseb 105 — umb. gen. commune Fr.... 105 — umb. gen. ruda Uechtr. . . . 105 — umb. gramineum Gaud. . . . 105 — umb. linearifolium Wallr. . 104 — umb. lin. aliflorum Fr 104 — umb. lin. angustifolium Tsh. 104 — umb. lin. filifolium Zahn. . 104 — umb. stenophyllum W. etGr. 104 — umb. umbellatum Z 104 — vulgatum Fr 102 — vuig. cruentum 102 — vuig. pictum 102 Hosackia americana Piper .... 121 — Purshiana Bent 121 Hydrocotyle vulgaris L 110 Hypochoeris glabra L 94 — radicata L 94 Inocybe hystrix Fr 311 Inula aquatica Krause 127 — britannica L 77 Irpex spatulatus Fr 313 Isatis tinctoria L 212 Jasione montana L 72 — mont. m. fasciata 73 — mont. glabra Peterm 73 — mont. hispida Beek 73 uglans regia L 336 Juncus lamprocarpos Ehrh. . . . 336 — silvaticus Reich . 336 — supinus Koch 336 Knautia arvensis Duby 106 — arv. diversifolia Schinz. ... 106 Blz. Knautia arv. fallax Briq 106 — arv. genuina Briq 106 — arv. glandulifera Koch .... 106 — arv. glandulosa Fröl 106 — arv. laciniata S. et Z 106 — arv. pratensis Szabo 106 — arv. virgata Briq 106 Lachnolobus congestus Lister . 317 Lactarius cupularis Buil 308 — cyathula Fr 308 Lactuca muralis Less 94 — Scariola scariola C. et G. . 94 Lamproderma violaceum Rost. 320 Lampsana communis L 90 — comm. glandulosa Freyn. . . 90 — comm. hirsuta Peterm 90 — comm. hirta Guss 91 — comm. pubescens F. et P. . 90 — comm. pubescens Rchb. ... 90 — comm. typica F. et P 90 Lappa major Gaertn 87 — minor D.C 87 Lathyrus decaphyllus Pursh. . , 228 — linearis Nutt 227 — ornatus Nutt 228 — polymorphus Nutt 228 Lenzites tricolor Fr 309 Leocarpus fragilis Rost 319 Leontodon aut. pratensis Koch 93 — aut. typicus F. et P 92 — aut. subuniflora 92 — aut. uniflora v. d. B 92 — hisp. vulgaris Bischof 93 Licea flexuosa Pers 321 Linaria maroccana Hook 229 — versicolor Jacq 229 Lobelia Erinus L 72 Lonicera Periclymenum L. 110, 336 — Xylosteum L 336 Lotus americanus Bischof. ... 131 363 Blz. Lotus corniculatus L 336 — sericeus Pursh 121 — uliginosus Schkuhr. . . . 226, 337 — ulig. villosus Lam 226 — ulig. virescentie 226 Lupinus augustifolius L 112 Lychnis flos cuculi L 165 Lysimachia vulgaris L 337 Madia sativa Mol . 77 Malcolmia maritima R. Br. .. 211 Margarita metallica Lister .... 318 Matricaria Chamomilla L 81 — inodora L 81 — in. discoidea Errera 81 — suaveolens Buch 81 Medicago arabica All. ...... . 120 — ciliaris Willd 120 — hispida Gaertn 120 — Hornemanniana Ser 120 — laciniata All. diffusa Poir.. 121 — lac. integrifolia Godr 121 — truncatula Gaertn 120 — trun. tentaculata Urb 120 — trun. ten. dextrorsa Urb . . 120 — trun. ten. sinistrorsa Urb. . 120 — trun. tribuloides Burn 120 — trun. tri. rigidula A. et C. 120 — trun. tri. uncinata R. et F 120 — trun. tri. vulgaris R. et F. 120 — turbinata aculeata Moris . 120 Melilotus Messanensis AU.... 226 — sulcatus Desf 1 22 Mentha aquatica L 337 Microlonchus Clusii Spach.... 135 — Salmanticus D. C 135 Mucilago spongiosa Morg. . . . 320 Mycaena adonis Fr ... 307 — citrino-marginata Gill 307 — elegans Pers 307 — tenella Fr 308 Blz. Myrrhis odorata Scop 115 Nasturtium palustre D. C 337 -- silvestre R. Br 337 Nolanea proletaria Fr. 310 — versatilis Fr 310 Odontia Brinkmanni Bres 313 Odontospermum aquatic. Neck 127 Oenanthe aquatica Link 112 — fistulosa L. 112 Omphalia Belliae Johnst 308 — leucophylla Fr 308 Onobrychis Crista Galli Lam. 123 Ononis repens L 337 Onopordon acanthium L 87 Orlaya grandiflora Hoffm 114 — grand, montana Gillot 215 Ormemis mixta Dum 129 Orthocarpus purpurasc. Benth . 229 Panaeolus guttulatus Bres 312 Papaver dubium L 337 Pastinaca sativa eusativa 113 — sativa silvestris Briq.. ... 113 Paxillus Tricholoma A. et S. . 312 Pedicularis palustris L 165 Petasites officinalis Mnch 75 Peucedanum carvifolium Vill. . 113 — palustre Mnch 112 Pholiota pudica Fr , . 311 Phragmitis communis Trin. . . . 337 Physalis origanifolia Lam 126 Physarum cinereum Pers 318 — nutans Pers 318 — nut. leucophaeum Lister. . . 318 — psittacinum Ditm 317 — sinuosum Wimm 318 — virescens Ditm 318 — viride Pers 318 — vir. aurantium Lister 318 364 Blz. Phvteuma nigrum Schmidt.... 73 Picea excelsa Lk 338 Picris hieracioides L 93 Pimpinella magna L 111 — Saxifraga L 111, 338 — Sax. nigra Willd 111 Pinus silvestris L 338 Pistillaria muscicola Fr 313 Plantago arenaria W. et K. . . 71 — lanceolata L 71 — lanc. m. bracteata 71 - lanc. capitellata Koch 71 — lanc. m. composita 71 — lanc. dubia Liljebl. ...... 71 — lanc. m. furcata 71 — lanc. silvatica Cop 71 — lanc. sphaerostachya W. et Gr 71 — lanc. vulgaris Cop 71 — major L . . . ... 72 — maritima L 338 — media L 72 — med. longifolia G. Mey. ... 72 Platycodon grandiflor. A. de C. 230 Pluteus cervinus 310 — granulatus Bres. ... 309 — patricius Schulz 309 — plautus Q 309 Poa nemoralis L 338 Polygonum amphibium L. 299, 338 — aviculare L 298 — av. aequale 298 — av. calcatum 298 — av. heterophyllum 298 — Bistorta L 298 — Braunianum F. Schultz. . . . 306 — condensatum F. Schultz. . . 305 — Convolvulus L 296 — cuspidatum Sieb. et Zucc . . 296 — dumetorum L 296 — Fagopyrum L 295 Polygonum hybridum Chaub. — Hydropiper L — Hydropiper X mite — latifolium L — lat. linicola . . . . — lat. mesomorphum — lat. nodosum — lat. tomentosum ........ — minus Huds — minus 'A Persicaria — minus >< mite — mite — mite X Persicaria — oriëntale L. '. . — patulum M.B — Persicaria L — Pers. agreste — Pers. biforme — plebejum R. Br — pulchellum Lois — ramosissimum Mch — sachalinense F. Schmidt. . — serrulatum Lag i — tataricum L i — Wilmsii Beek . 1 Polyporus fragilis Fr I Populus nigra L — pyram'dalis Roz — Tremula L Poria undata Bres. . . Potentilla paradoxa Nutt. . . . \ — reptans L — supina paradoxa Wolf . . ' — Tormentilla Sibth Prunus spinosa L I Pteridium aquilinum L Ptilomeris aristata Nutt — coronaria Nutt j Pulicaria dysenterica Gaertn. Quercus Cerris L Blz. 305 305 305 299 302 303 299 299 306 306 306 305 305 304 297 304 304 304 297 297 297 296 306 295 306 313 338 338 339 313 217 339 217 339 339 340 231 231 77 340 365 Blz. Quercus Robur L 340 — sessiliflora Smith 340 Ranunculus acer L. 346 Reticularia Lycoperdon Buil.. 321 Ribes nigrum L 346 — rubrum L 346 Rosa canina L 346 — pimpinellifolia D. C 347 — rubiginosa L 347 Rubus fruticosus L 347 Rumex abortivus Ruhmer 232, 292 — ab. sterilis Hausskn 233 — ab. subconglomeratus H.kn. 233 — ■ ab. subobtusifolius Hausskn. 233 — Acetosa L 275, 347 — Acetosella L 273, 347 — acutus L 251, 291 — acutus carinthiacus 252 — acutus commutatus 252 — acutus confinis 252, 291 — acutus giesshueblensis 252 — acutus Khekii 252, 291 — ambiguus Gren 277 — aquaticus L 278 — aquaticus )< crispus. . . 248, 286 — aq. X Hydrolapathum 248, 287 — aquat. X obtusifolius . 249, 287 — aquat. X obt. agrestis 249 — aquat. X obt. silvester .... 249 — • Areschougii Beek 256, 293 — auriculatus Murb 276 — balatonus Borbas 254 — ■ bihaviensis Simonk 252 — bucephalophorus L 273 — callianthemus Danser. . 238, 293 — ■ carinthiacus Rech 252 — conglomeratus Murray .... 282 — conglom. X crispus. . . 249, 289 — conglom. X maritimus 256, 294 — conglom. /' obtusifol. 232, 292 Blz. Rumex conglom. X obt. silvester 233 — conglom. Xpaluster. . . 256, 294 — conglom. X sanguineus. . . . 288 — conglom. X stenophyllus. . . 289 — conspersus Hartman. . . 248, 286 — crispus L 281 — crisp. X Hydrolapathum... 288 — crisp. X obtusifolius . . 251, 291 — crisp. X obt. agrestis . 252, 291 — crisp. X obt. silvester. 252, 291 — crisp. X obt. subulatus. . . . 252 — crisp. ling. X obt. agr 252 — crisp. strict. X obtus 252 — crisp. X paluster 256, 293 — crisp. X sanguineus. . . 249, 289 — cuneifolius Campd 279 — Danseri Rech 255 — Degenii Rech 235 — dentatus Campd 209, 284 — Deweveri Danser. 255 — domesticus Hartman 278 — Dufftii Hausskn 234, 292 — erubescens Simonk. . . . 254, 291 — erub. Deweveri Danser . . . 256 — erub. Simonkii Danser .... 256 — fennicus Murb 279 — ■ Giesshüblensis Rech 252 — Henrardi Danser 238, 294 — heteranthos Borbas 293 — Hydrolapathum Huds 280 — Hydr. X obtusifolius. . 249, 287 — Khekii Rech 251 — limosus Thuill 256, 294 — maritimus L 285 — marit. X obtusifolius . . 238, 293 — marit. X paluster 238, 294 — marit. X stenophyllus. 256, 294 — maximus Schreber .... 248, 287 — maximus Sabis Van Bast. . 248 — • moedhngensis Rech... 250, 291 — • moedl. Rechingeri Danser . . 251 366 Blz. Rumex moedl. Toepfferi Danser 251 — Niesslii Wildt 289 — obovatus Danser 284 — obtusifolius L 282 — obtus. X paluster 236, 292 — obtus. X Patientia.. . 254, 291 — obtus. X sanguineus. . . 234, 292 — obtus. X stenophyllus. 250. 291 — obtus. agrestis Fr 283 — obt. agr. X Patientia 255 — obt. agr. X stenophyllus. . . 250 — obtus. silvester Wallr . ... 283 — obt. silv. X Patientia 255 — obt. silv. X sanguineus . . . 235 — obt. silv. X stenophyllus . . 250 — paluster Smith 285 — palus. X stenophyllus 293 — paraguayensis Parodi 285 — Patientia L 280 — platyphyllus Aresch. . . 249, 287 — platyphyllus finitimus 249 — platyphyllus Schmidtii 249 — ■ pratensis M. et K . . . . . 253 — pulcher L 284 — pulcher divaricatus M. et K. 284 — Ruhmeri Hausskn 288 — Sagorskii Hausskn. . . . 249, 289 — salicifolius Weinm 280 — salisburgensis Fritsch et R. 233 — sanguineus L 282 — Schreberi Hausskn 288 — Schulzei Hausskn 249. 289 — scutatus L . . 275 — Steinii Becker 236, 292 — stenophylloidesSimonk. 256, 294 — stenophyllus Ledeb 283 — Toepfferi Rech 250 — Wachteri Danser 250 — Weberi Fisch-Benz . . . 249, 287 — Wirtgeni Beek 256, 294 Russuia mustelina Fr 309 Blz. Salix alba L 348 — amygdalina L 348 — aurita L 348 — aurita X repens 209 — Caprea L 349 — cinerea L . . 349 — fragilis L 350 — purpurea L 350 — repens L 350 — viminalis L 350 Salpichroa origanifolia Thell.. 126 — rhomboidea Miers 126 Sambucus Esulus L 110 — nigra L 110, 350 — nigra laciniata L 110 Saponaria officinalis L 165 Scandix Pecten Veneris L.... 115 Scorpiurus subvillosus L 122 Senecio aquaticus Huds 83 — aquaticus genuinus Gr. et Godr 83 -^ aqu. pinnatifidus G. et G. . 83 — erucifolius L 82 — fluviatilis Wallr 83 — Fuchsii Gmel 83 — Jacobaea L 82, 350 — Jac. flosculosus D. C 83 — paludosus L 83 — silvaticus L 82 — silv. auriculatus W. M. . . . 82 — viscosus L 82 — vulgaris L 82 — vuig. dealbatus Thell 82 Sherardia arvensis L 107 — arv. hirsuta Bag 107 Sida cristata L 118 Silene bracteosa Bertol 117 — dichotoma racemosa 210 — rauscipula L 117 — nutans L 351 — stricta Lap 117 367 Blz. Silene stricta L *. . . . 117 Silybium Marianum Gaertn... 86 Sinapis Allioni Jacq 211 — All. genuina 211 — All. tuvgida 211 — turgida Del 211 Sisymbrium officinale Scop. . . . 351 — polyceratium L 211 Sium latifolium L 111 Solidago serotina Ait 77 — Virga aurea L 76 — Vir. au. vulgaris Koch. . . 77 Sonchus arvensis L 95, 351 — asper All 95 — oleraceus L 95 — ol. integrifolius Wallr 95 — ol. lacerus Wallr 95 — ol. runcinatus Koch 95 — ol. triangularis Wallr. ... 95 Sorbus Aucuparia L 351 Sparganium aff . Borderi Web . 64 Specularia Speculum D. Cf... 75 Spiraea salicifolia L 351 — Thunbergii Sieb 351 — Ulmaria L 351 Stachys silvaticus L 352 Stellaria Holostea L 352 Stemonitis flavogenita Jahn. . . . 317 — fusca Roth 320 — splendens Rost. flaccida List. 320 Succisa pratensis Mnch 107 Symphytum officinale L 352 Taraxacum corniculatum D. C. 94 — officinale commune R 94 — off. Dens Leonis D. C 94 — off. erythrospermum Reut . . 94 — off. genuinum Koch 94 — off. laevigatum R 94 — off. levigatam Willd 94 — off. normale R 94 ! Blz. i Taraxacum off. vulgare S. et K. 94 Tanacetum vulgare L 352 Taxus baccata L . 352 Thrincia hirta Roth 92 I — hirta nudicalyx Lag 92 — hirta psilocalyx Lag 92 Thymus serpyllum L 352 Tilia grandifolia Ehrh 353 — parvifoha Ehrh. . . . * .... 353 Torilis Anthriscus Gmel 114 — leptophylla Rchb 119 j Tragopogon prat. orientalis. . . 93 — prat. pratensis L 93 Trichia Botrytis Pers 321 — contorta Rost 321 — varia Pers 321 Trifolium arvense L 353 — elegans Savi 217 — hybridum L 217 — hybr. albis KI 225 — hybr. m. phyllanthum 225 — pratense L 354 Trigonella americana Nutt. . . . 121 — gladiata Stev 226 — hamosa L 226 Triticum junceum L 354 — repens L 354 Tubifera ferruginosa Gmel. ... 321 Tussilago Farfara L . 75 Ulmus campestris L 354 Urtica dioica L. 354 Valeriana dioica L 107 — excelsa Poir 107 — officinalis L 107 Valerianella olit. leioc 107 — rimosa leiocarpa 107 Verbascum oriëntale M. B. . . . 229 Veronica Anagallis L 355 — Beccabunga L 355 368 Blz. Veronica Chamaedrys L 355 Viburnum Opulus L 110. 355 Vicia americana Mühl 226 — am. angustifolia Nees 226 — am. linearis S. Wats 227 — am. truncata Brewer 227 — Benghalensis L 125 — Bengh. perennis D. C 124 — Bengh. punicea Wk 124 — Bengh. sericea Wk 124 — Bengh. tenella Wk 124 — calcarata Desf 126 — Cracca L 355 — linearis Greene 227 — truncata Nutt 227 Viola arvensis Murr 199, 205 — baltica W. Bckr 184. 185 — batava Kloos. 185, 187 — Borussica W. Bckr 188 — Burnati Grml 169 — canina L 175 — can. dunensis W. Bckr. 177, 182 — can. ericetorum Rchb .... 177 — can. flavicornis 183 — can. fl. albis 182 — can. fl. variegatis 182 — can. fol. cuneatis.... 178, 182 — can. lactea W. Bckr 178 — can. lancifolia 191 — can. lucorum Rchb 177 — can. montana 183 — can. pubescens 1 76 — can. sabulosa Rchb 177 — can. X persicifolia ....... 196 — can. X Riviniana 184 — can. X silvestris 1 88 — can. dun. X Riv 185, 187 — can. dun. X Riv. pub. 185, 187 — canninef as Kloos .... 185, 187 — cetia Beek. 185 — Curtisii Forsten 201 Blz. Viola Grossiana W. Bckr... 195 — Gross. noviomagensis. ... 195 — hirta L 151 — hir. brevifimbriata 153 — hir. brevifoliata 153 — • hir. fraterna Rchb 153 — hir. glabrifolia W. Bckr... 153 — hir. hirtifolia W. Bckr.. . 153 — hir. longifimbriata 153 — hir. longifoliata 153 — hir. pet. variegatis 155 — hir. plane cordata 153 — hir. profunde cordata .... 153 — hir. pubescentifolia 153 — hir. subtruncata 153 — hir. vulgaris Rchb 153 — hirta X odorata 155 — intermedia Rchb 174 — intersita Beek 185 — lactea Sm 191 — lancifolia Thore 178 — lutea Huds 207 — Najadum Wein 193, 195 — neglecta Schm 185 — odorata L 1 46 — od. alba 148, 150 — od. lilacina Wiesb.... 148, 151 — od. subcarnea Pari.... 148, 151 — od. sulfurea R. et F 148 — od. tricalcarata 151 — od. variegata D. C 148 — palustris L 143 — pal. acutiusculis 143, 146 — pal. fol. sub. sp. hisp 143, 146 — permixta Wiesb 155 — persicifolia Roth 188 — pers. lacteaeoïdes . ... 192, 193 — pers. X Riviniana 193 — pers. lact. X Riv 195 — Ritschliana W. Bckr 196 — Riviniana Rchb 160, 200 369 Blz. Viola Riv. pallida Lako. . 164, 168 — Riv. pubescens 165, 168 — Riv. monstruosa 169 — Riv. X rup. arenaria 169 — Riv. X silvestris 174 — rupestris arenaria Beek. ... 156 — sabulosa Bor 201 — silvatica Fr 163 — silva. macrantha 163 — silva. micrantha 163 — silvestris Rchb 161, 171 — silvest. rosea N. W. M. . . . 174 — stagnina Kitt 192 Blz. Viola tricolor L 197 — tric. arvensis Murr. . . . 199, 205 — tric. chrysantha.. .202, 205, 206 — tric. hortensis D. C. . . 198, 201 — tric. maritima Schw. . . 201, 204 — tric. syrtica Flörke 201 — tric. vulgaris Koch.. . . 199, 202 Vitis vinifera L 355 Volvaria media Fr 309 Xanthium strumarium L 77 Xeranthemum annuum L 90 AANVULLINGEN EN VERANDERINGEN IN DE LEDENLIJST. CORRESPONDEERENDE LEDEN: Dr. A. F. Blakeslee (1924), Station for experimental evo- lution Cold Spring Harbour, Long Island, Amerika. Prof. Dr. V. Grégoire (1924), Leuven, Rue de Bériot 42. België. Prof. Dr. W. Johannsen (1924), Pflanzenphysiol. Laborat. der Universitat, Kopenhagen. Prof. Dr. D. H. Scott (1924), East Oakley House. Basing- stoke, Oakley, Hants, Engeland. Prof. Dr. R. V. Wettstein (1924), Rennweg 14, Weenen III. Prof. Dr. Hans Winkler (1924), Institut f. allg. Botanik. Jungiusstrasse, Hamburg. GEWONE LEDEN : Mevr. C. M. Arkenbout Schokker— Voormolen, 's-Graven- hage, Verhulststraat 4. 370 Ir. J. Bijhouwer, Bennekom, Brinkzicht. W. F. Dorgelo, Geldermalsen, Kerkstraat. B. J. J. Duncker, Rotterdam, Kral. Plaslaan 96. H. G. A. Engelkamp, Rotterdam, Bergweg 157. Mej. A. Frickers, Amsterdam, Nic. Maesstraat 56. C. A. V. d. Gen, Amsterdam, van Woustraat 166. M. A. J. Goedewaagen, Groningen, Heereweg. Dr. A. C. J. van Goor, Siena (Italië), Orto botanico della Reale Universita. Mej. C. A. Gouwentak, Amsterdam, de Lairessestraat 72. Mej. J. M. E. Haga, Zeist. Dr. Ir. G. van Iterson, Delft, Hertog Govertkade 12. }. Jensma, Leeuwarden, Elisabethstraat 14. C. G. B. ten Kate, Zutfen, Weg naar Laren 45. C. J. }. V. d. Maas, 's-Gravenhage, Columbusstr. 158. Dr. A. J. van Pesch, Amsterdam, Marinewerfkade 8. M. Pinkhof, Amsterdam, Plantage Parklaan 25boven. Mej. L. C. Reeser, Utrecht, Mauritsstraat 96. Dr. E. Reinders, Wageningen, Nassauweg 6. Mejonkv. W. H. de Savornin Lohman, Soesterberg, „Het Anker". Mej. R. de Souza, Utrecht, Nassaustraat 23. Mej. IJ. M. Trip, Utrecht, Nieuwe Gracht 123. H. van Vloten, Wageningen, Belmontelaan 5. Mevr. O. V. Vloten— V. d. Bergh, Wageningen, Bel- montelaan 5. Dr. Ir. C. A. H. von Wolzogen Kühr, Heemstede, Bos- boom Toussaintstraat 22. R. van der Wijk, Helpman-^Groningen, Mr. H. Goeman Borgesiuslaan 20. '\v': .^ A"-. ry -^--^,:-'>^!^:^mm AANWIJZINGEN Herbarium. Adres: Laboratorium Koloniaal Museum. Dreef, Haarlem. Spreekuur van den conservator : Woensdag- middag l'— 3 uur, buiten de vacanties. Wenscht men het Herbarium op een anderen tijd te bezoeken, dan is overleg omtrent, dien tijd met dén con- servator noodig. Aanvragen tot het leenen van planten ui£ het Herbarium voor onderzoek te richten tpt den conservator. Laboratprium Koloniaal Museum, Dreef, Haarlem* Tertigzehding van die planten aan hetzelfde adres, waaraan ook nieuwe planten voor het Herbarium moéten worden gezonden. Inlichtingen voor de leden omtrent Hoogere planten en Vaatkryptogamen door den conservator; H. Héulcels, Duinlustpark, Santpoort-Station, en door het lid der Herbarium-Commissie: W. H. Wachter» Vierambachtstraat 81a, Rotterdam, Tenzij anders wordt verlangd, worden de gezonden planten opgenomen in het yeteenigiAösherbarium^ Bibliothcckv Aanvragen om; boeken en terugzending van boeken aan hét adre^ Bibliotlieek dèr Ned. Bot. Vereeniging, Koloniaal Instituut, Amsterdam» Reclames wegens het met ontvangen yan Recueil XXI of het Nederlandsch Kruidkundig, Archief 1923 te richten tot den Uitgever. Aanvragen tot aankoop van deelen van den Prodr. Fl. Bat. en van afleveringen of deelen van het Recueil of het ï^ed.Kriiidk» Archief té richten tot den Conservator. Prijzen voor oiide jaargangen onzer tijdschriften : Recueil per afl, / 1 — \ per deel ƒ3.'—. Ned. Krüidk^Arch. per deel / 1,50. Stukken voor jaargang 1924 moeten worden ingezonden bij den secretaris der /edactie vóór 15 Januari 1925» !taieia»amii!BaeMatuBUii\wiKjmi»::ur^vjavi^A'i^'xju\-iTt*.-tjr^e,!i'ii*^^ UKflSCHKI ï^J iT-- ft.-' JAARGANG 1^24, VERSLAGEN EN MEDEDEELINGEN DER NEDERLAND8GHE BOTANISCHE VEREENiaiNG OVER HET JAAR 1924 ONDER REDACTIE VAN Mej» Cath. Cool> J, Heimans, P. Jansen^, Dr, M» J, Sirk*, en W.H. Wachter. Uitgegeven 31 Mei Ï925. DrHkJgierij' i^n Uitgeverij j, Hv DE 6USSY AMSTERDAM, A^. 1925 J ^'"- -Mmy^mmê NEDERUNDSCII KRUIDKUNDIG ARCHIEr JAARGANG 1924. VERSLAGEN EN MEDEDEELINGEN DER NEDERLAND8CHE BOTANISCHE VEREENIGING OVER HET JAAR 1924 ONDER REDACTIE VAN Mej. Cath. Cool, J. Heimans, P. Jansen, Dr. M. J. Sirks en W. H. Wachter. Uitgegeven 31 Mei 1925. Drukkerij en Uitgeverij J. H. DE BUSSY AMSTERDAM, Ao. 1925 INHOUD. BIz. Staat der Vereeniging op 16 Maart 1925 1 Verslag van den eersten Secretaris over het jaar 1924 17 Verslag der Commissie van Redactie voor het Recueil des Travaux Botaniques Néerlandais 20 Verslag der Commissie van Redactie voor het Nederlandsch Kruid- kundig Archief 21 Verslag van de Commissie voor het Floristisch Onderzoek van Nederland 22 Verslag der Excursie, gehouden te Eysden op 29 Juli 1924 en vol- gende dagen door A. W. Kloos Jr . 22 Verslag van de Commissie voor de Bibliotheek en het Herbarium 32 Desiderata voor de Bibliotheek 34 Eerste aanvullingslijst op den Catalogus 40 Rekening en verantwoording van den Penningmeester over 1924 . 54 Vergadering op Zondag 27 Januari 1924 in het Botanisch Labo- ratorium te Delft 58 Vergadering op Zaterdag 29 Maart 1924 in het Botanisch Labo- ratorium te Amsterdam 66 Vergadering op Zondag 25 Mei 1924 teBaarn 71 Middagvergadering op Zaterdag 18 October 1924 in het Botanisch Laboratorium te Amsterdam 11 Avondvergadering op Zaterdag 18 October 1924 in het Botanisch Laboratorium te Amsterdam 81 Flora van Arnhem III door J. L. van Soest 91 Verzamelen en bewaren van Myxomyceten door Dr. T. Broeksmit 134 Een nieuwe vindplaats van Helianthemum guttatum Mill. in ons land door C. G. G. J. van Steenis . . . . . . . . 138 Beschrijving van inheemsche intermediaire R u bus-basta arden door W. W. Schipper 148 Jan of Johannes Commelijn door Dr. F. W. T. Hunger . 187 IV Blz. Floristische Aanteekeningen XXII (Festuca II) door P. Jansen en W. H. Wachter 203 Rumex exsul, nova hibrida door Dr. B. H. Danser 213 Bijdrage tot de Mycologische Flora van Nederland door Cath. Cool 217 Over Cenococcum geophilum Fr. door R. IJzerman. . . 222 De werken van Abraham Munting door W. H. Wachter . 228 In memoriam A. J. C. van Goor door Theo. Stomps. . . . 239 De Desmidiaceeënflora van de Oisterwijksche Vennen door J. Heimans 245 CD NEW YOPk BOT AM QAkDv Nederlandsche Botanische Vereeniging (Opgericht 15 Augustus 1845.) Staat der Vereeniging op 16 Maart 1925* BESTUUR. Prof. Dr. Th. Weevers. Voorzitter (aftr. 1930). Prof. Dr. Ir. G. van Iterson Jr., Ondervoorzitter (aftr. 1926). Dr. M. J. Sirks, 1ste Secretaris (aftr. 1929). Mevr. A. M. van Lookeren Campagne^ — Sabron, 2<^e Secretaresse (aftr. 1927). P. Jansen, Penningmeester (aftr. 1928). PERMANENTE COMMISSIES. COMMISSIE VAN REDACTIE VOOR HET RECUEIL Lo DES TRAVAUX BOTANIQUES NEERLANDAIS. CM Voorzitter. Prof. Dr. A. Pulle, Secretaris. Dr. L. P. de Bussy. Prof. Dr. Ir. G. v. Iterson Jr. Prof. Dr. Theo J. Stomps. Prof. Dr. Tine Tammes. Dr. K. Zijlstra. De Penningmeester der N.B.V. (P. Jansen, aftr. 1928). COMMISSIE VAN REDACTIE VOOR HET NEDER- LANDSCH KRUIDKUNDIG ARCHIEF. De 1ste Secr. der N.B.V. (Dr. M. J. Sirks, Voorz., aftr. 1929). W. H. Wachter. Secretaris (aftr. 1927). Mej. Cath. Cool (aftr. 1928). J. Heimans (aftr. 1926). De Penningmeester der N.B.V. (P. Jansen, aftr. 1928). COMMISSIE VOOR HET FLORISTISCH ONDERZOEK VAN NEDERLAND. Dr. L. Vuyck, Voorzitter (aftr, 1929). P. Jansen, Secretaris (aftr. 1928). Dr. B. H. Danser (aftr. 1930). Ir. A. W. Kloos Jr. (aftr. 1927). Prof. Dr. Th. J. Stomps (aftr. 1926). COMMISSIE VOOR DE BIBLIOTHEEK EN HET HERBARIUM. (Zie pag. 4 van den omslag.) Prof. Dr. J. C. Schoute, Voorzitter (aftr. 1927). W. H. Wachter, Secretaris (aftr. 1928). J. Th. Henrard (aftr. 1926). CONSERVATOR. H. Heukels. CORRESPONDEERENDE LEDEN. Dr. A. F. Blakeslee (1924), Station for experimental evo- lution, Cold Spring Harbour, Long Island U. S. A. Geh. Ob. Reg.-R. Prof. Dr. A. Engler (1912), Dahlem bei Berlin. Geh. Reg.-R. Prof. Dr. K. Goebel (1921), München, Nymphenburg. Prof. Dr. V. Grégoire (1924), Rue de Bériot 42, Leuven. Prof. Dr. W. Johannsen (1924), Pflanzenphys. Labor. der Universitat, Kopenhagen. Prof. Dr. J. Massart (1912), Brussel. Sir David Prain (1912). London S. W. 15, Heathview Gardens 12, Putney Heath. Prof. Dr. C. Sauvageau (1917), Bordeaux, Faculté des Sciences botaniques. Prof. Dr. C. Schröter (1920). Zürich. Merkurstrasse 70. Dr. D. H. Scott (1924). East Oakley House. Basingstoke. Oakley, Hants. England. Prof. Dr. A. Thellung (1916), Zürich 7. Forchstrasse 33. Prof. Dr. R. von Wettstein (1924). Rennweg 14. Wien III. Prof. Dr. Hans Winkler (1924), Instit. für. allg. Botanik, Jungiusstrasse. Hamburg. EERELEDEN. Dr. J. W. Moll (1877; 1921). Groningen. Oranjesingel 3. Mevr. Dr. A. Weber-van Bosse (1885; 1924). Eerbeek. GEWONE LEDEN.*) Dr. U. P. van Ameijden (1912). Semarang. Java. Dr. A. d'Angremond (1913), Klaten, Java. Gs. W. van Apeldoorn Jr. (1917). Amsterdam. 2de Ooster- parkstraat 217. Mej. M. van Appel (1925). Utrecht. Witte Vrouwenstr. 30. Dr. F. M. Arens (1921). Djocja. Java. Dr. Pedro Arens (1912). Klein Soengei Karang. Galang. Sumatra O. K. Dr. W. H. Arisz (1909). Djember. Java. Mevr. C. M. Arkenbout Schokker— Voormolen (1912), 's-Gravenhage, Verhulststraat 4. Dr. C. J. Baart de la Faille (1904). Arnhem. Röellstr. 8. *) De Istc secretaris verzoekt de leden beleefd bij adresver- andering hem daarvan terstond kennis te geven. Dr. L. G. M. Baas Becking (191 7), Oegstgeest, Warmond. weg. C. A. Backer (1900), Suikerproefstation, Pasoeroean, Java. R. C. Bakhuizen van den Brink (1919), Buitenzorg, Wigmanweg 15, Java. Dr. W. Bally (1919), Malang, Java. Mej. M. Balsem (1921), Nijmegen, Kelfkensbosch 29. Dr. J. P. Bannier (1918), Proefstation voor de suiker- industrie, Pasoeroean, Java. Mej. C. E. Bastert (1913), Amsterdam, Meerhuizerplein 34\ Dr. W. L. Beekman (1919), Groningen, Petrus Hendrikszstr. 3 1 . Dr. H. Begemann (1915), Malang, Java. Dr. M. W. Beijerinck (1909), Gorsel. Mej. J. C. Bek (1923), Hilversum, Jonkerweg l^. Mej. T. A. Bekkering (1916), Meppel, 2de Hoofdstraat 2 L Mej. Dr. C. H. Berkhout (1915), 's-Gravenhage, Swee- linckstraat 69. Dr. Ch. Bernard (1911), Buitenzorg, Java. J. J. A. Bernsen (1920), Amsterdam, Waterlooplein 61a. Dr. J. G. B. Beumée (1918), Buitenzorg, Java. Dr. J. van Beusekom (1904), Almelo, Molenkampspark 20. J. J. Beyer (1921), Groningen, KL Kruisstraat 2. Ir. W. Beyerinck Li. (1925), Wijster (Drente). D. Bierhaalder (1894), Baarn. Ir. J. Bijhouwer (1923), Bennekom, Brinkzicht. Mej. S. M. Birnie (1921), Utrecht, Maliebaan 131. Dr. A. H. Blaauw (1904), Wageningen. L. E. C. Blijdenstein (1920), Bandoeng, Java. Mej. H. H. A. V. Blommesteyn (1923), Utrecht, Achter St. Pieter 1 1 (vac. Bilthoven, Mariënshoeve, v. Dijck- laan 23). Dr. W. Bobilioff (1919), Buitenzorg, Java. K. Boedijn (1919), Amsterdam, Hortus Botanicus. Dr. H. W. de Boer (1913), Enschedé, Dir. Keuringsdienst. S. R. de Boer (1921), Utrecht, Hendr. de Keyzerstr. 60 (vac. Drachten, Stationsweg). Dr. A. W. Boerman (1917), Utrecht, da Costakade 37. Mej. J. F. Böeseken (1922), Sappemeer. Mej. J. C. M. Bok (1923), Groningen, Jos. Israëlsstr. 20a. Dr. I. Boldingh (1903), Buitenzorg, Java. Mevr. C. M. Boldingh- Verment (1909), Buitenzorg, Java. Mej. Dr. P. C. Bolle (1918), Baarn, Javalaan 6. A. E. H. R. Boonstra (1922), Utrecht, Wed 8bis. Dr. S. E. Boorsma (1911), Amsterdam, Leidsche Kade 69. Dr. H. Bos (1920), Wageningen, Villapark. E. E. V. d. Bos (1919), Amsterdam? Dr. J. Botke (1906), Groningen, Herman Colleniusstraat 34. Mej. A. M. Bouman (1925), Utrecht, Willem Barentzstr. 11 (vac. Rotterdam, Schiekade 54). W. J. Bouman (1925), Groningen, van Speykstraat 3a. Mej. H. Bouwens (1912), Nijmegen, Berg-en-Dalsche Weg 371, „de Zandkuil". P. van Boxtel (1912), Katwijk a. d. Rijn, College. Dr. J. Brand (1916), Doesburg. Mej. M. Brand (1923), Utrecht, Weistraat 91. Mej. J. G. Bredenoord (1917), Winterswijk, Julianastraat 15. Dr. P. J. van Breemen (1921), Pasoeroean, Java. Dr. C. E. B. Bremekamp (1909), University College, Pretoria (Z.-Afr.). Dr. G. Bremer (1915), Pasoeroean, Java. Mevr. H. M. ten Brinkhorst-Voskuil (1920), Modjokerto, Halte Kras Soemberdadie, Java. D. J. Broekens (1915), Amsterdam, Joh. Verhulststraat 24. G. Brouwer (1920), 's-Gravenhage, Nicolaistraat 30. G. A. Brouwer (1922), Groningen, Heerenbinnensingel 20a. Mej. H. L. G. de Bruyn (1920), Wageningen, Villapark 271f. Mej. Chr. Buisman (1924), Amsterdam, Joh. Vermeerplein 18. Mej. M. C. Burger (1919), Nijmegen, Guyotstraat 3. Dr. Joh. H. van Burkom (1903), 's-Gravenhage, Adelheid- straat 227. Mej. L. Burkunk (1924), Haarlem, Verspronckweg 89. Dr. L. P. de Bussy (1911), Baarn. Westeinde 7. Dr. H. J. Calkoen (1878). Dieren, „de Peppel". Mej. W. M. Coelingh (1922), Bussum, Graaf Wichman- laan 11. Dr. C. P. Cohen Stuart (1909), Proefstation voor thee, Buitenzorg, Java. Mej. C. Cool (1910), Leiden, Witte Rozenstraat 34. Dr. J. C. Costerus (1875), Hilversum, Ministerpark 21. Dr. P. J. S. Cramer (1904). Buitenzorg, Java. Mej. A. E. Crétier (1917), Genève, 6 Rue de la Pélouse. Dr. K. W. Dammerman (1907), Buitenzorg, Java. Dr. B. H. Danser (1912), Amsterdam, Hortus Botanicus. Mej. W. F. van Deventer (1921), Utrecht, Mauritsstr. 68 (vac. 's-Gravenhage, Stationsweg 14). E. van Dillewijn (1923), Utrecht, Vondelkade 26. Dr. W. M. Docters van Leeuwen (1900), Buitenzorg, Java. H. E. Dolk (1923), Bilthoven, v. Dijcklaan 23. J. D. Dorgelo (1917), Soerabaja, Merkusstraat 27, Java. W. F. Dorgelo (1921), Geldermalsen, Kerkstraat B 109. Mej. C. M. Doyer (1920), Baarn, Javalaan 6. Mej. Dr. L. C. Doyer (1907), Wageningen, Hoogstraat 71. Mej. A. G. Dreckmeier (1916), Utrecht, Hoogt 14. Dr. A. B. Droogleever Fortuyn (1919), Oegstgeest, Juliana- laan 7. Ir. J. P. Dudok van Heel (1924), Naarden, „de Rietkraag". H. Dulfer (1924), Amsterdam, Gerard Brandtstraat 14bov. B. J. J. Duncker (1921), Rotterdam, Kral. Piaslaan 96. E. G. Duyvis Fzn. (1910), Koog aan de Zaan. M. van Eekelen (1925), Zalt^Bommel. H. J. van Eekeren (1917), Zeist, Steinlaan 37. Dr. P. van der Eist (1904), Buitenzorg, Java. M. L. Eversdijk (1919), Amsterdam, Rustenburgerstraat 26611 (vac. Biezehnge). P. J. Eyma (1925), Maarssen (Utr.), Zandpad 42. P. J. van der Feen Jr. (1913), Domburg, „de Wael". Mevr. C. P. Feenstra—Sluiter (1906), Utrecht, J. W. Frisostraat 12. Dr. D. S. Fernandes (1920), Paramaribo, Prinsessestraat, Suriname. Mr. F. Florschütz (1920). Velp (G.). Mej. J. Fortuyn Droogleever (1915), Brielle, Bierkade. Mej. C. M, Fournier (1923), Utrecht, Willem Barentzstr. 72. Dr. W. }. Franck (1924), Wageningen, Rijksstraatweg. R. Frantzen (1922), Schiedam, Aleidastraat 150a. Mej. A. Frickers (1920), Amsterdam, Nic. Maesstraat 52. Mej. M. J. Frima (1920), Utrecht, Lange Nieuwstraat 2. Dr. G. L. Funke (1917), 's-Gravenhage, Nassaulaan 2a (vac. Amsterdam, van Eeghenstraat 81). H. C. Funke (1915), Arnhem, Pontanuslaan 53. Dr. A. J. M. Garjeanne (1899), Venlo. Villapark 2. Dr. J. M. Geerts (1906), Soerabaja, Sumatrastraat 16, Java. Mej. M. }. W. V. Gellicum (1922). Geldermalsen. C. A. V. d. Gen (1916), Amsterdam, van Woustraat 166. Mej. A. J. van Genderen (1921), Hilversum, Albertus Perkstraat 29. W. A. Goddijn (1923), Leiden, Jan van Goyenkade la. M. A. J. Goedewaagen (1913), Groningen, Heereweg 44 a. Dr. J. W. C. Goethart (1886), Leiden, Witte Singel 39. Dr. A. C. J. van Goor (1917), Siena (Italië), Orto botanico della Reale Universita. Mej. C. J. Gorter (1923). Bilthoven. Beethovenlaan 9. Mej. C. A. Gouwentak (1920), Amsterdam, de Lairessestr. 72. Mej. G. T. F. A. Grashuis Deves (1921). Marum (Gr.). H. de Haan (1922), Helpman (Gr.). Lohmanplein 7t). Mej. F- M. J. A. Haije (1915), Amsterdam, Amstel 5. Dr. C. J. J. van Hall (1905), Buitenzorg, Java. Dr. H. Hallier (1911), Oegstgeest, Dorpsstraat 30. Mej. H. A. V. d. Hamme (1923), Groningen, H. W. Mesdagstraat 17a. J. D. F. Hardenberg (1922), Utrecht, Abstederdijk 7. 8 Dr. Ph. van Harreveld (1904), Pasoeroean, Java. Mevr. C. H. van Harreveld— Lako (1907), Pasoeroean, Java. J. T. Hart de Ruyter (1916), Enschedé, Lyceum. Mej. Dr. A. M. Hartsema (1916), Utrecht, Weistraat 80. Dr. B. Havinga (1915), Amsterdam, Droogbak la. Rijks- administratiegebouw. Mevr. A. F. Hazelhof'Bakker (1922), Utrecht. Kromme Nieuwe Gracht 31. H. Heidinga (1919), Groningen, Helperbrink 17a. J. Heimans (1912), Amsterdam, Plantage Muidergracht 123. Dr. H. W. Heinsius (1891), Amsterdam. P. C. Hooftstr. 144. J. Th. Henrard (1912), Oegstgeest, Warmonderweg 26. H. Heukels (1899), Haarlem, Kleine Houtweg 85. Jhr. Dr. F. C. van Heurn (1923), Bandoeng. Java. W. M. Heyl (1920), Utrecht. Hamburgerstraat 24. Prof. Shin-ichi Hibino (1924). Faculty of Science, Tohoku Imp. Univ.. Sendai, Japan. M. Hille Ris Lambers (1918), Utrecht, Amaliastraat 21. Mej. J. Hingst (1904), Rijswijk (Z.H.), Huis te Lande. Vredenburgweg. Mej. T. Hissink (1922), Utrecht, Catharijnesingel 84bis (vac. Apeldoorn, Boschweg 15). Mej. K. J. Hocke Hoogenboom (1917), Zonnemaire, Eil. Schouwen. Mej. F. J. Hoek (1923). Utrecht, Frans Halsstraat 2bis. Mej. C. Homan van der Heide (1922), Bemmel bij Nijmegen. T. H. V. d. Honert (1921), Utrecht. Burg. Reigerstraat 66bis, Dr. J. A. Honing (1907). Wageningen. Mej. J. L. van Hoorn (1918), Haren (Gron.). A201. J. M. van den Houten (1917), Rotterdam, Mathenesserl. 364. A. P. M. van der Houven van Oordt (1919), Deventer. 2e Pauwenlandstraat 8. Mevr. B. v. d. Houven v. Oordt-Hulshof (1919), Deventer, 2e Pauwenlandstraat 8. Dr. F. W. T. Hunger (1895), Amsterdam, Van Eeghenstr. 52. Dr. Ir. G. van Iterson Jr. (1909), Delft, Hertog Govertkade 12. }. C. s' Jacob (1922), Hilversum, Utrechtschestraatweg 22, Dr. J. M. Janse (1910). Leiden, Witte Singel 76. P. Jansen (1902), Amsterdam, Frans van Mierisstraat 128. Dr. H. H. Janssonius (1904), Amsterdam, Nic. Maesstr. 14P. C. J. Jaski (1918), Weltevreden, Blavatskypark 5, Java. J. Jensma (1921), Leeuwarden, Elisabethstraat 14. Dr. J. Jeswiet (1907), Pasoeroean, Java. Dr. S. C. J. Jochems (1918), Medan, Deli, Sumatra. Mejonkvr. A. C. W. de Jong van Beek en Donk (1921), Utrecht, Parkstr. 47 (vac. 's-Gravenhage, Verhulststr. 16). Mej. G. A. Jonges (1919), Haarlem, Van Eedenstraat 7. Dr. W. J. Jongmans (1900), Heerlen. F. H. Julius (1922), Utrecht, Catharijnesingel 93 (vac. Deventer, Beestenmarkt 6). Mej. Dr. B. Kaiser (1915), Amsterdam, van Breestraat 76. J. P. Karthaus (1920), Utrecht, Oude Gracht 313bis (vac. Apeldoorn, Amersfoortscheweg 11). Mej. W. C. Keers (1920), Amsterdam, Allard Pierson- straat 133-hoog. Dr. M. G. J. Kerbosch (1912), Tjinjiroean, Bandoeng, Java. C. J. Keyzer (1920), Meester CorneHs, Bedaja Tjina 87, Java, Mej. A. Kleinhoonte (1916), Delft, Mijnbouwstraat 19. Ir. A. W. Kloos Jr . ( 1 9 1 2), Dordrecht, Crispijnsche Weg 1 05zw. Dr. A. J. Kluijver (1911), Delft, Nieuwe Laan 3. Mevr. J. G. Koert-Boot (1921), Pladjoe, Sumatra, N.O.I. Mej. E. Koker (1920), Bilthoven, „'t Overbosch". Dr. J. C. Koningsberger (1892), Utrecht, Alex Numankade 6. Dr. V. J. Koningsberger (1917), Cheribon, Proefstation Javasuiker, Java. Mevr. M. J. Koningsberger-Dijkstra (1918), Cheribon, Proef- station Javasuiker, Java. W. J. C. Kooper (1918), Pasoeroean, Java. Mej. J. Koster (1925), Utrecht, Buys Ballotstraat 32 (vac. 's-Gravenhage, Riouwstraat 131). 10 M. Kramer (1919), Leeuwarden. W. Lodewijkstraat 127. Mej. A. C Kreulen (1915). Naarden. Burg. v. Hasseltl. 20. B. J. Krijgsman (1921), Utrecht. Prinsenstraat 13 (vac. Rotterdam, Crooswijksche Kade 28a). E. Kruidhof (1922), Helmond. Prins Hendriklaan 10. Dr. P. Kruizinga (1910), Rijswijk (Z.-H.). Julianastraat 21. Mej. M. Kruseman (1917). Halfweg (N.-H.). W. M. Kruseman (1923), Loenen aan de Vecht. H. W. Kuhn (1910), Naarden. Dr. J. Kuijper (1905). Pasoeroean, Java. L. D. Kurtz (1922). Bilthoven. Sparrenlaan 25. Dr. H. J. Lam (1913), Buitenzorg, Hospitaalweg 17, Java. H. Land (1923). Leeuwarden. Spoorstraat 108. J. Lanjouw (1925). De Bilt (Utr.). Wilhelminalaan 42. Ir. K. Leendertz (1924), Wageningen, Rijksstraatweg 41. Dr. H. A. A. van der Lek (1914), Wageningen. Mej. C. H. Lelsz (1922), Leeuwarden, Wijbr. de Geest- straat 37. Mej. A. D. Lens (1913). Utrecht, Biltstraat 24bis. H. E. van Leyden (1918). Utrecht. Alex. Numankade 15 (vac. Loosduinen, Ockenburg). A. G. M. Liernur (1921). Utrecht. Roemer Visscherkade 15. Mej. Dr. M. P. Löhnis (1915). Rijswijk (Z. H.). Vreden- burgweg 168. Mevr. A. M. V. Lookeren Campagne^ — Sabron (1914). Hilversum, Bergweg 12. Mevr. A. Lottgering (1914). Rotterdam. Graaf Florisstr. 73a. A. van Luijk (1918). Baarn, Marisstraat 18. Mej. L Luijten (1916). Wageningen. De Zonzij. C. J. J. V. d. Maas (1923). 's-Gravenhage, Columbusstr. 158. Mej. L. G. E. Mansholt (1922). Groningen, Oostersingel 61. Mej. J. H. H. V. d. Meer (1917). Wageningen. Grintweg 93. J. C. van der Meer Mohr Jr. (1913). Pledang 20. Buiten- zorg. Java. Mej. N» Meihuizen (1921). Burum (Fr.) bij VisvHet. 11 A. Mellink (1914), Haarlem. Julianastraat 16. P. J. A. J. Meulemeester (1903). Zwolle. Diezerstraat 10. Dr. J. S. MeulenhofF (1914), Zwolle, Diezerstraat. A. Meurs (1923), Utrecht, Oosterstraat 2bis (vac. Rotter- dam. Ie Middellandstraat 127a). Dr. H. C. Milius (1914), Apotheek Rathkamp. Bandoeng. Java ; tijdelijk p/a. Mevr. Steenhuizen, Wilhelminal., Zeist. Dr. Ir. W. de Mol (1924), Deli, Sumatra O. K. Mej. E. J. van der Molen (1916), Eindhoven, Vestdijk 12. W. H. Mook (1922), Groningen, J. W. Frisostraat 3a. Mej. G. Mulder (1915), Assen, Vaart Z.Z. 3, Keuringsdienst. H. Th. Nieuwenhuijsen (1920), Utrecht, Maliebaan 106. Mevr. Dr. M. Nieuwenhuis-von Uexküll Güldenband(1904). Leiden. Jan van Goyenkade 44. F. J. Nieuwenhuyzen (1923). Hilversum, Kapelstraat 31. Mej. C. H. M. van Nifterik(1920), Amsterdam. N. Maesstr. 39. F. J. M. Offerijns (1921), Amsterdam, Borssenburgplein 19^ Mevr. M. C. van Oijen-Goethals ( 1 9 1 2), Utrecht, „de Uitkijk", Groenekansche dijk. Mevr. G. M. v. Oorde— de Lint (1914), Heemstede, Willem V. d. Veldekade 7. J. Oosterhuis (1921), Groningen, Hooge der Aa 37a. Dr. C. van Overeem (1918), Weesp, Slijkstraat 36. Dr. N. R. Pekelharing (1904), Buitenzorg. Java. A. C. B. Pfaltzer (1922), Hilversum, Soestdijkerstraatweg 15. Dr. J. Ph. PfeifFer (1922), Delft, Julianalaan 10. M. Pinkhof (1917). Amsterdam, Plant. Muidergracht 27hs. Mej. B. Polak (1924), Amsterdam, Burmanstraat 12. J. W. Pont (1921), Bussum, Willemslaan 28. Mej. Dr. J. W. Pool (1919), Groningen, Marktstraat 6. Dr. O. Posthumus (1920), Haren bij Groningen, Rijks- straatweg. Dr. G. Postma (1900), Deventer, Zwolsche Straat 6. Dr. G. Postma Czn. (1905), 's-Gravenhage, Van Slingeland- straat 156. N. Postma (1922), Utrecht, Oosterstraat 6. 12 Dr. J. J. Prins (1904), Dordrecht, Achterhakkers 18. Dr. A. Pulle (1904). Baarn. Javalaan 5. Dr. H. M. Quanjer (1904), Wageningen, Lawicksche Allee. Jhr. Dr. L. H. Quarles van UfFord (1910), Utrecht, Emmalaan 35. A. Radermacher (1923), Utrecht, Tesselschadestraat 14bis. H. Ramaer (1923), Bilthoven, v. Dijcklaan 23 (vac. Wa- geningen, Nassauweg 6). Dr. A. Rant (1904), Soerabaja, Embong Malang, Java. A. Reijne (1917), Utrecht, Oude Kerkstraat 12. Dr. E. Reinders (1923), Wageningen, Nassauweg 5. Dr. J. F. Reitsma (1913), Rotterdam, Bergweg 142. A. M. F. Reynders (1919), Leeuwarden, Maria Lemsestr. 15. Mej. C. C. Reijnvaan (1922), Buitenzorg, Plantentuin, Java. Dr. H. M. D. van Riemsdijk (1 890), 's-Gravenhage, 2de Schuit- straat 144. H. M. W. Roelants (1916), Hilversum, H. B. S. Dr. P. van Romburgh (1912), Baarn, Stationsweg 2. J. W. M. Roodenburg (1919), Baarn, Dallaan 13a. Mevr. A. F. C. Roodhuijzen de Vries— van Dishoeck (1915), Bussum. Dr. J. D. Ruijs (1918), Dedemsvaart, Nieuw Moerheim. Dr. A. A. L. Rutgers (1909), Buitenzorg, Java. Mevr. Dr. C. J. Rutten-Pekelharing (1904), Utrecht, Cornelis Evertsenstraat 7. Mej. A. G. Sachse (1919), Bandoeng, Oranjeboulevard 15, Java. Mej. Ingeborg M. Saetrang (1922), Utrecht, Wolven- plein 13^15. A. Salverda (1923), Groningen, N. Ebbingestraat 49a. Dr. H. L. van de SandeBakhuyzen (1912), Leiand Stanfordjr. University, Californië, U. S. A. Mevr. H. F. van de Sande Bakhuyzen-Gerhards (1918), Leiand Stanford Jr. University, Californië, U. S. A. Mejonkvr. W. H. de Savornin Lohman (1922), Soesterberg, „Het Anker". G. A. van Schaick (1922), Utrecht, Obrechtstraat 9. 13 Mej. J. Scheffer (1920), Amsterdam, Hobbemakade 116"!. Dr. G. Schenk (1909), Utrecht, Frans Halsstraat 12. Dr. A. M. H. Schepman (1912), Groningen, Kraneweg 86. W. W. Schipper (1893), Winschoten. Dr. }. C. Schoute (1904), Groningen, Zuiderpark 2. Dr. A. R. Schouten (1906), Weltevreden, Salemba 27, Java. Mej. H. B. T. Schouten (1916), Middelburg, Buitenrust, Oude VUssingsche Weg. Dr. S. L. Schouten (1906), Utrecht, MaHebaan 3. Mej. E. R. van Schouwenburg (1921), Utrecht, Weistraat 33. Mej. A. Schreuder (1913), Amsterdam, Amstel 171. Mej. C. E. H. Schroeder van der Kolk (1917), Biltho ven ? P. }. M. Schuijt (1899), Leeuwen— Beneden. Mej. Dr. M. B. Schwarz (1917), Buitenzorg, Lab. voor plantenziekten en cultures, Java. Dr. J. Schweizer (1919), Djember, Java. Dr. K. Simon Thomas (1917), Oegstgeest, de Kempenaer- straat 60. C. Sipkes (1917), Haarlem, Duvenvoordestraat 23. Dr. M. J. Sirks (1911), Wageningen, Rijksstraatweg 62. W. Slis (1921), Utrecht, Nachtegaalstraat 67. Jan G. Sloff (1915), Bergen op Zoom, Halstersche Weg D 78. Dr. E. van Slogteren (1912), Lisse. Dr. D. F. van Slooten (1913), Buitenzorg, Bataviasche Weg, Java. Dr. J. H. Slothouwer (1922), Tiel. Mej. H. Smit (1923), Utrecht, Ramstraat 17 (vac. Slikkerveer). Dr. J. J. Smith (1903), Hilversum, Ministerpark 1. P. Sneeuw (1925), Veendam, Torenstraat. J. L. van Soest (1920), 's-Gravenhage, Frankenstraat 31. Dr. Ir. N. L. Söhngen (1911), Wageningen. Mej. R. de Souza (1920), Utrecht, Nassaustraat 23. Mej. B. G. Spierenburg (1915), Wageningen, (Berg), „de Zuider-Eng". Ir. A. M. Sprenger (1918), Wageningen. Dr. C. Spruit P.Pz. (1914), Tjinjiroean bij Bandoeng, Java. Nederl. Kruidk. Archief 1924. v 2 14 Dr. G. Stahel (1914), Paramaribo, Suriname. M. C. E. Stakman (1912), Utrecht, Fred. Hendrikstr. 10. C. G. G. J. van Steenis (1922), Utrecht, Ferd. Bolstr. 5. H. J. Stevens (1922), Oosteinde 65, Bandoeng, Java. D. Stieltjes (1920), Meppel, Weerdstraat 71. Mej. M. Stigter (1922), Groningen, A-straat 10. Dr. Th. J. Stomps (1908), Amsterdam, Weesperzijde 29. Dr. G. J. Stracke (1904), Amsterdam, Ceintuurbaan 249. Dr. J. Valckenier Suringar (1893), Wageningen, Arn- hemsche Straatweg. B. Swart (1921), Zaandam, Bootenmakersstraat 133. }. J. Swart (1921), Utrecht, Achter den Dom 28. S. J. Swierstra (1922), Utrecht, Oude Gracht 62bis b. Mej. Dr. E. G. C. Talma (1909), Zwolle, Beukenallee 27 IV. Mej. Dr. Tine Tammes (1904), Groningen, St. Jansstraat 1 la. Mej. J. J. S. Tendeloo(1925), Utrecht, Korte Nieuwstr. 11. Dr. T. A. Tengwall (1921), Pasoeroean, Java. Mej. M. TenhaefF (1920), Utrecht, Mengelberglaan 7. Dr. Jac. P. Thijsse (1899), Bloemendaal, Binnenduin. Mej. G. G. Tiemersma (1922), Groningen, J. W. Frisostr. 84. Dr. K. Tjebbes (1905), Huizen (N.-H.). Roelofslaan. Dr. Ir. D. Tollenaar (1924), Wageningen, Marktstraat 3. F. A. des Tombe (1905), 's-Gravenhage, Kon. Sophiestr. 10. Mej. C. J. Tonkes (1923), Utrecht, Maliesingel 49bis (vac. Appingedam). H. J. Toxopeus (1922), Groningen, Dr. D. Bosstraat 4. Mej. Y. M. Trip (1921), Utrecht, Nieuwe Gracht 123. H. Uittien (1920), Utrecht, Bot. Lab., Lange Nieuwstr. 106. Dr. Th. Valeton Sr. (1889), Leiden, Oegstgeesterlaan 21. Dr. Th. Valeton Jr. (1906), Buitenzorg, Java. W. L. Varossieau (1919), *s-Gravenhage, Ant. Duyckstr. 5S. L. J. van der Veen (1880), Zwolle, Luttekestraat. M. van der Velden (1922), Tilburg, Gasthuisstraat 59. j. G. Venhuis (1923), Heerenveen, Leeraar R.H.B.S. Dr. J. Vermeulen (1921), Weltevreden, Java. 15 Mej. M. C. Versluijs (1916), Wageningen, De Zonzij. D. de Visser Smits (1903), Semarang, Java, tijdelijk Utrecht, Korte Nieuwstraat 31. A. C. van der Vliet (1922), Rotterdam, Nadorststraat 30. H. van Vloten (1920), Wageningen, Belmontelaan 5. Mevr. O. van Vloten— Van den Bergh (1919), Wage- ningen, Belmontelaan 5. Mej. A. R. J. de Vogel (1925), Utrecht, Maliebaan 31 (vac. Leeuwarden, Nieuwstraat 69). H. J. Vonk }r. (1921), Utrecht, Mauritsstraat 56. Mej. Dr. A. G. Vorstman (1915), Bandoeng, Willem- straat 18, Java. Mej. A. P. C. de Vos (1917). Helder, Binnenhaven 3a. D. M. de Vries (1921). Gouderak, A. 209. Dr. Hugo de Vries (1907). Lunteren. Mej. M. S. de Vries (1907), Utrecht, van der Duijnstr. 11. Dr. Otto de Vries (1912), Buitenzorg, Java. Dr. L. Vuyck (1889), Schalkhaar, Park Brabant. W. K. Wachter (1902), Rotterdam, Vierambachtsstraat 81a. Dr. J. H. Wakker (1885), 's-Hertogenbosch. Dr. Ir. H. I. Waterman (1913), Delft. Haagv/eg 120. F. Weehuizen (1911). Weltevreden, Salem.balaan 8, Java. Dr. Th. Weevers (1901), Amersfoort, Kon. Sophielaan. J. W. van Welsem (1916), Lembang, Java. S. E. Wendelaar Bonga (1920), Dokkum. Dr. F. A. F. C. V/ent (1887). Utrecht, Nieuwe Gracht 187. F. W. Went (1922), Utrecht, Nieuwe Gracht 187. Mej. Dr. Joh. Westerdijk (1904), Baarn, Javalaan 4. W. H. de Wette (1916). Tames^Huizen (N.H.). Huis „de Patrijs". G. Wieringa (1924), Wageningen, Rijksstraatweg 43. Mevr. M. Wieringa-Westveer (1920), Utrecht, Rembrandt- kade 6511- Mej. L. S. Wiersma (1917), Sneek, Prinsengracht p/a mevr. Beekhuis. 16 R. van der Wijk (1921). Helpman (Gr.), Mr. H. Goeman Borgesiuslaan 20. Mej. Dr. G. Wilbrink (1904). Cheribon. Java? Mej. F. A. G. Wilbrink Hoitsema (1921). Hilversum, Melkpad 20. L. S. Wildervanck (1921), Utrecht, Justus v. Effenstraat 5 (vac. Drachten). J. F. Wilke (1904), Rotterdam, Essenburgsingel 21b. H. Willems (1923), Utrecht. Oosterstraat 39bis. Dr. C. A. van der Willigen (1910), Rijswijk, Vliet weg 13. H. P. Wolvekampjr. (1923). Rotterdam. St.Agathastr. 60b. S. }. C. van de Woude Venema (1918), Appingedam. M. A. IJsseling (1925), Loenen aan de Vecht. Mej. E. Zeeman (1919), Amsterdam, Stadhouderskade 158. Dr. H. H. ZeijlstraFzn. (1906), Deventer. Zwolsche Weg 65. Dr. K. Zijlstra (1904), Groningen, Korreweg 38. C. van Zijp (1914), Oegstgeest, van Heutzstraat 17. Mej. Dr. C. Zollikoter (1920), Zürich 7, Bergstrasse 118. AANVULLINGEN EN VERANDERINGEN IN DE LEDENLIJST. }. N. Bakker (1925), Groningen, Korreweg 52. F. P. Ferwerda (1925), Groningen, Taco Mesdagstr. 15a (vacantieadres Leeuwarden, Willem Lodewijkstraat S7). Mej. P. Gobée (1925), Utrecht, Rembrandtkade 38. J. G. Heyl (1925), Utrecht. Schoolstraat 29. Mej. E. J. Idenburg (1925), Utrecht. Jan v. Scorelstr. lObis. Mej. A. E. Kabel (1925), Groningen, Oranjestraat 256 (vacantieadres pastorie Bozum (N. H.). Mej. E. du Marchie Servaas (1925), Utrecht, Jan Willem Frisostraat 36. Mej. A. W. E. MoU (1925), Utrecht, Obrechtstraat 7bis. Mej. C. Verkaik (1925). Woerden. 17 VERSLAG van den eersten secretaris over het jaar 1924. De Nederlandsche Botanische Vereeniging mag over het algemeen met tevredenheid op het afgeloopen jaar terugzien. Een der belangrijkste feiten van dit tijdvak was de herziening der statuten, welke in de daartoe opzettelijk samengeroepen ledenvergadering van 18 October haar beslag kreeg en op 1 December in werking trad. De voornaamste veranderingen betroffen de algemeene organisatie der Ver- eeniging : het opheffen van den Raad van Directeuren, van het Curatorium van het Kok-Ankersmit fonds en van het instituut der Buitengewone Leden, terwijl bovendien in andere opzichten min of meer ingrijpende wijzigingen werden aangebracht. De ledenlijst, die bij den aanvang 1 eereUd, 7 correspon- deerende leden, 3 buitengewone en 391 gewone leden telde, toont thans na beëindiging van het jaar een geheel ander beeld. Door de benoeming tot eerelid in de vergadering van 29 November van Mevr. Dr. A. Weber-van Bosse, tot dusverre het eenige lid van den Raad van Directeuren en tevens gewoon lid, steeg het aantal eereleden tot 2. De vergadering van 25 Mei besloot een zestal nieuwe correspondeerende leden te benoemen, te weten de Heeren Dr. A. F. Blakeslee te Cold Spring Harbour, Prof. Dr. V. Grégoire te Leuven, Prof. Dr. W. Johannsen te Kopenhagen, Dr. D. H. Scott te Basingstoke, Prof. Dr. R. von Wettstein te Weenen en Prof. Dr. Hans Winkler te Hamburg, door welk besluit het aantal dezer leden thans 13 bedraagt; van de 3 buitengewone leden ontviel ons de heer Mr. H. }. H. Baron van Boetzelaer van Oosterhout door den dood, de heer A. C. Wert- heim was door gezondheidsredenen gedwongen onze ver- eeniging te verlaten en de heer E. G. Duyvis nam, na 18 de statutenwijziging, plaats tusschen de gewone leden. Het aantal dezer laatsten daalde vrij aanzienlijk : tegenover een aanwinst van 12 gewone leden, waarvan 1 1 door benoeming en 1 door de opheffing van het buitengewone lidmaatschap, staat een verlies van 39, van wie 36 door bedanken, 2 gewone leden bleken reeds vóór 1 Januari 1924 bedankt te hebben en een der gewone leden werd, zooals vermeld, tot eerelid benoemd. Dientengevolge telde de vereeniging op 31 December 2 eereleden, 13 correspondeerende en 364 gewone leden. Deze achteruitgang van het aantal gewone leden, is, hoewel geenszins gewenscht, toch niet zoo ver- ontrustend als men wellicht zou meenen : deels is het ver- schijnsel toe te schrijven aan de algemeene malaise en de vermindering der ambtenaarssalarissen, waardoor het be- danken op grooter schaal plaats vond, dan in de voor- gaande jaren het geval was (36 tegen gemiddeld 25) ; deels echter is het een gevolg van het geringe aantal nieuwbe- noemde leden, wat weer voortspruit uit de sedert de nieuwe statuten aangenomen gewoonte de belangrijke lijst van nieuwvoorgestelde candidaten, welke vroeger in de najaars- vergadering aanhangig gemaakt werd, thans eerst voor de nu nog te houden jaarvergadering op de agenda te plaatsen. In de samenstelling van het bestuur kwam een wijziging doordien op 1 Januari de aftredende eerste secretaris. Prof. Stomps, vervangen werd door ondergeteekende. Behalve de reeds genoemde vergadering voor statuten- wijziging, werden 5 gewone ledenvergaderingen gehouden, en wel op 29 Januari in het Laboratorium voor technische botanie te Delft, op 29 Maart in het Botanisch Laboratorium der Universiteit van Amsterdam, op 25 Mei in het Phyto- pathologisch Laboratorium Willie Commelin Schol- ten te Baarn, op 18 October en op 29 November in het Botanisch Laboratorium te Amsterdam. Aan de beheerders dezer laboratoria moge hier nogmaals dank gebracht worden voor de genoten gastvrijheid. 19 De Commissie voor het floristisch onderzoek van Neder- land vergaderde met de hierin belangstellende leden op 25 April 1924 en 2 Januari 1925 te Amsterdam en organiseerde een excursie op 29 Juli en volgende dagen in de omgeving van Maastricht. De Vereeniging verleende haar medewerking aan het tot stand komen van een regeling voor het onderzoek van het water De Gardersche Flesch of Gerritsflesch, welk water onder beheer van het Staatsboschbedrijf als natuur- monument zal worden in stand gehouden. In een daartoe door den adviseur van dit bedrijf Dr. G. Romijn samenge- roepen bijeenkomst van vertegenwoordigers van de Dier- kundige, de Entomologische en de Botanische Vereenigingen, was namens onze vereeniging de heer Dr. L. Vuyck, voorzitter van de commissie voor het floristisch onderzoek van Nederland, aanwezig, aan wien wij een uitvoerig rapport over deze belangrijke zaak, reeds gepubliceerd in het Kruidkundig Archief van 1923, danken. Het Comité Universiteit Tokyo deed een beroep op onze Vereeniging, ten behoeve van een aanvulling der door de aardbevingen in Japan vernietigde Bibliotheek dier Universiteit een reeks onzer publicaties af te staan. Wij voldeden daaraan gaarne door het beschikbaar stellen van een complete reeks van het Recueii. Met verschillende buitenlandsche insteUingen en ver- eenigingen werd contact verkregen tot ruil der wederzijdsche uitgaven ; zoo zullen in het vervolg de volgende tijdschriften aan onze bibliotheek worden toegezonden : Studies from the Plantphysiological laboratory of Charles University at Prague ; Atti deir Instituto botanico e laboratório crittogamico di Pavia ; Acta Societatis Botanicorum Poloniae ; Preslia, het tijdschrift der Czechoslowaaksche botanische vereeniging ; het Biological Bulletin van Woods Hole ; de Mitteilungen der Naturwissenschaftliche Verein für Bielefeld und Umgebung en de Meddelanden der Botaniska Tradgarden Göteborg. 20 Ten slotte moge vermeld worden, dat in het verslagjaar de catalogus der bibliotheek voltooid en ter beschikking der leden gesteld kon worden, een belangrijk werk, waardoor de leden beter op de hoogte kunnen komen van de rijk- dommen onzer bibliotheek en waardoor de commissie voor Bibliotheek en Herbarium en in het bijzonder haar Voorzitter, Prof. S c h o u t e, zich jegens onze vereeniging in hooge mate verdienstelijk gemaakt heeft. Wageningen, 31 December 1924. De Ute Secretaris, M. J. SIRKS, Goedgekeurd en vastgesteld in de Ledenvergadering van 18 Januari 1925. VERSLAGEN DER PERMANENTE COMMISSIES. Het Curatorium van het Kok Ankersmit-fonds zond geen verslag. VERSLAG der Commissie van Redactie van het Recueil des Travaux botaniques Néerlandais* In Januari 1924 verscheen deel XX van het Recueil in één aflevering, zooals in het vorige jaarverslag was aange- kondigd. Het is het eerste deel, dat volgens het nieuwe contract door de Drukkerij en Uitgeverij van J. H. de Bussy te Amsterdam is gedrukt. Het ziet er typografisch goed verzorgd uit. Van deel XXI verschenen in den zomer 21 de afleveringen 1 en 2 in één omslag. De afleveringen 3 en 4 zijn ten deele reeds afgedrukt, voor de rest gezet, zoodat de tweede helft van het loopende deel binnen kort kan worden rondgezonden. Voor deel XXII is reeds vrij veel copie bij den drukker. Het Amsterdamsche Laboratorium wees als zijn vertegen- woordiger in de Commissie van Redactie Prof. S t o m p s aan. De Commissie kwam in het afgeloopen jaar niet bijeen ; een voorzitter werd nog niet gekozen- A. PULLE, Secretaris. VERSLAG der Commissie van Redactie voor het Nederlandsch Kruidkundig Archief» In het afgeloopen jaar verscheen jaargang 1923, die de gewone verslagen en diverse artikelen bevatte. Naar aanleiding van de gerechtvaardigde klachten over de late verschijning zij opgemerkt, dat dit grootendeels te wijten is aan de opname, met toestemming van het Bestuur, van het laatste artikel, waarvan de copie uit Indië ontvangen werd, toen de rest al gezet was. Ten einde voor het vervolg de zekerheid te hebben, dat het Archief nog vóór de groote vacantie verschijnen kan, zal de commissie zich voortaan strikt houden aan de termijn van inzending, nl. 15 Januari, zooals reeds op den omslag van het laatst verschenen deel is medegedeeld. 31 December 1924. W. H. WACHTER, Secretaris. 