M

I

/

/

^. UO'b^'i.JU

i< III rr- --iin~-

NOVI COMMENTARII

ACADEMIAE SCIENTIARUM

INSTITUTI BONONIENSIS

TOMUS QUINTUS.

EX TYPOGRAPHAEO EMYGDII AB ULMO.

SUPERIORUM PEHMISSi;.

V. E. UGOI\I P. SPII\XLAE
CARDI]\ALI

PRoyiNcuE mmm\^ mm

SODALES BE\EDICTL\I

Vyclo jam aljliinc aniiis, (juum lii
iiempe, V. E., totiiis Aeniillae adminl-
strandae nuinere suninia cum laiide (nii-
geharis, primum iu Milgiis ])r()(lill iiono-
runi Commentarioriim voliimen. In quo
ea, quae (juisque nostrum in scienliis

naturallbus aiit invenerat, aut explana-

rat. de veterl more collecta publici juris

fieri caeperunl. Nobisque id accidit, tunc

temporis plane gloriosissimum, ut Gre-

c.oKns XVI. Po.NTiFEx Maximus cum sibi la-

J)orem, te deprecante, nuncupari, suo-

que innnortali Nomine exornari beni-

gnissime permiserit; sapientiae videlicet

tuae, ac mirae in hujusmodi studiis fo-

vendis alacritati ilium maxima ex parte

reterens acceptum. Gujus beneficii me-

moria nunquam postea, ut par est, ex

nostris animis decidit; dum tandem nu-

perrime opportunissima nobis oblata est

occasio, ut quae de referenda gratia din

multuuKpie cogltavimus, ea pro viribus

perficeremus . Siquidem tibi banc ipsam

provinciam communi omnium plausu ite-

rum capessenti, novas(pie spes, quas cu-

nmlatlssime statim expleas, excitanti quin-

tum lioc eorundem Gommentariorum \o-

lumen inscribendum ac cledlcandum du-
ximus 5 quo nlmirum communem nobis
cum tola Civitate laetitiam de reditu fau-
stissimo tuo, ac tibi tandem nostros oIj-
servantiae, gratique animi sensus publice
significaremus. Hoc itaque ea, qua soles?
humanitate excipias, quaque pluriniuni
potes, auctoritate tuearis, ut et te mu-
nus nostrum aequi bonique fecisse con-
stet, et in posterum singularis liujus be-
nevolentiae tuae perenne existat monu-
mentum. Te praesente enimvero , et su-
premae Provinciae nostrae Administra-
tioni restituto, illud ipsum nobis resti-
tum fere intuemur praeclarissimum fa-
miliae tuae decus Joannem Baptistani
Spinulam, qui dum Civitati fide, justi-
tiaque singulari praefuit, omnibus et lianc
iiostram sodalitatem officiis complexus
est, de qua tu, V. E., vestigiis ejus glo-
riose insistens jam adeo promereris. Fa-

xit Deiis 5 ut acta Acadeniiae iiosLrae
cum iioiuinis tui gloria sic diii coriso-
cleiiLur, el quas ipsa iiiiiic libl iiiaxinias
persolvit gratias , loiiiija aelate i;aii(lcat
coram nrolllerL atque commemorare.

Bouoniau 9. Galead. Septembris MDGCGXLII

CAMILLI UA^XZA^I

DE NOVIS SPECIEBUS PISCIUM.
DISSERTATIO SECUNDJ.

Jl etrus Artedius (1) genus illud piscium contlidit oiil no-
nien est Balisies , atque inter ejusdem species relulit non mo-
do Guapcrvas Raji, veriim etiam pisciculum ilium, quem Ges-
nerum Scolopacem appellavit. De hoc autem Aldrovandus no-
stor haec scripsil (2) : Piscis est mariimSj et oh peregrinam
formam nuUi fere congener , sed ipse sibi genus facit. Gcor-
giiis Cuvierius aflirmate dixit (3) ideo Artedium huic generi
piscium nomen Balislis posuisse, quod Itali ejusdem species no
mine Balestra vocare soleant. Sed valde suspicor Cuvierium
laevi dumtaxat conjeclura duclum id sil^i persuasisse. Etenim
Artedius neque cum in Philosopliia iclithyologica recensuit no-
mina originis italicae, neque cum declaravit elhymologiam no-
minum, quibus ipse censuit genera piscium esse appellanda,
mentionem fecit nominis Dalistis ; atque hujus etiam originem
et ethymologiam siluit cum Balistum genus dcfinivit, ejusdem-
que species sibi notas descripsit. Praeterea nullus alius piscis
a cujusquam Ilaliae regionis vulgo diciiur Balestra, praeter
Capriscum Gesneri: hunc autem Artedius non adnumeravii
Balistibus, sed auiandavit in appendicem piscium incertae se-
tiis. Quaenam igitur causa movcrit Arledium ad nominandos
pisces hujus generis vocabulo Balistes, hand satis nobis constat.
Artedius cum exposuit notas, quibus Balislimi genus ab a-
liis distinguilur, afFirmavit f/cnfes i5fo/«m />/5t/«m esse maxi-

(1) Ichthyologia Luc;(liini BaUvoruni 1738. in 8.

(2) De I'isiilnis pag". 298.

C3) Le Ri-gne animal torn. 2. pag. 371.

T. V. 1.

4 Camilli Ranzani

suhgeiuis non Tiiacanthi, sed Pentacanllii nomine esset appel-
lanilmn. (aim aiiiuiii pinna cloisalis anleiior Balislum veie ta-
liuin CuvicMJi Irihii-. tantnniniodo acnieis fulciauir ( ut panlo
ante ilixi ) lii l)alislos aptissiine Tiiacanllii nomine vocari po-
terunt . Cl()(jaetius c[uatuor liaec subgenera Guvierii vera esse
genera non iinnuM-ilo crcdidil .

Haclcnus nonnidla strictim atligi, quae ad historian! gene-
ris Bali>uun pcriiiienl. Quod aulem censoria, ul ajunt, virgu-
la noiavi nonnuUa, quae Linnaeus ct Cuvierius de isto ge-
ncre inconsuUo scrip^erunt, eo perlinnit, quod intelligi volui^
ali(iuando lios cetoroquin sumnios viros hallucinatos esse^ ac
proinde eorum auctoritateni tanluni ponderis non habere, ui,
si opportuna occasio suppetat, verilas o])servaiione, rauone
etiani a nobis non sit exquirenda . Nunc describam duos Ba-
lisies , quorum monlio facta non fuit in li])ris ichthyologiae ,
quos pervolvere niihi licuit . Ambo sunt e subgenere , seu po-
tius gcnere INIonacanlhorum , atque ex ilhx seciione , quae com-
plcclitur INIonacanthos , ([uoruni pinna venlralis satis ampla
est baud duplex , ejusque radius osseus aliquantum mobilis 5
corpus autem, neijue tubercnlis pc(Uinculalis tegitur, neque
pilis sparsis, exilibus , ac saepe ramosis vestitur, latera cau-
dae neque simt selis liispida , ue([ue spinis armala .

Monacanthus pnllus N: (Tab. I. fig. 1, 2, 3.)

Caput triangidare : rostrum obtusiusculum : os exiguum: den-
ies omnes laniinii'ornics in seriein duplicem dispositi: duo me-
dii seriei anterioris maxiUae superioris breves, fere quadrati,
distautes non modo inter se, verum euam a laterali; iste ob-
lonf'us est, apice rotundatus; pone ipsum dens alius figura et
ma'Tiiludine similis. In maxilla inferiori pariter reperi sex den-
ies, medii seriei exterioris magni, dcnlibus tetrodontum ad-
modum similes, et rpiodammodo referentes fignram mandiliu-
lae psitlacinae, ali([uantulum distantes a laterali; hie oblon-
gus apice rotundato . In serie posteriori duo tantura denies,
oblongi, apice rotundato, quorum uterf[ue superficici poste-
riori denlium seriei anterioris iia appositus est, ut occludat
spatium^ quod inter illos erat reliclum; frons vix sinuata; o-

De NOV. SPEC. PISCIUM 5

cull f^iandiuscnli, a vcriire panim disiantes: branclilarnm ri-
nia obli(jiia, fere rectiliiiea: in iiiilio doisi , et fere supra o-
culos aculeus (Tab. I. fig. 1. a.) satis longus, nonnihil ia-
cuivus, Tnol)ilis, coinprcssus, triqiiclriis, apicc acutiusculo, mar-
gine anicriore atque utroque lalcrc Jenlltulato , mar^-ine po-
steriore laevi . Pone ipsum in sumnio dorso usque ad initlum
secundae pinnae dorsali-^ canaliculus, in queni piscis pro li-
hilo recondit aculeuni 5 niargiiii ])oslcriori basis aculei, et par-
ti anteriori praedicti canaliculi adiixa est mcmbrana , quae ini-
pedil, lie aculeus ad fronlem inclinetj menibrana ista, et acu-
leo lantunimodo conslituilur pinna dorsalis anterior; truncus
admoduni conipressus (Tab. 1. llg. 3.), satis altus , niargine
curvilineo, obtcclus s([uaniis minulis , scabris, (Tab. I. fig. 2.)
basis caudae inermis, idest setis, ac spinis carens : linea lateralis
inconspicua; pinna ventralis unica, ampla, constans ossiculo mo-
bili apice spinis armato (Tab. I. fig. 1. c. ), nee non cute laxa,
flexili, quani Cuvierius palcar nuncupat . Cum autem, ut pau-
lo ante dixi , ossiculum, cui baec cutis adliaeret, sit mobile,
piscis potest palear , idest piunani ventralem exteudere atc[ue
contrahere; utrum autem possit etiam inflare prorsus ignoro:
pinnae pectorales mediocres, figurae irregularis, quadrilalerae ,
eas fulciunt radii tredecim flexiles ; secunda pinna dorsi non
luunilis , triangularis , basi noniiiliil curvilinea , in ipsa radios
triginta quatuor numeravi: pinna analis siniilis figura secun-
dae dorsali , sed brevior, radiis vigintinovem firmata; horum
primus, idest anterior respondet tertio secundae pinnae dorsa-
lis , radii ultimi utriusque pinnae sibi inviccm basi respondent:
pinna caudalis mediocris , margine extremo fere rectilineo, ra-
dii ejusdem numero duodecim , basi simpHces, deinde bifidi ,
postremo multifidi. Color capitis, ac trunci piscis in alcoole
adservati est pullus : pinuarum cinereopuUus . Habitat in ma-
ri brasiliensi.

Mensurae

Longitudo tota Poll. 4. lin. 1 0

capitis
trunci .

1. " 4

2. « 3

1

lin.

3

1

(I

2

((

«

7

1

((

4

n

((

9

1

((

5

1

<(

3

6 Camilli Ranzani

Longjludo r.iudae Poll. 1 lir

.. aculci pinnae dorsalis anlerioris '

<< pinnarum pectoralium ...

i< ossiculi pinnae ventralis . . •

" marginis posterioris ejusdem

pinnae exlonsae . . . . >
« basis pinnae dorsalis posterioris

<' basis pinnae analis . . . . '

Alliludo iriinci, qiiain nieiitur linea per-
pendicularis , quae ducatur a
margine dorsi immediate post
aculeuni(Tab. I. fig. 1 .b) pin-
nae dorsalis antcrioris ad mar-

ginem ventris " 1 « i 0

Crassities trunci ini mediate post basim

pinnarum pectoralium ..." " "6

Monacanthus varius N. (Tab. II. fig. 1, 2, 3.)

Caput triangidare rostro obtusiusculo : dentes utrius(|ue ma-
xillae octo in (.Inplicem seriem dispositi; duo medii seriei an-
lerioris ntriusrjue maxillae figuram imitantur rostri psiltaciui,
seil in uiaxilla inferiore grandiores sunt ([viam in superiore;
laterales seriei anterioris utrobique duo laminiformes , apice
curvilineo; pone ultiraum, dens alius magnlludlne, ac figura
omnino similis , neque in posteriori serie ullus alius dens con-
spicitur: oculi grandiusculi , a vertice nonnihil distantes; eo-
rum orbita circularise rima branchialis ali([uanlum incurvaj i-
nitio dorsi insidct veluti cusjiis lri(picU'a , compressa (Tab. II.
fig. 1. a), vix mobilis, baud multo longa, margo anterior e-
jusdeni angulatus , laevis; latera etiam laevia , margo poste-
rior plamis utrinqne acvdeatus, aculeis raris, graudiusculis^ in-
clinaiis; pone cuspidem canalis brevissimus triangularis, mem-
brana perexigua canalis liuulo^ atcpie basi posticae cuspidis ad-
haeret; ex hac membrana, nee tion e cuspide pinna dorsalis
anterior constituitur ; margo dorsi duabus piunis dorsalibus in-

De NOV. SPEC. PISCIL'M 7

icrpositiis piimo fere rectilineus, deinde sinuosus, postremo gib-
bosuliis: uiincus mcdiocriter conipressus ( Tab. II. fig. 2),et
alius, squamis minutis , ac asperis vestilus (Tab. II. fig. 3):
Uiiea lateralis inconspicna: latora caiulae inermia : pinnae pe-
cioralcs breves , sed latlusciilae , figiirae quadrilaterae irregu-
laris, tredecini radiis fultae: pinna ventralis indivisa , baud am-
pla: ossiculum ejusdem apice hand spinis rediniiuis (Tab. II.
fig. I.b); basis secundae dorsalis fere rectilinea ; pinnae liu-
jus radii numero iriginia umim ; priores satis longi , dein-
de sensim sensimqiic breviores: aualis figura secundae dor-
sali non omnino siniilis est, atque constat radiis triginta u-
nuni, prior radius ejusdem respondet tertio radio secundae pin-
nae dorsalis: pinna caiidalis longiusctda, sustiuetur duodecim
radiis, qui primo sunt siniplices, deinde bifidi, postremo mul-
lilldi; niargo extremus ejusdem pinnae fere rectilineus. Color
jtiscis adservati in alcoole e.it cincreus plus minusve intensus;
al(|ue in capite, ac in trimco maculis fasciolisque nigrescen-
libus varius; margo anterior rinuilae branchialis niger; pinnae
fuscesceiites . Habitat in Brasilia .

0

Mensurae.

Longitudo tota Poll.

« capitis I

« trunci «

" caudae «

« acidei pinnae dorsalis anterioris "

« ossiculi pinnae ventralis . . «

" marginis posterioris ejusdem

pinnae extensae. ... «

« basis secundae pinnae dorsalis «

" basis pinnae analis ... "

Altitiido trunci, quam metitur linea per-
pendicuiaris ducla a margine
dorsi immediate post priorem

dorsalem pinna m . .~ . . " 2. " 0
Crassilies (runci immediate post basim

pinnarum pectoraliiun . . « 0. " 7

4.

lin.

9

1.

«

3

2.

«

3

1.

u

3

0.

o

11

1.

u

0

0.

a

5

1.

((

4

1.

H

5

8 Camilli Ranzani

Jam supra dixi duos istos pisces esse ex ilia sectione generis
Monacaiuhornm, ([uae coinplcdilur species, quaruin pinna veii-
tralis non e\ij;ua alipie uiiira csl, cjusque ossiculum inobili-
talc guadet : corpus autem ncc^ue luberculis pcdunculalis, ne-
que pilis vcstilur ; lalera caudae nee sunt selis hispida, neque
spinis liorrida . Duo tantnm alii pisces hujns scclionis satis nii-
hi cogniii sunt, m'n\Yie Monacaiit/iiis ta/piniis Boryi a S. Vin-
ceniio, et piscis ille, cui Parra nomen fecit lAJa-Troinpa(i).
Cum autem prioiis pinna dorsalis anterior insidcat promineniiae
rolunilatae, pituia ventralis magna sit, ac figmae ovalis, nianite-
sium est ipsum ab uiro([ue nostro IMonacantho admodum dif-
ferre . Noiandum hoc loco est 1 .° Balisiem monoccrotem Blo-
chii unum esse ex Alnteris, idest carere pinna vcntrali: 2.° fi-
gnram primam tabulae vigesimae secundae operis Parrae pro-
cid dubio exhibere imaginem Monacanthi, cujus rostrum sit ad-
modum longum, ideo hunc pisccm vocavit Parra Lija-Troin-
pa , ego autem MonacanLliiun proboscldcuin appellabo. Fi-
gura autem altera ejusdem tabulae absque dubio repraesen-
tat AliUerum, cujus guttur cum nonnihil inflatum ac tumidum
sit , ideo liuic pisci Parra Lija-barhuHa nomen indidil , ego
autem Alnlcri gutlurosi nomine vocandum esse credo. Schnei-
denis suspicatus est utrumque piscem esse varieiatem Balistis
monocerotis Blochii, neque aniniadvertit eorum primum pinna
ventrali praeditnm esse , alteriun non , ac proinde ipsns nullo
modo posse rcferri ad eandem specicm . Monacanthum autem
proboscideiun [Lija-Troinpa Parrae) longe discrepare a Mo-
nacantliis supra a me dcscriplis satis clare patet: hi enim ne-
que rostrum longum , neipie pinnam caudalem amplissimam
ac fere rotundatam gerunt, necjue ipsorum corpus maculis cae-
rulescentibus notalum est. Addam etiam nullum esse locum
suspicandi Aluterum gutturosum ( Lija-harhuda Parrae) esse
vaiieiaicm BaU^,tIs monocerotis Blochii, nam ul cactera oniit-
tam , Balistes monoceros Blochii pinnam caudalem gerit, cu-
jus radii medii multo longiores sunt lateralibus ; e contrario
pinnae caudahs Aluteri gutlurosi radii medii lateralibus admo-

(1) Descripclon dc diferentes piezas de historia natural etc. Hava-
na 1787. pag. 40.

De NOV. SPEC. PlSCIt'M 9

dam breviores sunt . Nulla itaqiie potest esse excusatio Schnei-
dero tain inconsiderate dc hisce piscilms scrihenti.

Artediiis in genus, cui nonicn est Pleuronectes collegit pi-
sces iilos, <|uos Villugbeyus spinosos et pianos appellavit, quos-
quc in laius projectos naiare dixit . Linnaeus de islo genere
in Systemate Naturae haec adnotavit == Pleuronectes inter
omnia aniinnlia singularis , ocidis ambobus ah eodein latere
capitis , et corpore latere stiperiore colorato inj'eriore pallido,
natatu oblique . Idem Liiuiaeus pariitus est hoc genus in duas
se(;tiones, SLU[ne in prioieni retulit species, quae oculos ha-
bont in latere dextro, in alteram rcccnsuit species gerenles o-
culos in latere sinisuo ; dum autem singulas species delinivit,
niimquam oniisit indicare primo loco situni oculorum. Quam-
ol)rem valde suspicor Linnaeum latuisse ambos oculos Pleu-
ronectis Flosi, atque iiiius , cpicm Rondelctius Passerem ap-
pellavit, pcrsaepe esse dextros, aliquando tamen esse sinistros;
oculos vero Pleuroncctis maximi equidem fere semper esse si-
nistros, sed nonnumquam esse dextros. Georgius Cuvierius
secuii genus Pleuroneclum in sex subgenera , quae Cloqueiius
vera esse genera autumat . Ipsorum uomina iiaec sunt: Pla-
tessa, Ilippoglossus, Rhombus, Solea, Monochirus, et Achi-
rus . Hisce generibus Benellus (1 ) addiLlit genus Psettodem ,
cujus notae praecipue hae sunt; dentes maxillares praelongi ,
distantes, pinna dorsalis longa pone oculimi incipiens; oculus
superior verlicalis. Hoc genus Benettus recensult inter ilia,
quae constituunt familiam , quam ipse nuncupavit pleuronecti-
darum . Carolus Bonaparles Princeps Muxiniani familiam con-
stituit, qitam ipse Pleuronectidum appellavit; hanc autem bi-
fariam divisit, scilicet in calhegoriam, seu subfamiliam Pleuro-
nectinorum, et in cathegoriam, seu sublamiUam Solcinorum .
Priori subfamiliae cjuatuor genera subdidit, idest Plaiessam,
Hippoglossum , Pleuronectem, Rhombum . In alteram subfami-
liam adscripsit tantummodo duo genera, Soleam nempe aujue
Plagusiam . Tandem genera ista in subgenera partiius est, at-
que haec etiam vocabulis propriis nominavit. His praemissis.

(1) The philosophical Magazine etc. Vol. 11,1832. peg. G7.
T. V. 2.

1 0 Camilm Ranzani

jiunc dlsseram de quin(|iie piscil)as, qui procul dublo sunt e fa-
inilia rieuionectidiiiii , ao jiiiino loco dosciiham llippogiossum
satis maj^nuni. ([uoiii l)rasilienseni appcllo ( Tab. III. fig. I, 2, 3,
4). Corpus adnioduni oouipressuni (Tab. III. fig. 3), ovato-
oblonguni, caput mediocre; maxilla inferior vix superiore lon-
gior; mentnni promincns; latera oris I'cre rcclilinca; parli an-
toriori ulriusquo latoris niaxillaruiii aillixi sunt denies graudiu-
sciili a se inviconi hand parum distanlcs, conico-compressi, a-
pice reourvo, in duas scries dispo>,iii , quarnni una exterior,
altera interior: hnjus dcntes mobiles sunt, illius vero imniobi-
les . Tani in maxilla supcriori , quam in inferior! prior dens
immobilis utriusque lateris incisivi locum tenet; lumc in utro-
qiie latere maxillae supcrioris subse([iuintnr dentes quatuor ex-
terai, et imniobiles, duo interni, at([ue mobiles; latus dexte-"
rum maxillae inferioris praeter dentem , qui incisivi vicem ge-
rit, quinque aliis ilenllbns iinmobilibus instruiiur, totidem mo-
billbus; latus autcm siuistruni praeditum est dentibus sex ini-
mobilibus, Iribus mobilibus . In parte posteriori utriusque la-
teris maxillae supcrioris extant denies minuti , invicem conti-
cui, conici , apicc parnin acnto, ac vix rccitrvato: hi sunt de-
cem et octo in latere siiiistro , octo tanlum in latere dextro .
Pars posterior utriusque lateris maxillae inferioris dentibus om-
nino caret. In ulroipie latere frontis duo foramina narium, me-
diocria, fere roUuida , brcvi intervallo a se invicem disjuncta;
postcrius semper pervium, anterius instructum operculo mem-
branaceo , mobili; distantia foraminis posterioris lateris dextri
a frontis culmine par est lineis duabus; distanliam vero ibra-
minis posterioris lateris sinistri ab eodem cidmine sex lineae
meliuntur . Oculi sinistri, mediocres, ovati, vix obliqui; breve
spatium iisdcm est interjeclum; superior aliquanto remodor ab
apicerostri, quam inferior; brancliiarum operculi grandiuscii-
li , margine posteriore sinuoso, sinubus parum profundis; ar-
eas branchiarum armati dentibus compressis, mobililnis, trian-
£;nlaribns, apicc acnto, vix recurvo, margine posteriore den-
liculalo ; liaud parvi sunt denies primi arcus , denies vero ar-
cuum subsequentium sensim sensimtpic breviores sunt. Triin-
ci margines non admodum cnrvati, caudam versus fere re-
ctiliaei . Foramen ani mediocre , rotmidatum , in latere dextro

De NOV. SPEC. pisnrM 1 i

paiens, ab ima parte vcntiis pariim distans. I>inca lateralis or-
tum ducil ab cxtremitate supcriori riinae opcrculi, at(pie cnr-
valur in arcum supra pinnam pectoraleiHj deincle abruple de-
sccndit, taiulcin fere recto traniite ad medium caudae pergitj
pinnae peclorales mediocres , obloiigae; dextra ali([uanlo bre-
vior altera, utratpie radiis imdecim sufluha; pinnae ventrales
breves, sid)ae([uales; basis sinislrae venlris carinae proxima,
basis dextrae ab eadeni carina nonniliil distans; anil)ae con-
stant radiis sex; pinna dorsalis hand nuilto aha , firmata ra-
diis sexaginta novem; prior breviusculus, atcpie foramini po-
steriori narium lateris dexteri veluli insidens, su])scquentes scn-
sim sensinique longiores usque ad sexagesimuin , rehqui gra-
datiin breviores ; pinna analis altitudine siniilis dorsali , sed
brevior J ac praediia radiis (juinquaginta tribus; radius quadra-
gesimus (piintus est omnium longior; pinna caudalis pentago-
na , angulo medio posleriore nonnihil obuiso ; radii ejusdem
nuinero decern et octo ; pinnarum ventris , dorsi , ani , et cau-
dae radii squamiferi. Squamae capitis, ac trunci ( Tab. 111.
fig. 2.) plus minus oblongae , imbricatae, figura pentagono
similes; basis carumdem, neinpe portio ilia, cpiam duae squa-
mae praecedentes obtegunt , in augulum desinii plus, minusve
obtusum ; ipsarum superficies exterior radialim striata, radiis
rectis, hi usque ad latera basis pertingunt; piuiclum autem ,
a quo radii veluti dimanant , nonnihil distat a latere basi op-
posito , atque ad ipsum non miiiii radios . Squamae proximae
marcinibus lateris sinistri tiunci exiguae, rcHquac metliocres;
squamae omnes partis anterioris lateris dextri minulae, partis
vero posterioris ejusdem lateris prorsus similes iis , quibus la-
tus sinistrum vestitur. Squamae lineae laterahs (Tab. III. fig. 4)
figura similes iis , quae reliqiuim corpus oljtegunt , sed ma-
gis oblongae, supra auctae tubulo utrinque pervio, cujus ini-
tium ab angulo medio basis hand parum distat, finis vero pun-
cto medio lateris basi oppositi veluti insidet. Color lateris si-
nistri capitis ac trunci fuscus est; color lateris dextri est albo-
lutescens , pinnae omnes fuscae , maculis lutescentibus notatae.
Hal), in mari brasiliensi .

12 Camilli Ranzani

Mensurae,

Longimdo lot.i ore claiiso par est. . Poll. I I . lin. 1 1

" oapitis " 2. '< G

" trunci « G. « 8

« caiidae « 2. <' 9

" basis pinnae ilorsalis . . . « 9. « G

« basis pinnae analis . . . « 7. « 0

Alliluilo partis anterioris tninci, quam
mclilur linca pcrpcndicularis
(Inn a a l>asi railli vigcsinii
quarli (Tab. III. fig. 1. a)
pinnae doisalis ad carinani

vonlris par est « 4. 'i 0

Ibidem crassities maxima par est . . « 0. « 10

Quarto loco dicam de altero Ilippoglosso, qnem interme-
diiiin noniino (Tali. IV. ^v^. 1, 2, 3, 4.), eo qnod et forma
corporis el denlium magniludinc hand parum accedat ad illimi
plenronoctidem , quem Agassizius Rhombinn Soleaeformem
appellavit, nee non ad aliiim, qnem pauUo post describam .
llnjus Ilippoglossi corpus admodnm compressum (Tab. IV.
fig. 3) ovato-oblongum ; caput mediocre ; maxillae longiiudi-
ne aequales; incntum hand prominens: pars exlrema roslri
gibbosa^ frons concava; latera oris ali([uantulum curvata, sed
neqiie prope dextrum, neque prope sinistrum anguinm dislor-
la; maxillae adfixi sunt dentes satis multi , aplce rccurvo, in
duas series aequales digcsti; in utraque maxilla prior dens
seriei externae grandiusciilus , sabsequenles gnulaiim minores,
omnes nonnihil a se invicem distantes; dentes seriei internae
maxillae superioris minuli, aequales, immobiles; hand inter
se disjnnctos; dentes seriei internae maxillae inferioris 'exigui,
mobiles, plus minus inter se distantes. In utroque latere fron-
tis duo foramina narium rotundata , semper pervia, baud pa-
rum inter se distantia , anterius exiguum triplo minus posterio-
re, ambo haec foramina in latere sinistro, maxillae superiori
sunt proxima, in latere dextro vix distant a margine superio-
re capitis. Oculi mediocres, ellipiici, baud obliqui; iisdem hand

De NOV. SPEC. nrciTM 1 3

exiguuin intervallimi csi interjectuin; siipcricjr ab apicc rnstii
valde remotior quain iiifcrioi- . Margo posterior operculi sinuo-
sus, sinuhus parum profiinclis. i\rrus brancliiarum inslrucii tlen-
lihiis niobilihus, conico-coniprcssis, niargine postciiore denlicu-
lalo; hi domes crebri sunt in primo arcii, gradatim vero ra-
riores in reliquis . Tninci margines parum curvati , caiidam
versus fere recti; linea lateralis in ulroque latere incipit im-
metliate post cxtreniilateiii superioiem riniae brancliialis, de-
inde nonniliil descendil, tandem hand inflexa ad basiin pin-
nae caudalis se confert . Foramen ani patens in dextro late-
re, immediate post basim pinnae veutralis situin. Pinnae pe-
ctorales oblique corpori iiisertae, paulo post rimas brancliia-
rum; sinistra longissima, radiis undecim suiTulta , atque fere
omnino siniilis pinnae pectorali sinistrae Pleuroneclis jManci
Broussonetii (Rliombi manci Cuvicrii): radii omnes hiijus pin-
nae articulis constant, ac simpliccs sunt; radius ille, ([ui dor-
so propior est arete adhaeret basi secundi radii , ac ne apice
«{uidem ab co disjungitur : reli<[ui a basi usf[ue ad medium et
ultra membrana exilissinia laxe colligati , deinde liberi ac se-
tilbrmes , quapropter piscis has pinnas et expendere , et con-
trahere pro lubitu potest. Radius secundns licet fractus, ac
inuiilus , prioro tamen mtilto major adhuc est^ ac fortasse om-
nium longissimus crat; longiludo terlii radii par est poUicibus
duobus, ac lineis septem , longitudinem quarli radii metitur
pollex ujuis, cum lineis sex: radii sidjseqiientes gradatim sunt
breviores, ac proinde figura hujus pinnae a figura falcis pa-
rum diflert; pinna pectoralis lateris dextri midto brevior al-
tera, ovalis, radiis decem constat; pinna dorsalis humihs, fir-
mata radiis nonaginta , hornm prior insidet parti posteriori si-
nus frontis; pinnae ventrales breveSj magnitudine inter se fe-
re aequales^ figura triangulo similes, sinistra ahquanto magis
retroposila est, quam dextra , hujus basis a carina ventris non-
niliil disiat; sinistrae autem basis carinae ventris insidet; ra-
dii sinistrae sunt sex, dexterae vero tantummodo quinque; a-
nalis dorsaU aliiiudine simihs, seel brevior, initium ejusdem
ab ano nonnihil distat, radii ejusdem sunt numero sepuiagin-
ta sex, ultimus aliquant um pinnae caudali propior est,(piaiii
ultimus radius pinnae dorsalis; pinna caudalis hand multo Ion-

1 4 Camilli Ranzani

ga ; inargine exlrenio aliquantum ciirvalo ; radii ejus Jem nu-
mero cloceni et septcm, basi siiiipliccs, dcinde ant trilidi^ aut
quadiifidi. Squaniae capitis ac truiici fere pentagonac (Tal). IV.
lig. 2) radiatim siriatae, ut S(piaiiiac liippoglossi biasiliensis ,
eariini latitudo major est longiiudinc; lineain lateralem consti-
tiuiiit squamae miiiores, ovalo ol)longae (Tab. IV. fig. 4) in
duas series dispertitae; s(|naniis islis similes figm\i sunt illae,
quae radiis, et membranae etiam adbaerent pinnarum ventris,
dorsi, ani, et caudae . Color lateris sinistri fuscns, lateris de-
xtri albescens; pinnae omnes dilute fuscae . Habitat in mari
brasiliensi .

Mensurae.

Longitude lota par est Poll.

<e capitis «

« trunci «

« caudae «

n basis pinnae dorsalis . . . «

" analis «

Altitude partis anterioris trunci quam

nietiuir linea perpendicularis

ducta a basi radii trigesimi

quarti (Tab. IV. fig. i. a)

pinnae dorsalis ad carinam

ventris par est ,

8.

lin.

3

2.

0

4.

9

1.

6

6.

«

11

5.

«

0

2. -.10

Ibidem crassities maxima trunci .• . « 0. « 6

Duos istos Hippoglossos maris brasiliensis plurimum inter
se diflerre ex ipsoruni descriptione satis constat. Georgius Cu-
vierius sex Hippoglossos percensuil in secunda editione ope-
ns , cui titulus -= Le liegne Jniinal etc. = nempe Pleuro-
nectem Hippoglossum Linn., quern Cnvierius Hippoglossum ma-
gnum nuncupavil, IMeiuonectem limandoidem Blochii, Plcn-
ronectem macrolepidotum Blochii, Plouronectem Adalali Rus-
sellii, quem Blocliius Pleuronectem Erumei appellavit, alque
Pleuronectem Nalaka Russellii. Hippoglossi a me dcscripti pro-
cul dubio discrepant ab Hippoglosso magno , iste enim gerit

De NOV. SPEC. PliCRM 1

J

•

pinnam caudalem , cujus margo extreniiis curvaliis est adiii-
slar liinae cresceniis . Corpus aiilem Plciiionectis limancloidis
Blochii magis oblongmu est, aujuc oculi nuilto niimis a se in-
vicoin (listanles sunt, quam in Pleuioncclilnis brasilieusi , et
intermetlio . Facile auicm eiit discernere liippoglossos, dc qui-
bus dissero, a Pleuronecte macrolepiiloto Biuchii, eorum e-
nini S([uamac nequc sunt niagnae, neque caducae. Insuper cum
in Pleiironeclibus Adalali, el Nalaka Russelii prior radius pin-
nae dorsalls occipilis margini insideat , ac proinde ab oculis
baud parum distel, haec nota suificiet ad dlstinguendos duos
islos Ilippoglossos tani a brasiliensi, quam ab intermedio.

Piscis , de quo nunc tlisserere aggredior , et ipse est e fa-
milia pleuroneclidum. Descripiioni ejusdein nounuUa praemil-
tenda sunt de nomine generis, in quod est recensendus. Cu-
vierns subgenus condidit, cui Rliorabi nomen posuit, atque
in Rhomborum numeruni relulit omnes Plcuronectes linnea-
nos, quorum dentes sunt niiniui, prior radius pinnae dorsa-
lis parum distat al) apice rostri , idtimus auieni radius tarn
pinnae dorsalis , quam pinnae annalis proximus est pinnae cau-
dali . Cloquetius , Bellius, Scliinzius ^ aliique ichthyologi re-
centiores recto judicarunt Pleuronectes Rhombos Cuvierii nou
suligeneris, sed distincti generis esse, atque hoc genus Rbom-
Jjum appollaverunt, neque aniniadvcrterunt Lacepediiun jam
ab anno miilesinio octiugentesimo RhomJji nomen indidisse
novo gencri piscium a Pleuronectis longe diverso , in quod
retulit Chelodontem alepidotum Linn. Cuvierius in secuuda
editione operis , cui tituius = Le Regne aniinal etc. =
generi Stromateorum adnexit sub-genus, f[uod Peprilum uo-
niinavit , atque Peprilis annumeravit Chelodontem alepido-
tiun Linn., idest stromatcum longipinnem Miuliilli, Stroma-
teum cryptosum ejusdem IMitchilli, Stromatcum Paru Sloan;
nee non pisricidum, qui adhuc erat describendus , cpiemque
Peprilum crenidatum vocavil . De genere autem Rhombo-
rum Lacepedii ne verbum ([uidem fecit. Jam ab anno mii-
lesinio octingentesimo decimo Raflinesqius Pleuronectes lin-
neanos in tria genera dispertivit , atcpie animadvertit horum
nullum Rhondjum esse appellandum, cum Laccpedius no-
men istud jam usiirpaverit ad indicaudum genus admodum

1 6 Cav,ii.u Ranzani

divcrsiiin . Trium gencrnm Raffinesquii nomina haec sunt :
Solea, Bothus, el Scophthaliniis. In Scojihtlialmos auteni re-
tulit ipse IMeutonccttMn niaxiniuin Linn., Plearonectein Rhom-
biiin ejusdeni Linnaci, ncc noii aliiini cjuenulani a Rondeletio
desciipluni in capite octavo libri sequndi opcris de Piscibus
marinis. Carolns Bonapartes Piinccps Miixiniani genus Rbom-
liiiM) in ties sectiones, sen subgenera didnxit, quoruni nomi-
na liaec sunt: Bolhns, Rhombus, Scopblbabiuis; Pleuronectes
auteni Rhouibuin, et maxiuuim Linn., non in subgenus scoph-
ibalmoiuni, sod in iUud, cui Rliond)i nomeu posuit . Ergo sub-
genus Scophtliabuus Prinoipis Muxiniani dillerta geneie, cui Raf-
iinesquius nomcn istud indiderat. Cum autem jure in dubium
vocari possit an uUus Botboruni Raflinesfiuii sit e suli-genere
Bolliornm Prinoipis IMiixiiiiani, ex his omnibus conseipiitur no-
mina Rhombuin , ScophUiahnum, Bothum esse valde ambigua.
Qiiamolircm Raflinescpuo libenier assentiorj qui, iti paulo ante
dixi, Rhombi nomine nulUun genus Pleuronectiduni vocan-
(him esse judlcavit . At(pte id ipsum sibi persuasisse Georgium
Cuvieriutn paulo antc(|uam e vivis eriperetur, ex eo satis con-
slat^ quod in vohunine nono Ilistoriac generalis Piscium Rhom-
bos dixit cum Lacepcdio pisees illos, quos jam Peprilos nun-
ciqiaverat. lUa cpuie hactenus a ine sunt exposita, mecum ipse
altente perpendens conslitui nonien novum ponere gencri il-
li , (piotl Cloquelius, Bellius etc. Rhombum vocaverunt. Cum
autem Gesnerus, aupie Schneiderus ailirment pisees, qui vul-
gc> Rhombi diciuitiu- a nonnuUis graecorum Syacia fuisse ap-
jH-Uatos, neque adhuc ulhis ichthyologorum hoc nonien ad-
liibuerit ad indicauiUun vei genus , vel sub-geiius ali([uod pi-
scium , ego Rhond)os ChH[uelii, BeUii , Scinzii etc. Syacia
nomino , non novum genus condens , sed generis jam al) a-
liis constiuui nonien , eo (piod ambiguum esset, cum alio
conimutans .

Svacinm cujus imaginem nunc verbis expiimere cona-
bor, appello micrnrum (Tab. V. fig. 1^ 2, 3, 4), eo quod
eju'idem pinna caudalis sit brevis. Caput parvuin, sub-ova-
tnm, scpiamis veslitmn practer quam in rostro , et mcnlo;
frons parum profimdc cxcavata ; os magnum , obli(|Uuni ;
denies maxillae supcrioris in duas series digesli ; sed anlici

De NOV. spF-c. Pisr.iim 1 7

exierni majuscull, conici, apice recurvi , nonniliil inter se di-
stanles ; reliqui extcrni seiisini lircvioies; deiUcs scriei in-
ternae rninuti, invicem proximi. Denies maxillae infeiioiis in
nnicam seriein dis|)Osili, exigui , rolrocurvali, nihil fere inter
se clistantes; antici vix niajores subsei|aenlii)us; maxillae sub-
aequales; oculi ovati, aeque roslro vicini; ipsis taniuniniodo
interposita est carina adniodum conipressa, el acuta. Forami-
na nariuni duo in utrotjue latere capitis, semper pervia, ante
oculum inferiorem sila , aeque I'ere a rostri apice distantia. O-
perculum branchiarum prope pinnam pectoralem in angulum
acutum dcsinens. Truncus oblongus , admodum compressus
(Tab. V. llg. 3.); anus dexler, carinae venlris proxinius; linea
lateralis ortum ducit ab angnlo supcriore riniae operculi bran-
cliiarum, statimque nonniliil descentlit, deinde fere recto tra-
mile ad candam pergit . Squamae capitis, ac trunci medio-
cres ( Tab. V. fig. 2 ) police fere iruncatae, aculeis mini-
mis asperae, aniice fere rotundalae, primo lineolis concentri-
cis, deinde radiis divergentibus dislinctae ; squamae lineae la-
teralis (Tab. V. fig. 4.) similes, sed latiores, canaliculalaej
pinnae pectorales anguslae, duodecim radiis suft'ultaej dextra a-
liquanlo brevior sinistra ; venlrales parvae , a pinnae analis i-
nitio nonniliil distantes; basis sinislrae carinae ventrali insidet,
basis dexierae ab eadem carina parum remola est, alque ro-
stro propior ([uam basis sinislrae . Pinna dorsalis humilis, con-
stans radiis nonaginta duobus 5 prior radius siuui frontis adfi-
xus, nltimus brevissimus a pinna caudali parum distans; pin-
na analis dorsali similis , sed brevior . radiis sepluaginla fulci-
ta, prior radius ano proximus, ultimus aeque distal a pinna
caudali, ac ullimus radius pinnae dorsalis; pinna caudalis bre-
vis , ejusdem margo cxlremus in angiduni oblusum desinit;
radii ejusdem sunt numero sexdecim . Color totius lateris si-
nistri dilute fuscus, lateris dextri luteo-rubescens ; pinnae om-
nes praeter pectorales squaniiferae, cinerascentes punclis lii-
scis notalae. Habitat in mari oram Brasiliae alluente. Syacium
istud figura corporis tantummodo similis est Syacio soleaefor-
mi ( Rliombo soleaeformi Agassi7!«), a quo diflcrl situ ocu-
lorum, colore partis sinislrae, magnitudiiie, ac figura pinnae cau-
dalis etc. Ilaec duo Syacia, non modo forma corporis, ve-
T. V. 3.

>.

Un.

3

1

«

3

3

«

2

(C

n

iO

H

«

7

4

H

5

3

«

3

18 Camilu Ranzani

ruin eliain magnluidine dentium anteriorum maxillae superio-
ris propiiis accedunt llippoglossis , quam relicjua Syacia uscjue
adlmc uiilu aota .

Mensurae

Longitudo tota par est Poll.

« capiiis «

>' triinci "

« caudae •'

« radii medii pinnae caudalis . «

« basis pinnae dorsalis . . . «

« basis pinnae analis . , . . «

Altitudo pariis anlerioris irunci, quam

metliur linea perpendicularis ,

ducta a basi radii vigcsinii ter-

tii pinnae dorsalis ( lab. V.

fig. 1 . a ) ad carinam ventris

par est « 1 « 9

Ibidem crassities maxima trunci . . « « « 3

Agassiziiis in Opcre de Piscibus; quos Spixius collegil in iii-
nere per Brasiliam annis 1817-1 820 descripsit Syacinm, qnod
Rhombum ocellatum vocavil. Unum tanlummodo piscem hu-
jus speciei reperil ipse in regio Mnseo monacliiensi : longim-
do ejusdem par erat poUicibus tribns, ac lineis sex. Ego ve-
ro habni ex Brasilia a D. Blanchetto Syacium (Tab. VI. fig,
1, 2, 3, 4) procul dubio ejusdem speciei , cujus longitudinem
totam metiunUir poUices quatuor , et lineae octo. Neque haec
duo Syacia duntaxat magnitudine inter se dilTerunt^ verum e-
liani numero radiorum pinnarum pectoralium, quos duodecim
esse in Syacio occllalo Musei monacliiensis Agassizius affirma-
vit, decern tantunimodo sunt in Syacio ocellato Musei, cni
praesum. Agassizius omnino siluit de dentibus utriusque maxil-
lae; ego autein hos etiam atque ctiam perspexi, atque non si-
ne alitpia admiratione comperi in latere dextro , et in parte
anteriore laterLs sinistri maxillae superioris Syacii Musei nostri
denies esse in duas series distributos . Dentes e quibus con-

Db NOV. SPEC. PISCIUM 19

stal series externa sunt grancliuscnli , inter se clistantes, coni-
ci, apice obtusiusculo, hand recinvo; denies vcro seriei inter-
nae sunt sibi invicem proximi, couici , apice acuto , atque re-
curvo, parvi, et gradatim minores , iia ut uliinii sint perexi-
gui. In parte posteriore laterls sinistri denies seriei externae
omnino desunt, denies vero seriei internae onines sunt minu-
tissimi, el vix conspicui. In maxilla inleriori adest unica series
<leniinm exilium, fere inlcr se aeepialiuni, figurae conicae, apice
acuto et recurvo. Silentio praelcriit eliam ^\gas.sizius noiam
liujus Syacii baud sane rebquis omnibus communem , nempe
in latere sinistro basis radiorum tarn pinnae dorsalis, qnam
pinnae analis adesse aculeum satis consiiicnum . Agassizius in
descriplione Syacii ocellaii Musei monachicnsis de ocubs ejiis-
dem affirmavit, esse valde distanies, atque superiorem ad mar-
ginem dorsi, inferiorem pone os silum esse. Fignra qnadrage-
sima sexia praedicli operis Spixii hoc Syacium repraesentat ,
aique exliibet oculos a se invicem distanies bneis octo . Cum
aiitem in Syacio ocellati Musei nostri eadem prorsus sit distan-
tia inter oculos, credi potest in hoc pisce, cum esset junior,
atque niagnitudiue par Syacio Musei tnonachiensis, oculos fuis-
se viciniores , ac proinde distaniiam inter oculos nou esse ean-
dem in omnibus piscibus hnjns speciei, licet ipsi aeiate ac
uiagnitudine a se invicem nullo modo djscrepent. Pinnae pe-
ctorales Syacii ocellati Musei nionachiensis nigrae sunt, in
Syacio occllato Musei noslri sunt dilute fnsrae . Cum aulem
pisci hiiic nostro hand paucae squamae capitis ac Irunci desim,
de magnitudine, numero, ac figura macularum qiiibns ipse nola-
nis erat, nihil eerie staiuere possum. Quae hactenus a me dicta
sunt satis evincunt praedictum Syacium Musei nostri esse va-
rietatem Syacii ocellati clarissimi Agassizii.

Ultimo loco dicam de Solea vulgari ( Pleuronecte Solea
T.inn.) deformi ( Tab. VII. fig. 1.2. 3. 4. ), quae in Musaeo,
cui praesum, adservatur. Isidorus Geoffroaus a S. Hilario iu
secundo volumine operis , cui titulus « Hisloire general et
parliciiUere des anomalies de I' organisation chez I' Hom-
me et les animaux ec. » affirmat symmeiriam partium nnl-
li piscium deesse praeter illos, qui sunt e famiUa Pleuronec-
lidnm, ac proinde his tantummodo contingere posse, ut jam

20 Camilli Ranzani

ab oriu, illo corporis viiio luborent, quod inversionis generalis
.nomine vocatur. GcoflVoauni vero, cum haec sciipsii iynorasse
in iionniiHis riouroiicctiilil)us dcformihus banc iiivcrsinnem par-
liunincipie gencralom esse, ne(|ueabsoUitam, alque pcrfeclani ex
eo coiijicio, quod ipse in praediclo opere tanlummodo generalis
inversionis menlioncm feceiil,cj usque exenq)lum esse dixit illam
defoiinitatem Platessae Flesi, cpuie iu eo polissimum consistit ,
quoil oridi, ([ui dexli I esse solenl , siiU anibo siiiislii. Scblee-
pus ( Isis 1 829 Heft X. pag. 1 019 ) descripsit Syaciimi ma-
ximum , iilest PleuiOTieclem niaximuui Lirinaei , cujus caput
erat inusilalc delormis. Etenini frontis os praccipuum ab os-
sibus nasalibus , nee non ab etmoide adeo disjnnctum, atcjue
sursuin, ut ita dicam, piopulsum crat,utinde sinus onus as-
set satis amphis, al([ue caput galea ([uadam obicclum vidcre-
lur, (juae cuiu cute S([uaniigera veslila esscl , ipsiquc pars an-
terior pinnae dorsalls insideret, non immerito cristata dici pos-
set. In latere sinistro capitis oculus cxtal)at fere aeque distans
ab angido oris, ac a margine iiileriori praedicti sinus. Alter
oculus in dextro latere capitis sublime fixus erat. Utraque ma-
xilla dentibus instruebatur, atque utrumque latus corporis fu-
sco colore erat infctlum. Cumque Icluhyologi dnpliccs dicere
soleant Pleuroncclides illos, (pioruni ulnuuque corporis latus
eodem colore tinctum est, idcirco Schleepus boo Syacium Pleu-
ronectem maxiiuinu diipliceni appcllavil. Deformitatem banc
Syacii maximi ab ilia dillbrre, quam GeoflVoaus inversionem
generalem nuncnpat, niauifcstiuu est ex iis, quae pauUo ante
exposui. Caput soleae vulgaris deformis ISIusei nostri iisdem fere
ingenitis vitiis laborat, quae Scldeepus in Syacio niaximo re-
perit. Nempe ct in ipsa os praeci[)iuiiu Ironiis a nasalibus, nee
non ab etmoide adeo disjuncUun est, ut iiule sinus ortus sit,
et quadam veluti galea cristata caput operiatur . In dextro
latere luuim lantum ocidum babct, maxillae snperiori proxi-
muni; alter oculus ita insidet margini inferiori praedicti sinus,
ut neque dexter, neque sinister dici possii . Solea vulgaris si
non sit deformis, tanlumiuodo in Lucre .sinistro iUrius([ue ma-
xillae gcrit denies miiuitos : INlaxiila aiuem superior Soleae
vulgaris deformis, quam describo , omnino edeniula est; ma-
xillae inferioris lateri de.xlro , atque parti anterior! lateris si-

De M3V. SPEC. PISCIUM 21

nistii dentus pariter (lesunt ; ])ain vero posteriori ejiisdein la-
teris sinisui iiifixi sunt tientes exijjiii, coiilii, apice ai:uto, iioii-
niliil recuvvo, in tres series disposili . Uinimque lalus coipuiis
iniectum est colore fusco , qui taineu iionniliil diluiior est iu
latere sinistro; pinnae pectorales, et niai^niiiidinc, el colore in-
ter se similes. Kv^o in liac Solea vulfjari deloimi, siciil in Sya-
cio maxinio duplici Sdileepi inversio partiuni neipie generalis
est, necjue absoluta. Proximo anno Academico, si Deo placue-
rit, disserain de aliis uovis speciebus pisciuni.

Tc>iu:V.

T;iU I.

^. :>

s,.

,.u.

> ;

anz.

Ju/. -^ »/*—<■■

Toni:V.

J. 2.

r>. /.

,//y!:/.

Tom:V.

rA<yr/r'

^. S^r^ji .y »-> ^ '€■ .^-A»< ^ Z* 4*^.

TftJj:III.

'■--*v%

> r\ rr-~' w

if

OrtH£ty

6 <^t*'<//<v/'^*V/'/.„Ranz.„

/^/'^rA.^..

H

(^^

(jtt:

^l^A

s

o

It
H

2

o

^

^

CM ^^S"!

4

N
'C

<i
PC

^

. ^

Sjv

V ^
-^^

J

<^

Hi

^•

1

^

1

'i^

Tom V.

Tab VI.

c>.a

fc-^z:

•Ts.

cT^.

c^/

Q^/.

cS&/-/--v o^^y^^^^ ,..^,.Ra«*.„

^r^^^j,^^:-^^'^^'^-'' r

AIXTOIVII SAIVTAGATA

DE IIYPOPIIAE RAMNOIDE.

▼ estrum latet neminem quae sim modo dicturus, cum
haec jam vobis nunciavciiiii anno proxime supcriori. Dum ini-
ta in Morum albani pericula refereham ad luteam materiani
pro pictnra eliciendam, liaud preterii alias (juoque plantas enn-
dem in lineni chyniico exaniini suhjecisse . Recordabimini pro-
ptcrea quae de Hypophae liamnoide insliuieram cum omisi->-
sem ne a proposito longe dii^rcderer me apposite sermone
expositurum alias spopondisse. Cum sint servanda promissa ea
nunc solvam meamque fideni liberabo. V'ulgarem communem-
que planlam eam esse cni^im tunc retuli, quae prope flumi-
na viget, vel steriles et saxosas obtegil terras, interim dum de
ejus forma et siructura nihil addidi . Has autem cum nunc
praestel cognoscere eam tani aflid)re pingam ut vestros ante
oculos obversari videatur, colores enim et penicillum a prac-
claro viro Josepho Bertolonio sum mutuatus meamque ma-
num, rudem siquidem , ipse ducct . Fruliceni ergo menti ve-
strae nunc fingite foliis ornatiim lincari-lanceolalis supra gla-
bris subtus albidis , argenteis , deciduis . Ejus caulis est teres
erectus valde ramosus ramis patenlibns rigidis in spinam vali-
dam desineniibus , junioribus ruijigiiiosis . Exiguos et solitarios
in ea flores invenies, quos inter dioicos coUocabis, tibique e-
nmt virides atque in loliis inferioribus axillares. Si auteras in-
spicias subsessiles reperies , et flavas , qucniadmodum videbis
stigma erectum obliquum et virens . Quid tibi nunc deest ad
ultimam perfectaraque fruticis iuiaginem assequendam , si bac-
cas etiam noscas et semen? Sed illae sunt ellipsoideae , flulvae,
squamulis adspersae , hoc oblongum conspii ies, nigrum, nili-
dum, arillo duplici , coriaceo, fusco obductum . Cognita plau-
tae hujus germinatio atque in ramos divisio ad alteram inqui-

24 De HYPOPHAE RAMNOIDE

sitj<niem mc impulit, iit scilicet composili, quo insignitnr, nomi-
nis orii;iiu'm per([niiorcni . Qnis eiiim involiilae illius appella-
lionis .sigiiilicalioMoiii libcnter uon coi:,novi,ssol? In iiaiic propte-
roa consiiltalioncm adductus cum vclercs turn rccenliores ad-
ire, (|ui allalo oaui nomine sii^navcranl . Facile proinde fuit
Tenplnasium et Diascoritlem , ipii dc IIy[)ophae sunt anibo
locuii prae caetcris consulere. Licet multa ab iis hauriri pos-
sent longe tamen nuilia a Joaimis Bndei notis el commentariis
edurta liiere . Sim inliniius si quae acceperam singula cssent
nunc reterenda ; line unum nou reliceam plantain banc earn
esse qua olim uiebanlur FuUoncs ad vestes expiugandas , et
spineo pectine ex illius ramis consilo concinnilalom , et num-
ditiem iis comparabant. Cum autem ab lioc summae uiiliialis
usu splendoiis niloriscjue pluiinuim exiient et ornamenta, hoc
illi sic tribuendum esse statiierimt, tit ab illius nomine ultio
statimf|ne innotcsceret. Graecorum vox Jppos cum in composi-
lis significationcul augeat, et abnormeju fere magniuidinem
notet insitam propterea noniini earn sic voluere, ut praestan-
tium rerum eflectricem bic ipse dicendi modus commonstraret.
Sed liaec persequantur Pbilologi , el multigeuae enidilionis stu-
•liosij nos vcro ad planlae naluram perscrutandam illico ac-
cedamus. Atque ut ordinem pro viribus sequamur, quern tan-
lopere Iloraiius niiidum exposoil in menlem vobis redeat me
fruticis naluram conspexissc primum, ut unice pateret num ma-
teries flava ab hoc erui posset ad viridem colorem ossibus im-
perliendum ceruleo Indico commixta. Quod cum tenlarem at-
que a susceplis pcriculis illucerent alia, quae digna cognitu
\iderentur, noscendonun avidiialem sic auxenmt, ut exortae cu-
piditnii libens indulserim . En via, qua breve milii propositum
ingressus sum itei', ipsmiicpie Paidi IVIuralori dexleritaie adju-
lus confeci . Peculiares paries, quibus planla disiinguilur cum
sint baccae, nobis prae caeieris visae sunt promereri ciiram
el studium . Illarum alias in pulvere redaclas aquae actioni
rommisimus, alias vini spirilus, alias aetlierls . \ix quidquam
sui atjuae tribuerunt primae cum levissimo ea fulvo colore tin-
cta apparueril. liOnge aliter obtigit secundis et tertiis; ex bis
multa arripuil vini spirilus etsi minus quam aelber. Hie flul-
vo sic liugebalur colore, ut plurimum praeslarel alteri. llaec

De infPOPIIAE RAM2S0IDE 25

qui noveril, habebit ctiam coloralam matericm aetheris vi fa-
cilius se se dedere, el solvi IteiiK|ae a planla coniinodius eri-
pi. His, quae nunc reluli, inspectis, novo explorandi genere pro-
grossi sunuis. Notum niilii jam erat e quibusdain experimen-
tis aiiiea instiiuiis , ([uae paulo post exponam , in iis baccis sub-
stantiam delitescere, quae inter crassas recensenda in aelhere
solvebatur , ([uauKpie lorcular ad pressioncni compulsum se-
jungebat a reliqiiis alii coipori junctam, quod resinosam in-
clude naturam cum viderouu" in viiii spiiiiu ac aeiheie deli-
({ueljat. TJt prima secerni posset ab alio , et quae singulis tri-
]>uendae essent ([uaniiiales detegerentur, Baccarum partes cen-
tum conludimus, extractiscjue seminibus in vas vitreum immi-
simus, in quo cum purissimi vini spiritus contineretur copia, in
hac fundilus demergcbantiu' . Ad aliquot dies niixturae nidlo
adjutae calorico, praeier commune et a natura profectum, data
est quies, ita tamen ut ilia identidem, hoc est ex inlervallo, com-
movere consiliimi esset. Prima hac quae emerserat solutioue
educta, alias at([ue alias eodem artificio nobis comparare cu-
ravimus, novam semper vini spiriius quantitalem in easdeni
baccas effuudentes, donee liquor nullo amplius colore ojjduce-
reim*. Singulae in unam collectae fuerunt solutiones, quam po-
sthac per colum transjectam sequenti modo scrutati smnus. Chy-
micorum operalioni, qua corpora in auras a calorico compel-
luntur , tincturam concredimus. Octoginta graduum Thermome-
tri Reaumurii calor cum ariditatem intulissetj quod fuit reli([uum
partium triginta sex pondus aequabat, aspectuque suo his prae-
ditum qualiiatiljus conspiciendum oflerebatur. biforme tibi e-
rat corpus fulvi coloris , quod impurimi et lutulentum dixis-
ses 5 ejus odor sic ingratus , ut eum facile fasiidivisses: sapor
item moleslus et salsus: pingiie demum et unguinosum rcpe-
riebatur tactu, dum chartam insuper inungebat. Hoc in vase
viireo cum iude receplum esset, calentem aquam in ipsum ef-
ludimus. Liquii ejus pars major , quae mox ad liquoris super-
ticiem se extuhl; alia vero quae concreta apparuit ad vasis
delapsa est fundmii. Hoc ut contigit, quae experientiae inser-
vierat acpia luieo induta est colore. Cum vas defervesceret
peniiusque frigerel, niateries quae licpiidi superficiei innaiabat
obdurata concrevit, et in minutes globulos se redegit. Hi a
T. V. 4.

2G Antonii Santagata

reliciiiis scjuncii, ct aqua plmios inxllo adtlllo calorc abluti,
nui(^iie parliuin erant sexdeciin, aclipis firniilate donabantur,
tiiiiii ullus llldiuni odor et sapor sub sensus caderel : in aepiani
vuro calidani injecti liquescebanl, Ipsaniquo, frigel'acta aqua,
quain auiiserant recuperabant durilicni . Haoc ut vix iunomo-
re Gossipj Ilia iu uuuni viuxiinus, siuiuhjue adstrlctis descri-
piac materiel iionniliil nuluxiuuis, ipsls<[ue deiu Ignetn admo-
viiiuis . Inceusae facis facta est conibusllo eaf[ue consecuta est
dollagratio, (juain crassae soluui materles alere et sustlnere
(juoimt. Alia uUcrius exploratae substaniiac portio virgae fer-
reae caiidouli cuui essct superposiia, copiosus ab ca fundeba-
tur fiimus, qui denslssima cxlialalioue peculiarein odorem sed
nescio queni redolebat . Ills deprehensis libuit alia experirl .
Acidi sulpluuicl, et ultrici actiouein ad vividiorem lucem eli-
cieudaui mens ftill accersere. lUoruui priumiu ut vim suam e-
xercuit, substanilae contlgit dlssolutio, quae fulvura adepta co-
lorem constanter retinuit, alierum illius adauxit adliaesum. Cum
adhuc opportuuiun esset inquircrc, an Alkalilius juncta, corpus
illud obdnerelurj quod Saponis nomine appellare mos est, Ptv
tassii aut Sodii deuioxidis earn addere non omisimus: addita
conqnisitum obiidit corpus, cujus apparitio praecognltae sub-
stanilae naturam confirmavit . Inspecta quae ad superiorein
fluiili partem ascenderat, reliquum erat quae imo haeserat fun-
do Inllmius pervadere . Ut id consc([ueremur coll ope subsi-
dcntem materiem a llquido secrevimus, secretamqiie exsicca-
vimus . Ponderls banc comperimus granorum duodecim. Haec
erat saporls expers; proprlum sed angustum expirabat odorem,
et Uavo tlngebalur colore: in aquam si injiclebas , conjun-
ctlouem emu ea rejlcieiwt, qua facile cum vinl spirltu solu-
la colllgabatur : ab hac solulione disjungebalnr fuudocpie va-
sis sub'^idcbat, si vel a([uam vel solutum plumbl acetatem ad-
dldlsses. Solutam pariier obtinebas turn in aethere tum in oleis,
quae a Chymlcis dlcuntur flxa: dum vero ferventls aquae a-
cllonem persenliebat moUiliem acqulrebat, quin uUo modo 11-
quesceret. Spaihae quam ignitam reddidimus superposita ne-
dum fundebatur , sed in sua sic resolvei)aiur elementa, ut pe-
culiaris ab ea cum cfllaretur odor, spissum gravem([ue fnmura
emltterel : acris , valldique acidi sulphurici effusione cum pri-

De iitpopiiae R.VMNOIDE 27

mum nigrcsceret alicjuanlo post solvebatnr . Acidam nllricum
sill) ipsa coeli terracqiie teniperatura atlliibiium ex ea colorem
sic arripit, ut oninino tibi sit decolor: caloris autem vi aiicta
eain sibi adjiingit tolamque dissolvit. Acidam banc solutionem
si in vapores abire jiil)eas superest corpus, quod huei est co-
lons, quod lal)ore nuUo pcrlringimr , quodque diflicilius molle
tenorumque cfTicitur, si calentis aquae viribus exponatur. Po-
tassii deuloxidum, quod dicunt causticum, dum in acpia liquescit
si ipsi addatnr , etiamsi natuialis calorici temperies non augea-
lur, earn solvit omnimode : sed quolibet in solutionem eniiso
acido ea confestim tlisjungitur siias adepta iterum qualitates:
honim vero enectuum exorieturnuUus, si Potassiideuioxido sub-
stitualur Ammonium. Haec qui consideret ea (juidem rejieriet
quae substantiam banc inter resinas collocandam esse suadeant:
neque boc solum ipsi forte videbitur, quin etiam ad eas per-
linere, quas Ubertoniiis eleiro-negativas appellat, interim dum
qiiinque specierum esse censet, quas (piincjue Alpbabeti litteris
designat: qua in re dissidet Raspalius, cum eas tantas esse crc-
dat, ut omnes viginti quatuor Alphabeli litterae non sulliciant.
Kunciatmn est siiperius liquorem, hoc est siillatam aquam, in
qua corporum, quae hucusque scrutati sumiis, contigerat disjun-
ct io,, luleum induisse colorem : addam nunc dulceni etiam e-
xhibuisse saporem; Heliotropii et Alceae tincluram non immu-
tari, quemadmodum persoll'atis ferri vim eflugere, leviter o-
humbrari oxalate ammonii, in eoque (lavum subsidere corpus
si plumbi subacetas ipsi immisceretur , et superstans fluidum
colorem item retinere siibllavum. Quae quidem continuatio se-
riesque rerum tanti videntur esse momenti, ut omnes inter se
aptae colUgataeque demonstrent occultam et abditam in Hquido
latuisse et flavam materiem, et exiguam sacchari copiam, et
calcis aliis junctae corporibus nonnihil. Horum autem omnium
ut nota fieret natura et quantitas, liquorem in dnas divisimus
partes; in illarum unam ammonii oxalatem efliidimus, c cpia
levissimum et albicans cum expellcreiur corpus, quod fundum
petiit, a caeieris exlraxiinus, et exsiccatiim cremare, vel ut a-
junl Cbymici, calcinare curavimus. Hoc ita se obtulit, iit cha-
racteribus, c[uibus insignitum proiliit, calcis carbonatem necesse
fuerit recognoscere : hujus parva erat quantitas cum qiiinqua-

28 Antonii Santagata,

giiiia centesiinos vix aeqiiarel pondere; isti auleni sic compo-
neI)anUir, iil viginti octo cenlesimis conslaret calcis, quae Hyp-
popliais baccas sub sails forma iiii^rodiebalur. Tn aliam mox
iiniiiisiinus subaceiaiem plumbi, cujus potentia allcram in iluido
exlrusil sukslanliam, quae flavesceas iu vasis fuudo conseditj
hauo nobis segregare libuit et aqua frigida abluere; ablutam-
que postoa aduosae ferveiili aquae conciedere. Solutione hoc
iiiodo oblenta vaporuilonis vi ad siccilatem compulsa, quod re-
liipuun residiuimque fuit ea reforcbat omnia, ([uae solent esse
indicia et vestigia Malatis ]ilnmbi . Quod cum accidisset licuit
eiiam siatuerc acidum malicum sic in baccis ilcliuiisse, ut calci
juncuim inalaiem ellormavisset, qui luiius partis et centesinio-
rutn nonaginta pondus aequaret. His coguilis , quod experi-
nienta in ebullienll aqua sascepta relii[uerant observandum ex-
plorandnmque snpererat. Hoc, maierics "scilicet colorata ab a-
ceiate plurabi in praeceps acta, siccum aridunique reddidimus.
riavo cum obtegeretur colore , quem tamcn liuulentum dixis-
ses , et nuUus ab eo perciperetur sapor , illud nihil aliud esse
decrevimus quam flavam maleriem plumbi adnexam protoxi-
do , cujus porlio quae foret statuenda ut innotesceret illud e-
xurcre desiguavimus eo consilio, ut colorata materies, quae or-
ganica haljenda erat, omnimode destrueretur. Hoc itaque expe-
riiuidi genere adjuti tres illius esse partes coUegiraus. Licjuoris
praeterea supernatantis indolem cxquirentes sulphate sodae teu-
tavimus eo aniino ducti, ut quod exceperat subaceialis, qui pre-
cipitem egerat coloratam materiem, nee non acidum malicum
in rudimenta quibus componebatur, dirimeretur. Cum plumbi
sulplias apparuisset, per colum a solutione eripuinnis , liqui-
dorpie in vapores per caloricum aclo, eiun vini spirilu peri-
clilali sumus , hujusqne soluiionem obtinuimus . Hanc per char-
tam transjectam notissimo chvmicorum artificio ad vaporandum
coegimus, et quod liiit reli([uum iis donabatur characleribus,
quibus necessum erat inter sacchari genera illud recensere; pon-
(leris autem erat pariium numero trium . Hucusque ea, tpiae
vini spirilus e baccis liauscrat, cl inspicienda dein Chymico sup-
pediiavcrat , perpendinuis; nunc quae ab iis sulphuricus aether
absiulit aliisque iuquisitionibus obtulerat referemus. Vix inno-
tuit vini spirilum nuUani amplius vim in baccas exerere, ite-

De HYPOPIUE n.VMNOIDE 29

rails, auctistjne eliam infusionibus , ipsi suhsthutns fiiit aether.
Inhunc ea injeciinus (juae penliictani vini spiiitiis actionem sen-
serant . lllorum servabatur conjiinctio donee colorem anipie-
bal li(juor, qui posiea cum eiim recusare viclerelur in vas al-
terum Iransfundebaliir, nova hiiic sejuper aelheris quaniilale suf-
fecta . Hoc repetere consilium erat usque dum novo semper
inficeietur colore, ([uod ciun non aniplius coniingeret tinctu-
ras onmes simul mixtas vaporare staiuimus . Haec omnia ui
executi sumus, materies quaedam consj)icienda occurrit, quae
parliuiu unius et viginli erat pondere^ ciii([iic haec signa et pio-
prieiates inerant. Adipis firmabatur soliditate : flavus quo im-
buebatur color sic rubescebat, ut fore puniceum diceres: mel
fragrans olobat ; nuUunKjue exliibebat saporem : ab aqua et vi-
lli spiritu dirimebalur, et caloris appulsu graduum quadra£,in-
ta thermomelri Reaiunurii liqiiebat: pinguis et ungiiinosa sen-
liebatur tactu , eatpie demnm in acre atmospherico calefacla fa-
cilis ad exardescendum iullammabatur. Quod in ea prolaturuni
essei acidum nitricum lil)iul primo expeiiri . Hoc in ipsam ad-
jecto, quin augerelur calor oJjscuro-luteum mox adepta est co-
lorem majoremcjue consecuta est duriliem. Calescens vero igni
dis6olvel>atur et flavo praedita colore olei densiiatem retinebat.
Potassii et Sodii si adderentur deutoxida priniigenias ilerum
proprietates recuperabat praeler unam , utpote cjuod paulisper
fiebat decolor . His peraciis , quae deinde genuit acidum sul-
phuricum mihi visa sunt longe clariora^ vestraque, hoc est
doctorum hominum , animadversione non indigna . Hujiis a-
cidi attaciu materies, de qua sermo, crebrae coloris mu-
tationi sic disponitur, ut evadat versicolor : eoruni primus qui
in ea exoritur est niger , hie gradaliin lit caeruleus , ab hoc
enasciiur viridis qui herbescenlem iuduit viriditatem , el fiavus
tandem ordinemj et seriem perficil. Haec insignia phoenome-
na desiint si unum vel alterum addamus Alkali, ab hoc si-
quidem maleriei eaedem, quibus antea poliebatnr, facultaies red-
dunlur . Quas commulaiiones et vicissilutlines (jui consideret
dubilabil foriasse nun([uam organicae materiel strucluram ab
acido sulphurico immulatam fuisse ac soluiam. Quo enim mo-
do posset ilerum easdem adipisci faculiates el agendi niotlum,
si a prima dissimilis, imo longe alia ipsi essel iiidoles et na-

30 Antomi Santagata

tura ? Nonne conjiciendiim est potiiis organlcam crassamqiie
materiem acido sulphiuico sic fuisse conjiinciam , ut hoc inde
ab AlkalibiLS erepto , et per novum ut iia dicam conjngiuui
expulso , tpiod piius fiieiat orgaiiicuin , etsi varia porpassum
pericula, eaudem postea retinuerit condilionem ? Haec ipsa
([uain niodo expendiiuus substaiilia , si Potassii vel Sodii au-
cto calore olVemlat deuioxidum, una cum illis in saponem con-
vcrtitur, quern omiiino nogal si nanciscatur ammonium. Quae
cum nota lierent desideiium emersit agnoscendi, an sapo-
num species, quae a relatis substantiis c<imponebatur, iis es-
set speciebus similis,quas caeiera omnia corpora, quae hucu-
sque ex crassis noscuutur, suppedilant, videndi scilicet, an ab
iis eQbrmarontur quae a Chevrelio et Braconoto appellan-
tur et Acitlum Oleicum , et Margaricum nee non Glicerina ,
quam princij)ii dulcis nomine Schelius jam pridem nuncupave-
rat. Ut haec assequerer, saponem in calenti aqua dissolvinuis,
in eumque acidi tartarici solutionem ea mensura effudimns, (|ua
aliquaniukun abundaret. Aurei coloris corpus apparuit quod
in floculos conformatum vasis fandum appulit . h^ hoc edu-
ctuni supra colum excepimus, et aqua naluraliler frigida ab-
luimus phuies . Charta bibula aljstersum nullocpie huinore u-
vidum saporis erat expers, nihilque olebat: unguinosum tactui
adipi densitate praestabat; Heliotropii tincluram immutabat,
ea si(]uidem rubescel)at . Cum in vini spirilu nullo adjutum
calore tiissolveretur, id facile obtinuimus, ejusque soluiio £la-
vum referebat colorem. Haec cum dissiparetur ex se ipsa sua-
que sponte per aerem dispergeretur, in imo receptaculi mate-
ries coacervata superfult, quae ibi sic coagmentata remanserat,
ut in tolidem crystallos compingcrelar . Haec rursum in vini
spiritu soluta pariter Heliotropii tinclurae rubrum impertila est
colorem, ita ut reli([uis cum gauderet etiam cliaracteribus, ([ui
ad acidum INIargaricum spectare solent, ut signa hoc in ilia
perspicere et contueri crediilimus . Licpiidum huic materiel su-
perstans, a quo volatiles et subliliores partes expulsae fuerant,
eas praeferebat noias et specimen, ut oleaceum habere naturam
videreiiu-: ejus odor et sapor, quamvis leves , ingrati erant,
utpote quod rancididi; hujus tandem vi caeruleus Heliotropii
color cum in rubrum vergeret, ofl'erebantiu" permulta , quae a-

De HVPOPIUE RAM.NOIDE 31

cicJum olcicaiu tlenunciare vulebamur . Ex his ulteiiiis facile
erat conjicere exploralae subsiaiitiae inesse pliuima, cjiiae ge-
neratiin in oleis vegetabilibiis deprehenduntur. Ast Giicerina ,
de (|ua facta est meniio superiiis, extabat ne eliam an non, in-
quiet vest rum ali([uis? Qua de re liljet haec sirictim addcre.
Oleacei corporis paril alteram aetpialem adjunximus Proloxidi
riundji , ([uibus siifficieiis aquae copia fuit addiia : cognitis ar-
tiiiciis, quae longum essel referre^ mixturam ut calidain red •
didinius sic nianu alio(pio nioilo confetiiiuis: niolle proiliit cor
pus, quod niinime solvebatur in acpia , ({uam uuice eoque lan-
tum consilio additam voluimus, ut interposita muiuam illoruin
corporum actionem adjuvaret. Hoc igitur munere functam a
caeteris sejunximus et inde supervacuam ejecinms. Ut auteni
plnmbioxiilum segrcgaretur, etipsum acidi idro-sulphurici aciio-
ni subjecinius, (pia ad vasis fuudum cum esset illud delapsuni,
liquor aspeciu percipi pomit, <[ui nedum syruporum praeferebat
densitatem , sed dulccm (puxjue gustui saporem exhibens nil
aliud esse videbatm- quam Giicerina. En quae ab aelheris solu-
tiouibus prodieruut, et relata experiineniorum serie fuit nobis ila-
lum eruere. Nunc quae aetheris et vini s[)iriius vim effugerant
breviter considerentur. Haec omnia distillatae aquae actioni cum
naturalij turn aucta caloris temperatura, iteratis vicibus fucre ex-
posita. Quae hauriebantur linclurae colore leviter subflavo obte-
gebautur. In unum collectae omnes vaporationem a balneo ma-
ris concitatam senserunt. Ex hac illarum color primo subflavus,
mox in fulvum conversus, tandem obscuro-iuscus est factus;
quod al) his fuit educium paries duodecim aequabat pondere.
In vini spiritu purissimo quam qui maxime ut solvere curavi-
mus, ejus pars multa sui dissolutionem revera est consecuta .
Hac per chartam transjecta quod solutioni obstiterat in coIo
siLScepimus et ipso vini spiritu pluries expurgavimus : in aquam
immissum in eaque ad unguem solutum flavum ipsi pallen-
temcpie impertiebalur colorem. Aquosa haec solutio cum ne vix
quidem oleret, sic nullo modo sapiebat. Praeter haec omnia
cum per vini spiritum, et silicatem Potassae ab ea denuo e-
vellerelur, nihil tandem deerat quod pro illius qualitaiibus Gum-
mam illud esse demonstraret, (piam duarum parlium esse pon-
deris compertum est. His expositis, quae viai spirims cripue-

32 Antonii S\nt\ga.ta.

rat , el subsequcntibus chymicis observationibus proinde exhi-
l)uerat rel'eramus . AlcooUoa , ut dicunt , soliulone ad sicciia-
tem vaporatiniiis vi adducia nialcrlos se obtulil , qxiae obscu'
ro-luscuni rcfercbat colorein. llunc rursus aquae conimisimus,
cujus aflinilati cum fere tola obsequeretur, omnlmode tamen
non indulsil. Quae mulia solula reslitit, iis vaporalionis gradi-
l)us sic fuit concredita, ul quod foiet roliquuin ad extracli so-
luiu densiiaiein perducercuir, uhcrius vero non durescerel. Hoc
autem cum obtinereuu-, obtcntumque obscuruni visu esset, et
deinceps ii\ pulverem deliisceret, ea reper'ni visi sunins, cpiae
substanliani illani ostcndcrcnl, cui Sclhelius Saponis dederat
nonien, quanique poslnioduni Extractivain Voc[linius appellan-
dani esse credidcrat : hujus auiein decern erant partes . Et quo-
niam hue pervenenmt observationes et scrmo, liceal nvmc cum
Saussurio hie animadvertere materiem banc ab explorato cor-
pore forlasse non extrahi, bene vero in ipsis experientiis ca-
piundis eflbrniari. Deprehenderat enim ipse vaporalionis actu
oxigenium in proximiora corpora imniilti , et aequahs volumi-
nis aciduni carbonicum extricari. Quid quod si extractivae sub-
staniiae ea est proprietas, ut in vini spiritu dissolvaiur, cur in
hoc sokita non consthil una cum reliquis, quae spiritui vini
afliues al) hoc fuerunt delentae, si in baccis extitisset dum in
luijusmodi liquore demersae fuerant? Sed de his baud phira,
cum salis forte supenjue fuerit ea vix aiiigisse . Exponantur
potius quae tandem iiistitula fuere ad ilhid detegendum quod
a vini spiritu, ab aethere, ab aqua se subduxerat. Ab illoruni
solutionibus reHquum acido acetico dihuo, cujus augebat vi-
res, cahjricum additum fuit. Acidas cpiae ejuerserant soki-
tiones ad trulinam revocavimus , et illarum portio , cujus e-
tiam libuit pondus assequi, chymicis hisce artlficiis fuit suppo-
sila. In banc ammonium ea copia efiuilimus qua acidum per-
fecte saturaretur; corpus de repente exiit quod de iis dela-
psum in iloccorum modum conformatum praeceps, ut Chy-
micorum utar verl)is, decidit: liquido per Chartam transjecto
in ea totum haesit avulsumque postea ad siccitaiem coegimus,
qua fragile focUim est ac fere peUucidum . Gallae Tinciurae
earn uUerius subjecimus et per banc corpus apparnit quo li-
quor leviter iiifuscabatur . His deprehensis, ad alteram solutio-

De HYPOPHAE RAMNOIDE 33

mim partem, quae adhuc integia extabat, nos ultimo conveiti-
nius. Hanc siccam priiuo reddiiliinus, ex ([uo coniigil, ut ma-
teries nobis residua cineracei esset coloris, splendens el pro-
pe superficiem trauslucida , ac saporis fere nullius , ciijus pon-
dus partium erat quatuordecim . Quae hujus sat erat poriio in
\itreum cylindiaim csl inuiiissa, cujus os patens excipieljat char-
tulas, quarum una ab Heliotropio, altera ab Alcea colorabantur;
accensae lan)padis igne vix ipsi admoto inflari ac tumere cae-
plt fumumtjue in auras exlollere, quo rubnim chartulis cum im-
perliretm' colorem, elatum extensumque carbonem in vasis ftin-
do reliquit. Quamobrem si exorta phoenomena considerentur
et signa quae chymicis tentaminibus responderunt, quidnam e-
rit quod haec sibi velle non ostendat conquisitam substaniiam
fuisse Gluten? Hoc igitur corpus deprehensis caeteris addituni
earn principiorum complet seriem, quae simul nexa hanc ex
maxime raro plantarum genere prognatam videntur constitue-
re . Concludunt propterea perspectae baccae dnas peculiaris
naturae substantias, quae a Chymicis dicuntur et reapse simt
crassae , singiilaris indolis resinam et saccharum , nee non ma-
latem calcis, coloratam materiem, Gummam, et Gluten, quo-
rum omnium quantitates referre vobis non omisimus : reliqua,
de quibus nulla fuit meniio, cum essent a ligneis fibris sup-
pediiata, parvi facienda esse duximus, eaquc tantum non ne-
gligenda, quatenus et baccarum pondus ex iis partim constabat
et pro accurata ipsarum analysi illorum ratio erat habenda .
Quod ergo deest ponderis in iis quae recensuimus superius, li-
gneis modo fibris tribuile . Haec nudta quae nunc retuli in
mentem saepe revocans et a baccis edita expendens caepi ego-
met mecum cogitare, an satis esset ea nude cognoscere, an op-
portunius ulililatis fructum ab iis omni studio perquirere. Om-
nes enim , ut ajebat Tullius, omnes expetiinus iitilitatem,
ad eamque rapimur nee facere aliter iillo modo possumiis.
Ex hoc quaerendum censui an illonmi alia medicorum ani-
madversiones exposcerent, alia vitae commodis iuservirent, a-
lia artium usui prodesse possent; quae ut nota fierent libuit
tutiorem rerum magistram consulere, hoc est Experientiam. At-
que ut primum quae ad Medicos spectare possent aptiori mo-
do paterent, investiganda erat illorum agendi ratio, qua anima-

T. V. 5.

34 Antonii Santagata

lia allicerenl , ipsorumque proplerea vis et efleclus tlignosce-
renlur. Hoc aiiiino ducti crassi descripli corporis grana duo-
deciin Cani in Chymica Lycei Magni Ofllcina ad hoc opus de-
tento exliilniiiuus , eaqiie is glutiil omnia ad quoscumque e-
vcnlus, qui seculuri I'uissent, olijecius. Instiuitae rei exiium duni
expcctabam, eunique niininie imminere cum crederem louge
aberam, humanissinii Aloxandrini litterac mihi sunt dalae, qiii-
Ijus uunoiahalur canem violenlo jaclari morbo , hujusque sim-
ptomata a Clarissimo Viro descripla sic erant_, ut venenum a-
liquod in ipsuni fuissc infusum videretur. Ex illius vcrl)is quo
laboraret morbo cognoscclis, cum haec vobis referam ipsissi-
ma. Idibus Maiis hora tenia post meridiem in Chymica OlHci-
na iavisi Canem, cui ut relatum habui niaieries nescio quae
fuerat pro experimento propinala . Languitlum , et corpore et
animo pene confectum inveni: ipsi vires sic deficiebant, ut in
pedes erigi vel nequiret, vel si difficile exsurgeret stalim hu-
mi procumberet: veterno correptus erat sic quidcm, ut ocii-
lorum pupilla diLitata et protensa neque hicis appidsu move-
retur: ipsi pulsus tardus ac parvus, motibus obnoxius erat ar-
tuum, quos invitae musculorum contraclioues gignebant: cum
tandem ad se sternendum compelleretur, semper ita in orbem
conlorquebatur, ut inter crura rictus delinerelur. Nunc porro
quisnam medicorum ad novos casus himc, qui praesentiri vix
poteratj non relulisset ? et propinatae substantiae agendi mo-
dum nova experimentorum serie perscqui sibi non proposuis-
set? Haec autem cum illico agressus fuerim ac modo perse-
quar, alterius sermonis erunt argumenlum, cum longus nimis
essem si quae hucusque sum nactus singillatim afierrem. Sed
explorata corpora, quae medicorum inleresse vidimus, non mi-
nus ad externas vilae allinent commoditates. Quae noctu ac-
censa optatam lucem ct lumen inferunt, ortamque obscurita-
lem dispellunt sumniae quidem serviuiit uliHtaii . Sed ilia con-
tortis filis, ut paido ante innuebam, si congruenti copia conglu-
tines, tibi pracsto erunt funalia,quae ut cerei adduclo igne flam-
mas emiltent, cunclaque splendore satis inlenso illustrabunt .
Quod si (piis un(juani allatae lUilitatis fruclum irrideat, cum
tantulum fore credat ut pro materiel e baccis eliciendae par-
vitate sit oninino coutemneadus, suasor, auctorque ipsi Ubenter

De iiypophae rvmnoide 35

esscm, ne hujusmodi opinioni sic firmiicr adhaererct, in nuUo
modo ab ea renioveri vellet ac sineret. Eum siquidcm ad
loiigissimas immensasquc oras fjuas lambunt flumina ducerem,
sieiiles ipsi plagas hcu nimis inniimeias oslendorem , saxosos
monies cum illo consccndercm, el longe latequc per liaec lo-
ca excurrenlibus cum obveniret Hypophaes , qua ubique e-
rumperet , adoleret , et cresceret, non dubito quin ab illius
baccis tantam extrahi posse materiem crederct, quae propo-
siuim frucuim ejus etiam assensu planta ipsa polliceretur .
Neque ex his difFicile est alHrraare honeslis arlibus emolu-
mentum esse accessurum, cum colorata materies ejus sit in-
dolis , quae , licet usque adhuc iis adjungi necjueat coipo-
rum compagibuSj quas pcrvulgato Vernicum nomine appel-
lant, perpolitis lignis sic affigitur, ut nedum iis colorem fla-
vum subnectat, bene vero etiam nitorem. His omnibus multa
alia adjicerem, nisi plus aequo vestram jam pericliiatus essem
indulgentiam . Sed cum ad haec, ut innui, milii revertendum
sit alias, quae exponenda vobis nunc essent tunc commodius
evolvam .

PHILIPPI SCIIIASSII

DE AMPLITUDINE CLIMATUM

Oermonem hodierna die, uti Praesidis nostri praestantis-
simi voluntati obsequar , apud vos , Sodales celeberrimij cum
sini habiturus, siatui de re geographica verba facere; quo cjui-
dem nihil mihi jucundius esse potest. Ejusmotii enim de re
sermocinari in mentem revocat florentis aetatis meae studia ,
quibus turn sunimopere a prima adolescemia sum delectatus,
tum lis etiam unice debeo , si Boiioniensis Instituti Scientiarum
Academiae fuerim jamdudum adscriptus, atque adeo Coetui
huic nostro eximio sim adscriptus in praesens. Etenim ( ut de
me ipso aliquid more senum glorier, quemadmodum Cato Ma-
jor apud Ciceronem de Senectute ajebat ) cum studia ilia mea
viris innotuerint per Europam , nedum per Italiam , clarissimis,
iisdemque Sodalibus Benedictinis , quos inter satis mihi fuerit
recordari Hieronymum Saladinum, Aloisium Galvanum , Se-
basuanum Canterzanum^ horum instaniia consiliisque pro in-
credibili ipsorum erga me benevolentia honor mihi nee opi-
nanti est delatus, ut Alumnis ejus, quam dixi , Academiae
Scientiarum Instituti Bononiensis fuerim accensitus. Quod ulji
praeter omnem exspectationem renunciatum mihi fuit, gaudio,
ut vere fatear , exsilui , iisque propterea studiis totum me de-
di impensius; in quibus ut magis magisque proficerem , con-
ventus domi meae, quos statis diebus pridem agerc coeperam,
ut a primoribus mcis condiscipulis celebrarentur , etiam atque
etiam ciu-avi: nee vero nie fiuslra fecisse, allirmare utique
possum , cum inter ceteros bene multos , eosque ingeniosissi-

38 Philippi Schussii

mos, ac litieralissimos juvenes, adesse non paiici consueve-
rint, qui doctriiia singulari, publicise [uc niuneribus praeclaram
sibi postea faniain pcporerunt. Qui vero hoc loco me conlineam,
quia Aloysiuin Taj^liaviniurn , oi Josephuin VenUnolium nomi-
nem ? praeserlim cum eorum utiiusque monitis , atque ope
nonnuUas confeccriiii liicubraliones , (pias in privatis Coelibus
(piiliusi-lam , uti mos tunc eial, ad disciplinas cxcolendas in-
stiiulis, rccilavi. Ex his fuit ile DiuUirnilatc Crepusculoium Ser-
mo , quern proluli in Coelu Sodalium , quos Concordes Caro-
lo Rusconio Coclus illius conditori , faut()ri([ue beneficentissi-
ino, appcUari placuil: is nempe Sermo ipse, qucm vobis quin-
que ante aunos patefeci , tanquam rem minus noiam , ac pro-
pe novam proditurus. Etsi eiiim Sermonem eumdem praemio
donatum CoUegac nostio Cajeiano Termaninio, qui ejus Goe-
tus eiat ab Acus, edendum ex Censorum judicio tradidissem,
tamen cum paullo post in maxima rerum omnium conversio-
ne , Coeui illo , non secus ac Coetus Lltterarii universi, dls-
solulo , a Termaninii pridem vita functi heredibus, nedum
ab ejus lestamcnti Curatoribus , nequidquam postulavissera ,
idcirco exemplar ego illud propter rerum publicarum vi-
cem amissum fatus, nc Opuscidum mihl ob felicium tem-
porum recordationem gratum perpelua o])livione obrui, seu
potius oninino depertlitum iri sinerem , ex meis scliedis idip-
suni , uicumqiie pntui , exccrpsi , c[uemadmodum me vobis a-
lias aperuisse memini, ac nouiiiliil eiiam augendum existima-
vi. Sed et alterum in eodem Sodalium Concorduin Coetu
Sermonem legi, quern nulli unquam iradldi, ac superioribus
diebus ex mcis item schedis deprompsi. In eo de CHmatuni
Ampliludine disscrui. Porro hunc ego Sermonem vobiscum,
Sodales egregii, qualiscumque is est, sum mam in me audiendo
vestram semper palientiam experlus, communicare constiiui.
Climata, cpiod uemo ignorat, ab aequatore ad polarem cir-
culura coarclantur; contra protenduniur a circulo polari ad
poluni . Quod quidem ita esse Geographi , atque Astronomi
docent omnes. Eorum tamen ( fpiot([uot nempe mihi legere
datum est) alii, cur ita sit, minime expUcanl: quod ipsis for-
tasse res adeo videatur manifesta, ut explicari non postuletj
alii, cur ab aequatore ad polarem circulum coarctentur, expli-

De AMPLITfDlNE Cl.IMATUM 39

cant quiclem, non explicant aiitcin cur a ciiciilo polari ad po-
luiii pioteudaiitur : quod forlasse piiinuin cum fecerint, fecisse
patent etiam alteram ; alii tandem explicant quidem utrum-
que, sed pauUo obscuiius facere vidcnlur: quod fortasse, ut
magno sunt ingenio viri, quae penitus ipsi pernoscunt, ea-
dcni si vel levissinie indicavorint, satis se abunde explicavis-
se aihitrentur . Non is ego sum , qui improbare (juem([uani
audeain, quod vel iateiupeslive taceat, vel dicat incommo-
dius. At dabitis, uti sporo , banc veniam , Sodales humanis-
simi , ut, quando est cngitandi modus cuique suns, rem, tpiae
satis niihi digna explicatu visa est, explicem, ut fert inge-
nium meiuii. Quamqnam autem timendum mihi est, ne vo-
Lis, quorum est judicium gravissimum, njinus in dicendo pro-
ber, nihil tamen est ^ quod timeam, ne homini et sua nihil
facienli , et nullatenus aliena reprehendenli facile ignoscatis.
Igitur de Amplitudine Climatum ea cxponcre aggrediar, quae
sint magis mentis meae viribus accommodata. Id vero faciani
brevissime; numijuam enim molesta brevitas . Nonnulla ta-
men liceat pracponcrc , quae c[uidem , utpote unicuiqne co-
gnilissima, oniilti forlasse possint; at ea non inopportunum cen-
seo commemorare , partim quod viam iis quasi sternant, quae
diccnda sunt, partim quod audita non injucunda arbitrer, elsi
iterum iterumque audianiur.

Animadvertendum in primis est , Climatum genus esse du-
plex, alteram quod horarum dicitur ( recdus autem forte di-
xeris semihorarum ) , alteram quod tlicitur niensium . Hora-
rum Climata quae tlicuutur , viginliijuatuor uirin(|ue ab ae-
quatore ad polarem circulum utrumque numerantiu" ; quae
sunt mensium , a polari utroque circulo ad suum quaeque
polum euumeranlur sex . Totidem scilicet numerantur a Geo-
graphis , atque Astronomis , qui aetate minus remota , posi-
quam mulli felicescpie disciplinarum atque artium progres-
sus facti sunt, exstiterunt. At veteres mmieraverunt pauciora ,
quod ea solum Climata reccnsuerint, quae incoli putaverunt .
Quare non alia recensuerunt CUmata, quam quae primi ge-
neris sunt, quod nempe glacialem, quam vocant zonam, vix,
aul ne vix quidem habitari crediderint. Hand igitur plura quam
septem Clmiata apud Straboncm legas , quae a celeberriiuis

40 PiriLippi ScHi.xssii

terrarum locis nomcn acceperunt: ut primum a Meroe Nilo
chcumfusa insula, ahcruin a Syeue Aegyptiurbe, tertium ab
Aegypti item iul)e Alexandria, i[uarUim ab insula Rhodo ,
qulnlum ab Alexandria Tioadis, sexlum a Ponlo Euxino, sep-
timum tandem a BorysUiene appellala fuerint. Ilisce postea
additum est Glima octavum a Ripliaeis montiijus , et nonum a
Tanai noniinaium . Alia (jiioquo Climata fueriint, quae cogno-
scere qui velil, Scriptores autiquos necesse est perlegat di-
ligeuter . Ego vero quamvis haec aitigi perquam leviter ,
ab eo tamen, ([uod agendum mihi sumpsi, longius digres-
sus videar. Ad proposilam igiuir statim veniam, ac de ho-
raiuni Cliniatibus dicam piinium, delude dicam de Climati-
})iLS mensium .

Cliraatum, quae borarum appellantur, amplitudo circu-
iis duobus parallelis in sphaera, seu globo , ut ajuat, geo-
graphico definitur; ita quidem ut cum longissimus est sub al-
terutro parallelo dies, dimidiae horae discrimen inter utrum-
que ilieni iuteicedat. Quapropter cum sub aequatore qui siti
sunt, duodecim horarum diem habeant longissimum ( quando-
quidem ejusdem longitudiuis ciuictos babent dies ) , qui siti
sunt suli eo parallelo , quo primum Clima definitur, longissi-
mum tliem babebunt horarum duodecim et dimidiae j qui sub
eo parallelo, quo definitur secundum Clima, siti sunt, ho-
rarum tredecim diem babebunt longissimum, atque ita porro.
Hos vero parallelos sic juvat nominare, ut qui ad Clima pri-
mum spectat, parallelus primus; qui speciat ad secundum
Clima, parallelus secundus appelletur, ac sic deinceps; ut
quot sunt Climata , totidem numereutur paralleli. Eo igitur ma-
jor est Climatis amplitudo , quo magis a se invicem distant
paralleli, quibus Clima cpiodque comprehenditur; quo distant
minus, eo CHmatis amplitudo est minor. At distant magis,
qui aeqtiatori sunt proximiores; qui ab eo sunt remotiores, di-
stant minus . Quod quidem cur ita sit , declarandum est .

lUud hie in memoriam praestat revocare , solem unius ho-
rae spatio sive aequatoris , sive circuli cujuslibet aequatori
paralleb, conficere gradus quindecim; septem igitur gradus et
dimidium conficiet spaiio horae dimidiae. Quapropter si per
eum circulum sol volvatur, qui attoUaiur supra horizomem

De Amplitudtxe Cldiatwi 41

gradihus ccntmn octoginta , hoc est ipsa seniiperipheria , dies
horarum sit oporlet oiiinino diiodeciin ; horaruin duodecim
el dimidiae erit dies, si volvatiir sol per euin circuliim, qui
supra orizoniein altollatur gradil)us centum octoginta septem
et diinidio; item si atloUatur gradihus centum nonaginta quin-
que , dies horarum erit omniuo tredccira : sicque ulterius pro-
grediendo .

Nimc sphacram rectam consideremus. Tropici planum ab ho-
rizonte in paries ae([uales secatur duas. Quae pars est inferior,
divisa intelligatur a chordis pluribus , quae parallclae sint hori-
zontis sectioiti cum piano tropici; altera autem ab altera distet
gradus tres et quadrantes item ires; qui quidem Ijis sumpii gra-
dus efficiunt septem et dimidium, totidem vidcUcet, quot ad
tliniidiam horam requirimtur. Manifestum est, si attoUatur polus
eo usque , dum tropicus ab horizonte in prima chorda seceiui-,
earn haberi laliludinern, ad quam longissiinus dies horarum
erit duodecim et dimidiae; tropicus enim (qui quidem aesiivus
erit, atquc adeo diem lougissimum praebebit) supra horizon-
teni atloUiliu" gradibus centupi octoginta septem el dimidio ;
hinc nempe aique illinc tribiis gradibus , et (jnadrantibus iri-
hus; ut propterea zenith loci illins incidat in primum paral-
lelum : parilercpie si eo us((ue altollatur polus , dum tropicus
secelur ab horizonte in sccunda chorda , laiitudo ea habcbitur,
ad quam longissimus dies horarum erit tredecim; tropicus e-
nim gradibus centum nonaginta quinque attolliiur supra hori-
zontem; ut propterea zenith loci illius iiiridat in paralleluni
secundum: atque ita gradaiini, donee polus eo usque altolla-
tur, dum tropici limbus inferior horizontem attingat; tumcjue
liabebiiur ea latitudo, ad quam longissimus dies erit horarum
viginti quatuor : tropicus enim supra horizontem patet imiver-
sus; lit propterea zenith loci ilHus in ullimum incidat paral-
leluni. Constat autem , magis , vel minus tlistare a se invicem
parallelos , proiit magis, vel minus chordae, (juas dixi , distant
a se invicem .

Jamvero chordanim prima a secunda disiat magis, quam se-

tiinda a tenia; a secunda item magis tenia, quam tenia a cjuarta,

non secus ac inter se invicem distant rehquae omnes. Quod ([ui-

dem lum ex iis , quae de varia Grepuscolorum diutiiroiiate ali-

T. v. 6.

42 Philippi ScniAssii

bi (lixi, apcrie colligiiur, tnin oslendi etiani potest in hiiiic
luotlum . Cliorilae illae minus altera ah altera distant, (juo a
tropici cenlro distant niagis. Tropici enini arcns inter eas chor-
das inlerccpti eo magis ad suas ([uis((ue chordas oJjliqiii fiunt,
{iiio magis chordae ipsae a centro distant; id quod est claris-
sinmni: niagis autem obli(jiii fieri arcns non possunt, quia
chordae altera ab altera minus distent. Planum ex. gr. ([uo ma-
gis est ol)li(pnmi, eo minorom habel alliuidinem. Qiiare cum
de chordarum a se invicem distantia quod dicitur, idem et de
paralleloriun a se invicem distantia dici debeat, intelligit unus-
quis([uc Cliuiataj quorum am]>litudo iis parallelis definilur,
ab acquatore ad polarcm circnlum coarctari .

Adhuc horarum Climata sum perseciuus; Climata nunc men-
siimi perseqiiar. Horum amplitudo, quemadmodum amplilu-
do Climatum horarum, circulis duobus parallelis definitur; ita
tamen itt cum longissimus est sub alterutro parallelo dies,
non dimidiae horae , sed mensis unius discrimen inter utrum-
que longissimum diem intcrcedat . Ut porro mensinni Clima-
ta numerantur sex ^ ita sex ponemus parallelos , eorumque pri-
mum vocabimus , qui ad Clima primum pcrtinet, secundum,
qui pcrtinet ad Clima secundum, alque iiidem reliquos. Osten-
dendum auteiti est eos inter se parallelos minus distare , qui
circulo polari sunt proximiores; qui ab eo sunt remotiores,
distare magis.

INIeminisse hie oportet eclipticae gradus triginta , mensis cir-
citer unius spatio a sole percurri. Porro, quae Zona inter ae-
quaiorem ac tropicum alterutrum patet, eam ponemus in Zo-
nas sex a lolidem aef[uatori parallelis circulis divisam , qua-
rum prima a tropico iniiium habeat, unaquaeque autem utrim-
que eclipticae gradus intercipiat quindecini . Est autem aper-
tissimum, si eo usque attollatur polus , dum horizon circulum
tangat, qiu primae Zonae limes est, eam haberi latitudinem,
ad quam longissimus dies mensis est unius, ut propterea ze-
nith loci illius incidat in primum parallelum; sicque si polus
attollatur eo ustpie dum horizon circulum tangat, qui limes
est secundae Zonae, ea latiiudo habebitur^ ad quam dies lon-
gissimus duorum est mensium , ut propterea zenith loci illius
incidat in parallelum secundum j siiniliterque de rellquorum

De Amplitudine Climatum 43

parallelorum a sc inviccm tlistanlia dicenclum est . Illud quo-
quc est clarissimum magis vel minus disiare a se invicem pa-
rallelos, si maj^is vel minus distant a se invicem ciiculi, (jui
earnm, qiias dixi ZonaSj liniites sunt.

Jamvero ciiculus primus, nempe qui piimae Zonae limes
est, minus a tvopico disiat, quam secundus a prinioj item se-
cundus a primo distat minus, quam tertius a secundo , iti-
demque ceteri omnes . Nam cdipticae arcus inter eos circulos
intercepli, quo ab aequalore distant luagis, eo sunt etiam ma-
gis obliqui ad suum quisque circulum, qui earum, quas dixi
Zonas, limites sunt. Quapropter cum de hujusmodi circulorum
a se invicem distanlia quod dicitur, idem dici et ile dislantia
a se invicem parallelorum dcbeat, Climata, quorum amplitu-
do iis parallelis dcfinilur , a polari circulo ad polum proten-
dantur necesse est .

Haec mihi scilicet satis clara; vobis autcm mulio magis,
qui cum summa praestetis mentis acie, difficilia tpiaeque sta-
tiiu arripitis; quid haec audienies facilluiia? Ut nihil necesse
putaverim, id quod primo in mentem venerat, Figuram in-
scribere , in qua oculis fere ipsis quaecumque hactenus dixi ,
inspicerentur . Ne{[ue vero Tabulam Climatum afl'erendam cen-
sui, quae omnibus in promplu esse potest; earn porro tjui
parumper inspexerit , perspicict , quanta sit cujusque Climatis
amplitude , ejus([ue amplitudinis quanta varietas . At Clima-
tum Tabulae adjicere quispiam Columnam potcrit, in qua va-
ria haec amplitude Climatum indicetur : ut cum ex. gr. pri-
mum horarum Clima gradibus octo , jiiinulisque viginti cjuin-
que protendatur, vigesimum quarlum , hoc est postremum Cli-
ma, protendatur minulis tribus . Quam tamen Columnam ac-
curate conficiendam qui suscepcrit ( num autem adhuc su-
sceperit quispiam , ignore ), terrae figuram consideret oportet:
quae quidem cum omnino sphaerica minime sit , terrestris me-
ridiani gradus minime aequales esse possunt . Quantus ve-
ro sit gradus quisque, ex iis, quae fuerunt ab Astronomis Ta-
bulae exaratae, facile innotescet. Patebit porro latitudinis gra-
dibus quadraginta novem minutis([ite duobus et viginti in ter-
restri meridiano gradus respondere omnium minimos; ut lon-
ge minor sit noni Climatis , quod ad earn latitudiuem spectat,

44 Philippi Scik.vssii

ainplliiulo, quam quae esset, si in terreslri meridiano gracilis
essent omnes aequales .

Ilactenus ea exposui, quae ad variam CHmatiim sive hora-
riini, sive lueiisiuin ampliludinein cxplicandaiu janiduduin exco-
gitavi . Veruin eiiim vero Cliniala vel paruiiiper considerantem
fieri non potest, quia statiin ilia su])eat inquireadi ciipido ,
quanta sit varias terrae plagas iucolentiuin varietas. Qua in re
declaranda cum ex veleribus non pauci, luni Viiruvius exsUtit
apprinie diligens: cujus referani non senlenliani modo , scd
etiani verba « Sub sepleni Irionibus, inqiiit, nutriuntur gcntcs
iuimauibus corporibus, candidis coloribus , directo capillo, et
rufo, oculis caesiis, sanguine multo, quoniam ab humoris ple-
nitate, caelique refrigeralionibus sunt conformali. Qui aiueni
sunt proxiiue ad axeni moridianum , subjecli(|ue solis cursui,
brevioribus corporibus , colore fusco , crispo capillo , oculis nl-
gris, cruribus iuvalidis, sanguine exiguo, solis impctu perfi-
ciuntnr » Haec ille de habilu corporis 5 ex quo id eliam fie-
ri aniniadvertunt Vitruvius ipse , aliique , ut priores quod gla-
de, ac pruinis obrigescunt, corporis robore, ac firmitate va-
leant pliu-inium; posleriores vero, quod solis torrentur ardo-
ribus , languore atque exiguilate virium couficiantur . Praecla-
re propterea idem ipse Vitruvius commendat Italiam, quani
diviuo consilio sic ait coUocatam « ut quum omnes naliones
immoderalis mixlionibus sinl disparatae , inter spaiia totius or-
bis terrarum , regionumquc medio , mundi populus romanus
possideret fines »

Atque haec Italiae laus physicam ejus spectat conditionem.
Verum ilia potissimum recordari praestat , (juae consuetiuliiies,
ac mores, scienliamqiie praecipue spectant; ex diversa nem-
pe caeU, ut ait Vitruvius ^ temperatione ac natura loci diver-
sam quodammodo hominum industriam esse atque ingeniorum
aciem derivatas « Etenim licet videre, inquit Cicero, acutio-
ra ingenia , et ad intelUgendum aptiora eorum , qui terras in-
colunt eas , in quibus aer sit purus , ac tenuis , quam illo-
rum , qui utantur crasso caelo atcpie coucreto » Quae sane
eo liljentiiis couimemoro , quod cum bcllica laudc regioni-
bus aliis jamdiu videatur Italia concedere, (juae pacis studia
sunt, persequi enixins debet, quibus excoleadis aptissima in-

De Amplitudine Climatuji 45

genla ciilem natura estelargiia. Atque hoc ([uklcm nomine
laelandum nobis est quanjinaxime , quod earn civitatem in-
coiinius , quae in onini disciplinaruni atque ariium genere sin-
gulareni sibi gloriam semper duxeiit expeteudam . Excellaut
aliae quidein civilales viilute militari , armorumque sirepitu
gaudeanl quantum libet: non illam invideo laudem, cjnam
horrida pariunt bella , bellorunKjne calamitates consetpnin-
tur. Opportunisgimis poiiibus instnictae sint aliae ad quae-
stum, aliae abundantia rerum omnium magis magis<|ne af-
fluant. Carthagiuienses obversanlur animo, et Campani . 11-
los fraiidolentos , et mendaces propter eorum portus Cicero
appoUat , hos vero semper superbos bonitate agrorum , et
fructuum magnitiidine « Ex hac copia, atrpe omnium rerum
airiueniia prinium ilia , ait Cicero , nata est arrogantia , qua
a majorilms nostris alterum Capua consulem postulavit: dc-
inde ea luxuries, quae ipsum Annibalcm, armis etiam turn
invicliim , voluptate vicit » Datum Bononiensibus perlongo
abliinc tempore fuit, ac nunc etiam nobis post nonnuUas pro-
xiiuorum anuorum cum exteris communes perturbationes da-
tum est sub indulgcntissimo Principe in pacatissima Civitate
salisque opibus referta , baud minus quam Majores nostri con-
sueverint, temperate vivere, liiterarumque propterea , ac di-
sciplinarum studiis apprime indulgere , ad quorum cullum, pro-
gressumque ciun multa commoda ac praesidia accesserunt, turn
vero excitant, atque impellunt summorum exempla atque au-
ctoritas virorum , qui nihil magis habuerunt in deliciis, (juam
ut novum semper apud nos doctrinae accipiant incrementum,
et decus. Num([uld ego hie prae ceteris Aloysii Ferdinandi
Marsilii prou)erita dicendo persequar? At superioris, quae ex-
stitemnt , lumina aetatis si praelerivero , praeterire omnino
non possum quae nostris, aut eerie meis temporibus exslite-
runt. Aloysius Palcanus^ et Petronius Matteuccius facile vo-
bis quoque in mentem , credo , occurrunt. Ac de Palcano qui-
dem reticere ipse qui possim, a quo tam mullis fui semper
tamque magnis beneficiis, honoribusque cumulatus? Quippe
qui cum esset Ab Actis Academiae Scientiarum Instituti Bo-
noniensis, Mediolanum a Rei Pui)licae Moderatoribus ad con-
formandam Sludiorum ralionem accersiius, me vices ejus ut

46 Philippi Schussii

gereiem in co munere perhonorifico dclegavit , el pauUo post
Bihliothocain uli([ue insigncm sibi a viii ermlilissimi Joannis
Eleplianiutii Legato transmissam, niagnamcjue praeterea selec-
iissiinani([ue suimel ipsius librorum copiam lesiamento rcli(piit.
Verum de me dicere nl praolciniittam , de quo niinlam for-
te dixij atquc ad vos ipsos, Sodales exiiiiii, quae speciant ,
attliigam, nounc substaiuiani ille suam oiiinem Acadcmiae no-
slrae ad ejusdem nliliiatein ac fainam augendam jure here-
diiario addixit ? iMatteuccius autcm tpianlo sludlo Sodales suos
et seduliialc ipse sua, et verbis, ul Academiae conventibus
adsidui interesseiu, excilabat? Quod quidem denique studium,
aunuani supreniis labulis pecuniam diligcnlioribus Sodalibus at-
tribuendani elargitus, luculeulissinie teslalus est. Cui propte-
rea non moilo iniinoriales agcndae sunt gratiae, verum etiam
qua'> possumus maximas, referendae: in eo scilicet elaboran-
dum, ut viri Ijenemerentissimi desiderium omni cura, dlligen-
tiaque expleatur; idque eo magis enilendum, quod nihil op-
portunius , utilius nihil veteri experieutia , ac judicio quoque
vesiro, Sodales clarissimi, esse possit, quam ut ad earn doc-
Irinam , quam suo quisque studio fueril consecutus, frequens
Academiarum usus adjungatur; qui sane usus, ut Palcanus
mecum quondam ajebat, doctrinarum vcluti semina nisi exco-
luerit, fovcritque, quam vis opiimo in solo jacia, arescent bre-
vi; at ilia cum accesserit cj^uasi altrix foecundatrixque exerci-
latio , quae Academiarum propria est , turn adolescent quam-
citissime in plantas fructibus feracissimas , lateque umbras ad
opacandum protendentes; quemadiuodum (pergebat Palcanus,
qui Ciceronem sic semper in ore habebat, ut non Palcanus,
sed Cicero loqui viderelur) queniadmodum scilicet Plalanus il-
ia palulis diflusa ramis , quae Ciceroni videbatur non magis
irriguis aquulis, quam Oratione Platonis crevisse, ilia, inquam,
Platanus, ad cujus umbram Socrates ipse sedebat. Igiiur cum
Italia caeli, locique naturam sortita sit felicissimam , floreant-
que hie ingenia , abundentque disciplinarum omnium , atque
arlium inslituta peropportuna , in doctrinarum progressibus jam
efleclis efficiendisque non tam Climatis, quam suidiorum haben-
da ratio est. Ut enim scripsit Strabo (cujus verba cum retu-
lero, sermoneni videbor mihi satis probabili exilu couclusisse,

De Amplitvdine Clim.vtum 47

eoclemquc tempore laudes omnium vesiium , Sodulcs praestaii-
tissiiiii, esse complexum, quorum el doclriua, ct acUiduilas elu-
xerunt jamdiu atquc elucescunt in dies) « Quod AUienienses
suidiosi sunt liuerarum , Lacedaemonii non item , ac ne Tlie-
l)ani quidem iis \iciiuores, non natura fit, sed magis more.
Sic neque Baljylonios natura philosophos fecit aut Aegypiios,
sed excrcitatio , et cousuetudo » .

Haec, inquam, Strabo . Video (id qnod aperte fateor) a-
liena magis hoc me die, qiiam mea protulisse; ac mea c[ui-
dem agnosco parvi, sen potius nullius esse momenti, aliena ve-
ro Liiteralulis quiljuscuiiique satis manifesta , nedum vobis
omni eruditione excultissinils . At cum senectuti meae , turn af-
fectae jamdiu valeludini, neuliquam certe quidem negligenliae
socordiaeque adjucabitis, Sodales optimi, mihique benevolen-
tissimi , si et dignitati , uli debuissem , vcstrae minime consu-
liierim , et voluntati ipse meae , longe minus quam usque ad-
huc forte praesliti , hodie salisfccerim .

AATOXII ALESSAADRIXI

De Jnatoine Pat/iologica comparata , tiiin speciatiin
de ejus ad ossea systcinata applicatione .

( Acad, tradita die 9. Novembris 1837. )

CI iTXedicis nunrpiam nocuit, qiiicl succedat Veterinaiiis, 110-
» vissc, et prius fortasse ab his, ut in brutis aniinantihus li-
.1 beruin est peiiclitari, plura tentata, et facta sunt quam ad
>. homines transferrenlar. « Morgagnus. De sedibus, et causis
» Morb. epist. 1. art. 54.

Haec tanti nominis, atque aiictoiitatis Analomici sententia
sufficeiet, quoininiis dnbilare qiiispiani possit sunimopere inte-
resse, ut Comparata Anatomes laesiones qnoque, deformalio-
nes, et vitia ([uaeque post moibos rehqua lextiium, systema-
tnm, atque organorum complectatur , quibus omnis generis a-
nimaUa , praesertim cicures tarn saepe obnoxia sunt. Sed post-
quam Anatome humana ex accurate morbosarum deforniatio-
niun studio tantopere profecit , neniinejn esse arbitror , qui
sciontiac novos ubenimos non spondeal fructus, si anatomes
comparatae fines similiter extendantur, eique anatomes com-
parata Pathologica consociotur; quae factis unaquaeque suis
turn novis , tum antiquis undique congesiis , atque ordinatim di-
sjiositis singulas comparativa perenni hvstoria comprehendat
naturales aeque atque morbosas organorum fornias , eorunique
composltioncs rcgni animahs uiiivcrsi .

Cujus ecjuidem opcris necessitalem jam senscre celebres A-
natomici Lratislaviensis Professor Otto, et Berolinensis Pro-
fessor Gurlt, quorum primus lypis edidit Institutiones Anato-
mes Padiologicae hominis, et bnitonini (I), aher Epitomen A-

(1) Lclirbucli der Palhologisclicn Aii.itomie dcs Menschen uiul der
Thiere. Bcrslau 1814. 2.» ed.' Bcrol. 1830.

T. V. 7.

50 Antonii Ai.essandrim

nalonies Patliologicac Mammiferorum doniesticornm (I). Ope-
ra vero isla c;eiinanico idiomate conscripta nondiiin satis ia iia-
liu iiinolesount; ciiimpie prima sint sciciitiac aden vaslie spc-
oiniina, cuius viiiuiinoia facia, ct ohservationes ortlinala Uacta-
iIdmc couiploi'li at([uc coinpoucre dillicillinuun est,- louge abest,
ut Aualonic Padiologica (>oiiip,ualiva vcraiu scieiitiae lormam
adliuc susccpeiil ejus amjilitudiiiis , alijue perfcclionis, ([nam
noslrao actatis naluraliuin studioruin condilio ferre vid(;iur. In-
icrea dum nostra communilMis volis adjnn:;inuis, ul (piispiam
exoi'lloiuiiim ludiat" quoipn; nostrac Mcdirornm, al([ue Anato-
niicorum yiMvissima immortidis M()rgai;iii SL'utentia cotiiiiiolus
hoc, quod adliuc in solis volis fore uiauot, arduum opus ag-
grediamr, materiae, cpiod priiiuun iulcrcst, ad ojms ipsum ne-
cessariae partem ali([uaui lortasse non contcmiieiidaiu cunm-
larc, al([uo pararc ego caepi, cujus dcleotum , ct ordinalio-
ueni, quam opportunam duxi, vobis Sodales praestamissin)i ,
nunc brcvilcr cxponam , ol judicio vcslro subjiciam .

lam multis ab liinc amii- inleiilus Abiseo condondo Ana-
tomes comparatae Luivcrsitatis nosirae praetcr praeparatioues
parlium et organorum ex animalilnis dcccrplorum sanitate, el
rcnlari conformatione utentibus, partes quoque pari diligentia
scrvare nnnipiam practermisi, (juacumquc data occasione, (piae
vcl morbi causa , vel propter impcrfcclam et abnormem cvo-
lutionem ad genus jialliologiciun pertinere dicuntur . Jainque
factorum, el praejKuaiionum hujns generis eo crevil niilii nu-
mcrus, alque varietas^ ut diutius negligi , atque otiosae jacere
raitiime pati videaulur, suamque sibi dislinctam sedem in I\Iu-
sco noslro po^lulare piimn saltern nucleo liUnrae, atque iiin-
damenio magnae novae seclionis ralliologicae , qua comple-
re aliquando liceal Mivsciim Anatomcs comparatae, toiaiu
ei niinirum, plenaTucpie reipsa Iriliuere nomiiiis sui significa-
tionem. Anlequam vero manus operi darem , probe aniinad-
verti , quod jamditi persuasum est scientlae hujus cultoribus ,
materiam Pathologicam adeo variam , ct inexhaustam ordinari
nuUo modo posse, nisi divisio aliqua artificiosa inierponatnr .

(1) Lclirbuch lies Pathologischen Analomie des Haus-Saugethiere.
Berlin. 1832.

De Ana,t. Path. Comparata 51

Quod tanto ma^^is proviilere pro incepto mco opoiiebat, quo
quantum in me forel, prima nuliuienla poneiem couclavis
tanto amplioris comparalae analomiae non sanae ct naluralis so-
lum, sccl simul oliam abnorniis, at([ue morbosae. lam vero inter
clisisioues cjusuimli ad rem laoicnlcs ca inilii opportune suc-
ciurit, quam paullo ante proposueram, divisio nempc aherra-
liouum ouMiium , ([uas parlium et orgauorum animalium iigu-
ra, dispoMiio, al slruclura ualiualis subire possunt, earum, quas
viulenia causa, vel niorbosus processus general solidos textus
utcum([ue solvendo; et eariim, quae a primiiivae formaiionis,
et iurremcnli pcrturbalione originem ducunt: morbosae cuini
vero, sive abuormes sunt in uuocpie casu parlium condiiionos;
ai divcrsa abnormitalum origo^ et ratio diversa earum forma-
tionis, at(|ue evolutionis sat propriam, ct adae(nialam staluuiu
primariam divisionem Anatomes Pathologicae , qua quidciuid
turn viliatae, ct monslrosae conl'ormalionis, et evolutionis, unu
organicae degenerationis morbum qucmvis subsequutae plans
coulinel)iuu' , tola jjioiudc materia Pathologicae tractationis.
Iinpo^sil)IIo (|uiilciu est ccrtos inter duo ista aljcrraiionuui ge-
nera verae et generalis scparatfonis limites assignare: at ea pro-
pter divisionem banc, quam poninius , artificiosam appella-
iiuis. Quam nihilomiuus studio, el scicnliae macliiuae ani-
malis auxilio fuiuram confido, qucmadmodum aliae quolcum-
que studia reli([ua rerum naturalium tantopere juvarunt . iMens
naui([ue buniana luniiuc hujusmodi arlificloso insignioia natu-
rae lacta disjuuclim, et quadam icrcdixeris, lalsae ut vocant,
poilionis regula perlustrans, eaqiic recto analysis, et synthe-
sis alleruo Usu conferens prima arripit corum conlinniiatis fi-
la, alque adminicnlis , fornnilisquc fictiliis successive dijuissis,
ad verum scicnliae liuneu ujagis, magisque libera, et expedi-
ta contendii .

Ad partem nunc rcdicns, ([nam mihi sumj^si , omniimi fa-
cillimam, mearumque \iriiMn tcuuitali accouiodatam , sin,;'ula-
rium neinpe factorum Anatomes Pathologicae historian!, de iis
primo disscran), quae ad degcneraliones e\ morbo subortas j»er-
tinent. Quoniam vero facta haoc ipsa slructurae etiam naluralis,
et functioinim studio prodes^e simid possum sxstematnm et va-
riorum corporis animalis oiganoruni, opportunitate lUar euudeni

52 Antonii Ai-ESSANDRINI

hie seqiiens orcliiiem, cpii in sana obtincl anrtome compara-
ta , el suos ad varia liiijus sysiemala , aiqiie apparatus singu-
los, diim descrilio, referam casus, prout quisrjue perlinehit.

Domestioa aninialia eo ipso (juod domestica , et ublque ma-
gno munero piaeslo sunt, inque observaloris potestate, tuiu
jiiaxiuie aegrotare solita prout longius a nativo propiio vitae
liabllu, et organica conslilutiouo ea capliviias distraxit , prae-
caeleris aninialibus obviani, et iiequeniem praebcnt ol)scrvalio-
num, de qiiibus agitur, occasionem. Adde, quod casus patho-
logici, quibus cicurala aniiiialia obnoxia sunt, singularem te-
iient siuiililudineui , et analogiaui ad casus, quos palilur huina-
na species; ejusdeni nanique fere indolis causae morbosae utros-
que saepissime generant . Llnde aniplior via palebit compara-
tionum et conclusionuni , quibus arles Medica , atque Yeteii-
naria maxiuie proficient.

Inter pathologicas degenerationes macbinae animalis de iis
praecipue soUiciii suninii noniinis Veteriiiarii, Medici, et Anato-
niici merito fuerunt, quae ad ossa pertinent. Hujus enim villa
systemalis facile discernuntur, ac determinaniur; tuni examen
et observaiioneni diutius suslinent; etiamsi paries reliquas pu-
trefactio dissolverit , atque delcverit. Perseveranlia insupcr,
qua a reniotis usque teniporihus inlinia ossium structura con-
jecturis^ iteralisque experimenlis in(|uiritur; analogia singula-
ris, quani quidam videre sibi videntur ossa inter, et bgiicani
planlaruni substantiani; peculiaris indusuia, quani Cliirurgi adhi-
beot, cum de laesionibus haruni parlium agilur, eflecerunt, ut
ossa in Palhologiae studio primas oljtiuueriut. Quaniobreni e-
go pariter iin'liuin suniani ab hoc systeniate in describcndis
primariis Musei noslri praeparationibus Padiologicis.

\ilia systemalis osseo-carlilaginei vel in sola consistunt par-
tis alicujus totius systemalis , aut alicujus regionis dati ossis
perturbala constitulione, et connexione cum reli([uis; vel os
aliquod , totumve systema omnino afTiciunt , penituscpie per-
vertuni. Primo casu ex repenuna fere semper, et violenta cau-
sa ortum habel morbosa perturbatio, (juac dcinde stabilis fac-
ta peculiaris abnormitalis formam inivil vel quod promptum ar-
tis subsidium dcfuit, vel ars mederi non valuit. Hue pertinent
luxationes, et fracturae, quibus Cliirurgi manus baud praesto

De Anat. Path. Comparata 53

fiiit, epiphyses cHslractae, et siniilia. Cmn autem abnormitas ,
et vitiuiu ad organa pertingii^ eatjue pervertit, atqne dissnl-
vit, id evenire potest vel propter nutiitionis , et reproductlo-
nis defectum, vel propter ali([uein [loj^isiici localis processus
niorbosurn iulliixuin, vel propter insoliiaiii ({uoruindam gene-
ralium principiorum actionem , ciijus generis sunt racliitis , stru-
mae , artritis .

Secunda haec laesioniim , et degenerationum series ossei sy-
Slematis multo <{uam prima latins patens, magisque studio, et
meditatione digna , imincnsum coniplectitur singidarium oa-
suum numernm, et varietatem ; quorum proinde nemo ex me
totiilem specimina retfuirel. Verum alicpia tradam, et casus de-
scribam cujus(|ue proprios ex tribiis ordinibus superius prae-
stitutae di\isionis.

Sic initium saltern posuero triplicis perennis fiilurae seriei,
atque ordinationis, ubi siium quacque locum facile nanciscan-
tur quoquot jam ante observata sunt facta hujusmodi, et quae
in posterimi mihimetipsl obveiiient, quaeque medicae scientiae
ciiltores colligent, atque describeut.

/. T^itia ex situs variatione.

Primi generis antedicti pathologicae praeparationes non adeo
sicut in humana specie frequentes occurrunt, nee pari facilitate
institui possunt in caeteris auiniiUiljus . Etenim nisi animalis vi
externa perculsi luxationem, vel fracturam, vel dislractioneni
promptc Veleriuarius reparaverit, quo in casu nulla remanet
singularis praeparationis occasio , tunc qui animal possidet, cii-
jus utile cessavit scrvitium , illud aljjicit , et picrumque morli
tradit antcquam negleciae ejus lacsionis elVeclus inaturescat ,
nempe laesae partis nova compleatur abnormis conformatio,
et sic pathologicae adsit materia praeparationis. Tanto pluris
itaque faciendum est, quod prostat in iMuseo nostro N. 1025
exemplum permanentis insanabilis claudicationis ex artu posli-
00 slnislro , fjuae capitis femoris a proprio corpora avulsionem
subsequuta est . Felis est admodum juvcnis praeparatio ista .
Discerni ex ipsa nequit, utrum fractura coUi, an avulsio epi-
physis causa villi extiterit. Haec secunda probablhor mihi vi-

54 Antonii ALF.ssANnniNi

doliiij aelas naniquo aniinalis ea erat , qtia facile contingit a-
vulsio ejusniodi . Inlegia cial fortiia , ct plane rcgulari caput
aviilsuni ; toU\ni([iie iiilra ligainenli (japsiiiain pcnnaiicbat : col-
liiiu ieinoris o\ alirlui doiiu'cps eoiiiiiiiii iiiolus erosmii erat,
donee cum externa capitis facie congrueret, et seciuii super
ea rotatorios niotus exorcerel suos . Per.iiliares liujusce laesio-
iiis casus passim occurrunt in hisioria humanae cliirurgiae; jarn-
([uc a Columhi aelate,uti monuii Morgagnus epist. LVI. art.
3., nota erat facililas, cpia turn in liumana, turn in alia quavis a-
niinalium specie nondum adulta caput femoris disiracla epi-
l")!iysi a collo suo avelli potest pnjpter artus insolilos quosdani,
et violenios mollis, at([ue distoisiones . Procul dubio claudica-
tiones , quae congeuilae jiidicantur , pleraerpie in peculiari ,
<le qua loquinuu-, laesione causam agnoscunt suani: ne(|ue ego
possum nou vehementer improbare nutricium nostrarum incou-
siderantiam, qua sacpc parvulos jacentes, prcliensis pedibus, in
genua violenler potins sibi abripere cpiam liumaniter excipere,
eo-.(pie sic pulire solent nalibus creeds, et posticis artulnis ad
truncum valde inflexis . Quam rudem motuum ralioncm vel
adultis niolestivsimam lencllus infans, cnjns adlmc nallus mu-
scidorum vigor et usus , et nondum disienta, et firniaia liga-
nieatu, impnne sustincre eerie uequit; ac laesio descripla no-
xa est prae omnibus obvia , quae inde sequctur . Scriplores
aeiati noslrae nou admodum proximi facilitatem non in lio-
niine tantiim, sed etiam in Jjrulis agnnverunt, f[na distrahi pos-
sunt epiphyses longorum ossium. Hos inter Caspar IloOijian-
nus casnm roferl pr.iosonli nosiro omnino similem, et quidem iu
eadem specie animalis observatum .

//. T^itia propter variatam slriicturain
1. ex dejecta ?intritioiiis , vist/icc vefietativae dcrivatam

Longe plnra, et varietate, atque gravitate insigniora sunt pa-
tliologica facta singularia ossei sysicmalis, quae ex abnorini par-
tium structura originem ducnnt. Saepe saepius accilit, ut sine
gravi salutis delrimcnlo quin etiam animal praeseferat ullum,
«lum vivit, indicium laesionis, quae in ipso perficitur, vel uni-
verse, vel pariim syslema osseum hujnsmodi snbeat immntatio-

De A.N.vr. Paiii. Comi'arata 55

nes; adt'0([ue naiiiralis ejus foiiiia, et conditio pervcilatnr, m
Aiuilotiiicnis ipse obsiupcscal , diini cadavera alio intPiuus cx-
ploraiis in li;i.s iucidit siiigulariiates. Qiias cnm ncque prae-
cusseril, no([iio se(piMiiim sil grave iilliini morljosum .signiim
exlerimiii, rcpolcre pieruiiitjne solent a vis illius del'ec In, et pcr-
Uirbalione, (juae pailiuin siiignlarum iiiacliiiiae auinialis i:on-
servalioni , et rcparaiioiii praesidet.

Ties organicariiin degeneiatioiiuni a dicta cnnsa pendenliiim
priinariae species •lisiliigiii possum: a, iliac niniiriiin, in (riii-
biis propter viriiun, et elenientorum muriiionis exuberantiaiu
enorniiier crcscnnt partimn moles, robnr, el firniitas: Z*, iliac,
ill tpiibus ex adverso partes extenuantnr, emaciantnr, flacescuntj
(jiiaiidoque eliain a solila deficiunt ralioue, el affinitale ad pro-
ximas partes adlmc integras, et sanas: c, illae demum, in
quibiis variata sunt elcnienla nulrilionis, eliamsi candcm\iin
plastioani uormaleni servenl , et regiuaris appareal parliiuu
structiira, chyuiica vero compositio, et ipsa compoiieniiuin
moleculanini nalnra jnagnopere ininiutala est.

a. J^itia ex ntitritioiie, sen ptirtiiiin repnratione imminuta.
Quae hue perliuenl ossium deforinaliones praesertini in doiue-
sticis animalibiis, origiueni plerumque ducunt a niniia , et diii-
turna compressionc sceleli regionijjus illata , ([uas nioUcs par-
tes niiuus contegiinl, atque luculur, et proinde niagis vexare,
et conterere causae istae possum. Videre est in Miiseo nostro
ad num. 2, ct '1841 ccporuin capita, quorum ossa nasi defor-
initates, inio laesioncs profundas exlul)cnt a nimia ortas com-
pressionc et pondere solidae naturae, qua frenari. et dirigi e-
quus solet. Maxime insignis , ct singularis palescit ejusdem cau-
sae actio in pracparatlone nuuieri 2 , in qua adeo profunde
propagata est, ul solida dictorum ossiiini substantia tenuala,
et erosa fuerit usque ad dunlicem oblongam eorum fissionem.
Intimani vivi auimalis parliuni vel durissimarum substanliam
externac diuturnac compressionis causa male affici, imo poni-
tus erodi posse medica et cliirurgica experientia passim osten-
dunt. Ilanc porro degcneralionis speciem invenisse videntur
tum Ben. Belliiis, ubi peculiarem morbosam ossium conditio-
uem staluil in inmiinula eorum soliditale (l),quam ipse tri-

(1) Traltalo dellc malallic dcUe ossa.

5G Antonii Alessandrini

bull aJauctae vi absorbenli interstitiorum , turn Scarpa (1),
quum a vera carie dislinxil ossiuin labem ex presslone sub-
oriani . Tanta revera in praxi Cliirurgica pressioni tribuitur
ellicacia ail luuiliionem , el vegelaiionem nilnuendani, ut sae-
pe hoc solo arlilicio mechanico mm cxuberanles caniiuin re-
ndvaliones , tiini eiiorines quoramdam uiinoruni evolutione*
modorari, vol oninino iniercipi, et sufl'ocari, turn eliam prae-
grandes exostoses, aliaque lubuia niorbosa depiiini, peniliisque
conqjlanari soleanl .

b. T'itia ex adaucta vi vegetationis.
Obviae niagis se on'ornnl, ac multo fieqnenliores prae aliis
deformitales, quae ex niiuia ossiiiin nutrilione, ac proiiide ex ve-
getalione praeler niodmii luxurianle procedunt. Equidem novi
isiiid vitae augnieniuiu adproccssuni flogisticuin pleruraque per-
tinere ; a veritate tamen longe abesse non vereor, si admittam
ex simplici vitae exuberamia, quaeciimque ejus causae fue-
rinl, pecnliares conlingcre posse mutationes, et degeneratlones
in nutrilione partiuni , quin harum naluralis conditio sensibi-
liter turbetur . Huic soli enimvero degeneralionum ordini ad-
scribeie licet casus plurinios simplicis ossium hypertrophiae,
quos Auctores multi descripserunt , quas inter comnioinoratio-
ne digna est universalis hyperostosis a Noelio in honiine an-
norum 27. observata (2), turn similis degeneratio, qiiarn nuper-
rinie, et saepe antea Oito in sceleto gallinae nactus est. Ve-
rum multo frequentiores snnt locales hypertrophiae in ossiimi
systemate; turn maxinie ad calvariae partem superiorem per-
tinent quae passim apud omnium fere temporum Scriptores oc-
ciirrunt . Saepe IMorgagnus , et praeserlim ubi de mortuis tra-
ctavit propter apoplexiam , vel gravem aliam cerebri artectio-
nem, refert calvariae ossa vel partim , vel universe hujusmo-
di varationem subiisse . Aliam nuper Miescheras descripsit (3)
hypertrophiam in ulnae processu coronoideo observatam, quin

(1) Mem. de la Soc. R. Ac Med. T. IV. 1780-81.

(2) Roux lournal de Med. 1779.

(3) De inflammatione ossium , eoramque anatome gencrali. Beroli-
11 i 183G. pag. 71.

De Anat. Path. Comparata 57

afleciis ossis scctio verticalis ulliim ejus inlimae striictiirae vi-
tiiim osiendeiet .

Casus niilii lecens obtij^il insolitae ossiiim vegetationis , et
incrementi in foetu bubiilo N. 1733, qiii iti liicem prodierat
magno afl'eclus iiiteruo liydrocephalo . Grande caput, maxi-
me cranium singula exhibet ossa adaucta quidem, et solida plus
quam par est foetus aetati, quoad vero intimam structuram,
pannn dissita a naiurali condiiionc . Interni calvariae cavi pa-
ries , quod praetcr cerebri, ejusque merabranaruni partem ji-
bras quincjue, et dimidiam conlinebat serosi li([uoris hydroce-
plialum constituentis, constat praecipue frontali , parietalibus ,
el regione lamljdoidea occipiiis ; quae ossa quaniquam propter
insoliiam latiiudinem suam ejus non sint crassitudinis , cpiani
bubuli foetus in fine graviditatis assequuntiir , imo plura exhi-
l)eat undique sparsa intcrvalla prorsus membranacea, iibi ni-
bifoniinus solidari caepcrimt, ossium vere regidaiium for-
Htam^ et lexturam illius aetatis propriam obtinent. Quare au-
teni , et quomodo ossa eorum , qui hydrocephafo laborant
praesertim aelate adhuc tenera , vel ab ipsa nativitate , adeo
vegeiare, et praeier modum succrescere soleant, facile intel-
ligit, qui consideret siimulum, et mechanicam actionem in mol-
le.s textus illatam ab ipsa morbi materiali causa distrahente,
el multo magis copiosuni liquidi reparantis affluxum super or-
ganum , in quo perennis residet fomes ipse morbosus maxi-
iiie activus . Peracta etenim artificlosa injectione per vasa una-
bilicalia foetus adhuc integri , facile perspexi non vasa sola
cerebri, sed ea pariler, quae ossibus circumpositis nutriendis
inserviunt, enormiler amplificata, idque proportione quadam
defectus evolulionis, et soliditaiis, et fere dicas, impensa re-
gionura sceleii reliquarum. Quod alibi cum naiurali solidi-
tatBj et magnitudine generatim deficit, turn alicubi defectus
isle vere monstrosus evadit . Si exempli causa grande caput
descriptum, et maxillae conjunclim spectentiu", quis non il-
lico sentiat omnem inter paries istas proportionem evanuisse?
At maxillae nou solum a justa luolis proportione desciscunl prae
calvariae regione , sed ne diniidiuni quidem exaequant maxil-
larum foetus ejusdem aetniis optinie comparati. Anus ejus-
dem sceleti clarius osteaduul vegetationis defectum reliqui svs-
T. v. 8.

58 Antonii Alessandrini

tematis ossel; exiles eniin et mutilae sunt, vel etiam omnino
desunt regiones pedis, cruris, et cubiti.

Causa i2>s;i monstrosi hujus calvariae incremenli, et ce-
rel)ri dcgeneralioiii*^ oiUip; ilcdisse relineiida est singulari ve-
getatioui, et amplificatioiii fornicis cranii in anlica ejus regio-
ue, quam exhibent evidentissiniam tria capita gallinacea N, 705,
i494, et 1552. Viinontius (1) omnium primus banc animad-
veriit singulaiitatem; iu suo enim P/trcnologiac tractatu qnin-
que tratlit ejusdem dcgcnerationis exempla iu eadem praedi-
cta animalium specie, cademqne ossea regionc observatae. Imo
lefert animal isiud in Normandia eidem vilio maxime obnoxium
esse, illudque a uativitate accepUim sae2)e ad sequontem ge-
nerationem quoque transmiitere stupidiiate, et inertia semper
comitante functiouum cerebralium . Ex tribus antcdictis piae-
paraiiouibus unius tantummodo dignoscere potni orlginem et
speciem. Animal, quod eam suppeditavit, domi aliquot menses
educatum docile supra morem longe suum, pacatumque vive-
bat; quae fortassc conditio ejus vilii cerebralis , de quo agi-
tur, efieitus erat , quod reapse arguitur ex Insolita calvariae
conforniatione .

c. P^itia ex iinmutatis ipsis elementis materialibus nn-
tritionis , et vegrtationis .

Quum ossium vegetatio admodum luxiuiat , plerumque ac-
cidit, ut materia nutrilionis, ac proinde ossium elementa com-
ponentia a recta proportione desciscant , et conditiones ineaiit
longe alias, ac perfectae sanitati idoneas. Tunc nova subori-
tur intima perturbatio , quae successive in pejus vergens vere
morbosa evadit, cujus causa deformitatibus jam osseo sjste-
mati ab inordinata nutritione allatis laesioncs superadduntur
processus flogisuci, inmiutalio scilicet, et resolulio adeo varia
molis, formae, textus, et cliimicae totius compositionis.

In casibus hypertrophiae ossium fit saepe mentio eorum so-
liditalis crescentis in ratione adauctae molis . Hac de re 11-
lud unum commemorare suflicit mirandum exemplum a cele-

(1) Traile de Phrenologie humaine , et comparee 2. ed. Bruxclles
1836 pag. 150, Tab. XVIII.

De AfiXT. VkTII. CoMP.VriATA 59

leherilnio MalpigliJo rlescriptnm (1), calvariam nenipe luima-
nani , quae etiamsi maxilla inferior, parsqne dextera superio-
lis abessent, decern libiariini el ultra pondo erat. Atqui cal-
variae adeo ponderosae voluinen perparum a norniali men-
sura dillerebal , el laniummodo ejus ossa enormiler crasse-
scebanl ad puncla us(pie decem pedis Bononiensis ( millim.
24 )^ adeo([ue ossa duiueranl, ui illuslris Analomiais cra-
nium illud lapideum appcllare non dubitaverit; nee praeterea
inlinia subslaiuia ullaui, iuqiiit ille, passa eral regularis textu-
lae variationem aique periurbationem . Quaproptcr jure con-
r.ludit rem lolam in exuberantia, et efficacilate consislere soli-
dauiium, el nuliientium elemeniorum, quae sane causae sufB-
cere comperlum est, ut cpaarumdam partium quoque mollium
densilas ossea evadat, atque lapiJca, quin naturalis earum coiu-
pages , at([ue disposiiio perlurbelur .

Hue meo judicio pertinent exostoses quaedam , quae in cal-
varia mammiferorum quandoqiie occurruut, illae nimirum, quae
propter insignem duritiem el densitatem eburneae nuncupatae
sunt . Circa auimales hujusmodi productiones , qiiibus abundal
Museum nostrum anatomes comparatae, graves saepe exortae
sunt disputationes , et controversiae inter anatomes , et patho-
logiae cultores . Quum locum habeant frequentius in inleriori
calvariae pariele, cujus cavi saepe niagnam partem proprio
volnmine occupant , cumque ob informem, et sinuosam su-
perficiem imitari quodammodo videanlur gjri intestiniformes
liemisphaeriorum cerebralium , qui in mammiferis obtineni;
liaud raro accidil , ul aliquae dicti generis exostoses pro-
pter magnam molem , et imperfectam rotunditatem pro cere-
bris in lapidcm convcrsis accipiantur . Quem errorem docte
oppugnavit Vallisnerius (2) validis argumentis, cerlisque fa-
ctis in medium deduciis contra Duvernejum ejus opinionis se-
clatorem .

Duas seligo , de qiiibus nonnulla referam , ex multis in Mu-
seo praeparatis biibulas exostoses Imjus generis, in bove enini

(1) Opera poslhuma pag. 49.

(2) Opere Fisico-Mediche. Venezia 1733. T. 1. pag. ".9.

60 Antomi Alessandrini

facile, cl lVei|uenier obvonlant. Haruin gramlior N. 407 diio-
bus pomlo , et unciis decern, imperfecte rotuuda fere totuiu
mole superat cerebrum bpvis adiilti , et maximae statiirae: nee
profeclo calvaria talem caperct exostosim , vcl saltern ei locum
cedere debuissel massa cerebri, nisi tumor, uli plerumque ac-
cidit , se simul protendisset in cavum encefalicum , el in na-
sales frontalis sinus adco capaces ad basem ossis cornua su-
stinenlis. Immo probabilc videtur, uli Vallisaerius opinatus est,
tacilitaiem , et frequenliam, qua prae ceteris, et fortasse unice
bubula species hujusmodi enormitati subjacet, ex eo praecipue
provenire, quod os fronlale adeo in his animalibus exlensum
magna alluitur vasorum sanguineorum copia , quae cornuuni
simid aliuit solidum fulcrum, et corneum ejus involucrum con-
tinuo renovaut, ila quidem , ul semel inila exuberante vege-
tatione, alimeiui aflluxus eadem proporlioue perseveret, brevi-
que tempore iucrementum , el evolutio modos omnes praeter-
grediatur. Et quamquam exostosis substantia ponderosa, dura,
et dcnsa maxime sit, sicuti ex apposita ejus scissura percipiturj
tamen ex hac ipsa sectione mauifeste eliani paiet non parva
sanguiuea vasa earn quaqiiaversas trajecissej nam conspicui ad-
huc supersunt canales, sulci, et foramina, quibus continebantui-.
Quoad cfFectus vero horum fere exlraneorum corporum iu
contacUi organi tanti sensus, quantus in cerebro est, ceite
fides iis non est adhibenda , qui narrant casus extitisse vitio-
rum hujus generis , in quibus aflecta animalia nullum salulis
damnum acceperint. llac de re nil ex bove primae modo de-
scriplae praeparationis liabeo , quod certo asseram . Hujus enim
adventus in Musei ofilcinam eadem ratio fuit ac fere omnium
palholooicarum produclionum ad bruta animalia pertinentium ,
(juae deferri solenl nulla addila sigiiiflcatione factorum , quae
animalis interitum praecesserunl ; nimirum quomodo se habe-
bat cerebrum bovis illius, dum vivebat, onme milii indicium de-
erat. Idipsum vero commode, et certo dignoscere datum mihi
estin bovealterius praeparationis N. 1230, etiamsi exostosis mole
inulto minor fiierit, unciarum nempe octo. Animal pridem stu-
pidum, pigrum, ad consueta <^fCich lardum , macie sensim confi-
clebatur; quapropter lanienae tradilum est, etsi adlmc juvene.
Exostosis nondum gravi pressione cerebrum ejus vexabat; neque

De Anat. Path. Co>rrARATA 61

liiijns substantia ullo niodo dissolvi, ant imnmtari caeperat. Quo-
tio.sctniK[iie iiisiipcr arlis pcrili certain notitiam dedere circa a-
ninialia, qnilnis lapidea cerebra \ulj|;o trilnie])antur5 eadein fe-
re praedicia syinptoinata notata sunt, ne excepto cpiidem ca-
su onmiinn antiquissiino a Scarabiccio descripto , attpie a Val-
fisnerio comnieinorato .

2. Ossium variationes ex processu Jlogistico prodeimtes.

Adspectus, et natiira morbosariim vegetatiomim, quas niodo
descripsi, viam slernit ad alias similes ejnsdem ossei systema-
tis variationes considerandas, cpiarum tanien causa oninino in
processu flogistico sita est, eas nempe exostoses, quas veras,
vel spongiosas Scarpa iiuncupavit. In his ossea substantia pri-
miun a dicto processu niollita ( siculi factum est in niultis o\-
perimentis habitis ejusmodi processus arte promoti ) ^ ivi-
dissime deinde vegetal, coque exiendiiur, ac intumescil os-
sis cortex ipse, qui ejus durissima pars est, iit saepe, amis-
sa prorsus naturali specie lainellifoinii , rndein praeseferat
texturam tonientosain . Quod mutaiionum genus frequenter
occurrit in cicuribus ipsis; atque ad eas producendas polius
quam morbosi influxus , sicut in humana specie , extemae
conferunt violenliae omnes , (piibus animalia obnoxia sunt , ea
praeserlim, quae laborioso continue exercitio inserviunt. Mul-
tae idcirco observantur exostoses in Museo nostro turn ad va-
rias animalium species, tum ad sceleti tliversas regiones per-
tiuentes. Harum tres tantum inter notatu maxinie dignas indi-
cabo , quae lotideni gradus ostendunt morbi successive cre-
scentis, textumque osseuni penitus dissolventis .

Prirnam exhibet pars media quintae costae verae dextcrae
siiinae N. 1112. Exostosis ipsa , cujus prae osse modica est
moles, nondum ejus textum graviter ofl'endit. Periostium a pro-
cessu flogistico tomentosum solummodo factum, et praeler so-
litum crassescens totam superficioni plane contegebal: imo, uti
nionuit egregius Doctor Philippus Mannius, quum ad me fa-
Qtiun istud patliologicum Laureio misit, ex puncto, ubi in facie
costae interna exostosis magis protuberat, digrediebantur con-
spicua vasa sanguiaea ; el manifesiissima adlmc supersunt fo-

62 Antonh Alessanprini

raniina, cl canalicnii, quos irajiciebal artcria, el vena nutri-
tia morbosae vegetationis. Exoslosi per cenlriun resecala, cla-
riiis patescit lentiis variationis progressns, qaeiii ossis sul)Stan-
tia- interna suhit, ciijus cortex solunnnodo tomenlosiis apparetj
cellulosa vero pars centralis niajoreni densitatem adlmc servat^
el inedimllio magis abundai . Exostosis ergo isiliaec inter eas
reconsenda eslj quae profunde ossis sidrslanliae niiiiime ofTiciunt,
quarum proinde sanalio desperala non eslj nee revera hiima-
na chirnrgia paucas numeral exostoses ejusniodi insignis eliam
voluminis plane sanatas .

.Midlo penitior conspioitur dissoliuioin exoslosi secunrli exem-
pli; qiiae totuni quantus est, luinierimi dcxleruni canum duo-
imn speciei faniiliaris invadens ita formani, molem, texlunique
ejus pcrveriil, ul uiiice supersil horutn omnium indicio con-
formaiio capilum arliculariiuu nondum omnino a viliosa vege-
tatione deleta. Ex Immeris isle, qui N. Hil. notatur, is nem-
jje , qui gradu pauUo minori viiialus apparel, per centrum ju-
xta longiludinein resecatus maximam oslcndil substanliae suae
dissolutionem . Eliamsi corlicis portiunculae quaedam inlegrae
alicubi maneantj in reliquo ejus dissolutio absoluta , el com-
pleta est; atque tola tKaphysis quantum crassiliei adepta est,
laniundem gravitatis amisisse videlur, morboso processu in lex-
tinn cavernosum mutaia pumici simllem , sinnilque ita fria-
bileni, ul minima vi tanquam sails congeries nidla ordinala lex-
tura cellulosa , nulhupie animali substanlia conimixla , atque
retenla disjiiiatur .

In aliero luiniero N. 1 493 ad aliiorem quoque gradum dis-
solutio progressa est: neque in eo solum conspiciimlur vestigia
exuberantis vegelaliouis a processu flogistico promolae , com-
pletae ossei coniexlus degenerationis, ejiisque elemonlorum com-
ponentium ; sed eliam processus suppurationis inde subsef[uuti
indicia, tiim cariei profundae, quae muliis iti locis solidio-
rem ossis substantiam eroseral^ atque omnino deleveralj et
prope eral gradns exlremus, quern Scarpa assignavit morbo os-
sium hujusmodi , qucm exoslosim denominal cavernosam sup-
puralain , sen malignam. Neque hujus supremi gradus exosto-
sis Museo deesl exenqilum ; luculenlissima enim cernilur in
e<[uiDa maxilla iiiferiori praeparaiionis ]N. 42G. Post violenlam

/

De a NAT. r.VTH. COMPARATA 63

contusioncin ab oquo piope niciiti syniphysim acceptam nio-
dicus liuiior procliit in larie maxillae externa contra denliiirn
incisoruiii alveolos, qui brevi praeter modum crevit, el iiiiiio
exostosini simplicissiniam iiiiitalus , deinceps in centro moUItus
suppurationeni inivit, el rieipienli iiiplione facta, ex imo liindo
puirida sanies ilia eHUiebat, quam ossium caries generare solet.
INiliilo lanien minus tumor crescebat iilterius; inque totam ex-
pansus incisormn regionem , el spalia maxillae , quibus nomeu
barrae apud Veterinarios, utrinque processil iistjue ad dimidium
alveoli primi deotis molaris . Cmn centralis conligui lumoris
inoUiues succrescens iiuisormn lirmitatem miuueret , tum ejus
moles ahernmn maxillarum motum impedirel, animal , quod
cibum eapropter tractare jam jam nuUo modo poierat , inier-
fectum est. Pretiosuin isUid IVagmenlum patliologicum, quod pe-
ritissinms Prosector mens Doctor JNotarius admini^travit , plane
oslendit, quousque processus morbosi sonmiopere acti\i inliuxii
ossea substantia degcnerare, quanujue rapide dissolvi, ac des-
tiui quandoque possit (pianiacumcpie poUeat densitate, atque
duritie, etiamsi in brulis siculi saepe ninils in humana specie,
vel luem cellicam , vel moi-biun mercuiialem non liceal su-
spicari .

Ilaec pauca sufllciuut , Sodales praesiantissimi , ul Patholo-
gicae collectionis , qua Museum curae meae concrediumi au-
gere aggressus sum, extensionem, disposiiionem , tum^etiaiu,
ni fallor, opporluniiatem plane inlelligatis. Quod inceptum, si
probaverius, alacriter, el quanta potero diligentia, atcjue per-
severaulia persequar.

ALOISII CASIMELLI

U iEQDATIOKOIlI ALGEBRAUARUB RESOIDTIONE

Observationes Analyticae

A

equatio quaecumque algebrica formula general!

expriniatur

Sint ejus radices A',B',C', ec. L',M', alqiie i,a,b,... l,ni
radices nesimae unitatis seu -aequationis y" — 1 =0; quae-
vis ex illis radicibus ex. gralia A ita dividi potest in n — 1
partes r,s, t u,z ut sit

A' = r 4-f 4-f_f-ec. -4- it 4-z

60. ec.

M' :=7rer-|-7»' J4-7»'<-4-ec. + m''-2„ _l_;;j n-1 ;.

Ciun numerus incognitarum r,s,f ec. sit n — 1, numerus vero
aequationuni n, ut omnes simul subsisiere possiut opportet,
ut, deffinitis, prioribus n — 1, quanlitalibus r, s, f ec, earum
valores etiam postremae aequationi satisfaciaul, seu quod idem
est, aequaiio postrema iu caeteris includatur.

Notum vero est esse

M' = — A' — B' — C ec. — L',

atque loco A',B',C' ec. positis sericbus aeqiiivalcmibus ,
T. V. 9.

66 Aloysii Casinelli

31' = — /• S t CC. — M — ' z

-—ar — rt'^ — a' t — cc. — a^ — '^u — «"— ^ 3
— br — b' s — b^t — QC. — ba-2u — 6»-i =

ec. CC.

_/,._/'5 — /'« — CC — /"-2M_/n-1 -

Sed

m = — 1 — a — b — ec. — /

m' = — 1 —a'—b' — cc. — l'

1
m'' = — 1 — rt' — b^ — ec. — /'

ec. ec.

TO"-'' = — 1 — «"-< • — b n-< — ec. — l"-i,

ergo

M = /» /• -}- /»* .y + »»' < -j-i ec. -H nj "— 2 ji 4- ;;j n— 1 2.

Quae aequatio cum sit illarum postrema, evidenler in aliis iii-

cluditiu"; ergo ec.

Sit ex. gr. aequatio tertii gradus

unde

A' = r-f. s

C'=br^b's.
Ex duabus prioribus habcmus

B' — a'X'

a — a'
a A'— B'

posiiis valoribus hiscc quanlitatiuu /', 5 in tertia aequatione,

deducemus

Z>(B'-a-A')+Z>'(aA'-B')

t, — — — . ;

a — a

sed b^a', b' = a; ergo

a' (B'— «'A') + «(nA'— B')

C — .

rt — -a

De aequat. Algebraicakvm etc. 67

_«'(B' + A')-~«(B'-4-A')_ ^, ^,
a — a'

Sit etiaiu accjuatio quarli gradus

jc* 4- A o'' 4- B a? -f- C = 0
ideoque

A' = r4- s^ t

B' = rt /■ _f_ «" J 4- a' t
C = b r-\~h'' s-^b'" t
D' =c r4- c'^4-c'^^
Ex tribus prioribus aequalionibus habcmus

A'— B' A'4-2G'-J-B'

r= — - a- — -. — ~ —

4 ^ 4\/— 1

< =

A' + B'

2
A' — B' A'4-2C'-4-B'

■1 4\/— 1

in qiiibus radices a, b, c eliminatae sunt, nouim enim est es-
se a = — ■t,h=\/ — 1,c = ' — (/ — 1.

8ul)Stitutis hisce valoribiis quantiialura r, t, s in aequalione
quarta, reductionibiis peraciis invenicmus

D' = — A' — B— C

Vernra expressiones quaniitatum /-, s, t ec. includunt radices
A',B',C., ec. quae incognitae sunt, ideoqiie et erunt incogni-
tae ipsae r,s,t, ec. nisi aliquo peculiari ariificio radices illae
A',B',C' ec. eliniinari possint. Reapse harum radicum elimi-
natio in aequalionibus cujuscumque gradus oblineri potest, sed
aequationibus tcrtii et quarti gradus exceptis, aequationes inter
cjuantitates r, s, t ec. quariuni gradum superant ita ut uullo
mode ipsae determinari possunt . Quod ut clarius appareat
consideremus speciaiim ac<|uationcs tertii , quarli , el cpiinti
gradus.

Pro aequalionibus tertii gradus

o^' 4- A X -f . B = 0

eveViantur aequationes

68 AlOYSII CASINELtl

A'= r-f. J

C'z=br^b's

acl secuntlam et tertiam potentiam; atque expresso simbulo
P. aggregatum secundaiuin potenliarum radicum , et Pj ag-
gregalum potenliamin lerliarum habebimus

P. = (1 -H rt' 4- i* )'■'-<- 2(1 4-a'4-6')r^4-(1 +a''^b'>)s'

sed

ergo

Verum ut notum est, P,= — 2 A, Pj= — 3B
ergo

ex qiilbus aequatiouibus deduciiur

'- 2-^4^27

,=V^5^V- ""

-4-

4 ^27

Unde

= ^-2"- "^1-^2-7+ ^-2-'^4+2-7

s

J B ,/B' A' ,y/ ^ J^' , A'

quae radices sunt ea ipsa forma, qua obtinenlur quacumque
alia niethodo hucusque excogilata.

