Glose 4- Sec KS. BIOLOGY Digitized by the Internet Archive in 2010 with funding from University of Illinois Urbana-Champaign http://www.archive.org/details/nicolaijosephija02jacq [i 4 MELEA EA NICOLAI JOSEPHI JACQUIN : MISCELLANEA AUSTRIACA AD BOTANICAM, CHEMIAM, : ET HISTORIAM NATURALEM SPECTANTIA, CUM PIG U X 1 S VOILIL. I VINDOBON X, Ex OrricriuA KRAUSIANA. 1. 7.9^VE I JUGLANS NIGRA. DISSERTATIO INAUGURALIS MEDICA, PUBLIC/E DISQUISITIONI SUBMISSA A JOACHIMO FRIDERICO PLAPPART, NOBILI STYRO FRANZENSI, VIENNJE 29. DIE AUGUSTI 1777. AUCTA JUGLANDE CINEREA. Juglans nigra, Americe feptentrionalis incola, 2 , materiei elegantia, qua Juglandem regiam fi- ve europeam fuperare dicitur, fpectabilis, ob hoc ipfum A 2 Euro- 4 JuvcrAwNs NIiGRA. Europs feri inquilina meretur; & quod fieri poflit, jam exempla docuerunt, - Egregius enim hortulanus aulicus, Richardus van der Schot, in horto cafareo Schóünbrun- nenfi enatam ex nuce accepta arborem colit, quartum & decimum ztatis annum nunc agentem, jam a quin- que continuis annis plurimos fructus maturos ferentem, letiffime vegetantem, trunco infiftentem feptempedali & in diametro octo uncias zquanti, altam ipfam triginta pedes. | Sobolem hec jam plurimam ex fatis fructibus habuit. Ex eadem defcriptionem adumbravi fequentem. Cortex pallide fufcus fiffuris longitudinalibus a dua- bus ad quatuor lineas profundis & inzqualibus inciditur. Eft vero ille in ramis (íi maxime principes, trunco fimi- les, excipis,) levis; ceterum concolor; in extremis fo- liofis annotinis fordide virens. Folia funt pinnata, modo cum impari, fepius fine illo, ex foliolis utrinque a feptem ad undecim numero inconftanti, iisque oppofitis vel fub- alternantibus, oblongo-acuminatis, fubfeffilibus, obfolete ferratis ; facie glabris, & adultis atrovirentibus; dorfo pallidioribus, venofis, & ad lentem villos albos brevifli- mosque oculo denfe objicientibus; in pagina altera fum- mitatem cofte fpectante paulo brevioribus. ^ Cofia pa- rum- JuGrANS NIGRA. 5 rumper compreífa & tandem fefquipedalis eosdem ad mi- crofcopium villos habet. Flores mafculi in amento pendulo cylindraceo longo- que locantur, fiructura Juglandi regiz fimiles. Ubi leve hoc difcrimen obfervo, quod in amento non pendulas, fed antheras fuas magis extrorfum verías, fere totas & cunClas, ípeCtanti offerant. —'Tum quod floribus color magis faturate viridis fit, antherarumque apices cito ni- greícant. — Ex ala folii preteriti infra gemmam ramuli egreffuri unicum plerumque amentum (rariffime duo) enaícitur. Faminei flores etiam eodem fe modo gerunt, pauci feffiles ad ramulorum extremitates. ^ Stigmata maxima pallide virefcunt. Drupa fubrotunda, major quam in Ju- glande regia, ftyloque emarcido acuminata, cum flavedine quadam viret, faturatius punctata. Nux duriffima & craffa exteriorem fuperficiem pluribus apophyfibus habet valde exafperatam, quarum interftitia & anfractus penetrat dru- pe caro, hinc ab hac difficilius omnimode liberanda. Nucleus eft albus, ratione drupe parvus, fapore Juglan- dis noftratis. Folia, imprimis vero drupa, odore pollent A 3 fingu- 6 JucrawNS NIGRA. fingulari aromatico fortiffuimo & gravi. ^ Quandoqui- dem, cum Catesbzi, tum Hermanni, icones fint valde imperfecte, nova hic icon adjicitur rami florentis, utri- usque generis floribus gravidi; in quo folia, tunc ne- dum rite evoluta, minus profunde virent. Adflat feor- fim foliolum ex folio adulto. Dein exhibentur fruétus integer maturus; nux; eademque per futuras fuas longi- tudinaliter diffeCta. (*) Celeberrimum Linnzum non fatis intelligo, dum, Ju- glandem nigram cinereamque determinans,nigrz attribuit gemmas fuperaxillares, & cinerez foliola bafi altera bre- viora. Etiam Juglandem cineream idem hortus cefareus alit, fructus copiofos quotannis ferentem ; & utramque hortus botanicus, fed adhucdum juniorem. ^ Certe hac, de qua agitur, arbor omnino Juglans illa nigra eft, Ca- tesbzi (*) Iconem hanc, tum etiam Juglandis cineree , in Mifcellaneis orifi, alierumque omnium flirpium, quarum figure propter magnitudinem fine complicatione tabule in hoc opere com- pingi non poterant. Has. omnes in opere fingulari edam absque textu, ea charta atque norma, qua refpondent Flora Auftriace; quod venale proflabit apud Chrifiianum Frideri- «eum Wappler, Bibliopolam Viennenfem. JvcraNs NrGRA. 7 tesbei & Kalmii genuina planta, adeoque etiam effe"de- bet Linnei. ^ Ut melius de difcrimine utriusque judicari queat, fuccin ctam Juglandis cinere defcriptionem hic fubjungam, icone illuftratam: tanto magis digne utraque, quod nec hanc nec illam apud auctores exiftere ullam autumo. | Juglandi cinerez Labitus idem eft cum Juglande ni- grà; idem truncus & cortex. — Amenta mafculina etiam pendula; fed plerumque ex eodem loco orta gemella, ra- riffime folitaria; tum ad apicem filiformem floribus defti- tuta. Hi ftructura fituque. Juglandi regie funt fimiles, at magis in oblongum protenfi Pedunculi feminei villo- fuli, teretes & terminales, ad extremitatem flores a tri- bus ad quinque feffiles gerunt. Germen oblongum. Sti- gmata purpurea & longa. Drupa ex oblongo ovata, vil- lofa, vifcida, parum odorata. Nux ejusdem figure, cu minata, externe afpera & inequalis ob diverías apophy- fes, quas caro corticis penetrat, tandem facile feceden- tis. Nucleus faporem noftratis Juglandis habet, fed mi- nus gratum magisque oleofum, Folia funt pinnata ex fo- liolis utrinque plus minus feptem cum terminante impari, oppofitis, fubfeffilibus, utrinque ad lentem villofulis, fer- rula- 8 JvGrANS NIGRHA. rulatis, ovato-oblongis, acuminatis, parum odoratis, cum bafibus ad utrumque nervi latus fubequalibus. Cofta te- res & villofa eft. "l'abula reprefentat ramum florentem ; alium fruCtigerum ; tum foliolum adultum, cofle affixum, nam in florente ramo folia modo funt in primo incremen- ti fladio; dein nucem, eandemque per futuras difciffam, ut nucleus appareat, qui per nucis internam affurgentem ex bafi apophyfem profundiffime penetratur; tandem ra- muli junioris partem cum abfciffis foliis, ut fola coftarum pàárs infima fuperfit. Atque in hisce ramis fterilibus elon- gatisque, nec adeo in florigeris fructigerisve, obfervare elt fingulare illud phenomenon, quod gemm:e ramulorum futuri anni, fuperaxillares, a foliorum diftent origine; quas inter & coftas alie due confpiciuntur minores gem- mule, altera alteri fuperpofita, ipfi axille folii proxime, ei n mafcula proximo anno emitffura. Prima apud nos floret Juglans regia, deinde cinerea, quam ad pauciffimos dies nigra fequitur. — Sed in fructus maturatione hunc ordinem non fervarunt. Quando pri- mos fructus maturos Juglans regia octavo die Septembris fponte demittere coepit, demum fub fnem ejusdem men- fis JucraNs NIGRA. 9 fis hoc vifum in Juglande nigra fuit, & ferius in cinerea poft primos Octobris dies. Plurima itaque effe, que cineream Juglandem a nigra diftinguant, patet ex ante dictis, ut facile determinatio fpecifica inde erui atque ftabiliri poffit. — In nigra odor fortiffimus & plane peculiaris, qui longe alius eft, & de- biliffimus in cinerea. [n illa amenta gemella, que in hac folitaria & ultra flores filamentofa. Fructus figura diver- fa, & in cinerea villofus ac vifcidus. ^ Gemmz in ramis fterilibus in cinerea fuperaxillares. Foliolorum facies gla- berrima in nigra atroviret; in cinerea autem, eque hec villofa ac dorfum, dilute & cum manifefta viret flavedi- ne. Eorundem bafin fuperiorem, five que cofte apicem fpeCtat, nigra breviorem, vel potius ortu ex nervo me- dio altiorem; cinerea utramque bafin qualem habet. Et alia. Foliolorum vero numerum non moror, forte varia- bilem ztate, loco & climate, certe vel hic Vienne in- conftantem. Videntur itaque Linnzi determinationes & note adjecte inverti debere, ut que de cinerea dixit, applicentur nigre, & viciffim. Et omnino credibile eft, transpofitionem illam erroneam fortuito atque incuria in opus Linneanum itrepfiffe. B Ut S JvGrANS NIOCAA. Ut completior habeatur Juglandis nigre hiftoria & monographia, fubjungo hisce omnia illa, qua illuftris Pe- trus Kalm, in arboris patria autoptes, elegantiffime & uberrime differuit in ACtis Academie Regie Suecicz an- ni millefimi fexagefimi feptimi, ex germanica traductione in latinam hic verfa. Sic autem habet ille: Juglans nigra. Linn. fpec. pl. 2. pag. 1415. hort. upf. 297. Gron, virz. pag. 150. Nux juglans Virginiana nigra. Herm. lusd. pag. 452. £ab. 459. Catesb. car. vol. 1. pag. 67. tab. 67. Angli, Americe feptentrionalis incole , arbori huic nomen Zack Walnut, aut Black W'alnut-tree, Sueci Swart Nütbom, fepe etiam Swart. Walnüt-trüd ( que omnia Su- glandem nigram fignificant,) tribuunt. Denominatio hec enata fuit a colore arboris hujus obfcuro aut fubfufco, quum Juglandes relique in America feptentrionali cre- Ícentes plerumque alb fint. Inculta per Penfylvaniam ubique, tum & per Nove Cefaree (New Jerfey) plerosque tractus crefcit. — In Mary- JucraNs wrGRA. IY Marylandia , Virginia & Carolina vulgaris eft, uti & in locis aliis, a mari magis diftantibus, & fub eadem cum prioribus regionibus elevatione poli fitis. — Ad fepten- trionalem vero Novi Eboraci ( New York) plagam eva- dit rariffima; locus enim ad feptentrionem maxime ten- dens, ubi fylveflrrem inveni, polum feptentrionalem cir- citer ad gr. 41 minut. 30 elevatum habuit. Vidi tamen incolas regionum aliarum, magis adhuc borealium, intet Novum Eboracum & Albaniam, arborem hanc in hortis fuiscoluiffe. Incole Juglandes nuces cum ex Nova Cafarea, tum ex tractu auftrali comitatus Novo- Eboracenfis, adferri curaverant; ex quibus enate arbores optime vegetaverant; quae nunc lete ibidem adolefcunt, ut fpem incole alerent, arbores hasce ex propria fobole perennaturas fore. Solum, quod imprimis amat, reperitur in locis magis editis, humus fertilis nigra & pinguis; in qua etiam ad fluminum ripas optime vegetat. ^ Maris autem viciniam ferre non videtur. I2 JuGrANS NIGRA. In Penfylvania anno 1749, die 7 Maji, flores expli- care coeperat. : Sequenti anno Juglans europea (regia Linnei) in Penfylvania circa Novam Cefaream plantata, 5 Maji florere jam defierat, dum Juglans nigra primos de- mum ibidem protrudebat flores. Folia fero fatis germinant. Anno 1749 circa 9 Maji; fequenti anno eodem vix non tempore. Nuces etiam fero maturefcunt in Penfylvania ac No- va Cafarea, circiter fub finem Septembris. Decima octa- va Octobris 1749 omnes fere deciderant. ^ Anno 1750 plereque jam fexta Octobris. | Folia ut plurimum brevi delabuntur, pofteaquam nu- ces ad maturitatem pervenerunt, nifi tempeflatis ratio hic quid mutet. Decima octava Octobris 1749 foliis vix non omnes arbores nudate fuerant, 1750 vero ad vigefi- mam octavam usque Octobris circiter perftiterunt. Utiliffima quidem, uti mox latius demonftrabitur, ar- bor vario ex capite eft; his tamen non obftantibus, pra- ta, pafcua, hortos floriferos ac oliferos, damno majori, quam JvcraANs NIGRA. 153 quam alia ulla arbor, mactare creditur; quascunque enim plantas viciniores peffumdat, ac veluti enecat, quas in- ter funt mali, cerafi, feges, linum ac olera. — Prope fata plantataque vegetare non poffunt, fed fenfim intereunt. Relatum mihi a pluribus Suecis eft, deftrructas malos ex ea unice fuifTe caufa, quod Juglandes nigre viciniores fte- tiffent. Quin adfeveraverit ex illis unus, plures fe qua- draginta malos perdidiíffe, quod annofas quasdam Juglan- des nigras in pomarium reliquiffet; impoffibilem hinc effe culturam malorum vicina hac Juglande incolumi ; eadem vero exftirpata, malos crefcere letiffime. ^— Vera quidem phaenomeni hujus caufa adhucdum latet. Plerique exha- lationibus Juglandis nigre, ad vicinas arbores delatis, at- tribuebant. —"Tritis enim arboris hujus foliis inter digi- tos, odor fortis & ingratus nares ferit. ^ Conferre qui- dem hoc poterit aliquid; ratio tamen princeps videtur, quod radices ejusdem quaquavorfum copiofe difperfe, & ultra modum productz, fuccum omnem ac nutrimentum ex tellure in fefe rapiant, plantasque alias eo defraudent; nulla enim fere arbor hic occurrit, que tam cito, ac Ju- glans nigra, adolefcat, denfisque adeo annulis augeatur. Confirmatur hoc ex eo, quod ipfe vidi. ^ Habebat ill. Ludovicus Evans, machinator bellicus, in horto olitorio B 3 fuo I4 Jucraws NrIiGRA- fuo Philadelphie vaftam Juglandem nigram. ^ Nihil om- nium, que arbori huic propinquiora feverat, vegetabat. Cafa hinc arbore, omnes evellebantur radices ; quando vifa eft prodiiffe ex trunco magna radicum vis, quarum due tresve perpendiculariter in terram defcendebant, re- lique vero omnes horizontali, ad dimidii circiter pedis profunditatem fub terra, ductu per totum vix non hortum difcurrebant. Etfi vero arbor parieti, qui hortum Evan- fianum a vicino quodam feparabat, viciniffima adflaret; pratereaque rami zque fuper hunc fefe porrigerent hor- tum, quam fuper Evanfianum, fata tamen in borto vicini fat bene adolefcebant, utut ab arbore non multum remo- ta. At vero pauciffime radices in hortum vicini penc- trabant, quum-ex adverfo vix non omnes in hortum Evanfianum pergerent. Radices, quacunque demum craffitie donate depre- hendantur, communiter ad intima usque, arboris quidem ipfius adinftar, fufce non funt; fed per ambitum folum externum ad duos tresve transverfos digitos colore pin- guntur fufco; interius albent. Exordium tamen radicis, feu crura ejus fupra tellurem eminentia, ex integro fu- fceícit ; dum vero radices albe effoffe per quoddam: : tem- JucraANs wrcnRA. I5 temporis intervallum extra tellurem jacent, pariter fu- íce redduntur; coloris tamen intenfitate ligno ipfi ce- dunt. Roris aut pluvie gutte, ex arbore hac in linteami- na alba delapíe, maculas plerumque poft fe relinquunt. Nulla fere regionis hujus arbor tam celeri, quam hec, incremento augetur, nulla tam magnis circulis an- nalibus donatur. ^ Singulare id fimul obtinet, reperiri inter fibras ejus aut interítitia, idque non raro profun- dius centrum veríus, demiífas arenulas fubtiles, veluti interfperfas; quibus dolabre, aliaque inftrumenta, dum lignum hoc in operam trahitur, adeo leduntur, ut re- petito acui oporteat. Ceduntur tamen & arbores, que nullam plane arenulam recludant ; que videtur diverfi- tas repetenda a folo, cui arbor inhafit. Etü ferocior in Penfylvania ac Nova- Czfarea non- nunquam feviat hyems, ut malum perficam, arborem juniorem Hickery (aliam Juglandis fpeciem ) quin & morum ledat, uno ore faffi tamen omnes fuerunt, ob- ferva- 16 JuGrANS NIGRA. fervatum nunquam fuiffe, in Juglandem nigram damnum ex frigore acriori ullum redundaffe. Octo decemve annorum etatem adepta, nucum fe- rax fieri plerumque incipit; quo magis etate increfcit, eo & increfcit fecunditate, donec tandem fenium alie- ve circumfílantie fertilitatem denuo minuant. ln cam- pis patentibus, ubi rami latiffime diffundi queunt, fru- &us copiofiores, majores, gratiorique fapore preditos largitur, quam in fylvis denfis. Nec omni anno eadem arbori eft fecunditas. Anno r748 feraciffima fuit. An- . no I749 minore copia legebantur nuces Juglandis ni- ere, arboris Hickery, fagine, caflanee , varieque glan- dium fpecies; meffis tamen fegetis erat uberrima, mali- que copia fructuum gravabantur. In autumno 1750 nu- cum modo dictarum glandiumque tanta aderat abun- dantia, ut in pluribus locis tellus arboribus fubjecta ad pedem integrum & ultra fructibus denfe tecta confpi- ceretur, quorum pars maxima in fylvis neglecta reman- fit, quum nemo colligere omnes aut poffet, aut vellet. Parcior malorum eodem hoc anno proventus erat. Sed per omnes- hosce tres annos malus perfica fecunda perftitit. Incre- JucraNs NwriGRA. 17 e Incrementi arboris hujus ratio exin poteft colligi, quod in Nova Cefarea arbores quadraginta quatuor an- nos natas viderim, proceritate orgyias novem, diame- tro vero trunci ad ulng unius a terra diftantiam ulnas tres cum dimidia zquantes. Pecora folia Juglandis nigre ob odorem fortem ac ingratum non tangunt ; obfervatum tamen fuit, anno 17 $6, ubi larve phalenz neuftrim, aut que certe ejus varie- tas fuit aliqua, maximam partem foliorum arborum Pen- fylvanig, ac Nove Cefaree confumferant, ut plane de- nudate arbores fpeCtarentur; tandem larvas illas etiam Juglandis nigrae folia haud faftidiiffe, etíi minus avide hec comederent, quam quercina aliave. Arboris hujus lignum interne fufceícit, venis macu- lisque obfcurioribus ac dilutioribus pictum, ut ex eo fabricata fupellex elegantiam fummam prz fe ferat. Pul- chrior conficitur ex radicibus craffioribus, quum inte- rior harum fubftantia venis maculisque jam obfcuris, jam dilutioribus, copiofius variegetur, quo fit, ut nati- vam hanc materiem diceres ípeciofiffime & fumma cum arte marmoratam. ^ Propterea operum inteftinorum fabri C fegmen- I9 JvGrANS NIGRA. fegmenta, ex radicibus exfciffa, in antica fupelle&tilis parte locant. Reperiuntur, fed rarius, integre arbores, que in tabulas difciffe dolabrateque colorem pulchre fufcum, maculis nigrís paffim. notatum, eleganti Ípecta- culo exhibent. Ob colores hos ipfos fabris minutariis ac tornato- ribus Americe feptentrionalis Juglans nigra plurimo in pretio eft, adeo ut , non folum Juglandi regie, fed & omnibus ibi loci fponte nafcentibus arboribus prafera- tur, fola tamen excepta pruno virginiana, que in ea- dem, vel nonnunquam in majore, &ftimatione eft. "Ve- re anni I752 minutarii Philadelphienfes a 14 ad 20 Shilling: monete Penfylvanice pro roo ped. Juglandis nigre, & a I4 ad 22 Shilling pro zquali portione pruni virginiane folverunt. ^ Pluteus fcriptorius ex Ju- glande nigra fabrefatus, fera, braCteolis, manubriis ori- chalceis , omnibusque demum rebus neceffariis inflru- €tus, anno I751I feptem, octo, novem, aut decem libris monete Penfylvanice veniebat; pretium communius 8 aut 9 librarum erat. (*) Ex- C) x Shilling zquivalet 12 crucigeris noflratibus; & I libra Penfylvanica 4 florenis. ^ JuGLANS NIGRA. I9 Ex omnibus illarum regionum indigenis arboribus colorem alia nulla tam diu & conftanter fervat. — Quo vetuftior fupellex, eo pulchrior evadit. ^n incerata fplendor coloris multum. extollitur. Ob dictum hactenus ufum plurime tabule quotan- nis in Europam transvehuntur, caro fatis perfolvendz; unde quidem ligni pretium gravius evafit. Plures ad- feruerunt mihi artifices, intra decem annos illud ad du- plum adícendiffe. Alia caritatis ratio effe poterit, ar- bores has, aliarum. quarumcunque in modum, absque ullo difcrimine facto cedi, nec parci illis, dum nove coloniarum fedes exfítruuntur, aut quando lignorum pe- nuria eft. — Loca fepe invifi, in quibus foci mero ex hoc ligno ardebant. Fructus globofi funt, Europzis juglandibus majores, multo etiam duriores, ut ad frajgendam nucem mal- leus aut fimile inftrumentum requiratur , quo nucleus ipfe eximi queat. Nucleus etiam magis a nucis dura fub- ftantia, quam in Europzis, implicatur, & undique obvol- vitur, quibus tamen fapore nihil cedunt, quare etiam libenter comeduntur. C ^ Ante 20 JucraANs wNriGRaA. Ante Europeorum in Americam adventum incole latis exiguam aut nullam habebant notitiam, quum pe- cora non alerent. lactis tamen fpeciem fequenti ra- tione conficiebant. ^ Nuces Juglandis nigre & arboris Hickery colleC&tas ficcatasque contundebant ; exemptos nucleos, in farinam contritos, aqua mifcebant, atque fic in cibum ac potum fibi vertebant, qui dulcedine gra- toque fapore lacti vero cedebant parum. Indi adhuc- dum fepe lacte hoc juglandino vefcuntur. Ex nucleis oleum exprimitur, quod in excoriationi- bus fiffurisque papillarum egregium predicatur. Sciuri cinerei, tum alii, qui fub terra degunt, nu- ces has autumno diligenter colligunt, ac in domicilia fua in hyemale alimentum transferunt. Cortice arboris, imprimis autem involucro illo nigro & carnofo, quod nuces externe ambit, lana colore fu- Íco non emoriente tingitur. Quam- Jucraws wroRA. 21 Quamdiu cortex nucis maturz recens eft, manus ni- gro pigmento ita inficit, ut nigredo intra duas tresve hebdomadas ex integro tolli fzpius nequeat. Colitur arbor hec vulgo in hortis omnibus, tum ob nuces ipfas, tum ob forme venuftatem, quam rami pa- tentes foliaque magna adferunt. lmprimis incole arbo- rem plantant juxta domunculas laCtarias, ut his a ramis illius magnis foliofisque perpetua concilietur umbra ; in illis enim regionibus lac, durante intenfiffimo eftivo ca- lore, adfervatur in domunculis, hunc przcife in finem exftruCtis. Quum fcilicet regio tota fontibus fcaturien- tibus undique abundet, cura femper fumma fuit hortos inftruentibus, ut eífet apta ícaturigo horto ipfi vicina, Huic inedificatur ex lateribus coctis zdicula, juxta quam, ubi foli maxime exponitur, plantatur una altera- ve Juglans nigra, aut platanus occidentalis, cito ado- leícentes, ramisque vaftis & foliofis denfam inducentes umbram. Et hec quidem umbra, tum & fícaturiens ge- lida aqua, aérem in zdiculis mire refrigerant. ^ Vaía, laci adfervando defítinata , imponuntur aque profluenti ex Ícaturigine, quo refrigerium adhuc majus lacti detur. C 3 Sca- 22 JucraANs NIGRA. Scaturigo nonnunquam ipfa extra domunculam relinqui- tur, fed tunc canalis aquam in illam ducit. Nuces ferende ab arbore non decerpuntur; fed, donec decidant fponte fua, exfpeCtant incole ; fic ma- turatiffimas plerumque obtinent. Ut plurimum ipfo ad- huc autumno committuntur terre ; fi vero in veris us- que adventum adfervandz fint, obruuntur arena ficca in cubiculo frigidiori, ne mucore obducantur. ^ Expe- rentia in Penfylvania ac Nova Cefarea docuit, plan- tari omnium optime eo ftatim loco, ubi arbor ipfa ma- nere poftea debeat; íi enim defodiantur primum in areola, aliove loco, atque hic enate plantule in alium dein locum transplantentur, plerumque maxima pars ar- bufcularum hyeme proxima emoritur, quamvis fevior illa non fuerit, dum tamen alie non transplantate bru- mam perferunt fine ullo damno. Juglandes nigre, quas hic in Finlandia ex nucibus eduxi, partim in horto meo intra urbis pomoeria, par- tim in arboreto Sipfalienfi culte fuerunt. ^ Priores non: recte vegetarunt , quum terram, humiliori loco fitam, minus amarent. Sipíalienfes locum eminentiorem, hu- mum JUGLANS NIGRA. 23 mum pinguem atram occupantes, hyemem probe fufti- nuerunt, quin non obftante hyemis anni 1760 infolita fevitie, arbores ipfas Finlandicas fpontaneas plures ene- cante, Juglandes tamen dicte Sipfalienfes ne minimum quidem fuere paffe. Etfi vero ulnarum quinque proce- ritatem arbores jam adfíecute fuerint, nullos tamen fru- &tus hucusque tulerunt.- Arborem hanc plantaturi in Suecia dubium fors mo- vere poterunt, Ex antea enim diclis patuit, etiamfi arbores zftate tam longa calidaque in America fepten- trionali, ubi fponte crefcunt, fruantur, fat longum nihi- lominus requiri tempus, antequam nuces perfecte matu- reí(cant. ^ 7Eftas vero in Suecia & multo citius abfol- vitur, & longe minus calida eft. Unde fpes foret mi- nima in climate noflro perducendi nuces ad perfectam maturitatem. At vero refpondeo, arborem hanc in no- ftro climate optime crefcere; dummodo congruum na- &a fuerit folum. Dein, quantumvis cogeremur pro ar- borum harum plantatione, ex Amer:ca feptentrionali fem- per petere nuces; ob elegantiam tamen ligni, hujusque infignem ufum, maximam nobis adferrent utilitatem. Con- fütit autem, vegetabilium multorum exoticorum , quin & 24 JucraANs NIGRA. & ipfius Americe feptentrionalis indigenarum , exem- plo, adíuefcere illa fenfim polfe noftro climati, ac ela- pfo quodam temporis intervallo precocius maturos fru- &us ferre, nec tunc ultra tanto quidem ad hoc amplius indigere tempore, quam dum terras noflras primum in- traverant. Spem hinc alere licet eandem de Juglande nigra, fub noftro climate plantata. II. Rzv. FRANCISCI XAvERII WULFEN PLANT/E RARIORES CARINTHIACLZE. Continuatio ad pag. 163. Vol. I. IX. HYPOCH/ERIS HELVETICA. Hypocharis caule unifloro; foliis dentatis, hirfutis. Hall hifl. helv. num. 2. tab. 1. Hieracium montanum foliis dentatis, flore magno. Pauh. pin. 129. prodr. 65. Hieracium incanum tomentofum integro folio. Parr. ic. 239. Bocc. p. I4. t. IO6. D Hie- 26 PLANT/E RARIORES Hieracium alpinum latifolium, hirfutie incanum, flore magno, Cafparis Bauhini. Scheuchz. it. alp. 2. p. X55. Per omnes hanc noflras alpes copiofe invenimus plantam, menfe Junio Julioque florentem ; in Sau-alpen inter Eberftein & Wolfsberg; in alpe Gorlizenfi inter "Treffen & Offiach; in. Koralpe ad fantctum Andream; in alpibus Fladniz verfus Winterthal & Eifenhut; in 'Taurero inter Malniz & Gaflein; in alpibus Reiche- navienfibus; inque Leontinis Schleinizenfibus & Maren- waldenfibus. ^lgitur femper in alpibus; ubi nufpiam Hypocherin veram maculatam Linnaei reperi, quacum Hallerus, & jam ante illum Scheuchzerus, confudit; etiamfi diftinxiffet utramque Cafparus Bauhinus; & ve- re differunt, vel folo vifu facillime diícernende, Eft autem noftre huic radix perennis, fere fufifor- mis, craffiufcula, fublignefcens, etiam divifa in crura, extus ex bruneo nigra, intus alba , lactefcens, unum (quandoque & duos tresve caules) inter copiofiora fo- lia radicalia efferens. — Caulis plus minus fpithamam altus, totus rectus, furfum verfus incraffefcens, ut fub fore craffiffimus fit, & fiftulofus, teres, flriatus, hirlutus, fim- CARINTHIAÀC ZA. 27 fimpliciffimus, femper uniflorus. Folia radicalia copio- fa, lanceolata, integra cum oris repando-dentatis, fupra fubtusque hir(uta, nigro-maculata, fed non femper. Cau- lina pauca, duo aut tria, eaque remota, feffilia, & ipfa lanceolata, repando-denticulata, plana, hirfuta, fenfim minora. Flos unicus, terminalis, maximus, erecto-pa- tens. Calyx cylindraceus magis quam rotundus, fqua- mis imbricatus aliquot ordinum, quam maxime inaqua- lis & inordinatus, propterea quod íquamarum dorfum, & latera membranacea, proftent, atque fulcos longitu- dinales fat profundos intercipiant. ^ Caeterum fquame he oblonge funt, obtufe lanceolate, hirfute, dorío ca- rinate & far(te; lateribus vero membrana latiufeula & ferrata veluti alate. ^ Adfunt etiam fquame exteriores nonnulle, tote membranacez absque dorfo carinato; & he tote longitudinaliter intra fulcos interiorum fqua- marum retrufe funt. ^ Corollule copioffiàz omnes equales, femiflofculofe, ligulate, longe, fiturate flavz, quinquedenticulate, ereCto-patentes, bafi, ubi flamina exoriuntur villofe, villis ex albo luteis. "Tubus corol- le gracilis, longus, albus. Filamenta quinque, capilla-- ria, alba, brevia. Anthere in cylindrum connate, lon- ge, flave. Stylus ftaminibus altior, extra flamina tla- De- Vus, 28 PrLANT/.E RARIORES vus, bifidus; ftigmatibus fimplicibus revolutis. Semina oblonga, ex ovata bafi fenfim attenuata, nuda, apice inftru&ta pappo feífili, plumoío. ^ Receptaculum palea- ceum, paleis lineari -lanceolatis, calycis longitudine, apicem verlus flaventibus & fubferratis. — Odor plante nullus. y^ IBERIS CEPE/EFOLIA. za. x. - Thlafpi montanum, ferrato Cepez folio, flore purpura- ícente umbellato. Barr. rar. pag. 38. num. 365. ic. 949. Thlafpi alpinum, folio rotundióre, carnofo, purpurafcen- te flore. Tourn. inf. 212. Antequam deícriptionem elegantis hujus plante dem, prenotandum cenfui, eandem omnino, quam Barrelierus loco citato exhibuit cum exacta figura, preter doctum hunc Dominicanum notam quoque fuiffe 'T'ournefortio ; ceterum nulli adhucdum credo vilam. ^ Summa autem illius CARINTHIACAJE. 29 illius affinitas cum Iberide rotundifolia Linnwi effecit, ut pro una eademque paílim haberetur ab iis, qui rotundi- foliam, licet alpinam, magis tamen obviam invenerunt; cepez/oliam vero haudquaquam viderunt. Primus hos inter Allionius Lepidium fuum caule repente , foliis ova- Lis amplexicaulibus , cujus bonam | dedit iconem tab. 4. fig. 1., eandem centuit effe plantam cum hac PBarrelie- riana; quia tamen Barrelieriana figura minus contentus fuit, (& quomodo potuiffet alterius figura plante con- tentus effe?) novam ei fubftituendam exiftimavit. Ab Hallero fubinde admonitus, ad Lepidium /uum referen- dum etiam dixit Barrelieri Thlafpi fubrotundo folio, utri- culo gruinali, ic. 1305., idque jure, non enim ni(i unam eandemque proríus plantam hae Parrelieri. Allioniique icones exprimunt. Linneus, cui neque hec neque illa unquam occurrit, fub uno Jjberidis rotundifoli» nomine utramque recenfuit, adduxitque tabulam 4. Allionii, & iconem. 948. Barrelieri; &, quod maxime mirum, reje- cit iconem 1305. DBarrelieri. n eundem plane ícopu- lum offendit etiam Gerardus flor. galloprov. pag. 354. Non tamen fic exactifimus Hallerus, quin illíco agno- vit Iberidem. rotundifoliam Linnei, (que illi Lepidium num. 51T. eft hifL. helv. vol. r. pag. 222.) eífe om- D 3 nino 30 PLANTE RARIORES nino Barrelieri Thlafpi 1305. & Allionii Lepidium tab. 4. fig. 1.5; cumque jure fufpectam haberet iconem 848. Barrelieri, interrogavit precife, an etiam inter fynony- ma rotundifolie adduci debeat? Plane autem ignoro, quaenam fit illa planta, quam cl. Scopoli flor. carn. vol. 2. pag. 15. num. 9O$. tab. 37. fub nomine Jlberidis ro- tundifolie propofuit ? Neque cepewfolam , neque veram rotundifoliam exprimit; imo neque cum propria auctoris defcriptione convenit; que enim folia caulina amplexi- caulia in defcriptione aíferit effe, in figura potius fe(- filia, absque hamulis, five auriculis caulem amplecten- tibus delineavit; & alia. Alterum, quod confiderandum hic venit, illud eft. Si quidem character Iberidis filiculam. obcordatam aut in apice emarginatam exigat, tunc fane nec rotundifolia nec cepecfolia inter lberides legitime recenfentur; ut nil dicam de eo, quod petala quoque omnia &qualia fint in utraque fpecie. lberidem rotundifoliam Linnei in alpe Villacenfi in- veni, qua ex Bleyberg verfus Lapidem fanctum vulgo Heiligenflein adicenditur, folo declivi, aprico & ex fa- tifcen- CARINTHIACIYIE. 3I tifcentibus faxis calcareis fabulofo; tum in alpibus Leon- tinis abunde; menfe Julio. ^ Cepewfoba vero non alibi adhuc vifa quam in valle Rabl, poft primum nivium deliquium, initio Maji, perquam copiofe ad fodinas ca- laminares & un£er der Vitriolvand (wwe fub pariete vitriolico. Cepzzfolia radicem habet longam, ( perennem?) teretem, fat gracilem, fungofam, in brachia divifam, ce- terum nudam, extus ex violaceo nonnihil rubentem, ob- lique ferpentem ; cujus faporem veritus fum explorare, quum ne pecora quidem ullam fub pariete hoc plantam attingant. Ex fuperiore radicis parte caules plurimi hinc inde (furculorum inftar, qui tamen ad unam fere omnes altitudinem affurgant, vix dimidie fpithamz,) proveni- unt, omnes proftrati, non tamen quaquavorfum diffufi; apicibus florentibus curvato-erectis. ^ Sunt porro caules hi glabri, teretes, ex viridi magis magisque violaceo -rubentes, foliofi, apice primum floribus corymbofo-um- bellatis, tum racemofis & diffitis. Folia copiofa, fparía, carnoía, glaberrima, fature viridia, habitu nonnunquam glauco obducta, minus tamen quam in lberide rotundifo- lia Linnzi, Inferiora obovato-oblonga, in petiolum vel- ut 32 PLANT/E RARIORES ut decurrentia, apicem verfus oris dentatis. — Summa feffilia, oblonga, fubovata, integerrima, nullis auriculis caulem amplexantibus bafi aucta. Flores finguli pedun- culati. — Calyx tetraphyllus; foliolis ovatis, concavis, nudis, integris, zqualibus, extus ex viridi nonnihil ru- bellis, corolla duplo brevioribus. ec tetrapetala, cru- ciformis; petalis obovato-oblongis, patentibus, integris, equalibus, coloris ex rubro violacei vulgo Lilac, bafi in unguem album decurrentibus. ^ Flores eodem proríus amoeno odore' pollent, quo flores Iberidis rotundifoliz, & quem miror a nullo auctore adnotatum fuiffe. Stami- na fex, tetradynama ; filamentis albis, fubulatis , ca- lycem zequantibus , binis oppofitis brevioribus; an- theris aquofe flavis. Germen orbiculare, nudum, obtu- fiffime convexum, fere planiufculum & compreffum. Sty- lus brevis. Stigma capitatum. Silicula nuda, ex ovata bafi tetragono-pyramidalis, bilocularis, bivalvis; diffe- pimento valvulis contrario, lanceolato, ftylo permanente inftru&to; feminibus binis in loculo quovis, iisque rufis. - Ergo filicula eadem, quz in Iberide rotundifolia. XL CARINTHIACJE. 33 XI. GEUM HYBRIDUM. Caryophyllata montana tertia. Cluf. hifl. c1v. Caryophyllata aquatica floribus plenis magis rubentibus, foliis inferne quinis aut fenis herbaceis pulchre co- ronatis, Cam. epit. pag. '126. figure laterales. Alpem inferioris Carinthie haud procul Pleyburgo Comitum a Thurn, vulgo Pezzen dictam, cum percurre- rem die IO. Junii anni 1766, reperi prope ftabula, bu- bus deftinata, plantam, eamque unicam, qualem adhuc nufquam alibi. ^ Ad Caryophyllatarum pertinere fami- liam, illico obfervavi; fed, quod admirationem prazpri- mis fecit, illud erat, quod una hacce in planta utrumque, & montanum, & rivale. Linnei Geum mihi fimul intueri viderer; unicus enim ex radice aphyllus caulis, feu po- tius fcapus, flore terminabatur fimplice magno & nutante, cujus calyx de Geo montano, corolla vero de rivali po- tius defumpta videbatur. Hybrida, a patre Geo monta- E no, 54 PLANTE RARIORES no, matre vero Geo rivali orta planta mihi tunc vifa; ac nature melius lufus in varietatum cenfum relegata a me fuerat. — Aliud fubinde agens, opportune omnino in Clufii Caryophyllatas incidi, hasque inter pag. Crv. rar, plant. hift. Caryophyllatam montanam tertiam, a mea ni- hil abludentem, confpexi, cujus vir clariffimus, tanquam alius elegantis plante, a Penneo fibi communicate € jam Conrado Gefnero note, meminit. De eadem plane Ca- ryophyllata cl. Scopoli loquitur, dum in prima Flore Carniolice editione pag. 572. num. 3. fingulare Gei mon- tani monftrum, in Pompeagi montis paícuis lectum, ad- ducit, Sed neque Hallero ignota fuit, etfi hif. helv. vol. 2. pag. 52. num. 1I29. rivalis dumtaxat una cum Scopoli varietatem judicet. Utcunque res ifta fe habeat, verane Gei fpecies ab aliis diftinCta? an varietas alicu- jus ex notis jam fpeciebus fit? pofteris conficiendum re- linquo; idque ut eo preftent facilius, allatam mihi nu- perrimis diebus, fed aliis prorfus ab alpibus, fcilicet Leontinis, plantam ad vivam pingi feci, & fequentem adjeci defcriptionem, quum determinari poffet : Geum flore nutante ; calyce foliofo, corollam | polypetalam ex- cedente. Ra- CARINTHIAC.. 35 Radix perennis, oblique horizontalis, extus fu- fco-nigra , radiculis fibrofis, funium inftar, recta deícen- dentibus, una cum foliis radicalibus pluribus caulem unum aut plures educit, fpithamam longos, eosque aut fimplices aphyllos & unifloros, aut foliofos & inferne dumtaxat ramofos. Caules, rami, folia & foliorum pe- tioli, calycesque, hirfuta funt. ^ Caules & rami teretes, flore terminali, nonnihil nutante. Folia radicalia & pau- ca ea, quz plerumque in inferioribus caulis partibus ad ramorum exortum adeffe folent, longe petiolata, fubpin- nata; pinna terminali maxima, ovata, plerumque trilo- ba, per oras ferrato-dentata; pinnulis reliquis parvis, feffilibus, ovato-lanceolatis, alternis, dentatis. —Stipule ingentes, foliacez, oblonge, profunde fed inordinate fi- mulincife lobis oblongis & ferrato-dentatis. Flos ma- gnus. Calyx monophyllus, corolla major in octo, de- cem aut duodecim íegmenta patentia, foliacea, fublan- ceolata, ferrato-dentata & alterna duplo breviora, pro- funde diffectus. ^ Petala octo, decem vel duodecim, obovato-fubpedunculata, apice repando-emarginata, ere- €&o-patentia primum pallide ftraminea & rübro-ftriata, tum magis niagisque rubentia faturatiusque flriata. Sta- mina calycina multa, corollis nonnihil breviora, erecta; E 2 fila- £6 PrANT.E RARIORES filamentis fubulaiis. albis; antheris fubcordatis flavisque. Receptaculum in centro calycis erectum | fubpeduncula- tum, obovatum, pubens. (Germina copiofa undique re- ceptaculo infidentia , ovato-oblonga, villofa; ftylo lon- ge caudato, & ipfo villofo, apicem verfus rubro; ftigma- te fimplice, nonnihil uncinato. Odor plante nullus. xil. RIBES PETRJEUM. Crefcit, florens Julio, fructus perficiens Augufto, copiofe in alpibus Reichenavienfibus, fupra lacum Pe- taunfee dictum fub rupibus, &c. "Tum in Styrie alpibus ad lacum Tiefingfee intra rupes, fub Winterthal & Tur- . nau, magisque infra verfus Bergenhütten ad petras própe cafas equifonum; denique in Styria itidem, qua ex 'Tu- rach verfus Stangalpen itur; &c. Credidiffem equidem, Ribes hocce petreum a Ribes vulari rubro flore, Clufii hift. pag. II9. non differre, propterea preprimis, quod: fufpicari licuiffet, Clufium parum attendiffe ad notam ra- cemorum pendulorum, aut ereCtorum, in Ribefiorum de- Ícriptione, utpote qui recenfeat & alpinum, & vulgare, neque CARINTHIAC./E. 37 neque tamen vel verbo meminerit racemi penduli aut erecti, fed fructus tantum dulcis aut acerbi, Cum tamen Beravióraro; Hallerus (quocum litigare nolim) fynony- mum hocce Clufii ad Ribes rubrum Linnzi referat, in quo & florentes .jam racemi femper funt penduli, coa- &um me video, fruticem hunc noftrum pro nova pror- fus fpecie proponere, aliis adhuc ignota autoribus, cujus defcriptio fpecifica hzc ft: Frutex tres quatuorve pedes altus, cortice ex rubro nigrefcente, tandem cinerafcente,aculeis five fpinis nus- piam armatus. Racemi per ramos & truncum undique fparfi, ex gemmis propriis folitariis, in flore femper ere- &i, quandoque etiam in fructu, fi videlicet una alterave hi uva onufti fint, at vero penduli, fi copiofas maturefe- cerint, ex earum pondere depreffi. Flores perquam ele- gantes, refpective magni , per racemos absque ordine fparfi, breviter pedunculati; pedunculis ex axilla bra- &teole minoris aut majoris, flores tamen nunquam ade- quantis, minus fuperantis, prodeuntibus. ^ Germen infe- rum, rotundum, viride, nudum; cui infidet calyx colo- ratus, fpeciofus, rofeus, nonnunquam fanguineus, mono- petalus, pelviformis, femiquinquefidus, limbo rotato, pli- E 3 cis 32 PLANTE RARIORES cis quinque faturatius rubris. — Lacinie magne, integre, rotundate, fubereCto-patentes. ^ Corolla pentapetala; pe- talis exiguis, albis, femiovatis, latioribus quam longis, rotundatis per oras, & integris; feffilibus fupra plicas ca- lycis , & alternantibus cum ejus laciniis. — Filamenta quinque, inferta bafi laciniarum calycis, iisque breviora, fubulata, alba. Anthere fubcordate, flavae. Stylus al- bus, ex conico fubulatus, rectus, antherarum altitudine, apice bifidus; ftigmatibus obtufiufculis, arcuato - diver- gentibus. —Bacce feu uve globofe, magne, faturatiffime rubre, leves, nitentes, apice coronate circello extante atro. ex floris reliquiis, acidiffime, neque acerbitatem hanc cultura amittentes , caeterum fucci plene, & minus quam in Ribes alpino Linnzi farinofie aut glutinofe. | Fo- lia, quamvis inter racemos quoque exoriantur, tamen pleraque extremitates ramorum occupant, ut racemi flori- geri & fruttigeri ne videantur quidem, Et hzc fuis ex gemmis propriis enafcuntur, funtque multo ampliora illis Ribis alpini, ordinario triloba; lobis magis aut minus acutis, per oras ferratis; ceterum nuda, primum laete vi- ridia, tum ex virore nigricant; petiolo pilis longioribus ciliato, | Ribes CARINTHIAC.E. 29 Ribes alpinum Linnei copiofum in alpibus Carin- thiacis, uti Fladnizenfibus, Reichenavienfibus, aliisque, reperitur; etiam fpontaneum in humilioribus montibus, fic in Ulrichsberg prope Clagefurtum, prope Kreig in]locis profundis. ^ Valet de eo obfervatio Jacquiniana, quod admodum luxuriet in floribus, fteriliorque tum fit in fru- &vu; tum quod folia ejus a larvis lepidopterorum intacta maneant, dum illa Ribefii hortenfis & petraei penitus de- vaftantur. — Reverendus Leykauf, parochus nuper ad fanctum Laurentium, nunc Strasburgi, in utroque fuo ibi- dem horto plura inftituit experimenta inoculationis infi- tionisque. Ribes alpinum, inoculatum fuper Ribes hor- tenfi aut petreo, nunquam propagari potuit; fed neque hortenfe aut petreum fuper Ribes alpino. Contra pe- treum fuper hortenfi, & horteníe fuper petreo , optime profecerunt; naturam tamen nunquam mutarunt ratione floris & faporis. ^ Ribes petreum per multos annos cul- tum intolerabilem fuam aciditatem & acerbitatem non amifit; femel fructus albos dedit. ^ Ribes hortenfe, ru- brum Linnzi, rarum eft in Carinthia fpontaneum; creícit tamen ad acervos lapidum in mediis agris fegetalibus Reichenavienfibus, aliisque in locis nonnullis, in quos certiffime humana induftria non transmigravit, i Ani- 4o PLANT/E RARIORES Animaádverfio editoris. In borto Botanico Viennenfi jam per longam annorum fzriem- a larvis. Phalene groffularie depafcitur quotannis Ribes rubrum, dum in proxime adflan- te alpino ne folium unum leditur. XII. LASERPITIUM. SIMPLEX. :ab. 2. Linn. fyff. pag: axo. mant. pdg. 56. Laferpitium foliis triplicato-pinnatis, pinnulis lanceola- tis; involucris femitrifidis. Holl. hifl. hely. num. 796. Laferpitium fcapo fimplice, aphyllo ; foliis: radicalibus . bipinnatis; pinnis multifdis ; umbella fubglobofa; foliolis involucri trifidis. —S?c ego determino. Primum in fuperioribus apricis jugis alpis Melbin- genfis in difirictu Gmündtenfi ultra pagum Malta inter Ranunculum rutzfolium, Aftragalum campeftrem, alias- que elegantiffimas plantulas alpinas; tum in 'Taurero Nafsfeldenfi locis confimilibus; una cum Ophry alpina, Ceraftio latifolio, aliisque, menfe Julio lete florentem magnain copia inveni. Facies Phellandrii Mutellinz, quo- CARINTHIAC.. at quocum etiam hocce inloco vegetat. Radix longa, ra- moía, multiceps, extus ex fufco nigra, intus alba, odo- re, ut mihi quidem videbatur, corticis peruviani, quovis ex capite inter capillitium porcino-fetofum (reliquias fe- mitabidas foliorum annotinorum) caulem unum pluraque fimul attollit folia. ^ Caulis, aut fi mavis fcapus, fimpli- ciffimus, dimidie circiter fpithamz altitudine, erectus, &phyllus, levis, fulcatus, cetera teres, apice umbella unica, eaque compacta & hemifphzrica, terminatur. Um- bella tum univerfalis, tum partialis quevis, fupra conve- xa, radiis a duodecim ad viginti, femipollicaribus, tere- tibus, firiatis. — Involucrum univerfale, radios equans, ab octo ad dodecaphyllum; foliolis linearibus, planis, apicem verfus latefcentibus, atque tri-quadri- vel quin- quefidis; laciniis acutis & integris. — Involucrum partia- lium umbellularum cum proportione fimile univerfali ex foliolis fimplicibus, bifidis trifidisque mixtim. ^ Germen inferum ,; nudum, erectum, flriatum, ex viridi ceruleo- nigricans, complectens femina bina , hinc convexa & membranulis quatuor longitudinalibus alata, inde plana; calyce exiguo & quinquedentato coronatum, aique intef* calycis lacipulas gibberibus binis nigro-ceulefcentibus, feffilibus. ^ Petala quinque, zqualia, ex fe lanceolata, " : In ye- 42 PLANTE RARIORES verum, apice furfum inflexo, in obverfum corculum con- formata, primum atrorubentia, tum rubra, denique matu- ritate alba. Styli duo albi & longiufculi cum ftigmatibus fimplicibus. ^ Stamina quinque, petalis longiora, alba; antheris nigrocerulefcentibus. ^ Folia tantum radicalia, | bipinnata, ex axe communi longo & fupra canaliculato. Pinne trifide, quinquefide, nonnunquam etiam multifi- de; laciniis linearibus, planis, anguflis, acutis, — Villus in tota planta nullus. Animadverfio editoris. Duo hujusce plantulg. fpeci- mina inveni ad prima obvia pineta. deprefa in primo jugo, dum ex Kaltenwa[fer ad/cenditur ad Schneeberg, anno 1'160, inter Phellandria Mutellinas crefcentem. ^ Semine non vifo, at involucri. diverfitate motus, aliane planta, an. Mutelline effet mon[trum, pronuntiare non audebam. | Quare ad Lin- ncum mifi, qui tandem pofl Halleri luftratas, Emendationes Syflemati fuo Mantif/eque locis fupra citatis intulit. — Poft duodecim ab illo tempore in eundem locum inflituta itiner a alpina plantulam ultra detegere mom potui ; que nec alibi hucusque im alpibus. noflris inventa, rarifimas inter Auflria- cas numerari meretur. XIV. CARINTHIACA, 43 XIV. PHACA AUSTRALIS. Tab. 3. Linn. fyfl. 49'1. mani. ; pog. 1O3. Phaca caulefcens diffufa, pedunculis longiffimis, legumi- nibus femiovatis. Ger. rrov. pag. 519. Aftragalus caule ramofo proftrato; foliis lanceolatis; flo- rum alis emarginatis. Hall. hifl. hely. num. 403. Aftragaloides alpina fupina glabra , foliis acutioribus. Till. pif. pag. 19. tab. 14. fig. Y. Speciofiffimam plantam, amcenis variantem colori- bus, fibique ipfi vel fola atate diffimilem, pluribus in lo- cis lete vegetantem inveni; ac primum quidem in altiffi- ma prope Pontebam Auftriacam (haud dubie & in adfitis Venetis obviam) alpe, Trigel aut Trog vulgo dicta, ad fummum cacumen initio Julii, & ferius, atque hic quidem vix fpithame dimidie altitudine, totam erectam, gla- bram, floribus ex albo in luteolum languentibus, vere ochroleucis, Dein in alpibus Reichenavienfibus ad fan- &um Laurentium hinzer den zween Speichkogeln, über dem P3 Fe- 44 . PLANT RARIORES Petauer See in fic di&to Garten (alpis eft) fub altiffima alpe Prett nuncupata inter '"Tozziam alpinam, Hedyfía- rum obfcurum, Ceraftium alpinum &c. poft medium Ju- nii, caulibus proflratis plus quam fpithamalibus, foliis fubtus villofis, villis tamen denique evanefícentibus flo- ribus albis. "Tum Leontii initio Julii in Isl-au maxima in copia promifcue cum Aftragalo uralenfi, alpino, & cam- peftri, cum Herniaria glabra & "hirfuta, cum Hippophae rhamnoide, &c. & quidem triplicis varietatis: prima flo- ribus flavis, foliis villofis, que minor & rarior erat; fe- cunda caulibus bafi procumbentibus, floribus albis, foliis primum fubtus villofis, tum glabris; tertia caulibus bafi procumbentibus, foliis fubtus villofis, tandem — glabris, floribus lete rubentibus, ut flores Ononidis rotundifoliz effe folent. ^ Omnes hasce varietates in. unam fpeciem conjungunt al» floris /emibifide. Denique in alpe Maren- wald prope Leontium, atque ibi floribus albis, foliis totis hirfutiffimis, &c. —Varietas rubra, omnium elegantiífima, nifi ipfo in loco, ubi floret, pingatur, vix aut ne vix qui- dem bene pingetur; tenerrimus enim ille ruber color in violaceum & carulefícentem denique abit. ^ Defcriptio- nem ad Reichenavienfia & Leontina exemplaria fequen- tem conftruxi. Radix CARINTHIAC./E. 45 Radix perennis, compofita, multa in brachia teretia clongata & ipfa fibrofo-Cramofa abiens, coloris extus fla- vo-argillacei, intus albi; viminis inflar lenta, tandem fubligneícens, ad fuperficiem terre cefpitem integrum caulium novorum quotannis producit, prater fuper- ftites anni fuperioris nonnullos caules rigidos & li- gnofos. Sunt vero illi caules novelli ab una ad duas ul- que fpithamas alti, ramofi, bafi procumbentes, inde ere- &i, donec toti profternantur, teretes, flriati; primum virides & pube albida obfiti; dein fere nudi & ex viridi rübefícentes; tandem rubri, praeprimis in inferioribus, fublignefcentes, rigidi ; denique dilute fufceícentes & fufci.- .Folia alterne fparía, pinnata, jugis pinnarum a quinque. ad octo, etiam decem, cum impare; pinnis feffi- libus, lineari-lanceolatis, integris, ex glauco fíàture vi- rentibus, initio fubtus & ad ora molliter villofis, fed ob villos evanefcentes demum glabris & levibus. Stipule ovato-acute aut ovato-lanceolate, integre, ex viridi fubrubentes. ^ Rami axillares, longi, aphylli, ex viridi magisimagisque rubentes, & pubentes, denique nudi, ter- minati in fpicam florum ab octo ad duodecim, initio fa- tis compaCtam, & velut ovatam, dein vero ad unum al- terumve pollicem diductam. Flores breviffime peduncu- F3 lati / 46 PLANTJÉ& RARIORES lati ex axilla bracteole anguftiffime lineari-lanceolate & fere fübulate, primum erecti, fed in fructum abeuntes penduli. ^ Calyx tubulofus, ovato-cylindraceus, fub ve- xillo aliquantum gibbus, ex albido virens, villofulus, . villis demum nigris, re ipfa quinquedenticulatus; binis fummis denticulis, qui fub vexillo eífe deberent, ab invi- cem remotiillimis, & alis florum potius refpondentibus; tribus infimis approximatis, nonnihil longioribus. ^ Co- rolla papilionacea, flavens, aut ochroleuca, aut alba, aut dilute rofea. Vexillum longius reliquis petalis, emar- ginatum, lateribus furfum revolutis, compreffum, ut velut lineare reddatur, licet obcordatum fit. — Ale oblongo- ovate, femibifide, pedicellate cum ungue feu denticulo laterali. Carina bipes, adfcendens, obtufa, apicem ver- fus rubra, aut ex rubro violacea. — Stamina decem, dia- delpha. Anthere aurez. Germen teres, glabrum. Sty- lus incurvus. Stigma capitatum & album. —Legumen pe- dicellatum ; initio teres, anguftum , & erectum; tum pendulum, veficarium ,. cylindraceo - ovatum; denique ovale, latiufculum, inflatum, fufcum; femper glabrum, uniloculare, bivalve. Semina a duobus ad decem. CARINTHIACJm. 41 XV. ANEMONE APIIFOLIA. zab. 4. Scop. carn. 1.pag. 385. Anemone foliis triplicato-pinnatis, acute circumferratis ; caulinis ternatis; tubis caudatis. Hall. hi/l. hely, num. II49. 6. Anemone fylveftris tertia. Cluf. hifl. Y. pag. 245. Pulíatilla lutea. Camer. epit. pag. 393. Gen. ic. wen. 1g. Pulíatilla lutea apii hortenfis folio. Dauh, hi/l. 3. pag. 411. Pulfatilla tertia alpina. JDalech. hif. pag. 851. Pulfatilla lutea paftinace fylveftris folio. Bauh. pin. 177. Hallerus in Enumeratione ftitpium Helveticarum fe- paravit ab Anemone alpina Linnaei, in Hiftoria dein ite- rum conjunxit. ^ Veteres diftinxerunt ; fic etiam clariffi- mus Scopoli. ^ Rectene? an perperam? Ego quidem ex coloris diverfitate fola fpecies multiplicare non foleo ; at- que fic cenfeo: Si nunquam ex feminibus Anemones apii- foli, five paftinace íylveftris folio, five longe melius cherophylli hirfuti folio, alpina Linnzi enaícatur, nec viciffim; fi neque ex radice cujus demum cunque earum alte- A48 PLANTE RARIORES altera; aut una eademque ex radice hoc anno alpina, al- tero paftinaczfolia prodeat; denique fi folia paflinacafo- lie femper magis compofita, femper angufliora, magisque difciffa & diffe&ta (int; tunc enimvero argumenta non deeffe luculenta fpecifice inter utramque diverfitatis. Ra- dix fufiformis, nigra extus, fuperne divifa in unum, duo vel tria capita fetofa ex petiolis fuperiorum annorum, to- tidem effert caules fimplices, fpithamz circiter altitudi- ne, erectos, teretes; bafi rubentes & villo copiofo cano hirfutos, apice unifloros, aphyllos, fed involucro magno foliofo paulo fupra mediam altitudinem circumdatos. In- volucrum bafi circa caulem connatum, denfe hirfutum, triphyllum; foliis tripinnatis, cherophyllo fylveftri gmu- lis, fingulis ex communi petiolo ftipulari fubmembranaceo latiufculo fubvaginali & brevi in tres. magnas & petiola- tas pinnas divifis; quarum rurfus quaevis tripartita, pin- nulis ipfis fubfeffilibus, lanceolatis, pinnatitde ferratis ; dentibus oblongis, acutiuículis, planis, integ;is. - Folia : involucri una cum petiolis fuis fupra nuda, atro graminis virore colorata ; fubtus vero, villo. longo, denfo, cano hirfutiffima. ^ Folia radicalia aliquot, a duobus ad, qua- tuor, tripinnata, fimilia foliis involucri, nifi quod fint ampliora, & petiolo gaudeant communi dimidiz fere fpi- tham, CARINTHIAC AZ. 49 thame, bafi vaginali & fature fanguineo. Flos magnus, calyce deflitutus; petalis fex vel feptem, zqualibus, pa- tentibus, integris, lanceolatis, firmis ac veluti fubcoria- ceis, in omni etate fulphureis, extus denfe hirfutis, facie fupera glabris & longitudinaliter copiofeque lineatis cum lineis longe bifidis, alternis interioribus. ^ Stamina nu- merofiffima, triplo petalis breviora, filamentis fubulatis, una cum antheris oblongis, flava. ^Germina in capitulum ovatum íeffilia, multa, ovato-acuta, in ftylum apice ru- bentem longumque terminata, & una cum ftylo cano-vil- lofa. Stigmata obtufa, fubcapitata, luteola. ^ Kecepta- culum ovatum, foraminulis pertufum. Semina ovato-acu- ta, villofa, longe caudata; caudis villofis; villis cine- reo-canis, denfis, extartibus, fimplicibus; & hoc demum fenfu caudz feminum dici plumofze poffunt, | Odor nullus. Creícit in alpibus Leontinis. XVI. SAXIFRAGA BRYOIDES. Tab. 5. fg. 1. Linn. fyff. g^£- 303. Scop. carn. Y. pag. 295. tab. 15. G Saxi- SO PLANTE RARIORES Saxifraga foliis lanceolatis, ciliatis, compattis ; caule unifloro. Hall. hifl. hely. num. 969. Saxifraga pyrenaica minima lutea, mufco fimilis. Tourn. infl. 253. Sedum alpinum quartum. Col. ecphr. 2. pag. 66. Sedum mufcofum. Bauh. hifl. 3. pag. 695. Scheuchz. it. alp, 1. p. xo. C 2. p. 142. t. 21. f. s. Floret Julio perquam copiofe in petrofis afperis alpi- nis Folkartenfibus, Reichenavienfibus, Fladnizenfibus , preprimis ad adícenfum fcalarem vulgo Laiterfteig, inque 2lpibus Leontinis, Spitalenfibus, &c. ^ Una eademque de radice cefpites integri caulium plurimorum enafcuntur. Argillacei feu cano-flaventis coloris radix teretiufcula eft, & horizontaliter oblique repit. ^ Caules fimplicilfimi, unum aut femialterum pollicem alti, parte inferiore intra terram confepulti, & ipfi nonnihil procumbunt, foliis denfiffime imbricatis ac furfum conniventibus veftiti, ipía in telluris fuperficie in rofulas fubglobofas fediformes abe- untes. Foliorum horum pars maxima, utpote terre iden- tidem immerforum, femitabida eft; qua vero ultra fuper- ficiem terre eminent, e luteo virent, non inflexa aut re- flexa, fed furfum potius conniventia, ceteroquin linearia, - acu- CARINTHIACR. 51 acutiufcula, glabra, fupra plana, fubtus nonnihil conve- xula, integerrima, oris breviter ciliatis, ciliis mollibus, Cujusque de rofule centro caulis continuatur, isque ere- &us eft, teres, obfcure rubens, tandem & ipfe e luteolo virens, glaber, foliis fparfis, anguftiffimis, leffilibus, li- nearibus, ereCtis, luteo-virentibus, fubtiliffime per oras ciliatis. — Flos terminalis, in quovis caule unicus, isque magnus & erectus. Calyx inferus, profunde quinquepar- titus; foliolis ereCtis, concavis, integris, nudis. . Co- rolla rofaceo-patens ex petalis quinque, ovato - lanceola- tis, integris, calyce duplo longioribus trifte velut e lu- teolo albidis, & fupra bafin aurantiaco-guttatis, guttulis in quovis petalo pluribus confertisque. ^ lilamenta de- cem, petalis paulo breviora, fubulata, alba; antheris au- rantiacis. — Germen e fundo calycis adícendens, album, erectum, ovato-acutiufculum, apice incilum, ftylo nullo, ftigmate bifido. ^ Capíula unilocularis, bivalvis, & ftig- matibus tandem divergentibus biroftris, Semina copiofa. XVII. ASPLENIUM ALTERNIFOLIUM. Tal. 5. fg. 2. G 2 Afple- 52 PLANT/E RARIORES Afplenium caule pinnato, pinis imis trifoliatis, fuperiori- bus fumplicibus, dentatis. Hall. hiJl. helv. num. 1690. Adianthum novum germanicum, Rute murarie facie. Breyn. cent. x. pag. X89. ic. 93. Crefcit copiofe circa Klein-Kircheim, Radentheim, Milleftàdium, & in monte Creutzberg afcendendo verfus Fladnitz; femper ad latera faxorum ex quarzo, mica, ftea- tite &c. compofitorum, vegetatque promifcue cum Acro- fticho feptentrionali. ^ Cefpites fepe magni, radiculis fufco-nigris , admodum tenuibus , fat longis, iisque com-- pofitis, invicem implexis intertextisque; e quibus feges . integra frondium bi-& tripollicarium fimpliciumque ena- Ícitur. .— Frons quevis annua de more gentis fpiraliter fe evolvit, tum erecta perfiftit, tamen unam verfus partem nonnunquam procumbunt omnes. Ceterum nudz, nullo villo, fed nec ulla pube veftite, firme, rigidule, niten- tes inferne aphylle atropurpurezque, furfum verfus lete virentes; foliolis planis, alternis, remotiufculis, feffilibus, obovatis feu cuneiformibus, apicem verfus inciío-dentatis. Fructificationes in pagina avería feu inferiore per lineas longitudinales difponuntur. —Cuticula fcilicet linearis, ad folii axem five longitudinem potius, obliqua, primum al- bida, CARINTHIAC.E. 53 bida, tum ex albido virefcens , demum fuíca, latere ex- terno adnata folio, interiore hians aut libera, tegit glo- bellos feminiferos, longitudinaliter difpofitos, (ubfeífiles, colore fucceflivo cuticulaz. Animadverfio editoris. Plantulam hanc jam olim cre- [centem inveni in JAuflria circa Glocknitz in rupibus calca- reis, etiam mixtim cum. Acroflicho feptentrionali. | Cum bea- tus Linneus, quocum. communicaveram, mordicus fuflineret, meram effe Rute murarie varietatem | non aufus fui pro no- va fpecie proponere, & omiferam Spon agri Viennenfis rtepiaione. XVIII. SWERTIA CARINTHIACA. Tab. 6. Plantula, fi qua alia, longe fpeciofiffima, nufquam adhucdum quam in Grofskirchheimii alpibus mihi vi(a, abunde fupra Sagriz & Dollach in altiffimis alpium jugis apricis lapidofis inter Mocher & auriferum | Wafchgang. Medio Augufti lete florentem una cuni Gentianis nivali & amarella aut campeftri pluribusque aliis inveni, atque G 5 eodem 54 PLANTE RARIOÓRES eodem tempore, fed admodum raram, hora circiter fpa- tio ultra Tabor in valle, iz der Fleifs, vulgo dicta, qua verfus glaciatos montes Goldzech itur. Radix annua, alba, aut pallide ex argillaceo fla- vens, nonnunquam tenerrima & capillaris, dum caulis uniflorus & fimpliciffimus, alias majoris acus craffitudine, femper in alias graciliores radiculas divifa, tandem lenta rigida & fubligneícens. ^ Ex hujus capite modo caulicu- lus fimpliciffimus , modo bini tresve, aut etiam plures ufque ad quindecim & ultra, bafi ipfa aut prope bafin uni- ti, prodeunt, & veluti ex procumbentibus eriguntur. Villus in tota planta nullus; imo glaberrima potius eft & fubnitens. Folia ad radicis caput per binas conjugatio- nes oppofita, feffilia, integerrima, patentia, ovato-oblon- ga aut lanceolata, & obtufa. ^ Caules duorum, ad fum- : mum trium pollicum, ex tereti fubancipites, precife pau- lo fupra bafin foliis binis oppofitis feffilibus radicaliumque fimilibus ornati, fupra folia atrocarulei. Flos termina- lis, unicus quovis in caule, magnus ratione plantule, an- te florefcentiam globofus. Calyx monophyllus, ad bafin ufque quinquepartitus : foliolis zqualibus, fubcoriaceis, ovato-lanceolatis, corolla nonnihil brevioribus, tandem hori- CARINTHIAC.E. 5 horizontaliter patentiffimis, corolla adhucdum in globum fature violaceum contracta. Et ipía corolla monopetala eft, fegmentis ad bafin fere ufque partitis, tandem in flel- lam patentiffimam explanata; laciniis lanceolatis, inte- gerrimis, fupra celeftino-ceruleis, extus fecundum totam longitudinem interiorem albidis, fecundum exteriorem vero initio fature violaceis, tum ex czruleo virentibus ; intus ad bafin neCtario fetofo coronatis, fetulis albis. Sta- mina quinque, pallide carulefcentia, petalis breviora. Anthere oblongae, obtufiufcule incumbentes, celeftinz. Germen columnare, quinquangulo- pyramidale, obtufum. Stylus nullus. Stigma incifum; feu potius germen apice bifariam dehifcens in duo ftigmata obtufa. Capíula tan- dem ultra petala emergens, quinquangulo-tertiuícula, uni- locularis, bivalvis, ab apice bafin verfus dehifcens. Se- mina copiofa, parva, argillaceo-luteola. ^ Odor plante nullus. Rarius una quinta pars numeri in omnibus florís . partibus deficit. XIX. ANEMONE FRAGIFERA. Ane- 56 PLANTE RARIORES Anemone feminibus lanatis; foliis caulinis ternatis, tri- plicato-trifidis; lobulis lanceolatis, acute trifidis & bifidis. Hall. hifl. hely. num. X151. Anemone alpina alba minor. Jauh. pin. 116. prodr. 