22 VERSLAG van de Commissie voor het Floristisch Onderzoek van Nederland, Er werden dit jaar weer 2 vergaderingen te Amsterdam gehouden, die zich in een druk bezoek mochten verheugen. De voornaamste mededeehngen worden afzonderHjk in het Nederlandsch Kruidkundig Archief opgenomen. Daar vele onderzoekingen uit den laatsten tijd zich op plantengeo- grafisch terrein bewegen, werd op beide vergaderingen de wensch uitgesproken naar een voorzetting van de uitgave der plantenkaartjes (Goechart en Jongman s). Zou de Vereeniging het risico daarvan niet op zich kunnen nemen? Eind }uH werd onder leiding van Ir. A, W. Kloos een excursie gehouden in de omgeving van Eijsden. Een wel vruchteloos, maar hartgrondig protest tegen de ver- nieling van den Pietersberg moge hier een plaats vinden. Aan de Algemeene Vergadering zal worden voorgesteld om de zomerexcursie te houden in de omgeving van Winters- wijk en ze zoo mogelijk van geo-botanischen aard te doen zijn. P. JANSEN, Secretaris. Bijlage. VERSLAG der Excursie, gehouden te Eysden, op 29 Juli 1924 en volgende dagen. Hoewel Zuid-Limburg voor den Nederlandschen florist steeds een groote aantrekkingskracht heeft, worden de meeste excursies daarheen in de Pinksterdagen gehouden, als de orchideeën bloeien. Nu zouden wij deze streek eens in den zomer zien. 23 Als plaats van samenkomst en verblijf waren Maastricht en Eysden genoemd. Het bleek echter in de laatste plaats aanmerkelijk goedkooper en bovendien liet zich het ver- blijf daar aangenamer en vrijer aanzien. Hoewel wij ten slotte onzen intrek namen in het vlak aan de Maas ge- legen „Hotel du Transvaal", daar een voorloopige afspraak in Hotel de Liège „wegens familieomstandigheden" niet door kon gaan, leerde de ervaring, dat we hier over een ruimte konden beschikken en een vrijheid van beweging hadden, die wij bezwaarlijk ergens in Maastricht gevonden zouden hebben. Toen ik met den middagtrein in Eysden aankwam, werd ik verwelkomd door den heer Sloff, die dien dag reeds een exploratief onderzoek had ingesteld. Van den avond- trein haalden wij de heeren Brand, Florschütz, Hei- mans, Heyl, Jansen, Swart en Uittien, waarmede het gezelschap voltallig was. Van de heeren Schuyt en Wachter was bericht van verhindering gekomen. Voor het eerst zoolang mijn herinnering gaat, misten wij onzen voorzitter Dr. Vuyck op onze excursie. Zijn verblijf in het buitenland beroofde ons van zijn gemoedelijke, maar toch energieke leiding, zijn ijverig en volhardend voorbeeld bij het „hokken". Hieraan voornamelijk is het wel toe te schrijven, dat het aantal ingevulde excursielijsten slechts 16 bedraagt. Den eersten morgen wandelden wij van Eysden noord- waarts langs de Maas tot het kasteel Oost, vandaar over Maarland en Breust naar Eysden terug, 's Middags ging de tocht langs het station in de richting van St. Geertruid. Den tweeden dag trokken wij 's morgens eerst zuidwaarts langs de Maas tot aan de grens, toen oostelijk tot PI. 41, en van daar weer noordwaarts naar Eysden. 's Middags reden we, met uitzondering van een zieke en een oppasser, per fiets naar het voetveer tegenover „de Roode Haan", waar wij ons lieten overzetten om den Pietersberg te be- 24 zoeken. Den derden dag fietsten wij 's morgens naar Gronsveld en wandelden toen naar den Riessenberg, Trichterberg en het Savelsbosch. Eigenlijk is dit het eind van de excursie op Neder- landschen bodem, 's Middags lieten wij ons bij het hotel overzetten naar Lanaye en bestegen daar het Belgische gedeelte van den Pietersberg. ^) Dit uitstapje werd echter Vincetoxicum officinale, halverwege de boschhelling tegen den Z. W. rand van het hoogterras van St. Geertruid (V 6. 41. 13), 29 Juh 1924. Foto Sloff (1008). reeds door een deel van het gezelschap niet meegemaakt. Jansen, Heyl en Uittien maakten reeds aanstalten tot hun vertrek, daarentegen begeleidde ons de dochter des huizes. Vrijdag 1 Augustus maakten de heeren Brand, Flor- 1) Zie het artikel van den heer Sloff in de Levende Natuur XXIX,. 6, pag. 161. 25 schut 2, Heiman s, Sloff en ik een fietstocht naar Verviers, waar Dr. Brand ons verHet. De overigen wandelden van daar naar Pepinster om na een echt Bel- gischen treintocht, met vele hindernissen, 's avonds laat in Eysden terug te keeren. In het holst van den nacht ver- trokken de heeren Florschütz, Heimans en Sloff reeds weer om zich aan te sluiten bij een botanisch-geo- logische excursie van de Limburgsche Natuurhistorische vereeniging naar Bunde, GeuUe, Elsloo en Beek. Den daaropvolgenden dag bezochten zij nog de Heerlerheide, terwijl daarna de heer Sloff nog enkele rondzwervingen in aansluiting met onze excursie maakte. Excursielijsten werden ingevuld voor de hokjes : V 5, 38. 14 en 32. 48, 21. 23. 24, 34, 41. 42, 43, 58, 12, 21, V6. 31. 14, 31. 32. 33, 38, 42 en 41, 13. In de volgende lijst van aangeteekende planten beteekent (P) op den Nederlandschen Pietersberg, (M) langs de Maas, terwijl, als geen nadere plaatsaanduiding achter den naam van de plant staat, dit zeggen wil, dat zij veel is waargenomen. Acer campestre V 5, 58, 12, V 6, 31, 31 ; Achillea Millefolium en Ptarmica (M); Acorus (M); Aegopodium; Aethusa ; Agrimonia Eupatoria ; Agrostemma ; Agrostis alba en vulgaris ; Aira caespitosa en flexuosa V 6, 31, 32 en 33; Ajuga reptans V 6, 31, 14 en 31; Alchemilla ar- vensis ; Alisma Plantago (M) ; Allium oleraceum (P) en vineale; Alnus glutinosa V 5, 48, 43; Alopecurus agrestis, geniculatus en pratensis; Amarantus lividus (P) en retro- flexus V 5, 48, 41 ; Anagallis arvensis, id. met rosé bloemen V 5, 58, 12; Anemone nemorosa V 6, 31, 31; Angelica ; Anthemis arvensis ; Anthoxanthum odoratum ; Anthriscus silvestris; Anthyllis (P) V 6, 31, 31 ; Antirrhinum Orontium V 6, 31, 14; Apera Spica venti ; Arabis hirsuta (P); Are- naria serpyllifolia ; Arrhenatherum; Artemisia Absinthium V 5, 48, 21 en 41, en vulgaris; Arum maculatum ; Aspa- ragus officinalis (P) ; Asplenium Ruta Muraria en Tricho- 26 manes V 5, 48, 41: Aster tradescanti? (M) en lanceolatus? (M) ; Athyrium Filix femina ; Atriplex hastata en patulum ; Avena caryophyllea, fatua transiens en flavescens. Ballota; Bellis; Berberis (P) ; Betonica V 6, 31. 33 Bidens tripartitus ; Brachypodium pinnatum en silvaticum Brassica oleracea; Briza; Bromus arvensis V 5, 48, 42 mollis, ramosus V 6, 31, 31 en 33, secalinus en sterilis Bryonia; Butomus (M). Calamagrostis Epigeios V 6, 31, 32 ; Calamintha Acinos (P) V 6, 41, 13; Campanula persicifolia V 6, 31, 33 (met kalen kelk), (P) (behaard en kaal), Rapunculus, rotundifolia en Trachelium ; Capsella ; Carduus crispus en nutans V 6, 31, 31, V6, 41, 13; Carex acuta (M), divulsa V 6, 31, 14 en 31 (P), V5, 48, 43? echinata V 5, 48, 43 (P), glauca (P), hirta V5, 48, 12 en 43, Leersii V 6, 38, 42, silvatica (P) V 6. 31, 14 en 33 en vulpina V 5. 48, 23; Carlina vulgaris V 6, 41, 13; Centaurea Cyanus, Jacea en Scabiosa (P) ; Cephalanthera ? V 6, 41, 13; Cerastium arvense en triviale; Chaerophyllum temulum ; Cheiranthus V6, 38, 41 en 42; Chelidonium ; Chenopodium album, bonus Hen- ricus V 5, 48, 41, polyspermum en rubrum ; Chrysanthemum inodora, Leucanthemum en segetum V 6, 31, 14 en 32; Circaea lutetiana (P) V 5, 48, 43, V 6, 31, 14; Cirsium arvense, id. fl. albis V 5, 48, 21, en lanceolatum ; Clematis Vitalba en Viticella V 5, 48, 23; Clinopodium ; Cochlearia Armoracia V 5, 48, 41; Colutea (P) ; Convalaria (P) V 6, 31, 31 en 32; Convolvulus arvensis en sepium ; Cornus sanguinea ; Corylus ; Crataegus ; Crepis biennis en virens ; Cuscuta europaea; Cynanchum Vincetoxicum (P) V 6, 41, 13; Cynosurus cristatus. Dactylis glomerata; Daucus; Dipsacus silvester. Echium; Epilobium angustifolium V 5, 48, 41 en 42, V 6, 41, 13, hirsutum, lanceolatum (P), montanum, parvi- florum, roseum V 5, 48, 43, 58, 21 en tetragonum V 6. 31, 14 en 31 ; Epipactis atropurpurea (P) V 6, 41, 13 en 27 latifolia ; Equisetum arvense en palustre ; Erigeron cana- densis ; Erysimum Cheirantoides ; Erythraea Centaurium (P) V 6, 31, 31 en 33 (in V 6, 31, 31 ook met witte bloemen) ; Eupatorium (P) V 5, 48, 34; Euphorbia Esula (P) V 5, 48, 34, exigua V 5, 58, 12 en 21, helioscopia en Peplus; Euphrasia Odontites ; Evonymus. Festuca arundinacea, elatior, gigantea, ovina en rubra ; Festuca elatior x Lolium perenne V 5, 48, 34 ; Fragaria vesca ; Fumaria ofïicinalis. Galeobdolon V 6, 31, 31; Galeopsis Ladanum V 5, 48. 23, en Tetrahit ; Galium Aparine, Cruciata, MoUugo, saxa- tile V 6, 41, 13 en verum ; Geranium dissectum, molle, pusillum (P) V 6, 38, 42, rotundifolium (P) en Robertia- num ; Geum urbanum ; Glechoma ; Glyceria fluitans V 6, 41. 13, V5, 58, 12, plicata V 6, 31, 14 en spectabilis (M) ; Gnaphalium uliginosum. Hedera ; Heleocharis palustris (M) ; Heiianthemum vul- gare (P) ; Heracleum ; Hieracium murorum (P), pilosella V 5, 48, 42, V 6, 31, 14, rigidum V 6, 31, 14 en 31 en vulgatum; Holcus lanatus en mollis; Hordeum murinum ; Humulus; Hypericum hirsutum V 6, 31, 14 en 33, 41, 13, humifusum (veel in bouwland), perfoliatum en quadran- gulum ; Hypochoeris radicata. Inula brittanica (M) en conyza (P) V 6, 31, 33, 41, 13; Iris (M). Juncus bufonius en glaucus ; Juniperus (P). Knautia ; Koeleria gracilis (P). Lactuca muralis V 6, 41, 13 en Scariola V 5, 38, 32; Lamium album (in V 5, 48, 24 ook met rosé bloemen), amplexicaule V 5, 58, 21, V 6, 31, 31 en maculatum V 5, 48, 34; Lampsana; Lappa major (M) en minor; Lathyrus montanus V 6, 31, 33, pratensis en silvester V 6, 31, 33 ; Lemna minor V 5, 48, 21, V 6, 31, 14 en trisulca V 5, 48, 21; Lens culinaris V 5, 48, 24; Leontodon autumnalis en hispidus; Leonurus (P); Ligustrum (P) V 6, 31, 31; 28 Limnanthemum V 5, 38. 32; Linaria Cymbalaria V 5, 48, 41, elatine (P), minor en vulgaris ; Linum catarcticum (P) V 6, 41, 13 ; Lithospermum arvense V 6, 31, 31 en officinale V 5, 48, 41 ; Lolium multiflorum en perenne: Lonicera Periclymenum en Xylosteum (P) ; Lotus corniculatus en uliginosus ; Luzula maxima V 6, 31, 31; Lychnis diurna (P) V 5, 48, 23 en vespertina (P) ; Lycium barbarum Verbascum thapsiforme, bovenaan de helling op den Z. W. hoek van het hoogterras van St. Geertruid (V 6, 41. 13). Achtergrond: de bouwlanden van Messcherheide. 29 Juli 1924. Foto SI off (1011). V 5, 48, 21 en 41, V 6, 38, 41 ; Lycopus; Lysimachia Nummularia en vulgaris (M) ; Lythrum salicaria (M). Malachium V 5. 48, 34 ; Malva rotundifolia en silvestris ; Matricaria Chamomilla en discoidea ; Medicago lupulina en sativa ; Melampyrum pratense (P) ; Melica uniflora (P) V 6, 31, 14 en 33; Melilotus albus V 5, 58, 21 en ar- vensis (P) V 5, 58. 21 ; Mentha aquatica (M), arvensis, 29 rotundifolia (in V 5, 48, 43, ook witbioemig); Mercurialis annua; Milium effusum V 6, 31, 14 en 31 ; Myosotis interme- dia en palustris (M) ; Myriophyllum spicatum V 5, 48, 21. Nasturtium amphibium en silvestre ; Nepeta Cataria (P) ; Nuphar (M). Ononis spinosa en repens V 6, 41, 13; Onopordon (P) ; Ophrys muscifera (P) ; Orchis maculata V 6, 31, 14 en 31, en militaris V 6, 31, 31; Origanum (in V 6, 31, 31, ook met witte bloemen); Orobanche minor V 5, 48, 23 en 24; Oxalis acetosa V 6, 31, 14 en 31, en stricta. Papaver dubium (P) en Rhoeas ; Parietaria ramiflora V 5, 48, 41; Paris V 6, 31, 31; Petasites officinale V 5, 38, 32 ; Phalaris arundinacea (M zeer veel) en canariensis V 5, 48, 41; Phleum pratense; Phragmites (M weinig); Phyteuma nigra V 6, 31, 31; Picris; Pimpinella magna en Saxifraga ; Plantago lanceolata, major en media ; Poa annua, compressa V 5, 48, 41, nemoralis, pratensis, sero- tina en trivialis ; Polygonatum multiflorum (P) V 6, 31, 31, 41, 13; Polygonum amphibium, aviculare, Convolvulus, lapathifolium, mite V 5, 48, 41, nodosum en Persicaria; Polystichum aculeatum (P) V 6, 31, 14, Filix mas en spinulosum ; Populus tremula V 6, 31, 32 ; Potentilla anse- rina, fragariastrum, reptans, Tormentilla en verna (P) ; Primula elatior (P) en officinalis (P) ; Prunella; Prunus spinosa; Pteris V 6, 31, 32, 41, 13; Pulicaria dysenterica. Quercus Robur V 6, 41, 13. Ranunculus acer, arvensis V 5, 48, 42, V 6, 31, 31 en 32, Philonotus en repens ; Raphanus raphanistrum ; Reseda lutea en luteola; Rhamnus catarctica V 6, 41, 13; Ribes Grossularia en rubrum (P) ; Robinia (P) V 6, 31, 31, 41, 13; Rosa arvensis (P) V 6, 31, 32, canina, dumetorum V 5, 48, 23, en rubiginosa; Rubus caesius, Idaeus en pli- catus ; Rumex Acetosa, Acetosella, conglomeratus, crispus, Hydrolapathum (M), obtusifolius, sanguineus en scutatus V5, 48, 41. Nederl. Kruidk. Archief 1924. 3 30 Sagina apetala V 6. 31, 14, 31 en 32, en procumbens ; Sagittaria V 6, 48, 34 en 41 ; Salix alba, ambigua V 5, 48, 23, amygdalina, Caprea, purpurea en undulata ; Sambucus Ebulus (P) V 6, 41, 13 en nigra; Sanguisorba minor V 5, 48, 23 ; Sanicula V 6, 31, 33 ; Saponaria officinalis V 5, 48, 23 ; Sarothamnus ; Saxifraga tridactylites V 6, 38, 42 ; Scabiosa (P) V 6, 31, 14, en 41, 13, (hier ook zeer mooie „hen and chickens") ; Scandix; Scirpus lacustris (M) en maritimus (M); Scleranthus annuus; Scrophularia Balbisi en nodosa ; Scutellaria galericulata V 5, 48, 34 ; Sedum acre, album (P) V 5, 48, 41, Boloniense V 6, 38, 42 en purpureum V 6, 31, 32, en 41, 13; Senebiera coronopus V 5, 48, 41; Senecio erucifolius (P), Fuchsii V 6. 31, 14, Jacobaea, paludosa (M) en vulgaris ; Setaria glauca; Sherardia ; Silene inflata en nutans (P) ; Sinapis alba en arvensis; Sisymbrium AUiaria en officinale; Solanum dul- camara en nigrum ; Solidago Virga aurea (P); Sonchus arvensis, asper en oleraceus ; Sorbus ; Sparganium ramo- sum V 5, 48, 34; Specularia Speculum V 5, 48, 21, V 6, 31, 31 en 32; Spergula arvensis; Spergularia rubra; Spi- raea Ulmaria V 5, 48, 23 en 43 ; Stachys ambiguus V 6, 31, 31, arvensis, paluster en sylvaticus; Stellaria graminea, Holosteum en media; Symphytum. Tanacetum; Taraxacum ; Teucrium Chamaedrys V 6, 41, 13 en scorodonia ; Thalictrum flavum (M) ; Thlaspi arvense ; Thrincia ; Thymus glaber; Torilis Anthriscus; Tragopogon pratense; Trifolium fragiferum, hybridum, minus, pratensis, procumbens en repens; Triticum caninum (P) V 6, 38, 42, en repens ; Tussilago. Urtica dioica en urens. Valeriana officinalis; Valerianella dentata V 5, 48, 42, V 6, 31, 31 en 32; Verbascum Lychnitis (P) (fl. albis), nigrum V 5, 48, 23 en 58, 21, Schraderi V 6, 31, 14 en 31, en thapsiforme; Verbena (in V 5, 48, 43 ook met witte bloemen) ; Veronica anagaUis, arvensis, Beccabunga 31 V 5, 48, 34, Buxbaumii, Chamaedrys, longifolia V 5, 48, 41, officinalis en serpyllifolia ; Vicia angustifolia V 5, 48, 42, Cracca, hirsuta, sativa, sepium en tetrasperma ; Vinca minor (P) ; Viola canina, hirta, odorata, Riviniana. silvestris V 6, 31, 33, Riviniana x silvestris V 6, 31, 33 en arvensis. Bovendien op enkele stortplaatsen van vuilnis langs de Maas: Avena sativa, Triticum vulgare, Secale, Phalaris canariensis, Zea Mais. Fagopyrum esculentum, Solanum tuberosum en Lycopersicum, Linum usitatissimum, Foeni- culum, Cichorium Intybus, Helianthus annuus en Chry- santhemum Parthenium. Ten slotte vond de heer SI off nog Euphorbia amyg- daloides in V 6. 41, 13. In totaal werden dus 477 soorten waargenomen, dat is meer dan bij Arcen in 1921 werden gevonden, maar nog aanmerkelijk minder dan de 538, waarmede Nijmegen in 1919 het record houdt. Natuurlijk geldt ook hier, dat een groot aantal voorjaarsplanten niet gevonden werden of niet met zekerheid konden worden geïdentificeerd. In het bijzonder wil ik echter nog even wijzen op de volgende vondsten, die vindplaatsen aanduiden, die niet in de bekende lijsten van A. de Wever voorkomen, en dus beschouwd kunnen worden als bijdragen tot de kennis van de flora van Zuid-Limburg. Amarantus retroflexus V 5, 48, 41, Anagallis arvensis met rosé bloemen V 5, 58, 12, Antirrhinum Orontium V 6, 31, 14, Artemisia Absinthium V 5, 48, 21 en 41, Asparagus officinale (P), Epipactis atropurpurea V 6. 41, 13, Erythraea Centaureum met witte bloemen V6, 31, 31, Festuca elatior X Lolium perenne V 5, 48, 34, Geranium rotundifolium (P), Glyceria plicata V 6, 31, 14, Leonurus (P), Origanum met witte bloemen V 6, 31, 31, Stachys ambiguus = St. paluster x silvaticus V 6, 31, 31, Teu- crium Chamaedrys V 6, 41, 13, Veronica longifolia V 5, 48, 41, en Viola intermedia = V. Riviniana x silvestris 32 V 6, 31, 33. Wat de asters in de Maas-uiterwaarden be- treft, de Wever geeft alleen A. Tradescanti = A. parviflorus op. Het leek ons echter, dat de planten, die wij vonden, althans ten deele tot A. lanceolatus behooren. Intusschen zullen cultuurproeven dit nog nader uitmaken. Campanula persicifolia komt volgens de Wever op den Pietersberg „zoo goed als uitsluitend witbloemig en met kale kelken voor". Wij vonden blauwbloemige exem- plaren zoowel met kale als met behaarde kelken. Nog trof ons op den Pietersberg, dat zich langs het werkspoor, dat bij de kalkontginning gebruikt wordt, een typische ruderaalflora heeft ontwikkeld, waardoor de eigenaardige bergflora totaal vervalscht is. Dordrecht, November 1924. A. W. KLOOS }r. CL VERSLAG van de Commissie voor de Bibliotheek en het Herbarium. In verband met de algemeene vergadering op 18 Januari a.s. zal de Commissie haar jaarlijksche vergadering houden op 19 Januari ten einde dan de maatregelen te kunnen bespreken, die genomen moeten worden naar aanleiding van de beslissingen, die 18 Januari zullen vallen ten opzichte van bibliotheek en herbarium. Eindelijk is dan in 1924 de catalogus verschenen, die aan allen, die er om gevraagd hebben, is toegezonden. Vergelijking met den eersten druk van 1883 toont aan, dat onze bibliotheek sedert dien tijd zeer is toegenomen ; helaas bleek ook, dat verschillende werken, genoemd in dien eersten druk of later in het Kruidkundig Archief, niet meer aanwezig zijn (o. a. D o d o n a e u s : Kruydtboeck, 33 Antwerpen, 1644; Molkenboer en Kerbert: Flora Leidensis ; een viertal handschriften van Molkenboer, nl. copiën van oude werken). Pogingen zullen worden aangewend om die werken, wier ontbreken had moeten worden geconstateerd vóór de overbrenging naar de Bibliotheek van het Koloniaal Instituut, alsnog op te sporen. Als bijlage I wordt aan dit verslag toegevoegd een lijst van de werken, die gegevens bevatten van belang voor de kennis van onze Flora, en die nog altijd in onze Biblio- theek niet aanwezig zijn. Aangekocht werden: afl. 418 — 421 der Flora Batava en enkele jaarboeken van het Natuurhistorisch Genootschap in Limburg, waardoor nu nog slechts één stuk van de artikelen van A. de Wever over de Zuidlimburgsche Flora ont- breekt (No. VII). Verder het Hongaarsche tijdschrift: Magyar botanikai lapok jrg. I — XX, dat verder door twee leden wordt aangevuld. Van 20 personen of instellingen werden geschenken ontvangen ; de volledige lijst der aan- winsten, behalve dan de voortzetting der periodieken, volgt als bijlage II. Door den conservator zijn in 1924 de Gramineeën opgeplakt of op nieuw papier gezet en een begin gemaakt met den inventaris der vroegere uitgaven der Vereeniging. Het Herbarium werd eenige malen persoonlijk geraadpleegd en vrij veel malen werden planten eruit aan leden toe- gezonden. Ontvangen werden : 36 soorten, bijna alle uit Nijmegen en omgeving (ruim genomen) van de heeren }. Kern en B. Reichgelt; 74 soorten uit de omgeving van Utrecht, Castricum en Mook (waaronder Helianthemum guttatum Mi 11. van Bakkum) van den heer C. G. G. J. van Steenis; 78 soorten, meest adventief, van den heer A. W. Kloos Jr. ; 18 soorten, meest uit Delft en omgeving van den heer J. L. van Soest en Carex ericetorum Poll. van Kootwijk, van den heer H. Uit tien. 34 Aan allen, die door het schenken van boekwerken of planten de Vereeniging aan zich verplicht hebben, wordt hierbij hartelijk dank gebracht. J. C. SCHOUTE, Voorzitter, W. H. WACHTER, Secretaris, Bijlage I. DESIDERATA VOOR ONZE BIBLIOTHEEK Evenals na het uitkomen van den eersten druk van den catalogus onzer bibliotheek een lijst verscheen van die werken, welke gegevens bevatten van belang voor de kennis van onze flora, en die toen nog ontbraken, wil ik ook thans zoo'n lijst geven. Bij de samenstelling daarvan hebben in de eerste plaats gediend de uitvoerige lijsten van Oudemans in Ned. Kruidk. Arch. Ile Serie, Deel II en V. Aldaar kan men de volledige titels vinden, die door mij zijn ingekort, en staan hier en daar verdere bijzonderheden. Verder vond ik een en ander in diverse catalogi (niet altijd even betrouwbaar !) en gaf Dr. F. W. T. H u n g e r mij enkele opgaven en verbeteringen, waarvoor mijn besten dank. Daar de meeste werken ijiij onbekend zijn, is het best mogelijk dat er eenige tusschen door loopen die maar van geringe waarde zijn ; maar beter te veel dan te weinig. Het ideaal is natuurlijk, dat de bibliotheek der Neder- landsche Bot. Vereeniging zoo volledig mogelijk is wat betreft alle botanische geschriften van Nederlanders, on- verschillig over welk onderdeel der botanie ook ; maar we zijn op 't oogenblik nog verre van dien idealen toestand verwijderd. Speciaal de laatste 20 jaar is onze bibliotheek niet zoo toegenomen, als dat wel had gekund en veel. 35 wat in dien tijd hier te lande gepubliceerd is, ontbreekt; ook al waren de schrijvers lid onzer vereeniging. Zelfs op 't oogenblik kon de belangstelling der leden in onze bibliotheek grooter zijn — hoe is het anders te verklaren, dat slechts een zestigtal van de bijna drie honderd in Nederland wonende leden de moeite hebben genomen, een catalogus aan te vragen? Laat ons hopen, dat hierin verandering moge komen, en dat velen, die dit lezen, eens nagaan, of zij nog een en ander te missen hebben en dit dan, desnoods ongefrankeerd, opzenden naar de Bibliotheek der Ned. Bot. Ver., per adres Koloniaal Instituut, Maurits- kade, Amsterdam. W. H. W. Aengelen, P. van. Herbarius, Kruyt- en Bloemhof, t' Amsterdam, 1663. (Groeiplaatsen bij Alkmaar). Boerhaave, Herm. Index Plantarum. Lugd. Bat. 1710. Bruman, Henr. Index stirpium quae prope Zuollam in Transisalania nascuntur. Zuollae. 1662. Cannegieter, Henr. Dissertatie de Brittenburgo, etc. Hagae Comitum. 1734. Commelyn, Johan. Catal. Plant. Indig. Holl. Amsterdam. 1683. Cool, C. en H. A. A. v. d. Lek, Het Paddenstoelen- boekje. Amsterdam 1913 en 1920. Dodonaeus, Remb. De Frugum historia. Antv. 1552. Trium priorum de Stirpium historia etc. Antv. 1553. Posteriorum trium de Stirpium historia etc. Antv. 1554. Cruydeboeck, Antv. 1554; 1563. Historia frumentorum, etc. Antv. 1566; 1569. Florum et coronariorum etc. Antv. 1568; 1569. Historia vitis vinique etc. Colon. 1580. 36 Dodonaeus, Remb. Stirpium historiae Pemptades etc. Antv. 1583; 1616. Herbarius oft Cruydt-boeck. Leyden. 1608; 1618; 1644. Dozy, F. en J. H. M o 1 ken boer. Novae fungorum spe- cies in Belgio septentrionali nuper detectae. Lugd. Bat. 1846. (ons ex. mist de platen). Es cl u se, Charles de 1' (Clusius). Histoire des plan- tes. Antv. 1557. Rariorum Plantarum Historia. Antv. 1601. — Curae posteriores. 1611. E h r h a r t, F. Meine Reise nach der Graffschaft Bentheim und von da nach Holland nebst der Retour nach Herrenhausen (in: F. Ehrhart, Beitrage zur Naturkunde II 1788; eerder verschenen in : Hanö^ verisch Magazin, 1783, Stück 12 — 18; en vertaald in : Nieuwe Genees-, Natuur- en Huishoudkundige Jaarboeken III en IV,). Francq van Berkhey, J. Ie. Nat. Hist. van Holland, deel IX. Leyden. 1811. Garjeanne. A. J. M. Flora van Nederland. Gron. 1902. De Nederlandsche Levermossen. Bussum, 1906. Gorter, D. de. Appendix Florae Gelro-Zutphaniae. Har- derovici. 1757. Florae Belgicae Supplementum alterum. Trajecti 1777. Gottschalk, Jakob. Gat. plant, horti acad. L. B. etc. Plöen. 1697; 1704. Hall, H. C. van. Responsio ad questionem botanicam etc. 1819. Nalezingen op de Fl. Belg. Sept. 4e stuk. De planten der provincie Groningen (in : Bijdragen tot de kennis van den tegenwoordigen staat der provincie Groningen I. 1860). De Natuur en het landleven. Haarlem. 1873. 37 Har tin g, P. De bodem onder Amsterdam onderzocht en beschreven. (Inst. Verh. (3) V. 1852). Het eiland Urk. Utrecht. 1853. Hauck, Joh. Cat. plant, horti acad. L. B. etc. Darmstadt. 1679. Hermannus, P. Paradisi batavi prodromus. Amst. 1689. Florae Lugd. Batavae. 1690. Paradisus batavus. Lugd. Bat. 1698; 1705, Hondii, Petri. Dapes inemptae, of de Moufe-schans, etc. Leyden. 1621. Houttuyn. M. Houtkunde. Amsterdam. 1773. Ed. II 179L Suppl. 1795. Ed. germanica, Nürnberg. 1773^ — 1798. Jacobs z, H. Den cleynen Herbarius ofte Cruydt-boecxken. Amst., Ed. van 1600, 1602, 1603(?), 1604,(?), 1606, 1614, 1623, 1632, 1638, 1640, 1683, 1696 (?). (Hierbij ook : Den nieuwen kleinen Herb. of the kruydboek= sken. Van nieuws oversien door H. J. Gend S. J. ?) Junius, Hadr. Phalli ex fungorum genere in Hollandiae etc. Delft. 1564; 1569; Leiden. 1601; Dordrecht. 1612. (bovendien achter in : Junius, Batava illustrata). Knijf, G. J. Goylandiae Libri duo etc. Amsterdam. 1621. Kralitz, Heinr. Catal. plant, horti acad. L. B. Lugd. Bat. 1636. L o b e 1, M. de. Plantarum seu stirpium historia, cui adnexum est adversarium volumen. Antv. 1576, Loosjes, A. HoUandsch Arkadia. 1804. (groeiplaatsen om Haarlem en in de duinen). Lyte, Henry. A nieuwe Herballor Historie of plantes, etc. London. 1578; 1586; 1595; 1600; 1619. Mededeelingen van de Ned. Myc. Ver. I — XI V. Meese, D. Het XIX Classe van de Genera plant. Linn. Leeuwarden. 1761, Plantarum rudimenta. Pars I. Leovardiae. 1763. Miquel, F. A. W. De Noord-Nederlandsche vergiftige gewassen. Amsterdam. 1836. 38 Miquel, F. A. W. Elodea canadensis Rich. acclimatisée dans les eaux d'Utrecht. 1861. Molkenboe r, J. H. en C. Kerbert Jacz. Flora Lei- densis. Lugd. Bat. 1840. Munting, Abr. Waare oeffening der Planten. Ed. Am- sterdam. 1672; Leeuwarden. 1682. De vera antiquorum herba britannica. Ed. Amster- dam. 1698. Nieuwenhuis, Th. en L. Klaver. Nederlandsche Plan- ten, met tekst van prof. Dr, }. Ritzema Bos. Amsterdam. 1905. Nylandt, Petr. De Nederlandse Herbarius of Kruydt- boeck. Ed. 1679? en Ed. germanica. Osnabrug. 1678. Nyst. Cat. linnéen des plantes du plateau de St. Pierre a Maestrickt (Apud Bory, voyage souterrain, Paris. 1821). Paulli, Sim on. Cat. plant, horti acad. L. B. etc. Lugd. Bat. 1643. Viridaria varia regia etc. Hafniae. 1653. (bevat XI capita, waarvan van belang zijn : VI Cat. plant, horti acad. Lugd. Bat. annis 1642 et 1649. VII Index plant, indig. quae in locis paludosis, pratensibus etc. prope Lugdunum in Batavis nascuntur. VIII Appendix plant, quae hort. publ. acad. L. B. anno 1641. IX Cat. plant, horti Groening. anno 1646.) Pena, P. et M. de Lob el. Stirpium adversaria nova. Londini. 1570 (in tergo 1571); Antv. 1576. Dilucidae simplicium medicamentorum ; impr. cum Lobelii . in G. R ondel lii methodicam. Londini. 1605. Petri, Cornelis. Annotatiunculae in quator libros Dios- coridis. Antw. 1533. 39 Ra f f en au Del il e, A. Notice sur un voyage horticole et botanique en Belgique et en Hollande. Mont- pellier. 1838. Ram, Wil Ham. Rams little Dodoen. London. 1606. Ray, J. Travels through the Low Countries, Germany, Italy and France, etc. London. 1673; 1738. Redeke-Hoek, J. L. en H. C. Re dek e. Flora van den Helder; eerste supplement. Den Helder. 1904. R e i n w a r d t, C. G. C. Proeve eener geografische beschou- wing der Flora van Holland (Tuinbouwflora IIÏ. 1856). Rosenthal, Chr. Fr. Flora Belgica (in Linnaeus: Amoenitates acad. VI). Upsaliae. 1760. Ruy s, J. Paddestoelen van Nederland. 's-Gravenhage. 1909. Scheuchzer, Joh. Agrostographia. Tiguri. 1719; 1775. Schuyl, Flor. Catal. plant, horti acad. L. B. Lugd. Bat. 1668. (Herdruk door Zubrodt, Heidel- berg* 1672). Schwencke, M. W. Verhandeling over de waare ge- daante, aart en uijtwerkihg der Cicuta virosa. 's-Gra- venhage. 1756. Staring, W. C. H. Zaklijst van Nederl. landbouwplanten en dieren. Haarlem. 1861. Huisboek voor den Landman in Nederland. Haarlem. 1862; Amsterdam 1868. Naamlijst der Nederl. gewassen, (in : Almanak v. d. Nederl. Landman). 1873. Sterbeeck, Franc. van. Theatrum fungorum. Antw. 1675; 1712. Valk, Jac. van den. Noordwijksche Arkadia in dichtmaat uitgebreid. 1758. (Duinplanten). Vorm, Hobius van der. Atriplex salsum vulgo dictum soutenelle. Amsterdam. 1661. Vorstin s, Adolfus. Cat. plant, horti acad. L. B. Lugd. Bat. 1635; 1642; 1649; 1658. 40 Vorstius, Adolfus. Index plant, indig. quae prope Lugdunum in Batavis nascuntur. Lugd. Bat. 1636; 1643; 1649; 1658. Vos, A. de Végétaux exotiques a la montagne Saint- Pierre lez Mastrickt. (in : Buil. Soc. Roy. Bot. Belg. IX) 1870. Westerhoven, Jan van. Den Schepper verheerlijckt in de Schepselen ofte Choorgesang etc. 1685. Witt Hamer, H. M. de. Flora Delfensis. Delft. 1868. Bijlage IL EERSTE AANVULLINGSLIJST op den gedrukten catalogus der Nederlandsche Botanische Vereeniging* Januari 1925. A. WERKEN VAN ALGEMEENEN AARD. 1. Algcmeene w^erken. Prain, D. Botanical notes and papers. Calc, 1901. Overdr. Periodicals, 1894^1901. 2* Periodieken. Abhandlungen der Bayerischen Akademie der Wissen- schaften; mathem.-physical. Klasse. München, Bd. XXIX, 1919^... Acta Horti Petropolitani. Petrograd, tome XXXIX, 1923 Acti Horti Gothoburgensis. Götheborg, tome I, 1924 — . . Atti deir Instituto Botanico dell' Universita di Pavia. Milaan, ser. 2, vol. I, 1888^vol. XVII, fase. 1-5. Berichte des Naturwissenschaftlichen Vereins für Biele- feld und Umgegend. Bielefeld. III. 1911-.. . 41 Berichte der Oberhessischen Gesellschaft für Natur- und Heilkunde. Gieszen, naturwissensch. Abteilung, Bd. 1, 1904—1906. Medizinisch. Abteilung. Bd. 11, 1907. Bulletin van het Departement van Landbouw in Suri- name. Param., No. 36 — 39. Conspectus literaturae Botanicae. Petropolis, tome 1, 1922-.. . Flora Rossiae Asiaticae. Petrograd, ser. 1, 1923^ — ... M a g y a r Botanikai Lapok. (Ungarische Botanische Blatter). Budapest, Jhrg. 1, 1902.— ... Mededeelingen uit 's Lands Plantentuin. Bat. No. l — VI, VIII, IX. Preslia, vestnik Ceskoslovenské Botanické Spolecnosti. (Buil. de la Société Botan. Tchecoslovaque). Praha, Rocnik L, 1914—. . . Sitzungsberichte der Mathemat.-physikal. Klasse der Bayerischen Akad. der Wissenschaften zu München. 1918—... Sitzungsberichte der Preussischen Akademie der Wissenschaften. Berlin, XX, 1916^ — ... (incompl.). Studies from the Plant Physiological Laboratory of Charles University. Prague, vol. I, 1923^ — ... Verhandlungen des Botanischen Vereins der Provinz Brandenburg. Berlin, Jhrg. 58,59,60,(1916—1918). Verhandlungen der Zoologisch-Botanischen Gesell- schaft in Wien. Bd. VII, 1857— Bd. IX, 1859; Bd. XIII, 1863; Bd. LXIV, 1914-.. . Vestnik; 1 Sjezdu Ceskoslovenskyck Botaniku v Praze. (Buil. du Ier Congres des Botan. a Prague). Zeitschrift für Schadlingsbekampfung ; Centralorgan für angewandte Biologie. Berlin, I, 1923 — ... 4* Redevoeringen en levensbeschrijvingen. Nederlandsch herdenkingsgeschrift voor Louis Pasteur, 1822-1922. (Amst., 1922). 42 Prain, D. Obituary notice of Sir Isaac Bayley Balfour, 1853—1922 z. pi. Overdr. „Proc. of the Royal Soc". 1924. Prain. D. Obituary notice of John Gilbert Baker, 1834-1920 z. pi. Overdr. „Proc. of the Royal Soc", 1921. Prain, D. Obituary notice of Charles Baron Clarke, 1832—1906 z. pi. Overdr. „Proc. of the Royal Soc", vol. 79, 1907. Prain, D. Obituary notice of David Douglas Gunning- ham, 1843—1914 z. pi. Overdr. „Proc of the Royal Soc". 1915. Prain, D. Sir George King, 1840—1909, z. pi. Prain, D. Obituary notice of James William Helenus Trail. 1851 — 1919 z. pi. Prain, D. Professional training; inaugural sessional ad- dress. . . 'London, 1921) Overdr. „Pharmac. Journal". Prain, D. The relationship of the existing statutes of the society to our present needs.. . London, 1919. Prain, D. Some relationship of economie biology. . . Gambridge. Overdr. „Annals of applied Biology". vol. VIII. No. 1. 1921. 5* Bibliographie* Amsterdam. Nederlandsche Botanische Vereeniging. Gatalogus der Bibliotheek. 2e dr. Gron., 1924. Wageningen. Bibliotheek der Landbouwhoogeschool. Wagen., 1900-1922. 5 dln. 7. Beschrijvingen van Musea, Herbaria en Botanische tuinen, Wageningen. Bibliotheek der Landbouwhoogeschool. Geschiedenis van tuinbouw en plantkunde ; voor- loopige lijst van documentaire boeken. Wagen., 1921. 12, Methoden van Onderzoek en Bewaren. Funke. G. L. Ueber die Isolierung von Basidiosporen 43 mit dem Mikromanipulator nach Janse und Péterfi. Jena. Overdr. „Zeitschr. f. Botan.", Jhrg. 16, 1924. Stuart, C. P. Co hen. Ein Mikrothermostat zum Studium der Protoplasmaströmung. Utrecht. Overdr. „Recueil d. Trav. Botan. néerland.", vol. XIX, 1922. B, MORPHOLOGIE. ANATOMIE, CYTOLOGIE, EMBRYOLOGIE. 13* Morphologie* Moebius, M. Ueber die Farbung der Antheren und des Pollens z. pi. Overdr. „Ber. d. Deutschen Botan. Gesellsch.", Jhrg. 1923. Bd. XLI, Hft. 1. Moebius, M. Ueber das Grauwerden des Holzes z. pi. Overdr. „Ber. d. Deutschen Botan. Gesellsch.", Bd. XLII. Hft. 2, 1924. 15» Anatomie» Eberstaller, R. Beitrage zur vergleichende Anatomie der Narcisseae. Wien, 1915. Overdr. „Denkschriften d. Kaiserl. Akad. d. Wissensch. in Wien", mathem.- naturwissensch. Klasse, Bd. 92. Lundblad, H. Ueber die baumechanischen Vorgange bei der Entstehung von Anomomerie bei Homo- chlamydeischen Blüten ; sowie damit zusammen- hangende Fragen. Lund, 1922. Metzier, W. Beitrage zur vergleichenden Anatomie blattsukkulenter Pflanzen. Königsberg, z. jr. Botan. Archiv, Zeitschr. f. d. gesamte Botan., hrgg. v. Dr. Carl Mez. Mevius, W. Beitrage zur Kenntnis der FarbstofFe und der Membranen von Haematococcus pluviaUs z. pi. Overdr. „Ber. d. Deutschen Botan. Gesellsch.", Jhrg. 1923, Bd. XLI, Hft. 6. S o e d i n g, H. Anatomie der Wurzel-, Stengel- und Rüben- bildung von Oelraps und Steckrübe. (Brassica napus 44 L. var. oleifera und var. napobrassica). Dahlem, z. jr. Botan. Archiv, Zeitschr. f. d. gesamte Botan. Staudermann, W. von. Die Haare der Monokotylen. Dahlem, Botan. Archiv, Zeitschr. f. d. gesamte Botan., Bd. VIII, 1^2, 1924. 16, Cytologie Friedrichs, G. Die Entstehung der Chromatophoren aus Chondriosomen bei Helodea canadensis. z. pi. Jahr- bücher f. wissensch. Botan.", Bd. 61, Hft. 3, 1922. Pisek, A. Chromosomenverhaltnisse, Reduktionsteilung und Revision der Keimentwicklung der Mistel. (Viscum album). Overdr. „Jahrbücher f. wissensch. Botan." Bd. 62. Hft. 1, 1924. 17. Embryologie* Hakansson, A. Studiën über die Entwicklungsgeschichte der Umbelliferen. Lund, Leipzig, (1923) Lunds Uni- versitets Arsskrift N. F. Avd. 2, Bd. 18, No. 7. Kungl. Fysiograf. Sallskapets Handlingar, N.F., Bd. 33, No. 7. Stolt, H. Zur Embryologie der Gentianaceen und Meny- anthaceen. Stockholm, 1921. Kungl. Svenska Veten- skapsakad. Handlingar, Bd. 61, No. 14. C. PHYSIOLOGIE. 18. Algemeene Physiologie. Eriksson, J. Das Leben des Malvenrostpilzes (Puccinia malvacearum Mont.) in und auf der Nahrpflanze. Stockholm, 1921. Kungl. Svenska Vetenskapsakad. Handhngar, Bd. 62, No. 5. S t e n t a, M. Trieste negli studi di biologia marina. Castello. Overdr. „Atti della Soc. Italiana il Progresso della Scienze, XI Riuniorie, Ott. 1921. 45 19* Stofwisseling en groei. Heilbronn, A. Eine neue Methode zur Bestimmung der Viskositat lebender Protoplasten, z. pi. Overdr. „Jahrbücher f. wissensch. Botan.", Bd. 61, Hft. 2. 1922. Heinricher, E. Das Absorptionssystem von Arceuthobium oxycedri. (D. C.) M. Bieb. Overdr. „Ber. d. Deutschen Botan. Gesellsch.". Jhrg. 1921, Bd. XXXIX. Soeding, H. Werden von der Spitze der Haferkoleoptile Wuchshormone gebildet? z. pi. Overdr. „Ber. d. Deutschen Botan. Gesellsch.", Jhrg. 1923, Bd. XLI, Hft. 10. 20. Voortplanting. Heinricher, E. Ueber die Blüten und die Bestaubung bei Viscum cruciatum Sieb. (Innsbrück). Overdr. „Ber. d. Deutschen Botan. Gesellsch.", Jhrg. 1922, Bd. XL, Hft. 5. Heinricher, E. Einiges zur Kenntnis der Blüten von Dimorphotheca pluvialis. (L) Mnch. (Innsbrück). Over- dr. „Ber. d. Deutschen Botan. Gesellsch.". Jhrg, 1923, Bd. XLI, Hft. 2. Asplund, E. Studiën über die Entwicklungsgeschichte der Blüten einiger Valerianaceen. Stockholm, 1920. Kungl. Svenska Vetenskapsakad. Handlingar, Bd. 61, No. 3. Stal feit, M. G. Studiën über die Periodizitat der Zell- teillung und sich daran anschliessende Erscheinungen. Stockholm, 1921. Kungl. Svenska Vetenskapsakad. Handlingar, Bd. 62, No. 1. 21. Prikkelbaarheid. Heilbronn, A. Beitrage zum Epinastie-Problem. 1. z. pi. Overdr. Ber. d. Botan. Gesellsch." Jhrg. 1923, Bd. XLI. Lundegardh, H. Das geotropische Verhalten der Seiten- Nederl. Kruidk. Archief 1924. v 4 46 sprosse ; zugleich ein Beitrag zum Epinastieproblem und zur kausalen Morphologie. Lund-Leipzig, z. jr. Lunds Univers. Arsskrift. N. F.. Bd. 14. No. 27. Kungl. Fysiografiska Sallskapets Handlingar, N. F., Bd. 29, No. 27. Mevius, W. Zur Chemonastie von Drosera rotundi- folia L. Berlin. Overdr. „Bioch. Zeitschr,", Bd. 148, Hft. 5/6. Naumann, E. Untersuchungen über das Verteilungs- problem des Limnischen Biosestons ; I : Die allge- meinen Reizphysiologischen Verteilungsbedingungen des helophilen Biosestons. Stockholm, 1921. Kungl. Svenska Vetenskapsakad. Handlingar, Bd. 61, No. 6. W ent, F. A. F. C. Mededeeling over onderzoekingen van Mej. A. Bakker omtrent „de scheiding tusschen perceptie en reactie bij de kiemplantjes der Paniceae." (Amst.), z. jr. Overdr. „Verslag v. d. gewone ver- gader, d. Wis- en Natuurk. Afdeel. d. Kon. Akad. V. Wetensch. te Amst." dl. 33, No. 5. 22* Oecologic* Funke, G. L. Recherches biologiques sur des plantes a tiges rampantes. z. pi. Overdr. „Séance de l'Acad. d. Sciences (d. Wurzberg) du 26 févr. 1923. Knok e, Franziska. Abhangigkeit der Entwicklung des Volvox aureus von ausseren Bedingungen. Dahlem, z. jr. Botan. Archiv, Zeitschr. f. d. gesamte Botan. D. EVOLUTIE, BASTAARDEERING, AFSTAMMING, ERFELIJKHEID. 24» Evolutie, bastaardeering, afstamming, erfelijkheid» Correns, C. Alkohol und Zahlenverhaltnis der Ge- schlechter bei einer getrenntgeschlechtigen Pflanze. (Melandrium) z. pi. Overdr. „Die Naturwissensch.", Hft. 49, 1922. 47 Correns, C. Geschlechtbestimmung und Zahlenverhaltnis der Geschlechter beim Sauerampfer. (Rumex Acetosa) z. pi. Overd. „Biolog. Zentralbl.", Bd. 42. No. 12. 1922. Correns, C. Vererbungsversuche mitbuntblattrigenSippen; VI : Einige neue Falie von Albomaculatio. VII : Ueber die peraurea-Sippe der Urtica urens. z. pi. Sitzungber. d. Preuss. Akad. d. Wissensch., No. 33. 1922; Sitzung d. physikal. mathemat. Klasse v. 14 Dez. ; Mitteil. v. 2 Febr. Hallquist. C. The inheritance of the flower colour and the seed colour in Lupinus angustifolius. Lund, 1921. Akad. Abhandl. Lund. Heinricher, E. Kreuzungsversuche zwischen Viscum album. L.und Viscum cruciatum Sieb. z. pi. Overdr. „Eer. d. Deutschen Botan. Gesellsch". Jhrg. 1922, Bd. XL, Hft. 5. Heribert-Nilsson, N. Experimentelle Studiën uber Variabilitat, Spaltung, Artbildung und Evolution in der Gattung Salix. Lund-Leipzig, z. jr. Lunds Univers. Arssknft. N.F., Bd. 14. No. 28. Kungl. Fysiografiska Sallskapets Handlingar. N.F., Bd. 29, No. 28. Rasmuson. H. Beitrage zu einer genetischen Analyse zweier Godetia-Arten und ihrer Bastarde. Lund, 1921. Akad. Abhandlung. Lund. Turesson. G. The geotypical response of the plant species of the habitat. Lund, 1922. Akad. Abhandlung. Lund. E. SYSTEMATIEK. 30, Algae. Goor, A. C. J. van. Les algues marines de la HoUande. Paris. Overdr. „Buil. d. 1. Soc. Botan. d. France". tome 70. 1923. Goor, A. C. J. van. Die Hollandischen Meeresalgen; (Rhodophyceae, Phaeophyceae und Chlorophyceae) 48 insbesondere der Umgebung von Helder, des Watten- meeres und der Zuidersee. Amst., 1923 Verhandel, d. Kon. Akad. v. Wetensch. te Amst. (2e sect.), dl. 23, No. 2. Uitg. Kon. Akad. v. Wetensch. Kylin, H. Studiën über die Entwicklungsgeschichte der Florideen. Stockholm, 1923. Kungl. Svenska Veten- skapsakad. Handlingar, Bd. 63, No. 11. 32» Bryophyta* S t r a to, C. Ueber Wachstum und Regeneration des Thallus von Peltigera canina. (Dresden). Overdr. „Hedwigia", Bd. LXIII, 1921. 33» Pteridophyta. Ivancich, A. Su alcune varieta dello Scolopendrium hybridum Milde di Lussino. (Trieste). Overdr. „BoU. della Soc. Adriatica di Scienze naturali", vol 28, (1923). 36* Monocotylac* Szymkiewicz, D. Studja biometryczne nad gatunkami rodzajow Senecio i Ligularia ; proba zastosowania metod statystycznych do systematyki. (Etudes bio- métriques sur les espèces des genres Senecio et Ligularia ; essai d'application des methodes statis- tiques a la classification) (Cracovie, 1922). Overdr. „Kosmos", Buil. de la Soc. Copernic a Léopol. (Pologne). 37* Dicotylae» Bretzler, Emma. Beitrage zur Kenntnis der Gattung Platanus. Dahlem. Botan. Archiv, Zeitschr. f. d. gesamte Botan. Froehlich, A. Der Formenkreis der Arten Hypericum perforatum L., H. maculatum Cr. und H. acutum 49 Mnch. nebst deren Zwischenformen innerhalb des Gebietes von Europa. (Wien). Overdr. „Sitzungs- ber. d. Akad. d. Wissensch. in Wien; mathem.- naturwissensch. Klasse", Bd. CXX, Abteil. I, 1911. Froehlich, A. Ueber Hypericum maculatum Cr. X perfo- ratum L. und H. Desetangsii Lamotte. (Wien). Overdr. „Oesterreich. Botan. Zeitschr.", Jhrg. 1913, No. 1. Froehlich, A. Ueber zwei der Steiermark eigentümliche Formen aus dem Verwandtschaftskreis des Hypericum maculatum Cr. (Graz). Overdr. „Mitteil. d. Natur- wissensch. Vereines f. Steiermark", Jhrg. 1914, Bd. 51. Prain, D. The genus Chrozophora. London. Buil. of miscellan. Inform. of the Royal Botan. Gardens, Kew, No. 2 and 3, 1918. Prain, D. The Mercurialineae and Adenaclineae of South Africa. z. pi. Annals of Botany, vol. XXVII, No. 107, 1913. Prain, D. A review of the genera Erythrococca and Micrococca. z. pi. Annals of Botany, vol. XXV, No. 99, 1911. Prain, D. Some additional species of Meconopsis. London. Buil. of miscellan. Inform. of the Royal Botan. Gardens, Kew, No. 4, 1915. Prain, D. The South African species of Cluytia. London. Buil. of miscellan. Inform. the Royal Botan. Gardens, Kew, No. 10, 1913. Thellung, A. Ueber einige kritische Heracleum-Sippen der Alpen. z. pi. Overdr. „Oesterreich. Botan. Zeitschr.", Jhrg. 1924, No. 7/9. Weingerl, H. Beitrage zu einer Monographie der europaisch-asiatischen Arten aus der Gattung Draba, sect. Leucodraba. Königsberg, z. jr. Botan. Archiv., Zeitschr. f. d. gesamte Botan.", hrsg. v. Dr. Carl. Mez. Widder, F. J. Die Arten der Gattung Xanthium ; Bei- 50 trage zu einer Monographie. Dahlem, 1923. Reper- torium specierum novarum regni vegetabilis ; Bei- hefte. Bd. XX. F. PLANTENGEOGRAPHIE, FLORISTIEK. 38* Plantengeographie, Szymkiewicz, D. Sur rimportance du deficit hygro- métrique pour la phytogéographie écologique. z. pi. Overdr. „Acta Soc. Botan. Poloniae", vol. I, No. 1, 1923. 39* Floristiek van Nederland. Garjeanne, A. J. M. Mosflora van Nederland. Gron., 1901. Goor, A. C. }. van. De algenflora. (Helder 1922). Overdr. „Flora en Fauna d. Zuiderzee". Goor, A. C. J. van. Beitrage zur Kenntnis des Nanno- planktons der südlichen Nordsee. (Helder). Overdr. „Verhandel, en rapporten, uitgeg. d. d. Rijksinstit. V. Visscherij-onderzoek", dl. I, afl. 2. Goor, A. C. J. van. De Halophyten en de submerse phanerogamen. (Helder 1922). Overdr. „Flora en Fauna d. Zuiderzee". Goor, A. C. J. van. Het phytoplankton. (Helder, 1922). Overdr. „Flora en Fauna d. Zuiderzee". Hall, H. C. van. Flora van Noord-Nederland staat ten onrechte als incompleet in den catalogus. 40. Floristiek van Nederlandsch Oost- en West-Indië» Boldingh, I. Determineerlijst voor de planten der Neder- landsch West-Indische eilanden ; Volksnamen der planten van de Nederlandsche West-Indische ei- landen ; (benevens verslagen over den toestand van het Van Eedenfonds over de jaren 1907 tot en met 1912) Amst., 1914. Kolon. Instit. Amst. 51 B ij d r a g e n tot de kennis der flora van Nederlandsch West-Indië. Amst. Eerste uitg. v. h. „Van Eeden- fonds" Buil. V. h. Kolon. Museum te Haarlem, No. 38, 1907. P u 1 1 e, A. Zakflora voor Suriname ; tabellen tot het deter- mineeren van de families en geslachten der wild- groeiende en gekweekte vaatkryptogamen en phane- rogamen, die tot nu toe voor Suriname bekend zijn. Amst. 1911. Tweede uitg. v. h. „Van Eeden- fonds". Buil. V. h. Kolon. Museum te Haarlem, No. 47. 4L Floristick van Europa in het algemeen» Thellung, A. Ueber die Heimat des Liebstöckels. (Levisticum officinale Koch.) (Basel), Overdr. „Ver- handl. d. naturforschend. Gesellsch. in Basel", Bd. XXXV, Teil. I. 45. Floristiek van Frankrijk* Sauvageau, M. C. A propos de quelques Fucus du bassin d'Arcachon. Bordeaux. Buil. d.1. Station Biol. d'Arcachon, 20ième année, (1923). 46» Floristick van Noord'Europa* B r o t h e r u s, V. F. Die Laubmoose Fennoskandias. Helsing- fors, 1923. Soc. pro Fauna et Flora fennica; Flora fennica, I. Naumann, E. Untersuchungen über die Eisenorganismen Schwedens ; I : Die Erscheinungen der Sideroplastie in den Gewassern des Teichgebiets Aneboda. Stock- holm, 1921. Kungl. Svenska Vetenskapsakad. Hand- lingar. Bd. 62, No. 4. Sjoestedt, L. G. Undersökningar over Oeresund. IX: En oriëntering over bottenförhallandena i Oeresund och södra Ostersjön. Lund-Leipzig, 1923. Lunds Univers. Arsskrift, N. F. Avd. 2, Bd. 18, No. 5. 52 Kungl. Fysiografiska Sallskapets Handlingar", N.F., Bd. 33, No. 5. 50. Floristiek van Amerika* Cardot, J., en V. F. Brotherus. Botanische Ergebnisse der Schwedischen Expedition nach Patagonien und dem Feuerlande 1907-1909. X: Les mousses. Stock- holm, 1923. Kungl. Svenska Vetenskapsakad. Hand- lingar Bd. 63, No. 10. Janssonius, H. H. Mikrographie einiger technisch wich- tigen Holzarten aus Surinam. Amst., 1914. Verhandl. d. Kon. Akad. d. Wetensch. te Amst. (2e sect.), dl. XVIII. No. 2. L e m o i n e, P. Botanische Ergebnisse der Schwedischen Ex- pedition nach Patagonien und dem Feuerlande 1907^ — 1909. VII : Les Mélobésiées. Stockholm, 1920. Kungl. Svenska Vetensapsakad. Handlingar, Bd. 61, No. 4. Skottsberg, C. Botanische Ergebnisse der Schwedischen Expedition nach Patagonien und dem Feuerlande 1907^1909; VIII Marine Algae. 2 dln. Stockholm, 1921. Kungl. Svenska Vetenskapsakad. Handlingar, Bd. 61. No. 11 en Bd. 63. No. 8. 51, Floristiek van Azië, Afrika, Australië, Beccari, O. Asiatic palms-Lepidocaryeae. dl. 3: The spe- cies of the genera Ceratolubus, Calospotha. Plectoco- mia, Plectocomiopsis, Myrialepis, Zalacca, Pigafetta, Korthalsia, Metroxylon, Eugeissona. Annals of the Royal Botan. Garden. Calc, dl. 12, prt 2. 3. Murbeck, S. Contributions a la connaissance de la flora du Maroc. 1 : Ptéridophytes-Légumineuses. Lund- Leipzig, z. jr. Lunds Univers. Arsskrift, N. F.. Bd. 18, No. 3. Kungl. Fysiografiska Sallskapets Hand- lingar. N. F., Bd. 33. No. 3. 53 Prain, D. Noviciae Indicae: some additional species of Indian plants. London, 1905. Overdr. „Journ. of the Asiat. Soc. of Bengal" prt. 2 ; vol LVIII-LXXIIL 1889--1904. Prain, D. Contributions to Indian botany. London, 1906. Overdr. „Periodicals", 1902-1906. G. PHYTOPALAEONTOLOGIE. 53» Phytopalaeontologie* Flor in, R. Zur Kenntnis der Jungtertiaren Pflanzenwelt Japans. Stockholm, 1920. Kungl. Svenska Vetenskaps- akad. Handlingar, Bd. 61, No 1. Johansson, N. Die ratische Flora der Kohlengruben bei Stabbarp und Skromberga in Schonen. 1922. KungL Svenska Vetenskapsakad. Handlingar, Bd. 63, No. 5. K. LANDBOUW. 55. Landbou^v. Amsterdam. Internationaal Tuinbouw-congres, 17 — 23 Sept. 1923. Verslag van het Congres, z. pi. (1923). Boer e ma, J. Regenval in het noordelijk deel van (Rain- fall in the northern part of) Sumatra's Oostkust. Weltevr. 1923. Verhandel, v. h. Kon. Magnet. en Meteorol. Observat. te Bat., No. 11. Danish experiments in plant culture and details about the trade in controlled Danish seed. (Copenhagen). Overdr. „Tidsskrift f. PlanteavL", 1923. Kluijver, A. }. en I. Reksohadipr od j o. Klapper- vezel en klappergarennijverheid. Amst. 1923. Mede- deel. V. h. Kolon. Instit., No. 20; Afdeel. Handels- museum, No. 5. Some prominent Danish varieties and strains of agricul- tural plants, 1923. z. pi. en jr. Stuart, C- P. Co hen. Tee, Camellia theifera (Griff.) 54 Dyer. z. pi. en jr. Overdr. „Fruwirth, Handbuch d. landwirtsch. Pflanzenzüchtung, Bd. V, 2te Aufl. Utermark, W. L. De economische beteekenis van het geslacht Citrus, in het bijzonder voor de Neder- landsche overzeesche gewesten. Amst., 1923. Mede- deel. V. h. Kolon. Instit.. No. 19; Afdeel. Handels- museum, No. 4. REKENING EN VERANTWOORDING van den Penningmeester* Het financieel resultaat van het afgeloopen jaar mag gunstig genoemd worden, daar alle fondsen met een winstsaldo sluiten. De uitgaven uit het Vrije Fonds bleven beneden de verwachting ; dit fonds is zoodanig aangegroeid dat aan belegging kan worden gedacht, zoodra de onkosten voor de reorganisatie van herbarium en bibliotheek gedeKt zijn. Het Recueil kostte dit jaar veel minder, dan verwacht was, zoodat dank zij de reserves reeds door den vorigen penningmeester aangelegd, het overschot gebruikt kon worden om de meerdere uitgaven voor Kruidkundig Ar- chief en 't aanmaken der nieuwe statuten te dekken. Het Kok Ankersmit-Fonds nam weer met een flink bedrag toe, zoowel door koerswinst als door exploitatieoverschot. Door verwisseling en uitloting kon het effectenbezit van het Brumund-fonds een weinig meer op peil gebracht worden zoodat een belangrijke koerswinst te boeken is. Toch be- draagt de opbrengst nog steeds minder dan de lijfrente, die er uit betaald moet worden. Het innen der contributie gaat nog steeds met groote onkosten gepaard, die tot een minimum konden worden teruggebracht, als de leden gebruik wilden maken van den Postgirodienst. De Penningmeester, P. JANSEN. o •4, t— 1 '4. m ^ w '^r 0 ta l-H ^-I 0:5 PLI > l co Cl) i co .O en in oo oo 'T OO IT) ON ON T— 1 ^*^ «• «« oq en o6 ^* oo O O rn o\ rn m 00 J3 co ;-i > co Ui o Ui O co o c u co J3 C co i c o QQ u co Ui > CO Ui ^ co co C 1— ( co co i co > ^ P"" co co c co o -O X CO > CO Ui u Ui J4 -O i Ui > c ■4-1 CO o J4 o» CU J3 C C > Tzs ^-: *-• S <^ c ai 2 O :^ S 3 co C Ui CO o:: c -^ TT in o -( T— < fO 4 O H -t— > Cfi 2 DJ O 2 C C L .E > ^ o ^ 4 CJ a .E o ^ -ii y ) «■ 1 ::^ C/5 ,o t: J c ) 't: i C ) :^ t: 5 C ) ^ c c J OQ c i J c c 1 U- ( er i p- c/: ) tL ( m ir ) '— . \D 1> . OC ) ON O I ^ 5 VO 1 NO P-I 1 •— ^ < ON l> i t> - ^ ^ > IN . (N ^ ^ VC _ H (N c ) I h« . <^ c ) cn CQ ■^ (^ ) OO Cs 1 ^ i ' OO Cv 1 '— ir ^ CJN c > On ^ ) 1— ' !>. a ^ CN 1 ^ o . i>^ Cv i in CN (N ( pa Q ^ •aiA : 1 ^^ ^^ : ! ^*-- ^*^ : K s ^*^ : ^*- H i: u >— ( N a co tü ^ > O l • *^ Cu O 2 4 CJ Ui c c c u c ■i-t 6 co n3 Hu cc CA) CQ CC tg c u u CJ 0 et CT3 4-1 ■1-H -T3 u u > tu 1^ PJ z Q ^ S a; > < O H Ü 2 H O O c^ Ü 11:1 CQ CLI H O 2 co C/3 o o in iT) o o o i>. (N o o (N on o o o ir> o m Cs) 00000000 oomooooLn o m '-^ in -^ '— I TT en —I «^ I S Ui CC Cl» o -C ^(-> -(-I CC O > ^ C/5 jQ C O u C/3 C O CL» C > C! > CC 03 c C/3 C/3 CC ^ U en (\; dJ C/3 Ui > c5 Q CU c o o 00 in QQ c Ui d > cc O) Ui O» > CO ^ 3 < ^ Ui c > cc 03 * ba C d» J Q c CO (1» 0 03 Jïi C C • 1— ( Ui 0 c c tj 1—1 cc O u co •I-t cc r CC s PQ c -d u d» d: c > (C _d Ui O o O) > > Q :j do 00000 c:> ir^ c:) (O) iT) m — ' o en o o C30 in co 't} C i c v« ■»-' ^ C d) "-«-i (X < co C O o» C CC > c (ü _>^ Ui u co oq co CU co CC Ui O -(-> CC Ui O JD CC uJ co N^ o 58 VERSLAG van de Commissie tot het nazien van de Rekening en Verantwoording van den Penningmeester* Aan het Bestuur der Nederlandsche Botanische Vereeniging. Ondergeteekenden hebben de eer U te berichten, dat zij heden de rekening en verantwoording van den penning- meester hebben nagezien en alles in goede orde bevonden. In verband hiermee stellen zij U voor, hem over het afge- loopen jaar 1924 te déchargeeren met bijzonderen dank voor zijn nauwkeurig beheer. Hoogachtend, Uw. Dw. JOH. H, V. BURKOM. W. L. VAROSSIEAU. 's^Gravenhage, 1 Maart 1925. VERGADERING op Zondag 27 Januari 1294. 's voormiddags te half elf in het Laboratorium voor technische botanie te Delft. Aanwezig 70 leden, n.1. Bekkering, de Boer, Bol- dingh. Bolle, Boot, G. Brouwer, van Burkom, de Bussy, Coelingh, Gooi, van Deventer, van Dille wijn, C. M. Doyer, L. C. Doyer, Duncker, van der Feen, de la Faille, Florschütz, G. L. Funke, van Gellicum, Gouwentak, Hartsema, Heiman s, Henrard, Hiile Ris Lambers, Hingst, van den Houten, van Iterson, Jansen, Leendertz, Kleinhoonte, Kloos, Kluyver, V. J. Konings- berger, Koopmans, Kurtz, Löhnis, van Lookeren 59 Campagne, Pfeiffer, Roodenburg, Rümke, de Savornin Lohman, }. C. Schout e, van Schou- wenburg, Simon Thomas, Sirks, Slis, van Slog- teren, van Soest, Stakman, van Steenis, Stomps, Swart, Swierstra, Thijsse, des Tombe, Uittien, Valeton Sr., Varossieau, de Visser Smits, van der Vliet, van Vloten, mevr. O. van Vloten, Vonk, mevr. Arkenbout Schokker, Wachter, Went, F. W. Went, West er dijk, van der Wil- ligen en 2 gasten: W. Zimmermann en G. R. C. van Rhyn. De voorzitter opent de vergadering en geeft allereerst het woord aan de 2e secretaresse ter voorlezing der notulen, die vervolgens worden goedgekeurd. Onder de ingekomen stukken is een brief van prof. P u 1 1 e, die verhinderd was, deze vergadering bij te wonen. Prof. Pu 11e protesteert tegen een zinsnede, voorkomende in het jaarverslag van verleden jaar, betreffende de aansluiting bij de Union internationale des sciences biologiques. Dit verslag wekt n.1. den indruk, als zouden op de vergadering, waar deze kwestie besproken is, verscheidene leden zich tegen aansluiting bij deze klaarblijkelijk tegen Duitschland gerichte beweging hebben verklaard. En dit toch is stellig niet het geval geweest. De voorzitter zegt, dat deze onjuistheid in het verslag is blijven staan, doordat dit niet op tijd was ingekomen en later, toen het gedrukt zou worden, door het Bestuur bij voorbaat is aangenomen, dat het wel in orde zou zijn, waardoor er niets meer in geschrapt is. De afgetreden 1ste secretaris, prof. S t o m p s, leest daarna het ontwerp jaarverslag over 1923 voor, hetwelk wordt goedgekeurd na een kleine wijziging. Van het Curatorium voor het Kok Ankersmitfonds en de Commissie voor het Botanisch Station is geen verslag ingekomen. De verslagen der overige vaste commissies worden goedgekeurd, benevens 60 het voorstel van de Commissie voor het floristisch onder- zoek om dit jaar een excursie te houden naar den zuidrand van Limburg. De rekening en verantwoording van den penningmeester wordt goedgekeurd en besloten wordt dat Dr. J. B o 1 d i n g h en Dr. J. P. Thysse de commissie zullen vormen tot het nazien van die rekening en verantwoording. Deze heeren verklaren dit gaarne op zich te zullen nemen. Hierna moet de benoeming van leden der permanente Commissies volgens art. 24 der statuten plaats vinden. Met groote meerderheid worden al degenen, die door het Bestuur als eersten worden voorgedragen, gekozen, te weten ; Curatorium Kok Ankersmitfonds : E. G. Duyvis en Dr. J. W. C. Goethart. Commissie van Redactie voor het Ned. Kruidk. Archief : W. H. Wachter. Commissie voor het Floristisch Onderzoek : Dr. L. Vuyck. Commissie voor de Bibliotheek en het Herbarium : Prof. Schout e. Commissie voor het Botanisch Station : Dr. J. W. C. Goethart. De heeren Schoute en Wachter nemen de be- noeming aan ; aan de overige leden zal dit schriftelijk worden gevraagd. Vervolgens worden bij acclamatie de volgende nieuwe leden benoemd : Mej. L. Burkunk, voorstellers de leden Stomps, Pinkhof en Boedijn. De heer }. P. Dudok van H eel, voorstellers de leden van Iterson, Bannier en Ruys. Dr. W. J. Franck door de leden van Iterson, Went en van Lookeren Campagne. Ir. K. Leendertz door de leden Bos, Doyer en van Lookeren Campagne. 