*w IN * » dn fas Ma Ww NA SX e KCN LU LN Noa e NCNS V uad vr x A : » " h ; Des B 24 Ó * i H * a v " EH . 1 bU " ^] r o Mose ES EE s -— : : M E mt ^"" T pm P. H A . o9 — "P L] " ad "X Mut o ^x "—— J " " M N.eugss me ctm P " À r e 3 L: EC 1; EE - Li Library of the University of Toronto 42.4. | | -——-"— —-—— —"—- OL. À | JU) m | (aq a. [ Lecta. qus adl tz], C PY A Cprbega noa jN * |j £r eua, ü ec T foh. Vade CA Digitized by the Internet Archive in 2009 with funding from University of Toronto D d RUPEE Pr cR Mene v 241 ca E cdi PURUS EIE TRE Nc tes TES ual, 1 ' ' - mend * E " $ ! * 2 L T - LI " -— "-- , ( Li (o, ; "RA jr E ! f^, *N "A ido: A i - — D Li um NL d d aep stan ) PU EST. BEXEATN-CT SG BARONIS VERVLAMIO, VICE-COMITIS SANCTI ALBANI, D E "Dignitate & Zugmentis Scientiarum LiszriIX. AD REGEM SVVM. LOACDIAN I, In Officina Ioaxui1s HaviraANpDn. MDCXXIIL Ag Dreme Arme. army Y qii Y. » | oq Rs [d Li E Là 9. li stis 1G c Y " Phetengiedee dois --— X X" "ies "- Nw PARTITIONES SCIENTI- arum, & Argumenta Singulorum Carrr. v X. Gibcibedberberbebeibexhet L I B. IT. Carvr I. FEE EE ÁArtitio 'Üniuerfalà Do&rinz Hu- &dESe mane, i» Hifteriam ; Poefim; Philofophiam:Secundum tres Fa- cultates Tntelletlus; Memoriam ; Partitio competat etiam 1 heologicis. E | (CA P. |"E o ; 2 drtitio Hiftoriz i» Naturalem ; && Ci- uilem : Ecclefiafticà, c? Literaria; fub | Cauili comprebenfis : Partitio Hiftoriz INa- turalis,ex Subiecto fuoi». Hiftorià Generati- onum; Prater-Generatiónum; c7» Artium. EX un K&Zxp.3c: ^1 Artitio Hiftorie Naturalis Secunda, ex — Vfu ce Fine/uó; inNarratiuam ; c7 In- ductiuam: | Qaodzue Finis nobilifimu. Hi- ftorix Naturalis /fz, yz pinifiret, & inordi- Ane fit, ad condendam Philofophtam ; quei ; Finem N Phantafiam ; Rationem : Quodque eadem CucPePume MXN MTM -€ / Finem intuetur Ynductiua. Partitio Hifto- ri& Generationum , 7; Hiltoriam C ocle- ftium ; Hiftoriam Meteororum ; Hiftoriam Globi Terre & Maris ; Eiiftoriim Mat- farum, /iue Collegiorum Maiorum; «1 Hi- ftoriam Specierum, mue Collegiorum Mi- norum. Car. 4. prim Hiftorie Ciuilis, i. Ecclefiafti- cam ; Literariam ; ép (que Generis JNCo- men retinet") Ciuilem: Quódque Fittoria L i- terarja defideretur Eius oci Tracepta. 1617 : DE Dignitate, c Diffcoleate [zB om Ciuilis. CAP. 6. Ahrtitio prima Hiftorig Cruilis(Specialis) in Memorias; Antiquitates;c? Hiftoriam Iuftam. : C 4 ». 7. Artitio Hiftorie. Iuftz, i» Chronica Temporum ; Vitas Perfonaram : e? Relationes Actionum : Earum Partium éx- plicatio. Cir. $. p Artitio Hiftorie Temporum, is Hiftori- am V niuerfalem; cz Partcularem. Urri- ufque (Commoda, «7 dncomnioda. Ca Partittones Scientiarum. (C a P.. 9. Artitio fecunda Fhftorie Temporum, in Annales ; &? Acta Diurna, C A r. 10. Dro fecunda Hiftoriz Ciuilis (Specia- - lis) i Meram; e? Mixtam. CE II. ZArtitio Hiftoriz Ecclefiaftice, ;5 Eccle- fiafticam Specialem ; Hiftoriam ad Pro- phetias; Hiftoriam Nemefeos, (a P." D. DE Appendicibus Hiftorie, que circa Verba Hominum (quemadmodim Hitto- ria ipfa circa Facta) verfauter:. Partitio. ea- rum in Orationes; Epiftolas; &? Apoph- thegmata. Car. n DE fecundo Membro "Principali Doctrinze Humans, nempe Poefi. Partitio Poeíe- os is Narratiuam ; Dramaticam ; c? Para- d a. boltcam. Partitiones. Scientiarum. — ID. 00 mous METER. bolicam. Exewpla Parabolice tria propo- nuntur. ———— LIB; HX (Car.- L. P Zirtitio Scientiz in T heologiam;ce Phi- | | lofophiam.?Partitio Philofophis i5 Do- ctrinas tres : De Numine ; De Natur; De ! Homine. (on/Itutro Philofophiz Prime, vt Matris communi omnium. | | | QG A P.:.2. | | De Theologià Naturali: && Dodtrin | ^^ de Angelis c7 Spiritibus, que eiu/dem eft Appendix. Car. 3. | | p Aritio Naturalis Philofophiz, /7 Specu- latuam ; c Operatiuam; 2uódque ille | due, c? n Tntentione Tractanus, ee in Cor- | pore Vractatüs, eeregari debeant, — | Car. 4 Zrtitio Do&trinz Speculatiue de Naturà, in Phyficam (Specialem;) c? Metaphy- ficam : Quarum Phyfica Cauffam Effiei- entem, | Partitiones Scientiarum. entem, &? Materiam ; Metaphyfica Cauf- fam Finalem,cz Formam,in quirit. /Partizio Phyficz (Spec?) in Doctrinas De Prin cipijs Rerum; De Fabricà Rerum, fede Mun- do: cz de Varietate Rerum. Partitio Do- crinz de Varietate Rerüm, i» Doctrinam de Concretis ; &? Doctrinam de Abftractis; Partito Doctrinz de Concretis, reijcitur ad ea/dem P artitiones;quas [ufcipit Hiftoria Na- turalis. Parrizo Doctrinz de Abftractis; in Doctrinam de Schematifmis Materiz . (7 Doctrinà de Motibus. Zppendices due Phy- fice Speculatiue : Problemata Naturalia ; Placita Antiquorum Philofophorum.2;- titio Metaphyficz,is Doctrinam de F ormis; & Doctrinam de Cauffis Finalibus, Carvr 5: Zrtitio OperatiueDoctrinz de Naturd,n Mechanicam; & Magiam : Que refpon- dent Partibus Speculatiux: P hyficz Me- chanica ; Metaphyfice Magia : Expureatio "Docabuli Magize. e d ppendices due Operati- uz : Inuentarium Opum Humanarum; (e Catalogus Polychreftorum. Car. 6 E Magna Vhilofophiz Naturalis, 24;» | -— Speculatiuz; quam peint e ppen- T 2 dice |j dPPartitiones. Scientiarum. dice Mathematicà: Quédquei inter eA ppendices | | | potis poni debet, quam inter Scientias Sub- | ftantiuas. Partitio Mathematicz,is Puram; c? Mixtam. LIB. IIII, Q4 »»^E Artitio Doctrine de Homine, :5» Philo- fophiam Humanítaus ; c? Ciuilem. Partiti Philofophiz Humanitatis, in Do- &rinam circa Corpus Hominis; (7 "Doari- nam circa Animam Hoinihis. Conjfitutio vnius Do&rinz generalis de Naturá, fue de | Statu Hominis. SPaohil Doctrine de Statu Hominis, i» Doctrinam de Perfonà Homi- nis; c^ de Foedere. Animi c7 Corporis. fPartitio Doctrine de Perfonà Hominis, in Doctrinam de Milerijs Hominis ; "P Prerogatiuis. Parzitio Doctrinz de "Facde- rei Doctrinam de Indicationibus; c de: Imprefsionibus. Afügnatia Phyfiognomie, ! Gr [nterpretationis Somniorum Natura- lium, Doctrine de Indicationibus.. Car. 2. pAritio Doéatrinz circa Corpus Hominis, in Medicinam ; Cofmeticam ; Adéfta- »: cam F QPPartitiones Scientiarum. cam; (7 Voluptariam.. Partitio Medicina in Officia tría : vix. in Conferuationem Sa- nitatis ; Curationem Morborem; c» Pro- longationem Vite. Quódgque "Pars poj!rema de Prolongatione V it d//ruigi debeat 4 dua- bus reliquis. T "e A 2 Artitio Philofophiz Humane circá Ani- mam,iz Doctrinam deS piraculo;c7 Do- ctrinam de Animà Senfibili, ue Productà. TPartitio fecunda eiti/dem P hilofophiz, is Do- «&rinám de Subftantià; «9 Facultatibus A- nimz; c Doctrinamde V fu, & Obiectis Facultatum. | ef ppendites. due Doctrinae de Facultatibus Animz ; Doctrina de Diuina- tione Naturali ; c? Doctrina de Fafcinatto- ne. IDiflibutio Facultatüm Anima Senfi- bilis, iz Motum ; & Senfum. TLID. WV C a». I. | mw Artitio Doctrinz circá Vfum ex Obie- PS Facultatum Anime Humanz, js Logicam; cz Ethica. VPartitio Logicae; in Artes Inueniendi; Iudicandi;Reunendi;cz Tradendi. | | T AS (Asp. Pv "Partitiones Scientiarum. ———M (BA ^ (? AÁrgumentorum ; Quodque prior barum (que eniinet)defideretar, "PartitioInuentiuz Artium, in Experientiam Literatam; 7 | Organum INouum. Deineatio Experien- tiz Literata. | t prio Inuentiuz, n Inuentiuà vnum QS 3: pAritio Inuentuz. Argumentorum , in Promptuariam; ce Topicam. ?artitio 'Topice, i2 Generalem ; &? Particularem. Exemplum "Vopice Particulari Is, in Inquifiti iti- one, De Gráui c? Leui. rA NI erp rnnt V C 4 F. 4. pAriti Artis Iudicandi, ín fudicium per Induction£; ee: per Sullogiud Quorum prius apgregatur Orga no Nouo. Partitiopri-. ma ludici] per Syllogifmum, i» Reductioné R ectam;cg Inuerfam.Partirio fecunda eius in Analyticam; c Doctrinae Elenchis.Par- itio Do&rinz de Elenchis, ;» Elenchos Sophifmatam; Elenchos Hermenie; c? E- lenchos Imaginum, /r fiueldolorum. Partitio Idolorum,;z Id5la Tribüs; Idóla Specüs;ce Idóla —Á —— —— "Partitiones Scientiarum. Idóla Fori. //ppendix Artis Iudicandi, Vix. De Analogià Demonftrationum pro Na- tura Subiect. (AP. 5. Zhrtitio dirttt Retinendi fiie Retentiux, in Doctrinam deAdminiculis Memorie ; ! , * "A ^ "NP c Doctrinam de Memorià ipsà. Z'artirio Doctrinz de Memorià ipsà, in Prenotio- nem; cz Emblema. — LIB. VI. en P. I. Afrtitio Traditiue;in Doctrittam de Or- gano Sermonis ; Doctrinam de Me- thodo Sermonis; ce Doctrinam de Illuftra- tlone Sermonis. VParritio Doctrine de Or- gano Sermonis, i5 Do&rinam de Notis Rerum; De Locutione; «7 De Scriptione. Quarum due Pofleriores Grammaticam con- Jlituunt eii [d Pártitiones./unt, SPartitio Do- é&rinz de Notis Rerum, t» Hieroglyphica; c Characteres Reales. "Partitio fecunda Grammaticz, i5. Literariam; c? Philofo- phantem. Zfperegatio Poefeos quoad Me- trum, | "Partitiones Scientiarum. — Ec c ug ——————— ) trum, ad Doctrinam de Locutione. Zpgre- | gatio Doctrine de Ciphris, 47 Doctrinam de Scriptione. Car. 2 O&trina de Methodo Sermonis con/!i- tuitur yt Pars Traditiuz. Subflantiua ce "Principali, | JN(omen ei. inditur. Prudentia Traditiux. numerantur Methodi Genera diuer[a ; c^ fubiunguntur eorum (/ommoda, c Iucommoda. C ar. 3. € Fundamentis & Officio Do&rinz de [lluftratione Sermonis, /ju/e R hetorice. Zppendices tres R.hetoricz, que ad Prompe tuariam tantummodo pertinent: Colores Boni. & Mali, tam Simplicis quam Comparati ; Antitheta. Rerum ; Formule Minores Qrationum. Car. 4. A Pridie generales due Traditiuz: Cri- tica ; &* Padagogica. LIB. tPartittones Scientiarum. RAPBO VOPT. Car. I. Wy Zrtitio Echicz,i5 Doctrinam de Exem- plari; & Georgica Animi. Partirio Exemplaris (/cificet Boni) i Bonum Sim- plex; c&* Bonum Comparatum. Partito Boni Simplicis, ;/; Bonum Indiuiduale; c7 Bonum Communionis, ON P: f) p 4rino Boni Indruidualis, 2/ Suitatis; i5 --Bonüm Actiuum;c? Bonum Pafsiuum. 'Pariitia Boni Paísiut, i2 Bonum Gonferaa-: tiuum; c? Bonum Perfe&iuum. | Partitio Boni Communionis, n Officia Generalia; Refpectiua. | je A P. ^. DZriitio Do&rinz de Culturà Animi, i ^. Doétrinam de, Characteribus, Animo- rum ; De Affecübus; c? De Remedijs, /i- 4& Curationibus. /ppendix Doctrine eiuf- dem, de Congruitate inter Bonum. Animi, «7 Bonum Corporis. E LB. "Partittones Scientiarum. LIB. VIII. erc e Artitio Do&rinz Ciuilis,j Doctrinam de Conuerfatione; Doctrinam de Ne- gotjs; &* Doctrinam de Imperio, ftue Repub. QATBUO 2: pAritio Dodtrinz de Negotijs, i» Doctri- | nam de Occafionibus Sparfis; &* Do- &rinam dé Ambitu Vita. &xemplum Do. | &rinz de Occafionibus Sparfis, ex Parabo- lis aliquibit Salomonis. recepta de Ambitu V itz. Car. 3. pArtitiones Doctrinz de Imperio, fue Re- pub. omittuntur : V antüm. | eL ditus fit. ad Defiderata duo : Doctrinam de Proferendis Finibus Imperij ; &* Doctrinam de Iufti- tià V niuerfalt, //uiede Fontibus Iuris; Ex- empla »triufque. ; LIB. m — Ó—Hü—sn ———-—— - — e —— | PPartitiones Scientiarum, LIB..IX. C 4 P, I. p^ titiones Y heologiz Infpirate omittun- tur : T antüm. eA diu ft ad Defiderata tria : Doctrinam de Legitimo Vía. Ra- tionis Humanz in Diuinis ; den de Gradibus V nitatis in C dici Dei; Emanationes Scri prurarum, CO CC CT C C.) C3. C] 17-04-27 E: )- MICHI: CUNG HEEIE P ESPIEUPT E ES NUUEIES EEEPIES EV ELA cm WESTEN LCS UIPMEUAN NIA I qua CR NEIN TIBI. Sm WIR TIU RS VR s ae aaa ea pe RR rrr i rnt — ipie s^. RE owes foy Aem id EE onn E | e Eois MR " uc : um pex FE mE " 3 | 4 on " J NT V 3 - Pus sisuüqial siaolos;T1 03Ci WV amt e ix V ES m3 £115 dhod : 3 2 ow nt sd EE irs | 2152tt1) ni eDsdin V sudibeg dug qrroda 913i ^» 2S NA d , YES GESciidiiiiseseseds EAMANMURS UI bARONIS VER VLAMIG, VICE-COMITIS SANCTI AL B A N 1, D E JDienitate c? Zlugmentir Scientiarum LIBER. PRIMV S. «V B Veteri Lege, Rex Optime, crant & fpontanez Oblatio- nes, & quotidiana Sacrificia ; Hec cx rituali cultu, ille ex pià Alacritate profectz. Arbi- trorequidem deberi &ale quid- piam Regibus à Seruis fuis ; Vt fcilicet quifque non folüm Munctis fui Tributa, fed & Amoris Pignora deferat. Atque in prioribus illis, fpero me minimé defuturum ; In pofteriori autem genere, dubitaui quid poriffimüm fumerem: Satius autem vi. fum eft, hujufmodi aliquid deligere, quod potiüs ad Perfonz tuz Excellentiam, quàmad Negotia Corona fpe&aret. — Eco fxpiffim& de Majeftatetuá, vr debeo, cogitans B (miffis Row EE o imeniic cecus ccttes c Tee cte iüso o cam VCEEPUEA. er. C Joa DM p EE 2 "De Augmentis Scientiarum mol cfc c NN UU E ( miffis alijs fiue Virtutis, fiue Fortuna tuc Dortibus) magná prorsüs afficior admiratione, cum intueor Ex- cellentiam earum in te Virtutum, Facultatumque, quas Philofophi Intelle&uales vocant: Capacitatem Ingc- nij tot & tanta complexam, Firmitudinem Memoriz; Prehenfionis Velocitatem, Iudicij Penctrationem, Elo- cutionifque Ordinem fimul & Facilitatem. Subitpro- fe&ó Animum quandóque Dogma illud Platonicum, quo affcritur, Scientiam nibil aliud effc quàm Reminifcen- tiam , Animümá, naturaliter omnia cogno[cere, natiue luci, quam [pecus corporis. obumbrauerat , fubinde redditum. Certé hujus rei, (fi in. qhoalio) rclucct in Majeftate tuà Exemplum infigne; cui adcó prompta eft Mens ad concipiendam Flammam, ubi vcl leuiffima eam exci- tauerit objecta Occafio, vcl minima aliena Cognitio- nis fcintilla affulferit. Quemadmodum igitur, de Re- gum fapientiffimo, Sacra perhibet Scriptura, Cor illi fü iffe tanquam Arenam Mart; ; cüius quanquam Maffa pragrandis, Partes tamen mintitiffima ; fic Mentis in- didit Deus Maicftati tua crafim plané mirabilem, qua cüm maxima quzque complectatur, minima tamen prehendat, nec patiatur cflluere : Cüm perdifficile vide- atur, vcl potiüs impoffibile in Natur, vt idem Inftru- mentum, & grandia Opcra, & pufilla apte difponat. Quantum ad F-Jocutionem tuam, occurrit illud Cornc- lii Taciti de Augufto Cafarc; 4ugusfo, inquit, prof/u- ens, Q9 que principem cvirum deceret , eloquentia fuit. Sané fi re&é rem perpendamus, omnis Oratio aut la- boriofa, aut affe&tata, aut Imitatrix, quamvis alioquin excellensnefcio quid feruile olet,nec fui iuris cíl. Tuum autem dicendi genus veré Regium eft, profluens tan- uàm à Fonte, & nihilominüs, ficut Natura Ordo po- ftulat, Rivis didu&um fuis, plenum facilitatis fcelicita- tique, imitans neminem, nemini imitabile. Atque fi- cut in Rebustuis, quz tam ad Regnum, quàm ad Do- mum LiÀisrtR PmrwMvs. mum tuam fpectanr, Virtus videtur cum Fortuná cer- tare ; Morc ícilicet optimi cum fcrlici Regimine ; Spes taz olim patientér & pié cohibitz, cum fauftà & opportunà fperatorum adeptione; Thori Coniugalis Ían&a fides, cum fru&u Coniugii beato, id Sobole pul- cherrimà; Pia, & Principe Chriftiano dizniffima ad pacem propenfio , cum (lnil vicinorum Principum inclinationc, in idem votum fcelicitér confpirantium ; fic & in Intelle&üs tui Dotibus , non lcuior exoritur lis & zzmulatio, fi eas, quz à Naturà ipsà prebitz funt & infuíz, cum in(trachiffhimà gazü multiplicis Erudi- donis, & plurimarum Artium Sciens cammitramus. Neque verà facile fuerit Regem aliquem pott Chri- itum natum reperire, qui fuerit Maieltati tuz, Litera- rum Diuinarum, & Humanarumni varietate, &; culturá comparandus. Percurrat, qut voluerit, Imperatorum & Regum feriem, & iuxta mecum fente, Magnum certé quiddam przftare Reges videntur, fi delibaates aliorum Ingenia ex compendio fapiant, aut in Cortice Do&rinz aliquatenüs hzreant , aut denique literatos ament, cuehantque.. At Regem, & Regem natum, ve- ros Eruditioriis Fontes haufiffe, imó iplummet Fontem Eruditionis effe , propé abeít à Miraculo. Tuz vcro Maiefítari, etiam illud accedit, quod in codem Pe&oris tui Scrinio; Sacre Litera cum profanis tecondantur ; adco vt cum Hermete illo Trifmegifto, triplici glorià infigniaris, Poteftate Regis, Illuminatione Sácerdoris, Eruditione Philofophi. Cüm igitur alios Reges, longe bác laude (proprié qua tua e(t) fuperes, equum eft, vt non folüm prafentis Seculi fam, & admiratione celc- bretur, aut etiam Hiftoriarum lumine pofteritati tranf- mittatur, verüm vt folido aliquo in Opere incidatur, quod & Regis Magni potentiam denotcet,& Regis tam infigaitér Do&i Imaginem referat. es Quare ( vt ad Incoeptü reuertar ) nulla potior tnihi Bz vifa decipiamur. per. inanem. philofobbiam : Quin & expe- De lugntentts Scientiarum. vifa cft Oblatio, quam Tractatus aliquis có fpectans. Huius Argumentum duabus conftabic Partibus. In priori (qua levior eft, neque tamen vllo modo przer- mittenda) de Scientiz, & Literarum per omnia excel- lentiàagendum eft ; & fimul de Merito corum, qui in iifdem prouchendis operam ftrenué , & cum iudicio impendunt. Pofterior vero Pars (quod Caput rei eft) proponct, quid in hocgenere, hucüfqueactum fit, & perfectum ; infupér & ea perflringet , qu& videntur defiderari; vt quamuis non aufim feponcere, aut deli- gere, tux quod praecipue Maieftati cómendem, tamen multa & varia repxeíentando;R egias tuás Cogitationes excitarc poffim ; vt proprios Pe&toris tui Thefauros cxcutias, atque indc pro magnanimitate tuà, atque fa- pientià , optima quaque, ad Artium & Scientiarum Terminos proferendos, depromas. In ipfo Veftibulo prioris Partis, ad purgandam vi- am, & quafi indicendum filentium, quo meliüs audi- antur Teítimonia de Dignitate Literarum; abíque Ob- latratione tacirarum Obicétionum, ftatui primo loco liberare literas opprobriis, & vilipendiis, quibus impe- tit cas Ignorantia, fed Ignoranua fub non vno fche- mate : modo in Theologorum Zelotypià, modo in Politicorum fupercilio, modó in ipforum Literatorum erroribus fefe oftentans, & prodens. Audio primos dicentes,Scientiam inter ca cffe,qua parcé cautéqucad- mittenda funt ; Scientiz nimium Appetitum fuiffe pri- mum Peccatum, vnde Hominis lapfus; hodiéque ba- rere Serpentinum quid in cà, fiquidem Ingrediens tu- morem inducit ; Scientia inflat: Salomonem cenfere : Faciendi libros mullum. effe frnem ,' multamque | lettio- nem carnis e[fe afflittionem ;' & alibi, Im multá Sapi- entià multam e[[e indignationem , ..& , Qui auget. [cien- tiam, augere 42. dolorem ; .D. Pauli monitum effe, Ne. rientià LisrszkR PnniwMvs; rienià notum effe , doGiffimos Viros. Hazretico- rum Coryphzos, doctiflima Secula in Atheifmum. rocliuia fuiffe; Contemplationem denique Secun- darum Caufarum , authoritàii Primae Caufe dero- rc. | | Vt igitur Falfitatem huius Dogmatis ,' Fundamen- taque eius malé iacta aperiamus, | cuiuis obuiam cft, iftos non percipere, Scientiam qux Lapíum peperit; non fuiffe puram illam ; primigeniamque Scientiam Naturalem, cuius lumine Homo Animalibus in Para- dio adductis, Nomina ex Naturà impofuit, fed fuper- bam illam, Bo» i? Malz, per quam excutere Deum, fi- bique ipfc legem figere ambiuit:: Neque certé vis vlla Scientiz, quanta quanta fit, inflat mentem, cim nihil implere Animum, nedum dittendere poflit; prxter De- um; Deique contemplationem :. I Quare Salomon de duobus. palmariis Inuendonis fenfibus ; ( Vifu, atque Auditu) loqüens , ait Oculum cvidendo, aurem audi- endo.uon .fatiari; quod f1 noh fic.Impletio , fequitur Gontinens maius cííe Contento, Haud alitér. de Sci- entià ipsá, Animoque humano (cui Senfus funt tan- quàm Emiffarii) definit his verbis; qua: Calendario fao, Ephemeridique omnium rerum tempora dcícri- benu fubneóut, ità concludens ;-Opazia Deux. condidit, eyt cunuumquodque pulchrum. fit in tempore fuo : Mun- dui quoque ipfum indidit cordi eorum :. inuemire tamen Homo on. potef? opus, quod. operatus eff Deus, ab initio cifque ad finem. Quibus verbis. baud obícuré innuit, Deum fabricatum effe Animum humanum inftar fpe- culi, totius Mundi capacem, Eiufque non minis fiti- entem, quam oculum Luminis : ncque geftientem fo- làm confpicere. varietates , viciffitudincíque Tempo- | rum, verüm ctiàm petícrutandi ,. explorandique im- motas, atque inuiolabiles Natura: Leges, & Decreta, ambitioíam. Et quamuis innuere videatur, fummam illam 6 51 "De Augimentt Sctentiarum.» illam Naturz ceconomiam (quam appellat Opi, quod operatur Deu, ab initio vfque ad finem) non pofle in- ueniri ab Homine ; hoc non detrahitcaptui humano, Ícd in impedimenta DoGrinz rciiciendum ; qualia funt Vitz breuitas, Studiorum diuortia, Scientiarum traditio praua & infida, plurimaque alia incommoda, quibus humaná conditio irretitur.. Siquidem nullam Vniuerfi partem, ab humaná difquifitione alienam cf- fe, fatis claré alibi docet, inquiens, Spirztw bominis ef? tanquam lucerna Dei, quà intima arcana explorat. Quare fitanta fit ámplitudo. captás humani, manife- ftumeft nullum effe periculum à quantitate Scientiz, vt vt diffusà,, nc aut ttirnorem inducat, aut exceffum : fed à qualitate rantüm , quz quantulacunque fir, fi abfque Antidoto fuà fumatur, malignum quid haber, atque venenofum, flatuofis fymptomatis pleniffimum. Hac Antidotus, fiae: Aróma, (cuius mixtio temperat Scientiam, camque faluberrimam cfficit) eft Charitaz, quod etiam priori claufulz: fubiungit Apoftolus dicens, Scientia inflat,cbarits autem edificat. Cui confonum cft, quod alibi docet,:5i, inquit; Jingui loquar Angelorum; vel bomini, charitatem autem non babeam, fabu fum velut 4s re[onans, aut cymbalum tinniens. Nen quin eximium quid fit loqui Linguis. Angelorum & Hominum, fed quía fi fegregetur à Charitate, neq; ad cómune Humani Generis bonum dirigatur, potiiis inanem gloriam exhi- bebit, quàm folidum fructum. Cenfüram quod attinet Salomonis, de Exceffu legendi fcribendique Libros, & cruciatu fpiritüs e Scientià oriundo; Monitumquce etiam Paulinum, Ne decipiamur per inanem philo[ophiam , fi recte explicentur ea loca, oprimé oftendent veros can- cellos, & limites, quibus humana fcientia circumfepi- tur, itatamen vt liberum fit ei, abfque omni coarctatio- nc vniuerfam rerum naturam amplecti. Sunt enim li- mites tres. Primus, ne ita fcelieitatem collocemus in Scientia, EM ——— ———— Á——————————————Á— ÀJ Li:istgR PRiMvs Scienrià, vt interim Morrtalitatis noftra Obliuio fubre- pac. Sec undus, ne fic vtamur fcientià, vt anxietatem p4- riat, non Animi tranquilliátem. Tertius, ne putemüs poffe nos, per Naturz contemplationem, Mylterià Di- uina affequi. Nam quantum ád primum, optimé in eó- dem Libro alibi fe Salomon explicat, Satz; inquir, fer- Jpexi Sapientiam tantum recedere à [Tultitia, quantum Lu- cem à Tenebris. Sapientis oculifa capite eiue, fTultus in te- nebrt: oberrat ; fed fimul didici moriendi neceffitatem wtri- que effe communem. Detecundo certum eft, nullam Ani- mi anxiecatem, dut perturbationem oriri é Scientii, nifi tantüm peraccidens. Omnis enira Scientia, & Admi- ratio (quz eft femen Scientia) per feiticunda eft ; cüm autem Conclufioncs inde deducuritur; qua obliqué te. bus noftris applicat, vel infirmos metus gignunt, vel immodicas cupiditates, tum demüm naféitur Cruciatus ille,& Perturbatio mentis,quà de loquirnur : tune enim | Scientia, non eft ampliüs Lwmez fccum, (vc voluit Hera- clitus ille obícurus, Lumen ficcum optima anima) fed fit Lumeri madidum, atque humoribus Affe&uum mace- ratum. Tcrtia regula accuratiorem pauló difquifitio- nem poftulat, neque ficco pede pratereunda et. Si quis enim ex Rerum Senfibilium, & Materidtarum intuitu, tantum Luminis affequi fperet, quantum ad patefacien- dam Diuinam Naturam,aut Voluntatem füffciet,z« 7/7é decipitur per inanem philofopbiam. Exenim Contempla- tio Creaturarum, quantum ad Creaturas ipfas, próda- cit Scientiam ; quantum ad Deum, Admirationem tan- tüm, quz eft quafi abrupta Scientia. Ideóque feiciffi- mé dixit quidam Platonicus: Senfiu humanos folem re- ferre, qui quidem reuelat terrestrem globum, celeflem yero Q flellas obfignat :. fic fenfus referant Náturalia; Diuina occludunt.. Atque hinc cuénit, nonnullos é doctiorum manipulo in hzrefim lapfos cffe, quum ceratis fenfuum alis innixi, ad Diuina euolarc contenderent. Naraque cos Rc impoftura meraeffetquafi in gratiam Dei,& nihil aliud, atque commotctur , Obliuio Prima Caufíz obrepere De Zugmentis Scientiarum.» cos, qui autüómant nimiam Scientiam inclinare mentem in Atheifmum ; Ignorantiamque Secundarum Caufa- rum, Pietati erga Primam obftetricari, libenter compel- larem Iobi quaftione, 4n oporteat mentiri pro Deo, 47 eius gratiá dolum loqui conueniat, vt ipfi gratificemur * h- | quet eniti Deüm nihil operari ordinarió in naturà, nifi per Sccundas Caufas, cuius diuerfum credi f1 vellent, | quàm Authori veritatis immundam mendacij hoftiam immolarc.. Quin potius certiffimum cft, atque experi- entià comprobatum, leues guftus in Philofophià, mo- uere fortaffe ad Athei(mum, fed pleniores hauftus ad Religionem reducere. Namquein liminc Philofophiz, cüm fecunda: caufz tanquam fenfibus proximz, ingc- rant fe Menu Humane, Menfque ipfa in illis haereat, poffit; fin quis vlterius pergat, Caufarumque Depen- dentiam, Seriem, & Concatcnationem, atque opera Prouidenüz intueatur, tunc fccundiüim Poctarum My- thologiam facilé credet. Summum * Naturalis Catenz Annulum Pei Solij Iouisaffgi. Vt femel dicam; Ne- mo malé applicatz fobrietatis, moderationifque famam captans, poffe nos nimilim progredi, in libris fiue Scri turarum fiue Creaturarum, Theologiá aut Philofophià, exiftimet ; quinimó excitent fc Homines, & infinitos profedtus audactér vrgeant vtrobique, & perfequantur ; cauentes tantüm nc Scientià vtantur, ad tumorem, non ad charitatem, ad oftentationem, non ad vfüm ; & rur- süis, ne diftinctas illas Theologiz, Philofophizque do- rinas, earumque Latices imperité mifccant, ac con- fandant. x Accedamus nunc ad Opprobria, quibus literas afper- gunt Politici... Illa eiufmodi fant : Artes emollire ani- mos, Militarique Gloriz ineptos reddere: tum in Po- liticis quoque corrumpere Ingenia, quz: vel nimis: curiofa Bad Weeds LiÀisraR PRiMvs, curiofa efficiunt ex Varietate Lectionis ; vel nimis perti- nacia ex Rigore Regularum, vel nimis tumida ex Mag- nitudine Exemplorum, vcl nimis extrauagantia ex Ditlimilitudine Exemplorum ; quin faltem vtcunque auertere, & alienare Animos à Negotijs, & A&ionc, Ouj ac Seccfsüs amorem inftillantes : dein Rebufpub. inducere Difciplinz Relaxationem, dum vnufquifque promptior elt ad. Difputandum, quàm ad. Obtempce- randum. Vnde Cato Cenforius, cum primis Mortali- um fapiens, vbi Iuuentus Romana ad Carncadem Phi. lofophum, qui venerat Romam Legatus , dulcedine atque maieltate Eloquentiz eius capta, vndique con- Bueret, frequenti Senatu Author fuit, vt cXpeditis Ne- gotijs, primo quoque tempore dimitterent Hominem; ne Ciuium Ánimos inficeret, & fafcinaret, & nec-opi- nantibus Morum Coníuctudinumque patriarum mu- tatienem induceret. Hoc ctiam permouit Virgilium, (dum Studia fua Patri exiftimationi poft-haberct) vt Artes Politicas à Literariis fegregaret, illa& Romanis yendicans, has Gracis relinquens, 1n verfibus illis dc» cantatis, . n | | T regere imperio populos Romane memento Ha tbi erunt artes. —— Videmus ctiam Anyrum Socratis Accufatorem , pro crimine ei obieciffe, quod vi & varietate Sermonum, ac Difputationum fuarum, Authoritatem & Reueren- tiam Legum, Confuetudinumque patriarum ; apud ' Adolcícentes imminueret ; quódque Arté profiteretur perhiciofam, & periculo plenam, quà quis inftru&tus; deteriorem caufam meliorem faceret, veritatemque ip- fam Eloquentiz apparatu obruere: | Verüm liz Criminationes,czterz que ciufdé farinz; potius Perfonatá Grauitaté prz fe ferunt,quàm Veritatis Candor&, "T eflatur enim Experientià, ficutynos arque eoídé Homines, fic vnacademque Tempora,& ise : Belli- De Zlugmentis Scientiarum. | Bellicarum, & Optimarum Artium gloriá floruiffe. Vi- tos quod attinet, exemplo fit Nobile par Imperatorum, Alexander Magnus; & Iulius Cafar Dictator, alter Ari- ftotelis in Philofophià Difcipulus, alter Ciceronis in dicendo Riualis. Aut fi quis requirat potiüs Literatos, qui in claros Imperatores euaferunt, quàm lmperato- res, qui infigniter docti fuerunt, gu cft Epaminon- das Thebanus, aut Xenophon Athenienfis , quorum | ille primus fuit, qui fregit potentiam Spartanorum, hic àutem primus, qui ftrauit viam ad euerfionem Monar- chix Perfarum. I(tud veró Armorum, Literarumque quafi Coniugium;clariàs adhuc in Temporibus,quàm in Perfonis elucefcit, quantó nimirum Seculum Homi- ne Obicctum grandius efl. Ipfa quippe eademque Tempora, apud ZEgyptios, Affyrios, Perfas, Gracos, Romanofíque, qu« propter Bellicam Virtutem maxime celebrantur, ctiam & Literis plurimürn fuerunt nobili- | tata ; adco Vt grauiffimi Authores Philofophique, & | clariffimi Duées atque Imperatores, eódem feculo vixc- | rint. Ncc fane aliter fieri poteft, quandoquidem vt in | Homine, Vigor Corporis Ánimique, fimul feré matü- rcícunt, nifi quod ille hunc pauló anteucttat: fic in Re- bufpub. Militaris gloria Literataque (quarum illa Cor- | pori refpondet, hzc Animo) aux cozua funr, aut fc pro- ximé confcquuntur. | ^ Iam vcr, Eruditionem politicis impedimento effc potius quàm adiumento, nil minüs probabile. Fate- muromnes temerarium quiddam effe, Empyricis Me- dicis Corpus, & Valetudinis curam tradere, qui folent | pauca quzdam Medicamenta, quz illis videntur Pan- crefta, Venditare quorum fiducià nihil non audent ten- rare, cüm tarnen ncque Caufas Morborü,neq; /Egroto- rum Habitus, neque Symptomatum Pericula, neque veram Sanandi Methodum calleant. Videmus pariter errare cos, qui ad Caufas. & Lites fuas cxpediendas, ad- jibenc Lis PhniwMvs hibent Leguleios, in Pra&icà potiüs, quàmin libris Iu- ris Verfatos, quibus os facile oblinitur, fi quid nouum, autextra Experientiz fuz calles tritos occurrat: confi- militér non poteft non effe periculofiffimum quoties Summa Rerum Empyricis Confiliarijs précipue man- datur. E contrà, vix Exemplum adduci poffit Reip. in- f&elicitét adminiftrate, ad clauum fedentibus Viris Etu- ditis. Quamuis enim in more fit Políticis , Literatos Pedantiorum nominecleuare ; Hiftoria tatnen /erita- tir MagifIra, in plurimis fidem facit, Pupillares Princi- pes Adultis longe preftitiffz, (noii obflante tatis in- commodo) cà ipsà de causà, quam Politici fugillant, uod fcilicet, cunc temporis à Pzdagogis adminiftra- tum fit Imperium. Quis ignorat pet decaritatum illud Quinquennium Neronis, onus rerum incubuiffe Senc- c£ Prdagogo? Quin & Gordianus Iunior Decentiium laudis, Mifitheo Pedagogo debuit. Neque infaeliciis Imperium geffic Alexander Seuetus, dá minor fuit, quo tertipore otnuia procurabant Mulieres, fed ex confilio Preceptorum. Imó conuertamus oculos ad Regimen Pontificium, ac nominatim Pij Quinti, vel Sixti Quinti, noftto fectilo, qui fub initijs fuis habiti fiint, pro Frater- culis rerü imperitis ; reperiemufd; A&ta Paparü eius ge- neris, magis effefolere memotabilia, quam eorum, qui in negotijs ciuilibus,; & Ptincipam Aulis enutriti, ad Papatumi afcenderint. Quarhuis enim , qui in Literis vitam maximé traduxerunt, minüs follertes finratque verfátiles ia Occafionibus prenfandis ; atque accotno- dandis Rebus, quó fpe&tant ea qu& ab Italis Ragioni di $1ato dicuritür , (quorum nomen ipfum aueríatus eft Pius Quintus, folitus dicere, E/fz mera tralorum Hoi- num Commenta , que opponerenur Religioni, 09 "virtuti- bw. Moralibw ) in eo tamen abunde fit compenfatio; quod per turum, planumque iter Religionis, Iufticie, Honeftatis, Virtatümque Moralium , prompte atqüe Cor ENRNINNU De Zugmentis Scientiarum.» expedité incedant; quam viam qui conftanter tenuc- rint, illis alteris remediis non magis indigebunt, quàm Corpus fanum Medicinà. Porró autem. Curriculum vitz in vno Homine, fuppeditare non poteft Exemplo- rum Copiam; ad regendos euentus vitz, ctiam in. Vno Homine. Sicut enim interdum fit, vc Nepos, vel Pro- nepos, Auum, vel Proauum magis referat, quàm Pa- trem : codem modo haud raró euenit, vt INcgoria pra- Íentia magis: quadrent cum Exemplis e med quàm cum Recentoribus. . Poftremó vnius Ingenium tantum cedit Amplitudini Literarum; quantum priua Reditus /Erario. p. di X ' ol | Quod fi detur, deprauationes illas & impedimenta, quz à Politicis impurantur literis;aliquid virium habere & veritatis, attamen fimul monenduni, Eruditionem in fingulis plus Remedii, quàm Mali afferre; Efto enim; Literz 'Tacirà quadam vi' Animum reddiint incertum, atque perplexum ; at certe liquidó przcipiunt,quomodo cogitationes fint expediendz; & quoüfque fit diui: dum, quando demüm ftatuendum , imó oftendunt, quomodo res interim abíque periculo trahi poffint , & [ufpendi. E(to etiam, Animos efficiunt magis pertina- ces, & difficiles ; at fimul docent, que Res Demon- | fixationibus, qua Conie&uris innituntur ; neque minüs | Diftin&áionum, & Exceptionum vfum, quàm Cano: | num, & Principiorum conftantiam proponunt. — Efto |. rursus, feducunt, & detorquent Animos Exemplorum | vel imparitate, vcl diffimilitudine; nefcio ; fed fatis noui, | eas, tam circumftantiarum efficacias, quàm compara- tionum Errores, & applicationum Cautiones, explicare; | adeó vt in vniuerfum magis corrigant Animos, quàm corrumpant. Hzc autem Remedia infinuant vndequaq; Literz, magn vi, & varietate Exemplorum. Perpendat quis Errores Clementis Septimi, à Guicciardino; qui. ei fuit quafi Domefticus, ram luculenter depictos ; aut niil .. vacilla- Losnncecc C Cr ARMÉE ed ' A j M n |] Ü Ro —— 200 Mibi comis teer eee Listk PExinvs, E ---——— NL: MEE NN vacillationes Ciceronis, in epiftolis ad Atticum, maru proprià ad. viuum refe&as ; omnino Inconttantiam, & crebras Confiliorym Murationes. vitabit : Infoiciar Errores Phocionis, Peruicaciam exhorrebit: Fabulam Ixiunis legat, & nimias Spes, & huiufmodi Fumos; ac iNébulas difpellet. Intucatur Catonem Secundum, . ne- que vnquàm migrabit ad Antipodas, & contraria pra- fenti Seculo veftigia figet, aito! - Iam qui putant. Literas Defidiz Amicas cffc, Oidj- que, & Secefsüs dulcedine perfundere Animum; mi- rum pr&ftabunr, fi quz affuefaciunt Mentem perpe- tux Agitationi, Socordiz Patronas oftendant : cüm contrà veré affirmari poflit, inter omnia Hominum genera, nullum Negotia amare propter ipfa Ncpotia, prater Literatum. Alij enim Res, & Negotia diligunt Quzttus gratià, vé Condu&titij opus propter merce- dem : Alij Honoris ergó ; etenim dum resgerunr, vi- dunt in oculis Horninum, exiftimationique fuz infer- uiunt, alioqui euaaitürz :. Alij; propter Potentiam, & Fortunz przrogatiuam, vc Amicos remuncrare,Inimi- cós vlcifci poflint : Alijvt Facültatem aliquam fuam, quam adámant, exerceant, ac fibiipfis hoc nomine fx- pius gratalentur, &arrideant :' Alü deüique vt alios fuos Finesconfequantür. Adéó vt; quod de Gloriofis dici folet, eorum Fortitudincem fitam cffe in fpectan- tiüm Oculis, fic huiufmodi Hominüm Diligentia & Strenuitas, hoc videtur agere, aat vtaliiplaudant, aut vt ipfi inttafc geftiant.: Soli Literati Negotiis, & Oc- cupationibus dele&antur, tanquàm Actionibus Natu. tz confentancis, & non minus falabribus Animo, quam Exercitatio eft Corpori, ipfam Rem; non Emo- lamentumi intuentes iita vt omnium minimé fint de- fatigabiles, fi modó res fit huiufmodi, vt Animum pro dignitate eius impleat; & detineat.: Quod fi. reperian- tür intérdum nonnulli, in legendo ftrenüi; in agen- De Zlugmentii Scientiarum. 14 do ceffatores ; non hoc à Literis ortum haber, fcd ab imbecillitate, & mollicic quadam Corporis, Animíue ; quales notat Seneca, Quidam, inquit, tam funt cvmbra- tiles, cut putent in turbido e[e, quicquid in luce ef. Vfu- uenirc poterit fortafs&, vt huiufmodi ingenii fibi con- Ícii, fe dent Literis; Etuditio autem ipfa, huiufmodi Ingenià minimé indit; aut progignit. Quod fi quisil- lud nihilorninüs mordicüs teneat, Literas nimium ab- fumeretemporis, quod aliàs rectis impendi poffit; aio, neminem adco diflringi negotiis, quin habeat fua Oriiinterualla; donec Agendi Vices, atque ZEftus re- fluant, nifi ant admodum hebes fit in expediendis INc- gotiis, aut parüm ctim dignitate ambitiofus in Nego- tiis cuiufcunque generis captandis. Reftat igitur qua- rendum, quà in re, & quomodo, has fubíeciuas horas collocarcoporteat ; Studiis an Voluptatibus, Genioan Ingenio indulgendum ? Sicut recté refpondit Demo- fthenes ZEfchini,hornini voluptatibus dedito, qui cüm per conturheliam obicciffet, Orationes eju Iucernam ole- re; Pol, inquit, multum interefd inter ea, que ego ac tu ad lwernám facimu. Quare neutiquàm metuendum, neLiterz climinent Negotia; quin potiüs vindicant animum ab Orio, & Voluptate, quz aliàs fenfim, ad vtriufque damnum, & Negotiorum, & Literarum,fub- intrare folent. Dein, quod oggerunt, Literas Reuerentiam Legum, atque Imperii conucllere ; calumnia mera eft, nec pro- babilitér ad criminandum induda. Nam qui c«ecam obedientiam fortius obligare contenderit, quam Offici- um oculatum, vnà operà afferat coecum manu dictum certiüs incedere, quam qui Luce, & Oculis vtitur. Imà citra omnem controuerfiam, Artes emolliunt mores, teneros reddunt, íequaces, cereos, & ad Mandata Imperii du&tiles : Ignorantia contrà, contuma- ces, refractarios, feditiofos : Quod cx hiftoriá clarif- fime — MEN RENE AUCI cOSOEECOEEM M E M D D — CAP NN NN Liszsk Pnuiwvs. fim? patet, quandoquidém tempora maxim? indocta, inculra, barbara, tumultibus, feditionibus, mutationi- bufque maximé obnoxia fuerint. De Catonis Cenforis iudicio, hoc di&urn efto; me. ritiflimas eum,blafphemiz in Literasluiffe pcenas; cüm feptuagenario maior, quafi repueraícens, Gracam Lin- guam cupidiffimé addifceret: ex quo liquet, priorem illam cenfuram Grzcz Literaturz, ex Affe&atà potius grauitate, quam quod ita penitüs fentiret; fluxiffe,| Ad Virgilii vero Carmina quod attinet, vtcunque illi libi- tum fuerit, vniuerfo Mundo infultare, Romanis affc- rendo Artes Imperandi, CZt€ras tanquam Populares aliis relinquendo ; in hoc tamen manifeftó tenetur, R o. manos nunquam Imperii Faftigium conícendiffe, do- nec ad Artium Cülmeh fimul perueniffent. Namque duobus primis Czfaribus, viris imperandi peritiffimis, contemporánci erant Optimus Pocta ille ipfe Virzi- lius Maro; Optimus Hiftoticus Titus Liuius, Optimus: Antiquarius Marcus Varro,Optimus aut Optimo pro-: | ximus Orator Marcus Cicero ; Principes certé;ex otnni z «Ni? ^ . ' Y EE en memoriàjin ftà quíque Facultate. Poftremó;quantum ad Socratis Accufationem, id dico tantüm;recordemur temporum, quibus intentata eft; nimitüm füb Trigin- tà Tyrannis, Mortalium omnium crudelifimis, fcele- ratiflimis, Imperioque indigniffimis : qui Rerum , & Temporum Orbis, poftquàm circuma&us effet, Socra- tes ille, (flazitiofus fcilicet) Heroibus annumératus ett, & Memoria cius ombibus tam Diuinis, quàm Huma- nis Honoribus cumulata : quin difputatioríes eius tan- quam Corruptrices Morum prius habita, pro preefen- üffimis Mentis Morumque Antidotis, àb ómni Pofte. ritate celebrabantur, Atq; hzc fufficiant ad refporiden- dum Politicis, qui faperciliosà. feueritate; aut fucatà | grauitate, auft fuat literas inceffere coritumeliis ; qua | tamen confütatio imprz'fentiarum ; nifi quod nefcia- rir mus 1i24« y "De Zugmentis Scientiarum. mus'an ad pofteros permanaturi fint labores noftri, miniis neceffaria videatur;cüum Afpe&tus,& Fauor duo- rum literatiffimorum Principum, Elizabethz Reginz, & Maieftatis tuz, tanquam Cafteris & Pollucis, Luci- dorum Syderum, xantum apud nos in Britannià Literis amorem, reuerentiamque conciliaucrint. Nunc ad tertium Vituperationum genus peruenimus, quod à Literatis ipfis in Literas redundat, altiüfque cz- teris folet haerere. Ez velà Fortunà, vcl à Moribus, vel à Studiis ipforum Originem ducunt. Quarum prima extra poteftatem ipforum cft, fecunda extra rem, vt ter- tia fola proprie in difquifitionem venire videatur. Quia tamen, non tam de vero Rerum Poadere, quam de Vulgi zítimatione, fermo inftituendus eft, haud abs rc fuerit, etiam dc alteris duabus, pauca quzdam innuerc. Quapropter dignitatis Imminutiones, & quafi De- ; honeftamenta, qua à Literatorum Fortunà Literis im- | ponuntur, fümunturautà paupertate & inopià iplorum, autà Vitz: genere obícuro & vmbratli, aut ab occupa- tionum, in quibus veríantur, fubiccto non admodüm | nobili. - Quantum ad Paupertatem pertinet ,. quódque fre- quentér vfaueniat, vt Literati inopes fint, & tenui ple- rünquc origine, nequctam propcré diteícant, ac alii,qui *cgpm Íolàm inhiant ; confultum foret hunc Locum, c laude Paupertatis, Fratribus Mendicantibus (pace co- rum dixerim) exornandum tradere; quibus Machiaucl- lus non parüm tribuebat, càm diceret,Iam dudium actum e[Jet de Regno Sacerdorum, mifi reuerentia erga Fratres ae Monacbas, Epifcoporum luxum 49 exceffJum compen[affet. Paritér dicat quis;Foclicitatem, & Magnificentiam Prin- cipum, & Nobilium , iam olim recidere potuiffe, in Barbariem, & Sordes, nifi deberent literatis iftis Paupc- ribus, ciuilis vite culturam, & decus. Sed miffis his laudum Lisszg& Pniwvs. 17 laudum aucupiis, notatu dignum cft, quam facra atque veneranda Res, per aliquot apud Romanos fecula, Pau- peras ipía habita fuerit ; qua: tamen Refp.nihil trahebat ex Paradoxis : Sic enim pra:fatur T. Liuius : 4ut ie zmor negoti) u/cepti fallit, aut nulla vnquam Rep. nec major, nec Janélior, nec bonis exemplis ditior fuit , nec in quam, tam Jere auaritia Luxuria, immigrauerint, nec pbi tantus, ac tam dii, paupertati ac pazfrmonis bonos ferit. Quinctiam, poftquam Roma iam degeneraffet, legimus càm Czfar. Dictator, collapfam Remp. inftauraturum fe profitere- tur, quendam ex Ámicis cius prompfiffe fententiam, ni- hil tam expeditum efle, ad id quod ageret, quàm fi Di- uitiatum honos quoquo modo toilcretur. Pzrj (inquit) hac, (7 omnia mala, paritór cum bonore pecunie definent.,, Ji neque magiflratut, neque alia cvulgó cupienda, venalia... erunt. Denique, quemadmodum veré dictum eft, Rz. borem effe colorem virtutis, licet quandóque oriatur cx culpà ; ita recte ftatuas, Paupertátem cffc V ircutis fortu- nam, quamuis interdüm à luxu. & incuriá acceríatur. Salomonis certé hac eft fententia, Qui feffinat ad diui- tias, non crit infons ; & Praceptum, Veritatem eme, 7 noli vendere, familier [ciemtiamg2 prudentiam : quafi equum iudicet, opes impendendas, ut do&rina paretur, non do- &rinam có vertendam, vt Opes congerantur. Quid attinet dicere, de Vic illà priuatà, & obfcurà, quam Literatis objiciunt : Adcó trítum Thema cft, atqueab omnibus ia&atum, Otium, & Seceffum(modó abl defidia,& luxus) prz ponere vitz forenfi, & occu- | párz, propter Securitatem, Libertatem,dulcedinem,dig- nitatem, auc faltém ab indignitatibus immunitatem, vt nemo tractet hunc Locum,quin bené tractet : ita Huma- nis Conceptibusin experimendo, & Confenfibus in ap- probando coníonat. Hoc tantüm adijciam, Eruditos | latentes in Rebufp. & fub oculis Hominum minimé de- | gentes, fimiles effe Imaginibus Caffij, & Bruti, de D quibus 18 De Zugmenti Sctentiarum.» quibusjin elatione Iuniz non geftatis,cüm aliz plurima ducerentur, Tacitus, Eo ipfo, (inquit) pr«filgebant, quod non vifebantur. De Occupationum, quz Literatis committuntur, vi- litate, illud occurrit, quod demandetur iifdem, .Puero- rum ac Iuniorum Inftitutio, cuius /Etatis contemptus;in Magiftros ipfos redundat. Czterüm, quam iniuíta fit hac obtrectatio, fi non ex vulgi opinione, fed ex fano iudicio res perpendatur, inde licet zftimare, quod dili- gentiores (dis omnes, in imbuendá Teftà recenti, quam veteri;magifqucefolliciti fint,qualem admoueant terram tenera Plantz, quàm adultz : vnde liquet przcipuam curam, circa Rerum, & Corporum initia verfari, Rab- binis, f1 placet, porrige aurem, Iuuenes cveffri cvifroues videbunt , 49 fenes fomniabunt [omnia : Ex hoc textu colligunt, Iuuentutem effe etatem digniorem ; quantó nimirum Reuclatio accedat clarior, per vifiones, quàm per fomnia. Illud veró notatu omninó dignum, quod licet pedagogi, velut Simiz T yrannidis, Scenz fint Lu- bria, & temporum incuria in dele&u ipforum vcluti obdormierit ; vetus tamen querela fitinde ufque ab op- ümis & prudentiffimis feculis deducta, Refp. circa Le- ges quidem nimiüm fatagere, circa Educationem indi- ligentes effe. Quz: Nobiliífima Pars prifcz Difciplinze; reuocata eft aliquatenus quafi poflliminio in Iefuita- rum Collegiis ; quorum càm intucorInduftriam, foler- tamque, tam in doctrinà excolendà, quàm in moribus informandis, illud occurrit Agefilai de Pharnabazo, Tal cum fes, "tinam nofler e[Jes.. Atque ha&enüs de Opprobriis € Literatorum Fortunà, & Conditionc defumptis. ' Quodad Literatorum Morcs ; Res cft ifta, potiüs ad Perfonas, quam ad Studia fpectans. Reperiuntur pro- culdubió intereos," quemadmodum in omnibus vitz ordinibus & generibus, ram mali, quàm boni ; neque Prop- LisgR Paiwvs. proprercà non verum elt, (quod afferitur,)Abire fZudia in iior25, atque Literas, nifi incidant in Ingenia admodüm | deprauata, corrigere prorsüs Naturam , & mutare in melius. Veruntamen diligentér mihi,atque ingenué rem afli- manü, nullum occurrit dedecus, Literis,ex Literatorum moribus, quatenüs funt literati, adharens, nifi forté hoc vido vercatur (cuius Demofthenes, Cicero, Cato fecun- dus, Seneca, plurefque alii infimulantur ) quod cüim plerunque T'empora, de quibus legunt, illis in quibus viuunt, & quz pracipiuntur, illis quz aguntur, meliora nt ; vltra quam par eft conteridane, Morum corrupte- las, ad Preceprorum & Dogmatum honeftatem retra- here, & prifca feueritáis mores, temporibus diffolutis imponere: De quo tamen abundeé é propriis Fontibus admoneri poffunr. Solon enim interrogatus, an opti- mas Ciuibus fuis dediffet Leges? Optima, inquit,ex zlize,. quas ipfe voluifTent accipere. 1ta Plato, videns corruptio- res fuorum Ciuium mores, quam vtipfe ferre poffet, ab omni publico munere abftinuir, dicens, 97c cwn patria agendum ej], vt eum parentibus, boc eSE, fuafu, non violen- ti4 ; obteflando, noa conte$lando. Atque hoc ipfum cauet ille, qui à Confiliis Czfari. Non, inquit, a vetera infAi- tta reuocans , que iampridem corfuptzr moribus ludibrio fnt. Cicero etiam huius erroris arguit Catonem fecun- dum, Attico fuo fcribens. Caro optime fentit, fed nocet.. interdum Reip. loquitur enim, tanquam i Rep. Platonis, "on tanquam ia fxce Romuli. Idem Cicero molli Inter- pretatione excufar Philofophorum Dicta,& Decreta du- tora : /?i, inquip, pfi preceptores, i? magifIri videntur fines officiorum, paulo longius, quàm natura vellet, protu- lif[7 ^t cim ad vltimum animo cantendi[Jemus, 1fi tamen, vbi oportet, confisteremut. IEpfetnet tamen potuit dicere, Moni:i [ita minor ip[z meis : quippe qui in eundem lapi- | dem iple, licet non tam grauitér impegerit. | [ D z Aliud, '& kp sent Due eS RC Do eue Dil EE TTEITUR TT 20 De JIugmentis Scientiarum.» UNRERT TCU UNEO NEPREREE MUR E e Aliud, quod Eruditis non immerito fortaffe obijci- tur vitium, huiufmodi eft,quod honori aut emolumen- to Patriarum fuarum, aut Domiriorum, proprias for- runas,aut prz'fidia poft-pofuctint. Sic enim Demofthe- nes. Athenienfibus fuis, Mea, inquit, cop/rlia, fi rette atiendatis uon [unt eius genert;, per qua ego inter »os mag- uus, vos inter Grecos defpe£tui fitis [ed talia, vt mibi [a- penunero, ea baud tutum fft dare, vobis auteim [emper vtile ainplecti. - Haud aliter Seneca, poftquam Quinquen- nium illud Neronis; zternzx eruditorum Magiltrorum confecraffet gloriz , Dominum fuum , omnibus iam flagitiis inquinatiffimum, libere atque fidentér monere non dcflitit, magno fuo periculo, ac poftremo przci- pitio. Neque aliter. poteft fc habere res ;. fiquidem Humanam Mentem Do&rina imbuit vero fenfu fra- gilitatis fuz, inftabilitatis Fortuna, dignitatis Anima, & muneris fui ; quarum rerum memores, nullo modo fibi perfuadere poffunt, Fortunz proprie Amplitudi- nem, tanquam przcipuum fibi Bonorum Firiem fta- tui poffe... Quare fic viuunt, tanquam rationem reddi- turi Deo, & Dominis poft Deum, fiue Regibus, fiue. Rebufp. bác formulà, Ecce tibi Iucreféci;non autem illà; Ecce mibi lucreféci.. Av Politicorum Turba, quorum mentes in Doctrinà Officiorum, & in Contemplatione Boni vniuerfalis , non funt inftitutz, & confirmata, omnia ad fe referunt ; gerentes fe pro Centro Mundi, ac-fi omnes Linez in fe, fuifque Fortunis, debeant concurrere ; de Reip. Naui, licet tempeltatibus iactará, neutiquam folliciti, modo ipfis in Scaphà rerum fua- | rum, receptus detur & effugium. Ac contrà, Qui offi- | ciorum pondera, & Philautix limites didicerunt, mu- nia fua, ftarionefque, licet cum periculo tuentur. Quod fiforté incolumes permaneant, in feditionibus, & Re- rum mutationibus, non id artibus, aut verfarili inge- | nio, fed reuerentiz, quam ptobitas etiam ab Hoftibus UT —Aa——— LiskR PuErwvs extorquet, tribuendum. Czierüm, quod attinet ad fi- dci conftantiam, & Officiorum Religionem,quas cerré animis Hominum inferit Eruditio, vtcunque ez quan- dóqueà fortunà mulétentur, aut ex mal-fanis Politico- rum Principis condemnentur, tamen palam fcilicet apud omnes laudem rcterent; vt in bàc re, longà defen- Áionenonfiopus. -. Aliud vitium Lireratis familiare (quod facilius excu- fari poteít, quàm negari) illud nimirüm, quod non fa- cile fe applicent, & accomimodent, erga Perfonas, qui- buícum nezotiantur, aut viuunt : qui defectus & dua- bus oritur caufis : Prima eft Animi ipfius Magnitudo, propter quam zgré fe demittere poffunt, ad ob(eruan- tiam vnius alicuius eit Amantis verba fant, non Sapientis, Satis stenum alter alteri theatrum. funus. Neque tamea inficias ibo,illum qui Aciem A;iimi, in- | ftaz Oculi, non poflit zqué contrahere, ac dilatare, in- figni facultate ad res gerendas effe orbatum.: Secunda vero Caufa elt probitas morum, & Simplicitas ; qux tamen dclectà iudicii, non defe&ü in. illis arvuit. Véri enim, & legitimi Obferuantiz erga aliquam Perfonam limitesjnon vltrà porrigunt fequam ita noffe illius rao- res, vt abíque offenfione cum co veríari, eumque con- filio, fi opus fit, iuuare, nobifque interim ipfis, in om- nibus cauere poffimus ; verüm alienos affectus rimari, eo fine, vt illum infle&as; verfes, & ad libitum circum- agas, Hominis eft parum candidi, fed potius afturi, & bifidi ; id quod in Amicitiá vitiofum fuerit, erga Prin- cipes eriam inofüiciofum.. Mos enim Orientis , quo nefas habetur oculos in Reges defigere, ritu quidem barbarus eft; fed fignificatione bonus : neque enim fubditos decet, corda Regum fuorum, qua facra Scrip- turz infcrutabilia docent, curiofiüs rimari: Superelt eiamnüm aliud vitium,(quocum hanc par- tem concludam ) Literatis fxpius impuratum, vidceli- £z CGU AI ——————————————————————— C EEREDNUNEEMES MM rn remm imms DM ME FM MM EMEN RC SUUS | | | 22 "De Auginentn Scientiarum.» i cet quod in rebus exiguis, & externus , ( vultu, Geftu, lnccffu, Sermonibus quotidianis, & huiufmodi) deh- ciant in obferuando Decoro ; vnde Homines imperiu, ex iftis minutis, leuiculifque erroribus, quanti fint in | ^ j|rebus maioribus tra&andis, coniecturam capiunt. Verüm fallit eos plerunque huiufmodi iudicium imó íciant refponfum fibi effe à Themiftocle, qui: cüm rogatus effet, vt fidibus caneret, arroganter fais iple de fe, íed ad prafens inftitutum per- quàm appofité refpondit ; $e quidein frdium rudem ej», fed. quo paéto oppidum paruum, 1m ciuitatem magnam eua- dere pofJet, [atis no[fe...Ex (ant proculdubio multi poli- ticarum Artium apprime gnari, quibus tamen in com- muni vità, & quotidianis "- nihil imperitius. Quin etiam huiufmodi Sugillatores amandandi funt, ad Platonis Elosium, de Przceptore fuo Socrate, quem haud abfimilem dixit Pharmacopolarum Pyxidibus, quz exterius inducebantur fimis, vlulis, fatyrifque; intüs vero Pretiofos Liquores, & Nobilia Medica- menta recondita habebant : Fatendo ícilicet, quod ad vulgi captum, & famam popularem, prz fe ferret non- nulla leuia, atque etiàm deformia, cum tamen Ani- mi Interiora, fummis tam facultatibus, quam virtu- tibus effent repleta. Atque de Moribus Literatorum hac haétenüs. Interim monere placet,nos nihil minüs agere,quàm yt patrocinemur, quibufdam Profeflorum inftitutis abicctis, & fordidis, quibus & feipfos, & literas deho- neflàrunt : quales erant apud Romanos, feculis pofte- rioribus, Philofophi quidam in familijs diuitum,Men- farumque corum afleclz, quos haud abfurdé dicas Barbatos Parafitos, Cuius generis quendam lepidé de- Ícribit Lucianus,quem Matrona nobilis,catulum fuum Mclireum in rhedà geftare voluit : quod cüm illeof- ficios&, fed indecentér facerer, Pufio fubfannans, Pere- 0r, t—— L:ss&R Pniwvs. or, inquit, ze philofophus nofler € Stoico fiat Cynicus. An- te omnia vero, nihil tam offecit literarum dignitati, quam craffa & turpis adulatio, ad quam multi, neque hiindocti, & calamos, & ingenia fubmifere, Hecuba in. Helenam, Fauflinam in Lucretiam, (vt ait Du-Bartas) cransformantes. Neque vero nimis laudo morem il- lum receptum, Libros Patronis nuncupandi, càm li- bri, przfertim qui hoc nomine dignandi, in Veritátis tantum, & Rationis clientelam;fe dare debeant. Melius veteres, quinon alijs, quam Amicis, atque ZEqualibus Scripta fua dicare folebant, aut etiam Nomina ciufmo- diamicorum Tractatibus fuis imponere : quod fi for- té Regibus, aut Magnatibus opus nuncuparem, tum demüm hocfa&um eft, càm Argumentum Libri Per- Íonz tali conueniret, Hac autem, & fimilia reprehen- fionem potiüs merentur, quam defenfionem. | Neque hoc dico, quafi Literatos culpein, f1ad bea- tos, & potentes viros quandóque fe applicent : rectà enim Diogenes cuidam cum irrifióne roganti, 2v; /- eret, quod Philofophi Diuites. fc&harentur, om Diuites Philofophos ? veípondit non fine morfu, Hoc ide frer?, quod Philofüphi quibus rebus indigeant, probé ?ntelligant, | Diuites non item. Huic affine ett. illud Ariftippi, cui nefcio quid petenti cüm non attenderet Dionyfius, ille adorantis more abiecit fe ad pedes cius, qui tum demüm aufcultans petitioni annuit: Sed paulo poft, quidam dignitatis philofophie: Affertor, increpuit Ariftippam, quod demittendo fe; ad Pedes Tyranni, pro rantillà re Philofophiam ipfam contumelià affc- ciffet ; cui ille, Suam id culpam non fit/fe refpondit, ed Dionyfij, qui . Aures geflaret in Pedibur.. Quin prudens ille, non pufillanimis habiruseft, qui in Difputatione quadam cum Hadriano Caffare, vinci fc paffus eft, cx- cuíans fa&um, Quod equum e[[ct ei cedere, qui triginta Amperaret Legionibus. Atque proptereà non funt i nandi 2j i isceppumpurmquadéqm umet pep nO UIDES RE qp nem ru e T t n De Jugmrentis Scientiarum. nandi Viri doti, vbi, cüm res poftulat, aliquid degra- uitate fuà remittant, fiue imperante neceílitate , fiue impctrante occafione; quod quamuis humile videa- tur , atque feruile primo intuitu, ramen verius rem zítimanti, cenfcbuntur non Perfonz,fed 'T cmpori ipfi Íeruirc. Pergamus nunc ad Errores, atque Inania, quz in Studijs ipfis Vironim doctorum interucniunt, ijfque Íc immifcent, id quod przcipué & proprie fpectat ad prafens Argumentum. Quáin re, non cít inftituti no- ftri Erroribus ipfis patrocinari, fed per eorum cenfu- tam & fecretionem, excutere quod fanuni, & folidum eft, atquc à calumnià vindicare. Videmus enim in more, prafertim apud inuidos, effe, propter ea quz de- prauata funt, eriàm ca qua impolluta, & in ftatu fuo manfíerunt, fugillare; quemadmodüm Ethnici in pri- mitiuà Ecclefià, Chrifüanos Hareticorum vitijs afper- gere folebant, Neque tamen confilium eft mihi exa- men aliquod aecuraius inflituere, de Erroribus, & Im- pedimentis Literarum, quz interiora, & à captu Vulgi remotiora ; fed de illis tantüm verba facere,qua cadunt fub communi, & populari obfcruatione, & notà, aut faltém ab cà non long? recedunt. Quarctria przcipué deprehendo Vana & Inania in Literis, qua anías przcipué praebuerunt ad obtrectan- dum. Eascnim rcs pro Vanis ducimus, quz aut Falíz funt, aut Friuolz ; in quibus fcilicet, aut Veritas defi- cit, aut Vfus : Illos etiàm Homines vanos & leues exi- ftimamus, qui autad Falfa Creduli, aut in rebus exigui vfüs Curioft. Curiofitas autem, aut in rcbus ipfis ver- fatur, aut in verbis ; quando nimirüm, aut in Rebus inanibus opera infumitur, aut circa verborum delicias nimiüm infudatur. Quocircà, noncertz magis Expe- rientiz, quam re&z ctiam Rationi confonum videtur, yt trcs ponantur Doctrinarum Intemperies. Prima eft | Dodtrina Liszg Pniwvs 25 Doctrina Fantaítica, fecunda Doctrina Litigiofá; ter- tia Doctrina Fucata & mollis: vel fic, vanz Imagi- nationes, vanz Altercationes, vanz Affectationes, Ac quidem ordiar ab vltimà. Incemperies ifta, in Luxurie quàdam Orationis fita, (licet olim per vices in pretio habita fuerit) circa Lu- tberi tempora, miris modis inualuit. In causà praci- pué fuit, quod Feruor & Efficacia Concionum tunc Temporis,ad populum demulcendum & alliciendum, maximé vigebat : Illa autem populare genüs Oratio- nis pofcebant. Accedebar Odium & Contemptus, illis ipfis Temporibus, ortüs crga Scholatticos, qui ftilo,& Ícribendi genere vtebantur valdé diuerfo, verba licen- tér admodüm cudentes noua & horrida, de Oratienis ornau & Elegant parüm folliciti, dummodo cir- cuitionem cuitarent, & Senfus ac Conceptus fuos acu- té exprinrerent ; atque hiric factum eft, vt páuló pofteà, "maior apud plurimos cceperit haberi Verbórürn Cura quàm Rerum ; plerifque magis comptáim phrafim, tererem periodum, Claufularum rythmos; Proporum Stellulas ; quam Pondus Rerum, Rationem Neruos, Inuentionis Acumeri, aut Idicij Limam affe&tariubus. Tum demüm floruit Ofori; Lufitani Épifcopi-luxuri- ans, & diluta Oratio. Tunc Sturíriius in Cicerone Oratore & Hermocsene Rhetore, infinitám & anxiam operam coníurmpfit. "Tünc Carrüs & Afcharnus apud nos, Przle&tionibus & Sctiptis fuis, Ciceronem & De- . moíthenem.víque ad. Coelum ctelientes, Taueries ád policum hoc, & florens Do&rinz Genus, inuitàrunt. Tunc Erafmus atripuit anfam introducendi ridi- culam illam Echó, Decem ausos confumpft in legendo | Cicerone. 5 ;cui Echó refpondit, One; Afime. Schola- | fticorum verb: Doctrina defpe&tui prorsüs haberi cce- pit, tanquam afpera & barbara: Denique vt femel dicam, pr£cipua illorum Temporum Inclinatio, & —9À "De Iugmentis Scientiarum.» & Studium , potius ad Copiam , quàm ad Pondus deflexit. — Hic itaque cernere eft primam Literarum Intempe- riem, cüm ( vt dbimus) Verbis ftudetur, non Rebus: cuius etfi é citimis tantüm temporibus protulerim Ex- empla, tamen fccundüm Maius & Minus, & olim pla- cuerunr eius generis inepti; & deinceps placebunt. Iam vero fieri non poteft, quin hoc ipfum, multum fa- ciat ad Do&rinz Exiftimationem minuendam & cle- uandari, eriàm apud Vulgus imperitum; cüm vidcant do&orum fcripta, tanquam primam Literam Diplo- matis,qua quamuis varijs Calami ductibus, & Flof- culis variegata fit, Litera tamen eft vnica. Ac mihi (ané videtut perappofita. huiufce Vanitatis &dumbra- tio, & quafi Emblema, Pigralconis illa Infania ; quid enim aliud fünt Verba,quam Imagiries Rerum, vt nifi Rationum vigore animata fint; adamare illa idern fit, ac. Statuam, deperire? | .,. Neque aamen temcré damnandum cft, fi quis Phi- lofophiz Obícura & Afpera, Verborum fplendore illu- ftret, & cxpoliar: Huius enim rei magna adfunt Ex- empla in Xenophonte, Cicerone, Senccà, Plutarcho, ipfoquectiam Platone : Nec miner cít vtilitas. Quam- uis enim diligentem Veri cognitionem, atque acre ftu- dium Philofophiz, res hec nonnihil impediat, quoni- am prapropere Menté confopit, atque vlterioris Dif- uifitionis fitim & Ardorem reflinguit ; fi quis tamen Do&trinam ad vfus ciuiles adhibeat, ( Sermocinandi videlicet, Confulendi, Suadendi, Argumentandi, & fi- milium) omnia; qua cupiat praeparata & adornata, in . huiufmodi Authoribus reperiet. Veruntamen huiufce tei Exceffus adco iufté contemnitur, vt quemadmo- | dàm Hercules, cum videret in Templo Statuam Ado- | nidis (Veneris Deliciarum) indignabundus dixit, NZ | facti e$ , ita omnes Herculei Literarum Pugiles, id eft, L labo- cLrseER Pix vs, laboriof:azque conftantes Indagatores Vctitatis, liii iuímodi Delicias & Lauticias; tanquàm nil Diüini fpi- rantes; facile fpreuerinr. !&S cul t ^ Paulofanius cftaliud £tili genus: ( nequetamen ip- (aum omnino Vaniratis expers) quod Copiz illi, & Lu- xuriz Orationis, tempore fer&: fuccedic.: Hlad totum im eo. cft; vc Verba finc aculcata, Sententiz: concife, Oratio denique potiüs. verfa quàm fufa ; quo fit vt om- nia per huiufmodi Artificium, magis ingcniofa vide- antur, quam reucrà finc, Tale inuenitur iü Senecà effü- fiàs, in Tacito -& Plinia fecundo moderatiüs; atque noftri Teihporis Aaribiss ccepit effe non ita pridem ac- commodatum. :Verümbhoc ipfum mediocribus Inge- nijs gratum effe folet (adeó vc dignitarem quandam li- teris concilier; attamen à Iudicijs magis limatis merito faltidirur,.& poni poffit pro Intempericquàdam Do- étrinz, cum fit verborum ctiàm, & eorum Concinini- tatis Aucupiiim quoddam. | Acque-hzc de primà Lite- rarum Internperie dicta funto.- / i7- TT T -niSequinir ea Intempeticsin Rebus ipfis, quam pofui- mus mcdiam, & /irgiofá fubtilitati: nomine defigna- uimus. Eftque illà, de«quà modo diximus, aliquanto deterior. Vtenim Rerum dignitas, Verborum cultui pracellit; fic é contrário odiofior eft Vaniras in Rebus, quàm in Verbis. Qu& in re, Increpatio illa Paulina, non magis ad. fuam «ratem referri, quàm ad fequentia tempora deduci poteft ;; neque Theologiám tantüm, Íed- étiam omnes Sciéntias refpicere. videtur. Deuita propbanas vocum. nouitates , 49 oppofitiones falfi nominis feientis. FHis enim verbis; duo figna, indiciaquc Scien- tig fuípcéta, atque emétititz ptoponir.. Primum eft, Vocum Nouitas; & Infolentia ; Alterum, Rigor Dog- matum, qui neceffario Oppofitionem, & dcin Alterca- tioncs, Quzftionefque inducit. Certé quemadmodim complura Corpora Naturalia; duri valenc integra,cor- 505 E rumpuntur 2 28 «De Zlugmentis Setentiarum.; | rumpuntur fzpiüs, & abeunt in vermcs ; codem modo, | fana & folida rcrum cognitio, Ízpenumeró putreícir, & foluitur in fubtiles, vanas, infalubres, & (f11ta loqui li- cet) vermiculatas Quarftiories ; quz motu quodam, & viuacirate nónnullà preditz videntur, fed putida funr, & nullius vfüs. Hoc genus Do&trinz minüs fanz & Mid corrumpentisinualuit przcipué apud multos ex Scholafticis, qui fummo otio abundantes, atque inge- nio àcres; lectione autem impares ( pe quorum Mentes conclufz effent, in paucorürn Authorum, prz- cipué Ariftorelis Dictatoris fui fcriptis; non minüs quàm Corpora ipforurn in Caenobiorurm cellis) Hifto- riam veró & Nature, & Temporis, maxirnà ex parte ignorantes ; cx non mágno Materiz ftamine, íed maxi- rnà Spiritàs, quafi Radij, agitatione, operofiffimas illas telas, qu& in Libris corum tibicen Etenim, Mens Humana, fi agat in Materiam (Naturam rerum, & Operá Dei contemplando) pro modo Mareriz opc- ratur, atque ab cádern déterminatür ; fin ipfa in fe verra- tur, (ranquam Áranea texens Tclam ) tum demüm in- terminata eft, & parit certé Tclas quaídam DoGtrinz, tenuitate fili operifque admirabiles, fed quoad vfum fri- uolas, & inanes. | | Hac inudlis fübtilitas, fiue Guriofiras duplex eft: & [pe&tatur aut in Matcriá ipíá, qualis cft inanis fpeculatio, iue Controuerfia; cuius genetis reperiuntur, & in Theologià,& in Philofophiá,haud pauca: aut in Modo, & Methodo tra&tandi ; hzc apud Scholafticos fere talis erat. Supet vnaquaque re propofità formabant Obic- &iones, deinde Obiectionumillarum Solutiones, qua Solutiones, vt plurimüm, Diftin&iones tantüm erant j cüm tamen Scientiarum omnium robur, inftar Fafcis illius Senis, non in fingulis bacillis, fed in omnibus vin- culo coniun&is confiftat. Etenim Symmetria Scientiz, fingulis fcilicetpartibus feinuicém füftinenibus, cft, & effe ! Liszk PRaiMvs. effe dcbet, vera atque expedita ratio rcfellendi Obicti- ones Minorum Gentium : Contr, fi fingula Axioma- ra, tanquam baculos Faícis (&orfim extrahas , facilc crit ca 1afirmare , & pro libito , aut flectere, aut fran- gere: Vc quod de Senecá dictum erat, Verborwn mina- tis rerwa frangit pondera; veré de Scholafticis vfur- pari poffit, Queflionwn. minutis Scientiarum. frangunt robur. Num-non in Aulà fpatiosà coníultius forct, vnum accendere Cereum , aut Lychnuchum füfpeo- dere, variis Luminibus inftruétum, quo omnia fimul perluflrrentur, quam in fingulos Angulos quaquauer- Íus exiguam circumferre Lucetnam? Arqui nonabfi- milis cft corum Ratio, qui non tam veritatem perfpi- cuis Argumentis, Authoritatibus, Comparationibus, Exemplis illuftrare nituntur ; quam in hoc folüm in- ciimbunt, vt minutos quofqueScrupulos eximant, & Capriunculas expcdiant, & Dubitationes folyant ; hoc pacto quaftionem ex quaz'ftione gignentes, qucmad- modum fit in fuperiori fimilitudine; vt Lucerna in vnü aliquem lociim delata, alios circumquaque deftituat, & obícurer. Adeó vt Scyllz fabula, ad viuum expri- mat,hoc genus Pliilofophia ; cuius Os & Pectus Virgi- nem formo(am praferebanr, infra vero fuiffc aiunt, Candida. (üccinétam latrantibus inguina smou[Irir. Sic gencralia quxdam. apud Scholaflicos inuenias; qua pulchra funt dictu; & nori perperàm inuenta; vbi autem veritüm fuerit ad Diftin&iones, Decifionefque; pro fzcundo Vtero; ad Vite Humanz commoda, in 'portentofas, & latrantes Quaftiones definunt. Itaque minimé mitum, fi boc genus Do&rinz, ctim apud vulgus Honiinum contemptui obnoxium fucrit, qui feré folent; Vetitatem propter Contreueríuas circa cam motas afpernari , atque exiftimare eos errare omnes, qui nunquam inter Íc conueniant ; cámque videant doctos Homines intet fe digJadiari, de rebus nullius momenti, :J E De Jugmentis Scientiarum... ES EN. s occsm qud RE MENT ELEM CIE DEL e ce niomenti,:facilé illud Dyonifij: Syracufani arripi- | unt, Verba: iffa [ant fenum. otióforum.. Nihilomi- nüs'ceriffimum eft;-ft modo Scholaftici, ad in- explebilem -Sitim. Veritatis, à continuam Agita- tioncm Ingenij, Varietatem, & Multiplicitatem Lecti- onis, & Contemplationum adiunxiffentinfignia pro- fc&o illi cxtitiffent Lumina, omnefque Artes, & Sci- entias mirificé prouexiffent. | Hac&tenüs de fecundá Li- terarum Intempcrie. - ! Ad tertiam quodattínet, qua ad Falfitatem, & Men- daciü fpe&at; vna hzc omnium trpiffimá eft, quippe qua ipfam Naturam, Animamque deflruit'Scientiz, quz nihil aliud eft quam Veritatis Imágo: Nam Ve- nitas Effendi, & Veritas. Cognofcendi, idein funt ; nec plusàfeinaicem differunt, quam Radius directus, & reflexus. Hocwitium itaque duplex, vel potiüs dupli- catum eftj Iimpoftura & Credulitas; hac decipitur, il- la decipit ; qua licet videantur difcrepantis naturz, ál- teráque à Calliditate | quádam, "altera à Simplicirare Rin pleránquce ramen cocunt.. Vt enim in carmi: ne habetur, ..— | Percontatorefn fupito, nam garrulus idem eff. Innuendo, qui curiofus eft; eundem effe & futilem; pa- riter fit, vt. qui facil credat, idem libenter decipiat. Quemadmodüm quoque fieri videmus in Famá, & Rumoribus, vt qui cit ijfdem fidem habeat, pari faci- | litate cos auxerit. Quod Tacitus prudentér innuit his | verbis, Fingunt fimul credintque;adeb finitima funt,vo- luntas fallendi, & Facilitas credendi. | ^i Hzccredendi, recipiendique omnia ( licet leui Au- thoritate munita) faciliras, duorum generum eft, pró rationc fubie&z matcriz : auc enim creditur Narta- tioni, fiue Fa&o (vt loquuntur Iurifconfulti) aut Dog- mati. In priori genere videmus, quanto Dignitatis de- uimento; lic Error affecerit ex Ecclcfiafticis Hiftorijs Lia | nonnullas; Liskg Pninwvs. nonnullas ; quz nimis faciles Íc przbueruntjin proden- dis tranfcnbendifque Miraculis, à Martyribus, Eremi- tis, Anachoretis, & aliis Sanctis Vitis ; atque ab corum Reliquiis, Sepulchris, Sacellis, Imaginibus, editis. Eodem modo in Naturali Hiftorià, videmus multa tc- mere, ac parüm cum dcle&tu,aur iudicio recepta, & de- Ícripta; vt liquet ex fcripus Plinii, Cardani, Alberti, & ong ex Arabibus, qux commentitiis, & fabu- ofis Narrationibus paísim fcarent ; iifque non folàm incertis, & neutiquàm probatis, Íed perípicué falíis, & mahifeftó conuictis ; ingenci Philofophiz Naturalis de- decore, apud Homines graues, & fobrios. In quo fané elueefcit A riltotelis Sapientia, & Integritas, qui cüm di- ligentem cripferit, atque accuratam Hiftoriam Anima liim, tàm parce Ficta, aut Fabulofa admifcucrit: quin potiüs Zuditiones admirandar, quas memoratu digaas judicauitin vnüm Commentariolum coniecit : pruden- tét perpendens; perfpicué vera, (quac ranquafn Bafis Ex- | perientiz folida, Philofophiz & Scienciis fubfterni pof- fint) haud temeré effc cum Rebus (ufpecta: fidei mif- cenda : Et rursüs eciàm Rara, atque Infolira, qux ple- rifque incredibilia videntur, non omninó effe fuppri- menda, neque Memoriz Pofterorum deneganda. ——. Atillaaltera Credulitas, quz non Hiftoriz,aut Nar- rationibus, fed Artibus -& Opinicnibus tribuitur, du- plex eft: Aut cüm Artibus iplis i cim Authoribus in Arte nimilim credimus, Artes ipfz, qu plus habent ex Phantafi, & Fide, quàm ex Ratione, & Demonf!lra: tionibus, fant precipue cres, Af] rologia,Natimalis Magia, &2 Alchymia; quarum tamen Fines non funt ignobiles. Profitetur enim Aftrologia; Superiorum in Inferiora Infüxum & Dominatum recludere. Magia fibi propo-- nit Naturalem Philofophiam, à varietate Speculationü, ad Magnitudinem Operum reuocare. Chyriica in fe fulcipit, Partes Rerum Heterogeneas, qua in at. | imd us | 22 "De Zlugmentis Scientiarum.» bus Naturalibus latent & implicantur, feparare & ex- trahere; Corporaque ipfa, inquinata depurare, impe- dit2 liberare, immatura perficere. Sed Viz, atque Ra- tiones, qua ducere putantur ad hos fines, tam in Theo- riàillarum Artium,quàm in Praxi, Erroris, & Nugarum plenz funt. Neque adeó traditio etie vt plurimum, candida eft, fed A:tificiis, & Latebris munita. Chymi- ca tàmen hoccerté debetur, quod veré comparari pof- fit Agricolz apud /Efopum, qui € vità exiturus, dixit fi- liis,Se illis vim magnam Auri, inV inea, nec [atis meminilfe quo loco, defoffJam reliquiff» : Cai cà. Vineam dili- | genter Ligonibus vbique inuertiffent, Aurum quidem repererunt nullum; fed tamen Vindemiam infequentis Anni, propter foffionem circa radices vitiumi, tulerunt longé vberrimam : fic ftrenui illi Chymiftarum Labo- res, & Molimina, circa Aurum conficiendum, haud paucis nobilibus Inuentis, & Experimentis, rum ad rc- ferandam Naturam, cum ad víus Vita: apprime idoneis, vafi Faceni accenderunt. | : Illa autem Credulitas, quz certos Scientiarum Au- thores,Dictatorià quadam PoreíLate muniuit vt edicant, non Senatorià vt confulant, ingens damnum Scientijs intulit; tanquam pracipua caufa, qua tantopere illas afflixit & depreffit, vt abfque infigni aliquo Augmento, exangues iacerent, Hinc nempe fatum eft, vc in Aru- bus Mechanicis,primi Inuentorcs pauca excogitaucrint, Tempus reliqua fuppleuerit, & perfecerit ; at 1n Scien- ijs, primi Authores longiffimé penetrauerint, Tempus plurima detriuerit, & corruperit. Sic videmus Tor- mentariam, Nauticam, Typographicam, fub initijs im- perfectas, & propemodüm informes fuiffe, & exercen- tibus onerofas, temporis veró progreffu, expolitas, & accommodas. At contrà Philofophiz, & Scientiz Ari- ftotelis, Platonis, Democriti, Hippocratis, Euclidis, Ar- chimedisjn ipfis illis Authoribus viguerunt, tractu tem- oris ge —— ost inmane DE Ee ED M MEE Li:srzg& Pnuiwvs. 3 poris degenerárunt, potitis & non minimum íplendo- ris amiferunt: Cuius rci non elt alia ratio, quàm quod in Artibus Mechanicis, Ingenia multorum in vnum co- ierunt; in Artibus , & Scienüjs Libcralibus , Ingenia multorum fub vno fuccubuerunt ; quem tamen ipfim [a;penumeró Sequaces fui, potiàs deprauárunt, quàm illuftràrunt.. Vt enim Aqua non afcendecaltiüs, quàm Caput Fontis, à quo promanat; ita Doctrinaab Ari- ftotele deducta, fupra Doctrinam Ari(tocelis nunquam affurget. Ideóque etfinon difpliceat Regula, Oporte: diftentem credzre ; huictamen coniungendum ett, Opor- tet iam edocium iudicio [uo pti. Dieipili enim debent Magiítris temporariam folàm Fidemjiudiciique fufpen- fionem, donec penitüs imbiberint Artes ; non aucem plenam Libertatis eiurationem, aru Ingenii feruitutern.. Quare, vcabíoluam hane partem, hoc tan- tüim adiiciam ; Magnis Authoribas fuis fic conftet Ho- nos, vt Authori Authorum,& Vetitatis Parenti Tempo ri non derogetur. ii »nl s: "f ".Explicauimus randem tres Do&trine Intemperies, fiue Morbos ; . przrer. quos nonnulli funt, non tam Morbi confirmati, quàm vitiofi Humores ; qui tamen nomádcó occuld funt, auc latentes, quin in; multorum fenfum, .& teprehenfiorem incutrant, ideóque neudi- quàm prztermittendi. - 1 162 —'Horum primus eft immodicurm Scüdium duorum Extremorum , Antiquitaus & NoWitaris : Quà in re Temporis Filiz male patriffant : Vt'énim Tempus pro- lem dcuorar, fic hzc fe innicem; dum Antiquitas nouis i&uidcat Augmentis, & Nouitás tion fit contenta Re- centia adücere; nifi Vetera prorsis eliminet, & reiiciat. Certé Confilium Prophetz vera in. hác re Norma eft: Staze fuper cuias antiquar 09 "videte dienam fet Yiavettas, Q7 Dona, 09 ambulate ined. Antiqüitas eam meretur Re- ueréntiam, vt Homines aliquandiü gradum fiftere, & ny ! E fupra a ü—— «De Zlugmentis Setentiarum » fupra cam ftare debeant,atque vndequaque circumfpi- cere, quz fit via optima: quüm autem de vià ben conftiterit, cunc demüm non reftitandum, fed alacriter progrediendum. Sané, vt verum dicamus, Antiquitas feculi, Iuuentw mundi : Noftra profe funt Antiqua Tempora, cüm Mundus iam fenucrit , non ca , quz computahtür ordine retrogrado, initium fumendo à Seculo noftro.. jn | JU; Alius Error é prióri oriundus, eft Sufpicio quedam & Diffidentia, qua nihil nunc poffe inueniri autu- mat; quo Mundus taim diü carere potuit: ac fi illa Ob- ie&tio conueniretergà Tempus, quà Lucianus impetit Iouem, czterofque Ethnicorum Deos : Miratur enim, cur tot olim genuerint Liberos, nullos autem [uo Seculo ? interrogatá, iocans, ecquid Septuagenarij iam e[Tent aut lege Pappia contra $enum Nuptias lata conflrifi? fic viden- tur Homincs fubuereri, ne Tempus effaetum iam factü fit, & ad Generationem ineptum; Quin potiüs Leuitas Hominum, atque Inconftantia, hinc optimé perfpici poteft, qui donec res aliqua perfecta fit, cam mirantur fieri pofle; poftquàm facta femel eft, iterum miran- tur cam iam pridem factam non fuiffc. Ita Alexandri Expceditio in Afiam, habita cft initio, pro vafto, & ar- duo admodüm Ncegotio ; quam tamen pofteà placuit | Liuio in tantum cleuare, vt diceret de Alexandro, ANZ aliud. quàm bene. aufi e$ "pana contemnere, Ydem Co- lumbo cuénit circa Occidentalem Nauigationem. Sed in Rebus Intelleétualibus, hoc fit multó frequentius, vii videre eft in plerifque Propofitionibus apud Eucli- | dem, qua antequàm demonftrentur, mirz videntur,& quibus quis non facilé affenferit ; poft Demonftratio- nem autem factam, arripit eas Mens per Retra&ionem quandam (vt loquuntur lureconfultij tanquam anté perfpectas & cognitas, p Alius Error füperiori affinis, eft corum, quiomnium Se&tarum, LisrR Pnaiwvs. Sectarum, atque Harefium. veterum , poílquàm ex- cufIze fuiffenr, & ventilatz, optimam fempcr obtinu- iffe, pofthabitis aliis, exiftimant. Itaque putant, fi quis de integro inítitueret inquifitionem , & examen, non poflct non incidere in aliquas ex reiectis Opinio- nibus, & poft rcic&tionem amiflis, & obliteratis : quafi vero Mulutudo, aut etiam Sapientes Multitudinis de- liniendac gratià , non illud (zpé probàrint, quod po- pularc magis , atque leue fit; quàm quod folidum, atquealté radices agens. Tempus fiquidem fimile eft Fluuio, qui leuia, atque inflata ad nos deuehit, folida autem, & pondus habentia fübmergit. Alius Error à reliquis diuerfus, ett prztnatura atque proterua. Redu&tio Dod&rinarum in Artes, & Me- thodos ; quod cüm fit, plerunque Scientia aut pa- rüm, aut nihil profici. Nimirüm vt Ephcbi, poft- quam Membra & Lineamenta corporis ipforum, per- 'fecté cfformara funt, vix ampliüs creícunt: fic Scien- tia quamdiü in Aphoriímos, & Obferuationcs fpargi- tur, crefcere poteft, & exurgere; fed Methodis femel circumfcripra, & conclufa, expoliri forían & illuftrari, autad Víus Humanos edolari poteft, non autem porro mole augeri. Alius Error füccedens ipfi, quem poftremó notaui- mus, eft, quod poft fingulas Scientias, & Artes, fuas in Claffes diltributas, moxà plerifque, Vniuerfali rerum cognitioni, & Philofophi Prima renunciatur; quod quidem profe&tui Do&rinarum inimiciffimü eft. Pro- fpe&ationcs fiunt é Turribus;aut Locis przaltis, & im- poffibile eft, vc quisexploret, remotiores, interiorefque Scientiz alicuius partes , fi ftet fuper Plano eiufdem Scientizneque Àltioris Scientiz veluti Speculam con- Ícendat. -- AliusEtror fluit ex nimià Reuerentià, & quafi Ado- ratione Intelle&üs Humani ; vnde Homines — E c ui 26 | | T De Zugmentt Sctentiarum.» fe é Contemplatione Natutz, atque ab Experientià, in proprijs Meditationibus, & Ingenij Commenris, fáf- quc déque volutantes. Czterüm przclaros hos Opi- natores, & (ftita loqui licet) Intellectualiftas , qui ta- men pro maxime Sublimibus, & Diuinis Philoiophis haberi folent, re&té Heraclitus perftrinxit, Hozizes, in- quit, querunt Veritatem in Microco[mis [uis, nomin Mun- do maiori. Refpuunt enim quafi Abecedarium Natu- ra, Primumquein Opcribus diuinis tyrocinium;quod fi non facerent, potuiffent forrafsé gradatim & fenfim, polt Literas fimplices,& deinceps Syllabas,ad Textum & volumen ipfam Creaturarum expedite legendum aícendere. Atilli contrà, iugi mentis agitatione, vrgent & tanquam inuocant fuos Genios; vt vaticinentur eis, edantq; Oracula,quibus meritó & fuauitér decipiuntur. Alius Error huicpofterioti finitimus eftquod homi- nes Íxpiusimbuant, & inficiant Meditationes, & Do- &rinas fuas, Opinionibus quibufdá, & conceptib" pro- pris, quas potiffimum in Admirationc habent;aut Ar- tibus, quib' maxime addicti, & confecrati funt; catera omniaillis deliciis inficientes, & quafi intingentes,licet Fuco admodüm fallaci.Sic fuz Philofophiz immifcuit Plato Theologiam, Ariftoteles Logicá, fecunda Schola Platonis (Proc! fcilicet & reliqui) Mathematicas. Iftas enim Artes folebantilli, canquá Filiolos fuos Primoge- nitos fuauiari.At Chymici € paucisExperimentis,ad Fo- culü & Fornacé,nouá Philofophiá excuderüt.Et Gilber- c Popularis nofter Philofophiá aliá ex Magnete elicuit. Sic Ciceto, cüm varias opiniones dc naturà Anima rc- cenfens,tandéin Muficü incidiffer,qui Animá effe Har- moniá ftatuebat,facete dixit, Hic ab arte uà won receffit. Sed de hocgen' Etrorib'appofité,& prudentér,ait Ari- ftoteles, Qui refpicimnt ad pauca, de facili pronunciant. Alius Error eft Impatientia Dubitandi, & cceca Fe- ftinatio Decernendi;abfq; debità, & adultà Sufpenfione [udicii. (CHEST INL ERHUSSNIUNQIO NIS PTEN AUNT NN HIRR RR E LiszR Pniwxvs. 17 Iudicij. Nam Biuium Contemplationis, nó eft diffimile Biuio Actionis,à Veteribus fzpiüs memorato : cuius al- tera viajinitio plana & facilis erat,firie auté imperuia; al- tera ingredienci afpera erat, & cótragofa, vbi pauló pro- cefferis,expedita;& zquabilis : Haud fecüs in Contem- plationibus,í1 quis à certis ordiatur,in dubia definet ; fin à dubijs incipiat, eáque aliquandiü patientér toleret; in certis exirum reperiet, | Similis Error feoftendit in modo tradendi D'o&triná, | * qui, vt plurimüm,eft Impcriofus & Magitlralis,nó Inge- nuus & liberalis ;ita dem m compofitus, vt potiüs Fidé imperet, quàm Examini fubiiciatur. INen negauerim in fummariis Libellis, ad Praxim deftinatis, hanc fórmulá Ícribendiretincri poffe, verüm in iuftis Tractatibus de Scientiis verumque Extremü vitandü cenfeo, tam Vellei Epicurci;nil tam mcetuentis, quam Ne dubitare de re ali- quà videretur ; quam Socratis, & Academiz, Omnia in dubio relinquentium, Candori potiüs ftudendum, Reíque maiore aut minore contentione. tradendz, prout Rationum momentis parcibs, aut plenis funt probatz. . Alii Errores funt in Scopis,quos Homines prafigunt fibi,& in quos Conatus fuos, & Labores dirigunt.Cüm enim diligentiores Literarum Coryphzi;ad id collimare debeant pracipué, vt Arti quam profitentur , aliquid rzclarum adiiciant ; hi contrà in fecundis tantnummo- dó confiftere fat habent ; vel fubilis Interpretis,vel An- tagoni(tz vchementis & neruofi, vel methodici Abbre- ' uiatoris nomen ambientes : vnde Reditus & Vectiga- lia Scientiarum augeri poffunt, Patrimonium & Fun- dus minimé. Omnium autem grauiffimüs Error in Dcuiatione ab vltimo Doctrinarum Fine confiftir. Appetunt cnim Homines Scientiam, alij ex infità Curiofitate, & irrc- quieti; alij Animi causà, & delectationis ; alii Exiftz- . mationis rr De Augmentis Scientiarum » mationis gratià ; alii Contentionis ergó, atque vt in Differendo fuperiores fint ; plerique propter Lucrum & Victum ; Pauciffimi, vt Donum Rationis diuinitüs datumjin vfus humani generis impendant. Plané,qua- fi in Doctrinà quereretur Le&ulus, in quo tumultu- ans Ingenium, & aftuans requicfceret ; aut Xy(tus fiue Porticus, in quo Animus deambularet liber, & va- gus:aut Turrisalta, & edita, de quà Mensambitiofa, & füperba defpe&taret ; aut Arx, & Propugnaculum ad Contentiones, & Przlia ; aut Officina ad quatum, & mercatum ; Er non potilis locuples Armárium, & Ga- zophylacinm;ad Opificis rerum omnium Gloriam, & Vitz Human Subfidium. Hoc enim illud eft, quod reuerà Doctrinam, atque Ártes condecoraret, & atrol- leret, fi Contemplatio, & Aio, ar&tiore quam adhuc vinculo copularentur. Quz certé Coniundtio ralis fo- ret, qualis eft fupremorum duorum Planetarü Syfygia, cüm Saturnus Quietis, & Contemplationis Dux, cum Ioue Duce Secietatis, Agendique confpirét. Quanquam cüm de Pra&i, atque Actione loquor, nullo modo ad Dodrinam Profefforiam, & Lucrofam innuo : Neque | enim me fugit, quantopere hoc ipfum, Progteffionem | Do&rinz, & Amplificationem moretur ; perindé qui- dem vt Aureum Malum, ante Oculos Atalanta proie- &um, quod vt tollat, dum fle&itfe, Curfus intercà im- editur 3 Declinat cur[it, Aurumá, "volubile tollit. Neque rursüs mihi in animo eft, quod de Socrate di- | &um erat, P/ilofophiam dewocare de Celo, "pt tantum- | modo cver[aetur in. Terri 5 hoc eft, Phyficam feponi, |. vt Moralis Philofophia, & Politica celebraretur fola: fed quemadmodum Celsum & Terra fimul confpi- rant, & confentiunt , ad Hominum tuendam vitam, atque iuuandam; ita fané hic Finis effe debet. vtriufq; Philofophiz, vt reie&is vanis fpeculationibus,& quic- quid : ovni — à era i — OIIEENUNENCUCISDUGEEIG A GM MM CELL LL CR 39 L:isrR Paiwvs uid inane, ac flerile eft, conferuetur quicquid folidü ell, ac fructuofüm; vt hoc paco, Scientia non fit tan- quàm Scortum, ad Voluptatem; aut tanquàm Ancilla, ad quz ftum ; fed tanquàm Sponía,àd Generátionem, Fructum, atque Solatium honeftum. — Iam explicafle videor, & quafi Diffectione quádam aperuiffe, vitiofos illos Humores, aut faltem eorum przcipuos, qui non folüm obftitere profectui Litera- rum, vcrüm etiam culpandis ijídém. aníam dedere. Quod quidem fi nimis ad viuum fecerim , meminiffe oportet, Fidelia vulnera amantis, [ed dolofa Ofcula malig- manti. Vtcünque, hoc certé mihi videor affecutus; vc merear fidem in fequenti procconio; chm in foperiori Cenfürà tam libere egerim. «Neque tamen in anirno eft mihi, Pancgyricum Literatum Ícribere, aut Hym- num Mufis prcecinere, licet. forfiàn: diü iam. fit; ex quo Sacra earum rité celebratà fint : fed. confilium eft abíque Pigmentis, & Hyperbolis; verum do&trinz contra alias res Pondus, excipere & petpendere, verum- que eius Valorem & Pretium; c Tc(timonijs Diuinis arque Humanis exquirere. 5. 000551 . Primó igitur quaramus Dignitatem Scieritiz in Ár- chetypo , fiue Exemplati ; id eft, in Attributis, acque A&is Dei, quatenüs reuclantur Flomini, :& fobrià 1n- dagari poffunt, Quà in re, noà «&ompctir: appellatio Do&trinz, cüm omnis Doàtrira fic Scientia acquifita ; nulla autem Cognitio in Deo acquifita eft, fed Origi- ralis. Iraque aliud querendüm eft nome; Sapizuzia , Ícilicet, vt facra Scriptura cam indigetanr. : : " Sicautem fe res habet: In operibus Creationis, du: plicem Virtutis Diuinz Emanationem videmus , qua- rüm vnaád Porentíam refernir; altera ad Sapientiam: Illa pracipué cernitur in crearidà Mole Maceriz ; hxc in Pulchritudine. Forma difponendá. | Hoc | pofiro notandum eít; nihil.in Creatioriis Hiftorià obttare; ri quin prom De Jlugmentis Scientiarum.» quin fuerit confufà illa Coeli Terrzque Maffa, & Ma- teria, vnico temporis momento creata ; cui tamen dif- ponendz,digerendzque fex dies fuerunt attributi:adeó fignantér Deus Opera Potentiz, ac Sapientiz difcrimi- nauit. Cui accedit, quod de Materie Creatione, me- moriz proditum non fit, dixiffe Deum, Far Ca]um 5 Terra, ficut de fequenübus operibus di&um eft; fed nudé atque a&ualitér, Dew creauit Celum, (9 Terram : ita vc Materia videatur, tanquam: Manu facta, For- mz vcro Introductio flilum habeat Legis ; aut De creti. | : Pergamus àDco ad Angelos; quorum Natura dig- natione eft Deo proxima. Videmus in Ordinibus An- gelorum (quatenüs fides adhibenda Ccclefti illi Hic- rarchiz, que Dionyfrj'Areopagita: nomine euulgatur) primum locum obtinere Seraphim , Angelos fcilicet Amoris ;Íccundum Chermbim, Angelos Illuminationis; tertium autem Locum; & fequentes; TProntz, Principas | bw, czterifque Angelis. Potentiz, & Minifterij couce- | di :«t ex hoc ipfo ordine, ac diftributione clarum fit, | Angclos Scientiz, & Illuminationis, Angelis Imperij | & Potentiz przponi. ; A Spiritibus, & Intelligentijs, ad Formas Senfibiles & Marteriatas defcendentes, legimus: primam Forma- rum creararum fuiffe Lucem ; quz in Naturalibus & | Corporceis, Scientic in Spiricualibus atque Incorporeis refpondet. '!'n2& o»(1 n | Sic in Diflributione Dierum, videmus Diem, quà | requieuit Deus, & contemplatus eft Opera fua, benc- didus fuiffe (upra omnes Dies, quibus creata cft, & difpofita Fabrica V niuerfr. i | | Poft Creationem abfolutam; legimus Hominem: collocari in Paradifo; vt illic operatetur :quod quidem | Opus, aliud effe non poterat, quàrà quale pertinet: ad Contemplandum ; hoc eft, cuius.Finis, non:ad Ne- | oia ceífiratem LrisrzR Pnariwvs. ceífitatem aliquam, fed ad Delectationem, & A&iuita- tem fine Moleltià, referri poffit : cüm enim tunc tem. poris, nulla potuerit effe Creature: Reluctatio, nullus füdor vultis, neceffarioó fequitur Actiones Humanas, ad Voluptatem, & Contemplationem, non ad Labo- rem, aut Opus comparatas fuiffe. Rursus prima Ho- minis Actiones quas in Paradifo exercuit, duas fumma- rias Scientiz parces complexa funt : Hz erant, [nfpectio Creaturarum, & Impofitio Nominum. Nam Scientia illa, quz Lapfum introduxit (quod & ante monuimus) nonerat Naturalis Scientia circa Creaturas, fed Mora- lis Scientia de Bono & Malo ; ex bác fuppofitione, uod Dei Mandata, aut Vetira, non effenc Principia Boni & Mali , fed quod alias haberent illà Origines ; uorum cognitionem affe&auit Homo, fcilicet vt to- talitér à Deo deficeret, & fibi ipfi, faoque arbitrio pror- (às inniteretur. : Veniamus ad ea, qua ftatim poft Lapfum contigere. Videmus (vt innumera funt Sacrarum Sctipturarum Mylteria, faluà femper veritate Hiftoricá & Literali ) imaginem duarum Vitarum,Contemplatiug nimirüm & AGtiuzjn Perfonis Abelis & Caini;inque eorum in- fitutis, & primitiuis viuendi Rationibus dclineatam : Quorum alter Paftor erat (qui propter Otium & Quic- tem, liberiinque Coeli Afpe&tum, Typus eft vitz The- oricz ) alter Agricola (laboribus fcilicec fatigarus, & a[pcétu in Terram defixus.) Vbi cernere eft; Fauorem, Ele&tionemque Diuinam, ad Paftorem acccfliffe; non ad Agricolam. Sic ante Diluuiur, Sacri Fafti, inter pauciffima, qua decofeculo memcrantur, dignati funt memoriz pro- dcre, Inuentores Muficz, atque Operum mctallico- rum. Sequenti Seculo poft Diluuium, grauiffima poena, quà Deus Humanam Superbiami vltus cft, fux Confufio Linguarum, quà Do&rinz liberum Com- 4I "De lugmentü Scientiarum.» Commercium, & literarum ad inuicem Communica- tio maxime interclufa cft. Dceícendamus ad Mofem Legis-latorem, & primum Dei Notarium, quem Scripturz ornant hoc elogio, quod gnarus 7 peritus effet Omnis doéirine ZEgyptiorum. Qua quidem Gens inter vetuftiffimas Mundi Scholas numeratur. Sicenim Plato inducit /Egyptium Sacer- dotem dicentem Soloni ; Vos Greci femper Pueri eflis, nullam "vel Scientiam Antiquitatis, vel Antiquitatem $ei- enii« babentes,. Perluftremus Caremonialem Legem Mofis, reperiemufque prater Chrifti Prefigurationem, Diftincionem populi Dei à Gentibus, Exercitium Obcdientiz, aliofque eiufdem Legis Vfus facros, non- nullos do&tiffimorum Rabbinorum, haud inutilem circa cam nauaffe operam, vt feduló eruerent, quan- doque Naturalem ; quandoque Moralem Senfum Ca- remoniarum, & Rituum. Exempli gratià, vbi de Leprà dicitur, $7 efflorwerit. difcurrens Lepra, Homo anundus eyit, £7 non recludetur , fin caro. "viua in eo. erit, immunditie condemnabitur, Q9 ad Sacerdotis arbitrium Jeparabitur. . Ex hàc Lege colligit vnus corum Axi- oma in Naturà; Putredinem pe[lilentiorem effe, ante, quam pofl Maturitatem. Alius Morale Documen- tum clicit, Homines flagitis "vudique coopertos , mi- mis corrumpere publicos mores, quam mediocriter, €? ex parte. tentum. malos: adcó vt ex hoc, & fimili- bus locis eius Legis, prater Senfum Theologicum, haud pauca ad Philofophiam Spce&antia Spargi videantur, ! Si quis etiam. eximium illum Tobi Librum di- ligentér cuolucrit, plenum eum, & tanquam gra- uidum, Naturalis Philofophiz Myfteriis deprchen- det. Exempli gratià ; circa Cofmographiam, & Ro- tunditatem Terre, illo loco, Qui extendit Aqilo- nem fuper vacuum, 42 appendit terram [uper mibilum. . Vbi Li:srzR Pnaiwvs. Vbi penfilis Terra, Polus Ar&ticus, & Cocli conuexi- tas in extimis, haud obfcuré infinuantut. Rursüs circa Altronomiam,& Afterifmos,illis verbis,S piritus eius or- nauit Calos, Q7 ob[letricante mam eiur edu£tw e$t Colubey tortuofis. Ev alio loco, Nunquid coniungere valebiy mi- cantes [Hellas Pleiadas, aut gyrum AréEuri poterte diffibare ? vbi immota configuratio ftellarum Fixarum, paribus interuallis femper inter fe diftantium , elegantiffim deícribitur. Item alio loco, Qui facit Ar&urim, d? Oriona, 49 Hyadas, Q2 Interiora Auflri. V bi iterüm in- nuit depreífionem Anrarctici Poli, eamque dcfignat nomine Iweriorum Auf]ri, quia Auftrales ttellas noitro Hemifphzrio non cernuntur. Circa -generatio- nem Animalium : Annon. ficut lac mulfáli me, 07. ficut cafeum coagulasti me, &c? Circa rem Metallicam, Ha. bet Argentum venarum fuarum principia, Q9" Auro locus eS in quo conflatur, Ferrum de terra tollitur, 47 Lapis [olutu calore in «s vertitur. Ec fequentia in codem Capite. .. Paritér & in Períonà Regis Salomonis , videmus Donum Sapientiz, tum in Petitione ipfius, tum in Conceíhone Diuinà, omnibus terrenz , & tempotalis Felicitatis Bonis przlatum. Virtute cuius Doni, & Conceffionis, Salomon egregi? inftructus, non folüm Ícripfit infignes illas Parabolas, fiue Aphorifmos de Diuiná, atque Morali Philofophi ; verüm etiàm com- pofuit Naturalem Hiftoriam omnium Vegctabilium, A cedro fuper montem, "vfque ad mu[cum füper murum, (qui nihil eft aliud, quàm Rudimentum plantz, Putrc- dinis & Herbxz Medium) Omniümque etiàm, quz re- fpirant, & mouentur. Imó idem Rex Salomon,quam- uis excelluerit Opibus , Magnificentià /Edificiorum, Claffc, Famulitio, Nominis celebritate, & reliquis quz ad gloriam pertinent, nihil amen,ex ifto Gloria fcgcte, fibi ipfi decerpit, aut affamit, prater DecusInquiren- di, & Inueniendi veritatem. Sic énim diferté ait; G/o- "ouG 4 ria Nui. 44. "De Augmentis Scientiarum ria Dei e$l celare cverbum, 7 gloria Regis inuefligare fer- monem. Ac fi Diuina Maicftas innoxio illo, & bene- uolo pacrorum Ludo delectaretur, qui idcó fe abícon- dunt, vt inueniantur : quafiquectiam nihil effet hono- rificentius Regibus, quam Dci Collufores cffe in eo- | dem Ludo ; przfertim cüm tot Ingenijs imperent, tan- rafque opes przftó habeant, quibus omnis Secreti In- ücítigatio abfolui poffit. Nec vcro alitér hc difpenfauit Deus, poftquàm Saluator nofter in mundum veniffer. Ille enim prius, potentiam oftendit fuam; in profligandà ignorantià, vbi cum Doctoribus, & Sacerdotibus differeret in Templo, quam in fubiugandà Natur, tot & tantis | | editis Miraculis. Aduentus quoquc Spirits Sancti przcipué adumbratus, atquc expreflus fuitin fimilitu. dine, ac Dono Linguarum, quz funt duntaxat 7z/i- | cola S cientix. i | Itain fcligendis illisInftrumentís qua adhibuitDeus ad fidem diffeminandam , initio Homines euocaáuit plané indoctos, & illiteratos, preterquam quod Spi- ritüs Sancti Afflatu inftru&ti fuiffent ; quo cuidenuuüs | Virtutem fuam Immediatam, & Diuinam declararet, | omnemque Humaná Sapientiam deprimerer. Quam- | primüm autem Confilium fuum in hác parte perim- | pletum effet, mox in proxim& Succeffione Tempo- rum, Diuinam Veritatem fuam, alijs Do&trinis veluti pediffequis comitatam, in Mundum immifir. Itaque D. Pauli Calamus, (qui inter Apoftolos folus literatus fuit) in Scripturis Noui Teftamenti, przcipué à Deo |. adhibitus eft. : Hd Sic & nouimus complures ex antiquis Epifcopis & Patribus, egregie fuiffein omni Echnicorum Eruditio- nc verfatos. Adcó vt Edictum Iuliani,quo cautum eft; nc Chriftiani ad Scholas, & Gymnafia mitterentur, perniciofior machina, ad expugnandam Fidem Chri-. ftianam, |. LiskER PnRiMwMvs. fecutiones, habitum fuerit. Neque Gregorii primi,Epi- fcopi Romani (catera viri egregii) /Emulatio, & In- uidentia, qui Ethnicorum Authorum, & Antiquiratutmi memoriam obliterare ftudebat, in bonam partem, et- iam apud viros pios, accepta eft; 'Quinimó fola Chri- ftiana Ecclefia, inter Inundationes Scytharum à Plagis Septentrionalibus, & Saracenorüm ab Otientalibus, pretiofas ventilis Eruditionis Reliquias, iam-iam fundi- tis perituras, finu & gremio fuo conferuauit Nupér etiam intueri licet Iefuitas, ( qui parüm ftudio proprio, rim ex muladone Aduerlariorum, Literis ftrcnué inicubucrunt ) quantum fubfidij, viriumque; Romanx Sedi reparanda, & ftabiliendz actulerint. Officia, & Minifteria, preter Ornatum, & Illuftratio- nem, quz Fidei Religionique humaniores Litera: per- foluunt. Vnüm, quod efficacia fint lucitamenta, ad Diuinam Gloriam exaltandam, & «celebrandam : ficut eiim Pfalmi, & aliz Scripturz, crebró ros inuitant ad Contemplationem, Przdicationémque magnificorum, & admirabilia Operam Dei ; ita, fi cantüm in co- rum fpecie exterinà, s vt fenfibus noftris fe exhibent, hareremus; eandem faceremiüs initiriam Maieftau diui- nz, ac fi de Opulentià, & copià nobiliffimi Gemmatii, , ex iis quz palàm exponuntur in pergulà, iudicaremus. Alterum, quod fingulare Remedium, Antidotumque exhibeat Philofophia, contra Infidelitatem ,& Errores. 