94. - Crefcit in alpibus Scleiniz prope Leontium, & Mo- cher fupra Dóllach in Grofskirchheim. | Radix perennis, lignefcens, extus nigra, intus alba, multiceps, radiculis accefforis inflruCta. — Folia radicalia quovis ex capite multa, quatuor, fex, & ultra, longe petiolata, petiolo (faltem initio) hirfuto, fubtriplicato-ternata, aut, fi ma- vis, bis tripartita, lobis profundius & inzquabiliter bi- vel trifidis & per oras inordinate dentatis , ceterum la- tiufculis, planis, ovato-lanceolatis. Hirfutiem folia tan- dem magna ex parte exuunt. — Scapus e centro foliorum . radicalium fimplex, dimidiam fpithamam fepe non exce- dens, teres, erectus, firmulus, ex rufo virens, tomento- fo-hirfutus, aphyllus, nifi quod ad tertiam altitudinis par- tem fupra radicem involucrum habeat foliofum, ex foliis bafi connatis, hirfutis, uti radicalia divifis, fed lobis ma- gis lanceolatis, etiam dentatis. Flos terminalis. Calyx nullus. Petala a quinque ad feptem, alba, oblonge ova- lia, extus hirfutula & ex parte dilute purpurafcentia, de- cidua. CARINTHIAC.E. 57 cidua. Filamenta numerofa, receptaculi bafi affixa, pe- talis breviora, alba. Anthere flave. ^ Germina nume- rofa, receptaculo ovato mediocri undique infixa, feffilia, ovata, ex denía & tomentofa hirfutie velut inflata, hir- futie ex alba tandem fufca. ^ Stylus breviífimus, nudus, ex nigro rufefcens. Stigma fimplex. Dilapfis petalis re- ceptaculum germinibus onuftam fpeciem fragi refert; unde denominationis fpecifice rationem defumpfi. Odor plan- tae nullus. i XX. PEDICULARIS ROSEA. Pedicularis pinnis foliorum acute pinnatis; floribus obtu- fis, purpureis, fpicatis. liom. rar. Y. pag. 52. tab. 12. fig. I. Copiofe crefcit, & floret menfe Julio, in folo aprico calcareo - arenofo, in fummitate alpis Villacenfis prope Lapidem fanctum, qua in Bleyberg adfcenditur; tum etiam in jugis fupremis alpis Kibeggenfis, uha cum Pede- rota caerulea, aliisque plantis rariffimis. — Radix ramofa, H ex 58 PLANTE RARIORES ex albo flavefcens, unum, duos tresve erigit caules inter folia radicalia copiofa, que caulibus haud. multo brevio- rà effe folent ; frondes bipinnatas lanceolatas diceres. Sunt vero pinne admodum anguftz, lineares, pinnatifi- do-denticulate, feffiles, plane, utrinque magnitudine de- creícentes, nuda, fupra fature virides, fubtus aquofe vi- rentes, affixe axi communi, primum viridi, tum e virore rubenti, denique atropurpureo. ^ Folium in caule uni- cum, fummum duo, quoad omnia radicalibus fimile, fed longe minus. Caulis erectus, ex tereti fubangulofus, co- lorem mutans uti axis foliorum, glaber & nitens, veríus fpicam tamen albo-villofus, faltem prima in etate. Spica florum terminalis, brevis, compacta, floribus fingulis bre- viter rubro-pedicellatis ex axilla bractem foliofe, caly- ceni fere fuperantis, viridis, pinnatifido-dentate ; dum tamen dentes fupremarum bractearum ad duos vel & uni- cum numero decreícant. ^ Calyx ex ovata bafi tubulofe cylindraceus, quinquedentatus, dentibus equalibus, (im- plicibus, acutis, una cum nervis longitudinalibus tubi ru- bentibus. -Caterum viret quidem calyx, fed ex villis la- nuginofis albis & diaphanis albent. Corolla elegans, ru* bra, perfonata; tubo calycem excedente, ex rubro in al- bum emoriente. ^ Galea fature rubra, obtufiffima, recta; com- CARINTHIAC.IE. .59 compreffa, femiclaufa, fub apice demum bifida. . Labium inferius trilobum, lobis rotundatis, medio nonnihil bre- viore, omnibus integris. Filamenta didynama, alba. An- there flave, parte antica ad íe mutuo appreffe, oris la- teralibus albo-villofis, qui villi extra galeam prominent. Stylus albus, apice rofeus ; ftigmate obtufiufculo & fub- luteolo, Reliqua, uti in congeneribus. XXI. ASTRAGALUS LEONTINUS. Circa Leontium in arenofis prope Ifolam crefcit, flo- retque Julio. ^ Caulis procumbens, inferne ramoíus, ex tereti ftriatus, primum villis proftratis obfitus, qui tan- dem fere evaneícunt. ^ Stipule breves, ovato-lanceola- te, femiamplexicaules, ex viridi fubrufe, tum exoletz. Folia pinnata; pinnarum paribus etiam decem & ultra cum impare; pinnis fubfeffilibus, oblongo-ovalibus, inte- gerrimis, planis, fupra at magis infra pubentibus, pube proftrata tandemque fe magnam partem pendente. Rami folia excedentes, elongati, aphylli; apice florum fpicam elevantes. Flores papilionacei, breviífime pedicellati ex Ha bra- 60. PLANT/E RARIORES bracteola lineari-lanceolata & pedicelli longitudine, ere- 4i. Calyx tubulofo-campanulatus , quinquedenticulatus, nigro-villofus, denticulis fubzequalibus, lineari fubülatis, fummis duobus fub vexillo conniventibus. Vexillum re- liquis longius, obcordatum, lateribus furfum plicatis, ex albo dilute cerulefcens. | Ale carina nonnihil breviores, integre, oblongo-fubovate, dente laterali obtufo inftru- &e, infidentes ungui longiufculo, verfus carinam conni- ventes, albide cum carulei emorientis tin€ctura. — Carina bipes, obtufa, adfcendens, apicem verfus fature cerulea. Filamenta diadelpha, cum antheris flavis. — Legumina ovata cum dorfo leviter impreffo, villofa, erecta, ad api- cem ex ftylo refiduo veluti uncinata. Odor, qui adno- tari mereatur, nullus. Colore Galegam officinalem &mu- latur. XXII. WULFENIA CARINTHIACA. Tab. $. fig. t. Planta alpina ex claffe Diandrarum monogynarum flore infero, monopetalo, irregulari; fructu capfulari. Ad Pinguicule aut Utricularie genus pertinere non poteft, eo quod CARINTHIACA.£. 6Y quod corolla, etiamfi fit ringens, tamen calcarata non fit, &c. Sed neque Diantheris adnumerari , ob unicam in quolibet filamento antheram; tum ob alia. Ne Jufticia fit, defectus unguis elaítici in capfula facit. ^A Veroni- cis differt corollis non rotatis, fed perfecte ringentibus; tubo corolle non breviffimo, fed potius elongato; limbo non quadripartito, fed bilabiato; &c. ^ Cum Paederota, fateor, plurimum convenit calyce capíulaque; difcrepat tamen flructura & habitu corolle, tum antheris. Corolla Pederote fubringens, fauce maxime hiante, limbo parti- cipante fere equaliter cum floribus rotatis quadrif&dis & cum floribus bilabiatis ringentibus. Contra plante noftre corolla exacte. bilabiata ringens, fauce fere claufa; labio fuperiore breviore fupra faucem ita fornicato, ut eandem una cum antheris penitus occultet fig. a, b, c. Diverfitas altera utriusque corolle hzc eft: quod labium cum fupe- rius, tum inferius, in Pederota fit nudum; contra vero labium inferius plante noftre a fauce usque ad mediam fere altitudinem fi& barbatum. — Tertio filamenta Pedero- te tandem corollam excedunt, & fere divergunt, anthe- rasque fufpendunt cordatas. Ex adverfo filamenta in no- ftra Íunt breviffima, ad fe invicem arcuato-conniventia, labio fuperiori infixa, illudque nunquam imo nec faucem H 3 ade- 62. PLANT. RARIORES adequantia; & anthere fubovate, integre, tandem ab apice usqué ad bafin in duo hemifpheriola concava pa- tentiffima dehifcunt. Concludo ex predictis, plantam hanc. novum pror- fus Diandrarum monogyniarum conftituere genus, medium inter Pederotam & Jufticiam, cujus character erit fuccin- &us: Corolla ringens, ecalcarata, femihians, ad faucem bar- bata. Completus vero erit, qui fequitur: Car. Perianthium monophyllum, quinquepartitum ; folio- lis linearibus, equalibus, erectis, perfiitentibus. Cox. monopetala, ringens, ecalcarata. —"T'ubus bafi fub- globofo-gibbus. —Limbus bilabiatus: labium fuperius brevius, integrum , fubfornicatum , antheras occul- tans, faucemque femiclaudens. Labium inferius du- plo longius, fupinum, trilobum, ad faucem barbatum. SrAM. Filamenta duo, brevia, arcuatim conniventia, fub labio fuperiori recondita. ^ Anthere fubovate, in- tegre, ab apice usque ad bain in duo hemifpharia concava patentiffima dehifcentes. PrsT. CARINTHIACZIE. 63 Prsr. Germen oblongo-ovatum, apice compreffum. Sty- lus filiformis, longiffimus. ^ Stigma capitatum, um- bilicatum, papillofum. Pgn. Capíula ovalis, obtufa, apice compreffo , utrinque fulco impreffo, bilocularis, apice dehiícens, quadri- valvis, diffepimento nullo; receptaculo intra locu- lamenta fubpyramidali. SEM. complura, rotunda. Radix perennis, fpithamam & ultra quandoque lon- ga, a quatuor ad fex lineas craífa, fufiformis, fed femper horizontalis, plures etiam caules ab invicem remotos ef- ferens, coloris extus ex albo flavi & ex flavo magis ma- gisque fufcefcentis, copiofiffimis undique & longis iisque ruríus compofitis fibris feu radiculis, funium inftar deor- fum tendentibus, & concoloribus inftruCta. ^: Caulis aut Ícapus potius, ab una ad duas usque fpithamas altus, te- res, far&tus, viridis, albovillofus, tandem nudus, aphyl- lus, fed. foliorum loco fquamulis foliaceis remote fparfis lanceolatis feffilibus fenfimque minoribus praeditus, apice in ipicam florum, duos tresve pollices longam, hetero: mallam feu fecundam, & velut difticham , abiens. Due ergo florum feries, unum omnes latus fpectantes. ^ Flos quis- 64 PLANTE RARIORES quisque , breviter pedunculatus, ex axilla bracteole li- nearis angufle pedunculumque paulo excedentis oritur; ut adeo dorfum fpice florentis ex duabus feriebus bra- &teolarum erectarum, fibi mutuo velut incumbentium con- flet. Bra&ez nude ex virore fufcefcunt tandem. Hoc etiam calyx colore gaudet. Petalum eft ceruleum; bar- ba labii inferioris nivea denfa & crifpa. | Filamenta ex albo cerulefcunt. Anthere primum cerulee, deinde fu- íce. ^ Pollen albet. Stylus pallide czrulefcit, inf&ma parte perfiftens. Stigma ex albo flavefcit. Capfula ma- tura fecundum fulcum ab apice verfus bafin. dehifcit in valvulas duas, fere naviculares, nullo diffepimento inter- medio, ipfa tamen bafi coherentes in protuberante com- muni receptaculo. — Valvula demum quaevis & ipfa ab apice verfus bafin plus minus dehifcit; unde non imme- rito capfulàm bilocularem , quadrivalvem dixeris. ^ Ut primum corolle deciderunt, pedunculi fructigeri erigun- tur, cauli nonnihil apprimuntur, & relicta facie fpice he- teromalle, eundem undique fparfi cingunt. ^ Folia tan- tum radicalia, eaque copiofa & ntagna, craífa, pinguiufcu- la, oblongo-ovalia, obtufa, in petiolum velut decurren- tia, oris crenatis, plana, fature viridia, glaberrima, & titentia; fupra media longitudine velut canaliculata & rubra ; CARINTHIAC.;. 65 rubra; fubtus nervo medio protuberante albido & villo- fo. Odor nullus. Saporem non exploravi. Crefcit & floret abunde medio Julii folo pinguiffimo in alpe Kibeg- genfi vallis Gilienfis prope fanum fancti Hermagor (vul- go Ermachor aut etiam Michor) paulo fupra fuprema pa- ftorum mapalia, dum jam ultime, & excelíe, ac fere in- acceffibiles ille rupes calcaree non fine omni vite difcri- mine confcenduntur; a paftoribus alpicolis Hundszunge vulgo dicta. In figura exhibentur: a Corolla fuperne vifa. b — — inferne feu fubtus. € — -—- antice. d — — oblique ex latere confpecta. e — - tubo longitudinaliter fecto quoad internam - conftructionem vifa. f Calyx quinquepartitus cum bractea. g Germen cum bafi ftyli. h — — prope bafin horizontaliter fe&tum, ut valvule feu loculamenta potius cum receptaculo & femini- bus immaturis fpectentur. I i Ca- 66 PrANT/É RARIORES i Calyx cum germine & ftylo. k Germen prout intra calycem ab. apice deorfum in val- vulas duas fecatur. | — — maturitati proximum. m — — maturum dehiícens cum receptaculo & femi- nibus. n Valvule due mature, tandem & ipfe bifariam dehi- Ícentes. o Stamina. p — — in duo hemifpheria ruptas antheras exhibentia. Adnotatio editoris. Speciofam hanc plantam ab inven- tore, de Botanica meritiffimo Viro, cui tot tamque elegantes € rariffimas flirpes Carinthiaeas cognitas debemus, nominavi. XXIII. CYNOSURUS C/ERULEUS. Liz. fyfl. pag. oo. Aira varia. Sac. enum. pag. 15. Sesleria caerulea. Scop. carn, Y. pag. 63. Sesleria locuftis unifloris , imbricatis; calyce tricorni, Hall. hifl. num. 1446. Sesle- CARINTHIAC.A. 67 Sesleria cerulea, culmo fimplici , fpica fubcylindrica. drduin. fec, 2. pag. Y. tab. 6. Gramen glumis variis. Dauh. pin. 10. prodr. 21. Scheuchz. gram. p. 83. t. 2. f. 9. 4 B. Ad radicem montium locis rupeftribus arenofis co- piofe florere folet primo vere, Goritie jam initio Martii, ad faxofa Lifoncii littora, utraque ex parte, ad Salcanum in pede Montis fancti, & ad fanctum Maurum ad pedem montis fancti Valentinij &c. ^ In Carniolia confimilibus inlocis, circa ldriam, &c. |n Carinthia ad radicem montis Ratíchberg, &c. Mira graminis hujus fata apud autores reperio, & denominationes plane diverfas, neque tamen adhucdum exacta illius. proftat figura aut defcri- ptio, Primus ejusdem meminit C. Bauhinus, fed nomine generali, ex quo nihil difcas. Idem nomen Scheuchze- rus adoptavit. Hos clarifimus Linnzus fecutus eft, pro- prium plante nomen, tam genericum quam fpecificum, fuoque fyftemati pre reliquis. accommodatiífimum tri- buens, Cynofuri cerulei bracteis integris. ^ Et fane adfunt lemper bractee alique infra fpiculas videlicet infimas duas aut tres, que, dum fpica generalis in prima adhuc etate eft, & compacta, involucrum univerfale fpice to- I 2 | tius 68 PLANT/E RARIORES tius di-aut triphyllum efformant; cumque praterea fpicu- 1», vel in hac ipfa fpecie, nonnunquam triflore fint, etiamfi plerumque biflore tantum, hinc vir clariffimus fuo in fyftemate aptiori, quam reapfe fecerit, loco gramen hoc reponere vix potuit. Scopolius in Carniolia abunde gramen idem invenit, ignoravit tamen eo , quo primam Flore fue editionem typis dedit, tempore, Linnzo aliis- que notum jam fuiffe. ^ Vidit etiam vir &que acutus ac diligens, exteriorem corollularum glumam in tres ariftu- las aut cufpidulas terminari, & nota hac neício quam fi- militudinem cum Bromis nonnullis, & fere etiam cum quibusdam Airis habere. ^ His de caufis novum genus novo Seslerie fub nomine condidit. ^ At minutia hec. qualisqualis, & , nifi attente infpicias , vix obfervanda, fobriiffimo Jacquinio minime certe digna vifa eft, propter quam novo gramina genere multiplicarentur, cumque probe noffet, non heri primum detectum, fed Linneo dudum aliisque cognitum fuiffe, etfi non crederet in cen- fu Cynofurorum militare debere, ob bractearum ( quas obfervaffe non videtur) abfentiam, maluit Airis deni- que, quibus & affinis eft, adíociare, fub ire varie no- mine. Arduinus, Hallerus, Turra, Adanfonius ad Sco- polii caftra transiverunt. Ego quum & in omnibus, quas illico CARINTHIAC .. 69 illico adferam , fpeciebus, earundemque varietatibus, bracteas foliaceas nonnullas invenerim, & fpiculas etiam in omnibus, faltem aliquas, plus quam bifloras viderim, apud eum potiffimum manendum judicavi autorem, qui primus fyftematico nomine tam generico quam fpecifico infignivit, ac cum Linneo Cynzofurum czruleum dico. Si quis porro pervicaciter contrarium tueri volet, pace mea optima Sesleriam vocet. Autorum nulli, unius, ejusque arbitrari , vocis caufa, diem dicam ; ille vero, mea quidem fententia, plurimum praftiterit, qui defcriptionem exactiffimam, figuramque dederit optimam. ^ Mihi fe- quentibus cum notis fefe identidem prafentavit. Radici uni eidemque, fordide albide, lente, cum tempore etiam fublignefcenti, fat catera gracili, teretiu- ícule, oblique defcendenti, fibrillisque aucle, complu- res (feriatim etiam) inherent culmi, qui, fuccrefcentibus quotannis novis novisque, cefpitem denique integrum efficiunt. Culmorum baíes bulbofe credi poffent, bulbi tamen non funt, thece verius, aut emarcida foliorum an- norum praeteritorum refidua, fibi mutuo incumbentia aut fuperimpofita, per quas vel ipfas integrum radicularum capillitium demittitur. Folia radicalia intima, bafin cul- E. morum 70 PLANTE RARIORES morum vaginantia, annua funt, a tribus pollicibus ad fpi- thame usque altitudinem affurgentia, vix tamen culmum adequantia, linearia, fine acuto, plana, rigidula feu po- tius firma, nuda. In culmo quovis ut plurimum duo, ba- fin verfus, nec admodum ab invicem remota, alterna, va- ginantia, perquam brevia; quorum inferiori aliud. oppofi- tum effe folet bipollicare. Culmus fpithama altior, eno- dis, teres, compreffiufculus , nudus, erectus, apice fpi- cam denfíam, compactam, ovato-oblongam, &, nifi loci apricitas obfit, nigro-ceruleam, & nitentem; plerumque enim locis umbrofis & frigidis letius provenit. ^ Spica undique convexiufcula, dum nondum diducta eft, bafi in- volucro di-vel triphyllo circumvallatur; re autem ipfa bractee tres funt, quibus tres infime fpicule infident. Bractee he feffiles funt, fere orbiculate , concave, ni- gro-violacez, integre, ora fuprema albide & lacero-den- ticulate, Spicule undique imbricate, fubfeffiles, calyce plerumque biflloro, nonnunquam tamen trifloro. — Calyx biglumis, glumis fubzequalibus, in ariftam brevem colo- ratam definentibus, dilutius aut faturatius violaceis, oris albidis. Corolla etiam biglumis; valvula exteriore ma- jore, bafi viridi, medio oblique plus minus violacea, per oras albida, apice tricufpi feu tribus ariftulis, quarum media CARINTHIAC., Li media duplo longior, terminata, carina dorfi media ci- liato-ferrata. — Valvula interiore paulo breviore, planiu- fcula, albida, carinis dorfalibus duabus viridibus percur- ía, inque totidem ariftulas aut cufpidulas terminata. Sta- mina tria filamentis elongatis capillaribus albis. .Anthe- re flave, zquilibrio infidentes, longiufcule, utrinque fif- Ís. Germen globofum, flavens. Styli duo, filiformes, albi, a bafi ad medium invicem appreffi, inde divergen- tes & penicilliformes. Stigmata fimplicia. Semen co- rollis obvolutum, ovatum. XXIV. CYNOSURUS SPH/EROCEPHALUS. Sesleria fpherocephala; caule fimplici, nudo ; fpica fub- rotunda, involucrata, Zírduin. fpec. pag. 20. tab. 2. Gramen fummarum dumtaxat alpium, locis gaudens apricis, Julio florere incipit. ^ Perquam copiofum inveni in altiffimis fummitatum jugis alpium Kibeggenfium vallis Gilienfis, tum etiam in Fladnizenfibus alpibus Winter- thal, Eifenhut, &c. "Tum in Leontinis. Autorem fcio nemi- 72 PLANTA RARIORES neminem, qui ejus meminerit, preter Arduinum, apud quem & figuram & defcriptionem videas. Radix, radi- cule, culmorum bafes ( bulbos oblongos mentientes, ) emarcida perichetia (fquallida vaginarum annotinarum refidua,) eadem omnino, dempta proportione, cum illis Cynofuri cerulei fpicati precedentis. ^ Neque aliter fe .hujus culmi foliàque tam radicalia quam caulina habent. Omnis dumtaxat in eo diveríitas eft, quod /pherocephali culmus multo tenerior, aliquantum brevior, & folia fint triplo aut quadruplo etiam anguftiora, plana tamen adhuc, fed nonnihil pre illis diluta magis. Spica & huic unica, eaque terminalis & erecta, fed plurimum ab illa prece- dentis diverfa ; capitulum allii cujusdam dixeris; vera tamen fpica eft, fed fpherocepbala. Involucrum univer- fale triphyllum, foliolis membranaceis, feffilibus, fubor- bicularibus, concavis, fuperne lacero-dentatis, ceterum integris, dilute carulefcentibus, tandem albidis & dia- phanis. Spicule undique imbricate, fubfeffiles. Calyx fpicularum biglumis, bi-aut triflorus; glumis fubzquali- bus, primum corolla longioribus, tui, ficut & in altero, brevioribus, ceruleis cum oris albidis, in crifllulam ve- lut terminatis, & dorfo medio ciliatis. ^ Corolla bival- vis, valvula exteriore majore, cerulea, oris albido-mem- brana- CARINTHIACZI. 73 branacea, dor(i medii longitudine ciliata, in criftulas tres concolores definente, quarum media duplo triplove lon- gior. —Valvula interiore breviore, planiufcula , albida, oris cerulefcentibus, bifurca , dorfo medio carinulis dua- bus virefcentibus percurfo. Stamina & piflillum, uti in priore, fed breviora, utut ipfa extra corollulas emineant, Occurrit varietas floribus albis, in qua quod adno- tem, nihil eft, quam quod capitula habeat majora, utpo- te fpiculis conftans non bifloris folum, fed plerisque qua- dri-& quinquefloris; quod ariftule breviores fint; & tam involucra qvam calyces & corolle alba fint cum tantilla viroris tinctura; imo & anthere ip(e ex flavo albeant. Crefcit hec varietas in Leontinis alpibus, & Fladnizen- fibus Hadnerhóhe, Leiterfteig. Si quis ea dumtaxat gramina genus Cynofuri intrare poffe praetendit, quarum fpica, aut caudam canis aliquo refert modo, aut fpiculas habet unam verfus plagam, tan- quam cynofuram, fpeCtantes, etfi characteres hujusmodi infra dignitatem verorum Botanicorum fint, multisque aliis gramineis plantis communes , tum enimvero ex re- cenfitis modo graminibus proprium genus faciat, Sesle- K rias- 7A PLANT/E RARIORES riasque dicat, modo fimul generi huic novo notas chara- Clerifticas tribuat imvolucrum commune pice fubtriphyllum, G corolle valvulam exteriorem zricufpidem, XXV. POA DISTICHA. Sesleria locuftis quinquefloris, diftichis; calyce triden- tato. Hall. hifl. helv. num. X447. Floret Julio abundantiffime per omnia fuprema Fol- kartenfium alpium juga; tum in Saualpen inter Eberítein . & Wolfsberg maxima in copia; item. in. Hadnerhóhe, Leiterfteig, prope reliquas alpes fupra Fladniz, &c. Hoc ipfum eft gramen, ex quo Hallerus Sesleriam fuam fecun- dam fecit, fufpicaturque, Sesleriam fphzerocephalam Ar- duini effe poffe. Sed quantum a Sesleriis omnibus diffe- rat, quisque vel ex earundem figuris, imo vel ex ipfa Halleri defcriptione, facile videbit. ^ Involucrum adeft nullum; fed neque corolle ariftate funt, et(i feneicentes ariflate credi poffent propterea, quod margo glumz ex- terioris, latus & membranaceus, à rachi ejusdem dorfali & CARINTHIAC.E. 45 & fubftantie potius foliacee quam membranaces diíce- dat, atque hinc gluma ifthec videatur in nervulum five cufpidulam breviffimam terminari, utrinque denticulo fti- patam ex apice marginis membranacei abrupti. Radix nihilo fere differt a radice Cynofurorum mo- do-deícriptorum ;. flo nempe craffiufculo, lento, firmo, & cum tempore lignefcenti, albido, radiculis inftructo, in- herent undique bafes culmorum, longiuículorum inftar bulborum , & feriati velut in organo fiftule vocales, e quibus identidem fuccreícentibus cefpes denique emergit. Bafes autem horum pfeudobulborum & ipfe radiculas lon- gas demittunt. Ceterum folia radicalia interiora, eaque annua, vaginis fuis bafin culmorum induunt, funtque e glauco virentia, fetacea, fupra tamen tenuiffimo fulco im- preffo, culmis nonnihil breviora. ^ Caulina duo circiter, verfus inferiora, eaque admodum anguíla, non tamen fe- tacea, verum plana, linearia, acuta, nuda. Culmi eno- des, teretes, foliis concolores, rigiduli, graciles & ere- &i, apice terminantur fpica florum ovata, diflicha, com- pacta, hinc plana, illinc convexa. ^ Sunt vero fpicule duodecim circiter numero, fubfeffiles, ovate, acutiufcu- le, oblique culmo infidentes, alterne ^ antrorfum imbri- K 2 catim 76 PLANTUE RARIORES catim fibi mutuo incumbentes, & fípicam convexam red- dentes; retrorfum aciebus fuis externis in. eodem plano perpendiculari fitis, planam fimulque difticham fpice univerfalis faciem conciliantes. — Spicula qu&vis ovata, acutiufcula, fpeciofa, tricolor, ex calyce biglumi ordina- rio quadriflora , nonnunquam quinqueflora. Calycis glu- mz fere equales, ovato-acute, mutice, bafi virentes, me- dio oblique cerulez aut violacee, margine lato cinctis membranaceo diaphàno & albefcente. ^ Corolla ovato- acuta, bivalvis; valvula exteriore nonnihil majore, com- preffa longitudinaliter, lateribus tamen convexis, dorfo medio fubtiliffime ciliato, apice acuto, nec tamen ariftato nifi cafu per fenium, colore calycis. ^ Valvula interiore aliquantum breviore, integra, lanceolata, nec bifida, to- ta alba diaphana & membranacea, longitudinaliter intra valvulam interiorem intruía, ut dorfo medio fulcum for- met, extus duabus carinis longitudinàlibus, ante margi- nem quemvis extantibus, viridibus aut caruleícentibus, ciliisque longis & albis fimbriatis. Stamina tria filamen- tis albis extra corollas nonnihil eminentibus. ^ Antherz ex violaceo tandem flave. Germen rotundum, dein tur- binatum, tandem oblongo-ovatum, flavens. Styli duo, longi, albi, ciliati aut penicilliformes. Stigmata fimplicia. Adno- CARINTHIAC.. 71 Adnotatio editoris. Hoc gramen ex Carpatico Hun- garie monte Cribano olim mihi beatus. Lipp attulerat, ubi co- piofé etiam crefcit. — Mifi anno Y'169 ad. Linngum ceu no- vam Cynofuri Jpeciem, qui refpondit, nunquam | fe antea vi- diffe ; habitu, culmo enodi, florum fttu Cynofuris fimile qui- dem, fed tamen ad Poas pertinere. — Ut. itaque amiciffimus autor egregie hic confentientem Linngum habeat. XXVL ADIANTUM CAPILLUS VENERIS. Tab. 7. Lim. Jf. pag. 790. Scop. earn. 2. pag. 299. Lightf. fcot. pag. 679. Adiantum. Cam. epit. 924. Adiantum foliis coriandri. Bauh. pin. 356. Viginti fex elapfi funt anni, quo elegantem, olim etiam multum laudatam, plantulam Goritie ad fonticulum quendam ultra fornaces lateritias via qua ad fylvam Co- mitum de la 'lTorte ac inde ad fanctum Florianum itur, promifcue cum Marchantia polymorpha vegetantem in- veni. Eodem annis 1760 & 1761 redux, iterum ad eun- K 3 dem 78 PLANT/E RARIORES dem fonticulum, ac preterea ad alios, fupra finiftram Li- (oncii ripam inter rupes intermedias pontem inter & mo- las magna in copia reperi, ac cum clariffimo Scopoli com- municavi. Quum vero nullam ejus exactam figuram ex- tare, defcriptionesque autorum, vel mancas, vel ab zta- te dumtaxat petitas divería, obfervaverim, inde allatam pingi feci, Radix ei de more gentis, prorepens, capilli- tium radicularum copiofum demittit, fibrillarum inftar ni- grarum, frondesque ibidem permultas attollit, quz, quod íciam, fpithame altitudinem non attingunt. l'rondes «ta- te plurimum variantes, ut vix pro iisdem in diverfa ata- te haberi poffent, evolvuntur primum de more totius hu- jus generis, ex fpira furfum verfus. Axis communis fron- dium tunc flavo viret, fed brevi ex virore rubet; deni- que ex rubro magis magisque nigrefcens, donec tandem atropurpureus & fere ater fiat; una cum axibus ramorum pedicellisque pinnarum totus levis & nitens. Frons qua- vis decompofita. ^ Rami alterni & remotiuículi. — Folia feu pinne alterne & terminales, plane, fericez fubtilita- tis, fubdiaphane, pedicellate, venis tenerrimis longitu- dinalibus fubflriate; primum (uti in a) ex cordata velut bafi femicirculares & integerrimze, mox bafi ovata, & api- ce crena una altera tertiaque introlabente emarginate ; dein CARINTHIAC.E. 79 dein (uti in 5) cuneiformes & lobate, lobis tribus, qua- tuor vel quinque inequalibus, rotundatis tamen; demum in fenio (e) ora marginis loborum denticulata ex fati- Ícentia pinnarum fecundum venas longitudinales, que & rufo-fufce, & polline flavo-ochraceo afperíe elfe folent. Fructificatio in avería feu fupina frondium parte eft ( c) (quamula ad apicem cujusque lobuli, fuborbicularis, bafi fixa, ceterum libera, fed tamen lobo appreffa, integerri- ma, initio albido-virens, dein fufcefcens, tandem nigra, fed per oras dilutius colorata. Sub fquamula hac femina funt globofa, exigua, albido- virentia primum, tandem nigro-fufca. XXVII. LICHEN FLAVESCENS. Tub. 9. fi. 1. Determinari inter leprofos fcutellatos poteft Lichez cruflaceus, verrucofus, flavefcens ; fcutellis rubris, margine albo. | Nudis rupibus inftratum reperi, ad radicem alpis Speichkügel. Proximus Licheni tartareo Linnei, quem olim copiofum in rupibus fupra Lifoncii ripam prope Go- ritiam inveni ; ab eo tamen diverfus; per plures enim annos 9o PLANTE RARIORES annos utrumque confervavi & colores quisque fuos, tam in crufta quam. in fcutellis, retinuit. Eit Licheni huic flavefcenti crufta tartarea, flavefcens, craffa, verrucofa, verruculis ingequalibus; majoribus aliis iisque veluti he- mifpharico-convexis; alis minimis, fuperficiem majorum undique & denfe obducentibus. ^Scutelle ubique per cruftam liberaliter difperfe, feffiles, inequales, jam orbi- culares, jam oblongo-ovales, alias irregulares, modo in- tegre, modo lobste, plerumque concave, tamen etiam planiufcule aut depreffe; femper vero fangüinee & mar- gine elevato albo cincte; dum crufta Lichenis tartarei ex albido virefcat & fcutelle ex viridi flavefcant. XXVIII. LICHEN PROBOSCIDEUS.. Tab. 9. fig. 2. Linn. fyfi. pag. 909. Y : Lichen cylindricus. Liz. amen. 2. pag. 264. Inter umbilicatos, fqualentes quafi fuligine, nume- ratur. — Omnes hic depictos Lichenes pro varietatibus unius ejusdemque fpeciei habeo, utut primo intuitu di- verlas CARINTHIAC.F, 21 verfas conftituere videri poffent. Dicam primum, quod commune eft omnibus; tum in quo differant, relaturus. Folio omnes gaudent coriaceo, lento, non admodum craf- fo, fimplice, peripheriam verfus inordinate lobato, cri- Ípo, & libero; umbilico autem fubtus faxis adnato, & feifili; fupra cinereo, fubtus ex albido fuícefcente, utrin- que levi; oris omnibus atrocrinitis, crinibus ramofis, ra- mis fetaceis. — Plerisque in fupere pagine diíco pelte funt anthracine , inordinate fpar(e, plures aut pauciores, minores aut majores, feffiles aut pedunculate, etiam feffi- les pedunculatis mixte, pedunculo cylindrico, five re- €&o, five obliquo, nunc cinereo, alias. atro. Pelte ipfe convexa funt, raro convexitate equabili, imo vero or- dinario fulcis circularibus concentricis binis, ternis, qua- ternis, aut & quinis exarate; centro ipfo aut introlaben- te aut impervio. "Vidi etiam convexitatem eandem binis deinceps pofitis vorticibus concentricorum circulorum ex- cavatam. Quod fi jam tuberculum five pelta pedunculo inftruCcta obliquo , verfus apicem latefcente, convexitate apicis fulcis circularibus exarata, & centro fit perforato, tum enimvero probofcidem elephantis reprafentare vide- tur, atque hinc credo fpecificam denominationem de- "fumptam potiffimum fuiffe, quanquam non optime, quum L nota 82 PLANTE RARIORES nota hac & alie quoque fpecies, ut brevi videbitur, pre- dite (int. ^ Communibus his exiftentibus notis, difcre- — pant ab invicem infequentibus. Folium fubtus in Liche- ne d eft albidius, & gradatim fufcefcit, aut nudum peni- tus, aut crinibus breviffimis fimplicibus nigris rigidiufcu- lis parce fparfis inftrruitur, nunquam radicatis. —Lichenes d & c fufcefcunt, crinesque copiofiores, longiores, & ar- bufcule inftar ramofos , neque tamen radicatos poffidet. Adhuc plures ejusmodi crines ramulofi, foliumque fubtus penitus fufcum confpiciuntur in Lichene b. ^ Supera folii pagina in Lichene a tubercula atra, convexa, feffilia, le- via aut circulariter fulcata, nonnulla etiam fcutellarum more concava habet; in Lichene b vero punctula dum- taxat funt minima, microfcopica, inzqualia, protuberan- tia tamen; & pagina verfus umbilicum pulvere farinaceo candido adípergitur. In Lichene c denique nil nifi mi- nimi fcrobiculi impreffi cernuntur, & uno folo in lobo tu- bercula pauciífima atra feffilia fulcisque circularibus exa- rata, unico precife breviter pedunculato. 1n Lichene d plerzque pelte pedunculate funt, & circulis impreffis no- tate, fed his pedunculus ater eft, illis cinereus. Ut cir- culi concentrici melius obfervari poffint, peltas e in ma- gnitudine aucta pingi curavi. Figura f. indicat portiuncu- lam CARINTHIAC.E. 83 lam lichenis microfcopio auctam, Crefcit maxima in copia fupra rupes elatas fummarum alpium iz der Trafziz und gegen die rothwielander Alpen, in valle Dravana, tum in valle Melipontana in Gro/skircheim, in der. Zirchniz, & in alpibus Wielizenfibus; item iz der Malta in alpibus Mel- nicenfibus Archipresbyterii Gmündtenfis, etiam in Flad- nizenfibus Leiterfteig; &c. Character ejus effe poteft: Lichen foliaceus, umbilicatus , crifpo-lobatus 5. oris crinitis ; petarum circulis concentricis. XXIX. LICHEN PULLUS. Taf. 9. fig. 3. Locandus etiam hic eft inter umbilicatos, fuligine fquallentes. — Pullum voco ob luctuofum colorem. Crefcit iisdem in alpibus cum probofcideo promifcue fupra nuda faxa & rupes. Folium ei coriaceum, tenue, lentum, um- bilicatum, circumfcriptione fuborbiculatum ; fubtus umbi- lico fixum & feffile, cztera undique liberum, fuícefcens, nudum feu non villofum, papillis tamen minimis protube- rantibus ut fere in cute anferina obfitum; fupra a centro peripheriam verfus plicato-crifpum ; lobatumque, lobis E34 non 84 PLANTUE RARIORES non admodum profundis, inequalibus, rotundatis, & cum tempore credo per oras nonnihil fimbriatis five lacinia- tis, nunquam vero crinitis aut villofis cirrhofisve; totum leve, glabrum, nigrum vel atrum, (an primitus cinere- um fuerit? nefcio,) tuberculis peltiformibus, fubrotundis, protuberantibus, feffilibus tamen, ex convexo depreffis, & fupra in fulcos five circulares five meandriformes fubfi- dentibus, anthracinis, ac fparfis. XXX. LICHEN ANTHRACINUS. Ti. 9. fig. 4. Iterum hic ex eodem ordine Lichenum eft. Ele- gantiffimum vegetabile promifcue cum probofcideo & pul- lo in alpium excelíis habitat fupra rupes nudas. Hic pe- nitus a Lichene pullo diverfus, folio coriaceo quidem, fed fericez tenuitatis & rigiditatis ,. fupra fubtusque con- color ater, undique levis & glaber, & nudus, nullis us- piam five tuberculis five peltis aut. papillis, minus crini- bus aut villis confpicuis. | Lactuce formam referens ; fub- tus umbilico fixo & feffili; ceterum undique liber, a cen- tro peripheriam verfus plicato-crifpus, & lobatus, lobis rur- CARINTHIAC.JE. 85 rurfum crifpo-lobatis ; lobulis ultimis rotundatis & inte- gerrimis. XXXI. LICHEN MESENTERIFORMIS. Tab. 9. fz. 5. Ejusdem ordinis cum precedentibus, copiofiffime fi- mul cum iisdem crefcit. ^ Eft illi folium coriaceum, du- plo craffius rigidiusque probofcideo, non folum verfus peripheriam, fed vel ipfo in centro íuperne multipliciter crifpato-lobatum lobis extantibus , fupra fubtusque leve & nudum, nullis papillis, foveolis aut villis inftratum; fubtus albido-fu(cefcens, & umbilico fixo ac feffili; fupra ex cinereo nigricans, & copiofiífimis fatque magnis tuber- culis peltiformibus, ordinario feffilibus, nonnunquam ta- men pedunculatis, convexis, fupra fulcis circularibus con- centricis exaratis, anthracinis inflratum. — Lobi periphe- ri & diíci irregulariter rotundati, cirrhis aut crinibus nullis fimbriati. L3 XXXII. 86 PLANT4E£ RARIORES XXXI. LICHEN RIGIDUS. Ta. 9. fiz. 6. Lichen fruticofus, durus, niger, repetito dichotomus. Hall. hifl. helv. pum. 1966. tab. 47. fig. Y. Coralloides corniculatum, fuci tenuioris facie. Dill mufc. pag. x18. tab. 17. fie. 37. Quo aptius referam, quam inter Linnai Lichenes imbricatos, ignoro. Filamentofis tamen adfociavit Hal- lerus, Prater predictas alpes etiam in Spitalenfibus mi- hi fepius fe videndum dedit, femper rupibus innatus, non ea quidem forma, iisque cum fcutellis aut peltis, qua a Dillenio expreffus fuit, fed plerumque uti ab Hallero & apud me in 5 pictus exiftit. Cum vero etiam iteratis vi- cibus talem invenerim, qualis in a adumbratus eft, for- ma videlicet exacta imbricatorum centrifugorum, dubium exiftimo fupereffe poffe nullum , quin huic fubdivifioni adnumerandus fit, maxime cum fcutellifer, Dillenio me- que etiam ipfo autopta teftibus , fit; quamobrem & fic breviter defcribendum cenferem: Lichen imbricatus; fo- lio lis CARINTHIACAE. 917 liolis teretibus, compreffis, ramulofo-multifidis, atris, centri- fugis ; fcut£ellis fefflibus, concavis, concoloribus. | Ex alpi- bus redux aut nullum mecum retuli fcutelliferum, aut cer- to deperdidi; qua.ex caufa nulle etiam (cutelle depicte fuerunt. — Ceterum nifi quidem madeat, flecti impatiens frangitur ilico, fi vis vel tantilla adhibeatur, ut non im- merito rigidum dicas. ^ Conftat autem foliolis, five ex uno omnia centro, five ex pluribus contiguis abeant, ce- fpitofis, arbufculas aut cauliculos ramulofos reprafentanti- bus, vix dimidium pollicem fuperantibus, teretibus, non- nihil compreffis , inordinate ramulofis, ramis breviífimis, glabris, nitentibus, fupra infraque aterrimis, fubftantie intrinfece nivee, procumbentibus, fuper fe invicem im- bricatis, exacte aut minus exacte centrifugis. ^ Scutelle, dum adíunt, hemifpharico-concave funt, feffiles, pariter aue, & nitentes. XXXIII. - LICHEN PUBESCENS. Tab. 9. fig. 77. Lina. fyfl. pag. 9IO. Ufnea 28 PLANTE RARIORES Ufnéa cefpitofa exilis capillacea atra. Dill. mu/c. pag. 66. tab. 1 :. fig. 9. Lichen filamentofus, ramofiffimus, decumbens, im- plexus, nitidus. — Perquam abunde faxis inftratus, eaque fepe obtegens, & precedentibus implexus Lichenibus, in der Zirchniz, W'ieliz, alpibusque ante memoratis. Cau- les diverfe longitudinis, tenerrimi, admodum graciles, ramofiffimi, aterrimi , leves, nitentes, proflrati , mutuo plerumque implexi, tamen proportionatam rigiditatem, et(i non illam prioris, habentes. XXXIV. LICHEN VULPINUS. Tab. to. fiz. 4. Linn. fyft. pag. ge1O. Flor. dan. tab. 226. Lichen ramofus aureus, cauliculis planis lacunatis, ra- mis farinofis cornutis. — Hall. hif. helv. num. 19714. Ufnea capillacea citrina, fruticuli fpecie. —Dill. mufc. pag. 73. tab. 13. fig. 16. Fre- CARINTHIAC.E. 89 Frequentiffimus in Carinthia, nusquam tamen five in muris, five in ligneis teCtis, femper autem in Pinu Cembra inventus a me fuit iz der Zirchniz, transcenfis la- rignarum íylvarum jugis , dum Picee Cembraque Larici- bus mixte occurrunt, brevique aprice alpium Wielizen- fium fummitates in confpe&tum veniunt. "Tum in alpibus Reichenavienfibus ultra fanCctum Laurentium ad radicem alpis Speichkogel, &c. Vel folo colore citrino, fatura- tiore aut diluto magis, fe à congeneribus diftinguit emi- nus. Semper erectus, nifi cafu aut fenio deprimatur. Fru- ticuli elegantis fpeciem refert, caule ramofiffimo, jam py- ramidis inftar adícendens, alias divaricatus magis expan- dendo fe diffundens. Prima in etate caule ramisque te- retibus, levibus, fature citrinis & fere aurantiacis; qua transacta, lacunofa fieri folet caulium. ramorumque fuper- ficies, velut ex relictis variolarum veftigiis inordinate concavis; imo comprimi etiam divaricationes ramorum, ut planiufculi potius quam teretes deinceps exiftant; pro- vecta in etate flavovirens, lacunofus, & pulvere farina- ceo concolore undique afperfus, indeque fcaber redditur. Hallerus dubitavit de Dillenii fynonymo propter ramos teretes a Dillenio dictos; at certe tales primum funt. M XXXV. 90 PLANTE RARIORES XXXV. LICHEN FAHLUNENSIS. Tab. xo. fig. 2. Linn. fyff. pag. 8o6. Lichenoides tinctorium atrum, foliis minimis crifpis. Dill .mufc. pag. 99. £ab. 24. fig. 81. Pertinet ad imbricatos Linnzi. ^ Rupibus nudis in- crefcit una cum | Lichene pubeícente iisdem in alpibus. Folium coriaceum, tenue, rotundato-expanfum, faxis abs- que vellere aut radiculis accreícens, fupra fubtusque ni- tens, ex fuíco denique atrum, peripheriam veríus crifpe lobatum, lobis rotundatis, fubftantia folii interna nivea. Difcus folii fuperior totus fcutellis confertiffime aggrega- tis obfitus , que funt hemifphzrico - concave, margine nonnihil elevato, & (forían per etatem) contracto ac inde crenato fzpiufcule, atre & nitentes. XXXVL LICHEN MINIATUS. Tab. xo. fg. 3. Linn. fyft. pag. 809. Flor. Dan. tab. 532. : AOI. Lichen CARINTHIAC.A. 9I Lichen fronde imbricata, rotunde lobata, cinerea, pun- &ata; inferne ochrea, fubafpera. Hall. hifl. helv. num. 1999. Lichen pulmonarius faxatilis, e cinereo fufco, minimus. Michel. gen. pag. YO1. tab. 54. fig. 1. Lichenoides coriaceum , nebulofum, cinereum , puncla- tum, fubtus fulvum. Dill. mufc. pag. 223. tab. 30. Je. 12. Rupibus innafcitur elatis per plerasque Carinthie alpes, auf dém Ulrichsberg, in alpibus Gmimdtenfibus, Fladnizenfibus, Grofskirchheimenfibus, aliisque. Si Li- chenum ulli, huic preprimis folium coriaceum eft, craf- fum, tenax, lentum ac durum. ^ Umbilico folo quam ar- &iffime rupibus adnafcitur, ceterum liber. "Variare mul- tipliciter forma & circumícriptione folet, jam cupularis Elvele ceracez inftar, jam orbicularis peripheria integra; etiam auriformem vidi. | Plerumque in lobos irregulares verfus ambitum fubcrifpatur, unde verfus difci centrum gibbi inordinati oriuntur. Coloris fupra eft albido- ( non caruleo-) cinerafcentis, quafi potui Coffee lac liberali manu affuderis. Squamulis minimis fuperficiem hanc ex- afperatam crederes; fquamule tamen non funt, fed pun- M 2 &ula 92 PLANTE RARIORES &tula minima fufca, dein nigricantia. Subtus non quidem miniatus, fed rufo-ochraceus, papillisque microfcopicis obfitus. — Siccitate mirum in modum intorquetur, & di- ftringitur. ii XXXVII. LICHEN FRAGILIS. Tab. 9. fig. 6. litt. c. Linn. fyfl. pag. 809. Flor. lapp. 440. tab. YI. fig. 4. Coralloides alpinum, coralline minoris facie. Dill mufc. pag. 116. tab. VT. fig. 34. Non eft Lichen fragilis Scopolii. Rupes amat al- peftres; in der Zirchniz gegen die Wielizer Alpen promi- fcue cum Lichene rigido crefcentem inveni. ^ Eft vere coralloides, fruticulofus, folidus; ramulis teretibus & ob- tufis.. Quem hic pingi feci, majufculus eft; fed & mini- mus datur, vix tres lineas Parifinas altitudine excedens, & tamen ramulofus. Caulis ramique breves, teretes, far- &i, fragiles, obtufi, leves, nonnihil nitentes, obfolete albidi; apicibus plerumque fubrufefcente tinctura; fub- ftantia interna nivea. r XXXVIII. CARINTHIACAIE. 93 XXXVIII. LICHEN LANATUS. Tab. 1o. fig. 5. Linn. fyft. pae. 810. Ufnea lane nigre inftar faxis adhaerens. Dill mufc. pag. 66. tab. 13. fig. 9. lisdem in alpibus crefcit, rupibus innatus, per(epe modo memoratis Lichenibus implexus. Parum admodum a Lichene pubeícente diveríus; eo tamen (uti ego qui- dem inveni) multo tenerior, & fere capillaris, minus ri- gidus, imo mollis potius, ramofiffimus , decumbens, ex viridi niger, opacus, & nitoris expers. XXXIX. PHACA ALPINA. Liz. /yfi. pag. 565. Phaca leguminibus pendulis, feminibus ovatis. Gmel. fib. 4» pag- 35. tab. 14. M 3 Aftra- 94. PLANTJE RARIORES Aftragalus caule erecto, ramofiffimo; foliis ellipticis, hir- futis ; filiquis veficatis, pendulis. Hall. hifl. helv. num. 4oI. Afítragaloides elatior erecta, vicie foliis, filiquis pendu- lis. Zmman. ruth. pag. X49. Crefcit in alpibus Marinwald, & inde delapfis femi- nibus in arenofis littoribus líole , haud procul Leontio, Julio florens. ^ Perenni gaudet radice, fimili Phace au- ftali, plures etiam caules efferente; qui funt plus quam fpithamam longi, erecti, nonnunquam bafi procumbentes, teretes, flriati, primum villofi aut faltem pubentes, dein fere glabri. — Folia pinnata, jugis pinnarum a duodecim ad quindecim cum impare; pinnulis feu foliolis | breviffi- me petiolatis, oblongo-ovalibus, integerrimis, ad apicem cufpidula brevi donatis, fupra glabris, fubtus villofis. Axis communis pinnarum etiam villofus. ^ Stipule feff- les, integre, longiufcule, lanceolate, villofe. ^ Pedun- culi communes ex omnibus fere axillis erecti, villofi, fo- liis longiores, fuperne fpicam florum compaétam fuftinen- tes, que demum diducitur, floribus tunc ab invicem re- . motiufculis. Flos papilionaceus, breviffime pedicellatus ex ala bracteole exigue & lineari-fubulate, erectus. Ca- lyx CARINTHIACA. 95 lyx monophyllus, tubulofus, bafi fub vexillo fere gibbus, quinquedenticulatus ; denticulis angufliffimis, fubulatis, fubequalibus, binis fub vexillo velut conniventibus; per- fiftens, & villis nigricantibus obfitus. — Corolla flava, uni- color. Vexillum alis carinaque longius, obcordatum, la- teribus retrorfum aliquantum plicatis. — Ale ad zmquili- brium infraCte, circa carinam conniventes, integerrimz, oblongo-fubovate, longiufculo ungui infidentes, denticu- loque laterali auCctz. — Carina alarum longitudine, adícen- dens, obtufiffima, & ipía utrinque fimili laterali denticu- lo appendiculata, bipes. Stamina diadelpha, novem & unum, antheris flavis. ^ Germen pedicellatum, lineare, compreffum, nigro-rubefcens. Stylus brevis, fubulatus, infractus. Stigma fimplex. ^ Corolla delapía, & ftami- num cylindro difrupto, germen increfcit, fitque fubcylin- drico-faleatum. ^ Nutare tum novella legumina, donec, perfectam etatem adepta, etiam pendula evadant, navi- culari velut forma, inflato ventre, dorfo tantisper im- preífo, ut femibiloculare fiat. ^Maturum legumen, fi at- tente infpiciatur, adhuc villofum eft, etíi villi, proftrati, laxiusque nunc pofiti minusque nigri, non illico oculos oflendant. Semina plura, rotunda. Odor plante nullus. An 96 PLANT/E RARIORES An ab hac alpina, illa Phaca, quam Gerardus in Flora Galloprovinciali defcribere videtur, vere diverla fit, inquiram, ubi plus erit otii. Etiam hic locorum ve- getat, flore flavo, foliis nonnihi! diverfa, undique tamen villofis, feffilibus, acutis, &c. Habitu certe non parum differt. XL. BRYUM SETACEUM. Tab. 12. fis. x. Antheris fubrotundis, pedunculis reflexis, & foliis fetaceis, diftinguitur ab affinibus. ^ Vegetat letiffime ad. nivis deliquium, quod hocce in loco ad Martii exitum aut initium Aprilis contingere folet, in nudis rupibus de- clivibus, etiam perpendicularibus retro montem Calva- ris, plane diverfum a Bryo pulvinato Linnaei, quod pi- lis albis canefcit, & pedunculos adeo reflexos poffidet, ut antheras plerumque intra cefpitem occultet, Qui Hy- pnum clavellatum. Linnaei in Dillenii "Tabula 85. figura IT. fculptum vidit, & forte fortuna Bryum iftud hisce in rupibus primum confpiceret, vix dubitaret equidem, unam eandemque effe plantulam. ^ Ego Bryo hoc aliud minus novi CARINTHIACA/JE. 91 novi nullum. — Sunt autem illi flrata magna, plerumque fecundum longam lineam horizontalem diffufa; ut videli- cet admittit faxum quarzo & ftestite mixtum fiffile cine- reum Wallerii, extus ab aeris intemperie rubiginofum. Surculi fimpliciffimi, lzte ex flavo virentes, vix ad dua- rum linearum altitudinem affurgentes, erecti, denfe in cefpitem aggregati; foliis undique fparfis, iisque fetaceis, nullo pilo difcolore praeditis, ereCto-patentibus, per fic- citatem dumtaxat nonnihil incurvis aut crifpis. | Setze ter-. minales trium vel ad fummum quatuor linearum, ultra iurculum elevati, arcuato-reflexe fecundum unam omnes plagam, non tamen ad cefpitem usque, dilute virentes; infidentes bulbillo cylindraceo, farcto, faturatius viridi, nudo & omnis perichetii experti. ^ Anthera ovata aut Íubrotunda, quandoque etiam obovata, viridis. ^ Ofcu- lum pluribus abhinc annis in plantula recente credo me vidiffe ciliatum; hoc vero anno, quo. pingi feci, neque ego, nec pictor, ad rem hanc attendimus; certe in ma- tura capfula cilia nulla aderant. ^ Operculum conicum, acutiffimum, imo conico-fubulatum. ^ Calyptra bafi ligu- lata, partem antherz tegens, aquofiflime ex virore flave- Ícens, & apice conico-fubulato operculum obvelans, ex virore nigricat, demum decidens. n fenio planta tota N ex 98 PLANT. RARIORES ex nigro viret, & fete una cum antheris, jam capfulam efformantibus, eriguntur, & fufcefcunt. XLLI CLAVARIA CESPITOSA. Tab, 12. fy. 2. Determinari poteft, Clavaria cefpitofa, caulibus. frmpli- .ciffimis , bafi nonnunquam unitis , oblongo-clavatis , far&lis, aquofe luteolis. ^ Ynitio Augufli reperitur in fylvis abie- enis. Clave cefpitofe aggregate, bafi fzepius unite, fim- - pliciffime, erectae, ad unum duosve pollices affurgentes, leves, extus colore argille aquofe luteole, intus vero carne fungofa compacta albaque far&e, neque fiftulofz, Qui veram piftillarem & militarem Linnzi nofcit, nun- quam hanc cum alterutra illarum confundet. XLII. CLAVARIA CORNUTA. Tab. 14. fig. 2. Clavaria ramofas ramis frmpliciffimis, conoideis, plano- truncatis, determinandas In fine Julii in fylvis Victori- enfibus CARINTHIAC.I. 99 - enfibus inter mufcos crefcit. ^ Subítantia coriaceo-fungo- fa, firma, ficca, corpus conflituit craffum, breve, feífile, digitato-efllorefcens in cornua brevia, & ipfa craffa, fim- plicia, nonnihil incurva, conoidea aut cylindracea, api- ce obtufiffima & plano-truncata, levia. Color extus ni- gricans, habitu obduéctus tinCcture aquofe violacez. —Ca- ro intus alba, fed brevi fubviolacea, fi pellicula extima diícerpatur. ] XLIII. CLAVARIA ELVELOIDES. Tab. 12. fig. 3. Elvela decima fexta. Scheff. fung. tab. Y64. fig. 1. Dici poteft Clavaria cefpitofa, caulibus frmplicifftmis, craffiffimis, bafi unitis, obverfe pyramidatis, firiatis. Ynitio Augufti in fylvis abiegnis Clagefurtenfibus in ligno cario- fo mufcos inter habitat. ^ Circa Huüttenberg quoque co- piofe in fylvis; ubi, prout mihi relatum fuit, in cibum a pauperibus affumitur, & Hafenihrl, ve Auricula leporis, vocitari folet. Subftantia coriacea eft fungofa, firma, fic- ca, duriufcula. — In corpus abit craffum, compofitum e N 2 plu- íOO PLANTE RARIORES pluribus conis inverfis, aggregatis, & bafi plerumque uni- tis, approximatis, appreffis , erectis, farctis, apice ipfo | plano-truncato, lateribus longitudinaliter flriatis, extus undique coloris intenfius aut dilutius fufcefcentis , intus vero carne omni alba. — Elegantem ejus varietatem vide apud Schefferum tab. 164. fig.2. 4. 6. tum etiam tab. 276. XLIV. CLAVARIA CRISPA. Tab. 14. fig. X- Hanc determino foliaceam , ramofiffimam ; ramis pla- nis, crifpis, per oras ferratis. —— Crelcit in fylvis Clage- furtenfibus menfe Octobri; in cibum recepta. Ex craffiu- fculo tubere velut trunco exfurgit caulis fungofo-foliaceus, longitudinaliter rugofus, atque illico in cefpitem bi-vel tripollicarem, rofe inflar, expanfus, ampliffimus, ramo- fiffimus; ramis veluti fupradecompofitis, foliaceis, pla- nis, compreffis, apice dilatatis, crifpatis, undique ferra- tis. Ex lateribus vidi nonnunquam aculeos molles, inze- quales , horizonti parallelos enafci, affinitate quadam cum Hydnis. Color aquofe flavens, oris extimis fatura- tiori- CARINTHIAC.E. IOI tioribus. - An Halleri Clavaria num. 2200 ? Sed nihil cum Schafferi tabula 172. habet commune. XLV. CLAVARIA PLEBEJA. Tab. 13. Poterit determinari fpecifce Clavaria ramofiffima ; ra- mis fimpliciufculis , fubovatis , apice denticulatis. — Clage- furti verfus nem menfis Septembris provenit in fyl- vis. Subfítantia coriaceo-fungofa, firma, admodum craf- fa, extus aquofe ochracea feu flavens, apicibus pallide rofeis; carne intus alba, eduli. "Truncus perquam craf- fus, humilis, ramofilfimus; ramis approximatis, cefpito- fis, brevibus, craffis , oblongo-clavatis aut cylindraceis, obtufis, apice fubcompreffis & denticulatis. XLVI. AGARICUS AURANTIACUS. Tab 14. fg. 3. - Agaricus. flipitatus ; pico füpra. aurantizco ;. lamellis teneris, ex aurantiaco rubris. — Yrequens menfe Cctobri N35 in 102 PLANTE RARIORES in fylvis abiegnis Clagefurtenfibus, ad fanctum Primum, Falkenberg, Keíslin, Ziguln ; item in Victorienfibus. Facie Agarici Cantharelli, quocum ab imperitis confundi poffet; eft vero nature ab eo diverfiffime. ^ Nam Can- tharellus edulis eft, aurantiacus vero de pernicioforum genere. llli caro eft copiofa, eaque firma, & lamelle craffiufcule, coftarum inftar, parciores & plerumque irre- gulares, toti fungo concolores; huic autem aurantiaco contra caro pauciffima ; pileus & lamelle regulares; at- que he tenere, tenues, aurantiaco-rubre , copiofiffimz. Denique ftipitem habet ille pileo continuum, craffiufcu- lum, plerumque diametro pilei longiorem, copiofa carne far£tum; at vero ftipes hujus noftri eft gracilis, exfuccus, nec tamen fiftulofus, vix unquam diametrum pilei zquans, potius lamellis quam pileo concolor. ^ Locis umbrofis magis humentibus in terra, preprimis vero in marcidis re- feCtarum arborum truncis, provenire amat ; aggregatus, humilis ratione pilei, nam flipitis altitudo raro pollicem excedit. ^ Eftque hic gracilis, teres, zquabilis, nudus, - farttus, exfuceus, tandem ex aurantiaco ruber, volva & annulo deftitutus. Pileus primum convexus, tum orbicu- laris, planiufculus, denique umbilico parum introlabente, exfucco, carne vix ulla, glaber, aurantiacus, atate aquo- fius CARINTHIAC X. I05 fius expallefcens, diametri pollicaris, tandem paulo am- plior. Lamelle tenere, papyraceae, conferte, bis terve dichotome, ex aurantiaco rubre, perfiftentes. ^ Odorem ' peculiarem non obfervavi. ^ Apud autores defcriptum haud invenio, nifi quidem fit Michelii nov. gen. pag. 159. Fungus pileo hemifpherico croceo, inferne lamellis G& pediculo rubris. — Pingi feci diveríos, juniores & adultio- res, etiam bafi ftipitis & pileo connatos. XLVII. AGARICUS ESCULENTUS. Tab. 14. fiv. 4. Agaricus flipitatus ; pileo convexo argillaceo 5 flipite gracili, fifiulofo, ex albo fordide flavente ; lamellis. albis. Corbes integros primo vere ad Aprilis exitum adferre fo- lent in forum venales , qui demum aut illico manducan- tur in cibum fub nomine corrupto JVagedl- Schwammen, qui mihi, fi condimentum demas, non admodum fapiunt, propterea quod exíucci fint, & guftu amaricante. Stipes ordinario pollicaris, etiam brevior, nifi quidem poft lon- giorem pluviam magis fit elongatus, aucta cum propor- tione pilei diametro, quales nonnullos in figura adjeci. Eft Io4 PLANTE RARIORES Eft admodum gracilis, teres, zquabilis, fiftulofus, albus, "fed brevi ex albo in fordidum argille flaventis colorem vergens, imo & tandem velut fufcefcens, annuli volve- que expers. Pileus convexus, hemifphzricus, carne vix ulla eaque alba, etate planiufculus, extus argille flaven- tis colore, tandem exnigro fufcefcente; caterum nudus; epidermide ficca, levi, ad peripheriam per exficcatio- nem fubflriata. ^ Lamelle albz, tenues, (at alte, inte- gre dimidiatis mixte, laxe, nec tamen pauciffime. Odor peculiaris nullus. Eundem fufpicor effe, quem Schaffe- rus tabula 59. propofuit. ^ Ratione nominis vulgaris, & quod in cibum recipiatur, credi poffet idem effe, qui apud Linneum Agaricus clavus audit; fed obftant figura Vaillantii, & quod ftipitem dicat far&tum. Obfervatio editoris. In ufiria etiam vulgatiffimus efl, & fub titulo .Nagel-Schwammen copiofus in forum Vin- dobonenfe transportatur venalis. XLVIII. AGARICUS VIRGINEUS. Tab. 15. fig. t. N Determinetur 4paricus flpitatus, niveus ; pileo hemi- Jpherico 5. lamellis arcuatim per Jlipitem. decurrentibus. | Se- ptem- CARINTHIAC.. 105 ptembri exeunte frequentius occurrit in apricis colliculis ante Ziguln, verfus fanctum Primum, in fylvula Wilzen- egg. "lotus ut cera virgo candidus, levis, opacus, poft pluvias illico pelluciditate vitri, non tamen vifcidus, carne non pauca, eaque firma & ficca; nec tamen in ci- bum recipi, intellexi. — Stipes unius aut femialterius eft pollicis , cylindraceus, farctus, levis, annulo volvaque deftitutus. Pileus hemifphericus, integer, fat pertinaci- ter convexitatem retinens, & poft copiofas dumtaxat pluvias complanatus aut umbilicatus. ^ Lamelle firme, laxiufcule, integre dimidiateque, a peripheria pilei per arcum in ftipitem defluentes, & decurrentes. Saporis & odoris expers. XLIX. P AGARICUS CERACEUS. Tub. 15. fr. 3. Agaricus füpitatus ; pileo hemifpherico f'ipiteque fubf- flulofo flavis ; lamellis aquofe luteolis. Menfe Septembri in colliculis apricis & ad fylvarum margines crefcit. Stipes cylindricus , &quabilis, plus minus pollicaris, craffiutcu- lus, fature flavus, copiofiore & concolore carne pradi- O tus, 106 PLANT. RARIORES tus, ad intimam tamen medullam inftar tubi capillaris fi- ftulofus, ut non fimpliciter dici farctus poffit, nullo annu- lo nullaque volva inftructus, fuperficie ficca nec vifcofa. - Pileus hemifpharicus, & ipfe ficcus & levis, nec vifco- fus, & flriatus, fature flavus, carne quidem videtur multa refertus, que tamen perparca eft, & concolor. Lamelle tenues, admodum alte, fatis diffite, integre dimidiateque, coloris pallide luteoli, Non eft efculen- tus, nec odore notabili. Defcribendum cenfui, tum ut diflingueretur a nonnullis aliis, quibus aut pileus eft co- nicus, aut vifcofus, aut certe ftipes procerus, graciliffi- mus, totusque fiftulofus; tum etiam, ut diverfitas ejus ab Agarico coccineo, cui proxime accedit, tanto facilius pateret, fi qua tamen vera inter utrumque eft. I AGARICUS COCCINEUS. Agaricus centefimus quinquagefimus primus. Schwf. fung. tab. 302. Agaricus füpitatus ; pileo hemifpherico.füpiteque fub- fiflulofo coccineis ; lamellis aurantiacis. — Keperi copiofum medio CARINTHIAC.. IO7 medio Octobris Villaci in betuleto intra hypna in colli- bus ante Judendorf. ^ Stipes fere bipollicaris, cylindra- ceus, &quabilis, craífiufculus, & iple carnofus, ad inti- mam precife medullam fiftulofus, annulo volvaque defti- tutus, intus aurantiacus, extus vero coccineus, & cum tempore folum flavus. Pileus hemifphzericus, coccineus, tandem flavefcens, ficcus, nec vifcofus aut ftriatus, haud multa carne inflruCtus, & quam habet, aurantiaca. — La- melle diífite funt, & profunde, tenues, integre cum di- midiatis alternantes, in prima mox atate velut ex albo flaventes, fed dein aurantiace. ^ Neque hic edulis eft, aut peculiari praeditus odore. 