61 Ir. D. Tollenaar door de leden Blaauw, Honing en Si r ks. Hierna verkrijgt Dr. van Slog teren het woord. Deze wil gaarne iets zeggen over het incident, dat zich op de vorige vergadering bij de verkiezing van een nieuw be- stuurslid heeft voorgedaan en dat z. i. zeer te betreuren was. Daar bij den uitslag der tweede stemming slechts één stem op den als tweede voorgedragene werd uitge- bracht, was Prof. Qu anjer wel genoodzaakt, voor het lidmaatschap te bedanken. Naar het oordeel van Dr. van Slogteren had althans het Bestuur de candidatuur van Prof. Qu anjer moeten steunen, dan was de uitslag der stemming niet zoo grievend geweest als nu. Dr. van Slogteren vraagt of er nog niet iets gedaan kan worden om dit te herstellen, b.v. in den vorm van een brief namens Bestuur en ledenvergadering aan den betrokkene. Prof. Went verklaart ook, het bedanken van Prof. Qu anjer te betreuren en brengt in verband hiermee vast ter sprake een bij het Bestuur bestaand voornemen tot wijziging der statuten, waardoor o. a. voordrachten van het Bestuur ter benoeming van leden zouden komen te vervallen. Nadat het door Dr. van Slogteren gesprokene nog door Prof. Schoute is ondersteund en een oogenblik is gesproken over den vorm, waarin een eventueele brief gevat zou moeten worden, wordt tot 't schrijven van dezen brief besloten door de vergadering. Door Prof. Stomps wordt nog een oogenblik ge- sproken over de mogelijkheid om locale botanische ver- eenigingen op te richten, daar vele leden vaak niet in de gelegenheid zijn, voor deze vergaderingen een reis te maken. De voorzitter stelt voor, dit punt niet in discussie te brengen op 't oogenblik wegens den beperkten tijd. Na den koffiemaaltijd werd onder leiding van Prof. Nederl. Kruidk. Archief 1924. 5 62 van Iterson en diens assistenten het laboratorium voor technische botanie bezichtigd. Hierna spreekt Prof, Went over: Rcisherinneringen uit Suriname* Hij vertelde in de eerste plaats iets van de inrichting en werking van den cultuurtuin en het daarin gelegen proefstation. Daarna besprak hij den tocht, dien hij gemaakt heeft naar de Binnenlanden en waarbij hij verblijf hield in een kamp aan den voet van de Raleigh vallen. In het bijzonder werden onderzocht de aldaar levende Podoste- monaceae. De uitkomsten van zijn onderzoekingen kunnen pas later uitvoerig gepubliceerd worden, thans gaf hij echter reeds eenige voorloopige uitkomsten, o.a. over de koolzuur-assimilatie in de bladeren en wortels; over de krommingen, die de bloemstelen ondergaan onder den invloed van de zwaartekracht en eenzijdig licht; over kliercellen ; over de verandering, die de stengels ondergaan bij het rijp worden ; over de bestuiving door bijen. Spr. liet hierop volgen een korte beschrijving van de eigen- aardige vegetatie van den Voltzberg, die door hem een paar maal bezocht werd, welke bezoeken tevens aanleiding waren tot een studie van de eigenaardigheden der Suri- naamsche oerwouden. Daarna sprak mej. Cool over: een reis naar de Cana- rische Eilanden» Het makronesisch gebied waartoe de Can. eil. behooren is voor de botanici geen terra incognita meer. Vele botanisten hebben gedurende de laatste eeuwen de flora onderzocht. Op de eilanden zelf zijn maar heel weinig floristen, wat wel bleek aan de bewoners die onze planten- bussen al iets heel geks vonden waardoor we zeer veel bekijks hadden. Op Teneriffe vonden wij steun bij Dr. O. Bruchard die, hoewel meer meteoroloog dan botanicus veel planten van de eilanden verzameld heeft en ze ook per centurie voor f 60 verkoopt. Ook de prof. aan de 63 universiteit te Laguna voor de botanie en zoölogie, prof. Dr. Aug, Cabrera, heeft ons steun en vooral mooie indi- genen gegeven. Den directeur van den botanischen tuin te Orotava, den heer Bolinaga, een eenvoudig doch kundig man, zijn wij veel dank verschuldigd voor zijn hulp. Eveneens maken wij dankbaar gewaag van de vriend- schappelijkheid, waarmee mevr. Perez, de weduwe van den bekenden botanist Dr. Perez, die op zijn landgoed te St. Ursula bij Orotava een groote verzameling indigenen bijeengebracht heeft, ons daar meerdere keeren ontving en ons veel interessante planten schonk. Op de andere eilanden, waar wij heen gingen was geen botanicus aanwezig, zelfs niemand die er ook maar iets voor gevoelde. Op Palma waar Dr. Santos als botanicus bekend was, bleek deze geheel entomoloog te zijn ge- worden. Van zijn resteerende plantencoUectie stond hij ons nog wat af. Op Gran Canaria, dat prachtige oord voor planten, nergens een plantenkenner of liefhebber te vinden. Alle eilanden zijn van zuiver vulkanischen oorsprong. Zeker zijn zij een voortzetting van het Atlasgebergte, waar de grondslagen bestaan uit diabaas van onbekenden ouderdom. Zij moeten zeer oud zijn, wat blijkt uit de met nieuwe vulkaan-producten gevulde erosiedalen. Vanaf het mioceen zijn ze door geweldige vulkanische uitbarstingen geteisterd, die verminderd in kracht in den jongsten tijd nog voortduren (1909). Op TenerifFe vindt men bijna geheel vulkanische gesteenten : Basalt, phonoliet, andesiet, tra- chiet, obsideaan. In de Barranco's, leem en kalktuf; aan de kust zand en kiezel. TenerifFe was vroeger in drieën verdeeld, bij Anaga, Teno en St. Lorenzo Adeze, de oudste gedeelten en alleen eruptieve basalt, door phonolitische en trachitische aanvulling tot één geworden. Ofschoon buiten- gewoon interessant kan hier op de geologische gesteldheid van den bodem niet nader worden ingegaan. Teneriffe is 64 een echte vulkaan, met een nog steeds werkenden krater. Wij vinden de Teide als een massief van oude en nieuwe lava, daaromheen een ringkrater. Wij vinden er de door erosie ontstane wijde, breede valleien, de oudste deelen, de jongere, de diepe enge „Schluchten", de barranco's waarin zich ook het afvoerwater van de nevelregionen verzamelt en naar zee loopt. De eeuwigdurende branding aan de N. kust heeft de uiteinden der jonge lavastroomen tot fantastische groepen gemaakt, het z.g.n. malpais. In deze valleien, barranco's en op het malpais nu was het dat wij voornamelijk onze planten verzamelden. Wat maakt de grootste aantrekkelijkheid uit van de Can. Eil. voor den botanicus? Het zijn de tertiaire endemen ! De flora der Can. Eil. is een zeer oude eilandenflora, een minstens van af het Plioceene tijdperk ontstane, onaf- gebroken behouden en ontwikkelde flora. Deze flora, in Spanje en Frankrijk fossiel in 't eoceen en plioceen, is op de Can. Eil. door geen ijstijd verwoest en door de talrijke vulkanische catastrophen slechts gedeeltelijk vernietigd. Onwaarschijnlijk is het tenminste dat ze ooit de geheele flora verwoest hebben, integendeel zullen zaden door wind en golfstroom en vogels op de nieuwe lava gebracht, weer nieuwe vegetaties geschapen hebben. Helaas een andere factor dan de steeds uitgebraakte Teide, komt de endemen verjagen. Het is de mensch met zijn kuituren en de deze kuituren begeleidende planten, die als indringers de endemen overwoekeren. Spr. noemde daarna verschillende soorten. Hoe de tertiaire planten op de Can. Eil gekomen zijn is steeds een strijdvraag geweest. Engler, Schimper en Vahl leiden ze af van de Europeesche tertiairflora. De meest alle vleezige vruchten dezer planten zouden door de vogels overgebracht zijn. C h r i s t gelooft, dat de Afrika flora, de Drago, de Euphor- bia, de Succulente planten der lage regionen afkomstig 65 zijn van de oud-Afrika-flora die nu haar zetel heeft in de Kaap, vroeger was gelegen in aequatoriaal Afrika. Het Indische element bij de flora is volgens Chris t een uit- looper van de invasies in Afrika der Maleische flora, de Amerikaansche kwam met den Golfstroom, de mediterane heeft van zelf sprekend ook heden ten dage, nog voortdu- rende mogelijkheden van binnensluipen. Van de 1352 planten die er voorkomen, zijn er 468 endemen, 537 mediteranen, 350 ubiquisten. Het grootste gedeelte der planten behoort tot de Dicotyledonen (1098), en 205 Monocotylen, 6 Coniferen, 43 Vaatcryptogamen. Bij de Dicotylen 30 fam. waarvan in volgorde het meest vertegenwoordigd zijn Compositen, Leguminosen, Grassen, Labiaten, Crassulaceen, Cruciferen enz. Wij verzamelden 700 nrs. waarvan 160 endemen, ook de meeste soorten behoorende tot de Composieten, Leguminosen en Labiaten. Spr. gaf daarna eenige indrukken weer die de Canarische flora op haar gemaakt heeft. Inderdaad is het waar, wat de litera- tuur opgeeft van het z.g.n. geïsoleerd optreden op de verschillende gedeelten van de eilanden der oud-endemen. Op onze verschillende tochten op Teneriffe, in 't N.Z. en 't W. van het eiland vonden wij altijd weer andere planten en vegetaties wat de endemien betreft. Op Gran Canaria weer andere dan op Teneriffe, idem op Palma, waar mevr. Den Tex alleen heenging. Wat de mediterane planten en de ubiquisten betreft, vindt men die beneden het Pinar vrijwel verspreid op Teneriffe, doch weer geheel andere planten op Gran Canaria, waar de steppenflora veel sterker ver- tegenwoordigd is, o.a. de Aloës. Den Drakenboom, ofschoon ook oud-endeem vonden we op Teneriffe wel op de meeste plaatsen, doch deze misschien wel aangeplant. Ook werden door ons vele endemische blad-, lever- en korstmossen verzameld, terwijl behalve eenige plantenziekten (lagere zwammen), ook ruim 80 paddenstoelsoorten werden genoteerd. 66 De Piek en de eigenlijke Canadas zijn door ons niet bestegen, daar zij die maanden ontoegankelijk zijn. Toch heb ik de Retama blanca region op een hoogte van 2300 M. gezien en de plant bloem geplukt op mijn tocht van 10 uur op mijn muilezel van Guimar over de Monte Verde en de Cumbre naar de Izana, het meteorologische station. Zoo doortrok ik de barranco's met de prachtige groote indigoblauwe sterbloem en de kleine blaadjes van Senecio Heretieri en de mooie, wollige Leucophae, dan de Kastanje- region, de Erica-macchie en de Laurels v. d. Monte Verde, hooger op de Cistussen, monspeliensis en Berthelotianus, met haar mooie, groote, roode bloemen, en dan de laatste boomen voor men de Cumbre bereikt : Cytisus proliferus en Adenocarpus viscosus, die voer voor het vee geven, wat ook door de bevolking van beneden eenige malen in de week daarvandaan wordt gehaald. Na de Cumbre de nog niet bloeiende Retama in dichte bosschen bijeenstaande op den grond van nieuwe lava en puimsteen. Zij zijn door den wind omgebogen en sneeuw ligt aan den voet, door de ezels met graagte opgelikt. VERGADERING op Zaterdag 29 Maart 1924, des avonds te half acht in het Botanisch Laboratorium te Amsterdam. Aanwezig 40 leden, n.1. Boldingh, mevr. Bolding h, de Boer, Burkunk, van Burkom, Doyer, Feenstra, G. L. Funk e, van Goor, Gouwentak, Hartsema. Heimans, Hunger, van Iterson, s'Jacob, Jans- sonius, Kleinhoonte, Kluyver, V. }. Konings- berger, Koopmans, Kreulen, Kruseman, van Lookeren Campagne, van der Meer, Pinkhof, 67 van Schaick, Schout e, S. L. Schouten, Schreuder. Simon Thomas, Sirks, SI is, van Slog teren, Sta k- man, Stomp s, Varossieau, de Visser Smits, Went, F. W. Went, Zeeman en als gast Prof. Hans Win kier uit Hamburg, benevens mej. C. Buisman en en de heer H. Duif er. Allereerst worden, na opening der vergadering door den voorzitter, de notulen gelezen en goedgekeurd. Naar aanleiding van deze notulen deelt de voorzitter mede, dat van Prof. Quanjer een brief is ingekomen, waarin deze zijn bedanken voor het lidmaatschap intrekt. Van de Société Linnéenne de Normandie is een uit- noodiging ingekomen tot het bijwonen van het feest ter gelegenheid van haar 100-jarig bestaan. Besloten wordt met een schriftelijken gelukwensch te volstaan, daar noch bij het Bestuur, noch bij een der aan- wezige leden gelegenheid of animo bestaat, er heen te gaan. De voorzitter deelt vervolgens mede, dat Dr. Vuyck de afgevaardigde onzer vereeniging is geweest bij de be- sprekingen op het radio-station te Kootwijk ov^er het wetenschappelijk onderzoek van het meertje ,,de Gardersche Flesch". Het rapport van Dr. Vuyck zal in het Kruid- kundig Archief verschijnen, zoodat op deze wijze de leden bekend zullen worden met de voorwaarden, onder welke men aldaar zal kunnen gaan werken. De termijn voor het indienen van voorstellen tot wij- ziging der statuten is door het Bestuur verlengd tot 31 Maart wegens het betrekkelijk laat verschijnen van het Recueil-nummer, waarin de desbetreffende mededeeling was ingelegd. Prof. Hans Win kier uit Hamburg die dezen avond onze gast is, wordt vervolgens door den voorzitter wel- kom geheeten. De commissie, belast met het nazien van de rekening en verantwoording van den penningmeester, bestaande 68 uit de heeren Dr. T h ij s s e en Dr. B o 1 d i n g h heeft deze rekening en verantwoording geheel in orde bevonden en dit in een rapport, hetwelk worde voorgelezen, neergelegd. Als nieuwe leden worden vervolgens bij acclamatie benoemd : De heer G. Wier inga, voorstellers de leden Bos, L. C. Doyer en Sirks. De heer H* Duif er en mej. Chr. Buisman, voor- gesteld door de leden Heiman s. Pinkhof en Stomp s. De heer Ir. W. de Mol, voorgesteld door de leden Blaauw, Honing en Sirks. Van Dr. Costerus is bericht van verhindering inge- komen, wegens de viering van zijn 75sten verjaardag. De voorzitter stelt voor, nog hedenavond een telegram van gelukwensch met dezen dag te zenden, waartoe wordt besloten. Als wetenschappelijke mededeeling komen nu : Prof. Dr. }. C. Schoute: Kransstanden bij Peperomia» Dr. I. Boldingh: Iets over de rijping van de klappervrucht* Spreker behandelde enkele onderdeelen van het rijpings- proces der klappervruchten, naar aanleiding van zijn onder- zoekingen in Buitenzorg verricht, en lichtte deze toe door 6 graphieken en tabellen en 16 lantaarnplaatjes. De vraag, die hij wenschte te beantw^oorden, was of klappervruchten op een leeftijd van één jaar het meest geschikt zijn voor den copra-oogst. Hoewel de heerschende meening bij de klapperplanters 1 jaar als den goeden leeftijd aanneemt, bestaan daarom- trent nog geen gedocumenteerde proeven. Vijftig boomen in den Cultuurtuin te Buitenzorg, waar- van de leeftijd van elke vrucht nauwkeurig bepaald was, gerekend vanaf het oogenblik van opengaan van de bloei- wijze, vormden het uitgangsmateriaal voor het onderzoek. Van eiken tros der onderzochte boomen werd een 69 vrucht geanalyseerd en uit de zoo verkregen gegevens werden curven geconstrueerd, die een bijzonder regelmatig verloop van de gewichtsveranderingen der bestanddeelen aangaven. Uit de gedemonstreerde curven bleek dat ook na een leeftijd van 365 dagen bij het ouder worden nog zeer duidelijk veranderingen in de samenstelling der vruchten optraden. Nadere bestudeering van de copracurve toont aan dat de hoeveelheid copra van vruchten van 455 dagen ouderdom 31 ^/q meer bedraagt dan die van de vruchten van 365 dagen ouderdom. Wanneer men rekening houdt met de regels der waar- schijnlijkheidsrekening dan zijn de vruchten van 455 dagen ouderdom wat betreft de hoeveelheid copra verschillend van die van één jaar oud. Onder alle andere door spreker bestudeerde kenmerken van de vruchten van opeenvolgende leeftijden is er slechts één, waardoor de vruchten van 455 dagen gekenmerkt zijn en dit is het praktisch ophouden van het gewichts- verlies van den bolster. De klapperplanter kan slechts een oogst van vruchten van den gewenschten leeftijd binnen krijgen, wanneer hij de vruchten van een bepaalden tros laat oogsten. Hij moet daarvoor kiezen den tros, die door twee droog- rijpe trossen gescheiden wordt van den oudsten tros, die nog geen droge plekken vertoont. De vruchten toch van de derde droogrijpe trossen aan de 50 onderzochte boomen hadden een gemiddelden leef- tijd van 450 dagen. De copra afkomstig van vruchten, die ouder zijn dan 335 dagen vertoont onderhng geen verschillen in handels- waarde, in procent oUe op droge stof, in procent water en in de wijze van beschimmeling en dus geldt als eenig criterium voor het tijdstip van den besten oogst het tijd- stip van de grootste hoeveelheid copra ; voor de vruchten 70 in Buitenzorg onderzocht moet men dus een leeftijd van 455 dagen kiezen en de vruchten van den derden droog- rijpen tros oogsten. Op klapperondernemingen nam spreker nooit waar dat er 2 of meer droogrijpe trossen aan de boomen voor- kwamen, naar zijne meening plukt men dan ook algemeen de vruchten op jongeren leeftijd en dus te jong ; voor den inlandschen klapperaanplant geldt hetzelfde, ja wellicht plukt men daar nog iets jonger dan op ondernemingen. Het is zeker voor den klapperplanter loonend om door locale proeven uit te maken, of hij door den overgang van zijn plukmethode naar die van den oogst van den derden droogrijpen tros een verhooging van de opbrengst kan verkrijgen, een verhooging die in Buitenzorg 31 % bedroeg. Voor den Voorlichtingsdienst voor den Inlandschen landbouw kan het wellicht een dankbaar werk zijn na te gaan, of de bevolking door dergelijke verandering in de oogstmethode de door spreker behandelde voordeelen kan machtig worden. Daarna hield Dr. S. L. Schouten (Utrecht) ten slotte een demonstratie van mikrofotogrammen, betrekking heb- bende op zijn methode voor individueele behandeling van mikro-organismen. In een kort inleidend woord zet hij uiteen de ontwikkeling van dit onderdeel der mikrobiologie, waaraan door Pet erf i ook de naam „mikrurgie" is ge- geven. In 1899 toonde spr. op het Natuur- en Genees- kundig Congres te Haarlem zijn apparaat, waarmede hij onder den mikroskoop allerlei mikro-organismen, tot bac- teriën toe, kon uitzoeken en isoleeren. Anderen zijn op dit terrein gevolgd, o.a. Barber en Chambers (Amerika), Peterfi (Duitschland). Thans is men in staat, niet alleen de kleinste cellen te isoleeren, maar ook te verwonden met glazen puntnaalden, te verminken, door te snijden enz. Voor proeven op het gebied o.a. van erfelijkheid, van 71 regeneratievermogen, van de functie van cel-onderdeelen, is deze methodiek onmisbaar en zeer vruchtbaar gebleken. In een reeks van mikrofotogrammen, genomen bij de sterkste vergrootingen, toont spr. ten slotte het isoleeren van een bacterie, gekozen uit een willekeurig mengsel, en het overbrengen naar den cultuurdruppel, waarin de rein- cultuur zal ontstaan. En wat 't snijden betreft, brengt hij op het doek het doorsnijden van een bacterie en het ver- deelen in vier stukken van een bacil, die op het punt stond zich te deelen. Met een enkel woord herinnert hij ook aan onderzoekingen, die hij zelf op dit gebied heeft gedaan. VERGADERING op Zondag 25 Mei 1924, ^s morgens kwart over tien in het phytopathologisch laboratorium „Willie Commelin Scholten" te Baarn» Aanwezig 65 leden, n.1. Bakker, Bastert, Birnie, S. R. de Boer, Boonstra, Boot, Bos, Bcuwens, Buisman, Coelingh, van Deventer van Dillewijn, Dolk, C. Doyer, L, Doyer, Feenstra, Florschütz, Frantzen, Frima, Funk e, van Genderen, Ger- hards, Gouwentak, Hartsema, Heukels, Hille Ris Lambers, Hissink, van der Houven van Oordt, Hulshof, Hunger, van Iterson, s'Jacob, Julius, Kleinhoonte, Kruseman, Kurtz, Leen- dertz, Löhnis, van Lookeren Campagne, van Luyk, van Oyen, Pf al tzer. Pinkhof, Pulle, Rader- macher, Ramaer, Roodenburg, Schoute, van Schouwenburg, Simon Thomas, Sirks, van Slog- teren. Spierenburg, Stomps, Talma, Tammes, J. A. Toxopeus, Uittien, Valeton Sr., de Visser 72 Smits, van der Vliet, M. S. de Vries, Weevers, Went, F. W. Went, Wes ter dijk; als gasten prof. D. H. Scott en zijn dochter mrs. C. R. Langdon Daises, benevens prof. Hibino en zijn vrouw en mevr. van Slog teren. Bericht van verhindering is ingekomen van Dr. C o s t e r u s,' die tevens dankt voor den gelukwensch met zijn 75sten verjaardag. Na voorlezing en goedkeuring der notulen roept de voorzitter een welkom toe aan Dr. Hibino, die als Japansch botanicus met zijn vrouw heden in ons midden is. Hierna worden zonder hoofdelijke stemming de volgende personen tot correspondeerend lid benoemd : Dr. A. F. Blakeslee, Cold Spring Harbour. Dr. V. Grégoire, Leuven. Dr. W. Johannsen, Kopenhagen. Dr. D. H. Scott, Basingstoke. Dr. R. von Wettstein, Weenen. Dr. H. Win kier. Hamburg, voorgesteld door de leden Blaauw, van Iterson, Jansen, van Lookeren Campagne, Moll, Pull e. Schout e, Sirks. Tam- mes, Weevers, Went, Wes ter dijk. Dr. Scott die hierna binnentreedt, wordt vervolgens door den voorzitter welkom geheeten en op de hoogte gesteld van zijn benoeming. Hierna is de beurt aan de voordrachten en demonstraties. Dr. Annie Hartsema demonstreert Polariteit bij bladeren van Begonia Rex* Polariteit uit zich bij geïsoleerde bladeren van Begonia Rex doordat in tegenstelling met stengels of wortels aan de basale sneevlakte adventieve knoppen en wortels ontstaan. Dit verschijnsel kende Vocht ing reeds. Gedemonstreerd worden stukken uit een blad van Begonia Rex, waarvan de nerven doorgesneden werden en waarbij alleen boven de snede knoppen en wortels aanwezig zijn 73 en kleine stukjes van ongeveer 1 cm~, waar deze nieuw- vormingen steeds aan de bases optreden, Deze stukjes blad werden gekweekt in glazen doozen op vochtige turf. Aangetoond kon worden dat licht noch zwaarte- kracht invloed hebben op het optreden van wortels of knoppen. Voor de verklaring van de polariteit nam Sachs specifieke stengel- en wortelvormende stoffen aan, die aan de wond- vlakte zouden worden opgehoopt. Een soortgelijke verklaring vindt men bij andere onderzoekers. Spreekster kon echter geen ophooping van voedings- stoffen, speciaal zetmeel boven de wond constateeren. Ook in een anatomisch verschil in de ontwikkeling van het vaatbundelweefsel meent zij de verklaring niet te moeten zoeken. Men moet wel aannemen dat er bestaat een wondprikkel, waardoor aan de wond grenzende cellen zich gaan deelen en een deeling sprikkel van het phloeem ; deze laatste zou alleen aan de basale sneevlakte werkzaam zijn, zooals ook uit andere onderzoekingen is gebleken. Hiermee verklaart men de polariteit echter niet. De Heer J. D. Ruys doet een korte mededeeling over : het endosperm van Mouriria anomala Pulle. Deze West-Indische Melastomatacee vertoont behalve verschillende door prof. Pul Ie beschreven bijzonderheden ook een zeer sterke affiniteit van de chromosomen. Dat vaderlijke en moederlijke chromosomen een sterke affiniteit kunnen hebben werd het eerst aangetoond door von Winiwarter in 1901. Voor planten werd dit het eerst gevonden in 1905 door Strasburger bij Galtonia en Funkia. Wanneer men deze affiniteit aanneemt, zou men naar homologie bij de deelingen van kernen in het endos- perm, groepen van telkens drie moeten vinden, daar immers de kernen van het endosperm het deelingsproduct zijn van de kern die ontstaan is uit de versmelting van de 2 ^2 poolkernen en 1 c^ pollenkern. Door Strasburger konden deze „drielingen" nooit 74 gevonden worden, waarom hij aannam, dat de affiniteit met de binding van telkens twee chromosomen verzadigd was. Nêmec geeft eens terloops aan, bij Ranunculus Ficaria in een deeling van een kern in het endosperm een groep van drie chromosomen gevonden te hebben, maar verdere opgaven in de litteratuur zijn niet bekend. Wel werden in de vegetatieve kernen van triploide rassen „drielingen" aangetroffen, b.v. door Bell ing bij Canna. Bij bovengenoemde Mouriria werden nu kernplaten in het endosperm aangetroffen, waar de chromosomen werkelijk in groepen van drie lagen. In een vegetatieve kernplaat lagen 12 groepen van 2 chromosomen. De affiniteit was hier zoo sterk, dat de chromosomen er in de kernplaat uit- zagen als gemini in de kernplaat van een reductiedeeling. Bij nader onderzoek bleken het echter 24 chromosomen te zijn. Van deze kerndeelingen werden preparaten gedemonstreerd. Mej. A. Bakker demonstreert phototropische krom- mingen bij kiemplantjes van Paniceae* Sedert de proeven van R o t h e r t (1 896) met kiemplantjes van Paniceae is het algemeen bekend, dat de cotyledo slechts kan percipiëeren en het hypocotyl slechts kan reageeren. Op grond hiervan hebben }ost en anderen geconclu- deerd, dat de verschijnselen van de Paniceae in strijd zijn met de lichtgroei-theorie van Blaauw. Betoogd wordt, dat deze meening onjuist is : 1. Jost zelf geeft toe, dat de prikkelgeleidingsver- schijnselen bij Avena, opgevat in den zin van de moderne diffusie- theorie van Paal, Brauner, Starkund Drech- sel, niet meer in strijd zijn met theorie van Blaauw. Waarom moeten soortgelijke verschijnselen bij Paniceae nu ineens wel bezwaren opleveren? IL Bovendien is het niet juist, dat de perceptie- en reactieplaats zoo scherp gescheiden zijn. Proeven leerden n.1. dat de cotyledo ook reageert en ook het hypocotyl in staat is phototropische prikkels te percipiëeren. 75 De verschijnselen bij de Paniceae leveren dus geen be- zwaren meer op tegen de theorie van Blaauw. Hierna doet de heer F. W. Went een mededeeling over microsporcnvorming bij Chaetoceras» Van de verschillende onderzoekers was K a r s t e n feitelijk de eenige, die het wezen en de verdere ontwikkeling der microsporen van centrische Diatomeeën, zij het aan gefixeerd materiaal, naging. Tegen zijn opvatting dat deze micro- sporen als (onbeweeglijke) isogameten beschouwd moeten worden, strijden eenige waarnemingen, die spreker bij een Chaetocerassoort uit het plankton uit den Atlantischen Oceaan deed. Het geslacht Chaetoceras was + 300 mijl benoorden de Surinaamsche kust vertegenwoordigd hoofdzakelijk door 2 vormen ; van een grootere was de cel-inhoud constant in een aantal microsporen gedeeld en van de andere werden de cellen alle omzwermd door flagellaatachtige organismen, die niet anders dan als de vrijgeworden micosporen opgevat kunnen worden. Hieruit moet men de conclusie trekken dat de microsporen der centrische Diatomeeën niet als isogameten 2 aan 2 copuleeren, doch als spermatozoiden, andere, tot eicel geworden cellen, bevruchten. Prof. We ster dijk bespreekt het werk, dat in het Laboratorium „Willie Commelin Scholten'* wordt verricht, Zij wijst op de gelukkige combinatie van deze stichting met den Universiteitstuin : Cantonspark, waar proeven over ziekten kunnen worden genomen en waar het mogelijk is, door de groote hoeveelheid plantensoorten die er geteeld worden, voor den student, met allerhande ziekten kennis te maken. Tevens kan de toekomstige phytopatholoog daar voortreffelijk zien kweeken en den bouw der kernge- zonde planten met zijn ziek materiaal vergelijken. In het laboratorium wordt een demonstratie gehouden van het werk dat daar geschiedt. Ten eerste is er een collectietje uit de verzameling van het centraal bureau voor schimmel- 76 cultures samengesteld ; de methode van het kweeken op zeer dunne lagen voedingsbodem wordt daar toegelicht. Verder is er materiaal van een nieuwe cercospora-ziekte van karwij, die op eigenaardige wijze in de cultuur tot sporenvorming gebracht wordt, tentoongesteld ; de zwam van de asterziekte, Verticillium Vilmorinii is in cultuur aanwezig ; een reeks cultures van verschillende Nectria- stammen en bovendien gekweekt materiaal van een Peni- cillium van Archontophoenix, Howea en Washingtonia uit Zuid-Frankrijk, gedemonstreerd door den heer Van Luyk. Dr. Bolle vertoont een Altenariaro van peen, en verschillende zwartschimmels, mej. Doyer houtschimmels en Pestalozzia's. Verder wordt nog op de meeldauwonder- zoekingen van mej. B ouwen s gewezen, een onderzoek dat de biologische rassen van deze schimmels betreft. Door zeer nauwkeurige metingen is het haar mogelijk geworden de Erysipheeën ook zonder peritheciesvorming te determi- neeren. Op Cantonspark demonstreert de heer Roodenburg enkele proeven over het ontstaan van wortelrot door vermindering van O-gehalte van den grond. Verder ver- toont hij nog een eenvoudig registreertoestel waarmee de gaswisseling in waterlelieplanten wordt aangetoond. In den moestuin en den boomgaard van Cantonspark zijn de meest gewone ziekten van groenten en fruit te zien, terwijl door den geheelen tuin ziekten zijn aange- wezen door etiquetten. Na de ochtendvergadering bezochten de aanwezigen het Cantonspark onder leiding van den directeur. Prof. P u 1 1 e. Deze gaf vooraf een korte toelichting, waarin hij met groote waardeering sprak over het kostbare geschenk van de familie Janssen, die de bedoeling had de Utrechtsche Universiteit te bezorgen een belangrijke en hoogst nood- zakelijke uitbreiding van haar Botanischen Tuin. Spreker waarschuwde de bezoekers echter, dat zij hun verwachtingen n ten aanzien van de geschiktheid van den tuin voor het onderwijs en voor wetenschappelijke onderzoekingen niet te hoog moesten spannen. Ondanks het feit, dat het park reeds vier jaar geleden Rijkseigendom is geworden, is er nog geen begin van uitvoering gegeven aan de plannen, die ten doel hadden, den tuin voor het onderwijs geschikt te maken. Daar de financiëele bezwaren reeds geruimen tijd geleden zijn opgelost, sprak spreker de verwachting uit, dat het overleg tusschen de betrokken departementen spoedig tot het gewenschte resultaat zal leiden en dat de tuin dan eindelijk zal kunnen worden gebruikt voor het doel, waarmede de schenkers hem hebben afgestaan. VERGADERING op Zaterdag 18 October 1924, 's middags te half drie in het Botanisch Laboratorium te Amsterdam, Aanwezig 37 leden, n.1. Bally, van Burkom, de Bussy, Coelingh, Cool, Danser, Florschütz, Gouwentak, Hartsema, Heiman s, He ijl, Hille Ris Lambers, van Iterson, s'Jacob, Jansen, de Jong van Beek en Donk, Kloos, Kurtz, van Lookeren Campagne, Offer ij ns, Radermacher, van Schaick, Schoute, Simon Thomas, Sirks, van Slogteren, van Soest, Stomps, Swart, des Tombe, Uittien, de Visser Smits, van der Vliet, Weevers, Went, F. W. Went. Bericht van verhindering is ingekomen van den heer Wachter. Na voorlezen en goedkeuren der notulen komen eenige ingekomen stukken aan de orde. Van alle personen, die op de vorige vergadering tot correspondeerend lid zijn Nederl. Kruidk. Archief 1924. 6 78 benoemd, is bericht ingekomen, dat zij deze benoeming aanvaarden. De voorzitter leest een brief voor van het Gemeente- bestuur, welke brief een antwoord is op het aangevraagd verlof, de collegezaal van het botanisch laboratorium voor deze vergaderingen te gebruiken. Het heeft de bevreemding van het Bestuur gewekt, dat hiervoor zoo'n hoog bedrag, twintig gulden, ongerekend de fooi aan den conciërge e. d., wordt verlangd, waar in andere universiteitssteden, zooals Utrecht slechts de voor vuur en licht gemaakte onkosten worden in rekening gebracht. Prof. Stomps belooft een poging te zullen doen, hierin een verandering te brengen. Als nieuwe leden worden bij acclamatie benoemd : Prof. Shin-Ichi-Hibino, door de leden Pul Ie, Sirks en Went voorgesteld; mej. B. Polak, door de leden Stomps, Heimans en Weevers. Hierna komen de voorgestelde statutenwijzigingen in behandehng. De artikelen, 2, 5 en 7 worden zonder stemming aan- genomen. Bij art. 9 merkt Prof. Schoute op dat deze wijziging z. i. overbodig is, want als er onder de leden zoovelen zijn, die iemand tot eerelid willen, zal het Bestuur dat ook wel wenschen ; zoo niet, dan is 't ook beter, dat het niet gebeurt. Daar spr. hier echter geen voorstel van wil maken wordt het bestuursvoorstel zonder stemming aan- genomen. Bij wijziging van 't opschrift boven Hoofdstuk III wordt door Prof. Weevers in overweging gegeven, mevr. Weber^ — van Bosse tot eerelid te benoemen. Bij art. 13 wordt door Prof. Schoute het bezwaar geopperd dat men, door een huishoudelijke vergadering te houden, het bezoek daar zeker zal doen verminderen en het medeleven der leden met huishoudelijke zaken zal 79 tegengaan. Prof. Stomps stelt voor „huishoudelijk" te schrappen en Prof. Schout e wil „in dezelfde vergade- ring" vervangen door „in de volgende", hetgeen wordt aangenomen. Bij art. 22 komt ook ter sprake de door een groot aantal Amsterdamsche leden voorgestelde fusie der twee tijd- schriften, door Prof. Stomps verdedigd, die van meening is, dat het Recueil niet zoo belangrijk is en het betreurt dat het Archief niet in het buitenland komt. Aan dit laatste wordt tegemoetgekomen door een voorstel van den heer Wachter, overgenomen door het Bestuur, om voortaan in het Archief ook in vreemde talen te publiceeren. Het Bestuur zou het betreuren, als de beide tijdschriften die een goeden naam hebben in het buitenland, verdwijnen moesten en een nieuw tijdschrift zich eerst weer zou moeten inburgeren. Na stemming over het Amsterdamsche voorstel wordt dit verworpen met 3 voor, 1 blanco, de rest tegen. Bij art. 22 c en G? meenen Prof. Schoute en de heer KI o os. dat het beter is, de verdeeling te laten zooals die was en dus bibliotheek en herbarium gecombineerd te houden ; na eenige discussie legt het Bestuur zich hierbij neer. In de wijziging van art. 23 al. 2 voelt Prof. W e e v e r s een zekere decentralisatie, vandaar dat besloten wordt ervan te maken, dat het Bestuur, op voordracht der com- missie, de voordracht doet. Bij art. 25 al. 2 wordt door Prof. Schoute en Prof. Weevers betreurd, dat de commissieverslagen niet meer zullen worden voorgelezen en wordt een voorstel, het artikel te laten zooals het is, aangenomen. Art. 27, 28, 30 worden zonder stemming aangenomen; enzoovoorts tot art. 51. Hierbij ontstaat een discussie over de wenschelijkheid om in de statuten door een be- paalde formuleering uit te drukken, wat de beide tijd- schriften zullen omvatten. Hiervoor wordt door de heeren 80 Hei mans en Weevers gepleit daar zij vreezen voor moeilijkheden op dit gebied. De heer Weevers vreest dat de artikelen in het Kruidkundig Archief als eenigszins minderwaardig beschouwd zullen worden en wil gaarne een formuleering die zoo ineens echter niet zoo makkelijk te vinden is. Hiertegenover wordt door den heer de Visser Smits opgemerkt, dat die waardeering iets geheel persoonlijks is en geheel afhangt van de mate van be- langstelling, die men voor bepaalde onderwerpen heeft. De heer Danser meent dat de voorgestelde wijziging zeker een vooruitgang beteekent voor het Kruidkundig Archief en meent dat, als aan de inzenders wordt over- gelaten waar hun stuk te plaatsen, er nooit moeilijkheden zullen rijzen. Het voorstel van Prof. Weevers, om de woorden „hoofdzakelijk van floristischen en historischen aard" te laten staan, wordt ten slotte met groote meerderheid af- gestemd. Bij art. 59, reeds bij art. 13 besproken, wordt door den heer van Slogteren voorgesteld, meer ledenvergade- ringen te houden, daar de sprekers zich vaak zoo moeten beperken en daardoor niemand zich aanmeldt. Het is echter volgens den voorzitter lang niet zeker of er dan desondanks steeds voldoende sprekers zouden zijn. De •wijzigingen der overige artikelen worden zonder belang- rijke besprekingen aangenomen. De heer Kloos vraagt nog, waarom het Archief dit jaar zoo laat verschijnt. De heer Jansen antwoordt, dat dit komt door het laat ingekomen artikel van den heer Docters van Leeuwen, dat nog zou worden op- genomen. Hierna sluit de voorzitter de vergadering. 81 VERGADERING op Zaterdag 18 October 1924, 's avonds te half acht in het Botanisch Laboratorium te Amsterdam* Aanwezig 46 leden, n.l. Bally, Bekkering, van Burkom, Cool, Doyer, Dulfer, Duncker, Flor- schütz, Frantzen, Frickers, G. L. Funke, Gpuv/en- tak, Hartsema, He ijl, Hille Ris Lambers, van Iterson, s'Jacob, Jochems, de Jong van Beek en Donk, Kreulen, van der Lek, Löhnis, van Lookeren Campagne, Luyten, van der Meer, Offer ij ns, Pinkhof, Polak, Pull e, Radermacher, Reynders, Simon Thomas, Sirks, van Slogteren, van Soest, Sprenger, Stomps, Stracke, J. J. Swart, Uittien, de Visser Smits, Weevers, Went, F. W. Went, Wes ter dijk. De voorzitter heet na opening der vergadering de Indische leden Bally en Jochems, die met verlof over zijn, welkom, waarna de wetenschappelijke voordrachten beginnen. Prof. A. P u 1 1 e vangt aan met een mededeeling over : de plaats van den Plataan in het plantensysteem. Daaromtrent bestaat bij de systematici geen overeen- stemming. In het systeem van A. En gier, dat in tal van leerboeken is overgenomen, worden de Platanaceae bij de Rosales geplaatst en wel tamelijk dicht bij de familie der Rosaceae. Dit op grond van den bloembouw, zooals die indertijd door Schönland is gegeven. Deze onderzoeker stelde vast, dat op de bekende bolvormige bloeiwijzen van den Plataan bloemen voorkomen, die bestaan uit 2 afwisselende kransen van drie vruchtbeginsels, 2 afwisse- lende kransen van 3 meeldraden, eenzelfde bouw van de bloembladen en eveneens 6 kelkbladeren in 2 afwisselende kransen. Ofschoon door vroegere en latere onderzoekers tegen deze voorstelling bezwaren zijn ingebracht, heeft 82 zich dit bloemdiagram tot op heden gehandhaafd. Ook Von Wettstein neemt het in zijn bekend leerboek over, doch geeft overigens de Platanaceeën een geheel andere plaats in het systeem. Hij ziet ze voor veel primi- tiever aan dan de Rosales en plaatst ze met de Hamame- lidaceae meer aan het begin van het systeem. Hij meent dat verschillende groote groepen, zooals Rosales en Poly- carpicae van de Platanaceae zijn af te leiden. Alleen een hernieuwd onderzoek van den bloembouv/ zou een be- slissing kunnen brengen, wat de juiste plaats in het systeem is. Groote technische moeilijkheden waren de oorzaak, dat tot heden zulk een onderzoek niet is uitgevoerd. Spreker droeg in 1920 dit onderzoek aan mejuffrouw Ja co ba Brouwer op als onderwerp eener dissertatie, die in 1923 is verschenen, en waarin de bovengenoemde moeilijk- heden op het gebied van de microtoomtechniek op uit- stekende wijze zijn overwonnen. Het is daarbij gebleken, dat het bloemdiagram van Schönland fout is. De eigen- aardige bolvormige bloeiwijzen van den Plataan, die met zijn tweeën tot vieren aan een steel bengelen, blijken te zamen steeds als één bol te worden aangelegd, die zich pas later tot een steel met meer bollen strekt. In de oor- spronkelijke bol loopen 20 vaatbundels, die ieder een rij van kleinere bundels afgeven, welke zich in tweeën splitsten. Elk takje van zulk een kleinen bundel verzorgt één meel- draad en één daarnaast liggenden stamper. Men moet dus een bloem van den Plataan achten te bestaan uit één meeldraad met één vruchtbeginsel. Doordat bepaalde, tot verschillende hoofdvaatbundels behoorende bloemen groepsgewijs hun vruchtbeginsels naar elkaar toe keeren, heeft Schönland den indruk gekregen, dat zulk een groep een bloem voorstelde en zoo is het foutieve bloemdiagram ontstaan. Uit het onder- zoek van mej. Brouwer is dus gebleken, dat de Platanen een veel eenvoudiger bloembouw hebben, dan men tot 83 nu toe aannam. Op grond van den grooten geologischen ouderdom van den Plataan (de oudste soorten komen reeds voor in de Midden-Krijtformatie van N. -Amerika en behooren dus tot de oudste Angiospermen) en mede op grond van allerlei anatomische bijzonderheden, meent spreker, dat men Platanus als een afzonderlijke orde, die der Platanales, moet beschouwen, en dat men die orde moet rangschikken onder de allerlaagste families der Angio- spermen. Spreker wijst erop, dat door deze ontdekking het probleem van de afstamming der Angiospermen voor- loopig niet nader tot zijn oplossing is gekomen, maar dat de zaak duisterder schijnt dan ooit. Ten slotte behandelt spreker nog een paar andere bij- zonderheden, die bij het onderzoek aan den dag zijn gekomen. Zoo kiemt het stuifmeel nooit op den stempel, ofschoon uit proeven gebleken is, dat het stuifmeel zeer goed kiemt op een kunstmatigen voedingsbodem. Zoodra men echter dezen voedingsbodem mengt met een aftreksel van Platanenstempels, kiemen de stuifmeelkorrels niet meer. Bevruchting heeft, althans bij de hier gekweekte Platanen nooit plaats en de kiem moet zich dus op een andere wijze ontwikkelen, daar goed kiembaar zaad overvloedig wordt gevormd. Er bestaat eenige mogelijkheid, dat de kiem uit endospermcellen zou ontstaan, wat dan het eerste bekende geval zou zijn. Het onderzoek moet in deze richting echter nog worden voortgezet. Hierna spreekt de heer H. A. A. van der Lek over: waarnemingen over wortelvorming bij houtstekken» Bij het vermeerderen van tuinbouwgewassen neemt het stekken een belangrijke plaats in. In de laatste jaren is herhaaldelijk gewezen op de groote beteekenis van genetisch gelijk plantmateriaal voor onderstammen, zoowel direct voor de praktijk als voor proefnemingen, welke voor de fruitteelt van belang kunnen zijn. De beteekenis van het stekken, als eenvoudige en snelle wijze van vegetatieve 84 vermeerdering, is daardoor weer toegenomen. De stekken van sommige zeer belangrijke houtgewassen (Pomoideae, Prunoideae) vormen echter zeer moeilijk wortels. Men heeft gezocht naar behandelingswijzen, waardoor men de wortel vorming zou kunnen bevorderen. Ook heeft men het feit trachten te verklaren, dat het bewortelingsver- mogen van verschillende variëteiten zoozeer uiteenloopt. Intusschen zijn de wortelvorming en de factoren, die daarop van invloed zijn, nog zeer onvolledig bekend, zooals b.v. blijkt uit het bekende werk van Molisch: Pflanzen- physiologie als Theorie der Gartnerei. Men vindt hierin feitelijk alleen de in de praktijk gangbare meening weer- gegeven, volgens welke in het algemeen de beworteling der stekken zou plaats vinden, nadat zich aan de basis het callusweefsel gevormd heeft en de wortels uit dit callus (of vlak daarboven) zouden ontstaan, een voor- stelling, die in haar algemeenheid zeker niet juist is. Spr. heeft een onderzoek ingesteld naar de wortelvorming van verschillende houtstekken en wel in de eerste plaats met een aantal gemakkelijk wortelende planten : zwarte bes, druif en eenige soorten van wilg en populier. Dit onder- zoek wordt aan het laboratorium voor tuinbouwplanten- teelt te Wageningen voortgezet en uitgebreid over de moeilijker wortelende Pomoideae en Prunoideae, die als onderstammen voor vruchtboomen gebruikt worden. Men kan tweeërlei wortels onderscheiden : wondwortels en morphologische wortels. De eerste ontstaan nabij de basale wond, uit het ondereinde van de stek zelf of uit het callus- weefsel ; de tweede onafhankelijk van de verwonding, op plaatsen, die met het geheele bouwplan van den stengel in nauw verband staan. Deze laatste zijn bij verschillende planten reeds als meristematische beginsels aanwezig (Ribes, Salix, Populus) ; bij andere, eveneens gemakkelijk wortelend (druif) is dit niet zoo; men kan hier alleen bepaalde plaatsen (banen) 85 aanwijzen, die een zekere praedispositie tot wortelvorming schijnen te hebben. In beide gevallen zal het mogelijk zijn, de plaatsing anatomisch-physiologisch uit het bouwplan te verklaren, hetgeen door spreker met een aantal licht- beelden gedemonstreerd werd. Onder de factoren, welke van invloed zijn op de wortelvorming, heeft spr. vooral aandacht geschonken aan de knoppen. Er bestaat een nauwe betrekking tusschen het boven- en onderaardsche deel van de regenereerende plant; vooral uitloopende knoppen bevorderen de wortelvorming sterk. Verschillende waarnemingen wijzen er echter op, dat ook van den vol- komen in zijn ontwikkeling belemmerden knop een soort- gelijke invloed kan uitgaan, zij het ook zwakker ; wat ook Plett waarnam bij kruidachtige gewassen. Spr. heeft ge- tracht, zich een denkbeeld te vormen van deze verschijn- selen. Men kan zich den invloed, die er van de zich ont- wikkelende spruit uitgaat, voorstellen als een chemische correlatie en zich denken, dat de spruit een of meer hor- monen afscheidt, die door het phloeem omlaag gevoerd worden en op deze wijze de ontwikkeling van het wortel- stelsel regelen. In verschillende gevallen bleek, dat dit laatste zijn normale gedaante (vertakking, vorming van wortel- haren) alleen verkreeg onder invloed van de spruit. Wellicht zijn de door Haberlandt waargenomen deelingshormonen (volgens hem in 't phloeem gevormd) identiek met de door spr. aangenomen, den wortelgroei beheerschende hormonen. Men kan door deze hypothese een aantal verschijnselen van regeneratie en polariteit met elkaar in verband brengen. Moeilijker is het, zich een voorstelling te vormen van den invloed die er van een volkomen belemmerden of rustenden knop uitgaat. Het blijkt, dat hierbij ook de toestand van den knop van groote beteekenis is, zoodat een nader onderzoek hier- naar ook noodzakelijk rekening moet houden met den ontwikkelingsgang der plant. 86 Vervolgens bespreekt de heer M. Pinkhof een een- voudige methode om op plantendeelen groeimerken op gehjken afstand aan te brengen. In verband met een pu- bhcatie van Brauner (Zeitschr. f. Bot. 16, 3) deed hij proeven waarbij de top van een havercoleoptiel met een kapje van paraffine van laag smeltpunt (38°) werd bedekt. Zoo'n kapje belemmert den groei niet. Door nu een schroef met scherpen schroefdraad en 1 mm. spoed even tegen de paraffine te drukken, verkreeg hij een schaal- verdeeling. Behalve dat deze methode weinig tijd kost, heeft zij nog het voordeel, dat het meten van den afstand der streepjes bij den aanvang van een groeiproef over- bodig wordt. Na afloop van de proef wordt de afstand der streepjes bepaald, door met den horizontalen micros- coop telkens op hetzelfde gedeelte van elk streepje (bv. den bovenrand) in te stellen. VERGADERING op Zaterdag 29 November 1924, des avonds te acht uur in het Botanisch Laboratorium te Amsterdam, Aanwezig 40 leden, n.1. Boedijn, S. R. de Boer, Bolle, Buisman, de Bussy, Costerus, Danser, C. Doyer, Dulfer, Gerhards, Gouwentak, Hart- sema, Heimans, van Iterson, s'Jacob, Jochems, Kruseman, Löhnis, van Lookeren Campagne, Meurs, Offerijns, Pinkhof, Polak, Radermacher, Roodenburg, Schoute, Sirks, v. Slogteren, van Soest, van Steenis, Stomp s, Stracke, Tjebbes, L. J. Toxopeus, de Visser Smits, Weevers, Went, F. W. W ent, W e s t e r d ij k en een introducee : mevr. P i n k h o f-O p p e n h e i m. 87 Na opening der vergadering wordt besloten, de goed- keuring van de notulen der middagvergadering van 18 October j.1. aan het Bestuur over te laten, om tijd te sparen, daar deze notulen nog al lang zijn. Die der avond- vergadering van denzelfden dag worden goedgekeurd. Prof. S t o m p s heeft een brief van het gemeentebestuur van Amsterdam ontvangen, waarbij wordt meegedeeld, dat voortaan de vereeniging in de collegezaal mag vergaderen, zonder dat daartoe telkens verlof behoeft te worden gevraagd en zonder dat er vergoeding voor 't gebruik van het lokaal zal worden verlangd. Slechts extra-diensten, door het per- soneel te verrichten, zullen moeten vergoed worden. De voorzitter brengt namens de vergadering prof. Stomp s dank voor zijn succesvolle bemoeiingen in dezen. Hierna wordt bij acclamatie mevrouw Dr. A. Weber- van Bosse tot eerelid der vereeniging benoemd. Haar zal kennis gegeven worden van deze benoeming door den eersten secretaris. Dr. S. C. J o c h e m s uit Medan hield de eerste voordracht : De flora der Delische tabakslanden in verband met het optreden van plantaardige ziekten in de tabak* In verband met het voor de tabakscultuur in Deli zoo uiterst belangrijke slijmziektevraagstuk, heeft spreker in de laatste jaren een onderzoek ingesteld naar de flora, die op de braakliggende tabakslanden wordt aangetroffen. Telkens tusschen twee tabaksbeplantingen worden deze landen ge- durende 7 a 8 jaren vrijwel geheel aan de natuur overge- laten en het gevolg is dan ook, dat zich in dien langen tusschentijd een eigenaardige ruderaalflora ontwikkelt, waarin duidelijk successies te onderscheiden zijn. Dit laatste is vooral in de eerste drie jaren van die braakligging op te merken, daarna heeft alleen nog in zooverre verandering plaats, dat de deze flora samenstellende individuen grooter worden. Het resultaat is dan ook, dat na zoo'n lange periode van 7 a 8 jaren, gedurende welke bij het heerschende 88 klimaat permanent groei plaats vindt, een boschformatie is ontstaan, die echter min of meer ijl kan zijn, zoo zelfs, dat de alang-alang (Imperata arundinacea) vrijwel alleen- heerscher is. Vooral wordt dit laatste in de hand gewerkt door boschbranden, die juist voor den bloei der alang-alang zoo voordeelig zijn en den groei en bloei der „boom- onkruiden" tegenwerken. Een begroeiing der tabakslanden met zuiver alang-alang is echter in de laatste jaren uit- zondering geworden. Genoemde boschformatie is over het geheele tabaksgebied in haar samenstelling zeer uniform en de plantensoorten die erin domineeren en dus op den grond een of anderen invloed, hetzij ten goede, hetzij ten kwade, kunnen uitoefenen, zijn gering. Spr. gaat de voornaamste na en laat hun habitus met lichtbeelden zien. Voor zoover als uit de gespaarde resten der oorspronkelijke oerboschbegroeiing nog is na te gaan, komt vrijwel geen enkele vertegenwoordiger dier begroeiing in de secundaire boschformatie meer voor. De met opzet gespaarde toealangboomen (Koompassia parvi- folia), die men in vrij groot aantal overal in Deli nog ziet, mogen niet tot die formatie gerekend worden. Zij zijn niet in staat zich in die formatie te vermenigvuldigen en zijn allen ten doode opgeschreven. Spr. behandelt in het tweede gedeelte van zijn voordracht de vertegenwoordigers der vegetatie der tabakslanden, die voor de verspreiding en instandhouding der tabaksziekten van belang zijn. Een groot aantal plantensoorten is gebleken waardplanten te zijn van de fungi en bacteriën, die als de verwekkers dier ziekten moeten worden beschouwd. De voornaamste gaat spr. hiervan na en laat hen door projectie- lichtbeelden zien. Enkele der voornaamste proeven worden besproken, die de bewering staven, dat het juist die waard- planten zijn, die de desbetreffende ziekten hevig doen op- treden. Een bestrijding van die waardplanten is tevens een tegengaan dier ziekten. 89 Eenige technische bijzonderheden omtrent het Planten- physiologisch Laboratorium te Amsterdam» De heer M. Pinkhof, die vervolgens aan het woord was, behandelde eerst de inrichting van de onlangs ver- bouwde en uitgebreide laboratoriumruimte, waarvoor de plannen nog onder het directeurschap van wijlen prof. Verschaffelt zijn gemaakt. Naast de meest voor de pharmacognosie gebruikte kamers in den ouden vleugel, waren reeds een tweetal localiteiten van het hoofdgebouw in gebruik voor de plantenphysiologie. Hier was echter de ruimte te klein voor het aantal practicanten en onge- schikt voor goed experimenteeren. Om hierin te voorzien werd in de eerste plaats een kas gebouwd op het platte dak boven de practicumzaal en vandaar uit met een trap te bereiken. Deze laboratorium-kas (met aan de eene zijde cementen bakken — ook voor de waterplanten — en aan den anderen kant werktafels) dient zoowel voor het prac- ticum als voor wetenschappelijke onderzoekingen). Vooral het rijkelijke bovenlicht doet de proeven er veel beter slagen dan in een kamer. De overige ruimte op het platte dak is reeds gedeeltelijk benut door er een inrichting aan te brengen voor het in leven houden van zeewieren. Een tweede uitbreiding kwam tot stand door de reeds voor photographie in gebruik zijnde donkere kamer te veranderen in een constante kamer en een gedeelte van de gang als photografische kamer in te richten. De con- stante kamer is voorzien van zeer goed isoleerende wanden, zoldering en vloer, van een zg. sluis en een van automatisch geregelde electrische verwarming (metalen matten langs den muur), die de temperatuur in de 15 m^ groote ruimte op 0.8° C. constant houdt. Behalve over kunstmatige licht- bronnen kon er (bij zonneschijn) beschikt worden over een bundel natuurlijk licht, die door een heliostaat (op het platte dak opgesteld) via een lichtkoker in de kamer wordt geworpen. 90 Zoowel de constante kamer als de kas zijn door een 24-aderige draadleiding verbonden met de registreerkamer. Hier worden bepaalde functies (o.a. de groei) van planten, die zich in de eerstgenoemde ruimten bevinden, electrisch geregistreerd. Ook is daar een inrichting om de temperatuur en de vochtigheid bij de planten electrisch te registreeren en zoodoende ook te controleeren, zonder dat men zich in de constante kamer behoeft te begeven, waardoor anders de constante temperatuur (of de duisternis) beïnvloed zou kunnen worden. Behalve de apparaten, welke reeds ter sprake waren gekomen in verband met de verschillende localiteiten, besprak en demonstreerde spr. nog eenige toestellen, die bij het plantenphysiologisch onderzoek gebruikt kunnen worden, o.a. een toestel om de lichtsterkte te bepalen, een om electrische lichtbronnen constant te houden, verder een combinatie van spr. 's registreertoestel met den auxano- meter van B o v i e (voor de groeisnelheid van plantenstengels) en ten slotte een toestel voor microscopische projectie. FLORA VAN ARNHEM III. (Ingekomen 26 November 1924) DOOR ]. L. VAN SOEST. Behandelde ik eenige plantengeografische groepen aan het begin van het tweede deel der flora, thans wil ik een korte omschrijving geven van de districten waarin ik Nederland zou willen verdeelen. Het is mij gebleken dat — wat natuurlijk ook behoort — zoo'n indeeling, als ik hieronder beschrijven zal, volkomen aansluit bij die van de andere gebieden der Nederduitsche laagvlakte, zoowel in het Zuiden (België) als in het Oosten (N. W, Duitsche laagvlakte). Voor het eerste gebied be- staat het uitnemende werk van }. Mas sart: „Exquisse de la Géographie botanique de la Belgique" 1910. Voor het tweede de wat oudere, doch grondige onderzoekingen van Buchenau. Hieronder volgt thans de indeeling welke ik zou willen voorstellen. L Montane Gebied* 1. Centreuroop district. Omvat de loss- en krijtgronden van Z. Limburg ; zoodoende verdeelt Massart de analoge gebieden in België in twee deelen : löss- district (hesbayen) en krijtdistrict. Ook in Nederland zou dit district misschien beter te splitsen zijn, waarop ik hier echter niet nader inga. Karakteristiek zijn de Centreurope planten, ^) Ij Flora van Arnhem II. 92 93 IL Gebied der N, W* Europeesche vlakte. 2. Kempensch district. Omvat de diluviale gronden be- nevens hoogveen en beekafzettingen van N. Brabant en N. Limburg bewesten de Maas. In België sluit hierbij het gebied aan benoorden de lijn Antwerpen- Leuven-Hasselt (zie kaartje zuidelijk gearceerd gebied). Karakteristiek zijn Carum verticillatum, en ver- schillende veenplanten welke wij in het Drentsch district vaak terugvinden. Opvallend is o. m. het bijna ontbreken van Corydalis claviculata. 3. Vlaamsch district. Omvat de diluviale en oudere gronden van Zeeuwsch-Vlaanderen ; dit zeer kleine gebied heb ik behouden om met Massart in over- eenstemming te blijven. 