De AEQUAT. A1.GEBRAICARUM Ere. CO

Sit etiam aequatio qiiarti gracilis

a:*-}- A or* 4. B ^ 4, C = 0
ideoque

A' = r -f. J 4, t

B' = a r 4- rt' i 4- rt' f

D' :=cr4- c*^4-c'f
sed a = — 1,b — i/ — 1,c = — j/ — 1 ergo

A' = r^s-\~t

W = — r + s^t
C'= rV'—l _^ __<■/ — 1
D' = — rV— 1 _5 4-it\/— 1

Hinc

Sed

er

rgo

P. = 8 r « ^- 4 ^'

P^ = 4 r' 4- 4 J' 4- 4 «■ 4, 48 r 5* f 4- 24 /•• t*

P. = _2A
P, = _3B
P^ = 2A'— 4C

8 /• f 4- 4 5*= — 2 A

12r'f4-12r5 = — 3B

4 r'4- 4 i' 4- 4 <'4- 48 r j'« 4- 24 rV = 2 A'— 4C

Ex duabus prioribus aequationibus habemus

_ _ 2 A 4- 4 j-.
_ 8

. . 3B

ideoque

.0 . 3B 2A4--1J'

^ Ms 4

3B 2 A 4. 4 J'

70 Aloysii Casinelli

Iliuc

3 B 2 \ -I- 1 s'

* 12 i-

,.-,=v.

3 B 2 A -{- 4 .V'

12 J
ex (juibus

' * 12* 4 -^/^ V ^2,' 4

2A-4-4:s'

2 AM-4.S-'

'• ^ 12.- 4 " ^ 12* ' 4

Manet nunc ut quantitas 5 determinelur , et ad id obilneii-
diini iu aequatione .

4r=4-4*= + 4f' + 48r*'« + 24;-'f' = 2A= — 4C

, . , 2A4-4*^

substiluanuir loco rt, — — — - — atfjue aggregato r -\- t ,

>; r.educlionc peracta habebiraus

12*

, A A' + 4C B'

2 ' 1G 64

Ex hac aeqiiatione quae est et ipsa quae quavis alia me-
thodo obliuetur in aequaiionil)us quarti gradus , quae<[ue re-
ductae nomine designalur, hal:)el)imus valorem quantitatis s,
liincque valores quaudlaluni /', t, hincque radicuni aequalioues
proposilae .

Eodem fere modo calculo subjicere possumus aequationem
cjuinti gradus

x' + Ax' + Bj:*-f-Cj:-4-D = 0
el habebimus

10rK-M0*< = P,

1 jrs' -+.15 r't + 15s 11^ + 15 fu = P;

20r'*-+-30*'«' + 120r*«« = P,
4-20r<'-4-30/-"a"
-f. 20 *' u

De aequat. Algebraicarum etc. 7 I

4- 5 f * -f- 1 00 r J ;^^ -f. 1 50 i' < u'
-t- 5 ?i' -H 1 GO v <' z( -I- 1 50 r t' u-

Ita radices A', B', C, D , E' eliminatae sunt , atque in hisce
aequationibus incogiiiiac sum tantiini r,s,t,u, elenim P, , P,,
P^, P; sunt I'mictioncs notae coc'llicieiillum A, B, C,D. Sed
quantitates r,s,t,ii priniuni gradum superant, iie(pic oportet
uUiun calcuhun inslilut're atl dignoscendum acquationeiu fi-
iialem sen rcductain ([uintuni graduni superarc, ideocjue diili-
cilioris resolutionis esse aecjualione ipsa pioposita .

Sed quamvis et exposila mediodo aequaliones ultra quartuni
gradum resolvi nequcant, possumus tamen aequaliones inume-
ros cujuscumque gradus resolvere^ iniiiiquc vidctur aequalio-
nes omnes resolvibiles in classes deterujinatas reduci posse ,
at({ue criteria seu conditiones generales definire ad digiio-
scendum an aequalio data resolvi possit, aut non. Ad hunc sco-
piun vertunt disquisiiiones quas hie expositurus sum .

Prinmni igitur resolvi possuirt aequaliones onincs cujus ra-
dices sunt forma ar-i-a^s. Incipiamus ab aequationibus gra-
dus iinparis radices habeniibus formae ar-i-a^s.
Sit igitura aequalio quinli gradus

x' + A x'4- B x'~\~ C X + D = 0.

Erit

atque

A'= /• -t- J
B'= ar-i-a's

D'=cr4-c'^

A"= r'-t- 2 r,f 4- X'
B"= rt V-+- 2 rtV J 4- 2 a'>s*
C"= ()^ r'+ 2 b'r 5 + 2 h^s'
D"= c'r'+ 2 c'r j 4- 2 c*s^
E"= c/V'4- 2.d''r s 4- 2</-»5='

72 Aloysii Casinelli

f

Est veio

1 4_ a'>-\- b''+ c*-f. rf*= 0

1 4- a'-i- i'-H c'-t-(/' = 5
etc. etc. etc.

et o^eneratim l-t-rt'^ -+-^^ -f-c^ -f-r/'' =0 si k non est divisisibile
per 5, atque i-i-a> -^b^ -\- c^ -+- d^ =5 si A est 5 vol multi-
plum numeii 5, aique A"-t-B"H-G"-+-D"H-E '=P., ergo

P, = 0.

Ell-it qiioque

Sed

ergo

1 1 em

ergo

B"= aV -H 3 aVi + 3 a'r j' + a's'
C"= i V 4- 3 b^r's + 3 i V s' + i':5»
D"= c V 4- 3 cV'^ + 3 c V / -4- c'i'
E"=^V-+- 3 rfVV-f. 3 c?Vi' -!-£/'*'

A"4-B" + C" + D" + E" = P5

4_3(1 +a'*4-i'*-f.c*-|-<^*)r'5'
4_ 3 (1 -1- a= + i' -H c' 4- «^') '■ ■^^

A'^= r'* 4-4 r'*4- i /■'j'4- 4 rs''+. s'>
B'* = fl* r* 4- 4 rt= r' J 4- ^« a" ;•" i* 4- 4 <i' r i' 4- aS*
C* = iV-*4-4iVj4-ii'r=/4-4iVi'4-6S*
D'* = cV*4-4 c'r's-^bc' r=5''4-4 c'rj'4-cS*
E't = t/^ r* 4. 4 J^ r' J 4- A tfV^ 5' 4- 4 i' r i' 4- rf" i*

P^ = (1 4. a* 4- i* 4_ c* 4- </'*)/•*= 20 r' 5
4. 4 (1 4- a' 4- i' 4- c' 4- rf') /•' ^
4-G(1 ^a'-[-b' + c' + d')r's'

4-4(1 4-a'4-^'4-c'4-<^0'''*'

4.(1^a°4-i'4.c»4-</V

De AEQUAT. Al.GEBnAlCARL-.M ETC. 73

Taiidcm invenlemus

B'' =:«' r' 4- 5 a' /•'> 5 ^-10 a' /•' .v' ^-10 «' r' i' -f. 5 a' r *■* -i_a'° *'
C ^ = b' r- 4- 5 // /•* * + 1 0 i V *• + 1 0 i" r' i' -t- 5 h' r s" ^b'" s'
l)'' = cV'-|-5c'r''i + 10 c'r'i'4.10 cV j'-|-5 cVi'*+c"> j'
!•;'* =:</^ r' + 5 J' /■'• * 4- 1 0 (/' ,' i' 4- 1 0 (/' /■' s' 4. 5f/^ r *'* -J- d" j';

ergo

r, = (1 4.«^4-Z<^4-c'-}-(r)r' = 5/'' + 5i'

4_ 5(1 +rt'4-i'^4-c'^4-rf')/'*5
»^10(1 4-a'_}-i'4-c'4-^/')r'i'
4-10(l4-a'4.i"'4-c"'_f-^=)r'^'
+ 5 ( 1 4- rt' 4- i' 4- c' 4- </9 ) r J*
4_ (1 4-rt'°4-i">4.c"'4-r/">)5*

Seel ut nouim estP,= — 2A = 0,P, = — 3B,P^= — 4C,
Pi= — 5D ergo

atque si loco B ponatur 5 B", et loco C , 5 C, B = — r s'
C = — r'5, D=— r*— i'. '

Ex duabus prioribus deducemus

s C s B'

idcoque

T^ , - C' B'

Acquationes igitur quinti gradus cujus radices sunt formae
ar-\-a^$ resolvibiles sunt. Earum forma generalis est

C B'

cjnsque radices

a:'— 5Bx'— 5 Cx — -— — =0
B C

T. T. 10.

74 Aloysii Casinelli

A= /-+ /-

5 C" ',B'

= C ^B'

Eodeni calculo subjiciendo aequationem septimi gradus
X' + A x'+ B x^H- C j:'-|- D ar* + E a: 4- F = 0

habcbimus

A'=: r-(- 5

B' = ar + a'j
D' = cr+c' J

E' ::= dr -{-(I'' S

F' = e r + e' 5

Ex hisce aequatlonibus melhodo superiori adhilnta deducenuts

P, = 0
P5 = 0

P, = 70 ;•' j'

P, = 7 /•' -I- 7 ^'

Scd P.=— 2A=0, r3= — 3B=0, P,=— 4C, P. = — 5D,
P, =— GE, P, =— 7F; ei-o

De aequat. Algebraicarum etc. 75

— 2A = 0

— 3B = 0

— 4C = 28rs'

_5D=70r'5*

~-6E = 42r's

— 7F = 7r'-t-7^*

Ponatur

— 7C loco C, atque— 14D loco D, ct eritC = ri', D = rV.

Hinc

'-B' ',£'

Unde A = 0, B = 0, C = — 7C, Dr= — 14D, E =
— 7rj_ — — . __r'— j'_ — — — — .

Aequationes igkur septimi gradus hujus generalis formae
^r_7Ca:'— 14Da:'-— X ^^--=0

resolvibiles sunt, earumque radices erunt

A'= V u V _

C"^ D

B'=aV— - J-aV—
C'^ D

C ^ D

•^ C" D

76 AlOYSII CxSINETXt

Eutudem calculum instimeado pro aeqnalionlljus noni gra-
cilis, pro aequalionibus scilicet

x'-4- A X'— B x'+ C x'— D x^+ Ex'— F x'+ G x — 11 = 0
inveniemns

P.= 0, Pj= 0, P^= 0, Ps= 45 ri*, P,= — 1 80 r's', P,= 189/' ,\
r,= — 72 /•' *, P, = 9 /•"+ 9 i'
Set! uli noluin est ,

P,= — 2 A, P,= 3 B, P,= — 4a Ps= 5 D, P,= — G E, P, = 7 F,
P, = _8G,P,= 9H.
ergo, posito 9D loco D, alqiie — 30 E locoE;

A = 0, B = 0, C = 0; D = 9 D = 9 /• f *, E = — 30 E = — 30 rV,
ex aequalioiiibus 9D=9rs*, 30E:=:30r'A' habeinus

9, E* 9,D'

Hinc.

F = 27/-'j'=27^

G=-9,-s=-9~
T, „ E* D'

Sunt igitur resolvibiles aequatlones noni gradus generalis for-
mae

pj E' E* D'

x»— 9 D x"— 30 E 0,'— 27 ^-x"- 9 - .r _ — — — = 0

earumqne radices erunl

^''= ^D^-^ ^E-

De aequat. Algebraicahum etc. 77

9,E* 9,D'

D'^ *^E

D'^-^ E

^^, , VE* , 9,D'
D' E

Eadem methodo calculo siibjcctis aerjiiatlonibus undecimi gia-
dus inveniemus resolvibiles esse aequaiiones

F' F' F+ F' E'

x"— 11 Ex'— 55Fx*— 77 — x' — 44— x' — 11 L.x — t-— =Q

J-j JLi 1^ JLj X^

earumque radices forniam habere ar-i-a's, expriineute a
quamcumque radiceui uudeclinam unllatis, et esse

Aequationes hucusque deduclae ad sequentes facile reduci pos-
sum .

.._ 5B.-_ 5.|?C. -f:

B'

:0

-' '*=-■ '>■ 'ill-

D'
C^

-->

4'i '^ fi F'

jr9— 9nT-* q Ft-'— Q — - —t-'

X - 9Ux- 9.23^^- J.2..5 F-^

.2..7E'
9. X

2..7 D'

D' E

*> fi 4 7 F* 3 8 F' 2 9 F^ F* E"

X-— llEx'— 11 — Fx*— 11 — -x'— 11 — _x'— 11 — -X— - -=0

llLx n.g/^ "a.-SE "•2..7E- "2..9E^-^ E^ F "

etc. etc.

78 Aloysii Casinelli

Ex quibua indiictionc ileducilar aeqnatlones omnes disparis gra-
dus 2 « -<- 1 , fonnam habenles se({uenteni

ar2 n + 1 — (2 « + 1) M orn — (2 n + 1)''^"j" Nx^-^

^ ^ 2...7 M'

-(2^ + 1) 2:;;9 ^^'^'^

— etc.

Mn-1 N

resolviblles esse, atque earum radices habere iormamar-ha'Sj
experimente a radicem quamcumque ( 2 re -+- 1 ) esimam uni-
taiis, et esse

3n-(-1 2n-<-1

Si /i=:1 habebimus aequationes tertii gradus
cujus radices erunt

31'

j:' — 3Mx — N — — = 0

N

3 3 M'

N

Haec aulem aequatio quamcumque aequationem tertii gradus
coniplectilur .

De aequat. Algebhatcabum etc. 79

posito eiiini

erunl radices formae nolissimae

3 -____— ^——^—

'^4^27'

^ 2-^4^ 27^

2^ ^ 4^27

3 .

2^^ 4^27

2 ^^4^27 2"*'>'427

Aequaiiones igiuir teilil gracilis ornnes sunt resolvibiles non
peculiari eariini proprictaie, sed quia coinprehenduntur oiiines
in forma generali aetpiationum disparis gradus, quae resolu-
tioneni admiliunt, et qiiarum radices formani habent a r-(-«'^.
Consideramus nunc aequaiiones item disparis gradns quarum
radices sint forme ar-^-a^s, quae omnes item resolvibiles sunty
eae auteni formas diversas habent prout gradus aerpiationis
vel est 6re-i-1 , vel 6n-h3, vel G/i-t-S ut infra videbimus,
Sit igitur primum ae([ualio.

Quaproptcr

A'= r+ s

'B'=ar-\-u's
C'=br-^b's
D' = cr_|.c'^
E' =d r + d'' s
F' = er 4-e'^

Atque
P,=0, V,=2h-s\ P,=:0, P,=35r*J, Ps = 103/*i^ P, = 7r-+7^'

80 AlOVSH CAS1^KU.1

Kst auleni

J\= — 2 \,P, = 3D,P., = — 4C,r, = 5D, iv = 117 B'— GEv
V.^l F , ergo posilo 7 B loco B, 7 D loco D,

21B = 21 rs'-
35D=33/-'>j
1.17B^ — GE = 105r'j*

7F= 7/-' + 7.v'

I? J 1 -.,11 ' D' 7 B*

r.x duabus piioribus habemus r=i/ —jS = ^/— ,

et ideo

D' B*

-Aoqiiailones igitur scptinii gi-adiis radices habentes forniae
rM-t-a'A" sunt resoh ibiles , sunlque forniae

D' B*
a-' — 7Bjc* — 7Djc"-4-7B=a:— - — — = 0.

IIiijiis radices sunt auleni

expriiiienle a qiiamcumqne radicem septlmam unitatis

Eodem modo calcnlo sulijlcieudo aequationes decinii tertii gra-
dus quarum radices siul forniae ar-ha'r, inveniemus eas oiii-
nea resolvibiles esse, auj^ue caruni forniarn geueralem

a:" — 13Dar= — C5Fx' — 52-jc* + 2GD':r' — 13-:c^

D U"

F* D'*

— 13DFx . =0

D^ F

earumque radices esse a "^ f^ 4" ''^ V ^ expnmente a quam-

cumque radicem deciniam tertiara unitatis.

Inveniemus quocpie resolvibiles esse aequationes omnes de-
cimi noni gradus radices habentes ejusdeni forniae ar-^~a^s,
oninesque contineri in hac forma generali

De aequat. Algebraicarum etc. 81

11' ir

x'' — 19 F X" — ZOGllx"' — 510 —x' —418— x'

¥' F'

II* H'

4-57F\r^ — 133 -x» — 133 FHx' — 19 - ,r'
F^ F^

ir F'*

4-19H'a7 — = 0.

F* li

Ae([uationes docluclas attente considerando videbiimis eas in
secjueiiles coniutaii posse ; distincti vero sunt termini couli-
neutes potent ias imparcs x, a lerniinis continentilnis potentias
pares ejusdeni incognitae, diversa enim est lex qua procediint
eorum coefficienles .

x'^1 1 B'x=0

x'-'+U~D'x'=0

x''-{-'l9^F'x'=0

^^2>^^

4..7
19 FHx^
2..5

— 7Bx*

— 13Da:»

— 19Fa:"

-<>-

-0-'

-"o"-

B D

.o3-8F' ^
— 13-—-- x'>
2..7D

"2..7F-

2..10F' ,
^'2..10D="

2..10F'

F* D*

xo^-I^H* ,

'~B'~F

-^^..13F"^

2..1Gir
"""2..1GF-^

ir F*
"" F H

Atque ex his aequationibus dediicemus formam generalem ae-
qiiationimi gradus 6n-i-1 radices habentiiim foruiae ar-^a's ,
esse

T. V. 11.

82 Aloysh Casineixi

2n

^>C2n — 2X2n + 1),.-, , ,
— (6 « + 1 ) >„ — L—l M N x2o-3

2. .5'

etc. etc.

_(6«4.1)Mx<''

2 7J . . (2 « + 2)

(2 « — 2\.(2 n 4- G") N'
etc. etc.

N 2 n ]^I4 ^

M 2 n - 1 N

Erunt autem

6n-(-l 6in-f

N - " . . / IM*

/ N 2 n . , / IM*

radices ejus, expriuienle a quamcumque radicem (6«H-I)
esimam unliatis.

Eodem modo inveniemus formam generalem aequationum
irradus G 7t -+- 3, habentium radices formac rtrn-a^; invenie-
mus scilicet aequaliones.

X'— 3 B x'—i 8Dx'> 4- 3B'x'' - 9~x' — 9 BD x —^— B' = «
x'=— 3 D x'"— 75 F x»— 1 10 - x=-i- 3 D' :r^— 75 - .r*
-SODFo:'— 1o^3.r' + 15F'-x — — — D'=0

De aequat. Algebraicakoi etc. 83

jc"— 3Fx'* — 19GHx" — 882"^'x'° — IISS^^x' + SF'a:'

IP H'

— G3-— .r' — 147 F H x' — 1G8 - x^ -f. 196H' x'
1- ' F*

H« H' H'

— 21 --.r'— 21 ,, .r— — — F^=0

Quae acqiiatlones reduci possunt ad sequentes.
a'4-3B'x' = 0 .r"'4-3D'^' = 0 +:c" ^- 3 F"^'=0

— 9 — BDx _15-^DF.r' — 21 -FH^'

*.j 2.3 2.3

4- 1 5 ~1<' X 4- 21 — IP x'

2.6' ^ 2.0

o. 2.-9 II'
-2^279F-

— 3Bx' — 3Dx"' — 3Fx'*

— 9.!iDx* _15.i?Fx' —21.HH.r-

2.3 2.3 2.3

^2..GD' 4..8F= „ G..10IP

-^27g13-* "^^2-:.GD-^ -^^Xg-F-""

13' '^ 2..9 D-^ 2..9 F'

2..12F-' ^ 4..14H* ^

^''2J2D='^ 2..12F'^

F' ^, „. 3..1Gir

— D' _21-— — --x

D^ 2..15 F-*

„ 2..18ir

F"

Ex quibas inductione habemiis seqiicntem formam generalein
aequationiim gradus 6 n -+- 3 , qiiarum radices sunt forniae

84 Aloysii Casinelli

2..0
.n(2" — 4)...(2n + 3)N' , .
^ ^ ' 2...9 M

4. etc.
_3Mx^''-*-2

— (Gn-f-3)' 23 ^^

2«..(2« + 4)N' , ,

^ r2« — 1)...(2«4-G)N' .

— etc.

, >r = 0

Hae ae([uationes omnes resolvibiles sunt, eruntquc ladices

expriniente a quamcumquc radiceiu (6«-t-3) esimani uni-

tatis .

Si rt=:0 eniergit aequatio tertii gvaclus

x'— 3 Mx' -i- 3 ]\r X— ivr — N = 0

sen

X* — 3 Mx' 4. 3 ]\r X — M' = N

(x — M)' = N
X — IVI = VN
x = M + V^N

•De aequat. Algebraicaru^i etc. 85

Quae radix deduciiur quoque ex expiessione

6n-t-3 Gn-t-3

posito «=.1et«=:0 *

Tandem examini subjiciemus aequationes gradus 6n-+-5 qua-
rum radices sunt formae a r-t-a'i . Inveniemus ita aequationes

B' D' F'

x"— 11-x' = 0 x" — 17^-^' = 0 x"— 23-rrx'
D F H

+ ii2^B*x ^,17l::^D'x' +23.^^ fv

2. .7 4. .9

^17_FDa: -232-,HFx'

2. .10

-17.jDx-'" — 234Fx'*

5. .8 7. .10

— 17^— Fx» — 23-7r-^Hx-'

2. .5 2..D

4..10F= G..12H"

3..12F' 5..14H' „

,„2..14F^ „, 4..1GH* ^

-t^Z _23L18!L^^*

D^ F' ■2..17F*

2..20H' ,
"^^•2720 P^
H' F*

-".^

-■Bx'

-"r

-"1

.8D"

:8b"'

D^

B=

~ B'

'D'

Ex qiiibus deduciiur haec forma generalis

86 Aloysii Casinelli

^6n-t-5 — ;;G« 4-5) ~ J:2n-t-)

_,_ (G „ 4. 5) ^ '^ ' W .r 2 n - 1

(2 « — 2V..(2 « 4- 3) , , ,

— clc.

2«4-2

— (&7t4.5) ^]M.r4n-^2

— (G /; 4- 5) ^ • ^— - N .r * ■>

2«..(2«4-G)N'

V -1- ^ 2.. 11 M*

etc. etc.

Hae aequaliones omnes resolvibiles sunt erunique radices

6n-H5 6u-(-5

/N2n+1 , /I\r

exprimente a quamcumque radlcem (G/i-hS) esimam unltatis.
Si re = 0 habemus aequationem quinti gracilis

M' M'

x^_5xM^' — 5--_N-— = 0

N W

quae posiio M = Bj -^=0, reducitur ad

x^ — 5Bx'_5Cx 77 = 0

B C

superius inventam, et cujus radices sunt

De AEQUAT. ALGEBRAICiVHUM ETC. 87

A = V-— -u V —
B^ C

B'=aV \.aW~

^^ c

(")

D =c V— +cV—
B C

B G

Verum ex expressione

6n-+-5 6n-*-5

posiio

« = 0,M=B, - = C,

deducimiis radices ejusdem aequalioiiis fjuiutl gradus esse

., »B' ^ C

' B' ^ C'

Opportet ergo ut hae expressiones conveniantcum expressio-
nil)usradicuin(«), equaliones eiiim fpiiiili gradus plusquam cjuiii-
rpic radices habere non possunt. Id facile coniprobalur conside-
riiiuil)us radices (piintas unitates esse

88 Aloysii Casinelli

1=1

1_t_\/5 +

V-

10-

-2V5

4

1 -V5 +

■ 10-

-2^5

4

1 _\/5-

-10

-t-2\/3

4

.V-

l4.\/5-

-10^-2\/5

4

et evehendo has expressiones ad secundam et lertiam poiemiam in-

veniemus

a" = bj b' = d, c' = a^ d' = c

a' = c, b' = a, c' = d, d' — b

Hinc si ill expressionibus (a), (b) substitiiemus loco n\b',
c\d', a%b\c\d' valores aequivalentes, lam ex priovibus quam
ex posieiioribus deducemus radices aequationis quinti gradus
de qua ;igitur esse

B^ C

^C' ' B^

aV--^bV^

6-V/--4. cZV-
B C

bC« .B'

Siinili nietliodo invenire poterimus aequationes disparis gradus ra
dices habeiites foriiiae ar-i-a^s, ar-i-a's, etc., atque ex omnibus
liisce deducere formas generales aequationem quarum radices
sint formaertr-i-<7''5. Sed hoc gencrale probleina calcido faciliori
resolvi polest ex nonmdlis consideralioiilbius quae fieri possunl
super aefjuauonibus hucusque deductis. Sed resolutio generalis
hujus problemalis subjectum consiituet alterius dissertalionis.

JOSEPHI BERTOLOXII FIL. HI. D.

In Bononiensi Jrchigymnasio Dotanices Pro/essoris.

Cotnmentarius de B up rest e Fabricii , dec^ue damnis

ab eruca ejus illatis.

I,

Later fruclus, quibus delectamur in mensis, praestant pyra,
quia grati saporis, et apta stoinacho, praesertim vero qiiia
quoquo tempore haberi possunt perfectae maluritatis. Hac de
causa cultura arboris , quae pyra fert , anticpiissima , et ex ilia
tot laniaeque varietates pyrorum dimanarunt , quae agrlcola-
rum sedulitatem summopere exercuerunt, et hactenus exercent,
Pyrus est arbor Italiae indigena ; ipsemet sylvestrem inveni
in monlibus Bononiensibus. In hoc statu plerumque caespito-
sa est , aul formam induit arbusculae , quae altitudinem qua-
tuor , vel sex pedum tantum attingit ; sed ope culiurae fit ma-
giiae molis, et aevum plus quam seculare ducit. In hoc mitio-
ri statu peculiaribus noxis in Acre, et in fructu sive coeli in-
temperie , sive inseclonun causa saepe afficilur ; sed cum scrip-
tores rei agrariae de liisce noxis satis superquc pertractaverint,
animadvcrsiones meas ad graviorem pyrorum morbum antea
lion descriptum convertam , qui frequentissimus habetur in agro
Bononiensi, et arborem banc cito ducit ad interitum. Eruca
cujusdam insecli late corrodit lignum ejus, et destruit, quod
qiiidem nuUus rei agrariae periius hactenus cognovit; quare
uuUus hominum cogitavit de animali tam infenso ab arboiibus
pyri prohibendo. Prauterea nulius ex cultoribus naturalis histo-
riae hactenus invesligavit mores hujns iiisecti , quod Biiprestis
Fabricii appcllatur a Rossio , et pertinet ad ordinem ColeOpte-
rorum, ad divisionem Pentamerum, et ad familiam Serricor-
nuuni .

T. V. 12.

90 JosEPHi Bertolonii

Descrtptio Ervcae.

Enica niiprrstis Fnhricii in maxima cvnlniionc sua habet
longiimlincm duonun pollicum cum tlimidio (Tab. VllJ.fig. 2.),
latiliulinem quatuor liucariim; apoda est, ct conflatur annulis
duodecim , quorum , qui pertinet ad caput , caeteris multo cias-
sior^ coriaccus, luteus, transverse parallologrammus , superfi-
cie superiore , et inf'eriorc plana, limac inslar, c[ua lignum
abraditur, scaber (7'rt6. VI II. fig A .a. fades superior; fg. 2. a.
fades inferior). Os liiat in parte meilia anteriore , ct promi-
nenle hnjus aminli (^Tab. I^lll.fg.i .b./ig. 2. b.) . Circumlitio
oris ferrugineo-fusca , nitens; utrinque in latere exterius , et
qiiidquam superins antenna brevis (^Tab. P~III.fg.3.c.c^, con-
stans articulis iriixis, quorum, qui basilaris, crassiov, tnl>ercu-
liiormis, albo-diaplianus, reliqui minorcs , oblusi, fere iranslu-
centes, ferrnginei. Mandibula utrinque una, arliculata intra ca-
vum oris (Tab. VIII. fig- 3. d.cL), cornea, brevis, firma, nigra,
nitida, apice obtuse bidentata , dcnte inferiore longiore. Ca-
vnm oris superins inter mandibulas fert appendicem oblongam,
lingulaiam, sitam contra linguam veram, quae appendix lit ar-
ticulis duobusj lalis, pelluciilis (^Tab. VIII. fg. 3. e ), et ad nu-
tum animalculi proiruditiu' extra os, vel intra os retrahiliu',
cum animal cxtrudit, vcl retraliit mandibulas, et linguam. Adeo
vero Iranslucet, ut, cum eiiica hiat mandibulis, delcgatur per
illam basis mandibnlarum s^dipositarum se moveniium . Articu-
Itis exterior hnjus appendicLs i'ert margine suo anteriore villos
brevissimos, fulvos, jiixta quos noiatur lineola transversa ful-
vn-fusca , et maculis duabus minus fuscis pone liueolam. Ma-
xillae subjiciuntur mamlibulis ( Tab. PlII. fg. 4:.f.f. quae fi-
gura exhibet OS ab inferiore parte). Animalculum eas sponte
protrudit, et tunc magis prominent, qiiam mandibulae. Una-
quaeque earum desinit in protuberantias duas brevissimas, si-
ve articulos, qui sistunt palpos duos maxillares, validos, cavnm
oris versus incurvosj horum interior brevior , scatens pilis ful-
vis, exterior longior. Rlaxillae, de quibus sermo est,totaeni-
lent, et fere totac translucent, ferunt tantum circa medieta-
tem suam maculam fulvam; fulvus quoquc est, pilosusque

De Bi'PRESTE Fab. 91

apex palporiim . Lingua jacel inter maxillas, imo basi sua cum
iilis conjunoiiur, et coniinualur . Eiiclem est crassa, oHonga ,
obtusa {Tab.Fin.Jii^.A.g.), pellucicla , proiuberanliis cUia-
bus latetalibus fuscis, margiue anieiioie ciiialo pilis brevissi-
niis, fulvis. Animal Iciite prolmdii maxillas , lingiiam, el ap-
penclicein siiam contra lingiiam , et promplius retrahii, cum
mlerre cupii intra cavum oris lignum, quod corrosit, et in
pulverem ope mandihularum redegit. Annulus annuio capitis
proxunus, idest sccundus , angnslior est, et brevior, vix ter-
tiani partem illiiis exccdens . Annulus lerlius, et qnartas gra-
datim angusiiores , sed annuio secundo paulo longiores. Quin-
tus nuilto longior, ideo non transverse, sed longiiudinaliter
parallelograjjuis . Keii(pii omnes conveniunt cum (piinlo tum
proportione latimdinis , et longitudiiiis , turn lorma; sed grada-
tim mole decrescunt usque ad uliinmm. Qnisque annulus utrin-
que ad latus , et anteiiora \ ersus fert stoma ferrugineum, ni-
lens, qmbusstomaiibus carent annulus capitis, tertius ab hoc
annuio, el extremus in corpore. Praeterea omnes annuli a quin-
to post annulum capitis usque Jid extremum statim sul) sto-
matibus laleribus suis utrinque ferunt marginem loni;iiu{|ina-
lem cuucularem valde projninentem , undulatum , pellucidissi-
mum. Lmea pariter pellucidissima , per quam conspici possum
viscera subposita, diriniii totam longitudinem superiorem cor-
poris ab annuio quinio aiilerioie ad prostremum. Linea simil-
lima mlerne dividii annulos septinmin , octavum, nonimi. Co-
Or auimahs lacteus quidtpiam sordidus. Animal sub pleno so-
le translucet , facile undetjuaque flectilur sine noxa , (jula sub-
slantiae mollissimae est, imo saepe ita flexum degit per Ion-
gum lempus, ut mortimm videatur, nee tamen vita laboret.
Ipsemet vidi sub flcxione acutissima sex integros dies constitis-
se, et interea cibo indulsisse. Lentiss'me graditur, at e^et ad
gradiendum cimiculis, quos terebrat in ligno . Ad molum ob-
tinendum animal laxat utramqiie paitem capitis, quae limae
instar scabra est, et iia laxaias impelllt contra parietes cuni-
cuh, ut caput suum Jixet, ad (luod lente , ct successive reli-
5IIU annuli corporis reirahuntur; neque abstinet a motu, licet
imperfeciius moveaiur, si collocetur supra cliartam, vel quam-
cuiique superficicin plaiuun; quia caput, qua parte easdem

02 JosEPHi Bertolonii

tangit , scabrltie sua in illas aliqiiomodo figilur. GunicuH, qiios
animal terebrat in ligno, sunt irrcgnlares, llexuosij omnes gau-
dent apertura ol)li({ua, suntrpie plus minus ampli ratione ani-
malculi, quod illos cllonnat; majores, quns vidi, appropinqua-
l)anl suporliciem arhoris dianieUuni semipoUicarom ft-re lia-
bentes. Erucae tenuiores, idcoque juniores semper dcgunt in
pouiriori ligno, quae quidcm, prout crescunt, ad exteriora gra-
diuntur, tandem corrodunt lignum alburno propincpiius, ipsum-
que alburnum . Num eruca haec , ante([uam in aureliam con-
vertatur , corrodat corlicem , an potiiis cortex corrodalur ab
insccto perfectOj poslquam exieril a cuiiiculo, id me lalet. No-
vi tanUim, partem extimam cuniculi , quae liinc pertinet ad
corticem , inde ad receutius lignum , esse ampliorem , atque
sententia mea eruca bic loci veluti in nido transit in aureliam.
Quo tempore eruca ab ovo prodoat, hactenus ignotum . Fru-
stra quoque per plures annos ipsam erucam pertpiisivi in py-
rorum caudicibnSj a quibus exibant insecta perfecta, quae qui-
dem magna manu, et ad plura centena colligebam. Denumi
anno 1 836 cum in horto scholae agrariae Bononiensis pyrus
antiqua praecideretur , plures erucas ex concussione, ictibus({ue
securis morluas, aut semimortuas deprehendi, quas inter una
tantum erat vegeiior, et vivax; lianc per dies quatuor intra fru-
stula lignea ejusdeni arboris diligenter cuslodlvi, quibus ela-
psis, vita laborare caepii, abstinuitque a cibo; quare, ne igno-
ta periret, circumlitioncm ejus ilHco milii comparavi, mox in
prislinum locum resiilui. Rediit aliquis vigor, et animal cibuni
«imipsit, qua re summopcre gavisiis sperabam, posse demunj
in aureliam transnmtari, sed frustra; ciunqiie pervenisset ad
junium anni 1837., quo mense insecta perfecta prodeunt a
foramiuibus pyrorum ( liaec auiem foramina sunt semper per
longum^ aut per ol)liquum, nunquam per transversum ) , eru-
ca altenuari caepit, et in atropliiam labi, in qua hactenus de-
git 5 luijas forte rei causa fuit lignum siccum, et durum, in
quo eruca detinebatur, ([uod maxillam ejus dexteram infregit,
et destruxit, atque ita animal a cibo proliibuit. Igitur, quo in-
tervallo idem animal a forma erucae trauseat in aureliam, nu-
hi comperlum non est; niliilo tamen secius , cum sciam, in-
sectum perfectum copulari juoio , vel julio decedente , cum pin-

De Bupreste Fab. 93

res erucas molls longe diversae in una eademqiie arbore de-
prehendcrim, juvat conjectare, eas, quae minores sunt, aeta-
tem sex mensium portendcre, quae inagniludinis mediae, an-
ni unius cum dimidio, majores vero, prout ilia est, a qua fi-
guram desumpsi, triennium \ixisse; neque tamen pulandura
est , novi'^simam hanc evolutioiiis suae apicem altigisse , si id
licet arguere a foraniinibus majoris amplitudinis , quae in arbo-
re occurrunt, a quibus insecta perfecta evolarunl; cpiare iilti-
mum hunc evolutionis statum , siculi statum aureliae , quern
nunquam vitli , mihi non datum est describere.

Petms Rossius in Lycaeo magno Pisano Doctor pubblicus
primus omnium novit hoc animal , sed novit tantum in statu
perfecto , in quo illud descripsit in volumine secundo Mantis-
sae inseclorum pag. 100. 101., figuramque ejus in tab. VI.
B. b. minus feliciier exhibuit. En autem ejus descriptio.

* 62. BupRESTjs Fabricii

« elytris serratis integris, fusco-aenea, thorace, elytrisque sub-
« rugosis, punctatis, fronte inapressa sulcata, scutello nullo, aut
« vix apparente.

« Maxima nostratium, et B. mariana oblonglor. Color to-
il tins corporis obsciu-e purpurascenii-aeneus. Antennae nigrae,
« sulco medio impresso. Oculi fusco-nigri. Thorax subcana-
« iiciilatus, undic[ue punctatus, punctis minutissimis, conflu-
« entibus . Scutellum fere nullum , puncto vix apparente exca-
<i vato. Elytra laeviter rugosa, ad apicem serrulata , integra.
« Abdomen sub elytris obscure inauratum . Alae fuscae. Pro-
« xima B. marianae , el disdncta magnitudine, statura , co-
« lore. Caput angustius, fronte diversimode impressa; oculi
« magis approximad , obscuriores; diorax ac elytra laeviora ,
" necpie excavata rugis longitudinalibus, la lis, cavitatesque cf-
" formantibus .

« In lionorem summi Entomologiae instauratoris Fabricii .
« Habitat in sylvis Pisanis, rara.

In tabida nostraVIII.lig. 5. G.habetur insectum perfectum, ab
utraque facie exhibilum, quod feci magis agricolarum utililate,
quam naturae studiosorum. Rossius non cognovit, in cpia ar-

94 JosEPHi Bertolonii

bore lioc degat, moniiit lantiim esse rarum in sylva Pisana ,
qiio forte volaverat a locis propinc^uis , in c[uihus pyrus co-
lehalar . Juval ante m hie describcru mores luijus animalis, de
qiiibus et Kossius, et relii|ui hactenus siluerunt.

Mojuss insecti perfecti.

Insecium pcrfecUnn Junio, et Julio mensibus e\olvilur, prae-
sertim vero ab idibus juniis ad idus Julias . Prodit hoc tem-
pore a forauiinibus ovalibus , quibus corlox pyrorum majo-
runi lerobralur, ([uae I'oraniina , u])i rccenlia sint , facile di-
slliij^uunlur a ibraniinibus anni superioris , vel ab anti([uiori-
bns,ciini in cavo suo prae se ferant lignum albens, nontkuu-
quc iuniiuliUuni. Vix ac ne vix quideni exiil ab illis, repit su-
per corliceui, deindc voliiat ad ranios. Vcnatus ejus difficilis,
quia animal alliora arboris petit, magna poUei agiliiate, vola-
tus subitus , promptus, suspicione vel minima excilus. Tamea
cum foemina mane circa iioram nouani constanter descendat
ad Iruncmn, iorle ut ova depouat in corlice ejus, vel in fo-
raminibus, unde exiit, mas cam sequilnr, et ulerque tunc fa-
cile prehendilur. Post meridiem, cum aeris tcmperies calidior
est, ilermn a trunco dispaiet , nee nisi sub vesperam ad il-
ium redit, ut noctc quiescat vol intra foramina corlicis, vel
supra ipsum corticem. Esca ejus folia pyri. Insectnm hoc ([nam
longam agat vilam, dicere nequco , cum morlumn senio non
viderim; hoc unnm scio, individua quacdam hibernare in ca-
vilatil)us profnndioribus ligni, in quibus bis, annisque diver-
sis deprchendii <(uin inio horum alteram domum attuli, ubi to-
tam hycinem k'thar:;icum transegit , at circa idus martias cae-
pit expergefieri, nondum tamen cibo uti, quia temperies ha-
ctenus frigida vires ejus non exciverat, prout mensibus aestivis
conlingil .

Ab eo tempore , quo Rossius inscctum hoc detexit , magnae
raritalis semper habitum, eoqne carebant JMusaea. Poslquam
vero plura centena ejus ipsemet legi, omnes fere Entomolo-
gi Europae obtinucrunt a me, et possident. Cujn lainen En-
tomologi Helriu-iae, ubi pyrus late colinn-,ame saepe (piae-
sierint, puto, ibi non tarn copiosum haljcri , quani in agro

De Bupreste Fab. 95

Bononiensi, in quo forte uherius invenit, quae ad promptio-
rem evolutlonem ejus ducunt,

Ingens est noxa , quam eruca ejus iiifert in ailx)res pvri ,
quia undi([ue late terebrat pcnitiora W^ni (Tab. P'l I J. fig. 1 ),
cujus rasura vescitur, dum altera rasuiae pars imiim canali-
culoruni petit; liinc brevi annorum lapsu solutio coniinuiiaiis in
ligno , a({ua pluvia in cavis ejus subsidensj et insccta, ([iiae
magna inanu illuc penetrant, veliiti sunt Formicae, ( cpiibus
agricolac injuria tribnunt terebrationem , et ruinam arboris )
carieni , destructioneni, mortem caudicis fernnt. Haec ratio est,
cur arboros pyri in agro Bononiensi cilius pereant, et vlgore,
quo alibi frnuntur, careant,, quo vigore profecto non carerent,
si hoc morbo non laborarent. Ilic vero morbus , dum vitam
arl)oris contrahit , lignum torno , et aliis opcribus ineptum red-
dit, quod (juidem apllssimuin duriiie sua est, maxime cum,
si nigro pigmento alRciatur , ebenum imitetur.

^\t qiiaonam medela est tantae acrunmae ? Dcstructio in-
secti. Hecaerge Ccltis Fab. tarn in statu erucae, quam in sta-
tu insecti pcrlecti ope venationis , ad quam exciveram horlu-
lanos horli Botanici nostii, disparuitj arbores nunc ([uotannis
ornanUir , et servant folia sua , quae antea cibo illius insecti
miserrime cedebant. Igilur villicorum pueri munusculis exci-
tentur ad venationera Buprestis Fabricii in statu perfecto, ciuii
minus facile sit destruere in statu erucae , et insectum evane-
scet . Praesertim vero destruendae sunt foeminae, antequam
ova ponant. Venatio fienda in caudicibus pyrorum junio et
Julio mensibus quoiidie maue inter horam nonam , et meridiem
vel manlbiis, vel rete venatorio ; hoc enim tempore mares,
et foeminae connubiis indulgent. Animalcula quaerenda in cor-
tice caudicis , inque ejus lissuris , aut foraminibuS , et ubicun-
que solutio coniinuiiaiis hal)olur in cxtcriori caudice. Ipsemet
hoc pacto, cum Duprcslein Fabricii annis praetcrlapsis mihi
compararem , ut miiierem ad Entomologos , qui undii[ue pc-
tebant , fere destruxi in rure Banliano , quod extra portam Flo-
rentinam Bononiae est, et sic totum illud ambulacrum pyris
consitum , et sane longimi, a noxa, qua antea laborabat , li-
beravi . Antequam fiiiem faciam huic sermoni, dicam pauoa
de alio insecto pyris infenso. Audouinius in conventu Societa-

96 JoSEPHI BeRTOLOMI

tis Entomolosricae Parisiensis habito die 2 1 . Decenibris ann.
183G. (Jnrui/. (/e la Societ. Entom.de Franc. 4."'^ trimes.
pag. LXX. LXXl^ obtulit erucam quanidain , ([uae pyrorum
corticeni , el exteiius ligni slratuiu laedil , dixit([ue earn per-
linere ad insectuin ex ordine Coleopteroium^ et forie e fajiiilia
Senicornuiiin. Carolus Passeiinius peicelebris Eniomologus Flo-
rentinus monuit me per lilleras, banc probabiliter esse eru-
cam Duprestis herolinensis. Figura ejus careiniis, nee tamen
conluntli potest cum eruca Buprcslis Fahricii , quia novissi-
nia baec non sohim corticem , el ligmim exterius , verum
eliam bguum penilius pyrorum pessundat . Haec auiem non
habetur (tpiod sciam) circa Parisios, ubi Z?«/?re5fi'5 berolinen-
sis copioMissima est; cujus Buprestis unum tanlum individuum
reperire mihi datum fuit in pyris aml)ulacri Banliani, el pau-
ca alia alibi circa Bononiam. Quidquid sil, utraque species py-
ro inl'ensa , at magis nostra , utraque a caudicibus pyrorum
sollicite prohibenda .

Denique non eril abs re hie summalim recensere Buprestes
omnes , quas in agro Bononiensi delexij et quae in colleclio-
ne mea insectorum (Capsula N. 12. A) conspici possunt. Hu-
jusmoili sunt .

Buprestis Fahricii Ross.

herolinensis F.

taeniata F.

tcnehrionis F.

aenea L.

austriaca F.

rutilans F.

decostigma F.

aurolenta F.

cyanicornis F.

inanca F.

I acta F.

salicis F.

nitidida F.

A-fasciata Rossi.

gernellata Dej,

9-rnacidata F.

Toin:V.

F.i.

TabVIH

F.4.

F6.

P. 7.

Cbcllitii *fi nii( ft in i«,n.»,lel.

L i( - Bell ini.

HIARCI PAOLIM

De casu quodam veneficii a fungo quein jdgaricutn
pantlierinuni vacant inducti.

( Sermo habitus in conventu Academiac X. Kal. Dec. 1 838 )

vJum ego transacto mcnse Monterentii Paraeciam adiissem,
quae decern et oclo circiter niillia passuum ab urbe distans,
in vertice montis, unde nomen hausit, inter omnium editis-
simos Appennini bononicnsis, laie sparsimque locata est , opti-
miis milii([ue a tenoris adtlictissijnus Doctor Aloysius Barbie-
rius medicus-cliirurgus eodem aere commiinilalls conductus
quemdam casum fortuitl veneficii , quod paulo ante fungorum
causa accideral, milii conninicavit ; quem vobis baud injucun-
dum auditu fore confido, Academici praestantissimi ; si quidem
et ex phoenomenoriim genere, qiiibus stipatns est morbus; et ex
subita, qua cessit, ratione; et ex eo praecipue quod illius fun-
gi, unde tanta veneficii vis exarsil, species indolesque a cele-
berrimo Botanico optime sane cognila est (quae fpiidem res
et multi profecto est, et saepissime in phirimis liujusmodi o]>
servationibus desiderata), perutllia sibi tum Toxicologia turn
pul)lica Hygiaena documenta potest comparare.

Pridie nonas Octobris sub fere meritliem festine amicus mens
accitus est ut domum in supradicta paraecia sitam, quam Ser-
raglio appellant _, staiini adirct: narrabal enim qui jnissus fue-
rat, famulum suum Aloysium Sassatellium, (jualuordecim an-
nos natum adolescenlem, illico insanivisse; hue illuc nullo ra-
tionis consilio furenier ila airsitare ut vix contineri posset,
quaereniibus non respondere, vultum luulatum et terrificum
gerere. Barbierius ea siscitatus a nuntio quae hunc morbuni
praecesserant , cognovit, adolescentem pauUo ante se optime
T. V. ' 13.

98 Marci Paolini

habuisse, iino cUiabus aniequam id acciiloret horis fungos prii-
nis ustos saleqiie condiios opiparo jcntavissc . Ilacc satis erant
lU in earn senlcntiain vciiiret, praoposiiiun itlioenoincnonim
apparatum qui statiin in adolcsoenle insurexoral a fniii^is ve-
nenatis ingeslis esse repclontlnni. Qnoiiiani vero in ipso tein-
poris arlicnlo amicns mens illi praesto esse non potcrat, quip-
pe qni aegrnni qncnidam in niaxiino vilae discrinn'ne pciirli-
tanleni visnnis erat, id peragi monnit , qnod nlililalcni alla-
turnni confldit, ut scilicet acgrotnin inlerea adigcronl (jui nn-
ciani , qnani ipse tradidit , salis anglici in aqna calida solnli
pro enicto-catartico snineict. Terlia landom post meridiem bo-
ra aegri inspiciondi I^arbierio polesias facta est. Remedii prae-
scripli impossibilen> ministralionem narrarunt adslantes: ad us-
qne ejns advenlnni assidne per silvam casae proximam dis-
cnrisse moiibns convulsivis loto corpore conciissum, ac poslre-
nio, ne in praecepitia qnae extant rueret, ilbim lectnlo vin-
cire coactos fuisse; ibiqne a sopore fnisse caplnm a qno enm
revocare incassnm frnslracpie conali erant . Lectnlo jacenlem
adolescenlem invenit, snpiinim, iinmobilem, soporosnm, con-
scinm tamen sibi^ snisque intellecUis facnltatibns ad interval-
la bene valentem: qnamvis enini alta voce appellatns et ex-
cussns verbis non respondoret, qnaerentis tamen in aspectnni
se se convcrtebat, qnidqnid al) adstandbns proferebatnr claris-
sime intelligelxit , qiiemadmodum ad sanilatem resiilnlns post-
ea patefccil . Oculi aperii el fixi liacrcbant , pupilla dilatata ,
vnlliis composilns vixqne a naturali recedens, irismo labora-
bat, cimaqne maxillae vi diducebantur ad medicamenta intro-
dnceuda motibiis clonicis toto corpore ct contractionibns teta-
nias muscnlornm praeseriini deglnliiioni inservienlinm jacla-
batur; trnnci calor nalnrali minor, infcriora frigida et frigido
sndore perfnsa; pnlsns parvi, contracti, profundi percipieban-
Inf; abdomen vero, lit sano convenit, manebat. Olount Rici-
ui Barbierius secuni Inlerat , cnjns, padenli nsns mann, nt
inlegram unciam sorbillaret obtinuit, atqiie mandibiilis vi di-
duclis in gnltnre pruriium ciere.calamo obverso nisus est. His
ad vomituni provocandnm , alvunKjue movendnm iriiie adlii-
bilis, cumqiie ob locorum longinqnitalem nulla aliornm qnae
liisce remedio sunt,praeslo esse possent, soluiionem salis an-

De veneficio a fungo 99

glici paullatim inlroducere caepit, quo lam feliciter iisus est
ul sub hora sexta fungorum vix niolliiorum vixque indecom-
positoruin fraguienta acgcr voniitu ejeccrit, quo factum est ut
iiiiiillce Inoiit recrcalus sopoie scilicet et irismo iinuiinuiis .
Vomilu iieraio, alia I'liugorum fragmenla una cum pultc ex
turcico frumeuto expidil: tunc puer coiivaluii, (piodam solum-
niodo virium languore supcrslile, cui, jusculis Yiiu)([iie qiiautum
satis eral adliibitis, iia consuhum ul ad opera sua obeuuda po-
stero die incolumis redicrit .

Quanivis antcm fortiiili hujusce veneficii specimen et ma-
gnum quid sibi onucleatum piae se ferre , et ad rerum intel-
ligeniiam multum conducere mihi videreturj ut tamen inde acl
scientiam tilililas, quae major poterat, redundaret, fungi, un-
de tam veucfica maligniias erupit, speciem peculiarem clare
apertecpie persjicctam habere opcrae prelium diixij quo id e-
tiam asseculi erimus ut liujus limgi characteres illorum mon-
lium accolas edoceremus, quijjus comnumiorem per aliquot
menses viclnm lungi suppediuuit. Quamobrem una cum aini-
co meo rusticum rogavi, ut fungos iis similes qui malo suo
causam praeljucrant colliger&t; ille volunlali meae oljsecun-
davit, et nonnuUos altulit, quos statim ac clarissimo Profes-
sori Eq. Antonio Berlolonio obtuli; ipse non minori sapientia
quam humaniiate ornatus , fungum ilium Agaricum pantheri-
num esse super omnes , qui ad haec usque tempora cogno-
scuntur, venenosa virlule praeditum mihi non modo sigiiificavit,
verum nonnuUos etiam de fungis exccUenlissimos libros singu-
lar! bcnignitate largiliis est , ul illos consulerem , nolionesque
necessarias ex iis colligerem. Quare amphssimas gralias hie il-
li referens sacrum ofiicii munus explere , gratique animi sen-
sus persolvere gestio.

Agaricus Pantherinus D. C. quern Hetrusci appellant no-
mine Tignosa higia rignta, vulgo a rusiicis noslris Sbhsch
rngnaus nuncupatur , quod idem ac lubricus scabiosus so-
nat, quibus vocabulis duos ex ejus characterilius cpii facilli-
me inluentibus sub ocidos cadimt designare volunt , visci-
dum ncmpe humorcm quo pileus perfundiuir, et papulas sen
verrucas quemadraodum in scabie occurrit cpiibus pileus ipse
adspersus est. Hie fungus, juxia doclissimi \ iuadini descriplio.

lOO Ma1\C1 r.VOLIM

ncm (1), cam sit perfecte al)solulus hisce characteribus desi-
gnatur ( V. Tab. IX. lig. 2.)^ Pileus plano-convcxus, vel levi-
tcr in cenlro deprossiis, margine vix siriatus, adspei'sus ver-
nicis parvis, alliis, floccoso-farinosis, ibrmae irregularis, plus
minus hacreuiihus sul)posiiae epidoniiidi , quae est tenuis, vi-
scidula, pellucida, facile avollonda , texturae omogeneae, gum-
moso-gelatinosao , colons non mulium variabilis, flisco-oliva-
cei, vel fuliginoo-lividi , nunc in album, nunc in castancum
vergonlis. Lamellae inao(piales , poiius temies, dilute albcntes,
margine denliculalae; majores mmierosae, ct ab apice stipi-
tis paulisper reccssaej minores paucae , cxtremitate intcriore
abscissae. Stipes albus, apice expansus, basim versus leviier,
et gradatim crassescens, et desinens in bulbum insignem, snb-
rotundum, verruculosum , superne circumscriptum circulo pro-
minulo , facto partim a suJjsianlia corticali stipitis revulsa, et
rellexa , partim a reliquiis volvae ( Fig. i . ) . Annulus tenuis,
membranaceus, albus, superne striatus, inferne levis, margi-
ne libero tumens , el lacero-laciniatus. Caro pilei pauca , al-
Ijaj unii'ormis. Caro stipitis pariter alba, exterior stipata , et ve-
luti fibrosa , superficiem versus maculis pallidis adspersa , inte-
rior, sive in axe stipitis, subfloccosa, el plus minus aelate evane-
scens ==. Agaricus pantherinus in umbrosis castanetis el querce-
tis, sccus aprica vinearnm([ue margines nascitur solilarius, autii-
iimo jam decllnante vegetal: crudus dentibus mansus dulce qiiid-
dam non insuave sapll, odor ejus minimus et nauseosus, indo-
le et formis ab Agarico muscario , fungo aliero venenatissima
A"ix dislat. Hi sunt characteres Agarico panlherino peculiares,
quos fuse referre amavi eorum sectalus opinionem , qui baud fi-
si iis notis, quas veluli fungis edulibus a veneniferis dignoscendis
aptas contendil vulgus ( vident cnim illas saepenumero deesse)
liujuscemodi cogniiionem non nisi a characteriijus hotanicis ri-
te perspectis sumi posse scienter affirmant .

Nimc vero quaenam hujus fungi sit actio in animali oeco-
nomia incpiirendum , sea cuinam venenornm generi referri ipse

(1) Yilladini Carlo. Dcscrizjonc rlci funglii niangerccci piu comuni
deir Italia ec. Milano 1835. pag. 30(5.

De TENEFICIO a Ft'KGO 101

debeat , perscrutandum : in rpa maxiini momonti investigatio-
ne, ex Imjus si quidem rei cognilione indicationes, delecinsfjue
remedioriim vcnoficiiiiii tollere pollenliiiiii sumuntur, quasdam
generalcs aniinadvei-slones juvat summalini praemilterc de iis
scilicet quae iiiierdiiiii iungos ingestos subsecjiumiiir. Qnotidia-
na oljseivatio inulii([uo lacryinabilcs casus vencfic.ii a fungis
geniti ab auctoribus enarrati vaiiam lestantur phoetiomenoruni
naturani ([uibus ipsuin in apcrto venit, variumque pariler phar-
macorum genus, quorum ope integra valetudo restituitur. Dys-
pepsia eiuin, voniiiculi dolores l)reves, tormina, nausea, fun-
gorum dein devoralorum per os rejeclio, sive alvi egestiones,
haec intcrdum fungorum usum solummodo consequuniur in-
commotla , et acger nuUo praesidio, vel alic[uo ad summuin
catliartico adhibito, citissime ad sanitatem redit. Alias vero phoe-
nomena longe graviora adoriuntur , dolores nimirum ventri-
culi airocissimi, viscerum calor acer, sitis urens, pulsus du-
ri el IVequentes, ventris iudaiio et distensio , anxiclas, vo-
iiiiliis deinde contumacissimi , imniodicae faectun dejectiones ni-
giicantium intcrdum etiam cruentarura , (jueniadmodum in
cholera morbo videre est, clonicae modo hujus niodo illius
corporis partis jactationes : his in casibus emetico in priniis vel
purganli propinato, si prudenter judicari possit fungos jam in
canalem intestinalem esse delates, balnea tepida, potus tcpen-
tes , emolUentes, mucihginosi , lac, oleum amigdalarnm dul-
ciuni , calaplasmata , liirudines abdoiuini appHciiae, clvsleres
ex decocto malvae sive seminum lini una cum olivarum oleo
parati cflicacissime succurrunt. Quod si haec omnia, quae The-
rapeutica praebet, morbi impeiuin, quippe quae vel inoppor-
tune vel suspensa nimis et timida manu admota , ant omiii-
no compescere aut saltern lenirc baud valeant^ ita nt aegrnm
ille interimat; instituta cadaveris sectio tunicas canalis alimcn-
torum plus minus ingentem iuflaminationcm passas , vcntricu-
lum, intesdna maculis ritbris vel rubro-lrvidis distlncta , e-
rosionibus, crusiisf[ue gangraenosis passim scatentia ostendit.
Aliis in casibus veneficium aliis characteribus designatur, mo-
do veriiginibus , veterno, quem insensiijilitas, altusque sopor
excipit; modo furioso delirio, novis , miraljilil)usqnc idearum >i-
midacris observatis, a terrilicis somniis, ab inviucibili quadam

102 M.vRCi Paolim

circunicurrcndi propensione absque uUo ratlonis consilin: ac-
cedunl sacpe cranipi , trismus, generales aut parliculares con-
vulsiones, clcliquia ; puLus contractus , convulsus , intermit-
tens lit, corpus golitlo sutlorc madet, faliscnnl vires, mors deni-
que collacrlmal)ili Iragaetlia scenam teterrimani claudii. Quibus
symptomalibus , noxiarum substantiarum expulsione in pri-
mis curata , slimulanilbus inetlicamcntis saepius occunitur, am-
monia, aethcre sulphurico, laudano licpiiilo Sydeuhamii , vi-
uis generosissimis , uec non lrictionil)us membrorum et abdo-
minis ex alcohol campliorato, aliisque substantiis diflusiUbus.
Eorum aiuem cadaveribus perhistralis, quos medeiuium ars mor-
ti sublrahere non potuit, injeclioncs per universum capillare si-
stliema, atque vasa membranarum quae axem cerebro-spina-
iem circunulant , Ipsiusque ncrvosi lexlus congesto sanguine
turgida in primis deprehendnnlur j interdum vero et scri cH'u-
sio conspicitur. Aliis postremo in casil>us et symptomata quae
irritationem ac iuflammationem gravissimam sysiliematis gastro-
enterici , et quae nolabilem systhematis nervosi ofl'enslonem
praenunciant I'ungorum comestionem simul consequuntur: turn
vero curationis ratio ita se babet, ut remedia mucilaginosa,
sedanlia , et antispasmodica vel alternalim vcl siiuul adliibean-
lur proul sibi symptomaluin ratio ex([uirll: relnis vero in con-
trarium cedentibus , cadaverum incisio easdem omnino lae-
sioneSj ac in recensitis duobus sane diversis veneficii generi-
bus prac ocuHs patofacit .

Exhucusquediclisloculentissime patet, llinesta accideniiaquae
fungorum esum saepenumero conseqiumtur in quatuor clas-
ses merito esse redigenda , quae propterea proprinm , acco-
modatumqne medelae genus sibi volunt. Symptomata in pri-
ma harum classium recensita quae ad leves perturbationes, sub-
stantias digcstu difllciliores saepe comltanles, facile reducuntur,
quaeque levissimam venlriculi Irritationem denunciant, a fun-
gis esculentis plerumque procreantur nimia sive copia sumptis,
sive non apte paratis, sive jam senescentibus et putrescentibus
collectis (tunc enim et Agarlcus cdulus sen praiensis, ejusque
varietates ofllcere possunt), sive tandem quadam data consti-
tutione et idiosincrasia . Caetera, quae tres reliquas classes con-
ficiunt, ad venenatos fungos vere spectant. In harmn prima

De VENEFICIO a FL'NGO 1 03

locandiim est veneficium a fungis acri qualitate praediiis que-
madinoduin syinplomala ^ qnibus prodit , ostendnnt, quae ac-
tionem venenoniin acriiim iii primas vias significant; iitilitas
quae, in eo ejns{[iic' coiiscipuMitiis nicdondls, ali enioUienlibiis,
nuuiiaginosis, aniipliiogisticis niira percipilur: illudfpie viliorum
genus , quae in canali gaslio-inleslinali post mortem dcprehen-
dimns . flisce casil)us, iit Letellicriiis conlendit, fungi conta-
clu soimn in canalem inlestinalem agnnt per illud principinm
acre quod condnent, quodque exsiccatione, ebullitione, mace-
ratione in acicUs dobilibus, in alcohol, inque alcali stalim tol-
lilur. Principinm hoc acic essel ne 'dcidiim Jimgicuin a Vau-
quelinio et Bracconodo in multis fungis reperlum, quod cum
in quibusdam specicljus vel liberum phirimuni vel concentra-
tum , vel majori quanlilate insideat, idem ac venena aclione
chemica instructa in ventriculum ageret ? Lubens ego crede-
rem, quamvis a laudatis auctoribus fungorum principinm acii-
vum scu venenosum in ea tantnm crassa et oleosa materie col-
locetur, quae in quibusdam \eneficis speciebus tleprehenditur:
crassa haec enim materies , lit infra noiabo , licet summopere
noxia , aliter tamen ac acria in oeconomiam animalem agere
videlur (I). In secunda veneficium considerari potest indiictuni

(1) Clarissimorum Cliymicoram Bracconotii et ViiiKjuclinii soiilcn-
tia fungi ouines materieni lihrosnm pccuharem continent majori mi-
norive quanlilate yMn^/«rte nomine distinclam , principinm quoddam
naturae animalis, nialcvicm quanidam crassam scu olcosam, osmazo-
mam, saccliari specieni quamdnni , i;iminiani , rcsinam , alliuminani ,
adipoi-cram J et sales nonnuUos. In aliis acidum <|uoddam parlioiilare
invencnint fixuni, inodornni, jihirima parte liberum vel commixhnn,
quod acidum Jiing/c/im appellarunt . Principinm fungorum aclivum
scu vcneficum insiflet, ex ipsoruni scnientin, in materie crassa el o-
leosa (piae in aliquot noxiis speciebus reperilur , qnae([ue juxia illos
solvilur in alcohol, in aelliere , in acldis , in acpia alcali alicujus^
potassae puta vel sodae saturala, ila ut fungi in liisce ]i([uidis niace-
rationcm ali(|uandiu passi facultate \enefica prorsus destiluanlur (*) .
Si Leiellierium contra audire vobunus, fimgi praeler super memorataa
materies duas alias valde noxias continent ; quarum altera in acrt

(*) Rogues. Histoire des champignons comestibles et veneneux-
Paris 1832. png. 24.

104 INIarci Paolini

n priiicipio qnnclam nonmillanim spcclcmm proprio , quod ac-
tionem cxorcoi narcolicaiii ac .slnpclacientoin in sysleuia ner-
vosum, quippe (piod ea syniptoniatum acie se se osiendit quae
vcnciiis sunt propria hiijiismodi virlule pollenlibus, cujusinodi
sunt nunc lacluca virosa , liyosciamus , alropa-belladona, ct
nunc acidum liydro-cianicuni, et vcncnuin vipciinum. Quae
fungorum actio in aninialem oeconomiam per illud principium
vitae apprimc advcrsans indolis de[>rimcnlis vel coiiUasiimu-
lantis ludjeiula uierilo milii vidotur , non eo tanlura quod con-
vuls'ones, delirium, animi doliipiia, frigor cutis, puLsuurn de-
fectus ea sinl phoenomena quil>us venena hac actionc donara
designanlur, verum cpiod cadaveris inspeclio nuUtuii pioteudit
praegressae inflamuiationis vesiigium, si injectioncm excipias
systemalis capillaiis convulsiouibus , juxta illustris Roquesii sen-
tentiam, dintui'nac(pie colluclationi probabiliter tribucndani ,
quod([ue tandem ad amuioniacam, ad aclherem, ad opium liisce
in casil)us veluli ad unas salulis anclioras confugimus. Ammo-
niaca inaximo est adjun)cnlOj eodem affirmante, non quia sit
conlraveneuum ( si hac voce uti fas est ) vel iniqui piincipii
fungorum antidouim, verum quod utpote stimulaus difiiisile
languescenles vires niiri{ice sublevat ef reficit. Actio venenosa
horum fungorum, proul lesiaiilur compluiima a celebri Vau-
ciuelinio in Agarico muscario iiisliluta expeiimeiua, in ipsa sub-
stantia crassa insidet , cjuam r^elollierius lubens amanitinnin
nuncuparet , si cpiidem in luiigis cpiibusdam sectionis Amani-
tarum potis.simum occurrit . Teniae deni([ue classi veneficium
assignalur induolum a venenaiis fungis narcoiico-acribus nt ap-
pellantur : ipsi euim acrem facultalem substantiarum irriiantium
et cliymicc agentium cum vi veaenorum slupefacieniium co-
pulanl .

(podiim jiiiiicipio, quod niaccralione , cbullitione , exsiccalione faci-
le toUilur, locata csl; altera a principio illo vencfico consliluitur ma-
teriel crassac Vaiupielinii et liracconotii , ut vidctur, rcspondenle ,
cujus vim ucc a maccralionc , nee ab exsiccalione , ut acri substan-
tiae fit, retundi praefatus Latellierius aflirmal (**).

(**) Omodei. Annali Univ. di Medicina. Vol. 39. pag- 508.

Df. veneficio a FiNr.n 10")

Nunc vcro lis omnibus hucusque dictis ad casum, <[neni nu-
per alluli , acconiochitis, quis, cjnaeso , InficiabiUir Agaiicuni
panlliciiiium f'acullate quailam instriicium venefica in systema
neivusiun, narcolica, conlraslinuilanli esse judicantiuni? Id e-
iiini et syniptomaluni genus conclamat ab aegroto nostro ex-
bibitoruni, (.ilusquo quo convaluit modus quia iilla e\ iis ven-
liiciili perluibaliouibus quae gigiiuntur a substanliis acribus el
inilantibus supercsset. Quae opinio de modo agendi principii
vitae infejisi hujns lunf^i, ab alio singulari quoque casu a lau-
dato Vittadinio ilescripto, eique quern attuli fere simili robo-
ralnr. I[)se nanal pau('is abliinc annis in provincia Pavensi^
faniiliani inlegram ab Agarico pantlierino fuisse venenalani
eo (poil huuc pro Agarico excuriato crasso niinis errore nian-
ducavcrat. Symptoniala eadem lere exdterunt ac ([uae in ve-
neficio a morsu viperae observantur: siimma corporis lassitu-
do quam et anxietas, et crebrae aninii defectiones comitaban-
tur, delirium cum alto slupore vicissim, cxtremornm fiii^or,
pubus parvi vix sensiliiles. Emelicus, paullo post svmptoma-
tum apparitionem, luiuistralus , ac dein ammoniaca inipendens
falum a miseris arciiit (1). •

Quare rum, Roqnesio qnoqne assentiontc, post scientiarum
naturalium et medicarum miros progrcssus dimiilio aliliinc sae-
culo, nullam adluic sujjstaniiam principium fnngorimi vene-
nosum neiitraliz/are valiiiicm cognoscamus; cumqiio acida ve-
gelabilia, aether sulpluuicus et ammoniaca, caeteraqiie luijns-
modi veliiti antidota piaedicata, nonnisi sint accessoria quae
post venenum e corpore rejectum possunt cum aemolumento
in anxilium vocarij nobis proptcrea, in veneficio a fungis duni-
modo reccnli, expulsionem substaniiarum noxiariim ciere to-
lls virlbus curandum est: delude proiit posiiilat et sympioma-
tuni naluia et lungi qnalitas, si Innotescat , a quo veneficiuiii
ortimi , modo emoHicnilbus et niucilaginosis, modo stimiilan-
tibiis et antlspasmodlcis fidenms, modo denique pro varia
phoenomenorum , aliarimique, in qnibus aeger est circumstan-
tiarnm natura, ilia cum istls consociabimus .

(1) Yitlaaini Op. Cit.

r. V. 14.

106 INIvnci r.voT.INI

A(l ca anlcni prnecavenda quae non sine Tiiagno detri-
nieuto luiigoiuin esiiiu coiisO(|uunlui', qiiacqnc non iulcr ru-
Micos solum et plebeni, at in vastis eliain url)Il)iis quotannis
inciilum , ceria ne paid via? Qiiaiii(|nain Tina ([uae certa sii-
peiL'Sset ad hoc ralio neiiiiaquam .singulis cnjusvis Goninui-
nitatis par sil; ea enini in Boianica stndia oportercnt, ea
lequiriretnr expcrionlia quae dubio procnl plororumque et
media el inloUigontiam oxsnperant, cum fungorum , nt supra
innui , cliaracleres holanici sodulo examine sint distpiirendi ,
firmisbimeque in meniem ligendi ne veneiicae species cum e-
dulibus misceanlur; non desunl lanien qnaedam nolae. quae ri-
te perspectae ncscio ([uid luris ad eorum qnalitales canle diguo-
scendas possunt aiVerre. Etenim vero , aurtoribus omnibus una
i'aientibus , de iis fungis generatim licebit suspicari qui sapo-
rem acrem , acidum, amarum, urcntem habent, odorem her-
baceum , loelidum , nauseosum, sive virosum spargunt , verli-
giuesque inducunt; quorum scissorum pulpa subliavo, livido,
cyaneo , \iridi, alroqixe colore lingitur; qui superficiein visco-
sam, carnem verruculosam et ilaccidam, pileuin verrucis sive
pelllculis vel albcsccnlibus vcl coloratis passim adspersum ge-
runt: denique animadvertendum est, venenaiiores species persae-
pe nasci in locis iniis^, uliginosis, et in silvis soli invisis, quod
jam a Veuosiuo poela nolaluin quaiido ccciuit:
» Pratensibus optima fungis
Natura est, aliis male crediuu". »
Quod si liaec indicia , quae et dociissimi remm naturalium
magistri commendant, in errorem possunt alitjuando trahere
( sunt enim nonnuUa et veneficis et esculentis speciebus com-
munia ) , quid de fuiililnts iis dicam quae a vulgo non solum,
imuio in divitum quo([ue coquinis lungorum i[ualitalis digno
sceudae causa adhibentur? Si fungus annulo sit instructus ilium
statim innoxiuni, edulemque conclamant; et ita fallacissimo
huic signo innixi saepissime contigit, ut species nonnuUae etsi
venenalae edantur eo cpiod annulum, ut Agarico pantheri-
no fit, gerant; alias vero species hoc signo carentes veluti
noxias damnenl, quae opiinuim gralum([ue cibum suppedita-
rent. Nee ea minus ridicidi habet mnllorum consuetudo indo-
1L> fungi expcriendae caepe, vel argenli cochleare la oUani ia

De veneficio a ft.;ngo i 07

qua clecoqnUur fungus iinmisso, quod si foric nulla ni;iciil;i
rucilouir, staiiiu oniiiciii siispicioms niolum abesse decernitur, et
liuigiKs in cil)uni adniiliiiiu-. Boniun nobis quod el ebuUitio ,
ot niaceiaiio in aqua salita , el exsiccaiio quibns fungi in cocjui-
nis subjioiuntur , si non utruniquc noxiuni piincipiuni, acre sal-
tern in f|Mibusdam spcciebus contoninni , adimunt: sin minus
cxiliosi efl'cclus malo houiinuin fito frc(|uciiliorcs cvatlerent,
duce tantuni et inagistio charactcre annnli, ejusque natura ex-
pcriinenio , ni vocani, crucis caepe et argenli solunimodo
icnlata.

In hac igilnr tanta pracceptorum fallacia quae communiter
adhibeniiir , iuque inipossibililate populi de iis Botanices rebus
cdocenili quaruin ope vcneficos fungos ab innocuis salubribu-
S({uc secernerc valeat, Magistratus erit publicae tuendae sa-
luti praeposili, quod saltern ad urbcs attinet, sua auctoritate
succurrere; praccipere, itt ipse siuumus Petrus Frankius sen-
lil, fungos nonnisi in publicis foris vendi; peritos viros prae-
ficere qui vigili oculo vendiiionibus quotidie intersint. In agris
vero et rurc cum neejueat Magistratus Imic inalo allatis mo-
dis occurrcre, ({uid remedii .statnenduni ne terriljiliores casus
cxoriantur? Cui ([uacsilioni nullum melius responsum milii af-
ferri posse vidctur, (juam si a uuper laudato Scriptore sapien-
lissime proposiia exponam, quae liuic fini atlinijcndo praesta-
btint 1) Calcndaria, ipse inquit , libri sunt populo edocendo
» apliorcs; quamolirem opiimum quidem foret et necessarium
1) seriem quamdam fungoruni venenatoruni quovis anno de-
)i scribere, characteres certos cogniiuque faciles indicare ( et
» ego labulas cum imaginibus e vero ileproniptis addcrem ) ,
» speciesque esculenlas accurate designare. Popuhis sensim il-
» las distinguere addisceret, multarumque gentium quas bar-
» baras nuniupamus niorem secmus, poterit victns partem ex
» hac id)errima vcgetabilium classe sibi comparans alimenlo-
» rum inopiae prospicere (1) » .

Ego vero non possum, Academici doctissimi, quin Vobis
patefaciam cogiialionem , quae milii , hujusce oratiunculae ve-

(1) Frank. Sistema conipiuto cli Polizia Mtdica. Vol. V. pag. 317.

i08 Marci Paouni

la jam contialicnii , in niciilein venit: ulriim vitleliccl cum me-
dica ars, tum ipsa iminaiiiias a fuiigis etiam venelicis, el ab
iis piaeseitim qui priticipio aliquo polleiit in systema nervo-
sum activo, nanotico, ol coutraslimiilaiui , uUaui possent adi-
plsci ulilitalem. Nam si sapieiilissimus Salomon allirmavil, i>e-
nciia non ad inferenduin dainnuin sed bonos in nsus desti-
nata 5«n^;sialia venena vc^eiabilia vitae summooere iufcti-
sa , cujusmodi sunt rlij^italis, cicuta , alropa-belladona , imino
ipsuni aciduin liydro-cyauioum pluiimis giavibus([iie curandis
moibis elUcacissinie subveniunt; haec opinio, ni fallor, non
futilis, non falsa, ideoque non rojicieutla perse satis apparet.
Relulisse quidoni couslal medicanun reruiu Scriptorcs, Agari-
cum muscariuni epilepsiae , convalsionil)u;que curandis subie-
ctum ali([uando fuissc non sine militate; et liaec paiiter fun-
goruni species a(lliii)ita ferliu' ad scrophulas aliasf[ue lymphali-
ci systematis lentas alVecliones toUendas; nee ignoro Boletutn
Laricis in hydrope praescriptuin ut drasticum; Agaiico antciu
piperato Dufresnoysium usum fiilsse in phtisi tnberculaii , et
vomicis pulmonaribus: sed certum lauien est usum fungorum
iulerius adliibitorum niultis abliinc annis relictum esse, adeo
ut cum Alibcrto dicendiim sit, cum fungorum ad morbos lol-
lendos exigua adeo sit experientia , studia medicarum qualil:i-
tum quae in iungis hujusmodi latent, novum, et fere dicnm
incalcatum curriculum aperire. Quapropier ego convenientissi-
mum existimarem f[uid hujusnioili fungi prosinl tum virides
tum ex^iccati aKpie in pulverem redacti ( virtus enim venefi-
ca sidjstantlae crassae liaudquaquam perit exsiccatione ) , quid
ipsa quoqne crassa haec substantia , cum pura potuisset a Cfiy-
micls hal)eri, pcritos medicos experiri in brulis tum sanitate
pollentibus turn raorbo vexatis , eilbctusque quammaxima dili-
gentia observare. Quibiis peractis, si exitus tentamina compro-
barent, in illis morbis possent ea medicamina parva quidem
dosi multaipie prudcnlia et cautela adliiberi, in quibus ea pliar-
maca vegetabilia prosimt, quae incaute a sano homine sum-
pta ipsissima producvmt morbi phoenomena ac ilia quae in ve-
neficio a pracdictis fnngis inducto deprelienduntiu'. Forte lapsii
temporis ( haec equi<lem jnihi non defutura polliccor ) liae
conjecturae felici cxitu firmabuntur, fungique veuenosi nee nu-

De VENEFICIO a FfNCO 109

mero pauci nota inter remedia in niedicae artis utilitateni, ae-
gracque hiimanitatis solanien atque siibsidiiim, ut sane in vo-
lis est, a(lsciil)oiiUu'.

Ea niilii mens eral, Academici praestanlissinii , cum hoc o-
pus sum aj^yrossiis, casuni vencficii exponere ilia piorsus la-
tione qua ab amico men accepij sed ilium ipsum mihi scri-
benti res tanti ponderis visa est, ac ita propinque liominum
vitam et saniiatcm respiccre, ut meum putaverim, doctrinis
usus recentiuni Scriptorum clarissimorum, relatas consideralio-
ues adjiceFO do ralione qua dlversae fungorum venciicoruui
species agunt, de ciu'a quam varii venelicii casus exposiulant,
nee non brcvem subdere oxposiiionem de argumentis aplis ta-
les efFoctus praocavcndo: nam si nemo, qiioatl cjns fieri po-
test, nuUam praelerire debet occasioncm qua bono siitiilinm
consulere possit, tanto niagis hoc praestare debet IMedicus,
cujus praecipue est viuim liomiiuun tueri, eoruTuque sahui,
studio cura diligeuliaque, quantum in se est opitulari.

Tom V

TafcVIIlI.

0^^

Vitl. J,ni exnil J.I.

t..^^^aar/cuj/i.an/Af/-t/iuj DC.

Bcttini in Uh.Je

Lit B.tt,n.

ALOYSII CALOllI

Descriptio analomica hranchiarum maxime

interuaruin gj'rini ranae esculentac , unaque praecipuuin

discriinen , quod inter hrajichias adinvicein et

batrachiorum urodelorum intcrcedit (*).

V^uod hodierna die, Sodales Praesfanlissimi , a me acci-
pielis, eiit analomica tractatio de organis, quae in gyiinis ra-
naium , tnm speciatim ranae esculcntae respirationi inserviunt,
arguinculum ut pulcriliulinls et deleclalionis , ita ulililalis ad
rerum naluralium liistoriam plcnissimum , quod invesligaiioneni
cxtimulavit cum veterum turn receullum hominura docussinio-
rum, et cui , hand ita piidem, percelcbres anatomes compa-
r;U:tecidtores Van-Hasseltius , Sleinlieimiiis , Rathkius , Hus-
chkius , et prae caeleris Rusconius satis feliciter insuclarunt .
Ruscouius in sua laudalissiraa dissertation e epistolari ad Broc-
cliium niissa , cui litulus est = Dcscrizione analomica degli
organi della circolazione delle larve delle Salamandre acqua-
ticlie = Papiae ediia anno -1817, cum forte incidisset in earn
orationis partem, in qua disqinrenduni ei fnerat , an salaman-
drarnm larvae et generalim Ixitracliiu sive urodela sive anura
hrancliiali sistemate deciduo aut permanente instructa respira-
tioncm brancliiarum et pulmonum ope uno eodemque tempo-
re ccnicipere possent^ nee ne; et cum ad lianc, ijuam in me-
dium adducebat, quaesiionem solvendam, novanique doctri-
nani statuendam et comprobandam oporteret, ut non solum

(*) Ilacc disserlalio lecla fuit in Conveulu Accademico quarto iiliis
laiuiarii anno MUCCCXXXIX.

1 I 2 A1.0TSI1 Caloki

hac liuvae CNperiinentis subderciuiir, seel el qnne aliornm ba-
trachioruin nosaintur, ciiniquo tandem illi deinonstraiidiim as-
set, ne quae ex experiinciilis consecjuerentur minus recta et
iiuluhia foreiit, organa rcspiratoria ad diias larvaiuin species
pertiuenlia inter sese nequaepiam dillene , nobis sal claie des-
cripsit iniernas gyi'ini ranae communis branchias, earunupie
nicianiorphoses turn praesertiiu vasorum sanguiferorum: ad haec
respirationom lanliim per allerna rospiralionis organa , nimirum
aut per branchias solum aut solum per pulmones , nunquam
vero per hos et illas codem tempore fieri posse inonslravit .
At quouiam in progressioue linjusce disserlationis ad novum
profeclo lumen tendentis , si lanlum licuerit nieis invesligalio-
nibus, circa organa gyrinornm respiradoui aUributa, liasce
meas observutiones uieuni erit comparare cum descripiioni-
bus, quae usque ad hanc diem luic super re prodieruut , cum-
que Rusconii descri|)lio analomicoium consensu praevaleat ,
alqne ex illo nil pene processcrimus, ila referendo tantum
summa ipsius capita necessitati meae satis consuluisse putal)or.
Rusconius adsU'uit quatuor gyrinorum branchias in cavi-
tale pectoris abdilas, tolidemc[ue arcus branchiales , et unicui-
que duo vasa atlribuil , arteriosura , quod nuncupat truucum
principom , qui nil aliud est quam continuatio arteriae ad sin-
gtilas branchias pertincnlisj et venosuni , cjuod illi est ecu ra-
mus ipsiusmet trunci principis, cum ex hoc oriri videatur.
Utraque incedunt parallela super convexam parvorum arcuum
branchialium orani frequentes inter se contrahentia anastomo-
ses, ex quibus evidenliores sunt n])i ad hyoideam arcuum ex-
treniilatem exit ramus e trunco principe, atque ubi ad estre-
mitatem eorumilem occipilalcm intra ipsum truncum princi-
pem ramus redit. Lumen , tpiod his duobus vasis est , e con-
verso augetur, et minuitur: truncus enim princeps , ramo e-
inisso, nonnihil attenuatur , sed primani diamelron sat cite re-
cuperat; contra ramus quo magis ab origino recedit, eo gra-
cilescit, donee exilissimns efiundatur in trnncum principcm jux-
ta situm , ubi truncus ipse branchias relin([uit caussa coeundi
cum sociis arcusque aorticos constituendi ima cum arteriis se-
se per caput et pulmones disseminantibus. Non minus autem
e truaco principe quam ex ejus ramo producilur par oiuiie-

De BrANCHIIS GYniNOnUM BAN. ETC. 1 I 3

ins artcriolanini venularuinque, quae parallele incedunt, di-
vidimliir et suhdlvidiintur , ill desiiiant iu penicillos brancliiales,
([uoiimi fMr«niitates iiiuliia osculaiione conlimiantiir. Quanio-
l)rt!in lluvlac sanguinis vcnosi oxygcnationcni appclonles el ad
lainiun Spoclanies transeunl in penicillos arteiicos arteric.oscpie
ramulos, el ex his in iruncum piinripeni , el cum liic pluii-
nias anastomoses cum ramo incat , et quamdam sanguinis
(pianiilalem , quae ab oxygouis aclione sidjlraliiiur , semper
reliueat, efliciiur, at perennis cvadat non mode ciiculus a ra-
mo ad Iruncum, veruni eliam sanguinis arleriosi cum san-
guine venoso couimixtio. Anno 1826 hujusmodi arguinen-
tum idem ipse auctor deiino aggressus in vcnusia ela])orala-
qiie dissertalioite gallico idiomale conscripta de ranae commu-
nis evolulione (1) confirmavit , (piod novennio ante ediderat ,
opusqne eiiani iconiluis ok'gantil)us ilUisiravit. Ailamcn noini-
na, quae vasis Ijrancliialibus aflixcrat, pcrmulavil arteriam per-
manentcm nuncuj)aiis, (jucni truncimi juincipcin pionuniiavciat,
el vas recurreus sen arteiiam liansitoiiam , quem liunci piiii-
cipis ranuun jnaevideial . Desciipsit cxleiiores, vel piimitivas
gyrinorum lirancliias, el intei'nas exlerioium repetilionem esse
j)rol)a\il. Foiuiam exi-uorum folioruni , quibus ranuiU bran-
cliiales exornanlur, contulil cum i'ornia foliorum, c[uae linoa-
ria vocanlur a botanicis . Typi analogiam cum biandiiis lar-
vaium trilonis saianiandrae et brancln'is Proiei anguini rursus
perpendit , et in I'oliatura tanlun)modo alias ab aliis discrepa-
re coniondit . Tandem, cum ad peculiaiem dcsciiptionem siii-
gulaiiim pallium singulas brancliias componenlium devenisset,
el earum ofllcia pervesiigasset , aflirmavit, appendices jnem-
branaceas formam scmilunae praesefercnles , nutamqne plicu-
laruni tmiuosarum in suis ipsis faciebus habentes, quae pen-
dent de concava cujusqne arcus brancliialis ora, el libeiae llu-
ctuantes(|ne adjiarent in diiabus bianchiis mcdiis intra gutlu-
ris cavum, el adhaeienl ipijius guliuris paiietlbus ia prima et

(1) Di'vrloppeniuiil do la greiiouillc commune (Ifj)iiis le moment
(Ic sn iinissuncf jus([iie a son (Hat parfait p. 1p D. M- Husconi ec. p.p.
onu'c lU- qualre planches; pag. 50 iistpic ail 53 cc. Milan. 182G.
•1. V. 1.;.

1 I 4 Aloysii Calori

qiiarta , desiinatas esse ail tlotiiiemla in ore corpnscula , qiiae u-
ua cum aqua gyrinns continuo doglmil, el sic inipeiliie, quo-
juiiius ista ca|)erenl viain brancliiarum ^ et canalis brancliialis,
iiui, ni ita fieret, temporis proccssu obstrui poluissei: in hac
pono hvpothcsi ils appeiulicibus philtrorum nonicn convcnire
autiiiuavii.

Inter illud temporis spatinm , quod ab eilitione primae dis-
serlalionis Itali Analontici lluxit ad usque secundam, prodie-
runi in Gennania liusclikii observationes, quae , prout a Cele-
bris Burdailiii physiologia (1) colligitur, tarn similes Rusconia-
nis sunt, ut, quoad dcscriptionem , sin illarum ileralio, sal-
tern confirmatio liaberi possit. Quod discrimen hos inter ob-
servatores dispicilur , in eo silum , ut primus admitlat plurimas
anastomoses inter duo vasa branchiarum praecipua , et alter
duas dnmtaxat brevissimas inter arteriam el venam , idesi In-
ter truncum principe-m et ejus ramum. Inferius vklere liceat
ipsos de metamorplioseos senlentia quoque inter se dilTerre;
nam Rusconius putat branchias omnino deleri, contra llnsrhkins
contendit carum vestigia permanere (2) et raepresculari a
glandula hyoidoa sen carotidea a Caiusio detecta, et supe-
riorum animaniium glandulae diyroideae analoga.

Hue usque spectariuil de organis circulationis ac respira-
tionis gyrinorum ranarum ulriusipte Aucloris excogitaliones
et ill vent a, quae, etsi summornm virornm auctoritate iulcian-
tiM-, subjecta tamen iteratae et accuratiori observationi in earn,
(pia factum sat peipcnsum intcgrumque sold gignere , persua-
siuuem miiiime portrhauul. Quod jam animo ante tenueram,
nimirum a verno tempore superioris anni i 838 organa circu-
lationis, et generalim melamorphoses nonnnilorum ampliiblo-
rum, et praeripuc ranarum rimalus. Ad quod sludiormn ge-
nus me poti-simum inqndcrunt el dignilas praeslantiaipie re-
spirationis ad evolutionem corporum organicorum, el specia-

(1) V. Tom. YI. hujuscc operis p. 185 Paiisiis gallico Scrmone e-
dilum an. 1837.

(2) Isis Vol. 20. Sect. 4 cl 5 pag -101 iil)i §. 39 Professor Husch-
kius loquitur ile arcubus vasisque Lranchialibus gyruiorum, ^^ ovuiuin
incubalorum avium.

De 13RA^x^^IIS gykinohum ban. etc. 1 i .'»

tini exi^enlia apparalus brancliialis transitoiii in embryonibus
vcriol)ialoriini superiorum acl classeni pisciurn nupenimo corn-
peiii a RatcliKio , Baerio ec. ci prac omnibvis in batrachiis
ilescripli a Celebeninio Rusconio; i'actinn quidem profecto
ex niajoiibns ac iiiiiabilioribus, quod nnilas coiiipositionis or-
ganicae noljis sislere polnisset. Et jam vasa branchialia de-
prehenderam persequens formalioncm cvoluiionenique vasoriuii
in ovo pulli gallinacei; jam caveas branchialcs ad latera colli
quornnidam ombiyoniim mammalium , arciisque aoilicos a
liaerio demonstratos videram , sed clarius magis([ue duraiuruni
hoc maijnnni, adiniranduuKjue phacnomenon conspicere ge-
siicl)am , lU illiid possejn pro liibitii et peniliis perscrutare.
At uonuisi ab eml)ryonibus larvisijue Ijairacliioruni expleti
poterat hujusniodi debideiiiim , quo j^ccims iue jam opeii
accinxi, et confnniaiis jiriiiuun Rusconil observationibns de or-
gaiiis ciiculationis larvarum tiilonis salamandrae , ut constat
ex anatomicis pracparationibus , qnas volns trado, studium ad
organa ciiculationis et rcspiralionis ranariun , nee non ad e-
volutionem et metamorphoses earumdem gernjiiium iiansmit-
tcndum e vestigio fuit.

Tenia circiter die a faecundatione ovontm, uimirum ea for-
nialionis ac evolutionis periodo , qua ova, forma sjihaerae
amissa et laminis dorsualibus ellbrmatis, in longitudinem pro-
duci iocipiunt et caput a trunco sejjaiari , adpaient ad utruni-
cjue colli latus, seu poiius inter caput et niassam vitelli con-
stitnentcm abdomen duo tubera non tarn lata, quam longa et
a superioribus ad infcriora devexa, quae eo magis prominent,
quo magis abdomen gracJlescens in longum abit et sulco praeci-
puc ab illis sejungiiur, simulqne carina, quae lere in orbem fle-
ctebatur, recta fit ac in oppositam primitivae direclionem curva-
lur. Quae tubera pio branchiarum cervicalium exteriorum j aui
pro branchiarum primiiivarum iniiiis jure ab anatomicis habiia
stmt. Subter haec jacel cavitas ([uaquaversus clausa et vesiita ex
membranida crassiori et granosa , ncipie niultum cohaerente ,
quae formalur eo tempore quo cutis embryonis, membranis
mucosis, aut sero-mucosis oninimode aequiparanda. Non est
dubium , quin haec cavitas cavilali branchiali aut branchio-gut-

i / 0 Ai.oYsii Calori

turali (I) respoiiileat. Qiiaproplcr pilmitlva lianiin biancliia-
nuii rucliincnia ti'iioiil. lali'ia liujiisinodi cavitalis, el coinj)osl-
ta sunt exlciius a culo, iulfiius a uio!iil)nuia mucosa, aut, si
mavis, seio-inucosa hanc cavilatoni obvestienic. J laud ita post
tnbera hiaiic.hialia, de quihus est seiino, dividuulur utriuquc in
duo iiiiuora aliquautuluni coniplanata, ijuac scissio (imi solet
post vii^inti ([uaiiior lioras al) apparitionc priorniu, niax'me
tiuii cuui auuCa sit caloris cl a([uac, ([ua uiorsa sunt geiTiiina,
teiiipoiios , (piae, ul scilis, ooruui cNolulionom lulruui iu iiio-
duin acrclorat. Ast brevi iulervallo haoc ([ualuor tuljcrcula

(1) Piiniiun tKihirae iiiolimon , per quod goiiiu'n rniinruin ot salaniau-
•li'aniiii raecmidatiim Iraiisronnalur in (nnlji'voniMU, I'O tcudit , ut liaec
cavitas interior cillciatur. Necessarium itaipie est , quod globulus gcr-
minis materiem suam niollcni ac prope liqiiidam coarclet ct slipet,
organicaeque tbrinao aj)tct, al(picuno puncto coiigcrat. Hoc jH'rliiiliir
lavcntc (piadain vi per gerincu inlerrusa , (piai- illiid iutiis alit et iiio-
vol , uiide divisio ejusdeui inal(;riei saepe sae[iiiis repelila, ct molilio
grauuloruni iuiuaucrabiliuiii. De quo iiidieiuiii lial)eniiis in .ipparilio-
ne sulcoruni , quihus superlieies ejus inqiriinitur. Ovum seu gcrmen
liatraciiioruui perfec-ium , ([uale conspicimus , cum gen i turn sit ao i'ae-
cundaluni, o!)vestitur involucris pullLiccMlilxis luinime esseiilialil)us
ad ejus evolulionem , uli cliorioii et amnios; nanupie etiain linn enm
ex his spolietur , nullum dcrtriuienluni aoeipit , ut pliuies experlus
sum: qiu)d jam lluseonius nos docucrat ; at(pie insuper rei'ert ovum
islud phaenomcnon singulare ae mirum analogiam liabons cum plan—
tarum gornniu; , seu jiolius cum radicula et plnmula , nimirum, cpiod
]>ars ejus superior, quae ilicilur liaeniispheriiun superius ( respoudct
eiiim diiiiidio eireiter superior!) videlur esse levior; luun ([uamvis sit
more modoque inferioris plenum el lantum ah alio difl'erat portiuncu-
la materiel suhcinereac et intcrdum nigrieantis , ex. gi'. iu husoiu-
vulgari, nilulo lamen seeius sursinn senq)er lendil, (|uani(piaiu in op-
pusilam direclionem vcrtere nilaris: pars ejus inferior, ipiac dicitur
liaumisplierium inferius , videlur esse gravior^ proplerea (piud lendil
semper deorsum. llaec duo haends[)lieria dislinguuulur alii[iu)lies el
colore et macula quadam , \(.-l puncto peculiar!, (piod, cum adsil ,
observalur iu haeniispberio lev iori , (pu)dqiu' liahihnn est a Prevuslio
et Uumasio, a IJacrio, aliisque pro cicalrii'idae analogo. liaeniisplie-
riiim levius illud est, quoil eavilalem liraucdiio-gutluraiem gignit se-
se intus cavans descensu a siqjerioribus ad lalera el ad inlcriora ,
aul , aliis verbis, praecipilalioue cl slipalione materiel granosae in
hacmisplicrio opposilo ; ul)i vilidlus ex liac ipsa malerie granosa (pn-

Df. BnVNClUlS GYRINORUM R.VN. ETC. 1 1 7

Jjiaiicliialia iuuliiiinir ad exUciiiilaicm lil)ci'ain in rjualuor, ant
(juIiKjuo (ilameiita, cjnac ciiissime ncscunt el elonf^antur ea ta-
inen lalioiie, lit ])raiHlii,i aiiteiior siiperet taulilluin postcrio-
rum longilndine. Saiis poiro ex sc ]>atel Iiascf biamliias c<m-
slniclas cssc! a proiliiclioiiiixis ol (lM|)licaUoiiil)us ciilaiici.s, aiit
culaneo-iiiucosis , (jiiac liai>ciil In sc iniiiprcheiisa ^asa arterica
et vonosa coii)iiucla et llexa atliiisiar aiisainiii ant airuiuu
vasculanum, qiioriun app;\iili() euriicloiii afipaiitioiiis filaincu-
torum biaiidiialiiiiii oit'iiicin praclcrl. Cum aiiteiii iliac jam
pelluceuies jjianchiac jiiicroscopio inspicianlur, lurtc special ii-

dcm condatus in vcsiculam se retipit , dum jam totuni ovum dr I'oi-
ma jit'iic li(|uida ail solidam seiisim deniigraiis ojjvojviliir cule , i'cm-
cpie cavilas dicta 8uaple luendirana niiu-osa. Quam vcro cavilalcui i-
Ifinta oljscrvalione compcri amplinri jdii.S([iiam ])ar csl, ft gcinicri I'c-
ro loUim occupai'e. Tunc islud prac cactciis iDajoicm cvoliUioncni
conseipiuluiii esse vidclur, alijue in co .sacjfissinic carina , aliacKpic ni>—
lae , in (pias sc induil gcnncn Ibrmam cnibryonis assumcns, dclinc-
ari vidcnlur. Scd processus t'ormalionis cilo consislit , el geiinen, scu
end)rio de dit; in diem niagis tunicscit, el peril llacc ii^ilur ])craniida
caviias niorbosa csl, ejusipu' niui.iiliido origincm diicil ex alrojdiia ant
dcl'cclu sul)Stanliac giaiiosac vilclli. At , cum normalis sit, lialjcl loluni
hacnrispherium supeiius, iinpic earn j)rominet vitellus, cl lorniam Ju-
nae cresccnlis ilia pracsci'crl, ciijus tnmen cornua extrcma vitlcnlnr
et suhirc aliijuanluluni hacniisplicrii }>ravioris. Quum cutis . (juac ali
liacmisplicrio lc\iori incijiil, cl paidlalini cxlti:tliUir ad allcrum liac-
niisplicrinm ( (piod cum onmc ii)sa Jion occupavcrit , vitellus clan^
paid, ut ila dicam, pei' foramen magnum umljelicale , (juod iierleclio-
nc cutis sulliagaiile conlrahitiu', cl ol)lLleralur ), tolum t;cnue!i obdu-
xcril , tunc cavitas brancliio— ^ulluralis tenet Iiaenusplicriuni levius,
supcripie canj delincalur sulcus carinac , sub (pia insplcilur vas jiro
aorla jure nu'riloipie lialiiluui. (hiare liac i;\olulioiiis periodo cavilas,
lie tpia lixiidnuu', truiico rcsponilct ; scd cum carina incipial cxsiir-
i^cre et dislinj^ui , cl cum piodiicalur cauda , magisque caput evolva-
liu' , haecee cavilas scnsim ad aiilcriora pergit , el vitellus, ipii prac
ilia eral interior, posterior lit; ipsa aiilcm, [laullum eoarclata, (it an—
tci'iur. ( hia|)ri)|)lcr inter ca[)iil ct vilcllum locatur , ibiipu' protubcral
ulihupic in duas ciuiiienlias, el in cavitatcm branchio gultiiralcm c-
\idenlcr ilesinii ; nam duac ennncniiae sunt inilia branchiarum ex-
lernaruni , jam composjia , uL innid, a nu'iubrana mucosa eavitaleni
obvcslienic, ct cuic, ipias inter mendiranas cH'ormaniur in poslerum
arcus brancliialcs ct ansae vasculares^ <puie, cum magis mayisfnie cl-

1 1 8 Alotsii Calori

lum iiiirnm et plenum delectationis iiosiiis onilis sn])ijcltur:
ununiquodqiie enini filanientiim duas oxhil)Cl globiilornni san-
guinoiiniin dccolorium fliivias conlij^nas ol parallclas , quae
suuin cursuni in opposilam ralioutMn diiiguut, slmul([ue , Icre
quatlain altractionis specie , continuanlur ad anasloniosim , ar-
cus ad iu'^larj duoiiiiu vasorum eas conlinonli'.'.in. Qui globu-
li pro una([uaque lluvia ncquc iugciniiianlur, nccpie in mul-
titudincin coacervanlur , uii obs irvare solemus in mend)ranis
transhuidls aniniantiuni actalis proveclioris, sed forlassc prae
exiliuue vasorum unica scrie Uuunt ila, ut alter alterum lui-

florcscant ct multiplicentur , crumpiint scciim traheiites pvoduclioncm
menibrariaccnni prnrcipuc cutis, ct coiislitiienlcm braiicliias cxlcrnas,
quae rtitnnrarum nomine clislini;iii possent. \ilclliis tanliiis nuitalio-
ncs snbit , per quas dc stalii auL forma vesiciilne demigrat ad formani
intcstini alioruinnnc viscerum; quod posL liarum brancliiariim delclio-
nem tanlunnnodo cvcnit. En evolulio ct nictainorpbosis hujusmodi ca-
vitalis gerrninis in cavitatem brancbio-gulturalcni abilurae. Ejus porro
origo, sen primita vestigia remotius ducenda sunt : nam midlo ante,
quam maleries granosa gerrninis congeratur in baemispberio graviori,
et sepia fuerit vesicula niembranacea vitelli , adpnrent. Cum geniun
evolvi incipial , prima pbacnomena sese nobis oderenlia sunt (juidam
sulci . quorum apparitionis ratio mibi visa est diR'erre ab ea, (juani
Auctores Iradiderunl. Re ([uidcm vera primus sulcns, cjui ad baemi-
S])bcrium levius in duo dimi(ba dividendum ilUeo imprimi aflumalur,
quiijue jiauliatim exiendilur ad baemispbcrinm gravius, non una^ ut
dicitur, sed (biabus vicibus fit: conflatur enim ex duobus sidcis mi-
noribus oppositis non insimul exoriciilibus , sed successive ad pun-
cluni cicatriculae comparalum, qui invicem tanien jungunlur ad cen-
trum baemispberii levioris , ut sulcuin ilbid tolurn dividenlem con-
stituant. Allirniare ncscirem, utrum ipsi a centro baemisplierii j)rac(U-
cti ad pcripberiam , an a pcripbcria ad ccntruin producanlur ; nam-
que in ictu siuguH successive impriniunlur , itemque iclu coalescunf ,
praevia majori coloris saturitnle eL niotu perobscuio incxpbcal)ili.
Atque itidem dicen(bnn est dc allero Sulco , (pii primo coil iilrin(|ue
ad anguhun saepe rectum, ut construatur sulcus crucilonnis. Quituor
liosce sulcos in lormam crucis couvcnientes pluries ipse vidi succes-
sive adparcre in germine faecundato ranac esculentae, et spcciatim
salamandrae cxiguae. Vidi quoque punclum cicatriculae adinstar non
semjier ex tofo dcleri slalim ac jiriuius sulcus imprcssus extat , ct
quaiiduque primi duo sulci ; nam lii non lencnl exaetissimc medium
haemispherii superioris, eamdeuique rationeui duo reli([ui, (jui ad an-

De Branchiis gyrinorum ran. etc ii9

ranJo ordine sequi jugiier conspicialur. Eoruin motus ipsissi-
imis noil est ac motus glohulonmi pariter seriatim iiiceilen-
lium ill vasis rcglonis caudalis, scd alternuiu conliactionuiu
cordis inipulsurn experilur, et ad concussiiiu fit. Una lliivia
est glohuloruin , quani venosani nunctipabinius, quae ab in-
sertioiio filamcntoruni branchialiuin incipit, pergiKpie ad ar-
cuni iniiluao osculalioiiis vasoruni, ubi iiixalur se oirundere in
alteram, quae arteriosa dicenda est, quaeqiie jam nil aliud
refert, ([uaiu continu:aioueni praedictae, quae, cum arcum su-
perasset, elhaematosim absolvissetj ad filauK'niorum insertioncm
redit. Viae porro sea caiiales,per quas perdciuir dictns glolmlo-
rum circuhis successive formantur , et videntur produci alterae
ab alteris, nimirum ansae vasorum secundariae a primiiivis,
eariunque disposiiio et successiva formallo iufeilur quoque ex

giilum saepc rei-liini cum priinis conveiiiuivl , oliservant. His qnntiior
sulcis in crucciii ;ib('unli])us el hncniisplitrium graviiis coiiipiciitihiis,
altcque pcrvailciitibus hncmisplieiium Icvius , ubi lioium inipressio
uti o(;ior, ila allior lit propter ^filu , (pia illud gauilet, cvoliitionis
polcniiorcm , tunc atlpnrct sulcus ad liorizontein parallclus, cuii gcr-
luon (livitiil in duns pruius, qiiarum altera respondet hacuiispbcrio Ic-
viori, ct paidlo iiiinus cxtcnsa est prae altera, quae respundct liaenii-
splierio graviori. Si hac perioilo seces gcrnicn ad jierpendiculuin, in oculos
incunit rima media, <piac centrum gorniinis baud tenet, sed hacmispbae-
rium superius, (juaecpie inilium est cavilatis, quae pro sulcorum et
granuloriitn mulliplicalione magis magisquo adaugctur , et fere centralis
evadit. Aperlo gerniine, cpiod ante ope acidi nitrici diluti obdunirrit,
j)erimctros cavitatis ollcrt superticiem inaequaleni, nimirum conllatam
ex lobulis cuneiformibus invieem appositis, et ad majorcm soliditatem
sic aceomodatis, qui nil aliud sunt, quam granuli grandiusculi dc nii-
noribws in niiniiuos delal)enles. Qui granuli cum per sulcos scse con-
tinuo subigctites pluries diviseriiil, tune incipiunl paulbilini elal)i
hacniisjiberio superiori, atque ad infcrius trimsl'erri in vesiculam con-
cludcndi , donee vilellus conslet. Inter bacc cavilas vidctur obiiterari,
scd nil aliud aecitlit, quam totius baemispberii superioris occuj)alio ,
et in cavi'atcm semilunarem dcsitio. En igitur comprobalum, (luod
suj)ra adslrueram , idcsl inter j)rimas gcrmijiis ibnnationcs roci'iisen-
darn liujusmocb cavitalem in braiichio-gutturalem abiturani , (piam
nianit'cslum est cllurmari a coarclntione materiei gerniinis, et a se-
junctionc ab baeniispberio superiori, ut jicrlicialur substantia granosa
vitclli, (piae in batMuispberio opposite conllatur. Dc rcliquis fuvmatio-
iiibus null est biu disaciendum utpotc mcu idisonis arguaiealo.

120 Ai.ovsn Caiohi

cle^anllssimis Rusconii iconihns , lit viilorc csi in Tab. III.
et VS. ailjeclis disscrlationi praocitiiiae de ranac coiiiiiuinis
cvoluiionc, ubi el compciilnr, ([iiomodo haec cirrulalioiiis se-
clio sorvat charactcroiii , qui coiigiuil circ.nlaiioni rcplilium, et
([uomotlo arcus vasriilarci brancLiaruni coniiminirant el cuju
triinoo aditico el cum aileria ex unir.o cordis vemiiculo de-
livaiile. Quae saiigiiiricaliouis orgaiia fuifacissima sunt: nam, ut
vix perfeclioneiu allii;cruiit , slaiiin conlialii incipiunt el dila-
bunlur, aupie ob iiu reuieiUiun <;l produclioiiciii ab aiilciio-
ribus ad posteiiora duplicationis dernialo-mucosae pellucidae
(1), quae pro branchiis iiilernis vicein operculi facit abinpie
serius in sacci pecloialis pariclein , obtej^uniur, atque iiuiis su-
scipiiinlnr, ubi niaxiniuni airopliiae gradnni conscquutae pe-
uiuis dclciilur: ([U(1(I dcxirnrsiiin piins , postea sinislrorsum e-
vcnil, atcpie bic eliaiii rcinant'l laiilniii apcrlura sen canalis
branchialis, duni iliac obliteralur eo ([nod duplicatio dcrmalo-
niucosa operciilaris cum cule ad confinia auieriora abdominis
colligatur, ei prorsus caveam pectoralcm ibi claudat. Aupie baec
sunt prima organa rcspiraloriaj quae ranaiuni emln-yonibiis ge-
neralim uibuunuir . Dulrochetus tanien aliter senlil, cum con-
tendat bos cinbryonesj faelusve , sic enim eos appellitat, an-
te([iiam resniraiionem o])eanl per l^rancliias cervicales extorio-
re-> jam desciiplas, respirare per qnoddain organum sejiiicir-
culare siiuni ad poslcriora oris fuluri cilius sese evolvens, quam
illas . Hnic organo brancbiarum I'acialiuin (2) nomen facil.
Hae lirancbiae faciales respondcnl iis tuberrnlis sen appcn-
dicnlis, (pias Rusconius uncos nominal. Inveniunlur dupbccs
in cml)rvone el gvrino ranae esculentae , dnplices el ad mo-

(1) Per hanc duplicalionem pellurcntrm pulcre vidrns microscopii
ope braiicliias hnsce cxteriores ;i(l inoduin llocci coUecliis p;iiliiii in-
tra , jiarlini extra saccum pectoralcm , (piac ex intervallo cuiitiacliu-
iip j)arljuni, cpiihiis adhaereni, el pracserlim motu arcus braricliialis
aiilerioris moventur. Duplicatio vero , quae jam inferius et su|)eriiis
t;liiUnata csl cuiii rclicpia cute, in orbem ita assurgit ct dispoiiitur,
III et ipsa inlroQccti pone judicetur.

(2) 'Mcinoires pour servir a 1" liistoirc analomicpic cl jili) siologiipie
des vcc;e(aux cl des aniaiaux par M. Dulroclicl ec. Bnixclics 1837.
p. 407"; et 408. ce.

De BRA^CHIIS GyniNORUM RAN. ETC. 121

dum filamentoium, aut antennaruni procluctae observantar in
larvis triioiiis salamauclrae; simplices et seraiciiculares sunt in
larva l)iiloiiIs vulgaris. Constat ex nieis ohsorvalioniljus in ra-
na coniimiiii el bufone tliclo ad hoc institutis has branchias
piimiler ailparere sub forma lineae^ vel maculae ciilaneae se-
micirrulatae , t[uae sensim sensimque deprimitur , donee abeat
in fossulam laciniamve mncosam, quae in raua esculenta njul-
to minus in medio, <[uam ad laiera est profunda, atcpie in dnas
perfecte acquides cito finditur ob liueam ab anterioribus ad
posleriora porrectam, et ori supcrius, niniiruni qua allior la-
tiorque ipsa prius adest , respondentcm. Lindjus dermato-mu-
cosus eas obicns videiiu- priiuum interne interruptiis, et de die
in diem magis assurgit, luxmiatque adeo, iit duae prominentiae
in caecum cavum desiuentes nascanlur. At in bufone vulgar!
res abler se habenl; f[uia haec lacuna, cum caveiur, magis
pcnetrat prime in medio , quam ad latera, et simplex pcrma-
net atque unica , et pene diceres evoluiionis quadam anomalia,
quae ad defectum accedit, sc haudquafpium biparliri : duo
tamen, quibus lacuna circumdatur, margines proininuii retror-
sum aeque ac antrorsum mini'me continuari videntur; propte-
rea quod margo posterior in medio intorrvimpilur , cum desi-
nat in canaliculum ad confinia anteriora abdominis decurrcn-
tem , ibique evanescentem in cutis planitiem. In embryonibus
ranae esculentae uncos Ruscouianos \idimus a se invicem de
die in diem recedere , ellipticos fieri , minusque profundos, et
pauUatim imminui, ac redigi ad duo pimcla sitl)nigra , quae
conspiciuntur prope angidos oris pauUo postquam branchiae
cer\icales externae in saccum ])ector;dem jam se intulerint .
DIulius vero in larva bufonis vulgaris vestigia branchiarum fa-
cialiiun , de quibus est sermo , perdurant , parvimique senii-
circulum prominentem ad labium inferius exprimunt. Organuni,
quod eas repraesentat , incipit, ut admonui,in bufone vidga-
ri eadem sub forma, (pia in rana communi, sed, quum bran-
chiae cervicales exteriores se ostendere coeperint, et os delinea-
verit, figuram adinstar V. init; cimique hoc sit jam perfectum,
et illae sint jam deletae, rursus revolviuir in figuram semi-
circularem. Adnotavi illud distare ali([uantlsper ab ore etiam
dum operculum branchiale cuti coaluerat, et mucidum quod-
T. V. 16.

1 22 Aloysii Calobi

dam ab eo geniere . Se 1 ejus fossula puuUatim minor evadit
et oblitoialur, uec aliiul suporost - ([iiam margo aiu Hiea semi-
cinuilans promiiieus, quae peri^il ad anlciiora , slsiili[iie ad
latnum inferius, atqiie etiam exLsiit, cum arlus posteriores gy-
rinus jam exsenierit . Dutrodiclus asserk se vidisse vitieao leu-
lis ope hoc organum vasis sangalferis scatere iu larvls iiiionis
salamandrae, el speciatim va larva bufonis monsirosa. Milii au-
tei:i nee in liisce larvis phuies ad hoc examiuaUs, nee in em-
Jjivone ranae esculeniae daliun esl. deprchendcre talem sangui-
nis cii'cuiluni , qui me in suspicioneni branchiarum, cjusque in
senieniiam trahere potuerit. Hoc unum affirmare possum, quod
per islud organum branchiale pracsumpium enibryones foelusve
balrachiorum ad corj)ora circumaiiibienda se appendere pos-
sum, ilHsque vakle adhaerescerc , ud comprol)atur ex resislen-
tia , quam ipsi, maxime vero si sermo est de bufonis endjiyo-
ne, oblendunt, cum eas corporibus circumam])ieutil)us avelle-
re tenlcmus. Quamol)rem ail)ilior me a veritale non aljlutu-
rum , si affirmavero Dutrochetutn iu ei roiem incidisse dene-
gando huic organo banc proprielatem , uti)Ole praecipuam et
exchisoriam. Fas itaque est ex exposilis concludere , ut bran-
chiis laciahbus sit locus, instituendas esse novas accuratioies-
que observationes , nee a peiiculis cessandum: facto et ratio-
ne magis consona est sigiiificatio , quam de dUs protuleiat Ru-
sconius, nimiium quod pro uncis, vel, si mavis, pro quadam par-
te ad oris aperturam cuncurrente potius quam pro organo re-
spiratorio primillvo habendae essent. Hacleiuis de branchiis
exlerioribus, nunc de interioribus , quae praecipuam meo ser-
moni pracbent segctem, fusius tlisseram .

Per has quidem branchias iiileriores gynni ranarum respi-
rant, ut scilis, fere exchisive in mctamorphoseos cur.iu; et pri-
ma iUarum Hneamenta adparenl ad latera cavitatis branchio-
guiiuralis eo ipso tempore, quo branchiae cervicales exterio-
res extant oppido evokitae: branchiae enim interiores , cum o-
percuhim dermato-mucosum jam in externum sacci pectora-
lis parietem abltnrum nondum culi abdominis coaluil, palam
conspiciuntnr , sed quam maxime rudimentariae, ct vix ramu-
lis et ([uasi fohis exornanlur, et rum sccelur em])ryo ad per-
pendicukim in duo dimidia laleralia , mihi datum est allquo-

De Br.AKCHIIS C\I\l>OBtM HAN. ETC. 123

tics (leprcliendere fluns exiguas pliratnras rneinbranaccas, qiiae
phillris Kusconianis branchiarum mediarurn respondent (1),
nequc liac pciiodo al)sunt veslifiia arcnuin ])ranchialiuni jam
nieiidjianirormiinn , ct liilcniui piaccipiiis vasis branchialihiis
praebcnlimii . Sicut aulem hae brancliiae non prorsus evol-
vuuinr ac perficiuninr. nisi post tjuoddani temporis spatiuni, ita
eas , non aliter ac sinl in fryiinis dcdiiclis ad emn .sialuni ci
incicnicntuni , (juod rcpiaeseniaiinn est in Fi{^ur. I , 2 el 3
Tab. X, descriptnrns ero. Sublalis igiiur prodnctionibus cntaneis
eas operienlibns, statini in conspcclum vuiiinnt duae prominen-
tiae cc fig.3., AZ» fig. I. Tab. XI, ovatae, in gyrino adhnc vivo
subrid)eac, aUpio in domortuo et spiiitu A'ini asservato snbcine-
reae, quae tenent lalera caviiaiis pectoris , et sunt anteiius mu-
tiio propionvs, cpiani posterius, inter quas jacet ror pericardio
.sc[)luin , et artoria l)nmcliialis, aul si nialueris aorta. Super-
ficies, quani ipsae oflerunt , convexa est , et in gyrino ad ter-
tian] mctamorplio^eos pcriodum , scilicet ali([uanto post exte-
rioruni l)ranr!,iaruin deletionein se sisiit sub forma ramulo-
ruro potius infrerpienlinm , qui quotidie magis florcscendo, i'o-
liisqne se exornando adeo alii in alios applicantur, nt primo
intuitu superficies ilia ex toto continnari , aui conjungi videauu'.
Scd si in banc alte penctres spathula argentea , ejusdcmque
natitralem divisionem expliccsj ant si rauiulos pracdicios for-
ficnlis pliini-i tondeas ( hac enim tonsione, uti pluries expertus
sum, nee animal vivum se pali ostendit, nee, salvis latioribus
vasis, mujium sanguinis manat ) ; si utaris, inquam, hac ra-
tione, statim agnoveris illam superfisiem a tribus varuiiatibus
aut rimis profunde peuetranlibus dirinii in quatuor partes di-
mensioiiibus impares, arcuatas, et oblique ab exteriorilius ad
interiora , et ab anterioribns ad posteriora tendentes , quae
sunt ipsae brancliiae , quatuor pro unoqiioque latere. Cum to-
mentum, sive tonsioncm residuain spernleuiur adeo super vi-
irum tlispositam sub atpia , ut absii a coacervatione et irnnli

(1) Pliiltra branchiae anterioris ac posferioris non ad|)arenl pro-
plerca quod cmn p:irielil)us cavitalis hrancliio-gutturalis coiirunduiilur.
Serins, formatione progrcdiente , assiirgunt , ct inanifestissiuie distin*
guuntur, inque facie libera cxoniantur luliiS; ut in postei-uni etc.

124 Aloysii Calori

calioae, consplciinus lenle simplici et vix objecta augente il-
1am referre imagincm cxiguoruin foliorum melius cum foliis
acauthi, qiiam cuui aliis se coiirerenlluin , quae communi ra-
1110 ita ailnectuntur , ut pars oircunifereiiiiae rami ipsius iiitec-
la et nexihns libera pornianeat . Tain fiilia , quam ramus , de
quo ipsa pendent, ellorniaiUur a tenui et porosa menihrauula
comprehouclcnto minutas propagines vasorum, quae penioillos
brancliialcs constituunt. Branoliiae aulem ita sunt oiclinatae, ut
in veras vel completas, et iu falsas vel incompletas distiiigui
possint. Inter falsas recensentm- anterior sive prima, et poste-
rior sive ultima, quae adliaercnt parietibus cavitatis branchio-
gulturalis et pectoris, et sirapliciores brevioresque sunt: inter
veras duae falsis mediae, idest secutida et tenia, quae sunt
liberae , extensiores, longiores , ramisque brancliialilms diiiores,
ac onustiores foliis . Uti quatuor pro singulis lateribus bran-
chiae, quatuor item sunt exigui arcus branchiales fig. 4. bbhh
Tab.XI.nalura cartilaginei, qui cum extremilatibus anterioribns
ac inferioribus junguntur corpori ossis hyodei pariter cartilagi-
nei, cum extremilatibus oppositis ad regionem occipilis adne-
ctuntur per substanliam nicni])ranaceam et muscularem; cum
margine convexo respiciunt ad inferiora, nee non ad exterio-
ra , et sufl'ulciunt ramos branchiales jam descriptos: cum mar-
gine tandem conravo respiciunt ad snperiora nor non ad in-
teriora latae gutluris cavitatis, et sunulciunt membranulam in-
star semilunae, quam philtri nomine Rusconius distinxit.

Talis tantiquc ponderis est, Academici Doctissimi, ista bran-
chiarum porlio ad meura propositum , ut non posim non de
ea fusius et accuratius , quam caeterl usque adhuc , profari .
Membrana mucosa cavitatem branchio-gutturalem obvestiens
ea estj quae sese induit in hasce plicaturas , sen productiones
niembranaceas ab exiguis arcubus branchialibus pcndentes. lam
supra innui rudiraenta illarum , quae ad veras branchias perti-
nent et liberae sunt, clare conspici posse etiamtum branchiae
cervicalcs cxternae adsunt: serius el duae aliae distinguuntur
Ailsis branchiis respondentes, quae videiUur exiiire parietibus
praedictae cavitatis , iisdemcpie magna ex parte adhaerent. Sim-
plices ac laevcs, destilutae nimirum sulcis plicauuiscpie tortuo-
sis sunt , nee forma ipsis consona , qua([ue earum characleres

De BrANCHIIS GTiTlINORUM RAN. ETC. 12j

organici constant , non plane cognosci licet , nisi in gjninis ad
quartam metaniorphoseos periodum pcrtiugeniibus. Qua in pe-
riodo , cum caviias branciiio-gattuialis aperialur, illico cadunt
ob ocujos octo duplicationes, seu producliones menibranaceae
an fig. 5. Tab. X, qiiatuor pro iin()((uof£ue latere, invicem
proxiniae, et dislautes eo tantuni intervallo, quod ad ipsas dis-
tingnendas sat est, qnodque evidenter iiilertur a transitu mem-
branao mucosae a fonnatione produr.tionis, seu pliiaturae ante-
cedeniis ad formaliouem subsequentis : nam([ue in eo transitu
membrana mucosa depriinitur rediens in contactum parictis ca-
vitads brancliio-gutluralis, ex ([uo [)r(if'ecta erat. IMenioratae ve-
ro plicaturae , si initium I'acijnus ab occipitali regione , descen-
dunt, eodemque tempore a se paullum recedunt, et obtinent
singulae niargiriem concavum, sive internum, et ex uno latere
superficiem etiam exigui arcus respondentis , quern cum per-
currant, a sese sensim sensimque rursus accedunt , et_, cum
ejus extreiniuiiem hyoideam attigeriut, nniluum , quern lique-
rant, contactum sibi reslituunt, atque itidem, ut adnotavi ii-
bi earum originem posui , denuo coagmentantur . Ilic porro
membrana mucosa sese evolvcns undique circum ipsas confi-
cit Oram, qua confecta per plicalurani semicircularcm , ad ([uam
se fingit ambicus ad latera et ad inferiora os livoidcum, con-
tinuatur super internam siiperficiem hujus ossis, ot hinc in gu-
1am saccosqne pulmonum , illinc versus oris aperUuam produ-
citur. Descriptariua duplicalionum forma ali(juantulum inter
eas differl, nee similitudiucm hal>et lunae crescenlis, ut docuit
Rusconius , sed vergit potius ad fignram rhomboidalem , ma-
xime iu branchiis veris: nam liic duj>licaliouimi ora fluctnans
et soluta iu cavitate brancliio-gullurali est inorilinate convexa,
et convexa est pariicr altera earum ora , per qaam ipsae exi-
guis arcubus vinriuntur. Duplicationes completarum branchia-
runi propriae duabus gaudent faciei)us, ([uarum una respicit
ad exteriora et anteriora , altera ad iuleriora et posteriora. Cae-
terum duplicationes omnes, idest et quae ad completas et quae
ad incompletas brancliias attinent, sequuntur ilireclioncm ol)-
liqnam , (piae reperta luit iu exiguis arcubus unicuic[ue dupli-
cationi respondentibus; et videntur ita aliae in alias cum oris
internis applicari posse, ut spatium ipsas sejungens penitus clau-

1 2G Aloysii Calori

dant, et in specicin receptaciili adeo vcriant, nt liqiiitla inter
easdeni IliuMitia dcliacri qiieant, atquc iikirco raniosas bran-
chias scnsim scnsiin([ue perineare . Quod ad goncrales earum
qualiiales special, colorem hal)cnt suhcinereuin , sunt moUes,
pulposac , poliiis crassae , cl semper iiul)ulac liuinoie, qui ma-
gna ex parle, ul arbiuor, provenil ex omiuLMilo gradu illius
textinun proprietalis , quae iinbibilio sou cndosniosis dicta est:
ex natura sunt opacae, sed super vilruni expansae et siccalae
fiiinl pollucidac. L l earum superficies inspccla est, obviae sunt
oculis exiguae plioaUuae torluosae a Rusconio dcscriptae, quae
per sulculos nonnihil profuntlos aliao ab aliis disiinguunlur .
Sed si ejusuiodi plicalurae ali pia atloulionc, et simplici lenie
vitrea examiuenlur, ninx comperics e;ts non jam cousiiluere
speciem exiguarum plicaturariiui tortuoso incessu, sed seriem
exiguorum f'olioruni analogorum illis, ([uae insunt branchiali-
bus rainis supcrius descriptis fig. 4. Tab. X.. Pro unaqnaque
praesuuqila exigua plicatura duae exiguorum foliorum extant
series, quae parallelae incedunt inter se et ad latera tenuissi-
niae lineae aibidae sese ducentis ab una ora convexa ad al-
teram paritcr convcxam pliiltri, alf[ue ellormantes speciem ra-
mi, cui exigua folia cum perbrevi peliolo appenduntur. bi
duabus braucliiis mediis, sen veris super ambas facics plica-
lurae membranaceae pliiltri conspiciuntur liae duplires exi-
guorinn iolioruin series, quarum uumerus ascendit ab octo ad
duodecimo et, uti videtur, diilert, prout din'erunt individua ,
et forte cliam metamorplioseos periodi. Notandum est aniem,
quod illae super faciem externaui sunt longiores, el videren-
tur fere continuari cum ramis brancbialibus , nisi ipsas divide-
ret sidculus arcuatus , ubi consistentes elegantem denticulum
extruimt .

Cum jam , quae ad internas ranaruin gyrinorum brancliias
pertinent, coniormatio et structura descriptae , neffue minus
deinonsiratae sint , prout itcrum iterum([ue a me fucrunt
dctectae et comprobatae non parum dissimiles illis ^ quas no-
I)is Auctores declaravere, nunc ad earumdem branchiarum tex-
turam veniam, et ])revius ac dilucidius quoad fieri possit, or-
dinem disposilionemque vasorum sanguirerorum iisdem inliae-
rentium exponam. A corde inilium sit. Cor larvarum ranarum,

I

De Branciiiis gyrinorum ran. etc. 127

quod atl ejus essentialla elcmenta, iion iliscrepat a corde anj-
inantis perfecli, cum ex veiilriciilo el auricula conslet. Auri-
cula recipit praecipuas corporis vcnas, cavain nmnpe po^te-
riorem, binas auonyiuas ec, et veutriculus, ([ui ctiam in gyri-
nis adiuoduiu juveiiibus liabena subnigra, qua pericardio vin-
cilur , gaudct, orij^inein tribuit arteriae unicae, cui nomen alii
fecerunt arleriae brand;ialis , alii arloriae aortac. llaec arteria
ad anleriora versus aiiinialis riclum producitur scse proferens
prout rcceilit ab oiigino, ct incedendo sese flcctons fere adin-
star liuerac S. Sub lincm prius tuinescit in bulbnin co.nparan-
duni bull)o artcriae brancliialis j)isciuni , et duinceps dividi-
tur uuinque in duos ramos, fig. 1 , 5 et 7 Tabulae X.I., videli-
cet in duas arlcrias , quae iter capiunt versus exii;uos arcus
brancliiales , quos ani.eqnani atlingant^ (.li\idunlur siiii^idae im-
paribus inlervallis iu duos ranios ila , ut , juxla aiUedictum
observcntur ex unoquot[ue latere qualuor vasa, cpiae ad quatuor
brancliias respondenles pertinent, llaec porro exiguos arcus"
brancliiales pone legunl, adparentque evidentissime in gyrinis
junioribus eiiani non praeparatis ob folioruni inlio(nientiain
el in proveclioribus, cum diligenter ramiJi brancliiales tunc
Ibliis refcrli praecidantur, divisa iu duos ramos sujier conve-
xam exiguoruni arcimm oram aequidistanler silos, (pii, nulla op-
pleti injeciionc, sum, quod ad speciem, duae curvilineae sub-
nigrae , parallelae , inlcr se communicanles per anastomoses
transversas, et conjunclae lam qua incipiunl, quam qua desi-
nunl: quare haberi possunt ceu insula vel magna ansa vascu-
laris coiiiprelicndens lot parvas insulas sive ansas secundarias,
quol sunt anastomoses, quae inter vasa et vasa inlercedunt,
sive quol sunt inlervalla vacua, quae inter ejusmodi commu-
nicationem apparent. Ex inemoralis auteiii duobus vasis arle-
riae el venae branchiali Iluschkianis, sen trunco priiicipi ejus-
qne ramo Rusconii respondentibus exiliunt rami venosi el ar-
teriosi , qui sese sulxlividenles consiituuni penicillos brancliia-
les, quorum minimae cxlrcmitafes plnrimos canaliculos eili-
ciunl , qui simul onines ila conlinuanlur , ul sane quidem re-
pelanl disposilionem, quam videre licuil in duobus praecipuis
vasis, e quibus omnes pracdicli rami origincni duxeruui. Sed
res ila simplex non est, tum cum auferunlur branchiae injcc-

i 28 Aloysii CALoai

tione prius opplotae et prolenclunlur super vitnim, lit ad ma-
ioicni evitloiuiain sicccnlur. Mox eiiiin pcrspicilur vas teitium
piaecipiiumefig. 6.Tab.X.l,f[uod legit concavam exiguoruni ar-
cuiini orain, et praecedemibiis objiciuir. Hoc vas a caetens,
qiiantnni scio , non anloa inspoctuin una cnin trimco principe
disseniiiiaiis rainos inlor binas lainiiias dujilicalionis iTiend)ra-
naceae phillii extruit rete admodmn coiiiplexuiii , ubi distin-
guiintur vasa iiiforenlia at([iie cncrenlia, el altera circulallo per-
quam allinis ei, quae bianchiaruin raniosaruui est propria, cui
et nomen assui potest circulatiouis branchialis philtri . Vasa
porro diiplicatiouis menioratae priniilus mihi innuerant vasa
fore nutritia , et plane ereclilcin textiun , qui tumescendo idem
pracsliuel, quod al) eadeni duplicaiione lluscouius repetivit,
ad impedienduni , quoniinns corpora extranea os subeunlia in-
ter braucliias sese iiiimilterent, alque ila canaleiu brauchialem
obslruerent . Sed perpensa vasoruni sangulferoruni quantitate
juxta relationeni partis, quae ipsis erat nutrienda et conser-
vanda; revocata ad examen maxime illarum praevalenlia cir-
ca partem eamdem; delecta in exiguis plicaturis serie exiguo-
runi folioruni ordinate disposilonun parium exiguis foliis ra-
uiorum branchialium; repertis novo in vase iis ipsis characie-
ribus, qiu^s citatus Zootouius trunci prinripis rnnio trilmerat;
ac demiun observatis turn relatior.ibus inter truncum princi-
pem ejusque ramum iutercedentibus , turn mutuis commuui-
cationibus destinatis mixtioni sanguinis arteriosi cum sanguine
venoso ; e vestigio suspicioneni exui in eo sitam , quod ilia va-
sa laniuni essent inservitura nutritioni partis, qua fulciebaniur,
sive erectilem texiuni conficerent, et in niea mente persiiti,
quod ipsa constiluerent alteram sanguificationis organum , al-
teram circulationera , niiuirum quae est branchialis philtri. Ex
his itaque animadversioniI)us licpiot, novum vas a me comper-
tum non esse , nisi secundum ramum trunci principis , ex quo
illud inferius anteriusque enasciiur , et in quem ad superiora
versus occiput exoneratur . Hie auiem secundus ramus luniine
uniformi prorsus omnis non gaudct: nam eo est arctior, quo ter-
mino propior, et contra; praeterea comparatus ramOj qui pa-
rallelus incedit vasi principi , huic similis constat. In eodem, ut
dispicies in fig. 6. Tab. XI, inserunlur rami, qui numero a

De EnA^culIS GYRl^onuJI ran. etc. i 29

braiichiis ad l)ranrliias, forsanque eliaui a ])eiiocHs ad meta-
ijioqiliosiuni periodos nonniliil discrepant, et oppositam dire-
ctionem liabcnt : alleii eiiim sunt oxleini , ct ad truiicum prin-
cipem veif^mit; allcii sunt inlenii el inter binas laniinas inem-
bianaceas philtii ascendunt. Hi postremi, qui IhleniJ'J'. ibidcjn
indicanlur , diini transeunt per ejusiiiodi laniinas, dividuntur
el subdividunlnr in ranios, qui nia{;is niagisquc inidliplicaniur
et atlenuantiu-, donee exilissinii facti exigua pliillri folia per-
vadant, gii^nanupie rele maxinic coniplicatum , quod nude o-
cido conspicitur cflioluni lalis niaiulis, quaruni intra arcam
lente vitrea el luce uilida inspectum aliae uiinores niatulae
panduntiu-, quae alias semper minores capiunt, quodque ad
Oram liberam pliiltri, sen oram respicientem favicium cavita-
tem maj^is, ([uani alil)i exerlum cflicit totum continuum cum
rete alloro pracbcnie oiiijineni novo rainorum g-^'' iljidem or-
dini, qui descendit, et in veris brancliiis philiri portionem ob-
tinet a latere exteino exiguos arcus obtegeiilem et occladen-
leni. Quod ad lalus lii rami descendcnles deducti accipiunuir
a ramis extei nis // // , aut istos accipiunt , et brevi lapsu jam
in uniim coacti ranmm, fineiii suum obiinent sese in trun-
cum principem eflundentlo. Antequani tainen rami externi in
desceudeiites inseranlur, aiu a descendeiuibus accipiantur, mit-
timt et ipsi, accipiuntque ranuilos, qui saepe inter se , et cum
rete dcscripto aiiastomosim ineimt. Addendum est eliam, ra-
inos exteinos baud semper in ramis descendentibus, sed ali-
(junndo in principe trunco fincm directe sorliri. In falsis bran-
cbiis, et praecipue in quarta disposilio hactcnus descripta ea-
dem ad annis>im non est eo quod philinim ex una tantum pa-
gina conslruilur, nam facies, qua adiiaerel caviiali branchio-gut-
turali, liac structura brancliiformi vacai. Rami externi sunt
longiores et evolutiores, eosque diceres conditores ramornm de-
scendenlium , qui instar spectaniiiim ad veras branchias ac-
cipiunt ramulos collatcrales proveniontes a rete ab internis ra-
mis efibrmato . Constat igitur ordinem et distributionem vaso-
Tum sanguifororum in phillro ingredi ordinem ct distributio-
nem gcneralem vasorum sanguiferorum , quae ad branchias ra-
mosas pertinent; rami interni sunt vasa inferentia pliillri ana-

1** • • • •

oga lis, quae emitlii ramus, qui trunco principi parallelus abil:

T. V. 17.

130 Aloysii Calobi

rami exlenii in anastomoses , per (jnas fit mixlio sanguinis ve-
nosi cum sanguine arterioso, dcsinunt , anastomoses, inquam,
lis similes , (juae inter duo vasa antedicta intercedunt : rami de-
scendentes sunt vasa cflereniia, quae sanguinem oxygenatiim
in principcin trunctmi Iransierimt . Non vacat hie signilicare
luiicum discrimon ituer ramos branchiarum rainosariun, et ra-
mos phillri in hoc consistorc, quod rami in hranchiis ramosis
dividuntur el disponiinlur in penieillos, ct rami in philiro re-
tia coiuponitnl: de quo quitlem insimulanda est philtri con-
stitutio, rpiae non ex tot parvis sectionilxis lihciis, aal inter
se disjuncds, sed ex menibrana prorsus continua derivetnr.

Ex hactenus diclis facile intolligitur, quomodo in gyrino-
nuii brancliiis circulatio perlicialur . Sanguis a corde pulsus in
unicam arteriam , quae e cordis ipsius ventriculo oritur , at-
que ideo in quatuor ramos, qui ex hujusmodi arteriae divisio-
ne nascuntur , ct tandem in octonos principes ramos , qui ad
ocionas branchias pertinent , antequam in easdem influat, sub-
dividitur in tres portiones , quarum unaquaeqae in canale re-
spondente recipitur . Prima poriio directe penctrat in iiuncum
priucipem seu receptacidiim commune eilormans conlinuatio-
nem praecipui vasis , quod singularnm branchiarimi proprium,
el ceu branchialis carumdem arteria est . Reliquae duae por-
tiones immeant in coUaterales irunci principis ramos , quorum
alter, ut dictum, exiguorum arcuum convexitali, alter conca-
vilati obseqwitur , ct uterque venarum muuere fungitur . Cum
sanguis pervenerit in biuos canales descriptos transit in ramos
ex ipsis proficiscentes, el deinceps in ramulos et penicillos, si
agaiur de branchiis ramosis; si vero de niembranacea philtri
duplicatione in ramiJos et retia ab his concinnata . Ita sanguis
pergit ad diviiionem et subdivisioneni super latissimam superfi-
ciem, atque sibi coinparat eas omnes condiliones, quibus ne-
cesse est, ut elementum ambiens ilium afficere, et spoliare car-
bonio possit. Sanguis idcirco ad immedialum elementi am-
bientis contactum dednctus carbonium amittit, et oxygeno im-
butus parlini transit in penicillos arleriosos , partim in retia
arleriosa jam cum venosis conlinua, ab his retibus et pcnicil-
lis progrediondo viam sibi paral ad ramulos, atque inde in
ramos ex his couflalos, ct postrenio in arteriam sive trunciun

De Blu^CHIIS GraI^-ont•M ran. etc. 131

jHJncipcin eflunditur. Non oninis lamcn sanguis per brancliias
iJucns liaenialoseos mutationes patitur: nam parva ejus fjuan-
titas, quae a via raiiiorum de veiiis proficisccntium evadit, et
intra venas manel ad eas percunendas, suum iter absolvit
in arteriani inunulalus revertens: ([uoniam duae venae, ut coin-
perimus, in banc inseruntur versus occipitalem arcuum bran-
rhialiuni extrenutatem , et altera major sanguinis (pianlitas in
pbillro dofiectit pari modo ab aclione Ihiidi oxygenum imper-
lieiitis, aut per externorum ramorum anastomoses cum ramis
descondenlibus sive artcriosis, aut per ramos tanluni externos
lit in falsis brancbiis; et in branchiis ramosis per ramos ansam
pracl>enles anaslomosibus transversis inter arteiiam et venam
huic parallelam . Sanguis igilur, qui se per venas ab aneria
subduxerat , tolus redit in ipsam , ulji ullimam mulationem o-
i)il cum sui portione, quae in cjusinodi vase excipilur, et cun-
cta dcin massa sic oxygeno ditata et comniixla circulationem
et difl'usionem peragit per universum corpus sese efTnndendo
in arterias capitis, et pubnonum, et in arcus aoriicos, quae
omnia vasa nascuntur ex muuia conjunclione, ad quam arteriae
brancliiales veniunt staiim ac respondentes brancbias deserii-
erint .

En ergo , Sodales Praestantissimi , due circulationes in gy-
rinorum ranarum branchiis evictae, quarum una, jam cogni-
ta, est circulatio brancbiarum ramosarum, altera non descripta.
non modo , sed ne antedicta quidem ab aliquo est circida-
tio brancl)i;\lis membranaceae pliiitri duplicationis : ambae aii-
tem, salvis discriminilius fortuitis, super eumdem typum ef-
fictae, et slriclam relalionem inter se liabentcs. Quocirca du-
plices sunt iiiteniae larvarum praedictarum branchiae, el voca-
bulum philtri a Rusconio adhibitum ad dcsignandam membra-
naceam duplicaiionem , <piae per meas observationes evecia est
ad ofTtciuni organi liaemalosi inservientis,novarmn nempe bran-
cbiarum, nee accomodalur, nee amplius congniit structurae^
texcturae , usuique praecipuo duplicationis ejusdem . Itaqne si
ad philtniin indicandum suffccero exinde appcllalioni pliihri
alteram brancliiarum accessoriarum , sen accuratius branchia-
rnm membranil'ormium , non idcirco arbitror me nomenclatu-
rae praejiidicium alitpiod novitatis attulisse, quando et facta et
circum.staniiae id onmino postulare videntur.

132 - Aloysii Calori

Pro se quisque sat videt , quantum ob harum brancluarmn
inventuni exiendalur superficios ad haeinatosiin comparata, et
quousque laiita extensioconsential cum apparaluluiscacieris com-
pouenlibus systema , cujus sunt multiplices operationes funclio-
nesque vitae organicae, et praeSL>rliiu cuui supeificie cbylidcan-
te, quae louglor decies aut duodecics longiiudiae tol^us larvae
exlenditur super internam rircumf'erenfiam lid)i invobtii ad mo-
duni geunuatiie spirae haud abler alqiic gemiuae cocliloae, qua-
rum abera alleri circumducilur . Ratio quocpie agnoscilur ce-
leris incremeiili , vegetalionis , visque meinbroritui corporis in
gyrlnis, et facibs citaeque redintegralionis eorumdem . Liqiii-
do item perspicilur , cur sanguinis creatio et copia major
sit, pro rata portione, in gyriuo , quam in animale translor-
mato, idest cum pubnonibus excbisive respirante, et quomo-
do bic cbaracter nos ducat ad analogiam instituendam cum
embrvonibus , aut foelibus piscium praecipue carlilagineorum ,
qui biancliiis iuternis cxternist[ue gaudentes , magis ipsi quo-
que, quam animal perfectum, sanguinem pariunt. Ncc tandem
mihi opus erit sequi opinionem a Carusio in piscil)us specia-
lim acceptam, quod membrana mucosa tubi digerenlis gyri-
norum, quippe scatet immensa vasorum sanguiferorum copia
et humectatLu- continuo ab arjua cum cibis sese in eum intro-
ducente , deserviel et ipsa rcspirationi cuidam inteslinali: ve-
'rum enim quidem est vasa ejusmo(U tnbi mucosam legentia
esse innumei-a et minima , atque addam etiani rcferre multum
dispositionis , quae iu elegantibus minimiscpie relibus pulmo-
num ob oculos ponitur; sed extensio, quam detlimus respira-
tioui branchiali, non indiget bujus rationis accessoriae et for-
san hypoteticae, ut tota sanguinis massa contactum element!
ambientis adeat, atcpie iia novam vitam pro generali aecono-
miae ministerio capesscre possit .

Ut vero redeam ad prinmm argumenlum , a quo sum pa-
rumper digressus, prae oculis babere juvat duplicitatem et ex-
lensionem circulationis brauchialis, atqnc ideo duplicitatem
brancliiarum descriptarum satis esse atl coustiluendmn discri-
men , sin essenliale, luculentissimum saltcna et maximum in-
ter ranarum gvrinos , salamandrarumqnc larvas, nee non in-
ter Proieum anguinum, Sirenem lacertiuam, et quacque alia ba-

De BrANCHIIS GYRINORU.M R.\JS. ETC. 133

trachia urodela a Ijianchiis perinaneiilibus, fiigacibusve hac fere
ralioQB adhuc perpensa: nam circiilaiio branciiialis gyrinorum,
excepta nota classis propria jam sita in provectione per cor-
pus sanguinis niixti , nil sin)ilc piaeferl circulationi , quae me-
nioralis anipliihiis inest . Quod, si ad nanciscunduni illius cir-
culalionis aualoyum, alio verlonduin est, nos ad proximam
piscium classcm cpiidcin sane confugianuis oportebit , et jam
per Rudulpliii ct Ralchkii observaliones scinuis einl^rjoues pi-
scium cartilagiueorum , et forte etiam nonnuUorum , quos os-
seos vocant, iiabere branchias exteiiores deciduas in inlernis
permanenlibus insertas: comperimus, auclore Geoffroy Saint
llilairo scniore , supcresse nonnuuquam in aiiqua siiurorum spe-
cie , in iietero-branco anguillari ex. gr. , portionem lirancbia-
nim raniosarum in peculiari prolalione cavitatis branchialis in-
clusarum instar prope secundae ex brancliiis priniilivis per
lotum individui vitae cursum duruturae. Quae facta sin ac-
curatam intogramque analogiam constituant, saltem banc par-
tim expleul: nam duni ostendunt bianchialem gyrinorum cir-
culalionem quantum vis complicatam non excedcre fines va-
riationuxn, quae in piscium cFasse fiunt, procul dubio coa-
firmant novas observaliones a me vobis bactenns expositas .

Apparatus respirationis branchialis , de quo nuper disscriii-
mus , plus minusve modificatus pci inanct toto metamorphoseos
tempore, ultra quod, quid de illo contingat, hie declarandi
locus est. Dutrochetus ratus se deprehentlisse , qua exlarent
branchiae , ea audilus organum apparere , censuil branchias in
partem hujus organi transilire, et in tubam Eustachianam spe-
ciatim converli. Iluschkius huic hypotesi aliam non minus tlis-
pulabilem subjocil afllrmans branchias coire super carolidis
piinclum, et efiiccre glandulam carotideam conferendam cum
lyroidea animantiuuA snperiorum glandula praeseferentem retis
speciem, ubi videt vasa aflerentia, et efterenlia, in quae carotis
ipsa resolviuir, et e (juibus renasciiur. iNIulioiies sequutus sinn
eradatum branchiarum decremcntum , donee ad totara earum
delciionem pcrveneram, et in ea progressione vidi semper, ipsas
decremcntum ingrcdi recedendo a corde , et se ab hoc ma-
gis magisque sejungendo per interpositionem musculorimi cpio-
rumdam , qui inter branchias et cor ipsum pauUaiim evol-

134 Alotsii Calom

vebantur : cxameii Inslilui de exiguis arcubus brancliialibus ,
qiios sensim semsirnque conlrahi el miniil dispexi: branchia-
los rami (iiiut rarioies , longiores el teniiviores, indc colorilor
decurtaTilur el videutiir insimul confundi; alqiic ita motlifi-
cali spccioin fere corlicis nuois pineae brancliiis, jam coarcta-
tis et compactis, exiiibcre: a qua mutadone paium abesl haium
delelio, el mulae evadimt biaucliiales aileiiae^ quil)us nullum
aliud vestigium est indicaus ipsas ad cii-culauoiiis braiichialis
systcma portinuisse, quam major cras.siiics,nigritudo, et llcxio atl
niodum ansarum iu illo pcrltrevi spado , super (juod paullo
aule ultima brancliiarum riulimenla informabaniur . Praelerea
animadverli dolctionom brancliiarum ramnsarum pauUisper prae-
ire dolclioni brancliiarum lucmbraiiilbrmium; el, cum iujeclio
milii benevertissel, adnotavi, relia uliimarum injectionis male-
rie facilius oppleri, quam ramos primarum, qui milii dein su-
spicionem ingesseruul impervias oinnino evasisse . Ex quo pro-
cessu quisque vidol Iransforinationein brancliiarum in lubani
Eusiacliianam , aui in glandulam carotideam ab observationi-
bus el faclis abhorrcre. Non est tamen censendum secundam
hypolosim e siinplici imaginatione aul praeconceplis priuci-
piis prorsus orlam, quod de prima pronunliaremus: nam in-
terdum, melamorpliosi confecla, mihi contigit observare non-
nullas brancliiarum reliquias super arlerias brancliialcs; quae
anomalia scu evokulonis reiardalio probabililer inducere poiuit
ad slatucudam hypolesim reductionis branchiarnm in glandu-
lam carotideam. Quibus observalionibus el considerationibus
concludcndum est de brancliiis evenire, quod de lot aliis em-
bryonum el foetuum organis, quae, cum Iransformenlur, non su-
peisunt ad alias paries organicas componendas; sed transformatio
ex absorpiioneet atrophia procedens non rcducitur, nisi ad quae-
dam obliieranda, el nudanda praecipua vasa brancliias inime-
antiaj quae quoniam ex ipsis egressa coibant etiam ante meta-
mor])ho>im, Rusconio jam praemonenle, ad capitis, pidmonum-
<juc arterias et aortam efTiciendum, sic eadcm permanent excepto
discrimine quopiam refundendo in lumen aliquanio majus, quod
apulmonali arteria aquiritur. Comprobatum ergo et perspicuum
III, quod branchiae J prout assumentcs alicujus organi perma-
nentis ibrmam et oflicia, nun pcrslent, scd omnino deleaniur,

De Branciuis gyrinoruji ran. etc. i35

el lenia atque gradata earuin deleiio rclationem lial>ct ciun
iiKjilificationibiis maximi nioinenli novistpie lonnationihns or-
ganicis alioriim appanuuiiiu , cl speciatim cum iiisigiii cleciirta-
lionc ct perlccliuiie caiialls digoienlis , cum plena cvolulione
ap]>araUis uro-pojetici , cum apparitioiie venae umhilicalis aut
alidtMninalis, et si sermo est de mare cum formalicjne et e-
volutione duarimi vesicaruni , qxiae ad guiunis laiera invcniuu-
tur, quas(juu laiyngeas vocanl(l) et polisslmum cum inajoii
vi acliva et peiteciione apparatus aeriae respirationis .

Ecce autem nos pertracti, Ac. Pr.^ ad examinationem pul-
mouum , sive pcrmanenlium respirationis organorum , quae
batrachiis geueratim insunt . Fertur in eorum larvarum nota
conilneri pulinonum angustia et longitudo ita ut desccnden-
do fere tolum diametrou antero-posleriorcm cavitali abdomi-
nis metiantur . Hacc nota omailnis melamorphoseos pcrio-
dis non plane respondet, aiquc idcirco modis praedictis enun-
ciata nimis geiieralis et accuralionis expers est, nee in i^yri-
no ranarum observatur, nisi cum arlus posteriorcs apparue-
rint et aliquantisper creverint. Intueniibus Figuram primani
Tab. XI. hacc reperire liceat: pulmoae sinistro exliiberi per-
brevem saccum caecum protensum usque ad renem respon-
denlem, ])ulinonem vero dexterum pauUo longiusculum ire ita
lamen, ut pusillum memoratam libcUam excederet. Neminem
latct imparem longiiudinem esse uotam pulmonibus horuni
reptilium inhaercntem , (juae , ut palet , non ab alio derivan-
daest, quam a forma prin>igenia, aut archetypa , ut vocant.
Saccus , quern nuper diximus , est alro-fuscus , iiacidus , et spe-
cie vesiculari aut spongiosa fere deslitutus, nee non praeditus

(1) Hie character scMialitalis non sccus ac alii, el organorum ^v-
nilalium iiilcriorum pcrfurtio non adparcnt , nisi post nu'laniorplio-
sim . Quare , si in juvenilis ranulis cxItTnos characleres s])ectes ,
non est cur aflinncs atl qucm sexum ipsae pcrtineant : namque liuic
praccipuo ivon est locus. Cum autem eas sccemus , fere in caclem
niancmus liaosilalione : fiustra cnim laboralur ad oviduclum invenien-
dum, quijjpc qui est ullima apparaUis generationis pars, quae iormam
edit. F.x inspeclioiie tcstiuni el ovarioruni minulissima ova decoloria
et pellucida se inter melamorphosim confecla conliiiunlium clici tan-
luui potest nota , qua scxus distinguanlur.

136 Aloysii Calori

lial)ena subnigi-a , qxiae aesophaguin suporgioditiir , adpHcatur-
que visceribus abdoiniiiis prope dnplicis cocliloac inlcslinalis
uiocliolum, ct cum Hone relationeni iiiit. llacc luibcna sinislror-
sum esi libera, el dextrorsum parliin coinprohendhiu- a plica-
tnra perilonaei , quod pidmoncs aesopliago rcviucit , gaudolque
lil)era appeudice , quae loborurn corporis ailiposi spalia traji-
ciendo ad idem viscus desceudit. Si compareinus autein figu-
ram descriplam cum figuris 5 el 7 Tab. XI, sesc ofl'cruut pul-
mones longiores, c;t lere ad posteriorem abdominis cavilalis
parietem pervecii, in quibus adiiotauuir color minus obscurus,
exerlissima vcsicuiarum species ad exteriora, probe eflbrmatae
areolae, scu cellulae ad interiora, totiis saccus ab acre elasti-
00 leviler expllcatus, anledicla haliena subnigra, et modica ju-
gulatio super habenae ipsius originem. Cum gyrini ad quartam
vel quintam melamorphoseos jieriodnni , injcclioni subjician-
tur, si haec benevertal, videre erit, ul in fig. 5 et 7 Tab. praed,
externam pulmonum superficiem minimis relibus vascularibus
veuosis arteriosisque operiri , et parietes cellularum pulmonea-
riun ardenli rubore suflimdi , qui inermi oculo totum indislin-
ctum conflare vidcinr , sed leute "vilrea inspecUis quampluri-
ma et minima vero reiia vascnlaria venosa el arteriosa osten-
tat. His addendum me ali(|uotics deprelicndisse , ni observim-
do graviler deceplus sum , nonnnllas exiles venulas quodam
tractu super liabenas subnigras , quas superius descripsi , ver-
sus lienern perduci, sed eas sequi non fnit datum ad hoc us-
que visrus , venososque truncos venae portarum . In suspi-
cionem adductus, quod injectionis materies ex ninila distan-
tia pariis , qua injicere solebam , nimirum principis arteriae,
quae e basi unici vcntriculi cordis atlolilur, ipsas onmes non
pervaderet , ego , riniatus jam renes rubeo colore cinnaba-
ris , quo ad injiciendum iuel)ar , non parum infici oIj iu-
uumeras venas, quibus magna ex parte compinguntur, con-
stimi per haec duo organa insliiucndam injeclionem esse, quae
licet plus minusve systema venosum opplerct, consiHo tamen ,
quo eam ita susceperam, non satisfaciebat. Si adjumenta, qui-
bus opus est in praeparationibus tam minutis et doHcaiis, exa-
ctiora reddi possent, facultatemque sufficerent Injiciendi in gy-

De BRA^CHIIS GTniNOKUM RAN. ETC. 137

rinos niinimos , lum fortasse planum fieret, utrum illae venu-
lae acl praediciuin habenae punctum subsistanl utpote in gy-
rlnis evolutiorihus iinperviae, an vcro appendices lanuimmo-
do dicendae vasoniin puhnonalimn nuliam rclalionem contra-
bentiiim cum venis per abdominis viscera dilVusis . Hoc porro
scire maxinie inleresset: nam,. si revcra essent venae, quod
vero proxinium esse videlur, communicantes cum systemati-
l)us venosis ad meniorala viscera perlineutibus, pararelur pnl-
cherrima analogiae ratio inler pulmones larvarum batrachiorum
et pulnionem ophidiorum, nee non inter vesicam simplicem
aut dupliceni, per quani piscibus nandi facultas snppelit.