'lam coccineo quam cera- ceo proprium eft, ut in omni etate careant pileo conico; dein & uterque ampliari, dilacerari & crifpari folet; & pileus quidem a peripheria verfus centrum, ftipes vero fecundum longitudinem veluti in filamenta. Hunc pingi non feci, quum fat elegans ejus habeatur figura apud Scheflerun ; quia vero hec defcriptione caret, illam adjeci, LL AGARICUS SANGUINEUS. Tab. 15. fig. 3. Agaricus. [lipitatus , [anguineo-ruber. unicolor ; annulo araneofo fugaci aurantiaco. ^ Habitat copiofus in fylvis O 2 abie- 108 PLANT/E RARIORES abiegnis Clagenfurtenfibus; initio O€tobris inveni in col- libus fylvofis fupra Keíslin, dein in fylvis ante Eben- thal; tum in fylvis prope F'alkenberg & fanctum Primum. Speciofiffimus totus extus faturatiffime ruber, pileo, la- mellis, flipite. ^ Sat exiguus prima in etate, tandem Chantarellum ipfum feu Capreolinum magnitudine exce-. dit, qualem nimirum poft pluículas pluvias in collibus Falkenbergentibus vidi. Pileus convexus, integerrimus, glaber, nitoris & viíciditatis expers , fegmentum fphere reprefentat diametri (in maximis) unius femi-alteriusve pollicis; infantili in etate peripheria ad flipitem annulo araneofo aurantiaco contracta; explicato demum pileo fugax hicce annulus evanefícit, diductis magis magisque araneofis filamentis. — Lamelle integre dimidiateque, ejusdem plane & fere intenfioris adhuc coloris. ^ Stipes transverfam pilei diametrum excedit, zquabilis, cylin- dricus, farctus nec fiftulofus, fub pileo primum aurantia- co-fericeis filis preditus ex dilacerato araneofo annulo. Bulbus radicis nullus, neque volva. ^ Caro interna pilei ftipitisque non admodum copiofa, eaque ficca, coloris rubro-aurantiaci. ^ Vetulus pulchritudine omni exuitur, trifte flavere incipit, primum pileus, tum ftipes, dein la- melle; denique maraímo interit, non edulis. LII. CARINTHIAC.E, 109 LII. AGARICUS MUSCOIDES. Tub. 16. fiv. 1. Zgaricus flipitatus, cinereus ; pileo pulvinato, umbilice prominente, oris inflexis C integris; lamellis aliis , ad/cen- dentibus, bis terque dichotomis. ^ ln iisdem eodem plane tempore cum Agarico fanguineo fylvis inter montem Ca» varie & Kefíslin, Ebenthal, Falkenberg, femper inter cefpites Polytrichi communis Linnai, creícentem inveni. Ex eadem velut radice multiplex, feu bafi potius plurium ftipitum connata in vellere araneofo albo lanuginofo ex- oritur, Stipes cylindraceus, equabilis, trium etiam pol- licum altitudine, diametri unius alteriusve linez, farctus, ficciffimus, levis, aquofe cinereus, nec bulbofus, nec an- nulatus, nec volvatus, imo neque fquamofus. Pileus in juniori duarum in diametro triumve- linearum, pulvinatus . cum umbilico prominente & acutiufculo , oris peripherie deorfum revoluto-inflexis, integerrimis, cinereus, ficcus, levis; tum planus, circularis, umbilico adhucdum non- nihil protuberante; tandem infundibiliformis, ac tunc ci- nereo-fufcefcens. ^ Lamelle íemper albe, in fenio, ubi O 3 pileus IIO PLANT/E RARIORES pileus in infundibulum füperne dehifcit, a petiolo furfum di- vergendo adícendunt, ut inverfum conum forment; funt- que bis terve dichotome. — Caro interna pilei ftipitisque perpauca, ficca, alba. Haud edulis. LIH. AGARICUS OCHRACEUS. Tab. 16. fs. 2. "earicus acaulis , flabelliformis ; — fupra | pulvinatus ochraceus ; lamellis albidis, margine cinerafcentibus. Ynitio Decembris extra clauftrum Victorienfe in emortuo arbo- ris ingentis trunco, rurfumque Septembri menfe circa Clagenfurtum inveni. ld peculiare huic Agarico elt, quod, quanquam parafiticus, fubftantiz tamen fit non co- riacez aut femilignefcentis, utí congeneres plerique, ve- rum fungofe, fere ut caro Agarici integri Linnzi, & qui adeo non perennet in arboribus, lignofior fa&tus, fed eo- . dem, quo natus fit anno, marafmo pereat. Squams (nifi laminas malis vocare) fimplices aggregate, horizonti pa- rallele, feffiles, oblonge, flabelliformes, obovate, bafin verfus contractz in brevem & craffum petiolum, in quem fubtus lamelle omnes convergunt, ea fere ratione, uti in con- CARINTHIAC.JE, III conchis marinis ftriz aut fulci folent verfus nates. — Parts fuperior convexa , glabra, levis, pellicula, fubtiliffima nec villofa, in fquamulas tamen furfuraceas difrumpenda, obducta, coloris ochrze five argille trifte flaventis. Ca- ro interior copiofa, fungofa, alba. ^ Lamelle non coria- cee, nec rigide, fed tenues, molles, albide, ora cine- raícentes, tandem & ipfe ochree feu parti convexa con- colores. Inter edules haudquaquam recipitur. LIV. BOLETUS LACRYMANS. Tab. g. fi. 2. Boletus acaulis , coriaceus , femioyalis , aurantiacus, rugofo-reticulatus ; fafcia marginali lata, nivea, fornicata. Habitat fupra afferes locis humori obnoxiis, ubi muro communicant. Crufla, corii fimilis, fzpe ampliffima, in plures femielliptoides divi(a, lenta, ficca, craffitudinis unius alteriusve linez; facie inferiore alferi inftrata, alba (uti reliqua caro interna, ) levi, nullis poris pertufa; Íuperiore autem inzquali, rugofa, reticulata, aurantiaca; faícia marginali lata, convexa, nivea, guttas aqueas la- crymante. Similes portiones complures contigue vife- bantur, 112 PLANTAE RARIORES bantur, dimidiam ípithamam longe, nonnunquam plures in unam lobatam confluentes; fed plereque, ubi muro communicabant afferes, inde per murum perpendiculari- ter ad altitudinem duorum triumve pollicum adícende- bant, novumque femielliptoidem coriaceum, fed priori horizontali fub angulo recto feu perpendiculariter infiden- tem, efformabant, cujus pars interior, muro adhzrens, plana & levis erat; exterior vero aurantiaca & ipfa, per difcum undato-gibbofum tubulos perpendiculares, oblon- gos, quadrangulos, compreffosque habuit. ^ Oram rurfus fafcia lata fornicata nivea foraminulata & ex foraminibus guttas aqueas lacrymans occupabat. E ELVELA COCHLEATA. Tab. 17. fg. T. Linz. fyff. pag. 823. Elvela oCtava. Scheff. fung. tab. 155.5an etiam £ab, 159.? Peziza braCteata, fordide lutea, fubvillofa. Hall. hif. hely. num. 2223. Fungoides, auriculam Jude referens, intus rufefcens, ex- tus candicans & quafi farinofum. Vaill. bozan. pag. 577. tab. 11. f. 8. Elvela CARINTHIAC.[E. II3 Elvela coriacea, fifflis, hemifpherica, auriformis, fub- cochleata, fupra ex fufco nigra, fubtus alba, venis. coflato- ramofs. Meníe Aprili ad Maria-Elend inveni, judicat Hallerus, eandem cum Peziza Acetabulo effe, cum Mi- chelii tabula 86. fig. I., cum Vaillantii tab. 13., cum Schafferi tab. 156., tum etiam cum ejusdem tab. 150. Neque fortaffe defunt rationes. — Verum fi in parte Bota- nices, adeo parum adhucdum elaborata, tam diverfa in- dividua fub una militare fpecie, pofuerimus, ' quinam erunt characteres fpecifici, qui finguli$ hisce individuis communes fint? Et cur non fub eadem fpecie Elvela quoque coccinea Schefferi tab. 149., que Halleri Pezi- za num. 2222. eft; cur non & ea, quam Schzfferus tab. 152. propofuit, connumeretur? &c. ^ Eft Elvele coch- leate fubftantia ceraceo-cartilaginea, vix dimidiam li- neam craífa, firma, feffilis, primum fubrotunda, tum api- ce hians, hemifpharica, auriformis, fenfim explanata, in- tegra aut etiam lobata, & velut crifpata, donec a peri- pheria verfus centrum inordinate difcerpatur; fupra nu- da, concava, fufca, tandem ex fufco nigrefcens; fubtus magis minusve convexa, alba, & ex centro venis nonni- hil exftantibus coftato-ramofis. P LVI. 114 PrLANTUJE RARIORES LVI. VALERIANA. SUPINA. Tab. 17. fig. 2. Linn. f'yfl. pag. 73. mant. pag. 27. Arduin. pec. 2. pag. X3. tab. 3. Valeriana alpina, foliis integris, radice repente, inodo- ra. Raj. hifi. x. pag. 389. /yll. ext. pag. 259. Hall. opufc. pag. Y8T.. 7Morif. hifl. 3. pag. 102. Plukn. «alm. 390.. Tourn. infl, pag. 131. Till. pif. pag. 169. Valeriana montana minor italica, foliis integris, radice repente. Arr. rar. pag. 15. £ab, 968. Hanc determino Valerianam floribus triandris. fübte- trandisque ; folüs integris , ciliatis ; radicalibus obovatis ; caulinis lancoclatis. — umida , eaque pinguia, nonnun- quam tamen & arenofa ad rivulorum latera, fummarum, Tyrolim inter & Gilienfem Carinthie vallem interjeCta- rum, alpium, incolit loca, iz dem iznerflen Taser gegen die Luggzau zu , tum ubi ex fumma. alpe Kiríchbaumenfi prope Lienz ultra adícenditur per horam, parumper ver- Ííus orientem , ad ipfas nives; denique, ex delatis inde feminibus in der óüden du bey Lienz, wo der Draag fich zu ergie[sen pflegt, &c. | Rara CARINTHIAC.E. 115 Rara fi que alia, & quam rara, tam fpeciofa fimul altiffimarum alpium planta, non minimum przftantiffimis Botanicis faceffivit negotii. — A clariffimo Rajo primum, qui referente Hallero novam ftirpem in Helvetie monti- bus legit, fub exitum fere fuperioris feculi recenfita, no- tisque infignita perquam nature fue congruis fuit. ' Tamen & eodem plane tempore (nifi forfan vel jam prius) pre- clariffimum ordinis Predicatorum decus Barrelierius ean- . dem noverat; etíi defcriptionem ejusdem, e fugitivis viri chartulis excerptam, fub initium dumtaxat labentis feculi vulgaverit Juffieus, adjecta etiam plante ipfius figura, non illa quidem optima, tali tamen, qualem e fpecimine fperare poffis, quod ex inclemente alpium folo in luxuri- antem hortorum romanorum terram translatum, non po- tuit non egregie adulterari. Oblivioni deinceps per fe- xaginta & amplius annos coepit dari, usque ad ea deni- que tempora, quum clariffimus Arduinus alterum Anim- adverfionum fuarum Botanicarum Specimen cum erudi- to communicavit orbe.. Quanquam enim per interval- lum , quod fpatia inter ifla interceffit nredium , mentio- nem illius fecerint & Morifonus , & Pluknetius, & Til- lius, & cum Vaillantio Tournefortii interprete LHallerus, tamen cum aut nov2 lucis nihil addiderint ifti, & prater P2 nuda IIÓ PLANT/E RARIORES nuda Raji verba dixerint de illa nihil; aut quod de plantula denique dixerunt, nunquam fibi ipfis vifa, per- peram plane dixerint; factum inde omnino eft, ut Vail- lantius, tefte Hallero, minus recte eandem cum Vale- riana faxatili Linnzi confuderit; Hallerus ipfe a Barre- leriana, hoc eft, illam a fe ipfa diverfam crediderit ; Linneus vero plantule, adeo per autores confufe, ne verbo unquam meminerit; & Arduinus denique iple , anno adhucdum íexagefimo tertio hujus feculi, pro no- va, & cujus apud rei herbarie fcriptores mentio plane nulla exiftat, propofuerit. JArduiniana ut primum pro- diit plante figura, ratione foliorum optima, minus ta- men refpeCtu florum bona, illico, quam incognitam au- tor credidit, perfpicaciffimus Linneus in Mantiffe tomo primo cum Rajana & Barreleriana agnovit effe eandem, & in cenfum fuarum retulit plantarum. ^ Quod autem miratus femper fui maxime, illud eft; quod cum Hal- lerus anno feculi hujus trigefimo nono Helveticam Raji plantam a montana Linnei montis Wafferfall diverfam crediderit, atque Vaillantium etiam hoc ex capite re- prehendendum judicaverit effe, tamen in editione ftir- pium fuarum Helveticarum anno fexagefimo octavo, Ar- duinum pre manibus oculisque habens, ipfe Valerianam hanc CARINTHIAC.. IIT hanc Raji alpinam foliis integris radice repente inodo- rem cum Valeriana montana Linnzi confuderit rurfum. tum quod Arduinus (fi tamen veram celticam unquam novit) radici Valériane hujus fue fupine eundem pla- ne & odorem & faporem, qui celticam a congeneribus terrarum noflrarum diftinguit omnibus, attribuat. —At- que ea potiffimum propter, elegantiffimam plantam, dif- cuffis denique, quibus obruta adhucdum eft tenebris, plenam in lucem protrahendam, & figura defcriptione- que ad vivum factis, adumbrandam cenfui. Eft ergo fupine huic Valeriane radix perennis, fordide ex albo demum fublutefcens, teres, vix calami anferini craffitudine, lenta, nodofa, nuda, repens, ramo- fa, ramis aut fummo ex cefpite, aut certe e gemmis un- dique fparfis, vage enatis, diffufis, & ipfis rurfum tere- tibus, nudisque, caulifera; odore & fapore prorfus non infigni, minime vero eo Valeriane celtice; (íummum quo congener faxatilis pollet; ut jure inodoram dicas. Caules humiles, plus minus pollicares, erecti fuberecti- que, teretiusculi, leviffime (faltem in prima etate) vil- lofuli, duorum triumve, rarius quatuor, geniculorum, apice corymbo florum terminati, foliis non aliis quam P 3 ad 1I8 PLANTE RARIORES ad geniculorum exortum onufti ; iisque fimplicibus, op- pofitis, connato-feffilibus, oblongis, integris, nudis, per oras preciíe 'pilofo-ciliatis, inferioribus fubovato-lanceo- latis; iis contra foliis, que ad caulis bafin caput radi- cis cujusque, polypetale inftar rofe, coronant, pluri- mis, craffiufculis, aveniis, erecto-patentibus, nudis, mare gine folo pilofo-ciliatis, ceterum integris, oblongo-obo- vatis, etiam, quod rarius accidit, oblongo-fubovatis cum fine obtufe àcutiufculo; qualia autem demum fuerint cun- que, femper in petiolum longiufculum veluti decurrunt. Flores in corymbo terminali jam parciores, Jam copio- fiores, magisque flipati; ordinario paulo infra verticem pedunculis binis, brevibus, axillaribus, oppofitis, ad eandem cum caule altitudinem. adícendentibus, trifloris. Flos quisque intra bracteolas binas, lineari-lanceolatas, margine ciliatas, feffilis; hocque demum illud Linnei in- volucrum hexaphyllum, bracteole fcilicet trium univer- fe florum fex. Germen inferum, feífile intra dictas bru- &eolas, iisque primum brevius, erefctum, ovato -obloa- gum, flriatum, nudum, in apice margine circulari protu- berante coronatum ex pappo plumofo, hac in state fpi- raliter adhuc furfum convoluto. Calyx nullus. .Coroila rubella feu aquofe rofea, tandem plus minus albeícens, ob- CARINTHIAC./E. II9 obverfe conica, tubulofa, tubulo breviffimo, intra umbi- licum germinis leviffime herente, feffilis, gibbo laterali ne&tarifero, paulo fupra bafin hinc exflante, fauce per- via latefcente ampla, limbo quinquepartito, erecto - pa- tente; laciniis oblongo -ovatis & integerrimis. Stamina regulariter tria, tamen etiam quaterna, parieti interno corolle fupra tubum inferta; filamentis fubulatis, albis, ultra faucem exíertis, ipfaque tandem corolla longiori- bus. Antherae fubrotunde, albida cum rubedinis tinctu- ra, polline dilute flavente. Stylus altitudine corolle, albus, apice in fligma obtufum fubcapitatum abiens, de- nique deciduus. Semen oblongo-ovatum, compreffiufcu- lum, ftriatum, dilute fufcefcens, apice ipfo flrangulatum, & coronatum pappo plumofo longo in hemifpherium con- natum patente. LVII. Etfi Gunnerus in Flora Norvegica ampliffime cona- tus fit oftendere, Saxifragas grenlandicam & ce[pitofam Linnei non nifi unius ejusdemque fpeciei effe varietates diverfas, eoque demum rem perduxerit, ut Linneum ipfum, ultima in etate, fuam in fententiam pertraxerit, tefte 120 PLANT/E RARIORES tefte Mantiffe "Tomo fecundo; tamen infiftendo chara- &eribus a Linnzo alias datis, recte adhuc inftar duarum, inter fe diftin&tarum fpecierum, meo quidem judicio, proponerentur, fi videlicet ce/pitofa falutaretur, cui fo- lia effent angufta linearia integra, frifidis cuneatis mix- ta; Grenlandica contra, que haberet folia latefcentia, pal- mato-multifida trifidaque. Atque tum ad priorem refer- rem fpecimen fuecanum, a clar. Jacquin mecum commu- nicatum, tum figuram Dilleni in Horto Elthamenfi. Ad pofteriorem vero omnes Gunneri figuras, una cum Oederiana. Sed quoniam denique inter eruditos pola- rium terrarum ita jam convenit, ut easdem deinceps in- ftar unius ejusdemque plante, fub ce/pitofe nomine, ac- . eepturi fint, demus illis & nos iftud; neque, nifi quam certiffime eandem noftris in terris inveneritnus, grcenlan- dicam five cefpitofam, nos noffe & defcribere clamite- mus. Nam ea quidem Saxifraga, quam Hallerus num. 999. refert, & cujus fat bonam in Opufculis figuram dedit, quamque preter Seguierium & Scopolius, non in Ann. hift. 2., fed in Flora Carniolig, adducit, atque ego ipfe infra defcripturus fum, neque grenlandica, neque cefpi- tofa unquam fuit aut effe poteft, quidquid Linnaeus, Gun- nerus & Oederus, folo foliorum integrorum & trifidorum cha- CARINTHIAC.E. 12] charactere, (qui pluribus fpeciebus communis eft,) de- lufi, dixerint, & porro dicant. Fallaciffimus ifte character, quamdiu folus, negle- &is aut exclufis aliis, confideratus fuit ab autoribus, ita eosdem perturbauit, ut fe mutuo citarent, dum minime deberent, ad plantas videlicet inter fe diverfiffimas; & citationibus his fuis mutuis, trium quatuorve rariffimarum plantarum hiftoriam in chaos fibi ipfis inextricabile ad- duxerint. Perperam certe Linngus ad Saxifragam cefpi- tofam fuam citat Halleri figuram ex opuículis, — Minus item recte Hallerus ad Saxifragam num. 988., quam ego infra Saxifragam muícoidem dicturus fum, coacervavit fynonyma tot tamque inter fe dilferentium . plantarum. Nam hanc unam eandemque putat (1) cum cej/pitofa Linnzi. (2) cum Tridactylite alpina Joannis Bauhini , que mea moíchata eft, gratiffimi femper odoris & quam vel ex hoc capite Gefnerus Sedum, quod AMojfclitella al- pina lutea vocari potefl, jure optimo dixit. (3) cum Sa- xifraga alpina minima Seguierii 1. tab. 9. fig. 2., que profecto Saxifraga caefia Linnaei eft. (4) interrogans, nunquid etiam fit Saxifraga Seguieri alpina mujfcoides , fols &c. Suppl. tab. 5. fig. 3.? que certe Saxifraga 1e- Q doides 122 PLANT. RARIORES doides Linnzi eft, (5) Saxifrage Oederi tab. 71, que Linnzei Grarlandica ,. magnitudine.floris excepta, fimilem afferit. | Preterea Hallerus Saxifrazam fuam num. 990., quam ex citatione Linnzi pro Grenlamdica habet, a cejpitofa Linnzi diveríam aperte afferit, non per notas Linnzi, fed per longe alias. Glabritiem imprimis illi tribuit, quam alii villo preditam dicunt, & in figuris expri- munt. Ergo quam Hallerus pro Grenlandica habet, a vera Greenlandica divería eft. 'Tum etiam Saxifragam fuam num. 985. pro nova aliisque incognita propofuit, que tamen vera Saxifraga /edoides Linnzi eft. Ei pre- terea gratum & aromaticum concedit odorem, quo nullo pollet, nifi quidem promifcue cum Saxifraga mea mo- Ííchata crefcat, quo in cafu cefpes late totus fuave re- dolet; odore tamen non a fedoide, fed a mofchata re- petendé. Certe Saxifragam fedoidem Hallerus , Linne- us, Seguierius, Scopolius & ego deícribimus; fed nullus preter Hallerum odoriferam invenit. Denique & male Scopolius Saxifragam mu/coidem meam in Flora Carnio- lica cum cefpitofa Linnei conjungit; & pejus adhuc, cui in Flora Carniolica tribuit & pinxit folia trifida, in Anno CARINTHIACA. 123 Anno fecundo hiftorico - naturali, fimplicia & integra dat, conjungens eandem cum Saxifraga Seguieri & Linnaei /z- doide, hoc eft, cum fua £richode Flore Carniolica. Relictis itaque Saxifragis Grenlandica & vera. cefpi- toi Linnzei, five demum ille una eademque (int planta, five duas diflinctas efficiant; id quod eruditis Sueciz, Danie Norvegizque demonftrandum incumbit; cum ne- mo unus autorum, quod íciam, evidenter oftenderit, five hanc, five illam, aut utramque fe ad hunc usque diem, in Helvetia, Tyroli, Carinthia, Carniolia, Styria aut Auftria, inveniffe; utiliter me facturum exiflimo, fi plantas illas, que huc usque perperam plane, & inter fe, & cum Saxifraga cefpitofa Linnzei, confufe fuerunt, genuinis fuis inftructas notis defcribam. SAXIFRAGA MUSCOIDES. Saxifraga foliis integris & trifidis; caule fubnudo, pau- cifloro. Hall. hif. hely. num. 998. Saxifraga pyrenaica, foliis partim integris, partim trifi- dis, — Hall. opufc. pag. 292. tab. x. Seg. ver. 3. pag. 205. Q2 Saxi- 124 PLANTAE RARIORES Saxifraga foliis partim integris, partim trifidis. Ses. ver. I. pag. 451. tab. 9. fig. 4. : Saxifraga cefpitofa. Scop. carm. Y. pag. 293. num. 494. tab. 14. ; Vegetat fimul cum Saxifraga burferiana in rupibus ilis preruptis, vulgo die weiffen Wünde, alpium Orten- burgenfium prope Spital; tum in arduis pariter rupibus, una cum Saxifraga oppofitifolia, alpium Fladnizenfium, cum ex Winterthal & Eifenhut defcenditur verfus Bü- fchelberger Hütten. —Rurfum in abruptis rupeftribus al- pium Leontinarum, dum Rauhkogel & Kerfchbaumer alpes confcenduntur. Denique in alpe Pezzen inferio- ris Carinthie paulo infra apicem, dum veríus lF'euersberg & Klebasniz defcenditur , eo cumprimis loco, ubi con- gregandis cervis efca jacitur, latiffimis faxa cefpitibus obtegit, floretque Junio & Julio. Diu, autoritate Linnei, Halleri & Scopolii fretus, elegantem hanc plantulam pro Saxifraga Linnzi cefpitofa habui, atque vel ideo, cum in Botanicis Halleri opufcu- lis fatis exactam ejusdem vidiffem figuram, pingi eam ipfe haudquaquam feci, fed nunc denique certis argu- mentis CARINTHIAC.E. 125 mentis errorem dedoctus, fub novo fpecifico nomine eandem propono Saxifraem folis radicalibus aggregatis , linearibus , integris trifdisqüe; [capo gracili, füberecto, pauciflero ; floribus citrinis , fubfefilibus. E. radice pe- renni, multicipite, atque potius lenta quam vere lignofa, cefpites rofularum fediformium longiffimi erumpunt, qui- bus magna fepe rupium pars late obtegitur. Rofule hz aliud non funt, quam plurimorum congeries foliorum , denfiffime circa capita radicis flipatorum, atque fuper fe mutuo vclut imbricatorum, erecto -patentium, — Horum infima, utpote fuperiorum annorum reliquie , emarcida, femitabida & ferruginei funt coloris; alia lete virent. Non unius vero generis funt omnia, fed iisdem in ro- fulis integra, fimpliciffima, pauculis bifidis, & plerisque trifdis mixta. Hec apicem verfus, obverfi inftar cu- nei, latefcunt, inque tridentem abeunt fat profunde 1e- €um, dente medio parumper productiore; atque inde ruríus magis magisque conftricta, in linearem velut pe- tiolum bafin verfus decurrunt denique. [lla ejusdem cum iflis longitudinis, fed anguftiora, fimpliciffima, in- tegerrima, lineari-lanceolata dicas. Non autem memi- ni, me in foliis hifce aliquid vifciditatis five hirfutiei detexiffe unquam. Exigue, ejusque rare, fi quid pubis Q s micro- 126 PLANTA£E RARIORES microfcopio reperitur, id certo jam a prima inde etate plerumque deponitur. Scapus (nam profecto potius fca- pos quam caules dicere licet,) unum alterumve polli- cem altus, adeo gracilis, ut, quanquam erectus fit, ab exiguo tamen pauculorum flofculorum pondere, ut plu- rimum curvetur, cetera teres, ex pube, faltem in fum- mitate cum calyculis, hirfutulus & fubvifcidus, fubaphyl- lus dici poteft, eo, quod non aliis onuftus fit foliis quam uno alterove, iisque longius a fe invicem remotis, ple- rumque ligularum inftar integris, nonnunquam tamen & trifidis, uno faltem. — Flores ad fummitatem dumtaxat Ícaporum, pauci, unus, duo, plerumque tres vel qua- tuor, haudadmodum ab invicem diftantes, mediocres, & fi velis majufculi etiam, non tamen ea magnitudine, quam feptentrionales Grenlandice five cefpitofz Linnzi tri- buere folent. Extimus reliquis major eft, fub quo bini & terni reliqui fubfeffiles, non nifi breviffimo pedicello in axilla bracteole linearis fuffulti funt. Germen inferum, ovatum, ex pube hirfutulum. ^ Calyx quinquepartitus , germini innatus; foliolis ovatis, equalibus, integris, tan- dem patentibus, coralla brevioribus. ec pentapetala, petalis demum patentibus, cum foliolis calycis alternan- tibus, oblongo- ovatis, obtufis, integris, lineatis, nun- quam CARINTHIAC., 127 quam albis, ut ex autopfia in flofculis modo enatis ha- beo, fed ex virore femper luteolis & pallide citrinis. Stamina decem, partim calyci, partim petalis alterne af- fixa, corolle fubzequalia; filamentis fubulatis, dilute fla- ventibus; antheris fubrotundis, faturatius flavis. Germi- mis apex intra calycem carollamque interceptus, primum planus, flavefcens, viícidus, in centro tuberculo bina five gibbos juxta fe pofitos exhibet; dein umbilico cen- trali introlabente, gibberibusque illis magis magisque in tubos five ftigmata obtufa elongatis atque a fe invicem divergentibus. — Capfula oblonga, biroftris, bilocularis, polyfperma. Odorem in planta tota neque ego, neque citati autores invenerunt ullum : Ex his fatis liquet, credo, in quo a vera Linnzi Saxifraga cefpitofa five Gronlandica difcrepet; quando huic verus caulis, & ut Gunneri exhibent figure, foliofus, ramofus, firmus, mul- tumque noftrate fortior, & folia magis digitata aut pal- mata, etiam plerumque hirfuta, & flores magni, longe ut plurimum pedunculati, & corolla femper alba, nec nifi per exficcationem lutea five floreícens. LVIT. 128 PLANT/E RARIORES. LVIII. SAXIFRAGA MOSCHATA. Tab. 21. Fig. 21. Tridactylites alpina. Pauh. hifl. 3. pag. 154. Sedulum, quod Mofchatella alpina lutea vocari poteft. Gefn. fafc. pag. 25. tab. 6. fig. 31. Determino hanc plantulam Saxifragam foliis radica- libus aggregatis, linearibus , integris. trifdisque , una. cum caule glutinofis, hirfutis, € odoratis ; floribus citrinis , lon- ge pedunculatis. Crefcit in excelfis Schleinitzenfibus al- pibus prope Leontium , letiffimis latiffimisque & ipfa ce- fpitibus, & nifi fallor, cum Saxifraga fedoide, floretque menfibus Junio & Julio. Rariffima vel inter rariores al- pium plantas, probe eruditis cognita jam inde a ducentis & amplius annis; fed a Bauhinorum dein temporibus im- merito neglecta; oblivioni etiam penitus data; & quod mirum omnium maxime, ignorata plane nuperrimis, qua- xum in manibus non poterant non effe Bauhini opera, & ex iis de natali plantule loco, Braulio monte, adfitisque Geneva alpium jugis, conflare debebat; digna, que vel poflliminio revivifcat, & priftino peculiaris fpeciei refti- tuatur CARINTHIAC.E. ; 129 tuatur honori, Specificum mofchat nomen eidem ea po- tiffimum ex càufa dedi, quod ameniffimo, & vere bal(a- mico odore, non recens modo, verum & ficcata, per an- num & ultra, adhucdum fragret; qui odor & Bauhinum inventorem non fefellit, & Gefnerum ferius induxit, ut Mofchatellinam alpinam luteam diceret. ^ Videtur autem unice a refina five glutine aut vifcofitate illa repetendus, qua plantula tota fcatet uberrime, quam identidem exíu- dat, quaque illam longiore etiam tempore a corruptione, a putredine & a promptiore prafervat exficcatione, & diutiffime in recente virore retinet. Jam ultra medium annum plantulas intra chartam bibulam, prelo infuper ante conflrictas, fervo; lete tamen adhucdum magna ex parte virent, humidula perftant, & refinofo nondum pe- - nitus fpoliate glutine, manui, papyro aliisque facile ad- haerent corporibus, ut hac fola demum nota, fi aliz de- effent, fatis & a mufcoide, & a cefpitofa, & ab aliis con- generibus omnibus diftingueretur fpeciebus. Non tamen defunt & alie, quibus ab iisdem diverfa effe oflendatur, Geínerus cum Bauhino mecumque convenit. Bene etiam Pennaus minus exactam Gefheri figuram corrigere conatus eft ex propriis in monte Saleva factis obfervatio- R nibus, 130 PLANT/E RARIORES. nibus, per quas videlicet didicit, in icone Gefneriana plures debere effe undique ramulos, (intelligit caules, fingulos e fingulis rofulis adícendentes, aut etiam pedun- culos plures e quovis caule,) flores triplo majores, to- tumque illud nigrum (fcilicet fpatium , ve ipfa cefpitem) coopertum effe debere foliis fquamatim pofitis, id eft, foliorum rofulis fediformibus, Quidquid dein clar. Schmidel addidit, perperam addidit. Nam primo ad Bauhinianam & Gefneri plantam non pertinet fynonymum Tournefortii Saxifraga pyrenaica folüs partim integris , partim trifidis , que, tefte Hallero in Opufculis & in Hiftoria ftirpium Helveticarum, eft Sa- xifrapa mea mufcoides, quam Hiallerus crediderat effe cefpitofam Linnzi. Sed neque eo pertinet vera cefpito- ía Linngi, quam Botanici feptentrionales cum Saxifraga gronlandica eandem effe pretendunt. ^ Minime autem omnium eo pertinet Scheuchzeri fynonymon it. alp. I. pag. 49.; nam plantulam hanc contendit Hallerus in Opufculis effe Saxifragam folitariam alpinam fubhirfutam, foliis longis rariter dentatis, id eft, Saxifragam androfa- ceam Linnzi. Secun- CARINTHIAC.E, I3I Secundo etfi nec Bauhiniana nec Gefneriana figura admodum bona fit, tamen minus recte Schmidelius ex binis erroneis (licet diverfis ex caufis erroneis) iconibus ejusdem plante inferre videtur velle, Gefnerianam a Bau- hiniana differre; neque recte ex caulibus floriferis bene ramofis. minus bonam Gefneri, minus male Bauhini pre- ferendam cenfet; nam quod iftud attinet, poteft planta eadem, fi fertiliori loco, aut propitio magis ad ejusdem incrementum tempore & ccelo crefcat, & altior, & ramo- fa magis evadere; quod vero illud prius concernit, cur verba illa adduxit : Sic € defcriptio Bauhini de duabus flirpibus loquitur? nonne ut inferret, Gefnerianam a Bau- hini diverfam effe plantam? quod a veritate eft quam maxime alienum. — Sed tamen quam certiffime Joannes Bauhinus eo loco de duabus loquitur plantis. At de quibus loquitur? Dicit Bauhinus, odoratam fuam T'i- dactyliten alpinam a fratre quoque Cafparo inventam, & nomine compellatam Alfines Tridactylitis alpine; & dein continuat hifce: Frater meus Cafparus idem Alfines tridactylitis alpine nomen & alteri quoque plante , Sa- xifragie videlicet albe petree Pone, fed perperam, in- didit. An hanc fpectant Schmidelii verba, quarum ul- tima certiffime planta Gefneri el? Id. vero vix admiffurus R 2 fuiffet 132 PLANTE RARIORES. fuiffet Schmidelius; planta enim Pone, quam in Hiftoria ftirpium Clufii videas, quam certiffime eft Saxifraga pe- trea Linngi, parum juxta Mantiffe Linnzi vol. 2. a Sa- xifrapa adícendente fua, fed quam plurimum a Saxifraga mofchata, mufcoide, gremlandica, & cefpitofa diverfa. Cur autem Schmidelius fic fcripferit, credo ego, quia conciliare & unire, ad Halleri exemplum, inter fe vo- luit plantas, que a fe invicem diftant quam maxime. Inveniffe videtur ipfe, (nam defcriptionem certe congru- am addit) non quidem mofchatam noftram & Dauhini, fed mufcoidem meam; hanc plurimum cum Lalleriana Saxifraga pyrenaica Opufc. convenire vidit, cum reipfa eadem fit. Obfervavit quoque, Halleri iconem propius accedere ad iconem Gefneri, quam ad illam Bauhini. Denique vidit, Hallerianam plantam a Linnzo citari ad fuam cefpitofam, & viciffim cefpitofam Linnaei ab Halle- ro adduci inter fynonyma Saxifrage fus pyrenaicz foliis partim integris, partim trifidis. Hinc itaque, quum prz- terea nec Mofchatellam, nec veram cefpitofam Linnei unquam inveniffe videtur, omnes hafce plantas, ut fyno- nymia adducta indicat, fimul in unam conjungere voluit. Ra- CARINTHIAC.E. 153 Radix eft perennis, lenta, repens, ex glutine tan- dem evanefcente rufa, ramofe multiceps, & cefpitofa. Cefpites ampliffimi , lztiffime virentes, & ex virore fla- vefcentes, rofulis foliorum radicalium conftant denfiffi- mis, iisque proliferis, ut per intervalla fingulorum fupe- riorum annorum rofulas, prouti fibi ipfis fucceffive fuperin- creverunt, manifefte diftinguas. Atque hi illi funt, in figura Bauhiniana non optime a fculptore expreffi, caules pure foliofi, de quorum fcilicet hac vel illa rofula flori- fer caulis forte deciderit. Folia rofulas conftituentia pa- rum a foliis Saxifrage mufcoidis differunt ; plerumque ta- men que linearia & integra funt, trifidis fubjacent; lon- giora fere etiam, & refpeCtive etiam angufliora illis prio- ris Saxifrage funt; eo quam maxime differunt, quod vi- fcofa, .odoratz, & pilis tenerrimis longiufculis, facile ta- men deciduis, obfite fint. Caulis erectus, firmior, altior- que quam priori, teres, hirfutulus, vifcofus, odoratus, preditus foliolis ligulatis, fparfis, utplurimum integris linearibus, quandoque & trifidis, usque ad quinque, api- cem verfus florifer. Flores quam in priore copiofiores, a tribus ad fex, longe pedunculati, nulla in re adeo ab illis plante antecedentis diverfi, quam quod odorati fint, petalisque tantifper longioribus, nec lineatis, verbo el- R 3 liptoi- 1234 PLANT/E RARIORES liptoidicis potius quam ovatis, conftent. Color tamen eorum idem fcu dilute citrinus. LIX. SAXIFRAGA SEDOIDES. Tab. 21. fig. 22. Linn. fy[l. pag. 343. : Saxifraga alpina minima, foliis ligulatis, in orbem cir- cumattis, flore ochroleuco. Seg. ver. 1. pag. 450. tab. 9. fig. 3. Saxifraga alpina mufcoides, foliis fuperioribus oblongis, inferioribus rotundioribus & circumactis. Seg. ver. 5. pag. 203. tab. 5. fig. 5. Saxifraga foliis mollibus, ellipticis, fubhirfutis; caule pau- cifloro. Hall. hifl. helv. num. 985. Saxifraga trichodes. Scop. carm. 1. pag. 295. tab. 15. In faxofis rupeftribus, folo calcareo, alpium Villa- cenfium, qua ex Bleyberg adícenditur ad Heiligenftein, perquam copiofos ejusdem cefpites inveni circa finem Ju- nii, tum menfe Julio in alpibus Leontinis non minus fre- quentem. Mira & hujus funt plante fata, Qui eam fere cun- CARINTHIAC.;E. 135 cunque invenit, aliis ignotam credidit, fibique demum ipfi inventionis gloriam vindicavit; cum in eo laboran- dum fuiffet plurimum, ut, (fi ex hifce querendus effet ; ) honos a genuina & exacta quereretur ejusdem defcri- ptione. Quadraginta nondum elapfi funt anni, quo Se- guierius omnium, quod fciam, primus in Elencho Vero- nenfium plantarum ejusdem meminerit. Frequens dein in Helvetia Hallero, & Scopolio in Vochinenfibus Carnio- liz alpibus occurrit; tamen preter Linnzum nullus in Se- guieriana fuam fine hafitatione agnovit plantam. Fecit ad hoc, nullus dubito, plurimum, qua ludere folet in divería etate, variabilis ejusdem indoles, ratione altitu- dinis & preprimis foliorum, quorum infuna, etfi jam fe- mitabida, multo reliquis breviora, ovato-lanceolata, & in rofulam fediformem perfzpe explicata funt, cum qua un- dique per reliquum affurgentem caulem fatis denfe fparía funt, non nifi lineari -lanceolata & fere erecta fint; tum denique five Seguierii, five fculptoris incuria, ob quam petala calyce longiora floribus data fuut. Ego in locis predictis omnes hafce fimul vidi, & inveni varietates, atque.hanc in adverfaria mea eorum intuli defcriptionem, quo primum Villacenfem alpem confcendi anno fexagefi- .mo hujus ízculi octavo.] Ra- 136 PLANTAE RARIORES Radix perennans, mufcofa, lenta, undique ferpens, & ferpendo demiffis radiculis fibrofis iterum iterumque radicata, latiffimos caulium cefpites, fed laxos illos & virore fuo luteicente jam eminus oculum pratereuntem . percellentes in folo aprico petrofo calcareo arenofo un- dique diffundit. Caulium horum alii perbreves funt, qua- les circiter in Tab. 9. fig. 3. vol. r. Seguierii vides, quorum folia ovato-lanceolata rofulam formant, e cu- jus centro rarius pedunculus florifer attollitur; alii duos tresve pollices longi, fere procumbentes, quorum anno- tina, etfi jam emarcida rofula, adhuc tamen perflans, in novum recentemque & foliofum recrevit caulem, & ejusmodi apud Scopolium exacte expreffum cernimus; ut plurimum, prout noftra in figura confpicis, caules de radice repente, fecundum ejusdem longitudinem, in- ftar fiftularum organi erumpunt, nec nifi absque bafeos fug inclinatione affurgunt; in his rofula illa jam depe- rit, foliorumque pars inferior humore nimio corrupta ex rufo fufca eit. Folia ipfa quod attinet, homogenea ea funt, lineari-lanceolata admodum tenuia, tenacia tamen ferici inftar, plana, feffilia, erecta, laxius interdum, alias conferte magis , & absque lege per caulem fpar- fa, integerrima, laete cum flavedinis tinctura virentia, pilis Er CARINTHIACE. 137 pilis fubtiliffimis & longiufculis per oras laxe exftanti- bus ciliata. Pedunculi florales femper terminales, uni- cus, aut bini , rarius terni, fed interdum ex caule hu- mili, cauli altero magis elongato adfito, ut credere poffes de bafi caulis elatioris prorupiffe, vide tab. D fig. 3. fuppl. Seguieriani alias ex apice enati caulium altius extantium , mixtique funt caulibus his floriferis etiam alii non infrequentes, pure foliofi. ^ Pedunculo- rum longitudo unum aut femialterum aequat pollicem ; funtque teretes, villulis extantibus hirfutuli; aut aphyl- li penitus, aut uno alterove brevi foliolo onufli, pre- primis ubi de pedunculo principali alter. brevior ena- fcitur. — Flos femper pedunculum quemvis terminat fo- litarius, quoad omnia flori Saxifrage mufcoidis fimilis, nifi quod petala fedoidis femper fint calyce duplo bre- viora & ovato-acuta. Meminit Hallerus aromatici , quo plantula polleat, odoris; fed enim quam certus fum, nos de una eademque loqui planta, tam item cer- .tus íum, nullum me unquam in eo detexiffe odorem peculiarem; fed neque Seguierius, neque Scopolius in- venit ullum. Forfan, ut fupra innui, in eodem utram- que cefpite vegetantem invenit, mofcatam & fedoidem. S Hac 139 PrANT/E RARIORES CARINTHIAC/E. Hec determinari poterit: SAXIFRAGA folis. caulinis lineari - lanceolatis , integris , per oras pilofo - ciliatis; flo- ribus longiffime pedunculatis ; petalis ovato - acutis, citri- uis, calyce brevioribus. ON. Y p. [5 ud Tt. O wi O9 139 "Jt, J/^t, J^, P^, 2^6 J^, A^, JP, KC C QC. 0C PI LUC SC VC VUA! Ws III. Rzv. FRANCISCY XAvERII WULFEN MINERA PLUMBI SPATOSA CARIN THIACA. Paus adhuc nota videntur, que fecundiffimo fuo in finu, Provinciarum feliciffima complectitur Carinthia. De plantis dicam nihil, quarum rariffimas liberali plane manu undique diffeminavit provida omnipotentis Dei be- nignitas. Incremento earum letiori favet cumprimis ea, qua in valles, alpiumque alternas feries, regio omnis di- vifa eft, conflitutio. Quanta enim quanta eft Carinthia, alpeftris fere tota eft. Sed vel hzc ipfa illius indoles, quam Flore propitia eft, & Faunz; tam metallorum ge- nerationi, veibo Mineralogie univeríe, perquam eft amica. Et fane, quodnam fere metallorum eft, five $2 per- 140 MziNERA PLUMBI $PATOSA perfectum? five, ut vulgo ajunt, imperfectum? nobile? aut ignobile? quodnam terrarum? lapidum? faxorum? caeterorumque foffilium genus? quod arctos intra ejusdem limites defideretur denique? — Eruditorum equidem haud ulla unquam fuit hifce in terris penuria; fed nec hodie- que ullus eft eorum virorum defectus, quorum ampla in tribus nature regnis peritia, plurimum ad fcientige natu- ralis hiftoriam promovendam conferre poffet; cur tamen filuerunt ilii? cur adhucdum tacent ifti? an illos labor deterruit? an animus deeft iftis? 'l'ot, tamque doctos inter, nemo unus vel verbo auri meminit Grofs- Kirchei- menfis, & Siflizenfis; nullus de aurifero quidquam di- xit Pyrite, qui ex vifceribus Wafchgangenfibus, zterna- que confepultis nive Goldzeche jugis, eruitur; fed nec de argenti divite ferro fpatofo: vallis Lavantine ad fan- &tam Gertrudem; nec de cinerea cupri minera, & ipfa argenti haud inope, que in Rofarum, & Gilienfi valli^ bus prope fancti Hermagore, & Roffegg proveniunt, ullus adhuc cum literato quidquam communicavit orbe; vel ad prefentem usque diem notitia ad exteros pervenit nulla de magnete Gmündtenfi; de ferro fpatoío cryftal- lino multicolore & diaphano Lobenfi ad fancti Leonar- di; aut de multiplice magnefia Paludnigenfi, Lellingen- fique; CARINTHIAC A. I4Y fiqie; five de multicolore fpeciofiffimis picto. dendritis chalcedonio Maffinzenfi; & minera Zinci fpatofa Bley- bergenfi tam elegante, quam rara; ditiffime ferri Hüt- tenbergenfis, Sittmofenfis, Gmündtenfis, & Frifacenfis; tum plumbi Bleybergenfis, & cupri Fragantenfis; & hy- drargyri Stokambojenfis, Glatfchachenfisque fodine, non minus, quam cumulate ille cadmie lapidofe vene mon- tis Jauken, montisque Regii in Rabl; & cupri cinerei Hüttenbergenfis ie der Hündlering, pro minera wiímu- thi paffim habiti, fed non ab aliis, quam qui Chemie prorfus ignari funt; antimonii Lembergenfis; arfenici Seltíchachenfis , Geisbergenfisque &c. vix vel de nomi- ne, nifi perpaucis illis, innotuerunt. Fuerunt tamen, ut ne vcl hoc diffiteamur, qui de Carinthiz fcripferunt foffilibus; fed hi exteri omnes, qui in Carinthia aut nunquam fuerunt, aut nonnifi per tran- fennam, aut mineras, earumque deícriptiones habuerunt ab aliis Mineralogie fepe parum peritis communicatas. Cum admiratione profecto me legiffe memini, ftannum ifthic dari inordinate cryflallinum in pyritacea matrice, quod tres ftanpi libras in centumpondio largiatur! adeffe quoque fpumz lupi fpeciem, quz ditior multo, fexce- 9.2 cim 142 MINERA PLUMBI SPATOSA cim etiam Jovis libras prebeat! fed & nativum in Carin- thia plumbum inveniri, nefcio, quis primus dixit, fuaque autoritate ipfum Mineralogie decus & ornamentum prin- ceps hanc in fententiam induxit. lteratis Bleybergz vi- cibus fui; nunquam velipíe inveni, aut a quoquam in- ventum intellexi Granatum martialem flavum Cronftedti ; nifi quidem, que plumbi mineram incruftare folet , Pfeu- dogalenam cubico -cryftallinam, attritu phofphorefcen- tem, coloris granatini, pro granato ipfo quis habeat. Villacum paffim pro Bleyberga citatum, Neoforulum item, & Vochinenfes alpes in Carinthiam translatas invenio; re autem vera nulle unquam Villaci five plumbi, five alterius metalli exftiterunt fodine; & Neoforulum eque, ac Vocbinenfis diftri£tus ad. Carnioliam plane pertinent. Adeo verum eft, rem femper perquam difficilem, & pe- riculi plenam effe, de locis, eorumque productis fcribere, in quibus ipfe nunquam fueris! Atque hac demum potiffimum de caufa (cum & no- vis, novisque amicorum follicitacionibus, & propria ani- mi in res naturales propenfione ad colligenda, confcri- benda, & typis vulganda Carinthie foffilia flimularer identidem) dudum jam tale quid molitus fuiffem, fi poft fuíce- CARINTHIACA. 143 fufcepta complura hunc in finem itinera, otii fuperfuiffet fatis, ad ultimam denique operi manum imponendam, "Tot vero femper diftrentus curis laboribusque, alius pre- fertim ab inftituto hoc generis, quietis otiique nunquam inveni tantum, ut voti tandem compos fierem mei; fed nec vel hodieque tantumdem illius fuperat, quo tuto fperare poffim fore, ut in re, non minimi certe momenti, fi deproperem, aut temere perperamve fcribam aliquid, eruditorum exfípectationi, & quod magis adhuc percellit, proprie fatisfaciam mei ipfius voluntati. "Tentaminis igi- tur potius loco, eas imprimis plumbi fpatofi, quas Bley- berge, alibique conquirere raptim potui varietates, cum Mineralogis evi noftri communicare volui; vifurus, quam benevole, aut fecus, fufcepturi fint conatus quales quales hos meos; indeque omen capturus, num porro profequar, aut a capto fua jam in origine defiftam labore? (*) Mi- (*) Reverendus autor plerarumque fpeciminum plumbi fpatof icones coloratas elegantiffimas editori transmifit, qua non potuerunt in Mifcellaneis adjici, ne prater modum augere- tur libri pretium. Spes autem eft, fore ut in peculiati tra- &atu apud bibliopolam Viennenfem W'appler brevi pro«- deant, 144 MINERA PLUMBI SPATOSA Mineram fpatofi plumbi dum dico, eam plumbi fpe- ciem intelligo, quam Linneus Syft. Nat. Tom, 5. Edit. Vindob. 13. pag. r35. N. 9. Plumbum , dixit, ar/enico mineralifatum fragmentis fpatofis , fixum , nec. effervefcens. Quamque Wallerius Syft. Mineral. ''om. 2. Edit. Vien. pag. 307. N. 6. Plumbum, definivit, zerreffre vel lapide- um, minera fpatiformi alba vel grifea, vel & parum fla- vefcente, pellucida vel opaca, textura lamellofa, fibrofa rhomboidali,| aut. eryflallifata , aqua forti effervefcente, ful- phuris nihil, arfenici vero plus minus, nihil € argenti con- tinente. Cronftedtus, Brunnichio interprete Edit. Hafn. & Lipfi. S. r4. JMineram plumbi caleiformem | compellat , puram, vel partibus heterogeneis minori portione mixtam, € induratam. Videtur autem & ipfe, faltem in exemplo : a Brunnichio relato, claufo vafe in eadein arfenici dete- - xiffe veftigia. Bornius denique in Foffilium indice Part. 1. pag. 90. Plumbum vocat, /patofum caleiforme induratum opacum album amorphum — & — flavefcens effervefcens - Villacenfe. Acido, nefcio cujus falis, foetam, Sage, & Spiel- . mannus, autumant, quod tamen penitus ab ea abeffe Bourdelinus, Malouinus, Macquerus, Cadetus, Lavoi- fierus, CARINTHIACA. 145 fierus, Baumeus, & Woulfe, referente Gmelino , fatis fupereffe exhibuerunt; quorum ifte non veretur preterea afferere, fi quid unquam fpatofa hacce in plumbi mine- ra falini inventum eft, forte fortuna id demum eveniffe, eo plane modo, quo & arfenicum nonnunquam, (fed ex accidente duntaxat, non ut principium effentialiter ingre- diens, aut pars conflitutiva) in eadem deteCtum fuit. His adjungo Scopolium, qui fpeciatim de Carinthia- ca loquitur minera in Introductione ad Foffilium notiti- am pag. I57. Eft huic Plumbum apyrum, fulphuris ex- pers, & tamen pyriticofum / informe, ochraceo - flave[cens induratum, 27-30. plumbi libras in centumpondio przbens, cum perquam exigua argenti portiuncule, quz ipfa non tam plumbo, quam admixto pyriti (pyrite) flavo infit. Has tam diverfas inter fe preftantiffimorum statis noflre Mineralogorum de re eadem fententias, non eo certe adduxi fine, ut eosdem inter fe collidam mutuo; aut contradiCliones neício quas evincam; vel in iis, que pofteris fcripto reliquerunt, carpam, five melius in me- dium producam aliquid: quanta enim mea in Mineralo- gicis? quanta in Chemicis effe poteft fcientia, qui caftra T jam 146 MrINERA PLUMBI S$PATOSA jam inde a puero fecutus fanCtiora, felicioraque, nun- quam diíciplinis hifce vacaverim, & heri, ut quod re ipfa eft, candide fatear, primum ad eas incumbere ccepe- rim? Confummati bi in arte Viri, imo verius Magiftri artis, optime de literaria re omni ex parte meriti, & quibus ipfe, fi quid demum hac in re fcio, totum me de- bere profiteor, licet ad fpeciem aliter inter fe fentire videantur, poffunt tamen eodem plane fenfiffe modo, ut omnis denique opinionum diverfitas ex eo duntaxat repe- tenda fit, non quod nimerz ipfi effentialiter ineft, quam potius quod ex accidente, ut laudatus fupra Gmelinus ait, cum eadem, ifthic locorum, non item alibi, fimul effe, aut non effe, folet. Atque hanc demum, diverfas eorumdem ad fpeciem locutiones conciliandi, & benigne interpretandi rationem, moribus meis apprime conformem, tanto lubentius declaratam ifthic volui, ne a quoquam in fufpicionem vocer, fugillare me voluiffe illos, quos hac íola ex caufa adduxi, quia & precipui funt, & ex fplen- dore illorum fplendoris aliquid & in mea hec fcripta redundare poffe fperabam, Vidimus, ut de fpatofa plumbi minera locuti funt, quos in Mineralogia maximos veneratur orbis. De fua quis- CARINTHIACA. | 147 quisque locutus eft, quam pre manibus habuit, quacum chemica inftituit experimenta, cujus principia, proprie- tates, valorem internum, & externam faciem, configu- rationem, colorem &c. 1yftematica analyfi inquifivit. Carinthiace qui meminerint, alii haud funt, quam Sco- polius, Bornius, atque ex his Gmelinus; finguli verbis quam pauciffimis: videntur vero fruflula habuiffe jamjam fatifcentia, aut qua demum cunque ex caufa egregie vi- tiata, ut ne elegantiam in ea ullam, nec diftinctam cry- ftallorum figuram detegere potuerint, & amorpham uno omnes ore dixerint. At vero quid fpeciofius illa? quid ordinatum ma- gis? que lamellarum teneritudo? quam exacta polygono- rum circumícriptio? & partium fingularum venuftas? & earum inter fe mutua proportio ac fymmetria? quam mul- tiplex cryftallorum varietas, nitor, elegantia? ad geo- metricas exactam leges verius dicas, quam informem. Antea tamen quam fingulas, quae fe mihi obtulerunt per- cenífeam varietates, liceat generalem ejusdem defcriptio- nem dare; & partitionem magis late patentem ftatuere; naturam, indolem, proprietates, & harum phenomena in- quirere; quz in eam aque fortis vis; ut fe in diverfis 13 ignis 148 MINERA PLUMBI SPATOSA ignis gradibus habeat; quantum plumbi contineat; & que denique ejusdem, qualis faltem in Carinthia occurrit, principia; aut fi mavis, partes fint conftituentes. Ac primum metallici quidem in ea plerumque nihil ufpiam affecuturum te oculo, fed ne vel conjectura fpe- res; five colorem, five duritiem, nitorem, aut denfita- tem perpendas animo, terram, aut lapidem certe, non. metallum, te videre exiftimabis; adeo etiam ut plurimum vitro fimilis, ut & rigiditatem, & fragilitatem, pelluci- ditatem, & fracturam vitri, aut omnino habeat, aut af- fectet faltem : hec tamen major ratione faciei externe cum vitro, quam cum metallo fimilitudo , haudquaquam impedit, quo minus pondere, aut ut dicere amamus gra- vitate, metallis propius, quam lapidibus accedat. Neque id mirum, cum vel communi docimaftices explorata me- thodo, addita quamquam tantilla boracis, limatureque ferri portione, quatuor minimum fupra quinquaginta plum- bi libras in centumpondio largita fit. Perfonatum itaque fub aliena lapidis, vitrive larva plumbum effe, quis por- ro inficias ibit ? Quod CARINTHIACA. 149 Quod fi jam ad colorem, quo fucata fefe oculis ex- hibere folet, attendas, nullus fere eft, quo illitam, qui de Mineralogia fcripferunt, non viderint: cenfet apud Linnzum pag. 134 Lehmannus, & cum eo facile omnes, colorem ab admixto repetendum metallo; & recte id quidem; five enim natura ipfa, five nature zmula ars, pingenda fufceperit corpora, a metallis duntaxat mutuari affolet colores. ^ Cronftedtus, Wallerius, Bornius, Gme- linus, aliique, albe, hyalinz, flaventis, rubrae, viridis, cineree , carulefcentis, faphyri inflar cerulee , quin & nigra meminerunt, plerumque tamen extra Carinthiam alba effe folet; in Carinthia autem Bleyberge, fi qui- dem Galene, aut Plumbagini adhaereat ,. aut etiam inhz- reat, plerumque albens, alba, etiam nivea, hyalina, excolor, pellucida, aut metallica eft; contra ubi terre, aut lapidi infidet, rariffime alba, femper fcre flava, fla- vo-virens, aurantiaca, flavo-rubra. Ef & illud, quod de Carinthiaca preterea adnotem, fcilicet ut vitream nunquam non faciem przfert, ita mo- do recenter eruta fit, & non aéris, terreve foedata inju- ris, vitreum femper nitorem, imo ípecularem quoque polituram, in ea, qua externe patet, fuperficie exhibet: a.a in 150 MiNERA PLUMBI SPATOSA in eo forfan folum a vitro diffidens, quod cum iftud nunquam non pellucidum fit, hec nonnunquam pelluci- ditate careat omni. Sepe enim opacam, qus lucis radiis impervia prorfus fit, pre manibus habui; etfi fepius, imo plerumque, in quovis five craffitudinis five fubtili- tatis. gradu pellucidam, diaphanam, aut fubdiaphanam faltem. (*) Atque iftud etiam in ea verum effe, propria didici experientia, quam Wallerius fub nomine plumbi ipatofi nigri cryflallini (b) (c) recenfuiffe videtur, qua reliquis elegantior, rariorque, etfi fpeculari galene nitore refplendeat, imo metallica conflare videatur confiftentia, metallica tamen haudquaquam eft, fed vitrea, & ante lucem afpecta, pellucida tota eft, limpidiffime ad inftar cryftalli montane. ^ Ad peculiare prorfus phenomenon (epe attonitus fateor hefi; nec hodieque fatis affequor , undenam vitreo huic plumbo metallicus ille galenze nitor, nifi quidem fuperficiali plane inftratum dicas galena, il- lius prorfus tenuitatis, fub qua, diaphana aut pellucida effe poffit vel ipfa galena; quod, utut vulgo paradoxum & incredibile, adeo tamen abfurdum non eft, ut phyfi- ces C*) In toto hocce tra&atu accipio pel/ucidum & diapkanum ad mentem Liunei Syft. Mineral pag. 30. ^ CARINTHIACA. I$1 ces potius confonum principiis dudum agnoverint philo- fophi omnes, qui probe norunt, corpus quodvis opacií- fimum, fimulque denfiffimum, in lamellas tamen infinite, ut ita dicam, tenues difciffum, non diaphanum modo, verum & pellucidum fieri poffe; & ita reapfe fieri, fa- &umque effe, infra vifuri fumus. Supereft, ut poftquam, que de externa ejus facie dici poterant, exfecuti fumus, jam & illa, qua intrinfe- cam illius ftructuram, ac ut vulgo dicere folemus, tex- turam fpeClant, quam breviffime adferamus. ^ Sparum plumbiferum in practico minerarum fyftemate dixit Vogel pag. 194. album , cinereum , aut fufcum, ponderofum , gra- nulare , /quamofum , fchifliforme, rhomboidale, cryflallinum, vel denique druficum, ^ Spato eamdem & alii jam multo ante compararunt; nec injuria; ut qua proprietatibus fpati quam plurimis gaudeat: de calcis enim materie ali- quid certe participat femper; & acidis quoque magis, aut minus, movetur mineralibus, folutionem in illis, etfi quan- doque perexiguam, aliquam tamen femper paffa. Sed & in eo illi cum fpato apprime convenit, quod partium fua- rum non vaga quavis, fed fingulari , & determinata fem- per predita eft figura, cubica, rhomboidea, parallelo« gram- 152 MrizNERA PLUMBIGSPATOSA grammica, felenitica; fuperficiebus non planis modo, fed levigatis etiam nitens, more fpati; & in parallelas, fiffilium inftar lapidum, abiens lamellas, plusquam papy- races interdum tenuitatis : idque non fortuito duntaxat quodam eventu, aut cum talem plane fe inermibus viden- dam prebet oculis, verum etiam eo in ftatu, quo fufi in- ftar vitri, aut fub cryftallorum quarumvis fpeciali figura, aut rudis compactique , & informis adinftar corporis corporum aliarum venas rivofe pererrans comparet, & cum nullas in ea laminas, plana, paginas, fed neque fibras aut flrias, armato quamvis oculo, difcernas. Etfi enim hocce in ftatu a fua. velut recedere credi poffet indole, quam pertinaciter tamen vel tum fuz retinens fit nature , illico perfpexeris, ubi adhibita mallei vi eamdem diffre- geris, aut fuper ignitos repofueris carbones; etenim aut in rhombea , quantumvis exilia, continuo abit fragmenta, aut in minutiffimas non absque fremitu undique diffilit & difpergitur lamellas. Dicendum nunc eft, que phenomena obfervata fue- rint in inflitutis de induftria cum minera hac Carin!hiaca experimentis. Plerique enim, quos legi Mineralogos, dif- ficillime reductionis effe inquiunt mineram fpatofi plum- bi; CARINTHIACA. 153 bi; tentandam itaque aleam cenfui cum diverfis ejusdem, diverfeque coloratis varietatibus, in diverfis pariter ignis, femper tamen aperti, gradibus. Dicam quam candidiffi- me absque ullo refpectu autoritatis , exiflimationis, aut affectionis erga. quemcunque, licet primi nominis mine- ralogum, fed etiam absque ullius contemptu vel minimo, que obfervarim phenomena. Super emortuo carbone in fcrobe majufcula effoffa, vehementiffimis folis radiis, in foco lentis cauftice, avul- fas cryftallos, aut lamellas plumbi fpatofi, iteratis fepe vicibus expofui, flavas; albas diaphanas quarzi aut alu- minis facie & colore; tum excolores pellucidas; deni- que femipellucidas fulgentiffimo galenz nitore refplen- dentes. Cum flridore femper diffilierunt quaquaverfum difperfe, quae flavo, aut albo aluminis erant colore; pa- rum autem, quandoque etiam nihil, qua excolores, aut metallicolores erant. Fruflula, in quz diffiliere, diligen- ter collecta, rurfum foli objeci in eodem lentis foco ; ad- hucdum fubfilierunt, inque minora adhuc fragmentula di- lacerata funt ea, plumbi fpatofi flavi; conquievere tan- dem immobilia, fed nec primevum exuerunt colorem, nec ulla vi in plumbi regulos fufa funt. An lens cauftica ma- U joris 154 MiNERA PLUMBISPATOSA joris diametri (mea fectionem circuli maximi pomi me- diocris magnitudine zquabat) effectum praflitura erat majorem? indubie. An fluor quidam mineralis adhiben- dus fuiffet preterea? tentandum erat, ^ Exigua boracis fruftula immobilibus illis plumbi fpatofi flavi mifcui fru- flulis, experimentumque repetii; illico borax in fungo- fum album opacum tumidum abiit corpus, cui involuta erant plumbi fpatofi fragmenta; in fluxum tamen uberio- rem haudquaquam perducere potui, licet diutiffime foli obverfum tenerem apparatum ilum omnem. Sufpicari fubiit, an non zquo majus foret boracinum illud corpus, pro exilitate campi foci? nimiumque etiam a folis actione prote&a effent plumbi fruftula, quamdiu involuta undi- que effent boracino illi indumento? Calcinatum ergo bo- racem una cum plumbi fpatofi fruftulis contrivi, atque iterum concentratis ope vitri cauflici folis radiis objeci ; & intra brevius minuto fpatium fpharici & refplenden- tes plumbi reguli, licet minutiffimi, aderant. ^ Minor longe difficultas erat in reducendis ilis, que albo, hya- lino, aut metallico erant colore: nam he poft ftriden- tem diffilitionem, colleCtz iterum, iterumque concentra- tis radiis folis objecte, lateritio - rubrum induerunt per- manentem colorem; & uberius in foco lentis retente, abs- que CARINTHIAC A. 155 que omni alio eliquationem promoventis fluoris admini- culo, in plumbi regulos fufe funt illico. ^ Amenum plane hac in operatione videre fuit, afcendentem. ex quo- vis rubre calcis fruftulo, quod in focum perductum fuit, brevem, fubtiliffimamque & ceruleam fumi virgulam, at- que illico fubfecutam in foco ipfo bullitionem metalli, & poft momentaneam bullitionem, conquiefcere globel- lum regulinum plumbeum nitentiffimum, circello flavo, halonis ad inftar, cinctum. Atque hac ope cauftice len- tis preftita funt. Eadem, & multo major etiam, celeriorque parti- cellarum rhomboidearum difperfio; idem etiam, major- que in diffractione earumdem. ftridor obfervata fuere; quoties vel vivis prunis impofite cryflalli, lamelleve fpati plumbiferi, vel emortuo quidem carboni, directa ta- men in eas per. ferruminatoriam fiftulam flammz cufpide, ignis perfentifcere vim cceperunt: ut adeo non in fcro-- biculum duntaxat carbonis demergendz, fed altero. quo- que obtegendze carbone ,. aut. certe liquefcente, fpumef- centeque obvolvendz antea fuerint borace, ne qua data: porta diffugerent illico. His confiri&e vinculis earum- dem quidem diffipatio, non vero elaflica, flrepitansque: U 2 dif- 156 MrNERA PLUMBI SPATOSA diffractio impedita fuit; utpote que & a vicina exaudi- ri aure, & continuata porro fufione, in pluribus, iisque admodum exiguis plumbi regulini globellis intra boracis vitrum, oculo etiam videri potuit. Tterum cum lamellis, cryftallisque plumbi fpatofi flavi prima feci experimen- ta, tum cum aliter coloratis, aut excoloribus. He per- acta non fine flridore, diffra&ione & diüperfione, colle- &z iterum, ad flamme cufpidem calcinate funt in terram coloris lateritio - rubri non permanentis; fiquidem ut a flamma remota fuit terra hzc calcinata, iterumque frige- facta, in citrinum ruber abiit colorem; & ex citrino ad flammam denuo in rubrum; continuataque porro fiflule ferruminatorie actione, abfque omni falis aut fluoris mi- neralis adminiculo, in plumbi fufa regulum, fulphureo cinctum nimbo. ^ At ille difficilioris paulo reductionis erant; longiffimo quamvis tempore calcinate , nunquam calcinatione rubre fatte funt; continuata rurfum per lon- gius temporis fpatium flamme vi, fufe quidem tandem funt particelle ille calcinate, in fcoriam vitri fimilem, fed que abfque borace non nifi egerrime aliquid plumbi largiretur; citius aliquantum, etfi non citiffime, adhibito fimul borace; addito denique miicelle ex fpato plumbi- fero flavo, & borace, tantillo nitri, cum inftantanea ni- tri- CARINTHIAC A. I57 tri detonatione, numerofiffimi fimul. plumbi reguli, in li- quido boracis, nitrique jufculo cernebantur. An he cryftalli arfenico mineralifate fint? illud neque afferere, neque negare adhuc poffum, quamdiu in vafis claufis nulla cum iis feci experimenta. lllud fcio, nec in earum uflulatione, nec in calcinatione, nec denique in fufione & reduCtione, vel minimum alliacei odoris me obfervare potuiffe, quamvis de induftria attenderim. Si de flava concederemus varietate arfenici illam continere nihil; fundamento nondum careret per id fententia, ejusdem prefentiam in aliter coloratis varietatibus ad- ftruens, Obfervabam porro, varietatem albam, hyalinam, pellucidam , metallicolorem, peracta diifilitione, & cal- cinatione, illico absque omni adminiculo, aut difficulta- te reduci; cum tamen ea, que flavo tincta eft colore, pertinacior multo, plumbi fit retinentiffima; illudque fola, non nifi avariffime largiatur; imo nec cum borace citiffi- me, nifi quidem addito fimul nitro; cujus demum deto- natione, ubicunque vel tantilla plumbi particella reperi- tur, protinus illam excuti neceffe eft: cujus cum apud me caufam indagarem, non alia fateor verifimilior mihi viía eft, quam modiciffima illa verri, que varietati flave pre- U 5 terea 152 MrNERA PLUMBI SPATOSA terea ineft, portio. Nam cum nullum non plumbum fpa- tofum aliqua faltem calcis fotum fit quantitate, ut ex ejusdem in aqua forti folutione compertum habemus; ta- .men quz flavz varietati ineft calx, intime fimul argillee mixta eft, nec. qualicunque argille, fed argille martiali flave. Ut ne tamen in re, non leviffimi certe momenti , quidquam ex tripode, imo temere etiam, flatuerem, ad amicum Dominum de Hanfíladt, lithargyrii fornacibus Bleyberge Praefectum , sVirum Mineralogie eque ac che- mie peritiffimum fcripfi, rogavique, ut fi que cum fpa- tofo hocce plumbo experimenta feciffet, benigne mecum communicare vellet. JVofli, refcripfit, lamellas hafce, non minus, quam cryflallos, de more alius cujusque fpati , prunis impofitas flridere, € jlridende. quaquaverfum digüci ; — id quod earumdem reduclionem perdifficilem femper absque bora- ce reddit ; fieri tamen. hanc denique , fi liguatis fimul, bora- ci, lamellisque plumbi fpatoft, tantillum nitri infperferis. . Ut nihilominus de earumdem phenomenis certi quidpiam fcirem , indeque aliqua ratione ad principia illarum concluderem , fola ignis vi tra&tandas fufcepi. Cryflallos ergo [pati plumbiferi flavi aliquot. füper calentitiffima per tempus aliquod fornace pra- CARINTHIACA. 