4. Subcentreiiroop district. Omvat de diluviale gronden van N. Limburg beoosten de Maas, het Nijmeegsch heuvelgebied, den oostelijken Veluwezoom en de di- luviale en oudere gronden in Achterhoek en Twente ongeveer bezuiden de lijn : Doesburg^ — Groenloo^ — Enschede — Bentheim. Het sluit volkomen aan bij het diluviale en oudere niet-raontane gebied in West- falen en de Rijnprovincie. In dit district zijn vooral de lössleemterreinen van belang. Karakteristiek zijn de subcentreurope ^) planten, die ook voor Arnhem van belang zijn. 5. Geldersch district. Omvat den diluvialen bodem met daarop gelegen gronden (stuivingen, beekafzettingen) van het Gooi, den Utrechtschen heuvelrug, de Veluwe en de terreinen beoosten den IJsel welke niet tot 4 behooren en welke noordwaarts gaan ongeveer tot de lijn Zwolle— Dalfsen — Ommen — Almeloo^ — Oot- marsum. Deze laatste lijn vormt de noordgrens van eenige planten hier te lande, men vergelijke b.v. die van Hieracium auricula. ^) ^) Flora van Arnhem II. Nederl. Kruidk. Archief 1924. 94 6. Drentsch district. Omvat de diluviale gronden met daarop gelegen hoogvenen van Friesland, Groningen en Drente, en van Overijsel benoorden district 5. Het sluit aan bij de N. W. Duitsche laagvlakte. Tevens zou ik hiertoe Wieringen en Gaasterland willen brengen uit geologische overwegingen. Karak- teristiek zijn veenplanten w. o. de relatief groote hoeveelheid relicten. Opvallend is het ontbreken van vele soorten als Knaiitia arvensis, Hievacium auri^ cula, enz. Klimatologisch : kouder dan district 5. 7. Het fliwiatiele district is reeds eerder besproken. ^) Het omvat de riviergebieden en onmiddellijke grens- terreinen van Rijn, Maas, Schelde en Overijselsche Vecht, met de eilandendelta van Z. Holland en Zeeland en de duinenreeks van Vlaanderen tot Bergen (N. H.). ''^) Karakteristiek zijn de fluuiatiele planten. 8. W adden- district. Dit omvat de duinenreeks benoorden Bergen en de Wadden. Karakteristiek zijn — behalve de dunale soorten welke ook evenveel in gebied 7 en in de Vlaamsche duinen voorkomen — vooral enkele soorten als Gentiana baltica, G. uliginosa^ Polygala dunensis e. a. De fluviatiele planten ont- breken hier geheel, althans op een hoogst enkele uitzondering na (b.v. Eryngium campestre). 9. Het Hafdistrict omvat de klei- en laagveengronden van Utrecht en Holland benoorden het riviergebied en dezelfde gronden van Overijsel benoorden Zwart- sluis en van Friesland en Groningen. Karakteristiek zijn de alluviale moerasplanten. ^) Flora van Arnhem II. ~) Er is geen bezwaar hiervan een fliwidunaal district af te scheiden, dat door dunale eigenschappen van de riviergebieden verschilt. Mas sart echter noemt de Vlaamsche kust het littovale district. Misschien is het dus juister beide tot een littoraal district te vereenigen. 95 Om Arnhem vindt men dus terreinen welke tot het fluviatiele, het subcentreurope en het Geldersch district behooren. Voor Arnhem gaat dit vrijwel samen met de indeeling : broekland met uiterwaarden, Veluwe- zoom, hoogterras. Wij komen aan het eind der flora op deze districten terug. VIOLACEEÈN. ) Viola palustris L. Diluviale moerasgrond : talrijk in het beekjesgebied bij Wolfheze!. N. K. A. 1923 (h. N. B. V. en h. Utrecht), PI.; ook f. fol. acutiusculis Kunt ze: N. K. A. 1923 (h. N. B. V.). Verder: Zypenberg N. K. A. 1923 (h. V. S.) en Geitenkamp 1909 V. (PI.), nog in 1924! Het moerasje van den Geitenkamp zal wel spoedig tot het verleden behooren. Er is daar ^-^ midden in de Natuur — de laatste paar jaren een stad verschenen van duizenden huizen. De vindplaats van Mimulus moschatus langs het beekje — sinds vele jaren zeer talrijk — is dit jaar onder een alles nivelleerend zand- spoor begraven. -) V. hirta L. Deze fluvidunale plant komt om Arnhem niet of althans niet meer voor. De gepubl. PI. geven niet te controleeren aan: P 6, 31, 1 en 32, 12. V* ' odorata L. In lage diluviale streken en in de grens- gebieden vrij algemeen!, hoogstwaarschijnlijk toch ook wel wild; Sonsbeek 1905 Kleinh. (h !); N. K. A. 1923 (h. J. en W., h. v. S., h. Utrecht); PI. Var. alba 1) Deze familie is door Kloos en Beckcr, wat het Nederlandsche materiaal betreft, aan een revisie onderworpen. Daarbij was ook het Arnhemsche. Voor hun determinaties breng ik hun hier nog mijn har- telijken dank. De herbarium e.vX. genoemd in N. K. A. 1923 door Kloos noem ik hier niet meer en verwijs dan naar deze studie, ^) Kleinh. deelde mij mede dat de vondst Arnhem 1916 van Aff- mulus (deel I florai ook op deze vindplaats betrekking had. 96 Aut. komt achter Velp en Daalhuizen zeer veel voor, het eene jaar meer, het andere minder; N. K. A. 1923 (h. V. S.) Voor Oosterbeek geven J. en W. haar mij op, evenals een rosebloemigen vorm. V. Riviniana Rchb. Op het diluvium algemeen!; Door- werth, Westerbouwing en langs de spoor tusschen Oosterbeek en Wolfheze 1924 v. S. (h.) ; N. K. A. 1923 (h. N. B. V., h. Utrecht, h. v. S.). Verder ƒ. corolla pallida L a k o bij Herkhuizen ! V. silvestris Lam. e m. Rchb. Deze soort heb ik uit het gebied nooit levend gezien ! Zij ligt in h. N. B. V. uit Beekhuizen (1844 Lac.) en Wolfheze (1856 O.) volgens N. K. Ax. 1923, verder dito in h. }. en W. uit Oosterbeek (1898). Ondanks ijverige naspeuringen heb ik de soort niet kunnen vinden. V. intermedia Rchb. Deze bastaard is volgens N. K. A. 1923 gevonden: Velp en Beekhuizen 1917 v. S. Her- haald zoeken in Beekhuizen is niet in staat geweest den bastaard of V. silvestris terug te vinden. V* canina L. In de hooge diluviale streken vrij algemeen ! ; N. K. A. 1923 (h. N. B. V., h. v. S.); verder f, foL cuneatis Bckr. : N. K. A. 1923 (h. v. S.) op heidegrond. V. baltica Bckv. Ééns bij Arnhem 1879 Gr oll (h. N. B.V.) volgens N. K. A. 1923. V. tricolor L. var» vulgaris Koch. Deze var. komt slechts sporadisch voor : Arnhem Thomson (h. N.B.V.) en Velp (h. v. S.) volgens N. K. A. 1923. Eveneens slechts zeldzaam gevonden is var» hortcnsis D. C. : Doorwerth (h. v. S.) volgens N. K. A. 1923. Algemeen is var* arvensis M u r r., vooral in het diluviale gebied ! ; N. K. A. 1923 (h. N. B. V.. h. Gron., h. Utrecht, h. v. S.). DROSERACEEËN* Drosera intermedia Hayne. Bron van den Zypenberg 1917 V. S. (h.). 97 D« rotundifolia L. In het oosten van het gebied : Zypen- berg 1889 Ogt. (Pr., h. L. B. !), 1924 v. S. (h.) ; op de leemheuvels en in de leemkommen beoosten Velp en Beekhuizen tusschen Calluna en Erical, v. Hall (Pr.). Pr. noemt nog: Arnhem 1833 Wtt. HYPERICACEEËN. Hypcricum humifusum L. Vrij algemeen op het diluvium, meest in de heidegebieden ; Zypenberg 1890 Ogt. (o, h. L. B. !), 1924 v. S. (h.); een schaduwvorm tusschen Velp en Bronbeek 1916 v. S. (h.) ; Pr.; PI. Hypericum perforatum L. In de groep perforatum — qua- drangulum heerscht groote verwarring. Daarom wil ik eerst een overzicht van die soorten, ondersoorten en bastaarden geven, alvorens tot de Arnhemsche vormen over te gaan. L Hypericum perforatum L. 2. H. perforatum ssp. microphyllum D. C. = H, Veronense Schrk. 3. H. acutum Moench (1794) = H. tetrapterum Fries. (1823) == + H. quadrangulare L. 4^\ H. medium P e term. ^=^ H. acutum x perforatum. 5. H* maculatum Crantz. ssp. eu-maculatum S. et Th. 6. H. maculatum C r. ssp. obtusiusculum (T o u r 1 e t) Hayek = ssp. erosum Schinz. 7. H» Dcsetangsii Lamotte = H. acutum Ni. ssp. Desetangsii R. et F. 8*. H. quadrangulo-acutum Rchb. = H. acutum. x maculatum* 9*. H. acutum x Desetangsii. 10*. H. obtusiusculum x perforatum, 11*. H. eu-maculatum x perforatum = H. commu- tatum N o 1 1 e. • 98 Ten slotte is H. qiiadrangiiïum L. waarschijnlijk een combinatie van 5, 6 en 7. Wij zullen trachten deze elf vormen, die zoo dicht verwant zijn, eens nader te bekijken. Duidelijk afwijkend van de andere is No. 3. H. acutum door de kleine zeer dicht opeengedrongen bloemen, die licht van kleur zijn. Min of meer typisch zijn ook de zeer fijne door- schijnende puntjes op de bladen. Bij de andere vormen zijn zij grover. Deze soort is in ons land algemeen. Bastaarden zijn hier nog niet waargenomen (4, 8, 9). Een driehoeksverwantschap met H, acutum vormen 1. perforatum en 5. H. eu-maculatum. Een eigenaardige vorm is 2. H. microphyllum waarover straks. De andere vormen — hetzij overgangsvormen, hetzij bastaarden — liggen tusschen perforatum en eu-maculatum in. De bastaarden zullen wij niet bespreken (10, 11), zij zijn nog niet aangetroffen in ons land ; zij zijn min of meer steriel. Over blijven dan nog perforatum, Desetang sii, obtu- siusculum, eu-maculatum. In deze volgorde neemt de kantigheid en het aantal randen van den stengel toe. Bij perforatum is de stengel bijna rond tot tweekantig, bij Desetangsii min of meer vierkant doch twee der kanten zijn weinig geprononceerd, bij maculatum zijn er vier vrij krachtige lijnen. Er zijn — lijkt mij — geen scherpe grenzen te trekken. In dezelfde volgorde verandert de vorm der kelkbladen van spits lancetvormig tot breed stomp eivormig, tot bijna cirkelrond. Bij perforatum zijn zij spits en lancet- vormig, bij Desetangsii eveneens, doch minder duidelijk en vaak niet gaafrandig. Bij obtusiusculum zijn de kelk- bladen nog langwerpig, meest stomp eveneens vaak getand of met franje en spleten. Bij eu-maculatum ten slotte zijn ze alle breed en stomp, gaafrandig. Ook hier zijn de grenzen weer onduidelijk. In die volgorde neemt ook de breedte der bladen 99 toe, en meestal ook het aantal doorschijnende puntjes op de bladeren af. Ten slotte is H. perforatum gekenmerkt door doos- vruchten voorzien van hoogstens drie strepen en van onregelmatig geplaatste blaasjes. Bij de andere soorten zijn zij fijner en meer gestreept. H. Desetangsii is ge- kenmerkt door weelderigen groei, rijke vertakking en losse bloeiwijze. H. maculatum door dichte, armbloemige bloeiwijze. De lengteverhoudingen van kelk en kroon zijn ver- anderlijk naar de standplaats. Wanneer men thans materiaal bekijkt treden eenige vormen in grooter aantal op ; in sommige gevallen is het echter zeer moeilijk te beslissen waartoe een plant behoort. H. perforatum microphyllum wijkt zeer duidelijk af door korte blaadjes, hoogstens 10 mm. Het eenige Neder- landsche exemplaar is in Beek b. Nijmegen door O u d e- mans 1868 (h. N. B. V., det. v. S.) op lössleem aangetroffen. Wat als var. microphyllum D, C. in Prodr. Ie ed. vermeld werd, behoort tot de smalbladige vormen, welke door Vuyck in de 2e ed. standplaatsvormen worden genoemd. Dit moet echter niet op dit ras slaan, dat ook in de geheele habitus afwijkend is. H. Desetónpsn wordt door Fröhlich als maculatum X perforatum beschouwd ; door Rouy en Foucauld echter als ondersoort van H. acutum, waarschijnlijk omdat bij beide soorten de vierkante stengel met een spitsbla- digen kelk samengaat. Zoo weten zij dan ook H. quan- drang ulo- acutum nauwelijks van Desetangsii te scheiden. Deze laatste lijkt nu echter met acutum slechts weinig verwant. Vooral gering zijn haar verschillen met H. ohtusiusculum welke beide C r é p i n dan ook verwart. H. eumaculatum lijkt mij hier te lande slechts zeer zeld- zaam, misschien alleen subcentreuroop. ; Crép in noemt 100 deze — als H. quadrangulum L. — alleen uit de Ardennen. Uit Limburg zag ik te weinig materiaal, uit 't Nijmeegsch heuvelgebied zag ik dit ras fraai van Berg en Dal F. J. Be vort (herb. Heukels). Een uitgebreider onderzoek is gewenscht. Al het andere quadrangulum-materiaal uit het her- barium der N. B. V., ontdaan van perforatum en acutum, behoort wel grootendeels tot obtusiusculum. Op- vallend is echter dat een groot deel der planten hooger is dan in de flora's wordt aangegeven. (30. — 60 cm.). Wij gaan thans over tot het bespreken der Arnhemsche vormen : ~^aa._ H, perforatum L. komen de standplaats(?)- vormen f. uulgare Neilr. en f. angustifolium D. C. voor. De soort is algemeen op alle gronden!; Elden, Ysel bij Velp, Daalhuizen, Warnsborn, Westerheide, Ooster- beek-laag, Doorwerth, alle v. S. (h.) ; Rijn bij Arnhem 1835 D. S.? (Pr., h. N. B. V.!); broek aldaar 1905 Kleinh. (h!); Pr.; PI. H. Desetangsii Lamotte. Waarschijnlijk is deze op den Kapelberg bij Rosendaal aangetroffen 1917 v. S. (h.). De uitgespreide bloeiwijze, de zeer verlengde zijtakken, . de zwak vierkante stengel zijn althans karakteristiek verschillend van normale H. perforatum. H. macuiatum Crantz. ssp* obtusiusculum (Tour let) Hayek. Deze komt slechts voor met bladen die in de jeugd doorschijnende puntjes hebben. Op de oudere bladen ontbreken deze. De soort komt ten eerste voor langs de rivieren, vrij algemeen ! ; Meynerswijksche polder v, S. (h.) ; onder de Duno v. S. (h.) ; PI. Voorts zonder nadere aanduiding Arnhem 1834 Wtt. (Pr., h. N. B. V. !). dito V. Hall (h. N. B. V.!. als tetrapterum in Pr.). Verder vooral op lössleem! ; Klarenbeek 1839 Romb. 101 (Pr., h. N. B. V. !) ; Beekhuizen, bosch en heide, en naar den Zypenberg v. S. (h) ; dito v. d. B. (h. N. B. V.!). Ten slotte op zandgrond: Wolfheze Vuyck (PI.) en Geitenkamp 1893 Ogt. (h. L. B. !). H» acutum M o e n c h. Vrij zeldzaam : Beekhuizen op lössleem 1917 v.S. (h); Arnhemsche broek 1905 Kleinh. (h!); omgeving Driel 1904 Engel (PI.), 1924!; Meijner- wijksche polder ! H» hirsutum L. In de Valckeniersbosschen bij de Wester- bouwing 1916 v. S. (h.). Dit is een subcentreurope plant, die verder slechts in Z. Limburg en in het Maasgebied tusschen Boxmeer en Heumen^ aange- troffen. De vindplaats Houten in Utrecht 1.&29 Wtt. maakt hierop een uitzondering, (evenals Weslerbouwing fluviatiel?). H» pulchrum L. Om Arnhem vrij algemeen verspreid ! ; gaarne op leem; Wolfheze S. (h. N. B. V. !); Ooster- beek 1916 v. S. (h); Arnhem S., Boerl., Thomson (alle h. N. ,B.V.!); Rosendaal 1851 Bus e (h. N. B. V.!), dito 1921 V. Steenis (h. v. Soest) ; Beekhuizen Nijhoff (h. N. B. V.!), V. S. 1917 (h.); Pr.; PI.; Henr. (o). H* montanum L. Westerbouwing 1903 W (PI.), 1916 V. S. (h.); Duno Back er (h. N. B. V.!); Doorwerth 1840 Buse, 1877 Kobus (Pr., h. N. B. V.!);Ooster^ beek 1886 (G. en Hein si us (Pr.) ; Arnhem Dozy en 1897 V. (Pr., h. N. B. V.!). Deze planten ^behooren tot een verspreidingsgebied dat zich west- en noord- v/aarts buiten de flora uitstrekt over een deel der heuvelrij der Z. W. Veluwe. MALVACEEËN. Malva moschata L. Vooral fluviatiel : dijk tusschen Elden en Driel v. S. (h., 1923); V. (PI.) geeft voor deze vindplaats M. Alcea L. 1908; steenachtige Rijnoever 102 bij Arnhem 1921 v. Steenis (o). Het zal hier wel steeds var. laciniata Gr en. et Go dr. zijn. Ten slotte is deze soort ook verwilderd gevonden op een puin- storting onder den Kluizenaarsberg 1918 v. S. (h.) en wel in de volgende vormen : var. laciniata, id. f. albi- flora, var. latisecta f. albi flora. M, silvestris L. Op ruderaalterreinen bij stad Arnhem algemeen, zoowel in het rivier- als in het spoorgebied ! ; overigens zéér verspreid! Doorv/erth 1898 Bol ten (h. L. B.!); Malburgsche veer 1918 Kleinh. (h!); Arnhemsche broek 1924 v. S. (h.) ; Pr.; PL M. neglecta Wallr. Op ruderaalterreinen verspreid, hoofdzakelijk alluviaal!; Malburgsche veer 1918 v. S. (h.); Pr.; PI. Op het diluvium nog al eens om Velp!, bij Sonsbeek!, enz., PI. M. borealis Wallm. Arnhem V. en Abel. (Pr., h. N. B. V. !). Althaea hirsuta L. Onderlangs 1905 Kleinh. (h!, M.R.H. 8). Lavatera trimestris L. Rijnoever Arnhem 1911 Henr. (als L. thuringiaca L. in L. N. XXIII 72?). Hibiscus Trionum L. Rijnoever Arnhem 1918 Henr. (M. R. H. 8). Uit de familie der Tiliaceeën worden verschillende Tilias veel gekweekt. Wild komt dit geslacht om Arnhem niet voor. GERANIACEEËN. Geranium pyrcnaicum Burm. ^) In bouwland achter Daalhuizen 1916 v. S. (h.). Fluviatiel : dijk tusschen Elden en Driel, zéér veel: 1908 V. (PL), v. S. (h.); spoordijk naar Westervoort 1913 Henr. (o.). In Pr. 334 wordt opgemerkt dat zij waarschijnlijk langs de spoorbaan is ingevoerd ; dit is slechts ten deele juist, zij is ook fluviatiel langs Rijn en Maas. De vondst langs de spoor naar Westervoort kan óf op een rivier- 1) Burm. f. Spec. Geran. (1759, L. spec. ed. (1763). 103 óf op een spoor- aanvoer berusten, dit valt niet uit te maken. Vaak treden de beide invloeden te zamen op. Een groot aantal fluviatielen trekt langs de spoor- wegen het Veluwe-gebied binnen : Senecio Jacobaea, Carduus nutans, Campanula Rapunculus (tot Wolf- heze !), Anchusa ofpcinalis (tot Wolf heze !), Verbascum phlomoides. Reseda lutea, Echium vulgare. Het valt dan meestal zeer moeilijk te beslissen of deze planten het gebied der flora langs de rivieren of vanuit Zevenaar of Nijmegen langs de spoorwegen zijn binnen- gedrongen of misschien langs beide. Een voorbeeld is b.v. Artemisia campestris. De om Arnhem mij bekende vindplaatsen liggen — in het fluviatiele gebied — alle langs de spoorwegen. Het ligt dan ook voor de hand te veronderstellen dat dit een spoorwegplant is. Inderdaad wijst de aanvoer- richting van uit Nijmegen, waar deze soort, zoowel in het Waalgebied als in de richting van Mook, veel langs de spoorwegen voorkomt. Men zou nu aan het spoorwegkarakter van deze plant niet twijfelen, doch nu blijkt deze soort slechts in het Rijngebied voor te komen, d. w. z. zij bezit een Rijn-fluviatiel karakter. De eenige uitzondering op deze vindplaatsen vormt een vondst op rivierduinen bij de Plasmolen ! in het Maasgebied; of hier de spoorweg Nijmegen^ — ^Mook den aanvoerrol speelt heb ik niet kunnen nagaan. Bij Geranium pyrenaicum zijn de spoorweginvloeden sterker dan de fluviatiele ; langs de spoor is zij tot in Z. Holland verbreid: Leiden (Pr.), Delft ^ — den Haag, zeer veel!, enz. G. pratense L. Oorsprong 1836 R. B. (Pr.). G. pusillum Burm. ^) var. typicum A. et G. Algemeen verspreid ! ; Beekhuizen, Velp en Arnhemsche broek v, S. (h.); Rosendaal 1890 Ogt. (h. L. B.!); Pr.; PI. 1) Burm. f. Spec. Geran. (1759), L. Spec. ed. (1763). 104 G. molle L. var. typicum Maly. Algemeen!; komt in beide vormen annuum Schur. en subperenne Schur. voor ; Velp v. S. ( h.) ; spoordijk Oosterbeek-laag v. S. (h.); Pr.; PI. Kleurvariëteiten ontbreken.') G. dissectum L. var, typicum R. Knuth. In de om- geving der rivieren niet zeldzaam!; Onderlangs 1918 V. S. (h.); ruderaal in het Arnhemsche broek 1924 V. S. (h.) ; PI. Op bouwlanden op het diluvium spo- radisch: Velp 1916 V, S. (h.), Beekhuizen!, Warns- born ! — G. columbinum L. wordt door (PI.) opge- geven: Velp 1906 d. T. G» Robertianum L. ssp» genuinum Gr en. et God r. Algemeen verspreid in bosschen en langs de rivieren ! ; Beekhuizen 1917 v. S. (h.) ; Pr.; PI. ; op knotwilgen langs den IJsel beneden Velp ! Een teere schaduwvorm is var. iimbraticum Westerl. ; op droge plaatsen vindt men wel var. rubricaule Hornem. Erodium cicutarium (L.) L'Hér. ssp» pimpinellifolium Sm. is algemeen!; Mariëndaal, Kapelberg bij Rosen- daal Beekhuizen alle v. S. (h.) ; Pr. ; PI. Soms zijn de bladen veel fijner gedeeld, ongeveer zooals bij ssp. arenarium Brumh. ; de vorm der bloemkroon wijst echter op deze ondersoort (b.v. Beekhuizen) — ssp* immaculatum Koch. Veel zeldzamer, slechts hier en daar ! ; b.v. bouwland bij station Oosterbeek-hoog ! ; Westervoortsche dijk 1918 v. S. (h.); bouwland be- noorden Sonsbeek 1923 v. S. (h.). ^) Deze ken ik trouwens slechts uit het Haagsche duingebied in drie vormen : f. album (Picard). f. alboroseum v. Soest f. nov. bloem bleekkleurig. f. bicolor V. Soest f. nov. bloembladen wit, aan den top rosé. Deze drie vormen op een gebied van ongeveer een K.M- streng ge- scheiden en in groot aantal, steeds met de type. 105 TROPAEOLACEEÈN. Tropaeolum peregrinum L. Onderlangs 1897 Pil gr. (M. R. H. 8). Verwilderd. OXALIDACEEËN. Oxalis stricta L. Op het diluvium, vooral op den Zoom in bouwland en op moesgrond algemeen verspreid ! ; bouwland Velp 1892 Ogt. (h. L. B.!); Beekhuizen 1924 V. S. (h.); Pr.; PI. O* Acetosella L. In vochtige bosschen : Duno, Wester- bouwing, Oorsprong, Hemelsche berg, Sonsbeek, Water- berg, Roosendaal en Beekhuizen!, de laatste 1917 v. S. (h.) en 1891 Ogt. (Pr., h. L. B.!); h. Kleinh!; PI. (Warnsborn). LINACEEÈN. Liniim catharcticum L. Arnhem S. (Pr., h. N. B. V. !) L. usitatissimum L. var. crepitans S. e t M. Onderlangs 1905 Kleinh. (h !) en var. vulgare S. et M. f. leucan- themum Maly grasland Daalhuizen 1916 v. S. (h.). Radiola linoides Gmel. Wolfheze 1838 Buse (Pr.); Zypenberg Bergsma en Arnhem Thomson (Pr., h. N, B. V. !) Het is mij niet gelukt de soort terug te vinden ; ook PI. vermelden haar niet. BALSAMINACEEËN, ïmpaticns Noli-tangcrc L. Sonsbeek v. S. (h.). ; vroeger meer in vochtige bosschen : Oorsprong, Klarenbeek en AngerensteinTil. en Velp v. Hall (Pr., h. N. B. V. !). L parviflora D. C. Beekhuizen 1917, 1918 v. S. (h.) talrijk, daarna verdwenen; Daalhuizen 1918 v. S. (h.). Bij Beekhuizen groeide zij te zamen met Rubus laciniatus en Ribes rubrum leiicocarpum. 106 ACERACEEËN, Acer campestre L. Langs de Duno!, wild? A. Pseudoplatanus L. Naast andere soorten veel aange- plant. Zij verwildert vaak ; o.a. zeer veel op het Arn- hemsche stationsterrein. Uit de familie der Sapindaceeën wordt vooral Aesca^ lus Hippocastanum L. veel in parken en bosschen gekweekt, ook deze soort verwildert wel. Thomson verzamelde van de drie bovengenoemde soorten wel gekweekte exx. (h. N. B. V.!, Pr.), POLYGALACEEËN. Polygala vulgaris L. Deze soort vervalt in twee rassen- groepen, die in de gebieden, waar zij afzonderlijk voor- komen, duidelijk te scheiden zijn. Hier te lande gaat dit zeer moeilijk. De eene groep heeft stompe, breede vleugels met stekelpunt, de andere smalle, min of meer spitse. Van de eerste groep komt var. ty pica Beek. voor, vrij typisch o.a. op het noordelijk diluvium, doch ook elders, tot misschien zelfs in de duinen. Overgangen naar het volgende ras lijken mij zeer veel voor te komen; var. oxyptera (Rchb.) Deth. ^) is algemeen, vooral in de duinen. Om Arnhem is het slechts dit laatste ras, het is slechts plaatselijk aan te treffen in een deel van het lössleemgebied : Leemkuilen boven Arnhem 1905 Kleinh. (h !) ; Zypenberg ! ; Herkhuizen 1920 v. S. (h.); Rhedensche heide 1918, 1920 v. S. (h.) De bloemen zijn óf wit óf lila ; blauwbloemige werden niet waargenomen. Terwijl P. serpyUifolia Ho se = P. serpyllacea W e i h e op de Midden- en Noord-Veluwe veel voorkomt, ontbreekt zij langs den geheelen Zoom ; om Arnhem komt zij dus niet voor. ^) tot de tweede groep behoort ook var. dunensis (Dum.)Buch. die op de Wadden algemeen is. 107 Langs de rivieren moet scherp gelet worden op P. amara L. en wel op de ondersoort P. amarella C r a n t z. Deze komt in de Nederlandsche grensgebieden voor, ofschoon zeldzaam. Voor Nederland werd zij vermeld door v. Geuns e. a., welke opgaven in de Prodr. 2e ed. worden betwijfeld. Het is waar dat door oudere verzamelaars P. uulgaris soms onder den naam van amara is verzameld (h. N. B. V.). Onder uul- garis ligt nu in h. N. B. V. echter een twijfellooze amara uit Overveen. Bovendien verzamelden J. en W. haar bij Noordwijk, waarschijnlijk verwilderd. Waren van deze beide duinvondsten gelijkvormige planten verzameld, zoo zou men aan een verspreiding in de duinen kunnen denken ; ze behooren echter tot verschillende vormen, zoodat bij beide wel van ver- wildering sprake zal zijn. Naast de groote rozetbladen is de bittere smaak der plant al wel een gemakkelijk herkenningsteeken, het is dan ook te verwachten, dat zij tegenwoordig niet indigeen is. Van P. comosa Schk. zijn alleen talrijke vondsten uit Z. Limburg bekend. Daarbuiten komen planten voor die er sterk aan herinneren ; men lette op P. uul- garis pseudocomosa H. et N. CELASTRINACEEÈN, Euonymus europaeus L. Langs de Duno!, V., G. en J. (PL); onder de spoorbrug bij Oosterbeek-laag 1924 v. S. (h.). Ook Thomson verzamelde deze soort bij Ooster- beek (h. N. B. V.!) Verder Langewater Kleinh. (o) en een ongelukkig, waarschijnlijk verwilderd exemplaar langs de Utrechtsche straat bij Arnhem 1922! AQUIFOLIACEEËN. Ilex aquifolium L. In bosschen en parken aangeplant en 108 verwilderd, mogelijk door vogels aangevoerd ! o. a. Beekhuizen 1918 v. S. (h.) ; Pr.; PI. Wel niet wild. VITACEEËN. Ampelopsis quinqucfolia R. et Sch. Rechter Rijnoever beneden Onderlangs 1905 Kleinh. (h!). 1918 v. S. (h); afvalterrein Drielsche veer 1923! Verwilderd. RHAMNACEEËN. Frangula Alnus Mill. Op het diluvium algemeen, in hakhout en in bosschen ! ; Velp v. S. (h.) ; Wolfheze Bolten (h. L. B.!); Pr. PI. EUPHORBIACEEËN, Mercurialis annua L. Vooreerst langs den Rijn : Onderlangs 1906 Kleinh. (h !) ; bij het Malburgsche veer 1918 V. S. (h) ; rechter Rijnoever beneden Arnhem 1897 V. (Pr.). Verder op diluviaal bouwland vrij zeldzaam: Beekhuizen 1918 v. S. (h.), Zypsche weg! en zeldzaam intuinen van het Burgermeesterskwartier!, Apeldoorn- sche weg ! Wanneer men de bouwlanden van Arnhem, van Wageningen, van Nijmegen met elkander vergelijkt is het groote verschil in flora dezer drie toch zoo naburige gebieden wel zeer opvallend. Is in Arnhem Anthoxan- thum aristatum de meest karakteristieke, om Nijmegen is zij slechts zeldzaam; om Wageningen bezit ik geen opgave van deze soort. Daarentegen is in Wageningen Galinsoga parviflora uiterst algemeen, om Arnhem daarentegen slechts in een zeer klein gebied aange- troffen. In Nijmegen treft ons de overvloed van. Mer- curialis annua in tuinen en akkers, terwijl deze plant voor Arnhem in het geheel niet algemeen is ! Euphorbia cxigua L. Op het alluvium op enkele plaatsen : bij Driel en tusschen Malburgen en Huissen 1908 V. 109 (PL); spoorweg bij Westervoort 1922 v. S. (h.). Verder Arnhem Sur. (Pr., h. N. B. V. !). E* Peplus L. Op ruige plaatsen en vooral op bouwland algemeen!; Velp 1916 v. S. (h.) ; Pr.; PI. E* helioscopia L. Op bouwland en ruig terrein vrij al- gemeen! ; Velp 1916 V. S. (h.); Arnhem 1872--1880 Groll, dito Pilgr. (Pr., h. N. B.V.!); PI. E, platyphyllos L. Machinefabriek Arnhem 1905 Kleinh. (h!, als E. peplus). E. stricta L. Oosterbeek bij Nijmegen B. (Pr., h. N. B. V. !). Wat hiermede bedoeld wordt is niet duideHjk, het is mogelijk dat Oosterbeek-laag bedoeld wordt ; het is echter ook mogelijk dat Oosterhout bedoeld is, zij werd aldaar ook door Th. Abel. aangetroffen. E. Geratdiana Jacq. Station Oosterbeek-laag 1905 J. en W. (h. N. B. V.!); Pr. noemt ook Oosterbeek 1897 Struyck., eveneens Arnhem Pilgr im, doch deze laatste is een weinig fraai ex. van E. Esula (h. N. B. V. !). E. Gerardiana is fluviatiel en wel IJsel- en RijnfluviatieL Zij komt vooral in het Waal- en in het IJselgebied voor. Langs den Rijn is zij tot Kuilenburg waarge- nomen (Pr.), verder b.v. Huissen en Angeren boven Arnhem; ook Reinw. vermeldt Arnhem (Pr.). Opvallend is weer het ontbreken van deze soort in dat deel van den IJsel dat Drususgracht heet, en het voorkomen in het Oude IJselgebied. Deze eigenschap vertoonen verscheidene fluviatielen ; hierop kom ik later uitvoerig terug. Langs de Maas ontbreekt deze soort. E. palustris is om Arnhem niet waargenomen. E» Esula L. Ook deze soort is fluviatiel, en groeit ook in het fluvidunale gebied. Zij is om Arnhem in uiterwaarden en langs dijken algemeen 1 ; Doorwerth 1906 Bolten (h. L.B.!), 1910 v. S. (h.); Oorsprong, Hemelsche berg en Oosterbeek 1838 Bus e (h.N.B.V. !); Westerbouwing, weiland Oosterbeek-laag en spoor bij Nederl. Kruidk. Archief 1924. 8 110 Mariëndaal alle 1924 v. S. (h.); Onderlangs en Meyners- wijk 1923 V. S. (h.); Arnhemsche broek 1905 Klein h. (h. !) ; Westervoortsche dijk 1900 y. Breemen (h. L. B. I), 1918 V. S. (h.); IJseloever beneden Velp 1924 v. S. (h.); PL Zonder nadere opgaaf dan Arnhem: 1835 d. V., 1897 V. en Pilgr. (h. N. B, VJ), eveneens Thomson (h. N. B. V. !, als Gerarc/z det. T h o m s o n, als Cyparissias in Pr.). E, Cyparissias Scop. Eveneens fluvidunaal. doch veel zeldzamer. Ook om Arnhem : Rijnoever aldaar R o m b. en 1876 v. d. S. L. (beide h. N. B. V. 1) ; behalve deze oude vondsten nog enkele van PL, welke niet te con- troleeren zijn. Ik heb haar vruchteloos, langdurig gezocht. E, virgata W. et K. Arnhem 1913 H enr. (Hks. in L. N.). CALLITRICHACEEÈN. Callitriche stagnalis Scop. Hier en daar in slooten, vijvers en beekjes!; Duno 1923 v. S. (h.) ; Arnhemsche broek 1924 v. S. (h.); Pr. C» hamulata Kütz. Beekje bij Sonsbeek 1924 v. S. (h.). BUXACEEËN. Buxus sempervirens L. Verwilderd, o. a. Arnhem 1894 Groll (Pr.); puinstorting onder den Kluizenaarsberg 1917 V. S. (h.). ONAGRACEEËN. Epilobium angustifolium L. Op open zandgronden alge- meen, karakterplant van de heide van Wolfheze en van de spoorwegflora, zeldzamer en ruderaal in het alluviale gebied!; Velp v. S. (h.); Westervoort Roo- seboom (h. N.V.B.!, Pr.); PI. Het is hier in Arnhem, zoowel als waarschijnlijk in geheel Nederland, steeds var* macrocarpum (Stephan) Hausskn. met tot 5 cm. lange vruchten die langer dan de steel zijn. De 111 var. brachycarpum (Leighton) H. is in Nederland nog niet zeker aangetroffen ; deze heeft vruchten even- lang als de steel, ± 2 cm. lang. Afwijkend binnen de normale vorm is var. foliosum Hausskn., waarbij • de stengel tot aan den top bebladerd is, misschien is het een schaduwvorm; m h. N. B. V. ligt zij min of meer typisch van Voorthuizen V., Rosmalen v. Hov., Akkrum v. Tuinen, Langweer Holk. Om. Arnhem is deze opvallende vorm aangetroffen in 1 ex. in een tuin dicht bij het station. In beharing is afwijkend var. pubescens H., waarbij de stengel, de bladonderzijde en de kelktoppen min of meer behaard zijn. Of deze vorm inlandsch is, is mij niet bekend. Planten uit de duinstreek, uit den Achter- hoek en Twente en uit Z. Limburg in het herb N. B. V. vertoonden een sterkere beharing. Een nader onder- zoek is gewenscht. De type is verder nog aangetroffen op daken (Oude Kraan) en op wilgen (IJsel tusschen Velp en Rheden). E» hirsutum L. Men onderscheidt o.m. : var. vulgare Hausskn., var. adenocaulon H., var. villosum H. De stengel bezit een korte klierbeharing en een langere gewone beharing. Bij de eerste var. nu zijn er slechts weinige gewone haren, bij de tweede ontbreken zij geheel en bij de derde var. zijn ze in grooter aantal aanwezig dan de klierharen. De Nederlandsche vormen sluiten zich het best bij de laatste var. aan. De tweede komt hier wel niet voor. Ons materiaal is óf var. villosum óf bestaat uit overgangen naar de type. Om Arnhem is de soort in het Rijngebied vrij alge- meen! ; Duno 1917 v. S. (h.); Arnhemsche broek 1905 Kleinh. (h.!), 1924 v. S. (h.); PI. E* parviflorum Schreb. Om Arnhem algemeen op het alluvium ! ; Arnhemsche broek v. S. (h.) ; Driel v. S. 112 (h.); PI. Op lössleem bij Klarenbeek 1842 Til. (h. N. B. V. !, Pr.) en Beekhuizen dT.. V. (PL), 1924 v. S. (h.). Groot zijn de verschillen der standplaatsvormen, zoowel in bladvorm en grootte, als in beharing. Soms zijn de onderste bladen duidelijk, soms lang gesteeld (b.v. Beekhuizen). Bij dergelijke exx. zou men b.v. in- vloed van E. montanum of E. roseum kunnen ver- wachten ; dit is echter niet het geval bij het ex. Beekhuizen, dat men tot var. pseudohybridum L e v e i 1 1 é zou kunnen brengen (plant groen ; onderste bladen duidelijk gesteeld). E. montanum L. Deze soort is vrij algemeen verspreid! Algemeen is zij in Beekhuizen v. Hall (h, N. B. V. !), 1893 Ogt. (h. L. B. ! als parviflorum), 1917 en 1924 V. S. (h.) ; hier ook /. verticillatum v. d. B. : 1918 v. S. (h.). Verder noem ik: Velp 1916 v. S. (h.) ; IJseloever tusschen Velp en Rheden, op knotwilgen 1924 v. S. (h.); Biljoen!; Westerbouwing 1879 Lak o (h. N.B.V. !), PI. ; zeer veel in stadstuinen in Arnhem !, tevens A.rnhem Pilgr. (h. N.B.V.!). De droge-standplaatsvorm f. apricum H. met hoogen, stijven stengel, die rood aangeloopen is, komt vaak fraai voor. Opvallend zijn grootbloemige vormen, van welke ik noem Velp v. S. (h). Beekhuizen v. H. (h. N. B. V.) ; en voorts b.v. Nijmegen v. H. en Sprang Thomson (beide h. N. B. V.). De bloemen zijn meer dan 1 cm. tot 1.5 cm. groot en de planten behooren dus tot i^ar. Thellungianum Léveillé, welke determinatie ik voor- loopig nog onder voorbehoud mededeel. E. roseum Schreb. Deze komt — voorzoover mij be- kend . — alleen in tuinen in stad Arnhem voor, v. S. (h.). E, obscurum Schreb. Er bestaat bij E. obsciirum = E. virgatam Fr. een kenmerk dat ook bij onvolledige planten voldoende uitsluitsel geeft of men met deze 113 soort of met E. tetragonum te maken heeft. E. tetra^ gonum heeft namelijk bijna volkomen kale bladen, terwijl bij E. obscurum juist een witachtig haarlijstje aan den bladrand opvallend is. Het fe^raponum-mate- riaal is dan zeer eenvormig, tevens blijkt die soort om Arnhem te ontbreken. E. obscurum vervalt in drie variëteiten : Var. Gillotii (Léveillé) Thellung. Stengel slap en ge- gebogen, teer en gemakkelijk plat te drukken, bladen meest breed. Var. Parmentieri (Léveillé) Thellung. Stengel stijf rechtopstaand, vertakt. Bladen smal, duidelijk getand. Var. Leveilleanum Rouy et Camus. Stengel slank, recht en meest onvertakt, bladen smal, zeer zwak getand. Habitus van E. palustre, maar stengel met duidelijk afloopende lijsten. Welke vormen hier niet voorkomen kan ik nog niet met zekerheid mededeelen ; var. Gillotii komt zeker voor. Om Arnhem is E. obscurum vrij algemeen op het diluvium!: beekje Wolfheze 1924 v. S. (h.) ; braakland bij Warnsborn 1923 v. S. (h.); Geitenkamp 1892 Ogt. (Pr.), V. S. (h.); Velperbeek 1924 v. S. (h.); Rosendaal!; Beekhuizen 1918 v. S. (h.); Zypenberg Hoffm. (als E. roseum det. Hoffm., als E. palustre Schmidtianum in h. N. B. V. !), ten deele. E» palustre L. Behalve Doorwerth V. (PI.) slechts om Beekhuizen en Zypenberg v. S. (h.), Hoffm. (Pr., h. N. B. V. !), ten deele. Ten slotte bevindt zich in h. N. B. V. ! een exem- plaar onder E. palustre Schmidtianum dat ik werkelijk tot den bastaard E. Schmidtianum Rostk. zou willen brengen. Het is intermediair tusschen E. obscurum en E. palustre, gelijkt meer op de eerste, waarvan zij meer in het bijzonder afwijkt door twee uiterst zwakke ribben op den stengel. Het is door Hoffm., dus met de 114 beide ouders te zamen, bij den Zypenberg aangetroffen. Oenothera biennis L. Deze soort is slechts algemeen langs de spoorlijn van Arnhem tot Eist en, daarmee samen- hangend, op de grens van alluvium en diluvium in de Rosandepolder ! ; spoordijk Oosterbeek-laag v. S. (h.) ; PI. Buiten dit kleine terrein is Oenothera slechts zeld- zaam in het gebied : niet ver van den spoorweg in de Wolfhezensche heide!, Doorwerth en Driel V. (PI.). Clarkia pulchella Pursh. Arnhem 1909 Kusters (M. R. H. 8). Godetia Willdenowiana Spach. Arnhemsche straat 1905 Mej. E. Veen (M. R. H. 8). Deze en de vorige soort verwilderd. Circaea lutetiana L. Langs beekjes in oude bosschen der buitenplaatsen vrij algemeen ! ; onder de Duno 1917 V. S. (h.); Pr.; PI. HALORRHAGIDACEEËN. Myriophyllum spicatum L. In de Betuwe in de omgeving van Elden!, V. (PL). M* verticillatum L. Arnhemsche broek v. S. (h.). Hippurus vulgaris L. Elden V. (PL). LYTHRACEEÈN, Lythrum salicaria L. Op het diluvium vrij algemeen ! ; onder de Duno 1917 v. S. (h.), Arnhemsche broek 1924 V. S. (h.); Pr.; PI. Op lössleem bij Beekhuizen!, PI. Dit is weer een dier op het alluvium algemeene planten, die óók bij Beekhuizen groeit. ^) Hier is het waarschijnlijk slechts var. vulgare D. C. gekenmerkt door geringere beharing b.v. de alleen op de nerven behaarde kelk. De var. tomentosum D. C, die o.a. in het Mediterrane gebied de type is, is tot in 1) Zie Fl. V. Arnhem II Umbelliferen. 115 Midden-Duitschland waargenomen. Zij kan hier te lande misschien adventief, centreuroop of heel misschien fluvia- tiel voorkomen. L. meonanthum Link. Deze is bij Arnhem aangevoerd 1909 Henr. (M. R. H. 8. als L. hyssopifolia, jaarlijst ■ Lev. Nat. 1918 Hks.). PAPILIONACEEËN. Illex europaeus L. Veel op de leemheide bij Beekhuizen, vooral achter de Roskam en karakterplant van deze heide! 1896 Ogt. (Pr., h. L. B. !). Het is opmerkelijk hoe het Arnhemsche kUmaat reeds nadeeligen invloed op de planten uitoefent; door strenge vorst bevriest vaak het aan den wind blootgestelde deel der plant. In het algemeen zijn het dan ook lage struiken die er uitzien als Juniperus nana in de Alpen. Buiten de leemheide is Ulex zeldzaam : Daalhuizerweg bij Rosendaal, tusschen Sarothamnus 1904 V. (PL), 1916 V. S. (h.); langs den Schelmschen weg bij Warnsborn 1903 V. (PL), 1923! (1 ex.) en langs den spoorweg bij Wordt-Rheden, wel uit de leem- heide aangevoerd ! Door de floristen wordt deze soort voor ons land als verwilderd beschouwd. Volgens Hks. (Fl. v. Neder- land II) is zij „waarschijnlijk steeds een overblijfsel van vroegere culturen. Het schijnt dat zij in het midden der 18de eeuw voor heggen het eerst is aangeplant". Vuy ck (Pr. Fl. B. 356) zegt: „vaak gekweekt als voedsel voor het wild of tot veevoeder waarschijnlijk uit dezen grond in onze streken meestal overblijfsel van oude culturen". Buchenau (Fl. d. Nordw. deutschen Tiefeb. 310): „Schwerlich wild; in der Mitte des 18. Jahrhunderts vielfach zu Hecken angepflanzt (vergl. darüber Fr. Ehrhart, Beitrage zur Naturkunde 2 Bd. 86) und von 116 da oft verschleppt." Crépin (Manuel de la Fl. de Belg. 83) ; „cultivé ou introduit dans une fouie de localités et devenu comme indigène dans certains lieux". En nu Ascherson u. Graebner (Synopsis VI 2. 284) ! Deze geven als gebied der wilde plant, behalve Engeland, Frankrijk, Iberië e.a. op: België, Holland; Kleef, Westfalen en Hannover oostelijk tot Osnabrück. En voor het gebied van alleen verwilderde planten: N. W. duitsche laagvlakte en nabijheid van de Oost- zee-kust. M. i. hebben A. en Gr. daarmede een stap voorwaarts gedaan in de kennis omtrent de oorspronkelijke ver- spreiding dezer plant. Gaarne stel ik een groot deel der Nederlandsche planten vast op verwildering, doch uitsluitend verwilderd zijn, dunkt mij, slechts alle planten in het Baltische district ; dat beteekent dus die planten welke voorkomen ongeveer benoorden de Overijselsche Vecht, welke lijn weer aansluit bij de zuidgrens der N, W. duitsche laagvlakte (B u c h e n a u). Mijn ver- onderstelling berust natuurlijk niet op zekerheid doch zij lijkt mij aannemelijker dan die waarbij alle planten als verwilderd beschouwd worden. Haar aldus getrokken grens is een juiste klimaatgrens en men behoeft haar dan ook niet meer als subspontane plant van de leem- heide te beschouwen, wat iemand die deze vegetatie heeft kunnen bewonderen niet licht kan doen. Hare verspreidingsmogelijkheden in nog geen twee eeuwen zijn onvoldoende om een dergelijke verbreiding te wettigen. Sarothamnus scoparius (L.) Wimm. ex Koch. Deze is in de hoogere diluviale streken algemeen l ; PI. ; Pr. ; Daalhuizerweg v. S. (h) ; Rosendaal 1890 Ogt. (h. L. B.!); Steenen Tafel 1905 Kleinh. (h!). Karakterplant van de spoorwegflora, vooral in het diluviale gebied, echter ook tot op de broeklanddijken ! ; ook op uit 117 de Veluwe aangevoerd zand in het Arnhemsche broek 1923! Genista anglica L. Op het hoogere diluvium vrij algemeen !; PL; Rosendaal 1915 v. S. (h.) ; leemheide tusschen Beekhuizen en de Roskam 1890 (Pr., h. L B. !), 1917 v. S. (h.). 1924 Florschütz en v. S. (h.) ; Wolfheze 1898 D. Bolten (h. L. B. !). Genista anglica is zeer weinig variabel. Wisselend is de beharing der kelkblaadjes. Bij sterke vergrooting ziet men dat ze bij den normalen vorm uiterst fijn gewimperd zijn. Een veel krachtiger bewimpering trof ik bij de Arnhemsche exemplaren niet aan, wel bij een — tegelijkertijd — zwakgedoornde (f. subinermis Legr.) plant van de heide op den Hondsrug bij Groningen ; ook is de binnenzijde der kelkblaadjes behaard. G. tinctoria L. Op de Veluwe verstrooid ! Om Arnhem : Pilgrim (Pr., h. N. B. V.!); Klarenbeek 1899 K. A. (Pr., h. N. B. V. !). Het is hier wel van vulgaris Spach. De var. littoralis Corb. wijkt af, behalve door smalbladigheid, door kussenvormige groeiwijze waarbij de plant meestal niet hooger dan anderhalve dm. wordt; bloeiwijze kort, houtachtige deelen der plant slechts zeer laag aanwezig. Dit ras is over Engeland, Frankrijk, Denemarken en N. W. Duitschland ver- breid ; zoodoende zal het hier ook zeker voorkomen. De var. lasiogyna Gremli met behaarde vruchten is nog niet waargenomen, de var. elata A. en G. is een hier verwilderd Mediterraan ras. G* pilosa L. Op heidegrond vrij algemeen, op lössleem- heiden algemeen!; Velp 1916, Rosendaal 1915, Beek- huizen 1920, Rhedensche heide 1917 alle v. S. (h.); Pr.; PI. Lupinus luteus L. Soms aangeplant en dan enkele malen verwilderd, doch spoedig verdwijnend. 118 Ononis vulgaris Rouy. Nadat ik een groote hoeveelheid levend en gedroogd materiaal van O. repens en O. spinosa in handen heb gehad, kom ik tot het volgende resultaat voor de Nederlandsche vormen. O. vulgaris Rouy. 1. ssp. repens L. sens. lat. y-. var. repens L. s. str. = O. maritima Dum. P, var. mitis (L.) Spenn. 7. var. vulgaris Lange. 2. ssp. spinosa L. s. str. Het volgende moet hierbij worden opgemerkt : 1. Door het groote aantal overgangen tusschen de verschillende vormen, lijkt het mij niet wenschelijk er meer dan één (Linnéaansche) soort van te maken, 2. De ondersoort hircina Jacq. komt hier wel niet voor, want deze is bewesten den Oder waarschijn- lijk niet indigeen. 3. var. repens L. s. str. heeft kleine bloemen, meestal geen cm. lang en kleine rondachtige blaadjes. Het is een atlantisch ras en in typischen vorm zeer karakteristiek. De plant is variabel gedoomd: f. inermis Lange, f. subspinosa R. et F., ƒ. horrida Lange. Ascherson en Graebner geven op b.v. België (verspreid) en Oostfriesche eilanden? Uit de duinen in Nederland zag ik enkele vormen die tot dit ras behooren. 4. var. mitis (L.) Spenn. Deze wijkt van de vorige af door grootere bloemen en bladen en steeds doornlooze takken. Zij is de algemeene vorm der duinen, overigens zag ik haar uit de omgeving van Nijmegen. Overgangen van dit ras naar het vorige zijn misschien in de duinen te vinden. Overgangen naar ssp. spinosa welke nauwelijks te scheiden zijn van die van var. vulgaris naar ssp. spinosa komen 119 misschien voor, doch ik vermoed dat zij alle tot de laatste behooren. Opvallend is een zeer dicht- bebladerde zwakgedoornde vorm uit Wemeldinge 1840 V. d. B. in h. N. B.V.! (f. polyphyllus v. S. f* nov*), welke misschien een overgang of kruising van var. mitis en ssp. spinosa voorstelt. 5. var. vulgaris Lange gelijkt wel op de vorige, doch is veelal slanker en iets gedoomd. Zij is algemeen in Zuid-Limburg en verder vindt men haar om Nijmegen en zeldzaam langs de rivieren. Een eigen- aardige vorm die hiertoe waarschijnlijk behoort, is f* serrata v. S. f* nov* Weurt Abel. welke afwijkt door de zeer smalle, scherp- en vaak dubbel- gezaagde blaadjes. 6. ssp. spinosa L. Deze is algemeen in het fluviatiele en in het dunale gebied. Eigenaardig zijn lang- bloemige vormen, vooral uit het noorden des lands : Wadden en Friesland. 7. Alvorens tot de Arnhemsche vormen over te gaan wil ik nog even deze indeeling met enkele andere vergelijken. Met de Synopsis van A. en Gr.: deze geven O. vulgaris R. vervalt in O. hitcina Jacq.; O. spinosa L. (= ssp. 2); O* repens L. (= ssp. 1), waartoe O. procurrens Wal Ir. en O. maritima Dum. (= var. a). Tot de eerste behooren var. vulgaris Lange (= var. 7) en var. mitis Sp. (= var. /?). Met de indeeling van Lange, zooals deze door V. in Pr. is gegeven : O. campestris K. et Z. (= ssp. 2), O. procürrens Wal Ir (= var. P + 7), O. repens L. (= var. y.), O. hircina Jacq. Men ziet dat de indeelingen overeenstemmen; slechts heerschen verschillen over systematische waarde en over namen. Ook met Rouy et 120 Foucauld Fl. de France IV is overeenstemming. Gaan wij nu de Arnhemsche planten onderzoeken, dan blijkt dat voorkomen : 1. ssp* spinosa L. Fluviatiel, algemeen in de alluviale streken ! ; PI. ; Arnhem Thomson (Pr., h. N.B.V. !), 1918 Kleinh. (h !) ; Eldensche dijk 1902 Kleinh. (h!, als O. repens), 1922 v. S. (h.). Verder is ge- vonden f. albiflora Neilr. : Arnhem 1863 H. d. V. (h. N. B. V. !, Pr.). De planten behooren tot ƒ. genuina A. et G. 2. Overgangen van ssp. spinosa naar ssp, repens. Zeer zelden : Onderlangs v. S. (h.). Verder noemen PI. eenige niet nader te controleeren vondsten van O. repens. Indien O. repens werkelijk voorkomt is zij toch zeer zeker slechts sporadisch te vinden in dit gebied. Trigonella coerulea (L.) Ser. Aangevoerd bij Onderlangs 1905 Kleinh. (h !). Medicago lupulina L. Deze plant is uiterst variabel, zoowel wat betreft de habitus, den vorm en de grootte der verschillende deelen als de mate van beharing en bekliering. Zeer duidelijk onderscheidt men twee variëteiten waarin de soort te splitsen is : var. prostrata Rob. Keiler en var. erecta R. K. De eerste is liggend, heeft kleinere bladen (hiertoe dus ook var. refracta Kloos), is vaak wat meer behaard en de kleinere bloemen zijn in bolvormige hoofdjes geplaatst. De tweede daarentegen is rechtopstaand of opstijgend, heeft grootere bladen en bloemen, welke laatste vaker in eivormig-langwerpige hoofdjes bijeenzitten. Beide vormen komen om Arnhem voor, de eerste iets minder algemeen ; Pr. ; PI. van prostrata R. K. o.a. benoorden de Burgemeesters- wijk 1922 V. S. (h.), tevens f. integristipula R. et F. 121 var. crecta R. K. o.a: Meijnerswijksche polder 1923 V. S. (h.), spoordijk Westervoort 1922 v. S. (h.). Meestal zijn bij den laatsten vorm de vruchtjes klierloos of zeer verstrooid beklierd (/. typica R. K.) ; soms zijn zij dicht beklierd (ƒ. adenophora R. K.) o. a. het ex. Meijnerswijk. Keiler behoudt in zijn Fl. d. Schweiz II 3e Aufl. naast deze vormen var. glandulosa M. et K. = M. Willdenoivi Boenningh. M. sativa L» ssp* vulgaris U r b a n = M. sativa L. s. s. Deze ondersoort is in ons land ten deele fluviatiel, ten deele verwilderd. Zoo komt zij ook om Arnhem voor. Gekweekt zag ik haar bij Westervoort!, van waaruit zij verwilderd is langs den spoorweg bij Wester- voort en naar Arnhem v. S. (h.). Fluviatiel komt zij b.v. voor bij Onderlangs !, 1905 Kleinh. (h !) ; bij Mal- burgen ! ; in de Betuwe verder tusschen Elden en Driel i ; tusschen de Westerbouwing en Doorwerth, en bij Oosterbeek-laag V. (PI.) ; langs den Ysel bij de steen- fabriek tusschen Velp en Rheden! Het fluviatiele karakter vindt men ook terug aan den bovenloop van den Rijn, boven Bonn b.v. !, en aan den benedenloop b.v. langs de Noord (Slikkerveer !) enz. Of enkele bleek- of bijna witbloemige exemplaren van Malburgen 1923 v. S. (h.) en 1924 Ysel bij Velp (steenfabriek) ! hiertoe of tot ssp. varia behooren is moeilijk uit te maken. De breede bladen wijzen ver- moedelijk wel op ssp. vulgaris. ssp* falcata (L.) Döll. Deze fluvidunale ondersoort is om Arnhem in het fluviatiele gebied algemeen ! ; Spoordijk Arnhem -- W^estervoort 1918 v. S. (h.), 1918 Kleinh. (h !) ; Westervoortsche dijk!, 1918 Kleinh. (h.!); dijk bij Malburgen 1923 v. S. (h.); Arnhem Hof f m., 1860 V. H., S., Thomson, R. v. Rey (alle Pr., h. N. B. V. !); V. Steenis (o); PI. ^ij is verder langs 122 de spoorwegen meegevoerd : b.v. Station Arnhem ! Soms komen bleekgele bloemen voor : L ochrolcuca V. S. : bij Wester voort 1923! Een bizonder opvallend ras is var* angustifoliolata Vuyck: Rijnoever bij Arnhem 1897 V. (Pr.), 1918 Mej. E. Verfaille (jaarl. Heukels Lev. Nat.); braakland bij Warnsborn 1923 V. S. (h.); steeds aangevoerd. ssp* varia (Martyn) Urban = M. media Pers. Deze is sterk variabel. Overal waar de beide vorige onder- soorten bijeengroeien vindt men hun bastaard, die in kenmerken geheel tusschen beide in ligt. De bloemkleur varieert ; Ascherson enGraebner zeggen : „meist farben-wechselnd, grün bis grünlichgelb oder grünlich-violet, aber auch braun und weisz." Het is eigenaardig dat de flora's de kleur als volgt beschrijven : eerst geelachtig, dan groen, ten slotte violet. Af. varia is om Arnhem even verbreid als M. vulgaris, doch nog nooit zag ik deze kleurwisseling aldus ontstaan. Bijna steeds zijn de bloemen in knop violet, dan groen ten slotte geel ; dus juist andersom. Deze plant wordt wel gekweekt, doch niet om Arn- hem, kennelijk treedt M. varia hier steeds als bastaard op. Om Arnhem is deze aangetroffen : spoorgebied bij Westervoort v. S. (h.) met blijvend-lichtbruine, blijvend- bruinviolette, blijvend-groene en met kleurwisselende bloemen ; spoordijk tusschen Arnhem en Westervoort 1917 V. S. (h.) met kleurwisselende bloemen ; Malburgen V. S. (h.) eveneens kleurwisselend ; Onderlangs v. S. (h.) dito; ten slotte: Rosandepolder 1904 Engel (PI.) M. minima L. Aangevoerd in hokje P 6. 22. 34 d. i. langs de spoor in de Betuwe tegenover Oosterbeek-laag of langs de rivier 1908 V. (PI.). M. ciliaris W i 1 1 d. Aangevoerd langs den Rijn bij Arnhem 1911 Henr. (M. R. H. 8.). Melilotus sulcatus D e s f. Arnhem 1 909 H e n r. (M. R. H. 8.). 123 M. indicas (L.j All. var. genuinusR. et F. subvar. typicus A. et G. ; puinstorting onder den Kluizenaarsberg 1917 V. S. (h.). M» albus Desr. van typicus A. et G. Spoorwegplant en fluviatiel! Langs de spoorwegen: Westervoort!, Rooseboom (Pr.); en in de richting naar Arnhem!; station Arnhem ! ; spoorweg-splitsing bij Mariëndaal ! ; spoorweg in de Betuwe V. (PI.) Fluviatiel : Arnhemsche broek 1917 v. S. (h.); haven Arnhem! M. wolgicus Poir. (1813) = M. ruthenicus M. B. (\S\9). Rijnoever bij het Malburgsche veer 1909 Henr. en 1910 Pinkhof (M. R. H. 8), 1918 Mej. Verfaille en Kleinh. (h!); Onderlangs 1905 Kleinh. (h!), 1918 V. S. (h., h. N. B. V.), het aantal planten van deze laatste vindplaats wordt jaarlijks grooter ^). M, altissimus T h u i 1 1. var* macrophyllus (R. e t F.) A. e t G. Langs de rivieren vrij algemeen ! ; Pr. ; PI. ; Wester- voort, Onderlangs, Duno en Oosterbeek v. S. (h.). M, officinalis (L.). Desr. var. typicus A. et G. Vooral op ruigen grond vrij algemeen, meest langs de rivieren ; langs den Rijn boven Arnhem 1923 v. S. (h.) ; Velp 1917 V. S. (h.); Pr.; PI. Trifolium minus Sm. Algemeen!; Velp, BeeKhuizen, Westerheide, Doorwerth, Meijnerswijk, alle v. S. (h.) ; Pr. T* procumbens L. Vrij algemeen!; Velp 1916 v. S. (h.) ; spoordijk Arnhem- Westervoort 1918 v. S. (h.) ; Pr. Het is wei meest var. campestre (Schreb.) Ser. T* hybridum L. ssp* fistulosum (Gilib.) A. et G. Deze is vrij algemeen en hoofdzakelijk alluviaal ! ; PI. ; Velp 1915 V. S. (h.); onder de Duno, witbloemig 1924 v. S. (h.) ; ook in weilanden uitgezaaid (Arnhemsche broek !). Verder op het diluvium zeldzamer: braakland bij 1) Bij het doorzien van het materiaal van M. albus in h. N. B. V. bleek mij dat M. wolgicus in 1888 door Lak o en Ensink als alb. tenuis bij Zutfen is verzameld ; de oudste vindplaats ? 124 Warnsborn 1923 v. S. (h.) ; Beekhuizen!; veel bij Wolfheze uit cultuur verwilderd 1924 v. S. (h.). Op drogere standplaatsen gelijkt deze ondersoort vaak op ssp. elegans (Savi) A. et G., die echter een andere habitus heeft. Dit laatste ras wordt in Pr. onder voor- behoud voor Arnhem Blaauw opgegeven. ^) Typische exx. zooals ik deze b.v. uit den Haag of uit het buitenland ken, zag ik om Arnhem echter nooit. T* repens L. var* typicum A. et G. Om Arnhem alge- meen ! ; PI. ; Velp, Stadswaarden, Meijnerswijksche polder alle v. S. (h.); /. roseum P e term.: Arnhemsche broek v. S. (h.) ; /. tetraphyllum en een groote hoeveel- heid bladkleur-afwijkingen komen voor ; deze zijn constant in cultuur ! ; ƒ. microphyllum is wel een stand- plaatsvorm ; op koolaschgrond, die sterk licht absor- beert en dus een warme standplaats biedt zijn de planten vaak geheel, tot de hoofdjesstelen toe, neder- liggend. T. resupinatum L. Rijnoever Arnhem, 1 ex. aangevoerd 1910 Henr. (M.R.H. 8). T* fragiferum L. Langs de rivieren algemeen zoowel langs dijken als in de uiterwaarden ! ; PI. ; IJseldijk Velpsche broek en in het Arnhemsche broek v. S. (h.). T* arvcnse L. ssp» typicum Beek. Dit is het in Neder- land algemeene ras. Overigens is slechts ssp. gracile Ser. = var, /?. tenuis bij den Haag gevonden. Be- halve f, uiridulum Geisenh., welke ook in Nederland voorkomt, kan men de volgende variëteiten onder- scheiden. De Synopsis A. u. G. geeft: A. stengel meer of minder uitgespreid vertakt, 1. hoofdjes eivormig tot langwerpig, a. plant vrij krachtig. ^) Deze opgaaf ontbreekt echter in het Hjstje van Tv. elegans dat ]. en W. in N. K. A. 1923 224 geven. 125 1. kelktanden + 2 a 3 maal langer dan de kroonbladen. I. var. agrestinum R. et F. 2. kelktanden weinig of nauwelijks langer dan de kroonbladen. II. var. sabuletorum R. et F. smalle blaadjes, kelkbuis tijdens den vruchttijd bijna bol- vormig, minder sterk behaard. III. var. arénivagum R. et F. stompe blaadjes, kelkbuis tijdens den vruchttijd eivormig, vrij sterk behaard. b. plant sierlijk, rechtop of laag. IV. var. perpusillus Ser. laag, sterk behaard, stengel liggend, blaadjes groot, omgekeerd eivormig tot elliptisch, kelktanden + zoo lang als de bloembladen ; kelkbuis tijdens den vruchttijd ± bolvormig. V. var. lagopiniim R. et F. min of meer verlengd, sierlijk, sterker behaard ; blaadjes smal, aan den top uitgerand ; kelktanden ± zoo lang als de bloembladen, kelkbuis tijdens den vruchttijd ± bolvormig. 2. hoofdjes, althans ten deele, verlengd en tot wel tot 3 cm. lang. VI. var. alopecuroides R. et F. B. stengel rechtop met rechtopstaande takken. VII. var. Brittingeri Beek. De volgende opmerkingen mogen hierop volgen. 1. zijn V en VI wel niet in Nederland te verwachten. 2. zijn alle overige vormen hier min of meer typisch aangetroffen, doch het is mijn indruk dat de vormen I-IV wellicht slechts standplaatsvormen zijn die tezamen de type der soort aangeven met sterk afstaande takken. 3. Iets anders is het met VII Brittingeri die zeer Nederl. Kruidk. Archief 1924. 