'Nam Saluator nofter inquit, Erratis nefcientes Seriptu- muy Potmiiam Dei; Nbi duos Libros, nein Errores incidamus, proponit nobis euolueridos : primó Volu- men Scripturarum, i men Creaturarum, quz Potentiam reuclant: Quorum fterior, veluti Clauis eft prioris; non folüm Intel- le&&um noftrum aperiens, ad genuinam Scripturarum DU Mentem, ftianam, quam cruentz Superiorum Imperátorum Per- - Quare vtabfoluam hanc Partem, duo funt precipua | quz Voluntatém Dei; dein Volu- | 4.5 — MAUURIMUTUUUEUNTU TRU occ eter i rt ipe i i 4.6 "De Zugmentis Scientiarum .; Mentem, ex generalibus Regulis Rationis, & Legibus Sermonis expromendam ; Sed porró etiam przcipué Fidem noftram refcrans, vt in feriam ingrediamur Om- nipotentiz Diuinz Meditationem, cuius Characteres maxime infculpti eius Operibus, & incifi funt. Tán- tum de Diuinis Teftimoniis, ac Iudicis, pro verà Dig- nitate, & Pretio Do&rinz, dictum fit. Quantum ad Humana Teftimonia, & Argumenta, ram latusaperitur Campus, vt in Tractatu hoc breui, & preffo, delectum potius adhibere decear, quam copi- ani, Primó itaque Summus apud Ethnicos Honotis Gradus fuit, Diumnam Venerationem, Cultumque con- fequi : ( Quod quidém Chriftianis eft tanquàm Fructus veis :) Nunc vero loquimur feparatim de Iudicijs Humanis. Itaque ( vt ceepimus dicere ) apud Ethnicos, ille quem Graci Apotheofrn, Latini Relationem inter Di- uo: vocarunt, Supremus Honor fuit, qui Homini ab Homine tribui poffet : prefertim vbi non ex Decreto, aut Edido aliquo Imperij ( vt Cafaribusapud Roma- nos ) fed ex Opinione Hominum, & Fide intetná, vl- tró deferretur. Cuius Honoris tam excelít; Gradus qui- dam erat, Et Terminus medius. Quippe füpra Huma- nos Honores, Heroici numerabantur, & Diuini ;in quorum diftributione hunc ordinem tenuere Veteres. Rerumpub. conditores, Legiflatores, Tyrannicidx, Patres Patriz, quíque in rebus ciuilibus optimé meru- | erunt, infigniti funt titulo Heróum tantüm, aut Semi- | deorum, quales fuere Tbefzw, Minos, Romulus, cae- terique : Ex alterá Parte, Inuentores & Authores noua- | rum Artium, quíque Vitam Humanam nouis Com- modis, & Acceífionibus dotárunt, femper confecrati funt inter. Deos ipfos Maiores, quod Cereri, Baccho, Mercurio, Apollini, & alijs contigit. Quod certé jure, & fano cum iudicio factum eft. Nam priorum Benc- merita inita Vnius ZEratis, aut Nationis limites, feré coercentur ; | LiszR PRiwvs coercentur; nec abíimilia funt Imbribus tempefti- uis, & benignis, qui quamuis frugiferi fint; atque op- tabiles, tamen pro illà Tempelftate rantüm, qua deci- dunt, atque pro Amplitudine Tractüs Terrz, quam ir- riganr, vules funt; Poteriorum vero Beneficia, vt ip- Íias Solis, & Ceeletlium Munera, Temporibus perpe- tua, Locis infinita funt : Illa rursüs, cum contentione, & perturbatione, vt. plurimüm coniuacta funt; hzc habent verum Characterem Diuinz Pafentiz, vcni- untque in aura leni, abíque tumultu, auc ftrepitu. Neque fané Do&rinz Meritum in Ciuilibus, & in reprimendis Iacommodis, que Homo Homini in- fert, multum cedit illi alteri, in fubleaandis Huma- nis Neceflitatibus, qux ab ipsà Naturà imponuntur: Atque hoc genus Mceriti, optime adumbratum fuit fub illà fictà Narrarione, de Theatro Orphei ; vbi fin- gulz Beftiz, Auefque congregata funt; quz Appeti- ruum fuorum innatorum immemores, Prxdz, I udi; Pugnz, amicé placidéque vnà ftetere, Cytharz con- centu, & fuauitate caprz. Cu us Sonus vbiautcefla- ret, aut maiorifonitu obrueretur; omnes illico Ani- mantes ad ingenium redibánt. Quàin Fabulà elegan- tér defcribuntur Ingenia, & Mores Hominum, qui variis, & indomitis cupiditatibus agitantur, Lucri, Li- bidinis,Vindi&a: qui tamen quamdiü Aurcs prabent, Praceptis & Suaíionibus Religionis, Legum, Magis Ítrorum, in Libris, Sermonibus, & Concionibus,clo- uentér, & fuauitérmodulantibus, ram di Pacern co- Junt, & focietatem ; Sin i(ta fileant, aut Seditiones,& Tumultus obftrepant, omnia diffiliunt, & in Anar- chiam, atque Confufionem relabuntur. Sed enim hoc clariüscernitur, cüm Reges ipfi, aut Magnates, aut Prafcé&ti eruditione praditi fint. Vt vt enim fuisaddi&us nimiiim Partibus videatur, qui dixit, Tum demum Rep. fore felices, m amt Philofophi regnant, T4 De Zlugmentis Scientiarum.» regnant, aut Reges pbilofophantur ; Hoc tamen experi- entià notum ell, fub eruditis Principibus, & Cutto- dibus Reip. fecula maximé fzlicia fuiffc. Quamuis enim Reges ipfi, fuos habeant Errores & Vitia, Affe- Gibus fcilicet & prauis confuetudinibus pro more cxterorum Hominum obnoxii ; tamen Doctrinarum f1 accedat Lumen, anticipate quzdam Notiones, Re- ligionis, Prudentiz, Honcftaris, retinent eos, & ab om- ni przcipiti, & immedicabili Exceffu, & Errore refrz- nant ; Áurem femper vellentes, etiam cüm Confiliarii, & Domeftici flent. Quin Senatores ipfi, & Confilia- rii, qui Literis exculu funt, Solidioribus innituntur Principiis, quam qui ab Experientià tantüm edocti funt ; illisex longinquo profpicientibus Pericula, & matur propulfanubus,cüm ifti tantüm ex propinquo, & cominüs fapiant, nihil videntes nifi quod imminet, & tunc demüm Agilitatc Ingenii fui, fein ipfo Pericu- lorum articulo, expedire, & eripere poffe confidentes. Quz Felicitas Temporum fub eruditis Principibus ( vt fempér brcuitati Studeam, adhibens non nifi lc- &iffima queque Exempla, & maximé illuftria) pra- cipue cernitur coin Seculo, quod à Morte Domitiani Imperatoris, víque ad Imperium Commodi defluxit; Succeflionem fex Principum eruditorum aut certé cru- ditioni impensé fauentium, comple&ente ; omnium- que, ( fi temporalia Bona fpectemus ) quz vnquam vidit Roma, totius Orbis tunc Epitome, longé flo- rentiffimo. Id quod Domitiano, pridie cius diei, quo interfc&us eft, in Somnis pramonftratum erat. uip- pequi videre vifus eft, Capur aureum fibi pone ceruicem enatum e[[z : Quod fané vaticinium, Auris illis fubíe- uentibus Seculis,adimpletum eft ; Dc quibus figilla- tim fed breuiffimé verba faciam. Nerua Vir do&us fuit, , Apollonij illius Pytha- gorei Familiaris, & quafi Difcipulus, qui etiàm fere LisreR Pniwvs. feré expirauit, in Veríu.illo Homeri, Tvlis Bhbabe tuts lachrymas wleifcere nof] ras. Traianw non ipfc quidem doctus, fed Doctrinz Admi: | rator, & erga Literatos muni&cus;;Bibliothecarum In- fticutor, & in cuius Aulà ( licet Imperatoris Bellicoa) Profeffores & Padagogos gratiofillimos fuiffe, Me- moriz proditum eft. Adriazw curiofiffinus Mortaliz um, & inexplebilis omnis Varietatis, & Secreti Inuc- ftigator. Antoninus fabülis & quáftScholafticus, vnde eriam Qymini. fector vocatus. elk, -..Ex Dàiis Fratribus autem , Lucius Commodu: mollior: Literagum genere eruditus : Marcus etiàm. Cognominc ipío Philofo- phus. Hi Principes, vc doctiflimijita & Optimi fue- | runt, Nerua clementiffimus Imperator, quite, fi hi- hil aliud ,!Or:bi Traianus. dedit. Fraidmin, ornium | qui imperarunt, & Belli & Pacis Arubupauaximé Sorens: Idem Imperí; fines longithm? protulit; Idem | vim Dominationis modeftiíTim e cóhibuit ziMaximo- : rum etiàm Extru&tor Operum y;;yndc à. Cezffantino, Parietaria pet inuidiam vocatus. eft, propter Nomen : cius tor parietibus | inciíam.!': Adrianum. Temporis | ipfius ZEmulus : Iniurias enim &;Ruinas; Temporis; | in quoquo: genere, curà & munificentià fuà, repara: | uit. Antonius, (vt etiam appellatus eft) Vir maxime | Pius, natuà quàdam. & oM gums vc : Ordinibus gratus, cuiufque Regnum (licethaud bre- uc ) omnis calamitaris expers... Laelius Commodus ra: iri quidem Bonitate cedeus, reliquos Imp-taroresplu- | rimos füpcrans. Marcus Vir ad Exémplar Vartutis cont: | pofitus, cuique Scurraille, in Coruiuio Deorum, ni: hil. habuit quod obijceret, prater patientiam erga mo: | res Vxoris. la hác itaque continuà fex Principum: fes tic, videre cuiuis liceat, foeliciffimos fru&us Doátrinas, in Imperio collocatz, in maximàQ:bis Terrarum Ta- bulà depictos. daodi» a [4] «P, Ms. o dan — — e M — "-— 50 2De Zugmentis Scientiarum, Iam vero Doctrina , non in Ciuilia tantüm , at- que Artes Pacis, influxum habet, fed & in militari Virtute exercet vim füam , ac potentiam ; vt claré perípicitur in Exemplis Alexandri Magni, & Cafa- ris Dictatoris ; Quorum antcà obitér meminimus, nunc vero ca pauló fufiüs retractabimus :. Horum Virtutes Militares, & Res in bello Geftas, fuper- uacaneuri effet notáre, aut recenfere, cüm in eo ge- nere Mundi Miracula extiterint : fed. de Amore ip- forum, & ftudio crga Literas, nec-non in rjfdem Ex- cellentià propriá, non alienum erit, fi pauca fubiun- gamus - / — Educatüs fuit Alexander, edoctufque ab Arifto- tele, ( Philofopho certé magno) qui non nullos e libris fuis philofophicis ei nuncupauit : A latere il- lius nunquàm difcedebat Callifthenes, alijque per- crudi; viri, qui Caflra fequebantur, & perpetui crant, omnium eius Itinerum & Expeditionum Co- mites : Quo autem pretio literas habuerit, haud pauca liquido demonftrant : veluti Inuidia, quà dignam cenfuit Achillis Fortunam, quod Geftarum Rerum , Laudumque fuarum, Homerum Przconem | inuenerat. Iudicium de pretiosà Darii Arculà, in- ter rcliqua fpolia repertà, de quà cüm Quztio mo- ucretur, quidnam potiffimum dignum eílet, quod in cà afferuaretur, ipfe, cüm alii alia dicerent, pro Ho- meri Operibus fententiam tulit. Epiftola Obiur- gatoria ad Ariftotelem | miffa, poftquàm Libros Phyficorum cdidiffet, in quà expoítulat, quod Philofophie Myfteria cuulgaffet; fimulque reícri- bit, malle fe omnibus doctrinà & cognitione, tom potentià ac Imperio przcellere. Sunt & alia quz hücípectant. Ipfe veró, quam cgregié Animum excoluiffet do&trinà , in omnibus cius Dicis, & Refponfis apparet, vcl potiüs refulget, Erudi- uus M o n im LiÀisrz& Pnhiwvs. Eruditione pleniffimis ; in quibus, licet numero pauca fiat, quz adhuc fuperfint, fingularum Scientiarum Ve- ftigia alté impreffa reperias. In Moralibus, obícruetur primó Alexandri Apoph- thegma circa Diogenem, & aduerte (fi placet) fiforce non vnam ex grauifIimis quzítionibus Moralis Philo- fophiz, conftituat : trüm qui ffuitur externis bonis, fc- licior fit, an qui contemnit ? cüm enim Diogenem cerne- ret, tam paruo contentum, conuerfus ad circum[tantes, qui eius conditionem fubfannabant, Ni/ ef[zs, iuquit, Alexander, optarem e[[e Diogenes. At Seneca in hàc com- paratione Diogenem pratulit, cm diceret, P/w erac, quod Diogenes nollet accipere, quàm quod Alexander. po[fet dare. TER In Naturalibus,obferuetur illud quod crebrà vfur- pabat, Iz duabus [e rebus, mortalitatem [uam maxime per- cipere,Somno «7 Libidine : Quod fané dictum ex intimà Natutali Philofophià depromptum e(t, non tam Alex- andrum, quàm Ariftotelem, aut Democritum fapiens ; ciim tam Indigentia, quàm Redundantia Naturz; per illa duo defignata, Mortis fint tanquam Arrhabonces, - In Pocticisobferuetur dictum illud, quüm fanguine é vulneribus eius effluente, acceríeret vnum ex Adula- toribus, qui ci Diuinitatem tribuete folebat, $pe£a, in- quit, Pomnzs [Te fanguis eSE, non talis liquor, qualem dixit Homerus, Veneris € manu mana[fevulnerata à Diomede , ; hocdicto & Poctas; & Affentatoresfuos, & feipfum ridens: In Dialc&icis, accipe reprchenfionem illam Árgu- —À— —— $1 tiarum Dialecticarum, circa reijcienda, & retorquenida | argumenta, in di&o fuo, quo perítrinxit Caffandrum, Delatores Patris fui Antipatri repellentem;Cüm enim Alexander forté dixiffet, Nunquid putas bos Hominesam z L €t$ longum iter (afcebturos fuiffe, mfi iuflam doloriscau[fam | | babuifent? Refpondit Caffander, Im boc ipfum Animos S De Zugmentis Scientiarum » eis dedit, quod fperabant longinquitatem "vie obfHiruram, quo minis calumnia proderetur.. Euge,inquit Rex, Stro- phas Ariffotelis, rem pro? contra detorquentes. Attamen hàc ipsà, quam in alio carpebat, arte, càm res poftula- ret,in conimodum fuum vti, prob? nouerat: Ita enim accidit,vt Callifthenes(quem odio clam habebat,quod nóuz cius inter Diuos Relationi refragaretur,) in quo- dam Conuiuio rogatus effet, ab vnà difcumbentibus, vt oblectarionis gratià, (cüm effet vir eloquentiffimus) Thema aliquod pro arbitrio fibi fumeret,de quo fubito diceret ; ille autem annuens, & laudes Gentis Macedo- nicz eligens,mirifico cum omnium applaufu differuit : At ncutiquam hoc delectatus Alexander, fubiecit, In boná cátisá, facile e$ cuilibet e[Je eloguenti, quin verte, in- quit, filum, d? quid contra nos poffís, audiamus. Cal- lifthenes negotium in fe recepit, idque tam acerbe, tamque aculeaté praftitit, vt Alexander interpellans di- ceret, Etiám malus. animus, eque ac bona caufJa indit elo- queniiam. In Rhetoricis, ad quz Tropi, & ornamenta perti- nent, cccetibi cleganuffimum Metaphora vfum, quà Antipatrum impcriofum, & ryrannicum Prafidem perftrinxit. Cüm enim Amicus quidam Antipatri lau- daret eum coram Alexandro, quod tam moderatus effet, neque in Perficum, prout alij Prfe&ti; luxum, víumque purpurz, veteri Macedoniz amictu exuto, degeneraret, 4r intus, inquit Alexander, Apripater ef totus purpurew. Euàm & ila Mctaphora infignis : Cüm Parmenio ad eum accederet, in Campis Arbellz, eique ingentem hoftium exercitum monftraret, qui | oculis fubiacens: noctu, propter infinitum numcrum Ignium, veluti. alterum: Firmamentum Stellatum re- prafentabar, ideoque confuleret, vt Nocturno Pralio illos inuaderec, Nolo, inquit Alexander, /uffurari cvi- Cloriam. In —————————— ———— ENG. m L:sts PiRIWwvs. In politicis, attende grauifhimam illam, & pruden- tiffimam diftinctionem ( quam omnis Pofleriras am- plexa eft) quà duos ex pracipuis eius Atnicis, Ephe- flionem & Craterum difcreuit, quum diceret, ALerm Alexandrum. amare, alterum. amare Regem - Dillimili- tudinem maximi ponderis, etiam inter fideliflimos Re- gum Seruos conftituens, quod alii magis Domino- rum fuorum Perfonas vero Affectu profequantur, alii potius moucantur Officio erga Principatum ipfum. Spectetur ctiam, quam eximié tedárgueret Errorem, Principum Confiliarijs familiarem, qui plerunque confilia, pro modulo fui Animi, & Fortune, non Dominorum, fuggerunt. Cüra enim Darius magnas Alexandro offerret conditiones, Parmenio; Ero, in- quit, f effem Alexander, acciperem. Subiecit Alexan- der, Et ego quidem fi efJem Parmenio. Poftremo, excutia- tur acre illud atque acutum Refponfum, ad Amicos interrogantes, Quid fibi referuaret, cürri tot & ratita donaret? Spem, inquit : quippe qui probé fciret, fub« ductis rationibus, Spem veram eíIe Sortem, & tan: uam Hzrediratem, ad rüágna afpirantium. "Haec Iulij Caefaris Sors, cum proficifcens in Galliam, vni- uerfas opes profufis largitionibus exhaufiffe. Haéc etiam Sors Henrici Ducis Guifii,Nobiliffimi Principis, licec nimiüm Ambitiofi, de quo illud increbuit, F&- neratoretá eum fuifff conum omnium Gallorum. maximum, eb quod omnes opes in nominibws baberet, atque Patrimoni- twn cvniter[um, in obligationes contzrti/]et. Caeterum Ad: miratio huius Principis, dur eum mihi; non vt Alex- andrum Magnum, fed vt Ariftotelis Difcipulumi pro- pono, longiüsforrafsé meproüexit. ^ —— — ". ^ Quantum ad Íulium Cafarem, non eft opas, vt de pra ftant Eruditionis eius, aut ex Education, aut ex Faniliaribus,' aüt ex Refponfis fuis; coniectu- ram faciamus. Hzc fiquidem eminet in éiu$ feripus; tmm, eos icm RR emm oa e Rm msi ——— U— 5t De Jlugmentis Scientiarum.» [?], Mert & Libris, quorum alij extant, alij infoclicitér defidc- rantur.Primó enim hodie in manibus habeturjinfignis illa Bellorum fuorum Hiftoria, cui Nomen & T itulü Commentariorum duntaxat przfixit; In quo omnes pofteri.folidum Rerum pondus,& viua tam Actionum quàm Perfonarum fimulachra, cum caftiffimà puritate fermonis Narrationifque perfpicuitate eximià,cóiuncta admirantur : Quas quidem Dotes, non à Naturá infa- fas fuiffe, fed à Przecepris Inftitutifq; Doctrinz acquifi- tasteítatur liber eius de 4alogi4 ; qui nihil aliud erat, uam Grammaticalis quzdam Philofophia; in quo fe- duló dedit operam, vt Vox ad Placitum,redderetur Vox adLicitum ; & Confuetudo quoquo modo loquendi, ad congruitatem reuocaretur emendate loquendi , & verba, qua funt Rerum Imagines, Rebus ipfis conue- nirent, non vulgi prorfüs arbitrium fequerentur. Ita etiam vcluti Monumentum Doctrinz, non mi- nüs quam Potentiz, emendatam cius Edicto habemus computationem Ánni; quz diferte teftatur; zque eum gloriz fibi duxiffe, Syderum in coelis Leges pernoffe, ac Hominibus in Terris Leges dediffc. TM Ex Libro quoquecui Titulum przpofuit Anti-Cato; facilé conftat, eum tanto ftudio accenfum, ad Victori- am Ingenij, quanto Belli & Armorum obünendam ; certamen Calami tum fufcipientem, contra maximum cotemporcPugilem, Ciceronem Oratorem. . Rurfüsin Libro Apophthegmatum quz collegit, vi- demus honorificentius fibi puraffe, fi Íeipfum tanquam in Tabellas,aut Codicillos mutaret, in quos prudentia aliorum Dicta, grauiáque referrentur; quam fi Dicta fua propria, velut Oracula facrarentur, ficut inepti Prin- cipes nonnulli, adulatione corrupti, fibi fieri geftiunt. Attamen fi recenfere vellem, pleraque cius Dicta, ( vt feciin Alexando ) funteacerté huiufmodi, qualia no- tat Salomon, Verba. fapientum funt tanquam Aculei, Q9 | tanquam | LisreR Pnriwvs. ——— tanquam Claui in altum deffxi. Yaque tria hic rantüm proponam, non tamelegantià, quam vi & efficacià mi- rabilia. Primó igitur, Magifter fit, oportet, loquendi, qui vnico verbo, feditionem in excercitu comprimere po- tuit. Sicautem fe res habuit. Romanis mos fuic, cüm Exercitum Duces alloquerentur, Milites vti eos appcl- larent, cüm Magiftratus Populum, Quirites. Tumul- tuabantur Milites Carfaris, àc Miffionem feditiof? flagi- tábant; non quod hoc ipfi cuperent, fed vc hoc pottu- lato, Czfarem adalias Ceaditiones adigerent: Ille im- motus, a:que inconcuffus filentio fa&o fic exorfüs eft : Ego Snjrites: Quo verbo, eos iam dimiffos fignifica- bat. Eo perculíi Milites, & plané obftupefa&i,concio- nantem deinceps perpetuo obturbabant, & poftulato illo Miflionis pofthabito, contrà obnixé petebant, vc Militum Appellatio eis reftitueretur. Secundum fuit huiufmodi. Regis Nomen Caefar (ummé affe&abat:. Itaque fübornati funt nonnulli,qui pratereuntém populari Acclamatione Regem faluta- rent. Ille fentiens Acclamationem tenuem fuifTz, ac raram; Negotium ioco transmifit, ac f1 erratum effecin . Cognomine, Nor Rex fum, inquit, fedCefar.. Dictum fané huiufmodi, vt fi diligenter excutiatur, vigor cius & pondus, vix exprimi poffiz: Primüm enim recufa tionem Nominis prz fe ferebatfed ncutiquàm feriam : Deindc ingeritem quandam Confidentiam, & Magna- nimitatem mon(trabat; aci Caefaris appellatio, il- luftrior Titulus effe, quam Regis ; quod haud fecis euénit,& víque in hodiernum diem obtinuit. Sed quod illius maxime intererat, hoc dictum, fummo artificio, finem fuum vrgebat ; Hoc enim innuebat S. P.Q. R. | de releui, hoc eft Nomine tantàm | ( nam poteftatern Regiam iampridem habebat) fecum contendere ; ac tali Nomine, quale complutes ctiam ex Familiis obícu- Em 35 e m i ja i t i $36 | "De Augmentb Scientiarum.» | risgerebant : Nam Cognomen Regis multis Roma- norum Gentilitium erat, quemadmodüm & nos fimile uiddam noftro idiomate habemus. Vltimum quod hoc loco repetere placet, tale fuit. Cüm Cafar poft bellum initum, Romam occupaflet, atque fanctius /Erarium reclufiffet, vt Pecunias ibi congeltas, in vfus Belli tolleret, reftitit Mctellus;vtpote tunc temporis Tribunus ; Cui Caffar, $i per//es, inquit, mortuus es.Dein reprimens fe paulüm;fubiecit,Adolefcés, durius eff mibi boc dicere, quam facere... Dictum tam mi- rificé, ex terrore & clementià conflatum, vt nibil fupra. . Verüm vt Czcfarem mittamus; Perfpicuum cft eum probé fibi confcium fuz eximia Eruditionis fuiffe; vt liquet ex eo, quod demirantibus nonnullis Luci; Sylla: confilium, in deponendà .Dictaturà, cavillans dixit, Sylla ne[ciuit literas, dictare non potuit. Nunc autem tempus. videtur imponendi finem buic diísertationi de ar&tà coniunctione Militaris Virtücis,& Literariz. (quid enim in hoc genere, poft Alexandrum & Cacfarem afferri poteft? ) nifi quod moucor vnius al- terius Exempli dignitate, & infolentià, co quod tam fubitó tranficrit, à Ludibrio ad Miraculum. Eft autem Xenophontis Philofophi, qui & Socratis Ludo pro- fe&us cft in Afiam, cum Cyro Iuniore, in Expeditione contra Regem Artaxerxem : Hic Xenophon co temn- porc peradolcfcens fuit, . & nunquàm Aciem, aut Ca- ftra viderat, nequetunc prefeéturam aliquam in Exer- citu gerebat, fed tantüm fponte,ob Amicitiam Proxeni proficifcebatur. Aderat forté fortuná, cüm Falinus à Magno Rege Legatus ad Gracos veniret, poftquàm Cyrusin Ácie occubuiffet, Grzci autem. ( Manipulus tancnummodó Hominum) | Ducc orbati,in medio Pro- vinciarum Perfiz, à Patrià fuá,plurimorum M.lliarium interuallis, & Fluminibus maximis atque alüffimis in- terclufi effent. Legatio hüc fpectabat, vt pofitis Armis atque L:iskR Pninwvs. atque deditis, fc Regiz Clementi fubmitrerent :: Cui legationi antequàm publice refponfum effet, complu- xes cx Excrcitu, familiatitér cum Falino colloqueban- tur, intcr quos Xenophon ita forte locutus elt. 12, inquit, Fade; bec do tantum noba iam [nper[unt, dnm. 3. Virtus, fi igitur Arma dedamus, cui "vfu (obfevro) nobis erit Virtus? Ac Falinusfubridens, IN fallor (inquit) "tbenienfis es ( Adolef&ens)7 Philofophie inctmbis, atá, bellula funt, qua dictr, [ed paldé erras, fi virtutem vesiyam Regijs Copijs parem ejJe arbitreris. Ecce Ludibrium, fe- quitur Miraculum. Nouitius i(teex Scholà, & Philo- iophus, poftquam omnes Duces, & Prxfecti proditio- ne interempti effent, decem millia Peditum, Babylonc in Grzciam reduxit, pex medias Regis Prouincias; om- nibus cius Copijs fruftrà obnitentibus : Quo fa&o ftu- porem iniecit omnibus, Graecis autetn ab eo tempore, 1ngchtcs addidit Animos,& Spiritus,ad Perfarum Reg. num ibuadendum, & fübuertendum. Qüod & mox cogitauit fane; & defignauit Iafon'Theffalus ; centauit, & inchoauit Agceíilaus Spartanus ; perfecit demüm A- lexander Macedo, omnes Literati iftius prxüii egregio Facinorc incitati. . (eti - Pergamusab Imperatorià, Militárique Virtute, ad Moralem, &eam quz eft Hominum priuatorum : Pri- mo, certiffimum elt illud Poetz, Scilicet ingenuas didicifJe fideliter Artes UN Emollit mores, tiec fmit effe feros. Eruditio fiquidém Humanas Mentes , feritate atque barbarie cxuit.. Vetuntamén opuseft, vc Accentus fit in Voce illà Fidelitir. Nam tumultuaria Cognito fle- &it potius in contrarium. Eruditiojinquam, Leuita- tem, Temeritatem, atque Infolentiam tollit, dum om- nia Pericula & Ambigua fimul cum re ipsà fugecrit, Rationum & Argumentorum pondera in vtramque partem librat,.prima quiz que qua fe offerant animo | I eique 57 ^ 58 De Zugmentt Scientiarum.» cique arrident pro fufpectis habet, iterque omne tan- quam explorato inire doce. Eadem Admirationem Rerum vanam & nimiam cucllit; Radicem ipfam om- nis infirmi Confilii: quippe admiramur Res, vel quia Nous íunt; vel quia Magnz. Quantum ad Nouita- tem, nemo eft qui Literas, & Rerum Contemplaiio- nem penitüs imbiberit, quin illud Cordi impreffum habeat, Nil soui fuper terram. Neque enim Puparum Ludü, quifquam magnoperé mirabitur, qui pone Au- lza caput inferens, Organa quibus mouentur, & Fila- menta cernit. Quantum ad Magnitudinem, quemad- modüm Alexander Magnus, ingentibus przliis, & Vi- &otiis in Afià affuctus, cüm interdüm acciperet & Grz- cià Literas; dc Expeditionibus, & Dimicauonibus qui- buídam illic fa&is, que plerunque propter Pontem ali- quem, aut Caftellum, aut ad fummum, pro expugna- üone Oppidi alicuius fufcipiebantur, dicere folebar, Videri fibà Nuncium allatum, de Ranarum, 42. Marium Pugná, de quá Hotnerus :. Siccerté, qui vniuerfitarem Rerum, eiufque Fabricam intueatur, illi Terrz Glo- bus, cum Hominibus fuperftantibus ( f1 Diuinitatem Animarum feponas) haud maius quidpiam videbitur, quam Colliculus Formicarum, quarum ali curn Gra- nis,aliz cum Ouis fuis, aliz vacuz, omnes binc inde circa exiguum Puluifculi Accruum , reprant & curfi- tant. Porró Eruditio aufert, aut faltern minuit Timo- rem Mortis, atque aducríz Fortunz, quo nihil mari; Virtutibus Moribufque officere folet. Si enim Animus cuiufpiam,contemplatione Mortalitatis,& Rerum Na- turz corruptibilis imbutus fuerit, & intinctus, iuxta cum Epicteto fentiet ; qui, chm pridie exiens; Mulier- culam ob fractam ollam plorantem cerneret, poftridié etiàm exiens, aliam mortuum Filium deflentem con- Ípiceret, dixit; Heri vidi fragilem frangi, Podie pidimor- talem mori. Quare optime, & valdé fapientér Virgi- lius, Lisszm Puiwvs. 59 lius, Cognitionem Caufarum cum Mctüs omnis profli- gatione copulauit, tanquam Concomitantia; Falix qui potuit Rerum cogno[cereCau[ar, Quique metus omnes, Q2 inexorabile Fatum Subiecit pedibus, [Drepitumá, Acberontis auari. Nimislongum cffet fingula percurrere Remedia, qux fiagulis Animi Morbis Doctrina fuppeditat ;aliquan- dó vitiofos Humores expurgans , nonnunquànmi Ob- ftru&iones aperiens, aliàs Cotico&tionem iuuans, aliis Appetitum excitaris, non raro Vulnera eius, & Vlcera fanans, & fimilia. Quare concludam cum hoc, quod videtur rationem habere totius, ita nimirüm Animum Do&trinam difponere, & fle&ere, vc nunquaní proti- nüs acquiefcat, & tanquàm congeletur in defectibus fuis, quin iacitet fe femper, Progreffumque fpiret,. Nc- fcit illweracas, quid fit in fe defcendere, aut fecum inire ratioties, adt quam füauis vita fit, quz indics fetit fe fieti meliorem: ft quà forte Virtute przditus fit, cam venditabit fcilicet, & vbique fpectandam exponet, cà- que vteturforfitan commodé, quam tarien excolere, & augere negligit. Rursüs, fi quo vitio laborat, Artem, atque induftriam illud celandi atque occultandi, mi- nimé autem corrizendi adhibebit ; tanquàrn málus Meffor, qui pérpetó demetit, falcem aátem nunquam exacuit. Literatus contrà, non tan:üun vtitur Ánimo, Virtutefque exercet; fed continuó emendat fe, & in Virtutem proficit. Imo vt in fürimà dicám, pro certo eft, Vcritatem & Bonitatem di(tingui tántàm, ficut Si- gillum, & Impreffionem, nam Veritas Bonitatem fig- nat: E: contrà, Vitiorum ac Perturbationum procella, ex Errores, & Falfitatis Nubibus erumpunt. À Virtute ttanfcaríus ad Potentiam & Iníperiüm, & difpiciamus, fi vípianí inueniatut tánta Potentia, & Regnum;quanto Eruditio Hominis Naturam inucftit, & coronat. Videmus dignitatem Imperandi, fequi L2 digni- " (00000 7 UOUOUSUUERDINSOREEEQIZN T LCD ESTRUM TIAE T DA Sec cix mEpeec ue mE] De Zluementi Scientiarum » | dignitatem eius, cui imperatur.. Imperium in Belluas; | | & Pecora, quale Bubulcórum aut Opilionum,res vilis : Imperium in pueros, quale Ludimagiftrorum, minüs honorificum : Imperium in Mancipia, potius dedecori eft, quàm honori: Neque mulió praítantius eft Im- perium Tyrannorum, in populum feruilem,atque Áni- mis, & generosà indole exutum :. Vnde hoc fempér manauit iudicium, Honores in liberis Monarchijs, aut. Rebufp. fuauiores effe; quàm fub Tyrannis; quia Ime perium honorificum magis fupra volentes eft, quam fupra inuitos, & coactos. Ideóque Virgilius, cüm ex intimo artificio;inter Humanos Honores, longé vellet optimosexpromere, quos Augufto Carfari affig aareriri hacipía verba loquitur, —— Viétorá, cvolentes Per. populos dat inra,Viamá, affectat Olympo. Aft Imperium Scientiz, longé celfius cft, quàm Impe- iium in Voluntatem, licet liberam, & non .aftrictam, Illa enim Rationi, Fidei, & Intellectui ipfi dominatur, qui eftalüflima Pars Animi, & Voluntatem ipfam re- git. Etenim nulla proculdubio terrena eft. poteftas, quz in Spiritibus Hominum, & Animabus, eorümque | cogitationibus, & phantafijs, affenfu quoque & fide, | Thronum, & quafi Cathedram fuam erigit, & collocar, | przter Do&trinam, & Scientiam. |. Ac idcircó videmus, | deteítabilem illam, & immenfam delectationem, quà Harefiarchz, falfi Prophet, & Impoftores magni per | funduntur, & rapiuntur, poftquàm fenferint in Fade, | &conícientijs Hominum coepiffe fe regnare: Tantam cerié, vt qui eam femel deguftaucrir, nullis feré perfecu- tionibus, aut tormentis adigi poffit, vt hoc rcgno fc ab- dicet. Sicut autem, hoc illud eft; quodin Apocalypfi dicitur, Abyffis fiue profünda Satbana; ita & contrario, iuftus & legitimus, in animos Hominum Dominatus, Veritatis ipsa euidentià, ac commendatione dulciffimá ftabi ^ LisgR PaRiwvs.. (tabilitus, fané quam proxime, ad Poteftatis Divin fimilitudinem accedir, Quod ad For:unas, & Honores Ípectat, Muni&- centia Do&trinz, non fic Regna integra, & R efp. locu- | ple:at, & ditat, vt non Homiüum edam.priuatorum Fortunas, & Opes amplificet, & evehat;.; Metus enim Qbfíeruatio eft, Homerum pluribus fuppedicaffe victü, quam Syllan, Ciefarem, aux Auguflum, licet cot. Congia- ria, toc Donanua, tor Agrorum. Affignationes largiti ünr. Cercé difficile dictu e(t, Arma an Literz. pluri- um fortunas conítituerint. Quin. í1:de fummáà po- teftate loquamur, videmus ;fi Arma, aur Ius haredita- tis Regnum contulcrunr, at Literarum forti fxpius ccf- (it Sacerdotium, quod Regni femper fuit Riualc. Ruríüs, fi Delc&tationem, Iucunditatémquefcien- tiz intuearis, mul:üm fané lla. voluptates alias omnes cxupera. - Quid enim? num forte Affe&uum Volup- táres tanto intervallooble&amenia fenfuuín excedent; quanto Voti Affecurio felix, Cantiunculam, aut Coe- mam: & non pari gradarione, Intelle&tàs Voluptates; eás:qua fant Affeétuum, tranícendent?; In cateris ob- le&ationibus fatietas eft finitima, & poftquàm pauló inueteraverint;Flos ipfarnm & venuttas matccícit : quo docemur, non illas liquidas reuerà voluptates, ac fin- ceras fuiffe, fed vmbras tancüm; & Fallacias volupta- ium, nontám qualicate fuá, quam nouiratc iucundas ; Vade& Voluptarij fepiüs fiunt Monachi, & ambui- ofotum Principum Senectus, criftiorferé c(t, & Mcelan- cholià obíeffa. Scientiz autem non eft fatietas, verüm & fruendi, & appeténdi, perpetuo & fubindé recurrens Viciífitudo ; vc neceffe fit huius Delectationis Bonum, fimplex effe; non ex Accidente; auc cum Fraude. Neque illa voluptas, qnam depingit Lucretius, vltimum in.A- nimo locutn fortitur,' : » onis | 12 Suaue mari magno turbantibur equoraVentu, &cc. $uaMe i Perl LA onm M CD DCN ENDE E ECCE 6» | "De Zlugnentis Scientiarum.» Suae efl. fpettaculum (inquit) ffantem. aut ambulan- tem in littore, nauem intueri tempe[Late in mari iaétatam ; | fuae itidem ex edita turri duas cernere. Acies concur [antes in planitie j at nil dulcius efl Homini,quam mens per doétyi- nam, in arce "veritatis collocata, "pnde aliorum errores, Q9 labores difpicere poffit. Denique, vt mittamus vulgaria illa Argumenta, quód per Doctrinam fcilicet, Homo bomini in co preffet, in quo ipfe Brutis Quod ope Do&ttinz afcendat homo intellcétu víque ad Coclos, quo corpore non poreft, & alia fimilia; cum eo cóncludamus Bono, hanc Differ- tationem deLiterarum exccellentià, ad quod Humana | Natura ante omniaafpirat, hoceft, Immortalirate, & JEternitare. Hüc enim ípeÓant Procreatio fobolis, Nobilitatio Familie, ZEdificia, Fundationes; Monu- menta,Fama, ac denique Humanorum Votorum Sum- ma. Atquividemus Monumenta Ingenij, & Eruditi- onis, quanto diutiàs durent, quam ca qua opere, & manu factafun.. Annon Homcri Carmina, viginti quinque Annorum Centurias, & fupra, abfque vnius Syllabz, aut Literz iacturà, durauerunt? Quo fpatio innumera Palatia, Templa, Caítella, Vrbes collapía fant, aut diruta? Picture, ac Statuc Cyri, Alexandri, Czfaris, imó Regum & Principum multó recentiorü, nullo iam funt modo parabiles : Archetypa enim ipfa, iamdudüm confeda vetuftate pericrunt, Exempla au- tem indies primigenià Similitudine mul&tantur. At In- geniorum Imagines perpetuó integra: manent in Libris, nullistemporuminiurijs obnoxiz; vtpote qua iugem | renouationem recipere poffunt: Quanquam nec Ima- gines dici propri? poffint, quia perpetuó generant quo- dammodó,feminaque fua in Animos Hominum fpar- gunt, aque ztatibus fubfequentibus infinitas A Gtiones, Opinionefquefufcitant, & progignunt. Quod fi Na- uis Inuentum, res exiftimata tam nobilis, & admirabi- lis lhnisptR PRiwvs, lis fuerit, quz opes mercefque hinc inde cranfporzar, Regiones locis difiuntitlimas, participatione fructuum & commodorum confociat; quantó rectius Litera celebrari debent, qua tanquam Naues fulcantes Occ- | anum Ternporis, remordillima fecula ingeniorum & Iuuentorum commercio, & focietate copulant? Por- ró videmus nonnullos Philofophorum qui maximé immerfi erant fenfibus, miniméque Diuini, atque Im- mortalitatem. Animz przfradté riegabant ; hoc tamen vi Veritatis adactos conceffiffe, quofcunque Motus & A&us Anima humana abíque Corporis Organo prz- ftare poflit, cos etiam poft Mortem permancreproba- bile effz: quales nimirüm erant Intellectüs, minime autem Affe&uum Motus. Adcó fcilicet Scientia im- mortalis vifa cft Res illis, atque incorruptibilis. Nos autem, quibus diuina Reuclatio illuxit, conculcantes hac Rudimenta; atque Offucias Senfuum; nouimus nonfolüm Mentem,fed & Affe&us perpurgatos;neque Animam tantüm, fed etiam Corpus ad Immortalita- tem affumptum iri fuo tempore. Sedenim memince- riot Homines, & nunc & alias vbi opus fuit, mc in Probationibus de Dignitate Scientiz, inde ab initio feiunxiffe Teftimonia diuina ab humanis ;. quam Methodum conltantér retinüi, feparatim vtrunquce ex- plicans. ' d Quamuis veró hac ita fint, nequaquàm tamen" hoc mihi fumo, neque me confequi poffe confido, vt vllà Caufz huius pro Do&trinà Peroratione, aut Actione, iudicia reícindam, vel ZEfopici Galli, dui Granum Hor- dei Gemma prztulit; vel Mida, qui cüm Arbiter fa- &us effet, inter Apollinem, Mufarum, & Panem, Oui- um Prazfidem, Opulentiz palmam detulit; vel Parzdz, qui fpretà Sapienà, ac Potentia, primas Voluptati & Amori dedit; vel Agrippine cligentis, Occidat matrem, mod imperet, Ànperium licet cum conditiene deteftan- dà i escis aigu s reli npilio xa metit iin i iniecto c TENEAT, TOS "De Jugmentis Scientiarum. CODMENNME 00-006 oo xA de mms dà przoptantis ; vel VLffis, qui Vetulam pratulit Immor- talitati, typi certé eorum, qui Confueta Optimis prz- ponunt; plurimaque ciufmodi ludicia Popularia : Hzcenim antiquum obtinebunt : Verüm & illud ctiàm mantebit, cui innixa cft femper Doctrina tanquam firmiffimo fundamento, quod- que nunquàm labcfactari po- terit, Jisdificata eie Sa- pientia à Filis fui. " L| * CS-C-C IC] 6; C C CT y C (dy Cry Ce rcc cbe n Co) 0 I-C3-C CO C E Cast] BARONIS VERVLAMIO, | VICE-COMITIS: SaNcTI ÁtbaN!, | DE TDignitate (g* Alugmentis Scientiarum LiBER SECVNDvYSs. AD REGEM SVVM. Onfentaneum videri poffit, :ta- metfi non raro fecüs cueniat, ( Rex optime) vt qui Sobole numetosà aucti funt, quique Immortalitatem fuat 1n Po- &ant, pre cxteris Mortalibus fintfolliciti, de Statu futuro- rum Temporum; vtporc qui- ^07. bus, fatis intelligunt, chariffi- ma illa fua tandem debere pignora tranfmitti. Eliza K bctha ^» lerisipferum quafi profpe. | . De Zugmentis Scientiarum. betha Regina, propter Vitam coclibem, Hofpes potiüs in Mundo quàm Incola fuit ; fua quidem Tempora ornauit, & in multis beauit, Enimucró tux Maicttati, (cui Deus pro Benignitate fuà dedit tot fuícipere Libe- ros, dignos ccrte qui te perpetuent, cuiufque Eras: vi- gens, & Thorus foccundus adhic plurcs pollicetur) víquequaque conuenit, non modo tuum (quod facis) Seculumirradiate ; verüm etiàm ad illa Curas tuas ex- tendcre, quz Memoriaomnis alat, quzque ipfa intue- | atur /Etcrnitas. Inter ea autem (nifi ftudium meum erga Literás me fallit) nil dignius eft aut nobilius,quàm fi dotetur Orbis Terrarüm, Augmentis Scientiarum toli- dis & fru&uófis. Quoüfque enim-tandem, pauculos aliquos Scriptores,ftatuemus nobis tanquàm Co/wrmaz Herculis, ne plu vltra in Doctrinis progrediámur ; cüm habeamus Maieftatem tuam; inftar Lucidi & Bc. nigni Sy deris, quod nos inter Nauigandum conducat & fortunet? M : Vi igiturad rem redeamus : Recolamüs iam,& no- bifcim perpendamusquid Principes Viri, alij que;huc- ufque ad Literarum Amplificationem attulerit, quid pratermiferint ? Hoc autem prefsé & diftin&té excu- tiamus, férmonc quodam A&iuo & Mafcülo, nuf- | quàm digrediendo, nil amplificando. Ponatur igitur illud (quod quiuis concedat) Operá queque maxima .& difficillima, vel Premiorum Amplitudine, vel Con- filiorum Prudentià & Sanitate, vcl Laborum Coniun- é&tione fupetari: Quorum primum Conatum extimu- | latfecundüm Ambages & Errotes tollit, tertium Mor- | talium Fragilitati füccurrit.. At inter hac tria, mctitó Prirnas tenct, Confilij prudentia t (anitas ; hoc eft,Mon- ftratio, & Dclineatio viz recte & procliuis, ad rer qua proponit, peragendam : Claudu: enim, (quod dici folet) 2e via, anteuertit Cur[orem extra viam.Et Salomon perappofité ad banc rem;Ferrwn fc retufsm fuerit'viribus evtendum Lisst& SzevNpvs vtendurm maioribus ; quod vero [uper omnia preualet, est fa- pientis. Quibus verbis innuit, Medii prudentem clectio- nem,efficaciüis conducere ad Rem,quàm virium aut In- tentionem,aut Accumulationé. Hac vt dicam,illud im- pellit, quod (faluo fempér eorum honore,qui de Literis quomodocunque meruerunt) perfpicio atque animad- verto, Opera corum atque Adta pleraque, ad Magnifi- centiam potis, & Nominis fui Memoriam, quarn ad Scientiarum ipfarum Profe&um & Augmenta fpc- &affe; & Literatorum potiüs Numerum auxiffejquari Artibus ipfis multum Incrementi attuliffe. Actiones autem. & Opera, quz ad Literas amplifi- candas perüinerit, cifca tria verlantur Obiecta : Circa Literarum Sedes ; circa Libros ; & circa Perfonas Eru- ditorum. Quemadmodiüm enirn Aqua, fiue ex Cce- lefti Rore defcendens,fiue ex Fotibus fcaturlens,facile | difpergitur & difperditur, nifi colligatur in aliqua Re- ceptacula, vbi per vnionem, & congregationem, fc fu- ftentare & fouere potlit, ( quem in finem excogitauit RR M— Solertia humana Aquzduc&tus, Cifternas, Stagna ; ea- que ctiam varijs ornamentis condecorauit, que Mag- nificentiz & Dignitati, non minüs quàm Vfui & Ne- ceffirati deferuiant) fimilitér Liquor ifte Scientiz pre- tiofiffimus, fiuc à Diuinà Infpiratione deftillet, fiuc & Senfibus exiliat, mox periret omnis, atquc euanefceret, nif conferuaretur in Libris, Traditionibus,Colloquijs ; ac przcipué in Locis certis his Rebus deftinatis, quales funt Academiz, Collegia,Scholz ; vbi & permanentes habeat Sedes, & creícendi infupér, & fe congregandi Copiam, & Facultatem. Ac primo, Opera, quz ad Mufarum Sedes ÍpeCtant, quatuor numcrantur: /Edificiorum Structura ; Pro- uentuum Dotatio; Priuilegiorum Conceffio; Difci- plinz Lex & Inftitutio; Quz omnia ad Seceflum, & Odium (vt plurimum) conferunt, & ad Vacationem à K2 Curis 67 ER ^ De Zlugmenta Scientiarum.» Curis & Moleftijs: qualia funt qua ad Alucaria con- ftituenda, in vfum Mellis, requirit Virgilius ; Principio fedes apibus, [Latioá, petenda, Quo neque fit ventis aditus. &c. At Opera circa Lz/ros duo funt przcipua: primum Bibliothecz,in quibus tanquam Maufolzis,prifcorum Sanctorum Reliquiz, Virtutis plenz , condita funt. Secundo, nouz Editiones Auctorum, emendatioribus Impreffionibus, fidelioribus Verfionibus , vtilioribus Commentarijs, Annotationibus magis diligentibus, & huiufmodi famulitio, inffru&dz & ornatz. — Porro Opera, qua Literatorum Hominum Per[onas refpiciunt (przterquàm quod ipfiornandifint & pro- mouendi) funt etiàm duo: Remuncratio & Defigna- tio Lectorum, in Artibus iamdudüm inuentis, & cog- hiis ; & Remuncratio ac Defignatio Scriptorum,circa eas Doctrinz partes, quz non fatis hactenus excultz, aut claborat funt. | Hzc fummatim Opera funt & Ácta, in quibus in- clytorum Principum, aliorumque illuftrium virorum romcerita, erga rem literariam claruerunt, De particu- lui alicuius commemoratione, qui de Literis bene me- ruit, cogitanti,occutrit illud Ciceronis, quod eum,poft reditum fuum, ad gratias promifcué agendas impulit ; Difficile non aliquem, ingratum quenquam praterire. Po- tius (ex Scripturarum confilio) fpatium intucamur, quod adhüc reftat in Stadio decurrendum ; quàm ocu- los reflc&tamus ad ca, quz à tergo iampridem reli- quimus. Primüm igitur, inter tot totius Europe Collegia, praclariffimé fundataOmnia illa certis Profeffionibus deftinata effe demiror, nulla, liberis atque Vnniuerfali- bus Artium; & Scientiarum fludijs , dedicata, Nam fi quis iudicet Doctrinam omnem referendam effe ad Víum & Adionem, re&té fapit; Veruntamén facile e(t LGiseR SkEcvmwpvs. eftilto modo prolabi in errorem illum; quem Fabula rantiqua perítringit ; in quà cztera Corporis Mem- bs litem Ventriculo intendérunt, quod neque Motum przberet, vt Artus, neque Senfum, vt Caput; quam- uis intereà Alimentum | coctum atque confectum ventriculus ille in reliquum corpus diuideret : Plané codcm modo, qui in Philofopià ac Contemplationibus vniueríalibus, pofitum omne ftudium inane atque ig- nauum árbitratur, non animaducrtit fingulis Profe(fio- nibus, & Artibus, exinde fuccum & Robur fappedi- rari. Atque certé perfuafum habeo, hanc ipfim haud minimam cauffam fuiffe, cur frlicior Do&trinx pro- greffus hucufque retardatus fit ; quod opera hifce fun- dameriialibus Scientijsnauata fit tantüm in trarifitu,ne- que hauftus pleniores indé epoti. Nam fi Arborem fo- lito fru&tuofiorem fiericupias, de Ramis rnedicandis fruftrà cogitaueris; Terra ipfa circa Radicem fübigen- da, & Gleba latior admouenda,aut nihil egeris, Ncque ruríüs filentio prztermittendum eft,hanc Collegiorum, & Socictatum , in vfum tanrummodó Doctrinz Pro- fefforiz, Dedicationem;non folüm Scientiarum incre- mentis inimicam fuiffe ; fed etiam in Regnorum, & Rerunip. detrimentum ceffiffe.| Hinc enim fieri folet , vt Principes dele&tum habituri Mini(trorum, qui Re- bus civilibus tractandis fintidonei; eiufmodi homi- num miram folitudiriem circa fe reperiant ; proptereà quod non habeatur Educatio aliqua Collegiata, in hos vfus deftinata, vbi fcilicec Homines à Naturá ad hoc fa&i & comparati, (prater artes alias) Hiftoriz, Lin- guis modernis,Libris & Tractatibus Politicis,przcipug incumbant ; vt indead ciuilia Munera, magis habiles, & inftru&i accedant. : Quoniam veró Fundatores Collegiorum plantant, Prale&ionum veró rigant ; fequitur iam ordine, vt di- cam quidin publicis Le&tionibus defideretur. Nimi- rum, 7o De Zlugmentü BSctentiarum.» rüm Improbo vel maximé Tenuitatem Stipendiorum, Przle&toribus fiue Artium, fiuc Profeffionum,(prafer- tim apud nos) affignatam.. Intereft enim inprimis pro- greffás in Sciehtijs, vt Le&ores in vnoquoque genere; ex optimis inftru&iffimifque eligantur; vtpote quo- rum opera, nonin vfum tranfitorium, fed ad fufficien- dam Sobolem Scientix in fecula adhibeatur. Id fieri nequit, nifi Premia, & conditiones tales conftitu- antur, quibus eminentiffimus quifque in cà Arte, ae contentus effe poffit ;. vt illi demüm graue non fit, in codem munere immori , nequc Practicam cogitet, Quocirca Scientiz vt floreant, Militaris Lex feruanda Dauidis ; «qua e[fet pars de[tendentis ad prelium, 49 smanentis ad Sarcinas 5. Savcinis male alitér profpectum erit, SicLectores in Scientijs funt tanquam Conferua- tores, & Cuftodes totius Literarij Apparatüs , vnde Praxis & Militia deinceps Scientiarum inftruatur : Pro- indezquum eft, ve Mercesipforum Lucra Pra&ticorum exaquare poffit. Alitér f1 Patribus Scientiarum Prz- mia non conftiruantur fatis ampla, & luculenta, eueniet illud, E: Patrum inualidi referent ieiunia Nati. Dcfectum nunc notabo alium, in quo Alchymifta quifpiam in auxilium aduocandus fóret ; cüm id genus Heminum Studiofis Authores fint, vt Libros vendant, Fornaccs extruant, Mineruam ac Mufas,(ranquam Vir- gines Steriles,)deferant;ac Vulcano fe applicent. Faten- dum eft enimucró,tam ad Penetralia Contemplationis, quàm ad Operariux Fructum, in nonnullis Scientiis, (prazferiüm Naturali Philofophià, & Medicinà) haud vnica fübfidia é Libris petenda effc. | Quà in re. neuti- quàm omninó ceffauit Munificentia Hominum ;quip- , pevidemus non Libros magis, quam Spharas,Globos, Aftrolabia, Mappas, & alia fimila, vtadminicula qua- dam Aflronomiz, & Cofmographiz: comparari, & udio Lissk& SkcvwupDvs. praeberi. Videmus etiam loca nonnulla, Medecira ftudio dicata, Hortos habere pro Simplicium cuiufque gencris infpectione, & noriuà ; .nec vfu Mortuorum Corporum ad Obferuationes | Anatomicas . dettitui. Cz'terüm hzc ad pauca fpe&ant.. In genere, pro certo habeatur, magnos, in rebus Natura abditis eruendis & referandis, progreffus vix fieri poffe, mfi ad Experimen- ta, fiuc Vulcani, fiue Dzedali, (Fornacis fcilicet, aut Machinz,) vel cuiufcunque alterius siqen RN abundé fuppeditentur. / Ideoque. ficut. Principum Secretariis, & Emiffariis,, conceditur exhibere rationes Expeníarum, pro d.ligentiis fuis, in oidp & eru- endo Res nouas & Arcana ciuilia; fimilitér & Explo- ratoribus, ac Speculatoribus Naturzfatisfaciendum de expenfis fuis; aliàs de quamplurimis fcitu digniffiris nunquam fiemus cerüores. Si enim. Alexander mag- nam vim pecuniz fuppeditauit Ariftoreli,, quà condu- ceret Vcnatores, Aucupes, Pifcatares, &alios, . quo in. ftru&ior accederet ad confcribendam Hiftoriam. Ani- malium ; certé maius quiddam debetur ijs, qui non in Saltibus Naturz pererrant; fed in Labyrinthis: Artium viam fibi aperiunt. j fü Dcfe&us etiaminim àlius nobis obíeruandas, (mag- 'nicerté momenti,) Negle&tus quidam eft; in Academi- arum Re&oribus, Coníultationis, in Regibus fiae Su- perioribus, Vifitationis ; in hunc finem, vt diligenter | confideretur, & perpendatur, vtri Przle&tiones,Dit- putationes, aliaque Exercitia Scholaftica, antiquitü:s in- flituta,& adnoftra víque tempora vfitata, continuare fa- etit ex vfu, vel potiüis antiquare, aliaque meliora fubfti- tuete, Etenim inter Maieftatis cux Canones prudeniiffi. mosjillum reperio. Iz omni vel confaetudine;vel exemplo, | temporafpettanda funt, quando primum Ros capta ; in qui- bus fi vel confufro regnauerit;vel in[citia;derogat illud inpri- | mis Autboritati rerum, atque omnia reddit [ulpecta.Quam- obrem, 71 De Zlugmentit Scientiarum.» obrem, quandoquidem Academiarum Inftituta, ple- runque originem traxerint à temporibus, hifce noftris haud paulo obfcurioribus, & indoctioribus ; co magis conuenit, vt examini denuó fubijciantur. Exemplum in hoc genere, vnum aut alterum proponam, in rebus ux maximé obuix videntur, & familiares. Pro morc rcceptum elt (licet vti mihi videtur perperam) vt Lite- rarum ftudiofi, Logicam, & Rhetoricam praproperé nimis addifcant ; Artes fane Proucctioribus magis conuenientes, quàm Puetis, & Tyronibus. Etenim ha dua, fi verà res perpendatur , funt ex Artibus grauifTi- mis ; cum fint Artes Artium, altera ad Iudicium, altera ad Ornatum. Quinetiàm Regulam, & Normam con- tinent, Res & Materiam fubie&tam, vel difponendi, vcl illutrandi. Ideóque id agere, vt Mentes Rerum igna- rz, & rudes, (queque nondum id collegerunt, quod à Cicerone 8y/na, vel Supellex appellatur, id e(t Materi- em, & Copiam rerum,) initium ab iftis Scientiis fu- mant; (ac fi quis difcere vellet, ponderare, vel me- tiri, vcl ornare Ventum : ) haud aliud profecto parit, quàm vt harum Artium virtus & facultas, (qua per- magnz funt, & latiffime diffufz,) feré contempta ia- ceant; atque vel in puerilia Sophifmata , Affectatio- nefque tidiculas degencrauerint ; vel faltem exiftima- tionc fuà haud paràm muléatz fint. Quinetiam pra- matura, & intempceftiuaad has Artes Acceffio, dilutam earum, atquc iciunam Traditionem ac Tra&tationem, neceffario fecum traxit, qualis nimirüm Captui Pucro- rum adaptetur. Alterum Exemplum (quod adducam) Erroris,quiin Ácademiisiam diü inueterauit, eiufmodi eft ; quod fcilicet Inuentionis, atque Memoriz, in Ex- ercitiis fÍcholaflicis, fieri folet nimió plus noxium Diuortium: Illic fiquidem Orationes plarzque, aut omnino premeditatz funt, adcó vt Conceptis Verbis proferantur, & Inuentioni nihil relinquatur ; aut plane extcem ERMMCEE C o nne à LissR SrzevNpvs. extem porariz, vt perparüm relinquatur Memoriz: (cüm in vità communi, & Praxi, rarus fit alterutrius itorum víus feorfim, fed potiüs mixturz ipforum ; id elt Notarum fiue Commentariorum, atque Didi- onis fubitz) ita vt hoc pacto, Exercitia ad Praxim haud fint accommodata, nec Imago refpondeat Vita. Illud autem in Exercitijs perpetuó tenendum eít; vt omnia (quam fieri poteft) maximé reprafentent ca, qux ia virà agi folent; Alioqui Motus & Facultates Mentis peruertent , non przparabunt. Huius autem rei Veritas non obícureé cernitur, cüm Academici ad Praxim fuarum Profeffionum, vel alia. Ciuilis Vit Munia fe accingant; quod cüm faciunt, hunc, de quo loquimur, defe&um, ipfi in fe citó deprehen- dunt; fed citis etiamnüm alii. Caeterüm hanc par- tem, de Inftitutorum Academicorum emendatione, caufulà illà ( ex Cafaris quàdam ad Oppium, & Balbum Epiftolà defumptrà)-concludam ;; Hoc quem- admodum fieri poffit, nonnulla mibi in mentem veniunt, (9 multa reperiri po[fum ; de ijs rebut rogó vos, vt cc. gitationem fucipiatir. -. Alter Défectus quem obferuo, altis pauló quam przcedens afcendir.. Quemadmodüm cnim. Doctri- narüm Progreffio, haud parüm in prudenti Regimine, & Inftitutone Academiarum fingularam coníiftit ; ita magnus ad hoc cumulus accedere poffit, fi Aca- demiz vniueríz, per totam Europam fparfz, arctio- reni coniunctionem, & necefífitudinem contraherent. Sunt enim , vti videmus, multi Ordines, & Sodali- tia, quz licet Regnis, & Spatiis longinquis difiuncta fint; amen Societatem & tanquam Fratetríitatem in- ter feioéunt, & colunt; adeó vt habeant Przfectos (alios Prouinciales, alios Generáles,) quibus omiües . parent. Er certé, quemadmodüm Natura creat Fra- ternitatem in Familiis ; Artes Mechanicz contrahunt L Frater- 7) "De: Zugmenti Scientiarum.» Fraternitatem in Sodalitijs; Vnctio diuina fuperin- ducit Fraternitatem in Regibus, & Epifcopis; Vota & Regule conciliant Fraternitazem in Ordinibus: eodem modo fieri non poteft, quin intercedat Fra- | crnitas illuftris & generofa, inter Homines, per Do- &rinas & Illuminationes, quandoquidem Deus ipfe Pater Luminum nuncupetur. Poftremo illud queror (de quo fuperius nonnihil przmifi) quod vel nunquàm, vcl raro admodüm;pub- lica aliqua extiterit. Deignatio Virorum idoneorum, qui vcl fcriberent, vel Inquifitionem inftituerent, de illis Scientiarum Partibus, in quibus fatis adhüc non fuerit elaboratum. Cui rei, illud inferuiet quam ma- xim, fi tanquam Luftrum condatur Do&rinarum ; & Cenfus excipiatur; quz ex illis locupletes fint, & maio- rem in modum aucta; ; quz autem inopes, & defti- tutz. Opinio enim Copiz, inter cauffas Inopiz eft; Atque multitudo Librorum Luxuriz potiüs quàm Pe- nuri& indicium quoddam prz fe fert, Qua. tamen Redundantia, (f1 quis re&é iudicet) neutiquàm dclen- dis antchàc fcriptis Libris, fed nouis melioribus eden- dis tolli deber; qui ciusgeneris fint, vt tanquam Ser- pens Mofís, Serpentes Magorum dcuorent. Horum, quos enumerauimus, omnium Defectuum Remedia, prater illius poftremi ;. quinetiàm eiufdem poftremi, quoad Partem eius A&iuam, quz fpe&tat ad Defignationem fcribentium, Opera funt veré Bafilica ; Erga quapriuatialicuius conatus, & induftria, feré fic fe habeat, ut Mercuriusin Biuio ; qui Digitum poteft | in viamintendere, Pedem inferre non poteft. At Specu- latiua illa Pars, quz ad Examen DoGrinarum ( quid | nimirümin fingulis defiderctur) pertinet ; etiàm indu- | firiz Hominis Priuati patet. Mihi igitur in animo elt, | Perambulationem Doctrinarum, & Lu(lrationem ge- neralem, & fidelem aggredi, przcipué cum inquifitio- ne| aream qe ermpeeceming ert. orent x LiszR SkcvNDv& ne fedulà & accuratà, quz nam earum Partes negle&tz incultzque iaceant, hominum induítrià nondum fub- actz, & ad vfum conucríz; vt huiufmodi Delineatio; & Regiltratio, & publicis Deíignationibus, & Priua- torum fpontaneis laboribus facem accendat.. In quo nihilominüs Confilium c(t hoc tempore, Omiffiones duntaxat, & Defiderata notare; non autem Errores, & Infzlicitates redarguere.. Aliud enim eft inculta loca indicare, aliud culturz modum corrigere. Quam quidem ad rem, cüm mecomparo; & actin- gor, non fum neícius, quantum opus moucam,quam- que difficilem prouinciam fuftineam; etiàm quàm fint vires minimé Voluntati pares: Attamen magnam in fpem venio, fi ardentior meus erga Literas Amior, me longiüs prouexcrit, vfurum me excufatione Affectós ; quia non fimul cuiquam conceditur, 4marz €5 Sapere. Neícius equidem non fum, candem iudicij libertatem alijs relinquendam, quam ipfe vfurpauerim: Equidem libentér zque acceperim ab alijs, ac imperiderim, Hu- maaitatis illud officium ; Na qui Errauti comiter mon- flrat iam, &c. Profpicio etiàm animo, complura ex illis, quz tanquam omiffa, & defiderata, in Re- giftrum hoc noftrum referre vifum fuerit , 'in diuer- fas cenfuras incurfura ; Alia fcilicet quod fint dudüm peracta, & iam extent ; Alia quod curiofitatem fa- piant, & fructum promittant perexilem ;. Alia quod nimis ardua exiftant, & feré impoffibilia , qux: ab hominibus abfoluantur. Ad priora duo quod atti- nct, Res ipfz pro fe cauffam agent : Circa poltre- mum de Impoffibilitate ita ftauuo; Ea omnia pofl bilia, & praftabilia cenfenda, qua ab aliquibus per- fici poffint, licet non à quibufuis; Ec qux à multis coniun&im , licec non ab vno; Ec qux in Succeffi- onc Scculorum , licet non.codem xuo; Et denique quz Publicà Curà & Sumptu, licet non Opibus & E2-3 Induftrià 75 "De Zlugmentis Scientiarum.» — Induflrià fingulorum. Si quis tamen fit, qui malit Salomonis illud vfurpare, Dicit piger, Leo est invia ; quàm illud Virgili, Poffunt, quia polfe "videntur ; fa- tis mihi crit, fi labores mei, inter Vota tantüm fiue Optata melioris nota habeantur. Sicut enim haud omnino Rei imperitüm effe oportet, qui Quaftio- nem appofire inflituat ; ita nec Senfüs Inops videa- tur, qui haudquaquam abfurda Optaaerit. inan eco ek D GE STUETCO- 2 62749 EJOEGUM 248 EE 62 (CasvT L. qPartitio Pninerfals Docring Humane in Hiftoriam, Poefim, Philofophiam ; $e- cundum tres Intelletlis Facultates, Memo- riam, Phantafiam, Rationem : quódque eadem "Partito competat. etiàm "Y heolo- gicis. A EESE AnTrITIO Dofirine Humana ea. cít ve- e sy ps riffima, qua fumitur ex triplici Facultate 3) DS] Animz Rationalis, quz Doctrinz Sedes Ze 25ANSB] cfl. Hifloria ad Memoriam refertur ; Poe- fis ad Pbantafíam ; Philofopbia ad Rationem. Per Poc- fim autem , hoc loco intelligimus non aliud; quàm Hiftoriam confictam, fiue Fabulas. | Carmen enim Stili quidam Character eft, atquead Arificia Ora- tionis pertinet, de quo fuo loco. : Hifloria proprié Indiuiduorum eft, qua circum- Ícribuntur Loco & Tempore. Etfi enim Hiftoria Naturalis circa Species verfari videatur ; tamen hoc fit ob promifcuam Rerum Naturalium, (in plurimis) fub vnà Specie, Similitudinem; vt fi vnam nóris, omnes |. L:srR Skcv&8DVs. omnes nótis. Sicubi autem Indiuidua reperiantur, quz aut vnica funt in fuà Specie , veluti Sol & Luna; aut à Specie infignitér defle&dunt,. vt Mon. ftra; non minus recte con(tituitur Narratio de illis in Hiftorià Naturali, quam de Hominibus fingula- ribusin Hiflorià Ciuili. Hzc autem omnia ad Mz. moriam [pcctant. | Po:fis, eofenfu quo dictum eft, etiàm Indiuiduo- rum eít; confictorum ad fimilitudinem illorum, qua in Hiítorià verà memorantur; ita tamen vt modum fxzpiüsexcedat, & quz in Rerum naturá nunquam conuentura, aut cuentura fuiffent, ad libitum compo- nat, &introducat; quemadmodum facit & Picto- ria. Quod quidem Phanta/re Opus eft. Philofophia ladiuidua dimittit; neque Impreffi- oncs primas Indiuiduorum, fed Norioncs ab illis Ab- ftra&tas complectitur; atque in ijs componendis, & diuidendis, ex Lege Naturz,,& Rerum ipfarum eui- dentià verfatur. Atque hoc proríüs Officium eft, atque Opificium Raiomz. | Hac autem ita fe habere, 'f1 quis intellectualium Origines petat, facilé cernet.. Indiuidua fola Senfum percellunt, qui Intelle&üs Ianua eft... Indiuiduorum corum Imagines, fiue Impreffiones à fenfu exceptz, figuntur in Memorià, atque abeünt in eam, à prin- cipio tanquam integrz, codem quo ocurrunt modo: Eas poftea recolit, ^ & ruminat Anima humana; Quas deinceps aut ffmpliciter vecen[zt , aut wu quo. dam imitatur; áut Componendo 47 Diuidendd. digerit. Itaque liquidó conftat, ex tribus his Fontibus, Me. morie, Phantafe, & Rationis, efle tres illas Emanati- ones, Hifforie, Poefcos, & Pbilofophis ; nec alias, aut plures effe poffe. Exentm Hiftoriam, &' Experienti- am pro eàdem re habemus; quemadrmodüm etiàm Philofophiam, & Szientias. 5n . Neque 77 De Zugmentis Scientiarum.» ! Neque alià cenfemus ad T/eologica Parütione opuseffe. Differunt certé Informationes Oraculi €: Senfüs, & Re, & Modo infinuandi; fed Spiritus Humanus vnus eft, ciufque Arculz, & Celle ezdem. Fit iraque, ac fi diuerfi Liquores; atquc per diuerfa. Infundibula, in vnum atque idem Vas recipiantur. Quare & Teologia, aut ex Hifloria Sacrá conftat ; aut ex Parabelr, qua inftar diuine Poefcos fant; aut ex Pracepts 6) Dogmatibui , tanquam perenni quà- dam Píilofopbi4. Quod enim ad eam partem perti- net, quz redundare videtur, Prephetiam videlicet, ca Hiflorie genus cft: quandoquidem Hiftoria Diuina, cà polleat fupra Humanam Prarogatiuà, vt Narratio Factum przcedere, non minüs quani fequi poffit. Carvr Il. PPartitio Hiftorie i5 INaturalem (2? Ciui- lem, Ecclefiafticà & Literarià fub Ci- uili compreben[á. "Partitio Hiftoriz Na- turalis is Hiftoriam Generationum, Prater-Generationum, «7: Artium. OOINEPISTORAÀ Saut Naturali clt, aut Ciuilir: 9 SZ d In Namrali, Naturz resgeflz, & Facino- $ ra memorantur; in Cim, Hominum. Elucent proculdubio. Diwisa in vtrifque, fed magis in Ciwilibus,vt etiàm propriam Hiffori« fpeci- em conltituant,quam Sacram aut Ecclefíaflica appellare confueuimus, Nobis veró ctiàm ca videtur Literarum, & Artium Dignitas, vt ijs Hifforia propria feorfüm attibui debeat; quam fub Hifforià Cimili, (quem- | admodum LiskER SkcvuNpvs. admodum & Ecclefiaflicam,) comprehendi iutelligi- mus. ' Partiionem Hifforie Naturali: moliemur ex fZatu, & conditione ipfius Naturz , quz in triplici ftatu pofita inuenitur, & tanquam Regimen trinum fubit. Aut enim libera eft Natura, & curíu confueto fe ex- plicans, vt in Corlis, Animalibus, Planiis, .& vni- uerío Naturz Apparatu; Aurà prauitatibus, & info- lentijs Materiz contumacis, & ab Impedimentorum violentià, deítatu fuo detruditur, vt in Monftris ; Aut denique ab Arte, & Operà humaná conftringitur, & fingitur, & tanquam nouatur, vtin Arrificialibus. Sit iraque Partito H. iflorie Naturalirn Hifloriam Gener ati- onum; Preter-Generationum , 7. Artium :. Quam poftre- mam, etiàm Mechanicain, & Experimentalem appellare confueuimus. Harum prima Libertatem Natura tractat; fecunda Errores; tertia Vincula. Libentér autem Hiffo- riam Artium, vt Hiftoriz Naturalis fpeciem conttitui- mus; quia inucterauit prorfüs opinio, ac-fi aliud quippiam effet Arsà Naturà ; Artificialia à Naturali- bus: vndeillud Malum, quod plerique Hiftoriz Na- | turalis Scriptores, perfunctos fc putent, fi Hiftoriam Animalium, aut Plantarum, aut Mineralium confe- cerint, omiffis Artium Mechanicarum Experimentis. Sed & illabitur etiàm Animis Hominum aliud fubulius Malum; nempe, vt Ars cenfeatur folummodó, tan- quam Additamentum quoddam Naturz, cuiu: fcilicet ca fit vis, vc Naturam (fané) vcl inchoatam perficere, vel in deterius vergentem emendare, vcl impeditam liberare; minimé veró penitüs vertere, tranfmutare, autinimis concutere poffit. Quod ipfum Rebus Hu- manis przproperam defperationem intulit... Ac contrà, illad Animis Hominum penitüs infidere debuerat; Artificialia à Naturalibus, non Formà, aut Effentià, fed Efficiente folummodó differe ; Homini quippé in " Naturam, 79 9o De Zlugmentiü BSctentiarum.s Naturam, nullius rei poteftatem effe, praterquam ' Motás, vt fcilicet Corpora Naturalia aut admoucat, aut amoucat : vbi igitur datur Admotio Corporum Naturalium, aut Remotio, coniungendo ( vt vocant) A&iua Paffiuis, omnia poteft homo; vbi non da- tur, nihil: Neque interet, f1 Res ponantur in ordi- ne ad aliquem Effe&um, vtrüm hoc fiat per Homi- nem, vel abíque Homine: Aurum aliquandó exco- quitur igne, aliquandó in Arenulis purum inuenitur, miniftrante fibi ipfi Naturà : Iris fimilitér fit ex Nu- be rofcidà-in fublimi ; fit etiàm. per Afperfionem Aquz, hic apud nos. Itaque Natura omnia regit, fubordinantur autem illa tria, Curfiv Nature; Expa- tiatio Nature ;. & Ars, fiue Additus Rebus Homo : Ideoque in Hiftorià Naturali , tria illa comprehendi par eít; quod ctiam C. Plinius magnáà ex parte fe- cit; qui Hiftoriam Naturalem folus pro dignitate complexus eft; fed complexam, minimé vt decuit, imó potiiis indignis modis tractauit. Harum prima habetur mediocritér exculta; Se- quentes duz ita tenuiter, & inutilitér tractantur, vt in Defideratorum claffe reponenda fint, Neque enim reperias fatis inftru&tam, & locupletem collectionem Operum Naturz corum, qux à Curfu ordinario Ge- nerationum, Productionum, & Motuum aberràrunt, & deflexerunt ; fiue fint illa Foetus certarum. Repi- onum aut Locorum fingulares ; fiue Temporum E- uentus infoliti ; fiue Cafim | ( vt ait ille) Jngenia. ; fiue Proprietatum Abditarum Effectus; fiue Mono- dica Naturz in fuà Specie. Non negauenm inuc- nir Libros nimió plures, fabulofis Experimentis; Commenritiis Secreus, & friuolis Impofluris, ad Voluptatem, & Nouitatem, refertos ; Caeterüim Nar- rationem grauem, & feueram de Heteroclitis, & Mi- rabilibus Naturz, diligentér examinatam, ac fidelitér | defcriptam, LisreR Skrkovxupvs. defcriptam, non, inquam , inuenio; praíertim cum debità reiectione, & publicà tanquam profcriptione Mendaciorum, & Fabularum, qua inualuerunt. Nam vt res fc nunc habet, fi forté Mendacia aliqua circa Res Naturales obtinuerint | & celebrata fint. ( (iue quod tantum poffit Reuerentia Antiquitatis, fiue uod illa denuó examini fübijcere fit moleftum, fiuc quod mirifica fcilicet Ornamenta putaritur Oratio- nis, propter Similitudines & Comparationes ) nun- uàm pofíteàextermipanturautretraCtantur. — . . Finis huiufmodi Operis, quod Exemplo fuo dc- corauit Ariftoteles, nil minus eít, quam vt curiofis, & inanibus Ingenijs gratificctur , ficut faciunt Mira- bilarij, & Prodigiaftri; verüm duas ob caufas, vtram- que feriam & grauem: Vnam, vt Axiomatum cor- rigatur Iniquitas ; quz plerunque 1n Exemplis tritis, & vulgatis fundamentum habent: Alteram, quód à Miraculis Naturz , ad Miracula Attis, expeduus fit wanfitus, & peruius. Neque enim huic rei plus in- eft. Negotii ; .przterquam vt Natura veftigia perfe- quaris endet cüm ipía fponte aberret; vt hoc pacto poíteà cüm tibi libuerit, cam códem loci de- ducere, & compellere poffis.. Neque vcro przcepe- rim; vt ex Hiítorià iftà Mirabilium, füpet(titiofz Narrationes, de Maleficiis , Fafcinationibus , Incanta- tionibus, Somniis; Diuinationibus, & fimilibus,pror- füs excludantur, vbi de Fa&o, & Rc gcflà liquido confte. Nondüm cnim innotuit , quibus in rcbus, & quoufque, Effe&us. Supcerítitioni attributi, cx Caufl naturalibus participent. Ideóque licet huiuf- modi Ártium Vfum & Praxim, meritó damnandum cenfeamus , tamen à fpeculatione, & confidcratione ipfarum, (fi ftrenué excutiantur) notitiam haud inu. tilem confequemur, non folüm ad Delicta, in hoc gc- nere Reorum, rité diiudicanda; fed etiam ad Nature M Secreta 81 82 ————————— ÓÓ PÁÓáÓ GBBBBHEURR Li "De Zuementis Scientiarum » Secreta vlteriüs rimanda. | Neque cer:é hafitandum de ingreffu, & penctratione intra huiufmodi Antra, & Receffus, (i quis fibi vnicam Veritatis inquifitionem proponat; quod & Maieftas tua Exemplo proprio confirmauit. Tuenim, duobus illis clariflimis & acu- tiffimis, Religionis, ac Naturalis Philofophiz oculis, tales vmbras prudenter ac perfpicacitér perluttrafti; vt te Soli fimillimum probaueris,qui polluta Loca ingre- ditur, nectameriinquinatur: Caterüm illud monu- erim, Narrationes iltas cum Rebus fuperítitiofis con- iunctas, fcorsüm componi, neque cum puris, & fin- ceris Naturalibus commifceri oportere. Quod veró ad Narraüones attinet; circa Ptodigia & Miracula Religionum ; illa certé aut non vtique verafunt; aut nullà ex parte naturalia; ideóquead Hifforiam Nata- ralem non pertinent. | Quantum ad Hif?oriam Nature fübatie, & Fathi- tie, quam Mechanicam. appellare folemus ; inuenio fané Colle&tiones quafdam de Agriculturà, etiàm de Artübus compluribus Mechanicis; fed, quod peffi- mum eft in hoc genere, fempér negliguntur & rcij- ciuntur Experimenta, in Artibus fingulis familiaria & vulgata; quz tamen ad Interpretationem Natu- rz, qué aut plusfaciunt, quam minüs trita. Nam Labes quxdam Literis afpergi videatur, fi forte viri do&ife fübmittant Inquifitioni, autobferuationi rc- rum mechanicarum ; nifi fuerit earum, quz pro Arca- nis Ártis, aut pro Rebus admodüm raris, aut fübri- libus reputentur. Quod tam inanis, ac fuperciliofz Arrogantim Vitium , meritó irrifit Plato, quandó Hippiam Sophiftam iactabundü inducit cum Socrate difputantem, fincero & folido Veritatis Inueftigatore : Qui,cüm de Pulchritudine fermo inftitutus cflet, pro vago fuo, & foluto Difputandi more, primüm intulit Exemplum Virginis pulchrz, dein Equa pulchra, poftremó ————M List SsevNpvs. poítremó Oll« Ficilis pulchra, & affabré facte : Hoc vltimo Exemplo Hippias commotus, dixit, Stomacha. rer certe , (nift bumanitatis ratio ime eó adigeret,) cum quo- quam difputare, qui Exempla tam cvilia, «7 fordida allc- garet. Cui Socrates, Te quidem ita decet, ciim tam nitidi Jis amickus veflibus G2" pulchris calceis; & alia per Ironi- am. Enimuero, illud pro certo afferi poffit, grandia Exempla haud optimam, auttutiffimam afferre Infor- mationem. Id quodexprimitur non inful(é, in peruul.- gatàillà Fabulà de Philofopho;qui cim Stellas,(ublatis oculis intueretur, inciditin Aquam : Nam fi Oculos demififfec, ftellas illicó in Aquá videre potuiffec ; vc- rüm fufpiciens in ccelum, Aquam in Stellis videre non potuit. Eodem modo fzpé accidit, vt Res minu- tz: & humiles, plus conferant ad Notitiam Grandium , quam Grandes ad Notitiam Minutarum. Bené fi. quidem notauit Ariftoteles ,/ Cuiu[que rei naturam in portionibus eius minimis optime cerni. Quam ob Cauffam, Reip. Naturam perícrutatur primó in Familià, &in fimpliciffimis Combinarionibus Socieratis, ( Mariti Ícilicet & vxoris, Parentum & Liberorum, Domini & Serui,) quz in quolibet tuguriolo occurrunt. Si- mili plané ratione; Natura huiufce magnx. Ciuitatis, ( Vniuerfitatis nimirüm rerum, Jeiufque Difpenfatio,in primà quàque Symbolizatione, & minimis Rerum Portionibus inueftiganda eft: vti fieri videmus, quod Secretum illud Naturz, (habitum pro maximo,) de Verticitate Ferri, tactu Magncetis exciti, ad Polos, fe confpiciendum przbuit;non in Vectibus ferreis; fcd in Acubu:s. : Ego veró, fi quod fit mei pondus Iudicij, fic plane Sratuo; Hifforie Mecbanice vim erga Philofophiam Naturalém,effe maximé Radicalem, & Fundamenta- | | lem. Talem intelligo Philofophiam Naturalem, qua non abeat in Fumos Speculationum fübtilium , aut | NEL 2 fub- pec Ev De Zlugmentts Scientiarum.» fublimium ; fed qua cfficacitér operetur, ad fubleuan- da Virz humane Incommoda. Neque enim ad prafens tantüm ijuuabit, nectendo & transferendo Obferuationes vnius Artis, in vfumaliarum ; & inde riouas commoditates eliciendo, quod necefle eft fieri, cüm Experimenta diuerfarum Artium, in vnius Ho- minis Obferuationem, & confiderationem Venient ; [ed porró ad cauífas rerum indagandas, & Artium Axi- omata deducenda, lucidiorem Facem accendet, quàm hactenus vnquàm affulfi.. Quemadmodüm cnim Ingenium alicuius, haud bené nóris, aut probáris, nifi eum irritaucris ; neque Proteus c, in varias rc- rum facies, vertere folitus eft, nifi Manicis arcté com- prehenfus; fimilitér etiàm Natura Arte irritata, & vexata, fe clarius prodit, quam cüm fibi Libera per- mittitur. Antequam vetó hoc Membrum Hiftoria WNatu- ralis, (quod Mechanicum atque Experimentale voca- mus,) dimittamus, illud adijciendum; Corpus talis Hiftoriz, non folüm ex Artibus ipfis Mechanicis, verüm & cx Opcratiuà partc Scientiarum Liberalium, ac fimul ex Practicis compluribus, ( quz in Artem non coalucrunt) confici debere, vt nihil. vtile prater- mittatur, quod ad informandum Intelle&tum iuuat. Atque hac eft Hifforie Naturalis Partitio prima. ERR RR RT ———————————————À —— —— RUNDEN ————— LisrER SrevNpvs ——— MÀ it" Carvr IIl. cPartitio Hittorize Naturalis Secunda,ex V fu c Fine fuo,in Narratiuam ; c? Inducti- uam, Quodque Finis nobiliffimus Ehiftoriz Naturalis fit, vt mieisiret (7 in Ordine. ftt ad condendam *Philofopbiam ; quem Fi- nem intuetur Inductiua. *Partítio Hifto. riz Generationum i». Hiftoriam C o-- leftium : Hiftoriam Meteororüm : Hi- ftoriam Globi Terre & Maris ::Hifto- riam Maffarum /ie Collegiorurà Ma- jorum : ce Hiftoriam Specierüm /fué | Collegiorum Minorum. — |... PIS TORIA Natalit, vt Subiefto triplex & I$ (quemadmodüm diximus) ita. 7a du- Z3) (e plex eít: Adhibetur enim, aut propter ri: mandantur; auc tanquam Materia. prima Philo- fophiz. Atque prior illa, quie auc Narrationum. iu- cunditate dele&tat, aut Experimentorum víu iuuat, atquc huiufmodi Volüptatis, aut Fructüs grati quz- fita eft, lonce inferioris notz cenfenda, prx cà, que Induction verz, & legitimi Sylua fit, atque Supellex, & primam Philofophiz Mammam praebeat. Rursüs itaquc partiemur Historiam Natalem, Narratiuam, & Indutliuam :: Hanc autem pofteriorem inter Defr- derata ponimus. Neque vero aciem Mentis alicuius per(tringauc, aut magna Antiquorum Nomina , auc magna Recentium Volumina. Satis enim fcimus, ba- beri A Cognitionem Rerum ipfarum, quz: Hifto-- 85 96 De Zlugmentis Scientiarum.» beri Hiftoriam Naturalem. mole amplam, varietate | gratam, diligentià fapihs curiofam. Attamen fi quis ex cà Fabulas, & Antiquitatem, & Auctorum Cira- | tiones, & inanes Controuerfias, Philologiam denique, & Ornamenta eximat (qua ad Comuuales Sermones, Hominumque do&orum Noctes, potiüs quàm ad in- ftituendam Philofophiam fint accomodata,). ad nil magni res recidet. — Longé àutém profedtó abeft ab cà Hiftorià, quam Animo metimur. Primó enim defiderantur due illa: Hifforie Naturali Partes, (de quibus modo diximus) Prater-Generationun, & Ar- ti, id quibus rios plurimum ponimus : Deinde, in tertià illà (qua reliqua eft) Parte Generali, nimi- rim de Geaeratiotibus, vni tantüm, ex quinque Par- übus cs; fatisfacit.." Siquidem Hifforie Generationum conflituuntur Partes fubordinate quingur : Prima Calesliim , qua: Phaenomena, ipfa fincera compledti- tur, atque feparata'à Dogmatibus ; Secundá Merteoro- rum (annumerando ctiam Cometas) & Regiotum,quas vócant, Ae/is :. Neque. enim de Cometis, Meteóris ig- nitis, Ventis, Pluuijs,: Tempeftatibus, & reliquis, inuenitur aliqua Hiftoria, quz vllius fit pretij. Ter- tia Terre.47 Maris, (quatenüs funt Vniuerít Partes Integrales) Montium, Fluminum,ZE(tuum; Arenatum, -Syluarum; Infülarum, denique Figura ipfius Conti- nentium prout exporriguntur; in his omnibus; po- tius Naturalia inquirendo & obferuando, quàm Cof- mographica.. Quartó, de Maffis Materie communibus, quas Collegia Maiora vocamus, (vulgo E/ementa dicun- | cur;) Neqüuecnim de Igne, Aére; Aquá; Terrà; co- | rumque Nauris, Motibus, Operibus, Impreffionibus, | Narrationes xeperiuntur, quz Corpus aliquod Hiftoriz | | iuftum eonflituant.... Quinta, & vltima, de Collectzosi- | dur Materie exquifitis, qua à nobis Collegia Minora, vule | go Species appellantur. In hác autem poftremá folà, lid induftria LiskER SrevNpDvs. indullria Scriptorum enituit ; ita tamen, vt potiüs lu- xuriaa fit in fuperfluis, ( Iconibus Animalium , aut Plaatarum, & fimilibus intumefcens) quam folidis, & diligentibus obferaationibus ditata, quz vbique in Hi- flori Naturali fabnecti debeant. Atque, vt. verbo di- cam,omnis quam habemus Naturalis Hiftoria,tam in- quilitione fuà, quàm congerie, nullo modo in ordine ad eum quem diximus finem, ( condendz fcilicet Phi- lofophiz,) aptata eft... Quare Historiam Indu&tiuam defiderari pronunciamus. Atque de Naturali Hiffo- ri ha&enuüs. Casrvr IlV. "Partitio Hiftorie Ciuilis,;» Ecclefiafticam; Literariam, (o ( que Generi nomen reti- net) Ciuilem : 4uodque Hiftoria Litera- ria defideretur : £iut conficiende TPrecepta. S clefiaslicam: deindecam, qua Generi: no- 5 793 men retinet, Ciuilem : Poftremo Literarum | & Artium. Ordiemur duterh ab e Specie; quam po- | firemó pofuimus; quia reliquz- duz. habentur, illam Literarum. Atquecerté Hiftoria Mundi, fi hàc patte fuerit deftituta, non abfimilis cenferi poflit Stats Poli- hcm, tuto Oculo; cüm ea pars Imaginis defit, qua Ingenium & Indoletn Perfonz maxime referat. Hanc licec defiderari ftatuamus, nos nihilominus € | | ugit, autem inter Defideratatefetre vifum eft.Ea eft Hisoria. CORPS E De Zugmenti Scientiarum» fucit, in Scientiis Particularibus Iureconfultorum, Ma- thematicorum, Rhetorum, Philofophorum, haberi 1e- uem aliquam Mentionem, aut Narrationes quafdam ieiunas, de Sectis, Scholis, Libris, Auctoribus, & Suc- ceíTionibus huiufmodi Scientiarum: Inueniri etiàm de Rerum & Artium Inuentoribus, tractatus aliquos exi- les, & infru&uofos; Attamen iuftam atque vniuerfalem Literarum Hisloriam nullam adhüc editam afferimus. Eius itaquc & Argumentum, & conficiendi Modum, & Víum proponemus. à; Argumentum non aliud eft, quam vt ex omni Me- morià repetatur, quz Doctrine & Artes, quibus Mun- di /Eratibus, & Regionibusfloruerint Earum Anti- quitátes, Progreffus, ctiàm Peragrationes per diuerfas Orbis Partes ( migrant enim Scientiz, non fecüs ac Po- puli) rurfüs Decliríationes, Obliuioncs , Inftauratio- nes commemorentur. Obferuetur fimul per fingulas Attes, Inuentionis Occafio & Origo; Tradendi Mos & Difciplina; Colendi & Exercendi Ratio & Inftituta. Adijciantur etiàrà Se&z,& Controuerfiz maxime cele- brcs,quac Homines doctos tenuerunt ; Calumniz;qui- bus patuerunt; Laudes & Honores quibus decorat funt. Notentur Au&ores przcipui, Libri przftantiores, Scholz, Succeffiones, Academiz, Socictates, Collegia, | Ordines, denique omnia quz ad Statum Literarum | fpectant. Ante omnia eriàm id agi volumus (quod | Ciuilis Hiftoriz decus eft, & quafi Anima ). vt cum | cuentis cauffz copulentur; videlicet, vt memorentur | Nature Regionum ac Populorum ; Indolefque apta | & babilisaut inepta & inhabilis ad Difciplinas diuerfas; | Accidehtia temporum , qua Scientijs aduerfa fuerint | aut propitia ; Zeli & mixture Religionum ; Malitiz & Fauores Legum; Virtutes denique infignes, & effica- cia quorundam virorum,erga literas promouendas, & fimilia. At hec omnia ita tractari przcipimus, vt non Griticorum — tipué ob caüffam magis feriam , ;& grauem ;. Ea cft LiseR SkEevNpv5. Criticorum tore, in laude & cenfurà tempus ceratur ; fcd plané hiftoricé res ipfz narrentur, iudiciàm pat- ciüs interponatur. : De Modo autem huiufmodi Hiftorix conficienda, illud inprimis monemus ; vt Materia & Copia cius, non tantüm ab Hiltorijs, & Criticis petatur, verüm etiàm vt per fingulas Annorum Centurias, aut etiàin minora interualla, feriam, (aB vltimà Antiquitate fa- &o principio) Libri przcipui, qui per éà "Témporis Spatia confcripti funt; in confilium adhibeantur ; vt cx corüm non perlectione (id enim infinitum quiddam effec) fed deguftatione , & obferuarione Argumenti, Sdli, Methodi, Genius illius temporis Literarius; veluti Incantatione quàdam, à Mortuis cuocetur. Quod ad fum attinet,hzc có fpectant; non vt Ho- nor Literarum, & Pompa; pcr tàc circumfu(ías Imagi- nes celebretur; néc quia, pro flagranriffimo, quo li- reras profequimur, amore, omnia qua ad earum fta- | rum quoquo modo perünent, vfque ad curiofitatem inquirere , '& fcire, & confetuáre auemus ; "fed pra- (xt Verbo dicamus ) quoniam per talem ; : qualem defcripfimus, Narrationem j ad Virorum .do&orum, in Do&rinz vfu & adminiftratione ;. prudéntiam & folertiam, maximam acceffionem: fieri poffe cxifti- tfuamus ; & Rerum Intelle&tualium, non minüs quàm Ciuilium motus, & perturbationes, vitiaque & Virtutes, notari poffe ; && Regimen inde opti- mum éduci, & inítitut |. Neque enim B. Auguflini, aut B: Ambrofij Opcrá, ad Prüdentiam Epifcopi, aut Theologi, tantüm facere poffe putamus, quan- tum fi. Eccléfiaftica Hiftoria diligenter infpiciatur, & reuoluatur. Quod &. Viris doctis, cx Hifforia Literarum obüenturum non dubitamus. Cafum cnirn omnino recipit; & temcritati exponitur ;' quod E:- | emplis. e De Zugmenti Scientiarum.» emplis & Memorià Rerum non fulcitur. Atque de Hifforiá Literaria, hac. dicta fint. Carvr. V. De Dignitate, «7 Difficultate Hifteriz Ciuilis, | TOUT 6963259 Equitur Hifforia Ciwilir fpecialis, cuius Dig- P GeV) ritas arque Auctoritas, inter Scripta Hu- 3 P manacminer, Hüiuscnim fidei, Exempla aee 96 Maiorum, Viciffirudines Rerum, Funda- menta Prudentiz Ciuilis, Hominum denique Nomen & Fama, commiffafunt. Ad Dignitatem rei accedit,. Difficulras non minor. Etenim Animum in fcriben- do ad prztcrita retrahere, &veluti antiquum facere, Temporum motus Perfonarum Gharácteres, Confili- orum ttepidationcs, Actionum (tanquam Aquarum ) ductus, Pratexcuüm Interiora, Imperij Árcana, cum diligentià fcrutari, cum fide & libertate referredenique vcrborum lumine fib Oculos. ponere, magni vtique laboris cfl, & iudicij; przfertim cüm antiquiora qua- que incérra, recentiora pcriculo obnoxia reperiantur. Quamobrem & pluritna Hiftoriam iftam Ciuilem cir- cunftant Vitia; dum Plerique Narrationes quaídam inopes, & plebeias; & plané Dedecora Hiftoriarum confcibant; Alij particulares Relationes, & Com- mentariolos operà Eninad, & textu inz quali confar- ciant; Alij Capita tantüm Rerum geftarum percur- rant; Alij contrà, minima quzque, & ad fummas Actionum nihil facientia perfequantur ; «Nonnulli, ;nimià erga Ingenia propria Indulgentià, plurima au- dactér confingant ; Aft alij,.non ram Ingeniorum fa- | orum L:srz&R SkevNpvs. orum,quàm Affe&uum Imaginem Rebus imprimant, & addant, Partium füárum memores, Rérum párüm fidzles teftes; Quidam Politica, in quibus fibi com- placent, vbique inculeent, & Diuerticula ád Oftenta- tionem quirendo, Narrátionem Rerum nimis leuitér interrumpant ?. Alij in Orationüm, & Concionum, aut etàm Actorum ipforám prolixitáte, partim cum iu- dicio, nimii fint; Adcó vt faris conftet, nón inueniri intet Scripta Hominum, ratius quicquam, quam Hi- ftoriam Legitimam, & omnibus Numetis füis abfolu- tám. Veiüàm nos ih prefenti, Partidiónem- Doctrina- rum infticaimus, vt Omiffa; non Cenfüraná; vt Vitiofa notentur. : Nunc Pattitiones Hislorie Ciuilii pérfeque- mur, eafque diuerforum Generurh : Mitrüs-énim 1m- plicabuntur Species, fi Pattitiones diuerft proponan- tur, quam fi vna Parüdo curiofé pet Metbra. de-. ducatur. Codegrs dienten: Carvr VL PPariitio prima Hiftorie Ciuilis, i» Me- motias; Antiquitates; $* Hiftoriam Iuftam. | meers TORIA Cinlis cipartita elt, tribus Zi |d Picturarüm, aut Imagirium Generibus non J [57-3 [2 abíimilis. Videmus enim ex Picturis, & Natosoc3 iraeiribüs, alias Impérfectas, vt quibus v1- titia Manus noh acceffetit; Alias Perfe&tas ; Alias vero Vetuftate Mutilatás & Deforrmiátas. Hifforiam fimili- ter Citilem, (qux Irhago Rérutn, & Temporum quz-- dam cft) iti ttes fpecies, illis Picturarum congruas, par- | tiermur ; Memorias fcilicet ; Hiftoriam Inflam ; 8c Anti- N 2 .. Quitates. 92 "De Augmentis Scientiarum. quitates. Memorie fant Hifforia inchoata, aut prima & rudia Hiftroriz Lineamenta ; Antiquitates veró Hifloria deformata funt, fiue Reliquiz Hiftoriz , qua cafu € Naufragio temporum erepta funt. | Memorie, Íiuc Pra parationes ad Hiftoriam duplicis generis funt ; quorum alterum Commentarios, alterum Regiflra vocate placet. Commentarij audam A&tionum & Eucntuum Seriem, ac Connexionem proponunt; pretermiffis cauffis Rerum & prztextibus; initijs quo- que earundem & occafionibus, confilijs itidem & ora- tionibus; & reliquo Actionum Apparatu. Talis enim eft propria Commentariorum nátura , licet Cafari, per Modcíliam quandam cum Magnanimitate coniun- &am,ptzftantiffimz, inter eas qua extant, Hiftoriz, Commentariorum nomen indere placuerit. Ac Regi- ftra duplicis nature func: Comple&untur enim aut Titulos Rerum & Per[onarum,in Serie temporum ; quales dicuntur Fa[Zi, & Chronologie : Aut Actorum Solennita- «tes, cuius generis funt, Principum Edicta, Senatuum Decreta, Iudiciorum Proceífus, Orationes publicé ha- bitz,Epiftolz publice miffz, & fimilia, abíque Narra- tionis Contextu, fiuc Filo continuo. Antiquitates, teu Hifforiarum Reliquis funt (vti iam diximus) tanquam Tabula Naufragij ; cüm deficiente, & fcre fubmersà rerum Memorià, nihilominàs Homi- ncs induftrij, & fagaces, pertinaci quàádam, & fcrupu- losà diligenuà, ex Gencalogijs, Faflis, Ticulis Monu- mentis, Numifmatibus, Nominibus Proptijs & Stilis, Verborum Etymologijs, Proucrbijs , Traditionibus, Arcbiuis & Inftrumentis tam publicis quàm priuatis, Hiftoriarum Fragmentis, Librorum neutiquàm Hifto- | ricorum Locis difperfis ; ex his inquam omnibus, vel aliquibus, nonnulla à Temporis Diluuio eripiunt, & conferuant. Res fané opcrofa, fed Mortalibus gra:a, & cum Reucrentià quádam coniuncta; ac digna cer:&, d qua ENCRMIN à | LiszR SrevNDpvs, quz deletis Fabulofis Nationum Originibus, in locum huiuímodi commentuuorum fubítituatur ; fed tamen có minus habens Au&oritaus, quia paucorum Licen- tiz fubijcitur, quod paucis curz cít. In his Imperfeéte Hiflorie Generibus, Defe&um ali- quem non puto defignandüm, cüm fint tanquam Zo- perfété Mifla; vx Defe&us huiufmodi fit cx ipsà ca- rum Naturà. Ad Epitoma: quod attinet; (Hiftoriarum certé Teredines,& Tincas, )eas exulare volumus; quod ctiam cum plurimis, qui maximé fani fucrunt iudicij, facimus ; vtpote quz. complura Nobiliflimarum Hi- [toriarum Corpora exederint, & corroderint, atque in faeces inutiles demüm redegerint. | Cabrvr VII. PPartitio Hiftoriz Iufte ;s Chronica, V itas, c? Relationes ; Earumque "Partium Ex- | plicatio, ISANERT Hifloria Iufla triüt. eft generum ;. pro ANZ? ratione Obietti, quod fibi proponit reprz- (254 N9 fentandum. Aat enim Porzionem aliquam 2»632 Temporis reprafentat; aut Perfonam finzu- larem Memorià dignam ; aut Aonem aliquam. fiue Rem gefflam ex illuftrioribus. Primum Chronica fiuc Annales appellamus ; fecundum 7ta4 ; tertium. Rela- tiones. Inter quze, Chronica Celebritate & Nominc, ex- cellere videntur; /7te autem Fructu & Exemplis ; Re/a- tiones rursus Sinceritate & Veritate. Chronica namque Amplitudinem Á&ionum Publicarum , & Perfona- rum Facics externas; & in publicum verías proponunt; Minora autem, qua tum ad Rcs, tum ad Perfonas per- tinent, 93 - De lugmentis Scientiarum.» tinent, omittunt, & filentio inuoluunt. Cüm vero id Artificij diuini fit proprium; vt Maxima é minimis fu- fpendat, fit fxpenumeró vt huiufmodi Hifforia, maiora tantüm perfecuta, Negotiorum Pompam potiüs, & Solennia,quàm eorum veros Fomites,& Texturas fub- tiliores oftendat : Quinetiàm, etfi Confilia ipfa addat, atque inimifceat, tamen granditate gaudens, plus gra- uitatis atque prudentiz, quam reucrà habent, Huma- nis ACtionibusafpergat; vt Satyra aliqua poffit effe ve- rior Humanz vitz Tabula, quam nonnulla ex eiuf- modi Hiftorijs. Contrà Vite, fi diligentér & cum iu- dicio perfcribanrür ( nequeenim de Elogijs, & huiuf- modi Commemorationibus iciunis loquimur) quan- doquidem Perfonam fingularem pro Subie&o fibi proponant, in quà neceffe eft Actiones, non minüs le- ues quam graues, paruas quàm grandes, priuatas quàm publicas, componi & commifceri ; fané magis viuas,& fidas Rerum Narrationes, & quas ad Exemplum tu- tiüs & felicius cansferre poffis, exhibent. Ac Relatio- nes ACtionum fpeciales, (qualia funt Bellum Peloponef, Expeditio Cyri, Coniuratio Catiline, & fimilia) omnino puriore & magis fincero Veritatis Candore veftiri par eft, quàm Hifforias Iuffas Temporum ;quia Argumen- tum in ijs dcligi, & fumi poteft habile, & definitum; atque eiufmodi, vt de co Notitia, & certitudo bona, & plena infortnatio haberi poffit; càm contrà Hifforiz Temports (pracfertim quae etate Scriptoris multo anti- quior fit) neceífarió in Memorià rerum fapiüs fatifca, & veluti fpatia vacua contineat; quz ingenio & con- ie&urà occupari, & fuppleri fatis licentér confüeuc- runt. Hoctamen ipfum, quod de Relationum fincc- ritatc dicimus cum exceptione intelligendum eft ; nam fatendum certé eft (chm humana omnia ex patte labo- rent, & commoda cum incommodis feré perpetuo coniuncta fint) huiufmodi Relationes, prafercim fi i fub LispsR SkEcvNDvs. (ub ipía Rerum: geftirum tempora edantur, ( cüm fz- pius vel ad Gratiam, vel ad Inuidiam fcribantur, ) emnium Narrationum merito maxime fufpectas effe. Sed rursus huic Incommodo etiàm illud connafcitur Remedium; quod ille ipf Re/aziones, càm non cx vnà parte folummodo, fed pro Factionibus, & Par- tium ftudijs, ex vtrique parte fempér feré edantur, viam hoc pacto quandam Veritati, tanquàm inter Ex. trema, aperiunt & muniunt: atque poítquam Con- tentiones Animorum deferbuerint, Hiftorico bono & prudenti, non peífima Hiltoriz perfcctioris Materia, & Sementuis funt. Quod vero ad ea, quz in his tribus Hiftorix genc- ribus defiderari videantur ; dubium certé. non clt, quin plurimz Hiltoriz: particulaes ( detalibus loqui- mur quz eff: poffint) alicuius dignitatis, aut etiam me- diocriatis; cum maximo Regnorum, & Rerump. quibus debentur, Honoris & Nominis detrimento, aucuíque przrermif£e finc; quas notate perlongum | effet. Caterüm Exterarum Nationum Hiftorias, Ex- terorum curz relinquens ( se forte. frm in aliena rep. curiofi) non poffam nonapud Maie(tatem tuam con- queri, de.Hittoriz Augliz, qua nunc habetur, Vilitate & Indignitate , quatenüs ad: Corpus cius integrum ; nec-non Hiftoria Scotix iniquitate & ^ Obliquitate, quatenus ad Auctorem eius recentiffimum & vberri- mum : Repuraos mecum, honotificum'admodüm Ma- jeffati tux fuzurumh, atque-Opus Polfferitati grariffi- mum ; fi. quemadmodum Infula hzc Magna Britan- niz, Íe riunc.in vnam Monatchiam coalitam, ad fc- quentes | ZErates: tranfmittit: ; ita in vnà Hiftorià de- Ícripta, à pra teritis Seculis repeteretur; codem modo, quo Hi(toriam decem Tribuum Regni Ifraeis, & duarum Tribuum Regni Iud, tanquam gemcellam, | Sacra Pagina deducit. Qaod fi moles huiufmodi Hi- ftoriz, 95 o6 De. Zluementis Scientiarum.» ftoriz, (magna certé & ardua,) quo minüs exa&té & | pro dignitate perícribatur, videatur obfutura, ecce tibi memorabilem multó anguftioris Temporis Peri- odum, quatenüs ad Hiftoriam Anglix ; nimirüm ab Vnione Rofarum, ad Vnionem Regnorum ; Spatium tentporis, quod meo quidem iudicio, maiorem recipit Euentuum (quz raró fe oftendunt) varietatem, quami in pari Succeífionum numero; vípiam in Regno Ha- reditario, deprehendere licet. Incipit enim ab Adep- . tione Coronz mixtà, paràm Armis, parcim Iure : In- exeffum fiquidem Ferrum aperuit, Stabilimentum at- tulerunt Nuptiz; Secutá igitur funt tempora illis initijs confentàánca ; fimiillirna fluctibus, poft magnam tempceftatem; tumores & agitationes fuas, fed abíque aliquà immani procellá, retinentibus; atque Guber- natoris prudentiá, qui vnus inter Anteceílores Reges confilio enituit; fuperatis. Ordine proximus füccedit Rex, cuius Actiones, licet magis impetu quàm confi- lio adminiftratz, non leue tamen in CAR Europe momentum attulerunt, eas fubinde librando , & 1n- clinando; prout ipfz propendebant. Quo ctiàm reg- nantc;ccrpit fieri ingens illa Statüs Ecclefiaftici Muta- tio, qualis rato admodüm prodit in Theatrum. Secu- tus cít Rex Minor. Dein teritamentum Tyrannidis, licet illud breuiffimum:fuerit , inftar Febris Epheme: rx. Dein Regnum Fzminz, cxtro Regi nupta: Rutsüs Regnum Fzmunz folitariz, & calibis. Hac omnia demüm excepit Euentus ifte fauftus & glorio- Íus ; nimirüm huiufce Infulz Britanniz, à toto Orbe diuifz, in fe Vnio; per quam Vctus illud Oraculum |. Znex redditum, quod roquici ei przmonftrabar, —— (Antiquam exquirite matrem ; ) Supra nobiliffimas Gentes Anglix & Scotiz, in No- mine illo Britannie ; Antique fue Matris, iam conuc- nientcs, adimpletum fit ; in pignus, & tefferam Metz & LisgR Sk&cvwnvs. & Exitüs Errorum ,, & peregrinationis, iam reperti. Ita vc, quemad modüm Corpora pondero(a iactata, au- tequàm ponant & coníiftanr, ttepidationes quaídam experiantur;.. eodem niodo probabile videtur , Diuinà Prouidentià factum effe, vt Monarchia ifta, priuíquàm intuá Maieftare, regiàque tuà fobole (iti quà fpera eam in perpetuum fore ítabiliram ) confillerez, & confir- mata cffet, has tam varias Mutationes, & Vicifficudines, tanquam przludia Stabilitacis fuz, fubirer. - De Fitis cogitantem, fubit quedam Admiratio , Tempora ifta noftra, haud noffe Bona fua; cümtam rara íit Commemóratio, & confcriptio vitarum,eorum, quinof(lro feculo clarueruot.. Ecfi enim Reges, & qui abíolutum Principatum obtiriearit, pauci. effc potlint ; Principes etiim in Rep. liberà (toc Rebufp.in. Moaar- cliiamcónuerfis) haud multi ; vteuntnue camcn non defuerunt Viri egtegij, (licet füb Regibus) qui mcliora merentur, quam iticcttam & vagam Memoria fuz Fa- mam, aut Elogia arida & iciuna.. Etenim: hácex parte, Inüenrunrcüiuídam ex Poctis Kecentioribus;' quo an- tiquam Fabulam locuplerauit, non ineleganseit. Fin- git ille in extremiratc Fili Patcarum, Numifma quod- dam, feu Monile pendere, in quo Defunài Nomen impreffum fit: Tempus auteti Cultrum Aíropi prz- ftolari, & ftatim abfciffo Filo; Numifaata eripere , cá- que afportatá pauló poft in Fluuiutn Lcthes, ex gremio fuo proijcere: Circa Fluuium autetn, magnam Auium . vim volitare, quz Namifmata arripiunt; ac poftquam in ro(tris ipfarum paulifper- eadem circumtulcrint , paulà poft per incuriam in Fluuium decidere permir- tunt : Inter eas vcró, Cygnos reperiri nonnullos , qui fi Numifma aliquod eum Nomine prehenderint;illicó ad Templum quoddam illud deferre folcbant;Immor- talitaticonfecratum. Huiufmodi iraque Cygni noftris Temporibus feré defecerunt. Quamuis aütem plurimi Oo — Hominum, $7 De Jlugntentis Scientiarum.» Hominum, Curis & Studijs fuis nimio plus quam | Corporibus mortales, Nominis fui memoriam, veluti | Fumum aut Áuram dcefpiciant, Animi nil magne Laudis egentes ; Quorum fcilicet Philofophia & Seucritas ab cà R: | dice pullulat, Nom prins laudes comtempfemus, quam lan- | danda facere defiuimu ;. Id tamen apud nos Salomo- nis iudicio non priudicabit, Memoria iuffi cum laudi- | bus, at impiorum nomen putrefcét.;... Altera perpetuo flo- | ret,alterum autin Obliuionem protinüs abit, aucin O- dorem tetrum computrefcit. Àc propteréà ineo ipfo Stilo, vel loquendi Formulà , quz recté admodum recepta eft, vt Defundtis tribuatur ( Felicis imemori«, pie memori, bone memoria ) agnofcere videmur illud, uod Cicero (mutuatus id ipfum à Demolthenc) pro- tulit, Benam famam propriam elfe polJeffionem: Defuncto- rum. Quam quidem .Poffcffionem non poffüm noh aotare noftro zuo incultam vt plurimüm ,- & neg: lc&tam iacere. cnt zbi siet Quantüm!ad Relations, optandum effet prorfüs ; vt multó: maior circa cas adhiberetur. diligentia: Quippe vix incidit aliqua Actio pauló illnftrior , cui noninterfit Calamus aliquis ex «melioribus, qui eam excipere & defcribere poffit. Quoniàm autem is per- paucorum Hominum effc dcbet, qui Hiftoriam Iuftam pro dignitate confcribar,(vt ex paucitate Hiftoricorum vcl mediocrium atis liquet) idcircó fi A&iones parti- | culares, füb tempus ipfum quo geruntur, tolerabili ali- quo Scripto Memoria. mandarentur ; fperandum effet exorituros. quandoque, qui Hiftoriam Iuftariz, opc & auxilio illarum R elatiomwm conícribere poffet. Il- lz enim inftar Scminarij effe poffint, vnde, cim vfüis foret, Hortus amplus & magnificus conferererur. — UGAPVT LiskR SkECVvNDvs. daro aii 12 A RR TPariitio Hiftoriz Temporum ;z Hiftoriani . Vniuerfalem, c7 Particularem ; €? viri- "ufque Commoda, ég* Incommoda.... IISTORIA Temporum aut Voier(ali eft, ASCAS d aut Particulart;; Fac: alicuius Regni, vel D Reip. vel Nationd; res gellas complectitur ; A illa Vpiuerff Orbis... Neque enim dati Fata, alicui Século, aut /Ecati deftinata, veluti vnà Fa- bulà contenta, & deícripta intueri... Fit etiàm, vt plu- rima fcripta non contemnenda (qualia funt e, de qui- busanteà locuti fumus, Relatíones ) aliàs forté peritura, neque Prelum fzpiüs paffura, aut.faltem Capita ipfo- rum , in huiufmodi Hifforiam Generalem recipiantur, atque hoc pacto figantur, & conferuentur. Verunta- mén; fi quis rem retis perpendat, animaduertet tam leucras effe Hislorie Iuf]e Leges; vt eas intantà Argu- menti vaftitare exercere vix liceat; ddeó vt minuatur potius Hiltoriz Maicítas Molis granditate; quàm am- plificezur. Fiet enim, vt qui tam varia vndequaque petfequitur, is Informationis Religione paulatim re- miísà, & diligentià fuà, qua ad tot res exreriditur, in | fingulis elangue(cente, Autas populates, & Rumores captet; & cx Relationibus non admodüm Autbenticis, 0p aut 99 100 2De Alugmentis Scientiarum aut huiufmodi aliquà leuidenfi Materià, Hiftoriam conficiet. Quinctiàm neceffe ei erit, (ne Opus in im- menfum excrefcar,) plurima relatu digna confultó prz- termittere, atque ad Epiromarum rationes fzpiàs de- labi. Incumbit etiàm aliud periculum non paruum, atque Vrilitar illi Hiftoriz Vniuerfalis, ex diametro oppofitum ; Quemadmodüm enim Vniuerfalis Hifto- ria, Narrationcs aliquas, quz aliàs forté fuiffent pe- riturz, conferuat ; ita contrà fzpenumeró Narrationes alias fatis fructuofas, quz alitér victurz fuiffent, prop- ter grata Mortalibus rerum Compendia, petimit. Ca Pvr IX. "Partitio alia Hiftoriz Temporum, is An- nales, &* Acta Diurna. T1A» Hifforia Temporum rc&té diuiditur o in Z4pnales, & Diaria: Qua Diuifio, licet 25 ye ex Periodis Temporum Nomina fumat, IN ramen ad Deleétum Rerum ctim pertinet. Recté enim Cornelius Tacitus, chm in mentionem Magnificentiz quarundam Stru&turarum incidit, fta- um fubdit, Ex dignitate populi Ro. repertum effe, res il- luflres Annalibus, talia diurnis cvrbis ACHs mandare : Ap- plicando Annalibus Res, qua ad Statum Reip. pctti- nent, Acta veró & Accidentia leuiora, Diarijs. Meo vtique iudicio, valere conueniret Difciplinam quan- dam Haraldicam , in difponendis non minüs Libro- rum, quàm Perfonarum Dignitatibus. Sicut enim ni- hil Rebus Ciuilibus magis detrahit, quàm Ordinum & Graduutin confufio; ita ctiàm Aucoritati Hiftoriz grauis, | List£R SkscvuNpvs. IOI grauis, haud parüm derogat, f1admifceantur Politicis Res leuioris momenti ; quales funt Pompz, & Solen- nitates, & Spectacula, & huiufmodi. Atque fané op- tandum effet, villa ipfa Diftin&tioin confuetudinem veniret. Noflris veró temporibus, Diaria in Nauiga- tionibus rantàm, & Expcditionibus bellicis in vfu fant: Apud Antiquos certé Regum honori dabatur; vc Acta Palatij fui in Diaria referrentur ; quod videmus fa&um fuiffe fub Ahafuero Perfarum Rege ; qui càm Noctem agere: infomnem, Diéria popólcit, vbi Coniurationemi Eunuchorum recognouit. Ar in Alexandri Magni Diarijs; am pufilla continebantur, vt ctiàai , fi forte ad Menfani dormiret, in Acta reponeretur : Neque enini ficut Annales tantum grauia, ita Diaria tantüm leuia complexa funt ; fed omnia promiícáé,& cursim Diarijs excipiebantur, feu maioris; feu minoris Mo- menti. Caprvr X. "Partitio fecunda Hiftoriz Ciuilis, i» Me- ram, G* Mixtam. — NU Oftrema vero Pártitio Hifforie CiuWilis ea 5 p*| fit ; vt diuidatur in Meram, aut Mixtam. Y Pen Mixtire celebres due, Altera ex Seientiá 225 5885 Ciuili, Altera precipue ex Naturali. Intro- du&um eít enim ab aliquibus genus fcribendi, vt quis Narrationes aliquas, non in feric Hiítoriz continua- tas, fed ex Delectu Auctoris excerptas confcribat : De- indé eafdem recolat, & tanquam ruminet ; '& furiprà ab ipfis occafione, de rebus Politicis differat. Quod genus Hishorie Ruminate nos fané magnopere proba- mus De fugmentu Scientiarum.» mus, inodo huiufmodi Scriptor hoc agat, & hoc fe agere confiteatur. . Hifloriam. autem. Iuslam ex pro- fefTo fcribenti, Politica vbique ingerere, atque per illa Filum Hiftoriz interumpere, intempeftiuum quid- dam, & molcftum eft. Licet enim Hiftoria queque prudentior, Politicis preceptis, & monitis, veluti im-- pregnata fit ; tamen Scriptor ipfe fibi obftetricari non deber. Mixta etiàm eft Historia Cofmograpbica, idque mul- tiplicirér: Habet enim ex Hiszoria Naturali, Regiones ipfas; atque earum Situs, & Frauchu : Ex Hifforiá Ciuili, Vybes, Imperia, Mores ;. Ex Mathematicis, Climata, & Configurationes Cali, quibus Tra&us Mundi fübiacent. In quo genere Hifforie, fiue Scientiz, eft quod feculo "o gratulemur : Orbis enim Terrarum fa&us eft, hácnoftrà atate, mirum in modum feneflratus, atque atens : Ántiqui certe Zonas, & Antipodas nouerat, (No[á, vbi primu equis oriens afflauit anbelis, Illic fera rubens accendit lumina cve[per. ) Idque ipfum magis pet Demonftrationes, quàm per Percgrinationes : Verüm vt Caripaaliqua parua, Cae- lum apfum zmulatetur ; atque vniucrfum. Globum Tetreftré, magis eiàm obliquo & flexuofo, quàm Coc- leftia folent, itinere circumiuetit, ea eft noílri Seculi Przrogatiua : ita vt przfens /Etas iure in Symbolo fuo víurpare poffit, non tantiim illud P/w irr, vbi | Antiqui vfurpabant No» »/rà; atque infuper illud | Imitabile fulmen, vbi Antiqui, Non imitabile fulmen, Demens qui nimbos, (2 non imitabile fulmen ; | Verüm & illud, quod omnem Admirationem fuperar, Imitabile Calum; propter Nauigationes noftras , qui- | bus circa vniueríum Terre Ambitum, Cocleftium Corporum more, volui, & circumagi Ízpiüs con- ceffuüm fuir. d Atque hac preclara , in re Nauticà, atque Orbe per- | LrsismRo SECY ND v.s. 103 erluflrando, Felicitas; de vlterioribus eiàm progreffi- us, & Ahüementis 'Séientiarutit; fpem magnam facero pollic; prufercim eum diuino videatur Cónfilio effe decretum; vt. hzc duó cozuüa fint ::;Sicébim Danicl Propheta, de noui(limis "Femporibus: verba faciens, przdicie ; - P/urip? perrranfibuint Q2* augebitur Scientia... ; quafi Perctanfitus fiue Pevluftratio Mundi; atque mul- tplex Augméuturi Scientiarüm;eidem Seculo deflina- rentur:. Sicut magna et partéziam completum vide- mus; Quandoquidem Tempora:noftra ; duabus illis prioribus Do&rinarüm Petiodis; aut Reaolutionibus,. |. (alteri apiid Grecos; alteri apud Romaros) eruditione |. non multum cedant; eas Ncró in aliquibus longé:fa- | perenti-— hilt 312 &Dr19Jin bg e: "i TE A 4. e» : bes "- i gs 4 e d Ei iR : i ; eru! ui 29 319 EUTTGOTQ 2[1012035V ti a ————À MÀ Bue [ewe vas Xue oa SNE Eus qs 5i dn oom s dai a i| 5ppss. iG fPartitio Hiftoris Ecclefiafticz; in Ecclefia ^ füicari fpecialem, Hiftoriam ád Prophie: .,Has«z Hiftoriam Nemefeos, -33 25 ,33£35.! Ol 11091 ; ! I2 Bi ori 31V £013 5182 (mut Sneoten TS TOR TA: Ecclofiliicain eénere, eafdem S20 |a fero cum oHiftoria Ciuili Partitiones fübic. its. (d Pm, U I tautis Tempora, o Statum diuerfis snemorar ; fiucilla fftu&uct, vt Arcs in Diuuio ;: fiüedkinerctuly vt Arcadn remo ; fiàc confiftac; vt Arcain Templo ;/hoc eft, $72- nc iia I 104. De Zlugmentis 5 cientiarum.» tuo Ecclefre in: Per[ccutione,in Motu, & in Pace. In bàc. Parte, Defe&tum aliquem non inuenio, quin fuperfunc | inillà complura potiüs quàm defunt : lllud fané opta- rcm, vt Maff tam pregrandi, Virtus quoqué. & Sin- ceritas Nartationurn refpondeterit. Sccunda Pars,qu& elt His?oria ad Propbetias,ex duo- bts Relatiuis conftat; Prophetia ipsa, & cius. Adimple- tioné. pepur tale effe debet huius Operis Inflitu- tufii, vt curi ftngulis ex Scriptis Prophetijs, Euen- tuüm Veritas coniungatur;. idque per omnes Mundi J&tates, rür .ad confirmationem: Fidei tum ad infti- tuendám Di Íciplinarà quandam, & Peritiam, in inter- prétátione Prophétiarum, qua adhüc reftant complen- | de. Attamen in hàc re, admittenda eft illa Latitudo | quz Diuinis vaticinijs propria eft & familiaris ; vc Ad- implctioncs corum fiant, & continenter, & punctua- litér: Refetunt enim Auctotis fui naturam, Ctii »mu Dies tànquam millà Mini , 49 millé nni tanquam vnu Dies; atque licet Plenitudo, & Faftigium Gomplc- ménti eoram; pleruriqué alicui certa /Etati, vel ctim certo Mofaento déflineair; attamen habent interim Grad&s nonnulles, & Sealas complementi, per di- uerfas Mundi /Eiatés. Hoc Opus dcfiderari ftatuo, vc- rüm tale eft, vt magnà cum fapientià, fobrietate, & rc- uerchtià tractandum fit, aut ornninó dimittendurn. - ^ Tertia Pars, que Hifforia Nemejcos. det id cá- i 1 U lahos nonnulloram Piorum Virorum incid|t, fed noh fine Partium Stadio: Qccupata cft auterti; in obíer- uandá Diuinà illà Conuenientiá, qua noniiunquàm intercedit, inter: Dei: Voluntatem Reuclatámi, & Sc- cfetam. Quarhuis enim. tam obfcura fint; Confilia & ludicia Dti, vt Homiti Animali fint penitüs infcru- tabilia; quinetiam fzpiüis. corum oculis, qui profpi- ciunt € Tabernaculo; fe fübdueaht ; Diuinz tamen Sapientiz.; vifüm aliquando per vices, ad fuorum SEES | eee iitm NE vum | LisseR SkEcvupvs. Confirmationem, & Confufionem corum, qui tán- quam fine Deo funt in Mundo, cà quafi Maioribus Characteribus defcripta, fic proponere confpicicrida, vti ( ficut loquitur Propheta ) Quiui etiamin curfu ca perlegere poffit ; hoc eft, vc Homines meré Senfuales & voluptarij, qui Iudicia illa Diuina pratcruehi fc- füinant, neque cogitationes fuas in ca vnquam de- figunt; tamen quamuis properé curant, & aliud agant, ipía agnolcere cogantur. Talia funt Vindicte Íerz & inopina ; Salutes fubitó affuleentes, & infpe- ratz ; Confilia diuina per Ambages rerum tortuofas, & ftupendas fpiras, tandem fc manifeftó expedieritia ; & fimilia : Qux valent, non folàm ad confolandos Animos Fidelium, fed ad Percellendas & conuincen- das Conícientias Improborum. CaPvT XII. «De Appendicibus Hiftoria ; 4we circa V cx- ba Hominum (| quemadmodum Hiftoria ip- — fa circa Facta) verfantur : "Partito. ea- rum in Orationes, Epiftolas, &? Apoph- theernata. |. o cio osi 25:9 T non Fa&forum folummodó Humani Gc- ANY neris, verum etiàm Dicforum Memoria fer- e) Na uari debet. Neque tamen dubium, quin ew»6i» Dita ila quandoque Hifforie ipfi inferantur quatenüs ad Res geftas perfpicuó & grauitér narrandas faciant, & deferuiant. Sed Dicia fané fiuc Verba Humana proprié cuftodiunt. Libri Oratio- | mun, Epiflolarum, &z Apophtbegmatum. Atque Orationes | P 105 106 4De Zugmentu Scientiarum.» fané virorum prudentium, de Negotijs, & Caufts gra- uibus, & arduis habitz, tum ad Rerum ipfarum no- tiam, tum ad Eloquentiam multüm valent. Scd ma- iora adhüc praftantur Auxilia ad inftruendam Pru- dentiam Ciuilem ab Epiffolts, que à Viris Magnis de Negotijs Serijs miffze funt. Etenim ex F'erbrs Hominum, nil fanius aut przftantius, quàm huiufmodi Epi/ol«. Habent enim plus natiui fensüs,quam Orationes ; plus ciiam maturitatis, quam Colloquia fubita. Exdem quandó continuantur fecundum Seriem Temporum, ( vt fit in illis, que à Legatis, Przfectis. Prouincia- rum, & alijs Imperij Miniftris,ad Reges, vel Senatus, vel alios Superiores fuos mittuntur ; aut viciflim ab Imperantibus ad Miniflros,) funt cercé ad Hiffori- am, prz omnibus, Pretiofiffima Supellex.. Neque Apophtbegmata ipfa ad Delectationem. & Ornatum tantum profunt, fed ad res gerendas etiàm, & vfus Ciuiles. Sunt enim ( vt aicbat ille) veluti Secures aut Mucrones Verborum, qui Rcram & Negotiorum Nodos, acuminequodam fecant, & penetrant : Occa- fiones autem redeunt in Orbem, & quod olim erat commodum, rursus adhiberi, & prodeffe poteft ; fiuc quis eà tanquam fua proferat, fiue tanquam Vetera. Nequecerte de Vtilitate cius fei ad Ciuilia dubitari poreft, quam Cafar Dictator operà fuà honeftauit; cu- ius Liber vtinàm extaret, cüm ca, quz víquàm haben- tur in hoc genere, nobis parüm cum delectu conge- ftà videantur. ox Atque hzc dicta fint de Hifforia, cà fcilicet Parte Doctrinz, quz refpondet vni ex Cellrz, fiue Domicilijs Intelleébis, qua eft Memoria. ; 2SCAPVT ListR SrevNpvs Carvr-^XITI. | «De fecundo Membro principah Doctrine, £A ExsyAm ad Pocfm veniamüs. ': Poeffs. cft |] senus Doéchrinz, Verbis. plerunque | | allridtum, Rebus. folutum & licenrio- T1 22 fum; Itaque, vt initio diximus, ad ' Phantafiam :vefetvur, | quz. iniqua, .& illicita. prorsüs retum Coniugia &-Diuortia. com- miniíci, & :machinari foler.i!oefiy autem ( vcfüpra innuirmus ) duplici accipitur fenfu, quatenüs ad Vera, vel quatenüs ad Res tcfpiciat, Priore fenfu, Sermonis | quidam Chbaratter elt: Carmes enim Srili getius; & Elo- curionis Formula quzdam, nec ad Res pertinet : Nam | | & vcra Narratio Carino, .& ficta Oratione folutà | conícribi.poteft. Pofteriore.veró fenfu; conftituimus cam,ab initio, Doctrine Membr'um Principale, camque iuxta Hifforiam collocauimus,ciim nihil aliud fit; quàm Hiflorie. Imitatio ad Placitum; Nos igitur in Pattitio- nibus noftris, veras Doctrinatum venas indagantes, & períequentes ; neque Confuetüdini, & Diuifioni- bus receptis (in multis) cedentes ; Satyraz, & Elegiar, & Epigrammata, & Oda, & huiufmodi, ab inftituto Sermone remouemus ; atquead Philofophiam, & Ar- tes Orationis rejicimus. Sub nomine autem Poefzos, de Hiflorid ad. Placitum confitt4,: tantumtnodo tra- camus . Iq i ... Parüitio Poefzos veriffima, atque maximé ex propti- etate, prater illas Diuifioncs, qua funt ei: cum Hif/o- E « P. riá De Zugmenta Scientiarum.» riá communes, (funt enim /féfa Chronica, Vite fitta, fíéka etim Relationes) ca eft, vc fit aut Narratiua ; aut Dramatica ; aut Parabolica. Narratiua prorsus Hiftoriam jmitátur, vt ferà fallat, nifi quod res éxtollat faepius fu- pra, fidem. Dramatica cx vcluti Hiftoria Spectabilis; nam conftituit Imaginem Rerum tanquam przfea- tium, Hiftoria autem radquam prateritarum. ^ Parabo- lica vero eft-Hiftoria cum Typo; dà: Intellectüalia dc- ducit ad Senfum. Atque dc Pocf| Narratiua, fiuc eam Heroicas appcl- lare placet (modo hoc: intelligas de Materiz, non de Verf) €a-à Fundamento prorsüs nobili excitata vide- tur, quod ad dignitatem human Naturz inprimis fpe&at. Cüm enim Mundus Senfibilis, fir Animà Ra- tionali dignitate inferior, videtur Poc/is hzc humauz Natur largiri, qua Hiftoria denegat ; atque Animo Vmbris rerum vtcunque fatisfacere,cüm Solida haberi non poffint. Si quis énim rem acutíüs introfpiciar, fir- mum cx. Poef/ fumitur Argumentum, Maenitüdinem Rcrüm magis illuftrem;Ordinem magis perfedtum, & Varictatem magis'pulchram , Animz human& com- placete, quam in INaturà ipsà, poft Lapfum, reperire vllo modo. poffit. : Quapropter, càm Res gefte, & Euentus, qui verz Hifloriz fübijciunzur, non fint eius amplitudinis, in quà Anima hümana fibi fatisfaciat, pracíto eft Pocfs, qua: Facta mágis Heroica confingat: Cum Hiftoria vera fucceffus rerum, minimé pro meri- tis Vittutum & Scelerum, narret ; corrigit cam Poefis, & cxitus ; & fortunas fecundàm Merita, & ex lege Nemefeosexhibet: Cüm Hiftoriavera, obuiá rerum fa- tietare & fimilitudine, Anima humanz faftidio fit ; re- ficit eam Poefís, inexpe&tata, & varia, & viciffitudinum plena canens. Adeó vt Poefis ifta, non folüm ad Dele- Gationem, fed etiamad Animi Magaitudinem, & ad Mores conferat. Quare & mceritó. etiàm Diuinitatis cuiufpiam drskER SkEOevNpbvs. cuiufpiam particeps videri poflit; quia Animum erigit, & infublimerapir; Rerum fimulachra ad Animi de- | fideria accommodando, non Animum Rebus. ( quod | Ratio facit, & Hiftoria,) fubmittendo.. Atquehis qui. dem illecebris,& congruitate,quà Animum bumanum demulcet, addito ctiàm conforco Mufices, vnde fuaui- üs infinuari pollit, aditum fibi patefecit, vt honori fue- rit etiam feculis plané rudibus, & apud Nationes Bar- baras,cüm aliz Doctrinz prorsüs exclufz effent. Dramatica autem Poefís , que Theatrum. habet pro Mündo, vfu eximia eft, f1 fana fóret. Non parua enim effc. poffet "Theatri , & Difciplina, & Corruptela : At. occi rtp hoc genere, abundé eft; Difci- coss temporibus eft negle&a. Attamen icctin Rebufp.modernis,habeatur pro re ludicrà Actio theatralis, nifi forté nimiüm trahat € Satyrà, & morde- 4j tàmen apud — curz fuit, vt Animos Ho- minum ad Virtutem inftitueret. | Quinetiàm Viris pru- dentibus ,^ & magnis Philofophis; veluti Animorum Ple&rum quoddam cenfebatur. . Atque fané veriffi- mum eft, & tanquam Secretum quoddam Naturz, Hominum animos, cüim congregati fint, magis quam cüm foli fint, A ffe&ibus & Imprelfionibus patere... At Poefis Parabolica, inter reliquas eminet, & tan- quàm Res facra videtur, & Auguíta ; cüm przfertim Religio ipfa, cius operà plerunque vtatur, & per eam commercia Diuinorum cum Humanis exerceat, Átta- men & hzc quoque,Ingeniorum citca Allegorias leui- tate & indulgentià, contaminata inuenitur. ' Eft autem vfüsambigui,arquead contraria adhibetur, Facit enim ad Inuolucrum,; facit etiam ad Illusirationem. In hoc Docendi quxdam Ratio; in illo Occultandi Artificium qu&trividetur. Hzc autem Docendi Ratio, qux facit ad Illuffrationem, antiquis feculis plurimüm adhibeba- tur: Cumenim Rationis humanz Inuenta, & Con- clufiones, De Zugmentis Scientiarum. : clufiones, (ctiàm ex quz nunc tritz, & vulgare funt) | tunc temporis nouz & infuetz effent, vix illam fubxili- tatem capiebant Ingenia Humana, nifi-propiüs .eg/ad | Senfüm per huiufmodi Simulachra,& Exempla deduct- rentur, Quarc omnia apud illos;Fabularum omtiigenaá- | rum, & Parabolatü, & /nigmatum, & fimilitudinum plenafuerunt. Hinc Teffere Pythagora, /Enigiata | Sphingis, Efopi Fabulz, & fimilia. Quineriàm;Apodh- thegmata veterum Sapientum. feré (per; fimilitudines rcm denionftrabant. | Hinc Menenius; Agrippa apud Romanos (Gentem eofeculo minime literatam) fediti- onem Fabulà repreffit. Denique vt Hieroglypliica Lite- ris,ita Parabola: Argumentis erant antiquiores. Atque hodié etiàm & femper; eximiuseft, & fuit Parabolarum vigor, cütn nec Argumenta tam perfpicua nec vera ex- empla tam apta; effe poffint... 05 s Alter cft vfus Poefeos Parabolice, priori quafi contra- rius, qui facit (vt diximus) ad Ipuoluerum ; earum. nem- pé Rcrum, quarum dignitas tanquam: velo quodam difcreta effe mereatur: Hoc cft; cüm Occulta & My- [teria Religionis, Politica, & Philofophiz, Fabulis.