159 pravie repofitas, calentiffimas € ipfas reddidi tum eas ta- les confepelivi in fovea fuper carbone fatía, alteroque conte- xi; flamme cufpidem acutiffimam mediante fiflula ferrumina- toria defuper immifi, eo denique fuccefJu, ut intra tempus breviufculum fcoriam obtinuerim [pongiofam, ex qua com- plures , minutiffme quamuis, plumbi fpherule undique ex- fuüdare ceperunt, peripheriam interim carbonis circa foveam, iridis inflar obducente halitu ex viridi-flavo. ^ Fieri equidem € alia plura poffent experimenta ad decompofitionem minere - dflius uberius inflituendam, fi modo requifito ad id apparatu chemico iflhic locorum. inftructus forem amplius ;. fed vel ex hoc fatis füperque conflare arbitror, eamdem arfenici conti- nere nihil, verum preter pauxillum. fulphuris, €? plumbi in centumpondio libras quinquaginta aliquot, terram preterea calcaream argille mixtam, feu margam friabilem rubro - fuf- cam Cronfledti, eam nimirum, qua plerumque € cryf[lelli ipfi, € lamelle, € cui ifle infident calcareus. lapis obduc folent: hec ille de flava varietate. Supra jam indicatum fuit, minerze huic noftre, cum calcarei natura fpati eo etiam ex capite plurimum conve- nire, quod perinde ut illud acidis effervefcat mineralibus. Wallerii certe fententia haec eft Tomo 2. pag. 307. N. 6. Bor- 160 MiNERA PLUMBI SPATOSA Bornii etiam, faltem in varietate flavefcente Carinthis Pirt. I. pag. 90. Scopolius /contra pag. 157. N. 2. non effervefcere acidis Carinthiacam lythargyriformem fufli- net. Gmelinus Tom. 3. pag. 229. plumbum [patofum cujusdemumcunque coloris aut figure, fepe duntaxat, non femper, aqua, quam fortem dicimus, elfervefcere in- quit. Linneus denique eam pracife moveri acidis exifti- mat, que quarzi polleat facie, hyalina pellucida rafilis; reliquis, five albe five flave dein fint, haudquaquam effervefcentibus, utpote fixis. Hoc ut certis tandem con- victus experimentis comperirem, & ipfe fortem fingulis aquam adhibui varietatibus. ^Guttam acidi hujus calamo exceptam fuperimpofui diverfis per vices jam crylttallis, jam lamellis: flavis, viridibus, rubris, albis quarzi facie, hyalinis, pellucidis, metallicoloribus, corneo-cineraícen- tibus. lllico nonnunquam effervefcebant fpumantes; im- mobilis alias perftitit, & excolor defuper gutta: hafi ad novitatem rei tantifper: obfervavi deinceps, defluxiffe íape fepius tantillum acidi in calcaream, cui infidebant matricem; aut in margaceum, quo obducta hec fuerat, lutum ; attigiffe etiam interdum cruftam cryftallino drufi- cam fpati calcarei; aut Zincum flalactiticum nodulofum niveum, quod perquam copiofum Bleyberge; in Rabl; in CARINTHIACA. I6I in monte Jauken &c. reperitur, ac nunquam non acido -nitri movetur, ob admixtas indubie calcareas particulas. Avulías igitur fuis de matricibus cryflallos, lamellasque iterato fubjeci examini. ^Hexagono- priímatice virides, (num. 23.) ne minimam unquam five effervefcentiam, five motum cum aqua forti prodiderunt: idem plane ef- fectus, aut potius non effectus erat, quoties flava varietas adhibita fuit, nondum fatifcens, imo recens, omnisque fpurcitiei pura; . quodfi feculis hec margaceis magis, mi- nusve oblita, nec lota prius fuit, utique his, non illi, qua fubito fe manifeftarent fpumantes bullulz, attribuen- de erant. Grana quoque cryflallina, inordinate oCtoe- drica plumbifpatofi rubri, & oCtodecaedrica flavi, dia- phana, diligenter antea lavata in aquam injeci fortem co- piofiufculam ; bullulz aérez, effervefcentie manifefta in- dicia, fuperfciem fluidi petierunt nulle; fed & excolor preterea acidum, & immutata perftiterunt per plures di- es in eodem demeríe cryfialli; donec poft hebdomades denique aliquot cryflallorum fuperficiem tenui velut ob- ductam pituita, & acidum dilutiffime flavo- virente 'tin- &um colore, indubio folutionis qualis qualis facte figno, inveni. — Quod reliquas plumbi fpatofi Carinthiaci va- rietates attinet, albas, hyalinas, excolores, pellucidas,. X me- 162 MiNERA PLUMBI SPATOSA metallicolores, corneo-cinerafcentes omnes, preprimis que quarzi funt facie, & colore ad primum ftatim aque fortis contactum effervefcunt aliquantum, aqua tamen for- ti cito imbibita, etfi longiffimo intra eandem remaneant tempore, absque omni deinceps motu & ejusdem colo- ratione, perfiftunt; id folum inter easdem difcriminis ob- fervatum fuit, quod albe quarzi aut bofacis facie: cry- ftalli, albedinem; excolores, hyaline & ;pellucide, pel- luciditatem; metallicolores denique. & metalli nitorem & pelluciditatem amiferint, & deinceps omnes fibi prorfus fimiles fuerint, fcilicet hyalino-fubalbentes, & fubdia- phanz. | Metallicolores preterea, fi admodum refplen- dente erant nitore, nonnifi poft aliquam demum moram, ubi magis magisque fefe diffudit per eas acidum mitri breviffimoque movebantur tempore; at contra, quas, nu- mero 55. defcriptas, rufas vocare foleo, quamdiu vel te- nuiffime inflrata ochra illa martiali incruftantur, fixe im- mobilesque funt; loteque primum, & per loturam pellu- cide reddite, eadem cum pellucidis phenomena pra- fiterunt. Obfervationes has meas cum ad laudatum fupra Han- ftadium perfcripfiffem, fuas viciffim ,' cum varietate fla- va CARINTHIACA. 163 va factas, refponfi loco, ad me transmifit, quas hic tan- to lubentius adferendas judicavi, quod a meis ne latum, ut dicimus, unguem recedant. Ald abruptas plumbi. fpatofi flavi ery/lalles aquam fonta- nam per vices iteratas fudi, eo potiffimum fine , ut easdem ab immunditüs ilis terre margacez flave, quibus utpluri- mum tote, aut ex parte, obducim funt, depurarem. . Sic lotis . fJuperinfudi | nunc aquam | fortem, alias. oleum. vi- trioli; at neque cum hoc, neque cum illa quidquam effer- buerunt. | Plures. interea lapides dantur calcarei, filicez prafertim. & impalpabilis. texture , qui mon nifi pofl mo- ram, aut in pulverem contriti, acidis moveantur. | (Eos propterea gypfaceis Jufti terris adnumeravit, reclaman- tibus licet Cronftedto, Linneo, & Wallerio, quorum ifte in cenfum illos calcareorum fuorum zquabilium, ille tanquam totidem varietates, inter Marmora fua tarda re- legat.) : Hoc probe cum haberem per[pectum ,' haudquaquam nullius cryflallos. hafce folutionis capaces effe judicavi ex eo, quod acido mitri non efferve[cerent ; ed in ultilifimum im- mo earum nonnullas comminui pulverem , non Jam flavum il- lum, verum fublato precife partium nexu album ; |. aquam dein fortem albe huic €& pulverulente terra :affudi largius ; X 2 bullu- 164 MriNERA PLUMBI SPATOSA bullule aree, efferve[centia € folutionis certa indicia, afcen- debant vel hoc in cafà nulle ; repofui tamen adhuc opercula te&um vitreum. illud vas una cum. fluido €& pulvere fuper calida cubiculi fornace , vifurus an, & qui denique digejlionis forent effe&lus ?. Viginti € aliquot. horarum. fpatium ubi. ela- pfum fuit , tincta demum vifa efl colore ex viridi. flavente aqua fortis, ut. nullus. deinceps dubitationi efe poffet locus , fatte per eamdem folutionis. .. Decantavi tum fluidum folu- Honis a materie in fundo vafis refidua, vafique magno meo cum flupore, quam firmiffime. adglutinata ,. in vas aliud mun- diffimum 5 guttatim defuper oleum. £artari per deliquium ad faturationem usque infudi; qua operátione facta niveum de- nique precipitatum fuit Magiflerium plumbi. Recenfui, que cum minera plumbi fpatofi Carinthia- ci facta funt experimenta; paucula funt; fed quid pluri- bus denique opus, quando vel ex pauculis his fatis de- mum & de ejusdem principiis, & certis, quae ex natura illius promanant, proprietatibus, conítare poteft. Refe- ram jam, quorum ad hunc usque diem mihi facta eft va- rietatum illius videndarum copia. Ludere in illis natu- ram, five verius fupremum Ens, quis non videt ? ludit; led vel dum ludit, adorandum. Nihil enim in tanta va- ria- CARINTHIAC A. 165 riationum rei unius ejusdemque multiplicitate, temere, aut tumultuarie, five forte fortuna factum videas; fingu- la potius irrefragabilibus Mathefeos legibus; erravi, fin- gula immo divine confona menti, non nifi omnipoten- tem, àc qualitercunque egerit, falli nefciam loquuntur fapientiam, L PLUMBUM /patofum flavum, atomis, teffulisque micro- jeopicis micans. Naícitur intra cretam in cuniculo fanéte Cunegundis Bleybergz.' Poffideo ex predicto cuniculo cretz frufta, que dif- fracta per niveam zquabilem feu impalpabilem, aut etiain per rufo-flaventem pulverulentam fracture fuperficiem, tractus exhibent fparíos, aut nullo ordine difcurrentes ob- longos, latiufculos, contracliores, etiam venarum, fibra- rumve tenuium inftar ferpentes, coloris fulphurei, aut iulphureo dilutius flaventis. Probe infpecti aliud haud funt, quam flavorum congeries pulvifculorum. ^ Hoc (i quidem foli obverteris, aut oblique afpexeris, vel deni- que microfcopio examinaveris, atomos, teffulasque planas X 3 -mi- 166 MINERA PLUMBISPATOSA minutiffimas, vereque microfcopicas quadrilateras, facha- ri adinftar micantes, plumbi fpatofi citrini effe deteges. II. PLUMBUM ;jpatofum flavum lamellofum , lamellis exiguis planis, quadrilateris aut inordinate angulato-rotundatis, pallido auri colore micantibus. Ex eodem S. Cune- gundis cuniculo. Nefcio fi pulchrius quid videri poffit? cretam fcili- cet niveam coherentem folidam particulis impalpabili- bus conftantem, intra digitos tamen friabilem, fafciz tenues, flavo-rufe, parallele, undate, jam approximate, jam longius remote, horizontaliter fecant ftratis. conco- loribus pulverulentis, & ipfis cretaceis, fed marte fatu- ratis. Planum feCtionis verticalis promifcue infternunt denfius aut rariter magis aggregata punclula, macule- que rotundate , aut afteroideo - dendritiformes, nigre, mixte lamellis plumbi fpatofi citrini exiguis, perquam tenuibus, planis, diaphanis, partim quadrilateris, partim inordinate angulato-rotundatis, inzqualibus, pallido au- ri nitore micantibus, fectioni verticali parallele incum- benti- CARINTHIACA. 167 bentibus, ac propterea ad planum horizontale perpen- dicularibus. IiT. PLUMBUM /atofum flavum lamellofum, lamellis fimplici- bus quadratis, parallelogrammicisque poftratis. [parfís. Intra eamdem cretam ad S. Cunegundem. Sunt lamelle he fimplices, admodum graciles, pa- pyro tenuiores, diaphana, levigatiffime, nitentes, jam faturatiore, jam diluto magis citri colore, quadrati, aut etiam parallelogrammi figura, quarum latus unam, aut interdum vix dimidiam excedit lineam parifinam, plane, ac fuper eodem plano creta ipfius five verticali, five ho- rizontali proftratz, prodiga.alias, alias avara tantum ma- nu fparfe, cretam matrem, de fe fpeciofam, diverfisque luxuriantem coloribus, & dendriticis pictam ornamentis fpeciofiorem ex communi tot elegantiarum. commixtione reddentes. Quoniam vero crete hic facta eft mentio, j & (quod fingulare plene eft) cretam metallorum etiam exiflere poffe matricem, vidimus; . juvat ipfius quoque crete hujus, varietatumque illius, uberiorem tantifper defcri- 168 MrirNERA PLUMBI SPATOSA defcriptionem dare. 'Pres ejusdem cum Linngo ; Wal- lerio, Cronftedto, ac Bornio ad fanctam Cunegundem de- teximus fubalternas fpecies, cohzfione potiffimum , ac fübtilitate partium , inter 1e differentes, omnes acido ef- fervefcentes, ac folubiles. a. CRETA FARINACEA. Creta folubilis, pura, farinaceo - pulverulenta, molliffima. Creta farinacea, fpongiofa, mollis. JÁ/all. min. tom. 1. pag. 50. num. 3. . Nivea. Albida. - ZAlbido - favens. . Hava. Flavo - rufa. s vB Inveftit nonnunquam calcareum ex albo cinerafcen- tem, brevi defcribendum, alias inter flrata ejusdem al- terna interjacet, ex fatifcentia ejusdem procul dubio or- ta, fequentis filia. Eft autem pulvis fubtiliffimus farina- ceus, tactui molliffimus, cypriorum inflar pulverum; non, aut CARINTHIACA. 169 aut. non nifi leviffime coherens, inquinans, efferve(cens, jam niveus, alias fordidius albidus, aut ex tinctura mar- tiali, aérisque attactu, ex albido flavens, aut flavus, aut flavo - rufus. b. CRETA ARENOSA. Creta folubilis, pura, arenofo - pulverulenta, fcabriuícula. Creta tophacea, pulverulenta, rudis. —Jf/all. min. tom. 1. pag. 26. num. 2. Calx (marmorea, ) folubilis, pulverea. ^ Limm. f[yft. pag. 206. Terra calcarea pura pulverulenta. Cronf. S. 5. "Terra calcarea pura pulverulenta alba. —Borz. ind. fof. x. pag. 1. 1i. Zba. 2. /lbido - flavefcens. 3. Flavo - rufefcens. Eumdem calcereum fub priore creta nonnunquam invefliens; alias fubfequentem cretam includens, aut per faícias, flrataque horizontalia alterna percurrens. Pul- Y vis 1'7O MINERA PLUMBI SPATOSA vis & hec perexilis, non, aut vix, coherens, minus ali- quantum priore inquinans, tamen & ipfe efervefcens , particellis compofitus molliffimis aliis, aliis.ta&tui fcabri- uículis, arenaceis, calcarez nature, inter digitos friabili- bus. Prima indubie calcarei dicti deflructio, in cretum priorem denique abiens. c. CRETA SOLIDA. Creta folubilis, pura, coherens, folida, friabilis. Creta coherens folida. — JÁ/all. min. tom. 1. pag.*25. num. 1. Creta folida friabilis alba. —Cron/l. mén. ff. 6. Calx (Creta) folubilis impalpabilis coherens. Linn. [yfi. . pag. 206. Terra calcarea folida friabilis alba. .— Born. nd. foff. tom. 1. pag. 1. €. tom. 2. pag. 76. 1. Nivea immaculata. 2. alba. 5. flavens. 4. ex luteo € albo. varia. 5. al- CARINTHIACA. ITI 5. alba lineis horizontalibus parallelis flavis, approximatis vel remotis, reclis aut undulatis, fafciata. 6. alba flratis flavis cretaceis. inclufa. 7. alba, au£ flavens, punttis maculisque affe- roideo - dendriticis fübrufs aut nigri- cantibus variegata. 9. ala, aut flavens , atomis teffJulisque mi- erofcopicis micantibus , au£ lamellis an- gulato-ro:undatis auricoloribus, vel de- nique lmellis quadratis tenerrimis ci- trinis plumbi [patoft inftrata. 9. nivea alba aut flavens fractura arida, particulis impalpabilibus , za&tui mollif- fiis. 10. nivea compatta impalpabilis , za&lui mol- lifima, fuperficie indurata, levigata, [pe- culari nitente , maculis. dendriticis ma- Jufculis nigris pita. Omnes hz, crete folidz, varietates, eodem in cu- niculo, fupra, aut inter calcareum predictum reperiuntur. Quod ad cretam ipfam attinet, in fodina quidem, ar- Y X»9 gille 172 MINERA PLUMBISPATOS$A gille fubterraneze inftar, fubhumida, coharens tamen effe folet, libero in aére ficciffima evadens, itaque demum coherens & folida, ut fracture ejusdem fint plane zqua- biles, aut etiam, filicum more, conchacez , impalpabiles. Ceteroquin particulis conftat maxime femper, facillimeque inter digitos friabilibus, molliffimis, aut fubarenaceis, aqua forti egregie effervefcentibus. IV. FLUMBUM /patofum [aturo cere flave colore lamellofum , lamellis frmplicibus quadratis, ochre plumbi cinerco-in- cane indurate innatis. Bleyberge ex cuniculo Ma- ria - Lichtmeffe. Non nifi colore & matrice, hec a priore differt va- retas. Lamelle plumbi fpatofi, tenere ille, diaphanz, nitentes, fimplices, quadrate, coloris cere faturate fla- ve, aut etiam ex flavo aurantiaco-rufe , confertim aggre- gate, non matrici lapidee, neque minere plumbi ipfi, fed ochre ejusdem innate, partimque eidem infiflentes fub quavis inclinatione, partim horizontaliter eidem in- fuate, & decumbentes funt. Et hoc ipfum peculiare omni- CARINTHIACA. 173 omnino phenomenon! & hoc ipfum phenomenon mani- fefte docens, ferius longe larvatum hocce plumbum , fpa- ti facie, plumbo ipfo generatum, fcilicet poftea genera- tum duntaxat, quam folida plumbi galena, ea qua injuriis aeris parte patebat maxime, deftruCta, novamque paffa eft metamorphofin pulverulento -ochraceam. —Cruíle ita- que more folidam plumbi galenam , area majufcula mican- tem, non rariter infperfe, fed denfe, compacteque inftar argille, ex cinereo-incana plumbi ochra obducit, cui arctius cohzrenti, & fere indurate, tamquam matrici in- nafcuntur predicte lamelle. Ochracee hujus terre fru- ftula complura, cultello abraía, emortuisque impofita car- bonibus, ope folius fiftule ferruminatorie, absque ullis adminiculis aliis, in plumbum illico fudi iteratis vici- bus. . Cinereus primum ad flamme cuípidem in lateri- tio - rubrum mutatus eft color, tum fundi, bullire, in fphz- roidicum, metallicolorem, & refplendentem plumbi re- gulum glebula rubre hujus terre abire cepit, Aliquam tamen, utcunque modicam, calcarea terre portiunculam, vel huic adhucdum ochrae ineffe debere, inde conc!ufi, quod fuperinfufa eidem aqua forti, complures, licet per- quam exigue, ex eodem elfferbuerint bullula. Y 3 V. I74 MriàzNERA PLUMBI SPATOSA V PLUMBUM ;patofum citrinum. lamellofum, lamellis Jigpli- cibus quadratis infidentibus crufle [pati calearei par- tim drufici botrytico-nodulofi partim. cryflallini , ery- flallis. dodecaddris. duplicato - pyramidatis. | Bleybergee ex cuniculo veteri fancti Matthzi. Obtegit calcareum album fubcinerafcentem zquabi- lem crufta bracteata calcareo-fpatola drufica, botrytico- nodulofa, ex hyalino- albida, diaphana facchari cryftal- lifati inflar micans; ex parte etiam rubro-aurantiaca, & opaca ex marga martiali, que fluida quondam, ac fuper illam defluens, fuo eamdem inquinavit colore. Nodulo- íe, aut fi. mavis glandulofe ille eminentiz aut ipfe rur- fum minimis undique tuberculis, rotundatis, aut certe cry- ftallulis fpatofis acaulibus, perquam & illis exiguis tetra- aut hexagono-pyramidatis muricate funt. ^ Sparíe per cruftam hanc talem, quovis in fitu, inclinatione, dire- &ioneque funt quadrate, fed magnitudine differentes plumbi fpatofi citrini lamelle, ac cum illis interpolate majufcule cryftalli, pariter calcareo-fpatofe , horizonta- liter CARINTHIACA, 175 liter incumbentes, dodecaédre, hyodontis, feu dentium apri formam referentes, ex pyramidibus binis hexagonis, bafibus absque intermedio prifmate coalitis, compofite, -quarum triangula lateralia cum zquiangula minime fint, fed fcalena, etiam magnitudine differant, neceífe eft. Memini autem me in Bieybergenfibus fodinis cryftallos has hyodontis forma perfepe vidiffe admodum varian- tes; maxime nonnunquam erant, alias minores; nunc al- be, opace, nitentes levigate, & velut pingues; alias hyaline, transparentes, echinate , aut etiam fcalares ; ftructura interna femper lamellata, et(i lamellis ita coa- litis, ut veftigia earum extus detegi poffent nulla, nifi frangerentur. Omnium elegantiffima ea eft varietas, dum depreffe, & planiufcule funt cum exigua obtufiffimaque convexitate, triangulis lateralibus nonnullis ampliffimis obtufangulis, aliis anguftiffimis acutangulis. VI. PLUMBUM Jjpatofum aquoff/me topazinum lamellofum , la- mellis fimplicibus aggregatis quadrilazeris | pellucidis. In Rabel e cuniculo S. Sebaftiani im &iefem Schacht. Tum 176 MryNERA PLUMBI SPATOSA 'Tum etiam in fupremis cuniculis Schaben - Rücken dictis. Hoc primum anno paucos ante menfes e cumulatis plumbi venis montis regii Rablenfis erutum denique fuit plumbum fpatofum nunquam antea vifum ifthic, aut certe nulla habitum ad hoc usque tempus attentione dignum. Non paucis a Bleybergenfi differt notis. ^ Pellucidum primo eft, utut coloratum plerumque; & colore eo, quo Bleybergenfe tinftum nondum vidimus; ícilicet topazi- no; adeo tamen diluto, ut non nifi aquofiffima tinctum flavedine credas; alias flavefcensne fit? an potius viri- defcens? dubites; imo emori flavedinem dicas omnem, & excolores fieri lamellas, uti vulgo folent "Topazii bo- hemici quidam, quos fpurios inter adamantes connume- - rant. Lamellarum praterea teneritudo & fubtilitas fum- ma, ut que vix majore, quam capilli fint craffitudine; & politura levigatiffima; & nitor micans dicam? an fcin- ,lilans potius? ab aliis plumbi fpatofi flavi varietatibus omnibus hanc diverfam effe indicant. ^ Lamelle ipfe, utut non eadem omnes exilitate funt, exiguz tamen fem- | per, fimplices, rariter fparfe, aut accumulate, erecte, ut plurimum quadrilatere, quibusdam & oCtilateris inter- dum " CARINTHIACA. 177 dum mixte, | Hz quandoque fpato calcareo albo infi- dent; alias calcareo itidem albo zquabili, fed fatifcenti ; nonnunquam plumbi galenam folidam, fuperficie erofam incruflant. VII. PLUMBUM ./patofum flavo - rufum lamellofum , lamellis quadratis frmplicibus aggregatis, imbricatisque in rofam polypetalam. ere&to -patentem. E, vetere S. Matthei fodina Bleybergz. Exhibet lamellas graciles tenues quadrilateras rectangulas fimplices, fed confertim fimul accumulatas , quandoque proftratas, plerumque tamen aut perpendicu- lariter, aut certe fub angulo quovis acuto erecto - paten- tes; quin & perízpe imbricatim fibi mutuo infiftrentes, rofulasque polypetalas peculiari hoc fuo fitu efforman- tes. Superficies earum levigata eft, & nitens. Color dilute flavens, citrinus flavus, aut faturate magis e flavo rufus, prout aut puriores exiflunt, aut intime, vel exter- ne faltem, a diffundente fe fuper eas martiali marga, rufa imbutz funt tinctura; que & fola majoris, aut mino- Z ris 178 MrNERA PLUMBI SPATOSA ris corumdem diaphaneitatis, f: bdiaphaneitatisve caufa vi- detur effe, Matrix illarum, czterarumque mox commemo- randarum e fodina hac varietatum , una fere, eademque femper eft Calcareus Cronfledti particulis impalpabilibus albus, &ex albo fubgrifefcens, rivis fpati calcarei hyalini non- nunquam percurfus. Verum plura funt, que in lapide hoc attentione paulo digniora notavimus, quam ut generali calcarei notione contenti poffimus effe. Specularis cum- primis, quam ob partium zquabilitatem, denfitatemque fummam fufcipit, politura, & qua marmoribus unicoloribus Wallerii non immerito adnumerandus eft; tum picture, quas dendriticas vocant, nigre, furculis hypni proliferi, aut abietini Linnzi, quam fimillime; quas non tam ferro cum Cartheufero, quam fuliginofe potius Magnefie Wal- lerii adícribendas effe infra oftenfuri fumus; denique magni, quibus non raro foetus eft, nuclei. Hi non nucis duntaxat majoris, fed pomi etiam magnitudinem interdum zquant, ejusdem plane, cum matre lapide materiei calcaree, in- tra cujus cavitates confepulti, easdem exacte replent, etfi cum eodem continui haud funt, "propterea quod plerum. que aut glutine margaceo rufo, aut crufla tenui cryftal- lino- drufica fpati calcarei albi obducantur. Forma nu- cleis his, inftar immobilium embryonum intra aétiten mar- more- CARINTHIACA. - 1499 moreum latitantium, non vaga quzvis eft, fed fpecifica teflacei bivalvis trianguli, nec coflati, nec flriati, fed nudi, marga, aut fpato drufico Cronftedti obducli iden- tidem; ejus nempe, quod cor bovis cum Helminthologis haud injuria dicas. Walchius fub Bucardite nomine in Tabule XV. Fig. l. loco dextimo fatis adumbravit bene. Nates illi etfi. ultra cardinem procurrant altius, umbone tamen funt recto obtufiufculo potius, quam curvato, aut arietini inflar cornu fpiraliter intorto; que íola demum ratio fuit, quod a bivalvi illo, fub quo tamquam foffilis varietas militat, quodque Linneus Chama cor compella- tum voluit, removerim. Anus & ipfe cordatus eft, fed oblongus, lateribus verfus rimam dehifcentem declivibus, & vallem profundam, amplam intercipientibus. Quod ad memoratos fupra dendritas attinet, qua demumcunque in fubftantie lapidez profunditate deprehendantur, leviffime eamdem, & ut dicere folemus, íuperficialiter duntaxat perfiringunt; deteri itaque earumdem pulchritudinem ne- ceffe eft femper, quoties nitentem lapidi polituram indu- cere volueris; quod nifi foret, non tam marmor unicolor albido-grifeum Wallerii, quam Alberini Florentinorum fpeciem, feu marmor pictorium dendritis ornatum ejusdem Wallerii absque hafitatione dixiffem. Z2 VIII. 190 MIiNERA PLUMBI SPATOSA VIII. PLUMBUM /patofum dilute. flavens. lamellofum, | lamellis quadrilateris dico dilutiore, peripheria faturata magis, 'Tab.21. Fig. r. Ex eadem cum priore fodina, ea- demque in matrice. Subtiliffimi inflar pulveris, arcte tamen matrici ad- herentis, inflratum. video predictum calcareum marga , feu terra calcarea argille intime mixta Cronftedti; que fluida olim per extimam lapidis fuperüciem fiillando uti- que defluens, fui in eodem veftigia depofuit pulveru- lenta. Ferro participare, color indicat flavo - rufus, e rufo ruber, e rubro etate denique niger; aqua forti egre- gie femper effervefcens. Huic tali tenere admodum in- fident plumbi fpatofi lamelle fimplices fparfe erette fub- erecteque, aut normaliter, aut oblique, aut penitus etiam decumbentes, & proftrate. Ut magnitudine ceteroquin differunt inter fe, ita figura pariter; ut quadratam non- nulle, alie reCtangulam potius, triangularem | denique habeant alie; prout aut lateri queque fuo, tamquam bafi aut diagonali precife infifit. Gracilitas, teneritudoque eorumdem perquam eft fingularis, ut craífitudinem fere : neges CARINTHIACA. I2I neges habere: neque perperam loquatur, qui feneftratas appellavit, adeo quadrilateras feneftrrarum tabulas plum- - beo margine inclufas referunt, campo medio dilutiffime flavente & pellucido , cum peripherie margo faturatus magis fit, obícurior. IX. PLUMBUM ;J7parzofum flavo -viride lamellofum , lamellis Jrmplicibus | quadratis. erectis confertiffrime | accumulatis diaphanis nitentibus. "lab. 21. Fig. 2. Fodina, & matrix eadem, qus priori. Specimen, vel Bleyberge , admodum rarum. La- melle hoc in lapidis calcarei frufto perexigue plereque funt, paulo majoribus aliis mixte, fimplices, quadrate, erecte , confertiffime accumulate, tenere quidem & gra- ciles, minus tamen, quam antecedentes, utpote quz craf- fitudine tamen polleant aliqua , diaphane ceteroquin omnes, micantes, & ex nitore refplendentes. Singulare ilis id eft, quo fe a reliquis, quas Bleyberge adhuc vi- di, varietatibus diflinguunt omnibus, quod flavus earun- dem color magis viridefcat femper, magisque, donec la- Z3 tiffirae 192 MIiNERA PLUMBI SPATOSA tiffime virides, absque omni flavedinis tinctura evadant denique, grato, fi quo, oculis fpectaculo. ' X. PLUMBUM /patofum obfolete flavens lamellofum , lamellis fimplicibus rhombeis diaphanis , macula centrali & ipfa rhombea , parallela, faturate rufa € opaca. — "Tab. 21. Fig. 3. lIndidem (uper calcareo eodem, luto mar- gaceo extus obducto. Varietatis hujus lamelle, fi paucas proftratas demas, erecte , aut inclinate tamen ad horizontem funt omnes, utut permodica, aliqua certe craffitudine femper praedita. Quod earum concernit figuram, rhombi ea, non quadrati eft; lateribus in obliquum potius, quam erectum angu- lum concurrentibus, iisque inter fe omnibus, at vero an- gulis, non nifi fibi mutuo oppofitis quibusve, zqualibus. - Earum alique lateri infiftunt, & hz quidem integra funt ; que contra integre non funt, aut rhombi diagonalem pro bafi habent, aut parallelam diagonali, quamvis fupra aut infra centrum, lineam. ^ Admiratione id maxime in iis dignum eft, quod cum coloris fint perquam dilute, etfi obfo- CARINTHIAC A. 193 obfolete fimul flaventis, & diaphane, & nitentes, infcri- ptam tamen quevis habeat maculam centralem duplo triplove minorem, & ipfam pariter rhombeam, lamellis ipfis confimilem & parallelam, faturatiffime rufam, opa- cam, nitorisque omnis expertem. XI. PLUMBUM ;/patofum citrinum lamellofum, lamellis. frmpü- cibus rotundato fübquadrilateris. nitentibus. diaphanis- que, macula centrali rhombea dilute lateritia | opaca. Ex S. Mattheo in Calcareo fupradiCto,, marga ex flavo magis magisque rubra, tandemque nigra for- defcente, Parum ipfa re, facie vero plurimum ab antecedente differt varietas ifta. Lamelle huic minus regulares, nulla certe lege figurate, circumícriptione potius rotundata, fubquadrilatera; fimplices cetera; jam parcius fparfe, iterumque cumulate magis aggregate; erecte fuberectis, & decumbentibus promifcue mixte. Teneritudine prio- ribus antecellunt multo, fed & vivacitate nitoris, & co- lorum elegantia; fiquidem longa pra illis graciles ma- gis 1284 MrNERA PLUMBI SPATOSA gis funt, levigatiffime , refplendentes, diaphanz, flave- dine haud obfoleta, fed leta, citrina tin&ctz ; macula difci centrali rhombea, aquofe lateritia, absque nitore opaca. XII. PLUMBUM /patofum citrinum lamellofum , lamellis fimpli- cibus quadratis, octilaterisque nitentibus | diaphanis , difco rhombeo , lamellis contrario , €& difcolore. 'Vab. 21. Fig. 4. Pariter ex S. Matthaeo in fepius jam memorato calcareo, qua extus patet fuperficie ex marga rubro-aurantiaca, nigrave fqualente. Perelegans fane plumbi fpatofi varietas! plures alias fub fe complectens inferiores varietates. — De cryftal- lis, quarum nonnullas lamellis intermixtas, ad dextrum latus fpecimen habet, nihil hic commemorabo, ube- rius de iisdem brevi locuturus. Lamellas vero quod at- tinet, quadruplicis ez generis funt; ac primo quidem quadizilatere ;; & octolatere; feu quadrate angulis non re- fectis. Porro tam he, quam ille id commune quidem habent, quod ad rectum, five obliquum matri lapidi in- fiftunt CARINTHIACA. | 195 fiftunt angulum ere&z; quod teneritudinis, aut fi ita vis, tenuitatis utraque fint plusquam papyracee; utreque le- vigate, nitentes, diaphane; utreque demum rhombum infcriptum habeant , non exiguum illum, & centralem, fed ejusdem plane cum lamellis diametri, etí; lamellis nec concentricum, nec parallelum, fed contrarium, utpote cujus anguli, non angulis lamellarum, verum earumdem lateribus potius refpondeant. Rhombum hunc lamellis infcriptum , earumdem difcum compellare foleo; & cum attentius infpicio, alius plane coloris, aliusque diapha- neitatis ab iis lamellarum ipfarum femper video eundem effe. Etenim aut difcus minus flavet, quam relique la- mellarum partes exftantes, & obfoleto, hyalinoque pro- ximior colori, transmittendis quoque lucis radiis accom- modatior exinde redditur, magisque, ut ita dicam, dia- phanus pellucidusque fere eft; aut contra citrina fatura- tiore tinctura intimius penetratus, quam lamellarum am- bitus, reflectende potius, quam refringendz luci, magis fimul idoneus fit; ut adeo nunquam hac in varietate ejus- dem five coloris, five tranfparentie fint difcus, & cir- cumferentia; ex quo demum alteram varietatis hujus fub- divifionem opus eft oriri. — Meminiffe preterea necelfe ' vix eft, immixtas quadruplicibus hifce lamellis alias quo- Aa que .186 MIÀNERA PLUMBI SPATOSA que effe dimidiatas, que prout aut diagonali ipfarum la- mellarum, aut diagonali rhomborum infcriptorum, tan- ' quam bafi infiftunt, triangula cum infcriptis parallelo- . grammis, aut parallelogrumma cum infcriptis triangulis efformant. Xin. PLUMDPUM Jjpatofum flavum lamellofum, lamellis fimplici- bus rhomboidalibus , quadratisque fübdiaphanis , dico macula maxima, € ipfa rhomboidali parallela. opaca. (Tab. 2r. fig. 5. Cuniculus & Matrix eadem. Hlud varietati huic fingulare eft, quod cum calcareus, fepe jam dictus, cui lamelle infident, aut non, aut vix, ullo marge ex argillaceo flaventis luto infternatur, fingu-: le tamen lamelle plumbi fpatofi maculam ejusdem mar- ge maximam medio in difco lamellis ipfis confimilem rhomboidalem concentricam, parallelamque inícriptam habeant, idque ex una duntaxat, eademque femper in omnibus, non utraque parte. Hec, cum lutulente fit na- ture, non opaca folum eft, & nitoris expers, fed facile etiam cultro abradi poteft, ut que lamellarum fubflan- tiam CARINTHIAC A. 187 tiam minime penetret, nec ex avería earumdem parte compareat. Qua id factum denique fit ratione, ut lutum hocce, quamdiu fluidum exftitit, in lamellarum quamvis, utcunque ad horizontem inclinatam, deflillaverit? fuper ea in confimilem praecife lamelle fe diffuderit aream? & hanc adeptam figuram conftiterit? exficcatumque fuper ea fuerit? quis demum appofite explicaveritíatis? Lamel- le ipfe majufcule funt, levigate, nitentes, fimplices, fed aggregate, imo nonnunquam etiam fibi mutuo infiften- $tes, aut fe invicem decuffantes, erecte, paucioribus pro- firatis, vix diaphane, fummum fubdiaphane, maximam partem rhomboidales, angulis tamen obtufiufculis, feu rotundatis velut, nonnulle & quadrate, pauciífime in- ordinate penta - aut hexagonz. In poflremis hifce unus alterve figure angulus nonnunquam ex pradicta mar- ga & ipfe lutulentus. * . XIV. PLUMBUM /patofum flavum limellofum, lamellis. frmplici- bus quadratis , pentagoris, fubhexagonisque, area een- trai, peripheriaque citrinis, annulo intermedio fimiliter Aa2 fizu- 199 MiNERA PLUMBI SPATOSA figurato difcolore, 'Tab. 21. fig. 6. Ex iab Matthao fuper Marga argillacea Wallerii. Elegans & hec varietas, tamque elegans, quam rara. Non fuper lapidea matrice, fed infidentibus frufto terre calcaree argilla intime mixte Cronftedti ; marge fcilicet albido-grifee , extus luto pariter margaceo rubro obdu- &e, lamellis fub quavis inclinatione erectis, fimplicibus, tenerrimis, diaphanis, nitentibus, aggregatis, tam magni- tudine , quam circumfcriptione differentibus, quadratis,e. rhomboideis, pentagonis, & inordinate hexagonis. Cha- racteriftica, qua inter omnes fe diflinguunt alias, ea ea- rundem eft nota: quod cum citrino ceteroquin fint colo- re tincte, annulum tamen in media diíci area habeant, ipfi cujusque lamellz polygono plane fimilem, concentri- cum,9& parallelum, difcolorem; feu quod idem eft, non citrinum , fed ex obfoleto luteolo hyalinum , majoris, quam quae in reliqua. fit lamella , transparentie , & fub- pellucidum. | Lamelle exinde exiftunt, quarum area cen- tralis quadrata, rhomboidea, pentagonave eíl, dilute ci- tüina, & disphana; quam latiufculus undique cingit annulus ex luteolo hyalinus, femipellucidus, & ipfe quadratus, rhomboideus, aut pentagonus; margine & ipfe Gir- CARINTHIACA. 189 circumfcriptus latiufculo circumferentiali quadrato, rhom- boideo, aut pentagono, íed citrino rurfum , & diaphano. XV. PLUMBUM ;/patofum flavum lamellofum , lamellis fafcicula- tis quadrilateris, imbricatis fchifliformibus. "Tab, 21. Fig. 7. Ex S. Matthzo fuper calcareo predicto, marga aurantiaca obducto. Nil nifi faíciculos ifthic videas exiguos horfum vor- íum projectos, jam decumbentes, alias ereCtos lamella- rum perquam gracilium , gradatim magnitudine crefcen- tium, aut etiam decrefcentium, quadrilaterarum, imbri- catim fibi mutuo incumbentium, arctiffimo inter fe cohz- rentium nexu, licet fchiftofi inflar lapidis fifles fint, & facile findende credi poffent. . Faíciculus quisque tres minimum, plerumque quatuor, aut quinque , etiam fex ejusmodi conglutinatas complectitur lamellas, unam ver- fus partem minores femper minoresque; licet interdum organi inftar utrinque decrefcant. Flavedo illis pallidior, nitor vero idem, qui ceterarum plumbi fpatofi varieta- tum; fed & diaphaneitas eadem, fi quidem de lamellis Aa3 fin- - 190 MiNERA PLUMBI SPATOSA fingillatim, non de colle&im fumptis, feu integro plurium. lamellarum fafciculo loquaris. XVI. PLUMBUM jgatofum flavum lamellofum, lamellis cum mar- ga impura flave[cente, lapillisque calcareis in maffam li-. ! thargyriformem coagmentatis. Ex eodem S. Matthei cuniculo., Indubie Terra plumbaria. citrina Jpatofa W. allerii Syft. Mineral, 'T. 2. pag. 313. aut eodem certe, ut ifta, modo« progenitum, ex abruptis fcilicet unde unde, diffrattisque plumbi fpatofi lamellis, perenni fubterranearum aquarum ftillicidio aliorfum devectis, terre calcareo - argillacez, fübuloque commixtis , cum iisdem demum aere ferrumi- nante induratis. — Plumbum apyrum Iithargyriforme Ca- rinthiacum Scopolii, notum , fateor, mihi haudquaquam eft, Unde demumcunque habuerit , a meo ifthoc diver fum effe, diverfe utriusque evincunt proprietates. XVII. PLUMBUM /patofum: rubro - aurantiacum. lamellofum , la- iellis mutuo fe intercu[Jantibus , in cellulas. ordinatis. Domicilio & Matrice priorum. Si CARINTHIACA, 19I Si que, hec utique, prz reliquis fpeciofa plane va- rietas; eminentifftmo, fulgentiffimoque nitore refplendet. Color illi rubro-aurantiacus perquam elegans. ^ Lamelle majuífcule , fed tenere, contra lucem diaphanz , multis modis quadrilatere , etiam pentagone, aut irregulares, fimplices , fed. accumulate fimul, fuperque fe mutuo ad angulum five rectum five obliquum ere&te, ac totis fe planis intercuffantes, & in cellulas, concamerationesque non tot, quin plures, ordinatz. XVIII. PLUMBUM j/patofum flavum laminofum, laminis planis in- ordinate [paris ,, conge[tisque, paffim etiam triquetro- conniventibus , aut in communem cunei aciem conver- gentibus, flru&lura interiore cellulofa, Nativitatis lo- cus idem, eadem etiam Matrix. Non graciles lamelle; laming verius, aut fi mavis tabule majufcule varietati huic proprie funt. ^ He ter- ream fere potius, quam vitream ; pre fe ferunt & confiften- tiam, & faciem, graves, craffiufcule, opace, magnitudi- ne, & figura perquam fepe differentes, nulla autem cer- tà, 192 MIiNERA PLUMBI SPATOSA . ta, determinataque; plane tamen, & fuperficie eque po- lita, ac nitente; coloris ejusdem femper, dilute flavo-at- gillacei; rarius fimplices , ereCte, libere , & regulari praediie figura; ut plurimum. quaquaverfum fparíe , inor- dinate congefte, nulloque ordine in plana affurgentes in- clinata, more fpati arenarii Wallerii, atque vel ideo mutuo fibi undique occurrentes , fefeque intercuffantes mutuo; paffim etiam triquetro-conniventes in pyramidem triedram, uti Mica cryflallina Linnzi; aut in communem denique cunei aciem convergentes ; flructura interiore cellulofa, externa vero admodum inzquali; variantibus inter fe acclivitatibus, alternisque vallibus. XIX. PLUMBUM /gatofum flavum cryflaliinum, cryflallis cubicis. "Tab. 2x. Fig. 2. Ex eadem cum antedictis fodina, eidemque infidens calcareo. Infternitur. denuo margi ex rufo tandem nigri idem calcareus, diffeminatasque fuper fe plumbi fpatofi gerit, non jam lamellas, fed cryftallos, & cryftallos cu- bico-hexaédras, funtque aut rariter magis fparfe, aut fti- pate CARINTHIAC A. 193 pate magis accumulati, májores minoribus nullo difcri- mine mixte, diaphanze, nitentes , coloris fulphurei, aut aquofius faltem flaventis, Laterum uni infiftunt alias, at- que tum quidem perfectas dant aleas, feu regulares plane cubos, planis quadratis equalibus fex comprehenfos ; cubi alias diagonalis pro bafi illis eft, neque mirum dein, fi cryftallus inde nata, cunei, feu prifmatis trigoni irregula- ris faciem referat potius; feClioni cuivis ali&, ad folidum cubi angulum oblique, aut parallele ubi infident, trun- catus tum exiftit cuneus, aut irregulariter" polyédra cry- ftallus alia. Eft, quod preterea adnotemus ifthic: emi- nentias quasdam ex rufo-fufcefcentes, ac denique nigras, cubicas inter cryftallos, undique difperías inveniri; has microfcopio cum confuluiffem, cubulos & ipfos inveni effe jamjam fatifcentes ejusdem omnino fpatofi plumbi: poffideo vero & aliud quoque fpecimen anthracino - ni- grum, cryflallos in eo quasdam atras, ex flavo magis, ma- gisque nigreícentes alias , alias etiam quam fimillimas ochre martis flave, ex parte corrofas, confpicio; ut adeo non perperam me concludere credam poffe, fi plum- bum fpatofum flavum, in ochram, non rufam folum, fed nigram etiam fatifcere denique, & terram hanc plumba- ríam rubram, ac etiam nigram Wallerii efe dicam, que | Bb ex 194 MriNERA PLUMBI SPATOSA ex deflru&tione minere plumbi, ochra martiali, aut argilla ochracea mixta oriatur. XX. PLUMBUM /patofum aurantiacum. cr.yflallinum y. cryyftallis partim cubicis, partim hexa?dro prifmaticis, promifcue mixtis. lab. 21. Fig. 9. Nec alia huic, quam va- rietatibus prioribus Patria, & Mater. Colorem cryftallorum cubicarum fi demas fatura- tum magis, vereque aurantiacum varietatis hujus, nihil a priore diveríum in ifta invenias; intermixte tamen cubi- cis & alie cryftalli funt ifthic, regulari parallelepipedi feu prifmatis quadrangularis proftrati forma; he duplo, triplove cubicis longiores, vix tamen cubicarum five la- titudinem, five profunditatem, plerarumque faltem, adz- quant, corporaque dant hexaédra, exiguis quadratis duo- bus oppofitis equalibus, & quatuor, inter fe denuo zqua- libus, parallelogrammis comprehenfa. Reliqua ex datis in. fpeciminibus fuperioribus defcriptionibus patent; ne- que quis etiam eft commemorare, maculis afteroidico-den- driticis calcaream matrem ornatam effe. Id folum haud- qua- CARINTHIACA. 195 quaquam filentio- preteribimus , inveniffe me elapfo pro- xime anno in fodinis illis plumbiferis, que in monte, Ve- lacherberg vulgo dicto, prope fancti Hermagorze vallis Gilienfis, dantur, Plumbum compactum Linnaei ( Bley- Jihweif) calcareggquabili albido- grifefcenti, tardeque eflervefcenti Wallerii innatum ; innatumque eidem fimul Zincum fpatofo-cryftallinum, figuratum, globofum, lamel- lis vitri facie, pellucidis, connatis, ex centro radianti- bus, «centro ipG infdente cryflallo cubica aurantiaca plunbi fpatofi. XXI. PLUMBUM ./jpatofum aurantiacum. cryfiallinum , eryflallis inordinate hexavdris. Pariter ex vetere S. Matthei cuniculo. Tulcherrimum fpecimen, femper cum admiratione fpe- &andum, nullis tamen unquam verbis fatis, aut tam eleganter defcribendum, quam elegans fefe.reipfa oculis videndum exhibet in natura. Hexaédre quidem funt cryftalli om- nes, non tamen, ut dicere folemus, regulariter hexaedre, ejusdemque omnes generis cubos, five reCtos, five obli- Bbz quan- 196 MINERA PLUMBISPATOSA quangules & rhomboidales, parallelepipeda, felenitasque pre fe ferre videntur; illis tamen aut altitudo non eadem cum longitudine, latitudineque; aut longitudo abeft pri- fmati ceteroquin debita in iftis; aut denique in ultimis inferior affurgens deficit pars, ut cryftallus exinde orta, pyramidi quadrangule paulo fupra bafin infimam truncate potius, quam felenite, fimilis fit. Color illis amcene au- rantiacus, & nitor ex diverfis, prout vertuntur, punclis Ícintillando refplendens.. Facit ad id plurimum, quod Molti —veimie nat videantur fuiffe tempore, quo calcareus, cui in(dent, (ive loci iniquitate, five aeris fubterranei injuriis, vitiari, fatifcere, in cavernofos anfra- &tus dehifcere, rurfumque in bratteatas affurgere laminas, . totidem inftar parietum, coepit. Cryftalli certe non in cavernofis duntaxat receffibus , tumulisque alternis protu- berantibus, fed in latere etiam utroque exflantium lami- narum, parcius, aut liberaliter magis diffeminate funt. Pulveris inflar flavi, more facchari fcintillantis, fparía undique confpiciuntur inibi minutiffima corpufcula, qu& non nifi armatus denique oculus, cryftallos, paulo ante commemoratis eonfimiles, in magnitudine feminis papa- veris, effe detegit, XXIL bs CARINTHIACA. I9T XXIL - PLUMBUM jpatofum flavum eryftallinum , eryflallis rhom- boideis. "ab. 21. Fig. ro, Et harum Matrix calca- reus idem, idemque nativitatis locus S. Matthzus. Craffitudo rhomborum facit, quoda lamellofis avul- fam, in cryflalinarem canüim redigam varietatem fpatof: hujus plumbi: hec major, aut zuppar minimum ei, qua pollere parallelepipeda Num. XX, vidimus, cum fit, quis la- mellas, & non veras cryftallos dicat ? Longitudo illa- rum eadem, quz latitudo; fepiusque utreque, profundi- tatem earum excedentes, in obliquum mutuo concurrunt angulum; unde adeo corpus neceffe eft exfurgere regula- re rhomboideo-hexaédrum , binis oppofitis & zqualibus rhombis maximis, quatuorque parallelogrammis laterali- bus, anguflioribus quidem, inter fe tamen equalibus, in- terceptum. —"Friftiore cetera cere flave colore tincte Ííunt rhomboidez hz cryftalli, hoc tamen non obfiftente, diaphane adhuc, & levibus, nitentibusque fuperficiebus micantes. Situm quod attinet, licet accumulate confer- tim fint; & fibi praterea in medio quandoque arearum B-h.3 nor- 198 MiNERA PLUMBI SPATOSA normaliter mutuo infiftentes; imo fe nonnunquam etiam intercuffantes mutuo; haud quaquam tamen ita ordinate, ut veras cellularum intercapedines efforment. XXIII. PLUMBUM /jpatofum viride cryflallinum , cryflallis o&toz- dris, utrinque truncatis, hexagono-prifmaticis. Sola inter omues varietas h»c eft, de qua utrum ex Carinthia revera fit ? aut non ? dicere nequeo ; femper dubitavi; & adhucdum dubius hareo. Quo potiffimum nata fit loco ? aut vel nafci potuerit ? ignoro; quando ubi demum plumbi cunque funt fodinz in Carinthia, nuf- piam viridis hujus fpeciei vel veftigium me inveniffe me- mini. Certum vero eft, hoc ipfum denique fpecimen, dum Marrhero in Grofs- Kircheimenfi comes effem iti- nere, eidem ab fofforum aliquo oblatum effe; ex quo utique arguere me poffe judico, fi Carinthiaca tamen in- ter producta connumerari debeat, non alibi, quam in concatenata illa. altiffimorum, & vere glacialium montium maífa, querendam effe. Memigere illius inter Autores : Lin- CARINTHIACA. | 199 Liringus Syft. Nat. edit. Vind. T. 3. p. 134. N. y. Plumbum virens arfenicatum, cryflallis hexaédro- (hexagono-) prifmaticis, utrinque truncatis. Wallerius Syft. Mineral, T. 2. p. 309. N. y. Minera plum- bi viridis cryflalifata, Woltersdorf. Syft. Miner. pag. 32. N. 4. Plumbum /pato- füm viride, plerumque prifmaticum , feu. cry/lallus plumbifera, aut Minera plumbi. cry[lallina dicta. Cartheufer Elem. mineral. p. 66. N. 6. Plumb. minerali/. cryflallinum, cryflallis oblongis , columnaribus , hex- aédris, utrinque obtufis, dilute viridibus. Cronfted. pag. 201. 202. /Minera plumbi calciformis pura indurata cry/lallina viridis, Vogel Syft. pra&t. Mineral. pag. 206. N. 4. Minera plum- bi viridis hexagono- columnaris. truncata. Born. Ind. Foffil. T. 1. p. gx. Plumbum /patofum cryflallis viridibus hexaédro - prifmaticis truncatis. Gmelin. 'Tom. 3. pag. 227. Minera plumbi viridis cry/flallis "hexagdro - columnaribus atque pyramidalibus. Defcriptio varietatis hujus noftre fyftematica hec eft: Matrix illi e filicum fporadicorum, non rupeftrium eft genere; fcilicet: filex vagus, fufcus, opacus, ve- nulis 200 MIiNERA PLUMBISPATOSA nulis Chalcedonii laCteo - cerulefcentibus percurfus, he- matite inftar nodulofus, cortice incruftatus concentrico- tefaceo ex ochra ferri indurata flava, tandem fufco- nigrefcente. Ochra hac ad fiftulam ferruminatoriam uftu- lata, addito tantillo pinguis phlogiftici retractoria effici- tur: filex vero, qui fractura eft zquabili impalpabili, ad chalybem egregie fcintillat , & verfus extremitates ali- quid diaphaneitatis prodit. ^ Sparfe undique per ochra- ceum corticem cryflalli funt plumbi fpatofi gramineo-viri- des, nitentes, fubdiaphane , breves, crafliufculz , ple- rumque horizontaliter proftrate, tamen etiam normaliter, aut cum inclinatione ercéte, octoédrice, utrinque trun- cate, feu hexagono-prifmatice, planis bafeos verticisque equaliter hexagonis, centro ut plurimum umbilicatis; la- teralibus vero fex, parallelogrammicis, jam aequalibus, jam alternis anguflioribus. Quaerit Wallerius, undenam illis color viridis? crederem haud dubie aferro. ^ Ali- quid faltem arfenici continere fufpicor, tum ex odore le- viífime alliaceo, quem fub uftulatione me perfenfiffe, mihi videbar. Quidquid vero alii de facili illius in plumbum reductione dicant; ego nullam plumbi fpatofi fpeciem adeo pertinaciter plumbi retinentem inveni. lteratis fz- pe fepius vicibus ad fitule ferruminatori& acutiffimam flam- CARINTHIACA. 201 flammam exploratus eamdem fum. Primum cum ftridore diffiliit in fragmenta quam plurima: hec collecta, rurfum- que flamme objecta, cum exiguo allii odore, rubra facta funt; fufa tandem hac ipfa in globum dilutiffime viride- Ícentem diaphanum; continuata adhucdum flamme actio- ne, cornei coloris redditus eft globellus; nullaque porro vi, etiam addito borace, mutatus; donec adfperfo pre- terea nitro , plumbi denique excuffi funt quam plurimi reguli admodum exigui. XXIV. : * PLUMBUM .Jjpatofum fulphureum. cryflalinum ,— cryffallis aluminari - octoédris ,' parce | dodecaédris , tefferadecaz- dris, o&lodecatdrisque mixtis. 'Tab. 21. Fig. 11. Co- habitat reliquis plerisque adhuc defcriptis varietati- bus in cuniculo S. Matthei. Rariffima, imo unica, quam adhuc viderim, obti- nuerimque varietas. ^ Calcarea matrix, toties jam com- memorata, adeo fubtili obducitur, qua parte patet, crufta drufica, ut eam non ni(i microfcopio, aut oblique infpe- &am , ex miculis faccharinis refplendentibus detegas. Cc Cal- 202 MrfiNERA PLUMBISPATOSA n Calcareo-fpatacea ea eft, & cryftallina, & pellucida, ma- ximamque partem dilute fulphureo tincta colore, eodem fcilicet, quo cryftalli ipfe fpati plumbiferi. Liz. prodiga plane manu in fpatiolo utcunque parvo difperíz, ftipatim accumulate , nunquam triticei feminis magnitudine, fed parve, & parvis minores, imo minime , quas inermi vix diftinguas oculo, armato femper. optime. — Duplicato-py- ramidata , oCtoédrica, aluminaris illis forma, ex planis trigonis qualibus octo, fexque angulis folidis, aut f; ma- vis ex pyramidibus binis quadrangulis, bafibus coalitis compofita. itor diaphaneitasque priorum varietatum. Céólor dilute ftramineus, five fulphureus. Atque harum quidem cryftallorum plurimz. omnino funt: his quam par- ciffime immixtas cernas dodecaédras ex pyramidibus bi- ' nis hexagonis, bafibus coalitis, feu ex trigonis zqualibus duodecim, compofitas. "Teíferadecaédras item, ex py- ramidibus binis hexagonis, bafibus coalitis, fed apicibus truncatis, & quod idem eft, ex trapeziis duodecim, bi- nisque oppofitis, & maxime remotis planis hexagonis con- fiuctas. — Denique, de quibus infra uberior nobis fermo erit, octodeca&dras minimas quasdam, ex pyramidibus binis octogonis , absque prifmate intermedio per bafes unitis, apicibus utrinque quam profundiffime truncatis, conflitu- fas, NUT €-—-—7" M CARINTHIACA. 205 tas, in quibus exacte diftinguas triangula plana octo, octo itidem alterna trapezia, & quadrata duo oppofita remo- tiffima. : XXV. PLUMBUM /7patofum rubrum cryflalinum, cryflallis inor- dinate. oCtoédris , fimplicibus , connatifve, "Tab. 2r. Fig. 12. us der holenifchen Grube am Velacher- Berge. Non nifi fporadicam dicamus, neceffe efl, peculia- rem hanc plumbi fpatofi varietatem. — Nulli enim adhuc adnatam matrici, fi grana, lapillosque fabuli calcarei , eidem nonnunquam adhzrentes demas, fed vagam fem- per invenimus in marga ex flavo-rufa, in cuniculo quo- dam Domini de Hollenia in monte Velacenfi inter Vil- lacum & Bleybergam : vagam inquam in forma grano- rum liberorum, magnitudine circiter feminis hordei, eo- rumque aut folitariorum fimpliciffimorum, aut e pluribus connatis compofitorum. Figura illis cryftallina eft; & licet nonnunquam irregularis, fi tamen attentiore confi- derentur oculo, ut plurimum duplicato-pyramidata, alu- Cc 2 mina- 204 MINERA PLUMBI SPATOSA minari-oCtoédra, faltem inordinate; ex triangulis ifofce- licis obtufis octo fimul compofita. Quod fi plura ejus- modi grana in unum velut corpus ex parte connata fint, tum exflantes ultra eminentie, & ipfe cryflalline, py- ramidibus quadrangulis feffilibus aggregatis fimiles omni- no funt. Colore a reliquis Carinthiacis maxime rece- dunt; eft hic, preprimis fi ab adharente interdum mar- ga lotione depurentur, faturate ruber, diaphanus, & fu- perficies cryftallorum levigate, nitentes. XXVL PLUMBUM ;/7patofum flavum cryflallinum , cryflallis. fele- nitico-decaédris in cellulas ordinatis, 'lab. 2x. Fig. I3. In fupremis montis Bleybergenfis cuniculis im Freywald aus der Pofchi/chen Grube. Cryftalli plumbi fpatofi hic propofite obfoleto cere flave funt colore, graves, craffiufcule, vix vel fübdias phane, potius opacz, nitentes tamen. Omnes, pauciffi- mis demptis, felenitico- decaédra regulari predite figu- ra, e planis compofitz quadratis aut rhombicis binis maximis oppofitis, fummo & infimo, trapeziisque fubpa- ralle- CARINTHIACA. 205 rallelogrammicis lateralibus fimul octo , undique per cir- cumferentiam in aciemn carinatam confluentibus. —Situm earum quod attinet, cellulofus is eft ex intercuffatione mutua earumdem. —Neceffe vero eft, haud remote a (e invicem, nullaque lege & ordine fuis queque locis fpar- fe fuerint maffule fluide, ut in cryftallifationis inftanti in tam inordinatas ordinari potuerint concamerationes, quarum amplitudo, fitus, directio, adeo inter fe dilfe- runt. Matricis loco illis eft argilla martialis lateritio- tubra, in margam flavo-rubentem denique abiens. noff- quam perpete aquarum ftillicidio miajor calcarearum par- ticularum copia advecta, illique intime hoc vel illo iu loco, ubi aqua forti effervefcit, mixta fuit. XXVII. PLUMDBUM /patofum aurantiacum. cryftalinum , cryflallis hexadecaédris , octodecaPdrisque depreffis. planiusculis. Tab. 21. Fig. 14. Ex S. Matthai vetere fodina, fu- per calcareo fepius dicto. [terum tenera cryftallino - drufica fpati calcarei cru- fta, alba, pellucida matrem lapidem fuperinducit; ite- Q€/3 rum- 206 MrizNERA PLUMBI SPATOSA rumque ab effuía defuper marga, rufo aut nigro hec tin- &a eft colore. Quod fpatoto- plumbeas cryftallos con- cernit, he quidem aurantiace, nitentes, diaphanez funt, & fitu fuper ea infiftunt aut perpendiculari, «aut certe cum obliquitate quadam erecto. Vides harum aliquas contra geometrie leges heptagonas, alias vero exacte quidem, fed aut equaliter, aut oblongo -octogonas; ta- men nec octogone reapfe funt, nec heptagone, fed bi- nis duntaxat, iisque oppofitis, maximisque hepta- aut oCtogonis intercepte planis, ambitu totu in carinam, feu ancipitem aciem abeunte, unde denique intelligas cry- ftallos depreffas planiufculas hexadeca&dras, oCtodecag- drasque promifcue permixtas, quarum.;íupremum, infi- mumque planum heptagonum fit, aut oCtogonum, feptem vero, aut octo peranguflis, & obliquis parallelogrammis , aut trapeziis fupra, infraque cinctum. XXVIII. PLUMBUM /patofum flavum. cry[lallinum , cryflallis. octo- decaedris fublentiformibus, ''ab. 21. F ig.15. Eodem, quo prior varietas, domicilio, eademque matrice.- Qui CARINTHIACA, 201 Qui primum varietatem hanc, feftinante cum primis intuitus fuerit oculo, corpufcula fe flava, convexa len- tiformia, fufco fuper flrato videre crediderit; adeo & magnitudine, & forma lentibus fimilia funt. . Attamen fige fuper ea vel tantillo temporis attenta oculos cum mente , polyedra cernes régularia, non lentes utrinque convexas; cryftallos inquam. octodecaédras, easque non depreffas & planas, ut ez prioris varietatis funt; fed lentiformes, quarum altitudo, longitudinis, latitudinisque equalis aut fuppar fit diametro. ^ Dunr jam octodecaedri- cas: cryftallos, feu'corpora regularia, inter plana geome- trica duodeviginti in angulos folidos plures concurrentia, intercepta dicimus, nemo cryflallos.has, prout faltem in prefente occurrunt ipecimine, unius ejusdemque fpeciei omnes exiftimaverit effe; quadruplices imo, easque inter ie non parum differentes deteximus. Harum alie pla- nis binis regularibus fummo & infimo oCtogonis, fexde- cimque parallelogrammis trapezinis lateralibus confiant, altitudinem five craffitudinem cujusque cryftalli ea lege efformantibus, ut eorum octo ex octo fuperioris octogoni lateribus oblique defcendant, reliqua vero octo ex in- ferioris o€togoni otto itidem lateribus fub eadem cum prioribus obliquitate afcendant, donec fuperiora cum in- ferio- 208 MiIiNERA PLUMBI SPATOSA - ferioribus in proftantem carinam concurrant. * Pone jam, cCtogone utriusque fuperficiei latera qualia inter fe effe omnia, octodecaédrica que inde nafcitur cryftallus, fub- globofa velut erit; & parallglogramma illa fexdecim (que cryflalli corpus per ambitum ftipant) omnia item inter fe mutuo equalia. Oblongo - ovalem autem referet cryflallus lentem, quoties (ut. non raro & iftud evenit) alterna duntaxat oCtogonarum arearum latera inter fe equa- lia erunt ; ac tum. quidem, de univerfis quoque paralle- logrammis, alterna precife elongata magis, alterna con- tra contractiora exiftere neceffe eft. Intermixte his funt & alie cryftalli; octodecaédrice & ipfe quidem, & fub- lentiformes etiam, verum aliis longe intercepte, circum- fcripteque planis. Apicem bafinque cryftallorum iftarum non octogona, fed quadrata occupat area, de cujus late- ribus fupra, infraque in proflantem communem aciem pa- rallelogramma oblique procurrunt univerfe octo, omnia inter fe zqualia mutuo, fed fingula cum totidem triangu- lis, jam zquilateris, jam ifofcelicis alternantia, prout nempe triangulorum horum apex aut ipfo in angulo qua- dratarum arearum terminatur, aut paulo infra eumdem deprimitur. . Denique & hexadecaédra, quamvis unica, reliquis immixta eft cryftallus.Sexdecim triangulis ifo- fceli- CARINTHIACA., 209 fcelicis hec conftat, feu pyramidibus binis octilateris, quarum bafes absque intermedio prifmate jun&te funt: ut adeo in exiguo licet Bocce calcarei lapidis frufto. quintu- plices cryftallos plumbi fpatofi habeas diffeminatas, fupra cruftam fpatofam druficam nodulofam albam quidem & pellucidam, fed marga flavo - fufcefcente. deturpatam, que fuperficie levigata fint, & nitente, colore vero cere flave tincte, & diaphana. XXIX. PLUMBUM .J/patofum eryflalipum ,— eryflallis | o&todeca£- dris, partim. rubro - aurantiacis maximis , partim ci- trinis exiguis. Ex. fancto Matthaeo fuper calca- reo dicto. - Poteram equidem omittere fpecimen ifthoc, propter- ea quod nihil admodum novi, nihil quod. dictum non- dum fit, in eodem denique invenire fit; attamen peculia- ris plane ejusdem venuflas, & cryftallorum octodecae- drarum multiplex omnino, tam ratione coloris, quam pelluciditatis, & foliditatis , & magnitudinis varietas, & illud verbo, quod. Italus uz zonm só che dicere folet, Dd quod- 2IO MxNERA PLOMBI SPATOSA quodque. oculis. duntaxat videri, merite etiam concipi, fed lingua haudquaquam, aut.vix, exprimi fatis poteft; hec enimvero momenta fimul omnit, vel invitum, & re- tuCtantem impulerunt, ut ne eruditis fpecimen longe ele- gantiffimum, atque fuo in genere forfan unicum, fubtra- herem, Fuit tamen preterea, ut: ne quidquam diffimule- mus, & alia rei caufa, apud me íane, utcunque fentiant alii, ponderis nunquam non maximi, ícilicet, quod in mineralogicis inftructiva fpecimina, licet vilioris nonnun- quam afpeCtus, femper tamen praferam fpeciofiffimis aliis, per que litterarie rei utilitatis accedat nihil. In fpe- cimine noflro etíi momento temporis cryftallifationem reapfe omnem, five conftriCtione, coagulatione, aut at- traCtione natura perfecerit, ut precife prout plus aut mi- nus maífe fluide cryftallifandze, fingulis in punclis ex- ftitit, eadem quoque ratione cryftallus quevis, aut ma- jor, aut minor; gracilis magis, aut craffior; depreffa ma- gis, aut magis protuberans, exiftere debuerit; tamen fi non veram, veri certe fimilem cryftallifstionis octode- caédrice imaginem efformare nobis videmur poffe ali- quam, vel fola ex figure hujus infpeclione, in qua per gradus intermedios omnes, a minima ad maximam, cer- nimus, Sunt enim preter pauculas irregulares tabellas plum- L2 CARINTHIACA. 