Huic meo (jualicunique opuscolo finem non faciam , nisi an-
te disseruero de quaestione, utrum gyrini ranarum, cum du-
plici rcspiralionis organo, brancliiali et pubnonali, insiruantur,
Spirent eodcm tempore per pulmones et branchias, an modo
per has, modo per illos prout circumstantiae et metamorpho-
seos pciiodi patiuntur. Celei)errimus Georgius Cuvierus opina-
batur, autetlicios gyrinos duobus organis pari tempore uti, et
fortiter asscrebat, gcncralem sanguinis massam semel, et exi-
guam cjusdem portionem bis r'espirare . Haec seutenlia, quam
anatomici , et phvsiologi din tenuere , conatique sunt observa-
tionibus ci experimcuiis roborare , visa est nimis audax Rusco-
nio praetendenti , quod gyrini in cavea filis ferreis contexta
iiiclusi et subtcr quamdam altitudinem limpidae aquae lluvia-
tilis molliterque profluenlis continuo detenti proprias meta-
morphoseos phases explere ^ et tentamini sidiesse polerant,
donee apertura branchialis clauderetnr; ultra quod tempus,
cum ipsi ad respirandum uli pulmonibus deberent, mortem
appetissent, nisi eos ab aqua cito sublraxissct. Ex quo coUe-
git senlcntiam Cuvieri fundamento destitui, aut saltem non e-
vinci , videlicet nee respirationem pulmonalem et branchialem
in quavis metamorphoseos periodo simul contingere, nee re-
spirationem pulmonalem fieri , nisi clauso foramine branchiali ,
immo hanc necessariam non esse ad transformationem gyrini
in animal perfectum . Quae conclusiones depromptae ex ten-
lamine speciem veriiatis non modice praesefercnle nuliam ob-
jeclionem pati videntur . Altamen non animo invehendi novas
indubiasque de tam diflicilibus rebus doctrinas, sad quiildam
T. V. 18.

138 Alotsii Calori

in bono liiiniiie collocandi, anunadveisiones , quae seqnnnfur,
edain . Et priiuo expeiinienlum supra relauiiii inilii vidolur ni-
hil aliud probare , quain animal insiruclum duobiis organis acl
eanidein lunclionem destinatis, el actionem ineundbus pro me-
diis duintaxal, in (juibus illud vcrsauir, usurum quideu) esse
eo organo , quod uiagis consonal medio , in quo auiuial ex-
clusive vivere suapte natura potest; sed hoc non officii, quo
minus idem ipsum animal scmel libcrum ingredi queat, in
qidbusdani circumstandis, condiiioncs agoudi pari tempore cum
utroque organo ; nee gyrini ranarum cum pulmonibus respira-
rc convincuntur mox ut claudantur liranchiales aperturae; nee
denuim litpiet respirationem pulnionalem , si qua est, essentia-
lem non esse ad majorem celeritatem, qua transformationis
periodi absolvendae sunt , licet metamorphosis itidem fieri pos-
sit. Ad quae dubia ex animo amovenda oportebat, ut in me-
dium adducerenlur facta et conclusiones coinparativae , quae
immediate ex phoenomenis, quae edebant gyrini tarn qui con-
tinuo subter aquam vi deunebantur, quam ([ui liberi in cou-
chis dimidiam aquam capientibus erant , consequerentur atque
suflulcirentur anatomicis inspecdonibus adeo cautis, ut gyrini
ab aeris elastici contactu, aut aspiratione evasissent. Cum hu-
jusmodi facta a ratione scieniiae hactenus deficiant, neminem
cavillaiionis me insimulaturum esse puto , si de anatomici Pa-
piensis conclusionibus animi adhuc pendeam . Securtdo, ubi
exsecui gyrinos vivos ad quartam quiutanK[ue raetamorphoseos
periodum, quos effinctos videre est in fig. 2. 3. et G Tab. X,
semper inveni eorum pulmones quadam fluidi aerii copia
expUcatos , atque idcirco aliquid respiralionis evidenler pe-
regisse; nisi tameu leneamus ilium aerem profluxisse non ab
extra, quod forel maxime inusitatum, sed a secretione gaso-
sa inlernae superficiei pulmonum mucosae analoga secretio-
nl natatoriae piscium vesicae . Cui observationi ol)jici pos-
se jam video, quod gyrinus ex aqua eductns, ut secetur,
omni tempore, quo vivus manel in sicco , causa vivendi sum-
ma ope niti debeat, ut respiret; et, quum non possit cum
branchiis , pulmonibus uli conetiu'. Sed objectio refelli om-
nino potest , qtiippe secans et gyrinos mortuos natura , aut
arte in aqua ubi asservabam, et gyrinos vivos subter aquam,

De BnA^CHlIS GYRINORUM BAN. ETC. 139

poslquain a vase in caiillum cum ac[iia ipsa transfuderam^
idem phoenomenon detexi: hoc posito, quaeiendum est, un-
de iiio aer derivetur? Sane qnidem ab externo , el cum in-
tra vasis a([uam gyiiiii libcre nalabantj nam animal, ut dixi-
nujs, non a naturali suo liquore ablatiim, sed moiUium ia
ipso , aut cum ipso transfutium erat . Ex quo infertur a gyri-
uis aqiiam incolontilnis in propiios puhnones acrem inliodu-
ctuni. Sin tunc tempoiis id agunt, agelxinl procul dubio re-
spirantes eliam per brancliias . Recta ergo videtur illatio , ut
bina respirationis organa pari tempore operari possint. Quod
aulem gyrini ad cpiartam , quintam sextamque metamoiphoseos
perlodum a me iletenli intra vasa viirea, aut conchas aquani
dimidiam capicntcs et obtectas ramis laiis fohis onusiis sura-
mam aquam idonlidem peterent, ut aeris buUulas absorbercnt,
nulhis est observator , qui id nee viderit, nee lesialus sit, et
gyrini , quos sub ocuHs semper habebam, ut contemplari con-
tinue possem , ascendcbant et descendebant et circumvolve-
l^antur et rursus asccndebant se occuhando inferne interque
folia, ubi consi>tentes prout ad umbram in ardcnli meridie,
captabant ore aerem , donee 'necessitate aut aliorum accessu
ad memoralam cubationcm Ibiquendam coacti se illico re-
miiierent in profuntlum eruct;indo interdum ex oscuhs ni-
mium aeris hausti, c[ui sub puhra bullarum forma ad sum-
muin rotlire conspicicbatur. Quibus ol)scrvauonibus possibi-
litatem duplicis respiraiionis contemporaneae comprobanti-
bus accrescit fides , cum , teriio , ea , quae ehciuntur ex a-
natomica puhuonum inspectione, animadvertuntur : puhuones
enim , cxccplis conformatione , longiiudine et angustia in lar-
vae statu eorumdem propriis, ofl'erunt exterius speciem , quae
observatur in pulmouilms gyrini transformaii , iuteriusque cel-
lulas aerias sat couformalas, nee non muhiplicatas, quae per
sepinienia , qiiiJHis sejungunlur, mire prolatant snperficiem,
snpcr quam saugnis cxtenditur ad hacmaiosim explendam. In-
jectiones porro dare osiendunt ipsos non minori, quam pul-
mones aniniantis perfecti, copia vasorum saQguifcrorum pene-
tratn faciliuin muniri, uti fideliter repraesenlatum e>t in fig. 7 et
5 Tab. praocit. Quam c|uidem vasorum multitudinem nunquam
sublineam ibi se colligere ob uulrilioncm dumtaxat, ut cense-

140 Aloysii Calori

ri facile posset, organonun ea exciplcntiuin, verum etiam oh a-
lia ofllcia pracler illiid quod a nulrilionc est, ci quoniain ipsa
disseniiiiauir per parietes diiplicis sacci, qui recipit reliiietque ae-
rem elasticum, uli deinonsirare pauUo ante studui, iia creden-
dum est, tantam vasonim copiani destinaii etiaiu duciioni san-
guinis inclusi ad oxygenalioncin , el sic phaenomcno duplicis re-
spiialionis conteniporaneae locum praeberi. Postrenio gyrini
ex aqua in siccuni translali respirationein , branchiarum ope,
hand brevi conlinuare videnlur . lani motus angustaruui na-
riuni corunideni, quae ([uadani colerilatc et sine inteijiiissio-
ne conlralmntur et relaxanlur, libiquc ideam duaruni stigma-
tuni renovant, dilucidc compi-obant , inspirationoin et expira-
tionein alterna et regulari vice fieri , sed non est omnino im-
probabilc , quod et respiratio branchialis perseveret, aut pro-
trahatur. Gum branchiae locentur intra saccuni exlerius coni-
municantcm per arctam apcrturam , cumque tales sint siructu-
ra et textura, quas snperius descripsi, branchiarum raniosaruin
et membranilormium, ut ipsae non modo ac[ua indjui, vernni
iionniliil hnjns etiam servare queant, in snspicioncm addacor,
quod rcspiralio aqualica efllci possil intra quoddam tempus
quo vel animal extra liquidum ambiens sit. Re quidem vera
secans horum gyrinorum nonnuUos, qui aliquot horas in sic-
co morati erant, vI(U e pectorali eorum sacco humoris gutiulas
exire, ilcmque Jjranchias pcrfiisas esse humore, qiiem si quis
forte duceret ceu elTectum exhalationis, aut secretionis interioris ,
non aiuem reli([iium aquae, quae scse imra eas intulerit, re-
spondebo , nie secantem gyrinos, qui simplici vice in aquam
coloratam conjecti, et pauUo post ab ista extracti, et aliquo
tempore in sicco relicti fuerant, invenisse ilium humorem ejus-
dem coloris li([uidi, in quo niersi erant, et substantiam coloran-
tem tain branchiis adglutinatani , ut adhibltis lolionibus itoratis,
ejus deletio mihi Integra non esset; quod comprobat respiratio-
nein branchialem, utpote praeditammodo emergcndi li({uore, qui
ad brancliias hnmectandas supererat , non ojiinino aljrnpiam fu-
issCj et durare, donee ipse inficiatur aut consumatur; ex quo cjui-
dem phaenomenon , quod in sicco larva salamandrae minus
quam larva ranae vivat: nam salamandris duplex satquc lata
branchialis apertura , et exteriores branchiae sunt , ita ut istae ,

De BrANCHIIS GYRIAOnUM RAJN. ETC. 141

cum admodum afiiciantur ab aeris afllatu et caloris temperie ,
celeriter exsiccentur, el liranchialis rcspiralio suspendatur, ocyus-
({ue animal oecumbat. Qiiibus omnibus inspectionilnis etanimad-
versionibus luiud iiie a vcrilaie abfuturum esse ducam, si af-
finnavero non satis experimenlo constare gyrinos ranarum li-
beros in inemoralis metamorphoseos pcriodis et in circumstan-
tiis quil)us(lam eodem tempore cum brancliiis pubnonibusrpie re-
spirare neuticfuam posse, iinnio sat probabile videii duplici respi-
ration! coniemporaneae locum suppetere: iu cujus probabilitatis
domonstradonc et propugnalione sane rpidem senlio, reiinen-
dum esse, tpiod us([uc ad certam periodum verins contingat
respiratio brancliialis , quuni respiratio pulmonalis debeat pe-
detentim inciperc lertia aul quarta dumlaxal metamorphoseos
periodo, ac inde sese cum altera prope librare et tandem quin-
ta exeunte, aut sexta eam excedere , et sic praevalere. Hoc
consentaneum est generalibus legibus, quas natura sectatur ad
transfercndani funclionem ab organo transiiorio ad organum
permanens intenta. Polius vero probabile, quam certum et es-
senlialc dixi dnpliccm fieri eodem tempore respirationem :
nam in re tani periculosa et ardua male observasse aut hal-
lucinationem contraxisse facillimura est: nee de certitudine ne-
que de essentialitate quidquam pronunciandum, donee sat con-
nrmata fuerint facta comparativa , quae superius indicavi, quae-
que tern pus el multorum experienlia nobis tantunimodo sup-
peditabunt.

Hie vero senlio. S. P., me ad alia atque alia transilientem
jam tempus huic sermoni concessum praeleriisse . Quare o-
ninia paucis complexus llnem faciam enarrando deducliones, ad
quas liactenus dicta nos couferunt . Sunt porro isiae:

Prime: Embryones, faetusque ranarum brancliiis facialibus
a Dutrocheto admissis nequaquam poUere: organa enim ab
eo projumciata pro liisce brancliiis nil aliud praosoferunt, (juam
instrumenta, quibus ad corpora circuinambieniia ipsi adhaere-
scunt, hand quidern iis absimilia, quibus moUusca cephalo-
poda cx.gr. instruuntur . Non erit un([uam, ut niicroscopii o-
pe branchialein sanguinis circuitum in ipsis depichendas, cum
nonnisi per reflexionem uipoie opaca conspiciantur . Qua-
propter prima respiratio, quam embryones ranarum obeuiil ,
per branchias cervicales exlcriores unicc perficitur:

142 Alotsii Cai.ori

Secundo: veram stmcturam , texturam , ususque singiilaram
partiiun componenlluin systcma brancliiale iniornum gyrinoiuni
haud satis compertos viderij analomici eniin branchias mem-
braniformcs , nempe pliiltrum Riiscoiiii , usque adhuc habue-
runt ecu larnellani mcml^ranaceam branchiis ailjoclam pro usu
prorsus dissimili ab illo, quo donatur orgauum, sou superficies
mucoso-vascularis haematosi alliibuta ; quae lamella ab iis as-
siiuilata est lamellae admodum sinipli(,i , c[uac do exiyuis ar-
cubus brauchialibus larvaruui salainandriuuui pcudet, ubi bran-
chiarum officio profecto non funj^ilur.

Tertio : branchias gyrinoruin ranarum intcnores tion esse
siuiplices, nimirum consislonies in solis raniis pcnicillisve , sed
duplices, atcpie distinclas in ramosas, (|uac iam doscripuie eraiit
et in menibraniformcs, quae, si quid judico , incogilatae qui-
deni usque ad banc diem fueiunt. Quae braucliiae membra-
niformes , si demas discrimiua in eoiuui explicalione super
membranam continuam extantia, atque ideo ex nulla exiguo-
runi foliorum liberlate consecjuentia , exlruuntur super ipsum
typum branchiarum ramosarum, ud forma insidcns exiguis fo-
liis memoratis, nee non numerus, ordo, ac disposiuo vasorum
sanguiferorum clare dcraonstrant .

Quarto: cum probatumsit gyrinos ranaruTn instrui l)rancliiis
interioribus duplicibus , mauifeste ex boc consequi, quantopere
ipsi a larvis salamandraruni diflerant, et magis accedant ad
pisces, ut vocant , cariilagineos ermjryouis forma adhuc ve-
stitos, et speciaiiin ad silurum anguillarem Geollroy . Ex
quo deduci potest haec polissiuia differentia iuter branchias
batrachiorum anurorum, et branchias urodelorura , ut prima,
nimirum anura , sint heterobranca , aut dijdobranca, et super-
ficiem mucoso-vascularem haematosi inscrvicutcm habeanl ad-
modum extensam et consonam superficiei chylum efficienti, et
altera^ nimirum urodela sint monobranca, aut aplobranca .

Quinto: branchias sub forma offiiiisque novi organi animan-
tis jam transmutati persistentes non inire, ut Dulrochelus cl llu-
schkius putaverunt , metamorphosim in tubam Eustachianam ,
glandulamve carotideam, sed evanescere ac prope deleri.

Sexto: probabile fore gyrinos ranarutn liberos ad cpiartam,
quiutam sexiamque meiamorphoseos periodum codem tempore

De BRANcnirs gyrinorum ban. etc. i 43

cum branclms pulnionibusriue respir.re, atque item per quod-
dam tempus , euam cum ex aqua, in qua natabam/extrahan-
tur, hab.ta rauone .ntenori branchiamm loco, angustiae fo-
rannms, aut canahcuh jam unici, per quern ad Lxterfora com-
mumcant, et poussm^e facultati, qua pollent, se aqua imki-
endi eamque retmendi . ^ "

Quae couclusiones si rectae hm'c sapientissimae coronae, cu-
,us judiaoplurmn facio, semperque fecero, videbumur , unc
magnam m spem adducar hasce meas elocubrationes an tome

^mSIT:^;' ''-' '-^'''-- ^^--^^ -on-

144 Aloysii Calobi

EXPLIGATIO FIGURARUM

TAB. X.

Fig. 1. Gyrinus inter Icrliam et quartara metamorplioseos periodtim

inferne conspectus.
Fig. 2. Gyriuus obicns quarlam metamorplioseos pcrioclum a laova
inspeclus, ubi observatur in
a. Apcrtura exterior canalis brancliialis.
Fig. 3. Gyrinus provectioris aetatis supra praecedentem a facie vcn-
Irali spectalus ubi in
a. Cutis fit Icviter prostans , quod innuit promiiientiam a canali
branchiali factam.
Fig. 4. Sistit brancbiam integrara super vitrum extensam gyrini Cgu-
rae pracceJentis.
a. a. Branchia ramosa plurimis conferta ramis distinclis , quos

ct fobis pcrgraves suspicias.
b.b. Branchia acccssoria seu membraniformis, ubi inspiciunlur
rami non liberi , sed adhaerentes et praetcrea dupbci foliorum
seric inslructi.
Fig. 5. Ui'fbrt cavilalcm brancbio-gulturalem ab inferiori parte el ad
lalera jirospcctam.
a. a. Limbi a parlibus dissectis facti.
b.b. Cavitas praedicta.
C. Oris apcrtura.

d.d. Lai)ium inferius barbulis munitura.
c. Rudimentum linguae.

/. Facies poslica corporis ossis byoidei obducta membrana muco-
sa cavitatis branchio-gutluralis.
g.g. Aperlurae ad pulmonum saccos pervectae.
h. Oesofagus.

i.i.i.i. Branciiiae accessoriae scu membraniformcs.
Fig. 6. Gyrinus ad quuitam metamorpboseos pcriodum perduclus in
quo per canalem branchialem prosibit arlus anterior sinister.
Artus anterior dexter intus aul sub cute adhuc est, perque cam
trnnspicilur.
Fig. 7. Gyrinus perduclus ad sextam metamorpboseos pcriodum.
a. a. Diiae aperturac transversales, quae ad l)rancbias ferunt.
Fig. 8. Gyrinus sub fine metamorplioseos ubi in

a. Sinistrorsum extat adhuc cxiguus hiatus , qui est residua a-

De BRA^XHIIS GYBINORUM BAN. ETC. 1 45

pcitura branchialis sinistra. Dcxtrorsum apcrtura liacc pcnilus
ol)literala est.

TAB. XL

Fig. I.Sistit gjiiiium figiirae primae Ta]). praeccd. ila disscctum, nt vu-
niaiil in conspeclum onines paries ac viscera in cavilale pe-
ctoris ct abdominc contenta.

a. a. Limi)i cutanei scclionem factam cxcipicntcs,
b.b. Braiuliiac ramosae pcrraris Ibliis cxornalae.

c. Cor el aorla cum praccipuis arteriis ad Lrancliins pergcnlilius.
In corde inspicitur babcna subnigra , qua j)ericardJo vincilur.

d. Sejilum nicmbranaccum cavitate pectoris ab alidcraine sejungens.
c. Pulrno sinister , qui ope babenae nigrae vincilur modiolo dupli-

cis cbocleae inleslinalis.

f. Hepar.

g. Duplex ehoclea intestinorum a sua sede per aciculam revulsa.
//. Inleslinum reclum nondum a rcliquo intestine dislinctum ab-

scissum.
/. Renes.

/. Acicula nnlcdicla.
Fig. 2. Gjrinus llg. secundae Tab, praeced., in quo dispicilur penilus

canabs brancbiabs jam disstissus.
a. a. Limbi provcnienles a sectione cutis canalem brancbialem

consliluentis.

b. Brancbiac ramosae sinislrac.

c. Soplum, quod pectus ab abdomihe secernil.

d. runelum, in (pio naturabler lindilur saccus pectorabs in ca-
nalem brancbialem. llic adnotatur plica exigua ad superiora et
ad exteriora.

Fig. 3. Sistil gjrinum fig. Icrliae Tab. praeced. dissectum a parte in-

feriori.
a. Canalis brancbialis apcrlus.
b.b. Limbi cutis disscclae.
C.C. Brancbiac ramosae, quae praeillis a gyrino fig. primae cxbibilis

sunt ramis loliisque copiosiorcs, el adeo aliae in alias applici-

lac, ut ob oculos j)onnnl superlicicm continuam.
d.d. Membrana sacciforinis cavilatis peclcralis jam aperta, quae

brancbias obit obvestilque.

e. Punclum naturalis aperlurae membranae sacciformis diclae.
J.J. Artns anteriores rudimentarii in hac i])sa cavitate contenli.

g. Pericardium apertum.

//. Cor j)er babenam exilem pericardio revinctum.
/. Septum specicm diapbragmatis pracseferens.
/. Hepar.

T. V. 19.

1 46 Aloysii Calori

;«. Lobiilus cor[>ons ailiposi.
Ti.Tt. Duplex inltslinoniin choclca.
o. li's.'ii^na portio renis tlcxleri.
p. Rectum a])ertuiu scu cloaca.
Fig. 4. OfTert os hjoidcuni (juatuor exiguis arcubus branchialibus u—
triiKpie nuiiiilum.
a. Os liyoidcum seu corpus ossis liyoldei.
b.b.h.h. Brevrs arcus Lraiichiales.
Fig. 5. Ucpraesental gyrinuin , exlante adhuc (|uarla iiietamorplioseos
periodo, ita dissectuni, at organa respiraloria et circulaloria, u-
na(jue vasa, quae per ea perreplant , clarc patcant.
a. a. Limbi culanel sectionem factum excipicntes.
b.b. Brandiiae rainosae utriusque latcris.

c. Cordis ventriculus

d. Auricula aut sinus cordis vcnosus.

e. Truncus venae cavae poslerioris.

/. Truncus aorlicus aut arlcriac brancbialis utrinque bijiartitus.

g.g. Quatuor arleriac brancliialcs pro unoqiioque latere.

h.lt. Pulmones, quorum vasa conspiciunlur oplimc injecta.

/. /. Arteriae pulmonares.

/. /. Venae pubnonales.

/». Habena pulmonis dcxteri, ob quam modiolo duplicis cocbleae
inlestinalis sujira s])lenem vincilur. Habena allerius pulmonis
olalegitur porlione sinistra corporis adiposi.

n. Dimidium seu portio sinistra corporis adiposi praedicti.

o. Dimidium sen porlio dcxfera corporis adiposi ejusdem. Adno-
tandum est jiortionem sinistrani cxsupcrarc in magnitudine dcx-
teram et supcrius locari , ilemque sinislriuii saccuni pulmona-
lem minori longiludine donari.

p. Oesofagus in ventriculum se imniiltens abscissus.

(j. Intestinum rectum abscissum.

r. Lien.

s.s. Renes.
Fig. 6. Exbibct sy sterna vasorum sanguiferorum in brancbia vera ra-
mosa , et praecipue in brancbia mcmbraniformi gyrini atl
quartam melamorpboseos periodum perducti. Vasa sunt injc-
cfione opplcla. Confusionis vitandae causa in brancbia ranio-
sa unica tantum series ramorum et penicillorum vascularium
adumbralur.

a. a. brancbia ramosa.

b.b. Brancbia membraniformis.

c.c. Arteria brancbialis, quae indistincte ad duas branchias pcr-
linet.

d.d. Vena, tpiac parallela incedit bujusce arteriae, quaecpic spe-
cial ad brancbiam raniosam. Hanc venam ab arteria amovere
curavimus , ul in conspcctum vcnircnt et vasa communican-
lia et artffiolae influcutcs in arteriam biancbiakni unicam.

De Brakchiis gtri>orum ran. etc. 147

e.e. Secunda vena brnnchiolis, quae est propria branchiae mcm-
braniformis, quaeque li'git mnrgincm concavum arcus branchialis.

/■/■/■ Rami ex hac vena prollciscfntes, (jui prae posilione sunt in-
terni, et nil aliud pi;iel'ciuiil , quam vasa inferenlia aut afl'e-
rcntla suu venas sccundarias quae luijusinodi Lrnncbiae folia
pervadunt , et rete vcnosuni conslituunl.

g.g-g- Rami alteri , qui originem tiahunt eX rete vasorum maxi-
nie complicate hujusce branchiae , qiiique arteriosum san-
guiuem vchunt in arteriam Jjranchialem. Appellari possunt ra-
mi descendenles aut ell'erenles. Antequam mfhiant in arteriam
diclam ineunt anaslomosim cum ramis. h.h.h.a secunda vena
liranchiali productis.

h.ti.h. Rami extnrni seu anastomotic!, per quos perficitur mix-
lio sanguinis arteriosi cum sanguine vcnoso.
Fig. 7. Gjrinus fig. quintae , cui ademptum est corpus adiposum ,
cl per seclionem corporis ossis hyoidei factam branchiae dex-
lerae sunt exlerius relatae ad conspicienda vasa brancliialia se
in aorlam immilentia , origo arteriae pulnionalis , arleriarum-
que capitis .

a. Branchiae ramosae sinistrae.

b.b. Brancliiae quatuor mcmbraniformes dexlerae.

c. Puhno siaisler.

d. Puhno dexter.

e. Apertura in inferiori facie hujusce pulmonis facta, ut conspi-
ciatur intima structura cellulosa.

f. Auricula cordis.
g. Cava posterior.
k.h. Venae pulmonalcs.
/. /. Cavae siqicriores, sen anonymae.
/. Truncus arleriae hrancliialis.
m. Arleriae branchiales sinistrae.

n desterae.

o. Exitus harum arteriarum e branchiis.
p. Arteria pulnionalis.
q.q. Arcus aorlici.

r. Eorum conjunclio in truncum unicum.
s. Arteria caeliaeo-mesenlerica.
t. Arleria capitis.
Fig. 8. Branchiae et pulmoncs gyrini fig. seplimac Tab. praeced.

a. a. Branchiae ramosae.

b. Cor.

C. Truncus aortae divisus in arteriis branchialibus, ut in prae-
ced. figuris.

d.d. Pulniones breviores , et paullo latiores.

e. Portiones musculares seu potius nuisculi sternohyoideis analogi,
qui inter cor , aut vasa brancliialia et brauchias interponuntur.

1 48 Aloysii Cai.om

f. Inilium ventriciili jam abscissi.
Fig. 9. Branoliinc ct pulmoncs gyrini fig. octavac Tab. praeced.

Eaedem litterac indicant eadeni objt'cta^ (juau in pracccdenti fi^ura.
Fig. 10. Cor cum vasi.s prnecipuis cl pulmoncs ranuiae vix mclamor-
pbosi pcrfccta.
a. a. Limbi cutis seclae.
b. Auricula cordis.
f. Ventriculus cordis.
d. Aorlae Iruncus.

e.e. Vasa majora arterica arcuata, cl fere serpcnlina alque in arcu-
atione indula matcrie nigra , quae est indicium CNistenliae
brancbiarum, quae jam atropbia ct absorptione evanucrunl.
f.f. Arteriac pulmonalcs cvobuiores.
g.g. Pulmoncs laliores ac breviores.
( Admonitum inspcclorem volo ordincm barum figurarum lilbogra-
pbiac piclorisquc commodo admodum vnrinlum Cuis.sc , et insu-
per fiquras Tab. idlimac ini'olicilcr adumbralas atcjuc concinna-
tas : dc quo venia pclenda sperandaquc est , non ciiim inspicicn-
tis contemptu , scd malo, ut dicam, fato jd evcnisse pulaiidiim. )

1 tiiii.N .

F I

TJ, X.

. r'i^i

F.s.

V.T.

F.8.

C ('..,. I. „.l, ..l„.i ,t ;.. I.p .1.1.

L.i.B.ii;.,;.

^>

(i

ToMl.V.

T-a. \i.

a^' ,^i^^

F.4

r't

G.GuJ»..J. .J "'' •' ■" ''I- •'•'■

L.t. B.thr

EQ. Al^TOXII ALESSA]\DRIi\I

Apparatus hranchiarwn Heterobranchi Jnguillaris

( Heterohranchus Jnguillaris Geoff. = Silnrus

yinguiUaris Linnaei ),

( Academiae tradita die ag. Novembris i838. )

V^l)servaUones super intimo textii branchiamm piscium ali-
quoruin acl anibas piimarias sectioues pcriinentium , ad osseos
nempe, attpie caitilagiueos, qiias aniiis superioriljus vobiscum
coiniminicavi, Acadcmici praestantissimi; turn novae, quibiis ob
illarum cxituni baud inulilem onines deinceps, quotquot obvene-
rinit, species bujus Classis ubeniinae complexus sum, gene-
rales , quas ja7n ante vobis renunciavi , conckisiones omnino
confinnant , structuram scilicet biancbiarum tenuissinia consla-
re inenibrana nuicoso-vasculari aniplissiniae extensionis angii-
suun intra spatiuin semper coustricta , apprime proinde apta
sauguini in contactum late deducendo liquidi ambientis , iinde
vita et vigor animalis pereuniter repareniiu*. Me vero ancipi-
tem , aKpic inccrlum eouscjue tenebat nondum probe perspecta
brancliiarum tcxtura ejus piscis, cjuem immorlalis Linnaeus Si-
lurutn j4nguiUarem nuncupavit .

Postquam Gallorum exercitus, superatis insidiis aemulae Na-
tionis, ad Aegvpti liitus fcliciter appulsus memorandimi prae-
buit excmplum Cohortls doctorum virorum, cni continuis prae-
liis acenimis via sterneretur ad ea stadia, et invesligationes ,
quae ab annoruni sirepiiu niaxime abhorrent, et sola pace, at-
que securitate delectantur; Ilkislris Geoffroy-Saint-Hilaire , qui
Zoologiam, et Anatomiaui Comparatam pro sua praesertim
singularis ejus expeditionis parte susceperat, inter innumera e-
jus rcgionis propria aninialia Siluri auguillaris examcn at(jue
Uescriptionem non praeiermisii. INeque ejus Hgurani, et partes
T. V. 20.

"150 Antonii Alessandrini

tanlnmmodo exteriores desciipsit , unrle novum dcindc genus

constitiiit , cui imnien indidil llctcrohrnnclius-^ sed Iniiiiiiores

quoque ejus animalis partes, ut insignis Anatoniicus, iiujuisi-

vil. Quod vero atiinel ad brancliias siluii , de quibus obser-

vationes niox releram meas, liaec ille typis edidit anno 1801.

« La gueule du Sihirus av^uillaris se prolonge, de cha-

» que Colo , boaucoup en aniore dcs branctiics ; en sorte qu

» on prendrait pour des abajoues 1' espece de sac auqucl cet-

») te prolongation donne lieu. C est dans ce fond qu' en outre

« dcs branchics, on irouve deux arbres menibraneux el ine-

u me eu partie cariilagineux: ils sont de taille inegale , et inii-

« tent parfaitenient, dans leurs innonibrables ramifications,

» r arbre que figurent les bronches des pouinons des mammife-

' » res ; ces deux arbres sont tapisses et colores par des vaisseaux

u sanguins aussi fins el aussi delies que ceux des brancliies.

1) IVIaliire une certaine ressemblance de ces arbres avec les

» ramifications des bronches , el leur diflorence apparenle avec

I. les branchics, c' est, essentiellemenl parlant, a ces dernie-

» res qu'ils appartiennenl: ils sont eutierement solides. Ce n' est

« done pas par un canal intericnr que 1' air va faire subir

» an sang les modifications necessaires a ce fluide , mais c'est

» a r exierieur que s' opere ceite decomposition ; ces arbres ,

» quoique retires dans un cul-de-sac , n en sont pas moins

» exposes a Taction de 1' dement and^iant, el la compres-

» sion de ce fluide a autant de prise sur eux a cette distance^

» qu il en a sur les branchics elles memes. Ces arbres sont

u done de veritables branchics d' une forme jnscpi' ici inconnue,

» lesquelles, surajoutees aux premieres, procurent an Silu-

n rus anguillaris une vilalite superieure el des habitudes dif-

» lerenles des autres poissons. » (1)

Haec clarissimi Auctoris conclusio apcrle oslendit descri-
ptam systemaiis branchialis lleterobranchi variationem nul-
lum facessere discrimen quoad hujus organi necessarian! , ac na-
turalem intimam slructuram, sed formam tanlnmmodo mo-

(1) Bulletin de la Sociele pliilomatique 1801. N. G2.
Description de 1' Egypte. Tome XXIV. pag. 332.

De bramhiis IIeterobranchi 151

tlificari, ejusqac viialeni actionem latins protendere; atque A-
naiomici, qui postea hoc argumentum teiigemnt, si allatam
descriptioncm diligcnter pcrpentlissent, cjusquc ipsa usi essent
coiicliisionc, nulla sulwrta essct de isia organi ampliiudine
vel polius perfeciionc dubilatio. Verum quatuor vix annis ela-
psis poslquant in luceni prodiit invcnlum Geoffroy-Suiiit-JIi-
laire , Gcorgiiis Cuvier in snis de Anatome Conipaiata Leclio-
nibus organuni ipsuni longe alitor descripsil (1).

Postquaui foiniae, et nunieri varietates recensuit, quae in
brancliiis occnrrunl pisclum carlilagineorum , cl Hippocampi,
quae quideni inliniani cominuiu;m structinam minime afficiiint,
sic Cuvier prosequitur ■=

« II n' en est pas de meme de la suivanie, decouverte dans
<i le silurus nnpuillaris , par M. Geoflroy, mon celebre ami.
« 11 y a ibns ce poisson, outre Ics brancliios ordinaires, dont les
« lames sont plus courtes qu' on ne le trouve gen^ralement ,
<i quaire brancliies acccssoires, deux pour chaque cot^, dont
« r organisation n' a , jusqu' a prc'scni , pas d' autre example.
n Ce sont des arbrcs creux, a ramifications Ircs-nombreuses,
(( et dont les parois seudilent'etre de natiu'e artdrielle. La
« surface ext^rieure de ces arbres est couverte par les rami-
(i fications des branches de l' artere pulmonaire , qui augmen-
n lent en nombre et deviennent plus fines , a mesure que les
« arbres se divisent d avantage. Les dernieres extr6mit6s de
c ces ramifications s' ouvrent dans les rameaux des arbres, et
« y laissent transuder, par une foule de villosit^s, qui parois-
« sent h. la surface interne de ces rameaux j 1' injection qu' el-
" les ont re9ue du tronc pulmonaire. Les troncs de ces ar-
« bres s' ouvrent eux-mcmes dans les racines de 1' aorte , au
« moment ou elles se degagent dc dessous les brancliies.

« lis peuvent done etre consid^rfe, non-seulement comme
« des organes respiratoires servant a combiner le sang veineux
« plus intimement avec le fluide ambiant, mais encore comme
« des especes de coeurs places a 1' origine des principales ar-

(1) Lc9ons d' Anatomic Compartie. 1805 Tom. IV. pag. 353.

152 Antonii Alessanprini

« teres dii corps, ei imprimant im mouvenienl plus accder^
« au sang qui parcoiut ces art6res »

Nee in aliis pluiiinis jioslea edilis operihns, in qnibus de-
nuo traclavil de pisciuni branchils, cclelx'riiinus Anclor verbis
adeo diversis usus est, ut a praecedenti descriptione, et senlentia
sua recessisse dicendiis sit. [n secnnda enini opciis de Regno
Animalium ed'iione (1829), ubi agit de Ileierobranclio, unice
asseiit pl.sc.cni isluui a caeloris disliiigui orgauo ramoso a Ge-
olfroy observato, quo ejus branchiae tanlo niagis iniplicatae
apparent. INullain vero nientionem facit de hac Iletciobianclii
singnlavitate in llisloria naiurali I'iscinm , ubi generalini loqui-
tur de organis rcspirationis (i).

Multo post ipse GeoJfroy-Saint-lIilare, anno scilicet 1825,
in dissertalione^ qiia , principia quacdam nova circa organuin
respiratorinni statuere suscepit , duorum admiltens organorum
respirationis necessitatem (2), quorum altcrum l)rancliia!e ru-
dinientarium pro animalibns, quae in acre respirant; alterum
pulmonale ad minimum evolutionis in iis, quae sub aqua respi-
rant, opinatus est organum Syluri, quod alias descripserat,
et brancliiam supernumerariam appellaverat, organum aereae
respirationis proprium, verum([ue ])ulmonem esse retinendum.

Meckel in aureo tractatu Anaiomcs comparatae (3) de prae-
cipuis loquens inter branchias piscium diflbrentiis aperte dccla-
rat se, quoad Heterobranclium (4) , sentcniiam tcncre a Geof-
frey primo prolatam , quam turn suae, lum Heusingeri accu-
ratiores, ac ampliorcs observaliones maxime probabilem de-
monstrarunt .

In liac opinionum discrepantia veliementer desideravi rem
clarins dignoscere, si fieri posset, oculis ipse meis, et bran-
chias Heterobranchi ad typum organi respiratorii , qnem pisci-
bus omnis generis ipse tribueram, sedulo perpendere. Quod
consiUum meum una cum expositis considerationibus , ut pri-

(1) Histoire N.nlurellc dcs poissons pnr INI. le B.iron Cuvier, ct par
M. Valenciennes. T. I. Paris 1828 pap;. 517.

(2) Bull. nniv. ties Sciences , et de 1' Indiislrie. II. Sect. Sept. 1825.

(3) System der verf^deiclienden Anat. T. VI. Ilalle 1821 - 1833.

(4) Tomus X. Gullicac editionis pag, 232.

De branchiis Heterobranchi 1 53

mum intcllexit Piinceps Mnx'miani Historiae Naturalis Cultor
praeclarus, unicuni magniflci conclavis sui Zoologici Anguil-
larein lletoroljiamlmin , ([uo sine mora opus aggrcdcrer, mihi
perlHimaiiiler siippetliiavil .

Ex duabus, quae liactenus innotescunt, specicbus generis
Heterohranchus , anguillaiis ea est, quae Nilum incolit, ciuam
zoologi, ct analomici saepius quam species alias pcrpende-
runt , quaeque piiuia omnium oblulit Geojfroy vaiialionem,
de qua sernio est, sysiemalis brancliialis.

Piscis iste omnibus ex faniilia Siluroidinn niacnitudine
praeslat; ejus enim longiludo ultra petles duos parisicnses per-
tiugit, sive centimetra 65. Is, quem examinamus centimetra
32. mitiime excedit . Quamqnam depressa , et lata capitis figu-
ra Siluroidum generalim omnium sit propria, notaliilior ta-
men est in Heterolirancho, et inulto magis alteiuiatio rcuorsum
protenditur ultra externa brancliiarum oscula , et siugularejii
sic earum figuram obsccmidat.

Resecto externo cavi brancbialis latere, fig. 1. Tab. XIL
conspicuam se statini prodit singularis aberraiio organi bran-
cliialis ab intima in piscibus osseis generatim obvia structu-
ra : ubi enim quatuor communes lirancliiae peciiniformes a ,
a, a, a ab horizontali, quam oblineiit ad latera ossis liyoi-
dis, unde procerjfunt, directione digredientes sursum flectuntur
ad basim crani'i, pectinis ordinariam I'ormam amillunt, inque
nieuibranuliis dcntatas fere semicirculares b,b,bjb singulae
desinunt, quas denomino branchias secundarias niembranifor-
iiies; banc autem denominailonem eis convenire mox demon-
strabo. Membranulae quatuor istae iransversim positae contra
communiuiu brancliiarum radios ampluin a latere externo spa-
tium circumscribunt (inajorem partem communis cavi bran-
cliialis), quod retrorsum longe pertinens ultra ipsam poslicam
brancliiani in caecum sacculuni abit, in quo dictae prominent
Siluri braucUialos appciuliculae , (juae mihi enint propter ea-
riun figuram, et oilicium branchiae arboriformes c, d fig:
praedictae.

Quo melius Intelligantur forma, strucuira, et usus liujusnio-
di composilionis brancliiarum siluri , ejus singillatiin partes ac-
ciuate describere juvabit. Dicani itaque priaiuni de cavo ad?

1 54 AnTONH AtESSANPniNI

dilitio iiistar sinus, sen coeci fundi coniiuunc hranchiale cavum
coniilante , cnjus est parcm aquae copiam rccipere; deindc de
branchiis secunduriis monibraniforniibus parlini dictum sinum
intus circumvcstienlibus; deniuni dc brancliialilms appendiculis
arborilorniibus intra sinuui ipsum proniincntibus, (piae pars
siuu vere necessaria hujus apparatus , quo organum brancbiale
augctur , atqnc pcrfuilur.

Sinus appcudicuni arborijoriuium. Cavum , vel sinus ap-
pendices istas coutiiiens muUo latins patet quam appendicum
ipsarum volumen requirere videatm-; posticus revera extre-
mus fundus omnino vacuus rcmanct. Cavum isUid supcine in-
tercipiunl poitiones ossiiuu cranii solido capitis inlcgumon-
torum clypeo roboratae ; retrorsum ossea zona , qua pinnae
pectoralcs cranio anncctiuitur; inferno dcmum curvo arcuum
osseorum brancliiaUum tractu cum cranio articulationem o-
beunte. Pars ergo scpii bujus exterior manca, sen minus
completa foret, perque eam transitus paterct a sinu in ])ran-
cbiarum interstitia , atque i\]) bis in spatium operculatum , nisi
oljesset branchiaruni membraiuformium series ^ quae , ut dixi ,
spatia ipsa occbidit.

Praeter osseum bujusmodircpagulum,quod dcscriptum sinum
intcrcipit, ac circurascribit, in idipsum conlluunt muscub plu-
res ad systema brancbiale, ad ossa bumcri, ad colnmnam ver-
tebralem pertinentes. Totum cavum insuper tenuissima intus
contegitur niembrana mucoso-vasculari , quae propago est,
sive conlinuatio illius, quae brancbias involvit pecliniformes ,
atque pars est apprime necessaria organi respiratorii.

Branchiae meinbraniforines . His originem prael)et mem-
brana mucoso -vascularis in peculiari suo transitu a l)rancliiis
peciiniformibus in sinum brancbialem, et super appendices
arboriformes intra ipsum prominentes. Ubi enim os medium
cujusque arcixs brancbialis articulationem subit cum arcus e-
jusdem ossc ascendeute eeu cefaHco , radiis ibi dcsinentibus ,
sive lamellulis, quae brancbiae formam pectinis tribuunt, sola
membrana vascularis super arcum rebtpium procedit, seque
pandit insiar flabeUi , cui manubrium arcus ipse, pars aiuem
evoluta sursum versa ad perpeudiculum assurgii usque ad
fornicem sinus, ibique margiue terminatur fere semicirculari ,

De bhanchiis IIeterobrakchi 1 55

alqnc (lentalo . Hoc paclo qnatuor nienil)ranulae super con-
vexo ossiuin branclnaliuin dorso ad rectum angrdum innixae
se iuvii'om piac iusigni extcusione decussaules brancliiarum in-
tcrvalla claudunl, quorum nonnisi ad maximam earum produ-
ctionem libera manet communicalio cum sinu appendicum- ar-
boriformium.

Braucliias membraniformes appellaviquatuor descrlptas mem-
brauidas piopierca quod veram lianc praeseferunt forniain ,
et slructuram. Membrana, qua compoiiunlur, admodum tenuis
aptis stiis parilcr instrncla est radiis cartilagineis , qui in ex-
trema lanium, et postica membranula tribtis aliis sublilimi,
siniulque ampliori uliimo evanescunt, et cpiorum ope pro-
pagines istae se allernalini sicut branchiae ipsae contrahendo
et explicando {lal)elli forraam etiam veiius rmilantur. Api-
ces horum radiorum majorem in membrana proniinenliam
tnducentes quam quae in spaiiis interpositis locum habet ,
formam dentatam inipriiuunt margini Iil)ero. Rlombranulae
ipsae nomen l^ranchiaruni silji eliani ideo vintlicant, quod mem-
brana ejusdem naturae constant , qua verae vestiuntur bran-
chiae communes; quam senteniiam tenuit quoque Heusinger,
qui hasce propagines branchias crispatas denoniinavit.

Appendices, sive branchiae arboriformes. En pars appara-
tus branchialis, quae maxime interest, et illustratione magis
indigot. Pisce ita disposito , fig. 2. tab. XII., ut superna ejus
facies coram inspici possit, manifeste, deprehentlilur sinus bran-
chialis, in quo resident appendices arboriformes. Appendices
ipsae clare discernuntur , quoniam propagines membraniformes
rt, «, a, «, quae eas inter, et branchias communes interpon-
unlur, exlrinsecus propendent. Hinc facile perspicitur auticam
appcndicem c nuilto minorem postica d esse , et anibarum
onuiino similem esse figuram , et arboris truncum exhibere
foliis carentem, cujus ramusculi innumcri , breves, atque apice
obtuso. Ltraque appendix bise branoliia arboriformis maniieste
apparet in trunco prope basim bipartita, a puncto scilicet, un-
de ab arcu branchial! assurgit. Quam singularitatem itlco no-
tandam censeo, quodex ea intelligilur, qua de causa C«r«i aliler
ac caeteri Anatomici, quatuor ex utroque latere assignat hujus-
moJi appendices. Quamquam alia praeparationc miniuie opus

156 Antonii Alessandrini

sit, ut demonstictur anticam appendicem secumlae branchiae re-
spondere , in oatpic iiiseri, posticaiu veio qiiarlae siniililcr re-
spondere, attanicn insilio istu claiiiis patescil turn sublata mem-
l)rana, quae sinuiu vestit, turn disiraciis a proprio naUirali silu
cunclis arcnlms qaaluor biancliialibus,

Sublata siiuis menibrana mucoso-vasculari, quae ad appendi-
ces quoque pcrtinet, unus se procllt fig. 3. Tab. XII. ex nmscu-
lis, qui brancliias ad basiin cranii suspcnduni, muscidus nempe,
qui posticae respondcl ([uarli arcus braiu'liialis parli, alqne in duos
fasciculos divisus evidenter apparet ; quorum alter in basini
se inscrit posticae appeiidicis arbotifoi-rnis, alter analoj^um ar-
cuni branchialcm obliuct. Quoniani vcro propter variam for-
mani , et magnam capitis produclionem piscis, de quo loqui-
mur, musculus iste a verticali, queni vulgo sequilur, descensu
a basi cranii ad arcuin deflcctens loni:;o tractu oblique pro-
cedit a poslica ad anticani partem; idcirco mucosa conlectus
proniinentiam eflicit fere semicylindraceam , quae a posticae
appendicis basi reccpta, trunci ejusdem appendicis conlinua-
tionem mentiiur ad originem aortae directam. Qua specie for-
tasse ductus Ciivier opinatus est cavum,quod truuco appendicis
tribuebat, hac direcdone protendi usque ad dictam iusignem
arteriam , in quam non solum cnUndcret sanguineni ex ap-
pendicc refluum , sed etiam vl suorum parietum elastica san-
guinis circulationem in totum corpus acceleraret. Verum ap-
pendices involucro suo membranaceo itlterius dcspoliando fit
manifesta tuin trunci, turn ramoritm earundem appendicuin
plena soliditas.

Quatuor porro ex capite avulsis branchiis dexteri lateris , et
in piano extensis, facile ante omnia deprehenditur anucam
jninorem appendicem c, fig. 4 tab. XIII, in secunda branchia,
inajorcm vero posticam in quarta insertam esse; ac nuUus pro-
inde dubitationi locus remanet, cuinam arcui branchiali quaeque
appendix respondeat, c[ua de re hactenus sub judice quaesiio
erat.

Figurae 6, et 7 tab. XIII. tarn aperte exhibent intimam trunci
appcndicnm structurara, et perfectam soliditatem , ut ne hie
quidem ulla superesse obscuritas possit. Avulsa omnino tota
quarta braacliia pectiniformi a tribus reli(j;uis, incisitra dciude

De BH.\^c^IIs IIeierobrancoi 157

in longitudinem facta in molli iniegumenlo trunci majoris ap-
penclicis arhoriforniis eidein branchiae respondentis usnue ad
osseuin aicum , qui appendicem suslinct , ac deductis linibis
iiicisae mcmbraiiae , haec evidenter se ofiert stralis duobus ,
sen lamcUis compositam. Quaruiii exterior i, fig. G, ipsa est
prodiicta nienibrana pcclinilornns ; interior k fibrosa, atque ad-
modum robusla, omnes pracsefert cliaracteres texlus proprios,
qui ossibus, et carliiaginibus compingi solet. lam vero secla ,
et rcscrata liac duplici tlieca menibranacea, detegitur cylindnis
carliiagineus /, fig. G, et 7, nimirum truncus branchiae arbo-
riformis, ecpiidem omnino solidus. Vascularem ergo texlurani
hujus appciidicis , idemque dicendiini est de niinori , sive an-
tica ciijus toxtura similis est , eadonnpie nalura , soli tribue-
re licet nieinbranae exteriori, quoiiiain intus in toto suo sce-
leto appendix soUda prorsus est aeque ac radii, sen lanicllae
Ijrancliiarum pectiniformium , et caules branchiarum palmi-
forniiuin lofobranchorum , quas inter, et appendices arborifor-
ines lleterobranclii maxima inlercetlit structurae simililudo.

Quo evidentius patcsceret natura , et compositio sceleti an-
ledicti , turn nexus, et contaclus ejus cum caeteris solidis par-
libus arcus brancliialis , recidi , el scjunxi partes onmes molles
et membranaceas. Quae preparatio fig- 7 expressa ostendit ,
quomodo basis cylindri cartilaginei /, qui truncum appendi-
cis consiituit, cum osseo frustulo superiori n arcus branchia-
lis conjungitur ope fibrosl ligamenti brevissimi, ubi scilicet haec
ossea poriio cum media ejusdem arcus portione conneciitur.
Aliqni ex musculis ad varias portlones arcus branchialis per-
tinentibus, in quo appendices arboriformes defixae inhaerent,
in haruni basim qnoque se protendunt, atque variae direclimiis
motus imprimere hinc toli organo possunt. Actio ista propria
in primis est musculi ercctoris brandr'ae g /i, fig. 3, Tab. XII.
qui retrahit, et panllulum subvehit arcuni lolum branchialem ,
appendicem arborilbrmem flectit caecum fundum versus sinus
brancliialis, vel potius eam dcprimit; hie enim musculus non
arcui osseo solum, sed etiam appendicis trunco adhaerescit.
Motum vero contrarium, nempe erectionis imprimunt appehdici
fasciculi musculares ^ , fig. G, Tab. XIII, qui a frustulo supe-
riori arcus branchialis se iusertum procedunt in os supernum
T. V. 21 .

1 58 Antomi Alessandrini

pliarvngcuni; parlim nanique ex basi Ininci appendicis qnoqne
proveniunt; el posilo os pliaryngcum cranio dcfixiin) manore, af-
que iminotiim inter suos inusculos rciincri, dicli fasciculi se
contraliciido totain appendiceni anirorsum, ct paullo siirsutn
abducaiil necessc est; et sic eos inter et inusculos supra descri-
ptos exercealur motuuui tlircclc opposiloriuii vicissiiudo.

Quoniain ii:;itar appenilices arlwrifonnes lictcrobraiiclii an-
guillaris maxiniani servant slrncturae analogiam cum evolulio-
nibus utcumquc diversis branchialibus piscium onmis generis,
concludere licet usui paritcr ouincs simili esse assignatas. Quod
reapse aspectus , et structura texlus eliani mollis niembrana-
cei , quo appendices , totusquc sinus vesiinntur , plane con-
firmant. I'ruslulum luijus textus uiicroscopio inspexi ad me-
diocrem amplificalionis gradum; niliilominus dislincle in eo
compcri eleganlissiniam figuram regulariter floccosam , in qua
nempe leuuissimi vasculares pennicilli veluti breves lineolae
iransversae ad lalera minimi funiculi centralis disponuutur ,
qui direclloneni statuit scrici vasorum principaliuin se ad
(iexterain , et sinistram in minima vasa capillaria dividentiun>,
quibus diclae liueae componnnlur. Ilae regulares vasculorum
series figuram perfecte imitanlur palmci folii oblongi, ct mul-
lo conlracli, et figuram rcpraescntant supra memoralae brau-
cliiae palmiformi Lo])hol)rancbi, quae in piano evoluta fuerit.
Series, sen fasciolae istae altera alteram, singiilae proxiu^as a
latere comitantur, brcvi Liter l^inas inlercepta zonula nudae et
laevis mcmbranac. Quapropter totus branchialis textus in zonas
divisus apparet alteruatim maxinie pellucida^ , et subopacas. Fi-
giua 8. luijusniotli textus portiunculam repraescnlat eadem,
qua microscopio cernitur, rnagnitudine 117 diametrorum.

Eadem singular!, ac fortasse unica dispositione vasorum mem-
branae sinum brancliialem involventis praeditae sunt membra-
nifornics pronagines sinum disjtingenles a cavo communium
braucliiarum pecliniformium, cumque, ut dixinms, propaginos
istae libero , ac dentato limbo terminentur , denies ipsi mi-
croscopio inspccli vel sola 50 diametrorum amplificatione ,
nempe magniliidine apparenti figura 9 dolincata, per centrum
trajici clare videntur ab apice parvi radii cartilaginei mem-
braniilam sustinentis, necnon a fasciculo vasculoriun princijia-

De BRANCBIIS IlETEROBKANCm 1 59

Hum; atque lineae ipsae, scu fasciolae floccosae in reliqua meni-
brana jam supra uotatae ad radii latns transversira compo-
nuiilur. Quill iino liic inaj;,is quam alihi ia uicinbrana elucet
palinei niiiiinii folii ligura peracuto apice.

Meinbiaiiae autein , qua branchiae , et appendices arbori-
I'orines iiivolvuixtur, slruclura ei prorsus analoga est, quam
hue usque desciipsimus. Deiracto enim fnislulo ab exlremo
iractu minutiorum quorundani ramorum, et microscopio adhi-
bito vi aniplificanle 1 1 7 diainetrorum , quamqnam spatii aa-
gusiia non sinerel villosas paries sua se componero forma re-
gulari figuris dualjus praecedcniibus exliibiia , nihilominus evi-
deiilissimae hie quoque fuerunt taeniolae floccosae convexam
ramulorum snperliciem varia disposilione complecteutes , fig.
10. Tak XllL

lam vero vasa , quibus retia constant, villosae fasciolae,
et penicilli, quos tanto numero, tamque mirabili distiibutione
ofleruiii mcmbrana sinus, l^ranchiae menibraniformcs, atque
appendices , sive branchiae ar])onformcs , aeque omnia sunt
comnumis aitenae cujiisque l)ranchiae propagines . Quae ad
punctum, ubi , radiis branchiaruni pectiuiformium desinenti-
bus, membrana uUerius procetlit ])rancliias primum membra-
niibrmcs constituens , deinde se protendens in sinum , et su-
per caules carlilagineos appendicum arboriformium , se denique
supra dictam membranani elTundunt pulcheniniam ineunies liuc
us([ue descripiam dispositionem. Venae autem sicuti in omni-
bus respirationis branchialis organis eandem ac arteriae obii-
nent dispositionem, atque directionem j cumque variis com-
numis venae branchialis trnncis insitione conjungunlur, quin
porro in toto additiiio descriplo apparatu organi branchialis
Heierobranchi ullibi existat dislincla vena communis, quae di-
recle in aortain influens peculiaiis instrumenli ofTicium prae-
stet, quo sanguis in totum corpus validius propulsetur, uti il-
lustris Cuvier opinatus est.

Quae dicta sunt, plane evincunt appendices arlx)riformes
Heierobranchi anguillaris in simplici formae varialione unice
consistere communis pisciiim apparatus l>ranchialis. Qua qiii-
dein varialione fit, ut species isia vivcre et respirare sal li-
bere, satque loiigo tenqjore possit, eiiamsi non tanla ei aquu

i 60 Antonii Alessandrini

praesto sit, quanta ad Uberam nataiionem opus liahet. De qua
Heterobrauclii facultate verba fecit qui ouinium primus banc
sin"ulaioin organorum fiisposiiioncni ohsorvavit. = L'ariiuit, in-
quit ille, pent vivre plusicurs jours bors de I'eau, meine il quitte
quelquefois le lleuve , et s' avance en rampant dans la bourbe
des canaux qui aboulissent an INil. = Revera ex allata tlescri-
plionc ampH et profundi sinus, qui secundarias brancliias arbori-
formes continet, facile etiani intelligilur, quomodo piscis istc in
sinu ipso baud parvani aquae copiam reciperCj et servare com-
mode possit; quae, duiu piscis bbere iunatat, operciduin siiljve-
hit, branchias deducit communes pcrtiniformcs, meaUis r, llg.2.
Tab.XII.proinde diktat interbranchiales ad basim propaginum
menibranilormium , quae , ut jam monui^ sinum exlcrius prae-
cbulunt; itleoque facilem in sinum ipsum sibi adilum aperit.
Adductis deinde arcubus brancbiarum, ileruuKjue operculo
clausa exteriore aperiura brancbiarum, niinuuntur simul , imo
evanescunt mininiae fissurae communicationis inter sinum , et
spalia interbraucbialia : aqua proinde antea recepta att[ue cu-
mulala remanet, duplex suppletura officium, susducndi actionem
respiratoriam membranae tenuissimae mucoso-vascularis ejus-
dem prorsus naturae acilla,c[uae brancliias communes pecti-
nilbrmes iiidnit , sinum praecingit , brancliias exlerius invol-
vit meuibraniformes, et appendices arboriformes; atcpie stillalim
humeclandi partem moUiorem ac tenuiorcm brancliiarum pec-
tiniformium, ideoque barum pariter ope respirationcm tuendi.
Ideo enimvero piscis aqua deslilutus brevi moritur , quod
menibrana branchialis prompte arescens respirationis officio
irapar fit, et sanguinis circuilus in ea turbatur, ac dcllcit: re-
vera pisces, quorum brancbiale cavum late apertniUj et braii-
cbiae liberae profunde inter se disjunclae , aqua sublata, cilius
pereunt. Heterobranchus non interna modo struclura opportu-
nissiina gaudet, ciijns ope cum atpia externa deficit, baud il-
Uco siccetur organum respirationis, ac proinde funclio ista ,
et quae omnino ab ea pendet, circuitus sanguinis ulterius per-
scverct; sed eliam pellis ejus ita est comparata, ut difTicile
ariditatem patiaiur ex calore maximo regionis, in qua piscis
vivit. Ejus pellis squammis omnino carens innumeris organis
niuciparis scatet , quorum secreuo tanto magis promovetur ,

De branchiis IIeterobrancui 161

saltern dato spatio teraporis, si piscis insolitis cxponatur sti-
iDuIis aeris, lucis, aique caloris. Nunciipaiiis aiilem est sihirus
anguillaiis oh banc nuditalcni , ac nioUiliem pcUis anguIUae
propiiain. Atqiii pellis ipsa respirationis particeps est: si ergo
non acleo arescat, ut sanguinis liber circuitus per minima e-
jns retia vascularia prorsus impcdiatnr, exterior succiirret aeris
actio vitalis, tnm interior etuim aeris inspiraii actio, qua bran-
cbiac adhuc huniidae fortasse proficere valent, at<jue debi-
liiatani ol) a(piac defectum respirationem branchialem sat din
susiinebnnt. Ilae verae sunt partes meo judicio , ac sola a-
gendi rauo , quas, daiis quibusdam intimae structurae condi-
lionibus, tribuere licet branchiis, et cuti, ubi aqua deficiente,
piscis tamcn vivere perseverat, ita nimirum organa ista pul-
nionali respiralioui subvenire censenda simt . lleterobranchus
hand unica species est innumerabilis piscium classis , quae
extra aquam respirare , et vivere possit . In speciebus aliis
bene muliis id ipsum vario modo natura providit. Onnics no-
runt anguillas propter angusliam exterioris apcrturae brancbia-
rum , at([ue niolliticm pellis , et mucosae membranae cavum
oris, et pbaryngeni involventis diu vivere extra aquam, siqui-
dem humido in loco reponantur. Tmo nuper natis hujusce
speciei ad vitam sat longam sulllcere bumiduni fundi linium, in
quo merguntur, si a stagno aqua recedat, vel acstivo c.dore sic-
cetur. Quod canales hydrophori, qnos alias descripsi, branchia-
ruin Ortliragorisci , aliarumque specierum ejusdem generis cer-
tam aquae copiani alif[uamdlu retinere valent, qua membranae
respiratoriae brancliialis mador servelur, ideo piscis ille aqua
desiilulus aperti aeris aclioni siccanti aliquo tempore resislit. Spe-
cies vero piscium, quae minus difl'ert ab Ileterobrancho quoad
branchiarum disposilionem respirationi extra aquam conservan-
dae accomodatam, ca est, quam Cin'ier familiae adscripsit //-
canthoplerygiorum, seu Pbaryngei labyrinthiforines. In bis pari-
ter adest sinus in penitiori capitis parte ad basim cranii, ubi pba-
ryngei supcriores tenui mcmbrana involvunliir , quae multifa-
rlani inflexa fere labyrintbum exbibel. Hie aquam facile reci-
pit, sed efiluendi non facilem ei viam oflert; quum vero pi-
scis siccitate laborat, aqua tunc ipsa facile, et necessario deor-
sum slillat, et madorem alit apparatus respiratorii. ISon omnein

102 Antonii Alessandrini

ego certe fuloin Iialico scriploribus iis, qui aflirniant labyrinlhi-
forinem piscein , cui nomen jdnahas scandcns serpere super
arido solo posse, iino eliam truncos palinae ascendore ; pro
certo taincn habeo omncs labynnlliilorines pisoes , quorum
indoles accurate detenninata est, inter pisccs communes an-
lecellere facultale non brevi temporis spalio respirandi, aqua
sublata. Quae in Heterobrancho obscrvala, doc^ue co dicla suut,
phaenomemiin satis explicaul, atquo anatoiiiico facto investi-
gatio demonslrat maximam inlercedere slructurae similitudi-
nem inter piscis nostri appendices arltoriformcs , ct mcjubra-
naceas plicalmas piscium labyrimliiforniiuni. Quin imo ope-
rae pretiuni ibrtasse bic forel inquirere^ uiruinne singularis ista
branchiaruni dispositio, cujus jam adeo manifesie participem
comperimiis Heterobraiicliiun, pro certo et constanti caraclere
assumere liceat, ([uo species oumes ea praeditas a cacteris di-
stinguerenlur , ct in novam unicam familiam consociarentur. At
quaestionem banc zoologis relinqixam; et modo sat erit mibi^
doctissimi Sodales , si expositas observaliones pro])averitis, qui-
bus demonstrare, qua polui, diligentia curavi Insignem brancliia-
rum Heterobranclii dispositioncm nullum organi essentiae discri-
men facesscre , neque pulmonalis respirallonis apparatum con-
etituere, ncqiie ad sanguinis acceleiationem inservire, sed dum-
taxat subsidio animali assignatam esse, ne aqua exterius defi-
ciente ita subito intus in organo deficiat, et animal pereat ;
quod ut dixi , variis quidem modis, sed prorsus analogis na-
tura p^o^idll in Anguillis, Orlhragorisco, et Piscibus labyrinthi-
Ibrmibus .

De branchiis IIeterobranchi i63

DECLARATIO FIGURARUM

TABULA XII.

Pig. 1. Caput, cl porlio Brunei HctcrobrancVii anguillaris retrorsum a-
li([iianto rcclin;ili, a lulere (.lextero inspect!. Abscisso tofo ossco
musculari pariete , quo tegitur ad hoc latus cor, tolusquc ap-
j)iirulu.s respiralorius , aperte se produnt natural! sua positione
aj)paratus ipse, turn branchiae membrani formes , et appendices
arl>oriformes .

Pig. 2. lOadeni praeparatio pisee inspecto coram dorsuali facie supra si-
iiistrum latus paulo inflcxa ita porro , ut infcrna ventris facics
fere in prospectum veniat. Aniota est a postica regione sinus niem-
brana raucoso-vascularis , nempe inflcxa est , et conversa in par-
tem antiuam poslicae appendicis, ac inter branchias secundarias
menibraniformes constricta .

Fig. 3. Pars eadem , quani binae -figurae praecedentes ostendunt , et
pisce hie jacenle super latere suo sinistro, atque ita oblique SU"
pino, ut infernam ventralem faciera coram fere obvertat . Decer-
pla est membrana nmcoso-vascularis a postica regione sinus, ac
ultra posticam appcndiccm inter branchias secundarias membra-
niformes retracla , et convolula est..

TABULA Xlir.

Fig. 4. Branchiae dexterae a cranio avulsae , et in piano evolulae.
Hie pracserlim ostenditur insitio appendicis anlicae minoris su-
per secunda branchia ^ deorsum parumpcr dcflcxis , ct abductis
branchiis tertia, ct quaria .

Fig. 5. Eadcm praeporalio, aljduclis, cl opportune inflexis bran-
cbiis tertia, et quarta , ul insitio cons[)icua sit appendicis nia-
joris arboriformis super hac postrema branchia .

Fig. G. Quarla branchia a reliquis scjuncta superne visa , ita prac-
paralo trunco apj)cn(licis l)ranciiialis arboriformis majorls , ut
clare dignoscaliir pcrlccta ejus solitlilas.

Fig. 7. Eadem branchia (juarla nioilihus ]>arlibus nudatn , quo clarius
discernatur insitio trunci solidi carlilaginei appendicis arborifor-
mis .

164 Anuonii Alessandrini

Fig. 8, Portiuiicula mcmbranacei integuiiienli sinus branchialis ma-

gniUuUiie visa 117 cliamelroruin.
Fig. 9. DfiilciJ, sive apices (jualuor libori ninrginis liraiicliiariim mem-

braniroriniiiin iiiicroscoj)io visi luagiiiludiiic 50 (liamcUoriiin.
Fig. 10. Porliiincula nieinluannc in cxlrcinis dilalalionibus branchiae

mcnibraniforniis Jecer])la , anipbludine visa 117 cliametroruni .

Explicatio signorum , quae figuris apposita sunt.

Eaeilem in diversis figuris literae idem in omnibus significant.

a,n,a,a Qiiatuor branchiae peclinirormes comnmnes.

bjb,b,h Quatiior branchiae mcnibrani formes.

C Appendices, seu branchiae arborilormes anLicae.

d posUcae.

e Caecus fundus sinus praedictas apj)endices contincniis.
f Portio membranae raucoso-vascularis regionem poslicam sinus in-
ducntis rcflcxa ad partem anlicam ap})endicis majoris.

g,h Musculus erector quartae branchiae in duos fascicules divisus.

I Membrana mucoso-vasculai'is brancbiarum pccliniformium , quae
super appendicem arboriformcm perlingit.

A' Perichondrium, sive membrana fdirosa cum perioslio conlinuala arcus
ossei brancbiabs , qui appcncbcis cauli directe appUcalur.

/ Caulis ipse cartibigineus , et omnino soHdus.

m Frustulum ossis intermedii quarti arcus branchialis.

n Frustulum ossis superni cjusdcm arcus ad basim cranii pertingentis.

o Os pharyngcum supernum eidcm arcui quarto respondens.

p Fasciculus librarum muscularium, qui os inter supernum quarti ar-
cus branchialis, et basim respondentis appenaicis arboriformis ,
et OS jiharjngeum interponilur .

g Portio membranae mucoso-vascularis divulsa a ramis ipsis appen-
dicis arboriformis.

r Parvi radii cartilaginei , quibus branehia arboriformis sustentatur.

5 Apertura inlerbrancbiabs ad basim brancbiarum arboriformium, cu-
jus ope, cum sua cuique adsit spatio inter arcus branchiales in-
terposito, aquam sinus recipere, et ejicere potest.
t Auricula cordis.

u Arteria branchialis communis ex corde procedens.
V Vena grandis cava sinum venosum petens.

«

Tom:V.

TaliXJI

C B.ttm. »J „.t ,1 i„ U„ J,l

I'll: Brtlini

Ai '>

•|m,m \

Tah XIII.

j2:-<f.

■^J

■^■9-

J^.^

<J?->.

jS-cP.

^.^,.

C Rctttni .id iiat ot in Uit.tlrl

L.t Brttini

^

1^-1 L Hi'i

,^^:;

FUAIVCISCI MOi\DI\I

Observationcs anatomicae , atque Aniinadversiones ad

congenitam organorum inuliehrium Atresiam

spectantes.

Nc

t cmo est quklem ex artls saliitarls Ciihoribns, qui igno-
ret in niedicina, ant cliinirgia facienda observaiionum cogni-
liones valere plurimnm, quae ad facia spectant a INIajoiiijus
nostiis onini aetate florontibus , atque inler i\itis perilos ce-
lebenimis adnotata , eo quod umcui([ue patet in eorura scri-
ptis normas inveniri , aique praecepta , quae cum casus simi-
les observalioni noslrae sc subjiciunt lumen aflerunt ma£;num.
Si vero raonita, atque praecepta istiusmodi auxilium maxin)um
in praxi medica, aut chirurgica praestant, cum de iis agendum
sit cjuae saepe, aut fere continue se se ofl'erunt, eo magis ju-
vant cimi judicium ferendum sit de iis quae valde raro obser-
vantur, quaeque ut plurimum spectant ad parlium abnormem
formam , atone structuram ex abnormi earum evolulione usque
a vilae primordiis productam. Id quidem esse veruni in nie-
dicina fiicienda sacpius expertus sum , atque praecipue tunc pro
certo liabui cum mihi consilium, sexdecim abhinc annos, full
quaesilum (juid scilicet agendum esset in muliere , aetate flo-
lente, ([uae muliebrium abnormem couformationem earn prae-
seferebat, quam imperforationem, seu atresiam appellant. Cum
vero hie casus, nisi me fallit opinio, adnotatione dignus sit,
non quin casus hujusmodi demoiistret judicium super banc rem
a me prolatum , factorum ope nostro fere similium , quae a
Magisiris superioris aetatis fuerunt descripla, per autopsiam
ralioni consentaneum confirmatum fuisse, sed quod anomaliae
T. V. 22.

iG6 Francisci Momii.m

valJc ranie quae in nosiro casu imiliebria ctiam interna per aii-
topsiani detcctae praeseferebant ^ ni fallor, inserviunt, et ad
ano;en<luni factoruiu nnnieruin, quorum auxilio Ncotoiici prae-
soilim , ad exquireiulos nioilos , sou legos , quae in monstrosa-
nun partiuni Ibrtnalione a nalura servantur , onineui oporara
inipendunt, et ad declaramhun qua molhodo Melicus, aut Chi-
rurgus uli doJ)oal cum in ,sin)ili casu aduiodum difTicili ad ju-
dicium pronuncianiium sit coacuis. Sod no nimius siin nunc pro-
tinus, Academici Sapicntissimi , ad rem venio.

Usque ab anno 1822 mense lulii egregius IModicus chirnr-
gus Doctor Angelus Monari observalioni meac subjocit Mariam
Mazzoni annos nataui 23, quae optimo corporis habitu, atque
procera statura praedita erat; et prima fronte vidcbaiur into-
gra esse valcludine . A decimoquinto anno aclaiis suae usque
ad diem ex qua eam vidi, annorum novera circilor intervallo,
iiberiori epistaxi erat obnoxia , quae cursus menstrui vices ge-
rebat, si considcres menstrua nunquam fluxisso, et epistaxim
continuo, incnslruorum more, paribus nnius niensis circiter in-
tervallis apparuisse. Et enimvoro si periodica sanguinis e nari-
bus stillatio statulo tempore non apparebat , de repente ado-
lescenlula forli ccphalaea erat corropta , quae solummodo ob
sanguinis iiiissionem ut plurimum rolteratam, atque praeser-
tim a pedibus institutam cessabat . Sed objectum praecipuum
per quod Doctor praedictus, atque egrotac Mater ( cpiod pa-
tre orbata erat ) oponi mihi quaesiverunt , hand fuit ut phar-
maca, et praesertim enimcnagoga praescrilierom , eo quod jam
multa , et per diuturnuni teiupus fuerunt praescripta , et pro-
pinata, sed ut accurate niuliobria examinarem, atqn<' judi-
cium proferrem utrum , scclionis ope, arlidcialis aperlura in
infcriori vaginae extremilate instituenda esset nee ne , nam, ut
Doctor INIonari mihi afBrmavit , vaginae ostium plane erat oc-
clusum. Observalis illlc o muUebribus externis inveni haec om-
nia in univcTSum turgida, atque laxa, clytoride excepta, quae
mole , et forma ad normam erat constiiuta . Nyniphae )nagis
prae labiis majoribns prominulae , et ad extoriora productae
assurgebant, et inter diduclas nymphas papilla ca parumper
crassa protuborabat in cujus centre ureihrae orificium fere trian-
gulare patebat. Sed oculis ad eam exteruarum muliebrium par-

De Atbesia 167

tern conversis , quae infra papillani banc sequhar , in qua sci-
licet vaginae orlllciuni palere sold, nulluiu usquam loraminu-
lum , nudum foramen occurebat. Clausns onniino is eral locus,
ct vaginae oridcii vices gerebat fovea cujns fundus , haud ur-
genli digilo exploranti, membraniie ad instar, quae in iran-
sversnm ducta essel , (jiiidquam cedebat, sed ut solidior, cras-
siorque paries rcnitchalur , qui ex contimiata cuti , quae in se
ipsam reflexa , ac dnplicata labia uiajora , aU[ue minora cHbr-
mal, videbatiir confcctus. Ex muUere tandem quacsivi an per
certa iutervalla mammae , quae ralione llorenlis aetatis ad nor-
mam cranl constitulae, turgescerent? an eodem tempore dolo-
res ad luinbos pubemve orirentur? ilia vero haec omnia negavit.

Examine absolulo cum mecum ipse banc insolitam, ei ab-
normem muliebrimn exlernarum conformalionem iu animo
considcrareni, (juac peculiarem vaginae osi i iniperforationcm,
seu atresiam uianifeste dcclaral haud a siiuplici meiidjrana eflec-
tam, ac lextu prementi vi ceiicnti, ul perspicilur cum oslium
istiusmodi a luxurianti hymene occlusum sit 5 sed quidem a sub-
stantia dura, ac renitenli, a parlium, uno verbo , coalitu: cum
mecum ipse perpendeiem hoc^ in casu symptomata dcficere,
quae demonstrent sanguinis turgorem per intervalla iu niulie-
bria interna eflici , quomodo apparet cum atresia dependeai so-
lum a luxurianti hymene, cum nmliehria interna, vmo verbo,
ad normam sint constitutae, in suspicionem veni couformatio-
nem abnormem, quae ad exleriora observatur eliam ad inle-
riora extendi, aul ob parlium iniernarujn coaliumi, aut de-
fecliun .

JJubitanti mihi quid potissimum hoc in casu consilii darcm,
eo ipsomet momento duo casus in mentem niihi vcnerunt no-
stro non valde dissimilcs , alque ab immortali Joanne Baptista
Moigagni iu Opere cujus tiiulus est de sedibus j et caussis
rnorboruin per anatonien indai^alis (o) adnotati, in quibus Au-
ctor ipse consilium dedit nuUam aperturam a chirurgo insii-
tuendam esse, ad obstaculum aufen-ndum , vcritus ne cum eo
vesica urinaria, aut inlestinum aU([uod perlunderctur , cum in

(a) Epist. anal, medic. XLVII. §.11. 12.

168 Francisci Mondini

hisce casibus suspicatus esset patiilo vaginae caiiali, ant ori-
ficio, sic iitero quoque ab ortu carere quomodo in infanti-
bus quibiis anus erat imperforatus sitnul autein toturn tec-
tum deerat intcstinnm. Hisce exemplls ecloctus opportimiim
duxl ailolescentulam cominoiiitam lacere, ut ea hanc Katurai;
meadam aequo ferrel anliiio; id vero co magis quod opiimis
virilnis, el colore, el valeliidiiie eral praedita , eodenique tem-
pore Doctorein praedictuiu eliain exortari ul nihil ei ex pliar-
macealico fonie deproinpium ad interiora propjnarct, poiins ad
fonleiu clruiugiouin recurreret sanguinis niissionihiis scilicol in-
stiuiendis , ant hirudinibus capili, aul ano admovendis statini
ac aul cpislaxis peiiodicae defectus, aul ceplialeae praesentia id
exquiieret, et quod tandem ad victus rationem speclaret, hie po-
lius vegetabilis esset, quam animalis.

Ilanc vilae rationem mulier insliluit, el in posterum suc-
cessu felici tenuit, eo quod, exceplis periodicis cephalaeis, atque
sanguinis e naribus slillalionibus, sal laudabili valeludine iVueba-
lur. lUa autem ad aelatem perducta annorum 27 oblulit fere
de repeute, et alisqne, palenli caussa faciem (quae somptu' val-
de erat rabra, et praeserlim aul prope, aul ingruenii epistaxi)
admotlum pallidam. Eodem tempore cephalaea, quae periodica
erat, fere continua fitautmajori, aul minori vi. Olfaciendi dehinc
facultalem omnino amisit , el vigesimo nono anno nondum ex-
acto capilli incanuerunt , auditusque sensus faclus est oblusus.
Haec mulier tandem decembris mensc annl 1836 iriginta se-
plem aunos nala gravi synoclio correpta est, et morbi nona die
obiit. Doctor Monari antea laudalus, qui mihi humanissime no-
tiones hasce suppedilavil, post mulieris mortem opportunilatem
eliam mihi praebuit ul cadaveris aulopsiam institucrem, quod is
eliam dubium aperire exoptabat an abnormis muhebrium con-
formatio , quae ad exleriora perspiciebalur , ad interiora etiam
extenderetur. Cadaveris dissectione instituta in anatomes officina
coram proscctore uoslro egregio professori Aloibio Calori , ante-
quam ad muhebrium internarum examen devenirem, obscrva-
liones in universum instilui circa caeiera viscera , atcjue organa:
et reserato in primis cranio, durae mcningis sinus, nee non ve-
nae cerebrales amphores, et muUo sanguine refertae se se oblu-
leruntj nihil in cerebio inveni, quod secundum naluram non

De Atbesia 1 69

essetj niliil in thoracis visceribus, quod adnotatione mereretur; ni-
hil taiulem aniinedversioiie dignuin in visceribus , quae in ab-
dominis cavitate sedcni habcnt , j»iaetor ninliebria interna, quae,
perspicuitalis gralia , adumbrabo , postquanx de exteruis dictum
erit.

Muliebria externa eamdcm anomaliam onerunt quam praese-
ferebani quatuordecim aljhinc annos cum mulierem exaniina-
vi , si integuincnla excipias, ad istiusmodi partes spectantia ,
quae magis laxa, atque kixurianlia reperiuntur : qua de re ut
Caesar Bellini ( qui ad naturam praoparaliones cunctas deli-
ncavil ad mediam naliualis niolis partem redaclas ) muliebria
externa primo ocull obtutu repraesentaret , opus fuit integu-
meala communia ad superiora trahere, ac luici ope sustine-
re, ut in fig. 1. Tab. XIV ostenditur.

Administralione istiusmodi in integumentis insiituta occurrit
in primis clyloris (//,ng. 1 .Tab. XIV.) hixuriante pracputio prae-
dita. Observanuir dehinc labia majora (e^e'^ fig. 1 . Tab. XIV.)
laxa^ aU[uo pondentia. Minora vero labia, sen Nymphae (/._/', fig.
1, =c,c',fig. 2. Tab.XIV.) praetennodum ad exteriora protube-
rantes se se continuant usque ad vulvae angulum inferiorem, f[uo
invicera simid coeunt, et se se continuant in corpus unum(g^, fig.
1, = c^, fig. 2. Tab. XIV.) ab ipsamet sidjstantia cornpactum ex
qua eaedcm Nymphae sunt fabrefactae , vermiformi figura prae-
dilum , cujus caput in utriusque jNymphae contactu, ecu coalitu
jacel, Cauda vero usque ad ani aperturam (c, fig. 1 .-^^i, fig. 2.
Tab. XIV.) extenditur. Praeter labia jam descripta inspiciuntiu' la-
bia altera (i,i",fig. 1 .Tab.XlV.) seupotius plicae duae (una utrin-
que, el ad internum latus respondentis Nymphae sila) ex du-
plicala cute coalescentes , in qulbus plicis inter cutis dupficatio-
nem, ecu inter diias hmiinas, ex quibus unaquaeque est confe-
cta, textus vascularis deMderatur, qui in caeleris labiis incst . Pli-
cae istiusmodi ad superiora sinnil nexae Clytoridem ( //, fig. 1 .
Tab. XIV.) circumdant; ad inferiora vero aeque invicem cnnjim-
ctae pHcam semihmarem (A', fig. I . Tab. XIV.) constiluunt siqira
corpus vermiforme (^^^^ fig. 1 .Tab. XIV.) ecu supra coalitum infe-
riorem utriusque Nymphae positam. Inter hasce plicas papilla (/,
fig.LTab.XIV.) extuberat, prae natiirali mole major, in cujus
centro foramen patet, quod est urelhrae orificium. Papillam hanc

"1 70 FRA^CISCI MoiNDiNi

infra observalur fovea ( m, fig. 1 .Tab. XIV.) in cujus ociiiro ad-
esl plica circularis, quae foraniinis (n, fig. 1. Tab. XIV.) oram
consiliuit , qnod foramen caocum est .

Parlil)ns genilalihns exlernis delraclis a ncxii qucni cum os-
sibns habonl, et maximum purlcm disscclis, at<[ue ablatis labiis
niajoiibus, ul in fig. 2. Tab. XIV oslendilur, praeler modiun
diductae, cl ad cxleiiora iraotae sunt JNymphae (.■ ,6', fig. 2.
Tab. XIV.) Ul fovea, a praedictis pficis (i,i', fig- I • T.dj.XIV.)
circumscripta, perspiccretiir, et hac rationc csset in aperto va-
ginae ostium omnino desiderari. .Administratione analoiuica liac
utethodo insiilnta, maximae parlium distensionis causa , papilla
(/, fig. I.Tab. XIV.) valde prominens, in cujus ceulro hial ure-
thra, ia rugam (g",g', fig. 2. Tab. XIV.) commutatur, quae fo-
veolnni ellipticam coni]neheM(lit , in qua ad suporiora adest ure-
thrae orificium (//, fig. 2. Tab. XIV.) ad int'eriora sinus uiuco-
si apcrtura (/, fig. 2. Tab. XIV.). In ulioque latere istiusmodi
rugae (i^,g', fig. 2. Tab. XIV.) ct ad exteriora sex patent fora-
mina, iria (/.•,/.', fig. 2. Tab. XIV.) utrinque, quae totidem sunt
sinuum mucosoruni aperlnrae . Infra tandem rugam, de qua
adhuc locutus sum, superficiafis fovea (/, fig. 2. Tab. XIV.) adest,
in qua , cum partes generationi dicatae normali coustruclione
sint fabrefactae, occurrit vaginae ostium, in virginibus aiuem
ab hymene fere omnino clausum . Sed fovea istiusmodi nul-
lum olfert foramen, nnllam aperturam qllanl^is niinimam , nul-
lum cicatricis vestigium; et ejus paries, uniformi structura prae-
ditus , conlinuus est cum conimimibus vclamentis , seu ciun la-
mina interna utriusque nymphae, ant plicae, quae omnia, ut
innuimus , ex duplicata cute coalescimt. Foveae istiusmodi pa-
ries, seu fundus vaUdae pressioui praeter modum reniiiiur, ut
si paries ipsemet a durissima substantia compactus csset, ul si
corpus durum, baud membranosum, vaginae ostium obtnraret.

Examine vix absoluto miiliebrium, quae externa dicuntur, il-
lico ad obscrvaliones eas properavi, quae ad interna spectaut;
atque haec postrema praeseriim in cadavere, seu in proprio eo-
rum situ jacentia , et in primis se obtulit vesica urinaria valde
ampla, et ab urinae copia supra modum lumefacta . Nullum
corpus primo oculi obtutu inter hoc urinae receplaculum , et in-
testiuum rectum observabatur , quod pro ulero habendum essel,

De Atresia Hi

en quod peritonaeum fere ab exlrcmilate infcriore inteslini recti,
ad anteriora protinus se se prolendehiit ad obvelandam faciem
vesicae uriiiariae poslicain . A latciihus. ot a facie postica ipsiiis-
met vesicMC urinariae, pmtot\aL'i inoiiibrana , seccdens in duas
producliones, duplicabatur , el ligamcnta lata normal! ratione
consliluobat. A margine siiperiori , alcjne inter laniinas utrius-
qiie ligamonti, prope nniiiscujusque ligamcnti cxordiiirii a ve-
sicae uiinari.io rc-ipoiidenti latere corpora duo protubcralxnit ,
mium utriiique , ovalia, seu potius fusiformia admodum dura,
sub aspcciuiu uleri portionmn , quae corpora pro uteri corni-
bus saliitavi. Re vera a libera, seu peudula exlrcmilate luiius-
cujusque corporis fusifcrmis praedicti (ut in uteri cornibus ob-
servalur) el ligameaium rotundum prodibat, et fuuiculus sub-
tills in limbrias , sou laciaias desinens exordiebalur, qui qnam-
vis hand paruuipor incurvus , et nullo foramiue inter (imhrias
praedilus esset, tubae falloppianae more, nihilo tamen secius fu-
niculus utenjue notas sat palenles praebebat, ut pro tubae fal-
loppianae rudimento essel habendus . Nullum uleri corpus , at-
qiie cervicis rudimentum apparebat, nullum omnino vaginae ve-
stigium perspiciebatur. Ad inferiora tandem , et ad postcriora se
se dabanl in conspectnm ovaria situ, figura, et mole normalia .
Ut melius partes tam externae quam inteinac^ de quibus ad-
huc locuti sumus, observaiioui subjicerenlur, et ratio varia ,
quam paries ipsae habenl inter se, pateret , opportuiuim duxi
cas omnes extra silum, disseclionis ope probe instilutae, tra-
here, atqiie id omne analomicis artificiis in primis adniinistra-
re, ut in fig. 3. Tab. XIV ostendilur . Detracto inteslino recto
(/Hj fig. 3. Tab. XIV.) fere uscpie ad ejus extrcmitateni inferio-
rem, lamina fibrosa (/, fig. 5. Tab. XIV.) in conspectnm venit
praeter modum faciei posticae imnariae vesicae (rt,fig. 3. Tab.
XIV.) adliacreus, atque ea ratione parieli postico hujusce mem-
branacei recipientis striclissime ncxa, lU unuin parielem, ut to-
tum unum cutn ipsomel parieie compingeret , ita ut si eam e-
xactissime a pariete vesicae urinariae postico separare velis,
operam valde dlfficilcm impendas. Lamina fibrosa, de qua lo-
quimur, quae poUicein unum et lineas oclo in laliludine exae-
quat, pollices qualuor in longitudiue, jure meriloque pro va-
ginae rudimento est habenda, si consideres eam procedere a

172 FRA^CISCI INIondini

muliol)nl)US cxlcrnis , et fincni dchlnc habere, quo corpora fu-
sifoniiia (c^, r^ , f)g. 3.Tab.X.lV.) invicein coeunl (e, fig. 3. Tab,
XIV.) quae corpora nil aliiid sum nisi uieri cornua. Revera haec
corpora ab earum cxtrciiiitate lil)era, sen pcndula (aoque ac ob-
servalur in uleri cornibus, qui bicorni llgura sit praodiuis) liga-
menta roumtla (y,/"', fig. 3, Tab. XIV. =7", y", fig. 4. f,e', fig. 5.
Tab. XV.) proceilunl; cl conjuuclio eadem e, fig.3j eliig. 4Tab.
XlVciTab.XV ulriusc[ue corporis lusilomiis , aul cornu consli-
tuil ( aeque ac in ntero bicorni ) uleri corpus, alque cervicein.
Eo magis plane apparet corpora fusiforiniaj de quibus nunc est
sermo , nil aliud esse nisi ulcri cornua , si observes ex ulro([ue
corpore praediclo a respondenii li[)era, tkn pendula extreini-
late infra origineni respondenlis liganienti rotundi exordium e-
tiam habere liuiiculum (i:f,,<,'',fig.3.Tab.XlV.) qui udwe fallop-
pianae more in fimbrias desinit, et ovarium (A, h' , fig. 3. Tab.
XIV.) respondenlis lateris ad normani constilutum, lit mox op-
porlunus erit locus dicendi , circumagit. Qua de re manifesto
ex hac praeparalione (fig.3.Tab.X.lV.) compcrilur laminae fi-
brosae praediclae , vaginae rudimeuto , ulcrum subsequi bicor-
nis formae, sen sub formam earn, quam hoc viscns habei in
geslalionis primordiis .

Perllouaei jneinbrana (/,j ,/i, fig. 3.Tab. XIV.) uormali ratio-
ne interna mulicl)ria istinsmodi obvolvit, uteri cervice, atque
corpore (e,fig. 3.Tab.X.lV.) exceptis. Revera haec tunica a facie
anlica inlestini recti secedens transit ad faciem posiicani (A, fig.
3.Tab.Xn .) uteri cervicis, et corporis (e,fig.3.Ta]:). XIV.) et
staiini ac haec membrana perduota sit ad limbum superlorem
corporis (c, fig. 3. Tab. XIV.) hand se producit ad ojjvelandam
faciem anticam ipsiusmet corporis (ut in ulero bicorni obscrvatur
atqiie alias vobis, Academici Sapientisslmi, denionsiravi (n)) sed
prolinus incetlit super faciem poslicam vesicae urinariae (rt,fig.
3. Tab. XIV.) cui faciei membrana praedicla stricdssimeadhaerel.
Cum vero utriusque cornu invicem conjuuclio ( quae uteri
corpus atque cervicem conslituit) laminae formam praeseferat
( c, fig. 4. == i, Z;', fig. 5. Tab. XV.) <{uae in longiludine pol-

(a) Conf. Nov. Comment. Acad. Sclent. Instit. Bonon. T. 2. pag. 35G.

De AlRESIA * 173

licem unum , uniini cum diniitlio ia laiiiudine exacquat , quae-
que una cum lamina fibrosa, vaj^inae vices gerenie^ faciei
poslicae vesicae urinariae siriciissime cohacrel , en cur in ob-
servandis muliebiibus inlernis in cadavere, seu in siiu eorimi
proprio absque analoniico artificio , nullum corpus , iit innui-
mus , venirct in conspecuun inter veslcain urinariam, atque in-
lesiinum rectum, quod pro utero, aKjue vagina essel haben-
dum , eo quod lacies vesicae urinariae poslica laeveni superfi-
ciem praeseferebat a periionaeo oblectam , atque faciei anticae
inleslini rccli obversam. Ea aulcni rationc id piiino oculi obtu-
tu perspiciebatur , ul Quisquis affirmavisset uterum , atque vagi-
nam omuino desideraii , nisi se sc oblata essent ad vesicae la-
tera corpora duo fusiforniia pracdicta (r/, r/', fiig. 3. Tab. XIV)
unuin lUrinque, cornibns uteri sirnilia, ildiinc funiculi duo (g^g,
fig. 3. Tab. XIV.) unus pariter utrinquc, tubas fallopianas ae-
nndantes, at([ue tandem ovaria (//,//', .fig. 3. Tab. XIV.) mole,
atque situ fere normalia , qltac omnia a productionibns perilo-
naei (/, i", fig. 3. Tab, XIV.) normali ratione uirinqiie disposi-
lis obvoluta erant , utriusqne ligamciili lati more .

Ut eo magis in lucem profcrrem harum partium structurara ,
atque rationes, quas partes ipsae habeut inter se, opportunum
duxi iu primis muiiebria interna a peritonaei membrana denuda-
re; et probe delracla, ab utero atque vagina, vesica urinaria
(portioue ea excepia hujusce recipientis mend^ranacei iinum
funduin dicta ) sectionem in longitudinem instiiuere niulie-
brium cxternarum, nee non membranae fibrosae, in vaginae lo-
ciun suficctae , usque ad longitudinis dimidium ipsiusmet mem-
branae, ul fig. 4. Tab. XV ostendil . Dissectione absolnta ,
apparet in primis corpus glandulosum (r,r', fig. 4. Tab. XV.)
prostatae adinstar, in fundo situm superficialls foveae (/jfig.
2. Tab. XIV = pyj)'-, fig. 4. Tab. XV.) jam dcscriptae , quae
fovea jacet, infra Urelbrae ostium (/t, fig. 2.Tab. XIV. = x, j:',
fig. 4. Tab. XV.) . Corpus isliusmodi glandulosum ductus ex-
crctorios offert, ({ui parlim in in-edirae canalem (^v,v', fig. 4.
Tab. XV.) partim (/>■,/.•, fig. 2. Tab. XIV.) ad latera rugae (i,%,ir',
fig. 2. Tab. XIV.) quae uredirae orificium (/t, fig.2.Tab.Xl\ .)
circumdat, et partim infra ipsiusmet urethrae apcrturam per
exiguum foramen (/', fig. 2. Tab. XIV.), in quod, ut demon-
T. V. 23.

174 * FrAKCISCi' MONDIM

strat fig. 5. Tab. XV, iiniiiissa est seta s. Facics autem exter-
na seu anterior isiius corporis (r, r'jfig. 4. Tab. XV.) a meni-
brana (y,<7', fig. 4.Tab. XV.) obvolaliir cum coimmiiilbus iu-
tegumentis coiuimia , ceu cum lamina interna ulriiisi[ue Nym-
phae ( (9, 6^', fig. 4. Tab. XV.) . A facie clehinc interna , sen po-
stica bujusce corporis (r,/'',lig. 4. Tab. XV.) mombrana fibro-
sa (f, f',/, fig. 4.TaI>. XV.) sibi vindicat origincm, quae mem-
brana , ut supra dicUim I'nil , nil aliud est nisi vaginae rnili-
nientnm. Membrana isiiusmodi, quae in exordio(z, Z , fig. 4.Tab.
XV.)quatnor aequat lineas in crassilie , pront accedit ad uteri
cervicem, et corpus (e, fig. 4. Tab. XV.) sensim , scnsiniqne
gracilescit usque ad crassitiein nnins tanlum lineae, et nuUibi
sulcum, aut canaleni ollert, nuUibi vasculosnm lextnm, quo
vagina in normali statu est praedlta. Uno verbo, eo loco in quo
in normali statu vaginae ostium existit, hoc in casu glandido-
snm corpus J prostatae adinsiar, colore alro-rubro infertum ,
quod corpus ex glandularnm coaliui, quae in normali statu va-
ginae aperturam exornant, est conipactum. Uirlusc^ne cornu
nexus (^, fig. 4. Tab. X.V.), qui in utero bicorni ad efForman-
duni uteri corpus, atque cervicena concurrit, hoc in casii cor-
pus complanatum laminae adinstar constiluii, cujus antica fa-
des (e, fig. 4. Tab. XV.) faciaei posticae vesicae urinariae («,
fig. 3.Tab.XlV.) adhaeret, facies vero postica (e, fig. 3. Tab.
XIV.) a periionaeo ( /i, fig. 3. Tab. XlV.) obvelatur.

Dissecto hoc corpore ( e, fig. 4. Tab. XV.) in longiuidinem
juxta lineani media m , atque, disseclionis ope, in duo dimidia
diviso , lit in fig. 5. Tab. XV perspicitiir , seclionis orae (b,b\
fig. 5. Tab. X.V.) quae in crassitie qnatuor exaequant lineas
circiter, nullum sidcum, nuUam cavcam , nullum canalem prae-
seferuut; quomodo nuUmn cavum, nnllus sulcus, nullus cana-
lis se se dat in conspectum in ulroquo cornu. Re enim vera
ducta dissectione (/,/', fig. 5. Tab. XV) in utroque cornu d,d',
in longitudinem manifeste patet unumqiiodqiie cornu solum-
modo ex stricto textu celluloso- vascular! nniformi compac-
tum esse absque ulla cavea , ulloque canali . Tuljae fallopia-
nae tandem, quae primo oculi iclii, et abs([iie analomico ar-
tificio, ut in fig. 3. Tabulae XlV litteris g,g' ostenditnr, imaginem
exprimunt duormn canaliuin in fimbiias desinentium. Sunt e-

De Atresia 175

liarn hi caaules iniporvii , eo quod semper iuutilem operam
inipendi qmiin , injeclionuin hychargyri ope, acl canalem dete-
genduiii pluiios conalus iui. Paries ex ([iiibus una([iiaeqiie luba
est coinpacta volsellae ope inter se probe ac diligenier disso-
ciavi, el unainqiiam(|uc in teiiuein plicam, perilonaei produc-
tionuin, redegi, exigui fili (^i, g', (ig. 4. = /,/':,iig. S.Tab. X.V.) a-
dinsiar; quibus filis diiobiis , unus ulrinque, comiles eranl va-
sa sangiiifera, et praeserlim venae (12, 12', 13, fig. 4. =G, G,
7, fig. ;j. Tab. XV.) quae aul una cnm plids exiguis (g,^', fig.
4. = /,/ ,fig. 5. TaJj. XV. ) aul supra meinbrauain perilonaei
( A, A, fig. 4. ei fig. 5. Tab. XV. ) cum pficis hisce conlinuam,
discurrenles , ad eflbrmanilas concurrimt, una cum produclio-
nibiis perilonaei praedictis, fimbrias. Venae istiusmodi ( 12,12',
13, fig. 4. = G,G, 7, fig. 5. Tab. XV.) tandem hiant in venas ,
quae ab ovario respondeniis lateris procedunt, quaeque con-
currunl ad enbrmandum pampiiiif(jime corpus (11, 11', fig. 4.
== 5, 5', fig. 5. Tab. XV. ). Et ut perspicue , quantum est in
me, rem banc exponam , ex hisce lucubrationibus super tu-
bas fiillopianas apparel unamquamque tubam falloppianam co-
agmentalam esse a perilonaei pHca , quae marginem superio-
rem respouilentis Hgamenti lali constituil, el inter plicae la-
minas, et per laminas ipsas vasa sanguifera discurrere arterio-
sa, atque venosa, et haec quidem tit plurimum contorte ince-
denlia. Se se ollerunl uno verbo falloppianae tiibae in pri-
mordiorum statu .

Utroque ovario ad examen revocato , se se obtuht imum-
quodque, quoad magnitudinem , formam , atque strucluram,
ad reguhtreni normam constitutum. Dissectione revera peracia
in utroque organo a margine Ubero usque fere ad margineni
opjiositum , quo se se insinuant vasa sanguifera normah ratione
disposila, ac dislributa, ncc non disseclionis ope diviso utro-
que ovario in duo fere diniidia (in dimidium anlicum , atque
posticum) manifeste occiirunt Graafii vcsiculae ( /i,A,/i',/i', fig.
5. Tab. XV.) maximam partem peripheriam versus, ac per di-
midium, disseclionis causa, divisae.

Quod tandem ad vasa sanguifera special , quae per mnlie-
bria disseminantur , nihil invenitur adnotatione dignum , non-
nuUis anomaliis exceptis , ad horum vasorum originem peril-

1 76 Fra.ncisci Mondim

nenlibiis, quas anomalias, qui dignoscere velii, praestiterii po-
tlus diagrammala huic disserlaiioul adjccla inspicere, et cxpli-
caliones diagraiumaiuin sal auiplas consulere , quam plura di-
cendo pcrsequi .

Ex iis quae hactenus dicta sunt , atque praeparationibus na-
turalibus demonstrala (I) una cum diagranunatibusadjcclis, satis,
ni Jailor, manifesto docenl banc abnorniom vaginae , uteri , ac
utriu«|ue lubat; lidloppianae coiirorniaiioneni, alcpie slructuram
a perlurbata evoliuionis ratione origincm babuisse, quae evo-
lulionis perturbatio usque a vitae intrauterinae primordiis io-
choata sit .

Difficile admodum est causani dignoscere , quae usque a
vitae primordiis, iu partibus isliusraodi, evoluiionls perlurba-
lioncni produxit, ex qua perturbalione orla sit haec. partium
anomalia . Etiamsl in obscuris versemur, et praescrlim bac
in re in qua Einbrlogenia milium alTort lumen , quod ad
invenieudam praeiliclam causam adjumento sit, nibilotamen
secius mihi videtur, cum in re praeserlim diflicili cuncta di^
li<^enter observare, ac perpcndere liceat, animadvorsioue di-
gnus peculiaris ille coalitus, aui (ut neotericorum expressione
xilar) fusio vaginae, el porlionis uteri bicornis (quae portio
cervicem , et corpus hujus organi consliluil) cum urinariae ve-
sicae pariete poslico . Rationi, ni fallor , non est alienum su-
spicari adhaesionem, aut y«i/o«em istiusniodi, forsan niorbosi
processus flogistici causa , usque a viiac intrauterinae primor-
diis eflectam fuisse , eo scilicet quidem tempore , in quo u-
terus bicornis formae parum protuberat in peiilonaei saccum.
Evolutione ulterius procedenle, vagina, ncc non uteri cervix
atque corpus firmae adhaesionis caus;i cum pariete vesicae uri-
nariae poslico augebantur in mole ob propria vasa sanguifera,
seu nutritia , non uli partes juxta normam a vesica urina-
ria sejunctae, sod uli partes ( slriclissimae adhaesionis causa)
ipsiusmet vesicae, uli partes parieti poslico ejusdem recipion-
lis in evolutione subjectae, eo quod minima vasa per vagi-

(1) Hae praepaTaliones nunc spritu vini dcmersac in humanae a-
natoiucs hujus Univcrsilalis Museo asservanlur .

De Atresia 177

nam , et per uteri cervicem , atquc corpus disseminantia , nee
non a vasis uteri procedoniia , commerciuin anastoinoticum
habebant cum va.sis mini mis ipsinstnel vesicae, seu cum vasis
minimis ])aiiolis poslici Iiiijiisce jnemljraiiacci rccipienlis. In-
terim recipiens hocce, aiigenilo in tnolc, iraliit, distend t, et
comprimil vaginarn , alqiio ulerum, quae omnia, istiusmodi
distensions, aiil compressionis causa, ev(jlvunlur el crescunt,
ut ita dicam , complauata sub simplfcis latninae forma , cor-
nibus uteri excepiis, quod hacc cum levcm tantum postico
vesicae parieti habiierini adhaesionem (co quod in latcra vesi-
cae adjacent) nullam idcirco , aut fere nuliam distcnsionem, ac
compressionem sunt passa . Cum vero id accidisse suspicari fas
est in vitae intraiiterinae primordiis, eo tempore in quo mem-
])ranae mucosae nonduni evolutae sunt, aut in prinio evolu-
lionis gradu, ecu statu inveuiuntur, in quo integumenta ctiam
communia , cum quibus mend^ranae mucosae inlimam haljent
rationom, nexumve, sc sc oflerunt admodum tenuvia, ac pel-
lucida (dum solum lertio gestionis, seu vitae intrant erinae, nien-
se integumenta communia aliquam evolulionis vim ostenilunt)
baud diflicile inlelligilur cur bujusmodi distensionis, ac com-
pressionis causa parielum horum viscerum ( quae cava sunt)
coalitus inter se arcidcrit, et atresia sit subseqiuita. Id vero eo
magis accidisse suspicari, ni fallor, licet, si consideremns mem-
branarum , quae mucosae appeilantur , quaeque viscerum ca-
veas obvelaut, ofliciiim etiam esse, in visceribiis quae mem-
branosa sunt, seu ex membranis compacta, caveas ipsas ser-
vare , eo quod membranae istiusmodi quae mucum continuo
secernunt, praeler id quod praestant ad caveas viscerum ob-
velandas, piaepediunt euam (ut anatomici docent) ne eavea-
rum parietes, qui in visceribus istiusmodi (membranosis) cum
superficie interna caveam respiciente ad contaclum aliquando
veniunl inter se, siimd inviccm conglullnentur, ac coeant, quod
mucus, qui superficiem ut plurinuim viilosam oblinit, prae-
sto est, ne villi in superlicierum contactu inosculcntur simul.
Uno verbo membranae mucosae in visceribus membranosis e-
tiam id oflicium praestant quod serosac, in quibus roscidus hu-
mor, qui a facie interna membranarum (quas serosas dicunt)
secernitur , lubricitatem servat in superficie viscerum quae

178 Fbancisci Mo^DI]SI

istao moniljranae volant, ecu circuinpleciuiil, uoc non concre-
lionem eoniin inuUiain iinpeilil . Ob clisiensionein jam aiiteu
coinineiiioralain glandulae , ([uae vaginae ostium exornant ,
atqiie ciixunidant in ununi corpus congri-galac sunt , proslatae
acliusiar . Vagina vero , uterus, al([iie tul>ie talloppianae evo-
lulae sunt, ut innuinuis, iniperviae, permanente forma, quani
in prinioriliis habehant . Ovaria landoni ([uao cum non sint
ulero, uti sunt lulxio I'alloppianae, conlinuac, seel lantum couli-
guae, et nullam rationcm habeant cum vesica urinaria , nuUam
ergo distensionem sunt passa, et absolulam, sen ad norniam
obtinucrunt cvolulioncni .

Sed quae hacienus exposui ad explicandam hujusce anoma-
liae formationis rationem, cum huic solo facto innixa sint, pro
conjeclmis ([uidom sunt habonda , quae taniiun aliorum facto-
rum ope aut confirmari , ant refelli possunt. Si vero conjeci'u-
rae istiusmodi a veriiate abhorrent, ideoque nullam luilita-
tem praeseferant; ulililalem maximam medicae, atque chirur-
£,icae praxi all'erre possum normae , atque animadversiones,
quae ex istius casus observatione proceduni, quaeque, ni fal-
lor , sunt sequentes .

i. Cum adsit vaginae ostii imperforatio , sive atresia , (^uae
haud a simplici mcnibrana dependeat , ne([ue a partium coa-
litu ulceris, aut alteriiis praegressi vilii causa, ut vaginae aper-
turae limbi coalescere potuissent. Cum scilicet agatur de im-
perforatione congenita ubi, haud mendirana, uli hymen, sed
substantia dura , et premenii digito reniiens vaginae ostium oc-
cludat, fere pro certo habendum est etiam iuternas partes ge-
neralioui tlicatas , ceu muliebria interna,, aut a natmali lege a-
berrare , aut plane deficere. Perpauculi casus nostro similes in
quibus cadaveris dissectio instituta fuil banc propositionem pla-
ne confirmaut. Casus revera a Rlinkoschio (i) relatus mulie-
ris scilicet atretae , uoslrae similis , in qua antopsiae ope , mu-
liebrium internarum loco cylindrus tres polliccs longiis , uni-
cutn crassus, inventus fuitj duo exempla quorum primum, ab

(1) Observaliones anatomico-patolo<;icae Ed. Sandiforl. :=: Lugdu-
ni Balavorum 1777. lib. II. Cap. II. pag. G3.

De Atresia 1 79

Andrea Josepho Seronio (1) adnoiatum, iuvenis virginis imper-
foratae inqaa,ut ipse nh, nnlluin Kvii^inae repertuin est ve-
stigium; situs uteri soluiuniodo lerulinea potius cjuatn car-
nea et irrcgulari menibrana aduinhrahatur ; Alterum , ab Al-
berto Fromomlio (2) observalum , nuilieris scilicet imperfora-
tae utero prorsus carentis, argiunenta sunt, quae hanc doctri-
nain, seu legem in clarissiniani prolernnl luceni.

2. In atresia istiusmodi eo magis in suspicionem veniendum
est ant de mulicbiiuin internaruni coalitu , ant defectu , cnni
per intervalla syinpiomata desiderentur ea ( uii dolor ad lum-
bos pid)emve, mamniarum turgor etc.) quae sanguinis turgorem
in niuliebribus internis declarent, quaeque proximuin men-
struoruni cursum praenunciare solent. In nostro casu qnideni
syniptoinala istiusmodi defuerunt, et defuerunt etiani in duo-
bus a Morgagno (3) observatis, qua de re Morgagnus ipse su-
spicari caepit duas mulieres, quas examinavit , vuero ab or-
tu carere .

3. Quae cum ita sint manifeste patet obitaculum in atresia
istiusmodi baud ferro est tollendum , quod periculum subest
ne simul cum obstacnlo , aut yesica urinaria, ant intestinmn
proximum , aut vas sanguiferum aliquod pertundatur, et in-
de consequatur , aut inflammatio , aut lethalis baemorrhagia .
Quae baemorrhagia qnidem subsequuta foret in mnlieris atre-
tae operaiione de qua loquitur Martinus Naboth (4) nisi medi-
cus ab operatione ulteriori desisiisset statim ac vidit vaginae
coalitum ad superiora exteusum esse, simulque vasa majora
apparere . Qua de re ipse Naboth (5) in hac eadem disserta-
tione cujus tiiulus est de inulieruin sierilitate, in ([ua de hac
operatione mentionem facit, haec verba reliquit scripta —
yhginae coalescentia, si tantuin interveniente memhrana
contingat facile ope cultelU toUitur. Quod si ^'e;■o interslitiuin

(1) Disj)ul. anat. scelect. Halleri. Gottingae 1750. Vol. V. pag. 227-

(2) Sandifort op. ct edit. cit. lib. II. pag. G2.

(3) Op. cii. Epist. XLVI. §. 11. 12.

(4) Haller op. et edit. cit. Tom. V. pag. 241. §. VIL

(5) Haller op. cit. Tom. V. pag. 254. §. XXIII.

^g^ FIV.V^C1SCI MONDINI

praeitabit ahstmcre.

De Atresia 181

TABULARUM EXPLICATIO («).

TABULA XIV.

Figura 1.

Muliebria externa oslendit absque anatoraico artificio. Eo autem con-
silio ut partes isliusmodi primo oculi oblutu se se ofFerrent cun-
ctae , unci ope velamenta communia supra modum iuxuriantia,
quae ad hasee paries spectant , ad superiora traUere , ac sustinere
luit opus.

a. Mons veneris.

/-., b\ Nates.

c. Ani aperlura.

d. Ferramcnlum recurvnm ac in se se relortum sub unci forma , ut

integumenta communia ad superiora tratta commorarentur.

e. e'. Labia majora.

f. f. Labia minora , seu Nymphae , quae praetermodum extuberant ,

et convergcndo se se continuant ad inferiora infra semilunarem
plicam k ab integumentis compactam. Hie loci Nympbae simul
ueclunlur, ct corpus g constituunt sub vermis formam, cuius
Cauda descendit , et pergit usque ad ani aperturam c.

g. Corpus vermiformc praedictura ex nexu utri usque Nymphae/^/'

confectum .

h. Clytoris.

i, i'. Plicae ab inlegumenlis eflormatae , quae jacent ad mlcrnum
lalus utriusque Nymphae f, f , atque ad inferiora nectuntur si-
mul. Ex isliusmodi nexu , seu potius continualione cnascitur

k plica semilunaris.

/. Proluberanlia papillae adinstar, in cujus centro foramen patet, quod
est urelhrae oridcium.

m. Fovea in cujus centro adest plica circularis, quae limitcs ponit
foramini caeco n.

n. Foramen caecum praedictum, quod cum muliebria externa diducta
sint, ut in fig. 1, in supcrficialem foveam / (fig. 2) cornmutalur.

«j Fignrac omnos .i 1 naturalis maj;nitiiilinis ilimiilium sunt rcilactae.
In figuiaium cxplicationc cum adsinl siRna duplicata . ea , quae acccnto praedila sunt ,
ad mdicandas partes, quae ad sinistrum latus spectant, inscrviimt.

T. V. 24.

182 Frakcisci Mondini

Figura 2.

EaJeni muliel)ria externa lal)iis majoriljus exceptis, quae co consilio
■ exlra situm eorum jnopriiim delracla fuerunt, ut , diductis inter
se jiraetermodum Njnipliis, prinio oculi ictu pcrspiccretur vaginae
ostium oninino desiderari.

a, a. Inli'gumenta Natibus respondentia.

b, Ani apevtiu'a.

c, c'. Nynipliae , seu labia minora praetermodum inter se ad exterio-

ra trncla.
tl. Prolubor.uUia, seu corpus vermiforme g fig. 1, quod ex ulriusquc

IN'^uiplaae c, c coalilu emcrgit.
e. Clytori.s.

/. Clyloridis praepulium.
g, g'. Rugn , quae urelhrae orifioium h circumdat. Ruga istiusmodi ,

cum mulicbria nou erant inter se diduela, in proluberauliaiu /

Cis,. 1 . assurgcbat papillae adinstar.
/;. Urelhrae orilicium.
/. Forameu, quod est apertura sinus mucosi stalim infra uretlirae o-

riticium h jaccnlis.
A, A\ Foramina, quae aperturae sunt sinuum mucosorum^ qui ad

lalera jaccnl rugae g, g\
I. Fovea supcr/icialis obducta a membrana, quae totum continuum

iiistituit cum interna lamina utriusque Njmphne C, c\ seu cum

inlegumenlis communibus = conf lig, 4. (j , q. q', q\ = In fovea

istiusmodi , seu hie loci, cum mulicbria ad normam constiluta

sint, adest vaginae ostium.

Figura 3.

Mulicbria una cum vesica urinaria, atque extrcmitate inferiore intes-
lini recti, ad posteriora perspecta exhibet. Hacc omnia, e cadavere
exiracta, et super planum horizonii parallcluin jacentia, offerunt
etiam vasa sanguifera ad hasce partes spectantia ccra injecta.

a. Vesica urinaria.

b, b' . Ureteres prope eorum finem seu inscrtionem in vesicam uri-

nariam a resecti.
(I, d' . Uteri connia.
e. Utriusque cornu d, d' conjunclio in corpus unum complanatum

= conf fig. 4. e. =
f,f. Ligamenta rotunda, quae procedunt ab extrcmitate libera, seu

penilula respondenlis cornu d, d'.
e, g'. Tubae falloppianae, quae ab extrcmitate libera, atque ab in-

feriori marginc utrius(pie cornu d, d' originem sibi vindicant

propriam.
h, h'. Ovaria.

De Aihesix i 83

'.' .,' A. Peritonaeum auod interna muliebria obvclat.
I, I , 1

.' ./ Perilonaci prcnluctiones uteri ligamenta lata conslituenles, qua-
' ' rum l:imiriae uiuun(|uo<l([ue ligamenluni comj)ingenlus, perspicui-
talis gratia, sunt invicem inter se diuiolae.

A'. Perilonaei porlio , (juac uteri cervicis, et corporis e faeiem i)Oslicam
oiivelat, ileJiinc o liniho superior! corporis e secedcns prolinus fa-
eiem vesicae u postlcam supcrscandit^ el ipsaemet faciei strictissi-
nie adhacret.

/. Vagina, quae 50 sc dat in conspcctum sub fdirosac memhranac for-
niam faciei posticac vesicae urinariae a slrictissime adliaerens.

TO. Exlremitas inferior inlcstlni recti ad posteriora, et ad inferiora tracti.

Tt, 11, ri, n. Texlus adiposus inlegumenlorum, quae ad iiudicbiia ex-
terna cUormanda eoncurrunt.

1, 1'. Arleriac iliacae primariae, scu communes.

2, 2'. Arteriae iliacae exlernac.

3, 3'. Arteriae iliacae inlernae, seu hypogastricae.

4, 4'. Arteriae sacrae laterales.

5, 5'. Arlcriae ilio-lumbares, scu iliacae pturvae.
C, C. Arteriae gluleac.

7, 7'. Arleriac oLlnraloriae.

8, 8'. Arteriae iscliiadicae.

9, 9'. Arteriae uterinae , (juac , utrinque , communi trunco cum re-

spondenti arteria unibilLcali ab bypogaslrica 3, 3' respondentis
laleris orlum ducunl.

10, 10'. Arteriai-um umbilicalium portiones obcaecatae, ,ct in solidi li-

gamcnti sj)eciem elfectae.

11, 11'. Ulriusque arteriae ulcrinae 9, 9' r.nnii , qui per vesicam u-

rinariam disscminanlur.

12, 12". Utriusquc arleriac uterinae 9, 9 continuatio per respondeiis

uleri cornu d, d'.

1 3, Ramus descendens arteriae uterinae dextcrae 9, qui, concc«sis ramis

vaginae / in fdjrosac mcmbranae spcciem commutalac , dissemi-
natur per imum vesicai; urinariae fundum.

14, Puae arteriae vaginales siuistrae exiguae , quae dispescuntur per

laminam fdjrosam / vaginae rudimeuLum.

15, Arleria pudenda communis dexlera.

1G. Arteria vaginalis dextera ab arleria pudenda communi 15 exorla,
quae, brevi cmenso iliiierc, scimlilur prolinus in duos ramus 1 7,
18; qui perducli ad limbum dcxteruni meml)r:inae ii|]rosae /, <juac
vaginae gerit vices, arcum anaslomolicum 19 conslituunl, ex <iuo
arcu rami per fibrosam laminam / praedielam tlis.seminantes pro-
cedunt. = Ex hac praeparalione patct in latere sinistro arteriam
vaginalem 14 duplicem inveniri , in dexlero simplicem 1G, s.d
prae sinislris arteriis homonymis 14 sat crassam. =

184 Francisci Mondim

20- Arlcria hacmorrhoidea media dcxtcra, quae originem sibi vindicat
ab arleria jjudciula comimuii 15.

21. ArlPfiac pudendac oominiiiiis dextcrac 15 conlinuatio.

22. Arleiia haomonlioidoa media sinislra.

23. Arlcria pudenda communis sinistra.

24. 21". Plexus venosi ad vesicam uriiiariam spectantcs , seu plexus

vcnosi vcsicalcs.

25. Vena, quae enierj'it ex unionc praeserlini venarum plcxum veno-

suni vesicalem dexlerum 24 consliluenlem.
2G. Vena ohliualoria dexlera.

27. Venae, quae a cornu dextero d, at(|ue a corpore pampiniformi

procedunt = oonf. 5, G = fig. 4. =

28. Vena priuceps in quam hiaut venae majores plexus venosi vesi-

cals sinistri 24'.

29. Vena, (juae conlinualioni 1 2' arlcriao uterinae sinistrae 9' est so-

cia. Vena istliaec 29 a coruu sinisiro </' procedit, et in plexum
venosum vesicalem sinistrum 24' liiat.

30. 30". Venae spermaticae.

TABULA XV-

Figura 4.

Muliebria ostcndit tarn externa quam interna in anti^a facie perspecta
cum porlione inreriore intesliiii recti, ncc non cum iiortione tantum
imi fundi vesicae urinariae, eo quod reliqua, ac maxima hujusce
urinae receptaculi pars a fibrosa membrana, vaginae vices gercnte,
atque ab utcro detracta fuit, et per dissectiones divulsa. = Muliebria
vero externa^ nee non dimidia pars inferior membranae fibrosae
(quae pro vagina est liabenda ) una cum vesicae urinariae atque in-
testini recti porlione inferiove, in longitutlincm baec omnia, et juxta
lineam rectam mediam dissecta sunt, atque divisa in duo dimidia
(in dimidium dexlerum scilicet, atque sinistrum) ca lege didu-
eta, alquc disposita ut melius appareat mend)ranae fibrosae eras-
si lies in vaginae locuni sulfectae, ncc non rationes dignoscanlur,
quas bae partes oranes babent inter se.

(I, d\ Uteri cornua.

e. Ulriusque cornu d, d' conjunctio, quae uteri corpus, atque cervicem
constiluit.

fjf. Ligamenta rotunda.

£•, g'. Plioae tenues eylindraceae, sub filorum formam, a peritonaeo
confectae, quae rudimenta baberi possunt utrius(juc tubae fallop-
pianae.

De Atresia 185

h, h\ Ovaria = Ovarium dexlerum h traclum csl ad inferiora, sini-
strum h' ad supcriora.

/'. Peritonaei portio, ijuae faciei poslicae vesicae urinariae in hac prae-
j)arationu detraclae adliacrcljat .

A-, A'. Perilonaci laminae, quae tolum continuum inslituunt cum re-
S])ondeiili plica cjlindracea g, g\ quae est rudimentum tubae fal-
loj)pianac respondentis lateris. t'naquaeque ex hisce laminis desi-
nit in limbrias, seu lacinias.

/. Lamina seu memljraiia iUjrosa, quae vaginae vices gerit.

m, m. Dimidium dextcium , atque sinistrum inleslini recti.

n, n. Inlegumenta, quae se se continuant cum membrana mucosa
intestini recti m, ni.

Oj 0\ Nymphae, seu labia minora.

0, o\ Divisio per sectionem in duo dimidia vermiformis corporis d,
% 2.= ^^ fig. 1.

p, p . Foveacj qufle cum mulicbria externa in intcgritatis statu sint
ad efFormaudara fovenm / lig. 2. concurrunt.

q, q. q\ q' . Limbi dissecli illius membranac, quae ad exteriora ob-
veiat corpus glaiidulosum r, r. Mend)rana islbacc continua est
cum integmncntis communibus, cum ilia membrana scilicet, quae
utriusque Nynq)bae O, O' inlernam laminam conslituit.

r, r. Corjjus glandulosum ex glandularum, seu cryptarum mucosa-
rum nexu compaclum, quae glandulac in normali statu .segrega-
tae vaginae ostium cxornanl. Foramina vero, quae hue illuc se
se olferunt , tolidcm sunt ductus cxcrctorii dissecti.

s. Seta in unum ex liiscc duclibus immissa, qui ductus hint infra
uretiirae orificium, et hiatus, seu apcrtura respondet foramini i,

, %: 2.

t, t\ Limbi dissecti memhranae fibrosae, quae vaginae est ruilimcntum.
Ex dissectione istiusmodi manifesle pntct, mcmbranam hano li-
brosam in primis crassaan exordium habere a corporis glandulosi
r, r poslica facie, dehinc sensim sensimquc gracilescendo se se
continuare usque ad nexum e utriusque cornu d , d' , cum rjuo
nexu membrana istiusmodi totum continuum instituit. = Vide
fig. 5. c, b, b'.=

Uj u'. Vesicae urinariae imus fundus.

V, v'. Urelhrae canalis.

/, y. Corpus glandulosum, quod urethram circumdat, Bartholini pro-
statam dictum.

X, x'. Urelrhae orificium.

2, z'. Clytoridis praeputium.

1,1'. .\rteriae utcrinac.

2, 2'. Rami prope eorum origincm sccti utriusque arteriae uterinae

1,1', qui per vesicam urinariam disscminabantur = Vide 11, 11',
fig. 3. =

3. Ramus prope ejus exorlum scissus arteriae uterinae dexterac 1.

186 Francisci Mo.n'dini

(fig. 3. 13) qui pnrlim nrteriolas concedobat mcmbranac Ghro-
sae / vaj^iiKio ruclinienlo, parliin vusiiar iirinniiac!.

4, 4'. Utrius([ue arleriae uterinac 1, 1' coiilinualio per uteri cornu

responJenlis lateris.

5. Vena, quae proccdit a cornu dexlero d, et socia est contiiiuationi

4 arlei'iac ulcrinac dcxterac 1.
G. Vena, quae proccdila corpore pampiniformi dexlero 11, alque iu-
codil per margiiK'iu iiileriorein cornu ilexteri d, deljiiic liiat una
cum vena .5, cum qua anaslouiosim insLituit, in plcxum veno-
sum 24, fig. 3, lalcralem di;xterum vesicae urinariac.

I, 8. Venae, quae protx'dunl a cornu siiiistro d' = Vena 8 conimu-

nical cum vcnis corporis jtanqnniforniis sinistri 11'.

9. Vena, quae arleriae ulerinae sinislrae 1' esl socia =:Vide iig. 3. 29.=

10, 10'. Venae S])ermalicac.

II, 11'. Corpora panqnniiormia .

■12. Venae per pi'oduclioiieni A" peritonaei disseminatae, quae produclio
conlinua esl cum plica ^, quae lubae failoppianae est rudimen-
turn = Ven;ie praedielac liianl in vcnas corpus panipiniforme de-
xlerum 11 constiluenles .

13. Vena tortuosa plicae g-' socia , quae plica tubac failoppianae sini-
strae est rudimenlum .

14,14". Venae, quae comilantur ligaraenU rotunila y^/^ , et communi'
cant cum vcnis utrius([ue cornu, el corporis pampinilbrmis re-
spondenlis lateris.

Figura 5.

Eamdem sistit pracparationcm , exceptis mulicbrlbus externis , nee
non portione inferior! meml>ranac fiLrosac in vaginae locum
suffecLae. = In hac pi'aeparalione uleri cornua ad liorizon-
tem , et ad exteriora tracta in longiludinem sunt secta ; et in
longiludinem aeque juxta lincam mediam dissecla est uLriiisque
cornu copulatio , ex qua ulcri corpus, alque cervix compingitur,
ut in apcrlo sit hasce partes nullibi caveam rcferre. Utrumque
ovarium ad superiora traclum in duo fere dimidia per disseclio-
nem est di visum (in dimidium scilicet anterius , alque poste-
rius) ut ulriusque pateat slruclura, ([uae ad normam perspicitur.

a, a'. Peritonaei portio («, Cg. 4.) ob sectionera in longiludinem, ct

juxta lineam mediam, ductam, in duo dimidia (in dimidium de-
xterum , alque sinislrum ) dirempla.

b, b\ Seclionis orae in longiludinem ductae juxta lineam mediam in

utriusque cornu nexu, seu in uteri corpore, ac cervice(e fig. 4.),
quae orae nullum sulcum , aut caveam refcrunt.

C. Membrana fibrosa in vaginae locum suflTecla.

d, d\ Uteri cornua.

*j e'. Ligamenta uteri rotunda.

De Atresia 187

/, /'. Scctio in longitudinem duel a in utroiiue cornu d, cV , atf|ue ca
ralioiie inslituta ul salis aiipare.iL utrumque cornu nullibi cavit.a-
Ifiii , aul sulcuni refcire.

g, g'. Utrun»que ovarium (dcxlcrum scilicet g-, atquc sinistrum g)
fere in duas paries ae([u:des divisuni ( in jiarlcni scilicet anterio-
rem, atque poslcriorem ) scclionis ope ductae a margine lihero u-
sque prope ad margincm alterum, (jiio vasa spcrmalica se se in-
sinuanl per ulriusijue organi substanliam . Ob lianc scclioncm
liac ralione inslilulam se se oderuat vcsiculae Graalii, ncc iion
palet ulrunKjue organum ad normam rcgularera confoniialum esse.

h' A' / ' /' ^'^^-'^''^ "!'''' Graalii per diniidium disseclionis causa divisae.

/, i'. Plicae cylindraccae , sub fdorum formam , a pcritonaco confe—

ctae, quae pro rudimcntis utriustjue tubac falloppianac habendae

sunt.
A', A'. Peritonaei laminae cum respondent ibns plicis /, /' continuae,

super (juas di.scurrunt vasa sanguitera. Laminae praedictae desinunt

in limbrias, aut lacinias.
1j 1'. Arteriae uterinae.
2. Ramus scissus arteriae uterinae sinistrac, qui vesicam urinnriam

contendebat ( conf. fig. 3 = 11', ct fig. 4= 2'.)
i, 3'. Utriusque arteriae uterinae 1, 1' continuatio per marginem in-

feriorem ulriusque uteri cornu d, d'.

4, 4'. Venae sperniaticae.

5, 5'. Corpora pampiniibrmia ecu varicosa, quae ab ovariis gj g' pro-

cedunt. In hasce venas nonnullae liiant venae, quae exeunt ab

uteri carnibus d, d' , a rudimcntis ulriusque lubae falloppianac

i, i', ct etiani a ligamentis rotundis c, e.
G, G\ Venae, quae discurrunt super ulranKjiie laminam k, k' peritonaei.
7. Vena tortuosa, quae rudimenlum tubac falloppianac sinistrac f co-

mitatur.

T„i„:\

TrtI, \|\

C R.ll.n,.J„.t ,4,. I.r J.t

L.' I\,lt,

I < » 1 1 1 . V

TaJ>;XV

Lit B.ttin;.

PAULLI MURATORI

Cliymica Analysis Baccarum lihamni Catliartici indigent
ad varia ejus maturationis teinpora .

VJuiisiderantl milii fruclus RhainnI Cathartic! in Gallia me-
ridionali, alque in aliquibus Geiinaniae pariibiis artiiim usui
adeo frequenli inservire , et tanta jamdiu in arte Medica uiili-
tale adhiberi, nosque aliis hucusqiie vectigal, pro iisdenn solve-
re, ^i.sa^l est opeiae praetium haud deiuturum , si analvsim
accnialam pro viribus institiiereni , ul agnosci facile possit, an
fructibiis plantae supiadictae , quae in solo nostro sponte na-
scitur, eaedeni oc aliis indilae sint proprielateSj iisdemque pror-
sus usibus accomodaiae . Ilanc analysim quain uuper absolvi
successu , ni fallor, niinime contemnendo, nunc vobis expo-
uain, Accadeniici praestaniissimi, hunianitate et indulgentia ve-
stra fretiis , qua jam alias tentamina hujiisjiiodi mea acce-
plslis .

Rhamnus Cathaiticus exiguum arbustum classis Pentandriae,
ordinis Monoginiao Linnaei, fainiliae Rliamnearum Juss., ad al-
titudinem duodecim, et quindecini pedum pertingens, svlvas
praecipue incolit, arvorum sepes , et lipas torrentium, qui prae-
serlim montes permeant , caudex rectus, valde ramosus, ra-
misque acuto-spinosis: quaproter vulgo spini cervini nomine
distinguiiur .

Anatomicam , et physiologicam hujusce plantae descriptio-
neni Botanicis, qiiibus res est, ultro relinquo, saiis enim su-
perque hie est cam indicavisse . De IVuclu potius , cjuae plan-
tae pars est, quo praesens disquisiiio luiice spectat dicam bac-
cas ejus esse globosas, pisif'ormes opacas maturatione perfe-
cta , quatuor semina ovalil'ormia intra condentes , et inedullam
succosain colore vijidi-opaco, odore ocjus injucundo , sapo-
T. i. 25.

i90 r.vuLLi MurAtori

reune ainaro-siibacido nauseoso praeditam . Ex baccis istis vix
duin inaturalis , vel etiam post malurationem sincatis surcis
exprimitur , vcl in socundo casii coclionc elickur, cujus prin-
cipia iti Modica, aliisipio arlibus adliil)entur . Comercii l>ac-
cae exsiccatae pleruinque ante matiiralionein deccrptae sunt,
sicquo in nsu liabenlni- apud Tlnclores, (pii tcxtus cliailas Ua-
vo colore inllcere consiiescunl . Ex liis otiani per dococluram,
et evaporalionem pliuies repetitain uscjue ad exiracli consi-
stcntiani adjecla quadani iiidioi ([iianlitaie r.oloniin opltices vi-
rideni coloroni pnlrlierriinuin od'onnanl vulgo dioluni viridern
vesicae, quo janipridetn olluina Bononicnsis floruit. Insupcr
baccae laccani suppedilant Jlavi sancti uoininc distinctani , de
qua frequeus usus apud pictores nostiales tabeUis praeci-
pue udo teclorio pingendis . Anlitjuiojes quoque non laluit
baccas Rlianini CatharlicI purgandi facullateni eminenter pos-
sidere: quapropter iisdeiu utebantur syrupis, et decoctis con-
ficiendis. Ilanc ilaque invesligalionein inullilariam divido. Quae
ram nempe, an diversis niaturatioms teniporibns baccae Rha-
mni Catharlici iudigeni coloranteni substantia ni coulineant; ut-
rum hoc principium separari possit, et cadeni omnino virtu-
te pracdiluui •>it, ii.sdeinque aptum usibns, qui apud exteros
obilnent; an supratlicluui y/rtv'«/n a«7zc<«//i ex eadom substan-
tia elici possit; aa demum principium purgans in baccis no-
stris , uli in exteris , locum liabeat; turn quae illius sit natu-
ra. Haec omnia ut singillatim, penitusque in(piirerem, empia
quadam baccarum (piantitate, quae praematurae in provincia
Fore Livii decerptae mense Julio fuerant, super eas primo su-
scepi analytica experimenta . Maturas autem baccas ut expe-
rirem , comiler subvenit Clarlssimus Professor Anlonius Berto-
loui, baccis hujusmodi abunde milii daiis mense Augusto, at-
que Septembri coUectis ex Rliamnis Calliarlicis juga nostra
incolentibas; qua occasione notum milii fecit jam ailquot ab-
hinc annis sibi innotescere uliliiatem maxiniara , quae com-
mercio, et artibus provenire posset ab luijus plantae cultura,
quam ipse primus in collibus noslris subnrbanis invenit . Quae
humauissimi Professoris significatlo me in inceplo meo magn-
opere confirmavit .

Ergo sumptLs baccis pro quantitate uncJae dimidiae , inde

Analysis rhamni cat. 191

contusis, el in infusione aquae dfcsiillalae bullicnlis horas vi-
ginti qiiatiior reliclis, ipsam coaciiliis siibjeci , iinde color fla-
viis opaciis, et sapor aliquantisper atnarus iiaiiseosus subsecu-
tus est; nullum prorsus pliaenomenon exhibens per tincturam
heliotropii, nigrum admodum opacum colorem suscepit ex
ferri snlpliati soluiioiie. Leve apparuit turbamentum ex gela-
lina animali , rubeo-llavo colore per alcalos supervenienle :
hinc copiosissimum quoddam prodidit praecipitatum flavi co-
loris pallescenlis . Maximi gradus acida turbamentum exchant
colore immutato, alcoolcjue puri.ssinumi , item integro colore,
floccos ad superficiem liquoris natantcs progignit . Per actio-
nem vero subaceiati plumbi copiosum obtinelur praecipitatum
flavo-subviridi colore, aspectu levium floccoruiii ad ima de-
scendtMiiium , liquore flavi coloris supernatante .

At licet heliotropii linctiu'a cerla defeclionis acidorum luihi
praebiiisset indicia , cum nihilominus liaec basi cuipiam chv-
niice conjuncta possint adesse; iccirco hand conquievi; et infu-
sionem Pilae insuperVoltaicae actioni subposui. Haec introducta
est in tubuin viireum ad lormam liiterae V. retortum , et per
platinea fda cum Electro-mptore a))paratu communicantem.
Diiodecim vero horis transactis , liquor spumescens nonnihil co-
loris amiserat, et in ea tubi parte , quae communicabat cum
polo positivo, cliarta heliotropii imniersa leviter rubiu't, mini-
me vero in altera ad polnm ncgativum . Liquores duorum tubi
lalerum sejunctim ferri sulpha li solutione traclali nigrum ex-
hibuerunt colorem ad positivum polum , opaciorem oninino
quam ad negativum.

Eideui proccssui baccarum Augusti , et Septendiris infusioncs
subjeci , in quibus eadem , ac in aliis baccarum Julii piiaeno-
mena perspexi . Porro in hoc lantum difl'erunt , quod praeci-
pitata illarum per alrool , alcalosque habita flavo-rubescenti
luenuit colore , non aliter ac liquor supernaians: quod per
acida levis rubor inductus est, qui tamen major apparuit in
infusione baccarum septembris , quarum maturatio perfecta :
quod per acetatum plumbi copiosum adfuit praccij>ilatum co-
lore viridi-opaco, paulo uberior in infusione baccarum septem-
bris : quod tandem per electricilatis actionem nullus rubor
extitit in heliotropii charla, quod fortasse opacus infusionum

192 PaULLI Mt'RATORI

color, iitpote vaKle inlensus, effici prohibnit; at date omni-
no perspeciiiin est filiiin platineiiin ad polum posiiivuin ma-
terie involvi ruhoscenle , diiin ad negatlvnm llava altera nia-
terie est inlecUiui. Kila in aloool sejuiiciiin ahlula supradiotos
colores eidem comiminicarimt, spleiidoro suo inetallico deiuio
reciiperalo . Quod electtioiialis Vollaicae pliaenoinenon , scili-
cet lubci colons ad poluin posilivurn , (lavi vero ad negati-
vum , postquam din inediiatus sum , hiec ejus milii vi^a est
probabilior explicalio, inateriein coloiaiuom viridem , respectu
babilo ad caetera priiuipia in iiilnsioue Rlianini Cliatartici con-
tenta , pollore eleclricitaie iiegaliva, cujus causa ad poliini po-
sitivum se transferat: ad quod ob eandeni causani superveniat
aciduin in ea exislcns , quod ad contactuin materiei vitiilis, ut
est illi proprium, el ut jam supra perspeclum est, rubeum co-
loreni induxerit . Quae res, niea quidoni sententia , eo facilius
fieri del>uit, quod electricilas necessario locum teueat in mu-
tua reactione acidi, et viridis materiei; cujus electricilatem ne-
gativani esse in hoc casu ex eo ni I'allor, certo concluditur,
quod acetato plumbi viridis materia tantiim a solulione prae-
cipitalur; si([uideni, ut docent Chymici, oxido plumbi basis
vices in his, atque siniilibus casibus gerente, colorans niate-
ries vices acidi necessario gerat , ideoque negaliva electricita-
te pclleat nccesse est .

Perspectis prout licuit , proprietatibus substantiarum , quae in
infiisione Rhamni baccarum diversis maturationis aetatibus con-
tinebantur, principii activi naturam perscrutandani suscepi. Cum
autem diversis temporibus infusiones diversas seorsim cani ob-
tulerini uietliae raagnitudiiiis , llquido perspexi eflectum nullum
ex iniusione baccarum Julii, copiosissimas autem egesliones ab
aliis esse promotas . Alii deinde repetitae ejusmodi infusioni ,
causlicae solulionem sodae ad duodecim gracilis A. B. supe-
raddidi , ac duodecim post horas praecipitaiuni per coaclilia
scjuuctum eidem cani obtuli; item nulius eflecUis apparuit .
Liquor subacetato plumbi perlractatus copiosuna flavi-subvi-
ridis coloris praecipitalum prae se lulll, tjuod ilerato frlgi-
da aqua ilisiilhila ablutum est, at((ue per acidum hydrosulphu-
ricum oxido plumbi spoliatum eidem cani , nuUo oblento phae-
nomcno , subiniiiistravi. Quapropler inferenduin censui purgans

Analysis rh.vmni cat. 193

princlpium liquori inhaererc, cuiiique cognovisscm nihil acetati
pluinbi in ipso conlinori, liquorcMn ipsuin per balneum vaporis
ad siccilateii) reduxi; reliqmmi cvaporalionis cani oblatum activi
illius principii exisleniiani aperle denionslravit. llisce experinien-
tis peraclisj quae ad analysiin coinparativani exequendam niihi
quaindani viani paiaverunt , hanc illico aggrcssus sum.

Ceuluin baccarumparui)iis alcool purissimi, caloris([ue actioue
per balneum vaporis perlractatis, aique alcoolica infusione per
coactilia Iransmissa , hacc rcnovala est usque dum alcool suum
amibil eolorem. Infusionibus alroolicis siiuul conjunctis , el ad
siccum per vaporis balneum redaciis, relifjuum fuit coloris flavi-
opaci ex baccis niense Julio collecti'^, I'ere autem nigrum ex de-
cerptis meusibus Augusio, et Septembri^ cujus residui aqua ca-
lida ilisiillala sensim perlraclaii subsianlia quaeJam resinosa ulti-
mo subsedil.

Aquosam solutioiiem obtentam in duas dividi partes, quarum
altera gelalina animali Iraclata praucipitatum obtulit sub specie
floccorum. In licjuore sejuncto heliotropii charla submersa,at-
que solutione infusa forri persulphati, liquido paluit, liquorem
baccarum Augusti, et Septembris rubcfecisse heliotro|)ii chartam,
nullique vero mulaUoni fuisse obnoxium per solulionem lerii
persulphati : dum contra liquor baccarum Julii neutrius su-
biverit reactionem . Baccae immaturae Julii acidum unice tan-
nicum , aliae vero maturae Augusli , et Septembris acidum
ignotum praebuerunt. Ad cujus naluram dignoscendam, tracta-
tus est liquor jam supradiclus subacetalo plumbi , ([uod co-
piosum obtidit viridi-flavi coloris praeripilatum , ([uo sejuncto,
et sensim acpia dislillata , dein ebullienti ablulo, haec ad siccura
per balneum vaporis est evaporata: relicpmm fuit massa acufor-
niis qui character habctur propiius Maliiii plumbi. Quaprnpicr
inferre quidcm non du])itavi acidum illiul |)riMio ignotum a( idum
esse malicuin. Liquor aulcm e praecipitaio subacclati plumbi si'-
junctus ad siccum evaporatus, massam relifptil omnes materiel
saccharo similis characteics prae se ferentem. In altera solutionis
aquosae parte, de qua jam supra dixi, subacelatum plumbi su-
perinlusum est , quod viridem colorantem niateriem praecipita-
vit, quam postea coactilium usu disjunxi, et ad siccitatem re-
duxi . In liquore reliquo , (jui I'ulvo erat colore , solutione cau-

194 Paulli Muratori

slicae sodae ad duoJecim A. B. senslin Inimissa , praocipitatum
llavl coloiis, (lavias auleiu, atque copiosUis in soluiione bac-
carum .Iiilii habhnin est . Poracta soorsim calciiialiono prae-
cipitati viriilis , et llavi in platini vasibus fusoiiis qiiantilatcin
detexi priiicipiorniu coloranliiiin. Li([uor absque colore, qui
praecipitalo (lavo supeierat more solito ad siccilatein per evapo-
ratiouein redacUis est, delude alcool iraclatus; alicpiol post bo-
ras solulioue alcoolica sejuncla, atque evaporata, reliqua fuit
aspeclu massa albo-subHava , quae delicuit sub dio, nuUo o-
dore, saporeque auiaro-nauscoso infecta. In aqua autem alco-
olque se dissolvit; boliolropii, alceaeque tiuoturae colorom ne-
uliquam iinuiutavit: verum in tubo vilreo ad lanipadis aclio-
neui exposita inuimuit, et iueunte ejus dissolulione densum fu-
nuun peculiaris odoris emlsit, heliotropii tincturam rubefecit,
parvanique carbouis quautilatein reliquit. In aqua soluta, ncc
gallae tinctura , nee persulphati, ferri soluiione uUain passa
est mutationeni : acido vero nitrico coloreni subvirideni , et
acido sulphurico violaceuni colorem ad nigrum vergens acqui-
sivit.

Substantiam banc vcrnm esse judicavi principium activum
ad purissimuin statum perductum . Ut rem plane confirmarem
caui subminislravi luijus substantiae quantitatem granorum duo-
decim, quae efTectus jam alias exbibitos statim edidlt. Quod
principium aclivnm diligeuter perscrulatus , censui substantiam,
de qua jam nunc sermo est, non esse analogam Calarthinae Las-
saigne, et Feaneulle , uti contendit Hubert Pharmacopeia Ga-
domensis arliculo inserto in Diario Jonrnnl tie Chiniie tne-
dicnle, Pharinacie , Toxicologic an. 1830: si(|nidem ut ex
earum comparalione viilere est, maxime diU'ernnt inter se. Si-
militudo enim inter hoc principium , et Catarthinam ab Hubert
perspecla , ex eo fortasse provenil, quod in puriori uti pare-
rat statu illnd non perpenderil. Tum hoc autem principium
materiale iintnediatum hujusce plantae proprium retinenchim
sit, niihi visum est Rhamnini nomine distingui posse; abler
ac Vogel censuit , qui cum in sua analysi impcndisset operam
soli coloranti principio nulla liabiia ralione principii activi,i-
dem colorans principium nomine Rhamnini seu Rhamninae ap-
pellavil . Quod nomen eo quoque magis purganli principio con-

AlfAt.TSIS nnAMNI CAT. 195

vcniict , si aliarum Uhamni spccierum baccis esset commune ,
Pono agj^ic^siis cxamen porlionis alcool insolubilis , earn
Iraciavi a([ua (Uslillata ad ordiiiariam lemperiiluram , dein bal-
neo-maiis. Infusionilms redaclis per aptam cvaporationem ad
deusilalein extracli, hoc scjunctum ab exigua malurioi viridis
coloraiius (juaiuilate, goinmosum principium esse delexi. Supra
relitpuun hujus operalionis acidum aceticum infudl dilutum, ca-
lefactaqne mixuua . pauUo post acidam coacliliis solulionem su-
bjeci. Illius ad siccum evaporatio reliquum dcdit albo-Irifecluni
colore, absque sapore, solul)ilo pntassa causlica , ex qua per a-
cida praecipilatur et vicissim : quapropter glulcn esse patuit
quod sane coiijungi cum malcrio coloranle , sive eandem invol-
vcre oportebai. Quae res plane respondet obiervauouibus acu-
ratissimis eximii Piolessoris Bcrlolonii fdii, qui antequam analy-
sini peregissem , cognoverat materiam colorantem baccarum in-
volvi ea substantia giutinosa. Quod vero acidoruin actione non
fuil aftecium , indicio est ei proprios esse pliysicos et thyrai-
cos omnes characteres principii lignosi.

Ex analylicis experinu-ntis hue usque narratis arbitror infe-
rendum esse centum partes Rhamni Cathartici indigcni bacca-
rum diversis antii temporibu- colloctarum , idest mensibus Ju-
lii, August!, et Septembris couiponi ul sequitur:

i96

Paulli Muratori

Baccac Julio
coUectae

Baccac Augusto
coUcclae

Baccac Scpicm-
bri collcctae

Piinclpium purgans ,

vel Rhamnlnum

Partes

00.

Partes OG.

Paries

06.

» resinosum

»

04.

II

08.

11

10.

» saccarinuni

»

00.

II

04.

11

08.

» colorans viride

)i

00.

II

02.

11

04.

» gummosum

H

16.

II

10.

II

08.

>' colorans flavum

»

12.

II

08.

11

06.

Acidum Tannicum

II

05.

»

00.

11

00.

» Malicum

tl

00.

II

02.

11

04.

Gluten

II

08.

1)

10.

11

10.

Materia lignosa

II

55.

II

50.

11

44.

Partes 100.

Partes 1 00.

Partes 1 00.

Haec analytica tabella sequentia mihi videlur offerre con-
sectaria .

1 .° Materiem colorantem virideni baccarum maturarum Rha-
mni Cathartici indigeni nulli praestanti usui inservire posse j
Ulius siquidem color licet pnlcher vix dum praecipitatus non
perseverat, nee aeris aclioni resistit; inque viridem olivae co-
lorem degeneral .

2°. Materiem colorantem flavam frequenter adhiberi posse
in arte bapheorum, baccas decoquendo , ad charlas, textnsque
pingendos per mordentem sulphaii alltuninae, el deuiotarirati
polassae, uli materia exiera solet adliiberi .

3.° Hanc materiem flavam colorantem midlo copiosiori (juan-
tilaie baccis inesse praematuris, idcirco anteponendatn esse,
vel ut color flavus liabeatur per ipsarum decocturam, velut
materies flava colorans ad flavum sanctum effingendnm dis-
jungatur : eoque niagis quod materies flava , quae ex illis de-

Analysis bhamni cat. 197

cliicitnr, inajml syilciulel piilcliiltudiiie, qiuim ilia, quae ex batt-
els maluris collif;iuir .

4.° Acl supradictam materiem ex baccis maturis obiinendani
primo ex eanini decoctura materiem colorantem viiidem sub-
acelalo phimbi praecipiumdam esse.

5." Conjuncta, ul docent Chymici , materic coloranti flava
Rhamni iiuligeiii cum alluminae sulpliato, el per polassam prae-
cipitataj la ccam yZrtw" sancli obiineii, qui omnes penitus of-
feit cliaiacieies exteri colons hujus norninis , uli evintunl spe-
cimina, quae examiuanda subjicio.

6.° Ex baccis praematuris ad extracti densitatem decociis,
adjecta' quadam Indici sulnlliter attriti quanliiate P'iridein ve-
sicae componi extero siuiilliumm .

7.° In arte bapheorum ])accas immaluras niilitcr adliibeii
posse pro Moro tinctorio sive ligno jlavo (juo utuntiir Tin-
geutes ad flavum, et ad viridem colorem, adjecla Indici quan-
liiate, eflin-jiendum , uti ex allatis liquet.

8.° Baccas maturas ob principium purgans ad Medicae ar-
tis usus applicari posse: et nisi aegrotanti homini suppeditare
velimus ob molestam gidae sipcitatein, atque colicos dolores,
qui aliquoties subsequuntur (c[Uodtamen, uti sapienter docet
Lupius, si sufliciens ratio esset cur excluderetur, pauca om-
nino drostica inter pharmaca recenserentur : ) nisi inquam ae-
grotanti homini suppeditare velimus , brutorum saltern morbis
depellendis possent inservire.

Itaque satis ni fallor , demonstratum est , Rhamnum Cathar-
licum indigenum eadem in se continere principia , iisdemque,
quibus apud exteros usibus inservire; atque uberem inde uii-
litatem commercio , artibusque hujus provinciae provenire pos-
se, dummodo illius apud nos cullura invalesceret, ad flavum
sanctum praesertim extrahendum, ob cujus usum adeo com-
munem exteris vectigal nobis est persoh endum .

T. V. 26.

EQ. JOSEPHI VENTUROLI

De fi^ura aquae per alveos dejluentis

1. Ot

'tagtiantls aqnae snperficiem ita figurari, ut sit ubique
normalis viribus aquam ipsam sollicitanlibus, jampridem com-
perlum esl. At vero noii ita facile innotescit, quaenam aquae
per alveos continenter fliienti figura conveniat , ita ut ejus su-
perficies, percluranie fluxu , semper in eodeni statu pernianeat.
Equidem Doniinicus Gugliehninns (I) cum sibi proposuisset
alveum acque ubique lalum, fundo piano, et devexo, intra ri-
pas utrimque ad perpentliculum assurgentes comprehensum, sta-
luit aquae continuo ac perenni cursu per talem alveum fluen-
tis superficiem in modum byperbolae cubicae conformatum iri.
Verum haec Guglielmini sententia duplici laborat vitio . Nam
primum resistentias, quae iiiotum aqnae fluentis non niediocri-
ter afficiunt, omnino neglexit. Deinde cum singula aquae pun-
cta a gravitate deorsum sollicitentur , gravitas autem in duas
resolvatur vires, quarum altera aquae nioleculas juxta alvei di-
reotionein urgel, alterius vero direi.tio priori normalis est, Gu-
glielmini dcnionstralio priorem ilium gravitalis nisum tanluin-
modo respicit, posterioreni nihili facit, qui taniea in hac re
non minimum babet momentum .

2. Cogitanti mihi, qnemadmodum aqnae hoc modo decur-
rentis superficies accuralins determinari posset, nonnuUa olini
occurrerunt, quae in anonymo quodam opusculo (2) Romae

(1) Mcnsura aciiuirum fluentium Lib. V. Prop. VIII.

(2) RicL-rclic sulln figura del pelo d' acqua negli alrei di uniforme
larghezza. Roma 1823.

200 JOSFPHI VeNTUROLI

anno 1 823 vulgandu curavi . Nunc eadein ilia aliqnanto bre-
vius, et fortasse concinnius proposila vobiscum, Soilales opii-
ii)i, (.■oninninicare consliliii. Ncc niihi , ulpulo, snc( ciisebilis ,
quoil nihil, quod plane novum sit, ad vos alloro . Cum onim
ilia propone, quae dim suppresso nomine edita, postea vero ab
aliis, suppresso ilidem aucioiis nomine, nsurpala, el circumlata
iiuTunt, nie utique non aliena suniere , sed quae mea sunt , op-
tinio jure repclere intelli^ctis .

3. Aquae lluentis pnnclum quodlibet solliciletur viribus
V. Q, R juxta coordinatas orthogonales x, y, z; agatur aulem ju-
xla easdcni ordinalas velocitatibus u,VjW. Constat ex hydrauli-
cae legibus pressionem ^ in illo puncto (si quideni motus per-
nianens fuerit ) haberl ex aequatione dp=Vdx-{- Q^d y -\-
JXdz — iidii — vdv — wdw. Porro ut aqueae massae su-
peifiiies in eodeni statu permaneat , oportel pressionem in
quovis superficiei puncto constantem esse, nempe dp=zO. Er-
4;(o atjueae massae in pcrmanenti statu constitutae superficies
bac aequatione genera lim exprimitur

V d x + Qtl y + ^d z — u d u — vdv — iv </ iv = 0.

4. Quoniam vero alvci sectio constans ponitiu', satis eril
aquae moluui in piano verticali per alvei axem ducto consi-
derare. Igilur in hoc piano sumemus coordinatas orthogona-
nales duas, nempe abscissas .r juxta alvei directiones, ordina-
tas vero y fundo normales . Quare si aquae molecula ordi-
natis X, y respondens solliciletur viribus P, Q juxta siiigulas
ordinatas , agatur aulem velocitatibus u , w pro moleculis ad
vSuperflciem aquae coustitulis; valebit aequaiio V d x -^-(^dy —
iidu — wd'w = o. Hie vero licebit velocitatem 7J negligere , si
quidem ponamus aquae fluxurn ita per lineas fundo paralle-
las absolvi, ut parum admodum a parallelismo deflectat. Quo
pobito , aequaiio ita contraliilur

(E) Vdx-{-Q_df — udu = o.

5. Nunc id agendum J ut turn vires P,Q, turn velocitatem u
per ordinatas x,y exprimamus. Si alvei fundus a verticali de-
clinet angulo ip; gravitas ^ in duas resolveiur vires, quarum
altera ^ COS. :p juxta alvei directionem agit, altera vero g"sin. ip
n<)rmaliter. Priori autem vi obsistit resistenlia ex attrilu orta,

De fig. AQ. per ALVEOS DEFLt'ENTIS 201

quae juxta recemtioruin observaliones hac exprimilur formula

^.- — (--*.«. Est autem D radius, ut aiunt, inedius, nem-
D 2 g D

pe alvei seciio divisa per periinetrum, quae aqua allnitur ; suiit-

que coefficienies a=0,007i 7 ; /S = 0,000024. Quibus posiiis,

erit quiclem

ae u' (I g
P=^cos.<^ — ^. - — —.»; Q = —§'Sin.f.

6. Haec de vhibus. Ad velocitaiem u quod altinet, con-
stat illam ila imniutari , ut sectionis ;>rjiplitudini , sive ( quo-
iiiam alvei laliuidiuem coustantem ponimus ) ahiiudini y in-
verse respondeat. Igitur si in data quadani sectione , ciijus sit
altiludo /i, velocitas fuerit v, erit pro sectione, cujus est alti-
tudo y

_hv

1. Hisce substitutis, aequatlo (E) in hanc vertilur

a g d X v' ^gdx h's'''dr
gdx COS. f-'gdjsm.(p -iy-J^ D~'^"* r-=0

Cognita alvei figura , habebis radium medium D per ordina-
las x,y expressum, immo vero per solum jk? f{tiandoquidem
alvei latitudinem constantem poniinus . Erit autem expressio
simplicissima, si, uti fere accidit, alvei latitude decurremis a-
(fuae alliludinem pluiies superetj nam fieri poteritD=j', e-
xistelque aequalio

J —

^sin. ip
(F) dxcotan^.<p=idj. -j^ -

y-~:::;::z.-J'-

cos.tp 2gcos.<p
8. Fiat trinomium

(O) r'—' .■j—;r = 0

COS. (p i g COS. Ip

E signo postremi termini statim patet aeqnationis (O) radicem
realem positivam fore. Sit haec y = a; trinomium (O) in fac-
tores duos resolvilur (y — «)(j'-+-2Z'^-f-c*); unde aequatio
(F) hoc modo repraesentari potest

202 JoSEPHI Venturoli

jsin. <?<
d X colang. <p = dy.