& Parabolis veftiuntur. «. Vtrüm veró Fabulis veteribus Poetarum, fubfic aliquis Senfus. myflicus, dubitatio- ncm nonnullam habet : Atqueipfi certé fatemur, hos ineam fententiam propendere, vt non paucis Ántiquo- rum Poctarum Fabulis, My terium infufüm fuiffe pu- temus. Neque nos mouet, quod iíta Pueris fere, & Grammaticis relinquantur, & vilcfcant, vt de illis con- temprim fententiam feramus : Quin contrà, cüim plané conftet fcripta illa, qua Fabulas iftas recitant;ex Scriptis Hominum, poft Literas Sactas, cffe antiquiffima , & longéhis antiquiores Fabulas ipfas ; (etenim tanquam prius credita & recepte, non tanquam excogitata: ab illis Scriptoribus referuntur) videntur effe inftar tenuis cuiuídam aura, qua ex traditionibus Nationum magis Anti- LissR SrevNpvs. veró quzcirca harum Parabolarum Interpretation em' adhüc tentata fiar, per Homines fcilicet imperitos, nec vltra Locos communes doctos, nobis nullo modo ía- tisfaciant; Philofophiam fecundüm Parabolas ani- quas,inter Defiderata referre vifum eft.Eius autem Opc- ris Exemplum vnum aut alterum fubiungemus. Non uod res fit forzaffé canti, fed vt Inftitutum noftrum [eruemus. Id huiufmodi eft, vt de Operibus illis, que inter Defiderata ponimus ( fi quid fit pauló obícurius) | perpetuó aut precepta ad opus illud inftruendum , aut | Exempla proponamus : nequis forté exiltmet, leuem aliquam tantüm Notionem, de illis Mentem noftram perilriaxiffe ; nofque Regiones ficut Augures, Animo | tantüm mctiri, neque cas ingrediendi vias noffe. Aliam aliquam partem 1n. Poeff dcfiderari non inuenimus ; quin potiiis cum Planta fit. poefís, qua: veluti à Terrà | luxuriante, abíque certo femine, germinauerit, fupra cateras Doctrinas excreuit, & diffufaeft. Verüm iam Exempla proponemus, tria tantüm numero, Vnum € Naruralibur, € Politici vnum, atque vnum denique Exemplum Primum Pbilofopbie fecundym Parabolas Antiqua, in. Naturalibus. De Vniuerfo, N'rrovi Generationem Panis in dubiorclin- quunt. Alij enim eum à Mercurio genitum; Alij -." "Jongé alium Gencerationis modum ei tribuunt. Aiuntenim Procos vniuerfos cum Penelope rem habu- iffe, ex quo promifcuo concubitu, P4»a communem Filium ortum effe. Neque prztermirtenda cft tertia illa Gencrationis explicatio : Quidam enim prodiderunt eum Iouis, & H ybreos ( id eft, Contwnelia, ) Filium fuiffe. Antiquarum, in Grecorum Fiftulas inciderunt. Qi. fécundüm Falilam Panis. — M ÀÀÀ"— EMEN EEMCEDEEEEME '1———ONNRNN NRMNMNNNRRE " Vtcun- Ho | «De Zugmenti Scientiarum » .tcunq; orto, Parce illi Sororesfuiffe perhibentur,que a Specufubrerraneo habitabant : Paz autem moraba- :ur fub Dio. Effigies Panis talis ab Antiquitate defcri- bitur; Cornutus, Cornibus in acutum furgentibus, & víquead Colum faftigiatis ; Corpore toto hifpidus & villofus ; Barbà inprimis promifsà ; Figurà biformis; Humaná quoad fuperiora, fcd Semiferà, & in Capra Pedes defnente. Geftabat autem Infignia Poteftaris ; Siniftrà Fiftulam ex feptem Calamis compactam, Dex- trà Pedum fiue Baculum, fuperius curuum & inflex- um. Induebatur Chlamyde ex pelle Pardalis. Pote- ftates ei & Munera huiufmodi attribuantur, vt fit Deus Venatorum, etiàm Paftorum, & in Vniucrfum Ruricolarum ; Preíes item Montium. Erat ctiam, proximus a Mercurio, Nuncius Deorum; Habebatur ciam Dux & Imperator Nympharum, quz circa eum perpetuo Choréas: ducere, &, rripudiare folebant : Co- mitabantur & Satyri; & his feniores ilem. Habebat infuper poteftatem Terrores immittendi, praferim inanes & fuperftitiofos , qui & Pavici. voca funt. Rcs geftz autem eius non multe memorantur: Illad przcipuum, quod Cupidinem prouocauit ad Luctam, à quo ctiàm 1n. Certamine vidus cft. Eniàm Typho- nein Gigantem Retibus implicauit & cohibuit. Atque narrant infupér, cüm Ceres mz'fta, & ob raptam Pro- farpinam indignata, fe abícondiffet ; atque Dij omnes ad eam inueltigandam magnopceré incubuiffent, & Íc per varias Vias difpertiti effent; Pani folummodo ex felicitate quàdam contigiffe, vt inter Venandum eam inueniret, & indicaret. Aufus eft quoque cum Apolline de Vi&torià Mufices decertare, atque etiim Mdá Iudice pralatus eft ; ob quod iudicium Mya A(fininas Aures tulit, fed clàm & fecretó, Amores Panis nulli referuntur, aut faltem admodüm rari; quod mi- rum, inter Turbam Deorum, prorsüs ram ptofuse amatoriam, LisrzR Sstcvunpvs. amatoriam, videri poffit. Illud folummodó ci datur, quod Ecchó adamaret, qua etiàm Vxor eius eft hà- bita; atque vnam prztercà Nympbam, $5rizgaiz no- mine; in quam propter Iram & Vindictam Cupidi- nis (quem ad Luctam prouocare non reucritus cílcc) incenfus eft. Etiam Luzam quondaàm in altas Syluas feuocaffe dicitur. Neque etiàm. Prolem vilam tufce- pit (quod fimilitér mirum eft, cüm Dij, przfertim Maf- culi, prolifici admodum effent) nifi quod ei attribua- tur tanquam Filia, Muliercula quzdam Ancilla, Zaibe nominc ; quz ridiculis Narratiunculis oble&tare Hof- pites folebat, eiufque Proles ex Coniuge Ecc/é cíTe à nonnullis exiftimabatur. Para/o/a talis effe videtur. Pan ( vt & Nomen ipfum ctiàm fonat) Fziuer[um fiuc Vniuerfitatem Rerum reprzíentat & proponit. De hu- ius Origine duplex omninó fententia eft, atque adeo effe poteft. Aut enim à Mercurio e(t, Verbo fcilicet diuino, (quod & Sacrz Literz extra controuerfiam ponunt ; & Philofophi ipft; qui magisDiuini habiti funt, viderunt) aut ex copfuf Rerum Seminibut.. Etenim quidam 6 Philofophis Semina Rerum ctiàm Subflantià infinita ftatuerunt ; vndc Opinio de Homoiomceris fluxit,quar Anaxagoras aut inuenit; aut celebrauit. Nonnulli veró magis acute & fobrié cenfebant, ad Varietatem Rc- rum expediendam fufficere, f1 Semina, Subftantià ca- dem, Figuris varia fed certis & definitis, effent ; & rcli- qua in pofiturà & complexu Seminum ad ipuicem poncbant ; cx quo Fonte Opinio de Atomi; emana- uit, ad quam Democritus fe applicauit, cüm Lezucip- fW" cius Auctor fuiffe. Ar alij, licet vnum rerum Principium affererent ( Aquam Tales, Aerem Agaxi- menes, lenem Heraclitur) tamen illud ipfum Princi- pium a&u vnicum, potentià varium & difpenfabile pofuerunt, vt in quo Rerum omnium Semina latc- rent. Qui vero Materiam omnino Spoliatam, & In- .d Gh. formem, ———— M ——— e an MM ——————————————— — I, De Zugmentü BSctentiarum.» formem , & ad Formas Indifferentem introduxerunt (vt Plato & Arifloteles) multo eüàm propius & pro penfiüs, ad Parabola figuram accefferunt.. Pofucrunt enim Materiam tanquam publicam Meretricem , For- tà: veró tanquam Procos ; Adeó vt omnes de Rerum Principijs Opiniones hüc redeant, & ad illam diftri- butionem reducantur, vt Mundus fit, vel à Mercu- rio; vel à Penelope & Procis omnibus. Tertia autem Generatio Pani, ciuífmodi eft, vt videantur Graci ali- quid de Hebrzis Myfterijs, vel per Egyptios Inter- nuncios, vel vtcunque, inaudiuiffe. Pertinet enim ad Statum Mundi, non in meris Natalibus fuis, fed poft Lapfum Adami, Morü & Corruptioni expofitum, & obnoxium factum. Ille enim Status, Dei, & Peccati (fiue Contumcelix) Proles fuit, ac manct. Fuit enim Peccatum Adami ex genere Contumeli« , cum Deo ff- milis freri vellet. Yraque triplex ifta Narratio de Ge- nerdtione Panis, ctiàm vera vidcri poffit, firité & Re- bus & Temporibus diftinguatur. Nam ifte Par (qua- lem eum nunc intuemur & complectimur) ex Per/bo Diuino , mediante confusà Mareri4 ( quz tamen ipfa Dei Opus erat) & fubintrante Prauaricatione , & pet cam Corruptione, Ortum haber. | Nature rerum, Fata rerum forores veré perhiben- tur, & ponuntur. Fata enim vocantur, Ortus rerum, & Durationes, & Interitus ; atque Depreffiones etiàm, & Eminentir , & Labores, & Fclicitates, denique Conditiones quecunque Indiuidui : quz tamen nifi in Indiuiduo nobili (vtpote Homine, aut Vrbe, aut Gente) fcré non agnofcuntur. - Atqui ad iftas Conditi- onestam varias, deducit Indiuidua illa fingula Pax, Rerum fcilicet Natura; vt tanquam eadem fit res ( quatenüs ad Indiuidua) Catena Nature, & Filum Parcarum, Ad hac infüpér finxerunt Antiqui, Pánetm femper fub Dio morari, fed Parcas fub Specuingenti fub- * LiÀisreR SkEcvuNpvs. fübterraneo habitare, atque inde maximà pernicirate ad Homines fubito aduolare : quia Nama, atque Vniucríi facies, fpectabilis eft. & aperta ; at Fa In- diuiduorum occulta, & rapida. Quod fi Fui; acci- piatur largiüs, vt omnem prorsüs euentum, non illu- ftriores tantüm denotet, tamen vtique & co fenfu optime conuenit cum Vniuerfitate Rerum ; cim ex ordine Naturz, nil tam exiguum fit, quod fine cauf;à fiat; & rursüs nil tam magnum, vt non aliunde pen- deat; adeó vt Fabrica ipfa Naturz , fuo finu & gre- mio, omnem euentum & minimum & maximum complectatur ; & fuo tempore certà Lege prodat, Ita- ue nil mirum, f1 Parce vt Panic Sororesintroductz íint, & certé legitimz. Nam Fortuna V ule: Filia eft, & leuioribus taatàm Philofophis placuit. Sané Epi- citrur, non folüm profanum inftituere fermonem, fed etiàm defipere videtur, cüm dixit, Preffare credere. Fabulam Deorum, quam Fatum a[ferere, aci quicquam in vniuerfo effe poffit inftar Infulz, quod à Rerum nexu feparetur. Verüm Epicurir Philofophiam füam Naturalém (vt ex ipfius verbis'patet) Morali füz ac- commodans & fubijciens, nullam opinionem ad- mittere voluit, que Animum premeret & morderet, atque Euthymiam illam (quam à Democrito acceperat) lacefferet aut turbaret.. Itaque fuauitati Cogitationum indulgens, potius quàm Veritatis patiens, plané iugum iactauit, & tami Fati Neceffiratem, quàm Deorum Metuim repudiauit. Verüm de Parcarum Getmanitate cum Pare latis dictum cft, Cornua autem Mundo attribuüntur, ab imo lati- ora, ad Verticem acuta. Omnis enim Rerum Natura inftar Pyramedis acuta eft. Quippe Indiuidua, in qui- bus Bafis Naturz. exporrigitur, infinita funt; Ea col- liguntur in Species, & ipfas multiplices; Species rur- füs infurgunt in Genera, atque hec quoque afcen- Kx dendo Is I6 De Zugmentis Scientiarum.» dendo in magis Generalia contrahuntur; vt tandem Natura, tanquam in vnum coire videatur ; Quod F;- gurá illà. Pyramidali Cornuum Panis fignificatur. Mi- rum veró minimé eft, Pagi; Cornua etiàm Caclum ferire ; cum Excelía Natura, fiue Idex'Vniuerfales, ad Diuina quodam modo pertingaht. Itaque & Catena illa Homeri decantata, (cauffarum fcilicet Naturalium ) ad Pedem Solij Iouis fixa memorabatur ; neque quif- quam (vt videre eft) Metaphyficam , & quz in Na- turà zterna, & immobilia funr, tra&auit, atque Ani- mum à flüxu Rerum paulifpér abduxit; qui non fi- mul in Theologiam Naturalem inciderit; adeó para- tus & propinquus eftcranfitusjà Vertice illà Pyramidis, ad Diuina. Corpus autem. Nature clegantiffimé & veriffimé de- pingicar Hirfutum, propter Rerum Radios. Radij enim funt tanquam Naturz. Crines, fiue Villi : Atque om- niaferé vel magis vel minus Radiofa funt: Quod in facultate Vifüs manifeftiffimum eft; Nec minüs in omni Virtute Magneticá, & Operatione ad diftans. Quicquid enim operatur ad Diftans, id etiàm Radios emittere re&té dici poteft. Sed raximé omnium pro- minet Barba Pani, quia Radij Corporum Coelefli- um, & precipue Solis, maximé ex longinquo ope- rantur & penetrant; Ádcó vt Superiora Terra, atque ctiam Interiora, ad diftantiam nonnullam plané ver- terint & fubegerint, & Spiritu impleuerint. Elegan- tior autem eft Figura de Barb4 Panis, quod & Sol ipfe, quando Parte fuperiore eius Nube obuolutá, Radij inferies erumpunt, ad afpectum Barbatu cer- nitur. Euàm Corpus Naturz re&tiffime defcribitur Bifor- ine, ob differentiam Corporum Superiorum, & Infe- riorum. Illaenim ob Pulcbritudinem, & Motás ZE- qualitatem & Conftantiam, necnon lmperium jn Terram TE E E e e rr E e «T Lrsz& SrevNpDvs. Terram & Terreílria, merito fub Humani Figurà reprafentantur ; càm Natura Humana Ordinis & Do- minationis particeps fic: Hzc autem ob Pertuiba- tionem, & Motus incompofitos, & quod à Ccele- flibus in plurimis regantur, Bruti Animalis Figuri | contenta eífe poffunt. Porró cadem Corporis Bifor- mis Defcriptio, perüinet ad Participationem Specic- rum: Nulla enim Naturz Species, fimplex videri | poteft, fed tanquam ex duobus parricipans & con- creta. Habet enim Homo nonnihil ex Bruto , Bru- tum nonnihil ex Plantà, Planta nonnihil ex Corpore Inanimato, omniàáque reucrà biformia funt, & ex | Specie Superiore & Inferiore compacta. Acuti(fima autem eít Allegoria de Pedibur Capra, propter A ícenfio- nem Corporum Tetreftrium , verfus Regiones Aeris & Coeli, vbi etiàm Penfilia fiunt, & inde deijciuntur, magis quàm defcendunt. : Capra enim. Animal fcan- Íorium eft, eáque é rupibus pendere, atque in przci- pitijs hzrere amat ; Similitér eriàm Res, licet. inferi- ori Globo deftinatz, faciunt, idque miris modis, vt in Nubibus & Meteóris mauifeítiffimum eft. Imó non fine caufsà Gilbertus, qui de Magnete laborio-- fiflimé, & fecundüm viam experimentalem conícrip- fit, dubitationem iniecit ; Num-non forté Corpora gra- uia, poft longam à Terrà diftantiam , Motum verfus Inferiora paulatim exuant ? Infgnia autetn in Manibus Paris ponuntur dupli- cia; Alterum Harmonie, alterum Impers. Fistula enim ex feptem Calamis , Concentum Rerum & Harmoni- am, fiue Concordiam cum Difcordià miftam, ( qux ex feptem Stellarum. Errantium Motu conficitur, .— | euidenter oftendit. Neque enim alij, przterquàm -— | feptern Planetarum, inueniunturin Ccelo errores, fiue —— [ expatiationes manifeftz ; que cum aqualitate Stella- Xam fixarum, earámque perpetuà & inuariabili ad íc inuicem | De Ztugmentis Scientiarum.» | |! inuicem diftantià compofitz & temperata, tum Con- ftantiam Specierum, tum fluxum Indiuiduorum tueri, & ciere poffint. Si qui vero fint. Planetz minores, qui non confpiciuntur ; fi qua etiàm Mutatio in Colo maior ( vt in Cometis nonnullis Superlunari- bus) videntur illa profe&tó tanquàm Fiftulz,aut om- nino muta, aut ad tempus tantüm ftreperz ; vtpote quarum Opcrationes velad nos non perlabantur, vcl Harmoniam illam feptem Fiftulacum Pazi5 non diü interturbent. Pedws autem illud Imperij, nobilis tran- flaio eft, propter vias Natura parüm rectas, par- tm obliquas. Atque Bacwhws illud, fiue Virga. verfus fuperiorem partem przcipué curua eft, quia omnia Prouidentiz Diuinz Opera in Mundo feré er Ambages & circuitus fiunt; vt aliud agi videri poffit, aliud reucrà agatur; ficut Iofephi evenditio in Egyptum, & fimilia. Quinetiàm in Regimine huma- no omni prudentiore; qui,ad Gubernacula fedenr, Populo conueriientia; per prztextus & vias obliquas, feliciàs quz. volunt, quàm cx dire&o füperindu- cunt & infinuant, Etiàm ( quod mirum forrafsé vi- deri poffit) in Rebus meré Naturalibus, citius Natu- ram fallas quàm premas: Adcó, quz cx directo fi- unt, inepta funt & feipfa impediunt; cüm contrà,via obliqua & infinuans molliter fluat, & cffe&um for- tatur. P'effis Panis & Amiculum , ingeniosé admo- düm ex Pelle Pardalis fuiffe fingitur, propter Maculas vbique fparfas. Caelum enim Stellis, Maria Infulis, | Tellus Floribus confperguntur ; Atque etiàm res par- ticulares feré variegata effe folent circa Superficiem, qua veluti Rei Chlamys cft. Officium autem Panis, nullà alià re, tam ad vi- uum proponi atquc explicari potuerit, quam quod Deus Venatorum íi. Omnis enim naturalis A&tiojatque adcó Motus & Progreffio, nihil aliud quàm Venatio cft. Nam ——— LisrtR SrevNnDpvs. Nam & Scientiz & Artes Opcra fua venantur; & Coníilia humana Fines fuos ; atque Res natu:ales om- nes vcl Alimenra fua vt conferuentur, vel Voluptates & Delicias fuas vt perficiantur, venantur ; (Omnis fi- quidem Venatio elt aut Przdx, auc Animi cauf:à;) idque modis peritis & fagacibus, Torua Leena Lupum [equitur, Lupus ibfe Capellam, Florentem Cytbifum fcquitur laféiua Capella... Etiàm Ruricolarwm in genere Pap Deus eft, quia hu- iuímodi Homines magis fecundüm Naturam viuant, cüm in Vrbibus & Aulis, Natura à cultu nimio cor- rumpatur, vt illud Poctz amatorium, verum, proptcr huiufmodi Delicias, etiàm de Naturá fit Pars minima c3 ipfa puella fui. Montium autem inprimis Pr«fes dicitur Paz, quia in Monuüubus & Locis editis Natura Rerum panditur, | atque Oculis & Contemplationi magis fubijcitur. Quod alter à Mercurio Deorum Nuncius fit Pan, ca Alle- goria plané diuina cft; cüm proximé poft Verbum Dei, ipfa Mundi Imago, diuinz Potentiz & Sapien- tiz Przconium fit. Quod. & 'Pocra Diuinus cecinit, Celi enarrant gloriam Dei, atque opera manuum eius indi- | cat Firmamentum. At Pana oble&ant Nympha, Animz fcilicet : Deliciz | ! I9 enim Mundi Animz Viuendum funt. Hic autem meri- |. to illarum Imperator,cüm illa Naturam quzque fuam tauquam Ducem fequantur, & circa eum infinità cum Varictate, veluti fingula more Patrio, faltent, & Cho- réas ducant, motu ncutiquàm ceffante. Itaque acuté quidam cx recentioribus, facultates Animz omnes, ad Motüredaxit,& nonnullorum ex Antiquisfattidium & Precipitationem notauit, qui Memoriam, & Phanta- fiam, & Rationem, defixis preproperé oculis intuen- tes & contemplantes, Vim Cogitatiuam, qua primas tenet, prztermiferunt.. Nam & qui meminit, aut etiàm remíi- 2 ——————M——Ó —————M—— Abuso A 120 EDAD TET QUEUNT, LECHE ET UEEPEWOIOT IIT EU WEDEIITEIILTNVIEXTAGNRGI ONT Rame De Zlugmenti Scientiarum.» reminifcitur, cogitat ; & qui imaginatur, fimilitér co- girat; & qui ratiocinatur , vique cogitat: Denique. Anima, fiue à Senfu monita, fiuc fibi permiffa, fiue in Funétionibus Intelle&tás, fiue Affe&uum & Volunta- tis, ad modulationem Cogitationum faltat ; quz eft | illa Nympharum tripudiario. Vnà vero perpetuó co- mitantur Satyri & Sileni ,, Senectus fcilicet & Iuuen- tus. Omnium enim rerum eft /Etas quzdam hilaris & motu gaudens, atque rursüs ZEtas tarda & bibula : Vtriufque autem /Etatis ftudia, veré contemplanti fortafsé ridicula, & deformia videantur , inftar Satyri alicuius aut Semi. De Panicit autem Terroribus pru- dentiffima Doctrina proponitur. Natura enim Rerum omnibus Viuentibus indidit Mcetum & Formidinem, Vitz atque Effentiz fux conferuatricem, ac Mala in- gruentia vitantem & depcellentem. Veruntamen ca- dcm Natura: modum tenere neícia eft, fed Timoribus Salutaribus femper Vanos & Inanes admifcet ; adeó vt omnia ( fi intàs confpici darentur) Pasici Terrori- bus pleniffima fint; praefertim humana; & maximé omnium apud Vulgum, qui fuperftitione ( qua veré nihil aliud quàm Panicus. Terror. eft) in immenfum laborat & agitatur, precipué temporibus duris, & tepidis, & aduerfis. Neque Superítitio ifta tantum- modo in vulgo regnat, fed ab. Opinionibus Vulei | ctiam in Sapientiores aliquando infilit, vt diuiné Epi- curus ( fi cxtra qua de Dijs differuit ad hanc normam fuiffent) locutus fit: Non deos vulgi negare. profanum, feb. vnlgi opiniones Dijs applicare profanum. 52 Quod veró attinet ad. 4udaciam Pants, & Puenam | per prouocatiomem cum Cupidine ; id eo fpe&tat, quia | Materià non caret Inclinatione; & Appctitu ad Diffolu- tionem Mundi, & Recidiuationem ip illud Chàos an- | tiquum,nifi przualidà rerum concordià (per Amorem | fiuc Cupidinem. fignificatà ) malitia & impetus cius cohi- | LissgR SEkecvNpDpvs. cohibererur, & in ordinem compelletur. Itaque bo. noadmodüm Hominum & Rerum Fato fit (vel potius immensa Bonitate Diuinà ) vt Paz illud certamen ad- uerfum experiatur, & victus abícedat.. Eódem prorsus pertinet, & illud de Typ^onz in Retibus implicato, quia vtcunque aliquandó vafti, & infoliti rerum Tumo- resfinr, (id quod Typhos fonat) fiue intumefcant Maria, fiue intumefcant Nubes, fiue intumefcat Terra, fiue alia, tamen Rerum Natura huiufmodi Corporum exuberantias atque infolentias, Reti inextricabili im- plicat & coercet, & veluti Catenà Adamantini de- uincit. Quod autem Znuentio Cereris huic Dco attribuatur, | idque inter Venationem; rcliquis autem Pijs negetur, licet feduló quzrentibus, & illud ipfum agentübus; | Monitum habet verum admodüm & prudens : hoc | Ícilicet, ne Rerum vtiliam ad vitam & Cultum Inuen- tiojà Philofophijs Abftra&is, tanquàm Dijs Maioribus expectetur, licet totis viribus in illud ipfam incumbant; fedtantummodó à Pare, id c(t Experientià fagaci, & Rerum Mundi noritià vniuerfali; qua etiàm cafu quo- dam, ac veluti inter venandum in huiufmodi Inuenta | incidere folet. Vrliffima enim quzqucInuenta Experi- entiz debentur, & veluti Donaria quedam fuere ca- | fu in Homines fparía. Illud autem Mices certamen, ciufque Euentus, falu- tarem exhiberDoótrinam, atqueeam qux. Rationi & Iudicio humano geftienti, & fe efferenti, Sobrictaris Vincula inijcere poffit. Duplex enim videtur effe Har- monia, & quafi Mufa; altera Sapientiz Diuinz, altera Rationis Humanz. ludicio enim Humano, ac vcluti Auribus Mortalium , Adminiftratio Mundi & Re- rum, & lIudicia Diuina fecretiora, fonant aliquid du- rum, & quafiabíonum : Quz Infcitia, licet. Affminz Auribus, meritó infigaiatur, tamen & illz ipfe Aures, | Íecretó I2X ———M FENCPS g- | (ecretó non palàm geftantur. Neque enim huiufce | atiribuantur,prater Coniugium Eccbits;Mundus enim fe |! fiue Oratorijs, & taaquàm Modulamine,reguntur. In- ] , De Aupmenti Scientiarum.» Rei Deformitas à vulgo confpicitur aut notatur. Poftremó minimé mirum eft, fi nulli Amores Pani ipfo, atque in fe rebus omnibus fruitur : Qui amat au- tem frui vule, neque in Copià Defiderio locus eft. I'aque Mundi Amores efle nulli poffunt, nec potiundi Cupido, (cüm fe ipfe contentus fit) nififortaffé Amores Sermonis. Yj funt Nympha Eccbo, Resnon Solida, íed Vocalis; aut faccuratiores fint, $yringa, quandó fci- licet Verba, & Voces,numceris quibufdam, fiue Pocticis, ter Sermones autem ftue Voces, excellentér ad Contu- gium Mund fumitur fola Eccbo : Ea. enim demüm vera cft Philofophia, que Mundi ipfius voces fideliffi- né reddir, & veluti diétante Mundo confcripta eft; & nihil aliud eft quam eiufdem Simulachrum & Re- flexio ; neque addit quicquam de proprio, fed tantüm iterat, & sillas Nam quod Lam Pan in altas Syl- uas aliqua ndo feuocaffet, videtur pertineread Congref- fum Sensás, cum rebus Coeleftibus,fiue Diuinis. Nam alia eft Endymionis ratio, alia Panis]: Ad Endymionem dormientem fpontefe demittit Luza ;. fiquidem ad In- telle&um fopitum, & à fenfibus abductum; quandó- que fponte influunt Diuina: Quod fi accerfantur & vocentur à Senfu, tanquam à Pare, yim verónon aliud lumen przbent, quam illud, Quale fub incertam Lunam fub luce maligna Ef iter in. Syluis ——- Ad Mundi ctiàm fufficientiam & Perfc&tionem per- tiner, quod Prolem non edat. Ille enim per Partes ge- nerat; per Totum quomodo generare poffit, càm Corpus extra ipfum non fit? Nam de Mulierculá illà lambe,Filiá Panis putatiua, eft fané ea Adic&tio qua- dam ad Fabulam fapientiffima. Per illam enim reprz- fentantur LiseR Skcvwpvs. fentantur ez, quz perpetuis temporibus pafsim vagan- tur, atque omnia implent, vaniloquz de Rerum Na- turà Do&trinz, re ipsà infructuolz, Genere quafi fub- dititiz, garrulitate veró interdum iucundz, interdüm moleftz & importunz. Exemplum alterum Pbhilofobbie, fecundum Parabolas Antiquas, in Politicis. De Bello, fecundum Fabulam Períei. ERSEV $, Orientalis cüm fuiffet, miffus tradi- tur à Pallade, ad oburuncandam. Medufain, qua Populis plurimis ad Occidentem, in éxtremis I5z- rie partibus, maximz calamitati fui... Monftrum enim hocaliàs crudele & immane, etiàm Afpectu tam dirum atque horrendum fuit, vt co folo Homines in Saxa verteret, Erat autem , e Gorgoribus vna, Me- du/1, ac fola inter eas Mortalis, cüm rcliqua patliua: non effent. Per/eus igitur ad tam nobile Facinus fe comparans, Arma ád Dona à tribus Dijs mutuó accc- pit; 4/ae à Mercurio, valares fcilicet non axillares ; à Plutone autem Galeam ; Scuttits denique à Pallade & Speculum. Nequetamen (licet tanto apparatu inflra- &tus,) ad Medu[am xe&à perrexit, fcd primum ad Gra; diuertit ; Ee Sorores,ex alterà Parente,Gorzogibus erant; Atque Grae iftx canz etiàm à Natiuitateeranr, & ran- quam Vetulz. Oculus autém ijs tantummodo & Dens erat omnibus vnicus ; quos prout exire foràs quamque contigerat, vicifsim geftabant , reuer(;e au- tem deponere folebant. Hunc itaque Oculum, atquc hunc Dentem ille Perf(go commodàrunt.. Turni. de- mim, cüm fe abundé ad deftinata perficienda inftru- &umr iudicatet , ád Medvfam properauit , inpiger & volans. Illam auteni offendit; dormientem, neque tamen afpectui eius (1 forfan euigilaret) fe commit R z tere 124. De ZIngmenti Sctentiarum.» terc audebat, fed Ceruice rcflexà, & in Speculum illud Palladis infpiciens, atque hoc modo ictus dirigens, Ca- put Medu/z abícidit : Ex Sanguine antem eiufdem, in terram-fufo , ftanm Pegafas Alatus emicuit: Caput autem abíciffum Perfeus in Scutum Palladis tranftulit & inferuit, cui etiamnum fua manfit vis, vt ad cius intuitum omnes ceu attoniti aut fyderati obrigerent. Fabula conficta videtur de Belligerandi Ratione & Prudentià: Atque primó omnis Belli Suzeptio debe effe tanquam Miffio à Pallade ; non à Venere certe (vt Bellum Troianum fuit) aut alià leui ex caufsà; quippe cüm in Confilijs folidis, Decreta de Bellis fundari oporteat. Deinde de Genere Belli cligendo , tria. pro- ponit Fabula Przcepta, fana admodum & grauia : Primum eft, vt de Subiugatione Nationum Finitima- rum quis non magnopere laboret : Nau enim ca- dem e(t Patrimonij ,. & Imperij amplificandi ratio : Nam in Poffcíhonibus priuatis, Vicinitas Prediorum Ípe&tatur, fed in propagando Imperio, Occafio; & Belli conficiendi Facilitas; & Fructus, loco Vicinitatis effe " debent. ltaque. Perfeus , licet Orientalis; tamen tam longinquam Expeditionem, víque ad extremum Oc- cidentem , minimé detrectauit.. Huius rei Exemplum infigne eft in Belligerandi diuersà ratione Patris & Filii Regum, P^zlppi & Alexandri. Ylle enim in Fi- nitimis Bellis pi, ie Vibes paucas Impetio ad- iecit; idque non fine maximà Contentione & Pcri- culo ; quippe qui & aliàs, & precipue in Pr«elo Che- roneo, in vltimum difcrimen adductus fuit : At AJex- ander onginquam Expeditionem bené aufus in Per[az, Nationes infinitas fubiugauit, magis Itincribus quàm Przlijs fatigatus. Hoc ipfum adhüc clariüs cernitur, in | Propagatione Imperij Romanorum, qui,quo tempore ex | patte Occidentis, vix vltra Lzguriam Armis penetrauc- rant, codem tempore Orientis Prouincias vfque ad Ko Montein | RNICUN ( | LissR Srevupvs. Montium. Taurum. Armis & Imper complexi funt. Euàm Carolus Octaum Rex Gallie, Bellum. Britagaicuim (quod Matrimonio tandem compofitum elt) non admodum facile expercus, expeditionem illam Neapo- litanam longinquam, admirandà quàdam facilitate & felicirate tranícgit./. Habent. certé hoc Bella longin- qua, vt cum ijs manus conferatur, qui Militi & Ar- mis Inuaíoris minimé fint affüei, quod in finitimis Íccüs fe haber. Eriàm & Apparatus in huiufmodi Ex- pediuonibus folet effc diligentior & inftru&tior ; & Terror apud Hoftes ex ipfo aufu & fiducià maior. Neque eüiàm feré poflit fieri. in illis Expeditionibus remotis, per Hoftes, ad quos tam longo itinere pr- | uenitur, Diucríio aliqua aut Inuafio reciproca, quz in Belligerandi ratione cum Finitimis, epis adhibetur. Caput autem rei cft, quod in fuübiugandis Finitimis, Occafionum Deleétus in angufto vcríatar ; at fi quis longinquiora nón detrectet, peterit pto arbitrio fuo eo transferre Bellum, vbi aut Difciplina Militaris nta- xime cft eneruata, aut vires Nadonis plurimüat at- tite & confumptz, auc Diffidia Ciuilia opportune oborta; aut alix huiufmodi Comrnoditates fe often- dant. Secundum eft, vt femper fubfit Cau//2 Belli iufta, & pia, & honorifica, & fauorabilis: Id cnim alacri- ratem, tum Militibus, tum Populis impenfías conferen- übus, addit; & Socierates aperit & concilia, & pluri- mas dcriique commoditates habet. Inter Cauffas au- | tem Bclli, admodüm faüorabilis e(t ea, quz ducit ad debellandas Tyrannides, fub quibus Populus fuccum- bit, & profternitar fine Animis: 8t Vigore, tanquam | fub Afpectum Medu[z ; quod etiàm Herculi Diuinita- tem conciliauit.. Romanis certé magna Religio fuit, ftrenué & impigréaccutrere ad Socios tuendos, f1 quo- quo modo oppreffi fuiffcnt. Etiàm Bella ob Vindictafn iuftam feré femper felicia fuerunt, ficut Bellum. ad- uerfus 126 De Zugmentis Scientiarum.» uerfus Brutum & Caium, ad vindicandam Mortem Cefaris , Seueri ad vindicandam Mortem Pertina- cit; lum Bruti ad vindicandam Mortem Lucretis : Denique quicunque Bello Calamitates Hominum & Iniurias, aut leuant aut vindicant, fub Perfzo militant. Tertium vt in omni Bello fufcipiendo vera fit Zffima- tio viritim. atque recte perpendatur, vtrüm Bellum fit tale; quod confici & ad exitii perduci poffit, nc quis vaítas & infinitas Spes perfequatur. Prudentér enim Perfews inter Gorgomar (per quas Bella reprz- Íentantur) car delegit, qua in fuà Naturà Mortalis erat, neque ad Impoffibilia Animum adiecit. Atque de ijs, quz in fufcipiendo Bello Deliberationem fubeunt, haec praecipit Fabula, rcliqua ad Belligerationem ipfam pertinerit. In Bello maxime omnium profünt illa tria Dona Deoruridcó vt Fortunam ipfam feré regant & trahant. Accepit enim Perfews Celeritatem, à Mercurio, Oculta. tioteth Confiliorum ab Orco, &: Prouidentiam à Pallade : | Neque caret Állegoriá, cáque prudentiffimá, quod 4/« | ille Celeritatis in rebus conficiendis ( ciim Celeritas in Bello plurimumpoffit). Talares, non Axillares fuerint, atquc Pedibus non Humcris addita ; quia non tam in primis Belli agreffibus,quam inijs qua fequuütur, & primis fubfidio funt, Celeritas requiritur... Nullusenim Errorin Bello magisfrequens fuit, quam quod Profc- cutioncs, & fübfidiarij Impetus, Initiorum Alacritati non rcfpondeant. Át Galea Plutonis (que Homines inuifibiles reddere folebat ) manifefta Parabola eft. Nam Confliorum Occultatio poft Celeritztem, maximi ad Bellum eft momenti. Cuius etiàm Celeritas ipfa | Pars magna eft. Celeritas enim Confiliorum cuulgati- onem przuertit. Ad Ga/eam Plutonis fpcétant, vt vnus Bello prafit, cum Mandatis liberis ;; Confultationes enim cum multis, habent aliquid poriüs ex Ciffis Mar- tis, PENNE DC CRM ncn aii MEUM T rv esc L] LiskER SEoecvNpvs. tis, quam ex Galea Plutonis. Eódem fpcé&ant Prztex- tus Varij, & Dcfignationes Ancipites, & Famz Emiffà- riz, quz Oculos Hominum aut perítringunt. aut auer- tunt, atque vera Confiliorum in obfcuro ponunt. Eci- àm Cautioncs diligentes & lufpicaces, de Literis ,. de Legatis, de Perfugis, & complura alia Galeam Plutonis ornant, & reuinciunt. At non minus intereft, Coz- filia Ho[lium explorare, quam fua occultare. Itaque Galee Plutonis adiungendum eft Speculum palladis, per uod Hoftium vires, Inopia, Occult Fautores, Diffi- dia & Fa&tiones, Progreffus, Confilia cernantur. Quo- niàm veró tantum fortuitorum fufcipit Bellum, vt nec in Confilijs proprijs occultandis, necin Hoftium ex- plorandis;nec in Celeritate ipfà, multum fiducix ponen- dum fit, ideo ante omnia fumendum Palladis Scutum, Prouidenti« Ícilicet, vv quam minimum Fortuna telin- uatur, Hüc pertinent, Explorató vias inire, Caftra digessit muhire (quodin Militià modernà in defue- tudinem feré abijt; Caítra veró inftar Vrbis Munitz, Romanis ad aductíos Przlij euentus erant) Acies fta- lis & ordinata, non nimiüm fidendo Cohortibu: leuis Armaturz, aut etiàm Equitum Turmis ; denique om- nia quz ad folidam & follicitam Detenfiuam fpectant; cüm plus valeat vtique in Bellis $euu Palladis, quam Gladius ipfe Martis. Verüm Perféo vtcunque Copijs aut Animis inftructo, reftáraliud quidpiam , maximi per omnia momenti, antequam Bellum incipiatur: Nimirüm, vt diuertat ad Greas. Gres autem Prodiiones fünt, Bellorum fcilicet Sorores, non Germanz illz qui- dem, fed Generis Nobilitate qua(i impares. Bella enim generofa, Proditiones degeneres & turpes. Farum De- Ícriptio elegans eft, vt Cane à Natiüítate fint, & can- | quam Vetule, propter perpetuas Proditorum Curas, & Trepidationes. Earum autem vis (antequam in mani- feítam defe&ionem erumpant ) aut in Oculo, aut in Dente ital AA 117 | Cou Y N^) $8 2De Zlugmentis Scientiarum. Dente cft. Omnisenim Facio, à Statu quopiam alie- nara, & in Proditionem propenfa, & fpeculatur,& mor- de. Atque huiufmodi Oculus & Dens tanquam coim- munis clt; nam quicquid didicerunt & nouerunr, feré per Manus ab vnà ad alteram tranfit & percurrit. Et quod ad Dentem attinet, vno quafi ore mordent, & cadem Scandala iactant; vt fi vnam audias, omnes audias. Itaque Períz funt ifte Gr«« conciliandz, atque in auxilium adducendz, praíertim vt Oculum & Dente fuum ei commodent; Oculum ad Indicia; Dentem ad Rumores ferendos, & Inuidiam conflan- dam, & Animos Hominum follicitandos. Poftquam vcró omnia bené fint ad Bellum przparaté difpofita, illud inprimis curaridum, quod Pzrfeus fecit , vt Me- du[a dormiens inueniatur. Prudens enim Belli Sufcep- . tor femper feré Hoftem affequitur imparatum , & fe- curitati propiorem. Denique in ipfis Belli A&ioni- bus atque infultibus, ille Intuitus in Speculum Palladis, adoperandus eft. Plurimi enim ante ipfa Pericula Res Hoflium acuté & attenté introfpicere poffunt; at in ipfo Periculi Articulo, aut terrore offunduntur, aut pe- ricula nimiàm pracipites & à fronte fpe&ant; vnde in illa temeré ruunt, Vincendi memores, vitandi obliti, At neutrum horum fieri debet ; fed in Speculum Pal- ladis, ceruice reflexa infpiciendum, vt impetus re&té di- rigatur, abíque vel terrore, vel furore. A Bello perfe&o & Victorià, fequuntur Effe&ta duo; Pegaf illa Generatio & Exfücitatio, qua fatis cuidentér Famam denotat, quz per omnia volat, & Victoriam celebrat, & Reliquias Belli faciles , & in votum cedentes effücit./ Secundum, GefZaio Capi-. tis Medufz in Scuto; fiquidem nullum prafidij ge nus huic ob praftantiam . comparari poffit. gi cum cnim .Facinus infigne & memorabile, felicitér geflum & perpetratum , omnes Hoflium Motus : obrigefcere LisgR SEcvNpvs. obrigefcere facit, atque Malcuolentiam ipfam ftupi- dam reddit. Exemplum tertium. Philofopbie [cundum Parabolas Antiquas, in Moralibus. De Cupiditate, fe- cundum Fabulam Dionyfa. -. YAnRANT Semelem Ionis Pellicem, poftquam luramento eum inüiolabili, ad votum indefini- tum obflrinxiffet, petijffe, vt ad Amplexus fuos accederet talis, qualis cum Zwrone confueffet. | Iraque illa ex conflagratione perijt. Infans autem , quem in Vtero geítabat, à Patre exceptus, in Femur eius infu- tus cít, donec Merifes Foetut deftinatos completet. Ex quo tamen onere Jupiter interim nonnihil claudi- cabat. Itaque Pucr, quod Iouem, dum in Femore eius portarctur, grauarct & pungerct, Dionyfi nomen accepit. Poftquam autem editus- effet; apud. Proferpi- | nati per aliquot Annos nutritus cít ;. cm vero adul. | tus effet, otc feré Mulicbri confpiciebatur , vt Sexás | vidererur tanquam ambigui. Edàm extinctus & fe- pultus quondam erat ad tempus . & non ita miultó pof reuixi. Atque primà Iuuentà Vitis culturam, átqueadeó Vini confe&ionem & vfam primus inuenit, & edocuit; ex quo celebris factus, & inclytus, orbem Terrarum fübiugauit, & ad vltimosIndorum Termi- nos perrexit. Curru autem vehebatur à Tigribus tra- &o ; circa eum fubfultabant Demones defórmes, Co- bali vocati, Acratur & alij. Quin: & Mu/e Comitatui cius fe adiungebant.. Vxorem antem fibi fumpfic A- riadnem, x Thefco deíettam & relictam. Arbor ci facra erat Hedera. Etiàm Sacrorum & Ceremoniarum In- uentor & Inftitutor habebatur; : eius tamen generis, uz & Fanaticz erant, & plenz corruptelarum, atque infuper crudeles. Furores quoque immitendi pote- S ftatem | I3I "De Augmentis Scientiarum, flatem habebat. Certé in Orgy cius, à Mulieribus furore percitis, duo viri infignes difcerpti narrantur, Pentbeus & Orphei: : lle dum arbore conícensà Spe- &ator corum, quz agerentur, curiofus effe voluiffet ; Hic cüm Lyram füuauitér & perité pulfaret. Atque huius Dei Res geftz, cüm oui rebus feré confua- duntur. — Fabula videtur ad More; pettinere, vt vix ie an in Philofophià Morali, melius inucriiatur. Defcribitur autem fub Perfónád Bacchi, Natura Cupiditate, liuc Af- fe&uum & Peiturbationum Animi. Primüm igitur, quod ad Natalia Cüpiditatis attinet; Origo Cupiditatis omnis, licet nocentiffimiz, non alia eft, quam Bonum Apparens. Sicut enim Virtutis Mater cft Bonum Exi- ftens , fimilitér Cupiditatis Mater eft Borium Appa- rens. Altera Iouis ( füb cuius Perfonà Animà Huma- nà reprafentatur ) Vxor legitimá , álterà Pellez: qua tamen Junonis Honoris zmuletur, tanquam Seele... Concipitur vcro Cupiditas in Voto illicito, priüs temeré conceífo, quam ritéintelle&o & iudicato. Atque poft- quàm efferuefcere coeperit, Mater eius ( Natura fcili- cet & Species Boni) ex smimio incendio deflruitur & crit. Proceffus autem Cupiditatis à conceptu fuo talis eft: Illa ab Amino Humano ( qui cius cft Gcnitor) & nutricatur, & occultatur, precipué in Iwferiori rte cius, tanquam Femore; atque Animum pungit, & conucllit, & deprimit, adeo vt Actiones & De- cteta ab cà impediantur, & claudicent. Quinetiàm poftquàm confenfu & tempore confirma:a eft, & in Actus erumpit, vt iam quaft Merzs compleuerit , & edita plané fit atque nata, primó tamen ad tempus nonnullum apud Proferpinam cducatur , id cft, Lare- bras querit, atque clandeftina cft, & quafi fubterranea; donec remotis Pudoris & Metüs Frenis, & coalità audacià, aut Virtutis alicuius Pratexcum fumit, aut Infa- L:isEeR StsevwNpvs. Infamiam ipfam contemnit. Atque illud veiriffimum e(t, omnem Affe&tum vehemenaorem tanquàm an- bigui Sex effe, Habet enim. Dispetum. Virilem, Iimpo- tentiam autera. Mulisbrenz, Eriàm illud precla&, Bac- chum moriuum. reuiuifcere : Videatur. enim Affetus quandoque fopici;atque extincti;fed nulla fides habea: da efteis, nc (epulas quidem : fiquidem prebici Ma- terià, & Occafione, refurgunt. | - De JInuentióuz Viti Parabola prudeas e(t: Omais enim Affe&us ingeniofus cít admodüm & fagax, ad inue(tizandum ea, quz ipfum alant & foucant. At- qui ante omaia, quz Hominibus innotuere;/"ii/ ad perturbationes cuiufcuaque genetis, exciandas & in- Hammandas, potenti(fimum ett, & maxime efficax ; ac qae ett Cupiditatibus in genere, inar Foisizs: comin: nis. Elegantiffimà autem ponitue Affzcfwr fiue Cupidi- | tat, Prouinciarum Subiugator, «& Espeditionis infinitz | Sufcepcor: INunquàm enim partis acquiefcit, fed Ap- | petitu infinito, neque fátiabili, ad Vlteriora tendit, & Nouis femper inhiat. Edàm TYeres-dpud. Affectus [Ta- bulant, & ad Currum corum fübitde iugaitur. Poft- | quàm enim Affefhw Curulis effe ca perit, non Pede[fris, | fed Vi&or Rationis, & quafi Triumphator fa&us | Ír, in omnes qui aduerfantür- aut. Í& opponunt, crudelis eft, & indomitus, ac iramitis, Facetum au- tem cít, quod circa Currum Bacchi fubfultant illi Dze- | mones deformes & tidiculi. Omnis enim Affectus vehementior progisnit motus, irí Oculis, & Ore ipfo, | & Geítu, indecoros & inconditos, (ubfultorios & de- formes ; adeo vt qui fibi ipfi forrafsé in aliquo A ffe- &u (veluti Ità, Arrogantià, Amore) videatur magni- ficus & tumidus, alijs tàmen appareat turpis: & ridi- culus." Confpiciuntur autem in' Cupiitatis Comitatu Mus. Neque enim tepericur vllus fer Affectus, ram prauus & vilis, cui noni blandiatur aliqua Doctrina. CAR x Hacl EE EE DEDERE EE SNP EE E 122 De Zlugmentis Scientiarum.» Hàc enim 1n re, Ingeniorum Indulgentia & Procaci- tas, Mufarum Maieítatem in immenfíüm minuit; vt cum Duces Vitz, & Signiferi effe debeant, finc non raro Cupiditatum Pediflequa, & Oblectatrices. . Ioprimis vero nobilis eft illa Allegoria, Bacchum Amores íuos in eam effudiffe, quz ab alio Relicia. &5 | crat & Faítidita, CertifIimum enim eft, Affe&us id petere atque ambire, quod Experientia iam pridém repudiauit. Átque nórint omnes, qui Affectibus fuis Ícruientes & indulgentes, Pretium potiuhdi in. im- menfum augent ( fiuc Honores appetant, fiue Amo- rcs, fiuc Gloriam, fiue Scientiam, fiuc alia quxcunq; ) fc Res Relitias petcte, & à complutibus, per omnia fcré Secula, poft Experimentum ; dimiffas & repudi- atas. Neque Myfterio caret, quod Hedera Baccho Ía- cra fucrit, hoc. enim. duplici modo conuenit ; pri- mum, quod Hedera hyeme "virefcat ; deinde, quod cir- ca tot Res ( Arbores, Parietcs; /Edificia ) férpar;ac cir- cumfundatur, & fe attolla; Quod ad primüm enim attinct; omnis Cupiditat per Renitentiam , &. Vetituns; & tanquàm Anüperiftafin ( veluti per frigora Bruma Hedera ) vitclcit; ac. vigorem acquirit: Secundó, Affz- chus aliquis in Humanà Animà przdominans, omnes eius Actiones & Decreta , tanquàm. Hedera circumfz- pit; neque feré quicquam purum inuenias, quo illa Clauiculas fuas non imprimat. Neque mirum eft, fi Super[Htiof Ritus Baccho attribuantur, cüm omnis fere male-[anus Affectus in prauis Religionibus luxurietur adco vt Hareucorum Colluuies Bacchanalia Ethnicorum fuperárit; quorum etiàm Supcrítitiones, non minis cruenta quam rurpes extiterunt. Neque itidem. mi- rum elt, f1 Furores à Bacobo immitti pütentur, cüm 1 & omnis Affeéius n excelfu. fio, velui Furor breuis | -— fit, & fi vehementiüs obíideat & incumbat, in Infa- | ' | nià fzpiüs terminetur. Illud autem de Pent/eo & Or- | ]heo P a D uu re de US ListeR SkEcvuNpvs. pheo inter. Orgya Bacchi laceratis , euidentem Parabo- lam hibe:; cüm Affe&us quifque przualidus erga duas res fit afperrimus atque infenfiffimus ; quarum altera eft Inquifitio in eum curio[a, altera Admonitio [a-: lutaris & libera. Neque auxilio fucrir, fi illa Inquifitio fiat tantum Contemplationis aut Spectandi graui, tan- uam Arbore conícensàabíque omni Animi Maligni- tate: Ncque ruríüs fi Admonitio illaymultà cum fuaui- tate & dexteritate adhibeatur; Verüm vtcunque non to- lerant Orgya aut Pentbeum aut Orpheum. Poltremó, illa Confufio Per[onarum Iouis & Bacchi, ad Parabo- lam recté traduci potet ; qup quoem Res gefl« mobiles, & clare , atque Merita infignia & gloriofa, interdüm à irte & Reàà Ratione & Magnani- mitate, interdüm autem à Aztegte Affzéts &/ occultà Cupiditate ( vtcunque Famz & Laudis celebritate vtraque res paritér gaudeat) proueniant ; vt non facile fit diltinguere Facta Dionyf à Facus Iouis. Verüm in Tlieatro nimis dià moramur; traníea- mus ad Palatium Animi; cuius Limina maioti cum Veneratione & curà; ingredi conuenit. « [1-€)- 1-9-C 9. 1-C3- C. C2- C [3-0 1- 1- C2 CE ee 3 C71 iqiastiti Qmd x : "531005 z'todticadé sp (at 3p psv s 19187" oriied »miusxob 5 388: um jut — aito]; Mp ROS vig alli; 1oq iouhitt E 1408] ; 23 bro uf : 4^ 1 38 axe unda b 4 /o3» sui À £ ra ábyritti vati romonps dosi (soia: 3 "TO aUupnagY ) — 1 pun d 3 nheq za supsav - inj uncos : , ^ 4» tp ore 9 TN ERIT OXCIDOROC ERST T Godd EICANCGILSCI BARONIS VERVL AMIO, VICE-COMITIS SaNcTI ÁLBANI, | DE "Dignitate e Zugmentü Scientiarum LiBER TrEnRrriIvs. AD REGEM SVVM. Carvr L. "Partitio Scientig in Theologiam c7 Philofo- phiam. ZPartítio Philofophie is Doctri- nas trés; De Numine; dé Naturà, de, Homine.(Confliiutio Philofophiz Prima, vt Matri Communi omnium. $ISTORIA ommis ( Rex optime ) d humi incedit, & Ducis potius offi- 9] cio, quam Lucis perfungitur: (Poefís |n autem. Doctrine ranquam Somni- 5 um: Res dulcis, & varia, & volens 4 vidcri aliquid in fe habere Diuini ; quod etiàm Somnia vendicant. Verüm iam tempus eft 135 16 | "De /ugmentis Scientiarum, Ae t ——À cft mihi, vt euigilem, & me bumo attollam, PAijo- fophie & Scientiarum liquidum ZEthera fecans. Scientia Aquarum fimilis elt: Aquarum aliz de- fícendunt coelitüs, alix emaaant é Terrà.. Etiàm $ci- entiarum primaria Partitio fumenda eft ex Fontibus fuis: Horum alij in alto fiifunt, alij hic infrà. Omnis enim Scientia duplicem fortitur Informationem. Vna infpi- ratur diuinitus, altera oritur à Senfü. Nam quantum ad illam, quz Docezdo infunditur Scientiám; Cumu- | latiua ca eft, non Originalis; ficut etiàm fit in Aquis, qua prater Fontes primarios, cx alijs Riuulis in fc re- ceptis, augefcunt. Partiemur igitur Sciennam, in Theologiam, et Philofophiam. Theologiam hic invelligi- mus Z»nfpiratam fiue Sacram, non Naturalem, de qua pauló poft di&uri fumus. At illam ( Infpiratam ni- mirüm ) ad vltimum locum referuabimus, vt cum cà Sermoncs noftros claudamus ; cüm fit Portus, et Sab- bathum Humanarum Contemplationum omnium. Philofophbié autem Obiectum ttiplex, Dew?, Natu- ra, Homo : Et triplex itidém Radius Rerum : Natüra. enim percutit Intellectum Radio directo ; Deus autem, propter Medium inzquale ( Creaturas fcilicet ) Radfo refraéto ; Homo vcro, fibi ipfimonftratus ct exhibitus, Radio reflexo.. Conuenit igitur partiti P/ilofophiamin Doéttrinas vtes ; Do£trinam de Numine, Dottrinam de Natura, Doctrinam de Homine. Quoniam autem Par- titiones Scientiarum, non funt Lineis diuerfis fimiles, |. qua coeunt ad vnum Angulum; fed potius Ramis Àrborum , qui coniunguntur in vno Trunco, ( qui etiàm Truncus ad fpatium nonnullum integer eft et continuus, antequàm fe partiatur in Ramos; ) idcircó oftulat res, vt priufquam prioris Partitionis Mem- LS perfequamur, conítituatur vna Scientia Vniuerfa- lis, quz fit Mater reliquarum, et habeatur in pro- | greffu Do&trinarum, tanquam Portio viz communis, antequàm | Lista Trznrivs. antequàm viz [c feparent, € difiungant.. Hanc Sciez- tiam, Philofopbie prime, fiue etiàm Sapientie ( quz olim Rerwn Diuinarum atque. Humanarum Scientia diffinie- batur) nómine iufignimus. Huic autem Scientiz nul- là alia opponitur ; cümabalijs Scientijs, potis Limi- tibus in:ra quos continetur, quam Rebus & fubiccto differat, Faítipia fcilicet Rerum tantummodó tractaris. Hanc ipfam vtrüm inter DefiZerata erii oporteat, hzfito ; fed arbitror tamen poni debere... Equidem inuenio Farraginem quandam, & Maffam inconditam Doctrinz, ex Theologia Naturali , ex Logica ; cx parti- bus quibuídam PAyfic« ( velud de Principijs, & de Ani- t4) compofiram, & congeftam ; & fublimitáte quà. dam fermonis, Hominum qui feipfos admirari amant, tanquàm in Vertice Scienvrarum collocaram. Nos vero, miffo faftu , id rantüm volumus, vt dcfignerur aliqua Scientia, qu« fit Receptaculum a4xiomatum, quae Particularium Scientiarum non (int propria, fcd pluri- buscarum in comimune compcerant. Plurima autem id genus Axiomata effe remo ambi- gat. Exempli gratià, $7 inequalibw equalia addas,omnia . erunt inequalia: Regula eft ex Mathematicis ; Eadem & in Er/bict obtipet, quatenüs ad Iuftitiam Diftributi- uam; Siquidem in fuftitià Commutatiuà, vt Paria Impatibus tribuantur, Ratio /Equiratis poftulat ; ar in Diítributiuà, nifi Imparia Imparibus ptz'ftentur, Ini- quitas fuerit maxima. Que im eodem tertio cóntieniunt, Q2 inter f£ conueniunt : Regula eftitidem ex Matbema- tic; Verüm fimul ram potens in Logicá; vt Syllo- gifmi fit Fandamentim. Natura. fe potiffimum prodit in minimi: Regula cft in. Phyfeiz, tam valida, vc euam Democriti Atomos produxerit ; Veruntaména eam re&é adhibui Ariftoteles in Poliriciz, qui Contempla- tionem Reip. orditur à Familià. Ownia mu/antur , vil interit: Regulaitidem in P5yficis ; hoc modo prolata ; Y Quanium i eed Bea 35. 2 Rp 5 PE 2S AE — y» Zlugmentis Scientiarum.» Quantum Nature , nec minuitur, nec augetur ;, Eadem competit Z/eologie Naturali, fic variata , Omnipotentie fint Opera , Aliquid ex. mibilo facere, 47 Aliquid in nihi- lum redigere : Quod etiàm Scriptura teftatur,Didici quod omnia opera, que fecit Dew , per[euerent in perpetuum, non po[Jumus eis quicquam addere,nec auferre. Interitus rei arcetur per Reduétionem eius ad principia ; Regula eft in P/yficis ; Eadem valet in Politicis, ( vt re&é no- tauit Machiauellus) cüm illa quz Interitum Rerump. maximé prohibent, nihil aliud feré fint, quàm Refor- matio carum, & Reductio ad antiquos mores. Pi tredo [crpens, magis contagio[a eSL, quàm matura : Regula elt in Phyficis; cadem infignis etiam in Moralibus ; cüm Homines profligatiffimi, & maxim? facinorofi, minus corruptela inferant publicis Moribus,quam qui aliquid videntur babere Sanitatis & Virrutis, & ex parte tantum mali funt, Quod copferuatiuum e$t Forma maioris, id a&tiuitate potentius ; Regula eft in Pbyfrcis : Etenim, vt non abícindatur ipie Rerum Nexus, nec detur ( vt loquuntur) vacuum, facit ad conferuandam Fabricam Vniuerfi: Vt vero Grauia congregentur ad Malffam Tetrz, facit ad conferuandam tantüm Regio- ncm Denforum. Itaque prior Motus po'teriorem do- mat. Eadem tenet in Politicis ; Nam qua faciunt ad conferuandam ipfam Politiam in fuà INaturà, validi- ora funt, quam quz ad Bene effc Parricularium in R ep. Membrorum conducunt. Similiter cadem locum ha- bet in TPeologi4. Etenim in Theologicis Virtutibus, Charitas, qua eft Virtus maxime comimunicatiua, prz: reliquis omnibus eminet. Auger vis Agentis per An- tiperiflafin Contrarij: Regula eft in. Pyficis; Eadcm mira przftat in Po/iticis ; cüm omnis Factio, ex con- trarià ingruente, vehementér irritetur.. Tonus difcors in concordem aétutiun. defnens, Concentum commendat : Rc« gula eft Mwfice;. Eadem in E£bicis, & Affettibus ob- tinet. | L:istsRkR Trnm-Trivs. dnet. Tropus ille Muficus , à claufulá aut Cadenti4 (quam vocant ) càüm iam-iam ade// evideatur, placidà elabendi ; conuenit cum Tropo Rhetorico Expecatio- nem eludendi, Fidium fonus tremulus, eandem affetc au- ribus volupraten,quam Lumen, Aqua aut Gemmz in- filiens, Oculis ; Splendet tremulo ub lumine Pontus. Organa Senfitum cum Organis Reflexionum cónuenitnt ; Speculo, fiue Aquis ; Et in 4comf7ica ; Infttumentum enim Audirüs obici intra Cauetnam fimile. Hxc pauca enumeraffe fufficiet ad Ton iw uinimó Magia Perfarum ( quac in taritum eft celebrata) in eo pocitfi- müm verfabatur, vt Architecturas & Fabricas; Rerum Naturalium, & Ciuilium, fymbólizantes notaret. Ne- que hzc omnia qu diximus, & alia huius gencris, Si- militadinés merz funt ( quales Hominibus fortafse parüm perfpicacibus videri poflint) fed plané vna, ea- demque Naturz Veftigia aut "Signacula; diuerfis Ma. terijs, & Subiectisimpreffa. Arque hzc Res adhüc fe- duló tractata non efl. Inuenias fottaísé in Scriptis, qua ab Ingenijs celfioribus, promanárunt, huiufmodi Axiomata raro. & fparsim infertá, ex vfu Argument quod tractant : Corpus veró aliquod talium 4xioma- tum, quz vim habeant quandam Primitiuam, & fum- mariam ad Scientia/, nemo compofuit ; cüim tamen fit Rcs eiufmodi, quz infignitér Naturam vnam faciat ; quod P/ilofopbie Prime Munus effe autumant. Eft & alia huius P/ilofophie Prime pars , quz, fi ad vocabula refpicias, vetus eft; f1 ad rem quam de- Írgnamus,noua. Eft autem Inquifitio de Corditioni- bus aduentitijs Entium, (quas Tran[cendentes dicere pof- fumus ) Patco, Multo; Simili, Diuer(o; Poffibili, Lm- poffübili ; etiàm Ente, & Non Ente, atque eiufmodi. Quandoquidem enim ifta fub P5yfea proprie non 0 cadant; Hoc in Perfpectiua locum habet ; Oculus enim fimilis 14.0 : De Augmentis Satentiarum » cadant ; Differtatio autem Diale&tica circa ea, magis ad Argumentandi Rationes, quam ad Rerum Éxiftea- uam fit accommodata ; confentaneum omninó eft, vt hzc Contemplauo (in quà non parum cít Dignitaus & Vrlitatis) haud deferatur prorsus, fed in Scientiarum Partitionibus, nonnullum faltém inueniat locum : Ve- runtamen hoc intelligimus fieri debere , longe alio, quam quo tractari folet, modo. Exempli gratià ; Ne- mo, qui de Multo & Pauco verba fecit, hoc egit, vt cauffa reddatur, cur alia in Naturà; tam numcerofa & ampla fint; & effe poffint, alia tam rara & modica: Nam cerié. fieri non poteft, vt in Rerum Naturà, tanta fit copia Auri, quanta Ferri ; tanta Rofz, quan- ta Graminis; tanta Specificati, quanta non Specificati. Similitér, Nemo, qui de $2mili & Diucrfo differuit, fatis explicauit, cur quafi perpetuó inter $peczes diuerfaz, in- terponantur Paicipia quzdam, quz funt Specici ambigur; veluti Mufcus inter Putredinem & Plan- tam ; Pifces qui herent & loco non moueniur, inter Plantam & Animal; Sorices, & Mures, & alia non- nulla, inter Animalia ex Putredine & ex Seminc pro- gnata; Vcefpertiliones inter Aues & Quadrupedes;Pifces volantes, (qui iam notiíTimi funt) inter Aues & Pifces ; Phocz inter Pifces & Quadrupedes; & alia huiufmodi. Neque rursüs cauffam indagauit quifpiam , cur cüm Similia Similibus gaudeant, Ferrum Ferrum non trabat, quod Magnes facit; neque Aurum ipfum Aurum, li- cet Árgentum viuum alliciat : Circa hzc, & fimilia, in Difceptatione de Tranfcendentibus illis, altum eft Si- lentium : Orationisenim Apices, non Rerum Subrili- tates fecuti funt Homines. Quamobrem horum Tras- fcendentium, fiue Conditionum Entium aduentitiarum In- quifitionem veram,& folidam,fecundum Nature non Sermonis leges, Philofophiam Primam xecipere volu- mus, Atque de PAilofophia prima (fiue de Sophia ) | é1 ' quam Liszs Tenrrvs. quam inter Defiderata haud immeritó retulimus, hxc dicta fint. Carvr.1l. De Theologià Naturali : &? Doctriria de Angelis c? Spiriübus , que eiufdem 65 Appendix. : B — S00 llocatà ieitur fuà in fede, Communi Sciezti- 7X9 Q5 arum Parentejinttar Berecynthia tantà gau- eu dentis coclefti fobole ; EZ Omnes Coclicolas, omnes Supera alta te- | nentes ; Reuertatnur ad. Partitionem illam trium P/ofophia- rum, Diuine , Naturalis, & Humane. Nam Theologia Naturalis, Philofophia etiam | Diwina recté appellatur. Diffinitur autem hzc, vt fit calis Scienziz, fcu potius Seientie Scintilla, qualis de Deo haberi poteft, per lu- men Naturz, & Contemplationem Rerum creatarum; & ratione Obicti, fané Diuina, ràtionc Informationis, Naturalis cenferi poteft. Huius Scientie limites ita ve- ré fignantur, vt ad Atheifmum confutandum, & con- uincendum, & ad Legem Natura informandam, fe extendant; ad Religionern autem aftruendam non pro- ferantur. Quamobrém nec Deus vnquam edidit Mi- raculum, quo conuerteretur Atheus ; quia poterat ipfo Naturz Lumine ad notitiam Dei perduci ; veriim Mi- racula ad conuertendos Idolatras & Superftitiofos de- fignata funt,qui Numen agnouerunt, fed in Cultu cius abetrarünt ; quoniam non fufficit Lumen Naturz, Dei voluntati B bends. aut Cultui eius legitimo proden- do. Sicutenim Opificis potentiam & peritiam oftcn- dunt Opera cius, Imaginem autem minimé ; fic Opera Dei, lcznln co^ I E treat s diccbs aps Cic RC M cosmic dq cc pimtu premature icit uus onenesrdlta, "De Zugmenti Scientiarum.» Dei, Conditoris omni-potentiam & Sapientiam often- dunt, Imaginem cius haudquaquàm depingunt. Atque | hác in re, Echnicorum Opinio à facrà Veritate recedit. Illi fiquidem Mundum Imaginem Dei ftatucbant, Ho- minem Mundi. Át Sacre Literz haud tali honore Mundum dignantur, vt Dei vfpiam Imago dicatur, fcd folummodó Opus Manuum eius ; Horninem vero Imaginem Dei immediate fubflituunt. Quocircà, quod fit Deus, quod Rerum Habenas tractet, quod fummé Potens, quod Sapiens & Przícius, quod Bonus, quod | Remuncrator, quod Vindex, quod Adorandus, etiam ex Operibus eius demónftrari, & euinci poteft : & Ad- | mirabilia complura Secreta cca Atuributa eius, & multó magis circa Regimen, & Difpenfationem fuper vniuerfum, etiàm fobrié ex ijídem elici & manifeftari queuat ; eftque iftud Argumentumà nonnullis vülicer perttactatum,. Verüm ex intuitu Rerum Naturalium, atque humana Rationis Principijs, de Fidei Myfterijs vel ratiocinari, vel etiàm fuadere vehementiüs ; aut rut- íüs ea curiofius introfpicere, & ventilare, & de modo Mylfterij inquirere ; haud tutum meo iudicio fuerit. Da Fidei que Fidei funt;.. Nam vel Ethnici, in illu- ftri 1llà & diuinà, de Aurcà Catenó, Fabulà, hoc ipfum conccdunt, quod. Iouem de Calo ad Terras deducere nec | Homines potuerunt, nec Dij ; € contrário, quod Iupiter per- trabere eos potuerit € Terrá ad Celum. | Quarc fruilrà fudauerit, qui coeleftia Religionis Arcana, noftra Ra- tioni adaptare conabitur: Decebit poils Mentes no- (tras ad coeleftis Veritatis Thronum adorandum attol- lere. In hàc igitur parte T/eologie Naturalis, tantüm abeft vc Defectum aliquem obíeruem, vt Exceffum po- tiis reperiam ; ad quem fubnotandum paulüm fum digreffus, propter maxima Incommoda & Pericula, quz ex co tum Religioni, tum Philofophiae impen- dent; vtpote qui & Religionem Harcticam pro- cudet, |. Li:issg& Trenrrivs. 143 cude:, & Philofophiam Phaatafticam. & Superfti- uofam. Secüs eft, quod ad Angelorum & Spiritum Naturam attinet, quz nec infcrurabilis eft, nec interdicta; Ad quam etiam, ex Affinitate , quam habet cum Animi humapà, Aditus magnà ex parte eft patefactus. Przcipit certé Sacra Scriptura, Nemo vos decipiat in [ublimitate Jerimonum, 49 religione Angelorum, ingerens fe in ea qua | non nouit. Aamen fi hoc Monitum | diligenter per- pendas, duo duntaxat in co vetita reperies ; Adora:io- | nem fcilicet, qualis Deo debetur, Angelorum ; & fana. ticas de ijs Opiniones, vel vltra Creaturx fortem eos | eerentes, vel ampliorem de 1j$ cognitionem , quam | quis reuerà adeptus fic, venditan:es. Czterüm [obra | . circa illos Inquifitio, quz vel:per Rerum Corporca- rum Scalani, ad corum Naturam peinoícendam aícen- dat; vel in Animà Humaná, veluti in Speculo, cam intueatur, ncuriquàm prohibetur.: Idem de Spiritibus | ftaruendum | Jow/undis, qui à Statu fuo decidcrunc. Confortium cum ijs, atque vfus operz corutn, illici- tus eft, multó masis qualifcunque Cultus vel Vene- | ratio. At Contemplauo & Coguirio illorum Naturz, Poteftaris, Illufionum; non folum ex locis Scripturx | Sacre, fed ex Ratione, aut Experientiá, haud poftrema pats eft Sapienciz Spiritualis. Sic certé Apoftolus, Szra- tagematum eiu non ignari [umus.. Ac non minus Dao- num Naturam inucítigare in Theologia Naturali conce- | ditur, quàm V'ezegorum in Phyficá, aut Vitiorum in Eihicá. Hanc autem Scieptie partem de Angelis & Da- monibus , inter Defiderata numerare non licet, quippe quz ab haud paucis fit tentata : /Equius effer, vt Scrip- torum in ho: generc Pars haud parua,aut Vanitauis, aut Superltitionis, aut Subilitaus inutilis,arguancur. CA»PVT 144. "De Zugmenti Scientiarum. Carvr III. s "Partitió Naturalis Philofophi i7 Specula- tiuam cg Operatiuam : quodque ille due, cs in Intentiene I ratlantis, 7 in (Corpore, V ratlatis, fegregari debeant. &x&ou» delicet illam de Natura ; fiue Philofopbiam Naturalem. Optimé Democritus ;Scientiam de Naturá, in profundis Mineris, fiue. Puteis latere demexam. Non male Chymici ; Vulcanum alteram Naturam elfe , quin-. etim id celeriter perficere, quod Natura per ambages, 47 temporis smoras folet. Quidni igitur PArlofophiam in duas Partes fecemus, Fodinam & Fornacem ; & duo confli- ruamus fPhilofophorum Munera, Operarios in Mineris, Q7 Fabroi ? Sané vtcunque videamur hac per lufum 1o- qui ; tamen huius gencris Partitionem vtiliffimam effc cenfemus, cüm proponctur Vocabulis Familiaribus & Scholatticis ; hoc eft, vt diuidatur Doctrina de Natura, in Inquifitionem Cau[arum, &: Produttionem Effe£kuum , Speculatiuam. & Operatiuam. Altera Nature Vifccra perícrutatur ; altera Naruram veluti fuper Incudem cf- format. Neque me fugit quam arcto copulentur vin- culo, Cafe & Effetfut , vt Explicationem eorum ali- uatenüs coniungi fit neceffe. Attamen quandoqui- dém omnis folida & fructuofa Natralis Pbilofopbia., duplicem adhibeat Scalam, camque diuerfam ; A/zes- Joriam & Defcen[oriam , Ab Experientia ad Axiomata, & ab Axiomatibur ad noua Inuenta , confultiffimum iudico, vt hz duz Partes, Speculatiua & Operatiua, & in Inten- tione Tractantis, & in Corpore Tractatüs,feparentur. CAPvT Lissz& Tremrivs. 145 Ca»rvr IV. PPartitio Dotring Speculatiuz de Naturá; in Phyficam Specialem, c7 Metaphyfi- cam : quarum Phyfica Caufam Efficien- tem c: Materiam; Metaphyfica Cauf- fam Finalem cg: Formam inquirit. Parti- tio Phyfice 15 Doctrinss de Principi] Rerum, De Fabric Rerum /iwe de. Mundo, c? De Varietate Rerum. Par- titio Phyfice de Varietate Rerum, in Do&rinam de Concretis, & Doctrinam de Abftraatis. Partitio Doctrinz de Co- cretis, réijcitur ad ea[dem "D artitiones, quas Jujcipit Hiftoria Naturalis. "Partitio Do- &rinz de Abítractis : Doctrinam de Schematifmis Materie, c? Doctrinam de Motibus. e/fppendices due Phyfice Speculatiuz , * Problémata Naturalia, Placita Antiquorum Philofophorum. "Partitio Metaphyficz, in Doarinam de Formis, c Do&rinam de Caufsis Fina- | libus; zexuralis Philofophie Partem , qua Specula- ES PE ziua ct, & Thcorica, in Phyficam Specia- DSNDM Jem, 8c Metaphyficam diuidere placet. Atque 2X4 in hàc Partitione attendant Homines,iró» Vocabulum Metaphyfica vfurpare, Senfu, à recepto & vulgato, Em — VINO Nd ua rna: BREL De Zugmentis Scientiarum.» vulgato, difcrepanti. Hic autem Locus admonendi vi- detur, de noflro, in gencre, circa víum Vocabulorum, inftituto. Id huiufmodi cft, vt tam in przmiffo Voca- bulo Metaphyfice, quam in alijs, vbi Conceptus & No- tiones noftrz nouz funt, & à receptis recedunt, maxi- mà certé cum Religione Antiqua Vocabula rctinca- mus. Cüm enim futurum fperemus, vt Ordo ipfe, & dilucida rerum Explicatio, quam fubiungeré conamur, nos à prauá vocabulorum (quibus vtimur) intelligen- tia lberent; in cateris omninó auemus (quatenüs fine Veritatis ac Scientiárum difpendio ficri poffit) vel minimüm, ab Antiquorum aut Opinionibus, aut Lo- uendi More defle&tere.. Quà in rc Ariftotelis confi- diddrh proinde fubit mirari, qui impetu quodam per- citus Contradictionis, & Bellum vniueríz Antiquitati indicens, non folüm noua Artium Vocabula pro libitu cudendi licentiam: vfurpauit ; fed etiàm prifcam om- nem Sapientiam extingucre & delere anmifus eft. Adeo vt neque nominet vfpiam Authores Antiquos, neque Dogmatum eorum mentionem vllam faciat, nifi quo aut Hominés perftringeret, aut Placira redargueter. Sané fi famam Nomini fuo, ac Sequacium Turbam affectaucrir, hoc rationibus fuis inprimis accommoda- tum. Siquidem in Veritate Philofophicà afferendá, & recipiendà, idem contingit, quod in Veritate diuinà ; Veni in nomine Patris,nec vecipitis me ; ff quis venerit in nomine [uo, ewm recipietis. Sed ex hoc caclefti Apho- rifmo, fi quem pracipué defignaucrit fpe&temus ; (nempe Antichriftum omnium feculorum Impotto- rem maximum ) colligere licet, iftud ipfum, Pewirz in nomine fio, nullà Antiquitatis, aut (fi ira loqui licet) Paternitatis habità ratione, Rem mali Ominis effe ad Veritatem; vtcunque eam fzpenumeró comitetur illa Fortuna, Eum recipietis. Caterüm dc Viro tam eximio certe, & ob Acumen Ingenij mirabili, Ariftotele, credi- derim FN LisrkeR Tzenrcrivs. derim facilé hanc Ambitionem eum à Difcipulo fuo accepiffe, quem fortafsé zmulatus eft ; vcfiille omnes Nationes, hic omnes Opiniones fubigeret, & Monar- chiam quandam in Contemplationibus fibi conderet. Quanquam fieri T vt apud aliquos tetricos, & liuguz acerbz, fimili cum Difcipulo fuo titulo infig- nirecur. Falix terrarum predo, non vtile mundo »1- Editwu exemplum: —— Eodem modo, Felix Doctrine prado &c. Nobis veró ex alterà parte, (quibus, quantum calamo valemus, inter vetera & noua in Literis, fadus & com- mercium contrahere, cordi eft) decretum manet, Anti- quitatem comitari //g&e ad arat ; atque Vocabula An- uiqua retinere, quanquam Senfum eorum.& Dffiniti- ones fzpiüsimmutemus;Secundüm modcratum illum & laudatum, in Ciuilibus, nouandi modum, quo Rc- rum Statu nouato, Verborum tamen Solennia durent ; quod notat Tacitus ; EaZem magistratuum Vocabula. -:- Redeamus igitur ad Acceptionem Vocabuli Mez- byfice, noftro fenfu. Patet ex ijs, qua-füprà differui- mus, difiungere nos Pilofopbiam primam à Metaphy- fícà, qux hactenüs pro Rc cádem habitz funt. Illam Communem Scientiarum parentem , hanc Naturalis Pbi- lofophie portionem pofuimus. Atqui PLilofophie prim communia & promiícua Scientiarum Axiomata aílig- nauimus. Etiàm Relatiuas, & Aduentitias Entium Con. ditiones (quas Tran[cendentes nominauimus ) Multum, Paucum ; Idem, Diuerfum ; Poffibile, Impoffibile ; & hoc genus reliqua, eidem attribuimus ; id folummodó ca. uendo, vt Phy ficé; non Logicé tractentur.. Ac Inquifi- donem de Deo, Vn, Bono, Angelis, S piritibus, ad Theolo- giam Natalem vevulimus, *Meritó igitur quati poffit, quid tandem fit, quod Metaphyfice relinquatur? Certe vw Y. vltra 14.7 De Zlugmentis Scientiarum.» vltra Naturam nibil; fed ipfius: Nature Pars multó praftantiffima. Atque profe&tó, citra Veritatis difpene dium, huc víque de Veteram Sententià refponderc li- ceat, PAy/icam- cà tra&are, qux penitus; 1n. Materià mcría funt, & Mobilia ; | Metapbyfrcam Abftracta ma- | gis, & Conftantia. Rursus P/y//cam in Naturà tuppo- nere Exiftentiam tantüm & Motum 8& Naturalem:Ne- ceíTitatem :- At Mztaphbyficam euam Mentem &'Idzam. Nam hüc forté redit ea; quam dicemus, Res. Verüm . nos eam, mifsà Sermonis Sublimitate, petfpicue:& fa- . miliaritér proponemus. Partiti fumus Naturalem Phi- lofophiam, wn Cauffarum. Inquifitionem, &Produ£tionem Effettuum,: Inquifttionem Cau[Jzrum n. Tbeoricam con» iecimusc Eam in PAyficam & Metaphyficam paxtiti fa- mus. Ergo neceffe eft,vt vera Differentia harum fuma- tur ex.naturà Cauffarum , quas. inquirunt... Itaque abíqua;aliquà obfcuritate, aut circuitione, P/yfica cít quz inquirit de Effrcieate & Materia ; Metaphyfica qua: de Forinà & Fine. ; Phyfica igicur, CaufJarum Vaga, & Incerta, & pro modo Subiecti;Mobilia comple&titur ; Cauf/arum Con- ftantiam nontaffcquitur. o3] qid Lims vt bic dure[cit, Q9 bec vt ceraliquefcit, .... Vno .dodemá, igne. fosd sip is Ignis duritiei Cauffa/fed in Limo; Ignis Colliquationis Gauffa, fed in Cerà. Partiemur autem P/yficam in Do- é&rinas tres. Natura enim aut colleéfa in vnum ; aut. fafa Q fparfa elt. Colligitur veró in vnum Natura, aut propter Communia Rerum omnium Principia ; aut prope ter conica integralem vniuerfi Fabricam.. Yaque- hase Vnio Nature duas peperit Phyfice Partes: vnam..de Principijs Rerum , alteram de Fabrica Vuiuerft fede Mundo, quas etiàm Do£trinas de $tmmis appellatecon- fücuimus. Tertia Doctrina (que de Natura fparfa fiuc fifa vtactat) omnimodam Rerum Warietatem, & S$ummas minores * — — Lo — — LisEeR Tzgnrrvs. minores exhibet. Ex his igitur. patet tres omninó re- peau: Déctrinas . phyfecar. De: Principis: Rerum ;:.De Mundo (iue de Fabricà Rerum; &. de Natura multi- plici Gu fpar(a ; Qux pollrema ( vt diximus) omni- modam Rerum varietatem coatinet ; eftque veluti Gloffa: prima, aut- Pataphrafis circa Naturz Intetpre- tationem; Flarüm triam Partium defderatur toralitér | nulla ;;Cxterüm quam veré & folidé tractentur, non | elt hic difniendiLocus. | | 4 AvfPbyficam Spar[un fie de Varietate Rerum; rur- sàs in duas Partes diuidemus ; PAyficam de Concretis; 14.9 & Pbyfcam de Abflrattis ; iuc Pbyfican de Creaturis, | & Phyfcun de Natwis. Altera! (vt Logicis Vocabulis | vtamur) inquirit de Subí(tantijs, cum omni varietate fuorum. Accideatium: Altera de Accidentibus , | per omnem variciatem Subftantiarum. Veluti, fi inqui- ratar de Lcone, aut Qacercu, illa complura diuerfa Ac- cideniia fuffulciunt:- Contrà, fi inquiratur de Calore | auc Gratitate , illa plurimis diftinctis Subftaniijs in- | funt Cüm vero oninis /y/ica, fita ficin medio, in- 1er Hifloriam. Naturalem 8 Metaphyficam ;. Prior Pars (fi re&é aduertas) Hifforie Naturali propior cít, pofZe- rior. Metaphyfice. (Phyffea autem Concreta candem. fu- bit Diuifionem, quam HifZoria Naturalis ; vt. fic vel eirca Caleffia; vel circa Meteóra; vcl cca Globum Terre & Maris; vel circa Collegia Maiora; qua Elementa vocant ; vel circa Collegia Migora, fiue Species ; etiàm circa Preter-generationes ; & circa Mechanica. Erenim inhifce omnibus, HfZoria Naturalis Factum ipfum per- | feratatur & refert ; ac Pby/ica itidem. Cauffas : fed in- tellige hoc de. Cauffiy Fluxis, Materia Ícilicet 8c Effzci- ente. Inter hafce P5y/rce Portiones, manca prorsus & imperfe&ta eft ea, quz inquirit de Caestibus, cüm ta-- men propter Nobilitátem Subiedti przcipuz Homini- bus curz effe deberet, Etenim Affronomia fundata cít íí in 150 "De Zugmentis Scientiarum.» in Phoenomenis non malé ; fed humilis eft, & minimé ctiàm folida : At Affro/ogia in plurimis etiam Funda- | mento carct..Certé LAffronomia talem offert Humano | Intellectui Victimam, qualem Prometheus olim, cüm | fraudem Ioui fecit : Adduxit. ille, loco Bouis vc- | ri, Pellem | Bouis, grandis & pulchri, Stramine, & Folijs, & Viminibus fuffarcinaram.. Exhibet fimiliter & Allronomia, Exteriora Coeleftium..(. Aftrorum dici- mus Numerum, Situm, Motus, Periodos ) tanquam | Pellem Cali, pulchram, & in Sy(temarta fabré concin- natam : At Viícera defunt ( Rationes nempe P5yfica ) ex quibus (Hypotbefibus Aflronomicis adiunctis) eraatur Thtoria ; non quz Phoenomenis tantüm fatisfaciat, (cuius generis complures ingeniose contingi poffent;) fed qux Subftantiam, & Motum, & Influxum Coecle- ftium, prout reuera funt, proponat, Explofa enim fere iam pridem funt illa ; Raptw Primi Molilis ; & Soliditas Cali ( ftellisin Orbibus fuis tanquam Clauis in Laque- aribus infixis. ) Nec multo melius affcritur; Quod fint diuerfi Poli Zodiaci & Mundi ; Quod fit Secundum Mo- bile Renitentiz in aduerfum Primi Mobilis Raptüs ; Quod omnia in Carlo ferantur per Cireulos. perfectos ; Quod fint Becentrici, & Epicycli, quibus Motuum in Circulis perfe&is Conftantia feruetur; Quod à Lunàin fuperius nulla fit Muatio aut. Fiolentia; & huiufmodi. Atque harum Suppofitionum Abfurditas, in Motum Terrz. Diurnum. ( quod nobis conflat falfiffimum effe) Homines impegit. At vix quifquam efl,qui inqui- fiuit Cauffas Phyficas, tum de Subffantia CalefHium vam Stellari quam interftellari; tum de Celeritate & Tarditate Corporum Cocleftium ad inuicem ; tum de Incitatione Motüs diuersáin codem Planetà ; tum. de Motuwm Con- fécutione ab. Oriente in Occidentem, aut & contrà;de- que Progreffionibus, Stationibus, & Retrogradationibus ; tum de Morum Sublatione, & Caf, per Apogea & Pe- riga ; » T 1M] E Li:seR Trenrcivs. riyza; tum de Motum Obliquatione, vel per Spiras fe verfus Tropicos texendo & retexendo, vel per Sinuari- ones, quas Dracones vocant ; tum dec Po/is Rotatiorum, cur magis in rali Parte Caeli fiti (inc, quam in alià ; tum de Alligatione quorundam Planetarum. ad. Diftantiam certam à Sole: Huius ( inquam ) generis Inquifitio vix tentata eft, fed in Mathematicis tantüm Obferua- tionibus & Demon[lrztionibur infudatur. | Ex autem oltendunt , quomodó hzc omnia ingeniose concin- nari & ex:ricari poffint, non quomodo veré in Na- turà fubfiftere; Ec Motus cantàm Apparentes, & Ma- chinam ipforum Fictitiam, & ad placitum difpofitam, non Cauffas ipfas, & Veritatem Rerum indicant. Quo- circà non male A/]ronomia (qualis nunc habetur) in- ter Artes Matbematicas, non fine Dignitatis fuz dif pen- dio numeratur ; cüm debeat potiüs 'fiproprias Partes tueri velic ) conftitui P5y/ce pars quafi nobiliffima. Quicunque enim Swperlunarium & Sublunarium conti- &a Digprtia contemplerit; & Materie Apperius & Paffiones maxime Catholicas, (quz in vtroque Globo validae funt, & Viniuerfiratem Rerum tranfucrberan: ) bené perfpexerit ; is ex illis, quae apud nos cernuntur, luculentam capiet de Rebus Caleflibus Informationem ; & ab ijs é contrà, qux in Coelo fiunt, haud pauca d: Motibus Inferioribus ( qui nunc latent) pe:difcet ; non tantüm quatenüs hi ab illisregantur, fed quatenüàs ha- beant Paflione: communcs. Quamobrém hanc Partem Affronomie, quz (Phyfica eft, defiderari ftatuimus, Eam Aflronomiam Viuam comibabimus , ad Differcatiam Bouis illius Promethei, Suffarcinati, & folummodó Figurà tenus Bouis. At Affrologia mulià Superftitione referta eft, vt vix aliquid fanum in cà reperiatur. Attamen cam potiüs | expurgandam , quam prorsus abijciendam effe cenfc- mus. Quod fi quis hanc Scientiam, non in Ratione, aut De Augmentts Scientiarum.» aut Contemplationibus Phyficis , fed in ceca Experientiá, & complurium Seculorum Obferuatione, fundatam effe contendat; ideóque (Rariomws Phyfcarum Exa- men rcijciat ( qued iactabant Chaldzi) is eàdern operá & Auguria reuocet, & Árufpicinam, & Exta, & omni- genas Fabulas deglutiat; Nam & hzc omnia, vt diu- ünz Experientiz, & per Manus traditz Dilciplinz, Di. &amina fuiffe afferebantur. Nos veró, & vt. Phyfice Portionem Affrologiam recipimus, & non plus eijquar Ratio & Rerum Euidentia concedit, vibuimus ; demp- tis Superftiionibus & Commentis. Vt veró. Rem pauló attentiüs introfpiciamus ; Primó,quam inanc il- lud Commentum ; Quod finguli PJazete "viciffim per Horas xcgnent, vt Spatio viginti quatuor Horarum, Regna fua ter repetant, prater Horas tres fupernume- rarias? Áttamen hoc Commentum nobis Diuifionem Hebdomada (Rem tam Antiquam, & tam laté Re- cepram ) peperit ; vt ex Alternatione Dierum manifc- ftiffimé patet; cüm in Principio Dici fequenus, regnet Ííemper Planeta, à Planetá prioris Dici, Quartus ; prop- ter trcs illas Horas, quas diximus fupernume:arias. Se- cundó, pro Commento vano reijcere. non dubira- mus, Doctrinam de Thematibus Celi, ad Puncta Tempo- ris certa, cum Diffributione Domorum , ipfas ícilicet Astrologie Delicias, quz Bacchanaiia quzdam im Coe- leftibus exercuerunt : Nec fatis mirari poffumus, Vi- ros quoídam cgregios, & in A/frologia Principes, tam leui ad ifta aftruenda Argumento innixos cffe : Aiunt enim, quando illud prodat Expcrientia1pía, So/SZiria ., 4Equinoctia, Nouilunia, Plenilunia, & huiufmodi ftella- rum fReuolutiones maiores, manifcftó & infignitér ope- rari fuper Corpora Naturalia ; neceffe effe vt Poftüre , Stellarum smagis exatta & fubtiliores, Effectus quoque magis exquifitos & occultiores producant. 1d vcró Ícponcre primó debuerant, Operationes Solis perCalorem : mari- TM LuimngR Wdomkhiv* eM manifestum ; & fimilitér Lue vim. quandazi Magneti- cain Áaper Incrementa JElluum femimenflrua : ( Nam Eluxus & Refluxus Maris quotidianus alia Res cft: )His vero fepoltis , reliquas (Planetarum. vires faper. Nacu- ralia ( quatenüs Experientià comprobantur ). tenues admodüm, & infirmas, & quafi latirantes reperient, etiàm in euoluionibus Maioribus,. Quare contrario ror;:üs modo concludere debuerant; nimirüm cüm euolu:iones ile Maiores tam. parüm poffint | Exactas illas & Minuias Pofturarum. Differentits nibil omni- n5 virium obtiaere- Tertio Faralia illa; quod Hora Natiuitatis auc Conceptionis Fortunam Fcetüs regat, Hora Inczpionis Fortunam lnczpü, Hora Quattio- nis Forcuna:n Rei Inquifitz, atque ( vt verbo dicamus) | Dotirinas de Natititatibus, Elzétionibus, & Gwe[fionibus, & iltiufmodi Leuità:es, maximà ex Parte, nihil certi aut folidi. babere, & Rationibus Phyficis plané redar- gui & euinci, iudicamus." Illud! igirur magis actinet dicere, quid randem in Aflrologicis xetineamus ,. aut probemus ? Atque in ijs qua probamus; quid 4eff- deremus ? Nam huius polkremiz;Rei gratià (nempe cius uod defidzratur) fcrmonem. hung: infütuimus , cn alias Cenfuris ( v: (epé diximus) non vacemus. Atquc inter recepra certe, Doctrinam de Reuolutionibus, plus Sa- niratis quam reliqua habere cenfemus. Verüim id op- timum factü foret, f1 Regulas quafdam przfcribamus, ad quarum Trutibam & Normam, Af/rologica exaimi- nentur; vt vtilia recincantur, reijciantur inania. Prima ca fit, de quà iàm anté monuimus. Reuolutiozes Ma- lores retineantur, valeant Mifores Horofcoporum «7. do- morum. Ylac inftar Tormentorum grandium i&us fuos à longinquo iacere queant, ha: tanquam Arcus Mino- res Spatia euadere & vires deferre noa poffünt.Secunda e(t ;Operatio Culefditn in Corpora ommgena non «valet... fed tantiim in teneriora, qualia. fant. Humores, Aer, & Spiri- ^ Lr Ee. "De Zugmentis Scientiarum s Spiritus: Atque hic tamen excipimus Operationes Ca- loris, Solis & Coeleftium, qui & ad Meralla, & ad plu- rima Subterranea. proculdubió penetrat. Teria' c(t; Omnts Operatio Codlestium , potis ad Ma[Jas Rerum ex- tenditur, quam ad. Indiuidua: "Obliqué tamen perue- nit ctiàm ad Indiuidua nonnulla: Illa fcilicet, quz ex Indiuiduis eiufdem Specici funt maximé Palfibilia, & tanquam Cerá mollior; veluti cüàm Conftitutio Aeris peftilens,Corpora minüs refiftentia occupat; magis re- fiftentia przterit. Quarta cft precedenti non diffimilis; Omnis Operatio CeleSm, non in Puntta Temporum, aut Anguslias minutas , [ed in. Spatia Maiora. defluit 2. do. minatur : Iraque Przdictiones de Temperatutis Anni, verz cífe poflint ; de Diebus fingulis, pro vanis meri- tó habentur. Poftrema cft; (quz ctiàm prudentioribus Aftrologis femper placuit) quod Nulla ifit JASris Fa. gant Addimus & illud, (in quoin Partes Astrologia, fi fuerit emendata, non obfcure venire videbimur ) ni- mirüm quod nobis pro certo conftet, Cceleftia in fe habere alios quofdam Influxus, prater Calorem & Lu. men. Qui tamen ipfi, fecundàm Regulas illas, quas iam pofuimus, & nonalitér, valent. Verüm illi in in- timà P^yfica latent, & longiorem Differtationem po- ftulant. Vifum eft igitur nobis (his quz diximus rité perpenfis ) inter Defiderata reponere. Ahrologiam his Principijs noftris confentaneam ; Atque ficut. 4fZro- nomiam, quz Phyficis Rationibus nitatur, A&ronomiam l'iuam nominauimus ; ita & Asro/ogiam, qux per eat- dem regitur, 4&irologiam'Sanam appellare placer. Circa quam re&é conficiendam, licet ca quz diximus non parüm profutura fint; pauca tamen addemus , more noftro, quz liquidó proponent, & ex quibus fit coag- mentanda, & ad quae adhibenda. Primo in Aflrologiam Sanam Yccipiatur Do£frina de Commixtionibus adiorum, Con- talis Neceffitas ; fed quod inclinent eà potis quam co- - : - MC LissgR Trenrrivs. Coniunctionibus fcilicet & Oppofitionibus, & rcli- quis Syzygijs , fiue Afpectibus Planetarum inter fe: (Planetarum autem, per Sena Zodiaci Pertranftum, & Locationem (ub ijfdem Signis, eim huic Parü, de Com- mixtionibus Radiorum, aíflignamus: Locauo enim Planetz fub Signo, eft Coniunctio quxdam eiufdem cum Stellis Sigai : Quinetiàm ficut Coniun&iones, ita & Oppofitiones, & reliqux $yg ygie Planetarum evga flellas Sienorum notandz funt, quod adhüc plené fa- &um non eft. Ac Commixtiones Radiorum Stella- rum Fixarum ad inuicem, vtiles quidem funt ad Con- templationem de Fabricá Mundi, & Regionum fubia- cenuum Naturà ; ad Predictiones minime, quia fem- pér eodem modo fe habznt.. Secundó recipiantur Ac- ceffiones iagulorum Planetarum propiüs a4 Perpendi- culum, auc Receffionzs ab ipfo , (ecundum Regionum | Climara : Habent enim Planet finguli ,hnon minüs quam Sol, fuas Eftates, fuas Hyemes ; in quibus for- | uüs aut infirmius Radios iaciant, propter rationem Perpendiculi. Etenim nobis dubium non eft, quin Luna pofita in Leone, fortiüs operetur fuper Corpora Naturalia, apud nos, quam "i in Pifcibus: Non quod Luna fub Leone ad Cor refpiciat, fub Pifcibus | ad Pedes ( ficut fabulantur ; ) fed propter Eleuationem verías Perpendiculum,& Approximationem ad Stellas maiores, cádem prorsus ratione quà & Sol. Tertio rc- cipiantur Apogez & fPerigea Planetarum , cum debità difquifitione, ad quz pertineat Planete Vigor in fcipfo, ad quz Vicit: ad nos. Planeta enim in Apogzo, | fiue Exaltatione fuà, magis alacer eft; in Perigze au- | : . 4 : 3 s . tem, fiue Cafa fuo, magis communicat. Quarto reci- piantur (vt fummatim dicamus) omniareliqua 4cci- dentia Mots Planetarum ; quales fingulorum in Itinere fuo Mccelerationes, Retardationes, Progre[[w, Stationes, Retrogradationes ; quales Distantie à Sole, CombufHones, X2z JAugmenta, 155 P RTT CS P CPL — s N' 156 "De Ll ugmentis Scientiarum.» dugmenta & Dünminutiones Luminis, Ecclipfes, & f1 que áintalia? Etenim faciunt hxc omnia, vt Planetarum Radij , vel fortius, vel debilius, diuerfis denique mo- dis & virtutibus, operentur. Atque quatuor ifta ad Radiationes Stellarum | fpectant. Quinto. recipiantur, quz Naturas Stellarum, fie Erraticarum , fiue Fixarum,in proprià fua Effentià, & Actiuitate, referare & detegere vllo modo queant; Qualis Magnitudo ; Qua- lis Color & Afpectur , Cyualis Scintillatio & Vibratio Lu- minis; Qualis Sztus everfiu Polos aut zEquinoctium , Qua- les Afferifmi ; Quac alijs Stell: magis immixte; quz: ma- vis folitari« ; Quz füperiores, qua inferiores , Quz ex Fi- xis intracvias Soli & Planetarum ( Zodiacuincilicet, ) quz extra; Quis ex Planetis evelocior, quis zardior ; Quis moueatur im Eccliptica, quis. peruagetur im. Latitudine ; Quis poflit effe rerrogradus, quis minime ; Quis patiatur omnimodam difhantiam à Sole, quis all;getur ; Quis mouc- atur celeris im Zpogeo, quis in Perig«o ; Denique Ano- malia Martis,ExpatiatioV eneris, & Labores (vue Pafftones admirandz, quz non femel &in $0/e, & in Venere de- prehenfíe funt, & fi qux fint alia? Poftremó recipiantur etiàm ex traditione, Nature & Inclinationes Planetarum particulares ; atque. etiàm Srellarum Fixarum:; qua P ; ) 3 quandoquidém magno confenfu tradantur;non leuitér ( prterquàm. vbi cum P/yfieii Rationibus plané dif- cordant ) reijciendz funt... Atquc ex ralibus Obferua- tionibus coagmentatur 4f7rologia [ana , & fecundum eas tantum, Schemata Coeli & componere & interpre- tari, oportet. Adhibeturautem Af/rologia [ana , Ad Pradittiones fi- dentiüs, ad Elecfiones cautiüs, ad vtraque autem intra Terminos debitos. Predittiones fieri poflint, de Cometz futuris, qui ( vt noftrafert Coniectura prznunciari poffunt ; & deomni genere Meteororum,de Diluuijs,Sic- citatibus, 4rdoribus, Conglaciationibus, Terre Motibus, Ir- ruptionibus LisszR TresncTivs. 1:7 ruptionibus Aquarum, Eruptionibus Ienium, Venttis & Plu- uis inaloribus, Auni coarijs tempe[Latibus, Peflilentijs, Morbis gra(Jantibus,Vbertate & Caritate Frugum, Bellis, Seditionibus, Se&tis, Tran[migrationibus Populorum, dcni- ' quedcomnibus Rerum vel Naturalium vci Ciuilium Motibus, aut Lonouationibus maioribus : Ad magis autem Specialia, & forté Singularia, Pradictionzs itx. (licet . | minore certitudine ) deduci poflint, f1 repertis primó huiufmodi Temporum Inclinationibus generalibus, acri iudicio vel Phyfico vel Politico, applicetur illis Speciebus aut Indiuiduis, qux huiufmodi Accidenri- bus maximé fint obnoxia ; vcluti f1 quis ex przcogni- tione Tempeftatum Anni,cas reperiet ( exempli gratià ) magis Oleis quam Vitibus, magis Phthificis quam Hepaticis, magis Incolis Collium quam Vallium, ma- gis Monachis quam Aulicis ( propter Vidtüsrationem diucríam ) propitias aut pcrniciofas. Aut fi quis ex Cognitione Influxüs, quem Coeleftia habent fu- pet Spiritus humanos, reperiat eum talem efle, vt tna- gis Populis quàm. Regibus, magis Viris Doctis & Curiofis, quam Animofis & Militaribus, ma- gis Voluptarijs, quam Negotiofis aut Politicis, fa- ucat aut aducríetur. Huiufímodi autein innumera funt, fed (quemadmodüm diximis) non tantim Cog- nitionem illam generalem, qua fumitur ex Afttis (qx funt Agentia) verüm etiam particularem Subie&to- rum (quz funt Paíliua ) requirunt. Neque E£cfonzs prorsus reijciendz funt; fed parciüs illis quam Predicti- onibus fidendum. Videmus. enim in Plantationibus, .& Seminationibus, & Infitionibus, /Etatum Lune Obfetuationes, non effe res omninó friuolas. Sunt & multa eius generis. Verüm &-Elz&fiones ifte, etiàm magis quam (Pradiciones ; per:noftras Regulas cohi- bend funt. Atque illud femper attendendum ; valere Eleé£tiones, in illis tantüm cafibus, vbi.& Virtus Cce- .. . leftium De Zlugmentis Scientiarum.» leftium talis fit, qu non fubito tranfeat ; & Actio Inferiorum fimiliter talis, quz non ftatim abfoluatur; quemadmodüm fit in illis Exemplis qua memoraui- mus: Nam nec Incrementa Lunz fubitó tranfigun- tur, ncc Incrementa Plantarum. Puncualitas veró temporis omninó repudianda. Inueniuntur autem & ralia complura (quod quis minüs putet) in E/etcfionibus circa Ciuilia. Quod fi quis nos compellat eo nomine, quod ex quibus ifta JíZrologia emendata elici poffit; & rursüs ad quz vilitér adhiberi, aliquid monftra- uimus ; quis vero fit eliciendi Modus, neutiquàm do- . cuimus; ille minus zquus fuerit, càm Artem ipfam (cuius Debitores non fumus) à nobis exigat. Hocta- men circa illud ipfum, quod petit, monebimus ; Qua- tuor tantüm effe Modos, quibus ad hauc Scienuam Via [ternatur. Primo per Experimenta Futura; Dein per Experimenta praterita; Rursüg per Traditiones ; vl- timo per Rationes Phyficar. Atque quod ad Experimen- ta. Futura, quid attinet dicere? cümilla Seculiscomplu- ribusad eorum Copiam comparandam indigeant, vt de ijdem Cogitationem füfcipere fruftrà fuerit ? Quod vero ad Experimenta Praterita ; Ea certéin Manu Ho- minum funt; licet Res fit laboriofa, & multi otij. Poffint enim ./s£rologi (fi fibi non defint) omnes C2- fw Maiores, (veluti Inundationes, Peftilentias, Praelia, Sedinones, Mortes Regum (fi placet,) & fimilia) ex Hiftoriz fide depromere; & Situm Coeleftium, non fecundum Thematum fubrilitatem, fed iuxta Regulas cas Reuolutionum, quz à nobis adumbrata funr, qua- lis fuerit fub ijdem temporibus, intueri ; vt vbi ma-. nifeítus fuerit Euentuum Confenfus & Confpiratio, ibi Praditiionis Norma probabilis conftituatur. Quatenüs ad Traditiones ; Eas ita ventilare oportet, vt qua: cum Rationibus Phyficis manifeftó pugnent, & medio tol- lantur; quz veró cum ijs bené confentiant, etiàm Aucto- pow c muU rl CM m wA Lissk& Trznrrvs. 159 | Auctoritate füà valeant. Quantum denique ad P/yf- eds Ration:s ; Ille maxime huic Inquifitioni accom- modatz funt, qua de Catholicis Materix Appetiti- bus, & Paffionibus ; & de Motibus Corporum fimpli- Cibus & genuinis inquirunt. His enim Alis ad Ca- leftia ilta Mareriata afcendirur tutiflimé. Atque de "Mibrologi4 (ana hactenüs. - Infanie autem Affrologice, ( prater ea qua à princi- pio norauimus Commenta) alia quxdam Portio fuper- elt non prztermittenda ; quz tamen ab. 4érólogia fe- cludi foler, & in Magiam, quam vocant, Ca/esZem trans- ferri. Ea nacta eft mirum Commentum Ingenij ha- mani, nimirüim, vc Bepeuolus aliquis Situs ASvorum, ia Sigillis aut Szgnaculis (puta Metalli, aut Gemmza alicu- ius ad Intentionem propriz) excipiatur, qux Horz eius Feelicitatem aliàs praeteruolaturam detincant, & quali volatilem figant. Quemadmodüm grauiter ille conqueritur, de tam Nobili apid Antiquos Arte, iam- pridem amifsà. ——^— Annulus infüfo non viuit mirus Olympo, Non magis ingentes bumili fub lumine Pbabos Fert Gemma, aut cel[o diuul[as cardine Lunas. Certé Reliquias Sanctorum, earámque Virtutes,recepit Ecclefia Romana ( neque enim in Diuinis & Immate- riatis Fluxus temporis obeft) verüm vt condantur Re- liquiz Celi, quó Hora, quz receffit, & tanquam mortua eft, reuiuifcat & continuetur, mera eft Super- ftiio. Miffa igitur hzc faciamus, nifi forté Mufz Ani- cülz iam factz fint. | - Ph»yfcam Abilyattam in duas Partes rectiffimé diuidi poffz ltaruimus ; Do£frinam de Schemati[mis Materie, Doflrinam de Appetitibus 42. Motibus. Vtrofque curíim enumerabimus, vnde verz P/yfice de AbShrattis Adum- bratio quadam deduci poffit. Sebematifmi | Materie funt, Denfinn,Rarum ; Graue, Leu ; Calidum, Frigidum ; Tangilile, E. MERC. ar ES | i50 ji De Zugmentis Scientiarum.» Tangibile, Pneumaticum , Volatile, Fixum , Determina. | tun, F luidum ; Humidum,Siccum , Pingue,Crudum , Du- rum, Molle; Fragile, Tenfde , Poro[um, Vnitum , Spiri- tuofum, Iciunum ; Simplex, Compofitum ; Abfolutum, àm- perfe&tà Miflum , Fibrofum atque "venofum, fmplicis po- fitura fiue equum , Similare, Diffimilare , Specificatum, non Specificatum ; Organicuim, Inorganicum ; Animatum, Inanimaium , neque vltrà rem extendimus. Senfibile.. cnim & InfenfibilefRationale & Irrationaleaad Doctrinam de Hoinine xeijcimus. Appetituum vero & Motuum duo gencra fünt: Sunt enim vcl Motus Sumplices, n quibus Radix omnium Naturalium Ac&tionum continetur, pro ratione tamen Schematifinorum Materia ; vel Motus Compofiti fiue Produ&i; à quibus vltimis recepta P/ilo- fophia, (qua parüm de Corpore INaturz ftringit) au- Ípicatur. Debent autem haberi huiufmodi Motus Com- pofitis ( quales fant Gegeratio; Corruptio, & reliqui ) pro Penfis quibufdam, aut Smmmis Motum Simplicium, | potiüs quam pro Motibus Primitiuis. Motus fimplices funt, Motus Antitypie, quem vulgo Motum, ne fiat Pc- netratio Dimenfionum, vocant ; Motus Nexís; quem Motum ex Fugà Vacui appellant ; Morus Libertatis, ne detur Compreffio aut Extenfio Praternaturalis ; Motus in Spheram nouam fiue ad Rarcfactionem & Condenfa- iionem; Motus Nexiis fecundi fiue ne detur folutio Con- tinuatis ; Motus Congregationis Maioris, iue ad Maffas Connaturalium fuorum, qui vulgó dicitur Motus Na- turalis ; Motus Congregationis Minoris, qui vulgo dicitur Sympathiz & Antipathiz; Morus Difponens , fiue vt Partes bené collocentur in Toto; Morus Affimilatio- zi; fiue Multiplicationis NNaturz fuz íuper aliud; Motus. Excitationis, vbi Agens nobilius, Motum in alio latentem. & fopitum excitat; Morus Sigili fiue Impreffionis, Operauo fcilicet abíque communicatione Subfílantiz ; Morus. Regius, fiue Cohibitio reliquo- rutn LiÀiszgR Tesnrrivs. IÓ1 rum Motuum à Motu predominante; Mots abfque termino, fiue Rotatio fpontanca ; Morus Trepidationis, fiuc Syftoles & Diaítoles, Corporum fcilicet, quc locantur inter Commoda & Incommo3a; Poitie- mo Decubitus , fue Exborrentia Motüs, quz edam plurimarum Rerum cít Cauffaiua. | Huiufmodi fuat Motus Simplices, qui ex Penetralibus Naturz. vere prodeunt; quíque Complicati, Continua, Alternati, Fraenati, Reperiti, & multis modis aggregati, Morus il- los Compofitos, fiue Summas Motuum, qua recepta fuat, aut illis fimiles conftitaunt.. Summe Mtuum, funt de- cautati illi Motus, Generatio; Corruptios Augmentatio, Diminutio ; Alteratio, & Latio ; Etiàm Mixtio, Separatio; cverfo. Superfunt rantüm tanquàm Appendices Phyfi- ce, Men[ura Motuum ; Quid poffit Quantum, we Dofís Natura ? Quid poffit Diffantia,id quod Orbis Virtutis fiue AGtiuitatis non malé vocatur ? Quid poflint Iacita- tio & Turditas?: Quid breuis aut. longa Mora? Quid Visaut Hebitudo rei? Quid Stimulus Periflafcos?. Atque hz funt Payfíce «vere de. Abflrattis Partes. genuinz. Etenim, in Schematifmis Materie, n Motibus Simplicibus, inSumgis fic Aggregationibus Motuum, & in Menfüris Motum, Phyficade AMbfIrattis abfoluitur. Nam Motum cvoluntarium in Animalibus ; Motum qui ftt in A&lioni- bus Senfuum ; Motum phantafie, Appetitás. & Voluntatis ; Motum Mentis, Decreti, & Intellectualium ; ad. pxoprias Doctrina: amandamus. Illud tamen iterató monemus, Vniuerfa hzc quz diximus, in PAyficá non vlterius rra&ari, quam vcinquirantur Materia & Efficiens ipfo- rum : Retra&antur cnim in Mzrap^y/icá, quoad Formas & Fines € ; Pbyfice labiungemus Appendicesinfignes duas, qua non tam ad Materiam, quam ad Modum Inquifitionis Ípectant ; Problemata Natwralia, & Placita Antiquorum Philofophorum. .Pxior Nature multiplicis fue Spar[e Ap- | bi * pendix 162 "De Zugmentis Scientiarum.» pendix eft; Secunda Nature cvnite fiue Summarum : Vtraque ad folertem Du£itationem pertinet, quae Scien- ti Pars cítnon contemnenda : Nat froblemata Parti- culares Dubitationes complectuntur ; fPlacita generales ; 'circa Principia & Fabricam. Problematum Exemplum nobile cft in Libris Ariftotelis : Quod genus Operis meruit cerié, nonfolüm vt Pofterorum laudibus ce- lebraretut, verüm etiam vt eorum Laboribus continu- aretur ; cum Dubitationes indies orianrur nouz. Atta- menin bàc readhibendae!t Cautio, magni vtique mo- menti. Dubiofum Commzmoratio & Propofitio dupli- cem in fe habet fru&tum, Vnum quod fPhilofopbiam muniat contra Errores; quando id quod non planéli- quet, noniudicatur, aut afferitur, ( ne Error Eirorem gignere ) fcd fufpenditur de eo iudicium, & non fit po- fiiuum : Alterum, quod Doitationes, in codicillos re- latz, totidem Spongia funt, qua Incrementa Scientiz s i ad fc fugant, & alliciant ; vnde fit vt illaque, nifi przceffiffent Du/itationes, leuiter, & ficco pede ttanímiffa fuiffent, Dubitationum admonitu at:encé & fludiosé obferuentur. Verüm hz dua Viilitates vix vnum compeníant Incommodum, quod, nifi feduló probibcarur, fe ingeret; Nim.rüm quod Diitario, fi femel admittatur tanquam iuíta, & fiat quafi Authen- tica, ftatim Defenfores in vtramque partem fufcirabir, qui etiam pofteris eandem Licentiam Daitandi cranf- | mitiant ;adeo vt HominesIngenia fua intendaat & ap- | plicenc ad hoc, vralatur potiàs Dubitatio, quam termi- netur aut foluatur. Cuius quidem Rei Exempla, & in | lurifperitis, & in Academicis, vbique occurrunt; qui- | bus moris eft, vt Duitationem femel admiffam, pe:pe- | tuam cffe velint, nec minus Dabitandi, quam Afferendi Au&horamenta ample&tantur : Cüm ramen ille de- müm fit Ingenij Víus legitimus, qui ex Dubijs Certa fa- ciat, non qui Cara in Dubium vocet. Quare Kalenda- rium LiszR lTrenrivs. rium Dwbitationum, lue Problematumin Nacurà, & deff- derari afro, & fufcipi probo; Modo cur fit, vc auctà Scienii4 indies ( quod tiet proculdubio (1 nos audiant Homines ) quz clare difcu(Tx fiat Dubitationzs; ex AL- bo deleautar. Huic Kalendario. aliud addi cuperem, non minus vtile; Cüm enim in omni Inqui(itione in- ueniantur hzc tria, perfpicue Vera, Dubia, perpicue Fal- [45 vuliffimum foret Kalendario Dabiorum, Kalenda- rium Falfitatum, & Errorum popularium, vclin Hifto- rià Naturali, vcl in Dogmaübus graffantium, adiun- gere ; ne illz amplià: Scientijs moleftz fint. Quod ad P/acita Antiquorum "Philofophorum, qualia fueruat. Pythagore, Philolai, Xenopbanis, Mnaxagore, Parmenidis, Leucippi, Democriti, aliorum ; ( qu. Ho- minces contemptun percurrere folent; ) non abs rc fuerit pauló modeítiüs in.cea Oculos conijcere. Etfi enim Ariítoteles, more Octtomanorum, regnarefe haud tu- tà poffe putaret, nifi Fratres fos omncs contrucidaffet ; tamen 1js; qui non Regnum aut Magifterium, fed Vc- ritatis iriquifitionem atque illuftrationem fibi propo- nunt, non poteít non videri Res vilis, diuerías Diuer- Íoram, circa Rerum naturas, Opiniones, fub vno afpe- &u intueri. Nequetamen fubeft fpes quod Veritas ali- ua putior, ex illis, aut fimilibus Theorijs, fperanda vilo modo fit: Quemadmodüm énim eadem Phaeno- mena; ijdém Calculi, & Prolomzi principijs Aftrono- micis, & Gopernici competunt: ita Experientia ifta vul- garis, quà vtimur, atque obuia Rerum Facies, pluribus diuerfis Theotijs fe applicare poteft; Vbi ad rectam Vc- ritatis Indagationem longe alià Seucritate opus fuerit. Elegautér cnim Ariftoteles ; Infanzes primo balbutientes, qua[uis Mulieres appellare Matres ^ pof? autem. propriam Matrem difcernere : fic cert. puerilis Experienua, om- . nem Philofopbiam appellabit Matrem ; Adulta veró Ma- tem veram internofcer. Intereà iuuabit PAilofophbiar b^ diícre- m De Zlugmentis Scientiarum.» dicrepantes, veluti diuerfas Nature Glof/25, ( quarum vnafortaísé vno loco, alia alio eft emendatior ; ) perle- zcre. Optarim igitur ex Vitis Antiquorum Philofo- phorum, cx Fafciculo Plutarchi de Placitis corum, ex Citationibus Platonis, ex Confutationibus Ariftotclis, ex fparsà Mentione, quz habetur in alijs libris, tam Ec- clefiafticis quam Ethnicis, ( Lactantio, Philone, Pbi- loftrato, & reliquis ) Opus confici, cum diligentià & iudicio, de Aziquis PAzlofophijs. 'Taleenim Opus non- düm extare video. Attamen bic moneo, vt hoc fiat diftin&é; ira vt fingula Pilofophie fcorsüm compo- nantur, & continuentur ; non per Titulos & Fafcicu- los ( quod Plutarchus fecit) excipiantur. Quauis enim Philofophia integra feipfam fuftentat; atque Dogmata eius, fibi mutuo, & Lumen & Robur, adiciunt : quod fi diftrahantur,peregrinum quiddam & durum fonanr. Ccrié quando apud Tacitum lego; Fa&a Neronis aut Claudij, circumfítantijs Temporüm, Perfonarum, & Occafionum veftita ; nil vidco quod à probabilitate prorsüs abhorreat: cüm vero eadem lego in Suetonio Tranquillo, per Capita, & Communes locos, minimé- que in Serie Temporisreprefentata, Portenta quedam videntur, & plane Incredibilia. Neque abfimilis 'eft | ratio P/ilofopbis, quando proponitur integra; & quai | do in Frufta concifa & diffc&ta. Neque veró,ex hoc fP/- | citorum Pbilofopbie Kalendario, nuperas 'Theorias & Dogmata excludo ;. Sicut illam T/eophrafti Paracelfi, cloquentér, in Corpus quoddam, & Harmoniam Phi- lofophiz, redactam, à Seuerino Dano ; Aut Tv/e//j Con- fentini, qui Parmenidis Philofopliiam inftaurans, Arma Peripateticorum in illos ipfos vertit ; Aut Parricij Ve- neti,qui Platonicorum Fumos fublimauit ; Aut G/per- ti Popularis noftri, qui Philolai Dogmata repofuit ; Aut alterius cuiufcunque, fi modó dignus fir. Horum vero ( quoniam Voluminá integra extant) Summa ^ tantum LisreR Trenrivs. 165 tàntim inde conficienda, & cum catetis coniungeada. Atque deP^yfic4 cum AMppezdicibus hzc dicta (iuc. Quancüm ad Metaphyficam, allisnauimus iam ci In- quifitiunem Cau/Jarum- Formalium & Finalium , Qux Afliznatio, quatenus ad Forza, in caffüm facta vide. atur. Inualuit fiquidem Opinio atque inuetera- uit, Rerum formas e[Jentiales, cu Veras differentias, nullà humanà inueniti dilizentià poffe. Quz Opinio interim nobis elargitur, atque concedit, Iuwentionem Formarum exomnibus Scientix Partibus digni(Timam effe, quz in- uelligetur, fi modo fieri poífit vt reperiantur. Ad In- uentionis Poffibilitatem veró quod attinet, funt cerré ignaui Regionum Exploratores,qui vbi nil nifi Colum & Pontum vident, Terras vltrà effe prorsüs nezant. At tnànifeltum eft, Platonem Virum fublimis Ingenij, ( quique veláti ex rupe excclsà omnia circumfpicieba: ) iníi&deldaeiDoctiüà; Formas effe verum Scientie obie&um, widiffe; vteunque Sententiz huius veril- fis, fructum amiferir, Formas penitüs à Materià Ab- flra&tas, rion in Marerià. determinatas'contemplan- dó:& prenfando : Vnde fa&tum eft, vt ad Speculatio- nes Theologicas diuerteret, quod omnem Naturalem fuam Philofophiam infecit & polluit. Qaod fidiligen- | tér, ferio, & finceré, ad A&ionem & vfum oculos con- |- ucrrámus ; rion difficile erit difquirere, & notitiam affe- qui, quz finc ille Forme; quarurà Cogaitio res huma- nas miris modis locupletare,& beare poífit. Subftan:ia- fü etiim Forme (vno Hoimire excepto,de quo Scri ptura, Formauit bominem de limo terre , 49 [pirauit in. facizm eiit [Diraeulum *pit« ; non vt de cxteris Speciebus, Pro- e ducant Aque, producat Terra) Species inquam creatura- tüm (prout nunc per compofitionem & tranfplanta:io- nem inueniuntur multiplicatz ) ita perplexz funt & complicáta, vc aut omnino de ijs inquirere fruftrà fit ; aut Inquifitio earum, qualis effe poteft, feponiad tem. | E : pus; De Augmentis Scientiarum pus ; & poftquam Forme fimplicioris Naturz rite cx- plorata fint, & inuentz, tum demüm inftitui dcbeat. Quemadmodüm enim nec facile effer, nec vllo modo vule, Formam Soni inueftigare cius , qui verbum ali- uod conftituat ; cüm Verba, compofitignc & tranf. pofitione Literarum, fint infinita : at Soni, qui Literam ali quam fimplicem exprimat, Forman inquirere (quali Ícilicet collifione, quali Inftrumentorum vocis appli- catione, conftituatur) comprehenfibile cít,imó facile: (Quz tamen Forma Literarum cognitz ad Formas Verborum illico nos deduceat: ) Eàdem prorsüs ratio- ne.Formam inquirendo Leonts,Querciis,Auri; imo etiam Aqua, aut Aeris, Operam quis lulerit : Formam vero in- quirere Depfi, Rari ; Calidi, Frigidi ; Grauis, Leu ; Tangibilis, Pneumatici , Volatilis, Fixi , & fimilium, tam Schematifmorum, quam Motuum, quos in Phyfica tra- &andá,magná cx parte, enumerauimus (& Formas pri: maClaffis appellare confueuimus ) quique( velud Literze Alphabeti) numero haud ita multi funt, & tamen Ef- fantias & Formas omnium fübftantiarum conficiunt & fultinent; hoceft, inquam, illud ipfum; quod cona- mur ; quódque eam partem Metaphyfice, de quà nunc inquirimus, conftituit & diffini..|. Neque hac offici- unt, quo minüs Pyfica eaídem Naturas confideret quoque (vt dictum eft) fed tantüm quoad €auffas Fluxa:. Exempli gratià, fide Cawf/a inquiratur Zlbedi- nis in Niue, vel Spumá; re&té redditur, quod fit fubri- lis. Intermixtio Acris cum Aquà. Hac autem, longe abeft, vt fit Forma Albedinis, cüm Aer ctiam Pulucri |! Vitri aut Cryftalliintermixtus, AJedinem fimiliter pro- crect, non minus quam fi admifceatur Aqua ; verüm Cau[Ja Efficiens illa tantüm eft, quz nihil aliud quàm Vehiculum eft Forme. At in Metaphb»yfica, fi fiat Inqui- fiio, huiufmodi quidpiam reperies ; Corpora, E. Diaphana intermixta, Portionibus corum Opticis, fimplici Lisz&R Trenrrivs. 167 fimplici ordine fiue zqualitér collocatis , contlituere Alb:dinem. Hanc Metaphy/ice partem defiderari repe- rio. Nec mirum ; quia illo inquirendi modo, qui huc- ufquein víum venit, nunquàm in Seculum compa:e- bunt Rerum Forme. Radix autem Mali huius, vc & omnium, ca cit; Quod Homines & properé nimis, & nimis longé, ab Experientià & Rebus Particularibus, Cozitationes fuas diucllere & abftrahere confueueruut, & [uis Meditationibus & Argumentationibus fe totos dedere. Víusautem buius Parti Metaphyfce, quam Defde- rati: annumero, duas ob Cauffas vel maxime excellit. Prima eft, quod Scientiarum omnium Officium fit, & propria virtus, vt Experientiz Ambages, & Itinera lon- ga (quantum Veritatis ratio permittit) abbreuient; ac proinde remedium vetcti querimoniz afferant, de 714 breui, & Arte longá. Ylud vero optimé pracftatur, Axi- omata Scientiarum in magis generalia, & qux omni Marteriz Rerum indiuiduarum compe:ant, colligendo & vniendo. Sunt enim Scientie inftar. Pyramidum, uibus Hifforia & Experientia, tanquam Bafis vnica ubfternuntur ; Ác proinde Bafts Naturalis Philofophi« eft Hifforia N.:turalis : Tabulatum primum à Baficft Pyfica ; Vertici proximum Metaphyfica : Ad Conum quodattinet & punctum Verticale (Opw quodoperatur Dow à principio v[que ad. finem. , Summariam nempe Nature legem) hafitamus merito, an Humava polit ad illud Inquifitio peringere.. Ceterüm hac tria, vc- rr funt Scientiarum contabulationes, funtqueapud Hemines proprià Scientià inflatos, & Theomachos, tanquam tres Moles Gigantez,, Ter funt conati imponere Pelto Offam, | Scilicet atque O |] « frondo[um inuoluere Olympum. | Apud eos vero, qui feipfos exinanientes, omnia ad Dci | gloriam referunt, tanquam trina illa Acclamatio, Saz- | cte, MM — 168 De Zugmentts Scientiarum.» &te, Sancte, Sancte. Sanctus enim Deus in Multitudine. Op:rum fuorum, Sanctus in Ordine corum, Sanctus in Vnione. Quare Speculatio illa Parmenidis & Platonis, (quamuis in illis nuda fuerit Speculatio) excelluit ta- men ; Ozznia per $calam quandam ad cvnitatem a[cendere. Atq;illa demüm Scienua cateris eft praftantior, quae Humanü Intelle&tuni minimum muliplicitate onerat; quam liquet effe Metaphbyficam, quippe qua contempla- tur przcipue /fnplices illas rerum Formas;(quas fuperius Formas prime Claffis nominauimus) quandoquidé licet numero paucz, tamen commenfurationibus & coordi- nationibus fuis omnem varietaté conftituunt, Secunda Res, quz hanc Metaphyfice partem de Formi: nobilitat, hzc nimirum cft; Quod Poreítatem humanam eman- cipet maximé, & liberet ; eámque in ampliffimum & apertiffimum Operandi Campum educat. Nam Phy- dea peranguftas, & impeditos calles, humanam ope- ram dirigit, Naturz ordinariz flexuofos tramites imi- tata; fed /ate "»ndique funt. [apientibus cvie , Sapientia nimirüm ( qux à Veteribus (erum diuinarum Q7 buma- narum [cientia diffinicbatur ) Mediorum Copia & Va- rictas lemper fuppetit. Cau/L'« enim P/yfice, nouis.In- uentis, 2z fPmili materia, lucem & anfam praebent; At qui Formam aliquam nouit, nouit etiam P7timam poffi- bilitatem [uperinducendi Naturam illam in omnigenam Ma. teriam ; eóque minüs inter operandum reftringitur, & alligatur, velad Materie Bafim, velad Conditionem Effici- entis. Quod genus Scientiz eleganter defcribit ctiàm Solomon, etfi fenfu magis 'diuimo, Nor arétabuntur gre[fus tui G9 currens non babebis offendiculum. Incclligit Ícilicet Sapientie vias, nec Anguttijs, nec Obicibus ob- noxias effc. | Metaphyfice Pars fecunda eft. Fizalium CaufTarum In- quifitio, quam non vc pretermi[Jam, (cd vc malé colloca- t4m notamus, Solent enim inquiri inter P/yfiez, non inter Td ——— —— — LiskR lggrT1ivS inter Meiapby/ica.. Quanquam fi Ordinis hoc folüm vitium effec, non mihi füerit tanti... Ordo enim ad Illu- flrationem pertinet, neque elt. ex füubftantià Scienpia- rum. Ac hzc Ordinis Iauerfio,. defectum infignem peperit, & maximam Philofophiz induxit calamita- tem. Tra&tatio enim Cau//yum | .Finalium in Phyficis, Inquifitionem CaufJarum phyficarum expulit: dciecit ; effecitque vt Homines ia iftiuímodi fpeciofis & vm- Dranlibus Cawfis acquiefcerent,.. nec Inquifirionem Cau[Jarum. Realium; & veré Phyficarum ftirenü vrge- rent ; ingenti Scieariarum detrimento, Etenim repe- tio hoc factum effe, non folüm à Platone, qui in hoc Licoreíempér Anchoram figit; verlun ctiam áb Ari- ftotcle; Galeno, & alijs, qui fzpiflimé etiàm ádilla va-. | da impingunt. Etenim qui Cauflas adduxerir huiuf- modi, Palpebras cum pilis, pro [epi 42 vallo.effe, ad muni- mentum oculorum ; Aut Cori in Animalibus. fermitudinom elfe ad propellendos calores 42 frigora ; AuvOffapro colum- &is42 trabibus à natura induci quibus fábrica corporis inni- tatur 5. Aut Foliaayborum emitti, quo fructus mimis pati- antur à Sole«7 Vento ; Aux Nubes in [ublimi feri, vc ter- ram imbribus irrigent ; Aut. Terram den[ari 47 [olidari,vt | fl'atio4 manfo fit Animalium ; & alia fimilia; is in Me- | tapbyficis non male ifta allegàrit ; ini P4y/icis autem ne- quaquam. imó, quod cepimus dicere, huiufmodi Sermonum difcurfus (inftar Remorarum( vii fingunt) nauibus adhzrentium ). Scientiarum quafi velificatio- nem & Progreffum retardárunt, ne Curfum fuum tenc- rent, & vlterius progrederentur ; & iam pridem effecc- runt, vt PAyficarum ( au[Jarum Inquifitio, neglecta de- ficeret, ac filentio prareriretur.. Quapropter fPPilofo- phia Naturalis Democriti, & aliorum, qui Deum & Mentem à fabricáà Retum amouerunt; & Stracturam Vniuerfi infinitis Naturz Przlufionibus & Tentamen- | tis, ( quas vno nomine Fatum aut Fortunam vocabant ) F^ attri- - 169 De Zlucméentis BSétentiarum » atribuerunt ; & Rerum particülárium Cawf[15 Materic neéceffitati, fine intermixtione Czuffarum Finalium, atfic- nàpunt ; nobis videtur, (quantum ex Fragmehtis & R'e- liquijs Pbilofophiz corum, conijcere licet) quatenüs ad Caufas Phyficas, malto folidior fuiffej' & altiàs it |! Naturam penetraffe, quam illa Aríftotclis, & Platonis: | Hanc vnicam ob Cauffam, qaodilli in Cauffis Finali- | bisnunquàm operai triuerurit; hi auteti eas perpe tuo inculcárunt. Atque magis itj bàc parte accufandus - | Ariftoteles quam Plato, quandoquidem Fontem Cz: | farum Finalium,Deumcilicet, omiferit, & Naturam pro ; Deo fubítituerit ; Cauffafque ipfas Finales pociüs vc Lo- gicz Amator, quam Theologia, amplexus fir. Ao: . hzcceó dicimus, quod (awf/eillz Finales vere non fint, & Inquifitione admodum digtiz, in Speculationibis | Metaphyfice , fed quia dum án Pbyficarum Cauffarum poffcíliones excurrant,& irrunt; miferà eam Prouin- ciam depopulantur, & vaftant.