2II plumbi fpatofi (num. XVIIL) laminofi, fuper calcareo toties jam recenfito, tenerrima rurfum inflrato crufta fpati cal- carei drufico-nodulofa, letius flavente, aut aliter picta; funt inquam lamelle primum octogonz fpatofo - plumbez adeo tenelle, ut fubtilius illis cogitari vix poffit aliquid ; he non fubdiaphane modo funt, fed pellucidiffimz etiam, ut in vivo exemplari, cruftam quoque mox di- €am, trans eas fitam, haud difficulter per eas videas; nitore refplendent precellente; de colore vero dubites an flavas adhuc? aut jam excolores, & hyalinas? dicas, — . adeo modica, imo leviffima tincte funt flavedine. Inter- jacent his, non amplius lamelle octogonz, fed ex lamel- lis oCctogonis velut facte cryftalli octodecaédre, quarum craffitudo adeo adhuc modica eft, ut vix aliunde eam dignofcas, quam ex ambitus, feu extimi marginis [atu- ratiore colore, minoreque inibi transparentia, propter multiplicatam in multiplicatis ambitus fuperficiebus re- fractionem; & quas cryftallos, difco. magis transparen- tes, quam ambitu, feneftratas haud injuria dicas. —Con- cipe jam, lamellam octogonam quamvis motu centri fem- per parallelo utrinque fluere, & quantum centri fluxus identidem utrinque elongatur, tantumdem radios ab octo- goni angulis ad centrum ductos, aquabiliter utrinque Dd 2 decre 212 MINERA' PLUMBISPATOSA decrefcere, pone; cryftallos, quas fpecimen exhibet, fin- gulas, fub quavis magnitudine, & craffitudine, fimul con- cipies, aut etiam ortas videbis; quarum color flavo- hyalinus, citrinus, ceraceus, aut rubro-aurantiacus, vix nifi majori, aut minori metalli heterogenei admixtz por- tioni adfcribi poteft. XXX. PLUMBUM ;patofum flavum cryflallinum , cryflallis. o&to- decaédris plano - compreffis , [pato drufico , felenitico- decaédro, ex toto, aut parte incruflatis. "Tab. 2r. Fig. 16. Widem ex S. Matthao. Extimam calcarei predicti faciem, bellariorum fac- charo conditorum more, obducit crufta craffior fpati calcarei cryftallino - drufici, cryftallis pellucidis, albis, nitentibus, rhombeis, felenitico - decaédris , magnitudine differentibus, inordinate confluentibus , connatisque, ut rariufcule integram extricare valeas, plerumque hoc aut illo plano laterali, five angulo, ultra fuperficiem exftan- tem, & micantem difcernas. Crufte huic, quz interdum lapidem ipfum, vene aut rivi meandriformis inftar per- errat, CARINTHIACA. 213 errat, infident parcius, aut copiofius fparfe teffule, aut cryftalli plumbi fpatofi flavi exigue, aut majufcule , qua- drate, octogone, rhombeo-decaédre felenitice, ut plu- rimum. oCtodeca&drz plano-depreffe, haud admodum craffe, colore citrino, diaphanz, nitentes, ^ Quod vero mirum maxime, & non eodem natas tempore, evidenter evincit, illud eft, quod earum nonnulla tote ultra me- moratam cruftam emineant nude, uno eidem latere obli- que aut normaliter, femper tamen leviffime in(identes; alie media, aut plusquam media fui parte intra eamdem demere fint; nonnulle, five proftrate, five ereCtz intra eamdem penitus confepulte , & incruftate, per tran$pa- rentem precife drufico- cryftallinam cruftam | obfcuriore colore traluceant. Vidi etiam & poffideo fpecimen, in quo oblique exftantium cryftallorum. octodecaédrarum . pars fuperior, crufla facchari confectionarii velut, obdu- €&a fuit tota, parte earumdem inferiore nuda exiftente ; manifefto utique indicio, flillicidio materie marmoreo- fpatofe fluide, nuper duntaxat, incruftata fuiffe cryftal- lorum plumbiferarum praexiftentium doría, non partem a ftillicidio averfam. ; Dd 3 NNXL 214 MIiNERA PLUMBI SPATOSA XXXI. n PLUMBUM .7fatofum flavum femifatifcens cryflallinum , eryflallis o&todecaedris planiusculis , im. cellula ordi- natis. Hanc quoque, non tam ipfa re, & cryftallifstione, quam cryftallorum potius octodecaedrarum cellulofo fitu , ab aliis, hactenus enumeratis, diveríam plumbi fpatofi flavi varietatem, vetus fancti Matthzi fuo in finu fovet cuniculus. [ta autem octodecaédre plano - compreffe, neque admodum craffe cryftalli, dum a fluiditatis, ad foliditatis tranfierunt flatum, fuper calcareo toties lauda- to, ordinate confliterunt, ut alie fuper alias fub quo de- mum cunque infifterent angulo, fefeque mutuo decuffarent, & deculffatione hac reciproca intercapedines inter fe re- linquerent cellulis omnino perquam fimillimas. | Cryftal- li, que cellularum formant parietes, atrofubrubentes, ni- toris expertes, & opace. Fuiffe autem quondam flavas, nitentes, & diaphanas, eo cumprimis: ex capite non fu- fpicor modo, fed certus etiam fum, quod in diffracto la- pide matre fparfas inveni per internam ejusdem fubftan- tiam CARINTHIACA. 215 tiam fimiles plane, fimiliterque figuratas cryflallos non paucas, que flave, nitentes, & diaphanz erant, licet ejusdem cum prioribus, aut provectioris etiam statis; ut dubitari denique nequeat, fqualentem huncce cryftallo- rum colorem, non tam ab earumdem atate (quamvis & etas ad hoc facere poffit aliquid) quam ab aéris viciffitu- dinibus, & inclementia loci, perennique in fubterraneis cavernis humorum metallicorum flillicidio. repetendum effe, & fatifcentiz earumdem, futureque deftru&tionis to- talis manifeftiffimum effe prognoflicon. Poffideo fane & aliud fpecimen, in quo inchoate hujus deftructionis longe evidentiora cerni poffunt veftigia. Lamelle in eo qua- dratz, parallelogrammicis mixta, alie aliis nigriores funt; quedam obfcure flaventes, fed halitu, fumove nigro af- flate; nonnulle anthracinz. ^ Vidi etiam ex cuniculis montis regii in Rabl tenerrimas plumbi fpatofi flavi la- mellas quadratas penitus nigras. XXXII. PLUMBUM /patofum aurantiacum. cryflallinum ,— eryflallis inordinate polyedris. 'Tab. 21. Fig. 17. Ex eadem fan- 216 MiNERA PLUMBI SPATOSA (an&i Matthei fodina, fuper eodem femper cal- careo, Tot plumbi fpatofi flavi propofitis varietatibus, qua- rum lamelle, cryftallique certo laterum, certo itidem angulorum numero, regularique praterea arearum in an- gulos folidos concurrentium figura predite funt, jungere etiam vifum eft fpecimen e pluribus unum, in quo plum- bifere cryflalli, utut. & ipfe non imperita artis manu fe- €e, ad artis tamen leges elaborate minime funt. Certe hic eodem fuper calcareo, marga aurantiaca obdutto, grana potius cryftallina, quam ordinatas cryftallos vides, & que grecanica voce non immerito polyedra dixeris, fed polyedra irregularia, propterea, quod fuperficies, que eorum extimum undique circumfcribunt ambitum, nec regulares omnino funt, nec unius omnes generis, nec denique angulos, quos folidos dicimus, efficiant five equales, five ejusdem in fingulis numeri. Si enim plana eorumdem latera diligentiore examinaveris oculo, trape- zina paffim triangularibus, quadratis, pentagonisque nulla lege mixta videbis, e quorum promifcuo pariter nexu, qui hac ex parte exfurgit angulus, iis, qui alias verfus plágas exoriuntur, nec aequalis, immo neque fimilis effe poteft; CARINTHIACA. 217 poteft; & hac demum de cauía, corpora quoque talibus compreéhenía areis, tglibusque limitata angulis, neque exacta dodecaédra, neque oCtodecaedra perfecta, fed e cubis velut, prifmatibus, parallelepipedis, felenitis, he- xadecaeédrisque coufüfe mixta, opus'eft enafci, quibus haud opportunius aliüd nomen exprimendis invenias, quam polyedrorum inordinatorum. ^Peculiares ez funt varietates bine in fpecimine quodam Mariane Auftriace nuper a digniffimo fodinarum. Bleybergenfium Praefecto, Domino de Ployern, Viro mineralogi& eque, ac chemiz intelligentiffimo , inter rariffima quaevis, plurimaque Ca- rinthie producta, transmiffo; quasque in naturali magni- tudine exprefías vides; peculiares inquam, non propter cunei duntaxat, quem utraque refert, formam; fed ob in- fignem magnitudinem praeprimis; ad fex linearum pari- finarum altitudinem affurgit utraque; craffitudo 'femialte- ram equat lineam, duasve; contra longitudo, ubi verfus bafin convergens eft, unius eft, & dimidie linee; qua vero parte apicem verfus divergit, trium cum dimidia. : Earum altera angulos habet decem, cum fuperficiebus feptem; fex autem plana lateralia, cum angulis octo, al- tera. [fius bafin, verticemque rectangula occupant pa- rallela, ejusdem inter fe latitudinis, fed non longitudi- E'e nis 212 - MINERA PLUMBI SPATOSA nis ejusdem; e planis autem lateralibus ea, qua longitu- dini infiftunt, ampliffima formant trapezia parallela, & parallelarum bafium; contra quz fuper latitudine utrinque eriguntur, parallelogramma [íunt, altitudinis latitudinis- que ejusdem, fed neque ejusdem longitudinis, nec ejus- dem inclinationis. In illa vero quadrata fuper bafi ad angulum rectum oppofita bina & parallela affurgunt penta- gona oblonga & irregularia, binaque rurfum & ipfa oppo- fita, fed fub fcaleno a fe mutuo divergentia angulo pa- rallelogramma inter fe aequalia, donec binis aliis brevio- ribus parallelogrammis, a fuprema cunei acie inftar pla- norum inclimatorum divergentium defluentibus occurrerint, XXXIII. ! PLUMBUM ;/patofum. citrinum cryflallino - druficum. Sic appellare libuit fpatofi varietatem plumbi: quod- nam enim idoneum magis, quam drufarum , demus nomen cryftallis, que non folum confertim nate iunt, fed con- nate etiam, imo confluentes in unam velut cruftam glan- dulis, tuberculis , nodulisve eminentibus afperam? nam quamvis earum nonnulle, a reliquis avulfz fingillatim per calca- CARINTHIAC A. ! 219 calcareum lapidem fparfe inveniuntur; quamvis preterea ezdem, & forfan plereque omnes, fi penitius armato. in- fpiciantur oculo, cubicam, aut haud multum a cubica diverfam in cryftallifationis facte inftanti na&te funt figu- Tam; tamen quia major earumdem pars Qe phalanges velut diflributa, proprio queque loco cumulatius aggre- gate, parte fui aliqua etiam connate, anguli quoque fo- lidi abrafi, & lateralium acies arearum detrite funt, at- -que inde cryftallorum fingularum verticibus fphzroidica, aut qua demum cunque ratione rotundata fuperindutta eft convexitas, incruftatum , neceffe eft, dicamus calca- reum lapidem glandulofo cortice, feu ut expreffione utar, minus quidem latia, in mineralogia tamen civitate jam donata, crufta cryftallino - drufica diaphana, dilute citri- na, & nitente. Elegantior hac, illa eft, & ipfa cryftal- lino-drufica plumbi fpatofi citrini varietas, in qua crufte eminentie non nodulofe, & convexe funt, fed fingule in fingulas dimidiatas abeunt octodecaédricas cryftallos exiguas, acie laterali carinata uniuscujusque furfum fpe- &ante; indicare hanc fuffecerit; quis enim omnes va- rietatum omnium recenfeat varietates? ke XXXIV. 220 MrizNERAÀA PLUMBISPATOSA XXXIV. PLUMBUM patofum album folidum amorphum, rivofe ga- lenam folidam pererrans. Bleyberge ex.S. Ofwal- do. Ex Maria Lichtmeffe. Ex Gandolffche Grube. Eft hoc (ut non vane íufpicor) cum plerisque de- inceps defcribendis varietatibus, illud plane, quod in Auftria reperiri inquit Linneus: Plumbum pellucidum hya- linum rafle effervefcens facie quarzi. Etfi enim ex Au- flriaco quarzum mentiente, aliam longe Wallerius (T.2. p. 310. N. ro. lit, b.) plumbi faciat fpeciem, a minera plumbi fpatofa alba diverfam, & quz lapis precife fit calcareus, aut fpatofus minore plumbi quantitate foetus; tamen quoniam omnes & notas, & proprietates plumbi pellucidi Linneani, hoc noftrum poffidet, & Linnzi pre- terea interpres Gmelinus T. 3. p. 233. N. Io. pelluci- dum Linnzi plumbum non nifi varietatem fpatofi afferat effe; nefcio, cur ab eo abftra&tum Carinthiacum, cui ex- atte convenit, inter' lapides potius referam, tantillo plumbi impregnatos, a quibus caeterum & facie, & pro- prietatibus aliis longe eff diverfifimum, Eft vero Ca- rinthia- CARINTHIACA. 221 rinthiacum a me nondum in matrice inventum pure lapi- dea; femper, tam in Bleybergenfibus fodinis, quam in illis alpium Ovirenfium fupra Ebriach in valle Juno- nia &c. aut in Plumbi galema folida, textura chalybea, majufculis qnicante areis Wallerii, aut in ejusdem Plum- bagine, id eft in Plumbo compacto Linnzi; etfi, hifce in cafibus, fatendum quoque fit, cryftallos nonnullas plum- bi fpatofi albi, per matrices etiam utriusque hujus plum- bi fpeciei, difperfas inveniri. Quod jam prefentem fo- lidam & amorpham plumbi fpatofi albi varietatem in fe, ut ab aliis diver eft figuratis, concernit, reCtiffime quarzo affimilatur facie externa; etenim non compatta modo, fed folida etiam eft; textura zquabili, impalpa- bili, chalybea; figura peculiari predita nulla; imo in- formis potius inflar corporis; plerumque venarum, aut rivorum more internam minere plumbi fubftantiam per- errans; ac ficubi hec, in cavernas dehifcit, aut erofam faltem nancifcitur fuperficiem, in cryftallos, pariter more quarzi, abiens. Sed & fractura inequali, afpera, aut Ícabra faltem, quarzo, quam corpori cuivis alteri, fimi- lis magis eft; duritie tamen minore multo ; fiquidem cultro rafilis; rafura pulverem largiens niveum. — Super- eft, ut de colore, transparentiaque addam paucula.. Uni- Ee:3 verfe, A 222 MIiNERA PLUMBI $PATOSA * verfe, ut jam fupra breviter innui, foleo plumbum fpa- tofum album ratione coloris dividere in album, & ex- color. Hoc non tam quarzi, quam vitri facie eft, hya- linum femper, nec, nifi dum puriffimum, pellucidum; alias dum fumatum velut, aut levi quadam faturatum tinctura, precife femipellucidum, aut fubpellucidum, ll- lud contra colore albo, ejus plane, quo alumen aut bo- rax arte parata, raro pellucidum, plerumque fubdia- phanum. tantum eft, & hoc mihi illud denique elt, quod in proprio magis fenfu plumbum fpatofum quarzi facie dicere confuevi: in aquam fortem injectum, illico effer- buit; quievit poftea, nec folutum ex toto eft; faltem non breve intra tempus. Experimentis fiftule ferruminatorie fubjectum, primum ftridendo diffiliit; tum fragmenta, 1la- teritio opaco tincta funt colore, atque continuata flamme actione, fingula in fingulos plumbi regulos haud diffi culter abierunt. XXXV. PLUMBUM /7patofum albido - hyalinum folidum. amorphum, nucleorum , aut. fornicis. inflar, fcrobes plumbi compa- €i, ex toto, aut parte replens. Ex Windifche Hohe prope CARINTHIAC A. 223 prope fanum S. Antonii in valle Gilienfi; tum ex cuniculo S. Nicolai Bleyberga. Minera plumbi, quam Linneus compaffum ; Wal- lerius Plumbaginem , compellant, vulgari apud nos Zley- Jchweif vocabulo falutatur. —Species, fi que alia, vifu pulchra; recente fractura, eleganter albido-coerulefcente. Liquato, & molli adhuc metallo fimilis, nitore refplen- det de fe nullo; nifi quidem ubi flriata eft, aut fquamo- fo-lamellari galenz facie, teffulis micans. Sed ( hoc tamen /pace Wallerii dicam optima) non tam diverfas ejusdem fpeciei indicat varietates, quam unius ejusdem- que & fpeciei & varietatis, diverfas ex diverfo impactu, aut fitu fraCturas. — Certe fpecimen habeo, quod notas, ex quibus fuas WAallerius repetit Plumbaginis varietates, unum idemque omnes fimul poffidet, at in diverfis dun- taxat fingulas fraCturis. Solidum primo eft, compactum- que, colore plumbeo, nitoris experte, qua horizontali- ter in longum fefe extendit; flriatum vero, flriis denfe ftipatis, longitudini parallelis, & micantibus, fi altitudi- nis ejusdem confideraris ductum; avelle jam vi ab eo partem aliquam, fed directione, qua longitudinem, alti-- tudinemque oblique fecet, maxime fi diffraCtio partis a toto, 224 MriNERA PLUMBI SPATOSA toto, non uno, eoque valido ex impactu, fed repetitis Ífepius, iisque minus vehementibus fiat ictibus, fquamo- fam, lamellarem, teffulis micantem, cernes fraCcturam. Sed & nigro-maculatam eamdem plane, que folida, ftriata, & lamellofa fit, períepe invenies. Quid autem reapfe macule ille nigre? macule profeCto haud funt. Foveolas imo, fimplices, compofitas, aggregatas, & in- trolapfos microfcopium exhibet fcrobiculos, quorum fun- dus jam perquam fubtiliter erofus, & ex eminentiis mi- nimis fcabriufculus eft; jam marga martiali, aut zinco five ochraceo, five vitreo drufico repletus; alias cryftallulis pellucidis micantibus plumbi fpatofi , quas inermi non diftinguas oculo, inflratus; rurfumque alias plumbo fpa- tofo fubalbido, aquei coloris, feu. verius hyalino, fub- pellucido, folido, amorpho, aut nucleorum, aut fornicis incruflantis inflar, ex toto, aut parte refertus. . Videor autem mihi diverfas has five varietates, five fracturas plumbi compacti ab ipfa minere hujus interna textura repetere poffe; hanc mineralogi omnes continuam dicunt, & talis profecto etiam primo, ut dicimus, intuitu vide- tur effe; fi microícopio tamen infpicio , minime. conti- nuam, zquabilem, filicinam, & qua partibus fit impal- pabilibus, fed fubtilifime potius cotaceam invenio, ex gra- CARINTHIACA. "^ 225 granulis infinite, ut ita loquar, exiguis compofitam, in que etiam abit, quoties cultello fcinditur, non absque aliquali ex rigiditate orta refiftentia fubftridente, utut vefligia fectionis plana, continua, zquabilia, impalpabi- lia fint, & nitentia. — Cronftedtus fulphure folo, Walle- rius fulphure fimul & arfenico mineralifatam contendit; noftram, quam toties ope fiflule ferruminatorie reduxi, preter fulphuris copiam, tantilla arfenici etiam portiun- cula mixtam, ex perquam levi allii odore crederem. XXXVI. PLUMBUM /patofum album f.ffli - lamellofum, lamellis craf- Jiufculis. imbricatis , aut etiam ex. intercuffatione cellu- lofis. Elegans hocce fpecimen e cuniculo venit Gan- dolfiano, Eft autem fruftum Plumbi galznz folidz textura cha- lybea, tres pollices longum, fuper femialtero latitudinis, profunditatisque pollice. ^ Pars inferior oblique defcen- dens, craffitudinem fimul fpeciminis dimetiens , marga martiali rufa fordefcit; ei oppofita, recentem exhibens fra&turam galene nitore refplendet, atque partim ftriata, Ff par- 226 *" MiNERA PLUMBI S$PATOSA partim, ut verbis utar Wallerii, areis micat majufculis; antica denique pars galenz ejusdem faciem exprimit ero- fo-cavernofam, vix, nifi perpaucis in locis, areis, teffulis, fibrisve micantem; imo partim opaco molybdenz colore veluti fquafentem, partim ochra plumbi cinereo-fufca ob- fitam. ^ Videbis in ea, fi attente confideraris, venarum plumbi fpatori albi folidi fupra defcripti veftigia non pau- ca; plura earum haudquaquam videbis, utpote liberaliter inftrata lamellis majufculis, craffiufculis, planis, informi- bus, fifflibus plumbi fpatofi albi diaphani nitentis, quar- zum mentientis. Lamellarum iftarum alie fub angulo ad horizontem perquam acuto femiprocumbunt, aliasque im- bricum more fibi fuperincumbentes fuccolant; alie contra ex anfractibus profundioribus orte fitu affurgunt recto, jam verticali, jam horizontali, etiam cujusque alius incli- nationis ; tum fibi occurrentes mutuo, fefe interfecant, fpatiaque inania, verius cellulas, extrorfum apertas, c&- tera non communicantes, efformant, ^ Eadem earumdem natura, licet non eadem cum varietate folida amorpha, facies externa; eadem quoque cum acidis mineralibus, & ad flammam fiftule ferruminatorie dedit experimenta, Liceat CARINTHIAC A. 227 Liceat etiamnum, quoniam de galzna, fpati plumbi- feri albi Carinthiaei matrice communi , facta eft mentio, atque deinceps fzpius fiet, eamdem quoque ipfam paucis defcribere, & que de eadem hactenus recte, aut perpe- ram fcripta funt, referre. Omnis ergo, que e vifceribus montis Bleybergenfis, omnis etiam, que e cumulatis venis montis Regii in Rablj maximo eruitur cum emolumento plumbi galena, non granularis, nec proprie teffularis, fed compacta folida & denfa eft, texturaque chalybea. Vidi unum, duos, tresque pollices craffam; vidi etiam fpitba-. mam craffitudine equantem. Rigidior plerumque Regio- montana; mollior ( fi ita loqui fas eft). Bleybergenfis, imo cultro nonnunquam etiam, aliqua faltem ratione, fe- &ilis, & fcriptura inquinans cinerafcente, effe folet vel rudis. — Colore eft admodum dilute, feu albido-cerule- fÍcente; recens fracta, nitore refplendens, non tamen emi- nente eo fplendore micans, quo galena argenti magis di- ves alia. ^ Soliditate qualiquali fua haudquaquam obfi- ftente, lamellofam tamen fimul dicamus neceffe eft, ut- pote que malleo percuífa, in fragmenta diffiliat cuborum, rhomborum, aut parallelepipedorum forma, in quibus etfi lamellas oculo detegas nullas, in lamellas tamen fiffilia effe debere, & ex fubtiliffimis compofita lamellis, ex eo Ffs con- 220 MizNERA PLUMBI SPATOSA concludas, quod flamme fiftule ferruminatorie fubjecta, plerumque fpati more ftridendo diffiliat; tum, quod re- cente fraCtura hinc areas micantes, interdum etiam Íqua- mas imbricatas, illinc vero flrias approximatas parallelas detegas plurimas. ^ Autores tantum non omnes, omnis prorfus argenti expertem fcribunt ; hac de caufa Cronfted- tus, tanquam plumbi compacti Linnai varietatem recen- fet, & Villaci in Auftria provenire inquit, quz Bleyber- ee in Carinthia degit: omnis nihilominus argenti expers minime eft, etíi adeo exigua ejusdem feta quantitate, quce pro nulla demum haberi poffit, & quam vix, aut ne vix quidem comniuni docimaftices arte educas. ^ Vidi ego certe ipfe mundiffimi argenti unciam unam, quam laüda- tus fupra Hanftadius e refiduo fuforiarum. fornacum foco, Ícoriisque plurimorum plumbi iftius centenariorum eliqua- vit. Fallitur itaque Vogl, qui peculiari duntaxat me- thodo, non tam fufionis, quam previz uftulationis id tri- buere videtur, quod prefens hac in galena deperdatur argentum ; re enim vera deperdi femper debet, quod non nifi in tantilla quantitate eidem ineft. Quid? quod nec Bleyberge , nec in Rabl ulla fufioni premittatur uftula- tio, preterquam cui mineris plumbi galenici Strucklia- nis, quz fole intime copiofiffimeque mixte funt Pyrize fi- gurato CARINTHIAC A. 229 gurato nodulofo Linnei; lapide hepatico Cronftedti ; & Zin- co tam calaminari, quam vitrato drufico Wallerii. — Eft igitur in galena Bleybergenfi, & ca montis regii ( Ko- nigsberg) in Rabl, prater plumbi in centumpondio libras circiter feptuaginta, portiuncula argenti quavis affignanda fere minor, tum fulphuris quantitas haud exigua; denique (hec mea hactenus precife fufpicio eft) Zinci quoque portio aliqua, — Dicam, que in hanc fufpicionem me ad- duxerunt rationes. (4) Maxima quotannis e monte Re- gio Rablenfi paulo infra Vizriol- Wand effoditur copia tam lapidis calaminaris e flavo obfcure rubri, (| rother Gallmey ) qui fatifcens , albus denique evadit, paflimque weiffer Galimey audit; quam Zinci vitrati lamimofi, druficique Wallerii, re/cher Gallmey inibi dicti. Parietes quoque fo- dinarum illarum Zinco abundant /lalactizico niveo, jam cy- lindraceo fiflulofo, jam cruflofo, alias teflaceo - nodulofo, etiam racemo/o, & botryoidico: fed & minera ipfa plumbi galenica Zinco vitrato folido tamquam matrici inhaeret fze- pe; aut promifcue eidem mixta eft. Bleyberge itidem multiplex & elegantiffima Zinci minera paffim cum gale- na occurrit, ut puta: Vitratum folidum textura chalybea Wallerii; virratum druficum nodulofum 5 vitratum dendroi- deo-ramulofum ; ochraceum pulverulentum niveum y ochraceum F fs ffratofo- 230 MiNERA PLUMBI S$PATOSA firatofo-laminofum album, flala&titicum folidum niveum fuperficie flu&tuum inflar undata, aut zuberculata, aut fpeculari dendri- tis pica: tum P/eudogalena cubico-cry[lallina, attritu phof- phorefcens, colore granatino, aut fquamofa teffulis micans fla- va € ipfa phofphore[cens ; denique Zincum fpatofum pellu- cidum lamellofum, € cry[lallinum, diverfe coloratum , diver- feque figuratum. Eamdem preterea minere Zinci copiam paffim in Carinthia inveni, ubi demumcunque Plumbi ga- lena folida, areis magnis micans, provenit; nempe in monte Jauken, intermedio inter Valles Dravanam & Gi- lienfem; tum in fodinis Bleybergenfibus non fuperioris, led inferioris Carinthie, vulgo Bleyberg in Loibel dictis, ab iis Bleybergenfibus prope Villacum longe diverfiffi- mis: & hec demum una fufpicionis mez ratio eft; alte- ra ea eft : (0) Parietes furnorum fuforiorum in Kaltwaf- ferthal, in quibus galena regiomontana eliquatur, obfitos inveni pulvere denfiffimo e cinereo albo; arfenicales aiTe- rebant effe, qui in fundendo plumbo oecupabantur ope- rarii; domum tamen relatos, zincofos inveni, & proprie- tates florum Zinci babere, cum aliqua adhuc plumbi por- tione, arfenici vero nulla, — Denique (») iteratis fepe fepius vicibus e folida galena hacce excufli fragmenta diverfe magnitudinis, omnis, quantum fieri potuit, hete- roge- - CARINTHIACA. 231 rogeneze materiei expertia, pura, munda; fuper carbone emortuo ope fiflule ferruminatorie eliquavi eadem, & in regulum denique fudi; fumus exortus eft perquam copio- fus e caruleo albus , non alliaceus & aríenicalis, fed odore potius fulphureo & pungente; qui proxime regu- lum cinxit annulus citrini coloris, at vero quz iftum fa- ícia annularis ampliffima circumdedit, nivea, candidiffi- maque fuit: hec vel folo oris flatu illico diffipata eft, avolantibus undique floccis five fquamis niveis; non vero ile. Collegi floccofas illas fquamulas; prunis vivis & . ignitis inftravi; ac fubito flavum induerunt colorem, fu- gacem tamen, utpote qui emortuo denique carbone, re- frigeratisque rurfum floccis, in niveum denuo colorem mutatus eft. — Hac fufpicionem meam an fatis roborare valeant argumenta? aliis, quorum pluris intereft, quam mea, quibusque, quam mihi, otii plus eft, inquirendum, & difcutiendum relinquo. | XXXVII. PLUMBUM /patofum album femipellucidum. lamellofum, la- mellis planis, oblongis, linearibus, angu[lis , decu[Jatis. Bleyberge e cuniculo Gandolfiano in galena. In plumbo compatto L. vero, e cuniculo fancti Nicolai. In 232 MriNERA PLUMBI S$PATOSA In eo hzc a priore differt varietate, quod dehifcen- tem in galena folida cavitatem lamelle repleant non am- ple ille, & fquamarum fibi mutuo fuperincumbentium in- ftar imbricate, verum graciles admodum, vixque dimi- dia latiores linea, plane, oblongae, lineares, ad fe mutuo fub obliquo quovis angulo inclinate, nonnunquam etiam perpendiculariter fe decuffantes, & fi quas cellulas effor- mant, utrinque pervie, & communicantes ille fint. Cateroquin & illud hic notatu dignum credidimus, quod .lamelle he, eti & ipfe quarzi fint facie, & albide, tamen non obfcure diaphane dumtaxat, ut ez prioris va- : rietatis, verum & femipellucida. XXXVII. PLUMBUM ;patofum album reticulatum. Ex fancto Seba- ftiano in Rabl. Qui plumbi fequitur venas in Rabl, calcareus eft equabilis, albus, poft moram non nifi aliquam efferve- fcens (marmor tardum Linnzi) in quo particulas difcer- nas nullas five granulares, five cotaceas, fractura autem fit plana, aut angulata, Jam opaca, jam miajufculis fpati, aut CARINTHIACA. 233 aut quarzi pinguis ad inftar areis micans. — Tamen & in- termixtum effe, aut innafci eidem perfrequenter folet gy- píum Wallerii hepaticum, nunc rofeum & fquamofum per zonas parallelas & undulatas eumdem pererrans; nunc fufcum folidum, & amorphum; alias cruftofum teftaceum- ve concavo- convexum fufcum; aut nodulofum fuperfi- cie plumbeo-metallicolore; vel denique fulphureo - fla- vum, lineisque angulatis parallelis nigris eleganter pi- &um, Sed & globuli pyriticofi Walleriani in botrytem concreti, galenam ipfam aut certe nunc dictum hepati- cum lapidem teftaceo-glandulofum, velut cortice incru- ftare folent. Hac tali compofita in matrice galena, que & ipía maximis ut plurimum fquamofo-ftriatis micat areis, nonnunquam tamen, utcunque itidem magnis ftratis erofa eft, nigroque czrulefcente, & opaca facie; atque tum qui- dem, nefcio quo? inftrata fimul reticulo confpicitur albo, & Gbrofo. ^ Spatum calcareum ftalactiticum diu credidi, & negleCtim habui. ^ Curiofitate tamen ductus, majore cum attentione confiderare, microfcopio etiam perluftrare, demum & ad fuforie vim flamme explorare cepi; plura enimvero tum vidi, aliterque de vifis, & tentamini fub- jectis fenfi. Exefe galenz fuperficiem inzqualem, fcro- biculofam, fcabram, undique vidi reticulo obductam albo, G g non - 234 MriNERA PLUMBI SPATOSA non e filis, fibrisve acaulibus, proftratisque; fed e lami- nulis, aut bracteis admodum teneris, dimidiam lineam altis, perpendiculariter erectis, cohzrentibus, continuis, anaftomofantibus , diaphanis contexto ; feminatamque praterea inter reticuli inanes areolas granulis rotundatis, polyedro-cryftallinis exiguis inequalibus plumbi fpatofi. Minufcularum harum cryflallorum ( de quibus mox plura) nonnulle aquofiffime erant albide; hyaline, pellucidze- qué & ex transparente fundo nigricantes alie, aliz deni- que metallicolores ; fingule ex aliis aliisque, prout con- vertebantur, polyedrorum punclis lucem reflectentes, & ex ejusdem reflexione refplendentes. — Sed neque calca- reo-fpatoíam amplius credidi reticuli materiem, poftquam preconceptum hunc folo ex vifu errorem fiftula detexit ferruminatoria, & avulfe ab eodem partes, non minus, quam predicte cryftalli poft brevem dumtaxat calcinatio- nem, plumbi regulos globofos una quavis largitz funt fuos. XXXIX. PLUMBUM /patofum album cryflallinum, cryftallis cubico- hexaédris pellucidis. E fodinis Lellingenfibus, in hamatite. Info- CARINTHIACA, 235 Infolens prorfus Hüttenbergenfibus in montibus ap- paritio plumbi galena! Ferro, quanti quanti funt, feti, nemo fane in illis plumbum. quafierit. Inventam tamen in Lellingenfi parte argentiferam, galezam zeffulis. mino- ribus, particulisque micantem Wallerii, in fpato calcareo cinerafcente, ipfe mecum indidem retuli. At vero illud majore longe dignum admiratione adhuc, galenam fuz in- haerentem matrici, cum eadem fimul hamatite flavefcen- ti innatam , eumdem vicilfim fuo in finu, ztitici adin- ftar nuclei, fixum includere. Hematitem hunc, utut ex- tus nigrum, ob trituram tamen flavefcentem potius, quam rubram, cum Cronftedto, Wallerio, Bornioque, flave- Ícentem & ipfum dixi. Eft ille compactus folidus amor- phus, fractura arida , parce mica argentata fquamofa Linnzi, intime vero magnefia mixtus fulieinofa friabili Wallerii, fuperficie indurata atra, partim bracteato - cel- lulofa, partim botrytico- nodulofa, tuberculis fubmam- inillaribus prominentibus afpera, & quod fingulare plane, atque ad propofitum noftrum unice, & plurimum facit , fparfis per eam cryftallis exiguis plumbi fpatofi, albis cu- bicis pellucidis nitentibus. Gg 2 XL. 236 MriNERA PLUMBI SPATOSA XL. PLUMBUM /patofum album cryflallinum, | cryflallis craffiuf- culis inordinate rhomboideo - prifmaticis, connatis, E. fodinis plumbiferis alpium, Ovirenfium fupra Ebriach inferioris Carinthig. Deformiter gibbam, inque vagos monftrofe fefe ex- tendentem ramos folidam plumbi galenam, vena adin- ftar pervadit plumbum fpatofum folidum ex hyalino-albe- Ícens; in fluiditatis adhucdum exiftens ftatu, obviam cum forte habuiffet cavernam majufculam, in qua diffundere fefe potuit amplius, cryftallifatum enimvero fuit, inque cryflallos majufculas oblique tendentes, inordinate rhom- beas, parte fui aliqua connatas, altera liberas, fordidius albentes, & fubdiaphanas. XLL PLUMBUM /patofum excolor hyalinum pellucidum cryffal- linum, cryflallis. felenitico - deca&dris. ^ Bleyberge e cuniculo fancti Chriftophort fuper galena. Soli- CARINTHIACA. 231 Solidam plumbi galenam undique meandriformibus latiufculis rivis pererrat gypfum ponderofum folidum particulis impalpabilibus amorphum niveum opacum Bor- nii. Ind. foff[. P. l. p. 14. Superficies galene extima, ad tres, quatuorque pollices in longum, latumque ex- 'tenfa, denfiffime accumulatis inflrata eft cryftallis plum- bi fpatofi, non albis, fed excoloribus, hyalinis, pellu- cidis, verbo vitreis, & vitri inftar tralucentibus, & ni- tentibus: harum figura etíi cubica primo videatur effe intuitu in dimenfione unius linee parifienfis, tamen at- tente infpeCta, non hexaédra, fed decaédra omnino eft, & ut vulgo dicimus exacte felenitica, XLII. PLUMBUM ./patofum album cryflalinum , eryflallis. dode- caddris, octodecaedrisque utrinque pyramidatis, prifma- te intermedio breviffmo. Bleyberge ex cuniculo Gan- dolfano fuper galena folida. Specimen fruftum fiflit galene folide, cui ad latus finiftimum acutofub angulo aliud, quod imminebat, inde abruptum, recentem fracturam, & majusculam ibidem ! Gg 3 aream ^ 238 MiNERA PLUMBISPATOSA aream micantem ejusdem galene exhibet: fuperficiem reliquam femifatifcentem, indeque expertem nitoris, ver- fus dextrum cumprimis latus, ampla, quarzi inflar, plum- bi fpatofi albi folidi vena, five rivüs, percurrit; diíco medio obfito cryftallis fparfis inequalibus, plumbi iti- dem fpatofi albi femipellucidi, quarzum mentientis. .Utut autem, fi properante cryfltallos has intuearis oculo, nul- lam in iis tibi obfervare videaris determinatam figuram, & inordinate polyedras exiftimes; tamen exacte regula- res plereque funt, fimiles plane iis fequentis varietatis, paucis irregularibus mixte; regulares quz funt, duplicis funt generis, nempe partim dodecaédre, partim octo- decaédre; verum tam hae, quam ille utrinque pyrami- dato vertice, prifimate autem intermedio breviffimo, vix- que lineam parifinam aquante, duplo triplove pyrami- dibus breviore. XLIII. PLUMBUM ;/gatofum album cryflallinum, cryflallis dodecaé- dris, octodecaedrisque , utrinque pyramidatis, p[eudo- galena cubico-ery[lallina. incruflatis. 'Tab. 21. Fig. 18. Lleyberge ex cuniculo S. Antonii. Re- CARINTHIACA, 239 Replent introlapfam galenze folidi cavitatem accu- mulate plumbi fpatofi cryftalli majufcule, albe, quarzi facie, diaphane, regulares, paucis mifle irregularibus; he inordinate polyédre; ille contra aut dodecaédre, aut oCctodecaedrz; utrisvis utrinque pyramidatis, prifma- te intermedio breviffimo. Harum ille e planis quadri- leteris quatuor zqualibus anguftis, corpus medium con. flituentibus; oCtoque zqualibus triangulis, in binas ter- minales quadrangulas pyramides convergentibus, con- ftant; ifle prifmate funt intermedio, annularis inftar fa- fci, parallelogramma gracilia fex aequalia complectente, pyramidequé terminali una, & altera equali hexagona, & triangulis fex zqualibus coalita. Infident plumbiferis hifce cryftallis, cryftalli zincofz ; p/eudogalena videlicet eryflallina cubica, colere granatino , fubdiaphana, fritione phofphore/cens : idque rarum fatis; nam quamvis minime rara Bleyberge eft pfeudogalena phofphorefcens com- .paéta, textura fquamofa, teffulis nricans minoribus, ma- jeribusve colore jam flavefcente, Jam granatino-rubente, aut etiam ex rubro fubfuícefícente ; tum pfeudogalena phofphorefcens granatina cryflallina partim cubica, par- tim (idque rariffime) aluminari-oCtoédrica; tamen haud facile plumbo fpatofo cryftallino immixtam, aut infiden- tem 240 MiNERA PLUMBI SPATO$A tem vidi; plerumque per flrata vaga, aut parallela, aut per venas maandriformes ampliores, five contractiures illa, que amorpha eft, & fquamofo-lamellari textura, cal- careum zquabilem grifeum; calcareum arenarium cine- reum; aut etiam ipfam galenam folidam, pererrare; hec vero, que cubicam alee affeCtat formam, galene pyramidali infidere, & a gypfo fpatofo cubico - cryftal- lino hyalino incruflari, aut contra, infidens galene py- ramidali gypfum ípatofum cubicum, nunc album, alias hyalinum, aut virens, incruftare ipfa folet. XLIV. PLUMBUM /patofum alum cryflallinum ,| eryffallis. inor- dinate polyédris, plumbo fpatofo flavo lamellari incru- flats. Bleyberge e cuniculo Gandolfiano. E millibus unum, rariffimumque fpecimen ! Fruftum fcilicet galenz folide areis magnis ftriatis micantis, qua- tuor pene pollices longum, fuper tribus latitudinis, duo- busque profunditatis pollicibus. Speciofiffima vero illius ea eft fuperficies, qua nonnihil equidem exefa, fatifcens, àc ochra plumbi cinerafcente pulverulenta infpería, ta- men CARINTHIACA. 241 men & areis, & flriis ex recente fractura micat, & un- dique rivis, mutuo fe decuffantibus, plumbi fpatofi albi folidi, quarzum mentientis, notabilis. Eminent e rivis his, quotiescunque alveum velut formant nonnihil hu- miliorem, preprimis dum in voraginem dehifcunt pro- fundiorem, ejusdem fpatofi plumbi. cryftalli polyedre, vel etiam pyramidate íeffiles; nifi quidem dicere malis, plumbum fpatofum album folidum, fimilibus in locis, cryflalliari inordinate. ^ lllud fingulare omnium maxi- me, quadrangulas plumbi fpatofi flavi lamellas, non fo- lum cum plumbi ípatofi albi cryftallis, in eadem plum- bi galenze folide morari fede, fed etiam bas ab illis incruflari, & fpatum plumbiferum album, plumbi fpatofi flavi exiftere matricem. XLV. PLUMBUM ;/7patofum album cryftallinum eryflallis rotunda- to -polyedris. | Bleyberge ex cuniculo Maria Licht- meffe. Galena plumbi folida, cui eryftalli illico defcriben- da infident, nulli lapidee adhzret matrici; defoffa imo H h in 242 MiNERA PLUMBISPATOSA in marga fuit albente, fporadica. ^ Pondus librarum ali- quot fola fufpendit, elegantem omnino excelfíi rupeftris, & anfractuofi montis exhibens imaginem; nitor in ea ex- tus nullus; ceruleo-cinerafcente potius fqualet colore, nifi ubi ab adhzrente predicte marge pulvere per exftantium jugorum fummitates canefcit; id, quod cavernofos illos anfractus, antrorum inftar undique fparfos, tanto elevat amplius. Videre etiam eft intercepta inter jugorum capi- ta , acclivia paffim doría lateralia, velut totidem alpium prata, lente, aut precipite magis afcenfu affurgentia ; tam hzc, quam cavernarum aditus, parietesque, & fornices, confita quam denfiffime funt grandinis inftar cryftallis plumbi Ífpatofi albi diaphani femipellucidique, quarum magnitudo vix dimidii feminis milii fit, fed minor etiam, & minima; figura vero fpheroidica. Et tales quidem, fi inermibus afpiciantur oculis, cryftalli he funt. Microfco- pio explorate, granulis adhucdum rotundatis, fed polye- dricis fimul fimiles, quarum fuperficies convexa infcriptas habeat quantumcunque exiguas areolas triangulas, nullo ordine quadrangulis mixtas, & quas haud melius me uno denique verbe exprimere poffe judicavi, quam fi rotun- dato-polyedras dicerem. ^ Similes plane plumbi fpatofi - albi cryftallos, libere accumulatas, aut parte fui aliqua con- CARINTHIACA. 243 connatas, quin & ex albo hyalinas, fepius vidi, ac etiam poffideo, non galenz innatas, fed intra rimas, cavitates- que plumbi compacti nidulantes auf der W'indi/chen Hóhe; tum ex cuniculo fancti Nicolai Bleyberge; maxime vero e fodinis Comitis a "Thurn prope Bleyburgum inferioris Carinthia. XLVI. PLUMBUM .7/pazofum ex albo rofeum eryftallinum, cryffal- lis inordinate polyedris. Mie ex cuniculo Ma- ria Lichtmeffe, Et hoc pariter pulcherrimum fpecimen ex Purifica- tionis fumptum eft cuniculo; nulli & ipfum innatum lapi- dee matrici; & ipfum fporadicum, intra memoratam dum- taxat confepultum margam; dicas montes montibus fuper- impofitos, adeo praerupta undique eft, & fcopulofa facie, in parte cumprimis avería. Proprium galzene in eo nito- rem fruftra (nifi ubi recenter avulía funt fragmentula ali- qua flriis aut fquamulis micantia) quafieris; nusquam in femifatifcente, aut margaceis obfito pulvifculis invenies. At vero quantum ex nitoris hujus eidem decedit defectu, Hh2a tan- 244 MINERA PLUMBISPATOSA RA tantumdem profe£to ex cryftallorum elegantia [olendodis participat. fie liberaliffime undique difperfe, magnitu- dine admodum funt differentes, pellucide potius, quam diaphane, polyedre, planis tamen lateralibus nec nume- ro, nec figura equalibus; & quod fingulare proríus, ne- que in hunc usque diem mihi vifum adhuc, ex albido di- lutiffime rofez, XLVII. PLUMBUM /parofum excolor hyalinum cryflalinum, cry- flallis partim. inordinate polyedris , partim in orbiculum planum depreffs. ^ Bleyberge e cuniculo fancti Ru- perti. Sane , nifi fingulare ifthoc , rariffimumque fpecimen ipíe poffiderem; & toties inermi, toties etiam armato ex- ploraviffem oculo ; vix exiftere poffe credidiffem, Calcareo zequabili Wallerii, ex grifeo cineraícenti infi- det plumbi galena folida texture chalybee, in fpithame longitudinem extenfa, latitudine duos ternosve zquans pollices; unum contra aut femialterum profunditatis polli- cem, ubi craffiffima, nec nifi lineas tres, quatuorve, ubi craffi- CARINTHIACA. 245 craffitudine mininia efl, habens. — Superficies ejus illa, qua alii lapidum generi obviam facta, non plus ultra metam hanc fefe potuit extendendo diffundere, plana, fpeculi- que ad inflar politiffimi refplendens eft; vere fpecularis & ipfa. Verum non hoc denique illud erat, quod admi- ratione in ea maxime inveni dignum. ^ Specularem plumbi galenam Wallérii fepe alias vidi. ^n regio Rablenfi monte plures etiam, multoque raras magis ejusdem vid; varietates ; Ícilicet : galenam fpecularem | nitentiffimam, objecta ex reflexione reprefentantem, fluctuum maris ad inftar undulatam , ftriisque approximatis parallelis pluri- mis, totam ejus longitudinem percurrentibus, per undulas exaratam: tum galenam fpecularem calcareo zquabili al- bo Wallerii innatam, ita fuper eodem craffitudine decre- Ícentem identidem, ut tandem fuperficialis, ejusque facta fit tenuitatis, fub qua & ipfa, remanente quamvis metalli nitore, transparens evaferit. ^ Hinc illud profecto maxi- me rarum phenomenon proprium eft, ut fub recto in eam- dem fi intenderis oculos angulo, nil metallici in ea nito- tis detegas, & transparentem precife calcareum album videas; quod íi oblique eamdem afpicias, metallicum fpecularis galene nitorem, nec preterea aliud quidquam cenas. "lantum lamellarum tenuitas (umma! tantum al- Hh 5 terne, 246 MrNERA PLUMBI SPATOSA terne, ut dicimus, vices, preflare poffunt ! Igitur quod prafente loco de galena fpeculari loquendi potiffimum dedit occafionem; quodque in ea maxima dignum admi- ratione femper effe credidi, cryftalli plumbi fpatofi, non tam albe, quam hyaline, excolores, vitro, quam quarzo fimiliores, eidem infidentes erant. Obfervaveram primum, nefcio quas? rotundatas, planas, depreffas, plumbicolo- res & opacas maculas per fpecularis galene fuperficiem fparfas, quas detergere cupiens, firmiter eidem harentes, fimulque exftantes aliquantum inveni; diligentius dein cum easdem infpicerem, adíita illis, multoque humiliora, vitri tralucentis modo micantia detexi, & angulofa cor- pufcula alia, verbo, cryftallos exiguas, oblongas, inordi- nate polyedras, vitri facie, & pelluciditate fpati plumbi- feri; fed & ipfas, quas pro maculis habui, jam renifor- mes, jam orbiculatas, aut trapezinas areolas, etíi fupra infraque plano- depreffe, opace, & plumbi muti effent colore, ora tamen ambitus totius vitreas , & vitri more refplendentes vidi ; fufpicatus exinde , poffe easdem etiam effe cryftallos orbiculares plumbi fpatofi hyalinas, ochra plumbi pulverulenta cinerea obduttas. Ergo avul- fas illarum. aliquot in aquam fortem injeci; & íufpicio- nem hactenus meam, illico per experimenta plene confir- matain CARINTHIAC A. 241 matam comperi, poftquam in eadem elatis in füblime non-- nullis exiguis effervefcentie teftibus bullulis, opacam il- lam ceruleo-cinerafcentem , ut ita dicam, cuticulam dif- parere; orbiculatas contra cryftallos, hyalinas, excolo- res, & transparentes denique fieri vidi. Sed & flamma fiftule ferruminatoriz explorate tam cryftalli, quam cry- ftallini orbiculi, absque mora regulinos plumbi dederunt globellos. Sublefta hac ex Charybdi utcunque eluctatus, in Scyllam haud minus moleftam me rejectum iterum in- tellexi; quomodo enim fi fpecularis plumbi galena exfti- tit antea, eamdem inter & calcareum, cui arctiffime ap- preffa fuit, lapidem, cryftalli plumbeo- fpatofz enaíci po- tuere? aut fi cryftalli antea in galena exftitere, quam illa in calcareum impacta fpecularis facta eft, quomodo, in- quam, he non diffracte funt? fed mollis inflar corporis complanate? cur complanatis hisce, alie, illis contiguz, malleum inter & incudem, in. cryftallorum tamen poly- edrarum fe conformaverunt figuram ? Videtur mihi, eo- dem plane, quo materia, plumbo conftituendo apta, per fulphuris acceffum minerali(ata, & verbo, fpecularis plum- bi galena effecta eft, eodem inquam temporis momento, & glebule adhucdum molles & fluide, fpato plumbifero deflinatz, undique per priorem fparfe, per calcis admix- tionem 248 MrizNERA PLUMBISPATOSA tionem ex attactu calcarei lapidis, ex fluiditatis ad confi- ftentie ftatum cryftallifatione transiviffe; qua in fimulta- nea, prioris mineralifatione, & pofteriorum cryftallifatio- ne, fieri neceffe erat, ut.que majore erant volumine gle- bule, plusque maífz fuo fub volumine comprehendebant, planos in orbiculos comprimerentur, dum interea tempo- ris adfitz illis proxima bullule five glebule minoris vo- luminis, & maffez, in minimas cryftallos , quarum altitu- do craffitudinem predictorum orbium non adzquaret, abire potuerint, Sic, inquam, mihi facta haec fuiffe , aut faltem fieri potuiffe, videntur; diem tamen propterea ne- mini dixero, qui contrarium fentire, aut aflerere, in ani- mum induxerit. XLVIII. PLUMBUM /patofum pellucidum cryflallimum, eryflallis par- ^ tim granofo-druficis rugofo-flriatis cinereis , partim in- ordinate polyedris excoloribus ,. cinerem | plumbi ochre infidentibus. Bleyberge ex fanCto Chriftophoro. Compendium multarum, rariffimarumque in minera- logicis pulchritudinum exhibet hoc fpecimen, ^ Innaíci- tur, CARINTHIACA, 249 tur, aut conna(citur verius gypfo ponderofo folido niveo, amorpho, fractura impalpabili femivitrefcente, & nitente, galena plumbi pariter folida, quam fparfim hinc inde erumpentem , & areis majuículis, minoribusve micantem confpicis; ne undique, qua ultra matricem prominet, fuo Íe íplendore prodat, cinerea ejusdem facit ochra pulve- rülenta, que compacta inflar argille, cohzrentem eidem fuperinducit cruflam, ad flammam fiflule ferruminatoriz illico in plumbum ex toto fundendam. Plumbo ifli larvato, feu ochraceo, averíam fpeciminis partem undique incru- ftanti, & altera fuperinducitur preterea crufla flavo-rufa, martiali-zincofa, more hematite in eminentias hemifpha- ricas mammillares zinci fpatofi cryftallini eff'orefcens : in parte vero oppofita preter confimiles plane glandulas he- mifpharicas ejusdem zinci fpatofi cryflallini, duplex quo- que varietas plumbi fpatofi cryftallini occurrit. — Exfe- quar jam fingula: fparfe primum per turmas , jamque ochre plumbi cinerez , jam matrici gypíacez infidentes confpiciuntur cryftalli, nulla certa lege polyedrz, fed & magnitudine differentes, plumbi fpatofi, non tam albae (quamvis & albe dici aliqua poffint ratione) quam ex- colores, pellucidiffime , nitentes, verbo , ut fere folet limpidiffima, quam lagene vitree mundiffimz incluferis, Li , aqua. 250 MriNERA PLUMBI SPATOSA aqua. He infimo potiffimum occurrunt loco, libere, ac- cumulate quidem, non tamen connate. ^ Aliam ejusdem plumbi fpatofi cryftallini varietatem druficam, dilute ci- neream in fuperiore finiftro angulo vides prseterea; hec longe a priore diverfiffima eft. Cryftalli nempe non fin- plices, folute, & libere, fed drufarum more connate in cruftam unam, cohzrentem, vitream, nodulofam, nodulis convexis, non in £29c, feu areolas planas feCtis, fed ru- gofo-flriatis, flriis undulatis parallelis. —Crufta hzc cry- ftallino-drufica dilute cinerea omnino elt, & nitens; in- . dubie a tralucente, quam obducit, cinerea plumbi ochra; nam avulfam ejus partem aliquam (ut in plumbum ope fiftulz ferruminatorie funderem) pellucidiffimam, & ex- colorem pariter inveni. ^ Cur autem priores cryflalli po- lyedre, etfi & ipfe cineree plumbi ochre infideant, non etiam, ut drufice he, cinereo tin&te videantur effe colo- re? rationem ício nullam, nifi forfan hec ex fuperficie priorum rugofo-flriata, undulataque, & alia prorfus inde exiftente refractione, repetenda fit. — Quod demum ad tumulos illos convexos, hemifphzricos, lamellofos, e centro radiantes attinet, eminentie (ut fupra dictum eft) funt, adinftar nodulofi hematite, mammillares zinci fpa- tofi cryflallini. ^ Solet enim Bleybergenfibus in fodinis qua- b. CARINTHIACA. 25I quadruplex ut plurimum .zinci minera | ( vitrea drufica Wallerii; cálaminaris fatifcens ; ochracea; ftalactitica ) fua in fuperficie in novam hanc zinci fpatoío-cryftallini fpeciem efllorefcere. — Plures & ipfa complectitur fubal- ternas varietates, de quibus forfan alias, fi otii & fum- ptuum fuerit fatis; — Hac quam pre oculis habemus, he- mifpharica, feffilis, vitrea, pellucida, & ranunculi afia- tici pol ypetali L. adinftar, lamelloía eft, lamellis teleni- tico-decaédris, oblongis anguftis, linearibus , multorum ordinum, in centrum commune convergentibus, undique, prater apicem ipfum in peripheria terminatum, connatis; id, quod ex diffractis perpendiculariter, & horizontaliter ejusmodi rofulis clarum eft videre... Lamellarum iftarum feleniticarum bafes e centro radiantes aquofe virent, cz- tera excolores funt, & pellucide ; ex transparente tamen crufta ochracea flavo-rufa, & ipfe flavo. velut tinctz co- lore. videntur effe. XLIX. PLUMEUM fpatofum pellucidum. eryflallinum, cryflallis in- ordinate prifinaticis mellei coloris, cinerez plumbi ochrz infidentibus. | Bleyberge ex eodem íancti Chrifto- phori cuniculo. li2 Nihil 252 MiNERA PLUMBI SPATOSA Nihil he a prioris varietatis cryftallis plumbi fpatofi diverfz funt, quam quod earum plurime oblongz, inor- dinate prifmatice, utrinque truncate fint, & mellei, feu obfolete, fimulque aquofe flavi coloris; pellucidz qui- dem, at non pellucidiffime , utpote levi coloris tinctura imbute. Matrice quoque gaudent eadem, & eodem na- tivitatis loco, fuper ochram plumbi cineream rariter fpar- ífe inter acervos cryftallorum iminimarum plumbi fpatofi metallicoloris, gal&na fuperficiali nitentiffima obduCta- rum, de quibus brevi uberius. ] L. PLUMBUM ;/7patofum pellucidum cryflalinum, eryflallis. in- ordinate polyedris minimis, in cavitatibus exefis plum- bi compatti nidulantibus. | Auf der. W'indifchen Hohe in valle Gilienfi. jam fupra meminimus maculas illas nigras, quz va- riegatam plumbo compatto faciem conciliant , fiquidem microfcopio infpiciantur, nil nifi fcrobiculos diverfe ma- gnitudihis, & circumícriptionis effe, quorum fundus exe- fus cum fit, alternantibus inter fe foveolis microfcopicis; & CARINTHIACA. 253 & eminentiis admodum humilibus, (cabriufculus, & ab- forbendis lucis radiis perquam idoneus reddi, verbo, ni- ger & ipfe denique videri omnino debet. . Solent autcm perquam fepe, ut in propofita videre eft, hisce in foveo- lis minime plumbi fpatofi nidulari cryftalli, inordinate angulofz, feu polyedre, excolores, vitri ufualis & facie & pelluciditate, quas oculus vix diícernat, nifi aut micro- Ícopii ope, aut certe ex micante nitore , dum fpecimen tale contra lucem convertitur. |Compa&tum, cui infident, plumbum, fupra defcripfi; reliquum eft, ut cui inhzreat ipfum matrici in cuniculis Jindifche Hohe vulgo diCts, recenfeam. ^ Hanc triplicem omnino inveni; ac primo quidem argillam martialem flavo-rufam, non effervefcen- tem; tum zincum vitreum druficum in botrytem concre- tum albido-luteolum, aut rufum etiam Wallerii; denique calcareum equabilem particulis impalpabilibus, tarde ef- fervefcentem, coloris albidi , aut ex albido-grifei , pun- &is, maculisque afleroideis, & dendritis hypnum filici- num L. referentibus, nigris , quam elegantiffime pictum. Sed quod calcareum iftum longe reddit celeberrimum, pa- pyrus eft montana tenerrima , nivea, dendritis & ipfa atris picta, feu 4sbeflus membranaceus Cronftedti, aut ut Linnego & Wallerio dicere placuit: Zmianthus corticofus lDi3 flexi- 254 MIiNERA PLUMBISPATOSA fléxilis membranaceus. natans, aluta montana vulgo. di&tus, Papyrus inquam hec membranacea, continua, impalpabi- lis, dendritica , igni indomita, fenio in fila, aut flocco- fum abiens pappum, utut teneritudinis, tenuitatisque fit fummz , duriffimum tamen, folidiffimumque pervadit, & inflernit-calcareum lapidem, cum eodem per ftrata paral- lela ad unius, aut linearum aliquot diflantiam alternans. E.ffervefcere fuam aqua forti afferit Wallerius, at non Ca- rinthiaca certe ifthec; fiquidem cum experimentum iftud iteratis caperem vicibus, imbibi quidem ab eadem aquam vidi fortem, fed absque motu omni; absque emergenti- bus bullulis fpumantibus; absque dendritarum evaneícen- tia; absque coloris in papyro mutatione. Porro cum pa- pyrum hanc eisdem plane cum calcareo fuperbire vide- Tem ornamentis dendriticis, fciendi fueram cupidus, ne- que tamen aliquo eruere poteram tempore , cuinam potif- fimum caufe dendriticas hasce picturas adfcriberem in Blegbergenfi, & hocce tam calcareo, quam asbefto ? Ferro ? que communis faltem. maxime earumdem origo videtur effe Cartheufero in eleganti fua de Dendritis dif- fertatione pagina 159. — Nefciebam.. lllud certa tenebam fcientia, Dendritss Hüttenbergenfes tam argentéos, quam cinereos, atros nigros, fufcosve (num flavi, rufique reli- éta, | CARINTHIACA. 255 &a dumtaxat nunc dictorum, poftquam evane(cere ccepe- runt, funt veftigia) qui ornamentum longe pulcherrintum non calcarei folum micantis L. (unt, verum etiam diverfit- fimarum Chalcedonii fpecierum, imo & hzmatite nigri glandulofi fpecularis, & quarzi cryftallino-drufici, & gy- píi ponderofi fpatofi, &c. non ferro , fed uni ad(criben- dos effe Magnefie parum martiali floccofo- /Juamofte, arzen- tem, in fuliginem tandem nigram abeunti. Nam & naturam Cut ita loquar) eosdem elaborantem, fepe ipfo in opere deprehendi in fodinis exiftens, & cum eorundem mate- riem cum borace funderem, vitrum femper rubro-hyacin- thinum diaphanum obtinui. Verebar autem, ut eadem utrisque, Hüttenbergenfibus nempe, & iftis foret origo, cum nulla adhuc veftigia prefentis magnefiz Bleybergz & ad fanum fancti Antonii auf der. W'indifchen Hóhe dete- xerim. ^ Hoc propriis, a me ipfo inflituendis, ut fcirem experimentis, tentandam pariter vel cum dendritis hisce aleam judicavi. ^ Decorticavi igitur a calcareo predicto foliola papyri hujus asbeftine, egregie dendritis onufte "aliquot ; asbeftum cum borace illico fundi debere fcivi., fudi igitur tuper carbone ope fiftule ferruminatoriz foliola hec cum borace fimul ; & fufa etiam protinus funt in vi- | trum , non album, neque nigrum, aut nigro- fufcum, vcl 256 MÓIiNERA PLUMBI SPATOSA vel viride, fed elegantiffime rubro-hyacinthinum. ^ Ex his. non immerito concludendum jam cenfui, ipfos etiam; qui calcareo huic, & Bleybergenfi inherent , dendritas. magnefiace pariter nature effe. debere. ^ Utinam vero, que cum dendritis Hüttenbergenfibus, tum cum asbefti- nis iftis inftitui experimenta, alii quoque Mineralogi fuis. cum dendritis capiant! non vane enim fpero fore, ut ex. illis omnis denique dendritarum hiftoria plenam in lucem: protrahatur. LK. PLUMBUM Jpatofum pellucidum nigrum: cryflalligum;. ery-- flallis inordinate" polyedris, promifcue gypfo cubico-cry-- flallino albo, & pfeudogalena pariter. cubico-cry(lallina. granatina incrufíatis. — Bleyberge ex fancto Chrifto- phoro, r Contradi&tionem involvere videntur idea pellucidi,, & nigri; quo tamen Ífumam fenfu, cum utramque con- jungo, illico patebit. Denfe accumulate infident galenz folide, calcareum arenaceum cinereum. Wallerii undique: percurrenti, mediocres, fed inordinate fimul polyedre cry- CARINTHIACA. 