9. Hanc ita integrare oportct, ut posito x = o, evadaty = //,
si abscissaruni origineni in illo axis piinlo constituinius , cui
respoiidel ordinata y=^h. lutegialione perfecia, oritur

h—a 1 , , /i* + 2A/i-4-c'
C / h->rb X-\-f>

facto nimlrum

tr sin. fp 3

A= J' , ^-0= ka — a'^c'

a'-\-Zab + c" 2 ^

10. Valores qnantitatum a,b,c a resoliuione aequalionis cu-
bicae (O) pendere manifesliini est. Aequationem vero ipsain
attentius consideranti facile patebit illam tunc valere, cum il-
le gravitatis nisus, qui inoleculas aquae juxta alvei direclionem
trudit, a resistentia ex aliriiu oila ouinino elidilur , ita ut al-
vei declivltas nihil jam ad accelerandum fluxuin couferat , fiai-

que amnis cursus aequabilis. Cum enini sit ( art. 6 ) «== — ,
et ( art. 7 ) D :=y, eril ex aequatione -^

(O) COS. (p — n •o„~"T75 "=o, scilicet (art. 5) P =0. Igiiur
aequalionis (O) radix ilia realisy=rt denotat allitudinem a-
quae in proposito alveo flueulis , posteaquam niotus ad ae-
quabilitateni perductus est .

H . Si abscissarum inilium in infimo alvei puncto statua-
tur , ita lit abscissae x non quidem deorsum juxta alvei de-
clivitatem, sed coutra procedant, immutato lilterae x signo ,
erit

h—a 1 , , h'-\-2bh-^c'
(G) xcotang.f =/.-j+Alog.-- - 2- A \o^. _^^_^^^-^^

C ( h-irb ^ j + b )

De fig. AQ. per ALVEOS DEFLUENTIS 203

12. Ut hujus aequatlonis usum exemplo dedarem, observa-
tionein in Ticinensi canali accuratissiine faclain (1) liic refe-
ram , co qiiidem consilio , ul aquae aliiuuliiiem ac([ualioni.s ope
suppulataiii ciiiii ea coiiferam , (jiiain observalio demonstravit.
Fundi declivitas per libellam exploraia ca i'uit. , ut inlervallo
metroruin 2025 depressio respondcrel meuomin 0,537 j unde
COS. (p = 0,0002651 , cl sin. ip quam miniinuiii ab unilate di-
screpat. Eiat aulcm aliitudo aquae per canalein fluentis in se-
ctione infinia A =1,494, ibique volocitas i; = 0,324; unde
//t;:= 0,484. His positis, aequalio (O) praebet

y — 0,043563 J — 0,32 1 09 = 0

unde eruilur ^-=0,7; ipsaque aequalio in factores duos resol-
vilur

(/ - 0,7 ) (j- + 0,7/ + 0,440 ) = 0

Erit igltur rt=0,7; i = 0,35; c = 0,668

13. lani aequalio (G), si nunieros ubique substitnis, et loga-
ridunos, qui liyperbolici sunt , in tabulares vertis , dabit

0,794

0,0002051 . ar = 1 ,494-^ r + 0,5924 log. — r

•^ '^f — 0,7

«o«,.o, 2,738 0,22014 ( 1,844

— 0,2903 log. ' TT-nT.— Arc. tang,

7'4-0,7/-l-0,440 0,50877) ° 0,50877

J + 0,35 1
— Arc. tang. \,

^ 0,50877 I

Abscissae x == 2025 respondet ex hac aequatione ordinata
_>' = 1,06. Quae si cum observatione adainussim congrueret,
oportuit aquae altitudinem metris 2025 citra punclnin infimum
fuisse mclr. 1 ,06. Fuit aiitem ex men^ra diligeuter iuita metr.
1,027, discrlniine pertenui. Equideni consensio observationem
inter, et foiniulain tanta est, quantam in hujusmodi experimen-
tis expectaie vix licet.

(1) Mossolli sulla .soluzionc tl' alcuni problemij chc si sono offerti
nella co.slruzione liel Cannle cli Pavia. Vedi Bruscljclli I.sloria dei pro-
g«lli , ed opcre per la navigazionc del Milanese pag. 223.

201 .ToSEPHl Ventirou

1 4. Sit C B A fundus alvei a verlicali declinnns angiilo (p.
Sit U/^=:rt altitndo aquae per alveum aequabili motu latae^
ducaturque per b recta cba fundo parallela. Ubicuinque aqua

C -

aequabiliter fliiet, ejus superficies recta cba terminabilur. Si-
cubi vero aut ex objeclo impediinenlo ^ ant ali:i quavis de cau-
sa aequibiliias lollauu', et acpiae fluentis altitude vel supra re-
ctam cba assurgat, velut in P, ut sit AP = /i major quam a,
vel infra depriiuatur, velut in Q,utsitAQ = /i minor quam
r?; ordinatae ad curvam P/7, vel Q^, quaruni utraque per ae-
quationem (G) repraesentalur, ad valorem y = a eo propius
accedent, quo longias ab origine A discedimus, ita tameu ul
valorem ilium a altingere nuniquam possint; nequit enim es-
se y=.n, nisi fiat ,r intinita. Itaque curvae P/?, Q// ad rectam
cba quasi ad asymptolou vergunt. Unde intelligitur perturlia-
tiones motus aequabilis aquae altitudinem immutantes non in
ea seclione consistere , ubi motus orta est perturbatio , sed sur-
sum indefinite propagari, sic lamen, uti pauUalini imminuanlur,
et differentia y — a ita demuni attenuelur, ut sub sensus non
cadal .

15. Ceterum aequatio ilia (G), quae curvas P/j, Q<7 raprae-
sentat, implicaiior est quam ul facile tractari possit, nisi in
commodiorem formam vertatur, undeetfigura curvae distiuctius
appareat, et ordinatae y cuivis abscissae x respondentes expe-
ditins supputenlur . Id vero succcdit , si perturbatio prae aquae
allitudine valde tenuis fueritj ita ul h — a, eoque magis y — a
quantilates sint perexlguae. Nam in secundo aequationis mem-

bro, neglectis ceteris, relineri potent terminus A log. — ,et

aequaiio (G) in banc verli muko concinniorem

De fig. aq. per alveos defluentis 20:

h—n

7 — «•

X col:in<;. <^

quae aequatio est logarilhmicae, cujus axis est recta ilia cba,
substangens vero — ;;;?sive r-«- -q — ,— — ,.< -;. Ad nu-

jus ergo logarithiuicae tluctum aquae superficies ab aequabili
statu cliinotae proximo accedet, eocjue propius , quo minor fue-
rit aliiludiiiis immulatio.

16. Logarithmicae siibstangens brevius etiam et facilius cle-
fiiiiri potest, si sumniam subliliiatem non qiiaeriinus, de qua
in praxi non semper soUiciti sumus. Etenim cum sit ex art. 8.

PllV ah'v'

COS. ^ igcos.'p

TO, , . ft''^

comparatis mter se termmis, prodit 2b = a ; c =« -■

Facit autem coefficienlis /3 exiguitas (art. 5) ut lerininos per
^ mulliplicatos ut plurimum impune negligere liceat . Hinc
c' ^rt', et a' -H2rtZ»-+-c'' =:3 <?'. Aliunde cum sit

a'- : .a—- =0

cos.fp 2if COS. rji

teiminum per /S multiplicatum bic rursus respuere licebit, e-

f a /I" I'OS (it

ritque Ji' v'" = . Quibus substituiis , et valore coef-

ficientis a. subrogate, (est autem ex art. 5, a = 0,00717), fiet

A 1

logarithmicae substangens, nenipc 'Z~nf^ „«(tang.?i-i- 279).

17. Hactenus figuram aquae per alveos ilecurrentis ita iu-
vestigavimus, ut praeter gravitatem, quae aquae moleculas con-
tinenter incilat, impedimeniorum ratio haberetur, quibus aquae
velocilas ila coerretiu', ut brevi motus accelerari dcsinat, et ad
aequabilitatem tandem pcrduciitm- . Est autem resistentiarum
habenda ratio, si amnium cursus, quales in nalura sunt, perse-
({ui vohuuus; neque enim fieri ullo modo potest, ut impedi-
menta ouuiia removeanlur , bitque delbieniis aquae arceleratio
perpeiua. Quod si resistenlias amovere liceret , calculus multo

T. V. 27.

206 JosEPHi Venturoli

fieret expetlillor , et superficiei forma per curvam algebraicara
tertii ordinis repraesentaretur. Elcniin posito a=o, /S = o, ae-
quatio Vcix — Q.(iy — iidu = o in hanc vertiuir

gdx COS. <p — g d y sin. f -+- ~- = 0

eaque sic integrata, ui x= o del y^=/i, facit

v' ill' \

X COS. (?< + ( A — / ) sin. (p = — I — — 1 j

sive

y -^/•cotang.<^-^/.-2_-_jj--.2-— =0

Quod si abscissae ab infimo alvei puncto exordiantur, et sur-
suni procedant, fiet

f + xf colang. (p — \h— r— - j' — „ r— - = 0

Has aequalioues Oclavianus Fabricius Mossotti primum sine de-

nionstralione proiulit (1), delude in Actis Societatis Ilalicae li-

nearunb quas aequaliones illae lepraesentant, formam, atque af-

feciiones diligentisslnie enucloavil.

is. Tandem si ne illam quidem gravitalis partem speciare

velis , cujiis directio fundo alvci perpendicularis est , nee quid-

qxiam ad motum accelerandum confeit, fiet Q=o, et ab ae-

, h' v'dr . , , , .

quatione gcix cos. (p ■+- , ' = o siatun habebis

i>' /h' \

X COS. (ZJ = — - I 1 I

2s- \j' /

nempe hyperbolam illam cubicam, quam dnduni Gulielminus,
ut initio meniini , primus omnium proposuit.

(1) Mossotti 1. c, et Memorie di Matemalica lUHa Socicla Italiana
Tom. XIX.

JOSEPHI BERTOLOIVII HI. D.

In Archigymnasio liononiensi Botanices Pro/ess. Iter in
Apenniniim Bononiensern .

K

I ulla profecto Italiae pars numcro , et tlelectu plaiilarum
praesianlior est Bouoniensi agro . Etenini superficifs ejus di-
versimode extollilur supra maris pacati libellam; ciimqiie no-
tum sil, in planUiruin genesi allitiulinem loci nieridionalis la-
litudini locorum septentrionaliuni aequipollere, et peculiaribus
causis vegetationi favere, nil rairum id obtineri apnd nos, iibi
editissimum 7\pennini jugum fert planlas Furopae sepientrio-
nalis , et alpium , interea dum monies niedii, et planilies stir-
pes Europae temperalioris, et calidioiis alunl. Quod ut oculis
vestris, Collegae sapicntissimi , nunc parte aliqua subjiciam ,
sinite , descriplionem exiiibeam peregrinationis nostrae per
Apenninum Bononiensem , qui, selectas stirpes, nonnullasque
sane novas suppeditavit. Operae vero pretium duco , topogra-
phiam regionis breviter praemittere, ut lectarum plantarum lo-
cus natalis in propatulo sit.

Juga editiora Apcnnini nostri slta sunt in parte meridionali,
el occidua Bononiensis agri inter Thermas Porrectanas, et fines
Hetruriae , atque Muiinenses. Haec imminent castellis Montis
Acuii alpium, Lizzani, et \idicciatici , nee non aliis minori-
bus vicis, pagisque. Horum verlicum eclitior ille est, qui Cor-
nu ail scalas ( Corno alle Scale ) uunrupaiur , el qui juxta
mensuram ab Ingliiiamio slatutam aitolliiur ;id pedes r)962,
92. supra maris libellau). Seijuiuir secundus ab hoc 'J bolus Sca-
phaleolanus ( Cupola di ScnJJ'aio/o ) , qui lacui Scaj baleolai""
« regione orientali imminet . Inde veniunt Cacumen Caldaria-
nuin (^Cimone di Caldaia) , Cornu Aucisanum (^Conio deU

208 JobErm Bertoionii

r .Incisa ) , et poslreino loco Mous uudus Vklicciaiici. ( Nu-
lla di J'idicciatia) ).

Cornu ad scalas, cum in medio coram sitiim sit, pro cen-
tro olcvalioiiis horiirn moiiliiiin habendum (Vide Tab. XVI. ).
Mous nudus V idicciatici stal ad septentrionem , et oiieuteni
ejus , et per crislam praeiuplain cum illo conjuui^itur. Cacu-
luea Caldariiinum dei^il ad meridiem , ol hac parte ad ilUul
pertiii-ii . Cornu Amisauum occldentem tenet, et counectitiir
cum declivitate occidua ejus , qua haec meridiem respicit, in-
terea dum latere suo occiduo continuatiu' cum latere orienta-
li Tlioli Scaplialeolani, ({ui Tliohis cum Monte Spiculano Mu-
tinensium (^Monte •Spi^oUno) e regione septentrionali sua co-
pulatur. Cornu ad scalas ires declivitales prae se fert, quarum
quae sepientlionalis, fere inacessa , et cum declivitate occidua
Montis Kudi Vidicciatici ambit angustam, profundamque val-
lem forma ferri eqnini , quae cavea magna Cornu scalarurn
( Ca\'one di Conio alia Scala ) appellatur , cujus aquae in
llumen Dardanlam (^Dardagna) excurriint, prout in idem ilu-
men excurrimt aquae Montis nudi Vidicciatici septenlrionalis.
Declivitas orientalis Cornu scalarurn praeruptissima , et omni-
no inacessa est, el vulgo scalae, vel gradus (^scalini^ audit.
Haec cum declivitate meriilionali Montis nudi Vidicciatici, et
cum declivitate septentrionali Cacuminis Caldariani vallem de-
sciipta longe anqiliorem , profundissimamqne circumscribit ,
cujus aquae originem praebent Sellae amni (^ Scl/a^ , qui in-
fluit in Khenum fere ad duo millia passuum a thermis Por-
reclanis. Denitpie declivitas occiilenlalis Cornu scalarurn area
ad meiidiem facto conjungitur cum declivitate septentrionali
Cornu Ancisani , alque inter has declivitates via est quae a fi-
nibiis Bonuniensibus ad fines Pistorienses ducit. Portae apen-
nineae hie loci plenae pericidi sunt; saepe enim accidit, ut
vialores a ventis luctanlibus abrepti vitam amiseiint. Hae por-
tae ab alpinis dicuntur lo Strofjlnatoio , quasi indicenl vento-
rimi turbinem viatores circnmagentem.

Cornu Ancisanum connecutur cum declivitate septentriona-
li-orienlali Tholi Scaphaleolani , qui novissimus contiiiuus est
.cum declivitate orientali Montis Spiculani , tit supra monui-
mus. A conjunctione harum declivitatum oritur alia vallis al-

Iter in Apenmni'm 209

pina sat ainpla , formae semidrcularis, quae protraliiuir septen-
trionem versus, ibique demissior est. Dicitur il lj((g}iioledo
a copia P^acdnii Myrlilli L. ihi nascentis, (luod pastores lo-
ci iiag^iolo vocant. Ejus aiiibiuis atl tria niillia passuum sup-
putatur. A(juae fii^idissiinae , aeque ac linipitlissimae a mon-
tll)us superslanlilnis cxilienlcs ill;un praetciiluuiil , el uno livo
tolleclae ruuiil ad cxiioiiiuiu vallis, atquc e caiaracta specta-
lu digna praecipites ilumiui Dardaniae originem praebent .

Llniversa crista Cacuininis Caldariani, pars minima cristae
Cornu scalaruni, et crista omnis. qnantacunque est, Cornu An-
cisaiii , una cum parte cristae Tholi Scaphnieolani fines per-
petuos, et ad naturae duclum statutes eiliciunl inter Bononien-
ses , et Helruscos , origiiie delabentis acpiae pro limite inviceni
desumpla. In suniniilale vero Tholi Scaplialoolani slat termi-
nus triplex, qui sejungit Bononienses , Helruscos , et jNIulinen-
ses. Ex hinc fines Bononienses, et INIutinenses non amplins se-
qnnntur cristam monlium , sed dcscendnnt ad imum clivuni
Tholi Scapli;deolani e rci^ione septenlrionali-orientidi ejus, tran-
seunt per clivum orienlalem Montis Spiculani , el excurrunt
per crislam monliujn subpositorum , qui jugo perpetuo prio-
res vallanl , el ia seplenlrionem vcrgunt , ut demum perlin-
gant, et deslnant, ([ua iluinen Dardania radices eorum 1am-
l>ens inlluii in Scultenuam ( liodie Panaro ) .

Inter Tolum Scaphaleolanum , el Montem Spicnlanum val-
lecula esi , in qua dcgit parvus quidem , at inexhaustus la-
cus Scaphaleolaniis ( Lago di Scajfaiolo ), qui ad Mutinenses
perlincl. Ilic non minus mirandus est ob altitudinem loci,
quam quod monticulis humillimis immeditae circumsepialur.
Qua de re videre niihi videor, Tholum Scaphaleolanum, et
Montem Spicnlanum , qui ex verticibus edhioribiis proximio-
res sunt , eum alere a([uis suis. Juga quin(|ue ehitiora , de
quibus hactenus loquutus sum, constant lapide arenario apen-
nineo ( 3Iaci}iTio apeiniino ), cujiis specimen vobis exliibeo.
Lapis isle maximam partem plus minus alte tegitur humo. U-
num Cornu scalarum in praeruptis lateribus suis orientali, et
septentrionali caret cnista terrea; qnare hie loci strata lajiidis
arenarii apenninei passim horizontalia , rarius ol)hqna in pro-
patulo habentur , suntque crassitiei diversae , et ita excisa , ut

210 JOSEFHI BeRTOLONII

e longinquo spectata gradus scalanim referant, ex quo no-
niea moiiiis. In latere qiio([ne occidentali niontis lapis arena-
rius apennincus plurihus locis demulaUis occunit , et eosdem
scalaruin gradus conspicieiidos exliibet ; vcrum in latere se-
ptenlrionali hunc stralmu niagnas concussiones passuni fuisse
palani est, sive hae a nioiu terrae iminanij sive a terrae
elationibus profeclae sint, quae causae nioleni montis perlur-
harunl, solverunt, disrupcruut. Etenim lapis discissus in cu-
bicas massas molis plorunique ingenlis innumeris , variisque
modis ita congerilm\, lit diruli oppidi speciem e longinquo re-
ferat. Forte etiani factum est , ut ex eisdeni terrae concussio-
nibus hiatus onus sit, qui in eodeni montis latere habetur,
per quern lapis immissiis diu personal inferiora petens.

Pars suprema horum montiain ediiissimorum caret omni ar-
bore, nivemque perpeluam hie illic eiiam sub aeslivo sole ser-
vat praesertim in septentrionali plaga. Ex plantis vero , quae
hosce monies ab imo ad snmmum vesiiunt , facile est , eos
in tres regiones disperlire, scilicet in inferiorem, ubi Castanea
vesca W. occurrit , in mediam , ubi habeiur Fagus syivati-
ca L. , et in superioretn , in qua unae herbulae nascuntur. Ne-
que erit abs re vobis dicere, me qualer^ diversisque anni
temporibus ab initio Julii ad finem Augusli eosdem monies
conscendisse , scilicet annis 1832. 1833. 1835. 1838. Cum-
que mihi proposuerim loqui tanlum de plantis nostris, ideo
agani de iis, quae reperiunlur fere in universo Monte Nudo
Vidicciatici , in Cornu scalarum , et in Cacumine Caldaria-
no; quoad alias, enumerabo planlas in latere septentrionali Cor-
nu Ancisani vigentes , uec non illas , quas latus orientale
Tholi Scaphaleolani suppeditat. Reliquae pertinent sive ad Flo-
ram Hetruriae, sive ad Mutinenseni , quae propositi nostri non
sunt.

Regionis superioris tractus baud sane magnus; a finibus
enim regionis mediae, sive Fagi ad verticem montium vix mil-
le et quingentorum passuum extensio est. JVardus stricta L.
totam banc regionem lam hie , quam in universo jugo Apen-
nineo operil; quare nullus dubilo , quin regio Nardi appel-
landa sit. Vacciniiim Myrtillus L. quoque hujus regionis est ,
licet eiiani in proximam descendat. Vegetatio planlaruni ejus

Iter in Apenninum 21 i

hactenus referl vegelalioriem temporis prinii , et antiqiUNsimi;
inamis eniin lioiiilnuin nihil iln uiiquain niutavit , cum regio
per novem fere anni menses sub nive ilclilescens cujiiscunque
culuirae inipaliens sit, et si quae plantae advenae in eadem
occurrunt , hae fortuitae dicendae , seminibus earum a pecore,
ab avibiis, a vento pcrlatis. INil igitur niirum, si f^^acciniuin
iMyrtdlus L. cundcui nunc ([uoqiie servet locum natalem ,
quo \irgilii acvo pastores alpium Vaccinia nigra legebant. Hu-
mus hcrbis alle substrata ex harnm dissolulione facia est, quae
dissolutio cum lente incedat, vegetaliouem portendit antiquis-
simam, quod cpiidem magis mag'sque confirmatur a dissolulione
forte adiuic lenliori lapidis arenarii appenninei, cujus miculae ad
hunuim perficicudam una cum pecoris , aviumquc slercore con-
curruut. Radices planUuum prata alpina hie eflicieulium adeo
implicantur, et stipantur , ut vix ferrum, quo evellantur, ad-
mittant, eaedem fornicem supra humum substratam quodam-
modo sistunt, (jui fornix percussus rcsilit, imo resonat, veluti si
cavum sub pedibus essot, quod liallucinationem parit , cum
reapse nuUus cavernosus locus ibi sit.

Quae pars hujus regiouis caret crusta terrea , ea sic habe-
tiir iribus poiissiinum de causis: 1 ? quia latus pracruptus mon-
lis terram non reiinet , prout est de latere oriental!, et se-
ptentrionuli Cornu scalarum: 2.» quia venti, et inibres terram,
quae pauUatim fit, abripiunt; quae res non modo contingit in
ipsis verlicibus inonlium , sed etiam in faucibus deniissioribus
veluti in fauce dello StroJJinatojo , nee non in altera fauce ,
quae sita est inter Cornu Ancisaniun, et Tholuni Scaphaleo-
lanum. In crista vero Cornu scalarum tanta est vis luctan-
liuin ventorum , el indjrium , ut latus monlis non minus orbe-
tur terra, pratoque^ verum etiam aquae pluviae alveum sibi
slraverint , quo praecipites riiunt , el lorrentem sistunt: 3.°
denique (piia saxa, rupcsque , quae ab editis in inferiora con-
tinue delabuntur, iinpediunt, quominus herbae nascantnr, aut
si nascanlur, suflocent. Si quae vero adsunt, et liae semper
paucae , raraeque, inter rupium , saxorumque rimas tantum
degunt, cum h'c loci pauculam , at illis aleudis aplissimam
humura reperiant.

Species, cj^uae iu parte herbosa regionis Nardi occurunl,
hae sunt;

212 JosEPHi Bertolonii

f^&ronica serpyllifolia L , quae in plaoitiem noslram quo-
que descendit.

P/iIcuin alpimim L. Tn Daf^gioledo.

Jgroslis alpiiia VV. In pniiis Goruu Ancisani, et Gornu
scalaruni veniis niagis obnoxiis.

^ira cacspitosa L. Ibid.
Jlexuosa L. Ibid.
caryoplijUea L. Ibid.

Melica nutans L. praesertim in Cornu scalarum.

Poa alpina L. Ibid.

Scslcrin coernlca Scop. Ibid.

Poa ncinoralis L. Ibid.

Festuca duriuscula x.. Bert. Fl. Ital. Ibid.
heterophylla Lanick, Ibid.

Festuca pinnata Huds. Ibid.

Galium pusilluin L. In riipestribus.

rubruin /S Bert. 1"1. Ital. Ilnd.

Myosotis alpestris W. In clivibus herbosis ad gradus se-
plentrionales Gornu scalarum.

Primula suaveolens Bort. FI. Ital. In fissuiis rupiuni se-
ptentrionalium Gornu scalarum, et in Gacuminc Gaidariano.

P/iytcuma haemisphacricn L. Gommunis ubiquc.

orbicularis L. In crista Gornu scalaruni, et in
cacumine Gaidariano , sed rarior .

P'iola calcarata L. Ubique copiosa.

J^iola bijlora L. Ubique copiosa.

Thesium linopliyllum L. In herbidis Gornu scalarum o-
rienlalis.

Gcntiana acrtw//* L. Descendit quoque ad prata regionis/flg'j.

Gentiana verna L. Ibid.

Gentiana cnmpestris L. Descendens ad prata regionis Fagi.

Myrrhis hirsuta Spr. Inhabiiat liumentia pratorum , et ri-
vuloruni margines del Baggiolcdo, aeque ac regionis Fagi.

Parnassia palusfris L. Ubique in pratis orientalibus sub la-
cu Scaphaleolano, et in ripis rivulorura omnium etiam in re-
gione Fagi .

Coiwallaria majalis L. Tn Gacumine Gaidariano tantum.

Lnzula syhatica Ram. et Scliult. In herbidis septenlrionali-
bus Gornu scalarum descendens ad prata regionis Fagi.

Iter ik Apenninxim 213

Luzula cnmpestris W. Ibid.

Luzula spicata De Cand. Ibid.

Liliuin Martagon L. Ibid.

Epilobiiiin angustijoliiim L. Ibid.

Epilnhiuin montanutn /S. Ben. Fl. Iial. Ad scaturiglncs
aquarum , et in rivulorum marginibus Caveae magnae Cornu
scalarum , et del Baggioledo.

yacciniuin uliginosuin L. In pratis editioribus eornndem
locoruni , dum J^acciniuin Myrtillus L. ubiqiie commune .

Polygonum Bistorta L. Copiose in editiori Cacumine Cal-
dariano , Tholo Scaphaleolano , Cornu scalarum , et in Bag-
gioledo. Pharmacopolae nostri quaerant hie, nee pelant ab ex-
teris terris .

Dianthus deltoides L. Ubique copiosus, praesertim vero in
Venice Montis Nudi Vidicciatici .

Dianthus monspessuJanus L. Frequens in pratis del Bag-
gioledo .

Silene ffuadrifida iSKoch. Ad rivulos in pratis humentibus sub
lacu Scaphaleolano super tapeta Bartrainiae fontanae. Certe
varietas lantuni est Sileneos quadrifidae L.

j4renaria verna L. In pratis vi venlorum denudalis.

^renaria ciliata L. Ibid.

Seduin Anacanipseros L. In herbidis declivitatis orieutalis Cor-
nu scalarum, sed rarum , et una tantum vice a me repertum.

Sedum saxatile W. Copiosissimum in pratis denudalis, cor-
rosisque , nee non in fissuris rupium ejusdem loci , descendens
ad regionem I'agi.

Sedum monregalense Balb. Ibid.

Spergula glabra W. Ibid, in pratis.

Jiosa alpina L. In pratis Tholi Scaphaleolani , et Cacumi-
nis Caldariani, tum in fissuris rupium cristae, et Caveae ma-
gnae Cornu scalarum,

Potentilla verna L. Ibid. Descendens ad colles usque Bo-
nonienses.

Potentilla aurca L. Ibid., nee descendens.

Tonnentilla erecta L. In herbidis Cacuminis Caldariani,
ubi copiosa. Radix ejus diiabit ofllcinas pharmacopolarum no-
stroruui , si isti sapient .

T. V. 28.

214 JOSEPHI BeRTOLONII

Geuin montanuin L. Flore suo pulcherrinio exornans tapeta
pratensia liaiuni alpiiim.

JiHuuTiculus nwntanus W. -Ilic loci paivulus, grandior ia
regione Fai^i .

jdjuga reptans L. In planiiiemBononiensem usque desceiidens.

Bctonica hirsiita L. Rara stirps in Cacuiuinc Galdariano
pvope aggerem, quern fieri fecit Magnus Dux Hetruriae, ne
equorum arnienla in fines nostros transirent.

Euphrasia officinalis L. Pluriniuin ludens statura, el flo-
ribus, transiens ad prala regionis I'agi, et ad planiliem (£uo-
que noslrani .

Pcdicularis tuherosa > D C. Copiosissima in Gacumine Gal-
dariano , in Tholo Scaphaleolano ^ in Gornu Ancisaao , et sca-
laruni.

Geranium nodosum, L. In herbidis septentrionalibus Gor-
nu scalarum , et superioris regionis Fagi , descendens ad syl-
vas collinni Bononiensiuin .

Geranium sylvaticum L. Ibid., nee descendens .

Poljgala amara L. Gopiosissiina ubique in herbidis hujus
regionis, nee nou in pratis inforioribus regionis Fagi. Non
egenius igilur planta Tyrolensi, quam hactenus sibi comparant
pharmacopolae nosiri .

Genista tinctoria L. Ibid, valde copiosa .

Trifolium pratcnse L. A vertice Tlioli Scaphaleolani ad
planitiem Bononiensena descendens . Quid nulriendis armentis
aptius? Ideo natura late difiUdit per omnem terram.

Lotus corniculalus L. In eisdem locis.

Hypericum liicherii W. Frequens ubique.

Scorzonera liumdis L. In latere orientali Gornu scalarum,
sed rara .

Scorzonera rosea W. Ubique copiosa in locis ad orienleni
versis .

Robertia taraxacoides De Gand. In Gornu scalarum. Rara.

j4pargia hispida W. Ab editis ad planitiem descendens.

Hieracium Pilosella L. In eisdem locis.

Hicraciuni duhium L. In editis tantum.

Hieracium. aureurn W. In omnibus pratis septentrionalibus
alpinis. Spectatissiinum flora aureo , polyniorphuni foliis.

Iter in Apenntnvm 21')

Cardiius nutans 0. Bert. Amoen. It. Quibiis in locis abun-
flat bumus nlpina, et pcinic minorcs acervantur, alie defigit
radices , el aicet a se berbulas.

Cnicus horridus Beit. Amoen. II. Ibid.

Cniciis eriophorus W. Ibid.

Gnnp/ialiuni dioiciua L. In pralis denudatis , descendens
ad regionein Fagi.

Gnap/ialium rectum W. Ibid.

Erigeron alpinum L. Ibid.

Tussilago alpina L. In crislis horum montium omnium.

SoLiDAGO pygmaea: radice repente ; foliis imis ovatis, ab-
l)ieviatis , rebquis lanceolatis , serralis , inferioiibus petiolatis ;
racemis axillaribus, sublrifloiis, bievissiinis Tab. XVII. fig. 1.
Perenn. Legi in Cornu Ancisano, et scalarum. Floret Ju-
lio , et initio Augusti .

Radix transversa, repens. Caidis simplex, erectus, angu-
latus, poUicaris-spiihamalis. Foba prima multo minora, ova-
ta , aut oblonga , oblusa , vel acuiiuscula , reliqua lanceolata ,
acuta, aut acuminata, omnia leviler, argute serrata^ inferlora
petiolata, caulina alterna. Race^mi sobtarii, axillares, subtriflori,
brevissime pedimculati , approximali , ut raccmum composi-
tum referant. Sidnnde pcduncub tanlum uniflori. Calatbus du-
plo grandior , quam in Solidagine J^irgaurea L.

Delata in hortum Boianicum Bononiensem servavit omni-
no babitum suuni , imo ibi citius florebat , quam in alpi-
nis. Solidago P^irgaurea L. diflert statura , et babiiu foliorum
multo grandiore , fobis latioi ibus , racemis midlifloris , floribus
dimidio minoribus , et florendi tempore seriore; incipit cnim
llorere decedente Augusto , et sequiiur in Octobrem .

Bel/is pcrennis L. Descendens in planitiem.

Centaurea p/irjgia L. Rara.

Orchis viridis W. In solo vertice Tholi Scapbaleolani.

Carex ovcdis W. In prads del Baggioledo , ubi stagnant
aquae.

Carex ferruginea W . Descendens ad regionem Fagi.

Jnniperus nana W. In crista denudata Cornu scalarum,
ubi decumbit, et caespitat.

Lycopodium alpinum L,

216 JOSEPHI BeRTOI.ONII

Lycopodiuin chn'atwn L.

Lycopodiuin Selago L. Hujiis pulvis suppelias feret ofilci-
nis noslris , quae aliunde peliint.

Didynwdori copillaccuni Schr.

Dicraniini scopnrium Ilechv., quod desceudit ad regionem
Fagi.

Tortilla ruralis Swartz.

Polytricliuin juniperinum Hedvv. Descendens ad regionem
Fagi .

Polytrichuin commune L. Ibid.

Bartramia fontana Swartz. Ubique ad scaturigines aqua-
rum , et in marginibus rivulorum Caveae magnae Gornu sca-
larum , et del Baggioledo , descendens quoque ad regionem
Fagi. Efficit tapeta laete virentia, visul grata .

Bryiiin caespiticium L. Descendens ad regionem Fagi.

Hypnum fluitons L. Copiosum in omnibus aquis stagnanti-
bus del Baggioledo , et locoium superiorum , excepto lacu Sca-
phaleolano , qui planlis omnino caret.

Cetraria islandica Ach. Magna manu occurrens inter Fac-
cinium iMyrtilluin h., ut sulliceret oflicinis totius Italiae, ne
dicam Bononiensibus , et tamcn pharmacopolae noslri emunt
a Tyrolcnsibus pretio non parvo . Stirps copiose , et cilo e
terra auferenda ope raslri, cujus dentes pollicem inter se di-
stent .

Peltidea canina Ach. Descendens ad regionem Fagi.

Peltidea polydactyla Ach. Ibid.

Cenomyce pyxidala Ach. Ibid.

Cenomyce rangiferina Ach. Ibid. Praesertim occurens in-
ter Cetrariam. islandicam Ach.

Cenomyce racemosa Ach.

Sequuniur plantae , quae habentur in parte nuda , et la-
pidosa ejusdem regionis.

Veronica Beccahunga L. In aquis fluentibus, et frigidissi-
mis rivulorum del Baggioledo , et Caveae magnae Cornu sea-
la rum .

Caltha palnstris L. Ibid.

Faleriana tripteris L. In fissuris rupium hujus regionis,
el regionis Fagi.

Iter in ApENNiNirit 217

Valeriana montana L. In fissuris ciistae elaiioris septen-
tiioiLilis Cornu scahiium.

Scabiosa Columbaria x. Bert. Fl. Ilal. Inter saxa Caveae
niagnae Cornu {scalarum.

Plaiitago alpina L. Ibid., sed valde rara.

Plantago uiaritirna L. Copiosissinia in Tholo Scaphaleola-
no , el in Cornu scalarum supra terram saxosam .

Jlc/iemilla vulgaris L. Lblque communis, supra terram
saxosam, et in fissuiis rupium hujus regionis, el regionis Fagi.

Alcliemilla alpina L. Ibidem.

Campanula rotundifolia L. Ubique in clivibus denudalis.
Hinc clelata in horium botanicum Bononiensem adeo luxuria-
\it, ut non dignosceretur .

Campanula liniJ'oHa /S W. In crista septentrional! Cornu
scalarum, nee hactenus reperta in alia Apennini parte.

H/iainnus alpinus L. In solis praecipitibus locis cristae Cor-
nu scalarum.

Chenopodium Bonus Henricus L. In fimetis armentorum, el
pecoris tarn hie, quam in regione Fdgi.

Gentiana purpurea L. In editiorl clivo Cornu scalarum se-
ptentrionalis. Paslores loci radices ejus evellunl, et servant ad
intermittentes febres arcendas.

Bupleurum falcatutn L. In clivo septenlrionali cristae Cor-
nu scalarum. Rarum, uec alibi in Apennino hactenus reperlum.

Pimpinella alpiria Host. In fissuris rupium Cacuminis Cal-
dariani, el in Baggioledo. Descendil quoque in pratis regio-
nis Fagi. Delata in hortum jam florebat Majo.

Laserpitium Siler L. In praecipitiis septentrionalibus Cor-
nu scalarum.

j'lthainantha Lihanotis L. Ibid.

l.innni alpinum Re Seg. In edition crista Cornu scalarum ,
ubi humus aliqua consistit .

Juncus trijidus L. Ibid.

yjlliurn fallax Rom et Sch. In fissuris graduum Cornu sca-
larum .

Scilla hifolia L. Inter saxa Cornu scalarum septentriona-
lis. Descendil ad coUes Bofnonienses , ubi copiosam reperi alia
Crovara .

218 JosErm Bertolonii

Daphne Mezercum L. Ibid., mm in Cavea magna Cornii
scalaruni alia Porticclla , et copiose in clivis saxosis , ct uni-
brosis prope Sanctiiariuni B. M. V. deW Acero in rcgione Fa-
gi. Oflicinae nosirae possnnt oblinere ex hoc loco magna ma-
nu, quin emant a Tyrolonsibns.

Saxifrai^a Jizoon W. In crislis editioribns nudis Cornu
Scalarum, Tholi Scaphaleolani, el Cacuniinis Caldariani copiose.

Saxifraga inosc/iata Wulf. Ibid. Copiose .

Saxi/'raga opposi'i folia L. Ibid, sed minus copiose.

Diautliiis Caryopliyllus L. sylveslris. In clivo orienlali Cor-
nu scalarum .

Sileue nutans L. Ibid., et etiam in regione Fagi.

Silene saxifraga L. Ibid. , sed non descendil.

Silenc rupestris L. In locis sabulosis nudis verlicis Cornii
scalarum, et Ancisani.

Stellaria saxifraga Bert. Amoenit. Ital. In Cavea magna
Cornu scalarum , sed rara .

Seduiii dasypliyllum L. Inter Saxifragas in vertice Cornu
scalarum dicto la Polenta. Descendit quoque ad saxa , et mu-
res veiustos planiliei Bononiensis .

Cerastiiun alpinuta /3. Bertol. Amoen. It. Ubique copiosum
in locis denudalis harum alpium .

Semperi'ii'um montaniun L. Frequens in edition crista
Cornu scalarum ad praecipilium mentis.

Mespilus Cotoneaster L. Ibid.

Pjrus Aria W. In fissuris rupium Caveae raagnae, et
crislae Cornu scalarum , ubi ar])uscula tantum.

Rosa spinosissinia L. In rupibus Caveae magnae Cornu
scalarum, nee non in Cacurnine Caldariauo, et Scaphaleolano.

Potentilla rupestris L. In rupibus Caveae magnae Cornu
scalarum prope la Porticclla.

Aquilegia alpina L. In fissuris umbrosis , editioribusque
Cernu scalarum , ubi spectatissima floribus suis amplis , cae-
ruleis . Occuriit quoque, sed humilior , et fere pygmaea in
lierbidis editioribus septenlrionalibus Cacuminis Caldariani. Ne-
scio , quod alibi hactenus reperta sit in jngo Apennineo .

ylnemone inillefoliata Bert. Ameen. Ibid.

Anemone narcissijlora L. Ibid.

Iter in Apenmnum 219

Thymus Serpyllum h. Late extensus in pralis islis alpinis,
aeque ac in coliihus nosln's huniilioribus.

Scrop/iularia Sco/wlii Fers. In solo pingui a fimelis pe-
coris tarn hie , qiiam in regione Fagi.

Urtica hispida De Canii. In eisdem locis promisciie.

Biscutella laevigata L. Praediligit lalus orienlaie crislae
Cornu scalarum.

Sisymbrium piniiatifulum De Cand. Inter saxa cristarum
etlitiorum.

Geranium argenteum L. In rimis rupiuni cristae orienta-
lis, et septentrionalis Cornu scalarum, ubi copiosum.

Trifoliwn caespitosum W . In rimis rupium , qua venti ma-
gis luctant, et vegetaiionem reliquarum plantarnm impediunt .

Trijolium alpinuia L. In crista orientali , et septentriona-
li Cornu scalarum j sed rarum.

flicracium rnurorum jS L. Ibid, in fissuris rupium.

Hieracium aniplcxicaule L. Ibid.

Hieracium villosum L. Ibid.

Senecio Doroiiicum L. Ibid.

Arnica BelUdiastrum W. Jbid.

JDoronicum Columnae Ten. Ibid.

Chrysanthemum atratum L. Ibid.

Chrysanthemum ceratophylloides W. Ibid.

Aster alpinus L. In praecipilils tantum cristae editions Cor-
nu scalarum. Adhuc horret animus cogitans, quo pacto pa-
stor fline alHgatus descendit , ut legeret .

Centaurea Scahiosa L. In vertice Cornu scalarum , ubi
occurrit in statu pygmaeo, dam in nionle Paderno prope Bo-
noniam laete viget , imo luxuriat .

JJotrychium Lunaria W. In clivis humentibus septentrio-
nalibus Cavcae magnae Cornu scalarum , seil rarum .

Aspidium septentrionale W. In crislis editioribus septen-
trionalibus Cornu scalarum locis apertis, agens radices inter fis-
suras rupium .

Polypodium Phaegopteris L. In foraminibus profundis,
fissuris, excavationibus umbrosis, huino stratis lateris septen-
trionalis Cornu scalarum , et in eisdem locis etiam in regio-
ne superiore Fagi.

220 JoSEPHI Bertolonii

Aspidiiini Lonchitis W. Ibid.

^spidium aculeatuin W. Und.

.4spidiuin dilatatuni W. Ibid.

Aspidiuin fragile W. Ibid.

Aspidium alpinum W. Ibid.

Pteris crispa L. Copiose inter rapes in finibus regionum
Nardi , et Fngi .

Blcclinmn horealc W. Ibid.

Lecidea atrovirens /3 geograp/iica Ach. Late operiens ru-
pes hujns regionis , el jucuudo spectaculo mappam geogra-
phicani rcferens .

Venio nunc ad declarandas plantas a me repertas in re-
gione Fagi; sed anleqnam de eisdem agam , necessarium du-
co regionem ipsam describere .

Hujus regionis traclus multo grandior praecedente est, ad
novem euim millia passuum in longiuidincm extenditur . Late
operilur Fago syh'atica L. , quae in media parte ejus insigni-
ler attoUitur, cum saepe occurrant arbores altitudinis centum
pedum . Eaedem juxta se invicem perquam creberrime nascun-
tur, et ramos implicaut, ita ut sylva densissima fiatj et ima-
ginem praebeat luci primaevi , nee desint hie illic arbores
anuosae a vi ventorum, imbrium^ et nivis dejectae, partim sic-
cae , partim putrescentes . At in regione superiore hae arbo-
res paulatim decrescunt, et denium caespites tantum evadunt.
Qua sylva densior, et umbrosa est, nulla alia herba praeter
paucas cryptogamas, viget; terrae focies nuda, foliis arborum
delapsis sohimmodo tecta; quare botanicus, ut phanerogamas
plantas in hac regione reperiat, necesse est, adeat partem
illam, in qua arbores distant inter se, aul ubi homines exci-
deiTint, ut terrain colerent, cum alpini banc regionem inha-
bitent , et hie illic serant Secalc cereale L. , Hordeuni disti-
chum L., Hordeuin hexasticliuin , et Triticiun hyhernum L.
muticuin. Domunculae, et casae eorum vix ultra terminum me-
dium regionis habenlur; unum aedificium altius situm in toto
hoc apcnnini tractu est Sanctuarium B. M. V. dell' Acero in
latere occiduo Montis Nudi Vidicciatici , a quo tria millia pas-
suum snpersunt , antequam perveniamus ad regionem Nardi .
Plantae in hac regione a me lectae hujusmodi sunt:

Iter in Apenninl'm 22i

Circaea alpina L. Copiosa in humo a llgno putrescenle Fa-
goruin praeserlirn prol'ecia.

f^eronica Chainaedrys L. Praia incolens.

f^eronica urticaefoUa Linn. fil. E fissuris rupiiim in parte
superiore sylvae.

f^eronica officinalis L. Copiosissinie in pratis humentibus
circa Sancluariiun, et alibi .

Eriophorum pubescens Smith. In aquosis horiim praiorum.

Poa Jluitans Scop. Ibid.

j4grostis {vulgaris Smith. Ibid, in siccis.

Poa neinoralis L. Ibid.

Briza media L. Ibid.

Cynoiiiriii: criatatiK I. Ibid.

Melica unijlora W. Qua sylva opaca est juxta ripas Dar-
daniae.

Galium sylva ticum L. Ibid.

Galium ruhrum B. Bert. Fl. Ital. Ibid.

Poa annua L. Ibid, descendens longe laieque ad plani-
liem Bononieiisem.

Ilex aquifolium L. In ripis deiectis Dardaniae.

Sagina procumhens L. Copiosa in pratis spongiosis San-
cluarii .

Myosotis alpestris W. Gregaria in locis pingiiibus regionis
superioris. Pulchcninia floribus laete caeruleis.

Cynoglossum officinale L. Prope Sanctiiarium in ripis Dar-
daniae, sed raruni.

Jtropa Belladonna L. Prope Sanctuarium in ripis Darda-
niae.

Solanwn Dulcamara L. Ibid. Descendens prope la Chie-
sina .

Jasione montana L. In cUvis herbosis prope Sanctuarium.

Phyteuma Michelii W. Ibid.

Verbascum Thapsus L. Prope Sanctuarium , et a Cadi-
be rna.

f^erbascum montanum Schr. Ibid.

Hyosciamus niger L. Ibid.

Impatiens Noli tangere L. In locis umbrosis, et elatis
sylvae secus viam , quae ducit al Baggioledo.
T. V. 29

222 JosEPiii Bertolojnii

fiola caiiiua I Bert. Fl. Ital. Frequens ad caespiles.

Ulinus inontana Smith. Piope Sancluarium. Arbor ingcns,
foliis amplis spectalissiina. Bonouiensos liac iiiseruiit Ulinuiii
Ln/npestrein L.

Ciiscuta Epithyinum L. In pralis Sanctuarii. Parasitica su-
pra Genistani gerinanicani L.

Gentiana iilriculosa L. In eisdem pratis.

Myrrhis aurea Spr. Ibid.

Buniuin Bulbocastaniiin L. Ibid.

Aegopodiuin Podagraria L. Ibid. Desceudens in planilieni
nostrani.

Cnidiuni apioides De Cand. Ibid.

3^1 iny/iijcirrti/coj rtodiflorits Da Cnnd Tn ripi"; r.ni1;lllS dl

Rifosso. Rhizotomi veudunt radices pharmacopolis nostris pro
radicibiis Mei athainantici .

Iinperatoria Ostruthium L. Prope Sanctuarlum, et in su-
prema regione.

Samhucus racemosa L. Prope Sanctuarium. Arbuscula spe-
ctatissima raceniis e fructibus coloris corallini.

Linuin catharticum L. Frequens in pratis.

Ornithogalutn pyrenaicum L. In fiuibus regionum Fagi , et
Castancae.

Convallaria multi flora L. In umbrosis caespltum.

Jiincus coiiglomeratus L. In aquosis sub Saactuario.

Juncus articulatus /5. Bert. Fl. Ital. Ibid.

Juncus hufonius L. Ibid.

Luzula nivea W. In ripis herbosis rivulorum superiorum.

Ruinex scutatus L. Copiose in ripis saxosis eorundem ri-
vulorum .

Rumex alpinus L. Copiose in finibus superioribus sylvae,
et in pratis Immentibus Sanctuarii ad funeta , et ad fines re-
gionis Nardi siricti.

Rumex Pseudo-Jcetosa /S Bert. Fl. Ital. In eisdem pratis.

Epilohium montnniun L. Ubique commune.

Daphne Laureola L. In locis magis opacis sylvae.
Paris quadrifolia L. Ibid.

Chrysosplenium alternifoliutn L. In clivis muscosis re-
gionis superioris.

Iter in Apenntnto 223

Saxifraga cnneifolia /3 apennina : foliis rosiilarum ciinea-
to-spathiilalis , apice abscissis, paicc dcntalis Tab.XVII. fig. 2.
Suffruticulosa. Legi all' /Jcero in ripis urnbrosis Daida-
niae. Floret aestale.

Caules perennanles horizontaliier repunl, sursum ferunt
rosulas folioruni. Folia rosiilarum coriacea, cuneato-spalhulata,
glauca , niargine albo-cartilaginea, lamina spalhulari brevi,
superne abscissa, subreuisa, et denlibus paucis crenata , late-
ribus integerriniis, inferne in peliolnm teniicm angustala, to-
la superficie mimitissime granulata. E ceniro cujusvis rosulae
foliorum protlit caiilis annotinus teres , tenuis , nudus , erectns ,
vel ascentlens, duos-qiiinque pollices longus. Flores in pani-
cula terminali. Bracteola e>igua, lineari-spathulata , integerri-
ma , ad ramificationes paniculae. Calyx demum omnino retro-
llexus. Pelala alba , obverse lanceolata , obtusa , triplinervia ,
iingue latiusculo . Capsulae cornua revoluta , puberula . Tota
planta-grabra .

Typus liujus speciei, sive Saxifraga cuneifolia L., difTert
ab hac varietaie nostra habitu robustiore, foliis grandioribus ,
etiani dnpio , et triplo , lamina -spathulari subrotundo-elliptica ,
apice rotundata , fere toto margine denlata , dentibus niinori-
bus, numerosloribus, ulraque superficie grossius granulata,
caule crassiore, palmari-spilhaniali, petalis latioribus, oblon-
go-obovalis.

Stellaria neinorum L. Copiosissima In regione superiore.

Lychnis dioica a. L. In caespitibus. Haec in plauitiem nun-
quam descendit in Italia. Flores pulchre rubent.

Agrosteinma Gilhago L. Inter sata di Turlaino. Descea-
dens in plauitiem.

Sonchus arvensis L. Ibid. , nee descendens.

Cnicus arvensis Smith. Ibid. Pesiis satorum turn hie, turn
in planitie.

Asarum eiiropaeum L. Copiosissimum inter saxa ad cae-
spites prope Sanctuariiun. Radix ejus aromalica digna meliori
sorte apud medicos, el pharmacopeias, quam temporibus no-
siris gaudet.

Euphorbia, piirpurata Thuill. Ibid.

Primus Cerasus L. In viciniis deW Jcero, ubi fruclum
exquisite sapidum maturat medio fere Augusio.

224 JosKPHi Behtolonii

Sorhus Jucuparia L. Prope Sancluarium , ul)i liabentiir ar-
bores insignes , in quibus , malurcscenle fruclu , fit magna cae-
des turdorum , et merulamni. Acleo apiissimuni est nonien spe-
cificam Iniic specie! a Linnaeo inclilum.

Pfrus communis L. Certe sylvestris tam in hac regione,
quain in regione Castaneae. Alpini comedunt fructus sive co-
ctos , sive siccos.

Pfrus Malas L. In eisdem locis, et oodein usu praestans.

Pyrus Aria VV. Lale arborescens in sylva deW Acero , duni
arbuscula in fissuris cavcae inagnae Coruu scalarmn.

Ruhus idaeus L. Non infreqiiens in hac regione , suppe-
ditans fructus deliciosissimos , quibus pharniacopolae Porre-
ctani , et Castalionis Pepulorum confeclioneni , vel syruputu
refrigerantem suavissimum praeparant.

Fragaria vesca L. Ibidem copiosissime. Ferens magna ma-
nu fraga sapidissima Augiisto, el Septembri^ quae in oppida im-
portantur ad secuudas mensas , et ad gelidas sorbitiones. Ea-
dem colllur in hoilis Bononiensibus , iil^i cilius fructlficat , et
fraga matura ferl Apiili , Majo , et vulgo dicitur Fiopponi.

y/ctaea spicata L. Occurrens , ubi sylva densior est.

Helianlheniutn vulgare Pers. Ad saxa cacspilum.

Jquilegia ^'ulgaris L. Ibid.

Thalictrum aquilegijolium. L. Ibid.

Ranunculus iieinorosus De Cand. In herbldls hujus regionis.

Ranunculus acrisL. Ibid, in a([uosis. Desceudit in planitieni.

Ranunculus repens L. In eisdem locis^ et pariter descendens.

TroUius europaeus L. Copiosissiinus in pratis humentibus
prope Sanctuarium. Herborarii nostri vendunt folia hujus spe-
ciei pro foliis Jconiti Napclli L, quod omnino non nascitur
in Apennino nostro. Adeo necessarium est, ut pharniacopolae
majorem operam dent cognoscendis plantis, quam nimc faciunt.

Helleborus foetidus L. In ripis Dardauiae^ et in regione
inferiori.

Lamium maculatuin L.

Lamium purpureum L.
Caleopsis hadanum L.
Galeopsis Tetrahit L.
Viola tricolor L.

Iter in AvEnmnvM , 225

Sonc/ius orvensis L.

Ji/iinant/ius Crista galli L.

Ant/ieinis arvensis L.

Hae plantae omnes infestanl sata prope Saacluarium , et
nonnullae descendunt in planitiem.

Stac/iys syhatica L.

S tacky s alpina L.

Stachys recta /5. Bert. Amoen. Ilal.

Galeobdolon luteuin Pers.

Thymus grandijloriis W.

Prunella vulgaris L.
laciniata L.
Omnes hae pLmtae hie illic occurrunt in sylva. Prunel-
lae descendunt in planilieui.

Scrophularia nodosa L. In humentihus.

Cardamine asarifolia L. Copiosissinia in marginibus rivu-
li , qui descendit e Cavea magna Coinu scalarum.

Cardamine C/ielidonia L. In maceriis rivuli prope San-
ctuariuni.

Cardamine impatiens L. -Freqiiens in via, quae ducit al
Baggioledo.

Malva moschata L. Praediligit, et exornat prata omnia
floribus suis roseis.

Spartium scoparium L. Tarn in hae reglone , quam in re-
gione Castaneae,

Lathy rus pratensis L. In pratis.

Ficia villosa W. Ibid. Optimum armento pabulum. Jure
Angli nos monent eam colere.

Trijoliuia medium L. Copiose in pratis delt Acero.

Tri/'oliuni nigresce?is. Viv. Ibid.

Hypericum perforatum L. Ibid. Descendens in planitiem.
montajium L. Ibid.

Prenanthes purpurea L. In pratis, et in clivis saxosis, \\m-
brosis dell' Acero.

Prenanthes muralis L. Ibid.

Cacalia alpina W. Floribus roseis ornans macerias rivuli
prope Sanctuarium , et ripas saxosas Dardaniae .

Senecio laciniatus Bert. Amoen. Ital. In ripis umbrosis ri-
vuloruin siiperiorum.

226 JosEPHi Bertolonii

Solidago f^irgaurea L. Ibid. Descendens ad coUes Bono-
nienses.

Doronicum austriacum W. Ibid.

Achillea tanaccti/olia W. In pralis dell' Acero..

Centaurea nigra L. Ibid.

Orchis Conopsea L. Ibid. Copiosissima.

Orchis albida W. Ibid. , sed rara.

Orchis sainhucina. Ibid.

P^eratruni Lohelianuni Bernh. Ibid. Rarum.

Acer Pseudo-Platanus L. Copiosiim in tola sylva Fago-
luui. Arbor, quae habeiur juxla Sancliiariiiin , spectalissiraa
est mole, et anliquilate sua, nomenque Sancuiario dedit. Re-
ferunt in cavo arboris hujus specie! reperiam fuisse imaginein
Doiparae, cui aedicula aedificaia est, quae nunc Sanctuaiium
dell' Acero appellalur. Dies festus hujus Virginis celebratur
quolannis Non. Aug. Bononienses, MuUnenses, Hetrusci, qui
propinquiores sunt, niagno numero veniunt ad solemniiatein,
et gratuni spectaculum praebent hie illic per sylvam effusi,
el refocillandis viribus operani dantes. Sacerdos sub arbore
magna, cpiae juxta aediculam est, miracula, et hibtoriolam il-
lius imaginis oratione non mehercle! facunda declaral; vespe-
rascente die advenae, siimpto ramiilo illius arboris , laeti, gau-
deniesque disccdunt.

Aspidiuin Filix mas W. Copiosissime inter saxa cHvorum
umbrosonim.

Aspidiuin Filix foemina W. Ibid.

Pteris aquilina L. Ibid. Legi fructificantem , quae res ra-
ro occurrit in Italia.

Musci sequentes late eflundunlur supra terram humentem
sylvae sub Fagis , et inter saxa , suntque

Leptohjinenium gracile Huben.

Polytrichuni undulatuin Hedw.

Anomodon viticulosus Hook.

Bartramia pomifonnis Hedw.

Barlrnmia Oedcri Swartz.

Mniuin cuspidatiun Hedw. " •

Mniuin undulatuin Hedw.

Hypnuin incurvatum Hedw.

Iter in Apenninvm 227

Hypnuin ciipressiforme L.
Marchantia j)olymorpha Il>i<l. in humenlibus.
Jungermannia tamariscifoHa Ibid.

Calycium cinnainoineuni: criisia efllisa, bissoqiie tenuissi-
mo , rufesceiite-ciiinamomeo lecta ; apolheciis infundibiilifornu-
bus, slipitatis, siipite basi dilalato Tab. XVII. lig. 3.

Rcperi ia ligiio piilrescente Fagoriim in sjlva dell' Acc-
ra mcnsc Augusto.

Crusta eniisa, cinnamomeo-rufa, tecta bysso tenuissimo ,
concolore, hie illic praeseiiim in ambiiu denudata, ibicpie gla-
berrima , nilens. Apoihecia siipitala , infundibuliformia , siipite
rufo-nigricante , nitido , basi dilatalo , infundibulo cinnamo-
inco-rul'o_, pnlvinulo gongvlifero nigiicante.

f^ariolaria communis Ach. In coiiice trunci Fagorum.
Lecanora atra Ach. Supra terram.
Lecanora crassa Ach. Ibid.

Borrera cilia ris Ach. In ramis edilioribns Fagoriim.
Borrera J'arJ'uracea Ach. Ibid.
Evernia prunastri Ach. Ibid.
Rainalina fraxiiiea Ach. Jbid.
Usnea barhata Ach. Ibid.

Cetraria glauca Ach. In basi truncorum, et in radicibus
deiectis Fagorum.

Sticta pulmonacea Ach. Tegens truncos Fagorum. , et Crt-
stanearuin regiouis proximae.

Cenomycejimhriata Ach. Frequens supra lerram inter muscos.
Cenornjce cocci/era Ach. Occurrens tantum in ligno pulre-
scente Fagorum.

Rhizomorpha suhcorticalis Pers. Inter corticem , et hgnuni
Fagi late effusa.

Jgaricus ostreatus L. Super lignum demortuum Fagorum.
Edulis. Vulgo CardeUa Etruscorum , Giaccioni d' estate Bo-
noniensium .

Cantliarellus ciharius Fries. Supra terram. Edulis. Vulgo
Gallctto tarn hie loci, quam in Hetruria.

Boletus fomentarius Fries. Copiose in Imncis Fagorum
recens demortuis. Ex hoc fit fomes igniarius. Fulgo Esca.
Fungo da esca.

228 JosEPiii Behtolonii

Stemonitls fusca Fries. In ligno detnorluo Fagoruni, qua
syWa densior, ct opacior csi.

Schler,)tiu>n Cfavwi De Canil. Parasiiiciim in semine Se-
calis ctrealis L. ibi ciilii. Slsiii Sccale cor/nituin o!Ticinarum,
quod hie loci magna copia obiineri potest, absque eo quod
pharmacopolae pctant a Genuensibus.

Deniatiuin pctrneuni Pers. supra lerram , ul)i sylva opacior.
Pauca referam de planlis regionis Castaneae , quia fere
onines in colUbus Bononiensibus obviae , ncque de iis nunc
serino est.

Colc/iiciiin aututnnalc x Bert. Amoen. In pratis del Fra-
scaro secus viam inter Vldicciaticum , et I' Acero.
Plantago Cynops L. In viciniis Vidiccialici .
Mentha Pulegium L. Ibid.
Erythrca Centauriuin Pers. Ibid.

Asphodelas alius W. In herbidis a Depiano supra Grecia,
Geiun nrhajiuin L. In clivis inferioribus Vidicciatici.
Hedysaruin Onobrychis. L. Ibid.
Delphinium Consolida L. In cultis Vidicciatici.
Melainp) rum arvense L. Ibid.

Teiicrium Scorodonia. L. In via, quae ducii oW jtccro.
Hie finem faciam descnptioni intineris nostri, qua 330
plantarum species in Apennino Bononiensi a me iecias indi-
cavi , quarum plures ex rarloribus Europaeis sunt , tres in cen-
su novarum habendae , nonuullae ad pharraaciam , et nie(iici-
nam utiles. Accipite, CoUegae praestaniissimi , faventi animo
opusculuni hoc, quodcunque sit, et si lubet, aequi bonique
facite .

Iter in Apenninum 229

TAB. XFI.

Mons Apenninus Bononiensis clatior. ( Gruppo tie' monti

pik elevati dal Bolognese ) .

iV. 1 . Cornii ad scnlas ( Cnnio alia Scnhc ) .

2. Tliolus Scaplinlcolanus [Cupola di Sca//aiuolo).

3. Caciimen CaUlarianuni ( Cimone di Caldaia ).

4. Coriiu Ancisanum ( Corno di Lancisa ) .

5. Mons nutlus Vidiccialici ( Nuda di l^idicciatico ).
6- Mons Spiciilnniis ( Monte Spi^oUno ) .

7. Lacus Sca|)lialcolaiius ( La^^o di Scnff'aiuolo ).

8. SiMlurigincs fluniinis Scllac (Orifiine del Jiume Srllti'^.

9. Cavea magna Cornii scalaniin ( Cavone did monlc Corno (dlu

Scaln ) .

10. Vallis dicta Baggiolcdo.

11. Portida Caveae niagnae ( Pnrticella del Cavone).

12. Origo fluininis Uardaniac (Origine del Jiume. Dardagna).

13. Porlae apennineae [ Stro^ina/oio ") .

14. Scaturigines fluminis Liiiiae (Origine del Jiume Lima).

T. V. 29.

Tom:V.

->>"■

C' ■

,\\Mli///;i'U\\\^

\\Vv\\\ I, ' |"V

<: K.ni», <,i

TabXVI.

S!,i^^.

c5f.

^**-^^n»9\^ts

fi^i?

i^%.

w.

^tA^u^^

\

'V^M/ftt.f*t^€^ 1

1

^\teri^.

'Mm""

KiPfi)/.

»s^^

m --^^^^"^^^

milM!!.,

'^'~~-~-Z'~~~^-

fT-^

=*c?^ .^1- -

--■--.. ,12.^

•»

^^^

= :^#^.

>.<

^#

'»'o»,f. |>iu Jtvul. OJ .Sotc>c^n..u')

Lit.B.tt,,

Tom:V.

Tal, Wll,

/n.r//radn cwnejifoiia, p . „ B * •" t fi

^a/^r/^f/'i c^^t^ur/fK^ntyf^w „Bert.ril.,

CRctt.n.J.l

Lit Bettini-

.'1nal)tnae Jnvesti^aliories

circa pulvcres antujuis quibusdam contentas vasihus , Jmto

1834. effossis e Pyramide in peninsula Me roe

( Actulemiae Iradila die 15. Diccmbris 1836. )

T

J.ater cactera , quae iiieiilem noslram cunositai{'iiu|ue mo-
veie possum, ea qiiidem sum, ({uae ad praelerilas aelales ho-
minumque generationcs rcforuniur, vel quae jamcliu abdila el
ignoiala itcruiii prodeunt ad luxiuii aut iiiduslriain , prosperi-
lalein aul arlificia , cultuin aul consueludines, viruues deni-
que aul viiia illorum , qui nos praecesserum, opportune le-
tesianda .

Haec animus inluens noster aflectibus movetur variis, le-
rumque ordinem secum ipse reputans moerore, vel gaudio af-
ficitur, quippe qui vicissitudines, el humani generis opeia mo-
do condolere el vitupei are debeat , modo laudare eisque de-
leclari : saepo ([uoque ipse argvmienta liiiic eruil illustranda, mo-
ralia colligil subsidia pro variis vitae casibus, praecepia de-
mum et exempla haurit digna, quae recolaalur atque imi-
tetilur .

Quod si uberioris hujusmodi fructus percipiundi non sem-
per commoda iilinc occasio est, factorum anteactae aetatis re
cordatio suam profecto delectationem babet, ac interdum, mens
nosiia ex velerum monumenlorum consideraiione talibus ob-
ruitur praesligiis , ut breve vitae curriculum , quod nobis a
natura stalutum fuit , in longius producere sibi vitleatur. Qui
enim Forum Romanum , qui Viam Appiam, totque percurrit
loca, quaeis magna Quirini urbs summopere gloriatur; qui si-
lentes et squallidas Pompejorum reliquias inspicit; qui in sa-
cras Aegypii terras Magnamque Graeciam iter habet , duni si-

232 Cajetani Sgarzi

l)i perc^riiiae enulitioiiis ili\ilias facil, quoad longlssime po-
tfsl spatiuiii praeteriii icinporis menle rcspiciens , harum re-
luiii conteiiiplatione ita occupatur , ut iuler Ainpliiilieatruin
1 laviiim ar ii iimiplialcs aims, clonics inler el sepulcra, inter
tonipla doinuni atque pyraiiiiiles cogiiando et raliocinando dlu
versolur, perinde ac si plnrlbiis abhinc saeculis aeialem siiain
degcret , vitaiiicpu" irahciel.

JNcnio C(]uideiH eomni, (|ui celebratas orbis regiones vise-
le jam aut nunc vi.sitani , flisloiicoium vcl Archeologotum ne-
mo profecio iniiciari potest, rerum luijusmodi cum maxima-
iiim lum eiiam miiiimarum invesligationem saepc sacpius ma-
gtio sil)i oblcctamento fuissc: quod quidcm novi quoqiie l)o-
rtori luiic nostro , Josepho Ferlinio , conligisse cum ipse in Ae-
gv| tnin , in Cairum , et in meridionalcni Nitbiae partem an-
no 1830. iter facerel.

INon omnia qnaerumqne juvenis hie Medicus de reliquiis ac
jiionumentis aegyptianae genlis aniniadveitil , vobis modo, A-
«"uleiiiici praeslanlissimi , enarrando lefeiam; quiii etiam mis-
sum faciam quidquid ad ejusdem populi mores ac leligionem
attinens ille copiose collegit et apud nos attulit: ipse enim pe-
jegrinationis suae desnipiionCj quam lypis mandaie sibi in a-
nimo est, singula quaeque recensebil (1) . At silentio non prae-
loream ea , quae de quibusdam pulveribus carbunculosis, mi-
1)1 ab ipso Ferlinio tradilis ut chemicae analysi eosdem sub-
jicerem , egomet comperire potui, qiiaeque licet baud maximi
sint momenti ob oculos vesiros ponere non dubilo , cvun mi-
bi digna quodammodo videantur, ut eisdem attenlas aures pa-
riinipcr adhibeatis .

« In plagis Africae interioribus (ita mihi per litteras Fer-
" linius significat quonam pacto memoratos pidveres ipse as-
« sequutus sit ) , quatridui circiter itinere infra locum quo flu-
« mina Album el Caeruleum cnnfluunt ut INibnn eflbrment,
" jnope a Begiaraviae aedibus jngnm quoddam est , ubi plu-
« rimae assurgunt pyramides = Begiaraviae nomine a re-
« centiorilnis appellatur ille Nigrorum pagus , ex quo post u-

(1) Descriptio liacc jiostea Fcrlinius evulgyvit sub titiilo = Cenno
snpli scavi operati nclla Nubia, e Catalogo degli Oggetti ritrovati.
Bologna 1837 =

AnALYTICAE I^VE.STlGAT10^ES ETC. 233

« niiis lioiae iter pervenitur ad rellquias el rudera amplae cu-
« jusdaiu ac veluslissiiiiae civitalis , quam celebrem Meroen
« Archeologi bene iiiulli aibiuautur .

Sciendum autoni est iieminetn uniun ex sciiptoribus , sicu-
ti Konlea , Bclioiiiiis , Poncclus, Olivieius, allique, qui lia-
riiin pyrainidiiiii inenlioiiein fecere, de illis agere, ad qiias
rciTmil obseivaliones spectant: quocirca piiino niihi in du-
Jjiiiin venil,ai) Jiayus ilie ob pronuiitialiouis enoieni alia es-
sei a Begiaraviae voce appellandus, eoque inajjis de hoc du-
l)iiavi, quod Imjusmodi noinea in geogra])hicis Lexicis , etsi
absolulissiinis, reperiie non potui: Peicontanli autem nnhi ab
I'crliiiio quidnani ipse senliret, rem hacce explanavii ralione
== JNemo imiqiiam ex diclis viatoiibus, sive geographis ultra
secundas Calaraclas ( quas vocant Vodo-Alte) perrexit; nil
itaque uiirum, si ab ipsis Pyramides Meroes visae baud sint:
advertendum insuper est, ante recentem Aegyptiani Pro-
regis expcdilionem ad Nubiam, viatorem nullum in Don-
golae regnum , regioni illi proximum , pervenisse . Quid-
quid igitur de loci-j islis memoiiae adhuc prodiiuni est, scri-
ptores a negotialoruni relationibus sumpsere , qui singulis an-
uis cum mancipiis, gummis etc. inde commcuut: hue accedit
quod vel ipse Calliaudiis , qui se Aegvpiiaco Jsmacli-Prae-
sidi ac populorum domitori praebuerat comilem , nullam de
Begiaravia raentionem facial . Sed hie forsan ejus gentis liu-
guam baud satis callebat, sive melius pago illi nonien Asslr,
a Calliaudo receptum , reapse indilura i'uerat antequam JNigri
ab eo depulsi essent, quum mortem Ismaeh vi illatam dy-
nastes alius ( Desterdar-Bey , seu Mehemet-Bey uii vocant )
igne et caedibus ulcisceretur ^ ac nomen ipsum fortasse in il-
lud Begiarayiae a Nigris mutatum est post eorum redilum
ad istas regiones . Longe denunn abesl ul Calliaudi el alio-
rum opera, quod ad rerum nomina praeseitim attinel , om-
nibus prorsus mendis careanl; ila exempli causa terra ilia,
monumentorum referta atque nomine ^ od-Beinaga appellata
quod (mmelae filium signilicat), a viaiore nostro et a Geo-
graphis voce Naga tantummodo dosignauu- .
De Merge autem legitur in geographico Antonelli Lexico ^
earn esse peninsulam ad Nubiae meridiem in S£^NAAR positani,

214 Cajet\ni Sgai\zi

qu.ie Nilo fliimine ad occasuin solis, flmniiiihns B.Mtn-Ei.-Az-
RF.K el RvHAD inter mciidiein el occidentom solcin , atque (lu-
niiiic T.vcAiZE ad oricnlcin solein et liinc ad scptenuiones con-
lineuir , qiiaeque in longiludiiicni niillia passum CCCC a sc-
ptenuionilms ad meridiem, in latiiudinem ah oricntc solo ad
solis occasnm CCCXX rirciier patct . llaec sold a plnribus
Mer<if.s insula nuncupaii, et vcterum memoiia summopere cele-
brabatur, qnippc quae eorum jndicio astronomiae, philosophiae,
liltorisqne omnibus originem pracbuil: ipsam quoquc llmidis-
simuni dim inqieiiuni exliiisse, mullumque in artiuin rultnra
illius incolas prolecisse ferunt . In ejus parte, quae inter occa-
sum solis et septenlriones special, locus est XXXX niillibus pas-
suum inter scplentriones et solis orluni disMtus a Chendy, cpio
mnllae supersunl reliquiae et rudera , quae Ceographi bene
multi ipsa esse veteiis liujus civilalis vestigia putaut: ex alio-
runi sententia creditur Meroen primitus insulam Sabae vocatani
esse , ibique sceptrum jamdiu obtinuiise ccleberriinam hujus co-
gnominis regiuam, quae visendi Salomonis eupida finibus regni
sui c\ressii , vcnitque Hicrosolymani; at nomcn pristinum a
Cambise in illud Merges sororis suae commulatum narrat Jo-
sepluis Flavins .

Venun Poncetus, Olivierus, et Bruceus de hoc ne verbuni
quidem faciunt: quidnam igitur de IMeroe nee non de Begiv
RAViA rectius sit existimandum, Eruditi videant.

Redeat nunc oratio unde digiessa est , ad collem scilicet ,

e quo raultas sese attoUeie pyramides Ferliiiius narrat: ha-

rum unam inter grandiorcs et adliuc integram Ipse vidit, eam-

quc riniari caepit == Isla allltudinem ( sunt ejusdem Ferlinii

« verba) triainta et dnaruin circiter ulnaruni , latitudinem ve-

1 • II-

« ro ad basim quadratam quadragmta et octo ulnarum nabe-

« bat, eique vertex erat acuminatus. Veslilndum quoddam in

« ejus latere meridionali exstabat , in quo liieroglipliica scriptu-

« ra ex anaglyphis erat insculpta . Pyramidis hnjusce descri-

«' ptionem ( addil Ferlinius) cernere est in Caliiandi opere,

<< quo peregrinaliones suas ad supcriorem Nubiam scripsit; i-

« pse vero in pyramidis latibula penetrare non potuit , quuin

'< excavationes inchoaverit ex vesllbuli parte, cpia pyramis un-

« dequaque solida erat: cujus rei ut memoriam poslerilali pro-

«' deret , ibi nomeu suum scalplura noiavil . «

AnaLYIICAE 1^VESTIGAT10NE.S ETC. 235

Exoptanli mihij Academici praesiaiitissiini , istius pyramidis
tliagianinia ol) oculos vestros ponere propter magnain , quae
eidein est, cum argumenio nosiro raiionem , res ex senlen-
tia non successit , (juuni niemoratuin Calliaudi opus frustra
ego perquisiverim ac ne uUam ({uidcm ejus pyramidis giapiii-
dein naclus siin in duobus ejusdem Auctoris commentaiiis,

<|iii I'asc. i. pag. 158 164, et r'asc. IJ. pag. 347. illius

JJiarii conliiieiilur , cui tiudtis — RivuE EKcycLOpfeDiQijE — .
Qiiamol)reiii si quis sil talis diagrammatis videndi cupidus, se-
dulo excjniral atque inspiciat opus Calliaudi praediclum , quo
illiid in Fig. F. pag. 1 52. Vol. II. accurate effingi pro cei to
aifirmatur: ast reliquam ejusdem Ferlinii narratiouem audiamus.

=^ Ipse , pyramidum construclione jam cognila, cum earuuj
« alias bene multas eflbdere antea conatus fucrit , banc a ver-
« tice primum diruere niancipiis suis jnssit, et paucis horis
" ab incaepto opere eo perventum est, quo ex aliquot ulnarum
« altitudine respondebat foramen quoddam occhisum , cujus
« tamen vestigium externe cerni polerat. Ferliniiis boc in lo-
« CO sarcophagum detexit, aO'abre ligno exslructiuii ac tela in-
« volutum ejus persimili, qua modo INigri ulunlur, quaeque
" apud cos nomine Farda designalur. Sarcopbago aperio, nul-
« lum ibi cadaver ipse vidit, nee uUae cadaveris reliquiae ap-
<' paruere: ast aureae res niultae repertae sunt vario genere et
<i aniiquissimo opere; tubus insuper nietallicus una cum pvxi-
" dibus nonnuUis ex ligno nigro , lenuissimotjue pulvere re-
<' pletis; parva mola seu fractorium e duro lapide confectum;
« nietallicum denique vas comnumibus pateris baud absimile,
>' tribusque adjectis cocblearibus.

«' Postea vero quam suscepiam demolitionis operani Fer-
'< liuius quindedm alios dies continuasset , spalium intra pyra-
<< midis latera reperit , ubi recondita erant vasa duo atri pul-
" veris plena, eodemque circumtecta panno, quo dirius sar-
« cophagus. Sed baud muko post invesiigationibus fineiu ini-
" ponere sibi necessum fuit , sicuti ipse in bistoria jam memo-
" rata itineris sni fusius cnarrabil; qua etiam edocebiuuir. eum-
« deni et aUbi el variis a se pcraclis excavalionibus maximum
" (juidem sepulcrorum numerum reperisse, numquam tamen
" iuvenisse cadavera fasciis aegypiio more iuvolula, sed di»
« verso alioque raodo tuijiulata.

236 Cajetani Sgarzi

Qua (le re aiiiiiKKlverieie mihi liceat , Belzonium in com-
mentariis peregrinatioiiis suae ad Aegyptum Nuhiamque asse-
rere , intra illusiriuin virorum lumulos parva quidein idola vel
humi vel ipsis muiniarum arcis reposita saepe invenii i , vasa
inteidiuii in iisdein lecondij tjuibus honiinuni ihi lunuaioiiiiu
viscera i)alsamo illita continenuu'; hujusmodi vasa saepius te-
siacea esse, modo niagnitudinis modo spcciei diversa , quoniiu
scilicet opercula alicujus diviniiatis caput ad honiinis imagi-
nem aliusve aniinalis, uli vulpis, siiniae, felis etc, pcrsaepe
exhibenl; deniuni alahastros utplmimum diffraclos, anna, la-
niinas aureas , vasa coquinaria , oinamenta , scarabaeos , aiiqna
siniilia in regiun sepnlcris adinvcniri : scd nuiiK[uani ille do
mctallicis vasibus nieniinit eorum siniilibus, quae carbuncnlo-
sis pidveribus repleta Ferlinlus noster nactus est.

Quidcpiid auteni de hoium inventis ac observationibus variis
sit judicanduni , nunc ego ad pulvei es initio mcmoratos redr-
ani; et quum vobis gratum probalumqne fore aulumem , spe-
cies et figiu'as vasorum praenoscere , in quibus pulveres ipsi
reperti sunt, ut hacc ciarius cernere penltusquc inspicere pos^i
tis , quia ego pluribus verbis molestaque descripiione adum-
brare ea frustra ausim, en vobis eorumdeni graphices, quas
Tabula XV 111 , propria cujusque partis forma ac magnitudiiie
servata , exhibet.

Fig. 1 . vas majus exprimitur pede sue insistens , illudque
dcsignatur ex altero latere , oui defiguntur anuli singularis spe-
ciei et raanubiii capita amplectentes, quorum ope vas idem
sustineri potest.

Fig. 2. repraesentat a fronte hoc ipsum vas recte stans, nia-
nubriumque ejus sursum datum .

Fig. 3. illiid iterum cffictum refert, perinde ac si idem ob
oculos staret humi projectum, et superiore ejus facie ex ad-
verso disposita , ut prorsus apparcanl foramen , in centro hujus
faciei sive plani perfossum, nee non parviun operculum, quo
ipsum oblegebalur , quodque, per catenidam metallicam cum
dextero manubrii anulo conneclllur.

Fig. 4. alterum vas metallicum exhibet, prioris ferme simi-
le, sed magniludine minus, structura nonnihil diversum, et
forma hand satis elegans : illud auteta in pede surrectum ac

AnALYTICAE in VESTlGATIO^ES EIC. 237

paiilhiliim in obllquum ceniitiir, duplici ejus mauubrio levi
sursuni elalo.

I'ig. 5. planum, sive partem hujusce vasis superiorem ex-
primit de fronte; cujus in centro foramen itidem adest, quod
illo prioris vasis majus videUu' , quia Uibus quidam, sicuti in
I'ig. 6. dcliiicauir, ab eodem cductns est, qui dum foramini
inserebalur ejus anipliludiuem aliquauuilum imminuebat: par-
^i duo capuli ornatu carentes et in piano superiori jacentes,
siipenie alius, infeine alter, orani externani definiunl et oper-
ndiuu quoque per catenulam inferiori mauubrio sinistrorsum
jungitur.

Fig. 7. vero planum seu partem ipsius vasis inferiorem , ut
supra , repraesentat : hie qnocjue apparet foramen centrale , sed
abnorme , quod subtilis discus occludebal perfecte ferrumina-
tus in rima superficiali ipsumque foramen circumambienti. Vi-
desis Fig. 8.

Aniniadvertendum autem est, vasi in Fig. 1,2, et 3 deli-
neaio non eanidem prorsus esse structnrae rationem cum hoc
postremo , quum ilhid (sicuti e\ praemissis constat) et fora-
ii>inis et disci nulliun praebeat indicium: isiius insuper exlrema
era in piano inferiori (Fig. 7. ) lamellas tres aflabre extructas
refert sibi conferrumiualas, quae ipsius vasis veluti pedes sunt:
quod quidem priori vasi deesl.

Deni({ue Fig. 9. lubvuu quemdam exhibet c^dindraceum et
propiio operculo contectum , qui pulvere car])unculoso prae a-
liis multo subtiliori repletus erat, quique duobus vasibus snpe-
rius descriptis terl us accedit.

Vasa haec omnia ex aere cyprio solummodo constare , o-
cidorum judicio, mihi visa sunt; cujus rei ut certior plane
fierem , parvam ejus metalli quantitalem e vasibus abrasam ex-
pertus sum acido nitrico diluto, qui calore adjuvante earn peni-
lus dissolvil, gas-deutoxydo azoii inde evohito : dissolulionem
autem hujusmodi aqua clibano stillata dihii atque percolavi ,
nee qiuuu illi hydrochloralinn sodae infudissem quidquam se-
diniinis factum sit, argenii nihil eidem inesse facile conjeci; po-
stea vero quam potassae causiicae (juantum satis in dissolufio-
nem istam indiderim, materies quaedam considere caepit, quae
potassa ipsa excedente parlim resolvebaiur. Liquorem ab hoc
T. V. 30.

2.^8 Cajetani Sgarzi

sedimine relif[uam exlnde eliuriavi, et pninuiii arido siilphu-
rioo , deiii sub-carbonato pntas^^ae pcrteniavi, ac aliud seiliinen
all)iiin obiiiiui omnes sub-carl)onali Zinci species praeseferens :
ejus aiuem pars, quain polassa dissolvere nori valult , ammo-
niaco solubilcin oiuniiio sc praebnit, el dissoliilio hinc exorta
emu vividissiniiini colorein caeiuloiini traheiot, ipsain ab oxy-
do cuprino deiivaii maiiiresliun fiiil. INIelalluiii igitur, ex quo
vasa ilia ducta fuere, cupio magna ex parte ( cum parva zin-
ci quantitate copulalo ) reapse constat, uii sunt aes corintliia-
ciim, orichalcnm elc. , qucniadniodum ipsemet antea opinatiis
fueram.

Nunc analysim aggrediar eoruni pulverimi , qui vasibus hac-
lenus descriptis occludelxintur: horuni characleros physicos et
varietates in primis exponam. Qua de re anle(piam verba la-
ciam, iterum vos exorabo, Academici pracstaniissimi , iit be-
nignas mihi aures praebeaiis.

E vase majori ( Fig. 1 , 2 , et 3 delineate ) , internis ejus
parietibus caute eiiam abrasis, fiicile fuit eruere pulverem ni-
gricantem , ferme inodorum , sed nonnihil nnu iduni , atqiie sa-
pore terreo-salllo-moleslo-niclalllco: idem nutlis oculis niger-
cinercus et hie illic lulgens apparuit, ac dcuium ex parliculis
naturae dissimilis concrelus visus est; quod rpiidem ope leutis
vitreae ac INlicroscopii ( objecia ex lucis reflexione ad 117.
diametros augenlis ) perspicuuni fuit. Ita enim pulvis ille se se
videndum oblulil quasi coiigcriem frustulorum molis ac figu-
rae diversae, quorum scilicet alia albicantia, alia omnino ni-
gra, nonnuUa metallico splendore corusca, et caelera pene tran-
slucida conspiciebantur, hand sccus ({uam crystallorum salis dif-
fractoruni pennistio apparuisset: barbulae insuper multae, .si-
ve tennissima fdamenla , vegeia])ilium fibriUis similia , eisdem
parliculis couiniixta videbantur.

E vase minori, cujus imagines Fig. 4, 5, 6, 7, et 8 Tab.
XVIII. designavimus, jiulvis eodem modo deprompliis est, sed
paullo nigrior, qui pariter in eo veluli per series conglome-
ratus erat, quiquc parvis scatebat crystallis cubicis , ad simili-
tudiucm cblorureti sodii proxime accedenlibus. Odor ejus
priori hand absimilis , sed naribus minus percipiendus ; sapor
vero aliquantulum naiiseosus, metallicus, uonnullis porliuncu-

AnALVHCAE INVESTIGATIO^ES ETC. 239

lis plane saliiiis, aliis ;miern vix salsiisj solo oculorum jiidicio
ipsuni a conjjeiie inagis iinilormi et parUcuHs multo suhtiliori-
l)iis elTici conjiciehatur; per ieiitein vitieam el Microscopiiim
eadein , qua supra , aiiij,eiuli viriule praediluin cpuiui illuin per-
spexissem , haec omnia luculentius apparuere. NuUae lum ato-
nuis albae, nuUaeque feiine metallicae ac salientes micae vi-
dubanlur, sed mau-ries usquecjuacjue alra et carbonis in pul-
vereiii redacli persimilis conspicicl)alui'; barbulae (juocpie illae
oninino deerant, quae in supeiiori pulveie quamdam cum ve-
getaliuni fd^rillis liabeie siniiiitudineni dixinuis.

Pulvis tandem rccondilns in vase , ad tubi formani Fig. 9,
duobus aliis miillo levior adinventus est^ neque coacervatim pel-
series dispositus, sed nigro-fuiio ali({uantuni unguinoso com-
parandus. Hie cnim facile digitus el pannicnlos macula inficie-
bal, el tactu cxploraius mollem atque unclusculum se prae-
bebat: ejus color omiiino niger nee varialus, odor fere nul-
lus , nullusque ilideni sapor.

Illius compositio eatlem nndis oculis, alque lenie vel Mi-
croscopio adjiuis, uniiormis apparuit ; sed hoc ipso in folium
chartaceum effuso alqne instrato , globuli quidam quasi cauda-
ti visi sunt , qui singillaliin per Microscopium explorati species
fragmenlorum funiculi in nodos religaii exhibuere — Hi prae
ceteris el nieam el claiiss. Prof. Alessandriui et socii Paulli
Muralori , qui mccum praeniissis el sequentibus obsei'vationi-
bus operam dabanl, admiraiionem curiositaienique conoitarnnt.
Quocirca in eo statim fuimus lit exquireremus , cujusnain esset
naturae funiculus ille, quo memorata nodoruni series constabal;
idque , quod proposituni iiabebamus, ut facilius asseqneremur,
unum ex hisce nodis delcgimus, Microscopiocjue ( res per lucis
reflexionem visas nonagics adaugenti juxta linearem earnmdem
dimensionem ) perscrutandiuii objecinius, qui nobis ea appa-
ruit forma, (pia in Fig. i. Tal). XIX. delineatur; finiiculus ve-
ro ita se visendum oblulll, ut in Fig. 2. cflingitur.

haque fibrillae , e quibus nodus el funiculus concreti erant,
specie videbantur prorsus dissimiles in hominum capillos et pi-
les, ad (juos primo eas referri posse arbilrabamur, el ({uo-
rum forma ex microscopicis observationibus probe nobis jam
fuerat explorala : sed ut eariun genus commodius scnilari pos-

240 Cajetam Sgarzi

semus, ejusinocli nodos et fuiiiculos coniparavlmus ciim ani-
nxaliiiin pilis iUisque lexturae vegetabilis, ad Microscopiuin ea-
dem vi augenle eodemque modo excpiisiiis.

Quid e\ liac comparatioiie conseqiieiis fnerit , videre est ii\
Fig. 4. Tab. XIX: sub litleia a. aliquot designantur pili lennissi-
mi a fele avulsi, quos siquidem ad species eis regiouibus com-
muniores pertinentes illis caeteroruin aninialium hoc consilio
antolulinuis, ul propiiis accederemns ad natuiam rcriuu , (jui-
bus malerieiu ipsain tunc a nobis invesligandam referri posse
conjiciebainus: sub littera vero h. eflictos habes fasciculos noii-
nuUos e minimis staminibus , quibus funiculus constat , et sub
littera c. imagines siamlnum excerptoruni a fdo telae albae
communis, gossipioque factae, quae vulgo Mussolina vocatur.

Liquet vel piimo oblutu, pilos Fig. a. baud paruni difeire
a staminibus Fig. /»,etc; quae ( colorem si excipias ) simili-
tudinem onmem caeteroquin inter sese habent . Pili insuper ,
cujuscumqne sinl generis ^ ac etiamsi ex lanis tenuissimis de-
ligantur , quoiies ejusmodi observentur ratione ^ apparent sem-
per crassiores , magis cylindracei , ac sub exlremas eorum eras
parvis abnormibusque prominentiis scatere videntur — Hoc aii-
lein discrimen magis perspicuum fuit, cum partes minimae sta-
miuum, ad Ilium funiculorum perlinentes , accurate iuquireren-
lur per Microscopium , ex pelluciditale corpusculorum linearem
dimensionem nongenties quinquaginta-quincpiies amplificans ;
quo pacto stamina illa^ ut in Fig. 5. Tab. XIX.. adumbrata cer-
nuntur, similia fere videbantur taeniolis sive exiguis foliis, sed
latis et per lineas reticulatas ramosasque exaratis, qnemadmo-
dum de exllioribiis nervis in plantarum foliis compertum est.

Pili vel tenuissimi / eadem ratione per Microscopium explo-
rati, nil hujusmodi simile exhibent, sed veluti cylindri crassi ,
plus minusve in centrali parte pellucidi, et ambiiu inaequales
apparent, neque imaginem reticulati operis referunt.

Serica stamina vel exiliora , de (juibus eodem comparatio-
nis modo periculum sumpsimus, pilorum omnino similia visa
sunt, verum subuliora et regular! circnmlitione definita : num-
quam tamen , quod ad structuram atiinet , illi xylinae telae si-
ve MussoLiNAE respondent .

Hoc idem de fibrillis canuabinis animadversum est: cujus

AnAI-TTICAE I^VF,STTGAT10>;ES ETC. 24^

rel si quis velii cerium se fa cere , Tig. 7. 8. 9. ejusdem Tab.
XIX. videal. Eleiiiin I'ig. 7. speclern prodit filorum aliquot
sive perexiguarum fdjiiilarum canuabi depexi, cpiarum anipli-
Uxdines liueares Microscopii ope tpiadrigeniib nonaj^iala seplein
diumetris inajoies faciae sum 5 Fig. 8. irnaginem sericorum fi-
lorum siniplicium, idest aeque ac sunt in folliculo bombycino,
et eadem augnienii ralioiie exliibet: Fig. 9. denique piloruni
ovis e sublilioii ejus laua deleelorum species <juantum supia
amplilicatas expriniit.

Supoiiora isia quum perageremns, subiit aniinum cogiialio
( iis de caussis , ([uae cuicjuc vestruin, Academici piaeclavissimi ,
facile occurreot, sinmlatque considerare velitis de rebus nunc
agi recondilis in quibusdam Leucitis seu Myrhothecis, quae a
pyramide sin minus aegyplia, ad legionem quideni eidem fi-
nitimatn perlinente, apud nos dicunUir allatae ) coinparationis
jam initae eo perducendac , ut dubium omne sustolleretur;
quainobrem nolnscum ropulanles, funiculi stamina ad ea (ili
xylinae telae similitudiue ila ])ro[)ius accedere , quemadmodum
cernere est in Fig. 4. Tab. XIX. sub litteris b. f. , a claiiss.
Prof. Can. Schiassio imponse postulavimus , ut nobis fduni fa-
sciarum traderet , quibus obvolvunlur aegyptiacae INIumiae in
nostro hoc Anliquilatuin Museo asservatae, et ipse ca qua prae-
stat humanitate simul et doctrina plurima suppeditavit iila ab
insigniori ilia Mumia decerpta, quam munificenlia Benedicti
XIV. eodeni Museo jam dono dederat.

Horum unum ex Microscopio nonagies dianietros augente et
per lucis reflexionem, uti superius, observatum, tale apparuit,
quale repraesentalur in Tab. XIX. sub Fig. 3., qua (juidem per
litteram a. pars inlegri fdi dislinguitur el per lltteram h. sub-
tilissima, quibus constat, stamina indicantur: qiiilibet autem ja-
cili negotio sibi suadere poterit, funiculi nodum Fig. 1. ejusd.
Tab. vix ac ne vix quidem diflerre a portione ftmiculi Fig. 2.,
ideoque Figurae hae apud illas depictae sunt.

Eodera consilio et majoris similiuidinis gratia, quam funi-
cidi stamina habere vidimus ad ilia fdi telae xyUnae, ut in Fig.
4, stamina duo gossipii communis delegimus, eaqtie Microsco-
pio objecimus, amplificatione maxima ad nongentas qiiinqua-
ginta quinque diametros ac corporum pelluciditate usi , quemad-

242 Cajetani Sgarzi

nil), lain slainina fiiiuculi Fig. 5. Tab. XIX. scrnlali fueramus :
ilia sic appariiere, ul in adjecla Fig. G. ailunil)rantur , scilicet
inaji>ii pcUiuidilale, colore albo, ac laliuuline iis Fig. 5. ini-
uoro taiuiuninoilo dissiiiiilia.

Slaiuina aiiiein filoniin, ad fascias in Fig. 3. Tab. XIX. de-

pictas perlineniiiiin , pari observandi latione eodemque prorsiis

augiiienti vi adliihila, his atque illis siniillinia se praebnere.

E\ observalioiiibiis liaclenus a iiolns, ut supra ^ per Micro-

scopium siiniptis liaec colligi posse opinamur, videlicet:

1.° Fila, cpiae in funiculuni Fig. 1-2 coalescunt, cum illis
in Fig. 4. h. effictis, cpiibus iiecUlur tela fiisciaruni Mumias ob-
volvenliuni , omnino congrueie :

2.° Hoium utraque prorsus dinerre ab animalium pilis, a
laiia, a cannabo, al({iie a seiico, ut ex Fig. 4. a. 7-8-9 apparet,
siinulque maleiie constare gossipii simillima , sicuti Fig. 5-6 di-
lucide coniprobant :

3.° Ex praemissis denique iis fidem accrescere, quae For-
slerus, Mongius, Belzonius, Rosellinius , et dariss. Bertolonius
nosier de bysso apiid anti([uos et maxime apud Aegyptios ce-
lebratissimo scripsere, euni scilicet quamdam xylinae telae spe-
cie ni luisse.

Re quidem vera fascias Mumiarum omnium vcl notissima-
rum gossipio contextas multi opinantur , qnemadmodum de ea
pauilo ante memorata observationes nobis suadere visae sunt.
Hue acccdit, quod memoriae proditur, Aegyptios religiosum qua-
si cultuin bysso atlhibuissej et quum a noljis quaedam ejus
reli(|uiae repertae sint in vasibus, de quiijus initio loquuti sunius
el ({uorum usus fortasse penes illos in sacris ritibus religionis-
que caeremoniis faciundis erat, novum ejusdem rei argumentuni
bine erui potest. Byssiferae autem veterum plantae eis gossipii
nostri ita respondent , ut Philologorum nemo de hoc ipso nunc
esse dubilandum censeat.

Verumtumen Prof. Aeques Dominicus Vivianius dissertatione
sua quadam de bysso per Diarium ^ Biblioteca Italiana Fasc.
24) E 242 Gennajo e Febbrajo 183G = evulgata , alteram
volens de eadem re nasute dislringere , quam Prof. Bertolonius
Vol.11, pag. 213. honim Novorum Commentariorum Acade-
niiae nostrae in lucem protulerat, huic prorsus repugnantem se

_ ••

Analyticae investigationes etc. 243

pracbnil et siiniil ae([imin ininiis ac urbanuin, ([iium demum nil
aliud, qiiani iuopporluna nuilta de Beitolonii senlenlia apiid
doclos queslus sit. Quae autcin levia et inania a scriptore lii-
inis argmucnlis ohjiciuiuiii' si ([iiidcm esseiU dij^na ul redargiie-
letitur, ac si niihi liceret sapienlis inutius Miscipere et funa,i,
facile oinnino foiet, pers[)iciuiin leddere, euui, potiiis quaui Ker-
lolouiiiin , iiiiiiium sibi ab inieiprclibus miims accuratis poUici-
tuin fuisse, quuin ipse anticjuos codices ad infirmandam senten-
tiain omnibus jam approbatam testes evocaverit , cuinque a re-
cta arguuientandi ratione aberrans id studueiit, ut telas bys-
sinas liao iioslio coutextas suaderet: licet enim egomet rei
herbariae docli ina , qua ille praestal , niiniine sim excultus , ab
eodem tanien sciscilari ausim , ([uanam ipse ratione e\ incere
poterit xyloni plaulas, qiias Hero lotus ut arbores desrrip>it syl-
vaticas et Pliuius Tlieophrasto assentieiis sicuti plautas pliiri-
mis foliis, viiis ad instar, exornatas dixit, pomuiiKpie feien-
tes gossipio plenain , veras liui stirpes fuisse? qui ignorare po-
tuil linuni, ([uod usirAiissiMUM appelhunus, post hominum ine-
moriam Indico solo indigenuni neminem praedicasse? At tie
ego videar obtiectationibus potius cpiani argunieuiis eidem Vi-
vianio refragati , unum hoc addam, nenipe euui de Herodoii
senteuiia jam affirmasse, Aegypiios tribiis diversis usos esse ra-
lionibus mortuorum condiendorumj f[uarHm prima, veluii ab-
solutissima ab iisdem habita , maguo parabatur labore mulio-
(jue suinptu, cum hand vidgarem diligentiam, sedulitatem , rc-
sque prcliosas exposccret , ideoque pro solis divitibus ac sum-
mis viris adhibebalur, quorum cadavera , balsamo anteaillita,
fasiiis e bvsso inlexlis accurate obvolvebantur ; altera vero nu"-
noris pendebatur et hand magno stabat prelio; tenia denique
minimi ducebatur, et quum parvo pararetur minutae erat ple-
bi. De duabus hisce postremis (juamvis Herodotus fuse lo{(uu-
lus sit, de bysso tamen ne verbum quidem fecit, ac nos aliun-
de novimus xylinas telas iisdem adhibitas fuisse. Hue accedit ,
quod, cum Vivianius ipse alio loco adverterit, prions cada-
verum condiendorum rationis certum nobis indicium facere vel
ipsas Mumias, quarum ventrein ex regione Ileorum,unde vi-
scera direpta fuere, perforatum cerninnis suluraque commis-
sum nee non iutercisas nares ob cerebrum e cavo suo indc

244 Cajetani Sgxrzi

eductuni inslrumentoruni ope , argiimenlum sane slbi adversans
et Bertolonio favens coiiiparas-erit. Primo eniiti animadveriam,
in insigniori Muniia , quam Museo noslro asservaii diximns,
inrisioneni quamdani iuveniri , neutiquam intra Ilea , ( ut est
^ ivianii opinio ) sed intra Ischia , undo ncmpe venliis et pe-
ctoris viscera e cadaverc minus laeso demi possunt , eanique
iiuisionem obstiui glonieie cariuidem fasciaruin balsamo iiii-
tarum , quibus Muniia ipsa invoiviuir; iVaclura quoque Ethmoi-
des propter nariuni fossas perspicue apparet, per quam ce-
rebrum exemptum est ingostae([ne eaedem illitus materies. De
prima igilur atipie accuratissiina ralione procul dnbio nunc agi-
tur. (pa corpora odoribus difi'erta condiebanlnr. Vivianius prae-
terea Herodoti judicio frctus asseverat, fascias e bysso turn ad-
hibitas esse , qunm demoruiorum corpora priori modo adver-
sus tabeni aromalibus curabanliir: ea porro, quae superius a
nobis observata sunt et per Microscopium confirmata, peisp-
cue evincunt fila fasciarum, Mumiam nosiram obvolventiiimi,
gossipio constare. Quapropter vetcrum byssum non a lino con-
fioi, ut Vivianius censet, sed a gossipio juxta Bertolonii senten-
tiam opinamur .

Ast scriuanii mihi iterum consiliumque ab Alexandrinio no-
stro exquirenti, quid denuo de bysso satins asset pntare , vi-
sum est ex novis periculis per Microscopium susceptis et inter
sese collatis rectam firmamque judicii norniam inferre, ut nul-
lus dubitandi locus ( quoad ejus fieri posset ) amplins relin-
queretur; eoque magis id necessnm habuimus, quod in Dia-
rium , cui tiiulus — Biblioteca Italiana N. 231 . Fasc. di Marzo
1835 — , relatas vidimus observationes a Jac. Thompsonio hac
de re factas , qui Microscopii ope , et pondere lini specifico
electricaque ejus deductibilitate cum iis gossipii comparatis ,
asserit se deprehendisse omnia Mumiarum Aegynti involucra
reapse lino intexta esse,ideoque byssum non gossipio , sed li-
no constare.

Quod ad specificum attinet pondus et ad electricam deducti-
Eii.rrATEM modo missum faciam cpiidpiam addere, cum hand
satis intelligam , quomodo eadem omnino esse possint ( ut re-
ciae comparationi par est ) earum rerum adjuncta , quae licet
ipsius sint naturae atque indolis dift'erunt tamen statu et phy-

AnALYIICAE I^•VESTlGATIO^ES ETC. 245

sicis conditionlhus propter soli cuUuraefpie varielatem , nee non
aelaiis , structurae, praeparationis, alioiumve dissimiliiudinem.
At de mlcioscopicis observatlonibus nonniilla dicam, quibus il-
lud cognhum satis, nl fallor, perspectunique habui, ut Vivianii et
Tompsonii sententiae non assentirer, el Bertolonii opinion! po-
tius iaverem eamque pro virili parte tuerer.

Consilium et suam niihi operam praelaudato Alexandrinio
nostro perhunianiter navante, placiiit demum novam et absolu-
tain insiiiuere comparalionem turn inter fda fasciarum, Mumiam
hujiisce Musei obtegentium , turn inter fibrillas lini communis
ei stamina filorum lini textilis usuqiie detiiti , nee non inter ea
filorum gossipii pariter retexti. Quid exinde assequutus sim priu-
squam enarrem , quaeso vos, Sodales humanissimi, m oculorum
aciem aliquantisper adjicialis in Fig. 10. 11. Tab. XIX. , quae
slructuram referunt piloium felis et staniinum serici ex foUicu-
lo bombylis, quemadmodum apparet ad Microscopium pollens
vi amplificanti , prout sunt rerum inspectarum diametri noa-
genties quinquaginta quinquies siimptae: ita vobis certum per-
spicuumque erit discrimen inter haec et stamina funiculi an-
tea comniemorali, quorum imagines per Microscopium visae
ea, qua diximus, amplificatione tales sunt, quales in Fig. 5.
repraesentantur.

Haec neqiie laeniolarum speciem induimt, neque visendae
sese praebent tamquam parva sed lata folia, ramosis([ue lineis
intexta, siculi illae apparent, quae adeo gossipii similes viden-
tur : immo id vobis mirum accitlet quod in Fig. 1 0. , pilos fe-
lis exhibente, liorum exiliores conspicietis praeferre formam
prorsus ejus dissimilem, quam majores et crassiores gerunt;
piiores enim ob eorum pelluciditatem istiusgeneris texturam
exhibent , quae constare videtur ex lineolis transversis , pectina-
tim inter se implexis , obscuris , et per alterna spatiola tran-
slucida discriminatis ; praeterea extremae eorumdem orae baud
regularibus lineis definiuntur, et asperitatil)us scatent, ideoque
pili isti similitudinem habent ad quasdam insectorum antennas,
brevissimis compactas particulis articulalis ac inter sese ferme
similibus. Alii vero, sive majores pili, quorum unum Figura
ipsa exhibet , minimae pelluciditatis gratia videntur similiiudine
propius accedere ad imaginem crassi cylindri, slructiu^a uni-
forml marginibusque reclilineis praediii.

T. V. 31.

246 Cajetani Sgarzi

Seel stamina send boiubycini, e roUIculo excerpta pcrindc
ac ab ipso boinbyce ducunlur, el in l*'ig. II. aiUunbiala , pi-
lis inullo niagis pelluclda coiispiciciis, eacjiie jiiiis concroti el;
sollilali pene siniilia, quod cum inacqualiler spissuin ac iran-
slucens sit , particulis diversae naturae et inordinate dispositis
pcrniisceri videlur; ita ut ipsoruin species a pilomni pellucido-
nni) imagine, in I'igura superiori depicta, longe recedat.

Igilur speio nemineni vestium fore, ([ui dc re ista sibi cen-
sendum non putet, iit ego quidem opinatus sum , scilicet (ila
funiculi pluries meniorati et Mumiae uostrae fasciam, non pi-
lis ne(jue serico, sed gossipio constare. Re quidem vera si ad
praesenliora menteni modo vestram paullisper mecum adver-
tere velitis , oculos intendile in Fig. 3 , quae stamina exhil)et fi
lorum ejusdem fasciae. lam non vos praelerit banc ad ejus ge-
neris Muinias pertinere , quas ])ysso ol)Volvere ( ut Vivianius
recenset ) veteres consuevere. Microscopii ope stamina ilia nunc
grapliice adumbrata videbitis, at non solum ad nonaginta dia-
nietros adaucta verum ad nongentas quinquaglnta quinque, ut
de aliis rebus superius factum est. Tlorum siamiiuun constiu-
ctio inspicieutibus apparet simillima ei gossipii communis, in
Fig. G. eadem amplificatione delincati, nee non speciem pmi-
sus eamdem praefert ac iibrillae fdorum in Fig. 5. ejusdem Ta-
bulae depictorum et ad funiculum perlinentium.

Hisce animadversis , sat erit oculos in Fig. 13. 14. 15. con-
vertere , ut de iis , quae nuper ego proloquutus siuiij nemo
inter vos ambigere queat.

Fig. 13. vobis exhibet fibrillas lini communis tantummodo
depexi , quas eis cannabi, in Fig. 7. amplificatione licet mino-
re expressis , prorsus respondere quisque facile agnoscet.

Fig. 1 4. vestros ob oculos ponit frustula tenuissima , sive
li!)rillas itidem lini , sed in fila deducti , lixivio abluti , et as-
sueiis artibus praeparatl . Idem tamen vcl hac ratioue concin-
ualum a priori ejus forma et penitiori structura minime ablu-
dere perspicue apparet, quum filamentorum speciem, sen fibra-
rum in fasciculos coalescentium ac sibimetipsis aequidistanter
juxtapositarum, adhuc exhibeat, nee umquam staminum gossipii
in l"ig. 15. delineati conformationi respondeat. Haec gossipii sta-
mina decerpta sunt ab titivililio xylinae telae pluries expurgatae

Analvticae I^VES■rIGATIo^ES etc. 247

el atlritae; nee est praeiereutnliim, (ut vobis et cuiciimque facile
eril perspiciium) no ista quideni itleo ammittcre propriani tex-
liirae lallonoin, quani snpeiius niomiiimis simililutline accedere
ad earn iblioiuni perexiguorum , et reliculatis nerviilis scatenli-
uni. Licpiel propterea stamina eadein tali struciurae cliaractere
praedita esse, quo a staminibiis pilonim , serici, caiinabi, atque
liiii prorsus difl'erant et filis fasciae, Muiiiiaiii obvolvenlis,
oimiiinode respondeant .

Si (pild iyiiur hand incertl el inanis ex niiper insliiuia com-
paialione conlici possit, et vos, AcadeinicI piacstanlissimi, et
alii mecum facile videiint quomodo demum de re ista , quam
in utramque partem hactenus dispulavimus, jiidicandum sit;
atque disipiisilioni huic priusquam fineni imponam , illiid mi-
hi liceat aniinadverlere de postrcmo ^ Ivianii argumento, quo
ipse Bertolonii sententiae refragari studet, quodqne a pretii
imnianitale et summa byssi aestimalione pciii, liosce nempe
characleres non semper ab genere materiei textilis pendere,
verum saepe saepius ab artibus variis industriisque , quibus o-
pus est ad earn praeiexendam ; cujus rei innumera possemus
adducere exeinpla .

IHsce proloqnuus de pulverum inquisitione , quod et ad va-
sa illos occludentia el ad physicos eorundem characleres, el
ad caeteras majoris momend animadversiones periinere visum
est, veniamus nunc ad alteram investigalionis partem, quae
ad chemicam eoriun analysim attinel; (juod quidem brevi e-
xpediemus .

Ac primum de pulvere a vase majori depromplo dicam;
cujus uaturam ut couimodius scrutarer , portiunculam ejusdem
seposui , eamque alcohol perfudi , quo ipsa ultra dimidium sui
exsoluta est: dissolulione hacce per evaporaiionem arefacta, reli-
quum factum est album, saliiuin , cujus pars, aqua siillala ite-
rum solula, et argenti niuato pcrtonlata plurimum edidit chlo-
rureti argenti; ammoniaco aulem causlico , et oxalate ejusdem
basis eadem dcnuo explorata uUum nerpie cnpri neque calcis
indicium prodidit: chlorum igiiur , a quo dictum rhlorurelum
exortum est, soli sodio copulatum dclitescere poterat, idque
eo magis exploratum habui , quod , parte illius reliqui altera
aqua itidem resoluia et carbonalo potassae tentata , nihil inde

2 18 Cajetajsi Sgarzi

consederit, itleoque absentia declararetur magncsiae, quae una
cum calcio , soclio , et cupro bases cliloruretorum per alcohol
solubiliuin conficit.

Re quiclem vera vel pars ilia pulveris per alcohol indisso-
luta , quum fuerii in aquani distillatain eflusa , partiin resolu-
ta est, et aquosa hujusmodi dissolutio opporlunis reagentibu.s
probata nil aliud sibi ininiisceri prodidit , quam chlorurelum
sodii .

Quod a periculis superiorlbus residuum fuit, una cum par-
va carbonis vegetabilis quantitate, concreniavi et in calcem re-
degi ; hinc reliquum ab ustione hacce , simul cum potassae cau-
slicae dissoUuione, igni decoxi. Hoc liquore percolate, et per
acidum svilphuricum , ultra quam satis infusum , dein per sub-
carbonatum potassae tentamine de eo facto, materies subse-
dit alba , floccosa , levis , atque ignis ope solubilis in eadem
potassa^ idcirco earn ad ahuninam pertinere conjecimus .

Pars vero ilia , quam potassa dissolvere nequivit , acidi ni-
trici virtute resoluta est, gas deutoxydo azoti inde evolutoj
quod cum satis indicaret , quaedam adesse metallica corpora ,
susceptam analysim prosequutus sum, sicuti superius de vaso-
rum metallo feceram , et ali([uid pariter zinci cuprique illi in-
esse , at sub oxydorum specie , experimento didici .

In hoc demum elaborandum erat, ut quaenam esset mate-
ries carbunculosa cujusque naturae , vegetalis scilicet an aninia-
lis, sedulo perquirereni. Ad hoc vitreo tubo usus fui, altero ex
suis capitibus occluso , in quem illius pulveris portionem inimi-
si, et capiti adaperto chartula alceae iudita, ipsum lampade ex
alcohol ardente calefeci . Haud multo post pulvis spissum e-
misit fumum, ferme bituminosum, et ammoniacum minima
redolentem , qui interea chartulae illi non viridem , sed ru-
bnim potius induxit colorem: hinc nullum fuit dubium quia
materies ipsa esset vegetabilis, licet haud prorsus resoluta; cii-
jus quidem rei ut certior lierem , staliin atque fumus efflu-
xit , earn a tubo extraxi , et , sub dio ustione peracta , pulvis
reliquus fuit, qui aqua solutus, chloruretoque platini ita perten-
tatus , potassani ei inesse aperte osteudit .

Pulvis igitur majoris vasis , tali exploratus ratione, visus est
sequeniibits corporibus constare, scilicet

A^ALyTlCAE 1N\EST1GATI0>ES ETC. 249

Chlorurelo sodii,

Oxydo cupii,

Oxydo zinci,

Alumine ,

Materie vegetabili, non omnino resoliita.
Quod ad analysim alliiiet pulseris, e vase minori educti,
hunc piimo pei* alcohol scruiatus sum, ut de alio antea fecerainj
ejusque partem ipso alcohol dissolulain et evaporationis ope ex-
siccatam iterum aqua suUala dilui : ex hujixsniodi dLssolutione,
per ammoniacum causticuin lentata , materies consedit , ((uae
in liquore supra modum ammoniaco saluratum dissolubileni
se praebuit, el ammoniacum eidem caeruleum illevit colo-
rem ; lamina ferrea , in dissolutione ilia aliquantisper demer-
sa , tenui cupri crusia sese obduxit : hydrocyanatum potassae
ferruiatum ex ea ad ima vasis sldere fecit corpus mustelino
colore eique corii caslaneae persimili; nitralum argent! copio-
sum dedit sedimen chlorureli argenll .

Quapropter manifestum fuit, partem pulveris per alcohol
dissolutam ex cupri clilorureto conflari .

Deiu alcohol loco aquam stillatam ferventem suffeci, quae
cum portionem pulveris quoque solverit , commodum visum
est dissolutionem hance percolare, et reagentibus istiusmodt
eamdem tenlare; nempe hydrochlorato barytes, per quod se-
dimen factum est acldo niuico insolubile, ideoque cujusdam
sulphati praesentiam innuens ; oxalato ammoniaci , quod cal-
eem adesse indicavit; nitrato argenti, unde vestigia exstitere
( ut in praecedentibns experimentis ) alicujus chlorureti, quod
hydrochlorati platini auxilio nil aliud censeri posse dignovi ,
quam chloruretum sodii. Liquet ergo, aquara propria dlssolven-
di vi chloruretum sodii ac sulphatum calcis suppeditasse .

Roliquae pulveris partis, iiscjue materiebus per alcohol et
aquam spoliatue , periculuni sumpsi ob acidum hydrochloricura
dilutum , quo pariter ilia pulveris pars resoluta est. Dissolutio-
nem isuim hinc percolatam potassa caustica tentavi , unde ma-
teries sidere caepit colore albo-subrubeo et in liquorem ipsa
potassa immodice saturatum dissolubilis. Quod potassa solvere
nequivit, purum esse cupri oxydum manifesto licuit; hoc enim
quum puiveri carbonis agglutinassem atque in fusorio platini

250 Cajetani Sgarzi

vasculo igni arclenllssiino objecissem , ciipriini sub specie mei-
tiiUica renovatum est: ejus insuper pars ab hoc experiniento
reli(pia procul dubio ilcinonslravil, solum cuprum sibl iuesse ,
quippe (juae per aciduui nitricum sohita cum gas tleuloxydi
azoti evolutioue ( ejusque dissoluiiouis periculo dcinceps faclo
per ammoniacuui causiicuui, hydroferrocyanatum potassae, et
acidum hvdrosulphuriruiu ) ea omuia praebuit iudicia , qua cu-
pri co»iposilioinl)us sunt propiia.

Ilia auiem sedirainis ponio , quam potassa adjiivante asse-
t|uulu.s ipse fueram , quamque liquoris eadeui potassa persa-
lurail ope iteruui dissolvere polui, liiuc oxyduni zinci aperte
exstilit.

Pars denique pulveris postrema ( ejus nempe residua, de
(jua periculum feceraui per alcohol , per aquam , et per aci-
tliun hvdrochloricuin) atram, saporis experlein, el acidis aeque
ac alkali indissolubilem se praeslilit : banc fusorio platini va-
scfdo comburendam dedi. Ustioue peracta , acidum nitricum di-
luium in earn infudi, quo ipsa peue tola exsoluta est: dissolu-
tioui huic percolatae addidi hydrochlorati platini quantum satis,
eamque dein exsiccavi; ex quibus reliquum factum est per a-
quam insolnbile, ac chlornri platini et potassii characteres id-
circo praesel'erens. Quamobrem compertum probatumcjue habni,
banc pulveris' partem, ut jam suspicatus aliunde fueram, car-
bonis speciem esse , eumque natura vegetabili.

Parvam demum niateriei quantitatem, ab ustione reliquani,
et per acidum nitricum iusolubilem , nil aliud esse , quam me-
rum calcis sulphatum, facile apparuit.

Coipora igitur , quibus pulvis alter ex analysi constat , haec
sunt; nempe

Chloruretum cupri ,
Chloruretum sodii,
Sulphatum calcis,
Oxydum cupri,
, Oxydum zinci,

Carbo vegetabilis.
^ Restat ut de pulvere, qui in vase tubi adinstar occludeba-
tur, modo breviter dicam . hie novissime per analysim chemi-
cam exploratus talis exstitit, ut nuUo menstruo solvi poluerit.

• «

AnALYTICAE INVESTIGATIONES ETC. 251

Aniniailvcrlenclum tamen est, illiini a quolihet nodonim frustii-
1(» ( »[uos supeiiiis memoiavimus , (jiios([ue liiiic soli pulvcii
permisceri monuiinns ) sediilo fulsse antea eniundalum.

Ejus villus mcnsliuis obsistens, una cum physicis ipsius cha-
racteiibus , carbonciii inanileslo iniuiebal: ailamen ut onje-
clurac Veritas ab expciiuientis esset, ipsius pulveiis poiliuncii-
lain J proioxydo pluudji coininislani , in tubuni vitreuin iudi-
di, qui per alium tidium recurvatuni ad anipullani pertinge-
bat, barytis caiisticae dissolutione modice adinipleiam; subdl-
10 igne, tubus fervescere cacpit el gas emilieie , qui ubi a-
quani barytis alligit in ea sedimen album eflecil: hoc nil allud
esse quam carbonatum bai-jtis ex eo cognovit qiiod^ postea-
quam illud abhierim atqiie exsiccaverim , acido nitrico perteu-
talum eflerbuil ac dissolulum est.

Materies in tube residua colorem traxerat cinerenm , sumn
immiiuierat volumeu, ac parvi in ipsa prodlbant hie illic me-
tallici globuli , cpii seorsim ab ea delecli solo plumbo constare
visi sunt.

Quapropter jure inferrendum esse censui, pulverem hunc
ex puro carbone conflari, eoque vegetali potius (piam anima-
li , sicuti per experlmenium, superioribus assimile, mihi I'uii ex-
ploraium.

Ecce auterrt quidf[uid nobis de diclis piilvevibus chemicji a-
nalysis comnionslravil; quod si quis vellet harum renmi , (juas
exinde coUigcre est , ralionem vcluti compendiariam subduce-
re , is facile eo perduceretur propter corponim pulveribus ini-
mixtorixm proprietates , ut ipsi reputandum esset, duobus va-
sibus primum memoratis sal inarinum ac chloniretum sodii tan-
tummodo comprcliendi , (piihus uiitpie permiscebalur materies
ali(jua vegetabilis , resinosa autem, vel biluminea , vel balsami-
na , prout sacri ritus variaeque religionis consuetiidines expo-
stulabanlj id quod superius enunciavimns.

Sal iste ob diuumiam in vasil)us conclusionem ac proprii
humoris ope vel illius loci, quo diu vasa ipsa recontlita I'ue-
re , quemadmodum facile eorum metallum obrodere potuil ,
(unde niemorata oxyda cupri et zinci, nee non chloriuetum cu-
pri suam forsan habuere originem), ita materiel organicae cou-
stitutionem aut partim aitt omnino immiitare quidem valuit.

252 Cajetani Sgahzi

iJeoque ilia carbonis species in vasibus adinventa facta est.
At lie alio tenuis adniodum et unguinosi carbonis genere^qui
in vase lubi adinstar occludebatur , nee non de nodis illis fu-
niculisque eidein interfusis quid censendum sit nescio , cuta
liarum rerum origo hand satis paleat , neque ex Archeologis ,
sive Historicis, sive Itineratoribus, ad quos ivi, de iisdem quid-
quam cefti ediscere potuerim; quod taraen dignum esset, ju-
cundaeque disquisilionis argumentura vel ob similitudinem ,
quani inter nodos funiculosque ac inter Mumiarum fascias
intercedere vidimus- Verum hujusmodi disquisitio et a meo-
rum studiorum ralione longe abest et meis quidem viribus
impar est: quocirca ad hoc suam illi conferant operam, qui
omnimoda eruditione exculti rem istam plenius fusiusque tra-
ctare valeant; ac proinde egomet iteriim vos exorabo , Colle-
gae praestantissimi , ut, quando istud paucis hisce expedire sa-
tius mihi esse duxerim , id aequi bonique faciatis .

Tom:V.

Ki.

CBetfini ad iiat.ct in lap. del.

TaL.XVIir.

LU.Billin;

■; ^ Hi=.!S>

Tom.V.

F.2.

F.7.

F.12.

C.Bettini aA nat. et in la.n.<ipi.

Tab: XIX.

I'.S.

F.4.

P.5.

1&'

P.9.

\\

F.14.

F.lS.

L.t B«ttm

SILVESTRI GHEHARDI

DE ELECTRICITATE ET MAGNETISMO
ANIMADVERSIONES VARIAE. (1)

I.

De aptiori pectinum dispositione in conductoribus
commumura machinaruin electricarum .

vJum pertentanda sint quaedam experimenta, quae magnam
electiicitatis coplam exposlulant, dicbus humescenlibus, aut pa-
laestra, ubi propter adstanlium frequeniiam aer semper ingra-
voscit vaporibus aqueis, saepe fit at subsidia usitati'^sima sive
ad excitandam electricitatem e vitro , sive ad maximam ejus
copiam in machinaruin conductoribus detinendam, nuUius sint
juvajTiinis, et experinieiiiorum exiius justara pertentantis expe-
ctationem prorsu:- eiudat: el niulioties nos in luijasmodi sa-
lebra haesimus, lice- ,:.^ximam hiijusce Musaei Physici maclii-
nanj electricam ad discuni conformatam adhiberemus . At lor-
luii potius quam consulto in earn coi;itaiioneni venimus , ut
conductoris pectines, qui juxta consuetudinem horizontaliter ste-
teraut (idest suis spiculis protendentibiis contra diametruni bo-
rizontalem disci rotantis), convertereinus, et verticaliter diri-
geremus; unde hac nova direciione solum punctum medium
cujusque pectinis stabat e regione hoiizonialis diameiri . Tunc
perspeximus, nou sine alitpia admirailone, notabililer augeri
indicia electricitatis in maclnna, et commode obtineri posse
illos eflectus, qui peclinibus horizontalibus nequaquam provo-

(1) Haec Auctor relulit Acadenuae io sessione diei 16 Februarii
All. 1838.

T. V. 32.

2'-.4 SiLVE

ES™ OHEHAPDI

cabantur. Quod anlea iiiconsulto peregimus, postca data ope-
ra peragenles, alqne ad expeiinientuin rcvocante^ tempcsta-
tihiis variis, anihioiiti aere liiiiiiido, vcl sicco, coram paucis ,
yl pliiribus discipulis, comperlain, probatamque iiabnimus u-
lililatoni direclioiiis veiticalis pectimiin prac liori/.onlali com-
ininiiier recepta . Macliina nuj)er comniemorata baud rccenti
jiiclbodo coiislruota, ad electricitalem iinius eeneris evolven-
am est accoinmodala, ac (piainor praedita est pnlvillis vcr-
ticali diamctro disci obsistenfious . — En specimen tentaminum,
quae per eandem instiiuinius — .

Quuni pcctines duo veriicales essent, index electrometri
llenleyani, quo niachinae conductor instruebalur, quadam die
post quinque disci circumvolutiones 20 gradus in proprio qua-
dianlc notaiwt: pcctine vero altero verlicali, borizonlali alicro,
<piinquc iiidcni circumvolutionibus peiactis, index idem ad de-
cern tantum gradus se se aitoUebat, et paulo idtra progredie-
baiur licet discus adhuc in orbeni versarelur: duobus aulem pe-
ctmibus horizontaliter dispositis, quantumvis discus circunivolve-
letur, ipse tameu index e loco suo vix excedebat. Tenipestas
valde humida erat, et sub experimentorum finem imber copio-

sns nignut .

flyemali die nubilosa, eleclronietmm Henleyanum vix in-
dicium aliquod electricitatis praebebat turn cum conducloris pe-
ctines essent horizontales; contra pectinibus verlicalibus ad 20
gradus pergebat: verum simul ac disci conversiones cessassent
parvus ejus index ad verticalem directionem properabat .

Quodam vespere post quinque disci circumvolutiones hu-
jusmodi electrometri index gradus 70nolavit,et ad boc pun-
cimn suis oscillationibus perslitit aliis subscquentibus circum-
volutionibus^ et in hoc periculo pectines veriicales stabant:
iis vero horizontaliter dispositis, index idem continuo oscilla-
vit ad gradus 60, quinque circumvolutionibus per.ictis , et se-
quentibus aliis. Aeris igrometrica conditio satis idonea erat
experimentis electricis.

Alia die index idem , cum discus in orbcni usque versare-
lur, osciiiabat ad gradus 40 si pectines essent verticales, et
ad 30 si horizontales : tenlamini hujusuiodi coeli temperies
minime favebat .

♦*

De ELECTniQTATE ET MA.GNET1SM0 ETC. 255

Peclincs erant verlicalcs, et electromelrum commemoralum
hasta sua venicaliler iiisislcljat unco inieiioris annalurae cu-
jusdam magnae Lcydensis phyalae; armatura liaec cominunica-
bat cum inai hinac concliiclorc , tluin alia pliialae annalura ,
externa scilicet, appendice qiiadam ad solum pertingebat: post
triginta ([iiinque disii tircunivoluliones elcctronieniuu decern
gradus iiuiicabat: gradus aulcm iiiilein decern intUcabanlur so-
iunimodo pcraclis ([uinquagiiita circuiiivolulionibus si peclines
horizonlaliter conslituerentur . Priori in casu electromelri in-
dex, (juoad us([ue excursio ejus absolverelur ab 0." ad 10.°, pro-
giediebalur: contra alio in casu non progrediebatur qiiin con-
tinuo oscillaret . Ita indicis rediuis ad directioneni verticalem,
sialim ac discus ([uiesceret, ciiior in hoc, quain illo in casu
iiebal. Aer aminens luunescebat .

Practerea vel in omnibus experimenlis, quae hoc postrc-
jnuni praecedunt, visae fuere et indicis electro metrici oscilla-
lioues rotaute macliiuae disco , el illius descensiones disco qiiie-
scenle niajores fieri poctinibus hori/.onlalibus, qnam verlicalUjus.

Denique inter expciimenta varia spinclerometri ope insti-
tuta, hoc eligemus, ex quo -nobis constitit medium veluli a-
liquod inter multos experimentorum successus .

Instrumenlo hujusmodi adliibilo erumpcbal scindlla e nia-
chinae conductore sub distantia ad minimum linearum octo
cum diniidio, quotios pectines verlicales essenl; duni contra e
sola distantia linearum sex cum dimidio ad summuni scintilla
elicl poterat, quando peclines horizontales consisterent . Indi-
cis excursiones juxta electrometrum Ilenleyanum suppiitatae ,
paulo ante quam scintilla erumperet, primo in casu gradlbus
58 , in altero vero 45 respondeI)ant. Tensiunes electricae hisce
excursionibus respondentes erant igitur inter se ul numeri I 7
et 13, vel ut numeri 171 et 100, si, uti nonnnlli arbitran-
lur, tensiones ipsae computentur juxta ralionem inversam qua-
dratorum distantiaruin ex quibus fit sciniillae explosio. Ideo hoc
secundo niodo supputandaium tensionum, electricitatis quaniiias
a conductore detenta , cum peclines essenl verticales , duabus
tertiis partlbus et ultra major liiisset ea , quae pectinibus ho-
rizontalibus in ipso conductore immorabalur.

Kos omni cura sluduimus ut experimenla comparativa inter

2^)6 SuAESTRI GhF-IWRDI

iilianiqiie pectiniini disposilionem iisilem omnino rntionibiis
({uoad iuvi poterat perlicerentur. Ita rum ad cxcitandam viiii
ok'rliiciiaieiu piilvilli iisilalls inctallicis adiiiixiioiiihiis perlice-
roniiir, prinios eHocUis, jjlcruiiKiuc lam fiigaces quam validos,
nihili ducebainus, nee ad proposiiani roniparalioncm nostnuo
apclloljanuis aniimiin , nisi post niullas disci ciiciimvolmiones.
Praeterea experiinentornni sucressus sedulo quoad fieri polerat
exinu'bantnr ah iulluxu variatiouuin , quae sive parvi inonicnti^
sivo hand faoiles praevisu cxtlmescendae sunt ab rerum circum-
stantiis, phirics, ot successive pericula iterando Uiui pectluibus
verlicalibus, luin borizoulalilms , atcjue iuler utroiuiuque tenta-
minum exitus mediarn rationem seligeudo . Ellecuis hi niedii
coniperti sunt fere idenlici, sive disco nudo utereniur, sive ia-
dunicutis seiicis iuslnicto.

Patel igiiur iu comuiemorata machina disposilionem pecti-
num verticalem induccre datam electricam tensionem cilius,
scilicet n)inore disci circumvohilionum numero, quam eorum-
dem ilisposiliouem horizoutalem , et maximam tensionem, quae
piimo in casu per conlinuatas disci circumvolutiones obtine-
tur, senqier enm excedere , quae secundo in casu maxi)na ha-
beri potest . Dillerentia co major est quo minus aer cohiben-
ti tluultate donalur , idesl quo magis ad expeiimenta opus est
virime electrica .

Duae itaque, et diversae hujusce difierentiae causae esse
queunt: altera videlicet deduci potest ex disposiiione peclinum
verticali, quae forte aptior sit ad discum perfecte exoneran-
dum quam eorumdem horizontalis dispositio; altera vero col-
ligi potest ex eo quod pectines verticales aptiores sint horizon-
talibus ad delhientlam, aut minus disperdeudam eleclricitatem
qua ab eodeui disco imbuii sunt. Instituto experimento in te-
nel)ris plenis de iudustria facus , et in ambicnte humiditate gra-
vi, practer consueta puncta lucida ad spiculorum extremitates,
penicillos conspexiuius lucis electricae (quod indicium est e-
mcrgentis electricitaiis positivae ) irrumpere extremitates ver-
sus et a parte poslica pectinum horizonlalium : pectinlbus ve-
ro verlicalibus nil aliud lumlnosum perspeximus , quam pun-
cta jam commemoraia in spiculorum vertice . Pectines igitur
verticales minus electricitatls reapse disperdunt, quam horizon-

De ELECr-niCITATE ET MACKFTTSMO ETC. 257

talcs. SicuJi autcni fl'neientia ^ de qua scrmo est, locum h.*»-
Ik'I tiiin eliam cnin eNpciinicntum siimatur aiiil)iente sicco,
r[uo ill casii, qiiuKjuid luminos\im a peciiniljus cxliihetur in te-
iiohiis sub oadeiii proisiis specie apparet, qiiaevis sil peclinuni
disposiiio , iios minime aberrare exisiiniamus, si hujusniodi dif-
ferenliani unis<pie designatis cansis simul tribneimis. Sed un-
deiiaiii pecliiics verticales fiiiiU hori/coiilalibus apliores ad om-
nem e disco electricitatem exiorquendam ? En ex opinione no-
stra. Qnaolibct disci portio , (piae per pulviilos electricitate o-
nerata ab ipsis evadit , quacque per roiationeni condiictoreni
vcrsns agilur, tcinporis spalio longiori coram peclinibus ver-
ticalibiis ininioratnr, quam coram horizontalibus: haec enim
portio defcrliir successive ad varia priorum spi'^ula , duni eo-
dcin lemporis moincnto contra omnia posicrioruni spicula con-
sisdt. Piiori in casu electricitas , quam primum spicnlum absor-
bcre neqnit, absorlicbilur ab secundo, sive ab terlio, etc., dum
alio in casu electricitas , quae omnium simul spicnlorum vir-
tulem absorbentcm fere instantaneara elTugere potest , in disco
manebit, et ad machinae conductorem minime perveniet. Quod
si quis sciscitabitur, cm* pectines verticales magis etiam quam
horizontalcs elect ricitalem detineant haustam e disco, responde-
biaius hujus in causa esse, c[uod priores minus quam alteri per-
iniliunt electricitati , ut per latera efliigiat versus modiolum disci
cum solo commimicantem, et aerem versus disci ejusdem pe-
ripheriae proximum, cum magis distent ab illo modiolo, et
melius ab hujus aeris influxu dcfendaiitur , propter majorem
disci sibi oppositi extensionem . Pauris verbis; pectines verti-
cales commodius quam iiorizontalcs in electrica disci perfiiciili
atmospbacra merguntur, ideoque facilins illi quam isti electri-
citatem ex hujusmodi atmosphaerae ioductione propagatam , et
coUigere , et servare debent .

Quapropter nos minime dubitare possumus quin effectuum
diflerentia, de qua sernio est, iiaberi debeat vel in quavis alia
machina electrica constructionis similis, aut quoque diversae ab
ea, per quam tentamina nostra instiluimus, iis tanien machinis,ut
patet^ exceptis, quibus propter parvam disci amplitudinem
uniun lantummodo spicnlum pro quovis conductoris brachio
suflicit . Qua de re autumamus in machinis per quas gemina

238 SiLVESTRI GnERAnOI

elecuicitas colligi potest, (paeque ad instar Celebris macliiiiae
Van-Marum Musaci Teylerani eiVornialae (jnatuor pulvillos ha-
bent supra clianielnim disci bori/oiil;deiii disposiios, et pro
pectinibus quosdain gennil loni;os cyliiulros inelallicos, aulu-
niamus scilicet, conimodius conductoris positivi cylindros per-
pciuliculariter ad disci rotaiilis radios diiigcndos esse, quain,
piout praescril)ilur, jiixla radios ipsos. Censeinus iiisnper, earn
lurculae geniiiiatae specieni, qua unnni([iuKl([ue conductoris bra-
cliiuin machinaruni quaruindani teniiiualur, quaquo disci liinbus
excipilur, nlilius tlisponendain esse porpeiidiculaiitor fere ad
disci radios, el suis extreinilalibus ad propriiiin pulvilloruiu
par conversis, quani ipsam furculani juxta disci radios consli-
tuere. Atque ila aibilramur ia macliiuis cyliiidiaceis, aut spliae-
ricis , satius fore peclincs, aut oblongos cylindros, qui horurn
suppleiU vices, ita dispouere, ut vilruin perliicatuni dum in
orbeni agitur, ante eos excurrat juxta ipsorum longitudinem ,
minime vero, quoniadmocium liucusque nios ol)lIiiuit, juxta di-
rectionein huic longitudini perpeudicularcm. Gaeterum patet ia
machiuis admoduni amplis, quaruni pulvilli magnlludine adae-
quata sint praediti, pectinum directionem inter has duas ve-
luli mediaui usui opporlunain venire posse.

Eu machinae a nobis adinbiiae dimensiones praecipuae, qua-
rum noiiiiam cupieutibus hujusmodi pertentandi pericula, baud
inutilcni fore ducimus. Disri dianietros patct centimetris 94;
pulvilli ccntim. 27 longitudine, et cenlini. 11 latitudine poUcnt.
In quovis pectine quatuor sunt spicula, atque primum inter et ex-
treniuin interccdit spatiuni cenliin. 22 ; si huic spatio intervalla
addaniur inter unuinquodque ex liisce spiculis, ac unumqueiu-
qiie ex binis globuUs infixis capitibus arculi meiallici omnia spi-
cula sustenlantis, habentur circiter pro tota pectinum longitudine
centim. 27.Ligneus disci modiolus diametrum habet cenlini. 24.
Intervallum brevius, quo pulvilli , et pectines ab modiolo di-
stant, est centim. 8. Nos hie adducerc possemus partium men-
suras a praedictis haud dissimiles in pkuimis clcctricis machinis,
quarum diagramtnata, et descriptiones permulti Physicae scriplo-
rcs exiiibucrunt; unde manifeslum foret incommodum illud ho-
rizontalis pectinum dispositionis, quod deprehcndere fuit in no-
stra machina, ab minus apta proportione inter praecipuas par-
ies cjusdcm haud posse procedere.

De EI.ECTB1C1T\TE ET »lAGNEnS.MO ETC. 259

Auclores de clcclrichate consuliimis, iii nobis iiinoiesceret,
siqiiis ( hiciiti par erat ) peciiliaria aTiiniadvertisset hujusmodi,
ad quae liaclenus a noljis scripla reicrunlur. Posttfuaiu fruslra
pervolverinms vcieretn elcctricitatis liistoiiam Priestley , novis-
simam Becquciei, aliaijue Opera, prae nianil)us liabuiinus Opu-
sculiim qiioildaiu I'laricisci iMaggioili picloris, cui titulus =
Sa^j^i sopra /' atiivila dclla inaccliina elclirica costrittla da
Francesco Maggiolto = atque Veneiiis eLliiiini anno i 781 ,
ex quo lorsan conjici possel, auctorl hulc condiliones snperius
iiidiialas innotuisse , eurnque in sua niachina construenda con-
diiionnni ipsaruni rationeni habuisse. Re quidem vera pectines
biliirci, quos exhibet diagraphe Opusculo conjuncta, perpendi-
culariler <Iirigunlnr ad radios armillae vitreae, quae in singular!
isliusmodi niacliina pro corpore perlVicato est, aUjue suis ex-
U'cniitatibus perlricaiores prope converiunlur. Auclor vero vix
meminit de hisce conducioris pariibus in diagraplies explana-
tione , cum ibi tanluminodo dicat = FF, Ic piintc del con-
duttore ==5 contra diutius iminoratur explanando verum finem
sibi propositnm, ut scilicet significaret raiionem inter se se com-
pingendi varias cryslalli paries y ex quibus armilla constare de-
bet, deque earuni inserendarum ratione in periphcria inagnae
ligneae rotae , quae in orbem agiiur. Videtur itaque Maggiot-
lo ipsi pretiuni cffugisse dircctionis pectinum, qua pro macliina
sua usus est, ipsumque eo minus praesensissc hujusmodi directio-
neni coinnnuu antclerendani esse in quovis alio niachinae electri-
cae modo. Fortasse ille banc elegit, ut quoad fieri posset suos
pectines appropinqnarct pulvillis perfricanlibus, qui, oIj disci ita
arte compacti maguitndlneni, ab sua diamelro horizontali baud
parum distant. Fortasse etiani deprehendii periculuni, quod ex
bac machinae constructione cuique patet; periculuni scilicet,
ne disperdcrelur conducioris clectricitas a pectiiiibus iisdem
earn absorbenlibus, qnoiies spicula converlereutur ad dictam
diametrum horizontaleni , atque ideo altera coram extreraitate
ad ligncam rotam valde accessissent.

Musaeum hoc physicum ingenti hujusmodi machina ditatur
quae turn magnitudiue, tum partium proportione adamussim ei
respondet quam Maggiottus Veneiiis spectandam curiosis praC'
hebat. Sed cum conductor quo hujusmodi macliina instructa

200 SiLVESTRI GhERARDI

fuil ab usilalioribus non diireiat, peclinibus constet scilicet sitn-
plicibus aK^ue horizoatulibus, suspioari quitleni noii poieramus
aliam fuisse Ibrmam el dispositioiioin peciiimm originali ma-
cliinae unpeT inemoralae, aupie hoc ^Iaggiolli pictoris iuven-
tum, jam obsoleiuiu, vianx quodammodo apeniisse ad ea, quae
nos circa aptiorcm peclinum disposilioneiu iu electricis machi-
nes comnuinibus auiiaadvertimus.

II.

De crassa macula ferruginea quam deprehencle're fuit in
cuspide argentea percussa fulgure ejusinodi apparatus, quein
parafuhuine \>ocant.

Lapides a fulgure; tubi qpi fubninei dicuntur; maculae cir-
culares, sive PriestUyanae ab electricilale species; species insu-
per electro-chemycae Nobilii; materierum ponderabilium trans-
laiio , dispersio , et depositum per scinlillas a quavis elecui-
ca machina elicilas, atque per fulmen, omnia siraul praebem
phoenomenorum seriem maxiini momenii propter multas, cas-
que potissimas Physices, Mcteorologiae, Chemyces atque Me-
chanicae molecularis quaestiones, quae modo in disputaiionem
veniunt, praecipue post inductiones prorsus novas sagacissiuii
Doctoris Fusinieri , per queni scientia nostra locupletata est
singularibus experimeniis , atque aniinadversionibus subtilissimis
de conuneinoratis effectibus iranslaiionis , dispersionis et depo-
sili ab electricitate manantibus. CI. Becquerel de istiusmodi ef-
fectibus agens, qui a fulgure oriuutur, nee non phoenomena
meteorica recensens, quae ad banc rem spectant, ait: » Les
). inductions de M.' Fusinieri doivenl appeler 1' attention des
» physicieus, et des chymistes sur la nature des substances que
» la foudre laisse apres elle , quand elle frappe un objet quel-
» conque. Leurs observations pourront servir a jeter quelque
» jour sur des ph^nomenes m^theoriques doat 1' origine nous
» est tout-a-fait inconnue » ( Traii6 de 1' Elcctricitt5, et du
Magncli->nie T. IV p. 135). Sed quamvis vestigia ferri, sulphu-
ris, el carbonis jam fuerint deprehensa in parietibus aedificio-
rum , atque in arboribus fulmine percussis , nemo unquam ta-

De ELECrniCUATE ET MA.GNETISMO ETC. 2G1

men, quod nobis innotescat, de vestigiis hiijusmodi meminil in
condiK lore absolute comniunicante cum solo , cujusniodi est
conductor apparatus pavajuhriinc . Haud raro talium conduc-
toruu) cuspidcs oxydo obductae dcpreliensac fuere, et pracse-
ferentes in apice extremo haud dubia fusionis signa post va-
lidissimas ab ipsis explosiones dcmissas. At liic est vulgaris
efloctus sat abludens ab eo queni conspicere nobis coniigit,
et de quo praecipue verba facturi sumus. Ilic enim edectus,
queni sors nobis advertendum obtulii, niajori videiur attendo-
nc dignus ob sententiam a laudato Fusinieri positarUj scilicet
deposita a lulniiue relicla eo poiiora esse, quo majori difficul-
tate ipsuni corpora pervasit: re quidem vera novit unusquis-
que baud saepe hujusmodi difilcultatem exiguani esse quoad
aedidcia et arbores, semper autem minimam pro conductore
apparatus parafuhnlne probe exstructo.

Apparatus parafidinine fulmine percitus, de quo nunc a-
gitiu\, confectus fuit, nobis ciu'antibus, mense septembri anno
1835 ad tutandam domum rusticationis erectam in vertice cu-
jusdam ex hisce nostris coUibus suburbanis fulmiue niultoties
percussi, Hasta ferrea , verticaliter eminens e lecto aedificii,
superius terminatur longo eoque obtrnncato cono aurichulci, ciii
per coclileam cnspis argenlea ilidem verticaliter adneclitur: hu-
jusce cuspidis longitudo est millim. G6, et crassities a basi ad
dimidium circiter suae longitudinis est millim. 5,2:-unde cus-
pis haud valde acuminata est, cujus cjuippe pars diniidia su-
perior tantummodo in modum coni desinat.

Argcniifex , qiii virgulam suppeditavit , unde cuspis con-
fccta I'uit , fidem fecit argeutuni illud probimi esse saltern ad
norniam Bononiae , ideoque singuhs ccnicnis decern el oclo
ad summum cupri partes sibi adniixtas habere . Cuspis haec
plane expolita erat, tum cum ( mense septembri commenio-
rato ) hastae apparatus parafuhnine superimposita fuit per
chocleam, sicuti dixinms. Occasione contigit^ ut die quadam
niaji subsequentis una cum nonnuUis amicis ad cam rustica-
tionis domum convenissemus, quo tempore, cum superior at-
niosphaera adinodum per electricam procellam exagitaretur,
vehemeniissima ac subita explosio (fulgore vivissimo insequente,
qui oculos nostros perstrinxil, totamque domum illustravit )
T. V. 33.

262 Silvesthi Ghf.i\aiidi

nos omnes suipore adimplevit , et firmker in earn opinioncin
adduxit, lit fiilmine percussiini condiictorem ipsum existima-
remus. El re qiiidem vera cnspis argentea ex rnaeniano pro-
ximo suspicijeiitibus visa est ab ilia die iiiiorem suum aniisis-
se . Nobis erat ia votis, ut illico de apparatu parafulinine
ablata examini subjicerelurj sed variis dilUcultatibus infaecta
res caecedit , atque cnspis ilia , nisi post mensem circiter ob
ocnlos habere neqnivinnis . Tunc lale paUiit ipsam obtegi stra-
to quodam crasso cinerei coloris, hand dissimilis ab eo, quo
alHcitur argenuim recenter fusionem passum . Stratum hoccc
vehemendori pannuli altrilui non cedebat, facile autem vulgari
lima, aut vitro afllci poterat. 30 millim. circiter a cuspldis ver-
tice, ubi crassiludo sua erat millim. 5, ampla rubiginosa macula
stratum cinereum inlerrumpebat, quae liraae attrilui resistebat
magis quam alia quaecnmqnae cuspidis pars. Cuspidem itaque
detulimus ad Condavlum exercitationum chemycarum Archi-
gymnasii nostri, ubi PauUus Muratorius Doctor ea qua poUet
humaniiate, quamque erga sodales hujusce Academiae continen-
ter adhibet, nobis praesto esse voluit ad lentamina, quae in-
stituere exoptabamus , tam circa stratum illud cinereum , et ar-
gentum subjectum, quam circa earn rubiginem, et substan-
tiam quae per ipsam occultabaiur.

Praeter maculam, ope vitri cuspis fuit leviter abrasa, et
pulvis inde collectus, atque opportunis reagentibus tentatus cer-
tissimos exhibuit oxydi argentei characteres . Qua de re haud
dubitanduni fuit quin stratum cuspidem adumbrans esset con-
suetiun argenti sulphuretum, quo hujusce metalli superficies ob-
ducitur, cum diu acri pateatj et praecipue locis frequentatio-
ribus, cui tamen dubio vel ante chemycum tentamen vix in-
dulgere fas erat, si color strati attendatur de quo sermo est ,
nee non breve mensium novem intervallum , quo cuspis apertis-
simo collis aeri exposita fuerat .

De argento autem, quod, abraso strato, apparuit, comper-
tum habuimus ipsum continere ad summum tantum cupri,
quantum competit argento ad normam Bononiae, necquid-
quam vero ferri, et sulphuris quorum praesentiam eramus su-
spicaii .

Nunc autem si ad mentem revocemus mixturam argend et

9

De ELEClEICri'ATE ET MAGNETISMO ETC. 2G3

cupri huic similem nulla prorsus raiione agere in aerem sicciim
vel humescenlem ad teniperiera communem, eandein vero so-
luinrnodo ad temp)eriem caloris rubesceniis oxygenuin avi-
de absorbere-, deinuni, licet oxygeniim absorbeat vel ad tem-
peiiein huic inferiorem , qualis est ea quae mixturae fusionem
inducit, oxydationem suam tunc lente fieri, eandemque con-
verii in oxyduni aipri , et in argentuni ferme purum ( Thenard
T. 1%§. '2^)1), concludere non dubilamus, cuspldeni nostram, ul
fiupradicto slrato indueretur, in quo certe piaevalebat oxydum
iirgenii, temperiem incandescentiae saltern ad superficicni sii-
bire debuisse. Hujusmodi igitur strati existentia satis cornpro-
basset, eandem cuspidem transltum fulminis, ejusque vehcmen-
tissinii, passam esse, cum nulla alia ratio ad siujjlein ellectum
afl'erri possit.

Plura, atque accuratiora tentamina inslitiiimus circa macu-
1am plane singularem, de qua diximus. Riibigo, qua ipsa pa-
tebat, chvmicae analysi se probavit qualem, colore perspecto,
judicare f'uit , videlicet oxyiUini ferri. Si macula haec ferruginea
prope pcrimctrum suam leviter abraderelur vitro , argcntum
raicabat; dum si in centrali parte abraderetur, macula ipsa ni-
gricantior apparebat, adeo ut prorsus rubigine sublata, interior
liujusmodi macula angustiorem per millim.1 el ultra se proderet
quam macula circumambiens memorata. Ab ejus perimetro pa-
rum dislincta hue illuc exultabant filamenta, et dcnticuli inser-
ti , at([ue adamussim compacti in argento contiguo, nonnuUi ex
quibus se se extendebaut ad dimidium millimetri ab perimetro
ipsa. Inter angulos, qnos perimetros ipsa exhibebat unus erat
satis acutus et millimetri spatio introflexus. Maculae o])longae
juxta latus coni argentei ( mensura )>eracta aliquanlo obliquius
ad ipsum latus) major erat sua longiludo millim. 4,5, et latitu-
do 1,5 circiter. Limis obnitebatur duritie calybis probatloris,
ita ut optimae solunmiodo in ea proficerent . Tentata fuit gra-
pbio validissimo, atque peispectum earn in argentuni penetrare
plus quam millim. 1 . Perspectum quoque est ipsam profunditate
se se restringere in modum cunei. Sns])icio non sine ratione oc-
currebat materiam banc extraneam argento insitam calybem es-
•se: sed iterata experimenta per varios reagentes chemycos talem
abegeruut suspicionem,et procul dubio patefecerunt materiam il-

2G I Sii.vESTRi Gher.vrdi

lam feiTum esse purissiiniim. Perfectissima hujus cuni argento
circnmampleclente connexio , maxima ejus diirities puritiesque
suasioneiu iiuluciml, fctrum ijisiim in statu fusionis aut subli-
mationis, cl incandcscentiac, ab ejus cum oxygeno aliisve sub-
staniiis poudciabilibus copulatione ininiine pendente, aut mini-
me exorto , liiisse iransfusura , et depositum in massa argentea
cuspidis, ibique illico coaluisse propter suliiiancam ejus refrigera-
tionem. Quod si praelerea adverleiitur filaincnta vel ramilica-
tiones hujusce maculae ferreae, ct cllusio super argepto circum-
Slaute sublilis strati ferruginoi, quod cam occultabat, necessa-
rio occurrenl in ipsa nolae praecipuae, quas laudatus D. Fu-
sinierius dignovit in subsiauliis devcctis a profluviis fulmineis,
atque ab ci*dem relictis super corporibus, quae pervndunt. lux-
ta exco''itata eel. physici \icentini, ferruni purum insitum cu-
spidi appaiatus parafulminc habere debuit partem interio-
rem prolluvii fubninei , a quo cuspis percussa fuit , et ejus oxy-
dum partem ejusdem exteruam. Notatu lamen dignum est, in-
tra illud ferrum oculorum acie vitris adjuta , et analysi clie-
myca observatum, nullum api)aniisse argonli vestigium. Nam
ex lis, quae deprehendere est in scriptis D. Fusinieri, quae-
que recensentur a cl. Becqucrel , apparet materies a vulgaribus
scintillis electricis, et a fulmine depositas aut in primiori cor-
porum superficie manere quasi strata expansa apprime subtilia ,
aut si in eadem penetrant ibi concludi , atque imbui in statii
atteniiationis vel divisioiiis valde absolutae , sed uon tantum
forsan quantum se se habebant in igne eleclrico; quapropter
eorum particulae immiscenlur iis numero majoribus corporum
quae pervadunt: tliscrimen vero, ([uod ex hac parte interce-
dere videtur inter multas Fuslnicrii animadversioues, et nostram
ipsam tantummodo evincet talem commixlionem , et divisionem
non esse semper necessariam.

Sed quo migraverit argentum illud, cujus loco subsislit com-
raemoratus cuneus terri? Absque errandi formidine arbitrare-
mur illud compulsum esse intus argenli massam , nisi Fusiuie-
rius ipse , obsequens et lucem afl'erens scnieniiae cuidam apud
physicos nonnullos praeterili saeculi in honorem ( V. Galvani
- De virihits dcclricitatis etc. Comment. - sub fine ), nos ad-
monerel fulgur in corporibus, quae pervadit, dum materies poa-

De ELECTHICITATE ET MAGNETISMO ETC. 2G.')

rlcrabilcs fleponit , eo ipso ab iisdem alias absumerc. Circa hoc
adverteimis, iViisira nos invesligasse indicia argenii, aliarumve
niaterienim in spiculo olMiunralo auriclialceo , ct in virga fer-
rea ipsitis apparatus pardj'nlniine . tlndcMiani (juacso prove-
nerit fenuni hocce portentosuni , sed quidein raptum, devec-
tum , et in cuspide relirtiun a fidgure? Qiiuni cuspidi a fiilmi-
ne pclitae siinunoperc proxima essct inemorata lerrca virga,
nos existlnianuis fcrriiin istiid ad hanc pertinuisse, atrpie a mol-
liori, ut ibidem erat, in maxime rigidum fnisse conversum. Quo-
libet ciiim in casn , ratioiii h;iud consoninii vidctur quaerere ,
el aliunde polius deducere qiiani a corporibiis liiignre percnl-
sis, vel a proximioribus originom subslantiarnm extranearuni ,
quae post fulniinis iclum in corporibus ipsis apparent, nisi evi-
dcnti demonstralione patcat, neque hujusiuodi suJDstanlias, neque
elemenla ex quil)us hae constant uUo modo inveniri potnisse in
alterutris corporibus ante ipsum fulguris ictum. Hoc consenta-
neiim est cautae loqucndi rationi , qua pliysici plerique usi sunt
de his obsciiris fuhninuni vestlgiis: equidem opus est muha ab
expcrinientis congerere, siniulque provehere relativam eleclri-
citatis provinciani antequam scHtentia feratur de causis , ac pro-
indc antequam Doctori Fusiuierio concedatur ab hujusmodi ve-
stigiis existentiam coniprobari in atmosphacra, et in nubibus
(ac praecipue in nubibus procellosis) vaporum ferrugineorum
qui ibidem sicci extarent , nee non existentiam sulphuris , alia-
rumve maierierum, quas fixas vocant, quaeque non amplius
tales esscnt in statu magnae attenuationis , et divisionis, quo ibi,
juxta eimdem physicum , se liabcrent. Id ipsum dicatur de aUis
phoenomonis nieleoricis, quae vel ipsa cont'erre possent ad si-
milem opinionem, uti bolides, ujeteorolitae, pluviae quaedam,
quibus ferri vestigia inesse pittatiim est, ac quaedam grandi-
nes , quai run grana nonnuUa , sicuti fertur , pro nuclcis habe-
bant sidplmreti ferri fragmenla. Atlamen cum Fusinierio ipso
sendendum est, baud recentem opinionem hanc, juxia quam
per almosphaeram disseminatae assent materiales emanationes
substaniiarum, quae sub communi temperie y?xrte perfecte pu-
tantur ( quae opinio ab aetate in aetatem per vulgum progres-
sa est praejudiciis sibi propriis comitanlibus ) din nimis able-
gatam fuisse et uihili habilam ob praescia theorcuces nostrae

266 SiLVESTRi Gherardi

iiioliinenta. Horiini gratia error (juoque de principio in meiiles
irrepsit, ex quo ncgata, vel niliili habila fueruiit facta, quae
sensus immediate percelluiit, uti sunt odor hydrogeni sulphu-
rati, aiil similis, quo olent loca a fulmine irajecta, el Indicala
ejusdem vestigia apprinie sportahilia. Philosophus qui liujnsmo-
di vestigiis mentem non adliibuii, ex eo quod praeconcepto
systemati ipsa suhjircre neseicbat, (e([uidem latendum est) se
praeslltit minus pruileuteiu liojuiue rudi, qui, tradilis opinio-
iiibus obsequeus, ubi fuhnen decidit humum efibdil, ul sagit-
tam in([uireret.

Facta, quae ciuii dorlrinis nostris baud conseniiunt, descri-
benda stmt, ac undecjuaque perpendcnda; cum fieri possil ut
obscura iude magis eluceant, unde minus expectare ioret. Quae
si ita sint, quemque nobis indullurum esse confidimus de stu-
dio quo usi sumus in observando, atque Icviora omnia discullen-
do , i[uae ad subjectum propositae animadversionis perlinebant.