9 126 in habitus afwijkt, die géén standplaatsvorm schijnt te zijn ; zij wordt met de type tezamen aangetroffen, doch terwijl de type overal aan te treffen is, vindt men Brittingeri slechts hoofdzakelijk in het Oosten. De verspreiding der soort om Arnhem is uiterst opvallend. Ten eerste ontwijkt zij de lössleem. Ten tweede schijnt zij zich langs de spoorwegen verspreid te hebben. Haar voornaamste voorkomen is boven Arnhem in het gebied tusschen Apeldoornschen en Schelmschen weg tot Oosterbeek ! Hiertoe behooren : bouwland benoorden Sonsbeek 1922 v. S. (h., Brittingeri) ; Paaschberg 1918 en Onderlangs 1906 Kleinh. (h!); Westerheide 1924 v. S. (h. type). Dit gebied heeft twee uitloopers, èèn langs den spoorweg naar Nijmegen 1908 V. (PL), 1924 v. S. (h., beide var.) en èèn langs den spoorweg naar Westervoort 1904 Engel, 1908 V., ook nog in 1923! Ten slotte nog: Doorwerth 1857 Knuttel (Pr., h. N. B.V.!, de type). T. incarnatum L. Rijnoever Arnhem Kleinh. (o). T* pratense L. ssp* eu-pratensc A. et G. Planten met ruige beharing komen om Arnhem niet voor (var. expansum Hausskn., var, villosum Wahlb.). Wèl komt behalve de type voor : var* sativum S c h r e b. gekenmerkt door krachtigen bouw en mindere beharing. Het is een kweekras dat veel verwildert en hier vol- komen is ingeburgerd. Om Arnhem hoofdzakelijk allu- viaal en daar algemeen!; Onderlangs 1906 Kleinh. (h!); Velp 1915 v. S. (h.). Het is wel steeds subvar, typicum A. et G. De type is var» spontaneum Wil Ik. Deze is alge- meen ! ; Beekhuizen v. S. (h.). Van dit ras komen talrijke variaties voor buiten ƒ. genuinum R. et F. ; soms zijn de bloemen geelachtig purper : /. semipur- pureum (Strobl.); soms zijn de hoofdjes boven de omwindselbladen duidelijk gesteeld ƒ. pedunculatum 127 Ser. ; afwijkend is subuar. pilosum Heuffel met ge- deeltelijk afstaande beharing; soms zijn de blaadjes niet omgekeerd eivormig tot langwerpig, doch rond- achtig of de onderste omgekeerd hartvormig : subvar. rotundifolium Lej. et Court. Deze vormen komen alle om Arnhem voor, de laatste (b.v. ?) bij Beekhuizen. T. medium L. ssp. flexuosum Jacq. var. typicum A. etG. welke de type is in West- en Midden-Europa, is om Arnhem in den Meijnerswijkschen polder en langs den Eldenschen dijk te vinden v. S. (h.). T. diffusum Ehrh. Rijnoever Arnhem, eenige exx. 1910 Henr. (M.R.H. 8). Anthyllis Vulneraria L. ssp. Vulneraria (L.) var. vulgaris Koch = A. vulgaris Kern. var. typica A. et G. = spoordijk Arnhem-Westervoort 1918 Kleinh. (h!, h. N. B. V. ! als Kerneri, reeds door Henr. en door Wachter verbeterd) en 1923 v. S. (h.). Bij het station Oosterbeek-laag 1897 Bol ten (h. L. B. !), V. (Pr., h. N. B. V. !), ook bij Oosterbeek door C A. Backer verzameld (h. N. B.V!). Lotus uliginosus L. var» glabriusculus B a b. Dit is de in Nederland algemeene type. Zeer karakteristiek, ook ter onderscheiding van groote vormen van L. cornicu- latus, zijn de kale kelken met langgewimperde kelk- tanden. De blaadjes zijn al of niet gewimperd. Dit ras is om Arnhem op het alluvium algemeen ! ; PI. ; Lange- water 1915 v. S. (h.) ; Biljoen 1924 v. S. (h.) Op het diluvium echter veel zeldzamer: Wolfheze V. (PI.); Hemelsche berg en beneden den Oorsprong ! ; braak- land bij Warnsborn 1923 v. S. (h.); Geitenkamp!, V. (PL); Rosendaal!, d. T. (PI.), 1886 Posthumus (Pr.); veel om Beekhuizen d. T., V. (PL), 1924 v. S. (h.); Zypenberg 1924 v. S. (h.). — In Nederland zeldzaam is var* villosus L a m o 1 1 e, die sterker behaard is ; hier zijn o. a. de kelken dicht behaard. Zij ligt in h. N. B.V. 128 van verscheidene plaatsen uit de duinen en ééns uit het binnenland : tusschen Arnhen en Nijmegen, langs een dijk 1835 V. d. Bosch. Waarschijnlijk is dit ras dus fluvidunaal, hetgeen in overeenstemming is met haar meer zuidelijk karakter. Het is mij niet gelukt dit ras om Arnhem terug te vinden. L, corniculatus L. ssp» eu-corniculatus A. et G. Hiertoe behoort als type var. atvensis (S c h k u h r.) S e r. de meest kale vorm welke algemeen is, doch vooral tot var. ciliatus Koch allerlei overgangen vormt welke in het riviergebied veel voorkomen. De rassen die meer behaard zijn komen hoofdzakelijk in de duinstreek voor. De ondersoort is als volgt in de herbaria vertegenwoor- digd : Velp, IJseldijk Velpsche broek, tusschen Velp en Wordt-Rheden, achter Daalhuizen, Westervoortsche dijk, Eldensche dijk, Meijnerswijk, Rijnoever Hulke- stein, alle v. S. (h.) ; Arnhem Thomson (Pr., h. N. B. V. !). De tweede inheemsche ondersoort is ssp* tenuis (Kit.) Briq. Deze komt behalve in de zoutgebieden ook b.v, in Z. Limburg voor. De type : var. tenuifolius (L.) Briq. is door S. bij Arnhem verzameld als L. corniculatus (Pr. als L. corn., h. N. B. V. det. v. S.). Wij willen van deze soort nog een korte tabel geven: A. ssp. eu-corniculatus A. et G. Blaadjes omgekeerd eirond tot langwerpig. Plant kaal of behaard. 1. Plant bijna geheel kaal, dunbladig. var. arvensis Ser., vrij algemeen. Veel vindt men echter overgangen tot var. ciliatus Koch en var. hirsutus Koch, de eerste met sterk gewimperde bladen en behaarde kelken, de tweede geheel sterk behaard. 2. Plant ruw-, + aanliggend behaard, dikbladig. Stengel sterk uitgespreid vertakt en liggend. var. crassifolius Ser., algemeen in de duinen en langs de Zuiderzee. 129 Zijn de blaadjes zeer klein (3-6 mm. lang) dan f. paruifolius Rouy: vrij algemeen in de duinen. Overgangen van 1 naar 2 zijn in de duinen te vinden. B. ssp. tennis Briq. Blaadjes lancetvormig tot lijnvormig. Plant meest kaal. De type var, tenuifolius Briq. is vrij algemeen op zilten grond, verder : Kerkrade en Arnhem. Zijn de blaadjes klein en, relatief, minder smal en is de plant sierlijker : dan f. paruifolius Rouy: Rockanje. Robinia Pseud-Acacia L. Veel aangeplant en verwilderd !, Pr., PI. Astragalus glycyphyllus L. Een subcentreurope plant: Z. Limburg, omgeving van Nijmegen, Doetichem en verder om Arnhem : veel bij Beekhuizen langs bouw- land in de bosschen en op beschaduwde boschweiden V. S. (1920, 1924 h.), en zich krachtig handhavend. Heukels' Schlfl. 16^ ed. vermeldt: Westervoort, al- waar Astragalus wel aangevoerd zal zijn. A. Onobrychis L. Langs den Rijn, Arnhem 1905 Klein h. (h!). Coronilla varia L. Voor Nederland ten deele adventief, ten deele fluviatiel ! Om A.rnhem wel grootendeels fluviatiel: Duno 1896 Bol ten (h. L. B. !), 1897 V. (Pr.); dijk tusschen Elden en Driel Kleinh. (o.), 1908 V. (PL), 1923 V. S. (h.); Rijnoever bij het Malburgsche veer 1905 Kleinh. (h!), 1918 v. S. (h.); spoordijk bij Westervoort 1922 v. S. (h.); Velp 1840 D. S. (Pr.). Het is steeds var. typica Beek. C. scorpioides (L.) Koch. Onderlangs 1897 Pilgr. (M. R. H. 8). Ornithopus sativus B r o t. Plaatselijk zeer veel, wel uit culturen verwilderd!; Velp 1916 v. S. (h.) ; Mariën- daal 1922 v. S. (h.). Verder b.v. Wolfheze (zeer veel)!. Heveadorp!, Schelmsche weg bij Oosterbeek!, Warns- born!, Zypsche weg!, Beekhuizen! 130 O. perpusillus L. var. eu-perpusillus A. et Gr. In het diluviale gebied algemeen!; heide achter Beekhuizen 1893 Ogt. (h. L.B.!), 1924 v. S. (h.); Velpl916v.S. (h.); Rhedensche heide 1918 v. S. (h.) ; Daalhuizen 1924 V. S. (h.); Arnhem 1902 KI e in h. (h.) ; Pr.; PI. De type is f. genuinus Rouy; daarvan wijken af: f. glaber C o r b. door sterkere kaalheid en iets krachtiger bouw (b.v. Daalhuizen !), ƒ. intermedius A. et G. door den zeer hoogen groei en door sterker behaarde vruchten (niet om Arnhem, wel in Nederland) en f. minimus Rouy, een zeer karakteristieke vorm, die gekenmerkt is door den slechts enkele cm. langen stengel, die zeer dun is ; de blaadjes zijn zeer klein en eivormig, de geheele plant is zeer sterk behaard, de bloeiwijze 1-3 bloemig (o. a. Zypenberg ! en Rhedensche heide!, met overgangen). O'cer arietinum L. Onderlangs 1905 talrijk (Kleinh. (h!, M.R.H. 8). Vicia hirsuta (L.) S. F. Gray ssp* eriocarpa R. et F. Dit is het behaard-vruchtige ras dat hier in Nederland voorkomt. Op diluviaal gebied ■ — vooral in bouwland — is het om Arnhem plaatselijk algemeen zoowel op leem als op zand!; Velp 1913, Warnsborn 1923, Sonsbeek 1922, Arnhem 1918, Oosterbeek-laag 1924 alle v. S. (h.) ; Pr. ; PI. De bloemkleur varieert van lichtviolet tot wit; de steunblaadjes zijn veranderlijk van vorm, soms alle gaafrandig, soms alle met 2 of 4 lange lijn- vormige tot draadvormige tanden, soms slechts ge- deeltelijk aldus. De getande vorm is var. fissa G. FröL, die om Arnhem algemeener is dan de gaaf- randige type. V. calcarata Desf. Arnhem Henr. (N. K. A. 1913). V. Ervilia (L.) Willd. Rijnoever Arnhem 1911 Henr. (M. R. H. 8). V« tetrasperma (L.) Moench var* typica A. et G. 131 subvar» leiocarpa Gr en. et Godr. Dit is de meest gewone vorm met kale vruchten. Om Arnhem : Onder- langs 1918 v. S. (h.) ; Beekhuizen op lössleem 1917 V. S. (h.) ; verder geeft V. in PI. : Malburgen en Eiden ; en Pr.: Arnhem S., Doorwerth 1890 v. Vloten. V* Cracca L. ssp* imbricata Gilib. var* vulgaris Neilr. Algemeen op het alluvium!, Langewater 1913 v. S. (h.) ; Pr. ; PI. Op het diluvium weer bij Beekhuizen op löss- leem 1918! en verder uit de riviergebieden aangevoerd langs de spoorwegen en wel zeer talrijk. V, villosa Roth. Onderlangs 1918 v. S. (h.) ; Wester- voortsche dijk 1918 v. S. (h.) ; Beekhuizen, aangevoerd met grint of met fazantenvoer. 1918 v. S. (h.); Door- werth J. Swart^) (Pr.); Steenen Tafel 1902 KIe inh. (h !). De drie eerste vondsten geven drie planten te zien die vrij veel verschillen. De tweede behoort tot var» culta A. et Gr., de derde ook wel, doch is teerder en gelijkt veel op V. dasycarpa Ten. waar- van zij afwijkt door de typisch behaarde kelktanden. Het ex. Onderlangs ten slotte is vrij kaal, waardoor zij van de andere planten afwijkt; het is echter even- min V. dasycarpa. V» sepium L. var* vulgaris G a u d. Vrij algemeen ! ; op het diluvium veel minder!; Arnhem 1918 v. S. (h.) ; Duno 1923 V. S. (h,); Doorwerth Bol ten (h. L. B. !) ; Rosendaal 1893 Ogt. (h. L.B.!); Pr.; PI. V. pannonica Cr. var, striata (M. B.) Gr is eb. Rijnoever bij het Malburgsche veer 1910 Pinkhof (M. R. H. 8) en (waarschijnlijk ook tot de var.) Onderlangs 1905 Kleinh. (h!). V. lutea L. Arnhem 1906 Kleinh. (M.R.H. 8). V. lathyroides L. Alleen PI. vermelden: P 6. 12,41,1903 ^) Het betrokken ex. heb ik niet terug kunnen vinden, wèl vond ik V. sepium Doorwerth J. Swart. Vergissing? 132 s V. (bij Warnsborn) en P 6, 14.34, 1907 d. T. (beoosten Velp). V* sativa L. ssp* notata Gilib. Deze cultuurvorm komt om Arnhem een enkele maal in bouwland aangevoerd voor: Velp 1915 v. S. (h.). De bloemen zijn groot, de vlag blauwachtig, de vleugels purper en de kiel bleek (var. typica Beek). De wilde vorm ssp* angusti- folia (L.) komt op bouwland, enz. zeer verspreid voor en wel steeds als van segetalis K o c h : Doorwerth Bolten (h. L. B.!, met V. sepium onder etiquet V. sep,); Oosterbeek V. (PI.) en Oosterbeek-laag 1924 v. S. (h.); Warnsborn ! ; Bakenburgerweg boven Arnhem en bouw- land benoorden Sonsbeek ! ; in het leem- en zandgebied van Velp, Rosendaal en Beekhuizen algemeener!, PI., Velp 1915 V. S. (h.). V, Faba L., Phaseolus vulgaris L. en Pisum sativum L. verwilderen wel eens. Lathyrus Ochrus (L.) D. C. Rijnoever Arnhem 1911 Henr. (M.R.H. 8). L. Aphaca L. Voor Arnhem fluviatiel : Westervoortsche dijk 1917 Kleinh. (h!), Arnhem Odinot (o. Heukels). L» tuberosus L. Op braakland bij Warnsborn 1923 v. S. (h.). Overigens vindt men deze soort zeer veel in het riviergebied, evenals in de geheele Betuwe ! ; bij Elden 1908 V. (PL), 1924 v. S. (h.); Malburgen!; Wester^ voortsche dijk 1913 v. S. (h.), ook veel in het spoor- gebied bij Westervoort 1922 v. S. (h.) en daar misschien van uit Duitschland aangevoerd. Verder : Arnhem G r o 1 1 (Pr., h. L.B.!). L. paluster L. Velpsche broek Kleinh. (o). L» pratensis L. van typicus Posp. Op het alluvium algemeen, iets minder langs den IJsel ! ; Pr., PI. ; Onder- langs 1922, 1923 v. S. (h.), Langewater 1915 v. S. (h.). Verder weer op lössleem bij Beekhuizen ! Het meest komt voor subvar. pubescens Rchb., de 133 type die matig behaard is; subvar. glaberrimus Schur. is ongeveer kaal, de kelken en bloemstelen zijn nog het meest behaard. Deze laatste is in Nederland niet zeldzaam, evenmin om Arnhem (b.v. Onderlangs). Van deze subvar. komen hier twee vormen voor, één met bloemen kleiner dan bij de type (b.v. Arnhem) en één met bloemen grooter dan bij de type (b.v. Groningen !). Bij de var. zijn de bladen meest normaal 3 cm. lang en + 6 mm. breed. Kortbladige vormen met nauwelijks 2 cm. lange bladen die ± 6 mm. breed zijn, zag ik niet om Arnhem, wel elders (b.v. Delft!). VERZAMELEN EN BEWAREN VAN MYXOMYCETEN DOOR Dr. T. BROEKSMIT. (Ingekomen 27 November 1924). Als men een excursie onderneemt met het doel Myxo- myceten te verzamelen, is het zaak zich te voorzien van een mes, een loupe en een mand, tasch of botaniseer- trommel, gevuld met kleine doosjes : lucifers- en sigaretten- doosjes. Wil men volledig uitgerust zijn, dan neme men ook eenige kartonnen doosjes mee, waarvan de bodem bekleed is met kurk, waarop de teere soorten met een speld kunnen vastgehecht worden ten einde ze voor be- schadiging te behoeden. Onrijpe sporangiën, die nog slijmerig en vochtig zijn en vaak nog de kleur van het plasmodium hebben, moeten in doosjes met vochtig mos opgeborgen worden. Zoo kunnen ook de gevonden plasmodiën mee naar huis worden genomen, mits men er voor zorge, dat de plas- modiën en sporangiën noch met het deksel, noch met de wanden van het doosje in aanraking komen. De minste beleediging veroorzaakt een stilstand of abnormaliteit van het fructificatieve stadium. Dikwijls mislukt het toch, ondanks de genomen voor- zorgen, het plasmodium tot fructificatie te zien komen; of dit ligt aan te weinig substraat, dat wij tegelijk met het plasmodium meenamen, of aan de verandering van lucht en temperatuur, waaraan het bij ons thuis is blootgesteld, weet ik niet, misschien wel aan beide; maar den laatsten 135 tijd kom ik er meer en meer toe, een gevonden plas- modium stil ter plaatse te laten, de plek, waar ik het vond, te merken, om dan eenige dagen later terug te keeren en te zien, wat er van geworden is. Bij gunstige weersgesteldheid (vochtige warmte) heeft de fructificatie dan plaats gehad, zoodat de rijpe sporangiën, resp. aetha- lium, in een van de doosjes meegenomen kunnen worden. Men kan Myxomyceten gedurende het geheele jaar vinden. Zoo deelt Rev. Alexander in *'The British Mycological Society Transactions" van Sept. 1923 mede, dat hij eind Nov. 1920 bij vorst en sterken N. O. wind op een rottenden met ijs bedekten elzentak een 40-spo- rangiën van Trichia lutescens vond, die goudgeel glin- sterend, door het ijs heengebroken waren. In het algemeen vindt men ze echter op warme dagen, voorafgegaan door regen, zoodat de atmospheer nog vochtig is; zoo ook 's winters, als na vorst eenige zoele dagen komen. Zoo vindt de Meylan ze in de Jura reeds in April aan de sneeuwgrens op een hoogte van 1400 a 1600 m. In ons land vond ik ze van af het voorjaar tot laat in het najaar, maar de rijkste vondsten deed ik toch in den nazomer. In de bosschen zoeke men de Myxomyceten vooral op en in vermolmde boomstompen, op het mos, dat er tegen- en opgroeit, op de snijvlakken van afgezaagde boomen (let ook op het zaagsel in de buurt), op losliggende ver- molmde takken, op vochtig dood blad. Opslagplaatsen van gevelde boomen, van takkenbossen leveren vooral, als zij langen tijd op dezelfde plaats blijven liggen, aardige vondsten. Let er ook op, of op de even- tueel voorhanden houtzwammen Myxomyceten voorkomen. Bij oude intact gelaten mesthoopen zoeke men het rotte stroo en blad en takjes af. Ook daar is steeds het een en ander te vinden. 136 Kosmopolieten als zij zijn, vindt men ze overal, waar voldoende vegetatie en rotting voorhanden is tot voeding van de dierlijke stadiën, die ze doorloopen, vóór ze tot fructificatie overgaan. Thuis gekomen houdt men de rijpe sporangiën in het doosje met geopend deksel, totdat ze volmaakt droog zijn, om ze dan in zijn herbarium op te bergen, dat ieder naar zijn smaak inricht, mits men ze in daartoe geschikte doosjes doet. De meeste verzamelaars van vroegere jaren behandelden de slijmzwammen, zooals ze de Phanerogamen conser- veerden, legden ze zonder eenige beschutting tusschen papier, zoodat ze platgedrukt werden en langzamerhand verpoederden. Ik ondervond de bezwaren hiervan bij het nazien van de verschillende collecties van het Rijks-Her- barium te Leiden, van die van de Ned. Bot. Ver. te Haarlem en van het Botanisch Laboratorium te Groningen. Meestal komt men nog wel tot een diagnose, daar er gewoonlijk nog genoeg van het capillitium en van de sporen voorhanden is, maar de habitus, de kleur en de geaardheid van het peridium kan men niet meer vaststellen. Het mooie is er af. De nieuwere collecties van het Rijks- Herbarium te Leiden, die van Ellis en Everhar t, van Li ster, van Jaap worden daarentegen in doosjes bewaard. Aldus behandeld kunnen zij in het algemeen vele tientallen van jaren ongeschonden bewaard blijven. Ten slotte nog een kleine wenk voor hen, die Myxo- myceten ter onderzoek opzenden : dit eischt vaak nog meer zorg dan het verzamelen en conserveeren, daar vele dezer teere organismen het vervoer slecht verdragen, als zij niet bijzonder goed verpakt zijn. Men doe steeds elke soort in een apart doosje (b.v. lucifersdoosje) en zorge er voor, dat de ruimte tusschen de wanden van het doosje en het groepje Myxomyceten los opgevuld wordt met vloeipapier, zonder ze echter te raken. 137 Wikkel ze nooit in papier of watten, het drukt ze stuk; en het geeft slechts teleurstelling zoowel voor den ontvanger als voor den afzender. De plasmodiën laten zich nog moeilijker vervoeren, zoodat ik steeds den raad geef te wachten, tot het tot fructificatie is gekomen. De kleur, die het plasmodium had, diene er dan bij genoteerd te worden. Aldus handelend stel ik mij voor, dat het bij de 80 soorten ^), die wij thans voor ons land kennen, niet zal blijven. Er zijn in het geheel een 260 soorten bekend, waarvan er in Engeland 180 voorkomen, zoodat wij goede kans hebben ons aantal soorten te vermeerderen. Zeist. Nov. 1924. ^) Zie mijn artikel in het Ned. Kruidk. Arch. Jaargang 1923 EEN NIEUWE VINDPLAATS VAN HELIANTHEMUM GUTTATUM MILL. IN ONS LAND DOOR C. G. G. J. VAN STEENIS. Op de eerste excursie van het jaarlijksche kamp der N. }. N. te Bakkum (N. H.) werd deze merkwaardigheid Helianthemum guttatum MUL N. J. N. Kamp. Bakkum (N. Hj. Foto F. Mak kink. daar ontdekt op Provinciaal grondgebied ten N. van den Schelpweg. 139 't Was een zonnig, droog, zeer zwak golvend duin- terrein. In de lager gelegen, iets vochtigere gedeelten : Lythrum Salicaria, Pirola rotundifolia, Parnassia, Salix repens en Brunella o. m. Op de drogere plekken o. a. Hieracium umbellatum, Picris, Calamagrostis Epigeios, Corynephorus canescens, Sagina nodosa, Carlina, Viola tricolor en hirta, Thymus Serpyllum en Erodium cicutarium. Zooals men weet, bloeit het teere, éénjarige plantje alléén 's morgens bij zonnig weer (zoo van + 8 uur tot 1 1 uur) ; daarna vallen de lichtgele met 2 bruine vlekjes versierde bloemblaadjes af. Het was dan ook vroeg in den morgen dat bovenstaande foto gemaakt werd. Merkwaardig is het plantje vooral uit een planten-geo- graphisch oogpunt. Thuisbehoorende in het Mediterrane gebied, komt het ook voor speciaal langs onze Noordzee- kust. Op de plekken, waar het voorkomt, is het meestal in zeer grooten getale aanwezig ; zoo ook in Bakkum : honderden ex. op een betrekkelijk klein terrein. Nog een tweede, kleinere, in de onmiddellijke nabijheid gelegen vindplaats werd ook ontdekt. Hoewel we de verdere om- geving eenige km. naar het Noorden bij Egmond meer- malen nauwkeurig hebben nagegaan, is het ons niet mogen gelukken meerdere vindplaatsen op te sporen. Wat nu de verspreiding aangaat in Nederland, is He- lianthemum, voor zoover mij bekend, het eerst vermeld in de Flora Belgica van de Gorter (1767) voor Vlieland. In den Prodromus Florae Batavae vindt men later Ter- schelling en lexel (1869). Later is de plant bekend geworden van Den Helder, Bergen aan Zee en Eg mond- Binnen en een plek tusschen Hais-ter-Heide en Soesterberg, Deze laatste vindplaats staat opgegeven door Baron Beelaerts van Blokland. Voor zoover ik na kan gaan, schijnt deze opgave als tegenwoordige vindplaats van hypothetische waarde te zijn. Nadere aanduidingen heb ik ook niet 140 kunnen krijgen. Wel zijn daar ter plaatse ideale stand- plaatsen voor de plant zoo ruwweg te oordeelen, maar allerlei oekologische factoren kunnen nog een rol spelen Geographische verspreiding van Tuberaria guttata (L.) Gross. K. genuina Gross. in Nederland. (vochtigheid, kalkgehalte, e.d.). Verder staat nog opgegeven Nijmegen (N. K. A. 1917, p. 20). Dit jaar heeft dan Bakkum aan deze lijst toegevoegd. 141 Voor de verspreiding buiten Nederland geeft Buchenau in zijn Flora der Ostfriesischen Insein alléén Norderney op en daar zelfs als karakterplant („an vielen Stellen massenhaft"). Op de vele verdere Waddeneilanden schijnt ze tot nu toe te ontbreken. Volgens den Prodromus van de Wildeman et Durand ontbreekt het gevlekte zonneroosje in België. In N. W.-, Midden- en Zuid- Frankrijk schijnt het algemeen voor te komen. Bentham en Ho oker geven in hun British Flora alléén op de Kanaaleilanden, Cork (Ierland) en Anglesea nl. de z.g. Holyhead mountains. De ex. van de laatste vindplaats schijnen te behooren tot de variëteit Breweri (Planch) G r o s s. In Duitschland zijn een aantal zeer uiteenliggende plaatsen bekend. Vooreerst een groot gebied bij de Havel en de Spree, waar het meer verspreid voorkomt en ten Z. van Berlijn. Bekende vindplaatsen zijn daar : Treuen- brietzen, Niemegh, Coswig, Teuchel, Jüterbogk, Mitten- walde, Elsterwerda, Wildpark (bij Potsdam), Lansitz (bij Cottbus). Verder het reeds genoemde Norderney, Waldorf (bij Darmstadt), Gebweiler (in den Elzas bij Mühlhausen), „im Anhaltischen" (Sachsen), Ober-Igling aan de Lech in Zwaben, Jungholz (Zwaben) en Klötze tusschen Hannover en Stendal. Zooals men ziet een zeer discontinu deel van het areaal. In Zwitserland ontbreekt het volgens de flora van Schinz en Keiler en komt volgens Fritsch ook in Oostenrijk niet voor. In Rusland, Skandinavië, IJsland en Spitsbergen ontbreekt het eveneens. De vindplaatsen zijn speciaal in het Mediterrane gebied : Spanje, Italië, langs de geheele Adriatische Zee, Istrië, Dalmatië, Griekenland, Klein-Azië, Syrië, Creta, Noordkust van Afrika (Oran), Tunis, Tripolis, Algiers, Marokko, Sardinië, Sicilië, Corsica en de Kanarische eil. Volgens de Spaansche flora van Willkomm ('80) komt Tuberaria variabilis Wk. door geheel Spanje voor. Hiervan wordt onze HeL guttatnm Mi 11. als de variëteit Nederl Kruidk. Archief 1924. 10 142 «. vulgaris Wk. «. Milleri Wk. genoemd. Deze komt in Spanje voor in 3 gebieden: Ie. aan de Noordkust (Fuenter- rabia, Bilbao, Sopuetta, Oviedo, Gallecia), 2e. in Centraal- Spanje (Madrid, Aranjuez), 3e. in Zuid-Spanje (Grenada en Medina, Sidonia). Alleen het Noord-Spaansche gebied schijnt zich dus bij Frankrijk aan te sluiten, wat onze Hei guttatum betreft. Helianthemum guttatum schijnt een zeer uormenrijke soort te zijn. Dit kan men b.v. zien in de Flora van Frankrijk van Rouy et Foucaud en ook b.v. in de Spaansche Flora van Wil Ik o mm. In de laatste zijn er eenige, die men tegenwoordig tot goede soorten rekent, andere, die men bijeenhoudt onder den naam Tuberaria guttata (L.) Gross. De door Willkomm aangenomen collectieve soort heette Tuberaria variabilis Wk. Wat de nomenclatuur en systematiek aangaat, dient men zich tegenwoordig te houden aan den monograaf W. Gross er (1903). Hij rekent Hel. gutt. Mill. tot het genus Tuberaria (Dun al) Spach. Het verschil met Helian- themum Adans zit in hoofdzaak in het voorkomen van een flinke stijl bij Hel., welke bij Tub. ontbreekt en verder of het embryo gevouwen (Hel.) of 3-hoekig of gekromd is (Tub.). Onze Hel. guttata Mill. komt dan onder Tuberaria gerangschikt en wel als Tuberaria guttata (L.) Gross. y.. genuina Gross. (Of G rosser hier het recht toe had? In '68 heeft Fourreau reeds denzelfden naam gegeven!, iets wat Grosser blijkbaar over het hoofd heeft gezien). Deze typische vorm komt voor in Midden-Europa, Frankrijk, Engeland, Nederland, Duitschland tot de Spree bij Kalau en Luckau ; verder Z. -Europa extra- en sub- mediterraan, volgens Grosser. Naast dezen typischen vorm onderscheidt Grosser nog 143 3 vormen, onder verschillende namen als species of varië- teit reeds vroeger opgegeven, 1. Tuberaria guttata (L.) Gross. var. P. eriocaulon (Dun al) Gross. Deze is reeds van de basis af vertakt, is naar boven bijna kleverig be- haard en vertoont vaak zwart-violette vlekken op de kroon. De geogr. verspreiding hiervan is : midden-Europa, geheel Spanje, Frankrijk tot Parijs ±, het geheele medi- terane gebied tot Klein-Azië en den Balkan. 2. Tuberaria guttata (L.) Gross. var. ?. Breweri (Planch.) Gross. Dit is een laag uitgebreide, meer- stengelige plant met overigens in de monographie nogal vage beschrijving. Deze klopt verder niet met de ken- merken uit Bentham and H ook er, mij welwillend op- gegeven door den heer Heukels. Daar wordt gezegd: „The Anglesea specimens are rather stunted, with broader leaues and usually bracteate pedicels (those of guttatum proper being ebracteate), they form the H. Breweri Planch. (cursiveering van mij!). Hoe dat nu precies zit is me niet recht duidelijk. Zij schijnt voor te komen behalve op Anglesea, van N. W. Frankrijk bij de kust langs Noord-Spanje tot Midden- Portugal toe. 3. Tuberaria guttata (L.) Gross. var. o. plantaginea (Wil ld.) Gross. Deze onderscheidt zich direkt door de groote, breede wortelrosetbladeren, (naam). Zij komt voor speciaal mediterraan: Kanarische eilanden, W. N. Afrika door Zuid-Eur. tot Klein-Azië en Syrië. Ik heb deze gegevens geprobeerd te karteeren. Het resultaat ziet men in bijgaand kaartje. Het omlijnde areaal is van Tuberaria gutt. genuina (de Nederl. vorm), het gestippelde van Tub. gutt, Breweri, het gestreepstippelde van Tub. gutt. plantaginea en het gestreepte van Tub. gutt. eriocaulon. Alles te zamen stelt dus het areaal van Tube- raria guttata (L.) Gross. voor. Ik ben me er volkomen Cf) o Ui O 3' CD CO t-i CL» cc > -B U( a Ui O» > U a CvJ Ui O O : 145 van bewust, dat d^ ^renzen niet geheel precies zullen zijn. Ik heb niet meer inen doen, daar het aantal mij ten dienste staande ^' ^ en gegevens beperkt was. In ieder geval geeft ht laar ik hoop, overzichtelijk beeld van het verspreidingsgt ^rd. Opvallend is de overeenkomst van de Kanarische eilanden en het medite^E ane gebied. Verder de eigenaardige ver- spreiding van de var. Breweri: niet mediterraan en in vgl. met de 3 andere zeer beperkt in omvang. Ten slotte is het opmerkelijk, dat Tub. gutt. genuina, een van de 3 echt mediterrane vormen, juist alleen degene is, die zich uits^ ojes naar het Noorden permitteert en dan op zeer uiteenliggende plaatsen terecht komt in Duitschland, Nederland en Engeland. De vraag is nu, wat onze vindplaats betreft van Tub. guttata genuina: Kwam de plant reeds vroeger voor bij Bakkum, b.v. in de 2e helft der vorige eeuw ? Toen F. W. van Eeden zijn schitterend boek „On- kruid" schreef, hoogstwaarschijnlijk niet (1886. zie p. 212). Toen waren de vindplaatsen op ons „vasteland" nog niet bekend. In aanmerking genomen het feit, dat Van Eeden voor- eerst een uitnemend florist was, die de plant kende van Vlieland en Terschelling en bovendien nog speciaal veel gebotaniseerd heeft in Kennemerland, is er niet veel kans op, dat de vindplaatsen Bakkum, Egmond en Bergen reeds bestonden, 't Blijft onbewezen, maar er is een zeer sterke aanwijzing dat de genoemde vindplaatsen nieuw zijn voor het areaal. Het areaal zou zich dus nog steeds uitbreiden ! Ik voor mij vind een reliktenverklaring van het voorkomen bij ons door geen enkel argument gesteund. Dan doet zich natuurlijk onmiddellijk de vraag voor: Hoe is de plant er gekomen 7 146 Een eerste mogelijkheid is door den wind 1 De zaden zijn nl. heel fijn en komen in grooten getale voor. Ik heb 554 zaden kunnen wegen. Het resultaat was 32,5 mg. Het gewicht van 1 zaadje is dus slechts + 0,06 mg. (De diameter is gemiddeld 0,4 a 0,5 mm.) Hiertegen spreekt, dat er dan hoogstwaarschijnlijk wel meer plekjes bij elkaar zouden zijn. (Zooals opgemerkt, waren het er slechts 2). De wind zou toch wel meer zaadjes meegenomen hebben dan 2, van af de dichtsbij- zijnde plek(?) Egmond a. d. Hoef. (Toch nog steeds ±10 km.) Gelegenheid om te kiemen en te groeien was er, voor zoover ik kon beoordeelen, genoeg ; allemaal het- zelfde terrein met dezelfde vegetatie ± eenige km. naar het Noorden toe. 'k Veronderstel, dat de 2 vindplaatsen van 2 zaden afkomstig zijn of in ieder geval van weinig en dat beide plekken zich in eenige jaren zoo sterk uit- gebreid hebben. De groote hoeveelheden gevormd zaad en het dicht bijeen staan wijzen daar m. i. op. Een 2^ mogelijkheid is door vogels. Het geheele plantje en de kleine nagenoeg gladde zaden zijn echter zeer onaanzienlijk en zullen wel niet veel aan- trekkelijks hebben voor vogels. Onze gevederde vrienden scharrelen echter nog al overal rond in hun vrijen tijd, zoodat het niet onmogelijk is, dat zaadjes in het najaar met modder aan pooten of veeren meegesleept worden. Te meer, waar de lijn Bakkum-Egmond-Bergen-Helder- Texel-Vlieland ook ± samenvalt met den trek van ver- schillende vogelsoorten langs onze kust. Ik voor mij vind de kwestie dus zeer lastig uit te maken. Een minitieus vogelonderzoek zou hier zeer op zijn plaats zijn, hoewel haast onbegonnen. Ook voor tal van andere planten zouden hoogstwaarschijnlijk op deze manier belang- rijke gegevens van hun verspreidingsmiddelen bekend worden. Pooten, veeren, etc. zouden geroskamd en afge- 147 spoeld dienen te worden en met den maag- en darminhoud event. moeten worden uitgezaaid in gesteriliseerde aarde. Misschien zou dat nog eens kunnen gebeuren bij de Bran- daris of zoo, waar talrijke vogels en vogelsoorten onder- zocht kunnen worden. Hoe 't ook zij, het fraaie zeldzame plantje heeft hier blijkbaar een nieuwe standplaats veroverd, waar het welig tiert en massa's zaden vormt. Utrecht, November 1924. BESCHRIJVING VAN INHEEMSE INTER- MEDIAIRE RUBUS-BASTAARDEN DOOR W. W. SCHIPPER. (In de vereenvoudigde spelling^. (Ingekomen 5 Januarie 1925). Men heeft wel eens beweerd, dat beschrijvingen en afbeeldingen van Rubus-bastaarden waardeloos zouden zijn voor het onderkennen er van. 'k Ben het daarmede niet eens. Ze mogen zich al wat verschillend voordoen, toch zijn ze veelal wel zo constant, dat hij, die met de soorten vertrouwd is, ook de hybriden zal weten te onder- kennen, dikwijls zelfs op het eerste gezicht, iets waartoe afbeeldingen en beschrijvingen goede diensten kunnen be- wijzen. Zoals men zien zal, heb ik ook tripel-bastaarden aangetroffen. Bij de door mij gevonden hybriden heb ik, evenals Lidfors bij zijn kunstmatige kruisingen, nooit nieuwe kenmerken gevonden, wel, evenals hij, versterking er van, ook wel verzwakking. Achter de opgave der kenmerken heb ik telkens de ouders vermeld, waarbij ik de eigenschappen terugvond. Voor de benaming van kleuren heb ik me laten leiden door de „Chromotaxia" van Saccardo. De beschreven planten zijn afgebeeld in de Flora Batava of er liggen reeds tekeningen ervan voor gereed. RUBUS DIVERGENS Neumann = RUBUS CAESIUS X SALTUUM. Afkortingen : c = van caesius, s = van saltuum. Op plaat 1891 van de Flora Batava is afgebeeld /?u6us 149 divergens Neumann, door mij indertijd er voor inge- zonden, 't Was me echter niet ontgaan, dat de planten nog al wat afweken van de beschrijving door Focke van divergens gegeven. In Julie van 1922 gelukte het me, er te vinden, welke geheel met die beschrijving overeen kwamen en wel in de omstreken van Ommen in groten getale. Steeds had ik 't vermoeden m.et me omgedragen, dat divergens een kruising moest zijn. Toen ik in het bos van „Het Laar" te Ommen een kruising er van, in meerdere exemplaren, met vestitus Wh. et N. vond, zag ik, dat daarbij vrij wat kenmerken van caesius te voorschijn traden, zodat mijn vermoeden bevestigd werd. Trouwens de mededeling van Focke in de Synopsis van Ascherson und Graebner, dat de „Früchte (van divergens) zuletzt oft undeutlich bereift" zijn, wees er reeds op, dat caesius wel in divergens zou zitten, daar caesius de enige braam is, die bedauwde vruchten heeft. Er bleef nu over uit te maken, waarmede caesius zich moest gekruist hebben, om divergens te leveren. Toen ik me later met medegenomen materiaal van divergens uit Ommen bezig hield, vielen me een paar blaadjes in het oog, die sterk deden denken aan saltuum Focke en als ik nu divergens opnieuw verder nader beschouwde, bleek me, dat al zijn kenmerken of tot die van caesius, of tot die van saltuum terug te brengen waren, iets wat me nu ook bleek het geval te zijn met de bovengenoemde afgebeelde plantenvorm. Er bleek dus niet alleen, dat divergens een kruising van caesius met saltuum is, maar tevens, dat ik met twee duidelik van elkaar te onderscheiden vormen te doen had nl. met die te Ommen en met die van Winschoten, op plaat 1891 afgebeeld. De laatste heb ik om zijn, van voren gezien, sterk convexe blaren toen gedoopt forma convexa, Opmerkelik is, dat deze in Zuidoost-Groningen en het aangrenzende deel van Drente zeer algemeen voorkomt, terwijl de andere vorm er niet gezien wordt en dat in de 150 omstreken van Ommen eerder het omgekeerde geval zich voordoet. Aandacht verdient ook, dat ik noch bij Focke noch bij Sudre een beschrijving vind, die met het uiterlik van de forma conuexa overeen komt ; dat in het Rijksherbarium te Leiden geen exemplaar er van aan- wezig schijnt te zijn en dat Gustafsson te Tralleborg in Zweden, die reeds lang biezondere studie van de groep der Corylifolii maakt, de plant niet kende, 't Heeft er dus veel van, dat divergens forma conuexa een locale vorm is. De loten. Omlaag reeds gebogen (c en s), tenger of tot V2 cm dik (c en s), stompkantig, aan de uiteinden niet zeer vertakt (s), glanzend (c), aan de zonkant wijn- rood (c), kaal (c) of iets kort behaard (c en s), onbe- dauwd (s), weinig of niet beklierd (c) of meer (s), stekels veelal rood (c en s), bijna gelijk (c) of zeer . ongelijk (s), de grote vrij krachtig (s), ongeveer zolang als de dikte der loten, langer dan bij de ouders dus; als ze ongeveer gelijk zijn dan verspreid en kantstandig, zoals de grotere bij saltuum ; als ze ongelijk zijn dan meest zeer talrijk en rondomstandig (c en s), recht of zwak gebogen (s), de grotere met brede basis (s). De steunblaren. Laag ingeplant (c), draadvormig (s) of breder en naar de uiteinden versmald (c), klierig gewimperd (c en s). De blads telen. Langer dan de beide buitenste blaadjes der vijftallige blaren (c en s), op de bovenzijde ge- voord (c en s), stekels niet zeer tenger, gebogen (s), verward behaard (s), beklierd (c en s). De bladschijven. De meeste blaren, in tegenstelling met die der beide ouders, vijftallig; handvormig (c), ook wel drietallig (c en s) en dan de zijblaadjes zwak gelobd (s), de beide buitenste blaadjes der vijf- tallige blaren zittend (c) soms duidelik gesteeld (s), blaadjes elkander niet dekkend (s), vlak, niet stevig. 151 van voren niet zeer donker groen, vrij dof (c), van achter grijsachtig viltig behaard of groen (s), haren , kort (c en s), nerven op de achterzijde bruin (s), de rand der blaadjes fijn, scherp, gelijkmatig gezaagd (s), of meer onregelmatig tot ingesneden gezaagd (c), eind- blaadje ellipties, soms rondachtig ruitvormig (s) of ruitvormig (c en s), soms vrij breed (c), aan de basis afgerond (s) of ingesneden (c), niet zelden lobbig tot dehg ingesneden (c), de spits slank (s), de zijblaadjes der vijftallige blaren aan de voet soms wigvormig ver- smald (s). De bl oei twijgen. Niet zeer lang (c), kantig (c en s), niet grijs, niet zeer kort, verward behaard (s), weinig of niet beklierd (c), stekels niet zeer tenger (s) soms vrij wat langer dan bij de ouders ; recht (c en s) of iets gebogen (s), blaren drietalHg. De bloei wij zen. Tot een paar dm lang, smal (s), bij- assen opgericht (c en s) maar de bovenste niet zelden , na de bloei horizontaal (s) en met gebundelde bloem- stelen (c en s), veelal tuilvormig eindigend (c), in de regel niet tot de top bebladerd (s), hoofdas niet zelden heen en weer gebogen, stompkantig (s), hoofdas en bij- assen behaard (c en s), haren niet zeer kort (s), dicht, kortgesteeld beklierd (c en s), stekels talrijk (c), recht of gebogen (c en s), aan de zonkant rood (c en s), krachtiger en langer dan bij de ouders, bloemstelen veelal lang, ook vrij wat kortere (c en s), kort, viltig behaard, dicht kortstelig beklierd (c en s), de bovenste dikwijls wijd uitstaand (s), blaren meestal niet enkelvoudig (c), deze van achter veelal kort viltig behaard (c en s), niet zelden beduidend meer grijs dan bij de ouders, schutblaren klein (c), lijnvormig (s) of lancetvormig (c), meer of minder klierig gewimperd (c en s). De kelkslippen. Grijs groen, kort, dicht viltig behaard (s), dicht, kortstelig beklierd (c en s), onbestekeld (c) of 152 bestekeld (s), aan de bloem terug geslagen (s) of uit- staand (c), aan de vrucht opgericht (c), de spits kort (s). De bloemblaren. Vrij groot, breed ovaal (c), niet zelden zeer groot, groter dan bij de ouders, bleek rood (s) of wit (c), van achter behaard (s). De meeldraden. Ongeveer zo lang als de stampers (c en s) of langer (s), helmdraden roodachtig (s) of wit (c), helmknoppen behaard (s) maar meestal sterker dan bij saltuum. De stampers. Vruchtbeginsels behaard (s) of kaal (c), stijlen groen (c) of roodachtig (s), de rijpe vrucht dik- wijls iets bedauwd (c). De bloembodems. Kaal (c en s). De bloeitijd. Junie, ook wel langer (c). De vruchtzetting. Vrij volledig. Groeiplaatsen. In de omstreken van Ommen zeer algemeen. De plant mijdt evenals caesias dichte schaduw. RUBUS DIVERGENS Neumann forma CON- VEXA W. W. Schipper = RUBUS CAESIUS X SALTUUM. Afkortingen: c = van caesius, s= van saltuum. De loten. Omlaag reeds gebogen (c en s), liggend, klimmend (c en s), tenger of 7:2 cm dik (c en s), rond (c) of stompkantig (s), zich sterk vertakkend met takken aan de uiteinden, die deze ver voorbij streven en wijd uitstaan (c), aan de toppen wortelend (c en s), glanzend (c) of dof (s), lichtgroen of wijnrood (c), kaal (c) of kort behaard (c en s), niet zelden bedauwd (c), meer of minder beklierd (c en s), stekels bijna gelijk (c) of zeer ongelijk (s), de grotere vrij krachtig (s), langer dan bij de ouders, ongeveer zo lang als de dikte der loten; als ze ongeveer gelijk zijn dan verspreid en kantstandig zoals de grotere bij saltuum ; als ze ongelijk 153 zijn dan meestal zeer dicht bij elkaar gezeten en rondom- standig (c en s), recht (s) ook wel hakig (c), basis weinig verbreed (c). veelal wijnrood ook op groene assen (c), in de winter onbebladerd (c). De steunblaren. Vrij hoog ingeplant (s) of lager (c), draadvormig (s) of breed bladachtig en naar de uiteinden versmald (c), klierig gewimperd (c en s). De bladstelen. Langer dan de beide buitenste blaadjes der vijftallige blaren (c en s), op de bovenzijde ge- voord (c en s), stekels niet zeer tenger, gebogen (s) of recht (c), afstaand behaard (c), haren niet zeer kort (s), beklierd (c en s). De biadschijven. Vele, in tegenstelling met die der beide ouders, vijftallig ; ook drietallig (c en s) en dan de zijblaadjes vrij diep gelobd (c), de beide buitenste blaadjes der vijftallige blaren zittend (c), blaadjes van boven gezien sterk convex (s), niet lederachtig, van voren niet zeer donker groen, dof, elkander dekkend (c), niet zelden zeer groot, groter dan bij de ouders, het eindblaadje dan tot ruim 1 dm lang en breed (c), stevig (s), van achter kort grijsviltig behaard of bleek groen (s), haren kort (c en s), de beharing dichter dan bij de ouders ; de nerven op de achterzijde lichtgroen (c) soms bruin (s), de rand der blaadjes fijn, scherp, vrij gelijkmatig gezaagd (s) of meer ongelijk tot ingesneden gezaagd (c), eindblaadje breed ei-hartvormig of breed hartvormig (c), ellipties (s), ruitvormig (c en s), rond- achtig ruitvormig (s), de spits slank (s) of zeer kort tot ontbrekend (c), zijblaadjes der vijftallige blaren soms naar de voet wigvormig versmald (s). De bloei twijg en. Niet zeer lang (c), kantig (c en s), niet zeer kort, niet grijs, verward behaard (s), veelal onbeklierd (c), stekels soms zeer schaars (c), meestal steviger en langer dan bij de ouders, recht (c), blaren drietallig (c en s). 154 De bloei wij zen. Meestal zeer kort, ± V2 ^^' tuil- vormig met een ietwat lager gezeten armbloemige bijas en een drietallig draagblad, tot de top bebladerd (c), ook wel tot een paar dm lang met twee of drie van y.2 tot 1 dm van elkaar verwijderde bijassen (s), welke veelal eerst boven het midden gedeeld zijn (c), bovenste bijassen en bloemstelen veelal wijd afstaande (s), soms de bijassen lager reeds vertakt en de bloem- stelen gebundeld (c en s), hoofdas soms gebogen of heen en weer gericht (s), kantig (c en s), vrij kort, verward, viltig behaard (s), dicht beklierd (c en s), stekels zeer talrijk (c) of verspreid (c en s), slank, recht (c en s), veelal krachtiger dan bij de ouders, bloemstelen lang of kort (c en s), veelal niet zeer lang, kort, dicht behaard (c en s), de haren ook wel langer dan bij de ouders, stekels der bloemstelen talrijk (s) of meer verspreid (c en s), slank, recht (c en s) veelal langer dan bij de ouders; dicht, kortstelig beklierd (c en s), blaren in de bloeiwijze van achter zacht viltig be- haard (c en s) maar sterker dan bij de ouders. De kelkslippen. Grijsachtig groen, zeer dicht, kort be- haard (s), beklierd (c en s), onbestekeld (c) of bestekeld (s), tijdens de bloei uitstaande (c) of terug geslagen (s), aan de vrucht opgericht (c), de spits kort (s). De bloemblaren. Vrij groot, breed ovaal of breed eivormig tot rondachtig, zeer kort- of niet genageld (c), dikwijls zeer groot, groter dan bij de ouders, licht rooskleurig (s) of wit (c), ook wel donkerder roos- kleurig, van achter behaard (s). De meeldraden. Ongeveer zo lang als de stampers (c en s) ook wel korter of langer dan deze (s), helm- draden licht rooskleurig (s) of wit (c), helmknoppen behaard (s). De stampers. Stijlen roodachtig (s), vruchtbeginsels be- haard (s), vrucht niet bedauwd (s). 155 De bloembodems. Kaal (c en s). De bloeitijd. Eind Mei of begin Junie tot in de na- zomer (c). De vruchtzetting. Vrij volledig. Groeiplaatsen. Op lichte gronden in Groningen en Drente zeer algemeen. Mijdt evenals caesius donkere schaduw. RUBUS DIVERGENS Neumann X VESTITUS, = RUBUS CAESIUS X SALTUUM X VES- TITUS. Afkortingen : c = van caesius, s = van saltuum, v = van vestitus, d = van divergens. De loten. Krachtig (v), omlaag reeds gebogen, liggend, klimmend (c, s en v), soms zich sterk vertakkend, met takken, die de uiteinden der loten ver voorbij streven (c), gesteeld beklierd (c en s), zeer weinig behaard of kaal (c), rondachtig (c) of stomp kantig (s en v), licht groen en bedauwd (c), stekels talrijk, rondomstandig (c en s), ongelijk (c en s), recht, de grotere krachtig, met brede basis en lang (v), soms behaard (s en v). De steunblaren. Lang (v), breed (c), beklierd (c, s en v). De bladstelen. Langer dan de beide buitenste blaadjes der vijftallige blaren (c en s), ongeveer zo lang als de zijblaadjes der drietallige blaren (c en v), op de boven- zijde vrij diep ge voord (c), vrij lang afstaande behaard (v), stekels middelmatig krachtig (v), gebogen (c, s en v). De bladschijven. Veelal groot, groter dan bij de ouders, vijf- en drietallig (c, s en v), handvormig (c), blaadjes vrij dun en slap (c), vlak (c en v), elkander dekkend (c en v), van voren donker groen (v), van achter kort, niet grijs viltig behaard (c), nerven op de achterzijde licht groen (c) of bruin (s en v), de rand onregelmatig tot ingesneden gezaagd (c) of meer regelmatig niet diep gezaagd (s en v), de beide buitenste blaadjes der vijf- 156 tallige blaren zittend (c), eindblaadje breed, rondachtig, aan de voet weinig of niet ingesneden (v), of ei-hart- ruitvormig (c), de spits vrij kort (v) of wat langer en slank (s). De bloeitwijgen. Tot een dm of vier lang (s en v) of korter (c), rond (c), behaard (c, s en v), onbeklierd (v), stekels lang, recht, krachtig (v), verspreid (c, s en v), zeer schaars of ook wel talrijk (c), blaren drietallig (c, s en v) en veelal onregelmatig, ingesneden gezaagd (c) of meer regelmatig gezaagd (s en v). De bloei wij zen. Een paar dm lang (v en s) of slechts + 1 dm en dan tuilvormig (c), van boven onbebladerd (v en s) of bebladerd (c), de bijassen niet lang, opge- richt (c, s en v), de bovenste ook wel na de bloei horizontaal uitstaande (s), eerst hogerop gedeeld (c en v), de bovenste ook wel lager reeds gedeeld en met ge- bundelde bloemstelen (c en s), de onderste vrij ver van elkaar gezeten (v), grondstandige bloeiwijzen ook wel ± 4 dm lang, breed met langere bijassen ; hoofdas recht (c en v) soms van boven gebogen (s), hoofdas en bijassen kort behaard (c en s), beklierd (c, s en v), klierharen zeer ongelijk lang (v), stekels lang, slank, recht, (v) talrijk (c en v) of zeer schaars (c), bloemstelen dikwijls zeer lang (c), niet dun (v) of wel (c en s), kort dicht behaard (c en s), klieren ongelijk lang gesteeld (v), stekels talrijk (c) of meer verspreid (c, s en v) tot ont- brekend (c), onder de kelk dikwijls dicht opééngehoopt (v), eindbloem niet zelden vrij kort gesteeld (v), schut- blaren lijnvormig (v en s), ook wel zeer kort (c), veelal diep ingesneden (c en v), beklierd (c, s en v). De kelkslippen. Groen (c), kort aanliggend behaard (c en s), dicht beklierd (c, s en v), dicht bestekeld (v), niet zelden met een zeer lange, smalle spits, die na de bloei zich naar buiten buigt (c), tijdens de bloei uit- staande, later opgericht (c), soms teruggeslagen (s en v). 157 Bloemblaren. Veelal zeer groot, groter dan bij de ouders (d), breed ovaal, rondachtig of breed eivormig, zo goed als ongenageld (c), een enkele maal kleiner en omge- keerd eivormig, in een nagel versmald (v), bleek rood (s en v), kaal (c). De meeldraden. Iets langer dan de stampers (v) of ongeveer zo lang (c en s), helmdraden wit (c), helm- knoppen behaard (s) of kaal (c en v). De stampers. Stijlen groen (c en v), vruchtbeginsels kaal (c en v). De bloembodems. Kaal (c en s). De bloeitijd. Begint in Junie (c), duurt niet de ganse zomer door (s en v). De vruchtzetting. Zeer of vrij onvolledig. Groeiplaats. In het bos van „Het Laar" te Ommen, links, aan slootkanten, in vrij veel exemplaren. RUBUS DIVERGENS CONVEXA X VESTITUS. = RUBUS CAESIUS X SALTUUMXVESTITUS. Afkortingen : c = van caesius, s = van saltuum, V = van vestitus. De loten. Gebogen opstijgend met het bovendeeUiggend of klimmend (v) of spoediger gebogen, liggend, klim- mend (c en s), vrij krachtig (v en s) of tenger (c en s), kantig (s en v) of rond (c), helder groen (c), donker bruin (s) of wijnkleurig (c en v), kaal of kortharig (c), kort gesteeld beklierd (c en s), in de winter met enkele blaren (s en v), met de toppen wortelend (c, s en v), stekels gelijk (v) of wat ongelijk (c en s), kantstandig (v) of rondomstandig (c en s), verspreid (v) of talrijk (c en s), meestal zo lang als de halve dikte der loten (s), recht (v en s). De steunblaren. Vrij hoog ingeplant (s) of laag (c en v), draadvormig (s), lancetvormig (v) of bladachtig en naar de uiteinden versmald (c), klierig gewimperd (c, s en v). Nederl. Kruidk. Archief 1924. 1 1 158 De bladstelen. Langer dan de buitenste blaadjes der vijftallige blaren (c, s en v) of ongeveer zo lang (v), op de bovenzijde vlak (v) of gevoord (c en s), zeer kort behaard (c), meer of minder beklierd (c, s en v), stekels vrij krachtig (v en s), recht (c) of gebogen (v en s). De bladschijven. De meeste voetvormig vijftallig (v en s) ook wel handvormig (c), niet zelden vrij wat groter dan bij de ouders ; blaadjes elkander dekkend (c en v), vlak (c en v), van voren niet zeer donkergroen (c en v) of zeer donker groen (s), van achter kort, dun, grijs- viitig behaard of bleek groen (s) soms daar vrij donker groen (v), nerven op de achterzijde bruin (s en v) of geelachtig groen (c), de beide buitenste blaadjes ge- steeld (s en v), eindblaadje bijna cirkelrond of breed ellipties (v), aan de voet ingesneden (c en v) of zo goed als niet (s), de top toegespitst (v), blaadjes niet stevig (c) of wel (s en v). De bloei t wij gen. Kantig (s en v), kort, weinig be- haard (c), stekels vrij lang, recht (v), blaren drie- tallig (c, s en v). De bloei wij zen. Vrij lang, middelmatig breed, naar boven weinig versmald, de bijassen veelal niet meer dan vijf bloemen dragend, niet zelden met een enkel- voudig gevorkt bijscherm eindigend, de lagere vrij ver van elkaar gezeten (v), de bovenste wijd uitstaand (v en s) of opgericht (c), van boven de bloeiwijze bladloos (v en s), de hoofdas soms gebogen (s), hoofdas, bij- assen en bioemstelen soms licht groen (c), kort be- haard (c en s) of wat langer (v), dicht beklierd (c, s en v), klierharen zeer ongelijk lang (v), stekels lang, slank, recht (v), bioemstelen zeer lang (c) of niet (v), stekels zeer talrijk (c) of verspreid (c, s en v), schutblaren lang, smal, veelal diep ingesneden (v), meer of minder klierig gewimperd (c, s en v). 159 De kelkslippen. Grijs groen (s en v), kort behaard (c en s), beklierd (c, s en v), klierharen ongelijk lang (v), vrij wat bestekeld (v) of minder (c en s), tijdens de bloei teruggeslagen (s en v) aan de vrucht opgericht (c), spits veelal vrij lang en breed (v) ook wel kort (c, s en v). De bloemblaren. Breed omgekeerd eivormig, blauw- bruin (lividus), beiderzijde behaard (v). De meeldraden. Wat langer dan de stampers {s en v), helmdraden roodachtig (s en v), helmknoppen behaard (s). De stampers. Stijlen groenachtig (c en v), vruchtbe- ginsels kaal (c en v) of met enkele lange haren (v). De bloembodems. Behaard (v). De bloeitijd. Julie, dus niet de ganse zomer door (s en v). De vruchtzetting. Vrij volledig, vruchten vrij klein (s). Groeiplaatsen. Aan de Zwijneweg dicht bij 't dorp Wedde ; Ellersinghuizen ( Westerwolde) ; aan de weg van Emmen naar Odoorn ; aan een zandweg van Zuid- laren naar Annen. RUBUS DIVERGENS fm, CONVEXA X SPREN^ GELIL = RUBUS CAESIUS X SALTUUM X SPRENGELIL Afkortingen : c = van caesius, s = van saltuum, S = van Sprengelii, de = van divergens forma convexa. De loten. Omlaag reeds gebogen (c, s en S), hggend, klimmend (c, s en S), in donkere schaduw gebogen opgaande (c en S), tenger (c en S), stompkantig {s en S), helder groen (c en S), in de zon ook wijnrood (c en S), glanzend (c), kaal (c), onbeklierd (S), onbedauwd (s en S), in de winter met de toppen wortelend (c, s en S) en soms niet geheel ontbladerd (s en S), stekels gelijk, kantstandig, verspreid (S), soms vrij talrijk (c en s), niet krachtig (c en s) of vrij krachtig (S), recht (s), in de zon wijnrood (c en S). 160 De steunblaren. Niet hoog ingeplant (c en S), zeer smal (s en S) of breed, bladachtig (c), iets klierig ge- wimperd (c, s en S). De bladstelen. Langer dan de beide buitenste blaadjes der vijftallige blaren (c en s) of zo lang (S), korter dan die der drietallige blaren (c, s en S), de boven- zijde vlak (S) soms gevoord (c en s), afstaande, zeer kort behaard (c), onbeklierd (S) soms beklierd (c en s), stekels veelal zeer schaars (c), iets gebogen (s). De blad schijven. In het bos meest alle drietallig (c, s en S). de zijblaadjes meest lobbig tot spletig inge- sneden (c en S), buiten het bos meer vijftallige dan bij de ouders (de), voetvormig (s en S) soms handvormig (c), de beide buitenste blaadjes zittend (c) of kort gesteeld (S), de blaadjes elkaar niet dekkend (s en S), van achter weinig behaard (S), vlak (c en S), in de zon soms iets convex (s), dof (c en S), de rand vrij regelmatig ge- gezaagd (s en S) soms wat meer onregelmatig tot ietwat ingesneden gezaagd (c), eindblaadje meestal breed ei- hartvormig (c), ook wel hartvormig (c), ei-langwerpig (d), hart-ruitvormig (c), ei-ruitvormig (c en S), ruitvormig (c, s en S), hartvormig ellipties (S), rondachtig (c), soms klein, smal eivormig (S), de spits slank (s en S), soms geheel ontbrekend (c), blaadjes niet stevig (c en S). De bloeitwijgen. Kort, één tot twee dm (c), rond (c), afstaande behaard (S), onbeklierd (c en S), soms be- klierd (c en s), stekels zeer schaars (c), kort gebogen (s en S), blaren drietallig (c, s en S). De bloei wij zen. Kort, ^j-., tot 1 dm, bestaande uit een kleine tuil en één of twee, zelden meer, weinigbloemige, . weinig lager gezeten, korte, okselstandige bijassen en meestal onder de tuil een draagblad (c), ijl (S), bijassen en bloemstelen opgericht (c) ook wel meer wijd uit- staande (S), hoofdas en bijassen vrij kort, verward, dicht behaard (s), weinig of niet beklierd (S), stekels 161 zeer tenger (c en S), recht (c en s) of iets gebogen (c en S), bloemstelen tot drie maal zo lang als de kelk- slippen (c, s en S), zeer dun, slap (S), kort dicht be- haard (c en s), stekels schaars (c en s), of talrijker (c en S), stekels in de bloeiwijze ongekleurd (S). De kelkslippen. Groen, iets glanzend, zeer kort be- haard (c), kort gespitst (s), weinig of niet beklierd (S), tijdens de bloei uitstaande (c en S) ook later (S). De bloemblaren. Groot, breed ovaal, soms breed ei- vormig, niet in de nagel versmald (c), vrij sterk ge- plooid (c en S), van achter behaard (s), licht roos- kleurig (s) of wit (c) in sommige jaren klein (s en S) en levendig rood (S) ^). De meeldraden. Veelal nauv/eliks zo lang als de stampers (s en S), meestal na de bloei spoedig ver- schrompelend (S), helmknoppen onbehaard (c en S). De stampers. Stijlen groen (c en S), vruchtbeginsels kaal (c) soms behaard (s en S). De bloembodems. Kaal (c en s). De bloeitijd. Eind Mei, Junie (c), duurt dus niet de ganse zomer door evenmin als bij saltuum en Sprengelii. 1) Dit geval — een afbeelding er van zal verschijnen in de Flora Batava jaarg. 1926 — deed zich voor in het jaar 1920 met zijn vroeg, buitengewoon warm en droog voorjaar, voorafgegaan door een zo goed als vorstloze, zeer zachte winter. De heersende temperatuur, vooraf- gaande aan de bloeitijd, schijnt dus bij deze plant invloed te hebben op de ontwikkeling der rode kleurstof en wel in die zin, dat minder warmte het ontstaan er van tegenwerkt, meerdere die bevordert. Hetzelfde verschijnsel nam ik waar bij R. sciaphilus Lange. Focke en Sudre noemen de kleur der bloemen van deze braam wit. Ik trof ze echter in het noorden van ons land — in de andere delen draag ik er minder kennis van — gewoonlik licht rooskleurig aan. In 1924 evenwel, na een winter zo streng, dat in de provincie Groningen o. a. zelfs de meeste klimopplanten, de kruinen der oudere italiaanse popu- lieren, met uitzondering der allerhoogste takken, en vele bramen met opgaande loten afvroren, was het aantal witte bloemen zeer groot. 162 De vruchtzetting. Zeer onvolledig, vooral in het Meintebos. Groeiplaatsen. In het Meintebos te Winschoten en tussen struikhout in de omgeving van die plaats vrij veelvuldig ; bij het Lieftingsbroek (Westerwolde). De plant mijdt niet dichte schaduw, waarin hij overeen- komt met saltuum en Sprengelii in tegenstelling met caesius. De kruising in het Meintebos, met zijn vele drietalHge blaren, is zeer waarschijnlik divergens cS X Sprengelii +, daar er Sprengelii voorkomt en divergens niet. RUBUS GOTHICUS Friderichsen = RUBUS DIVERGENS X PLICATUS. Afkortingen : c = van caesius, s == van saltuum, p = van plicatus. Deze braam, afgebeeld in de Flora Bata op plaat 1931, beantwoordt volkomen aan de beschrijving van Focke en ook aan die van Sudre. De laatste beschouwt hem te zijn gratus x caesius, wat mijns inziens niet juist is. 