- Alioquin, fi modo in- | tra terminos fuos coerceantur; magnopere hallucinan- | tur, quicunque eas P/yficis Cofis aduerfariaut repug- narcputent. Nam Cauffa reddita; quod Palpebrartm pili oculos muniant, nequicquàm fané repugnat alteri illi, quod piloftas foleat contingere bumiditetum orificgs. — Mujcofl Vaniey Beds C11 91Etn HOTEUNROESY Neque Cauffa reddita, quod Corioriosi in dnimalibus | firmitudo pertinet ad coeli imuriar bropulfandas, aduetfacur illi alteri, quod'lla ffrmitudo fft ob contratFionem pororum, in extimis corporum, per frigus, €? dépradationem Aeris : & fic de reliquis : Confpirantibus optime vtrif: mplicem Confecutionem denter: Neque veró ifta | res in dubium. vocat Prouidentiam Diüinam, 'aut | ci quicquam derogat; fed potius eandem miris mo- disconfirmat, & euchit. Nam ficut in Rebus Ciuilibus, Prudentia Politica fuerit multo altior, & triirabilior,. fi quis qu Cauffis ; nifi quod altera: Intentionemn, alterá | 1 Lisz& TEn-mivs. quis operà aliorum, ad Íuos fines & dcfideria,abuti pol- (ic, quibus ramen nihil confilij fi impertit; (vt interim ca agant, qua ipfe velit, neutiquam vero fe hoc facere intelligant; ) quam fi Confilia fua cum Adniinittris Voluntatis fuz communicaret : Sic Dei Sapientia cf- fulget mirabilius, cüm Natura aliud agit, Prouidentia aliud elicit ; quàm fi fingulis Schemaubus, & Moribus naturalibus, Prouidentiz Characteres effent imprelfi. Scilicet Ariftoteli; poftquàm Naturam Figalibus Cau[- fis impregnaffet; Naturamque nibil fruflra facere ; fid, «voii femper. effe compotem, ( fi impedimenta abe[Jent ; ) & huiufmodi multa có fpectanua pofuiffet ; ampliüs Deo non fuit opus : At Democritus & Epicurus, cüm Atomos fuos przdicabant, eóuíque à fubtilioribus nonnullis colerabantur; verüm cüm ex eorum fortü- ito concurfu, Fabricam ipfam rerüm, abfque Menteco- aluiffe affererent ; ab omnibus rifu excepti func./. Adeo vt tantum abfit, vt Cave -Phyfice Homines à Deo & Prouidentià abdücant, vt tóntà potius Philofophi illi, qui iti ijfdem eruendis occupati füerünt, nullum exitum Rei reperiant, nifi poftrémó ad Deum & Proui- dentiami'confugiant. Atque liec de Meraphyficá dita Íint,cuius Pártem de (auffis Fitalibus, in Libris & 855- ficis, & Metaphyficis tra&tatam non negauerim ; in his recté, in illis perperàm propter Incommodum inds Íccutum. z Zi Gn QuByT 17i 172 De lugnenta Scientiarum.» ———— (5 ammo M5 Partito Operatiuz Doctrine de Naturàjia . -:Mechanicam , €? Magiam :.— Que re- Jpondent SPartibur Speculatiue ; Phyfice Mechanica, Metaphyfice Magia: (7 Expurgatio l'ocabuli Magix. Appendices due Operatiuz ; Inuentaria Opum Hu-- manarum, 7 Catalogus Polychre- ftorum. panno : tes diuidemys 4: idque. ex. neceflitate. quà- 2 dam. Subijgigur, enim bacc diuifio , Diui- : nit quzdam Mechanica, quz: nec prorsüs Operaria eft, neque tamen Philofophiam proprié attingit. Ope- ram enim Inuenta omnia, qux in Hominum notitiam venerunt ; Aut Cafu occurrerunt, & deinceps per Ma- nus tradita funt ; ut deinduftrià quafita : Quae autem | intentionalitér inuenta funt; Illaautper Cauffarum,& |. Axiomatum lucem eruta funt; Aut pcr Extenfionem |: quandam, |: Lisz& Trncrrivs, quandam, vel iranflationem, vel compofitionem In- uentorum priorum deprehenía ; qua: magis ingeniofa quzdam res eít, & fagax, quam Philofophica. Hanc vcro Partem; quam neutiquàm contemaimus , non multó poft, càm de Experientia Literat intet. Logica tractabimus, curíim peritringemus. Enimueró Mec/a- ticam, de quà nunc agimus, tractauit Ariftoteles pro- mifcué; Hero in Spiritalibus ; etiàm Georgius Aeri- cola,Scriptor recens,diligentér admodum in Minerali- bus; Alijque quamplurimi in fubie&is parcicularibus; adcó vt non habeam quod dicam de Oif; in ác parte; nifi quod Mecanica promifcua, fecundum Ex- emplum Ariftotelis, diligentius debuiffent continuari, per labores Recentiorum ; przferdim cum dele&u eo- rum Mechanicorum, quorum aut Cauffx magis ob. Ícürz, aut Effe&tus magis nobiles. Verüm quí in hifce infiftant, quafi Oras tantüm: marititnas perreptant, -Uor —— Premendo littus iniquum ; Meo fiquidem iudicio, vix poffit aliquid in Naturá ra- dicitüs vertiaut innouari, vcl per Caíusaliquos fortui- tos, vcl per Tentamenta Experimentorum, vel ex luce Cauffarum Phyficarum ; fed folummod?ó pet Inuezrio- nem Formartm. | Si igitur defiderari cam partem Meza- pl»fice, qux de Formis agit, pofuimus, fequitur vt Na- turalis enàm Magia; quz ad eam eft Relatiua; fimiliter defideretur.. Verüm hoc loco poftulandum vidctur, vt Vocabulum iftud Magze, in deteriorem pattem iam pridem acceptum, Ántiquo & Honorificot&enfui refti- tuatur. Etenim Magia apud Perfas;pro Sapientià fubli- mi,& Scientià confenfuum rerum Vniuerfalium,accipi- ebatür. ; atque ctiam tresilli Reges; qui ab Oriente ad Chriflum adorandum venerunt, Magorus nomine vo- cabantur. Nos: vceró cam, illo in fenfu. intelligimus, vtfit Scientia; quz cognitionem Formar JAbdita- rut àd Opera: admiranda deducat; atque, quod dici jn folet, — 174. De: Alugmentis Scientiarum.» folet, Acliua cum Paffiuis coniungendo , Magualia Na- rurz manifeftet. Nam quantum ad Naturale: Ma- gium (qua in Libris plurimorum volitat) credulas quafdam & fuperílitiofas Traditiones, & obferuatio- ncs, de Sympathijs 49. Antipatbijs rerum, aique de Oc- cultis 9. fpecificis proprictatibus comple&tentem, cum fiiuolis vt plurimum Experimentis, potius occultan- di artificio, & laruà, quam re ipsà admirandis : non erraucrit fané, qui eam dixerit, à Scientià quam quarri- mus, tantüm diftare, quoad Veritatem Naturz, quan- tum Libri Rerum geftarum Arthuri ex Britanni, aut Hugonis Burdegalenfis, & huiufmodi Heróum vm- braulium, differunt à Czfaris Commentarijs, quoad Veritatem Hiftoricá. Manifeftü enim eft,Cafarem ma- iorareucrà perpetraffe, quam illi de Heroibus fuis con- fingere aufi funt ; fed Modis faciendi minimé fabulo- fis. Huiufmodi Doctrinas bené adümbrauit Fabula de Ixione ; Qui cüm Iunonis; Potentiz Dez, Concu- bitum. animo fibi defignarer, cum cuanidà nube rem habuit ; ex quà Centauros & Chimaras progenuit. Sic qui infanà & impotenti cupiditate feruntur, ad ca, quz per imaginationis tanrüm Fümos, & Nebulas cetnere fe putant, loco Operum, nil aliud quam Spes inanes, & deformia quadam ac Monftrofa Spectra, fuícipient. Huius autem Magie Naturalis, leuis & degeneris, Ope- ratio fuper Homines, fimilis eft foporiferis quibufdam Medicamentis ; quz Somnüm: conciliant, atque in- fuper interdormiendum, lta & placentia Somnia im- mittunt. Primó enim Intelle&tum humanum in So- porem conijcit; canendo Proprietates Specificas, & Virtutes occultas, & tanquam coelitus demiffas, & per Traditionum fufurros folummodoó perdiícendas ; vn- de Homines ad veras Cauffas eruendas; & indagandas; non ampliüs excitantur, & cuigilant; fed in huiufmo- diotiofis, & credulis opinionibus acquiefcunt : Dein- de UMRIUUU, Duua E a eT ME e ——— —ÀM— Li:ssu Tewrivs deverbinnumera Commenta erra, & qualia quis op- tarec. maxime, inftar fomniorum; infincar. Acque Operz-pretium eft nótare, in'illis Scientijs , quz hi: mium trahuntex Pbántafià & Fide;t quales func, Ma- gia ita leuis; de quà nunc loquimur; Alchyiz, 4T7o- logia; & aie confimiles) Media fua, & Theoriam,fo- lere effe magis mohftrofa, quam Finis ipf&cft,& Actio quó tendunt. Ver(ió Argenti; atit Argenti viui, àut àli- cuius alteriüs Meralli in Auram, Res creditu dura : At- tamen longe verifimilius elt, ab Homine, qui Posde- ris, Coloris flaui, Malledbilis: & Extenfibilis, Fixi ctiam & l'olatilisy Nacuras cognitas & per(pectas habuerit; quique firnilitér prima Mineraliüm Semina & Men- Itrua diligeatér incó[pexetit; poffe Aurum multà & fagaci molitione tàndém produei ; quam quod pauca Elixiris Grana,paucis momentis,alia Mctállain Aurum verre valeant, per Actiuitarem eiufdem B//NiHs, qua Naturanvíciliceeperfiéere; && omrii impé&dimefito libe: rare poflié .Similitér/Sene&tutis tetárdarió, aut Gradüs alicuius Iaüencutisihltáuratio, tion faell Kfid& repeviat : Attamen lótigé verifimiliuseftab Homitierqui Natiéá Arcfütlionis;& Spiritum fuper folida cofBare depr:edatio- neybene nóxit; quíque Narürani Affimilatisar, aique dlinsentatiónisvel petfeGiorls vel prauiotisy Berfpexeric; Naturam etiam Spiritum, & quái Flamme Corporij, aliàs ád. confumendum appofitz, aliàs ad réparanduin, noiric; poffe: per Dietas, Balneà; Vnctiones,Medici- | las proprias, accommodata etiánt Exercitia, & fimilia; Vitam proloneari, aüt' vi&ofem Iuuentutis,aliquà ex | parte; renouari : quam 'quod lioc Reri poffir, per Gut- tas pauculas, aut Scrupalos alicuiis Prefioff Liquorii, | aut Quinte[fer ESL ie. Rutsüs,ex Aftris Fata elici poffe,rfoti , tarimraut ffacilé- Hominés confenferint ;' lla vero; | Quod Hora Natiuitátis; (quz fzpiffime ex pluribus Ac- ES. : : c "d J pM LH lov E. pg ' , cidentibus Naturalibüs; vel aceeleratur, vel differtur; ) (f15 ; BO MER. 4-0 ! : f sn ——— ——— 175 6 | "De /lugmentis Scientiarum. Vitz totius Fortunam regat; Áut quod Hora Quafti- onis, fit cum Reipsà, quz quaritur, confatalis ; meras nugas dixeris. Attamen tánta exercet Humanum Ge- nus Impotentia-& Intemperies, vt non folum, qua fieri non poffunt, fibi fpondeant, fed etiàm maxime ardua, fine moleftià aut fudore, tanquam fcriantes; fc adipifci poffe confidunt. Verüm de Magiá hactc- nüs; cuius & Vocabulum ipfum ab Infamià vindi- cauimus ; & Spcciem veram à falfà, & ignobili, fegre- gauimtis, | Huius veró Partis, Operatiue Ícilicet de Naturá, due (unt Appendices, mágni vtraqué Pretij. Prima elt, vt fiat Inuentarium. Opum Humanarun, quo excipiantur & breuitér. enumerentut omnia Hominum Bona, & Fortunz. (fiue fint ex Fructibus & Prouentibus Na- türz; fiue Ártis) que iam habentur, & quibus Homi- nes fruuntur; adiectis ijs, qua olim innetuiffe con- ftat, nunc autem perierunt ; ad hunc finetti, vt qui ad noua Inuenta accingitur, de iam inuentis, & extanti- bus; negotium fibi non faceffar. Hoc veró Imnentarium magis erit artificiofüm, magique etiàm vtile; fi quae communi Hominum. opinione Zwpoffibilia. eputan- tur, in vnoquoque genere adiunxeris; atque vnà Proxima Impo[tibilibut, quz tamen habentur, copules ; vt alterum Humanam [nuentionem acuat; alterum quadantenüs dirigat ; vtque ex his Optat; & Po- tentialibut, Aéliwa promptiüs deducantur. Secunda cft, | vt fiat Kalendarium eorum Experimentorum, quae maxi- mé Polychresia funt, & ad aliorum Inuentionem fa: ciunt, & ducunt. Exempli gratià, Bxperipentum Arti: | ficialis Conglaciationts qua, pez. Glaciem cum Sale ni: gro, ad infinita pertinet: Hoc enim modum Conden- | fationis fecretum reuclat, quo. Homini nibil eft fzu- |. &tuofius. Prafto enim eft Ignis ad Rarefactiones ; VC rüm in Condenfationibus laboratur. Plurimüm au- tem A MEN OIN Lasgsgs DagR-Gv&S | B3 LLL—ÁÓ————— tem facityad inueniendt Compendium, íi huiufmodi | PPolychreséa proprio Catalogo excipiantur. wg | "ru - s 3 - ^ £4 . I V t I EI ^ ] I " £ i 1 NEST Pümé Ariftoteles, PüyKcam (7. Matbematicam d - generare Practica Jie Mecbamicam. Cyuare, E Ame) cum iam; tam $pecWarisqm, quam Operati- ttip1ic1 35 udm Partem. Doé / ide Naiuta; tractauc- rimus; locus.éft, vc. de Mar/enatica dicamus; quz. ad viramque tli Scientia; Auxiliatis«: Had faquidem. in Philofophià eceptà, P/y/ei es. taphbyfice'pats tertia adiungitur ;. Ac nobis ifta feixactanubus-& recolenti- bus, f cam vt Scientiam Subitaeanam, & principalem, defignate in. Animo: effet, magiscconfentaneum vide- retur, & Rei ipfius Naturz, & Ordinis perfpicuitati, vc conftitueretàr tanquam PortiouMeraphyfice; Quantitas enim (quz fabie&tuut eft Matbenaties ) Materia: appli- cata veluti.Dofis Nature clt; & plutimorüm Ede- | Gum in Rebus Naruralibus;cauffatiua: ideoque in- ter-EormaesE([entiales nümcranda. eft; Figmre autem & Numevorym Potentia; in tantum apud-Antiquos va- | lere vifaeft; vt Denaosrirus prineipia V arietetis Rerubr, : jn Figurisdtomorim gracipue.cellocauerit zAcPytlia- | .goras Naturam: veru, ex, mimeris. con(titux afferueric. l- Aa Illud | | 178 "De Zugmentis Scientiarum. Illud interim verum eft, Quántitatem inter. Formas Naturales , ( quales nos eas intelligimus ) omnium maxime effe Abftra&am, & à Materià Separabilem: Quod ipfum in Caufsà fuit, cur & diligentius exculta, & acrius inquifita ab Hominibus fuerit, quam Alix quacunque Forme, qua omhes in Materià magis funt immeríz. Cüm enim id Hominum Animis plané in- fitim fit ( plurimo certé cum Scientiarur detrimento) vtGeneralium quafi (ampis liberis, magis quain fParti- cularium Syluis & Séptis dele&teptur; nil repertum cft Matbematicis gratius, & iucundius, quo Appctitus ifte expariandi & Meditandi expleretur. Etf1 autem hac vera fint, nobis tamen, qui non tantüm Veritati & Or- dini, verum etiam Vfui & Commodis Hominum con- fulimus, fatus demüm vifum eft, Marbematicas, cüm & in Phyficis, & in Metaphyficis, & in Mechanicis, & in Magicis, plurimum polleant, vt omnium Appendices, & Copias auxiliares defignare. Quod etiàm quodam- modo facere compellitur; propter delicias & Faftum Mathematicotum; qui Banc Scientiam (PPyfea fere im- perare difcupiánt. Nefcio etiim quo Fato fiat, vt Mz- tbematica & Logica; qü& Ancillarum loco erga Phyfi- carm fe gerere debeant,nihilominus Certitudinern fuam prx cà iactantes, Dominatum contrà exercere przfu- mant. Verim de Loc6," & Dignitare huius Scientia minüs curandum, de Re ipsà videamus. : Mathematica aut Puya cft, aut Mixta. Ad Puram te- fetantur. Scientie, qua circa Quantitatem - occupata (unt, à Materia? JAfxiomatibu Pbyficis penicüs Abffra- Cam. Ex duz funt, Geometria & Arithmetica : Quan- titatem altera. Continuam, alterá Difcretam: tractans. Quz dux Artes, magno, certé cum acumine & in- duflrià, inquifite & tra&atz funt : veruntamen & E»- clidis Laboribus, in Geometricis, nihil additum eft à fc- quenübus, quodinteruallo tot Seculorum dignum fit ; & LisreR ITrnrrivs. & Do£irina de Solidis, nec à veteribus, nec à Modernis, pro Rei Vfu & Excellenuà, inllructa & aucta eft. In Arithmeticis autem, necfaus varia & commoda inuen:a lunt Supputationum Compcndia, pracfertia eirca. Pro- grffiones, quarum in P/yficis Víus eft non mediocris : nec Algebra bené confummata cft ; atque Aritbinetica illa Pytbagorica & My[lica, qux ex Proclo, & rcliquis quibuídam Euclidis cepit inftaurari, expatiatio qux- dam Speculationis e(t. Hoc enim habet Ingenium hu- manum, vt cürm ad Solida non fufficiat, in Superuaca- neisfeatterat.. Mixta habet pro Subiccto LAxzómata & PPortiones Pbyficas : Quantitatem autem confiderat, qua- tenus eft ad ea elucidanda, & demoutlranda,& actuan- da, Auxiliaris. Multz fiquidém Naturz Partes, nec fa- tis fubtilitér comprehendi, nec fatis perfpicué demon- ftrari, nec fatis dextré & certóad Vfum accommoda:i polliar, fine ope & interuentu Mat/emarice.. Cuius ge- neris funt Perfpe&iua, Mufica, Affronomia, Cofmographia, Architetlura, Machinaria, & nonnullz Alix. Caterüm in Matbematicis Mixtis integras aliquas Portiones Defi- derat: iam non Reperio, fed multas in pofterum prz- dico, fi Homines non ferientur. Prourenim £yfea, maiora indies Incrementa capiet, & noua 4xzomata edu- cet; € Matbematiée operà riouà in. multis indigebit, & lures demüm fien: Matbematice Mixta. Iam autem Docfrinam de Naturá pertranfiuimus, & Defdzratáin ipsà notauimus. Quà in re, f1à prifcis, & receptis Opinionibus diíceffzimus, eoque nominc centradicendi anfam cuiquam prebuerimus ; quod ad nos attinet, vt Diffentendi Studium longe à nc- bis abeft, ita etiàm & Contendendi Confilium. Si hzc veta funt ; Non Cánimws (urdis,ve[pondent omnia $ylu« ; Vox Na'urz ingeminabit, etfi Vox Hominum recla- met. Quemadmodüm autem Alexander Borgia dicere Aaa . folebat, ———————— 180 "De Zlugmentts Scientiarum.s | | folebat, de Expeditione Gallorum Neapolitanà, Eos | cveniffe cum Creta in Manibw, quo Diuer[oria fua notarent, hon cum Arinis, evt perrumperent ; Sic nobis magis Cor- di eft,Pacificus Veritatis Ingreffus; vbi quafi Cretà con- fienentur Animi, qui tantam Hofpitem excipere pof- fint; quam. qui pugnax eft, viamque fibi per ' Contentiones, & Lites Sternat. Abfolutis igitur duabus Partibus P/ilofophis, De Numine, & de Natura, re- ftat tertia De Homine. nr ESECDBwSPUSMGENEEBIOHNVEN DES) EUSNEGq UL [2)-C- 31-2707) $-C3-C-. ROROUX EGRE! NUT SERERE " : - - X d e 5ézacxsexn eM nCEb SORGE IG AR PO BARONIS VERVLAMIO, BETC E-COMITIS SANCII ÁLBANI, DE JDignitate C7 Zlugmenii Scientiarum ^Lirsrzk& QvaARnRrvs. AD REGEM SVVM. CarvT ak "Partitio Dodctrinz 4e Hoinine, in Philofo- phiam Humanitatis,c7 (Piilletis: Parti- Moe TA Philofophiz Humanitatis, 5 Doctri- nam circa Corpus Hominis, «* Doctri- ^'namcircá Animam Hominis. Confluutio |» vniu Doarinz generalis de Naturà, fme de Statu Hominis. Parzirio Doctrinz de Statu Hominis, i5 Dod&rinam de Perlo- | nà mee— M ISI De /ugmentis ScientiarunLs nà Hominis, c? de Focdere Animi ce Corporis. Partitio Do&rinz de Perío- nà Hominis, /» Doctrinam de MiferiJs Hominis, cz de Prerogatiuis. Partitio Doctrinz de Focdere, :» Doctrinam de Indicationibus, c? de Imprefsionibus. el fignatio Phyfiognomiz, c7 Interpre- tationis Somniorum Naturalium, Do- &rinz de Indicationibus. maed I quis me ( Rex optime) ob ANA aliquid eorum, quz propofui, aut deinceps proponam, im- petat aut vulnerct, ( practer- quàm quod intra Prafidia Maicítaus tuz. tutus cffe de- bcam. ) fciat is, fe contra Mo- rem & Difcplinam Militi ; facere. Ego enim Buccinator tantüm, pugnam non inco ; Vnuis foriáfsé ex ijs, de quibus Homcrus; E Xaipere X pUXE £j Aube Gy ye Aot, nde £ aidpày : Hienim inter Hoftes, etiam infenfifTimos & acerbiffi- mos, vluó citróque inuiolati vbique commceabant. Neque verà noflra Buccina Homines aduocat & exci- tat, vt fe mutuó Contradi&tionibus profcindant, aut fecum ipfi przlientur & digladientur; fed pouüs vc pàce inter ipfos facta, coniunctis viribus, fe aducrfus Naturam Rerum comparent, ciufque Edita & Munita capiant & expugnent; atque Fines Imperij Humani (quantum Dcus Opt. Máx. pro Bonitate Íuà indulferit) proferant. 6 dL Veniamus a — MÀ iaa ÓuÀ at p t gc t Lisz& Qvanrvs. Veniamus nunc ad eam Scientiam, ad quam nos du cit Oraculum Antiquum ; Nempe ad Scientiam no[fri. Cui, quó magis noftià interfit, e incumbendum cft diligentius. Hic Scientia Homini pro fae eft Scien- tarum; at Nature ipfus Portio tantüm. Atque hoc pro Regulà ponatur Generali ; Quod omnes Scienü- arum Partitiones ita intelligantur, & adhibeantur, vt Scientias potiüs fignent, aut diftinguant, quam fecent & diuellant ; vt perpetuó cuitetur So/utio Contimuitatisr in Sciemjs. Huius etenim. Contrarium. Particulares Scientias fteriles reddidit, inaries, & erroncas, dum à Fonte, & Fomite communi non aluntur, fuftentantur, & rectificantur. Sic videmus Ciceronem Oratorem; de Socrate, & cius Scholà conquerentem, quod hic primus Pilofophiam à Rbetorica difiunxerit; vnde fa&a fit Rhetorica, Ars loquax & inanis. Conftat fimilitér Sententiam Copernici de Rozatiome Terre (quz nunc quoque inualuit) quia Phznomenis non tepugnar, ab Asronomicis Principis non pofle reuinci ; à Naturalit tamen Philofopbie Principis, re&é, pofitis; poffe. Artem denique Medicam videmus, fi à Naturali Philofophi dcfticuatur, Empyricorum Praxi haud mul- tum przftare. Hoc igitur pofito, accedamus ad Doéttrinam de Homine, Ea duplex eft. Aut enim con- templatur Hominem fegregatum ; aut Congregatum, atque in Societate. Alteram harum PAdlefophbiam Humanita- ti; Alteram (Zuilem vocamus. Philofopbia Hwmani- tatis fiue Humana, cx Partibus fimilibus illis , ex qui- bus Homo ipfe, confiftit; Nempe ex Scientis qua circa Corpus ; & cx Scientis quz circa Amimam verían- tut. — Verüm priufquam Diflributiones Particula- res perfequamür ; conítituamus. Scieniam vnam Generalem; de Natwrá & Stau Hominis: Digna enim certé Res eft; vc emancipetur hec Scientia, & in Scientiam lcorsüm redigatur. Conficitur autem illa cx ijs agr — ———— De Zugmentis Scientiarum.» —AA Ace ijs rebus, que funt cam Corpori quàm Jaime com- münes. Rutsus, lizc Scienua. de Natura, & Statu: |. Hominis, diftribui poteltin duas Partes ; Attribuendo alteri Naturam. Hominis indiuifam ; alteri Viaculum ip- Jui Anime 89 "Corporis? Quarüm primam, Docfrinam. de Perfon Hominis , Secundam; Doctrinam de Fwdere V vocabimus. Liquet autem hzc omnia, cüm fint | Communia & Mixta ,- primz illi Diuifioni Seientia- | rupi circa Corpus, & Scientiarum citca duimam verlan- tium, affignari non potuille. Dottrina de Per[ond "Homini? duas. tes" ptcipué | complectitur ; Contemplationes fcilicet «de- Miferijs Humani Generi ;; & de eiufdem: Prerogatiuis, fiue Ex- cellentijs. Acque Deploratio Humanarum zErumnarum, elegancér & copiose, à compluribus adornata eft, tam * in Scriptis Philofophicis; quam "Theologicis. - Eftque | Res & duléisfimul, &falubris. 7:7 " ' CAc illa altera de:Prerogatitir, digna vifa'res nobis, qu& inter Dofiderata proponatur: Elegantiffimé cerce Pindarus ( vt plerunque folet) incetlaudandum Hiero- nem ait, E&m decerpeye fummitates ex: ompibus pirtuti:. bw. Equidém plurimüm ad Maguanimitatem, & Humanum Decus conferre poffe putarem j f1 V /rimi: tates ( vt loquuntur Scbolaftici): fiue Summitates (vt Pindarus) Humane Nature, colligerentur ;pracipué ex Hiftoriz fide; Illud. eft, quid P/rimus, & $upreinm fuerit, quo vnquam Humana Narüra per fe aícende- rit, in fingulis & Corporis & Animi Dotibus. Quan- ta Res, qux de Carfate marratür; quod Am anuenfibus quinque fimul dictare fuffecerit?- Quin & Exercitati- | ones illz antiquorum Rhetorum; Protagorz, Gorgias. Edàm Philofophorumi;'Callifthenis, Poffidonij;: e i neadis; vt de quouis "Themate;- in vttzmque pa cx-tempore differereelegantér& copiose potuerints Tv- genij Humani Vires. haud. parüm nobilitant.: Res-mi- tem »LisesR Qyvanrvs. tem Víu minor, at Oftentatione & Facultate fortafsé maior; quam de Archià Magiitro fuo. memorat Ci- cero; Emm magnum numerum optimorum Vevfuun, de, is rebuy qua ium agerentur, potuifle dicere ex tempore... To: Millibus Hominum, Nomina reddere potuitle Cy- um aut Scipionem , magnum Mezzorie Decus, At Virtutum Moralium Palma non minis celebres, quàm Intellcétualium. Quantam rem, in. Exercitio Pazenti«, exhibet Hiftoria illa vulgata de Anaxarcho, qui quzfti- oni & Tormentis fubic&tus, Linguam (indicij ipem,) dentibus przícidit, & in os Tyranni expuit? Neque Tolerantiá cedit, (licet dignitate plurimum, ) quod fe- culo noftro accidit in. Burgundo quodam , Principis Aurafionenfis Interfe&tore; Is virgis Ferreis flazella- tus, & Forcipibus Ignitis laceratus, nullum prorsüs ge- mitum edidit: Quinetiam cüm forté fractum aliquid defupér in Caput Aftantis cuiufpiam incideret, vftala- tus iam Nebulo , & in medijs tormentis, rift; Qui tamen paulo ante, cum Cincinni Capillitij, quos gcfta- bat, touderentur, fleuerat. 4iimi quoque mira. Sereni- tas, & Securitas, fab ipfum Tempus Mortis, in pluribus enituit; qualis fuit illa Centurionis apud Tacitum : I5, cüm à Milite, qui eum ex Imperato occifurus effet, iuberetur,vt Ceruices porrigeret fortiter, P'tizap (inqui ille ) zu tam fortiter ferias... At oannes Dux Saxoniz, cüm inter Ludum Scacchoram, Diplóma , quo Nex eius in pofterum diem mandabatur, allatum cffz:, Aftantem quendani ad fe vocauit, & fubriden. ; 526a, inquit, gum zoz potiores partes Ludi buius teneam. Isle enim (ad Collulorem innuens) me mortuo, iattabiz [uci potiores partes fuif]e.. Nofter vero Morus, Anglix Can- cellarius, cüm pridié quo moriturus effet, Tonfor ad cum veniret (miffus fcilicet ad hoc, nc fortà Capillitio promiffo effet apud Populum in fpectaculo miferabi lior,) eumque interrogatet; nüm tonderi placeret; rc- nuit ; | H De Zlugmenta Sctentiarum .» nuit ; atque ad Tonforem verfus, Mibzinquitcum Rege de capite meo controuerfia eff , Antequàm «vero illa termi- nata fuerit, [umptus in illud non faciam. Quin & idem, fub ipfum Mortis Articulum, poftquàm iam caput in Truncum fatalem reclinaffet, rursus fe paululüm erexit, & Parbà, quz ei erat. promiffior, lenitér amotà ; At certé bac ( inquit) mon offendit Regem. Veràm, ne hoc loco longiores fimus, fatis patet quid velimus ; nempe vt Mirácula Nature Humana, Virc[que eius et Virtutes vltima, tam animi quam Corporis, in Volumen ali- quod colligantur; quod fuerit inflar Faftorum de Hu- manis Triumphis. Quàin re, inftitutum Valerij Max- jmi, et C, Plinij probamus, diligentiam et iudicium co- rum requirimus. | Quantum ad Doctrinam de Fadere, fiue de Commumi Vinculo Anima 49 Corpori: , Ea in duas partes tribui pof- fit. Quemadmodüm enim,inter Feedetatos intercedunt, & mutua Rerum fuarum. Communicátio, & mutua Officia; fic Foedus iftad Animi & Corporis, duabus fimilitér rebus continetur ; Nimirum vt defcribarur,. quomodo bec duo (Anima Ícilicet & Corpus ) fe inuicem detegant ; (9. quomodo inuicemin (e agant; Notitiá iue Indicatione ; & Impreffione. Harum prior, ( Defcriptio | fcilicet, qualis poffit haberi Notitia de Animà, ex Ha-- ; bitu Corporis ; Aut de Corpore, ex Accidentibus Ani- mi ) duas nobis peperit 4rzes; vtramque Predictions ; Inquifitionibus alteram Ariftotelis, alteram Hippocra- tis dccoratam. Quanquam autem Tempora recentiora, has Artes; fuperftitiofis & phantafticis mixturis, pollu- crint; repurgatz tamen, ac in integrum reítirutz, & Fundamentum habent in Naturá folidum, & Fru&um edunt, ad Vitam communem, vtilem. Prima eft P/f- ognomia ; quz per Corporis Lincamenta, Animi indi- cat Propenfioncs : Altera Sormmiorum Naturalium Inter- jretatio, que Corporis Statum, & Difpofiionem, ex Animi Lisgz& Qvanrvs. Animi Agitationibus detegit. In harum priore, Partetn nonnullam defideraa perípicio. Siquidem Arifloteles ingeniose & folertér, Corporis Fabricam, dum quief: cit, tractauit ; candem in Motu, ( nimirüm Geftus Cor- poris,) omifit ; quitamen non minüs Attis obferuaci- onibus fubijciuntur, & maioris funt vsüs. Etenim ct. 1121 2 Actus ucc 188 De Zlugmentis Scientiarum.» A&tus ille externus tranfit in fomnium. Similis cft Sto- machi oppreffio, ex craffo Vapore, atque incubitu pon- deris externi : Itaque qui Incubo laborant, pondus fibi fupcrimponi,magno cum Apparatu Circumftanriarum, (omniant, Similis vifcerum Penfilitas, ex Fluctuum agitatione in Mari, & ex Flatu circa Przcordia collecto: Itaquc Hypocondriaci fzpiüs Nauigationes, & Agita- tiones fuper Aquas fomniant : Sunt & innumera id genus. | Pofterior Pars Doctrine Federis , (quam Impreffio- nem nominauinius ) in Ártem nondüm reda&a eft ; fed obitér rantüm , & carprim; inter alios Tractatus, ali- quando interuenit. Illa eandem Antiftrophen cum pri- ori habe; Quippe duo confiderat : Au quomodo, t9 quoufá,, Humores & Temperamentum Corporis immutent JMnimati, in eamque agant; Aut vursüs, quomodo Q7 quo- ufque, Anima Paffiones, roel Apprebenfiones , immutent.. | Corpus, 49 in illud 4gánt? Horum prius, in re Medicà, interdüm tra£tari videtnus ; àt id ipfum fe rniris modis | Religionibus inferüit. Pharmaca enim przfcribunt Me- dici, qua Morbis /fmima períanandis inferaiant, vt in | Curationibus Maniz;& M clancholiz , quirietiàm Me- . dicinas porrigunt, ad Animum exhilarandum, ad Cor muniendum, atque inde Fortitudine augendam, ad Ingenium acuendum,; ad Memoriam roborandam, & fimilia, AcDiztz, & delectus Ciborum & Potuum, & Ablutiones, & aliz circa CorpusObferuantiz, in Se&à Pythagorzorum , & in Haztefi Manichzorum, & in Lege Mahomceti,omnem modü fuperant.Otdinationes quoque Legis Czremonialis,$2»puinis & Adipis efum prohibentes, ac Animalia Munda ab. Immundis dittin- guentes, (quatenus ad Cibi vfüm) & plurima funt, & przcifz. Imó Chriftiana Fides ipfa, (quamuis à Care- moniarum Nube libera & feretía) vfüm tamen retinet Yeiuniorum, Abftinentiarum, & aliarum rerum, qua ad Corporis Li:sgn Qvantvs. Corporis Macerationé & Humiliationé fpectant, tan- quam Rerum non meré Ritualium, fed etiàm Fructuo- larum. Atqui Radix omnium huiufmodi Prxceptio- num (prztcr ipfam Czremoniam, & Exercitium Obe- dientiz) in hàc re confiftit, de quà loquimur ; Nimi- rüm:quod Anima compatiatur Corpori.. Si quis au- tem iudicio infirmior exiftimet, iftas Corporis in Ani- | mam Impreffiones, aut Immottalitatem Anima in du- bium reuocare, aut Imperio Ànimz in Corpus dero- | care; leui Dabitationi leue Refponfum fuffecerit. Ex- | empla petat, vcl ab Infante in Vteto Matris; qui fimul | . : . b cum Matris Affe&ibus compatitur, & tamen 6 cor- pore Matris fuo tempore excluditur: vel à Monarchis, | qui licet potentes, ' à feruorumi impétu' quandoque flé&untur, faluà interim Maicftatefaà Regià. ' Tam quod ád Partem iba (de Anima,&c Affe. ibus eius in (Corpus send jus ) illa Hu pt eae cinà locum inuenit. Nemo énim Medicus eft pauló prudentior, quin Accidentia Animi, vt rem maximi ad Sanationes fuas momenti, quequceomnia alia Reme- dia plurimüm vel adiuuet, vel impediat; confideret -& tra&tet. At aliud quippiam, quod hüc pertinet, parcé | pes ch nec pro- Rei vel fabulicate, vcl vtilirate, in- quiirum.eft; quatenüs fcilicet ( miflis Affectibus ) | tp/A Tmaginatio Animas "vel cogitatio perquàm fixa, 09 aueluti in Fidem quandam exaltata, valeat ad inmutan- dp corpus-Imaginantis?. , Quamüis enim vim habeat ad Nocendum:manifeftam "n haud ramen inde fequitur pati potentia przditum effe ad Subueniendum. Non | idi hercle, quam fi quis contlüferit, quoniam repc- | ritüt aliquis Aer'rapettilénsp ralio interimac; de- bcré quoque effe-aliqá&m Acrem ita falubrem, vc De- cumbentem fubito xeftituat. , Atque bac. Inquifitio nobilis E eflet víüs; verüm ( vt ait Socrates) Natatore Delio indiget, quia mergitur in Profundo. VV I * 1 X I ! mariano aa — — Rursus] - 189 190 De lugmenta Scientidrum.» Rursüs inter has Do£zizar de Federe, (iue Confenfi- bus Anima: & Corporis, non alia fuerit magis neceí- faria, quam illa Difquifitio de Sedibus proprijs & Domi- cilijs, quz fingulze Anime Facultates habent in Corpore, ciufque Organs. Quod genus Scientis, qui fe&tati fue- | rint, non defüpr ; fed que habentur in plerifque, aut controucría funt, aut leuitér inquifita ; vt maiori Di- ligentià & Acumine opus fit. INam Sententia intro- ducta à Platone; quà Intellectus in (Cerebro, tanquam in Arce collocatus et ; Animofítas ( quam ille fatis im- perit& Iracundiam vocauit, cüm Twmori & Superbie fit propior) n Corde ; Concupi[centia autem 47 Senfualitas in iecinore , neque prorsus contemnenda cfl, neque cu- pidé recipienda. Rursüs nec. Collocatio Faculratum ilarum intelectualium. ( Pbantafie, Rationis, Memo- ria ) fecundum entriculos (erebri, Exroris expers eft. Atque Doctrinam de Natwrá. Hominis indiuif4, ac etim de Federe Animi 49. Corporis, explicauimus. Ca»vz 1l. Partito Doctrinz circa Corpus Hominis, in Medicinam; Cofmeticam ; Athleti- cam; (? Voluptáriam." Partirio Medi. cinz in Officia tria, vix. in Conferuati- onem Sanitatis ; Curationem Morbo- borum; (7 Prolongationem V itae: Quod- que Pars poflrema de Pxolongatione Vi te difiungi debeat à duabus reliquis. " Do£irina | Ü LisrkR Qvanr vs. Octrina cicca Corpus Hominis eandem reci- JE Y pit Diuifionem, quam Bora Corporis ip- i -—- ES p» ius, quibus inferuit. Bons Corporis Hu- E^ 7525; quatuor funt: Sanitas; Forma fiue Pulchritudo ; Vires ; Voluptas. "Totidem igitur Scientia : Medicina ; Cofmetica, Atbletica, & Voluptaria, quam Tacitus appellat Eraditum lIuxtn. Medicina Ars inprimis nobilis, & ex generofiffimà Profapià fecundum Poetas. Illi enim 'introduxerunt Apollinem primarium Medicinz Deum; cui Filium dederunt ZEfculapium, Deum itidem, & Medicinx Profefforem : Quippe cm Sol ia Naturalibus fit Vi- tE Author, & Fons; Medicus eiufdem Conferuator,& tanquam Scaturigo altera. Ar Decus long? illuftrius accedit Medicinz, ex Operibus 'Seraatoris, qui & Ani- mz & Corporis Medicus fuic;-Et ficut Anitinam Do- &rinz fuz Coleftis,ità Corpus Miraculórum fuorum, Obiectum veluti proprium conftituit. Nufquam enim legimus Miraculum aliquod ab co patratum, circa Ho- Bores, aut Pecunias ( preter vnicum, quó Tributum redderetur Czfari) fed tantüm ciréa Corpus Hurna- num, aut conferuandüm, aut fuftenrandum, aut pcr- fanandum. » .Subie&tuim iftud Medicine (Corpus nimirüm Huma- niim) ex omnibus, qua Natuia procreauit, maximé eft capax Remedij ; fed viciffim illud Remedium,maxime eft obnoxium Errori. Eadem namquc fubieti fubu- litas & Varictas, vt mágnarn Medendi Facultacem prz- bet, fic magnam etiàm Aberrandi Facilitatem. Quo- circà quemadmodüm Ars ifta ( przferim. quo nunc habetur modo) inter przcipu? Conie&urales; ita In- quifitio eius reponenda eft inter fumme atduas, & ac- curatas. « Neque proptereà, cuim Paracelfo & Alchy- miftis ita defipimus, vt putemus inueniri in Corporc . , humano, I9I yos "T aS oda omo /De hugmentis Scientiarum.» humano, quz fingulis Vniuerfitatis Rerum Speciebus (Stellis, Mineralibus, & alijs) xcfpondeant, ficut illi fa- bulantur, leuitér & craísà Mincruà traducentes, Em- blema illud Veterum (quod Homo eflet Microcofmus, fiuc Epitome totius Mundi ) ad hoc Commentum fuum. Verüm nihilominüs hücres redit, vt (quod oc- cecpimus dicerc) non inueniatur inter Corpora Natu- ralia, aliquod tam multplicitér compofitum, quam Corpus Humanum. Videmus enim Herbas & Plantas ex Terrà & Aquá nutriri; Animalia ex Herbis & Frucbi- | bus: Hominem vero ex Carnibus ipforum Animalium, (Quadrupedum,A uium,Pifcium ;) Etiàm ex Herbis, Granis,Fructibus,Succis & Liquoribus varijs ; non fine multiplici commixtione, conditur , & przparatione hórum Corporum, priufquàm Homini fint in Cibàm. Adde quod Animalibus viuendi Modus fu fimplicior, Affe&uíque, qui in Corpus agant; pauciores, & ad vnum feré modum operantes ; vbi Homo, locis Ha- bitationum, Excrcitationibus, Affc&ibus, Somno: & | Vigilijs, vices propé infinitas variarum Murationum . NX * i fubit. Víque adeo verum cft, vnam, inter res cateras, (Corporis Humani Matfam, maximé fcrmentatam, & ex | plurimis coagmentaram effe. Ac Anima conuià Sub- ille ; | j Purumá, reliquit 4Ethereum [enfum,atque Aurai fimplicis ignem. Vnde minime eft mirandum, Animam fic collocatam, Requiem non inuenire, iuxta Axióma illud, Morum re- rum extra Locum e[fe rapidum, placidum in Loco. N crüm vtadrem redeamus. Varia ifta & fubtilis Corporis Hu- mani Compofitio & Fabrica effecit, vt fitinftar Organi Mufici operofi & exquifii, quod Harmoniá fuà facile excidit; Quare apud Poctas, fummá rationg, Mufica cum Medicinà in Apolline coniungitur; quia ira eré ftantiarum cft fimpliciffima , vt non malé cecinerit Lisrn Qvanrvs. feré fit vtriufque Arcis Genius ; Ácque in eo confiftat plané Medici officium, vt fciat Humani Corporis Ly- ram, iia tendere & pulfare, vt reddatur Concentus mi- nime difcors, & infuauis, Ergó demüm ifta Subie&tt Inconítlanda & Varictas, Artem reddidit magis Con- iecturalem : Acs autem tam Coriiecturalis cum fit, lo- cum ampliorem dedit non folàüm Errori, verüm etiàm Impo!turz. Siquidem omnes aliz propemnodüm Ar- tes, & Scieritiz, Virtute fuà & Functione, nou Succeffuü aut Opere, iudicantur. Aduocatum ipfa Azendi & Di- cendi Facultas, non Exitus Cauffz commendat ; Gu- bernator Nauis, Claui tenendi peritià, non Expelitio- nis Fortuná, fe probat. Ac Medicus, & fortafsé Poliri- cus, vix habent A&ionces aliquas proprias, quibus Spe- cimen Artis, & Virtutis fuz, liquidó exhibeant ; fed ab Euentu prcipué Honorem aut Dedecus reportant, ini- quiffimo prorsüs Iudicio. Quotus enim quifque nouit, ZEgroto mortuo aut reftituto, item Rep. ftante vel la- bante, vcrüm fit Res Cafüs, an Confilij ? Fit itaquc fa- piffimé, vt Impoftor Palmam, Viris Cenfuram referat. Quin e3 eft Hominum infirmnitás , & credülitas, vt Ízpenumcró Agyrtam, aut Sagam, docto Medico prz- ponant: Quarc Poetz oculati plané & perfpicaces fu- iffe videntur ; cüm Aículapio Circem Sororem dedc- runt, vtrurique é Sole prognatam ;. ficut. habetur in Verfibus ; De ZEfculapio Phoebigená, Illerepertorem Medicine talis, Q2 Arti, — . Fulmine Phebigenam Stygias detrufit ad pudas. Et fimiliter de Circe Solis Filià, Diues ifacceffis cubi Solis Filia lica . Fritodoratam no&turnain Lumina cedrum. Omnibus enim Temporibus, Famà & Opinione vul- gi Sagz, & Aniculz, & Impoftores, Medicorum quo- dammodo Riuales fuere; & de Curationum ceélebri- tate cum ijídem ferà certàrunt. Ex hoc dic fodes Cc quid 195 De Jlugmentis Scientiarum.» uid fequitur? Nempe vt Medici ita fecum , quem- admodüm Salomon in re grauior ; 87 yz 67 ffulti Q9 mem euentus erit, quidamibi prode$t quod maiorem Sapi- entie dedi operám ? Equidem Medicis minüs faccen- co, fi fxpenumeró vacent alicui alteri ftudio; quod adamant, magis quam Arti fuz propriz. Inuenies cte- nim inter cos, Poctas, Antiquarios, Criricos, Rhetores, Politicos, Theologos, atque inijs Artibus magis quàm in profeffione proprià eruditos. Neque hoc fit, vt ar- bitror, quia (vt quidam Declamator contra Scientias Medicis obijcit) habeant quz fibi obucrfentur Obiecta tam foeda & uiftia, vt Animum ad alia abducere ijs omnino fit opus; ( Nam qui Homines fint, Nibil Humani à [e alienum putent ;) Sed ob hoc ipfum, de quo nunc agimus ; Nempe quod arbitrentur. parüm ipfis intercfle, vel ad Exifttmationem, vel ad Lucrum, virüm Artis fuz Mediocritatem, an Perfe&tionem in cà niaiorem affequantur. Morbi cnim tzdia, Vite dul- cedo, Spei fallacia; & Amicorum commendatio, effici- | unt, vt Homines facilé in Medicis qualibufeurque fi- | duciam collocent: Verüm fi quis hzc attentiüs per- | .*N H ^ pendat, ea potiüs ad culpam Medicorum , quàm ad culpz excufationem fpectant.. Neque enim fpem ab. ijcere, fed. vires potiüs ifftendere debucrant.. Nam ffi | cui placet obferuationem expergefacere fuam, & pau- latim circumfpicere, etiàm ex Exemplis obuijs, & fa- miliaribus, facilé deprehendet ; quantum oburieat im- perii, Iutelleétits Subtilitas 9 Acumen, in Varietatem fiue Materi«, iue Forma rerum. Nil magis varium, quam Hominum Facies & Vultus ; Eorum tamen Difcrimi- na infinita retinet Memoria: Imó Pictor ex pauculis Colorum teftis, acie Oculi vfus, & vi Phantafiz , & Mans conftantià, omnium Facies, qui funt, fuerunt, atque etiàm ( f1 coràm reprafentarentur ) qui faturi funt, penicillo imitari ac defcribere poffer. Tarn Voce | P EP List Qvanr V'$, gulis Perfonis facilé internofcimus : Quinetiàm non defunt Moriones & Pantomini qaidam, qui, quotquot | hbaeritr, reddere fciunt,& ad viuum exprimere. Nil ma- , ) - . - gis variuh quam Soni Articulati, Verba fcilicet; Via , tamen inità eft, ea redücendi-ad paucas Literas Alpba- beti. Atqueillud veritfimum eftnon ex co,quod Mens | hümana fit minüs fubtilis aut capax, Perplexitates & | Acátalepfias in Scieritijs pletanque prouenire ; fed ex có potiüs,quod Obiectum tiimisin remoto collocatüm fit. Sicut enira Senfus, procul ab Obicc&to ditfitus, plu- | rimüm fallitur ; debité appropinquatus; on. mulc:m errat ; ica ficin Intelle&a. Solént autem Homines Na- | turam, ranquám ex przaltà Tutti, & 4 longe ire & circa Generalia iimiüm occupari ; quando fi defcen- derc placuetit, & ad Particulatia accedere, Refque ipfas actenciüs & diligentilis infpicerejtuágis vera & vrilisfie- dium; non i& eo folüfri eft, ve Orgánum ipfam vel ácu- ant, vcl roborent; fed fimul vt ad Obiectüm propiüs accedant:-Ideóque dübitandurh non eft, quin fi Mc- dici, ^miffis paulifpér iftis Genefalibus, Natur ob- Glam ire Véllenr; compotes eius fiereitt, de quo ait Pogubiuod : 1::2:5200:1 don £ rüiiinq , ^. EftQquoniam coariant Morbi, cvariabumus Artes ; S7 - Mille Mali Species, mille Salutis erunt. Quod co'magis facere debent, quia Philofophiz ipfz, quibus 'innicuntur Medici; fine Methodici, fiue Chy- mici, (Medicina autém in Philofophià non fündata, Res infirma eft; ) parui reuetà funt. Quare fi nimis Generalia (licet vera forent ) hoc vitium habeant, quód , ion bené Homines ad A&ionem deducant ; certe ma- . ius eft periculum ab illis Generalibus, quz in fe falfa funt ; atque;loco deducendi; feducunt. | 1^ Medicina igitur: ('vti petfpeximus ) adhüe taliter CM uil COH Voce nil magis varium; Huius tamen diícrimina in fin- set: Comprchenfio. 'dtaque huius Incomrmodi Rerie- | De Zlugmentau Scientiarum.» comparara eft, vt fucrit magis Offentata, quam Elabo- rata; etiam magis Elaborata, quam Amplificata ; cüm labores in cam infumpti, potibs in Circulo, quam: in Progreffu fc ekercuerint.. Plurima enim in. eà video/à | Scriptoribus iterata, addita pauca., Eam in ares Partes diuidemus,quz tria eius Officia nominabimus, Primü eft (on[eruatio Sanitatir ; fecundum (Cwratie Morborum; | tertium rolongatio Vite, At iftud poftremum , non | videntur Medici, tanquàm Partem Principálem Aris | fuz: agnouiffe, verüm idem reliquis duobus fatis im- | erité immifcuiffe. Putant enim, fi propulíentur Mor- | * antcquàm ingruant,;& curentur poftquàm inua- | ferint; Prolongationem Vite vltro fequi. Quod licet | minimé dubium fit, tamen parüm acuté pxofpiciunt, | horum vtrunque ad Morbos rantüm. pertinere, & ad | eam folummodó Vjte Prolongationem, que à Morbis | abbreuiatur .& intercipitur : Atqui Filum/'ipfum Vitze producere; ac. Mortem, pet Refolutionem Simplicer, | & Atrophiam Senilem; fensim obrepentem,ad tempus | (ummoucre j Árgumentum cft, quod nemo ex Medi- cis pro dignitate tractauit. Neque veró fubeat animos Hominum ille Scrupulus, ac fi hzc Res Fato: & Di- | uinz Prouidentiz commiffa , in. Artis: Officium & Munus iam primüm à nobis reuocáretur : Prouidentiá enim proculdubio Mortes quaícunque, fiuc ex violen- tià, fiuc ex Morbis, fiue cx Dccurfu aatis; paritér regit; Neque tamen ideó Prauentiones & Remedia excludit. Ars autem & Induflria Hutnana; Natura & Fato, non imperant,fed fubmini(trant. Verüm de hàc Parte, pauló poft dicemus; hac tantüm intercà prafati; ne quis tertium iftud Officium Medicine, cum duobus priori: bus, ( quod feré adhüc fadum. eft) imperité con | fundat. |. d 4isgot | Quod ad Officium tuendeSanitatiz attinet, ( ex Of- ficijs przdidis Medicinz primum ) multi de eo fcrip- m ferunt, -Lbissk Quamnres ferunt, cüm in alijsrebus fatis: imperité, tüm nimiüm (wt arbirrámur )- Delectui Ciberum, minüs quàm par elt, Quadtitati eorunttribuetices; Quia & iti Quantita- Xeipsà, tanquam Philofophi Morales, Mediocritátem | nimis. laudárunc ;;Càm & Teiunia it confuetudinem | werfa; & Viétus liberalis, cui «fuis &(Tacuctit, melius $a. | mirate: tueantur, quam: ifte Mediocritarés, quz Na- | turam ignadam fere reddunt, neqüe Excefsds neque fa- digentiz, càtmopaus fuetir, patientem. Exetcirátionüm autem Species, qua ia Sanitaté ttiendà plüríitnüm pol- lent,;nemo ex Medicis bene dillinxit, atit^anhoráiit , cüm vix isiuéniarüralíqua Inclinatio in Morbum, qua non : Exercitatione *quàdam . proprià orriei póffi. Morbis Renum Globorum | Lufas conuenit, Pulimo- amid» Sagittatió; Stomachi Deambulatio'& 'Geftitío, atque alijsaliz. Verüm cüm hac Pars dc Pzlerudind Con- | fexmatione; lecundum totum va&tátà fit, Défe&tus mino- | tes perfequimon eft noftriInftihdi;^ ^ ^^^ V Quod verb ad Curationem MeHiorim attintt, Tlla dé- | mirm: pars eft;Medicind; in quà plurimum Laboris ih- | fuxnpcum eft, licec Fructu fatis tetüi.' Continet autem Doétrinam de Morbis, quibus Córpus hütranum fübij- citur; vnàcum eorundét Cawffis;Sympromatibus; & Me- delis. Id hoc fecundo 'Officie -Medicize; tnulta füüt qua defiderantur ; Exhis paucá fed maxime infignia, proponemus, quz enuimeraffe fatis duxerimus, abfque aliquà Ordinis, aut. Methodilege; ^ ^^ ^ ^" Primum eft, Inersmiffio Diligentiz illins Hippocratis, Vvtilisadmodürmi & accütate ; cüi moris etat Narrati- uam componere, Cafuüri circá /7Pgrotos fpecialium ; rcferendo qualis fuiffet Morbi Natura; qualis Medica- tío; qualis Éuentus. Atque huitis rer nacti$ tiobis iam Exemplam, tam propfium atque 1mfigne, in co fcilícet viro, qui tánquàm Párens Artis habitus eft; minime opus erit Exemplum aliquod forinfecuni, ab alienis | deco LL CH ENIRO o 150817 107 «De ZlIugmenti BScientiarufn » Arübus petere; Veluii à Prudentià Iurifconfültorum, quibus nihil antiquius, quàm illufttiores Cafus, & no- uas Decifiones,Ícriptis mandare ;.quó meliüs fead fu- turos Cafus muniant, & inftruant. Iftam proinde Coz- tinuationem Medicinalium Narrationum defiderari video ; | praícrdm in vnum Corpus cum diligentià & iudicio | digcítam ; Quam tamen non intelligo ita-fieri: debere | amplam, vr plané Vulgata, & qu&;quotidié obuenianr, excipiat, (Id enim infinitum quiddam cflet; neque ad | rem ; ) Nec rursus tam anguftam, vt folummodo Mi- : rabilia & Stupenda ( Id quod à nonnullis factum eft ) complectatur. Multa enim in Modo rei, & Circurn- ftantjjs eius, noua funr, que in Gewere ipfo, noua non funt : Quiautem ad obferuandum adijciet Animum, ci ctiam, in rebus qua, vulgares. videntur, multa obíer- 'uatu digna occurren. .— . is V siieoqesupor Item in D;/quifitionibus Anatomicis ficri folet; vc:qua Corpori Humanoin cvniuerfum competant; ca;diligencif. fim, víque ad curiofitatem, & in niinimis quibufque; notentur : Át circa cvarietatem, quee in dinépfis Corporibus reperitur, Medicorum diligentia fatifcit. Ideóque a- tomiam Simplicem luculentiflimé tractari affero ;- 415ato- miam Comparatam defiderari 1tatüo, (Partes enim fingu- las rete perícrutantur Homines, earumque Con/iffen- tiat, Figuras, Situs j fed illarum Paytium diuerfam in. di- ucrfis Hominibus Figuram & Conditionem, minüs obfer: uant. Átque huius Omiffionis cauffam, non.aliam effe arbitramur, quàm quod ad primam Inquifitionem, in- Ípc&tio vnius aut alterius /fgatomis " cipit, ) neceffe cft, vt plurimarum Diffectionum attenta & perlpicax Obferuatio adhibeatür ; Prior etiàm res eft; in quà Homines do&i,in prele&tionibus fuis, & in coc | tu Aftantum, fe iactare poffunt: at fecunda ca cft, qua tacità & diwtinà. Experientià tantüm, acquiri. poteft; pectio : | fufhicere poffit ; ad | polteriorem vcro, ( quz Comparatiua eft, & cafum re: Illud ————ÉRÉDPEEÉSI——————————————— Lisg& Qvantvs Illud intereà minimé dubium eft, quod internatum Pacium Figura & Structura, parüm admodüm Extet- norum Membrorum Varictati & Lineamentis cedat; Quodque Cordagaur Iecinera, aut Ventriculi;tani diffi- milia fiat ia. Hominibus, quàm aut Frontes, aut Nafí, autAures. Atque in his ipíis differentijs Partium In- ternarüm, reperiuntur Ízpiüs Cauf/e continentes multo- rum Morborum ; quod nonattendentes Medici, Hu- mores interdum minime delinquentes criminaatur ; cüm ipfa Mechanica Partis alicuius Fabrica in culpà fi. Io quorum Morborum Curá, operà luditur, f1ad- hibeantur Medicinz alterantes, ( quia Res Alteratio- nem non tecipit) fed emendanda Res cft; & accom- modanda, fcu pallianda, per Victüs Regimen, & Medi- cinas familiares. Similirér, ad 4natomiam comparatam pertineat; accurate Obfcruationes,tam Hunorum omni- gentn;quam P'esEigiorum C Impreffionum Morborum, in Corponibus varijs diffectis ; Etenim Hwpores in. Anz- tonmijs, anquàm Purgamenta' & Faftidia fer& prztcr- mut folerit, cüm ramen inprimis neceffarium fit no- tare, quales & quam multiplices (int. Humorum diffe- rentium Species (non nimium in bác re tribueu- do Diuifionibus corum receptis) qui in Corpore Humano aliquando inueniamtur ; Et in quibus Cauitatibus, & Receptaculis , quilibet iplorum, | Se- dcs & Nidulos fuos figere pouflimüm foleat; quo. quc iuuamento aut damno; atque his fimilia. Ici- dém PeiHgia, & Dnpreffioues morborum &. Interio- rum Part ab ijs Leffones 8: Deuaslatioues, in diuer- fis Anatomijs cum diligentià notanda ; Nempe, A pofte: mata, Vicera, Solutiones Concinuitatis, Putrefactiones, Exefiones,Gonfumptiones ; Rursüs Con:ractiones,Ex: teníiones;. Conuulfiones, Luxationes , Diílocationes, Obítra&tiones, Repletiones, Tumores ; vnà cum om- nibus Materijs Prater-Naturalibus; quz in; Corpore 1 Humano 109 /———— Án" MÀ 200 De Alugmenti Scientiarum.» Humano inueniuntur, (veluti Calculis, Carnofitati- bus, Tubetibus, Vermibus, & huiufmodi: ) Hac (in- quam) omnia, & his fimilia, per cam, quam diximus, Anatomiam comparatam, & multorum Medicorum Ex- perimenta in vnum collata, magnà cum curá perquiri & componi debent. At Parietar ita. Accidentium in Anatomicir aut perfun&orié cractatur, aut filentio prz- teritur, De illo veto altero Defe&tucirca Anatomiam,(nempe quod non ficri confucucrit in Corporibus Viuis) quid attinet dicere? Res enim hxc Odiofa, & Barbara, & à Celfo re&é Damnata.. Neque tamen illud minüs verum et, ( quodannoratum fuic à P'rifcis ) Poros com- plures, & Meaátus, & Pertufiones, qua funt ex Subti- lioribusin Anatomicis Diffectionibus non comparere ; quippe qua in Cadaucribus occluduntur & latent; cüm in Viuentibus dilatentur, & poffent effe corifpicui. Itaque, vr & Vfui confulatur fimul & Humanitati, non cft omnino reijcienda Zzatomia Piuorim,neque ad for- tuitas Chirurgicorum Infpe&iones ( quod Celfus fecit) remittenda ; cüm hoc ipfam bené expediri poffit, per Diffe&ionem Brutorum Viuorum, quz, non obftante fuarum Parrium diffimilitudine ab Humanis, huic 1n- quifitioni, adhibito iudicio, fatisfacere poffint. Item in Inquifitione illorum de Morbis, inueniunt Morbos complures , quos In/anabiles decernunt, alios iam inde à Principio Morborum, alios poft talem quampiam Periodum. lta vt L.Sylle & Triumuiro- rum Profcriptiones , Res nihili fuerint, prz Medico- rum Profcriptionibus, per quas tot Flomines iniquiffi- mis Edictis Morti dedunt; Quorum tamen plurimi minore cum difficultate euadunr, quàm illi olim - Profcriptiones Romanas. Neque igitur dubitabo ih- ter Defiderata reponere Opus aliquod de Curationibus Morborum, qui habentur pro. Iz/anabilibus; vt euo- centur Lisrz& Qvanrvs centur & excitenrur Medici aliqui egregij, & magna- nimi, qui huic Operi (quantum largitur Natura rerum) incumobant ; quaudo hoc ipfum, fos morbos pronun- ciare in[anabiles, Neglecum & Incuriam veluu Lege fanciat; & [gnoranbiam ab Infamià eximat. Item vt paulo vlterius infitam : Eciàm plané cen- Íco ad officium Medici pertinerz; non tantüm vt San;- atem reslitust; verüm etiàm vc Dolores & Cruciatus Morborum mitiget : Neque id 1pfum folummodo,cüm illa. Mitigatio Doloris, veluti Symptomatis perieulofi, ad conualefcentiam faciat & conducar ; imó veró cüm abicctà prorsüs omni Sánitatis fpe, Exce/fiup cantüm przbeat éV/ir4 magis lenem & placidum. Siquidem non paiua eft Foclicira.is pars, (quam fibitaritoperé precari folebat Auguftus Czfar) illa Eurbanafia ; Cx etiam obízruata eit in Exceffu Anconint Pjj, quindó non tam Mori videretur, quàm dulci & alto Sopore excipi. Scribitur etiam de Epicuro, quód hoc ipfum fibi pro- .curauerir ; cüm enim Morbuscius babererur pro defpe- .Ia:o, Vcarriculum & Senfus, Meri largiore bauftu, & Angurgitatione ob;uit ; vnde illud ia Epigrammá:e, 0o Hinc fLygias ebrius baufit quar. | Vino fcilicet Styzij Laticis Amaritudinem fuftulit. Á: noftris Temporibus, Medicis quafi Relisi» eft, /Eg:o- tis, poftquam deplorati finr, a(lidere ; vbi meo iudicio, fi Officio fuo;atque adeó Humariiiac ip(i decfT- nolint, .& Artem edifcere, & diligentiam przftare debcrenr, .quà Animam agentes; facilius & miciüs à Vità demi. ent. Hancautem Partem, Inquifitionem de Eua nafia exteriori ( ad differentiam eius Exibanafe, qua Animz przpararionem refpicit) appellamus, eamque inter Defiderata teponimus. . | Item in (Curationibus Morborum illud generalitét 4e fiderari repetio ; Quod Medici huiufce /Eratis;licet ze. nerales Intentiones Curationum non mal& perfequantur, ; Dg: per 20I De Zlugmenti Scientiarum.» particulares xamen Medicinas, qua ad Curationes Mor- borum fingulorum, proprietate quàdam fpectant, aut non bené nórunt, aut non religiose obferuant. Nam Medici Traditionum & Experientiz probatz Fru- &um, Magiftalitatibus fuis deftruxerunt, & fuftule- runt; Addendo, & demendo, & mutando citca Medi- cinas, prout ijs libitum fuerit; & feré Pharmacopor- orum more, Quid pro Quo fab(tiruendo ; ita fuperbé impcrantes Medicinz, vc Medicina non ampliós impe- ret Morbo. Demptis enim Theriacà, & Mithridatio, | & fortafsé Diafcordio, & Confec&tione Alkermes, & paucis alijs Medicinis, ad nulla ferà certa Pharmaca fe religiosé & feuere aftringunt.. Nam Medicamenta illa, quz in Officinis proftant venalia, potiüs in prom- ptu funt ád Intentiones Generales , quàm accommo- data & propria ad Curationcs Particulares ; Siquidem fpeciaim nullum Morbum magnoperé refpiciunt,ye- ram generatim ad Obflructiones aperiendas, Conco- &ioncs confortandas, Intemperics alterandas pertinent. Atque binc przcipué fit, vc Empyrici & Vetulze faepe numcró in curandis Moibis fccliciüs operentur, quàm Medici eruditi; quia Medicinarum Probstarum Con- fectionem. & Compofitionem fidclitér & fcrupulosé retinent. Equidem memini Medicum quendam apud : nos in Angliá, Practicà celebrem, Religione prop Iudxum, Librorum lectione tanquam Arabem , foli- tum dicere; Medici cveíiri Europei funt quidem. "viri docii; fed non nórunt particulares curationes morborum. Quincuam idem ludere folebat, parüm decoré, di- cendo, Medicos nostros fimiles effe Epifcopts ; ligandits Joluendi claues. babere, 42 nibil ampliis. Sed vc fiio quod res eft dicamus ; Plurimüm referre ccnfemus, fi Medici aliqui, & eruditione & practicà infigniorcs,; Opus aliquod conficiant, de Medicinis probatis & | experimentalibus, ad Morbos Particulares, INam quod | fpecio: à | LisgR Qvanrvs. (peciosà quis ratione nixus , exiftimet decere Medi- cum doctum, ( habità ratione Complexionis ;Egto- rum, .Eratis, Tempeftatis anni, Confuetüdinum , & huiufmodi) potiüs Medicinas ex tempore aptare,quàm certis aliquibus prafcriptis infiftere ; id fallax Res eft, & Experientiz non faus attribuit , Iudicio plus ni- mis. Sané quemadmodüm in Rep. Romanà , Ciues eant vüliffimi, & optime aeabohs qui aut Confu- les Populo fauebant, aut Tribuni in Partes Senatüs inclinabant: ita in hàc Materià, de quà agimus, Mc- dicos eos probamus, qui aut in magnà Eruditione, traditiones Experientiz: plarimüm faciunt ; aut in Practicà infigni, Methodos & Generalia Artis non alpernantur. Modificationes vero. Medicinarum ( fi quando fit opus cas adhibere) potiàs in Vehiculis ca- rum exercendz funt, quàm iti ipfo Corpore Medici- narum; in quo nil nouandum, ab(que euidenti ne- ceffitate. Hanc igitur Partem, qua de Medicins An- tbenticiz, & Pofitiui tra&ec, defiderari ftatuimus. Res autem eft; quz tentari non. debet, abfque acri & fe. uero Iudicio, & tanquàm ir Synodo Medicorum fcle&torütu. | EA Irem, inter Przparationes Medicinarum, mirari fu- bit ( praferüm càm Medicine ex Mineralibus à Chy- micis in tantum euectz & célebratz fint; cámque tales Medicinz tutius adhibeantur ad Exteriota, quam iro fumantur) neminem adhàc inuentum , qui per Artem, Tbermar Naturales, & Fontes Medicinales imi- tari annixus fuerit ; cüm tamen in confeffo fit, Ther- mas illas & Fontes, Virtutes fuas; ex Venis Minerali- um, per quas permeant, nancifci : Quinetiam, in ma- nifeftum huius tei documentur, bené nóric Huma- na Indufltia, difcernere & diltinguere per Separatio- nes quafdam, ex quo genere Mineralium,;huiufmodi Aqux inficiantut; veluti an ex Sulphure, Vitriolo, Dda Chalybe, 20j 20 /De Zlugmenti Scientiarum.» Chalybe, aut aliquo fimili ? Qua naturalis Aquarum tinctura, fiad Actiticiofas compofitiones reduci poffet ; fuctit in poteftàte Hominis, & plura genera earum ( prout víus poftulat ) efficere ; & temperamentum ip- (arum. pro arbiurio regere, Hanc igitur Partem, de Imitatione Natura in Balneis Artificialibus ( xe proculdu- bio & vrili,& in promptu) defderari cenfemus. Ne veio fingula fcrupulofiüs exequamur, quam vel Inftituto noltro, vcl huiufce Tra&tatüs Natura con- venit, claudemus hanc Partem, Defe&ás alterius cu- iuídam enumcratione, qui maximi nobis videtur mo- menti; Nimirum, quod Medendi ratio; qua obtinuit, fit nimio plus compendio(a, quam vt Infignealiquid aut Arduum praftare poffit. Ecenim iudicio noftro, opi- nio fuerit, magis blanda, quàm vera, íi quis ex. iftimet Medicamentum;aliquod tam potens aut, fe- lix ficri poffe, vt. Vfüs ciüs. fimplex, Curationi alicui. grandiori fufficit. Mirabilis profé&to. foret | Oratio, qua: pronunciata, aut ctiàm faepius repetita, | Vitium aliquod. Animo;penitüs infitum aut inuetera- ' vé cerié abeft. tum, corrigete aut.tollere. poffit; Long Vcrüm qua in Naturà eximié poffunt & pollent, funt Ordo, Profccutio, Series; Viciflitudo Artificiofa. Quz, - licet maius quoddam in. praecipiendo iudicium, maio- | remque in parendo conftantiam, requirant ; tamen Ef- fe&tuum magnitudine abundé retn compenfant. Etfi | autem cx Opera Medicorum quotidianà, quam, inui- fendo, affidendo, przfcribendo; ZEgrotis praftant, pu- taret quifpiam haud fegnitér ipfos Curationem perfe- qui ; atque in càdem, certà quidam vià, infiftere : Ta- mén fi quisca, qux praícrbere & miniftrare foleant Medici, acutius inmofpiciat, inueniet pleraque vacilla- tionis & Inconflanuz plena, & qua ex tempore exco- gitentur, & in Mentem illis veniant, abfque certo a.i- quo, aut prauifo Curationis tramite. Debuerant au- tem LissR Q.vanrvs. tem e:iàm ab inidio, poft Morbum bené perfpectum & cognitum, Scriem curandi ordinaram meditari, neque ab cà; abíque graui Caufsà, diícedere. Atque Íciant pro | certo Medici, poffe ( exempli gratia) tria foriafse, aut quatuor Medicamenta, ad Morbum aliquem grauem curandum recte prafcribi, quz dcbito ordine; & debi- to intxcruailo [umpta,, Curauoncm pratftenc: quorum fingula, íi per fe tantüm fumerentur, aux fi ordo in- ucrteretur, aut interuallum noniferuaretur,fücrint pror- Íus nocitura... Nequezamen id v6lumus; vt ómnis fcrü- pülofa & fuperftitiofa curandi Ratio in pretio fit tan- uam optima, ( non magis quam omnis J/i4 aréfa,-via dad Calum ;.) verüm vt zque recta fit Via,ac arcta & difhcilis. Flanc autem Partem, quam Fi/um medicinale eyocabimut defiderari pohimus.- Atque bac illa: funt, qua in Doctrina Medicine, de Curatione Morborum, def. deramut s. pili, quod. reftec | Vnicum, | quod. plunis:eft | quàm illa ómnia. Defideratar nimirum P/ilofopbia NA- turalis Vera & Acliua, cui Medicina, Seleniiawiadificetur. Czterüinilla non eft huiufce Tractatüs, 605 | sLertiam, Partem. Medicize; pofaimus illam: de Pro- longatione Vi/«, qux noua cíL, & deferatur; Eftque omnium Nobiliffima. . Si enim tale'aliquid inucniri fli, non verfabitur tantüm Medicina in Curationum fardibus, nec Mediciipít propter Neceffitatem folummo- do Ponorabuntur ; fcd. vtique propter. onum Morcali- bus, ex terrenis, quafi maximum ;. cujus poterint effc, Íecundum Deum, Difpenfatores & Adminiftri. Licet enim Muzdus Homini Chriítiano, ad Terram promiffío- tiis contendenti, tanquam Eremus fit ; tamen in Eremo ipfo proficifcentibus,Calceos & Veftes ( Corpus fcilicet noftrum,quod Animz loco Tegmiais eft) minis atteri, Gratiz Diuinz Munus quoddam a ftimandü.Hàc de re, quia eft cx optimis,eámque inter Defdzrata pofüimus,ex morcnoftro;& Monita dabimus; & Indicia,&Praccepra. Primo 20$ «De Alugmentis Scientiarum.» Primo zonemus, ex Scriptoribus, circa hoc Argu- mentum, neminem effe, qui aliquid Magni, ne dica- mus aliquid Sani, repererit. Ariftoteles certe Cofm- mentarium de hoc edidit perpufillum, in quo nonni- hil ineft Acuti; quód Ipfe Omnia effe vul, vt folet. At Recentiores tam ofcitantér, & füperftitiosé, de hoc fcripferunt, vt Argumentum ipfuni ob eorum vanita- tem, tanquam vanum. & vecors haberi cceperit. Secundó monemus, ipfas Intentiones, quz hüc fpe &ant, Medicorum, Res nihili effe; & Cogitationes Hominum à re potius abducere, quàm verfus eara lorem Naturalem confortari, Humorem autem Radi- calem foueri; Perinde ac f1 hxc res Iufculis, aut La- &ucis & Maluis, aut Amydo, áut Iuiubis, aut rursüs Aromatibus, aut Vino generofo;aut etiàrm Spiritu Vini; & Oleis Chyricis, confici poffit; Quz ómnia obfünt potis, quàm profunt. Axsbi Tetuó monemu, vt Homines nugati definarit, nec tam faciles fint, vt credant, grande illud opus, quale c(t Naturz Curfum remorari & retrouertere, poffe Hauftu aliquo Matutino, aut Vfü alicuius Pretiofz Medicinz, ad exitum perduci; Non Auro potàbili, non Margaritarum Eflenuijs, & fimi! bus Nugis ; fed vt pro certo habeant, Prolongationem Vite cífe rem operofam, & qua ex compluribus Remedijs, atque corum inter fe Connexione idoncáà, conftet: Neque enim quifquam ita ftupidus effe debet, vt credat,quod ' nunquàm factum cft adhüc, id fieri iam poffe, niíi per modos etiàm nunquàm tentatos. Quarto sonenus,vt Homines rité animaduertant & diftinguant,citca eaqui ad Piraw anam, & ea, quz ad Vitam longam, conferre poffunt. Sunt enim nonnulla, qua ad Spirituum Alacritatem, & Fundionum Ro- dirigere. Sermocinantur enim, Mortem in Deftitut- | oac Calidi & Humidi confiftere: Deberi itaque Ca- | bur, LiszR Qvanrvs. bur, & Morbos arcendos, profun:; qua ramen de Íummá Vice deirahunt, & Atrophiam fenilem abfque Morbis accclerant:. Sunt & alia, qux ad Prolonga- tionem Vicz, & Atrophiam fenilcm longiüs fummo- uendam iuuant ; fed tamen non víurpaatur abíque pe- riculo Valecudinis ; Adcó vt qui ijs vteatur ad Prolon- gationem Vitz, debeant fimul Incommodi: occurrere, quz alioquin ex corum vfu fuperuenire poflint, Atque Monita hactenus dedimus. Quod ad Inicia attinet; Tale huius rei (quam Animo metimur ) Plaíma e(t, Conferuantur res. & durant duobus Mois: Auc in Jdenzitaze fua ; Aut per Reparationem. In Identitate. fu4 ; vt Mufca, aut For- mica in S$uccino ; Flos, aut (Pomwmn, auc. Lignum in Con[eruatorijs Niwalibus ; Cadauzr inver Bal/ama. Pet Reparationem , vt ia. Flausmaá ; & in. Mechanicis. Operanti ad Prolongationem Vite, veroque genere vcen- | dum cft, (difiuncta minus poffunt) Corpufque Hu- manum conferuandum , quemadmodüm Jganimata conferuantur: Ac rursüs quemadmocüm Flamma coaferuatur; Ác denique quadamtenus vt Mechbanica | conferuantur. Tres igitur (unt ad prolongandam V itam Inteutiones: Rerardatio Con(umptionty; Probitar Repa- rationi; ; & Renouatio eius quod capit vetera[cere. Con- fumptio it à duabus Depredationibw ; | Depradatione Spirits Inmati ; &c Depredatione Acris. Ambientis. Provibitio vtiufque duplex ; Aut fi Agentia illa Gant minus Pradatoria ; aut fi Patientia ( Succi fcilicet Cor- poris) reddaatur minü: Depredabilia. Spiritus fit mi- nüs Predatorius , fv aac. fubflantia denfetur, vc in vla Opiatorum & Nitratorum, & in ContrifLationibus ; Aut Qumtitate minuatur, vc Ya Di4tis Pyibagoricis & Monzflicis ; Auc Motu. leniatur, vc in Otio & Tran- quilitate. Aer ambiens fit minus Pr«datoriu, fiaut mins /ucalefcat à Radijs Solis, vc in egionibus fri- | —— gidioribus, 207 208 «De Zlugmenti Scientiarum.» gidioribus , in Speluncis ; in Montibus; & in Columnis Anacboretarum :.. Auc. [ummoueatur à Corpore, vc in | Cute denfA, & in plumis Auium, & in cvfu Olei & Vu- | guentoruim abíque Aromatibus. S$ucci Corporis xed- duntur minüs depredabiles, fi aut Duri facti fint ; aut Rofcidi fiic oleofi. — Duri, vt in Victu a$beros evitá in Frigido , Exereitationibus robu[lis ; Balneis quibufdam Mineralibus. Rofcidi, vc in evfu Dulcium, & abflinen- tid à Salfis & Acidis, & maximé omnium, in tali Mi- flione Pots, qua fit Partium valdé temumm & fub- ülium , abíque tamen omni Acrimonia aut Acedine .. Reparatio fit per Alimenta ,; Alimentatio autem pro- mouetur quatuor Modis : Per Comcofionem Vifce- rum ad Extrufonem Alimenti, Nt in. comfortantibus Vifcera principalia ; Per Excitationem Partium. Exte- riorum ad Attratlionem Alimenii, vt 1n Exercitatio- sibus & Fricationibus. debitis, atque Vntonibus qui- bufdam & Balneis dppropriatis.; Per Praparationem ipfas quadamtenis anticipet, vt in varijs & artificio- fis Modis Cibi condiendi , (Pots mifcendi; Panis fev- mentandi, & horum trium Pirtutes in vnum redigen- di; Per Confortationem ipfius ?»liimi A&tás Affimila- tionis, Nt in Somno tempesliuo, & Applicationibus quibufdam exterioribus. .Renowatio cius. quod coeyir vetera[cere, fit duobus Modis ; vel per Intenerationcin Habitüs (Corporis ipfius, vt in vfu Malaciff/ationum «x Balneis, Emplaflris, & Vnélionibus; qua talia fint vt imprimant , non extrabant : Vel per Expurgationem Gucci "veteris, & Sub[Hitutionem Succi noui, vt 1n. tem- peftiuis & repetitis Purgationibus , Sanguinis Miffüoni- bus, & Ditis attenuantibus, quz Florem Corporis re- ftituunt,. Atque de Indicis ha&epüs. Praecepta, quanquam ex ipfis Indicijs plurima pof- fint deduci; tria ramen veluti przcipua fubiungere vifum Alimenti ipfis, vt facil.üs fe infinuet, & Digeftiones - LissR Qvanrvs. vifum ell. Precipinus primó, vt Prolongatio Vitz ex- pectetur potius à Diztls Statis, quàm à Regimine ali- quo Victàs familiari; aut etiàm à Medicamentorum Parücularium Excellentià. Etenim, quz tantà Virtute pollent, vt Naturam retrouertere valeant ; fortiora ple- runque funt, & porentiora ad alterandum, quàm vt fimul in aliquà Medicinà componi, multo minüs in Victu familiari interfpergi poffint. Supereft itaque vt Íeriatim, & regularicér, & ad Tempora certa,& vicibus ceras recurrentia, adhibeantur. potiüs ab Operatione in Spiritus, & à Malaciffatione Parum, quàm à Modis Alimentandi. Etenim, cüm Corpus humanum, eiufque Fabrica ( miffis externis ) à tribus patiatut ; Spiritibus fcilicet; Partibus; & Ali. mentis ;; Via Ptolongationis Vitz per Alimentandi Modos longa e(t ; atque per multas ambages & cir- cuitus ; Át vix per Operatiories fuper Spiritus, & fuper Partes,multó breuiores fuut, & quibus citiüs ad Finem dcfideratum peruenitur ; Eb quod Spiritus fubito pati- antur, & à Vaporibus, & ab Affe&tibus, quz miris mo- | dis in cos poffunt;Partes item,per Balnea;aut Vnguenta, aut Emplaftra, quz fubitas etiàm Imprefliones faciunt. | Terüó precipimus, quod Malaciffatio. Partium per Exterius, fieri debet, per Confubflantialia, Imprimentia, & Occludentia.. Confübslantialia enim beneuolo Par- tiam amplexu libentér excipiuntur, & proprie mah. ciffant. Imprimentia autem, & Virtutem Malaciffan- tium, tanquam Vehicula, facilis & altius deducunt, atque ipfa Partes nonnihil expandunt.| Occ/udentia au- tem, Vircutem vtrorumque retinent,& paulifpér figunt, & Perfpirationem, quz eft res Malaciffationi oppofita, (quia Humidum emittit) cohibent, Itaque per hac ttia ; (Íed potius ordine difpofita, & fuccedentia, quàm commixta; ) Resabfoluitur. Interim in hàc Parte mo- Ec nerius, Secundó precipimus, vt Prolongatio Vita, expectetur | gu ema adasae a RT uL "--"-—-——— IR. 210 fimus, quicquid verfatur circa conciliandá qualemcun- "De. Augmentis Scientiarum.» nemus, non eam effe Intentionem Malaciffationis, vt | nutriat Partes per Exterius; fed tantum vt eas reddat magis idoncas ad Nutriendum. Quicquid enim magis Aridum cft, minüs eft Actiuumad Affimilandum. At- | que de Prolongatione Pita, un eft Pars tertia Medicina nouitér fcripta, hac dicta fint. | Veniamus ad Cofineticam, qua: certé Partes habet Ci- | uiles, Partes rursus Effoeminatas. Corporis enim Mun- | ditia, & Decor honeftus, recte exiftimarur promanate | à Modeftià quàdam Morum, & à Reuerentià ; inprimis erga Deum, cuius Creaturz fumus ; tum erga Societa- tem, in quà degimus; tum etiam erga nofmetipfos, quos non minüs, imó magis quàm alios reuereri debe- mus. Verüm Adulrerinailla Decoratio, quz Fucos & Pigmenta adhibet, digna certe eft illis Defe&tibus, qui cam fempér comitantur ; cüm non fit, aut ad fallen- | dum fatis ingeniofa, aut ad vtendum fatis commoda, - aut ad Salubritatem fatis tuta & innocua.. Miramur au- tem prauam hanc confuetüdinem Fucandi, Leges Cen- : forias, tam Ecclefiafticas quàm Ciuiles ( qua alias in Luxuriam circa Veftes, aut Cultus Capillorum: effoeni- natos, admodüm fuerint feuerz ) ita diü fugiffe. Legi- mus certé de Jezabele, quod Pigmentis faciem obliue- rit; verum de Ef//era, & Iuditba, nil tale perhibetur. Pergamus ad Jfrleticam ;; Eam fenfu intelligimus | paulo largiori, quàm accipi confueuit. Hüc enim refc- que( quam Corpus humanum fufcipit ) Hablitatem ; fme fit Agilitatis, fiue Tolerantie. Quarum | Agilitas duas habet Partes, Robur. & Velocitatem : Ac Tolerantia itidem duas, vel Indigentiarum Naturalium patientiam; vel in Cruciatibus Fortitudinem. Quorum omnium;vide- mus fzpenumeró Exemplainfignia, in Pra&icà Funam- bulorum; in duro victu Hominum quorundam Bar- barorum; in Stupendis viribus Maniacorum; & in con- | Liss& Qvanrvs. conftantià nonnullorum inter exquiíita Tormenta. Imó fi aliqua alia reperiatur Facultas, qua in.priorem Partitionem non cadit ( qualis in. Primatoribus (xp confpicitur, qui mirificé Anheli:um cohibere poffunt) ad hanc ipfam Artem aggregari volumus, Atque quod talia fieri quandóque polliot, manifcftiffimum clt ; A: Philofophia & inquifiio Cauffarum circa ca- dem fere neglecta iacet; Hancarbitramur ob Cauffam, quód Hominibus perfuafum fit buiufmodi Mag;fte ria Naturz, folummodó vcl ex peculiari. certorum Hominum indole, ( quz fub Difciplinam non cadir,) vel à diutinà, ab Anais vfque Pucri'ibus, confuetudi ne, ( quz potiüs iruperari quam doceri folet ) obtinere. Quod etfi verum prorsus non fit; tamen Dzfeétus hu- iufmodi Rerum quidaünct. notare? Certamina enim Olympica iam diu ceffarunc ; Tum ctiàm in eiufmodi rcbus Mediocritas. fufficit ad vfam ; Excellentia au- tem Mercenarie cuidam Oftentationi fere inferuit. .;; Poftremó: accedimus ad Artes: Voluptarizs, | Ez fc- przcipué Picforia, cum alijs Artibusinnumceris, ( qux ad Magnificentiam fpectant) circa /Edificia, Hortos, Vcítes, Vafa, Calices, Gemmas,.& fimilia. Aures de- mulcet Mwfica, quz tattà Vocum, Spiritüs, Chorda. rum, Varieta:e, & apparatu, inftructa eft." Olim etiam -Hydraulica, pro Corypheis quibufdam Aris eius ha- bia funt, quz nunc propéobfoleuerunt.. Axque Artes, .qua ad Vifum, aut Auditum fpectanr, pra alijs przeci- pu$ Liberales habitz funt : Senfüs bt duo maris cafti ; Scientiz tnagis erudita ; quippe qui etiam Matbemati- -€am, veluti Ancillam, in Famiilijs fuis habeaut : Etiam Altera ad Memoriam '& Demonftrationes ; Altera ad Mores & Affectus Animi nonnihil refpicit. Reliquo- rum Senfuum Oblectationes, atque Artes circa ipfos, 4j minüsin honorefunt ; veluti Luxuriz quam Magnifi- Ee z centi cundum fenfus ipfos difpertitz funt : Oculos oblectat 211 De Augmentu Sctentiarum.» centiz propiores, Vnguenta, Odoramenta, Delicia: & Cupediz: Menfarum, maximé autem Incitamenta Li- bidinis, rc&iüs Cenfore quàm Doctore indigent. Op- , timé fané à quibufdam annotatum eft, nafcentibus & | crefcentibus Rebufpub, Artes Militares florere; in fta- tu & culmíne pofitis Liberales; at ad declinátionem & decafum vergentibus Voluprarias. H.xc veró 7Etas no- ftra, vereor ne tanquàm in decafü felicitatis, in Artes voluptatiàs inclinet. Quare ifta miffa faciamus. Cum Artibus Voluptaris Ioculares copülo. Deceptiones fi-- quidem Senfuum, inter Dele&ationes Senfuurn repo nendaz funt. | Iam veró tranfcurfis Doctrini illis, circa (Corpus Hu- | manum, Medicina, Cofmetica, Atbletica, Voluptaria ) illad | obitérmonemus ; Cüm in Corpore Hwmano tot Res in 'confiderationem veniant, Partes; Humores, Funttiones, | Facultates, Accideniaà; Cámque, ( fi nobis integturm efler) corftitui oportuiffet Corpus vnicum DoEirime de | Corpore Humanó,quz iftà omnia comple&erecur (fimile! illi -Doétritie de Animá, de quà mox dicemus) tàmefi ne. Artes nimis multiplicentur, nede Voteres Artium Limi-- tes (plufquàm neceffe fuerit) tranfponanrur ; Doctri-. nam dc Partibus Corporiy Humani , de. F unttiónibus, dc Humoribus, de Re[piratione, de Sonino, de Generatione, de Fatu & Geslatione in Vtero, de Augmonis, de Pubertate, | dé Canicie, de Impinguatione, & fimilibus, in Corpus Me- dicine tecipimus; licet ad Officia illa trià non próprie perrineant ; Sed quia Corpus ipfam Hominis, (1t per om- nia Medicine Subie&um. Motum aütem Voluntarium, & Senfum,ad Doctrinam de Animá reijcimus ; fiquidem Anime Partes in. his duobus fünt'potiores.' Atque fic Do£trinam, quz citca-Corpus Hominis 'vcríatur ( quod | Anima pro Tabernaculo duntaxa: eft) claudimus. CAPYT LisgR QvART vs. Ca»vr III. Partito Philofophiz Human circa Ani- mam, 75 Doctrinam de Spiraculo; c7 Doctrinam de Animà Senfibili /me Productà. Parzitio fecunda eiufdem Phi- lofophiz, is Do&rinam 4e Subftanaà ce Facultatibus Anime; «? Doctrinam de V fu, c? Obiectis Facultatum.. &/p- pendices due Doctrine de. Facultatibus Animz ; Doctrina de Diuibation: Na- turali; c& Doarina de Fáfcinatione. "Diffributio Facaltatumi Anima Senfibi-- lis, in Motum ; & Senfum; M tw 9| e cuius Thefauris,omnes cacerz Doctrine SN AE depromptz funt. Eius dua funt Partes; P ssas Altera tractat de rima (Rationali, qua Di- uina cít; Altera dc Irrationali, qux communis ett cum Brutis. Notauimus autem pauló fuperius ( vbi de For- iiis loqucbamur) differentes illas duas 4gimarum Ema- nadones, quz in primà vtriufque Creatione, fc dant piciendas ; Nrmirüm, quod altera Ortum habuc- rit à Spiraculo Dei ; Altera € Matricibus Elementorum. Nam de Anime Rationalis Genetatione Primitiuà, iia ait Scriptura, Formauit Hominem de limo Terre,U [pi-. rauit im Faciem eius Spiraculum Vite, At Gencrauo Avime Irrationalis, fiue Brutorum, fa&a cft per Verba illa, Producat Aqua ; Producat Terra ; Hac autem ni- ma (qualis eft ia Homine) Anime Rationali Organum tantum 213 214. | tantüm eft, atque Originem habet, & ipfa quoque, «De Zugmenti Scientiarum.» quemadmodüm in Brus, é Limo "Terrz : Neque enim dictum eft, Formauit Corpus Hominis de Limo Terra ; fed Formauit Hominem ; integrum fcilicet Ho- minem, cxcepto illo Spiraculo. Quamobrem Partem | primam Doctrine Generalis circa. Animam Humanam, Do£trinam de Spiraculo appellabimus ; Secundam vero, Dotlrinàm de Animá Senfibili fiue Producta. Neque ta- meu, cüm hactenüs (Philofopbiam íolam tractemus (quippe Sacram Theologiam in Fine Operis collocaui- mus) Partitionem iftam à T/eo/ogiá mutuarcmus, nifi euàm cum principijs P/Zlofopbíe cónueniret. Plurimz enim & maximz funt Aime Hunane przcellentix [upra Annas Brutorum, eriam Philofophantibus fecun- dum Senfuni, manifellz, Vbicunqueautem tot & tan- tarum inuenitur Excellentiarum Symbolum;ibi merito fempér conftitui debet Differentia fpecifica. Itaque nobis non nimiüm placct, confufa ils & prorniícua Philofophorum de Anime Funétionibus Tractatio ; ac fa Anima Humana, Gradu potius quàm Specie, dícrimi- nata effet ab Apimá Brutorum ; Non alitér quàm Sol in- ter Aflra,aut Aurum inter Mcralla. Subiungenda eft ctiàm Partitio alia Docfrine Gene- ralis citca Animam Humana, antequàm de Specicbus fufiis loquamur. Etenim, qua de Speciebus poftcà dicemus, vtramquc Partitionem, tum illam quam iat modo pofuirnus, tum itam quam nunc proponemus, fimul tra&abunr. Secunda igitur Partitio fit, in Dociri- nam de SubSlantia & Facultatibus Anima ; & Doéctrinam de V/fiv et Obiettis Facultatum. Przmiflis iraque his Pattitionibus geminis, ad Spe- cies accedamus. Docirina de Spiraculo, cademque de SubSlantia Anime Rationalis, complectitur Inquifiutiones illas de Naturà eius; Vtrum Natzua fit illa, an Adwen- titia ; Separabilis, an Infeparabilis ; Mortalis, an Immor- talis : Lisrgg Qvancvs talis ; quatenis Legibus Materie alligata,quatenis misimt ; & fimilia? Quz veró huius funt Gencris, licct etim in Philofophià, & diligentiorem & altiorem Inquifuio- nem fubire poffint, quàm adhüc habctur ; vtcunque ta- men ig fine, Religioni determinánda & diffinienda rc- &ius cranfmitti cenfemus : Alitér enim, Erroribus haud ucis, & Seníàs Illufionibus omninó exponentur. Ete- nim, cüm Sub/Zantia Anima, in Cteationefüà, non fuerit extràcta aut deducta, ex Mafsà Coeli & Teirz, fed im- mediate infpirata à Deo ; Cámque Leges Cocli & Ter- tz, íint propria Subiecta Philofophia ; quomodo poffit :Cognitio de Sub[lantià Anime Rationalis ex Philofo- phià peti & haberi» Quinimó ab cádem Tfpiratione Diuináà hauriatur, à quà Su^ffTatia Anime primo erna- . pauit. x Doétrina vcro de Anima Senffbili fiue Produ£la, etitm quatenus ad Sub[Pantiam cius; veré inquiritur : At ca In- iifitio rtobis quafi 4z//Zzra? videtur. Quid enim ad | Doctrinam de Sublntià Anime faciant, Aus zpltimus, -& Forma: Corporis, & huiufmodi Nifgz L'ogicz ? /Ani- ma fiquidem Senfibilis fiuc Brutorum, plané Subftantia Corporca ceníenda eft, à Calore attenuata, & facta In- uifibilis ; &ura (inquam ) ex Naturà Flammeà & Aercá conflata, Aeris niollicie.ad Impreffionem recipiendám, Ignis vigore ad Actionem vibrandam dotata; partim ex Oleofis, partim ex Aqueis nütríta; Corpore obdu- &tà, atque in Animalibus perfe&is in Capite précipué locata, in Neruis percurrens, & Sanguine fpirituofo Arteriarum refecta & reparatá; quemadmodüm Ber- nardinus Telefius, & Difcipulus eius Auguftinus Do- nius, aliquà ex parte,non omnino inütilitér;afferuerunt. Itaque de hàc Doctrina, diligentior fiat Inquifitio : Eb magis, quod hac Res non bené intellecta, Opiniones fuperítitiofas, & planà contaminatas, & Dignitatem niinc Humana pellimé conculcantes,de Metempfucbo f, & 215 216 De Zlugmentis Scientiarum.» & Luffrationibus Animarum pex Periodos Annorum, de- nique de nimis propinquà Anime Humane ctgya. Animas Brutorum per omnia Cognatione, peperit. Eft autem haec Anima n Brutis Anima principalis, cuius Corpus Bru- torum Organum; In Homine autem, Organum tan- tüm & ipfa Anim« Rationalis , & Spirits potius Appel- latione, quàm Aime indigetari poflit. Atque de $u- flantià Anima ha&tenüs. Facultates autem Anime notiffima: funt ; Intelle&tur, Ratio, Pbantafia, Memoria, JAppetitus, Voluntar, denique vniueríz ille, circa qua verfantur Scientiz Logicz, & Ethicz: Sed in Doctrina de Animá , Origines ipfatum tractari debent, idque phyficé, prout Anima innata fint, & adhareant: Vu tantüm ipfarum, & O/ietía, illis alteris 47zibus, deputantur, Atque in hac parre, nibil egregij (vt nobis videtur) adhüc repertum cft ; quanquàm defiderari eam haud fané dixerimus. Habet ctiam Pars ifta, De Facultatibus Anime, Appendices duas; que & ipíz, quemadmodüm tractantur, potiüs Fumos nobis exhibuerunt, quàm Flammam aliquam lucidam Veritatis: Altera harum eft Docfriza de Diui- natione Naturali ; Altera de Fajcinatione. Diuinationem 3b. Antiquis, nec male, in duas Partes diuifam habemus ; Jfriificialem, & Naturalem : Artiff- ciali: Ratiocinando, ex Indicatione Signorum, Pradi- &ionem colligit; Naturalr, exipsà Animi przfenfionc internà, abfque Signorum A dminieulis, prafagit. 471;- ficialis duplex ; Altera argumentatur ex Cauffz ; Altera ex Experiments tantüm, caecà quàdam AuGoritate: Qua pofterior, vt plurimüm, fuperftitiofa eft; quales erant Ethnicorum Difciplinz,circa Infbeétionem Exto- rum, Volatum Auium, & fimilia. Etiàm Chaldzorum. Attrologia folennior, non multó melior. At Artifícialis Diuinatio vtraque, inter diuerías Scientias fpargitur. Haber. Asirologus Prxdictiones fuas, cx fitu -—- Habet »LisreR Qvanrvs Haber etiàm Medicus fuasf De Morte ingruente; De Conualefcentià; De Symptomatibus Morborum fü- peruenturis,cx Vrinis; Pulfibus, Afpectu ZEgrorum, & fimilibus. Habet & Politicus fàas; O Vrbem Vnalem, Q9 cir perituram, fi Emptorem inuenerit: Cuius Vati- cinij fides non dià.morata eft; impleta primüm in Syllà, pofteà in Czfare. Huiuímodi igitur Prxdictio- nes, prafentis non funt Inftituti, verm ad Artes pro- ias remitti debent. Naturalis autem. Diuinatio, ex vi fcilicet internà Animi Ortum habens, eà demi eft, de quà nunc agitur. Hzc duplex eft ; Altera Naziua ; Altera per Ipfftxum. Natitia hoc nititur Suppofitionis Fündamento; Quod Animain fe reducta, atque colle- &a, nec in Corporis Organa diffufa, habeat ex vi pro- prià Effentiz fuz, aliquam Prenotionem Rerum futu- rarüm : Illa veró optime cernitur, iri Somnis, Ecftafi- bus, Confinijs Mortis ; rarius inter Vigilandum , aut cüm Corpus fanum fit ac validum. Huiufmodi vero flatus Ariimi, procuratur fer&, aut adiuuatur, ex Abfti- nentijs, atque illis Rebus, que Animam à Muncribus Gorporis exercendis maximé feuocant, vt fuà Naturá abíque Impeditionibus Exteriorum gaudefe poffit. D;- uinatio vero per Izfluxum, hoc atero fuppofitionis Fun- dàmento nititur; Quod Anima, vcluti Speculum Illu- minationem quandam fecundariam, à Przfcientia Dei, & Spirituum excipiat ;. Cui etiàm idem, qui priori, Status & Regimen Corporis confert. Eadem enim Animz fíeuocatio efficit, vc & fuà Naturà impenfius vtatur ; & Diuinorum Influxaum fit magis fufceptiua: Nifi quod in Diuinationibus per. Iufluxum, Anima Fer- uore quodam, atque tanquàm Numinis prafentis Im- parientià (quz apud Prifcos Sacri Furor: nomine vo- cabatur ) corripiatur; In Dimimatione autem. Natiud, Quicti potiüis & Vacationi propior fit. Fafcinatio autem , eft Vis à: Actus Imaginationis Pf inten- 217 —— - 9De intenfiuus,in Corpus alterfhs : ( Vim enim Imaginatio- nis fuper Corpus proprium ipfius Imaginanus fupe- riüs perftrinximus.) In hoc genere Schola Paracelf, & ementitz Naturalis Magie Cultores,; tam fucrunt im- modici, vt Imaginationis Impetum & Apprehenfio- nem, Miracula-patranti Fidei tantüm non exaquarint. Alij ad Similitudinem Veti propiüs accedentes ; cüm occultas Rerum Energías & Impreffiones, Senfuum 1r- radiationes , Contagionum de Corpore in Corpus Tranfmiffiones, Virtutum Magnceticarum Delationes, acutiüs intuerentur ; in car opinionem dcuenerunt, vt multo magis à Spiritu. in Spiritum ( cüm Spiritus prz Rebus omnibus fit, & ad Agendum flrenuus, & ad Pa- tendum tener & mollis) Impre(fiones,& Delationes,& Communicationes fieri poterint. Vnde increbucrunt Opiniones fa&tz quafi Populares, De Genio fuperiori, De Hominibus quibufdam infauftis & ominofis, De I&ibus Amoris & Inuidiz ; & aliz his fimiles. Atque huic coniuncta eft Difquifitio, quomodo Zmaginatio intendi & fortificari poflit? Quippe fi Imaginatio for- tis tantarum fit virium, opera-pretium fuerit noffe,qui- bus modis eam exaltari, & feipsà maiorem fieri detur? Atque hic oblique, nec minüs periculosé, fe infinuat Palliaio quzdam , & Defenfio maxima Partis Ma- gie Caremonialis.. Speciofus enim fuerit. Praetextus, Caremonias, Characteres, Incantationes, Gefticulatio- nes, Amuleta,& fimilia,non ex aliquotacito, aut Sacra- mentali cum malis Spiritibus contra&u, vires nanciíci ; fed có pertinere tantüm, vt Imaginatio illius, qui his vtitur, roboretur & exaltetur: Quemadmodüm etiàm in Religione, vfus Imaginum, ad Mentes Hominum in Rerum Contemplatione defigendas,& Deuotionem Precantium excitandam, inualuit. Áttamen mea talis eft Sententia; Etiamfi detur vim. Imaginationis cffe vtique potentem;atque infuper Czremonias vim illam intendere Zugmentit Scientiarum.» Lissz& Qvanrvs, intendere & roborare ; pofito denique, quód adhibcán- tur Czremonuiz ad hanc Intentionem finceré, atque tanquàm Remedium Phyficum, abfque aliquà vel mi- nimà cogitatione, de inuitandis per ipías auxilijs Spiri- tuum ; haberi nihilominus debent pro illicitis, propte- reà quod Sententiz: illi Diuinz, aduerfus Hominerh propter Peccatum late, repugnent. & recalcitrent, Iz Jüdore vultis comedes panem tuum. Siquidem Magia eius gencris, egregios illos Fructus, quibus Deus Pretium Laborem conftituit, adipifcendos proponit, per pau- cas, eaíque faciles, & minimé operofas Obferuantias. Superfunt Docfrime dux, qua ad Fazultates Anima In- ferioris iueSenfibilisptacipué fpe&tant;vtpote quz cum Organis Corporeis maximé communicát.Áltera de Motu Volintario; Aera de Senfu & Senfibili. In priori hará, eti- àm aliàs fatis iciuné inquifitá, Vinica Pars fer integra de- ef. Etenim de Officio, & Fabricà cómodà Neruorü & Maufculorü,& aliorum quz ad hunc Motürequiruntur; Quzque | Pars Corporis quiefcat dum alia moueatur ; Tum quod huiufce Mots Rector & quafi Auriga fic Imaginatiojadcó vt dimif:à Imagine ad quam Motus fertur, ftarim intercipiatur & fiftarur Motus ipfe, ( vc cüm deambulamus, fi alia fubeat Cogitatio acris & defixa; continuó confiftimus ;) & alix nonnullz Sub- tilitatcs non malz, in Obferuationem & Inquifitio- nemiam pridém venerunt. Quomodó veró Compref- fiones, & Dilatariones, & Agitationes Spiritüs, ( qui . proculdubio Motás Fons eft ) corpoream: & craffam Partium Molem, fle&at; excitet, aut pellat, adhàc di- ligenterinquifitum & tractatum non eft. Neque mi- ram, clim Azima ipfa Senfibilis, haCtenüs potiüs pro En- tclechià & Fdnétione quàdam habita fit, quam pro Subítantià. Arquandó iam innotucrit, ipfam effe Sub- ftantiam Corpoream & Materiatam, neceffe eft etiàm, vt quibus nixibus; Aura tam puíilla & tenera, Corpora ERE 2 tam AIO 220 tam craffa & dura, in Motu ponere poffit, inquiratur. EU Augmentis Scientiarum.» De hàc Parte igitur, cüm defideretur; tiat Inquifitio. At de Senn. & Senfibili, longé vberior & diligentior adhibita eft Inquifitio, tam in Tractaübus circa ea ge-- ncralibus, quamin Artibus fpecialibus, vtpote Perfpe- &iud, Muficá : quam veré, nihil ad Inftitutum : quan- doquidem illa tanquàm Defderatz ponere non liccat. Sunttamen dux Partes Nobiles & infignes, quas in hàc Doctrinà defiderari ftatuimus :. Altera de Differen- tiá Perceptionis & Sen[is ; Altera de Formá Lucis. Atque Differentiam inter Perceptionem & Senfum, bené enucleatam, debucrant Philofophi Tractatibus fuis de Senf & Senfibili przmittere, vt rem. maxime fundamentalem. Videmusenim, quafi omnibus Cor- poribus Naturalibus, ineffe vim manifeftam Percipi. endi , Etiàm Electionem quandam Amica ample&en. di, Inimica & Aliena fugiendi. Neque nos dc fübti- lioribus Perceptionibus tantum loquimur ; veluti cüm Magnes Ferrumallicit ; Flamma ad Naphtham affilit Bulla Bulla approximata coit; Radiatio ab Obiectoalbo ditfilit ; Corpus Animalis vtilia affimilat, inutilia excer- | nit; Spongia Pars ( ctiam fuper Aquam eleuata) A- quam attrahit, Aerem expellit ; & huiufmodi ; Etenim quid attinet talia enumerare? Nullum fiquidem Cor- pus ad aliud admotum, illud immutat, aut ab illo im- mutatur , nifi Operationem pracedat Perceptio Reci- proca. Percipit Corpus Meatus quibus fe infinuac ; Percipit Impetum alterius Corporis, cui cedit ; Percipit Amotionem alterius Corporis, à quo detinebatur, cum fc recipit ; Percipit Diuulfionem fui Continui, cui ad Tempus refiftit; vbique denique eft Perceptio. Aer vero Calidum & Frigidum tam acuté percipit, vt Eius Per- ceptio fi longe fubtilior quàm Ta&tüs Humani; qui tamen pro Calidi & Frigidi Normà habetur. Duplex igitur deprehenditur circa hanc Doctrizam Hominum Culpa; ListR Q v'an T vs. Culpa; Alia, quod eam intactam, & inuactatam( cüm ramen fit Res. nobiliffima ) plerunque reliquerunt : Alia, quod qui huic Contemplationi forté Animum adiccerunt, longius, quàm par eft, prouecti funt, & Senfum Corporibus omuibus tribuerunt: vt piaculum fere (it Ramum Arboris auellere, nc fortà inftar Poly- dori ingemiícat. Atdcbueraat illi Differentiam Percep- tioni: & Sensiis, non tantüm in Comparatione Senfibi- lium ad Infenfibilia, fecundum Corpus. integrum; explorare, ( veluti Plantarum & Animalium; ) vcrüm ctiàmin Corpore ipfo Senfibilianimaduertere, quid in Caufsà fit, cur tot Actiones expediantur, abfque omni tamen Serf4? Cur Alimenta digeráatur, egerantur; Humorces & Succi, firsüm, deorsum, ferantur ; Cor & Pulíus vibrent; Viícera, fua queque Opificia, ficut Officinz,producant ; & tamen hzc omnia, & complu- ra alia, abíq; Sena fiant? Verim Homines non faris acute, qualis fit Áckio Senss, viderunt ; atque quod Genus Corporis, quz Mora, qui Condüplicario im- preflionis.ad hoc requitantur, vt Dolor vel Voluptas Íequatur ? Denique Differentiam inter Percetionem lim- plicem, & Senfum,nullo modo noffe videntur; nec qua- tenis ficri poflit Perceptio abíq; Senf. Neque enim hzc Verborum tantüm Controueríia. e(t, fed dc Rc magai prorsus Momenti. De hàc igitur Doctrizá ( vc inprimis vtili,& ad plurima fpectante) melius inquiratur. Quaa- doquidem etiam circa hanc Rem Infcitia,tantum apud nonnullos ex Antiquis Philofophis potuerit, vc omni- bus fine difcrimine Corporibus Animam infundi puta- uetint: Neque enim videbant, quomodo Morus cum difcretione fieri potuerit abfque Senf? ; auc Senfus ad- cíIe abfque Anima. | De Formá Lucir, quod debita non facta fucrit In. quifitio (prafertim ciim in Perfpectiua ftrenué elabor2- runt Homines) ftupenda quxdam negligentia cenferi poti. , 221 pe U—dÉEEMTRE g -Á ; ! ; De /ugmentis Scientiarum.» polit. Etenim, nec in Perfpe£hiuá, nec aliàs, aliquid de Luce, quod valeat, inquifitum eft. Radiationes eius tra&antur, Origines minimé. Sed Collocatio demüm Perfpetiiue inver Mathematica, hunc ipfum Defectum; & alios fimiles peperit ; quia à Phyficis przmaturé dif- ceffum cft. Tra&atio autem de Luce; & Cauffis cius, in Phyficis rursus fuperftitiofa ferà eft, tanquàm de Re inter Diuina & Naturalia medià ; adeó vt quidam ex Platonicis, cam Materià ipsà Á— introduxe- rint: Cüm enim Spatium effec diflarum, id primum Lumine, poftcà vero Corpore impletum fuiffe, vani(fi- mo commento afferuerunt : Quando ramen Scripture Sacrz, Maffam Coeli & Terrz,tenebrofarri ante Lucem creatam, diferté pofuerint. Qua veró phyficé, & fe- cundum Senfur de eà tractantur, ca ftatim ad. Radia- tiones defcendunt, vt parm Phyficz Inquifitionis circa hancrem extet... Debucrant autem Homines Con- templationes fuas fubmittere paulifpér, & quid fit Cor- poribus omnibus Lwidi commune inquirere, tan- quàm de Formá Lucis. Etenim quam immenfa cft corporis Differentia, (íi ex dignitate confideren- tur) inter Solem & Lignum putridum,' aut Squam- : mas etiam Pifcium putridas ? Inquirere etiàm debue- rant, quid tandem in caufsà fit, cur aliqua ignefcant, & Lucem ex e iaciant calefacta,alia minime? Ferrum, Me- talla, Lapides, Vitrum, Ligna,Oleum, Seuum, ab Igne; vel Flammam vibrant, vel faltém rubefcunt : At Aqua, Aer, acerrimo & tanquàm fürenti Calore feruefa&ta,ni- hil tamen Lucis adipifcuntur, nec fplendent. Quod fi quis hoc có fieri putet, quod proprium fit Ignis /u- cere, Aqua autem & Aer Igni omnino inimica fint; Is fané nunquàm pcr Obfcura Noctis, in Aquá falsá, tempeftate calidà, remigauit ; cüm guttulas Aqua ex Remorum Concuffione fubfilientes,micare & lucefcere videre potuiffet, Quod cüiàm fit in Spumá Maris fer- uentiore, LisrR QvaRTVs. uentiore, quam Pulmonem Marinum vocant. Quid dc- nique habent commune cum Flammà & Ignitis, Ci- cendulz & Luciole; & Mufca Indica, quz Cameram totam iliuftrat; Ec Oculi quorundam Animalium in Tenebris ; & Saccharum iater radendumaur frangen- dum; & Sudor Equi nocte zftuosáfeftinantis ; & Alia nonnulla? Quin & Hominestam parüm in hàc rc vi- deraat, vt plerique Scinrillas & Silice, Acrem attritum putegt. Áctamen quando Aer Calore non ignefcat, & Lucem manifeftó concipiat; quomodó tandem fit, vt Nocturz, & Feles, & alia nonnulla Animalia, noctü cernant ? Àdcó vt ipfi Aeri,( quandó Vifio abfque Luce noa tranfigatur) neceffe eft ineffe Lucem aliquam Na- tiuam & genuinam, quamuis tenuem admodüm & in- firmam, quz ramen fit Radijs Vifiuis huiufmodi Ani- malium propordonata, ijíque ad videndum fufficiat. Verüm haiufce Mali (vt plurimorum) Cauffa eft,quod Homines cx Inftantijs particularibus, Forma; Natura- rum Communes non elicuerunt ; Id quod nos tanquàm Subie&tum proprium Metapbyfice pofuimus , Que & ipfa Phyfice, fiue Doctrine de Natura Pars cft. 1taque de Formá & Originibus Lucis fiat Inquifitio, eáque inte- rim inter Defiderata ponatur. b de Doétriná circa fabstantiam Animam Rationalis quàm. Senfibilisycum Facultatibu: fiis; atq; de ciufdem Doctrine Appen- dicibus, hec dicta firit. FRANCISCI 2223 — i 1 j ^ LH i | 2d E r Wu s ] ( 2 2 ' jii q prs »5 ni "Ed ciu od txoléCX $sit. "n TS - tatis "d. ) oberg a6p 7i dolo ótà 1 T s 3 aliai Fs Hr E : fnsoriea o irmet TN cos ? fue E iur 4£ ni Ant. an n4 "esp qa C inboasivibna TONS TUI. boupifs yn X o cafus 9v 3 Hi M eT n eo. udnalasimee apidediut E rifbpnsi so Mol publ su iiireuailà pon ue zum » " ] wa d*ous I mu Bees ARI AEn »L ovy tita C aid nay (3:5) óttepeat adfbodowd EM s iupzá 95:4:560: p Wt, E vos Sort SASISN AR wo RAE wistea tdt am "Nl ind ) 094023 EU P 5g - BARONIS VER VL AMIO, VICE-COMITIS SaNCTI ALBANI, ! DOE SDienitate e Zugmentis Scientiarum à T LiBsER QyINTVs, , m AD REGEM. TM NM, pgesis m (m evi m sls Partiti Eocirinz: circa: diim "E Gbiscta "Facultatum Anime Hüumanzjin Losi- cam; Ethicam.. Partirio HSBICRVA in - Artes Inueniendi : . Iudicandi ; ;Retinen di; e 7 Tradendi. e$ Octrina circa Intellcitum ;( Rexoptime) p: atque illa altera eirca Voluntatem Ho- y inis in Natalibus fuis tanquam Gc- Z melle funt. Etenim Illnnigationi Pu- f N ritas, & Arbitri Libertas, fimul inca b css 2s perant, fimul corruerunt: Neque da- tur in Ere Rerü; tam intima Sympathia, quàm | ley & Doni. Quo magis rubori füctic Vitis doctis, Gg fi 225 "De Augmentis Scientiarum. fi Scientià fint tanquàm Angel Alati, Cupiditatibus | Veró, tanquam Serpentes;. Qui humi reptant ; circum- gerentes Animas, inftar Speculi faié;fed Mépftruati. — | ; Venimus iam ad Docfripam Es V fuit & Obizta | Facultatum. Anime Humane. lla duas habet Partes, eaíque notiffimas, & confenfü receptas; Logicam, & | Ethicam : Nifi quod Dé&rinam Ciuilem, quie vulgo vt | Pars Eibice collocatur, iam anté emancipaucrimus ; | & in integràm Do£t/indw de HohiineCongrégato, fiue in. | Societate, conftituerimus j hic tantum, de Homine fegre- |! gato ttaCtantes. Logica de Intellecu &: Ratione ; Ethica | de Voluntate, Appetitu, & Affectibus differit;. Altera De- | creta, Altera Actiones progignit. Veram: quidem eft, | quod Phantafia in vtráque Prouincià, ram Iudiciali | quàm Minifteriali, Legati cuiufdam, aut Internuncij, aut Procuratoris reciproci, vices, gerir. im Senfus | Idóla omffigena Pbantafiz tradit, de quibüs pofteà Ratio iudicat: At Ratio vicifsim Idóla cle&a, & pro- bata Phantafiz tranfmirtir, priufquàm fiac Executio Decteti. Siquidem Motum voluntarium perpetuo prz- cedit, eimique incitat Phantafia: adeo vt Phariráfta fit vtrique tam. Arion quàm Volántati Inffrumentum comrnune: nifi quodlanus iftc Bifrons fit, & duas ob- 1 uertat Facies: Facicsenim Rationem afpiciéns, Verita- tis habet Effigiem ; Facies aute ÁActionerh afpiciens, Effigiem Bonitatis : Quz tamen firit Fácies; Quales decet effe fororum. Neque veró merus & nudas Internuhcius eft Phabta- fia; fed Auctoritarem non exiguam , vel accipit, vel vfarpat, przter Delationem fimplicerm Mandau. Re&é enim Ariftoteles ; Id Impera babet Anima in (Corpw quid Dominis in Mancipium ; Ratio "vero in phantafiam,quo in libera Civitate Magistratui in. Ciuem ; Ad quem polfit fuà vice redire Dominatio. Videmus enim quod in ijs, que funt Fidei & Religionis, Phantafia fupra ipfam .. Rationem | —— Lisrn QviNTvYs, Rationem fcandat & euchatur: Non quod IHlluminatio Diuina locum habeat in Pbantafià; (quin potius in ipsà Arce Mentis & Intelle&tüs : ) vcrüm quemadmo. düm Gratia Diuina in Virtuübus, vtitur Moribus Vo- luntatis ; ira fimilitér Graia Diuina in Illuminationi- bus vtitur Moribus Phantafiz ; vnde fit vt Religio Íempér Aditum fibi ac Viam ad Animum quafic is, pet Szmilitudines, Typos, Parabolas, V iffones, In[omnia... Rursüs haud humile eft Regnum Pbantafiz in períua- fionibus, à vi Eloqueniüx infinuatis. Nam vbi pet Orationis Artificia Hominum Animi demulcentur, in. flammantur, & in quamcunque Partem pertrahuntur ; totum illud fit per Exufcitationem Pbantafiz; qua im- potens.iam facta, non folüm Rationi infultat, verüm cidem vim quodammodo facit, partim occcecando, artim eximulando.: Neque tamen Cauffa videtur, cur à Parcitione.priore difcedamus;: Nam Phantafra Scien-. tias fcré non parit : Siquidem;Pocfis ( quz à principio. Phantafiz atiributa eft) pro-LufüpotiusIngenij;quàm pro Scienti&habenda. Poteftatem autem: Phantafi in, Naturalibus, Do&trinz de Anirmáà paulo anté affig- nauimus: Eam vero quam habet cum Rhcetoricá cog- nationem, illi ipf Arti, (de quà infrà tra&abimus ) re- mitti par eft. Pars ifta Humane Pbilofopbie, qux ad. Logicam fpc- &at, Ingeniorum plurimorum gufítui ac palato minus grata cít; &nihil aliud videturquàm fpinofx Saübrili- tatis Laqueus ac Tendicula. Nam ficut veré dicitur, Scientiam effe Animi pabulum ; à in hoc Pabulo appe- tendo, & deligendo, plerique Palatum na&i funt Ifrac- liarum fimile in Deferto ; quos Cupido iaceffit redc- undi ad Ollas Carniwum, Mann autem faftidium cepit: Quz licet Cibus fuerit coeleftis, minüs tamen fentieba- tur almus & fapidus. Eodem modo ( vt plurimüm ) ill Scientis placent, quz: habent Infufionem nonnullam Gg Carnium B i "S 220. 2217 De Augmenti Scientiarum.» Carnium magis efculentam ; Quales funt Historia Ciui- lis, Mores, Prudzitia Politica, circa quas Hominum Cu- piditates, Laudes, Fortunz vertuntur & Occupatz fuat. At illud Lumen fecum, plurimorum mollia à madida Ingenia offendit, & torret. Cxtetüm vramquámque rem, propri fi placet dignitate meriti, Ratiozales Scien- | ti« Ycliquarum omnino Claues fünt. Atque quem- admodum Mazus Iaslrumenum Instrumentorum, Ani | ma Forma Formarum, ia & ilc, Artes Artium po- nendz funt. Neque folüm dirigunt, fcd .& robo- | rant; ficut Sagittandi Vfus & Habitus , non tántüm | facit vc melius quis collimer; fed vt Arcum tendat fortiorem; ] fries Logice quatuor nume:o funt ; diuifz cx Einiz bus fuis, in quos tendunt. Id enim agit Homo in Ra- tzonalibus ;. Aut vt zgueniat quod queftuerit; Aut iudicet quod imeuerit , Aut retineat quod iudicauerit ; Auviradat quod. vettntter it; Neceffe igicur cft, vrtotidem fint Artes Rationales; Ars Inquifitionts feu. Imuentionts ; As Exa- mints lcu Tudici;: Avs Cu[fodis Ícu Memorie; & Ars Elocutionis (eu Traditionis. De:quibus iam fieillatimà dicemus. : üst CAPVYT . |. ION MEER II oo A Lisgn QOviNTvs, ! | Carvt I. Partitio Inuentiuz,i2 Inuentiuam Artium; Ó Áreumentorum: Quodque prior barum (que eminet) defideretur.. Partitio In. uentiuz Artium, in Experientiam L ite- ratam;c? Organum Nouum. De/iseario Experientiz Literatz; —— ————— I [tote Nuentionis dux fant Species, valdé pro: [S ^s | wf ?