III.

De punctis consequentibus , lit ajunt, quihus pollere de-
preheiidimus ferreos conductores duoruin apparatuwn vul-
go parafulmiui .

Inspicientibus nobis apparatus parafuhnini , qui aedificium
hujuscc Pontif. Academiae Bonarum Artium tuentur, cupido
incessil tentandi per acum magneticam in partibus variis eorum-
dem apparatuum virgas^ quum hoc^data occasione absque gra-
vi incommodo fieri posset. Virgae hae ferreae summo vertice
spiculum auricbalceum gerunt; crassiludine poUent millim.i6,5,
et unaquaeque inflectilur fere ut linea fig. 1 . Tab. XX. — S G
pars est verticaiiler erecta in cubiiine aedificii ; G G' parallela
est tecto usque ad ejus impluvium in G'; et G' N' verlicaliter a-
bradit murum alium ejusdem aedificii, et profunde in puteum
demergiiur — . Planum verlicale unius apparatus parafulmine
ferme conveuit cum meridiano magnedco , sed planum alterius
eidem fere ad perpendiculum extat. En itaque distributio , et
qualitas inagnetismi per diversas virgaruni partes , sicuti nobis
compertum fuii ex accurata observatione atlractionis , et repul-

De ei-ECtticitate et magnetismo etc. 267

sioiiis ( sed praeclpne repulsiouis ) aciim magncticara afficien-
tis, dum objiccrelur modo uniis , niotlo alius ex ejus polis
unicuique virgae pertentatae puncto : liosce cllectus similes di-
gnoviuuis in parlibus ulriuscpie virgae respondentibus.

Supra punclum x, multo propius flexurae G quam spiculo
S, magneiismus australis ( de pliyslcorum Ilabtruin sentenlia)
occunit adeo crescens una cum distantia ab ipso piuiclo x,
ut in duliiuin revocari non posset in puncto S exisientia poli
Slid ( qui nempe ad Siid vcriitur ) .- Subler x us({ue ad pun-
ctuni quoddam J', aliquanto propinipiius G quam est dimidiuni
M porlionis virgae GG', se se prodiderunt vires magnetismi bo-
realis , et polus JVord circa flexuram G : ab exploralionibus ve-
ro impluvium versus supra tectum habitis, aliisque prope ip-
sum impluvium e finestra sub tecto , plane patuit exisientia poli
Slid in (lexura G' eidem impluvio respondenti : denique in par-
te virgae inferiori prope putei aquam deprehensa est vis magne-
tismi l>orealis , (jui palani arguebat polum JSord in conductoris
extremitate N' demersa. En igitur triplex alteinalio altractionis ,
et repulsionis, duo puncta consequentia, sive gemini poli Nord
Slid duobus Slid Nord intermedii, quorum postremornm prior
in extremitate superiori, alius in extremitate virgae inferiori,
pro hisce duobus tantummodo, de quibus sermo est, dum agi-
tur de magnetismo natnrali quem virgae t'erreae adipiscuntur ex
virtute magni magnetis telluris. Puncta ilia duo conseqiientia in
dictis locis intermediis reperta opinionem inducere possent par-
tem G G' virgae cujusque magnetismum suscepisse ei opposi-
tum quo pollebant partes verticales SG,G'N', atque ideo eo-
rumdem cxortum tribuendum esse ingenii vi coercitivae, sive
summae ferri duritiei in duabus flexuris G, G'j eadem plane
ratione, qua putatur fieri in calybe, dum processu magnetismi
inducendi acquirit puncta conseqiientia ( Vid. Ampere Lett, a
Pan-Beck, Recueil d' Observations Eleciro-dynain. pag. 195,
et seq. Vid. etiam Demonferrand Manuel d' electridte dy-
namique §. 89 ) . Hoc aulem de phoenomeno nostro afiirma-
ri nequit, cum et qualitas roateriei virgae, ejusque molliues a
nobis perspecta in ipsis flexuris G, G' sententiam hujusmodi
adversentur omnino, quae praeterea nulla plane ratione vide-
lur nobis neccssariaj nam in ea magis obvia hypothesi, ex qua

208 SiLVESTRI GlIERAnPI

obliqua virga G C vi directa lelluris, et vi pollorl pallium
\oriicaliiini SG, G']N' adepta sil viiUitoin niagticlicam ill! ho-
inoi;oneain, qua pollent panes hac, facile inleliigilur acui ina-
gnelioae iiiemoratos polos JSurcl Slid iiiteniicclios peiscnlicndos
esse, si adverlaiur, priuio, ex hujusniodi liypodiesi poluni JSord
e\. gv. acus ailralioiiduni esse ab ouinii^us elenienlis magne-
ticis virgae inlerioiihus punc.to , cui acus ipsa opponitur, eun-
dcui(|ue rcpelli'iukmi esse ab omnibus elenienlis punclo eideni
superloribus; el si, secnnd(),advei'iatur actio incliualionis ailcrnae
parliuni contiguaruin virgae, ul rcsiiltantcs liarum attractionum,
et repulsionuni in diclani acnm tiiversae ilanl ab illis, quae
locum habereni, si virga recta essel, quemadmodum tacite ad-
miltitur turn cum quod ad ciuces supereminentes luriibus, et
couductores apparatuum pnra/'iilinini, etc., nuUus fll sermo nisi
de duol)us polls extremis. Forlasse ad rem hance penilus enu-
cleandam considcrare )uval)it, nos hie versari in casu duorum
niagnolum parallelorum S G, G' N' eadem circiter vi poUenlium
junctoiunique , per polos amicos , ab lertio niagnele G G'
eisdeni miilto minus valido: revera, hisce positis, liquel, po-
luin infcriorcm Nord virgae S G dominaturum esse superiorem
polum Sad virgae G'G, et similiter polum superiorem Slid
virgae W G' sua vi exsuperaturum esse polum ]\'ord infcriorem
ejusdcm virgae GG', alque ideo acum magneticam exploran-
tem necessario revelare debere circa flexuras G, G' hosce prae-
valenies polos Nord , Sud .

IV.

De Magnetisini distributione in parallelcpipeduin ex fer-
ro molliori, et inagnetis polo adjectuin.

Magnetismi distributio in raagnetes , quos permanentes Va-
cant, expeuditur, uli nolum est, per scobem ferri, aut accu-
ralius per parvae acus magneticae oscillaiiones . Ast in ma-
gnetibus tcinporariis ,\n (\\i\\ms vis exterior, cujus ope eorum
virtus nedum conservatur , sed eliam excltatur , praepoten-
ter ad se iraliil scobis parliculas, exploratorias acus, ideo-
quc plane perlurbut effectus a solo eorumdem magnelismo de-

De ELECTRICITATE ET MAGNETISMO ETC. 2G9

rivantcs , quonam pacto hoc iilem expendi poterii? Ad Id
forsan induciio magneto-electrica commocliiis veniet. Sit ex. gr.
jjarallolcplpedurn ex ferro moUiori, quod niagnelis cujusdam po-
liuii langat, suuiiique axciii recte luiheat ad axem hujiLS. Ut pri-
nium nobis constet de magneiismi disposiiione ab uno ad aiiud
liujusce parallelepipedi extremum , initio obvolvemus parvam
ejus longiludinis partem filo melallico in spirae forniam facto ,
el serico circuni-induto 5 hinc cuiabimus, ul lilum hocce in
spirae formam posslt super idem excurrer<i, aul iibicnnifpie lu-
l>ot stalui; denique communicationem insliluemus spirae eju-
sdem cum galvanomctri lllo . Excursionum series, (pias hu-
jiisce instrumenli index perliciet, tum cimi fragmentum ferri
moUioris ab magnete successive distrahiiur, toties quoties jam
inemorata spira diversa oblinuerit loca , indilium suppcditabit
de perquisita ejusmodi dispositione : nam procul dubio est, vim
profluvii, idest excursus electrici inducti, oriri praecipiie ab vi
inagnctica sectionum quas spira circumambil . Sed ut luculen-
tius pateat haec disposiiio opus erit impedire ([uominus eiectri-
ciialis excursus in spira ab actlone directa magnelis inductus se-
se adjiciat excursui illi in spira 4psa per ferrum mollius inducto,
quern nostrum est invesiigare. Excursus aulem ille compesci po-
tent aetpiali alio sibiijue adverse , (juem altera spira siqipedita-
bit, si eodem ipso temporis puncto quo prior spira removetur a
praesentia poli parallelepipedo suo ferrco oppositi , itidem se-
cund.t haec avellatur a praesentia allerius poli, cui sine ferri in-
terposilioue opposita fuerit. Poli hi duo eadem vi poUeant; ge-
ininae spirae aequales esse debebunt , ct sub eadem disianlia ab
ipsis collocari antequam ambae exinde distrahantur . Praeterea
tali ratione conjiingi debebunt el sccum ipsis, el cum galvano-
metri iilo, ut electrici excursus in iisdem inducti fdum hocce
oppositis directionibus pcrvadant. Experimentis fatilior erit via
si secundae spirae ligneum parallclopipcdum inseratur cad;^ru
magniludine ac parallelepipedum ferrcum spirae priori insertum.
Quod si, anterpiam horum parallelepipedorum inchoemus se-
riem avulsionum pro variis locis spirarum in parallelepipodis
ipsis perficiendarum , vel priori ipsi spirae inseratur simile
ligneum parallelepipedum , atque si ex hoc geminarum spira-
rum systemate, tum cum uvulsiones fiunt, excursus non pro-
T. v. 34.

270 SiLVESTRl GjIERAUm

cedet, (jni galvanoinelruin seiibihiliter afliciat , lime nobis cer-
ium coinpertumque eiit omnes memoratas condiiiones exple-
tas fiiisse .

En auteni hiijusniotli lentaminnm specimen , quae instiuii-
inus in parallelepipedo ex feno moUissimo , lonyitudine mil-
lim. 1 15, et per magnetem equini calcei ad instar, qui pondus
1 ; > ad 16 kylograniniatuni sustentare valet. Parallelepipe<ltin)
tuni ioireum, Uun ligncurn rede diiobus niagnelis brachiis ila
apponebantitr, ut ejus polos tangeient; ab hisce poslea eodent
tempore amovcl)anlur: quod quidem iterabatur ad posiliones
singulas in quibus earum spirarum systema constituere lubebat.

Spiris ad extremitates consiilutis , et polos atiingentibus,
index galvanometri Nobiliani, duabus acubiis insinicti , ex-
cursionem exegit 57."

lisdeni medium parallalepipedorum obtinentibus, excur-
sio fuit 42.

Spiris ad extremitates oppositas iis, quae polos atlinge-
bant, excursio pertingit ad 24.

Solo parallelepipedo ferreo , et ejus spira successive
coUocata in iisdeni posilionibus bic indicatis, singulae ex

ciirsiones fuerunt ) 46.

(25-

Deniqiie si quaellbet ex duabus spiris, et parallelepipe-
do ferreo remoto , alterulrum niagnelis polum directe at-
lingeret, excursio habebalur 6.

Excursus electricus bic postremus ad 6.° perlingens hand
dubio excursui 78.° adversabalur, euudemque ad excursum 57.°
redigebat, eum scilicet gradibus 21 imminuebat. Qua de re si
quis vel leviter cogitare velit, hoc sibi perceptu baud facile
occurrit, videlicet quonam paclo electricus excursus valens
6 e priorlbus scalae galvanometricae gradibus, qui, si in in-
tensitatem excursus convertantur, parvae sunt virtutis, excursum
alium deprimere potuerit per 21 ex elatioribus scalae gra-
dibus, qui, conversi in excursus intensitatem , plurimum va-
leat? Altera haec est ex consuelis anomaliis quae se se offe-

De elect rich ate et magnetismo etc. 27 I

runt in communi methodo expendendis excursibus hujusinodi
lugacibus, idest secundufn abenaliones , excursionesve iiidicis
^falvanometiici ab piincto 0 scalae procedenlis . Sin auteni ex-
pendanlur prout declaiavimus in Connnentario , cui titulus «
Do quailaiii /Jppendice ad Gah'anometrwn etc. » , jam edi-
lo in III." VoUiinine Nov. Commeni. hujusce Tnstituii, pro su-
pra relalis nunieris 57, IS, el 6, hi alii veriores liabentnr, sci-
licet 59 -i-,64, el 15: unde egregie percipitur qua ralione
i'xciirsiis ad 1 5 ex prioribus scalae gradibus aequipollere po-
tueiil excursni 4 aut 5 e gradibus proximis ad GO.""""

Numcris supcrioribus ordine borizontali disposilis eos sub-
jicimus quos oblinuimus turn cum commemorata Appendice
usi fuimus .

57 ,42, 24; 78,46,25; G
59-I-, 48, 32; 64, 51,33; 15
Tres priores uumeri cujusque ordinis, et subseqnentes tres
quoque emendandi essent antequam concluderetur de inlensita-
te qua magnetisnms parallclepipedi feirei pollcbal in extremiia-
te ailingenie niagnelis polum , in ejus medio, aUjue in altera
ipsius extremitate; nam induclio magneto-elecirica q«ae fit in
spiram juxla hasce tres positiones proliciscilur uiiquc a magne-
lismo praecipue parti^im ab ipsa spira involularum , non adeo
tamen ut vel a magnetismo caeterarum parallelepipedi pailium
augmentum quoddam non suscipial. E limitibus animadversionis
hiijiisniodi excederemus, si longius liic imnioreremur, csleudcn-
les quonam pacto, ab eflectibus per spiram devectam in singula
puncta juxta parallelepipedi longiiudineni , ope calculi oblineri
possel emendatio , de qua nuper loquebamur. Sed tot ({uoque
experinicnlis omissis, el supputatione liac ipsa, facile percipitur e
tribus obtentis numeris 59-1-, 48, et 32 intermedium numcrum
48 per banc emendationem plus quam extremos 59 -+-, 32 im-
minutuni iri; quoniam spira snb media parallelepipedi parte
Stat ad minimam distantiam mediam ab omnibus bujus massae
punctis , ac proinde maximam persentire debet actionem quoad
;uagnetismum circumstantem. Hujnsniodi igitur aclionis eflectus
si a datis iis numeris adimatur , dillerenlia 1 1 -t- augebitur in.-
ter primum extremum et intermedium , atque imminuetur dif-
ferentia 18 imer hunc ipsuni el extremum alterum. Atlameit

272 SiLV

Esini UHERAnni

licet diflerenliae hae geiniiiae habcreiiuir ulpoio aequales in-
ter se, concliidere non esset parallelepipedi nostri magneiis-
nium aequaliter decrescere ah extreinilate ilia sua , quae ai-
tingit poliiin, vim magiielicani ei communicantem, ad extreini-
tatein opjiosilani; contra, quuni gradus superiores scalae gal-
vanoniotiicae plus valeant, quoad excursus intensitateni, quani
gradus inleriorcs, ut superius aniniadverlinuis , in praedicta hv-
polhesi tenendum essel, virluiem niagnelicanj juxla parallele-
piped! longiludinein , et a magaetis polo decrescere, mai;na
scilicet ratione proj>e hunc polum, ratione auteni multo mi-
nori procul a polo eodem. Eninivero quisnani putasset in fer-
ro tani molli, et parvae molis, ex quo parallelcpipedum istud
constabat, per validissinium adhlbitutn magnetem evolvenduni
non esse niagnelisnium, si non unilbrmeni, nniho minus de-
crescenlem juxta brevem parallelcpi[)edi longiiudineni ? Ilinc
patet quani parce, et recta uti debeamiis ferreis armaiuris,
quarum ope in magnelibus praecipue naturalibus deducuntur,
atqne dirigunlnr quo opoitet niagneticae virtutes polares .

Hoc uiunn tanlum addomus , videlicet: in experimentis me-
moratis, quuni ad contacium alterutrius ex polis magnetis in
modum soleae cquinae parallelcpipedum ferri moUioris defertur,
median! ipsius magnetis lineam a suo loco removeri, acceden-
do ad polum qui cum hujusmodi parallelepipedo congruit;
quapropter bini ejus poli tunc cessant eadem pollere vi, et pro-
inde nequeunt amplius immediala inductione pariter agere^ al-
ter super spira idem parallclepipedum obvolvente, alter super
spira quae ligneum parallelcpipedum circumambit, (juemadmo-
dum se gessissenl si parallelepipeda ambo materie minirae ma-
gneiica consiitissent. Huic rei, ob quam excursus electriciiatis
duo inversi, seu profluvia ab immediata polorum inductione
in spiras, sese prorsus non eliderent, occurrere possumus ap-
ponendo ad latus poli liberi polum heteronomium altcrius ma-
gnetis , et sub tali distanlia , ut linea media memorata loco suo
maneat: quum hujusmodi pericula instituuntur , parallelcpipe-
dum ferreum , et ligneum , atque magnetem hunc subsidiarium
omnia simul removeada sunt a polis magnetis praecipui.

I

De ELECTfllCITATE ET MAGNETISMO ETC. 273

V.

Dubium de virihus componentibus actionem reciprocam in-
ter duns actis inagneticas recte sibi oppositas , et crassitieni
unius elenienti magnctici hnbentes .

Constat ex theoria ccl. Coulombii actionem reciprocam in-
ter duos magnetes in quatuor vires semper resolvi , quarum
duac attraciivae inter polos lieloionomios, el qiiarum diiae re-
pulsivae inter polos homoninios. Iii\ia Ainperianani doclrinarn
circuitus electrici moleculares, a f[uibiis magnetes haurireni suas
peculiares virtules, quod ad nostras altinet acus, relativa ha-
bereut centra supra una eademque linea recta, et plana iti-
dem relativa hiiic ipsi lineae perpendicularia; videroiur ita(jue
earum actio omnis resolvi del)ere in vires simpliciter aitracti-
vas , aut simpliciter repulsivas proiU sive consonans, sive op-
posita est directio inter profluvia electrica unius, et protlnvia
alterius, idest, prout eaedein acus suos liabent polos homoni-
inos ex eodeni , vel ex opposito latere. Sed ad hujusmodi cir-
cuitus licet nc principio uti Amperiano de attractione inter pro-
fluvia electrica eadeni ralione procedentia, et de repuLsione inter
profluvia, quae pergunt opposita via? Licet utiqiie; immo et
necesse est: cavcnduni tamen, ne una tanlum utamur principii
parte, duni hie fert opus utraquc parte !)inml uti. Sint KiaQs,
A«I3r, fig. 2. Tab. XX.., duo circuitus circulares ad modum cir-
cuituum dictarum acimm dispositi, ita ut eorum plana axi cc',
qui eorum centra conjiuigit, sint perpendicularia. Ponanins in
eisdeni relativa profluvia jnxta direriionem eandeni pergere,
duaeque diametri quaecumque parallelae ducantur AB. EG.
Vigcbit utique attraciio, jnxta nieinoraium principium, inter se-
mi-circuitus, qui eadem ex parte extant, AnB et E/»G, ArB et
EiG, sed ipso tempore repulsio aderit, juxta principium idem,
inter semi-circuitiis parlium oppositarum A«B et E^G, ArB et
EfrtG. Attractio omnis inter priores major erit quam repulsio
omnis inter secundos, et sicuti unaquaeque ex hisce viribus se
geret juxta axem cc', ita vis ex ipsis resultans earum dilTeren-
liam aequabit, et proinde attractione se prodet. Contra ad re-

274 SiLVEsrni Gherardi

pulsionein pertineret vis resu/tans, si per geminos clrcuilus juxla
direciioneni oppositam profluvia viam suam carperent.

Ex lioc qaod duoiuin ciicuiuuiin actio uno in casu attrac-
tive se liabet, repulsive in allcro , pcrspicilur nunc qnoniodo
a ratione aberraret is qui arj^uere vellot actionem ipsarn non
resolvi nisi in siinplioes vires aut allractivos, aut repulsivas, po-
lius quam in vires quarum aliae attractivae sint, nspnlsivae
aliae , sicuti ex Aniperiana llieoria deduxiinus . A nihiguitas pa-
lam oritur ex hoc, quod confundatur casus duoruui circiiitu-
nin in semetipsos regredientinm , cum casu duoruni conduc-
lorum recta linea et sub aequidistantia inier se procedoiilium,
alque ad eos accommodatur id, quod ad hos tantum refeni
potest. Per coi\ductores rectilineos aequidistantes ABA, EGE,
fig. 3. Tab. XX.., procedant juxla eandom directionem duo pro-
fluvia clectrica , Dimidium A « B ex. gr. prioris attrahii non
sobim dimidium alterius E/nG sibi oppositum, verum etiam di-
midium aliud G^E: contra, si gemini conductores in circulum
flectantur, ut in fig. 2, pars AnB pergit attrahere responden-
lem E/nG, sed repellet alteram GjE quam anlea attrahebat,
Patefacta attractionis simul et repulsionis existentia in duo-
bus nostris ciicuilibiis, patet pariter pro gemino illo circuiluum
systemate, quod, in Ainperiana theorica, per binas acus recte
inter se dispoiiias repraesentatur. Fas igitur est oranino con-
quiescere supputationi ab hujusce ipsius theorices principiis de-
rivatae, juxta quam acimm earumdem actio, uti actio gemino-
rum magnetum quoiumlibet, quatuor semper viribus compo-
nitur, altractivis scilicet duabus, duabus autem repulsivis , qua-
les adamussim lex Coulombiana expostulat. Actio reciproca ele-
mentorum ds, ds duorum profluviorum electricorum quorum-
libet 5, s non est tantum functio eoriim distantiae , aut re-
ctae lineae, quae puncta sua media conjungit; yifncit'o quo-
que est angulorum, quibus ea elementa se habent cum hujus-
modi linca ^ et anguli extantis a duobus planis, quae per li-
neam banc ipsam , et per unumquodque elementum transeunt,
adeo ut dillerentialis ipsius actionis formula signum immutat,
hisce angulis apte mutatis. Cum ex. gr. agatur de circuitibus
clausis liaruni similibus quos acus duae nostrae repraesentant^
ducatur in alterutro quocumque circuitu unius acus diametros

De ELECTRICITATE ET MAGNETISMO ETC. 27,')

parallcla elemeiito ds cuilibet ejustlem circiiims, et ducauir
quo([iio in alicriilro quocuniqiie circuitu alteiius acus <liame-
tios parallcla illi jam tluctae in priori circuitu . Formula au-
ledicta positiva erit, ubi actionem rejjraesentct inter eleinen-
lum d s el unuinf|U0Llque ex eiemenlis secuntii circuitus ,
quae, rationc h;ibita ad praedictas diametros , ex una eadein-
que parte cum d s consiblunt; negativo autem signo afficielur,
ubi denotet actionem inter elementum ipsum ds et unumquod-
que ex caeteris elementis ejusdem seciuidi circuitus , quae con-
sislunt ex parte opposita elementi ds, prae diameiris ipMs. In-
tegratio autem, quae universas vires suppeilitat agentes inter
duo circuituum systemata, conjungit inter se acliones tarn po-
sitivas, quam negativas, tam attractivas, quam repulsivas. Quod
si , quum casu hoc noslro acliones hae geminae adeo distin-
ctae non sint, uti se prodtmt quando simul ad angulum con-
veniunl , mens se se adjicere potest solummodo actioni illi ,
quae detenninat direciionem efl'ectus resultantis, et praetermit-
tere minorem ex iisdem aciionibus, nequaquam hoc fieri po-
test, ubi mens ipsa disquisilionem hanc ope calculi intente a-
liquantulum prosequatur.

Dubium, de quo hie sermonem fecimus, aUquot ante an-
nos oblatum nobis fuit per physicum quemdam ilhistrem , cui
ipsum sat pondeiis habere videbalur, ut evidentem ostenderet
discordantiam inter Coulombianam attraclionum repulsionuju-
que magneticarum legem, et consectaria ex Amperii doctrina.
Nos igitur animo induximus dubium idem accurate expendi
debere : atque ideo confidimus non omnino militate cariturum
esse quidquid circa ipsum exaravimus, et hisce, quahacumcjue
hint, miscelluneis commendavimus.

Tom:V.

Tah:XX..

V n

JTj.

Lit.Bettini.

SILVESTRI GHERARDI

NOVA EXPERIMENTA

Dc speciosa attractionc , quae per venam Jluidain erumpen-

tem exjbramine, normali piano circumdato , fit in

.discum illi directe nee procul oppositum . (*)

i^hoenomenon (Hsci ciijusdani mohilissimi, qui vehementi
magni follis fusorii flamini nornialiler prosiineque objectus ne-
quaquain a parieie follis orificiuin circumambiente longius re-
pellitur, sicuti unusquisque sibi fingere posset, sed immo ad-
verso flamine ad paiietern ipsum propius accedit et proxime
ad ostium corisistit ( veluli si foUis aspliaiet, seii machinae
pneuniaticae oificium fungeretur, licet follis ipse, reapse aereni
semper comprimat, et ejus ostium jugiter aerem efl'undere non
desinat), phoenomenon hoc, inquam , hujusmodi erat ut cai-
que vel minus djligenti Physicae studioso cum prinium ofTer-
retur aUentionem suam traheret, et cum semel notum esset
itTuiii hydraulicarum sautalorum omnimodam consideralioncni
niereretur .

§. 1 . Griillthio moderatori in Gallia oflicinarum ferraria-
rum , nomine Foiinhainhaidt , primjlus phoenomenon, de c[uo
sermo est, conspicere feliciter obiigit. Quod cum ille autu-
mno anni 182G clan'ssimis Thcnardio, el Clemeniio Desor-
mio communicasset, coram ipsis eodem in loco experimenlo
instilulo conlirmavit; ex quo conipcrtutn fuit , quod , si fistu-
la follis promineret e pariete ipsam penitus circumamplecien-
te, idest si orificium, a quo ventus effluit, omnino non si-

(*) Haec Auclor retulit Academiae in sessione diei 11 Aprilis An.
1839.

35,

278 SiLVESTRi Gherardi

sloret in ipso pariclis i)lauo , ante queni parallela el orificio
proxiuia tabella qnaedani ex ahiete per fnneni suspendobatur,
efl'ectus s'ngularis atlraclionis frustra desiilerareuir, cum veu-
tus tabellani semper ropcUerct non secns ac si materialis sn-
perliciei ciicumindumenUim omnino deesset . Animadversnm
qiioque est, tabellara seu vice sua discum niclalliciim, qui
parvis sub inlervallis ab fistulae orilicio semper aitrahebatur,
contra ab eo usque repelli, ([uoUescuuKfue spalio majori dis-
jungerelur. Unde eo mirabilior eflectus, ([uod consuetis na-
turae legibus magis adversari videbatur ( Jnn. de C/iiin. et
dc Phys. etc. T. 35 pag. 38, e T. 36 pag. 69, Mai et
Septeinbre An. 1827).

§. 2. dementias ilaque Lutetiam Parisiorum reversus sta-
tim de plioenomeno agere caepit, plurimis inslilulis experimen-
tis Fourchambaulliauo siniilibus per aqueum vaporem multipli-
ci atmosphaerae pcmdere pressnin. Et panlo post Gallico Scicn-
tiarum Insliluto c[uemdam situm Commentarium de hoc tra-
didit ( Sessione dici 4 Decembris 1826), cnjns nniitiam tau-
tummodo habemus per ea, quae clarissimi Cognitores ejus-
dem Instiiuti docta elaboratacpie eorum Relatione prodidere,
quum Commentarius ipse uonduni edilus fuerit in CoUectione
== Mem. dcs Snvans Elrangers =, qua dignus habitus est,
ut publici juris lieret {^Ann. de Chini. et de Pliys. etc. T.
36 pa^. 69 ) .

§.3. Ex tunc et alii quoque experimentis hujusmodi sedu-
1am dedere operam : inter quos eximius Hachettius, qui ea
multis variisque rationibus inslituit ac fiiciliora reddidit sim-
phcissimis usus apparatibus et adeo utihbus, ut repeli possint
solo vel oris vel parvi cujuscumque foUis communis flamine,
comperitque in vena liqnida proprietatem eamdem ac in aerea
et vaporosa ( Ann. de Chiin. et de Phys. T. 35. pag. 34
et seg.); et Bombyus, qui experimentorum ope animadver-
sum perspectumque habuit, speciosam disci mobilis adhaesio-
nem in allerum discum , contra ilium positum et e cujus cen-
tro flamen erumpit, eo majorem fieri quo magis comprimilur
aer in recipiente, imde manat eflluxus, ac propterea singulare
qnoddam Clemeniii experimentum, abmemoratls Academiae Pa-
risiensis Cognitoribus relatum , peuitus coufirmabatiir ( Dcspretz

Nova kxpfhimenta etc. 279

Trniti tilew. de Phys.pog. 71 4. "^^ edit.) (V. §. 20); et eel.
Siivailiiis, <|iii lioinni cxpciiiiienloruiii p;irtem ad acusticam per-
tiiicnlem nova dilavil luce, causam scilicet apcriendo eonim
soniluiim , ([ui tali cxperiiindi lalione iiiterdiim cientiir, quique
ortiim ducunl a propiiis diecoium elasticoriim vihrationibus^
(lain hi venae fluidae inipulsii per centrum concutiuntur: cu-
jus rei veritateni ni ipse perlculis de induslria susceptis com-
probasset, quum discus mohilis sul) aciione, de qua locpiimur,
modo in orificinni almosphaerica pressione impellatur, et mo-
do aeie elllucnle ab ilio repcUatur, potuisset quis existimare
( sicuti Savartius ait ) ab hujusniodi accessuuni recessuunique
sabse(|aeniiuni ordine, non secus ([uani in risinlis sonoris et
in Cagniardi-Latonrii Syiena , eani fieri periodicarnin percus-
sionnin serieni, ex qua superius memoraii soniius suam du-
cereni originem (^/Inn. de Chiin. et de P/ijs. T. 1 5 pag. 53 ).
§. 4. INunc et Bailletum in medium profeiam ( ^Jn?i. de
Chiin. et de P/ijs. ec. T. 16 pag. 64 ), qui circa idem teni-
pus juxta laudatam Relalionem illud simplicissimo expeiimen-
to cflecit, ui sensibus peicipi posset pressionis imminutio, quam
in tubo conico-diverf^euti fieri ipse susplcabatur : elenira ad
extremitalem tubi follis communis conum cliariaceum autedic-
ta iornia ajitavii, et cpioties follis ipse acrem efllabal, co-
nns ille ( ul is asseril ) pressione externa contimdebatur [a).

(a) lluju.smotli c\pL"rimcntum sive aliutl huic pcrsimile (cui, liaiul
secus quam ad notissimnm illud Yenturii , mox alii post alios cum
Clcmentio phocnomenon GrilUlhiaiium ri-tiilcre ) videor milii cnaria-
liiiu coniperisse in Lilnis aiilc iiioiiioraUiin teiupiis cviilgatis. Sed ul-
cumque res sc liaheat j non iiicoimiiodc Ibrsan hie commemornri po-
tcrit propter cU'l-cIuuhi cl siipposilanini cattsanim siniiliUidinem nie-
chanica quacdam primigcni fncti electro-d yiiamici Amperiani cxplica-
lio, quam ct'lcbcr Ani[iL'rius i])se primitus in medium attulit, el cla-
rissimus Nobilius posica ciiiiidatiuiiilius novisquc auimatl\ crsionibus
auctam Pli^sicae sludiosis CNliiiiuil: factum hoc, imjuam, illu<l c»\. at-
tractionis, quae iulcr duo clcclrica profluvia conlinf;il Uim cum per
c-onductores parallelos juxta eamdcm fiireclioncm pcrgant, ctrcpulsio-
nis, si pergant juxta directiones sihi invicem ojiposilas. Anq)erius,
priucipio nisus a Fresnolio posilo dc iirululatiutubiis lumiuosis , t j.
4JU0 motos cxcilati in fluido tenuissinio ac ferqie compressionis expert^

4

V

*

280 SlLVESTBI GlIER.VnDI

§. 5. Phoenonieuoii isliid singnlare ino\ aonimUos siii stii-
diosos apud nos quocjue halmil. Alter e sciiploiibus ( quoin
piito clarissinium Gazzeriuni ) Epheineridis Scienliarum, nomi-
ne « ^Intologia di Fircnze », caplus al> iis, quae umc Dia-
ria GalUca enuntiabanl, Egydium Succium, regiae Offici.iae fer-
rariae Follonicensis inoderatoreni , adiiorlatus est , ut aliqua
inslitiicret pericula in valvulis ductus venli ad fusorium illius
Opificii furuuni . Haec tenlaniina reapse et magna sagacitate
suscepta fuere, uti apparet ex sequent! Celebris illius Epheme-
ridis arliculo , (juo isiiusmodi tentaminum el eorum Clementii
successus referuntur, quique paullo ante in lucem prodiit, quanj
Hachellianus et Relatio Cjognilorum Academiae superius me-

])cr imiversum spalium difTuso propagari diciintur vi cujusdam con-
IViraiiieiiti. (juod strata jam molu correpla cient super ilia adhiic im-
mota, cxislimahal pioiUiviiiin elwlricum alterius co»ductoris motuin
siiiim fluiilo circumslanti partim coininunicare, et partim confrica-
mciilum cjiismodj in ipsuni ntiiduiii oxcrceie, ut illud hujusce flui-
di reactiinicin in profluvium dcleniiinaret: ccnscbat insuper reactio-
nein istam liaud posse in prolluvii conductore alii[uain induccre re-
niotioneni, donee circa ipsuni coinUictorein eadem esset diflerenlia in-
ter prolluvii el circumamliicnlis fUiidi velocitaleni; conduclorcm auteni
eo progredi del>ere, ubi hoc velocitalis discrimen, proindeque reaclio
ilia essel minor, sive (pio aliud electricum profluvium juxta eandem
viani dilFusnm per spatiiim Iralicrcl fliiidum etc. ( J^. Recueil d' (ib-
sei-vat. elcctrn-drnam. png. 213, 21 1, 215 an. 1822). Dc hoc scdulo
agens Nobilius, atrure aualogo principio frctus, asserebat conimuniores
observakioncs harunx^onsecutionum fidem facere, ac nil aliud addens,
exj)erinienlum cpiod .scrpiiUir huic nostro argumento peropportunum
indicabat. = Calami scriptorii tubus (is ajebat) sumalur, totusrpie
circumjierforetur; bine calami hujusce longitudo augcalnr per luhi
cujusdam vitrei addilionem alque ore in lubum hunc alitus ideo in-
sulllelur ut jicrpcndatur aeris exterioris molus sive ministerio fdi se-
rici, quod ad circumpcrforali calami latus ]>cndeat, sive per candelac
llammam ad calamum ipsum admotam. Filum istud in partem anli-
cam calami statini progrcditur, et adeo ad (laminis directioncm acce-
dit, ut demum se.se in (lamen ipsum immiltat ; quod idem contingit
de flamma, <piae simul se fleclit turn ad calamum turn ad flaminis

direetionem Ilorum moluum causa per omncs

est in acre cxlerno, qui interioris flaminis aerem sequitur (V. Que-
stioni sul Magnetismo pag. G2,G3 an. 1!524).

Nova expfrimenta etc. 281

morata ( Jnlolo^in tli Firciizc Anin. 73 f"oL 25 pag. 1 ;"J9
Geunajo 1S27). « Dii^cus ex crassa lamina ferrea, (liainetrum
w hahens lineariun 2:"), ohlatiis ad quatiior pollicos foianiini
» valviilac , ciii taniiiminodo erat diaiiietios lineai uin 1 U ,
» maxima vi repcUebaturj quae minor liehat si gradatim ipsi
» admoverotur: ita ut ad 3 lineas e inann aniiMcbaUir vi at-
» tractionis (sunt ipsius Sucii verl)a ), quae foramen ver-
» sus ilium invitarc videhatur. llwnc ipsum cflecliim exhi-
« buere el alii disci minores hoc media parte, sive tertiani
» tantiini ipsius partem aetpiantes. Unus vevo , (jui vix J'ora-
» minis ani[>litu(lineni cixcdebat , si hiiic ad[)lioaretur semper
» et absque interruptione a flamine extollebatur; sed nddito
» sibi jiarum pondcris , quod ilium aliquo modo neqndihra-
» turn tencret ( el haec quoque sunt Succii verba ) , denuo
» foramen ipsum versus atlrahehatur ». Si ab expeiimeuiis
anteactis eruebatur ad felicem tentaminis exilum re(piiri, ut
parva esset foraminis ampliludo prae ampliludine superficiri
foramen ipsum circumambienlis, ex istis per Succium inslilu-
tis inferri praeterea poterat ad eumdem finem requiri, ut simi-
lis adessel conditio inter foraminis et disci sibi opposiii ampli-
tudincm ; sed inferrendum quoque erat quod, etiamsi pcrjxi-
runi hujusce limhus cum /td>io illius congruat, nuvqiinni
tamen siiigularis hujusmodi effectus desideraretur , cum fie-
ri nequeat ut in postremo Succii experiuTento disci pondus ,
lenuissimo illo aequipondio aucium. Ictus consueli vim ex iin-
petuoso venio in ipsum discum ae(|uaverit.

§. 6. Sed antequam de experinientis agam , quae ad me at-
tincnt, nou est praetereundum mlhl cum ad ilia suscipienda tuni
ad eorumdcm curam alirpiam gercndam incitamentum fuisse
non solum quod de hoc ipso subjecio legeram, sed etiam pre-
lium non cxiguum in quo idem esse perspexi apud summos vi-
vos, cum quil)us alIo([iii mihi feliciter obtigit. iMcnii porro meae
liaerebunt omnia , quae iuiiio anni 1828 de hoc ipso mihi pa-
tefaciebat celcberrimus 3lachinae Calculatricis inventor <'t
auctor aurei Tractatus de Machinarum alqiie Opcruin oc-
conomin. Suis ille manibus cliarlacca quaedam rostra ampi'I-
larum rostris simiUa, el quosdara item chartaceos discos con-
clnnabat , ul minutalim produceret singularem ilium quasi su-

282 Sli.VKSTRI GllERABDI

ciiiin per oris flaliun ; et de ejusmodi caussis, quae variao men-
li suae occurrebant, magna mea admiratione inceiUis anxius-
([iio liaeiobat , cum milii vidcreUir nil tanlac sagacilalis menli
obsistere posse! Sue ilU' gouio oijsecjuons ( ni mcmoria I'allor )
existimabat isliusmodi plioenomenou orium ducere a qiiadani
in postoriorem disci limbiun reiloxiouem laminae (luidae, ex-
cuneulis inter hunc el supeiliciem ubi oiilicium patcL; quam
relle\iunem eadom de caussa alii ([uoque in liisce suuliis ad-
moilum versaii asseciari cognovi (V. §. 30). Obversantur eiiani
animo quae mihi verbis et scriplis clarissimus Bellanius poslrC'
i.nis hisce diebus de ejusdem rci singula ritate significabal: inter
varios apparatus njanibns suis constructos, qnos secum habebat,
magna delectalione viueura tubum vidi eurvatuni ad imaginem
7, cujns bracbio brcviori per suum centrum perforatum connec-
tebatur patella quaedam ex bractea, oras liabens e sue piano
ali({uantisper prominentes; quolies vero aliud illius tubi bra-
chiuiu inter labia insereretur, et patella parvo tegeretur dis-
co, alitiuii sufflando per hunc simplicem apparatum poterai prae-
cipiuim repeti expeiimentum eo ipso modo, quern Hachettius
inter alios excogitaverat. Quum Bellanio notum fecissem me
(juaedam de hac ipsa re abexperientia in promptu habere, mihi-
metipsi Roma per hiteras significabal « quciiiihiiri liiijus ci-
i>itatis inagnae professoreni tunc quoque sedulain navare
opcrain plioenomeno de corpore levi , quod flatus repellere
710/1 volet » .

§. 7. Sex jam sunt anni, quibus praecipua ex istis experi-
menlis, dimi de primis Hydraulicae rudi mentis pertracto^ in
publicis Lectionibus repeto. Labente anno 1833 quum omnes
Hachcuiani apparatus mihi essent in promptu eosque experi-
rer , ipse animadverli primum discorum motum flamini obje-
ctorum, illo ipso temporis pimclo quo flamen agere incipit,
repnlsione conslare , parva scilicet remotione juxla eandeni lla-
minis direclionemj quae repnlsio fit etiam qiunn eo ipso tem-
poris puncto discus ab orificio distet tali intervallo, ex quo
solet flamine permanente orificium idem versus iransferri, et
etiamsi eodem puncto, quo flamen excilatur, proximus sit
superficiei orificium circuinampleclenii. Qui hac de re usque
adhuc egere omnes disiiucle loquuti sunt de repulsioae tanlum-

Nova expehimenta etc. 283

niodo, quae fit ceriis (juihusdam intervallis, et de sola at-
iractiune , quae iiiinoribus iulervallis couliugit. Inclicatarn re-
pulsioueni plus nlinu■^ve sensil)us perripiciHlani , plus niinusvc
fugaceni vidi, videlicLa uiajoii vel ininoii celcritate eandem
excipi apparenli aUractione, quae flamine continuato quoqiie
conlinua evadit, juxta varia intorvalla inter discuni el oriticiuin,
juxla propoitioncin inter hoiuui dianietros, et juxia variaui
llamiuls inipulsionem. Isliusniotli repulsio jiiagis inagisque evi-
dens, quo major contaclus sive ([uo minus inter duos discos
intervallum aderat, ininuelxitar quo magis distanlia haec auge-
retur, donee sensibus omnino fieret inipervia. Meuioratae re-
pnlsionis origo patet: eniinvero quaecumque sit vera aspira-
lionis singularis caussa , quae modo nobis ob oculos praeseriim
versalur ( atque hac voce asjnratio efl'ectuni potius quam caus-
sain innuimus ) , eorimi gratia, f|uae supra indicaviinus nece.v
saria ad illani assequendam , inlelligitur sane caussam islam nul-
lo modo agere posse antequam vena fluida, per discum sibi
opposiuun pressa , nou occupaverit armillarem zonam, (juae
duos inter discos circa orificium unius palet. NuUus igitur alius
efiectus, si discus raobilis objirialur venlo primitus tianti, lia-
beri poteiit nisi communissimns ille hydranlicae inipulsionis,
illc nempe ([ui tantiunmodo obtincretur, flamine eiiam jam
perenne constilulo , quoties foramen , unde hoc erumpil , la-
biis circumexpansis carerel.

§. 8. Quocirca si ad examen vocentiu* experimenta omnia,
quae per venam fluidam continuatam perfici possum , ea quae
scquunlur, ommissa caussarum discussione, milii stalui pos-
se videntur. Sul) illo inter duos discos inlervallo, (juo iui-
lialis repulsio deficit, aitractio quoque deficit; lunc discus mo-
bilis, quamvls ex uno laniinn latere constant! aeris ellluvio
objiciatur, tamen immotus remanet , baud secus quam si ex
adverso latere aequali impulsione aflueretur; ad sunmium quo-
dam quasi tremore exagitaliu". Si inleivallimi majus fiat, inci-
pienle el continuante flamine repulsio conlinuata habetur. Im-
minuto autcm intervallo durabilis attractio , quae illam subse-
quitur initialcm repulsionem , eo efficacior esl quo minus est
inlervalUun ipsum , sive quo noiabilior fuit repulsio eadem ,
quae allraciionem praecessil. Aique ui aliquid dicam de tern-

284 SiLVESTRi Gherardi

poris spatio , licei perbreve , (piotl iiUer diias acliones istas in-
tercedil , notandum est eodein , quod supra iiidicavimus , inter-
vallo tenipus hoc vidori nullum , quuin actiones illae tunc ne-
duui aequales sed contemporaneae appareaut: contra sub intet-
vallis successive niiuonbus teinpus augescere; ita ut si quis a-
dest casus, in quo iiiiliali repulsion! vis et tempus inesse pos-
sit, (uubus succossivai; aclionis efieclus prohibealur , niobileni
discum lemovendo ultra intcivalla, unde hie aliuui versus levo-
cari possit, casus hujusraodi ille est, quo ambo disci, vena flui-
daerumpente, brevissinio separantur intervallo,

^, 9. Ex initialis fugacisque repulsionis phoenomeno magna
nie cupido incessit cxperiuudi icius hydraullcos, qui momento
temporis fnint, qui(|ue continuis impulsionibus usque tunc ad»
hlbilis mullo vehemenliores sunt, queniadmodum se praebent
ex. grat. impulsiones ballislarum iguearum. Poterat quis sibi
flngere nil aliud hisce fieri , vel conspici posse propter earum
violentiam, quam repulsionem. Sentenlia ab experimentis eral;
et ipiaenam fuerit dicemus quamprimum. Ad hujusmodi ten-
taniina uonnullis tormentis beUicis usus fui; inde ballistula Vol-
tiana hydrogenica , et ballisia pneumatica.

§. 10. Quibusdani aliis periculis ministerlum quoque oppor^
tunum obivit INlachina Pneumatica , quam nemo ( nescio qua
Ae caussa ) usque adhuc in hisce investigationlbus adhibuit,
(luamvis e.\ ejus usii elementa maxiini momenli erui possint,

JExperimcnta
tormentis bellicis peracta,

5. i i . = Fistula ex aurichalco primum usus fui , altero e
suis capitibus occliiso ==• . Haec, longa centimetris 73 et cui
interne diametros erat millimetrorum 14, ita ad perpendiculum
inserebalur foramini centrali disci cujusdam lignei, diametruni
habentis centimetrorum 35, ut suus oris ambitus et disci su-
perficies opposita illi , ex quo fistula in discum intromissa fu-
erat, eodem in piano inter se se congruerent. Dein fistula ipsa
jam i^niario instructa , veiticaliter disponebatur ore in allum
elato , et discus alius eadern diametro praedilus , qui horizon-
laliter e truUaae brachio pendebat et per ipsam librabatur,

Nova experimenta etc. 28j

parvis interpositis distantiis adamussira respondebat disco fislu-
iae OS circuinaniplectemi. Explodendo lisiulain , in quam pul-
veris nitrali ([iiadragesimam partem ex uncia Bonoiiiensi im-
miseram , coniperlimi esl , donee inter dnos discos intervallum
esset plus minusve breve centinietiis 5 , discum mobilem pri-
niitus pins minnsve allolli , depiinii exinde continuo 5 nam se-
cum et trulinam depriniebat. Sub intervallis quoque indicatis
aliquanto majoribns explosionis impulsns secus ajtparebat atque
comnumioii experiundi ratione , eo scilicet modo, quo exta-
bat cum ex fistulae ore suum indumentum aiiferretur: illius
cnim eflectus , violens nenipe disci mobilis translatio juxta ex-
plosionis directionem, modo augescel)at augendo (juosdam in-
ter limites duorum discorum intervallum. Verum sub interval-
lo ceniimetris 5 minore pondus, quo opus eral ut singularis
ilia reactio, explosioni adversans, impediretur, maximum oc-
currebat in distantiis minimis. Ipsiim tamen pondus, compa-
ratione inita cum pressione, quam exercet atmosphaera in su-
perficiem eadem qua disci aniplitudine praeditani , parvi visum
est momenti.

$. 12. Experimenta haec commodius perfici poterant ( prae-
sertim rpium discus admodum levis esset), quoties opposita
nianu superiori faciei disci ex irutina penduli elidebatur pri-
mus explosionis ictus.

§. 13. Sed solius pulveris nitrati mensurae addlta stuppa,
vel liac ommissa augendo ejusdem pulveris quaniitatem, dif-
ficiliter per dictum apparatum explosionis suctus conspici po-
tcrat. Qua de re nunc sat erit notare, additione stuppae ef-
fluxuni neutiquam constare massa , quae tota fluida sit, et i-
dem fieri, si ommissa stuppa ^ pulveris mensura nimis augea-
lur; nam Umc non lotus pulvis incenditur: de quo certior fa-
ctus sum inspicicndo signa, quae explosio defigit in muro vul
in lignea tabella.

§. 14. =Ballistulae quocjue igneae periculnm feci=. Longi-
tude ejus calami erat centimetrorum 40, et diametros interioris
circumferentiae ad os millimetral 5 aequabat. Discos eadem am-
plitudine, uti supra, sive diamclruin habentes centimetrorum
35, modo adhibebam. Ballistulae ad horizontem disposueram ,
ac proiude disci verticales exlitere el sibi invicem paralleli ;
T. V. 36.

28G SllAESlRI Gheii.vbdi

tunc discus mobills , (jui c longo filo pciulebiit , piinuiin sc se
reinovebat ab oris disco , (]iioiiescuin(|ue explotlebauir in il-
ium balllstula, ac slalini iude in liunc volocitci iuipingebal tali
vi, ul t'ortiler euni compolletel. Experitueiili coiulilioues lenue
eaedeni fuere atqne illae teulaminis superioiis. Quolies duo di-
sci cenUinetiis fere J disjungeienlur, primus remotionis eile-
cuis juxla explosiouis directionein baud facile perspici poieial:
sed si proxiuie adiuoduni faciei poslerloris disci pendciilis a li-
lo cuspides vel quid aliiid siguaudo apiuui ol)jeclum esset, quae
iu disco ceruebaiUiu- signa plane iiidlcabant, ed'eclum hunc sem-
per alium praccedere, idque fieri usque ad inter vallum cenlinie-
trorum 5, quo uterque efTeclus evanescebai. Spatio ex. grat.
centimetrorum 4 inlerjecto, perparuin discus progrediebalur
juxta explosionis directionem, iuimo turn cum relrocederet^ cer-
ta quadam vi tlonabatur , ul contra iliscum stabileni perliuge-
ret. Absit hinc ergo f[uaevis dubitalio, quod haec reirocessio nil
aliud sit, quam recursus sive iterata ascetihio disd-penduli ,
a verlicali sua condilione tlislracli et inde soli }:;ravitati re-
Ucti (§. 18).Parum refert addere, discum mobilcm violenter
repelli, sicuti quuiii ballisiula nuUo instruereiur disco, et si
explosio ex niagno inlcrvallo fieret.

§.15. lure tinienti niilii, ne cum periculo ballisiula explode-
relur si ante explosionem discus luobllis adaniussim cum di-
sco siabiii congrueret , visum est ab hiscc experimentis omnis
damni metum penitus arcere. Sed si discorum superficies op-
posiiae prorsus planae non sint,el asperilalibus laborenl, pe-
riculum fere nullum adest. Aliquando ballistulam sursuni ex-
plodi, quuni oris disco alium discum ligueum non omnino pla-
Mum el ali([uanudiun gravem superposuissem : boc in casu nil
aliud comperliim fail, quam parvaquaedam, bujus disci elalio
rt fugax quidam tremor . Ballistulae vero reirocessio iortior
liiit Ul par est in bisce experimentis, quam cum ejusdem ex-
plosio fierel duobiis discis ablatis.

§. 1 G. = Sed ut icUis quo({ue sclopo vebemenliores pericli-
taiione probarem, scn)iballistain igneam, ore ad instar buccinae
iusiruclam (quam vulgo mezzo-trombone vocant) expertus sum
= . lluic erat diametros interior ad os niillimelrorum 19, et
ll^tulae longitudo ceQiimetroruin 40. Disci, quibus usus fui , so-

Nova EXPEBIMENIA ETC. 287

lidiorcs erani, ac praececk-nlibus magis anipli ; diamelrum eniiii
lialx'hanl renlimctioruin 4.'), el pondiis (Itionim kylogramma-
luin vel cum dimiclio. Quoilnain iiitei' duos discos adesse de-
lieiel iiuervalliini , ul discus mobilis , verticaliler pendulus ,
iie(|iK! repellerelur, per expolsioncRi, neqiie aUraheretur, diffi-
cilins quani antea deierniinan poterat : lioc enim intervalluin in
diiolms experinieTitis piaecedeniibus ceiitiiiietrorum 5 fas fuit
aestimarej in praesenli autein vaiiaiionem praehuit inter 8 et
12 centinietra . Nitrali pulveris mensura, qua usi fuimus, oc-
tavain unciae Bononiensis partem aequabal, ac proinde quin-
Juplicata erat ea, quam in aiiis expeiimentis adhibiiiinus: for-
san niniia extabal , et idcLrco varia in variis explosionibus
quaniitas incendebatur.

$. 17. Si discus mobilis per longnm funem ex siiperiori ca-
pite brevi clave in nnirum infixo suspenderetur , nedum obtine-
batur nt discus hie iiaud volubilis facile prospicerei aequidistan-
ter discum, quo os seniilrallistae instruclum erat, sed etiam ef-
fectus illius primi impetus sub explosione elidebatur. Hoc pacto
intervallum, ex quo discus m/)bilis ob explosiouem ori semibal-
listae obviam se se ferre desiit,- visum fuit cenlimetrorum 10.

$. 1 8. Ante semiballistae explosionem fingatur duorum di-
scorum intervallum esse hoc nnilto brevius, ex. grat., 2 cen-
limetrorum. Si discus ille, qui ori adversabalur , posieriore
fulcimine carerel, sicuti discus ipse propter primum explosio-
i-iis impetume situ suo ultra centimetra 2 progrediebatur, ita fa-
cile apparere poterat , successivam ejus retrocessionern , qua in
aliuni discum incurrebat, nil aliud esse quam oscillations in
rctrogradani a sola griivitaie pendentem . Si magna hujusce
]>ercussiouis vis, si primus disci progressus adeo parvus prae
iJlo, qui, intercedente spatio 10 vel 12 centimetris majore,
conspici potuisset, necessitalem aherius vis , vis scilicet gravi-
tate eflicacions ad eum moumi retrograilum producendum ,
baud satis comraonstrassent , hoc idem denique plane suasisset
persimilis hujus experimenti exitus, quum illud capiatur disco
juxta murum posito (§, 14).

§. 19. Caeterum si discus, nullo posterius impedimento pro-
Libiius, potest aliquando, propter primigenum harum explosio-
KUiij violentissimarum iiiipulsum ( qui suum semper sortilur

288 SiLYESTBi Gherardi

efl'ectuni , uti vidimus, etiaiii quum de explosionibus agatur istis
mullo debilioribus, sed tanien conlinuis), devehi ultra illud in-
tervalliim , e quo sucuis vis, nosuis hisce disquisiiionibus pro-
sequula , euni revocare nou valeret , seu ex ([uo vis isia evolvi
non posset, hoc miniine probat ( id quod notandum est ) siiv
gularem proprietateni , qua venas perenues, aereas, aquosas,
et vaporosas iiui conipertuin est sub duaiuin vel tiium almo-
sphaeraruiu pressioue , iuesse non posse el eliani menioratis ex-
plosionibus violentissiinis quoties coniiuuas experiri possemus.
Qui veuaruni iilaruin eflectum priiiiuna tautummodo spectaret,
proprietateni islam eisdem denegaret; et hunc prorsiis, a ve-
ritate abenare quivis diceret. Fieri utique posset ut inter di-
scos, apia aniplitudine praediios prae ampiitudlne orificii in
ceutro akerius horuni peracti, vena fluida ab aliqua ex istis vio-
lenlissimis explosionibus procedeus, quanique fingimus conli-
nuam, evolveret sive producetet singularem illam suctus vim ,
qua fluidam venam comniunem pollere conspeximus; produce-
ret, inquani, postquani priniigenae ejusdeni inipulsionis efFectus
anteversns fiierit, detinendo discuni mobilem initio experimen-
ti vix dissilum ab alio , qui effectus ( sicuti vidimus et confir-
matur ) ortum habet antequam vena fluida formani laminae
sunipserit , antequam scilicet singularis vis ipsa , cui modo prae-
cipiie studemus , suo fungi munere possit . Huic autem opi-
nioni suftVagandi gratia si qua possunt experinienta in medium
proferri, haec mea et quae se<juuntur analoga (ni fallor) hu-
jusmodi sunt; fatendum tamen est et mea et aliorum tentami-
na sentenliam banc non ita confirmare ut de ea adhuc dubi-
tari nequeat , quum longe aliud sit violens explosio sed sum-
mopere fugax , uti ea quam periclitatus sum , atque ejusdeni
vis explosio sed perennis, quemadmodum finximus illam ser-
monis praecedentis .

§. 20. Peculiarem consecutionem, quam mox egomet inde col-
legi, si qiiis experimentis hactenus cognitis fulcire velit, illo-
rum Bonibyi et Cleraentii eum memiuisse oportet, quae initio
hujus Commentarii recensui (§. 3), et e quibus patet disci mo-
bilis adhaesionem in discum slabilem eo majorem fieri, quo
majori pressione vena fluida incitatur . De prioris experimen-
tis niilu constat tautummodo ex simplici generalique adnota-

Nova experimenta etc. 289

lione clarlssimi Despret/.ii; tie aherius autem experimento en
quae in Kolalione Coguitornm Acadeniiae Parisiensis leguntur.
« Lo(]ueinur tantum ( ila hi scribniit ) de quodam experimen-
I. to ub (icuios noslros susceplo, in f|uo oiificii tliainelro e-
« rant 4 inilliinelra , et vaporis in cacabo vis elastica duarum
I' alinosphaeraruni pondus cum oclo decimis circiter ae([uabat.
<i Vaporis eilluxus vertioaliter ac deorsum versus erumpelial :
« discus aeneus , cui erat diametros 8 cenlinietrorum , circi-
« ter duobus millimelri tertiaiiis disiabat a piano orilicii inci-
« sionc sculpli in alio disco ejusdeni diamelri. Vis qua discus
« hie orilicii piano adeo proxinius detinebalur, satis valebat ,
« ut elidere posset pondus 276 luilligrammaluni , quod erat e-
« jusdem disci proprium. Sed si in cacabo vaporis tensio
I" (quod aniniadversione dignum est) haud parurn minuere-
" turj qiiuin haec ipsa vis quoque dccresceret eodein tem-
" pore, discus gravitatis actioni obtemperans ah alio sese se-
" jungebat » {^Ann. de C/iini. et de Pys. etc. Z". 36. pag. 70).
§. 21. Donee discus mobilis in posteriori parte impedieba-
lur quominus retroiret, balllsta in eum explodi poterat eliam
si pulvis nitrati mensura stuppa coerceretur absque eo quod
siictus siu-;idaris efi'ectus ab explosione procedens desiderandus
esset . Hie tamen efl'ectus evidentius sive minus turbate fiebat
ob stuppae semiadusiae impedimenturn inter duos discos , si
hac alia ratione ageretur . In unius disci centro foramen pe-
regi, diametrnm habens centimetrorum 5, et ilium ad extre-
mitatem baculi cujusdam, forma cylindracea et eadem diame-
tro centimetrorum 5, aptavi eo ipso modo, quo rota in suo
axe; ex adverso capite baculus perpendiculariter et firmiter in
parielem infigebatur, et foramen disci tubo quodam metallico
cjlindraceo erat praeditum, qui prominebat e disco tantummo-
do parietem versus, ita ut discus ipse ultra crassitiem suam
(quae erat millimetrorum 16) posset e baculo egredi , quin
caderet. Quamobrem poterat discus idem progredi ante ca-
put hujusce sui quasi ductoris, usque dum facies ejus antica
centimetris 6 circiter ab eo dislaret. Baculus perfecte foramen
iilud cylindraccum occupaVjat; at resistentia ex altritu minueba-
tur , unguine ipsum liniendo . Nunc quisque intelliget , quo-
luodo disposito disco per faciem ejus anlicam eodera in pla-

290 Sir.vR^iM Gherardi

no, (luo caput liaculi , et in Ininc recie explodeiulo seniil);il-
lisiaiii igneani, cujus os consneto rlisco insimebatur , nuUiiis
esset nunnenti, si pulveris nitrati niensura stiippa coerceretm:
(Jisius enim luobilis, ageiite explosione, decurrere contra sta-
bilem , et smppa poterai se se excipere in vacuo , quod fit
per disci progiessuin inter ipsum et sui diicioiis caput; quo-
circa discus ipse absque impedimenlo tantum progiedi pote-
rat, ut in aliuni inipijigeiet : id quod reapse saepissime con-

§. 22. Disci inol>iles , praesertim ubi fulcro retro disposi-
to non innilantur , rigidi esse debeni . Vidi enim ingentes
•liscos ex lamina zincea ad cuciiUi imasrinem se flectere sub
barmn explosionum impulsu, et ad niagnam disianiiain proji-
ci , nee non funeni , a quo pendebant , penitus obtrtuicari , etc.
Sed tunc vena ermnpens netjue compritiii , neque laminae
plus minusve subtilis formam induere poterai (§. 3'^).

§. 2.'i. In experimentis Jiisce nostris sitnilibus, at({ue, ut mi-
hi constat, usque adiiuc instinuis, malerialis superficies, (juae me-
dium liabet orificium, vel est vasis eflfluxuni alenlis paries, vel
cum extremitate fislulae fiuidum ded«centis coniiectiiur . Haee
igitur superficies semper immobilis est, ideoque per ilia expe-
rimenta numquam probari potuit, an haec ipsa subjioiatur snclui
laminae fluidae , earn inter et discum sH)i opposituni excurren-
tis: nemo, quod mihl liolum sit, ne de hoc quidem excogita-
vit . Sed cur subjici non deberet? Ut dubium toUatnr nonne
nobis insuper argiunenlum aliud in promptu est, quod de po-
slremo hoc disco nou habemus , nullarn scilicet cominemo-
ratae superjiciei partem venae impulsioni perinde objici, ut
hu]us ipsiiis disci pars media directe objicitur?

§. 24. Discorum ligneorum foramina , quibus turn memora-
lae baliistulae igneae tnm semil)aUistae ora instruebantur, tubo
metallico munita fuere prominente e posteriori eorumdem fa-
cie. Ila poierant hi favilller progredi ad exliemilatem calami
igneae bailistae ad horizontem dispositae , ac intervallo quodam
ultra ejus os pervenire: firmiter quoque det'neri poterant per
chocleam permanentem tubo metallico infixam . Quoties explo-
debatur ballista, cujus os disco libero instructum erat, ita ut
facies hujus antica in eodem esset oris piano , ac muro cuili'

NOV.V EXPEIU IF.MA ETC. 201

bet parallela el pioxima, discus semper progressus fiiil iJtia
OS, aii murum accecleudo, sive in ipbuiu impingeudo , iive ad
hujus pedein cadciido (qui antea e Hsiula exciderat), proul
variae eranl expeiiuiidi laliones (§. 28).

$. 25. Si vero disci, ul in superioribus experimenlis conso-
ciaifiitur , uiius allcii occunebat etc. ; nuncpiam auteni hiiic
juoliu disci , in ca pile instrumeuli infixi, piaeiie vidi reinotio-
neni ex parte adversa, siculi de alio liisco flebat.

§. 26. I'orsan cum hoc postremo expeiimento. quod duobus
adliibitis discis mobilibus peifocimus, reclius quam cum quo-
libet alio, quibus discuin iiriuin inobilcin adliil>uinuis, coni-
])aiari posset illud jam iudicalum Bailleli tentamen per quem-
dam conum chariaceum, qui ob llamen ipsuni in eo excur-
rens coutundi videbatur ( §. 4 ). Duorum discoium supeiilcics,
quae sese prosplciunl , siinul surnptae parielem zonae arniil-
hui.s ellluxus conslituunt, quae comparanda est cum tubo ad-
(litiona/i ( uti ajuut ) et conico-ilivergcnti Ventuiii. (>aeterum
in Bailleti, sicuU in Celebris llvdraulici nostri experimenio,
nulla parietis portio in lubulo efiluxum deducente objiciiur
impulsui direclo venae, quae ilium pervadit; aliier auteui se
res Label in praescnti noslro casu.

§. 27. = Ballisiuhun demum Vollianam hydrogenicam per-
lenlav i = . Cum omnibus consentire pulo , si asseram nuUaui
esse brevioreua el magis momentarlam explosioneni ea, quae
per hoc instruineulum obtinetur. Atlamen hac quoque explo-
sione phoeuomenon evitleniissimae repulsionis illud allractionis
apparentis subsequiiur in disco , contra queni explosio ad cen-
trum dirigiliu-; id([ue niultoties inter scbolasiica experimenta
discipuli mui plane conspexere. lluic ballistulae, per nos ad hu-
jusmodi experimenta adliibilae, suul forma el magniludo fere
ac ovo slrulliio camelinoj praeteroa adcst cum ea comiexa fistula
quaedam ex aurichalco , longa centimetris 26, el interne ha-
bens diamelrum millimelroi urn 1 3 : haec officium praestat con-
ducioris vapori aqueo , qui delonatione producitur , el qui or-
tu suo nil aUud est quam flamma perstrepens. Experimenta hoc
apparaui coniecta descriplione non prosequamur; nam eadem
circlter sunt ac quae ballistis igneis suscepimus, quaeque jam
dcscripsiums. Si fistula deorsum deprimatur , el variis filis sub-

292 SlLVESrni GlIERARDI

ler suum discuni , eidein fistulae atlnexum per chocleam tub!
metallici, alius discus pendulus disponatur, dum ballisla haec
exploilitur per punctum tcmporis fila tendi, stalimque relaxari
cenninlur , nee non discus, f[uem ilia sustinebanl, si con-
venieuti inlervallo ab alio disco sejungatur, suigere ex se con-
spiciuu- , donee in isuini incutrat.

§. 28. Si ballislula Volliana, suo disco instructa sed libero ac
ad parieieni quenidani paiallulo, circiter ex ititeivallo cenu-
metrorum 5 explodalur, discus e fistula piojicitur, et cadens
parietem adland)il (§.24),

$. 29. Atipie hie I'orsan commode cadit animadvcrtcre ex-
plosionem in disci lignci centro per ipsam mulioiies concusso
notam sui nullam aliam relinquere, quani maculam cinerace-
am ejusdem amplitudinis ad snmmum ac os fistulae , quae di-
sco ex consueto brevi intervallo apponebalnr.

§. 30. In omnibus experimentis superioribus plane conspi-
citur lamina fluida, quae media duos inter discos erumpit;
conspioitur flam ma ; conspicilnr fumus; sed miniine patet eaia
sese Jleclere super limbos facierum externarum discorum (V.
S. 6).

§. 31 .=Ballista pneumatica postremo usus sum=. Nonnulla
tantum referam ex illis tentaminibus a me per hoc instrumentuin
SHSceptis, quod commodi gratia saepius adhlbui turn cum in
lioc physico Theatro eadem experimenta publice repeterem.
Fistulae longitudo ad valvulam usqne est metroruin 1 cum
eentimeti is 1 5 ; diametros ad os est centimetri 1 . Discorum ,
quibus fistulae caput instruebatur , alii diametro gaudebant cen-
limetrorum 35, alii vero millimetrorum 225; qui sunt ex-
plosionibus o])jiciendi subiiles adsint et leves, eadem ratione
ac qui per ballistulam Voltianam fuerint pertractandi.

§. 32. Intervallum, ex quo explosio ballistae pneumaticae,
plurinium acre compresso repletae, nullam neque attractionem
neque repulsionem producit, si adhibeaniur disci majores, est
millimetrorum 15; si minores, est millimetrorum 35.

§. 33. Si disco , ([ui ad OS ballistae pneumaticae est, subti-
ies disci diartacei superponantur, et ballisla coelum versus ex-
plodatur, ipsi sursum volitant hue illuc, sed vi flaminis sub
sctutellarum forma antea redacti , quae eidem flamini suam ad-
vertuiit concavitatem ( §. 22 ) .

Nova experimenta etc. 293

^ 34. Tarn balllsla haec pneumatica , quam ballistula Vol-
tiaiia , ore demisso , ut libel, explodi possunt. Quod si fiat
Uim cum discus, qui ori jun{;itur, convenienter respondeat ali
super solum vel super tabulam quamdam posito , hie sese
attoUit, quin lamen horizonlalem suam dispositionem relin-
qual, ictum impingit in alium discum, inde super fulcrum
suum cadit. Cum aulem discus fulcrum deserat et ad ipsum
redeat lemporis puncto perquam brevissimo, al([ue explosionis
rumor adeo percussionis ictum superet, ut liic vix percipi
possit, ita observatorem vel iuteniissimum efTugere potest va-
rus istiusmodi motus disci mobilis, sive nil aliud eidem videri
quam curvatura quaedam in parte media disci explosionis im-
pulsu producta , et successiva ipsius partis ad pristinam for-
mam restitutio . Sed omissis ([uocpie experimentis alia ralio-
ne instilulis , guttulae ex atramento , quibus discus hie asperga-
tur, et quae post explosionem vestigia sui in disco stabili re-
linquunt, prorsus ostendunt tum extreraas turn medias et om-
nes simul disci partes sese reapse discum oppositum versus
translulisse .

§. 35. Semper vero accidil ut in experimentis vel per bal-
lisfulam Voltianam vel per ballistam pneumaticam confectis
( idque sive propter discorum levitalem , sive propter perfec-
tam effectus e\\Aos\on\s Jluiditatcm , sive ex eo quod explo-
sio ista perbrevi temporis momento fiat, sive tandem propter
hascc Ires siinul-agentes cnussas), accidit, inquam , ut at-
Iractionis motus fueril usque prowptior sub explosionis entptio-
ne et majori apparucrit impetu praedilus, quam in experimen-
tis per communes igneas ballisias insiiiutis .

§. 36. Jam quum omnia quae praecedunt experimenta vel
conficere vel ad examen revocare lubeat, hoc facile menti oc-
currere potest, videlicet = ballistae pneumaticae flamen , nec-
non ballistulae Vollianae detonaiionem^ et tormenlorum bel-
licoriim explosionem baud aliter singularis sHctus phoenome-
non producere, quam ex promptissima aeris depulsione ( liceat
niilii hoc uli verbo conceplum reddente), quae in horum in-
sirumentorum fistula ac in intervallo duos discos sejungenie
fiat =. Conceptus hie, cui certe quoddam pondus inesse vide-
lur, quique in medium allatus turn cum pericula a me suscepia
T. V. 37.

294 Si..\EsTni GiiERAnm

coiistilissent, anlequani phoeiioinenon a Grifliihio auimadversmn
esset el expeiiineiua de eo ah aliis excogitata foient, neniinern
forsan rcpugnanlcrn iiivenissot, nunc quasi vcii spccicMU lan-
tum praeselerens vcl htijiisniodi videri potest, ul admitll ne-
qiieat quia sviblilhtM- peipendatur et nova luce ob oculos po-
natur, qiiolios deinuni ei locus conccdendus sit.

§. 37. El re q^uidcni vera si considorenius, phoenomenon sin-
gularis suclus item coulingere omnino , quamvis fluidum pluri-
marum alinosphaeraiuni pondeie prcssuni excurrat et jugi-
ter adsit in ilto spatio , iibi _, ex allata hypothesi , i^acui vis a-
geret; cuin in nienie revocenius niodo efiectum esse conti-
nuum piout coniinuus est fluldi effluxus, inodo fugacem proul
fugax eiUiixus est; cum tandem spectemus allerntro in casii
eidem eU'ectai alium eumdemque efiectum praegredi, repulsio-
nem scilicet juxta primigenam efHuxus direclionem; nonne ex
hisce omnibus fas eiit illud invocare principium , videlicet =
iisc/cin cffcctibus eaedein sunt caussae =, alqne uno ordine
eademque disquisilione uliiusque casus experimenta complecti?

§. 38. Hie opponi posset, = in experimentis per effluxus
conlinuos usque adhuc cognitis pressionis proporlionem, qua ef-
fluxus pervadil inlervallum duos inter discos posilum, ad pres-
sionem exlernam in se parvi momenii esse ; perparvi aulem
prae pressionibus respondenlibus huic , quam fugaces meorum
experimeniorum effluxus producunl ==: quid inde ? anne in
dubium vocetur phoenomenon oriri non posse, si duarum pres-
sionum proporlio in primo casu multo major sit quam 2 vel 3 ?
Experimenta proxima ( §. 42 etc.), a me per Machinam Pneu-
maiicam confecta, ni fallor, quodcumque laujusmodi dubium
de medio tollunt .

§.39. Sed haec hactenus de experimentis nunc memoralis;
nam singula quae([ue de illis recensere modo in animo non
est , quod perfeclurum esse spero quum ilerum hujus argu-
roenti plenius iractandi ocium eril . Hoc aulem efficere non
posse jam nunc video , ni antea et de poslremis et de praece-
denlibus periculis fusius egerim, cum nunquam de eorumdem
defeclu lantum mlhimetipsi suaserim, quantum hoc temporis,
quo ilia scriptis mandavi. Tunc forsan potero coramodius om-
nium experimeniorum disquisilionem verbis prosequi de phoe-

Nova experimenta etc. 29. 'j

noineno singiilari, cul piimus Clemenlius studuit; tunc quo-
que nonnulla ex calculo derivata in niedinni proferam, quae
niilii hypolhesini accessu facilioiem vel inimis imperviam u-
nice prospicienii consequi licuit, ponciido scilicet iluidum in-
ter duos discos excurrens esse conipressionis expers. En vobis
isuusmodi consecuiiones .

§. 40. Communis tuborum acJditionaliuin theoria, quae
hydraulico-stalico Danielis Bernoulli principio nititur (atque
liac de re quisnam eidem non sufiiagaiur ?) nullam singularis
suctus, de quo egimus , explicalioni viam praebet. Ob banc
ilieoriam pressio hydro-dynainica in spatio, quod est inter
duos discos, minuente inicrna pressione recipienlis , a quo ef-
fluxus alitur , augescere deberet, dum experientia opposiluni
oninino patet (§. 3, et 20): inde fit ut valor hujiisce hydro-dy-
nninicae pressionis deduclus ex theoria nimis magnus exurgat
pro parvis recipicntis pressionibus, et parvus nimis pro magnis,
raiione semper habita valoris qui per experientiani eidem pres-
sioni hydro-dynainicae tribui potest. Ut singularis phoenomeni
explicationi commemorata theoria inscrvire posset, poneudum
esset: 1.° laminam fluidam duorum discorum parietes relinquere
jam inde ab ingressu inter spatiimi arniillare , quod parietibus
ipsis continetur: 2.° oandem laminam ex se inter superficies con-
venientis curvaturae, calculo determinabiles, coerceri: 3.° aereju
dcnique per laminam ipsam e spatio, quod duo disci com-
prehtMidunt, priino expulsum inde non posse inter banc et
discos se se servare nisi sub quadam deusitate vel pressione
ea minore, quam extcriiis habet, juxta hydro-dynamicainXdi-
minae fluidae pressionem .

§. 41 . Utinam atque utinam pauci> hisce verbis lionorandos
Socios, quibus profunda calculi ratio prae manibus est, sua-
sissem ut suum intendercnl animum ad arduum hoc hydrau-
licae iheoriae piinctum! Tunc nil amplius procul dubio mihi ad-
dendum esset, quin cliam spcrandum per eosdem argumentum
istud tarn scite et acute enodauim iri, ut brevi ego voti com-
pos essem factus. Sed posiremo ad experimenta veniamus per
Machlnam Pnoumaticam confccta.

S- 42. In centro paropsidis cujusdam ex hisce machinis ,
quibus usus fui, per chocleam ligitur aurichalceum rostrum

296 SlLVESTRl GnERARDI

fjuoddain , cxlcnie coiii ad iustar eirorinaltiin , quod liabcii po-
test siciui tubus, ex quo, clave machinae pneuiDaticae adaper-
ta , aer eflluii ac in recipiens jam antea acre orbalum se se
dilTiiiullt. Diainelros orifuni, (juod in coni oacuiuine patel , est
luilliinotrorum 3 , et labium suum proiuinei millimettis 5 ab
hori^ontali machinae paropside . Quiun rosirum hoc perfecte
induissem ligneo disco (n)illimelns 5 nenipe crasso et cui dia-
uietros item erat ceulimclrorum 9,ncc non foramen cenliaie
aii(juautuUim majus quani orificii foramen ) , ila ul discus ille
in eodem bisteret piano atqiie oiiQcium , diligenter planum hoc
rete metallico instravi , et discuin chartaccum , diamelrum ha-
benlem cenlimeliorum 9 circiler , et cujus centrum orificii cen-
tre respondebat, immediate super rete disposui. Post haec ac-
re extracto ab recipiente satis ampio, tnm cum baromelrou
ex hydrargvrio machinae adnexum indicabat prcssionem inter-
nam esse unius pollicis Parisiensis, aperta via est aeri exlerno
ad internum recipientis aereni rarefactum : tunc discus charia-
ceus posiquam leve fugacissimumque sublaiionis signuni dede-
rit, slatini reti metallico adhaosit , et quamvis speciali quodam
tremore invaderetur, semper tamen in idem rete plus minusve
premere visus est illis duodecim ( vel ultra ) minutis secundis,
quibus aer inter ipsum discum et alium huic subjectum sibi-
lans recipiens implevit. Disci hi intervallo sejungebantur unius
niillimetri ad summum; si vero ex intervallis majoribus discus
superior coUocaretur, violenter repellebatur primo aeris exter-
ni flatui in recipiens : repulsus quoque fait quamvis proximus
plane reti turn qimni memorato circumindumenlo rostrum au-
richalceum exutiim esset; unde etiam liquet requiri omnino, ne
orificium eflluxus ultra expansum suum labium, quo circum-
instrui debet, se se attoUat.

§. 4'j. Arduum fait experimentum hujusmodi perficere di-
sco immediate disposito supra orificii planum; discus enim ip-
se turn earn aer exiraheretur propter consueluin suctiun mo-
do in banc modo in aliam plani ejusdem partem semper de-
clinavit, ideoque acre externo in recipiens afllante tunc ipse
centralem et convenientem positionem plerumque non occupa-
bat. Ged quoties opportune dispositus constitit, experimentum
eundemj quern miper indicaviuiiis , efl'eclum praebuit.

Nova fat'erimeiNta etc. 2*.) 7

§. 44. Elflectus hie aliis cjiioqne experiundi lationibiis per
me confirmalus fuit; eteniin pueuinaticas machiiias postmoduin
adhibui, quarnm paropsidiim planum orificiis ex diversa dia-
melro iiisinieljatur. Sub recipie/ite eliani veiticaliler collocavi
quosdani discos auric halceos : e foraniine in horuni centro perar-
lo eiuuipere debebat aer accurrens in vacuum, et disci quidam
chartacei, aliquanlisper crassi atque per fdum suspensi , vent!
impetum prinii sustiuere debcljanl.

§. 45. Compertum ii^ilur manifestumque est, etiam quum
aer qui extra duos discos manet, ea sit densitate vel pressione
coercilus, ut haec fiat vigesima octava pars illius, quacum idem
fluidum excurrere incipit inter eosdern discos, contingere baud
secius singulare Clemeniii phoenomenon.

§. 46. Sed hoc non satis. = Major quidem fiat inter duas
iniiiales pressiones differentia, sive aerem accuratius ( quoad ejus
fieri potest) extrahendo e machinae recipiente, sive comnni-
nicationem instituendo inter recipiens aere orbatum et aliud
Machinae Com/;rimen</i, in quo aer sit sub duarum vel trium
atmosphaerarum pressione =: proportio inter duas pressiones
erit sicuti 60 (sive ultra) ad 1, et phoenomenon similiter fieri
videbilur: discus levissimus minimo illo intervallo nedum non
repellitur ex alio,ecujus centro volocissimiis erumpit ventus,
sed ibi detinetur conatu manifestissimo.

Quantum difRcultatis experimenta hujusmodi non afferrent
sententiae eorum , qui se sive omnia sive satis dixisse putarent
asserendo, = phoenomenon corporis levis, quod flatus repel-
lere non valet, totuni esse ah atinosphaerica pressione = \

AIVTOiMI CAVARA

EQ. A CORON. FERREA

Eocoslosis ill antra Igtnorl enatae ope
resecatlonis curallo.

1 erutilc mcdicinac incrcmento sane piilavi, niorbos illos
diligenter excipere , qui tamen , Deo juvante , raro in hnmana
nalura observanUir , alque de illis particularitates speciales turn
in initio, turn in progressu , turn in dintuniitate adnotare, prae-
seriim cum exoptaium finem habuei int . Quod si istoi um cu-
ratio , aut e solis naturae viribus conligeiit , vi in illis in-
siia a divina providentia, aut artis medicae magislerio, ct indu-
siria , optimum erit consilium casum , eventumque ponderare.
Quamobiem quum in practica Chirurgica debuissem unum ex
hisce morbis pervolvere, illumque aiiis auxilio non solum tem-
pcrare, veium eliam vincere omnino, el ad sanitatem perdu-
cere, liinc illius liistoriam vobis lefeire non immerito sum ar-
bitralus. Gravissima morbi conditio, et quae adhibita sunt re-
media ad ilium removendum , cum a chirurgia deprom[>ta fue-
rinl, ita ipsius uliliiateni quani maxime dcmonstrant : nonnul-
las postremo paihologicas observationes circa liujus morbi na-
turam et indolem pro eo^ c[uod in me eril, exponam .

Dominicus Roncada domo Podio Renalico mense Aucusti an-
m 1837, lertium dentcm molarem in parte sinistra carie af-
fectum habuit, qua dc causa ad monacum in Ferrariam se
coniulii, qui ei dentcm praedictum evulsit . Post operalionem ,
dentcm observatum fuil careie una radico, quae apparuit Ira-
cta , atque iu alveolo proprio infixa . Quum tamen operator
monacus de sinistro casu non desperaret , et in sua vel fortu-
T. V. 38.

300 Antonii Cavaha

na , vcl iguana acquiesceret ^ Roiicatlam, in nomine Domini
benotllcluiu , tlomum siiam restilnit. Ipse tamen paulo post quo
loco dens fuit avulsus, cepit indationcm, clolorcmqne gravein
susiinere . Quare consulnit nuHlicuni , qui parli aiVoctae cata-
plasma admovit, postea hirudincs iterum iterunique . Auamen
hoc medicinae genus, quamquam apiissimum , openi, et auxi-
lium non satis fercbal . Tall niorbo oppressus per mensem du-
ravit , quamquam variis remediis sil)i opilulari non det'nit, et
praecipue coUutoiiis. Cepit eo tempore foetidus humor, ac pu-
tulentus in os fluere, e deutis evulsi hiatu, cui numqnam coa-
lesceie datum fuit. Interea externae genae inflatio magis magi-
sqiie tnrgescehat, quae arcum alveolarem comprimens proflu-
viiun adaugebat, adaugebatque pariter infirmo molestiam. Neque
in tanlis miscriis animo defecit, quin immo sacpe medicum po-
stulalwt, qui in hirudinibus, el cataplasmatibns spem maximani
reponobat, et eorum usum saepius voluit renovare, e quibus ta-
men aegrotus expectatam opem non ferebat. Brevi eo morbus
devenit, ut nnllam speraret salutem — Tab pacto Roncada cum
ad decembrem ejnsdem anni peivenisset, me ad terram Podii
proilcisceutem consuUiit. bifiiinum , eaque omnia cognovi, quae
ad causas tarn gravis mmbi perlinebant, quaeque supra enun-
ciavi, et tarn proxime ad ejusdeni statuni speclabant. Ad os ma-
xillae sinistrac tumor apparebal, qui parietem anteriorem an-
tri Igmori , seu sinum maxillarem occupabat . Si tumor ad e-
jus basim comprimebatur , quo loco ad arcum alveolarem pro-
ximus erat, sanies foeiidissiina lluebat, quae ossis pravam na-
turani denionslrabat . Jam vir in gravissimum morbum mea
quidem sententia incidisset, qua de causa ut Bononiam pete-
ret ad suam valetudinem reparandam hortatus fui . Libenter
amplexus est meani scnieniiam, sed nescio quo fato per men-
sem et ultra produxit ejus adventum , adeo ut initio tantuni
anni tunc proximi 1838, ilium denuo vidi ad nosocomiuni
conlbgere, ad omnia, quae ei proficua futura I'orent paratum.
Interea tuniorem osseum in gena longius processisse agnovi :
fluor puris erat adauclus ex hiatu denlis avulsi, jam in fistu-
1am osseam converso. Per ipsum specillo immisso os denuda-
tum ei scabrum apparebat; quin imo in maxillarem sinu ma-
jor erat portio tali niodo viiiata . Dubitandum non erat quin

EvOSTOMS IN AMHO IGMORT ETC. .'5 3 I

exterior sui)CriorIs iiialae pars abiiornii sane ratioiie iiKjuinata,
maximain tuinoris parteui coiiMiluerel, ciijus lunioris magniliido
ovi ^alliiiacei molcin snpeiabat: hoc repraesental Tab. XXII. fig.
1 . ^lelllll igitur consiliiun priiimin fiiil totum os gcnae c parti-
hiis inollibus denudaie, aU[ue c<jrona irapaiii in ipso inlixa adi-
tum inihi in ejus cavitaU; patefacere, et qiiidquid in ista evenisset
observare. Jam arbitrabar non ex liumore in anlro coUecio, sed
ex cssea inluniescentia moibmn oriri . Facile ])atiebalur infu-
nius (jiiid([iiid in ipso essem operaUinisupiaproptor posiqnam per
dies ille rile dietam observaveiit , el nonnullae yenae sectiones
inslilulae fuerint, die dcrima februaiii ad operationem dcveni .
Sedel>at infirmus capilc eieclo, et peclori adsisientis innixo .
Supra genam lalam incisionem instilui atlinstar \/ ciijus apex
ad angulum sinislrum oris prolendens in ilium finem faciebat,
el toiam ipsius substanliam peniuis dividebat. Islius incisionis
lalus minus Juxla nasum saliebat prope arcum orbitalem , aliud
ductum stcnonianum superius se(juens ad ajiophysim zygoma-
tioam perveniebat, iia ul tola incisio una rum ejus base, (juae
ad arc«m orbiialem e.xistobat integra , liiangulum scalenum
constituebat . Ingenium omni studio adiiibui , ne ductus saliva-
lis in incisione esset comprehensus . Ista angulaiis sectio con-
tinebat lolum os maxillare e moibo inquinatum . Sejunximus
partes molles, ({uae genam conslituunt, el ila ab atHiaerculiis
OS subpositum denudatum in apemun misiuuis. Periosiio pe-
nitus abraso trapani coronam infigcre in ipsum conati sumus,
salis piocul a foramine , quo exit fasciculus secundus neivi
(juinti pans . Ila adiium nobis aperiii ad internam caviiatem
sinus maxillaris arbiliabaiuur. Res tamen non ila se gessit, nam
spliaerica ossis praedicti superficies profecla e morbosa vegeta-
tione, trapani usum omnino amovebat, quapropter malleo et
scalpro partem externam ossis jnaxillaris ^upeiioris adsporlavi-
mus, ac totum antrum nobis apertum fuit. Agnovimus exosto-
sim in sinu praedictOj quae stride adhaerebal proximo ossi ju-
gali , atque subposito fornici aiveolari. \ide Tab. XXII. fig. 2.
Haec anlri caviiatem omnem replebat, quin imo augusia ipsa
valde fiiissct, si externus et anterior ejus paries distentus et cU-
latatus ab impelum hujiis corporis dinissimi in ipsa pervcluti
majorem non adeptus fuisset capacitaieni . Ut plane exostosis

302 Antonii Cwara

nobis ill conspcctii vcnircl, neoesso erat liiatuiii inagis magi-
sqiie ampliare; qua cle causa suhpositiiin quocjuc foriiiceni al-
veolarein adsportaviinus. lam fuoiat iste exostosi niorhosa vi-
tiaius et dislraclus. E partihus iiif'eiioribus libcrata oinnino exo-
stosis, quibus viilobalur adiiaerero , paliiit jugali osso infixam
esse, quas adhaesiones seria secuiinus: Vide Tab. XX 11. fig. 3.
Lit. A. Nutabat iiucrea corpus istud a nexu scjunctnm, sed
quum ilUid educoic no([iieaui nisi vim infcrrem , propter quod
pluribus punctis sclmeiderlanae mendiranae adhaerebat, ilhid in
situm reliqui, pro ccrto enim liabel)am, nee amplius augeri,
nee ibi diutius remanere posse. Suscepimus posica vuhius ad
contactum rcdigere, qnotl ope suturae cruentae Interruptae pe-
ractum fuit, minus vero atl angulum oris in ([uo suturas con-
voliUas duas adhibui. Ita consuluimus nimiae hujus partis mo-
bilitali, quam in cibi, et polus gestione removere omnino fo-
ret impossil)ile. Convenienti apparalu et fasciis deligato aegro-
to , ipsum in cnbili collocavimus . Operalionem islam iuflam-
niatio non modica fuit secuta cum febre, capitis dolore, quae
omnia profeeto in tanta morbi gravitate nullo mode vitanda
fuissent: attamen et diaeta stricla et iteralis venae sectionibus
haec omnia snperata fuerunt, ita ut viginti diernm spalio vul-
nns ad laudabile statum f'uerit perduclum. Dura partes moUes
ferro divisae a suturae punciis rojunctae sat bene invicem ad-
haerebant, liquida per os in anlri cavum injecla illud a foe-
dis mundaliant . Magis magisijue nutabat in dies exostosis at-
que istam modicis tortionibus educere saepe conabimur. Tan-
dem post binos menses ab instiiuta operatione, scilicet die vi-
gesima proxiini mensis Aprilis, quamquam exostosis inclnsa per-
durarel in anlro, neqiie adhnc spes mea exitum, quem opta-
bat, essei consecuuta , intirmus domum rediit, non dubitans
quin penitus ac facile ad prislinam sanitatem esset venturns .
Horlatus fui interea ul collutorium adliiberel ex decocto hor-
dei cum nielle rosalo paratuni , atque vitam vacuanr a labo-
ribus el intemperaniiis viveret. Urbem pelebal bis quater^'e
ad mensem , illumque diligenter conspiciebam , el plurimum
in judicio ct opiuione mea ponel)am , ex eo quod provida na-
tura mihi aperle demonslrarel, esse cito perficicndnm, quod
ego nou improvido forlasse consilio susciperam. Longe immi-

I

Exostosis in antro igmori etc. 30,3

nutiim , ct pone nullum in ore li([uoiis focdi prollMNiuiii pro-
ximum iapsum exostosis praenunciabat , qui evcnit spoute die
<leci/na (piiuta mensis Augusti cjusdeiii anni , aUjue iufirnuis at-
tulit Miilii, nun absijnc maxima jucundilale, osseum istud ab-
uornie corpus, quod maxima morbi crat pars, ac vobis A. P.
prae oculis poiio . Jam probe noslis in eo exostosim , (juae
ob maxiinam ejus duritiein, et cum ebore elephanliuo simili-
ludiuem , eburnea quoque appellalur. In metlio fuit sccta ad
intimam ejus stnicluram bene agnoscendam, atque observaa-
da in ea est praoserlim radix midaiis deniis avuli^i, c|uae pii-
nia foria>;sc f'uil tanli morbi causa et oiigo. Vide Tab. XXII. fig.
3. lit. B. Apparet modo Roncada, veluti Tab. XXII. fig. 4. dc-
nionstrat, a natura sculplus. In oris parte interna fornix alveo-
liiris, qui ossi maxillari siiiistro respondet, dcest onmino.Te-
git ossa ista nova mucosa membrana undequaqne, quae est in-
ternae oris ineinbranae reproductio , neqne uUa aniplius appa-
rel umoris scaturigo , neijue cibuni sumens molostiani suslinet.
Externe gena, nullo modo viliala , regulareni cicairicem os-
tendit . In medio tanlummodo partes inferiori osso adhaerent,
ubi minimum apparet foramen-, quod acum exilem admillit,
et ad autruin internum perducit, ac per illud aerem expcUit
ad liljitum , dum homo forliter expirat . Huic tanli morbi hoc
vitium tanlummodo superest, quod facile amovere posset ars
rhinoplaslicae , et suturae auxilio . Sed quum nullus humor ab
illo slillaret, et praesenle valcludine ac rebus suis conlentus
essetj nihil amplius ab arte poslulare vitlctur Roncada. Erit,
ut opinor, in pathologia S. O. morbus hie non vulgaris, prae-
sertim si locum consideremus in quo est adortus, ct causas e
quibus originem duxit, nee non pniesidia, quibus usus sum
ad curationem oblinendam . Saepe nobis occurrunt exostoses
in practica medica , atque illorum causae sunt modo satis be-
ne exploratae. Exostosis, ut probe noscimus, est tumor ossium
ab eorum incremento adortus, qui afTicit ea plus minu^ve ex-
lensus. Virus venereum est prae ceteris exostosis causa; at la-
bes scrofulosa aliquando exostosim generat, saepius vero in
hisce cariem producit . Quidcpiid tamen valet in ossibus phlo-
gosim inducere, tunc in hisce innormale augumentum , sen exo-
stosim evolverc potest. Ex praedictis clare patet exiSslosim ex

304 Anjosii CwARA

osteite oiij;iiieni clucere, (jiuie semper eril occasionalis causa
luijusmodi inorln. Hiuc causae exterpae el tnuunaiicac , cluin
in ossibns plilogosiin prnniovonl, sic et oxoslosim (pi()([ae,et
saepe in piaciica chinugica observalur ex iciu violeiiio in quo
nou recte medicina adliibuerit exoslosiin oiiii. Sed liaec omnia
sunt plane nola, atque omnium medieorum consensu adm'ssa.
llevcra color ruber, (piem obscrvamus in ossibus animalium,
quae adhuc sunt in viiae primordiis, sal dare demonstrat quan-
ta sit in illis partibus sanguineorum vasorum copia, et con-
geries . Praelenjuanujuod plane apparel sanguineum ossium pa-
rencliima (pxanium sil postcpiam eoruna texturam dissolvimus
ope alicujus substanliae corrosivae. Os vero constat praecipue
piuguedine, gelatina, ac variis salibus lerreis. Principia et fun-
damenta palbologiae nos decent in processu phlogislico par-
tium organisnium et vitalltatem augeri; ex quo necessario o-
riiur, quod organa secreioria ad quotidianam reparationem, et
reproductionem destiuata , dum vis in ipsis crescil, comulalur-
que, ita praetermodum oflicia secretionum adaugentur , ila ex
niajori copia gelatinae nou lantuni, quam subslantiaruni om-
nium , quae os constituuni , morbosae crescunl partes isiae, et
inordinatae . INiliil mirandum ex dictis apparelj si ab ossilnis
tenuibus el fere laminearibus, velutl sunt in praesenti casu ma-
xillaria ac alveolaria ossa, durissimae exostoses ali([uando pos-
sent oriri , quae aeboris iuslar principium gelatinosum habent
quammaxime. Experientia praeierea nobis demonstrat exosto-
sini saepius a tenuissimis ossibus oriri , f[uae maximam ampli-
tudincm possunt adipisci nisi ars opportune opem ferret. Prae-
ierea ex aucla secretione albuminae cum salibus (juibusdam
conjunctae, in qualibel corporis nosiri parte substantia carti-
laainea alifjuaudo producilur, quae ossium duritiem aeumula-
re valet . Fuil hoc milii datum observare in quadara sectione
ad hvdrocelom curandam instituta, in qua vaginalis niembra-
na taniam duritiem eral adepta , ut ad summam vim obtinen-
dam forcipe ipsam secuerim. Hoc autcm Ilatchetti opinio fo-
ret, qui ad cartihigines efQciendas albuminam coagulalam con-
currere asscrit, contra vero Berzelius, in suis experientiis num-
quam albuminam inter ossium et cartilaginum componentia in-
venisse allirmat. Ex haclenus dictis apparet quaenam sil exo-

Exostosis in antro iG:Moni etc. 305

stosis curalio. C;ius;ie luijus infiriiiilatis in priinis semper eiit
hal>on(Ja ratio, islamqiie reinovere ac rcuindeie Mccliius cu-
rabil . Aiilijililoj^iijlicuiii regimen laiulandum erii omnimoclo, ct
saltern in primordiis morbum imminnit, el tlebiiiiat, seel caus-
sae ut tlixi prospicieiulum est. Ita quae a syphilitico principio
originem diicunl propiiis cuiandae sunt remediis; f[uae vero
oiiunlur a scrofulis aulisciofulosis cinentur, et numipiam mor-
bus victus cesseiit nisi diatesis sit dejiellata. Quae vero a trau-
maticis causis productae sunt, ac proinde indolis omiiino in-
{lammatoriae, illis in primis vali lissimis auliplilogisiicis occum-
mus. Altamcu in casu, quem supra exposuimus, ([uaniquam
et diu validioi'a romedia antiplilogistica adhibita essent , non ta-
men cum ea contij,it uiililale, (juae optabatur, ex eo ([uod pri-
ma hujus morbi causa nuncjuam fuisset admota, quae fortasse
in dentis avulsi radice reposila erat. Jam morbus ad gradum
pervenerat talem, in ([uo omnis valeludinis spes in aurerendo
tumoie supereratj illuuKjue oportebat a parlibus attiguis rese-
care, ac sejungere: ncque fiuslra elaborasse videor; etenim
ope artis et naturae fuit tumor osseus expulsus, et aegrouis
plane convaluit. Hiuc elucet ratio nostra in medicina adhi ben-
da, ([uac ncscio utrum ab hodierua chirurgia laudaii , an sal-
tem adprobaii mercatur . Probe teneo ([uod ipsa in oxostosi
inferioris nialac proposuit , et pariter quid([uitl in hoc dillicil-
limo morlK) partis resecalione audaciter sit adepta, sed non-
dum , aut saltern raro historian! legimus hujusce morbis in ma-
la supcriori adorti. Hanc igitur vobis, S. O, tradere proj)o-
sueram, quam quoque Dens Opiimus Maximus foriunavit.

Ta\> XXII

-^

./'

<9.s.

[

^^.

C BeHini dpi

Lit Beftini

^

CAMILLI RANZANI

DE NONNULLIS NOVIS SPECIEBUS PISCIUM
OPUSCULUM TERTIUM.

E

lodie, Sodales Praestantisslmi , clisseram de scptem novis
speciebus piscium , altjue primo loco describam pisceni maris
brasilieiisis , (|ui est e genere Clupearum . Sed antequam id
exe([nar, nonmilla dicam do illis piscibus, quos graeci ac la-
tiui scriploies clupcas appellarunt-

Nomen graccum K>-.ov7ra.tix , nee non nomen latlnum Cliipea
sunt honionynia, significam enim et uibem quamdam Africaej
et (jiiemdam pisceni . Geograplii veteres urbem Clupeaui, sen
Clyjieam ab Herraaea , idest a Promontorio Mercmii fere ni-
hil ilistare docuenint . Lrbs ista adhuc extat, et Quipia dici-
lur; Hermaea autcm Capo Bon hodie appellaUir, atque in ma-
re medilerraneum versus insidam Pantaleariam maxinie excur-
ril. De pisce Clupea nemo scripiorum graecorum meniinil prae-
ter Callistenem Sibaritam in lijjro Xlll operis, ciii litulus fuit
= De rebns gulaticis •= Hnjns operis fragmenliim legilur in
Stobaei sermone de raorbis. == in flumine Araris inquit Cal-
listenes, nascitnr Clupea magnus piscis (utor versione Conra-
di Gesneri ) qui cresccnte luna albus est, decrescenle totus
nigrescit, et corpore nimiuni aucto a propriis spinis inlerimilur.
In hujus piscis caplte lapis reperitur grumo salis similis , qui
optime facil ad quarlauas sinisiro corporis lateri alligatus, de-
crcscente Inna = Flnnicn Araris liodie Snorie nunciipalnr, at-
que in Rhodanuni delabiliu- juxta , et infra Lugdunum. Erudi-
diiis bene midtis persiiasum fiiit , Clupeam Callistonis esse il-
ium piscem, queni galli liodie Jhsc vocant. Scd cum e qua-
T V. 39.

308 Camilli Ranzani

litallbus , quas Callistcnes Clupeae iribuit, vix alia praeter spi-
nariim copiam, in Alosae natiuam pcnineat, facile inducor acl
suspicandiini^ Clupeani Callistciiis ab Alosa galloriini hand pa-
rum dillene , alque ingcmio iaicor, me prorsus ignorarc qiiis-
nain sil piscis illc, qneni Callistcnes Clnpeam vocavit . Plinius
in capite XVII libii IX llisloiiae INaluralis, vibi egil de pisci-
bus inagniludine insignibns hacc scripsit = Auilus in I'adu
inertia pingiiescens ad inille alicpiando liliras, calcnalo caplus
hanio, nee nisi boiun jiigis exlraclus. Ai(|ui luiivc miniinus pi-
scis appcUalu-; Cliipca venam «|uandani ejus in fancibus miia
cnpidine appetens, morsu exanimat. == Bochartus (I), alii([Lie
viri eindill pio ceito habuerunt Clujieam Plinii a Clupea Cal-
lislenis niiuinie diflerie . Harduino auiem, Schneidero, et aliis
etiain jiersnasnin riiit Chipeani (^>allislenis plane divcrsam es-
se a Clupea Plinii, eo quod prior sil magnas piscis, altera sit
piscis niininnis . Conradus Gesnerus credidit, Plinium idco Clu-
peani niiniinuui dixisse pisceni , ([uod ipsani conudeiit cum At-
tilo, itlest cum Accipcnscre, ([ui ad ullimam aelatem perve-
nerit, cujus el moles vasta esset et pondus maxinuim, scd
liaec conjecUira et Salviano , el aliis jure, ac merito laevissima
visa est, ac proinde adhiic locus est saltem suspicandi Clupeam
Callistenis a Clupea Plinii valde discrepare .

Si Bellonium , iMassarium, Jovium, Bocliarlum, alsosqne do-
clissimos vires audiamus Clupea Plinii est ille piscis qnem Gal-
li, ut paulo anle dixi Alose vocant, ac Vencti Chicppain, llo-
niani Laccimn appellant scd Georgius Cuvierius (2) banc sen-
tcnliam respuit , atque longe diversam interpretationem prae-
dicli loci C. Plinii proposuit . Clupea Plinii, incpiit Ciivie-
lius, nihil difl'eil a Petromyzone brancliiali Linnaei, qui est
piscis minimus, et venni similis atque aliorum piscium bran-
chiis adhaeret, exsugitque sangninem. Opinio ista procul du-
bio est admodum probabilis, nuUus enim alius minntus piscis

(1) Geograpliiao sacrae pars posterior . Clianaam Lib. I. cap. 40.
pag. GTC).

(2) Plinii secuii(U. llistoria Naturalis Augustae Taurinorum JSSl.
in 8.° Tom. IV. pag. 4G. nota prima.

De NOV. SPEC. PISCIUM 309

fluvialilis, praeter Pctroinyzonem brancliialem, aiu Petiomy-
-/onoiu I'lanuii iis insuiuiiis est orgaiiis, rjiiae necessaiio le-
(juiriiiilur, ul possit alioniin piscium vasa sanguii'era peilere-
brare , atcpie ipsoriun saiigniiieiTi exsiigere . Li aulcm nciiii-
iii hac (Ic ro clubiiiin suporsii , oporlcbil accnratis ac repelilis
obseivalioiiibus piobare, IV-lioniy/ononi l)nin(liialeiii , aul Pe-
tromyzonem Planeri in os, vol in caviiatom Ijiaiicliialcm At-
tili ali(|uaiulo ingretii , veriis faucium aui biancliiai uiii ip.sius
adhaereie, sangaiiiein exsugere, aiquo iia paries istas dilacera-
re , lU iiide Allili .se([i\amr mors. Quam()l)rein cum ne([iic Cii-
vioiiiis, neque ullus alius ichlhyologus hariim reiiim tesiimo-
iiium nobis perhibuerir, , noadum plane constat (jliipeam I'li-
nii esse ex genere Petromyzonnm Linnaei.

Procul dubio notnni vobis est, Sodales praestantisoinu . pop-
Hialuni Ennii nonnisi iVagmenta ad nos pervcnisse. IFoniiii uniuii
legilur in libro Apulcl, cni limlus est = Apologia pro se ipso
•=- Si A!)ulcio Hdem liibuamus, pocmati ex quo Iragiiientum ex-
cerpliim iuit Emiius lumc tiluUnn jiosnit =-- Aedes pliageiica =
alqiie in ipso non modo enumeravit niulta genera piscium , ve-
runi eliam ubi gcnUum corum quiscpie inveniatur ostendit , et
ipialiier assus , aut jussulcnuis opiime sapiat. En versus Ennii:

Oinnibiis at Clitpca praestat Mustda marina,

( NonnuUi erudiii legunt = Oinnihus lit Chipca etc.')
Mures sunt Jcni , est aspera Ostrea pliirinia /Jbjdi,-
L'st 3f)tilene Pecien, Aperque apud ylmbraciac anincm;
Driindusii Sargus bonus est, /tiirtc, magniis erit si ,
Same. ^Ipridiun piscctn Scito inav,inini esse Tarentei,
Surrentei /ac enuis Claiiciiin , et Cintias apud . At quid
Scaruin praetcrii cerebrum Jovis poene supremi ?
JS'estoris ad pnlriain hie capiliir magniisqiie bonusque.

( Sub intclligiiui' = yJt quid praclerii^
Mclanurum , Turduin, 3Jeridainqiie , Unibramqiic mari-
Poljpus Corcjrae , Calvaria pinguia /Itarnae (nam?
Purpura, Muriculci , Mures, ditlces qiioqiie Kc/iini .

Enniiun non indicasse locum ;, ubi sapidiores Melanuri. Turdi,
Morulaeque , tJmbraeque exspiscaulur satis manifestum est. Er-

*? 1 0 Camilli Ranz.vni

go IkuhI paiiim a voiiuile iliscrcpat ul quod Apiilojus afllniia-
te scii|)sii , neinj)e Eiinimn in poemate rhagelicoruin iiidicas-
sc uln quisque piscis iiiveniatur.

Marcus AiUoniniis CoIiDima^ Casanhonns , alii([nc viri eriuli-
ti arbhrali sunt tionieii Clupen, quod iu priuio horum ver-
suuin Ennii logiuu' significarc civitatem , non piscem, eo quod,
jnquiunt ipsi, poelac iustiuuum full referro ([uihus iu locis iu-
signiorcs, celchrlorescpie pisces capiantur. Sod Roudolelius, Bo-
chaitus etc. conlrariam sentcutiaui icnuemnt, fovtasse auiuiad-
verteutes, Enniuui aliquando siluisse loca, ubi pisces sapidissi-
lui hospilanlur . Sed non omues erudili, qui Enuiuui iu pri-
mo illo vei'su dc pisce Clupea , nou do civilalc, ([uam velo-
res eodeui nomine vocaveruut, lorjuutum fuisse creduut, in ea-
deni versus iutorpretationc couscniiuut. IN'onuulli eniui ex iis,
qui cum Rondelelio , .loaune Pricaeo, Juliauo Florido etc. ver-
sum legunt = Oinnihns ut Clupea pracstat. JMuslcIa mari-
na = ita ipsjim declarant = Ut Clupea, .sic etiam INIustela ma-
rina praestat omnibus piscibus = ac proinde hi cruditi sibi per-
siiadcnt Clupeam Enuii esse piscem longe diversum a Muslela
marina. Alii autem ex iis, quibus magis arridet lectio = Om-
nibus at Clupea praestat Mustela marina = Putant Clupeam
Ennii nihil diferre a Muslela marina, alqiie ila versum expla-
nant= At Clupea ilia, ([uae eliam Muslela jiiaiiua dicitur prae-
stat piscibus omnibus =Haec interpretatio saltem vero proxima
est, mihique valdc probatur . Neque mirum cuiquam videri
debet, euudem piscem duobus nominibus appellatum fuisse ah
anti([uis, id cnim , ubi jam aniinadverlil PvondcleliuSj permul-
tis piscibus et olim, et nunc eliam accidit. Quod si cjuis ex me
sriscitetur de pisce, quern Ennius el Clupeam et Muslelam ma-
rinani vocavit, respondeo , me vakle suspicari hunc pisct;m ni-
hil diferre a majore Lampeira , quae ab Artedio, atque a Lin-
naeo Pelromyzon marinus appellata fuit. Etcnim Salvianus, ]M.
Ant. Columna , Massarius etc. sibi persuaserunt , Mustelam
Plinii, quae eliant in lacubus alpium rhelicarum hospitatur es.se
Lampetram marinam , idest Petromyzonem marinum Linnaei.
Tnsuper Massarius , .Salvianus, Rondelelius, Aldrovandus, Sca-
liger, Vinetus, Floridus, Froherus etc. pro certo habuerunt
Mustelam, quam Ausoaius ceciait in edyliio deciiuo cui titu-

De NOV. SPEC. PISCIUM 31 1

lum fecit: «= Mosclla <=> ab eodem Petromyzone marino ni-
hil clifene. En versus Ausonii prout legunlur in edilioue ope-
rum ejusclem in usuni Delphiui.

Quaeqnc per Illyricum, per stagna hinominis Istri,
Sptiiiiarum indiciis caperis Miistela natantum,
In nosiriim subvecta fretum , ne lata INIosellae
Flnniina tarn celebri defraiularentur alunino .
Quis ic naturae pinxil color? atra superne
Puncta notant tergnni , quae lutea circuit Iris 5
Lidjiica caenileus perducit tergora fusus;
Corporis ad medium partim pinguescis ; at illinc
Usque sub extreniam squallet cutis arida caudam.

Ilaec pictura, inquit Rondeletius, czn/i Zrt/?7/Jc//-ae nostrne^
(idest mi\]ori^ optiine convcriint, de eodein inteUig;ejidain esse
asseutior cum Massario . Non me latel Pelnim Gyllium af-
firmasse, Mujtelam Ausonii esse jNIustelam gallorum, quam Lin-
naeus inter Gados retulil, atque Gadum Lotani vocavit. Sed
llano sentcnliam Gyllii jure', ac merito Rondeletius , atque Ges-
nerus iniprobaut atque rejiciunt eo quod Ausonlus illis ver-
bis: in nostrum suO\^ecta fretum , clare signilicet Mustelani
suam e mari fluvios subire, Lola autern in lluviis dumtaxat vi-
vat. Nunc refellam argumenta, quibus Harduinus, G. Cuvie-
rius, alii(jue conati sunt probarc , Massarium, Columnam etc. er-
rasse cutn sibi persuascrunt Muslelam Plinii a Lampetra niajore
nlliil dilTorre. Gesnerus in magno opere de Aquatilibus , ubi
egit de pisce Mustela haec scripsit. = Lampetrae in lirii^antinn
lacu /iodic nullne , quod scinm , rcpcriuiitur ^ et Gre^orius
MaJigoldus, qui libellum de piscibus ejusdem laais nuper e-

diditnullnm Lampetrarum mcntionein fecit Lampetram

maximrm , et putclierrimam ante paucos annos Basileae in
Byrsa Jlumine captain Hicroninius Frobenius ad me misit

ea longa erat dodrantcs quatuor In JVeocomensi lacu

(Lac de IVeucliatel) heh'ctiorum qucm Tliecla fluvius ifficit,
Lainpetras et mannas , et pan'as degcre audio £go sa-
ne Lampetrarum genera in paucissimis lacustribus , et sta-
gnantibus aquis reperiri arbitror ^f Mustelarum ge-

312 CaMILLI R.\NZIVNI

7111S ill ucl, quod gain Lotas nominant , in oiuiiibiis fere la-
cnbns invenitiir^ct a Qebbetinensihiis eliainnuni Motelle, quasi
Musk'Ia vacatur . Id nutein in Urigantino huu rcpcriri cer-
ium est Quauiobrcin diligentius consideranduni de Lain-

petris , an de aliis Mustelis senserit Plinius . Ex his verbis
patet cousiliiitn Gosneri fuisse loctoris iiienti cliiluum iiiijcere
(le Mustela Pliiiii ulniiii sil e geneie Pelioiny/.oiuini , an e\
alio geiiere luiigo divorso. llarduinus apeite negavii IMinii Mu-
stelaiu esse Peti-omyzonem, el pro certo liabuii oaindoin nul-
lo moilo iliscropare a Gado Lola Liiiriaei. Argiiinenlis auiom,
quibus Gesiioi'us probare coiiloiidit niliil explorali uos habere
de Musiela Plinii unuiii addidii ducliim ex praedicii loci pliiiia-
nae historiae nova Iccdone: banc auiem non in aniicpio, ac me-
lioris nolae codice inveuil, sed per conjecturani, qiiain induhi-
talam dixil, ipse qiiaesivit. Veins lecllo haec csi == Nutic Sca-
ro datur principatus , qui solus piscium dicitur ruininare ,

herbisque vesci , non aliis piscibus Proxiine est inensa

gencri duntaxat iMustclarum, quas miruni diciu ^ inter Jl-
pes quoque Ithetiae L^acus Briganlinus aeinulas Dluraenis ge-
nerat = Harduinus primum assernit Plinii edilores scri[isisse;
proxinia est his mensa generis Mustelarum conlra omninin
exemplaiinni fidem; nam in Cod. Reg. 1.° el 2." in Colben-
lensibiis 1." el 2.", in Parisiensi, in Toletano, in Salniaticen-
si , in velere Dalecanipi , aliisqne conslanler legitur == Proxi-
nia est inensa perori duntaxat Mustelarum. Secundo ani-
madsertil Pinlianum ideo hanc alleram leclioneni non respuis-
se, quod el genus, el pecus de aninialibns marinis dicalur per
translaiionein . Horatius enini ( Liricoruni libr. i .° carni. 2,
vers. 7. ) de ipsis ila cecinit =

Oinne cum Protheus pecus egit altos

Visere monies ,
Piscium , et summa genus haesit Ulmo etc.

Sed Harduinus el hanc secundam leclioneni minus rectam es-
se putavit, atque unius liiterulae ininiuialione, sciHccl logen-
6.0 = Mustelarum jecori, suum, inquil ipse, oralioni piinia-
nae lumen reddidii, ul sil senlentia = E Muslebs non (jnam-
libet parlem, sed jecur maxime palato sapcre, alque in men-

De NOV. SPEC. PISCIU:.! 313

sis prol)ar*i . Deiiule Harduinns Icgil. Mustelas aemulas mari-
iiis , el adilit . Jta codices onirics i/iainiscrifjii , ct lihrl ini-
pressi.... frustra sunt, qui murucnis^ hoc loco repouurit. ili.s
praeiiiissis llarduinus peigil ad argiimenta, qulbus inititur, et
coniendit . iit probot Mustclani I'linii non esse Lampctram ni;i-
joreiii , set! Lolam . Ex dictis porro , inquil ipse, lahescit <?-
ntdiloruin complurium conjcctura , ex hoc loco colligentiuin
Plinianani Muslelatn esse Lampctram nostram. JSam prae-
ternuanujuod in Brigantino lacu Lampetra est oninino nul-
la, earn jecore laniuiii palato sapere nemo vcl pauluni mo-
do cruditus, vel adinodum dclicatus dixerit. Su(fragalur au-
tern nostrae emendationi vox dumtaxat, ut non tola Muste-
la , vel (ilia sui parte j prneterqunm jecore lauta sit: idque
res ipsa poscit ; nam Muslela, quain Lugdunenses, et J.u-
cernini Lotani vacant jecoris bonitate, suaviicitc . magnitudi-
ne eximia, et colons gratia praecellit. G. Ciivleriiis (I) val-
dc probavit liaiic inteiprelalioncm ITarduini, Bene, inqviit, Ca-
\it'iiiis, arbitrio meo JIarduinus. Ista Lota apud Lin/iaeuni
est Gadus Lota, et in quibusdain provinciis Motella a ]\Iu-
stela vocatur . Illius hepar in deliciis est apud convivan-
tes . NonnuUi addunt hoc aliud arguinentum : INTiistela La-
cus brigaiitini a Pliiiio clicitur aemnla IMuslclae niarinae; er-
go ilia in inari non vivit, ac proinde differt a Lampetra niajo-
re, quae hiberno, et aiUumnali anni tempore procid dubio de-
git in maii . Nunc a me haec argnmenta expendenda , atcpie
aeslimanda sunt. Prime itaque animadvertam Ilardninum pau-
coriim exemplarinin manu scriptoriim collationem fecisse vel
per se , vel per amicos, ipsumque siluisse de codicibns vetn-
slioribns , nempe de Riccardiano qui nono saeculo scriptus fui( ,
nee non de Esciuialensi, qui par aetate Riccardiano credilnr.
Sihiit etiam de aliis codicibus florenlinis, de taurinensibus , de
parmensibns, de cesenatibns , de venetis, de ncapolitanis, de
anglicis, de germanicis etc. quos certe neque ipse per se, ne-
que per amicos expendit. (2) . Temere itaque llarduinus as-

(1) Plinii Hist. Nat. edit, tnurin. 1831. Tom. 4. pag. 83.

(2) \'iilc prai'l'aclionem Harduini in edit. Pliiiii cum notis ejusdem.
Peris 1712 in foL

314 C.VMILLI Ranz.vni

seriiit leciionein vetereni praedicti loci Plinlanae Illstorlae om-
niaai exeinplariuiu nianusciiptoruiu fidei coutrarlam esse. Cum
auieiu hauc ipsaiii lectionoiu verain , atque rectam esse judi-
caveriut Joannes Buxius, lleiinolaus Ikiiharns , I'liilippus Be-
roaldus, Sigisinundus Gelenius, uterque INlannlius , Brolheus
etc. atque hi viri doclissimi aillrniale dixoriiil a se inspecios,
atque coUalos iuisse codices voleres , ac opliniae notae, quis
unquam crcdat omnes islos erudilos ad banc leclioneni ainple-
clandani consensisse , si quot ([uot extabant maniiscn[ita exein-
plaria iouge aliani habcrent? Neque sensus liujiis loci novam
leclioneni postulabal; nam sive legas ge/ieri duintaxdt l)Iu-
stelaruin , sive pecori duntaxat Muslelaruin sensus el planus
est et darus; scilicet Plinius his veil)is innuit in inensa solis
Mustelis daii locum proxiinum Scaro. Tnsupcr Ilarduinus a ve-
ritale deflexit dum aflirmavil in codicibus onniibus legi Ma-
stelas aeinulas marinis . Etenim Vincentius Bellovacensis qui
inieiiil anno 1 264 in opere, cui litulns , Speciihis majus Libr.
17. cap. 74 haec scripjil: Plinius m libro IX. jMiislcIac pi-
sces mense deputaiitur , quas inter alpes lacus Rkclian Bri-
guntinus aeniulas iniiraenis general. Ergo credendum est \i-
rum isluni , doctissinius, ac probatissimae iidei in veteri codice
Opeiis Plinii rcpciisse banc Icclionem . Mustelas niuracnis
aeinulas. Addo Nicolaum Perrotum Episcoptim sipontinura vel
in uno, vel in pluribus veteribus codicibus banc ipsam leclio-
neni invcnisse . Nam in opere, cui hunc tiiuluni posuit: Cor-
nucopia j sive linguae latinac cominenta rii , haec de piscibus
jMusielis legunlur; procul dubio excerpta e pliniana bistoria:
iMustelae in Lacu Briganiino IMuraenis fere siniilis. Notau-
dum hoc loco est, Perottum,qui inter prions bonarum litera-
rum restauratores enumerandus est, ex hac vita migrasse An-
no ■(480, quando sciUcet jam evulgatae eraiit sex editiones
plinianae historiae , ipsumcpie conscripsisse conimenlariolum
in C. Plinii proemium historiae nauiialis . In exoidio autem
bnjus opuseoli baec dixit Perottus. J\'o/i darnno labores eo-
ruin , (jui corrigendorum lihrorum provinciani susccf)erunt .
Qui?i potius laudo laborcin, sed (jualenus nihil addunt de
suo, sed vel aliis excmplaribus vel sententia ipsius auctoris
alibi clarius expressa, vel ejus scriploris , a cjuo id sumptum

De NOV. SPEC. PISCIUM 31 f)

est anctoritate freii idj'nciunt. Post exordium Peroitus illiislra-
vii non pauca loca proeiiiii pliiiianae liistoriae, einciidaviKjiie
viginluliio crrores qui in idem prociniuni inepseiant , prout
K'gilur ill odilione romana Aniii 1470. Id auleni ipsiiin ])iae-
sliiissc post collocationein codicum melinris notae, ac poiissi-
iniini illiiis, qucm ipse acquisiverat , (piiqnc hodie in Inhlio-
tlicca valicana adscrvatiir nuiiioro 19.')2 disiincuis, fiiniiter te-
neo . Qiianiobrein facile milii persuadco I'erotlum lectionein:
Mustelas aeinulas Afiiracitis , ndn arbitralu suo , sed codicum
auloriiatc perniouini, Icclioiii: iMiistehis aciiiii/as niarinis prac-
tulisse. JNon est ilafjuc inirandum si Icclionem cpiani \ inceiilius
Bellovacensis, et Micolaus Peroitus in vclustis codicibus inve-
nerunt, Massaiias, Bellonius, Rondeletiiis aliique pluiimi erudi-
li piobaveiimt, el si vir dnctissinnis Jo. Colli. Sciuieidcrus in
exiniio oj)cie, (piod iiiscribitur Petri yhledi Sjuoiiimia Pi-
sciiiin einendnta , aiicta, et illustratn Lipsiae 1789 pag. 122
haec scripsil in arliculo de Miislela Pliiiii: « Ceueri , /c^isse ^>i-
(lentiir J inceiilius A I'll cap. 74., ubi prnelcrca pro inariiiis
rectiusiit piilo, exlat muracuis,qiiod vocdhiihim luulli jam i'i-
ri docti Pliiiio resliliiere voJucrunt. » Quaiuobrem non est cur
rejicicndiim esse jiutcnius vclerem leclioiieu) loci Plinii in quo
lo([nilnr de IMuslelis, ut novain ab llarduino proposilani aui-
plectamui', ac proinde corruunt omnia argumenta jam supra
exposita, quae huic novae leclioni veluu finidamenlo innilunUir.
Nunc diligcnler exaniinato pondus illius argumenti, (juod fir-
misbimuiu crcdidcrunt Harduinus, G. Cuvieiius, ac nudti alii,
quodque hoc entimemate continelur: 1 Iodic Lampetrae nullae
sunt in l^acu Briganlino, ergo Mustela Plinii non est Lampe-
tra major idest Pelroniyzon marinusLinn: Argunicntum islud
vix quid([uam momenli habere ex eo palel, quod Plinii aela-
te potuissent Lampetrae e Mari Rhenum subeuntos, usque ad
Lacum Briganlinum perveiiire, subsecpieulibus vero saeculis se-
mcl alquc ilorum Rheni alveo mulato , ob impedimenla quae
inde orta sunt in ilium lacum accedere nequiverint. Id auiem
non modo conlingerc poiuisse, sed rcvera evenisse satis cre-
dibili conjeclura assecutus sum. Hartmannns, (1) cl Schinzius

(1) Ilclvetische Ictbyologie Zuric 1827. in 8."

T. V. 40.

I() Camilt.i Ranz

\NI

(I) aflirinamnl hodie Lanipelras luajoros veris tempore c iiinri
germanico Rheimin iiigretli, nee non usquo ad liasileaiii progre-
di; aiqiie perraro usque ad Renofeklam (Rliciiifeldea) pertinge-
re. Trope banc urbeni est gurges ille inagiius, ([uein i;eriiia-
ni floUiickcn appellant, a quo baud iiuilliiin dislat prior ca-
taracia Rbeni. llujns fluiniiiis aquae jam magno auclu creve-
runl juxla oppldum, cui nomen est Coiilliientia ( Coblontz ) ,
ll)i ciiim Arula ( \ar)unum e majorihus llumiiiihus Ilolvetiae
in Rlicnum devolvilur. Major calaracta Rlirni a plmibus di-
cilur sclialVasiensis (piia parum distal a Scliadusia, rectius ta-
men dicetiu" laudonensis, etenim ad paguni Liniden Rlienus ab
excclsa, et admodum abrupia rupe magna mole praecipilat
cum ingenli fragore, atque stupenda aquarum ad scopulos il-
lisione. Animadvertendum hoc loco est, Rlienuni exirc a La-
cu Brigantino, sen Constansiensi juxta urbem Steinnm (Stein),
ac fere recta progredi occidentem versus usque ad vicinia Schaf-
fusiaCj cum aulem illuc pervenerit , ofiendit monies calcareos
admodum altos, quos cum superare ne([ueat in sinistram cur-
sum detroquet, et inter rupcs, scopulosque viam tenet muliis
flexibus sinuosam . Persaepe ingentia saxa crebris , ac vehe-
mentibus aquarum ictibus perculsa, ac labefactata in Rheni al-
veum rnunt at([ue proflnenlcm hue illud errare cogunt. Ex his
patet ciedibile adnioilum esse, Rlienum oIj magnas alvei mu-
tationei non scmel a veteri cursn deflexisse, atque olim multo
minus altos, minustpie rapidos habuisse lapsus, quos supera-
re Lampetrae poluerint. Continenler Rhenus ex alpibus Rhe-
licis advehit arenas, nee non fragmenta lapichim in Lacum Bri-
gantinum, eaque aggerit ad ripas ejusdem. Mine quotidie hujus
lacus amplitudo minuitur. Ebelus(2), qui diligenter expendit
non modo loca , quae Brigantinum Lacum circunistant , verum
etiam quidquid de ipso veteres gcographi, aupie historici scrip-
serunt, non dubitanter asseruit lam iongitudinem, quam lalitu-
dinem hujus lacus al)liiiic deccm, el octo saeculis multo majo-
rem fuisse , ac proinde cerium est velocitatem Rheni e Brigaa-

(1) \nlur£;c'sclii(litc und Aljhikhingcn dcr Fisclie. Lcipzic. 1837. in fol^

(2) Manuel du Voj ageur en Suisse torn. 2. pag. 291 .

De ^ov. SPEC. pisciuM 317

lino lacn oxcuntis, post piimiim saeciiluin chiistianuni per gra-
diis adinodiiin iucreljuibsc. I Iodic Lanipetrae iiiajores neque in
fluniine Aaro, neque in Lacu Nooconiensi inveniunlur, eo fpiod
inipelni aquaruni prions calaractae resislcre, ipsanj([ne transgie-
di non valeant. Si anion dictis Conradi Gesncri fides adhibenda
esl, duni ipse, viveret, Lani()elrae niajores non laro capla])antar
in Lacu INeoconiensi , ac pioinde Innc icinpoiis iisdeuj prior ca-
laiacla Rbeui non erat inipedinicnlo, quo minus ullerius pro-
grederenlurj ergo haec ipsa cataracta el minus excelsa fuit, el
ab eadem acjuae minoii inipctn praecipilarnnl. Elenini ui Lam-
pelrae a maii discedentes atl Lacnni JNeocoincnscni ^^''''"^''^"ii'e
poiuerint , ipsis necesse fuil per Rhenum ascendere usque ad
LaufTonlnirgum , ac priori calaracla snperata, confluenltni Aa-
ris, el Rhcni allingore, deindc reliclo Rheno in Aarum se immit-
lere, atque ad locum couiendere, ul)i in Aaruni induii IJumen
Taiia , quod Neocomensem Lacuni trajicit . Sed jam haec mea
philoloi;ico-z()ol()gica disquisitio ad exilum properal; eteniin hoc
unum nn'hi restal, ul radones afl'cram cur ego credo Plinii ac-
tate duas illas Rlieni cataraclas, quas supra sernione adumbravi,
uon exliusse. Cerium est, jam inde a priniis saeculis chrislianis
imperalorcs romanos ulram([ue Rheni lipam, alque vicinia Bri-
ganlini Lacus muhis arciljus muuuisse . Praetcrea salis consiat
ex hisiorjis eosdera imperalores per plura saccula has regiones
in sua poieslaie, ac diiione lenuisse. Haec animadverteus Ebe-
1ns (I) mirari se ail, nnn([nam a scriptoribus lalinis menlionem
factam fuisse de iis calaracus Rlieni, (piaruni aspuclu hoilie om-
nes obstupescunt . Cerle quidem nnllns sciiptor laiinus aelalis
aureae el argenleae memoriae prodidil in Rhcno pxlare calha-
raclas. Cicero (Oral. 1. in Pisonem) lantnnimodo dixii: Rhe-
ni fossani gurgilibus redundare . Seneca Tacilus , Pomponius
Mela, Siralo, aliiquc aflirmarunt magna celeriiaie Rhenum cur-
rere, sed nemo narravit, Rhenum poslquam e Lacu Brigand-
no efflu.xil; dnobus a se inviceni di*tanubus locis cum mairno
impetu, ac fragore ex akissimis rupibus |>raecipilare. An suspi-
candum est ad istorum viroruni aures uunquam lei lam adnii-

(1) Manuel du Voyagcur en Suisse lorn. 4. pag. 19-1.

3 1 8 Camilli Ranzam

iiiiiaiulae ramam pervenisse , vel eandein consiilto sileiitio prac-
leriisse? Nihil horiiin sane veil specicm liabet. Ergo cieden-
duin est oinues velcrcs scriplores iileo ile Rheni calaraclis ne
unuin qiiidcMn verbiun dixisse, quod qualiior prioribiis saecu-
lis ipsac 11011 exlilciiiit. Id niilii noii inodo coiiliiniat, sed e-
liaiu persuadet descriplio loliiis cuisus Rhciii , cpiae extat in
capito 4." lihr. XV. irstoriaruin Amiiiiani IMarcciUiiii. (Ij Inter
niontiuin celsoruin aiijractns, impiil A. iNIarcoUiiius, i//i//ia7«
pulsu lihcnus exoricns per praeruptos scopulos cxtenditur nul-
lis aqnis externis adoptalis , ut per cataractds incUnatione
praecijHti fiuuUtnr Nilus . Et navig;((ri ah orlu poterat pri-
inigenio copiis cxuherans propriis, ni riwnti currerct siini-
tis potiiis , (jiiain fluenti. Jainqne ahsolulus, al toque divor-
tia riparurn adradens, Incuni invadit rotunduin et vastuin,
quein Brigantiam accola Raetus appellate perquc 460 sta-
dia longiiin , pnriq lie fere spalio late dilfusuin j horrore syl-
varnin squalentiiun inaccessuin (^riisi qua vetns dla roiiia-
na virtus , et sobria iter composuit latum') barharis, et na-
tura loci, et coeli iiicleinentia refragaiile . Hanc ergo p(du-
dem, spuinosis strependo vcrticibus ainnis irrninpeiis, et un-
daruin quietem pcrineans pigrain, mediain veluti finali (^i\-
lii leguiit fiuiali ) intersecat librainento, et tanquam elemen-
tuin pereniii discordia separatum ^ nee aucto , nee imminu-
to agmine , quod intulit , vocahulo , et viribus absolvitur in-
tegris , nee contagia deindc ulla perpetieiis, Oceani gurgiti-
hus intimatur. Quodque est impcndio niirum , nee stagnuin
aquarum rapido transcursu movetur, nee limosa suhhwie tar-
datnr properans Jlumen , et confusntn misceri non potest cor-
pus: quod ni ita agi ipse doceret aspeetus , nulla vi crede-
batur posse discerni. Hoc loco scire praeslat Ainmiaiuim IVIar-
cellinuin qui a Constanlio Imperaiore ciiin Ursiciao magisiro
milituin piiiiiiim in Orientcin , deinde in Galliam Narhonen-
sem, atqiie in Germaniam cisrhenanani missus fnit, in libro
X.V Rernm Gcsiarnin diligenler, et accurate desciipsisse non

(1) Ammiani Marcellini rcniin gcstarum qui dc XXXI supersunt
?il)ri XVIII einenibili cl nolis illiislrati ab Henrico Valesio. Parisiis
1G81 in fol. pag. 72.

De NOV. srEc. PisciuM 319

moilo Rheni , seel eliam Rhodaiii ortum atque ciirsum usque
ad iiiaro, paiiterqiie verbis desigiiasse Alpcs couias, mariltiiuas
alque pciiiiinas, iiec noii alias rcj^iftiies, in qulbus non slue a-
liqiia gloria niilita\it. Cum aulein ipse vivis, lit ita dicam, co-
loribiis piiixerit lapsus Rlioni, antecjuam Brigantinum lacum in-
greiliatur, atque in dcsciibetido transiluin ejusdcni per liunc
lacuin niullain curain posueiit, si poslhaec ali([uis alius insi-
gnis lapsus aquaruni Rlieui tunc temporis extitissct, procul du-
bio el dc hoc copiose loculus fuisset. Sed ne veibiun (piidem
dixit; ergo ex Marcellini silentio de cataractis, quas in Rheno
onines aduiirantur, satis abundanler confiinialum est, eas or-
tas esse post Marcellini aetateni nempe post saeculum quarium.
Quando ergo Plinius scripsil Historian! JNaluralem^ niliil Lam-
petras inipediebat, ne ad lacuni Brigantinum conlenderent, i-
bique aliquod tenipus cominorarenlur, tamdiu scilicet, quoad
i{)saruni ova foctuin fudissent. Atque id ni fallor, significant
verba ilia VVnm =(juas ( nenipc Mu^itelas) inirnin diciu, in-
ter ^Ipes quo(/nc li/tetiae Uriganlinus hnus aenmlas iimrae-
nis generat. JNenipe Plinius in Lampetris majoribus, idcst in
Petroniyzonibus niarinis Linnaei, qui pinin's pecloralibus, ven-
tralibus, alque anali carent, jure adniirabatur, quod ipsi quo-
tannis lam longum iter bis conficerent, vere scilicet, a mari
per Rhcnuin, advcrso lluniine ad Lacuni Brigantinum conten-
derent, deinde cum autunmus appropin([uarct eadem via ad
mare reverterentur. Si autcm Mustelae Plinii fuissent Lola gal-
loruni, cum Gesnerus , Hartmanniis, Schinzius aliicpie lestati
sint , ipsas toto anno fere in omnibus lacubus, ac fluviis Hel-
vetiae commorari, non eiat proleclo cur Plinius miraretur quod
ipsae etiam in Lacu Brigantino generarenlur. Ex iis, quae liac-
tcnus a me dicta sunt satis manifestuni est I .° Massarium , Ron-
delelinm, Salvianum , aliosqne veteres zoologos non sine pro-
babili conjcclura, atcpie ralione sibi persuasisse piscem , queni
Plinius, et Ausonius Mustelam appellaverunt esse Lampelrani
niajorem, idcst Petromvzonem marinum LInnaei: 2.° INihil ob-
slare ([uominus credanms Mustelam niarinam Ennii ab eodem
Petromv/.one nullo nioiio difl'erre, atque antiqnilus hunc piscem
etiam Clupeae nomine vocatum iuisse. 3.° Admodum proba-
bile esse Clupeam Plinii nihil discrepare a Petromyzone fluvia-

^

i^

320 Camilli Ranzani

lili Liniiaei, ac proinde nomen Clupca a laliiiis usiirpatuin fuis-
se ad indicandos illos pisces, qui poslea Lampcirae died fiie-
nmi, ho(.lie vero Peironiyzones ah ichiliyologis vocanlnr. Sed
jam satis a lue dictiiin est de piscibns, ([iios veieres Latini
Scriplores appellaveriint Cltipeas, et a ([uibus pliirinmiu dii-
feriint pisces qiios conipleclitur gciuis , ciil Artodiiis Clui^eae
nomon iudidit. In hoc genus ipse lelulit pisces (pii viilgo lla-
rengi, Spratti, et Alosae vocanliu-. Delinilio generis liaec est:
Meinbrana branchiostegia octo utrinqne ossicula coiitinet ;
venter admodum acutus , sen ex aitignhri st/uamanun situ
quasi serratus , Pinna dorsi paulo ]>ropior rostro^ qunni ven-
trales. G. Cuvierius partitas est genus in tria su]:)genei-a : ho-
nuii prius conipleclitur Ckipeas vere tales, eas neuipe, qui-
Inis labium superius integrum est, et nnllo mode incisum ut
in Alosis e quibus constat secundum subgenus. In Clupeis au-
teni vere talibus, sicnt et in Alosis ultimas radius pinnae dor-
salis neque productus est, neque in fllum attenuaius, at in Ca-
toessis, e cpiibus tertiurn sub-genus Clupearuni conflalum est.
Piscis queui nunc describere aggredior est Clupea vere talis
Cuvierii.

Clupea macrophtiialma Nob.

Tab. XXIIL fig. 1 .

Caput mediocre ; rostrum oblusum 5 os exigimm , maxillae
subaequales; superior munita denlibus minutis, a se invicem
distanlibus , numero viginti qualuor; maxilla inferior instructa
denticulis decern et octo conicis , in utroque latere ejiisdem tres
prinii dentes longiores subsequeniibus ; pars posterior iitriusque
maxillae omnino edentula; lingua libera, triangularis, super-
ficie aspera; narium foramina utrinqne duo, contlgua, obovata,
marginata . Oculi in sublirai positi , orbiculares , magni aeque
distantes ab aplce rostri, et a margine posteriori operciUorum
brancbiarum; opercula isia laevia , e tribus laminis coalita; mar-
go posterior eorundem sinuosus, sinu])us parum profnndis. Ra-
dii branchiostegli octo, externi depressi, laminiformes; bran-
chiae quatuor iu utroque latere capitis , pectinatae , arcubus ia

De NOV. SPEC. PISCIUM

321

anguhim voliili pllcaiis. Tnmciis compressus, alius (fig. 2. Tab.
XXIV); niargo dorsi olniisiiisculus, margo ventris acnius,ser-
rulatus. Liiicae lateralis indiciiiin prorsus nullum. Piunae pec-
torales mediocres, figuiae ([uadiil;itorae iiregulaiis, radiis qua-
tiiordecini fulcitae; horara prior rigidiusculus, reliqui niolles.
Pinna doisalis mediociis, aeque disians ab apice roslri, et ab
apice caudae, niargine supcriori baud proiunde concavo , ra-
diis decern, ac seplem firuiata; pinnae veniialos parvae, figu-
rae ([uadiilaierae irregularis , radiis quatuordecim instructae .
Pinna aualis huniilisj radiis decern, ac septeni constans; ho-
rum prior ano proxinius est, ultimus a basi piunae caudalis
baud paruni distal. Pinna caudalis bifurca , ejusdcm radii sunt
nuniero \iginli quatuor; utrinque tres externi imbricati, grada-
tini longiores; cpiarlus omnium longior; niedii admodum bre-
ves. Scjuaniae laterum trunci (fig. 3. Tab. XXV ) (I) grandiuscu-
lae, proiunde imbricatae, niargine alicjuanlum sinuoso , super-
ficie superior! distincta costulis transversis , nonnibil prominen-
libuSj undulatis, el ad margineni non pertingenlibus; squamae
dorsi figura similes, sed minores (fig. 4. Tab. XXVI) (2) Frons
cinereo caerulescens , inspersa punctis minutissimis nigris, ver-
tex, et pars anterior dorsi colore fronti omnino similes 5 oper-
culi argeuieo colore nitcntes ; reliquae partes trunci subaiu-atae,
pinna dorsalls cinereaj pinna caudalis pariter,- aequalilerque ci-
nerea ; aliae pinnae lutescentes .

Mensiirae.

Poll. lin.

Longitude tola pars est . . , . : . . 5. 10

Longitudo capitis 1.5

Loniiitudo trunci .3.4

Longiludo pinnae caudafis 1.1

Longitudo radii medii pinnae ejusdem . . -- 3

Longitudo basis pinnae dorsalis . . . . —10

(1) Figura ista rcpraesentat squamam duplo auclam.

(2) Figura ista exhibet squaniara dulpo auctam.

322 Camilli Ranzani

Longiliulo basis pinnae analis --9

Allitiulo partis anieiioiis trunci inunediate post

basini pinnaruni venlraliiiin 1.7

Ciassilies maxima trunci -- G

Cliipea ista ligura corporis alifjnalcims similis est Clupeae
Alosae, nee non Clupeae Cowel Riisselii , a quibus dilTcrt ma-
gniliuline ocnlonim, fignra ac magniludine pinnarum, ncc non
numero radiorum earuntleni. Reliqnae Clupeae vcre tales Cu-
vierii milii satis notae , ab hac nova specie dilFerLml eo quod
illariim corpus est oblongius .

CaLLICHTIIYS PERSONATU9 NoB.

Tab. XXIV. Fig. 1,2,3.

Caput ciineiforme; rostrum obtusuro, latum, nudum, mar-
gine extreme curvilineo; guttiu-, ac tempora nuda , idest tan-
tummodo cute tecta; rcliquuin caput (iperlum clypco osseo in
plures laminas, sen scuta parliloj (1) frons lata , dcpressa 5 ver-
tex declivis; occiput elevatum, scuta media frontis angusta o-
vato-oblonga , marginibus sinnosis; sculis istis interposita est
areola nuda ovalo-oblonga; scutum medium verticis poh'gonum;
margo posticus ejusdem in angulum desinens, scuta latendia
frontis ac verticis quadrilatera , mixtilinea , scutorum occipitis
margo posterior rotundatus; maxilla inferior nonnihil brevior al-
tera; rictus fere semicircularls; deiites utriusque maxillae pe-
rexigui; foramina narium duo in utroque latere rostri; anterius
exiguum, rotundatum, operculo membranaceo munitum, po-
slerius pervium , graudiusculum , rotundatum, proximum mar-
gin! anteriori clypei . Praeter haec foramina , nonuulla alia ,
margine elevato , ac fere tubuloso , per partes nudas capitis di-
spersa sunt, quorum usum difficile est definire . Tam in de-
xtro , quam in sinistro angulo oris duo cirrhi satis loiigi , basi
coaliti. Oculi parvi , orbiculares , margini laterali clypei proximi;
rima branchiulis longa , curvata , membrana brancliioslegia tri-

(1) Tab. XXIV. fig. 2. a. b.

De NOV. SPEC. PISCIUM 323

i-ad'uiia; dorsum convexiim, bipinnatum ; pars ejnsdem , quae
pinnis iiiler[!Osita est, anierius nuda , posieriiis scutulis teciaj
horuin fjiiatnor priora in siinpliceni ordinem disposila , duo sul)-
sc((uenlia alierna, tria poslrenia in suricni siniplicem digesia
(Tal). XXIVrig.2). Latera Irunci tanlumodo prope caudam ad-
inoduni compressa , obducia squaniis, sou potius scuiis niagnis,
iinbricalls in duas series dispositis; scuta ista sunt niulto lalio-
ra qiiain longa ; in utroque latere ad biisim caudae area trian-
gularis, nuda; pectus, ac venter nonnisi cute veslita; pinnae
pectorales inediocres , fere ovato-oblongae , radiis octo fullac;
prior radius osseus, corapressus, apice acuto , corneo, brevi;
saperPicies hujus radii aspera, quippe redundat spinulis exilis-
simis, qnae in margine posteriore sunt longiusculae; radii re-
li([ui oninos articulati. Pinna dorsalis anterior satis alta , figu-
ra simllis parallcllogranio , novemradiata ; prior radius robustus
conicus, ac brevior reliquis; superficies ejusdeni scabra; radii
subsequenles articulati flexiles, subaequales inter se: ipsonmi
apex bilidus est. Secunda pinna dorsalis parva , uniradiata ,
neaipe illius partem anteriorem firmat ac sustinet radius os-
seus, robustus, aliquantunv curvatus, inclinatus in caudam, e-
tianisi membrana, qnae ejusdem margini posteriori adhaeret
oinnino extenta sit. (J) Pinnae ventrales raediocres ovato-oblon-
gae, ocloradiatae, radiis omnibus arliculalis. Pinna analis pin-
nis ventralilms major, iigura tamen eisdem similis , radiis sep-
lem mniiila ; horum prior osseus, breviuscidus , apice acuto,
snperficic scabra; reliqui articulati, flexiles. Pinna caudalis con-
slat radiis quatuordecim subaequalibus, basi iudlvisis , deinde
plus minus profiinde bifidis. iNIargiuem superiorem ejnsdeiu cau-
dae obtegunt sex sipiamae plicatae, atque imbricatae; in mar-
line auteni inferiore tantummodo quinque S([uamae plicatae
numeranlur. Color rosiri , genarum , temporum , mentij pecto-
ris, ac ventris albidus. Reliquum corpus inqninat color nigro-
fuscus , qui in pinnis est nonniliil dilutus. Calliclitliys iste dif-
fert ab omnibus piscibus congeneribus, qui a Linnaeo, ab Han-
cookio , a Quoio , ab Orbignyo descripti fueruni , colorum di-

(1) Tab. XXV fig. 3. a.

1. T. 41.

324 Camilli Ranzani

(iposiiione , nee non aut forma toliiis corporis, ant fiij^ura , ac
magnitudinc pinnariim, aut niimero radiorum quibus ipsae con-
stant. Patria ejusdeni est mihi ignota. Prorsus nescio an et de
hac nova specie verum sit illud, quod de nonniiUis aliis afTir-
mat Hancookius , nempc an ipsa sit nionogama , et in litore
maris, dummodo non sit abrupuis, foliis aut herbis nidum con-
struat , in quo focniina ova deponat, quas ipsa et mas fo-
liis opciianl, ct allerutcr eoruni prope nidum die, nocleque
excubrias agat, donee pulli sint exclusi.

Mensurae.

Poll. lin.

Longitudo tola par est 4. 5

Longitudo capitis 1.2

Longitudo trunci 2. 3

Longitudo caudae i . —

Longiuido basis pinnae anter. dorsi . . . --10
Longitudo basis pinnae poster, dorsi . . — 4

Longitudo basis pinnae analis — 4

Aliiludo trunci immediate post pinnas pecto-

rales 1.7

Ibidem erassitics juaxima trunci ....1.2

SCARUS ABIPLUS NoB.

Tab. XXV. fig. 1, 2, 3, 4.

Caput mediocre j maxillae aequales bipartitae ut in Tetro-
dontibus ; margine serrato . Dentes numero plurimi cum ipsis
maxillis iji unum corpus concreti, atque coaliti, in quincuncern
ita disposili, ut coronac ipsoruni rhombiformes ab exteriori su-
perficie maxillarum promineant . Horum dentium ordines sex
numerantur in maxilla superiorly sepiem vero in inferiore ; prae-
ter hos dentes , in utraque parte posteriori maxillae superioris
intixus est dens conicus in fauces inclinatus , qui si os pateat,
est satis eonspicuusj rictus niediocris; foramina narium parva ,
in utroque latere frontis duo, oculis propinqua, inargo ante-

De NOV. SPEC. PISCIUM 325

rioris prominet; oculi grandiuscuii, vertici proxnni, suborbicu-
lares. I'rons convexa; vertex planus j occiput nonnihil couve-
xu.n,acpamnielevaium, genae, at(,ue ope.c.ila brancliiarum
scpianus vestm.Uur; rinia l)randuarmn uiagna; pars postica o-
perculorum dcsnni in anguUun valde obtuNun. . Trtmcn. baud
valde compressus, al,p,e in parte anlerioii -'.iniodinn akus (1)-
squamae ejusde.n perniaonae, profundo imb.icalae, transverse'
ovatae, margine nonnihil sinuoso; pars exterior earundeni lae-
V.S, Muema radiatun striata (2); linea lateralis dorso proprior
quan, ventri fere usq.ie ad basi.n caudae; ibi interrnnia de-
scends ahquaniuni alque recto Iramite pergit ad pinnJm cau-
dalon.. Linea ista baud simplex est, sed ramosa, ranu.scidi ve-
ro sunt dichotonn, vel etiam tricbotorai (.3); pinnae pectora-
es an.plae, t.apezicae, apice oblusiusculo , radiis duodeciin
tirmatae; horu.n prior simplex est, reliqui nudlifidi ; pinnae
ventrales parvae , apice aciilo; ipsarum radii sunt numero sex-
'orum pnor suuplex, reliqm quadrifidi. Pinna dorsalis baud
Inimibs, sans longa radiis decern , ac uov^^m fulcita; pinna a-
nabs figura sim.bs dor«ali, sed brevior, constans radiis unde-
cnn; pinnae caudabs marg'o extremus fere semilunatus, cornu-
bus acutis; abuudo hujus pinnae triplo major est longitudine
radii mediijquatuordecim radiis ipsa sustinetur, qui basi sim-
pbces, deinde aut bifidi, aut trifidi etc. Color capitis fusco-
vioaceus; scpiamae dorsi , nee non partis super:o,is laterum
sunt fuscoviolaceae, raargine fusco; rebquae squamae trunci,
nee non pinnae omnes alborubescentes. Habitat in Maii bra-

Sill""'"

liensi.

0mm cura, ac diligentia contuH hunc piscem cum octocrin-
ta novem speciebus quas clarissimus Valenciennus descrinsif iu
tomo Xl\ Historiae Naturabs Piscium in luce edito Pari.iis
proxime elapso anno 1839, alque satis perspexi Scarum,quem
ego amplum appellavi ab illis omnibus dinbrre, aui forma ge-
nerab corporis, aut abitudine paitis anterioris trunci, aut stru-

(1) Tab. XXV. fig. 2.

(2) Tab. XXV i\a 3

(3) Tab. XXV. 4 1. rt, «, el fi- 4

326

Camilli Ra^zam

ciuta deiuiiini , aut niagniuullue, ac figura piiinarum, aut na-
inero radiorum eaiundeni , aut deiiiquc colore .

3Iensurae.

Longiuido tota par est . . .

Longiuido capitis

Loiigimdo triinci

Longiuido pinnae caudalis
Longitndo basis pinnae doisalis .
Longiuido basis pinnae analis .
Longitude sqnamae lateiis trunci
Lalitudo ejiistlem squamae.
Altitude trunci immediate post pinn

ctorales

Ibidem crassitics maxima Irnnci .
Allitudo basis pinnae caudalis , .

Pel

Poll

lin.

i.

2.

—

3.

6

—

7.

9

--

2.

9

--

6.

7

—

2.

M

—

1.

1

—

i.

2

..

4.

fO

--

1.

a

..

1.

6

Hemiranphus fNiFAseiATus Nob.

Tab. XXF.fg. 1, 2, 3, 4.

Caput exignum ita compressum, ut trigonum sit, mentun*
angulatum, gula pariter angulata. Frons plana, declivis, idem
dicito de verUce , atque de occipite; maxilla superior brevissi-
nia, depressa, apice obtuso, inferior figtira , ac longitudine su-
perior! fere omnino similis, ejusdem pars exlrema aucta appen-
dice ensiformi, longissima, canaliculala ; dentes minimi, aixua-
tJm dispositi in margine maxillarum. Nares mediocres, nonni-
hil oblongae oculis propiores, quam apici maxillae superioris,
Oculi magni, n>argine I'ere circularl. Operculi branchiarum ma-
gni, laeves, margine posteriori vix sinaoso. Longitude trimci , et
ejusdem all it udinem immediate post pinnas pectorales, eandem
proporlionem , comparationemque habet quam habet XXXVI
cum VIII, longitude trunci est plus quam nenupla erassilie*
maximae ejusdem immediate post pinnas pectorales; (i) dor

(1) Tab. XX.IV. lig. 2.

s

De kov. spec, piscium 327

sum convexum ; pectus et abdomen angulata ; linca lateralis
fere reclilinea , pectori, atque abdomini proxiina ; pinnae pe-
ctorales figura quatliilatera hiteiibus inacqualibus; lalus supe-
rius (piadruplo majus latere basis; pinnae istae radiis duode-
cim lulciiinlur; radius primus osseiis, reliqui fere carliiaginei ^
ac flexiles. Pinnae venlrales exiguae sexradiatae , radiis subae-
qualibus. Pinna dorsalis a capite admodum remota , mediocris,
radiis ([ualuordecim munila; horum anteriores aliquanlo lon-
giores sunt posterioribus ; pinna analis figura similis dorsali, ra-
diis quindecim, sed nonniliil brevior; ullimus radius ulriusque
aeque distat a cauda. Pinna caudalis mediocris, constans radiis
decem, el octo, profunde biloba, lobus superior brevior altero.
S<piamae laterum trunci(l) mediocres, caducae; margo posterior
ipsarum est rotundalus ; anterior aulem fere Irilobus. Squamae,
qjiibus insidet linoa lateralis ^ in parte exteriore aucta sunt tu-
bulo pervio (2). Color fronlis^ verticis, occipiiis, ac gutturis fu-
scus ; colore argenteo nitent genae , et linea media ventris ;
Iruncus fuscus , atque dislinctus fascia albido-argentea , quae
per latera ejusdem excurrit usque ad basim pinnae caudalis;
pinnae omnes fuscescentes. 'Hab. in niari brasiliensi.

Hemiramphus iste ab aliis difiert colorum dispositione , nee
non aut brcvitate maxillae superioris , aut pinnarum situ, figu-
la , ac magnitudiue , aut etiam nuniero radiorura , quibus ipsae
fulciuntur. Ltrum sit varietas Hemiramphi marginati Cuv.^ deli-
nire hand possum , ipse enim piscem non descripslt ; et quae
Lacepedius de Esoce Gand)arur ejusque varietate exposuit ad
dubium tollcndum minime sufficiunt: certe non est Esox mar-
ginatus Forskalii, quem Arabi Gainharar appellant: etenim li-
nea lateralis ejusdein a capite ad pinnas ventrales tnargi-
nes abdominis constituit ; dein elev>atiir, et oblique dccurrit
infra corporis medium: Jinitur sub apice pinnae dorsalis.

(1) Tal). XXV. fig. 3. quae exhibet .sqiianiam triplo auclani.

(2) Tab. XXV. fig. 4. quae exhibet squamain triplo auclani.

328 Camilli Ranzani

Mensurae.

poll. llD.

Longitudo lota, quam melitur linea ducta ab
apice ensifornii appcndicis maxillae infeiioris
usque ad apicem lobi infeiioris caudac par est. 7 . 6
Longitudo ab apice maxillae superioris ad a-

picem lobi superioris caudae .... 6. --
Longitudo appendicis ensii'onnis maxillae in-

ferioris 1.2

Longitudo reliqui capitis 1.4

Longitudo basis pinnae dorsalis . . . . 1 . --
Longitudo basis pinnae analis . . , . . ~ 9
Longitudo lobi inferioris pinnae caudalis. . 1 . 1
Longitudo lobi superioris cjusdem pinnae . 1 .
Altitudo trunci immediate post pinnas pecto-

rales — 8

Ibidem crassities maxima trunci ....-- 5
Linuaeus piscem illnni , quern brasilienscs Guncnri appellant
prinio Accipenserum deinde in Loricariarum numerum retulit,
ipsique nomen posuit Loricariae Plecostomi . Kleinius enn-
dem piscem Truttis, idest Salmonibus Linnaei annumeravit.
Gronovius et ipse retulit Guacari Ijrasiliensium in pisces il-
los , quos Linnaeus Loricarias dixit , sed genus istud Plecosto-
mi nomine vocavit. Lacepedius animadvertens Loricariam Ple-
costomum Linnaei idest Giincari a relicpiis Loricariis ejnsdem
discrepare eo quod gerat in dorso duas pinnas, reliqua vero
una tantuni pinna dorsali instrncta sint, sibi persuasit Guaca-
ri brasiliensium a Loricariis esse sejungeudum , atque in no-
vum genus retulit, quod Hypostomi nomine signavit. Georgius
Cuvierius , quern secuti sunt Schinziiis , atque Boryus a Sancto
Vincentio Loricariorum genus partitus est in duo subgenera ,
quorum primum complectitur Loricarias vere tales, eas nem-
pe , quibus unica est pinna dorsalis. In liis margines veli labia-
lis sunt multis tentaculis aucti , et rclicjua superficies ejusdem
veli nonnuinquam est villosa , venter auiem laminis tegitur;
inteslina neque sunt exilia , neque admodum longa. Subgenus

I

De NOV. SPEC. PISCIUM 329

alteruni nihil tliffert a genere^ quod Lacepedius Ilypostomum
vocavit . Ipsius dorsum gerit duas pinnas , ejusilem velum la-
biale est tantuiumodo papillosum et nonnisi unum tentacuUmi
habcl prope angulos oris; venter autem nudus est, et intestina
longissima sunt, ac fere filiforrnia. Wiegmanuus, Naumannus,
OkeniuSj Voigtus nuUam mentionem feccrunl generis Hyposto-
nii, ac proinde credi potest, ipsos hoc genus fundiius repu-
tliasse. E contrario Cloquetiiis , atque Agassizius ipsum proba-
vere, ac satis lirmo fundamenlo niii judicarunt. Lacepedio una
tantum species hujus generis innouiit, quam Hypostoinum Gua-
cari appollavit. Agassizius reperit aliam speciem in niuseo uio-
nachiensi exsiccatani, atque farctam, quae cum tentaculis prorsus
careat , propterea eientaculatam dixit. Species ista diflert etiaiu
ab rivpostomo Guacari eo (juod-ejiisdera pinna dorsalis anterior
radiis duodecim suslinealur , qui in Giiacdi'i sunt taiiUuiiniotlo
oclo. Tabula septima piscium niagni operis, cui titulus: Foya-
gc dans V Jitwrufue ineridionalc par Jlddc d' Orbii^ny exlii-
l)el figuras trium uovorum hypostonioiuin , nenipe Hyp. Itacua,
Hvp. Commersonii , Hyp. Cirrhosi. Hi omnes in utroque au-
gulo oris habent tenlaculum baud breve , atque pinnam dor-
saleni ocloradiaiam. Kuperrime accepi e Stephano IMoricando
genevensi exiniii hiitoriae naturalis ciiltore Hypostonnim siccum,
atque farctum , qui quamvis forina corporis siinilis sit Hypo-
stomo etentacitlato Agassizii, in notis nonnuUis tamen adeo ab
ipso discrepat , ut satis credam esse novam speciem , quae cum
prope angulos oris gerat tentaculum breve , idcirca a me ap-
pellatur Ilypostomus brevitentaculatus.