251 cryftalli plumbi fpatofi; be vitro fimiles, utut reapfe ex- colores, pellucide & nitentes fint, tamen matrici inhz- rentes, nigrz dumtaxat apparent effe; procul dubio, quia plumbo immediate inherent, nec alio tincte funt colore, & adeo flipate accumulate, ut connata dici poffint, licet libere revera fint; avulfi enim nonnullas a reliquis, & vitro, non nigro, fed excolori, hyalino, transparenti erant quam fimilima. . Confepulte quondam fub alius nature cryflallis fuerunt, quarum vel hodieque non pau- ce hinc inde cernuntur fparfe; duplicis ifte funt gene- ris, promiícue inter fe mixte; cubico-cryftallina utrevis conveniunt figura, colore, quam plurimum inter fe diffi- dentes; dum harum alique, que albae funt, ad gypfi per- tinent genus; relique mineras inter zinci, pfeudogala- nam rubro-granatinam conftituunt. LII. PLUMBUM Jgatofum pellucidum nigrum cryflaliinum, cry- Jlallis. inordinate polyedris galenam pyramidalem inter gypfum ronderofum lamellare niveum incruflantibus. Tab. 21. Fig. 19. Bleyberge ex S. Chriftophoro. Kk Diti- 259 MrNERA PLUMBI S$PATOSA Ditiffimus ille plumbi cuniculus, qui a S. Chrifto- phoro nomen tulit, perquam fpeciofas plumbi omnigeni fuo in finu recondit varietates. Jam in calcareo equa- bili cinereo, aut cuniculo arenaceo, albo, grifeove Wal- leri; jam in gypfo ponderofo folido niveo; alias in pfeu- dogalena fquamulis minoribus nitente colore flavefcente; plumbi galenam itidem folidam aut infidentem habet, aut eosdem pererrantem undique. Extima galene fuper- ficies fepe admodum in pyramides utcunque magnas abit quadrangulas ; altiores, aut humiliores; acuto magis ver- tice, aut obtufiore, etiam truncato terminatas; rectas, aut obliquas; etiam confufe accumulatas, & fe mutuo in- terdum decuffantes. Rarius accidere folet (accidit ta- men nonnunquam) ut et in duplicatam, contractiorem, utut majufculam, quadrangulam pyramidem fe formet, quarum fingularum bafes, absque intermedio prifmate uniantur, fipura aluminari. oCtoedrica. ^ Pyramides he nude quandoque funt; & dum nudz aut opace omnino, & obfolete nigro - ceruleicente colore, cryftallis promifcue mixte calcareo -fpatofis albis diaphanis erectis, quarum prifma hexagonum, apex vero obtufiffime trigono - pyra- midatus ex pentagonis tribus zqualibus; aut eliquati in- ftar plumbi continue. particulis. impalpabilibus cinereo- caru- CARINTHIACA. 259 carulefcentes, levigate quidem &. polite, non tamen nitore ullo refplendentes; vel denique fuperficie funt tota ex Íquamis imbricatis loricata. Sed plerumque tamen in- cruftatas cernas has galene pyramides; & quidem |. Ochra zinci albida, aut argilla zincoío - mar- tiali rufa. ll. Cryflallis gypfaceis cubicis hyalinis diaphanis, albis, virefcentibusque fubdiaphanis, denique flavo- tu- fis opacis. III. Pfeudogalena cubico- cryftallina phofphorefcen- te granati colore, IV. Cryftallis cubicis tam gypfaceis albis, quam pleudogalene - rubro - granatine promifcue mixtis. .V. Cryflallis gypfaceis cubicis hyalinis, & ipfis pariter obfitis cryftallulis minimis fpatofo - calcareis hya- linis, conditi adinftar facchari. Kk 2 VI. 260 MriàyNERA PLUMBI SPATOSA VI. Cryftallis pfeudogalene rubro-granating cubi- cis transparentibus per cryftallos alias & ipfas cubicas hyalinas gypfaceas prioribus infidentes. VII. Aut vice vería, cryftallis gypfaceis, infiden- tes fibi habentibus cryftallos pfeudogalene nunc dicte, utrisque cubicis, his rubro-granatinis, illis albis. VIII. Gypfo ponderofo, fpatofo -lamellari, niveo, opaco, lamellis horfum vorfum per turmas tendentibus; aut certe hzematite adinflar glandulofo, glandulis he- mifpharicis, aggregatis, lamellatis, lamellis femicircula- ribus parallelis, in centrum convergentibus , usque fere ad peripheriam connatis; atque tum IX. Aut granulis pellucidis calcareo-fpatofis cry- ftallinis, bellariorum more; aut X. Plumbi galena granulari nigricante opaca in- fperfis. XL Zinco vitreo drufico in botrytem concreto fufco Wallerii; denique XII. CARINTHIACA. 261 XII. Cryfüallis plumbi fpatofi omnis generis, folis, aut ipfis quoque obductis cryfüallifatione ex predictis aliqua. Tale aliquod fpecimen hic defcribo: Calcareo arenaceo grifeo Wallerii infidet cum gypfío ponderofo folido amorpho niveo opaco Bornii, folida & ipfa plum- bi galena Linnaei, fuperficie fua extima cryftallifata, in cryftallos tetragono - pyramidatas plerasque humiles ob- tufiffimas, nonnullis tamen duplo triplove altioribus, acu- to vertice terminatis. Pyramidali huic galene, quanta quanta eft, perquam denfe accumulate infident cryftalli plumbi fpatofi inordinate polyedre duplicis generis, íci- licet pellucide, nitentes, excolores, vitro fimillime, que tamen nifi contra lucem afpiciantur a matrice avulíz, nigerrimz effe videntur; he denfiffime undique accumu- late & fatis funt exiles ; tum hyaline, aque velut co- lore, obfcuriffime albide, & diaphane dumtaxat; atque ifte majufcule, parcius hinc & inde fparfe cernuntur. Utrasque, maximam certe partem, crufta obducit 7Mar- moris metallici drufici criflati nivei Cronftedti, feu gy- píum ponderofum niveum opacum lamellare, ad fiftulam ferruminatoriam poftquam diffiliit, & phoíphorea refplen- duit luce, fufibile, absque tamen pravia zeolitica, aut boracina expanfione. Kk 3 LIII. 262 MIiNERA PLUMBI SPATOSA LIII. PLUMBUM /Jpatofum femipellucidum metallicolor. fplenden- tiffimum. cryflallinum, cryflallis partim hexagono-prifma- ticis, partim inordinate polyedris, galenam pyramida- lem. incruflantibus. "Tab, 21. Fig. 20. Bleyberge ex fan&to Chriftophoro, Paradoxa fateor, vixque fide digna fibi narrari cre- diderit, qui elegantias hafce ipfe haud confpexerit. Stu- diofe autem fpecimen, inter plurima elegantiffima minus elegans, defcribam, fcilicet in quo galene pyramidalis fuperficies ab ochra zinci fordide ex luteolo-albida fqua- leat, & cryftalli plumbeo -fpatofz rariter dumtaxat fpar- (» eidem infideant. Caleareus arenaceus grifeus. Walle- ri (Linnzo Marmor feCtile) matrix galenz eft folidz areis' magnis micantis; adhzrentem fibi tamen habet calcareum arenaceum album, percurfum paffim pfeudoga- lena granatino- rufa phofphorefícente, partim etiam cru- fta albida diaphana: cryftallorum cubicarum | gypfacea- rum coberentium. —Galena ipfa in magnas absque or- dine accumulatas abit cryftallos tetragono - pyramida- CARINTHIACA. 263 tas, quibus nonnunquam aluminari octoédrice immixte funt, quarum tamen pyramis inferior, parte fui aliqua (id eft verticis inferioris parte) reliquam intra galenam abforpta, confepultaque eft. Dixi fuperfciem harum pyramidum leviter oblitam ochra zinci, funt tamen & inter trigona earum latera, faltem aliqua, in quibus tri- ftia cryftallorum quondam pfeudogalene cubice grana- tine, ex integro jam fatifcentis, legas veftigia. Venio ad peculiarem illam plumbi fpatofi varietatem, quam cryftallinam, femipellucidam, fimulque metallicolorem, & refplendentem dixi. ^ Et fane tales plane funt, quibus incruftlatam cernis pyramidalem galenam; vitreze nem- pe, & hyalini quidem, fimul tamen infumati (feu fumo dilutiffimo tin&ti) vitri inftar transparentes; quapropter nec pellucidas ex integro, fed íemipellucidas pracife appellandas cenfui, quia tales fe omnino exhibent, quo- ties five ipfa in matrice, five inde avulías, contra lu- cem afpexeris. Quod miratus in illis femper fum ma- xime, fplendor, non vitri, fed metalli omnino nitentif- fimus eft, 'Transparentia hac non obfiftente, refplen- dere tamen folent, dum dilutiores funt, inftar galene; dum vero faturatiores, ut ferrum micaceum fübretra&to- rium lamellare ex infula Elba. ^ Splendorque hic metal- WU lico- 264 MiNERA PLUMBISPATOSA - lico -fpecularis iisdem vel a galene matrice avulfis in- haeret, in aqua pr&cife forti illico difperiens, ubi cry- ftalli ejusmodi immer(e, hyalino- albefcentes, fubpellu- cide evadunt; cum tamen, quas fupra pellucidas & ni- gras compellavi, fi a matricibus avellantur fuis, nec ni- gre amplius, multo minus metallicolores fint, fed cry- ftallini excoloris vitri inftar pellucide, in aqua forti fo- lum prioribus fimiles. ^ Judicent nunc mineralogiz me peritiores alii, num recte, aut perperam, femipellucidas metallicolores dixerim? atque unde demum metallicus ile fplendor provenire poffit, qui cum tranfparentia ea- rumdem in eadem, ut ita dicam, fede moretur? an re- vera, ut ex fupra adductis deduci poffe videtur, a ga- lena fuperficiali, ad tenuitatem quantumcunque exiguam redacta, iisdem inflrata? Exfequar nunc cryflallorum harum, fub quibus mihi hactenus vife funt, figuras non- nullas; regulares inter fequentes funt: Hexagono-prifina- tica proftrata, feu o&ctoedra zquabilis utrinque truncata, conftans planis duobus maxime diftantibus equalibus he- xagonis, quorum latera aut omnia zqualia, aut alterna alternis paulo longiora; tum parallelogrammis fex late- ralibus, itidem aut omnibus zqualibus, aut alternis non- nihil anguflioribus. ^ Solet autem parallelogrammorum unum, CARINTHIACA. 265. unum, flria interdum longitudinali impreffa exaratum effe. Rarius, fed tamen occurrit etiam cryftallus parallelepi- pedi forma. Selenitico-decaédras aliquot itidem vidi; at non nifi unam alteramve oCtodecaedram; que tamen perquam frequens inter cryítallos plumbi fpatofi flavi effe folet. lrregulares, feu inordinate polyedras, quis recenfeat? plereque funt; utque lateribus, & angulis, ita magnitudine quoque maxime differentes.. Minime que- vis videntur in Num. 39. inter interítitia plumbi fpa- .tofi reticulati, & univerfim in galena erofa Rablenfi, quamvis & in Bleybergenfi fepius occurrant, Plurimum heteroclite ille funt, hac tamen in fpecie admodum frequentes, que cunei, fuperne inanis, aut fi mavis libri plus minusve aperti, faciem habent. Summe parallelo- gramma, aut etiam parallelepipeda duo, non admodum craffa, vel denique cryftallos binas felenitico - decaedras ; junge eadem uno eorum latere fub angulo quovis acuto ; fi jam, ubi convergunt mutuo, in linea junCture communi "connafci eadem facias; cryftallos cuneiformes, fuperne inanes, quales in figura ad latus expreffas habes, magis, minusve apertas, enafci intelliges. ^ Anomalos dein cu- neos vocitare foleo illos, dum cryflallus aluminati -octo- édra &c. excifum fuperne habet utrinque declivem, pro- L1 fun- 266 MIiNERA PLUMBI SPATOS$SA fundiorem canalem, ut in figura 20. aut cryflalli figure 13. fummo in dorío unum longitudinalem ter abruptum (per utramque fcilicet declivem pyramidem, & intermedium prima) ejusmodi canalem impreffum habent, Addam denique metallicum illum refplendentem nitorem nonnun- quam toti cryftallo fuperindutctum effe, fepius vero non nifi per fuprema latera, aut per cuneorum acies & margi- nes laterales fefe diffundere. LIV. PLUMBUM .J7patofum.femipellucidum lamellofum ,' lamellis parallelogrammicis ,' acie marginali metallicolore longi- tudinaliter flriata. Bleybergz ex cuniculo S. Nicolai in plumbo compacto. Confundere cum priore varietate hanc nulla potui ratione; non enim fola differunt matrice, & habitatione, verum etiam configuratione; que hacce in varietate non tam cryflallina, quam lamellofa potius eft. Sunt vero lamelle oblongz, angufte, parallelogrammice, tres lineas longe, unam aut femialteram late, fitu perpendiculari, uni longitudinis lateri infiftentes , temere accumulate , qua- CARINTHIACA, 26" quaquaverfum refpicientes, vitri infumati fimillime, ideo- que non nifi femipellucide; harum acies aut margo lon- gitudinalis fuperior, colore & nitore metallico refplen- det, ac licet vix quartam linee partem aquet craffitu- dine, flria tamen longitudinali impreffa exaratus eft, la- ellas bifidas reddens, id quod varietati huic faciem prabet ftibii cryftallini acicularis. LV. PLUMBUM ./patofum fufcefcens | eryflallinum, | cryfüal- lis fubcubicis, ' aut inordinate polyedris galenam py- ramidalem incru[lantibus, ipfis gypfo. cubico - cry[lallino incruflatis. Bleybergge ex cuniculo fancti Chrifto- phori. ;Fufcas quidem, & ex fufco dilute badias cry- fiallos exhibet, que contra lucem afpeCte, rufe & fub- diaphane funt; tamen neque tufas, nec fufcas, vix & hyalinas dumtaxat; íed pellucidas omnino & excolo- res quondam fuiffe, forfan etiam parte fui aliqua, metal- lico refplendentes nitore, illud argumento mihi eft, quod tales plane ad finifümam fpeciminis partem, vel hodie- Ll2 que 2692 MINERA PLUMBI $PATOSA que confpiciam plurimas; tum quod cum ceterarum ali- quas iteratis: probe laviffem vicibus, ad limpidiffimz cryflalli montane pelluciditatem vel fola redierint lo- tione; ut adeo omnis, qua colorate funt tinctura, alie- na prorfus ab' earum íubftantia fit, neque ultra extimam illarum fuperficiem fefe extendat, atque a martiali mu- tuatam habeant ochra, quam deftillantes fuper eas iden- tidem fuübterranez, ferro fature depofuerunt aque. Quod figuram earumdem attinet, cubicam, fubcubicam, tetra- gono-pyramidatam, at profundiffime fimul truncatam , denique inordinate polyedram inveni. Cryftallis hifce talibus denfe incruftata undique eft galena tetragono- pyramidalis ; fed neque ipfe cryftalli plumbifero-fpato- íÍ& fua carent cryflallina crufta; infidentes ícilicet & ipfe habent gypfaceos cubos, quondam albos & diapha- nos, nunc ab eadem martis ochra rufos & opacos. LVI. PLUMBUM /patofum corneo-cinera[cens cry[lalinum, cry- Jlallis rhombeo - hexaédris, fzlenitico-decazdris, inordi- nateque polyedris, fiffili - lamellatis, Bleyberge ex cu- niculo S. Ofwaldi. Nul- CARINTHIACA, 269 Nullam habet fpecies hec cum ulla praedictarum plumbi fpatofi, five albi, five flavi, varietate, preter cryflallifationis figuras, fimilitudinem. ^ Nifi illico ad -fiftule ferruminatorie flammam in plumbum fufa fuiffet tota, rhomboideas fpati calcarei cryllallos credidiffem ; adeo facie externa, texturaque calcareo fimilis eft fpato. Certe fpatum pure calcareum (epe huic plumbifero vidi, ut ovum ovo fimile; etiam fumma illi cum ferro fpato- fo albido -cinerafcente cryftallino diaphano Gertrudano in valle Lavantina intercedit fimilitudo. — Sed jam ad fpeciminis defcriptionem ipfam. ^ Calcareo arenaceo gri- feo toties commemorata infidet galena, extus admodum cavernofa, cavernis partim pfeudogalena zinci fquamofa flaveícente phofphorefcente; partim ex fatifcente calca- reo niveo orta creta arenofa, repletis; quae medio, re- liquis major, eft loco, profundioris inftar antri caverna, cryftallorum plena eft plumbeo-fpatofarum, coloris aquo- fe cornei, & ex corneo, minus, aut fature magis cinera- Ícentis, cum diaphaneitate, etíi non perfecta, aliqua ta- men, verfus earumdem cumprimis extremitates: pingues eas dicas, adeo exacta fuperficiei fue funt levitate, & refpondente Izvitati nitore. Ut plurimum rhombeo - he- xaédram, etíi non ordinate adeo, affectare obfervavi figu- L13 ram; 270 MryNERA PLUMBI SPATOSA E ram; aut certe felenitico - deca&dram; ceteroquin vero, nulla certa lege polyedrze funt; & perquam fepe expli- cati inflar libri, feu obtufiffimum referentes cuneum, *fu- pra inanem. Earum textura interna fiffili -lamellata fit, neceffe eft, cum, utut folida, in lamellas tamen fracia, abeat, & extus quoque perízpe 1triata fit facie. Flumbi admodum dives. LVII. PLUMBUM /7fatofum nigrum. füberulefcens. f quamofum , mice, aut limature ferri facie. Circa. Fokleuten in- terioris Bleyberg fub dio fupra calcareum zquabi- lem albidum. Videtur maxime rara hec, atque a congeneribus aliis longe diverfiffima plumbi fpatofi varietas, non tam in terre vifceribus nata, quam potius nuper admodum in telluris fuperficie, fub jove ut dicimus aperto, progenita fuiffe. Fofforum certe hunc usque in diem nullus e Bley- bergenfibus fe cuniculis eduxiffe hujuscemodi meminit varietatem ; cum tamen faxis, crufle adinftar, inftratam, abundantiffime circa Pokleuten invenerit Durmerus, di- men- CARINTHIACA. 271 menfiones geometricas montis Bleybergenfis nuper ca- piens. Multa funt, quibus a reliquis fui generis pluri- mum diffidet; facies primum externa; ut qui primum eandem viderit, ne fufpicari quidem poffit, fpatofi va- rietatem plumbi fe pre oculis habere; adeo illa fqua- mulis ferri micacei, aut etiam limature martis, per am- pla effufe firata, & ftipatim accumulate, fimilis potius eft. Squamule dein he, plerumque miculis faccharinis haud majores, admodum graciles funt, nitentes, plane, trigone, aut qualiter demumcunque quadrilatere, etiam interdum fubrotunde; vife etiam nonnullis cuneiformes, & trigono- pyramidate. Color illis de fe nullus; hya- lini potius & excoloris vitri fimiles, transparentes etiam, & pellucida funt; verum quia aut fuper crufla ex fu- Íco nigrefcente proftrate penitus funt, aut intra eandem ex parte defoffe, non nifi parte fui aliqua oblique ultra eandem exflant, & ipíe colorate videntur effe, & qui- dem colore ex nigro fubcarulefcente, eodem plane, quo limatura ferri. Guttas aque fortis aliquot fuper easdem diverfis in locis flillavi; absque ullo effervefcentie motu fe ifte fuper easdem diffuderunt; poftero die ubi fluidum nitri exficcatum denique fuit, tam crufta, quam fquamu- le, 272 MrirNERA PLUMBI S SPATOSA - le, iisdem in locis ex flavo virebant, & ex leto hoc co- lore, in triflem denique olivarum virorem degenerarunt ; manifeflo folutionis alicujus facte indicio. Ad fiftula ferruminatorie flammam explorate, illico absque previa diffliticne & flridore in totidem, utut minimos, plumbi regulos abierunt. — Quid vero crufta illa fufcefcens, unam tertiam linee partem craffa, quae calcareum late obducit, cuique tanquam matrici fquamule plumbi fpatofi innate, & que eadem cum íquamulis in aqua forti dedit phenomena? quid inquam? terra & ipfa plumbeo - fpa- tofa? affrmare nondum aufim, illico & ipfa quidem ad flammam fifiule ferruminatorie funditur, fed non nifi in fungofam ejusdem coloris fcoriam; & quamvis, fi cum- "primis boracis aut nitri falibus utaris, vel ipfa hac in Ícoria maxime exigui plumbi detegantur reguli, an hi ta- men ex crufle ipfius fubftantia edutti fint, vel potius latentibus intra cruflam fquamulis plumbi fpatofi, & cum ea fufa reductis, tribuendi? nondum fatis fcio: fufpicor poflerius; idque eo potiffimum ex capite, quod plenam earundem. femper invenerim, ita quidem, & etfi externe ne vefligium quidem illarum te videre exiftimes, fi ni- hilominus eamdem foli objicias, & eidem objectam con- ver- CARINTHIACA. 273 ' vertas, undique facchari inftar micantem confpicias. Cal- careum denique quod attinet, in quo crufte inflar pecu- liarem hanc plumbi fpatofi varietatem habitare vidimus, equabilis eft, partibus impalpabilibus, opacus, albidus, & ex albido lubgrifeícens; fed non talis certe credatur, fi de externa ejus facie ab oculis fumptum feras judicium ; imo cinereum, & cotis inflar granularem, vel arenarium dicas; nifi memineris ex vegetabili demum regno hánc illum mutuatum effe larvam ; rei autem iftius memor , fa- xatilem Linnei byffuni pulverulentam cineream, rupes aéri diutius expofitas, operientem illico agnofcas. Dabam Clagefurti imo die SGanuarü Y'78o. Mm IV. 274 Woye OQ "t d JP^&, PC JPN, 278, P8, JP, PS P6 PT" 5/0 Iu C Qu DO QC f Sf SU I V. CRAMBE TATARIA. DISSERTATIO INAUGURALIS, M RDICA PUBLICZE DISQUISITIONI S,;U.B. M. .I.S-S. » A B ALEXANDRO SEBEOK DE SZENT - MIKLOS, NOBILI HUNGARO. Vienng s. die Sunii 1119. A UC T A. CRAMBE TATARIA foliis multifidis. Tataria Ungarica, Cluf. hifi. pag. CXCI. 'Tataria Ungarica edulis, Panacis Heraclei folio, femine Libanotidis cachryofere. Jauh. hifl. vol. 3. part. a. pag. 163. Pana- CRAMBE TATARIA. 275 Panaci Heracleo fimilis Ungarica. Bauh. pin. 153. Cachrys Ungarica, Panacis folio. Tourz. infl. pag. 325. Omnium primus, celeberrimus & indefeffus ftirpium Pannonicarum Auftriacarumque indagator, Carolus Clu- fius, plante hujus notitiam orbi literato exhibuit; .cujus totam hic adtuliffe defcriptionem, haud erit incongruum. Hec ejus funt verba : Non vulgaris eft hec planta, que radicem habet craffiffimam & longiffimam; nam brachialis craffitudinis & cubitalis longitudinis f aut etiam ampliores aliquot acci- pere memini ab illuftriffmo Domino Balthafare de Ba- thyan, qui in meam gratiam ex Ungaria transdanubiana adferri jufferat, ut in hortum. Vienne transferrem. [llis autem folia emerferunt rapi foliis non valde diffimilia incifuris & laciniis, breviora tamen, & verius ad Panacis Heraclei foliorum formam accedentia, rudi atque afpera lanugine predita, ex viridi pallentia, alia deinde paulo minoribus incifuris divifa, nec minus afpera, inter que affurgebat caulis cubitalis aut amplioris longitudinis, pol- licaris vero craffitudinis, flriatus, concavus & nodofus, perinde afper ac folia, quem lato pediculo amplecteban- Mm 2 tur 216 CRAMBE TATARIÍA. tur minora folia & multifida, afpera etiam lanugine ob- fita. - Summus caulis in. umbellam definebat, Panacis Heraclei umbellis fimilem, in quibus flores & forma pa- res & colore; quibus evanidis fuccedebant rara, (nam finguli-flores non funt fecundi,) femina valde craffa, nec valde abfimilia femini illi magno & ftriato Libano- tidis cachryfere. Biennio quidem eas radices alui, an- tequam una illarum. & caulem, floremque & femen pro- ferret: deinde corrupte funt, tamque fettidum odorem exhalarunt, ut ex horto fuerint ejicienda. Hujus porro radice Ungari Agfiz vicini, atque etiam ulteriores Dacie contermini, in annonz caritate & in- opia vefcuntur alterius panis penuria; ut mihi afferebant, non modo heros ille illuftris, fed etiam alii nobiles viri, qui in ea Provincia vixerunt. Quz adeo res effecit, ut dubius effem, an eadem effet cum Zaltracan in "Tartaria naícente, cujus meminit Jofaphat Barbarus, Patritius Ve- netus, in epiftola ad Petrum Barocci, epifcopum Patavi- num, que adjecta eft ad. calcem ultimi capitis narrationis ipfius, que evulgata eft ejus in Perfidem profeCtione. A Tar- CRAMBE TATARIA. 279 A. Tartaris forte hujus radicis ufum edocti funt Un- gari, propterea '"Tatarie nomen illi dederunt; Tarár enim (ut & Germani) vulgo appellant, qui nobis Tar- tari dicuntur. Atque hactenus Clufius; quem exfcripfit in fua plan- tarum Hiftoria Joannes Bauhinus. Sed nec hunc, nec preter Clufium autorem alium ex citatis ullum Tatariam Ungaricam vidiífe, credibile eft. Hinc omnes, Clufium fecuti, umbelliferis illam per- peram adnumeraverunt. Fatendum omnino eft, in primo caulefcentie menfe, dum planta folia adhucdum fua ru- gofe complicata, floresque in ramulis claufos congloba- tosque gerit, faciem prz fe ferre cujusdam Heraclei, ut vel Botanico imponere poffet; at vero debite evoluta longe fe aliam prefiat; ut Clufium, exaCtiffimum caetera virum, fatis mirari nequeam, quo potuerit pacto cruci- formem plantam cum umbellifera confundere. In ultimis demum, quos Vienne vixit, annis viro eximio innotuiffe illa videtur; nam nullam ejusdem fa- &am mentionem in Stirpium Pannonicarum Auftriacarum- Mm 3 que 278 . CRAMBE TATARIA. que hiftoria, anno 1583 edita, legimus; & iple 1597 Vienna, non reverfurus, difceffit. Unde forte minus ab illo hec defcriptio fuit debite elaborata; forte poft plan- tx interitum ex recordatione demum charte. mandata; que quidem conjectura firmari videtur ex eo, quod nec figura plante rariffime adjiciatur, nec de fapore aut odo- re quidquam, nec de tempore florendi fermo fiat, contra morem Clufianum. Jam diu videnda examinandeque plante, ex Clufio fibi cognite, defiderio tenebatur clar. Frofeffor a Jacquin; quare ante aliquot annos occafionem opportunam nactus, a reverendo Maximiliano Hell, Aftronomo czfíareo, Agri- am, (Germanis Erlz;, Hungaris Eger) Comitatus He- veffienfis in Hungaria civitatem, profecturo, petiit, ut Tatariam fi quam ifthic incolis vocatam offenderet plan- tam, benevole ipfi aut redux adferret ipfe, aut transmit- teret. Celeberrimus vir illico effoffas duas radices cura- vit Viennam transportandas; ipfe fpecimina florentis plante ficca fecum adtulit, radicibusque in reditu pre- venit, que dum per fex hebdomadas zflivas in itinere hefiffent, tote putride fetideque. appulerunt. Harum altera quatuor pedes longa, & tamen truncata inferne, cru- CRAMBE TATARI A. 219 cruris ferme craffitiem habebat. Specimina ficca preter exfpectationem indicabant cruciformem plantam. Felicius vero egregius atque dexterrimus Caramel- lis legionis chirurgus, H. Engelsdorfer, menfe Octobri I7T17 hoc negotio perfunctus eft; qui plures radices, quas invenire poterat & breviores & graciliores, ad clar. Profefforis rogatum in hortum botanicum transmifit; que omnes ibidem letiffime germinarunt, floresque & fructus maturos produxerunt quotannis. Ad propofitas plures quzftiones, dum reliquis fatis- facere ob inopinatum ad exercitum in Bohemiam difceffum non poterat, refpondit: primo, vocari vel hodiedum ab incolis 'atariam. Secundo, crefcere in agris inter fege- tes, in folo ex terra fertili nigra ad unius pedis profundi- tatem, cui alia fubjacet argillofa flavefcens ad tres pe- des; tandem fabulofa; atque in hanc usque penetrare fo- lere radicem adultiorem; quz propterea vix integra effo- di poteft, quod foffa, fimul atque ad fabulum perventum fit, fcaturiente copiofa aqua impleatur. Tertio, radices quotannis aratro ledi ac amputari, fed vel fic lzfas de- nuo germinare. Quarto, in nullum circa Agriam trahi ufum, 290 CRAMBE TATARIA. ufum, preterquam a pueris, qui ob dulcedinem radicem coctam edunt. Quinto, a lepotibus, maximo numero illie degentibus, arrodi & comedi. Non folum circa Agriam crefcit, fed etiam aliis Hungarie in locis. .Adlatam confpectamque radicem fa- mulus clariffimi Profefforis, natione Hungarus, illico agno- vit, & Hungarice Tatàr - kenyér, five Panis "T'artarici no- mine falutavit, feque illam Debrecini comediífe afferuit. Ad ejus preícriptionem mox ex decorticata diíciffaque transverfim in tenues lamellas recenti radice cruda, oleo, aceto & fale condita, ferculum, quod omnibus fa- puit, confectum eft. Co&i tenelli ante florum expanfionem caules, & braf- fice cauliflore adinflar preparati, gratum dedere quidem cibum, fed. propter fibras corticis numerofas & tenaces, nec facile mandendo íubigendas, nec ante feparandas, ufui ineptum. Tum etiam in Moravia inventam hanc flirpem cum clar. Profeffore communicavit rev. Norbertus Boccius, Ordinis S. Joannis de Deo Praepofitus Feldípergenfis, plan- arum CRAMBE TATARIA,. ZgI tarum Moravie indefeffus indagator. Hic copiofam illam. in vineis crefcentem invenit, in folo argillaceo , ad pa- gum Hurtau circa Auffitz; ibidemque fub nomine Hiero- . pymus- Vurzel feu vadicis Hieronymi notam effe, & inde a ruflicis Bohemis, qui vaccis fuis ad lactis augmentum porrigunt, in Bohemiam transferri, dixit. i . Clufii conjectura, eandem effe noftram plantam cum Baltracan Tartarorum, defliruitur ex eo, quod: Jofaphat Barbarus, corticem caulis in Baltracan per maturationem: &ndi, & a ligno fecedere, (unde loqui de caule perenni & fruteícente videtur, ) femenque validi effe odoris, ju- cundi tamen faporis, narret; quorum omnium nihil noftra: habet. Quod apud eundem Clufium ,. ex aliorum tamen re- latione, legimus, in quibusdam Hungarie locis incolas, in annonz caritate & inopia, hac radice veíci, longe majori dignum attentione cenfeo. ^ Omnino perennitas radicis, moles adulte ingens, vite confítantia etiam in Lle(one notabili, in climatis noflri frigore hyemali dura- tio, & alia, culturam, aut faltem in fylveflribus propaga- Nn tig- 282 CRAMBE TATARIA. tionem uberiorem contra improvifam annone penuriam quam maxime commendant. 'Tatarie ungaricum nomen , quod Clufius a "Tartaris derivatum conjecerat, clariffimum Profefforem movit, ut iconem plante ad celeberrimum Pallas Petropolin mitte- ret, rogaretque illum, an obviam habuiffet in itineribus fuis? En viri humanilfimi refponfum : ^ ,, Crambe, cujus , iconem adjecifi, omnibus punctis convenit cum illa, , que crefcit apud nos per vaftam illam planitiem auftra- , lem, que a Boryfthene usque ad Jaikum, antiquorum , Rhymnum, continua eft; nullibi gradu 51 latitudinis borealior. Siccos amat campos, limofos pariter, mo- do ne fint falfí, & arenofos, & humo fecundos. In ficciore tamen planitie depreffiora plerumque loca affe- Cat, & varia reperitur magnitudine, nunquam in ficco folo altitudinem iconis transmiffz exequans. Sed z- quat in fucculentis, fecundum fluvios, ubi pariter oc- currit ; tumque radices maximas producit, & magis , acres. In ficco crefcentis habent fimilem napi guftum, , & a Cofaccis noftris, "'anaénfibus in defertis, avide , comeduntur crude cocteque, Hinc etiam nomen ple- ^ bejum obtinuerunt Karrün, addito epitheto lyeloi five ^ album, CRAMBE TATARIA. 284 album, ut diflinguantur a fingulari quadam Statice in iisdem regionibus proveniente, multicauli, ramofiffima, » craffasque faciente radices, quas, defectu quercini cor- ticis, copiofe colligunt, & pro parandis coriis , utpote » huic negotio aptiffimam, adhibent; quamque rubros ^ propter.flores kra/oi. Katrün. appellant. | Ad Irtin ra- » riuículas ftirpes Crambes inveni, foliis multo minus la- » Ciniatis, nec ullas floridas , ut de diverfitate judicari » potuiffet. — Ceterum in Crambe noftra Volgenfi florente » peculiaris Meloé obfervatur copiofe , que cum Linnei » Meloé fyriaca omnino convenit, femper tamen minor » Melo& veficatoria, & capite atro, nec, ut reliquum ! «* ,» Corpus, caeruleo. Defcriptio plante, ad fpecimina horti viva, ficcata- que fylveflria transmiffa, adumbrata, nunc fequitur. Radix perennis, longe fufiformis, brachium adulta craffa & ultra, a duobus ad quatuor pedes longa, teres, aut fimpliciffima, aut inferne in crura. divifa; foris fufce- Ícens, recensque etiam atra, lota autem ficcataque magis cinerea, fibrillas paucas in progreffu. emittens; intus fir- miter camofía, albida cum tantilla fordente flavedine, cb- Nn2a fole- $94 (CRAMBE TATARIA. foletis lineis radiata, & fapore dulci predita cum nulla vera acredine. ^Confervata in aére, contrahitur fucceffi- ve, rugofa & coftoia evadit, indurefcit, fitque fui diffi- milis ac inutilis. Caulis duos tresve pedes altus, angulatus, erectus, glaber, medulla alba far&tus, totus ex ramis eleganter pa- niculatus, modo unicus, modo ex radice multicipite plures. Folia radicalia primo prodeuntia fepe parva funt & integra; deinde autem & hec & caulina atque ramea infe- riora íunt diverfimode & inordinate multi&da, quandoque ampliffima, decompofite vel fupradecompofite pinnatifida, divifa tandem in lacinias oblongas dentatas & acutas, «cum quadam glaucedine virentia, utrinque glabra. Summa in caule ramisque funt fimplicia & oblonga. Petioli angu- lati funt in foliis majoribus glabri; in minoribus autem, uti & cofte, hic valde craffe & protuberantes, tum quo- que venz, pilis albidis hifpidula, At ipía hac hifpidi- - tas, foliorumque figura, adeo variant in diverfis non tan- tum plantis, fed vel in ejusdem diverfis partibus, ut de- Ícriptio, que conveniat omnibus & fingulis, fruftra hic expectari poffit. Flores CRAMBE TATARIA. 295 Flores numerofiffimi in corymbis ramofis terminali- bus digefti fortiffimum fpirant gratumque mellis odorem, ut admotas aperto apum alveo nares credas ; calyce ex flavo virente; petalis lacteis; antheris fubvirentibus; germine viridi; ftigmate flavo ; fructu magnitudine pifi, conflante ex cortice viridi nitido carnofo, fed maturitate ficco rugoío & pallente, & ex femine cum cortice nigre- fcente & nucleo ex flavo pallente faporisque pauci fuüba- cris & ingrati. — Incipit florere circa medium Aprilem, Fruétus maturefcunt Junio; qui pauci ad debitum perve- niunt incrementum; dum plerique parvi & fteriles per- ftant. — In fructificatione character obfervatur nunc fub- jungendus. Car. Perianthium tetraphyllum : foliolis oblongis, -obtufis, canaliculato-concavis, patulis, deciduis. "Con. Petala quatuor, obverfe ovata, obtufiffima, plana, calyce .ferme duplo longiora, ex ungue brevi & *erectiufculo patentiffima. SrAM, Filamenta fex, craffula, erecta; quorum dué oppofita longitudine calycis & fimplicia; quatuor reliqua Nns prio- 286 CRAMBÉ TATARIA. prioribus longiora & fuperne bifureata, furce crure altero ad germen porrecto & flerili, altero extrorfum leviter in- clinato & antberifero. .Anthere incumbentes. Glandula viridis flat. inter quelibet filamenta proxi- ma longiora. Pisr. Germen ovatum. Stylus nullus. Stigma cae pitatum. PEz. globofum, uniloculare, non dehifícens.. SEM. unicum, fubrotundum. In tabula (fed. hec ob fummam amplitudinem: itv Mifcellaneis omiífa fuit, confpicienda. in Iconum.F'afcicu- lo) reprzfentatur radix ex mediocribus integra, fed. mul- toties imminuto volumine; deinde ejusdem in magnitudi- ne naturali portio fumma, in cujus vertice plura confpi- ciuntur capita, foliis orba, prouti hyemem tranfigunt. 1n uno aliquo capite, preter rei veritatem in hac anni tem- peftate, fiftuntur depicte trium foliorum bafes ad plenio- rem intellectum, — Caput autem caulefcens caret plerum- que CRAMBE TATARIA. 287 que foliis radicalibus. Deinde eft ramus floriger ex cau- le princeps aliquis. los ex toto caule tot vidi in culta planta exortos, ut hec aream occuparet diametri quatuor pedum denfiffimam. ^ Adftat etiam folii majoris pars di- midia. Folium radicale ex novo juniori capite integrum dentatumque. "Tandem ramulus fructefcens, & nucleus feminis, Praeter exfpectationem radix in analyfi chemica per deftillationem ex retorta, longe alia exhibuit phenomena, quam plante cruciformes exhibere folent. ^ Dedit enim phlegma aquofum, fpiritum acidum, oleum empyreumati- cum; & poft hec educta omnia, in novo appofito exci- pulo, per protractam fummo igne operationem , tantillum fpiritum alcalinum volatilem, uti fieri hoc folet in aliis vegetabilibus fpiritum acidum largientibus, Caput mor- tuum per incinerationem continuit falem alcalinum vege- tabilem fixum copiofum. Non poft Clufium nunc primum plante hujus memoria renovatur; colitur enim illa jam diu in pluribus Europ hortis, íed quoad fciam fub Crambes orientalis titulo. Eft certe Royeni Crambe quinta; uti autoptes ex horto me 288 CRAMBE TATARIA. me docuit; adeoque foret & Linnei Crambe orientalis; fed an propterea eft Tournefortii Rapiftrum | orientale acanthi folio, ad quam folem pertinere nomen Crambes orientalis poteft? ^ Apud "Tournefortium prater hunc ti- tulum nulla amplior reperitur defcriptio aut. dilucidatio. "Titulus ergo.ille folus nos ducat. Acanthum procul omni: dubio T'ovrnefortius apprime noverat; quo itaque poterat pacto flirpi tribuere noftre folia Acanthi, tam toto coelo: difcrepantia? Sed non credo, tribuiffo; tribuit flirpi, quam ante oculos habuit, a Tataria diverfe, & forte ei- dem cum illa, que in hoc Miícellaneorum volumine de- Ícribitur, acq. ob/erv. mum. 30. , foliis gaudens acanthi adzquatiffime (& perpetuo inferioxibus omnibus) figura ,. magnitudine, incifione. Nec caufam magis affequor, que Botanicos movit, ut Tournefortianum fynonymon traxe- rint ad noftram flirpem.. Unum, quod adbuc addam, Habeo, propterea quod non leve. dubium excitet fuper veritate aíferti, noflram plantam effe re ipfa Clufii 'Tatariam; dum magni ponde- ris argumentum, hanc ipfam uno ore ab incolis hodie fic appellari, miffum interea facio. Inter plantas in horto botanico Lugduno-Batavo hofpitantes recenfentur a clar. Roye- CRAMBE TATARIA. 2989 Royeno, & Crambe orientalis in claffe filiquofarum, & 'lIatatia Clufii ceu Cachrys in «laffe umbelliferarum., Oportet igitur utramque effe diftinctiffimam. ^ ObjeCtioni lucem fortaffis affunderet infpectio herbarii Royeni; qua epportunitate deflitutus, fequentia confideranda propono. In horto Leidenfi jam ante annum rI719 colebatur ex fide Boerhaavii Rapiftrum orientale, acanthi folio; an tunc genuina Tournefortii planta? fic fufpicor. Anni demum [735 autumno Boerhaavius C*) gavifum fe dicit, vifo 'Tatarie pannonice a Daffando transmiffo femine. An tempore Baffandi, folos ante triginta annos hodie elapfos, aliam, quam hodie, llungari plantam 'l'atariam falutabant? - Ergo hec primum fata. in horto Leidenfi anno 1736 fuit; dum tertio inde anno, primo poft Boerhaavii mortem, prodromus horti Leidenfis prolo dabatur, At jam eodem precife anno 1736 die 17 No- vembris fibi Tatariam a Royeno communicatam narrat celeberrimus Linneus in Horto Clilortiano pag. 94., eam- (*) Vide Boerhaavii Epiftolas ad Baífandum, a clar. Jacquinio editas, pag. 230, Oo 490 CRAMBE TATARIA. eamque etiam ibidem poft "Tournefortium, uti in Prodro- mo Royenus, Cachryn vocat; quod plane non eft mi- randum, En! verba Linnzi: , Eo, quo hec fcribo, die protulit e radice duo folia infidentia longiffimis teretibus petiolis, parum , villis patulis pubefcentibus. | Folia ad cordatam acce- debant figuram hinc inde utrinque finubus aliquot, in- determinate profunditatis & inequali incifo margine notata, inter íe valde diffimilia; venis tamen craflis ^ , fubtus prominentibus conveniebant, ut & denfa hiríutie , alba obvefliebantur. ,, Nec fane aliter in "lartaria noflra in infantili state (planta Linnei unius anni fuit, ) fefe folia habent; cujusmodi unum in icone etiam fifli- turj dempta tamen hirfutie nimia, , ln divaricatione foliorum prodibant utrinque duo » fulcra plana, parva, ovata, acuta, ereclo- patentia , , minus hirfuta, integra, inter quz excrevit caulis bre- » vis, involucro umbelle univerfalis aliquot foliolorum » ovatorum & hirfutie afperforum; at die proximo fuper- , veniens frigus flores defideratiffimos deftruxit. ^ Quod dolendum eft; nam meliora edocti fuiffemus. An CRAMBE TATARIA. 291 An involucrum cum umbella fua fuit caulis cum pani- cula corymbifera nedum evoluta, tunc globofa & foliis rameis externe munita ? Sed cur ad hyemis adventum flo- ruit, que apud nos primo vere? cur planta Agrienfis, (detur etiam alia effe, quam noftra, & fumme autumnalis,) in Hollandia magis frigore afficietur quam Agrie? Ego hec non capio felicius, quam ipfe videtur cepiífe Lin- nzus, qui hujus iue Cachryos poftea penitus fuit oblitus, nec fpeciebus illam fuis, quantumyis hic hortum Cliffor- tianum citare paffim affeCtaverit , nec fyftemati ultra in- feruit. J Oo 5 V. 292 W O0 WE JUR SD Rog an Uk a eno rcm ECHECHOEOROU i-ic4ig T M NICOLAI JOSEPHI JACQUIN OBSERVATIONES BO TX NTEYM I. CASSIA ALA'TA. Linn. fyf. pag. 289. Caffia filiquis quadrialatis ; fpicis terminalibus; foliis plu- rimis, pinnatis, majoribus, obovatis, Brown. Jam. pag. 224.? Calfia fylveftris feetida, filiquis alatis. Plum. /pec. 18. Herpetica. Rumph. amb. 7. p. 35. t. 18. Juglandis folio, fruticofa, filiquofa, foliis pinnatis, cofta media membranulis utrinque exflantibus alata; fili- qua OnsERV. BOTANICL.E. 293 qua quadrangula. Slóine hifl. jam. vol a. paz. 59 tab. i5. fg. 3. — Celeberrimus Linnzus in fynonymiam Caffüie fue alate intulit Fabam dulcem dictam Sibylle Merianz plan- tam, inter Surinamenfes pagina & tabula o&tava & quin- quagefima depictam; quam Meriana arborem elfe pro- ceram dicit, cujus fructus fint capfule fabas continentes nigras cinctasque medulla albicante & fuaviílima dulce- dine grata. "Fructus hicce ibidem pingitur viridis, nec vere alatus, etiamfi videatur quadrangularis. ^ Hec neu- tiquam cadunt in plantam, quam in America videram; defcripfique in Obfervationum Botanicarum parte fecunda pag. 24. Ex adverfo Sloaneus a Linnzeo non citabatur, Plumierus figura caret, & , quem confulere potuiffem, de- ficiebat mihi Rumphius ; quare novam exiftimans propo- fueram fub Cuffie herpetice titulo. Nunc re bene explo- rata, fynonymiam legitimam reftituo; Brownei tamen plantam dubitanter addens, qui, Sloaneo omiífo, Caffi- am, a Dillenio in tabula 63. propofitam, pro fua excita" vit, que tamen Dilleniana certiffime Caffia "Tora Linnzi eft, ab ejusdem alata admodum diverfa. Caífie itaque Me- riane hic expungenda novam fortaffe fpeciem conflituet. Oo 3 De- 294 OBsERVATIONES Defcriptioni a me in Obfervationibus jam date addo fequentia. Caulis inferior fepe in diametro fefcunciam habet. Foliorum majerum cofta interdum eft tripedalis, & tunc foliola fumma femipedalia. Coflte apex termina- tur in mucronem durum, craffum, acutum, retrorfumque curvatum. [pía etiam foliola fepe mucrone exiguo re- &oque in apice donantur; & poft folis occafum fibi mutuo incumbunt, ftri£te appreffa ad coftam, quacum tunc ner- vi ipforum medii coincidunt, uti optime hoc jam Rum- phius adnotavit, expreffitque in folio quodam fuperiori, tabule numerum refpiciente. —Stipula utrinque ad folia plus minus oblique eft fubcordata, acuminata, viridula, perfiftens, craffa, patentiffima, rigidiufcula, cum oris ple- rumque revolutis. Racemi funt fimplices, & utrinque flori fubjacet bractea ovata, obtufa, valde concava, ex flavo virens, magna, poft florem expanfum decidua. Omnes fimul conum formant imbricatum, racemi apicem femper terminantem, quum ille ab inferioribus fucceffive floreat. In fructu nulla medulla five pulpa eft; qui niger "eft, & in quatuor alas membranaceas excurrit. Semina compreífo- plana figuram potius ovato-acuminatam ha- bent. Denfe juxta invicem crefcit, forte a feminibus de- lapfis, quod tribueram radici repenti & germinanti ; Rum- BOTANIC. . 295 Rumphius enim ait, haud ultra duos annos vivere, In horto noflro botanico fzepius ex feminibus in caldario enata, perire folet quotannis cum ipía radice, idque Ja- nuario menfe, dum jam fexpedalis racemis nedum fíloren- tibus probe eft onufta. Semel unicum florem ante inte- ritum expanífum vidi. Semel etiam radix. hyemem fu- flulit, proximo anno tres novos caules fundens, haud feliciores. Inter Caffias numerari fpeciofifimas meretur. Notatu dignum occurrit, quod ob virtutem fuam, qua folia herpetem curare feruntur, eque in India orien- tali atque occidentali, apud diverfiffinas diffitasque na- tiones, Herpetice nomen fuerit adepta, dum Gallis ame- ricanis Dartrier audit, Anglis ibidem Kingworm - Bufh, . Batavis orientalibus Douwwurms- Boompie, & Javanis Daun - Curap. II. CRASSULA COTYLEDON. Tab. t9. Cotyledon major, arborefcens, Afra; foliis orbiculatis, glaucis, limbo purpureo & maculis viridibus ornatis. Boerh. ind. alt. pag. 291. Ele- 296 OnpBsSERvATIONES Elegans planta, pro Cotyledonis fpecie habita, paf- fm in kcrtis botanicis occurrit, ex defectu florefcentie nedum rite determinata. Certe jam a quinque & viginti annis in noflris hortis per plurimam ex plantatis ramis obtertam fobolem familiaris, nunquam fruerat ulla, donec tandem anno 1779 fub finem menfis Aprilis in tepidario unica arbufcula in horto cafareo ex omnibus ramulis ingentem florum vim produxit. ^ Horum vero dum dimidia circiter pars. explicata fuiffet, cceperunt ra- muli florentes omnes fucceffive & ultro decidere, folu- tis, quibus cum ramis adultioribus conneClebantur, arti- culationibus. Vivere tamen arbufcula perrexit, & vivere ac florere non minus vegete decidui in terram ramuli; fed fru&tus nullus fequebatur. | Defcriptionem concinnavi fequentem. Glabra tota eft, "Truncus carpi craffitie fufcefcit , teres, in ramos inconcinne divifus teretes, plurimos, & ex fufco virentes, Et truncus & rami ad parvas di- flantias funt articulati, articulo fuperiore obtufo ingre- diente cavitatem articuli inferioris. — Folia funt diftincta, oppofita, craffa, carnofa , fubfeffilia,: fpathulato-rotunda, integerrima, glauca, patentia, facie nec dorfo viridi- pun- Bo'tANXC E 297 pun£tata, alia obtufiffima, alia minimo mucrone acuta. Cyme dichotomze, terminales in omnibus ferme ramulis. Pedunculi compreffuli & ex glauco virentes. Bractez divifionibus pedunculorum adfident parva. Flores in- odori, numerofi, fucceffive fefe explicantes. Perianthii parvi glauci & quinquefidi lacinie funt lanceolate, acu- te, ere£te, concave, ad apicem ferrugineo - rubrae. —Pe- tala quinque, lanceolata, magna, plana, acuta, unguibus donata nullis, fupra calycem patentiffima, in principio alba, demum rofea. Filamenta alba, quina, fubulata, bafibus latis inferta utrique contiguo lateri proximorum quorumlibet petalorum. ^ Et reliqua ad characterem Linnzi. . Ín floribus diahotomiarum principum plerumque una quinta pars numeri quoad ormines partes deficit, & hi, quum primi florent, planta tunc diceretur tetrandra te- tragyna. Contrarium itaque hic obtinet ac in Ruta, ut lex Linnzana, de flabilienda ex primario flore claffe, in hac ftirpe fallat; nifi quis a craífulis feparandam con- tenderet. t Pp III. 299 O-ss'ER'vaATTIONIES Ili. SOLANVM STRAMONIFOLIUM. E feminibus, ex India orientali allatis, inque cal- dario fatis, enata hec planta plurima fuit, jamque per quinque annos perennat, fexpedalis, trunco arboreo, quotannis per totam zftatem copiofe florens, quantumvis fru&um nedum dederit ullum; cujus tamen cognitio do- ceret, utrum fit Meriane Carduus 7Maccai furin. tab. 6.? Aculei folia utrinque tum petiolos, caulem, ramosque denfe occupant; in caule plurimi recurvi; reliqui recti. 'Truncus pollicem craffus, teres, cinereus, ad tactum per inconfpicua tubercula exafperatus. ^ Folia funt ampla, majora cum pétiolo pedalia, cordata, alterna, lobata, acuta, utrinque villofula & mollia; lobis fublanceolatis & acutis; petiolis teretibus & villofo -afperis. Pedun- culi communes breves in caule & ramis inter proxima folia enafcuntur, folio fuperiori oppofiti, horizontaliter patentes. Pedunculi proprii plurimi circulariter ex com- muni porriguntur. Et hi, & calyces, fubvillofuli (unt ac inermes. Perianthii monophylli lacini omnium mini- me & fubrotunde iunt. ^ Ergo non eft folanum ferox Lin- : - * $ BoTANIC Zg. 299 Linnzi. Petali pallide purpurafcentis aut albidi lacinie funt lanceolate, longe ac patentiffime. ^ Antherz corolla fere duplo breviores lute. Germen fubrotundum, hir- futiffimum. — Stigma fubcapitatum. IV. An VICIA LATHYROIDES ? 7ab, 18. Linn! /xft- pag. 488. Defcribam ad numerofiffima exemplaria hanc plan- tulam, Radix annua, fibrofa, tuberculis appenfis muni- ta, caulem unum alterumve profert, fuberectum, com- muniter a duabus ad quinque uncias altum, inferne parum ramofum , hirfutum , & inzqualiter fubquadrangularem. Folia funt pinnata ex foliolis utrinque fine impari fre- quentius tribus, etiam duobus, ad caulium bafin ex fo- liolo jugata folummodo utrinque unico. Sunt autem fo- liola valde varia. In infimis foliis funt obverfe corda- ta; in proximis magis oblonga, & retuífa; reliqua an- gufte lanceolata, longiora, per fetulam acuminata; omnia fubfeffilia & pilis albis utrinque hirfuta. Petioli in in- fimis acutis, in fuperioribus plerumque in cirrhum fim- Pp 2 plicem 300 OBSERVATIONES plicem elongàntur. Stipule funt femifagittate, villofe. Flos folitarius in alis & feffilis erigitur, Calyx hirfutus & corolla fere duplo brevior denticulos omnes habet etiam longitudine equales. Vexillum. cum purpura cz- ruleum eft, fere fubrotundum cum ungue albo canalicu- lato & longo, emarginatum cum denticulo, erectum, & expanfum, Ale magis cerulez, pauxillo breviores, con- cava, obtufiffime, erecte, oblonge, ungue predite te- nui alboque. Carina fubrotunda, parva, compreffa, ob- tufa, pallens cum macula fufca, vix calyce longior; un- gue bifido, longo & pallente. Filamenta longitudine ca- rne. Germen oblongum, compreffum. Stylus brevis, recurvatus. Stigma ciliatum, tum fuperne fupra apicem valde barbatum. Legumen oblongum, fubunciale, an- ceps, obfolete fimul tetragonum, acuminatum, nigrefcens, nitidum. Semina circiter fena, fubcubica, & cinerafcen- tia. Crefcit copiofiffime in quibusdam pratis fylvaticis infularum Danubialium; ubi floret Aprili. Determinare non aufim, utrum planta Linnzi fit. Summa fimilitudo cum figuris a Linneo pro fua citatis , effe, fuadet. Sed difcrimina, in quibusdam partibus non Mia, ex adverfo negant. —Percurram, ut alii , quibus vivam BoTaAwmwrcC m. 30I vivam Linnzi plantam examinare poffe dabitur, certius quid flabiliant, celeberrimi viri fynonymiam. In Flore Danicze figura tab. 58. cirrhus omnis ab- eft; foliola funt nimis lata; caules nimiopere procumben- tes; & ftigma ad characterem genericum, in mea vera plantula ex oppofito fallentem, fubtus nec fupra barbatum, Apud Hermannum in Paradifo Batavo tab. rOT. pag. 242. radix dicitur perennis, pingiturque mire mul- ticaulis; caules & folia afferuntur glabra; & legumen in cauliculo abfciffo laterali obfervo teres, nimiumque craf- fum vel latum. Figura Vicie minime apud Rivinum magis quadrat in noftram; fed foliolis tamen latioribus divería, Cete- rum ex hac incompletiore nihil adeo determinari poterit. ."Govanus in Horto Monípelienfi pag. 372 Viciam, ait, lathyroidem florere per totum annum. —Nofílra apud nos pure vernalis eft. Pp 3 Ín 202 OnBSERVATIONES In Flora Scotica Vol. I. pag. 296. rev. Lightfoot mecum annuam effe afferit, praeterque caulium proftratio- nem defcriptionem tradit cum mea omnimode convenien- tem. At vero, utrum recle ille adduxerit Gerardi Hift. plant, pag. 1227 Viciam quartam, merito dubitare nos poterimus, qui in Gerardiana icone videmus cirrhos di- vifos, ipfam plantam fcandenti fimilem; inque defcriptio- ne legimus, caules fcandere inter fegetem, hancque de- mum deprimere ad terram, atque ita eidem fuperincrefce- re, ut corrumpant, enecentque non triticum íolum, fed omne frumenti genus. Cranzii Viciam lathyroidem fafc. pag. 392. non no- vi, nifi fuerit forte Vicie fative aliqua varietas, quam fepe in Auftria inveni cum foliolis infimis obverfe corda- tis floribusque folitaris , ut hinc Linneana lathyroidis congrueret definitio; nec immerito ( ob auricule calcar inferius , fepe dentatum ibidem dictum ) hoc fufpicor. Tvm quod nec in montofis Badenfibus nec in fylvis Schneebergenfibus alia quam hec varietas ab aliis inven- ta fuerit, "l'andem quod iconem Flore Danice dicat cl. vir optimam ; & iterum hujus iconis folia caulina nulla fuz plante convenire, Ys BoTANIC .. 303 V. STELLARIA NEMORUM. ZLinz. fyf. pag. 352. Flor. Dan. ic. 211. Myofotis foliis petiolatis, cordatis; tubis ternis, : Hall. Hift. hely. num. 896. : Alfne montana, hederacea, maxima. Col. ecphr. 1. pag. 299. tab. 29o. Alfne albiffima nemorum. Zaul. pin. 250. Hzc planta in Auftrie nemoribus, tum paffim & co- piofius in fylvis umbrofis fubalpinis crefcit, ubi floret Ju- nio & Julio, fub finem Julii & Augufti femina perficiens. Stolones, qui in fgura Flore Danice defiderantur, longi fub fumma levi humo repunt, foboliferi, teretes, albidi, fÍquamulis oppofitis triangularibus acutis & pallentibus ad genicula inftructi, & in toto decuríu fibrillas capillares radicales terre immittentes. . Hos ftolones credo per- ennes. Caules debiles, hirfuti, plus minus pedales, luberecti, & teretes. ^ Folia mollia, utrinque hiríuta, fepe cum flavedine virentia, integra, ad oras fubundu- lata, acuta, oppofita, inferiora petiolata, fumma feffilia & 304 OBsERvATITGINES & ovata, infima cordata, ^ Caulis ad apicem dichoto- mus, Pedunculi proprii unciales & ultra, in dichoto- miis folitarii, tandem bini vel terni (ut in omni dicho- tomia floral?) terminales; in floribus erecti, in fructu toti flricle penduli. Calycis foliola acuminata & hir- futula ad oras albent. Petala alba, calyce duplo lon- giora, ferme ad bafin usque bifida in lacinias fublinea- res & obtufulas. Filamenta decem, quorum alterna lon- giora calycem zquant. Antherae incumbentes & ochro- leuce. Germen ovatum, glabrum. Styli tres longitu- dine ftaminum. Capfíula conica, tecta calyce conniven- te, includit femina circiter viginti quinque fubrotunda & receptaculo in media capfula elongata affixa. Et re- liqua ad characterem Linnai. In operibus Linnzanis huic fubjungitur alia Srellarie fpecies fub dichotomz titulo, quam auctor celeberrimus in alpibus ait Helveticis Sibiricisque crefcere, nullo ad- dito alterius auctoris fynonymo. Sepius miffa mihi fub hoc nomine fuit varietas Szellarie nemorum, etiam apud nos haud infrequens, & a Linneana dichotome defnitio- ne haud abludens. Hallerus certe, in Hiftoria fua ftir- vium Helveticarum, Srellarie dichotome plane non me- minit ; BoTANIC E. 305 minit; fed varietatem predictam optime obfervavit. Ut utriusque Linneana determinatio cadat in eandem plan- tam, etate imprimis differentem. Eft tamen genuina Stel- laria dichotoma, in Sibirie orientalis campis crefcens, diverfiffima a Stellaria nemorum, caule per dichotomias ramofiffimo, floribus minoribus, aliisque in viva melius ftabiliendis. VI. HIPPOCREPIS BALEARICA. Radix in truncum exit brevem, lignofum, digiti craffitie, emittentem ramos adícendentes , vel magis pro- cumbentes, inferne fruticofos & perennantes. Folia funt pinnata, glabra; foliolis utrinque fere octo cum termi- nante impari, oblongis, integerrimis, obtufis cum mu- crone vix confpicuo, feffilibus. Pedunculi teretes, fub- ftriati, glabri, & longi, terminantur in umbellam multi- floram, qualem Hippocrepis comofa habet. Flores funt leniter fuaveolentes. Calyx pallide viret, laxus, & ad dimidias bilabiatus: labio fuperiore recto & femibifido ; inferiore ex dentibus tribus,. duobus lateralibus adícen- Qq denti- 306 OBSERVATIONES dentibus, omnibus acuminatis & ferme ejusdem altitudi- nis. Corolle luteole. Vexillum retundatum, integerri- mum, flriatum, ad angulum rectum ex longo & canalicu- lato ungue adícendens, cum oris tandem revolutis, Ale obverfe ovate, obtufiffime, ample, fere longitudine ve- xil. Carina pallidius colorata, falcata, alis brevior, adfcendens, acuminata, cum ungue bicipite graciliffimo, Filamenta decem, diadelpha, pallida, longitudine & fitu caring. Anthere flave. -Germen lineare, rectum, com- preffum, viride, longum. Stylus capillaris, albidus, ad angulum rectum ex germine adícendens. Stigma fim- plex. Legumen oblongum, obtufum, rectiufculum vel parumper incurvatum, futura fuperiore femel aut bis terve finuata, glabrum & fufcefcens, Semina nitida, fufca, te- retia, arcuata, obtufa. Elyemem in tepidario apud nos agit; & floret Majo & Junio. Ex horto Parifino tranfit in noftrum, Vu. MARRUBIUM ASTRACANICUM. Radix fub dio plures emittit in ambitum caules pe- rennantes, femipedales, ramofos, & procumbentes, ex qui- BoTrANTrIC E. 307 quibus annuatim alii plurimi caules affurgunt herbacei, erecli, tetragoni, pedales, vix ramofi, lanate villofi & incani. Hos folia ornant oppofita, petiolata, incana, ru- gofiffima, utrinque tomentofa, mollia, ovata, obtufa, ferrata, fapore amaro praedita, vix odorata; juniora cum hifce caulibus una prodeuntia lanatiffima. Florum ver- ticilli plurimorum. & feffilium ad folia denfiffimi cum in- volucri foliolis fubulatis acutis & lanatis. Perianthium tubulofum, decemílriatum, incanum, ad oras quam ma- xime lanuginofum, rigidum, quinquedentatum; denticu- lis lanceolato -acuminatis & erectis, — Petalum calyce duplo longius. '"lubus cylindricus, albus. Limbus pur- pureus. Labium fuperius lineare, ad medietatem usque bifidum, erectum, dorfo. villofum. Labium inferius trifi- dum, longitudine fuperioris: laciniis lateralibus brevio- ribus, oblongis & obtufis; intermedia maxima, late fub- rotunda, emarginata, plana, antrorfum porrecta. Fila- menta fubulata, alba, breviffima, occultata in fuperiore tubi parte: Anthere fubrotunde & fuíce, Stylus lon- gitudine ftaminum. Floret Majo. Qq2a VIIL 308 OBSERVATIONES VIII. ALLIUM RAMOSUM ?. Linn, fyfl. pag. 266.2? Dubitanter fub hoc titulo elegantem hanc Allii fpe- ciem propono. Linneana quidem Allii ramofi determi- natio fpecifica quadrat exacte in hanc plantam; & fi ta- men non fit, novam effe fpeciem oportebit, quum certe ad aliam ex primo Alliorum Linnzeanorum ordine, ubi folia caulina plana & umbelle capfulifere dicuntur, re- ferri fpeciem nequeat. At vero cum Gmelini allio, a Linnzo pro fuo ramofo in fynonymia unice citato, nihil commune noftra planta-habet; quam melius tabula Gme- lini nona reprefentat, fi foliis flacciditatem umbelleque Taritatem demas. Neque multum abludit Gmeliniana de- fcriptio. ^ Linneus quidem tabulam nonam citat; fed ejus figuram primam, quz unica tantum in eadem vifitur; & defcriptionem undecime tabule premittit, duplice figura donata. Plante noflre, omnino glaberrime, odor cepz for- tis eft. Bulbus oblongus, ex fquamis denífe compactus, ; foris Bomaemre . 309 foris fufcefcens, ceterum albus, in caulem paulatim abit, vix a bulbo diícernendum, modo folitarium, modo du- plicem, digiti craffitie, erectum, teretem, pedalem, fo- liofum, fàr&tum, pallentem cum lineis viridibus. olia alterna, plura, acuta, per unam alteramve fpiram intor- ta, integerrima, e glauco virentia, ad angulum acutum erecta, amplexicaulia ; plana cum medio dorfo leviífime prominente, inferiora enfiformia unamque unciam lata, fuperiora fucceffive anguftiora & longiora, fumma duo ut plurimum oppofita & valde erecta. Pedunculus fübteres, terminalis, pedalis, erectus, flores in umbellam globofam denfamque colligens. Sepe alter fimillimus pedunculus, tandem bipedalis, ex ala folii in medio caule egreditur, & precocior ante terminalem floret; quando tunc folii altioris mox fubfequi bafis, pedunculo huic laterali re- fpondens, in vaginam folvitur, ad eundem totam fiffam. Atque tunc etiam in caule difciffo geminata veluti appa- ret medulla, quoniam uterque pedunculus ex ipía vere bafi bulbi oritur, caulemque totum ad egreffum usque permeat, a caule liber, unde medullam duplicem menti- tur; dum reliqua exterior pars conftat foliorum vaginis, ar&tiffime mutuo circumpofitis, ut folidum caulem refe- rant. Spatha bivalvis; valvulis fübrotundis, concavis, Qqa ecau- 410 OnsERVATIONES ecaudatis, brevibusque. ^ Flores numerofiffimi, denfi, brevius pedunculati, cum leviffima viridique flavedine pallentes. — Peta!a lanceolata, obtufula, femipellucida, pa- tentia, alternis brevioribus & concavis. Filamenta alba, petalis duplo longiora, fubulata, fimplicia, equalia. An- there lutee, oblongze, incumbentes. Germen viret. Sty- lus fubulatus, flaminibus duplo brevior, albus. Capfule congenerum. Nulli in umbella bulbiHi, Floret fub dio Majo & Junio. Non memini, unde in hortum migraverit. Ix. ONOPORDUM ACAULE. Lin. fyfl. pag. 6o. Onopordon acaule ferme, flore albicante. Vaill. acf. 153. Hall. Gütt. pag. 35'L- In horto fub dio fata floruit altero anno, ut biennis videatur. Radix fufiformis, femipedalis, recta, foris ni- gra & inequalis. Caulis unicus, duas plus minus uncias altus, erectus, flore feffili terminatus. Folia primi anni radicalia; alterius anni caulina, plurima, conferta impri- iis ad caulis fummitatem & in orbem fparía, ut hinc plantam, deorfum íi quis fpectet, acaulem credat; cete- zum: *t Bo AN 'x/U x. 311 rum petiolata, utrinque tomentofa & incana, oblonga, pinnatifida, craffula, venofa, dorío rugofula; ad oras den- tato-fpinofa, pungentia & fquarrofa. Petioli quorundam foliorum interiorum florem feffilem gerunt, tunc teretes & craffi, quum alias fint fuperne plani; ut talis petiolus forte aptius dicatur pedunculus vel ramulus uniflorus, ex caule egreffus, & ad florem folio donatus. Calyx glaber, viridis, pungens & íquarrofus; fquamis intimis erectis & purpureis. Flofculi toti albidi. Semina angu- lata. Pappus pilofus, ad lentem aculeato-hifpidus. Et reliqua ad characterem Linneanum, Floret Junio & in- eunte Julio. X. EUPHORBIA DIFFUSA. E£uphorbia umbella quadrifida; bifida ; foliolis cuneiformi- linearibus, tridentatis. 