't Komt me onmiskenbaar voor te wezen een kruising van divergens met plicatus. Op mijn vindplaatsen komt hij dan ook tussen deze ouders voor. Focke rekent hem tot een ondersoort van R. Laschii Focke. De loten. Tenger (c), liggend, klimmend (c en s), kantig (s en p), kaal (c en p) of een weinig behaard (c), on- beklierd (p) of iets beklierd (c en s), licht groen (c) of donker purper (p) of wijnrood (c), soms iets bedauwd (c), in de winter onbebladerd (c en p) en met de toppen wortelend (c en s), stekels middelmatig krachtig, langer dan de halve dikte der loten, recht, slank, kantstandig (p) ook wel rondomstandig (c en s), verspreid (p) of talrijk (c en s) of schaars (c), soms behaard (s), niet zelden rood ook op groene delen (c). De steunblaren. Zeer laag ingeplant (c en p), breder 163 of smaller lijnvormig of ei-lijnvormig (p), klierig ge- wimperd (c en s). De bladstelen. Langer dan de beide buitenste blaadjes (c en s), op de bovenzijde gevoord (c en s), stekels recht (c en s) of iets gebogen (s), soms zeer schaars (c), beharing niet zeer kort (s en p), onbeklierd (p). De bladschijven. Vijftallig (p), handvormig (c en p) ook wel voetvormig (s), de beide buitenste blaadjes zittend (c en p) of kort gesteeld (s en p), blaadjes niet zelden van boven gezien sterk convex (s), elkander iets dekkend (p), van achter weinig behaard (c en p), van voren soms wat glanzend (s), niet zeer geplooid (c en s), niet zeer donker groen (c en p), de rand vrij regel- matig, fijn, scherp gezaagd (s) of meer onregelmatig tot ingesneden gezaagd (c), eindblaadje ellipties (s), hart-eivormig (p), hart-ei-ruitvormig of ei-ruitvormig (c), de top aangespitst (c) of spits toelopend (p) of met een slanke spits (s). De bloeitwijg en. Niet zeer lang (c en p), dicht, verward behaard (s) of weinig behaard, ook wel kaal (c), stekels krachtig (p), slank, recht (c en s) niet zelden rood (c en p), blaren drietallig (c en s) en van achter veelal grijsviltig (s). De bloei wij zen. Een paar dm lang, onderbroken, bij- assen niet lang, opgericht, de allerbovenste na de bloei niet zelden horizontaal uitstaande (s), de onderste eerst boven het midden gedeeld (c), de hogere reeds lager gedeeld en veelal met gebundelde bloemstelen (c en s), het boveneinde onbebladerd (s) ; de bloeiwijzen ook slechts ± 1 dm lang (c en p) en dan tuilvormig (c en p) of trossig (p) ; de eindbloem niet zelden kort gesteeld en de top der bloeiwijzen dan speervormig (p), grond- standige bloeiwijzen tot 4 dm lang met vrij ver van elkaar verwijderde bijassen (c), hoofdas veelal heen en weer gebogen (s) en viltig behaard (s), stekels krachtig (p), slank, recht (c en s), talrijk (c), veelal rood (c). 164 dikwijls langer dan bij de ouders ; bloemstelen zeer lang, dun, opgericht (c en p), die aan de toppen der bloei- wijze dikwijls wijd uitstaande, doch dan zijn het eigenlik veelal onvertakte horizontale bijassen (s), dicht, kort behaard en beklierd (c en s), stekels talrijk (c) of schaars tot ontbrekend (c en p), tenger, slank (c en s), schut- blaren smal lijnvormig (s en p) of zeer kort (c), klierig gewimperd (c en s). De kelkslippen. Grijs groen, viltig behaard (s), haren kort (c, s en p), onbestekeld (c en p), beklierd (c en s), met korte spits (p), aan de bloem terug geslagen (s) of uitstaande (c en p), aan de vrucht teruggeslagen (s), uitstaande (p) of opgericht (c). De kroonblaren. Middelmatig groot, omgekeerd ei- vormig, in de nagel versmald (p), rood (s en p) of wit (c en p), van achter behaard (s en p), beharing niet dicht (p). De meeldraden. Nauweliks zo lang als de stampers, soms in vijf bundels gegroepeerd (s), rood (s), helm- knoppen behaard (s), helmdraden na de bloei veelal verschrompelend, niet tegen de vruchtjes aanliggend (p). De stampers. Stijlen steeds rood (s), vruchtbeginsels kaal (c en p) of behaard (s), schijnvruchten middelmatig groot (p), niet bedauwd (s en p). De bloembodems. Behaard (p) of kaal (c en s). De bloeitijd. Begint midden Junie (p), duurt niet de ganse zomer door (s en p). De vruchtzetting. Niet volledig. Groeiplaatsen. Te Winschoten in het Meintebos in vrij veel exemplaren en aan de dwarsweg achter Oude- werf ; evenals plicatus en saltuum ook in dichte schaduw. De groeiplaats dicht bij het standbeeld te Heiligerlee, van waar de plant, die gediend heeft voor de afbeelding in de Flora Batava, afkomstig was, is door het aan- leggen van een trambaan verdwenen. 165 RUBUS DIVERGENS fm. CONVEXA X VILLI- CAULIS. Forma PEDÏCELLIS ELONGATIS W. W. Schipper. Afkortingen : c = van caesius, s = van saltuum, V = van villicaulis. De loten. Vrij krachtig, tot + ^/o cm dik (s en v) of tenger (c), opgaande en eerst hogerop gebogen (v), klimmend (c en s), helder groen, glanzend (c), kantig (s en v) of rondachtig (c), kaal (c) of behaard (s en v), onbeklierd (v), soms bedauwd (c), in de winter met enkele blaren (s en v) en met de toppen wortelend (c, s en v), stekels gelijk, verspreid (v), kantstandig (v) of rondomstandig (c en s), niet krachtig, nauweliks zo lang als de halve dikte der loten (s), recht en soms behaard (v). De steunblaren. Veelal niet zeer laag ingeplant (s en v), smal lijnvormig (v) of draadvormig (s), ook wel breed en naar de uiteinden versmald (c), klierig gewimperd (c en s). De bladstelen. Langer dan de beide buitenste blaadjes (c, s en v), op de bovenzijde over de hele lengte gevoord (c en s), behaard (c, s en v), haren niet zeer kort (s en v), veelal onbeklierd (v), stekels tenger (c en s), gebogen (s en v). De bladschijven. Handvormig vijftallig (v), zijblaadjes niet zelden naar de voet wigvormig versmald (s en v), de beide buitenste zittend (c) of gesteeld (s en v), blaadjes elkander niet dekkend (s en v), dun (c) beider- zijds niet zeer donker groen (c en v), beharing zeer kort (c en s), de nerven op de achterzijde bleekgroen (c) of bruin (s en v), de rand regelmatig, vrij fijn, scherp gezaagd (s), eindblaadje breed ellipties (v) of meer smal ellipties (s) ook wel ruitvormig (c en s), aan de voet afgerond (s en v) of ingesneden (c), de top toege- spitst (v) of met slanke spits (s en v). De bloeit wij gen. Tot 3 a 4 dm lang (s en v), of korter, tot 1 dm (c), kantig (c, s en v), kaal (c) of vrij lang 166 afstaande behaard (v), onbeklierd (v), stekels veelal vrij lang slank, recht, naar beneden gericht (v), blaren drie- en vijftallig (v). De bloeiwijzen. Tot ± 3 dm lang (s en v) ook wel slechts ± 1 dm (c), onderbroken (s), bijassen opgericht (c, s en v) naar boven toe ook veelal wijd uitstaande (s en v), de bovenste bijassen meestal onder het midden reeds gedeeld met gebundelde bloemstelen (c en s), van boven de bloeiwijze ook wel trossig (s), niet zelden tot de top bebladerd (v), hoofdas vrij recht (c en v), kort behaard (c en s) of langer behaard (v), beklierd (c en s), stekels talrijk (c en v) of schaars (c), vrij lang, slank, recht (v), bloemstelen zeer lang (c), ook wel slechts een paar maal zo lang als de kelk- slippen (s), opgericht (c, s en v) of aan de top der bloeiwijze wijduitstaande, zijnde dan eigenhk onvertakte wijduitstaande bijassen (s), stekels schaars (c) of talrijk (c en v), beklierd en kort behaard (c en s), schutblaren lijn-lancetvormig (s en v) of klein, kort (c), beklierd (c en s). De kelkslippen. Grijs groen, kort viltig behaard (s), beklierd (c en s) iets bestekeld (s en v) of onbestekeld (c), aan de bloem en de vrucht teruggeslagen (s en v), aan de vrucht ook wel opgericht (c). De bloemblaren. Middelmatig groot, ovaal (v) of vrij groot, breed ovaal (c), ongenageld (c) of met korte ietwat afgezette nagel (v), bleek rood (s en v) of wit (c), kaal (c) of van achter behaard (s en v). De meeldraden. Ongeveer zo lang als de stampers (c en s) of de buitenste langer dan de stampers (v), buiten de schaduw soms roodachtig (s en v), helm- knoppen kaal (c en v) doch buiten de schaduw ook wel behaard (s). De stampers. Stijlen groen (c en v) of roodachtig (s), vruchtbeginsels behaard (s) of kaal (c en v), vrucht vrij groot (c en v) en niet bedauwd (s en v). 167 De bloembodems. Kaal (c en s). De bloeitijd. Begint eind Junie (v), duurt niet de ganse zomer door (s en v). De vruchtzetting. Zeer onvolledig. Groeiplaatsen. Te Winschoten in het Meintebos, het wandelbos en aan de dwarsweg achter Oudewerf. RUBUS DIVERGENS fm. CONVEXA >< VILLI- CAULIS. Forma PEDICELLIS NON ELONGA- TIS W. W. Schipper. Afkortingen : c = van caesius, s = van saltuum, V = van uillicaulis. De loten. Omlaag reeds gebogen, liggend, klimmend (c en s) of meer opgaande (v), soms zich zeer sterk vertakkend, met weinig uitstaande takken, die aan de uiteinden deze ver voorbij streven (c), met de uiteinden wortelend (c, s en v), in de winter aan de boveneinden soms bebladerd (v), kantig (s en v), kaal (c) of behaard (s en v), helder groen (c en v) of grauwachtig groen (s) of donker purper (v), stekels kantstandig (v) of rond- omstandig (c en s), verspreid (v) of talrijk (c en s), vrij lang en krachtig, slank, recht, niet zelden be- haard (v) of nauweliks zo lang als de halve dikte van de loot (s), veelal roodachtig ook op groene delen (c). De steunblaren. Zeer laag ingeplant (c), smal lijn- vormig (v), draadvormig (s) of breed en naar de uit- einden versmald (c), onbeklierd (v) of iets beklierd (c en s). De bladstelen. Langer dan de beide buitenste blaadjes (c, s en v), op de bovenzijde over de hele lengte ge- voord (c en s), behaard (c, s en v), haren vrij kort (s), stekels sikkelvormig gebogen (v), soms zeer schaars (c). De bladschijven. Handvormig vijftallig (v), blaadjes elkander niet dekkend (s en v) of wel (c), vrij stevig (s) of dun (c en v), beiderzijds niet zeer donker groen (c en v), van achter grijsachtig vrij dicht, fijn, kort. 168 aanliggend behaard (s) of groen (c, s en v), soms de haren vrij lang (v), nerven op de achterzijde bruin (s en v) of bleek groen (c), de rand vrij regelmatig, matig diep, naar de toppen dubbel gezaagd (v) of fijn, scherp gezaagd (s), ook wel meer onregelmatig tot in- gesneden gezaagd (c), blaadjes vlak (c en v), soms van boven gezien convex (s), de zijblaadjes niet zelden naar de voet wigvormig versmald (s en v), de beide buitenste zittend (c), eindblaadje breed ellipties of ei'-langwerpig(v), aan de voet afgerond (s en v) of iets ingesneden (v), de top toegespitst (v). De bloeit wij gen. Lang (s en v), kantig (c, s en v), kaal (c) of verward behaard (s), onbeklierd (v), stekels vrij lang (v) of korter (c en s), recht (c en v) of zwak gebogen (s), blaren drie- en vijftallig (v). De bloei wij zen. Een paar dm lang (s en v), vrij breed pyramidaal, van onder met verwijderde bijassen, van boven dicht en met enkelvoudige blaren, de onderste en bovenste bijassen opgericht, de middelste wijd uit- staande (v), de allerbovenste vooral na de bloei niet zelden horizontaal (s), de lagere eerst van boven ge- deeld (c en v), de hogere reeds lager gedeeld en ook wel met gebundelde bloemstelen (c en s) ; ook de bloei- wijze korter, + 1 dm, tuilvormig (c) of trossig (s), blaren en de bloeiwijze van achter niet zelden grijs kort viltig behaard (s), hoofdas recht (c en v) of wat heen en weer gebogen (s), hoofdas en bijassen vrij kort, verward be- haard (s) of meer dicht afstaande en wat langer be- haard (v), dicht beklierd (c en s), stekels talrijk (c en s) of verspreid (s), krachtig, lang, slank, recht of gebogen (v), bloemstelen niet zeer lang ± een paar maal zo lang als de kelkslippen (s) of slechts zo lang als deze (v), kort, dicht behaard en dicht beklierd (c en s), stekels schaars (c) of talrijk (c en v), schutblaren kort, klein (c) soms wat langer en driedelig (v), beklierd (c en s). 169 De kelkslippen. Grijs groen, vrij kort, viltig behaard, wit berand (s), onbestekeld (c), beklierd (c en s), tijdens de bloei uitstaande (c) of teruggeslagen (s en v), daarna opgericht (c) of teruggeslagen (s en v). De bloemblaren. Vrij groot, breed ovaal tot rond- achtig (c), iets kort afgezet genageld (v), bleekrood (v), van achter behaard (s en v). De meeldraden. Langer dan de stampers (v), wit (c en v), helmknoppen onbehaard (c en v) of behaard (s). De stampers. Stijlen roodachtig (s), vruchtbeginsels kaal (c en v) of met enkele lange haren (v). De bloembodems. Onbehaard (c en s). De bloeitijd. Begint eind Junie of aanvang Julie (v), duurt niet de ganse zomer door (s en v). De vruchtzetting. Onvolledig. Groeiplaatsen. Te Winschoten aan de laan rechts van Oudewerf; aan de laan van Emmensheert; de dwarsweg achter Oudewerf en in een heg tussen de laan van Emmensheert en het gemeenteiik sportterrein. RUBUS SERRULATUS Lindeberg = RUBUS DIVERGENS X VILLICAULIS. In het wandelbos hier te Winschoten komt vrij alge- meen een braam voor, die in de Flora Batava op plaat 1928 afgebeeld is onder de naam Rubus serrulatus Lindeb. De beschrijving, die Focke en ook Sudre van serru- latus geven komt zeer overeen met de kenmerken der plant, die in het genoemde bos groeit. In het Rijksher- barium te Leiden bevindt zich een gedroogd exemplaar van serrulatus door C. Baenitz in Ober-Schlesien, in der Kaiserin-Allee verzameld. Ook deze plant komt sterk overeen met die, welke ik hier aantrof, 't Staat dus wei vast, dat de afgebeelde plant werkelik de serrulatus van Lindeberg is. Maar nu zou volgens Sudre (Rubi europeae bl. 235) serrulatus een kruising zijn van nitidus 170 en caesius, wat ik onjuist acht. Het is een kruising van divergens Neumann met villicaulis Koe hl er en wel een vorm, die in dichte schaduw ontstaat, 'k Heb exem- plaren van uit het dichte loofbos, met veel onderhout, overgeplant op open terrein en toen ontwikkelden ze zich tot planten, die overeen kwamen met divergens X villicaulis, forma pedicellis elongatis. Dat in de door mij gevonden serrulatus nitidus zou zitten is niet mogelik, daar nitidus in de buurt, waar mijn serrulatus groeit, zeker niet voorkomt. RUBUS DIVERGENS fm, CONVEXA X FISSUS. = RUBUS CAESIUS X SALTUUM X FISSUS. Afkortingen: c= van caesius, s = van saltuum, f z= van pssus. De loten. Vrij krachtig (s en f), rechtopgaande (f) of gebogen, klimmend (c en s), kantig (s en f), kaal (c en f) of behaard (c en s), beklierd (c en s), licht groen (c en f) of wijnrood (c), reeds in het voorjaar bedauwd (c), stekels ongeveer zo lang als de halve dikte der loten (s), gelijk (f), recht (s en f), veelal roodachtig (c, s en f), kantstandig (f) of rondomstandig (c en s), verspreid (f) of talrijk (c en s). De steunblaren. Laag ingeplant (c en f), draadvormig (s en f), klierig gewimperd (c en s). De bladstelen. Langer dan de beide buitenste blaadjes (c, s en f), de bovenzijde gevoord (c, s en f), vrij dicht, verward behaard (s), stekels kort, vrij krachtig, met verbrede basis (f), gebogen (s en f). De bladschijven. Handvormig vijftallig (c en f), soms voetvormig (s), ook wel zeventallig (f), de beide bui- tenste blaadjes kort gesteeld of zittend (c en f), soms iets langer gesteeld (s), blaadjes niet stevig (c en f), van voren gezien soms convex (s), van achter kort, grijs viltig behaard (s) of kaal (f), vrij grof, zeer on- gelijk tot ingesneden gezaagd (c), eindblaadje hart-ei- 171 vormig (c en f) of breed hart-ruitvormig (c), niet zelden met één of twee meer of minder diepe insnijdingen (f), de spits slank (s en f) of weinig ontwikkeld tot ont- brekend (c). De bloeit wij gen. Tot zes dm lang (s), kantig (c, s en f), verward behaard (s en f), stekels vrij talrijk (s), ge- bogen (s en f), niet zeer tenger, krachtiger dan bij de ouders ; blaren drietallig (c, s en f). De bloei wij zen. Kort (c en f), ook wel wat langer met korte bijassen (c) tot in de top bebladerd (s), meestal gedrongen, tuilvormig (c), met een paar iets lager ge- zeten, korte bijassen (c), bijassen in de tuil veelal met neiging om wijd uit te staan (s), ook wel meer opge- richt (c en f), ook is de bloeiwijze wel enkelvoudig trossig (f), de eindbloem is niet zelden kort gesteeld (f), de hoofdas recht (c en f), bij de langere bloeiwijzen ook wel heen en weer gebogen (s), wollig behaard (s), de stekels vrij wat krachtiger dan bij de ouders, niet zelden rood (c en f), recht (c, s en f) of iets gebogen (c en s), onbeklierd (f) of iets beklierd (c en s), bloem- stelen in de trosvormige bloeiwijzen lang (c en f), in de tuilvormige veel korter (s), veelal licht grijs (c), wollig behaard (s en f), onbeklierd (f) of met enkele klieren (c en s), blaren in de bloeiwijze van achter grijs viltig (s) of groen (c en f), schutblaren klein, lancet- vormig (c en f), onbekUerd (f). De kelkslippen. Groen (c en f), kort behaard (c, s en f), onbestekeld (c en f), beklierd (c en s), tijdens de bloei uitstaande (c), later teruggeslagen (s), spitsen niet lang (s en f). De bloemblaren. Middelmatig groot, wijd uitstaande, ovaal of omgekeerd eivormig (f), wit (c en f), beider- zijds kaal (c en f). De meeldraden. Ongeveer zo lang als de stampers (c, s en f), wit (c en f), helmknoppen onbehaard (c en f). 172 De stampers. Stijlen groen (c en f), vruchtbeginsels kaal (c en f) of met lange haren (f). De bloembodems. Kaal (c en f). De bloeitijd. Junie (c en f), Julie (c en s). De vruchtzetting. Onvolledig. Groeiplaatsen. Te Vlagtwedderveldhuis langs de hoofd- weg vrij algemeen, tussen divergens en pssus in. RUBUS DIVERGENS fm. CONVEXA X SCÏA- PHILUS = RUBUS CAESIUS X SALTUUM X SCIAPHILUS. Afkortingen : c = van caesius, s = van saltuiim, SC = van sciaphilus. De loten. Stevig (se) of tenger, omlaag reeds gebogen, liggend, klimmend (c en s), kantig (s en se), kaal (c), iets bekherd (c en s), onbedauwd (s en se), helder groen (c), aan de zonkant purper (se), met de toppen wortelend (c, s en se), in de winter onbebladerd (c en se), stekels gelijk (se), kantstandig (se) of rondomstandig (c en s), verspreid (se) of talrijk, veelal nauweliks zo lang als de halve dikte der loten (s) of iets langer (se), recht, weinig naar beneden gericht (se). De steunblaren. Laag ingeplant (c en se), lijnvormig (se) of breed en naar de uiteinden versmald (c), beklierd (c en s). De bladstelen. Langer dan de beide buitenste blaadjes (c en s), de bovenzijde gevoord (e en s), afstaande vrij lang behaard (se), stekels niet talrijk, zwak gebogen (se). De bladschijven. Handvormig vijftallig (se), de blaadjes elkander niet dekkend (s), soms van boven gezien con- vex (s), de beide buitenste zittend (c), de rand vrij regelmatig, fijn gezaagd (s) of grover gezaagd (se), van achter weinig behaard (se), eindblaadje rondachtig el- lipties (se), aan de voet afgerond (s en se), vrij breed gespitst (se), blaadjes niet zeer donker groen (e en se), vrij stevig (s en se). 173 De bl oei twijgen. Niet lang (c en se), afstaande, niet kort behaard (se), stekels zeer schaars (c), blaren drie- tallig (c en s). De bloei wij zen. Kort (c en se), samengesteld of enkel- voudig trosvormig (se) of tuilvormig (c), veelal tot van boven bebladerd (se), bijassen opgericht (c, s en se), de allerbovenste niet zelden na de bloei horizontaal uit- staande (s), hoofdas recht (c en se) of van boven ge- bogen (s), vrij lang afstaande behaard (se), bijassen dikwijls omlaag reeds gedeeld en met gebundelde bloem- stelen (c en s), stekels aan de hoofdas en de bijassen veelal schaars (e en se), bloemstelen ongeveer zo lang als de kelkslippen (se) of ± tweemaal zo lang als deze (s), bovendien dikwijls vele op zeer lange bladstelen ge- lijkende, blijkens de eraan zittende blaadjes, onvertakte bijassen, waarvan de bovenste veelal boven de eindbloem een eindweegs uitsteken (se), kort viltig behaard (c en s) of wat langer behaard (se), weinig bewapend (se), beklierd (e en s), blaren in de bloeiwijzen veelal van achter grijsviltig behaard (s) met grof gezaagde rand (se), schutblaren veelal klein (c) soms vrij groot (se), niet zelden diep ingesneden (c en se). De kelkslippen. Grijsachtig groen (s en se), kort, viltig behaard (c, s se), sprekend wit berand (s en se), niet zelden met een zeer lange en bladachtige spits (se), onbestekeld (se), dicht beklierd (c en s), aan de bloem en de vrucht uitstaande (se) of aan de vrucht opge- richt (e). De bloemblaren. Groot, ovaal, in een korte nagel ver- smald (se), licht rooskleurig (se) of wit (c en se), kaal (c). De meeldraden. Ongeveer zo lang als de stampers (c en s) of veel langer (se), helmdraden roodachtig (s en se), helmknoppen onbehaard (c) of behaard (s en se). De stampers. Stijlen rood (s) of groenachtig (c en se), vruchtbeginsels kaal (c en se). Nederl. Kruidk. Archief 1924, 1 2 174 De bloembodems. Kaal (c, s en se). De bloeitijd. Begint eind Mei of aanvang Junie (c), duurt niet de ganse zomer door (s en se). De vruchzetting. Vrij volledig. Groeiplaats. Aan de dwarsweg achter Oudewerf te Winschoten in enkele exemplaren. RUBUS DIVERGENS fm. CONVEXA X PYRA^ MIDALIS = RUBUS CAESIUS X SALTUUM X PYRAMIDALIS. Afkortingen : c = van caesius, s = van saltuum, p = van pyvamidalis. De loten. Krachtig, bruin (p), kantig (s en p), eerst hogerop gebogen (p) of lager reeds (c en s), weinig behaard (c. s en p) of kaal (c), onbeklierd, (p), niet bedauwd (s en p), in de winter onbebladerd (c en p) met de toppen wortelend (c, s en p), stekels kantstandig, verspreid (p) soms enkele op de vlakken (c en s), vrij krachtig, met brede basis, recht, slank, afgeplat, gelijk (p), soms er tussen enkele tengere (c en s). De steunblaren. Niet zeer laag ingeplant (s en p), lang en vrij smal (p). klierig gewimperd (c en s). De bladstelen. Langer dan de beide buitenste blaadjes der vijftallige blaren (c en s), of zo lang (p), op de bovenzijde vlak (p) of gevoord (c en s), afstaande behaard (c en p), haren kort (c), of verward behaard (s), meer of minder beklierd (c, s en p), stekels vrij krachtig (p), gebogen (s en p). De bladschijven. Handvormig vijftallig (c en p), ook wel voetvormig (s), blaadjes dik (s), vlak (c en p), van voren niet zeer donker groen (c en p), van achter groen (p), elkander iets dekkend (c), beharing vrij kort (s), de haren op achterzijde der nerven veelal hoofdzakelik naar één kant gericht (p), nerven op de achterzijde bruin (s en p), of wat licht groen (c), eindblaadje ellipties 175 of rondachtig, soms ruitvormig (p), soms aan de voet iets ingesneden (c en p), de spits tamelik kort (p), blaadjes vrij stevig (s). De bloeit wij gen. Niet zeer lang (c en p), kaal (c) of verward behaard (s), onbeklierd (p), stekels vrij krachtig (p), blaren drietallig (c en s). De b 1 o e i w ij z e n. Gestrekt, gedrongen, eerst kegelvormig, met dicht bij elkaar gezeten knoppen, later meer over de hele lengte even breed, bijassen wijd uitstaande, een stuk of vijf bloemen dragend, soms rijker aan bloemen en dan trossig (p), niet tot de top bebladerd (s en p) soms wel (c), hoofdas recht (c en p), hoofdas en bij- assen verward behaard (s), of afstaande niet zeer kort behaard (p), beklierd (c, s en p), klierharen dikwijls aan- merKehk langer dan bij de ouders ; bloemstelen zeer kort (p), kort, dicht behaard (c en s), bekHerd (c en s), stekels in de bloeiwijzen krachtig, lang, recht, (p), schut- blaren vrij groot, lang, smal, (p), meer of minder beklierd (c en s). De kelkslippen. Grijs groen (s) of grijs (p), .haren kort (c en s) of wat langer (p), beklierd (c, s en p), beste- keld (c, s en p), meer dan bij de ouders ; tijdens de bloei en daarna teruggeslagen (s en p), de spits niet zelden vrij lang en vrij breed (p). De bloemblaren. Niet zeer smal ellipties (p), van achter behaard (s en p), licht rosé (s en p), wit (c), ook wel donker rooskleurig, donkerder dan bij saltuum en pyra- midalis. Deze drie kleuren soms in één en dezelfde bloeiwijze, zo aan de weg van Emmen naar Odoorn. De meeldraden. Langer dan de stampers (s en p) of zo lang (c en s), helmknoppen behaard (s). De stampers. Stijlen groen (c en p), vruchtbeginsels behaard (s) of kaal (c en p), vrucht vrij groot (c en p). De bloembodems. Behaard (p). De vruchtzetting. Volledig. 176 Groeiplaatsen. Aan de weg Emmen-Odoorn, en aan het pad van Vlagtwedderveldhuis naar het Lieftings- broek (Westerwolde). RUBUS SCIAPHILUS X VILLICAULIS. Afkortingen : s = van sciaphilus, v = van villicaulis. De loten. Krachtig, eerst hogerop gebogen (s en v) of eerder reeds tot liggend (s), kantig (s en v), gevoord (s), vooral naar beneden toe dicht behaard (v), onbe- klierd (s en v), donker purper (s en v), toppen wor- telend (s en v), des winters bebladerd (v). stekels vrij krachtig, gelijk, kantstandig, recht, naar beneden ge- richt (s en v), weinig talrijk (s), behaard (v). De steunblaren. Vrij hoog ingeplant, smal lijnvormig (v) of iets breder lijnvormig (s). De bladstelen. Zo lang als de buitenste blaadjes of korter (s), ook wel langer (v), op de bovenzijde aan het ondereind gevoord (v), behaard (s en v), stekels weinig gebogen, met niet zeer verbreed voetstuk (s). De bladschijven. Handvormig vijftallig (s en v) ook wel enkele voetvormig (s) of onvolledig vijftallig (v), blaadjes elkander iets dekkend (s), van achter Hcht grijs, wollig behaard (v) 'öf groen (s en v), van voren donker groen (s en v), zij blaadjes naar de voet weinig of niet versmald (s) soms echter meer (v), blaadjes grof, onregelmatig ingesneden gezaagd (s), eindblaadje breed hart-eivormig met vrij lange, brede spits (s). De bloeit wij gen. Lang (v), stekels niet talrijk, niet zeer krachtig, niet lang, met weinig verbrede basis (s), blaren drie- en vijftaUig (s en v), grof gezaagd (s). De bloei wij zen. Veelal lang, tot bijna 4 dm (v), vrij gedrongen, bijassen vrij dicht bij elkaar en alle opge- richt (s), eerst boven het midden gedeeld, soms met een enkelvoudig gevorkt bijscherm eindigend (v), tot in de top bebladerd (s), assen en bloemstelen dicht, afstaande, 177 wollig behaard (v), stekels in de bloeiwijzen niet tal- rijk en niet lang (s), ook wel vrij lang (v), dikwijls een of meer blaadjes aan de, schijnbaar, langere bloem- stelen, blijkbaar dus eigenlik onvertakte bijassen (s), schutblaren klein (v). De kelkslippen. Grijs groen, kortharig viltig (s), lang gespitst (s), onbeklierd (s en v), aan de bloem terug geslagen (v) later ook terug geslagen (v) of uitstaande (s). De bloemblaren. Groot (s), ovaal tot rondachtig (v), in de nagel wigvormig versmald (s) of iets afgezet ge- nageld (v), wit (s), beiderzijds behaard (s). De meeldraden. Langer dan de stampers, maar toch niet zeer lang (v), wit (s), helmknoppen behaard (s). De stampers. Stijlen groenachtig (s en v), vruchtbe- ginsels kaal (s). De bloembodems. Behaard (v). De bloeitijd. Julie. Begint tegelijk met uülicaiilis te bloeien, dus enkele dagen later dan sciaphilus. De vruchtzettting. Vrij volledig. Vruchten groot (s). Groeiplaatsen. De laan van Emmensheert te Win- schoten, slechts twee exemplaren, dicht bij elkaar. In deze laan komen uillicaulis en sciaphilus veel voor. RUBUS SILVATICUS Wh. et N. var. APHYL- LOSTACHYS Kretzer = RUBUS SPREN- GELII X VILLICAULIS. Afkortingen : S = van Sprengelii, v = van uillicaulis. In het Rijksherbarium te Leiden bevindt zich een exem- plaar door Kretzer zelf geëtiketteerd. Dit komt volkomen overeen met de braam, die ik hier indertijd vond en die ik toen ook siluaticus var. aphyllostachys noemde. Onder deze naam is de plant afgebeeld in de Flora Batava op plaat no. 1827 naar een exemplaar, door mij ingezonden. Later rees bij mij het vermoeden, dat het een kruising moest zijn en wel Sprengelii )< villicaulis, tussen welke 178 soorten hij voorkomt. Overgeplant van uit de dichte schaduw van een eikenbos op een open plek en daar flink uitgegroeid, werd ik in mijn vermoeden zo gesterkt, dat er mijns inziens wel geen twijfel meer kan bestaan of we hebben ook hier werkelik met een kruising te doen, iets, wat uit de volgende beschrijving kan blijken. De loten. Tenger, omlaag reeds gebogen, liggend of gebogen opgaand, maar nooit hoog (S), kantig, af- staande behaard, onbeklierd (S en v), helder groen (S) of donker purper (v), stekels kantstandig, krachtig (Sen v), slank, recht, soms behaard (v), niet zeer talrijk (S en v), rood, aan de toppen geelachtig (v), in de winter be- biaderd en met de toppen wortelend (S en v). De stcnnblaren. Smal, lijnvormig (S en v), iets be- klierd (S en v). De bladstelen. Langer dan de buitenste blaadjes (S en v), van boven niet gevoord (S), afstaande behaard (S en v), stekels niet talrijk, niet lang (S), gebogen (S en v). De bladschijven. Handvormig (v) of voetvormig (S), de meeste vijftallig (v), de beide buitenste vrij kort gesteeld (S), de zijblaadjes niet zelden in de voet wig- vormig versmald (S en v), blaadjes elkander niet dekkend (v) of wel (S), van achter dicht behaard en de haren op de nerven veelal hoofdzakelik naar één kant ge- richt (v), onregelmatig gezaagd (S), eindblaadje ellipties of bijna ruitvormig (S) of breed ellipties tot rond- achtig (v), aan de voet niet ingesneden (v), de top met lange spits (S). De bl oei t wij gen. In de schaduw lang (v), erbuiten vrij kort (S), kantig (S en v), dicht behaard (S en v), stekels vrij klein (S), recht (v), blaren drietallig (S) of drie- en vijftallig (v). De blo ei wij zen. Kort, een smalle, eindelingse, enkel- voudige of samengestelde, onbebladerde tros als bij de zwakkere exemplaren van Sprengelii, gedrongen (v). 179 assen en bloemstelen in de tros horizontaal (S) of meer opgericht (v), hoofdas kantig (S en v), dicht afstaande behaard (S en v), beklierd (S), stekels in de bloeiwijzen lang, slank, recht (v), bloemstelen niet lang (v), be- klierd (S), schutblaren klein, smal (S en v), veelal drie- delig (v), iets beklierd (S). De kelkslippien. Grijs groen (S), viltig, wollig behaard (S en v), onbestekeld, iets beklierd (S), tijdens de bloei en later teruggeslagen, de spits niet zeer lang (v). De kroonblaren. Niet zeer klein, in grootte tussen die der beide ouders in, ovaal (v), in de nagel ver- smald (S en v), van achter behaard (S en v), bleek rooskleurig (v). De meeldraden. Langer dan de stampers (v), helm- knoppen onbehaard (S en v), helmdraden soms met neiging om na de bloei te verschrompelen (S). De stampers. Stijlen groen (S en v), vruchtbeginsels kaal (v). De bloembodems. Kort behaard (S). De bloeitijd. Julie (S en v). De vruchtzetting. Vrij volledig ; vruchten vrij groot (v). Groeiplaatsen, 't Meintebos te Winschoten en te Ter Apel veelvuldig. RUBUS SALTUUM X VESTITUS. Afkortingen : s = van saltuum, v = van vestitus. De loten. Tenger, laag bij de grond reeds gebogen (s), kantig (s en v), afstaande weinig behaard (s), onbeklierd (v), aan de zonkant donker wijnkleurig (v), of donker bruin (s), onbedauwd (s), des winters met de toppen wortelend en bebladerd (s en v), stekels gelijk, kant- standig, verspreid, vrij lang, slank (v), recht (s en v). De steunblaren. Laag ingeplant (v), draadvormig (s) of wat breder (v), klierig gewimperd (s en v). De bladstelen. Zo lang als de zijblaadjes der drietallige 180 blaren (v), langer dan de beide buitenste blaadjes der vijftallige blaren (s en v), op de bovenzijde vlak (v), afstaande behaard (v), beklierd (s en v), stekels krom (s en v). De bladschijven. Vrij klein, stevig (s) op zandgrond meest drietallig, gemengd met vier- en vijftallige (s), in meer vruchtbaren grond overgeplant de meeste vijf- tallig, voetvormig (s en v), niet zeer donker groen (v), blaadjes elkander iets dekkend (v), de buitenste blaadjes der vijftallige blaren kort gesteeld of zittend (v), de blaadjes van achter bleek groen, niet dicht wollig be- haard (s), vrij fijn, scherp, vrij regelmatig gezaagd (s en v), eindblaadje ellipties of ruitvormig (s) ook wel rond- achtig (v), aan de voet afgerond (s), de spits kort (v). De bloei t wij gen. Niet zeer lang (v), verward behaard (s en v), beharing niet dicht (v), onbeklierd (v), stekels tenger (s), recht (s en v), blaren drietallig, deze van achter weinig behaard (s). De bloei wijzen. Tot een paar dm lang (s), meestal korter dan bij de ouders, smal (s en v), enkelvoudig trossig (s) of iets meer samengesteld (s en v), meestal niet tot de top bebladerd, (s en v), bijassen kort, opgericht (s en v), de bovenste niet zelden wijd uitstaande (s en v), eerst boven het midden gedeeld (v) of lager reeds en dan een enkele maal met gebundelde bloemstelen (s), soms in een enkelvoudig gevorkt bijscherm eindigend (v), hoofdas recht (v), soms wat gebogen (s), hoofdas en bijassen kort, verward behaard (s), dicht bezet met klieren (s en v), klierstelen zeer ongelijk van lengte (v), stekels lang (v), recht (s en v), bloemstelen niet lang (v), zeer kort behaard (s), beklierd (s en v), sommige klieren lang gesteeld (v), stekels veelal lang (v), blaren in de bloeiwijze van achter niet zelden kortharig, grijs- viltig (s), schutblaren veelal driespletig tot -delig (v), klierig gewimperd (s en v). 181 De kelkslippen. Grijsachtig groen, kort behaard (s), bestekeld (v), beklierd (s en v), soms de klierharen lang (v), tijdens de bloei en later teruggeslagen (s en v) of later ook wel uitstaande (v). De bloemblaren. Middelmatig groot, omgekeerd ei- rond of rondachtig (v), van achter behaard (s), blauw- bruin (lividus) (v). De meeldraden. Ongeveer zo lang als de stampers (s en v), helmdraden rood (s en v), helmknoppen be- haard (s) of kaal (v). De stampers. Stijlen groen (v), vruchtbeginsels kaal (v) soms behaard (s), vruchten vrij groot (v), glanzend (s). De bloembodems. Behaard (v). De b 1 o e i t ij d. Julie (s en v). De vruchtzetting. Vrij volledig. Groeiplaatsen. De weg vóór langs het Lieftings- broek dicht bij Weende (Westerwolde) op een paar plaatsen. RUBUS DIVERSIFOLIUS Linde berg =RUBUS CAESIUS X ULMIFOLIUS. Afkortingen : c = van caesius, u = van ulmifolius. Op het eiland Noord-Beveland, waar ik alle kwartier- vakjes der landkaart van Goethart en Jongmans „afgehokt" heb, heb ik slechts 2 soorten bramen aange- troffen nl. Rubus caesius L., incl. de var. dunensis, in duizenden bij duizenden exemplaren over het hele eiland verspreid, en ulmifolius S c h o 1 1, minder talrijk, maar toch vrij veel en ook allerwege aanwezig. Deze beide soorten komen lichtelik tot kruising. De bastaarden hebben witte of rode bloemen al naardat in hun kleur caesius of ulmi- folius domineert. Beide vormen trof ik op het eiland aan. Eén met rode bloemen vond ik te Cortgene tegenover de molen in een heg. Hij is afgebeeld in de Flora Batava op plaat 1834. In Junie 1913 trof ik er een aan met 182 witte bloemen langs de Molenweg bij Wissenkerke. Deze kwam zo nauwkeurig overeen met de beschrijving, die Focke, en ook Sudre, van Rubus diversifolius Linde- berg geeft, dat ik ten slotte niet meer aarzelde om hem onder deze naam voor de Flora Batava aan te bieden. Als zodanig is hij er dan ook in beschreven, en afgebeeld op plaat 1901. Waar deze plant buiten alle twijfel een bastaard is, wat uit de hieronder volgende beschrijving blijken moge, en daar op het eiland overigens uitsluitend de soorten caesius en ulmifolius voorkomen en waar hij verder nauwkeurig met diversifolius overeen komt, moet ik wel aannemen, dat Linde berg bij de beschrijving van zijn nieuwe soort voor zich gehad heeft een wit- bloemige bastaard van caesius x ulmifolius. Dat zo iets gebeuren kon, behoeft trouwens geen verwondering te baren, als men bedenkt, dat caesius x ulmifolius zeer rijk aan vormen is, ja zo sterk, dat, zoals Focke mede- deelt, B o u 1 e e 26 Franse soorten er toe terug bracht. Dat diversifolius werkelik een bastaard is wordt onder meer ook al waarschijnlik gemaakt, doordat Focke en Sudre het niet eens zijn over de stand der kelkslippen. Nu is deze bij bastaarden, ontstaan uit ouders, waarbij die stand verschilt, ook niet zelden verschillend, zelfs aan dezelfde plant. Focke zegt in de Synopsis van Ascherson und Graebner: „Kelchblatter nach dem Verblühen aufrecht, zuletzt zurück geslagen", terwijl Sudre in zijn Rubi euro- peae zegt: „Sepala reflexa". Nu zijn bij caesius de kelk- slippen aan de bloem uitstaande en later opgericht, terwijl ze bij ulmifolius steeds teruggeslagen zijn. Trouwens Sudre beschouwt diversifolius ook als een bastaard en wel als echinatoides x caesius, doch echinatoides komt op Noord- Beveland vrij zeker niet voor. Dat Lindeberg zijn plant de soortsnaam diversifolius kon geven, laat zich verklaren uit het feit, dat de ouders beide veelal groot verschil in de bladvorm te zien geven. 183 De loten. Iets opgaande, spoedig gebogen en gestrekt (u), liggend (c), klimmend (c en u), krachtig (u) of tenger (c), kantig (u) of rondachtig (c), beklierd (c), kaal (c), aan de zonkant donker purper (u), bedauwd (c en u), stekels ongelijk, talrijk, rondomstandig (c), de grotere krachtig (u), in grootte tusschen de beide ouders in, met brede basis (u), recht (c en u) of, ook zelfs aan de hoofd- loten, gebogen (c), soms behaard en met geelachtige spits (u). De bladstelen. Meestal langer dan de beide buitenste blaadjes (c en u), aanliggend, viltig behaard (u), soms beklierd (c), van boven gevoord (c), stekels minder krachtig dan bij ulmifolius, krachtiger dan bij caesius ; iets gebogen (c) of sikkelvormig (u). De steunblaren. Laag ingeplant (c en u), smal lijn- vormig (u) of breed tot bladachtig (c), bekUerd (c). De bladschijven. Voetvormig vijftallig (u), blaadjes breed (c), van achter vrij dun, niet viltig behaard, groen (c), van voren donker groen (u) of meer helder groen (c), soms van boven gezien convex (u), nerven op de achterzijde licht groen (c) of bruin (u), de beide buitenste blaadjes zittend (c), eindblaadje hart-eivormig (c), omgekeerd eivormig of rond (u), aan de top toe- gespitst, soms de spits ontbrekend (c). De bloeit wij gen. Vrij lang (u), kantig (c en u), weinig behaard of kaal (c), beklierd (c), stekels niet groot (c) doch krachtiger dan bij caesius; blaren drietallig (c). De bloei wij zen. Vrij lang, smal of door langere bij- assen breed en los (u) tot van boven bebladerd, blaadjes breed en onregelmatig gezaagd (c), hoofdas en bijassen kantig (c en s), kort, grauw, viltig behaard (u), beklierd (c), stekels talrijk (c en u), zeer ongelijk (c), recht of gebogen (c en u), de grotere krachtig (u), bloemstelen zeer lang (c) of ± twee maal zo lang als de kelkslippen (u) of nog korter (c), stekels verspreid 184 (c en u) of talrijk (c), recht of gebogen (c en ), dicht bekHerd (c). schutblaren smal lijnvormig (u), beklierd (c). De kelkslippen. Groenachtig (c), kort behaard (c en u), bestekeld (c) of onbestekeld (c en u). beklierd (c), de spits niet zelden vrij lang, zeer smal en na de bloei zich naar buiten krommend (c), de slippen tijdens de bloei uitstaande, later meest opgericht (c) maar dan ook wel enkele terug geslagen (u). De kroonblaren. Groot, breed ovaal of rondachtig (c en u), met korte, afgezette nagel (u), wit (c), be- haard (u), maar veel minder sterk dan bij ulmifolius. De meeldraden. Ongeveer zo lang als de stampers (c en u), soms langer dan bij de ouders. De stampers. Stijlen groenachtig (c en u), vruchtbe- ginsels kaal (c). De bloembodems. Behaard (u). De bloeitijd. Julie en Augustus. De vruchtzetting. Onvolledig. Groeiplaatsen. De Molenweg te Wissenkerke, een paar exemplaren dicht bij elkaar. RUBUS SALTUUM X VILLICAULIS. Afkortingen : s = van saltuum, v = van villicaulis. De loten. Meestal niet krachtig (s), soms echter vrij dik (s en v), omlaag reeds gebogen, liggend (s), klim- mend (s en v), scherpkantig, niet zelden naar boven toe gevoord (v), weinig behaard (s en v), iets be- klierd (s), donker bruin (v), met de toppen wortelend (s en v), in de winter aan de boveneinden bebladerd (v) en niet over de hele lengte zo als bij saltuum, stekels gelijk, kantstandig (v) soms enkele op de vlakken (s), vrij krachtig, tamelik lang, slank (v) of korter (s), talrijk (s) of meer verspreid (v), naar beneden ge- richt, met verbrede basis, niet zelden rood (s en v), soms iets behaard (v). 185 De steunblaren. Vrij laag ingeplant (v), smal, lancet- vormig (v), klierig gewimperd (s). De bladstelen. Korter dan de buitenste blaadjes der drietallige, langer dan die der vijftallige blaren (s en v), beneden op de bovenzijde iets gevoord (v), beklierd, kort, verward behaard (s), stekels gebogen (s en v). De bladschijven. Niet zeer donker (v), hoofdzakelik drietallig, afwisselend met voetvormige vier- en vijf- tallige (s), enkele handvormig vijftallig (v), de buitenste blaadjes der drietallige blaren scheef en niet zelden met een ondiepe, lobbige insnijding (s), blaadjes elkander niet dekkend (s en v), stevig (s), de beide buitenste der vijftallige gesteeld (s en v), blaadjes van achter kort, grijsviltig behaard (s), de rand vrij regelmatig, fijn gezaagd (s), eindblaadje breed ellipties, rondachtig (s en v) of omgekeerd ei-ruitvormig (s), met slanke spits (s) of toegespitst (v), de blaadjes, van boven ge- zien, niet zelden convex, iets glanzend (s), van voren en van achter vrij donker groen (v). De bloeit wij gen. Lang, tot 4 dm (s en v), stomp- kantig, kort, aanliggend behaard, beklierd (s), stekels vrij krachtig (v), blaren drietallig (s en v). De b 1 o e i WMJ z e n. Zeer smal (s) soms wat breder (v), bij- assen weinig vertakt (s) of meer (v), onderste bijassen opgericht (s en v), de middelste opgericht (s) soms iets meer uitstaande (v), de bovenste opgericht (v) of wijd uitstaande (s), de bijassen beneden het midden reeds ge- deeld en soms met gebundelde bloemstelen (s), niet zelden met een enkelvoudig gevorkt bijscherm eindigend (v), hoofdas heen en weer gebogen (s), hoofdas en bijas kort, viltig behaard (s), onbeklierd (v), stekels vrij krachtig, tamelik lang, slank, recht, vrij talrijk (v), rood, niet met geelgroene punt (s), bloemstelen niet lang (v), kort, viltig behaard (s), stekels tenger, naaldvormig (s en v), schutblaren klein, smal, lijn-lancetvormig (s en v). 186 De kelkslippen. Grijsviltig, onbeklierd, onbestekeld (v), haren kort (s), tijdens de bloei en later terugge- slagen (s en v). De bloemblaren. Middelmatig groot, vrij breed ellip- ties, wit (v), van achter behaard (s en v). De meeldraden. Langer dan de stampers (s en v), helmdraden wit (v), helmknoppen onbehaard (v). De stampers. Stijlen Ucht groenachtig (v), vruchtbe- ginsels kaal (v), vrucht vrij klein (s) of middelmatig groot (v). De bloembodems. Behaard (v). De b 1 o e i t ij d. Julie (s en v), bloeit iets eerder dan saltuum (v). De vruchtzetting. Vrij volledig. Groeiplaatsen. In de Laan van Emmensheert te Winschoten op meerdere plaatsen. Daar saltuum in die laan niet voorkomt en villicaulis vrij veel, is de kruising dus waarschijnlik villicaulis + X saltuum cT. Winschoten, 1924. 188 Een academische dissertatie is echter al evenmin als een inaugurale oratie ten name van Joh. C o m m e 1 ij n te vinden. Verder zoekt men hem tevergeefs in de lijsten van Amsterdamsche geneesheeren uit dien tijd, terwijl hij eveneens gemist wordt in de opgaven van hoogleeraren, die óf aan de Clinische School óf aan het Athenaeum zijn aangesteld geweest. ^) Bovendien dragen de werken die Joh. C o m m e 1 ij n later gepubliceerd heeft, enkel zijn naam, zonder vermelding van academische titels, wat destijds toch algemeen ge- woonte was (zie b.v. de gereproduceerde titelprent in dit artikel). Ook wordt hij in zijn vele maatschappelijke waardig- heden en eereposten nooit als een wetenschappelijk man aangeduid. Ten slotte zou ik zijn eigen persoon aan het woord willen laten, waaruit kan blijken in wat voor categorie hij zich zelf plaatste. Daarvoor kunnen wij het best gebruik maken van de voorrede van zijn „Neder- lantze Hesperides", dat in 1676 te Amsterdam voor het eerst verscheen. Dit werk handelt over den zg. „Hof-bouw" en meer speciaal over de resultaten, die toentertijd hier te lande waren verkregen met „de Op-queeckingh en gebruik van den Limoen- en Oranje-boom", welke beoefening in het buitenland reeds door Joannes Jovianus Pontanus ~) (1514) en Joannes Baptista Ferrarius^) (1646) 1) Album Academicum van het Athenaeum Illustre en van de Uni- versiteit van Amsterdam, Ed. I (1882); Ed. II (1913). In deze Alba komt de naam van J. C o m m e 1 ij n wèl voor ; hij wordt daarin o.a. opgegeven als Botanicus aan den Hortus, hetgeen verkeerd is, want die functie heeft hij nooit bekleed, terwijl de opgave van Com- missaris-practicus aan den Hortus (1690) juist is. [Zie later in den tekst]. ") ]o. Jov. Pontanus, Horti Hesperidum libri II, quibus agitur de citrio fructu 6 arbore, Florentiae apud Phil. Junta, 1514, in 12°. ^j Jo. Bapt. Ferrarius, Hesperides sive de malorum aureorum cultura & usu libri IV, Romae apud Herm. Scheus, ex typ. Vit. Mascardi, 1646, in foL, cum iconibus a Blomartio delineatis. 189 onder dezelfde vreemde benaming van „Hesperides" was aangevangen. C o m m e 1 ij n besluit zijn voorrede als volgt : „Wij willen „vertrouwen, dat dezen arbeit niet onaangenaam zal wezen, ,, hoewel het misschien bij eenige vreemt zal dunken dat over ^.zoodanige kleine dingen zoo veel papier werdt vuil gemaakt „evenals of daar wat aangelegen was, dewijl het meer het „werk schijnt van een Boer als van aanzienlijke Persoonen". Hij plaatst zich hier dus zelf in de categorie van aan- zienlijke personen, terwijl m.i. de tegenstelling sprekender zou zijn geweest, indien hij tegenover het werk „van een boer" had kunnen stellen „als dat van een professor". Het feit, dat hij hier zijn aanzieniijkheid heeft tegengesteld geeft mij de overtuiging, dat hij geen academische waar- digheid heeft kunnen aanvoeren. Tot zoover met mijn onderzoek gekomen, stond bij mij vast, dat Joh. C om mei ij n geen medicus was geweest en evenmin een professoraat in de kruidkunde aan het Athe- naeum had vervuld ^), m.a.w. dat deze beide functies hem door alle biografen verkeerdelijk waren toegedicht. Maar wat is hij dan wèl geweest? Een ijverig archief-onderzoek heeft mij ten slotte de be- antwoording van deze vraag gebracht. Want in het Amster- damsch Behuwde Poorterboek lezen wij n.1. het volgende : „Johannes Commelijn van Leijden, drogist, heeft „sijn poortereet gedaen, als getrouwt hebbende D i g n a „van Wissel dochter van Johannes v. Wissel in „sijn leven drogist ende poorter deser stede, den 28en „December 1652" ~). 1) De allereerste hoogleeraar in de kruidkunde te Amsterdam was Prof. Frederik Ruysch, sedert 1667 hoogleeraar in de anatomie aan de Clinische School, die in April 1685 tevens belast werd met het onderwijs in de botanie, waarvoor zijn salaris met f 200.— 's jaars werd verhoogd. (Zie Resol. Reg. en Oud-Burgem. fol. 251 recto). -) Beh. en Geb. Poorters. N^. 4 fol. 135 recto. Nederl. Kruidk. Archief 1924. 1 3 190 Verder heb ik in de notariëele protocollen op het Ge- meentelijk Oud-Archief te Amsterdam een mutueel testament gevonden van Joh. Commelijn en zijne echtgenoote Digna van Wissel, dat den 13den Juli 1655 ten over- staan van Notaris SalomonvanNieulandte Amsterdam is gepasseerd en daarin wordt onze Commelijn aange- duid als: „Coopman binnen deeser steede" ^). Deze beide archief-vondsten brachten de gewenschte oplossing. Want hieruit blijkt dat Joh. Commelijn zijn maatschappelijk leven als drogist begonnen is. Misschien heeft hij later, in verband met de destijds bloeiende O. I. Compagnie, zijn drogistenzaak tot een groothandel in simplicia en koloniale producten uitgebreid, vandaar dat hij naderhand als koopman wordt aangeduid. In elk geval heeft hij zijn vak breed opgevat en zich niet alleen kennis vergaard over de planten die verschillende producten voor zijn koopmansschap leverden, maar ook over alle mogelijke vreemde gewassen die toen uit de gansche wereld hier te lande werden aangevoerd. Zoodoende moet hij ongetwijfeld gerekend worden onder de meest bekende liefhebbers der kruidkundeuitde 17de eeuw. Joh. Commelijn heeft te Leiden het levenslicht aan- schouwd en niet te Amsterdam, zooals tot nu toe algemeen werd aangenomen. Voor zijn geboortedatum wordt de 23ste April 1629 opgegeven ^), in elk geval is hij met zeker- heid den 27sten Juli 1629 in de Pieterskerk te Leiden gedoopt. Hij was een zoon van Isaac Commelijn en Cornelia Bouwer, die van het begin van hun huwelijk 1) Register N^. 2025 behoorende tot het protocol van Notaris S. van Nieuland. -) Pritzel (Thes. Lit. Botan. 1872) vermeldt foutief den 23sten Juli 1629 als zijn geboortedatum. 191 af (in 1626) tot het jaar 1641 te Leiden gewoond hebben.^) Zijn vader was in de bekende uitgeversfirma Commelinos fratres, tezamen met diens broeder Jacob, welke zaak sedert 1624 te dier stede gevestigd was.~) In den loop van 1641 verhuisde Isaac C. met zijn gezin naar Amster- dam en kwam onze Johannes op 12 jarigen leeftijd daar op de Gelderschekade te wonen. Den Uden November 1641 werd zijn moeder in de Oude Kerk te Amsterdam begraven. Over zijn jongelingsjaren is mij niet veel bekend ; de mededeeling ^), dat hij van jongst af zich tot de genees- en kruidkunde heeft aangetrokken gevoeld, mag de oorzaak zijn geweest, dat hij later drogist is geworden. Den 13den Augustus 1652 trad hij op 23-jarigen leeftijd in het huwehjk. De inteekening in het kerkregister d.d. 18 Juli 1652 vermeldt daaromtrent het volgende: „Compareerden als vooren Johannes Comelijn van „A. ^) 23 jaren woont achter de oude kerck geast. met ^) In de Leidsche doopboeken zijn van dit echtpaar zes kinderen te vinden, nl. drie zonen en drie dochters. Het oudste kind heette Jan, die den 20sten Februari 1628 in de Hooglandsche Kerk gedoopt werd, doch spoedig overleed. Dan volgt onze hoofdpersoon, die bij den doop den naam van Johannes ontving, doch die zich zelf naderhand zoowel Jan als Johannes noemt. Het jongste kind en tegelijk hun derde zoon was Casparus, den 2den Maart 1636 in de Hooglandsche Kerk gedoopt en die later vooral bekend werd als courantier en stedebeschrijver, (Prof. Brugmans schrijft nog in het Nieuw Bibl. Woordenboek Dl. VI [1924] ten onrechte dat Casparus C. te Amsterdam geboren is). -) Voor meerdere bijzonderheden omtrent de familie Co mme lijn in hun werkzaamheden als boekverkoopers en drukkers, zie Tijdschr. v. Boek- en Bibl.wezen 1912, blz. 145 en E. W. Moes en Dr. C. P. Burger, De Amsterdamsche Boekdrukkers en Uitgevers in de 16e eeuw, Dl. IV, blz. 153^172 (1915). Nadat mijn manuskript reeds persklaar was, werd ik nog attent gemaakt op een uitstekende genealogie van het geslacht Co mm el in door A.B. van der Vies, in „de Nederlandsche Leeuw", 41ste jaarg., bl. 152 (1923). S) Wagenaar, 1. c. Dl. III, blz. 240. ^) Zelfs in dit kerkregister staat het niet correct, want hier is sprake van waar hij geboortig was, zoodat er had moeten staan „van Leyden". 192 „zijn vader Isack Comelijn ende D i g n a van „Wissel van A. out 19 jaren geast. met haer moeder „Petronella Hondius woont opt Rockin" (fol. 47 recto). Later woonde dit echtpaar in de Kalverstraat „in de Crokodil. " In 1666 werd hij benoemd tot Regent van het Spin- en Werkhuis en als zoodanig vinden wij hem afgebeeld op een regentenstuk van die instelling, dat in 1669 door K. du Jardin is geschilderd en thans in het Rijks- Museum te Amsterdam bewaard wordt, ^) Den 9den September 1670 volgt zijn aanstelling tot Luitenant bij de Stads-Burgervendels. ~) Na een huwelijksverbintenis van bijna 19 jaren overleed zijne echtgenoote, die den 24sten Juli 1671 in de Walen Kerk begraven werd. '^) In de buitengewone vergadering der Regeering, op den lOden September 1672 werd Joh. Commelijn door den Stadhouder Willem III tot Raad in de Vroedschap van Amsterdam gekozen, welk ambt hij tot zijn dood is blijven vervullen. Den 5den Februari 1673, dus op bijna 44-jarigen leeftijd gaat hij voor de tweede maal een huwelijk aan. De inteekening in het kerkregister d.d. 12 Januari 1673 luidt aldus : „Compareerden als vooren de heer Joan Commelijn „van A. ^) raat deser steede, wedr van Digna van „ W i s s e 1 woont kalverstraat ende B e 1 i a V i n c k van „A., wede van Willem Ruychaver woont op de „kloveniersburgwal." (fol. 185 verso). ^) Zie Catalogus 1921 N'K 828. -) Jochems, Amsterdams Oude Burgervendels 1580— 1795, Dl. I (1888). ") Uit dit huwelijk werden tien kinderen geboren, doch bij het over- lijden van zijn vrouw waren er acht van reeds gestorven ; één zoon Johannes en één dochter Cornelia waren toen nog in leven. ^j Wederom dezelfde onnauwkeurigheid als hierboven. 193 Zijn bevordering tot Kapitein der Stads-Burgervendels (Schutterij) gebeurde den 6den October 1672 en het jaar daarop (1673) volgde zijn benoeming tot Majoor. -) Tijdens zijn tweede huwelijk woonde Joh. Commelijn later op de Heerengracht bij Flora, Verder kocht zijn echtgenoote den 13den December 1676 ") de hofstede „Zuyderhout" aan het einde van den Haarlemmerhout buiten Haarlem gelegen, waar hij sedert dien een groote verzameling van zeldzame en uitheemsche gewassen bijeen- bracht. Toen in de vergadering van de Vroedschap van Amster- dam d.d. 12 November 1682 ^) besloten werd tot de oprichting van een nieuwen Artsenij-Hof in de Plantage ^) werden Joan Huydecoper van Maarseveen en Joh. Commelijn gekozen tot Commissarissen, die op den aanleg daarvan toezicht zouden houden, De leiding ging echter zoo goed als geheel van C o m m e 1 ij n uit, die er in slaagde om dezen l^ortus binnen enkele jaren tot een der rijkste tuinen te maken, die er destijds van dien aard in Europa bestonden. In 1689 werd hij aangesteld tot Houtvester van de stad Amsterdam '") en bij besluit van Oud-Burgemeesteren d.d. 29 April 1 690 ^) werd Joh. C o m m e 1 ij n benoemd tot Commissaris-practicus van den Hortus, waarvoor hem een jaarlijksch traktement van ƒ 500 werd toegevoegd. Den 19den Januari 1692 overleed hij op bijna 63 jarigen leeftijd, na een hoogst eervol en werkzaam leven en werd ^) Zie Jochems, 1. c. -) A. van Da mm e, De Buitenplaatsen te Heemstede, Berkenrode en Bennebroek 1628 -- 1811. Haarlem 1903. 3) Resol. Vroedschap 12 November 1682, fol. 328. **) Lang vóór dien tijd bestond er in Amsterdam reeds een „Medici- nalen Cruythoff", doch die was achtereenvolgens op verschillende andere plaatsen gevestigd geweest. ^) Elias, De Vroedschap van Amsterdam, Dl. II blz. 569 (1905). 6) Resol. Reg. & Oud-Burgem, fol. 274 verso. 