Hujus caput est magniun , clypeo osseo obtectum , in lami-
nas poligonas partito ; hujus tnargo posterior sinuosus ; jnaigo
anterior rostri rotundatus; pars media ejusdem roslri nonnihil
convexa , latera admodum detlivia. Frons plana, anterius iu
angulum acutum desinens , ac mediocriter inclinata , vertex pla-
nus posterius in angulum acutum desinens; pars meilia occipi-
tis carinala; genae, ac tempora admodum declivia; oris aper-
tura inferior , tantummodo in utroque latere uniangulata; prope
angulum silum est teiuaculum breve quidem , sed satis con-
spicuum, ac basi nonnihil conipressa; gutlur vestitum cuti du-
ra , ac quasi coriacea , cujus superiicies aspera est lid^crculis e-

330 Camilli Ranzani

xiguis polygonis . Denies ionginsculi , inaequales , apice recur-
valo in pliues series proxinias disposili ; foramina narium ocu-
lis vioiniora qiiani apici roslii , ulrohi(pie dno ; anleiins oblon-
guni ol)li(pium , poslerius niajus, Icre lotuiulaliun . Oculoruiu
orbitae grandlusculae, ac fere orbicularesj brancliiarun rima an-
gusla , veluli plicata 5 margo posterior o[)erciilorani horridiis
spinis validis hanialis , triincus inforne planus vestilus cule a-
cxileis exilissiniis aspera ; relliiiuun corporis operlum laniinis os-
seis siniul junclis figurae rhomboidalis , niullo latioribus quam
longis in series oclo in longnin disposilis; diagonalis minor
earnndem prominens; cauda gradalim atlcnuala, est laminis os-
seis carinatis omnino operta ; quarum series in longum sunt
numero decern. Pinnae pectorales niagnae, oblongae octoradia-
tae; prior radius midto crassior relicjuis, apice veluti irinico,
tamen , sicul et ultima tenia pars latcris exterioris, horrido
spinis conferlis, longis apice recurvo ; reliqiii gradalim breviores
basi indivisi, deinde bipartili, el propc apicem multifidi. Tin-
nae ventrales latae, radiis sex fiddtae, liorum prior osseus,
indivisus, superficie aspera , reliqui apicem versus multifidi.
Pinna dorsalis anterior longa , elevala radiis duodecim pracdi-
ta; horuin prior osseus scaber, apice acuminalo , reliqui mul-
tifidi , margo superior hujus pinnae manifeste sinuosits. Altera
pinna dorsalis uniradiala 5 radius isle est osseus compressus ,
scaber, falciformis, superne apicem versus excavatus; hinc si-
nus satis ampins , alque profundus , a quo assurgunt spiuae baud
brevissimae, quarum apex couicus est. Pinna analis mullo bre-
vier , ac nonnihil minus elevala pinna dorsali anteriore ; prior
radius ejusilem osseus simplex, aspcr, qualuor reliqui versus
apicem multifidi. Cum pinna caudalis speciminis hujus piscis,
quod adservalur in museo , cui praesum , sit versus apicem trun-
ca , quaenam fuerit ejusdem figura prorsus ignore : affirmare
tamen possum ipsam constare radiis sexdecim, quorum dor-
salis, atque ventralis sunt ossei , crassi , compressi , asperi, in-
divisi; relicpii vero basi simplices, deinde multifidi. Totum
corpus est lutescons maculis, fuscis ac rotundis disiinctnm ; pin-
nae omnes pariier lutescentes, ac maculalae , sed maculae mul-
to minores sunt .

Habitat in aqnis dulcibus provinciae brasiliensis quae Divi
PauU appellaiur.

De NOV. SPEC. PISCIUM 331

lam aniinadverti hunc nypostoinum diflerrc a Cuacari bra-
siliensiuin, at([ue a tribiis novis speciebiis miper ah Orhij;nyo in
America invenlis potisuiiniun (liU'eire numero railioium prions
pinnae dorsalis; did'eri ab liis ei ab Hypostomo etentaculato A-
gassizii figara radii unici posteiioris pinnae dorsalis. hisuper
ab hocdiscrcpat margine snpciiorc piimae pinnae (lorsalis, quem
reclilineum exhibol lijj|Ura Spivii accuialissinjae descriplioni ad-
juncta .

3Iensurae.

Fed. Poll. IIr.

Longitudo ab apice rosiri usque ad Iia-

sim pinnae caudalis . - . . . . 1.2. —

Longilutio capitis --4.7

Longitudo irunci — 9. 5

Longitudo basis pinnae dorsalis ... — 4. G
Longiuido basis jnnnae analis . . . . -- — 10
Alliludo partis anlerioiis trunci . ... — 3. 6

Ejusdem crassities maxima --4. —

Cum specimen a me adhuc descrijitum corporis figura fere
nihil discrepet ab Hypostomo etentaculato Agassizii, neque in-
tegrum sit, idcirco e/Hgiem ejusdem descriplioni non adjunxi.
Pisces, e quibus constat genus linnaeanum Silurorum sunt
adeo multi , atque non pauci eorum adeo inter se discriminan-
tur, ul jure ac merito Lacepedius judicaverit ipsos in varia,
ac diversa genera 3sse disperuendos. Horum unum est illud,
(juod ipse Pimelodum vocavit. G. Cuvierius censuit Pimelo- '
dos esse e genere Silurorum , sed referii posse in subgenus di-
stinctum, ac peculiare. Istud G. Cuvierius parlitus est in va-
rias secliones, quarum secuuda ab ipso Piinelodorum vere ta-
lium dicta fuit , atque in plures paries divisa. Pars secunda
compleclilur, illos Pimelodos vere tales, qui neque in vome-
I'e, neque in palatinis denies habent, sed tanlummodo in in-
termaxillari, el in maxillaribus. Ipsorum caput galea ossea in-
divisa obtectum est. In nuiseo zoologico hujus nostri Lycei
magni reperi piscem . qui proculdubio duabus liisce notis prae-
dilus est. Cum autem Cuvierius alGrmaverit in nullo Piinelo-

T. V.

42.

332 Camim.i Ranzani

dornm , qui jam noli erant has ipsas notas simul iiniias repe-
riri, cumque neque Cuvierius, neque ullus alius ichihiologus,
quod sciani, descripsciit Pimelodum huic nostro similem , id-
circo ipsuiu verbis adumbraho.

PlMELODUS PUSILLUS NoB.

Tab. XXFII.fig. \, 2, 3, et 4.

Caput mediocre ab occipite usque ad apicem rostri sensim,
ac moderate declive, rostruui obtusum , ac fere rotuudatum ,
frons, vertex, atque occiput operiuntur galea ossea indivisa,
quae postice iu angulum desiuit acutissinium , atque ad basiin
prioris radii plunae dorsalis anterioris pertingit; rictus oris me-
diocris; deutes maxillaruui perexigui in tres vel quatuor se-
ries disposili; palatini nulli; maxilla inferior nonnihil brevior
superiore:; nares oblongac, perviae, ab extremilate rostri distan-
tes; margiui lateris interni earundem adhaeret basis cirihi bre-
viusculi ; oculi mediocres , laterales , promiuuli , ab angulo o-
ris hand parum remoti ; prope marginem rostri duo cirriii lon-
gissimi atque a se invicem baud parum distanles, in utroque
latere menti alii duo cirrhi mediocres, ac filiformcs ; Iiorum e-
xterior duplo major interno branchiarum opercula ovato-ob-
longa, marginecurvilineo, atque integro. Dorsum vix convexum,
latera primo convexa deiude caudam vei'sus gradatim compressa,
pectus lattim, ac fere planum (1); abdomen convexiusculum;
cutis trunci nuda, atque asperula tuberculis minutissimis(2) raris
in series dispositis; liuea lateralis latiuscula, proininens, subrecta,
foveolata, utroque margiue dentalo (3);piimae pectorales medio-
cres, prior radius osseus, robustus, margine anteriore laevi, po-
steriore dentato , reliqui radii moUes , articulali, numero septem;
dorsalis anterior baud parum elevata , ejusdem prior radius os-
seus, robustus, immobilis margine anteriore laevi, posteriore
denticulate ; radii relif[ui molles , ariiculati sex , versus apicem

(1) Tab. XXVII. fig. 2.

(2) Tab. XXMI. ilg. 3.

(3) Tab. XXVII. fig. 4.

De NOV. Sl'EC. PJSCIUM 533

miiliifiJi, altera pinna dorsalis ovalis, ac fere-spalulata ; pin-
nae voniralcs paivae, firnialac railiis sex arliculatis; analisnou
hiunilis ileceni lailiala; cauda salis niaf^na , profunde bifarca,
i'uicis apice adniodum aculis; radii iniljiicali breves sexdecitn,
lam in niari^inc dorsali, qnam in ventrali^ radii non inibricati
ninnero viginli, medii l)ievissimi . Color totins corporis fnsco-
aeiieus ad aurenm vergens, in pcclore diltiliorj pinnae conco-
lores , puaclis nigris miouiissiinis inspersae. Habitat

Mensurae.

poh. I'm.

Longimdo tota 3. 9

Longilutlo c;i['il:s —10

Longiludo trnnci 2.1

Longiuido candae ~ ! 0

Longitudo Cinhi majoris 3. —

Ahiludo irunci paulo post piunas peciorales --10

Ibidem crassiiios — 7

Pisces ilios, quos hodie plerique ex ichthyologis Bagros ap-
pellant , Linnaeus in Siluros , Lacepedius in Pimelodos retulit.
G. Cuvierius docuit Bagros a Pimelodis vere talibiis diflerre
eo quod istoruni vomer dentibns careat, vomer autem Bagro-
rum fere obtegatur fascia denlinm, qui adeo breves ^ exiles, ac
densi sunt , ut fascia ipsa villosa videatur . Monet insuper Cu-
vierius Bagrorum nonnuUos oclo cirrlws habere , alios sex , et
alios nonnisi quatuor. Horum duo tanium noti erant Cuvierio,
JUe nempe, quem Blocliius Silurum Bagre vocavit, et alter,
quem Mitcliillus Silarum marinum appellavit. Hujus nomea
tantummodo retulit Cuvierius, atque siluit de opere, in quo
Mitcliillus ilium descripsil . Inter multos pisces Bahienses, quos
mihi quinque ab hinc annis clarissimus Stephanas Moricandus
misit , inveni Bagros duos , quorum unus mihi videtur Silurus
Bagre Blochii, alter vero ab islo specie proculdubio difl'ert, ut
infra ostendam. Piso (1) aperte dicit Bagros abundare in flumi-

(1) De Indiae ulriusque re naturali , et raedica. Anistelaedami 1G56
in fol. pag. 63.

334 Camilli RA^ZA^lI

ne S. Francisci , quod oiiliir in iis inoniilms, qui vocanlur I^a
Sierra Canastra, ac priino illabiiuriii moutes inferiores, quilnis
nomeii est Las 3fi/ias Gcrai-s , deinde ciiisibiis obli([uis (luit
inter provincias bahienscm , ac fcrnanbugcnsoni tantleni iaier
banc provinciam, et seregipcnseui proiinnpit in Oceanum A-
tlanticuin . Addil Piso Bai^ros nuiiquani diihes aquas hiijits
fluininis desercrc , ac pi'olnde nulhis eoruin marinns appella-
li posset. Qnaniubrem milii porsuadoo ab oninil)ns Bagris, qui
in eodcin (luniine vlvunt diversum esse ilium ([uem Mitchil-
lus niarinnni noniinavit . Ergo adniodum probaLile est , lia-
grum bablenscni quem jam dixi discrepaie a Siluro Bagie Blo-
chii, Cuvieiio fuisse ignoium. Quan\obrem ilium describam.

Bagrus macrojnemus Nob.

An Mystus N. 382. Gronovii?

Tab. XXVIII. fig.\.et2.

Caput mediocre , oblongiusculum , laeve f rostrum latum ,
margine curvilineo atque depresso; frons , ac vertex declivcs,
occiput clevalum , aliquanlum compressum , denies ul in aliis
Bagris; in utroque latere rostri duo foramina narium pervia,
anterius mediocre, orbicidare, margiui rostri proximum, poste-
rius niajus, nonniin'l ab altero distans , transverse ovatum; o-
culi angulo oris proximi, ovato oblongij cirrlii quatiior , unus
in utroque angulo oris longissimus, alter brevis in utroque la-
teie menti; dorsum convexiusculum ; pectus latum vix conca-
vum ; venter planus usque ad pinnam analem ; linea lateralis
media , recta ramulosa . Pinnarum pectoralium prior radius
compressus , osseus margine anteriore serrato , posteriore laevi;
radii articidati uumero quatuordecim, horum prior longissimus,
oblique strialus, apice filiformi, reliqui gradatim breviores ;
dorsalis anterioris prior radius osseus, mediocris, compressus,
oblique striatus, margine anteriore serrato j posteriore laevi.
radii reliqui articulaii numero octo, horum prior longissifuus,
arliculis brevibus, basi articiilo osseo adhaerens, reliqui gra-
datim breviores; dorsalis posterior fere cultrilbrmis , apice ob-

De >0V. spec. PISCILM 335

liisiiiscolo, membranosa, atqiie nonnihil adiposaj ventrales nie-
diocrcs oblongae , figiira lapczicae , fiilcilae radiis septcin om-
nibus articulatis; analis loiiga , paruin elevata, niargine infe-
rioro vix alicubi sinuoso , couslans radiis tii^inta; pinna caudalis
prol'unde biiurca, liirca inferior noiniiliil brevior supeiiore; iii-
hujus inarj^ine dorsab radii iinbiicali ires, in marginc ventraH
furcae inferioris radii iinbricau qualuor; radii relicjui non inibri-
raii niimero decern , et oclo , multifitli , duo inlerniedii adnio-
duni Ijreves. Color partiiun snperiorum capitis , ac trunci ])laiii-
i)eus , inieriorutn albicans ; color pinnarujn trunci plumbeus
plus niinusve dllulus; pinna caudalis fusco-rubescens . Habitat
in fluinine brasilleusi S. Francisci .

Alensurae.

Pcd. Poll. lin.

Longitude ab apice rostri iisqne ad a-

piceni furcae superioris caudae . . 1 . -- 6

inferioris 1 . -- 3

Longiludo capitis -- 2. 9

Longitudo trunci . ' -- 7. 6

Longitudo majoruin cirrhorum capitis . — 4. 6
Longiludo ratlii prinii articulati pinnae

dorsalis anteiioris -- 6. —

Longiludo basis pinnae analis . . . ~ 2. 6

Longitudo furcae superioris caudae ..--2.7

inferioris . . . . -- 2. 4

Altitude partis anteiioris trunci ... — 1.1

Ibidem crassilies maxima --1.8

Quaniyis forma gcnerali corporis, et numero ciiiboiiun ca-
pitis Bagriis a nie descriptus similis sit illi , (picin Blochius Si-
lurum Bagre appellavit, ab lioc tamen discrepat eo quod ca-
put ejusdem sit magis oblongum, alque cirrhi quorum basis
angulis oris insidet sint multo longioiesj nam ipsorum apex
in Siluro Bagre Blochii parum ultra apicem radii ossei pinna-
rum pectoralium progrcdilur, in Bugro, qiiem macronemum
nominavi niliil diktat ab apice tertii radii pinnae venlralis. Sed
major etiam diflerentia intercedit inter pinnas analcs horiun

336 Camilli Ranzam

Bagroniin : nam in Siliuo Bagrc Blochii qui in Miiseo cui
praesuin ailsorvalur pinna analis non est adniotluni longa, tan-
tnnimodo radiis viginti constat ac in nuirgine inferiori ejus-
ileni Miuuu liabet adoo prolunduin, ul lure bifurca appareat,
in Bagro autem macronenio eadem pinna est adniodnm lon-
ga, multo majore miniero radiorum constat, et cjusdeni mar-
go inferior vix dici potest sinuosns . Valde snspicor Bagriim a
me descriptnm esse Myslum N. 382 Gronovii, sed cum in
descriptione , quam iste Zoologus conlexit hujus piscis, nonnul-
la desint, quae scire oporlct , ut ejusdem comparalio cum Ba-
gro de (|uo dissero absoluia alque perfccla fiatj lilnc hac de re
a<lhuc mihi dubium aliquod superest.

De NOV. SPEC. PISCIUM 337

EXPLICATIO TABULARUM

TAB. XXIII.

Fig. 1. Clupea macroplitalma. Ranz.
Fij^. 2. Sectio trunci ejusdem piscis.
F^ig. 3. Sipiama lalcrum duplo aucla.
Fig. 4. Sijuama dorsi duplo aucta.

TAB. XXIF.

Fig. 1. Callichtys personalus. Ranz.
Fig. 2. Ejusdem caput siipernc.

a. b. Scula capitis.
Fig. 3. Radius secundae pinnae dorsalis.

TAB. XXF.

Fig. 1. Scarus amplus. Ranz.

a. a. linea lateralis.
Fig. 2. Sectio Irunci ejusdem piscis.
Fig. 3. Si]uaina laterum.
Fig. 4. Sijuania lineae lateralis.

TAB. XXFI.

Fig. 1. Hemiramphus unifascialus. Ranz.
Fig. 2. Sectio trunci ejusdem piscis.
Fig. 3. Squama lalerum.
Fig. 4. Squama lineae lateralis.

TAB. xxrii.

Fig- 1. Pimelodus pusillus. Ranz.

Fig. 2. Seclio trunci ejusdem piscis.

Fig. 3. Fragnicnium cutis asperulae lubcrcuiis minutissirais , duplo

auctum.
Fig. 4. Linea lateralis.

• '7

V

*

338 Camiu.i Ranzani

TAB. xxri/i.

I^icf. 1. Bagrus macronrnius. Ranz.
/'"ig. 2. Scctio trunci ejusdem piscis.

^

^'

i

N

^

^ J

■^

I
^

^

^

^

^

To... v.

T..1>V\'IV,

S..

/.

J/C (r///r/i////.j /if /-jf /'/-//f/ < , I' an /.:

./ .'Xn7/i ,u/\.../ J/

jLtXA^^m,

TomrV.

Tat.AXV.

.'iS,,Ji./„^M.

To..i:V.

TatrAAV.

■^■^M.^,^,i/.

^M.^ „.jL Ji/

if/A^.

-a

3

y>v

)

S

>"^'

S

c
I

■>4

I

4

^

•■?^

I

^' V2^t^

Toni:V.

Tab:.\.\\II.

J-i.

>>.

s:^..

Z^nie/ff///^ /)",t/////.i.„^

vanz;

..■f.S.

'/*'/' ,t./ f,ai ./>/

<*aU;»;»4*.^

m/au^,i

Zi/.^Bmi^

TomV.

JrTp.

K/yj' i^m/*' aa tui^. cC»/.

(L/jru/r>

y/-i m I*

^

TaLXXVUI.

/t"//^//^/A/.„Ranz:,

!i»i' /« /ma . f^ .

Ti^.^e&iu

CAMILLI RA1\ZAI\[I

2)13 WIDTHS sipsisaissis ipasasain

DISSERTATIO IV.

Inter mnltos pisces brasilJcnses , quos Sieplianiis Moiican-
dus Genevensis exiiiiius cullor llisloriae INatiiralis luiic nostro
IMuseo niisit, ille prae oninibus singularis est de quo nunc dis-
serere aggredior. Ipsum esse uniim ex Acanthopterigiis palet
ex eo, quod radii priniae pinnae dorsalis sint oniucs spinosi,
el spinosi puritcr sint duo prinii radii veutralium , nee non ires
priini radii pinnae analis. Familla, in quam referendns est iste
piscis, a Georgio Cuvierio ajipellata fuit Familia Percoidearujii ,
quae cum conipleclatur genera ])ene nndta , ab ipso in tres
disiinctas paries secta fuit, quarum prior coinpleclilnr pisces il-
los, qui gerunt pinnas ventrales sub pecloralibus, altera vero
eoruni est^ cujus ventrales pectorales antecednnt , lertia deni-
que constat ex iis Percoideis, quarum ventrales sitae sunt in
abdomine. Piscis, de quo dissero, manifesie ex iis est, quorum
pinnae ventrales pecloralibus sunt suppositae . Haclenus ordi-
nem ac familiam perquisivi; nunc de genere loquar. Dilieen-
tissime ac palienlissime comparato Pisce hoc cum oninibus ge-
neribus Percoidearum , quae descripta sunt in secundo volunii-
ne magni operis Cuviorii et Valencionni, rui titulus: = Hi-
stoire JSatur. des Poissons •= facile mihi persuasi et piscem
et genus ejusdem ignotum fuisse duol)us liisce celeberiimis
ichtyologis, qui procul dnbio genus non neglexissent _, si ab
aliqno alio etiam leviter et imperfccte adumbratuni fuisset. Pi-
scis nosier est ex iis Percoideis, quae corpus gerunl admodum
T. V. 43.

340 Camilli Raiszani

iromprcssiiin; ab omnibus autem langc dillert eo quod Ipse so-
lus jrerat secundaiii pinnani dorsaleiii, nee non analeni paru-
tas in pinnnlas adinoclum similes iis, quae laalum reperiuntur
in pluribus piscibus faniiliae scomberoiiloiuin atque in genere
Polvpiero Lacepedii, quod est ex online Malacopterigioruni.
Ilinc novum Genus, de quo dissero, appellavi Diaplerum a
gracca praeposilionc §/«' quae teste Forcellino ( in Lexico ad
veiljum Diapylon ) sepaialionem alicpiando significat , et a
wrepov ala aut pinna. Est eqiiidem unuin genus Percoidearum
cum quo Diapterus noster ali((uam remolam liabet afRnilatem.
Genus islud est illud , quod Guvleiius Eiwjdosiun nominavit.
In utroque basis IVonlis est coneava, ac rostrum plus minus
attenuatum , sed praeter defectum pinnukium in Enoploso a-
liae dillbrenliae essenliales intei- utrumque genus reperiuntui- ,
quales ex. gr. sunt istae : in Enoploso angulns praeopeiculi est
duabus spinis armatus, in Diaptero veio vix denticulatus eslj
dorsalis posteiior in Enoploso multo elevatior est quam in Dia-
ptero etc. Ergo baec duo genera plurlmum inter se dili'erunt.
Nunc genus definio breviter his verbis.

Diapterus Nob.

Caput breve frons basi coneava, rostrum attenuatuii. Den-
ies maxillares minulissimi, atque confertissiini; Membrana bran-
chiostegia septem radiis fulcita. Corpus valde compressum et
elevatum. Secunda pinna dorsalis , nee non analis in pinnulas
divisa .

Hujus generis una tantum species adhuc milii innotuit, quam
appellavi Diapteruin auratum , ejusque imaginem verbis nuae
exprimere conabor .

Diapterus alratus Nob.

Tab. XXIX. fg. \.

Caput triangiilare , rostrum apice obtusiusculum. Denies ma-
xillae superioris in sex series distributi, dentes vero, maxillae
Lnferloris in ires tantum ordiaes dispositi. Foramina narlum duo

• De KOV. spec. PISCIUM 341

in uiroque hitere roslri sibi iiivicem proxinia; oculis nmho
propioia quam apici rostri; anieriora rotunclata minora posle-
nonlnis, (luormn I.gnra elliptica est, atqne ol)liqua; oculi ma-
gni orbicularcs, a loslii apice satis disiantes. l-'rons , ul dixi
pnniu.n concava , dciutle convexa . Vertex convexus sicut cl
nuca, quae est admo.luni elcvata. Menturn nonnil.il concavum
ftuna branchiarnni magna . Margo posterior praeoperclili fere
rect.lmens. Margo opercnli snpra pinnam pecloralem in an-u-
lum oblusnm desmens. Pars inferior trmici planinscida ffi- 2)
Jiiargme fere reclilineo usque ad ini.ium pinnae analis: mar-
go, cuimsidet haec pinna, ascendit ad caudam , et cum mar-
gnie praecedenli eilirit angulum oLlusum. Dorsuin curvilineum
seasnti scnsunque declive caudam versus. Haec satis a tr.mco
distmcta, hand brevis, lantumodo dilatata juarginem posterio-
rem versus. Lmca lateralis dorso proj.ior quaiu vontri, orlum
ducu ab angulo superiori opercnli, deinde ascendit dorMun ver-
sus poslea descendii ad caudam. Squamae onmcs ma<;nae su-
perfiae antcrms trira.liala ( fig. 4 ) iiMlcm operi.ur efiam ca-
put praeier rostrum: illae quibus linea lateralis insidet fere sub-
ovatae, tubulo auctae (fig. 3.) Reliquae iigura similes sed in
trans\ersun) oblongiores. '

Pinnae pcciorales longae adeo, m earum apex anum mul-
tum excedat, figura similes cultro mediocris laiiiudinis. Radii
earundeni sexdeci.n omnes articnlati; membranao iisdem inter-
positae angusii.simae. Pinnae ventrales parvae figura fere trian-
gulares latere mieriore curvato, duobus reliquis reclifineis. Pin-
na dorsabs anterior baud multum elevata radiis novem spinosis
lulcita; horum prior brevissimus, secundus reli.iuis longior, sub-
sequentes gradatim nn-nores . Loco pinnae dorsalis posterioris
conspicitur series decern pinnularum subaequalium , quae basi
simui juncta sunt tnembrana nuda, ut in Polvpiero Lacepedii
Apice vero sunt veluli truncae; earum una(p>aeque constat plu-
nbus radus m fascic.du.n coadunatis. Idem dicatur de pinnulis
pnmae ventralis, quae numero sunt octo, subae(,uales, priori
tamen excepta quae satis longa est et apice dilatata. Ante bas
pinnulas conspcmntur radii tres spinosi , quorum prior brevissi^
mils, secundus robustissimus , alque nonnibil brevior Icrtio
qni est omnium longior .

342 Ca.mili-i RA^z.v^"I

Pinim caiulalis satis magna, profunde bifiirca, fmcls siibac-
qnalibiis angiistis apice aculis , constans tribus radiis imbrica-
tis tain ill niargino doisali (juam in anali, doinde radiis non
imljricalis attpio ramosis (piindocitn; Iloruni octo fulciiuii fur-
cam dorsalem , septcni vero fmcam analem. Color partis siipe-
rioris roslri fiisco aureus. Truncus coloris aurei , in dorso vix
flisco admixti, in ventre paruni nitentis atque uonniliil albican-
tis. Pinnae omnes lutescentes.

Habitat in mari Brasilia ni alhiente.

Mensitrae.

Poll. liD.

Longitude tota . . 13. 8

Longitude capitis 3. 4

Longiludo truiui 7. 3

Longitudo caudae 3. 1

Longitude pimiarum pectoralium ... 3. 8

Longitudo maigiuis anteiioris pinnae analis 1 . 5

Longitude basis pinnae dorsalis anterioiis . 2. 3

Longitudo basis pinnae dorsalis pesterioris 2. 6

Longitude basis pinnae analis .... 2. 3
Altitude trunci, rjuam metitur linea perpendicularis , quae

ducalur a dorse ad vcntreni immediate post basim pinnaruni

pectoralium ( lig. 2 ) Poll. 5.

Ibidem crassities major ( tig. 2 ) Poll. 1.3.

De necessitate parliendl Genus Ilaemulen Cuvierii in duas
sectiones, ac de duabus novis speclcbns seclienis secundae.

Genus Ilaemulen a Cuvierio constitutum quatuor notis in-
nititur, quae ad ejusdein intimam naturam pertinere videntur ,
nempe: 1 .'^ Maxilla inferior admodum coniprcssa, articulatur
cum superiori sub oculis , alque admodum descendit cum os a-
periiur. 2.* Pars mollis pinnarum dorsalis, analis, et caudal's
squamulis obtccta. 3.'' Spinae pinnae dorsalis pa'-iim abscondi-
tae in sulco quodam, queni effermant scjuamae marginis supe-
rioris dorsi. 4.^ Squamae majusculae. Praeterea species, quae
Cuvnerio innoluerunt, truncum gerebanl oblengum et aliquan-
tulum compressum , et earum linea lateralis constabat ramulis

De NOV. SrEC. PISCILM .343

bifulis vel trlfulis, scilicet unaqiu.oqiie squama lincae lateralis
diiabiis aut tribiis lubulis aucia cat. Non nu.do (jualnor n.io-
ribus notis,se<leliam hisce duabus a PHsiipomis disiin.ufbui-
Uir a Cuvieno ITaemulones. \alenciennus in additame^ntis ad
1. V, quae extant in Tomo nono magni opeiis, cui li.ulus ■
Ilist. uat. des Poissons: desciipsit novajn specieiii generis Hae-
niulonis, quam appellavit Haemulon arcuatuui , et cuius cor-
pus erat niulto elevalius quam in speclebus commemoraiis a
L^UMcno bed m descripiione Valenciennus ne voibum quidem
dixit de Imea lateralis ac proinde ignoramus an simplex an ra-
mosa, bifida, vel trifida sit. Novu.n hoc Haemulon forma cor-
poris ad 1 nstipomaia admodum accedere maniresliun est Mul
to tamen minus, quam illi duo pisces, quos jam jam dcscn-
pturus sum. Qui cum quatuor iUis notis praediti sint, quas su-
pra dixunus perunere ad inlimam natftram Haemulonum Cu-
Mern, corpus tamen gerunt admodum compre^sum et elevi
turn luieamque lateralem simpbcem; ac proinde ab llaemu-
lonil^us Luvieni his duabus notis satis differunt.

Ilaec mihi aniuAadverteuii primo persuasum fuii pisces istos
referendos esse in novum, genus distinctum ab llaemulone et
a 1 iistipomate. Sed re maturius perpensa satis intellexi duas il-
as diflerentias non posse novo generi satis firmum fundamen-
um suppcduare,_et duos istos pisces noslros ab Haemuloni-
bus Luvieno noiis, non genere, sed sections tanlum esse se-
jungendos .

Duae itaque sectiones conslitnendae erunt in genere Haemulo
ne; quarum prior complectetur species, quae corpus gerunt ob-
longum nee midtura compressum, lineamque lateralem comnu-
Mlam: altera vero comprehends species ilias, quarum corpus est
admodu.n co.iipressum et elevatum, nee non linea lateraUs sim-

Haemulon melanopterum. Nob.

Tab. XXX. fig. 1.

Caput mediocre triangulare, rostrum apice obfuslusculum
L entes maxi be superioris et inferioris parum dillerunt ab iis
qui ,„ ains Haemulouibus Cuvierii conspiciunluf. Elenim se-

344 Camilu I\

AMIL1.I JlA.NZANI

ries externa constat 22 iL'niibus in ijiisculis in maxilla snperio-
ri, el series euiloni constat 28 LkMiiihus pariler niajusculis in
maxilla iiileriori, et plmiinac scries Inlcrnae dentiiini niini-
moruni extant in uiracjiic maxilla. Foramina naiintu duo in
utroijne latere rostri, siln invicem proxima , oculis viciiiissima,
anleriora elliptica majora posicrioribns, quoium iigura subro-
tunduta est. Ociili magni orbicnlares, a rostri apice satis di-
slantcs , et vertici proximi. Frons convexa . Vertex declivis ,
el inter oculos planus: nuca convexa, compressa, adniodiun e-
levata . Mcnluni subplannm: in hujus apice snnl duo parva
foramina oblonga; post haec fossula cUiplica media. Riraa bran-
cliiarum magna. Margo posterior praeoperculi fere rectilineus
serratus . Margo operculi paulo supra basim pinnae pectora-
lis in anguluni obtusum desinens . Pars infeiior truuci plauiii-
scida inter pinnas venlrales, margine paulum convexo .

Dorsum valde convexum sensim senslmque declive versus
caudam. Haec longinscula el usque a basi mullo anguslior irun-
00, vix dilalata in margine exlremo. Linea lateralis dorso pro-
pior quani ventri , orlum ducit ab angulo superiori operculi,
deinde ascendit dorsum versus, postea descendit ad caudam

Squamae omnes grandiusculae superficie distinciae fasclculo
radiato lineanim promincntium (fig. 3 ) margine visibili pecti-
nato; iisdem operilur etiam caput praeter rostrum. lUae, qui-
bns insidet linea lateralis , fere subovatae lubulo auclae ( lig.
4.) Reliquae figura fere similes, et laliores. Squamae caudae

exiguae.

Pinnae pectorales longae figura similes cultro mediocris la-
titudinis, cujus apes est baud parum curvatus. Radii earundem
decern el septem arliculati. IVIembranae iisdem inlerpositae la-
tiusculae sqnamigerae. Pinnae venlrales sunt mediocres, figura
fere triangulares atque apice ad anum usque perlingunt. Pin-
nae dorsalis pars anterior parum elevata radiis duodecim spi-
nosis fulcila; horum prior brevissinms , secundus paulo major,
quarlus oninium longior, subsequentes gradalim minores; basis
ejusdeni partis anlerioris abscondila in fossula molli dorsi. Pin-
nae dorsalis pars posterior mediocris radiis decern et ocio fol-
cita. Iloruni anteriorcs baud multuin elevati^ sequenles sensim
sensiinque breviores. Pinnae analis pars anterior constat radiis

De kov. spec, piscium

345

tribiis spinosi'5 robustiss'imis, quorum prior brevis, secunclus
omnium lougior: ejusdcm pars posterior fulcita radiis novem
articulatis subacqualibiis; cliam basis parlis anlerioris hujus pin-
nae in fossula abscondila. Pinna caudalis rnediocris bifurca ,
finca parum profunda, tarn in margine siiperiori quam in in-
ieriori radii duo imbricati; radii 9 articulati aU[ue ramosi ful-
ciunl furcam superiorem et 8 furcam inferiorem.

Pars superior capitis nuda fuscescens; pars nuda inferior e-
jusdem capitis argenlea. Squamae omnes argenleae in medio
macula fusca notalae. Pinna dorsalis , caudalis , el analis fuscae.
Peciorales fuscescenies, ventrales uigricaates.

Haljitat in mari brasilieiisi.

Mcnsurae.

Longitude tola

Poll.

10.
2.
4.
3.
2.
5.

Longitudo capitis

Longitude trunci

Longitudo caudae . , .

Longitudo pinnarum pectoralium

Longitudo basis pinnae dorsalis .

Longitudo basis pinnae analis

i\ltitiido irunci quam metitur linea perpen-
dicularis , quae ducalur a dorso ad ven-
trem immediate post basim pinnarum
pectoralium ( fig. 2. ) 3

Ibidem crassities ( fig. 2. ) 1

Haemulon Moricandi Nob.

6

y

6
3
9

Tah. XXXI.fig. 1.

Caput mediocre fere Iriangulare , rostrum apice oblusiuscu-
lum. Denies maxillae superioris, el inferioris figura et magni-
tudine non autem numero parum diflerunt ab iis qui in Hae-
mulone praecedenli conspiciuntur. Etenim series externa con-
slat vigiuii quatuor dentibus majusculis in maxilla superiori, et

346 Camilli Ranzani

series eadein constat viginti oclo dentibus pariter iDajusculis in
maxilla infcrioii. In hoc eliani pluriniae series iiiternae deiilinin
miiiiinonmi extant in utraqiie maxilla. Foiamina narinni duo
in utroque latere rostii, silji iuviccm ptoxlina, ociilis viciiiissi-
ma: anteiiora elliptica , multo niajora posterioribns , quorum
figura rotundata est. Oouli ni;igni orhiculares, a rostri apice sa-
tis dibtantes, et verlici proxinii; frons convcxa; vortex decli-
vis et inter oculos planus; nuca convexa, coinpressaj admo-
dum elevala. INlenium sidiplanuni : in hujus apice sunt duo par-
va foramina oblonga; post haec fossula clliplica media. Rima
bianchiaruni magna. INIargo posterior pracoperculi serratus non-
niliil concavus. Margo operculi paulo supra basim pinnae pecto-
jalis iu angulum oblusum desinens, et menibrana molli auclns.

Pars interior trunci planiuscula inter pinnas ventrales, mar-
gine paiilo convexo; ejusdem pars extrema fere rectangularis ,
lateribus hujus anguli infixa est pinna analis . Doisum valde
convexum scnsini sensinKjue declive versus caudam . Haec an-
gusta sed minus longa quani in specie praecedenti, ali(juantu-
lum dilatata in margine estrenio . Liuea lateralis propior dor-
so quam veniri, ortum ducit ab angulo superior! operculi, de-
indc parum ascendit dorsum versus, postea flescendit ad caudam.

Squamae omncs grandiusculae , snperficie distinctae fascicu-
le radiato linearum promineniium ( fig. 3.); pars visibilis mar-
ginis pectiiiata ; iisdem operitur etiam caput praetor rostrum.

lllae, (piibus insidet linea lateraHs , fere quadrilaterae, ob-
longae, tubulo auctae . (fig. 4.) Reliquae fere cjuadrilaterae,
margine externo convexo , latiores . Squamae caudae exignae.

Pinnae pectorales longae, ligura similes cultro mediocris la-
tiludiuis cujus apex nihil fere curvatus sit . Radii earundem de-
cern , et septem articulati . Membranae iisdem interpositae la-
tiusculae, squamigerae. Pinnae ventrales sunt raediocres , fi-
gurae trapezicae , atque apice ad anuni usque pcriingunt.

Pinnae dorsalis pars anterior parum elevata , radiis duode-
cim spinosis fulclta; horum prior brevis, secundus et tcrtius
majores , quartus omnium longior, subsequentes gradatim mi-
nores , basis hujus partis anterioris abscondita in fossula mol-
li dorsi ut in specie praecedenti . Pinnae dorsalis pars poste-
rior mediocris , radiis decern et sex fulclta . Horum anteriores

De ^ov. SPEC. pisciuM 347

hand multum elevati, quarlus et qiiinius omnium longiores,
suhscfjiienles sen.sim sensimcjue breviores; membrana iisdem
inlcrposiia squaniigera . Pinnae analls pars anterior constat
radiis Iribus spiiiosis robustissimis, quorum prior brevis, se-
cundus longissimus et validissimus ; ejusdcm pars posterior ful-
cita radiis novem articulalis, subaequalibus squaniigeris ; ba-
sis hiijus pinnae , sicut et pinnae dorsab's in fossula abscondi-
ta. Pinna caudalis parva, bifurca; fmca parum profunda; tarn
in margine superiori , (juam in inferior! radii tres imbricali ;
radii octo articulati, squaniigeri atque ramosi fulciunt furcam
superiorem , et loiidem furcam inferiorem. Color capitis, men-
to exceplo , fuscus fasciis semicircularibus , albicanlibus subor-
bitalibus distinctus. Laiera trunci cinerea fascis septem fuscis
in longum dispositis notata: el macula ejusdem coloris est in
extreme caudae. Pinnae dorsalis, caudabs, analis, et pectora-
les cinereo fuscae. VentnJes nigricautes. Habitat in mari bra-
siliensi.

Mensurae.

Poll. I'ln.

Longiludo tota 6. 6

Longitudo capitis 1.9

Longitudo trunci 3. —

Longitudo caudae 1.9

Longitudo pinnarum pectoralium . . • . 1.10
Longiludo basis pinnae dorsalis . . . . 3. 2

Longitudo basis pinnae analis 1 . —

Altitudo trunci, quam metitur linea perpen-
dicularis , quae ducalur a dorso ad ven-
trem immediate post basim pinnarum pe-
ctoralium ( fig. 2.) 2. 4

Ibidem crassilies ( fig. 2. ) --7

Nota macitlae caudalis communis est huic novae speciei , et
Hnemuloni caudimacula Cuvierii, sed cum hoc lineis decem
et octo distincium sit, et teste ipso Cuvierio non ditVerat a Dia-
hasi Parrae Desmaretii, cujus corpus est paiiim compressum
et oblongum , satis patet duo ista Haemulona longe admoduni
inter se distare .

T. V. 44.

348 Gamilli Ranzani

Piscis (jiiem Aristoteles ac Pliniiis nimciipaverunt Pagrum,
Artediiis, Linnaeus, eoiunitjue sectalores inter Scaros retulc-
nint , atijue vocaverunt Scaruni Pagnun. A Cuvieiio autem ha-
bitus iiiit ul typus generis dislincti, ipsique vehui circumpo-
suit quinipie alias species qnibus Valenciennus quinque alias no-
vas inter]>osuit. llisce addain ego duodecimam expiscatam , in
mari hrasiliensi, cui nc una quidcm ex nolis , Cuvieriani gc-
notis Pagrorum deosl.

PaGRVS QUAORITtJBERCULATUS NoB.

Tab. XXXII.fig. 1.

Caput mediocre, trapezicum, allum rostrum obtnsisculum.
Denies anteriores sen incisivi maxillae superioris grandiusculi,
acuti , numero qualuor in seriem exteriorem dispositi ; in utro-
que latere dens longlor roljustior queni Cuviorius caninum vo-
cal. Pone istos , series quamplurimac conslantes dentlbus mini-
mis confertissimis. Denies maxillares hujusce maxillae tubercu-
liformcs, apice rotundato et piano , in duplicem seriem dispo-
siti. In maxilla inferiore incisivi sunt numero octo , canini duo ,
maxillares, dcnlesqne minutissimi ul in superlori. Foramina na-
rium duo in utroque latere roslri, sibi invicem proxima, ocu-
lis vicinissima. Anteriora parva , subrolundata ; posleriora vero
linearia angusta . Oculi magni, orbicnlares , a roslri apice di-
stanles, el veruci proximi. Frons convexa: vertex declivis, in-
ter ocidos subplauus. Nuca convexa, compressa admodum e-
levala. INIenlum planum ^ undi([ue porosuni. Tubercula duo os-
sea conica in utroque latere capitis, unum supra apicem ro-
slri, alteram in angulo anteriori oculorum.

Rima branchiarum magna. Margo operculi curvilineus, supra
basim pinnae pccloralis in angulum mcmbranaceum ilesinens;
Margo posterior praeoperculi inermis rcctiljneus , anguluin ob-
lusum cum inferiore efficiens . Pars inferior trunci planiuscula
inter pinnas veulrales, margine paulo convcxo. Dorsum valde
convexum, sensim sensimquo declive caudam versus. Ilaec baud
longa el asfjuc a basi valde anguslior irunco , vix dilatata in
margine extremo. Linea lateralis dorse propior quam venlri,

De NOV. SPEC. PISCIUM 349

orliim tlucit ab angulo superiori opcrculi , dcintle ascendii dor-
sum versus, postea descoiulit ad caudani.

Squamae omnes giantliusculae, superficic distinctae fascicu-
lo radialo linearum prominentium; pars visibilis marginis pec-
tiuata ( fig. 3. ) lisdom operilur ellani vertex capitis, opercu-
lum, etgenae. lUae, ([iiibus insidet liuea lateralis, subrotunda-
tae, tubulo auclac (fig- 4.) Reliquae roLundiores . Squamae
caudae exiguae.

Pinnae pertoralcs mcdiocres, oblongae, apice aciuinsculo.
Radii earundem duoilecJm , quorum lertius omnium lougioi- .
hiter cos mcmbrana fragilis ac subtilissima , stjuaniigera. Pin-
nae venlrales breviuscidae, fere triangulares, radiis sex fulci-
tae , inter quos rnembrana tenuis latiuscula : lioriuii prior spi-
nosus. Pinna dorsalis radiis viginli qualuor iidcila, quorum prio-
res duodecim spinosi , a se invicera distantes , rnembrana tenui
conjuncti: sid3sc([uentcs articulati. Omnes hiimilcs ac subaequa-
les. Pinna analis humilis, radiis tribus spinosis, et decern ar-
liculatis praedita.

Pinna caudalis mediocrls, squamis obtecta; parum profun-
dc bifurca , furcis subaequalibus . Tarn in marginc superiori ,
quam in inferior! radii tres imbricati ; radii ai ticulati atque ra-
niosi novem fulciunt furcani siiperiorem, ct inferiorem.

Color capitis fuscus in parte nuda; nientura albicans. Dor-
simi plumbeum; latera et venter argeutco grisea. Squamae om-
nes lineolis duabus fuscis in longum notatae . Pinnae omnes
griseo-fuscae. Cum nullus Pagrorum, quos descripserunt Cii-
vierius et Valenciennus gerat in capite 4 tubercula ossca , nia-
nifestum est speciem hactenus descriptam, hisce celeberrimis
Jchthiologis notam minime fuisse. Habitat in niari brasiliensi.

Mensurae.

Poll. lin.

Longitude tota 11).

Longitudo capitis 2. 6

Longiludo trunci 4. 3

Longitudo caudae 3. 3

Longitude pinnarum pectoralitun ... 2. 3

350 Camilli Rajjzani

Poll. lin.

Loiigitudo basis pinnae dorsalis .... 4. 5
Longiiudo basis pinnae analis .... 1.9
Altitudo triinci, quam metitur linea perpen-
dicularis , qnae ducalur a dorso ad ven-
trem immediate post basim pinnarum pe-

ctoralium ( fig. 2.) 3.6

Ibidem crassilies 1 . —

De ACUANTinjRO VULNERATORE.

Recie Valenclennus sejunxit Achanlhuros , qui vitam degunt
in niari allnente Americam , ab iis qui in niari Indiae orien-
talis hospitanlur . Piiorum enim color inelegans est ac fuscus,
in i'ndicis vero fere omnibus et colorum nitor, et elegantia di-
stributionis eorundem velull ostendunt salleni patria a priori-
bus distare. Valenciennus tres tantum species describit maris
Amerlcani quibus adjungam novam speciem, cui nomen erit

ACHANTHURUS VULNERATOR NoB.

Tab. XXXIII. Jig. I.

Caput magnum , allum ; rostrum nonnihil porrectum ; os par-
vum. Denies grandiusculi, compressi, margine serrato (fig. 4.)
in maxilla superiori numero 1 4 , et in inferiore 1 6. Forami-
na narium duo in utroqne latere rostri, ad angulum anterio-
rem oculorum poslta , sibi invicem proxima ; anteriora gran-
diuscula , rotundata, posteriora minima elliptica. Oculi magni,
rotundati , fere medii inter originem pinnae dorsalis et apicem
rostri. Frons convexa, sicut vertex et nuca. Mentum pariter
convexum. Rinia branchiariim mediocris. Margo posterior prae-
operculi fere rectilineus . INIargo operculi curvatus , angulo ob-
luso in superiori parte praeditus . Pars inferior trunci planiii-
scula inter pinnas ventrales, margine convexo . Dorsum con-
vexum , sensim , sensimtjue dcclive caudam versus . Haec bre-
vis, angusta, allquantulum dilatata in margine extremo, acn-
leo acuto , valido , mobili pyramidali , trigono utrinque muni-

De kov. spec, piscium 351

ta , quo gravissime laedit pisccs qui eum capere nitnntur. Li-
nea lalenilis margini dorsi proxima, eidem paralella incipit sub
secundo radio pinnae dorsalis , desinit versus apicem acuiei
caudae .

Squamae omnes parvae , subaequales , forma irregulares

(fig. 3.).

Pinnae pectorales mediocres, triangulares, latere superiori
majore, radiis 16 constantes. Pinnae ventrales figura similes,
sed minores , radiis sex fulcitae ; horum prior spinosus . Pin-
nae dorsalis pars anterior radiis novem aculeaiis fulcitur , quo-
rum prior brevis, caeteris gradallm majoribus . Ejusdem pin-
nae pars posterior constat radiis articulatis vigiuti octo^ lon-
gioribus praecedentibus , sex ultimis excepiis. Pinna analis ra-
diis spinosis duobus armata et 26. articulatis fulcita . Radii om-
nes longiludinc subaequales. Pinna caiidalis magna, semiluna-
ta, cornulnis elongatis acutis: tarn in margine superiori, qnam
in inl'eriori radii quatuor imbricati; et radii sexdecim articu-
lali fulciunt partem mediam ejusdem pinnae .

Color totius piscis fuscus. Pinnae omnes, caudali excepia
ejusdem coloris , et apice .nigricantes.

Habitat in mari brasiliensi.

Meiisurae.

Poll.

Longiiudo tota 13:0

Longiiudo capitis 3:3

Longiuido trunci 5:3

Longiiudo caudae, et pinnae caudalis . . 4:6

Longiiudo pinnarum pectoralium .... 1:8

Longiiudo basis pinnae dorsalis . . . . 6:6

Longiiudo basis pinnae analis 4:3

Longiiudo basis pinnae caudalis .... 1:5

Longiiudo acuiei - : 9

Altiludo trunci, qriam melitur linea perpen-
dicularis, quae ducatur a dorso ad venlrem
immediate post basim pinnarum pectora-
lium ( fig. 2. ) 5 : Cy

Ibideui crassities 1:1

352 Camilu Rakzani

Species haec difl'ert ab omnibus Achanlhmis americanis, qiios
descnpsit Valcncieniius colore el figiira generali corporis. Ties
taiuum achanlhuii maris imllci onciitalis colore alicpiuin gcriiiu
siuiililiulinoin cum hoc iioslro achaiiiluiro. lloiuiu prior est Ac.
elongaius, qui forma corporis el summa aculei brevitale a noslro
discropat; alter a Valoncienno nnncupalus luit Ac. nigro-fuscus,
qui procul duhio longe distal ab Ac. vulner. el forma corporis,
ei nu)nero radiorum pimiarum ; terlius landem esl Ac. maloi-
des, quia noslro manifesie dill'ert et forma generali corporis,
et figura pinnarum c.iudalis, vcnlralium elc.

De duabus novis speciebus generis Mesoprionis Cuvieru.

Blochius in suo illo genere Lutjanorum pisccs adco inter
se diversos congesseral, ul jure ac merilo Georgius Cuvierius
hoc Blochii genus omnino aboleveril, atque species in varia
dislincta genera rile distriljuerit . Horum uni nomen est Me-
soprion. Notae praecipuae cjusdcin sunl istae. Denies canini
denlibus exilissimis pcrmixli in parle anleriori, et in laleiibus
rna\illaruni . Praeoperculum denllculalum, et operculum spi-
nis carens, ac desineus in anguluin oblusum. Genus hoc nu-
perrime auctum full pluribus novis speciebus, quarum nonnul-
lae hospitantur in mari Americano, plures aliae in mari indi-
co. Americanas Cuvierius et Valcncicnnus septemdecim enu-
meravcrunl; indicas Iriginladuo. Prioribus duas novas adjun-
gani , atque quo majori potero diligenlia nunc describam.

Mesoprion bahiensis Nob.

Tab. XXXIV. fi^. \.

Caput magnum, oblongum; rostrum oblusum, oris hiatus me-
diocris. Denies in maxilla superiori canini quatuor, dislanies, va-
lid!, recurvi, in maxilla inferiori plurimi, in seriem marginalem
distributi. Omnes denlibus minimis perniixti. Foramina narium
duo in utroque latere rostri , sibi invicein proxiina , et media
inter oculos el rostri apicera . Anteriora minima, posieriora
grandiuscula , haearia. OciUi magni orbiculares, a verlice baud

De NOV. SPEC. PISCIL'M 3j3

reraoti. Marfan rostri ac vciiicis frontis fere reclilineiis, maigo
niicae uoniiiliil curvatus. Vertex , qui inter oculos est, planus.
INiica compressa. Mentum ascendens. Rinia branrhiarum maxi-
ma. Radii branchioslegii externi ac visibilcs niimero septem .
IMargo posterior praeoperciili irregularis scrratus. Margo oper-
culi paulo supra basini pinnae pectoralis in angulum cartila-
gineum acutum desinens. Pars inferior trunci planiuscula in re-
gione thoracica; margo hujus regionis fere reciilinens: relicjuus
margo inferior uscpie ad caudam nonnihll ascendens. Dorsum
convcxuin , sensim sensimque declive versus caudam . Haec
longa et usque a basi angustior trunco ^ vix ac ne vix quidem
dilalata in marginc extremo. Linca lateralis a dorso baud mul-
tuni dislaus el illi est paralella ; ortum ducit ab angulo siipe-
riori operculi , desinit propc pinnam caudalem.

Squamae ornncs grandiusculae, superficic distinctae fascicu-
lo radiato linearum proniincutium, margine visibili pecliiialo
( fig. 3.) iisdeiu opcriuntiu" eliam nuca, et genae^ el opercu-
la. lilac, quibus insidei linea lateralis, fere subrotandatae , tu-
bulo auctae (fig. 4.) Reliquae figura fere similes j et laliores.
Squamae minutae tegunt pinnam caudalem.

Pinnae pectorales longae, ligura similes culiro mediocris la-
litudinis, cujus apex sit vix curvalus. Radii earundem quinde-
cim. Pinnae venlrales sunt parvae, figura trapezica , radiis sex
fulcitae: horum prior spinosus. Pinna dorsalis, mediocris alii-
tudinis radiis 24 fidcita. Horum decern anteriores spinosi, va-
lidissimi, primo bicvi; et quatuordecim caeteri arliculali, quo-
ruin ullimi ([uatuor gradalim , breviores. Pinna analis constat
railiis undecim ; scilicet primi Ires spinosi validissimi , caelorls
articulalis. Pinna caudalis magna vix semilunata: lam in mar-
gine supcriori , quam in inforiori sunt radii ires ind:)ricali , et
radii sexdecim in relicpia parte bujus pinnae.

Color capitis superne obscure fuscus. Doisi fusco-rebcscens.
Color aliarum partium irunri ac caudae argenleo-rubescens.
Pinnae oinncs fuscescentcs etiani in marginibus, praeter cau-
dalem, cujus margo extremus fere niger est; caudalis vera
margo exlremus nigricans.

Ilaljilat in mari bahiensi.

354 CvMILU R.V>ZANI

Mensurae.

/

PcJ. Poll. lio.

Longluido tola 1.46

Longiuulo capitis — 5 —

Longitudo Irunci 6 --

Loni;iluilo caudae cl pinnae caudalis . — 56
Longitudo pinnafuni pecloralium . . — 4 --
Longiludo basis pinnae doisalis ...--69
Longitudo basis pinnae analis. . . . — 2 --
Aliilndo trunci, qiiam meliuir linea per-
pendicularis , quae ducalur a tlorso ad
ventrem immediate post basim pinna-
rum pectoralium ( fig. 2. ). . . . — 4 9

Ibidem crassities maxima 2 —

Altera species quam describam est.

MeSOPRION ABGYBEtJS NoB.

Tah. XXXV. fig. 1.

Caput magnum, oblongum; rostrum oblusum; oris hiatus
mediocris. Dentes in maxilla superiori canini quatuor , distan-
tes, validi, recurvi. In maxilla inferiori plurimi, in seriem mar-
ginalein disiributi. Omnes dentibus minimis permixli. Forami-
na narium duo in utroque latere rostri sibi invicem proxima,
at media inter oculos et rostri apicem, Anieriora minima, po-
steriora grandiuscula , elliptica. Oculi magni, orbicularcs, a ver-
tice baud remoti. Margo rostri, frontis, ac verticis fere rectili-
neus ; inter oculos planus margo occipitis nonnihil curvatus .
Nuca compressa. Mentum ascendens. Rima brancliiarum ma-
gna. Margo posterior praeoperculi sinuosus minute aculeatus.
Operculum amplum; margo ejus paulo supra basim pinnae pe-
cioralis in angulum cartilagineum acutum desinit. Margo totius
trunci curvilineus, pectus planiuscidum j dorsum convexum sen-
sim sensimque declive caudam versus . Haec mediocris, et
usque a basi angusUor truuco, vix ac ne vix quidem dilatata in

De NOV. SPEC. PISCIUM 353

margine cxtremo. Linea lateralis haud multiim tlorso pioxima,
sed illi paralcUa : orlum ilucil ab angulo supciiori opeiculi,
et desinil prope pinoam caiulaleiu.

S(|uamae omnes grandiusculae, superlicie dislinclae lineis ra-
diantihus, inaryine visibili pcclinalo: (fig. 3.) iisdein operiun-
tiir cliaiii nuca, et genac, et operculuin : illae, (juibiis insidet
linea lateralis, fere sidDioliindatae , liibulo auctae ( fig. 4. ) Re-
licpiae figiiia fere similes el laliores. Squamis ininoribus ope-
rilur piuua caudalis.

Pinnae pectorales mediocres latae, mediocriter longae; ra-
dii eaiunideni scxdecim. Pinnae venlrales sunt parvae, figura
trapezica acuta radiis sex fulcitae: liorum prior spinosus. Pin-
nae dorsalis pars anterior , luiniilis; constans radiis decern spi-
nosis, validissimis , ejusdem pars posterior fulcila radiis duo-
decim, longiusciilis, articulatis, et in anguluni oljtusum desl-
ncns . Pinna analis constat radiis undecim : scilicet primi tres
spinosi, validissiini ; caeteri arliculati. Pinna caudalis mediocris
^ix semiluuata : tani in niargine superiori quam in inferiori sunt
radii tres inibricati, el reliqui radii sunt numero quatuordecim.

Color capitis, el dorsi argeuteo fiiscus. Color aliarnm par-
liuni trunci et caiidae arge'nteo rubescens. Menuim albicans si-
cut et gula. Maculae violaceae uucam exornant; el lineae ejus-
dem coloris in longum ante oculos sunt dispo.silae. Piimae om-
nes rubescenics.

31ensurae.

Poll-

Longitudo tola . ^ 1 | . ..

Longiiudo capitis 3-3

Lougiludo trunci 4. 4

Longitudo caudae ac pinnae caudalis .

Longiiudo pinnarum pectoralium

Lougiludo basis pinnae dorsalis ....

Longiiudo basis pinnae analis ....

Altiuido trunci , quaui niclilur linea perpen-
dicularis, quae ducaiur a dorse ad veu-
trem immediate post basim pinnarum pe-
ctoralinm ( fig. 2. ) 3.

Ibidem crassities ma.xima 1 .

T. V. 45.

3.

5

2.

3

4.

4

1.

9

35G Camilli Ranzani

Ex (liligenli coUatione harum diiarum speciernm , quas de-
scripsi, cum aliis Cuv. et Valencicuni^ satis intoUexi has cliias
novas species inter so, ct ab aliis dilTerre aut forma gcnerali
corporis, aut colore, aul figura pinnarum etc.

Numerus Specierum generis quod Cuvierius SenaTium vo-
cavit summopere percrebuit cura atcpic diligentia illorum , f|ui
remolissimas a nobis orbis partes uovissimis hisce temporibus
nou modo percurrere, sed et diligcnlcr perscrutari , et ea
quae in ipsis nova et singularia rcpererint secuin asportare cu-
rarunt. Hinc factum est m Cuvierius in tres sectioncs partilus
sit Genus istuni quarum prima complcclilur species niinores
Tulgo dictas Percas innrinas ; alterum consiituunt species nia-
joris molis , quae Meroiis gallice appcUantur; ad tertiam re-
ferunlur omncs pisces illi, quos iidem Galli Barhicrs vocantj
quiqne rnagnitudine paruni difl'erunt a Percis marinis; gcruut
uimen maudibulas non nudas ut in isiis Percis, sed scjuanns
veslilas. Nunc describere aggredior speciem novam brasiliensem,
quae procul dubio est ex secunda seclioue , cujus nomen erit ..

SeRRANUS LtlRTDt'S NoB.

Tab. xxxri.fig. 1-

Caput longum: rostrum compressum, ac triangulare, obtu-
sum; ore clauso, maxilla inferior nonnihil longior superior! .
Dentes maxillae superioris numerosissimi , quorum pauci in par-
te anieriori maxillae, longi, aculi^ retro versi, inter dentes nii-
nimos dislributi. Dentes anleriores maxillae inferioris exigui, con-
fertissimi; lalerales grandiusculi, acuti, introflexi, in plures se-
ries distributi. Foramina narium duo in utroque latere rostri,
oculis proxima, supcra; anteriora minuta , operculo membra-
naceo aucta ; posteriora rolundata, raediocria, pervia . Oculi
majusculi a vcrtice nonnihil distantes. Frons , vertex , et occi-
put vix declivia, vixque convexa . Mentum planiusculum . Ri-
ma branchiarunv satis louga . Margo posterior praeopercidi si-
uuosus, serralus; inferne ad aogulum praeoperculi sunt acu-
lei inajores conici. Margo operculi in angulum valde acutum
sed non aequilalerum desinit, ibique est duobus aculeis arma-
uis, ejusque apex dorso proxuuior est quam pectori.

De NOV. SPEC. PISCIUM 357

Pars inferior ininci inter pinnas ventrales planiuscula , mar-
line convexo . Dorsum paiuni couvexum alqiic dcclive versus
cauilam. llaec angusta, longa aupie, ut solet, aliquanluluin di-
latata in inarjjjine exlremo . Linea lateralis dorso proxiina, or-
tuni ducil ab angulo superior! operculi, deinde parum ascen-
dit dorsum versus, postoa descendit ad caudarn.

Squamae omnes parvae, subaequales, superficie dislinctae
lineis radiantihus , marglne visibili pectinato (fig. 3.);iisdem
operitur etiam caput praeler rostrum . Inter illas , quae dorsum
et ventrem tegunt, est sqiiamula minima interposita (fig. 5.).
Illae , quibus operculum obducitur , irregulares sunt , et iaae-
quales. Squamae llncae lateralis angustae, tubulo auctae (fig. 4.).

Pinnae pectorales mediocres ovato oblongae . Radii earuu-
dem quindocim. Pinnae ventrales parvae , irapezicae radiis sex
fulcilae . Pinnae dorsalis partem anteriorem suslinent radii spi-
uosi undecim, f{uorum primus medio cris, secundus ct tertius
longiores, cacieri gradatim jjreviores. Ejusdem pinnae pars po-
steiior antice liumilis, poslice elevata, acrotuudata, radiis ar-
ticulalis (piindecini fidcilur. Pinna analis radiis duodecim con-
stat, quorum tres primi spiuosi, caeteri articulati valde longio-
res. Pinna caudalis mediocris marglne extremo vix concavo .
Tarn in margine superiori , qnam in inferior! radii tres imbri-
<?at!; et radii viginii articulati fulciunt partem inediani. Pinnae
oirines squaimtlis operiuntur .

Color capitis^ dorsi, ct laterum luridus; venlris ac gulae di-
lutior. Pinnae dorsalis, caudalis, analis, at([ue ventrales fuscae,
nigro niarginatae . Pinnae pectorales Ilavescentes ,

Habitat in mar! brasilicnsi.

Menswae.

Longitude tota 1.1. G

Longitude capitis — 4. G

Longitude triiuci -- 5. 3

Longitude caudae ac pinnae caudalis . — 3. 0

Longitude basis pinnae dorsalis ... — 5. 9

Longiludo basis pinnae analis ... ~ 2. —

358 Camilli Ranzani

PcJci

Longiludo pinnarum pectoralium. . . — 2. G

Aliiliido trumi, qiiam metiiur linca per-
peiulicularis , quae cliioainr a dorso ad
ventrem iiiiniediatc post basiin piuna-
rum pectoralium ( fig. 2. ) ... — 4. -

Ibidem crassilics maxima (fig. 2.) . -- 1. 6
Cum plscem hiuic brasiUensem hacienns descriptum ego pri-
nium , deinde Joscphus Doctor Rianconiiis conlulciimiis cum
Mcrotis omnibus Cuvierii ct Valciicienni, nuUus dubitandi lo-
cus rclictus est ipsum esse speciem Cuvierio et Valeucienno
prorsus ignotam .

Non immerito sane recentiorcs Ichlyologi in varia genera
disperiiii sunt pisces illos,' quos Linnaeus, Gmelinus, ac BIo-
chlus in Esocum genus collcgerant. Etenim non pauci eorum
adeo inter se discrepant, ut tantnmmodo propinqua alifjua co-
gnalione conjuncti siut. Unum ex his novis generibus Belone
appellaturj at([ue in ipsain species omnes referuntur , quarnm
rostrum est admodum longum, atque inslructum dentibus coni-
cis. Fere omnes Belones habent truncum admodum oblongum.
ac parum compressum; Squamae vero adeo subfiles, ac perlu-
cidae sunt, ut non laciie perspiciantur. In nonnnllis Belonibus
maxillae sunt inter se longitudine aequales, in aliis subaeqiia-
ies, in aliis vero longitutlo maxillae inferioris baud parum exce-
dit longitudinem snperioris. In speciebus hujus generis divei'sa
est figura , loiigiludo, ac situs tarn pinnae dorsalis quam ana-
lis. Pinna autem caudalis aut est bifurca , furcis inaecpialibuSj.
aut semilunata, cornibus pariter inaequalil^us, aut rolundata.
Non in omnibus Belonibus eadem structura lineac lateralis. Ista
disbimilitudines facilem , et expenditam reddunl distincuonem
fere omnium specierum dummodo ipsae fnerint diligenier ex-
pensae , atque accurate descriptae , nee non studiose iiiter se
coUatae, aut sallcui dcsrriplionibus imagines adjunctae sint quae
ab exemplari minime abludant. His praemissis verbis adumbra-
bo, ut ita dicam , novam speciem hujus generis j cui nomen
erit Belone Raphidoma (1) Nob.

(I) a P^yif, iJof-Acus, ct o^ot , 8. w - similes

De NOV. SPEC. PISCIUM 359

Cum autem ilia sit valde proxinia Beloni Acus, et diflerenliae
non magniiudine foiiasse, seel imihitiidinc sufliciant ad istas spe-
cies a se inviccin sejungendas , id( ivco dum novam describani,
dlligenler oflendam ilia omnia in qnibus differat ab acu. Tan-
dem praecipua adnotabo in quibus discrepal ab aliis speciebus.

Belone Raphidoma Nob.

Tab. XXXVII. fig. i .

Caput hujns Belonis angustum, cujus longitude earn fere pro-
porlioncm liabet ad longiiudinem lotam , quam habel nume-
rus 5. ad 17. Caput Belonis Acus eamdem fere servat pro-
poriionom. Rostrum in Rophidomate longissimuin , subuliforme,
poligonum; maxilla superior rectilinea , depressa , apice atte-
nuato 5 maxilla inferior basi ascendens , compressa 5 versus api-
cem rectilinea, depressa, attenuata. Haec superiorem excedit
quantum circiter numerus 39. excedit numerus 37. Haec ea-
dem maxilla inferior in Acu paulo longior est, et apice vix ve-
curva. Dcntes ulriusque maxillae cuneiformcs, longiusculi, acu-
leati, antrorsum convcrsi in Raphidomate (fig. 5.) aliquanto
minores in Acu; in lUraque vero specie disposili sunt in unl-
earn seriem marginalem, et distant ab invicem, ac spatium ,
quod inter cos iulerccdit , nee non margo exterior maxillarum
deniiculis minulisbimis occupatur. Foramina narium in caviia-
te anteorbitali abscondiia, ac operculo membranaceo tecta. O-
culi magni orbiculares pone angnlos oris sistimt, et verticem
atlingunt. Hie in Belone nostro valde planus, et inter oculos
latus , ita ut oculi ipsi a se invicem dissiti sint ; occiput vero
planum at angustius : frons pariter plana , at scnsim sensimqne
angusiior prout ad rostrum descondil. In Belone acu spatium
oculis interpositum minus quam in Raphidomate dilatatur in
occipite, ubi et convexum evadit.

Rima brancliiarum magna tain in Raj)liidomate, quam inAcUj
incipit prope veriirem capitis, desinit fere sub angulo oiis; sed
in Raphidomate margo operculi exorsus, ut dixi , prope ver-
ticem capitis J desccndit per lineam leviter curvam tcndcns ver-
sus maxillam iuferiorem; in Acu autem primo perpcndicidaris

• •

3G0 Camilli RA^zANI

(lescendil, dcin quasi per anguliiin obtusum pergit autrorsum.
ISlaigo opeiculi ot pracopercnli in ulrocpie Belonc esi iiierniis.

Dorsum utriiisi[ue couvexuni, el parmii declive versus cau-
(laui. Haec brevis, angusla. Lineae laleialcs duo, quaruui una
ilorso propior quam ventri ia parte anleriori irunci^ el posiea
descendll ad caudam , prope quaui evancsc.il ia Rapliidoniate ,
perseveral in Acu UMpio ad pinnani caiidalcni. Altera in mai"-
gine inferiori lalcrum posita ascendii versus caudam in Belone
Rapliidomaie , el Pinnani caudalcin auingit visibilior cl major:
in Belone acu evanescil conira iniiium parlis inl'erioris pinnae
caudalis.

Ia ulraque specie squamae dorsi parvae ac depressae, late-
rum el ventris paulo majores ( fig. 3. ) omnes deciduae; i-
isdem obtegunlur ellam praeopcrculi el frons: iliac, quilnis
insidel linea lateralis inferior, sunt lubulis auclae (fig- 4.).

Pinnae pectorales utriusque speciei parvae, ovato acutae, ra-
diis i2. aul 14. fulcilae. Pinnae vcnlrales parvae, radiorum
sex, in Raphidomale triangulares, latere externo valde longio-
re, unde fiunt acutae; in Belone acu latus externum est pau-
lo longius, unde apico obtusae evadunt.

Pinnae analis el dorsalis inter se figura similes, el falcatae
in Raphidomale. In eodem analis brevior est dorsali,et con-
slat radiis viginli duobus, quorum primi quinque longi, cae-
teri brevissimi sunt. Inilium hujus pinnae est sub initio pinnae
dorsalis; finis ejusdem est sub vigesimo radio dorsalis, id est
ante finem dorsalis. In Bel. acu pinna analis et dorsalis inter
se figura similes sunt, sed non falcaiae, et irregulares, ejus-
dem analis longior est dorsali , et fulcitur radiis viginli unum ,
quorum primi paulo caeteris longiores sunt. Inilium ejus paulo
ante initium pinnae dorsalis: finis ejus post finem dorsalis.

Dorsalis pinna in Belone Raphidomale longior ut dixi , con-
stat radiis 22 , quorum primi quintpie valde caeteris longio-
res; ac desinit proxima pinnae caudali. In Belone acu autem
constat radiis decem el septem , inci^iit contra tcrtiuin ratUum
pinnae analis , et finis ejus est conira decimum nonum radium
ejusdem pinnae. Pinna caudalis parva in Raphidomale, major
in Acu: in utroque bifurca, at furcis inaequalibus et acutis in
illo , in hoc vero fere aequalibus et oblusis. Constat radiis vi^^

■ •"#

De NOV. SPEC. PISCIl'M

361

ginil fjuatuor caudalis Raphidoniatis , et fulcitur radiis 19 cau-
aalis Acus.

Color Belonis Raphidomatis iu alcoole asservati est griseo
ol.vaccus m dorso, capiie, et rostroj fa lateribus autem, in
gems, et venire diluiior, et ad album argenteiim ver-ens Pin
nae ventrales et analis sunt albicantes; dorsalis et caudalis ^ri-
seo o.yaceae; pectoralcs basi albescentes, apice nigricauies?

Jlabital lu man brasiliensi.

Mensurae.

9
2

8

8
2

Longitudo tota 1 " T

Longitude capitis — 5

Longitudo trunci — 1o"

Longitudo caudae, et pinnae caudalis . — \,
Longitudo pinnarum pecloralium . . — 1.
Longitudo basis pinnae dorsalis. . . — 3.
Lonojuulo basis pinnae analis ..... 2.
Altiiudo trunci quam medtur linea p«r-
pendicularis, quae ducatur a dorso ad
venlrcm immediate post basim pinna-
rum pectoralium ( fig. 2. )..,.. <

Ibidem crassities .. \ ,

Belone acus, quem CI. Kar! Bonapar'te Princeps " Muxinia-
ni et Canmi descnpsit in opere cui titulus = Icono<;rafia del-
la tauna Italica = vix e mari extractus, hos habebat colo-
res, scdicet: Piscis tolus argenteus tendens ad virescentem et
caerulet.m coloretu i,i dorso. Vertex et rostrum intense caeru-
leo vn-ule, occiput pcllucidum. Lineola fusca summum dorsum
percurrebat et alia si.nilis in lateribus supra lineam iateralem
stiperiorem. Venter argenteo-albus. Pinnae dorsalis et caudalis
dorso concolores, sed obscuriores. Peciorales albo caeruloscen-
tes; ventrales et analis albescentes.

pifl-oren.ia coloruu), quae iniercedit inter Belone raphidoma,

2 inter tc ''"^ ^ ^Y'^'' ""^"•^' ^^ ^^^^

usse dn« II ' '^"'-^"''^ ^''"'^ ^<^^r.^^n^ dopictus fui/ for-
tas.e dtuu adhuc vivus erat, essent specificae judicandae , si

362 Camilli RA^•z\NI

jure susplcari miniine posset action! alcoholis esse trihuendas.
Id aiilein certe airirinari liaiid potest Je aiiis diflcrentiis , quas
et multas esse el nommUas magiii momeiui sails porspcctuin
est. Ergo Beloae Raphidoma specie difleit procul dubio a Be-
lone acu .

Noster Bclone Raphidoma difl'ert insnper a Belone indica
Boril, a Belone Caribaca , et a Belone Crocodila Lesueur eo
quod horuni maxillae siut aequales. Discrepat ab Argalo Les.
oujiis analis iiicipil ante pinmim dorsalein el h;ic longior est.
DilVert a Bclone truncata ciijus pinna caudalis esl obli([ue trun-
cata, a Belone cancila Buchanan cnjas margo exlrenius pin-
nae caudalis est rolnndatus. De illo Belone queni Cuvieriiis
appellat Brocket dc Bantam valde suspicor ex iis esse quorum
maxillae et aequales sunt et satis robustae; certe dislanlia ma-
ris in quo isle cxpiscatur, et mare Brasiliense ubi repertus fuit
B. Raphidoma diversitatem specificam innuere videtur.

ExocAETCS Bahiensis Nob.

Tah. XXXVIII. fig. 1 .

Caput mediocre, depressum: rostrum obtusum. Maxilla pau-

lo inferior lon"ior altera. Denies in utraque maxilla minulis-

. simi atqne confeilisslnii in plures series distrilxili. Alii denies

hisce similes in palato. Foramina uarium in fossula anleorbi-

lali abscondiia, operculo praedila.

Oculi maoni orbiculares; ab apice rostri hand niniis distan-
tes. Frons levlter declivis plana et lata , vertex iiidem planus
et nonnihil declivis. Occiput latissimum, in medio carinalum,
ad latera declive. Mentura subplanum, nonnihil ascendens. Ri-
ma branchiarum magna. Margo posterior praeoperculi angnla-
tus, angulo fere redo sed apice obtuso. Margo operculi cur-
vilineus, laevis.

Pars inferior trunci planiuscula usque ad pinnas ventrales;
deinde margo ejusdem convexus, ad caudam ascendens. Dor-
sum planum, vix convexum, fere reciilineum usque ad cau-
dam. Haec mediocris, et non dilatata in basi pinnae caudalis.
Liaea lateralis prope ventrem decurrens , incipit contra apiceni

De ^OV. SPEC. PISCHJM

363

radiorum niembranae branchiostegiae , et desinit in margine
lobi infei'ioiis caiulae .

S(jiiaiTiae omnes graiuliusculae, subrotundatae, deciduae, svi-
perlicie distinctae lineis irnprt'ssis radiantibus ( fig. 4. ) Illae
qiiibus insidct linea lateralis liguia similes sed minores , tubu-
lis auctac (fig. 3. ).

Pinnae pectorales ita longae , lit apice prope attingant fincm
candae . Radiis quatuordeciin fulciunlur , articiilatis , validis ,
apice bifidis: horum prior simplex brevior secniido , qui et lun-
gissimiis est. Caeteri subsequentes gradatim minores. iMembrana
iisdem iuterposila latiuscula, tenuis. Pinnae ventrales longiuscu-
lac, inter se distantcs radiis sex multifidis fidcitae, apice acii-
tiusculo , distant magis ab apice rostri quam a fine caudae. Pin-
na dorsalis radiis tredecim fulcita, nee alta nee falcata; radii
anteriores longinscnli, et subsequentes sensim sensimque decre-
scnnt , ita ut pinna ibi humilis fiat. Pinna analis valde humilis
radiis decern susiinetnr . Prior radius hujus respondet, octavo
pinnae dorsalis, et ultimas excedit finem dorsalis, ita ut postre-
mus radius pinnae dorsalis respondeat septimo radio pinnae a-
nalis. Pinna caudalis mediociis biloba lobis inaequalibus , lobo
infero longiore. Tam in margine superiori quam in inferiori
sunt radii imbricati tres; et radii articulati octo fulciunt lobum
siiporioreni et alii novem in basi caudae irregulariter inserli
fulciunt lobum inferiorem.

Color capitis superne, et dorsi griseo-violaceus. Latera ca-
pitis, et trunci lurido-albicantia. Pinnae pectorales nigricantesj
dorsalis et caudalis fuscescenles, analis et ventrales albicantes.
Habitat in mari bahiensi

Mensurae.

PcJ.

Longitude tota 1.1.8

Longitudo capitis — 2. G

Longitudo trunci -- 7. 9

Longitudo caudae cum pinna candali . — 3. f>

Longitudo pinnarum pectoraliuni . . ~ 5. 4

Longitudo basis pinnae dorsalis ... — 2. -

T. V. 40.

J64 CA^^LLI Raiszani

Pcd.

Longituilo hasis pinnae analis ... — 1.1
Alliluclo truiici qiiain inetilur linea pcr-
pentlicularis, quae ducalur a dorso ad
vcntrcm iiiimodiale post basini piii-
naruin pectoralium ( fig. 2. ) . . . — 1 . 9

Ibidem crassitics -- 1 . 3

Exocaetus Bahiensis adhuc descnptus difTort 1 ." ab Exocacto
volitante proat desciibitur a Linnco , a Risso ( Idityol. Ni-
coensis p. 350), a Boiyo (Diet, class.) et a Cloqiietio ( Diet,
des Sc. Nat. ) in hisce, seilicet, pinnae venlrales perexiguae ae-
quo dislantcs ab apice rostri et a cauda seu potius nonniliil
cajiiii propiores.

In Exocaeto Bahiensi vero pinnae ventrales gtandiusculae ,
distant es magis ab apice rostri, quara ab apice caiidae. Difl'ert
ab Exocaeto evolante prout describilur a Linneo et a Boryo ,
(jui habet pinnas ventrales brevissimas et aequidistantes ab o-
perculis et a pinna anali; Opercula vero squamis operta.

In Bahiensi autem opercula carent squamis, et pinnae ven-
trales Valde propiores sunt pinnae anali quam operculis. Dif-
fert ab Exocacto exiliente, prout describitur a Linnco, Cu\it'rio
aliisque, qui pinnas ventrales adeo longas habet ut caudam al-
tingant, et pinnam analem ita suppositam dorsali , ut primus
radius unius respondeat primo alteiius, ultimus ultimo. In Ba-
hiensi vero pinnae ventrales vix attingunt quarlum radium a-
nalis, ncc supposita est analis dorsali, scd radius primus pinnae
analis, respoudct octavo pinnae dorsalis, et poslremus radius
Pinnae dorsaUs respondet sepiimo radio pinnae analis, ut jam
diximiis.

Diflert ab Exocaeto mesogastro qui ventrales habet in me-
dio corpore ; dorsalem vero atque analem altas , atque falci-
formes. Insuper squamae non extenduntur supra basim pinnae
caudalis . In Bahiense vero pinnae ventrales sitae sunt post me-
dium corporis et falcatae non sunt. Insuper squamae extendun-
tur supra basim ynnnae caudahs . Diflert ab Exocaeto INIitiehel-
li Boryi , qui dorsalem et analem habet ahitudinis uniformis ,
et ventrales apice rotundatas . In nostro dorsalis et analis sunt
altiores antice, et hiimiliores posticej ventralis autem apice a-

De NOV. SPEC. PISCIUM 365

cuto . Differt ab Exocaeto Commersonii , qui habet pinnam
(lorsalem ingenli macula nigricanie distinctam, quae macula in
Exocaeto Bahiense omnino decst .

Differt denique ab omnibus aliis speciebus Exocaetoruni sci-
licet Exocaetus Nultalii Lesueur - E. coinatus Mitch. - Exocae-
tus furcalus Mitch. - Exocaetus fasciatus Lesueur, qui appen-
dices ad maxillas habent, quaruni appendicum ne vestigium qiii-
dem in TJahiensi rcperilur . Ergo est species nova .

« .

Toim:V.

X^ JiC>, «,/„„/ ^ if^--iV*,;„ ,„4«,,^

r

^ «//i/fjy/o ^///»7/«/..,Ranz.

.^^yrtJ^Cw^^M 4Br

<^.

t.^

# -4%

• *■

T(iin:V.

- V j^.m/ jifi/, ,/r^

'^(^ f/f //////"/.

S4

T.ilrXXX.

ii?

^y-.ijfir.

•/fynf.

•%

Jh^

^

•■^

\

-!

s

^

>

\

:?

♦•

'IV>rii.\.

c^J.

<^z

.'J^l^^

•JV.^^ad nai t/i^

1

• Tom:V.

J 3

2^^

Sj

Tab:XXXn.

S'^

2/^

%h^$l -h'

f I n

V Jrad^fttu c^/

yi/t/yM f/fn/yjy/f'rr/ ■ri'^f/Z^^J „R an z : „

t:ii,„/y. /./:

J,t J>j',//,,lf

ToiuA

■ ^ !^ aa /«»/. /j&fT

Tab:XX.\III.

G^^.

'^O

t r///<'<^v'(:v/ry.'„Ranz.„

. '#1 ^/t: e^^-.

■ .^^Zm*^- \^J€^^*^<^

^:--m^

Tdiii \

JT^

yu. •

'r.-.ii\\\i\

i3^

*j,//^,..

r \

j:?

'l'.ib:XXXIV.

jT^.

'/■■

■■-*ii-^

iUJ,..

y <uf tifi/ ^/.

•-'^'■'/* -

ToiiiA.

3rj.

j:

,4.J:^«^^

TabiXXXV.

n' rjf'/ir'/f^ /t afyt/^f//o ..Han/ „

^.SU

''•'*^ *'

• ^^f

rai.wwi.

./.j'„y

. v%<^f^....^.'. \^<\

Tiiiii \

T»l. \\\\1

V

4 J^ •

n.ili/

/•• V

\"r:. .•■'■

Tom \

«yt^ c/ ^'f //*-•/ ^/f/

"^.yj^^x

Ti.|.:\\\\II.

I3.

J/,/o

J-.:'.

/r//ur „ViHxvA'.

_< V J2/^/

'/^//^

k.l

Ttini:V

Gjrr^rf/f/,) /Y/U^c/iJ^.3,

_ V- c>f ftff /* a/ f^/

%. O^. r»t ^ . rtjf/

Tab:XXXViri.

y-^

-<&«'. t>6/«4*/fy.

J^

i

PIIILIPPI SGIIIA8SII

DISSERTATIO
( Fide Tom. IV. pag. 33. )

pjus secundj

L\ iliil inihi honorlficenlius accidere posse putaTerim , So-
dales clarissimi, tjuani ut quae jamdiu de BononiensI Moneta
iialice scripseram , eadem ul latine redderem , jusseritis , idque
cum praestiiisseni , Lucubrationem illam meam praeter omneiii
opinionem expeclationenKjue praemio dignam , nedum in Ac-
lis Acadenilae Nostrae evulgandam, ex Censorum judicio de-
cieverills. Voluntati aulem vestrae quum statim , quoad pro vi-
ribus licuil, satisfecerim , a V. CI. Antonio Alessandiiiiio Prae-
sidc, eodemque de Coetu noslro, supra quani did possit, prae-
clare merilo , sum per liueras admonitus, ut quidquid habe-
reni rcliipii de hoc argumento in schedis mois, id ipsum in
latiuuui item sermonem verterem , Lucubrationi scilicet , (juam
niodo dixi, veluti altera ejusdem pars, subjiciendum. Cui rei,
ut Pracsidis nostri jussa facerera , animum eo libentius adjeci ,
quod Chartarum Tabularumque , quas de Monetarum vario
pro variis lemporibus valore ac nomine contexueram , comple-
xio, Tractaiionis de Moneta Bononiensi praecipua, immo potior
habenda pars est; quandorpiidem (^hartae illae ac Tabulae per-
utiles, iuinio vero ad lites dirimendas, uti animadverlisse me
alias niemineritis , propc necessariae putandae stmt. Lucubra-
tionem igilur banc novam habetote , Sodales pracstantissimi ,
([uam , nisi mea me fallit opinio , longe prae alia publico pri-
\aioquc emolumealo futurani existimaverim.

368 Philippi Schlvssi£

Quiiin tie Monetae Bononiensis origine coram vobis verba
feci, osteiulique hand ante Henrici V. Imperatoris , ejusdem-
(lue VI. Regis Gennaniae tempera, baud nenipe ante amiiim
IMCLXXXXT. Moneiam fuisse Bononiae cusoin, eisi non de-
lUcriiit (juidam (uti tunc dixl) qui jam inde ab Hetruscis cu-
sam I'liisse, am certe cudi debuisse opinarentur, vobis me spo-
pondissc momineiilis documenta prolalurum, quae ipse cum
iValiis moi liiio loseplio Maphaeo de Monctarum Boiioniensium
pro temporum varietate pretio ediscere potuissem , lU quae-
stiones dubiacjue auferrentur, quae lilibus judicialibus, magnis-
que dispendiis fioqucnlcs, heu nimis, perniciosasque occasio-
nes praebent. Ac. re quidem vera hand mullis ablunc dicbus
accidit, ut cum in pul)llcis Taljulis anno millesimo tercentesi-
nio edilis solvere deberel quidam ( cnjus nomen reliccbo )
certum quotannis numerum denarioruui, qui a Bononia Bo-
noneni appellari consueverunt , is hodiornas ejus nominis Mo-
netas, hoc est Bolognini, seu Baiocchi , inteUigendos esse pro
aris el focis coniendebut. En igilur quae ipse hac de re cum
fratrls fdio collegi; eaque uno, ut dici solet, obtutu in non-
nulhs videre erit Tabulis, in quibus Bononienses descriptae
Monetae sunt, eaeque jam inde ab eo tempore, quo primum
cudi coeptae Bononiae sunt, ad saecukim usque dimidium de-
cimum octavum, pauUocpie ulterius ( quandoquidcm superva-
caneum ad hodiernum usque tliem id operis hd)orisque pro-
ducere judlcaveriin ) iisdemque in Tabulis intiinsecum, quod
dicunt , earum Monctarum pretium legilur , nee non , ubi o-
pus fuerit, valor qui pro temporum varielate varius oblinuit.

Antequam vero quas modo dixi , Tabulas ob oculos vestros
ponam, ui memoriam revocasse praeslitcrit, primam Bono-
niensem Mouetam duodecimam fuisse ejus Monetae partem ,
quae italice soldo dicitnr, dncentesimam vero quadragesimam
partem ejus Monetae baud quidem realis, ut ajunt, sed ima-
ginnriae quae Lira Bononiensis vulgo appellatur, eique fuit
denarii nomen atlribulum. Lira haec, quam Lihc.llain quorpie
dixeris, acre, f|uod co/a/;o5/7////i vocant, constabat. Complecte-
batur scilicet Lira una([uaeque aeris uucias novem, ct qua-
drantemunum, argenti autem uncias dtias^ et quadrantes tres,
ejusque pondus granorum erat sex. lllud (juoque animadver-

De Moweta Bonokiensi 3G9

tisse placiicrit, anno niillesiino diicenicsiino lilgesimo sexto a
Boiioiiicnbibus ciuli ex nrgento coeptani Monetaiii esse, cuins
dcnaiioium tluodecim valor full, eanjcjue non iinaginarifim,
uti supia (lixi, sod realcin exslitisse , qiiani italice suldo anpel-
lalani paiillo supciiiis niciuiiii. Eorum denaiioruiii vii^inii, mi
ZanetUis afllrniat, liljiam aequarunt, eiijue Uu/ogninu Grosso
iipud Italos omncs, nedum apud Bononienses, nomen fuit-
ejus aiilem pondns ccralioiuni full novein; undue vero uo-
vern el denarii vij^iiili ex aif^ento , <{nod [yiislulatum Plinins
pusulatuin Svelonius vocal, hoc est puruin putum, uti liabet
luvenalis, lihrani aecjuainnt; ita quidem ut eaium Monetarum
lUKupiaeque unanKjuanique Monetarum lemporum proxime
praeteritorum, quae soldos quinque, dcnarlosque septem, eo-
lumque partem seplimam conipleclebantur , aequaiel; ^iifinli
autein Monetae ejusmodi complecleienlur libras quinque, 50/-
dos undecini, et denarios novem.

Porio quas hactenus recensui Monetas, easdem, aut pere-
\iguo certe discriniine cudere Bononienses sunt prosequuti sae-
rulo plus quani uno , quoad Moneta signata nova est, eaque
duplicis fere pretii , anno niillesimo tercenlesimo trigesi mo oc-
tavo, nimiruni Thaddaei ex Pepulis aelate, qui post complu-
res Popnli tiunultus, sedilionesque, quilms cum Bononia, turn
Italiae Urbcs per ea tcmpora afllictatae prope omnes sunt
deviclis dcmum aemulis snis, Civitalis Donjiuator habitus a
Civibus , Populocpie est. Proptei ea quae ejus est jussu percus-
sa Moneta, nomen ejnsdem lekxi, i\c Pepulen , sew Pepulcn-
sis appellata est, quemadmodimi foere ab Imp. Heniici no-
mine, quas percuii is Monetas jusserat, Henriciaiiae appellatae.
Moneta Pepideiisis ceratiorum pondo erat quatuordecim . A-
liae ex aliis deinceps percussae Monetae sunt, proui alii ex
allis Bononiam administraverunt. Admiuistravit, quoad vixil,
<piem niodo ncminavi, Thaddaeus . Item alter ex altero filii
ejus duo lacobus, et Joannes, qui Lrbis regimine post patris
obilum sunt pulili. loannes ( quemadmodum Saviollus in sua
Historiae Bononiensls Epitome scripsit ) a Coniite Romandio-
lae, qui Bononiae amissum recipere dominatum moliejjalur,
proditus cum fuerit , carrere al) eodem est delentus, ejusque
frater lacobus loanni \ isconlio , seu ut plerique eum deuomi-

370 Philippi Schussii

nant, Vlcecomiti, universam Provinciae ditionein vendidit, non-
QuUIs excepiis Oppidis, quae eidem fuerunt brevi erepla. Ec-
ce veto , permit Saviolius , a Dominatoie Novo ( hoc est Co-
nnie Roiiiandiolae ) Praeior Urbis adleclus loannes , ciii ab
Olegio agnomen luit, vir njoruui pesslmorum , qui Piimoruni
CIvium sangiiineni fudit, sunimuniquc sibi doniinatum usurpa-
vit . At pauUo post a Viceconilie ex una parte, ex altera a
INhuiicipibus Pnntifici Maximo addictis compulsus, pactione fac-
ta Urbe excessii, quae se Pontilici Maximo obtemperaluram
jure jurando obstiinxit. Quare Henricianis et Pcpulensihus sub-
sequunlur Monetae loannis Vicecomitis, iiscjue sidjsequuntur
(juao ab Uibano V. et Gregorio XI. Ponlt. Maxx. cusae sunt,
aliaeque, in tjuibus jam inde ab anno millesimo tercentesimo
sexagesiino titulus Mater Studioruin adtiibutus Bononiae le-
gltur.

Brevi lamen tempore (sic nempe paulio infra ait Saviolius)
receptam Pontifices Maxinii potestatem retinuerunt, quamvis
t'orunidem consilio publicae rei administrandae potestas, quae
Civibus compluribus ante fuerat attributa , in Senatum , quern
sexdecim conslituerunt Viri, iique Jiefonnatores vocati , trans-
lata fuerit . Sedilio est Populi concitata , ac Libertas in pri-
stinuin restituta. Neque ut Libertas, quam sibi Populus adse-
ruerat, perduraret, profuit quidquam Bonifacii Villi. P. M.
ea tie re silentium , immo vero summa ejus benignitas , qui
operani dedit, uti Bonouiensi Poptdo Urbis tolius, Agrorumque
omnium dominium traderetur , Forumque Cornelii, ac plura
ojipida addidit. Recruduerunt nempe facliones, rursumque Fa-
miliae divisae sunt; neepie ambiiinsi defuerunt Gives, qui pa-
lam Primatnm inhiarent . Prodiit demuin ( inquit Saviolius )
loannes Primus Benlivolus , qui Rem Publicam est adorius,
idque asse(jui poiuit, ut ejus Dominus conclamaretur . Id ip-
simi quaedam etiam anno millesimo quadringentesimo primo
percussae Monetae testantur . At paucis post diebus per con-
jurationem fuit is vita sublaius, ac Vicecomites, proliigis opi-
tnlanlibus , denuo sunt dominationem adepli. Quare aliae Vi-
cecornitum Monetae anno millesimo quadringentesimo secuudo
in lucem prodierunt.

Verum pauUo post Bononiam armoriun vi Pontifices Maxi

De MoWETA BONONIENSI 371

mi recepenint; ac deinceps pluries ac pluries modo Cisiuni
l^ibertas , modo Ponlificibiis Maximis Obedienlia sibi alterna-
tini successere. Nccpie vero interea civilia exlincta sunt odia.

Kemj>e Antonius Bentivolus funesios Patris appeteus honores
(quemadinodum peigit Saviolius) CatieUilos liabuit adversarios,
tjiiibus ([uidem obslilit j at insidiae pluries redintegratae suut,
eumque postremo ad exiliuoi adegerunt. Importuno autem is
sibi tempore est in patriani regredi ausus; siquidem Praetor
Ponlificius occulias eum moliri insidias suspicatus, repente
comprehendi jussit, et capite damnavit . Mox ejusdem llliiis
Hannibal, bello utique expertus, Populoqtie, atque Optimati-
bus acceplus prodiit, quem Canetuli ex proditione interfece-
runt. lni(juao Canctulorum Famiiiae statini subsequutum exi-
litun est; tantaque erga Bentivolorum genus insita omnibus
animorum eral proclivitas, ut cum unicus superesset Hanniba-
lis lilius, isqne puerulus, Sanctem Beniivolum Herculis Anto-
nii fratris filium iioibunij qui Florentiae fabri lignarii arteni
exercebat, Bononienses advocaverint, eidemque non tutelam
solum orpliani, verum etiam Civitatis Principatum detulerint.

Atque his quidem tempoiibus melalli omne genus, variae-
que magnitudinis cusae Monetae sunt, quae licet cujusvis ex
Bentivolis careant nomine ^ eorum tamen Insigne praeferunt,
nunc iuferius ad pedes Leonis cum Vexillo , nunc in exer-
^0 sub Clavibus Decussatis , ac sub eo signo , quod Ecclesiae
Signuin est, quodque Triregnum nominant . Etenim aetaie
Sanctis Bentivoli, dnm tot tanlisque cum civilibus, turn bellicis
ingemiscerent vicissiludinibus, cum INicolao V. Pont. Max. pac-
lionem Bononienses lecerunt. Ex paciionis autem conditionibus,
subdit Saviolius, tutela raagis quara subjeclio exsliiit Civitatis;
perpetua nempe Ecclesiae (ides jure jurando promissa a Bo-
noniensibus est , nmtuoque est consensu constituium , ul Eccle-
siae nomine Legatus quidem Bononiae pracesset, at una cum
eo Sexdecemviri Publicam Rem adminislrarent , neque ulla
de re sine communi consensione quidquam statui, decernique
liceret, turn ut Scxdecemviris Civitatis custodia, et quodlibet
Provinciae Oppidura traderetur; denique ut publici reditus om-
nes, exiguo pro Ecclesia vecdgali subducto^ in Provinciae Bo-
uonieusis ulilitalem aliribuerentur. luterea Sancie Beutivolo vi-
T. V. 47.

372 Philippi Schiassii

ta functo, Joannes Hannibalis filius in ejus est locum evecins.
Generis nobilitas , patris memoria , domesticae ilium opes com-
nicndabant, multaque praelerea , quibus fulgebat, ornamenta,
benevolentiam eielem , atque obseivantiam omnium concilia-
bant; quae quidem tum affinilatibus , quibus se cum pluribus
llaliae Principibus devinxerat, tum inilis cum aliis, aliisque
Praesidibus Civitalum , summisque Viris foederibus in dies ma-
gis magisque augcbatur. Imperator Maximilianus eumdem in-
super cudendi Monetas privilegio honestavit , quo in suis ipse
Feiidis , in Oppidis scilicet, quibus Cavianiim, atque Anti-
gnamim denominatio fiiit, usus est. Ut aulem sunimo poiire-
tur Principalu ( pcrgit Saviolius ) id unum deerat , ut legilima
id fieret auctoriiate . Paullus II. Pout. Max. ejus cupiditateiu
fovit, cum in perpetunm Senatui piaeesse voluit. Ex eo tem-
pore superbae uxoris siimulis iiicitatus, summum adeptus tlo-
niinatum est, satellites conscripsit, privatas sibi injectas inju-
rias ultus proditiouibus est , filiorum dissimulavit scelera , seque
tyrannum omnino patefecit. Ad extremum tot vicibus defossi
Gives, a lulio II. Pont. Max. exorato impetraverunt , ut tan-
tae vexationi modum is imponeret . Quare cum exercitu ex
improviso adfuit Ponufex Maximus . Illius superest Nuraisma
cum inscriptione: bonoma pee ivlivm a tyranno liberata; quod
quidem Nimiisma etsi falsum judicaverit Leopoldus Gicognara
Eques, certa tamen fide dignum nuperrime inter ceteros eru-
dilissimus Archaeologus Gaelestinus Gavedonius ( V. Memorie
di Religione, di Morale, e di Letteratura. T. XII. pag. 72 )
demonstravit. loannes porro a belli sociis proditus ( inquit Sa-
violius) patria, quae eum execrabatur, abscessit, cumque fa-
milia exsul eniigravit . Porro lulio II. Pontifici Maximo, qui
postmodum Bononiam prope triumphans est ingressus, ac Ci-
vium accepit fidem, placuit, ut Senatorum nunierus augere-
tur. Itaque ex Primoribus Familiis Quadraginta is elegit Yiros;
ac subsequenii Givitatis Regimini fundamento exstiterunt , quae
Sanctis Bentivoli aetate constitutae fuerant, conditiones.

Hinc nou interrupla Monetarum series prodiit, quae Ponli-
ficum Maximorum sive nomen, sive effigiem, sive insigne, sive
haec omnia simul j tum etiam gentilitia Legatorum Insignia, qui
alii ex aliis Urbcm administraverunt , praeferuat. Neque veteri

De MoNETA BONONIENSI 373

monctalls ofRcinae jure orbata Bononla est In maxima ilia pro-
xime superiorum lemporum conversione, quum a Gallicis exerci-
Ubus pseudo-libertate donata, deinde Italico Regno adjecta est.
Eo ipso jure, quo nempe Uibs Roma usa semper fuit, u-
nam inter omnes Pontificiae ditionis Civitates donatam Bono-
niam yoluit Pius VII. Pont. Max. cujus nunquam interitura
memoria est; idemque jus ipsum Successores ejus Leo XII, ac
Pius VIII. comfirmaverunl; integrumque pro summa erga Bo-
nonienses benignitaie, clemenliaque D. N. Gregorius XVI.
servari jussit .

Sed veslra , Sodales Clarissimi , nimium in me audiendo abu-
sus patientia sum. Itaque maximis, quas vobis debeo, gratiis
aciis, fmem dicendi faciam, ac Tabulas, quas ab initio dixi,
oculis vestris subjiciam .

TABULA

IN QUA DESCRIBUNTUR

NUMMI BONONIENSES A PRIMO EORUM INITIO

USQUE AD

ALEXANDRUM VII. PONT. MAX.

emus At'CTORITATE

NOVI INSTITUTI MONETA

filGNAAI COEftr

~N

De Mo^ETA BoNONIENSl

377

Adas
Nummi

DESCRIPTIO NUM.MI

Vulgaris

Nummi

appcllatio

Poiidus

metalli
ad mcnsuram
Bononiensem

cxactum

V.a<ir

Nummi

inlrinsccus

ad inotic-

tas aetJtib

nostrac

rrlatus

ffenricus V. Imperator

MCXCI {i)

.{« ENRTCVS in meJio niirami lltfciae
I . P . R . T . ( Impciator ) ad figurani
Crucis (lispositac cum puuctis ad angu-
los ct in ccntio.

)( + . 130 . N<J . NI . in medio nummi A
intra quatuur puncta.

Dcnai'o

Mctalli inixtio

cujus valor pro

qualiLet uncia

lir. 1.15

Pondus ccratia

3. 2

Den. 8

MCCXXXVI

+ ENRICVS in medio nummi I . P .

R . T. ut in nuiiimo pracccdenti.
)( 4- . BO . NO . Nt . in medio nummi A

intra quatuor puacta. (2)

Thaddaciis Pepolus

Bolognino

Argcntum

val. lir. 5.11.2

Pond. cer. 7

Baj. 4
e Den. 9

MCCCXSXVIIl

4- TADEVS . DE . PEPOLIS . Crux.
)f S . P . DE . BO NOMA .*. Effigies Petri
Apost. d. clavcs, s. librum tcucntis.

Jacobus , et Joannes Pepoli

Due
Bologniui

Argentimi
val. hr. 5.H.2
Pond. cer. 13.2

Baj. 9
c Dcu. 3

MCCCXlIi

. + . BO . NO . NI . in medio nummi A
intra quatuor puiicta.

){ + lA . 7 • 10 . D . PPLIS . ( JacoLus
ct Joannes de Pepolis ) in medio nummi
FRES ( Fratres ) litleris ad crucis fi-
guram dispositis cum puucto iu centro.

Joannes Vicccoines

Bolognino

Argentum
val. lir. 5.H.2
Pond. cer. 6. 2

Baj. 4
c Den. 5

MCCCl

. -f . BO . NO . NI . in medio nummi A

intra quatuor puricta.
)( + lOHES . VICEC . in medio nummi

OMES litteris ad crucis figuram ilisjio-

sitis oum pimcto in centro.

Innoccntius fl.

Bolognino

Argentum

val. lir. 5.11.2

Pond. cer. 6

Baj. 4
e Den. 1

MCCCIX

Claves ponliGral. BO . NO . NI . in medio
numnu A intra quatuor punrta.

)( MA'rr.R . STVDI . in medio nummi
ORVM ad formam crucis. Superne in-
signe Acgidii AILoriiolii Card. Leg.

+ BO . NO . NIA . Duae claves decussa-
tac.

)( S. PETRONIVS. Effigies Patroni cac-
Icitis.

Bolognino
Qualtrino

Argentum
val. hr. 5.11.2

Met. mix.

cujus valor pro

qualibct uncia

lir. 1
Pond. cer. 4. 1

Den. G

c i/;s

378

Philippi Sciiussii

Actns
Nummi

DESCRIPTIO NUMMI

Vulgaris

Nummi

appellatio

P.jnaus

Mctalli

ail iiu'iismatu

Bunuiiicnsciii

cxaclum

\alui-

Niiinnii

iillriiisirvis

ad imiiic-

tas actatis

iiu.strac

niauis

.^>

MCCCIXVIII

MCCCLXXIV

}• BO . NO . iM . Ill iinJlo iiiiiuiJii A in-
tra (|iialiior pimcta.

)( INIATKR . STVDI . in medio niimini
ORMM ad fuiinani ciucis cum pmicta
in ci'iuiu.

DE . BONONIA . Diiac clavcs.
)( S . PETROiMVS . Ettigics ratrpai cac-
lestis.

Actalis dubifie,

Jf DE : BO : NO : NIA . Crux.
)( S. PETRONIVS . Eltigics Patroni cac-
Icstis paccin d«xtra inipcrtientis.

.J- BO . NO . NI . in medio nummi A in-
tra qiiatuor puncta.

; ( IVLVTER . STVDI . in medio mimmi
ORVM ad Cgiuani crucis cum punctu
in cenlro.

+ 4- DE . BO . NO . NIA . Duac claves
dccussatae.

)( S. PETRONIVS . Effigies cius.

Urbanus V.

.}- Insigne Lcj^ati. BONONI . in medio
nuniini A intra quatuor puncta.
. \ RBAN . PP . V . Protome Pontificis
triplici corona rcdimiti .

Gregorius XI f

4- BONONI . in medio nummi A intra

quatuor puncta.
( 4- (.RE('.ORIVS in medio nummi PA-
PA in modum crucis cum puncto in
rcTilro.

-;- B( ) . NO . NI . in medio nummi A in-
tra quatuor puncta.

;( 4- MATKR . S'1"VDI . in medio num-
mi ORVM in forma crucis cum puncto
in ccntro.

4- BO . NO . NI . in medio nummi A in-
tra quatuor puncta.

) ( 4- MATER . STVDI . in medio num-
mi ORVM , ul in nununo praeccdenti.

Dcuaio

Quatlrino

Du«

Bulogumi

Bolognino

Quattrino

Bolognino

Dcoai'O

Bolognino

Dcnaio

Met. mix.
ciijiis Viilor lir. 1
I'uiid. cer. 1.2

Met. mix.

cujus valor pro

qualibct uncia

lir. \
Pond. cer. 3

Argentum
val. lu'. 5. 1 ■! .2
Pond. cer. 13.2

Argentum
val. Iir. 5.H.2
Pond. cer. 6.2

Met. mix.

val. lir. 1 .

Pond. cer. 3

Argentum

val. lir. 5. 11.2

Poud. cer. 6. 2

Met. mix.
val. lir. 1

Argentum

val. lir. 5.11.2

Pond. cer. 6.2

Met. mix.

val. lir. 1

Pond. cer. 1.2

pen.

Den. 4
e1/2

Baj. 9
e Dcii. 3

Baj. 4
e Den. 5

Den. 4

e1/2

Baj. 4
c Den. 5

Baj. 4
c Den. 5

Pen.

De Moneta Bonontensi

379

Vulgaris

Pondus

Naior 1
Nummi

Adas

metal li

intiinseciii

DESCRIPTIO NUMMI

Nummi

ad m'nsuram

ad miinc-

Numroi

appellatio

Boiionioubcm
cxactum

tas aetali;,
nostrac
relalus

MCCCLXMV

DK . UONO-MA . Diiac- . lavis.
)( S. PETROMVS . Ems Elllgies.

Quattiino

Met. rmx.

val. lir. 1

Pond. cei'. 3

Den. 4
e 1/2

MCCCIXXXI

+ 150NONIA . DOCET . Leo vcxillum
Icncns.

)( .S. PETRVS . APOSTOLVS . Effigies
ejus cum clavi)jus et liliro. In ([uiLus-
Jam dcxtroisiim littcia B, sen nota ofli-
cinaloris raonclarii, in aiiis binae cla-
ves ulrinquc.

DE . BO . NO . NIA . Duae rl.ivrs Jcous-
satac super iuimineiite triplici corona

Bolognino
d' oro

Aurum

Quatlrino

Met. mix.
val. lir. \

Den. 4

e V2

pontifica i.

Pond. cer. 3

j( . S . PETRONIVS . Effigies eius.

Joanne) I. Bcntivolus

.MCCCCI

. + • BO . NO . NI . in medio nummi A
intra quatuor puncta.

)! + lO . D . BENTIVO . in medio num-
mi GLIS in flguram crucjs cum'puncto
in centre.

Nummi ad f^icecomites perlinentes

Denaro

Met. mix.

val. lir. 1

Poud. cer. 1 . 2

Den. 2

MCCCCII

Anguis, Insigne Vicecomitum, BO . NO . NI .
in medio nummi A.

)( "Anguis ul in parlc adversa , MATER .
STVDI . in medio nummi ORVM ad
forinam crucis cum punrto in centre.

Bolognino

Argentum
val. lir. S.W.I
Poml. cer. 6. 1

Baj. 4
e Den. 3

MCCCCVI

DE . BO . NO . NIA . Duae claves dccus-
s.itac super immincnte angue, Insigni Vi-
cecomitum .

)( S . PETRONIVS . Protome caelestis
Patroni , insignibus Civitatis Bonon. in-
nixi.

Quattrino

Met. mix.

val. lir. 1

Pond. cer. 3

Don. 4
e 1/2

DE . BO . NO . NIA. Insigne Civitatis Bo-

Quattrino

Met. mix.

Den. 4

non. super imminentc angue Vicecomi-

val. lir. 1

el/-

tum.

Pond. cer. 3

( S . PETRONIVS . Effigies eius.

+ BO . NO . NIA . Insigne Civitatis Bo-
non .
)( DOCET . Leo vexillum lencm.

T. V.

Dcnaix)

Met. mix.

val. lir. \

Pond. cer. \ . 2

18.

Dcn. 2

380

PlULlPPI SCHI.VSSII

Niiiiuiii

DESCRIPTIO NUMMl

Viili^ai-is

Ninnmi

appellatiu

Pondiis

metalli

ad nii'iisurani

Buiinnii'iisum

CX.lClllUl

\ alur

Nijiniiii

inlnnsci'Us

ad ninrie-

t.is aetatis

noslr.u'

relaln.s

Engcniu.i /»'.

MCCCrXSXl

(3)

4- EVGENIVS PP. QVARTVS . Insignc
oiiis siipcrposita triptici coroiiii poiitifi-
c.ili.

)( S . PETRVS . BONO.MA . ElHgiis A-

Diirati>
d'oro

Auium

.\. EV(.i: NIVS t PAPA + QVARTVS .

Iiisigac c'ins supcrposila liiplici coroii.i
ponliCicali.

)v S . PE t S . PA t RONONIA f . Effigies
ApOitoli utimsque .

Paulo 0
Giossonc

Argcniiim

cujiis valor pi'u

i|iialiliil uiu'la

lir. 5.H.2

Pond. unc. y«.

gr. 2

Baj. M
c IX'ii. 2

MCCCCIXIV

BONONI A . MATER . STVDIORVM. Lc.

vcxilliim tencns ; in aica Insigne Piac-
posili ollicinac monctariac.

){S . PETRONIVS . DE . BONONIA .
Patroims caelcstis scdens cum baculo c-
piscopali manii iiibcm siistinct.

+ liO . NO . JVI m medio luirami A in-
tra i|uatuor piincta.

; •\- DOCET . Leo vcxillum tencns.

DE . BO . XO . NIA . Diiac claves dccus-
satae supcrposita tiiplici corona ponti-
fical i.

); S . PETRONIVS . Effigies Patroni cae-
lcstis mann mbcm sustinontis.

BO . NO . NIA . Insigne Mnnicipii.

;( . 4- . DOCET . Leo vexillum tencns-

Aiitdtis dubiae

Bianco

Bolognino
Quattiino

Dcnaio

Aigentiim
val. liv. 5.H.2
Pond. cer. 15.2

Aigc-nlum

Met. mix.

val. lir. 1

Pond. cer. 3

Met. mix.

val. lir. 1

Pond. cer. 1 . 2

Baj. 10
c Den. 7

Den. i

e 172

Den. 2

BONONIA . DOCET . Leo veiillum te-
ncns.

)(S .PETRONIVS litteiis interdum teu-
tonicis. Patronus caelcstis sedens manu
mbcm siislinet.

. BONONIA . Leo vexillum tcncus.

Due Bolo-

gnini o
Giosselto

Quattiino

Argentum
val. lir. 5.11.2

Met. mix.

val. lir. 1

Pond. cer. 3

Den. 1
c 1/2

)( S. PETRONIVS . Efligics eius sedcntis.

BONONIA . MATER . STVDIORV . Leo
vexilluiii tcnens, iu area nota otiicinatoris
monctarii.

) S . PETRONIVS . DE . BONONIA .
Elligies cms sedciUis.

Bianco

Ai<!cntam
val. lir. 5.H.2
Pond. cer. 1 5. 2

Baj. 10
e Den. 7

De Moneta Bononii-.\si

381

Aetas
^fununi

DESCRIPTIO NUMMI

\ alur

Vulg.iris

I'oiullli

NiiMimi

mctalli

IIIUUISICU;,

Nuninii

ad mcnsurain

ad II101U--

llonoiik-iisem

tas aclalis

ippollnlio

i-x.ictiiiri

n(»?»tf.'ic
iilalii!,

MCCClXCIV

IViinimi ad Bfnti\'olos fpectantts

BONOM.V . MATER . STVDIOnV. Uo

vrxilluin tciu'iij , inlia Iiuigiic licnUvo-

loniiii .
){ S . PETRONIVS . DE . BOiNONIA .

EHigics I'ius scilentis.
nONONlA . DOCET . Leo vcxilluin te-

iicns, iniVa Icisifjnc Rciilivoloniiii.
)( S . PETRONIVS . EHigio cius sedcnlis.

DE . nOXONIA . Duae claves dccussatae
siiiKi- iiiiiniiK'iito triplici corona poiilili-
cili: infiM Iiisigrio Buntivolorum.

;; S . PETRONIVS . Elligics cius.

Joannes If. Biiifi\'olus

lOANNES . RENTIVOLVS . II . BONO

NIENSIS . Piotomc cius.
i( MAXLVIILIANI . LMPERA . MVNVS.

Insigiic JJcntivolormii cum galea, super

iiisidciitc Aituila luipiratoria.
lOANNES . RENTIVOLVS . II. BOxNO

NIENSIS . Protomc cius.
)( MAXIMILIANI . niPERA . MVNVS

Insigiie cius aquila iiupeialoiia super im-

niiiieiite.
lOANNI . BENTIVOLO . Insigne cius.
)( MAXIMILIANI . IMPERA . MVNVS

MCCCCLXXXXIIII . Epigraphc in sex

lincas triljula.
lOANNI . II. BENTIVOLO . Insigne c-

ius.
( 4- CONCESSIO . MAXIMILIANI . A

4uila.

S . lOANNES . EVANGELIS . Protomc

eius.
)( I . B . ( Joannes Bcntivolus ) Insigne e-

ius.
S .lOANNES . EVANGEL! . Protomc c-

ius.
:(IOANNI . BENTIVOLO . II . Insigne

cius.

Bianco

Mezio
Bianco

Quatlrino

Quallro
Carlini

Due
Carlini

Carlino

Mezzo
Cailino

Qualtrino
Quattrino

Argentum
val. lir. 5.11.2
Pond. cer. 15.2

Argentum
val. lir. 5.1 1.2
Pond. cer. 7.3

Met. mix.

val. lir. 1

Pond. cev. 3

.\rgentuni
val. lir. 5.11.2
Pond. unr. 2/8

cer. 11.2

Argentum
val. lir. 5.11.2
Pond. line. t/B.

cer. 4. 3

Argentum
val. lu-. 5.11.2
Pond. cer. 1 1

Ai-gentnm
val. lir. 5. 11.2
Pond. cer. 6. 2

Met. mix.

val. lir. 1

Pond. cer. 3

.Alot. mix.

val. In-. 1

Pond. cer. 3

Baj. 10
c Den. 7

Baj. 5
e Den. 3

Den. 4

e 1/2

Baj. 35
c Den. 8

Baj. 17

Baj. 8
c Den. 1

Baj. »_
c Deu. 5

Den. 4
e 1/2

Den. 4
c 1/2

382

Philippi ScniAssii

\ alui

Vulgaris

Pondiis

Numnji

Adas

nu'talli

intrinseciis

DESCRIPTIO NUMMI

Nummi

ad incn.siirain

111 mone-

Nummi

Bononienscm

tas actalis

appcllalio

cxactum

iiostrae
rclatus

Julius 11.

MDin

IVLIVS . PAPA . II. Insignc cius.

;( BO>'0.\IA . DOCET . EHigies S. Petri

Ap.. utrin<|ui' Iiisiijne Municinii.
IVLIVS.II. POA'T. MAX. liisignc e-

Ducato
d' 010

Aui'um

Ducato

Aurum

iiis.

d' 010

)( S. PETRVS . DE . BONOiNU . Effigies

Apostoli.
rVLhS . II. POiNT . MAX . Insignc e-

MDVI

Ducato

Aurum

iiis.

d' oro

)( BON . P . IVL . A . TIRANO . LIBE-

RAT . Effigies S. Petri Ap.

IVLU S . 11 . POiNT . MAX . Insigne c-
jus.

Grosso

Argentum
val. lir. 5.11.2

Baj. 4
e Den. 8

)( BON. P. IVL . A . TIRANO . LIBE-

Pond. ccr. 7

RAT. Effigies S.Petri Ap.

MDVni

BONONIA Jittcris in duas liiieas tributis.
)( Vcxillum Ronian.ie Ecclcsiac cum clavi-
Lus decussatis fiiiiiculo coUigatis.

Quatlrino

Acs

•f BONONIA . Insignc Muniripii.

Denaro

Met. Mix.

Den. 2

j [ DOCET . Leo vcxillum tonciis.

val. lir. 1

IVLiyS . II . PONTIFEX . MAXIMVS .

Giulio

Pond. cer. \.l
Argentum

Effigies ejus .

)( BONONIA . DOCET. S. Petionius se-

dens cum Laculo episcopali nianii uiljcm

sustinet , infra Insignia Francisci Alido-

sii Card. Leg. et iMunicipii.
IVLIVS . II. PONTIFEX . ftUXIMVS.

Giulio

Argentum

EHigies ejus.

j( . S. P. ( .Sanctus Petronius ) BONONIA

DOCET *. S. Petronius sedens, infra In-

signe Card. Legati supradicti.

MDSIII

IVLIVS . II. PONT . MAX . Insignc e-

jus.
)' DE . BONONIA . Effigies S. Petri cum
Insignilins loannis Medici Card. Leg., et
Miinicipii.

Ducato
d' oro

Aurum

IVLIVS . II . PONTIFEX . MAXIMVS.

Giulio

Argentum

EHigies ejus.

)( S. P . ( Sanctus Petronius ) BONONIA.

DOCET . S. Petronius sedens, infia In-

signe Card. Leg. siipradicti.

BONONIA . MATER . STVDIORVM .
Leo vcxillum tenens, infra Insigne Card.

Bianco

Argentum
val. 111-. 5.H.2

Baj. 10
c Den. 7

^J 144IA \rf V

Leg. supradicti.

Pond. cer. \ 5. 2

De MoNETA BONONIENSI

383

Acla.4
Nummi

(4)

MDXla

DESCRIPTIO NUMMI

\ uigaiis

Nummi

appi-Ildlio

Pomliis

mitalli

ad uicmiiiam

Bununiensein

ixactuiii

\„l-.i

^lurlI^^l

inli'inscciis

ad moiir-

tas acta! is

Hostiae

rclalus

j{ S . PJ:.'lRONI . DE . liO.NONI . EUi-
gics Patioui Caclcsti^ jedi'iitL>.

Leo X.

BONOMA . DOCET . Leo vcxillum fe-
ncns.

)/ S . P . ( Sanctus Pclius ) DE . BONO-
NIA . Effigies S. Petri , cum Insignibn
Iiil. Mcclicci Caid. Legati ct Miiniciiiii.

LEO . PAPA . DECniVS . Insigne cius.

H BOiNONIA . DOCET . Elfigiis et Insi-
gnia ut ill niimmo pracccdcnii.

U:0 . X . POiNXlFEX. MAXIM vs. Ef.
figies cius.

)( BU.NONIA . MATER . STVDIORVM ,
Leo vexilliim linens cum liisigniLusCard.
Leg. supiadicli.

Clemens FII.

CLEM . VII . PONT . MAX . Effigies eins.
i( BONOMA . MATER . STVDIORVM .
Leo vcxiiium tencns.

CLEM . VII . PONT . MAX . Insigne e-

ins.
; * BONONIA . DOCET . Cinx, inCa In-

signia Innoc. Cybo Card. Leg. ct Mu-

nicipii.
CLEM . VII . PONT . MAX . Insigne e

ius.
)( . * . BONONIA .*. DOCET . Crux.
BONONIA . DOCET . Insigne Municipii
)( S . PETRONIVS . Effigies Patrom cae-

lestis sedentis, dcxtiorsum Insigne Card.

Leg. supiadicti.
BONONIA . AIATER . Leo vexiUum tonens
f STVDIORVM . Diiac claves decussatac

superposita triplici corona pontilicali.
BONONIA . MATER . STVDIORVM .

Leo vcxillura tenens.
(SANCTVS . PETRONIVS . Piotome

cius , infra Insigne !\Iunicipii.
COOENTE . INOPIA . REI . FRVIMEN-

T;VRIE . Effigies Saudi Petronii Insi-

gnibus Miinicipii superposita.

EX . COLLATO . AERE . DE . RE-

BVS . SACRIS . ET . PROPHANIS .

Dncato
d' oro

Ducato
d' oro

Bianco

Bianco

Scudod'oro
o inezza
Doppia

Mezzo Scu-
do d' oro

Cabella

Bolognino

Bianco

Lira

Auriim

Auium

Argentnm
val. In-. 5. n.2
Pond. cer. 15.2

Argenlum
val. lir. 5.H.2
Pond. cer. 15. 2

Aurum

Auriun

Argentum
val. In. 5.11.2
Pund. cer. 10.2

Met. Mix.

Argentum
val. Iir. 5.H.2
Pond. cer. 15.2

Argenlum

Baj. 10

e Den. 7

B..j. 10
e Den. 7

Baj. 7
cDen. 2

Baj. 10
c Den. 7

384

PutLlPPI SCHIASSII

Actas

Nuiiinii

DESCRIPTIO .XUMMI

Vulgaris

Puiidut

V..lor

tuiUiIli

inlnn.sicus

Niimmi

ad iiu'iismam

.1(1 lUOIU-

Uonduienscm

tas aita tl^

appollalio

viae turn

nostiac

lolatns

StDXXX'ilV

WOXXiWIll

IN . KC.E.NOllVM . SVUSIDIVM .

MDXMX . liONUMV . In area supoi-

ne cams f.iciiu ore tencns, Imignc Fia-

tiuiu DuiniriiciaMoriiin.
1K).\()MA . IX)(;i:T . Insignc Mimicipii.
)( S . rEIRDMVS . Elfigies cius scdmtis.

BONOMA . nOCET . Insignc Miinlcipii.
)( S . I'ETROMVS . DE . BONOMA . Ef-
figies cius sedeatis.

Puidiif in.

PAVLVS . Ill . PONT . MAX . Insigno

fins.
;(*BOXONI\ .*. DOCET . Cim cum In-

signibiis liunifacii Fcrrcrii Card. I-i'g.
PWLVS . Ill . PONT . MAX . Elfigiis

CIUS.

,{ liONONIA . DOCET . T.ro Texilluin te-
iieiis cum Iilsignibus Card. Leg. supra-

PAVLVS . Ill . PONT . MAX . Insignc

cius.
( BONONIA . DOCET . Crux, infra Insi

gnia loan. Morronii Card. Leg. et Mu-

ninnii.
PAVLVS . IH . PONT . MAX . Efligics

cius.
(BONONIA . MATER . STVDIORVM ,

Leo vexillum tcucns cum Insigiubus lo.

IM.iriao Monlii Card. Leg.
PAN y.VS . Ill . PONT . MAX . EiHgics

BONONIA . MATER . STVDIORVM .

Leo Tcxilluin tcncns.

PAVLVS . Ill . PONT . MAX . Effigies

(ins.

f BONONIA .DOCET. Insignc Municipii

PAVLVS . Ill . PONT . MAX . Insignc

cius.
( S . PETRONIVS . DE . BONONIA .
Protome Patroni caclcstis Insignibus Mu-
nicipii in.sidentis

PAVLVS . Ill . PONT . aL\X . Insignc
cius.

GabcUa

Ga})ella

Scudod'oro

Murajoia

Scudod'oro

Bianco

Bianco

Paolo

Carlino

y.f.io
Cailiao

Argentuni
val. lir. r.. M.2
Pond. ccr. 10.2

.\rgcnlura
val. In. 5.11.2
Pond. cer. 10.2

Aurum

Met. mix.
val. lir. 1.15'
Poud. ccr. y

Auruio

Argcnlum

val. lir. 5.11.2

Pond. unc. 1/8.

cer. 6

Argcntum

va!. lir. 5. M.2

Pond. unc. 1/8.

ccr. 6

Argoutum

val. lir. 5.11.2

Pond. cer. 16

Argentum

Argcnium

B..j. 7
e Den. !

Baj. :-

c Den. 1

Baj. 1
c Den. 9

Baj. 13
c Den. 1 1

Baj. 13
e Den. 1 I

Baj. 10
c Den. 9

De Moketa Bo^o^lENs^

38'5

Aetas
Nuuiini

DESCRIPTIO NUMMI

Vulgaris
Nuinmi

appfUalio

Pondus

iiU'talh
ad nu'iisuiani
lionuniciiMia

exacUim

\ ..loi I

Numiui

intrinsccusi

ad moiif-

tas actati>

iiu.sl rae

I'i'lalus

J( S . P . 1 Smctiis Pclionius) BU.NDM.V.
DOCliT . Protome S. Pclronii Insigni-
bus IMiiiiii'ipii iiibidt'iitjs.

PA VI

.'iluiiii'iini
-VS . Ill .

PO>T . MAX . Insigne

,' S . P . (Sauctiis Pctionius) BONONIA .
DOCET . Effigies Pationi Caeicstis se-

lU'lllls.

PAVLVS . Ill . PONT . MAX . Insigne

I'illS.

)( S . P . (Sanctiis Petionitis) BONONIA .

DOC.ET .Elligics Saucti Pctioiiii staiitis.
PAVLVS . Ill . PONT . MAX . Effigies

lius.
)( BONONIA .DOCET . Insigne Municipii

DE . BONONIA . Duae claves dccussatac
supci' immincnte tiiplici corona pontifi
call.

)( S . PETRONIVS . Effigies ei.is scdentis.

Julius Til.

IVLIVS . Ill . PONT . MAX . Effigies c-

iib.
j( BONONIA . DOCET . intra laurcam.

IVLIVS . Ill . PONT. MAX . Effigies e-

;; BONONIA . MATER . STVDIORVM
Leo veiillum teneiis.

IVLIVS . m . PONT . MAX . Effigies e-

iii.s .
:; BONONIA . MATER . STVDIORVM .

Leo vexilhim leiieiis.

IVLIVS . Ill . PONT . MAX . Effigies e-

iiis.
' ' BONONIA . DOCET . Insigne Miinicijni.
IVLIVS . Ill . PONT . MAX . Insigne e-

iiis.
)f S . P . 'Sanctiis Pclronins; BONONIA .

DOCET . Protome S. Pctroiiii Insigni

hns Miiniripii siii)€rposit,i.
IVLIVS . Ill . PONT . MAX . Insigne c-

iiis.

]( BONONIA . DOCET . intra lauieam

Gabella

Murajola

Scsino

Quatlrino

Testone

Bianco

Carlino

Paolo

GaLclla

Mezza
GaLclla

Argentiim

val. lii. 5. n.2

I'oml. ccr.10.2

Met. mix.
val. la. 1. 15
Pond. cer. 8

Met. mix.

val. lir. 1.

Pond. cer. 6. 3

Aes

Baj. 7
e Den. -1

Baj. 1
e Dcu. 9

Den. 8

Argcntum
val. lir. 5.11.2
Pond. 2fi. 5. i

Argentum

val. lir. 5. n.2

Pond. unc. 1^8.

ecr. 6

Argentiira

val. lir. 5.11.2

Pond. cer. 16

.^rgentum
v.il. lir. 5. 1 1 . 2
Pond. cer. 10.2

Argcntum
val. lir. 5. n.2
Pond. cer. 5. 1

Baj. 31
e Den. 3

Baj. 13
e Den. I I

B.ij. 10
e Den. 9

Baj. '
e Den. 1

Baj. 3
e Den. 5

.< ^

386

PfltMPPi ScniAssn

Adas
Niiinuii

DESCRIPTIO NUMMl

Vulgaris

Nninmi

appellatio

Pondus

nu'talli
ail nunsiuam
Bononienscin

exactum

\ alor

Nummi

intrinsceus

td inone-

las actalis

noslrac

relatus

MDL

IVI.nS . Ill . roNT . MAX . Eliigifs e-

1( S .'PETRONIVS . DE . BO . ElTigios

cliis slans.
IVLIVS . Ill . PONT . MAX . Effigies c-

ius.
,( BONONIA.DOCET. Insignc Munkipii.

Marcellus H.

>L\RCELLVS . II . PONT . MAX . Insi-

gnc ciiis.
)( UONOxMA . MATER . STVDIORVM .
Leo vcxillum tenens.

Pa III us IV.

PAVLLVS . nil . PONT . MAX . Effi-
gies ciiis.

)( BONONIA . MATER . STVDIORVM .
I.eo vcxillmn tenens.

PAVLVS . IIII . PONT . MAX . Effigies
eius.

)( BONONIA. DOCET.Insigne Municipii.

PAVLVS . IIII . PONT . MAX . Effigies

eiiis.
)( BONONIA . MATER . STVDIORVM .

Leo vexillura tenens.
PAVLVS . IIII . PONT . MAX . Insigne

eius.
V S . P . { Sanctus Petioniiis ) BONONIA .

DOCET . Piotomc S. Pctionii , infra

Insigne IMrmicipii.
PAVLVS . IIII . PONT . MAX . Effigies

eius.
;' S . PETRONIVS . DE . BO . Effigies c-

ius stantis.
PAVLVS . IIII . PONT . MAX . Effigies

eius.
)( BONONIA .DOCET. Insigne Municipii.

Pius ir.

PIVS . IIII . PONT . MAX . Insigne eius.
;.( S . P . f Sanctus Pctionius) BONONIA .
DOCET . Effigies eius scdentis.

Murajola
Scsino

Carliuo

Bianco

Paolo

Cailino

GaLella

Murajola
Sesino

Testonc

Met. mix.
val. lii'. \.\S
Ponil. cer. 8

M(t. mix.

val. lir. \

Pond. cer. 6. 3

Argenlum

val. lir. 5.11.2

Pond. cer. 1 0

Argentum

val. hr. 5.11.2

Pond. iy8.6

Argentum

val. lir. 5.11.2

Pond. cer. 1 6

Argentum

val. lir. 5.11.2

Pond. cer. 10

Argentum
v,il. hr. 5.11.2
Pond. cer. 10.2

Met. mix.
val. lir. 1.15
Pond. cer. 8

Met. mix.

val. lir. 1

Pond. cer. 6. 3

Argentum
val. lir. 5.11.2
Pond. 2/>J. 5.1

Baj. 1
e Den. 9

Den. 8

Baj. 7
e Den. 3

Baj. 13
cDen. 11

Baj. 10
c Den. 9

Baj. 7
e Den. 3

Baj. 7
e Den. 4

Baj. 1
e Den. 9

Den. 8

Baj. 31
e Den. 3

MDIV
MDIV

MDIX

De Moneta Bononiensi

387

Aei.is
Nuinnii

PESCniPTIO NUJIMI

Vulgaris

Nununi

appdlatio

PimJns

iiictiilli
ad incnsnr.im
Bunoiiienscm

cxactum

Nuiiimi

lIlt^lll,^(•Cll^!

ad iiiuiK

tas ai'tatii

iioitiac

rtlatus

MULWU

riVS . nil . I'OM . MAX . Eliigi.s (ins.
)( BU.NOMA . MATER . S'iA UIORVM .
Leo vexillum teucna.

J>1VS . nil . PONT . MAX . InsiRtic pins.
fS . PETllOMVS . DE . IJONOMA .
Protomc liiis insigiiibus Municipii ini-
posita.

S. Pius V.

PIVS . V . PONT . MAX . Insignc eius.
)( BONONIA . DOCET . Crux, ad cuius

latera Insignia Fr. Bosii Card. Leg. ct

Muniripii.
Insigni; Pontilicis Maximi , addilis ad la-
tera Insiguibus Alcxaudri Sfortiac Card.

I.cg. et ^Itinicipii , iu schtda 1570.
)( Leo vejilliiin lenciis.
Iniigne Pont. Max.
)( Insignia Card. Log. supradicti'ct Mu-

nicipii . infra 1570.
PIVS . mil . PONT . MAX . Effigies c-

ius.
)( liONOMA .MATER . STVDIORVM.

Leo vexillnui tincns.

PIVS . V . PONT . MAX . Insigne eins.
; BONONIA . MATER . STVDIORVAI .
Leo vexillum tcncns.

Gregorius XIII.

GRECORIVS . Xlir . P . MAX . Insigne
eiiib.

if S . PE'IRON . D . DO\ONIA . Effigies
cius, ad latera Insignia Lariaruii Lattan-
zii Praif. I rl) s. et Muniripii.

OKECOKIVS . Mil . P . AIAX . Insignc
cius.

S . PETRON . D . BONOMA . Effigies
Priroiii caeleslis. ad cuius pedes Insignia
F.1..1 Mirll Frangipaiil Pracf. L'llns, et
Municinii.

<;Ei.(.< iKIVS . XIII . PONT . MAX . In-
signe ems.

;' BONOMA . DOCET . Cnii, ad emus
latera Insignia lo. Bapt. Castagnac Piacf.
Lrbis, el .Munieipu.

T. V.

Bianco
Carlino

Scudo d'uio

Mezzo
Bajucco

Qnaltrino

Bianco

GiJiella

Paolo
Paolo

Scudo d'oi 0

Argenlum

val. lir. 5.M.2

Pond. nnc. l/vi

cci. 6

A I genlum

val. lir. 5. 11 . 2

Pond. cer. 1 0

liaj. 1;
e Den. 1 1

Baj. 7

c Den. 3

Aurum

Acs

Aes

Argentiiin

val. Mr. 5.H.2

Pond. 1/8.5.2

Argcntum

val. lir. 5.11.2

Pond. cer. 10.2

Ai-gentnm
v.d. lir. 5.11.2
Pond. cer. IG. 3

Argcntum
val. lir. 5.11.2
Pond. cer. 16.3

Aunini

Baj. IP
e Otn. 6

Baj. '
e Den. 1

B.,i. II
c Den. Ij

Ilaj. I 1
e Den. li '

49.

388

PhiLIPPI ScHIASStI

\ alur

Vulgaris

Pondus

Nunnui

Attas

metal li

intrinsccu*

DESCRIPTIO NUMMI

NuMimi

ad nicnsiuain

ad nionc-

Nuiumi

appcllatio

Bononii'nscHi

cxaclunr

tas .iclalis
no.slrac
rcbiliis

MUIX5.VII

GREdOKIVS . XllI . P . MAX . Imigiic

ciiis.
)( S . PETRONI . DE . BONONIA . Elfi-

gies I'atioiii C.ielcstis , ad cuius pedes

liisij;iiia sunindicta.
GRE(;01UN .^ . XUI . PONT . MAX . lu-

Paolo

Argcnlum
val. lir. '..11.2
Pond. ccr. Ki. 3

Baj. 1 1
c IH'ii. (i

MDlXXVllI

Scudod'oro

Auruui

signo tins.

)(HON0NIA . DOCET. Ciiix. ad cuius

latcra Insignia Fr. Sangioigi Piacf. Ui-

Lis , ct Municipii.

MDLXXX

GREGORIVS . Xlll . PONT . MAX .

BONON . S . P . Q . B . Effigies cius.
)( LEV AT A . ONERE . P ATRIA . Fcl-

Scndo 0
Felsiua

Arginlum

sina.
GREGORIVS . XIII . PONT. MAX . Ef-
figies cius.

Bianco

Ai'gcntnm
val. lir. 5.H.2

Baj. 19
c Den. 0

BONONIA . MATER . STVDIORVM .

Pond, ly'8.5.2

Leo vexillum teiieiis.

GREGO . XIII . PONT . MAX . Insigne
eiiis.

Mczza
Gabella

Argentuin
val. br. ;i.M.2

Baj. 3
c Den. r>

){ BONONIA . DOCET . intra lauicam.

Pond. ccr. 5. 1

GREGOR . XIII . PONT . MA . Effigies
cius.

Murajola

Met. mix.
val. lir. 1.15

B.,j. 1
c Den. 9

)( S . PETRONIVS . DE . BONON . Effi-

Pond. ccr. 8

gies eius.

GREGORIVS. Xni .P.M. Effigies cius.
) BONONIA . DOCET . Insigne JMuiiici-
pii.

Scsino

Met. mix.

val. lir. 1

Pond. ccr. 6. 3

Den. >^

SUliis V.

MDLXXXV

SIXTVS . V . PONT . MAX . Insigne c-
ius.

)( S . PETRONIVS . DE . BONONIA .
EiRgics Pationi caelestis, ad cuius latc-
ra Insignia Heurici Caictani Card. Leg.,
ot ^lunicipii.

Giulio

Argcutum

MDLXXXVI

SIXTVS . V . PONT . MAX . Insigne cius.
;( BONONIA .DOCET . Crux, ad cuius

latera Insignia Card. Leg. supradicti, ct

Municipii.

Dojipi.i 0

due Scuilj

d' oro

Auruni

SIX n'S . V . PONT . MAX . Insigne cms.
,( S . PETRONIS . DE . BONONIA .Ef-

Paolo

Argentnm

Baj. 11

val. lir. 3. H. 2

e Den. G

figies cius cum Insignibus supradictis.

Pond. cer. 16.3

SIXTVS . V . PONX . MAX . Insigne eius.

Gabellone

Ajgcnlum

1

De MoNETA BONOMENSI

389

Valor

Vulgaris

Fundus

Nnmnu

Aetas

metallj

inlrmseeii'

DESGRIPTIO XUAIMI

Numuii

ail nunsurani

ad mone-

Niinimi

Bononienscni

tas acla(i>

appellalio

cxaclmn

nostrac
relalus

)[ mSOyW . DOCET . Uo mmIIuhi ic-

neiis intra 26.

MDWXXVI

SIXTVS . V . PONT . !VUX . Effigies c-

IIIS.

;( HINC . FIDES . ET . FORTITVDO .
Felsina emu viiillo a^'RCstis anuis in-
si.lc.s , iiifia JiONONIA.

Scudo 0
Felsina

Argentum

SIXTVS . V . I'ONT . >L\X . Elfigics e-

Bianco

Argenmm

Baj. 10

ius.

val. lir. 5.11.2

e Den. 6

j( 130N0NIA . MATER . STVDIORVM .

Pond. V8. 5. 2

Leo vexilliim tciitiis.

SIXTVS . V . PONT . MAX . Effigies c-

Carlino

Argenlura

Ills.

)( IJONONl V • arATER . STVDIORVM.

Leo vexillum leiieiis.

SIXTH'S . V . PONT . -AL-VX . Effigies c-

Sesino

Met. mix.

Den. 8

iiis.

val. lir. 1

;{ BONONLV . DOCET. Insignc Mu.iici-

Pond. cer. 6. 3

pu.

Urhanus FII.

MDLX\XX

VRBANVS , VII . PONT . MAX. losigne

Doppia 0
due Scudi

Auinin

ritis.

)( liONONIA .DOCET . Ciux. ad cuius

d' oro

lateia Insignia Alex. I'eietii Card. Leg.,

ct Munieipii.

VRIJANVS. VII . PONT . MAX . Effigies
eius.

Bianco

Argentum

Baj. 11

val. lir. 5.1 1.2

e Den 1 U

j( 130NONIA . MATER . STVDIORV.M .

Pond. 1/8.3

Leo vexillinn tencns.

VRHAN\S. Vn . PONT . MAX. Effigies
eius.

.Sesino

Met. mix.
val. lir. 1

Den. 8

)( BONONLV . DOCET . Insigne Muni-

Pond. cer. 6. 3

ci[iii.

Grcgorius Xir.

MDLXXXX

C.REGO . XIIII . PONT . !MAX . Effigies
eius.

): BONONIA . DOCET . Insignc Muniei-
pii.

Sesino

.Met. mix.

val. lir. 1

Pond. cer. 6. 3

Den. S

390

rniuppi ScHiASSu

Actaj

^uiiimi

DESCRIPTIO NUM.MI

Valiir

Vulgaris

Pondus

Nuinini

mctiilli

inlnnsccus

Nununi

ad mciismara

ail iiiiinc-

Boiicink'iiscm

tai^ actatis

appellatio

cxactum

nostiae
iclatiis

SIDl XII

(5)

Clc/mns Fill.

CLEMENS . VJII . PONT . MAX . Insi-

giie (ills.
,{ BO NOMA . DOCET .Effigies S. Pt-

tioiiii soU'iUis.

CLEMENS . VIII . PONT . MAX^ Effi-
gies liiis.

)( bONONIA . MATER , STVDIORVM .
Leu vexilliiui tenens.

CLEMENS . VIII . PONT . MA . Effigies

ciiis.
)( BONONIA . DOCET . Insigne Muiiici-

pii.
I5()NONIA in medio numini.

\ exillum Ruinauac Ecclcsiae.

BONONIA . DOCET . in da floream coio-

nam.
)( Leo Vi'xillum tenens, infra 1604.

Paitlus V.

BONONIA . DOCET . Insigne Mnnioinii.
)( MEZO . BOLOONINO . Piuloine Le-

onis , in scheda MDCXIf.
S . PETRONIVS . PROTEC . Effiglo^ Pa-

tKini oadislis sedentis infra MDt^XllIl.
f BONOMA . DOCET . Felsnia eiini ar-

nioi'um tiopliaco.

BONONIA . MATER . STVDIORVM .
Leo vexillnm tenrns, cum InsigniLus Mu-
nicipii , infra 1615.

;, S . PJ'.TROMVS . Piotome eius.

BONONIA . DOCET . Insigne Municipii.

)[ PUAISIDIVM . ET . DECVS . Effi-
gies Maiiae Viiginis Lueauae.

BONONIA . DOCET . intra lauream, in-
fra Insigne Municipii.
;( S . PETRONIVS . Piotome eius.

Testonc

Bianco

Srsino

Qualtrino

Quattiino

Mezzo
Bolognino

Lira

Bi.Tiieo

Aladonnina

Mez/.a
Madonnina

Argeiitum

val. iir. 5.11.2

Pond. 2/8.5.1

Argentum

val. lir. 5.11.2

Pond. imc. I/S.

ccr. 3

Met. mix.

val. lir. 1

Pond. ccr. 6. 3

Mel. mix.

val. lir. 1

Pond. cer. 3

Acs

Aes

Argrnium
val. In. 5.11.2
I'ond. iyB.19.3

val. In. 5.11.2
Pond.1/B.cer.3

Argentum

val. lir. 5.11.2

Pond. cer. 1 (1

Argentum

Val. lir. 5. H .2

Pond. cer. ,"

Baj. 31
e Den. 3

B.ij. 14
I- Den. 10

Den. 8

Den. 4
e1/2

Baj. 27
e Don. 5

Baj. 14
e Den. 10

Baj. 6
e Den. 1

Baj. 3
e Din. 5

De Moneta Bononiensi

391

Aet.'is

?iuiiinii

DESCKIPTIO JiLMMI

N'ulg.iris

Niimiiii

aj)pi'llatio

J'uiidus

niclalli
ail nil ii;>iiraiii
lioniinii'iibciii

I'xarliiiii

V .llui-

Niiiiiiiii

inlrinwcips

;iil iiiune.

tas actatis

no.striit

K'latiis

1'A^ LVS . V . I'U^T . MAX . Jilligu!, e-

ius.
)( m)N()NIA . DOCET . MDCXV . Insi-

gne Municipii.

PAVIAS . V . PONT . MAX . Effigies c-

11IS.

)( liO.NONIA . DOCET . Insigne Munici-

pii.
PAVLVS . V .PONT . MAX JiOL .XX .

In^igm' cius , ad latcra Insignia Alois.

Capponi Card. I og. . ct Mniii<-i|iii.
) S . PETRONIVS . PROTECTOR . Ef-

llgics fins .si-ilcntis , infra MJJCXIX.
PAVLVS . V . PONT . MAX . Effigies c-

iiis.

( liONONIA . MATER . STA'DIORVM .

T,co voxillnoi tincns , ct Insigne Card.

Leg. Miprailicti , infra 1619.
PAVLVS . V . PONT . MAX . Insigjic e-

ius.
)( PRAESIDIVM . ET . DECN'S . Effi

gies Mariac Vnginis Lucanac , infra In

signi' Muniripii.
PAVLVS . V . PONT . MAX . Insigne c

ills.
)( RONONIA . DOCET . intra laiui„m .

infra Insigne Municipii.

Urbanus VJU.

VRBANVS . VIII . PONT . MAX . Effi.
gies eiiis , infra L. S.

)( RONONIA . DOCET . Insigne Munici-
pii , infia 1624.

VRBANVS . VIII . PONT . MAX . Effi-
gies ems.

)( RONONIA . DOCET . Insigne Munici-
pii infra 1625.

VRBANVS . VIII . PONT . MAX . Effi-
gies eius.

)( RONONIA .DOCET . MDCXXV . In-
signe Municipii.

Teslu

Paolo

Liia

Bianco

Madonnina

Me/.za
Madonnina

Testone

Testone

Paolo

Aigciiiiiiii

Val. llr. 5.M.2

Pond. 2/8.

cer. 10

Aigniliim
val. lir. 5.11.2
Pond. cer. 16.3

Argeiitiini
val. lir. 5.11.2
Pond. 1/8.10.3

Argent urn

val. lir. 5.11.2

Pond. 1/8.

cer. 3

Aigentiim

val. lir. 5.11.2

Pond. cer. 10

Argentiim

val. lir. 5.11.2

Pond. cer. 5

Argcntiim

val. lir. 5.11.2

l'ond.2/Bcer.10

Argentiira

val. lir. 5.11.2

Pond. 2/K.

cer. 10

Argenluin
val. lu-. 5.11.2
Pond. cer. 16.3

Raj. 31
e Den. 8

Raj. 11
e Den. 6

Raj. 2-
c Hm. 5

B.,j. 11
e Den. 10

Baj. 6
e Den. 1 I

Raj. 3
e Den. 5

Baj. 34
e Den. 8

Baj. M
e Den. 8

Baj. 11
e Den. 6

392

PuiMPPI SCHIASSII

Acla5
Nuinmi

DESCRIPTIO NUADII

Vulgaris

IVinilns

\ alur
iVuiUTni

Nummi

niclalli
ail tni-n:)niMn)

iutiinsci'iis
aj moni'-

.•H)pellalio

Bunoiiii'tiscm
cxactum

tas aetatis
nojtiai"
rclatns

Innocc/itius A.

LNNOCENTIVS . X . POiNT. MAX. Ef-

)( S'. PEIjVoMVS . DE . BON . Eirigies
cius.

Alexander FIT.

ALEXANDER . VII .P.M. Insignc e-
iiis adilitis aJ latcra Insi^nilius HuTon.
T.oniclliiii Card. Loftati , et Miinicipli.

;( noNOMA . Dor.E'r . 1665. iufia 20.

Leo suslimns Insifjiic Municipii.

ALEXXMIER . VII . P.M.Iusl-^nc cins.

;(B()iNO.MA . DOCET . B . P. 1635. In-
signia Card. Leg. siiprailicti ct Munici-

VII . PON

MAX

. Effigies

ALEXANDER

Edigies cius.
,(S . PETRONIVS . DE .BO

cins.

BOXONIA . MATER . Leo vexillum tencns.
)( STA^DIORV.M . Diiae clavcs deciissatae

snper iuimiuciitc tiiplioi corona pontifi-
cal i.
ALEX . VII . P . JI . Insignc eius , appo-

sitis ad latcra Insic;iulins Hier. Faincsii

Card. Leg. ct Muniripii.
)( PRAESIDIVM . ET . DECVS . Effi

gies Mariac N irginis Luc.inae.
BONONIA . DOCET . 1666. Insignc Mu

nicipii.
PR.\ES1DIVM

Mariac Virginis

. ET .DECVS. Effigies

Lucanac.

Mnrajola

Lira

Scildod'oio

Murajola

Bolognino

Paolo

Madonnin.i

Met. mix.

\al. lir. 1.15

Pond. cer. 8

Argcnliim
Val. lir. 5. M.
Pond. I7'8.
ccr. 1 2

Aurum

Met. mix.

val. lir. l.lJ

Pond. cer. 8

Met.

Ai'gcntuni

val. hr. 5.M 2

Pond. ccr. 16.3

Argcntnm

vai. lir. 5.11.2

Pond. ccr. 10

B;,j. 1
e Den. 'J

Raj. 21
e Den. I i

Raj. 1
c Den. <i

Raj. M
e Den. (i

Bai. 6
c Den. 1

De MoNETA BONONIENSI 393

[i] Primi Hoiiiinirn,iiiiin NiirTiinl Aiiim runiint. Anno .MCXCI. .si!;nali, jnrf nfliciiiiic
Monctui'ioe inipitiati) ;ib Henrico V. Iin|)cniloic . Ilnic inuiiclac Di'niiro nunicn luii.

Ai;;i;itnni I'liiii coij>it Aniio MdiA.VXVI, (iiii'|iie ex co mclallo iici'cn.vius Pit
nummiis. Soldo vol Boloj^nino grosso .iiipcll.iliis , valiiil XII. Dciuiri scu Bo/ugiiini
piccoli. LNiinnniis hirce vicrsmii ji.iii fiiit ni Lira , quae ulco CCXL. Dcnari sen Bo-
lognini piccoli contintliat. PomUis ciijii.si|nc Pcnuro iraut grana sex afiis , ita laimn
lit sitii^iilis li])|'is ai'iis iineiac tics aigrnli ininiis iiiiu (|ii,itlr.'int<' ejscnt ailmixtac .

Poiidiis 1* Soldo aci[iialiat ccr.ilia novim . Mi l.illi aicleni proljitas liacc fiiil : nu-
I'iao iiovcm ct Dciinri vigiiiti ai genii |)uii piu i|iialil)el nielalli Ulna. Qiiniii vivo niiiniiins
illc Ba/. 5. Den. 7. V^ monetae iiostiae comparetiii' , c\laliil valor -nff Lira Sc. \'
IS„j. II. Pen. 9.

Veiinii liLC \aIor prclio iViiinnii inlrinscco porsprcto dcLct ad Jinj, 97. 60. jiix-
ta pel ill-iMiniiin O lileltum snmniiini I'iciviiiciie iiostrac siipputatoioin iviligi , ipii anno
MDCCCXW. ic omni ad exanu ii vocala rcpciil Dcniirius amii MCCXXXN I. ae«[ui-
valeie Btij. 4. HH. inomlac nosliac.

All Anno MCCCI-.X. ad Ann. MC(XCXXX. paullo detcrioies ciisi sunt Bologni-
ni ; iiiiippe i|iii lialjerent singuli valoicin Iliij. 1. 23. tanlinn . Yiginti liiijiismodi nuimni
daliiinl pro valoie •»»! Ura Biij. 84. 60.

Jam veio laeile ei'il ad nionetaiii iiostram rcfen'c pcciiniam Icgatam a Ca^paie i|nii-
dam, ciii nom.n Dtillc Giiiiinc , in ciijiis .snpiemis Talmlis per Francum Laiifraiieiini e-
dilis legilnr, cnndeni reliipiisse « soli/os (piadragiiita hon. ( bononenornm ) de ipia (piantitalc
« peennie et legato .... Prior .... deheal faeere unuin aniin.idvcrsaiinin .... cum seX
« presliyteris . El si contigrrit lieicdes nolle solvere .... grav.ivit dicl"S heredcs in dc-
« cem libriis hon. ( Ijoiinncnonim ) a

Si cnini ciiicpic Soldo valor Brij. 4. 23. ot cuii|iie Lira valor Bfij. 84. 60 Iri-
liiiatnr , cpios valoies niinitni illi tune teinporis ( ul supra viderc est ] obtiiiucrunt , liabc-
bnur inulliplicatione faela pro XWX Soldi Sc. I. Biij. 69. Den. 2.

(2) Duui lianc tabulaiii auiiu .MDCCij.VXXXI. exninle praelis commillendam typogra-
plio tiaderemus , nobis ab criidilissiino Caelestini) Cavedoiiiu Praefccto Miisei Ateslini AIii-
tineilsis reiiunrialuni est , parviiui ipu'indiHn lliesaurum Uosolae in Agio .Mulinen.>i elliis-
siim esse , in quo prarler alias quasdaui argcnteas monelas lungnani partem italieas , iiiilli-
el qiiadr.iginta duo ex iis aigcnleis hcnriciauis nuuiuiis, cpios liic describimus, continebaii-
tiir. (Juin iiiio vir bumauissiuius , pro singiilari qua nos roinplortuur amicitia, catalogiiiii
numinoi'uin eoniiiidcm, niuUipbresquc, quas in iis detexit variitates, nobis conimuniraut. Crux
scilieet , quae cum in adversa turn in aversa iiiiiuiui parte inscriptioiii inlerserilur , nuiio
snlitaria est , nunc punetiiui liabut a dcxtra . sivc a sinistra , aliquando piineto utria(|ue
Ciineludiliir. Interdnni pro puiicto iitio qnc aiit altenitro, parvus qiiidam oecurrit eireulus,
Tel tlos , rnsa . asteriseus , rota, lunul.i , aut quid simile. In uiaguo niimmoriim niimero
trcs luoutes sibi siiperimpositi , aut lilia , ipialia in Insigmbus regiim Oalliae coiLspieiiiii-
liir, criiceni liinc Hide eumprehendunt , sive illae olliriiiatoiiim moiict.ilinni nol-ic sint, si-
vc polios ad Insignia eiviiiui eoruiii perliiieant , qui eu tempore , quo perciissae niunel.u*
sunt , iirbi praeliciebantiir. Ilaec nobis levilcr attigiss ' snlliciat , elarissiiuo Cavedonio ar-
ciiraliorein tliesauri dcscriptionein reliiiquenlibus , diimiuodo is se pietium opcrac faeluium
existiinaveril .