/** fe&bo inter fe difcrepaates ; Vua Artium AA IUS & Selentiarum , altera Argumentorum & desse bi 1*1 Sermonum. Priorem barum defiderart recs prorsüs pronuncio. Qui quidem ralis mibi vidctur effe Defe&tus; ac fi quis in Inuentario con- liciendo Benoruni alicuius Defundi ita referat; Na- | merate pecunie nibil. Vt enim catera omia Pecunià parantur; ita & per hanc Artes rcliquz acquiruntur. Atque ficát India Occidentalis iu üquàm nobis inuen- tá fuiffet, nifi przcelliffet Acüs Nautícz Inuentio ; li- cet Regiones ill immenfz, Verforiz Motus pufillus fit : Ita non eft cur miretur quifpiam, iu Arzibus perlu- flrandis & promouendis, ampliores Progrzeffus fa&os non eff: , quandoquidem Ars ipfa Inuzuiendi & Per]. ffrandi Scieniias hactenus igaórctur. - Hanc Scientiz Zefderari Partem plané in confeffo | cft. Primó enim Dialeclica nihil profitetur, imo ne | cogitat quideni, de zmueziendis Artibus, fiue Mechauicis, | fiue (quas vocant) Liberalibis; Aut ctim de Illarum OperibusHarum verb Axiomatibus cliciendis ; fed quaft |praterienis'Homines alloquitur, & dimitti:, ed:cens, vt Cuique in [ud Avte credant. Celfus vir pradens, non fo- làm Medicus (licet moris fit omnibus in laudes Artis fri propria ] " Li " : ! EN " ít De Zlugmentis Scientiarum. propri effundi ) grauitér & ingenue, de Empyricis & Doematicis Medicorum Sectis loquens, fatetur ; Medi- camentaq remedia prius fuiffe inuenta, de cauffts "pero 7 rationibus posierüs difceptatum ,^ non. ordine conuer[o, cau[[as ex natura rerum primb erutas füiffe, eafque Tnuen- tioni Remediorum pr&luxif[c.. At Plato. non femel irfnuit, Particularia infinita e[[c ; maxime rursus generalia mimis certa documenta exbibere ; Medullam igitur Scientiarum, quà Artifex ab. Imperito diflinguitur, in medi propofitio- nibus confifPere, quas pev fmgulas Scientia tradidit 49 do- cuit experientia. Quin & illi, qui de Primis: Rerum In- uentoribus, aut Scientiarum Originibus verba fece- runt, Cafum potius quam Artem celebràrunt ; Atque Animalia Bruta, Quadrupedes, Aucs; Piíces, Serpentes, magis quam Homines, tanquam Scientiarum Docto- res, introduxcrunt. Dittamuum Genitrix Ditteá carpit.ab. Ida; Puberibu: caulem folis flore comautem Pupurco, nonilla feris incognita Capris. Gramina, citu tergo cvolucres befere fagitta. Adcb. vt minimé mirum fit ( càm in morc-apud Antiquos fuerit Rerum vtilium Inuentores.confecra- re) apud ZEgyptios Gentem prifcam,. ( cui plurimae. Artes initiafua debent, ) Templa plena fuiffe Simula- chris Brutorum, Hominum veró. Simulachris propé vacua; ; Omnigenumque Deum mon[Tra, 9 latrator Anubis, Contra Neprunum, Q9. Venerem, contráque, Mineruam, &c. Quod fi malis, ex traditione Crecorum, Artespo- ius Hominibus vt Inuentoribus tribuere ;. haudqua- [: quàm tamen dixeris Prometheum ad Ignis Inuentio- |. - nem Contemplationes adhibuiffe ; Aut.cüm.Silicem primó percuteret,Scintillas expectaffe ; fed cafu in illud incidiffe, atque ( vt aiunt) Fart Ioui fcciffe. Ita vt ad Artium Lrszk Qnpsr v sj Artium Inuentionem. quod attinet, Caprz Sylucftri pro Emplaftris, Philomela pro Modulationibus Muf: |. cis, Ibidi pro Lauationibus Inteftinorum, Operculo | Ollz& qued diflilijt pro Re Tortrientatià, denique (vt verbedicamus ) Cafui, áut cuiuis alteri tci plus: debea- , mus; quam Dialecticz.. Nec vero multo alitér fe ha- | be Modusille Inuenicndi; quem recté defcribit Vir- !gilius; ^ mro »! p £i : Vt coarite cofus: meditando Extundevet"Aytes ! Paulatim | | ; Nonenim alia hic proponitur Inueniendi Methodus, | | quam cuius: Brará ipfa funt. capacia, & quam crebro ! vfarpant; nimirüm attentiffima circa vnam rem: Solli- , citudo, ciüfque perpétua Exercitatio, quas fui confer- uandi- neceffias ' huiufimodi Animantibus. imponit. Cieero étiim veré'admodüm ; Ju evni vei deditu, 43 Naim, UC Ayiem fag coincit. Quare fi praedicetur: de Héórminibus; ^' ^ o] Ici C T Us sppon ; Tabor omnia evincit: 0^ Cdmprobus; C? duris «urgens in rebus Egeflas : Etiam de Brutis fimilitér quxtitut; Itc — Quisexpediuit pfitaeofuum Xa? i00 ) Coruo quis Auctor füit, vt rmagnàá ficcitare: lapillos immitteret Arbori caa, vbi Aquám forte confpexerit; vt furgéntem Laticetnroftro poffet attingere? Quis vi- ám monftrauit Apibus, qui per Aerem; tanquàm va- ftum Mate, Agros floridos, licet multüm ab Alucari- bus diffitos; foletit petere; & Fauos fuos denuo repetere? Quis Formica docuit, vt Granain colliculofuo repo- nétida circumrodetet pritis, nerepofita germinarent, & Spem fuam illuderent? Quod fiin Veríuillo Virgilia- no quis notet Verbum illud Extindere, quod Difficul- tatem Rei; & Verbum illud Paulatim, quod 'Tardita- | tem innuit ; redibirius vnde profcéti fumus, ad ZEgyp- tiorum illos Deos ; cür& hactenus Homines: modicé | | .— Rationis 232 De Zlugmentis Scientiarum. Rationis facultate, neutiquàm veró. Officio. Arüs vfi. |. fint; ad Inuenta detegenda. ipe! ali | ofSecundó hoc ipfum quod afferimus, ( f1adaertatur || paulo diligentius) demonftrat Ipduéfioni; Forma, quam ||| proponit Diglecfica ; quà fcilicet Scientiarum Principia, 1mueniancur, & probenumr ; quz vitiofa plane eft, & in-. |: competens, & Naturam, tantüm abeft, vt perficiat, vt. |. etiàm cam peruertat & detorqueat,. Quienim Modum 'acuté introfpexerit, quo Ros ilte /Ethereus Scientiarum, || fimilisillide quo loquitur Poeta — — —À— Aerei mellis ewleflia Donas Colligatr ;: Cum & Scientia ipa:ex Exemplis fingu-. | lis;parim Naturalibus, partim Arüficialibus, tanquàm. | Prati floribus & Hori, extrahantur )) reperiet profedo. | Animum fuapte fponté, &. nàtiuà |Indole,, Jsductio-. nem, foleruüüs conficere; quaim.qui. defcribirur à Dia-, lecticis :. Siquidem. ex nudà. Enumeratione- Particula rium ( vt Dialectici folent ) vbi non inuenitur Inftan-; tiia Contradictoria; ;vidiosé concluditur ; neque ali- quid aliud; huiufmodi Jjdwfo. producit; quam. Con- jecturam probabilem, Quis eru árife:recipiet, cüm; | Particularia quz quis nouit; aut quorum meminit, cx vnà tantum parte compareant ;:non deliteícere aliquod; quod omaino repugnet ? Perinde ac: Samucl acqui- euiffet in illis Ifai Filijs, quos coràm. adductos videbat in Domo;.& mininié-quzfiuiffct; Dauidem, qui in. Agro aberat. Atque hec Inductionis Forma, ( f1 verum | omnino dicendum fit ).tam pinguis cft & craffa, vc in- credibile videatur, tam acuta & fubulia Ingenia ( qua- liain his Rebus Meditationes. fuas exercuerunt ) potu- iffe cam Mündo obirudere ;. Nifi illud 1n cauffa tuif- |. fet; quod Operà feflinarà: ad; Theorias & Dogmata |: contendiffent ; Particularia autem, ( praefertim moram |. in ijs longiorem ) ex faftu quodam &-tlatione Animi, | defpexiffent. Illi enim Exempla, fiuc Inftantias Ben 73 ares | iic LiÁiszsR VINTVS. lares, vice Lictorum aut Viatorum adhibuerunt ad fum- .| mouendam Turbam, vt Dogmatibus fuis viam ape- rirent ; neutiquàm autem ca indeab initio in confilium aduocárunt, vt legitima fieret & matura de Rerum Veritate Deliberatio. Certé perculferit: Animos pia & rcligiofa quzdam Admiratio, càm videamus cadem calcata veftigia, ad Errorem ducentia, in Diuinis & Humanis. Quemadmodum enim in Diuinà Vc- ritate percipiendà, zgré quis in animum indu- cat, vt fiat tanquàm Paruulus ; ita in Humaná per- difcendà, Proucctos vtique, Pucrorum more, pri- ma Inducionum Elementa adhuc legere & rc- tractare, res humilis cxiftimatur, & quafi contem- nenda. . T3 T" | Tertio, fi concedatur Principia Scientiarum,ex Ipdu- &ione quà vtuntur, vel Senfu & Experientià,re&té poffe conftitui ; certiffimum eft ranien, Axiomata inferiora ab ijs per Syllogifmum non poffe (in rebus Naturali- bus, quz participant ex Materià) re&e & tutó deduci. In $ylogifio enim fit Redu&io Propofitionum ad Principia per Propofitiones medias. Hzc autern fiuc Inueniendi (uc Probandi Forma; in Scientijs Popularibus ( veluti Erbicis, Politiciz, Legibus, & huiufmodi ) locum habct: Imó & in T/eologici ; quandoquidém Deo pto Bonitatc fuà placucrit cáptui Humano fe accommo- dare : At in P/sferz, vbi Natura Opere, non Aduerfa- rius Argumento. conftringendus clt; elabitur plac Veritas ex Manibus ; propter longà maiorem Natura. lium. Operationum, quàm Verborum fubiilitatem : Adeo vt füccumbente $yllogi/mo, Indu£Eionis ( veta íci- licet & Emendatz) officio vbique opus fit, tàm ad Principia magisgeneralia, quam ad Propofitiones in- feriores. Nam Syllogifmi ex Propofitionibus con- fiftunt ; Propofitiones ex Verbis; Verba Notionum Tefferz funt; Quare. fi Notiones ipfz (quz Verbo- H hb.- rum 233 De Augmenta Scientiarum.» rum Anime funt) malé & varié, à rebus abftrahan- tur, tota Fabrica corruit. «. Nequc laboriofa vel con- Ícquentiarum. Argumentorum , vcl Veritatis Propofi- tionum Examinatio, rem in integrum vnquam reft- tuct.; cüm Error fit (vt loquuntur Medici) in Digeffi- one primá ; qua à functionibus fequentibus non redti- ficauur, Non igitur abfque magnà & euidenti cauísà euenit, vt complures ex. Philofophis ( Aliqui autem corum maximé infignes) Academici fucrint & Scep- tici, qui Scientiz Humanz, & Syllepfium: certitudi- nem füftulerunt ; vltra Verifimilitudinem aut Proba- bilitatem negantes eam pertingerc. : Inficias non iue- rim, vifüm cffe nonnullis, Soctatem, cüm Scientiz certitudinem à fe amoueret, per Ironiam tantüm hoc fecifÍc ; & Scientia diffimulando fmnlafJe ; R.enuncian- do fcilicet ijs que manifefto fciebat; vt co: modo, cti- àm. quz. neíciebat, fcire purarerur. Ncque ctiam in, Recentióre Ácademià, ( quam amplexus cft Ci- cero). illa Opinio 4catalepfie admodüm fincere culta fuit, Erenim qui Eloquentià floruerunt; banc fert Sc&tam fibi defumpferunt, vtin vtramque Partem co- piosé differendi Gloriam affequerentür: vndeà viàillà | rectà, per quam ad Veritatem pergere debuiffent; tan- quam ad Dcambulationes quafdam: amioenas, Animi | caufsà inflitutas, deflexum eft. :: Conftat tamen; noti- nullos fparsim in vtráque Academiá, (vereri & Noua) multó magis inter Scepticos, Acatalepfram: itarn (im- plicitér & integré tenuiffe. | Verüm in lioc maxime ab illis peccatum eft ; quod Seníuum perceptiones ca- jumniabantur ; vnde Scieszizs- radicitàs. euellebarit. Senfus vero, licet fzpenumeró Homines aut fallant, aut deftituant, poffint tamen multà adiuti induftriàad Scientiat füfficere ; Idque non tam ope Iriftrumento- rum (licet & hzc quoquealiquàcx parteprofinr)quam Experimentorum cíus generis, quz Obiecta fübtilio- ra, Lisr& QvisrTvS ra, quam pro Sen:süs Facultate, ad Obiecta fenfa com. prehenfibilia, producere queant. .. Debucrant aucem pouus, Defe&um Hhàcin parte, imputaffe Mentis tum Erronbus tum. Contumaciz, (quz Rebus ipfis mori- gera effetecufar) & prauis Demonftrationibus, & mo- disratiocinandi, & concludendi, ex perceptione fen. Íuum, perperàm inftitutis. «Haec: autem loquimur , non quo. Intelle&ui. detrahatur , aut Negotium to- tum deferatur ; fed quo Intellectui. Auxilia commo- da com;arentur .& fubmini(lrentur ; quibus Rerum Ardua, & Nàturz Obfcuritatem vincere poffunc.:. Ne- mo enim. tàntà. pollet Manüs Conftantià, aut etiàm Habitu; vt rectam lineam ducere, aut perfe&tum Cir- culum circümícribere, manu liberà poffit; quod ta- men ope Regula, áuc Circini faeere in promptu eft. Hac igitur.Res. ipía elt: quam paramus; & ingenti | conatu molimar ; vt fcilicec Mens per Artem fiat Re- | bus par::. Vtque. inueniatur; Ars-quzdam -Zpdicij & | Dirétlionis, qua. catetas Artes, .carüámqüe Axiomara, | atque Opera detegat;. &. inconípectum det-oHance-- rY nim merito defiderari pofuimüs. x: s 4rs ita Indici) (ita enim eam appellabimus) düas ha- bet Partes : Aut enim defertur. Indicium ab Experimentis | ad Experüncnta ; Auvab Experimentis ad Axiomata, quae & ipla noua Experimenta deignent.:. Prigrem: harum Experientiam | Literataim nominabimus , pofteriorem vero. loterpretationem natüra , iue Nouum Organum : | | Priorquidem (vt alibiartigimus) vix pro Zrte haben. : da eft, auc Parte Philofophie, fed pto Sagacitate quàdam; ' vnde cetiàm eam enationem Panis: (hoc nomen ex Fa- | bulà mutuati)quandóque appeliamus: Attamen quem- | admodum .poífit quis, in vià fuà, triplici modo pro- gredi; Aut càm palpat ipfe in teiebris ; Autem alteri us mane ducatur, ip[z param videns ;.. Aut denique cüm Vefligia Lumine adbibitoregat : Similitér cüm quis Ex- Hh perimenta 235 236 /De Zugmentis Scientiarum.» ' perimenta omuigena, ab[que cvlla: [ferie aut Methodo tentet, a demüm mera eft Palpatio : Cüm vero wonnullá «u-. tatuy in experimentando direétione, 49 Ordine, perinde ef. | acfiManu ducatur: Atque hoc illud eft quod per Ex- perientiam.: Literatam intelligimus. Nam Lumen ip- Jur, quod tertium fuit; ab Interpretatione Nature, fiue Nouo Orgáno,petendum cft. | neq nul . Literata Experientia, fiue VenatiofPanis todos Expe- rimentandi tractat : Eam (cim defiderari pofuerimus, neque Rcs fit plané perfpicua) pro rnore-& Inftituto noítro aliquatenus adumbrabimus. Modus Experimen- tandi praecipue procedit, Aut per ariationem. Experi- senti ;. Aut per Productionem Experimenti, Aut per | Tran[lationem E xperimenti ; Aut pex Ipaerfionem E xperi- | anenii; Aut perCompulfonem Experimenti; Aut per ppli- cationem E xperimenuti; ux per Copulationem Experimen- ij; Aut denique per Sortes Experiment. V aera vero | ifti cohibita funt, citra Terminos Axiomatis alicuius in- | ucniendi. Illa enimaltera Pars de Now Qreanojornnem | Tranfitionem Experimentorum in: Axiomatas aut JAxio- | marum in Experimenta, fibi vindicat. — ^ | Variatio. Experimemi fit primó in Materia ; fcilicet, quando Experimentum in iam cognitis, certe Maieriz fcré adhacfit; nunc veroin illi;,qua fimilis funt Speciei, | tentetur : Veluti Cosfectio Papyri,in Pannis Linreis tan- tüm ptobata cft, in fericis minim, (nifi forté apud | Chinenfes;) Neque rursüs in Filaceis, compofitis ex | Setis & Pilis; ex quibus conficitur (quod vocamus) | Camcelotum ; Neque denique in Laneis, Go(lipio, & Pellibus ; quanquamhzc tria poftrema magis effe vi- dentur Heterogenea: Itaque admifceri poffint potius, quam per fc vtilia effe. | Itera Infrtio in Arboribus Frufi- feris, in vfu eft; In Azboribus Sylucftribus, raró ten- | tata; licet perhibetur Vlmum in Vlmüm infitam mi- ras producere Foliorum Vmbras.: Infitio etiàm in Flo- ribus, Lis£gR QvrwNTvs. ribus, rara áddmodüm eft ; licet hoc iam coeperit fieri in Rofis Mufcatellis, que Rofis Communibus fclicitér | inoculantur. Etna Farianem im Carte Rei, inter Vuriationes à. Materiá ponimus.^ Videmus enim S4j- | eulum in Trunco Arboris inftum felicius | pullulare, | quam fi Terre indarur..— Cur non & Semen Ccpz, | Capiti alterius Cepze viridis inditum, feliciàs germi- | net, quara fi nud Terre commiffum fuerit? Acque | hic. Radix pro XYunco variatur; vt hzc res Infitio | | quzdam in Radice videi polit. ^ F'ariatio Experi- | menti fit fecandó in Efficieste * Radij folis per Specula | comburenti&, calore.ita intebduotur, vc Materiam, | que Ignem facile concipiat, accendere poffint: Num &-Radij Lunz, per eadem, ad. leni(limum aliquem Gfadum Teporis a&uari poffünt; vt videamus, v- | | iram Corpora omnia Ceeleftia finc potcftate calida ? Eten Caloris Radioff, pet Speculá (cilicer; intenduntur : Nen etiim 'Calorés'Opaci ( quales fuat Lapidum & Met&llorugti aatequám candeadc) ideni paciuntur; an potiis fadt Lümipis in hàcrePartes nonnullz ?» Item Succiuum (7 Gagates fricata paleastrahuat : Num euàm &adTgnem tepefa&a? — Variatio Experimenti t véruóo 1n Q*ante - circa quod diligens admodum eft adhiben- da Curà, cüm hoc mult. circumfkenc Errores. Cre: dunt enim Homines, auctà aut multiplicatà Quanri- tit-it7, pro ratà augeri aut multiplicari Virtutem. Et hoc feré poftulant & fupponunt, tanquàm Res fit Ma- :hemaátice' cuiufdam certitudinis : Quod omnino fal- fiffimóm: eft. Globus plumbeus vnius Libre à Turri demiffüs -«( puta ) decem pulfüum fpatio, ad Terram defcendit; Num Globus duarum Librarum (in quo Impetus fte; Motéis (' quem vocant ) Naturalis, dupli can debet ) fpatio. Quinque Pulfuum Terram feriec? At ille equali feré tempore defcendet, neque accelera- | biter iox:a Rationem Quanti. Icém. Sulphuris ( puta ) i | LL. Drama 222 297 238 De Zugmentis Scientiarum.» Drachma cvna, Semilibtz Chalybis admifta, eam fluere faciet & colliquari : Nuinigitur Vncia fulphuris, qua- : tuor Libris Chalybis,. ad Colliquationem | fufficiet ? | At illud non fequitur. Certum enim cft, Osffinatio- nem Materie in Patiente, per Quantitatem, augeriampli | üs; quam A&ritatemV irtutis in. Agente. Porto Nimi-- um zqué fallit; ac Patum. Etenim in Excocfionibus, & Depurationibus Meiallorum, Exror eft familiaris ; v&ad | Excoctionem promouendam, aut Calorem. Fornacis, ' aut additamenti, quod inijciunt, molem augeant. Ac- illafupra Modum aucta Operationem impediunt; prop- : tercà quod vi & acrimonià fuà,. multum ex Metallo puro in fumos vertant & afportent ; vt & iactura fiar, & | Maffa; qua remanet, magis fit obítinata & dura. De- bent igitur Homines Ludibrium illud Mulieris Zfopi cogitare ; qua fperárat, ex duplicata Menfu:à Hordci Gallinam fuam duo Oua quotidié parituram, Ar illa impinguata nullum peperit... Pror;às non tutum fuc- rit alicui Experimento Naturali confidere, ni(i facta fue- rit Probatio, & in minore, & in maiore Quam. Ar- ue deV'ariatione Experitnenti. hactenus. ) Produttio Experimenti duplex ; Repetitio, & Extenfto ; Nimirüm; cüm aut Experimentum iteratur, aut ad fubtili- us quiddam corgetur. Repetitionis Exemplum rale fit. Spi- ritus Vini fit ex Vino per Diflillationem vnicam ; eftque Vino ipfo multóacrior & fortior: Nüm ctiàm Spiti- tus Vini ipfe deftillatus, frue füblimatus, feipfum For- titudine zqué fuperabit ? Át Repetitio quoque non abf- que Fallacià eft : Etenim, tum fecunda Exaltatio, prio- ris exceffum non zquat ; tum etiàm Ízpenumceró per Itrationem Experimenti, poft Statum fie Acmen quan- dam Opcrationis, tantüm abeft vt progrediatur Nau | ra, vt potius relabatur. | Iudicium igiturin hác re ad- hibendum.. Item Argestum Viuwn, in Linteo, aut aliàs, inymedio plumbi liquefacti, cüm refrigefcere coeperit, |. infertum, LbisgR QvrsTvs infertum, ftupefit ; nec ampliüs flui.. Nüm & idem Argentum Viuum,fi fzpiüs immiffüm fucrit,ita figetur; vthiac Malleabile? — Extenffonis exemplum tale fic: A- qua in fummo gofita, & penfilis facta, & per roftrum vi- tri oblongum; in Vinum dilutum immerfa, feparabit Aquam Vino ; Vinoinfummum fe paulatim recipien- te, Aquà in imo fübfidente : Nüm ctiàm, quemad- modüm Vinum & Aqua, ( Corpora fcilicet. diuerfa ) hoc ingenio feparantur ; poffint quoque Partes Vini , ( Corporis nimirum integri, ) fubüliores à craflioribus feparari; vt fiat tanquàm Deftillatio per pondus; & in fummo reperiatur aliquid Spiritui Vini proximum, fed forcé delicatius? Itém Magnes Ferrum integrum trahit: Nüm etiàri Fruftum Magnetis, in Diffolutione Ferri immerfíum, Ferruni ad fe alliciet, & fe Ferro obducet? Itém,Verforiii cis Nautice Ícad Polos Mundi applicat: Num etiam cadem vià & confecutione quà Cceleftia? Videlicet, vt fi quis Acum in contrario fitu, hoc cft, in puncto Auftrali;ponat & paulifper tencatac deinde vim omittat: Nüm forte Acus, ad Septentriones fe confe- ret, eligendo potius rotate per Occidentern in Situm defideratum, quàm per Orientem ? Itém, Aram Argen-. tumV iuum, iuxtà pofitumgmbibit. Nüm veró Aurum re- | cipitillud Argentum Viuum intra fe, fine-Extenfione Molis fuz, vt fiat Maffa quaedam ipfo Atiro pondero- fior? Itém;Homines Meinorie forüiunt collpcando Imagines Per/onarum in. Locis, Nüm etiim idem affequentur (mi(fis Locis) & affinméndo A&iones aut Habitus Per- fonis? Atque de Produttione Experimenti ha&tenüs, Tyan[latió Experimenti vriplex; Aut 2: Natura evel Cafuin Artem ; Autab Arté evel Practica alia in aliam; Aut à Parte alicuius Artis in Partem diuer[am eiu[dem. Tran[lationis à Naturá aut (aw in Artem, Ynnumera fünt Exempla: adeó vtornnes feré Artes: Mechanicz, à.te- nuibus Inicijs; Naturd'aut Cafu prebitis, Ortum habu- erint. 229 "De Zugmenti Scientiarum.» erint. Adagio receptum erat, Borrum contra Botrum citi- ns mature[cere : Id quod, de mutuis Amicitiz Operis & Officijs, increbui. | Ar Noflri Cydrz. (Vini fcilicet ex Pomis) Confe&ores, hoc óptiméimitantur. Cauent enim, ncPoma tundantur; aut exprimantur, antequàm nonnullo tempore in Accruos coniecta mutuo con- tàctu maturucrint ; vnde nimia Potás aceditas emendc- tur. Itém,Iridum Artificiofarum Imitatio ex afperfione fpifsà Guttularum, ab Iridibus Naturalibus ex Nube rofcidà, facili ductu tranflataeft. / Itém Modw deffillan- |. di, vel exalto peti, cx Imbribus fcilicet aut Rore; vel exhumili illo Éxperimento Guttarüm; in Patinis, Ollis Aqua bullientis, fuperimpofiris, adhzrentium, defumi potuit. Tonitruaautem & Fulgura imitari veritus quis effet, nifi Operculum Monachi illius Chymici, magno impctu & fragore, fubito in fublime iactum, fubmo- nuiffet. WVerüm quo hzc Rcs magis Exemplis a- bundet, eó pauciora adducere Opus fuerit. Debuc- rant autem Homines, fi illis vrilia inquirere vacaret, Naturalia Opificia & Opcrationes fingulas, attent&, & minutim, & ex compofito intueri; & fecum perpetuo & actitér cogitare, quaenam, ex ipfis ad Artes rransferri poffint. Speculum cnim Artis Natura. Nec pau- ciora funt Experimenta, qua: ab Arte in. Artem, Ícu à Prattied in Pratlicam wansfemi poffunt; licet hoc tariüs in vfu fit. Natura enim vbique omnibus oc- curri; at Artes fingula Artificibus rantüm proprijs cognitz funt. Specilla Ozularia ad. Vifum debilem iuuandum inuenta funt. Nüm & comminifci quis uedt aliquod Infltrumentum, quod Auribus appen- jun Surdafttis ad Audiendum iuuet? Itém JImbalfa. |. mationes 49 Mel Cadauera con[eruant ; Annon poffit ali- quid ex bis, in Medicinam transferri, quod etiàm viuis Corporibus profit » Itém Sigillerum Prattica'in Cea, Cxmentis, & Plumbo antiqua fuit : At hac etiam, Impreffioni LisgRn VINTVS. Impreffioni in Chartis, fiue Arti Typozraphicz, viam monftrauit. Item Salm Coquinariá carnes condit, idque meliüs Hyeme quàm ZEllate.. Annon hoc ad Balnea vtilitér trans&rri poffit, eorumque temperamentum, 2andó opus fuerit, vel imprimendum, vel extrahen- dum ? Item $4], in nupero Experzmento, de ( onelaciati- onibus. Artificialibur, magnas vires ad condenfandum obtinere reperitur. Annom poffit hoc. transferri ad Condenfationes Metallorum ; c&m iampridém no- tum fit, Aquas Fortes, ex nonnullis Salibus, compofi- t5, deijcere & przcipitarc Arenulas Auri , ex Merallis aliquibus, Auro iplo minus denfis? Item. Pictoria | Imagine Memoriam vei renouat. Annon hoc traductum cftin Artem eam, quam vocant, Memorie * De his in genere monitum fit ; Quod nihil ad Imbrem quendam Inuentorum vrilium, corundemqüe nouorum, veluti celitüs deducendum; tantüm valere poffit; quantüm, fi Experimenta complurium Attitim Mechanicarum; vni Homini; aut paucis, qui fc inuicem Colloquijs acuere poffint, in notitiam venerint; vt per hanc, quam dicimus Experimentorum Tranflationem, Axtcs fe mutuo fouere, & veluti commixtione Radiorum, accendere | poffint. Quamuis entm Va Rationaliy per Organum longé maiora fpondeát ; attamen hac Sagacitaz, per Experientiam litevatam, plurinía interim exijs, qua in proximo funt, in Genus Humanum, (tanquàm Miffi- lia apud Antiquos Donatiua, ) proijciet & [parger. Supereft illa Tranffatio de Parte Artis in Partem diuer- pon quz párümi differt à Tranflatione de Arte in Artem : Verüm quia /frres nonnullz Spatia magna occupant, vt etiam Traz[lationem E xperinentorum fet- re intrafeiplas poffint, hanc etiàm Speciem Tran[lationze fubiungete vifum cft. Przcipue, quia magii prorsüs eftin nonnullà Arte Momend. — Plurimum enim ad Artem Medicine amplificándam profuerit, fi. Experi- - Ii mentá - - -— LLÁ———— ——M —— 24.I 242 "De Zlugmenta Scientiarum.» menta Partis iius Medicine de (urationibus Morborum, ad Partesillas de Tuendá Sanitate, & fProlongatione Vi- te transferantur. Si enim Opiatum aliquod infigne, ad Spirituum, in Morbo Peftilent, furibundam Incenfio- nem reprimendam, fuffecerit; non dubitet quifpiam, quin fimile aliquod, debità Dofi familiare redditum, e- tiàm Incenfionem eam. glifcentem, & obrepentem, quz per ZEtatem fit, aliquà ex parte frznare, & re- tardare poffit. | Atque de Tranflatione Experimenti ha- é(tenüs. «31 Inuevfro Experimenti fit, cm contrarium eius, quod Experimento conftàt, probatur. Exempli gratià: ('a- lidum pex Specula intenditur: Nüm etiàm Frigidum? Item Calidiim [e diffundendo, fertur camen potius in Sur- fum : Num etiam Frigidum fe diffundendo, fertur magis in Deorsüm ?. Exempli gratià, A ccipias Bacillum Ferrz- um, illádque in vno fine calefacias ; & deinde erigas Ferrum, parte calefactà fubtüs locatà, in fuperiore parte manu appofità, adtutüim manum adaret ; parte autem calefactà füprà locata, & manu fubtüs, multó tardi. 'üs aduret. Nüm etiàm, fitotum Bacillum caléfiar, & Finis alter Niue, vcl. Spongià, in Aquá frigidà, tin&tà, madefiat; Si Nix aut fpongia fuperius locetur, nüm (inquam) Frigus deorsüm mittet citius, quam inferi- üs locata, fursüm ? | Itém; Rai, folis fupra Album diíTi- liunt, fupra Nigrum congregantur : Nüm etiàm Vm- bra fuper Nigrum difperduntur; fuper Album con. | gregantut? Id quod in loco tenebrofo, Luce per Fo- ramen exiguum tantüm iminifsà, fieri videmus, vbi | Imagines Rerum, quz foras funt, fuper Papyrum quz | Alba cft excipiuntur, fuper Nigram minimé. Item, Vena Frontis ad Dolorem Hemicranicuminciditur : Nüm etiam Hemicranium fcarificatur ad Sodam? Atque dc Inuerfione Experimenti hactenus. . Compulfio Éxperimenti fit, vbi vrgetur & producitur Experi- |. LisrkR QviNTvs. Experimentum , ad Annihilationem, vel Priuationem Virtuas : In reliquis enim Venationibus , Fera capi- tur tantüm ; At in iftà, occiditur... Exemplum Cowpul- fonis tale eft. Magnes Ferrum trahit :./. Vrge ergó Fer- rum, aut vrge Magnetem, vt amplius non fiat. Ác- tractio : Veluti, nüm forté fi Magnes vítus fucrit, aut in Aquis Fortibus maceratus, virturem fuam depo- net, aut faltém remittec?. Contrà, f1 Chalybs, aut Fer- rum in Crocum Martis redigantur, velin Chalybem quem vocant Przparatum, vcl etiam in Aquá Forti fol- uantur, nàm adhuc caalliciac Magnes ? Rursüs, Mag- nes Ferrum trabit per Vniuerfa, qux nouimus, Media ; Nempe fi interponatur Auram,: Argentum, Virum: Vrgeigiur aliquod. Medium, fi fieri pofl quod Vir- tutem intercipiat ; "Probecur Argentum Vinum ; Pro- bentur Oleum, Gummi , Carbo ignitus, & alia, qua: adhüc probatanon func, — Icém, ftrodicta funt nuper Perfbicilla, qux Viübilia Minuta; miris, modis multi- plicent. "Vrge vfum eorum; vel ad Species tam pu- fillas, vc 'ampliàs non valeariz; vel ita grandiüfculas, vt confundantur. Scilicet, Nüm potermtilla in Vri- nà, claré^detegere ca, qux alils non perfpicerentur? Nüm poterint in Gemmis, ex omni parte puris , & ni- udis, grana aut nubéculas coufpicienda dàre ». Nüm | & Puluifcula.in Sole (qux Democrito pro Átomis | fuis, & Principijs Rerum, falfiffimé obijciebantur) ran- | quam Corpora grandiufcula monftrare?: Nüm . Pul- uerem craffiufculuti ,. ex Cinnabari, & Cerufsá; ira Oftendere diftributum, vt appareaat hic: Granula. Ru- bra, illie Alba ?- INüm rursus, Imagines maiores ( pu: tà Faciem; Oculum; .&c.) in/gantunr multiplicatas oftendere; in quantum, Pulióem , aut. Vermiculum? .Nüm Byffum, aut; hüiufmodi /"Texile. Linteum de- | licatius, &^pauló' apertius, ira foraminatum -offen- , dere, ac. fi'effet Rete? "Verüm in. (Compulfonibus Ex- |o Pu. erimentoruim i ——Ó. E. pce dvUet- Aut ow rer wo 244 "De Zlugmentis Scientiarum.» perimentorum minüs moramur, quia feré extra limites Experientia Literate cadunt, & ad CaufJas, & Axioma- t4, & Nouum Organum potius Ípedant. — Vbicunque enim fit Negariua, auc Priuatiua, aut Exclufiua ; coc- pit iam praberi Lux nonnulla ad Iguentionem Forma- rum. Atque de Compulfrone Experimenti hactenüs. Applicatio Experimenti mbil aliud eft, quàm ingeni ofa Traductio cius, ad Experimentum aliud aliquod v- tile. Exemplum rale fit. Corpora queque fuas babent Dimenfiones, fta pondera: Aurum plus Ponderis, mi- nus Dimenfionis quam. Argentum ; Aqua quam Vinum. Ab hoc traducitur Experimentum vtile; Vt ex Menfurà impletà, & ponderecxcepto, peffis digno- fcerc quantjflh Argenti fuerit admixtum Auro, vel A- quz Vino; quod fuit cipe. illud Archimedis. Iter, Carnes in nonnullis Cellis citius putrefiunt, quàm in alis : Vile fuerit, Experimentum hoc traducere, ad digno- Ícendos Aeres, magis aut minüs falubres, ad Habitati- onem ; vbifcilicet Carncs diuuiüs vindicentur à Pure- dine: Poffit idem applicari, ad reuclandas Salubriores aut pefülentiores Tempeftates Anni. . Verürm innume- rafunteiufmodi. Euigilent modó Homines, & Oculos perpetuó,aliàs ad Naturam Rerum,aliàs ad Vfus Huma- nos vertant.Atque de 4pplicatione Experimenti hactenus. Copulatio Experimenti eft. Applicaionum Nexus & Catena; cüm qua firgula profutura non fuiflent ad. | vfum aliquem, connexa valeant : Exempli gratià ; Ro/ar aut Fructus ferotinos babere cupis ; Hoc fiet, fi Gemmas | pracociores auellas; Idem fiet, fi Radices, víque ad Ver adultum, denudes, & Acriexponas; At multó ma- gis fi copuletur vtrunque. Itém, Adrefrigerandum max- ime faciunt. Glacies, (9. Nitrum ; Vtrunque commixtum multó magis. Verüm & hac rcs per Íe perípicua eíl. Attamen fallacia ei fepe fubeffe poflit, (vc & omnibus, vbi defunt Zxiomata) Si Copula fiatex Rebus, qe uerfis, | Lisrg. Qviurv& uerfis, & quafi pugnantibus modis, operantur. Atque de Copula:ionz Experimenti hactenus. Reftant Sorzes Experimenti. Hic ver Esperimen- tandi Modus, plane Irrationilis eft, & quafi Furiófus; cüm aliquid experiri velle Animum fubcar, non quia aut Ratio, aut aliquod aliud Experimentum ce ad illud deducar, fed prorsüs, quia fimilis res adhuc nunquàm tentata fuit. Haud tamenício, an in hàc ipsa re ( de quànunc agimus ) non aliquid magn: lateat : fi in- quam omnem Lapidem in Naturà moucas. Magna- lia enim Naturz feré extra vias tritas, & Otbitas notàs iacent, vt etiàm Abfurditas rei aliquando iuuct. A: fi Ratio fimul comitetur ; id eft, vc & manifeitüm fic, fi- mile Experimentum nunquám tentatum fuiffe, & ta- men Cauffa fubfit magna cur tenetur ; tum veró hzc rcs ex optimis eft, & plaaé Sinus Naturz excutit. Ex- empli gracià: In Operatione Ignis fuper aliquod. Corpus Naturale, alterum horum hactenüs femper euéair, vt autaliquid euolec, ( veluci Fladitáa, & Fümus;in Com- buftione vulgari) aut faltém fiat Separatio Partim lo- calis, & ad. nonnullam diftantiam, vt in Deftillátione, vbi fecesfübfident, vapores in Receptacula, poitquàm luferint, congregantur. At Deffillationem Clau[am, ( ita enim eam vocare poffümus ) niemo moridlium adhüc tentauit: Verifimileautem videtur vim Caloris, fi in- tra Clauftra Corporis; fua in alterando edat facinora ; cüm nec iactura fiat Corporis, nec età liberatio ; tüm demüm hunc Materiz Proteum; veluti Manicis deten- tum, ad complures transformationes adacturam ; fi modo Calor ita temperetur & alternetur, vt non fiac Vaforum Confractio. Eft enim hzc res Matrici fimilis Naturali, vbi Caloroperatur, nihil Corporis aut eniitti- tur, aut feparatur : Nifi quod in/Matrice coniungatur Alimentatio: Verüm -quatenüs ad Verfionemn eàdem xes videtur; : Talesigitur funt $orzes Experimenti. Illud 245 n mmi i MMC aiat o — M — 24.6 /De Zlugmentis Scientiarum.» Illud interim, circa huiufmodi Experiméta,monemus; vt nemo Ánimo concidar, aut quafi confundatur, fi Ex- perimenta; quibus incumbit, Expectationi fuz nou rc- fpondeant. Ecenim quod fuccedit, magis complacet ; at quod non fuccedit, fzpenumeró non. minüs informar. Atque illud Ícmpér in Ánimo tenendum (quod perpe- tuo inculcamus ) Experimenta Lucifzra, etiàm adhuc, magis quam Fructifera ambienda effe. Atque de Lire- rat Experientia hac di&ta fint, qua: ( vt iam ante dixi- mus ) Sagacitas podus eft, & Odoratio quzdam Vena- tica, quam Scientia. De Nou Organo autem filemus; neque de co quicquam przlibamus ; Quoniàm de co ( cüm fit resomnium maxima) Opus integrum ( annu- ente fauore Diuino ) conficere nobis in Animo eft. Ca»vr IIl. Partitio Inuentiue. Argumentorum, in Promptuariam; c? Topicam; P?artitio Topicz, is Generalem; (7 Particula- rem, Éxempliin Topice Particularis, in Fnquifuione, De Graui 7 Leu. a - "je SS el NS SN » M a Cal os ij Nuentio Argumentorum, Inuentio proprie non efl... Ipuenire eüm eft ignora Dete- gcre, non anté cognita recipere, aut re- uocare. Huiufce autem Znuentionis víus cm atque Officium nonaliud videtur, quam ex Mafsà Scientiz,. que in Animo congefta & recon- dita eft; ea qua ad rem, aut Quzflionem inftitutam fa- ciunt, dextré depromere. Nam cui. parüm auc nihil; de Subiecto quod proponitur, innotuit, ci Loci ]uentionis non profunt ; Contrà,.cui Domi paratum pio. cdm em Q-473 - Y Soie Y D ; 24 e S e.- YA Lisz& Qvriwurvs. Rem adduci poflit ; is etiam abfque Arte, & Locis Ts- uentioniz, Argumenta tandem (licet non ita expedité & commodé) reperiet & producet. Adcó vt hoc ge- nus Inuentionts ( ficut diximus) Inuentio proprié non fit; fed Reductio tantüm in Memoriam, fiue Sugge- ftiocum Applicatione. Attamen, quoniàm Vocabu- lum inualuit, & receptum eft; vocetur fané Inuentio ; Siquidem ctiam Ferz alicuius Venatio, & Inuentio, non minus cum illa intra Viuariorum Septa indagetur,quam cüm in Saltibus apertis, dici poffit. Mi(lis veró Ver- boram fcrupulis, illud conftet, Scopim & Fineni huiufce rei; effz promptitudinem quandam, & expedi- tum Víüm Cognitionis noftrz, potius quàm eiufdem Amplificationem, aut Incrementum. | ^ Atque vt. parata fit ad differendum Copia , duplex Ratio iniri poteft : Aut. vt defignetàr, & quafi indice monflretur, ad quas partes Rem indagare oporteat ; atque hzc cft ea, quam vocamus Topicám. Aut vt jam anteà compofita fint, & in vfum repofita Argu- menta, circá eas res; qua frequetitiüs incidunt, & in Difceprationem. veniunt ; atque banc Prompruariam nominabimus. Hzc autém pofterior tanquàm $ziez. tie Pars , vix dici meretur; cüm iri Diligentià potius confiftat, quàm in. Eruditione aliquà artificiosà. Ve- runtamén hàc in Parte Ariftoteles, ingeniose quidem, Íed tamen damnosé, Sophiftas fui temporis deridet, in- quiens; Perinde illos facere, ac ff quis calcearium profe/Tur, rationem calcei conficiendi non doceret ; [ed exhiberet tan- nim calceos complurimos, diuerfz tam Forme, quàm Mag- nitudinis. Attamen hic regetere liceat; Calcearium, Írinofficinà nil Calceorum haberet, neque cos confa- ctct nifi rogatus ; egenum prorsüs manfurum, & per- paucos inuenturum Ermptores. « Sed lotigé aliter Sal. uator nofter, de Diuina. Scientia vetba faciens, inquit, Omnis Scribadotku: in. Regno Celorum, fimilis efl Homi- [//1 147 248 De Zugmenta Scientiarum.» ni Patrifamilias, qui profert, de Tbe[auro fuo, nouaqz V e- tera, Videmus euam priícos Rhetores Oratoribus pracepiffe vc przfto haberent Locos Communes varios, jam pridem adornatos, & in vtramque partem tra- &atos & illu(tratos : Exempli gratià : Pro Sententia Le- gis, aduer[us Verba Legis; 42. € contrà: Pro Fide Mrgt mentorum, aduerfus TefHimonia; 49 € contra. Cicero au- tem ipfc, longà doctus Experientià, plané afferit, poffe Oratorem diligentem & fedulum, iam prz meditata & claborata habere, quecunque in Diíceprationem veni- ent; Adcó vr in Cauffz ipfius AGtione, nihil nouum aut fubitum inferi neceffe fuerit, przter Nomina noua; & Circumflantias aliquas fpeciales. At Demofthenis Di- ligentia & Sollicitudo eo víque proceíffit, vt quoniam primus ad Cauffam Aditus,& Ingreffus,ad Animos Au- ditorü przparandos, plurimüm virium haberet ; operz- pretium putaret, complura Concionum & Orationum Exordia, componere, & in promptu habere. Atque hac Exempla & Auctoritates, meritó Ariftotelis O- pinioni przponderare poffint, qui nobis Auctor foret, vt Pefliarium cum Forfice commutaremus. Itaque non fuit omittenda hzc Pars Doctrine circa Promptu- ariam, de quàhoc loco fatis, Cüm enim fit vtrique, tam Logicz, quam Rhetoricz communis; vifum cft cam hic inter Logica cursim tantum. perítringere; pleniorem eius Tractationem, ad Rhetoricam rcij- cientes. Aaa Partem alteram Jpmentine, ( nimirum Topicam ) parci- emur in Gegeralem ; & Particularem : Generalis illa eft, quz in Dialectica diligenter, & abundé tractata eft; vt in eius Explicatione morari non fit opus. Illud tarnen obitér monendum videtur; Topicam iftam non ran- tüm in ÀÁrgumentationibus, vbi cum alijs Manum c ferimus; verum & in Meditationibus, chm uid nobif cum ipfi commentamur, aut reuoluimus,valere. Imo, | neque bt. [* NE i À—— M Lisz& Qviwrvs, neque folunmodoó in hoc fitam effe, vt inde fiat Sug- geftio aut Admoniao, quid Afrmare aut Afferere ; ve- rüm cuàm quid Znquirere, aut Interrogare debeamus. Ar prudens Js£errogatio, quafi Dimidium Scientiz. Re&té fiquidem Plato, Quj aliquid querit, id ipfum quod querit, generali quadam notione comprebendit ; aliter qui fieri pote[], cot illud cum fuerit inuentum, agno[cat 2. 1dcir- có quo amplior & certior fuerit Aaticipatio noflra ; eo mapis diredta & compendiofa erit Inuefligatio. Iidem igitur illi Loci; qui ad Iatelle&tàs noftri Sinus intra nos cxcutiendos, & congceítamillic Scientíam dcpro- mendam, conducent;. eciàm ad Scientiam extrinfecüs hauriendam iuuabunt ;. Ira vt fi pracíló fuerit quis Rei gnarus & peritus, commodé & prudentér dc cà inter- rogari à nobis po(lit; & fimilitér Auctores, & Libri, & Partes Librorum, qui nos de jis qux quzrimus, edoceant & informent, vrilitér deli;i & euolui. At Topica PParticularis, ad ca qua dicimus, long? confert magis, & pro Re frudtsofiffimà habenda eft. Illius cercé Mentio letis à nonnallis Scriptoribus fa- &a eft ; (cdintegré, & pro rei dignitate, minimé tracta- ta Verüm miffum facientes Vitium i]lud & Faftum,qua nimiüim dià regnarunt in Scholis ;; Videlicer, vt qua raíto fint, infinità Subtilitare perfequantur ; qua pau- 6 remotiora, neattingant quidem ; Nosfanà Topicam Particularem, tanquam Rem apprime vtilem ample. &imur ; hoceít, Locos Inquifitionis & Inuentionis, Pay. tieularibur Subieékis & Scientijs appropriatos.. Illi au. tem, Mixturz quzdam funt, ex Logica, & Materi4 ipsápropria fingularum | Scientiarum. | Fatilem. enim effc conftat, & angufti cuiufdam Animi, qui exiftimet Artem, de Scieias inueniendis, perfe&am iam à Prin- cipio, excogitari & proponi pofle; eandemque poftcà in Opere poni, & exerceri debere. t certó Íciant Ho- mines, Artes intieniendi folida 09 veras, adole[cere Q9 In. | K k crementa LL do beati NUUS VGL s 4 eros v. ». : 249 De Zuementü BSctentiarum.» crementa fumere, cum ipfis Inuentis: Adeo vt cüm quis | primüm ad perícrutationem Scieztie alicuius acceffe-- rit, poffit habere Praecepta Inuentiue nonnulla. vtilia5 | poftquam autem, ampliores in ipsà Scientiá progreffüs ! fecerit, poffit etiàm, & debeat, noua Inueéntionis Pr&- cepta cxcogitare ; qua ad vltetiora eum felicius dedü- cant. Similiseft fané hec ResViz inicz in Planitie: poftquàm enim Viz partem aliquam fuerimus emen- fi; non tantüm hoclucrati fumus, vc ad exitum Itine- ris propius accefferimus; verum ctiàm vt, quodreftat viz, clarius profpiciamus : Eodem modo, in Sciezíijs, gradus Itineris quifque, ea quz à tergo reliquit, prater- uectus, etiamilla quz fuperfunt, propiüs dat in con- ípe&tum. . Huius autem Topice Exemplum, quo- 1nàm eam intcr Def derata reponimus, fabiungere vi- fum eft. | : Topica Particularis, fene Articuli Inquifitionis de Grau Q2 Leui. | Ji 1. Op Nquiratur, qualia fimt Corpora, que Motàs Gra- li fumi fia]ceptibilia , qualia, que Leuitatis ; G7 fi que fint Medis, fiue Adiaphorz Naturz ? 2. Po? Inquifitionem de Grauitate (7 Leuitate Sim- plicem, : procedatur. ad Inquifitionem. Comparatam ; Qua nimirim ex Grauibus plus ; que minüs pondcrent, in.codem Dimen[o? Etiam, qua ex Leuibus celeriüs fcran- turzz. altum, que vardius ? | s. Inquiratur de eo quod poffit 49 operetur Quan- tum Corporis 44 Motum Grauitatis. 4rqui «videatur boc primo ajpectu quaf [uperuacuum ; quia Rationes Mo- tàs debeant fequi Rationes Quanti : fed. ves aliter fe:ba- bet ; Nam licet in. Lancibus, Quantitas Grauitarem Cor- poris pfw compenfet ("viribus Corporis condique E. tibus Lisz& QviNTvS. 251 tibus per Repercuffionem, fue Refrflentiam.: Lancium evel Trabis) iamen cobi parua. datur. efiffentia ( veluti in ecafu Corporum per erem ) Qaantum C 2orporis p rim «valet, ad lnckauonem. Defcensüs : Cum viginti ponto Plumbi, GG Libra vna, eodein ford. fpatio cadat. 4. lnquiratur cotriim Cuantum eodeni it augeri poffit; ^vt Motus Grauiracis. prorsus eimeiusg ep ft ig Globo Terre, qui penfrlis ef, non cadit? Vtrum igitur point «[]e alie Maff tam grandes, cot [2 ibfa fuflentent? Nam Latio ad Centrum Terr« Res fictitia efl , Atque omnis Maja grandis, Motum Lationis quemcunque pu, nif ab alio Appetitu fortiori cvincatur. $- Inquiratur de eo, quod poffit 9 opérer Refiflen- tja Corporis Medij, «vel occurremtis, ad Regimen Mo- ts Grauitatis : Corpus vero defcendens, aut penctrat. 49 feet Corpus occurrens ; Aut ab eo Sitticur : $7 penetret, | Jit Penetratio , fut cum leui Refiflentiá, cytin deve, Jut ] eun fortiori, "vt in Aquá : Si Siftatur, fiffitur aut. Refe- | flentia difpari, «obi ftt Pregrauatio ; eot ff Lignum [uper- J| ponatur Cere ; Aut equa, cvelutà fi. aw fiperponatur 4. que, aut Ligaun, eiu|dem generis Lzegno:, Id quod appellat Schola ( Apprebenfioue quadam inani ) Non ponderare corpus nifiextra locum fuum «Atque bac oinia Mo- tum Grauitatis variant : Aliter enim mouentur Grauia in Lancibusaliter in Deca[u, Etiam alitér (quod mirum cvi- deri poffit )in Lancibus pendentibus in Aere,alitér in Lanci- us immerfis in JÁqua; Aliter in Decafu per Aquam;aliter in odi fiue V eékis fuper Aquatia. 6. Inquiratur de eo, quod poffit 07 operetur Figura Cor- poris dcícendentis, adregendum Motum Granitatis eve- | lui Figura Lata cum tenuitate, Cubica, Oblonga, Rotun- dt, Pyramidalis; & quando fe evertamt Corpora, quando e4- | dem, qua dünittuntur, pofitura do cg 7. Inquiratur de eo, quod pofiit 49 operetur Continu- aio & Proereffio ipfius Casáüs fiue Defcensüs, ad boc, Kkz2z eot 252 "De Augmentii Scientiarum.» | evt maiori incitatione (9. impetu feratur : Et. quá propor- | tione, 49 quou[queinualefcat illa Incitatio? frquidem cus- | teres leui. Contemplatione opinati funt, (cum Motu Na- turali fit ifle) eum perpetuo augeri &7. intendi. 8. Inquiratur de eo, quod poffit «7 opzretur Diftantia, aut proximitas Corporis deícendentis à Terrà, 42 Porc, evt celeriks cadat, aut tardis, uut etiàm non omniub, ( f modo fuerit extra Orbem A&uitatis Globi Terre, que Gil- berti opinio fuit: ) Atque fimul de eo quod operetur Yramet- fio Corporis Defcendentis magz; in profundo Terre, aut Collocatio eiufdem propiis ad Superficiem Terrz : Etenim bec res etiàm Motum coariat, cot Operantibur in Minerts perfpeétum eft. | :]) o. luquiratur de eo, quod poffit 42" operetur Differen- tia Corporum, per qua Motus Grauitaris diffunditur. & communicatur : Atque cvtrim equé communicetur per. Corpora Mollia 47 Porofa, ac per Dura 47. Solida : eve. luti fi. Trabs Lancir, ft, ex altera parte Lingule, lignea, ex alterá, argentea, (licet füerint redu&ke adidem pondus, ) evtrim non progignat evariationem in Lancibus ? Similiter, vtrüm Metallum, Lanza Vefica inflate, [uper-impofi- tum, idem ponderet, quod in Fundo Lancis ? : I0. Inquiratur de eo, quod poffit «7 operetur, in qom. nicatione Mots Grauitatis, Diftantia Corporis à Libra- mine; Hoc eff, cita i? fera Perceptio Incubitüs, fue De- preffionis : Velutiin Laneibw,, cubi altera Pars Tyabis eff | longior (licet redu£ka ad idem Pondus) an inclinet boc ip- fum. Lancem? Aut in Tubis arcuatis, cobi longior pars cer- té trabet Aquam, licet breuior pars ( facta fcilicet cupa. cior ) maiw contineat pondus Aqua ? "il 11. Inquiratur deco, quod poffit Intermixtio fiue Có- I pulatio Corporis Leuis, cum Corpore Graui, ad eleun-. dam Corporis Grauitatem , evt in Pondere Animalium Fi-. uorum, q7 Mortuorum ? x 12. Inquiratur dekectetis Afcenfibus, t? Defcenfibus | Para- ||. N N 1 l;isg& Qviurvs. 253 | Parum Leuiorum & Grauiorum in vno Corpore in- te3ro : coude ffant fepe accurate Separationes ; Vt in 3 : tratose Pini C7? Aquae; im Aftenfione Floris Latis , QG fimilibu ? 13. NE que fit Linea, €? Directio Motüàs Gra- uiratis; «7 quatenus. fequatur cvel Centrum Terre, id eff Maffzm Terra 5 evel Centrum Corports ipfus, ideft Nix- um Portum elut. Centra. enim illa ad. Demonf[fIrationes apta funt. im Natura nibil cvalem. i4. lpquiratur, de Comparàtione Motüs Grauitatis, cum Moribus alijs ; quos fcilicet vincat, quibus cedat ? eveluti in Motu ( quem appellant ) violento, Motus Gra- uitatir compe[citur ad Tempus : Etiam, cm Pofdw longe mau Ferri, ab exiguo. Magnete attollitur, cedit Mots Grauisatt, Morti 3ympathie. Inquiratur dc Motu Aeris, "ptrim feratur Jfirsim, uid tanquam Adiapboru ? Quod difficile eff. inuentu, vif per Experimentaaliquaexquifta : Nam Emicatio Ae- ru in fundo Aqua, fft potis per Plagam Aque, quàm, per Motum Aaris ; cum idem etiàm fat in Ligmo. Aer autem Aeri commiflu nihil prodit, cium non minis Leuitatem exhibeat Aer in 4zre, quam Grauitatem Aqua in Aqua ; In Bulla autem, exili obducta pellicula, ad tempus at. 16. lnquiratur, quis fit Terminus Leuitatis?. Neque enim quemadmodum Centri Terra po[uerunt Cenjyum Gra- uitatis, volunt ( credo ) vt vltima Conuexitas Coli frt Ter- minus Leuitatis : An potis, cvelutà Grauia cvidzntur eosf- que ferri, cot decumbant, 47 tanquàm ad Immobile , ita Leuia coti[que feramur, «vt rotari incipiant, Q7 tanquàm ad Motum fime Termino ? 1. Inquiratur, quid in Cauffa fit, cur Vapores & vou[que im altum, ac fita efd Regio ( quam b Media. Aeris, ferannar ; ctun &9 crafftufcule fent Materie, 7 Radij [olis per Vices (noctu fciltcet ) ee[fent* b 18. Inquiratur de Regimine Mots Flammz in fur- : : ELM : De Zugmentis Scientiarum o T) fum ;' quod eo ab(irufius eff, quia fingulis momentis flam- ina perit nifi. forig im medio Flammarum Maiorum ; Etenim Flamme abrupte à. Continuitatz fua, parum du- rant. 19. luquiratur de Motuin furfum ipfius AGtiuitatis Calidi ; eveluti cm. Calor in Ferro candente, citis glifcit in [ursium, quamin Deorsum * Exemplum igitur Topzee Particular: tale fit: lllud in- terim, quod monere occapimus, iterüm monemus, Nempe vt Homines debeant Topicas Particulares fuas alternate, ita vt poft maiores progreffus aliquos, in Inqui- fiionc fa&os, aliam & fübinde aliam infituant Topi- cam ; fimodo Scientiarum Fafligia confcendere cupiant. Nos autem Topieis Particularibur vantüm tribuimus, vt proprium Opus de ipfis, in fübic&tis Naturalibus digni- oribus, & obfcurioribus, conficere in Animo habeamus. | Domini enim Quzílionum fumus, Rerum non itém. '| Atque de Inuentiua hactenus. L [-1-C-| ) 4C 9 & i: C D epi eee me) (Cd CAPYT AGENS NOSECS NGRCNB RESCUE RCEFRUES TTD RDSERE OMM lis&g&R QviNTVs, Car»vr IIII. "Partito! Avtis Iudicandi, i» Iudicium per Inductonem ; c7. per. Syllogimum. Quorum prius. aggregatur Organo INouo. T'artitio prima udici] per Syllogifmum, in Redu&tionem Réctam ; c? Inuerfam. "Partitio fecunda eius in Analyücam, (o Doctrinam De Elenchis. |. Partitio Do- | — &rinz de Elenchis, i? Elenchos Sophi£-. | matum ; Elenchos Hermeniz; c7 Elen- E chos Imaginum fiue Idolorum. *Partizio | Idolorum, zs 1dola/Tribus ; Idóla Spe- .:..€8s; «sg Idola Forr. : el Jpendix Artis Í ** dicandi, videlicet de" Analogià Demon- ftraionum pro Natura Subiedi. — -— ES R anfeamus nunc ad. Iudicium, fiue Arte h 2 ludicandi , in quà agitur de Naturá Pro- m ESO barionum fme Demon[frationum. Yn Arte 20 221 [2-85 2 : fl^ T4 . px ac N LM autem iftà Judicandi ( vtetiàm vuleó re- d oM eg - OT 77 ceptumeft ) aut per Inductionem, aut fer Syllezifintim: concluditur. Nam Esthymemata, & Ex- empla, dorum duorum Compendia tantum funr. —. At quatenus ad. Iudicium, quod fit per Ieductionem, nibil elt quod nos detinere debear :/ Vno fiquidem codem que Mentis opere, illad quod quaritur, & inuenitur, & iudicatur, Neque. enim per Medium aliquod re; | Seníu. : Quippe fenfus in Obictis fuis primarijs, fi- mul tranfigicur, fed immediaré,codem feré modo, quo ffitin | 255 256 De Zlugmenta Scientiarum.» mul & Obiecti Speciem arripit, & cius Veritati con- | fentit. Alitér autem fit. in S5llogifmo ; cuius Probatio immediata non eft, fed per Medium perficitur. Itaque alia res eft Ipuentio Medij, alia Iudicium de Con[zquentia Argumenti. Nam primo difcurrit Mens, pofteà acqui- efcit.. Ac Induction: Formam vitiofam prorsüs valere iubemus ; legitimam ad Nouwm Organum remittimus. Itaque de Judicio per Induttionemhoc loco fatis. : Dc illo altero per $yllogifmum quid. attinet dicere ; cüm füubriliffimis Ingeniorum Limis, hzc res feré attrita fit, & in multas minutias redacta? Nec mirum, cüm fitres, quz cum Intelle&u humano magnam habeat Sympathiam. Nam Animus humanus, mitis modis ad hoc contendit, & anhclat, vt non penfilis fit, fed -nancifcatur aliquid fixum & immobile, cui tanquàm Firmamento, in Tranfcurfibus & Difquifitionibusuis, innitatur. Sané quemadmodüm Ariftoreles probare coriatur inueniri in'omni Motu Corporum , aliquid quod quiefcit; & Fabulam Antiquam de Adlante, qui | ipfcere&tus Coelum humeris fuftinuit, perelegantér ad Polos Mundi traducit, circa quos Conuerfiones expe- diuntur: Similitér magno ftudio appetunt Homines, aliquem habere intra fe.Cogitanonum Aclantem, aut Polos, qui Intelle&ás Fluctuationes & Vertiginces ali- quatenus regant ; Timentes fcilicet, ne Coelum ip'o- rum ruat. lraque ad Principia Scientiarum conítitu- enda przproperé feflinarunt ; circa que omnis Difpa- taüonum varietas verteretur, finc periculo Ruin & Casüs: Nefcientes profectó cum, qui certa nimis pro- peré captauerit, in dubijs finiturum ; qui autem Iudici- um tempeftiué cohibuerit, ad certa peruenturum. Manifeftum eft igitur, Artem hanc Iudicandi per $yllo- gifmum, nihil aliud effe, quam Reductionem Propofi- | uonum ad Principia, per Medios Terminoy. — Principia | autem confenfu recepta intelliguntur, atqueà Quzfti- | : one Lissn QviurTvs. one eximuntur. At Terminorum Mediorum Inuen- tio, libero Ingeniorum Acumini & Inueftigationi per- mittitur. Eft autem Reducioilla duplex, Diretia fci. licet ; & Inuerfa, Direéía eft, cümipfa Propofitio ad ipfum Principium reducitur : Id quod Pro/atio Offen. tia vocatur. Iuer[z ft, càm Contradictoria Propofiti. onis tcducitur ad Contradictorium Principij; quod vocant Probationem per Incommodum. Numerus ve- ro Terminorum Mediorum, fiue Scala eorum | mi- nuitur, aut augetur, pro remotionc Propofitionis à Prnoapio. |. His pofitis, partiemur Artem Indici. (ficut vuleó feré folet ) in Analyticam ; & Dottrinam de Elenchi ; Altera indicat, altera cauet: 4zalytzca enim veras For- mas inftituit, de Confequentijs Argumentorum; à uibus fi varietur, fiuc defle&atur, vitiofa deprehen- ditur effe Conclufio $ Atque hoc ipfum in fe Elen- chum quendam, fiue Redargutionem. continct. Re- éum enim (vt dicitur) E* (ui Index ef], 47 obliqui. Tuut- fimum nihilominus e(t E/ewcbos, velati Monitores adhibere, quó facilius detegantur Fallaciz, Iudicium a- lioquinillaqueacurz. In dgalytic veró nihil defiderari reperimus; quin potiüs oneratur Superfluis, quàm in- disct Acceflionibus. Dottrinam de Elenchi, 1n tres Partes diuidete placet: Elenchos Sopbifinatum; Elenchos Hermenis ; «9. Blenchos Imaginum Íiae. ldolorum. | Doctrina de Elenchis Sophif- mátum apprimé vtilis eft : Quamuis enim pinguius Fal- laciatum Genus, à Senecá, non infcité comparetur cum Praftigiatorum technis ; in quibus quo pa&o res gera- tur neícimus, alitér autem 1e habere rem quam vidc- tur, fatisnouimus :. Subtilioratamen Sop/ifmaza, non folüm id praftant, vt non babeat quis, quod rcfpon- dear ; fed & Iudicium ipfum ferio confundunt. Hc Pars de Elencbis Sophifinatum praclaró tra&tara El eft 257 De Zugmentis Scientiarum.» hüc mdiüs, quoad Exempla : Neque illud tantüm in Perfonà Sophiftarum Antiquorum (Gorge, Hippie, (Protagore, Euthydemi, & reliquorum) verüm etiam in Perfonà ipfius Socratis, quicum illud femper agat, vt nihil affirmet, fed à Ceteris in medium adducta infir- met, ingeniofiffimé Obiectionum, Fallaciarum, & R.e- dargutionum Modos expreffi. Itaque in hàc Parte, ni- hil habemus quod 4efideremw. lllud interim notan- dum; quamuis Vfum huius Doctrine probum, & przcipuumjyin hoc pofuerimus, vt redarguantur fophif- mata ; liquido nihilominüs patere, Vfum eius degene- rem & corruptum, ad Captiones, & Contradictiones perillaipfa Sophifmarta flruendas & concinnandas IE Care. Quod genus Facultatis, etiàm pro Eximio habe- tur, & haud paruas affert Vtilirates. — Licet. eleganter introducta fit à quopiam illa Differentia inter Orato- rem,& Sophiftam; quod alter tanquàm Leporarius Cur- fu przftet ; Altertanquam Lepus ipfc Flexu. Scquuntur Elenchi Hermeni«;ita cnim(vocabulum po- tius quam Senfum ab Ariftotele mutuantes) cos appel- labimus. Redigamus igitur Hominibus in Memori- am, ca quz à Nobis de Tranfcendentibus, & de Aduenti- tjs Entium Conditionibu, fiue Adiunéiis (càm de PAi- lofophiáprima agcremus) fuperius didafunt. — Ea funt, Maiu, Minu; Multum, Paucum , Prius, Poflerius ; Idem, Diuerfum ; Potentia, Miu, Habitus, Priustio; Totum, (Partes ; Agens, Patiens ; Motu, Quies ; Bins, Non Ens; & fimilia. Inprimis autem meminerint & notent, dif- ferentes eas, quas diximus, harum Rerum Conrempla- tiones; videlicet quod poffint inquiri vel P5yficé; vd Logicé : Phyficamautem circa eas Tractationem, P/ilo- Jophie Prima affignauimus : fupereft Logica; Ea veró ipfacft Res, quam in prafenti, Dacrinam de Elenchi Hermenie nominamus. Portio certe eft baec m ana efíLab Ariftotele, quoad Pracepta : Etiàm à Platone ad- |. l:s&R QviNTv& ies & Communes; vtin omnibus Difputationibus v- bique intercurrant; adeó vt nifi accuraté, & anxio cun iudicio, ben€ iam ab initio diftingaantar ; vni- uerío Difputationum Lumini, caliginem riris modis oBufurz fint ; & eó rem feré deducturz; vt de(inant Dilputationes in Pugnas Verborum.: Etenim /Equi- uocationés, & mala Acceptiones Verborum, ( pracfer- .iàm huius genctis, ) fant SopPifmata Sopbifmatum. Quare autem er nomen ex víu, quia verus eius Vfus cft planà Red.rgutio,& Cautio circa vfum Verborum. Quinimó Cautionts de non confundendigaut tranfponendis De- | &ifitionum & Diuifionum Terminis; precipaum vfurn ] foruri exiftrmamus, & hüceciàm referri malumus. Ar- que de Elenchis Hermenie haótenus. s" 5 ^ . Ad Elenchoscver Imaginum, fie Idólorum quod at- tinet ; funt quidem Z4o/a; profundiflimz: Mentis Hu- manz Fallacix. Nequeenim fallunt in Particularibus, vt Cztcrz ; Tüdicio caliginem offündendo, & tendica- las ftruendo: Sed plané ex pr&difpofitione Mentis prauà, & perpcràm: conftitutà; quz ranquàm omnes Intellectás Anticipationes detorquet & inficit Nani Mens Humana (Corpore obducta & obfufcata) tantüm abeft vc Speculo plano;zquali,& claro firnilis fit, (quod Rerum Radios finceré excipiat & reflectat, ) vt potitis fit inftar Speculi alicuius Incantati, pleni Superftii- onibus & Spectris. Imponuntur autem Intellectui 746- la, Aut per. Naturamip[am Generis Humani Generalem ; , Àut per Naturam cui[que Indiuidualem ; Aut per Verba, fiue Naturain communicatiuzm. Primum. Genüs Idóla EL. Tribüs, [ana & bonà. Hocenim habent Notiones illaz Genera- *nàm mclius vifum eft, illarum Tractationem fzor- | süm conítiruere, quam cam, vel in PAilofópbias: pr mai (aae Metaphyficam, recipere; vel. ex parte Agalytica | lub;jcere, vt. Ariftoteles fatis confuse fecit. Dedimus | Partem illam de Predicamentis, firc&é inflituatur,circa | 259. "De Zugmentis Scientiarum.» Tribis, Secundum Zd6/a Spects, Tertium Idola Fori vo- care confueuimus. Eft & Quartum Genus; quod I46- la Theatri appellamus, atque fuper-inductum eft à pra- ui Tbeorijs ue Philofophys, & peruerfis Legibus Demon- ffrationum :.N erüm hoc Genus abnegari poteft & de- poni; Itaque illud in prafentià omitemus. At xeli- qua plane obfident menter, neque prorsüs euelli pof- funt. Igitur non eft, quod quis in iftis, Apalyricam ali- quam expectet ; fed Doctrina de Elenchis cft, citca ipfa ldóla, Doctrina primaria. Ncque ( f1 verum omnino dicendum fit) Doctrina de Idólir,in Axtem redigi poffit; fcd tantüm adhibenda eft, ad ca cauenda, Prudentia quadam Contemplatiua.. Horum autem Tractatio- nem plenam & fubtilem, ad Nouum Organum aman- damus; pauca gencralitér tantüm. de ijs hoc loco dicturi. u Idolorum Tribis Exemplum talefit. Narura Intelleékás Humani magts a[ficitur Affirmatiuis 49 Alis, quam Ne- gatiuis (7 Prinatiui: , cüm rité & ordine zquum fe vtri- que przbere debeat. Ac ille, fires quepiam pr ted exiftat & teneat ; fortiorem recipit decà Impreffionem, quàm fi eadem longé pluriésfallat, aut in contrarium cueniat. Id quod omnis Superftitionis, & vana Cre- dulitatis, quafi Radixeft. Itaque rc&térefpondit ille, qui, cüm fufpenfa Tabula in Templo monftrarctur, eorum qui vota folucrant, quod Naufragij Periculum effugiffent, atque interrogando premeretur, annon tum demüm Neptuni Numen agnofceret? qua-iuit vicif- sim, At «ybi funt illi depicti, qui pof] cvota nuncupata peri- erunt? Atque eadem eft ratio Superflitionum fimili- um, ficut in Aftrologicis, Infomnijs, Ominibus, & re- liquis: Alterum Exemplum eft huiufmodi ; 4pimu Ha- manu: ( cüm ficipfe Subftantià zqualis & vniformis ) maiorem pre[upponit, 49 affingit in Naturà Rerum 4Equa- litatem, Vniformitatem, quam reuera ef]. Hinc Com- mentum e Lisz& Qviurvs mentum Mathematicotum, Iz celeffibus ownia moueri perCireulos per feékos, reijciendo Lineas Spirales : Hinc etiam fit, quod cüm multa fint in Naturá Monodica, & plena Imparitatis, affingat tamen fempér Cogitatio Humana, Relatiua, Parallela,& Coniugata; Ab hoc enim Fonte, Elementum [gnis, cum Orbe fuo, introductum cít, ad conftituendam quaternionem cum reliquis cri- bus, Tercà, Aquà, Aerc. Chymici autem fanaticum in- flruxerunt Rerum vniucríarum. Phalangem, inaniffi- mo commento inueniri fingentes, in quatuor illis fais Elements, ( Coelo, Acre, Aquà, & Terrà, ) Species fin- gulas parallelas inuicém, & conformes. Tertium Ex- emplur eft fuperiori finitimum ; quod Hoo fat, quafr Norma? Speculum Nature : Neque enim credibile cit, (1 fingula percurrantur. & notentur ) quantum Ag. men Iolorum Philofophiz immiferitNaturalium Ope- rationum, àd Similitudinem Actionum Humanarum, Reductio : Hocipfum inquam, quod putetur talia Na- turam facere, qualia Homo facit. Neque multó mdli- ora Íunt ifla, quam Hxre(is Aptbropomorphbitarum, in Cellis ac Solitudine ftapidorum Monachorum orta : Aut Sententia Epicuri huic ipíi in Paganifmo refpon. dens; qui Dijs Humanam Figuram tribuebat. Ac non opus fuit Velleio Epicurco interrozare, (ur Dew Ca- lum Stellis 7 Luminibus, tanquàm /Edilis, ornal[et ? Nam Íifammus ille Opifex, ad modum 7Edilis fc geffiffet, in pulchrum aliquem & elegantem ordinem ftellas die. rere debuiffet, operofis Palatioram Laqucearibus con- fimilem ; cüm é contrà zgré quis oftendat; in tam in- finito Stellarum numero, Figuram aliquam vel quadra- tam, vel Triangularem, vel Rectilinearem. Tanta eft Harmonizx diícrepantia, inter Spiritum Hominis, & Spiritum Mundi. ; .|... Quod ad JgólaSpeciis attinet;illa ortum habent ex pro- | priá cuiu[que Natura qs Animi 9 Corporis , atque etiàm ex 261 262 /De Zugmenta Sctentiarum » ex Educatione €. Con[uetudine, & fortuitis vebu, qua fingulis Hominibus accidunt. Pulcherrimum enim Emblema, eft illud de Specu Platonzr. Siquidém fi quis ( mif; Aillàexquifità Parabolz fubtilitare ) à prima In- fanuià, in Antro, aut Caucrnà obfcurà & fubterraneá, ad maturam vfque ZEtatem degeret, & tunc derepenté in Aperta prodiret, & hunc Cocli & Rerum Apparatum contucretur ; dubium non eft, quin animum eius fubi- rent, & perílringerent, quamplurimz mira & abfurdif- fimz Phantafiz. Nos vero fcilicet, fub Afpectu Coeli degimus ; intercà tamen Ánimiin Cauernis Corporum noftrorum conduntur ; vt infinitas Errorum & Falfita- tum Imagines haurire neceffe fit, f16 Specu fuá raró tan- tum, & ad breuealiquod tempusprodeant; & non in Contemplauone Naturz perpetuo, tanquàm fub Dio morentur, Emblemau fiquidém illi de $pecu Platonis, optime conuenit Parabola illa Heraclii; Quod Homi- nes Scientias in Mundis proprijs, «2 mon in Mundo maiore quaerant. | Ax Idola Fori moleítiffima funt, qua ex Fadere tacito inter Homines, deVerbis 42 Nominibus impofitis,Íe in In- telle&tum infinuárunt. Verbaautem plerunque ex cap- tu Vulgi induntur; atque per Differentias, quarum Vulgus capax eft, resfecant; Cüm autem Intellectus acutior, aut Obferuatio diligentior res ineliüs diftin- guere velit, Verba obftrepunt.. Quod veró huius Re- medium eft, ( Definitiones fcilicer,) in plurimis huic. malo mederi nequit; quoniàm & ipíz Definitiones ex verbis conftenr, & Verba gignant Verba. Etfi au- tem putemus Verbis noftris nos imperare; & illud fa- cile di&u fit, Loquendum e[[e cot vulgus, fentiendum cot Sapientes ; Quinetiam. Vocabula Artium (qua apud peritos folim valent) huic rei fadsfacere videti poti & Diffinitiones ( de quibus diximus ) Artibus przemifle, (fecundum Prudentiam. Mathematicorum ) Vocabu- lorum LissR QviNrvs. lorum prauas Acccptiones corrigere valeant ; attamen hzc omnia non fufliciunt, quo minus Verborum pre- ftigix & Incantationes, plurimis modis feducant, & vim quandam Intelle&ui faciant, & impetum fuum, (more Tartarorum fagittationis) retró in Intellectum (vnde profecta fint) retorqueant.— Quarc altiore, & nouo quodam remedio, ad hoc Malum opus eft : Vc- rüm hzc iam cursim perftringimus , interim defiderar? pronunciantes hanc Doctrinam, quam Elenchos mag- 105, fiue de Idolis Animi bumani natiutis 02" aduentitijs ap- pellabimus," Eiusautem Tra&tationem legitimam, ad Organum Nouum referimus. . Supereft Arti Iudicandi Appendix quedam infignis ; les Rem notauit, Modum Rei nullibi períecutus cft. Ea tra&at, quales Demon[lrationes 4d. quales Materias, ftue Subie&la, applicari debeant , vt hec Doctrina tan- uam Judicatones ludicationsm contineat. Optimé enim Ariftoteles, Neque Demonffrationes ab Oratori- bus , neque Suafiones à Mathematicis requiri debere mo- nct. Vt fi ia. Probationis genere aberretur, Iudicatio ipfa non abfoluatur. Quandó veró fint quatuor De- monftrationum genera, vel per Confegfum zmmediatum & Notiones communes , vcl per Induttionem ; vel per $yI- logifmum ; vcl per eam (quam recté vocat Ariftoteles ) Demon[Irationem in. Orbem ; (non à Notioribus fcilicet, fed tanquàm de Plano;) habent hz Demonftrationes fingulz certa fubiecta, & Materias Scientiarum in qui- bus pollent ; alia,à quibus excludantur. Etenim Rigor & Curiofitas, in poícendo Probationes nimiüm feuc- ras, in aliquibus; multó magis Facilitas & Remiffio, in acquiefcendo Probationibus leuioribus in alijs ; inter ea funt numeranda, que Detrimenti plurimum, & ImpedimentiScientijs attulerunt. Atque de 4rze Iudi- candi hacc dita fint. quam etiàm defiderari ftatuimus. rm Ariftote- CAPVT — /De Zugmenta Scientiarum.» Carvr V. SPartitio Artis Retinendi fie Retentiuz, in Doctrinam de Adminiculis Memo- riz, (* Doctrinam de Memorià ipsà. "Partito Do&rinz de Memorià ipsà, in Pranotionem; c7 Ernblema. DENQESA Rtem. Retinendi (ue CufIodiendi,in duas.Do- 7j? Grinas pariemur. Dothrimam icilicet de QN. ddminiculis Memoria , & Dottrinam de Me- QQUsQu695 morid ipsá. — Adminiculum. Memorie plane Scriptio eft : At omninó monendum, quod Mermo- curatioribus , impar fir; neque vllo modo, nifi de Scripto, recipi debeat... Quod etiàm in P/ilofopbia In- du£liua , & Interpretatione Nature, przcipué obunet: Tam enim poffit quis Calculanones Ephemeridis, Me- 1morià nudà, abíqueScripto abfoluere, quam inrerpre- tation; Naturz per Meditationes, & vires Memoria natiuas & nudas, fufficere ; nifi eidem Memoriz, per Tabulas ordinatas ynimiftretur. Verum mifsà pzerpre- tatione Natura, quz Doctrina noua eft, etiàm ad Vete- res & Populares Scientias, haud quicquam feré vilius e(fc poffit; quam Memorie Adminiculum folidum & bonum ; hoc eft ; Digefum proburn, & eruditum, Lo- corum. Communium. Neque tamen me fugit ; quod Ratio eorum, qua legimus aut difcimus, in Locos communes, damno Eruditionis ab aliquibus, rmputetur, vt quz Lectionis Curfum remoretur, & Memoriam ad feriandum inuitet.. Áttamen quoniam Adultérina res cft, in Scientijs prxcocem effe & promptum; nifi eriàm folidus fis & multipliciter inftructus, Diligentiam & Laborem | (quorum in Facultatibus Animi haud exigua eft Liszz QviNTvs. Laboremin Locrr communibus congerendis, magnipror- sus rem effe Vsüs, & Firmitudinis, in ftudijs iudica. mus; veluti qua Jnuentioni copiam fubminiftrec ; & Aciem Iudicij in Vnum contrahat. | Veium eft tamen, inter Methodos & Syntaxes Locorum communium, quas nobis adhuc videre contigit, nullam reperiri qux ali- cuius fit pretij; quandoquidem in Ticulis fuis, Faci- em protsüs exhibeant, magisSchole, quam Mundi, Vulgares & padagogicas adhibentes Diuifiones, non aurem cas, quz ad Rerum Medullas, & Iateriora quo- uis modo penetrent. | Circa Memoriam autem zpfam, fatis fegnitér & lan. guide videturadhüc inquifitum., | Extat cerié de cà Ars quapiam; Verüm nobis conftat, tum meliora Pra:cepta de Memoriá confirmandà & ampliandà haberi pofz, quam illa Ars comple&itur; tum Prac&ticam illius ipfi- us Artis meliorem inftitui poffe, quam qua recepta eft. Neque tamen ambigimus (fi cui placechàc Arte ad O- flentationem abuti ) quin poffint prz'(lari per eam non- nulla. Mirabilia, & Portentofa: Sed nihilominus Res | quafi fterilís cft, (co quo adhibetur modo ) ad vfu: humanos.: At illud interim ei non imputamus, quod | Naturalem Memoriam deftruat, & fuper-oneret, ( vc vul- | 2o obijaitur; ) fed quod non dexrré inftitura. fit, ad Auxilia memoriz commodanda, in Negotijs & Rebus ferijs. Nos veró hoc habemus (fortaf;é ex generc vitz noflro Politicz ) vt, quz Artem iactant, vfum non | przbent, parui faciamus. Nami ingentem Nume- rum Nominum, aut Verborum femel recitatorum, eo- dem ordinc ftatim repetere ; aut Verfus complures de quouis Argumento extemporé conficerc,; aut quic- quid occutrit Satyricà aliqua fimilitudine petii gere ; atit feria queque in Iocum vertere; aut Contra- dicione & Cauillatione quiduis eludere; & fimilia ; | É h ! Mm Copia ; ner den n EE 7 AK LAM Be BORNE INENEE UNE MM LL f "De Augmentis Scientiarum. [175 MM M E Copia; quzque Ingenio & Exercitatione ad Miracu- lum víque extollipoffunt;) hac certe omnia & his (imilia nos non maioris facimus, quam Funambulo- rum & Mimorum Agilitates & Ludicra : Etenim ca- dem fermé Res funt; càm hac Corporis, illa Animi viribus aburantur; & Admirationis forfiàn aliquid habeant, Dignitaris parüm. Ars autem Memorie, duplici nititur Intentione ; Prenotione ; & Emblemate :. Prenotionem. vocamus Abfciffionem quandam Inucftigationisinfinite. Cüm enim quis aliquid reuocare in memoriam conatux ; (; nullam. Prznotionem habeat, aut Perceptionem eius. quod quarit; quzrit certé, & molitur, & hàc illàc difcurrit, tanquam in Infinito. Quod f1 certam ali- quam prznodonem habeat ; ftaüm abícinditur Infini- tum, & fit Difcurfus Memoriz magis in vicino ; VtVc- natio Dama, intra Septa.. Iraque & Ordo manifeftó iu- uat Memoriam. Subeft enim Pr«notio, id. quod quati- cur tale effe debere, vt conueniat cum Ordine. Similiter Carmina facilius difcuntur memoritér, quam Profz. Si enim hareturin aliquo verbo ; fubeft Prenotio, tale debere effe Verbum, quod conueniat cum Verfu. Ac que ifta Pr«norio eft Artificial Memorie Pars prima. Namin Arificiali Memoriá Locos habemus jam anté digeftos & paratos: Imagines extempore, prout res po- ftulat, conficimus : At fübeft Prenotzo, talem effe debe- re Imaginem, qualis aliquatenus conueniat cum Loco. Id quod vellicat Memoriam, & aliquo modo munit ad rem quam quzrimus. Emblema veró deducit Intelle&tu- ale ad Senfibile : Senfibileautem femper fortiüs percutit Memoriam, atquein cà facilius imprimitur; quam In- telle&uale. Adcó vt etiàm Brutorum Memoria, per Sen- fibile excitetur ; per Intelle&tuale, minime. Itaque faci- litisretineas Imaginem Venatoris Leporem perfequen- tis, aut Pharmacopzi Pyxides ordinantis, aut Pedantij Orationem Lisrn QviNTvs. Orationem habentis, auc Pueri Verfus memoritér rc- ciiaatis, aut Mimiin Scenàagenus; quam ipfas INoti- ones Inuentionis, Difpofitionis, Elocutionis, Mcmo- ric, Actionis. Sunt & alia, quz pertinent ad Memori- am iuuandam ( vt modo diximus ) fed Ars qua iam ha- betur ex his duobus iam pramitfis confiftit.| Particula- res autem Artium Defectus perfequi, fuerit ab In(tituto noflro recedere. Igitur de Are Retinendi fiuc CufJo- di«, hzc dicta (int. [am veró, ad quartum Membrum Logice,quod Traditionem & Elocutionem tractat, ordinc peruenimus. Mm FRANCISCI NUSNTDERGEUN NEED PCIE PCID NCRPNCIE ROCTNO NIE ROS SORRETOD PIURRNRGRUUNEEXDNOSGMEONGEL NUN REICURE GUIIGER zT i credite n len y ci S S lae ad OA [ NA, E nasi bá T à d | E gp 1n, 35. 36142 c oM ond SM DENS 1 fib r3 rai aq pisi d EUNT M ESER | aps og t23:3 C1 ETU sity SENT ivl We 4i SEM Y bou TET ve t rd. voee stil 154 gel phat ib ow $3 —— a. | 269- , ; | Giscidibeibeibe ct iMi GR) DUEOQROQEUC I) Je C 14) DERANGHACI 1 BAR io, NI S V ER.V.LA MIO; VICE-C Ó MITIS SANCTI [tav | | Y moo | CB / Dipitas ó dignési Scientiarum PO GLIBER VEXIYS | i EI 0 | VIVETTIT: VESEVETSHUMAFIENIERSUI T MEE IRR ER. a | Carvf I Pas Traditiuz; in.Do&rifiam de Or: gano Sermonis ; Doctrinam de Metho. do' Sermonis - (m Doctrinam de Illu- ftratione oni JPartitio Do&rine | de Organo Sermonis; i» Doctrinam de | .. Notis Rerum; De Locütioiie; c De Scriptione : Quaruii due pofleriores | Grámmaticam conffizuumt, ein[que Parti- 4 üones funt... PartitioDoctrinz de Notis Rerum, —————— — ES a ae 1 ———. H V^ E *axeicen pn EMT vc RROPPIRUT CT TSTES " p US AMPEEN EVE e m 270 "De Zugmentis Scientiarum.» &eres Reales. fPartitio Secunda Gram- matice, i» Literariam; (7 Philofo- phantem. e/fgeregatio Poeíeos quoad Metrum, 44 Doctrinam de Locutione. e/ggregatio Doctrinz de. Ciphris, ad Doctrinam de Scriptione. Rerum, i7 Hieroglyphica; c? Chara- | | | Onceditur .certé. cuiuis ( Rex Optime ) Seipfum & Sua ride- rc & ludere. Quis igitur nouit, püm forté Opus iftud noftrum, Red EE] | non deícriptum fucrit, ex Libro er A a quodam Veteri, reperto. inter — Libros, famofiffimz illius Bibli- othecz Sancti Vitfori , quorum Catalogum excepit Magifter Francifcus Rabelefius? Illic | enim inuenitur Liber, cui Titulus eft, Formicarium Ar- tium. Nosfané pufillum Acceruum Puluifculi congef fimus, & fub eo complura Scientiarum & Artium Gra- na condidimus ; quó Formicz reptare poffint, & pau- laüm conquiefcere, & Íubinde ad nouos fe labores accingere.. Ac Regum Sapientiflimus Pigros quofcun- queremittit ad Formicas: Nos autem: Pigros eos Ho- mines pronunciamus, quibus acquifitis vti tantüm, cordi fit; neque fubinde nouas Scientiarum. Sementes & Meffes facere. Accedamus nunc ad Artem Tradendi fiue Proférendi, & Enunciandi ca, quz Inuenta, Iudicata, ac in Memo- rià repofita funt; quam. Nomine Generali Traditiuam appellabimus. Ea omnes Artes circa Verba & Sermo- &es complectitur. Quamuis enim Ratio, Sermonis vc- luti Anima fit; tamen in tractando difiungi debent, Ratio, Rand Listg SExtTvs 271 Traditiuam in tes Partes diuidemus ;; Doctzinam circa Organum Sermonis ; Dotbrinam circa MetbodumSermoni: ; & Dottrinam circa Sermonis IHlufliaiionem, fiue Ornatum. Dottrina dz Organo Sermonis vulgo recepta, quz & | Grammatica dicitur, duplex elt : Alterá de Locuzone ; | Altera de Seriptione : Re&té enim Ariftoteles ; Cogztati- | onum Te[Jer«e everba, Verbortum litera Vtrunque Gram- matic& allignabimus. Verlüm vt rem altiüs reperamus, | antequàm ad Grammaticam & Pártes eius iam dictas ve- niamus, in genere de Organo Traditiue dicendum eft. Vi- dentur énim effe Proles quedam Tradititze àliz, prxter Verba & .Literar.. Hoc igitur plané ftatuendum | eft ; Quicquid íciad: poflit in Differentias fatis numerofas, ad Nouonum varietarem explicandam ( modó Diffc- rentia illa: Senfui percepribil ínt ) fieri poffe Vchi- culum Cogitationum de Homine in Hominem. Nam videmus: Nationes Lingui diférepantes, Commercia non male per Gef? 'excrceté; At ii Practicà nonnul- lorum, qui furdi & muti vfque à-Natiuirate fuerant, & aliàs crant ingenioft, miros vidimüs haberi inter eos & | Amicos fuos, qui corum Geffwi'perdidicerant, Dialo- | gos. Quinetiàm notiffimum fieri iam ccepit, quod in Chinà, & Prouincijs vltimi Orientis, in vfu hodié fint, Charaéteres quidam Reales, rion Nominales ; quifcilicet nec Literas; nec Verba, fed Res & Notiones exprimunt. Adcó vt Gentes complures, Linguis proríüs difcrepan- tes, fed huiu(modi Characteribus, ( qui apud illos la- tiüsteceptifunt ) confentientes, Scriptis communicent: | Eoüfque, vt Librum aliquem huiufmodi Chara&teribus conícriptum, quaque Gens, Pattià Linguà legere, & red- dere poffit. (Uo : Note igitur Rerum, qua abfdue Ope, áut Medio Verborum, Res fignificant, duplicis generis fant : Qua- rum prius Genus ex Coggruo; Altetum ad Placitum fignificat. . * M . Ratio, & Sermo; non minus quam Anima, & Corpus. "^^ E xi | "De Zugmentis Scientiarum; | Üignificat. Prioris Generis. funt, Hieroglypbica ; & Ge- [ius : Pofterioris veró, ij, quos diximus, Charácferes Reales, Hieroglypbicorum VÍus vetuftus admodum, & in Veneratione quàdam habitus; Przcipué apud ZEgyp- tios Gentem valdé antiquam : Adeó vt videantur Hi- eroglypbica faiffe Scriptio quzdam Ante-nata, & fenior ipfis Blementis Literarum, nifi forté apud Hebraos. Gz- [lus autém, tanquàm Hieroglypbica Tranfiuoria funt, Quemadmodüm enim Verba prolata volant, fcripta manent; ita & Hieroglyphica GefHibus expxeffa wanfe- unt, depicta durant. Cüm enim Periander, confultas .deconferuandà Tyrannide, Legatum aftare iubere ; at- queipfe in Horto deambulans, Surmnmitates Florum eminentiorum carperet, ad Sedem Procerum innuens ; non minus vfus eft Hierog]yphico, quam fiid in Chartà depinxiffet. Illud interitfigpatet, Hierog/yphica & Geffus, Ícmpér cum Re fignificatà aliquid Similitudinis habe- rc; & Emblemata quedam effe; vnde eas Nora Re- vum ex congruo nominauimus, |. At Charaéteres Reales, | nihil habent ex Emblemate, fed plané furdi funt; non minüs quam ipfa Elementa Literarum ; & ad Placitwum tantüm effici, confuetudine autem tanquàm Pa&o tacito recepti. Illud interim liquet, vaftàipforum mul- titudine ad Scribendum opus effe : Tot enim effe de- bent, quot funt Vocabula Radicalia. Hac igitur Por- tio Doéfrine deOrganoSermonis quz eft de Noti Rerum, nobis ponitur pro Defiderato. Etfi autem tenuis poffit videri effe cius Vfus, cüm Verba & Scriptio per Literas fint Organa Traditiue longé commodiffima; vifum eft tamen nobis, veluti Reinon ignobilis, aliquam hoc loco Mentionem eius facere. Tractamus enim hic, ve- | luti Numifmata R crum Intellectualium ; nec abs re fuü- |. erit noffequod ficut Nummi poflint confici ex alià Ma- terià prerer Áurum. & Argentum, ita & Nore Rerum alia poffint cudi, preter erba & Literas. Pergamus Im^ 2 COUTE d LiszR SzeExr-Tv*. Pergamus igitur ad Grammaticam. Ea vero, vcluti Via- toris locum, ergacateras Scientiasobtinet ; non nobi- lem illum. quidem, fed inprimis tamen neccflarium ; prafertim cum Scientie, noflris: Seculis, ex Linguis Eruditis, non vernaculis; potifIimüm hauriantur. —. Nc- que ramen Dignitas eius parua cenfenda eft ; quando- uidém Anridoti cuiufdam, vicibus fungatur contra Maledictionem illam Confuftonis Linguarum. San? | hoc agit Induftria humana, vt fe reflituat & rcdinte- | gretin Benedictionibus illis, quibüs Culpà fuà excidit. | Atque contra Maledictionem primam Generalem de | Sterilitate Terre, & Comedendo panem [utton in fudore | cultis fui, reliquis Artibus omnibus fe munic & in- | Ítruit. At contra fecundam illam de Confuíione Lin- guartim, aduocat in auxilium. Grammatcem.! Eius, in Linguis quibufque vernaculis, exiguus ;certé vfus eft ; In Éxternis perdifcendis, latior ; Ampliflimus vero in | ilis. Linguis; qua vulgates effe :deficruns, '& in Libris | tantüm perpetuantur:- - inn it: | ^e Grammaticam exiàm bipartiram ponemus? vtalia fit literaria ; alia Philofophica : Altera adhibetur -fimplici- térad Linguas, nempe vt cas quis, atut'celeriüs per- diícat, aut emendatiüs & puriüs loquatlr:: Altera vcro aliquatenus Philofophiz: miniftrat : Quà'in parce oc- currit nobis Czfarem Libros De 4zzlogi4. confcripfiffe, Atque Dubitario fubijt; virum illi hanc, quam dici- mus, Grammaticam Philofophbicam. tactarint? — Sufpi- camur tamen nil admodüm in illis fuiffe fabrilius, aut fublimius; fed tantüm Przceptiones tradidiflc de O- ratione caftà & integrà, neque à Confuetudine loquen- . di prauà, neque ab Affe&tauone aliquorum; vitiarà & . pollutà jin quogenere ipfe excelluit.. Veruntamen bác | ipsà re moniti, cogitatione complexi fumus Grannati- : eam quandam, qux non Analogiam Verborum ad in- . uicem, fed Analogiam inter. Verba , & Res, fiue Raci- rs Nn * oncim, ————— — —— —À 174 "De Zlugmentis Scientiarum.» onem, feduló inquirat; citra tamen cam, quz Logica: fubfícruit, Hermeniam. Vceftigia certé Rauonis Verba funt : Itaque Veftigia etiàm aliquid de Corpore indi- cant : Huius igitur rei Adumbrationem quandam te- nuem dabimus: Primo autem minimé probamus cu- riofam illam Inquifitionem, quam tamen Plato Vir eximius non contempfit ; nimirum de Impofitione & Originali Etymologià Nominum; fupponendo ac fi illaiam à Principioad Placitum indita minim fuiffent, Ícd ratione quàádam & fignificantér deriuata & deducta: Materiam cercé elegantem, & quafi ceream, qua apté fingi & fle&i poffit; quoniàm vero Antiquitatum Pc- netralia perfcrutari videtur, eiàm quodammodo Ve- ncrabilem ; fed. nihilominüs parcé veram, & fructu cáff.m. llla demüm, vt arbitramur, foret nobiliffima Grammatica fpecies 1 quisin Linguis plurimis, tam Eru- ditis quam Vulgaribus eximie do&tus, de varijs Lin- guarum ' Proprieratibus tractarec; in quibus quz- que cxcellat, in quibus deficiat, oftendens. lta e- nim & Liggwe muruo commercio locupletáti pof- ínt; & fie ex ijs que in fingulis L;zgmz pulchra funt, (ranquam Venus Apellis) O:ationis ipfius qua dam formofifima Imago, & Exemplar quoddam infigne, ad fenfus Animi rité exprimendos. Atque v- nà etiam hoc pacto capientur figna haud leuia, fed ob- feruatu digna (quod fortafsé quifpiam non putaret ) de Ingenijs & Moribus Populorum & Nationum, ex Lzg- guis ipforum. Equidem libentéraudio Ciceronem no« tantem, quod apud Grzcos defit Verbum, quod Lati- | num illud (peprum) reddat; Propterea. (inquit) quod Graecis boc eyitium tam familiare futtyvt illudin [e ne agnoft cerent quidem: Digna ccrté grauitate Romaná Cenfura. Quid illud quod Grzci in Compofitionibus Verborum | tanta licentià vfi funt, Romani contrà magná in hác re | Seueritatem adhibuerunt? Plané colligat quis, Grzecos | fuiffe | Lisi&R SExrTvs fuiffe Artibus, Romanos Rebus gerendis magis ido- neos. Ardum enim Diflia&iones, Verborum Coni- potionem feré exigunt; Ac Res & Negotia, fim- pliciora Verba poftulant. Quin Hebrzi tantüm Com- pofiriones illas refugiuht, vt malint Metaphorà abu. t, quam Compofiuonem introducere. Quinctiàm Verbis tam paucis, & minimé commixtis vtuntur, vt plané ex Lizgüa ipsà quis perfpiciàt, Gentem fuiffe illam Nazarzam, & à reliquis Gentibus fepararam. Annon & illud Obfcraatione dignurh. (licet nobis Modernis Spiritus nonnihilreründat ). antiquas Lzp- £u4t plenas. Declinationum, Cafuum , Coniugatio- num , Temporum, & fimilium fuiffe ; Modernàs his feré- defticurás, plurima per Péxpofiiones, & Verba Auniliaria fegniter expedire. — Sane facilé quis conij- ciat" (vtcunque nobis ipfi placcámus) Ingenia prio- ruit Séculoruti noftis fuiffe malià acutióra & fub- tiliorá. Innumera funt eiufmodi, qux iuftum Vo- lumen coriplerepoffint. Non abs re igitur fuerit Gran- maticam Philofopbantem, à Simplici & Literaria diftin- guere, & Defidzratam ponere. -0 2. 707007777 'Ad Graminaticam ctiam pertigere iudicamus omnia illa, qux Verbis quoquo modo accidunt , qualia func Sonus, Menfüra, Accentw. At prima illa Literarurn Simplicium Cunabüla (nempe q«3 percuffione Lin- guz, quà Aperturà Oris, quà Adductione Labiorum; quo Nifu Gutturis, fingularum Literarum Sonus gc- netetur) ad Grammaticam . nom pertinent, fed Pordo fant Doctrine de fons, [ub Sen[u. & Senfibili ttactanda. S60mw, de quo loquimur, Grammaticus, ad Euphonias tantüm pertinet, & Dyjbhosiar. lllarum quzdam comfnunes funt: Nulla enim eft Lizguz, quin. Vo- calium Concurrentiutm Hiatus; dut Confonantidm Concurtentium Afperitates aliquatenus refuziar. Sunt & alix Refpectiuz ,- quz fcilicet diuerforum Popu- K! Naz lorum — — 275 276 "De ugmentis Scientiarum.» lorum Auribus gratz aut ingratz accedunt. Graeca Lingua Dipthongis Ícatet ; Latinzlongé parciüs. Lin- | gua Hifpanica Literas Tenues odit, eáfque ftatim vertit in Medias. Lingue qua: ex Gothis llaxere, Afpiratis gau- | dent : Multa funt eiufmodi: Verüm hac ipfa fortafsé plus fatis, Ac Men[ura Verborum ingens. nobis Corpus Artis peperit, Poefim Ícilicet, non quatenus ad. Materiam (de quà fuprà ) fed quatenus ad Sulum & Figuram Verborum; Verfus nimirüm fiue Carmina. Circa qua Ars habetur quafi pufilla, Exempla accedunt grandia, & infinita. Neque tamen Ars illa (quam Profodiam Grammatici appellant) ad Carminum Gene- ra, & Menfuras edocendas tantüm reflringi. debeat: Adijcienda enim funt, precepta, quod Carminum Ge- nus, cuique Materi, fiue Subiecto, optimé cenueni- at? Antiqui Heroica Carmina Hiftorijs & Encomijs applicauetunt ;. Elegos Querimonijs; Iambos Inuc&ti- | uis ; Lyricos Odis & Hymnis. . Neque hzc Pruden- tia recentioribus Poetis in Ling Proprijs defuit: lllud teprehendendum, quod quidam Anuquitatis nimiüdim ftudiofi, Lingus Moderna , ad Menfuras Antiquas ( Heroicas, Elegiacas, Sapphicas, &c.) traducere conati Íunt; quasipfarum Linguarum Fabrica refpuit, nec mi- nus Áurescxhorrent. In huiufmodi rebus, Sensüsiu- dicium, Árüs przceptis przponendum; vtait illc; Cane fercula noflra Mallem conuiuis 4uàm placulJe Cocis. Neque vetó Ars cft, fed Artis abufus, cüm illa Na- turam non perficiat, fed peruertat..— Verüm quod ad Poefim attinet (fiue de Fabuli, fiuc de Metro loqua- mur) cft illa (vt fuperius diximus) tanquàm Herba luxurians, fine Semine nata, cx Vigorc ipfius Terra germinans, Quare vbique ferpit, & latiflimà diffufa elt; vt fuperuacuum fotet de Dcfc&tibus eius follici- j tum Lisr& SEsxrvs. Ty tum effe, Deillà igitur Cura eft abijcienda. Quod ve- ro ad Accentus Verborum , nil opus eft deretam pufil- là dicere; nifi forté illud quis notatu dignum putet ; quod .4ecentus Verborum. cxquifité , Accentur: autem Sententiarum neutiquàm in Obferuationem venit. Ac- ! tamen illud feré vniucrío Generi humano commune eit, vt Vocem in finc Periodi fubmittantjn Interrogati- one cleuent, & alia huiufmodi non pauca. Atque de Grammatice Parte, quz ad Locutonem fpectat, ha&tenüs. Quod ad Scriptionem attinet, ca aut A/pbabeto Vul. gari perficitur,( quod vbiquerecipitur, ) aut Occulro & Priuato,de quo inter fingulos conuenit, quod Ciphra; vocant. AtOrtbographia vulgaris etiàm Controueríiam & Quzftionem nobis peperit; Vtrüm fcilicet codem, Verba fcribere oporteat, quo pronunciantur, modo ; an potiüs ex more co;fucto? Ar illa Scrzprio quz re- formata videri poffit, ( vt fcilicet Scriptio Progunciationi confona fit) cít ex Genere inutilium. Subuülitatum. Nam & ipía Pronuaciatio quotidie gliícit, nec conftans eft; & Deriuationes. Verborum, prafertim ex Lin- guis exirancis, prorsus obfcurantur ; Denique cüm ex niore recepto Scripta, morem pronunciandi nullo modo impediant, fed liberam relinquant, quorsüm at- tinet ifta Nouatio? Ad Cipbras igitur veniendum. Earum Geriera baud pauca íunt. Ciphre fimplices, Cibhre Non fienifican- tibur: Charatteribus intermixte ;. €iphre duplices Literas «uno Charaétere complexe ; Ciphre Rote; Ciphre Cla- uir. Cibbre cverborum ; alix. —Vircutes autem in Ci- phris xequirendz tres fünt : Vt fint Expeditz, non nimis operofz ad fcribendum : Vt fint. fide; & nul- lo modo pateant ad Deciphrandum; Addo denique, vt, fi fieri poffit, fufpicione vacent. Si enim Epiflo- lz in Manus Eorum deuenient, qui in cos ji Ícri- unt, De Zlugmentis Scientiarum.» bunt, aut ad quos fcribuntur, poteftatem habeant, tametfi Ciphra ipfa fida fi; & deciphratu impoffibi- lis, tamen fubijcitur hzc Res Examini & Quzftioni; nifi Ciphra fit eiufmodi, quz aut fufpicione vacet, aut Examinationem cludat. Quod veró ad Elufio- nem Examinis attinet, fuppetit Inuentum ad hoc no- uum atquc vtile, quod cüm in promptu habea- mus, quorsüm attinet illud inter Defderata teferre, Ícd potius id ipfum proponere? Hoc huiufmodi eft ; Vt habeat quis duo Alphabeta, Vnum Literarum ve- rarum, alterum Non-fignificantium; Er fimul duas Epiftolas inuoluat, vnam. quz Secretum deferat, al- teram. qualem verifimile fuerit Scribentem miffurum fuiffe, abíque periculo tamen. Quod fi quis de Ci- hrà feueré interrogetur, porrigat ille Alphabetum Non fignificantium; pro veris Literis, Alphabetum au- tem Verarum Literarum pro Non-fignificantibus; Hoc modo incidet Examinator in Epiftolam illam Exteriorem ; quam cüm probabilem inueniet, de In- teriori Epiftolà nihil füfpicabitur. Vt vero füfpicio | omnis abfi, aliud Inuentum .fubijciemus, quód certé, cüm Adolefcentuli effemus Parifijs, excogita- uimus; nec etiam adhüc, vifa nobis res digna cft, quz: pereat. Habet enim gradum Ciphrz altiflimum; nimirüm vt Omnia per Omnia fignificai. poffint. : ita ramen, vt Scriptio qux inuoluitur, quintupló minor | fi, quam cà cui innoluatur : Alia nulla omninà requiritur Conditio, aut Reflrictio. Id hoc modo fiet. Primó, vniuerfz literz 4/pbabeti in duas tan- tummodo Literas foluantur, per Tranfpofiionem carum. Nam Tranfpofitio duarum Literarum, per Locos quinque, Differentijs triginta duabus, multó magis viginti quatuor ( qui eft Numerus A/phale- ii apud nos) fufficie. Huius 4/phabeti Exemplum. tale eft. | : . Exemplum I LiskER SEsxrTvs. UL mme. Exemplum e///phabeti Biluerarij. y : "e Sd. E ue ; uc 4 oy os o5 :. d aab. 7414 . alaaa. alaal . alaba :afallk. E» V d db s MA Ek. Ma ali M akacsK aad. ENLRUM wESNL ms: T aH. Fakaa. fafaf Kalis .Yalif- Neque leue quiddam obitér hoc modo perfe&um eft. Exenim ex hoc ipfo patec Modus, quo ad omnem Loci Diftanciam, per Obiccta, qua vcl Vifui, vel Audi- tui fubijci poffint, Se:ifa Animi proferre, & fizaificare liceat; fimodó Obiedaa illa, duplicis tancum Differen-- tx dau. funt; veluti per Carmpanas, per Buccinas,. per Flammeos, per Sonitus Tormentorum, & alia qua- cunque. Verüm vt Íncasptum perfequamur, ciim ad Scribendum accingeris, Epiftolam Interiorem in 4/pha- betum hoc Biliterarium folucs. Sit Epiftola interior ; La. 3 ; Fuges. ACRAS b n » e at M. Exéroplum Solutions. £o*o ok Jae faab f. aab hn.. &abaa, ! Prafto 280 "De Augméhtis S cientiarum.» Prato fimul fit aliud A/phbabetum Biforme; nimirum , quod fingulas A/phabeti Communis Literas, tam Capita- les, quamminores, duplici Formà, pront cuique com- modum fit, exhibeat. Exemplum e/f/pbabeti Biformis. poseer KL d en EG Gb 1 ECC MAE TAS 0 C £62 677 6 Gy EC. NU NwOUAMAM dis LECCE Lm. P IPIeNMIMEE UU CR ACA na. Ü Qon dh QQgg fo 1 EV LUI uu iet. LR ED or SSH dI t so aam. ^ 1 NIVIYOVANTM . —— dA m y- "3 Lu nw d | OD, s 3s Mlderio eid f d rarout De eque Áinc nor exfricarngne nojte SIX wi LiÀisreR SExrTvs. Tum demüm Epiftolx Interiori;iam factx Bzliterate, Epiftolam Exteriorem Bifórmem, literatim accommo- dabis, & pofteà defcribes. Sit Epiftola Exterior; Manere te «volo donec cvenero. Exemplum el ccommodationis. 4 d t d: JUIN Mazere bes bolo dernec TCnemve Appofuimus etiàm Exemplum aliud largius poder . Ciphrz, SeribendiO mnia per Omnia. — Epiftola Intetior, ad quam delegi- mus Epiffolam Spartanam, miflam olim in Scyralc. té dentis manere fjossumus ) Ébitola Exterior, fumpta | ex Epiftola Primá Ciceronis, in quà Epiflola Spar- ^ d4anainuoluitur. O o PUPTETNURT UT ENTEOET AN e IIS Ww ur] JUR m " "n 1350 E NCNTES OMEN SRL ERES RC MET SU TROIS: MATRE : * Ls , i j * "n Ln H ph "x " J v 6, emn effi £10, «c cpoius puetatz i, d Qe | - casteras satisfaeio ontislus JAofcepsenm- P | quam yaris faci : 6f inia e&t enm. magni - "as | «ub £T jd 7€ TueFitorum Á Pfqubhi-, |. NEUE S nea v4 A un fw, nisi perfecta re, d£ m.enom COT TUNE : fr; 6ge, 4 ua mon Jdem uL bia cansa sje, | yitam molo ARS acerkan Lt . So cau - sa haec sunt : gov Agi: gatus : aperi iua T7,03- gpugnat- p» Dh jer Mm credilores per quos, can Hades. t5, aghatur. Api causa, st qui sunt, : qui oclnt, gurpau cx und emnes adt (fo, ::d vum, rem dari volunt: Senatus Ole | inus calumniam, "ton rilgime, reds mas | i : y EN ; * - fenolentia, stalls OQ ogiat argihond. M E | ^ 1. comjrefat. PATERE ListzR SExTvs. Doctrina autem de Ciphbrzs, aliam fecum traxit Do- &rinam erga ipfam Relatiuam : Illa ett de Decipbrati- one, liue R eferatione Ciphrarum ; licet quis Alphabe- tum Ciphrz, aut pactum de Latebrà penitüs ignoret. | Res fané elt illa, laboriofa (imul & iugeniofa, & Ar- canis Principum, vcluti & illa prior, dicata. Attamen przcautione folerti fieri poflit inutilis; etfi quomodo Res nuncfe babent, magni prorsus fit vsüs. Ercnim | fi Ciphra inrodu&c effent bonx & fideles, plurima fucrint,qua operam Deciphratoris prorsus eluderent, & excluderent ; qua tamen fint fatis commodz, & cx- peditz, ad legendum, aut Scribendum. Verüm Im- peritia & Inícitia Secretariorum , & Amanueníium, in Aulis Principum tanta eft, vt maxima plerunque | Negotia Ciphris infirmis & futilibus, commitrantur. Intereà fieri poteft, vt fufpicetur quifpiam, Nos in | Enumeratione, & quafi Cenfu. Artium, id agere, vc Scientiarum Copix (quas veluti in aciem adducimus) Au&z &multiplicatz, magis fint Admirationi; cüm tamen Numcerus earum forté oftentari, vires tam breui Tractatu vix explicari poffint. Verüm Nos Inflitu- tum noftrum fidclitér vrgemus, atque in hoc globo Scientiarum conficiendo, etiam Infolás iinorcs, vowel omitti nolumus. Neque vero ( vt ar- ramur) perfunctorié, licet cursim eas Artes attin- gimus; fed potius Nucleos & Medullas ipfatum, ex multà Materia mafsá, ftilo acuto excerpimus. Cuius rei iudicium ipfis illis, quiin huiufmodi Artibus peri- tiffimi funr, permittimus : Cüm enim plerique , qui multifcij videti volunt, hoc feré habeant ; vt Vocabu- la & Exteriora Artium pafsim iactantes, illarum igna- ris Ádmirationi, Magiftris ludibrio fint; fperamus noflra contrarium prorsüs euentum habitura, vc peri- tilimi cuiufque in Artibus fingulis iudicium maxime detincant, cxteris minoris fint. Quod vero ad Artes il- Oo z las, — " — ——9 EP EM t. mo 283 Rats "De Augmentis Scientiarum.» las, que Minorum quafi Gentium videri poffünt ; fi quis exiftimet. nos, nimium quid ipfis tribuere; cir- cumfpiciat ille & videbit, Homines in Prouincijs fuis, magnos fané & celebres, cüm ad Mcetropolim aut Se- dcm Imperij forté migrauerinr, turbz feré immifceri, & inferioris notz. effe: fimilitér mirum non eít, Artcs iftas ]euiores, iuxta Artes Principales & fupremas collo- catas , dighitate minui ; cüm tamen ijs, qui Operam illis precipue impendcrint, Res videantur vtique mag- nz &praclarx. Atque de Orgago Scrmonis hzc di- &a fint. Carvz Il. Doctrina de Methodo Sermonis conflitu.- iur "0t pars Traditiug. Subflantiua. (o "Principali : 2NComen ei inditur Prudentia Traditiuem,| Epumerantur Methodi Ge- nera diuer[a , és f[ubiunguntur corum (Com- moda «2: Incommoda. ! dois ez Eniamus ad Doctrinam de Metbodo Sermonis. WA |Ea vt Pars Dialecticz tractari confueuit. Etiàm Locum in R/erorica per Nomen Di- [bofitionts xeperit. |. Verüm Collocatio cius mulitio aliarum Artium, in Caufsà fuit, vt pluri- ma quz ad ipfum fpe&tant, cognitu vilia, pratermiffa fint Vifum igitur eft nobis, Doctrinam Sub[lantiuam & Principalem de Methodo, conftitucre, quam nomine generali Prudemtiam Traditius. appellamus. Itaque Metbodi Genera (cüm varia fint) enumerabimus po- tius; quàm partiemur. Atque de vnicà Methodo, & Di- chotomijs ————————— ÉL f L] — 'torqucant; &, quacunque in Dichoromias illas non quas flringant. Itaque inania Compendia parit hoc — — — LinskER SzExrTvs. chotomijs perpetuis, nil attinet dicere: Fuit enim Nube- cula quzdam Doctrinz, quz citó wanfijt :. Resccer- té fimul & leuis, & Scientijsdamnofiffima, Etenim huiufmodi Homines, cüm Me:/odi fuz Legibus res té cadunt, aut omittant, aut prater Naturam in- flectant; hoc cfhiciunt, vt quafi Nuclei & Grana Sci- eniarum exiliant, ipfi aridas tantüm & defertas. Sili- genus Metodi, Solida Scientiarum deftruir. Conftituatur igitur prima Differentia Me/Zodi, vt fit aut Magiflralts, aut Initiatitia. Neque veró Verbum Initiatius ia intelligimus, quafi hac Initia Scientiarum tantüm traderet, illa Doctrinam. integram ; Verüm contrà ( Vocabulum à Sacris mutuantes ) eam dicimus Methodum Initiatiuam, quzipfa Scieniarum | Myfteria recuudat, & denudet: Magiffralis fiquidém docet; Initiatiua intimat :. Magiffralis poícit, vt fides habe- | atur ijs quz dicuntur ; /nitiatiua vcró potius vt Exa- men fübeant : Altera Scientias Difcentium vulgo; Alte- ra tanquam Filijs Scientiarum tradit: Denique, Altc- ra pro finc habet, Scientiaram (quales iam funt) V- fum ; Altera earundem Continuationem, & vlteriorem Progreffum. Harum pofterior, Via videtur Deferz (9 Interclu[a. lta enim adhüc Scientie tradi confuc- uerunt, quafiex pacto, tam docens quam Difcens, Er- rores aícifcere cupiant. Etenim qui docet, co docet modo, quo maxime dictis fuis Fides afttuatur, non uo illa commodiffim? Examini fubijciantur : & qui difcit, fibi extemplo fatisfieri, non legitimam Difqui(i- tionem przftolari expetit; vt. magis fit ei cordi, Noz Dubitare, quam Non Errare. lta vc & Magifter, amo- re eloriz infirmitatem Scientix fuz prodere caueat, & Difcipulus, Laboris odio, Vires proprias experiri nolit. Scientia vero, quz alijs canquàm Tela periexenda tra- ditur, De Zugmenta Scientiarum.» ditur, E4dem Methodo ( fi fieri poffit ). animo. alterisu eft. infimuanda, qua. primitus inuenta eff. Atque hocip- Ium fieri fané poteft in Scientià per Ipductionemacqui- Íità: Scd in Anticipatà iftà & Przmaturà Scientià (quà vtimur) non facilé dicat quis, quo itinere, ad eam: uam nactus eft Scientiam, peruenerit. Attamen fa- ne fecundum Maius & Minus, poffit quis Scientiam propriam reuifere, & Veftigia fuz: Cognitionis fimul | & Confensüsremetiri ; atque hoc pacto, Scientiam fic cranfplantare in Animum alienum, ficut creuit in fuo. Artibus enim idem víuuenit quod Plantis: Si Planta aliquà vi in animo habeas, de Radice quid fiat nil refert ; fi vero transferre cupias in aliud Solum, tutius cft Radicibus vti quam Surculis. Sic traditio, ( qux nunc in vfu eft) exhibet plané tanquam Truncos ( pulchros illos quidém ) Scientiarum ; fed tamen abíque Radicibus, Fabro Lignario certé commodos, at Plantatoriinutiles. Quod fi, Difciplinz vt crefcant, tibi Cordi fit, de Truncis minus fis follicitus ; ad id curam adhibe, vt Radices illafz, etiàm cum aliquan- tulo Terra adhzrentis, extrahantur. Cuius quidem Genetis Traditionis, Method Mathematicorum, in co Subie&o, Similitudinem. quandam habet ; generatim autem non video quod aut in víu fit ; aut quod quis Inquifitioni eius. dederit operam ; proinde eam inter Defiderata numerabimus, cámque Traditionem Lampa- di; fiue Metbodum ad Filios appellabimus. Sequitur aliud Mez/odi difcrimen, priori Intentione affine, Reipsà feré contrarium. Hoc enim habet vtra- que Metbodu: commune, vt Vulgus Auditorum à Se- le&tis feparet; Illud oppofitum, quod prior introducit modum Tradendi folito apertiorem, altera, dc quà iam dicemus, occultiorem. Sit igitur Difcrimen tale, vt altera Metbodur fit Exoterica, altera Acroamatica, Ecenim quam Antiqui adhibuerunt przcipu? in edendis Libris | Differen- L:stR SgExTYs. DiRerentiam ; eam nos wausferemus ad ipfum Modum | dradendi. Quinetiam Acroamatica- ipfa apud. Veteres in víu fuit; atque prudenter; & cam iudicio, adbibira, At Acroamaticum iue. ZEnigmaticum iftud dicendi vc- "ius, pofterioribus temporibus dehoneflatum | eft, à plutimis, qui eo tanquam Lumine ambiguo, & falla. | ci abufi fanc, ad Merces fuas Adulterinas extrudendas. | Intentio aütem eius ea cffe videtur, vt Fraditioois In- | uoluctis, Vuleus ( profanum fcilicet ) à Secretis Scizn- | darum fummoucatir ; arque. illi tantüm admirantur, - qui aut per Manus Magiftrorum, Parabolarum Inter- | pfetationem nacti funt; aut proprio Ingenij acumine | & fubrilirate intra velum peneuare poflint. | - Sequitur aliud. M.ztbodi Difcrimen, magni prorsüs | ad Scientias Momenti ; cüm fcilicet Science tradun- tur, aut per Ap/orifimos, aut .Methodieé.. Notatu enim | inprimis dignum eft; in confuetudinem plerunque veni(fe; vt Homines ex pauculis Axiomatibus & Ob- feruationibus; in. queuifmodo Subiecto, Artem con- tituant quafi completam & fÍolennem, eam Iugenij Quibufdati Commeéntátionibus füffarcinando, Exem- plis illuftrando, & Methodo reuinciendo.- At illa altera - Traditio pce Apborifinos, plurima fecum fert Commoda, , ad que Traditio Metbódica non'attingit.| Primum enim - de Scriptore Specinien-dát, virüm ille leuitér & per- "fun&torié Scientiam hauferit; ari penitüs. imbibcrir. Aphorifini enim; "nift prorsus forent. ridicüli, necefle elt, vt ex Medullis & Interioribus Scientiarum, con- 'ficiantur. Abfcinditur enim llluftratio &- Excurfio ; Abfcinditur "Varietas Exemplorum ; Abfcindirur Dc-. duétio & "Connexio; Abfcind:ur: Deferiptio Prati-- cz vt ad Materiem "Aphorifmorum nihil: relinquatur, copiám' Obferuationum: bené: amplam. lgi- vifinos non fufficict quifpiam ; imo de cis c cogitabic fane, qui fe neutiquam copiose " S r j ide 288 De Zlugmentis Scientiarum.» lidé inftru&um ad fcribendum perfpexeri.— At. in Metbodis ; Tantum [zries iuncturaque pollet, Tantum demedio [unptis accedit Honoris ; Vt Spcciem Artis, ncfcio cuius, preclarz, Ízpenumero reportent ca, quz fi foluantur , fegregentur, & denu- dentur, ad nihilum feré recafüra fórent. Secundo, Traditio Metbodica, ad Fidem & Confenfum valet ; Ad Indicationes de Praxi minus innuit; Siquidém Demonílrationem quandam in Orbe pra fefert, par- übus fe inuicém illuminantibus , ideoque Intelle&ui fatisfacit magis; quia vero Actiones in Vità com- muni-fparguntur, non ordine componuntur, ideo magis ijfdem conducunt etiam fparfa Documenta. Pofiremo, Ap^orifmi , cüm Scientiarum | Portiones quafdam & quafi Fiufta tantüm exhibeant, inui- rant, vt alij cuàm aliquid adijciant & erogent ; Tra- ditio vero Metbodica, dum Scientiam integram often- tat, fecuros illico Homines reddit, quafi iam Summa adeptos. Sequitur aliud Methodi Difcrimen, magni & illud quoque momenti; cüm fcilicet Scientiz traduntur, aut per Affertiones adiectis probationibus, aut per Que- Jliones "»nà cum. Determinationibus, Flanc. autem po- fteriorem Metbodum fi immoderatiüs quis perfequa- tur; Scientiarum Profe&tui non minüsilla officitquam Fortunis & Progreflibus Exercitüs cuiufpiam impc- dimento & damno fóret, fi in minutis quibufque Ca- ftellis aut Oppidis expugnandis fubinde hareat. E. tenim fi quis in. Acie fit fuperior, & fumma Belli feduló incumbat, minora illa loca vltró fe fübmit- tent : Illud tamen inficias. non ierim, Vrbem ali- quam magnam & munitam, à tergo relinquere, baud- quaquàm fempér tutum effe : Eodem modo, Con- futationibus in Scientiarum Traditione temperandum, ijfque. lrbbn^ Srspvs 289 ijfque parcé vtendum ; & ad hoc rantüm, vt maiores Pézoccupationes Aaimorum & Prziudicia frangantur ; | minime autem vtleüiores Dubitationes excitentur & rouocentur. | - Sequituraliud Mef»ed; Difcrimen, vt fcilicet Metbodu: Hu fadiort materie que'trabbatur accommoda. Alio enim modo traduntur Mathematica, (qux funt intet Scienti- às maximé Abttracta & fimplicia;) alio Politica (quz maximé funt Immería & Compofira.) "Neque (vt iam diximus ) MerPodur vniformis in Materià mulrifor- ini commode f: habér* poteft. Equidém quemadmo- düm Teprcar particulares ad Inueniendum probauimus, irá & Metbodos. particulares ad. 'Tradendum | fimiliter aliquarenus adhiberi volumus. -—' m Sequitur aliud Metbozi Difctimen, in "tradendis Scieniüjs cum iudicio adhibendum. lllud autem regi- tár. per In'ormariones, & Anticipátiones de Scientià (que tradenda eft) in Animis Difcentium.| prius in- fufas & iipreffas. 'Alitcr ehim tradi debet Scientia, qux ad Atimos Homiium ^nóda & peregrina pror- süs accedic; alitér ca; quz 'Opllfioilbus iam pridém imbibitis & recepris, elt affini & familiaris. Idcó. que Ariftoteles Deniocritum füpillare. cupiens, rcuc- raeum laudar; 3; (inquic) ferit zifputare evelimu, non Jectari Simtlitudines , (7c. Yd vitio vertens Democrito, quod in QComparaiüombus effet nimius. Ar illi, uorum Documenta in opinionibus Popularibus iam Sedes fuas collocárunt; nonaliud haben: quod agant, nifi vc difpatenc & probent. llis contrà; quorum Dogmata Opiniones populares tranfcendunr, gemino labore opus eft: priino vt intellizántur qua affcrunt; deinde vt probentur : Ita vt rieceffum habeant confu- gere ad Auxilia Similitudinum & — Tranflarionüni, | | quo fe captui Hominum infinuent.— Videmus igi: , tur fub Infantiià Dod&rinarum ; feculis rudioribus, E. : pies | «^ MINBUr T iu RENI o m i aed e tssen cem pacta uii m U——— ÓÁÁááPáÀ—á" 200 De lugmentis Scientiarum » chm Syllepfes ille, que iam factz funt vulgares | é& tritz, nouz fucrant & inauditz , omnia Para- bolis & Similitudinibus plena fuiffe, Aliàs eue- niffet, vt quz proponebantur, aut abfque notá fi attentione. debità tranfmiffa, aut pro Paradoxis rc- iecta fuiffent. Etenim Regula quedam eft Traditi- uz, 4uod Scientia omnis que Anticipationibus fíue prafup- pofitionibur tron efe con[ona, à Similitudinibus (9 compara- tionibus fuppetias petere debeat. —— T Atque de Methbodorun diuerfis Generibus, hzc dicta Éint ; ijs videlicet, quz antehac ab alijs norata non fue- runt: Nam quantum ad caterás illas MetPodos, Analyti- cam, S y[Laticam,Diereticam,etiàm CrypticamHomericam, & fimiles,re&té funt ez inuenta. & diftributz ; Neque cauffa videtur, curilisimmoremur. ^ . At Metbodi Generahuiufmodi funt,Partes autem duz; Altera: de Difpofitione totiw Operis evel Argumenti Libri alicuius; Altera de Lmitatione Propofitionum, Etenim ad Archite&turam fpe&tat, non folum Fabrica totius ZEdi- ficij, fed ctiàm Efformatio & Figura Columnarum, Tra- bium, & fimilium. Mer/odw vero , veluti Scientiarum Architectura eft. Atque hàc in Parte melius meruit Ra- mus,in optimis illis Regulis (Ka342 e»aco, x«1à aavros, x«y &v]h, &c. ) renouandis, quam in Vnicà fuà Met/o- do & Dicbotomijs obtrudendis. Veruntamen nefcio quo Fato fit, vin Humanis ( ficut fepiüs fingunt Poc- te) Rebus pretiofffimis [emper adbibeantur perniciof ]- fimi quique. CufFodes.. Certé Conatus Rami, circa il- lam Propofitionum Limam , coniecit cum in Epito- mas illas, & Scientiarum Vada, Aufpicató enim & fclicis cuiufdam Genij du&u proceffcrit oportet, qui Axiomata Scientiarum conwertibilia facere attentauerit;& non fimul careddiderit Circularia, aut in femet recurren- tia. Conatum nihilo fcciüs Rami in bác parte vtilem fuiffe non inficiamur. m Super- List SExrcvs. Superfunt due adhüc Propofftionum Limitationes, prater cam vt fiant Conuertibiles; Altera de E xtenffone ; | altera de Prodiétione ipfarum. ^ Sané haben Scientia, fi quis rectéaduerrat, pracer Profundiratem, alias du- .as Dirfenftónes; Latitàdinem | fcilicet, ac Longitudi- nem fuam. "Ac profunditas quidem ad ipfarum Verita- tem & R calitatem referrür : Ha eoin funt, quz Soli- ditatem coüferunt. Quántum ad rcliquas duas, Lati. | tudo accipi & computari potell de Scientià in Scien. tiam ; Longitudo veró fumitur à fümmà Ptopoficione ad imam in eàdem Scientià. Altera fines, & veros Sci- entiarum Terminos comple&itur, 'vt Propofitiones proprie, non promifcué wactentur ; & euiterur Repe- titio; Excurfio, denique Confufio omnis : Altera Nor- mam przfcribit, quoulque & ad quem Parricularitatis adum, Propofiuones ScientiaPum fint deducendz. Sané dubium non cít, quin aliquid. Exercitaioni & Practice fit relinquendum ; | Oportet fiquidém Az tonini Pij vicium euxtari, ne fimus Cymini Sectores in Sci- entis, neue Diuiciones ad infima queque multiplicc- mus. Itaque quahter in hác Parté, nobis ipfi tempe- remus, Inquifitione plane dignum cft... Videmus enim nimiüm Generalia (nifi deducantur) patüm infor- : mare, quin potius Hominum Pratticorum ludibrio | Scientias exponere , cim nihilo. magis ad Practicam , faciant, quam Chorographia O:telij vniuerfalis, ad viam monflrandam, quz Londino ducit Eboracum. alfimulantur; in quibus cernuntur. vtique Imagines, fed rion antequàm expolita fuerint ; Sic iuuant demüin Regulz & Przcepta, poftquàm Exercitationis Limam fübictint. Quod f1 tamen, víque à principio, Regu- lz ill fieri poffiat nitide, & quafi Cryftallinz, id op- timum fa&u fóter, quandoquidem Exercitatione af. : fiduà minüs indigebunt. Atque de Scieszi4 Methodi | Ppz (quam. Certe Regula optimz, Speculis ex Merallo, non infcice | Mer dubi A De Zugmentis Scientiarum.» ( quam Prudentia Traditiue nominauimus) hac di- &a fint. Neque tamen illud pratermittendum , quod non- nulli, viri magis tumidi quam docti, infudàrunt circa Metboduim quandam, legitimz Mer/odi nomine haud. | dignam, cüm pouus fit Merbodu Impofturz ; qua ta- men quibufdam Ardcelionibus acceptiffima proculdu- bió fucrit. Hzc Metbodu ita Scientiz alicuius guttu- las afpergit, vt quis fciolus, fpecie nonullà Eruditionis ad Oftentationem poffit abuti. Talisfuit Ars Lullj ; Talis Typocofmia à nonnullis exarata ; quz nihil aliud fucrunt, quam Vocabulorum Aris cuiufque Maffa & Aceruus ; ad hoc,vtqui Voces Artis habeantin promp- tü, etiàm Artes ipfas perdidiciffe exiflimentur. Huius generis Collectanea Officinam referunt. Veteramentari- am, vbi Przíegmina multa reperiuntur, fcd nihil quod alicuius fit preuj. i^ 4 Ca»vr III. «De Fundamentis e(?