194 den 26sten Januari 1692 in de Oude Kerk te Amsterdam begraven. ^) Tot zijn dood heeft hij op de Heerengracht gewoond, naderhand verhuisde zijn weduwe naar de „doelenstraet opt Coore". Ruim vier maanden na zijn sterven — den S^en Juni 1692 — werden op de hofstede „Zuyderhout" de door Commelijn nagelaten „Oranje-, Limoenen-, Mirthe- en andere boomen en gewassen" publiek verkocht. ~) De hof- stede zelf ging den 24sten Augustus 1695 door verkoop in andere handen over. ^) Zijn echtgenoote overleefde hem S'/s jaar en werd den 16den Augustus 1697 in de Nieuwe Kerk te Amsterdam begraven. ^) Wanneer mijn historisch onderzoek er toe geleid heeft, dat aan Joh. C o m m e 1 ij n de onjuiste glorie van een medicus- en hoogleeraarschap moest worden ontnomen, dan wil ik thans niet nalaten zijn verdiensten te bespreken, die hij als groot liefhebber der kruidkunde heeft gehad. In het voorgaande zijn reeds de verschillende ambten genoemd, die hij in die richting heeft vervuld, zoodat ik mij in het volgende wil bepalen tot een opsomming van de werken die van zijn hand verschenen zijn. Zijn eerste arbeid op dit gebied was getiteld: „Neder- lantze Hesperides" (I), welks strekking tevoren reeds is uiteengezet en dat in 1676 te Amsterdam bij Marcus Doornik werd uitgegeven. Dit folio-werk, waarvan de fraaie titelprent hier tegenoverstaand is gereproduceerd, bevat verder nog 27 platen met voortreffelijke afbeeldingen der verschillende limoen- en oranje-vruchten, door de 1) Begrafenis-register der Oude Kerk. ^) Zie advertentie in de „Amsterdamsche Courant" van 22 Mei 1692. ^) A. van Damme, 1. c. ^) Begrafenis-register der Nieuwe Kerk. I Tot AmfVcrdam.Bv Marcus Door n i k . Bork-vcrkopp<-r .i6,-'tf . Titelprent van Joh. Commelijn's Nederlantze Hssperides (1676). 196 kunstenaarshand van Cornelis Kick naar het leven geteekend en op koper gegraveerd. Dit zelfde werk werd in 1684 ongewijzigd opnieuw in den handel gebracht door Gijsbert de Groot ^) te Amsterdam (II). Het jaar van te voren (in 1683) was er een Engelsche vertaHng in octavo van verschenen (III), ter^ wijl in 1695 te Gent een duodecimo-uitgave het Hcht zag, wat eigenlijk een vernieuwde editie van de „Hesperides" van den jezuit Ferrarius was, maar met inachtneming van Commelijn's verbeteringen (IV). In 1678 werd een begin gemaakt met de uitgave van den Hortus Indicus Malabaricus van Hendrik van Rheede tot Draakensteyn, het vroegste standaard- werk over Indische planten en daarin zouden bij de platen aanteekeningen worden gemaakt door Prof. Arn. van Syen, hoogleeraar in de kruidkunde aan de Leidsche Universiteit. Doch nog vóórdat het eerste deel van dit werk in druk was verschenen overleed laatstgenoemde bewerker, den 21 sten October 1678 op nauwelijks 38 jarigen leeftijd. Toen heeft Joh. Commelijn de taak van Prof. van Syen overgenomen en van het 2<^e deel") af, dat reeds ^) Deze hernieuwde uitgave is wel merkwaardig, te meer omdat tot dusver in geen enkele bibliographie daarvan melding wordt gemaakt. Het eenige verschil met de oorspronkelijke editie bestaat hierin, dat aan den voet van dezelfde gegraveerde titelprent gedrukt staat : „Tot Amster- dam. Bij Gijsbert de Groot. Boek- verkooper 1684. Met Privilegie voor Vijftien Jaaren." Daarvoor heeft men op de oorspronkelijke koperen plaat slechts den naam van den eersten uitgever en het vroegere jaartal behoeven te veranderen en dat dit ook inderdaad geschied is, blijkt uit twee achter gebleven punten bij het jaartal, die schuin onder de 8 en boven de 4 op volkomen juiste afstanden de resten voorstellen van de knopvormige uiteinden der daar ter plaatse gestaan hebbende 7 en 6. Zeer dwaas doet het echter aan dat het gedrukte titelblad het oude onderschrift van Marcus Doornik 1676 heeft behouden. ^) Tschirch schrijft in zijn Handb. d. Pharmakognosie ten onrechte dat Commelijn 's arbeid eerst met het 3de Dl. aanvangt, (l.c. Bd. I, 2, blz. 899). 197 in 1679 uitkwam, is het verdere werk geheel door hem geannoteerd. Commelijn is aan dezen arbeid trouw ge- bleven, want bezig zijnde met de bewerking van het 12de deel werd hij door den dood weggenomen, vandaar dat in dit laatste deel over de platen van de hoofdstukken 15 t/m 79 zijn aanteekeningen ontbreken. (V). Dat Joh. C o m m elij n zich niet enkel met de beschrijving van exotische planten bezig hield, doch ook belang stelde in de flora van het eigen vaderland, blijkt uit zijn „Cata- logus plantarum indigenarum Hollandiae", die tezamen met een verhandeling van Lamb. Bidloo over „de Re Her- baria" in 1683 in 12^ te Amsterdam het licht zag. (VI). Van deze gecombineerde uitgave verscheen in 1709 te Leiden een tweede druk. ^) (VII). Uit dezen catalogus blijkt duidelijk, dat C o m m e 1 ij n er zelf op uitging om te botaniseeren en dat hij een goed Nederlandsch florist moet zijn geweest. In 1687 begon Commelijn in samenwerking met zijn mede-Commissaris Joan Huydecoper van Maarse- veen een verzameling planten-af beeldingen te laten ver- vaardigen van allerlei vreemde gewassen, die in den Amsterdamschen „Medicijn-HofF" aanwezig waren. (VIII). Deze teekeningen ~) moesten dienen als platen-materiaal 1) Prof. C. A. Bergsma betoogt in de Kunst- en Letterbode van 1834 blz. 24, dat de Leidsche editie van 1709 een derde uitgave zou zijn en meent dat een andere Amsterdamsche druk van 1685 als tweede uitgave moet worden aangezien. Hierin heeft Bergsma zich echter vergist, want de uitgave van 1 709 vermeldt uitdrukkelijk op het titelblad „Editio secunda". Waarschijnlijk heeft Bergsma zijn aanteekening ontleend aan Séguier, Bibliotheca botanica. Pars I, p. 43 (1740) waar een Amsterdamsche editie van 1685 wordt opgegeven. Doch zooals gezegd ten onrechte. -) Ik behoud mij voor op deze collectie planten-af beeldingen, die tegenwoordig in de handschriften-verzameling der Amsterdamsche Uni- versiteits-bibliotheek wordt bewaard en waarover eigenlijk nog nooit een speciale beschrijving is gegeven, t. z. t. nader terug te komen. 198 voor een later uit te geven prachtwerk over den Hortus Medicus. Opvolgende Commissarissen zijn met dit afteekenen later doorgegaan, zoodat ten slotte een collectie van 425 teekeningen, meest aquarellen, tot stand is gekomen. Tijdens zijn leven heeft Commelijn slechts toezicht gehad over de eerste 92 stuks, waarvan er 44 tusschen de jaren 1687— '89 en 48 tusschen 1690— '92 zijn klaar gekomen. Met uitzondering van slechts enkele exemplaren zijn deze eerste 92 aquarellen door Johan Moninckx vervaardigd. Volgens Ha 11 er ^) heeft Joh. Commelijn in 1687 een Fransch geschrift van Le Gendre, Maniere de cultiver les arbres fruitiers ou il est traite des pepinieres, des espaliers, des contres-paliers, des arbres en buissons & a haute tige (Paris 1652)" in het Nederlandsch vertaald en onder den titel : „OefFening der vruytboomen, Amsterdam» 1687, 12^" laten verschijnen. (IX). Tot nog toe heb ik mij van deze uitgave niet persoonlijk kunnen overtuigen. In 1689 gaf hij het eerste deel van een „Catalogus plantarum horti medici Amstelodamensis" (X), waarin voor het eerst de rijkdom van „desen Hof, hoewel in haar eerste opkomste, en nog maar vier jaren oud" zijn opgeteekend» Ook schrijft hij in zijn voorwoord, dat hij hoopt het tweede deel van dezen catalogus spoedig te kunnen laten volgen, doch daarvan is echter niets gekomen. Wèl ver- scheen na zijn dood in 1702 een nieuwe titel-uitgave van het eerste deel. (XI). Ten slotte heeft Joh. Commelijn ook nog een begin gemaakt met de beschrijvingen der vreemde gewassen die 1) Bibliotheca Botanica. Pars. I, p. 485 (1771). 199 in den Hortus aanwezig waren en die, zooals hierboven gezegd is, vooraf onder zijn toezicht zijn afgeteekend. Van dezen arbeid, die zeker als zijn hoofdwerk moet worden beschouwd, heeft hij het 1ste deel in manuscript nagelaten, dat na zijn dood onder den titel: „Horti Medici Amstelo- damensis Rariorum Plantarum Historia" door F red er ik Ruysch en Frangois Kiggelaar in 1697 in het licht is gegeven. Dit folio-prachtwerk over den Stads Medicijn-Hof is geschreven in het Latijn en in het Nederlandsch, welke teksten in twee tegenoverstaande kolommen zijn afgedrukt. De daarin voorkomende 112 platen zijn eenigszins ver- kleinde kopergravures van de oorspronkelijke met waterverf geschilderde planten-afbeeldingen. Het werk is opgedragen aan de beide Commissarissen van den Hortus Joan Huydecoper van Maarseveen en Frangoisde Vroede, welke laatste in de plaats van Joh. C o m m e 1 ij n was benoemd. Het tweede deel van dit werk, dat op geheel overeen- komstige wijze als het eerste deel is uitgegeven, verscheen in 1701 en is bezorgd geworden door zijn neef Casparus C o m m e 1 ij n. ^) Hiermede ben ik aan het einde van mijn korte levens- schets van Joh. C o m m e 1 ij n — den pseudo-professor — ~), doch die, misschien juist omdat hij geen hoogleeraarschap vervulde, zooveel en zoo vruchtbaar heeft kunnen werken. 1) Deze Gaspar was een zoon van den historicus Casparus C, den eenigen broeder die met Johannes Commelijn is opgegroeid. -) Vragen wij ons thans af, wie de schuld heeft aan deze mystifi- catie, dan hjdt het geen twijfel of ]an Wagenaar moet daarvoor worden aangezien, want geen van de door hem aangegeven bronnen duiden Joh. Commelijn als geneesheer of professor aan, zoodat het voor de hand ligt dat Wagenaar in deze zijn phantasie te veel heeft laten werken. 200 Naast zijn groote liefde voor de kruidkunde getuigen zijn nagelaten werken van fijnen smaak, doch ook van veel plantenkennis, die hij zich als hartstochtelijk liefhebber had eigen gemaakt en waarmede hij in zijn veelzijdig openbaar leven oneindig veel nut gesticht heeft. Familiewapen van Johannes Commelijn. Bibliographie* I. Nederlantze Hesperides, dat is, oeffening en gebruik van de Limoen- en Oranjeboomen, gestelt na den aardt en climaat der Nederlanden. Tot Amsterdam bij Marcus Doornik 1676 in folio. II. Eadem, Tot Amsterdam bij Gijsbert de Groot 1684 in folio. III. The Belgick or Netherlandish Hesperides, made English bij G. V. N. London, 1683, in 8*^. ^ IV. Nederlandscben hesperides, dat is oeffeningh en ghebruyck van de limoen- en oranieboomen, ghestelt naer den aerdt, en climaet der Nederlanden. In Gendt by Hendrick Saetreuver 1695, in 12^\ V. Hortus Indicus Malabaricus, adornatus per Henricum van Rheede tot Draakensteyn, etc. ; cum notis adauxit et commentariis illustravit Arnoldus Syen et Joannes Commelinus. Amstelodami, 1678^ — 1693. 12 Vol. infol. VI. Catalogus plantarum indigenarum Hollandiae, cui praemissa Lamb. Bidloo dissertatio de Re Herbaria. Amstelodami, apud Henr. & Vid. Theod. Boom. 1683, in 120. VIL Eadem, Editio secunda, Lugd. Bat. apud Johan Arnold Langerack, 1709, in 12^. — VIII. Afteekeningen van verscheyden vreemde Gewassen, in de Medicijn-Hoff der Stadt Amsteldam. Door ordre vande Heeren J. Huydecoper en }. Commelin, als commissarissen van den voorn. Hoff. Inden jaren 1687 en volg. (tot 1749)9 Dln. in gr. fol IX. Oeffening der vruytboomen, Amsterdam, 1687 in 12*^. X. Catalogus plantarum Horti Medici Amstelodamensis, pars prior. Amstelodami ex typogr. Commeliniana sumpt. Arn. Oosaen, 1689 in 8^. 202 XI. Eadem, impresso nuvo titulo, Amstelodami apud Wetstenios 1702, in 8^ XII. Horti Medici Amstelodamensis Rariorum Plantarum Historia, auctore Joanne Commelino — opus posthu- mum — latinitate donatum, notisque et observati- onibus illustratum a Fred. Ruyschio et Frang. Kigge- lario. Amstelodami apud P. et J. Blaeu, nee non Abr. a Someren 1697, in folio. Iconographie» I. Het hier bijgaande conterfeitsel houd ik voor }oh. Commelijn, ofschoon er op het geschilderde portret niets van vermeld staat. Vroeger was dat in het be- zit van de fam. Schol ten^ — Commelin, thans be- hoort het door schenking aan de stad Amsterdam en bevindt zich in het huis Tesselschadestraat 9 aldaar. II. Regentenstuk van het Spinhuis, waarop de eenige niet- zittende regent door mij voor Joh. C o m m e 1 ij n wordt gehouden. Het werd in 1669 door K. du Jardin geschilderd en wordt in het Rijksmuseum te Amsterdam bewaard. III. Klein portret, waarop aan den achterkant geschreven staat: „Joh. Commelijn, Botan. professor. Geco- piëerd in 1889 door Henriette de Vries naar een schilderij in 1680 door Jan de Baen vervaardigd". Dit hangt in de antichambre van de Senaatskamer der Amsterdamsche Universiteit. N.B. Ofschoon de werken van ]. Commelijn bijna allemaal te Amsterdam gedrukt zijn, ontbreken de kleinere uitgaven toch haast in alle openbare bibliotheken van ons land. Daarom leek het mij dienstig meteen aan te geven waar zij eventueel te vinden zijn. No. II en VII bibl. Ned. Botan. Ver.; No. VI Univ. bibl. te Leiden; No. X Univ. bibl. te Amsterdam; No. XI bibl. Landb. Hoogesch. Wageningen. De folio-werken zijn vrij algemeen aanwezig. No. III, IV en IX trof ik tot nu toe in geen enkele boekerij in Nederland aan. P. JANSEN en W. H. WACHTER. Floristische aanteekeningen XXIL Festuca IL Als vervolg op Flor. Aant. XX (Kruidk. Archief \922) zetten wij hier onze opmerkingen omtrent de Nederlandsche soorten van het geslacht Festuca voort. De reeds besproken soorten geven nog aanleiding tot de volgende opmerkingen. F« ovina L. 1. Bij Amsterdam op aangevoerden grond (duinzand) troffen wij aan een kleine vegetatie van een vorm dezer soort, die een overgang vormt tusschen de var. duriuscula K o c h en de var. gallica (H a c k.) St. IJ. Het zijn tot 90 cm hooge planten. De lange gladde stengels dragen een nogal gevulde pluim met langgenaalde aartjes. Bladen vrij breed en glad (Herb. }. en W. 35543-44). 2. De subvar. trachyphylla Hack. komt ook Noorde- lijker dan op den St. Pietersberg voor. Wij troffen ze aan langs de Vecht bij Uitermeer op zand, aangevoerd voor de oude fortwallen. 3. var. glauca Hack. Op de zomerexcursie der N. B. V. vonden wij aan den voet van den St. Pietersberg een exemplaar, waarvan enkele stengels nog nabloeiden. De sterke waslaag deed ze onmiddellijk als de var. glauca kennen. Ze behoort tot de subvar. pallens, gekenmerkt o. a. door de losse pluim met heen en weer gebogen takken (Herb. }. en W. 35546). Het was echter te laat in den tijd om te kunnen nagaan, hoever de vegetatie zich uitstrekte. 204 4. Wij willen nog even de aandacht vestigen op het verschil, dat K. Leendertz vermeldt (Versl. Landb. Onderz. No. XXIX 1924) tusschen de vruchtjes van F. rubra en F. ovina. De eerste vertoont een beharing van het binnenste kroonkafje, waarbij elke haar op zich zelf een ruitvormige basis bezit en eindigt in een punt. De laatste soort daarentegen vertoont op het binnenste kroonkafje haren met een ronde basis, terwijl er van een duidelijk afgescheiden punt geen sprake is. 3* Festuca pratensis Huds* Deze soort kwam reeds ter sprake in Flor. Aant. XVIII (Kruidk. Archief 1920). Ze wordt o.a. door Hack el evenals F. arundinacea beschouwd als „ondersoort" van F, elatior L. 't Lijkt ons eenvoudiger de in ons land ge- bruikelijke indeeling te volgen. Het vroeger veel gebruikte kenmerk, waarbij men de beide „soorten" onderscheidde aan de lengteverhoudingen der kelkkafjes, bleek niet vol- doende constant. Men onderscheidt ze tegenwoordig als volgt : 1. Onderste scheeden ten slotte in bruinachtige vezels verweerend. Van de onderste pluimtakken, die veel korter zijn dan de pluim, draagt er één slechts 1^ — 3, de andere 4^ — 6 aartjes. Bloemen duidelijk uiteen staand. F. pratensis Hu ds. 2. Onderste scheeden niet tot vezels verweerend maar steviger van samenstelling. Beide onderste pluimtakken lang en met veel aartjes. Bloemen dicht opeenstaand. F. arundinacea Schreb. F. pratensis Huds. dat als weidegras een zeer belang- rijke cultuurplant is, is wel rijk aan standplaatsvormen, doch belangrijke systematische verschillen treden bij ons niet op. Wij gaven (Kr. Archief 1920 pag. 165) reeds een over- zicht van de door ons aangetroffen vormen, dat echter nog eenige aanvuUing behoeft. 205 var. eu-pratensis St. Yves. Scheeden geheel gespleten, pluimtakken glad. Hiertoe behooren in ons land alle niet-adventieve vormen. Ze kunnen worden onderverdeeld als volgt : a. subvar. typica Hack.; primaire onderste zijtak 4— 6, secundaire tak 1^ — 3 aartjes dragend; kroonkafjes meest ongenaaid. Dit is de meest algemeene vorm op weiden en langs wegen. Verspreid treft men aan : fm. mucronulata Belli; kroonkafjes met een kort spitsje. Rotterdam. fm. aristata J. en W. ; kroonkafjes met een naald, die ongeveer de helft van de lengte van het kroonkafje bereikt. Deze vorm schijnt zeldzaam te zijn. Wij bezitten ze o.a. van Rotterdam (Herb. J. en W. 1227.) fm. angustifolia J. en W. ; bladen zeer smal (2^ — ^5 mm), bij het drogen aan de randen inrollend. Rotterdam, (Herb. J- en W. 1231). fm. distantiflora }. en W. ; bloemen ver uitéénstaand, as van het aartje tusschen de bloemen heen en weer gebogen. Wij bezitten dezen vorm van Rotterdam, (Herb. J. en W. 33059). Het zijn geen schaduwvormen; toch hebben ze een losse wijduitstaande pluim en eenigszins aan Eragrostis herinnerende aartjes. b. subvar. fasciculata S o n d e r ; pluim smal saamgetrokken met korte zijtakken en dicht opéén zittende aartjes. Komt vrij zelden voor o.a. Ankeveen (Herb. J. en W. 11820^ — 24). c. subvar. subspicata A. et G. {:= Fest. pseudololiacea Fries.) ; pluim tot een aar gereduceerd, zijtakken slechts 1 aartje dragend. Deze vorm is gemakkelijk te verwarren met Lolium- soorten waarvan ze zich door het bezit van twee kelk- kafjes onderscheidt. Ze komt soms zeer karakteristiek in groote hoeveelheden voor. Nederl. Kruidk. Archief 1924. 14 206 Rotterdam (Herb. J. en W. 1371). de Rijp (Herb. J. en W. 11758) enz. d. subvar. Hocquettei R. Lit. ; stengel onder de pluim ruw. Deze vorm, door R. de Litardière onderscheiden (in Contrib. a l'étude des Festuca du Nord de la France) is een parallelvorm van de bij F. arundinacea reeds veel vroeger onderscheiden subvar. Uechtritziana Hack. Op haar verspreiding is uit den aard der zaak tot nu toe niet gelet. Wij bezitten ze van Elburg, dijk langs de Zuiderzee (Herb. J. en W. 19292) terwijl de exemplaren uit ter Apel (Herb. J. en W. 23959) en Weert (Herb. J. en W. 13481) tot de fm. subaristata R. Lit. be- hooren. e. subvar. intermedia Hack. Dit zijn eigenaardige planten. Ze hebben den pluimbouw en de aartjes van F. pratensis, doch den scheedenbouw van F. arundinacea. Daar niets van bastaardnatuur blijkt, hebben deze vormen veroorzaakt dat men F. pratensis en arundinacea tot éen groote ,, soort" vereenigde. Wij bezitten fraaie exemplaren van Rotterdam (Herb. J. en W. 1228). Op de adventiefvormen van F. pratensis is in tegen- stelling met de volgende soort weinig gelet. Vandaar dat de in Kruidk. Archief 1920 pag. 169 genoemde var. apennina Hack. nog niet met zekerheid in ons land geconstateerd is. 4. Festuca arundinacea Schreb» Ofschoon deze soort als zoodanig gemakkelijk te onder- scheiden is en algemeen voorkomt, levert de onderscheiding der verschillende vormen grocte moeilijkheden op. S t. Y v e s schrijft o.a. : „Dans tout Ie genre Festuca Ie F. arundinacea est a notre avis de beaucoup Ie plus difïicile : la structure anatomique des feuilles et des gaines ne donne aucun renseignement, les affinités entre les groupes qui Ie com- posent sont infiniment croisés, les formes de passage tres 207 nombreuses, les échantillons critiques sont plus fréquents que les exemplaires typiques ; enfin les matériaux fournis par les exsiccata donnent souvent des renseignements peu précis, lorsqu'ils ne sont pas trompeurs." Voor typische exemplaren der verschillende vormen kan de volgende tabel dienst doen. A. Stengels glad ; kroonkafjes met gaven top. 1 . pluim groot, langwerpig-eivormig overhangend. var. genuina. Hack. y-. kroonkafjes ongenaaid, pluim groot, uitge- spreid tijdens den bloei ; bladen breed en vlak. subvar. uulgaris Hack. p. kroonkafjes duidelijk genaaid. Pluim groot maar smal met meest opgerichte takken. Bladen smaller. sub var. mediterranea Hack. 2. pluim zeer dicht en smal. Bladen grauwgroen, sterk ingerold, vooral aan de punt. var. glaucescens B o i s s. B. Stengels ruw, vooral onder de pluim. Scheeden meest sterk ruw. Kroonkafjes aan den top tweetandig. var. Uechtvitziana Hack. var. genuina Hack. Deze is algemeen langs waterkanten en komt meest voor in den ongenaalden vorm der subvar. uulgaris Hack. Doch ook dan is de pluimbouw zeer variabel. Wij noemen bijv. exemplaren met sterk verlengde pluimas, zoodat de afstanden tusschen de half kransen der zijtakken vele malen de lengte dezer zijtakken overtreft : Eysden (Herb. J. en W. 35557) of exemplaren waarbij de pluim- takken tot aan den voet met aartjes bezet zijn : Eysden (Herb. J. en W. 35551). In 't bijzonder onderscheidt men nog de fm. strictior Hack. Typisch voorkomend zijn het lage planten met een smalle, stijve en niet knikkende 208 pluim, die een karakteristieken indruk maken bijv. langs het Noordhollandsch kanaal bij Spijkerboor (11759--64) of langs den Zuiderzeedijk bij Diemen (27754^ — ^55). Echter komen allerlei tusschenvormen voor, Rotterdam (1221, 1223.) R. de Litardière beschouwt de fm. strictior „un état stationnel des lieux plus secs." Wij kunnen het hiermede niet eens zijn, daar wij ze aan waterkanten karakteristiek aantroffen. Groeit F. arundiuacea aan beschaduwde waterkanten, dan wordt de plant zeer hoog, de pluim groot en uitge- spreid en de aartjes verliezen de groene kleur : ze worden vliezig en witachtig. Deze vorm is beschreven als fm. decolorans M. u. K. Wij vonden ze o. a. bij Amsterdam (Herb. }. en W. 17694) en zeer karakteristiek langs de beschaduwde Berkeloevers bij Lochem (Herb. J. en W. 35566--7). fm. fasciculata S onder. Dit is een parallelvorm van den gelijknamigen vorm bij F. pratensis. Wij vonden ze o.a. bij Goes (Herb. J. en W. 33061^61). fm. pseudololiacea Grantz. De pluim is aarvormig samengetrokken. Ze is slechts door de scheeden van den parallelvorm bij F. pratensis te onderscheiden. Wij vonden ze langs de Maas te Rotterdam (Herb. }. en W. 1224). Verder komen allerlei monstruositeiten voor o.a. de m. uivipara, (Rotterdam, Capelle a/d IJsel, Eysden). Soms blijft de hoofdas der pluim zeer kort terwijl de onderste pluimtakken abnormaal ontwikkelen. En andermaal groeien de beide onderste pluimtakken tot één samen, die stijf en dik de hoofdas op zij duwt (Rotterdam, 1229). Reeds lang was het ons opgevallen, dat in tegenstelling met hetgeen de flora's vermelden in ons land genaaide vormen van Festuca arundinacea voorkwamen. Toen nu in 1923 R. de Litardière in Buil. Soc. Bot, Belg. de aandacht op deze vormen in België vestigde, zonden wij hem ons materiaal toe en inderdaad bleek, dat de uit 209 Z.-Europa afkomstige subvar. Mediterranea Hack ook in ons land voorkomt. Ze is behalve door de genaaide kafjes gekarakteriseerd door de smallere bladen. In ons herbarium komt ze voor : Eysden (35559), Nijmegen (19297). Goes (33065—66), Bloemendaal (35282—83), Spijkerboor (11755^ — 57), Twente (1373) leg. Biijdens tein, terwijl wij overgangsvormen bezitten van Rotterdam (1218, 1221, 1376), Diemen (27751—52) en Gronsveld (13444). Uit deze vindplaatsen is nog weinig af te leiden omtrent haar verspreiding over ons land, zoodat wij de floristen ten zeerste aanbevelen op deze genaaide vormen te letten. Ook bij deze subvar. troffen wij exemplaren aan waarbij de zijtakken tot aan den voet toe met aartjes zijn bezet. var. glauccsccns B o i s s. Dit jaar troffen wij op een adventiefterrein bij de vuil- verbranding te Amsterdam een groote plant van Festuca arundinacea die in habitus geheel afweek van de ons bekende typen. De grauwe kleur, de lange stevige ingerolde bladen gaven de plant een eigenaardig uiterlijk. De lange pluim was sterk samengetrokken, bijna rolrond en gelobd. Deze blijkbaar adventieve vorm behoort tot de var. glau- cescens Boiss. (Fenas Hack.) die in het Middellandsche zeegebied thuis behoort. Ze had ongenaaide aartjes (subvar. genuina St. Y.). var. Uechtritziana Hack. Van deze ook uit België vermelde variëteit troffen wij reeds in 1904 eenige exemplaren aan op den koolaschweg door Rozenburg te Rotterdam (in Prodr. p. 2342 als var. aspera vermeld), dus waarschijnlijk adventief. De exemplaren zonden- wij ter controle aan Prof. Ed. Hack el, die de determinatie bevestigde. Deze planten bezitten een smalle pluim, terwijl de stengels vooral onder de pluim sterk ruw zijn evenals de scheeden. Bovendien zijn de kroonkafjes tweetandig met hier en daar een kort naaldje tusschen die tanden. Ook bij deze 210 variëteit komen tusschenvormen voor. De pluim kan uit- gespreid zijn, het ruw zijn van stengels en scheeden kan verminderen, de tanding der kafjes wordt onduidelijk. Wij bezitten dergelijke vormen van de Waaloevers bij Nijmegen (19298) terwijl de Wever ze bij den Schaesberg vond (7428). In Prodr. p. 2342 zijn deze exemplaren nog vermeld onder fasciculata Sonder. Volgens R. de Litardière zijn het echter overgangsvormen naar de var. Uechtritziana, Behalve de in bovenstaande tabel opgenomen vormen bezitten wij nog enkele andere, alle adventief of ten minste op adventiefterreinen gevonden. Wij vestigen er hier de aandacht op, omdat gewoonlijk op dergelijke terreinen naar de daar groeiende „inlandsche" planten weinig ge- keken wordt. var. orientalis Hack. Hiertoe behooren eenige exemplaren, die wij in 1921 op een adventief terrein langs den Amstel bij Amsterdam aantroffen, 't Zijn hooge planten, tot aan de pluim toe bebladerd. Bladen ruw en zeer breed. Aartjes smal elliptisch, kelkkafjes toegespitst; kroonkafjes kort genaaid. Hiertoe schijnt ons ook te behooren een exemplaar uit Rotterdam in 1911 verzameld (doch slechts fragmentarisch) op den koolaschweg door Rozenburg. var. subalpina Hack. Hiertoe moet gerekend worden een exemplaar uit ons herb. No. 35286 eveneens op het bovengenoemde adven- tief terrein bij Amsterdam aangetroffen, terwijl wij in 1913 op een ander adventiefterrein aan den Cruquiusweg een dergelijk exemplaar verzamelden (35286). Ze onderscheiden zich reeds op het oog door de zeer uitgespreide pluim met haardunne heen en weer gebogen takken. Aartjes verspreid en losbloemig. 't Bovenste kelkkafje bereikt slechts 1/3 van het er voorstaande kroonkafje. var. Letourneuxiana St. Y. Dit is een vorm die haar verspreidingsgebied voor- 211 namelijk in N. Afrika heeft en zich onderscheidt door een behaard ovarium. Wij verzamelden een exemplaar op den Cruquiusweg bij Amsterdam (35284) dat R. de Litardière tot deze variëteit meent te moeten brengen. De pluim- takken zijn dun, gezaagd-ruw voornamelijk in het vertakte deel en zijn alleen in het bovenste derde deel met aartjes bezet. Het bovenste kelkkafje bereikt 2/3 van het daar voorstaande kroonkafje. De kroonkafjes zijn op den rug naar den top en aan de kanten sterk rugwaarts ruw. 5. Festuca gigantea VilL Deze gemakkelijk kenbare plant is in ons land weinig variabel. Wij vestigden reeds in Kruidk. Archief 1915 pag. 167 de aandacht op enkele fouten in de gewone beschrijving. De in Ascherson en Graebner's Synopsis genoemde vormen typica en nemoralis zijn algemeen. Hoe staat het echter met de var. uliginosa Schur. en de var. triflora Koch ? Wij vonden ze zelf nog niet en troffen er evenmin iets over aan in de literatuur. 6. Bastaarden* 1. Festuca pratensis x Lolium perenne* Deze bastaard komt algemeen voor. Reeds Rainville vermeldt ze en ze komt dan ook voor in het restant van zijn herbarium, dat nog in Teylers Museum bewaard wordt. De meest gewone vorm vertoont een aarvormige bloei- wijze. Zeldzamer vindt men zijtakken van eenige betee- kenis (fm. paniculatum Aschs.). 2. Festuca pratensis x gigantea* Dezen bastaard vermeldden wij reeds in Floristische Aanteekeningen XVIII. Hierbij valt nog op te merken, dat wij deze plant in 1921 op dezelfde plaats weer aan- troffen (de vindplaats is sinds dien tijd met zand bedekt) doch in een anderen vorm. De pluim is zeer sterk samen- 212 getrokken en kleiner en de naalden zijn ook iets kleiner dan bij de exemplaren van 't vorige jaar. Ofschoon in September verzameld zijn alle kafjes loos. 3. Festuca arundinacea x gigantea. Van dezen bastaard vonden wij in 1922 eenige exem- plaren te Amsterdam tusschen de stamouders, 't Zijn forsche hooge planten met het uiterlijk van Festaca arun- dinacea, maar de bladen nog breeder en lichter groen. De pluim is groot (tot 40 cm) en los van bouw. De aartjes hebben het meest van Fest. arundinacea maar ze zijn langer en smaller en de kroonkafjes eindigen in een naald, die even lang is of iets langer dan het kafje zelf. Voor zoover wij na konden gaan is de plant steriel (Herb. J. en W. 33036^7). Festuca gigantea schijnt meer bastaarden te vormen. Wij hebben nl. een sterk vermoeden, dat de onder No. 33039 en 33038 verzamelde planten bastaarden zijn met Lolium perenne. Wij hebben deze bastaarden wel vermeld gevonden maar zagen nooit authentiek materiaal, zoodat wij daarop wachten moeten. Dec. 1923. JANSEN en WACHTER. RUMEX EXSUL, NOVA HIBRIDA (R. fennicus x nepalensis) VON B. H. DANSER. Assistent und Privatdozent am Botanischen Institut der Universitat Amsterdam. (Eingegangen am 10. Januar 1925.» lm Herbst 1922 saté ich Früchte des Rumex fennicus, in der Hoffnung, die Pflanzen würden schon 1923 blühen und ich könnte dann eine Bastardierung mit einigen andern Arten versuchen. Die Pflanzen blühten jedoch 1923 nicht und der geplante Kreuzungsversuch musste unterbleiben. lm Sommer 1923 zeigte sich aber unter den Pflanzen eine abweichende, die mehr einem Rumex obtusifolius als einem Rumex fennicus ahnlich war. Allein Rumex obtusi- folius hatte nicht in der Nahe der Mutterpflanze gestanden, wohl eine Anzahl andrer Arten. lm Frühjahr 1924 behielt ich deshalb die abweichende Pflanze im Auge, um zu erfahren, welchen /enn/cus-Bastard ich gewonnen hatte. Die Pflanze bildete 1924 vier Stengel, blühte, bildete ihre Perigone in der bekannten fehler- haften Weise der Lapathum-Bastarde und zeigte in allen Teilen, dass sie entstanden war durch Bestaubung der Mutter- pflanze mit Rumex nepalensis, einer der Arten, die in der Nahe der Mutterpflanze geblüht hatten. Rumex nepalensis ahnelt am meisten einem grossen Rumex obtusifolius, unter- scheidet sich jedoch von diesem hauptsachlich durch die ganz andere Form der Perigone, die eine grosse Anzahl feiner, an der Spitze hakenförmig umgebogener Zahne tragen. Die Mutterpflanze hatte ich 1920 kulti viert aus Früchten, welche ich unter dem Namen Rumex fennicus aus dem ' 215 botanischen Garten in Christiania erhalten hatte. Sie blühte 1921 in meinem Garten (Nummer 3943 meines Herbars). Rumex fennicus ist von M u r b e c k beschrieben worden [4 und 5] und ist mir sehr gut bekannt [2 und 3]. Die Vaterpflanze muss zu einer der beiden Aussaaten gehort haben, die ich 1921 blühend in meinem Garten hatte und für welche ich die Samen unter dem Namen Rumex nepalensis aus den botanischen Garten in Bordeaux und Zürich erhalten hatte (die Nummern 4236 und 4237 meines Herbars). Diese Art ist von Sprengel (Syst. II, p. 159) beschrieben worden. Die Beschreibung von Meis- ner [1] stimmt mit meinen Pflanzen gut überein. Zweige des Bastardes finden sich in meinem Herbar unter den Nummern 5144 und 5145. Die Diagnose, welche ich von ihm geben will, ist folgende. Rumex cxsul^ hibrida Rumicis fennici et Rumicis nepa- lensis. Radix perennis. Caules erecti, graciles, paniculam apertam ferentes. Rami paniculae graciles, simplices, oblique patentes, paulum curvi. Folia radicalia oblonga, apice acutiuscula, basi rotundata vel paulum cordata, margine plana vel leviter undulata, petiolo lamina subaequilongo. Folia caulina inferiora gra- datim brevius petiolata, oblonge-ovata, basi paulum cordata, apice acuta, margine leviter undulata. Folia caulina superiora ovato-lanceolata, subsessilia, apice acuta, basi cuneata. Caules parte superiore et rami panicularum omnino vel fere omnino efoliati. Verticillastri multiflori, omnes remoti. Flores maxima parte steriles statuque semiperfecto decidentes, denique nonnulli tantum omnino evoluti. Pedicelli graciles, perigoniis paulo vel duplo longiores, prope basin conspicue articulati. Valvae ad 5 vel 6 millimetra longae, tenuiter reticulatae, breve ovatae vel subquinquangulares, apice brevi obtuso integro, basi subtruncata, utrinque dentibus plurimis (+ 8) 216 subulatis, basi dilatatis, saepe lateraliter connatis, longis- simis dimidiam latitudinem valvae aequantibus. Valva an- terior granulo parvo ovato, valvae laterales granulo minimo ornatae. Fructus ad 4 millimetra longus. DifFert a Rumice fennico foliis multo latioribus fere planis, panicula aperta ramis gracilibus, verticillastris remotis, valvulis valde dentatis, granulisque valvarum conspicuis. DifFert a Rumice nepalensi, cui multo similior est, habitu graciliore, foliis minoribus angustioribus minusque cordatis, pedicellis gracilioribus, dentibus valvarum brevi- oribus, magis irregularibus, latioribus, saepe lateraliter connatis, apice non hamatis. Ab ambabus speciebus parentibus sterilitate differt. Hanc hibridam patria carentem, parentibus e patriis tam diversis ortis, Rumicem exsulem nominavi. Zitiertc Literatur» 1. A. de Candolle, Prodromus systematis universalis regni vege- tabilis. pars XIV, pag. 55 (1856—57). 2. B. H. Danser, Over Rumex fennicus, Rumex weberi en Rumex schreberi. Nederlandsch Kruidkundig Archief, jaargang 1916, pag. 161, (1917). 3. ; Bijdrage tot de kennis der Nederlandsche Rumices. Neder- landsch Kruidkundig Archief, jaargang 1921, pag. 167 (1922). 4. S. Murbeck, Die nordeuropaischen Formen der Gattung Rumex. Botaniska Notiser 1899 (Separat). 5. , Zur Kenntnis der Gattung Rumex. Botaniska Notiser 1913 (Separat). Erklarung der TafeL Rumex exsuL 1. Oberer Stengelteil mit Blütenstand, Vs ^' 2. Unterer Stengelteil mit zwei Blattern, ^8 ^ • 3. Völlig entwickeltes, fruchttragendes Perigon, 3'"' ^ x. 4. Frucht, 3V4 X . BipRAGE TOT DE MYCOLOGISCHE FLORA VAN NEDERLAND DOOR DE CONSERVATRICE DER NED. MYCOL. VER. (VERVOLG OP DE IN NED. KRUIDK. ARCH. 1923 GEPUBLI- CEERDE NIEUWE BASIDIOMYCETAE). Basidiomycetac, Eubasidiae» Agaricaceae» Leucosporeae* Tricholoma* Tr. murinaceum Buil. t. 530, (Agar,), Fr. Hym. Eur. p. 62, Sacc. Syll. V, 109, Wint. Kr. Fl. I. 819. Deze soort, die dicht bij Tr. saponaceum Fr. staat, doch niet rood aanloopt aan de steelbasis, ook meer lila gekleurd is op den hoed, werd in enkele ex. gebracht op de tentoonstelling der N. M. V. te Arnhem gehouden van 4^ — 6 Oct. 1924, en waarschijnlijk gevonden op de excursie der N. N. V. afd. Wageningen te Bennekom. Verdere beschrijving is onnoodig waar zij in een fraaie teekening voor de Flora Batava is vastgelegd. Mycena» M. pithya Fries, Icon. t. 79, f. 3, var. Hym. Eur. p. 135, Fl. Dan. t. 2141, f. 2, Wint. Kr. Fl. I, 771. Deze kleine, witte Mycena soort, werd op dennennaalden groeiende gevonden op de Exc. der D. B. C. (Leerl. Delftsche H.B.S. en Gym.) in dennenbosch te Meyendel (Wassenaar) 12 Oct. 1924. 218 Russuia, R. ochroleuca P. var. claroflava (Gr ov e) C ook e 1196, Rea (British Basid.). p. 466. Door mij is deze variëteit als zoodanig gedetermineerd en gevonden in de Wouwsche Plantage bij Bergen op Zoom op 28 Aug. 1924. Ik meende eerst een geheel nieuwe soort te vinden, waar deze var. zeer sterk van de soort afwijkt. Hoed en steel waren zeer kleverig, hoed- kleur als van de soort. Steel eerst wit, later crème, la- mellen eerst wit, dan geelachtig met vlekken. Sporen wit, enkele gestekeld, de meeste ongestekeld, 5—8 />'-. Met de plaat van Cooke komt zij geheel overeen. Rhodosporeae, Entoloma, E. phaeocephalum Buil. t. 555, f. 1, Fries, Icon. t. 93, f. 1, Rieken, die Blatterpilze nr. 836. Op de tentoonstelling te Bloemendaal op de school van den Heer P. Tinholt den 18den Oct. 1924 waren door de leerlingen gebracht enkele ex. van een nog nimmer door mij geziene soort, veel gelijkende op een Psathyra spec. met denzelfden teeren habitus, dat geslacht eigen. Hoed donkergrijs gerimpeld, steel glazig wit, doorzichtig. Hoed 4 cm breed, dun vleezig. Steel 8 cm lang, 4 mm dik. De lamellen die eerst licht- daarna donkergrijs waren, werden ten slotte vuil-rose. Het bleek door de aangehechte lamellen een Entoloma spec. te zijn, die geheel met de be- schrijving van phaeocephalum in Rieken overeenkwam. Men vindt opgegeven dat E. placenta Batsch. synoniem is, doch m. i. zijn daar vele verschilkenmerken tusschen deze twee. Zeer zeker is deze soort een overgang aan de eene zijde naar de Psathyra s, aan de andere zijde door haar bijna ronde sporen naar het geslacht Plutetts. Zij is door een fraaie teekening voor de Flora vastgelegd. Pluteus» PL nanns P. var. lutescens Fries, Hym. Eur. p. 187, 219 Buil. t. 417, f. 3, Cooke, 305, f. B., Rea, p. 60, Sacc. Syll. V, 673. Deze variëteit wijkt van de soort af door den zuiver geel gekleurden steel. Zij werd gevonden in de duinen van Vogelenzang, door C. D. Swanenburg deVeye, 18 Oct. 1924. Ochrosporeae» Naucoria» N. innocua Lasch. nr. 398, Fries, Hym. Eur. p. 257, Sacc. Syll. V, 836, Wint. Kr. FL 1, 675. Deze soort werd van den 3den — einde December 1924 gevonden groeiende op een jute zak in een waterkuil (25 + Amst. P.) op den Amersfoortschen berg, door den Heer A. C. S. Schweers. In jong stadium heeft zij, zooals de Heer Schweers waarnam, gele lamellen, zooals op de plaat van Cooke 489 te zien is. De paddenstoel wordt bij opdroging zeer licht van kleur. De steel is hol en aan de basis zeer viltig. Zij is in een teekening voor de Flora vastgelegd. Paxillus* P. panaeolus Fr., Monogr. II, p. 117, 310, Hym. Eur. p. 463 Sacc. Syll. V, 985, Wint. Kr. Fl. I, 573. Deze soort, die zeer veel op een Clitopilus gelijkt, werd den 2den Nov. 1924 op twee plaatsen in ons land gevonden en wel in de eikenboschjes van Mariënduin te Vogelenzang door Willy v. Waveren en te Tietjerk bij Leeuwarden door den Heer A. N. Koop mans. Daarna tot diep in December vond E. K. v. Waveren haar nog in groote hoeveelheden in de duinen van Vogelen- zang. Zij komt in de lijst samengesteld door Dr. Meulen- hof f en ondergeteekende (1918) reeds voor, doch de zwam die als zoodanig door v. d. Lek gedetermineerd en geconserveerd was, bleek mij te zijn geen Pax. panaeolus, doch P. Tricholoma A. et S. Zij is in een fraaie teekening voor de Flora vastgelegd. 220 Polyporaceac. Polyporus» P. trabeus Rostk. t. 28, Fries, Hym. Eur. p. 547, Sacc. Syll. VI, 112, Wint. Kr. Fl. I 433. Zooals meermalen geschiedt, wordt een ontdekking op meerdere plaatsen tegelijk gedaan. Den 13den Sept. ont- ving ik van den Heer A. v. L u y k een Ceriomyces albus waaruit een Polyporus groeide. Deze Polyporus was door hem gedetermineerd als P. trabeus, een determinatie, waarmee ik volkomen kon meegaan. Deze uitgroeiing van een vruchtlichaam is, als ik mij niet vergis, tot nog toe niet waargenomen uit Ceriom. albus. Zij is gevonden door den Heer G. v. D i 1 1 e w ij n in het Baarnsche bosch den 13den Sept. 1924. Terzelfder tijd vond de Heer Ph. Mees haar in de omstreken van Arnhem. P. trabeus Rostk. staat dicht bij P. destructor Schrad., onderscheidt zich van deze. doordat het hoedvleesch bij aanraking niet bruin wordt en meer doorzichtig is als bij deze. In een fraaie teekening is deze merkwaardigheid voor de Flora vastgelegd. Trametes» T. inodora Fries, Monogr. II, p. 293, Hym. Eur. p. 583, Sacc. Syll. VI, 338. Deze soort werd den 18den Oct. 1924 gevonden door den Heer H. Boting in eikenboschjes te Aerdenhout bij Overveen. In een fraaie teekening is zij voor de Flora vastgelegd. Hydnaceac» H. coralloides Sc op. Carn. 2, p. 472. Fries. Hym. Eur. p. 607, Sacc. Syll. VI, 644, Wint. Kr. Fl. I, 375. Deze soort werd den 24sten Aug. 1924 gevonden in een holte van een beuk te Almelo op het buiten Coldenhove, door Dr. H. W. v. Waveren uit Haarlem. De deter- minatie is van Dr. Lars Romel te Stockholm. 221 Clavariaccae» Clavaria* C. tenacella Pers. Comm. t. 3, f. 5, Fries, Hym. Eur. p. 675, Sacc. SylL VI, 721, Wint. Kr. I, 307. Den loden Sept. bracht Mej. Adri Timmermans, biol. stud. te Leiden mij van het buitengoed Hardenbroek, bij Driebergen, deze kleine zwarte Clavaria, die daar in verscheidene ex. in het vochtige gras groeide. Zij deden denken aan ex. van het geslacht Geoglossum, o. a. aan G. fallax. De kleur is zwartachtig-donkergrijs, de toppen der vrij kleine knotsjes zijn afgerond, niet puntig, enkele zijn aan den top vertakt. In een fraaie teekening is zij voor de Flora vastgelegd. Typhula* T. incarnata Lasch. in Litt. et in Fries, Epicr. p. 585, Hym. Eur. p. 683, Sacc. SylL VI, 8, 745. Wint. Kr. Fl. I, 301. Den 8sten Nov. 1924 ontving ik van Mej. H. R. v. Stolk deze buitengewoon mooie Typhula soort, welke gelijkt op een fijne Clavaria van een prachtige rosé kleur. In bosjes waren ze gezeten op graspollen (Holcus lanatus), welke groeiden op Huize Coburg te Huis ter Heide (haar woonhuis). Bij navraag bleek mij dat het gras gemest was met afval van meelfabrieken. De rosé knots die bij enkele ex. vertakt was, kwam voort uit een stevig bruin sclerotium. Ofschoon ik van de determinatie vrij zeker was, stuurde ik nog eenige ex. naar Dr. Patouillard te Parijs, die mijn determinatie bevestigde. Hoewel in Nov. vrij sterke vorst voorkwam, kon Mej. v. Stolk mij in December nog vrij mooie ex. zenden. In een fraaie teekening is zij voor de Flora vastgelegd. CATH. COOL. Leiden, 's-Rijksherbarium. Nederl. Kruidk. Archief 1924. 15 OVER CENOCOCCUM GEOPHILUM Fr. DOOR R. IJZERMAN. Bij 't uitzeven en slibben van klei- en veenhoudende lagen uit een beekbeddingprofiel ten Zuiden van Venlo, vond ik een aantal kleine, zwarte, onregelmatige bolletjes van enkele millimeters diameter, die wel op Ornithogalum- zaden geleken. Mijn eerste idee was dan ook, dat hier een Monokotylen- zaad door de beek aangevoerd en met andere plantenresten opééngehoopt was. Dit bleek al spoedig onmogelijk ; immers de zwarte „zaden" met hun ruw oppervlak wisselen sterk in grootte ; de plantenresten die in de slibzeef achter bleven leverden onder 't binoculair microscoop ook talrijke kleine exemplaren en wel zoodanig, dat, tegen één grooter dan 1,5 mm, eenige tientallen kleinere voorkomen. Als uitersten werden 0,3 en 3.0 mm diameter gevonden ; waren het inderdaad zaden, dan zouden tegen één rijp zaad meerdere tientallen steriele zaden voorkomen, hetgeen toch wel zeer onwaarschijnlijk is. Bovendien zijn soms twee, soms drie kleine bollen ten deele versmolten* Bij doorbraak bleken de grootere een centrale holte te bezitten. Fragmenten vertoonen een duidelijke cel-structuur, zoodat aan concreties uit ons Diluvium niet gedacht kan worden. Het weefsel is echter te zeer vergaan en verbrokkelt te sterk om met een scheermes een behoorlijke doorsnee te geven. Het determineeren van dergelijke plantenresten is geen gemakkelijk werk, en zoo werden de raadselachtige pro- 223 ducten bij andere problematika opgeborgen, totdat ik dezen zomer Weber's „Frühdiluviale und vorglaziale Flora von Lüneburg ^) in handen kreeg en in één der afbeeldingen mijn „zaden" kon herkennen; op Tafel l, fig. 1 geeft Weber een teekening van peridiën van Cenococcam (Coccobotrys) geophilum Fr., welke hij vond aan de basis van een door hem deels langs botanischen, deels langs stratigrafischen weg als diluviaal en praeglaciaal bepaalde veenlens, bij Lüneburg. Opdat men zich een oordeel kan vormen van de juist- heid zijner determinatie geeft Weber teekening en be- schrijving van alle door hem bepaalde plantenresten ; men zie b.v. de mooie afbeeldingen der mosfragmenten! In hoeverre of men hier werkelijk met „Peridiën" te doen heeft is moeilijk te beoordeelen. Lindau (in Ra ben- horst, Kryptogamenflora) neemt Cenococcum op onder de mycelia sterilia en spreekt over „sklerotien." Saccardo (Sylloge Fungorum) rekent ze tot de Tuberoideae en dus tot de Ascomyceten. Over de verspreiding van Cenococcum zegt W e b e r in zijn Flora von Lüneburg blz. 31: „Dieser Pilz findet sich in Norddeutschland hin und wieder massenhaft in der Humuslage der Walder und Heidestrauchbestande. Er soll durch ganz Europa vorkommen. Fossil ist er in dem Diluvialmoore von Aue, in den interglazialen Schichten von Honerdingeii, Schulau und Grünental beobachtet. In den Waldtorflagen und dem unter Waldtorf liegenden Sande ~) der postglazialen Moore Norddeutschlands ist er oft in Menge vorhanden. G. Andersson fand ihn auch in den postglazialen Mooren Finnlands." ^) C. A. Weber. Ueber eine frühdiluviale und vorglaziale Flora bei Lüneburg. Berlin, Königi. Geol. Landes-anstalt 1904. ~) Zie ook de profielen in C. A. Weber : Ueber die Vegetation und Entstehung des Hochmoors von Augstumal im Memeldelta. Berlin. Parey 1902. 224 Tot zoover de verspreiding buiten Nederland. In ons land werd Cenococcum gevonden bij Lisse, Voorschoten en Leiden (Prodromus Florae Batavae II ; Pars IV p. 16). Van deze laatste vindplaats is materiaal in 's Rijksherbarium aan- wezig. Venlo kan hier dus aan toegevoegd worden, en ook Apeldoorn (opgave K. Boedijn). Wat de vindplaats van de door mij gevonden Cenococcen betreft 't volgende : Op 't Hoogterras langs den rechter Maasoever ten Zuiden van Venlo (zie Stafkaart 712 en b-d geheele Peridiën van Cenococcum geophilum Fr. e en f doorgesneden. Bij a een „tweeling". Naar Web er, Flora van Lüneburg. 713) ontspringen eenige beken, die met sterk verval van het terras naar de rivier afdalen. Het groote verval dezer beken wordt hier en daar geëx- ploiteerd door watermolens; zoo vindt men aan één der bovenloopen der Wilder Beek op de helling van Hoog- naar Laagterras twee molens, die als „Onderste" en „Bovenste" Houtmolen op de kaart zijn aangegeven. Door middel van stuwdammen wordt 't smalle beekdal onder water gezet tot twee molenvijvers. In den zomer van het vorige jaar stond de vijver van 225 den „Bovensten" Molen droog en was er tevens een in- graving gemaakt, zoodat een profiel van den vijverbodem zichtbaar was, als volgt samengesteld : 1. Grijsgroene klei met weinig fijn zand en aan de basis grover zand met enkele kwarts- keitjes 0.55 m 2. Veen 0.04 m 3. Grijsgroene klei met weinig zand .... 0.08 m 4. Fijn verdeelde humus met veel grof kwarts- zand en talrijke kwartskeitjes ...... 0.55 m 5. Zand met Maas-grind. De plantenresten die de humus van laag 4 vormen zijn zoodanig uiteengevallen, dat bezwaarlijk is uit te maken welke planten tot de vorming hebben bijgedragen. Alleen zaden overeenkomend met die van de tegenwoordige locale flora, stukjes epidermis van worteltjes met radicellen en talrijke pollen-korrels van Pinus, Alnus, Betuia en Tilia en andere, werden herkend. Resten van waterdieren of algen, met uitzondering van zeer enkele Diatomeeën-frag- menten zijn niet aanwezig. Het is in deze laag dat de peridiën van Cenococcum geophilum in massa's optreden. Van geheel andere samenstelling zijn laag 3 en 1. Beide bestaan uit grijsgroene klei met talrijke zaden, bladeren, pollen enz., en zeer veel Diatomeeën, waarvan Synedra ulna, Navicula nobilis en major de meest opvallende vormen zijn. Bovendien komen in beide lagen, in sommige zones meer, in andere minder, oösporen van Characeeën voor. Uit fijn zand opgebouwde huisjes van kokerjuffers zijn talrijk. De tusschen 3 en 1 ingeschakelde veenlaag wordt ge- vormd door bladeren, hout en wortelhout van voornamelijk els, terwijl ook dikke takken van andere soorten aan- wezig zijn. Men zou dat profieltje op de volgende wijze kunnen verklaren. 226 Vóór het bouwen van den „Bovensten" Molen vloeide het water der Wilder-beek snel naar de Maas af, zoodat geen afzettingen van belang in 't beekdal konden worden gevormd. Langs de drassige oevers leverden de vegetatie en de bladeren van 't omringend geboomte een dikke humus- laag (profiel laag 4), die met zand en grind, door 't regen- water van de dalhelling neergespoeld, gemengd werd. In en op deze humus kon Cenococcum langen tijd zich ongestoord ontwikkelen, getuige de talrijke peridiën die door de geheele laag voorkomen. Totdat men de stuwen in 't beekdal aanlegde. De beek trad buiten haar oevers en 't dal werd plaatselijk in een molen-vijver veranderd. In 't stilstaand water zette zich klei af, die vroeger in de snel stroomende beek geen gelegenheid kreeg om neer te slaan. Met de klei voerde de beek ook zaden, bladeren en andere plantenresten aan, terwijl in den vijver een rijke flora van Diatomeeën en Characeeën zich ontwikkelde. Lang moet de eerste sedimentatieperiode niet geduurd hebben: nadat 8 cm klei was afgezet liet men den vijver tijdelijk droogloopen ; op den vochtigen bodem vestigden zich elzen en andere planten, die een dun veenlaagje afzetten. Korte tijd was voldoende om een veenlaag van (samengeperst) 4 cm te leveren : men moet de groei- snelheid van dit veen vooral niet vergelijken met de lang- zame toename van Sphagnum-turf onzer hoogvenen. Immers de bladeren van de omringende boomen zullen door den wind in 't smalle dal opééngewaaid, een snellen diktegroei bevorderd hebben. Ten slotte liet men den vijver wederom volloopen, en daarmede brak de laatste afzettingsperiode aan : de bovenste kleilaag van 55 cm dikte werd in snel tempo afgezet en 't bekken tot zijn tegenwoordig bodemoppervlak aangevuld. Van de snelheid der sedimendatie kan men zich toevallig eenig denkbeeld vormen. In de bovenste twee decimeter der kleilaag worden kleine stukjes vercookste steenkool 227 gevonden. Hun aanwezigheid laat zich gemakkelijk verklaren; de vijver van den „Bovensten" Molen is langs de spoorbaan Venlo — Kaldenkirchen gelegen! De vercookste kooldeeltjes werden met den rook der locomotieven uitgeworpen en kwamen in den vijver terecht. Daar deze baan niet ouder kan zijn dan eenige tientallen jaren, moet de laatste 20 cm klei snel afgezet zijn. Men heeft hier dus te doen met een subfossiel voorkomen van Cenococcum geophihim, en ook al zijn de gevonden peridiën oud, toch kan men ze zeker niet vergelijken met Weber's „voorglaciale" Cenococcen van Lüneburg. Wassenaar, Januari 1925. DE WERKEN VAN ABRAHAM MUNTING DOOR W. H. WACHTER. (Vereenvoudigde Spelling). Bij het samenstellen van de lijst der desiderata voor onze biblioteek trof het mij, dat er enkele tegenstrijdig- heden waren in de verschillende opgaven over de werken van Abraham Munting (1626^ — 1683), die mij ten dienste stonden ; wat aanleiding was tot een nader onder- zoek, waarvan hier de resultaten volgen. Voor bijzonderheden van Muntings levensloop zij verwezen naar de lijkrede van Joh. Mens in ga, in het Latijn opgenomen vóór in de „Phytographia Curiosa ' en naar een hollandse vertaling daarvan door P, Rabus vóór in de „Aardgewassen \ L Waare OefFening der Planten* la. Waare Oeffening der Planten, waar in De rechte Aart, Natuire, en verborgene eigenschappen der Boomen, Heesteren, Kruiden, ende Bloemen, Door een veeljarige onderzoekinge, zelfs gevonden ; Als meede op wat ma-niere zij, in onze Neder- en Hoog-duitsche Landen, gezaait, geplant, bewaart, ende, door het geheele Jaar, geregeert moeten zijn, kenbaar gemaakt worden. Beschreeven door Abrahamus Munting, der Med: Doctor, ende Professor Botanices in d' Academie van Stad Gro- ningen en Ommelanden. Met 40. Kopere Plaaten van de Raarste Planten versiert. T' Amsterdam, Voor Jan Rieuwertsz. Boekverkooper, 229 in Dirk van Assensteeg, in 't Martelaarsboek, in 't Jaar 1672. Met Privilegie. Het vignet op het titelblad bestaat uit een brandende hanglamp, in allegories lijstwerk, waarin het woord -.Om- nibus (fig. 1). Aan de keerzijde van het titelblad vindt men een „copie Befchreeven door A.BRAHAMUS MuNTING^ der Med: T)orfor , ende Professor Botanices in d* ylcademie i'an Stad Gro'ti'mgen en Om tu elanden. Met 40. Kopere Plaaten van de Raarfte Planten versiert c-^:^,^ -i^' T' AMSTERDAM, Voor Jan Rieuwertsz. Boekvcrkooper, in Dirk van Aften-. • fleeg 5 in't Martelaarsboek, in't jaar 1672. Mei Vnviitgte. ^■A Fig. 1. van 't Octroy" door de „Staten van Hollandt ende Westvrieslandt" voor 15 jaren verleend aan Jan Rieuwertsz. (21 September 1671). Onder de titelprent vindt men : t' Amsterdam, bij Jan Rieuwertsz. Boekverkoper. An*^. 1672. Na de „Index Capitum Libri Tertii" komt : Drukfauten, 230 Aanwijzende, hoe de zelve niet alleen verbeetert, maar ook, 't geen op d' aangeweezen Bladeren bij gedaan, ende daar meede vermeerdert moet worden ; zijnde door haastig-heit van den Autheur verzuimt of uitgelaaten. (Ex. aanwezig in Univ. bibl. te Utrecht, en 's-Rijksher- barium.). In de Univ. bibl. te Amsterdam berust een dergelijk ex., maar de hier boven beschreven regels: „Drukfauten, enz." zijn overgeplakt met: „Nabericht. Waar in aan- geweezen wordt eenige noodige vermeerdering, bij den Aucteur, in 't beschrijven des Werks, versuimt ; beneffens de verbeetering der Drukfouten". \b. In de biblioteek der Ned, Bot. Ver. is aanwezig deze zelfde uitgave, met echter op het titelblad onder het vignet: „Gedrukt te Leeuwarden, Bij Hendrik Rintjes, Drukker en Boekverkooper in de Peperstraat, in de Zaad- zaaijer, CIDIDCLXXI" in plaats van: „T' Amsterdam, voor Jan Rieuwertsz enz." terwijl op de titelprent het onderschrift met de naam van de uitgever ontbreekt. Dit zijn de enige verschillen ; de drukfouten en gebroken of verplaatste letters zijn overal precies dezelfde. Ook de „copie van 't octroy" is aanwezig. 2a. Waare Oeffening der Planten, enz., enz., ende Professor Botanices in d' Academie van Stad Groeningen en Ommelanden. Met XL. Kopere plaaten van de Raartste Planten vergiert. Den Tweeden Druk. T' Amsterdam, Voor Jan Rieuwertsz. Stads Drukker en Boekverkooper in de Beurs-straat, 1682. Met Privilegie. De rest van het titelblad, alsmede het vignet, is eender als in de eerste druk. Aan de keerzijde van het titelblad weer de „Copia van 't Octroy". De titelprent draagt tot onderschrift: „t' Amsterdam, bij Jan Rieuwertsz. Boekverkoper. An°. 1682". 231 (Een ex. in de Univ. bibl. te Groningen en de Bibl. der der Ned. Bot. Ver.). 2b. De Univ. bibl. te Leiden en 's-Rijksherbarium be- zitten een ex. van dezelfde uitgave van de tweede druk, waarbij als enig verschil op het titelblad een vignet te Befchreeven dcor A B R A H A M U S M U N T I N G, der Med-.'Do&or -t ende Vkovessok Botanices in d' Academie van StadCroeningen en Ommelanden, Met XL. Kopere plaaiten van de RaarcftePUnrea vcrcicrt. Te L E E ü JF A R "D E K, By Hendrik Rintjes, Bock verkooper in de Peper- ilraatj indeZaad-zaaijer , 1ÓS2. Fig. 2. vinden is van dooreen geslingerde arabesken (fig. 2), en daaronder : „Te Leeuwarden, Bij Hendrik Rintjes. Boek- verkooper in de Peperstraat, in de Zaad-zaaijer, 1682". Eigenaardig is het, dat onder de titelprent het onder- schrift is gebleven: „t' Amsterdam, bij Jan Rieuwertsz Boekverkoper. An'^. 1682". 