4llion. cor/: 209. tab. 3. Sponte circa Viennam crefcit, annua planta, a Julio ad Septembrim florens, Radix graciliter fufiformis pallet. Caulis teres, erectus, bafi rubens, femipedalis, fupra ipfam originem fic ramofus, ut multicaulis planta videa- tur. 312 OBSERVATIONES tur. Rami infimi adfcendentes, toti, ut ipfe etiam cau- lis, foliis ferme imbricatis tegitur. Umbelle quadrifida vel quinquefidz ; radiis pluries bifidis, five dichotomis. Rami modo in. umbellam folvuntur fimilem, modo valde dichotomi funt. Planta adulta hinc evadit diffufiffima , tamque denfa oritur ramulorum radiorumque congeries, qualem in nulla me vidiffe Euphorbia memini; quo fit, ut juvenem adultamque pro duplici habere fpecie inex- pertus poffet. — Folia funt alterna, fubfeffilia, cuneifor- mia, truncata cum exiguo intermedio mucrone, integer- rima, plana, nec tridentata aut vere retuía, [n adulta folia caulina & ramorum principum jam delapfa funt; que nonnunquam fine ullo mucrone fimpliciter obtufa funt. Involucri foliola, foliis fimillima, tot funt, quot radii. Involucellorum foliola funt oppofita, feffilia, in- tegerrima, obtufa cum mucrone, oblonga, fic ut altera pagina ad bafin verfus latus producatur, altera ex ad- verfo fit obliterata; in fuperioribus divifionibus latiora, breviora, & fepe retufa, quandoque bi- vel tridentata. Flcres omnes fertiles, folitarii ià dichotomiis, exigui, feffiles. Calyx turbinatus, glaber, pallidus. — Petala quà- tuor, flava, acute lunata, quorum duo duplo latiora, & inter hec pedicellus germinis exit, etiam glabri inftar totius ' BoTANIC X. 413 totius plante. Styli pallidi cum ftigmatibus obtufis. Ca- píula glàbra. Semina fufca, valde rugofa. . l'ota planta glabra eft, & lactefcit. Habuiffem pro Euphorbia terracina Linnzi; at vero folia non funt lanceolata, nec obliqua, nec margine vel minimum, etiam ad lentem vifa, fcabra; que de fua ter- ràcina Linnaus afferit. ^ De figura. Barrelieri , utpote in- completiífima, nihil cónjici poteft. Opinor autem, meam effe eandem cum celeberrimi Allioni Euphorbia citata, quod imprimis icon & miffa mihi ramuli ficcati pars me docuerunt. XI. RIBES DIAC ANTHA- Pall..iti.3. pag. 722. tab. f. fg. 2. Ex feminibus acceptis jam ante plures annos in horto enata fub dio letiffime excrefcit, & quotannis copiofe foret; fed fru£tum nedum tulit ullum, quod omnes flo- íÍculos gerat in racemis erectis mere maículinos, & ger- mine carentes, eadem plane ratione, uti in Ribes alpino. Rr Hanc 314 OÜÓBSERVATIONES Hanc polygamiam hic tantum adducere volui, quun aliud, quod addam celeberrimo Pallas, nihil habeam. XIL EUPHORBIA PALUSTRIS. Liz. fyft. vag. 378. Tithymalus foliis ellipticis, ramíüs umbellam fuperanti- bus, capfulis exafperatis. Hall. hifl. helv. num. 1054. Tithymalus paluftris fruticofus, Bauh. pin. e92. AMorif. hifl. 3. fe&t. xo. t. 2. f. 1. Efula paluftris. Riv. zetr. irr. z. 116. Efula major. Dod. purg. p. 158. Dalech. hifl. p. 1655. Non tantum in paludofis locis demiffis, fed etiam in Aüftrie alpe Etíchero crefcit; unde forte dubium Halleri folvitur, qui Dodoneum miratur, in montibus il- lam crefcere afferentem. Floret Julio, & fruteícit Au- guíto. Radix perennis, difformis, tuberculata, pollicem & ultra craffa, foris fufca, & intus alba, in crura divi- ditur teretia & longa, caulesque annuatim promit plu- res, erectos, herbaceos, teretes, calamum vel digitum craffos , fefquipedem vel magis altos, inferne glabros, inde BoTANIC E. 315 índe (idque fumma in parte denfius) pilis rariter hirfutos, florentes ut plurimum fimplices, frutefcentes multis ra- mis axillaribus fterilibus vel ipfum fupra caulem elonga- tis onuflos, tuncque fepe hirfutiem plane exutos. Fo- lia funt lanceolato- oblonga, patula, feffilia, ad lentem fuperne argute ferrata, ceterum integerrima, fparfim al- ternantia, utrinque & ad. oras breviffime pilofa, in facie quandoque glaberrima, infima obtufa & breviora, fumma acutiufcula. Umbella multifida componitur ex umbella caulina principe quinquefida, & ex pluribus ramis flo- rigeris, ex fummorum foliorum alis dente egreffis, inque umbellam quadrifidam , tri&dam vel bifidam terminatis, ut hoc intuitu caulis nunquam vere fimplex fit, In um- bella primaria umbellule funt quadrifide vel bifidz, mgec ultra, a me femper vite in planta fylveftri. Flores principes centrales funt in omnibus umbellis peduncu- lati, mafculi, fleriles, pentapetali, & erecti. Reliqui tetrapetali & hermaphroditi. Involucri foliola funt Ian- ceolata aut oblonga, obtufa vel acutiufeula, Involucella magis ovata & obtuía; alias foliis fimillima. Et omnig ifla cum floribus eundem colorem luteum habent. Ca- lyx campanulatus pilis albis rarisque inttruitur. Petala iransverfe fubovata, obtufiffima, nec cornuta. Stamina Kr a2 lutea. 316 O B6 ERvVATIÜNES lutea. Gerinen. pallide. viret cum pilis longis, ad len- tem confpicuis. | Capfula .verrucofa, & fümiliter pilofa, "Tota fcatet fucco lacteo & acri. XJH. "TRAGOPOGON MUTABILIS. Radix biennis. "Tota glabra eft. & lactefcit. Cau- lis teres, erectus, ab ipfa radice ex omnium foliorum alis ramofus. Folia feffilia, ex lanceolato principio paulatim in acumen longe producuntur, integra, ad oras per in- numeros 4ninutiffimos denticulos ad digitum retroríum fcabra, vix undulata; caulina iriferiora & majora ad ba- fin duas uncias lata fereque pedem longa, Ramorum fub- divifiones terminantur in pedunculos unifloros. — Flores leviter odori & patentiffimi folem verfus nutant; tem- pore matutino expandi folent ferme cum oriente fole, claudi denuo circa horam decimam; ficque per triduum perennare, dum flofculi fucceffive plores explicantur , primo enim die fola panditur corollularum. extima fe- ries; atque fic in principio fepe corolla componitur .ex radio fimplicifimo & ex flofculis interioribus adhucdum in BoTANIC.E. 317 in conum ere&tum conniventibus nec expanfis. "T'ota co- rolla etiam hujus tempore protracte florefcentie auge- tur, ut, qui determinare "Tragopogonis fpecies a longi- tudine calycis ad corollam velint, determinent ex flore in folidum expanfo. Et hoc quidem in reliquis 'Trago- pogonis fpeciebus idem contingit. Calycis foliola octo, alterna interiora, & viridia corollam longitudine &quant. Corolle quinquelineate, quinquedentate, utrinque albent ut plurimum. - Variant tamen quedaimn individua corol- lulis rofeis cum firiis rubris; alia iisdem flavis cum ftriis purpureis; idque diverfa cum faturatione. Quare Tra- gopogona mutabilem vocavi. Anthere flavent cum ftriis Ífuperne fulcis.. Stigmata funt lutea. Semina glabra, ci- nereg. Pappus füpitatus, arachnoideo- plumofus, cum quinque fetis longioribus. Floret a fine Maji ad Julium, fub dio. . A celeberrimo Pallas femina accepi. XIV. TRAGOPOGON UNDULATUS. Tota planta lactefcit. Radix fufiformis, biennis, di- gitum craffa. Caulis erectus, a quatuor ad feptem pedes K£f.5 altus, 218 OBSERVATIONES altus, lanugine brevi abícedente veftitur, dein glaber. Iclia caulina inferiora pedalia & ultra, ad bafin vix un- ciam lata, non undulata; ramorum maxime undulata cum apicibus fepe revolutis. Omnia lanceolato-linearia, acu- t2, ad oras retrorfum fcabra, & feffilia vel amplexicau- lia. Ramuli terminantur in pedunculos unifloros. | Caly- cis folicla ab octo ad tredecim & virentia longitudi- nem radii corolle habent. Lec utrinque fulphurei eft coloris, fepe dilutioris. Antherz fufcefcunt. Styli funt lutei. Semina funt muricatiffima ad lentem, alpera, ci- nerea. Pappus plumofus, arachnoideus, cum quinque fetis longioribus, breviffime flipitatus. Floret Junio & Julio fub dio. Semina fzpius accepi fub titulo 'Tragopo- gonis crientalis; fed certe flos maximus luteus, quem erientali tribuit ''ournefortius, & quem ipfo Tragopogone pratenfi Linnzus afferit majorem, abunde utramque fpe- ciem diflnguit. XV. LAVANDULA PINNATA. Crefcit in infula Madera. Apud nos zflatem agit fub dio, hyemem in tepidario, ' Frutex lignofus, ramo- j fus ,. BorvTANITC 319 fus, humilis, cortice fufcefcente. Folia Ín ramis juniori- bus tetragonis (dum enim lignefcunt, teretes evadunt, ) circumfcriptione late ovata, petiolata, ubique obtufiffi- ma, pinnata, plana, craffula, ad tactum mollia, ad len- tem fubpruinofa, oppofita, incana; foliolis oblongis, modo integerrimis, modo fuperne bifidis trifidisve. Pe- dunculi aphylli, fubpedales, erecti, molles, incani, fu- perne tetragoni. "Spice terne plerumque, terminales, ere- &a, obtufe quadrangulares. Bractee ad fingulos flores Qvate, acute, concave, integerrima, erecle, calyce paulo longiores; in fruCtefcente planta íquarrofe. Peri- anthium cylindricum & obfcure dentatum pallide viret. Corolle pallide violacez tubus calycem ad duplum íu- perat; faux pilofa eft; & labium fuperius duplo longior eft inferiori. Antherz villofz. Stigma purpurafcit. Se- mina parva, oblonga, nigra, hilo albo. Et reliqua ad characterem Linneanum. Flores odorati. Folia perpa- rum, & vix fapore gaudent. Floret Junio & Julio. XVI. 320 OBSERVATIONESAS XVI. SCABIOSA MONSPELIENSIS. Planta feíquipedalis, tota hirfuta, apud nos biennis,, a Majo ad Julium floret. Caulis teres & debilis purpu- rafcit inferne. Folia omnia funt pinnata, petiolata & op- pofita; pinnis diftantibus, oblongis, acutis, aliis integer- rimis, aliis ad apicem .rariter incifis. Pedunculi termina- les. Perianthii communis foliola hirfuta, acuta, integra. Corollule quinquefide, equales, purpureg, extus pilofu- le, infundibuliformes; laciniis omnibus ferme zqualibus obtufis. Filamenta vix corollam fuperant. Anthere pur- pureg. Semina hirfuta coronantur calyce exteriore mem- branaceo amplo .pelviformi ftriatoque; tum interiori pe- dicellato & abeunte in fetas quinque fubulatas & paten- tiffimas, XVII. BoTANIC . 321 XVII. MALVA BALSAMICA. Ante quatuor annos hujusce flirpis femina ex Hol- landia accepi fub titulo: Zleew groffularie folio majoris. Fro nova Malvz fpecie habeo, cujus patriam ignoro. Ab odore balfamico, quo fupra Malvam fragrantem folia pol- lent, nomen triviale pofui. Frutex jam quadripedalis, lignofus, erectus quidem, fed ita debilis, ut, nifi firme- tur, ipfa dimidia trunci pars ramique terram verfus pro- pendeant. "Truncus calamo craffior, teres, cortice vefti- tus fufco, una cum ramis exafperatur cicatricibus extan- tibus a foliis flipulisque delapfis. Rami juniores villofi & glutinofi virent. Folia funt fubcordata, acuta, alterna, petiolata, rugofula, fubangulata, inzqualiter ferrata, vil- lofula, glutinofa, facie faturate virentia. Stipula ad pe- tiolum utrinque ovata, acuta, integra, convexula. Pe- dunculi axillares, folitarii, uniflori, villofi. Calycis ex- terioris foliola tria cvata, acuminata, villofula, Interio- ris femiquinquefidi lacinie funt prioribus foliolis fimiles. Petala pallide rofea, cbverfe cordata, patentiffima, caly- EROS. ce $22 O-nstER' viAM TOWERS ce duplo longiora, inferne rubroftriata. Filamentorum co- lumna alba & hirfuta. ^ Anthere reniformes, ex badio purpureg. Stigmata purpurea. Arilli circiter duodecim, nigri, rugofuli, fcabriufculi. Semina glabra, fufcefcentia. XVIII SENECIO GRAMINIFOLIUS. Frutex elegans Capenfis, zftatem in caldario, hye- mem optime egit in tepidario, totus glaber. Radix ra- mofa, cinerea. Caulis teres, medulla alba farctus, ca- lamum & ultra crafíus, tres quatuorve pedes altus, de- bilis, ramis virgatis debilibusque hic illic infiructus, in cinerea lignefcente parte a foliorum lapfu cicatriculis in- equalis. Folia denfe fparfa, linearia, acuta, nitida, in- tegerrima, lateribus revoluta, feffilia, quadriuncialia, de- bilia, patentiffima, tandem reflexa, late virentia, ramo- rum caulisque partem herbaceam fuperiorem totam ob- veftientia, praedita fapore pauco fubaromatico & leve ve- ftizium Cacalie ficoidis habente. Flores vix odorati in corymbo compofito terminali. Pedunculi elongati mini- mis foliolis inftruuntur. —Calyx calyculatus viret cum apici- BoTANTIC ZEE. 325 apicibus fufcis, ad medietatem usque connivet in conum, hinc patulus; in fructu iterum cylindricus, glaber. Flof- culi numerofillimi, omnes hermaphroditi & fertiles. Co- rollule tubulofe, tubo albo, limbo luteo & patulo nec reflexo. Anthere & fligma lutea. Radius plane nullus. Reliqua ad characterem Linnzanum. Ex alis omnium ferme foliorum egrediuntur tenella quedam foliola, rudi- menta novi rami, qui pauci tamen propelluntur. Floret a medio Majo ad Julium, XIX. WALTHERIA INDICA. Lizz. /yfl. pag. 94t. Malvinda ulmifolia, flofculis pufillis mufcofis. Burm. thef. Zeyl. pag. 149. tab. 68. Betonica arborefcens, villofis foliis profunde venofis, flo- ribus ex alis foliorum glomeratis. Plucken. mant. 31. Planta elegans, fempervirens, altero anno etatis jam quinquepedalis; caule arboreo, erecto, per totam lon- gitudinem ornato ramis longis & horizontalibus, terete, fufcefcente; totoque hirfuto pilis albis & faíciculatis, qui $s2 micro- 224 OBSERVATIONES microfcopio confpecti pappum czrdui referunt. Rami funt fimiliter villofi ac molles. Atque hi, tum & cau- lis extremus, folent, foliorum forte pondere preffi, nu- tare pletique. Folia funt alterna, ovata, obtufa, utrin- que tomentofa, petiolata, ferrata, ad oras undulata, fub- tus incana, venofa, duas tresve uncias longa, majora etiam femipedalia. Stipule geminz, fetacez. Flores par- vi, inodori. Capitulum breviter pedunculatum; dum pro- dit, fere feffile; axillare, folitarium; ex fubrotundo pau- latim per fuccedentium mutuo numerofiffimorum florum feriem elongatur, fitque fubtriangulare & depreffum. Per plures enim menfes capitula florem quotidie unum alte- rumve novum emittunt. Floribus interponuntur brattee plurime, lanceolate, acuminate, ciliate, hirfute, & lon- gitudine calycis. ^ Perianthium cyathiforme, erectum, pentagonum, femiquinquefidum, pallide virens, pilis al- bis hirfutum ; laciniis lanceolatis & acuminatis. Petala quinque, lutea, calyce longiora, obtufa, obverfe ovata, fupra calycém patentiffima, integerrima. Filamenta quin- que, connata in unum corpus fuperne divifum. —Anthere feffiles, flave. Germen ovatum, hirfutum. Stylus pilo- fus, fupra medium divifus in lacinias circiter viginti. Stigmata fimplicia, obtufa. Capíula obverfe ovata, ob- tuf, BoTrTANIC E. 325 tufa, ad verticem hifpida, calyci inclufa, unilocularis , bivalvis. Semen unicum, glabrum, nigrum, figura cap- ífule. In caldario lctiffime crefcit, florens fere per inte- grum annum. Semina ex infula Domingenfi miffa fuerunt. XX. BROMELIA HUMILIS. Liz. yf. pag. 239. Planta perennis, fempervirens, fubacaulis, ex radici- bus filiformibus longis plurimisque corpus attollens fibro- fo - carnofum, lente elongandum , aliquot uncias longum, ex eujus ambitu quaquavorfum propelluntur folia, ut vide- antur omnia radicalia; & cujus fummitas tandem expan- ditur in capitulum denfiffimum florum. Folia funt rigi- diffima, pungentia, patentia, acuminata, aculeis incurvis recurvisque armata, carinata, pedalia; centralia, dum planta floret, eleganter coccinea, & brevia. Flores cir- citer triginta, feffiles in capitulo convexo, fefquiuncialis diametri & nivea lana obducto cum corollarum folis api- cibus eminentibus. Lana hzc affigitur fumme extime parti fpatharum vel palearum, quae floribus interJiciuntur fingulares fingulis, eosdemque arcte ampleCtuntur. Sunt $3 3 he 326 OBSERVATIONES he oblonge, valde concave, fepe femicylindrice, ob- tufiffime, albide, ex apice ad dorfum valde lanate, ce- terum glabre, exteriores multo latiores. Germen infe- rum, triquetrum, longum, fuperióra verfus craffefcens , tomento fufcefcente obduCtum. | Perianthium fuperum, tri- phyllum; foliolis ereCtis, albidis, obtufis, foris fpatha- rum adinftar lanatis, carinatis, fpatharum longitudine. Petala tria; erecta, oblonga, concava, fpathis pauxillo longiora, glabra, fuperne purpurea, inferne alba, bafi fubconnata. Glandulas ad petala non invenio ullas. Fi- lamenta fex, fübulata, alba, brevia, adnata inferiori parti corolle, alterna ante petala, reliqua ad illorum con- natos margines. Anthere erecte, fulphurez, longiffime, intra corollam. | Stylus filiformis, corolla duplo brevior, albus, erectus. Stigma trifidum. Bacca villofa, figura germinis, trilocularis, carnofa, intus albida, in'ulfi fapo- ris. Semina matura non offendi. [In caldario floret a £ne Octobris ad Decembrim. | Januarii fub finem maturos fructus dedit. XXI. ^ DB o qrAONSEZOC 4E, 327 XXL. SAXIFRAGA STOLONIFERA. Elegantem plantam ante plures abnos ab illufiri at- que amiciffimo Spielmanno accepi. Ex radice perenni & multicipite plurima cefpitofe enafcuntur folia íubro- tunda, coriacea, lobato- dentata denticulis cartilagineis, ob oras contractas convexa vel concava, diametri qua- driuncialis , longiffime petiolata; facie fordide virentia cum venis maculisque pallentibus & hifpidula; dorío vil- lofa, ex purpureo carnea fereque avenia; petiolo hirfuto. Caulis erectus, teres, hiríutus, virens, paniculatus, fupra ipfum exortum folummodo foliis ornatus, ceterum aphyl- lus. Calyx íubinferus, hirfutus, pentaphyllus ; foliolis ovatis, concavis, patentiffimis, virentibus. Petala funt inzqualia. — Tria fuperiora rofea cum macula ad bain lu- tea, & ovata, vix calycem' fuperant. nferiora duo lon- ge lanceclata & prioribus triplo longiora albent. Omnia autem funt acuta & patentiffima. Antherz flavent. Ger- men viride habet fuperne accumbentem glandulam lute- am. Styli albi defcendunt. Capfula rotundato- ovata , biro- 3289. OnsERvVATIONES birofiris, unilocularis, bivalvis, parva, ad bafin tantum calyci adnafcitur. Semina numerofa & minuta. Flagella numerofiífima, longiffima, teretia, fanguinea, & ramofa, undique ex radicis capite & ex infima caulis parte pro- cedunt, novamque fobolem producunt. Floret a Junio ad Augufium. Semina dat Augufto & Septembri. Amat umbram, & fub dio clima noftrum optime fert. Ex In- dis orientalibus eft. XXII. SALVTA VISCOSA. Jam a plurimis annis fub hoc titulo miffa planta in horto perennat radice & caulium infima parte aliqua, hyemem in hybernaculo agens, eflatem fub dio. Cau- les plures, herbacei, erecti, fefquipedales, tetragoni, pa- rem ramofi, &, uti tota planta, odorati & cbfiti villis capitato-glandulofis & vifcidis. Folia funt oblonga, bafi cordata, petiolata, obfolete crenulata, acutiufcula, venofa, rugofa. Verticilli diflantes, fexflori, breviter pedunculstis floribus, braétea fuf'ulti tubrotundo - corda- ta, acuminata, & breviori. Calycis labium utrumque ett acu- BoTraANrTtC s. 329 ácuminatum & bidentatum, inferiori profundius incifo. Corolle tubus albet. Galea purpureo -fanguinea, extus etiam villofo-vifcida. Labium inferius dilutius conco- lor; laciniis lateralibus oblongis. Anthere flavent.. Flo- ret aflate. XXIII. SOLANUM COCCINEUM. In horto Parifino fub hoc nomine colitur hec nova Solani fpecies, in caldario fempervirens, unde ad nos delata. | Arbufcula bipedalis, trunco jam quinquennali digitum minimum craffo, breviter rariterque aculeato, glabro. Rami patuli, teretes, aculeis rectis fubulatis & fufcefcentibus armantur. Folia late ovata, utrinque fub- tomentofa, fordide virentia, obtufa, repanda, alterna, petiolata; nervo medio utrinque, & petiolo rariter acu- leatis. Raccmi oppofitifolii, breves, fubinermes, tomen- tofi, fimp'ices. Calyx parvus, tomentofus, fubinermis, profunde fecatur in lacinias quinque ovatas & patentiffi- mas, Corolla rotata, profunde quinquefida, calyce mul- toties longior, albida vel leviter purpuraícens, lacinias Tt habet 330 Ü' n $ BR VAUVTIEOINES habet ovato-lanceolatas & acutas. Anthere funt lutez, Bacca pifi volumine, rubra, tandem fordide aurantiaca. Semina cum quadam flavedine pallent. Flores plures, piftillo brevi donati, abortant. Floret fzpius intra anpurh. XXIV, THLASPI ALLIACEUM, Linn. fyfl. pag. 491. Thlafpi allium redolens. Mori. hif. e. pag. 297. Jf. 3. b x9 fi aE Scorodo - Thlafpi Ulyffs Aldrovandi. Bauh. hif. s. pag«9g : Odor toti plante alliaceus eft; fapor fubacris. Tota glabra, & annua. Folia radicalia plura, fpathulata, lon- ge petiolata, obtufa, modo integerrima, modo leviter inferne denticulata. Caulina & ramea funt acute haftata & feffilia. Caules pauci, erecti, teretes, femipedales, parum ramofi, tandem in racemos frucligeros eque lon- gos foluti, Flores corymbofi, exigui. Petala alba, vix calyce majora, Silicule obverfe cordato -ovate, obtu- fe, utrinque, fed dorío preprimis, gibbe, cum margine vix BoTANIC 23I vix ullo. Semina in quolibet loculamento fere tria, fub- acria. Lloret lunio, & femina perficit Julio. In Auftria: femel atque iterum inventa fylveftris fuit in ipfo füburbio ante plurimos annos, Elodie non occurrit. XXV. HYACINTHUS VIRIDIS. Lim. fy. pag. a76. Jam per plures annos-in horto floruit, a medio Junio ad medium Julium, in pulvillo, hyeme contra frigus fe- neftris fimoque equino tectis; quem pulvillum Africanum dicere foleo, quod in hoc bulbi ex Capite Bone Spei fa- cile ad florem perduci queant. Semina tamen nondum dedit. 'Tota eft inodora & glabra. Bulbus fubrotundus ex fquamis craffis, carnofis, albis, nitidisque denfiffime compingitur; figura & volumine bhyacinthi orientalis. Folia pauca, linearia, pedalia, acutiuícula, integerrima, carinata. Scapus gracilis, teres, folitarius, fuberectus, viridis, longitudine circiter foliorum, in racemum longum terminatus, ex centro bulbi ortus. —PraCtee fubulate. Pedunculi proprii breves, Corolla monopetala, tota vi- ridis, "Tubus oblongus, bafi ventricofus, Limbus veluti Tt 4 du- 332 OnSERVATIONES duplex. Exterior trifidus longitudine ipfius tubi; laci- niis anguftle oblongis, auctis ex apice appendice longiffi- ma & fubulata, reflexis, Interior femitiifidus; laciniis fubovatis, planis, acutiufculis, patentibus. ^ Filamenta fex breviffima adnafcuntur tubo corolle; & gerunt anthe- ras lineares, virides, longitudine tubi corolle, & bafi fagittatas. Germen oblongum, triquetrum, viride, poris nectariferis deftitutum. Stylus pallet. XXVI. HALORAGIS ALATA. Plante hujus femina a quinque jam annis modo fub Cercodez, modo fub Cunegundz novo genere, transmiffa fuerunt, ^ Examinatus fructificationis character me do- cuit, pertinere illam ad Forfterianum genus, quod Halo- ragis dicitur; nec enim arbitror, ubi omnia plane con- gruunt, fractum alato-quadrangularem poffe genere avelli 3 fructu angulis deftituto. Radix ramofa caules promit plures, ramofos, fefquipedales, purpureos, ícabros, te- tragonos, erectos vel adícendentes, herbaceos. quidem, attamen jam per quatuor annos magnam partem perfiften- tes DoTANIC E. 333 tes in caldario. Folia funt oppofita, petiolata, lanceo- lato-oblonga, acuta, ferrata, glabra fic ut tamen digitus ruditatem aliquam percipiat. Pedunculi axillares, uni- flori, breviffimi, ab unico ad tres. Flores exigui, pen- duli. Calyx & germen virent. Petala dilute purpura- fcunt. Anthere flavent. Pericarpium albet.: Nux ni- grefcit. Floret Junio & Julio. Semina Augufto peificit. Odor plante nullus; & vix fapor, Creícit in infula O- Taiti. Characterem fubjungo totum. Car. Perianthium fuperum, tetraphyllum; foliolis femi- ovatis, acutis, fuberectis, germine brevioribus, per- fiftentibus. Con. Petala quatuor, oblonga, obtufa, valde concava, integerrima, patentiffima, calyce triplo longiora, de- cidua, per lentem confpecta dorfo (uti etiam calyx & germen) albo - muricata. SrAw. Filamenta octo, filiformia, erecta, brevia. ^ An- there lineares, obtufe, tetragong, longe, erect. Tt 3 PrsT. 334 OBsERVATIONES PzsT. Germen fubovatum, inferum, quatuor gibbulis lon- gitudinalibus infignitum. ^ Styli quatuor, craffuli, erecti, longitudine calycis. Stigmata fimplicia , obtufa. Pr. Prupa fubrotunda, in quatuor proceffus carnoíos in ambitu excurrens, carne pauca, coronata calyce connivente. SEM. Nux ovata, quadrilocularis, Nuclei folitarii. XXVII. ANTIRRHINUM HIRTUM. Liz. fyfl. pag. 466. Annua planta in Hifpania fponte crefcit. Ex radice gracili & albicante caulis erigitur unus alterve, fefquifpi- thamaeus, teres, totus villofus. Folia infima funt terna, etiam quaterna; reliqua omnia alterno ponuntur fitu. Cum hzc, tum illa funt feffilia, lanceolata, fubacuta, eraf- fula, integertima, utrinque ex glauco virentia, & fic vil- lofa, ut villi fepe oculum fugiant non armatum. Spica terminalis, erecta. Bracte& ad fingulos flores cvate de- primun- BoTANrTrC .. 335 primuntur a cornu neClarii. Flores odorati & vere feífi- les Linariam zmulantur. "Toti flavent cum folo promi- nente palato faturate luteo. Galea, faux & neCtarium, quod fubulatum longumque eft, firiis virentibus variegan- tur. Calycis villofi feliolum fupremum eft ovatum, acu- tum, duplo latius & longius reliquis oblongis & obtufiuf- culis. Antherze fulphuree. —Capfíula ovata, obtufa, vil- lofula; quolibet loculamento in apice trivalvi. Floret Majo & Junio fub dio. Capíula maturefcit Julio & Au- guíto. XXVIII. ASTRAGALUS ASPER. Ex feminibus ex Aftracan fine titulo transmiffis hzc planta excrevit; radice perenni & ramoía; caulibus an- nuis, erectis, bipedalibus, teretibus, ftriatis, foliofis , cum ramis erectis.. Folia funt alterna & pinnata ex fo- liolis utrinque plus minus decem cum impari, lanceolato- linearibus, acutis, integerrimis, uncialibus, planis. Pe- dunculi elongati, erecti. Spice longe, floribus erectis fuffultisque fingulis bracteola lanceolata, acuminata, albi- da 2236 OBSERVATIONES da & rigidula. Calyx viridis & tubulofus, fetis rigidis atris adprefis rarisque veftitur, Denticuli ferme zqua- les, lanceolato-fubulati, erecti. ^ Corolla tota pallida. Vexillum oblongum, dorfo firmum. | Carina obtufiffima. Antherz lutez. Legumen oblongum, fuperne craffefcens, acuminatum, ereCtum, vix fulcatum, parvum, fubbilocu- lare, fubafperum. ^ Semina pauca, reniformi - oblonga, compreffula, nitida, cinerafcentia. Caules, folia utrinque & pedunculi funt afpera & fubincana. — Hofpitatur in hor- to fub dio, Floret Junio & initio Julii. Legumina ma- turefcunt fub Julii finem. XXIX. ANTIRRHINUM VERSICOLOR. Sub hoc titulo colitur hec planta in horto Parifino; unde femina accepi. Radix annua & gracilis caulem elevat fimplicem, erectum, fpithameum, teretem, viri- dem, fupra fummum folium ad flores usque villofulum, ceterum glabrum, terminatum in racemum, cauliculo uno alterove brevi fterili debilique ftipatum, — F'olia inferio- ra terna, reliqua alterna; omnia lineari-lanceolata, in- teger- BoTANICA, 321 tegerrima, glabra, acutiufcula, feffilia. BraCtez ad pe- "dunculos, tum. etiam calyces, villos glandulofos habent. Pedunculi fere longitudine bractearum. lores inodori ad caulem erecti apprimuntur, uti in Linaria, cujus etiam fere magnitudinem habent figuramque. Calycis foliola oblonga ,: obtufa , craffula, fubequalia. |Corolle labium fuperius. magnum , femibifidum, ex ochroleuco pallidum. Labii inferioris .concoloris lacinie funt rotundate, inter- media minima. Palatum: prominens luteum. .Calcar (u- bulatum, longiífimum, violaceum, Antherz flavs infident filamentis ad bafin hirfutulis. « Stylus fuperne violaceus. Capfula fubdidyma, bilocularis; loculamentis fingulis ad apicem ore rotundato apertis, per tres valvulas oblongas obtufasque. dehifcente. | Semina minutiffima , numerofa , rugofula, nigra. Floret fub dio Junio. Semina jam (unt. matura Julio incunte, & ante Auguflum planta perit. XXX. CRAMBE ORIENTALIS. Liz. /yf. pag. 505. Rapiftrum orientale, acanthi folio. —Tourz. cor. 14. Radix foris cinerea, intus albida, inque crura craffa divifa, in horto botanico Vindoboneníi jam per annos Uu vigin- 238 OnsEmRVATIONES viginti una eademque fub.dio perennat; & annuatim cau- les tres quatuorve producit erectos, fubteretes, pallide glaucefcentes, tres pedes & ultra altos, inferne pilis ra- riffimis afperos, caeterum glaberrimos, bafi pollicem craf- fos, fupra medium ramis ad angulum acutum adfcenden- tibus paniculatos. — Folia radicalia & caulina inferiora funt profunde pinnatifida, circumfcriptione oblonga, fe(- quipedalia, ad nervos primarios in dorfo pilis rarioribus icabra, craffula, fapore braffice; lobis oblongis, obtufis, inequaliter denticulatis; cofta principe admodum protu- berante; petiolo purpurafcente, fubtus terete, fupra pla- no cum fulco parvulo. Folia caulina fuperiora magis integra ; fumma ad ramulos integerrima, & vel lanceo- lata vel oblonga. Flores fubracemofi figura, colore, odo- re & ftructura fimillimi funt floribus Crambes "Tatariz pag. 285. deícripte. Sic etiam fructus. Floret ab ine- unte Junio ad medium Julium. Semina evadunt matura Auguílo, Crefcit fponte in Hungaria circa Budam; fic mihi afferente clariffimo Winterl, XXXI. BoTANIC ZI. 339 XXXI. CISTUS CANARIENSIS. Semina accepi ex infulis Canarienfibus ab illuftri Francifco Maffon, ubi creícit in Fuertaventura. Apud nos eftatem fub dio, hyemem in tepidario agit, Ex ra- dice perenni caules egrediuntur fruticofi, aut erecti aut adfcendentes, teretes, fcabri, fpithamzi, ramofi. Folia funt oppofita & alternantia, fubovata, integerrima, glau- ca, craffula, villofo -fcabriufcula, plana, obtufa, petio- lata. Stipule lineares vel lanceolatz, ereCte. Racemi oppofitifolii & terminales, ad apicem usque erecti, nec fupra expanfos flores recurvati, multiflori, fecundi. Bra- Gem lineares. Calycis villofuli foliola exteriora lineariaj interiora lute ovata, acutiufcula, pallida cum ftriis hirfu- tulis partim. virentibus, partim purpureis. Petala fubro- tunda, lutea, obtufa, patentiffima, calycem parumper fuperantia. Stamina numerofa, tota lutea. —Capíula lon- gitudine calycis, triangulariter fubrotunda, obtufa, villo- fa, unilecularis, trivalvis. Semina fufca, compreffula. Floret a Junio ad. Auguftum. Flores tantum expanduntur matutino tempore. Uu 2 XXXII. 340 OsnsgavATIGNKNES XXXIL CISTUS MUTABILIS. Sub dio per plurimos jam annos hanc plantam co- lui, haud ultra patrie memor. Caules ex eadem radice plurimi in ambitum fparguntur ramofiffimi; inferne peren- nantes lignofi, fruticulofi, calamumque craffi;; procum- bentes, fufci. Ex his annuatim enaícuntur rami adícen- dentes, glabri, fubpedales & numerofi. Folia funt op- pofita, petiolata, lanceolato-oblonga, obtufiufcula , inte- gemima, virentia, glabra, plana nec revoluta, Stipule utrinque gemine , lanceolato-acuminate , erecte. Race- mi terminales, longi, erecti, ad lentem fubvillofi, cate- rum uti in affinibus. Foliola calycis duo linearia; tria ovata, concava, pallida cum ftriis virentibus, .& obfcure villofa. Petala obverfe ovata bafique acuta, ochroleuca vel magis pallida cum macula ad bafin luteola, obtuía. Atque hic color corolle in horto Vindobonenfi frequen- lior eft, fic ut quandoque rami pauci flores gerant rofeos; dum Schemnitzii in Hungaria culta planta rofeos fine ul- lo ochroleuco .dabat omnes, Stamina tota lutea (unt. Capfula triangulari-fubrotunda, villofula, unilocularis, tri- valvis, BoTANTIC x. 241 valvis, Semina pauca, fufca. Pl'loret Majo & Junio. Se- mina maturefcunt Julio, ^ ^ - XXXIII. CISTUS FOETIDUS. Etiam hunc Ciftum per plures annos jam colo, vi- fum mihi novum, totum Bryonie quodam odore focten- tem, radice perenni, caulibus inferne fruticulofis, ramis annuis, toto habitu priori fimilem, — Floret fructumque fert eodem etiam tempore. Rami, folia, racemi & ca- lyces villis fcabris obfidentur. Folia funt oblongo -lan- ceolata, petiolata, oppofita, acutiufcula vel obtufiora, virentia, integerrima, ad oras parumper revoluta, Sti- pule angufte lanceolate. Racemi longi, terminales. .Ca- lycis foliola exteriora linearia; tria interiora ovata, acu- ta, pallida cum flriis virentibus. & hirfutis. . Petala ro- tundata, alba vel rarius ochroleuca, ad bafin lutea. Sta- mina lutea, Capíula, qualis in precedente. Uu 3 XXXIV. 342 OBSERVATIONES 5 XXXIV. STACHYS LANATA. Sine titulo femina ex Aftracan transmiffa fuerunt. Ex radice perenni caules in ambitum fparguntur fublignofi, perennantes & ipfi, procumbentes, & radicantes, unde quadriennalis in horto noftro planta jam cefpitem pedalis diametri efficit. Ex hoc cefpite quotannis plurimi attol- luntur rami, vel potius caules ex habitu dicendi, herba- cei, pedales aut altiores, tctragoni, parum ramofi, ere- &i, virentes quidem, fed denfiffima lana obveftiente al- bifimi, Hec etiam eadem lana bracteas, calyces, & folia utrinque non minus occupat, ut hec in antica facie vellus referant, pluviamque, fporgie adinftar, imbibant, tunc ponderofa. Folia funt ovato-oblonga, acutiufcula, tres quatuorve uncias longa, petiolata, oppofita, minu- tim crenulata, venofa, Verticilli multiflori, denfi, fo- liis floralibus breviores, fuperne approximati. Calycis vix angulati & ad unam tertiam divifi laciniz, funt ova- te, acuminate & fubzquales. Corolla tota adeo con- gruit cum Stachyde germanica, ut diftingui fere nequeat, nifi. BoTANIC.£E 343 nifi quod in germanica dorfum galee pilis ultra porrectis fit barbatum, in lanata autem :folummodo .hirfutulum, Color etiam paulo faturatior. Odor paucus. Lloret fub dio Junio & Julio. XXXV. RANUNCULUS CANADENSIS. Ex radice perenni fibrofa & albida caulis recta attol- litur bipedalis, teres, fiflulofus, ad bafin digitum mini- mum craffus, ramis ad angulum acutum egrelfis & axilla- ribus auCtus, totus pilofiffimus & fubhifpidus. ^ Folia funt omnia ternata, petiolo communi propriisque eodem modo pilofis; foliola ipfa brevius utrinque hirfutula, fub- trilobata, inciífa, ferrata, acuta; fumma feffilia. Bafis petioli communis lata eft. Pedunculi oppofitifolii, ere- €i, teretes, hirfutuli, uniflori. Flores parvi & inodori. Calyx foris pilofus & flavefcens refle&titur. Petala quin- que vel fex, lutea, obverfe ovata, obtufiffima, patentif- fima, longitudine calycis. ^ Capitulum íeminum oblon- gum. Semina glabra, compreffa, obtufe & breviter ro- firata. 244 OBSERVATIONES firata. Floret a Junio ad finem Augufl. Semina perfi- cit Augufto &. Septembri. | XXXVI. CELOSIA PROCUMBENS. Crefcit in infula. Domingo; hofpitatur apud nos in 'caldario. Ex radice annua caules generantur herbacei , bipedales, plures, proflrati, teretes, parum ramofi, ge- niculati, pilis appreffis fericei, glauci, terminati in fpi- cam fubpaniculatam, longe pedunculatam &- aphyllam: Kolia radicalia & caulina infima oblonga, bafi paulatim anguílata in petiolum, integerrima, quatuor vel quinque uncias longa, utrinque punctata, dorío & ad oras fericea, craffula, & ad tactum fcabriufcula. Caulina oppofita, minora, remota; fuperiora fubfeffilia & fubovata. —Spicu- 1e oblonge, compacte, laterales feffiles. ^ Pedunculi pro- prii dumtaxat ad lentem conípicui, & muniti faíciculo lanato. Car. Perianthium triphyllum deciduum, glabrum, ere- &um, corolla arcte amplectens; foliolis duobus inte- h B o/T"A N x € 3E. 345 interioribus rotundatis , amplis, conniventibus, al- bidis, membranaceis, pellucidis, exteriori breviori ; foliolo tertio extimo breviffimo, ex lata bafi acu- minato. Hoc fi quis pro bratteola florali habeat, erit perianthium diphyllum. Com. Petala quinque, linearia, obtufa, calyce ad unam tertiam longiora, albida, erecta fimulque cylindrum formantia cum ore patulo, foris lanatiffima, que quidem lana in principio haud obfervatur, mox ve- ro evolvitur, fimul atque calyx leditur, unde co- gnitio ftructure floris evadit difficillima. "Ne&tarium eylindricum , monophyllum, apice quinque&dum & patulum , ortum intra corollam. ceu corolla altera, ejusdemque longitudinis & co- loris. SrAM. Filamenta quinque, breviffima, in tubo nectarii. Anthere oblongze, luteg, tandem fufca. Prsr. Germen fuperum, orbiculare ,. glabrum, compret- fum. Stylus brevis, craffus, bifidus. Stigmata ca- pitata, obtufa, PER. Capíula compreífa, fubrotunda, acuta, ad oras den- tata, circumíciffa. SEM. unicum, luteolum, Xx Flo- 246 oO 9 awE & viATUOON ES Floruit in caldario menfibus Junio & Julio; & Au- gufto femina perfecit omnia. XXXVII. ARISTOLOCHIA BILOBATA. Liz. fy/l. pag. 686. Ariftolochia longa fcandens, foliis ferri equini effigie. Plum. amer. 91. tab. 106. Ín caldario ex fatis feminibus, a me ex infulis Cari- bzis olim adlatis, laete vegetat, altero statis anno menfe Augulto primos flores produxit, fruCtusque maturos. Cau- les fruticofi, lignofi, volubiles, cortice veftiti cinereo & fabfuberofo, frutices vicinos ad. decem pedum altitudi- nem ícandunt. Rami pumerofi, teretes, virentes, gla- bri. Folia alterna, graciliter petiolata, glabra, biloba, Í2pe cum vefligio lobi intetmedii tertii; lobis oblongis, obtufis, integerrimis, patulis. Plerumque rami fupra or- tum petioli callofe & fufce incraffantur. Petioli ipfi cir- rhorum vices agunt. Pedunculi uniflori, axillares, bre- ves. Flores inodori. Corolle monopetale & fupere ba- fis eft infiata, fubrotunda cum levi compreffione apiceque retufo, ex flavo pallens cum fex ftriis eminentibus fuli- . gineis. BorAmrce x. 247 gineis. Hinc oblique tubus exit anguflior, longe infun- dibuliformis, foris ejusdem coloris eodemque modo ftria- tus cum firiis fupernc in venulas ramificatis; intus latius & laturatiffime maculatus, maculis pilofis. .Limbus in la- bellum porrigitur ovatum, obtufiffimum, quandoque emar- ginatum, venofum, flriatum, planum, antica inferiore parte pallens, fuperiore autem & in toto dorfo fufcum. Germen teres, fexflriatum, virens, inferum. ^ Anthere fex, flave. —Capfula ovata, fufcefcens, obtufa, fimilis fruétui Ariftolochie caudatz. XXXVIII. SCROPHULARIA VERNALIS. Linn. fy. pag. 469. Flor. dan. ic. 411. Scrophularia foliis longe petiolatis, cordatis, fubhirfutis ; . petiolis ex alis ramofis. Hall. hif. hely. num. 327. Scrophularia flore luteo. Bauh. pin. 236. prodr. 112. Riv. monop, irr. t. 106, Scrophularia montana maxima latifolia, Barr. ic. 273. Lamium pannonicum fecundum five exoticum. CL. hif. pag. XXXVII. Xx 2 In 248 OBSERVATIONES In Auftria. rarius crefcit ad margines fylvarum, flo- rens Majo, femina ferens Junio & Julio. .. Ex radice pe- renni caules pauci exfurgunt annui, fefquipedales vel al- tiores, erecti, argute tetragoni, fiftulofi, :hir(uti, parum- per vifcidi, inferne purpurafcentes. . Folia fibi opponun- tur cordata, acuta, inequaliter & profundius ferrata, ru- gofula, utrinque pubefcentia, inferiora magis rotunda lon- giusque petiolata; petiolis canaliculatis. — Pedunculi funt axilares, oppofiti, teretes, hirfuti, patuli, per dichoto- mias ramofi, foliorum circiter longitudine, ad omnes: divifiones bracteis fucceffive minoribus inftruCti, occu- pantes totum fere caulem. Etiam caule hexagono cum foliis pedunculisque ternis variantem obfervavi. Flores funt fubfeetidi. Calycis virentis fubvillofi & fere ad ba- fin quinquepartiti lacinie funt oblonge, fubequales, ob- tufe vel acutz, patule, fere longitudine corolle. Hec eft fubglobofa, flava, tumidumque coarctatur in limbum breviffimum, quinque&idum & obtufum, cujus laciniz qua- tuor fubrotund e connivent; quinta autem, quz fitu infe- rior efl, longior patet, fibique ftamina habet incumben- tia, ultra corollam, e cujus fundo oriuntur , notabiliter porrecta, — Capfula glabra includit femina numerofa par- ya & atra, SCXORIX. BoTA NTC s. 349 XXXIX. POTENTILLA ASTRACANICA. Semina fine titulo ex Aftracan accepi; que fata pri- mo protulerunt anno fola folia radicalia, fubfequis caules plures, adícendentes, annuos, teretes, villofulos, peda- les, in pedunculos paniculatim folutos. Folia radicalia & caulina infima alterna funt quinata, petiolata, hirfutula, & ad ortum utrinque per ftipulam lanceolatam acutamque auriculata; foliolis oblongis, obtufis, feffilibus, incifo- ferratis. Caulina fubfequa & ramea funt ternata; foliolis inequalibus & incifis. Summa ad. pedunculos oppofita, fefflia, & triloba; vel potius funt ftipule trilobz fine foliis. Pedunculi uniflori, breviuículi. Calyces hirfuti, Petala flava. Antherz lutez, . XL. EUPATORIUM SYRIACUM. . Ex horto Argentoratenfi in noftrum tranfit, ubi per plures Jam annos fub dio perennat radice, quae annuatim Xx 3 ; eaules 350 OBSERVATIONES caules plures herbaceos promit, reCtos, teretes, quatuor vel quinque pedes altos, purpurafcentes, flriatos, ad len- tem villofulos, & medulla alba far&tos. Vamuli ad an- gulum reCtum fere per totum caulem exeunt. Folia fibi opponuntur breviffime petiolata vel feffilia, facie mol- lia, utrinque obícure villofula, ternata; foliolis fubfeffi- libus, lanceolatis, acutis, inzqualiter lanceolatis, quan- doque fubincifis; quorum lateralia minora, fepe in ramis minima. Llores fubodori & purpurei locantur in. co- rymbis compofitis & erectis. — Calycis pentaphylli & quinqueflori foliola funt oblonga, obtufa, canaliculata, & ad oras ciliata. ^ Corollularum calyce triplo longiorum limbus quinquefidus dividitur in lacinias oblongas & foris hirfutulas. Anthere petalum haud excedunt. Styli longi & villofuli albent, Seminum pappus eft feffilis, albus, pilofus, ad oculum armatum aculeatus quidem, at minime plumofus. Sapore gaudet ingrato & fubamaro. Floret Octobri. Semina vix maturefcunt, nifi transfera- tur in tepidarium. XLI, BoTANIC JI. 351 XLI. PLANTAGO CORNUTI. Semina accepi fub hoc titulo, addito celeberrimi Gouani nomine. Sub dio ex radice fufiformi, digitum craffa, albidaque, folia in orbem humi funduntur nu- merofa, acuta, pilis mollibus adfpería ciliataque, femi- pedalia, & pinnata, His cofta eft canaliculata, Pinne feffiles, inequales, inordinato fitu egrefTe, lineares, acu- te, integerrime vel rariter incife. Scapi plurimi, ad- fÍcendentes, teretes, denfe villofi, fcabri, longitudine fo- liorum. Spica linearis, triuncialis, teres, aphylla, ere- &ta, gracilis, BraCtez ovato-acuminate, concavz, equan- tes calycem; cujus foliola funt lanceolata, equalia, ca- rinata, acuminata, hifpide ciliata. Petali albidi tubus longitudinem calycis habet; laciniis ovatis & acuminatis. Filamenta funt breviffima contra affinium morem. An- there fagittato-lineares, flavs, extra corolle tubum. Stylus longiffimus & hirfutiffimus erigitur. Fructus con- generum. Floret totam zítatem. XLIL 352 Ü nBJé EK V A.T 4 ON ES XLII. SIDA MAURITIANA. Ad nullam cognitam fpeciem reducere potui, quare rovum impofui nomen. Fruticofa, octopedalis, erecta, inordinate ramofa, totum fere annum in caldario floret & fructefcit. Rami funt teretes, fubtomentofi & molles. Stipule fubulate, parve, caduce. Folia cordata, acu- ta, petiolata, inequaliter ferrata, utrinque mollia atque fericeo - tomentofa, alterna. ^ Pedunculi axillares, uni- flori, folitarii, fuperne geniculati, petiolis longiores. Calyx mollis, pallide virens, femiquinquefidus ; laciniis lanceolatis, acutis, patentiffimis. Corolla patentiffima , lutea, calyce duplo longior: laciniis obliquis, retufis,, fulcato -ftratis. Filamentorum numeroforum bafis conica albet, partes libere flavent. ^Anthere lutez. Germen album, molle, ovatum, Styli plurimi, flavi. 5tigmata lutea, Capfule plus minus quinque & viginti, in orbem depreffum fubcoalite, compreffe, atre, pilis villisque fufcis veftite, extima fummitate in acumen fubulatum abeuntes, interno margine etiam mucrone donate, & in- fra BoTaANIoC 39. 353 fra hunc in futura interiore excife, calyce duplo longio- res, bivalves. Semina in quolibet loculamento duo vel tria, nigra, reniformia & afperiufcula. Fructus eriguntur. Crefcit fylveftris in infula Mauritii Indie orientalis. XLI. CYNANCHUM EXTENSUM. Nomen. eleganti huic plante celeberrimus Solander dediffe dicitur. In caldario totam zflatem floret, fru- &umque fert maturum autumno. Ex radice annua in fi- bras fefquipedales albidas calamoque graciliores divi(a caulis affurgit volubilis, valde ramofus, duodecimpeda- lis, teres, villofus cum pilis rariter interjeCtis longiori- bus, afper, glaucus, adultior etiam leviter purpuraícens. Tales quoque rami. Folia funt oppofita, late. cordata, acuta, integerrima, utrinque ferme glabra; petiolo longo, terete & villofo, — Pedunculi communes egrediuntur inter petiolos oppofitos ,, nonnunquam in utraque oppofita par- te; femipedales ,. etiam pedales, teretes, fcabri, villofi, patentes ,. aphy ili. . Pedunculi proprii fefquiunciales ad intervalla. aggregatim ex priori egrediuntur. Flores pen- Yy dulii 354 OsstkRVvATIOSNIES duli & fuaveolentes, circa horam fextam vefpertinam pandi incipiunt, dum mane denuo clauduntur; cum vi- rore pallentes. "l'ota lacte niveo abunde ícatet. Cha- racter fructificationis fequitur. Car. Perianthium quinquefidum, parvum, villofulum, - perfiftens: foliolis lanceolatis, acutis, erectis. Cox. Monopetala, rotata. "Tubus fubquinquangularis, calyce longior. Limbi quinquefidi lacinie lanceo- late, acute, tubo ad triplum longiores, plane cum lateribus revolutis, patentiffime, ad oras pilis den- fiffime & molliter ciliatz. Ne&arii vagina ex corolle tubo, cui accrefícit, elevatur in conum pentagonum quinquefulcatum al- bum & petalo breviorem; qui confiat ex quinque . bracteis erectis, obtufis, apice trilobatis cum lobo medio longiori & ftigmatis vertici incumbente, at- que interne , pro locandis antheris , longitudinaliter bifaccatis. Cuilibet bracteze ad bafin facci geminati in dorfo adnafcitur appendix lanceolata, convexa, utrinque inflexa, acuta, a media vagina ultra fligma fe erigens. STAM. BorANrICIA: 355 STAM. Filamenta decem, brevia, ex quolibet puntto fufco inter vagine bracteas in ftigmate confpicuo gemina, Anthere obverie ovatz, compreffe, pen- dule, flava. Pzsr. Germina duo. Styli duo, fubulati. Stigma ca- pitatum , globofum, in ambitu margine obtufe pen- tagono auctum. Pgz. Folliculi duo, lanceolato-acuminati, longe murica- ti, turgidi, glauci, coriacei, divergentes vel refle- xi toti, uniloculares, univalves. Szw. Plurima, plana, pappo fericeo donata, receptaculo affixa. . XLIV. AXYRIS CERATOIDES. Linn. fyf. pag. 706. Gmel. fib- 3. pag. 17. tab. 3. fig. 2. Urtica foliis lanceolatis, floribus feemininis hirlutis. Roy. lugd. pag. 210. Ceratoides orientalis fruticofa, eleagni folio. ^ Tour, COr. 52, Yy2 Au- 356 Q s $&'ER'v/A/TOE00UN E & Auftriaca etiam planta eft, creícitque fponte circa oppidum Retz verfus Moraviam, ubi primus reverendus Boujard detexit, mihique attulit. Infipida tota & inodo- ra caulem habet fruticofum, duos tresve pedes altum, debilem, fupra bafin imprimis ramos emittentem proftra- tos, juniores totos foliofos & fubtomentofos. ^ Ramuli plerique eriguntur. F'olia funt alterna, lineari - lanceola- ta, acutiufcula, integerrima, fubpetiolata, utrinque to- mento Ícabriufculo & fubincano veftita. Ex axillis pro- deunt folia minora fafciculata. ^ Flores mafculi feffiles denfe occupant ipfas fummitates caulis ramorum ramulo- rumque, ut breves ípiculas foliofas referant. —F'oeminei infra mares in foliorum axillis, longa ferie, feffiles pauci- que aggregatim locantur; in principio autem a foliorum rofulis zgre diftinguuntur, lana tunc donati brevi & prelfe accumbente; que deinde increfcit & expanditur quam maxime, ut fere hac occultentur quamvis mole aucti. Seminum amarorum extremitas craffior ex viridi fufcefcit, eftque in duas femiteretes lamellas, futuras in fatione co- tyledones, feparabilis; extremitas tenuior, futura radix, pallefcit. -Capfule fumma affinitas eft cum Salfola pro- fata. — Floret Augufto & Septembri; femina perficit O&obri & Novembri. ^ Quandoquidem fructificationis cha- BoTANIC ZA. 351 character plurimum differat a Linneano, eundem extenfum fubjungo. * Maribus Car. Perianthium tetraphyllum: foliolis lànceolato - fal- catis, erectis, valde concavis, obtufis, hirfutiffimis, Con. Nulla. SrTAM. Filamenta quatuor, filiformia, erecta, calyce du- plo longiora. Anthere geminz in quolibet filamen- to, obverfe ovatz, fulcate, deícendentes. * Feminis Car. Perianthium monophyllum, perfiftens, ba(i lana- tum, ex tubo ovato fuperne bicornutum patulumque. Cox. Nulla. Prsr. Germen ovatum, compreffum, lanatum. Styli duo, capillares, erecti, longitudine calycis. Stigmata fimplicia. Pez. Capíula ovata, acuta, compre(íf3, membranacea, hirfuta, magnitudine calycis, cui includitur. Yy 3 SEM. 458 O ss ER V ACTHIOOUN E $ SgEM. Unicum, teres, fubulatum, in formam ferri equini fic incurvatum, ut extremitates in apice capfule fefe mutuo tangant. XLV. RUELLIA PATULA. Planta fruticofa ex India orientali, tota foctidiffima, infipida, & una cum calycibus villofula. Caulis pedalis & ultra, teres, vifcofo-villofus, ere&tus, ab ipfa jam bafi inflruitur ramis oppofitis decuffatis & ad angulum acutum patulis, Folia funt rotundato - ovata, obtüfa, in- tegerrima, oppofita, petiolata, & craffula. Floralia ve- ro lanceolata & acutiufcula. Flores fubfeffiles, axillares, mutuo fuccedentes, tandem terni vel quini. Perianthii foliola funt fubulata & brevia. Petali fordide carnei tu- bus cylindricus; faux campanulata; limbi patentiffimi la- cinie fubrotundz, fuperiores duo paulo minores. Co- rolla circa vefperam extra calycem prodit, tamque cele- titer & ad oculum ferme increfcit, ut proximo mane jam adulta expandatur, decidatque ante noCtem. — Anthere erecte & acute albent. Stylus eft pilofus. Stigma bifi- dum BoTrTaANzrce x. 359 dun cum lacinia fuperiore obfoleta, inferiore autem in labellum protracta fuperficieque ad lentem hirta. | Capfu- la cuneiformis, acuta, glabra, fufca, compreffa, calyce perfiftente triplo longior, bilocularis, & bivalvis cum un- guibus elafticis. Semina in quovis loculamento fere fe- na, orbicularia, hinc convexula, illinc depreffa, nitida. In caldario floret primo ztatis:anno ab Augufto ad No- vembrim, feminaque perficit Octobri & fubfequis. ^ Pro- veélior autem ztate hec omnia przcocius. XLVI. PHYSALIS BARBADENSIS. Annua planta in caldario floret Junio & Julio, fru- €um perficiens Augufto. Caulis teres, calamum plus mi- nus craffus, villofus, erectus; ramis plurimis divaricatis. Folia cordata, acuta, dentata, mollia, utrinque fubvillo- la, fed non vifcida, longius petiolata. Pedunculi bre- ves. Flores cernui. Corolla ochroleuca cum maculis .ad bafin quinque fuligineis. Fructus penduli, decidui. . Ca- lyx fructiger inflatus, ovatus, acuminatus, glaber, veno- fus, argute pentagonus, cinereus. Bacca fubrotunda, ni- tida, 360 O' s/srmRvA TIOÓNSES tida, glaberrima, pallide virens, calyce multo minor. acidula. XLVII. RICINUS LIVIDUS. Varii quidem autores, Rumphius, Rheede, aliique;. de Ricino arborefcente albo, deque rubro, locuti in ope- ribus fuis fuerunt; & videntur omnino plures diftinctas Ricini fpecies enumeraffe, quam Linnzus affumfit. Sed nulla ex illis combinari poteft cum Ricino hocce mihi dicto livido, nec magis cum fubfequo inermi; quare ceu novas fpecies propono. Utriusque femina ex India ori- entali transmiffa fuerunt; unde enate plante xítatem fub dio, hyemem in tepidario tranfigunt, jam quinquennales,, decemypedales, fempervirentes, verz arbores. In Ricino livido truncus primo ztatis anno fangui- neus & nitid;ífimus eft; deinde lignofus, carpum craífus, fiftulofus cumfeptis transverfis, medulla farctus alba, ad nodos cicatricibus circularibus a ftipulis delapfis circum- datus, cinereus, interrupte leviterque. ftriatus. — 'l'ales. etiam BoTrA NIC E. 361 etiam rami. Lolia ante evolutionem involvuntur ftipulis fpathaceis rubris. deciduisque. Sunt autem peltata, femi- oCtoloba, rarius decemloba, ferrata, acuta, longe petio- lata, figura omnino Ricini communis, fed facie atrofan- guinea, dorfo livida cum venis fanguineis; trans lucem fi fpeCtentur, tamen viridia; ampliora diametro pedali breviora; glaberrima fine omni hirfutie quacunque. — Pe- tiolit teretes, parum fiflulofi & fanguinei, inftruuntur fu- pra bafin glandulis duabus remotis, concoloribus, & obli- que truncatis; tum aliis duabus in fumma parte antica infra ipfum ortum pagine, juxta invicem locatis, fubro- tundis , concavis, nonnunquam dumtaxat unica. — Pre- terea una vel plures iterum fimiles glandule in caule ra- misque adfident utrique lateri axille foliorum. — Iftiusmo- di glandule defiderantur omnino in Ricino communi. In fru&tificatione racemofa maículi decidui hwrent infra faz. minas; habentque perianthii profunde divifi foliola quin- que, fanguinea , lanceolata, acuta, patentiffima, & con- cava. Corollam nullam. Lilamenta numerofa coalita in decem plus minus corpora, cuin antheris globofis, didy- mis & flavis. In feminis perianthium eft tripartitum, fi- mile mari, diu perfiflens. Fiflillum fanguineum. Fru- Zz tus 362 OBsER-VATIONIES &us.congenerum, molliter & longius echinatus, lividus. Semina nitida, nigro fuícoque variegata. XLVII. RICINUS INERMIS, Totus habitus prioris, fed eadem tate robuflior. Truncus primo ztatis anno ruber & nitidiffimus; dein ci- nereus cum maculis purpurco- fufcis. Folia virentia utrin- que, ampliora diametri fere fefquipedalis cum petiolo pedali. Glandule prioribus numero fituque fimiles, fed virides vertice cum ambitu rubello, vel virides tote. In floribus calyx cum rubore viret. Germen rugofulum, atropurpureum. Pructus ovatus, major, nitidus, atrovi- vens, rugofulus, inermis, nec ullo aculeo vel minimo in- Íuuctus. Et alia omnia, uti in precedente. s XLIX. OODOUUNBSTUOCAENINEPUR BoTANIC X. 365 XLIX. CYNOSURUS DOMINGENSIS. Ex radice fibrofa & perenni culmi recla attolluntur herbacei, plures, duos tresve pedes alti, teretes, glabri, nitidi, graciles, nodofi, foliofi, ramum fzpe ex inferiore aliquo nodo emittentes, ceterum fimpliciffimi. Folia en- formi -linearia, acuta, plana, in oris ad digitum retror- Ííum. motum aculeato-aípera, facie infra medium pilofa , dorfo glabra; orta ex vagina caulem amplexante & hir- futula. Panicula terminalis. erecta & filiformis componi- tur racemofe ex rachibus: alternis vel oppofitis pluribus patentiffimisque, ad ortum faíciculo pilofo munitis; qua- rum alternantibus denticulis fpicule infident bifarie, exi- gue, compreffe. His gluma calycis eft diphylla, a tri- bus ad quinque flofculos comprehendens, fine. involucro alio ullo; valvulis carinatis, dorfo aculeatis, acutis, miuticis, erectis, poft feminum: corolle incluforum lapfum perfiftentibus; altera breviore. Corolle valvula exte- rior eft glumz calycinz fimilis, fed ariftata; interior pla- na & mutica. Arifta purpurea & afpera ex fummo val- Z2 vule 364 OnsrzmvATIONES vule dorfo egreditur, in flofculis fuperioribus gradatim brevior. Stigmata funt atropurpurea. Semen minutum, Floret & fruCteícit in caldario totam aflatem. LL. POA. ABYSSINICA. Radix fibrofa & annua culmum profert gracilem, geniculatum , compreffulum , ramofum, inferne procum- bentem, '& ad nodos inflexum. Folia fublinearia, acu- minata, vaginantia, & ad oras ob minutiffimos denticu- los aíperiufcula, Panicula terminalis, laxa, rachibus ca- pillaribus compreffis patulisque. Spicule, oblongg, ob- tufe, Calyx biglumis a quatuor ad fex flofculos fuftinet ; valvulis lanceolatis, acuminatis, muticis, erectis, conca- .vis, compreffis, albidis cum dorfo. virente & ad lentem obfolete. denticulato; altera longiore. Corollularum val- vule calycinis fimiles. — Flofculi locantur alternatim in rachi propria arcuatim flexuofa. Stigmata funt purpurea. Et alia ad characterem. — Tota planta eft glaberrima,, & fub dio, letius tamen in caldario, floret pex totam aftatem. LL BoTANI:C m. 365 LE PANICUM COLORATUM. Lin, f/yfl. pog. 91. mant. pag. 30. Radix perennis conflat fibris craffis longis albidis- que. Culmi annui, plures, aggregati, bafi veluti in bul- billum incrafífati, ibidemque connexi & radicantes, bipe- dales, erecti, teretes, glabri, nodofi, absque omni vel gminimo ram:lo fimpliciffimi. Apud Linneum culmi in Panico colorato dicuntur valde ramofi; in noftra hac planta funt omnes perpetuo fine ullo ramulo fimpliciífimi ; fed fupra ipfam radicem dumtaxat connati. Folia longe per totum culmum ad proximos usque nodos vaginantia, enfiformi -linearia, plus minus decem uncias longa, lata lineas quatuor, acuminata, levia, glabra, nonnunquam inferne rariter piloía, laxa, fubtus in nervum medium acutum prominentia, modo plana, modo conniventia, ad oras cartilagineo -:dentata quidem, at tam obiter, ut oculus armatus aliquid, tactu manus nibil fere percipiat. Vaginz funt pilofe & afpere ; in fummis foliis fepe gla- berrima. Culmus folvitur in paniculam patentiffimam, URS fili- 366 OBSERVATIONES filiformem, ramofam, amplam. Flores fparfi, folitarii, in pedunculis propriis capillaribus, qui plerumque. ramulis panicule fic apprimuntur, ut oculos fugiant, floresque. feffi- les mentiantur. Glume calycipe uniflore; valvulis dua- bus interioribus muticis, ovatis, obtufis, octofulcatis , pal- lide virentibus cum feptem ílriis purpureis; valvula ter- tia exteriore exigua, acuta, pallente, nec fulcata. —Co- rolla albida, bivalvis, pellucida, obtufa, fere magnitu- dine calycis; valvulis fubovatis; quarum. altera concava. & lineata eft, altera planior. Filamenta alba purpura- fcunt ad apicem. — Antherz didyme, oblongz, lutez. Stigmata plumofa, purpurea. Floret fub dio menfe Au- gufto & Septembri; in caldario femina perficit. Semina: transmiffa fuerunt ex. infula. Domingo. LH.. SALVIA VIRIDIS. Linn. fyfl. pag.. 64. hort.. upf.. pag:. 