* Officio Rhetorica. e/fppendices «tres Khetorice, que ad Promptuariam tantummodo pertinent ; Colores Boni & Mali, tam fimplicis, uam Comparati : Antitheta Rerum: Pascds minores Orationis. | Enimus iam ad Doctrinam de Illu[Iratione A (SP | Sermonis : Ea eft,qua: RAetorica dicitur fue s : AE Oratoria. Scientia certe & in fe egregia, & z50S Uis] coregie à Scriptoribusexculta. Eloquentia autem,(i quis vete rem zfítimet, Sapienuáa proculdubio c LinzR SEsxrTvs. eftinfrior. Videmus enim quanto interuallo bzc iilam poft fevelinquar, in Verbis quibus allocutus eft Mofcm Deus,cüm ille munus fibi dclatum;propterDefe&um E- locutionis recufaffet Habes Aaronemyjlle erit tibi Vice Ova. torisgtu cvero eilice Dei. Ac Fru&u,& populari exiftima- tione, Sapientia Eloquentiz cedit. Ita enim Salomon, Sapiens corde appellabitur prudens, [ed dulcts eloquio maiora reperiet. Haud obícuré innuens, Sapientiam. Famàm quandam, & Admirationem cuipiam conciliare ; at in rebus gerendis, & Vità communi, Eloquentiam pra. cipué cffe efficacem. Ad Arr veró huius Culturam quod attinet; Ariftotelis erga. Rhetores fui teniporis /Emulatio; atque Ciceronis ftudium acre & veliemens, illi nobilitanda: totis viribus incumbens, cum longo vfu coniunétum ; in caufsà fuerunt, vt in Libris fuis de hàc Jfrte coníctiptis, feipfos vicerint. Dein Exempla illa luculentiffima unm m Arti, qua in Orationibu Demofl bens. & Ciceronis habentur, Przceptorum acü- mini & diligentia addita, profectus ipfius geminárunc. Quare, quz in hàc Arte defiderari inuenimus, verfabun- tut porilis in Colle£Hionibu: quibufdam, qui tanquàm Pediflequa huic Arti przftó fint, quàm in Difciplinà & víu Artis ipfius. Nam etiàm tum; cüm Prompta- 4rie cuiufdam inter Logica, mentionem faceremus, vberiora eius rei Exempla in R/etorict; polliciti fumus. | Veruntamen vt more noflro, circa Radices huius Artis, Glebam | paululum aperiamus & fubigamus; Rhetorica certé Pbantafie; quemadmodüm Dialectica Intelletiui (abferuit. | Eftque, fiquis altius rem penetret, Officium & Munus Rhetorice nonaliud, quam vt Rario- nis dickamina phantafte applicet 49" commendet, ad exci- tandum Appetitum 42" cvoluntatem. Regimen enim Ra- tionis, impeti & perturbari videmus tribus modis ; Vel per Illaqueationem Sophifimatum., quod ad Dialecticam pertinet; vel per Preffigias Verborum, quod ad Rhetori- CAM ; 293 "De Zugmentis Scientiarum.» cam ; vel per Affe&tuum Violentiam , quod ad Ethicam. Quemadmodüm enim in Negotijs, qua cum alijs contrahimus, vinci quis & perduci folet, vel Aff, vel | Importunitate, vel Vebementia ; ita etiam inillà Negoti- atione internàquam nobifcum exercemus aut Zrgumen- torum Fallacijs fubruimur, aut Ipmpreffionum & Obuer- fationum Affiduitate follicitamur & inquietamur, aut 4f- fétiuum Impetu concutimur & rapimur.. Neque vero, tam infelicitér agitir cum INaturá Humaná, vt illa Artes & Facultates ad Rationem deturbandam vale- | ant, neutiquàm veró ad eandem roborandam & ftabi- liendam : Verüm ad hanc rem long magis. Finis enim Dialetlice eft, docere Formam Argumentorum ; ad. Praxfidia Intellectüs, non ad Infidias. Finis itidé&m E- thic«, Affe&us ita componere, vt Rationi militent, non autem cam inuadanr. Finis denique R/erorice, Phan- tafiam implere Obuerfationibus & Simulachris, qua Rationi füppetias ferant , non autem. cam opprimant. Abufus enim Artisex obliquo tantüm intetueniunt, ad Cauendum, rionad Vtendum. Quaproptér in Platone fumma fuit Iniquitas (licet ex nonimmgcerito erga R/etores fui temporis odio orta) cüm RPetoricam inter Artes Voluptarias collocauit : Eam fimilem effe dicens Coquinarie, que non minüs Cibos falubres corrumperet, quàm infalubres pratiores redderet, Condimentorum Varietate & Delicijs abu- tens. Abfit autem, vt Oratio non frcquentiüs vere. tur, in Rebus honeftis ornandis, quàm in turpibus ob- linendis : Hoc enim vbiqueprafto eft: Siquidém nc- mo eft, quin honcftiüs loquatur, quam aut fentiat, aut facia. Sane à Thucydide optimé notatum eft, tale quidpiam folitum fuiffe obijci Cleoni; quód cüm lemper deteriorem partem tueretur, in hoc multus ef- Íct, vc Eloquentiam & Sermonis gratiam carperet : Probé quippe cüm fciret, dercbus fordidis & indignis, non Li:issa Szxrvs. 295 non poffe quempiam pulchré loqui ; At de Rebus ho- ncítis, facillimé. Elegantér enim Pláto ( liceriam in Triuio decantetur) Pirtw ff con[pici daretur , ingentes Jii Amores concitaret : At Rhetorica Virtutem & Bo- num depingit plane, & reddit quafi confpicuum. Cüm enim ia Corporcà Effeic, illa Senfui monftrari neque- ant, fupercít vt per Ornatuni. Verborum, Phantafiz, reprz:fentarione, quantum fieri poreít, viuà; coràm fi- flantur. Siquidém Mos Stoicorum, meritó deriíüs eíl à Cicerone ; qui concifis & argutis Sententijs & Con- clufionibus, virtutem Animis Hominum imponere fa. tagebant; quz res paruum habet cum Pliantafià & Vo. luntate Confenfum. .. Porró, fi Affc&tus ipfiin ordinem compulfi, & Rati- oni prorsüs morigeri effent; verum eft, nullum mag- nopcré futurum, Períuafionum & Infinuationum, quz Aditüm ad Mentem przbere poffint, vfum ; fed fatis fore; (i Rcs ipfz nude & fimplicitér proponantur, -& probentur. Verüm Affe&us contr, raritas Seceffio- mes faciunt; quinetíàam tantas turbas & Scditiones mo- uent, (fecundum illud, . —V ideo meliora, proboá,, Deteriorafequor ) — u Vt Ratio prorsus in fernitutem & Captitiitatem ab- repta fütct, nifi Eloquentiz Suada efficeret, quo mi- nüs Phantafia à Partibus Affe&uum taret; fed po- tiüs operà eius, fcedus incatur inter Rationem , & Phantafiam, contra Affectus, - Notandum eft: enim, Affe&us ipfos ad Bonum Apparens femper ferri, atque hàc ex parte aliquid habere cum Ratione commune: verüm illud intereft; quod Affzéfus intuentur. precipue Bonum in preentià , Ratio pro[piciens in longum, etiàm furum, (9 in (ummá. Ydeóque cüm qua in prafentià obuerfentur, impleant Pbantafiam fortiüs, fuccumbir plerunque Ratio, & fübiugatur. Sed poftquàm Elo- EY quentiá, De Zlugmentis Scientiarum.» quentià, & Suafionum vi effe&um fit, vt Futura & Remora, conftituantur &' confpiciantur tanquam Prafentia, tum demum abeunte in partes. Rationis Phantafiá, Ratio fit fuperior. ; | Concludamus igitur, non deberi magis vitio verti Rhetorice, quod deteriorem Partem cohoneftare fciat ; quam Dialetfice, quod Sophifmata concinnare doccar. Quis enint nefcit, Contrariorum eandem Rationem effe,licec vfu opponantur? Porró non có tantüm differ. Diale£lica à Rhetorica, quod ( vt vulgo dicitur ) Altera inftar Pugni, Altera inftar Palma fic; (Altera fcilicet pref. | se, Altera fuse tractet ; )verüm multó magis, quod Diz- lectica Rationem in fuis Naturalibus; R/etorica, qualis in | Opinionibus Vulgi fita eft, confideret.|. Prudentér igi- tur Ariftoteles, Rbetoricam inter Diale£licam,& Etbicam cum Politicá, collocat, cüm cx vitifque participet, Siqui- dém Probationes & Demonftrationes Dialeifice, vni- uerfis Hominibus funt communes ; ac Probationes & | fuafiones Rhetorice, pro ratione Auditorum variari dc- bent; vt quis tanquàm Muficus, Auribus diuerfis fc ac- | commodans, fit demüm Orpbew in $ylue, inter Delphbinas Arion. Quz quidem Applicatio, & Variatio Orationis ( fi quis cius Perfe&tionem & Culmen defideret ) có áfque extendi debet ; vt fi eadem ipfa apud diuerfos Homines fint dicenda, apud fingulos tamen alijs atquealijs verbis fit vrendum. Quanquam hác Parte Eloquenriz ( Poli- | ticà fcilicet & Negotiosá,in priuátis Sermonibus ) max- imos Oratores plerunque deftitui certum fit; dum Ornatum & Formulas elegantes Orationis captantes, volubili illà applicatione, & Chara&eribus Sermonum, quibus verfus fingulos vti confultius foret, cxcidunt. Ccrté, non abs re fuctit, circa hoc ipfum, de quo nunc dicimus, nouam inftituere Inquifitionem, cámque no- mine Prudentie Sermomi priuati Vadigetare, atque inter : Defiderata "S LiskR Szexrvs. Defiderata veponere : Rem cerié, quam quó attentis quis recogitet, eo pluris faciet; Vtrüm vero hzc inrer Rhetorica, au Politicacollocetur, haud magni rcfert. Defcendamus modo ad De/derata in hàc Arte, qux ( vcanté diximus ) cius funt generis, vt pro Appezici- bur potius cenferi debeant, quam pro Portiozibus Arti ipfius ; & pertinent omniaad Prompruariam. Primo igi- tur non inuenimus, qui Prudentiam illam, fimul & di- ligentiam Ariftocclis, beué perfecutus fit, aut Íappleuc- rit. Hicnimirüm coepit colligere, $174 popularia, fiue Colores Boni ac Mali 4pparentis, tam fimplicis quam com- parati, qui fant veré Sophifmata Rhetorica. Sunt autem eximij V.süs, przferdm ad Negotia, & Prudentiam Ser- monis priuati. Labores veró Ariftotelis circa Colores iftos in tribus claudicant; Primó, quod cüm mulu fint, paucos admodüm recenfcat: Secundó, quod E/enchos fuos non habeant adiunctos: Tertio, quod videtur ille víam corum ex parte ignoraffe : Vfus enim eorum,non magis ad Probandum, quam ad Afficiendum & Com- mouendum fubícruit. Complures fiquidem loquendi. Formulz, quz idem fignificant, yatié tamen afficiunt. Nam longe fortiüs penctrat, quod acuminatum | eft, quàm quod obtufum ; licet in ipsá percuffione vites a- ualiiérintendantur. Nemo cft cetcé, qui non magis af- iatur, audiens, Inimici tui de boc miros triumphos agent. Hoc Ithaeut velit, i9 magno mercentur Atride Quam fi fimplicitér dicatux,Hoc rebur u& incommodabit. Itaque Mucroncs ifti, & Aculci Sermonü, minimé funt negligendi. Cüm veró hanc rem, vt Defíseratam propo- namus, ex confuctudiue noftrá, illam Exemplr fulcic- mus; Preceptaenim minus rem illuftraucrint. Exempla (Colorum Boni e$ Mali tam Smplicis quam Comparati. | Sophifma.- 1- Quod lasdant Homines 49 celebpyast, Bonum; mut : Q.q quod | 207 De Zlugmenti Scientiarum.» quod "pituperant 49 veprebendunt , Malum. Elenchus. Fallit Sopbifma quatuor modis;fcilicet, Aut propter Zg- morantia Aut propter Malá Fidem;Aut propter Studia & Fattiones, Aut propter Ingenia Laudatorii & Vituperato- rum.Propter Ignorantiam; Quid Vulgi Iudicium ad Exa- men Boni & Mali»Melius Phocion,qui,cüm populus ei prater folitum applauderet,qua fiuit, Nw» forte deliquif. fet?Propter Mala Fidé;Laudantes enim & Vituperantes fuam Rem fzpiüs agant; neque loquuntur vt fentiunt. — Laudat Vanales qui coult extrudere. Merces. Itém,Malz eff malu efH (inquit Emptor )fedeum recefferit, tum gloriabitur.PropterF actiones;Cuiuis enim patet,con- | fucícere Homines, eos qui fuarum Partium funt, immo- dicis efferre Laudibus; qui autem contrariarum funtjin- fra Meritum deprimere. Propter Ingenia; Alij enim Na- | turà facti funt, & cópofiti, ad Adulationé Seruilem; Alij contrà Momi & tetrici; Vt laadando & vitüperando,fu- | isIngenistantüm obfecundent;parü de Veritate folliciti. Sophifina. 2 Quodetiam ab Inimicis laudatur magnim Bonum;quod || ever etiam ab Amicis reprebenditur, magnum malum. Sopbifina Fundamento hoc niti videtur; quod quz | ingratijs, & contra Animi noftri Affe&tum, & propen- fionem loquimut, ea ipfa, vim veritatis à nobis extor- quere, acil creditur. Elenchus. Fallit Sophifima propter Affutiam ; tam Inimicorum, quam 4picorum. Inimici enim Laudes quandóque tri- " |buunt, non inuité, nec à vi veritatis coacti; fed eas ta- men deligentes, quz Inimicis fuz inuidiam & pericula conflare poffint. Itaque apud Graco; faperftitio quz- dam inualuit, vt crederent, fi quis ab altero laudaretur, Animo maleuolo, & propofito nocendi, Naribut eiu |Puffulam amnafci (olere. Fallititetum quia Laudes in- IN terdum | ' LisszR SExTvs. quaídam, vt pofteà liberis, & maliciofius calumnia- rentur. Ex alterà parte, fallitetiàm hoc Sophifma prop- tet Aftutiam Amicorum. Solentenim & illi vitia Ami- corum interdüm agnofcere, & predicare ; non quod aliqua vis Vcritaus eos cogat, fed ca clientes, quz minimüm Amicos fuos lxdere poflint: ac f1 csetera qui- dem, viri optimi effent. Fallit iterüm, quia 4jici quo- diximus) tanquàm pra'fatiunculis quibufdam vtuntur, quó paulo polt in laudes efufius excurrant. Sophifma. mala, id ipfum Bonum. 22 Y Elenchw. bor -. Fallit.Sophifma duobus modis; Auc propter Compa- rationem Boni 42 Mali ; Aut propter Succzffionem Boni ad Bonum, aut Mali ad Malum. Propter Comparationem y um,non fequitur, quod malus illecrat; fed DoZona bo- na, Ceres melior. Neque (1 malum fuit Populo Syracu- fano, Dionyfro Seniore priuari, fequitur quod Diony- fius ille bonus fuerit, fed minüs malus quam Iunior. Per Succeffionem , Exenim Priuatio Boni alicuius nor . femper dat locum Malo, fed quandoque maiori Bono; ' vtcum Flos decidit,Fructus fuccedit: Nec Priuatio ali- cuius Mali dat femper locum Bono/fed interdüm maio- ri Malo. Nam fublato Inimico Clodio, Milo fimul & ' Segetem Gloriz perdidit. " cos os Sophifma. | (4 Quod Bono, aut Malo cvicinum e[L id ipfum itidem Bo- ! num, aut Malum : quod ever remotum efl à Bono, Malum; ' quod à Malo, Bonum. iqoe : — Habet hocferé Rerum Natura, vt qua Naturà fuà : conucüiant, etiàm Locis conueniant; que veró con- terdüm impertiunt Inzmici , tanquam Przfatiunculas que Reprchenfionibus fuis ( ficut dz Inimici laudibus | Sibonum fuerit Generi Humano, priuati Efu. Glandi- 3 Cuiu: Priuatio bona, id ipfum Malum ; cuius Priuatio | Qgz DM. uan pimorr 299 * ^ dium Ai dn ah dn. dius. m 300 De Zugmenti Scientiarum.» trariz Natura funt, etiam Interuallis diftent: Cüm fin- gula Amica fibi affociare,Inimica fummouere gaudeant. Elenchus. Scd fallit Sop^zfma tribus modis : Primó propter De- flitutionem;lecundó propter Obfcurationem; vettio prop- ter Proteétionem. Propter Deffitutionem ; Fit, vt quz in fuo genereampliffima funt, & maximé excellunt, om- nia, quantum ficri poteft, ad fe trahant, & in vicino quaque pofita deftituant, ac quafi inedià conficiant. Itaque in propinquo Árborumgrandium Virgulta nun- quàm lta reperies. Recté etiam ille, Dzwitz Serui max- iné Serui. Nec malé cauillatus eft qui inferius Famuli- tium in Aulis Principum, Fefforum-vigilijs comparauit; ux Fefla fua in proximo attinguntjipfz autem Iciunijs addicuntur. Propter Obfcwrationem ; Etenim & hoc habent, quequey1n fuo genere, praftantiffima ; vt licet roxima:non extenuent, aut deflituant, tamen obfcu- rent, & obumbrent.. Quod ctiàm de $o/e notant Aftro- nomi ; quod fit fcilicet Afpe&u bonus, Coniunctione & Approximatu malus. Propter Proreftionem ; Nam non folüm res coeunt & congregantur propter Confor- tium, & Nature fimilitudinem; fed etiàm Malum ( prafertim in Ciuilibus ) confugit ad Bonum, vtla- teat, & protegatur. Itaque Scelerati Homines petunt Afyla Diuorum; & Vitium ipfum fe in Virtus Vme |. bram recipit ; Spe latet evitium proximitate Boni. Contrà & Bonum fc aggregat ad Malum, non propter | Confortium, fed vcillud conuertat, & reformet in Bo- | num. Itaque & Medici, magis accedunt ad /Egrotos, quam ad Sarios; & Seruatori noftro obiectum cíl,quod | Conuer[aretur cum publicanis (5 peccatoribus. Sophifma. - MP s Cui cetere PartesyvelSetleSecundas cunanimitér de- Jérunt; (cim fingule Principatum fibi cvendicent) melior | reliquis LiszR SzExrvs.- reliqui cvidetur: Nam primas queque ex Zelo coidetur Jümere, [ecundas autem ex vero 69 Merito tribuere. Ita Cicero argumentatur Sectam. Academicorum, qua Acatalepfiam tenuit, Philofophiarum fuiffe pra- Ítantiffimam. Isterrogaenim (inquit) Stoicum, quc Se- Ca frt botior; ille [uam caterir anteponet : Deinde qua [e- cundas teneat, Academicam f'ttebitur.| Age fimiliter cum E- picurco (qui Stoici vix afpetkum tolerauerit ) po[lquam [u- am Seétam collocari in fummo, collocabit Academicam in proximo. Similitér, vacánte Dignitate aliquà, Princeps fi Compctitores fiügulos interrogaret, quem poft fe potiffimum commendare vellent, Verifimilecft, Secun- daillorum vota, in eum qui pracipué dignus, & opti. meémeritus fucrit, concurfura. Elenchu. Fallit Sopbifma ptopter Inuidiati. Solent enim Homi- nes, proxime poftíe, & Factionem fuarn, in eosindi- nare & propendere, quircliquorum maximé firit ener- | ucs & imbelles, quique eis minimum moleftiz cxhibue- | runt ; in Odium illoram;qui illis plurimirm infültárunt, | aut iacommodiàrunt. : 3j Sophifina; YS 6 Cuius Excellentiacvel Exuperantiamelior, id toto,ge- | nere meli. | Hüc pertinent Formule ille vfitatz ; Ne peruagemur dn Generalibus : Conferamui particularem aliquem eum par- tictilari, (2 c: 1 S Elenchi c ^ Videtur hoc Sophifina fatis neruofum ; & magis Dia- le&ticum quiddam, quam Retoricum. | Aamen intcr- düm fallir. Primó, quia func Re5 haud paucz, periculo | plurimüm obnoxiz, quz tamen, f1 cuadant, cxteris antecellant. Ira vt Genere fint deteriores, quia fzpi- Ws periclitantur & excidunt; Indiuiduo áutem No biliores. In hoc numero eft Gewma Martia, de quà. Gallicum Án——— — A GG E MÀ ciuibus compluribus, 11 Res: Duello inter fingulos | citib luribus, fi Res-.Duell fingul cellit Auro. | efl, Malum : Nam fe recipere non poffe, Impotentia genu | quain magná ficcitate, cum Aqua vbique deficerent, | autem ; Defcendamu: ( inquit ) in puteum. profundum, | ra ita regerit ; Quin ff forte ibi quoque Aqua defrciet, quo- | modo exinde rursus a[cendere poterimus * Firmamentum | autem huiusSophifmatis eft; Quod Actiones Humana | adcó fint incertz, & Periculis expofuz, vt illud opti- | mum vidcatur, quod plurima. habeat Effugia. Hüc | | fpectant Formulz ille, quain. vfu. funt ; Oblzgatum | | plane 42 Obffrictum te reddes : Non tantum quantumcvo- 1 I Gallicum Adagium; FZ/zs Periforum, 47 Gemma De Zlugmentis Scientiarum.» Menfis Martij, fi ex illis euadat uus, erit in[lar decem aliorii, Adeo vin Genere,Gemma Maij Gemma Martij pracftlet ; fed tameniri Indiuiduo, Optima Gemma Mar- tij optima: Gemma Maij praferatur. Fallit fecundo, propter Naturam Rerum, in aliquibus Gezeribus aut Spe- ciebus magis. equalem, im. aliquibus magie. inequalem : Qucmadmodümin obferuationem venic, Climata Ca- lidiora generalitér Ingenia producere acutiora; atin Frigidioribus, Ingeniailla quz eminent, etiàm acutif- Íimis Calidarum Regionum prazftare. Similiter, in Exer- canfigeretur, fortafsé ad vnam Partem accederet Vi- &oria; f Copijs vniuerfis, in alteram. Etenim Excel- lentiz: & Exuperantie cafum recipiunt; at Genera INa- turà aut Difciplinà reguntur. . Quinetiàm. in Genere, Mctallum, Lapide pretiofius ; Attamen Adamas pra- | Sophifíma. lodi; raa 7 Quedremintegram [eruat,Bonum , Quod fine receptu efl , Potentia autem Bonum. Hinc confinxit (opus Fabulam de duabus Ranis; dcliberarunt, quid fibi demüm agendum effet: Prior neque enit cverifimile e[] ibi Aquam defüturam': Cui alte- les, [umesex Fortuna, &c. tst ni E f Ai Elen- | l LiÀ:iseR SEsxTvs. Elenchw. Fallit Sophifma primo, quia in. A&tionibiu. humanis, fortuna vrget, vcaliquid demüm decernatur. Erenim vt cleganter à quopiam dictum eft ; Etiam non Statuzre, eft aliquid Statuere : Adcó vt fapenumeró Confilij Suf- peafio, pluribus nos implicet Neceffitatibus; quam fi aliquid ftatuiffemus. Videturautem ifte Morbus qui- dam Animi, fimilis ei, qui reperitur in. Auaris : Sed cranílatus à Cupiditate retinendi Opes, ad Cupiditatem retinendi Arbitrium & Poteítatem. Siquidem Auarus fruinon vult,ne quid detrahat de Summà ; Ita & huiuf- modi Scepticus nil exequi vult, vt omnia ei fint integra. | Fallit fecundo, quia Neccífitas, & illud (quod aiunt) | Tata eft alea, ftimulos addit Animis; ficut inquit ille, | Ceteris pares neceffitate certe fuperiores efhr. M ev Sophiínia. . 8- Quod quis culpa fua contraxit; aiu Malum ; quod ab extertir imponitur,minis Malum. "Huius Rai Cauffa eft, quod'Morfus Confcientiz Ad. ueríà conduplicet: Contrà, Confcium fibi effe, quod culpà quis vacet, magnum przbcet in Calamirate Sola- dum. [taque Poeta ca Pathemata maximé cxaggerant, tanquam Defperationi propiora, vbi quisfeipfum accu- | fer, & diferaciet ; | Imt Seque vnum clamat Cau[samque Caputque Malorum. Conirà Calamitates Virorum infignium, eleuat & di- luit Innocentiz &' Mceriti Confcientia. Porró cüm Malum ab alijs intentetur, habet quiuis, quod liberé conqueri-poffir; vndeDolotes fui exbalent, neque Cor fa&ocent : Etenim ijs, qux ab iniurià Hominum pro- fe&a funt, indignari folemus, aut. vltionem meditari, aut denique Nemefir Diuinam vcl implorare, vcl ex- pe&tate : Quinetiàm; fi à Fortunà ipsá inflictum quid fit, tamen datur quzdam cum Faris ipfis Expoftulatio; Atque Deos, atque AfTra vocat crudelia Mater. Contrà, | | | | —— 308 | soa | —— Deugneni Scemiaumo ——— Contrà, vbi quis Malum aliquod fuà Culpà contrax- crit, ftimuli Doloris intro vertuntur, Animumque ma- gis vulnerant, & confodiunt, | om 3 Elenchw. Fallit iftud Sepbifma, primó propter $pem; qua Ma lorum magnum cít Antidotum. | Etenim Culpa E- mendatio, fepe in noftrà Poteftate fita eft; Fortunz vero minime. Itaque Demofthenes;non femel Ciucs fu- os huiufmodi Velbi affatus cít; Quod ad praterita pefít- mum, id ad futuraoptimum efl... Quid boc tandem fr ? Hoc ipfum fcilicet, quod cve[lrá incuria 47. culpá , res "veflra malé fe babeant : Nam fi "vos officio "ve[lro per omnia per- funéli effetis; &9 nibilominis Status "vefler, "pt nunc, labo- raffet , ne [pes quidem reliqua e[fet,eum futurum aliquando meliorem. Cim ever Errores cve[lri incauffa potiffimum füevint ; confidendum plane, Vos illis emendatis, priflinum flatum cveflrum. recuperaiuros. .Similitér Epictecus de Gradibus Tranquillitatis; Animi. verba faciens; Infi- müm locurn illis attribuit qui alios aceu/att ; Superiorem ijs, quifeipfs j Supremum vero illis, qui mee alios, tiec fe- ipfos. Fallit fecundo, ptopter infitam Animis humanis Superbiam ; quà zgré adducuntur Homines, vt Erro- res proprios agnofcant. Floc veró vt euitent; Patientiam adhibentlongé maiorem, in ijs malis, qua:.culpà fuà contraxerunt, Etenim, quemadmodüm fieri videmus, vt cüm culpa admiffa fit, neque de Au&tore confliterit, fupra modum cxcandefcunt Homincs & tumultuan- tur : Quod fi pofteà in notitiam peruencrit, culpam il- lam adFilium;aut Vxorem, aut Gratiofumaliquem per- tinere, ftatim fedantur tutrbz & confilefícunt : Eodem modo fit, cüm Res aliqua accidit, propter quam Necef- fitas incumbit, culpam in nosipfos recipiendi, Id quod in mulieribus (xpiffimà confpicitur, qua fi quid infeli- citér cgerunt, contra coníenfum Parentü, aut Aricori, qualecüq;Infortuniü fequatur illud fedulà diffimulabüc. Sophifma. | Li:sstR SExrTvs. Sopbifma. 9 Gradus Prinationtt maior videtur, quàm Gradw Diii- nutiontr ; Q9 rursus, Gradus Inceptionis malor coidetur, quàm Gradus Incrementi. Canon eft in Mathematicis; Nullas effe Rationes Nibili 4d Aliquid. Itaque Gradus Nullitatis, & Quidditatis, ma- iores videatur. Gradibus Incrementi, & Decrementi. . | Sicut Monoculo durius eft; vhum perdere Oculum, quam vtrunque Oculum liabenti. Similitér, complures | | Liberos habenti, grauius eft, vltimum, qui faperftes fucrit, Filium amittefe, quàmteliquos priores. lraque. & Sibylla, càm duospriores Libros combutfiffet, preri- | um tertij duplicauit : Siquidem illius Amiffio Gradu: Pens Priuationit, non Diminutioni. | Elenchi. FallitSo5hifmnaz primo, proptát'éàsres, quátum Vfusin | Sufficientià quadam, fiue Compitértii; hoc eft, Quan- titatc Determinarà, confiftit.-..Si quis enim obligetur póenálicer, ad Selutiodem cer&e "Pecuniz Siimmz, ad Diemc certüm ; grauiüs ei fuerit; Numimno vico Auréo cárere, quàm fi pofito quod' slle vhicus parari non po- - tuerit, deeffent eciàm decem alij.Similitérin Deco&tioni- | bus Fortüinarüm, damnofior videtur Gradus Obzratio- nis, qui pfimüs Sorrem minuit; quàm extremus, qui ad eftarem redigit. Hüc fjc&ant Formule ill vfitatz; Sera in fimdo Parfmonia: Parum intere[l yptrim nibil bibi: 4 dn quod nihili iuuet, «9c. Fallit fecundo propter illud Principium in Natürà, Quod Corzaftio vnius fft Genera- tio alteris; Adeo wt Gradus ipfe (Priuationte vlümz, minüs ihterdám incommodcet, quoniam A nfam & Sti- mulüprzbet; nouz alicui Rationi iticundz. Vnde etiam Demofthénes fzpiüs conqueritur apud Ciues fuos; Coz- ditiones minis "tiles? ponorificis quas à à Philippo impoff- tis fubibant, sübil aliud effe, quàm Alimzntá quedam ipforum EU Q7 Socordie; omui js fuiffet fatius zlltvomnino r ad carere ; NEMM—————— sl ld 306 opusefLyvt deteriis valeatis quo Medicamentaytia quelibet, De Zugmentias Scientiarum.» careresproptereà quod boc paéto, IndufPria illorum melins a- cui poffit ad alia paranda Remedia. Nouimus certé Medi- cü quendam; qui, Mulierib' delicatis, querentib' fe male. habe:e, fed taméà Medicamétis omnib" abhorrerejfolc- bat dicere,non minus faceté,quam morosé;/ob/s omnino. |. libenter toleretis. Quinetiàm ipfe Gradus Priuationzs fiue. | Indigétiz vltimz,falutaris effe poffit, non tantüad exci- tandá Induftriam,verüm etiàm ad imperandi Patientiá. | Quod ad fecundum Membrum huius Sopbfmatis, il. | lud codem,quo prius,Fundamento, (de GradibusQuid- | ditaris & Nullitatis, ) nititur. Hinc tanta vfurpantur; de | Initijs Negoriorum, Praconia. . . / Dimidium fatti, qui. bene capit, babet, 7c. Hinc Aftrologorum Supetflitio, qui iudicium faciunt, de Difpofitione aut Fortuna Hominis,ex Momento fiuc Articulo Natiuitatis aut Conceptüs, .. | i a Elegehu. ic 1155721: ;.Fallit Sophifma primà, quoniàm in nonnullis, pri- ma Rerum Incoeptiones, nihil. aluid funt, quàm qua Epicurus, in, Philofopluá fuà, appellat Tewtamenta; id cft. Rudimenta quadam; | quz nihili funt, nifi ite- rentur, àut prouehantur, |. Ítaque in. hoc cafu, Gra- dus fecundus, dignior videtur .& potentior, quàr primus : Quemadmodüm in Plauftris, Equus qui pe- nultimus cft, plus confert ad Motum Plauflri quàm Primus. Etiàm non inepté dicifolet ; Cosaitium rege- flum, illud, effe, quod. pugna fit. reum. Prius enim for- tafsé przteruolaturum fuiffet. | Itaque pru Malo Prip- cipium dedit , [ed pofTerius. modum .abflulit. .. Fallit So- phifma fecundó, propter Dignitatem Perfeucrantiz j qux in progreffunonin Aggreffu fita eft.Etenim Cafus, aut Natura, ptimum impetum progienere poffunt; at Affe&tus Ciber iM. A o inm Caih- tiam. Fallit tertio in ijs rebus, quarum Natura & Curfus ordi- . P E MM EIL DNLSLLCLEDEEMIMIULULLLQU E. LLLLIfLBQMEÉCPLIIÍGBPUIBBÉ LCPPP?] h1710)1:B1) LÉZL LÉL£-DTLTLLTLLLLTÁÉTTÉLL,ILÓTÍ|] G1 e , La c M 28m ——— EUR Qr Rm —Lisgbs SESXTVs. ordinaiius in contrarium Rei Incaeptee fertur. Ita vt prima lacoeptio perpetuo euàcuetur, nifi vi- res continuentur.- Quemadmodum ' in rio il- lis vfiacis dicitur ; Non progredi, eff regredi : Ec, Qui non proficit, deficit: Vt in Curfu in aduerfum Mon- tis ; Remigatione in aduerfum 'Gargitis': At con- trà, fi in decliui Montis Motus incipiat; aut. fecundo — Remigatio fiac ; tum Gradur Inceptis longe . potiores Partest tenet. Porró ifte Color, non tantüm ex- tenditur ad Gradum Inceptionts, qui fit à potentià ad a&tum, comparatum cum Gradu, qui fit ab Actu ad Incre- mentum : Verumetiàm ad Gradum, qui frtab Tmpotentia ad potentiam, compayatum cum gradu, qui fit à potentid ad A- &um. Etenim Gradus, ab Impotentia ad Potentiam, ord «videtur, quam à VPorentià ad Actum. Sophifma. o1: 10: Quod ad Veritatem refertiv, malu eff quam quod 4d Opinipnem. Modus autem, 07 Probatio eiut, quod ad O-. pinionem pertinet, beceff ; íys fw; 7à nid Lipid fore, fatur mn efe. Ita pronunciant Epicurei, de Felicitate SiboHim. in Virtute collocatá ; quod fimilis fit. Felicitati Hiftrionis: in Scenà; qui (5 Spe&tatoribus, '& plaufu eorum de-! fciekstüg A émis ftam concideret. Itaque Virtutem per ignominiam , Boum Theatrale vocant. Aliter fic in Diuitijs, de quibus ille, i5: (nos Populus me fibilat , At mihi, — Ji — in Welüptar& : Grata fub imo | Ó "GaddisCird ^ iig Vultu — Puloren PN - Elenchus. CNET ss | - Fallacia bius sophifnati fübtilior paulà eft ; ipit Rcfponfio ad Exemplum, quod adducitur, facilis. Ne- | qe enim : Vircas eligitur, Propter Auram gpularem. di EMAIL po oven — M —€ om —ÁÀ , 12 387 2098 De Zlugmentis Scientiarum.» Ciim etiàm illud przceptum fat, Vz quis maxime omnium [apum reuereatur. Ita vt Vir Bonus, idem fuerit in So- litudibe, idem in Theatro. Licet forté iatendatur Vir- tus nonnihil per laudes,quemadmodüm Calor augetur per Reflexionem. Sed hoc Suppofitionem negar, non Fallaciam redarguit. E/enchw vero talis eft. Dato, quod Virtus, (praferm ea, quz Labores & Confli&tus fub- it) non eligeretur, nifi quod Laudes & Fama cam co- mitari folcant ; haud inde fequitur, quod Appetitus & Motus ad Virtutem, non fit przcipué propter fe. Si- quidem Fama poffit effe, Cauffa tantüm Jmpulfiua, aut Sine qua non 5 neutiquam Efficiens, aut Con[lituens. Excmpli gratià; Si duo fuerint Equi, quorum vnus, Calcaribus non admotis, quauis haud fegnitér prafta- ret : Át alter, Calcaribus admotis, priorem longé fupc- raret : Poftcrior ifte (arbitror) Palmam referet, & pro Equo meliore iudicab.tur. Neque quenquam iudicij ani commoucrit Formulailla ; ..4pageif/um Equum, cu- iut Spiritus fità funt in Calcaribut. Quandoquidem cnim Inftrumentum Ordinarium Equitanii fit Calcar, neque | vllo modo oneri aut impedimento ci fit; non minoris proptereà xftimandus eft Equus, qui Calcare incitatur: Neque euüàm illealter,qui abfque Calcaribus mira pra- fet, co ipfo mclior, fed delicatior tantüm habendus cft. Simili ratione, Gloria & Honor, Virtuti, pro Stimu- lis & Calcaribus , fubferuiunt : Ac licet Virtus, fi ne illis, paulo futura effer languidior; tamen cüm femper illa preftó fint ei, etiam non inuitata; nil officit, quó minüs Virtus propter fe quoque expeta- cur : Itaque recte redarguitur illa Pofitio; Noraeiurrei, |quod propter Opinionem, 49 mon propter Veritatem. eli- |eitur, bec efl , quod quis fi clam putaret fore, fatturus non i fuiffet. ) 1 | Sophifma. | 11 Quodoperac? cvirtute noflra partum eff, maiu Bo- | . num; LiÀisgR SegxrTvs. mum , Cuodab alieno Beneficio, evel ab. Indulgentid For- tune delatume[l, minis Bonum. — Cauffx huius Rei hz funt : Primó, propter Spem de Futtiro, Siquidem in aliorum Gratià, aut Fortunz ipfius Ventisfecundis, non multum inelt certitudinis ; Pro- pria vcro Induftria, aut Virtus, femper Domi adíunt. Adcó vt, poftquàm Boni quid nobis hoc modo. pa- ratum fucrit, maneant ctiàm eadem , Inflrumenta, in nouos víus paratá; quin & confuetudine, & fuccef- fu reddita validiora. Secundó, quia quod a/iero Bene- ficio adipifcimur, cius eiàm alijs Debitores fimus ; cüm, quz pcr nos ipfi comparaucrimus, nihil oneris fecum wabanr. Eriam fi quid Indulgentia Diuina in nos cu- mulauerit, retributionem quandam erga Dci Boniratem efflagitat, quod Homines prauos & improbos mordet ; vbiin priore genere illud Propheta vfu-veniat, L.eza- turi exultant, immolant plagis fiir t9 facrificant reti fuo. Tertióquia ez, que à Virtute noflrá minime profétka funt, nulla fequitur Law 49 Exiflimatio. Quz enim Felicita- tis funt, Admirationem quandam pariunt, Laudem mi- nimé. Sicut ait Cicero ad Czfarem ; Que miremur ba- bemus, qua laudemus expettamu. Quarto, quia qua In- duffria propriá acquiruntur, cum Laboribus & Conten- tioneferé coniuncta funt, quod nonnullam habet in fe Suauitatem , vt Salomon, $uaui Cibu à Venatu. ) Elenchur. Át quatuor inueniuntur Colores oppofrti, qui rem in contrariam partem inclinant, poffintque effe prioribus inftar Elenchorwn. Primó, quia Felicitas videtur effe Signum quoddam, 49" Character Fauoris Diuini , & prop- tcrcà, tum in: nobifmetipfis Confidentiam & Alacri- tatem generat, tum apud alios Auctoritatem & Reuc- rentiam. Felicitasautem iffa etiàm Fortuita complecti- tur, ad quz Virtus zgré afpirat; Veluti cüm Cxfar ad Nauis Gubernatorem,Animos addendo, dixit ; Cefarem | portas 399 De. ugmentis Scientiarum.» portas 09. Fortunam eis. Quod ft dixiffet, Cfarem por- t45, 7 cviriutem eiu, frigidum prorsus fuiffztSolauum periclitanu in procellà. Secundo, quia ea que à Vartute, | aut Induf]ria procedunt, funt imitabilia, & alijs patent; «üm Felicitas fit R es inimitabilis, & Przrogatiua-quz- | dam Hominis Iodiuidui. Itaque, in. Genere videmus, Res naturales Artificialibus przponi,quia Imitationem non recipiunt. Quod enim imitabile eft, potentià vulgatum eft. Teruó, qu» ex Felicitate proueniunt, Bo- na videntur gratuita, nec laboribus empta ; At qua vir- tute. propria, Pretio veluti acquifita.. Itaque clegantér Plutarchus, de Rebus. Timolcontis , Hominis longé Fortunauffimi, cum Rebus Agefilai & Epaminondz, qui vnozuo vixerunt, comparatis, dixit: 7//zs Homeri Carminibus fuifJe frmiles,. que cum aliàs excellant, [ponie ctidin fluere cuideantur 47 quafi Genium fapere. . Quarto, quia quod preter Spem, aut preter Expectatum contingit; | gratius, & maiore cum Foluptatein Hominum Animos in- | fiuit. Wlud vero. neutiquam. competit ijs, qua proprià | curà, & ambitu comparantur. | | Sophifma. ua | 12 Quod. ex pluribus confdat «2 Diuifbilibut,efl maiur, quam quod. ex paucioribus, (7. magts cunuim ;. Nam omnia per Partes confiderata maiora coidentur : Quare plurali- | ty Partium,Magnitudinem pr« fe fert : Fortis autem ope- | ratur pluralitas partium, fi Ordo abfit : Nam inducit Simi- |. litudinem Infiniti, Q2" impedit Comprebenfronem. : Sopbifmaiftud videtur etiàm primo intuitu fallax, & | quafi palpabile : Siquidem, non pluralitas Partium tan- |: tum, fed Maioritas earundem poterit conflituere To-. tum auctius. Atramen abripit hoc ipfum Sophifma fa |. pius Phantafiam ; quinetiàm infidiatur 'Senfui. Ere- | nim Afpectui ipf breuior videtur via, in planitie, vbi nihil intercurrat quod Vifum frangat; quam in rali | Tractu "Terrz, vbi fimul confpiciuntur Arbores , aut /Edificia, |: -—————————ÉOSEER———————-— LiskeR SEexrTvs. | ZEdificia,aut aliud aliquod Signum,quod Spatium me- tiri & diuidere poffit. Sic homini bené nummato, poft- quàm Arcas fuas, & Marfupia, diuiferit, & digetferit, maioretiàm quàm anteà [abit D'iuitiarum Phantafia. Habet etiàm vim in Ámplificationibus, fi Resin plures Portiones diuidatur, atque fingulz feorsüm tractentur. Hoc vero adhüc magis Phantafiam implet, fi fiat pro- mifcue, & fine Ordine. Confufio enim Muliütudini: opinionem gencrat. Siquidem qua ordine oftenduntur, | aut proponuntur, tum ipfa magis finita apparent, tum certum prabent Argumentum, nihil effe: prztermif- faim. Acconirà,qua confusé reprarfentantur,non folüm in fe numerofa putantur, fed & Sufpicionilocum xclin- quunt, reftace adhücplura,qua omittuntur. ; Elenchus. -.. Fallit Sophifma primo, vbi quis ampliorem przce- perit de Re aliquà Opinionem, quàm pro verà Rei ip- fius magnitudine E«enim cüm hoc fit, Diitribudo fil- fam illam'Opinionem deftruet, & rem in Veritate fuà, 'ión autem cum Á mplificatione, monítrabit. Itaque fi is Morbo, aut Dolorecortipiatur, Herz iongiorcs ei videbuntur, abfque Horologio, aut Clzpfidrà, quàm fi ijfdem menfurentur. Nam fi Tzdium & Vexatio Mor- bi, tempus videri longius faciunr, quam teucrà eft; at Computatio temporis errorcm illum corrigit, & breui- us facit, quam Opinio illa falfa conceperat. Etiàm in Planitie,contrà quam fuperiüs dictü cft, aliquandó euc- pit. Licetenim vifus in Principio viam oftentet breui- orem fenfus, quia indiuifa cft ; tamen fi ex eo obrepat opinio, dé longé minori Interuallo, quam reperitur; Opinionis eius vanz Fruftratio efficiet, vt videatur de- mtm, eiàm quam reuerà eft, productior. lraque f -quisOpinioni alicuius falfz, de Magnitudine Ri cu- iufpiam, velificartcupiat, caueat à Diftribucionibus;fed rem intezram vtique excollat. Fallit $ophifmna Íecundo, UL 1 1 »4 ret 32 De Zugmentts Sctentiarum.» fi Diftributio ea diftrahatur, non àutem fimul. obuer- fetur, aut vno Afpe&tu vifum feriat. Iraque fi Fioresin | Horto aliquoin plures Torulos diftinguantur, maioris Quantitatis Speciem przbebunt, quam fi omnesin vno Toro fimulcrefcezent; Modó Torulilli, oculis fimul fubijciantur ; Alitér enim Vnio Diflributioni diflractx praualebit. Sic Reditus corum maiores videntur, qui- bus Przdia & Latifundia fua vicina aut coniuncta funr. Nam fi iparsim fia fint, non. veniunt tam facile füb Aípc&um. FallitSopPifna tertio, propter Digaiatem Vnitatis, fupra Mulutudinem. Omnis enim Compofi- tio, Indigentiz in fingulis, Signum elt certiffimum ; vbi illud vfu venit, Et que non profit Singula, Multa iusans. Itaque Mariz Partespotiores; Marzba, Martba, atten- di; ad plurima, vnum fufficit. Flinc illa Fabula ZEfopi de Vulpe & Feli. Iactabat enim Vulpes, quantas Ar- tes haberet, & Effugia, quibus fe à Canibus eriperet ; Felis autern fe vnico tantum confidere Áuxilio dixit; vt- pote qua tenuem Scandendi Facultatem | haberet : Quod tamen reliquis illis vulpinis longe. przftantius prz fidium fuit : vnde Adagium; Multa pouit vulpes, fé Felis ynum magnum. — Quin ctiàm in huius Fabula fienificatione Morali idem cernitur : Nam potenti & fido Amico niti, plus przfidij habet, quam Artes & Aftutiz complurima. — n Atque hzc Exempliloco füfficient.| Supercftautem nobis eiufmodi Co/orum Numerus ctiam magnus, quos olim Adoleícentes congeffimus : attamen fine Illuftra. tionibusfuis, atque E/enchis ; Quos hoc tempore con- cinnare non vacat: Ideoque Colores illosnudos, abí- que Illuftrationibus fuis (cum füperiores ifti vcftiti pro- deant,) proponere, minime nobis confentaneü vidctur. Illud interim monemus, Rem iftam, queen gue ca videri " WT , 3 L4 Lissm SExrTVs. |o videri polli, haud parui, iudicio noftro, effe pretij: vt- pore quz ex Pbilo[opoia prima, & ex Politica, & ex Rbe- ioric4,participet. Atque de Signis Popularibur, fiue Co- loribus Boni ac Mali apperentis, tam Simplici, quam Coinparati, hactenüs. . * 1 Secánda Cólle&io, qua pertinet ad Promptuariam, & defideritur, cacft, quam Cicero ( vcfuperius in Logicá diximus) innuit ; cüm przcipit, vt in promptu habean- tur Loci communes, in vtramque Partem, difputati & tractari. Quales funt, Pro verbi Legir, & Pro Sententia | | Legis, &c. Nos vero hoc Przceptum, etiàm adaliá ex- tendimus ; vt non folüm ad Genus Iudiciale, fed etiàm ad Deliberátiium, & Demonftratiuum adhibeatur. Omninb boc volumus, Locos omnes; quorum frequens eft vfus, (fiuead Probationes & Refutationes; fiue ad Suafiones, & Diffüafiones ; fiue ad Laudes & Vitupce- ria fpe&ent; ) meditatos iam haberi; eofque vltimis Ingenij viribus; & tànquàm improbe, & profsüs prz- ter Veritatem attolli, & deprimi, Modum autem hu- ius Colle£Hioni:, tam ad vfum, quam ad Breuiratem, opti- mum fore cenfemus, fi huiufmodi Loci contrahantur, in Sententias quafdam acutas, & concifas; tanquàm Glomos quofdam, quorum Fila in fufiorem Difcurfum, cüm tcs poftulat, explicari poffint. Atque fimilem quandam Diligentiam, in Senccà reperimus, fed in Hy- pothefibus fiue Cafibus. Eius gencris, cum plurima parata habeamus, aliqua ad Exemplum proponere vi- [um eft. Ea autem Antitheta Reritm nominamus, st | ' Exempla NH s n —À— MÀ " -.- i | I De Zugmentis Scientiarum.» Exempla eZnttbetorum. NosIrLirAs E Pro. Vibus cvirtu à Ge- neye penitus infita eff 1j iam mon mali effe nolunt, [ed. nequeunt. - Nobilitas Laurea, quá Tempus Homines coronat. Antiquitatem etiàm. in Monumcentis Mortui Vene- ramur; quanto magu in Viu ? : $i Nobilitatem Familia- rum contemnads, que tandem erit Differentia, inter Sobg- lem Hominum, «7. Bruto- rum ? Nobilitas Virtutem Inui- di« [ubducit, Gratàe tradit. FoRMA, IL Pro. Deformes Naturam. col cifci (olent. terna Forma ; «2 Forma nil aliud, quam Externa Virtu. — mi, boc Forma improbo. Deformes fe à Contemptu, per Malitiam "vtique. [uam — funt, quos Forma ornat, 47 quosimouet. ———— vindicare cupiunt. FormaVirtutes [bendere facit, Vitia rubere. Con- T Ü— MÓ—— MM MÀ MM € M A Da La —— M Ó ÓÀ lis, melius injeritur Kne mul. Et Virtu nil aliud quam In- — to Auro, (7 Ornatu. Contra. Arb ex Virtute Nobi- litas; variis ex Nó- bilitate Virtus. Nobiles Maiorum depre- catione ad. Veniam. fepius cutuntur quam fuffragatione ad Honores, Tanta folet effe Induffria Hominum nouorum, evt No- biles pra illis tanquam Sta- tus cvideantux. Nobiles in Stadio. re[pe- élant nimi [ap ; quod mali Curfora eff. xi Con i0 Virtus, Yt Gemma Nobi- Quod V. eftt lauta Defor- Similitér plerunque leues IvvtEw- Pro. Prim« Cogitationesg? Iu- uenum Conflia, plut babent c Numine. |^ Senes fbi Japiumt "agi, d- lys? Reip. minis. 8i con[pici daret, magis defoórmat Animos quam Cor- pora Senectus. - Senes omnia ietulint, pr«- | ter Deos. ——— ——— —— "$5. . üBioc ue |. Cura aletudinis Animum |] humilem facit, 42. Corpori fipplicem. Corpus fanum, Hofpes A- nim« eft ; ZEerun, Erga[l- arius. . Nil tam Summas. Actio- ra valetudo , at contrà iufir- ma,feriatur vim. us Pro. | Charitas Reip. incipit à Famili. Vxor Liberi Difcipli- 24 quadam Humanitatur, at Calibes tetrici (2 [cueri: C estas Q7 Orbitas ad nil aliud -— -————— e VÁERTVDO. IILL num promouet, quam profpe- —. VxoÀ & LIBERI. V. LiskER SExrvs. IvvENTV&.. IIL Con. Iuuenius penitentie Cam. pu. Ingenitur eff Iuuenibw Senilh: — Auéctoritati; Con- emptus , cot quifque [uo pe- riculo (apiat. Tempus, ad que Confilia $0n aduocaturnec rata babet, Senibus Veneres mutantur | in Gratias. Con. Spé Conuwalefcere eff [pe Iuuene[cere. Exeufatio V aletudints Po- lychre[fla; ad quam etiàm Sa- ni confügimus. Nimis aréto federe Cor- pus Anime iungit Sanitas. Et Lectus magna Imperia adminiflrauit;: 49 Letlica magnos Exercitus. Con. Quicvxorem duxit Q9 Li- beros fü[cepit, Obfides For- tuna dedit. Generare, Q7. Liberi, Hu- mana [unt,Creare, 47 Qr Diuina. Sf 2 Bru 35 C AIC xxt NP De Zugmentü Scientiarum. aliud conferunt, quam ad Fn- gam. M Morti facrificat, qui Li- beros non procreat. Cetera felices, in Liberzs fere infortumati (unt ; ne Di- uina Sorti nimiüm appropin- quent Homines. Pro. Diuitiat contemnunt, qui de[perant. Inwidia Diuitiarum Vir- tutem e[fecit Deam. Dum Philofophi dubitant, eytrüm ad Virtutem an Vo- luptatem omnia fmt refevzn- da, collige Inflrumenta vtri. uíque. Virtus per Diuitids "pey- tituy in Commune Bonum. Cetera Bona Prowuincialem babent — Adminiff rationem , Diuiti« fole Generalem. Pro. Honores nom Twyranmo- Yuti, ( cot loquuntur ) fed ro- DiviTriAE VI HowontEs. VII. Brutorum ZEternitas So- boles ; Virorum Fama, Me- rita, Q2 In[lHituta. j Oeconomice Rationes pub- licas plerunque euertunt, Aliquibus Fortuna. Pria- mi placuit, qui fins omnibus fiperfles fiar. Con. Diuitiarum snagnarum ,. evel Cuflodu efl, vel Difpen- fatio quedam, vel Fama, at nulusFfus. — Annon vides Lapillis, (2 id genus Delicys, fingi pre- tia, evt pofiit. effe. aliquis |. magnarum. Diuitiarun. V- fus? 1 Multi dum. Diuitjs fuir omnia "venalia fore credide- | runt, ipf in prit "penerunt, Non aliud. Diuitias dix- erim , quam | Impedimen- ta Virtutis :; (Nam. Virtü- ti, 49 nece[Jarie funt, Q9 graues. | Diuitie bona Ancilla, pe[- fma Domina. Con. : Dum Honores appeti- mus, Libertatens exwimut. Ho- Li:stR SrzxrTvs. Prouideniie Diuine Calcul fut. Honores faciunt 69 Pirtu- te5, 7 Vitia con[picua : Tta- qué illas prosocant, Pec n re- frenant. Non nouit quifpiam, quan- | zum in Virturi Curfu profe- cerit ; nifi. Honores ei Cam- pum probeant apertum. Virtutit, cot Rerum alia- rum, rapidu: Motw. ef? ad Locum, placidu: in Loco; Ef autemVi T Locw Honos, AC UENPPRIASNEI qu spi: "V elicitate frui, ma Bonüm e]] Jed ean inpertiri i poffe, ad bic i main. Reges non. Hominum in- Honores dant fere. Pote-- featem earum Rerum ; quas optima Conditio ef] Nolle, proxima non po[]z. Honorum Afcen[fus ardu- tu, Statio Werten, Regreffut preceps. Quiin Honore fimt, evul- £i Opinionem mutuentur o- portet, "vt fcd Beatos pu- tent. j k n Con. uam miferum babere,nil T fei quod | appetas, infinita qua metuas. j^ in Inperijs Junt ,fini- [Har [ed Afrorum [unt. Nam les junt. Corporibus Calefhi- Q7 in Singulos,07 in Tempo- — but, que magnam Veneratio- ra ipfa, magnum babent in- nem " habent, Requiem nulla. fluxum. Quj DeiFices gerunt, 55 refiflere, non. tantum. lefe Maieflatis. Crimen vef, fed. Theomachia 4 quedam. N emo H umana Sortis 4d Deorum. Conuluia. admitti- tur, nifi ad Ludibrium. 2 D vs, ÉxXisriwAio pe ,, Pro. el NL fes c Laudes. : Len Honor t dc quem — Jiberis A— ———— — rz SHÁÓUAA Y Y. C Con. ama deterior Tüdex, wan Nunca. C E Quid Virobono cuim Sa- A APIN diii dift 317 —T De Jugmentis Scientiarum.» liberis Suffragijs peruenitur. Honores. à diuerfis Poli- tjs conferuntur , [ed Laudes cubique funt Libertatis. Vox Populi babet aliquid Diuinum.. Nam quomodo a- litér tot Capitain vnum con- fpirare poffint ? Ne mireris, fr Vulgus ve- ris loquatur, quam Honoó- ratiores ; quià etiàm tutus loquitur. liua cvulgi* Fama cveluti Fluuius, le- uia attollit, Solida mergit. lufimarü Virtutum apud Vulgus Lau ef) ; Mediarum Admiratio ; Supremarum Seu nullus. Law inagis ex O fZentati- one, quàm ex Merito : 47 Ventofis magit accedit, quàm Realibus. NATVRÁ. X. : Pro. Con[uetudimis Pragve[Jws efl Aritbmeticut ,, Nature Geometricut. Viin Rebufpublicis, fet ba- bent Leges. Communes erga Confuetudines ; ; eodem modo in fingulis f2 babet Natura f ad. Confuetudinem. .. Con[ueido contra Natu- ram, quafi Tyranni: quedam eft : 07 cito, ac leui occaftone corntit. Con. Cogitamus fecundum Na- turam , Loquimur fecundum Preceptas [ed Agimut. fe- cundum Con[uetudinem. Nara Pedantiw qui dam eft ; Conftetudo Magi- Tdi. FonrvNA. XI. Pro. Virtutes aperte. Laudes pariunt, occulte Fortunas, Virtutes Officiorum Lau- des pariunt,Facultatum For- finas, Fortuna Con. Stultitia cyniw, Fortuna alterius. In Fortiná illud precipue laudewerim, quod cum mon eligat,tion tWeatur.— Firi Fortuna cveluti Galaxia ; boc eft, Nodut quarundam ob[curarum I "agpurum, fme Nomine. Fortuna [altem ob. Filiae Jüat bonoranda eff , Conff- dentiam fcilicet 7 sAuckori- taiem. Pro. Abfurdum eft Accidentia Vite magis amare, quam Vi- tam ipfam. -3 Preflat ad omnia, etiam ad Virtutem, Curriculum ] Jongum, quam breue. Abfque Spatus Vite maio- ribus, nec perficere datur, nec perdifcere, nec panitere. LisreR SExrmTvs. VITA. F'iri Magni, dum Inuidi- am Virtutum [uarum. decli- narunt ; inter Fortune Cul- tores reperti unt. XII. Con, Philofophi, dum tantum Apparatum, aduer[àr | Mor- tem. colligunt, ipfam magis tünendam effecerunt. ; Mortem Homines timent, quia ne[ciunt, cot Pueri Te- ; nebras. E Non inuenids inter Hu- | manos, Affectum tam. pufil- : lun, qui fi intendatur paulo eyehbementius , nom. Morti Metum fuperet. Mori velle, non tantum Fortir, aut Mifer, aut Pyu- dens, [ed etiàm. Faffidiofus potat. SyPERSTITIO. XTLÉ Pro. "cin. Qui zelo peccant, non — VtSimie, Similitudo cum probandi, fed tamen amandi | Homine, Deformitatem ad- fant. dit; ita Super[litioni, Simi- Mediocritates Moralibus — litudo cum Religione. deben- Quale D— ; [o Lx De Zugmentü Sctentiarum.s debeatur Extremitates -Di- ulis, Super[litiofiu. Religiofm Defignatus. Fabulofifrima queque Por- tenia culti[uis Religionisyiti- is crediderim,quam b«c om- na fime Numine fieri. SvPERBIA. XIIII. Pro. Superbia etiamV itis info- ciabilis ; atque "vt Venenum Veneno ; ita bad pauca Vi- Ha Superbiá expelluntur. Facilis, etiàm alienis evi- tijs obnoxius eff ; Superbus tanti fuis. Superbia, fi ab aliorum con- temptu, ad. (ui contemptum a[cendet, fret demum Pbilo- fophia. INcRATITVDO. XV. Pro. Crimen. Ingrati Animi uil aliud eft, quam perfpicacia quedam Quale Odium ef]. Affetta- toni in Ciuilibw, tale Su- perfHitionts in Diuinis. Pre[lat*hulam babere de DigsOpinionem, quàm conti melio[am. Non. Epicuri Scbola, fed Stoayveteres Refpublicas per- zurbauit. Non cadit in Mentem Hu- manam, evt fit merui. Atbei- [fa Dogmate , [ed magni Hy- pocrite, funt veri Atbeifle; qui Sacra perpetuo. contvee &ant, fed nunquam coeren- PW. Con. Hedera Virtutum ac Bo- norum omnium Superbia. Cetera Vitia Virtutibu tantum contraria; Superbia Sola contagiofa. Superbiaoptima V itiorum conditione caret ,id ef, Late- brir. Superbuncim ceteros con- temnit, fe interim negligit. Qon... ioi Crimen Ingratüi Animi, sos Supplies coercemr , fed Lisr&h cij collati. Dum grati erga: quo[dam e/T cvoitimus , nec eateris Iu- fliciam pr «[Vamut, nec nobis ipis Libertatem. Benefcij gratia e minis reddenda efl, quod. de prerio non con[dat. INvVIDI! Pro. Naturale eft Exprobratio- nem Fortune jus odifJe. ] | Inuidia in Rebu[pub. tan- quàm (alubri Offracifmw. -- Pro. Zelotypie debetur, quod Caflitas fit faétaVirtw. — ' Multá Triflicia opu eff, ] vt quis Venerem rem. [eriam putet. —— | Quidvel Di«te Partem, evel Munditie Speciem, vel Superbie Filiam, inter Vir- tutes collocas ?- Amorum, vt Auium $51. wefirium , nula Proprietas quedam, in Caufam Beneft- ^"IurpvDrICITiA. XVII bla auia, SEXTV& fed Furijs permittitur. Arcliora fuat Vincula Be- neficiorum quam Officiorum; quare, qui ingratus, iniufdus, QP omnia. Eae[l Conditio Humana. Nemo tam publica Foriuna natur ef? , quim priuate 49 Graties Vindiéke.[? omni- nà debeat, | Aa xS Con. Inuidia Fe[fós Dies non Agit. Nemo Virtuti. Inuidiam reconciliauertt preter Mor- tem. lnuidia Virtutes Labori- bw exercetvt Iuno Hercule. Con. Peffima Circes Transfor- tatio Impudicitia. Impudicut prorsus Reue- rentiam ful perdidit ; quod Franum efl oinium Vio rum. Omnes yt Parir, qui For- ime Optioneti faciunt, Pru- dentis (9 Poténiia iacturam aqu. o InVeritatem non yulea- eni oC o FS, : De Zugmenta Scientiarum.» eff fcd Iut po[feffione tran[- | fertur. CRVDELITA S. Pro. Nulia Virtutumtam [pe rea ef], quam Clementia. Crudelitas, FK. à Vindiéla remincidit Alexander 5 cium Sommum Q2 Venerem,Mortu Arrbabones e[Je dixit. X VILE Con. C«dibus gra[[ari, aut Fe- re,aut Furia eff. Crudelitas Viro bono fem- efl, Iufficiaeft, ff àpericulo, per fabulofa effe videiur, Q7 prudentia. Qui Mifericordiam- Ini- micoimpertit, fibi denegat. Ficlio Tragica. Non [epius Pblebotomie "nece[farie funt in Curationi- but, quam Cades in Citiilibus. GroRrA VANÀA. XIX. n Pro. Con. Quj fuas Laudes appetit, — Glorioff femper Fattiof, aliorum fimul appetit Vtili- .Mendaces, Mobiles, Nimij. tates. Qui tamSobriu e[T, vt nibil alicnum curet, cve- reor ne Q9 publica. aliena putet. Ingenia in quibut aliquid inane e[L, facilis Curam Re- ipub. recipiunt. Thrafo Gnatboni Prada. Turpe ef Proco follicitare Ancillam: e[f autein Virtus Ancilla Laut. IvsTITiA XX. Pro. limperia &7 Politie, Iu- flicie tantum. Additamenta funt : Si enim Iu[Hicia aliter poffit Con. 3 Si boc efl iuflum e[Jc , Quae tibi fieri noli, e alteri non facere | Clementia. demum Iuflicia LiszR SEsxcTvs. poffit exerceri, illis. minime ferit Opus. IujLHicie debetur quod Ho- mo Hominifit Deusyoon Lu- pus. luj?icia etfi Vitia tollere non pofiit, tamen boc efficit, yt non ladant. FonriTVvDO. XXI. Pro. . Nil terribile nifi ipfe Ti- fnor. Nilaut in. Voluptate foli- dum, aut in Virtute muni- tum,cvobi Timor infe[lat. Qui Periculaapertts Ocu- lis intuetur, cot excipiat, ad- uertit iZevt cuitet. C«ter Virtutes nos à Do- minat liberant Vitiorum ; Fortitudo fola à Dominatu Fortune; Cei XXII. Pro. Eadem fere cois Ab[Tinen- di Q2 Su[finendi. ^ Vniformitates, Concordie, pe——— 323 Iu[licia eff. S2 fuit cuique tribuendü eff, certé Q9 Venia Humanitati. Quid mibi ZEquitatem | narras , cium Japientiomnia inequalia fint * Confidera qualis. Reorum Conditio fuzrit apud. Roma- n05, €7 pronuncia Iu[fliciam | € Repub. non e[Je. Vulgaris ifla IuflHicia Po- litiarum, (Philofophus in.Au- là : boc efb., facit tanim ad | Reuerentiam Imperantium: | | | Con. Praeclara evirtw "pelle pe- | Fire evt perdas. | Praeclara Virtw quam e- | tiam Ebrietas inducit. 3 Vite fue prodigus, aliene periculofur. Virtu Ferrea 4Etatis Foy- tituqo. Con. Negatiue ifLe V irtutes on placent : nam Innocentiam praflant,non Merita. Tz Lan- MÀ. 4 "De /gmentià Scientiarum.» (2 Men[ure Motuum, cele- leflia funt, «9 Cbaracleres ZEternitattr. Temperantia, velut. Fri- gora [alubria, Animi cvires colligit 42 firmat. Exquifiti «9 vagi Sen[ut, Narcoticis. indigent; frmili- tér 2. Affeciu. Languet Mens que Ex- ceffibus caret. Amo V irtutes,que Excel- leptiam. Actionts inductnt, non Hebetudinem Paffionis, Cim Con[ónantes Animi Motus ponts , paucos ponts : Nam Pauperis efl numerare Pecur. Ila (Noncvti vt non ap- petas , Non appeterecot non timeas) pufillanimi funt. dg diffidenti. ConNSTANTIAÀ, XSUIIE Pro. Bafis Virtutum Con[Lantia. Mifer eff qui qualis ipfe fu- turus fit, non nouit. Imbecillitas Humani Iu- dicij, rebus ipfis coa[Tare non potefl; quare faltém fibi con- flet. Etiàm Vitijs decus afpirat Con[lantia. Siad Fortune Incon[lan- tiam , accedat. etiàm Incon- flantia. Mentis, in quantis Tenebris cvitlitur ? Fortuna, tanquam Prote- ut, fr per[eueres, ad Formam redit. Con. Con[lantia, vt lanitrix morofa, multa vtilia Indicia abigit. Equum efh, evt Conflan- tia Res aduer[as beuetoleret, nam feré inducit. Suuliitia. breuiffima. op- tima. MA&NA- MAL. 2 LJ LisER Szgexrvs. MAGNANIMITàÀs. XXIIIIL Pro. $1 Animus [mel genero[oy Fines optauerit, [latim non modo Virtutes. circun[lant, fed 4? Numina. Virtutes ex Habitu, aut Praceptit,gregales funt , ex Fine, Heroica. Pro. Eademüm Voluptas ef? [c- cundum Naturam, cuiur non eft Satietas. Dulciffimw Profpettus in Errores aliorum [ubiacentes. Quam bonum e[& Orbes Mentt? babere Concentricos Vuiuer[o ? Omnes Affe£tw praua, fal- Je &flFimationes funt 5 atque eadem (unt Bonitas 42 Ve: ritas. EuHRAE XXVL Pro. 8i de Rebus minutis, Li- bri fcripti fórent, coix cvllus e[fet Experientia P us. Leétioeff Conuer[atio cum |! Prudentibu ; Actio fere cum Sulis. Non inutiles Scientia ex- zflimande Con. Magnanimuias efl Virtw poetica. * SCIENTIA, CONTEMPLATIO. XXV. Con. Contemplatio, (beciofa In- ertia. Béné (Cogitare, non multo melius efl, quam bend Som- niare, Orbem Numen curat, tu Patriam. Vir Politicus etiàm Con- templationes ferit. Con. In Academijs di[cunt Cre- dere. Que vuquam Ars docuit, zempe[Hiuum Artis V[um ? Sapere ex. Regula; (9 ex Experientia , planc contra- Pie vationes funt , pt. qui al- teri ENT DOS Ca 315 iflimand.e funt, quarum in [e nullus eff evfut, fi Ingenia a- cuant, C ordinent. Pro. Opportwna Prudentia non eff, qua celeris non e[f. Qui cito errat, citó Brro- rem emendat. Qui ex compofito ,.&9 non obiter prudens eff, nil aE- ni facis. ! Pro. J'aciturno nil reticetur ; quia Qmnia tutó. communi- cantur. Qui facilé loquitur que fcit, loquitur 7 qus ne[cit. . Secretis etiàm. My[leria debeutur.. Pro. Amo Virum aliento. Affe- cui De Zugmenti Scientiarum.» teri a[Jucf ictus frt ad alterum fit ineptus. Artis fepifimé ineptus cv- fiat eff ne fet nullus. Hoc fere omnes Academi- ci babent, vt ex. qualibet ve, foleant agno[cere, quod fci-- ant, Q7 non addi[cere, quod nefciant. PROoMPTITVDO. XXVIL Con. Prudentia non alte pefí- tur, que prato eff. , Prudentia, evt cve[lis, le- uis, qua expedita. Cuiu: Conflia nom matu- rat Deliberatio, nec Prsden- tiam4Eta. 0 Que ad breue Tempus ex- cogitantur, ad breue EN placent. PACA NRELIANAEN SECRETIS. XXVIII Con. Varietas Morum optime A- nimum collocat in Secreto. Taciturnitas | Confe[Joris Virtw. Taciturno omnia reticen- turs quia Silentiu rependitur. Teckus, ignoto proximu. FACILITASs XXIX. Con. Facilitas, ludicig quedam | inepta LissR SExrTVvs. 327 &ui obnoxium, (ed tamen Iu- | inepta Prínatio. dicium ab obíequio reuocan- — Facilium Beneficia, Debi- tem. tA videntur, Negationes, In- Flexibilem effe, ad Natu- — trie. ram Auri proximc accedit. Sibi gratiam babet, qui à Facili aliquid impetrat. Facilem. omnes Difficul- tates premunt, nam omnibus fe implicat. F acilis fere [e recipit cum udore. a , PorvraRiTrAs XXX. AMAe Pio. Con. Prudentibui eadem feré pla- — Qujcvaldé cum [Tultis con- cent at Stulorum coarietatà. eruisipfe fufpettus effe poteft. occurrere, prudzntis eff. " QuiTurbe placet, fere Q7. Colerepopulum,efe Coli. — Turbas mifcet. Qui ipfi magni Viri funt, |. Nilmóderatum V ulgo gra- neminem cutn fera babent, twm e[f. quem Yvereamur, fed Popu- —— Infima Affentatio efl. Af- lum. Jentatio couler. LoovAci TÁÀSe KXXI. Pro. | Con. Qj filet, aut alios babet pro... Silentium Verbis (7 Gra. Jufpectu, aut (ufpeétus efl ipfe | tiam addit, 2" Auctoritatem. fibi. Silentium, veluti Somnus Cuflodie omnes infelices, quidamyalit Prudzutiam. mij rima Sileni. : Silentium FermentatioCo- Silentium [Tultorum Vír-^ gitationum. tus : Itaque vette illeSilenti: — Stilus Prudentie Silentium. Si Prudens es, flultw es; f.— Silentium ambit Veritaiem. fiultw, Prudens. ! Silentium, eveluti Nox, - | Infidis ; .. Cum "De Zlugmenti Infidgs opportunum. Cogitationes in. Profluen- te [aniffima. ul Silentium Solitudinie Ge- "us. Opinioni fe 'penditat, qui filet. Silentium, nec prauas Co- gitationes egerit, nec bonas dift ribuit. DissiMVLATIO. XXXIL Pro. Diffimulatio compendiaria Sapientia. Non idem dicere, fed idem fpettare debemm. ! .. Etiàmin Animo deformi Nuditas. 1 Diffimulatio «2. Decori efl,d9 Prefdio. ^. Sepes Confiliorum Diffi- mulatio. Aliqui Bono fuo falluntur. Quj indtffimulantér om- mia agit, «qué decipit : nam plurimi, aut non capiunt, aut non credunt. Indiffimulatio nibil uli- ud, quam Animi Impotentia. Scientiarum.» t- Con. | Cm cogitare fecundum Rerum Veritatem non pofíi- mw 5 at loquamir fecundum cogitatienem. Quibw Artes Citiles fupra Capiwmn Ingenij [nnt, ijs Dij- Jfimulatiopro Prudentiá erit. Qui diffimulat , pracipuo ad Agendum Inflrumento e priuat ; i. Fide. Diffimulatio Diffimulati- onem intütat. Qui diffimulat, liber non eff. ÁYvDEACIA. XXXIIL Pro. - Docet improbare qui 've- " recundatur. Quod Aélio Oratori, id Audacia Con. Audacia Stultitie Viator. lnuerecndia inutilis nif ad Impo[Itram. Confiden- ListR SExrTvs Audacia Viro Ciuili; Pri- inum, Secundum, Tertium. * Coafitentem Verecunidtam 4mo, accu/antem odi. Confidentia Morum Ani- mos promptis fociat. Placet ob[curu Vultus, Q7 perfpicua Oratio. Confidentia Stultorum I;n- peratrix, Prudentium Scur- 1. Audacia efl Stupar quidam Sensus, cum Malitia volun- tati. Ccremoniz, Puntos. Affedatio. X X XI I1. Pro. Vulnis (9 Geflüs decora Moderatio, everum Condi- mentim Virtutis. 810 in Verbis eoulgo pa- remus, quid ni in Halitu, «2 Geflu? Quiin : As m Q7 quo- tidiand Con " [uztuaine, de- eu non efinet , Ff licet Vir magnw, nori tamen bunc tatum certi Horas (a- pere. Virtut, à? Prudentia fine Punthz, evelut peregrina Lingue [unt f nam ryulgà "0n E Quj vulgi Senfum, pe Congruitatem non nouis , uU fi nec per Ob[eruationem no- - uerit, omnium vl dai efr. Punti Tranflatio funt Vir- tuit; in Linguam Vernacu- lan. rS Con. Quid dcformiui, quam $ce-. nam in Vitam transferre. Ex ingenuizate Decorum, ex Arte Odium. . Magis placent. Ceru[[atee Bucce, 53 Calamiftrata Co- "ma, quam Ceru[Jati «2. Cala- nifrai Mores. ui Animum ad tam exiles Obfebuationes applicat, mag- n« Cogitatio Capax mon eff. Affe&latio, Ingenuitati Pu- iredo lucens. BEUECRPITT OC OMPUSRREM 329 p LA: /De luygmentu Scientiarum.» locr XXXV. Pro. Con. Oratorum Ara locut. Iflos Deformitatum «c Con- Quiin omnibut mode[]um | cinnitatum Aucupes,quis non Leporem mi[cet, Libertatem Animi retinet. Res ef. fupra. Opinionem Politica ; facile tranfire à Io- co ad Serium, à Serio ad Io- cum. Veritatir alias non perwen- ture. [epe cvebiculum Iocw. contemnat * Rerum Magnitudinz eluere ioco, improbum Artificiü eff. locos tum confidera, cium Rifu deflituti [unt. Facetiifli feré non pene- trant vltra fuperficiem Re- rum; cobi Ioci Sedes eff. Vli Iocu ad Seria Mo- tenti aliquid babet ibi Lei- sas puerilis eff. ÀÁMOR XXXVI. Pro. | Annon "vides omnes [e qua- vere? at Amans folus fe im- uenit. | Non e[? melior Ordinatio Animi, quam ex Imperio Af- feétis alicuius infignis. Quj fapit, Defiderium querat ; nam qui non aliquid infignitér eppetit,ei omnia in- grata funt, Q9 tedio plena. Quidni in Vnitate acqui- efcat Vm ? Cor. Amori multum debet Sce. ma,nibilVita. — Nil tam varij Nomini: et quam Amor : Nam Res, aut tam Stulta efl evt fzne[ciat, aut tam turpi, vt f2 fuco con- dat. á Odi iflos Mono-Pbronii- 45. Anguf?a admodum Con- templatio Amor. ÁMICITIA. XXXVII Pro. Eadem facit Amicitia,qua Fortitdo, fed fuauins. NE 2 $uaue Con. J Qui amicitias arcfas co- pulat noua Neceffitates fbi im - ————————————— "ÁO" Lisz& SExrTvs. $uaue Condimentum om- | imponit. nium Bororum Amicitia. Animi imbecilli efl, Par- Peffimsa Solitudo,non -ve- — tiri Fortunam. ras babzre Amicitias. ! Digna male Fidei V ltio, Amicitijs priuari. ÁbpvLATIO. XXXVIII. Pro. Con. Adulatio magis ex More, — Adulatio Stilus Seruoruim. quam ex Malitia. Adulatio Calx Vitiorum. | Laudando inflituere, [em- |— Adulatio Aucupij illud ge- | pér Formula fuit, debita Po- nus, quod fimilitudine vocis, | tentioribus. Aues fallit. Adulationis | Deformitas Comica, Nocumentum Ir4- gicum. Auribus mederi. difficilli- inum. ViNDICTA. X X XIX. Pro. Con. Vinditla Priuata luflicia — Qui Iniuriam fecit, Prin. agre[hi. cipium Malo dedit ; quired- Qujcvim rependit,Legem | didit, Modum ab[lulit. tantum violat, non Hemi- ^ — Vindiéla, quo. magis Na- ncm. turalir,eó magit coercenda. Vtilis Metu vliionis pri- — Qui facile Iniuriam red- ade; Nam Leges nimium | dit, iforta[sé tempore, non fepe dormiunt. * evoluntate po[Terior erat. INNovarrio. XL ge? Pro. - Con. Ont Medicina Inno- ^ Nou Part deformes 863/20... OR funt. | Qu — Vv2a — Nulu | eT - , A eA — c 1 CECEDEUMCGUITAMET GUAE tL " ; I Y ; ) ] Ds "De Zlugmentis Scientiarum.» Qui noua Remedia fugit, not Mala opperitur. Noustor maximus "Tem- ^ | pus: quidai igitur Tempur ünitemur ? Exempla remota inepta fant ;/ Receniia corrupta Q7 ambitiofa. Imperitis 49 Contentiofts pgrinitte, vt ad Exempla Res agant. Sicut qui nobilitatem, in Familiam introducuntdigni- ores fere funt Pofleris : ita Nouationes Rerum plerun- que pr[Lant ijs, que ad Ex- empla fiunt. Morofa. Morum retentio, res turbulentae[l, «4, ac INo- uias. Cum perfe Res mutentur in deterius, fi. Confilio in me- lius non mutentur, quis frnit erit Mali? Moris Serui, Temporis La- dibria. MonA. XLI. Pro. Fortuna multa feflinanti «vendit, quibut snorantem do- nat. Dum Initia Rerum ample- 6H properamu, | combras prenamus, | Fluctu- Nullus Auctor placet, pr«- 7 1 Tempur. Nulla Nouitas abfque In-. iuria; nam pra[zmtia con- uellit. Que vfu obtinuere,fr non bona, at. [altem apta inter fe funt. Quir Nouator Tempus i- mitatur; quod Nouationes ita infmmuat, cvt fenfu fallant * Quod prater Spem euenit, cui prodefL, minu acceptum, cui obefT, magis tmoleffum. Cori. j * Occafo primit) Anfzm Vafis porrigit, deinde Ven- irem. Occafto inflar. Sibylle tui- nuit Oblatum, pretium auget. | Celeritas Orci Galea: Qu | pm L:isi£& SExrvs. | 333 Flu&iuantibus rebus aduer-.— Qumature frat, iudicio tendum, inclinantibus agàn-.— funt, que feró, per ambiium. dum. | (Prima Actionum Argo con- mittenda unt, extrema. Bri- dr'eo. PRAEPARATIO. XLII. Pro. Con. Quiparuis Copijs remmag- —. Optimw Termin paran- nam aggreditur , ffngit Op- — di, primaOccafto azendi. portunitatem, cct [peret. . Nemo [peret [2 Foritnam Parui Apparatibus mom — Apparatu ligare pojJe. Fortüna, fed. Prudentia e- — Alteratio Apparaiás Q7. A. miüur. éHonts, Poliica [unt :. Di Jlintlio tumida? infelix, Magnus Apparatus prodi- £M 47 Tempori, 49 Re- rum. PnuriNcriPIIS OssrAmr. XLIIL Pro. i Con. Plura Pericula fallmt, ^^ Docet Periculum progre- quam cvincunt. , diquiaccingitur, (9 pericu- Minis Operte[f Periculo — lum figit remedio. Remedium. adbibere, qudm. Etiàminremedis Pericu- Progre[fum eius ob[eruare C2 — lorum, leuia Pericula [ubf- | cu[todire. omis flant: Non iam leue eff Pericu-.— PrefLat cum pauci: Remz- lum, fi leue videatur. dijs, que. inualuerunt , vem babere 5 quàm cum. Mint ngulorum, Co x- iso ENCDTSSSPATRI XN dr d ines NOUTATNSN Nro Ji k 34 "De Augmentü Scientiarum.» CoNsiLIA VioLENTA. XLIIII. Pro. Con.. Qui lenein iflam Pruden-.—-— Omne Remedium Violen- tiam amplectuntur, ijs Aug- — tun, praegnans noui Mali... menta Mali [alubria funt. Violenta Confilia Nemo Neceffitas, que cviolenta dat, preter Iram «2. Me- con[ulit,eadem exequitur. — tum. Sv.$PICIGO SOLUS Pro. Con. Diffidentia Nerui Pru- ^ Sufpiciofidem abfoluit. dentia , at Sufpicio Medica- — Sufpicionum Intemperies entum artbriticum. ef? Mania quedam Ciuili. Merito eiw fides fufpetta TOC GN eff, quam Sufpicio labefacit. Sufpicio fragilem fidem fol- uit,fortem intendit. VzRBA Lzgo:s. XLVLI Pro. Con. Non efl Interpretatio,fed — Exomnibu Verbis elici. Ditünatio, que recedit à li- endus ef]? Sen[us, qui inter- ter4. preter fingula. Cum receditur & liter4, Iu- — Poffima Tyranms Lex in dex tranfit in Legiflatorem. | Equulco. Pro Teftibus contra Árgumenta.. XL VII. Pro. Con. Secundum Oratorem, non — Si Teflibus credendum fet fecundum Cau|Jam pronunci- contra. Argumenta, fufficit at, qui Argumentis nititur. — tanium Iudicem e[[e,non fur- Qui ArgumentirpotiusCre- — dum. i ditquam Te[libus etiam In- — Argumenta Antidottum con- genio, r4 L:srER SExrTvs. genio, magis debet fidere, traVeuena Teflimoniorum. quam Senfui. Ijs probationibus tutifst- Tuiwum foret Argumentis mb. creditur, que. rari[simg credere, f Homines nibilab- mentiuntur. urdi facerent. Argumenta, cim fent con- , tra Teflimonia.boc pra[Lant; " yt res mira cvideattir, non autem »t evera. Atque hzc Antitbeta, (quz nunc propofuimus ) fot- taíse rani non fuerint ; fed càüm iam olim parata & col- lecta à nobis effent, nolumus Diligentiz nottrz Iuuc- nilis Frué&am pcrire : Przferim cüm, ( fi quis acuti: introfpiciat ) Semina fint, non Flores. Inillo autcm A- dolefcentiam plane fpirant, quod fint in Moraji, fiue Demon[lratiio Genere, vberiora ; in Delibera, & Iu- diciali, perpauca. Tertia Collectio, quz pertinet ad Prompruariam,atque etiàm defideratur, clt ea, quam vocare placet, Formula- rum Minorum. llz autem funt, veluti Veftibula, Po- ftcz, Ante-Camerz;Re-Camerz, Tránfitus, &c, Oraci- onis ; quz indifcriminatim omnibus Subiectis compe- tere poflint. Quales funt. Prefationes , Conclufiones, Di. groffiones, Tranfitienes,Promiffiones, Declinationes, & plu- tima eiufmodi. Quemadmodüm enim in ZEdificijs, plurimüm facit, & ad Voluptatem, & ad Víutn,vt Fron- tifpicia, Gradus, Oflia, Fenefirz, Aditus, Tranfitus, & huiufmodi, commodé diftribuantur; eodem modo, etiam in Oratione fit, vt Addiramenta & Interpofirio- nes iflz, (fi decore, & perité formencur & collocentur! plurimum tum gratiz, tum commoditatis, vniuerfz Orationis Structure adijciant. Harum Forziilarum Ex- emplum vnum aut alterum proponemus, ncque diuti- is jjfdem immorabimur. Etfi enim fint Res haud ex- igui 335 | Y E à ! E De Zlugmenti Scientiarum igui vsüs, tamen cum nihil in his addamus de noflro, [ed tantüm Forzulas nudas, ex Demofthene;aut Ciccro- nc, aut alio quopiam facio Auctore, deícribamus, inferius quiddam videntur, quam vtin eo Tempus te- ramus, Exempla Formularum 2M inorum. Conclufio Deliberatiuz. Sic 47 culpam prateritam, ff erit redimere, Q7 fumi incommodis eadem opera projpicere. Partirionis Áccuratz Corollarium. Vt omnes intelligant, nibil me Q2. fa ibrerfugere evoluiffe reticendo, aut ob[curare dicendo. Tranfitio cum Monito. | Verba bec ita pretercamut, vt tamen intuentes, &9 re- Jpectantes,relinquamw. Przoccupatio contra Opinionem inucteraram. Faciam, evt intelligatis in tota cau[sa , quidres ipfatule- rit, quid Error affinxerit, quid inuidia conflauzrit. Hac pauca enumeraffe, ad Exempla, faris fuerit ; cum quibus, Appendices. Rbetorice, qu& ad Promis [pectant, concludimus. CarvT III. e/f ppendices generales due "Traditium; Cri- uca; (^ Padagogica. gate Vperfunt duz Appendices Traditius in ge- ; ncre ; Altera Cririca, Altcra Padagogica. 5i- Li cut enim Pars Traditiue pracipuain Scrif- 99 rione Librorum coufiftit, ita Pars eius Re- ge Librorum verlatut: LecEione : Le£fio autem, vel Mazgil!rorum EE X uu Nux. ca Liss& SzExrvs 37 Magiltrorum ope regitur, vel induftrià cuiufque pro- prià per&citur; Atque huic rei inferuiunt Doriz ille, quas diximus, dux. Ad Criticam (pe&ant, primó Autborum probatorum li- mata Corretéio, & emendata Editio quibus & ipforum | Authorum Honor vindicatur, & Studiofis Lumen prz- fertur. Quà ramen in re, ftudijs haud parüm Detri- | menti intulit, quorundam. Hominum Diligentia tc- | meraria. Critici; enim baud paucis mos eft, vbi inci- | dunt in quidpiam, quod non intelligunt, Vitium fla- | üm inExemplari fupponere; Veluti in illoloco Taciti : Cüm quadam Colonia ius Afjli apud Senatum afferc- ret, narrat Tacitus, non equis admodüm Auribus, quz | ab ijs proferebantur, fuiffe ab Iinperatore & Senatu au- dita: Itaque Legati caufsá diffifi, bonam Pecunia (üm- mam Tito Vinio dederunt, vt eis patrocinaretur ; hoc iraque pacto res obtinuit: Tw (inquit Tacitus) Dig- nitas C7 Antiquitae Colonie cvaliit : quafi Argumenta, ! quz antcà leuia videbantur, accedente pretio nouum cum pondus accepiffent. At Critic quidam, non ex infimis, Verbum Twm cxpunxit, & Tawrim repofuit. Atque hàc prauà Criticorum confuetudine fa&um eft, Vt ( Quod non-nemo prudentér notauit) Exempla- ria maximé cafligata. fint. fapenumeró. minimd. omnium 3 cita. Quinimó, vt verum dicamus, nifi Crizici fue- L rint cruditi in Scientijs illis, de quibus Libri ab ipfis | editi tractant, periculo Diligentia eorum non vacat. Secundo ad Criticam fpe&tant, Autborum Interpretatio & Explicatio, Commentarij, Scholia, Note, Spicilegia, & funilia. Iniftiufmodi autem Laboribus, peffimus ille Criticorum nonnullos quafi Morbus NAA vt multa cx obfcutioribus tranfiliant, in fatis vero perípicuis ad faftidium vfque immorentur, & expatientur. Scilicet, non tam illud agitur, vt Author ipfe illuftretur, quam vt Criticu ille; multiplicem fuam Eruditionem, & variam Xx Lectionem, Mun Áo ocuecree oeLL— n o c eeee an Mia Ó——À [d Ww ^w IR TNR CURT. pere addi c ET UU — cs M Lu b . A UA v2. Z4 TUTTA)" RN SENS ITI Gd. - cw X 13 f et OV Wette Hn TENES IPFE TT LECT reci ew De Zugmentis Scientiarum.» Le&tionem, vbique atreptà occafione, oftentet. Optan- dum inprimis fóret (licet haec res ad Ttaditiuam princi- palem, non ad Appendices pertineat) vt qui Árgumenta Obfcuriora,& Nobiliora peruactet Scriptor,fuas ipfe Ex-' plicationes fubiungat ; vt & Textus ipfe Digreffionibus | aut Explicationibus non abrumpatur ; & Nota à Scrip- toris Mente non recedant. Cuiufmodi quidpiam fufpi- camur de TPeone Euclidis. Tertio, ad Criticam fpe&at (quod etiam Nomen ci- dem indidit) de Autboribur quos edunt , breue. aliquod iudicium interponere ; Ecillos cum czteris Scriptoribus, qui eadem tractant, comparare; vt per huiufmodi cenfüram, Studiofi, & de Librorum delectu, monean- tur, & ad ipfam Le&ionem eorum inflructiores ac- cedant. Átque hoc vltimum, eft Criticórum tanquàm Cathedra; quam certé noflrá atate nobilitàrunt Viri nonnulli magni, maiores certé, noftro iudicio, quam pro Modulo Criticerum. io: Y Ad P«dagogicam quod attinet, breuiffimum foret di- &u;Confie Scholae Iefuitarum:Nihil enim,quod in vfum venit;his melius.Nos tamen pauca more noftro moncebi- mus,tanquam fpicas legentes. Omnino ZnfZitutionem Pü- eritie Q7 Iuuentuttr Collegiatam probamus; Non in ZEdibus priuatis; Non fub Ludi- magiftris tantüm, Adeft Adole- Ícentulis in CollegijsZEmulatio maior erga /Equales;Adeft quoque ipfe vultus & Afpectus virorum grauium,quod facit ad Verecundiam, & teneros Animos etiàm à Prin- cipio conformatad Exemplar : Denique fünt quidé plu- rima Educationts Collegiate Commoda. In Ordise autem |. & Modo Dilciplinz, illud inprimis confuluerim; vt caue- atur à Compendijs, & à Pracocitate quadam Dottrine qua | Ingenia reddat audacula ; & magnos Profectus potius oltentet, quàm faciat. Quin & fawendum nonnihil In- geniorum Libertati, vt fi quis, quz ex more Difciplinz funt, faciat, & fimul tempus ad alia; in quz propenfüs | eft » LiseR SExrvs. eft, fufuretur, ne vtiquecohibeatur. Porro Opera-pre- tium fuerit dilizentér animaducrtere ( quod forzafsé ad- hüc non fucrit notatum ) effe duos A//ucf'iciendi, & Ex. ercendi, & Preparandi Ingenia Modos, eoque tanquàm Antiftrophos. Alter ircipit à Facilioribut, & ad magi; Ardua paularim deducit ; Alter ab initio, duriora imperat GO evrget, vt ijs obrentis, facilioribus quis etiàm fuaui- tér perfungi poflit. Alia enim eft Merbodw, Incipere Nazare cum vtribus, qui fubleuent; Alia, Incipere Sal. tare cum Calceis ponderofis, qui azgrauent. Nequc fa- cileeftdictu, quantum harum Mer/odorum prudens In- termixtio, conferat ad promouendas, ram Animi,quam Corporis, Facultates. Itém Applicatio (2 Delethu Studi. orum, pro naturà Ingeniorum qua erudiuntur, res eft fingularis & vsüs & iudicij ; quam etiàm bené & vere notatam & perfpectam Magiftri Parentibus Adolefcen- tium debent ; vt de gencre Vite, cuiFilios fuos defti- nent, confulerepoffent. Verüm & illud attentiüs pau- ló obferuandum, non tantüm in ijs, ad quz Naturá quifque fuà fertur; longé maximos fieri Profe&us; fed etiàm ad ca, ad quz viuo Naturz quis rriaxime fuerit in- habilis, reperiri in Studijsad hoc proprié delectis, Re- media & Curationes. Exempli gratià ; Si cuipiam In- genium tale fit, quale eft Auium, vt facilà abripiatur, nec per moram (qualem oportet) intentum effe füfti- neat; Remedium huic rei prebebunt Matematica, in quibus fieuagetur pauló Mens, de integro renouanda eft Demonflratio. Etiàm Exercitiortum, in erudiendo, Partes liquet effe vel maximas. — Ac illud à paucis no- tatum eft, quod Exercitiorum debeat effe, non folüm prudens Inftitutio, fed etiàm prudens Intermiffio. Op- timé fiquidem Cicero notauit, QUod im Exercitijs, ple- vuná, exerceri contingat, non minus Vitia, quam Faculta- tes ; adco vt malus Habitus, quandoque fimul acqui. ratur, & feinfinuet cum bono. Itaque tutius eft inter- Xrz mittere 240 De Augmentis Scientiarum. mittere Exercitia, & fubinde repetere, quam affidué continuare & vrgere. Verum de hisíatis. Sunt certe ha res, primoafpeétu, minüs grandes & folennes, fed fru&tuoíz tamen & efficaces; Quemadmodüm enim in Plantis, ad fclicitatem velinfelicitatem ipfarum, plu- rimum faciunt Iniurizaut Auxilia; que ijfdem.cüm te- ner fuiffcnt interuenerint ; quemadmodum ctiàm In- crementa illa immenfa Imperij Romani, meritó à qui- buídam attribuuntur, Virtuti & Prudentiz Sex illorum Rcgum, qui eidem in Pucritià fuà, veluti Tutores fuc- runt aut Nutritij : Sic certe, Cultura & Inftitutio Ánno- rum Pucrilium aut teneriorum, eas habet vires, licet.la- tentes, & minimé in cuiufuis obferuationem incurren- tes, quas neque Temporis Diuturnitas, neque Labo- rum Áfliduitas & Contentio, pofteà, /Etate maturiore, pollntvllo modo zquiparare. Non abs refucrit etiam notare, Facultates vcl mediocres, fi in magnos Viros, aut Res magnas inciderint, graues & infignes intcrdüm producere eHe&tus.Eius rei ponemus Exemplum Memo- rabile; Quod có magisadducimus;quia Iefuitz candem Difciplinam non videntur afpernari ; Sano ( vt nobis videtur) iudicio. . Atqueefl res, quz fi fit Profefforia, infamiscft : Verüm Difciplinaria facta, cx optimis eft. Intelligimus autem Aéonem T beatralem. | Quippe que Memoriam roborat; Vocis & Pronunciauonis To- num atquc Efficaciam temperat ; Vultum & Geflum ad Decorum componit ; Fiduciam non paruam conci- liat; denique Oculis Hominum Iuuenes affuefacit. E- ritautem Exemplum, & Tacito dcfumptum, P'ibuleni cuiufdam, olim Hiftrionis, tunc temporis autem Mili- rantis,in Legionibus Pannonicis. Ille, fub exceffu Au- gufti, Seditionem moucrat, ita vt Bleus prafe&tu;, ali- quos ex feditiofis in Carcerem conijceret. Milites ve- 1Ó, Impreffione fa&à, illos effractis Carceribus libera- runt : At Vibulenus, apud Milites coni onis. lc EL Dl —— ooo o Listen SEx-Tvs; lic oríus eft : Vo; (inquit) Pr znsocentibur (9 miferrimti lucem 49 (biritum reddidi[flss : Sed qui Fratri mco cvitam, quz Fraremmibireddit ? quem mi[fun ad vos à Germa- nico Exercitu, decominunibus commodis, nocte proxima in- gulauit per Gladiatores [wos, quos in Exitium Militum ba- bet atque armat. Refponde Blefe, cubi cadauer abieceris ? Ne boffes quidem Sepulturam inuident.. (um o[cult, cuin lachrymze dolorem. meum ünpleuero, me quoque trucidari iube ; dum interfettos, nullum ob fcelus, [ed quia cotilitati Legionum con(ulebamus, bi [epeliant. Quibus verbis Inui- diz ac Confternadonis nimium quantum conciüit ; Adcó vt nifi breui pofteà innotuiffet, nihil horum fu- ifle, quinetiàm Fratrem eum nunquam habuiffe, vixà toram, tanquàm Fabulam, in Scená peregit. Nunc vero, ad Colophunem peruenimus, Tracta- tà; noílri, de DoZrimz Rationalibur. In quibus, licec à Partitionibwu receptis idrerdüm receffzrimus, nemo ta- men exiltimer, nos illas omnes improbare Parziziones, Neceflitas partitiones mutandi : Vna, quia hzc duo, nimirum, Res Naturà proximas, in vnam Claffzm rc- digere ; & Res ad vfum promendas, conijcere in vnum Cumulum ; Fine ipfo & intentione, funt omainà diucr- fa. Exempli gratià ; Secretarius aliquis Regis, aut Reip. ii Mufxo, Chartas fuas ita proculdubio diflri- buit, vt quz fimilis fint Na:urz, fimul componat ; Ve- luti Faedera fcorsüm, fcorsüm Mandata, Literas ab Ex- teris, Literas Domefticas; & fimilia; feorsüm omnia: Con:rà, in Scrinio aliquo parüculari, illas fimul com- ponit, quas, licet diuerfi generis funt, fimul tamen vfuifóre exiftimet : Sic nirhirümi, in hoc vniuerfali Sci- entiz Repofitorio, nobis pro Naturà Rerum ipfarum, . Partiliones erant inftituendz ; clim ramen, fi particu- - laris aliqua Scientia fuiffet pertractanda, Partztionzs fu- , iffemus s ttr t a qmbus vfinoa fumus: Duplex enim nobis iniponitur | Prafecto Milites manus abftinuiffent : Ille vcro rem | 342 De Zlugmentu Scientiarum.» iffemus fecuti, vfui & Praxi potius aécommodaras. Al. tera Neceffitas Partitiones mutandi eft, quià Dzfzera- torum ad. Scientias Adie&tio, & corum cum reliquis in integrum Corpus R edactio, etiàm, per confequentiam, Scientiarim iplarum Partitiones tranftulit.. Nam ( De- monftrationis gratià ) efto quod Artes qux habentur rationem habeant Numeti 15. adiectis autem. Defidera- tt Numeti 20. Dico quod Partes Numeri 15. non funt cz dem partes quz Numcri zo. Nam Partes Numcti 15. funt 3, & s. Partes veró Numeti 2o. funt a. 4. 5; & 10. Itaque patet quod hac alitér fieri non potucrint. Atque de Seiestijs * Logictr hzc dicta fint, E tt tti t E P t TOCUMU EDRUBON RCSOICS RORIS ECETECS FECE POE EGS ERES 39 ' FRANCISCI] : EICYROS MÜPGOE UFILGEREE DAR RD GUY NONTECS E RCREUE GORCEREOE J ZISNEISEISHUSGREUOIDGE CEN EE) SITESGR EE PUUVNCA CIUS A CE: t QM n va i IR Mss f "1 s Á Af eh yo | FRANCISCI |BARONIS | D E ' | VERVLAMIO, | j || VICE-COMITIS ImE SANCTI ÁLSBANI, Ns DE "Dignitate €9* Zlugmentii Scientiarum LIBER SEPTIMVSs. AD REGEM SVVM. Caprvr L CPPartitio Ethice, ;5 Doctrinam de Exem- plari ; ? Georgica Animi, Z^'riítio Ex- emplaris; ( fcilieer Boni) i& Bonum Simplex;c? Bonum Comparatum.7?ar- . titio Boni Simplicis, ;; Bonum Indiui- duale; c* Bonum Communionis. Perüen- VS REA CNRC DT 2 us EET). INNEEREN 7 COPONNREERM To MR | .344. De Augimenti Scientiarum.» JP ENER Eruentum cít (Rex optimc) Mey ad Brhicam, quz Poluntatem Hwuwnanam intuetur & tra- &ar. Voluntatem gubernat - Recta Rauo,feducit Bonum Apparens; Voluntatis Sti- muli Affe&us, Miniftri Or- gana & Mou voluntarij. Dc hácSalomon;, Ante omnia (inquig) ew/Zodt Fili cor tu- um , naminde procedunt A&Hiones Vite. In huius Scientie perractatione, qui de cà fcripferunt, perinde mihi fe- ciffc videntur, ac fi quis Seribendi Artem tradere pollici- tus; pulchra tantüim exhibeat: Exemplaria, Literarum tam Simplicium, quam Copulatarum ; de.Calame vero ducendo, aut modis Characteres cformandi, nihil pra- cipiat: Ita & ifti propofucerunt nobis Exemplaria bella, & luculenta, atque Defcriptiones fiue Imagines accura- tas, Boni,cvirtutts, officiorum, Felicitatir, tanquam vera Obicsta, & Scopos Voluntatis & Appetitüs Hurnani : Verüm quomodó quis poffit optime, ad hos Scopos, ( excellentes fané, & bené ab illis pofitos ) collimare; hoc cft; quibus Rationibus & Inftitutis, Animus ad il- laaffequenda fubigi & componi poffit ; aut. nihil prz- cipiunt, aut perfunctorié, & minus vtilitér. Differa- mus, quantum libuerit, Virtutes Morales in Animo Humano effe habitualitér, non maturalitér:: Diftingua- mus folennitér, inter Spiritus generofos,& Vulgus igao- bile; quod illi Rationum Momentis, hi Przmio aut Pocnà, ducantur: Przcipiamus ingeniosé, Animum Humanum, vt re&tificetur, inftar Bacilli, in contratiam Partem Inclinationis fuz flecti oportere: Aliaque in- fupér huiufmodi hinc inde fpargamus : Longe tamen abeft, vt hzc & aliaid genus, Abfentiam Rei excufenr, quam modo requirimus. ICE LiskR SErPTIMvs. Haiufce Negle&tüs Cauffam, baud aliam effe reor, quam latentem illum Scopulum, ad quem tot Scieziic Nauiculz impingentes, Naufraeia paffe funt : Nimi- ] rüm, quod faftidiant Scriptores verfariin Rebus vulga. tis & Plebeijs ; quz nec atis fubtiles fint ad Difputan- dum, nec fàtis illuftresad Ornandum. Sané haud facile quis Verbis affequatur, quantam Calamitatem attulerit hoc ipfum, quod dicimus ; quod Homines ingenità fu- perbià, & glorià vanà, eas Materias Tractationum, eof que Modos Tractandi fibi delegerint, quz Ingenia ipfo- rum potis commendent, quàm Lectorum Vuilitatibus inferuiant. Optimé Seneca, Nocet illi Eloquentia, qui- bus non Rerum facit cupiditatem, fed fui : Siquidem Scrip- ta talia effc debent, vt Amores Documentorum ipfo- rum, non Doctorum excitenr. Ij igitur re&tà incedunt vià, qui de Confilijs fuis id praedicare poffint, quod fe- cit Demofthenes, atque hàc claufulà ea concludere ; Que ft feceritir, non Oratorem duntaxat in pra[fentia lau- dabitis, [ed Vo[metip[os etiamnon ita qmulto po[P, [Tatw ve- rum -ve[trarum meliore. Ego certé, (Rex optime) vt de meipío, quod res eft, loquar; & in ijs quz nunc edo, & inijsquz in pofterum meditor, Digaitatem Ingenij & Nominis mei, (fi qua fit) fpius fciens & volens pro- ijcio, dum Commodis Humanis inferuiam : Quíque Archite&tus fortafsé in Philofophià & Scientijs cffe dc- beam, etiàm Operarius & Baiulus, & quiduis demum fio; cim haud pauca, quz omnino ficri neceffe fit, alij autem ob inpatam Superbiam fabterfugiant, ipfe fufti- neam & exequar. Verüra (vtadrem redeamus) quod coepimus dicere, delegerunt fibi Philofophi in Eric, .Maffam quandam Materi fplendidam & nitentem, in quà poriflimitm, vcl Ingenij Acumen, vcl Eloquentiz Vigorem venditare poffint, Qux vcró Practicam maxi- | me inftruunt, quandoquidém tam bcllé ornari non poffint, maximà ex parte omiferunt. Yy Neque L r 346 M—————— ———9——À— "De Alugmentis Scientiarum.» Neque tamen debuerant, Viri tam cximij, defperaffe dc Fortuná, fimili ci, quam Pocta Virgilius, & fibifpon- dereaufus, & reuerà confequutus eít; qui non mino- rem, Eloquentiz, Ingenij, & Eruditionis , gloriam ad- eptus eft, in explicando Obferuationes. Agriculture, quam ZEnez Res geftas Heroicas enarrando. Nec fum animi dubius yyerbis ea vincere magnum, Quam fit 49 angu[Hs bis addere rebus Honorem. Certe, fi ferió Hominibus cordi fit, non in otio fcribe- re, quz per otium legantur, fed reuerà viram A&tiuam inftruere & fubornare ; Georgicaifta Animi Humani, non minorein prctioapud Homines haberi debeant, quam Heroicz illa Effigies Virtutis, Bori, & Felicitatis, in qui- bus tam operosé eftinfudatum. Partiemur igitur Et/icam, in Do&trinas Principales | duas: Alteram de Exemplari fiue Imagine Boni ; Altc- ram de Regzmine & Cultura Animi, quam etiam. Partem Georgica: nimi. appellare confueuimus : Illa Natwram Boni defcxibit,haec Regulas de Animo ad illam conformando praícribit. M exem | DoGtrina de Exemplari ( que Bóni Naturamintuetur & defcribit) Bonum confiderat, aut Simplex ; aut Cotmpa- ratum , aut Genera (inquam) Boni; aut Gradw. In po- fteriorc horum, Difputationes illas infinitas, & Specu- lationes circa Boni fupremum Gradum, quem Felicita- teto, Beatitudinem, fummum. Bonum. vocitarunt* ( quae Ethnicis inftar Theologie erant) Chriftiana tandem Fides fuftulit, & miffas fecit. Quemadmodüm enim Ariftoteles ait, Adolefzentes po[Jeetiàm beatos e[[e, fed mon alitér quam [be , codem modo, à Chriftianà Fide edocti, debemus nos omnes Minorum & Adolefcentum loco flatuere, vt non aliam Fccitatem cogitemus, quam quz in Spe fita cft. ; Liberati igitur (bonis Auibus) ab hàc Doctrind tan- quàm deCaclo Éthnicorum ; ( Quàin Parte proculdu- : ió Yn iius LissR& SEPTIMVS. 247 bib Eleuationem Nature Humanz, attribuerunt ma- iorem, quam cuius illa effet capax: Videmus enim qua- lt Cothurno Seneca, Vere magnum, babere. Fragilitatem Hominis, Securitatem Dei) Reliqua cete ab illis, circa Do£trinam E xemplari:, tradi:a, minore aut Veritaus aut Sobrietatis iacturà, magnà ex Parte recipere poffumus. Etenim, quod ad Naturam Boni Pofitiui & Simplici: fpe- &ar, illam certé pulcherrime, & ad viuum, veluti in Tabulis eximijs depinxerunt; Pzrtumum & Officiorum Figuras, Pofituras, Genera, Affinitates, Partes, Subiecta, Prouincias , Aétiones, Difpen[ationes, diligentitlime fub Oculos reprzfentantes. Neque hic Finis : Nam hzc omnia Animo Humano, magno quoque Árgumento- | rüm Acumine & Viuacitate; & Sua(ionum Dulce- | dine, commendáruntatque infinuàrunt : Quinetiàm (quantum Verbis praítari poffit) eadem contra pra- uos & populares Errores, & Infultus, fideliffim& muni- uerünt. Quatenüs veró ad Natwram Boni comparati, huic rei etiam nullo modo defuerunt ; Iz. confZituendis tyini illis Ordinibus Bonorum; InCollatione Vite Comteme- platiue cum Acliuá ; In Difcriminatione Virtutis cum Re- lictatione 7 Virtutis iam Securitatem natt& 9 confirmata; In Conflitiu4? Pugna Hone[fli 9 Viilir, In virtutum inter Je libramine, mimirim cui queque preponderet; & fimilibus. Adeo vt banc Partem de Exemplari, infignitér excultam iam effe, & Antiquos, in cà rc, mirabilesfe viros prz- I fliiffzreperiam : Ita tamen, vt Philofophos longo poft | fe interuallo reliquerit, pia & ftreua Theologorum Di- ligentia;iin Officijs t? Virtutibus Moralibur,& Cafibus Con- fcientie, & Peccati Circum[criptionibus pen firandis & de- téfminandis,exercitata. — Nihilo fecius (vt ad Philofophos redeamus) fi illi ( antequàm ad Populares & receptas Notiones, Zrtti- tir, Viti, Doloriz Voluptatis, & cxterorum, fe applicaf- fent) faperfediffent paulifpár, & Radicesipfas Boni & de 4 yz ! Mali, n—À22 — - : "^ ^ ——— ————— PAPEL USR UAM AU TATICTUTHETCNIZWEC WD NENSKUIC ROO YNESENRCUTTU m 348 De l'ügmenta Scientiarum.» Mali, & Radicum illarum Fibras indagaffent; ingen- tem, meo iudicio, Lucem illis omnibus, quz pofteà in Inquifitionem ventura fuiffent, affudiffent: Ante om- nia, fi Naturam Rerum, non minüs quam Axiogata Mo-- raliaconfuluiffent,Do&trinas fuas minüs prolixas, magis autem profundas reddidiffent. Quod cum ab illis, aut omnino omiffum, aut confu.é admodüm tractatum fuerit, nos breuiter retra&abimus ; & Fontes ipfos Re- rum Moraliwm aperire, & purgare conabimur; ante- uàm ad Docirinam deCuliurá Animi, quam ponimus vt Defderatam , perueniamus, Hoc enim (vt arbitra- mur ) Doctrinam de Exemplari, nouis quodammodo viribus donabit. Inditus eft atque impreffus, vnicuique Rei Appeti- tusad duplicem Naturam Boni: Alteram, qua Res Totum quiddam eft in [eipsa , Alteram, quà cft Pars Totius alicu- ius Maiorir.. Atque pofterior hzc illàalterà dignior eft, & potentior ; cum tendat ad Conferuátionem Forme Ampliori. Nominetur prima, Bopum Indiuiduale , fee Suitati; ; pofteriot, Bonum Communionis, Ferrum Sym- patbià particulari fertur ad Magnctem : at fi paulo pon- derofius fucrit, Amores illos deferit, & tanquam Bo- nus Ciuis, & Amator Patriz, Teram petit, Regionem fcilicet Connaturalium fuorum. Vlteriüs pauló perga- mus; Corpora Denfa & Grauia Terram petunt, Congre- gationem magnam Corporum Denforum: Attamen, potius quam Natura Rerum Diuulfionem patiatur, & detur. ( vt loquuntur) Vacuum, Corpora huiufmodi 1n fursüm ferentur; & ceffabunt ab Officio fuo erga Terram, vt przftent. Officium fuum Mundo ipfidebi- tum: Ita quafi perpetuo obtinet, vt Conferuatio For- ti; magis Communi, minores Áppetitus in ordinem re- digat. Ar Prarogatiua ifta Bog? Communionis ignatur przcipu&in Homine,fi non dcgeneraucrit; iuxta memo- tabilc illud Pompeij Magni ditum ; Qui, quo tempore Romam lLlisgR SEpsTIMVY Romam Fames premeret, Aunonzimportandz Pre po- fitus, vehementiffimé autem ab Amicis interpellatus, ne Mari,atroce Tempeflate ingruente,fe committeret, illud tantüm rc[pondit, Neceffe eff evt eam, son cot viam ; Adeó vt Vitz Defiderium, (quod in Indiuiduo maxi- mum eft) Amore & Fidein Rempub. apud eum non praponderarct. Sed quid moramur ? Nullajomnibus Sz- culis,reperta cft vel Philofophia, vel Secta, vcl Rcligio, vel Lex aut Difciplina, qux in tantam Communionis Bonum exalauit, Bowwm vero Indiuiduale depreffit, quantum Sancta Fides Chri[Hana: Vnde liquido pa- teat, vnum eundemque Dewn fuifle, qui Creaturis Le- es illàs Naturz, Hominibus vero Legem Chriftianam dediffet. Propterea legimus nonnullos cx Electis, & San&is, Viris, optaffe fe potius erafos ex Libro Vire, uam vt Salus ad Fratres fuos non perueniret ; Ec(taf; quàdam Charitaiis, & imporenti Defiderio Boni Com- amunionis incitati. | | Hocpofitum; ita vtimmotum maneat & inconcuf- fum, nonnullisex graui(limis in Moral Philofophia Controucríijs, finem imponit. Primó enim QuefZionem illam determinar,de Vita Contemplatiua Actiue pr«fren- d4 ; idque contra Sententiam Axiftotelis. Omnes fiqui- dem Rationes, quz ab illo pro Comteplatiua. affcrun- tur, Bonn priuatum xcípiciunt, atque Indiuidui tantum ipfius Voluptatem, aut Digniratem ; quibus in re- bus Contemplatiua Palmam haud dubié reportat. Etc- | nim Conzemplatiua non. abíimilis eft. Comparationi, quà vfus eft Pythagoras , vt Philofophi: & Contcm. plauoni Honorem ac Decus afferere.. Qui ab. Hie- rone, quifnam effet, interrogatus, refpondit; Hz eronem. tion latere. (. f fori conquam. | Olympieis Certa- minibus imterfuif[et ) id ibi loci. contingere, "pt. cveniant eb Alij Fortuna [ue in agonibus periculum faéburi ; Alij cuero eyt Mercatores, ad Merces diflrabendas ; Alij cot. Amicos : ründique MEN SE. €————————— MEQUE ÓÓ€ QR jo , De Alugmentis Scientiarum.» «vndique confitentes conuenirent, «9. Epulis ac Hilaritati indulgerent , Alij denique evt ceterorum effent Spettatores : Seautem conum e[Je ex illis, qui Spectandi gratia "venerit. Verüm Homines noffe debent, in hoc humanz Vitx Theatro, Dco & Angelis folüm conuenire, vt Spe&fato- res fint. Neque fané fieri potuit, vc hàc de re Dubiratio in Ecclefià vnquàm fufcitaretur ; ( vtcunque plurimis in ore fueric Di&um illud, Prezofa zs Oculi? Domini Mors Sanétorum eius ; Ex quo loco, Mortem illam Ciui- lem, & Inftituta Vitz Monafticx & Regularis attolle- re foleant; ) nifi illud etiàm vnàfübeffet, quod Vira illa Monaflica meré Contemplatiua non fit ; vérüm plané in Officijs Ecclefiafticis verfetur; Qualia fant iugis Oratio; & Votorum Sacrificia Deo oblata ; Librorum itém Tbheologicorum, multo in otio, confctiptio, ad Legis Diuinz Doctrinàm propagandam; quemad- modiim & Mofes fecit; cüm pcr tot Dies; in Montis feceffu moratis effet, Quineriàm Henocb; 4b Adamo Septimus, qui videtur fuiffe Princeps Vite contemplatiue ( etenim cum Deo ambulaffe perhibetur ) nihilominus Ecclefiam,Prophbetie Libro ( qui etiàm à Sancto Iudá ci- ratur ) dotauit. Cogtemplatiuam vero quod attinet me- ram, & in iie Terminatam ; quaque Radios nullos fiue Caloris fiue Luminis, in Societatem Humanam dif- fundat ; nefcit eam certé Theologia. Determinat etiam Quaftionem, tantá contentione agitatam, inter Scbolas Zenonis & Socratis ex vnà parte ; qui Felicitatem in Virtute, aut folà, aut adortatà ( cuius lemper in Officijs Vitz Partespotiffimz ) collocárunt: & reliquas complures Sectas & Scholas, ex alterá parte; veluti $cholas Cirenaicorum 09 Epicursorum, qui eam iü Voluptate conftituerunt ; Virtutem autem ( ficut fitin Comadijsaliquibus, vbi Hera cum Famulà Veftem mutet) plané Ancillam ftatuerunt ; vtpote fine quà Voluptati commodé miniftrari non poffet Nec minüs illam T——— M M LiszR SEsPTIMvS. illam aiteram Epicuri Scholam, quaí1 Reformatam ; quac Feliciratem nibil aliud effe. predicabat, quam. Animi Tranquillitatem & Serenitatem, à Perturbationibus li- eri & vacui; Ac fi Iouem de Solio detuzbare vellent, & Saturnum cum Aurco Seculo, reducere : quandó nc- que /Eftas, nec Bruma fuiffent ; Non Ver, nec Autum- nus; fed vna & zquabilis Aeris temperies ; Denique & iliam explofam Pyrrbonis & Herilli Scholam, qui f- tam autumauerunt Felicitatem, in Scrupulis quibufque Animi prorsus eliminandis ; nullam flatuentes fixam & conílantem Boni aut Mali Naturam, fed A&iones pro Bonisaut Malis habentes, prout ex Animo, motu puro & irrefracto, aut contrà, cum Aueríauone & Re- luctatione, prodirent; Qux tamen Opinio in H.erefr Anabaptiflarum veuixit ; qui cuncta metiebantur iuxta Mozus & Inftinctus Spiritüs, & Conftantiá vel Vacilla- tioné Fidei. Liquet autem ifta, quz recenfuimusomnia, ad priuatà Animorum Tranquillitaté,& Complacentiá, nullo modo autem ad Boum Communionis, ipectare. Porro redarcuit etiàm Pilofopbiam Epiéteti, qui hoc vatur. Przfuppofito ; Felicitatem, in ijs poni debere, qua in Poteftate noftrà funt; ne fcilicet Fortunz & Cafibus fimus obnoxij ; quafi vero, non multó fuerit felicius, in re&is & generofis Intentionibus & Finibus, qui publicum Bonum amplectantur; fucceffu deftitui, & fruftrari, quam in omnibus, qux ad priuatam tan- | tüm Fortunam noftram referuntur; Voti perpetuo com- potes fieri. Sicut Confaluus, Neapolim digito Militibus indicans, generos voce teftatus cft, Multo fibi opratius fre, vnum Pedem promouendo, ad Interitum certum vuere ; quam coniu: Pedisrece[fu, Vitam in multos-Aunos producere. Cui etiàm concinit Caeleftis Dux & Imperator, qui pronunciauit Cor[cientiam. bonam iuge effe Conuiuium ; Quibus verbis aperté fignificat, Mentem bonarum In- reniionum fibi confciam, vtcunque fucceffu careat, vc- rius /De lugmentis Scientiarum.» rias & purius, & Natura magis confentaneum przbe-. regaudium ; quam vniuerfum illum Apparatum, quo inftrui poffit Homo, vel vt Dcfiderijs fuisfruatur, vel vt Animo conquicícar. Redarguit iüdém Pbilofophie Abufum illum, circa Epicteti tempora graffari coeptum : Nempe quod Phi- lofophia verfa fucrit in genus quoddam Vite Profcf- forium, & tanquàm in Artem ; Quafi fcilicet Inftitu- tum Philofophiz effet, non vt Perturbationes compef- ccrentur & extinguerentur ; fed vt Cauffe & Occafio- nesipfarum euitarentur & fummouerentür : Ideoque particularis quzdam Vitz Ratio, ad hoc obtinendum ineunda effet : Introducendo fané,tale genus Sanitatis in Animum, qualefuit Herodici in Corpore, cuius me- minit Ariftoteles ; Illum fcilicet nihil aliud per totam vitàm cgiffe, quam vt Valetudinem curaret; & proin- de ab infinitis rebus abftineret, Corporis interim vfu quafi multatus : Vbi fi Hominibus Officia Societatis confe&ari Cordi fit, illa demüm Valetudo maximé cft cxpetenda, qua: quaflibet Mütationes, & Impetus quofcunque ferre & vincere queat : Eodem modo & Animus ille demüm veré & proprié fanus & validus cenfendus eft, qui per plurimas, & maximas Tentatio- nes & Perturbationes perrumpere poteft. Ita vt optimé Diogenes dixiffe vifus fit; qui eas vires Ánimi laudá- rit, que non ad caute Ab[Tinendum, fed ad fortiter Su[linen- dum valerent : Quaque Animi Impetum, etiàm in max- imis pracipitijs cohibere poffint; Quaque. ( id quod in Equis bené fuba&is laudatur) praftent, vt breuiffi- mo fpatio, & fiftere fey & vertere poffint. | Poflremo, redarguit idem Teveritudinem quandam, (7 | Ineptitudinem ad Morigerandum, in nonnullis ex Anti- quiffimis Philofophis, & maximé in Vencrationc habi- tis, notatam ; Qui nimis facilé feà rebus Ciuilibus fub- duxcrint, vc Indignitatibus & perturbationibus fe exuc- rent ; ———————. Lisz& SrPTiWwvs. | 253 | rent; atque magis, fuà Opinione, illibati, & tanquàm Sacrofanéti viuerent: Vbi confentaneum effet, Con- ftantiam Hominis veré Moralis , talem fóre, qualem idem Confaluus in Homine Militari requirebat; Ni- mirüm vr Honor cius contexcretur tanquàm e Tv// eraffiorz; minimedue tam tenui, vt quiduis illud velli- Care & lacerare poflit, Carvr Il. (Partitio Boni Indiuidualis, ve/ Suitatis, is | - Bonum A &iuum;c? Bonum Pafsiuum. -. "Partitio Boni Palsiui, i5 Bonum Con- feruatiuum; cg Bonü perfe&tiuum. ar- |^ titio Boni Communtonis, i5 Officia Ge- neralia ; c? Refpectiua. * Epetamus igitur iam, & perfequamur pri- muüm, Bonum lIndiuiduale, & Suitatz. ll 2» SW"4| lud partiemur, in Bonum Actium; & Bo- poo pum Paffittum. Exenim hzc quoque Diffe- rentia Boni (non abfimilis cerié illis Appellationibus, | que Romanis ia Oeconomicis erant familiares, Prom; Icilicet, & Condij in vniuersà Rerum Naturà impreffa teperitur : Precipue autem fe prodit, in duplici Rerum Creatarum Appeütu ; Altero fe Con[zrnandi & Muniendi; Altero fe Multiplicaudi & Propagandi : Atquc hic po- fterior, qui A&iww eft, & velua Promus potentior vide- tur & dignior; Illeautem prior, qui Paffitiu eft, & ve- luti Conduit inferior cenferi poteft. Etenim in Vniuer- fitate Rerum; Natura Cocleflis przcipué 4ezzs eft; At Natura Terreftris, Patiess. Etiàm in Delectationibus : ZZ Animan- ——— QAO TE (Uo DN Mh LU an a CD 54 De Zugmentis Scientiarum.» ol ulnis Animantium, maior Voluptas eft Generandiquam Paf- cendi. In Oraculis quoque Diuinis pronunciatur, Bea- tiu efe Dare, quam Accipere. Quin & in Vità Commu- ni, nemo inuenitur Ingenio tam molli & effoerninato, quin pluris faciat,aliquid, quod ei in Vocis erat, perfi- cere, & ad Exitum perducere, quam Senfualitatem ali- quam aut Delectamentum. Atque ifta quidem Boni Á&iui Przeminentia, in immenfum exaltatur ex In-- tuitu Conditionis Humane, quod fit & Moralis, & Fortunz Ictibus expofita. Nam fiin Voluptatibus Hominum, p offet obtineri Perpetuitas atque Certitu- do, magnum Pretium cis accederet, propter Securita- tem & Moram. Quandoquidém autem videmus hüc rem recidere ; Magni effimamu mori tardius ; & Ne glo- vierte de Cra[Hino , Nefciz partum Diei , mirum minimé eft, fiomni contentione feramur ad ca, que Temporis Iniutias nori reformident. Ea vero nulla effe poffunt, prater opera noftra ; ficut dicitur, Ofera eorum fequam- iur cos. Eft & altera Przeminentia Boni Actiwi haud exigua, indita & fuftentata exco affe&u, qui Humanz Naturz, vt Comes Indiuiduus, lateri adhaeret ; Amor ícilicet Nouitatis, aut Varieratis. Ille veró in S.nfuum Voluptatibus (qua Boni Paffiui Pars funt vcl maxima) anguftus admodüm eft, nec Latimidinem habet ali- quam infignem: Cogita quamdil eadem fécertt 5 Cibus, Somnus, Ludus ; per bunc Circulum curritur ; Mori velle, non tantum Fortis, aut Mifer, aut Prudens, fed etiàm. Fa- flidiofus potefl. Ac in Acus vitz noftrz, & Inftitutis, & Ambitionibus, infignis eft Varictas ; Eaque multà cum Voluptate percipitur, düm Inchoamus, Progredimur, Interquicícimus, regredimur vt Vires augeamus , Ap- propinquamus, denique Obtinemus , & huiufmodi ; Vt veré admodum dictum fitJ/ita fme propofito,Langui- da &9 Vagaef?. Quod fimul & Prudenubus & Stuluit- fimis competit, vt ait Salomon ; Pro Defiderio querit Cerebrofus, M M ——— n Ó ——————m NPTEL QUHbD- QU quee wu 2i LissgR SkEPTIMVs, 255 —— Cerebrofis, omnibus inimifcet fé. Quinetiàm videmus Re- ges porenti(Timos,ad cuius nutum, quacunque fenfibus graua funt, párari poffent, nihilominüs procuraffe fibi interdum Defideria Humilia & inania ( quemadmo- | düm Cytbara fuit Neroni, Gladiatoria Commodo, Antoni- | no Aurigatio,& aliaalijs) Qux tamen ipfis fucrint,omni affluencià Voluptatum Senfualium potiora. Tanto Vo- luptatem. maioreti-afrt, vt Aliquid Agamus, quam | vt Fruamur. | Illud interim paulo áttentiüs notandum eft, Pozun | Actium, Indiuiduale, à Bono. Communionis, prorsus dif- | fere, quanquàm nonnunquàm Ambo coincidanc. Quamuis enim Bosum iffud Indiuiduale, Atliuum, fepe Opera Beneficentiz, (qux cx V; irtutibus Communionis cft) pariat & producat ; illud tameri intereft,quod illa Opera | ab Hominibus plurimis fiant, non Animo alios Iuuan- di, aut Beandi, fed plané proptcr fe, atque potentiam & Amplitudinem propriam. Id quod optime cernitur, quando Bowwm ACliwum in aliquid impingit, quod fit Bono Communionir contrarium. Siquidém Giganteailla | Animi Conditio, quà abripiuntur magni ifti Orbis Ter- rarum Perturbatores (qualisfuit L. Sylla, & plurimi alij; (licetin Modulolongé minore) qui videntur ad hocanhclare, vtomnes felices & xrumnofi fint, prout ibi fucrint Amici, vel Inimici ; atque vc Mundus tan- quàm ipforum pra'ferat Imaginem; quz vera eft T/o- matbia) hzcinquamipfaafpiratad. Bomun Actiuum,In- diuiduale,faltém Apparens ; etfi à Bono Communionis, om- niam maximé recedat, — At Boni Paffiuum pattieimur, in Bonum Conferuati- uum; & Bonum Perfettiuum. Etenim inditus eft vnicui- que Rei triplex Appetitus, quatenus ad Bonum Suitatit Jue Indiuidui. Primus, vt fe Conferuet ; Secundus, vt fe Perficiat ; "Tertius, vc fe Multiplicet fiuc. Diffundat. Ac- que hic poftremus Appetitus; ad Bonum Actiuum vefer- L2. 