232 Men heeft dus de beide edities van Amsterdam, 1672 en 1682, als de eigenlike uitgaven te beschouwen, en die van Leeuwarden, 1671 en 1682, als varianten; te meer, waar in: „Nauwkeurige Beschrijving der Aardgewassen" in een ,,Berigt aan den Leezer" staat: „In 't jaar 1672 heeft hij uijtgegeeven zijne Ware OefFening der Planten" enz. en bovendien ook nog in de „Groninger Hof-Alma- nach" van 1687, toegeschreven aan Muntings zoon Albertus Munting (1663^1694), in het voorbericht staat: „.... dat den Autheur sich bedient heeft in dese sijne besigheden, van den eersten druck van De waere Oeffening der Planten Anno 1672. in quarto gedruckt tot Amsterdam bij Jan Rieuwertsz," Wel vindt men op de laatste pagina van de tweede druk de mededeling, dat de tweede druk „op drie winkels" is gedrukt, maar uit de volkomen gelijkheid der exem- plaren blijkt, dat hiermee bedoeld wordt, dat p. 1^224 van de eerste drukkerij, p. 225 — 440 van de tweede en p. 439bis tot het eind, van de derde afkomstig zijn, wat ook volgt uit de vergelijking van enkele lettervormen. IL Aloidarium* Aloidarium, sive Aloës mucronato folio americanae majoris, Aliarumque ejusdem speciei Historia. In qua Floridi illius Temporis, Loei, Naturae, Culturae, nee non Qualitatum Ratio paucis enarratur. Autore Abrahamo Muntingio, Groninga-Frisio. Medi- cinae Doctore, atque in Patria Academia Groningae et Omlandiae Botanices Professore. [Vignet fig. 3]. Anno MDCLXXX. Komt meestal voor, gebonden achter „Herba Britannica", waarmee het gelijkertijd uitgegeven schijnt te zijn. Af en toe ontmoet men het echter ook afzonderlik. Aan de achterzijde van het titelblad vindt men een drietal bijbelteksten (Jezus Sirach XVIII, 3^5). 233 Er bestaan ook exemplaren met veranderd titelblad ; waarbij n.1. alles achter „enarratur" is weggelaten, dus zonder auteur, vignet en jaartal. De achterzijde van het titelblad is dan blank. De overige pagina's zijn echter absoluut gelijk. IIL Herba Britannica» 3a. De Vera Antiquorum Herba Britannica, Ejusdemque efficacia contra Stomacaccen, seu Scelotyrben, Frisiis et Anno cId Id c i^xxx. Fig. 3. Batavis De Scheurbuvck. Dissertatio Historico-Medica. Autore Abrahamo Muntingio Groninga-Frisio Medicinae Doctore, atque in Patria Groningae et Omlandiae Academia Botanices Professore. [vignet fig. 4] Amstelodami, Apud Hieronymum Sweerts. 1681. Aan de keerzijde van het titelblad het portret van „Henricus Casimirus, Princeps Nassoviae, etc, etc." waarna 234 een opdracht volgt van enkele pagina's aan genoemde Hendrik Casimir en enige regenten ; daarna komt : „Ad Lectorem " enz. Op de fraaie, allegoriese titelprent vindt men in de rechterbovenhoek: ,,Vera Herba Britannica. Reperta et Demonstrata ab Abrahamo Muntingio" en onderaan: „Amstelodami, Apud Hieronymum Sweerts." In de Univ. bibl. te Utrecht berust een ex., volmaakt gelijk met uitzondering van het vignet op het titelblad, dat hier eender is als bij „Aloidariiim" (fig. 3). Amstelodamj, Apud H I ERONYMUM S WEERT S. i 6 8 x. Fig. 4. 3b. Abrahami Munting Profess. Groning. Dissertatio Historico Medica, De vera Herba Britannica. Adjuncta est ejusdem Aloidarum Historia. Amstelodami, Apud Johannem Wolters, 1698. (zie fig. 5). Het verschil tussen de beide uitgaven ligt in het begin van het voorwerk; de laatste 12 pag. daarvan en de restvan het boek zijn volmaakt eender. Hier ontbreekt nl. behalve de titelprent ook het portret van Hendrik Casimir II en de opdracht (Hendrik Casimir II overleed in 1696) en begint dus het werk met „Ad Lectorem", welk voorbericht 235 hier ondertekend is (in de uitgave 1681 is de opdracht ondertekend). Verder is dan de alfabetiese lijst van ge- raadpleegde auteurs tot en met E klein gedrukt, om met de F gelijk te komen. Abrahami Munting Prcfeff. Crenifjg. DISSERTATIO HlSTORICO M E^^'Tclri^ .. britann¥@1: Adjunc^a c(l cjufdcm ALOIDARUM HISTORIA. K^MSTELODAMI, Ap«d 1 ÖhaNNEM WOLTERS, i 69 8. Fig. 5. Van deze uitgave, waarvan P r i t z e 1 niet geheel juist zegt: Editio sic dicta altera „Amstelodami, apud Wolters. 1698. 4" praeter renovatos titulos non difFert, is mij in Nederland maar één ex. bekend, nl. in het B.ot. Laboratorium te Groningen (afkomstig van C. A. J. A. Oudemans?). 236 IV» Aardgewassen» Naauwkeurige Beschrijving der Aardgewassen, Waar in de veelerley Aart en bijzondere Eigenschappen der boomen, Heesters, Kruyden, Bloemen, Met haare Vrugten, Zaden Wortelen en Bollen, Neevens derzelver waare Voort-Teeling, gelukkige Aanwinning, en heylzaame Genees-Krachten, Na een veel-jarige Oeffening en eigen Ondervinding, In drie onderscheide Boeken, naauwkeuriglijk beschreeven worden; Door den Heer Abraham Munting, In zyn leeven. Hoogleeraar der Genees- en Kruydkunde in de vermaarde Akademie te Groeningen. Nu eerst nieuwelijks uitgegeeven, en met meer dan 250 Afbeeldingen, alle naer 't leeven geteekend en konstiglijk in 't Koper gesneeden, vercierd. Met noodige Registers verrijkt. Te Leyden bij Pieter vander Aa, T' Utrecht bij Frangois Halma, Boekverkoopers 1696. Op het titelblad een vignet met: „Cultior his vita est." Een fraaie titelprent, gemerkt : L G o e r e e del. enï. Baptist sculp. Er zijn echter maar 243 platen, waarvan twee gemerkt : Fig. 199: J. Gole f. en Fig. 201: J. Mulder fecit. Dit werk is uitgegeven in één band ; maar ook in twee. Het verscheen na Muntings dood; Munting had echter het manuscript geheel klaar, dat door een ongenoemde bewerker (volgens van der Aa, 12e deel 2e stuk was dit F. K i g g e 1 a e r) van minder verstaanbare dialektiese eigenaardigheden gezuiverd werd. Pritzel beschouwt het ten onrechte als de 2e uitgave van de „Waare Oeffening" , vermoedelik steunende op een zinsnede van de bewerker. Uit het gedeelte van het voorbericht, van Munting zelf afkomstig, blijkt wel, dat deze het als een nieuw werk beschouwde. V* Phytographia Curiosa* 5a. Abrahami Muntingii, Medicinae ac Botanices, in 237 celeberrima Academia Groningana, (dum viveret) Professoris: PHYTOGRAPHIA CURIOSA, exhibens Arborum. Fru- ticum, Herbarum et Florum Icones, ducentis et quadraginta quinque tabulis ad vivum delineatis ac artificiosissime aeri incisis. Varias earum denominationes, Latinas, Gallicas, Italicas, Germanicas, Belgicas, aliasque, ex probatissimis Authoribus, priscis ac neotericis, desumptas collegit et adjecit Franciscus Kiggelaer, Botanophilus. Pars prima. Amstelaedami, apud Franciscum Halmam ; Lugduni Bata- vorum, apud Petrum Vander Aa, Bibliopol. Anno MDCCII. Op dit titelblad hetzelfde vignet als op dat van de „Aardgewassen \ De titelprent is dezelfde als die der „Aardgewassen \ maar „Nauwkeurige Beschrijving der Aard-Gewassen, door Abraham Munting" is op de plaat onvoldoende weggekrabd en vervangen door: „Abrahami Muntingii Phytographia curiosa". Ook de namen der uitgevers zijn weggekrabd, maar nog ten dele zichtbaar. De platen 1 —243 zijn dezelfde als die der „Aardgewassen' waarbij nog twee nieuwe 244 en 245 zijn gevoegd. Pars prima heeft de platen 1^ — 119; pars secunda (zelfde titelblad en titelprent als pars prima) de platen 120^ — 245. Vóór het voorbericht komt nog een gegraveerde op- dracht aan Benjamin Fagel door v. d. A a en Halma. In het Nieuw Ned. biogr, woordenboek Deel VI (1924) noemt Kroon het een latijnse vertaling van de „Aard- gewassen', welke ongerijmdheid hij nageschreven heeft van V. d. Aa. Waar de „Aardgewassen' toch 465 pag. (930 kolommen) tekst hebben, vindt men hier op maar 47 pag. de namen der afgebeelde planten in verschillende talen, met hier en daar een enkele opmerking ! Een ex. van deze uitgave berust in de Univ. bibl. te Amsterdam. Pritzel zegt omtrent dit werk: „Redit pluries". Nederl. Kruidk. Archief 1924. lo 238 5b. In de Univ. bibl. te Wageningen is een ex. waar- bij op het titelblad de woorden : „in celeberrima Academia Groningana, (dum viveret)" zijn weggelaten; het vignet is van J. Go ere e en draagt het inschrift „Hinc utile, hinc dulce" en onder het vignet staat: „Amstelaedami, Apud Joannem van Leeuwen, Bibliopolam. Anno MDCCXI". De opdracht aan Benjamin Fagel ontbreekt. Behalve het nieuwe titelblad is alles eender als in de uitgave 1702. 5c. De Univ. bibl. te Utrecht bezit een ex., dat op het titelblad dezelfde woorden mist als 5b, verder staat er een drukfout „Anthoribus" en er is weer een nieuw vignet met inschrift „Terar. dum prosim." terwijl onder het vignet staat : „ Amstelaedami, Apud Rod. & Gerh. Wet- stenios Hff. MDCCXIII". Alles is verder eender als in de uitgave 1702; ook de opdracht aan B. Fagel door de eerste uitgevers v. d. Aa en Halma is aanwezig. 5d. V. d. Aa en Kroon noemen nog een uitgave 1727; voor zo ver mij bekend is in Nederland geen ex. daar- van aanwezig, Aan het eind van dit overzicht wil ik nog hartelik dank brengen aan de heer Ir. F. H. Esser, die met groote bereidwilligheid de fraaie foto's vervaardigde en aan de heren F. J. Hoogeveen en O. Noordenbos van de Rotterd. Gemeentebibl. voor de hulp, als steeds mij verleend, om de verschillende uitgaven bijeen te brengen. Rotterdam, 1925. IN MEMORIAM A. C. J. VAN GOOR. Met ontsteltenis en ontroering zullen de leden der Nederlandsche Botanische Vereeniging kennis genomen hebben van het overlijden, op den jeugdigen leeftijd van 43 jaar, van hun ijverig medelid van Goor. Het zij mij, die hem wellicht beter heb gekend, dan eenig ander, vergund, hier enkele woorden tot zijne nagedachtenis neer te schrijven. Aanvankelijk onderwijzer te Amsterdam en als zoodanig reeds een der steunpilaren van het floristisch onderzoek van Nederland, gevoelde van Goor reeds vroeg den lust bij zich opkomen verder te studeeren en dit natuurlijk in de plant- en dierkunde. Niet over de middelen be- schikkend, zijn onderwijzersschap er aan te geven, bereidde hij zich in zijn vrijen tijd voor, eerst voor het Staats- examen, later voor het candidaatsexamen plant- en dier- kunde. Voor het laatste kon hij natuurlijk alleen gereed komen dank zij de tegemoetkomende houding zijner profes- soren, die hem toestonden, na schooltijd en zelfs des avonds de noodzakelijke practische werkzaamheden te verrichten. Na zijn candidaatsexamen verkreeg van Goor meer tijd voor zijne studie door de thans voor hem bestaande mogelijk- heid, eene betrekking bij het middelbaar onderwijs te Amsterdam te aanvaarden. Hij promoveerde in 1917 cum laude op eene dissertatie over de cytologie van Noctiluca miliaris. Daarna bleef hij tot het vorig jaar werkzaam als eerste assistent aan het zoölogisch station te den Helder, 240 welke betrekking hij reeds voor zijne promotie verkozen had boven die van leeraar, om de meerdere gelegenheid tot het doen van wetenschappelijke onderzoekingen. In het najaar van 1924 begaf hij zich, als slachtoffer der algemeene bezuiniging gevallen en op wachtgeld gesteld, naar Siena in Italië, waar hij bij Prof. Poll ace i dank zij de bemiddeling van den beroemden algoloog de Toni eene assistentsbetrekking gekregen had en vanwaar hij eenige weken geleden, ongerust geworden door de symp- tomen van de ziekte, die hem ten grave zou sleepen, overhaast en reeds zeer verzwakt terugkeerde. Zoude ik van Goor als mensch en als wetenschappe- lijk man kort moeten karakteriseeren, ik zoude hem willen aanduiden als een braven kerel van eenigszins kinderlijk naieve natuur en met eene ontzaglijke werkkracht en eene enorme feitenkennis. Zijne werkkracht grensde inderdaad aan het ongelooflijke en ik heb niemand in mijne omgeving ooit zóó zien werken als hij. Trouwens, de lijst zijner geschriften, die hieronder volgen moge, getuigt daarvan. Over zijn geheugen heb ik dikwijls verstomd gestaan en ik kreeg den indruk, dat elk feit, hoe onbeduidend ook, eenmaal tot zijne kennis doorgedrongen, voor altoos tot zijne beschikking bleef staan. Het stelde hem b.v. het laatste jaar in staat, toch al op eenigszins gevorderden leeftijd, nog zóó goed Italiaansch te leeren, dat hij er in kon publiceeren en er voordrachten in kon houden. Wel ieder, die met van Goor in aanraking kwam, heeft het gevoel gekregen, met een door en door rechtschapen mensch te doen te hebben. Typisch voor hem was, wat ik dezer dagen nog hoorde vertellen, dat hij, eenige jaren geleden een voorgevoel van het naderend einde gekregen hebbend, juist hierom niet tot het sluiten van eene levens- verzekering wilde overgaan, dan na van zijn huisdokter de verzekering te hebben gekregen, dat hem met zekerheid niets mankeerde, zoodat hij zich met een gerust geweten 241 aan het onderzoek van een medisch adviseur eener levens- verzekering-maatschappij kon onderwerpen ! De publicaties van van Goor, ongewoon talrijk, wan- neer men het korte aantal jaren in aanmerking neemt, dat hij heeft mogen werken, liggen op verschillend gebied. Daar zijn in de eerste plaats de mededeelingen, die hij schreef op last van zijn chef, den directeur van het Rijks- instituut voor Visscherijonderzoek te den Helder. Verder schreef van Goor een aantal opstellen over vragen van afstamming, die hem als geloovig KathoHek bijzonder in- teresseerden en die hij niet naliet, bij herhaling voor zijne geloofsgenooten uiteen te zetten. Maar zijne groote lief- hebberij vormde de studie der Nederlandsche wieren, tot wier kennis hij in belangrijke mate heeft bijgedragen. Zijn omvangrijke werk „Die hollandischen Meeresalgen," uit- gegeven door de Koninklijke Akademie van Wetenschappen, een monument van vlijt en betrouwbaarheid, zal zijn naam een onafzienbaren tijd doen voortleven in kringen van binnen- en buitenlandsche algologen. Door zijne dissertatie betoonde van Goor zich een ervaren cytoloog en het laatste jaar, te Siena, ging hij met succes over tot het bestudeeren van plantengeographische en physiologische problemen. Het is voorzeker niet te veel gezegd, dat met onzen besten makker van Goor een van Nederlands kranigste en meest belovende botanici is heengegaan! LIJST van publicaties van van Goor, voor zoover ik in den korten mij ter be- schikking staanden tijd daaromtrent zekerheid heb kunnen verkrijgen. 1. De zeenaalden en de zorg voor hun jongen. Meded. over Visscherij, XXII, 1915. 2. Het afslaan der duinen en de botvisschers, ibidem, XXIII, 1916. 242 3. Over ouderdomsbepaling en groei bij den snoekbaars (naar Frl. E. Mohr), ibidem, XXIII, 1916. 4. Noctiluca miliaris Sur., Eene cytologische studie. Diss. Amsterdam 1917. 5. Het lichten der zee. Med. over Vissch. XXIV, 1917. 6. Die Cytologie von Noctiluca miliaris, im Lichte der neueren Theorien über den Kernbau der Protisten. Arch. f. Prot. K.. XXXIX. 1918. 7. Afstamming en palaeontologie. Ann. Kath. Wet. Ver. 1918. 8. De afstamming van den mensch, ibidem. 9. De afstammingsleer en de tegenwoordige stand der natuurwetenschap. Praeadvies Kath. Wet. Ver. 1918. 10. Verdediging op de aanvallen gericht tegen het natuur- historisch praeadvies. An. K.W.V. 1918. 1 1 . Afstammingsleer en de tegenwoordige stand der Natuur- wetenschap. Leiden, Théonville. 1918. 12. De afstammingsleer en de gevonden fossielen. De Beiaard, I, 1918.' 13. De palaeontologie als steun voor de afstammingsleer. De Katholiek, II, 1918. 14. Zur Kenntnis der Oscillatoriaceen. Ree. d. Trav. bot. Néerl.. XV, 1918. 15. Bijdrage tot de kennis der Blauwwieren voorkomende in het zoetwaterplankton van Nederland (met Duitsch résumé). Verh. en Rapp. Rijksinst. v. biol. en hydrogr. Visscherijonderzoek, I, 1919. 16. Het afstammingsvraagstuk in zijne verhouding tot geloof en wijsbegeerte. Leiden, Théonville, 1919. 17. De natuurwetenschappelijke gegevens der afstammings- leer in het licht van wijsbegeerte en theologie. De Beiaard, II, 1919. 18. Het zeegras (Zostera marina L) en zijn beteekenis voor het leven der visschen. Verh. en Rapp. Rijksinst. V. Visscherijonderzoek, I, 1919. 243 19. Zur Charakteristik einiger Coscinodiscinae. Ree. d. Trav. bot. NéerL, XVIL 1920. 20. Das Wachstum der Zostera marina L. Ber. d. d. bot. Ges.. XXXVIIl 1920. 21. Naamlijst der wieren, aanwezig in het herbarium van het zoölogisch station Helder. Den Helder, de Boer, 1920. 22. Verslag omtrent het voorkomen en de verspreiding van het watervarentje AzoUa in de Friesche wateren in 1919. Bijlage B. Verslag Rijksinst. v. Visscherij- onderzoek over 1919. Den Helder, de Boer 1920. 23. Verslag omtrent de verspreiding van Azolla in de Noordelijke provinciën van ons land in 1920 en de oorzaken der infectie van de Friesche wateren. Idem over 1920, den Helder, de Boer, 192L 24. Die Zostera-Assoziation des hollandischen Watten- meeres. Ree. d. Trav. bot. NéerL, XVIII, 1921. 25. Prodromus eener flora en fauna van het Neder- landsche zoet- en brakwaterplankton. Verh. en Rapp. Rijksinst. v. Vissch., I, 2, 1922. 26. Flora en Fauna der Zuiderzee 1922. a. De Halophyten en de submerse Phanerogamen. 6. De Algenflora. c. Het Phytoplankton. 27. Beitrage zur Kenntnis des Nannoplanktons de^ süd- lichen Nordsee. Verh. en Rapp. Rijksinst. v. Vissch., I, 2, 1923. 28. Die hollandischen Meeresalgen. Verh. Kon. Akad. v. Wet., 2e sectie, XXIII, no. 2, 1923.' 29. Een en ander uit de biologie der Nederl. zeewieren. Hand. XlXe Nederl. Nat. Gen. Congres, Maastr. 1923. 30. De tegenwoordige stand der afstammingsleer in het bijzonder ten opzichte van den mensch. 19e Jaar- verslag der apologet. Ver. „Petrus Canisius", Sept. 1922^Aug. 1923. 244 31. De zomerexcursie van de Soc. bot. de France naar Cherbourg, Vakbl. v. bioL. V. 1923. 32. Les algues marines de la Hollande. Buil. de la Soc. bot. de France, 4e série, XXIII, 1923. 33. Ueber einige neue und bemerkenswerte Schwebealgen. Ree. d. Trav. bot. Néerl.. XXI, 1924. 34. Zur Charakteristik einiger Melosirineae, ibidem. 35. Eenige typische verschillen in het phytoplankton van de Maas en den Rijn in Nederland, 1924. 36. Un coup d'oeil sur Ie caractère méridional de la flore sauvage de la Normandie. Buil. soc. bot. de France, 4e série, XXIV, 1924. 37. Contribution a la physiologie des Cyanophycées. Sur les pseudo-vacuoles rouges et leur signification. Revue algologique 1925. 38. Einige bemerkenswerte Peridineen des hollandischen Brackwassers. Ree. d. Trav. bot. Néerl., XXII, 1925 (in druk). 39. Die Euglenineae des hollandischen Brackwassers mit besonderer Berücksichtigung ihrer Chromatophoren, ibi- dem. 40. Ueber einige bemerkenswerte Flagellaten der hollan- dischen Gewasser, ibidem. 41. Ueber Nitzschia actinastroides (Lemm.), ibidem. 42. Contribuzione alla conoscenza del carattere della Flora toscana (in druk). 43. La formazione d'un aldeïde nei cloroplasti durante l'assimilazione (in druk). THEO. J. STOMPS. DE DESMIDIACEEÈNFLORA VAN DE OISTERWIJKSCHE VENNEN DOOR J. HEIMANS. In het gebied ten Zuiden van Oisterwijk, van het Gal- genven in het Westen tot de Lochte in het Oosten en van de spoorlijn in het Noorden tot het Moergestelsche broek in het Zuiden, dus een goed uur gaans lang en breed, liggen wel een veertigtal kleinere en grootere vennen. De Desmidiaceeënflora in deze streek is bijzonder in- teressant. In de eerste plaats is ze heel rijk aan soorten, zoodat in ons land maar weinige gebieden (o.a. de streek om Winterswijk en het Koningsven bij Nijmegen) er mee kunnen wedijveren. Bovendien heeft ze een bijzonder cachet, doordat er zooveel soorten bij zijn, welke overigens in ons land maar heel zeldzaam voorkomen en die in hun verdere versprei- ding, zoover als die bekend is over de wereld, eigenaardige bijzonderheden vertoonen, en daardoor onmiddellijk de aan- dacht vestigen op plantengeographische problemen. Belangrijker misschien is het feit, dat de Desmidiaceeën- flora van de afzonderlijke dicht bijeen gelegen vennetjes zoo opvallend verschillend kan zijn. Ook zulke, die on- middellijk aan elkaar grenzen, en waartusschen zelfs wel eens bij hoogen waterstand communicatie mogelijk is, ver- toonen dergelijke verschillen ; in dien zin, dat ieder van beide, behalve een groot aantal gemeenschappelijke soorten steeds een heele reeks van eigen typen oplevert, die in het 246 andere nooit optreden. Zoozeer heeft ieder van de vennen zijn eigen sortiment van vormen, dat het welhaast mogelijk zou zijn aan een enkel preparaat te zien uit welk ven het afkomstig is. Die verschillen blijven dikwijls gedurende meerdere jaren volkomen constant bestaan. Een heel opvallend voorbeeld hiervan is het onderscheid tusschen het Achterste Choorven en het Voorste Choorven, waartusschen zich slechts een smal dammetje bevindt, dat zelfs nog doorsneden is door een duikertje. De oorzaak van zulke verschillen zal in sommige gevallen daarin gezocht moeten worden, dat de beide naast elkaar gelegen plassen hun watertoevoer en daarmee hun algen- flora vanuit verschillende gebieden ontvangen ; waar deze verklaring niet opgaat, ligt het voor de hand de oorzaak te zoeken in verschillen in de chemische samenstelling of in andere eigenschappen van het water (diepte, tempera- tuurverloop, bodemsoort, stadium van verlanding enz.). Van eenige in dit opzicht belangrijke vennen heb ik nauwkeurige chemische analyses van het water kunnen krijgen, door de vriendelijke bemiddeling van Dr. G. Romijn, Inspecteur van de Volksgezondheid en van Dr. M a s s i n k. Deze analyses vertoonen wel duidelijke verschillen, maar het is niet zonder meer mogelijk om na te gaan, welke daarvan beteekenis hebben voor de eigen- aardige Desmidiaceeënflora. Vermoedelijk spelen hierbij het gehalte aan „humuszuren" en het verschil in zuurgraad van het water wel een belangrijke rol. De waterstofionen- concentratie (zuurgraad) loopt in de Oisterwijksche vennen van pH 4 tot pH 8 ; dat is voor oppervlakte- water een groote variatiebreedte. De nadere bespreking ook van deze kwesties moet ik echter uitstellen tot een latere gelegenheid, waarbij ik hoop gegevens betreffende de Desmid. flora van ons geheele land te kunnen verwerken. 247 Op één typisch verschijnsel moet ik hier nog wijzen, nl. dat bepaalde karakteristieke soorten steeds in vaste com- binaties samen optreden. Zoo vindt men bijna altijd Micrasterias oscitans var.mucronata samen met Cosmarium Ralfsii; en evenzoo Staurastrum elongatum (= St. tere- brans) met Docidium undulatum. Deze zijn alle vier bijzonder fraaie, opvallende en tevens heel sporadisch voorkomende soorten, vooral het laatstgenoemde stel, dat bv. in Engeland, waar de Desmid. flora zeer goed onderzocht is, ook slechts op enkele plekken is aangetroffen. Dat in onderstaande lijsten dit gekoppeld voorkomen schijnbaar slecht uitkomt is te begrijpen, doordat van deze soorten ook die vindplaatsen zijn opgegeven, waar maar een enkel exemplaar is waargenomen. Dan is het natuurlijk al te zeer van het toeval afhankelijk, of de begeleidende soort ook gezien wordt. Gaat men echter de vindplaatsen over het geheele land na, dan is dit samengaan werkelijk frappant. De twee bovengenoemde paren zijn in 't oog vallende en gemakkelijk herkenbare soorten en dus voor het onderzoeken van zoon eigenaardigheid in de verspreiding bijzonder geschikt ; maar ze zijn juist ook nog al ephemeer in hun optreden. Na een paar jaar verdwijnen ze vaak plotseling samen tegelijk uit een watertje, waarin ze voor kort nog zeer talrijk waren, terwijl de overige Desmidiaceeënflora weinig ver- anderd is. Tot deze begeleidende soorten van beide genoemde paren behooren in den regel Mrcrasfenas /en nen, Xanthidium armatum, Euastrum crassum, en nog enkele andere vaste comparanten ; maar die komen veel vaker voor, zonder dat een van die zeldzame stelletjes er bij optreedt. Over het algemeen blijft echter, naar ik nu reeds meen te mogen concludeeren, de typische Desmidiaceeënconstellatie gedurende verscheidene jaren constant voortbestaan, zoodat men er op kan rekenen, bij ongewijzigde omstandigheden, ze vele jaren lang in dezelfde combinatie weer te vinden. 248 Van enkele plekken kan ik dit over een iets langer tijdsverloop nagaan. Zoo heb ik van Dr. R o mijn eenige Desmidiaceeën-monsters gekregen o.a. uit het Langven bij Boxtel. De zeldzame soorten daarin kon ik twaalf jaar later ter plaatse nog precies zoo weer verzamelen ; evenzoo met enkele monstertjes uit denzelfden tijd, die ik van den Heer M. de Koning ontving o.a. uit de streek van Valkenswaard en Winterswijk. Uit 1912 dateert de vondst van Staurastrum Ophiura uit het Rietven, verzameld op een excursie onder leiding van Prof. Web er. Deze soort, welke nadien nog nooit ergens anders in ons land weer- gevonden is (en die ook bij Oisterwijk in geen der andere vennen voorkomt), is nog steeds in het Rietven te vinden, zelfs nadat juist het gedeelte van het ven, waar ze thuis behoort, afgedamd en geheel leeggepompt is geweest. Uit de vergelijking, die ik in het N. K. A. 1919 gaf tusschen de Desmid. -vondsten van de excursies-N. B. V. van 1919 en van 1873 op dezelfde vindplaatsen bij Nij- megen, blijkt dat ook over een langer tijdsverloop sommige Desmid. flora's zich handhaven kunnen. Toch kan, meen ik, een natuurlijke ontwikkelingsgang met elkaar opvolgende Desmid. flora's parallel met het proces der verlanding en, in verband daarmee, met de verandering in chemische samenstelling van het water worden waar- genomen bij langjarige controle van de vindplaatsen. In Oisterwijk vind ik, juist in de belangrijkste, centraal gelegen vennenreeks, sedert 1916 een opvallende achter- uitgang en verarming van de Desmid. flora, zoodat op dezelfde plekken, waar ik destijds mijn rijkste vondsten deed, zóó rijk wel, dat in één microscoop-preparaat van een paar mm^ wel eens meer dan 70 Desmidiaceeënsoorten waren te tellen, nu van al die mooie en zeldzame soorten soms bijna geen één meer aangetroffen wordt. Slechts een enkele van de meest typische heeft zich steeds gehandhaafd. De oorzaken van deze verarming zijn niet met zekerheid 249 op te geven, maar vermoedelijk is menschelijk ingrijpen er voornamelijk schuld aan. Schijnbaar geringe veranderingen, zooals het afsluiten of omleggen van een watertoevoer, of het aanbrengen van een duikertje of greppeltje voor ontwatering, kunnen natuurlijk in dit opzicht verstrekkende ongewilde gevolgen hebben. Al de hierboven opgesomde eigenaardigheden in de verspreiding wijzen er m.i. op, dat de verschillende Des- midiaceeën-soorten heel strenge en heel specifieke eischen stellen aan hun milieu en, daar ze nogal moeilijk van het eene watertje naar het andere versleept worden (buiten water bv. aan de pooten van watervogels verdrogen ze zeer spoedig en de meer resistente zygosporen worden maar heel zelden, bij vele soorten zelfs nooit, gevormd), zouden ze vermoedelijk in bijzondere mate geschikt zijn als gidsorganismen, voor het doorvoeren van een fijn gedetailleerde indeefing en karakteriseering van watertypen. Nog beter zouden daartoe speciale soorten-combinaties (associaties) kunnen worden gekozen, dan enkele bepaalde soorten. Een groote moeilijkheid levert hierbij de nauwkeurige determinatie van de soorten en vormen. De groote ge- slachten, van welke honderden soorten beschreven zijn, meest alle nog weer met talrijke ondersoorten, variëteiten, constante en niet constante vormen, veroorzaken bij het determineeren overeenkomstige moeilijkheden als Hiera- cium, Rubus, Rosa aan de Phanerogamenfloristen, waarbij de microscopische kleinheid en eenceUigheid, de betrekkelijk eenvoudige vorm met weinig kenmerken, de moeilijkheden nog vermeerderen. Sommige soorten vertoonen een variabiliteit, die wan- hopig maakt, terwijl elders weer eens de meest minutieuze verschilletjes constant blijken. Goede, in getal en maat uit te drukken soortskenmerken 250 zijn soms gelegen in de sculptuur van den celwand, maar om daarvan gebruik te maken, moet men afwachten of een leege celhuid te vinden zal zijn ; die moet dan meestal nog weer worden omgeduikeld, om hem van verschillenden kant te bezien. Een goed samenvattend determineerwerk bestaat er niet buiten de Monographie van W. en G. S. West, die echter weer alleen de Britsche soorten behandelt, terwijl men er toch steeds op verdacht moet zijn hier soorten te zullen aantreffen, die nog maar alleen gevonden zijn op Ceylon, Madagascar, in Birma of in Brazilië, of waar elders een goed algoloog gewerkt heeft. Sedert nu reeds bijna 10 jaar heb ik uit ieder van de veertig Oisterwijksche vennen Desmidiaceeënmonsters ver- zameld, van sommige plekken geregeld elk jaar en zelfs meestal verscheidene malen per jaar; te zamen een collectie van eenige honderden monsterfleschjes, waaruit vele honderden preparaten zijn doorgezocht. Toch is de hieronder volgende lijst nog verre van volledig. Alleen de vondsten uit enkele van de belangrijkste vennen zijn er in verwerkt. Ook moesten daaruit nog een aantal soorten wegblijven, die ik met de mij ten dienste staande literatuur nog steeds niet heb kunnen determineeren ; van deze zullen ongetwijfeld wel eenige nog niet be- schreven zijn. Het benoemen en beschrijven daarvan moet ik echter nog uitstellen. Tot een latere uitvoerige publicatie moeten ook blijven wachten de volledige bespreking en vergelijking van de vondsten uit al de vennen, samen met die uit de andere deelen van Nederland, evenzoo de indeeling van verschil- lende te onderscheiden vormen van vele soorten en een beoordeeling van hun al of niet constant zijn, met een vergelijking van hun verspreiding. Dan ook pas zal mogelijk zijn het samenvatten van soorten- associaties, die in ons land karakteristiek zijn voor heide- 251 plassen met zandbodem, voor die met ondergedoken Sphag- num, voor grootere plassen met laagveenvorming en riet- zoom ; planktonvormen, die in diepere bekkens thuis hooren; soorten, die bij voorkeur leven tusschen Utricularia, Myrio- phyllum, Potamogeton, enz. In de buitenlandsche literatuur zijn hieromtrent wel veel verspreide opgaven te vinden, maar zoover ik weet, nog nergens een volledig samen- vattend overzicht. Bij het overzien van de gegevens uit het vennengebied blijkt een bepaalde armoede aan soorten uit de geslachten Staurastrum en Closterium, die elders, ook in Nederland, zoo rijk aan soorten zijn; onder de weinige aanwezige soorten van deze geslachten zijn wel weer heel belangrijke en bijzondere. Daarentegen vertoonen Cosmarium, Eaastrum, Micrasterias er een rijken bloei in talrijkheid van individuen, zoowel als van soorten, met een heele reeks van exquise zeldzaamheden daaronder. In grove trekken, als men afziet van kleine — hoewel hier en daar constante en nogal opvallende ■ — verschillen tusschen de vennetjes, blijkt de geheele hier behandelde vennenstreek te moeten worden ingedeeld in twee dui- delijk gescheiden helften n.1. : het gebied van de Oostelijke vennen met hun Micrasterias Jenneri-Xanthidium armatam- Euastrum crassum-formatie en het gebied van de Centrale en Westelijke vennenstrook, waar het genoemde drietal ontbreekt en b. v. Staurastrum Arctiscon een veelvuldig optredend verschijnsel is. Tusschen die twee gebieden is volstrekt niet een gelei- delijke overgang, maar een abrupte grens, die, verwonderlijk genoeg, in zijn middendeel gevormd wordt door het nau- welijks één Meter breede dammetje tusschen Voorste en Achterste Choorven, dat 's winters zelfs wel water doorlaat en dat ook niet altijd bestaan heeft. In de onderstaande lijst is de nomenclatuur gevolgd naar de Monographie van de West's. Het toevoegen 252 van auteursnamen is daardoor overbodig ; ook voor de soorten, die bij West niet voorkomen is geen verwarring te vreezen. De soort Cosmarium retusiforme (var. abscissa) heeft Prof. G. S. West kort voor zijn dood voor mij gedeter- mineerd; ik zou ze anders willen benoemen, maar houd mij voorloopig aan zijn determinatie. Variëteitsnamen zijn alleen toegevoegd, waar het op- vallend verschillende en blijkbaar constante vormen geldt. Liever zou ik die als ondersoorten of kleine soorten willen opvatten, dus met een eigen binaire of ternaire naam zonder „var." er tusschen. Ik houd me thans echter nog maar aan het algemeene gebruik. Van de nomenclatuur van West ben ik alleen afge- weken voor Pleurotaenium minutnm, die Grönblad in dit genus heeft geplaatst en voor Closterium Libellula en Cosmarium diplosporum volgens Lütkemüller. De gespatieerd gedrukte namen zijn die van heel zeldzame of om andere redenen bijzonder interessante soorten. Afkortingen voor de vennen-namen zijn: u. Es, beteekent van Esscheven, Witven en Voorste Choorven samen ; die drie hebben dezelfde Desmidiaceeën- flora. Het Kolkven, dat ook door hetzelfde water door- stroomd wordt, wijkt nog af, doordat daar geheel andere omstandigheden heerschen. Ach, = Achterste Choorven (nog weer in een aantal verschillende deelen gescheiden). Boschv, = Boschven (a/d. Oirschotsche baan bij Jachtrust). Wolfsp. = Wolfsputven; Belv. = Belversven; Allem. = AUemansven ; Laagv. = Laagven aan de Posthoornsche baan. De overige afkortingen behoeven geen verklaring. 253 Aptogonum Desmidium V. Es., Allem., Hild. Arthrodesmus bifidus Buln heimii var. Beh. subincus Ach. convergens V. Es., Ach., Beh., Rietv., Allem. Incus V. Es., Ach., Rietv. octocornis V. Es., Beh., Rietv., Allem. Closterium aciculare V. Es. acutum V. Es., Boschv., Rietv. angustatum V. Es., Boschv., Ach., Rietv, Archerianum Ach. attenuatum V. Es. costatum V. Es., Rietv. Cynthia V. Es. Dianae V. Es., Ach., Rietv., Allem. didymotocum V. Es., Ach., Boschv., Staalb., Rietv., Allem., Laagv. Ehrenbergii Allem. gracile Rietv., Hild., Allem. incurvum V. Es., Rietv. intermedium V. Es., Ach., Wolfsp., Allem. Jenneri V. Es., Ach. juncidum Ach., Allem. juncidum var. brevior Ach., Rietv. Kützingii V. Es., Hild., Allem. Leibleinii Hild. Libellula V. Es. • imneticum V. Es. lineatum V. Es. Lunula V. Es., Ach., Wolfsp., Allem., Schapenv. Malinvernianum V. Es. Nederl. Kruidk. Archiei ; 1924. 17 254 Closterium moni iferum V. Es. parvulum V. Es., Ach.,Boschv., Wol[sp., Duinv., Rietv. praelongum V. Es. pseudodianae V. Es., Ach. Ralfsii var. h ybri- dum V. Es., Rietv. rostratum Rietv. setaceum V. Es., Ach., Boschv., Allem. striolatum V. Es., Ach., Boschv., Wolfsp., Duinv., Rietv., Gr. Ad., Laagv. subpronum V. Es. turgidum V. Es., Ach., Rietv. Ulna Ach., Boschv. ,Schapenv., Laagv, Venus V. Es., Hild. Cosmarium abruptum Belv. amoenum Ach., Boschv., Belv., Rietv,, Allem. angulosum var. con- cinnum V. Es. bioculatum V. Es., Rietv., Allem. var. hians V. Es. Boeckii V. Es., Belv., Rietv., Allem. Botrytis V. Es., Kolkv., Belv., Rietv., Allem., Hild. Clepsydra Belv., Allem. connatum v.Es.,Ach., Belv., Rietv., Allem. conspersum var. atum V, Es., Belv., Allem. ■ contractum var. ellip- soideum V. Es., Rietv., Allem. Cucurbita • Staartv., Ach., Wolfsp., Laagv. Debaryi V. Es. 255 Cosmarium depressum v. Es., Hild. diplosporum v.Es.,Ach.,Belu., Rietv., Allem. Elfvingii(8-h. vorm) v. Es., Belv., Allem. exiguum Ach. fontigenum v. Es. formosulum v. Es., Belv., Rietv., Allem. granatum v. Es., Belv., Allem. „ var. subgra- natum v. Es., Belv. humile v. Es.. Belv., Rietv. impressulum v. Es., Rietv. isthmochondrum Ach., Belv., Rietv. margaritatum v. Es., Ach., Belv., Rietv., Allem. margaritiferum v. Es., Ach., Belv., Rietv., Allem. Meneghinii v. Es., Belv., Rietv., Allem. moniliforme v. Es., Belv., Rietv., Allem., Hild. monomazum var. polymazum v. Es., Ach. Nymannianum Wolfsp., Schapenv. obsoletum Ach. obtusatum Rietv., Allem., Hild. ocellatum v. Es., Ach., Belv., Rietv., Allem, orbiculatum Ach. ornatum v. Es., Ach., Boschv., Rietv., Laagv. orthostichum Ach* ovale V. Es., Belv., Rietv., Putv. pachydermum v. Es., Belv., Allem. perforatum v. Es., Belv., Rietv., Allem. Phaseolus v. Es., Ach., Belv., Allem,, Putv. Portianum v. Es., Ach., Belv., Rietv., Allem. pseudoconnatum Ach. pseudonitidulum v. Es. pseudopyramidatum Ach. 256 Cosmarium punctulatum pygmaeum pyramidatum quadratum quadrifarium Quadrum qu inar ium Ralfsii Regnesii var. monta- num reniforme retusif orme s p h a e r o i d e u m subcostatum subcrenatum subprotumidum subtumidum sulcatum taxichondriforme taxichondrum tessellatum tetraophthalmum tinctum trachypleurum triplica tum tumidum turgid um undulatum variolatum venustum Cosmocladium p u 1 c h e 1 1 u m pusillum V. Es., Belv., Rietu. V. Es. V. Es., Ach., Wolfsp., Rietu., Laagv. V. Es., Ach., Belv., Allem. Ach., Laagv. V. Es. Ach. Duinv., Wolfsp. Ach., Belv., Rietv. v. Es., Ach., Belv., Rietv., Allem. v. Es., Belv., Rietv., Allem. Ach. V. Es., Ach., Belv., Rietv., Hild. V. Es., Ach., Belv. V. Es., Belv., Allem., Hild. v. Es., Ach., Allem., Laagv. v.Es., Ach., Belv., Rietv., Allem- V. Es., Rietv. Ach. v. Es., Belv. V. Es., Ach., Rietv., Allem. Ach., Belv. Hild. v. Es., Belv., Allem. V. Es., Ach., Wolfsp., Rietv., Allem. V. Es. Ach. V. Es., Ach., Belv. Ach., Belv. v. Es., Nemerlaavv. V. Es., Belv., Allem. 257 Cosmocladium saxonicum Cylindrocystis Brebissonii Desmidium cylindricum Swartzii Rietv. Ach., Laagv. Kolkv., Rietv . V. Es., Kolkv., Belv., Allem. Docidium Euastrum Baculum undulatum ampullaceum ansatum bidentatum binale crassum denticulatum Didelta elegans inerme insigne insulare intermedium mon tanum oblongum pectinatum pinnatum validum verrucosum Ach. Ach.,Boschv., Wolfsp., Laagv. Ach., Boschv., Laagv., Gr. Ad, V. Es., Ach., Rietv. v. Es., Ach., Belv., Rietv., Allem, V. Es., Belv., Gr. Ad. Ach., Boschv., Staalb., Scha- penv., Laagv. V. Es., Ach., Belv., Rietv. Ach. V. Es., Allem., Ach, Ach. Gr. Ad., Staalb., Duinv., Laagv., Boschv. V. Es., Ach., Belv., Rietv., Allem, Laagv. V. Es. V. Es., Rietv., Allem. V. Es., Ach., Belv., Rietv., Allem. Ach., Boschv., Duinv., Gr. Ad. Ach. V. Es., Belv., Rietv., Allem. Gonatozygon Brebissonii Kinahani monotaenium V. Es. Kolkv. V. Es., Allem., Hild. 258 Gymnozyga Brebissonii Hyalotheca dissiliens mucosa V. Es., Ach., Belv., Boschv., Rietv., Wolfsp., Duinv., Allem., Laagv. V. Es., Ach., Boschv., Allem., Laagv. V. Es., Ach., Rietv., Allem. Micrasterias Netrium apiculata brachyptera Crux melitensis denticulata (incl. var. Thomasiana) denticulata var. an- gulosa f imbriata Jenneri Mahabuleshwa- rensis oscitans var. mu- crona ta pinnatifida radiata rotata Sol var. ornata truncata Digitus interruptum oblongum V. Es., Belv., Allem. V. Es. v. Es., Kolkv., Allem. v. Es., Ach., Allem., Schapenv., Laagv. V. Es., Staalb. v. Es., Rietv., Allem. Boschv., Staalb., Wolfsp., Laagv., Gr. Ad. V. Es., Rietv., Allem. Wolfsp., Staalb. (1 ex.) V. Es., Allem. v. Es., Belv., Rietv., Allem. V. Es., Rietv., Allem. V. Es., Rietv., Allem. V. Es. {„open vorm"), Ach., Boschv., Wolfsp., Duinv., Allem., Laagv. v. Es., Ach., Boschv., Wolfsp., Duinv., Belv., Rietv., Allem., v. Es. Ach., Boschv., Rietv. Onychonema Nordstedtianum v. Es., Belv., Rietv., Allem. 259 Pcnium cucurbitinum Ach. Cylindrus Ach. exiguum Ach. Navicula V. Es. polymorphum Ach., Laagu. spirostriolatum Ach. Pleurotaenium coronatum var. nodu- losum V. Es., Belv., Rietv., Allem. Ehrenbergii V. Es., Ach., Belv., Rietv., Allem. minutum Staartv., Ach., Staalh., Wolfsp., Duinv., Schapenv., Boschv., Gr. Ad., Laagv. Trabecula V. Es., Ach., Boschv., Schapenv., Laagv. truncatum Allem., Posthoornv. Sphaerozosma excavatum Ach., Rietv. granulatum v. Es., Ach., Rietv. vertebratum V. Es., Rietv. Spondylosium planum pulchellum V. Es., Ach., Allem., Belv. V. Es. Staurastrum alternans anatinum Arctiscon aristiferum Arnellii Avicula Bieneanum brachiatum Brebissonii V. Es. V. Es., Ach., Boschv. V. Es., Belv., Rietv., Allem., Putv., Ach. (1 ex.) Ach., Gr. Ad. Gr. Ad. V. Es. V. Es. Ach., Boschv., Wolfsp. V. Es. 260 Staurastrum brevispinum Cerastes connatum cristatum cuspidatum cyrtocerum dejectum Dickiei dilatatum elongatum furcatum furcigerum glabrum gracile „ var. cyathi- f orme Hystrix inconspicuum laeve Johnsonii lunatum margaritaceum muricatum oligacanthum Ophiura var. cam bricum orbiculare paradoxum polymorphum poiytrichum punctulatum Sebaldi var. or natum V. Es., Rietv., Allem., Hild, Laagv. Schapenu, V. Es., Belv., Allem. Ach., Belv., Allem. V. Es. V. Es., Ach., Allem. V. Es. V. Es., Ach. Ach., Boschv., Laagv., Wolfsp. Ach. V. Es., Belv., Rietv., Allem. Ach. V. Es., Belv., Allem. v. Es., Ach., Allem. v. Es., Ach., Wol[sp., Laagv.,. Gr. Ad. Ach., Schapenv. Nemelaarv. V. Es. Hild. Rietv., Laagv., Gr. Ad. Duinv. V. Es., Allem. Rietv. V. Es., Belv., Rietv., Allem., Hild. V. Es., Ach. Ach., Rietv. V. Es., Allem. Staartv., Wolfsp., Duinv., Gr. Ad. V. Es., Allem. 261 Staurastrum Simonyi striolatum teliferum tetracerum vestitum Brebissonii Tetmemorus granulatus aevis minu tus Xanthidium antilooaeur Gr. Ad. Rietu. V. Es., Ach. u. Es., Ach., Belv., Allem., Schapenv. V. Es., Ach., Belv., Laagv. Ach., Laagv., Boschv. V. Es., Ach., Wolfsp., Rietv., Laagv. Ach., Boschv., Duinv., Scha- penv., Laagv. Kruisv. V. Es., Belv., Rietv., Allem. antilop. var. hebri- darum v. Es., Rietv., Allem. antilop. var. polyma- zum V. Es., Allem. armatum Ach., Boschv., Laagv. cristatum v. Es., Belv., Rietv., Allem. fasciculatum v. Es. Smithii Ach. variabile Ach. Het heeft niet veel zin, aan te geven, welke van de hier opgesomde soorten nieuw voor ons land zijn. Er is n.1. over het voorkomen van Desmid. in Nederland nog maar heel weinig gepubliceerd. Eenigszins uitvoerige lijsten zijn er alleen maar in Prod. Fl. Bat. Vol. II Pars II (1853), waarin 22 soorten (alle om Nijmegen, door J. den Dooren de Jong en Abele ven); verder van S u r i n g a r in „Statistiek der Flora van Nederland" door Hugo de Vries (1870), waarin 25 soorten, en in 't Verslag van de Excursie naar Nijmegen (N. K. A. 1874), waarin 74 262 soorten Desmid. ; ook in de Flora van Nijmegen II van A beleven (N. K, A. 1889). Uit lateren tijd zijn er nog maar enkele opgaven van een klein aantal soorten door Oudemans, Mevr. Weber^ — ^van Bosse. Tot slot wil ik ook hier mijn dank uitspreken aan Mevr. Dr. A. Weber — van Bosse voor het leenen van veel materiaal en literatuur en voor velerlei andere hulp, die ik van haar heb mogen genieten ; verder aan het Bestuur van de Vereen, tot Behoud van Natuurmonumenten en haar beambten voor faciliteiten bij het verzamelen op haar bezittingen, evenzoo aan den Heer Kleiweg de Zwaan, eigenaar van de „Hondsberg" en aan den Heer M. Romanesco, Secr. van de Afd. Oisterwijk van de Nat. Hist. Ver. voor hulp bij het verzamelen. REGISTER. ^) Blz. Acer campestre L 106 — Pseudoplatanus L 106 Aesculus Hippocastanum L. . . 106 Althaea hirsuta L 102 Ampelopsis quinquef. R. et Sch. 108 Anchusa officinalis L 103 Anthoxanthum aristatum Boiss. 108 Anthyllis vuig. Kern. typica . . 127 — Vuln. L. vulgaris Koch... 127 Artemisia campestris ... 103 Astragalus glycyphyllus L. . . . 129 — Onobrychis L 129 Buxus sempervivens L 110 Callitriche hamulata Kütz .... 110 — stagnalis Scop 110 Campanula Rapunculus L. . . . 103 Carduus nutans L 103 Carex ericetorum Poll 33 Carum verticillatum Koch .... 93 Cenococcum geophilum Fr. . . . 222 Ceriomyces albus 220 Cicer arietinum L 130 Circaea lutetiana L 114 Clarkia pulchella Pursh 114 Cla varia tenacella Pers 221 Blz. Clematis Viticella L 26 Coronilla scorpioides Koch ... 129 — varia L. typica Beek 129 Corydalis claviculata D.C. ... 93 Cynanchum vincetoxicum R. Br. 26 Drosera intermedia Hayne .... 96 — rotundifolia L 97 Echium vulgare L 103 Entoloma phaeocephalum Buil. 218 — placenta Batsch 218 Epilobium angustifolium L. . . . 110 — ang. brachycarpum Hausskn. 1 1 1 — ang. foliosum Hausskn. ... 111 — ang. macrocarpum Hausskn. 110 — ang. pubescens Hausskn. . . 111 — hirsutum L 111 — hirs. adenocaulon Hausskn. 1 1 1 — hirs. villosum Hausskn. ... 111 — hirs. vulgare Hausskn 111 — lanceolatum Sieb. et Maur. 26 — montanum L 112 — mont. apricum Hausskn. .. 112 — mont. Thellungianum Lév. 112 — mont. verticillatum v. d. B. 112 — obscurum Schreb. ...... 112 1) In dit register zijn niet opgenomen de planten uit de alphabetische lijst der Excursie om Eysden, blz. 22 en v.v. en de Desmidiaceeën van blz. 252 en v.v. Synoniemen zijn cursief, nieuwe vormen vet gedrukt. 264 Blz. Epilobium obs. Gillotii Th.... 113 — obs. Leveillanum R. et Cam. 113 — obs. Parmentieri Th 113 — obscurum X palustre 113 — palustre L 113 — pal. Schmidtianum Rostk. . 113 — parviflorum Schreb 111 — parv. pseudohybridum Lév. 112 — roseum Schreb 112 — Schmidtianum Rostk 113 — tetragonum L 113 — virgatum Fr 112 Epipactis atropurpurea Rafin.. 26 Erodium cicutarium l'Hérit. . • 104 — cic. arenarium Brumh 104 — cic. immaculatum Koch ... 104 — cic. pimpinellifolium Sm. . . 104 Eryngium campestre L 94 Erythraea cent. fl. albis 27 Euonymus europaeus L 107 Euphorbia amygdaloides L. ... 31 cyparissias Scop 110 — Esula L 109 — exigua L 108 — Gerardiana Jacq 109 — helioscopia L 109 — Peplus L 109 — platyphyllos L 109 — stricta L 109 — virgata W. et K 110 Festuca arundinacea Schreb. 204, 206 — ar. genuina Hack. . 207 — ar. gen. mediterranea Hack. 209 — ar. gen. vulgaris Hack. . . . 207 — ar. gen. vuig. decolorans. . 208 — ar. gen. vuig. fasciculata . . 208 — ar. gen. vuig. pseudololiacea 208 — ar. gen. vuig. strictior .... 207 — ar. gen. vuig. vivipara. . . . 208 Blz. Festuca ar. glaucescens Boiss.. 209 — ar. gl. genuina St. Yves . . 209 — ar. Letourneuxiana St. Yves 210 — ar. orientalis Hack 210 — ar. subalpina Hack 210 — ar. Uechtritziana Hack. 206, 209 — arundinacea X gigantea . . 212 — gigantea Vill 211 — pratensis Huds 204 — pr. fasciculata Sond 205 — pr. Hocquettei R. Lit 206 — pr. Hocq. subaristata R. Lit. 206 — pr. intermedia Hack 206 — pr. subspicata A. et G. . . . 205 — pr. typica Hack 205 — pr. typ. angustifolia J. et W. 205 — pr. typ. aristata J. et W. 205 — pr. typ. distantiflora J. et W. 205 — pr. typ. mucronulata Bell.. 205 — pratensis X gigantea 211 • — prat. X Lolium perenne . . 211 — prat. X Lol. per. panicu- latum 211 — pseudololiacea Fries 205 — ovina L 203 — ov. glauca Hack 203 — ov. gl. pallens 203 — ov. trachyphylla Hack. . . . 203 Frangula alnus Mill 108 Galinsoga parviflora Cav 108 Genista anglica L 117 — ang. subinermis Legr 117 — pilosa L 117 — tinctoria L 117 — tin. elata A. et G 117 — tin. lasiogyna Gremli . . . . 117 — • tin. littoralis Corb 117 — tin. vulgaris Spach 117 Geoglossum fallax 221 Gentiana baltica Murb 94 265 BIz. Gentiana uliginosa Willd 94 Geranium columbinum L 104 — dissectum L. typicum Knuth. 104 — • mol. album Picard 104 — mol. albo-roseum v. Soest 104 — mol. bicolor v. Soest .... 104 — mol. typicum Maly 104 ^ mol. typ. annuum Schur. . . 104 — mol. typ. subperenne Schur. 104 — pratense L 103 — pusillum typicum A. et G. 103 — pyrenaicum Burm 102 — Robert. genuinum A. et G. 104 — Rob. gen. rubricaule Horn. 104 — R. gen. umbraticum Westw. 104 Godetia Willdenowiana Spach. 114 Helianthemum guttatum Mill. . . 138 Hibiscus Trionum L 102 Hieracium Auricula L 93, 94 Hippurus vulgaris L 114 Hydnum coralloides Scop. . . . 220 Hypericum acutum Mnch 101 — acutum Desetangsii R. et F. 99 — acutum X Desetangsii .... 97 — acutum X maculatum 97 — acutum X perforatum .... 97 — commutatum Nolte 97 — Desetangsii Lamotte 100 — hirsutum L 101 — humifusum L 97 — maculatum evosum Schinz . 97 — mac. eu-maculatum Thell. . 99 — mac. obtusiusculum Hayek. 100 — maculatum X perforatum . 97 — mac. obtusiusc. X perfor. . 97 — medium Peterm 97 — montanum L 101 — perforatum L 100 — perf. angustifolium D. C. . . 100 — perf. microphyllum D.C... 99 Blz. Hypericum perf. vulgare Neilr. 100 — pulchrum L 101 — quadrangulare L 97 — quadrangulo-acutum Rchb.. 99 — quadrangulum L 100 — tetrapterum Fr 97 — Veronense Schrk 97 Ilex aquifolium L. 107 Impatiens noli-tangere L 105 ! — parviflora D. C 105 Knautia arvensis Coulter 94 Lamium album fl. roseis 27 Lathyrus Aphaca L 132 — Ochrus D.C 132 — paluster L 132 — pratensis glaberrimus Schur. 133 — prat. pubescens Rchb 132 — prat. typicus Posp 132 — tuberosus L 132 Lavatera trimestris L 102 Linum catharcticum L 105 — usit. crepitans S. et M. ... 105 — usit. vulgare leucanthemum. 105 i Lotus corniculatus L 128 — co. eu-corniculatus A. et G. 128 — co. eu-c. arvensis Ser 128 — co. eu-c. ciliatus Koch .... 128 — co. eu-c. crassifolius Ser... 128 — co. eu-c. er. parvifolius ... 129 — co. eu-c. hirsutus. 128 — co. tenuis Briq 128 — co. ten. parvifolius Rouy. . 129 — co. ten. tenuifolius Briq. . . 128 — uliginosus L 127 — ui. glabriusculus Bab 127 — ui. villosus Lam 127 Lupinus luteus L 117 Lythrum meonanthum Link. .. 115 266 Blz. Lythrum Salicaria L 114 — Sal. tomentosum D. C 114 — Sal. vulgare D.C 114 Malva borealis Wallm 102 — moschata L 101 — mos. albiflora 102 — mos. laciniata Gr. et G. . . 102 — mos. latisecta 102 — neglecta Wallr 102 — silvestris L . 102 Medicago ciliaris Willd 122 — lupulina L 120 — lup. erecta R. K 120 — lup. er. adenophora R. K. . 121 — lup. er. typica R. K 121 — lup. glandulosa M. et K. . . 121 — lup. prostrata R. K 120 — lup. pr. integristipula 120 — lup. refracta Kloos 120 — media Pers . • 122 — minima L. . . . 122 — sativa L 121 — sat. falcata DöU 121 — sat. fal. angustifoliolata ... 122 — sat. fal. ochrolcuca v. S. . 1 22 — sat. varia Urb 122 — sat. vulgaris Urb 121 — Willdenowii Boen . . 121 Melilotus albus typicus 123 — altiss. macrophyllus 123 — indicus gen. typicus 123 — officinalis typicus 123 — vuthenicus M.B 123 — sulcatus Desf 122 — Wolgicus Poir 123 Mentha rotund. fl. albis 29 Mercurialis annua L 108 Mimulus moschatus L 95 Mycena pithya Fr 217 Myriophyllum spicatum L. . . . 114 Blz. Myriophyllum verticillatum L. 114 Naucoria innocua Lasch 219 Oenothera biennis L 114 Ononis maritima Dum 118 — vulgaris Rouy 118 — vuig. repens L 118 — V. r. mitis Sperm 118 — V. r. mit. polyphyllus V. S. 119 — V. r. repens L 118 — V. r. r. horridus Lge 118 — V. r. r. inermis Lge 118 — V. r. r. subspinosa R. et F. 118 — V. r. vulgaris Lge . 118 — V. r. V. serrata v. S 119 — V. spinosa L 118 Origanum vuig. fl. albis 29 Ornithopus perpusillus L 130 — perp- genuinus Rouy 130 — perp. glaber Corb 130 — perp. intermedius A. et G. 130 — perp. minimus Rouy 130 — sativus Brot 129 Oxalis Acetosella L 105 — stricta L 105 Paxillus panaeolus Fr 219 — Tricholoma A. et S 219 Phaseolus vulgaris L 132 Pisum sativum L 132 Pluteus nanus lutescens . ... 218 Polygala amara amarella . ... 107 — comosa Schk 107 — dunensis Dum 94 — serpyllacea Weihe 106 — serpyllifolia Hose 106 — vulgaris L 106 — vuig. dunensis Buch 106 — vuig. oxyptera Deth 106 — vuig. pseudocomosa H. et N. 107 267 Blz. Polygala vuig. typica Beek. . . 106 Polyporus destructor Schrad. . 220 — Trabeus Rostk 220 Radiola linoides Gmel 105 Reseda lutea L 103 Ribes rubr. leucocarpum 105 Robinia Pseud-Acacia L 129 Rubus caesius L 181 — caesius dunensis 181 — caesius X gratus 162 — caesius X saltuum . . . 148, 152 — caesius X ulmifolius 181 — (caes. X salt.) X fissus ... 170 — (caes. X salt.) X pHcatus. 162 — (caes. X salt.) X pyrami- dalis 174 — (caes. X salt.) X sciaphyllus 172 — (caes. X salt.) X Sprengelii 159 — (caes. X salt.) Xvestitus 155, 157 — ■ (caes. X salt.) X villicaulis \ 165, 167, 169 — divergens Neumann 148 , — divergens X plicatus 162 — divergens X vestitus 155 — divergens X villicaulis. ... 169 — div. convcxa Schipper... 152 i — div. conv. X fissus 170 — div. conv. X pyramidalis . 174 , — div. conv. X sciaphilus. . . 172 ! — div. conv. X Sprengelii . . 159 — div. conv. X vestitus .... 157 — div. conv. X villic. fm. pe- dicellis clongatis Schipper 165 ; — div. conv. X villic. fm. pedicellis non elongatis Schipper 167 — diversifolius Lindeberg .... 181 — gothicus Friderichsen 162 — laciniatus Willd 105 — Laschii Focke 162 Blz. Rubus saltuum Focke 149 — saltuum X vestitus 179 — saltuum X villicaulis 184 — sciaphilus Lange 161 — sciaphilus X villicauhs ... 176 — serrulatus Lindeberg 169 — silvat. aphyllostachys 177 — Sprengelii X villicaulis ... 177 — ulmifolius Schott 181 — vestitus Wh. et N 149 Rumex exsul Dns 213 — fennicus Murb 213 — fennicus X nepalensis 213 — nepalensis Sprengel 213 Russuia ochroleuca P. claroflava Cooke 218 Sarothamnus scoparius Wimm. 116 Scabiosa col. monstruosa 30 Senecio Jacobaea L 103 Stachys ambiguus Sm 30 — paluster X silvester 31 Teucrium Chamaedrys L 30 Trametes inodora Fr 220 Tricholoma murinaceum Buil.. 217 — saponaceum Fr 217 Trifolium arvense gracile 124 — arv. tenuis 124 — arv. typicum Beek 124 — arv. typ. agrestinum 125 — arv. typ. arenivagum 125 — arv. typ. Brittingeri 125 — arv. typ. perpusillus 125 — arv. typ. sabuletorum .... 125 — arv. 1. viridulum 124 — diffusum Ehrh 127 — fragiferum L 124 — hybridum fistulosum 123 — hybr. elegans Savi 124 — incarnatum L 126 268 Blz. Trifolium medium flexuosum typ. 127 — minus Sm 123 — pratense L 126 — prat. eu-pratense A. et G. . 126 — prat. expansum Hausskn... 126 — prat. sativum Schreb 126 — prat. sat. typicum A. et G. 126 — prat. spontaneum Willk. . . 126 — prat. sp. genuinum 126 — prat. sp. pedunculatum . ... 126 — prat. sp. pilosum 127 — prat. sp. rotundifolium .... 127 — prat. sp. semipurpureum . . . 126 — procumbens L 123 — proc. campestre Ser 123 — repens typicum 124 — rep. typ. microphyllum ■ . . . 124 — rep. typ. roseum 124 — rep. typ. tetraphyllum .... 124 — resupinatum L 124 Trigonella coerulea Ser 120 Tropaeolum peregrinum L. . . . 105 Tuberaria guttata Gvoss 142 — gut. Breweri Gross 143 — gut. ericaulon Gross 143 — gut. genuina Gross 142 — gut. planfaginea Gross.... 143 — variabilis Wk 141 — var. vuig. Milleri Wk. ... 142 Typhula incarnata Lasch. . . . 221 Ulex europaeus L 115 Verbascum phlomoides L 103 Blz. Verbena ofF. fl. albis 30 Vicia calcarata Desf 130 — Cracca L 131 — Cr. imbricata vulgaris .... 131 — Ervilia Willd 130 — Faba L 132 — hirsuta S. F. Gray 130 — hirs. eriocarpa fissa 130 — lathyroides L 131 — lutea L 131 — pannonica stricta 131 — sativa angustifolia 132 — sat. ang. segetalis Koch... 132 — sat. notata Gilib 132 — sat. not. typica Bech 132 — sepium vulgaris Gaud 131 — tetrasp. typ. leiocarpa .... 130 — villosa Roth. culta A. et G. 131 Viola baltica Beckr 96 — canina L 96 — can. fol. cuneatis 96 — hirta L 95 — intermedia Rchb 96 — odorata L. = 95 — od. alba Aut 95 — palustris L 95 — pal. fol. acutiusculis 95 — Riviniana Rchb 96 — Riv. cor. pallida Lako. ... 96 — silvestris Lam 96 — tricolor arvensis Murr 96 — tric. hortensis D. C 96 — tric. vulgaris Koch 96 AANWIJZINGEN Herbarium» In verband met de verhuizing van het Herbarium alle correspondentie te richten tot de heeren : H. Heukels, Kleine Houtweg 85, Haarlem of W. H. Wachter, yietambachtsstraat 81a» Rotterdam. Inlichtingen voor dé leden omtrekt Hoogere plat^ten en Vaatkryptogamen door den conservator; H.Heukel$, Kleine Houtweg 85, Haarlem, en door het lid der Herbarium'-Commissie : W . H. Wachter, Vferapibachtsstraat 81 a. Rotterdam. Tenzij éndérs wordt verlangd, worden de gezonden planten opgenomen in het Vereenigingsherbarium. Bibliotheek. Aanvragen om boeken en terugzending van boeken aan het adres: Bibliotheek der Ned. Bot. Vereeniging, Koloniaal Instituut, T^msterdam» Redatiie$ wegens liet niet ontvangen van R^ctteil of het Nederlandsch < Kruidkundig Archief te richten tot den Uit- gever» Aanvragen tot aankoop van deeleh van den Prodr. Fl. Bat. enl van afleveringen of deelen van het Recueil of het Ned. Krmdk. Ajchiéf te richten tot déh Conservator. Prijzen voor oude jaargangen onzer tijdschriften : Recijeil pér afl. / !.— , per deel ƒ 3.— . Ned, Kruidk. Arch. per deel ƒ 1 .50. Stukken voor Jaargang 1925 moeten worden ingezonden; bij deti ieér: W. H ^la, Rot- terdam; vóór 1 Januari 1926* fUD} «X 11CÏ» TuiR. ooianicai uaraen Liorary 3 5 85 00257 957 ''■'..1 'f/f; m Mü)mim< iiw «•■ril', ■> • i'wt''-j \:r^m '■'^r ';!',:;> k :" i-i: "Ï-M- -'''-, ''',^> wf- ■ u:. .\':'il 'Bmi At '■>■' :»')! *''ƒ',•','.'■ ■(:(; /.' •(. fcM: '';"'!■ -■■;■.■-■'