'3 Anno MCCCCXXXIV. couliaelum est aes alienum (|uod Vulgo Monte dc' Morct-
li appellaverunt .

Peenni.i ad rationem Bonoiienorum aigciiteoriiin ( Bolognini d' iirgcnto ] suppnla-
ta est, qilorilin (|iiilibet ea aetale xol . 3. dcu. 3. Ojl'i respondebat. Id indc oruiliir, ipinl
pro centum libris bononenornm [lire di Bolognini ] Librae 19. 12. monetae turn IJo-
noiiiac oblinenlis I'liiorc areipcrenlur .

(4; Bononcnus Cleimnle Nil. Pont. !\Iax. Bononiac perriissus valiiit Den. 13.,
sen quadranles ( qiiattrini ) 6. 1/2. — Viginti Bononenis conlinebatnr I ibra lioiioneiio-
riim Argenleoruni ( lira di bolognini d' argcnto ) ail enjiis rationem siipputata prcunia
est aeris aliini Anno MDXXVII. contraeti . ac Monte Giihella i'ecchiti appellati.

Ad liiijiismodi aes alienum dissolvcndum Sacrum Concilium XII. Virnm Litibiis
ludicandis Anno .MDCCXLIX. decrevit, uii valor ciijusque Librae (lira) cssct Sol. 21.
Den. 8. monetae turn vulgo obiiiicnti^^. Dccis. S. 11. Rotae coram Ajostcgm 1. Jul. 1"-19.

394 Phil. Schiassii De Moneta Bononiensi

(5) Animndvcrtciulum est ■nly Lini usque ad annum MDCXIV. noii vcram prrnni.iin
fuLsse scd inonelam imiij^iinirKtm . scri sii]>j)Utatoilani , cjuac iilcirco jiio vaiiilalc valoiis
ininimoiiim, i|ciil)US cunstabal, pretiuni lialjuil (t ij)!,.i nunc nuiiiis nunc ininns.

At qunm pliTUinqiio in pnlilicis contruliniui Talmlls , ubi Je /,//■(/ (|uaistio occui-
lil . noimn quoqiic ailscilptiiin iTjKiiatnr luimuioiiun, huiIjus ca conlinibatur, ejus i|uiiquc
valor suiqiutalis ralioniluis f'aiilc innutcscet .

Id vul^o nsiirpalnm est ante anniini MD. vcrnm in iis , quae subscquiita sunt tcm-
poia, vix genoiatiin indicaiiliu- lib. scu lir. bonon. mon. cur. ( librae scu lirac buno-
nenoruin iitonetiic (iirrriili.f ) .

Quod ubi ai'ciilat judicmn scntcutia sancitum est '"^i lire ad aestimationem , (]uae
actati' nostra o))lini't , esse cxij^endas .

Nunimi vcri argcntei , quil)us noincn lire , cudi coepcituit rcgnante Paullo V. Pont.
Max. Plerique eoruui nutam valoris liON. XX. pracforunt.

V.iluit tunc lemporis argentea lira liaj. 27. <kn. 5 monetae nostrac; verum illius
numrni pondus sic est paullatiin imnuniitum , ut jwstrcmis annis sacri Prlncipatus Alcxan-
dri VH. fere cum Lini aelalis noslrae , qu.un ttiam Piastra ct PcipcUo appcllitamus,
fucrit eiaequata .

Ab CO tempore signari quoquc coeperunt aerci illi nummi , qui mezzi bajocchi et
bagaroiti vulgo audiunt , ct quadragesimam partem ws Lira coustituiint.

I

DE VASIS PULMONUM OPHIDIORUM SECUNDARIIS
OliSKRVATIONES NOVAE f).

M

[aximi quiilem niomenti, graviqne animaclversione di-
gnae sunt duae opliidioruiii pulmonum nofae ab Hyrtlio nii-
pcrrlnie cxaralae , cparum alteram celcbeirimus Georgius Cu-
vierus hand leviter allinxcrat; alteram vero niillus adhiic ex-
cogitavit. Nota prior consistit in mnllitudine vasonim sani;:iiire-
rorum , quae pulmonalia secundaria appellanliir , quau(jue in
provinciae pulmonis membranaceae, seu vesicularis ut vocant
porlionem jecori contiguam difliindnntur : pulnio enim ophi-
dioruni , ut Matlbaeus Slado (i) praesensit, omnis divisus est
in paries seu provincias duas, quarum una anterior instruitiu-
trachea innumerisque cellulis ad niodum favi interins apertis ,
in eamque vasa pidmonalia ad cor annexa distribuumur . A
tracheae finibus generatim describitiir, anl vix ulterius exten-
diiur , sensimque in provinciam posteriorem ad tertiam quar-
tamve ut pliirimum jecoris partem anteriorem desinit: altera
posterior descriptae continua appellatur vesicularis eo quod
oblongae tenuissimaeque vesicae intaginem praebet. Caret cellu-
lis, albidamque exhibet lineam a trachea ad usque fere posti-
cam jecoris extremilatem duclam . et constantem ex frustulis
longiusculis fere carlilagineis seriatim dispositis , rudimentaqne

(*) Sermo habitus in couvi'ntu Ac;i(lcmiae nono Kalendas Majas
an. 1840.

(1) Tractalus physico-anatomico medicus de respiratione usuque
pulmonum Job. Swaramerdam etc. C. IV. §. 2. p. 82. Lutd. Batar.
au. 1G67.

T. T. 50.

396 Ai.oYsii Calori

bronchi dexteri prJieseferentein: uain qui pcrtiQet ad sinislrum
coluhtonuii pulmoneni, seu Nitschianiun (sic eniin appcUani
•b inveiuore) auteiior est et evolutior, licet multo brcvior .
Haec provincia renes rare praeteii^ieditiir; in ejusdomque por-
tionem jeciir logerrlem disseminaritur , ut dictum , vasa pul-
monalia secundaria ab aorta, .si sermo est do arteriis, cjusque
ramis in proxinias partes et viscera tendcndbus tracta et pro-
fecta, quae sacco , sunt verba Piyrtlii (I), pubnonali copiosos
surcidos distribuiuit elegantes plas([uani capillares , qui vix pul-
monem nacti in tenuissinias propagines fatiscimt, quorum mu-
tua anastomosis role speciosum areolis polygonis lere regida-
ribus interceptum eflicit. — Rete illitd polygonum arteriis pul-
monariis secundarlis conflatum non per se clansum est, sed
cum redbiis vasculosis ab arteria pubnonali primaria protluctis
manifeste unitur. Sub haec veniens ad venas ait « Quid au-
tem cum venis ? An venae eliara ad venam pidnionaleni prima-
riam cl Inde ad cor abeunt? — Non ita! Venae enim, quae ex
bac pulmonis sphaera emcrgunt, ad venam porlarum abeunt, quae
illas ob viciniam et situm maxime comraodum quasi allicere
el invitare videntur » . Quae doctrinae cum Cuvieranis porro
coUatae inter se maximopere difterunt . Cuvieius enim slatuit
venas secundarias confluere in venam cavam posteriorem » les
veines, qui r^'pondcnt a ces art^reSj se rendeni imjnediatemeni
dans la veine cave (2) » ibique fieri primam sanguinis arte-
riosi cum venoso cojnmixtioncm , quae pnstea in corde ab-
solvitur. Hyrtlius autem hujusraodi sanguinis commixtionem
perfici in vena portarum , neque cum praccipua in corde ef-
ficienda, sed cum jecoris funclionibus iniimum uexum habere.
Nota posterior deprompta est a praesumpto vasorum defectu
in ejusdem provinciae vesicularis pordoue , quae trans hepar
incolit, et a renibus saepe contenta caeco fine terminalur «
Membranis serosis , (3) sic ille , onini intuitu aequiparauda , va-

(1) Strena analomica dc novis pulmonum vasis in Ophidiis nuperri-
me observatis rerum gnaris oblata a Josepho Hyrll. Pragae 1837. Ty-
pis filior. Tlieoph. Ilaase p. 13 et 14.

(2) Lei^on.s d' Aiiat. comp. do Georgo Cuvier Paris 1305.T. IV.p.387.

(3) Strena anal. ec. p. 15.

De vasis seclndarus pulm. opniD. 397

sis sangulferis omnino caret , (juippe quae in feJicissimis inje-
ctionibus cluin ieli([uaniin paiiiiiiii iiiijilelio oplinie volis suc-
cessit ne ininiinum vasis cujiisdani vcsiiyum exhihcl, et ideo
aeri alniospherico recipiondo alios({ue in usns custodiendo po-
liiis, qiiain sangiiiiii vonoso indc oxydando deslinata esse vide-
tur. Evicta hac puliDOuis in parte infcriori drayyela, non pa-
radoxuni an)plius fore spero, ampliibia, qiiiljus respirandi inu-
nns langiiet, tainen piilniones insigiiiter cvoliilos habere • — llaec
evoliilio ad solam i'orniani special, el funciionis viialis energia
eo magis torpel, quia vasorum praesenlia, quae pulnionum
laniquani organoruni haenialopoeiiconim cliari.cterem ellicii,
in nolal)ili ejus and)ila penitus desideralur.

Hue uscjue speclani observationes el doctrinae Clarisslnji
Hyrllii , in quibus quanla sint momenla ad Ophidiorum aeco-
noniiani expbTuandani , nemo prolecto non videi . Quapropter
unusquis(jue falebilur anatomes el pliysiuK)giae cultores ad il-
las dignoscendas el proljandas veheuienler incuinbere , earum-
que examen perqnani diligenti trniiua casligare debuisse . Am
contra accidit. Lnus Verga ("1), ul noluni est, de illls mentio-
nem fecil, sed qnemadnioduni, res poslulalxxl, non in\esti"as-
se videtur, quaiuvis eis fidem adjunxeril affirmans se in colu-
bro naliice easdem pailini comprobavisse: de poitione vero
cui vasa ab llyrtlio ilencgaia sunt , miriinie disquirii , ni I'orle
ad banc aninium adverteril in Cuvieriana provinciae vecicula-
ris cum aeriis avium celluHs comparalione repetenda atque iru-
tinanda . Cum ita res so haberct, mihi jam gravitate arguiiiOM-
ti , novarumqne inquiMiionum necessitate permolo iaciie per-
siiasi , ul , dum observaiiones Hyrtlianas accuratius ilerassem ,
tempus non in cassum collocavissem ; qnin etiam in spem ad-
duclus fui me aUquid, maxinie in porliutie provinciae vesicu-
laris infra jecur sila, pro scienliae usu depreliendisse. Coni-
paratis itaqiie omnibus, quae ad banc rem pertinerent, coIIlcIo
nempe majori quam possem goncvum el specicrum oj)bi<liorum
indigenorum uuuiero , iuioctionibusf[ue (piampluiimis iuatitutis,

(1) Giorriiilc AA\e, scicnze mcdico-ilrirurunlie di Pavi;i . Fjisiicolo
di Giugno p. 21 1-212. Fasticolodi Lu-lio c di Ajjoslo p. 42. anno 16J8

3^8 Alovsii Caij

OR!

ul copia et viuiotas reiuin , circa quas meae invostigaliones
versarenlur , suppcierent, ad pulmones horum amphiblorum
perlustrauilos totus fui . Vix djuii opere susceplo , compcri o-
iiiiila indiscriiniualini ophidiu idonea iioii esse : angues eiiiin, ui
babeiit pulmones assiiniies iis, quibus reliqui repliliiira ordines
insinmntur, a re plane aberant, abraissent([ue i'ortasse caeteri
serpenles, qui anguium ninro duplici pubnone gaudent, simul-
atque vesica uiinatia ad nninia sacci alianloidci obeunda, neo-
lericorum seulcntia , comjiarata . Sin angues ad rem minus spe-
ctabiint, onmilms tamen ut cum maxline sulliciobant species
coiubrunim indigenorum et coluber berus , quare in cos per-
scrulandos totam curam intendij nee multum abfuit , quin in ea
provinciae vesiculaiis porlione , quae jecur allingit, observave-
rini et ipse primum in colubro Aesculapii , et alro-viridi, po-
slerins in colubris rcliqiiis et in vipera communi mirum et sin-
gulare phoenomenon ab Hyrdio et Cuviero prolatum, vasa nem-
pe pulmonis secundaria hie cum aorta arleriisque ab ea suppe-
ditalis, illic cum vena portarum, aut cimi raniis in eam con-
fluentibus communicantia, et sic, quod ad vim et dispositio-
nem altinet, comparata, ut adumbraniur in figura stienae anato-
micae Hyrtlii adjuncta , qnam ob ocnlos vcstros , S. P. , pone-
re sludui. At([ue, ut de eorum existemla , ita de qualitaie du-
bium in animo haerere potest, cum injeciionibus tautummodo
peractis per aortam statim supra cor, et per venam cavam po-
steriorem statim infra cor ullimos aiteriae pulmonalis primariae
ramulos , unaque radices venae homologae implere milii daluni
sit: quod indubias reddit anastomoses vasorum secundariorum
cum vasis pulraonalibns primariis, ut ex haium praeparatio-
num piospeclu clarissime patel. Quibns autem anastomosibus
quae ad arterias perdnent, conspeciiores evadunt, atque in ocu-
los facile incurrunt statim ac jecore sinistrorsutn iracto , et ve-
siciilari pulmonis provincia nudata , vasa arterica jam ante fe-
lici injectione oppleia prosequamur . Nee arteriolas solum per
provinciam vesicularem sejunctas ac diffusas, verum eiiam trun-
r.os, e quibus ipsae oriuntur, cum arloriae pulmonalis prima-
riae raniis copulatos deprehendimus; quin imo haec ipsa arte-
ria , seu ramus ejus descendens non onines , in quas finditur ,
ramificaliones tantum pulmoni , sed et proximis pariibus iribue-

De V;VS1S secundahiis pui.m. opiiid. 399

re videlur: ipse cniin sacpe sa<;pius vidi in vipera communi
el specialliu in coliibro natrice ex ea ({uosdain rainos aut dire-
t;te jecur permeanles , aut arteriae hepaticae ciicum venae poi-
taruMi Irnncuin Indenti arleriisqiie inlercostalibus superioribns
ab aorta tractis sese inserentes proflcisci . Quae anastumosinm
el dislributionis ratio, ut satis supercjue evincit praecipua pulnio-
imm vasa nutritionis munere, jam e naturae legibus, «[uof{ue
fungi, item vasa provinciae vesicularis non mode nuirliia, sed
pubnonalia ctiam esse coniirinat. Et jam Hyrtlius ad liaec defi-
nienda potissimum ex vasorum secundariorum anastomosibus
cum vasis primariis argumentum deduxerat(i): nam ni essent va-
sa haemalosis fiinctioni altribula cum vasis pulraonalibus primariis
neulitpiam communicarent, qiuini is in nota vasorum bronchia-
lium nullum anastomosium commercium cum vasis sanguifica-
tioni inservicnlibus uUo modo contineri censuorit . lis explora-
lis, quae de pulmonis portione jecori contigua ab Hyrtlio tra-
dila sunt, investigationes et experimenta ad relicpium pulmo-
nem , tum praeserlim ad portionem provinciae vesicularis trans
jecur incolenlein et exanguem habilam conlinuo converlere sia-
tui eo quod procul a vero esse ,ducebam vasis banc onmino ca-
ivre . Allirinaverat Hyrtlius in provincia superiori, quae a tra-
chea appcllari potest iracliealis, nullum reperiri vasculum, quod
e praecipuis vasis pulmonalibus non procederet: ex quo ira-
x<?rat et alterum argumentum ad vasorum secundariorum ut-
pote pulmonalium significationem (2) confirmandam . Quod si
in ea haec vasa desideranlur , insunt tamen communicationes
quaedam minus faciles perspectu inter retia a vasis pulmonali-

(1) Strena atiat. p. 17. Sic Hyrtlius alloquitur » Arteria pulmonalis
vera scu cardiaca rainificationes suas unicc in parte pulmonis supre-
ma divaricnt , ft cum retibus vasorum nostrorum nianifesla anasto-
mosi coininunicat , id quod scopo eorura nulrienti supposito directe
adversalur . ((

(2) Strena Anat. I. c « c. Vasa nostra, de quorum charactere det^r-
mjnando nunc agitur, solummodo nicdiam pulmonis provinciam ac-
cedunt , extrcmas vero intaclas lingunt ; qu«m ob causam dillicile eer-
ie explicatu forct , quare suprcma praccipuc pulmonis pars rcliquis
respcctu struclurae et organisationis multo coniplicatior vasis nutri-
entibus egeret . »

400 Aloysii Cauori

bus coiistrucla el surculos exillissimos e vasis circum tracheae
annlos liulonlilnis pullulantcs (Tab. XXXIX. fig. 2). Venun siqiiis
cos vasa bronchlalia putarct, graviler, mca sentenlia, decipere-
tiir: siqiiiilem tanta corniii cxiguitas est, nt diclam provinciam
nnlrire hand sane possent; aortae enimvero et venaruiu cavarum
iiijeclioiiilnis opiiine sucressis, nonnuUac tantum celliilae provin-
ciae Irachcalis vasis anlerius pingobanlur, ioie(|ue elcgans prae-
bebant, jam vaciiis praecipuis vasis puhiionalil)us: quod i'acilins
in coUibro bero, quam in rcliquis scipeiitlbus niihi niemini fac-
tum esso. Quamohrom omnibus amolis, quae vasorum bron-
cblalium suspioioni locum dare possent, concludendum est nihil
aliud agi nisi de communicalionibus vascularibus, nescio qua na-
turae providenliaj ibi insliuitis cum vasis pulmonalibus, quae ab
lis, (luas incunt artcriae intercostalcs aoriicae superiores, et arte-
ria hepatica cum ramis arleriac pulmonalis principls , vix difle-
runl . Sed de his satis . Nunc ad poriionem provinciae vesicu-
laris trans jecur sitam vcniamus. Haec posu-cma inquisitio mul-
ti opcris atque laboris fuit: nam cum crederem fellcius even-
turum quod aggrediebar, si vastiores colubri injeclionibus sub-
derentur, haec mea scnientia eflecit, ut de recta via emove-
rer, tempusque in meis inauibus experimcntis tererem, quia
colubri ingentioris corporis cum essent et provectiores , dupli-
ci modo optatum cxituui impediebant, turn quod materies inje-
ctlonis per ampliorem extensioncm erat dislribuenda, tum quod
vascula ad earn recipiendam fortasse minus accomodaban-
tur . Re quidem vera in coluhro Aesculapii , in atro-viren-
te , et quibusdam colubri natricis varictatibus loni;iludinem
qualuor fere pedum bononiensium attingentibus (piodlibet e-
xpcrimentum frustravi , quam([uam maximani diligentiam et
subliliores injecliones adhibuissem: e contra in juniori colu-
bri natricis et vipcrini (1) individuo, nee non in colubro bero
injecliones ita mlhi successerunl , ut, quod in volis jamdudum

(1) \n coluhro viperino juniore ad scquiorcm sexum pcrlinenle hnec
portio provinciae vesicularis trans jecur siLa parum evoluta est , nee
renes attingit ; in ea , uuUa quorjuc praevia injeetione, quoddam re-
ticulatum cernitur.

De VASIS SECUNUARIIS PUI.M. OPHID. 401

erat, eo tandem coiripos essoin. Poilio igitnr pulmonis anle-
dicta , qnne prorsus e\unguis erat adjudicala , ciobris nmllisque
vasis cleganlissinie iaducta in hujusmodi seipenlibus obtului nieo
sese ofTerrebat . Quae vascula , ui in hisce praeparationibus el
in fig. 1 . Tab. XXXIX inspicius, non minori proporlione, quam in
provinciae vesicularis porlione ad jecur speclanle, circumflu-
unt ct abundant, sicque disponiintur, at([ue inter se ipsa copu-
lanuu' , ut congeriom polvgonorum irregulai ium praeseferen-
tium similitudinem velustissimariim consirnctioniim, (puis vo-
cant architeclones saturnias, sive incertas, moliantur.Haec porro
societate junguntur cum iis, quae portione superior! provinciae
vesicularis, ca nenipe quae jecur aiiingii, intexta sunt, totuni-
que conlinuum conflaut sibinictipsi hand absimile; et, siqua
(lissimiliiudo inest , in eo repcriri tantum potest, quod nia-
gis in porlione ad jecur speclanle, quam in porlione trans je-
cur locata polvgonorum ratio se ad normam eorum, quae e-
xtanl in provincia tracheali, confonnare nitaiur. Caeterum hae
binae porliones tum hac ratione, turn reliquis noiis diflerunt
a provincia tracheali, in quapolygona, ut videre licet in alla-
ta figura , ordinaiim disponuntuf . Quae aulem dilTerenlia perti-
nere magis ad configurationem et generalem structuram, (juam
ad texturain , atque specie poiius constiuiia esse , quam in re
ipsa videtur . Quod comperium habui particulani provinciae
vesicularis, ac cellulae provinciae trachealis niicroscopio per-
spiciens: ex quo consequulum est, ut singulae eamdein ar-
lificiosi operis mirabilisque vasorum vim leslalae sint. Pontes
Umdeni, e (piibus ducuntur vasa in porlionem provinciae vesicu-
laris trans jecur sitam permananlia, iidem sunt ac illi , qui por-
tion!, quae jccori coniitatur, vasa sufliciunt, aorta nempe, arteria
hepatilica, arteriae iniercostales, iuiesiinales etc: verum si fuerit
sermo de vcnis , influunt et ipsae in ramos venosos sese in por-
tarum venam exonerantes. Quibus omnibus probatuni est hanc
infimam pulmonis porlionem vasis sanguiferis quoque scatere,
ideoque vero absonum esse, quod llyrilius senseral de niysti-
cis ejus functionibus , deque insigni ophidiorum pulmonum e-
volutione ad solam formam spcctante; nee iusuper video, lit
observatiouibus enarralis scntentia Cuvieri bene congruat, quod
uiiuirum sanguinis portio jam per corporis arierias flueiis ac

402 Alotsii Caiori

deuuo appetens aerem atmosphericum ita minima sit, ut no-
bis declarat (1) ; nam cum conciperentur, simulque computa-
rentur haec omnia vascula provinciam vcsiailaiem pervaden-
tia , con.se([uerctiir, ut eonun siiinma fere cam aequipararel ,
quae deduci potest a computatione snpcrficici exterioris pro-
vinciae trachealis, sed haec magis magisque exlenditur propte-
lea (piod in sepimenta (juainpluriina interius assurgit , inimme-
rasque cellulas supei ficiem liaematosi altiilnitam miium in mo-
dum dilaiantes cfformat; vemm, hae cum absint a provin-
cia vesicidari , efliciunt^ ut haec cvadat Tiiiiius oxtensa, ideoque
perfundalur niinori sanguinis copia , quae , quanlulacumque es-
se videatur, tani cxigua non est, ut minima dici debeat, sed,
pro poruone, ni fallor , parum distal ab ea , quae provinciam
trachoalem perineal, dummodo ne sanguinis pars ad ejusdem
f.ellularum sepinienta perlinens supputelur.

At enim quaeret aliquis: suntne porro vasa isiaec haemato-
si , lU asseris, an vero nulrilioni deslinata? Satisne HyrlHi ar-
gumenla eorum defniitionem ul pulmonahum evincnnl? Nonne
Meckelio (2) edocli jampridem fuimus in pulmonum substantia
anastouio,>)ibus inter vasa nutritionis ad invicem et sanguifica-
tionis locum fieri? Et qnisnam de earum existenlia dubitabit,
cum in iis, quibus arleria pubnonalis multo ante quam vita
defuisset , erat aut valde contracta aut fere obstructa , earum au-
xilio (3), sanguinis circuitus in puhnonibus nee cohiberi nee in-
terrumpi potuerit? Praeterea , cum istiusmodi vasorum fontes
exploremus , clare patet non esse nisi vasa nutriiia : sunt e-
nimvero ul his, ita vasis provinciae antedictae pubnonalibus

(1) Op. c. Tom. IV. p. 337-338. En verba Cuvieri n une portion
dii sang qui a pris le clieniin des arleres ilu corps est soumise de
nouveau a 1' action de 1' element ambiant, mais cettc portion est bien
petite 1) .

(2) Mantialc di Anat. descrit. e pat. di G. F. Meckel ec. versione i-
talica con note di Giambatlisla Caimi. Milano 1826. T. IV. p. 336.
— V. oliam scenographiam arteriarum corp. hum. F. L. FJischemann
Erlangcn 1837 el in vernaculam linguam a me translatam atijue Bo-
iioniae an. 1839. edilam ly[)is Emygdii ab Ulmo.

(3) Meckel 1. c. In hisce circumstanliis vasa bronchialia et praevi-
pue arteriae erant admodum dilatalao .

I

De VASIS SECtnSDARnS PULM. OPHID. 403

habills ab aorla artcriisque ab ea suppedltalis origincs, et, quod
plurimi rel'eit, longissiine a corcle; at neiuinem praeterit ar-
terias pulmonales sen ex hoc visccre , sivc ex arcubus aorticis
in eo I'ere loco, e quo arieriae brachiales eiiam oriuntur, pio-
ficisci . Si hujusmodi nolis aiteiiae puhnonales dislingunntur ,
cur inter has adscribendae eruni , quae per provinciani vesicu-
lareni difTunduniur , si omnibus liisce notis carent , eascjue
omnes contra reiinenlquae sunt vasorum nutrilioruin ? Vascuhi-
res autein coinniunicationes in provincia veslculari deprehcnsae
sane denionstrant naturam in ophidiis vasoium bronchialium
restaurationein conari, ideoquc ranios ex collariljus arteiiis,
seu potius aesophageis profeclos, superque iracheam perrepen-
les, alque anasloniosim cum surculis arieriae pubnonalis ine-
untes, ipsiusmet tracheae anulorum nuirilioni dalos esse cen-
sendum: quod satis evincit vasa bronchiaUa universis reptilibus
naturam plane el omiiino baud dencgavisse; at ni ex toio de-
negata sunt, nemo, ut opinor, dubiiaiurus erii, quin et arie-
riae per proviiu;iam vesicularem difmsae poiius t'uerinl imlri-
tioni , quam haematosi assignatae. Postremo , ubi res in banc
sentenliam accipiatur, tum amplius adniiranduni non est venas
e dicta pulmonis provincia emergentes sese in portarum ve-
nam,seuramos in ipsa influentes immittere: coguitum enim ,
auctore Jacobsonio, habemus venam portarum reptilium de-
slinatam esse non solum ad sangulnem reflunm ex visceribus
chylopheis, verum etiam ex aliis parlil)us organisque receptan-
dumj et quod attinet ad ophidia , ad earn multum sanguinis e
renibus organis([ue genitalibus internis atque musculis iuterco-
stalibus et vertebrarum respondeniium , nee non e rete subcii-
taneo mananiis per canales anastomoticos perlabitur, ia eam-
que confundiiur . Ex quo conjectari potest , quod venae a di-
ctis fontibus , e quibus in mammalibus ortum ducit truncus
venae azygae , derivatae , prout in opliidiis hacce vena dcsti-
tulis ad portarum venam profluunt, ita huic venae ofBcia azy-
gae altribuere licet: ast vena azyga bronchiales venas in ver-
tebraiis superioribus recipit; venae igitur, quae e pulmonis ve-
siculari provincia evadunt, si in ramos venae portiirum, aut
directe in portarum venam ipsam abcunt, si hacc vena lit e-
liam commune venarum ad azvgae tmnci formaiionem con-

■J O

T. ▼. 51.

404 Aloysii Cj

LOYSII LiALORI

cuneiitiuin recipiens , cumdem inseilionls locum eanulomque
disposiiiouein ac venaruni bronchialiiun mainniilerorum fere ob-
servant. Quod praebet gravissimum arguincuuim ad earum si-
gnificalionejii statuendam : nam si essent venae haemalosis aut
in cor aut in cavani posleriorem, queniadmodum docli eranuis
a Cuvieiio, confluere debuissent : at res, ut dictum , sc aliter
habet: ergo et venae sanguinem a provincia vesiculari reve-
heutes non secus ac arteriae, (juibus ipsae comitanlur, nutritiae
pulandae sunt .

At vero ad haec objecta ea, quae sequuntur, respondebo. Ut
vasa bronchialia cum puhnonalibus iteratas ineant anastomoses ,
pro quibus iis datum sit hacc vilio organico admodum con-
tracta et pene obstructa in quibusdam raris circumstanliis quasi
supplere, hoc certe nihil aliad probaret, nisi quod Hyrtlius, vel
isiiusmodi anastomosium existentiam , ut suam tuerctnr opinio-
nem, silentio dissimulavit, vel inficiatus est: probat deinceps, ni
fallor, vasa bronchialia minus sanguificationis functioni extranea
esse, quamvis a praecipuo eorum scopo in pulmonum nutritione
posito aberrent. Si vasorum pulmonalium obstructione aut coar-
ctatione natura diligens sollersque providit, ut, ne circulatio
media ut vocant consisteret, suo unaque haematosis munere
vasa bronchialia in homine fungereutur, cur tantum erit dubii
in admittendo pulmonalia esse vasa provinciae vesicularis pul-
monis ophidioruni , si haec provincia disiinctis vasis nutritiis et
puhnonalibus vacat, et sic provisum , ut vasa repiilium pulmo-
nes pervadentia turn sanguificauoni , turn nutritioni deservi-
rent? Nullum sane; nam siquid esset dubium de hoc, debcret
et esse de functionis vasorum pulmonalium translatione in va-
sa bronchialia; sin minus id repugnat, item repugnare non po-
test vasa provinciae vesicularis nutriiia siinulque pulmonalia es-
se. Nee amplius ad eorum significatlonem dilueudam plus va-
let existentia quoriimdam surculorum a vasis coUaribus ad pro-
vinciam trachealem se confeieniium . quippe surculi hi non
suut dissimiles vasculis anulos tracheae aliorum repiilium, ut
anguis fragilis, testudlnum , et lacertarum indigenarum , perre-
ptantibus, eamrjue procul dubio nutrieniibus, quae profecto in
vasa bronchialia censita non sunt, quia substantiam pulmona-
lem niinime pertingunt . Sed cum ia colubris, viperisque etc.

De vasis SEcraoAniis pulm. ophid. 405

trachea aniilaribus segmentis superius interrupiis, scilicet anii-
luin neqiia({uam com[ilenlilja,s constet, cuinque istiusmodi de-
fecium suppleat non ut in homine aliisque vertebratis slraluni
aut carneum am memhranaccum , verum ipsiusmet pulmonis
cellnlosa membrana (ni forte ipsa membranacca annlorum por-
tio putclur in piilmonem conversa) factum est, ut ob vici-
niam vascularcs tracheae surculi antedicli cum surculis e va-
sis piilmonum pullulaiuibus copularentur . Quae autem copu-
latio forluita plane vidclur, comparandaqiie est, ut jam ad-
monui, cum ea, quae inter ramos arteriae pulmonalis et ar-
teriam hepaticam aut intercostales aorticas supeiiores fit; nee
probat deinceps vasculares surculos memoratos esse vasa bron-
chiaha , quamquam ipsi in horuni vasorum specie insint,
horuinque rationem eos pene diceres conaii. Atque ut eliam
cederemus ex hujusmodi copulatione infeiri posse horum sur-
culorum utpote bronchialium difinitionem , haec tamen fie-
lel omnino inverisimilis statim ut eorum numerus, incessus at-
que distribulio perspicerentur ; nam cum perexigui sini, nee
ultra anularia tracheae segmenta admodum difiundaniur, ne-
que subslantiam pulmonalem penetrent, non differunt, ut in-
nui , ab iis, qui in trachea aliorum replilium inveniuntur, qui-
que pulmonis nulriiioni haudquaquam praesunt . Quamobrem,
ut in praediciis reptilibus vasculares tracheae surculi propterea
quod ad usque pulmones non pertinent, a nemine quidem u-
uo pro vasis bronchialibus habentur , ita hujus significationis
ratio in ophidiis improbanda est , licet cum surculis vasorum
pulmonalium anastomoses contrahant, propterea quod eliam
in iis pulmonem non pervadunt. E quibus consequimr, ut o-
phidiis , sicut reliquis reptilibus , vasa bronchialia plane et o-
ninino denegata sint , atque insiiper vascularibus tracheae sur-
culis nihil extenuationis sit ad vasa provinciae vesicularis de-
fmienda, ut pidmonalia; quin imo cum his comparari neque,,nt;
quod facile intelligitur, si eorum quammaxima per banc pro-
vinciam difl'usio pcrspiciatur , ejusdemque substantiae intima pe-
netratio, et reticulata disposiiio ei sane conferenda, quae cel-
lulis provinciae trachealis inest, ideoque nulla cum pulmona-
libus vasis praecipuis essentialis dissimilitudo . Accedit eo quod
vasa provinciae vesicularis, quamquam e proxiniis truucis va-

406 Aloysii Calori

scul.uilms more modoqae vasonim, quae cUsseminantnr per
organa et viscera circumjecta, oriantur, quasilam tanien re-
lationes conseiisiisqiie vasciilares instiimini, pro quibus minus
a vasorum pulmonalium indole procul abesse existimandum .
Et vero, quum vasa , quae per provinciam vesicularem diflun-
dmilur, in pulmonalia, ut jam definitum est, accipi velint ,
nevus ille miral)iliSj quo organa rcspiiatoria cum organis mo-
tuhus, per quos de alio in aliuni locum transferimur, inser-
vientlbus devinciunuir, magis magisque nobis aperitur, et con-
lirmatur . Et jam arleriae isiiusmodi provinciae magna ex par-
te ab intercostalibus procedunt, ab iisdem scilicet fontibus a
quibus derivantur arteriae, quae in anus distribuuntur; nam-
que ophidia, cum artubus desliluta , aut artuum vcstigiis , ut
dican:i , aliquando instructa sint , ad humum perrependum e
iiatura sunt adacta , quod auxilio costarum , et scutorum prae-
cipue ventralium , quae , tamquam ungulae mobiles seriatim
dispositae , mihl videntur habenda esse , unaque musculorum ,
qui et scutis et costis adncctuntur, maxime pcrficiunt . Atqui
arteriae intercostales, cum omnes hasce partes pervadant, de-
sinantque in rete subcutancnm mirabilissimum sese totum ad
squamarum sculorumque configurationem ac dispositionem fin-
gens (1)j munus, sen vices arleriarum , quibus organa motus
voluntarii impertiunlur , perspicue gerunt . Quibus omnibus a-
nimadversionibus , si addamus provinciam vesicularem non es-
se pulmonis additamentum sive organum pulmonale problema-
licum, ut aeriae avium cellulae et natatoria piscium vesica ,
cum (juibus ilia comparata est, sed partem ophidiorum pulmo-
nem constituentem , ccUulam nimirum pulmonalem valde am-
pliatam, quae bronchi vestigium exhibctj atque ei analoga
est, quae sinistrorsum ad fines tracheae in colubris deprehen-
dilur, quaequc pulmonis Nitschiani nidimentum praeseJ'ert,
turn magis allata ejus vasorum significalio eUicebit, et nihil
amplius dubii ad eam approbandam in animo haerere poterit .

(1) In hoc rete venae niinori dianietro donatac sunt quam arteriae
(fig. 3. Tal). XXXIX ). Haec circumstantia niihi videlur rationem rcd-
dt're maximae vis reproductivae cutancac ophidiorum, et repelilae re-
novationis annualis putaniinis etc.

De VASIS SFXt'NPARIIS PUUI. OPHID. 407

Postreino analogiae venarum provinciae vesicularis cum ra-
mis venae azygae , nee non hypothesi, in qua hujusce venae,
venaeque portarum fusio in una conlinetur , ob dictas ratio-
nes adstipulari ncqueo , et facile in sentcntiani eorum , qui ra-
lam habent comniixlionem sanguinis arteriosi cum vcnoso in
vena portarum, concurro . Quod vero phoenomenon non ita,
ut quisquam primo intuitu suspicari posset , theoriam , quae
nunc do bills secrctione in honore est, adversatur; siquidem
isiiusmodi secretio , ut perficiatur, sanguinis venosi opportiini-
tatem baud semper desideret, illique sit locus etiam cum vena
portarum neve existat, neve per jecur difl'undatur , ut in in-
vcrteijratis, ex. gr. in molluscis, quilnisdamque vertebratorum
superiorum monstris observatum est. Super haec, si vera essent
quae a Waltero accepimus , minores ncmpe hepallcae arteriae
hominis ramos , qui venae portarum ramificationes amplexan-
tur, sanguincm in hasce ipsas partim efilindere, turn fieret^ ut
acina jccinoris sanguis mixtus pervaderet, proindeque mate-
ria, pro bills secretione a sanguinis arteriae hepaticae venae-
que portarum commixtione, ut in ophidiis, educeretur. Alque
ut haec omnia, quae nemo unus ignorat, missa fieri vellent,
ad meam tamen sententiam tuendam animo ocrurrit argumen-
tum non adlmc excogitatum, quod satis superque evincit, quan-
tum ad organisatlonis, functionisque animantium varietates, ac
anomalias gravissimas explicandas embryologia conferat, et quo-
modo saepe comprobetur, conditiones embryologicas et foeta-
los vertebratorum superiorum in inferiorilnis permancntes re-
praesentari . Jam magnus Hippocrates statuerat umbilicum hu-
mani embryonis respirationis vicem supplcre , -sentenliamcjue a
divo sene profcctam AristotilcSj Galcnus, Everardus etc. jam
repetivcrant : sed INIajowius (I) ante omncs earn confirmavit,
et tandem definivit placentam esse non jecur, ut sui aevi ana-
tomici et physiologi opinabantur , sed pulmonem uterinum , ad
quem sanguis per arterias umbilicales trajectus confluit , ibi-
que aptioribus dementis ad vitam foetalem susUnendam , et nu-

(1) V. in Bihl. Anat. Mangeti T. 1 j).ig. 1064. Gencvac 1799. lo-
lianiiis Mayow Tractatus de respirationu foetus in utero et ovo.

408 Aloysii Calort

iritionem consorvantlam iinbutus per venam homologam ad
foetum remeat: in avilnis autein placentae analogam dixit cam
ovi menibianani pluiiniis vasis refertam , quani neoterici sac-
cuni allantoideuni vocant (I ) . Hacc opinio , quae usque ad no-
strain viguit aelatem , et in quani doclissimi viri quoiidie ma-
gis ac niagis descendunt, cum le pioposita adanuissim con-
gruit; vena enim umbilicalis, quae ex allantoide aut placenta
sanguiuem eduxit ad arteriosi, saltern quod ad munera attinet,
qualitates accedealem, atque in avibus eo, quem coniinent ar-
teriae umbilicales, floridiorem, cum ad poitas jetinoris periinxe-
rit, exoneralur parlim in jecur et in venam portarum , partim
per duclura Araniii in venam cavam posteriorem; in bisque
duobus venis fit mixtio sanguinis arteriosi ciun venoso illi non
absimilis , quam in vena portarum et in corde ophidiorum de-
prehendimus. Sanguis igitur per jecur fluens atque acina ap-
petens mixtus dicendus est, ab eoque bilis secerniiur, quae
porro in foetu minori copia , spissitate , colore , et amaritie ,
quam in adullo donatur; necjue iccirco a characteribus bilis
ojhidiorum procul abest , in quibus tamen paullo coloratio-
rem amarioremque nee non spissiorem et copiosiorem depre-
hendi confitendum est} quod quidem in colubris indigenis et
colubro bero tarn cum ductibus hepalicis exillissimis, plexuosis,
neque omnibus cum cystico conjunctis, quam cum exiguitate
vcsiculae felleae ejusque ductuum et choledochi congruere affir-
niandum. En igitur S. P., redactum, ni fallor, ad foetalem mul-
torum vertebralorum typum phoenomenon, quod in magnam
admirationem animos traduxerat, fueratque ab Hyrtlio singulare
et sine pari liabilum. En iuier pidmonem et jecur ille nexus,
qui videbatur inexplicabilis, per embryologiam enodalus; ideo-
que nihil amplius impedit, quominiis allata vasorum provin-
ciae vesicularis significatio admittatur, quin etiam probabiliori
phoenomeni interpretatione ad eam recipiendam coacti suuius .
Atque hic incurrere possent novae utilesque quaestiones de ra-
lione et nexu phoenomeni cum ophidiorum aeconomia, nimi-

(1) Traite element, d'anat. comp par C. G. Carus. Trad, de 1' allem.
per lourdan. Paris 1835. T. 11. p. 480 Vid. etiam labul. illuslrantes
ejusdem aucloris.

De VASIS SECL'>DARIIS PULM. OPHID. 409

mm de munere, quod provincia vesicularis, cum ob in^cu-
tiurn corporum deglutiiionem provincia anterior valde com-
pnrnalur, et digesiio conficialur, atque animal complectaUu-
hybernus torpor , fortasse praestaret ; et insuper de causis ,
cur isliusmodi organisalio reliquis reptiUbus, tuni speciatim an-
gujbus deuegata sit, ac denique quantum conjectura augura-
n licet, an ipsa defectum vesicae urinariae post Towsonii ob-
servationes et experimenta pro organo respirationis succedaneo
m quibusdam amphlbiis habitae rependeret . Sed hae perdil'-
ficiles et perobscurae quaestiones, quae absque dubio ad a-
gnitioneni animi pulcherrimae essent , et ad promovendam o-
phuhorum physiologiam necessariae, licet ad rem pertineant,
varum ab iis, quae mihi proposui, tamen evadunt. Caeierum ,
m hac cognoscendi ralione , ad eas declarandas non suflicerem^
easque praestanlioribus ingeniis facile comitto, cum mihi satis
superque habeam demonstrasse , per totum provinciae vesicu-
laris ambitum vasa diffundi, eaquc pulmonalia definienda, ac
ideo aerem in infima hujus provinciae portione respiration! ,
in_ Hyrtlii senteniiam , destinatum esse , ac demum gravissinmm
mixlionis sanguinis arteriosi cum venoso in vena portarum phoe-
menon ad normam circulationis feiuum mammalium , aliorum-
que vertebratorum comparari.

410 Aloysii Calori

EXPLICATIO FIGURARUM

TABULA XXXIX.

Figura i. (ex colubro bero )

Haec figura destinata est ad demonstrandum, quomodo vasa in provin-
cia vesiculari turn specialim in ejus portione infra jecur sita in-
texta sunt. Adumbrata est etiam portiuncula provinciae trachea-
lis , cor et praecipua vasa cordi annexa , jecur et reliqua visce-
ra quae dictae provinciae vesiculari coUigantur.

a^a porlio pulmonis a corde usque ad rencs porrecta ex latere dexte-
ro , et inferius prospecta.

b portiuncula provinciae tracliealis.

c portio respondens traclieae in apicem seu mucronem desinentis.

d,d provincia vesicularis , d portio jecori contigua , d' portio infra
jecur locata.

e vestigium bronchi unici; in colubro enim bero rudimentum pulmo-
nis dexleri seu Nitschiani desideratur.

/ dimidium dexterum jecoris sinistrorsum tracti et a facie intrinseca
aut superiori cava speclati.

g cystis fellea.

h portio appendicura omental ium.

i gixlae portio.

kj I portio tubi digerentis.

m cor sinistrorsum tractum.

n ventriculus unicus.

o sinus venosus dexter.

p sinus venosus sinister.

q cava posterior.

q' truncus venosus, qui poslquam emensus est mediam gibbam je-
coris faciem , accepitque venas hepaticas admodum multas, et
venam portarum , lotum continuum efiicit cum vena cava po-
steriori rcspondetque hujus portioni , quae per isthmum jeco-
ris discurrit.

r,r vena portarum in venam cavam posteriorem influens. Haec, com-
municatio analogiam , ni fallor, instituit cum insertione in ca-
va ascendent! venae onfalo— mesentericae.

5 vena jugularis seu cava anterior dextera.

De VASIS SECUM>ASIIS PULM. OPBID. 41 1

t truncus venae pulmonalis principis.

II ramus ejus anterior.

V Ramus ejus posterior.

X X NonnuUae veiiulae pulmonales secundariae oonimunic'anles cum
vena portarum et cum ramo posteriore venae pulmonalis prin-
cipis.

yyy etc. venae praecipuae in portarum venara influentes , quae in-
numeras venulas pulmonales secundarias accipiunt, ijuaenue
exactissimc in colubro Aesculapii adumbratae sunt ab Hjrtlio.
Incessus harum venarum hie conspici non potest : oporteret e-
nim pulmonem einislrorsum inspicere .

z z venulae pulmonales secundariae , quae per porlionem provinciae
vesicularis trans jecur incolentem difl'undunur

1 1 arcus florlae , et truncus hujus arteriae dcscendens, qui per pro-

vinciam vesicularem pellucentem transniittitur.

2 arcus alter seu aorta adscendens.

3 arlcria collaris.

4 arteria vertebralis.

5 5 5 arteria hepatica.

66 6 etc. rami hepaticae qui disseminantur per provinciam vesicularem

7 7 7 7 etc. rami arteriarum intercostalium in eamdem difl'usi.

8 truncus arteriae pulmonalis principis.

9 ranms ejus anterior

10 ramus ejus posterior.

11 ejus divisio in ramum dexterum et sinislrum.

12 ramus dexter communicans cum hepalica.

13 ramus sinister cum arteriis intercoslalibus copulatus. Ambo rami

saepe saepms cum rete vasorum pulmonnlium secundariorura
anastomes conlrahunt .

Fig. II. {Ex colubro bero. )

Sistit frustum pulmonis felici injeclione oppletum, pertinensad medium
provinciae trachealis. Frustum hocce a superiori per longum dis-
sectum , el super vitrum extensum est. Ses^menta anularia tra-
cheae evadunt complanata . Ab exteriori et inferiori perspicitur.

a. a vas obtruncatum super segmenla anulorum tracheae hie compla-
nata scandens , quod

bhb ramos mittit anastomosim ineuntes cum

(■ (• t' rete polygono vasorum puhnonalium cardiacorum.

(/ ramuli proiecti ab rele dicto , (jui super tracheae anulos perbelle
ludunt , ac saepe saepius copulanlur cum surculis a vase a a
suppeditali$ , nee non cum rete per eos ipsos extruclo.

52.

412 Aloysii Cai.ori

Fig. III. ( ex colubro bero )

Exliibct IVustulum culis ab iiUciioribus prospectum cum rete se ad
squamaruin et sculoruni coniii;uralioncm lingenle.

a a a <» snuumarum el scutoruiu impressiones .

1.1.1.1. artcrine. Ailnotaudum esL eas arlcrias, quae ad fi'ustuli sectionem
tani a dexteris cpiam a sinislris conspiciunlur, divi.sas esse : nam
toliim continuum insliluebaul ; ea.s autem, quae ad tertiam
sipiauiarum scricm deprchenduntur, esse ramos arteriarum in-
tcFcoslalium abscisses.

2. ramuli venosi abscissi, qui ad veiiam juxta spinam dorsi decurren-

tem pertiuenl .

3. venae alterae quae viam sibi fauiuul per musculos, inque corum

venas confluunt .

4. 4. venae quae in abdominalem 5 abeunt.

5. vena abdominalis , an umJjilicali analoga ?

I

I'd 111 ■ \

T,ti. xx:>^ix.

^^

;j^j.

,/■■

If

%

^;/(

y

! I
'Ih

?

i^.

-' 1

1 I,

T.r ^.r^.i-.^J-At-).!

C B.lt<o>.n Up «rulf

ANTONII BERTOLONII

£Q. A.UR., ET ORD. SABAUD. H. D.

LN ARCHIGYMN. BONON. BOT. PROFESS. EMER.

MISCELLANEA BOTAINICA L

Ingens profccto plantariini siippellex milii est, Sodales prae-
slantis'sinu, ex omnibus iore tenae plagis collecta , quae ob-
servationes sumniopere miles suppeditare valet ad hisioriam
rei herbariae poliendam , augendamque. Quare operae pre-
tiiim diico vobis exhibere sub miscellaneoruni nomine, quid-
quid piaeslaniius ex hoito sicco meo hauiire potero. Ac pri-
nio quidem disseram de planta Rlieni nostri a Pllnio nie-
morata , ui liistoria ejus a Plinio ad nos usque cognoscatur.
Jamque inlelligitis, me hisce verbis indicare calamum sagit-
tariuin Rheul Bononiensis , quem memorare nequeo , quin de
arte sagiltaria veterum quoque langam, ut quem in usum
veteres calamum Bononiensem adhibuerint , reclius patefiat.
Eg lubentius vero commentariolum de liac re scribendum
suscipio, cum Cajetanns Monlins , antecessor ille noster omni-
gena erudiiionc , ut Ijene nostis, plenus, Idem opus perege-
rit, quod falo iiilclicl periit, el licet doctrina sununi illius
viri non poUeam , tamen spero, vos benignitcr accepturos,
quidqnid de eadeni re , aeque ac de aliis plantis In liisce
miscellancis diclurus sum.

De militibus sagliarlis pluries sermo est In anllquis hisloriis,
qui Inter velites, levlsque armaturae milites locum lial)ebant,
et vel ante acicm procedebant, aut fugientem Insorialwn-
tur, aut appropinquanlcm proliibebant a muro (1). Diodo-

(1) f^eget. De re milit. lib. 2. cap. 2., ct cap. 17.; lib. 4. cap. 29.
Choid. Delia Castram. p. 7.

41 t Antonii Bertolonii

lus oiigiiieni sagiuariorum refert ad Cretenses, et _Apolli-
nein aicuni reperisse , artemque sagiltariam Cretenses docuis-
se afliiniat (1), ex quo Hotatianuin iliud
JSetjiiiijuam thahtino graves
Haslns , et calami sp'uula Gnossii
ntabis (2).
Pliuius vcro arcum , et sagiltas Scyihea Jovis filium , vel sa-
giltas Persen Persei lilium invenisse contendii (3) , Plinio-
que assentiri videtur Valerius Flaccus, qui Tanaini descri-
bens, qna iu Maraeotim erumpit, sic comparat cum arcu
Scytliico :

/iut hac Europain curvis arifractibus urget,
Hac jisiain Scythicum specie siniiatus in arcum (4) .
Quidquid sit, certissinium est, orieutis, ei septentiionis in-
colas arcu, et sagittis excelluisse, ut idem Plinius dicere noii
dubitaverit : « Orienlis populos sagittis suis solem ipsum
» obumbrare, ac, si qiiis Aethiopas, Acgyptiim, Arabes, In-
« dos, Scydias, Bactros, Sarmalorum tot gentes,* et orien-
» tis, omniaque Pardiorum regna diligenlius comparet, ae-
» qiiam ferme partem hoininum in toto mundo calamis su-
» peratam degere (5). » Quare veterum poetarum mos fuii
et Sericas sagiltas, et Scytharum arcum, et pharetratos Ge-
lonos, et Dacum missililius meliorem sagittis, et Medos pha-
retra decoros carminiljus perpetuo celebrare (6), tantaquc
gentibus islis fuit iu sagittis adhibendis peritia, ut aves nou
melius, quam a Calene prohibitae, qui adeo certo ictu de-
stinata feriebat , ut aves quoque exciperet (7) . At majores
iiostri non videntur adhibuisse sagittas ante secundum bel-

(1; Diod. Bibl. hist, yhmtacl. 1746. torn. 1. lib. 5. p. 390. §. 74. Pi-
tisc. Lex. antiq. Rom. Hagae Comitum 1737. torn. 3. p. 319. ad
vocabulnm Sagiltne.

(1) florat. Carm. lib. 1. od. 15.

(3) Plin. Nat hist. edit. Paul. Mariut. lib. 7. cap. 56. p. 181.

(4) raler. Place. Jrgon. lib. 4. v. 111. 728.

(5) Plin. I. c. lib. ia cap. 3G. pag. 40G. 407.

(d) Horat. Carm. lib. 1. od. 29., lib. 3. od. 4. G. 8.
(7) Q. Curt. De reb. gest. Alex. magn. Lugd. bat. 1724. torn. 2. lib.
7. p. 522.

Mi<CELr.A«E.v Bor. I. 41 /;

luni Puuiciim, cum nulla de eis certa mcntio ante ilhul
temp.i* habeatur (1), et forte etiam mulio serius ab hoc
bcllo uu caeperuiit, cum in toto hello Gallico nullum de sa-
giltis voibum sit, sed tantuin de pilis, telisque (2). Quo
demuin tempore Romani adhlbuenmt , adeo in sagiltis iatu-
landis eniiuemut, ui, cum Domltiaruis in pueri piocul slan-
us, piaebenlisque pro scopo dispansam dextrae manus pal-
mam sagitias diiigcict, omnes per iuteivalla digiioium in-
nocuae evadeient (3), Commodus, quodcunque deslinaret,
jaculo, sagutave manu ceita coniingerct, el Parthorum le-
ct.ssunos sagiltarios, ac Numidas jaculatoies omnes lon.'e
artiiicio superaret (4). ^

Erat sagitta jaculi genus cuspide feriea, retro in auriculam si-
ve puinam rectncem utiii.que producta, calamoque infixa
Calamus cuspulem suslinebat, el librabai in aere (5). Sa-
gitta haec aptabatur nervo , sive arcui, quo longius cmitte-
retur, tyrouesque diligenter docebantur arcum scienter te-
nere , et fortiter intondere , sic ut sinistra foret lixa , dexte-
ra cum ralione duceretur, et oculos ad iUud, quod ferien-
dum esset, conseutiret'. Frustulum, vcl staminum fasces pro
signo ponebantur, quod sexceniis pedibus ab illis remoti sa-
gutis suis saepius tangeie debuissent (G) . Haec ratio est
cur arundines a veteribus magni factae; belli enim , pacisque
expenmenlis necessaiiae dicebantur (1). Celebrabatur in pri-
mis calamus Crelicus longissiinis internodiis interstiuctus et
obsequens, quo libeat flecli, calelactus (8). .. Sed in hoc
>' quoque, ut caetciis in rebus, inquii Plinius, vicit Italia
» quando nullus sagiuis apiior calanms, quani in Rheno Bo-
.. noniensi amne, cui phuinia inest medulla, pondusque

(1) Pitisc. Lexic. anti<j. Rom. torn. 3. p. 319.

(2) Vide Caesar. Comment.

(3) Svet. in Domit. Taiiriui 1824. tom. %. p. 338 S 19

(4) Herodinn. ed. Aid. 1521. lib. \. p. \{j. versa
^5) Pli/t. A'at. fuse. III,. 16. cap. ZG. p. 40G.

^G) rcget. De re milit. lib. \. cap. 15., et lib. 2. cap. 23.

(7) Plin. I. c. p. 40G.

(8) Plin. I. c. p. 407.

416 Antonii Bertolokii

» volucre , contra flatus qiioqne pcrvicax libra » (1 ) . Ab
iitroque vero longe distabat Nasliis Dioscoriclis ^ sive cala-
mus Indicus, quippe qui enodis, solidus, concrelusque, ut,
cuspldibus additis, hastarum vices praeberet, nee esset sa-
gittis aptus (2) .
Sed quails fuit calamus iste Rheul Bononiensis? A Plinii tempo-
ribus ad decinium septiniunj usque secnlum nuUus extitit,
qui de illo quaesieril, el speciera deterniinare sategerit. Com-
mentatorcs, qui prinii habili sunt a renatis litteris, Matlhio-
lius, Caesalpinus, Dalechampius, Joannes Bauhinus verba
Plinii relulcrunl (3) , ne(]ue aliud pnieterea cognoverunt .
Cum Jacolnis Zanonius noster, qui sedulus, et lelicissimus
plantaruni Bononiensium investigator fuit, ripas saxosas, et
montanas Rheni Bononiensis perlustrans primus offendit in
calamum, qui Pliniano calamo responderet; praestabat enim
propaginlbus teretibus , viminum instar flexilibus , et simul
tonacibus, quae plurimam ligneam materiem includerent,
spatio vacuo inlus angusto, neque alia calami species in omni-
bus illis ripls habebatur. Quare de invento suo laetus statira
illud public! juris fecit in Historia botanica p. 62. tab. 24.,
vocavitque plantam Canna Jissa del Reno di Boloi^na di
Plinio . Post Zanonium Franciscus Cupanius eandem slir-
pem observavit in Sicilia , et in Horto Catholico p. 23.
exhibuit sub nomine Arundiiiis syivestris, omnium mijii-
mae : sive sepium durissimae. Item Guilliclmus Sherardus
Anglus legit in ripis Tiberis , et ylrundinein Tiberinam
vulgnrein appellavit, quo nomine recepla fuit a Rajo in Hi-
storia platilarum vol. 3. p. 615. n. 4., et a Scheuchzero
in Agrostographia p. 125. n. 4. tab. 3. Jig. 3. //. C. D.,
nulla de Zanonio detectore recordatione ab omnibus hisce
auctoribus facta. Verum aliter egit Morisonus, qui in Plan-
tarum historia universali Oxoniensi torn. 2. p. 222. sect.

(1) Plin. I. c. p. 407.
(21 Plin. I. c. p. 407.
(3) Vide Matth. Comment, cd. FnlgrisU 1585. torn. 1. p. IfiO. , Cae-

snlp. De pi. lib. 9. cap. 59. p. 187. Dalccli. Hist. f;cn. pi. torn. 1.

/>. 998.: J'lan. Bauh. Hist. pi. torn. 2. lib. IS. yu. 483.

Miscellanea box. I. 41 7

8. tab. H. Jig. 32. adniisii planiain sub nomine y/rnndiuis
Jissde seu farctae Rheni Bunonicnsis Zaiioni . Post hoc
fata meliora conligernnt siii[>i Zanonianae. Nam Josephus
MonliiiSj ([ui cam probe cognovit, retulit in Catalogi atir-
piitin agri Bononiensis prodroino p. 32. tab. grain. Jig. 38.
D. F. vocans yirundi/tein sctrnj'aixtain li/ierd Bononiensis
Plinii , eademrpio phrasi postea iiidicavit Cajetanus Mon-
lius filius ejus in eJiliono altera liarioruin stirpium historiae
Zanonianae p. 27. tab. 19. fig. 2., quam latino sermone ni-
tidissimo pro more suo verlit, et centum plus tal)ulis locu-
plelavit. Teligit quoque nonuulla de histoiia hujus planiae,
et fusius prae caeteris descripsit. Hactenus tamen deerat no-
men ejus specificum ad Linnaeanas leges constitutum , cui
assequendo sluduit Antouius Turra Vicetinus . Ilic , relicta
praedecessorum circumlocutione, .-irundinein Plinianain le-
licissime nuncupavil in Florae Italicae prodroino p. 63 . ,
quod nomen in Jrundinc/n Plinii postea converterunt ipse
Turra in .dniniadversionibus in Farseltiuiii p. 11. \itman-
nus in Sumtna plantaruin torn. 1. p. 229., Sebastianius,
et Maiirius in Florae 'Roinanae prodroino p. 41., Moret-
tius in Quarta qnarnndatn plantaruin Jtaliae decade p. 1 .
Lmnaeus, et Willdenowius nou noverunt hanc speciem, nee re-
ceperunt in operibus suis.Novit vero Lamarckius, qui, se-
posito nescio qua ratione nomine a botanicis Italis staluto,
dixit Jrundinein inicraiithani in Illustrationibus gencruin
vol.i.p. 19G. n. 1087., eodemque nomine retinuit continua-
tor Dictionarii enciclopedici botanici Lamarchiani Poire-
tius in vol. 6. p. 250. edilionis Patavinae. Novit Desfonlai-
nesius , qui stirpem repeiit in oris Africae borealis ad Algl-
riam, et in Flora yltlantica. vol. 1. p. 106. Arundinis
innuritanicae nomine salutivit, quod nomen amplexi stmt Per-
soonius in Synopsi plantaruin toin. 1. p. 102., Gussonius
in Florae Siculae prodroino torn. i. p. 135, et Runlhius
in Enwneratione plantaruin vol. 1 . p. 246. Koverunt alii
plures; sed cum post id tempus genus Linnaeanum yirundi-
nis in tria genera fuerit discerptum . scilicet in Jrundinein,
in Calainagrostidein , et Donacein , auctores, qui sequ-
ti sunt , ad unum , vol allerum horuni geaerum cacoethe

4 i 8 Antonii Bertolonii

novitatis plantam reliilernnt . Calainngrostldem Plinii ante
alios dixit Gmclinus in Systcmate \>cgetnhiliiim. torn. i.p.
172.; Calamagrostidein mauritanicam appellavit Sprenge-
lius in Systeinate vcgetdhiliwn toin. 1.png. 252. y Dona-
cein niauritanicuin vocarunt Palissotius in Essai p. 78. ^
Romerus, et Schnltesins in Systemate vegetabilium vol. 2.
/;. 601., qui novissinii in Mantissa 2. p. 335. suasu meo
declararunt , Donacein Plinianum rectins esse clicendam ;
deniqne Donacein iMauritanicain nuii'^upavit Preslius in
Cyperaceis , et Graminibus Siculis p. 32., nee non in Flo-
ra Sicula toni. 1. p. XLIP'. Tcnotius, cum banc ipsani
plantam leperisset in collibus Neapolitanis , j'lnmdinis colli-
nae nomine disiinxit iu Flora Napolitana torn. 3. p. 101.
ta\>. 108., et in Sylloge p. 52. n. 8. in eo deceptus^ quod
puiaverit, Anuidincni Plinianam Turr. oiiri Bononiae in
paiustribus, et ideo esse diversam , quod minima verum est,
cum haec slirps apud nos ripas montanas fluminum tanlum
inhabitet, ul)i ego eam observavi in ripis saxosis al Sasso ,
et in ripis fluminis Sella ad radices mentis Mariano , qua
flumen hoc influit in Rhenum, nunquam vero in paiustribus
planitiei . Deniqne absolutissimam descriptionem ejus habe-
tis in primo volumine Florae Jtalicae p.l'iA., nh\ Turrea-
tiuni nomen a recentioribus injuria seposilum reslitui, el
cuncta ejus synonyma fldeliter retuli.

Quis vero dicet, si haec stirps reperiiur in ripis Tiberis, cur
Plinius de planta Tiberina non meminit, meminil de Bono-
niensi ? Forte temporibirs Plinii Tiberina non innotuerat; re-
ctius vero puto, Plinium non de specie, sed de qualitate ca-
lami inlellexisse ; novcrat euim Tibcrinis calamis fungosio-
rem esse naturam , duriorem illis , qui in asperis , saxosis-
que proveniunl (1 ) . Sed jam satis superque diximus de liac
planta .

Venio nunc ad uonnullas plantarum species exponendas, quae
in oris Enphratis niipcrrime detectae sunt ab Anglis in ex-

(1) Multnm praclatn nrutidine , quae in siccis pro venial Plin. NhI.
Jii'il. lib. 16. c.ip. 3G. p. 407.

Miscellanea box. T. 419

pcdiiione Chesneyana . Perilluslris Societas LonJinensis ah
horiis colendis nuncupata, cum accepisset phintas, quae hoc
ill ilinere lectae sunt, cas rci herbariae culioribus imperii\ii
nuUo quulern nomine, sed niimeris tantum distinolas , ut quis-
que possel enucleare , el piolihitu suo declarare; cumque
niilii ([iiot[ue partem haruni humanissime concessisset, debi-
ti mei est , quidquitl de iis cognovi, palamfacere, alque iut
gratunj animum, et observantiam meam tanlo Consessui pu-
blice profiteri .

• CLASSIS 2. DLANDRIA.

ORDO MONOGYNIA.

1. Veronica agrestis Sp. pi. p. 18.
PI. sice. Eup/ir. sine numero.
Ex oris Enphratis. y^/nn.
1. Veronica tripiiyllos Sp. pi. 19.
PI. sice. Eiiphr. n. 23.
Ex porlu TVilliain. Martio. Ann.

3. Veronica striaca Rum. et Sch. Sjst. veg. i . p. i^6. n. 25.
V. filiformis lieich. Cent. 2. p. 23. tab. 644. fig. 807. non

Smith.

PI. sic. Euphr. n. 24.
Ex portu yyHliain in campis sterilibus saxoso-arenosis. Mar-
tio. ylnn.

4. Veronica cymbalaria 5erf. Fl. Ital. \. p. 105.

PI. sice. Euphr. n. 21.
In campis ad portum fVilliain , sed rara. Martio. /Inn.

CLASSIS 3. TRIANDRIA.
ORDO MONOGYNIA.

5. Iris Sisyhinchium Sp. pi. 59.

Pi. sice. Euphr. n. CO.
Ex viclniis Damhoudseh, ubi copiosa. ApriH Perenn.

T. V. 53.

420 Amomi Bertolomi

ORDO DIGYNIA.

6. PoA GRACILIS /S. foliis filifonnibus; panicula coadunala , lu-
ciistis subquaclrifloris, valvis obloiigo-Iaticeolalis, acuiiiuiatis;
lloribus feililibus , vivipaiisquc Tab. XL. fig. 1. 2.

PI. sice. Eiiphr. 71. 90.

Ex oris Eiiphraiis. Percnn.

Folia radicalia pliiia, brevia , tenuia, convoliuo-filiforinia ,
basi vaginanlia, r.tibiiea pauca , remota, breviora , longe
vaginanlia . Siipula longiuscula , albo-mcmbranacea , lan-
ceolaia, acuta. Cuhnus tenuis, ereclus , spllhainalis, do-
dranlalis, binoclis, iuternodio supremo longo traclu nudo.
Panicula brevis , coadunala. Locustac parvae, ovato-lan-
ceolatacj subquadriflorae . Valvae calycinae parum in-
aequales, locusta breviores. Valvae onines oblongo-lanceo-
latae, acuminatae, mulicae , nervo carinali scabrae , supra
canaliculatae, corolliuae basi purpurantes . Flores uonnul-
li vivipari, cauda subulata, viridi. Tola planta glabra. Ani-
bigit inter Poas , et Feslucas . A Poa bulhosa Z-.omni-
no diversa .

7. Bromus tectorum Sp. pi. 114.

PI. sice. Euphr. n. 208.
Ex oris Euphratis. Ann.

8. RoTTBOLLiA PUBESCENS.' culmis caespltosis J foliis, spicaqiie
subincurva pubescentibus; calyce bivalvi, unifloro, valvis co-
rollinis sublongiore Tab. XL. fig. 3. 4.

PI. sice. Euphr. n. 197.

Ex oris Euphratis . Ann.

Gulmi caespitosi , vix palmares , erecti , crassiusculi , toti va-
ginis foliorum tecti . Folia linearia, acuminata, pubescen-
tia , basi vaginanlia . Siipula albo-membranacea , brevis-
sima , truncata . Spica solitaria, termlnalis, crassiuscula ,
subincurva, tola pubescens . Locuslae unKlorae . Calycis
valvae duae, linearos, canaliculatae, vix acutae, aul etiam
obtusae, el apice erosulae, aequales, muliinerviae, tres-
-quatuor lineas longae, corollam paululum superantes. Val-
vae corollinac albo-membranaceao, quidquam Inaeqnales,
subpilosae; exlciior longior, acumiaaia , interior acuta.

\

Miscellanea bot. I. 421

9. HoRDEUM hirsutum: spica crassa, brevi, liirsuta; valvis omni-
bus acaminalo-subulaiisj bieviter aiislatis Tab. XL.fig.5.€).

PL sice. Euplir. ji. 19G.

Ex oris Eiipliralis . ^///«.

Cuhni plures ex oodem caespile, erecti, pahnares-spiihaina-
les. Folia linearia, hiilula . Stipula brevissinia , iriincata .
Spica lerminalis, brevis, crassa. UnumquocUjue involii-
crum bivalve, iridoimn, floribus brevius, valvis lineari-
-subulatis, subarisiatis, nervosis, dorso hirsiuis . Flos in-
leniiedius fcrlilis , inaequaliler bivalvis, laterales unival-
ves , sieriles . Valvae lanceolato-lineares, canaliculatae , api-
ce subulalae, bieviierque aristalae, involucro hirsuliores.

10. Aegilops triaristata Beq.

PI. sice. liitphr. n. 207.
Ex oris Euphralis. /Inn.

ORDO TRIGYNIA.

1 1 . IIoLOSTEUM glandulosum : ,pnbescenti-glandulosuni ; foliis
oblongo-lanceolalis^ lincaribusque ; floribus umbellatis .

/-•/. sice. Euplir. n. 1G.
Ex portu fVilliam in saxis conglomeralis, sed rarum. Mar-

tio. Ann.
Caulis ereclus , vel adscendens, quadri-quinquepoUicaris, su-

perne longo iraclu nudus. Folia opposita , obloiigo-lanceo-

lata, vel lanceolalo-linearia, aculiuscula, ima in petiolum

angiistata , reliqiia sessilia , basique brevi traclu connata .

Flores terminales, umbellati^ albi . Tota planta Iccia pilis

apice glanduliferis , et glutiniferis .

CLASSIS 4. TETRANDRIA.
ORDO MONOGYNIA

12. Plantago setosa: foliis obverse lanceolalis , niucroiuilatis;
spica cylindracea , oblusa , densiflora ; bracleis , corollisque
aristatis .

PL sice. Euphr.n. 136.

422 AWTOMI Bertolomi

Ex oris Eiiphratis. Ann.

Radix tenuis , simplex , flexuosa . Scapus teres , striatus , ere-
cms , pilosiis , bipollicaris . Folia omnia raclicalia , obver-
se lanceolata , apice roiundata cum mucronulo brevi in
medio, scapo breviora , sessilia, basi angustata , glabra,
ciliata . Spica terihinalis , cylindracea , crassa , oblusa , den-
siflora , uno , alterove ex lloribus inferioribus paululum re-
moto . Bracteae ovatae, concavae, acuminalo-aristatae , ci-
liatae, margine albo-membranaceae . Laciniae corollinae
apice breviter arislaiae .

13. Plant AGO NANA : hirsula ; foliis linearl-angustissimis, remote
deiuiculatis, scapo decumbente longioribus; spica capitata,
subtrillora ; bracteis obtusis , margine late membranaceis; la-
ciniis coroUinis lanccolatis, acuminatis .

PL sice. Euphr. n. 35.

Ex pago Gorluck in arenosis humentibus. Martio. A}in.

Planta vere pusilla . Radix simplex , tenuis . Folia omnia ra-
dicalia , liueari-anguslissima , obtusa , remote denticulata ,
vix octo lineas longa . Scapi ex eadem radice plures , flli-
formes, decumbenies, foliis breviores. Spica terminalis,
exigua, glol)ulosa , subtriflora. Bracteae ovatae, concavae,
obtusae , glabrae , margine late albo-membranaceae. La-
ciniae corollinae lanceolatae , acuminato-attemiatae, paten-
tissiniae . Herba hirsuta . ^

ORDO DIGYNIA

14. Hypecoum tetragonum; foliorum pinnulis filiformibus ; lo-
nienlis tetragonis, rostratis, pendulis.

PI. sice. Euphr. n. 9.

Ex portu TViUiam in praecipitiis secus flumen. Rarum. Mar-
tio . Pcrenn.

Radix fusiformis , potius gracilis . Caules ex eadem radice
plures, teretes, ascendentes, simplices, palmares-spitha-
males . Folia bipinnata , suprema pinnata , pinnulis omni-
bus filiformibus , longiusculis , acutis , radicalia petiolata ,
caulina pauca, remota, sessilia. Flores solitarii , termina-
les. lutei. Lomentum tetragonum , rostratum , pendulum.
Tola planta glabra, subglauceiis .

Miscellanea bot. I. 423

CLASSIS V. PENTANDRIA
OBDO MONOGYNIA

15. Mtosotis pygmaea: hirsuta; follis obtusis , inferioiibus ob-

ovato-spatliulalis , superioribus ol^longo-lanceolatis ; race-
mo spicato, brcvissimo, densissimo, recurvo; calycibus quiri-
quepartiiis .
PL sice. Eiiphr. n. 59.

In ruinis piope ostium Sedjour. Marlio. ^Jnn.

Radix ramosa , tenuissiina . Caulis digitalis-sesquipoUicaris ,
simplex, vel ramosus . Folia parva , obtusa , inferiora ob-
ovalo-spathulata , superiora oblongo-lanceolata . Racemus
lerminalis , spicaeformis , brevissimus , deusissimus , vix
floribus inferioiibus remotiusculis , recurvus. Calyx infra
diinidium r{uiii([ueparlitus , laciniis linearibus , obtusis ,
ereciis. Corolla parva , caerulea, calyce longior. Tola plan-
la hirsula .

16. LiTHOSPERjMUM FULViDuluM: adpressB villosum 5 foliis obtu-

sis , inferioribus spalhulatis , superioribus oblongo-lanceo-
latisj racemo spicato , laxiusculoj coroUae tubo filiformi,
limbo exiguo .
PI. sice. Euphr. n. 39.

Ex humeiitibus arenosis portus William. INIartio. Aim.

Radix fusiformis, vel fusiformi-ramosa, gracilis, fusca. Cau-
lis teres, erectus , vel adscendens , simplex , aut parce ra-
mosus, palmaris. Folia parva, obtusa, inferiora spathula-
ta, in petiolum angustata, superiora oblongo-lanceolaia ,
sessilia . Racemus spicaeformis, terminalis, simplex, vel
basi ramosus, laxiusculus . Rracteae lanceolatae, oblusae,
ilore subloiiciores . Calvx tubo coroUino brevior , laciniis
linearibus, obtusis. Bracteae, et calyx teguntur villis ful-
vidulis . CoroUae tubus filiformis, longiusculus j limbus
exiguus, caerulcus . Tota planta adprcsse villosa.

17. LiTHOsPERAiUM hirsutissimum: luspidum; foliis lanceolato-li-

nearibus; racemo subtrifido , laxifloroj bracieis flore lon-
gioribusj calycibus quinquepartitis , tubo coroUino aequa-
libus .

424 AntONII BERTOLONtl

PL sice. Euphr. Ji. l^t.

Ex rupibus prope castrum Sedjimkaia e latere Mesopota-
niiae. Aprili. Perenn.

CauHs teres, circitcr quinquepolUcaris . Folia angusta, lan-
ceolato-lincaria , ohlusiuscula , superiora remotiora . Ra-
cenius lermiiialis , siibtrifulus , laxiflorus , erectiis . Bra-
rteae lanceolatac, florihiis longiores. Calyx dense hispi-
dus, qiiinqueparliliis , laciniis lincaribus, obliisis . Corol-
lae tubus crassiusculus , calycem aequans , liinbus parvus,
caerulcus. Tota planta valde liispida, slrigis patentibus,
albicanlibus .

18. LiTHOsPERMtM bicolor: adprcsse villosum; foliis lanceola-

lis, crcbris; racoinn abbrevialo, simplici, densilloro; ca-
lycibus quiiiquefidis , lubo coroUino lenul subbrevioribus.
PL sice. Eu])lir. n. 50.

Ex pago Gorluck in exsiccatis secus flunien. Martio. Perenn.

Radix fusiformis , gracilis, nigra, vix lateraliler fibrillosa.
Caules solitarii, vel plures ex coUo radicis, erecti, aut
adscendenteSj lerelcs , longiores subpalniares , lalerales pri-
mario breviores . Folia lanceolata , crebra , totum cauleni
veslicnlia , obtiisa , inferiora obverse lanceolata , in pe-
tiolum angustata . Racenius terminalis, brevissimus, den-
siflorus . Bracteae floribus aequales . Calyx quinquefidus,
corollae tubo pauUo brevior, vix aequalis. Tubus corol-
linus tenuis, caeruleus. Linibus parvus, luteus. Tota plan-
ta adpresse villosa , villis brevibus .

19. LiTHOSPERMUM TUBATUM.' hispiduiii ; caule ramoso ; foliis lan-

ceolate-lincaribus; corollae lubo tenui, superne dilatato,
calycibus triple longiore .
PL sice. Eup/ir. n. 62.

Ex viciniis Damhoudseh secus flumen. Aprili. Perenn.

Radix fusiformis, nigra. Caulis ereclus, vel adscendens, al-
lerne ramosus, scsqui-bipoUicaris , vix ultra. Folia longiu-
scula , lanceolato-linearia , inferiora obtusa , imaque in pe-
tiolum angustata, suprema acutiuscula. Racemi termina-
les , breves, secuiidiflori, potius densiflori , apice recurvi.
Bracteae calyce longiores . Calyx quinquepartitus , laciniis
lincaribus J obtusis . Corolla lutea; ejus tubus filiformis ,

1

Miscellanea but. I. 425

superne sensim sensirnquc amplior, calyce triplo lon.iur :
huiLus prae tubo brevis. Tola planta hispida suisis al-
bicantibus, paientibus, longis. ^

20. LvcoPsrs michophylla: hispida, caespitosa; foliis brevibus
anceolatis; racemo lerminali, subsimplici, laxifloro; ca-
lycibus Iruclus mflalis, acute quiiiquedentatis .
PL sicc. Euphr. n. 209.
Ex oris Euphralis. Ann.

Radix fasilormis, gracilis. Gaules caespilosi , adscendenies,
crcue.- spuha.„ales. Folia lanceolata, obtusa, quinque:
-sex hneas longa uifenora obverse lanceolata , in pitio-
um angustaia Racenn.s lernnnalis , spicatas , secundillo-
rus demuni laxifloms, et magis infeine, apice recurvus,
sunplex velbasi ramo auctus . Bracteae llore sublongio-

\L. ^^ t""' .7"^"'!"^^ lanceolatis, acuminatis, in

fmctu tnflatus. Corolla exigua . Tota planta hispida.
n. LcmuM LONGiFLouoi: suffrulicosum, adpresse incano-villo-
sum; fohis lineanbus; spicis simplicibu., recurvisj corol-
lae mbo tenui , calycibus quadr.iplo loni-iore .
PL. sicc. Euphr.- n. 188.
Ex oris Euphratis. Sujfr.

Caules plures ex coUo lignoso radicis , teretes , albentes . Fo-
lia lineana, sparsa, crebra . Spicae in caule superiore an-
pronmatae sunplices, secundiflorae , recurvae . Bracteae
ineares, ca lycem subaequantes. Calyx quinquepartitus,
d as hneas longus Corolla caerulea; ejus tubus gracilis
calyce quadruplo longiorj limbus parvus, oblique^ectus
lacnms angustis . Stamina exerta . Stilus staniinibus longior
J5tigma simplex, crassiusculuui. Planta tecia villo incano,
urevi , adpresso . '

22. Viola micrantha: erectaj foliis infeiioribizs ovatis, lon^e
petiolaus, superioribus lanceolatis; pedunculis solitariis,
axillanbus; corolHs calyci subaequalibus; calcare abbre-

vjalo .

PL sicc. Euphr. n. -104.
Ex oris Euphratis Ann.

Radix raraosa, gracilis, alba. Caulis erectus, vel adscen-
tlens, simplex, aut uno, alterove ramo propc basim in-

42G AiVTOMi Bebtolonii

slrucuii, ciiciter spitliamalis, inferne pilosiilus, superne
glaber . Folia obtuse serrata, ciliolata, inleriora ovata,
obtusa . superiora lanceolata, acuta, utraqiie sulTulta pe-
tiolo potius longo , piloso , vel saltern ciliolato . Stipulae
pinnalilidae , laciniis anguste linearibus , ciliolatis , imae
peliolo bieviorcs, reli(|uae aequales. Pedunculi jam ab
imo caule axillares, soliiurii , uniflori, folio multo lon-
giores, glabri . Bracteolae duae, exiguae, lauceolatae ,
acuminatae , allcniae , sitae paulo infra florem. Flos par-
vus. Calycis laciniae lanceolatae, acuminatae, basi abscis-
sae . Corolla calyci suhao<[ualis , non longior . Calcar bre-
ve, obtusuni, incurvum . Capsula acuta.
Appropinfjuat yiolain tricolorern B Fl. Ital. 2. p, 719.,
sed caulis simplicior , duplo , vel triplo longior, folia cau-
lina laliora, corolla minor, calycem vix aequans, cap-
sula valvis grandioribus pollens .

ORDO DIGYNIA.

23. Chenopodium pusillum: foliis linearibus, integris , subtrifi-
disque; raceniis pedunculatis , laxifloris, terminali diva-
ricaio .

PL sice. Euphr. n. 190.

Ex oris Eiiphratis . yliin.

Planta pusilla, unum-duos poUices longa . Radix tenuis, sim-
plex , flexuosa . Caulis liliformis , erectus , jam ab imo al-
terue ramosus , ramis erecto-patulis . Folia linearia^ sessi-
lia , integra , vel bi-trifida. Racemi laxiflori, peduncula-
ti, terminalis ramosus, aut saltem bifidus , divaricatus, la-
terales simplices. Bracteae ad pedicellos foliis caulinis si-
miles . Perigonium in fructu conniventi-depressum, et ob-
tuse pentagonum; ejus segmenta ovata, acuta. Tota plan-
ta glabra , etiam sicca odora .

Miscellanea bot. I. 427

UMBELLATAE.

CIIESNEYA
Tab. XLI. fg. 1 .

Charact. gen. Involucnim, et involucclla nulla. Umbella com-
posila , pauciradiata . Flores omnes fcrliles , vel cum pan-
els inlernis sterilibus . Petala inftexo-obcoiclata , exteriora
paulo grancliora . Siil'i duo , longissimi , erecio divergen-
tes , siilopodio crassiusculo , conico . Stigmata capitellata .
Diachenium ex ovato conoideum , e latere commissurali
compressiusculuin , ulriiK|ue quiiKjuecostatum , cosiis hi-
spidis , sells longis, scabiis, patenti-ascendcntibus .

Ohser. Genus Dauco proximum. Diflert defeclu involucrorum,
et slilis longissimis. Dico illustri Ciiesneyo expeditionis duel.

24. ChESNEYA DArCOIDEP.

PI. sice. Luplir. n. 192.
Ex oris Euphratis. Ann.
Planta pusilla. Folia superlora pinnato-ternata , longluscule

petiolata, foliulis cuncato-trifidis , laciniis brcvibus, lan-

ceolatis, arutis. Umbella bi-lriradiata . Umbellulae octo-

-decemradiolalae.

25. Caucalis leptopiiylla Sp. pi. 347.

PL sice. Euphr. n. 191.
Ex oris Euphratis. Ann.

26. ScANDix mspiDL'LA : foliis dccompositis , foliolis linearibus ,
mucronulalis ; umbella simplici ; involucris triiidis; diache-
niis hispidis , apice incrassalis.

PI. sice. Euphr. n. 63.

Ex vallo caslri Sedjiin Knla. Aprili. Ann.

Radix fusiformis, gracilis, lateraliter flbrillosa. Caulis adscen-
dens , bipoUicaris-palmaris. Folia decoinposita , foliolis li-
nearibus, petiolata, petiolo basi vaginanle, vagina angu-
sta, longiuscula, margine albo-niend)ranacea . Folia rau-
lina snperiora foliolis longioribus praedita. Undjullac sim-
plicissirnae, longe pedunculatae , solitariae, terminales,
T. V. -54.

428 AiSTOMl BeRIOLONU

vol cum una, alteravc lutoiali, axillaii. Invohicium po-
lyphylluin, ereciuni, foliolis lilifonnihiis , trifidis , uinhel-
la florente longioril)us . Flores sossiles in mnbella . Dia-
chenia roslrata, hispida , rostro apice paululum incrassaio.
Slili duo, brcvisslini, orocli, slilopodio crassiusculo , cxi-
guo. Tola hcrba hispidula.

ORDO TRIGYNIA.

27. Telephium GLANDur.osuM : glaucum; foliis obovatis, petiola-
tis, gla1)ns; corymbo terminali, simplicij pedunculis, caly-
cibus([uo glandidosis Tab. XLI. fig. 2.

PI. sice. Isup/ir. n. 1 49.

Ex oris Euphralis Ferenn.

Caulis teres, glauco-albcns, inferne glaber, superne glandulo-
sus, subspidianialis. Folia alterna, obovata, vix acuta , inte-
gerdina, longiusculae peliolata, glabra, glauca. Corymbus
termiiialis , simplex . Bracteae sub pedicellis similes foliis
cauliuis, sed multo minores. Pedicelli, et calyces adspersi
glandulis numerosis , brevissime pedicellatis . Peiala ob-
ovata , longe unguiculata , calyceque multo longiora .

ORDO PENTAGYNIA.

28. LiNUM mucronatum: glaucescens; foliis, calycibusque angu-
ste lanceolatis, mucronatis; coroUis calyce triplo longioribus.

PI. sice. Enphr. re. 1 86.

Ex oris Euphratis. Suffrut.

Caulis suflVulicosus , teres , ercctus , vel adscendens . Folia
alterna , anguste lanceolata , parva , mucronata , iutegerri-
ma, sessilia , basi ulrinque uniglandulosa. Flores in race-
mo terminal! , paucifloro , foliato , brevissime pedicellati .
Calyx longiusculus , foliolis lanceolalo-linearibus , acumi-
nato-mucronatis. Corolla calyce triplo longior, flava. Sta-
mina stilos superaniia . Tota plaata glabra , glaucescens.

Miscellanea bot. I. 429

CLASSIS G. HEXANDRIA
OR DO MONOGYNIA.

29. Allium longisepalum : scapo basi folioso; foliis anguste 11-
nearibus, planis; umbella capsulifera; iuvoliicii laciniis , se-
palistjue lanceolatis, acuminalo-cuspidatis ; slaniinibus slmpli-
cibus, inclusis.

PI. sice. Euphr. n. 85.

Ex viciniis Bamboudsch. Aprili. Perenn.

Scapus teres, siriatus, ereclus, spithamalis. Folia plana, an-
guste lineaiia, vix lineani lata, scapo breviora , in meo
exemplari gemina. Umbella terminalis , capsulifera , sub-
deoeniradiata. Involucrnm umbella brevius, (juadrifiddm,
laciniis lanceolatis, acuminato-cuspidatis. Sepala rosea, an-
guste lanceolata, acuminato-cuspidata , erecto-patula. Sta-
mina corolla breviora , tria ahiora . Filamenta simplicia .
Stilus staminibus demum longior, tamen inclusus. Capsu-
la parva, rotundo-tri'gona , oblusa, perigonio raulto bre-
vior. Semina nigra. Tota planta glabra.

30. ORNrrHOGALDM CIRCINATUM Liu. Jll. Slip. p. 199.

Gagea reticulata Hotn. et Sch. Syst. veg. 7. par. 1 .

;;. 542.
PL sice. Euphr. n. 30.
Ex saxosis sterilibus prope pagum Gorlitch. Martio. Perenn.

31. Ornithogalum cuspidatum: foliis lanceolatis^ margine nu-
disj corymbo stricto , pedunculis bractea multo longioribus;
sepalis lanceolatis , acuminatis ; capsula turbinato-oblonga
Tab. XLII.

PI. sice. Euphr. n. 107.

Ex oris Euphratis. Perenn.

Bulbus ovatus, albo-lunicatus , magnitudine ovi columbini.
Folia lanceolata , acuminata , integerrima , striata , glabra ,
margine nuda, erecto-patula, scapum subae(|uanlia , aut
breviora. Corymbus tcrminalis , strictus , in fructu laxior.
Bracteae albo-membranaceae , lanceolalae , acuminatae ,
caudiculatae , inferiores peduncido triplo breviores , supe-

430 Aniomi Bertolonii

riores ciiciier diniiclio. Sopala lanceolaia , acuniinala , dor-
so virklia , margine , et supra alba. Stamina perigouio di-
midio breviora . Capsula tuibinalo-oblonga , emarginata ,
hexagona , nunc perigouio snbaequalis , nunc brevior. To-
la plaula glabra.
Loquutus sum de hac planta in Fl. llal. toni. 4. p. 99. sub
Ornit/iof^alo montano Cyril; cui proxima.

32. AspnoDELus brevicauUs: caule supernenudo; foliis lineari-
bus, niarginc scabris; racenio simplici, laxilloro.

PI. sice. Euphr. n. 163.

Ex oris Enphraiis. Perenn.

Caulis e decunibenli ascendens , inferne dense foliosus, su-
perne nudus , subpalmaris. Folia sparsa , anguste linearia,
glabra, margine niinutissinie seirulaio-scabra , basi dilata-
ta in vaginam albo-membranaceam , demuni scariosam^ ar-
ete amplexicaulem. Racemus terminalis , simplex, laxiflo-
rus. Bracieae lanccolatac , acuniinalae , nervo virenti eari-
nalae , latoribus albo-meml:)ranaceis. Pedicelli inferne ar-
liculali. Sepala flava, zona dorsali viridi. Capsula parva ,
subglobosa .

33. AspARAGts FiLiFOLius: loliis fUiformibus , solitariis , longiu-
sculisj lloribiis axillaribus, subgeminis; pedunculis brevissi-
niis J supra medium arliculato-circellalis.

PI. sice. Eiiplir. n. 105.

Ex oris Enphraiis. Perenn.

Caulis striaius , allerne ramosus , ramis patulis. Folia filifor-
mia , solliaria , circiter octo lineas longa. Flores axillares ,
geniini , vel solitarii , parvi , brevissime pedunculaii , nu-
tantes. Peduncull flore breviores, aut subaequales , supra
metlium articulati , articulo expanso in circelluni orbicu-
larem. Perigonium campaniforme, allium. Tola planta gla-
berrima .

34. Hyacinthus patidus: foliis lauceolalis , raargine ciliolato-sca-
brisj racemo elongalo , laxifloro; coroUis tubuloso-campanu-
latis , limbi laciniis apice recurvis.

PL siee. Euphr. n. 10G.
Ex oris Euphralis. Perenn.
Scapus teres, erectus, subpedalis. Folia lanceolata, acumi-

IMlSCEU.ANEA BOT. I. 4^ I

nalu , inargine ciliolato-sc;ibra scapo paulo brevioia , in
nieo c'xernplari gemina . Racemus terminalis , laxiflorus ,
longus. Pedicclli solitarii , sparsi , subinde duo approxima-
ti , peiigonio duplo longiores , in flore asceudeiiii-patiili ,
in fructu rcciuvi. IJiactea ad corum basiin exigua , lanceo-
lata , decidua. Perigoniuin tubiili)So-canipanulatiim, duas-
-tres lincas longuni, sexfidiiin , laciniis erecto-palidis , api-
ce recurvis. Capsula sulji-otiindo-trigona , perigonio paulo
brevior. Tola plaiiia glabra, margine folioriim excepto.
35. Hyaciin THUS NERVosiis : foliis geminis, lanccolatis, mulliner-

viis , ciliolatis; racemo spicato , densiusculo , brcvi; peiigo-
nio cyliadraceo , limbo patulo ; stilo exeito.
PL sice. Eufihr. n. 11.

Ex montanis ad porlum fVllliam, ubi copiosuin. IMaitio.
Peremi.

BuUmis parvus , ovatus , albo-lunicaius. Folia duo , oppo.sita ,
basi vaginantia, lanceolata, aut lanceolalo-linearia , acu-
tiuscula, mullincrvia, canaliculata, inargine crebre cilio-
lata , erecla , vel recurva , scapo breviora. Scapus teres ,
ereclus , circiter bipollicaris. Racemus terminalis, brevis ,
densiusculus , spicacformis , floribus subsessilibus. Bracteae
exiguae, ramentaceae. Perigonium e pallenti caeruleuni ,
cylindraceum , basi su])ventricosum , limbo sexfido , brevi,
patulo. Stamina perigonium aequantia, antheris caeruleo-
violaceis. Stilus perigonio longior . Tola planta glabra ,
margine foliorum excepto.
3f). MuscARi ACUTiLOBUM : foliis auguste linearibus, canaliculaiisj

racemo densifloro, brevi j perigonio oblongo, dentibus aciuis.
PI. sice. Eiij)Iir. n. 12.

Ex portu FFilliain. Luxurians in campis, macrius in saxo-
sis. Martio. Perenn.

Bulbus ovatus, crassiuscidus , fusee tunicatus. Scapus teres,
erectus, in nieis exemplaribus bi-tripollicaris . Folia an-
gustisslme linearia , canaliculata , striata , scapo florente bre-
viora . Racemus terminalis, brevis, densillorus, lloribus
deorsum imbricatis. Bracteae exiguae, acutae. Pedicelli ])re-
vissirai. Perigonium saturate caeruleum, ovato-oblongum,
ore acute sexdentato.

432 Antonii Bertolonii

ORDO DIGYNIA.

37. IxiOLIRION MONTANL'M RolTl. Ct Sc/l. SjSt. VSg. 7. par. 1.

p. 752.

Amaryllis moniana La Billard. Ic. pi. Syr. dec. 2. p. 5.
tab. 1. Jied. Lil. 5. tab. 241. ^

PL sice. Euphr. n. 108.

E regione Baljyloniensi. Perenn.

Perigoniura caeriileum. Sepala vel omnia , vel tria acumine
setaceo terminala. In nieis exemplaribiis acumen hoc est
longius , quam in figiira Billardierii. Icon Redoutaei in eo
peccal , quod nullum acumen setaceuni oslendal ia sepa-
lis , et exhibeat florem purpureum , licet descriptio appo-
sita dical caeruleum.

38. Atrapha.xis spinosa Sp. pi. 475.

PI. sice. Euphr. n. 115.
Ex oris Euphralis. Frut.

CLASSIS 8. OCTANDRIA.
ORDO MONOGYNIA

39. Stellera Passerina Sp. pi. 512.

PI. sice. Euphr. n. 189.
Ex oris Euphralis. Jnn.

Haec dissertatio lecta fuit in conventu Jcademiae hahito
Idib. Febr. an. MDCCCXL.

Ton>A'.

Tab XL.

4

} t ■: ^'/-/T yirttfAj IS , Bert:,.

4

CBeRini ail

T..1I.:V

Tal.XLI.

J^x

/'/. C'^r^'ifyef' curytyrc<'iie<i.„ntT\:^

Fa. '^f/rJi-liittr/i a02ruu'(fj''/'i „DifT\-

(' 6«ttii)i Atw

Lii B>(iii

T,.,M.V.

TabMJI

0 B.II,,,, i„

I'll Rrll.ni.

ALOYSII CASIi\ELLI

De innnincris aeqiiationibus al^ehraicis , quae peculiari artifi-

cio resoh'i possunt

V^iiae in dlssertallone = De aequatioiiutn algehraicaruin
resolutione == exposal et ilenionstravi, hie ilerum perpendere,
el examini subjicere puto; cum euim cleliheraverim progiedi
niethodo nonnihil diversa in hisce investigationibus , expedit
oiiiaia simul coUigere et iisdem principiis pertractare . Itaque
initiura suinendo a iheoremate quod est fuiidamcntum totius
calculi , siut A, B, C . . . . L, M radices cujuscumque aequatio-
nis gradus n esiiui , atquc 'I ,a,^,d . . . . Z,^ radices n esiiuae
unitatis seu aequationis ^^ — ■ 1=0. Quaevis ex illis radicibus
ex. gr. A dividi potest in n — 1 partes seu quamitates a,b,c
. . . .l,m, ita ut sit

A=a-{- 64- C4- + / ^'" *

B = aa-f.a'i-f.a'c-f- -}-a

'in

n —1

■ a m

m

a"-'/.

■A ni

n-2
• (I /-

(^)

L = Aa -f-A'6-HA'c4-

M=: (I a -i' ^' b -\- (i' c-h . . .
Harum aequatiouum numerus est n; prioribus » — 1 simul

D — 1
■ (I m I

aggregatis habebimus

A-t-B^-C-j- 4-L = (1-4-a4-/9 ^ H-A)a

-H(H- a' + ;?'-»- -i-A')c

434 Alovsii Casikelli

/ n — 2 „n — 2 ,n — 2'>

-t-U-i-» -1-^ + -h^ Jf

/ n-1 n-1 -n-1^

4_^^1_|-a _J_/? 4- -1-2 J m

Scd, uti notnni est

A-t-B+C-f- 4.L= — M

l-f.a-f.^4- 4-/1 = — (I

1 +a»^_(3'-H 4-A' = — ^'

1 4-a^4.^'_i- -t-;i' = — ft'

ji . °~^ , rt°~^ i""'2 n-2

H-« -h/? -t- H-A = — ^

n — 1 „n— ( .n— 1 n— 1

l-f-a +^ + ■+-;t = (X,

ergo

n — 2 n — 1

— M = — (I a — ^' o — ii'c — etc. — (t I — (i m
sen mutatis siguis

M = /* a + ^' /> + ^' c -H etc. -f. ^ l-i- (i m.

Haec aequatio est postrema aequalionum (a) , quae ideo erit
sunima ceterarum , signo niuiato . Quapropter aequationes (a)
reapse diversae, sunt tantuiii n — 1 ; cumque ex. n — 1 sint quan-

titates a,h,c ^, '«, eaeque ad primum graduni tanliira e-

vectae, nolis regulis cllniinationis poterunt omnes separari.

Atque ut id exemplis declaremus , sit priniuni aequatio ler-
tii gradus

^' _ A' .r — B' = 0
erit igitur

A = aJfb

Ex duabus prioribus habemus

B — a'b
a=:A — o, a=

a

De AEQUAT. ALGEBBICIS 435

aA — B ,, B-a'A
ideocriie b =. , luncquc " =

Sit etiam aequatio quart! gradus

a:* — A .r' — B' X — C = 0
erit

B = a rt 4- a'6 -(- a'c

Est autem a = — 1,/3^j/ — 1,^ = — [/ — 1,
ergo

A = a + 54-c

B = — « -t- /; — c

C = rtV — 1— 6 — cV— 1

0 = — fi/— 1 —b + C^—A

ex quibus deducemus

A — B A + 2C4-B

A4-B

_A — B A + 2C-4-B
^^""""4 4^—1

Quantitales a,b,c l,m inferius vocahimus elementa ra-

dicum; ex diclis colligitur radices cujusvis aequationis gradus
71 esimi generatim constare n — 1 dementis; verum innunie-
rae dantur aetjuaiiones omnium graduum , (juarum radices ca-
rent uno vel pluribus dementis.

Ut vidimus superius in quavis aequalione elementa radicum
separari possunt; verum cum in eorum expressionibus radices
A,B, C, etc. L,]M contineanlur, si hae radices incognitae sint,
elementa earum incognita manebunt. Equidem possumus pe-
ciiliari artificio ab acquationibus (a) climinare radices, sed ad
id obtinendum , elementa ad altiores gradus eveliantur neces-
T. V. 55.

436 Alovsu Casinelli

se est, ita ul, exccplis aeqiiationibus secuudi, tertii , et quarti
gradus, eoruni separatio nuUo modo fieri potest. Atque ut id
clarius pateal aequaiiones leriii , quarti , el quinti gradus spe-
cialiin consideremus, et primum aequationes terlii gradus, qua-
rum forma generalis est

x» — A'x — B' = 0
Erit igitur

A = a-f-6
B = a a -f- a' 6

Expriniatur synibulo P^ summa ex potentiis /■ esimis omnium
radicum , habebimus

P, = A'H-B' + C'= a"4-2ai.+.i'

■i-a'a' + 2a^ab + a''l}'

Pj = A»4-B'-+-C'= a'+Za'b + 3ab'^b'

+ a' a' + 3 a'' a' b -{- "i a' ab' + a' b'
4- ^' a' + 3 i?+ a' 6 4- 3 ^' a 6" + /S-^ 6'

Sed uti notum est

l^-a' + ^'srO

l4.a» + /?^ = 3

ergo

P, = Gab, P, = 3a' + 3&'

sed ex relatione inter coefficientes et sunimas potentiarum ra-
dicum habemus

P.= 2A', P5 = 3B'

ergo

2A'=Grt6, 3B' = 3a'-i-3i',

ex quibus facile deduciraus

De aequat. algebricis 437

2~^4 27' 2"*"^4 27

Hioc.

2 ^4 27 2^^4 27

2 *4 27 ^.2^*4 27

'2^4 27^^ 2 ^ ^ 4 27

Atque hae radices sunt ea ipsa forma, qua obtinenlur qua-
cumque alia meihodo hucusque excogitata.

Forma generalis aequationum quarti gradus est

a^__ A' x' — B' a? — C = 0

atque ut vidimus habebimus

A = a '\'h H-c

B = — a '\-b — c

C= a\/ — \—b--c'\/ —\

D=:— aV— 1 — /i + cV— 1

Ex liisce aequationibus deducemus
P, = 8flc-+.46=
P, = 12a**4-12c'6

P^ = 4 a^^- 4 &*-». 4c'' -1- 48 rt ^>' c 4- 24 «' c'
Sed P. = 2A', Pj = 3B', P4 = 2 A"4-4C' ergo
8rtC-t-4/5.' = 2A'
12a"-i+-12c=i = 3B'
4a*4-4^''*-t-4c* + 48rt^''c4-24rt*c' = 2A'^^.4C'
Ex duabus prioribus harum aequationum habemus

438 Aloysii Casinelli

2 A'— 4//

rtC = -

«= + C'=:

8

3B'

ideoque

nb

, „ 3B' 2A' — 4A*

3B' 2A'_4^.'

a' — 2«c + c = -— •

nb 4

^3B 2 A'— 4//

m"^ 4

/3B'

3B' 2A' — 4Z>'

unde

1w'3B' 2 A' — 4 b' 1./3B' 2A' — 4i'

1 w'3B' 2 A' — 4^' 1 /3B'

2 1 2 Z. 4 2 ' 1 2 6 4

_1 /3B' 2\' — 4b' 1 ^/3B' 2A — 4//
^^"2 12^"* 4 2 m 4

Nunc in aequalione

4rt4 + 4i4^4c4^_48«i=c + 24rt'-c' = 2A'" + 4C'

2A'— 4i' 3B' ^ ^ , ,

loco nc ponalur , aiqiie —-r loco a -t-c , el nabe-

bimus, ordinata aequalione secundum poienlias elementi b,

Ls ^\u A"-4C' B'^

b" — -6*H = 0

2 1G 64

Ex hac aer[aatione , quae esi ea ipsa , quae o))linelur quavis
alia melliodo resolvaniur aequaiiones quarli gradus , quaeque
reduclae nomine designalur , habebimus elcmciiUim h, quo co-
gnilo , cognila el erunl elemenla a, c, el ideo radices cujuscum-
que aequalionis quarli gradus.

Eodem calculo , pro aequalioniljus quinti gradus, quarum for-
ma geueralis est

De AEQUAT. ALGEBRICIS 439

x' — A' x' — B' a' — C :c — D' = 0
inveniemus

1 5 a i = -4- 1 5 Z> ^r -t- 1 5 c « ' + 1 5 f / c ' = 3 B '

20 a c' -H 30 «' (/' + 1 20 a i c rf
+ 20 6«'-|-30-&^c' , _2A"4.4C'

+ 20cr/'

5 «= + 1 00 a c i' 4- 1 50 i rt' c'
-f-5Z''-Hl00crf«' + 150Ja=6= f _ 5 a.' B' -4- 5 D'
4- 5 c' 4- 1 00 a i J' 4- 1 50 c 6' (P
4- 5 </^ + 1 00 ^. J c' 4- 1 50 a c' ^r

Qiiamvis vcro ah his aequalionibns ladices A,B, C, D, E eli-
minatae sint, tanien elementa a,b,c.,d nuUo niodo separare sci-
mus , quod quidem facile dignosciturj ne(]ne ad id demon-
suandum opus est calculum uUiim insliiuere.

Id veruni dicenduni est tantum de aequalionIl)us geneiali-
bus qiiinti gradus, quarum radices constant omnibus ({Uatuor
elcmentis , etenim si constarent numero minore elementorum,
tunc eoruni separatio non difficile obtineri posset , et ideo ae-
qualionis resolutio . Neque id solum de aeqnalionibus <[uinti
gradus dicenduni est, sed etiam de aequationibus graduuni su-
periorum; dantur enim aequationes innunierae omnium gra-
duum quae resolvi possunt quia Humerus elementorum radicum
minor est quam gradus ipse re([uireret. Sed ut online proceda-
mus expedit primuni aequationes classificare ex numero ele-
mentorum quibus constant radices, at([ue dicemus aeriualiones
ordinis primi si radices continent ununi elomentnni tantum ; or-
dinis secundi si continent duo elementa ; ordinis tertil si tria
elementa etc.

Forma generalis acquationum primi ordinis est x° — A=:U,
forma verum radicem a'' a exprimonte a radicum quamcum-
que n esimam unitatis atqne h numerum quemcumqnc inte-
grum non majorem exponcnle n. Hae aequationes omncs sol-
vibiles sunt, quod quidem notissimum est, cumque nolissimae

y

440. Aloysii Casinelli

sinl eariiin proprielaies de ipsis verba facere peniliis omniit-
leie censco .

Forma radicum acquationam sccundi ordinis est a)' a~^ a}b,
forma verum aequalioiuirn varia pro ut varii sunt exponentes
/i,k. Hiijiismodi ae([uationes arguinenluin consliluunl hujus dis-
sertalionis, argumciitiiin qiiod convenit dividere in paries dnas,
quarum prima do acqiialionibiis gradiis imparis, altera de ae-
quationibus gradiis paris pertractabit . Primum aulem animad-
verto me excluslsse ab his disquisilionibus eas ae(|ualiones, quae
(juavis ratione reduci possunl ad graduin iiifcriorem, nisi ae-
qualiones reductae et ipsae habeaut radices expositae formae;
hoc fit ut eas tantum aequaiiones perpendere debeam quarum
radices sint formae aa -\-a'b . Eicnim si exponens n est nu-
merus primus vel cum A, vel cum A' time si a^ a-^-a^b est
radix aequationis , erit quoque radix a^^'a-ha^^b, \\t inferius
demonstrabinms , exprimente g numerum quemcumque inte-
grum miuorem n . Series igitur valori.m exponenlis g h e-

rit . h,2h ,'ih, ( » — 0 ^' 5 ^^^ ""^^^ ^^^ ^ °""

meriis primus cum // , residua ex divisione terminorum hu-
jus seriei per n, erunt omnia diversa, cumque eorum nii-
merus sit n — 1, et quodcumque eoriuii minor n, evidens
est luiiiatem necessario adesse inter haec residua . Possumus

1 -1 . ?^' '' 1
liiuur numero cr valorem tnbuere ut sit — =-P-^ unde

^ ^ n ' n

gh=np+-i ; ergo si a^a-\-a^b est radix aequationis erit
quoque radix aP"-*'''a-has^b=aa-i-a^^b. Si vero n non est nu-
merus piimus ncquc cum // nc([ue cum A, tunc ut infra vi-
debimus, aequatio reduci potest ad gradum infcriorem.

Equaliones igilur de (juibus hie acturus sum , omnes habent
radicem unam form«e aa-^a^b; cumque ad detcrminandam
formam aequationis cujuscumque secundi ordinis , nobis sufficiat
formam uuius radicis tantum considerare, banc formam tan-
um aa-ha^b calculis snbijcere possumus .

Videbiinus quo(jue aequaiiones omnes quarum radices sunt
formae a r/ -)-6c' Z' ad unam formam generalem reduci posse gra-
dus 2«-(-1j equaliones quarum radices sunt formae aa-{-a^b
esse tribus formis diversis , quarum prima gradus G h -t- 1 , se-
cunda gradus Gn-i-3, tenia gradus G ?i -(- 5; acquationos quarum

I

De aequat. ai.gedricis 441

radices sunt forinae aa-^a'^b esse sex fornils diversis qnaniin
prima gradiis 12 /i -1-1 , secuiida gradiis l2«-i-3, tenia gradus
1 2 /i -f- 5, qiiarta gradus 1 2 « -t- 7, <|iiiuta gradus 1 2 n -+- 9, sex-
ta gradus \2n-hii ; generatim aequationes radices habentes

formae aa-+-a^' b esse h — formis diversis, quarum pri-

ma gradus A ( A -f- 1 ) « -(- 1 , secunda gradus /; ( /i -t- 1 ) « -i- 3,
tcrti.i gradus A ( /t -h 1 ) 7? -+- 5 etc.

CoiJiperius sum eliam calculis inslitulis , aequationes de qui-
bus hie acuuus sum classificalionem generaliorem admitterej et-
enim aequationes gradus 27«-i-1 radices habentes formae ««-+-a'Z»,
aequationes gradus 6«-4-1 radices habentes formae aa-^ab-^
aequationes gradus 12 7t-+-1 radices habentes formae a a-t- a^Z»
etc. ad unicam forraam reduci posse gradus /i(/i-i-1 )?i -h 1
cujus radioes sint formae a«-+-a*'"^'i .

Item aequationes gradus 6re-i-3 radices habentes formae
aa-i-a'b, aequationes 'gradus 3077 -(-3 radices habentes for-
mae aa-^a'b, aequationes gradus 72/i-4-3 radices habentes
formae aa-^a'^b etc. ad tin am formam reduci posse gradus
(3/7 — 1)3/77i-H3, cujus radices sint formae an -h«."''^. etc.

At<[ue ut haec classificatio clarius pateat sequens tabella con-
sulatur in qua quaevis ceilula exhibet tum gradus omnium ae-
quationum ad eamdem formam reducibilium, tum gradum as-
quationis generalis quae eas omnes comprehendit , tum etiam
formam generalem earum radicum .

442 Aloysii CASI^ELLI

Giailus acquationum spccialiuiu

Foniia earuiii radicuni

2«-M

aa~ha' b

a n ^'\

a a -It a' b

1 2 M -t- 1

a rt -f- a* b
aa-\-a' b

20« + 1 • . . • ,

.

30 7i-i-1

a a -\r a" t>

etc. etc.

elc. etc.

Gradus aequalionis gciicralis

Forma

general is radicum

/^(/,_|_1) n^-l

h-Hl

a a -{- a n

Gradus aciiualionum specialiura
6«4-3

Forma earum radicum
a. a -f- a^ b

30 n -H 3 ....

a a -\- of" b

72 w -f- 3

. . . . a rt + a^ b

1 32 « -h 3

Oiu -f- a"" b

210 « 4- 3

<x rt ~l~ fic'' b

etc. etc.
Gradus aequationis geueralis

(3// — 1) 3/^«-h3

etc. etc.
Forma generalis radicum

aa -\-a b

Gradus acquationum specialium

ma earum radicum

G /i -f. 5 . . .

a 4- a' b

5G7t-}-5 . .

-a-^a' h

1 5G 71 -I- 5 . .

c a + a" b

30G 7i -t- 5 .

. aa-\-a'^b

50Grt+5 . . . . .

. . aa-\-a'' b

etc. etc.

etc elG.

Gradus ac(jualionis generalis

Forma generalis radicum

(5A-3)(5A-2)n + 3

5 1.-2
an -Jr <>■ "

De AEQUAT. ALGEBRICIS 443

Gradiis acqualionum specialium Forma earum radicum

1 2 « 4- 3 un-\-a'* I)

42rt + 3 a «-+-«' A

90«4-3 a«-f-a">i

15Gm + 3 aa-^a'^b

240 w + 3 aa-\-a'^b

etc. etc. clc. etc.

Gradus aequationis gencralis Forma gencralis radicum

3Ii-h1

3A(3A-4-1)7i-}-3 a a -{-a h

Gradus acfiualioiium specialium

Forma tvirum radicuin

12«4-5

. . . . a rt -t- a"* b

72«-H5

a. n + a' b

182fH-5

. . . . aa-ha"'b

342n-H5 . . , . .

. . . . aa-+-a">b

552 m 4- 5

aa -\- a^'^b

etc. etc.

etc. etc.

Gradus aequationis gencralis

Forma gencralis radicum

(5/^ — 2)(5/« — 1)«-f-5 . .

5h-1

. . . . a rt 4- a 0

Gradus acquationum specialium

Forma earum radicum

12« + 7

. . . . art-f-a* b

110« + 7

. . . aa-\-oi"b

306«-H7

. . . aa-\-a"'b

GOO « 4- 7

. . . aa-+-a''b

992« + 7

. . . aa-\-a''b

etc. etc.

etc. etc.

Gradus aequationis gcneralia

Forma gencralis radicum

(7/« — 4)(7A — 3)7?4-5 . .

7b-3
. . . a a ^a n

T. Y. , 56.

•144 Aloysii Casinellj

Gradus acciuationum spccialium Forma earum radicum

12/14-9 aaJif-a'* b

15G7t-h9 art + a"/;

4G2;t4-9 aa + a^'b

930 7t4-9 art + a^'6

IjGO/j+g aaj^a''°b

etc. clc. etc. etc.

Gradus aequationis gcneralis Forma generalis radicum

(9/i — G)(9// — 5)«-|-9 aa-t-a ~b

Gvadiis aenuationum spccialium Forma carum radicum

12« + 11 aaJroI* b

210«-4-11 aaJf-<^"l>

050/14-11 aa^a.''''b

1332 714-11 aa^a^'b

2256/14-11 aa-ha^'b

etc. etc. etc. etc.

Gradus aequationis generalis Forma generalis radicum

(11/,_S^(117i — 7)/i4-11 aa + J^^~\

Gradus ncquiiliouum spccialium Forma earum radicum

20/7 4-3 art 4- a' *

5G 77 4- 3 aa-^-a" b

110/7 4-3 aa + a"b

182/74-3 aa-ha"*b

272/7 4-3 aa-ha'-'b

etc. etc. etc. etc.

Gradus aequationis generalis Forma generalis radicum

(3/74-1 )(3/7 4-2)/7 4-3 aa-\-a '^b

Be aequat. algebricis 445

Gradus acquatiomim

.spcci;iliuiu

Forma earuni raclicum

20 « -+- 5

. . . . o.a-^a' b

90 « -t- 5

a (I -^ a," b

2]0n-\-5

. . . . aa^a"b

380 « -+- 5

. . . . aa + a^b

GOO « + 5
etc. etc.

a a -f- a" b

elc. etc.

Grarlus aecjualionis

general is

Forma generalis raJicum

{5h — ^)5hn-h5 ....

5 1,

Gradus aequalioiium specialium Forma euiiim radicuia

20 /? +• 7 aaJ^aJ'b

132w4-7 aa-^a"b

342n-h7 ua^a">b

G50;z-+-7 . . - aa-\-a'^b

'i0o6n-\-l a« + a"6

elc. elc. etc. etc.

Gradus aequationis generalis Forma generalis radicum

(7/^ — 3)(7/« — 2)«4-7 aa^a ~ b

Gradus accjualionum .specialium Forma earum ratlicuni

20 n -f- 9 aa-t^a" b

182n + 9 an-Jra"'b

506 7^4- 9 aaJr<^"'b

992 « 4- 9 aa^a'^b

1G40«_t-9 aa^a^'b

elc. elc. etc. etc.

Gradus aequationis generalis Fonna generalis radicum

(9/^_5)(9/^ — 2)«4-9 «rt_f.a"'~7;

'MG Aloysii Casinelm

Gradus acnualionum special! uin Forma earum lailicuni

20;j+11 aa^w' b

240n-|-11 aa-^-a'^fi

702 /t -J- 11 a a 4- a-' 6

'J40G«-t-11 an + a'"/^

2352 H + 11 aaJrO-"'!'

etc. etc. etc. elc.

Gradus aequationis generalis Forma gcncralis raJicum

(11 /i_7)('J'l /, _G)7i-+-11 art-i-a b

ialiuni

;ralis F(

4-13 . . .

Gradus aLVjualiomim specialium Forma earuni radicum

20/1 + 15 aa-ir'f'^ b

380 7t-f-15 aa-\-a:''b

-HQO/i + IS aa + a'^b

2450/H-15 «a-Ha'"/!»

41G0«4-15 aa^al-'b

etc. etc. elc. etc.

Gradus aetiualionis generalis Forma generalis radicum

151i-10,

(15A— 11 )(15/^ — 10)7i-)-15 .... «« + « b

Gradus ac(jualionum

specialium

Forma earum radicum

20H-i-13

30G«4-13

930 7s_f.13

1892«-+-13

3192«-+-13

etc. etc.

cka-\-o.'' b

aa + a'^b

aa-^a'' b

aa^a'^^'b

aa-ha^^ b

elc. elc.

Gradus aequationis

gene

ralis

Forma

generalis radicum

(13A-9)(13^ —

8)«

+ 13 .

....

13h-8,

aa-{-a b

De aequat. ai.gebricis 441

Grailus iiL'(ju;iliuiium

.sjJL'ciiiliuia

Forma caiuiu lailicuni

20 « 4- 1 7

ua-j-a' />

4G2n-+-17

. . . a a -^- a" b

1482 ?i -Hi 7

(f a \- a'' b

3080 H 4- 1 7
525G w -+- 1 7

. . . aa-\- a'' b

flc. etc.

etc. etc.

Gradiis aof(ualionis

gcncralis

Forma generalis radiciim

(17A — 13)(17/i-

-12)«4-17 .

1711-12
a rt 4- a h

Gracilis aequationum specialium Forma earum radicum

20 « 4- 19 aa-\.a' b

552«-f-19 a«-4-a'*6

180G/I4-19 aa + a"'' b

3782k 4-19 aaJrO-''-b

G480«4-19 . ' aa + a.'b

etc. etc. etc. etc.

Gradus aequationis generalis Forma generalis radicum

(19//— 15) (19//— 14) n 4-19 .... aa^a^^'~'*b

etc. etc. etc. etc.

Ex inspeclione hnjus tabellae facile cuiquc patebit lexj qua
ipsa procedit et quisqne poterit earn protraheie indefinite.

Hisce praemissis ad inveniendas formas generales aecpialio-
num, quanini radices constant dnobiis eleincntisj sea potius
ad detegendas regulas qiiibus ipsae construi possunt. incipia-
mus calculo siibijcere eas, quarnm gradus exhibct cellula pri-
ma, et priniuni aequationcs gradus 2n-»-1 .

Radices haruni aequationum erunt

448 Aloysh Casinelli

aa-^a' b

da + rb

/ia-\-/\.^b

(i,a-{- n' b

Notis regulis inveniemus P = 0, P. = 0, Ps^O . .Pa = 0 alque

(n^-l)...2 ,
11 -t- 1 i . . .n

(n + 2)...4 .,n-i

,(/i + 3)...G ,,n-2
II -♦- 4 A . . . (/» — 6 )

etc. etc. etc.

2 n -4- 1 ,2 n -♦- 1

P =(2«4-1)« 4-(2?i+.1)6

2 n -t- 1

sen

= (2k-M)«6

-_±^ = (2«^-1)-^-3-«'^

-i;:;:-3=^'"-*-'> — t"! — '^ '

P « 4- 4 ( R 4. 3 )...(« — 2) , n - 3

etc. etc. etc.

P2«4-1 2n + 1 2n-^-1

— =: a +0

2«-4-1

De AEQUAT. ALGEBRICIS 449

Ponatur rti" = MN, rt'i"-' = ]\I]N2 • hinc

2u-t-1 2n-*-1

Utannir symbulo (A«,A) ad exprinienclas quantitaies formae

P //«-+- A- - -

— , declucemiis

/I n -H A-

(«,1) = (2« + 1)MN .

(,„2) = (2,.4-1)^-t4i-"MN- I

etc.

(2 «,1)=:MN

etc.

n -(- 1

2.. .7
etc.

■arN

(«)

/

quas aequationes auxiliares mmcupabimus.

Cum sit P = 0 , P, = 0, Pj = 0 Pn = 0 aequatio quae-

sita carebit potentiis incognitae quarum expoiientes esseut 2 n,

2 7i — i , In — 2 , ( «-H 1 ) . Erit igitur haec aequatio hu-

jus formae

2n-i-1 n n — 1 „— 2 n— 3

X — h.x — Bx — Cx — T>x — etc. — T = 0.

Quapropter nota relatione inter coefBcientes et summas po-
teniiarum radicum erit

^ « -+- 1 = ( « -4- 1 ) A

P7j + 2 = («4.2)B

Pn-+-3 = («4-3)C

^7i4.4 = («4-4)D
etc. etc.

P27i + 1=(2«-M)T

450

Aloysii Casi>'elli

Ergo

A =

n-\-1

n4-1

:(«,1) = (2«4-1)MN

■2 2.3

n
P

c =

n-»-3

=:(.,3) = (2» + 1)(" + !^--J^-I1)mN-

2. .5

D = J^^ = («,4)=(2. + 1)^-f±lll-ll:il)MN*

etc.
Pc

etc.

2. .7
etc.

T = ^-^'' =(2 H, 1 ) = M N""*"^ + ar N
Erit igitur aequatlo quaesita

2nH-1

X

— (2 n + 1 ) M N o^n

— (2« + 1)

(7?-H)ra
2.3

MWx

n-1

-(2„4-1)^-l±iH:i^L)MN3."-^

— (2n+1)
etc.

2. .5

(« + 3)..(«-2)

2. .7

etc.

MN'x
etc.

n-3

_-MN"*^— M-^N

/

Evldeus est lex qua procedunt hujus aequationis termini, seu
coefficienles , quaque subsequentes haberi possunt . Quaniitates
INI , N manent indeterniinatae , et pro eis assumere possumus
immeros qaoscumque , ab eisque tanlum pendet diversitas ae-
qualionuni radices habenllum formae aa-^-a'b, seu

2a-*-\

,n-4-1

2n-»-1

Pro aequationibus gradus 6 /; -i- 1 radices habenlibus formae
aa-^a^b; inveniemus

De AEQL'AT. algebhicis 451

r = 0, P3 = (), P, = 0,....P =0.

2u-1

P,=0,P^ = 0,P, = 0,....P =0
alque

(2H,1)r=(GH4.1)a6^"

( 2 «, 3 ) =: (0 n + 1 ,U i a-" b

^ ^ 2. .4

etc. etc. etc-

6n-t-1 6n-*-1

(G/7,1) = a -t-i

(4n,2) = (6« + 1)l^^a2 6''"

etc. etc. etc.

Ponamr ai^n — mN, a*i2—''=MN' unde

hinc aequationes auxiliares

T. v. . 57.

452 ^Lovsii CASI^EUJ

(2w,1)=:(Cn4.1)MN

( 2 «, 3 ) = ( G n + 1 )ii^i±l^-— ^' M N'

2 ... 4

etc.

etc.

etc.

(6w,1)=MN^'"*'Vm3 N2

(«)

(4n,2) = (G;j-4-1)^ ^l-^M'^'

(4«,4) = (0« + 1)i li:--^^ M'N'

(4» + 5)...(4;t — 1)

277:8
(4w-4-7)...(4« — 2 )

2T77J1
etc. etc.

(4«,G) = (G« + 1)
(4n,8)=:(C?t + 1)

etc.

(^)

Cum sit

P =0, P3 = 0, P, = 0 .
P. =0, P, = 0, P. = 0 .

P =0

2n-1

P =0

4n

aequalio quaesita deerit potenliis incognitae quarum exponen-

tes essent

Gn — I , Gm — 3, 6n — 5, 2w4-1

6n, Gn — 2, G« — 4, 47t'4-2

erit Igitur ejus forma

4n ^ 4ii-2 ^ 4n-4 4n-6

,_-A.r — B.r —Cx —Dx —etc.

6a-t-1 — 1 I n

C > "

2n-1 „, 2a-3 ^, 2a-5 2n-7

— A'a: — B' x —Co: — D'x — etc.

Hinc

Ex quibus

De aequat. algebricis

P2«4-3 = (2« + 3)IJ
P2« + 5 = (2«4-5)C
P2« + 7 = (2n4-7)D

etc.

etc.

wi = (G«4-1)T

P^ ,=AP +(4w-t-2)A'

P^ ,=AP 4-(4«+4)B'

BP2«^.1

P =AP 4-(4n-t-6)C'

4n+6 2u-t-5 ^ ^^ ^

^-BP2« + 3
+ CP2„ + i

4ii-)-8

;AP +(4n4-8)D'

2n+7 ^ ^ ^

+ BP2„^,5

+ CP2„ + 3
+ 0P2„4.i

etc. etc.

A =

B =

C =

^2n-<-1

2 72-j-l

*2«.

= (2«,1)

2«4-3
P2«.

• = (2»,3)

D =

2«-t-5
P2«4-

= (2/1,5)

>(«')

T =

2ra-
etc.

0 /i -H 1

■ = (2n,l)

etc.

^(Gn.1)

4 J 3

454 Alovsu Casinelli

'' ~ 4 « + 2 4 7/4-2 "" 4«-f-2 (4 « + 1) (4 7i + 2)

P4M + 4 ^I'2raH-3 ^P2w4-1__^4»4-4
4/i -+-4 4;i-H4 4H-t-4 4n-H4

^2 77-h1P2«4-3 ^Zn + 'i ^2n-h^

(2h + 1)(4« + 4) (2ra-f-3) (4Ai-}-4)
P 4 w 4- 4 (4 « 4- 4) P 2 « 4- 1 ^ 2 « 4- 3

= (4«,4)

C'=

4«4-4 (4«4-4)(2«4-1)(2«4-3)
— (2re4-1)(2n, 3)

P4„4.G ^^2.74-5 J^P2«4-3 ^^2n.^^

4k4-G 4/1+6 4/t4-G 4/2 4-6

P4/;4-G ^2 // 4-1^2// 4-5 ^\n + 'i^2n + 'i

■ 4/1 4-G ( 2 /i 4- 1 ) (4 /f 4- G) "" ( 2 // 4- 3 ) ( 4 /« 4- G )

^2/^4- 5^ 2 /t 4- 1 _ ^' 4 /i 4- G ( 2 /* 4- 5 ) ^ 2 « 4- 1 P2//4-3
"( 2 /I -+- 5 ) (4 /74-'G) ~~ ~4/z4-G (2"i74ir5"K2 /j 4- 1 ) ( 4 // h-G)

(2//4-1)'' 2 /I 4-1^2^4-5 ^2/1 4-3^2// 4-3

( 2/i4-'l )2/i4-5)(4/t4-6) (2 /t 4- 3 ) (4//4-G)

( 2 //, 3) ( 2 //, 3

=:(4//,G)— (2//,1)(2w,5) —
D'=

2
P4//4-8 ^^P2//4-7 BP2„_^5 CP2„. + 3

4/14-8 4/t4-8 4/t4-8 4/t -

I^P2«4-1 P4//4-8 P2//4-I ^2//.4-7

4/t 4-8 424-8 2«4-1 4/2 4-8

P2//4-3 P2//4-5 ^2// 4-5 ^2// 4-3 ^2/14-7 ^2//4-1

2// 4- 3 4// 4- 8 2// 4- 5 4// 4- 8 2/i4-7 4/i4-8

^4//4-8 (2//4-7)P2/^4-1P2/^4-7 (2//+1)^2//4-1 ^2/^4-7
'4/24-8 ~ ~(2n-i~i){2n-^']){4n+S) ~ (2/24-1) (2/24-7)(4/2 4-8)

De aeqlat. algebhicis

455

(2rt + 5)^2« + 3P2/;4-5 (2«-f-3)^2;t4.3^2«-<-5

(2«-j-3)(2«-i-5) (4m+8) (2«-i-3)(2«4-5)(4n.f8
=(4n,8)-(2n, 1)(2/i, 7)-(2«,3)(2,;, 5)
Scil icet

A' = (4«,2)J-^Ml(iZ!:l)\

B'=(4m,4)-(2h,1)(2h, 3)

C' = (4«,C)— (2n, 1)(2«, 5)

(2«,3)(2«,3)

(*')

D'=(4^,8)-(2,/,1)(2«,7)

-(2«,3)(27i,5)

Quantitates (2/2,1), (2 «, 3 ) , ( 2 n, 5 ) etc. ( 4 «, 2 ), (4», 4),
( 4 n, 6 ) etc. uotae Hunt ex aequationibus auxiliariis (a) , (b) ,
ergo et noli coefficicntcs A, B, C,D etc. A ,B',C',D' etc. atque
ita deterininata erit acquatio (jnaesita, sen forma generalis ae-
quaiionuin gradus 67i-4-1 cujus radices sint aa-i-a'b, sen

Gii-(-< ^ 6n-«-1

at/ MN" -+-a'|/M'N% exprimente a quamcumque ladiccin
( 6 M -4- 1 ) esimam unitatis.

Eumdetu calculiini instituendo pro aequationibus gradus
12r?-t-1, quaruui radices sint formae aa-i-a''b, invenicmus

imde aequationes auxiliares

(3«, 1) = (12« + 1)MN

( 3 72 -

(3«, 4) = (12n-}.iy-

' 3 ) . . . 3 u

2..

MN'

(3«,7) = (12«4-1)

(3re,10) = (12ra4-1)

etc.

(3;t-t-G)...(3/i — 1)
2...9

(3n + 9) ...(3n — 2)

MN'

2. ..13

m:s^

etc.

etc.

(12n,1) = MN'''"*"+M^N'

(«)

45G

Aloysii Casinelli

G « -f. 1 .^

(C/j, 2) = (12«4.1) — ^M'N'

( G M -I- 4 ) . . . G H
(6h, 5) = (12»-M)^ — T^ ^ — M'N'

(n«-l-7)...(G« — 1)
(6«,8) = (12n4-1)^ ^^ ^^ .^M'N^

^ rG«-f-10)...(G« — 2^
(G/»,11) = (12» + 1)^ 2.. .14 '^^™'

(*)

elc.

etc.

etc.

y

(9/z,3) = (12« + i:-^ ^"^--ZL^WW \

,,(9«-l-5) 9rt

(9«,G) = (12«4-1)^ 2~^ ^'^*

(9« + 8)...(9« — 1) Wc)
(9„,9) = (12» + 1)^ ^TTfl ^^''^^

(9/1, 1 2) = ( 1 2 « -t- 1 y ^ ' \^ -^M^N'

elc.

etc.

etc.

/

Erit uulem

P = 0,P, = 0,P, = 0...
P.= 0, P, = 0, P« = 0...
P3=0, P. = 0, P, = 0,.... P =0

P =0

3n-2
P =0

6n— 1

9n

et aequalio quaesita carebit potentiis incognitae quarum ex-

ponenles essent

12 K, 12 K — 3, 12 n — G, 9/1-4-3

12«~1,12/i — 4, 12 k — 7, Gn-4-2

12« — 2,12w — 5,12w — 8; 3n + 1

erit igitur ejus forma

I

De aequat. algebricis 457

, 'Jn 9n— 3 9n— G o„_<i

_A" x^"-^- B"x^"-^_C"x^"-«_D"x^"-"- etc. \

Ex relatione autem inter coefficientes et sumnias potentiariun
radicuni iiabemus

P3« + 4=:(3« + 4)B

^3w + 7 = (3«4-7)G

^3«-{-.10=(3n-|.10)D
etc. etc.

Pl2«+1 = (12n+1)T

P67» 4-2 = ^^3 « + 1+(6« 4-2) A'

P6re + 5 = ^P3 7i + 4 + (G«4-5)B'
4-BP3,,^^

^6ra4-8 = -^P3w + 7-|-(G«-4-8)C'
4-BP3„^_4

+ C P 3 « 4- 1
^Crt-4-11 =:^P3«-<-10+(G«+11)D'
+ BP3« + 7
-H^P3n4-4
-f.I^I'3« + 1
etc. etc.

P9« + G = AP6« + 5-|-A'P3„4.4-t.(9« + 6)B"

■15S

Aloysii Casknelm

9//.

9 =
BP

G « -t- 8 -<- -^ ^ 3 r» 4- 7 4- ( 9 « -4- 9,) C"
f,„4-5.4.E'P3„_^4

-f.f'Pr)«-|-2-»-^'P3/t4-1

AP

A'P.

9H + 12 = -'^f G/i + ll 4-^^^ 3« + 104-(9rt + 12)D"

4. B P (5 „ _,_ 8 _f_ B'P 3 /t + 7
-f-CP«„ + 5^,C'P3„^4

-f-UPG« + 2 + D'P3„ + 1

clc. etc. elc.

Ex hisce aequationibiis ilediicemus coeflicientcs A, B, C, D etc.
A', B', C, D' etc. A", B ', C", D", etc. calculo adhibito pro
aecpalionlbiis gradns Gn-^-i , et erit.

A = (3n,1)
B = (3n,4)
C = (3n,7)
D = (3n,10)
etc. etc.
T = (12«,1)

(a)

A'=(6n,2)

(3«,1)(3«,1)

B'=(Gn,5) — (3w,1)(3n,4)

C'=(G«,8)— (3/2,1)(3«,7)

(in,4)(?,n,4)

2,

D'=(Gn,11) — (3w,1)(3n,10)

--(3ri,4)(3n,7)

(*')

A"^(9«, 3) — (3n,1)(Gn,2)-f

De aequat. algebricis 459

(3 «, 1 ) ( 3 «, 1 ) ( 3 «, 1 ) V

2.3

(3«,1)(3n,1)(3^,4)

lV=:(9n,6) — (3n, 1)(Gw5) +

-(3n,4))G«,2)

(3n, 1)(3n, 1 )(3n, 7)
C"=(9 «, 9)-(3n, 1 ) (Gn, 8)+^— ^-^'-^^ 1— ^

,, .... ,,,(3»,1)(3n,4)(3n,4)
_(3n,4)(G.,5)-h ^ ^(c)

-(3n,7)(Gn,2)

, (3n, 1) (3/2,1 )(3«,10)
D"=(9n,12) — (3«,1)(Gn,11)-f^ ^^ ' m > ;

2

-(3«, 4)(Gn, 8) + (3n,1 )(3n, 4)(3n,7)

,^ ,,,. .. .(3«,4)(3n,4)(37>,4)

— (3«, 7)(Gn, 5)4- -^—

— (3n,10)(Gn,2)
etc. etc. etc.

Aequatlonibus auxlliariis (a), (/»), (t) notae fiunt expressiones
(3n, 1), (3«,4) etc. (6«,2), (6«,5)eic. (9«,3 ), (9«,6)
etc. ^ ideoque et coefficientes A , B, C , D etc. A'j B', C'^ D',
etc. A", B", C", D", etc., sicque determinata erit aequatio gra-
diis 12/n.-4-1 radices habens forma aa-{-a''b, scilicet

12n-t-1 , . . 12in-1

a^/MN +aVM*N'

expriinente a quamcumque radicem ( 1 2 n -t- 1 ) esimam u-
nitatis .

Ex hucusque diclis deducitnr aequatioiies de ([iiibus agitur
determinari ope aequalionum auxiliarium (a), (b), (c) , etc. et
aequationum (a), (6'), (c'), etc. Quod attinet ad piimas evi-
dens est lex qua ipsae proccduut, et quisque facile viilct eas
esse pro aequationibus gradus 20n-t-'l radices habentibus
formae aa-\-a^ b ,

T. V.

58.

{")

460 Aloysii Casinei.li

(4/;, 1) = (20h+1)MN

(4 n, 9) = (20 « -H 1 )^ ^^-.j^ ^'M N"

(4 «,1 3) = (20 n -^ 1 y ^ \ ^'^ M ^^

etc. etc. etc.

(20 n , 1 ) = »I N*"* V M^N* . /

(8«,2) = (20«-i-1) ^M'N- \

C8„,6) = (20,. + ,)'ili±^l-y^M-N-

, (8«4.13) (8« — 2)-,.,„

(8^,1 4) = (20 n + 1 ) ^_ _^, M Tt

eic. etc. etc.

^ ri2w4-2)(12n-t-1)T^3^s
(1 2 n, 3)=(20 » + 1 y „ ;,- ^ N

2.. .3

(12«-+-G). . .12 71,,,-,,
(12«, 7)=(20n + ir %; 3 M'N^

(1 2n,1 1 ) = (20 » + 1 f 2T"l^

.nn , ..(12«+14)...(12»^2)^3^,
(1 2n,1 5) = (20 R -H 1 y gT'l's '

etc. etc. eic.

(c)

De AEQUAT. ALGEBMCIS

2 ... 4

4G1

(ICra, 8) = (20n4-1)

(1G»+7) U>n

2.. .9

M^N'

('/)

etc.

etc.

etc.

I

Quod attinet ad aequationes (a') , (b') , (c) , (d') etc. ad de-
tegendam legem qua ipsae procedunt, taniquam lemma prae-
mittam sequentes observaliones.
Sit aequatio quaecumque

m m— 1

J" — A,r

Bx

ni-2

m-J m— 1

C X — D X

Ejt —Tx

m— 7 m— 8

— G JT — Ho: etc. = 0

JNoiissimo theoremate erit

P =A

P. = AP-+-2B
P5 = AP. + BP + 3C
P^ = AP5 + BP. -t-CP-4-4D
P, = A P, -4- B P3 -4-C P, + D P -^ 5 E
P, = A P5 4- B P4 4- C P3 + D P, + E P 4- G F
P, = AP,-4-BP5 4-CP,4-DP,4-EP,4-FP4-7G
P8 = AP,4-BP,4-CP,4-DP,4-EP,4-FP,4-GP4-8H
etc. etc. etc.

Ex hisce aequationibus dcducemiis coefficienies A,B,C,D,
etc. eritque, expressis symbiilo (p) quanlitates formae

— , habebimus
P

462 AlOYSII CA.SI^ELLl

C = (3)-(1)(2)+(^X^X1)

D = (4)_(1)(3)-
E = (5)-(1)(4)-
-(2)(3)

2.3
2 2.3.4

(1)(1X3) (1)(1)(1)(2) (1X1X1X1X1)

2 2.3 "*■ 2.5

(1X2X2)
2

F-rr.^ nv^^u,(''X'')W (1)(1)(1)(3)^(1)(1)(1)C1)(2)
^— W — V'JW-t- 2 2.3 "*" 2.3.4

(1)(1)(2)(2)

2.2

- (2X4) 4- (1X2X3) -

(3X3) (a)(2)(2)
2 2.3

(1)(1)(1)C1)(1X1)

2...G

C1X1)(5) (1)(1)(1X4) (1)(1)(1)(1)C3)
2 2.3 2.3.4

(1)(1)(2X3) . (1)(1)(1)(2X2)

G = (7)-(1)(G)-^

-(2)(5)-+-(1)(2)(4)-
-(3)(4)-t-

2 ^ 2-3.2

(1)(3)(3) (1)(2)(2)(2)

2.3

(2)(2)(3)

-^ 2

(1)(1)(1)(1)C1)(2) (1)(1)(1)(1)(1)(1)(1)
2. .5 2. .7

„_,o, aynsA'iXViG) (1)(1)(1)(5) , (1X1)(1)(1)(^)
H_(8)-(1)(7)4--^ ^7^+ ^2.3.4

-(2)C6)4-(1)(2)(5)-™XMi)_,(i)lX!X2^

De AEQUAT. ALGEBRICIS 4G3

(4)(4) (2X2)(4) (1)i2X2^ 3)

2^2 2

(2)(3Y3) C2)(2)(2X2)
"^ 2 2. .4

_ (1X1X1X1X1X3) (ixixixixiyix2) _ (ij(ij(ixtoji)w )

2. .5 "*" 2..G 2. .8

(1X1X1X1X2X2)

2.3.4.2

etc. etc. etc.

Coefficientes isd , evldenter componnntur tantum quantitatibus
(1), (2), (3), (4), etc.; primus termiuus coefficientis cujuscum-
que, est forniae (/i), expriniente h ordinem seu indicem coef-
ficientis ipsius; sic cum A sit coefficiens primus ejus terminus
primus est (1 ) ; cum B sit coefficiens secundus , ejus terminus
primus est (2) etc.

Ad determinandos ceteros tcrminos expedit eos distinguere
ex numero factorum formae (/f) quibus componuntur \ dice-
mus itaque terminos secundos qui constant duobus factoribus
illius formae, terminos tcrlios qui constant tribus factoribus etc.

His positis ad inveniendos terminos secundos cujuscumque
coefficientis, multiplicentur invicem expressiones (i), (2), (3),
(4), etc. binis sumptis non ommissis combinationibus cujusvis
earum in se ipsam , scilicet combinationibus formae (/^)(//).
Ex hisce productis ea retineantur in quibus aggregatum ex nu-
meris inter parentheses clausis aequat indicem coefficientis. E-
ruut haec prodncta ejus termini secundi, signo vero mutato et
divisis per 2 illis quorum forma est {1i){Ji)-

Sic ad inveniendos terminos secundos coefficientis F, duciis
invicem expressionibus (1), (2), (3), (4), (5) binis sumptis, et nor-
ma superius praescripta, earum combinationes erunl

4G4 AlOVSII CASI^ELLI

(1)(1). (2)(2), (3)(3), (4)(-l), (5)(3)

(1)(2), (2)(3), (3)(4), (-IKS),

(1)(3), (2)(4), (3)'.5),

(1)(4), (2)(5),

(1)(5),

Cum aulem sit F coefficiens sexlus , ejus termini secumli cruni

(3)(3)
-^^-(2)(4),-(1)(5)

Ad iuvcnioudos torminos tertios cujnscumque coefficienlis
inultipliccnlur inviceni expressiones (1)^ (2), (3), (4), clc. ter-
ms suniptis, nou ommissis conibinaiionibus in quibus idem
factor bis vel ter conlineuir, combinalionilnis scilicet formae
(&)(§')(^0' (s)(S')fe)- ll'^rum productorum ca relineantur in qui-
Ijus summa uumerorum, qui inter parentheses sunt clausi, ae-
<{uat indicem coeflicieulis ; erunt haec producla ejus termini
terlii signo non mutato , atquc divisis per 2 illis quorum for-
ma est (§')(§■)(/*) ; per 2 . 3 iliis quorum forma est {g){g){g') ■

Sic ad inveaiendos terminos tertios coeflicieutis F ductis in-
viceni factoribus (1 ), (2), (3), (4) ternis sumplis , et norma pre-
scripta, erunt producta.

(1)0X1), (2)(2)(1), (3)(3)(1), (4)(4)(1), (1)(2X3)
(1)(1)C2), (2)(2)(2), (3)(3)(2), (4)(4)(2), (1)(2)(4)
(1a1)(3), (2)(2)(3), (3)(3)(3), (4X4X3), (1X3)(4)
(1)(1)(4), (2)(2X4), (3X3)(4), (4)(4)(4), (2)(3X4)
Cum F sit coefficiens sextus ejus termini terlii erunt

'iKl)M,„X2)(3,,<^

Ad inveniendos terminos quartos cujuscumque coefficientis
midtiplicentur inviccm expressiones (i), (2), (3), (4) etc. qua-
lernis sumptis , non ommissis combinationibus in quibus factor
({uicumque bis , ter, quater continetur, combinationibus scilicet

formis C?)fe)(A)(0, {g)(gXm, mXsW AsXgXfdis) ■ Ex
hisce productis ea retineantur in quibus aggrcgatum numerorum,
qui inter parentheses clausi sunt, aequat indicem coefficientis;

De AEQUAT. AtGEBRICIS 465

haec proflucla , signo mutato criint ejus terniini quaiti, uivisis
vero per 2 icriiuiiis forinae fe")(^)(/0(') ' P'^'' ■^ ■ "^ 't^im'ni^
formae (ff)(g")(/0(''0 > P^i' 2 ■ 3 terminis forniae (g)(g")feO(^0 ' P*^''
2.3.4 lerniiiiis ibnnac (s)(,S)(jo)(jS)-

Sic ad inveiiiendos teriuinos quartos coefficicnlis F, ductis
invicem faciorihus (1), (2), (3), quatornis suuiptis, ct norma
praescripta habebimus producta

(1)(1)(1)(1), (2)(2)(2)(1) (3)(3)(3)(1)
(1)(1)(1X2), (2X2)(2X2) (3)(3)(3X2)
(1)(1)(1)(3), (2)(2)(2)(3) (3)(3)(3)(3)
(1)(1)(2)(2) (1)(1)(2)(3)
(1)(1)(3)(3) (2)(2)(1)(3)
(2)(2)(3)(3) (3)(3)(1)(2)

Cum F sit coefllciens sextus erunt ejus termini quarti
_ HKjKW (1)(1)(2)(2)
2.3 ' 2.2

Ad inveniendos terminos quintos cujusvis coefRcientis mul-
liplicenlur invicem expressiones (I), (2), (3), (4), etc. ([uinis
sumptis , non ommissis combinationibus illis in quibus factor
quicumque bis , ter , quater, quinquies continetur, combinatio-
nibus scilicet quae sunt formis {g)(^%^i)(')(J<:) , (&)(^)('^0(''0''0 >

Ex hisce productis ea retineanlur in quibus aggregatum ex
numeris inter parentheses clausis aequat indicem coefficieutis;
haec producta signo non mutato erunt ejus quinti teimiiii, di-
visis vero per 2 illis qui sunt formae (g")(g")(^0(0(^') ' P^*" -^ -^
illis qui sunt formae (ir)(g")(/0(^0(0 ' P^^ ^ -^ ^^^'^ *!"' ■''""'^ f*""""
mae C^)(i?)(,s')(''0(0 ' P*^'" 2.3.2 illis qui sunt formae (gXf-')
(S")(''OW' P^i' 2.3.4 illis qui sunt formae (gXgXsXsX^'Xf P^i'
2.3.4.5 illis qui sunt forniae (gXsXsX^Xf^)-

Sic ad inveniendos terminos quintos cocfiicicnlis F ductis in-
vicem factoribus (1), (2) quinis suinpiis et norma praescripta
habebimus producta

(1)(1)(1)(1X1) (1)(1)(2X2X2)
(1)(1)(1)(1)(2) (1)(2)(2)(2)(2)
(1)(1)(1)(2X2) (2)(2)(2)(2)(2)

466 Aloysii Casinelli

Cum autem sit F coefiiciens sextus habeblt ipse unum tanlum
terminuiii quinlum scilicet

(1)(1)(1)(1X2)
2.3.4

Alque hinc induclione facile delegerc possuinus regulam ge-
neralem ad delerminandos terminos omncs cujusvis coefficiea-
tis. Sint ex. gr. inveniendi termini q esimi coefficienlis /■ csi-
mi j mulliplicenlur iuvicem quantilates (1 ), (2), (3), (4), etc. q
nis sumplis, illis combiaalionibus non ommissis in ipibus iidem
factores coniineutur bis, ter, qiiater, quinquies etc. Ex hisce
productis summantiir ilia in quibus aggregatum ex numeris in-
ter parentheses clausis ae({uat r indicem coefficienlis. Haec pro-
ducta signo mutato si q est par , non mutato si q est inipar
eruni ejus termini q esimi divisis vero per 2 iis qui habent
factoiem duplicaluni, et toiies per 2 quot suat factores du-
plicati; per 2 .3 qui habent factorem triplicatuni, et toties per
2.3 quot sunt f;iCtores triplicati; per 2.3.4 qui habent fac-
torem quadruplicatum et toties per 2.3.4 quot sunt factores
quadruplicati etc. per 2 .3.4.5 — h qui habent factorem // u-
plicatum, et toties per 2.3.4.5../^ quot sunt factores h n-
plicati .

Sic ex. gr. ad deffiniendos terminos quartos coefficientis H,
seu octavi, ductis invicem expressionibus (1), (2), (3), (4), (5)
quaternis sumptis et norma praescripta, habebimus producla

(1)(2)(3)(4) (1)(1)(2)(2) (2)(2)(1)(3)

(1)(2)(3)(5) (1)(1)(2)(3) (2)(2)(1)(4)

(1)(2)(4)(5) (1)(1)(2)(4) (2)(2)(1)(5) •

(1)(3)(4)(5) (1)(1)(2)(5) (2)(2)(3)(3)

(2)(3)(4)(5) (1)(1)(3)(3) (2)(2)(3)(4)

(1)Cl)(3)(4) (2)(2)(3)(5)

(1)(1)(3)(5) (2)(2)(4)(4)

(1)(1)(4)(4) (2)(2)(4)(5)

(1)(1)(4)(5) (2)(2)(5)(5)

(1)(1)(5)(5)

De aequat. algebricis 467

(3)(3)(1)(2) (4)(4)(1)(2) (5)(5)(1)(2)

. (3X3)(1)(4) (4)(4)(1)(3) (5)(5)(1)(3)

(3)(3)(1)(5) (4)(4)(1)(5) (5)(5)(1)(4)

(3)(3)(2)(4) (4)(4)(2)(3) (5)(5)(2)(3)

(3)(3)(2)(5) (4)(4)(2)(5) (5)(5)(2)(4)

(3)(3)(4)(4) (4)(4)(3)(5) (5)(5)(3)(4)

(3)(3)(4)(5) (4)(4)(5)(5)
(3)(3)(5)(5)

(1)(1)(1)(1) (2)(2)(2)(1) (3)(3)(3)(1)

(1)(1)(1)(2) (2)(2)(2)(2) (3)(3)(3)(2)

(1)(1)(1)(3) (2X2)(2)(3) (3)(3)(3)(3)

(1)(1)(1)(4) (2)(2)(2)(4) (3)(3)(3)(4)

(1)(1)(1)(5) (2)(2)(2)(5) (3)(3)(3)(5)

(4)(4)(4)(1) (5)(5)(5)(1)

(4)(4)(4)(2) (5)(5)(5)(2)

(4)(4)(4)(3) (5)(5)(5)(3)

(4)(4)(4)(4) (5)(5)(5)(4)

(4)(4)(4)(5) (5)(5)(5)(5)

Ex hisce productis illi in quibus aggregatum ex numeris in-
ter parentheses clausis est 8 , sunt

(1X1X1X5)

(1X1)(2X4)

(1X1X3X3)

(1)(2X2)(3)

(2)(2)(2);2)

ideo termini quarti coeflicienlis H erunt

(1)(1X1)(5)
2.3

_ (1X1X2X4)
2

_ (1X1X3X3)
2.2
T. V. , 59.

4G8 Aloysii Casuselli

(1)(2X2X3)

2

(21(2X2X2)

2.3.4

Hac ips.i regula invenluiilur coefTicientes aequationuin de
(|nil)us hie agitiir; atque ul id exeniplo declarenius calculo su-
J)jicianius aeqiiationes gradus (12/i-t-1) csimi, ({uaruin radices
liaheaiit formam aa-¥-a'*b, pro quibus jam invcniiuus coef-
ficicntes A,B,C,D etc. A',B, C',D', etc. A",B", G",D", etc.
Priinum voro tlefiiiire opporlcl horiini coefficieniium indices,
nam quae hucusqiie diximus ad aequalioues completas, nullo
termino carontes, referuntnr; et erat ideo A coefliciens primus,
B secuiidiis, C tertius etc.

Veriim aequaiiones quas nunc consideramus deficiunt pluri-
mis terminis , et indices coefficieniium definiri debent ac si es-
sent compleiae , et nuUus terminus deesset. Ita pro aequatio-
nibus gradus 1 2 ;z -4- 1 cum inter duos priores terminos

X ,A.x desiut 3n termini, coefficienti A tribui debet in-

dex 3«-<-1 . Est autem Sn-t-l dift'crentia inter exponentem

. ' . . 9n ...

incognitae m termmo Ax et exponentem mcognitae m ter-
mino X , quod quidem cum dici possit etiam de termi-
nis ceteris, index cujuscumque coefficienlis erit differentia in-
ter exponentem incognitae in termino cui spectat coefficiens
ipse, al) exponente incognitae in termino primo. Ita index coef-
ficienti B, cum .sit 9 re- — 3 exponens ejus incognitae, erit
12n-Hl — 9re-+-3 = 3re-H4, atque hac norma inveniemus

Coeflicientium indices esse

A 3 ?i 4- 1

B 3n-+-4

C 3n + 7

D 3n4-10

etc. etc.

De AEQUAT. ALGEBRICIS 469

A' Cn + 2

B' Gn-{-5

C (in-h8

D' Gw4-11

etc. etc.

A" 9n + 3

B" 9re + G

C" 9n-l-9

D" 9«-+-12

etc. etc.

Ex aequationlbus auxiliariis superius inventis habemiis quan-
litates

(3«,1), (Cn,2), (9n,3)

(3^,4), (6«,5), (9n,C)

(3«,7), (6ra,8), (9«,9)

(3n,10), (6n,11), (9«,12)

etc. , etc. etc.

quibus coefBcientes componunlur, et regula superius delecta,
deducemus

A = (3r,1)
B = (3n,4)
C=:(3n, 7)
D=:(3n,10)

etc.

B'=(6n, 5) — (3n,1)(3«,4)
C'=:(6ra,8) — (3«,1)(3n,7)
(3r.,4)(37>,4)
2
D'=(6n,11)— (3n,1)(3rr,10)
-(3/i,4)(3n,7)
etc. etc.

470 Atoysii Casinelli

(3»,1)(3h,1)(3«,1)
A"=(9«,3)-(3n1)(G«,2)4-^ '-J^^-^^il -^

, (3«,1 )(3n,1)(3n,4)
B"=(9«,6)-(3«,1)(G«,5)-i-^ '^ ^ '^ —

-(3n,4)(Gn,2)

(37(,1)(3«,1)(3«,7)
C"=(9«,9)-(3re,1)(G«,8)-t-'' g

.•. Astr .. , (3»,1)(3n,4)(3».4)
— .(3ra,4)(GR, 5)4- g

— (3n,7)(6n,2)

(3«,1)(3«,1 (3«,10)
D"=(9n,12)-(3«,1)(G«,11) + ^ ^ -

— (3«,4)(G7j,8)-+-(3n,1)(3«,4)(3«, 7)

(3«,4)(3w,4)(3n,4)
-(3n,7)(6n,5)-H^ 2.3

— (3n,10)(Gn,2)

etc. etc. etc.

Isti valores coefficientium A, B^ C, D etc. A', B', C, D', etc.

A'', B", C", D", etc. sunt ii ipsi , quos directe superius in-

venimus .

Pro aequationibus gradus 20«-i-1 radices habentibiis for-

mae aa-ha'b deduximus aequationes auxiliares ex quibu.s a-

gnoscimus quantitates

(4«,1), (8/^,2), (12«,3), (1G«, 4)
(4n,5), (8n,G), (12/*,7), ^1G«,8)
(4r,9), (8«,10), (12«,11), (1G/7,12)
(4n,13), (8«,14), (12«,15), (1G«,1G)
etc. etc.

Cum autem sini

Coefiicientium Indices

A 4w4-1

B 4n-{-5

C 4n^9

D 4n4-13

etc. etc.

I

A'
B'
C
D'

De aequat. algebricis 471

8«-+-2

■ . . . Hn-^(i

■ ■ ■ ««-f-lO
• ■ • . 8 ..^ -4- 1 4

etc.

etc.

^" 12«4-3

^" nn-hl

^" 12«-f-11

12/1 + 15

D"
etc

A'". .

etc.
^ 1G«-f-8

g^t ft

^ 16/j_)_-J2

T\lli

" 16'»-4-1G

etc.
Eiit

A = (4n,1)
B = (4/7,5)
C = (4n,9)
D = (4«,13)
etc.

A'=(8n,2)- S±hll(±hll

2

B'=(8n,G)-(4n,1)(4n,:i)

C'=(8Ti,10)~(4n,1)(4n,9)

__(4n,5)(4„,5)
2

D'=(8«,14)_(4„,1)(4«,13)
~(4n,5)(4n,9)
etc. etc.

etc.