3; tur, "De /lugmentis Scientiarum.) | tur, dequoiam modó diximus. Superfunt igitur reli ! qua tantüm duo, qua diximus, Bozz ; Ex quibus pra- | ccllit Perfe&tiunn. Minus enim. quiddam eft, Con- |! feruarc Rem in fuo Statu ; Maius veró, eandem ad Nà- | turam Sublimiorem eucherc. Reperiuntur fiquidem per | Res vniuerfas, Naturz aliquz Nobiliores, ad quarum | Dignitatem & Excellentiam,Naturz Inferioresafpirant; velutiad Origines & Fontes fuos. Sic de Hominibus, non malé cecinit ille ; Igneu eft ollis Vigor, &2 cele[His Origo. Homini enim, Affumptio, aut Approximatio ad Diui- nam, aut Angelicam Naturam, eft Formz fuz Perfe- &io. Cuius quidem Bom Perfccliui, praua & prapo- | ftera Imitatio, Peftiseft ipfa Vit Humanz, & Turbo quidam rapidus, qui omnia abripit, & fubuertit. Nimi- rum, dum Homines, Exaltationis vice Formalis atque Effentialis, ceecà Ambitione aduolent, ad Exaltationem tantummodo Localem. Quemádmodüm enim ZEgri, |. Remedium Mali fui non inuenientes, de Loco in Lo- cum, Corpusagitant & voluunt; quafi ex Mutatione Loci, àfeipfisabícedere, & Internum Malum effugere offint : Eodemi modo euenitin Ambitione, vr: Homi- nes, Simulachro quodam falfo, Natura fuz Exaltanda, abrepti, nihil aliud adipifcantur, quam Loci quandam Celfitudinem & Faftigium. | Bonum vero Conferuatiuim, nihil aliud eft, quàm Re- | ceptio (2 Fruitio Rerum. Nature no[lre congruentium. Hoc vero Bonum, licet maximé fit Simplex , & Nari- uum, tamenex Bopzr videtur Molliffimum atque Infi- | mü Quin & hocipfum Bogunrecipit Differentiam non- | nullá;circa quam partim vacillauit Iudicium Homini, | partimom n cft Inquifitio.Bozi fiquidé Frwitionz fiuc, quod vulgo dicitur, Zucwzdi Dignitas, & Cómendatio; autin Sinceritate Fruitionts fita efl;aut in eiufdem Vigore: Quorum alterum inducit & przftat Z£gualitar; alterum | autem | LisrzR SEPTIMVS. autem P'arietas & V'iciffitudo : Alterum minorem haber Mixturam Mali; Alterum Impreflionem magis for- | tem, & Viuidam Bosi. Caterüm, Horum Vtrum Me- lius, Ambzgitur ; Dein, Num Natura Humana vtrunque fimul apud fe retinere poflit, Noa Inquirituy. Atque quantum adid, de quo Z/bigitur, Ventilari coepit illa Controuerfia, inter Socratem & Sophiftam quendam. Ac Socrates quidem afferebat, Felicitatem Jitam e[fe in Animi Pace con(Zante, €? Tranquillitate ; So. phifta vero in hoc, Vt qui multum Appetat, 49 multim Fruatur.' Quin & ab Argumentis delapfifunt ad Con- uitia; Dicente Sophiftà, FeZcitatem Socratis, Stipiti,, «vel Lapidis effe Felicitatem ; & contrà Socrate, Sophi[La Felicitatem, Felicitatem e[Je Scabiofr, qui perpetuo bruriret Q9 Scalperet... Neque tamen defunt vtrique Sententia fua Firmamenta. Nam Secrdti affentitur vel Epicuri Schola ipfa, que Virtutis, ad Felicitatem; Partes effe maximas, non diffiteatur. Quod fiita fit, certo certi- |useft, Vittütis maiorem cffe. Ví(üm, in Perturbationi- | bus fedandis, quàm in Rebus eupitis adipifcendis. $o- | phifLe autem nonnihil fuffragati videtur Affertio illa, cu- ius à nobis Mentio modó fa&taeft , quod vidclicet, Bo- num perfottiuum, Bono Conferiatiuo fit fuperius ; Quippe uia Cupitarum Rerum Adeptiones Natüram vidcan- tur fensim perficere : Quod licet veré non facianttamen '& Motus ipfe in Circulo, Speciem nonnullam prz fc fert Motils Progreffiui, 2 irae — At Secunda Queffio (Nim, fcilicet, Natura Humana, won poffit«z" Animi Tvanquillitatem, 47 Fruendi vigorem, jfemul retinere) ric diffinira, priorem illam reddit otio- fam & fuperuacaneam. Annon enim videmus haud raró, Animos nounüllorum, ita fa&os & compofitos, vt Voluptatibus afficiantur vel maximé cüm adfint, & | tamen earum iacturam non grauaté ferant? Ita vt Seri- es illa Philofophica; Non vti, cot non appetas ; Non ap- fr petere, 338 - "De Zlugmentis Scientiarum » petere, cot, mon. metuas , videatur effe. Pufilli cuiufdam Animi, & Diffidentis. Sané, Docfrin« plerzque Philo- Íophorum, videntur effe paulo timidiores, & cauere Ho- minibus, pluquam NaturaRerum poftulat.Veluticum Mortis Formidinem Medendo augent. Etenim, cüm nihilaliud feré, Vitam Humanam faciant, quam Mor- tis quandam Przparationem & Difciplinam,quomodó fieri poffit, vc ille Hoflis mirum in modum non videa- tur terribilis, contra quem Muniendi nullus fit Finis? Meliüs Pocta, ( vtinter Echnicos; ). Qui finem Vita extremum, inter munera ponat Natura. ilz Similitér & in omnibus annifi funt Philofophi, Ani- mum Humanum reddere nimis Vniformem & Harmo- nicum : Eum Morübuscontrarijs & Extremis minimé | affücfaciendo. Cuius Cauffam arbitror fuiffe; quod ipfi Vitz fe priuata dedicárunt;à Negotijs,& aliorum Obfe- quijs, immuni & libérz. Quin potiüs imitentur Homi- ncs Prudentiam Gemmariorum ; qui;fiforté in Gemmá inueniatur Nubecula aliqua, aut Glaciecula,qua ita pof- [et eximi; vt Magnitudini Lapidis non nimium detraba- tur, eam tollunt; Alitér.veró intactam eam relinquunt : Pari ratione, Serenitati Animorum ita confulendum eft, vt non deftruatur Magnanimitas. Atquc de Bono Indi- uiduali, hactenüs. Poftquàm igitur de Boro Suitati; ( quod etiàm Par- ticulare, Prinatum, Indiuiduale, appellare folemus ) iam dixerimus ; repetamus Bowum Communion, quod Socie- tatem intuetur... Iftud nomine Officij vocari confucuit : Siquidém Vocabulum Officij magis proprie attribuitur Animo bené difpofito erga alios : Vocabulum Firtutar Animointra fe recte formato & compofito. Vcrüm ifta , Pars, primointuitu, $czentie Ciuili deberi videtur : Atta- men, fi diligentius attendas, non ita : Siquidem uractat Regimen & Imperium Vniufcuiufque in Seipfam, ncu- tiquàm | t* ML CUN LisrkeR SEsPTIMV£& tiquàm veró in Alios. Atque ficut. in Archite&urà, a- lia res eft, Poítes, Trabes, & c«teras /Edificij Partes cf- formare, & ad /Edificandi vfum praeparare ; alia autem eaídem ad inuicem aptare & compaginare : Sicut. etin in Mechanicis; Inftrumentum aut Machinam fabricare & conficere, non idem eít, quod Fabricatum erigere, mouere, & in opere ponere: Sic Doctrina de. Coninga- Hone ipsa Hominum in Ciuitate, fue Societate, differt ab cà, qua eos reddit ad huiufmodi Societati Commoda, conformes, & bené affectos, —.. Iíta Pars deOfficijs, ciàm in duas Portiones tribui- tur; quarum Altera tractat de Officio Hominis in Com- muni; Altera de Officijs Specialibus 49 Refpettiuis, pro fingulorum Profeffione, Vocatione, Statu, Perfonà, & Gradu. Harum primam fatis excultam, diligenterque à veteribus & alijs explicatam; iam anteà retulimus : AL- téram quoque fparsim. quidem uractatam, licet non in Corpus aliquod integrum Scientiz digeftam reperimus. Neque tamen: hoc ipfum, quod, fparsim tractetur, rc- prehendimus ; quinirhó de hoc Argumento, per Partes Ácribilongé confultius exiftimamus. Quis. enim tanià fuerit, vel perfpicacià, vel confidentià, vc de Officijs Pe. ctliaribus (7 Relatiuiz, fingulorum. Ordinum & Con. ditionum, perité, & ad viuum diíceptare; & diffinire poffit, aut fuftineat? Tractatus autem, qui Experien- uam non fapiunt, fed ex Notitià Rerum generali, & | Scholaíticà ; taatummodo deprompti funt, de Rebus huiufmodi, inanes :plerunque cuadunt & inutiles. | Quamuis enim aliquando contingat, Spectarorem ca animaduertere, quz Luforem fugiant ; Atqu: iactetur Prouerbium quoddam magisaudaculum quam fanum, de Genfurà Vulei circa A&iones Principum, $224e;s in Valle optime perluflrare Montem ;. Optandum tamen in- primis effet, vt non nift expertiffimus & veríauflimu: quifque, fe huiufimodi Argumenus immifceret.. Homi- num 259 260 loco, aut Inuenüonis Feruore zftuar, aut Indiligennz De Zlugmenti Scientiarum.» num enim Speculatiuorum, in Materijs A&itis, Lucu- brationes, ijs, qui in agendo fuerint exercitati, nihilo meliores videntur, quam Differtationes Phormionis de Bellis zeftimatz funt ab Hannibale, qui eas habuit pro Somnijs & Dehrijs. Vnum duntaxat Vitium illos occupat, qui de Rebus, ad fuüm Munus; aut Artem, pertinentibus, Libros confcribunt; quod fcilicetin illis ipfis Spartir fuis ornandis , atque attollendis, modum tenere nefciant. In hoc genere Librorum, piaculum fóret, non me- miniffe (Honoris caufsà) excellentiffimi illias Operis, à Maicftare tuà clücubradi,De Officio Regis. Setipcü enim | hoc plurimos intra fe cumulauit ác recondidit "T hefau- ros,tam confpicuosquàm occultos,T/eologise;E tbice,& Politica , ibÉeni cum afperfione aliarum Artium : Eft- que, meo iudicio, inter Scripta; qua rihi perlegere con- ugerit, prcipué fanum, & folidum. Non illud vllo Frigoretorpetaut dormiiat : Non vertigiüe aliquando corripitat, vnde in Ordine fuo feruando confundatur aut excidat : Non DigrefTionibus diftrabitur, vt illa,qua nihil ad Rhombum funt, expàtiatione aliquá flexuosà complectatur : Non Odoramenroram aut Pigmento- rum fucisadulteratur, qualibus illi vcuntur, qui Le&o- rum potiüs Delecta:ou1, quam Argumenti Naturz in- feruiunt : Ante omnia vero, Spiritu valet iftud Opus, non minus quam Corpore; vtpote, quod & cum Ve- ritate optime confentiat,& ad Vfüm fit accommodarif- fimum. Quinenàm Vitio illo, de quo pauló anté dixi- mus (quod fiin alio quopiam, in Rege cert, & Scripto de Maieflate R egià, tolerandutn fuerit) omninó caret; Nempe; quod Culmen & Faftigi Regium, non immo- dicé, aut inuidiosé extollat. Siquidem Maicflas tuajRe- gem non depinxit aliquem, A4/7yri« aut Perfre, gloriá, & externo faftu nitentem, & corufcantem ; fed veré Mo- fen, * LisreR SEPTIMvs, fém, aut Danidem, Paftores fcilicet Populi füi. Neque vció mihi vnquàm Memorià excidet, Dictum quod- dam veré Regium, quod in Lite grauiffimà terminan dà, Maicftas tua, pro facro illo, quo preditus es, Spi- riu , ad Populos regendos pronunciauit; Nimirüun, Reges iuxta Leges Regnorum fuorum guberaacula tracta- re, quemadmodum 49. Deus iuxta Leges Nature: Q7 «d, raro prarogatiuam illam fuam, que Leges: tranfcendit, ab illis V farpandam, ac à Deo coidemus cofürpari poteflatem Miracula patrandi.. Nihiló tamen feciüs, ex Libro illo altero, à Maieftate tuà confcripto, de Libera Monarchia, fatisomnibus innoteícit, noa minüs Maiefílati tux cog- nitam cffe, & perfpectam Plenitudinem Poteftatis Rc- giz; atque PIrimitates ( vt Scholattici loquuntur) Iurium Regalium, quam Officij, & Muneris Regij Limites & Canccellos. Non dubitaui igitur in medium adducere,L i brum illum; à Maieftatis tuz Calamo exaratü;tanquàm Exemplum primarium & maximé illuftre, Tractatum de peculiaribus 9 re[bettiuis officijs.. Quo dc Libro, qua à mc iam dicta funr, dixiffem profecto, fi ante Annos mille à Rege quopiam conícriprus fuiffe. Neque vero me mouet, Decorum illud, quod vulgo prxfcribitur, ne quis toràm laudetur : modó Laudes illz,nec modum cx- ccdant,necintempeftiué;aut nullà datà occafione,tribu- antür. Cicero certé, in luculentiffimà illà Oratione fuà, ro M. Marcello; nihil aliud agit,quam vt exhibeat Ta- bulam quandam, fingulari Artificio depictam, de Lau- dibus Czfaris, licet coram ipfo Oratio illa haberetur. Quod & Plinius Secundus fecit erga Traianum. Itaque iam ad Propofitum reuertamur. Pertinet porro ad hanc. Parrem de Officijs. Refpettiute Vocationum , C9 Profeffionum fingularum, Dotctrina alia, tanquam priori Relatiua, fiue Oppofita ; nimirüm dc Fraudibus Cautelis,Impo[Iuris & V itíjs ipfarum: Siquidem Deprauationes & VitiaOfficijs & Virtutibus;opponun- aa tur. CINES coca c dici b o 3 i De Zugmenti Scientiarum.» tur. Neque omninó dehis,in plurimis Scriptis & Tra- &aribus; filetur ; fed fepé adilla neranda, faltém obi- térexcurritur. Ac quo tandetn modo ? Per Satyram fci- licet, & Cynicé; (more Luciani ) potis quam ferió, & gratutér. Etenim;plus operz impenditur; vt pleraque in Artibus, ctiàm vtilia & fana, maligno dente vellicentur, & ad Ludibrium Hominibus exponantur; quam vt quz, in ijídem:corrupta funt S vitiofa, fecernantur à Salu- "bribus & incorrupts. At optime Salomon ; Querenti Derifori Scientiam, ip[a fe ab[condit, fed fIndiofo fit obuiam. Quicunque enim ad Scientiam. accedat, animo Irri- dendi & Afpernandi, inueniet proculdubio qua cauil-- lerur plurima, ex quibus vero doctior fiar, perpauca. Verüm, Tractauo huius, de quoloquimur, Argumenti, grauis & prudens, atque cum integritate quàdam, & finceritate coniuncta, inter munitiflima Virtutis ac Probitaus Propugnacula, videtur nutneranda. Nam fi. cut fabulosé perhibetur de Bafr/ifco, fi: primus quempi- am confpexerit, illico Hominem perimit; fi quisillum prior, Bafilifcus peris. pari ratione, Fraudes, Impoltu- rz, & malx Artes, fiquis eas prior detexerit, nocendi Facultate priuantur; quod fi illz: przuencrint, tum vero, nonaliàs, periculum creant. Eft itaque quod gra- tias azamus Macciauello, & huiufmodi Scriptoribus, qui aperté & indillimulantér proferunt, quid Ho- mines. facere foleant , non quid debeant. Fieri enim nullo modo poteft, vt coniungatur Serpemza illa Prudentia cum. Inmocemtiá Columbiná, nili quis Mali ipfius Naturam penitüs pernofcat.. Abíque hoc enim, deerunt Virtuti fua. Przfidia & Munimenta. Imo, reque vllo modo poffit Vir bonus & probus, malos & improbos corrigere & emendare, nifi ipfe priüs omnia Malitiz Laribula & Profunda explorauctit. Etenim, qui iudicio plané corrupto funt, & deprauaro, hoc habent, vt przíupponant, Honciuc MN | nibus, Lisz& SkEPTiMvs. nibus, ab Infcitià,& Simplicitate quàdam Morum oriri : atque ab co tantüm,quod fides habeatur Concionarori- bus, & Pxdagogis; item Libris, Przceptis Moralibus, &ijs, qui vulgó przdicantur & decautantur, Sermo- nbus. Ádcó vt, nifiplané perfpitianr, Opiniones fuas prauas, ac corrupta & dcetorta Principia, non minüs il- lis, qui hortantur & admonent, quam fibi ipfis, effc explorata, & cognita ; Probitatem omnem Morum & Confiliorá afpernentur: Iuxta Oraculum illud Salomo- nis mirabile ; Non recipit Stultus Verba Prudentie, mft ea dixerit, que coer[antur in Corde eiu, Hanc autem Par- tem, de Cauzeli,& Vitis Re[pectinis, nter Defiderata nu- meramus ; eamque nomine Satyre Serie, fue Tracta- tis de Interioribus Rerum, appellabimus. Etiàm ad Doctrinam De Officijs ve[pettiuiz, pertinent Officia Mutua, inter Maritum & Vxorem, Parentes & Liberos, Dominum & Setuum : Similitér Leges Ami- citiz, & Gratitudinis: Nec-non Ciuiles Obligationes Fraternkatum, Collegiorum; etiàm Vicinitatis ; ac Si- milium : Verüm intelligatur hoc femper, illa iflic tra- &ari, non quatenüs funt Partes Societatis Ciuilis, (Td enim ad Politicam refertur, ) fed quatenüs Animi. fingu- lorum , ad illa Societatz: Vincula tuenda , inftrui & pra- difponi debeant. At Doctrina de Bono Communionis ( quemadmodum & illa de Indiuiduali ) Bonum vxa&tát , non tantüm fim- plicitér, fed & comparaté : Quó fpectat Officia perpen- dere, inter Hominem & Hominem; inter Cafum & Cafum ; inter Priuata & Publica; inter Tempus prz- fens & futurum. Sicut videre eft, in Animaduerfione illà feucrà, & atroci L. Bruti, contra Filios fuos, illam à pletifque in Coelum laudibus efferri ; At alius quifpi- am dixit : : Infelix,cotcunque ferent ea Fata Minores. Idipfum licet intueri, in. Coená illà, ad quam inuitati Aaa. funt 363 — 364. De JIugmentis Scientiarum, fun: M. Brutus, C. Caffius, & alij. Illic enim, cüm ad Animos explorandos, circa Conípirationem in Caput. Caatis intenratam, Quzftio aftuté mota effet, (Nu licitum foret T.yrannum occidere? ) Ibant Conuiuz in Q- pinioncs diucrías, Dum Alij dicerent, plané licere, 9402 Seruitt coltimum effet Malorum :. Alij minime, Quoz Tyrannis minis exitzalis e[[et, quam Bellum. Ciuile. T'era- um autem Genus, veluti ex Scholà Epicuri aff:krebar, Indignume[fe Prudentes periclitari pro Stulti. V erüm plu- rimi funt Cafus de Officjjs Comparatz: ; inter quos fre- quenter ille intcruenit ; rum, à. Iufficia defle&tendum fit, propter falutem Patrie, aut buiufmodi aliquod infigne Bonum in futuro? Circa quam Iafon Theffalus dicere folebat ; Aliqua funt iniu[]e facienda, cot Multa iufTe fieri poffint: Veiàm Replicatio in promptu eft; Autoren; prafeutis Inflicia babes ; Spon[orem future non. babes... Se- quantur Homines, quz in praíentià bona & iufta funt; futura Diuinz. Prouidenuz remittentes, . Atque cir- ? Dotirinam de Exemplari, fiue de Bono, hac dicta int. : L:3:3-C2]- 13-40-16 5-40 C9-€.]),C3-C T. 2-4 0. 1-45 C: 3-0) CAPvT GEZGHEEZEIISSECGAUNUNM Gu LisreR SEPTIMv& Carvr III. Partitio Doctrine de Culturà. Animi ; is Doctrinam de Characteribus Animo- rum; De Affedibus; cz De Remedijs ftue Curationibus. eAppendix Doctrinz eiufdem, de Congruitate inter Bonum Animi, & Bonum Corporis. SRROER V nc igitur, poftquàm de Frutiu Vite, (Sen- 3j fu intelligimus Philofophico) verba fecc- : À Ni rimus ; fuperefl, vc.de Cultura. Animi, qua iae&59/ J| ci debetur, dicamus :: Sine quà, Pats prior, nihil aliud videtur, quàm Imago quzdam, aut Statua, pulchra quidem Aípectu, fed. Motu, & Virà deftiruia. Cui Sententiz Ariítoteles ipfe difertis Verbis fuffraga- tur; Nece[[z efLigitur dz V irtuté dicere, 02 quid fit, Q7. ex quibus gignatur. Inuüle enim feré fuerit, Virtutem qui- dein no|Je, acquirend.e autem eius, modos «9 "vias ignorare. Non enim de virtute tantum, qua [pécie fit, querendum. eff, Jed 4 quomodo fui copiam faciat ; ptrunqueenim cvolumus, e rem ipfam no/[e, Q7. eius compotes fieri : Hoc aut ex voto non fuccedet, nif [ciamus, (9 ex quibu, Q7 quo modo. V ex- bis adcó expreflis, atque etiàm iterato, banc. Partem in- culcat;quam tamé ipfe non perfequitur.Hoc fimiliter il- lud eft;quod Cicero Catoni Iuniori, veluti Laudem non vulgarem; attribuit; quod fcilicer,Philofophiá amplexus eflet, Non difputandi causa, cut magna pars, [cd ita cvi uendi : Quamuis autem, pro temporum, in quibus viui- mus; focordiá, paucis curz fit, vc Animum feduló co- lant, & componant; & Vite Rationem, ad Normam aliquam inftituant ( fecundum illud Senece, Departi- bus 365 266 De Zlugmenti Sctentiarum.» but Vita quifque deliberat ; de Summá nemo , Adeo vt hac Parscenleri poffit fuperuacua) illud tamen minime nos mou-t,vt cam intactam relinquamus, quin potius cum illo Hippocratis Apborifmo concludimus ; Qi graui Morbo correpti dolores non (entiunt,15 Mens «erotat. Me- dicinàillis Hominibus opus eft, non folüm ad curan- dum Morbum,fed ad Senfüm expergefaciendum.Quod fi quis obijciat, Animorum Curationem, Theologia Sacre Munus effe, veriffimum eft quod afferit ; Atta- men fPhilofophiam Moralem in Famulitium Theologia recipi, inftar Ancilla Prudentis, & Pediffequa fidelis, uz ad omnes eius nutus przító fit, & mini(lret, quid prohibeat? Etenim quemadmodümin Pfalmo habe- tur, quod Oculi Ancille perpetuo ad mauus Domine refpiciunt ;, càm tamen minimé dubium fit, quin haud pauca AncillzIudicio & Curz relinquantur ; Eodem modo & E:bica obfequium Theologie omnino przfta- te dcbet, ejufque. Przcepüs morigera effe; ita tamen vt & ipfa, intra fuos limites, haud paucafana & vtilia Do- cumenta,cohtinere polfit. 4 Hancigitur Partem, ( quando Praftantiam cius in Animo recolo ) in Corpus Doctrine nondüm redactam, non poffum non vchementer mirari, Eam igitur, ex ex parte adumbrabimus. | Ante omnia igitur in hác re(ficut & in vniuerfis,qua Ípecant ad Practicam ) ratio nobis eft fubducenda, quid in noftrà fit Poteftate, quid non. Inaltero cnim datur Alteratio, in altero veró Applicatio tantüm. Agri- colz nullum eft Imperium, autin Naturam Soli, aut in Acris "Temperies; Itidém nec Medico, aut in Ctafin & Conftitutionem Naturalem ZEgri, aut in Accidenti- um Varietatem. Árin Cu/tura Animi, & Motbis eius períanandis, tria in Confiderationem veniunt ; Chara- eres diuerfi Difpofrtionum ; Affe£kur, Q9 Remedia: Quem- admodüm more noftro, cüm inter Defiderara collocemus ; aliquá | "- LissR SEPTIMVS. —— MM admodüm & in Corporibus medicandis proponuntur illa tria ; Complexio, 1iue Con[litutio ZEgri , Morbur; & Curatio. Ex illis autem tribus, poftremüm tantàm ia noftrà poteítare fitum eft; priota duo non item. Verüm & in illisipfis, qua in Poteftate noflrà non (untjnon mi- nüs diligens facienda eft Inquifitio, quam in illis, qua: poteftau neftcx fübijciuntur. Etenim illorum perfpi- cax, & accurata Cognitio, fubfternenda eft Do£frize de | Remedijs , vt eadem commodiüs & feliciàs applicentur. Néqueenim Veftis Corporiaptari poflit, nifi Menfura | Corporis anté exeipiatur. | Primus igitur Articulus, Doctrine de Cultura Apimi, verfabitur circa diuverfos Cbaratteres Ingenigrum. (ue Di- | fpofitionum. Neque tamen loquimur dc vulgaris illis Propenfionibusin Virtutes & Vitia; aut etiàm in Per- turbationes, & Affectus : fed de magis Intrinfecis, & Radicalibus. Sane fubijt: Animum, etiàm in hàc Parte, nonnunquàm Admiratio, quod à Scriptoribur tam E- thicit, quam Poliricis, vt plurumüm: meglc&ta;'aut pra- termiffa fit ; cüm vtrique Scientiz, clarifimum Luri- nis Iubar affundere poffit. In Tradirionibus AfIyologie, non infcité omnino diftincta fant Ingenia; & Difpofi- tiones Hominum, ex Predominanujs Planetarum ; quod Alij à Naturà fa&i fint ad Contemplationes; Alij ad Res Ciuiles ; Alij ad Militiam ; Alij ad Ambitum ; Alij ad Amores ; Alijad Artes; Alij ad. Gen Vite cvarium. Itém apud Poeiz; (Heroicos, Satyricos, Tragicos, Co- micos) fparguntur vbique Simulachra Ingeniorum, li- Cetferécum exceffu, & preter modum Veritatis. Quin & hoc ipfum Argumentum, de Diwerfs Characte- ribu: Ingeniorum, eft ex ijs rebus, in quibus Sermones Hominum Communes ( quod valdé raro; interdum tameü contingit ) Libris ipfis funt prudentiores. At long? optima huius "Tractatüs Supellex & Sylua, peti debecab Hifforicis prudentioribus ; Nequc tamen ab | Elogijs 7 368 — "De /ugmentis Scientiarum.) Elogijstantüm, quz fub Obitum Perfonz alicuius illu- ftris, fubnecterefolent; fed multó magis ex Corpore in- tegro Hiflori«, quoties huiufmodi Perfona; veluti Sce- nam confcendat. Illa eriim intertexta Imago, potior vi- detur Deícriptio, quam Elogij Cenfura: Qualis habe- rurapud T. Liuium, Africani, & Catonis Maioris; A- pud Tacitum, Tiberi, Claudi, &: Neroni: ; Apud Hero- dianum, Septimi] Seueri ; Apud Philippum Comineum, Lodouici cvndecimi Gallorum Regis ; Apud Francifcum Guicciardinum, Ferdinandi Hifpani, Maximiliani Ce[a- rir, & Leonis, & Clementis, Ponuticum. Itti enim Scrip- tores, harum Períonarum, quas fibi depingendas deli- gerunt, Effigies, quafi perpetuó. intuentes, nunquam feré Rerum. Geftarum ab ipfis Mentionem faciunt, quin & aliquid infuper dc Naturà ipforum infpergant. Edàm nonnullz,in quas incidimus, Re/ationes de Con- clauibui Pontificum, Characteres de Moribus Cardinali- um bonos exhibuerunt: (icut & Literz Legatorum, de Confiliarijs Principum. Fiat itaque ex cà, quam dixi- mus, Materià, (qua cere fertilis eft & copiofa). 'Tracta- tus diligens, & plenus. Neque veró volumus, vt Cha- racteresifti in. Echicis (vtfit apud Hiftoricos, & Poc- tas, & in Sermonibus Communibus, ). excipiantur, tanquàm Imagines Ciuiles integra ; fed potius vt Ima- ginum ipfarum Linez, & Ductus magis fimplices; qua | inter fe compofitz & commixta quaícunque Effigies conílituunt; Quot & quales ez fint; & quomodo inter fe connexz, & fubordinatz ; vt fiat tanquamartificioía & accurara Ingeniorum & Animorum Diffectio ; atque vt [ Difpofitionum, in Hominibus Indiuiduis, Secreta pro- dantur, atque ex eorum Notitià, Curationum Animi: Pracepta rectius inftituantur. , Neque veró Charatteres Ingeniorii, x Natur imprelfi, recipi rantum in hunc Tractatum debent ; fed & illi, qui alias Animo imponuntur , ex Sexu, ZEtate, Patria, Va- letudine, am I t ir t a i t E ry e t p t, / qd D * " mii. ENGEESRUNEEEERUENCMMEMEICOKM MM IM OAM Ee E T Lissk SipPriWMvs. 269 letudinz, Forma, & fimilibus z Atque infuper illi, qui ex Fortuna ; veluti Principum, Nobilium, 1 'enobilium, Dii- ium, Pauperum, Magifiratuum, Idiotarum, Felicium, 7E rumnoforis, & huiulmodi. Videmus enim Plautum, Miraculi loco habere, quod Senex quis fit Beneficus ; Beniguitas buius, ot Adolefcentuli eff. D. autem Paulus, | Scueritatem Difciplinz erga Cretenfes pracipiens ( I- crepa eos dure) Ingenium Gentis ex Poetà accufar, Cre- tenfes femper Mendaces, male Be[Hie, Ventres pigri. Sà- lattius, id in Regum Ingenijs iiotat, quod apud cos frequens fit, Conradictoria appetere ; pleruná, Regis: vuoluntates,cut cvebementes funt, fic mobiles, (epeá, ipfe fibi | 4dr/e. Tacitus obferuat Honores & Dignitates Ingenia | Hominü in deterius Ízpiüs fle&ere,quam in melius;So/u: | Vejpafianus mütatus efl im meliut.- Pimdarusillud animad- | uertit; Fortunam fubitam & indulgenté,Animos plerun- que eneruare, & foluerc ; 9t, qui magna felicitatem con- coquere non bof]unt. Pfalmusinnuit,facilius cffe Modum adhibere & Temperamentum, ih Fortunz Statu, quam in Incremento; Dzuite ff. affluent, nolite Cor apponere.De | fimilibus quibufdam Obferuationibus, ab Ariftorele in Rhetorici,Mentionem obitér fa&tam,non inficior; Nec- nonin aliorum Scriptis nonnullis fparsim; Verüm nun- quàm adhüc incorporata fuerunt in Morlem Philofophi 4mm ; Ad quam principaliter pertinent ; Non minüs certe quam ad Agriculiuram, Tractatus de Diuerfitate Soli & Glebz; Aut ad Medicinam, Tractatus de Complexionib* aut Habiubus Corporum ditierfis. Id autem nunc tan- dem fieri oportet, nifi forté imitari velimus Temerita- tem Émpiricorum, qui ijídem vtuntur Medicamentis; 2d /£grotos omries, cuiufcunque fint Conftirutionis. Sequitur Doctrinam de Characteribut, Doctrina de Aff fetbibus, 09 perturbationibur ; quiloco Morborum Ani- mi funt, vt iam di&um eíl. Quemadmodüm enim Politici prifci; de Democratijs dicere folebant; Quod Bbb Populus ;79 De Zugmenti Scientiarum.» Populus effet Mari ipfe fmlis, Oratores autem Ventis ; Quia - | ficut Mare períc placidum fóret & tranquillum, nifi à Ventit agitarctur & turbaretur ; fic & Populus effet Na- turà fuà pacatus & tractabilis, nif1à feditiof/s Oratoribus impelleretur, & incitaretur : Similitér veré affirmari potliz, Naturam Mentis Humane, (edatam fóre, & fibi conftantem ; fi Affeclw tanquàm etii, non tumulta- arentur, ac omnia mifcerent. Et hic rursus fubi;t noua Admiratio, Ariftotclem, qui tot Libros de Ez/icis con- fcripfit, Affe, vt membrum E:ice Principale, in il- lis non tractaffe ; In R/etorictr autem, vbi tractandi in- terueniunt fecundarió ( quatenüs fcilicet Oratione cieri aut commoucri poffiat ) locum illis reperiffe: (In quo tamen loco, de ijs, quantum tam paucis fieri poruit, acuté & bené differuit: ) Nam Difceptationes eius de Voluptate & Dolore, huic Tractatui nullo modo fatisfa- ciunt: Non magis, quam qui de Luce & Lumine tantum Ícriberet, de Particularium Colorum Natura. Ícripfiffe di- ceretur : Siquidem Poluptas & Dolor erga Affeékus par- ticulares ita ie habent, vt Lux ergaColores. Meliorem certé in hoc Argumento ( quatenüs cx his qua: nunc ex- tant conijcereliceat) diligentiam | adhibuerunt Stoici ; attamen talem, quz pouus in Diffinitionum Subuli- tate, quam in Tractatu aliquo pleno, & fufo, confifte- rc. Equidem reperio etiàm Libellos quofdam elegan- tes, de nonnullis ex Affzétibis ; veluti de Ir4, de inutili everecundiá , & alijs perpaucis. Sed fi verum omnino dicendum fit, Doctores huius Scientie praecipui funt Po- ete, & Hiflorici; In quibus ad viuum depingi & diffecari folet, Quomodo Affecu excitandi funt & accendendi? Quomodó leniendi & fopiendi? Quomodoó rursüs con- tinendi ac refrznandi, nein Actus erumpant? Quomo- có itidem fe, licet compreffi & occultati,prodant? Quas Operationes edant? Quas Vices fubeant ? Qualitér. fibi mutuo implicentur ? Qualiter inter fe digladientur & oppo- LisreR SEPTIMvAs. opponantuür? & innumera huius gencris, Inter quie hoc vltimum plurimi cft vs sin Moralba & Ciuilibis; Qualitér (inquam) Affectus Affcéum in ordinem cogat ; 7. alterius auxilio, ad alterum fubiuzandumy coti liceat? Venatorum & Aucupum more, qui Befliz operà ad Ec. ftias, Volucris alicuius ad Volucres capiendas, vtuntur : Quodfortaísé aliiér ex fefe, abíque Brutorum Auxilio, Homo tam facile przflare non poffit. Quin & hoc Fun- dameunto nititur, excellens ille, & per omnia patens, v- fus in Ciuilibus, Premij & Pen ; qux Rcrümpub. Co- lumen funt ; cüm Affzétz illi przdominantes, Forimid;- ni; & Spei alios omnes Affeéfur noxios coerceant & fup. primaur. Eriàm, ficutin RegimineStatás, nop raró fit, vt Fa&tio Factione in Officio contineatur ; fimiliter fit & in R cgimine Mentis interno. I Peraentinus nunc adilla, quz in noflrà fantpoteflate; quxqueoperantur in Animum; Voluntatemque & Ap- petitam alficiunt;& circumagunt;ideoquead immutan- dos Mores: plurimüm valent.- Quà in Parte debuerant Philofophiftrenué & gnauitér inquirere, De Viribu 0? Energia Con[uetudinis, Exercitation, Habitis Educationtr, dmitationis, Emulationis ,Conmiétás, Amicitie, Laudi, Re- prehenfiomi, Exbortationzs, Fame, Legum, Librorum, Stu- diorum, & í1 qua funt alia. Haccenim funt illa; qua regnant in Moralibw.; Ab iftis Agentibus Animus pa- titur & difponitur ; Ab iftis, veluti Ingredientibus, con- ficiuntur Pharmaca, qux ad conferuandam, & recupe- randam Animi Sanitatea conducant; quatenüs R eme- dijs Humanis, id prarflari poffit. Ex quorum Numero vnum aut alterum feligemus, in quibus paululüm 1m- moremur, vt reliquis fint Exemplo. De Confuetudize igi- tur, & Habitu, paucadelibabimus. . — . | Opinio illa Áriftotelis; plané mibi videtur, Angufti- | as quafdam Gontemplationis, & Negligentiam fapere : - ]cüm affert, inillas A&iones, qua Naturales fuit; Cós- | : Bbbz Juetudinem , ducitur,in progreffignis Summá,Iactura. —. — "De Zugmenti Scientiarum.» fietudinem nibil poffe : Exemplo vfus; Quod f Lapi | millies proijciatur in altum, ne Inclinationem quidem fpente afcendendi acquirit : Quinetiàm, quod Spas cvidendo, aut Audiendo, nibiló meliks aut coidemus, aut audimus. Quamuis enim hoc teneat in aliquibus, vbi Naturaeft peremptoria (cuius Rei Cauffas. reddere in przfentià | non vacat ) alitértamen in illis fit, in quibus Natura, fe- cundum Latitudinem quandam , pautur Intentionem & Remiffionem. Sane videre potuit, Chzrotbecam pau. lo arctiorem; manui fzpiüs inducendo, laxioremreddi ; Baculum vía. & morà 1n Contrariutn Flexás fui Natura- | lis incuruari; & in codem Statu pauló poft durare ; //o-- cem exercitando, magis fierirobuftam & fonoram; Fri- gora, Zflümque | confuetudine volerari ; & eiufdem ge- neris complura. Qua quidem pofteriora duo Exem- pla propiüs accedunt ad rem, quam qua ab ipfo ad- ducta funt, Áttamen, vtcunque hoc fe habeat, quo ma- gis verum fuerit, Tam cvirtutes, quam evitia, in Habitu confifTere ; eo magis ei contendendum fuerat, vt Nor- mas pra'fcriberet, quomodo huiufmodi Habitus fuerinit acquirendi, aut amouendi. Plurima fiquidedi confici poflint Przcepta, de prudenti Inftitutione Exercitatio- num Animi, non minüs quam Corporis. Illorum pau- cula recenfebimus. E Primum erit, vt iam à Principio caucatius, à Penfis, cyel magis arduis, coel magis pufillis, quam tes poftulat : Nam fi Oneris nimiumimponatur, apud Ingenium me- diocre, bene Sperandi Alacritatem obtundes ; apudIn. genium fiduciz plenum, Opinionem coacitabis, quà plus fibi polliceatur, quam praftare poffit ; Quod fe- cum trahit Socordiam. In vtroque autem Ingenij Temperamento, fiet vt Experimentum Expectationi non fatisfaciat : Id quod Animum femper deijcit, & confundit, Quod fi penfà leuiora fucrinr, magna in- Secund um lLisgR SmEPTIMVYS. quà Habitus comparetur, duo inprimis Tempora obferuen- fur : Alterum, quandó Animus optimé fuerit ad Rem difpofitus ; Alterum, quandó pelfimé : Vt ex priore, plurimüm in vtà promoucamus ; ex pofteriore, Nodos Obicefque Animi contentione ftrenuà deteramus : vn- de Tempora Media facile & placidé labentur. - Tertium eritillud Przceptum, cuius Ariftoteles obi- tér meminit ; V: totis viribus ( citra tamen Vitium ) i- tamur in contrarium illius, ad quod Natura maxime impel- Aut Baculum incuruum, vt rectum fiat,in contrarium fle&timus. verifsimum eft; Animum ad quecimque felicis trabi a? niàm ita fert Natura, vc Neceffitatem & Trriperium du- rum ferm&'oderir.| Sunt & alia multa, qui vrilitér prz- fi prudetér & perité inducatur, fit rcuerà ( vt vulgo dicitur ):4/tera Natura: Quod fi imperite, & fortuito ádminiftretur, erit tanrüm S/mia Nature ; quz nihil ad viuum imitetur, fed infcité tantüm, & defor- riilteb? cuo oes Qu Similitér, fi de Libri & Studis, corumdue ad Mores Virtute & Influentià, verba facere vellemus ; num-nam defunt plurima Praecepta, & Confilia fru&tuofa, có fpe- ctantià? Ánnon vnuscx Patribus, magnà cum Indig- natione, Pozf appellauit Vzgum D«monum ; cüm re- uerà prosignat, plurimas Tentationes, Cupiditates, & . Opiniones vanas? Ánnon prudens admodüm,& digna; qua bené perpendatur, eft Sententia Ariftotelis, Iutetes non. efe idoneos Moralis philofopbie Auditores ; quia in illis Perturbationum /ZEftuatio nondüm fedata eft, nec L^ c dus Mff letpere Secundum crit, vt ad exercendam Facultatem aliquam, limur ; Sicut cüm in aduerfum Gurgitis remigamus; | Quartum Przceptum cx illo Axiomate pendet, quod faauins, ff illud, quo tendimur, im Intentione operantis, non | fft principale, fed tanquam. Aliud Agendo füperetur ; quo- | cipi poffint, de Regimine Cor/&etudinir : Confüetudo enim, | 373 2E "De Zugmentis Scientiarum.» Tempore & Rerum Experientià confopita? Átque vt vcrum dicamus, Annon idco fit, vt Scriptorum prifco-' rum przftauriffimi Libri, & Sermones ( quibus ad Vir- tutem Homines efficaciffime inuitati funt; tam 4ugu- flam cius MaiefLatem omnium. Oculis reprefentando; quam Opiniones populares, in Virtutis Ignominiam, tanquàm Habitu Parafitorwm indutas , derifui propi- nando) tam parum profint, ad Vitz Honeftatem, & Mores prauos corrigendos, quia perlegi & reuolui non confueucrunt, à Viris ZErate & Iudicio maturis, fed pueris tantüm & Tyronibusrelinquuntur? Annon & hoc verum cít, Iuuenes multó minüs Po/irice, quam. Ethice, Auditores idoncos effe, antequàm Religione, & | Dottriná de Moribus & Officijs, plané imbuantur; ne forte Iudicio deprauati & corrupti, in eam Opinionem veniant, non cffc Rerum Differenuas Morales veras & - folidas ; fed Omnia ex Vulitate, aut Succeffu metienda? Sicut Poeta canit ; "PY Pyo[perum G9 felix Scelus Virtu Vocatur. Et rursüs, |... ! Ille Crucem pretium Sceleris tulit, bic Diadema. Ac Poetz quidem haec Satyrice, & per Indignationé lo- qui videntur:At Li/ri nonnulli po/iticiidem fetió & po- fiue fupponunt. Sic enim Macciaucllo dicere placet, Quod fr contzgiffet Ce[arem Bello fuperatum fuiffe, Catilina ipfo filet odiofror : Quafa vero nihil interfuiffer, prater fortunam folam, inter Furiam quandam, ex Libidine & Sanguine conflatam; atque Animum excelfum, & inter Homines Na:urales, maximé omnium ( fi Ambitio abfuiffet) fufpiciendum. Videmus etiàm, ex hoc ipfo, quam neceflarium fit, Homines, Docfrinas pias & Etbi- c44, antequàm PoZiicam dcguftent, plenis faucibus baurire: Nimirüm, quod qui in Ádlis Principum, & Negorijs Ciuilibus, à teneris ( vtaiunt) Vnnguiculis in- nutriti funt, nunquamfereé finceram & internam Mo- rum Li:srn SEPTIMVS. rum Probitatem affequantur ; quantó miniis fiacceffe- rit etiàm Librorum Difciplina ? Porró, & in Documen- tis ipfis Moralibus, vel faltem aliquibus eorum, annon Cautio pariter elt adhibenda, ne inde fiant Homines ertinaces, arrogantes, & infociabiles, iuxta illad Cicc- ronis de M. Ca:one ; H«c Bona, quie videmus, diuinac? egregia, ipfius [citote effe Propria ; que nonnunquam requi- rimus, Ea [unt omnia, non à Natura, fed à. Magiflris. Sunt & Axiomata alia complura, de ijs, qux à Srudjjs & Libris, Hominum Animis ingenerantur. Verum eft enim quod dicit ille, Abeunt Studiain Mores :. Quod pa- ritér affirmandum, de czteris illis Rebus, Comiérw, Fa- má, Legibw patris, & xeliquis, quas paulo anté recen- fuimus. Caterüm Animi quidam eft Cultura, que adhüc tma- gis accurata, & elaborata videtur, quam relique. Nidi- iuraurem hoc Fundamento ; 244 omnium Mortalium | Animi, certi temporibus, reperiamr in. [Latu perfectiore ; | alijs, in flatu magis deprauato. Fluiusigicur Culturz In- tentio fuerit & Inftitutum, vt Bona illa tempora fouean- | tur; Praua vero, tanquam ex Kalendario deleantur, & | expungantur. Ac Jomorum quidem Temporum Fixatio ' duobus modis procuratur ; ofi; aut faltém Con[Zanti[- fimis Animi Decretir; & Obferuantijs, arque. Exercita- | tionibus: quc non tantum in fe valent , quantum in hoc, quod Animum in Officio, & Obedientià iugitér | contineant. Malorum Temporum Obliteratio, duplici ii- dém ratione perfici poteft; Redemprione aliqua, vel Ex- piatione praeteritorum; & NouoV'ite In[flituto, vcluti de Integro. Verüm hzc Pars,ad Religionem plane fpectarc videiur; Nec mirum, cüm Moral? Pbilofopbia vera & genuina (ficur anté di&um eft) Ancillz tantüm vices erga Theologiam fuppleat. | Quamobrem, concludemus hanc Partem de Cultura Auimi, cum eo Remedio, quod omnium cfl maxime Compcen- 375 oye ZDe Zlugmentis Scientiarum. 3| Compendiofum, & Summarium; & rursus maxime Nobile & Efficax, quo Animus ad Virtutem efforme- tur, & in Statu collocetur Perfectioni proximo. Hoc au- tem ct, P? Fines Vite Atlonumque deligamus, à mobis ipfés proponamus, re£tos, 49 Virtutà. congruos ; qui tamen tales fint, evt eos a[[equendi nobis aliquatemhs fuppetat Fa- culias. Si enim hzc duo füpponantur; vt & Fines A- élionum fint bone[H, (7 boni ; & Decretum Animi de s a[- fequendés, 42. obtinendis, fixum fw & Conflans ; fequetur, vt continuo vertat & cfformetfe Animus, vnà operà, in Virtutesomnes. Atque hzc ceri, illa eft Operatio, quz Nama ipfius Opus vcferat ; cüm reliqua, qua: dixi- mus, videantur cffe folummodó ficut Opera Manis. Quemadmodüm enim $zatmariu:, quandó Simula- chrum aliquod fculpit aut incidit, illius folummodo Parts Figuram cfingit, circa quam Manus Occupata eft, non autem czterarum : ( veluti fiFaciem efformet, Corpus reliquum rude permanct & informe Saxum, donec adillud quoqueperuencrit; ) Econtrà veró Nata- r4, quando Florem molitur, aut Animal, Rudimenta Paruum omnium fimul parit, & producit : Eodem modo, quandó Virtutes Habiru acquiruntur, dum Tempcerantie incumbimus, ad Fortitudinem, aut reli- qua» parüm proficimus : quando autem. Recfz; 9. bo- ne[Hs Finibut, nos dedicauerimus penitüs, & deuoueri- ius, quzecunque fuerit virtus, quam Animo noftro commendaucrint, & imperauerint Fines illi, reperie- mus nos iamdudüm imbutos, & predifpofitos Habili- tate & propenfione nonnullà, ad eam affequendam & exprimendam. Atquc hic poflit effc Status ille Ani- mi, qui cgregié ab. Ariftotele defcribitur ; & ab eo, non V'irtitis fed Diuinitatis cuiufdam Charactere infignitur, Ipfa cius Verba haec funt; Immanitati autem confentane- wm eff, opponere eam, que fubra Humanitatem efl, Heroi- cam fue Diuinam Virtutem. Ex pauló poft, Nam evt Fe- T& C — cT. Liszg Ocravvs. re,ueque Vitium, neque Virtus ef, fic neque Dei. Sed bic quidem Status, altius quiddam Virtute ef? ; ille aliud quid- dan; à vitio. Plinius certé Secundus, ex Licenuà Mag- niloquentiz Ethnice, Traiani Virtutem, Diuinz, non tanquam Imitamentum, fed tanquàm Exemplar, pro- ponit, cüm ait; Opus zo; efe Hominibus, alias ad. Deos preces fündzre, quam evt. benignos «á, 49 propitios fe Do- minos Mortalibus prafBarent, ac Traianus pra[lHitiffet. Ve- rüm hec profanam Ethnicorum la&antiam fapiunt, qui Vmbras quaídam Corpore maiores prenfabant. Ac Relizio veri, & Sancta Fides Chriftiana, rem ipfam petit; Imprimendo Animis Hominum Chariratem, quz appofitiffimé Fzsculum perfectioni: appellatur; quia Viitures omucs fimul colligat, & reuincit.:Sané clegan- tiffimé dictum eft à Menandro, de Agore Senfuali, qui Diuinum ium perperàm imitatur ; 4r; tclior Sopbi- fla Lcuoad Humanam Vitam. Quibus innuit, Morum Decus melius ab Amore efformari, quam, à Sophiftà '& przceptore inepto, quem Lum appellat. Siqui- dem vniuerfis füis operofis Regulis & Praceptionibus, Hominem tam dextre & cxpedité effingere nequeat, vt feipfum & in pretio habeat, & fe. bell&in- omnibus componat, quam Amor facit. Sic proculdubio, fi Ani- muscuiufpiam, feruore Charitatir verz, incendatur, ad maiorem Perfectionem euchetur, quam per Vniuerfam Ethicam Dothrinam ; Quze Sophif]e profe&o habet. Ra- tionem, fi cum alterà illà conferatur. Quinetiàum, fi- cut Xenophonre&é obferuauit, Ceteros. Affectus, licet Animum attolant, eum tamen diflorquere 43. difcom- poscere, per Ecflafes 49^ Exce]Jus [uos5 Amorem cverà folum, eum fimul 47. dilatare, 49" componere: Sic om- nes aliz Humanz, quas admiramur, Dotes, dum Na- turam in maius exaltant; Exceffui interim funt obnoxiz; -Sola autem Charitas non admittit Exceffum. Angzli, dum ad Potentiam, Diuinz parem, afpirarent, prauari- Cct cati x4 De Zlupmentis Scientiarum.» catifunt & ceciderunt : Afcendam Q9 ero frmilis Altiffi- i0. Homo dum ad Scientiam, Diuinz paremyafpirarct, prxuaricatus cft, & lapfus: Erità ficut Dij, (cientes Bo- num 43 Malum. Nerüm ad Similitudinem, Diuinz Bo- nitati, aut Charitatis, afpirando, nec Angelus, nec Ho- mo, vnquàmin Periculum venit, aut veniet. Imó ad hanc ipfam Juitationem eriàm inuitamur ; Dil/eite Ini- micos «ve[Tos, benefacite bis, qui oderunt vos, 9 orate pro perféquentibus, Q9 calummiantibus cvos, cot fitus Fili patris cveflri, quiin calis efl, qui folem [uum oriri facit fuper Bo- aos t2 Malos, 4 pluit fuper Iuflos&z Iniuflos. Quin & in ipfo Archetypo Narurz Diuinz, verba fic collocat Re- ligio Echnica ( Optimu, Maximus; ) Scriptura autem Sscra pronunciat ; Mifericordia eius füper omnia Ope- rà eius. Hanciraque Moralis Doctrine Partem, de Georgici | Animi, iam abíoluimus. In quà, fiex intuitu Portionum eius, quas perftrinximus, quis exiftimet, Operam no- ftram in hoc tantummodo fitam effe, vt ea in Artem feu Do£hrinam xedigeremus, quz ab alijs Scriptoribus prz- termiffa fint, tanquam vulgata & obuia, & per fc fatis clara & perfpicua; fuo Iudicio liberé vtatur. Interim illud memincrit, quod ab initio monuimus, propofitum | à Nobis effe, non Rerum Pulchritudinem, fed vfum | & Veritatem fe&tari. Recordetur etiàm paulifpér Com- mentum illud Parabolz antique, de Gemme omni poris. Sunt gemine Somni porte, quarum altera fertur Cornea, qua cveris facilis datur. Exitus umbris ; Altera candenti perfetta nitens Elephanto Sed falfa ad (Celum mitiunt. Infomnia Manes. Infignis fané Magnificentia Porte EDurnee; tamen Som- nia cera pet Corneatmn commeant. Addiramenti vice poni poffit circa Doctrinam Ethi- cam. Obferuatio illa; Inueniri nimirüm Relationem & * LiszR SEPTIMVS & Congtuitatem quandam, inter Bonum Animi, & Bo- uum Corporis. Nam ficut Bonum Corporis, conftarc di- ximus, ex Sanitate, Pulchritudine, Robore, ac Voluptate ; Sic Animi Bonü, fiiuxta Moralis Do£trinz (cita illud con. templemur, hüc tendere peifpiciemus ; vt Animum reddat Sarum, & à Perturbatiomibus immunem ; Pl. cbrum, vcrique Decoris Ornaments excultum; For- tem, ac Agilem ad omnia Vitz Munia obeunda ; De- nique non Szupidum, fed P'oluptatis & Sola Honcfti Senfum viuide retinentem. Hxc autem, ficut in Cor- pore, ita & in. Animo, raró fimul omnia coniunguntur. Facile enim videre eft, Multos, Ingenij Viribus, & For- titudine Animi, pollentes, quos infeftant tamen Per- turbationes ; quorumque eüiàm Moribus vix aliquid Elegantie aut Venuítatis afpergiur : Alios, quibus abundé eft in Moribus Eleganuz & Venuftaus, illis tam^n non fuppetit, aut Probiras Animi vt velint, aut Vires vt poffint recté agere : Alios, Animo przditos honefto, atque à Vitiorum labe repurgato, qui tamen nec fibi ipfis Ornamento funt, nec Reipub. vtiles: Alios, quiitorum fortafsé trium compotes funr, fed tamen Stoicà quàdam triflitià, & ftupiditate przditi, Virtutis quidem Actiones exercent, Gaudijs non per- fruuntur. Quod fi contingat, ex quatuor iflis, duo aut tria aliquando concurrete, rariffimé tamen fi, quemadmodum diximus, vt omnia. Iam veró Priaci- pale iftud Membrum Pilofopbie Humane, qux Hominem contemplatur, quatenüs ex Coj- poreconfiftit atque Amimá,fedta- —— men Segregatum,& citra $o- eietatem,inobis per- — tractatum cft. Ccc 2 FRANCISCI n imma x » e i T iud s Fn rti t sin A osi das dedu. aisqqubsg LE ML. vsdsl quanowv ám ostrorms ela e nsn ga orintno sed Ufa n So Y d eitv'idi 5» a Mira el ckqmesaeas Aun 41 ot AMA ps sin 902 ta 138 uw | Sur 2t loin £ eism: LI " cA m3 npiostpd á 381 EAE. Vbi din FRANCIS C1 m BARONIS VER VLAMIO., VICE-CO MITIS SANCTI ÁLBANI, DÉ Dignitate c7 Alugmeitis Scientiarum LrisERg OcrAvvs. AD, REGEM. SVVM. B nuisbr dBipaoscpcal | fPartitio Do&rine Ciuilis, 7 Doctrinam de Conuerfatione ; Doctrinam de Ne- eotijs; c* Doctrinam de Imperio, /me Repub. ci Etus cft. Narratio ( Rex Optime ) Q2 conueniffe complures Philofophos 2f [folennitér, coram Legato Regis J)4— 2 Exteri ; atque fi ingulos pro virili par- | te Sapientiam fuam oftentaffe ; vt PARA Y haberet Legatus, quz referret, Mini- rabili sipicitt Gracorü. V hus tamen ex eorü Numero filebat, LA 292 De Zlugmentis Scientiarum.» filebat,& nibiladducebatin medium;adcó vt Legatus ad eum conuerfus diceret; T4 «ver quid babes, quod refera ? Cui ille; Refer ( inquit ) Regi tuo, te inuenif]e apud Gra- cos aliquem, qui Tacere fciret.. Equidem oblitus eram, in bàc Artium Synopfi Artcrn Tacendi interferere : Quam tamen ( quoniam plerunque Defderetur ) Exemplo iam proprio docebo. Etenim, cum me tandetn Ordo Rerum ad illud deduxerit, vt paulo poft de A4rze Impe- rij tactandum fit ; càmque ad tantum Regem fcribam, ui perfe&tus adco in cà Arte fit Magifler, ipfamque ab Incurabulis fuis hauferit ; Nec omninó immemor effe poffim, qualem apud Maicflatem tuam Locum fuftinuerim ; confentaneum magis exiftimaui, meipfum Tacendo dc bàcre, apud Maieftatem tuam, quam Scri- bendo, probare. Cicero veró, non folüm Artis, verüm etiàm Eloquentiz cuiuldam, qua in Tacendoó reperiatur, meminit. Cüm cnim, Sermoncs nonnullos fuos, cum alio quodam, vltró citróque habitos, in Epiftolà quà- dam ad Atticum. commemoraffet, fic fcribit ; Hoc loco, | fumpfe aliquid de iu4 Eloguentia, nam Tcui. Pindarus vero, ( cui illud peculiare eft, Animos Hominum, in- opinató, Sentendolà aliquà mirabili, veluti Virgulà Di- uinà, percutere ) huiufmodi quidpiam ciaculatur; Zs- terdiun magts afficiunt ton. Dicta, quam Ditla. In hac Parte igitur, Tacere, aut quod Silentio proximum eft, | Breuis admodüm effe decrcui. Verüm, antequàm ad Artes Imperi] perueniam, haud pauca, de alijs Do£tzi- ine Ciuilis Portionibus funt przzmittenda. Scientia Ciuilis, veríatur circa Subie&um; quod ca- terorum omnium, maxim& cft Materie immerfam; ideóque difficillimé ad Axiomarta reducitur. Sunt tamen nonnulla, quz hanc Difficultacem [euant. Primó enim, quemadmodum Caro ille Cezforiut, de Romanis fuis; dicercfolitus eft ; Ouibm. eos femiles effe, quarum Gregem integrum, minore quis moleffi. ageret, quam cvnam ali- quam; Lissz& Ocravvs. quam: quonim fi paucas ex grege, cot vetlam. ineant epiam, propellere pofftt, cezere citro fequeniur : Simili- tér, hoc quidem refpectu, Etchice: Munus, cft quo- dammodo illo politicz, difhcilius. Secundo, proponit fibi Ethica, vt Animus Bonitate Interaa imbuatur, & cumuletur; At Ciuilrs Scientia, nibil ampliàs poftular, prater Bonitatem Externam ; Hac enim ad Societatem fufficit. Itaque non raro accidir, vt Regimen fit bo- num, Tempora mala: Siquidém in Sacrà Hiftorii, illud non femcl occurrit (Cum de Regibus bonis & pijs narretur )Sed ad/ie Populutyion direxerat Cor fium,ad Do- minum Deum Patrum [worum. Itaque, & hoc quoque Refpectu, duriores Partes funt Ez/zce. "Tertió, hoc ha. beat Refpub. vt tanquàm Machinz grandiores, tar- diüs moucantur, nec fiae magno molimine; vndc haud tamcito labefa&tantur : Sicut enim in Egypto, fcp- tem. Anni Ferules, Steriles feptem. füftentárunt ; ita in Rebufpub. priorum Temporum bona Inflitutio, cffi- cit, vtfequentium Exrores non flatim.| perniciem infe- rant: At fingulorum Hominum Decreta, & Mores, magis fubito fübuerti folent. Hoc denique Erbicam grauat, Politics fuccurrit. Scientia Ciuilis, ttes habet Partes, iuxta tres Socicta- uis Actiones Summarias : Doctrinam de Conuer[atione ; Do&rinam de Negotijs ; 42. Doctrinam de. Iimperio fiue Repub. Tria fiquidém funt Boma, quz ex Societate Ci- uili, Homines fibi parare expetunt: So/amen contra So- litudinem; Adiumentum in Negotijs; 42 protectio contra In- iurias. Suntque ift tres Prudentiz, plané inter fe diuer- Íz, & fepenumeró difiun&ta ; Prudentia im Conuer[an- do; Prudentia in. Negotiando; 47. Prudentia in Guber- nando. Enimueroó, quod ad Conwer/ationem attinet, Illa cer- té affeGata effe non debet, at multó minüs neglecta : Cüm Prudentia in eius Moderamine, & Decus quod- dam De Zugmentis Aeienttarum.» dam Morum in feipsà prz fe ferat ; & ad Negotia, tam publica, quam priuata; commod? adáminiftranda,pluri- müm iuuct, ^" Etenim ficut AGtio Oratori, tanti habetur, (lice: fir Externum quiddam) vt etiam illis alteris Partibus, qux grauiorcs, & interiores videntur, antepo- patur; codem feré modo, in Viro Ciuili, Coguer[atio, eiufque Regimen( vtcunque in Exterioribus occupetur) fi non fummum, at certe Eximium locum inuenit. Quale enim pondus habet, 'ultur ipfe, eiufque Com- pofitio? Recté Pocta; Nec Vultu deflyue Verba tuo. | Potcrit enim quis Pm Orationis, Vultu labefactare, & plané prodere. Quin & Facfa, non minüs quam Per- ba, Vuliu paritér deftrui poffint, f1 Ciceroni credamus ; Qui, cüm Fratri Affabilitatem commendaret erga Pro- wnciales ; non in hoc eam potiffimüm fitam dixir, vt Aditus prberet adfe faciles, nifi etiàm Fulru iplo'co- mitér accedentes exciperet; Ni/ interef? babere Offium apertum, coultum clau[um. Videmus quoque ; Atticum; | fub primum Ciceronis cum Czfare -Congreffum, Bello adhüc fcruente,diligentér & ferio Ciceroné per Epifto- lam monuiffe, deZu/zu & Gef]u, ad Dignitatem & Gra- uitatem componendis. Quod fitantum poffit, Orz; & Vultás folius Moderatio, quantó magis Sermo Familia- ri, &alia, qua ad Coner[ationem pertinent ?: Atque fa- né Summa, & Compendium Decori, & Elegantiz Mo- rum, in hoc feré fita funt; vt quafi zequá Lance, & pro- priam Dignitatem, & aliorum, metiamur & tueamur : Quod ctiàm, non. male expreffit (T. Liuius, (licec alij Rei intentus) eo Perfona: Charaétere ; Ne (inquit) auz arropans videar, aut obnoxius 5; quorum alteyumefL, aliena | liberiatis Obliti, alterum, fue. Ex contrarià vero parte; fi Vrbanitati, & Elegantie Morum externz, impenfiüs | ftadeamus, tranfeuntillz in Affe&ationem quandam Deformem, & Adulterinam, Quid enim deformius quam $ cenam - Lisz& Ocravvs. Scenam in Vitam transferre? Quinetiam,licet in Exceffum | illum vitiofum minumé prolabantur, Temporis tamen Nimium in huiufmodi Leuiculis abfümitur ; Auimuf- quead curam ipfarum, magis quàm oportet, deprimi- tur. Ideóque ficut in Academijs, Adolefcentes Litera. ram Sudiofi, ac Sodalium Congretlbus pius fatis in- dulgentes, moneri foleant à praceptoribus : 4imicos effe Fures Temporis: Sic ceré atlidua ilta, 1n. Conuerfa- tioni: Dccorum, Animi Intentio, magnum grauioribu; Meditationibu: Furtum facit. Deinde, qui Primafadco ia rbanitate obünent, & ad bauc rem vnam quafi nad videntur, hoqfe:e habent, vt fibiipfis in illà tolà com- placcan:, & ad Vircutes folidiores, & celíiores; vix vn- quàmaípirent: Quandó. ccontra, qui fibiin bàc parte Defe& üs fuat coníáj, Decu$ ex bonà Exiftimatione quzrunt: Vbienima elt bonaExiftimatio, omnia fe- rédecent; vbi veió illa deficit, tum demüm à Corn- moditate Morum, atque Fraasitage, lub(idium peten- | quentius teperias Impediméntum, quam. huiufce De- cori externi Curiofam nimis Obferuationem:; a:que il; am Temporis atque Opporiuniratum | Electionem. E. gregié enim Salomon; Qui refpicit ad Ventos, uon [cmi- nat , qui re[picit ad Nubes,non metit : Crcaüda (iquidém nobis eft Oppottunitas, fzpiüs.quam oppetienda.. Vc Verbo dicimus, Vréana ita Morum Compofítio, veluti |. Veflis Animi eft ;; & proinde Veftis Commodicates. re- | ferre debez, Pamüm enim, talis eff d-bet,. vc fitin vu guíLiet, vt eiufdem Motus in rebus gerendis, cohibear.& b: D dd - impediat. dum cft. Porro, ad. res gerendas, vix grauius, aut fre lud alterum, quod buic ipfi inferuit ; nimirim, aaxi- | 395 386 De Zugmenti Ocientiarum.» impediat. Verum hzc ParsScientie Ciuilis de Conuera- tione, clegantér profe&tó à nonnullis tractata eft; neque | vllo modo tanquàm Defderata reponi debet. (Ganpom e PPartitio Do&rinz de Negotjs; in Doc! — érinam de Occafionibus Sparfis; eg Doarinam de Ambitu. Vite. £xem- plum Doctrinz , de Occafionibus Spar- fis, ex Parabolis aliquibus Salomonis. Precepta, de Ambitu Vite. Y ESENÉ Oéhrinam d& Negotijs, patiemur in Do£tri- de Y nam, de Octafronibue Sparfis, & Dottrinam E37 A de Ambitu-Vite; Quarum Altera, vniuer- C^ fam Negofiorum Varietatem complectitur, & Vite Communis tanquàm | Zpanuenfis. eft ; Altera, ca tantüm, quz ad propriam euiu(que Fortunam awpli- 4 ficandam fpc&tanr, excerpit, & függerit; qua fingulis, pro intimis quibufdam Rerum fuarum Tabellis, aut Co- dicil: efle poffint. Verüm anteauàm ad Species def- cendamus, aliquid, circa Docfrinam de Negotijs in gene- re, przfabimur. Doctrinam de Negotijs, pro ra Momen- to tractauitadhüc nemo; cum magná, ram Literarum, quam Literatorum, Exifttmationis iadturà — Ab bàc enim Radice pullulatillud Malum, quod notam Eru- ditis inuflit ; Nimirümj; Eruditionem «9 Prudemtiam ci- vilem raro admodum coniungi. Exenim: fi quis re&é ad: uertat, ex Prudenris illis tribus ; quas modó diximus ad Vitam Ciuilem fpectare; Illa: Comuer[ationts ab E- ruditis feré contemnitur, tanquàm Seruile quiddam; atque infuper Mediratiombus inimicum. Quod vero ad 5 Li:isreR Ocravvs. ad illam de Repub. Adminifiranda ; ane fi quando Re- rum Gubernaculis admoueantur Eruditi, Munus fautn non incommode fuflinent ; Verüm ea promotio con- tingit paucis. De Prudentia autem. Negotiandi ( quà de nunc loquimur) ia quá Vita Humana plurimüm vería- | tunulli omninóLibri confcripti habentur; prater pauca uzdam Monsita Ciuilia, in Fafciculum vnum aut alte- . rumcolleda, quz Amplicudini huius Subiecti, nullo . modo refpondent: Etenim fi Libri aliqui extarent, de hoc Arzumento, ficut de ceteris, minimé dubitauc-- rim,quin Viri Eruditi, aliquo Expetientiz Manipulo in- ftru&ti;Ineruditos, licet diutinà Experientià edoctos,lon- ge fupcrárent, & proprio illorum (quod dicitur) Arcu yf, magis é longinquo terirent, Neque vcri ell cur vercamur, ne cientie huius, tam vatia fit Mareria, vt fub Praceptionibus ton cadat: Maltà fiquidéii anguflior eft, quam illa Reip. Admi- niffrande Scientia y quam tamen apprimé videmus ex- cultam. Huius generis Prudentie, apud Romanos, op- | timis temporibus, excitiffe videntur nonnulli Profcffo- .rés. Teftator enim Cicero,:moris fuiffe, paulo ante fua Secula, vt Senatores, Prudentià, & Rerum vfü maxime celebres (Coruncanij; Curáj, Lelij, & alij; ) ftatis Horis,in . Foro deambularent ; vbi Ciuibus copiam füi facerent, & coníulerenrur ; nom de Iure, fed de Negotijs omni. genis; Veluti de Filia elocandá, ftue de Filio educando, fiue de pradio coomendo, de Contratiu, Accu[ztione, Defen- Jfone, aut alià quacunquere, que in Vità Communi in- terueniat. Ex quo liquet, Prudentiam quandam effz, Confilium dandi, eiamin Negotijs Priuatis; ex Vniuer- fali Rcram Ciuilium Cognitione & Experientià pro- manantem;quz exerceatur quidem in Cafibus Particu. latibus, ex-rabarur autem ex generali Cafuum Conf. milium Obleruatione. Sicenim videmus, in co Libro, quem ad Fratrem confcripfit, Q. Cicero, 4e Petitione Dddz 1g d eop- | 388 De Augmenti Scientiarum.» Con[uülatiis (quem V nicum à Vetetibus habemus;quan- tum memini, Tractatum, de Negotio aliquo Particular ) quanquàm ad Confilium dandum, dere tum prafznti, potiffimum fpectaret, plurima tamen contineri Axio- mata Politica, qux non vfum folüm temporarium, fed Normam quandam perpetuam, circa Electiones popu- lares przfícribant. In hoc genere autem, nihil inueni- tur, quod vllo modo comparandum fit, cum Apfhorif- mi: ilis, quos edidit Rex Salomon : De quo teftatur Scriptura, Cor illi fuiffe infLar Arena Maris , Sicut enim Arenz Maris vniuerfas. Orbis oras circundant ; iia. & Sapientia eius omnia Humana, non minüs quàm Di- uina, complexa eft. In Aphorifmi vero ilis, pra- ter alia magis Theologica, reperies liquido, baud pauca Przcepta, & Monita Ciuilia. przftantiífima ; ex profundis quidem Sapientiz Pen«ralibus fcaturien- tia, atque in ampliffimum Varietatis Campum excur- rentia, Quoniam vero, Doéirinam de Occafonibw Sparfs (qua, Dottrine de Negotis, Portio eft prior) inter Defdzrata reponemus, ex more noflro, paulif- pér in illà immorabimur: Atque Exemplum ciul- dem, ex Aphorifinis fiue Paraboli: illis. Salomonis, dc- fumprum proponemus. Nequc vero quis, vt arbitra- mur, nos mceritó fugillare poffit, quod ex Scriptori- bus Sacrz Scripturz aliquem, ad Senfum Politicum trahamus : Equidem exiftimo, fi exrarent Commentarij illi, Salomonis eiafdem, de Natura Rerum, (in quibus de Omni cvegetabili , à Mu[co fuper Murum, ad. cedrum Libasi,itcmque de Animalibu conícripfit) non illicitum cffe, cos fecundum Senium Naruralem, interpretari : Quod idem nobis liccat in Po/iricis, Exemplum Lisrz Ocravvs. | 389 Exemplum Portions: Doctrine. de Occafi- onibus fparfis, ex Parabolis aliquibus Salomonis. x PARABOLA. x. Mollis Refponfio frangit iram. ExPLICATZIO. Si incendatur Ira Principis,vel Superioris aduerfus te, & tuz iam fint loquendi partes; duo pracipit Salomon: Alterum, vt fat Refponfo ; Alterum, vt eadem fct mollis. Priuscontinet tria precepta. Primó, vt cauezs à Silentio trifli 4 contumaci : Illud enim, Aut culpam totam in te recipit, ac fi nihil habeas, quód refpondere pofi; Aut Dominum. occulte Iniquitatis infimulat, ac fi Aures eius, Defenfioni, licet iuftz, non paterent. Secundo, vt c4tieds àre comperendinanda, neque tcmpus aliud ad Defenfionem poltules: Hoc enim, Aut eandem No- tam inurit, quam prius, ( nimirim Dominum tuum ni- mià Mentis Perturbatione effi ; ) Aut plané fignificar, te Ártificiofam quandam Dcfenfionem meditari, cta in promptu nihil habeas : Adeó vt optimum femper fuerit, aliquid in przfentià, & ? re natá, in Excufatio- nemtui adducere. Tertio, vt ff? prorsis Re[ponfoo : Re- fponfío (inquam) non mera Cozfeffio, aut mera Subiniffio, led aliquid Apologiz, & Excufationis infpergatur : Nc- qucenimalitér tutum cít facere, nifi apud Ingenia val- dé Generofa & Magnanima; quz rara admodum funt. Scquitur pofteriorc loco, vc Refponfio fit mollis, minim pracfracta, aut afpera. PARABOLA. 2. Seruu prudens dominabitur in Filium [Hultum ; E£ partietur bereditatem inter Fratres. bx RLLCATfO. Inomni Familia, turbatà & difcordi, femper exurgit aliquis "De lugmentis Scientiarum.» aliquis Seruar aut bumilis Amicus, przpotens , qui pro Arbitro fe gcrat, ad Lites Familie componendas ; cui- que, co nomine, & Familiatota, & Dominus ipfe, funt obnoxij. Ille, fi fuam rem agat, Familiz Mala fouet, & aggrauat ; fin fidelis reuera fuerit & integer, plurimum ccrte meretur: Ádcó vt ctiàm tanquàm inter Fratres haberi debeat, aut faltem procurationem Hareditatts acci- pere Fiduciariam. PARABOLA. | s. Vir Sapiens, ficum [Bulto contenderit, fme irafcatur, fiue videat, non inueniet requiem. EXPLICATIO. Monemur fzpiüs, vt Congre[fum imparem fugiamus ; co fenfu, Ne cum potioribus decertemu. At haud minüs vtile eft Monitum, quod bic exhibet Salomon, Ne etum ludigno contendamus. | Iniquà enim prorsus forte, haec res ranfigitur. Siquidem, fi fuperiores fimus, nulla fe- quitur victoria ; fifuperemur, magna Indignitas. Neque juvat etiam, in huiufmodi Contentione exercendà , fi interdim veluti per Iocum agamus, interdüm cum F4 [Iw 9 Contemptu. Nam quocunque nos vertamus, le- uiores indeefficiemur, neque commodé nos explicabi- mus, Pcfliméautem fit, fi huiufmodi perfona, quácum contendimus, vt Salomon loquitur) aliquid affine ha- beat cum $:t/to;hoc eft,fi fit Audaculus, & 'Temerarius. PARABOLA. 4. Sed (2 cun&bis Sermonibus, qui dicuntur, ne accommo- des Aurein tuam,ne forte audias feruum tuum maledicen- tem ibi. »32 E ExPrLIICATIO. | Vix credi poffit , vitam quantum perturbet, zmvili Curiofitas circa illa res, qua noftrà interfunt: Nimirüm, quando fecreta illa rimari fatagimus, qua detecta & in- uenta, JEgritudinem quidem Animo inferant, ad Con- filia autem expedienda nihil iuuent.. Primó enim fc- quitur ) v :28 LisrzR Ocravvs. quitur Animi Vexatio 2 Inquietudo, cüm Humana om- nia;perfidiz & Ingratitudinis plena fint. Adcó vt, fi có- parari poffit fpeculum aliquod Magicum, in quo Odia, &quzcunque contra nos vilibi commouentur, intacii oifemus, melius nobis fóret, f1 protinüs proijceretur & collideretur. Huiufmodi enim Res, veluti Foliorum Murmura funt, & breui euanefcunt.. Secundó Curio- Jftas illa Animum Sufpicionibus nimijs onerat, quod con (- lijs inimiciflimum eft,eaque reddit i»conítantia,& com- plica:a. Tertio eadem, Maa ipfa fepiffime fr. eit, alias pra- teruolatura: Graue. enim cft. Conícienuas Hominum irritare; qui, fi latere fe putent, facilé mutantur in meli- us ; fin depreheníos fe fentiant, Malum Malo pellunt. Mcricó igitur Summz Prudenüe itibucbatur Pompeio Magno, quod Seriorij Chartas Vnniucría;, nec à fe per- lestas, necalijs permutfas, Igni pronus dediffet. PARABOLA. $ Aduenit cveluti Viator Pauperies ; 49. Egeflas quaf Vir Armatus. EXPLiCATIO. Eleganréz. defcribitur in Parabolà, quomodó Prodi | git, & circa Rem Familiarem Incuriofis, fuperueniant | Naufragia Fortunarum. |. A Pancipio enim pedcteniio, | & Paflibus lentis, inftar Pzatoris, aduenit Oberatio, & Sorti: Diminutioynequeferé fentitur : Ar non mulió poft, inuadit Egzf/ar, tanquam Vr Armatw, Manu fcilicet tam fori, & potene, vt ci ampliüs, refifti non poflit ; cüm apud Antiquos re&é dictum fit, Neceffitatem ex omnibus reb e/]e fortiffimam.. Itaque Viatori occurren- dum, contra Armatum muniendum, PARABOLA. 6. Qui erudit Dzriforem, ipfe fbi Iniuriam facit; &9 qui arguit impium, fbi Maculam generat. ExPLICATITIO. ' Congruitcum Prazcepto Saluatoris, Vt tton mittamus - Mar- 321 De Alugmentit Scientiarum.» Margaritas noftras ante Porcos : Diftinguuntur autem in hac Parabola, ACtiones Preceptionis, & Reprebenftonts ; Diftinguuutur itidem Perfonz Deriforz,& Impij;Diftia- guitur poflremó, i2 quod rependitur : In prio:e enim, rependitur Opera lufa , in pottcriore, etiam & Macula. Cüm enim quis crudit, & inftituit Deriforem; Iactura. primüm fft Temporis , Deinde &- Alij Conatum irriden:, tanquàm rem vanam,& Operam malé collocatam;Po- ftremo, Derifor ipfe, Scieniam,quam didicit, Faflidio ba- bet. At maiorecum periculo, tranfigitur Res in Repre- benfrone Impij ; quia non folüm Impius: non aufculiat, fed & Cornua obucrtir, & Reprcehenlorem, odiofum fibi | iam factum, aut confeítim conuitijs profcindit, auc fal- | tem poftea apud alios criminatur. PARABOLA. | 7 Filiw Sapiens letifcat patrem: Filiu cvero Stultus | Maflici« efl Matri fua. EXPLICATIO. Diftinguuntur Solatia atque /Ezrirodines Oeconomi- cz Patrir videlicet & Matrüz,circa Liberos fuos. Eceaim Filius prudens & fruei, praecipuo Solatio efl Patri, qui 'ir- tutt; Pretium meliüs nouit quam Mater; ac proptereà Fili; fai Indoli, ad virtutem propeníz, magis gratula- tur: Quinetiàm Gaud'um illi forzafsé affert Infticütum | fuum, quod F/imntam probé educárit, illique Hone- ftatem Morum,praceptis & Exemplo;imprefferit.Econ- wa, Mater Calamitati Filij plut compatitur & indolet;cüm ob Affe&tum Maternum magis mollem, & tenerum ; tüm fortafsé Indulgentia fuz confcia, quà eum corru- perit, & deprauauerit. | | PARABOLA. 8 Memoria Iufli cum Laudibut ; at Nomen. Impiorum putrefcet. . 4 à MONI ExPrLICATIO. Diftineuitur inter Famam Virorum Bonorum, & Malo- | rum, LisreRgR Ocravvs. 393 rum, qualis effc foleat poft Obitum. Vir: cnim Donis, ex- tinctà Inuidià (quz Famam corum, dum vixerant, catpebat ) Nomen. continuo cfllorcícit, & Laudes ma- gis indies inualeícunt : At rz malis, (licet Fama co- rum, per Gratiam Amicorum, & Fa&ionis fuz Homi- num, ad breue Tempus manferit ) paulo pott Fatti- dium Nominis oboritur; & poftremo Laudes illa E- uanide, in Infamiam, & vcluti in Odorem grauem & tc- trum, definunt, PARABOLA. 9. Qui conturbat Domum [uam, poff idebit Ventos, BEXSLICAZIO. Vtile admodüm Monitum, de Difcordis, & Turbi Dome[lici.. Plurimi enim, ex Diffidis V xorum, aut E x- beredationibus Filiorum, aut Mutationibus. frequentibus Familiz, magna fibi fpondent; ac f1 inde, vel Animi Tranquillitas, vcl. Rerum fuarum. Adminiflratio fc- licior , fibi obuentura fóret. Sed plerunque abeunt Spes fux in Fentos. Etenim, tum Muctationes illz, vt lurimüm, non ceduntin melius ; tum etiàm, Pertur- batores ifti Familie fuz, Moleflias varias, & Ingra- titudinem eorum, quos, alijs przteritis, adoptant & deligant , fzpenumceró experiuntur; Quin & hoc pa- &o, Rumores fibi progignunt non optimos, & Fa- mas ambiguas: Neque enim malé à Cicerone no- tatum eft ; O;onem Famam à Dome[licis manare. Vtrun- que autem Malum, per Pentorum pol[effionem elegan- tér à Salomone exprimitur: Nam & Expefationi Fruffratio, & Rumorum Sufcitatio , Ventis xc&té com- parantur. ! PARABOLA. 1o. Melior efe Finis orationis, quàm principium. ExPLEICAILO. -. Corrigit ParabolaErrorem frequentiffimum, non ífo- lum apud eos, qui verbis przcipue ftudent, verüm ce euam | | | l | | | | | | De Zucimenti Scientiarum.» etiàm apud Prudentiores. Is eft, quod Hominesde Ser- monum Íüorum Aditu atque Ingref/u, magis fint folliciti, uam de Exitu; & accuratius Exordia & prafatiun- culas meditentur, quam Extrema Orationum. Debu- erant autem, nec illa negligere, & ifta, vt longe po- tiora, praparata & digefta apud fe habere; reuol- uentes fecum, &, quantum fieri poteft, Animo pro- Ípicientes,. quis tandem Exitwr. Sermonir fit. futurus, & quomodo Negotia inde promoueri, & maturari poflint. Neque hic Finis. Quinimo non Epilogos tan- tüm , & Sermonum, qui ad ipfa Négotia fpeclant, E- &gre[/ , meditari oportet; verüm edàm & illorum Sermonum Cura fafcipienda, quos fab zpfim DifceffJum, commode Q7 crbané imücere poffint ,, licet à Negotio | prorsüs alienos. Equidem cognoui Confiliarios duos, Viros certé magnos, & prudentes, & quibus Onus , Rerum tunc przcipué incumbebat ; quibus illud fuit perpetuum, & proprium, vc quoties cum Principi- bus fuis, de Negotijs ipforum communicarent, Col- loquia , in rebus ad ipfa Negotia fpedtaritibus, nün- quam terminarent; vgrüm femper, autad Iocum, aut aliud aliquid, quod Audire crat volupe, Diuerticula quarerent: Atque vt Ádagio dicitur, Sermones marinos Aqua F luuiatili fub extremum abluercnt. Neque hocillis | inter Ártes poftremum erat. PARABOLA. ir. Sicut Mufce mortuae feterefaciunt conguentum op- timum, fic Hominem pretiofum Sapientia, Q9 gloria, parua 8uiltitia. | Ex pII:gsATTO. Iniqua admodüm, & mifera eft Conditio, Hominum Virtute Precellentium (vt optimé notat Parabola) quia Erroribut corum, quantumuis lcuiffimis, nullo modo ignofcitur : Veróm,quemadmodim in Gemmá, valde nitidà, minimum quodque Granulum, aut Nubecula, Oculos ad fundant. LiG:isez& Ocrcravvs. Oculos ferit, & moleftià quàdam afficit; quod tamen fiin Gemmá vitiofiore repertum fórer, vix noram füb- iret : Similiter, in Viris fngularicvirtute preditis, mini- ma quzque Vitia, ftatim in Oculos, & Sermones Ho- minum incurrunt, & Ceníurà perftringuntur graui- ore: quz in Hominibzut mediocriburaut omninó laterent; aut Veniam facilé reperirent.. Itaque Viro valde pru- denti, parua Stultitia; valdé probo, paruum pecca. tum; vrbano, & Moribus cleganti, paululüm In- decori , de Famà & Exiítimauone mul:iàm detra- hit Adeó vt, non peífimum foret rz Egregijs, fi nonnulla 45furda (quod citra vitium fieri poflit ) Actionibus fais immilcerent ; vt Libertatem quandam fibi retineant, & paruorum Defectuum notas. con- PARABOLA. I2 Homines Derifores Ciuitatem perdunt ; Sapientes eve- rà aueriunt Calamitatem. ExPLICATIO. Mirum videri poflit , quod in deícriptione Homi- num, qui ad Refpub. labcfactandas & perdendas, vc- luti Naturà comparati & fa&i funr, delezeric Salomon Charac&terem ; Non Hominis Superbi & Iníolentis;Non Tyraunici & Crudelis; Non Temcerarij & Violenti; NonlImpij & Scelerati; Non Iniufti & Opprefforis; Non Seditiofi & Turbulenti ; Non Libidinofi & Vo- luptarij; Non denique Infipientis & Inhabilis; Sed Derifori.. Vcrüm hoc, Sapientià cius Regis, qui Re- rumpub. Conferuationes & Euerfiones optime nórar, digniffimum eít.. Neque enim fimilis feré. eft Petlis Regnis & Rebufpub; quam fi Coníiliarij Regum, aut Senatores, quique Gubernaculis Rerum admouentur, fint ingenio Derifores, Huiuímodi enim Homines, Periculorum Magnitudinem, vt fortes videantur Sena- tores, fempér extenuaut ; ijfque, qui pericula proat par ee2z cít, 395 De lugmenti Scientiarum.» eft, ponderant, veluti Timidis infultant : Confultandi & Deliberandi maturas Moras, & meditatas Difcepta- tiones, veluti Rem Oratoriam, & tzdij plenam, & ad Summas Rerum nihil facientem, fubfannant : Famam, ad quam Principá Confiliaprzcipue funt componen- da, vt Saliuam Vulgi, & Rem citó prateruolaturam, contemnunt: Legum vim & Auctoritatem , vt Reti- cula quzdam, quibus Res maiores minimé cohiberi debeant,nil morantur : Confilia & przcautiones,in lon- gum profpicientes, vt Somnia quzdam, & Apprehen- fiones Melancholicas, reijciunt : Viris reaerà prudenti- bus, & Rerum peritis, atque magni Animi & Confilij, Dicterijs & Facetijs illudunt : Denique Fundamenta omnia Regiminis Politici fimullabefaé&tant. Quod ma- | gis attendendum cft, quia Cuniculis, & non Impetu aperto; hzcres agitur: Neque coepit effc inter Homines (prout meretur) fufpecta. | PARABOLA. 13. Princeps, qui libenter prabet Aures cverbis Men- | dacij, oinnes Seruos babet improbos. EXPLICATIO. Cüm Princeps talis fuerit, vt Sufurronibus, & Syco- phantis, abfque iudicio, faciles & credulas Aures prz- bcat, fpirat omninó, tanquam à parte. Regt?, Aura pefti- lens, qua omnes Seruos eius corrumpit, & inficit. Alij Metus Principis rimantur, cofque Narrationibus Ficti- tijs cxaggerant: Alij Inuidi& Furias concitant, prarfer- dm in Optimos quofque: Alij Criminationibus Ali- orum, proprias Sordes, & Confcientias malas, eluunt : Alij Amicorum fuorum Honoribus & Defiderijs veli- ficant, Competitores eorum calumniando, & morden- do: Alij Fabularum Argumenta, contra Inimicos fuos, tanquàm in Scenà, componunt: & innumera huiuf- modi. Atque hac illi, qui ex ferui Principit Ingenio funt magis improbo. Act illi ctiàm, qui Naturà Probiores — sso m ——————————— sé! —nQ LiseER& Ocravvs. IMS Uupsuis PowB.ewacto on. c0 0 Probiorces funt, & melius Morari, poftquàm, in Inno- centià fuà, parüm Prafidij effe fenferint, ( quoniam Princeps vcra à falfis diftinguere non nouit) Morum fuorum Probitarem exuunt, & Ventos Aulicos cap- tant, ijfque feruilem in modum circumferuntur. Nibil enim (vt ait Tacitus de Claudio ) tutum e& apud Princi- per, euius Animo omnia [unt tanquam indita 7 iufJa. — Ac- que bené Comineus; Pref fat Seruum. cffe. Principis, cuius fujpicionum non ek Finis, quameius cuius eredulitatis non e&& Modus. PARABOLA. 14. Iufhur miferetur Anime Iumenti [ui ; fed Miferi- cordie Impiorum, crudeles. EXPLICATIO. Indicus eft, ab ipsà Naturá, Homini, Mifericordie Affe&us nobilis, & excellens; qui etiàm ad Animalia. Bruta extenditur; qua ex Ordinatione Diuinà, cius Imperio fübijciuntur. Itaque babet ifta Mizricordia, Analogiam quandam,cum illà Principis erga Subditos. Quinetiam illud certiffimum eft, quod quo dignior eft Anima, có pluribus compatiatur. Etenim Animz an- | guftz: & degeneres, huiufmodi Res, ad fe nihil pertinere putant: At illa, quz nobilior eft Portio V niuerfi, ex communione afficitur. Quarc videmus, fub Veteri Lege, haud pauca fuiffe przcepra, non tam meré C«- remonialia, quàm Mifericordie Inflitutiua: | Quale fuit illud, de nom Comedendo Carnem cum [anguine eiut; & fimilia. Etiàm in Se&tis Effzorum, & Pythagorzo- rum, ab Eíu Animalium,omninó abítincbant. | Quod etiam hodie obrinct (fuperítitione inuiolatà ) apud In- colas nonnullos Imperij Mogollenfis. Quin & Turcz, (Gens licet, & Stirpe & Difcipliná, crudelis, & Sangui- naria) Brutis tamen Eleemofynas largiri folent; neque Animalium Vexationes & Torturas fieri fuftinent. Ve- rum, ncforté hzc quz diximus, omnis gencris Miferi- cordis, 397 FUBMNRNnai nie demum m m RNC WERE UTITESUWURSER 80 008 398 De Jtugmentis Scientiarum EE UM ENDS OPERE LEAD. M H0 cordi«, patrocinari videantur, falubritér fubiungit Sa- lomon, Impiorm Mifericordias effe crudeles, Ezz funt, uandó Hominibus Scceleratis & Facinorofis parcitut, lufticiz Gladio feriendis : Cradelior enim hutufmodi Mifricordia, quam Crudditas ipfa. Nam Crudclitas exercetur in fingulos, at Mifericordia illa, vpiucrfum Facinoroforum Exercitam, concefsà Impunitate , in Homines Innocentes, armat & immittit. PARABO.L A. ig. Torum fpiritum uum profert Siultmi 5 at Sapiens referuat aliquid in po[lerum. ExPLICATIO. Corrigit Parabola przcipue ( vt videtur) Non Ho- minum Vanorum Furilitatem, qui, Dicenda, Tacenda, facilé proferunt ; Non patti ilam, quà abfque difcrimine & Iudicio, in omnes & omnia inuolant ; Non Gatrulitatem, quà ad Naufeam: víque, alijs ob- firepunt; fed Vitium aliud magis occultum ; Nempe Sermonis Regimenminime omnium prudens, & Policti- cum : Hoc elt, cüm quis ita Sermonem, (in Colloquijs priuatis) inflituitut quzcunque in Animo habcat, quz ad rem pertinere puter, fimul, & tanquam vno Spiritu, & Oratione continuatà;proferat : Hoc enim plurimüm Necoiijs officit. Siquidém primó, Oratio interci[a, & per Partes infufa, longé magis penetrar, quam Conti- nuata; quoniàm in Continuatà, pondus Rcrum, non diftin&é & figillatim excipitur, nec pet moram non- nullam infidet, fed Ratio Rationem, antequam penitüs infederit, expellit. Secundó, Nemo tam porenti, & fe- lici eloquentià valet, vt primo Sermonis Impetu, eum quem alloquitur, mutum & elinguem plane reddat ; quin & altcr aliquid viciffim refpondebit, & fortaísé obij- ciet: Tum veró accidit, vt quz in Refutationem, aut Replicationem reíeruanda fuiffent, pramiffa iam, & anteà delibata, Viresfuas & Gratiam, amiferint, Tertió, 1 ——" LisrzrR Occravvs. fi quis ca, quz dicenda funt, non fimul effundatfed per partes cloquatur, aliud primó, aliud fubinde inijciens; fentict ex eius, quem alloquitur, vultu, & Refponfo, quomodó fingula illum affecerintr, quam in partem ac- cepra fucrint; vt quz adhüc reftant dicenda, caudis aut füpprimat, aut excerpat. DARABOL A. 16. Si Spiritus pote[Tatem babentte, afceuderit fuper te, locum tuum ne dimifiris 5 quia: Curatio faciet cefJare magaa peccata. ExPLICATIO. Przcipit Parabola, quomodo fe quis gerere debear, cüm Iram, atque Indignationem Prizcipzr incurrerit. Przceptum duplex: Primó, ct 205 dimittat Locum fu- | tm ; Secondo, vt Cirationi, tanquàm in Morbo aliquo graui, diligenter & cauté, attendat; Confueucrunt enim Homines, poftquàmcommortos contra fe Principes fu- os fenfcrint, partim ex Dedecoris Impatientià, partim ne vulnus obuerfando refricent, partim vt triftitiam & Hu- militatem eorum Principes fui perfpiciant, fe, a Munc- ribus & Functionibus fuis, fübducere: Quinctiàm in- terdum, ipfos Magiftratus, & Díguitates quas gerunt, in Principum Manus rcftituere:. At Salomon, hanc mc- dendi Viam, veluti noxiam, improbat ; idquc fummá rotecto ratione, Primo enim, Dedeeu ipfum nimis illa ublicat ; vndetum Inimici, atque Inuidi, audaciores fiunt ad lzdendum ; tum Amici timidiores ad fubueni- endum. Secundó, hoc pa&o fit, vt Principis Ira, qux fortafsé, fi non cuulgaretur, fponte conciderct, i: Jfigatur & veluti principio iam facto Hominis detur- bandi, in przcipitium illius, feratur. Poflremoó; Secef fitifte, aliquid fapit ex: maleuolo, & 'Temporibus infen- fo; Id quod Malum Indignationis, Malo Sufpicionis cumulat. Ad Curationem autem pertinent ifta. Primo, caucat antc omniayne fupiditate quàdam;aut etiàm Azi- ni —— De Zugmentu Scientiarum.» mi Elatione, Indignationem Principu minime [entire aut inde, prout debeat, affici, videatur: Hoc eft, vc & Vul- tum, nonad Triftiiam contumacem, fedad Mocftiu- am grauem atque modcítam componat: & in rebus quibufcunque agendis, fe minus folito hilarem & ]x- tum, oftendat : Quin & in rem fuam erit, Amici alicuius opetà, & Sermone, apud Principem, và, qui, quanto Doloris fenfu, in intimis excrucietur, tempeftiue infi- nuet. Secundó, Occaffones ommes, vcl minimas, fedulo euitet, per quas aut Res ipfa, qux Indignationi Cauf- Íam przbuit, refricetur ; aut Princeps denuó excandcí- cendi, & ipfum, quacunque de caufsà, coram alijs, ob- iurgandi, Anfam arripiat. Tertio, perquirat etiàm dili- genter Occafiones omnes, in quibus Opera eiw principi grata efe poffit ; vt & Voluntatem promptam redimendi Culpam przteritam oftendat ; & Princeps fuus fentiat, quali tandem feruo, fieum dimittat, priuati fecontige- rit. Quarto, Culpain ip[am, Aut fagaciter in alios transfe- rat ; Aut Animoillam non malo commi[[am effc infinuet ; Aut etiàm Malitiam illorum, qui ipfum Regi detulerunt, vel rem fupra Modum aggrauàrunt, indicet. Denique inomnibus cuigiler, & Curarioni fit intentus. PARABOLA. 17. Primwin (aufs fue Iuflue : tumcvenitalterapars, Q inquiritin eum. ExPLICATIO. Prinain vnaquaqueCausá Informatio íi paulifpér Ani- mo Iudicis infederir, altas Radices agit, eumque imbuit, & occupat; Adeó vtagre clui poflit; nifiaut manifefta aliqua Fálfitas, in Materià Informationis ; aut. Attifici- um aliquod, in eádem exhibendà, deprehendatur. Ete- nim nuda & fimplex Defenfio, licet iufta fit & prapon- derans,vix PrziudiciumInformationis Prima,compen- fate, aut Libram Iuftitiz femel. propendentem, ad ZE- quilibrium reducere, perfe valet. Itaque & Iudici tu- tiffimum, LisreR Occravvs. tillimum,vt nihil, quod ad Merita caufIx fpectat, preli- betur, priufquàm vtraque Pars fimul audiantur; & De. fenfori optimum, filudicem fenferit prxoccupatum, in hoc potiffimum, ( quantum dat Cauffà) incumbere, vt Verfutiam aliquam, & Dolum malum, ab aduer:á parre, in Iudicis abufum, adhibitum, detegat. PARABOL A. 18. Qui delicate à pueritia nutrit Seruum fuum, poflcà fentiet ewm contumacem. EXPLICATIO. ? Seruandus cft, Principibus & Dominis, ex Confilio Sa- lomonis, in Gratià & Fauorcíuo, erga Seruos, Modu.,. Ts triplexceft; Primó, vt Promoueantur per. Gradus, non per Saltui : Secundó, vt interdima[fuefrant Repul/z * Tero, ' (quod bené precipit Macciauellus ) vt Pabeant pra ocu- lis fuis femper. aliquid, quà -vlteriis afpirare poffint. Nifi | enim hac fiant, reportabunt proculdubio Prizcifes, in Fine, à Serui fuis, Loco Animigrati, & ofhiciofi, Fafti- dium & Contumaciam. Etenim, ex Promotioncfubitá, oritur Infolentia; ex perpetuà Defideratorum. Adepti- one, Impatientia Repul/z , Denique fi Vota defint, dcc- rititidém Alacritas & Indufria. uR PARABOLA. 19. P'idifli Virum cvelocem in Opere fito 5 coram Rezi- bu: fdHabit ; nec erit inter Ignobiles. ExPLICATIO. Inter Virtutes, quas Reges,in Dele&tu Seruorum,potif- fimüm [pc&tant & requirunt, gratifbma eft prz cunctis Celeritas, & in Negotijs expediendis [lyenuitas.. Viri pro- fundà prudentià, Regibu fufpe&ti ; vtpote, qui nimium fint Infpe&ores ; & Dominos fuos, infcios & inuitos, Ingenij fui viribus, (tanquàm Macbinà) circumagere poflint. Populares, inuifi ; vtpote qui Regum Lumini- bus officiunt, & Oculos Populi in fc conuertunt.. Ani- mofi, pro turbulentis fzpé habentur, & vltra, quam Fff par w— 4.01 -— 4-02 De Zlugmenti BSctentiarum.» par efl, aufüris, Probi, & Vitz integra, tanquàm diffi- cles exiftimantur, nec ad omnes Nutus Heriles apti. Denique non eft Virtusalia, qux non habeat aliquam quafi vmbram , quà Regu Animi offendantur ; Sola Velocitas ad Mandata, nihil habet, quod non placcat. Infuper, Motus Animorum Regiorum celeres funt, & Morz minüs patientes, Putant enim fe quiduis efficere poffe;Illud tantiim deeffe, vt citó fiat. Itaqueante omnia ijs grata cft Celerzzas. PARABOLA. 20. Vidi ctinélos cviuentes, quà ambulant fub Sole, cum Adole[cente Secundo, qui con[ürgit bro eo. EXPLICATIX Notat Parabola Vanitatem Hominum, qui fe agglo- merare folent ad Succe[fores Defignatos Principum. Ka- dix autem huius rei eft, Infania illa, Hominum Animis penitüs à Naturà infita; Nimirüm vt fpesfuas nimium adament. Vix enim reperitur, qui non delectatur ma- gis, ijs quz Sperat, quam ijs quz: Fruitur. Quinetiam Nouitas Humanz Naturz. grata eft, & auide expetitur. In Succeffore autern Principi ifta duo concurrunt ; $pes & Nouitas. Innuit autem. Parabola idem, quod olim dictum erat; primó à Pompcio ad Syllam ; poftcà à Tiberio de Macrone ; P/ures adorare Solem Orientem, quam Occidentem, Neque tamen Imperantes, multum hác re commouentur, aut cam magni faciunt, ficut nec Sylla, nec Tiberius fecit; fed rident potius Hominum Lcuitatem, nec pugnant cum Somnijs : Ef? utem (vt aiebat ille) Spescvigzlantis Infomnium. PARABOLA. 21. Erat Ciuitas parua, Q2 pauci inea Viri j Venit con- tra eam Rex magnus, Q9 cvadauit eam, in[lruxitque Mu- nitiones per Gyrum, «2 perfetta eff Obfidio , inuemtu[que eft in eá Vir pauper 7 fapiens, 7 liberauit eam per Sapi- entiam . b? LisrgR Oc avvs. entiam [uam ; 47 nullus deinceps recordatus efl, Hominis il- liu pauperis. EXPLICATIO. Deícribit Parabola Ingenium Hominum prauum 8 ma- leuolum. lj in Rebus duris, & angullis, confugiunt feré ad Viros Prudentes, & Strenuos, licet anteà con- cemptui habitos. Quamprimüm atitem Tempceftas tran- fierit, ingrati demüm erga Conferuatores fuos rcperiun- tur. Macciaucellus veró, non fine Caufsà, inftituit Qua- ftionem, V'teringratiór effet erga Benemeritos, Princeps, aut populus? Sed interim vtrunqueIngratitudinis argu- it. Attamen hoc, non folüm ex Ingratitudine Principis, aut Poptili oritur;fed accedit plerunque his, Inuidia Pro- cerium, qui fecretó indolent Euentui, licetfelici & prof- pero, quia ab ipfis profe&us non fit : Itaque & Mcri- tum Hominis extenuant; & ipfim deprimunt. Gui 5- PARABOLA. ca. lierpigrorum, quaf SepeySpinarunt. 3I» 1015718 5crnolEsPer qz cw pO. D rub -Elegantiffim? oftendit ParaboJa, Piiritiam in fineda- boriofam effe. Diligentia enim, & fedula praeparatio, id przftant, vt Pes inaliquod Offendicülurii non impin- gat; fed vt complanetur via, antequàm incatur. At qui icer cft, & omnia in exremum Momentum Executi- onis differt, neceffe eft vt perpetuo, & fingulis paffibus, quafi per Rubos & Sentes incedat, qui eum fubindé dc- tineant, & impediant. Idem obferuari poffit etiàm in Familiàregendà; in quà, fiadhibeatur Cura. & Proui- dentia, omnia placidé, & vcluti fponte procedunt, abf- que Strepitu & Tumultu : Sin hzc defint, vbi maior ali- uis Motus interuenerit, omnia fimul agenda turma- tim occurrunt ; tumultuantur Serui ; /Edes perfonant. [i QD &r^cPEARABOÓLA. | 23. Qui éognofcit in Tudicio faciem, non bene facit , Ife, Q9 pro buccella panix, de[eret V eritatem. Fffz- ExrpLri- 403 PODER PE qeu MUT ILU Tom crCr rA TIU TTPeMUNuHTDOmM USCTT cree e Sge ecce el 404 De ugmentis Scientiarum.» — ExPLICATIO. Prudentifhimé notat Parabola, in Iudice magis perni- ciofam effe, Facilitatem Morum, quam Corruptclam Mau- nerum, Muneraenim,haudquaquàm ab omnibus de- ferantur ; at vix vlla eft Cauffa, 1n quà non inueniatur aliquid, quod fle&tat Iudicis Animum, fi Perfonas refpi- ciat. Alius enim refpicietur, vt Popularis; Alius,vt Ma- ledicus ; Alius, vt Diues ; Alius, vt Gratus; Alius, vtab Amico commendatus ; Denique omnia plena funtIni- quitatis,vbi dominatur Refpectw Per[onarum;& leui om- ninó de Caufsà, vcluti pro Buccella Pantz, Iudicium per- uertetur, | PARABOLA. 24. Vir Pauper calumnians Pauperes, frmilis eff Imbri cvebeinenti, in quo paratur Fames. suo EXPLICATEO. i Parabola ifla antiquitüs expreffa & depicta fuir, fub Fabulà Hirudini evtriu[que ; nimirum, Pleriz,& Vacua. Pauperis cnim & Famelici Oppreffio, longé grauior eft, quam Oppreffio, pet Diuitem & Repletum ;' quippe. qu omnes Exactionum Technas, & omnes Nummorum Angaülos, perquirit. Solcebat hoc ipfum etiam Spongijs affimilari ; quae arida forutér fugunt; madidz, non item. Monitum autem vtile continet; tum crga Prin- cipes, Nc Prafecturas Prouinciarum, aut Magiflxatus; Viris Indigentibus, & Obzaratis, committant ; tum cr- ga Populos, ne Reges fuos, cum nimià Egeflate con- tlictari, permittant. PARABOLA. 25. Fons turbatus pede, Q7. cvena corrupta, eff. Iufhm cadens coram Impio. Ex PLILCAYL6 4 Przcipit Parabola, R ebufpub. ante omnia cauendum effe, de iniquo & infami ludicio, in Cauffa aliquá celebri & | graui ; prfertim vbi non abfoluitur Noxius, fed con- demnatur ——MM L:sz& Ooccravvs demnatur Infons. Etenim Iniurix inter Priuatos eraf- fantes, tutbant quidem & polluunt Larzees IufZitie ; (ed tanquam in. Rzutr: : Verüm Iudicia iniqua; qualia dix- imus, à quibus Exempla petuntur, Fontes iplos Iuffitig inficiunt, & inquinant,. Poftquàm enim Tribunal cef- Ícritin partes Iniuftirize, Status Rerum vertiturtanquàm in Latrocinium publicum : Fitque plan&,. vt Hozzo Ho- | mini fit Lupus. PARABOLA. 26. Noli effe Ainicus Homini Iracundo, nec. ambulato cum Homine Furiofo. EXPLICATIO. Quant religiofius Amicitiz Iura inter Bonos fertian- ; da, & colenda fünt ; tantó magis cauendum elt, iam vf: ! queà principio, de.Pradente Amicorum Deleciu. Atquc ; Amicorum Natura & Mores, quantum ad nos ipfos fpe- ! &ant; omnino ferendi fünt:..Cüm veró. neceíTitatem nobisimponunt, qualem erga alios perfonam indua- mus, & geramus; dura admodum; & iniqua, Amicitiz Conditiocft. Itaque inteteft inprimis, vt pracipit Sa- lomon, ad Vitz Pacem, & pra:íidia; ne Rcs noftras, cum | Hominibus. Iracundi, & qui facilé Lites & Iurgia pro- | uocant; aut fufcipiunt, comimiféeamus. | Iftud enim Genus Amicorum, perpetuó nos Contentionibus, & Factionibus implicabit : vt aut Amicitiam abrumpere, autIncolumitati propria deeffe; cogamur. PARABOLA. : 27. Qui celat Deliéhum, querit Amicitiam ; fed qui al. zero fermone repetit, [ebarat Federatos.' ExvrreATIO. Duplex,Concordiam Tractandi, & AnimosR econ. ciliandi, via. Altera, quz incipit ab 4mue/7i4 ; Altera, uà Repetitione Iniuriarum , iabiungendo. Apologi- as, & Excufationes. Equidem memini fentehtiam viri admodüm prudentis & politici ; Qui paces tratlat, uon Vebetitty 4.06 "De Zugmentai: Scientiarum, repetitis Conditionibus Diffidiy, dv magie Animos, Dulcedinz Concordi« fallit, quam ZEquitate componit. Verüm Salo- mon, illo fcilicet prudentior, in contrarià Opinione eft ; & Ayne[Ham probat, Repetitionem prohibet. Etenim in Repetitione hc infunt Mala ; tum quod ea, fit. veluti Vuguis inclcere ; tum quod Periculumimpendeat à nouá Altercatione, ( fiquidem de Iniuriarum Rationibus, in- | ter partes nunquàm conucniet ; ) tum denique quod deducat Rem ad Apologids ; Ac vtraque pars, malit vide- | ri; potiüis offenfam remififfe, quam admififfe Excufa- | tionem. Oye coa | PARABOE A. ! 218. Inomni opere bono erit Abundantia;cobiautemyer- | ba [unt plurima, ibi frequenter Bgeffas, 00s Expynbc4&wfo» .ciur j SeparatSálomon , hàc Parabol4., Fructum Laboris Lingue, & Laboris Manum ; quaftexaltero: proueniat Bge[Bas, cx altero Abundantia; Exenim fit feré perpetuo, , vtqui multa effutiant ia&tent multa, multa promitrant, - Egeni fint ; hec emolumentum capiant, cx illis Rebus; dc ; quibus loquuntur. Quinetiàm, vt plurimümy Induftrij | minime funt,aut Impieri ad Opeta ; fed ratitummodo; |! Sermonibus fejtanquàm Vento,pafcunt & fatiant. Sané; | ; vt pocta loquitur ; 2 filet ef? trm... Ts qui confcius | cít; fein opere proficere, fibi plaudit, & tacec: Qui veró | econtrà confcius eft, Auras fc inanes captare, multa & miraapudalios predicat. —.' PARABOLA. i 29. Melior e[] Correptio manifcfla , quam Amor oc- | cultu. 2 | Exrrrcarro. Reprchendit Parabola, Mollitiem Amicorum, qui Ami- | citiz priuilegio non vtuntur, in admonendo liberé & audacter Amicos, tam de Erroribus, quam de Periculis fuis. Quidenim faciam ( (olet huiufmodi Mollis Amicus dicere) |- METUO DONEC MB ——— MÀ e Dr ee Liszs Occvàávve& 407 dicere.) aut quo ime coertam? Amo illum, quanum quis, BIAXUMG s meque, fiquid illi Aduerfr contigerit, ib/ffus Joco libenter fabflituerim ;Sed. noui I neeniutm. eius 5 fi. libere cum eo ceero, Animum illius offendam, faltéss contrifLabo ; Neque tatnen pbroficiam ; A tque citius eum ab Amicitia inea | alienabo, quai ab i5, que in. Animo fexa babet, abducam. Huiufmodi Amicum , tanquam enceruem, & inutilem, redarguit Salomon ; atquc plus vtilitatis, ab Inimico zzz- nifcf1oquam ab eius generis Amico fumi poffe pronunci- at. Siquidem ca fortafsé audire ci contigerit ab. Inijco pet Contumeliam, qua 4/uicai muffat prz nimiá Indul- * gentià. PARABOLA. 3o. Prudens aduertit ad Greffus fuos s. Stultus diuertit | 4d Dolos. ; | ExPL1iCATIO. Duz funt Prudestie Species; Altera vera & fna à Altera degener & falfa, quam Salomon Seultizie no- mine appellare non dubitat; Qui prioti fe dederit, vijs & Vceftigijs proprijs cauet; periculis profpiciens, me- ditans Remedia; Proborum Operà vtens, contra Im- probos feipfum muniens; cautus Incceptu, Receptu non imparatus ; In Occafiones attentus, contra Impe- dimenta ftrenuus ; cüm innümeris alijs, quz ad Sui ip- fius Actiones & Greffus vegendos fi pectant. At altera Spe- cies, tota eft confüta, ex F allacgs 67. Affutijs, Spemque ponit omnino, inalijs circumüeniendis, ijfdemque ad libitum cffingendis. Hanc merito reijcit Parabola, non tantüm vt Improbam, fed etiàmi, vt Srultam. Primo enim, minimé cft ex ijs Rebus, qui in noffr4 funt pote- f/ate ; nec etiàm aliquà confZanti Regula uititur ; Scd no- ua quotidié comminifcenda funt Stratagemata, prio- ribus Fatifcentibus, & Obfoletis, Scecundó, qui Vafri & Subdoli Hominis Famam & Opinionem [femel in- currerit, przcipuo fe, ad tes gerendas Jnferunento, pror- Y "E: Sus DEREN ORTA o M MERC LLL cd 4.08 «De Zugmentus Scientiar um.» süs priuauit ; hoc cft, Fide : Itaque omnia, parum Votis fuis confentientia, cxperietur. Poftremo, Artes ifZe, cot- cunque Pulchra videantur, & complaceant ; attamen fae ilis fruftrantur; quod bené notauit Tacitus ; Confilia callida à audacia, expeétatione leta, tractatu dura, euentu trifl ia. PARABOLA. 31. Noli effe Iu[Ius nimium, nec Sapientior quam opor- tet ; cur abripiare fübito ? EXPLICATIO. Sunt Tempora ( vt inquit Tacitus ) im quibu magnis virtutibus, certiffimum ef] exitium. Atque hoc, Viris Vir- tute. & Iuftitià egregijs, aliquandó fubito, aliquando diàanté przuifum, contingit. Quod fi adiungatur cti- àm Prudentia, hoc cft, yt cauti fint, & ad Propriam In- columitatem cuigilent, tum hoc lucrantur, vt Ruina corum fubito obueniat, ex occultis omnino & obfcuris Confilijs ; quibus & euitezur Inuidia, & pernicies ipfos imparatos adoriatur, Quod vero ad illud Niwijm, quod in Parabolá ponitur (quandoquidém non. Periandri alicuius, fed Salomonis Verba funt ifta; Qui Mala in Hominum Vitàfzpiüs notat, nunquàm pracipic) in- telligendum eft, non de Virtute ipsà, (in quà Nzmium non cít,) fed de vanà cius atque inuidiosà Affedlari- one, & Oflentatione. Simile quiddam innuit Tacitus de Lepido ; Miraculiloco ponens, quod nunqàm Sar- uilisalicuius Sententia: Auctor fuiffet, & tamen tam fz- uis temporibus incolumis manfiffet;$uiz (inquit) Cogi- tatio, cotrüm bec Fatoregantur, anetiàm fit in noflrd pote- flate, cur[um quendam tenere, inter deforme Obfequium, à abruptam contumaciam, medium, Periculo fimul, (7 Indig- nitate vacui ? PARABOL A. 32. DaSapienti Occafionem, 9 addetur ei Sapientia. ExPLiT- Ame: Lise Occavv s LxrLlCAw*ro. Diftinguit Parabo/a, inter. Sajcotiasi illàm, quae in Verum Habitum increuerit, & maturucrit; & illam,qua Ratat tantum ia Cerebro & Conceptu, aut Sermonc ia- &atur, fed. Radices altas non cgetir. Siquidém prior, ob- latà occafione, in quàcxerceatur, illic excitatur, accin- gitur, dilatatur; adeo vt fcipsà maior videatur : Pofterior | vero, qua aate Occafionem alacris erat, occafione da- | fà, fi attonita & confufa ; vt ctiàm ipfi, qui eà fe pradi- | rum arbitrabatur, in dubium vocetur ; Annon Przcep- | üones de cà fuerinr Infomnia mera, & Speculatione inanes ? PARABOLA. 33. Quilaudat Amicum cvoce alt, fürgendo mand ; erit illi loco MalediéHionix. | : EL AIXPLPOCATID. - Laudes moderata, & tempeftiuz, & perQccafionem prolatz, Fama. Hominum atque ctiam. Fortunos, plu- rimum coníerunt; At immoderatz, & Streperz, & importune effufz, nihil profunt ; imo potiüs, ex Sen- tentià Parabole, impense nocent. Primó.enim, ma- nifeftó Íe produnt, aut ex smid Bemeuolegtia Oriua- day; Aut ex compofito affectatas ; quo Collaudatum potius falfis Preconijs demereantur, quàm veftis Atribu- (ds ornent. Secundo, Laudes parce & Modefla, inui- tant fcre. Pre[eutes, vt ipfis etiam. aliquid adiciant ; Pro- füfz contrà & immodice, vt aliquid demant & detra- bant. Tertio, (quod Caput rei cft) Conflatur illi Inui- dia qui zimiun laudatur ; cum Laudes omnes tiis, vi- - deantur fpeétare ad Coneumdiam aliorum,qui non mi- nüs merentur. is" T PARABOLA. 34. Quomodo in Aquis ve[plendeut Facies; fc Corda Ho- sinum mauifeffa funt Prudentibws. pet m Ggg Exyprr- Een 409 4. Io De Zlugmentis Scientiarum.» Ex d cATmPo. Diftinguit Parabolainter Mentes Prudentii, & ceterori Hoininii ;Mlas Aquisaut Speculis comparans,qua Species & Imagines Rerü recipiunt; cüm altera fimiles fint Ter- r« aut Lapidi impolito,in quibus nihil refle&itur. Atque có magis apte comparatur A5imus Hominis Prudentis ad Speculum; quia in Speculo, Imago propria fpe&ari poffit; vnà cum Imaginibus aliorum ,Yd quod Oculis ipfis, finc Sepculo non conceditur. Quod fi Anim Prudentiz, adeo capax fit,vt innumera Ingenia, & Mores obferuare & in- ternofcere poffit ; fupereft, vt detur opera, quó reddatur non miniis cvariut Applicatione,quam Repr«e[entatione ; Qui fapit, innumeris Moribus aptus erit. JUS his Salomonis Parabolis, diutius fortafsé im- morati fumus, quam pro modo Exempli ; Digni- tate, &Reiipfus, & Auctoris.longiusprouedti. — Nequetantüm in vfu erat apud Hebrzos, fed alibi etiàm, Prifcorum Sapientibus frequentiffimum ; vt fi cuiufpiam Obferuato, in aliquid incidiffet, quod Vit Communi conducibile fuiffet ; id redigeret & contrahe- ret; inbreuem aliquam Sententiam, vcl Parabolam, vcl etiam. Fabulam. Verüm, quod ad Fabulas (ficut aliàs dictum eft) illa Exemplorum Vicarij, & Supplemen- ta, olim extiterunt: Nunc quando Tempora Hif/oria- riim copià abundent, ad Animatum Scopum re&tiüs & alacriüs collimatur. At Modus Scribendi, qui opri- mé conuenit Árgumento tam vario & multplici(quale eft Tractatus de. Negotijs & Occafronibus fparfis ) apciffi- mus ille effet, quem delegit Macciaucllus, ad tractan- das Res Politicas; nimirüm pér Obferuationes, fiue Dif curfis (vcloquuntur )füper Hzfforiam & Exempla. Nam Scientia, qua recentér, & quafiin confpectu noftro, ex | Parricularibus elicitur, viam optimé nouit, Particu- laria denuo repetendi : Atquecerté ad Practicam longe con- LIBER Ocravvs. 4.1 conducit magis, cüm Difcurlus ftue Difceptatio, fub Ex- emplo militat, quam cüm Exemplum Difceptationi fub- iungitur. Neque enim bic Ordo tantüm fpectatur, fed | Resipfa. Cüm enim Exemplum ftatuitar tanquàm Dif- ceptationis Bzfis, vniuerío cum Circumftantiarum Ap- paratu proponi folet; qua Difcurfum interdüm corri- gant, interdum fuppleant; vnde fit loco Éxemplaris adImitationem, & Practicam. Vbiecontrà, Exempla in gratiam Difceprationis adducta,fuccinéteé & nude ci- tantur, & tanquam Mancipia Nutus tantüm Difcepra- tionis obferuant. Hoc veró Difcriminis, Operz pretium füctit obfcr- uaffe ; quod ficut Hifforie Temporum, optimam pra- bent Materiam, ad Difcurfus faper Politica, quales funt illi Macciauelli ; ita HifZorze Vitarum optime adhibentur ad Documenta de Negotijs ; Quoniàm omnem Occafio- num & Negotiorum, tam grandiuri quam leuiorum, Varietatem comple&tuntur. Imó reperire eft Bafin, ad t Praceptiones de Negotijs, vráque illà Hifforiá, adhüc commodiorem : Ea eft, vt Difcurfus fiant fuper Epi/Jo- laríed Pradentiores, & magis ferias ; quales funt illa Ciceronis ad Atticum, & aliz. Siquidém EpifZol.e ma- gis in Proximo, &ad Viuum, Negoria folent reprcfen- tare, quam vel Anales, vcl ite. Quare iam, & de Mate- rià, & de Formà, Portionis prim, Doc£rize de Nego- tjs, quz tra&at Occafroues [bar[as, diximus ; eamque in- ter Defiderata numeramus. Eft & alia Portiociufdem Do&rine, quz tantum dit- fert ab illà altcrà, de. quà diximus, quantum Sapere, & Sibi Sapere. Altera enim mouere videtur, tanquàm à Centro ad Circumferentiam ; Altera, tanquàm à Cir- cumferentià ad Centrum. Eft enim Prudentia quedam Confilij alijs Impertiendi , eft vero & alia fuis Rebus proffi- ciendi : Axque hz nonnunquàm coniunguntur, fapius Íeparantur, Multi fiquidem, in fuis ipforum Rationi- Gggz bus L————M———— À—————————————Àá 412 4De Zupgmentis Scientiarum.» bus inflituendis Prudentiffimi funt; qui tamen in Rebufpub. adminiftrandis,aut ctiàm Confilijs dandis, nihil valent: Formica: fimiles, quz Creatura fapiens eft ad fcfe tuendum, fed Horto plané noxia. Hzc Virtus fibi Sapiendi, Romanisipfrs, licet Patrize optimis Cura- toribus, nonignotafuit: vnde Comicus, Nam pol Sa- piens fingit Fortunam fibi. Quin & in Adagium apud ip- fos verfum eft, Faber quifque Fortune proprie. Et Liui- us hanc ipfam Catoni Maiori tribuit; J7 Poceviro, tanta eis Animi, G7. Ingenij inerat, cot quocunque loco natus effet, fibiip[e Fortunam facturus cvideretur. Hoc Genus Prudentie, f1 quis ipfum profiteatur, & palàm venditet, femper habitum eft, non modó non Politicum, verüm etiàm infauftum quiddam, & inauf- icatum : Sicut in Timotheo Athenienfi obíeruatum eft: Qui, poftquam przclara multa Facinora, in Decus & Commodum Ciuitatis fuz, edidiffet ; atque Admi- niftrationisfüz (ficuttüm motis erat )populo rationem redderet ; fingula conclufit hàc Claufülà; Arque:im bác re Fortune partes fuerunt nulle. Contigit vero, vt poft id Temporis, nunquàm ci quicquam felicitér ceffe- rit. Sané nimis elatum hoc, & altum fapiens ; Eódem Ípe&tans, quo Ezechielis illud de Pharaone ; Diez, Flu- uius e[l meus, 49 ego feci memetip[um. Autillud Habacuc Prophet ; Exultant, 0? facrificant Reti fuo... Aut illud ctiam Poetz,de Contemptore Dcáüm Mezentio; Dextra mibi Deus, Q7 telumquod miffile libro, Nunc adfint. : Denique, Iulius Cxfar, nunquàm (quod memini) Im- potentiam Cogitationum fuarum arcanarum prodidit, nifi fimili Di&to: Cüm enim Arufpex ci referret, Exta rcperta fuiffenon bona, admurmurauit fubmifsé ; Erugz | Llctiora cim cvolo. Quod eüàm Dictum, Mortis fux In- fortunium, non diü praceffir.. Verüm Exceffus ifte Fiduciz (vt diximus) res vt profana, ita femper infelix. * LisrzR Ocravvs. 4 Quapropter, Viris magnis, & veré Sapientibus, vifüm, fucceffus quoflibet, Felicitati fuz, non Virtuti aut In- | duliriz, tribuere: Nam & Sylla, Feliceis fe, non Mag- "um cognominauit; & Cafar, (meliüs quam fuprà;) ad Nauis Gubernatorem ; (Cefarem cvehis, (7. Fortunam eiw. Attamen ifle. Séntentiz ; Faber quifque Fortuna fina ; Sapiens dominabitur Af]ris , Inmia virtuti nulla efl Via ; ac fimiles ; fiintelligantur & adhibeantur, potius pro Cal- caribus ad Induftriam; quam pro. Srapedibus ad Info- lentiam ; magifque vt progignarit in Hominibus De- cretorum Conílantiam & Robur, quam Arrogantiam & Iactantiam ; tanquàm fanz & falutares meritó ha- bitz fant; ac proculdubio ia .pe&toribus Hominum Magnanimorum Sedem nonnullam occuparunt : eouf- que vt Cogitationcs tales quandoque zgré diffimulent. Videmusenim Auguítum Czfarem (qui cum Auuncu- lo fao comparatus, potiüs ab illo -Diucríus quam Infe- rior fuit;fed Vir certé pauló moderatior)fub finem Vitz, petijffcab Amicis, qui Le&um ius circumftabant, vt poftquàm expiraffer, fibi PJauderent ; quafi. Conícius fibi fuiffer; Mimwm evite à (e commodé tran[atlum. Hxc quoque Docfrine Porao inter Defideratanumeranda ett: Non quin in Praxi, etiàn nimio. plus quam oportet, víurpata fit & frequentata; Verüm quod Libii de illà filent. Quamobrem ex: more noftro, ficut in. priore, nonnulla eius Capita recenfebimus; Eamque Fabrum Fortune,fiuc ( vt diximus ) Doctrinam de Ambitts evite no- minabimus. | Acptimo quidem intuitu, nouum quoddam, & in- | folitum Argumentum tractare videbor ; Docendo Ho- mines, quomodo Fortuze f4« Fabri fieri poffint : Do- &rinam certé, cui quiuis libenter fe Difcipulum addixe- riz, donec Difficulatem eiufdem habuerit-perfpectam. Non enim leuiora funt, aut pauciora, aut minüs ardua, quz ad Fortunam. comparandam requiruntur ,. quam qua 444. De Zugmentis Ocientiarum.» quz ad F'irtutem : Refque eft, aque difficilis ac feuera, ficri veré Politicum, ac vere Moralem. At huius Do£fri- . n2 Pertractatio,plurimüm ad Literarum, tumDecourum Pondus, perünet.. Intereft enim inprimis Hogorr; Litera- rum, vt Homines ifti Pragmatici. ciant , Eruditionem haudquaquàm Auiculz, qualis eft Alauda;fimilem cffe, quz in fublimceferri, & cantillando fe oble&are foicar; atnihil aliud : Quinimó ex Accipitris potiüs generc effe, qui & in alto volare, ac fubinde, cüm vifum uctit, deícendere, & predam rapere nouit. Deinde, &ad Perfcttionem Literarum hoc ipfum fpectat, quia Legiti- ma Inquifiionis vera Norma eft, vc sibi] inueniatur in | Globo Materie, quod non babeat parallelum, in Globo Cry- | flallinosfrue Intelleétu. Hoc eft, vt nihil veniatin Practica, | cuius non fit eriam. Do£frina aliqua & Theoria. Neque | tamen Litera, hanc ipfam Fortume Arcbitetturam, aliter | admirantur, aut zftimant, quam vt Opus quoddam ia- | ferioris Generis. Nemini enim; Fortuna propria , pro | Dono Effe fui; à Deo conceffo; vllo modo digna Retri- | butio effe poffit. Quin & non raró fit, vt viri Virtüti- bus egregij; Fortuna: fü fponte renuncienr; vt Rebus füblimioribus vacenz. Digna tamen eft Fortziza, quatc- | nus Vircutis ac Benemerendi Organum cft, fuà quoque Speculatione, & Doctrina. | | Ad hanc Doctrinam: pettinent Przcepta; nonnulla Summaria , nonnulla Sparfa & Varia. Praecepta Sum- maria veríantur, circa veram Notitiam, & Aliorum, & E- | $uj. Primumigitur Prxceptum (in quo Cardo Noriti« | Aliorum, verátur ) illud conftituatur, vt procuremus | nobis ( quantum fieri poffit ) Feneffram illam, quam olim requifiuit Momus. Ille, cüm in Humani Cordis Fabricà, tot Angulos & Receffus confpicatus effer, id reprehendit, quod defuiffet Fewef?ra, per quam in ob- Ícuros illos & tortuofos Anfra&us infpicere quis poffit. Hancautem Fenef]ram obtinebimus, f1 omni fedulitate À nobi — | DeniqueInftitutis,& Normisquas fibi prafcripferunt;& Incude ; Quomodo regantur & fuccedant, quorum | deViri,tanquàm Aqua Profunda ; fed evir Prudens exbau- Liszg Ocràávvs. nobis Informationem comparemus, & procuremus, de erfonis, quibufcum intercedunt. Negotia, Parciculari- us ; Earumque Ingenis, Cupiditatibus, Finibus, Mo- ribus, Auxilijs & Adminiculis quibus praecipue füfful- ciuntur & valent ; Et rursus, Defe&ibus & Imbecillica- tibus, quaque ex parte maximé pateant & obnoxij fint; Amicis, Factionibus, Patronis, Clientelis; Rurs üfque Inimicis, Inuidis, Compctitoribus; Etiàm Temporibus & Aditibus : (Solacviri molles Aditus, 09 Tempora BOFI ; ) fimilibQuineziam,non folüm Informatio capienda cll, de Perfonir led infupér de Actionibws Particularibus,qua de Tempore in Tempus iri Motu funt, & tanquàm fub ftudijs foueantur,à quibus oppugnentur, cuiufquc fint ponderis & momenti, & quid fecum trahant, & huiuf- modi. Etenim Afiozes pr fentes nofle, &in fe pluri- müm prodeft ; & illud infuper haber, quod abfque hoc, ctiam perfonarum Notitia valdé futura fit fallax. & er- ronca, Matanturenim Homines fimul cum Actioni- bus: & Alij funt, dum Actionibus ipfis implicentur & obfideantur ; Alij, poftquàm redierint ád Ingenium. Atquehz de Rebus Particularibus Informationes , qux tam ad fPerfosar, quàm ad Actiones fpectant, funt tàn- quàm Propofitiones Minoresin omni Actiuo Syllogif- mo. Nulla enim Obferuationum, aut Axiomatum ( vn- deconficiantur Maiores Ptopofitiones politice ) Ve- ritas, aut Excellentia, ad Conclufioriis Firmaamentum fufficerc poffit, fiin Minore Propofitione fucrit erra- tum. Quod veró huiufmodi Notziia comparati poflit, Fidciuffor nobis eft Salomon, qüiait ; Conf/litm zn cor- riet ilud. Quamuis autem ipfa Notitia non cadat fub Preceprum ,quoniàm Indiuiduorum eft, attamen Mandata m Zlugmenti Scientiarum.» 