11. num. 8. Salvia coma viridi. Tourn, infl. 178. Odor plante graveolens. Radix annua. Caulis ere-- &us, fubpedalis, parum vel vix ramofus,. tetragonus, & hirfu-. BorANrIC I, 267 Tiríutus. Folia ovata, obtufa, venofa, villofula, viri- dia, tenuiter crenulata, inferiora petiolata. Bractes ad verticillos fexfloros cordate, acute, fellles. | P'eduncili proprii breviffimi. ^ Calyx fere cylindricus, viridis, firistus hirfutus pilis vifcidis & capitatis; in fructu (u- perne compreffus & horizontaliter patens vel quandoque magis reflexus, Corolle galea oblonga, obtufa, foris hir- futula, violacea, connivens. Labium trifidum, cerule- um, obtufum; laciniis lateralibus oblongis; intermedia concava & fubrotunda. "Tubus pallet. Stigma eft vio- laceum. Semina ovata, compreffula, nigra. Floret fub dio Junio & Julio. Semina maturefcunt Augufto. LIII. ; ARENARIA CILIATA. Lizm. fyf. pag. 353. Fr. dan. ic. 346. Alüne, ferpilli folio, multicaulis & multiflora. .Szg. ver. 1. pag. 420. tab. 5. fig. 2. . Frequentiífima in fummis nudis alpium Auftriacarum rupibus plantula ex radice perenni, qua faxorum fiffuras tenui humo impletas penetrat, ramofa '& valde multici- | pite 269 OBsSEgERvATEXIONMES pite denfum furculorum cefpitem generat, diametri biun- cialis ad femipedalem fere, in numerofos ramulos fubvil- lofulos graciles & unifloros abeuntium. Folia funt lan- ceolata, craffula, acutiufcula, parumper concava, utrin- que glabra, oppofita, fzifilia, ad oras a bafi ad medietatem usque ciliata pilis albis. Flos ratione plantule magnus, patentiffimus, Calycis foliola funt lanceolata, acuminata, glabra, concava, virentia, non flriata, paulo breviora pe- toli: Hec obverfe ovata, vel oblonga, integerrima, alba. Filamenta longitudine calycis, antheris albenti- bus, Capfíula ovata. LIV. LICHEN ELONGATUS. — Tub. 11. fg. x. In itinere a celeberrimo Commergonio collectas ac- cepi plantas plurimas rariffimas elegantiffimasque, quas inter Lichenes funt tres, quos hic deferibam. Primus, quem a ftatura elongatum voco, pertinet ad Scyphiferos Linnzi, & ad ejus Lichenem gracilem accedit. Ex bafi fufca & tabefcente-videtur effe terrefiris, atque mulcis aut humo putride innaíci. Eftlichen cylindricus, fiflulofus, teres, DBoTANIEC A. 369 teres, mollis, cinereus, quatuor uticias altus, fubereCtus, aut fimpliciffimus, aut fuperne furcatus. | Summitates mo- do fubulatz funt, acute & fteriles; modo autem & ipfi trunco craffitie fimiles, & apice in fcyphum expanfi. Hic plerumque breviffime denticulatus eft cum denticulis fufco - capitatis; aut (forte nedum debite expaníus,) tu- berculo majore fuíco tegitur totus. Crefcit ad Fretum Magellanicum. LV. LICHEN AURANTIACO- ATER. Tab. x1. fg. s. Elegans Lichen ad ordinem Linnzanum filamentofo- Tum pertinet. EreCtusne creverit in arbore , an pendu- lus, ex fpecimine nequit determinari. Patria non addi- tur. Paniculatiffimus totus ex pluribus videtur caulibus conflare, teretibus, folidis, duris, firmis, ramofiffimis, fefcuncialibus; qui una cum ramis fuis craffioribus, dum in aqua humefcunt, coloris funt ex rubro aurantiaci; dum ficcefcunt, magis flaventis. Ramuli ultimi breves acuti capillares & numerofiffimi femper funt atri & lucidi. Tn- fra hos egrediuntur ícutelle orbiculares, integerrimz , Aaa pla- 340 OBS$ERVATIONES planiufcule, omni radio deftitute, facie atre lucideque, dorio aurantiace, feffiüles, plurime. In icone color ex- hibetur madefacti. "Totus Lichen glaber eft. LVI. lICHEN ANTARCTICUS.. Tab. 1o. fg. x. Hic inter Linnzi coriaceos Lichenes locandus eft, . cotticibus arborum innafcens ad Fretum Magellanicum. Folium coriaceum, molle, glabrum, inordinate undique lobatum, fubtus.album bullatumque , fupra lacunofum & olivaceum. Lobi fubtus gerunt peltas ampliffimas, pla- niufculas, fuborbiculares, glabras & badias. In madefa- &o ficcoque idem ferme color eft, nifi quod facies magis fufceícat in ficco. LVIL HIERACIUM CYMOSUM. Lim. fy(. pag. 597. Hieracium murorum angvftifoliunty non finuatum, Jauh. pin. 129. prodr. 67. £. 61. Pilo- à BoTANTITC x. 271 Pilofella montana hifpida, parvo flore. Bauh. pin. 262. Pilofella minori flore, hirfutior & elatior, non repens, Bauh. hifl. 2. pag. 1040. Pilofella major umbellifera paxpí«zoc montana & pra- tenfis. Col. ecphr. 1. pag. 249. tab. 249. Planta lactefcens in collibus agri Vindobonenfis fre- quens occurrit, florens Julio Auguftoque. Radix peren- nis, plerumque premoría, calamum vel digitum craffa,, nunquam ftolonifera, nigra, fibrisque longis fufcefcenti- bus capillata. Folia radicalia plura, ex oblongo lanceo- lata, utrinque attenuata, integerrima, acuta, crafiula * afpera, & utrinque pilis longis albidisque hifpida. Cau- lina pauca, feffilia, prioribus fimilia, fed minora. | Cau- lis unus alterve, fuberectus, teres, ftriatus, hifpidus to- tus, vel fuperne glaber, pedem vel fefquipedem altus , ut plurimum fimplex, terminatus pedunculis fubcymofe di- vifis, hirfutis vel glabris. Flores parvi. Calyces im- bricati , hirfuti & incani. Corollule funt lutez, argute quinquedenticulate. Semina oblonga & atra pappum ge- runt pilofum. Aaa 2 LVIII. 312 OssghRvaAaTIORGXNEs LVIII. TRAGIA INVOLUCRATA. Lim. /yft. pag. *]o7. Ricinocatpus zeylanica hirfuta, foliis lanceolatis ferra- tis. Burm. thef. zeyl. pag. 202. tab. 92. Urtica fruticefcens malabarica. Raj. hifl. 1. p. 160. Schorigenam. Rheed. mal. 2. pag. 73. tab. 39. In caldario lete vegetat, & ex radice ramofa annua caulem attollit decempedalem, volubilem, teretem, ex alis foliorum valde ramofum, pilis albidis atque urenti- bus hifpidum, virentemque. Folia funt alterna, petiola- ta, ovata vel lanceolata, ferrata, acuminata, fubtus pal- lide virentia & venofa, iisdemque urentibus pilis hifpi- da, Stipule feffiles, acute, & integerrime, ^ Peduncu- lus folitarius, oppofitifolius, brevis & patens, florem fz- mineum fert unicum, pendulum, breviffime pedunculatum ipfum, fupraque hunc in extremitate flores mafculos plu- res exiguos feffiles inque capitulum amentaceum oblon- gum collectos. Ad femine ortum bractee tres adítant lanceolate, acute, parve, integerrime , quarum infima lon- Bo T A*W IC X. 213 longior eft. Ad fingulos mares cft bractea folitaria, lan- ceolata, acuta, concava, parumper hifpida, & feffilis. Flori femineo, toti hifpido perianthium eft hexaphyl- lum, perfiftens; foliolis oblongis; germen amplexanti- bus, ita ut tria alternantia ejusdem fulcis incumbant, tria reliqua ejusdem gibbis; pinnatifidis cum laciniis utrinque quatuor cum impare, oblongis, oppofitis, ad oras rigide hifpidis. Corolla nulla. Germen fubrotun- dum, triquetrum, hifpidum, Stylus unicus, craffus, bre- vis. Stigma trifidum, reflexum. . Capfula tricocca, ela- flice diffiliens. — Maribus perianthium eft triphyllum, vel tetraphyllum; foliolis ochroleucis, late ovatis, acutis, planis, patentiffimis. Corolla nulla. Filamenta tria, breviffima, erecta. Anthere didyme, flave. ^ Flores fructusque fert a Julio ad Decembrim. LIX. . OPHRYS MYODES. Scop. carn. pag. 193. Ophrys infeCtifera myodes. Linn. /yf. pag. 678. frchis radicibus fubrotundis; labello fericeo, bifulco; brachiolis brevibus, fubulatis. Hall hifl. helv. num. 1265. tab. 24. Aaa 5 Or- 314 OBSERVA*TIONES Orchis mufce corpus referens minor, galea & alis herbi- dis. Vaill. bot. pag. X47. tab, 31. fig. 17. C x8. Bauh. pin. 83. Cum Hallero aliisque contra Linnaei fententiam fe- paro hanc plantam ceu fpeciem ab Ophri arachnite. Dul- bi funt ex oblongo rotundati. Folia funt oblonga, acu- tiufcula, integra, craffula, lineata, ad bafin vaginantia, pauca, glabra, fubradicalia omnia. ^ Scapus eft.teres, glaber, fpithamzus, aut paulo altior. —Spathe pallide virent, lanceolato-oblonge, ereCte, convolute, & flo- rum longitudine. ^ Hi fuaveolentes a quatuor ad octo fpicam raram abfolvunt. Germen oblongum, fulcato-ftria- tum. Petala tria exteriora funt oblonga, obtufiffima, craffula, patentiffima, & viridula: duo interiora funt li- nearia, angufliffima, paulo prioribus breviora, obtufa, an- trorfum erecta, atropurpurea, & ad lentem villofa. ^Ne- Ctarii calcar adeft nullum. — Labium inferius magnum , purpureo -atrum, holofericeum cum diíco cinereo, trifi- dum: laciniis lateralibus oblongis; intermedia amjpliffi- ma & ad apicem emarginato-bifida, ad latera obiter re- flexa. Cucullus viret. Antherz flavent. Crefcentem co- piofe acd BoTrANICS. 3175 piofe inveni, & fub Junii fine florentem, in pratis fubal- pinis Auftriz. LX. ORCHIS MASCULA. Linn. fyfl. pag. 674. Flor. dan. ic. 475. Orchis radicibus fubrotundis; petalis lateralibus reflexis; labello trihdo; fegmento medio longiori, bifido. Hal. hifl, helv. num. 1283. tab. 33. Orchis morio mas, foliis maculatis. Bauh. pin. gx. Vaill. bot. pag. 151. tab. 31. fig. 11. € 12. Seg. ver. a. pag. 124. Lab. 15. fig. 5. Bulbi gemini, fubrotundi vel magis oblongi. Folia radicalia tria vel quatuor, oblonga, obtufa, craffula, li- neata, nitida, bafi vaginantia, lete virentia, inferne utrinque afpera punétis fanguineis vel atropurpureis. Caulem praeterea folium unum alterumve inferne veftit, ferme totum vaginans, acutum, & quandoque non pun- Ctatum. Scapus fuperne nudus, teres, pedalis & ultra, terminatur in fpicam longam cylindricam nec denfam, Spa- 216 OBSERVATIONES Spathe purpurez, anguftiffime lanceolate , acuminatz, conniventes, infime germine duplo longiores, relique ejusdem longitudinis. Flos inodorus, totus ex rubro pur- pureus, labio faturatius tin cto magisque ceruleícente. Fetala tria exteriora funt lanceolato- acuminatiffima, con- cava, equalia, patentia, nec reflexa. Interiora duo ova- ta, cbtufiufcula, concava, exterioribus fere duplo bre- viora, in cucullum conniventia. Labium inferius eft qua- drilobatum; lobulis cbtufiffimis, obiter crenulatis; non- nunquam dumtaxat trilobum eft cum lobo intermedio ma- gis minusve emarginato. JDiícus ad lentem villofus eft. Calcar obtufum, germinis circiter longitudine, reCtum- que, oblique pergit. — Germen intortum incurvatumque ex atropurpureo viret. Sic etiam fructus immaturi, Cre-. fcit in Auflrie paícuis montanis & fubalpinis, ubi flo- vet Julio. T LXI. MUCOR ARANEOSUS. Tab. 2o. Hunc fungum ante plures annos inveni in fylvis füb- alpinis, increfcentem lignis putridis, in terra jacentibus. Fra- B'oTA:N' I'CZE, » riri Frufira deinceps quaefivi; quare nunc defcribo, qualem tunc inveni, forte jam fenefcentem. — Singularis fungo eft flructura, ut ad nullum apte genus reducatur, nec bene ad mucores. Conftabant fungi mero pulvere rufo minu- tiffimo, in cumulum femiovatum aggregato, fine ullo confpicuo cortice, magnitudine uti digiti apex eft, & cujusmodi in fuperiore figura exhibetur. Sed una circa fungum ad diflantiam aliquam ligno affixa confpicieban- tur in orbem fila nigra capillaria & elaflica, que ad centrum commune fungi dirigebantur , "primo procumben- tia, deinde per fungi fubftantiam pulverulentam affurgen- tia, rigidula; cujusmodi plurima, etiam interiora voeríus, totam fungi aream occupabant. Alia preterea aderant fla ad peripheriam priorum, contrario prioribus fitu; veluti linee tangentes circuli. Hzc non ubivis, fed aliquibus tantum in locis fpeCtabantur. Omnia hac per annos in ligni fruflulis perfiftunt, pulvere brevi fponte delapfo, qualis fiftitur auctus in figura inferiore. Firmif- fime fila adherent ligno, qua illud tangunt; & ad len- tem fuperficies tota veluti glutine videtur obducta, haud: aliter, ac fi limaces fuper illa repfiffent.. Bbb LXI. 310 OB$S$ERVATIONES LXII. LICHEN SARCOIDES. Tab. 22. Meníe Augufto ineunte in fylvz fubalpinz loco fubaprico inveni hunc Lichenem, qui undique corticem trunci arboris vafte, in terram dejecte & putrefícere jam incipientis , obducebat. Subftantia fungi gelatinofa, tre- inula & mollis, inftar 'Tremelle, ex fufco carnei coloris five rufi, raro ultra fcutellas proten(a, has tamen femper in fundo. conneCtens ceu membrana una continua, cui fcutelle infident; cortici arboris adherens fine radiculis, ut facillime absque lefione tolli queat. Sic femper te- nuiffima eft, animalem quandam membranulam egregie mentita; fed ultra fcutellas dum quandoque protenditur, tunc hic incraffatur admodum, & modo animalem mem- branam craffiorem emulatur, modo affurgit in gyros me- fenteriformes. | Hujusmodi figura inferior eft ; dum fupe- xzior lichenes fiflit cum membrana ultra fcutellas non per- gente, quales etiam, a cortice arboris avulíos, figure c demoníltrant, antice & a tergo confpeclos, Scutelle ea- dem confiflentia ac colore donate, concave, & fubro- tunde, DoTANICIA. 3519 tunde, aut feffiles funt, aut baü in pedunculum veluti elongantur. —Juniorem feffilem figure b b reprefentant , alteram in naturali magnitudine, miücrofcopio auctam al- teram, in qua margo limbi eft planum inclinatum. n figuris a a exhibetur fcutella pedunculata, cum natura- lis, tum aucta ad lentem. Bbb 2 VL 380 ADDITAMENTA QU/EDAM AU MR pte ore qs a nae e E Dre P Suae Sd iwam Abi Sin 3 sik it VL JACOBIA WELL, Uwv HISTORIE NATURALIS IN UNIVERSITATE VINDO- BONENSI PROFESSORIS, ADDITAMENTA QUJAZEDAM A D ENTOMOLOGIA/M. Too hiftoriam, extenfiffimam illam Zoologiz par- tem, cum a remotis inde temporibus, tum hoc praefertim feculo, a peritis viris indefeffo ftudio multaque induflria pertraCctatam fuiffe, neminem latebit, qui vel obiter in inveftigatione Entomorum veríatus eft. Imprimis vero, ut AD ENTOMOLOGIAM. 381 ut alios celebertimos Entomologos taceam, noflro evo illuftris a Linné in Syftematis Nature Tomi primi fecun- da Parte edit. 12, ut & jam antea in Faunz Suecicz al- tera editione, Infe&a in feptem Divi&iones feu Ordines, ícilicet in Coleoptera, Hemiptera, Lepidoptera, Neuropte- ra, Hymenopiera, Diptera & 4ptera difpofuit; horum Ordinum contenta notis infignivit characteriflicis brevio- ribus, ita ut generum ac fpecierum determinatio cuilibet lucide pateat. Interea tamen omnem fe in hac re exhaufiffe ope- ram, quin pofleris nil eddendum nihilque mutandum re- linqueretur, minime gloriabatur, nec ideo fuam, etfi omni exceptione majorem, InfeCtorum ordinationem. effe prorfus naturalem jaclitavit; verum ingenue faffus eft, hunc conatum non tam facilem, quidquid nonnulli, mo- liendo fefe effeciffe, pompofe magis quam vere, dicti- tent; quandoquidem infeCierum, que hodiedum inno- tuerunt, genera & fpecies fortaffis minimam eorum effi- ciunt partem, que adhucdum cognofcenda, adhuc deter- minanda funt. Unde indies nova infeCtorum genera, noveque fpecies, deteguntur. Ejusmodi igitur nonnulla adjungere & ego hic conflitui, quatuor videlicet nova &, bbb 3 quan- 282 ADDITAMENTA QU/EDAM quantum ício, nullibi rite defcripta infecta cum Hilftorie Naturalis cultoribus communicaturus. Horum tria ex or- dine Coleopterorum funt indigena; unum ex Lepidopte- ris exoticum eft, ad Equitum 'Treum cohortem fpectans. : Hac ergo pauca, quum materiem fufficientem, ad differ- tatione peculiarem conícribendam, non fuppeditent , hifce Mifcellaneis, annuente editore, intercalare placuit; que fi mea determinatione, utpote novi coloni, inter ce- tera nunc debite locata fuam quoque flationem invene- rint, multum gaudebo. Hanc Hiftorie Naturalis partem, de Infe&tis fcili- cet agentem, effe etiam homini emolumento, effe utilita- ti, a plurimis nature fcrutatoribus jam evidenter demon- ftratum eft, quare eam laudibus extollere fupervacaneum duco; nec recenfere hic locus eft, que Naturalis Hifto- rie fludium non modo in fpeciofioribus nature productis, verum etiam in hifce animalculis, cum ad Medicinam, tum ad Oeconomiam, bona & utilia detexit, dum hec fine diligentiori difquifitione rerum qualiumcunque natu- - ralium. diu adhuc abfcondita diuque ignorata manfiffent, Nil enim in tota natura, quantumvis ad adípettum non- nullis vil? appareat, contemnendum. 1) Pri- AD ÉNTOMOLOGIAM. 383 I) Primum in tabule 23. figura T. exhibitum infe- &tum e Coleopteris apterum novum conflituere genus, atque in ordine Linneano inter 4rzelabum. & Cerambycem locari poffe autumo; cui fit nomen genericum Scorias, ideo quod loca tenebrofa amet; triviale vero. nomen ob aliqualem cum pulice fimilitudinem & colorem p/ylloides. Definiatur genus ScoTiAs Jutennm Íetacese, articulo ultimo (ublan- ceolato. Caput exfertum, inflexum. Elytra convexo - gibba, connata. ScoT1as p/ylloides fpecies fit, in qua fequentia pre- fertim obfervanda veniunt. Caput veríus collum anguftius, depreffum, nigrum. Oculi xelative ad caput magni. — Zntennz feta- cem, pallide, articulis conoideis decem (raro undecim) ultimo articulo fublanceolato. La- bium porrectum, villofum. —Palpi quatuor, fli- formes, Thorüx teres, nitens, piceus. Elytra 394 ADDITAMENTA QU/EDAM Elytra rufo- badia aut cuprei quafi coloris, ad mi- crofcopium in apice tridenticulata, nitida, con- nata, abdomine nigro contracto longe am- pliora, faccum quodammodo formantia, & ob abdominis minutiem quafi vacua, ideoque fub- diaphana. Pedes longi. Reliqua in amiei mei dilectiffimi, Domini DoCtoris Czenpinski, auditoris mei olim diligentiffimi, ac Hiftorie Naturalis cultoris folertiffimi, differtatione inaugurali fufe defcripta leguntur; qui etiam meum in defcribendis ani- malibus ordinem, quo jam ab anno r775 Hiftoriam Na- turalem tradere foleo, fecutus eft; inchoando nempe in regno animali ab animalculis minimis, ad fenfum utpote (implicioribus, pergendo per reliquas animalium claffes usque ad hominem, qui huic regno coronidem imponit. Unde patet, ordinem Linnaanum quafi inverfum a me tradi. Noftrum fupra defcriptum infeCtum fegne, loca ob- fÍcura amans, vite pertinacioris, etiam vitrello inclufum diutiffime inedia vivere poteft. . Tabu- AD ENTOMOLOGIAM. 285 Tabule 23. figura 1. in a & b infeCtum naturali ma- gnitudine reprefentat; in e idem lente auctum. 2) Alterum infectum eft Buprefüis fpecies, quam ob non vulgarem, quo fuperbit, nitorem /afíuofam dicere volui. Defniri poteft BurxzsTIs fafluofa viridi- cerulea, nigro-puncta- ta, nitidiffima, ad marginem aurata. Caput, Thorax & Elytra per medium ex czruleo virent, ad latera vero aureo fulgent colore, Oculi funt aurei. Elytra leviter flriata, pun- &isque nigris infperfa. Subtus omnia ex flavo virent. Corpus integrum metallico undique micat nitore. Hoc.infe&tum copiofe inveni circa Laxemburg, & quidem folummodo in Tilia, nec in alia planta; fi quis igitur eam Zupreflem Tilie dixerit, non errabit. — Ego tamen ob elegantiffimum nitorem faffuofam dicere malui. In tabule 23. figura 2. fub a confpicitur infectum in naturali magnitudine fuperne; fub b idem refupinatum; fub c microfcopio actum; Ccc 2) 396 ADDITAMENTA QU/EDAM 3) Tertium infectum eft Diry/ci nova, ut opinor, (fpecies, cui nomen triviale amaffomozans effe poteft, fub fequente defnitione: Dirvscus anaffomozans elytris obfcure fufcis, ful- catis, fulcis nonnullis in gyros retortis, anaíto- mozantibus. : Caput & Thorax nigricant. —'"Thorax limbo flavo | circumcingitur, Stermum bifurcatum, Elytra umbrata, fulcis parallelis, longitudinaliter decurrentibus aliis, aliisque furfum ac deorfum flexuofe confluentibus. Palpi, Antenne, Pedes, uti & totum Corpus fubtus rufi coloris; margo autem fordide flavus. Hoc infectum prope Iglaviam in Moravia e quadam pifcina extraxi. Figura tertia tabule 23 fub a infectum pronum ex- hibet; fub 5 idem refupinatum, 4) Tandem venit Papilio, quem, düm ab alio En- íomologo nedum inveniam defícriptum, aut nomine tri- viali AD ÉNTOMOLOGIAM. 30T viali infignitum , 4ntemorem vocavi. Erat enim Antenor ex "Trojanorum principibus, qui dicitur legatos Grecos, Helene repetende caufa miffos, hofpitio excepiffe, in- terque illos Ulyffem, habitu licet falfo, a fe tamen co- gnitum, popularibus fuis non indicaffe; hinc patriam prodidiffe creditus; dum alii nihilominus funt, qui illum hoc crimine liberent , illum folummodo una cum ZEnea autorem pacis & reddende Helena fuiffe rati. Ideo ha- bitu quidem lugubri, aft incruentato veftitus confpicitur. Ejus definitio fit: Parrrro Zhtenor alis nigricantibus; anterioribus coflatis, pallide radiatis; pofticis margine in- teriore villofis, exteriore luteo - maculatis, Ale primores Íupra nigrae, fubtus fuligineo - nigri- cantes, utrinque flriis albicantibus pinnarum in- flar radiate. 4le fecundarig fubdentatz ; fupra obícure cinerafcentes, margine exteriore nigro, maculis tribus majoribus, tribusque minoribus confluentibus luteis cincto ; fubtus albefcentes, margine interiore pilis nigris longioribus denfe ciliate, exteriore margine maculis feptem lu- tei coloris intra limbum nigrum ornate, tribus Ccc 2 Ícili- LI 398 .ADDITAMENTUM QU/EDAM AD EwToMor. fcilicet majoribus angulatis diftinCtis, quatuor minoribus confluentibus. ; "Abdomen fupra nigrum, maculis quatuor croceis tri- angularibus linea crocea interftinCtis notatum; fubtus albens. — . Habitat in Indiis. 'Tabule 23 figura quarta exhibet fub a papilionem fubtus fpectatum ; fub b ejusdem partem fuperiorem. — - ao UC SENPA m VH. wr OO Wr 389 Qs JA OP, 0P^8, JP, JP^ts J^ P6 JN "C VE SOS UC KP ASA C RO UR SUC QE A NICOLAI JOSEPHI JACQUIN EXPLORATIO CHEMICA ERUEPNUD.DUS?^P APTUO'"S TR REA XUI (UAR A UNCST XboL ACC E $. Ir. Haa incongruum me facturum exiflimo, fi experimen- ta quedam a me inflituta, ut pateret natura plumbi fpa- tofi Carinthiaci, tam vere quam eleganter a reverendo Wulfen in hoc volumine defcripti, hic adjiciam, & pu- blice tradam luci. Qui fpecimina hujus plumbi fpatofi Mineralogus poffidet, nz ille noverit tenuitatem cry- ftallorum fummam in plerisque fpeciebus five varietati- Ccc 35 bus, 290 ' . ExrLoRATIO CugMICA bus, fummamque hinc enatam difficultatem. earumdem obtinendarum in pondere illo, quod ad experimenta de- bite inftituenda requireretur. Doleret etiam ille deftru- &ionem elegantiffimorum fpecimipum. Propterea felegi plumbum fpatofum a reverendo Wulfen numero XVI. defcriptum , quod, utut rarius fit, raritatem tamen fuani egregie compenfat in noftrum fcopum abundantia mate- rei examinanda. ' At vel fic tandem defecit, ut protra- here tentamina, quo defideraffem, haud licuerit. No- vam copiam nactus pergam ad ulteriora, atque alia occa- fione, fi digna luce videbuntur, proferam. PASO Hac fpecimina non omnia eodem modo compacta funt, nec fingulorum equaliter compacte ubique fingule partes; inter lamellas enim modo magis minusve cellu- lofa funt, modo vacuis interflitiis ferme carent in inte- grum, Fruftulum, quantum invenire potui, compactiffi- mum gravitate fpecifica ad aquam gaudebat uti 19 ad 55. . ut igitur ipfo plumbo fit circiter triplo levius. PruMBI sPATOSI FLAVI CARINTHIACI. 39I b. uds A menflruis acidis exordiendum effe, docebat ipía - plumbi ípatofa compages. Lic notabo, quantumvis vi- deri forte fuperflua hac admonitio poffet, ad omnia ex- perimenta me adhibuiffe menftrua finceriffima, acidum nitri deflillatione repetita a novo nitro abflraCctum; eo- dem modo depuratum acidum falis; oleum vitrioli exco- lor; aquam deftillatam puriffimam ; & fic porro. Plumbum illud fpatofum cum omnibus acidis, fine adjumento caloris artificialis, validiffime effervefcit, fed partem dumtaxat folvitur, In acidum nitri, plurima aqua debilitatum, injeci fruflulum plumbi fpatofi nucis avellanz volumine, Poft effervefcentiam finitam defufamque tur- bidam folutionem remanfit compages cellulofa ex cryftal- lulis lamellatis , tenuiffimis, obiter cohzrentibus, fub- diaphanis; cujusmodi folitariz& fuper lapide calcareo con- - fpici folent, defcripte a reverendo Wulfen numero V. 392 ExPLoRATIO CHEMICA $ A4 Comminui manu & levioribus mallei ictibus idem novum fpatum in parva fruflula, nec in pulverem, ut ne fipura lamellata fpatofa periret, & tamen ut in intimam compagem agere aqua fortis poffet, Hujus fpati fumpfi grana II52. Superaffudi debilitatum acidum nitri, & per plures dies frigide reliqui, movendo interea fepius materiem tubo vitreo, & novum addendo, dum motus ceffabat, acidum, donec tandem hoc manifefte fuperabun- daret. In ipfa folutione acidum nitri turbatur colore au- rantiaco; poft eandem peractam priflina liquido redit limpiditas & aqueus color; atque tunc fedimenta duo fundum occupant, inferius graviffimum & flavefcens, fu- perius leviffimum & aurantiacum. S. 5. Hoc alterum fedimentum levitate fua, & quod pul- veris minuti effet fub forma, per vafis concuffionem mox per liquidum difpergebatur, dum ab illo motu gravius fuatum inferius non afficiebatur; atque poterat fic una cum PLuMBI SPATOSI FLAVI CARINTHIACI. 5395 cum liquido defufo a flrato inferiori facile feparari, & quiete a liquido ipfo, dein ablutione & exficcatione fifti folum, & examinari. . Pondus fuit 22 granorum. — Verus érocus ferri, qui ope phlogifli per ignem in ferrum retra- &arium nigricans reducebatur. ! $. 6. Imprimis examinanda erat folutio. In hujus dimi- diam partem immifi fpatum calcareum puriffimum, quod folutum in acido nitri nullas fzces relinquit. Aliquid de illo folvebatur, & nubecula enata in liquido fuit, pondere non determinanda. Aliam deinde feci folutio- nem plumbi fpatofi ad libram dimidiam, quam a. fedi- fentis feparatam faturavi eodem fpato calcareo, atque fic precipitatum acquifivi unius grani. Hoc cum fluxu nigro fcorias paucas fecit nigras, cujusmodi dare ferrum folet, nullum vero dimifit plumbum. — Vix quidquam igi- tur metallici in illa folutione contineri videtur; pam per calcareum inde przcipitatum fuiffet. Ad alteram dimidiam prime folutionis partem affudi oleum tartari per deliquium ad faturationem, — Fulvis ni- Ddd veus 394 ExPLoRATIO CuEMICA veus precipitatus ablutus & exficcatus pendebat grana 160, ut in tota folutione heferint grana 320. | Erat terra calcarea, que igne ufta per octo horas dedit optimam & acrem calcem vivam cum jactura 3O granorum aeris fixi in centumpondio. $ T Sedimentum gravius (& 5.) erat 737 granorum, & conftabat ex cryftallis plumbi lamellaribus, nitentibus, nullatenus ab. aqua forti arrofis; Unde & ex S. 3. con- cludo, fpecimina illa plumbi fpatofi componi ex veris cryftallis lamellaribus, fed terra calcarea martiali obdu- cente, atque interpofita, in unum corpus fpatofum lamel- latumque varie effictis ; neque hanc calcaream terram intrare. cryftallorum fubftantiam, | Utrum harunce cryftal-. lorum, jam antea ibidem exiftentium, interftitia a terra calcarea, poftea per aquas fuübterraneas ifluc delata, re- pleta fuerint? aut anne potius alibi enatz ille cum terra calcarea fimul iftuc depofite fint? non determino. Ex adnotato etiam pondere adhibiti acidi nitrofi (S. 4.) jaCuram I3T7 granorum inm folutione obfervavi, peten- PLuwnri 3PATOSI FLAVI CARINTHIACI 395 petendam ex aéris fixi de calcareo fuga tempore effer- vefcentie , & ex aliqua abrepti una acidi nitrofi parte. Calculus inftitutus huc accedit. Nam fpecimen plumbi: fpatofi pependit (S. 4.) grana 1152. Poft folutionem re- manferunt plumbi cryfiallifati lamellaris (S.7-) grana 737. Croci martialis fuerunt (S. 5.) - m5 i22« Terre .calcaree precipitate (S. 6.) - - 320. Ja&ture per efferveícentiam (S. 7-) -. - 137. 1216, . Ut fic acquifita videantur grana 64 in excelfu fupra pondus fpeciminis adhibiti. Sed ipfe hic exceffus po-: tius jactura fuit; quidquid enim aéris in folutione ex- tricatum fuit de calcareo, expulfumque in aura, illud omne precipitato calcareo redditum denuo fuiffe credo ab.oleo tartari; adeo ut folutionis jactura in calculum ad- duci haud debuiffet, nifi in quantum fpectaviífet ipfum precife folumque acidum menftruum. ^ Deficiunt fic in acquifitis grana 73. An major aéris fixati copia inhe- ferit calcareo in ipfo fpecimine, quam ille recuperaverit in precipitatione? Anne verius ex adverfo minorem quantitatem aéris fixi cruda terra calcarea, quam przci- pitata, continuerit, ut fuprapondium calculi prioris de- beatur totum, cum fpiritui nitrofo, tum aque hunc de- Ddd 2 bili- 396 » ExPronaATIO CHEMICA bilitanti, naturaliter in vafe aperto per plures dies evapo- ratis? An alia caufa jacture fuerit? Non aufim decer- nere. Fateor lubens, vix unquam me. per analyfin ex centumpondio miners obtinere potuiffe centum precife libras productorum five eductorum ; dum hic conjeCture nihil dare foleo. Charte autem, in examine corporum ponderandorum, nihil unquam de his adhaeret, quod calculum redderet incertum; nam filtro tunc non utor; fed potius, tediofo & lentiffimo labore, fedimenti pre- cipitati exfpecto perfectam fubfidentiam in vafe inverfe conico; defufo menflruo , repetitis vicibus aqua illud edulco, tandemque fponte in loco calido exficcari fino. Varietas autem obtinet quoad contentorum propor- tionem in diverfis fpeciminibus, Sic aliud fpecimen ex- aminavi pondere I5 femunciarum; ex quo acquifivi per precipitationem 29 drachmas terre calcares, Hoc plumbo fpatofo, poft fpeciminis folutionem in aqua forti feparatumque crocum martialem refiduo , utar in fubfequis tentaminibus, ut femper hoc intelligam, dum fimpliciter plumbum fpatofum dico: PruwBI SPATOSI FLAVI CARINTHIACI. 397 $ e Hoc igitur plumbum fpatofum , in quod acidum ni- trofum frigide vix agit, nunc cum eodem acido pofui in balneo arenz in calidiffima digeftione. — Brevi plumbum flavefcentem colorem perdidit, inque.album tranfivit; tum etiam partim figuram lainellarem amifit, & crufte concrete fub forma fundo vaíis adhafíit. Poft defufam aquam fortem , dum cruftam cultro rumpere tentabam, hec illico in loco attactus eleganter carulefcebat. | Dif- ÍraCte. & in mortario vitreo tantifper tufe crufle novuin acidum nitri afludi, & reliqui per tres feptimanas in di- geflione, | Sic totum plumbum in pulverem. cinereum imutatum vidi, qui edulcatus exficcatusque, ex 5 cen- tumpondiis plumbi fpatofi adhibitis, ponderavit libr. 295. Solutio acido-nitrofa. omnis oleo tartari íaturata dedit precipitatum album 222 librarum. ^ Alio experimento unum dumtaxat centumpondium eodem modo tractavi per I4 dies, & reliquit aqua fortis pulveris plumbei albi folas 4r. libras; wt forte protracta digeftione: plus de plumbo:fpatofo folvere potuiffet, —Pr&cipitatum illud um fluxu nigro dedit in centumpondid- 54 libras plum- Ddd 5 bi. 398 ExrLoRATIO CuEMICA bi. Ex hujus plumbi fpatofi centumpondio fimiliter 54 libr. plumbi obtinui; ut igitur acidum nitri videatur folvere totum folidumque plumbum fpatofum, nec extrahere tan- tum partem metallicam. $. 9. Acetum, quod in calces plumbi optime agere no- vimus, nunc adhibitum fuit, In hujus deftillati quatuor drachmis digeffi calidiffime per octiduum centumpondi-: um docimafticum (meum przcife dráchmam zquat) plum- bi fpaátofi. Nec inveni mutatum acetum, nec plumbum. Color manfit idem utrisque, Acetum faturatum fuit fale: alcalino volatili fine ulla precipitatione, Ex alio fimili: experimento acetum faturatum oleo tartari limpidum man-: fit, poft triduum demum turbidum, precipitatumque de- mittens vix ponderandum, quod cum tantilla fluxus ni-. gri portione fufum ícorias fine plumbo exhibuit virides, Precipitatum illud leviffimum ad minimum vafculi mo- tum per liquidum difpergebatur. Ex tertio tandem re- petito experimento acetum faturabatur folutione hepatis fulphuris, & obtinebatur lac fulphuris albidum. |^ Ergo acetum in plumbum minere vim habere nullam videtur. In PrtuwBI $PATOSI FLAVI CARINTHIACI. 399 In plumbo ípatofo jactura fuit vix unius libre. ^ Nitor in hoc idem, eadem cryftallorum forma, idem volumen & color . . f | S. 1O. Plumbum fpatofum cum acido microcofmico via hu- mida uti cum aceto tractatum digeftumque per I4 dies evafit tantum paulo pallidius, | cum jactura 2 librarum in centumpondio. Pracipitatus per falem alcalinum fxum ex acido pulvis albus tantillus nullum. plumbum xeddidit. 1 S. IL Ín acido falis concentratiori fumante & depuratiffi- mo digeffi per biduum centumpondium | plumbi fpatofi. Obtinui folutionem faturatiffime & amoene viridem lim- pidamque, cum fedimento niveo fquamofo & nitente. Per lentam cucurbitule inclinationem feparavi folutio- nem; & ad edulcandum fedimentum huic affudi aquam frigidam plurimam, ' Inexfpe&tato & elegantiffimo fpecta- culo tota aqua mox 'evafit faturate & fpeciofe caerulea adin- 400 ExrronATIiO0 CukMICA adinflar cervlei Berolinenfis. "Tingeba*^r fic aqua a fo- lutione viridi, fedimento adhucdum ini;nifta,. ^ Defufa hac tinctura, aliam novam aquam íedimento addidi; que etiam faéta cwrulea fuit, fed dilutius. — Perrexi fic edulcare, donec ultima affufa aqua manfit excolor. '"Tri- pla aqua dilui primam fíolutionem viridem , inde non mutatam, fed a plure affufa momento faturatiffime ceru- leam. . He [olutiones cutim ferme indelebili macula tingunt fordide virente aut cerulea. : Sedimentum magis evaferat fquamofum. quam ipfum adhibitum plumbum fpatofum, minoribus fquamis [alis fedativi fimillimum, magisque quam antea cohefit, Pon- deravit libras 60, deditque cum fluxu nigro libras plumbi 385 ut itaque intraverint in acidum fíalis libre AO fpati, in quibus latuerunt proportione. inzquali li- bre 16 plumbi. Uti mox patebit, inutiliffima fuit hec ponderum obfervatio. nd S. 12. Admiratus quantitatem aque tinCle a pauca copia tincure viridis, fummam hujus divifibilitatem, oculo con- PruMBI $PATOsI FLAVI CARINTHIACI. AOI confpicuam, metiri volui. Novam fimilem folutionem. viridem paravi cum drachmis duabus acidi (ilis. Non potui delere colorem caruleum fic, ut plane excolor mifcela evaderet, nifi pofteaquam aque drachmas 109056 addidiffem. ^ Ubi vero ex $. 20 elucefcet, de materie colorante hefiffe in hac íolutione folas 13i li- bras centumpondii docimaftici mei, unam drachmam five grana 6O equantis, adeoque fola fex grana, flupende divifionis calculus exfurget, dum unicum granum mate: riei colorantis tingat 9079225. grana aqua. CET CA Cupidus obtinende tincture viridis abundantius , ut examinarem, decem centumpondia cum zquali pondere acidi falis calidiffime in cucurbitula digeffi per tres ho- ras; evafit plus turbida, carulea, nec viridis. — Addidi hinc proximo die alia decem acidi ejusdem centumpon- dia. Perftitit color czruleus; qui vero poft novam di- geflionem evafit faturatiffime viridis. Ut citius operarer, poft defufam tin&turam viridem ,. edulcavi fedimentum aqua calida, & digeflioni expofui Eee per . 402 ExrrtonATIO CHREMICA per hora Hanc calidam caruleam tincturam (a) in vafculum feorfim immifi, uti in primo experimento etiam feceram. Per novam aflufam digeftamque calidam obti- nui alteram tincturam (D) czruleícentem, etiam feorfim fervatam. ^ Sic perrexi tertia & quarta vice, quando ultima. affufa edulcans aqua excolor perílitit. —Singula- ria phenomena he tincture exhibuerunt. Scilicet ex tinctura (4) ad primum illico vel mini- mum refrigerium, elegantiffimo fpe&aculo, fponte excu- tiebantur fquamz parvule, micantes, nitidiffime, argen- tei metallici coloris, leviffime; que partim ad fundum vafis fecedebant, ibidem veluti natantes, partim parieti- bus internis vafis accrefcebant crufte tenuiffime. & con- tinue (ub forma, ut redderetur hinc vitrum fpeculo fi- mile. ^Digitos etiam pari colore inquinabant. Dum li- quidum cum fquamulis movetut, eft tinctura. cerulea ex argenteo micans. Tin&ura (5) nullam refrigerio prebuit fimilem fqua- mam, fed dimifit cryftallos niveas, aciculares, dulciffi-. mas, tenerrimas, íepe capillares; quales etiam exculfe ex fubfequis tinCturis fuerunt; at tandem ultra nulle. Et Don em PrLuwnBr sPATOSI FLAVI CARINTHIACI. 403 Et cryftalli he, & fquamz ille, ope filtri feparari a liquido poffunt, exficcarique. ^ Squamularum pondus erat 20 librarum. |. Ab aqua ebulliente iterum fufcipiun- tur, ex frigefa&ta. denuo excutiende utreque. Primo in cafu una cum aqua per filtrum chartaceum tranfeunt. A feceffu autem earundem color czruleus in tincturis nulla- tenus afficiebatur; neque igitur quidquam contribuunt ad hunc colorem. $. I4 Plumbo fpatofo edulcato prioris paragraphi affudi novum falis acidum, & per quatuor feptimanas digeffi. Nulla mutatio fenfibilis fequebatur, nulla coloris mutatio. Poft defufum acidum edulcavi multa aqua fpatum ; ad ebullitionem usque digeffi per horam ; calidiffimamque aquam defudi, que refrigerio mox numerofas cryftallos aciculares depofuit, prioribus fimiles; fed nullus color czruleus, nulle hic fquamule micantes. Sic alternis vi- cibus ufus acido falis & aqua edulcante, tandem omne reliquum plumbum fpatofum in iftiusmodi cryftallos mu- tavi, ut ne vefligivm ejus f. pereffet, nec fecum ullarum. Hinc fequitur, plumbum fpatofum effe in acido falis to- Eee 2 tum 404. ExPLonATIO CHuHEMICA tum quantum folubile; & vel ipfam etiam mineram plum- bi fpatofi fpeciminis adhibiti, fi folum excipis crocum martialem (S. 5.), nam terra illa calcarea, externe plum- bo adherens fpatofo, non minus ab acido falis uum a nitrofo folvi poteft. Sunt autem ille cryftalli verus faturnus corneus omni dote, & debentur partim adhibito acido falis. Hoc operofe agit in plumbum fpatofum, calore protracto adjutum, & dumtaxat fucceffive. Idem tamen acidum, antea jam ad- hibitum , poft extractum per aquam íaturnum corneum, denuo agere in refiduum plumbum fpatofum poteft. Vi- detur facere plumbum corneum, nec folvere poífe, faltem non copia notabili; quod folvit aqua fere ebulliens, fri- gidior iterum excutit, 'edioía operatione, pro otio interrupte per tres menfes continuata, ut omne plumbum fpatofum in fatur- num corneum mutarem, dum «etiam omnes aquas edulca- tionis plurium librarum, in quibus multus faturnus cor- neus folutus latebat, evaporatione eo deducerem, ut hunc omnem dimitterent, priori faturno plane fimilem, obtinui tandem ex ante memoratis decem plumbi fpatofi centum- on- PruMBI SPATOSI FLAVI CARINTHIACI. 405 pondiis libras 974 faturni cornei ;- quibus fi addantur libe ^ - - 22 fquamularum, - - - - 7123 miateriei colorantis S. 2o. "habeo -.- II29, adeoque 129 libras fuprapondii, quod oportet effe acidum falis faturni cornei. Plumbum hocce fpatofum, docimaftice examinatum, continuit plumbi libras 59; faturnus hicce corneus autem ejusdem libras 61; five decem centumpondia plumbi fpa- tofi continent 590 libras plumbi, eademque in fatur- num corneum mutata 595 libras; que quinque librarum differentia in fimilibus experimentis tanquam nulla con- fideranda eft. $. IS Glebe plumbi examinate fpatofa lamellata compa- ges, (propterea quam maxime, quod nec fquamule illc (S. 13. à) memorate, nec materies illa tingens, quum poft harunce per acidum falis extraCtionem lamelle non deftruantur, videantur ad,ftru&turam lamellarem quiddam contribuere,) debeturne calci plumbez foli? an vero terra cálcaree vel gypfes, intime cum hac calce unite? An ECES non 406 ExPLoRATIO CuzMICA €. non defectus ponderis in eduCtis tale quid innuit? nam ex centumpondio plumbi fpatofi obtinui plumbi libras - - 59. Íquamulatum - - 2. materiei colorantis - I3. 445. ut fit defectus 25: librarum ; quarum pars aliqua omnino tri- buenda quidem videtur augmento ponderis folito plumbi calciformis fupra ipfum plumbum metallicum, fed aug- mentum hic foret nimium. At vero poteritne flare cum fiabilita acidi falis affinitate, tam diverfa cum plumbo cumque terris calcareis, zquabiliffima illa folutio plumbi "fpatofi in hoc acido fine ulla precipitatione? Ut certius in rem inquirerem, fequens experimentum inftitui. In parva fartagine ferrea nitidiffima ad ebullitionem deduxi aquam deftillatam. Huic tunc injeci faturni cor- nei prioris paragraphi portionem aliquam. Mox in fun- do fartaginis cruftula enata fuit fordentis plumbei coloris; qua per laminam ferream abrafa, nova nafcebatur. Sic perrexi, donec fundus fartaginis nitidus perftitit. Ope- r2tio hec obíolvebatur intra pauca hore minuta. [n li- quidum defufum, per fe Jimpidiffimum, inflillavi oleum vitrio- PruMBI SPATOSI FLAVI CARINTHIACI. 407 vittioli; nec ulla przecipitatio vel minima viía fuit. Plumbum, per ferrum fartaginis excuffum ex faturno. cor- neo preceps dabatur. "Terra autem calcarea, fi una ad- fuiffet in plumbo corneo, per ferrum przcipitari ex acido Íalis non potuiffet; fed manfiffet in liquore foluta; prz- cipitanda inde poftea forma gypfi per vitriolicum aci- dum, propter hujus majorem afhnitatem cum terris cal- careis pre acido falis, & propter majorem alteram cum iisdem terris quam cum ferro. Chemice igitur conjicio, atque etiam, fi malis, concludo, terram calcaream in fa- turno corneo non contineri; nec adeo contineri magis in ipfo plumbo ípatofo, toto quanto (materie colorante ex- cept3) in corneum mutato. Nec gypfíum ineffe credo, quod prodere fe in aliquo ex prioribus experimentis de- buiffet. Au Fracipitatum iftud fordide plumbeum, edulcatum ficcatumque, erat ipfum plumbum forma metallica puriffi- mum in minimis granulis, que in cocbleari ferreo can- dente, fine additamento ullo mox confluebant in globu- lum. plumbi: nitentem; ut adeo phlogifton de fartaginis foluto ferro reduxerit calcem plumbi. ex faturno corneo excuffam. Repe- 408 ExrronATIO CuEgMICA Repetii idem experimentum cum duobus faturni cor- nei centumpondiis, ut, quid fieret, accuratius obferva- rem. ([njectus in aquam .ebullientem: faturnus petiit me- dium fartaginis fundum ; ibidem collectus, poft duo jam . minuta difparuit totus. Poft aliorum quinque minutorum protractam tamen ebullitionem, liquidum femper limpi- dum defudi, nunc omni plumbo privatum. Erat farta- go, quo usque aqua adfcenderat, obdutta crufta fungofa plumbea, fordentis quidem. coloris, quo. plumbum aéri . diu expofitum'confpici fuevit, fed micis plumbi mican- tibus nitidisque referta; facillime a fartagine abradenda. Colle&tam omnem cruftam injeci in cochlear ferreum can- dens, fuperaddita, ne qua obtingeret plumbi jactura, terebinthina cocta. Mox obtinui plumbi regulum, 122 libras ponderantem; quo prioris examinis docimaflici. docebar certitudinem. Idem iterum tentamen inflitui in vafe cupreo; pro- duxique ebullitionem aque cum faturno corneo. per foli- dam horam. Manfit ille fub. forma pulveris albi in fun- do vafis. Aqua excolor perítitit; qus explorata oleo tartari, fpiritu falis ammoniaci, acido vitrioli , aliisque , meram fine omni cuprea labe fufcepta fe probavit folutio- nem —| PruMBI sPATOSI FLAVI CARINTHIACI. 409 nem faturni cornei. Quz quidem res in preconcepta acidi falis affinitate cum cupro & plumbo exfpectatio- nem meam fefellit. Alio modo utrumque proceffum adornavi in vafis vitreis cum lamina ferri & cupri. ^ Effectus utrobique idem. Ferri lamina vellere denfo & bullato plumbi ob- ' ducebatur. ^ Cuprea lamina perflitit nitida, & faturnus corneus, qui hic, per fex horarum ebullitionem, difpa- Tuerat totus, ex aqua refrigerata fub folitis fuis fpiculis iterum excidit. $. 16. Squamularum (S. 13. a.) tantilla fuit copia, ut de- bitum examen haud admitteret. In patellam argillaceam candentem injeCte, fub fumi albi fpecie tote quante avolarunt. Deftillavi folas ex retortula ad hujus usque ignitionem ; fublimabantur, adhaeferuntque ejusdem collo ceu pulvis niveus, dum haud notabile veftigium crufte faturni cornei fufi in fundo retortule perflitit. . Etiam hoc fublimatum niveum ex patella candente mox in fu- mum album difpergebatur. Nullus odor alliaceus arfe- F ff nicae 410 ExPLonATIO CHEMICA nicalis, nullus fulphureus percipiebatur; feriebat tamen ille nares modico falis acido. Sapor fublimato, tum & ipfis fquamulis, erat dulcis, dein acer & pungens. Opi- - nor, efte fpeciem fingularem faturni cornei, valde vo- latilem, "Unde autem nitor in fquamulis fpeciofus ille, metallicus argenteus, vel potius mercurialis, conftans jam per quatuor menfes, cum in folutioni cerulez innatanti- bus, tum in exficcatis, ortum trahat, fateor, me ignorare. S; Enarrabo nunc experimenta fafta cum folutione vi- ridi (S. 11.) a. In hanc inftillavi fpiritum falis ammo- niacij que fiebat momento cyanea. ln aliam ob aquam debilitantem factam ex viridi ceruleam, fimiliter eundem fpiritum fucceffive ac guttatim immifi. Color in princi- pio conftabat; dein in virorem inclinans; poflea turbide cerulefcens; tandem poft depofitum fedimentum albidum limpide ceruleus; quiete autem poft biduum aqueus; nec ad affufum novum fpiritum alcalinum de novo czru- lefcens. Ut cuprum abeffe videatur, - b. Idem Prus»tBI SPATOSI FLAVI CARINTHIACI. AII b. Idem factum cum oleo tartari fuit. Solutio viri- dis hinc mox evafit cyanea; debilitata caerulea. modo manfit talis, modo. amene viridem .colorem affumfit. Ad faturationem perducta pulverem album praecipitem dedit; paulatim magis excolor, cerulefcens tamen adhuc per duas feptimanas. Precipitatum pulverem ex a & 5, docimaflice ex- ploratum , utrum plumbi quid contineret, ne vel vefti- gium ejusdem habere, didici. Nec potui ullo alio ten- tamine detegere plumbum in folutione viridi, modo ne acidi falis copia nimia adhibita fuerit; ut credibile fit, acidum íalis, faturatum materie illa colorante, refpuere .unionem plumbi. Fluxum autem nigrum a przcipitatis illis mutatum inveni in ícorias atras cumpactas nitidas- que, quales ferrum dare novimus. $. I8. » Inftillavi in viridem inque ceruleam folutionem aci- dum nitri, nec ullam in principio obfervavi mutationem; ad majorem autem inflati acidi hujus copiam, omnis in utraque color momento evanuit; dum viridis illa fla- Fff2 vefce- 412 ExrrtonATIO CHEMICA vefcebat inftar aque regie concentrate vulgaris, czru- lea vero fiebat plane excolor, fine precipitatione ulla. A fale alcalino volatili, nunc affüfo, in ipfa effervefcen- ti: fpuma caruleus color regenerabatur; qui poft pun- €um faturationis rediit in integrum, fed indies fponte debilior, tandem evanidus. Cum alcalino fixo fale idem fere phenomenon fpectabatur. - Unde elucefcit, acidum nitrofum impedire materiei colorantis effe£tum, nec ta- men omnino illam deflruere, Luc facit fequens expe- | rimentum., Centum libras plumbi fpatofi digeffi per quatuorde- cim dies in aqua regia, facta ex zqualibus acidorum nitri - & falis communis portionibus, Libre 4o folute fuerunt ; - nam reliqua pars plumbi fpatofi, in pulverem album ero- fi, librarum 60 erat. Solutio colorem aque regie ferva- vit, etiam. debilitata per aquam. Neque hic ulle fqua- mule, nec prodiere cryftalli aciculares. — Solutio, faturata fale alcalino fixo in falem neutrum, evafit viridula, dimi- . fitque 3o libras precipitati albi, veri magifterii plumbi, ex quo eduxi hujus libras 17. Decem librarum jactura videtur partim pertinere ad illam, de qua S. 1. egi. - Precipitatum pulverem, aqua probe edulcatum, digeffi cum PruMBI sPATOSI FLAVI CARINTHIACI. AI3 cum acido falis, quod inde colore viridi tingebatur. Er- go materies colorans in aquam regiam intravit, fed ob acidi nitrofi prefentiam fine indicio fui, Fuit etiam pro parte inde precipitata per falem lixiviofum, quia hoc pre- Cipitato tingebatur acidum falis. &c. $. 19. a. lmmifi in folutionem debilitatam ceruleam lami- nam cupri, & frigide reliqui. — Poft decimum denique diem pulvis ad fundum delabebatur caeruleus, & folutio ex fubcyaneo in cupri folutionem magis ceruleam (a cupro foluto) vergebat, talisque manfit limpida. ^ Per filtrum -chartáceum feparavi a folutione pulverem, quem dum aqua frigida edulcare volebam, in filtro adhuc haren- tem, mox in eadem íolutam per filtrum tranfire vidi, tin- €turamque confltuere caeruleam limpidam, altero die excolorem cum przcipitato albo valde pauco nec ex- plorando. b. Idem feci cum immería lamina ferri, Color li- quidi, brevi profundiffime | & eleganter cyaneus, a ferro e quam maxime videbatur, per- fufcepto intendi , augeriqu | Fff3 ftans 414 ExrLoRATIO CHEMICA ftans fic fine precipitatione per ociduum. ^ Sed nunc liquidum nigréfcébat turbide, 'tandem fuligineum, nec pellucidum ; aqua autem quam plurima dilutum, pelluci- diffimum & fuligineo - badium , poft. aliquot demum dies primum dans przcipitatum fuligineum, dum ipfum evafit plane excolor. Nulla ex hifce folutionibus, five ab af- fufo oleo tartzri, five a fuperfaturante affufo falis acido, c&ruleum aut viridem colorem recuperavit. Ex liquore nunc excolore per falem lixiviofum excutiebatur praci- pitatum martiale. Primi vero illius praecipitati floccu- lenti fuliginei, cum oleo .preffo uflulati in pulverem ni- 'gricantem , nulla particula fuit a magnete attractilis. Pulveri carbonum immixtum -in crucibulo tecto detinui in valido candefcentize igne. per:tres horas; nec potuit inde extrahere-magnes vel leviffimum ferri. vefligium, In alio experimento per immiffum ferrum folutio in- tra paucas horas atramenti adinflar evafit nigra; ab in- genti aque diluentís copia virefcens leviter & fordide. Reliqua uti ante. c. "Tertio repetii experimentum fruflulo zinci. Hic effervefcentia mox excitabatur valida, que cum cupro & ferro 1 PruMwBr SPATOSI FLAVI CARINTHIACI, AI$ ferro vix fuerat ad oculum obfervabilis. Solutionis co- lor nigro-fufcus. Ex eadem poft paucos dies excutie- batur precipitatum fufcum, leve, voluminis in liquido hzrens magni, exficcatum vero exigui; dum ipfa excolor evafit, qualis effe folutio zinci folet. Precipitatum ab acido falis illico folvebatur in limpidam tincturam ba- diam. —Uftulatum cum oleo preífo nullum ferri fignum magnete applicato exhibuit; nec cum pulveré carbonum. S- 20. Deftillavi folutionem viridem ex retorta vitrea; in- que excipulum tranfivit acidum falis excolor fere & pu- fum. Caput mortuum erat crufla, terre fimilis cum pau- co virore cinerafcente , cujus maxima pars occupabat fundum retorte, hinc tenuiffima & vix abrafilis adícende- rat in collum usque, ut videatur, aut per fe, aut ab ab- ftra&to falis acido, fuiffe tantifper volatilis, Saporis ex-- pers. Ponderabat ex folutione decem centumpondiorum plumbi fpatofi libras 135. Ut hujus materiei notabilio- rem polfiderem copiam, quinquies experimentum repetii ; in quibus quantitas capitis mortui haud abludebat a priori ; in uno tamen experimento ex decem centumpon- diis 416 ExpPLoRATIO CnunEMICA diis duo centumpondia capitis mortui accepi. [ntererat omnino, hanc materiem noffe; en tentamina! que meg exfpectationi neutiquam fecerunt fatis; at plura inftituere vetuit ipfe materiei defectus. | $. 2r. An hec fit materies colorans acidum falis? A prio- ti fic fufpicari poteram. Digeffi per paucas horas cum acido falis; folvebatur in illo tota, & recuperabam pri- ftinam folutionem virentem, omnibus fuis proprietatibus donatam; quo folo experimento omne dubium tolleba- tu. At elegans hec materies, dum ficca, eft cinerea & fordida; dum foluta in &cido falis, rodentiffima; hinc picture inepta. Ut redderem idoneam, plura incaffum tentavi; una tandem methodus íucceffit. — Abftraxi aci- dum falis in vafe aperto; vidi, illam, ficcitati proximam, effe fpeciofe cyaneam. nterrupi evaporationem, & af- fudi aquam calidam, in qua dumtaxat exigua ejusdem pars nunc folvebatur, dum in fundo manebat reliqua. Hanc edulcavi fic, ut ne vel veftigium acidi falis ultra adhsreret; atque obtinui pigmentum pulcherrimum, con- flans, cum aqua in pultem tenerrimam mifcibile, cya- neum, PLUMBI SPATOSI FLAVI CARINTHIACI. 417 neum, caruleo Berolinenfi quoad colorem zmulum; fe- mel magis caeruleum ad ultramarinum accedens. $. 22. Cum fluxu nigro tentavi; nec plumbum extrahere valui. : Cum Boracis calcinati uno centumpondio libre qua- tuor ejusdem fuíe, dederunt vitrum ex fufco topazinum ; fex libre magis fufcum; fedecim libre atrum. Totidem libre fufe cum vitro albo, hoc plane non tinxerunt. Ergo nihil hic Cobalti. Ex uftulata cum oleo preffo magnes nihil attraxit; nec magis ex mixta cum pulvere carbonum, & cande- facta per tres horas. Per horam uflulata in vafculo argillaceo, vix ali- quid de pondere amifit, fed paulo magis flavefcebat; iterum. cinerea in igne candefcentie decem horarum, quando absque omni fluxu firmiter adhafit patelle, per totam ejus concavitatem ferme diffufa, nec tamen ulla- tenus mutata, Ggg Re- 419 ExPLonATI0 CHEMICA Retorte venter, in deftillatione paragraphi prece- dentis, hinc inde maculas cyaneas ceruleasque monflra- bat; in media autem colli parte cruftam tenuiífimam fla- vefcentem, quam pro fulphure adípectu habuiffem; íed non ardebat admota flamma, erat faporis acidi, & in libero aére fponte volatilis. Retorta, fubere occlufa, fer- vat flatum ; per collum autem apertum fi detur aeri ac- ceffus, macule ille czerulee [íparguntur per totam, ex- cepto ipfo fundo, ubi caput mortuum hzret, ut elegan- ter hinc picta variegataque appareat. S. 53. Ex hoc phenomeno in animnm induxi tentare pluta- bum fpatofum materiemíque colorantem fale ammoniaco. Illius & falis ammoniaci partes equales fublimavi in cur- cübitula vitrea, tandem! forti igne. Accepi fpiritum al- calinum volatilem paucum ; flores falis ammoniaci hiveos, inferne tantisper & obfolete fulphurei coloris, cum medio- cri valde macula cerulefcente. — Reliqui apertam cucur- bitulam per tres feptimanas; & indies magis cerulefce- bant flores, mediocriter tamen femper. ^ Diffracto vafe, inveni in fundo maffam ex faturno corneo, partim fufo, par- - PruwBr sPATOSI FLAVI CARINTHIACI. 4I9 partim adhuc aciculari & dulci. Martem in floribus dete- gere non potui; ; Sic tractata cum fale ammoniaco materies colorans, vix caput mortuum reliquit, fed fublimata dedit flores ammoniacales magis caruleos & verficolores; qui poft triduum in vafe aperto nec diffracto fervati, obtulere fpe- &aculum floribus falis ammoniaci antimonialibus haud in- elegantius, variegati fpeciofiffime ex cyanéo, albo, fufco, flavefcente, cinereo; dum. fundus cucurbite magis flave- Ícebat cum maculis viridibus. S. 24. Tandem etiam actioni acidi vitriolici plumbum fpa- tofum fubjeci, Hujus fex centumpondia cum Y6 centum- . pondiis dicti acidi concentratiffimi digeffi per tres fepti- manas in balneo arene calidiffimo. Solutio amcene vire- bat; & gutte caruleg confpiciebantur collo cucurbitz adherentes profunde .-rulee,. deplucntes volumine au- &to in folutionem, & continuo renate nove, Viridis illa: folutio per aquam debilitantem mutatur in faturatam cz- ruleam, Berolinenfi fimillimam. Hae poft diei quietem: Ggg 2 in 420 ExrLoRATIO CuEMICA in duo flrata abiit; in fuperius plane excolor, atque hoc tenue; inque inferius , quod altiffimum , in colore con- ftans... Concuffione flrata iterum fuere mixta, quiete de- nuo feparata, repetito per plures dies experimento. So- lutio debilitata plure aqua tincturam exhibuit fpeciofe cyaneam, quam comparatam, a folutione faturata eris in fpiritu falis ammoniaci, nullo potui momento diftinguere. Plumbum fpatofum refiduum, niveum & pulverulen- tum factum, ponderavit 560 libras, ut fole 4o libre in- traverint acidum, S. 25. Ad fpiritum falis ammoniaci concentratiffimum, fuc- ceffive affufum, eodem gradu fucceffivo evanuit omnis color in priore folutione, tam viridi, quam czrulea ; ut fuerint in- ftar aque excolores. Ad fuperabundantem autem affufum fpi- ritum alcalinum rediit color ceruleus, fed multo debilior, minusque elegans. Cum oleo tartari mox folutio evafit etiam excolor; cum eodem fuperfaturante primo fordide & turbide vi- rens; bs PruMBI $PATOSI FLAVI CARINTHIACT. — 42I rens; poft aliquot horas dein iterum czrulea cum pauco fedimento albido; & modo fic faturate cirulea, ut pellu- ciditate careret, quam recuperabat a plurima addita aqua, tamen femper eleganter cerulea, nec nunc ultra turbanda aut mutanda nec ab affufo excedente acido vitriolico, nec à fale lixiviofo ; modo autem tantummodo czrüle-. Ícens, in qua reliqua memorata tentamina fallebant. Solutio sque viridis atque cyanea ab aflufo aci- do nitrofo reddebatur excolor , a fuperfaturante addito fale alcalino volatili iterum czrulea. Solutionem paragraphi prioris deflillavi in bal- neo arenz ad candeícentiam retorte. Acquifivi oleum vitrioli excolor in excipulo; in retorte fundo caput mor- tuum tantifper falfum, terree forme, & ex cinereo fla; veícens. , Reliqua pars retorte manfit nitida. — Digeftum caput hocce mortuum cum acido falis, in eodem folve- batur, & tincturam faciebat viridem, cum aqua czru- leam, &c. $. 26. Eandem paragraphi 23 folutionem repetii altera & tertia vice; atque hic illam obtinui cyaneam, nec viri» Ggg 3 : dem; 422 ExprronATIio0 CuEMICA dem; que ad zqualem aque admiftam copiam ftatim fie- bat excolor; iterum cerulea, fed multo debilius,-ab affu- fo fuperabundante fale alcalino volatili, nec aqua nunc evanefcens plure admixta. Charta bibula, íolutioni immerfa, in atmofphz- ra perdebat, quem cyaneum recuperabat calefacta colo- rem, ex principio putem prioris experimenti, dum aqua trahitur ab oleo vitrioli in chartam, hinc abigenda calore. Patet, haec cum acido vitriolico eodem inflituta tentamina non congruere omnia. [n rationem non inda- £avi, ob defectum plumbi fpatofi. Se 2m Plumbum fpatofum cum duplo boracis calcinati fu- fum dedit vitrum zquabile opacum cinereum, fine. ullo reducto. plumbo. Idem plumbum, deftillationi fubmiffum in balneo aren?, ut canderet retortula per fex horas, perdidit in centumpondio folas duas libras, merum vaporem aquo- inm, forte adhucdum adhzrentem ab edulcatione. Diffi- lit interea in fruflula, ceterum. non mutatum; Nullum vefti- Pruwnr sPATOSI FLAvI CARINTHIACI. 423 veftigium adíuit füblimati aut fulphuris, aut arfenici. Sed contra horuncce prefentiam in corpore minerali fimplex deftillatio nihil evincit, At vero an in corpore, toto quanto in acido falis folubili, fine ullo vel minimo fedi- mento, fulphur latere potuit? Fudi etiam plumbum fpa- tofum cum puriffimo fale tartari; maffam, in aqua folu- tam, precipitavi aceto. Nullum obfervavi fulphuris he- par; precipitatum fuit niveum. Plumbi ífpatofi centumpondium, modo deflillatum, nunc in vaículo uftulatorio uftulavi per duas horas igne forti ; quo carneum fere colorem fuit adeptum, perdidit- . que iterum duas libras, nitens femper. Per feptem horas £lenuo uflulatum evafit albidius; & alia duarum librarum jactura fuit. Urfi calorem; fed femivitrificatum, & vaf- culum una fecum in fluxum incipientem deduxiffe , dolui. Repetii tentamina quedam cum aliis plumbi fpatofi flavi varietatibus, tum etiam cum eodem amorpho granu- - lari; que convenere omnia, imprimis refpeCtu materiei colorantis, cum enatratis. CON- Ww O0 3 Co OoN vy HEequeu oum 1N HOC XN OUL.DoM E Nis Pag. Ll Juglans nga & cinerea - - - - - I TI. Plante rariores Carinthiace - - - - 25 III. Minera plumbi fpatofa Carinthiaca- |^ - - 139 IV. Crambe "Tatàna — "9 CETT S MTNHUAERTNE V. Obfervationes botaniee - - - - - 292 VI. Additamenta quedam ad Entomologiam - 390 VIL Exploratio chemica plumbi fpatofi flavi Carin- thia "- ej. xe € x NU E ——M EE Typis Matthie Andree Schmidt, Univerfitatis Typographi, zz Jtop I Ctoetet yep. p. aM nm In z vol.2. EEETTTI una p ntt azze7220774 , 0/705 rec T. EERDUMCLe rm EMIT. K rA c N N A o. Lmmcasait UR io d qm D -—— — "—— afin cst trn Joc] gU feo netto | / Ü a uo ure cipit dps ga ue pt mu fu cmo IN i Y ^M v - S | WZ r N | z qQ Y WV//// SS VZ SS A 7 P, $5 eS EN. "€— SN ! d LI a ese rd " uw 0 TET. m "A mA y aia HW^7TCuO/t qut oer tl lyeTec/ LP P E UA Z7 15. J. zs. | 7272. p eje [2 - tei — 1 L Med d T V —o-- m— p Aum igi T E t e rr mq Pme p Jed Varese Jiang partt WRETÉS deme i ve. 2. Ju C Cz AMA na »» OZ. nof. 9 , P277, Co? unP?a7eo^-:" PL AP j^ - D - | 2 D? gHjo!.ee92«| Sgde e $ 2»: L. 2 LI ya g9 7/4 af o I e I. ir BI, | - * , h , "; € s rid ol, [A Á l.c QE micum iE Mer lEDE EH