472 Aloysii Casinelli

(4«,1)(4n,1)(4«,1)

2.3

(4n,1)(4n,1)(4/z,5)

A"=(12h,3) — (4n,1)(8«, 2) +

B"=(12n,7) — (4«,1)(8n,G)-

-(4«,5)(8«,2)

(4«, 1)(4/2,1 )(4r,9')
C"=(12«,11) — (4n,1)(8n,10)4-^ ' '^ ' '^ '—'

— (4n,5)(8?t,6)M ^

~(4«,9)(8n,2)

D''=(12,,15)-(4»,1)(8»,14)4-(^"-^^^V^^'"^''^

— (4rj,5)(8«,10) + (4w,1)(4ra,5)(4«, 9)

(4n,5)(4n,5)(4n,5)
-(4^^,9)(8»,G)-^^ ' ^^ ^'3^^

— (4ra,13)(8re,2)

etc. etc. etc.

2 2-3.4

(8«,2)(8n,2)

2

— (4ra,5)(1 2n,3)-t-(4«,1 X4n;5)(8n,2)
— (8n^2,r8?i,6)

.'4n,1X4H,1X4n,5/4«,5)

.(4«,5X12n,7)-f.(4«,1X4Ti,5X8n,G)

2.2

— (4«,9Xl2rj,3)-t-(4rt,1X4«,9;(8n,2)

-:8..2X8.,10)4-^1^-^'^^^^"'^^

De aequat. algebuicis

47?.

2 2.3

— (4«,5)Cl 2n,1 1 )4-(4ra,1 )(4n,5;(8«,1 0)-
— (4r»,9X12n,7 ■)4-(4«,1X^«>9X 8n,C )-

(4?j,1X4«,1,(4«,5,(4n,9)

(4n,1X4n,5X4«,5X4n,5)

2.3
— (4«,1 3)(1 2«,3)+(4«,1 0tiA 3)(8«,2)

— (8«,GX8« ,1 0>4-(4«,5X4n,9X8« .2)
etc. etc. etc.

Ex aequalionibus hucusque cousideratis giaduuni (2«-f-1) e-
simi , (67J-+-1 ) esijni , ( 1 2 « -(- 1 ) esimi , (20«-(-1) esi-
mi, induclione habeinus formam generalem aequationis gra-
dus {h[h-+-\)n-i^\) esimi, quae eas ojiines conq)rehen-
dit et ciijiis radices bint forriiae aa-^a^-^'^h. Invenimus itaque
aecjuationes auxiliares sequentes .

( A «, 1 ) = ( A ( A + 1 ) w 4- 1) M N
(// « , /^ -H 1 ) = ^/j ( A 4- 1 ) « -j- 1 ) ^ _ -^ jL ^^

i . . .{i h.-'r 6 )
, J o I A\ /7/7 /IS , .(hn ^-'5 h) ...(hn — 2)

\

etc.

etc.

2... (3 A 4- 4)
etc.

(«)

(0

474 Aloysii Casinelli

(2/i«.2) = (/K//4-1)« + 1)-i _Z^J.M'N'

(2/?7i4-/<4-1)...2//«„
(2hn,h + 2) = (hih+i)n^\y 2...(/. + 3) ^^'^

(2//«+2//+1)...(2//«— 1),, ,, I C*^)
(2A«,2A+2) = (A(A + 1)n + 1)-^^ ___L_L_ ^^M'N^

(2/.n,3/.+2)=(A(A+i)n+i)' — 2r:(TM--5i — -^"^^

etc. etc. etc.

,<3/i«4-2)(3//«4-'J ),,.„, \

(zhn,z) = (k(k+^)n + ^)^ 21-^^ :^i-^TyrN' \

(3//«./.-4-3) = (H'i-t-i)« + i)- — ^ |7^_^^^ ^^ivr^^

, , s >. ^ (3An+2^4.2) ••• (3A«—1 )„,,.,
C3//»,2;i-t-3) = (/.(;i+1)n + 1)-i \ _^^j,^^) -^^^

, (3/m+3/i+2) . . . {Zhn—2^.^,,
(3/..,3/.+3)=:(M^ + 1)>^ + 1)^ 2-(3A+V~'''^/

etc. etc. etc.

(4/.n,4) = (M/^+1). + 1)^'^'"+^^-;//'"-*-^W\

{' 4 A n 4- A + 3 ) . . . 4 A M ,, ^.
(4A«,/. + 4) = (A(A4.1)n4-1)^ 3 (7+5)

[Ahn,lh^4) = {h{h^'\)n + \)^ ^ ^_ _^^^^ _^^^^ -'M^IN'=

(4A«-|-3/;4-3) . . . (4A«— 2V^ ^,
(4/m,3A+4) = (//(A-4-1)«4-1)i a.-.^S/.+V) "

etc. etc. etc.

eic. etc. etc. etc. etc.

De aequat. algebricis

475

£, . ..n

(h' n,2/i)=(//(^4-1>+1)

(//•« + 2 Zt— 1) . . . //'n ,/ „l'-*-i

2...(2A-<-1)

M N

(//•«, 4/i)=(//(/i4.1)N-M ) V __i i^ ' M N

4 . . . ( 4 At 4- 3 )

etc.

etc.

etc.

(")

/

Inductione iaveniemus quoque formam aequationis esse

X

h(b-i-1>iH-1

— A X

bhn

— B X

hlin-h

— C X

hhn-2h

etc.

h(l,_1)n_1 h(h-1>-h-1 h(h-<)n-2h-1

— A X — B X — G a: etc.

h(l.-2>-2 l<h-2)n-b_2 U(h-2)n-21— 2

—A x — B X — C X etc.

m.-3)n-3 Kh-3Jn-b-3 hCh-3>-2b-3

— A x — 13 X — (j X etc. = 0.

etc.

etc.

etc.

(h-1) hn-h^i (h-1) bn-2h+1 (h-1) hn-3h+l

— A X — a X — L X etc.

Aequailonibus auxiliaribus notae fiunt quaniitales
ikn.l) , {Zhn,2) , (3^n,3) , (,4k n, 4) etc.

(hr,,h + ^) , {^hn,h^2), (Zhn,h^Z), {4h n,h ^4) eic.
{hn,%li^\), C2 /« n, 2 ^4- 2) , (3A«,2/i-t_3), (4 A n, 2 A -M) etc.
{hn,-}>h^\), (2/in,3A4-2), (3/i n, 3 A -+- 3) , (4 A n, 3 /* -|- 4) etc.

etc. etc. etc. etc.

{[k'-lh)n,h-Z), ((h'-2h)7,,h-2), {(h'~h)n,h-\), (/,'«,/,).
( (A--3/0«,27^-3) , ({h'-U,n,U-2), {{h-- h)n,2k-1) , (f>'n,2/t).
{{h'-Vi)n,U-Z), {{h'-2h)n,yi-2}, {{h'~h)n,Zh-'[) , {h'n,Zh).
{{k'—Vi)n,4fi—i), {{k'-2k)n,4h-2), ( (//'— A)«,4A_1), {h'n,4k).

etc. etc. etc. etc.

qmbas regula praescripta dcfiniunlur coefficientes aequationis
T. V. 60.

^'^ Aloysii Casinelli

Coefficientium autem indices sunt

A- An + 1

B kn + k-hl

C /iw + 2 7t-+-1

D /i 7» -t- 3 /t -4- 1

etc. etc.

A' 2Ak-h2

B' 2 A 7j 4- 7^ + 2

C' 2/^7^^-2/^^-2

^' 2 /^ « 4- 3 A -i- 2

etc. etc.

A" 3AM-t-3

B" 3^714-^4-3

C" 3A«4-2A-»-3

D" 3A«-H3^-h3

etc. etc.

A'" 4/,n^4

B'" 4/in^ /i4-4

C" 4/2?i4-2/<4-4

I^'" 4kn■^-^h-^~4

etc. etc.

etc. etc.

A ••..... A' « + /i

B ..... k'n^Zk

C A'«4-3A

I^ h'n + 4h

etc. etc.

habebinius itaque

De aeqxjat. algebricis 477

A=(/»n,1)

C={fin,2hJr1)

D=(An,3^-Hl)

etc.

B'=(2A«, h +2)—{hn,1) {Im,h-h1)

C'=(2/i«,2A+2)— (/*«,1)(An,2A-+-1)

(//;»Aj2lX^«A-t-1)
_ _

D'=(2A«,3/i+2)— (//n,1)(//«,3A+1)

— (A«,A-Hl)(A«,2/*+1)
etc. etc.

A"=( 3 h n, Z)~{hnAXUn,l)J^!^^'^2l!}

B"=(3 /. n, h-^. Z)-(hnA )(2/m.;.+2)+ ^^^"'^ ^^^"'^ ^^^"-^+^i

— (/m,A+1)(2/m,2)
C"==(3An,2W)-(A.,1)(2/m,2^+2)+^^'"-^^^^'"-^^^^"'^^^+^).

_(An,A+1 (2^«,A+2)+^^-^ffl^:^±^fc^±l)
-(/m,2/i-Hl)(2Aw,2)
D"=(3/m,3^4-3)-(^n,1)(2/m,3/,+2)+(i±l)^'''"'''^^'"'^^'-^^)

2

— (//n,/<-+-1 )(//2/i,2//+2)-f<;m,1 )(;m,/i-f-1 ym,2//-t-1 )

-(/.n.2/.+1(2/..,A+2C-H^^"'^^^^^^"-^--^^>"^-'^+^^

—{hn,Zh-\-\Xlhn,2)
etc. etc. etc.

478 Aloysii Casinelli

(hn,^Xhn,^)(2hn,^)

A"=(4A«, 4)- (/m,1)(3An,3)

{2fin,2){2hn,2)
2

(/<ft,1)(An,1)(/<»,1 )(//H,1 )
2.3.4

B =(4An,ft-W) — (/i7?,1 )(3rtn,A4-3)+ -•

— (Aw,A+1 )(3/m,3)-+-(A«,1 ){hn,h->r\ )i^hn,l)
'—(2h?i,2){2/m,h-\-2)
(hn,'^Xhn,^X/m,^X/l?l,h-{^^)
~ 273

— (A«,A+1 )(3/««,A+3)-t-(/2W,1 )(^n,/^-^-1 )(2/i»,/j4-2)
— (An,2A4-1X3/m,3)+(/j78,1)(A«,2/i+1)(2/««,2)

—{2kn^2\2hn,2h+2)-\

(2hn,hJr^X2kn,h+2)
2
(/i«,1)(^»,1)(/i«,1)(/^»,2A,+1)
~ 2.3

(/m,1 XA«,1 )(//«,/i-+-1 )(/^M,/i+1 )

D' ' '=(4/m,3A-|-4)-(/m,1 ) (3/iH,3/t-4-3)

2 .2

(^»,1X/i",1)(2A«,3;i4-2)

2

--(/in,A+1 X3^/i,2/i4-3) +(/m,1 )(A«,A4-1 X2^7i, 2A4-2)
— (A/i,2A+1X3/m,A+3)4-(A7i,1)(A«,2A+1X2AR,A+2)
— (^«,3A+1)(3//«,3)4-(/i",1X/'«;3/i+1)(2/m,2)

^97i„2Y9/, -.>. .o^. (/^^'/'+1X/'^'/'+-'X2/>",/4+2)

— (2A«,2)(2An,3/<-+-2)H

-(2hn,h+2X2J,n,2h-\-2)+{hn,h-^1 )(/jn,2A4-1 )(2An,2)

(^^.IX/'^t.lX^'^^IX^' "3/^+1)
2.3

De AEQUAT. ALGEBRICIS 470

(hn,1){f,n,1 ) (/<?»,fe-4-1)(/fK,2/i-t-1)

2
(Art,1 ) {!,n,h+1 ) (//«,/;-h1 ) (//// ,/i+1 )

Sicque procedendo determinari possum cetcri coefEcienles

1 . A^''-^> n^''-^) r^''-'^ rk^''-'^ . 1/ 1

usque ad postreniosA , r> , Li , u etc.Veruniaa

id lenlandum incunitur in laborem improbum, et mnlestum
nimis, quem quideni nemo , ego pulo, aggredi audcbiij cal-
culi enim ultra raodum prolixi sunt, et complicati, uti hoc
exemplo dignoscere poterit quisque .

Deterniincmus scilicet tertios tcrminos coefficientis A , at-
que ad calcuhnn sinipliciorem reddendum, eos dividamus in
series diversas ex varietate expressionuni quibus ipsi termini ef-
formantur .

Series prima.

( // n, 1 ) ( A w," 1 ) ( (h'— 2h)n,h — 2)
(hn,'i)(2kn,2){{ k'— Zh)n,k — 3)
(hn,1)(ihn,3)i{h'—4h)n,h—4)
( // n, 1 ) ( 4 // «, 4 ) ( ( /^'— 5 h ) n, h—5)

etc. etc. etc.

Atque haec series continuanda erit usque ad terminum for-

mae si A est uumerus impar; usque

ad terminum (/in,i) (^khn,k) ((k-hi) /in, k-hi ) si h est
numerus par . Est autem animadvertendum illos terminos di-
vidi debere per 2 qui factorem habent duplicatum, per 2 . 3,
qui constant factore triplicato .

480 Aloysii Casinelu

Series secunda.

( 2 A n, 2 ) ( 2 // «, 2 ) ( ( /*•— 4 /O ", /^ — 4 )
{2hn,2){3hn,Z){{ h'— 5h)n,h — 5)
(2hn,2){4hn,4){{ h'— 6 h ) n, h — G)
{2hii,Z){5hn,5){{Ii'—lh) n, h — 1)
etc. etc. etc.

Quae series continnanda erit usque ad terminuin formae
(2An,2)(A// »,A) ((/.-+- 1 )/in,A-i-i) s\ h est niimerus im-

(2/in,2)(khTi,k){khn,k) .
par, usque ad termiimm k si // est

numerus par.

Termini qui faclorem habent duplicatum dividendi erunt per

2, qui constant factore triplicate per 2.3.

Series tertia
(3/jn,3)(3/««,3)((/»' — G^)«,A — G)
{Zhn,Z){4hn,4){{h' — l/i)n,h — l)

etc. etc. etc.

Quae series contlnuanda erit usque ad terminum formae

(3hn,i){khn,k)(k/in,k) . ,

si n est numerus impar, usque ad

ler niinum ( 3 // ?i ^ 3 ) ( A- /i «, A- ) ( ( A: -l- 1 ) /i /i^ A- -+- 1 ) si h est nu-
merus par .

Termini aulem qui continent factorem duplicatum dividen-
di erunt per 2 , qui constant factore triplicato per 2,3.

Ex tribus hisce seriebus facile dignoscitur quomodo subse-
quenies procedere debeant , atque earum ultimam , unico ter-
mino constare ([ui erit

(^-"4)(^4)(f'-"4)

2.3
si // est numerus formae 3r;

De aequat. algebuicis 481

2
si h est Humerus formae 3 r -+- 1 ;

2

si h est Humerus formae 3r-i-2.

Hoc specimlne dignoscet quisquis quam prolixus el molestus
esse deheal calculus terminorum subsequenlium, constat enim ex
aequationibus superius perpensis diilicultatem et complicationem
calculi augcre quo allior est ordo terminorum. Constat eliara
diflicultaiom magis augere dum ab uno coefTiciente ad alterum
trausitus fit, dumque ad aequationes sublimioris gradus proce-
dilur .

Quamobrem immenso calculo perterrilus eum aggredi uon
audeo , contentus satis regulas el legem detexisse quibus pos-
sum coeflicienles definiri , et formas aequalionum inveniri .

Manet vero demonstrandum iheorema ab initio enunciatum
scilicet: aequationem quamcumque n esirai gradus radicem ha,

bentem formae aa-^^b, aliam eliam radicem habere for-
mae aa-i-ab, dummodo sit n numerus primus vel cum A
vel cum k vel cum utroque.

Hujus aequationis radices omnes, erunt iheoreraate funda-
meniali ab initio demonstrato

h V

a a ~^ a o

9 a4-? b

etc. etc.

S
Expressis simbulo q summis polenliaruni q esimarum aequa-
tionis J'" — 1 •= 0 , notis regtiHs , pro data aequatione , habe-
bimus

482 Aloysii Casinelli

(«) P, = S^^ a V S ,_^^^ a '1 ^rt:^ S ^,_,,^,^ a"' b'
.(.-1)(.-2_)^ «-V + etc.

2.3 lir-31i^3k

Ponatur nunc eamdem aequationem habere rarlicem a a -ha b,
iibi g est Humerus primus cum «; ejus radices omnes erunt
eliam expressae liis formis

a-\-b

a

a + 0. o

/

aJ^^^h

^^•^

a^d^^b

etc.
eritque

r(r — 1)(r— 2n '-3,,

H — ^^ ttH '^ a 6'-+- etc.

2.3 g(hiw3h-K3k)

Nunc erit a^a-f-a b radix aeqiialionis si series (a) identica
eril seriei (Z»), quod quidem est per se evidens. Reapse autem
hae duae series sunt identicae; nam a primo termino incipiendo
vel hr est divisibilis per n et erit divisibilis per re eliam ghr, vel,
hr non est divisibilis per n , et neque ghr erit divisibilis per n,
narngQln sunt inter se numcri primi. Priori casu, notis proprie-
talibus radicum uniiatis est S^^ =zn, S == n , casu posteriori

est S = 0 , S . = 0 , quicumque igitur sit numerus h r est

hr gtir * 1. <J

semper S , = S , et idee primus terminus S a identicus

^ hr ghr *■ hr

primo termino S a . Eodem ratiocinio demonstratur quicum-
que sit numerus hr- — h-^-k scilicet vel divisibilis vel nou di-
visibilis per n, terminum secundum r S a b identi-

* hr— h-t-k

cum esse terniino secundo r S a bi demonstratur i-

g(hr-h-^k) '

De aequat. algebhicis 483

tidem terminum tertium identicum esse termino terlio , quar-

tum, quarto etc., et ideo seiiem (a) omnino idemicam esse

seriei (Z*) .

ii \

Ergo si a a-ir-a b est radix datae aequalionls alque expo-

nens n sit primus cuna A vel cum k vel cum ulroque, erit

quoque radix aequationis a a-^d b dmnodo sinl g,n inter
se numeri primi.

Hoc posito si //. est numerus primus cum n possumus ita
determinarc nuniorum g ut sil gh-=pn-',-\ 5 haec aequatio in-
ter indeterminalas g,p resolvi potest in numeris integris , coeffi-
cienies enim h,n nullum habent comunem divisorem, neque re-
solvi potest nisi sit g numerus primus cum n-^ nam s\.g-,n co-
munem divisorem habercnt ex. gr. X posito g"=/l(;, n-=-?<,d esset

1

Xchz=. A /; d-\-\ , undo ch=z pd-\ — r- quod est impossibile ,

nam numerus integer Xh aequare ncf[uit numerum fraciionarium

Cum ergo sit gh-=ipTi-{-\ erit radix a a-^-a b:=a a

-J- a b = aa-\-a b .

Si vero est numerus n primus cum k eodem modo dedu-

gh gV gh pn-4-t gh

ceretur a a-\-a b = a a -{- a b=a a-^ab.

. h k

Itaque aequalio data cum habeat radicem a a-¥a b , habe-

bit quoque radicem vel formae a rt-t-a i, vel formaeaa-Hf/i.
Motandum auiem est circa has aequationes eas habere for-
mam omnino diversam ab illis superius consideraiis si dilleren-
tia inter h et k non sit numerus primus cum n . Ne nimis
longus sim dc his aequationibus pertractare reserve in altera
dissertatioue, que erit hujus continuatio et velut appendix. In
hac appendice examini subjiciam eliam eas aequationes in qui-
bus exponens n non est numerus primus nef[ue cum h ne-
que cum k , quamvis enim initio dixerim has aequationes re-
ducibiles esse ad gradum inferiorem lamen haec reductio ex-
ceptionibus obnoxia est. In ipsa perpendain etiam aequationes
secundi ordinis et gradus paris et ideo dissertalioui praesenti
fmem inipono.

T. V. '61.

JULII BEDETTI

(Jje ^laiio (janaentcf

VJum medio seculo proxime superiori calculum difl'eren-
tialem ad superficierum curvarum doctrinam Mathematici trans-
tulissentj tot nova et tam mirabilia theoremata de superficie-
rum curvatura detecta sunt, ut inter ejusdem seculi comper-
ta non uUiraum certe locum ohlineant. Primum equidem anno-
1 760 Eulerus (1), qui omnes fere raatheseos partes illustravit,
vel novis inventis auxit , ■ curvaturae mensuram , in quo vis su-
perficiei puncto , consequutus est e duobus osculi radiis , altero
maximo , altero minirao eorum , qui pertinent ad sectiones pla-
nas superficiei in dato puncto normales. Tum anno 1776 de-
raonstravit Meunier (X), superficiem genitam ab arcus circu-
li conversione circa axem posse ita constitui, ut ei in puncto
ab axe remotiori sit eadem curvatura, quae est cuilibet su-
perficiei in dato puncto. Ideo, ut linearum curvaturam unius
lineae curvatura, idest circuli, mclimur, sic ilia siiperficie con-
versione arcus circuli genita omnium superficierum curvatu-
ram meiiri possumus. Neque hoc loco ab Eulcro multum Meu-
nier recedit; nam radius arcus genitoris, atque recta axi per-
pendicularis , e puncto arcus remoliori demissa, sunt idem ac
duo radii curvaturae. Meunier autem intendit animum ad cur-
vaturae formas; quarum tria genera recensuit, prout superfi-

(1) Histoire de 1' Academic Royale.... — A Berlin.

(2) Savans etrangers. Tom. X.

486 JuLII BeDETTI

cles circa quoddam siuim punctum , caviiaiein , vel convexi-
talein , vel una hie caviiaiein , illic convexiialeni dalo piano
obvertat. Hanc pariilioneni suppeditarunl sij^na diioruni radio-
rum curvaturae , ant aei|ualia , aul coniraria. Deindo ex dua-
rum normalium infiuile proxiniaruni concursu clarissinms iMoH-
ge (1), cum maximae, mininiaeque curvaturae lineas , duos-
que oscnli radios , turn normalium convenienlium , ac puncto-
runi, in quae hae lincae conveniuntj loca gcomeirica eruit. At
lioc seculo incuute idem Auctor in aureo lihro , ciii tiiulus est
Geometric Descriptive , non solum curvaturae formas non ne-
glexit, sed in illis dividendis duplici parliiione usus c^i. Pri-
me enim dixit superficierum esse tria genera ; quae nullam
undique curvaturam habent; et quae quoquoversum unam tan-
tum; et quae binas curvaluras: rursus earum quibus duo sunt
curvaturae , item tria genera j prout binae curvaturae in om-
uibus superficiei pinictis ad easdem partes sunt cavae, vel al-
tera ad quasdam , altera ad diversas ; vel in eadem superficie
modo in easdem , modo in diversas partes. Demum nonnulla
Caroli Dupiiiii opuscula in lucem prodierunt (2) 5 quae , quam-
vis iisdeni principiis quibus Eulerus et Monge usi sunt , ma-
gna ex parte nitantur, nova tamen, et insignia quaedam pro-
ponunt. Haec sunt tangentes eae, quas Dupin conjugatas ap-
pellavit, et linea ilia, cui indicnntis nomen imposult. Tribus
vero curvaturae generibus originem praebet linea indicans,
quippe quae sit sectio conica, ideoque ellipsis, aut hyperbola,
aut parabola esse possit. Itaque in superficiei punclo , quo li-
nea indicans sit ellipsis , duo curvaturae iisdem pariibus cavi-
taiem obvertunt; quo hyperbola, partibus diversis; quo pai-a-
bola , una ex binis curvaturis abolescit. Notandum est , lineam
indicantem , quae ad leriium genus spectat , ne parabolam qui-
dem esse , sed reapse in duas rectas abire : quod tamen non
iinpedit, quominus muiata eliam re idem nomen relineamus.
Praeierea , cum in demonstratione theorematis , planum super-
(iciem tangens esse locum geometricum omnium reclarum se-

(1) Application de 1' Analyse 1795-

(2^ Dt-vcloppements de Geometrie -Paris- 1813.

De pl\no tangekte 487

clloncs supcrficiel in contactus puncto tangentium, posuisset Du-
pin (1), planum tarigens, ni tangenles omnes complectatur ,
supcificicm secare , iicc turn esse appellandnin tangens , sed
secans; idem Auctor, hac lerme seposita sentcntia (2), super-
ficiem secundi generis secaii a piano , quod earn contingat ,
arbilratus est. Ilaec (juaiumpiani superficierum conditio, non-
nullis iniplicata amhagilms , pene oninino latuit : adeo , lit ex-
ceptis superficieljus quae gallice gauc/ics sunt nuncupatae, et
quas nos appellaremiis distoi tas , nulla alia superficies comme-
morelur, quae plaiuini tangens intersecet. Lacroix quo([ue sum-
ma vir, peispectaque doctrina, qui in tractatu calculi superio-
ris ea quae de superficierum curvatura dicta sunt, diligcniissi-
nie retulit, superficiei secundi generis conditionem preteriitj
et duo tantum esse genera superficierum existimasse videtur;
nempe vel superficiem solum modo in puncto contactus piano
tangenti occurrere, vel planum in (juadam linea superficiem
contingere (3) .

Nunc quod mihi proposui, breviter aperiam. Superficierum
genera , quae per osculi radios adhuc condebantur , piano
tangente eruamj eaque sic firmabo , et definiam, ut nemini
dubium sit, cui generi curvatura superficiei in dato puncto tri-
buenda sitj hinc demum niaximorum , ininimorumve doctri-
nam in functionibus diiarum variabilium, sicuti coroUarium,
excerpam: omnia sane levia , nee profecio vestra , sapientes Vi-
li, atteiuione digna. Sed, cum curvaturae superficierum tra-
ctatui me nonnihil profuisse putarem , cumque ea , quae scripbi,
ante Vestrum nonnullos, quorum auditor liii, esse legcnda sci-
rem; animos sumpsi, atque opusculum hoc, qualecumque sit,
hodie Vobis iradcre non dubilavi.

1 . Non omnes planum tangens superficiei pariter definieiunt.
Tinseaa (4)^ et Monge tangens nuncupavernnt planum, in quo
sunt binae tangentes sectioiium superficiei in puncto contac-
tus: Dupin et Biot (5) planum tangens dixennit esse locum

(1) Ibidem - Pag. 7. -

(2) Ibitlcni - Png. 51. -

(3) Lacroix. Tiaitti clu Cnlcul . . .- 2.«'"« Edition - Torn. III. p. 658.

(4) Savans t'lrangcrs -Tom. IX. pag. 593.

(5) Essai de Geometric analytifjuc -Pag. 339.- Paris. 1313.

488 JuLii Bedetti

geometricum tangcnlimn superficieni in quodam suo punclo;
et merito hanc delinilionein inter iheoremata recensuerunt : La-
graiigia (1) tangens vocavit planum, quod ita ad superficieni
accedit, et angulum ita exiguuni in contaclus puncto consti-
tuit , at per id puactuni intra eum angulum nullum aliud pla-
num duci possit; quae cum universa contactuum doctriaa o-
ptime congrnuni: alii analysi infiniiorum usi sunt; alii denique
voluerunt planum tangens respeclu superficiei tactae ita jace-
re, ul ei tantum in unico puncto occurreret; cui definitioni
solas exemerunt superficies , quibus tota recta adhaerere potest.
Cum auieni hae omnes definitioncs ad binas praecipuas idest
Dupuiii et Lagrangiae , redigi possint; nieum esse putavi ,
quomodo planum tangens respectu superficiei situm sit, dupli-
ci ratio ne inquirere.

2. Jam ex contactuum doctrina inltium capiam. Sit z = (p(^x,j-)
aequatio ad quamlibet superficieni ad tres axes relatam; sint
x,y,z coordinatae puncti, in quo planum cnntingere super-
ficieni debet; x',y\ z coordinatae cujuscumque puncti plani
tangentis;

z-i-(pco-^(ji\-^-— (rio'-^-2se^>i-^ti'j-¥■
^ 2~l{^ o' + 3 7' «• / -H 3 r' o i' -^ / iA H

sit series genita evolutione ordinaiae z = <p(x -^ a, y-^i), ideoque
/d(p\ /dqi\ /d'<p\ ld^<P\ , ld^<P\

His positis aequatio ad planum tangens erit, uii constat

z' — z=p{x—x)^q{y—y)y

et segmentum S indefinitae ordinatae z, quod superficies et
planum tangens inlercipiunt in punctis , quibus sunt coordina-
tae (x-t-to), (;^H-/), ita exprimetur

S= — (r 0*4-2 s 0 i -irti'\-\'-—{p'o'+ 3 q'u'i ■+■ 3 r'a i' -i- f'i'^-f-

(1) Th^orie des Fonctions .... - 1813 - Pae- '''

De plano tangente 489

Perspicuum est , hujus segmenti signum prout posillvum sit ,
vel negalivum, indicare, ulrum in punclo (x-f-<»), (^-t-j) pla-
num tangens superficiei subjaceat , an extra snperficiem emi-
neat . Quod autem incrcmenta oo et i , quorum valores in no-
stra sunt potestate, ita exigua statu! possint, ut trinomium

-irai' Ji^lsoi-\-ti'\

caeteroium terminorum summam excedat; segmenti S signum
idem eiit ac irinomii

quod, dempto coeiEciente— , per litteram Asignificabo. Igitur in
quaniitate A tota res vertitur; et consequenier ex ea eruenda
sunt argumenta analytica, quae ostendant, an planum tangens
undique a contactu extra superficiem emineat, an superficiei
undique subjaceat, an demum partim super superficiem, par-
tim sub superficie consistat.

3. Posita ralione variabili /:<!) = «, quantitas A vertitur in
banc

sive in

( t t ^ 5

idcirco A servabit idem signum, positivum nempe, vel nega-
tivum , si , quilibel valor sumatur pro variabili n , factor

/r 2s \

nunquam signum positivum deponet , negativum arripiet . At si-
gnum perpeluo servare , et nunquam evanescere , quisquis sit
valor cujusdam quantilatis variabilis, tanlummodo convenit po-
linomiis , quae , cum posita sint aequalia zero , aequationem
praebeani, in qua variabilis omnes habeat valores imaginarios.

Fiat ergo.-

r 2s

— H .n4-«' = 0;

t t

490 JiTLii Bedetti

atcjue hinc eliciendo n , erit

1

n=. -+-— 1/5*— r<;

ac proinJe valores variabilis n, si 5' minus sit quam rt, am-
bo erunt imaginarii, si majus, ambo reales. Quo statim intel-
ligilur haec duo consequi debere .

Piiniuni illud. Si fuerit 5' minus quam rf, idest (5' — rt) <0,
signum factoris

(r Zs \

_-H_., + „.),

quilibet valor tribuaUir variabill « , perpeluo posltlvum eritj i-
deoque quantiias A idem el unum signum servabit . Hoc sano
signum non secus eril atque illud , quod praefixum sit quanti-
lati t, sive r; conditio enim (5* — rf)<0 perspicue poscit,
ut uiraque quantitas r et t positiva sit, vel utraque negativa.

Secundo illud. Si fuerit s% majus quam rt, scilicet
(s' — r<)>0, signum factoris aeque ac quanlitalis A, varian-
do 7/, e positivo in negativum abibit, vel contra.

Hie aequalitas inter a' et r f continuo occurrit; de qua mo-
do pauca animadverterc praestabit . Quantitas A , cum sit

5*=rf, idest t=z — , facta substiiulione evadit
r

fo' yj^2sn-\- \~=. — Y'-{-lrsn-\-s'n'\^=--\r-\-sn\ ;

ciii perpetuo praefixum erit signum quantitatis r, dunmiodo

'■ . . ''
non fiat variabilis n =. . Posuo enim « = , quantitas

s ^

A evanescit, segmentique signum non e trinomio

quippe quod in uihilum redigatnr, verum e terminis trium
dimensionum quaerenduni est. Sed latins de hoc postea.

4. Interim praetermissa aequalitate inter s' et rt, duo con-
sequunlur .

Primum . Si ordiuatae puncti contactus negalivam reddant

De PLA^O TAEGENTE 491

quantiialem (s* — rf), plani tangeniis puncla undujue a conla-
ctu vcl super superficicm , vel sub ea consistunt; super, si r
negativum bit; si posilivum , sub supcrficie : ideoque planum
tan gens, noniiuUus intra terminos, nullibi praeter contactus puu-
ctum supcrficiei occurrit.

Seciindo. Si quantilas (s' — rlt) in puncto contactus positiva
sit, siiperficiei partim extra planum eminet , partim eodem pia-
no subjacet: idcirco superficies ita piano langcnti necessario
occurrit, ul communis seclio sit linea, quae transit per pun-
ctum contactus.

Hac ratione ea, quae Mcjf nfer ab oscuU radiis emit, gene-
ra definita sunt: superficies idest in iis punctis, quibus sit
(i* — r<)<0, et r<0, cavitaiem piano ordinatarum x,y ob-
vertit; in iis cpiibus sit (i* — r<)<Ojetr>0, convexitatem;
demum quo sit (s' — r/)>0, superficies est in easdem par-
tes cava, et una simul convexa.

5. Sod de iis quae dicta sunt, nobis objici illud potest. In
formis curvaturae per genera dispertiendis cum nos altendisse-
mus ad signi imroutabilitatem , aut variationem in eo tantum
eegmento, quod axi z parallelum est; omnia fluctuarent, immo
corruercnt, si accidere posset, ut segmenta alioqiiin ducta si-
gnimi mutarent, dum ea quae sunt axi z parallela idem si-
gnum servant; sive contra. Haec objecta non solum nostram ,
sed universam etiam contactvmm doctrinam inficiari vidcntur:
nam , cum varii contactutmi gradus deflniti essent per scgnien-
tum axi z parallelum , quod inter binas superficies interce-
dit; dubium esse poterit, quin , mutatis axibus, contactus quo-
que gradus mutarentur . Quapropter non alienum esse duxi ea
objecta diluere ; ut pateat, nee curvaturae genera, nee gradus
contactus ab axium directione pendere .

Quaeramus igitur , quae futura sit evolutio ordinatae z, cum
axes permutentur , vel generalim cum pro ordinaiis x,y,z
substituanlur variabilium x',y,z quaedam functiones lineares.
Sit z = (fi(r,j-) aequatio ad superficiem relatam ad tres axes
x,j^, r; £'=ip' (x'jj') ae(juatio ad eandem , mutatis axibus; re-
lationes, quae inter novas, et pristinas ordiuatas intercedunt,
sint

T. T. C2.

492 Jutn Bedetti

a' = a-t-a x + bj^cz
/'=/? + «' x + i'7-f-c' z
z' =y + a" x-+-6"j-t-c'' zj

denique cum x, et 7' verlaniur in (a?-f-<a), (y-l-i), pona-
imis «, x'jj-'^s' veni iu (s-hO), (j:'-H<y'), (y-+-/'), (z'-+-&'). His
faclis substitulionibus , aequalioues quas supra adnotaviinus, in
has mutantur

(1); e = (/>o-+-7'>4-Y(ro'4- 2 jot + <»••) + -f
in qua

P=\rx)''^=\Ty)'''=\d-^^)'' = \d^j)'

(2) ; e'=(P»'+Q'')+ 5-( R 0"+ 2 S o' i'-l- T r) 4- .... ;
in qua

^=m

)•■■•>

(3); o':=ao + 6 /-I- c5;
(4) J i' = a'a-\-b'i^c'9;
(5); e'=a"«-<-i"t4-c"0.
Eliminando 6, et positis brevitatis caussa

a-\-cp = h , a'+c'p=^k', a"-hc"p = h",
b+cq = k, b'-\-c'q = k', b'^c"q — k";
eiit

(3); o'=(Ao4-A0 + yC |ro'+2.f Ot + «j" | -f-

(4); i' = (/*'o-f-A'0+yC'jr 0^ + 25 01 4-n' | 4-

(5); ff={h"o^Wi)-\-'^c"<iro*'\-ZsoiJ^ti']^'Jr

De PLANO TANGENTE 493

His autem valoiibus substitutis in aequalione (2), fiet

(//P+A'Q)o+(AP4-A'Q)/+

+lo'ir(cP+c'Q)+/('R+2A/*'S-|-A'-TJ+

(h"o+k"i)+~:c"(ra'+iscii+tr)-h....=) / >

V -r- r^-^ I \j^oi |<cP+c'Q)+WR-t-(W--|-A'A)S-t-A'A'T|

+ Y r j^(cP-K'Q)+A'R+2U'S+A"-T J+

\

Hinc principio Cartesiano eruuntur aequaliones:
.AP + A'Q = A"
^^ ^AP-t-A'Q = A"

Tr ( c P -f. c'Q ) 4- /r-R + 2 /^ //'S -f- A"T = c"r
(7) ^(cP + c'Q)-+-AAR4.(;,A'_HA'A)S-i-A'A'T=c"j
(< (c P + c'Q ) -t- A-R H- 2 A A'S + A-"T = c"f .

Jam paiet, differentialia primi orcHnis P, Q novae ordina-
lae z' funcliones esse quanlitatuu) /i, A', 1i\ k, k , A', idesl duo-
rum primi ordinis difleienlialium p,(f pristinae z; differentia-
lia secundi ordinis R , S , T functiones esse diflerentialium pri-
mi ac secundi ordinis/7,y,r, 5, f ordinatae z, el sic deinceps .
Ideoque si inter binas superficies , ad quas aequaliones sint
z-='l (ji:,y), z = <p(_x,j'), gradus contaclus ordinis 7i interce-
dat; si nempe singula differentialia ordinatae z='', [x ,y'), us-
que ad ordinem n , ordinatim aequentur singulis ordinatae
z = (p(a:,^) differeniialibus; hae aequalitates, pernuUatis axi-
bus , itidem perstabunt . Enimvero , si differentialia primi or-
dinis ordinatae z=tl(^x,y) dicantur p„q,, differentialia se-
cundi ordinis r.,s,,f,, atque P., Q,^R.,S,,T, valores , in quos
ea differentialia verluntur, cum ad axes x',y,z' superficies
z=:i^(x,j') relala fueril; differentialia P, , Q, constabunt ex
p,,(f, eodem paclo , quo P, Q exp,(f; pariterque R,,S, ,
T, ex p,, ^ , , r, , s, , t, eodem constabunt pacto, quo R, S,
T ex p, (J, r, Sj t: et consequenter, si fuerit p=^p., (J=^„ e-
rit quoque P:=P,, Q = Q.; et praeterea si r = r,, s = s,,
t=:t,, simul erit R = R., S=S. , T=T, j et ita porro. Gra-

494 JuLii Bedetti

dus Igitur coiitacms inter binas superficies non iiiimutatur per-
umtutione axiuin, vel direcdonis scgmeud, quo gradus dellni-
tur. Non secus dicendiiin de linearum coiitactu . Sed aggre-
diainur ea, quae propius argumenlum respiciunt.

6. Ponatur c' — c P — -c'QzsAj aequaliones, quas numero
(7) signaviuius , evadent

A'R-f.2AA'S4-A"T=A;-
hkRJr(h k' 4- A' A- ) S 4- h'k' T=Xs

A'R + 2AA-'S + A'^T = Af ;

hinc eliciatur A'(5' — rt); erit

I R= ( h'k'— h'k' ) 4- 2 R S A A ( A A'-4- A' A — A A'— A' A ) +
J-4-RT(2AA'AA'— A=A-'=— A"A-')-4-

(+ 2 S T (A A'+ A'A — AA'— A' A) A'A'+ T\h"-k"^h''k") ;
sive

A' ( s'_ r 0 = S= ( A A'— A' A )'— R T ( h A'— A' A )"-
A'(j'— rO = (AA'— A'Ay(S=— RT).

Quo patetj quanlitaus (5' — rt) signuni, cui imniutabilitas et
varialio signi segmenti axi z paralleli subjiciuntur , idem esse
ac quantitaus (S* — RT) signum, cui immutabililas et varia-
tio signi segmenii alioquin ducd subjicereniur. Ergo cum quid-
dam segnientum servet unum et idem signum, vel signum
commutet, servabunt quoque, vel commutabunt innumera quo-
quo versum ducta segmenta.

7. Antequam huic argumento finem faciam , praestat illud
animadvertere. Si per funcliones lineares^ qiiibus num. 5 , a-
xibus permutandis , usi sumus , eliminentur x ,y, z ex aequa-
tione z = (p(^x,yy, orietur aequatio, quae, immotis axibus, ad
novam superficiem erit. Tum pristina superficies, tum ea quae
per hujusniodi substitutionem e pristina gignilur, vel piano tan-
genti in punctis homologis simul occurrent, vel simul undi-
que circa contactum a plauo tangente versus easdem partes
detorquebuntur.

8. Sed veniamus ad sectiones superficiei, quarum plana per-
pendicularia sunt piano ordinatarum x,yy ilerumque, ut ini-
tio siatuimus, disquisitionem iuchoemus.

De plano tangente 49 fJ

Sit (Tab.XLIII. fig. 1) M punciuin quidvis cujuscumque su-
perliciei, ad quam aequalio sil z = q: (x , y) ; OP = j:, PQ=^-,
MQ:=:;; per M ducalur planum MQT perpciidiculare piano
yOx; recta QT, quae communis horum planorum est seclio,
cum axe Ox cornprehendat angnlum, cujus tangens trigonome-
trica sit n. Sint denmm X, Y, Z coordinatae cujuslibet puncti
plani MQT; et x ,y\z cujusvis puncti N sectionis ININ. Ilinc
aequatio ad planum secans Y — ^ = 7j(X — x); et aequatio-
nes ad secliouem MN

(A) z'=?5(jc',/);/— j = w(x'— j:).

Quod si quantiias n in infinitum variel, hae binae aequatio-
nes ad onines erunt innumeras sectiones, quae in puncto M
per plana perpcndicularia piano ordinaiariun x,y fieri possunt.
Interea pracstabit hie subjicere aequationes diflerentiales lineae
MN, quarum summus in posterum usus erit. Ope calculi dif-
furentialis ex aerjuaiionibus (A) elicitur

n;

\dx)~ \dx'} "^ \df)\dx} ' \ZP) ■
adeoqiie

/dz'\ ld<p\ /d'p\

m=OM£^)Md^Mm

I

Verum retentis iisdera notis, quas num. 2 posuimus, et qui-
bus luodo adjicimiu

496

JuLIl BeDETTI

C^.)-;(?)=-;

siiperlores aequaliones diflbrentiales in puncto M evadeat

/d'z\

I j-T I =p'+ iq'n + Z r'ra'+ s' n'

/dh\

l~J=p"-h4q"n + 6r"n'+4s"n'~^t"n''

■\. "^

His posilis aeqiiationes ad rectam quae sectionem MN in
M contiugit ( si vocentur jc",y",z" coordinatae cujusciimque
puncli ejusdem rectae ) erunt hae duo

r"—J = n{x"—x); z"—z=z{p-\-qn){x''^x).

Si modo quantitas n perpetuo variet, sectio MN, nee non re-
cta earn tangens in M ex una in alteram migrabit; ita ut u-
nicuique valori quantitatis n quaedani tangens respondeat .
Proinde eliminando n e binis tangenlium aequationibus , tertia
habebitur aequatio, quae ad oranes tangenles eiit, idest ad
superficiem , quae tangenles omnes complectitur . Cum sit ergo

f'—y = n{x"—x),
et

=" — " = {p '\-qn)(x" — x),
eril

" = r, >

X — X

et facta substiiutione

z--z=p{x"^x)^q{f-j).
At haec aequatio cum ea quae ad planum tangens est, abso-

De pi-ano tanoente 497

lute congruii; planum ij^ilur supeiilciem tangcns in puncto
RI est locus geomctricus omnium rectarum tangentiiim in M
sectioncs superficici, quarum plana perpendicularia sunt pia-
no ordinaliirnni x,y.

9. Piiunc plana perpendiculaiia piano xy aliqiianlisper re-
linquanius; alia cnim magis universalia , quae ad langcns per-
tinent planum , exponeie libet .

Prinmm dico , planum tangens esse geometiicum locum re-
ctarum tangeiitium innumeras sectioncs, quarum plana cum
axiljiis quemliljct angulum comprehendunt. Sit
='— s = A (x'— j:)-+-B(7'— j)

aequatio ad quodcumque e planis ductis per Mj ad sectionem
autcm aequationes erunt

z'— = = A(x'— x)-HBQ'— j); z'^<p{x\f).
nine ernilur

et in puncto M, quo x'=x, j-'=j^, 2 = 3,

unde

\dx) Y> — q'\dx)~~ h — q

Quare ad rectam , quae in M sectionem planam contingit, ae-
quationes erunt

Hie variando quantitates A et B, variant et eac, quae situm
tangenlis praefiniuntj ita ut ad locum geometricum tangenlium
inveniendum , binas quantitates e binis aequationibus elimiiiari
oporteret . Quod licet pcrfici non posse videatur ; tamen .
acto periculo , res bene ccdit . Revera ex aequatioue

•^'-•^=rB4)(-'— )

498 JuLii Bedetti

eliciendo A , erit

(x— a:)A=/)(x'— a:) — (/'— 7)(B — y),-
ac ideo aequatio

seu

(z'_s)(B — 7) = By9(x'— x) — 7 A(x'— x)

vcrielur in banc

(='-2)(B_<7)=/)(x'-x)(B_<7) + 70'_7)(B-<7);
vel dempto multiplicatore communi (b — q)

z—z=ip{x'—x)-\rq{jr'—jr).

Itaque cum eliminelur una e quantitalibus A , B , eliminaiur
et altera . Consequens autem aequatio cum ea , quae ad pla-
num tangens est , scite concordat . Quare planum tangens geo-
metricus est locus ojunium rectarum , quae sectiones planas
utcumque ductas per M, in eodem puncto M contingunt .

Exinde coUigere haec duo licet. Primum; si superficies utcum-
que plauo secetur, et planum tangens superliciei in quovis
puncto sectionis ducatur , recta in qua ea plana se invicem
secabuntj sectionem continget. Nam recta tangens sectionem
quamdam in quodam puncto , jacet in piano superficiem tan-
gcute in eo puncto 5 nee non in piano sectionis. Secundo; si
planum quodlibet converlatur circa rectam utcumque ductam
per punclum M in piano superficiem tangente in M; ea re-
cta continget in M sectiones oraues, quas planum vertens per-
petuo generat.

1 0. Secundo dico , planum superficiem tangens in dato pun-
cto esse locum geometricum tangentium infinitas numero li-
neas vel planas, vel non , quae transeunl per datum punctum,
et in superficie describi possunt.

Quaevis sit linea , quae per punclum M transit , et in su-
perficie data jacet, omnibus liquet, eam ab inierseclione cu-
jusdam superficiei cum data superficie oriri posse. Sit igitur,
ut supra, z = ?j(x,j') aequatio ad datam superficiem;
z^(p (a:,^) ad eam, quae priorem in puncto M secat: sit
demum

De PLANO TA^GENTE 499

(d(p'\ i(i<P'\

\d X I \ a J J

Hie aequatio dlflerentiaHs ad secundam superficiem , nempe
vicem praestal aequationis difierenlialis ad planum

ac proinde eo prorsus pacto, quo una eliminari potuerunt A et
B, binae quoque quantilales p,,q, eliminabuiilur . Quod de-
monstrandum erat .

11. Sed ad sccliones revcrtamur, quarum plana perpendi-
cularia sunt piano ordinatarum x^y, per has enim curvatu-
rae genera rursus, el copiosius condemus. Videanius igitur,,
quae supei ficici debeat esse conduio , ut projectiones seciio-
num ill piano ordinatarum z,x vd caviialem , vel convexita-
tem aeque omnes in punclo I\I axi x obvertant; et quae con-
ditio, ut projoctionum pai'tim cavitatem , partim convexitatem.
Hae conditiones, uti linearum curvarum docirlna monet, a si-
gno quod praefixum erit diflerentiali secundi ordinis ,
(r -+- 2 5 re -4- f «'), petendae sunt. Cum autem (r-\-2sn-¥-tn')
sit idem ac trinomium, quod num. 3 perpendinuis , secre-
to tantum coefEciente &* re ipsa positivoj superiores conclu-
siones hue quoque aflerre licebit . Scilicet :

1. Si sit (5' — rf)<0, utcumque varietur n, valor diffe-
rentialis secundi positivus perpetuo erit , vel perpetuo nega-
livus. Quare projectiones sectionum in piano ordinatarum r,.r,
omnes axi x cavitatem , vel omnes convexitatem obvcrtent.

2. Si sit (5* — rf)>0, valor difFerentialis secimdi, varian-
do n , e positive in negaiivum abihit , vel contra. Quare ea-
rum projectionum partim axi x cavitatem , partim convexi-
tatem obvertent.

12. Verum ea , quae de projcctionibus diximus , de sectio- "

nibus quoque in piano secante jacentibus sunt aeque dicenda.

Idest, si sit(i'- — r<)<0, unaquaeque sectio M N unicuique

intersectioni QT vel cavitatem , vel convexitatem obvertet^ si

T. T. 63.

500 JuLii Bedetti

auiem sit (s* — r/)>0, qiiaedam sectiones M N reclis QT
obveilent cavitatem , (juaedain vero convexilalem. Quod sic
ostendo. Reclae MQ^ QT sint axes ordiiiaiarum z", x", ad
quos liiica M N rofeieiula esl; sit([ue a aiigulus^ qnem QT cum
axe X coinpioheudil, ct cujus Umgciis Irigonomelrica nnpor ii
vocata full. Statim inquirenti inter ordiiiatas a'", j'",z", et pri-
stinas x,y, z hae relaliones occurrunt :

z' =z" ; x' — x-=.x" COS. a; /' — y=ix" sin. «.

Qiiapropter ad linoam MN relatam ad axes MQ, QT qui in
ejus piano sunt, aequatio oiit z" = ?)(x', j^')? dunimodo x' ,
el y censeaulur lunclioncs vaiiabilis x" , Ope calculi dilFeren-
tialis ex hac aequatione , atque ex relationibus

x' —x=zx" ■ COS. a; /' — y=.x". fjii. a
eruitur

Idz \ __ /cjp\ /dx^\ /djp\ idy \
\dx } ~ \dxl\dx) "^ Vj7 V/.r'7
ld'-z"\__Id--<p\ldx\' / d'(p Xldx'UdfX
\dx ') ~ \d^'l\dx") "^ \dx' d/)\dx")\d7^) "*"

{d2±\l<r'\ (d(p\urx'\ /d<p\/d:r'\
"^ \dj")\d7'l "^ \dx')\dx"') "^ Wj7 W"7 '

{jf)='''-^iix'')=''^-^' (If)=«^ {2^)='-' ■'

ac proinde

/d'-z"\ /d'-fp\ I d'fp \ /d'f\

I 7-77.1= I T-r I COS.' a 4- 2 /- — — -jsm. a. cos. a 4-1 --—I sin.' a;

\dx''/ \dx"/ \dx'df } \dr }

seu
{d'z

et demum in punclo M, quo a;'=x^ / =y , 2' =2, erit

J

De PLANO TAh'GEME 501

/• .4- 2 .» M + ? n- .

COS.* a /• 4- 2 .> M + (

Ilaec quanlilas signum habebit conforme signo factoris
{r-^-2sn-h tn'], idesl diflcrentialis secundi projeclionuni In
piano oi'dinataruni z,x. Quod erat osiendendiim.

13. Si auleni ea , (juae num. 5 denionstrata siint^ hanc ad
rem traduccremus , facile illud colligetur. Ulcuintiue axes or-
diiialanini x,y,z comnmlenlnr, omnes sectiones (juaiiini pla-
na Uauseunl per M, ct pcrpendiculariler novo piano ordina-
tarum x,y insisluni, a langentibus versus easdem partes de-
torquentur, si sit (s' — rt)<0; si verum sit (i* — r/)>Oj
quaedam c sectionibus extra tangentes eminent , quaedam tau-
gemibus subjacent.

14. Ilinc rnrsus profluunt ea duo tlicorernata, quae e con-
tactuum doclrina (num. 4) cruimus. Videlicet

1.° In puncto cujusdam superficiei, ({uo sit ($'■ — /•/)<0,
sectiones omnes vel cavitalem, vcl convexitalem piano ordi-
natarum x,y obvertunl; ideo reciae in eo puncto superficiem
tangentes, vel omiies e snpcrficie exstant , vel omnes sub ea
consistunt ; et planum , locum gcomelricum tangcntium , ita
superficiem contingit, ut undiqne a contactu am haec, aut il-
lud jaceal versus planum ordinatarum x,y. Superficies autein
huic piano cavitatem obvertit, si r<0; convexitalem j si r> 0.

2." In puncto cujusdam superficiei, quo sit (s* — rt')y> 0,
sectionum parlim cavitalem, partim convexitalem piano ordi-
natarum x,_v obvertunt; et proinde quaedam e langentibus
extra superficiem eminent, quaedam vero superficial subja-
cent , ita ut circa contactum planum tangens hie supra su-
perficiem, illic sub ea consistat, ideoque occurrat ei in qua-
dam finea , quae per contactum necessaiio transit .

15. Nunc ad ea superficiei puncta, in quibus quantitas
[s' — r < ) evanescit , pergere oportet .

Aequationes difTereniiales ad lineam , in qua planum Y — y
= ra (X — x) occurrit superficiei z = (f(a,j')j e numero 8.
hue revehamus:

502 Juiii Bedetti

©-■■

+ 47" .n+6/-" . n'-*- 4 ;f" .«'+«" .H*.

Si autem sit (i' — rf) = 0, ut positum est, seu

< = -.;erit^— -J = — (r-4-5«) .
r \dx^l r

Idcirco piano ordinatamm x,y vel omnes cavitaiein obvei-
tent sectiones, vel omnes convexitatem pro quantitatis r si-
gn© aut negativo , aut positivo . De sectionibus his ea tanlum

excipienda est, quae ad valorem variabilis n spectat .

Nam cum valor (y-\) hie ad uihilum redigatur, difl'erentia-

libus ordinum superiorum est res permittenda . Assumpto igi-

r

tur « = , ent

s

{dx')

/d'*z\ ,, Ar , Gr' „ Ar' ,, r* „

=lL"s'>—4rs\q"-ir6r's\r"—4r's.s"^r'>.t" | .

Hinc per liaearum curvarum doclrinam nonnulla iheoretnata

deducuntur .

Si

(~X sive L'f'— 3rj*.7'-4-3rV.r'— r'.i'j

De plano tangente 503

non evanescat, in puncto M sectionis, cujus ad planum aequa-
tio est

s

habelur imuaiio directionis , idest flexus; et proinde ea secdo
ab eadem recta contingitur, ac secatur; quare in puncto, quo
sit (a* — rt) = 0, ct quantitas

\p' s'—Zrs'.q' -ifir's. r' —r^s' \ '

non evanescat, planum langens superficiei quidem occurrit.
Quod si una sit (a* — rt) = 0, et

{p' s'—'irs'.q' + 'ir's.r' — r' s' j =0,
ad I —J descendendum est. Nam si signum quantitatis

lj^J= ip" s'*—4rs\q"+Gr's'.r'—4r's. s"-\.r'>f' |

difforme sit signo quantitatis r; tunc sectio, in qua n = — -.^

s

piano ordinatarum x,y "cavitatem, vel convexitatem obvertet,

prout ceterae innumerae secliones inverso ordine convexitatem

obvertant, vel cavitatem. Quamobrem tangens sectionis, in

qua n-= , extra superficiem eminebit, interea dum cete-
rae tangentes superficiei subjacent, et viceversa: ita ui hac
quoque bypothesi planum tangens superficiem secet.

— I et r signa conformia habeant,

sectiones superficiei piano ordinatarum jc,y vel cavitatem vel
convexitatem omnes pariter obvertunt. Idcirco tantum in con-
tactus puncto, aut forsan in quadam linea planum tangens su-
perficiem contingit. Dixi, planum tangens in quadam linea su-
perficiem coutingere: si enira hoc accidcre potest, profecto non
accidet cnm sit (s' — rt) < 0; superficiei enim puncta vel cuncta
eminent extra planum tangens, vel cuncta sub eo piano consi-
siual: noQ cum (s* — rt) sit>Oj non cum sit (5' — rr)=0, et

{p' s' — irs'. q'^Zr's. r' — r'f'j

504 Jui.li Bedetti

a zero discrepet; non cum sit (i* — rt)=iO, et

Ip' s^-.^rs'. (7'J.-3/'5. r'— r'j'j =0,

. . /'i' ~A . . .

et signum quantuatis |-,~^l opposiuim sit signo quantit.itis r;

in quovis enim horuni casunin planum tangcns supcificiem
secal : adeo ut contacius in quadam linea tunc fieri solum-
modo possit, cum habealur (5' — rt)=:0, et

[p' s' — irs\ q+Zr's. r' —r's'}=0,
cumque valores /•, et

lp"s'>—4rs\q"-{-6r's\r"—4r^s.s"+r''.t"]

sint amho posilivi , vel ambo negativi. Quare eo tantum quod
in puncto contactus sit (5' — rt) = 0, inferri non licet, pla-
num tangens superficiem in eo puncto, eam quoque in qua-
dam linea coutingere. Id a clarissimis viris Dupin et Lacroix
non est consideratum.

16. Igitur: 1.° Planum tangens occunit superficiei^ si in
puncto contactus sit (5' — /■z) = 0; et

[p' s' — 'hrs\ q'-\-Zr^s. r'—f's')

non evanescat.

2.° Planum tangens itideni superficiem secat , si sit
(i* — r/) = 0, et

\p' s''—Zrs\ 7'-»-3 r* s. r'— r\ s'}=0,
et

{p"s^— 4 r s''. (j"-\-6 r' s\ r '— 4 r's. s' '-4- /•*. t" }

signum habeat difibrme quantitatis r signo.
3.° Si fuerit (s' — rt)=zO, et

{ p' i'__ 3 r s'. tf-\- 3 r' s. r'— r\ s]—0,
et unum ac idem signum binis quantitatibus r , et

\p"s'>~4rs\q" + 6r's'.r" — 4r's.s"-irr^.t"} ,

planum tangens vel tantum in contactus puncto , vel fortasse
in quadam linea superficiem continget.

17. Neque haec duo praetereunda. Si fuerit (i' — rt) = 0
eo quod sit r = 0, 5=0, fr=0, oportebii valores quoque

De plano tangente 505

p\q\,r\s cvanescere, et difl'oieiitiale quarlum variando n,e
valore positive in negalivum non abire, vel conira; lit planum
tangcns lantum in punclo coniactns supcrficiei occurrat. Quod
si ([uaedain e (|uaniiialiijus /.»', ^', r', a' una ciim.r,s,t non e-
vanuerinl, vel si iis evanescenlibus , valor

\p" -\-4q" n->r(jr" n^-\-As" n^ + t" n'*] ,

cum varietur « , e positivo in negativum abieiit, planum tan-
gens superficieni secabit.

Inde auicni patet ; quamvis r,s,t in puncto contactus eva-
nescaiu , hoc tamen punclum non esse necessario inter ea re-
censendiim , ([uac gallice vocanuir ombilics : quod refragaiur
sententiao Dtcpinii: " le point (quo sit r= 0, s = 0_, / = 0)
est an i-crilciblc oinbilic » (1)

Cum fuerit (s' ■ — rt) = 0 eo ([uia silr=0,s = U- dif-
fercntiale secundum fiet =i7i'5 cui quaniilati signiim erit con-
forme signo t, dummodo non sit7? = 0. Pusilo autem /i = 0,
did'erenliale secundum evanescit, lertinm evadit =p', el quar-
lum =z p" : cum igilur sit r=0, si=0, p=0, et valores
//', et t habeant signa conformia, sectiones superficiei vel ca-
vilatem omnes, vel omnes convexitaiem piano ordinatarum
x,y obvertunt: el cum una quaevis e binis iis condilionibus
non adimplealur, sectio cui respondent w = 0, piano ordina-
tarum x,y cavitaiem obvertit, si cc'terae convexitaiem; et vi-
ccversa . Eodem pacto , cum essel i=:0,< = 0, fere similes
coUigi possenl conclusiones .

18. Ea paucula , noc satis explorala, quae (num. 15.) de
contactu in (juadam llnea vel leviter atligimus , ipsa raonent^
ut manum sibi admoveamus.

Ut planum tangens

z'—Z=zp{x'—x)-\-q(x'—f)

in quadam linea

z=<p{x,y);l =0
X. y

superficiem z=z(p(^x,y) conlingat, necesse est, utcumque ex

(1) Developperaents .... - Pag. 133.

506 JuLii Bedetti

alio in alitim punctum ejus lincac evchalur conlactus, piano tan-
gcnli eundcni siuini perstare. Qiiocirca cum ordinatae x,y
contactus acqnationi /, ^ = 0 satisfaciant, quanvitates quae plani
tangenlis simm pracliniiinl , constantes et invaiiabilcs esse de-
beni . Verum acqualio ad planum langens sic scribi potest

z'z=px' -4- /// 4- ( z —p x — qjr);

cum igitur sit / =0, valorcs

° I, y

constantes fieri oporlet; iia ut si hi valores invariabiles dicen-
tiir a, b, c; hae tres habeantur aequationes

p = a, q = h, z—px — qj — c;

sive

p=za ,q ^=b,s — ax — by = C .

Primo , ex binis harum aequationum tertiam consequi , o'^ten-
dam . Cum propter aeqnationem 4_y=0 sit y funclio variabi-
lis .r, ope calculi differentialis ex aequatione z=f{x,y) e-
ruitur

at quisquis sit valor x, debet esse p=a , q-=h, erit igitur

el adhibita integratione , atque addita quantitate constante c erit

z-=ax-\-by +c , seu s — ax — by = c .

Quare ea relatio inter variabiles a:,y, quae;o, et y in quanli-
tates invariabiles converlit, convertet et (z — ax — by^ in
quantitatem constantem .

Quo illud patet . Si per quandam relalionem i =0 diffe-

rentialia p, q evadanl constantia , planum tangeus superficiem
z = ^(jr,j') in puncto x,l =0, z-=(p{x,y), earn quoque

conlinget in llnea, ad quam aequationes erunt z=:fp[^x,y);
I =0.

T.x

19. Secundo. Cum propter relationem / =0 sit ;7=fl,

De PLANO TA^GEN^E 507

et ^=b; ncccssario erit (s' — r^)=0. Revera per differen-
liationem aecpialionurn p = a, (j=^b , iu (juibus x est absolu-
te variabilis, fit

uncle eliniinando (-7— I? prodit (i" — rf) = 0.

20. Tcrlio. Ilujusinodi superficierum sectiones, quariim pla-
na per quoddam punclum lioeae contactus transeunt, vel o-
nines piano ordinataruni x,y cavitatem , vel omnes convexita-
tem obvertunt. Scilicet planum tangens superficiem in ea li-
nea , superficiem non secat . Cum in hujusmodi superficiebus
shp=a, et (j=b-j hae aequaliones diflercntiales habebun-
tur

(A)

(B)

'--'(S)-(^)--(,g)=«.

E prima aequationum (A) eruitur ( j—\ = —L.^ l,jc valor sub-

slilualur in acquationibus (B), quarum secunda ducta in ( )

addatur priori, erit;

T- V. 64.

(C)

508 JuLII BeDBTTI

2 /• , r'

p .(J ^ — . .r .

s s

r 2r' r' rt/d'y\

.f i s s \a X /

vel

;)'f'— 3 r s\ q'-\- 3 rV . r— r's' +.s'( y^ ) ( •«'— rt) = 0;

cumque sit (i' — rf) = 0 per num. 19, erit demiim

(D) ; p' 5' — 3 r s\ <7 '+ 3 ;-f . r'— r's'= 0

Eodem pacio ex binis aequationibus (C) eruitur

4r /•• r' r*

^"- - . <7"4- 6 - . r" -4--, . *" 4- ;^ . «" -J-

at (i' — rf) = 0, ei e sccuuda aequationum (B) est
2r r' , /dy\

igitur

r r* r' r* / d' rV

sen

(E);/>".^-4r.'.9"+6,-'.'.r"-4,-'..5"+r^^"=3.v(^-jJ =7(;?^) '

Hinc li(|uel, aeqiiationes (D), et (E) eas (num. 16) im-
plere condiiiones, quae ostendunt, superficiem tactam a pia-
no tangente nou secari. Quaie , si planum in quadam linea
quamdatn superficiem contingal, utrinque ab ea linea versus
easdem partes superficies a piano tangente delorquctur.

21. Non erit ab re nonnuUos casus referre, in quibus dif-
ferentialia ^, <jr in quantitates constantes vertantur. Ponatur pri-
mo alter differentiale functionem alterius esse; idcstp = i' (y).
Jam patet, p cousiantein fieri, dum q fiat coustans. Verum

Dk PLANO TANGEWTF. 509

hac in hypolliesl cum valor constans t] a nostra pendeat po-
lesiate , acquationes q-:=h ct zz=(f(^x,y) ad innunieras lineas
erunt , quae in eoileni online collocandac snot. Qiiaproptcr
in piano, quod superficicm in puncio cujusdam ex iis lineis
coniingit , ea quaedam linea tota jacet : adco nt quodlibel pla-
num langens in quadam ex iis lineis superficiem langit. Sed
quae sit haec linea , videamus.

Modo acqnationi z=^(x,^), quam adhuc ad superficiem
esse posulmus, succcdit haec /?= i/'(<7); quippe quae ad su-
perficies sit , quae hie nobis considerandae sunt. Cum autem
inter ordinatas x, et y lineae contactus intercedal quoque re-
lalio g=b, ad unamquanique earum linearnm acquationes e-
runt p = ^p ((f), (J :=b. In priori aequatione habita j' pro va-
riabili, difTcrcnliando eruitur

=(^)-

W7
seu posito

e secunda elicilur

s + t

erit ergo

(g) =-*■(.).

Sed cum valor q aequetur constanti b , constans et valor ^' (q)
erit; ac proinde quodlibet sunies punctum in linea contactus,

\-p) non immutabitur: projeciio igitur ejus Uneae in piano

ordinatarum x,y recta est. Hinc sponte fluit, contactus lineam,
quam quaerimus, rectam esse; cum enim ejus projectio in
piano ordinatarum x,y linea recta sit, recta (juoquc erit li-
nea , in qua planum tangcns et planum pcrpendiculare piano
x,y ductum per cam projectionem , se invicem secant. Ergo
superficies, ad quas sit aequatio ^ = '/(</), planum tangens in
linea recta contingit. Hae superficies a Matheraaiicis Gallis f/^-
veloppables nuncupatae fuerunt.

510 JuLII BEDRi-ri

li

IHc juvat aniinadvortetc, in qiiolibet puncto harum super-
llcicriun esse (5' — r/)=0: nam ex aequatione y? = '/ (y) ,
cum X censeliir variabilis, eruitur r == 'j^' ((j^ s; et cum /",

s=:''/ ^(f).t; alque eliminando '/'(y), erit — = — , sive

(*' — rf) = 0.

Nee praetereumlum , planum tangons superficiei non occur-

rere, etsi propter valorem coustanlem | -^ I dillerentialo quar-

tum [ mim. 20 (E) ] evancscat, idcoquc deficiat tertia e con-
ditionibus (num. "16), quae planum tangens vel tanlum in
puncto contaclus, vel in (|uad;un linca superficieni continge-
re ostendunt. Cum enim posilo ^= !/'(<■/) linea contaclus sit
recta, una cum diflerentiale secundo , lertio , et quarto seclio-

nis cui respondet« = , cetera quoque evanescent; el seg-

menti valor in niliilum redigetur; sed nihilominus e positivo
iu negaiivum non abibit. Ex quo consequitur , sectioues super-
ficiei utrinque a linea contactus vel omnes aeque cavitatem ,
vel omnes couvexitatem piano ordinalarum x,y obvertere.

22. Ponatur secundo, dlfferenlialia p, q In quadam super-
ficie acquirerc has formas (a-\-fl), (^-h/'O' "'^' quan-
titates a et Z> constantes sint, etf,f',l functiones quaevis va-
riabilium x,y. Hisce positis , si inter variabiles x,y stalualur
relatio 1 = 0, peispicuum est, diflerentialia p,(j in quaniitates
constantes verli . Sed hoc loco aequalio / = 0, quae est ad
lineae contactus projeclionem , ftullas alias constantes habebit
praeterquam quae in aequatione ad superficieni contineaniur .
Quare in hnjusmodi superficie una tantuni , vel plures sed nu-
mero definitac, lineae contaclus jacebunt .

23. Jam quae passim demonstrata sunt, ea hue ordinatim

cogamus ,

I.

Planum tangens in puncto contactus tantummodo superfi-
cieni contingit, nonnuUos tamen intra terminos: sive superfi-
cies a piano tangente versus easdem partes detorquetur, si in-
puncto contactus sit:

De PLA^O TAWGENTE 51 1

vel si

2.°; (j'-rO = 0,

dummodo hac posita relatione inter ordinatas x,y , dlfferentia-
lia /?, (f in quautitates coustantes non vertantur , et

(/>' 5'— 3 r f \ 9' 4- 3 r* ^ . r'— r' i' ) = 0 ;

nec non valores

r, el (s^ys"— 4r j'. <7"+G r' i'. r " — 4r' j . s" -+-r*.r")

vel ambo positivi sint, vel ambo negativi: vel si

3." r = 0, x = 0, « = 0, />' = 0, 7'i=0, r'=:0, j'=0,

et valor

(^"4- 47"n + 6 r"n'4- 4 j"n'-4- f'V)

variando m, e posiiivo non abeat in negalivum , aut contra:
vel si

4.°; r = 0, 5 = 0, p' =0,
et valoribus t, et ^" idem et unum sit signum: vel si

5.* j = 0, « = 0, j'>=0,
et valor f" signum habeat conforme signum valoris r.

II.

Planum tangens superficiem secatj idest superficies partim
super planum tangens , partim sub eo consistit , si in conia-
ctu sit

1.°; (5' — rO>0:

vel si

et

(/j' i' — 3 r «'. .7' 4- 3 /" J . r' — r' j)

a zero discrepet: vel si

3- (.--^0 = 0,
et

(/)'*' — 3r5*.9'4-3r'j.r'— r'f') = 0,
et valor

5 1 2 JcLii Bedetti

(p''s'> — 4rs\(}"-\-6r''s\r'—4r's.s"'\.r''t")

signum hubeat dlftbrme signo quanlitalis r: vel si

4.'; r — 0,s=zO,t=0,
neque evanescant una siinul (juatuor dififerentialia /p',9',r',5'
vel si

5.°; r — O, s = 0, ( = 0,p' = 0, q' =0 , r'=0, s' = 0,
et valor

(p" ^- 4 <7" ra + G r" ra* -(- 4 j" ra' 4- «" ra* )
variando n, e posilivo in ncgalivum migrare possit: vel si

6°; r = 0, s = 0 ,
et p non evanescat : vel si

7.^ r=0, s = 0, p' =0,
et signum quanlitalis p" difforme sit signo t: vel si

8."; j = 0, t = 0,
et 5' non evanescat : vel si

9."; s = 0, t = 0, s' z=.0,
atque r habeat signum difforme signo valoris t".

III.

Planum tangens in quadam linea superficiem conlingit, si

1.°; (s^ — rt) sit =0,

el liac posita relatione inter variabiles x^y, differentialia p,
et cj in qiiantitates constantes vertantur : vel si

2.°; (*' — rO sit =0,

quilibet variabilibus x,y valores tribuantur . (1)

Demum si e singulis punclis ad totam superficiem iransea-
muSj ilia consequuntur .

1 .° Superficies undique ad easdem partes est concava, et

(1 ) Cum sit ( j' — rt) = 0, utcumque x et / variept, est p = 1/ (q).
— V. Lacroix; T. II; pag. G34.

De PLA^O TANGENTE 513

a piano tangeiite in puncto contaclus lantum contlngitur, si
.quilibel sint valores x, el y, habealur (s' — r/)<0.

2.° Superficies in quovis suo punclo concava est, et una
simul convcxa, aujue a piano langenle secalur, si quilibel sint
valores .r^ et ^', liabeatur (5' — /•f)>0.

3.° Superficies paniin concava erit, parlim concava, si-
mulque couvexa , aique hie piano tangcnii occurrit, illic a pia-
no langente solnmmodo conlingiturj si (5' — rf) modo sit
<0, modo >0.

4.° Superficies in quadam recta a piano tangente undiqne
contingilur, si (a" — r<) suapic cvanescat.

24. Earum quiuque couditionuiu, quae ad contactum in uno
puncto spectant , prima tantum cognita erat ; ceterae relatae
fuissent ad puncla superficiei, in quibus contactus in quadam
linea accidit. Aeque dlcendum de novem iis condilionibus, quae
planum langous superficiei occurrere demonstrant. Nee conta-
clus in quadam linea satis perspeclus erat; nam ea bina ge-
nera, quae nos condidimus , non recensebantur; neque cum
(a* — ■/■f) evanesceret, quodam posiio nexu inter j^ et x, sta-
luebatur, ul valores p ,et </ dcberent eo nexu constantes e-
vadere .

25. Etsi quae tradita sunt, esse reapse perspicua , neque
uUa declaratione iudigere videanlur , tamen paucula exempla
af^erre non alienum erit.

Exemplo primo ostendam planum tangens occurrere su-
perficiei , cum sit

{i^ — rt)=0,{p's'—^ rs\ q'+ 3 r' X . r'— r' i' ) = 0 ,

et valor

(^"i4_ 4 /. j». 9"+ G rV. r"— 4 r'j . J' ■+ r* ^ ■)

habeat signum difTorme signo valoris r.
Aequatio ad superficiem sit

2.3
Hinc

_j(3.r---4-j') _±(jEl±llll
^~ 2.3 a' '''~ 2.3 rt'

5H

De PLANO TANGENTfi

xy

■^ -t-r _ xy

2 a'

a

(s'-rt) =

a a

A a'

a« \ 2 a' /

Erit igitur (5* — r<)>0, cum valor y quavis quantltate di-
screpet a valore x; ideoque superficies a piano tangente se-
cabitur. Cutu autem sit y=zx, tunc

(.s'—rt)=0 , '■=—; s = ~, p'=q'=r'=s'=~ ;

ac

(p's'—irs\q'+ir's.r'—rV) = ~{1—3^3—1)=0;

et

(p"i*— 4rf'.7"+GrV.r"— 4r'^.5^'+rV)=- f r ;) = -

a" ( a a )

4x'

valor scilicet

(p"i*— 4rj'. 7"-}-GrV. r"— 4r'* . j"-H-*r')

signum habet dilTorme sigao valoris r. Quare patet , tertiam
adimpleri conditionum , quibus positis planum tangens secat
supcrficiem. Sed hoc nobis confirmandum est.

Sit b valor ulriusque ordinatae x,y contactus; erit

4 b' 4 b'

P =

2.3rt'

■2.3.a

5 '

adeoque erit ad planum tangens aequatio

2/'*

4 b'

2. 3. a' 2. 3. a

.(x-6)4

4 6'

2.3

:(7-Mi

sive

2.Za'z = 4b'(x+j) — 6b\

Quapropter si planum tangens in quadam linea superficiem se-
cet, ad earn lineani aequationes erunt

De pla>o TANGENTE 51 5

'^.ia'z = 4b'{x+j) — Gb''i 2.Za'z=xj{x'Jrj');
aUfuc ejus projeclio ia piano ordinalaium x^y hac aequaiione
expriinelur

x/{x'+j') = 4b\x+j) — iib'>i

sea

xf' + x'j — 4b'x — 4 h'Y -f. G i^ = 0 .

Mine vero inferliir, projoclionera seclionis (Tab.XLIII. fig. 2.)
in qua plauuni langeus secal supcrficiein, utrisque axibus oc-
cunerL" in puncio, quod ab eoruni coucursu distal cpiantitaie

3

-ij iiabere pro asymplotis eosdem axes; el sine inlermisMone

excurrere in iiifuiiuini; sunipto enim quovis valore pro altera
ordinatarum , alleii unus sallein v dor realis erit. Quibus e pro-
jeclionc ad sectioneiu iranslalis , (li iiiaiiifesluiii , planum tan-
gens occurrere superficici in linoa, quae per punciurn ronia-
ctus transit.

27. Exeraplo secundo ostendam , planum tangens secare
superficieni , cum sitr = 0,5 = 0,< = 0 , cunique difTercuiialia
p , q\ r, s' non omnia tevanescant. Sit

ae(juatio ad superficieni; erit

a>=2.2a-(x'4-j")— 3cx* , a' g=2 .2j(x'-lrr')—3cj'

a^ r =4(ix'+j')—(kx , a''s=4 . 2xj- , aH=4{x'+Zy^)—Gcj

ay =4 . 3 .2x—6c, a'q'=4.2/, aV=4. 2x, a's'=4.'i . 2)—0c

ay=z4 . 3 . 2 , 7"= 0 , aV'=4. 2 , s' '=0 , aV'=4 .3.2:

el in puacto , quo ordinatae sunt xrzzO.j'^O^ erit

r=0, s=0, t=0, ay=—6c, q'=0, r'=0, a^s'=—6c.

Hie plane expletur quarta e condilionibus, quae superficiem
a piano tangenle secari demonstrant. Quare planum quod su-
perficiem

a'z = i* 4- ( x'-iry )'—c ( a:'-f-/ )

in puncto ar=Oj^=0 contingit, eandem secat. Sed hoc pro-
bemus eodem argumento, quo in prlmo exemplo usi sumus.
Gum aequatio ad planum langeus superficiem in puncto
T. V. 65.

516 Juui Bedetti

x = 0,j' = 0, sits=-,-

communis sectio plani tangenlls et superficiel, si qua est, his
binis aequationibus exprimetur

aujiie ad ejus projccllonem in piano ordinatarum x,y aequa-

tio erit

0 = (.r'4-j-)'— c(x'+j').

Ut autem palcat, banc projectioneni excurrere utrin([ue a
puncto, cui sunt ordinatae a: = 0,_7 = 0, pro x,y abas va
liabiles substiluainus . Sit r recta incHnata ab axinm concur-
su ad quodUbet projectionis punctum; a sit angulus, quem
continent inclinata et axis x; erit ideo

y^r sin. a ; cr = r cos. a ;
et aequatio ad projectionem vertetur in banc

r

— = sin. a 4- COS. a.
c

Cum vero aequatio ista quautltates imaglnarias non Involvat,
cumque , variando perpetuo a , valor r intra terminos 0 et
c continua variatione varietur; projectio sectionis, nee non se-
ctio ipsa per puuctnm contactus transibit, et utrinque ab eo
puncto excurret. (Tab. XLIII. fig. 3.)

27. Exemplo tertio ostendam , planum tangens nuUibi prae-
ler punctum contactus occurrere superficlei, cum sit

r = 0 , .y = 0 , < = 0 , p =■ 0 , 7 ' = 0 , r ' = 0 , .s ' = 0 J
et valor

variando n , e poslllvo In negatlvuni non abeat.
In aequationibus secundi exempb posito c^O, erit

a--2 = M4-(x*-4-j-)"

a'p = Ax{x'^y), a'q — Ay{x'^f)

a'r = 4(3a:'+j*), a's = ?>xy , a'< = 4 (3/* + x' )

ay = 4.3.2x, a'q=4.lY, «V'=4.2x, rt'/ = 4.3.2>-

fl-y =4.3.2, 9" = 0, a'r" = 4.2, ^"=0, a'«" = 4.3.2

I

De plano tangente 517

et in puncto ordinaiarum j:=:0, y = 0, habebitur

r = 0, 5 = 0, t=zO,p' = 0, tf' = 0, r'=:0, s' = 0,

et

L'+4q"n+6r"n^-h4s"n'+t"n'>\=i^U+2n'+nA =t^(^+ny;

qui valor , variando n in infinitum , jugiter positivus erit .
Quare (per num. 23. I. 3.°) planum tangens in puncto or-
dinalarum x=0,^ = 0, superliciem a'2=i*-4- ( x'-j-j^'V
tanlummodo contingit .

Re quidem vera, e binis aequationibus, quae essent ad com-
niunem sectionem plani tangenlis, et superficiei, haec tenia
erueretur (^x' -t-j"')' = 0; quae profecto non ad lineam est
sed tantum indicat punctum , cui ordinatae sunt jc=0,y=0.

28. Exeniplo quarto srperficiem proponam, in qua valor
(s' — rt) modo sit positivus, modo evanescat, modo in nega-
tivum abeat .

Aequalio ad superficiem sit

z' = (2 a _ Vx' 4-7"") Vx'+y

Hanc excerpinius e praeclaro calculi differentialis opere
quod Lacroix egregie conscripsit . (1 ) Posito u'=x'-^y\ ae-
quatio ilia evadit z':=2aii — u'; adeoque erit

(a — u)x (a — u)jr
zp = ' , z q =

[zr-H''=-^ — 1 > zs-irpq— j ;z<4-9'=_^ — 1 ; idest

ajr^ x\a—uy _ axjr xj(a-uy ax^ r(«-u)*

Hiac

(1) Tom. III. pag. 657.

518 Jotn Bedetti

^a'xY ^axy{a~ar xyXa-u)" ajr' ^ y\a-uy

a.r*(a — u)'

4*- — ri — >
sive

cuin autem sit

/-4-a:'=tt% erit s'(s'— rf) = 1—^4--— 1 — ' ■_, ^ =

(rt — m)' {a — u)

(a— k) ( (a—tcf+z- ]

uz

at

s'=2aM— u'; ideo

Hie valor (s* — rf) signum habebit conforme signo valoris
(a — u); nam positivae sunt quanlitates a' et s*, quippe qua-
drataj positivus et valor u, ut aequatio ad superficiem de-
monsirat. Quare cum in puiicto conlactus fuerit u majus quam
a, scilicet (i' — ■rf)<0, planum tangens non occurret super-
ficiei: cum autem u = a, idest (s" — ri) = 0, planum tangens
in quadam linca superficiem conlinget; quod et Lacroix o-
stendit, quodquc coafirmant difierenlialia p, et q , quae, posilo

u =: Vx' -H/" := a ,

in quantitates constantes vertuntur : denique , cum fuerit in
contactu u minus quam a, idest (5' — r<) >0 planum tan-
gens superficiem secabit. Occursus hie fugit scientiam claris-

De plano tangewte 51 9

simi Lacroix, ut ex his verbis liquet: (1) « Par tout ailleurs
( exceptis scilicet punctis superficiei in quibus est u^a ) la
surface que jc viens de comiderer n a qu un seul point
de cornmun avec son plan tangent » • Hac de re facile au-
ctoritaii et doclrinae illius viri indulsisseiu , et modo quidem
indulgerein 5 nisi ab ea sentenlia mc tola oratio mea deterre-
ret. Itaque cum inteiscctioneni superficiei et plani tangentis
in punctis, quibus sit u <ia , confirmem, verum invenire po-
tius cupere, quani illustrem virum refellere milii \ideor.
Sint

x=.Q , yz=b , z-=.\flab—l?-=zc
coordinatae puncti contaciusj erit

« — ^
u = h ,p = {i ,q-= ;

et aequalio ad planum tangens

a — b
c
seu

c z-={a — b)j -ha b.

Idcirco ad lineam , quam quaerinius, hae erunt aequationes

c s = ( rt — 6 ) J 4- a i , z° =: 2 rt ff — u' :
e quibus eliminando z, orietur aequalio

(A) c* ( 2 a M — «* ) = ( rt — ^ yy + 2 rt * ( rt — ^ )j + a" 6' ;

quae erit ad projeclionem intersectionis in piano ordinatarum
x,y. Nunc vocetur a angulus, quern recta u inclinata ab a-
xium concursu ad punctum quodlibel projectionis cum axe x
comprehendit : ev\i yz=u sin. a; et facta substitulione in ae-
quatione (A)

2 a M C* — w* C*= (a — by u' sin.* a + 2ab(a — b)u. sin. a-+-a'b';
u* [{a— by sin: a + c'\ 4-2aa {b (a — b)sin.a — c' \^a'b' = 0;

(1) Traite -T. III. pag. 659.

520 JULII Bedetti

(B) W 2a{c'~bia-b^in^] ^ _^ a' b' ^^

c'-h{a — l)y.s\n.'a c' -^{a — by . sin.' a

_a { c'—b((i — b)s[n.a }±acV[ C^— b'-— 2 b (a—b). sin.a.]

cuinque sit c'=2ab — b',

/r\ _« i c' — b{a — b).sh\. a±cV{2b(a — b){i— sin. a) ] \

c' -{- (^a — b )".siir. a

Ut haec aequatio re ipsa ad lineain sit, oportel valores it,
et 2 h (a — b) (1 — -sin. a), noiinullos sallem intra terminos
positives esse. Cum aulcin 2b (^ I — sin. a) nunquam in ne-
gativum abeat, cuinqueiu nostra hypotesi sit u, sive b niinns
quam a, idcoque (a — ^)>0; valor 2b (a — ^b) (1 — sin. a)
sane erit posiiivus. Porro valorem u esse itidem positivuin, ex
aequalione (B) facile colligitur . In ea enim positivus est
lertius terminus, et coefHciens secundi, scilicet

__2rt[ c' — b(a—b).sin.a { __2a [b{2a — b) — b{a — ^).sin.a ] __
c'-h(ti — by.sin.'a c--+-(a — by. sin.' a

_—2a[ ba-^b{a — b){\ — sin.a) ]
C'-|-(a — by.sin.'a

cum sit b<Ca, negativus fit; adeo ut in aequatione (B) u nul-
lum habeat valorem negativum. Ergo planum tangens in pun-
cto, quo sit u minus quam «, secat superficiem in linea
(Tab. XLIII. fig. 4.), quae transit per punctum conlactus.

Si autem fuerit b majus quam a, bini valores ii, utcum-
que varietur a, erunt perpeiuo imaginarii. Quare non aderit
liuea, iu qua planum occurrat superficiei; sed tantum ex ae-
quatione (C) prodibit punctum , in quo est ii=b , a=90° ,
punctum scilicet contactus .

Si demum fuerit b:=a, aequatio (C) vertetur in hanc

u = V x'-hj" =a,

quae ad circulum est. Cum igitur sit b=za, planum tangens
in circulo superficiem coutingit.

Neque haec minus valebant, si abscissae conlactus, quam

De plano tangente 521

posuiinus =0, alius quivb valor tribualur. Eteniin aequatio
ad superdciein non iminulaliir, taiiiclsi axes x,y una circa
axem z clrcutnducantur, quoad conlaclus puucluui , qualccuru-
que sit, jaceal in piano oidinatarum z,j'.

29. Definiiis , el liimalis superficicium gencribus, reliquum
esi, ut ex lis cliciainus niaxiniorum, mininioiumve docliinam
in funclionibus duarum variabilium, ul polliciii sumus.

Funclio qiiaelibei variabilium x ct y , cum indicare possit
ordinalam z cujusdam supeificiei, maxima, vel minima eiil, si
talis fuerit ordinaia z. Omnibus vero perspicuum est, ordinatam
z cujusdam puncti maximam esse, vel niinimam, si planum
quod in eo puncto praetliciam superficiem contingit , paialle-
luni sit piano ordinatarum x,y, alque undique a contactu
extra superficiem emiueat, vel ei undique subjaceat. Quare
functio <f(x,y) maxima evadet, vel minima, si valores x, cty
non solum aeqnationibus ^ = 0, ct (j=0, sed eiiam alicui sa-
tist'aciant earum conditionum, quae (num. 23) ostendunt pla-
num tangens nullibi praeter puncliun contaclus superficiei oc-
currere: idest si una cum aeqnationibus p=:0, et (j = 0 sit

1.°; {s' — rt)<0:
vel

2- (.= -rO = 0,

modo posiia hac relatione inter ordinatas x,y, valores p, et
9 in quautitatcs constantcs non vcrtanlur, et

{p' s' — Z r s\ q' Jfir'-s.r' —r\s')z=:0;
et valor

(p''.s''—4rs\<j"'\-Gr'-s\r" — 4r's.s"-hr''.t")

signum habeat conforme signo valoris r; vel

3."; r—0,s — 0, t — 0,p'=zO, (7'=0, r'=0 , j'=0 ,

et valor

{p"-^4ej" .M-t-Gr".«'+4 j".n'-Hf" .n")

noa abeat , variando n , e posiiivo in negativum : vel
4.°; r = 0, s = 0, p'=0,

et valoribus p", et t idem, et unum signum praefiium sit:
vol

522 JuLii Bedetti

5.°; J = 0, ^:=0, *'=0,

cl valorcs t'\ el r signa hal)cant conformia .

Si aiilcni planum tangeiis fiiciil parallclum piano ordinata-
rum x,y, ct superficiein z=iji(a: , J') in quaclam linea con-
tingat , omnia hujus lineac puncta ordinatas z aequalcs habe-
bunt. Eae ordinatae niaximae enint, vel iiiinimae earum, quae
llneam contactus circumsiant . Tunc autem nexus , qucm inter
variabiles x , e\. y contactus linea constituii, saiisfacict aequa-
tionibus ^:=0, et<7 = 0. Quare in funclionc (p(.r, j') infinita
aequalia maxima, infinlla acqualia minima habcntur

1 ." si (num.23) ob quamdam relationem inter variabi-
les x, el y sit (5' — rf) =0, atque diflerenlialia p, ct q in
quantitates constantes vertantur, et simulquidem cvanescant: vel
2." si p=.0, q = 0, et utcumque varient valores x eiy,
sit (s* — rt) = 0.

30. Igitur eo tantum , quia sit (5' — rt) = 0, non licet in-
ferre, functionem duarum variabilium maximam vel minimam
evadere: cum enim sit [s' — rf) = 0, accidere quoque pos-
sit, ut planum tangens secet superficiem : adeo ut nee pim-
ctum contactus minimam, vel maximam habeat ordiuatam 2;
nee linea sit, cujus ordinatae z maximae sinl, vel minimae ea-
rum , quae eandem lineam circumstant . Attamen solam suf-
ficere conditionem (5' — rt) = 0 arbitratus est clarissimus
Francais (1), que m Lflcro/a^ (2) , et BordoJii (3) seculi sunt.
Exempli caussa sit

aequatio ad superficiem : planum , quod earn contingit in pun-
cto ordinatarura

c c

3

parallelum est piano ordinatarum x ,yj sed partim sub su-
perficie, partim super earn consistit.

(1) Annales de Malhematiques . . .Par Gerponne. T. III. pag. 132.

(2) Lacroix. Trailc . . . Seconde Edition. T. III. pag. G31.

(3) Bordoni. Lezioni di Calcolo Sublime. T. I. pag. 214.

523

Habctis jam, doctissirni Viri, ea quae de ciirvatura siiper-
ficleruni colligi possum ex una planoruin tangentiurn doctri-
na . Quae si Vobis cognovero non iniucunda {)rorMis fuis-se ,
tantuin fiduciae sumem, ut in peilicieinlam superliciorum cur-
vaturam hie leviler adunibratam mente^ ei aniino insislam.

Tom.V

Tak XLIII

J^c^.

EQ. JO. BAPT. MAGISTPxlNI

Machinae novae eufuis modice profundis magna coplay
et celerrime vi aniniali evocandis accommodatae. (*)

Xxquac e subjeciis fonlibus, vel stagnis, vel canalil)us con-
tra graviiatein derivationi juvandae, cum derivationis termi-
nus inodicae altiiudinis limites longe superat, maxiinam artis
hydrostaticae cultores curam, et operain adhibuerunl; qui sa-
ne casus industriae mechanicae auxilio apprlme iiidigebat. Non
adeo sollicili fuisse videntur de liac ipsa operatione , cuin a-
liquot lantum pedes aquam sursum deducere oporlet; sive ni-
niium vicinitate confiderinlj sive subt-idiis piimo casu paratis
huic etiain secundo provisuni satis esse jiidicaverint , si qiiideia
situla, pala, cochlea Archimedis, et pauca reliqna comnninia
hujusmodi instrumenta operi non sufficerent . Verum ex nia-
ciiinis altioris aquae derivationis nuUam novi , quae vel prop-
ter constructionis impensam , et frequentiam reparationum ,
vel propter effectus tenuitatem, vel utraque de causa non lon-
ge absit in secundo casu a vera suae applicationis, et usus
opportunitate, quoticscunique diuiurna permagnae aquae quan-
ttatis evectio requiratur. Quod quanto incommodo, atque detri-
menlo sit ariibus irmumeris priinariae necessitatis, nemo non
videt . Nobis equidem gravissimae hujus difllcultatis exemplum
praebet quotannis huuiida inferioris Provinciae nostrae cuhu-

(*) Sermones habili aller die 17- Mali anni 1838, die alter G. Junii
anni 1839, aucti deinde, et confirmati primis utriuscjue machinae ex-
perimentis anno ipso 1839, et sequenti 1840 mandante Academia ip-
sa susceptis coram Sodalibus clarissimis Casinelli, Contri, Glicrardi ,
Berteili, aliiscjue deinceps doctis, et arlis peritis Viris permuUis.

626 JoxNNis Baptistae Magistrini

ra, cum fontes, et rivi propter aestivam slccitalem deficientes
alere desinunt prala, et oryzae campos, acUiuc tamen subjectis
fossis, et stagiiis conterniitiis aqua redundantibus, proxima qui-
dem, sed propter inaih'uiaium defectum cultori prorsus deper-
dita; quern ex imminente arida sponda tantam aquae copiam
avide conleinplantem Tantali poena damnatum f;icile diceres.

Haec olim mecum ipse con/iderans forte incidi in vastam
oryza consitam possessionem siccitale valde laborantem , quam
operarii mulli recreare nitebantur aquam e subjecta fossa re-
cuperantes minori pala commnni, vulgo palozzo , inque pla-
num prope iinniinens, unde jam ante defluxeral, denuo pro-
jicienles . Palam quisque suam oplimo quidem consilio villici
illi fune justae longitudinis suspenderant eidem omnes super-
no tigillo immobili; et duplici alterno motu composite, scili-
cet palae circa funis punctum inferius, et palae, simulque fu-
nis ipsius circa tigillum suspensionis sic aquae haustus, jactus-
qnc repetebant , ut se palae, et aquae susceptae jam pondere
exoncrarent. Laboriosa niliilominus, et molesta niniis appare-
bat duplex ejusmodi palae celerrima agitaiio, quam alternus
ejus dcmersus, emersusque, tum aquae evectio, atque proje-
ctus requirebant: pala insuper nimiam aquae jam modicae sin-
giUalim captae porliunculae dissipalionem ex proprio motu
ipso paliebatur . Quamquam vero ea palae applicatio , profe-
cto ingeniosa , adliuc impar esset effectui tanti momenli; fe-
cit tamen instiumenti siniplicitas, ut de usu illius pro casu,
in quo versabar , et alio quovis ejusdem necessitatis aliquan-
diu meditarcr , quaereremque , num faciliori aliqua , et effi-
raciori applicatione pala posset adhiberi . Varia simul pro re
nala ad exanien revoravi mechanica principia, quorum ope
novo aliquo instrumento eidem operationi subvenirem .

Duplicem cura isthaec mea fructum sortita est minime con-
temuendum . Palam etenim prinio recolens id sum brevi as-
sequutus, ut Icviter tantum mutata forma, ejusque agendi
ratione , aquam tres, et quatuor pedes profundam ea quanti-
late uuius operarii vi pala exantlaret, quantam alia tpiaevis
machina pari facilitate reddere minime posset .

Aliani deinde machinam aquae pariter generose , et altius
hauriendae aptam inveni , jamque prime aliquo apparatu hu-

MxcniNAE NOVAE AQUAE ET C. 527

US) quoque eflectum experiii, ejusque commodiorem^ et op-
porlunioicm formam , atqiie applicationem explorare aggies-
sus sum. Macliinae prions, cui Palae pcnsilis denominaiionem
convenire arbitror, nunc vobis, Sodales pracclarissimi, sub-
mittam descripiioncm, el calculi specimen, quo actionem, el
etiecium ejus in anlecessum nieliri sahem proximo non prae-
termisi, lum ejus effectus parleui, quam peraclae conslruclio-
nis, el experientiae dilTiculiates reliquam fecerunt, alterius ma-
chinae raiionem mox vobis redditurus, cum primura ejus iiem
calculum , coiislruclioaem, et experimeulum absolvero.

I.

PALA PEIVSILIS,

1. Fuso ligneo rolundo horizontali, cujus sectio longiiudina-
lis i E /, fig. 1 , Tab.' XXI. (1) longitudo =D, semidiametrus
r, dcnsitas =A, binas inter pilas PQ ferreis axiculis i, quorum
semidiametrus = r', innixo , et libere versatili duo infixi cohae-
rent lignei asseres rectangulares paralleli verticales A O , quorum
scetio meflia normalis AcO, et facies altera A E'O, fig. 2; eum-
que trajiciunl superne producti tractu A E' = R', inferne tractu
E'OK=R. Asseris lUiiuscjue latitudo=Z», crassitudo =c,exce-
pta uliiusque infima porlione OK =2/, cujus latitiido =B> b.
Duae istae asserum exlremae portiones intercipiunt in tola longi-
tudine sua 2/ niediam labulam normalem transversam ORRO,
fig. 1, cujus latitude =D^ — 2c, utrinque firmiter inseriam. As-
serum portiones ipsae superne dcnno nectuntur inter se, et cum
tabula praeccdcnti binis aliis labellis inverse ad horizonlem in-
dinatis, qiiarnm sectio verticalis Oh, Oh, fig. 2. Prima ipsa
tabula 00 RK in margine inferiori inslructa utrinque est la-

(1) Numerum et locum non suum in Tomo sorlita est hacc Ta-
bula , quod ejus imprcssio, ut saepe accidit, manuscripti imuressioni
antt'verlat .

528 JoANNIS B/LPTISTJIE MaGISTRINI

bio quodam, sive calceolo, quem exhibent lineac K,K. Asse-

res priraarii AK, fig. 1, uniuntur praeterea supra, et infra a-

xem E tigillis transversis e, quorum sectio =c*, et distantia

R R'

iuferioris ab axe E=— •, superions=— - . Eadem omnium par-

lium densitas = A , nam parva nimis ferri quantitate opus habet
earum compages , ut de ulla densitatis differentia soUiciti simiis.

Sic pendulam habemus palam duplicem, sive capsulam ex
adverso aperlam super axe E facile volvendam vel manubri-
is supernis exlrinsecis Aa, et vecte CE, fig. 1, vel fortasse
commodius, vecte unico, vel duobus obversis axi ipsi E rotan-
tis rectanguU infixis. Asseris utriusque vertices A, A addititia
massa zl/7 muniunlur, ut sistema, quoad propriam gravitateni,
ad quamvis inclinalionem in se ipso libreiur, et partes ejus
axi superior^et inferior motui rotatorio recepto aeque conspirent.

Ex dictis, posita = M massa totius sistemalis rotanlis, et
= S raomento inertiae, coUigitur
M= A(p-f-(D_2cX2/c4-Bc-H-Tr') } +2c { /(R+R')+2/(B_i)}

p = ^r2/(R -/)(D4-2B-2c)-l-(R -2r)(BD-f-i(R-2/))+i-(D- 2c)
R'L 6

n r/B' 2B
B(R_2/)']-K^— -H- (R»-(R -/)s)_Hi.^(R_/)+45(R- /)«4'

^'i,+4R'') 1.
2.3^ -I

2. Excipiat palam duplicem nostram subjectus canalis fundo
concavo cylindiaceo, ejus nempe figurae^ quam pala ipsa du-
plici margine infimo suo oscillando describit, dempta porro
canalis fundo , et spondis minima uuiformi porliuncula, ut vii
uUam pala friclionem oscillando non patiatur. Canalis in imo
fundo, vel sponda alteriitra, ut in H, fig. 1 , et 3, perfora-
lus cnm proximo stagno , vel aquaeductu adeo profunde com-
muaicet , ut aqua ia caaali ad dimidiam circiter palae verti-

Machinae novae aquae et c. 529

calls aliltudinem / assurgat. Dicanlur 2 m numerus graduum,
qiios aqua alluil in fundo canalisj a maxima altitudo , sive si-
nus versus aqiiei hujus segmenii, quae a limite / non mullum
differatj Q massa aquoi segmenii, cujus seclionem longitudina-
lera exhibet, fig. 3, linea L' R' R L; et 2 »• longltudo periphe-
riae circuli, cujus radius = 1. Erit

a = R(1 — COS. to)

et proxime

^ DRWtto . „ \
Q = -^- I -TTTT — Sin. 2 m I
^ 2 \ 90 /

3. Tngrediatur nunc pala ex alterulra parte L'aqueum seg-
menium, et data pressione F' illud urgere incipial. Aquea massa
non ita procurrere ante palam prementem incipietj quin contra
reniicns super ea simul intumescat, et qua data via est, se Impul-
sioni sul)trahere , atque e rima inter palam , et canalis parietes
intercedente effugerCj et qnousque pala fundi ostium H non-
dum praelergressa est , in stagnum quoque externum refluere
nitatur. Maxima tamen aquae pars directae palae impressioni
obediet; et pala ad certum excursionis terminum R progressa,
tum aqua jam ante ipsam procurrens, tum quae super ipsa in-
terim accumulata insidet , unda simul composita , ulterius ia
ascendente ramo canalis alacriter transiliunt . Ex dato pun-
cto L canalis^ versa fundi curvatura, brevi tractu ad con-
cliam, sive aquaeductum derivationis mn perlingitj unda flecti-
tur, seque magna pars aquae undanlis in concham projicit; re-
liqua subsidet palae incumbens . Interim aqua externa , post-
quam pala ostium conmnicationis praetergressa est, in cana-
lem iirumpebat locum arripiens aquae sublatae, et palam in-
sequens directione circiter HVjt, seque cum unda anteriori
coniponens; si quidem palae excursionis ampliludo L R non
adeo protendatur, ut aqua subsequens HV.rR palam eo usque
coniitari non posslt, et unda ad posiicam palae faciem abrum-
paiur . Id ne accidat , sedulo cavendum est . Quapropter ex-
cursio palae intra limites R',R aquei segmenii, nempe arcus
2 rn contineatur oportct . Arcus aulem ipse 2 m ne gradiis
72.* excedat. Operarius enim, qui palam exercebit, praeser-
tiin si immediate agal in asseres ipsos manu prehensos aliema-

530 JoANNlS BaPTISTAE MaGISTRFM

tint COS urgen Jo , atque trahenJo| majorem quani quae ad hanc
palae decliiialiouem sufHcit , corporis sui alternam inflexioiiem
diu susiiiiere nequaqiiam posset. Praeterea si pala ultra verli-
calem directionem nimis procederet , non solum unda abrmn-
perelur, quae maxime interest, ut palam utrinque complecta-
tur usque ad terminum excursionis, sed etiam acjuae cumulus,
quern defert, e siimmo margine retrorsum funderetur, et un-
dae anterioris conlinualio , et jactus sapernus deficeret . HInc
sequltur allitudinem jactus aquae supra stagni inferioris su-
perficiem ex ampliludiue praeserlim pendere, quam obtinet in
canali aqueum segmeuium , et capacitate capsulae ulriusque ,
qua pala illud protrudit , ejus nimirum longiludiae 2/, et la-
titudine D — 2c, sive canalis latiludine D.

4. Post aquae hunc primum jactum e summo canali, primam-
que palae , et aquei segment! excursionem aqua reliqua su-
perior, aqua suborla inferior palam usque sequuta , turn pala
ipsa illico una omnes uudam praecedenli opposiiam inire, in-
que alterum canalis ramum ascendentem propria gravitate con-
tendere iuciperent, quin uUa accederet pressio externa, nisi pa-
lae inertia , aliaeque ejus propriae resistentiae hanc unici mo-
tus communionem perturbarent. Ne igitur haec unda unica dis-
solvatur neutra ex parte palae, vi aliqua mctrice externa o-
pus est, quae novam uudam sustineat , palam lot gradus, quot
antea, nempe 2 ^n, promoveat, eundemque proinde aquae ja-
ctum reddat ad eandem allitudinem praecedentem , quam no-
minabo A. Cui si in fundo canalis respondeat arcus ni' a me-
dio inflmo puncto , erit

A = R ( cos m — cos m )

Secundam palae excursionem tenia illico subsequitur contra-
ria tertlum aquae jactum similiter datura; et sic iudesinenter
vicissim usquequo ex infmio slagno porenni quaesita sublata
fuerit aquae quantitas ad aliiludinem A.

Quaenani vero maxima sit allitudo A niaximae, prout ne-
cessitas ferat, aquae ab imo fundo derivationis pro data pa-
lae duplicis capacitate, el canalis hydrophori aujplitudine: qua
lege aqua inferior tum reliqua ex quoque jactu praecedenli,
lum nova ex irao oslio irrumpens conjuactim palam insequan-

Machinak novae aquae et c. 531

tur unico inter se , et cum unda anterioii composito motu ;
quaeiiam hujiis undae figura: quae velocitas ejus propria ine-
unte palae cursu , (juaeve, hoc desinente , ejus acceleratio ex
proruenlc aquae cumulo eousquc deside in suprema palae
parte: quaestiones tolidem sunt non calculo solum, sed etiam
scientiae adhuc inaccessae. At mirum est tot, tanique intricata,
et explicatn diffioilia intrinseca actionis suae principia machi-
nam ohjicerej quacum nidla alia sive slructurae simpiicitate,
sive utilitatis evidentia comparari potest. Nihilo tamen minus en
qnomodo palae actionem, et aquae midtiplicem motum e lon-
ginquo, ut ita dicam , cxplorare, ejusque. quod caput est, effec-
tum generali calculo hand nimis, rii fallor, improbabili per-
stringere curavi .

5. Opertus concipiatur canalis quarto pariete pariter circulari
ad iundnm parallelo, iisdem manentibus spondis planis verticali-
bus, capto inter utrumque parietem circularem intervallo 2 a'.
Hoc pacto canalis in syphonem vertitur , cujus sectio transversa
= '2a'D. Talis esto seciio ista, nempe latus 2 a', ut truncus sy-
phonis, cujus media longitndo gradimm 2 in, segmento par sit
totidem graduum, quo't aqua obtinct in canali aperto. Reperies

- , « ^ „ / / 5 sin. 2 m \

2 a' = R — 6 R V ( -„ )

V 2 T m /

G. In altenitro hujusmodi syplionis ranio ita suspensa con-
cipiaun- dicta aquea massa Q, ut truncus inferior svphonis .
quern primo occupabat , vacuus foret , si simul clauderetur
ostium infimum communicationis externae : sic porro suspen-
sa aquea massa gradus tantummodo m distet infima sua se-
ctione a media infima sectione syphonis; ac proinde atjua e
stagno suboritura aquam sublatam contingat, et cum ea con-
jungatur . Graduum numerus m , quos aqua utrinque alluit in
canali aperto , et proximo in sypbone is esse debet , quern
postulat necessarius palae demersus initialis a, dummodo , ut
supra monui, 2rn non admodum superet gradus 72. Aquea
massa hoc toto intervallo sursum dispulsa gradus ultra 90 at-
tingerel supra fiuidum sj'phonis, quoniam 3;/?= 108. Quoniam
vero syphonis uterque ramus ad gradus m < 90 necessario
terminatar; aqua e summo syphone eflimdi incipiet, cum gra-
T. VI. 67

532 JoANMS Baptistae Magistrini

dns m — in processerit; aiqne iii fine excursionis ejccta sursum
nit pordo ejus, quam noinino Q,

rt'DT(3in — m')(R — a')
^ 90

ct reliqua manobil porlio =Q' — Q. Cui jam infra subscquuta
est aqua nova externa, qua fit, ul illo inslanti aquens trun-
ciis adsit in syphone hinc ad graJus m . sive ad altiiudinern
A ■>■■ a supra fnndain, illinc ad gradus m , sive altilndineni a.
Si tunc soluio fictitio ejus inipcdimento, aqua syphonis sihi re-
linquatur, illico desccndere incipiet, inque opposituni ramum
excurrere eandem altitndlncm petens A -4- a: unde iterum re-
flua eandem rcpeteret altitudinem; ct perpetuo oscillarel in-
ter allitudines a,A-^a, si quidem nuUae forent inlernae re-
sistenliae .

Graduum numerum m' — m hujusmodi excursionis vi ad-
dila F' ad nunicrum 2 m proiendimus ilium ipsum, qui pa-
lae excursionem metilur in canali aperto , vi nenipe eadem,
qua pala aquam canalis protrudit, similiter applicata .

Hisce positis, jam fere omnia plane conveniunt inter ficti-
tium syphonem , et apertum palae pensilis canalem : par utrin-
nue massa aquae submovenda ; eadem vis motrix externa; i-
dem fundus, et similis; spondae eaedem; eadem excursionis
amplitude aqueae columnae; idemque punctum supernae ef-
fusionis. Hoc superest aquae motuum discrimen syphonem in-
ter, et canalem, quod in syphone unus, idemque est finis in-
lerni aqueae totiiis columnae cursus , et supernae ejus effusionis,
in canali vero parlim in pala cumulata exsilit , jaclumque com-
plet, dum pala subsedit. Non levis momenti profecto est di-
scrimen istud , si motus aquae rationeni , et legem utrinque
spectemus. Quoad ulilem effeclum nihilominus , quod praeser-
tim interest, descriplae affinitates , et statuta condidonum com-
munio spem mihi plurimam addiderunt calculum ficdtii sypho-
nis varum ac proprium , quem unda respuit, canalis hydropho-
li calculum sat proximo esse supleturum.

7. Aqua igitur syphonis reliqua ex primo jactu superiori, no-
va jam iniia conlraria excursione, cum subjecto interim instau-
rato aqueo segmenlo trajiciat tempore t gradus &> velocitale

Machinae hovae aquae Ef c. 533

V aquisiia turn ex propria gravitate, turn ex vi premente F' a
pala pensili mutuata, atqiie syphonis scciioni appllcata gradus
in initio distante ab infima et media seclione . Ah initio ex-
cursionis usquedum acjuea columna ad supremam rami oppo-
siti sectionem pertingit, notae motus hujusmodi leges banc
primam oflerunl aetjuationem

^'J^'{45S-l-«'D;rm(R— rt')'}=45(R— a')*rfo{F'(R— a')— /^^I'■'—
2 a' D^ ( R — aj ( COS. (ni'—o) — cos. ( ni -+-«))}

cujiis iutegralio , quoniam valori u = 0 respondet i' = 0,
praebct

( sin. (m' — o) •+• sin. (m -f- o) — sin. m' — sin. m) }

Si dicatur v' velociias aquae, cum ahiiudinem A attingit,
cum sciHcet gradus o-^tn — ni progressa est, sequitur

,_ (R— a')V(m'— ot)V^(F'(R — a')-/gMr' )
^ ~ \/(90 S + 2 rt' D - 7w (R - a'Y )

Evolvatur aequatio praecedens juxta potestates fractionis sin *,
quam pono = z , sumptis praeterea

\/(90S-f-2a'DmT(R — a'/)

~ G\/5V'[F\R— a')— /^Mr'-+- laTig[K--^ay{cos.m- cos.m';]

o' Dg^ (R — a ') (sin. m + sin. /»')
— F (R —a')—fsUr'^la'V)g(^—a'y (cos7m— cos.ro')

i.(F(R-a')-/gMr')

L =

F'(R— a'>— /g^Mr'-(-2a')Dg(R- a')2(cos. /»- COS. m)

R— rt'
Altera deiudc formula motus praesentis dt=z du item

evolvatur juxta potestates ejusdem quantitatis sin.6=:r: pro-
dibit series calculo temporis t apprime accommodata

534 JoANwis Baptistae Magistbini

({u;ie inter limiles ante dictos , valores nempe z=0, et z =
in' — in reddk terapus priini hujiis motus inlerioris

f'=2HV'sin.(/»'— w) 1-t-— sin.(m' -m)+""'^? ~"'\3K'4-4(1 -L))4-ec.
( A.J 5.0

8. Antica exiade sursum procurrens aquea columna decurta-
tur eundo, et cum gradus id' trajecerit praeier jam exactos a =
111 — III, pressio vi motrici directe coniraria evadit = . . ..
2a'Dg(R — a')' (^cos. (in -\-eu' — m) — cos.m'), habita ratione a-
quae refluae ex praecedenti excursione palam insequentis, cui
nunc aqua adjungiuir ex fundi ostio suboriens . Massa proin-
dc aquae , quam vis F' protrudit , nunc variabilis est . .

= — r-— (R — a')(2m — m'). Quamobrem aequatio praesenlis

reliqui motus formara recipit nonnisi indefinita evolutione in-
tegrabilem

KJv{90S-{-a'Dr(2/7t-o')(R-a')'}=90(R-«')'{F'(I^-«')— /^Mr'—

2a'Dg(K — a')' (cos.(7»' — to-Ho' ) — cos.m') do'

Sumptis sin. 4»' = z', et
1

H '=■

90S + 2a'DTOTr(R — a')'

K'=f"(R— a')— fgUr' — 2a'Dg{R~-a')''(cos.(m' -m)—cos.m')

intcgratio aequationis ordinatae juxla potestates variabilis z' ab
2:^0, ubi u^i'', seriem praebet denuo convergeniem

v'=:v"-t-180(R-a')*H'z'fK'+''-^^Bli|zfl2(2^sin.(m'_m)+H'K' T(R_a') )j
Altera motus aequatio differentialis duz=dt similiter

V

ordinata^ atque integrata reddit

R-a' /^ 45z'H'K'(R — a')* \

t = 2' I 1 i L -f- etc. I

v' \ V ' /

Si i' sit tempus reliquae excursionis ; ad hujus terminum ,
qiiem valor o'=3m — m' definit, habemus

Machinae wovae aquae et c. 53. *>

., R-«' . ., ,J. •15H'K'(R— «')• . ,, „ \

t = ; — sm.(Zm—m ) (1 sin. (3m — m )4-elc. I

V \ s>" I

et tempus lotius excursionis

1 — t'-^t"

9. Ad a'=3m — m.' molus desinit , nempe v = 0. Sic dcfi-
oita aequatio anlecedens mensurain praebet vis niotricis F , qua
opus e.st , ut prae.sliliita aquea (|uaniitas Q' ad datam alti-
ludinem A quatpe excursione evehatur . Geneiatirn retcnta
condilione siipcriori m<,velad sumivmm =36% el cc>ngrua
palae , et radii R longitudine , ut a(jua e fundo subiata ante
palam tola sustineatur , et undam explicet suam , ex reliquis
quanlitatibus D,A,F',Qj dalis tribus, quartam aequatio de-
lerininabit . Quae, si vim F' quaerainus, restitntis valoril)u.s
quantitatum p *, H'jK', praebet

„ fgMr' , ,

F' =: — -k-Za Dg-(R — a')(cos.(m' — m) — cos./n' ) —

n— a

2a'D^(R-a')

T(/7i' — f»)

sin.(w»'~/re)sin.(3/n— m') -4- -^— ^ -(cos.(;7»'— m) — cos.m')

^{m'—m)

f-2sin.(37n-7n')+a'D.TH'(R— a')'sin.(3/»— m')

90

10. Denotet postremo E utilem eflectuin fictiiii syphonis, E'
utilis actionis impensam ad ilium assequendum pro uuoquoque
minuto secundo: calculum complebunt formulae

^_ Ag-Q' _Aa'Dg-T'(R — fl')(3w- w')
~ T ~ 90 T

^,__F'?rm(R — «')
"" 90 T

1 1 . Praeslo mihi erat ad machinae experiinentum domesticus
aquaeductu,s , unus ex velustissimis, quibus aqua Sapinae ex
superiori canali deducta vastae Urbis regionis, quae orientem,
et septentrionem spectat, sanitati, indusiriac. atque ornamento
tota dim dispertiebatur summa cura, et vigilantia Majoruin .
Aquam istam quatuor circiter pedes extollcre oportebat, ut
hortulum , et ca.sulas nonnuUas meas circumpositas ejus prae-

536 JoANNis Baptistae Magisthini

seulia, et usu aliquo recrsarcni absque dainno uientiuin iiil'erio-
lum. Opus iiacjue suscepi: atque no nimia palae oscillalio-
nuin amplitudo uiachiuae efl'eclui, et usus commoditati noce-
ret, aquae derivationeui inter palas duas parlire decrevi, qua-
lutu altera duos aquani extoUeret, quam altcfa ex apto in-
terposito canaliculo exclperet , et duorum pedum rclupiorum
derivationem absolverei . Duplex uticpie machina , et opera
duplex sic pro unica derivatione interponebatur : sod longe ma-
jor uirius([ue machiuae agilitas, et minor pro unaquaque vis
piotricis impeusa, et crebrior, pleniorque ex utraque jactus,
non dubilavi, quin huuc duplii-atiouis defectum fere loium
compensareut. Prioris machiuae dimensiones atque elementa
ita se habent pondere et mensura bouoniensi, sumpta =1 a-
quae deusitate, A = 2; B=s1, 104106^ Z' = 0,41 66665 ^ =
0,083333; 1)= (,458333; /=0,854166; R = 4,25; R =
4,50; r = 0,OI66G; r' = 0,02l; m=:36°; pondus superne pro
aequilibrio addendum =gAp= lib. 77,34507717. Memine-
nmus rationem gravilatis inter qucrnum lignum, et aipiiiiti
= 1,17, seu proxime =1,2; et inter ferrum , et arjuaiu
= 7,7788; pedcm aquae cubicum pondo = lib. 151,7605095,
pedein bononiensem constare metri pariibus =0,38009829;
et libram partibus kilogrammi =:0,3618505 , vim gravii;itis
^p. 25,805945 , deniquc rationem circumferentiae ad diame-
trum in circulo ;7- = 3,1 41 5926 .

12. Hoc probabili dimensionum, atque elcmentorum numeri-
00 deleclu primae formulae superiores pracbent a= 0,SI 1563;
M = 1,762768; gM=lib. 267,5185698; 8=19,351122;
Q = 4,037695; ^ Q = 612.7626504; m'= 70,21 72796 . E-
lementa syphonis aeque poUentis a'=: 0,2 76324, reliqua pror-
sus eadem atque in pala^ et aperlo canali . En tandem quae
fictitii syphonis calculus de palae hisce dimensionibus extru-
endae actione docet, deque ejus effectu ad singula minuta se-
cunda pollicetur.

F' = lib. 61,096686ti; Q'=2,H18737; ir Q' = 320,
4990287; i^'= 3,3059608; <' = 0,8392816; f'= 1,38714988;
T = 2,226431; E = 287,8513209; £' = 137,028165.

Neque miraberis aclionis impensam E effectu E pius quam
duplo majore repeadi; cum eaim t>emel initio paucis palae alter^

I

MACHI^AE NOVAE AQV.VF. ET C. !»37

nis Impulslonibiis aquae osclllalionem staliieris in anipliludlne
graduuin 2 /// J jam aquea niassa singUlatiin lediviva sibi ipsa-
met fere sufl'uii, ul },'radus pcrcurral m' — m; ct vis preinen-
lis suplcmenlo non indiycat , rii.si lit reliquos absolval gradiis
3/71 — in' integrac excursionis graduum 27/?.

Itaque si ptiiuac ]n\lac parein alteram simul addas, qu.u;;
aquam jam duos pedes erectam lantundeni rursus pronioveat,
m supra dictum est; totam assequeiis vi motrice continua
2F' propositam a(juae ad quatuor pedes, seu metra 1, 520392
<lerivationem , srilicet juxla hypothesim syplionis aeque pol-
lentis , niassam Q= ped. cub. 2,1 1 1 8737 , sivc iriet. cub.
0,01 1 597 1 8, et pondus ^■^Q' libr. = 320,4990287 = kilog. 115,
97273378 tempore min. sec. T=2,22G431 . Quae utilem el-
fec.tum constituunt pro singulis minutis secundis 2E = 575,
7026418 mensura bonon.^ = kilog. 79,181335; idque im-
pensa utilis acliouis 2 E'=: 274, 05633 priori mensura, et se-
cunda = 37,6933239.

13. Omine taui bono primi hujusmodi ralionalis experimen-
ti, quod medius fidius niateriale cujusvis meclianici operis ex-
perinientum anteccddl, non sola jubet prudentia opiflcis, scd
ipsa sludiorum et artium uosui temporis dignitas postulat ,
instruere suscepi hortulum sua, suaque casulas mens pala pen-
sili aquae ex subjecto canali prima ad pedes duos, altera
deinde ad duos reliquos exantlandae, artifice enixe monito,
ut dimcnsiones ipsas praecedcnlis supputationis fideliter quan-
tum fieri posset, servaret . Porro artifcx praeceptum exequi
curavit, non ita tainen, ut pala cum spondis, et fundo ca-
nalis sat exacte congrucret, et modicum tantummodo aqtiae
anterioris refluxum permilteret. Adde aquae portionem , quam
dimidia prima (juaque excursione pressio adaucta, et vis cen-
trifuga per ostium fundi abigebant; unde necessaria difl'erentia,
quae minus negligenliae artificis, quam geometrae infirmitati
tribuenda foret. Accidit praeterea, ut longus canaliculus inter
duas palas praepropere extructus toti ad amussim aquae a prima
projectae accipiendae, et promptc ad alteram adducendac impar
esset. Nae lacrymn--is, inquies , extremis islis commentationibus
antevertere, atque lenire Maihematici dolorem saepe solent in-
fausti exitus calculorum ab experientia longe aberrantium. Ita

538 JOANNIS BaPTISTAE MaGISTRINI

quidem persaepe : die vero, quod res pleruinque est. tiun

inaxiine in praesenti casii nostro. Id eaiinvero uiiico nos dole-

mus, non calculuni ab experientiae exitti, sed expinienliam Ip-

sam a calculo aberrassc; alque optatae exlius iitriusque dire-

ctae comparalioiii locum minimo coiicedi. Motum eniin in sy-

phone, ct erogationem nos calculo perpendiinus aquci seginen-

<-> ■ r-v !• 1 ^ fw (R — a')
U, cuius seclio 2 a u, et ampliludo -r- : machuia au-

tem syphonem obtulit, cujus sectio2D(a' — /3), ci aqueum seg-

T(R-a')(m-A)

mentuin, cujus amplitudo — ■, cujus praeterea

y 'J

libera erogatio exteriore inipedimeuto mutilata est; quae aber-
rationes plus verae sunt , quam se calculo aestiniari patiantur.
Atqui nihiloiniuus efleclus machinae nostrao calculo simul , el
votis egregie respondit . Is enim fuit, queni nulla alia ex ina-
chinis usitatis reddere posset .

1 4. Muliercnlae nunc binae cujusque palae exercitio in-
cumbunt, quae tarn apte actionem suam vicissim iinperiiri,
et raoderari usu diviturno didicerunt, ac lanta dexteritate un-
dam obsecundare alternam aquae subter palam renasceniis ,
ut parum admodum laboris pati videantur, ab eo certe nee
frequenter , nee diu remitti indigeant , saltern quamdiu actio
ista perdurat, dum scilicet conchas suas linteis eluendis re-
pleat capacitate pedum cubicorum circiter 2600 , quod obli-
nent horis summum duabus, et dimidia. Hanc vero operam
plus quam bis quaque die praestare minime possent. Sic du-
plici pala pensili descriptae constructionis foeminae quatuor a-
quae massam pedum cubicorum 5200 quatuor pedes attoUunt
singulis diebus; qui utilis efl'ectus mensuram recipit numero
expressam = met. 1 ,520393 I .kil. 285556,004448. Pone, quod
a veritate minime absonum videtur, praesentem quatuor foe-
minarum actionem diurnam actioni parem esse ejusdem gene-
ris trium operariorum , cui juxta Christian, aliorumque accu-
ratas observationes valor tribuitur =510000. Habemus ergo
pvoportionem effectum inter palae pensilis, et efiectum vis mo-
tricis, quem absumit proximo : : 84:100.

Profecto Conductorcs irriguae cujuscumque generis agri-
culturae machinam libenter accipicat adeo simplicem , qua

Machlnae novae aqlae et c. 53*.>

duobus lanlum , vel qualuor siiplere iniiiiineros opcrarios pu-
terunt arentes campos solito , fere dicas , cochleare aspergere
lota die friistra nitenies, eosque ad uiiliora serviiia iliniiiie-
re; el acjiiau sUignantis, cui quatuor iisfpie pedes altiludinis ad
deiliixuni desinl, pedes cubicos prope 52UU fainguli>, diebus e-
liminare , vel hac ipsa tarn facili aquae subsidientis derivalio-
ne campos saiurare, qui siccitate laboiem .

T. V.

C8

II.
ROTA HYDKOPIIORA

1 . X ubus utrinqnc apertus AB, Tab. XLIV, fig. duplicata
miiiori circulari sectione B sursum obversa , rcliquis paralle-
lis ileorsuin tmiformiter cresceutibus , oblique Irajicil bracliia ,
sen asseres aliquot horizontales D solido infixes versalili fuso
C , quocuiu finniter connexus sustinctur , et in subjeclum sta-
gmim tractu quodam c e deraersus desinit. Quod de uno dico,
idem pertinebit ad tubos alios aequales , et similes , quotquot
eidem fuso similiter, et uniformi distributione applicentur. Pro-
xima rota dentata vi motrice externa in gyrum versa super
axe proprio dentes suos inter paxillos laternae H fuso C su-
perimposilae intersercns fuso ipsi, et tubo motum imprimit
rotationis . Haec machinae forma, ejusque motus, el aquae a-
s census in lubo vi centrifuga genitus inversam exhibent tympani
speciem a Segner propositam in Actis Academiae Berolinensis,
quod postea Eulerus uterque , et Bossut in deliciis habue-
runt, et calculo illustraverunt . At tympano hujusmodi hydro-
phoro nuUus est locus, quum aqua deest superincumbens in
tubis ejus sponte decidua . Si aquae superne influentis par-
va sit allitudo supra terminiim tuborum, tympani elTectus non-
nisi lenuissimus esse potest, qui, superatis resistentiis, manet re-
liquus ex debili reactione, et vi centrifuga aquae debili velocita-
te deflucntis. Si vero aqua admodum alta supra tympanum e-
mineat, tympanum ipsum inutile est; tunc euim uti praestat a-
quae vi libere deciduae absque interpositione sistematis adeo
resistentjs(l). En calculus, quo tola mihi visa est conlineri ana-

(1) Usque ad Septembrcm anni clapsi 1841 , frustra quaesiver.am
in plcrisque operibiis Auctorum , qui machinas liydraulicas fuse de-
ficripserunt , num de hac ipsa stagnanti aquae vim centrifugatn com-

MACItlNAE NOVAE AQUAE ET C. 311

lysis novae rotac hyJrophorae haud equidem minoiis resistcn-
tiae, quam niliiloniinus verae, et frequentissimae primi, et se-
cundi casus antedicli necessitati optime providere expertiis sum.
2. ISIachiiiac partes, et calculi eleinenta .

Verlicalis altiiudo tubi a

Ejus axis longitudo L

Apertae sectionis tubi extremae, quas pono circniares.

superior . . , - /•

Inferior m' </*

Distantia media sectionis superioris ab axe fusi ... D

Distaniia sectionis inferioris R<I)

Iiicliiiatio axis tub! ad horizonteni in inferiori puncto e-

xlreino q

Doclinaiio plani verlicalis per axem tubi, et axis fusi o-
riginein inferioreni transeuntis a piano verticali per a-
xem fusi, et centrum infimum tubi erecto . . . . q
Aquae externae altitudo super origineni tubi .... ^-
Aereae , vel etiam quernae laminae crassities , qua tu-
bus constat 2e

Specificae ejus gravitatis ratio ad aquae gravitatem . a
Semidiamctrus cavi in fundo stagni , et anuli in tigno
superno, in (juibus inserlis axiculis fusus rotae hydro-
phorae libratur . Idem esto de cavo, et anulo fusi ro-
tae externae motricis /, /

Semidiamctrus laternae ad puncta contactus cum denti-

bus rolae motricis N

Semidiametrus rotae motricis ad puncta ejus actionis in

laternam trudendam D'

Vectis longitudo fuso hujus rotae intixi, cui vis externa

applicabilur N '

Fusi, laternae, et reliquae armaturae tuborum pondus . ^P

municiindi rationc <juid|)iani editum cssct . Tunc tanlunimodo didici
cx Amii-o nieo scientiae Pliysicae cultorc egregio , deque Agricollura
nostra optime nicrito Carolo Berti-Pichat menlioncm factam a Navicr
macliinae oliin a Dcmour propositae nostrae omniiio similis in operc
cui titulus = Resume des Iccons donnccs a 1' Ecolc des Ponls, e
GliausseeSj = ubi Auctor praepropere ciniis dc invenlo ipso judicium
tulisse mihi visus est.

542 Joannes Baptistae Magistriisi

Momenuim inertiae S

Ponclus rolae motricis, ejiisque armaturae . . . , • §■ P'

IMomoiitum inerliae S'

Tuboriiin quotquot rolain componunt numcrus . . .In

eoruiu, et acjiiae salicniis pomliis 2g'np'

Momenlum inertiae 2reS

Aliiludo puncli cujusvis in axe tubi super stagnuin In-

ferius x

Segnienlum axis tubi inter ejus originem , et punctum

illud /

Sectio horizontalis tubi in eo punclo y

Linea recta horizontalis ab axe fusi ad dictum axis pun-
ctum deducta ^

Angulus inter banc reclara , et axem tubi ^

Altitude aqueae coUimnae, quae pressionem almosphae-

rae metitur A

Pondus aquei pedis cubici in dato ponderum sistema-

te . . S'

Vis gravitatis g

Ratio resistentiae attritus ad pressionem h

Ratio circumferentiae ad diametrum in circulo ... tt

3. Volvalur nunc tuborum fusus ope rotae externae vi
constanti ad hujus vectem N' applicata. Aqua in tubis con-
tenta ad altitudinem k illico inibit motum ascensionis turn
jiropler vim cenlrifugam ex propria rotalione susce-
ptam , tum propter renixum aquae exlerioris in infimam
sectionem tubi opportune obversam contra motum rota-
tionis , tum maxime propter atmosphericam pressionem
in subjectum stagnum ad os tubi praevalentem, aere in
tota tubi rotantis longiiudine vi pariter centrifuga prom-
ptissime disjecto . Erunt nobis velocitas aequabilis con-
tiuuae rotationis tuborum in centre superioris sectie-

nis . V

Velocitas retationis pariter continuae , et unifermis ve-
ctis N' in puncto, ubi normalls vis moirix applicata est. V

Velocitas labenle ab initio motus tempore t

rotationis tuborum ad altitudinem x v

Machinae novae aquae et c. J 43

fluxus aquae in tiiljis

fluxus a(jij;io ex suprema secllone /'.... ^

Pressio a(|uae in eadem seclione luboium . . „

Resistentia fiiclionis quam palitur aqua celerrime pros! - ^^
liens ^

Aquae quanlitas, quam tubi effundunt' singulis minutis

......^o, ,|uaiii luiji eimnduni singulis minutis

secundis on

Externa vis motrix vecti N' applicata . . . . ' „V

Resistenlia sisiemaiis tuborum in exlremo laternae radio *

Machinae utilis efTectus pro quoque minuto secundo. ' ^' E
Eflectus insumptae vi motrici respondens .... g'

4. Quoniam hie sermo tantum crit de machina simplicioris'
construcuonis, tubis ncmpe conicis axe reclilineo instructa
quam experlus sum; de tubis enim axe curviJineo loqui in aV
laid tempus diflero quum, experientiam similiter consuluero all
cujus etiam formae tubornm hujusmodi, qua machinam per-
licerc mihi piopoMUim est; jam scquentes habemus inter no-
taia elementa utiles permutationes

a = L sin. q

D = •v/(R«+ 2 L R cos.^ cos.9'4-L'c~'}

A = -v/ { R' 4. 2 / R COS. 9 COS. <7' -». Z'^^' } =

V ( R' 4- 2 R x COS. q ' tang, q 4- a-'tang.^' )
3 f_ COS y ( Rocs. r/'-i-/ COS. ^)

COS.

1 ( ^•

DD'V

Va

NN'

D

.. = '-£

y

Inq^ZncJi".

544 Jo.vN.'tEs B4.pnsTA.E Magistrim

5. Ambos nunc inotus , postquam aequabiles facti sunt,
quod chisslino eveniei , perpendainus , neinpe rotalionis hy-
drophori sisteinalis, et lluxus aquae salientis in tubis, quern
hie pariter linearem assuinere necesso est, sicjuid calculo pro-

licere velimus. Itaque resolvo vim ceninfagani — seciionis y

in binas, allerain norinalem ad planum verlicale per axem tu-
bi demissum sive ad axem tubi ipsuin, alteram parallelam

V

ad dictum planum. Hamm primam repenes = — sin. ^', se-
cundam=:— cos. ^' . Ex prima denuo resoluta directione ad
axem fusi, et directione ad banc normali, oritur componens,
quae rotation! favet, = — sin. (jr' cos. 9'. Ex secunda — cos.y' i-
tem resoluta in duas normalem, et parallelam ad axem tubi ,
haec prodit = — cos. 17 cos. 17' , et vis est aquae acceleratrix ;

ilia destructa nianel resisientia brachiorum tubi.

6. Negligcnda hie non est resistentia frictionis, quae massae
aqueae ascensum adversatur . In tubis cylindraceis Venturoli
observavit sal bene respondere experimenlis Bossut, et Du
Buat formulam

3 a K* 3 /? ^^
Z= ! —

exhibente ^ radium, ut vocant, medium, scilicet aream sectio-
nis, tubi per ejus perimetrum divisam, et sumptis a = 0,00086-
/? = 0,0004. Longe abest fortasse, ut formula ista tubis co-
nicis, et aqueae massae in iis citissime prosilienti plane con-
veniat ; altamen hac utemurj quae sin totam, partem sal-
tern aliquam praebet correctionis , qua opus habemus. Erit i-

taque in praesenti casu 1//= . ■ . Gra vitas praeterea salien-
tis aquae ipsius vim objicit retardatricem =g'sin.y.

Si dicatur ^y^dl vis absoluta motrix in sectione j' aqueae
massae, sit nimirum

MaCHIKAE novae AQIAE ET C. O^S

V'

s = COS. a COS. q' — sin. ti — Z

noia aequatlo pressionis juxta axem tubi erit in Ciisu nostro

gdp=g-s. dl — tidu

et snbstilulls valore quantltatis S, in eoqiie valoribus supra
nolalis quantitatum z, u, v, \j,y,G\\\. in aquae (luxu permanente

V'COS. <7C0S. ^, ,( ,\

gdp= -^ .' ^/V R'+2/Rcos.7cos<7'-|-/'cos.<7

Lode peracta integralione ab /=0,ubi;9=A — k.y^in',
ad / = L, Tibi p-=-h, y=J' et positis

/* 3 a L/* ( 4 T )"-"' ( m*."'* — /V'* )

A'=1 _ ^- -; ^—1 i i ± 1

m" 8-548 {m—J) {mf )"''">

eruitur ordinata aequatio velocilatis aquae e suromo quoque
lubo erumpemis

2B' „ (A— a^

_^^f I (Rcos.9'+Lcos.9)\/(R'-|-2LRcos.9cos.9'4-L'^os!9*)— R'cos.7' [4-

R*V*cos.(7'sin.(7' /-I — cos.ijr') V(R'-|-2RLcos,/7cos.(7'-f-L'cos.9')4-Rcos.(7'4.Lcos.7

2A'D' (l+cos.^) V , R'+2RLcos.9cos.9 ' +L* cos.7")— Rcos./^ ' _ Lcos .q

1. Hie jam discioius velocitatem c maxiniam fieri, si, cae-
teris paribus, nulla sit axis tubi dcclinatio q' a piano vcrticali
per axem fusi, et originern tubi demisso. luvabit ergo reti-
nere ^' = 0, quo valore aequatio evadit

,. .^i£k.'=v.^,_5;)4.<._.,

546 Joannes Baptistae IMagistrini
ubi, si frictioaeni acjueae venae negligerc liceat, ejus neinpe coel-
Hcientes a, et 3 , ciuo casu foret A=: 1 , B' = 0, prodiret

Supponiinus praotorea venae contracdoni provisum esse in ipsa
tuboruni coustructione .

8. Conditio coulinuitalis aqueae venae ascendenlis « = — ,

quae lotius calculi necessaiiuni est fundamentuni , apta imple-
biuir proporlione inter extremas sectioncs f' , m' . Data in-
ferioie seclione, superior nuuquam attinget valorem

R V m'
(IV) /' =

9. Ex formula (111) patet, ut aquae tluxus sequatur in alli-
tudine a pro data tuboruni dispositione , opus esse in eorum
vertice velocitale angular!

V2/- (a — k)
AT) V> ^ -'

ac proinde velocitate in extremo vecte N' rotae motricis

I ^ NNV2g(a-A-)
^ ^ ^ DV(D'-R')

1 0. Abuudare vicissim celeritate rotalionis ultra certum li-
mitem vetat parlium machiaae solidilas, et firmitndo possibi-
lis. Certe vana prorsus ^ et deperdita foret ulterior externae vis
motricis impensa, qua continuam aquae venam in tubis produ-
cere velles ad allitudinem>A. Pressio enim sola atmospherica
in subjectum stagnum aquam tubis jugiter subvehit earn re-
paratum, quam centrifuga vis sursum efTandit. Quoniam er-
go in tubo ad contraclionem venae conformato habemus con-
tinui fluxus quaniitatem Q = cf , ne plus aquae ex tubo sur-
sum requiramus , quam quod inferius recipit , oportet , ut han c
alteram condilioaem abuude impleamus

MACHI^AE NOVAE AQL'AE ET C. 547

1 1 . Accommodata machinae rlispositio, ejusque exercilii aeco-
nomia maxime peiulct ex praeniissis conditionibus, cqiiidcm
ratione insupcr habita vis afjuaeductus cxtenoris, uiide prove-
nit aqua haurienda. Sediilo practerea cavenduni est, ut aqua
slagui subjecti, imo aer ipse circuinfluens quam minimum fieri
potest, machinae rotatione turl)ctur. Idcirco juvabii madiinam
praecingere , salicm infcriorem tractuin ejus demersum coni-
co involucro cum ea connexo, quod ultra tuborum terrainum
aliquanlo inferius protendatur, ct in origine tuborum in hos so-
lum aquae aditum permittat. Hoc pacto modcraberis centri-
fugas aquae repulsiones in ipso limine ejus influxus in tul)os;
el quod etiam summopere interest , omnino toUes resistentiam
aquae externae in tubos rotantes. His ita paratis, et unica re-
tcnta, ut dixitnus, tuborum a fuso dcclinatione, nola compa-
ratio momentorum, ratione habita atiritus axiculorum, et latcr-
nam' inter et dentatam rotam motricem , praebet resistentiam
in circumferentia semidiamctri N devincendam , ul rotatio per-
severet uniformi velocitate V in vertice tuborum,

(VIII) g.T=2^D^Z)^);)l)V(S+2«.)_D/=c^(D_/«0-i--f^V+2";'')|

Vis autem vecti ]N' adhibenda, quae ope rotae dentatae exter-
nae resistentiam aequabit ^F, reperietur similiter

Supputatio ponderum g V , g p', g' V , et momentorum S,
*■ ^ S' complebitur ex notis formulis, prout data fuerit quoque
casu ampVitudo^ figura, et soliditas utriusrpic armalurae.

12. ^Iachina hie supponitur obvia exerceri, et caeteris jiro-
fecto , si de usu animalium agitur, anteferenda vis motricis
•ipplicalione , unica nimirum interposita rota denlata, et uno
vecte, vel pluribus fuso luijus rotae infixis. Scd actio hujusmo-
di gravis honiini est, ac molesta nimis, ct equo , vcl bovi o-
mnino remittenda, quotiescumque diuturna, continua, et uberri-
ma requiralur aquae derivatio. Machinam si quaeris ex usitatis,

T. V. . G9

548 JOANMS BaPTISTAE MaGISTRIJII

ijuacmn rota nostra hydrophora se propiius coniparari sinal,
earn , lie riilcas, iinlicarc non vereor in aiitlia coinniuni . Ini-
tio aqueus liuncus inliinus, ncc tanien hoc ipso opus est, tam
aer in liibo contcntus , ileinccps sola aijuea niassa in eo snr-
suin prociirrens verus embolus est anlliae rolanlis hujusinodi .
V'eruin necpic hasta einholus isle siirsuin iralii, et verlicali di-
reclione diici opus luibel. Conleri, consumi, a recto cursii infle-
cti nescius nee coiio, noc unguine indigut, ncc ulla unquaiii rc-
paratione. Imo, quod miruni est, hie anlliam habemus, cui
conicuni est corpus , ut vocant, sive emboli camera , et embo-
luni, qui ad coiiicam , vcl quainvis aham forniaiu se sponte
coiiiponit. Nullae hie valvulae, nulla diaphragmata aquae as-
piralioiiem, ct asceasionoiu intcrcipiunt . llic unicus aquae mo-
lus ascensionis , ideoquc conlinuus, et nulla inter emboli itum,
redilumque Uuxus superni intermissio . Nulla vel prorsus negli-
genda ex. iuleriori atlrilu, quo taiitopcre communis anllia vitia-
tur, vis molricis jactura. Scilicet in lubo nostro rolante aer vi
centriluga disjectus aquani primo subiectani aspirat, aqua vix
duin aspirata a([uam ipsamet aspirat subsldenlem , quae sua
vice emboli ofliclum siuiililer suinil, el sic indesinenter pe-
renni aspiratione , idque ope unici motus continuae uniformis
rotalionis tubo impressi , et sublata tandem antliae usitatae
gravissima allernae aclionis motricis difllcullate .

13. Para to, ut supra, machinae tubis rectillneis instructae
calculo generali, uumericam ejus primo applicalionem experiri
juvabat ea elementorum , ac dimenslonum doterminalione ,
quae machinae deinde conslruclioni, et expcriuiento propius
conveniret. Quoniani vero ejus collocationi, et alimenlo non-
nisi concedebantur anguslum illud clausum , et canaliculus , in
quibiis pala pens'lis exercebatur, jam praecipuae dimensiones
praefinicbanlur , nempe

Altitudo querni fusi utriusque =/?.6,5

Semidiametrns rolae motricis D'=^ . 3

Distaniia verticis tuborum ab axe fusi proprii D=y3.3,5

Duplicis vectis querni longitudo .... N'=D =y:' .3,5
Altitudo verticalis tuborum super infimum

stagnum a=p.4

Reliqua elemeata, et dimeasioues opportune

MxcnmAE novae aquae et c. 549

sic posse assignari arbitratus sum -
Tuboruin ac([iialiuin, el similium , et fuso si-

miliier inluierenlluin numerns . . . . 2rt = 4
Eoruin parielis ex acrca subtil i lamella cras-

siiutlo 2c=/a0,00I39

Eorum demersiis in subjectum stagnum. . k=p.0,5

sectiones externae circulares, inferior . . in' =:p. ff. 0,\0G

superior /'=p .(j . 0,02:,

Distantia centri infimae sectionis ab axe fusi }{=:p —

Sectio utriusqne fusi . . . . - . . p -a . —

Axiculorum utriusque fusi semidiametrus ,

■ . .1

supenons iz= p .-r

inferioris in basi I'sro

^ ' 72

Rolae motrici tribuo velocitatem in puncto
veciis exlremo, qua non equus solum, scd
etiam homo eam volvendo procurrere sex
horas quaque die" valeat. . . . - . V'^ met. 0,76

His addo valores alibi notatos quantitatum . /'=y

A=p. 21,268312

[7.788 pro ferro

1,17 pro ligno
Reliquae machinae partes ad solidam ejus con-
slrnctionem accoinmodatae, quaspono, red-
duutg'(P-i-2np') = lib. 998,2112709;
g'(SH-2775) = lib. 21 40,589348; §''P'=
lib. 3314,1477972; o'S'= 3007,50561 8:
His denique , aliisque valoribus formulae
superiores praebent ad singula minuta se-

cunda V^^,18

et proxime c=p . 1 1,4727499

■ ... g,b=lib.442,53975

p,_dib. 424,7677985

^"^""1.11.153,0833413

-, .._(lib. 174,1 11037
''"^'''^-(kil. 03,002 1058

az

'}^

5 50 JOANNIS B\PTISTAE iMaGISTRINI

el conditio (IV) contiimiiatis adimpletiir.

Itaque cum sit E:E': : ,2 na'Q:V'. F', se-

qiiiiur E=0,810377E'.

Non eqiiidem totani inachina reddet porlionein islam vis moiri-
cia iiisumptae; neglecta eiiim in praesenli calciilo est polissima
resisiemia frictionis aquae iu lubis. Vcrum quantacum([ue hu-
jns efiecuis pars friclioni debealur, sat cjusdem superesse non
dubitavi, ul macliiuam colore onini studio prosequerer, eam-
quo ad usum revocamli data, ul dixi, loci, el aquaeductus op-
portunilate proficerena , uti Acadeniiac promiseram jam inde
.[]) anno 1 839 , quum haec omnia coram ipsa refercbam .

14. SulVecta ila([ue est nalae pensili supcrius desciiptae rota
hydrophora Uibis ([uatuor coinposila, quam hujus generis con-
struciionum perilissinii Artifices Fralres Veronesi prompte exe-
quuti sunt parlium proportionCj alque dispositione clauso ac-
commodatis octo tanluin pedes lato, scptcm alto, tuiu modi-
cae vi subjecii aquaeductus. Opus erat aquam o tubis cxsi-
lieutem cuniculo excipere in loto extremo clausi anibilu, quo
in concham proximam deducla mensuram subirel. Unde jam
parva clausi amplitudo minuebatur, el locus vix superfuii
medio cavo ad instar puiei nimis anguslo ad aquae cxtcr-
nae receptum, ac machinae demersum , et liberam tuborum
rotationem j qui conicn involucre idcirco destllnti loto aquae
ambientis renixu vexabantur. Tubi cadem de causa nimis luso
proxima, nee satis ampla sectione inferiori aquam hauriebanl.

Erat R=-; valores quantiialum N, N, D' fere iidem calculi

praecedeniis ; m' vix =p.(j .0,0!j; f' =p .cj .0,034 , quam
supremam sectionem praeierea minuebat luborum inflexio cu-
niculum versus .

1 :"). Tot inter insuperabiles loci diiTicultates sic absoluta ma-
chinae prima construciione, robuslis operariis duobus earn ite-
rum iterumquc volvendam commisi velocitate pedum ul supra
circiler duorum. Efleclus, qui statim apparuit , voto sat res -
pondere caepit, spemque confirmavit novae hujusmodi vis
centrifugae applicationi aliquem insignis uiilitalis fruclum mi-
nime defulurum , quotiescunKjuc commodior machinae con-
struclioni daretur locus , ejusque alimeuto uberior aquae exter-

Novae machimae aquae et c. 5S1

iiac aflliixiis. Quaiiior cnim tubi vix paucis rotaiionibus aquaru
magno impetu reddobant, nee reddere dcsinol)ant, donee ro-
tatio, et aquae inferiiis alinienluin perseverabant . Aqua viva-
cissiinc exsiliens se in turbinem componcbat procul radiantem
fere hori/ontaletn , quo spectatoios mulli, qui venlitabaut, nia-
gnopore deleclabantur. Bini homines illi eandem eodem fere
tempore aquae quanlltatcm rota ista exantlabant ac pala psn-
sili quatuor foeminae supradiclae . Id vero propter externas
uiachinae resislenlias magno nimis labore assetpiebantur, (£uem
quaque die ne horas quidem sex suslincre forlasse poluissent.
Sic stelil allquamdiu, cl palae vices toruiil specimen islud ro-
tae liydrophorae. Foeminae illius a([uae administrae , ul na-
tura sua curiosae, tum facilcm quandam ludi speciem in eo
turbine videre sibi videbantur, non diu moratae sunt ludum
suis et ipsae manibus experiri, dispulsis operariis. At brevi, ui-
pote palae pensili assuetae , et multo veniginosiores gyrato-
riam illam actionem aegre ferre, et dedignari caeperunt, suae-
que tandem palae restitutionem una voce flagitare . Palam
facile resiitui , sublalii rota hydrophora ibi revera minus com-
moda, qualicumque hoc ejus primo expcrimento contentus, at-
que observationibus interea factis non solum pro meliori e-
^us compositione, sod etiam pro novis aliis ejus longe ulilio-
ribus applicationibus , quas scriptis qnani primuni , et experi-
mentis demonstrabo . Caeterum etsi praesentis imperfecti ex-
periineuti accurata . et completa institui nequit comparatio cum
singulis formulis calculi antecedenlis, id saltem perspexi, cpiod
maxime refert , machinae cftectum uiilem cum ejus lauda-
bili ex calculo deducta mensura sat proxime convenire semper
posse . Praeterea quae conditio est hujusmodi comparalionum ,
malhematicae formulae, perraro accidit, ut cum naturae, et ar-
tium factis ad amussim congruant ; et fateamur, necesse est,
hue ([uoque pertinere illud Philosophi == lieatits , cjui mini-
mis a rgetur .

^"-tll.si^'

Tom.Y.

T, J

^/

0

a^

1-1,,

0

'FrirTi'TinTiiiiiii

i.i|V"ffi'li'i"ll

A,
O

,^J.

lE.

<■

«i

^L i

/ /

K

C^. .JOa¥ciii tn Uyi' OWf

b

J.

<$>

T.-h XXI

■«^^-i

\

/

\

A

<^ /

/

r\.

<f

• u

H

'— —

mr

^t/ ■-.^/jt/it*

INDEX OPUSCULORUM

Cut I J.LI Ranzani. De novis speciebus piscinni. Dissertatio xe-

cunda. Tab. I. If. III. IT. r. FI. ni. . . . . pag. 3

j4.yT0Nit SANrAo.iTA. Dc hrpophae ramnoide « 23

P/ftLippi ScHtAssn. De ampUliidiue climatum « 37

AnTONti Ai-Es-sANnniNi Etj. De anatome Pntlwlogica comparata ,

turn speciatim de ejus ad ossca systemata appllcatione (i 49

Aloysii C isixeili. De aequationuin algebraicarum resolutione

observationes analfUcae « C5

JosEPHi Rertolonii Fih. Cornmenfafius de Bupreste Fabricii,

deque damnis ab eruca ejus illulis. Tab. VIII. . . . « 89

Makci Paolim. De Casii quodam vcnejicii a Jungo ijuem Aga-

licum paullierinum vocant inducti. Tub. IX. . . ■ 'i 97

Aloysii Calori. Descn'ptio auatomica branchiarum maxime in-
iernarum gyrini ratine esculentae , unaqne praecipuum di—
scrimen , quod inter branchias adim'icem et batrachioruin
urodelorum inlerccdit 2hb. X. XI « 111

AiiTONii Aless ixdriki Eq. Appafutus branchiarum Heterobran-

chi Anguillaris . Tab. XII. XIII "149

Frahcisci MoKniyi. Observationes anatomicae, atque Animadr
versiones ad congenitam organorum muliebrium Atresiam
spectantes. Tab. XIV. XF. « 1G5

Pavlli MuniToiti. Chymica Analysis Baccarum Rhamni Ca-

thartici indigcni ad varia ejus maturationis tempora. . « 189

JosEPHi Fentlroli Eq. Dejigura aquae per alveos dejluentis.a 199

JosEPHi Bertolojvii m. n. Iter in Apeninum Bononiensem.

Tab. XFI. Xril. ,.207

Cajetani Sg IR7.I. Analyticae Investigationes circa puli'eres an-
tiques quibusdiun contentas vasibus. Anno 1834. ejffbssis e
Pjraniidc in peninuila Me roe. Tab. XFIII. XIX. . . » 231

SiLVESTiti GiiERARni. Dc clectricitate et ma^netisino animadver-

siones '.•uriae. Tab. XX « 253

SitrssTRi Gherarpi. Nova e.rperimenta de speciosa attractione ,
quae per vcnnm Jluidam erumpentem ex Jorainine, norma-
li piano circumdato , fit in discum illi directe ncc procul
oppositum ,, 277

Antokii Cavara Eq. a Coran.Ferrea. Exostosis in antra Igmo-

ri cnatae ope resecatio/iis curatio. Tab. XXII. ...» 299
Cmmilli Rahz.4ki. De nonnuUia novis specicbus piscium npu-

sciilum tertium. Tab. XXIII. XXIF. XXF. XXVI. XXVII.

XXVIII. « 307

C.iiiiLLi Rakzaki. De novis speciebus piscium Disserlatio IV.

Tab. XXIX. XXX. XXXI. XXXII. XXXIII. XXXIV.

XXXV. XXXVI. XXXVII. XXXVIII. <> 339

Philippi ScHi.issii. De Moneta Bononiensi Dissertalio . Pars Se-

ciinda n 367

Ai.oYsii CiLonr. De vasis pulmontim ophidiorum secundariis ob-

servationes novae. Tab. XXXIX « 385

AyroNtt Bertolomi Eq. Miscellanea Botanica I. Tab. XL.

XLI. XLII .• . " ^^^

Aloysii Casi^elli. De innumeris aequationibus algebraicis ,

quae peculiari arlijicio rcsolvi possunt " 433

Jllii Bepetti De Piano tangcnte. Tab. XLIII « 485

Jo.iKxis B.tPTisTJE Magistbiai. Eq. Mnchinae Novae aquis

rnodice profundis magna copia , et celerrime vi animali

evocandis accomodatae. Tab. XXI. XLIV. n 525

<&

c:;

r'

K

r^i — I

1/

i
I

Pag. Li

15.

19.

20.

119.

200.

30.
18.
11.

4.
20.

202. 17.

204. 7-8.

209,

2H.

255.

271.

281.

288.

29G.

300.
((

311.

314.

((

323.

324.

325.

348.

353.

397.

488.

505.

509.

510.

511.

512.

20.
29.
7.
10.
1.
22.
37-;58.
2(i.
1.
9-10.
14.
17.
29.
10.
9-
9.
11.
32.
24.
17.
22.
6.
pen.
18.
1.

ERRATA

stromateum .
ocellati . . .
deformis . .
ad concussum
n

— } u . . .
D

( AP

I A Q ■

lapraescntat .
iiiimcdialae
i'mii fecit . .
ab 0.° ad 10.°,
cxjicndeiidis

L'xpcrimentis

flntui . ..

ignaria .

|nUuli'ntiis .
inlclligciulaiu
.Spec u I us .
ju'iori.s . .
I'ultae . .
excubria.s .
proprior
nJtuni .
leljcscen.s .
vecitularis .
ciintingcre .
respondent,
tangit . .

514. 12.
523. 10.

in- . .
conforme signum
-^Gr's'.r' . .
4x''

CORRIGE

Sti'omateuni

ocellato

dcforme

aliquando ad concussum

o

tt
D
,CP

' CQ

ropraescntat

immediate

lieri jussit

, ab 0.*^ ad 10.°

de expcndendis

congrueret

experimento

ilatu

ignavia

purulentus

intelligeudmn

Speculum

pviorcs

lulcilae

exeubias

propior

altum ,

rube.scens

vcsicularis

contingerc

respondel

tangat

in

couiornie signo

■ Gr'

8x'

s'.r

a '
maxima .

a"
maxima

vel

IMPRIMATUR

Fr. P. Caj. Feletti O. P. Iticj. S. O.

IMPRIMATUR

loseph. Archid. Passaponti Prov. Gen.

/