416 Mandata de eàdem eliciendà vülitér dari poffunt. Notitia Hominum Ícx Modis elici, & hauriri poteft : per Vultus & Ora ipforum ; per Verba ; per Faéía ; per Ingeniaíua ; Per Fines fuos ; Denique per Relationes A- liorum. Quantum ad Vultu attinet, minimé nos mouc- at Vetus Adagium,Fronti nulla Fides; Licet enim hoc ip- fum non perperàm dictum fit, deV/uitás, & Geffw com- pofitione externà & generali ; Attamen fubfunt fubrili- ores quidama Motus, & Labores Oculorum, Oris, V ultüs, & Geflis ; Ex quibus referatur, & pater. ( vt elegantér ait Q. Cicero) veluti Japua quedam Auimi. Quis Tibe- rio Czfare occultior? At Tacitus;gotans Charecterem & Modum Loquendi diuerfum, quo víus eft Tiberius, in laudando;apud Senatum, Res à Germanico, & à Drufo, nalis cverbisquam "vt penitus [entire cvideretur De Laudib" | Drufific;Paucioribus fed intentiorj? fida Oratione Acerum Tacitus,eundem Tiberium,aliàs euam yt nonnihil Pellu- cidum, notans; Iz 4/ijs: (inquit) «erat veliti eluctanti- wn Verborum s folutius cverà loquebatur, quaudo fübueni- rét. Sané difficile reperiatur Simulationis.Axtifex: ali- l quis, tam peritus & egtegius; auc Vultus: aliquis ita ' coa&us, &, vt ille loquitur, uf/4;. qui à Sermone arti- | ficiofo & fimulatorio. poffit. iftas Notas" feiungere, | quin Aut Sermo fitfolito So/utior ; Aut Comptior ; Àux | | magis agus & Oberrans ; Aut magis Aridu: & quafi | | Eluctans. ' 1 - | Ad Verba.Hominun quod attinet; funt quidem illa |! (vt de Vrinis loquuntur Medici ). Meretricia.. Sed ifti | ' Meretricij Fuci optime deprchenduntur duobus Modis; | Cümfcilicet proferuntur V erba, aut ex improuifo, Autin Perturbatione, | Sic 'Yiberius, cum ex Agrippinz: Verbis aculeatis, fübitó commotus effet, & nonnihil abreptus, extra innata: Simulationis Terminos pedem protulit; Audita hzc (inquit Tacitus) raram occulti peétorzs o- I3 cen L] geítas;de Laudibus Germanici (1c; Magis im fpeciem ador- | L:szg& Ocravv& cem elicuere 5 correptamque, Greco Ver[u, admonuit, Ideo laedi quiation regnaret. Quare Pocta Perturbationes hu- iufmodi, non infciré appellat Torturas, quod ab ijs Se- creta íüà prodere Homines compellantur ; —Fino tortw 9 Ir... Ipfa fané teftatur Experientia, paucos admodüm repc- riri, qui erga Arcana fua tam fidi fint; Animámque ge- rant adcó obfirmatü ; quin interdüm ex Iracundià ; inter- düm ex Iactantià; incerdum ex intimá crga Amicü Bene- uolentià; interdüm ex Animi Imbecillitate, qui fc Mole Cogitationum onerari amplius non fuftineat ; interdum denique cx alio quopiam Afc&tu ; intimas Animi Co- gitationes, reuelent & communicent. Ac ante omnia Siaus Ánimi excutit, fi Simulatio Simulationem impu- lerit; iuxta Adagium illud Hifpanorum ; Die Mendaci- n, Q7 eruesVeritatem..— T ' à Quin & Facts ipíis, licec Hutáni Animi Pignora fint certiffima, non prorsüs tamen fidendum ; nifi dili- genter ac attenté penfitaris priüs, illorum & Magzizy- dine, & Proprietate: Illud enim. veriffimum;. Frau: fibi Jti paruis fidem pr e[Iruit, cot maiore emolumento fallat. Tca.. lus vero feipfum, Zn zpfo fare lapide putat;cubi Preco br- dicat, f1 melius folito tractetur, abíque Caufsà manifc- íftà. Etenim, Officia ifta Minora, Homines reddunt ofcitantes , & quafi confopitos, tam ad Cautioner, uam ad Induftriam : Atque recté à Demofthene ap: pellantur; AJimenta Socordi«. Potro Proprietatem & Nà- turam, nonnullorum Facforwm , ctiàm quz Benoficio- rum|oco habentur, fabdolam & ambiguam, luculenter cernere licet ex eo, quod Antonio Primo impofuit Mu- tianus: Qui poft reditü cum co ingratiam, fed Fide pet Íimà, plurimos ex Antonij Amicis, ad Dignitates euexit; Simul Amicis eiu Prefetturas 2 Tribunaiu largitur. Hoc autem Áftu, Antonium non muniuit, fed exarmauit pe- nitüs & defolauit, Amicitias cius ad fe transferendo, Hhh Certiffima ^ De Zluginenti Scientiarum.» Certiffima autem Clauis, ad Animos Hominum re- ferandos, vertitur, in rimandis & pernofcendis, vel Ir- genijs & Naturi ipforum; vel Finibur & Intentionibu. AtqucImbcecilliorescerté & Simpliciores, ex Ingesijs ; Prudentiores autcm,& Teaiores, ex Finibu fuis optime iudicantur. Certé prudenter & facere, (licet meo iu- dicio minüs veré) di&um fuit à Nuntio quopiam Pontificis, fub Reditu eius à Legationeapud Nationem quandam, vbi tanquàm Ordinarius refederat, Interro- gatus, de Dele&u Succefforis fui, confilium dedit, P: nullo modo mitteretur aliquis, qui eximié Prudens effet, fed . | potius mediocriter tantüm ; quoniàm (inquit) ex Pruden- tioribut nemo facile conijciet, quid Verifimile foret illiu Gentiy Homines fatiuros. Sané, non raró interuenit ille Error, & maximé familiaris cft Viris Prudentibus, vt ex Modulo Ingenij proprij, alios metiantur; ac proinde vltra Scopum fzpiüs iaculentur, füpporiendo es Ho- mines maiora quzdam meditentür, & fibi deftinent, & fubrilioribus Technis vtantur, quam qua illorum A- nimos vnquàm fübierint. Quod etiàm elegantér innuit Adagium Italicum, quo notatur; NuwmorumyPrudentie, Fidei,femper minores inueniri vationes, quam quir putaret. Quarc in Leuioris Ingenij Hominibus, quia multa Ab- furda faciunt,capienda eft Conie&tura,potiüs ex Propen- fionibus Iugeniortm, quam ex Deftinationibus Fini, Pon, Principes quoque (fed longé aliam ob Cauffam ) ab Ingenijs optimé iudicantur; Prisáti autem ex Fini- bui. Principesenim Faftigium adepti Humanerum Dc- fideriorum, nullos fere fibi propofitos Fises habent, ad quos, przfertim vehementer & conflantér, afpirant : ex quorum nium Situ & Diftantià, reliquarum fua- rum conum, poffit excipi & confici, Directio & Sca- la: Id quodinteralia, Cauffa cft vel precipua, vt Corda eorum (quod Scriptura pronunciat) fru inferutabilia. At Priuatorum nullus eft, qui non fit. plane veluti Viator, & is E EE iiL ooo ListR Ocravvs 419 & proficifcatur intente ad aliquam Itineris Metam, vbi confiftaz; vndé non malé diuinare quis poterit, quid fa&urus fit, aut non facturus. Si enigg in ordine (it quidpiam ad Finem fuum, probabile KW. rue Sia fit in contrarium finis, minimé. - Neque do Hinbun aut Ingentorumjn Hominibus Diuerfitate,Informatio capi- enda eft fimplicitér tantum, fed & comparat : Quid Ícilicez. przdominetur, & reliqua ia ordinem cogat? Sic, vt videmus; Tigellinus, cüm fe Petronio Turpilia- no inferiorem fentiret, in Voluptatibus Neroni mini- flrandis & przguftandis Meri ( vtait Tacitus) Neroni: rimatuse[? ; & hoc pa&to /Emulum euettit. Ad Notitiam quodattinet; deHominum Animis, Sc- cundariam ; nimirüm, qua ab aliorum Relatioze dcfu- mitur ; breuiter dicere fufficiet.Defe&tus & Vitia didice- ris optime ab Inimicis ; Virtutes & Facultates ab. Ami- cis ;; Mores & Tempora à Famulis ; Opiniones & Me- ditationesab intimis Familiaribus, cum quibus Írequen- tius Colloquia mifcent. Fama Popularis leuis eft ;: & Superiorum Iudicia minüs cerra: Etenim coram illis tectioresinicedunt Homines. 'erior Fama & Domeflicis Verüm ad Inquifitionem iftam V niucrífam, via maxime Compendiariayn tribus confiftit. Primum, vt 4ici- tias multas comparemus, cum | eiufmodi Hominibus, qui multiplicem «9 variam habent, tam Rerum, quam Per[onarum, Notitiam : Ynprimis vero. enitendum, vt faltem fingulos habeamus praftó, qui pro Negotiorum atque Hominum Diuerfitate, nos de vnaquaque Ie cer- tiores facere, & folidé informiare poffint. Secundó, vt Prudens T'emperamentum , GogMediocritaten quandam períequamur, & in Libertate Sermonis, & in Taciturui- tate : Frequentius Libertatem vfurpantes ; at, cüm Res | poftulat , Senium. | Libertarfiquidem in Sermone; eti- àm alios inuitat & prouocat, vt pari Lberzate erga nos Y Hhha vtan- |. ——— J—— Á — —À————— AA IEEE o E E e De Zugmentü Scientiarum.» vtantur ; Et fic multa deducit ad Notitiam no(tram : At Taciturnitas Fidem conciliat;cfficitque, vt ament Homi- nes Secreta fuagapud Nos, tanquam in Sinu, deponere. Tertio, I5 nobis paulatim acquirendus eft Habitur,vt vi- gilante & prafente animo,in Omnibus Colloquijs & A- &ionibus, fimul, & rem, que inflat, geramw ; & alia, qu& incidunt, obferuemus.. Nam ficut Epictetus przcipit, vt Philofophus, in fingulis fuis ACtionibus, ita fecum lo- quatur ; E? oc volo, 7 etiam InfHitutum feruare ; Sic Po- liticu: in fingulis Negotijs;ita fecum ftatuat; E£ boc «vo- lo, atque etiàm aliquid, quod. in fuurum cofui effe poffit, addifcere. Ytaque, qui eo furit Ingenio, vt nimium Hoc agant, & toti fint in prafeite Negotio, quod in Mani- bus habenr, de ijs autem, qua interueniunt, nec cogi- tant quidem (Id quod in fe agnofcit Montaneus, ) lili certé Miniftri Regum, aut'Rerumpub: funt vel optimi, fed ad. proprias Fortunas claudicant, Interim, Cautio ante omnia adhibenda, vt Impetum Animi, & Alacrita- tem nimiam cohibeamus; ne multa fciendo, ad nos mul- tis immifcendum, feramur. Infelix enim quiddam eft, & temerarium, Polypragmo[yne. ltaque ifta; quam | comparandam przcipimus, Norztie Rerum 47 Per[ona- rum Varictas, hüc randem redit, vt & Rerum, quas (ufci- pimus, & Hominum, quorum operà vtimur, magis cum iudicio Delectum faciamus; vnde cuncta; & magis dex- ttà, & magis tuto, difponere & adminiftrarefciamus. Notitiam aliorum ícquitur Notitia $ui. Etenim non minor Diligentia adhibenda eft, fed maior potius, vt nos deNobis ipfis, quam de Alijs, veré & accuraté informe- mus. Quippe ciim Oraculum illud, No/ce zezpfum, non rantüm fit Canon Prudefitiz Vniuerfalis, fed & in Po- litici; przcipuum locum habeat. Optimé enim Homi- nes monet S. lacobus ; Ew», qui evultum in Speculo. con- Jfiderauit ,obliuifci tamen illico, qualis fuerit ; Vt omnino frequenti infpe&tionefit opus. Idquetenet etiam " Po- iticts : ET tu » [rom —— — —— Lisz&8 Oc r2vv s. s liticit: Scd Speculaícilicet funt. diuerfa: Nam Speculum Diuinumjn quonos contueri debemus,eft Verbum Dci; Speculum autemPoliticum, non aliud eít,quam Status Re- rum, & Temporum, in quibus viuimus. Examen igitur accuratum, nec quale effe folet, Sui nimiüm Amantis, inftituendum eft Homini, de Proprijs Facultatibus irtutibus & Adminiculi: ; necnon de Defe- &ibus, Inbabilitatibus, & Ob[laculis ; Ya rationem fubdu- cendo, vt hzc perpetuó in maius; Illa autem, mino- ris potilis, quam reucrà funt, eftimentur. Ex huiuf- modi autem Examine, in Confiderationem veniant, qua fequuntur. " Prima Confideratio fit, quomodo alicui Homini, Mo- ribufque & Naturz fuz, cum Temporibus conueniat ; ux fi inuenta fuerint congrua, ominibus in Rebus, ma- gis liberé & foluté agere, & fuo Ingenio vti liccat ; fin fit aliqua Antipathia, tum demüm in Vniuerfo Vita Curíü, magis cauté & tecté eft incedendum ; mináf- quein Publico verfandum. Sic Tibetius fecit, qui Mo- rum fuorum fibi confcius, cum Seculo fuo, non opti- mé conuenientium, Ludos publicos nunquàm fpecta- uit ; Quinetiàm per duodecim continuos Annos poflre- mos, hunquàm in Senatum venit; vbi contrà, Augu- ftus perpetuo in Oculis Hominum vixit; quod & Ta- citus obíeruat; A/ia Tiberio Morum Via. Eadem & Peri- cisratiiofuit. — ^ — : | : Secunda fit Confideratio , quomodo alicui conue- niat, cum Profeffionibu: 49" Generibw Vite, quz in vfu & pretio funt; quorumque fibi dele&us.| fit faciea- . dus; vt fiiam decretum non fit de GewereV ite, maxime , & Ingenio fuo congruum fumat ; fin iam pri- démid Genur Vitz, ad quod minüs à Naturà factus cft, fuerit iugreffus, fub primáà Occafione fe fubducar, & no- uam Conditionem arripiat. Id quodà Valentino Bor- già videmus fastum, ad Vitam Sacetdotalem à Patre in- T nutrito, 4if ^ 22 "De Augmentis Scientiarum.» nutrito, quam tamen poftca ciurauit, fuo obfecutus In- genio, & Vitz Militari fe applicuit : Quanquàm Prin- cipatu quc ac Sacerdotio indignus, ctm vtrunque Homo P«flilens dchoneftauerit. Tertia fit. (Confideratio , quomodo fe habeat quis, comparatus ad /Equales & ZEmulos fu0s ;. quos verifi- mile fit eum habiturum in Fortunà fuà Competitores ; eumque Vite Curfum teneat, in quo maxima inuenia- tur Virorum Egregiorum Solitudo; atque in quo pro- babile fit, feipfum, inter cateros, maxim poffe eni- tere. Id quod à C. Czfarefactum eft; qui ab initio Ora- torfuit, & Cauffas egit; & in Togà potiffimum verfa- batur:Cüm veró vidiffet, Ciceronem,Hortenfium,Catulum, cloquentie glorià excellere ; Rebus veró Bellicis clarum admodüm neminem, prater Pompeium; deftitit ab In- ccepto, & Potenti illi Ciuili, multüm Valedicere iu- bens, tranftulitfe ad Artes Militares, & Imperatorias; Ex quibus fummum Rerum Faftigium confcendit. Quarta fit Confideratio, vt Natura: fuze,& Ingehij Rati- onem, habeat quis, in deligendis Amicis, ac. Neceffarijs : Siquidém diuerfis, diuerfum Genus Amicorwm conue- nit ; Álijs Solenne, & Taciturnum ; Alijs Audax, & Ia- &abundum ; & compluraidgenus. Certé notatu dig- num cft, quales fuerint 4mici Iulij Cafaris ( Antonius, Hirtius, Panfa, Oppius, Balbus, Dolabella, Pollio, rcli- qui:) Illi fcilicet iurare folebant; Ira eviuente Cafare mo- riar ; Infinitum ftudium erga Cafarem pra fe ferentes ; Erga omnes alios Árrogantes & Contemptores: Fue- runtdue Homines, in INcgotijs gerendis, 1mpigri ; Fa- mà; & Exiftimatione, Mediocres. Quinta fit Confíderatio, vt caueat quis fibi ab Exem- pl ; neque ad Imitationem Aliorum fe inepté compo- nat; quafi quod alijs fuerit peruium, ctiàm fibi pa- terc neceffe fit ; neutiquàm fecum reputans, quantüm. fortaís ? interfuerit, inter fuum, & Illorum, quos ad Ex- emplum ENT m — M Lissz& Ocravvs. | 423 GEODPUOa EON toca Lodi CUTE emplum fibi delegit, Ingenium ec Mores. In quem Er- rorem maaifeftó incidit Pompeius, qui, vt Cicero fcrip- tum reliquit, toties folitus erat dicere; $5/la poruit, ego non petero? Quà ih re, vehementer fibi impofuir, cüm Ingenium, & Rationes Agendi Syllz, à Suis, Toto Celo (vtaiunt) diffarent : Cum Alter Ferox effet, Violentus, quíque Fa&um in omnibus vrgeret ; Alter Grauis, Lc- gum Mcmor, omniaque ad Maieltatern. & Famam componens; vnde longé minüs erat, ad. perficienda quz cogitàrat, efficax & validus. Sunt & alie huius ge- neris Pr«ceptioues ; verüm ha ad Exermplumreliquarum fufficient. | Neque vetro, Noffe feipfum, Homini fufficit ; fed in- eunda ctiàm cft Ratio fecum, quomodo fe O/Zeztare, Declarare, denique F/ettere fé 4? EffingereJcommodé & adentér, poffit. Ad Offentandwn fe quod attinet, ni- Llaidemas víuvenircfrequentius, quam vt-qui Virtu- tis Habitu fit Inferior, Specie Virtutis externà fit potior. Non paruaigitur cft Prudentia Prarogatiua, fi quis Ar- te quádám, & decoré, Specimen fui apud alios exhibe- Ye poffit ; Z'irtutes fuas, Merita, atque Fortunam euiàm, (quod fine Arrogantià, aut Faftidio ficri poffit) com- mode offentando ;, ConwA, Vitia, Defettus, Infortunia & Dedecora, artificiosé occultando ; Illis immorans, eaf- que veluti ad Lumen obuertens ; His fubterfugia qua- rens, aut apté ca interpretando eluens; & Similia. Ita- que, deMutiano, Viro fui Temporis prudentiflimo, & ad Res gerendas impigerrimo, Tacitus ; Ornium, qua dixerat, feceratque, Arte quadam O flentatór. Indiget cer- té Reshzc Arte nonnullà, ne Tedium, & Contemp- tum pariat : Ita tamen, vt Offentatio quzpiam, licet. vf- que ad Vanitatis primum gradum, vitium fit potiàs in E- thici, quam in Politicir. Sicut enim dici folet de Calum. nià ; Audaétér calumniare, femper aliquid beret : Sic dici polfit dc Iactantià, ( nifi plané deformis fuerit & ridicu- | : ; la;) - «De tugmentis "ScienttAruno la;) :Audatkér te vendita, femper aliquid. beret. Haxebit certé apud Populum, licet Prudentiores fubrideant. Ita- quc Exiftimatio parta apud Plurimos, Paucorum Fafti- dium abundé compenfabit. Quod fi ifta, de quà loqui- mur, Sui O[fentatio, decentér, & cum Iudicio, regatur ; Exempligratià; Si natiuum quendam Pe&oris Cando- rem, & Ingenuitatem prz fe ferat; Auc fi illistempori- bus adhibeatur, vel cm Pericula circunftent (vtapud Viros Militares in Bellis; ) vel cm alij Inuidià flagrent; Aut fi Verba, qua ad laudes proprias pertinent, tan- quàm Aliud Agenti, excidiffe videantur, minimedue vel ferio, vel prolixé nimis, ijs infiftatur ; Autfiita quis Íc]audibus honeflet, vt fimul etiàm Cenfüuris & Iocis erga fe non abftineat ; Aut fi deniquc hoc facit, non (ponte, fed tanquàm laceffitus, & aliorum Infolentijs & Contumelijs prouocatus : non paruum certé hzc Res Exiflimationi Hominis Cumulum adijcit. Neque fané exiguus eft corum Numerus, qui , cüm: Natura fint magis folidi, & minime ventofi; atquc proptereà hàc Arte, Honori fuo velificandi, careant; Modera- tionis fuz, nonnullà cum 'Dignitatis iacturà; dant cenas... «ils | " Verum huiufmodi Offentationem -virtutit, vcanque aliquis infirmiore iudicio, & nimium fortaflé Eshicur, improbaucrit ; illud nemo negárit, dandam faltem effe Operam, vt Virtus per Incuriam, iufto fuo pretio non fraudctur, & minoris, quam reuerà efl, zftimetur. Hxc vcró, in Virtute aftimandá , pretij Diminutio, tribus modis folet contingere : Primo, quandó quis, in Rebus gerendis,fe, & i iie Íuam,offert & obtrudit, non vo- catus, aut acceríitus : Huiufmodi enim officijs, Remu- nerationis loco effe folet, f1 non repudientur. Secundo; quandó quisin principio Rei gerenda; viribus fuis ni- miüm abutitur ; & quod fensim erat przftandum, vno Ipetu cffundit; Id quod Rebus bene adminiflratis; I LiseR Ocrcravvs. prreproperam conciliat Gratiam, in fine autem Satieta- tem inducit. Tertio,quandó quis Virtutis fuz fructum, in Laudibus, Plaufu, Honore, Gratià, fibi prabitis, ni- mis citó, & lcuitér fentit, atque in ijs fibi complacct; de uo prudens babetur Monitum ; Case ne infuetus rebus maioribus cvidearre ft bec te res parua, ffcuti magna, delettat. | Defééiuum enimueró fedula Occultatio,minoris haud- | quaquàm momentieft, quam Prtutum Prüdens, & Ar- uficiofa O[fentatio. Deiectus autem occultantur, & la- tent maxime, triplici quàdam Induftrià, & quafi tribus : Latebris ; Cautione ; Pratextu ; & Confidentid. Cautionem dicimus, quandó ijs Rebus prudentérabftinemus, qui- bus Pares non fumus: Vbi contra; Ingenia Audacula, & Inquieta, fe facilé ingerunt, fine Iudicio, Rebusqui- bus noninfücuérunt; & proinde Defectus fuos propri- os publicanr, & quafi proclamant. Prezextum dicimus, . cüm fagacitér, & prudenter, viam nobis fternimus & munimus, quà benigna & commoda, dc Vitis, & De- | fétibut noftris, fiat Interpretatio ; quafi aliunde pro- uenientibus, aut alio tendentibus, quam vulgó exiftima- tur. Etenim,deLatebris Vitiorum non male Pocta ; | Sepe latet Vitium proximitate Boni. Quar, fi quem Defcétum, in nobis ipfis perceperimus, . opera danda, vt Perfonam! & Pratextum, Virtutis frgi tims mutuemur, fub cuius vmbrá lateat. Verbi gratiá, : Tardo Grauitas pratexenda, Ignauo Lenitar, & fic dc cateris. Illud euàm vtile probabilem aliquam Cauffam ! ebtendere, & in Vulgus fpargere, quà adducti, vlti- mas vites noftras, promere rcfugiamus ; vt quod Noz poffimus, Nolle videamur. Quod ad Confidentiam attinet, Impudens certe eft Remedium, fed tamen certiffimum aique efficaciffimum ; Nempe, vt quis ea omninà con- cemnere, & vilipendere fc profiteatur, qua reueràaffc. ui non poffit: Mercatorum Prudentium More, qui- bus folenne cft, & proprium, vt Pretium Mercium íua- Iii rum [.- 415 /De Zugmentis Scientiarum.» rum attollant, Aliorum deprimant. Eft tamea & aliud. Confidentie Genus, hoc ipfo impudentius; Nimirüm, perfrictà fronte, Defetfw fuos ciam Opinioni obtru- dere, & venditare; quafi in ijs, quibus maximé de- ftirnitur, fe eminere credat; Atque vt hocfacilius ca- teris imponat, fe in ijs Rebus, quibus reuerà pluri- mum pollet, fingat diffidentem ; Quemadmodüm fieri videmus in Poctis ; Poetà enim Carmina fua recitante, fi vnum aliquem Verficulum, non admodüm dixeris | probandum, audias illico ; Aeque bic Verfus, pluris mibi con[Hitit, quam. reliquorum Plurimi. "Tum vero alium quempiam Verfum adducet, quafi fibi fufpectum, & de co, quid putes, fcifcitabitur, quem fatis. nórir; inter plurimos effe optimum, & cenfurz: minime obnoxi- |. um. Ánte omnia veró, ad' hoc, quod nuncagitur ; vt. | | fcilicet, Specimen füi quis'edat coram alijs illuftre, & Ius. |. | fuum in omnibus retineat, nil magis intereffe iudico, | quàm nequis per nimiam'fuam Natura Bonitatem, & Suauitatem, fe exarmet, & Iniurijs & Contumclijs.ex-- ponat: Quin potiüs in omnibus; aliquos Animi Liberi, & Generofi,& non Aculéi minus, quam Mellis, intrafe | geftantis,Igniculos,fübinde emittat.Qua quidé munita ViteRatio,vnà cum prompto & parato,adíc à Cótume- lijs vindicandum, Animo, Aliquib' ex Accidente impo- | nitur,& Neceffitate quádá incuitabili;propter aliquid in- | fixàiin Perfona;aut Fortüná fuà: veluti fiin Deformibus, | & Spurijs,& Ignominia aliqua mulétatit,vnde huiufmodi | Homines/fi Virtus non defit,fclices plerunqueeuadunt. Quod vero, ad fe Declarandum attinet ; Id alia Res , omnino efl, ab O/fentatione fui, de quà diximus. :INcque cnim ad Virtutes, aut Defethu Hominum, refertur ; fed ad Aéfiones Vite Particulares. Quin Parte, nibilinue- nitur magis Politicum, quam vt Mediocritas quadam fcrüctur, prudens & fana; in Senfa Animi, circa ACtio- nes Paraculares, Aperiendo, aut Recondendo. . Licet | enim, | '| militéridem infimulat ; Ore probo, Animo iguerecundo :) |; tibus, & Medijs, operatur, Res fit & vtilis, & mirabilis ; , tamen non raró euenit, vt (quod dicitur) Difizmulatio | Brrores pariat, qui Difsimulatorem ipfum illaqueant,. Nam , & indiflimulantér, Fines quos peterent, palàm proferre ; non dubitaffe. Sic L. Sylla manifefto prz fe tulit,$2,0/5- . fi audiamus quid Cicero de illo przdicet.. Alter ( Czfa- | quidem, quos nominauimus, profpera omnia confecuti | funt; Pompeiuscontrà, quiad eofdem tendebat Fines, L:isi*& Ocravvs. enim, profunda Taciturnitas, & Confiliorum Occulta- tuio,& is Rerum gerendarum Modus,qui Omnia Ccecis, & (vtModernz Lingua potius loquuntur) Surdis Ar- videmusVirosPoliticosymaximé omniüinfigncs libere nes Mortales, cvel felices vel infelices ficri cupere prout fibi effent, vel Amici, vel Inimici. Sic Czfar, cüm primüm profc&us eft in Gallias, nil veritus eft profiteri ; Seralle primum effe in villà ob(curá,quam Secundum Rome. ldem Cxfar, cepto iam Bello, Diffimulatorem minimé cgit, rem innuens ) zom recu[at, [ed quodammodo po[lulat, cot (evt efl) frc appelletur D'yranmut. Similitér videmus;in E- iftolà quàdam Ciceronis ad Atticum, quam minime fucrit Auguftus Czfar. Diffimulator ; qui in ipfo in- greffu ad Res gerendas, cüm adhuc Senatui effet in De- licijs, folitus tamen erat, in Concionibus apud Popu- lum, iurare, illà Formulà ; JI: Parentis Honores confequi liceat. Ylud autem, non minus quiddam erat, quam ip- Ía Tyrannis. Verum cft, ad Inuidiam paululüm leni- endam, folitum eum fimul, ad Statuam Iulij Cararis, quz in Roftris pofita erat, manum protendere. Homi- nes autem ridebant, & plaudebant, & admirabantur, & iater fc ita loquebantur; Quid Poc eff? ulis Adolefcens ? Sedtamen nihil Malitiz in co fufpicabantur, qui tam :candidé & ingenue, quod fentiret, loqueretur. Et ifti fcd Vijs magis vmbrofis & obfcuris (ficut Tacitus de «o loquitur ; Occultor, gon melior : Atque Saluftius fi. Iiiz id 417 428 Hk "De Zugmentis Scientiarum, id prorsüs agebat, & innumeris Technis moliebatur, vt Cupiditates fuas,& Ambitionem altérecondendojin- terim Rempub. in Anarchiam & Confufronem redige- ret ; quo illa fe neceffario in Sinus eius conijceret ; At- quc hoc pa&to, fumma Rerum ad eum deferretur, quafi iuuitum & renitentem. Cum vero hoc fe putaret con- Ícquutum, fa&us Coníül folus (quod nunquàm cui- quam contigiffec) nihilo plus ad Fines fuos proficie- bat ; cb quod, ctiàm illi, qui proculdubio eum fuiffent adiuturi, quid vellet non perciperent. Adeó vrrandém coactus fit, tritam & vulgarem inire viam ; vt fcilicet, praetextu fe Czcfari opponendi, Arma & Exercitum com- parare. Adeo lenta, Cafibus obnoxia, & plerunquein- felicia folenteffe ea Confilia, que profundà Diffzmula- tione obteguntur ! Quà de rc, idem fenfiffe videtur Taci- tus, cüm | Szmulationis Artificia, tanquàm Inferioris Subícllij Prudentiam; conftituit, pre Artibus Politici : Illam Tiberio, has vero Augufto Carfari attribuens. Ete- nim, dc Liuià verba faciens, fic loquitur; Quod fuiffet illa, cum Artibus Mariti, «7 Simnlatione Filij, bend. com- pofita. Quod ad Animum F/ecfendum, & Effingendum atti- nct; Totis viribus certé incumbendum, vt. Animus reddaturOccafionibus &Opportunitatibus obfequens, neque vllo modo, erga eas, durus aut renitens. Neque enim maius fucrit Impedimentum, ad Res gerendas, aut Fortunas Hominum conílituendas, quam illud ; ldem manebat, neque idem decebat ; videlicct, Cüm Homi- nes ijdem fint, & Naturà fuà vtantur, poftquàm Occa- fiones fc mutauerint. Bené itaque Liuiuscüm Catonem Maiorem introducit, tanquàm Fortunz fux Archite- &um pcritiffimum, illud fubiungit; quod ci fuerit In- genium Verfatile. Atque hinc fit, quod Ingenia Grauia & Solennia, & Mutare Nefcia, plus plerunque habeant Diguitatis, quam Felicitatis. Hoc veró Vitium, in ali- quibus Lisrzg Occravvsi quibusà Natura penitüs infitum cft, qui fuopte Ingc- nio funt, 77/coff, & Nodofr, & ad Verfandum incepti. At in Alijs Coz(ietudine obtinuit (qua e(t altera Natura) atque Opinione quàdam (quz in Animos Hominum facilé obrepit; ) vt minime mutandam fibi putent Re- rum gerendarum Rationem , quam prius bonam & rofpcram fint experti. Prudentér enim obferuar Mac- ciaucllus in Fabio Maximo, quod PrifZinwn. fun 4 inueteratum, Cunétandi, «7 Belli trabendi, morem, reti- sere mordicus cvoluerit , cium Natura Belli effet alia , 47 aeriora. po[Lularet. Confilia. 1n Alijs porro, idem Vi- tium cx Inopià ludicij pregignitur; ctm. Homines Periodos Rerum. & .A&ionum, non tempeftiué dif- cernant; fed tum demüin fe. vertant, poftquàm Op- portunitas iam clapía fit : Tale. quidpiam in Athe- nienfibus fuis, redarguit. Demofthencs, Eos, aiens efle, Ru[Licus fimiles, qui im Ludo Gladiatorio fe proban- tes, femper po[? plagam acceptam, in. eam Partem amuni- endam Scutum iransférint y. quá percuftà funt ,. uon. pri- is. Inalijsrursus, hocipfum centingit, quia operam, in vià cà, quam femel ingreffi funt, collocatam, perde- rc grauantur, nec receptui caneje/fciunt ; Sed potiüs fc Occafionibus fuperiores fóres(Conftanuà fuà, confi- | dunt. Verüm ifta Animi 7Vifcoftas, & Renitentia, à quacunque illa tandem, Radice pullulàrit, Rebus ge- rendis, & Fortgnz Hominum, cíE damnofiffima : Ni- hílque magis Politicum, quam Animi Rotas reddere; cum Rotis Fortunz, Concentticas, & fimul Volubiles. Atque de Pr«ceptis duobus Summarijs, citca Fortune Ar- chite£turam, hactenus. Pracepta autem $parfa haud pau- ca funt; Nos tamen perpauca dcligemus, pro modo Exempli. | - | Primum Preceptum e(t; Faber Foriune, Amulfe fuà perité vtatur, eamque rit? applicct ; Hoc cft, Animum affucfaciat, vct Rerum omnium Pretium & valorem zftimet, 429 A apte tego eiu o i RHENRNEEUETPINIEUNZGEZAEICOONINENIOSENCIACNDOESRICSX UU Om "De Zlugmentis Scientiarum.» zítimet, prout ad Fortunam & Fines fuos, magis aut minüs, conducant ; Hocquecurerfedulo, non perfun- &orié. Mira enim Res, fed verifhima; Inaeniuntur plurimi, quorum Mentis Pars Logica ( fiita loquili- cet) cftbona, Matheinatica, peflitna ; videlicet, Qui de Rerum Confequentijs faus firmitériudicant ; de Pretijs vero, imperitiflime, Hinc fit, vc Alij, priuata & fecreta cum Principibus Collequia, Alij, Auras Populares, tan- quàm Magna adepti, admirentur ; cüm fit vcranque fe- penumero Res, & Inuidià & Periculo plena: Alij au- tem Res metiuntur ex Difficultate, atque operà fuà'in eis impensà: Fieri oportere exiftimantes, vt qdanttitii moucrint, tantüm etiam promouerint: Sicut Czrfarde | Catone Vticenfi, veluti per Ironiam, dixir; Narrando quam laboriofus fuerit & affiduus, & quafi indefati- cabilis, nequetamen miultüm ad Rem ; Omnia (inquit) magno [Pudio agebat Hincetiá illud accidit, ve Homines (apiüs feipfos fallant ; qui fi Magni alicuius, aut Hono- rati viri operà vtantüt, fibi omnia profpera promittant ; cüm illud verum fit] nón grandiffima quique Inftra- menta, fed aptiffimá, citius & felicius Opus quodque | perficere. Atquead Müthematicam veram Animi infor- | mándam, opera pretiüm eft, illud inprimis noffe, & | | defcriptum habere; quid ad cuiufque Fortunam con- (tituendam & promoüendam Primum ftatüi debeat; quid Secundum, & fic deinceps » Primo loco, Emenda- tionem Animi pono ; Animi emm Tmpedimenta, & Nodos tollendo & complanando, citius viam Fortunzaperu- | ctis, quam Fortunz Auxilijs, Aim Impedimentaluftu- leris. Secundo loco, Opes pono, & Pectiniam; Cuam | fummoloco plurimifortafsé collocaucrint, cüm tanti | fitad omniavsüs. Verüm, eam Opinionem, fimilem ob Cauffam abiudico, atque Macciauellus fecit, in alià te, non multüm ab cá difctepante. Cüm enim veuss fü- érit Sententia,Pecuriam effe Neruos Bell , Yllecontrà,non alios LGiszgR Oc ravvs. Fortium & Militarium , Eodem prorsus modo, vere al- Ícri poflit; Neruos Fortune, non effe Pecuniam, fed po- tiüs Azimi Vires ; Iogenium, Fortitudinem, Audaciam, Conflaatiam, Moderationem, Induftriam, & fimilia. Teitio loco, colloco Fazam & Exi[lünationenm , Eó ma- gis, quod 1lla, /£ítus quofdam habeant, & "Tempora; quibus f1 non opportuné vtaris, difficile erit rem, in in- tegrum reflituere.. Ardua enim. Res, Famam przcipi- tantem retroucrterc. Poílremo loco; pono Honores, ad |. quos certé facilior Aditus;per vnumquodque cx illis tri- bus, multo magis per Omnia coniuncta datur ; quam fi ' ab. Honoribu: aufpiceris, & deinde ad reliqua perrexeris. . Verümy vt in Ordine Rerum feruando;haud parum eft momenti ; ita non multo minus, in feruando Ordine . Temporis ; Cuius perturbatio :c frequentiffimé pecca- tur; dum ad Fines tum properatur, quando Initia eflent curanda; Atque, dum ad maxima quzquce fubitó aduo- lamus, quz in:medio pofita funt, temere tranfilientes. Ac illud re&é precipitur;: Quod muacn[Lat, agamur. Secundum Praceptum cft, vt cauceamus, ne Animi quàdam Magnitudine, & Pra:fidentià, ad magis Ardua, quam par cít, feramur ; neue in aducríum Fluuij re- migemus. Optimum enim Confilium circa Fortunas Hominum, | ooo Fatis accede, Deifque. Circumfpiciamus in omnes Partes, & obferuemus quà Res pateant,quà claula: & obftructe (int, quà procliues, 'quàarduz, neque viribus noftris, vbi non patet Aditus commodus, abutamur. Hoc fi fecerimus, & à Repulsà nos immunes przftabimus ; & in: INcgoujs fingulis nimis dit non hzrebimus ; & Moderauonis Laudcin reportabimus;& pauciores offendemus;& deniquc Feli- citatisOpinionem acquiremus;dum quz fpontefortafsé eücntura faiffenty:noltrae Induftriz: accepta ferentur. Sm Tertium — T^ alios effe Neruos Belli affeuit, quam Neruos F'irortm 431 De Iugmentis Scientiarum.» Tertium Preceptuin, cum proximé przcedente non- nihil pugnare videre poffit ; Licet probé intellectum, minime. Illud huiufmodi eft ; Vt Occaftones non fem- pér expe&temus, fed eas quandoque prouocemus, & ducamus. Quod etiàm innuit Demofthenes, Magni- loquentià quadam. Er quemadmodum receptum eft, Vt Exercitum ducat Imperator ; fic à cordatis Viris, ves ipfe ducende, «vt qu« ipfis videmur, ea gerantur ; 9 mon ápfi perfequi Euentus tantiim. cogantur. Exenim, fi diligenter attendamus, duas obíeruabimus , eafque difcrepantes Species, corum, qui Rebus gerendis, & Negotijs tra- &andis, pares abcantur.. Alij fiquidém Occaftonibus | commodé fciunt vti, fed nihil exfe moliuntur, aut ex- cogitant ; Alij toti funt in machinando, qui Occafio- nes, quz opportuné incidunt, non arripiunt. Harum Facultatum altera, alteri non coniuncta,manca omnino & imperfecta cenfenda eft. Quartum elt Praceptum; Vt nihil fufcipiamusjin quo neceffe fit, Temporis plurimum infumere: verüm vt Verficulus ille Aurem femper vellicet ; | Sed fugit interea, fügit irreparabile Tempu. Neque alia fubeft Cauffa;cur ij, qui Profeflionibus labo- riofisjaut Rebus fimilibus,fe addixerunt; veluti Iurecon- fulti,Oratores, Theologi doctiores,Librorum Scriptores, & huiufmodi ; in Fortunà fuà conftituendá, & promo- uendà, minüs fint folertes; quàm quod Tempore, (ali- |. às fcilicecinfumpto,) indigent ad Particularia pernof- cenda ; Opportunitates captandas ;; & Machinas, qua ad Fortunam fuam fpcc&tent, comminifcendas & medi- tandas.. Quinetiàm, in Aulis Principum, & Rebufpub. cos reperias, & ad Fortunam fuam promouendam, & ad aliorum inuadendam, maxime efficaces, qui nullo | publico Munerefunguntur ; fed in hoc, de quoloqui- mur, Aimnbitu Vite, perpetuó occupantur, Quintum eft Praeceptum; Vt Naturam quodammodo imitc- r1 LiQ:srtR Occravvs. imitemur, quz pibil facit fruflrá. 1d quod fa&u non crit admodüm difficile, fi Negoria noftra omnium gene- rum, perité commifceamus & contexamus. In fingulis enim Actionibus, ita Animus eft inftituendus & pra- arandus, atque Intentiones nottrz aliz alijs fubfter- nendz, & fubordinaudz ; Vt fi, in aliquà re, Voti com- potes, in. 3znmo Grau, fieri non poffimus, in Secundo tamen liceat confiftere ; imó velin Terzio : Quod fi, nec in eliqua omnino Parte Rei bxrere aut confitlere poffi- mus, tum veró ad alium quempiam (przter deftina- tum) Finem, Operam impenfam fle&tamus: Sin nec in Prefenti, aliquem Fructum demetere queamus, faltém aliquid ex eà extrahamus,quod in Futurum profit: Si ve- ró nihil $o//Z, necin Prefenti, nec in Futuro indc elicere detur, fatagamus faltém, vt aliquid ExifZimationi no- ftrz indeaccrefcat: & alia id genus : Raones femper à nobis ipfis exigendo, quibus conftet, nos Fru&tüs ali- quid, plus minus, ex fingulis A&ionibus, & Confilijs noftris petcepiffe ; Neque vllo modo permittendo, vt tanquàm confüfi ac confternati Animum illicó def- pondeamus, fiforté Scopum Principalem non licuerit : attingere. Nihil enim minüs conuenit Viro Politico, uam vni Rei, vnicé effe igtentum.. Qui cnim hoc fa- cit, Occafionum innumerarum iacturà mulctabitur, qua Rebus agendis ex obliquo interuenire folent: Quzquce fortafsé magis fuerint Mut & commodz ad alia, quz pofteà vfui futurz finr, quam ad ea, quz in manibus habeamus. Ideoquebené calleamusillam Re- gulam ; Hec oportet facere,07 illa non omittere. Sextum eft Praeceptum ; Vt nos Rei alicui nimis per- emptorié non aftringamus; quanquàm Cafui videa- tur, primo intuitu, minüs obnoxia; Sed fempér habea- mus, vel Feneflram apertam ad Euolandum ; vel Pofli- cum aliquodfecretum, ad Redeundum. " Sepimum Preceptum, eft Antiquum illud Biantis; Kkk modo 43 * — AMNEEENNEIME, CEMEDUNE LO TAEEWEHMUANMU M T UU WVLTEA Ta Eae RTT RT Tq ROT U TP TRU NUNT euet oc oM eMe 434 "De Zlugmentis Scientiarum. o modó non ad Perfidiam, fed ad Cautionem, & Mode- rationem, adhibeatur : Ez eimes tanquam Inimicus fütu. rui, € Oderis tanquàm Amaturii. Nam Vrlitates quaf- que, mirum in Modum, prodit.& corrumpit, f1 quis nimiüm fe immerfcrit, Amicitijs infdicibus ; molcftis & turbidis Odijs ; aut Puerilibus & futilibus ZEmula- tionibus. Hzc Exempli loco, circa Doctrinam de Ambitu Vite fafficient : Illud enim Hominibus in Memoriam fubin- de reducendum eft, longé abeffe, vt Adumbratio- nes iftz, quibus vrtimur in Defiderats, loco iuftorum Tractatuum ponantur; Sed fint folummodo tan- quàm Scheda aut Fimbriz, cx quibus, de Tclà integrá, iudicium fieti poffit. Neque rursus ita defipimus,vt For- tunam, ab[que tanto, quantum diximus, molimine, mi- nimé parari afferamus. Probé enim nouimus, eam tan- quàm fpongein gremium aliquorum defuere: Alij au- tem cam, Diligentià folà & Affiduitate (cautione non- nullà afpersà) abíque Arte multà aut operosà, adipif- | cuntur : Verümficut Cicero, Otatorem Perfectum de- .pingens,non id vult, vt Caufidici finculi tales cffe de- beant, auc poffint : Ác rursus, ficut in Principe aur Au- lico defcribendo (quod nonnulli tractandum fufcepe- runt) Modulus cffingitur, pforsüs fecundum Artis Per- fe&tionem,non autem fecundum Practicam vulgatam : Idem & nosin Politico inflruendo prafüitimus : Politico (inquam) quoad Fortunam propriam. Enimueró, illud vtique monendum, Praecepta, qux circa hanc rem, delegimus & propofuimus, omnia, ex genere corum efle, qua Bone Artes vocantur. Quod enim ad Malas Artes attinet ; Si quis Macciauello fe de- dericin Difciplinam, qui przcipit; Pzrtutem ipfam non magnoperé curandam, [ed tantium Speciem eius, in publicum ever[am : quia Virtutis Famac? Opinio Homini adiumento fit, virtu ipfa Impedimento; Quique alio loco praci- pit; ims PE coena vC C USSRPHCONE CON ESNCOITUe INTU T QRPUNNNENENFSEENSDE T :- CNIMECGC.OUDEINEN LiÀisrR Ocravvs. pit ;/: Homo Politicus illud tauquàm Fundamentum Pru. dentis fue fabflernat ; quod prefupponat, Homines uonve- £e, nec tutó, ad ea, que cvolumut, flecti aut adduci poffe, praeterquám | folo metu; ideoque det operam, evt omnes, quantum in £ eff , Obnoxij fint, atque in. Periculis, Q9. An- gu[Lis con[Hituti; Ita vt Politicus fuus, videatur cffe, quod Itali dicunt, Seminpator Spinarum : Aut fi quis Áxióma illud, quod à Cicerone citatur, ample&i velit; Cada: Amici, dummodo Inimici intercidant ; Sicut Triumuiri fe- cerunt, qui Inimicorum Interitum, Amiciílimorum ex- itio redimcbant : Aut f1quis L. Catiline Imitator effe vclit, vc Rerumpub. Incendiarius fiat & Perturbator, quó mdliüs in Aquis turbidis pifcari, & Fortunam fü- am cxpedirc poffit ; Ego, (inquit) f£ im Fortuaie meis In- cendium fit excitatum, id non Aquá, [ed Ruina refHinguam : Aut fiquisillud Lyfandri ad fe transferat, qui dicere fo- lebat; Pueros Placemts, cviros Periurüs alliciendos ; Cum alijs eiufdem Farinz prauis, ac perniciofis Dog- matibus; Quorum ( vt fit in cateris rebus omnibus) maior eft Numerus, quam redtorum & fanorum; Si quis (inquam) huiufmodi inquinatà Prudentià dde- &etur; non ierim inficias, eum (quandoquidein Le- gibus Charitatis & virtutisomnibus feipfum folutum, Fortune folummodó mancipàrit) poffe, maiore com- peadio, & celeriüs, Fortunam Íuam promouere. Fit veró in i4, quemadmodüm & in cziz, vt Iter brcuius, fit foedius & coenofius ; neque fané, vt per Viam mclio- rem quis incedat, multà circuitionc opus clt. Tantum vero abefl, vt Homines ad huiufmodi Are; (Prauas Ícapplicare oporteat, vt potiüs fané, (fi modo fint apud fe, feque fuftinere valeant, neque Ambitionis Turbine & Procellà in aduerfum rapiantur) antc Ocu. los proponcre debeant ; non folum Mundi Chorogra- phiam generalem illam, quod Omzia fim; V anitas, Q9 cyexatio Spirits ; verum etiàm & illam magis fpecia- Kk lem ; "put quedes Lee ———-— De Zligmentis Scientiarum lem ; vidclicet, Quod ipfum Effe, feiuactum à Bené Effe, Maledictionis loco fit ; & quo grandius fit E//z, có ma- ior fir Maledictio : Quodque, ampliffimum Virtus Pramium, fit ipfa Virtus; Quemadmodum & vlü- mum Viuj Supplicium eft Vitium ipfum; ficutegregié | Poeta ; Sue vobis, que dignaViri, pro. Laudibus iflis Premiapo[ferear [olui? Pulcherrima primum Dij More[que dabunt coeftri. Et econtrà, non minus vere ille de Sceleratis, 4£que eum evleifceutur Mores fii. Cuinetiàm, Mortales.dum in om- nes Partes, Cogitationes fuas agitant, & diffundunt, vt Fortunis fuis re&té profpectum atque confülrum fit, in- terim in medijs illis Animi Tranfcurfibus, ad Diuina Iudicia, & Prouidentiam zternam, oculos attollere de- | bent; quz Íxpiffimé Impiorum Machinationes, & Confilia Praua, licer profunda, fübuertit, & ad nihilum redigit; fecundum illud Scriptarz ; Cogcepit. Iniquita- tein, C7 pariet Vanitatem. Ymo, etfi Iniutijs, & Malre Ar- tibut, abftineant; Attamen hac iugis, & irrequieta An- helatio ad Ardua Fortunz, abfque Ceffatione, & quai fine Sabbato, Tributum Temporis noftri Dco debitum minimé foluit: Qui, vt videre eft, Facultatum noltra- rum Decimas, Tempotisautem Scptimas exigit, & fibi fcponit. Quorsüm enim fuerit, Os gercre in Coeli fub- limia ere&um ; Mentem veró humi proftratam, & Pul- uerem iaftar Serpentis comedentem ? Quod etiàm Eth- nicos non fugit ; Atque affigit bumo Diuine Particulam Aura, Quod fiin hoc fibiquifquam adblandiatur, quod For- tunàfuà, vccunque eam Malisartibus obtinuerit; rect? vti decreuerit; ficut de Augufto Carfare, & Septimio Se- ucro, folitum erat dici ; Deluiffe illos aur umquam Nafci, autmaquam Mori : 'Tantain Ámbitu Fortuna fuz pa- tràrunc Mala; tanta rursüs, Summa adepri, contulerunt Bona ; Lisczg Ocravvs. Boza; intelligat nihilominüs,hanc Malorum per Bona e] Compenfationem, poft Factum probari ; Confilium autem huiufmodi merito damnari. Abs re poftremó nobis non fuerit, in Curfu ifto incitato, & feruido, veríus Fortunam noftram, Frigidam paulifper afperge- re hauftam é Dicterio illo non inelegante;Caroli Quinti Imperatoris, in Inflitütionibus fuis ad Filium ;. I;itari Fortunam Mores Mulierum qua procos plus nimio ambien- tes, plerunque fuperbé auer[antur.. V erüm hoc vltimum Remedium, pertinet ad cos, quibus Guftus, ex Morbo Animi, corruptus cfl. Innitantur potius Homines La- pidi illi, qui Theologie & (Philofophis cft tanquàm Angu- laris ; quz idem fer afferuntde co, quod primu queri debear; Etenim. T/eologia edicit; Przmim. quaerite Reg- num Dei, € ifla omnia adijcieutur. vobis ; Philofophia autem fimile quiddam iubet ; Primim queerite Bona A- nünl cetera aut aderunt, aut nou oberunt.. Quamuis au- tem hoc Fundamentum, humanitus iactum, interdum loceturfuper Zrenas ; quemadmodüm videre cft in M. Bruto, qui in eam vocem, fab Exitum fuum, prorupit ; - Te coluiVirtut eot Rem, aff tu Nomen inane es, At idem Fusdamentun, diuinitüs: locatum, firmatur fempér in Petr4. Hic autem Doctrinam de Ambitu Vite, & fimul Doctrinam Generalem de Negorijs, concludi mus. CAPUT 437 «De Zlugmentis Scientiarum.» Carvr III. Partitions Doctrine de Imperio, fiie Re- pub. omitzuntur ; T antüm. Aditus fit , ad Defiderata dw; Doctrinam de Profe- rendis Finibus Imper; c» Doàn- nam de luftiiià V niuerfali, fue de Fonti- bus luris. Enio iam ad Artem Imperij, fiue Doctrinam WM de Repub. Adminiflranda; Sub quà etiam ANE Oeconomica continetur, vt Familia fub Ci- Hos) uitate. In hàc Parte, ficutiam anteà dixi, Si- lentium mihi imperaui. Neque tamen prorsus diffidere debui, quin poífim de illà fortafsé non imperité auc inutilitér differere ; vtpote, quilongà Experientià edo- &us, & pertoc: Munerum & Honorum Gradus, ad am- pliffimum Regni Magiltratum, Fauore Maieflatis tua indulgentiffimo, .nullo Merito meo, euc&tus fucrim ; cundemque Magiftratum, per Annos Quatuor intce- eros geflerim ; & quod pluris cft, Maicftatis tux. Man- datis, & Colloquijs, per Annos octodecim continuos affüeuerim ; (Quod euiàm 6 Süipite aliquo Politicum ex- culpere potuiffet;) Quique etiàm, inter omnes Artes, plurimum Temporis in Hiftorijs, & Legibus contriue- rim. Qux omnia, non Ia&tantià ad Poflcros, refero, fed quia ad Literarum Dignitatem | nonnihil pertinere putem, quod Homo quifpiam, ad Literas, potius quam ad aliud quicquam, natus; & ad Res gerendas, ncício quo Fato, contra Genium fuum abreptus, ad Ci- uilia tamen Muncra, tam honorifica & ardua, fub Rege prudeariffimo, affumptus fuerit. Verüm, fi quid circa Politicam Liszs8 Occravvs& Polizicaim pofthàc parturiet Ocium meum, erit fortafsé Proles, aut Afortiua aut Pof] bus. Interim; ne Scienris omnibus, iam veluti in Subícllijs fuis collocatis, Sedes hzc tam excelfía omainó vacet, decreui duas tantüm Ci- uilis Scientie portiones, qui ad Jfreana Dsperij non per- tinent, fed funt. Nature. magis communis, vc Defie- rata, notare; Earumque, more noftro, Exciapla pro: nere. . | Càm 4ries Imperij, viia Officia Politica,complc&tan- tur ; Primo, vt Imperium conferuciur ; Secündo, vc Bea- tum efficiatur 47. Florens , Texto, vt Amplifcetur, Fine[- que eius longius proferantur ; de duobus primis Officiis, maximaá ex parte, cgregié à nonnullis actatum ett; de Tertio filetur. Illud itaque inter Defiderata reponemus; & Morc noftto, Exemplum cius proponemus. Eam Do- rine Partem, Con(alem Paludatum, fie. Doctrinam de Profcrendis Imperij Finibus, nominantcs. Exemplum I ratlatis Summarij de pro- ferendis Finibus Imperij. Lj'9 Themiftoclis, fibi ipftapplicatum, inciuile certé fuit, & inflatum ; fia de alijs, atque ia genere, prolatum fuiffet, prudentem fané Obferuationem, & pergrauem Ceníuram; complecti videatur. Rovatus in Conuiuio, v: Cytharam pulfaret, refpondit, Fizibz fe ne[cire s ceterum po[Je Oppidum baruum im magnam Cini. tatem euzbere. lta certé Verba, ad Senfum Politicum tranflata, Facultates duas, multüm inter fe difcrepantes, inijs, qui Rerum Gubernacula tractant, optim? defcri- bunt, & diftinguunt. |. Etenim, fi Regum Confiliarios, Senatotcs, alioque ad Negotia publica admotos, qui víquàm fucrunt, attenté intucamur; reperientur pro- fc&to (licet rariffim&) nonnulli, qui Regzum aut Ciuiza- tem € paruis ampla cfficere poflint, Fidicincs tamen fint valde 440 | "De Zugmentü Scientiarum.» valde imperiti : Econtrà autem, Alij quamplurimi, in Cytbará aut Lyra, (hoceft Aulicis Tricis) miri .Aruf- ccs, qui, rantüm abeft, vt Rempub. amplifrcare poflint, vt pouüsà Naturà comparati videantur, ad Statum Rei- pub. Beatum & Florentem, labefa&andum, & eucrten- dum. Saué, Artesille degeneres, & praftigiz, quibus Ízpenumeró Confiliarij, atque Rerum Potentes, & Gratiam apud Principes fuos, & Famam in Vulgus, re- ortant, baud aliud Nomen merentur, qnam Peritie cuiufdam Fidiculatiz; vtpote cüm fint Res, magis grá: tz in Prrfens, & Artificibus ipfis Ornamento, quamad | Rerumpub. quarà funt Miniftri, Opes, & Amplitudiné, | vules autaccommod:. Occurrent proculdabió &alij Confiliarij, atque Reipub. Gubernatores, minim fper- | nendi, qui fint Negotijs pares, poffintque Res commo- dé adminiftiare, caque à manifeftis przcipitijs & In- commodis conferuare ; à Virtutetamen illà Rerumpub. Erctrice & Amplificatrice,longointeruallo abfünr. Verüm, qualeícunque demüm fuerint Operarij,con- ijciamus Oculos in Opus ipfum ; Qualis nimirüm cen- Ícri debeat vera Regnorum. & Rerumpub. Magnitudo, & quibus Artibus obtineri poffit: Dignum profe&to Argu- mentum, quod Principes perpetuó in Manibus habe- ant, & diligentér meditentur ; Quó nec Vires fuas in maius z'ftimantes, Incaptis fe vanis & nimis atduis im- plicent ; Necrursüs eafdem plus equo deficientes, ad Confilia pufillanima & meticulofa, fe demittant. Magnitudo Imperiorum, quoad Molem & Tcrritori- um, Menfurz fubijcitur; quoad Reditus, Calculis. Nu- merus Ciuium,& Capita, Cenfu; Vrbium & Oppido- rum Multitudo & Amplitudo, "Tabulis excipi poffint. Attamen non reperitur inter Ciuilia, Res errori magis obnoxia,quam verum & intrinfecum excipere Valorem, circaV;res & Copias Impers alicuius.Affimilatur Regmum Celorum,non Glandi, aut Nuci alicui grandiorifed Grano bLisER Ocorvavvs. Sinapi:;quod inter Grana eft minimum; qued ramen ba- bea: interim, intrafe, Propriecateni quandam, & Spiri- tum innatam, quó fe & citilisatcollat, & latius diften- dat: Eodem modo, inuenireett Regna & Sratus, Am- bitu quidem & Regiórum Ttá&u, valdé:ampla; que tamen. àd Fines evlterilis: proferendos, aut latius impe- randum, fant minüs apta ; Alia contrà,. Dimenfione (atis exigua, qux tatuen Bafes, in quibus niaxima Mo- narchiz inzdificentur, effe poffint. 1. Vibes muni; plena. Arimamentária, Equoriim Propaginés generofz; Currusattmati, Elephanri, Machi- nz acque Tornienta Bellica omnigeriaj '& fimilia ; fdat certe ilta vhiuerfa nihil aliud; quam Ois"induta Pelle leoninàs: Nifi Gens ipfa, Stirpé füà; & Ingenío, fit fortis, & Militaris. Imo; nec Numerusipfe Copiárum multüm: iuuat, vbi Militesimbelles faut: ! jienaui Recté enim | Virgilius 4 Zoupus numerum JPévopim non curat, Exerci- tus Perfarum in Campis ArbelajOculis Macedonum, tanquàm/ vaftum: Hominuni Pelágus, fubijciebatur;: adeo vc Daces Alexandri, nonnihil ipfo Spe&taculo per-' culfi, Regem intetpellarent; atque vé No&tà prelium committeret, ei Auctores erant? Quibus ille; Nolo (1n- quit) faffurari Victoriam. Ed autem etiàrY Opinione fuit facilior. Tigranes Armetíius, caflrametatus 1n quo- dam Colle, cum Exercitu Quadringentarum Millium, cüm fpe&taret Áciem Romanorum; quz quatuorde- cim Millia non exceffit; contra fe endentem, in Dicte- rioillo fuo'fibi complacuit; Ecce (inquit)- Hominum; pro Legatioue, nimio plut quam oportet, pro pugna, longe 4ninis: Eofdem tamen, priufauàm occubuiffet Sol, fa- tis multos, ad illum infinicà ftrazeprofliandum, exper- tus eft. Innumera fünt Exemplá; quam fit Multitudinis cum Fortitudine cotigteffus impar. Primo igitur pro ré certiffimà & explorauffimáà decérpatur, & flátuatur;" quod Caput omnium, qua ad Magnitüdiném Regbi 6:107 Lll aut 441 * "H | aut flatás fpe&tent, fir, vc Populu ipfe fit Stirpe & Inge- "De Augmentis Scientiarum.» nio bellicofut. Atque illud magis tritum quam verum, quod Nerui Beli fint Pecuhiie , fi defint Nerai Lacerto- ram in Gerite molli & cffoeminatà. Recté enim Croeío oftentanti Aurüm refpondit Solon ; 4; f/ quis (ó Rex) etnerit, quimeliu quam tu Ferrum ge[lLet, illi profecto, zo- twn boc cedet Aurums. Quare, quicunque is tandem fir | Princeps aut Status, cuis Subditi Nauui & Indigenz, non fint ÀAnimofi & Militares, Potentiam fuam admo. düm fobrié zftimet : Atquc cecontrà, Principes, qui do- minantur in Gentes Ánimofas & Martias, nórint illi fa- tis Vircs fuas, f1fibialis non de(int. Quod attinet ad Cópiar Mercenarias ( quod folet adhiberi Remedium cüm Copie Natise dcíint) plena funt omnia Exemplis; quibus liquido patet, quod quicunque S:atw illis inni- tetur, poterit fortafse Pennas, ad tempus breuc, Nido maiores extendere, fed dcfluent illa pauló poft. i. Benediflio Inda, & Iffacharis, in vnum nunquàm conuenient : Nimirüm, vteadem Tribus aut Gens, fic fimul, & Leonis Catulus; & Afinur procumbens inter Sar- cinar, Neque vnquàm fiet, vt Populw Tributis oppref- fus, fortis exiftat & Bellicofus. Verum eft, Collationes publico confenfu factas, minüs Animos Subditorum dcijcere, & deprimere, quàm quz ex Imperio mero in- dicuntur. Id quod liquidó videre cft, in Tribsti Ger- manie Inferioris, quas Excifat vocant; Atque aliquá ex parte, in ijs; qua $45fíZia nominantur apud A4selos. Eteniti notandum eft, Sermonem iam inftitui, de Ani- mis Hominutn, non de Opibus. Tributa autem, qua ex confenfu conferuntur, & qua cx Imperio imponun- tur, etfi cadetm Res fint, quoad Opes exhauriendas, va- iié tamen omninó Ánimos Subditorum afficiunt. Sta- tuatur igitur & hoc, Popsium Tributis grauatum,idone- um ad Imperandum, non effc, 3. Afpirantibus ad Magsitudinem Regnis & Statibus, prorsüs Lists Occravvs prorsüs cauendum, ne NoLiJes & Patricij , atque (quos vocamus) Gezerofi, maiorem in modum multiplicen- tur. Hoc enim eó Rem deducit, vc £/ehs Regni fit hu- milis &abiecta; & nihil aliud feré quam Nobilium Mancipia & Operarij. Simile quiddam fieri videmus in Syluis cz duis ; in quibus, í1 maior, quam par e(t, Cau- dicum, fiue Arborum maiorum rclinquatur Numerus, non renafcetur Sylua fincera, & pura ; fed maior Pars in Vepres & Dumos degenerabit : Eodem modo, in Nationibw, vbi numerofior iufto eft Nobilitaz, erit PIcby vilis & ignaua; atque có demüm rcs redibit, vc ncc Centefimum quodque Caput, (it, ad Galeam portan- dam, idoneum : Przfertim fi Peditatum fpestes ; qui Exercitüs plerunque eft Robur przcipuum ; Vnde fuc- cedet magna Populatio, Vires exiguz. Nufquàm Gen- tium , hoc quod dico, luculentius i Mei MN eft, quam Exemplis Anglie & Galliz; Quarum Anglia, quamuis Territorio, & Numero Incolarum, longéin- ferior, potiores tamen Partes fer fempér in Bellis obti- nuit; Hauc ipfam ob Cauffam, quod apud Anglos, Co- loni, & inferioris Ordinis Hoiines, Militix habiles fint, Ruftici Galliz non itém.. Quà in re; mirabili quà. dam & profundáà prudentià excogitatum eft, ab Henri- co Septimo Ángliz Rege (Id quod in ite eu HzfZoria fufiüs tractauimus) vt Predia minora, atque Domus Agricolationis inftituerentur; qua habeant ceruim, eumque mediocrem Agri Modum annexumqui diftra. -hinon poflit ; co fine, vtad Victum liberaliorem fuffi- ciat ; Vtque Agricultura ab ijs exerceretur, qui Domini fucrint Fundi, aut faltém vfufru&uarij, non Condudti- tij aut Mercenarij. Nam ita demüm Characterem il- lum, quo AntiquamlIctaliam infigniuit Virgilius, mere- biturRegiodliqua;; ..— — 0. — Terra potens Armis atque cobere Geha, Neque przteteunda eft illa Pars Populi (quz Angliz | I Mx fere 444. m —— 9 "De Alugmentis Scientiarum. feré cft peculiaris , nec alibi (quod fcio) in vfu, nifi forté apud Polonos) Famuli fcilicet Nobilium: Huius enim Generis, etiàm Inferiores, quoad Peditatum, A- zricolis ipfis minimé cedunt. Quare certiffimum eft quod Maguificentia, & Splendor ille Hofpitalis, atque Famulitia, & velutiSatellitiaampla, quz in more funt apud Nobiles & Gencrofos in Anglià, ad Potentiam Militarem apprime conducant; vbi contrà, Nobilium obfcura, & magis priuata, & in fe reducta Vite ratio, Copias Militares minuite 4. Danda eft omninó opera, vt 4;Zor ifta Monar- cbie, qualis fuit Nebuchadnezzaris, Truncum habeat fa- | tis zmplum,& robuflum, ad Ramos uos & Frondes fuflen- tandos : Hoc eft, vt: Numerus Indigenarum, ad Subditos | extrancos cohibendos, fatis fuperque füffciat. Illi igitur Status, ad Imperij Magnitudinem bené comparati funt; ui Iur Ciuitatis, facile & libenter largiuntur.. Vana fi- quidem fuerit Opinio, poffe Manipulum Hominum, vtcunque Ànimis & Confilio excellant, Regiones ni- mió plus amplas & Spatiofas, Imperij Iugo cohibere & frznare. ld ad tempus fortafsà facere poffint, fed Diuturnitatem hec Res non affequitur. Spartam? parci fuerunt,& difficiles in cooprandis nouis Ciuibus. Vnde, donccintra paruos Limites dominati funt, Res eorum firmz fuerunt, & Stabiles: At poftrquàm Limites fuos coepiffent proferre, & latius dominari, quam vt Stirps Sparranorum, Turbam Exterorum, Imperio commode coercere poffet, Potentia corum fubito corruic. : Nulla. viiquam Refpub. Sinus fuos, ad nouos Ciues recipien- ! dos,ram profusélaxauit, quam Refpub. Romana. Itaque | parerat, Inftituto tam prudenti, Fortuna; cüm in 1m- perium toto Orbe ampliffimum: füccreuerint. Moris apud eos erat, Iu Ciuitatiy prompte elargiri ; Idque in fupremo gradu : Hec eft, non folüm Im Commercij, Ius Connubij, Iur Hereditatirs verum ctiàm Im Suffragij; & Iu LisrER Ocravvs. Ius Petitiont:, fiue Honorum : Hocque rur:às, non fin- gulistantüm Perfonis, fed totis Familijs, imo Ciuitati- bus, & nonnunquàm integris Nationibus commu- nicarunt. Hàc adde Coníuetudinem educendi Colo- nias, quibus Romanz Stirpes in Solum exteram tranf- plantabantur. Quz. duo Iüftituta, fifimul componas, dices profectó, non Romanos fc diffudiffe fupcr Vni- ueríum Orbem ; fed contrà, Orbem vniuerfüm fe dif. fudiffe fuper Romanos : Quz fecuriffima proferendi Imperij cft Ratio. Subit mirari fxpius Imperium Hifpa- norum ; quodtam paucis Indigenis, tot Regna & Pro- uincias amplexari & frznare poffit. At certe, Hifpania: ipfe, pro Arboris ftemmarte fatis grandi baberi debent; cüm longé ampliorem contineant Regionum Tra- &um, quam Romz aut Sparte, fub Initijs fuis, coriti- gerat. Porró, quanquàm ZI Ciuitatt , fatis parce fo- leant. Hifpani impertire, quod proximum tamen cft, faciunt ; Quippe, qui Cuiufcunque Nationis Homines, ad Militiam fuam ordinariam, promifcué admittant. Quinetiàm, fummum Belli Imperium, haud raro, ad Duces Natione non Hifpanos deferunt. Attamen & illam ipfam, videntur, non ita pridém, Iedigenartim Pau- citatem fenfiffe,eique fuccutrere cupijffe ; vt ex Praena- ticá SantHone hoc Anno Promulgatà, cernere eft. . Certiffimum eft, Artes Mecbanicas Sedentarias, quae non fub Dio, fed fub "Testo exercentur ; Atque Mauz- fitiuras delicatas (quz Digitum potius quam Brachium requirunt ) fuà naturà Militaribus Animis efe contra- rias. In vniuerfum, Populi Bellicofi feriati gaudent ; & Pericula quam Labores minüs exhorrentr. Atque in hoc Ingenio fuonon funt admodüm reprimendi;i Animos ipforum in Vigorc conferuare, cordi nobis fit. Magno itaque Ádiumento, Spartz, Athenis, Romz, alijfque Antiquis Rebufpub. fuit,quod habucrint non Ingenttos, fed Serzos plerunque, quorum Laboribus iftiufmodi Opificia ^N 445 ——— HÀ MM M EH n ty caria qoo | Je fugmentus Scientiarum.» Opilicia expediebantur. Verüm Mancipiorum vfus, polt Legem Chriftianam receptam, maximà ex parte, abijcin Defuctudinem. Huic vero Rc proximum eft, vt Artcs ifla, Alienigenis tantum permittantur , qui proptcrcà alliciendi , aut faltém facilé recipiendi funt. Natiuorum autem Plebs ex tribus Generibus Hominum . conftare debet ; Nempe, ex Agricolis , Famulis ingenui ; & Artificibus, quorum Opera Robur & Lacertos cviriles poítulant ; Cuiufmodi funt Fabri Ferrarg, Lapidanj, Lienarij, & fimiles; Non annumerando Militiam De. Jeriptam. 6. Ante omnia, ad Imperij Magnitudinem confert, vt Gens aliqua, Armorum [Iudium profiteatur , ranquàm Decus fuum, & Inflitutum vitz primarium, & in prac- cipuo Honorc habitum. Qus enim à nobis adhüc di- &a funt, ad Habilitates tantüm erga Arma fpectant; Quorsum autem Habilitas, fi non Rei ipfiincumbitur; vtproducaturin Actum ? Romulw (vt narrant, aut fin- gunt) poftquàm e viuis excefferat, illud Ciuibus füis le- gauit, vtanteomnia Rem Militarem coletent, vnde in | Caput Orbis-Terrarum Vrbs eorum infurgeret :. Im- perij Spartani Fabrica vniuerfa, (nou nimis prudentér quidem, fed diligentér tamen) adillum Finem & Sco- pum, compofita cft & conflructa, vt Ciucs fui Bellige- ratores eflent. Perfarum & Macedonum, idem érat Intli- tutum, fed non tam conítansaut diuturnum. | Britanni, Galli, Germani Gotbi,Saxones,Normanni,& nonnulli alij; etiam ad Tempus Armis fe przcipué dediderunt. Twrce idem Inftitutum, Lege fuà haud paululüm extimulati, hodié retinent, fed Magnà cum Militiz fuz: (vt nunc clt. declinatione. In Europà Chriftianà,Gens quz illud adhuc rctiner & profitetur, foli funt Hifpani. Verüm: Res cft, tam liquida, & manifefta, vnumquemque in | - co proficere maximéji quo plurimüm impendit ftudij, | vt Verbis nonindigeat.| Satis fit innuifle,defperandum | omnino Li:srz& Ocravvs omainó alicui Nadoni effe, qux non ex Profeffo Arma & Militiam colat, ijfque przcipué fludeat & incumbat, fibi veluti vlró obucaturam, infignem aliquam Imperij Magnitudinem : Contrà autem, certiffimum effe Tem- poris Oraculum, Naciones illàs, quz in Armorum Pro- feflione & S:udijs diuries permanferint (Id quod Ro- | mani, Turczquc, potilimüm fecere) miros in Imperio amplifticando facere Progreffus. Quin & ille, quz Bel- licà Glorià, per vnius tantummodó Seculi Spatium floruere ; inde tamen, vnico illo Scculo, eam Imperij Amplitudinem affecutz funt, quam longo poft Tem- pore, etiàm remifsà illà Armorum Difciplinà, rctinu- crunt. 7. Pracepto precedenti affine. eft; Vc. Statu; quis vtatur eiufmodi Legibus & Cónfuetudinibu, quz iuftas illi Cauffas, aut falcém Prztextus, Arma capeffendi, can- | quàm in promptu miniflrent. Ecenim, ca eft infita Ani- mis Hominum Iuftitiz Apprehenfio, vt Bellum ( quod tot fequuntur Calamirates) nifi gráuem ob Cauilam, faltém fpeciofam, inferreabftineant. Turcis prato eft femper, & ad nutum, Belli Cauffa ; Propagatio fcilicet Legis & Sect fuz. Romani, quariquàm pro magno decore Imperatoribus apud eos füerit, f1 Fises. Imperij ipforum protuliTent, tamen ob lianc folam Cauffam, vt Fines proferrentur, naunquàm Bella fufceperunt.. Afpi- | rant igicur ad Imperium NNadoni, illud in more fir; Vt Senfim habeat eviuidum Gt acrem, Intrie alicuius, vel Subditis fuis Limitaneis; vel Mercatoribus, vcl publicis Miniftris, illate ; nequeà primà prouocatione diutiü: torpcàt, aurtarder, Irérn, Prompta (it & alacri, ad Aux- ilia mittenda Socijs für, & Faderatir: 1d quod perpetuum cratapud Romanos: Adeo vt;fi forte m" Faede- ratü, cui etiam cum alijs Foedus Defenfiuüintercederet, Hoftilis mpreflio facta effet;atque ille à plurimis fuppe- tias petere; Romani omnium primi fempér —— | , ncfcij "De JAugmenti Scientiarum neficij Decus,nemini prztipiendum relinquentés.Quod vcró attinet ad Bella , antiquis T'emporibus , propter Statuum Conformitatem quandam, aut Correfpondentiam tacitam, gefta, non vidco in: quo Ture illa. fundata fint. Talia fuerunt Bella, qux à Romanis fufcepta crant, ad Grzciam in Libertatem vindicandam : Talia à Lacedz- monijs & . Athenienfibus, ad: conftituendas, aut. eucr- tendas Democratias; & Oligarchias: Talia quandóque illata funt à Rebusbup. aut Principibus; fub pretextu, Subditosalienos protegendi, & à Tyrannide liberandi. Ad rem przfentem fufficiat , vt illud decernatur ; Non effe cxpcétandam, Sratui alicui, Impersg Amplitwdinem, nifiad quamuis Occafionem iuítam fe AÁrmandi, proti- nüs cxpergifcatur. | à 8$. Nullum omnino Córpu; fiue fic illud Naturale; fiue Politicum, abíque Exercitatione, Sanitaté luamtueti | queat. . Regho. autem, aut Reipub. iuftum atque. | B norificum Bellum loco. falubrs-Exereitationts cft. : lini Caiilegrofe&iirinftin Caleris Edhtilissits Ae Bele | lum Externum inftar Caloris ex: Motu; qui Valetuditni inprimisconducit. Ex Pacc enini defide atque torpente & emolliuntur Ánimi, & corrumpuntur Mores. ..Sed vtcunque Res fc habcat quatenus ad alicuius Statás Fe- liciratem, Magnitudinis proculdubio intereft, vt quafi. Íempérin Armis fit. | Arque Exercitus Veteranus, perpe- tuó ranquàm füb Vexillis habitus, etf Res fit, magni proculdubio Sumprüs & Impenízx ;. Attamen eiuf- modi eft, vc Statuialicui, quafi Arbitrium Rerum in- | ter Vicinos, aut faltém plurimum Exiftimationis ad omnia conferat. Id quod infignitér cernere e(t in Hif- panis, quiiàm pcr Annos centum & Viginti, Exercitum Vcteranum, ad aliquas Partes, licet non. fempér ad caf- dem, alucrunt. | ; Dat 9. Mari: Dominium, Monatchiz quzdam Epitome cft. Ciccro,de Pompcij contra Czíarem Apporanadii T ens a — P—À"—À ————————— - | | | LiszR Occvavvs. bens ad Atticum ; Confilium (inquit) Pompei, plane The- | iffocleum e[] ; putat enim, qui Maripotitur, eum Rerum potiri. Atque Cafàrem Pompeius, proculdubio delaf: | faffec,& arcriuillet, nift inani fiducià inflatus, ab illo Tn- coepto deftitiflet.|. Prelia Naualia, quanti fuerint Mo- menti, ex multis Exemplis patet. Puezaad Actium Orbis Imperium determinauit. Puena ad Infular Curfolares, Circulum in Naribus Turca pofiit. Multoties certe eue- nir, vc Vi&toric Nauales, Finem Suma Belli attule- rint ; Sed hocfa&um eíl, càm Alex huiufmodi Przli- orum, totius Belli Fortuna commiffà eft. Illad minimé dubium, quod qui Marr: potituf Dominio, in maznà Libcrtate avit, & tancum, quantum velir, de Bello fu- mere poteft : Vbí contrà, qui Terreftribus Copijs cft fuperior, nibilominüs plurimis Angufüjs confli&atur. Athodié, atque apud nos Europzos, ft vnquàm, aut vípiam, Potentia Nauali ( qua qutdem huic Regno Bri- tmi in Dorem ceffic) fummi, ad Rerum Faftigia,'Mo-' menti eft (tum quia pleraque Europe Regia Mediter- ranca fumpliciter non funt, fed'maximà ex Parte Merz cincta ; tum etiàm, quia Vtriufqüe Indi THhefauri & Opes, Jimperio Mri; velati Accetforium: quiddám, | éxftünto ss sc EUNCXAPEP PME T «xo. Bella Moderia, velati in Tenebris gef]4, cenfeti pota funt; pra Glorià & Decore vario, quz in Homines Mi- litares, prifcis temporibus, a Rebus Bellicis; refilirc fo- lebant. . Habemus hodie, .fortefsé ad Animos facien- dos; Ordines quofdam honotificos Militiz; dui tamen iam facti funt & Ármis & Tog communes: Eriàm in $cuti Gentilitis, Stéminzta! nonnulla babemus: Infu- per, Hofpizia quadam Publita Militibus Emeritis & Mu- tilatis deftinara, & huiufmodi. Verüm, apud Veteres, in Locis, vbi Vi&orix partz funt, extructa Trophea ; Laudationzs Funebyéj ;.& Monumenta Magnifica Occim- beutitum iw Bello ; Corone Ciuice / Militares, fin gulis con- [xor Mmm jw celi: X E 450 "De Zlugmentis Scientiarum, — — |'ceffzc; Nomen ipfum Imperatoris, quod pofteà Reges maximià Belli Ducibüs mutuati func; Redeuntium Du- cum, Bellis profperé confectis, celebres Triumphi ; Dona- tiuaatque Largitiones ingentes inMilites fub Exercituum Dimiflionem : Hzec (inquam) tot & tanta fuerunt, & tam infigni Splendorecorufcantia, vt Pectoribus Mor- talium, etiàm maxime conglaciatis, Igniculos fubdere, cáquead Bellum inflammare potuerint. Ante omnia ve- ro, Mos ille Triwnpbandi, apud Romanos, non Res erat cx Pompá, àut Spectaculum quoddam inane, fed inter Prudentiffima plàné Nobiliffimaque Inftituta nume- randus : Vtpote, quiin fe hzc tria haberet ; Ducum. De- cut & Gloriam; ZErarij ex Spolijs. Locupletationem ; & Donatiua. Militum, Verüm Honor. Triumphi, fortaíse Monarchijs non competit, przterquàm in Perfonis Re- gii ipfius, aut Filiorum Regi ; Quod etiam, tempori. bus Imperatorum, Roma obtinuit; Qüi Honorem ipfum Triumphi, fibi & Filijs fuis, de Bellis, qua pra-- fentes ipfi confecerant, tanquàm peculiarem referuà- runt : Veffimentaautem folummodo, & Infgnia Trium- phália, alijs Ducibus indulferunt. Verüm, vt Scrmonces hos claudamus ; Nemo cft (vt teftatur Sacra Scriptura ) qui follicité cogitando , pote[£ apponere ad Staturam fuam, Cubitun cunum , Yn pufillo fcilicet Corpori« Humani Module : Cztterüm, in mag- nà Regnorum & Rerumpub. Fabricà, Imperium ampli- ficare & Fines proferre, Reges penes & Dominantes cí. Nam prudenter introducendo Leges , Inítituta, & Conluetudincs, quales iam propofuirnus, & alias his fimiles, Pofteris, & Seculis futuris, Magnitudinis Scmen- tem fecerint. Verüm ifta Confilia apud Principes raro. wractantur, fed Res Fortuna plerunque committitur. d ee — ——— — Atque hzc habuim' qua de Proferendts Impertj Finibut, in przfentià occurrunt. Verüm quorsum ifta Commen- tatio; |. l LiÀisrzgR Ocravvs. tario ; cum Mozarchia Romana, fücura fit inter Munda- nas ( vt creditur) vltima ? Nifi quod nobis Inftituto no- tro fidis, neque vfpiàm de Vià declinantibus (quando- quidém 4mplifcatio Imperij, fuerit inter Officia tria Poli- tices, tertium ) illud omninó pratermittere, non licue- ri. Reflat iam Deferatim alterum, ex ijs, qua pofui- mus, duobus, Nimirüm, de Iuf/iti4 Vniterfali, fiuc de Fontibus Iuris. «t RT -. Quide Legibw fcripferunt, orines vcl tanquàám Phi- lofophi, vel tanquàm Iurifconulti Argumentum | il- lud tractaucrunt. Atque Philofophi proponunt mul- ta, dictu pulchra, fedab vfu remota. Turifconfulti au- tem, fuz quifque Patrix Legum, vel etiàm Romana- rum, aut Pontificiarum, Placitis obnoxi; & addicti, Iu- dicio fincero non vtuntur; fed tanquàm-é Vincu- Lis fermocinantur. Certe Cognitio ifta ad Viros Ci- uiles proprie fpectat; qui optim? nórunr, quid ferat Societas humana, quid Salus Populi; quid /Equi- tas Naturalis, quid Gentium Mores, quid Rerumpub. Formz diuerfz : Idcóque poflint de.Legibi, cx Prin- cipijs & Przceptis, tam Z:quiratis Naturalis; quam Politices, decernere. Quamobrem id nuncagatur, vt Fontes luflitie, 8c Vtilitatis Publice, petantür; & in fingulis Iur? Partibus, Character quidam & Idea Iuf?i exhibeatur; ad quàm Particularium Regnorum & Re- rumpub. Leges, probare, atque inde Emendationem moliri, quifque, cui hoc cordi erit & curz, poffit. Hu- ius igitur rei, more noflro, Exemplun, in «vno Tinulo, proponemus, Mmm 2 Exemplum 451 QU ^B APA 1 e p LM IS SIUE IC TNT VETT T EEUU Do c E 452 | bono V fu ; fimminus, parum in ijs Prafidij erit. ————— € Patti go SPI "De. Zugmentis Scientiarum.» Exemplum ratatus de Tuflitia Onnerfali, fiuc de Fontibus Iuris, in vno Titulo, per Aphorifmos. PR OOEMI V M. ArnHORISMVSsI UR N. Societate Ciuili, aut Lex, aut Vis valet, Eff autem i9. | Vis quedam Legem fimulans ; «2 Lex nonnulla. magts vim fapiens, quam /Equitatem Turis. Triplex eff igitur Iniuflitiz Fons; Vis mera; Illaqueatio malitiofa pr«- textu Legis , Q9 Acerbitas ipfi Legis. ÁPHORISMVS 2. Firmamentum luris Priuaui zale ef? Qui Iniuriam fa. cit, Re, vtilitatem, aut Voluptatem, capit, Exemplo, Peri- culum. Ceteri, cptilitatie aut Voluptatis illius, participes non funt, fed Exemplum ad fe pertinere putant. Itaque facile coeunt in Cónfen[um, cot caueatur fibi perLeges , ne. Iniu- rie per vites ad fingulos redeant. Qod fi ex Ratione Tem- porum, 42 Communione Culpe, id eueniat, cot pluribus 49 (Potentioribus;per Legem aliquam, Periculum creeturquam caueatur, FaGtio foluit Leeem ; uod 7 fpe frt. O9 ICA PHORISMYS. 3. 4: Ius Priuatum, /a Tutela luris Publici; later. Lex enim cauet. Ciuibus, Magiflratus Legibus. Magiffratuum autem Au£toritas pendet ex Maieflate Imperij, 2. Fabricá Politi«, &? Legibus Fundamentalibus. Quare, fi ex illá parte Sanitas fuerit, 49 vetta Conflitutio, Leges erum in ÁPHORISMVS 4. i Neque tamen Yus Publicum ad boc zantim fpetat, cut | addatur tanquam CufPos Iuri priuato, ne zllud cotoletur ; at- | que "vt ceffeut Iniurie; Sed extenditur etiàm ad Religionem, | LisreRgR Ocravvs. G Armas DifGiplinamR7 Ornamenta;st? Opes.denique ad | amnia circa Bene Effe. Cauitatis. | OAPHORISMVS $ | Rinis ewm &7. Scopus, quem Leges intueri, atque ad | quein, Iuffiones S Sanctions fuas, diviztteseleni, non alius | eff quam vt Ciues feliciter degant dd fiet, ff Pietate (7. Reli- : gione reci à iu[firui s. Moribus bonefei , Armi aduer[us Ho- ! | fles Externos tuti; Legum «nxilio adver fea Sadixiones, DA ; priuatas Iniurias muuiti , Imperio-«7. Magiflratibus obfe- quentes ; Copijs 4 Qpibus locupletes 49 florentes fuerint. Harum autein Rerum Inflrumenta (7 N&vui funt Leges. APRHORISMY 6. | Aique bun um Optima Leges affequuntur, Plurima eró ip[arum aberrant. Leges enim, mirum in modum, «7 suaximo- interuallo, inter fe differunt Vti Alie TEE YE ! IMlie mediocritér fc habeant ; Alia prorsis vitioíz fint. | Dittabimus igitur pro Iudicij no[lri Modulo, qua[dam tan- | quàm Legum Leges; Ex quibus Tuformatio peti poffit,quid in fingulis Legibus; benà aut paper am pofitum. aut con[Li- std dr | Me APHORISMYS 7. Antequam cperà ad Corpus ipfus Legum. Pci , um deueniamus , perflringemus pauciz, Virtutes 6?" Dig- | | nitates Legumzz genere; Lex. bona cenferi poffit, que fit | Intimatione certa; Precepto iufta ; Executione com- ! moda ; Cum Formà Politiz congrua ; &? Generans Vir- tutem in Subditis.. 1 ! Trryivs: I. De Pri rima na Dignitate Legum, vt fint certa. | ApHUdrsp 8. : Li tantum intere[] "vt certa fit, «ot abfque boc ztec Ya- Ita effe poffit. Si eniti incertam Vocem. det Tuba, quis 453 454. "De Zluementis Scientiarum. quis feparabit ad Bellum Similiter, ff incertam cvoceim det Lex, quis (e parabit ad Parendum? cot moneat igitur oportet, priu[quam feriat. Etiàm illud rectà pofitum e ; Optimam effe Legem,quz minimum relinquit Arbitrio Iudicis: Id quod Certitudo eiw preffat. AÁPHORISMVS 9 Duplex Legum Incertitudo : Altera , cobi Lex nulla praícribitur ; AJtera, evbi ambigua «7 obfcura. Itaque de Cafibus omiffis à Lege, primo dicendum eff ; cot inbüi etiàm inueniattr aliqua Norma Cerütüdinis. De Cafibus omifsisà Lege. APHORISMVS'1O. | JUAN Prudentiz Humanz, Cafüs omnes , quos | | Tempus reperit, non pote[f capere. Non varo itaque fe ! offendunt Cafas Omiffit? Noui. Ip biiufimodi Cafibus, triplex adhibetur Remedium, Fue-Subplementum ; yel per Proceffm ad Similia ; ^ve/ per vam Exemplorum,licet in Legem non coalucrint ; ve/ per Iurifdictiones, quz Ítatuunt ex Arbitrio boti Viri t fectuidum Di/cretionem Janam ; fiue ille Curie fuerint Praetorize, fue Cenforia. De Proceffu ad Similia, & Exten- fionibus Legum. ÁPHORISMVS tI. TL N Cafibus omiffis, educendaef NormaLegis à fimi- libus; fed caute tg" cum Indicio.Circa quod [ernandae funt Regule féquentes, Ratio prolifica, Confuetudo fterilis efto, nec generet cafüs.- I24q4ue quod contra Rationem Iuris receptume[P, vel etiàm «vbi Ratio eiu eff. obfcura; non trabendum efl ad Con[équentiam. ÁPHORISMVS Iz. e Bonum publicum infigne, rapit ad fe Cafus omiffos. Quamobrem, | LisrkR Ocravvs. — —À gx nnobrem, quando Lex aliqua, Reipub. Commoda notabi- liter, S9 maiorem in modum intuetur 47 procurat, Interpre- tàtio e/u Exteníma e/o, 4? Amplians. ÁPHORISMVS 1$. Durum e[? torquere Leges, ad boc vt torqueant Homi- nes. Non placet igitur extendi Leges poenales , multó minüs Capirales, ad Delicta noua. Quod ff Crimen vetur füerit, 42. Legibus notum ; fed. Profecutio eius incidat in Ca[um nouum, à Legibus non prouifum; omnin vecedatur à placitis Iuris, potius quam delicta maneant impunita. ÁPHORISMVS I4. In Statutis, qe Ius Commune(prefertim circa caque frequenter incidunt, Q7 dii coaluerumt ) blané abrogant, non placet procedi per. Similitudinem. a4 Cafus Omitfos. Quando enim Re[pub.totà Lege din caruerit ; idque in Ca- fibus expreílis ; parum periculi ef], ff Cafas Omiffi expe- | &ent Remedium à Svatuto Nouo. RT . , AÁPHORISMVS, I5. Statuta, que manife[15 Temporis Leges fuere, atque ex Occaftonibus Reipub. tunc innale[centibus nate, mutatá va- tione Temporum, [atis babent, ff fe in proprijs Cafibus fufline- re poffint : PrepoffTerum autem effet, fiad Calus Omiffos, ylio modo traberentur. APHORISMYVS I6. —. Confequentie non e[E Con[aquentia : (ed f fH debet Exten- fio intra Cafus proximos. Alioqui labetur paulatim ad Diffimilia , Et mag valebunt Acumina Ingeniorum, quam Auéctoritates Legum. ÁPHORISMVS I7. In Legibus&? StatutisPrewiori Stili, Extenfio facien- da efe liberius. At in illis, que funt Enumeratiua Cafuum Particularium, cautius. Nam-vt Exceptio firmat vim Le- gis, in Cafibus non E xceptis , ita Enumeratio infirmat eam, in Cafibut won Enumeratts. ÁPHORISMVsS 455 — M M Án -— à € —Ao —— Mte ÁPHORISMVS 18. Statutum Explanatorium cLzudit Rinos Statuti proi; nec recipitur po[Leà Excenfio im alterutro Statuto, Neque enim ficlenda eft Super-Extenfio 2 Iudice ; ybi feine] capit fieri Extenfio a i lege. pii SEE 19. Solennitas Verborum, à? A&orum, "on recipit Ex- tenfionem ad Similia. Perdit enim Naturam Solenni;, - quod tranfit à More ad Arbitrium : Et. Introdutlio H0H0- ruin,corrumpit MaiefBatem veterum, 456 JE | up ^ Godacesb nmi UI Zlugmentis Scientiarum AÁPHORISMVYS 20; Procliuts eff Extenfio Legis ad Cafüs Poft-natos ; qui in Rerum Natura non fue; tnt. tempore Legis lata. Vbi enim | Cafus exprimi non poterat, quia tunc ks erat , Cafns Oniffus Pabetur bro Expreffo, f Jemiliy fuerit Ratio. | Atque deExtenfionibus Legum, in Cafibus Omiffis, hzcdicta fint : Nunc de vfu Exemploram dicendum, | 5 Exem plis, & vfu eorum; ÁPHORISMVé$ 21 ^^ D: Exemplis m dicendum eff, ex quibu Tus baurien- dum fit, cobi Lex deficit. Atque de Conf uctudine, que | Legis Species efl 5 deque Exemplis, que per fééquentem | rufum, in Con[hetudinem tranfierunt, tanquam Legem taci- tam; fuo loco dicem. Nunc autem de Excm plis loquimur, qua raro à JDarsiminterueniunt , nec in Legis evi coálue- runt; quando,7 quá cautione, Norma Iuris à zpfis peten- | | da Jitycim Lex deficiat, ÀPHORISMVS 22. Exempla Temporibus Bonis 0$ Modebatie petenda funt; non Tyrannicis, aut. Faéofis, aut Diffolutis. Huiufinodi Exem pla Témporis Partu: Jpurij funt o magis Fees docent. LisrR Ocravvs. ÀÁPHORISMVS 23. In Exemplis, Recemtiora. babenda: funt pro Tutioribw. Qnod enin po anté faétum efl, conde mullum ft fecutum Incommodtwin, quid ni iterium repetatur ? Sed tamen minui babent Auctoritatis Recentia..| Et fi forte Res in. melius ve- Jüizui opus fit, Recentia Exempla. magrs Seculum fuum (a- piena, quam rectam Rationem. APHORISMVS 24. 4: Venifliora Exempla, caue, 09 cum Delectu vecipi- enda: Decurfis fiquidem ZEtatis multa mutat , evt quod tempore videatur antiquum, id perturbatione, £7. Inconfor- mitate ad Pre[entia, ft blame nouum. Medi itaque Tem- poris Exempla fustoptima, veletiàm tali: 'T emporis, quod cum Tempore currente p/urimum conueniat, quod aliquan- do preflat Tempus Remorius, »sagir qtiam in Proximo. ÁPHORISMVS 2$. Intra Fines Exempli, «vel citra potius, fe cobibeto, tec illos vllo modo excedito. Vbi enim non ade[? Norma Legis, omnia quafi pro Sufpectis habenda funt, Itaque "pt in Ob- Ícutis, minimum fcquitor. APHORISMYS 26. KA Caueudum ab Excmplorum Fragmentis &? Compen- | dijs: atque integrum Exemplum, 07 coniuer[us eius Pro- | ceffus intro[piciendus. Si enim inciuile frt, mifi tot4 Lege ! perfpetta, de Parte eiw iudicare, multo magis boc cvalere debet in Exemplis; 2ue ancipitir funt cusus, iff cvalde quadrent, LT | dsbosiidy AP RiGMY&ÉN s, ; In Exemplis plurimum intere[T, per quat Manut tranfee- rint, 07 tran[atka fint. Si enim apud Scribas zammum, 9 Miniftros Iuftitiz, ex Curfu Curiz, abfque Notitià mani- Jfe[là Superiorum, obtinuerint ; Aut etiàm apud Exrorum . Magiftrum Populum ; conculcanda (unt, &9 parui fücien- da. Sin apud Senatores;aur Iudices, aur Curias Principa- Nun les, 457 POS ACRI ee aAA LL MPG CI GME D IRMOQCECI- Ee o 459 De Zlugmentis Scientiarum.» —— ———MáÀ——ÓÓ— MÁ——M—M—ÉÁÁÓÁAi—2 les, ita (üb oculis pofrta füerint, vt nece]Jefuerit illa, Appro- batione Indicum, [Altém tacita, munita fuiffe, plus Dignati- onis babent. ÁPHORISMVS 28» Exemplis, que publicata fuerint, cotcumque mimis fue- rint in cofut, cum tamen Sermonibus, 7. Difceptationibur Hominum, agitata d? cventilata extiterint, plus Auctorita- tir tribuendum. Qua ever. inScrinijs 2 Arcbius manfe- runt, tanquam fepulta, C7 palàm im. Obliuionem tranfierumt, mimis. Exempla emim, ficut. Aqua, in Profluente fanif- fima. | |. | ÁPHORISMVS 29. cac d Exempla, que adLeges fpeétant, non placet ab Hiftori- cis peti ;. fed ab A&tis publicis, 47 Traditionibus diligen- toribus. Ver[atur enim. Infelicitas quedam inter Hiltori- cos vel optimos, «vt Legibus, €? Adtis Iudicialibus, £&on fatiximmorentur 5 Aut fi forté Diligentiam quandam adbibu- eriht,tamen ab Authenticis /onge varient. | | ÁPHORISMVSs 30. n Exerplurb, quod /Etas Contemporanea, aut Proxima refpuit, cium Calus fubinde recurreret, non facile admitten- dum efl. Neque enim tantum pro illo facit, quod Homines aliud quandó que »v[urparunt , quam contra, quod Experti ve- liquerunt. à ÀPHORISMVS 3t. Exempla 27 Confilium adhibentur, gos evtique iu- bent, aut imperant, Jeitur ita regantur, rot Auctoritas prateriti Temporisflecfatitr ad Víum prafentis. Atque de Informatione ab exemplis, vbi Lex deficit, lec dicta fint. Iam. dicendum de Curijs Pratorijs, & | Cenforijs. u n o0 ' | LiGisrzg Ocravvs. 459 De Curijs Pratorijs & Cenforijs. ÁPHORISMVS 32. (? Vriz furto Iurifdictiones, que fZatuant ex Arbitrio boni Viri, 49 Diftretioue (ama, cubi Legis Norma e- | feit. Lex enim, ( cot antea diclum ef) non fufficit Cafi- ! bus; fed ad ea, que plerunque accidunt, aptatur. Sapien- | tiffimaautem Res Tempus, (t ab Antiquis dictum ef] ) (7 ! mouorum Cafuum quotidie Auctor, 7 Inuentor. | AÁPHORISMVS 33. | Iuterueniunt autem noui Cafus,t? in Criminalibus; qui | Pena indigent ; € in Ciuilibus, qui Auxilio. Cutias, que ad priora illa re[piciunt, Cenlorias ; que ad Pofferiora Pra- ' torias appellamus. APHORISMVS 34. Habento Curiz Ceaforiz Iurifdiétionem 9 Poteflatem, non tantiim noua Delicta puniendi, fed etim Poenas à Le- gibus con(titutas, pro Delitis veteribus augendi ; f; Ca- fusfuerint odiofr, 47 Enormes, modo non frnt Capitales. E- | Borne enim, tanquam Nouum eft. | APHORISMVS. 35. Habeant fomilitàr Curiae Praetoriz Poteffatem,tam S ub- ueniendi contra Rigorem Legis, quam Supplendi Defe- &um Legis. $i enim porrigi debet Remedium ei, quem Lex | praeterijc ; multà magis ei, quem vulnerauit. ÁPHORISMVS 36. Curiz ;//« Cenforiz, i7 Pratoria omnino intra Cafus eaormes7 extraordinarios fe comzinento ; nzc lurifdi&ti- ones ordinarias Zmudunto ; Ne forte tendat res ad Sup- plantationem Legis,sagis quam ad Supplementum. ÁPHORISMVS 37. Iurifdi&tiones i/Ze, in Supremis tantum Curijs refiden. to, tec ad Yafcriores comiunicantor. Parim enim abefl, à Nnnz Pote[late 460 | 2De Zlugmentis Scientiarum. Poteflate Leges Condendi, Pote[las eas Supplendi, aut Ex- endendr, aut Moderandi. APHORISMVS 38. A: Curiz ille vni Viro ze committantur, fed ex Pluribus : con[lent. Nec Decreta exeant ciim Silentio ; /z4 Yudices Senteatiz fie Rationes adducant, idque palàm, atque afLante Coronà : evt quod ipsa Pote[Tate fit liberum, Fama tameng Exi[limatione fit circum[criptum. APHORISMVS 39. | Rubricz Sanguinis se funto ; Nec de Capitalibus; zn quilu[cunque Curijs, nifi ex Lege notà «7 certa, pronunci- ato. Indixit enim Mortem Dew ipfe priis ; poflea. injlixit. | Nec V ita eripienda nift ei, qui fe in [uam V itam peccare pri- | vis nofset. ÁPHORISMVS 40. ; ! In Curijs Cenforijs Calculum tertium dato; cot. Iudici- | bus noi imponatur. Neceffitas, aut Abfoluendi, aut Con- demnandi; fcd etiàm evt non Liquere promiciare poffint. Etiam Ceníoria non tantum Poena, fed (9 Nota effo : Sci- licet, que non infligat Supplicium, fed aut i» Admonitio- nem definat,aut Reos lgaominià leui, (7 tanquàm Rubo- re cafJiget. ÁPHORISMVS AI. In Curijs Cenforijs, omnium màgnorum Criminum, Q9 Scelerum, A&us Inchoati, 4? Medij, puniuntor ; licet non (equatir Efiectus Confummatus : I/que fit earum Cu- riarum fiu evel maxim : Cim Q9 Seueritatis intevfit, In- itia Scelerum puniri ; 89 Clemente, Perpetrationem eorum (puniendo AcFus medios ) intercipi. PHORISMVS 4 Cauendit inprimis nein Curijs Praetorijs prebeatur Auxili- um in Cafibus,quos Lex on tm omifit,quam pro Leuibus contempfit,zur pro Odiofis Remedio indignos iudicauit. ÁPHORISMYS 43. Maximé omnium intere[? Certitudinis Legum ( de quá r^ Lisrzga Ocravvs. |. qua nunc agim:u,) n? Curie Pratoriz intume[cant 47 exundeut in rantuiny»t Pretextii Rigoris Legum mitigan- | di,erizis Robur, d? Neruos 5s incidant, án laxent , oim- | niatrabeundo ad Arbitrium. | ÁPHORISMVS à4. Decernendi contra Sarutum expreffam, fi vllo «qui- tai Protexin, Curijs Przetorijs Iurne efto. Hoc enim ff fieret, Yadex prorsis tranféret in Legiflatorem, atque om- nia ex Arbitrio penderent. ÁPHORISMYS 4sg. Mhptid nonntillos receptum e[L, cot YarifdiQtio, qve dich. rit [ecundum /Equum «7 Bonum ;. azque illa altera, que procedit [ecundum Yus ftrictum, ij (demi Curijs deputentur : Apud alios antem, cot diaerfis. Omnino placet Curiarum Separatio. Nequeenim feruabitur Dittinctio Cafuum, f fiat Commixtio Iurifdictionum : Sed Arbitrium Legem tandem trabet. Asmouruv 46. - Non fine Cattftá in V fum venerat apud Romanos, Albis Pratoris, zn quo prefcripft, «9 publicauit, quomodb ipfe lus dicturus effet. Quo Exemplo Yudices ie Curijs Practo- rijs, Regulas fibi certas, ( quantum fievi pote[? ) proponere, —€ publicé a[figere debent. Etenim optima eft Lexj que suinimuto relinquit. Arbitrio Iudicis; | Opine Iudex, qui spinimum ftbi. Verüm dceCurijs ifti faf lus tractabimus, cuni ad lo- cum dc Iudicijs veniemus; Obitér tantum jam locuti dc ijj, quatenüs Expediant, & fuüppleant Omiffa à Lege. De Retrofpectione Leguni, APHORISMVS 47. Std2 aliud Gems Supplementi Cafuum omifforum, ciim Lex Legem faperucnit, atque fimul Cafus Omif- Íos Lr t a a M e i i De Zugmentu Scientiarum.» | fos trabit.. Id fit in Legibus, fue Statutis, que retrofpi- ciunt, cut vulgo loquuntur. Cuius Generis Leges, raro, 7 magua cum Cau ioney[unt adlbibenda. Neque enim placet Ya- | nusZz Lcgibus. Qui Vetba gut Sententiam Legis; Captione, &? Fraude eludit, 2. circum(cribit, digmu eff, qui etiàm à Lege Íc- qucatezgmodettr,. Igitur in Cafibus Fraudis, 4? Euafio- nis dolofc, iufZum efl, vt Leges retrofpiciant, atque altera alterte in [ubfidijs fint , cvt qui Dolos meditatur, &7 Euer- fouem Legum Pracfentium, faltém à Futuris metuat. ÀPHORISMVS 49. Leges, que A&orum, 67 Inftrumentorum cverat In- tentiones, contra Formularum au Solennitatum Defe- &us, roborant &9 confirmant, vectiffime Praterita comple- Guntur.. Legis enim, qua rewofpicit, Vitium vel precipu- um efl, quod Perurbet. 4t buitifnpodi Leges confirmato- riz, ad Pacem à Stabilimentum eorum, que tran[acka funt, fpeckant. Cauendum tamen e[l ne connellantur Res indicata. APHORISMYVS $0O. Diligentér attendendum, neca Leges tantum ad Praete- tita refpicere putentur, que Antcacta infirmant : Sedi? e&, fti« futura prohibent 47. reftxingunt, cwm. preteritis nece[Jario connexa. Veluti, fi que. Lex Artiffcibus aliqui- bus interdicat, ne Mercimonia [ua in. Polterum Vendant : Hac [onat in pofterum, fed operatur in Prateritum : Ne- que enim illis ali Ratione cviétum querere iam integrume[?. ÁPHORISMVS $t. Lex Declaratoria omis licet non babet Verba de Pratte- rito, tamen ad Proterita, ipsa cvi Declarationis, omnino tabitur.. Non enim tum incipit Interpretatio ci decla- ratur fed efficitur tanquam Contemporancea ipf Legi. I2- que Leges Declaratorias se ordinato, mifi in Cafibus, culi | Leges cum Iu[Hitia vewofpicere poffznt. * - Hic veró eam Partem abíoluimus, qua tractat deIn- certitudine |. | | | | | APHORISMVS 48. | | | Liszs&R Ocravvs. 463 certitudine Legum vbi inuenitur Lexnulla. Iam dicen- dum eft de alterà illà Parte, vbi fcilicet Lex exzat aliqua, fed perplexa, & obfcura. De Obfcuritate Legum. APHORISMVS $2. Gti: Legum, à quatuor. Rebus, Originem du- cit ; evel ab Abeimialadidpo Legum nimià, prefer- tn admixtis Ob[oletis . Vclà Defcriptione carum ambi- guà, aut minis per[picua C7 dilucida : cvel.à Modis.Enu- cleandi Iuris neglcctis,aw: gon Pene in[Litutis : vel denique, à i Contradictione Q Vacillatione Iudiciorum. De Accumulatione Legum nimià; ÀPHORISMYS $1« D* Propheta ; Pluet uper eos Laqueos. Non fint gutem peiores Laquei, quam Laquei: Legum, prafer- tim Pznalium ; $2 numero immen[«, C7 Tempora Deurjn inutiles, non Lucernam pedib usprebeartt, ed Rctia potis objeias | Vis m APHORISMYS $4... Duplex i in v[um venit Statuti noui condendi Ratio: Alizta | Statuta priora circa idem Subiectum confirmat Q7 robo- | Yat ; dein nonnulla addit aut mutat. Altera abrogat 47 de- let cuncta, que ant ordinata funt, 47. de Integto Legem nouam 7 vniformem fübftituit... Pzcer pofferior Ratio. Naim ex priore Ratione, Ordinationes déueuiunt complicate (DA perplexe ; Q7 quod in[Lat. agitur [ané, fed Corpus Le- gum nterim redditur cvitiofum.: In po[Beriore autem, ma- der certe eff adhibenda Diligeniia, dum dz Lege ipsa delibe- ratur , Et anteacka fcilicet euoluenda, «9 penfisanda, dnte- quain Lex feratur ;..Sed. optimé procedit per. boc Legum Concordia in füturuim, Puer s M ——— c (ntl € De Zlugmenti Scientiarum.» APHORISMVS 55. | Erat in. more apud. Axvhenienfes, «vt contraria Legum Capita, (que Anti-Nomias evocat). quotannis à fex V iris cxaminarenuur, d qu reconciliari non poterant, propo- nerentur populo, cv* de illis certum aliquid ftatuerctur. Ad quorum exemplum ij, qui Poteflatem in fingulis Polis Legum condendarum babent per Trienniumyuut uinquen- niunt, aut prout cvidebitur, Ana-Nomias retractanto.. Ea | autem à cvirir, ad boc delegatis, priiis infpiciamtur RZ prepa- V ventur? demüm Comitis exbibeantur , cot quod plaeuerit, | per Suffragia flabiliatur, C figatur. APHORISMVs $6. Neque «ver? contraria Legum Capita reconciliandi, Q9 omnia ("vt loquuntur ) Saluandi;per Diffincliones fubti- les, quefitas, nimis fed&la aut anxia. Curaeflo.. Inge enim bactela efl : Atque cotcunque Mod: [Ham quandam 49 Reuerentiam pr« fe frat, inter hóxia tamen cen[enda eS ; "vtpote qtie reddat Corpus vniuerfum Legum varium, (9 male cón[utum.. Melius efE prorsus, Pt [uccumbant Deteri- ora,07 Meliora flent fola. ÀPHORESMVS $7. Obfoletz Leges, 2? que abierunt in Defuetudinem, ton sinis quam Anti-Nomiz; proponanttir Delegatis ex of- ficio tollende. Cim enim Statutum expteffuüm regulariter defuetudine non abrogetur, frt cot ex Coniemptu Legum Ob- foletarum, fiat nonnulla. Auckoritatis. Ia&bura etiàm im veli quts : Et fequitur Tormenti illud genus Mezentij; vt Leges viuz in complexu Mortüárum perimantur. 4zque om- ninb cauendum efl à Ganoranáà ip Legibus. APHORISMYVS $8. Quin i? in Legibus? Statutis obfoletis, sec nowitér promulgatir, Curijs Pratorijs ipterim contra edt decernen- di Iw eflo.. Licet enim nom malc dicum frt, Neminem o- pottere Legibus effe Sapientiorem, zamen intelligatur boc de Lcgibus, ciim euigilent, sos cis» dormitent. Contra | Recentiora LiszR Ocrvavvs. Recentiora «ver? Statuta (14e Turi publico nocere depre- benduntur ) non vtique Prxtonbus, fed Regibus, t? San- &tioribus Confilijs, €? Supremis Poreltatibus auxilium | prebendi In efd0: Earum Executionem per Edicfa aut Ala | fufpendendo, donec redeant Comitia, aut buiufmodi Cetus, | qui pote[Latem babeant eas abrogandi, Ne Salus Populiinte- | rim periclitetur. De nouis Digeftis Legum. AÁPHORISMVS $9. Q"" fi Leges alie füper alias A ccumulatzsn tam va[]a -excreuerint Volumina, aut tanta confufone laboraue- rintypt eds de integro retrattare 9 in Corpw [amnumQ9 babi- le redieere,ex V[ufit; Id ante omnia agito ; atque Opus eiuf- snodi Opus Heroicum e[lo : Atque Auctores talis Operis, in- ter Legiflatores, «2 Inflauratores, vite 49 meritó nume- rantor. ApPHORIsMVYs 6o. : Huiu(modi Legum Expurgatio, €? Digeftum nouum, quinque rebus abfoluitur.. Prim, omittantur, Obfoleta, qus luftinianus Antiquas Fabulas vocar. Deinde ex An- u-Nomijs recipiantur probatiffimz,aboleanturcontra- riz. Tertiv Homoio-Nomiz, fie Leges qua idem fo- nant, 4zquenil aliud fnt, quam Iterationes eiu[dem rei, ex- pungantur ; 24e vna quzpiam ex ijs, que maxim eff perfecta, retineatur vice omnium. Gwartb, ff que Legum nihil deteraminenr, fed Quz'ftiones tantim proponant, eaf- querelinquant indeci[ar, militer facetfant."Poffremo, que verbofz inueniuntur, Q7 nimi: Prolixzcontrahantur ma. gis in artum. ————— M —— MÀ | ÁpPHORISMVs Ér. Omni Yero ex cvfu füerit, in nouo Digefto Legum, Leges pro lure Communi receptas, que tanquam imme- moriales [unt in Origine fua ; atque ex alterá parte, Stacu- Ooo ta — MM —— — — ——— ——— 465 TDe Zugmentis Scientiarum, ta de Temporcin Tempus fuperaddita ; feorsuim digerere Q7 componere : C9m in plurimis rebus, non eadem fit, in Iu- | redicendo, latis Communis, &7 Statutorum /nterpreta- | zo, 47 Adminiflratio. 1d quod fecit Trebonianus iz Di- gelto, à? Codicc. APHORISMVs 6. Verim, in buiufinodi Legum Regencratüone, atque Structurà nouà, veterum Legum, atquz Librorum Legis Verbaprorsus €? "Textum retineto : Licet per Centoncs, (7 Portionces exiguas eas excerpere nece[Je fuerit : Ea de- inde ordine contexito. Etfi enim fortaff commodius, atque etiàm, fi ad reékam Rationem ve[picias, melius boc tranfigi poffet per Textuim nouum, quam per. huiufmodi Con[arcina- tonem y tamen in Legibus, non tam (tilus, «7 Delcriptio, quam Auctoritas, (2 buiu Patronus Antiquitas fPeétanda et. Alias videri poffit buiufmodi Opui Scholalicum potius quiddam, 47 Methodus, quam Corpus Legü lmperantiü. APHORISMVS 63. Con[ultum fuerit in nouo Digefto Legum, Vetera Vo- lumina non prorstis deleri, 9 in Obliuionem cedere, fedin Bibliothecis faltém manere 5 licet Viu eorum cvulgarts Qj promifcuu probibeatur.. Etenim. in Caufís grauioribus, non abs re fuerit, Lcgum Pr«teritarum Mutationes, Q9. Se- ries, con[ulere £2 infpicere ; ac certe folenne e(] Antiquitatem Pre[entibus apergere..NNouum autem buiufmodi Corpus Lcgum, abijs, qui in Politijs fimgulis babent Pote[Latem Le- giflatoriam, prorsus confirinanduim efl ; ne fort pretexiu Veteres Leges digerendi, Leges noua imponaniur occult. » ÀAPHORISMVS £4. - Optandutn. ejfet, vt buiu[modi Legum Inftautatio, illis Temporibus Jifcipiatur, que. Antüquioribus, quorum Acad? Opera retractant, Literis € Rerum Cognitione prafliterint. od fecis in Opere Iuftiniani euenit. In- felix Res namquee[], aum ex Iudicio Q2 Delettu zEtatis minis Prudentis «9 erudite, Antiquorum Opera muti- lantur, LiGiseR Ocravvs. lentur, Q7 recomponantur. Veruntamen fep Neceffarium eff, quod non Optimum. Atque de Legum Obfcuritate, quz à nimià, & con- fusà earum Accumulatione fit, hxc dicta fint. Iam de Deícriptione eatum, ambiguà & obícurà, dicendum. De Defcriptione Legum perplexi, & Obfcurà. ÁPHORISMVS 6;. pre Legum obfcuraoritur, Au ex Loquacitate & Verbofitate carum , Anz rursis ex. Breuitateni- mià ; Aut ex Prologo Legis, cum ipfo Corpore Legis, pugnante. ÁPHORISMVS 66. De Obfcuritate yer? Legum, que ex earum Defcrip- tione prauà oritur, iam dicendum eff. Loquacitas, que zn petferibendo Leges in vfum venit t? Prolixitas non placet. Neque enim, quod cvult 09 captat, "vllo modo alJequitur, [ed contrayium potis. Cum enim Caf fingulos particulares, coerbi appofitie Q9 propris, perfequi 9 exprimere. conten- dai, maiorem inde [perans certitudinem , Econtrà Quefhio- nes multiplices parit de Verbis; vt. difficilis procedat In- terpretasio fecundum Sententiam Legis, (que fanior eff Q7 everior) propter Sutepitum Verborum. ÁPHORISMVS 67. Neque propterea nimis Concifa (7 Affe&ata Preuitas, Maie[Latis gratia, 4? tanquam mags: Itiperatoria, proban- dae[f , prefertim bis Seculiz, ne fortà ft LexinfZar Regu- Iz Lesbiz. Mediocritas ergo affeékandaefL ; 47 Verborum exquirenda generalitas, bend terminata ; qua licet Cafus comprehenfos son fedulo per[equatur, attamen non com- prehenfos fatzs perfpicue excludat. ÁPHORISMVS 68. In Legibus tamen, atque Edictis Ordinarijs &? Poli- oO. 2 AMET 467 4.68 pu—— gs De Zugmentu Scientiarum ticis, m quibut, cut plurimum, nemo lnrifconfultum adhibet, fé fuo Senfui confidit, Omnia fufiàs explicari" debent, 9 «d captum cvulgi, tanquam digito mon[Irari. ÁPHORISMVS 69g. Neque nobi: Pxologi Legum, qui inepti olim babiri fimt, (7 Leges introducunt Difputantes, noz. Iubentes, coiique placerent, fi pri[cos Mores ferre polJemwt.. Sed Prologi itti Legum plerunque (vt nunc [unt Tempora) nece][ario. adbi- bentur, non tam ad Explicationem Legis, quam inflar Sua- fionis, ad perferendam Legem i Comis ; 42 rursis ad fatisfaciendum Populo. Quantum feri potef? tamen Pro- logi euiteniur, 07 Lex incipiat à luflione. APHORISMVS 70. |... Intentio 47 Sententia Legis, /ice ex. Prafationibus, 9 Preambulis(cvt loquuntur )non male quandóque elicia- tur; Attamen Laudo aut Uxteafio eiusex illis minimé peti debet. Sepe enim Prxàmbulum arripit nonnulla ex max- ime plaufibilibul, 2 Speciofis ad. Exemplum, cium Lex ta- men multo plura complectatur : Aut. contrà, Lex reflringit, &7 Innitat complura, «uius Limitationt: rationem, in Prz- ambulo inferi, non fuerit Opus... Quare Dimenfio «7 La- titudo Legisex Corpore Legis petenda. Nam Przambu- lum, fepe amt vItrà aut citrà cadit. ,. APHORISMVS 71... Ef vero Gemu perícribendi Leges valde vitiofum.Cum fcilicet Cafusad quem Lex collimat, fuse exprimitur in Prz- ambulo: Deindeex Vi V erbi ( Talis) aut buiu[modi Rela- tiui, Corpus Legis retro evertitur iy Przambulum, vade Prxambulum zpferitur, G9. incorporatur ipfi Legi: Quod Q7 obfcurum e[f, 49 mimis tutum; quia non eadem adhiberi con[ueuit Diligentia;m ponderandu Q9 examinandis Verbis Praambuli, que adhibetur in Corpore ipfius Legis. Hanc partem deIncertitudine Legum, qua ex nialà Deícriptioneipfarum Ortum haber, fufiüs ra&abimus, quando de Interpretatione Legum pofleà agemus. At- que p LiG:is£gR Ocravvs qued: DefcriptioneLegum Obfcurà hzc dicta fint;Iam de Modis enucicandi Iuris dicendum. De Modis Enucleandi luris, & tol- lendi Ambigua. | APHORISMYS 72, Odi Enucleandifturis, «2 Tollendi Dubia, quinque unt. Hocenim fit, Aut per Perfcriptiones Iudici- orum; 4t ber Scriptores. Authenticos; 4r per Li- bros Auxiliares ;: 4r: per. Prlectiones ; 447 per Re- fponfa, fue Confulta Prudentum.. H.ec omnia, ff bene in- flituantur, pr[T5 eyunt magna Legum Obfícpritati $42- fdia. ' ; : De perfcriptione Iudicioruri, ÀÁPHORISMVS 73. Nte omnia, ludicia reddita i» Curijs Supremis Q9 Principalibus, atque Cautfis Grauioribus, praefertim dubijs, queque aliquid babent Difficultatis, zut Nouitatis, diligenter, 4 cum fide excipiunto. ludicia enim Anchorx Legum funt, e Leges Reipub: ! APHORIÍISMVYS 74. Modus Puitifmodi Iudicia excipiendi, d9 is Scri pta te- ferendi, tal«effo.. Cafus precise, Tudicia zpfa exatte per- fcribito ; Rationes Iudiciorum, quar adduxeruat Iudices, adijcito, Caluum, ad Exemplum adductorum, Auctorita- tem, ctim Cafibus Principalibus, ve commi[ceto ; De Ád. | wocatorum Perorationibus, 7f quidpiam in 3s fuerit ad. niodum eximium, freto, Sae ApHOmRISMVS 75 Perfoaz, que buiufmodi Yudicia excipiant, ex Aduoca. j tis maxime doCusfuntojt7 Honorarium liberale ex Pub. lico. excipiunto. ludices ipfi ab. buiufmodi Periciptioni- us 469 470 4De Alugmenti Scientiarum.» bus ab[finento ; ne fort Opinionibus proprijs addicti, Q7 Auétoritate propria freti, Limites Referendarij tranfcen- | dant. ÀPHORISMVS 76. [udicia z/a, » Ordine, €? Seric Temporis, digerito ; non ber Methodum d?" Titulos. Sunt enim Scripza eiu[- modi,tanquam Hiftoriz, aut Narrationes Legum. | Ne- que folum A&a ipfa, fed «7 "Tempora zpforum, Iudici Prudenti, Lucem prabent. De Scriptoribus Authenticis. ÀÁPHORISMVS 77. | E: Legibus ipfis, ge Ius commune conffituunt , De- inde,ex Conftitutionibus fiue Statutis ; Tertio locoex Iudicijs Perfcriptis, Cms Iuris zagtummodo con[LHitui- tor. Pr«terilla, alia Authentica, eus mulla funto, aut parci recipiuntor. ÁPHORISMVS 78. | Nibil tatn intere[? Certitudinis Legum, (de quá tune tratbamw) quam vt Scripta Authentica, infra Fines mo- deratos coerceantur, 7 facefJat Multitudo enormiz, Au- Ctoium,0? Doctorum in Iure; «vade laceratur Sententia Legwn, Iudex frt attonitus, Proce[[us. Immortales , atque Advocatus ipfe, cim tot Libros perlegere, £7 «vincere mon polís«, Compendia fettatur. Gloffa fortafse aliqua bona ; QJ ex Scriptoribus Clafficis Pauci, vel potiiis Scriptorum paucorum pauculz Poruonces, recipi pofíint pro Authen- ticis. Reliquorum nibilominis maneat "v[us monnullus in Bibliothecis, »; eorum "Tta&tatus infpiciant Iudices, aut Aduocati, cium opus fuerit : Sed in Cauffis agendis, in Foro citare eos non permittiter, nec in Auctoritatem tran[eínto. De ———————— LiskER Ocravvs. De Libris Auxiliaribus. APHORISMVS 79. T Scientiam Iuris, 0? Practicam, Auxiliaribus Li- bris e ntidanto, [ed potius in[lruunto.. 1j Sex in gene- refiusto. luftitutiones.. De Verborum fignificationc. Dc RegulisIurs.. Antiquitates Legum. Summa. Agen- di Formula. ÁPHORISMYVs $0. Praparandi [utt Yauenes, €?" Nouitij,ad Sczentiam, Q2. Ar- dua [urtz, altis 9 commodius bauriendag? imbibenda, per Inftitutioncs. Inftitutiones zllaz, ordine claro, à7 perfpicuo componito. In idtz ipfis, coniuerfum us Priuatum percurri- 10 , non aliaomittendo,in alis plut fati« immorando, [ed ex Jegulis quedam breuiter delibando,cvt ad Corpas Legum perlegendum acce[furo, nil fe osendat prorfus nouum, fed Ie- uii aliquá notione preceptum. Tus Publicum is Inftitutio- nibus ge attingitoyverumilludex Fontibus pfs bauriatur. AÁPHORISMVS $r . .. Commentarium de Vocabulis Iuris coz/reito.. In Ex- plicatione ipforum, (2 Senfu reddendo, ne curiofd nimis aut laborio[é -ver[ator. Neque enim boc agitur,»t Diffinitiones Verborum querantur exacte, fed Explicationes tantum, qux legendis laris Libris cviam aperiant faciliorem. "Tra- Ctatum atem ium, per Literas Alphabeti ne digerito : 1d Indici alicui rzlinquito : fed. collocentur. fimul Verba, qua circaeandem rem ver[antur ; vt Alterum Alteri frt iuuamen- to ad intelligendum. APHORISMVS 82. Ad Cerütudinem Legum faeit, (ff quid aliud) Tracta- tus bonu 07 diligens, de Diuerfis Regulis Turis. I5 digmu eff, qui maximis Ingens, 9 Prudentiffimis Iure con[ultiz, || committatur. Neque enim placent, que in boc genere ex- tant. Colligende autem funt Regulz, non tantüsa note, i7 ) Cvulgata, 47! 471 De Zugmentis Sctentiarum» EN HR COMI DUO SA NMNUAC END GAM- cuitlgata, fed G7 alie magis [ubtiles 67 recondita, que ex Le- gum, «7 Rerum Iudicatarum Harmoniá extrabi poffint ; quales in Rubricis optimi quandoque inteniuntur :: funt- quz Diéttamina Generalia Rationte, qua per Materias Le- gis diuer[as percurrunt, Q7 fünt tanquam Sabusra luris. APHORISMVS 8j. At fingula Yaris Scita, aut Placita, won intélligantur p Regulis, cot feeri folet fatis imperite. Hoc enim ff recipere- tur, Q'ot Leges,tot Regulae. Lex egim uil aliud, quam Re- gula Imperans. erum eas pro Regulis babeto,qwe in For- má ipfa Iuflitie berent : conde, vt plurimum, per lura Ci- uilia diuerfarum Rerumpub. eedem. Regulz fere reperiun- tur 5 nifi forte propter Relationem ad Formas Politiarum "varient. APHORISMVS $4. Pof? Regulam , breui à? folido cverborum complexu enuntiatam, adijciantur Exempla? Decifiones Caluum, maximc luculenta ad. Explicationem ; Diftinctiones; 7 Exceptiones ad Limitationem ; Cognata 44 Ampliatio- nem eidem Regulae. | APHORISMVS 85. Reélé iubetur , evt non ex Regulis Ius fumatur ;. fed | ex Iure quodef?, Regula faz. Neque enimex. Verbis Re- | gula petenda ef? Probatio, ac fr effet Textus Legis. Re- | gula enim Legem ("vt Acus Nautica Polos) indicat, noz | ftatuit. ÁPHORISMYVs 86. | Prater Corpusipfum Luris, iuuabit etiam Antiquitates | Legum inuifere ; quibus licet euanuerit Auctoritas, manet | tamen Reucrentia. Pro Antiquitatibus autem Legum Pa- | beantur Scripta circaLeges 7 Iudicia ; fue ilia fuerint edi-- | ta, fiue nion, qua ipfum Corpus Legum tempore prece[Je-- runt. Earum frquidem la&ura faciendanon efl. Itaque ex | 55. 7otiliffima queque excerpito ( multa enim inuenientur inania C7 dfriwola ) eáque in pnum Volumen redigito : Ne | Antiqux ÁN Lisrn Qcravvs. Antiquz Fabulz, y: /oquitur Tyebonianus, cum Legibus | ips imifceantur. APHORISMVs &. Pratica ever plurimiin intere[f, cot Ius vniuctfum dieeraittr ordine, in. Locos Q9 Titulos ; A4 quos 02777 (prout. dibitur. Occafto ) recurrere quis poffit , veluti in prompruarium paratum ad pre[entes. V fus. Huiufmodi Li- bi Summarum, 7 ordinant Spar[a, «2 abbreuiant Fufa C Prolixain Lege. Cauendum autem ef] he Sumimzx ifLe, reddant Hoimines promptos ad Practicam, Ceffatores z Scientiàzp/a. Earum enim Officium e[l tale, vt ex js rc- colatur Ius, zog perdifcatur. Summa autem omnin), n«ag- n4 Diligentia, Fide, R7. Iudicio, [unt conficienda, ne furti ficiant Legibus. ÁPHORISMVs 88. Formulas Agendi diuer[ar, i2 vno quoque geaere colli- gito.. Nam 7 Practica boc intere[l 5 (2 certe pandunt illa Oracula «7 Occulta Legum. Sunt enm non pauca, qua la- tentin Legibus : 4; i» Formulis Agendi, melius 7 fufrs perfpiciuntur ; infPar Pugni, «7 Palinz. De Refponfis & Gonfultis, ÁpHof&IsMVs $g. [ veisdone Particulares, que de témpore in tempus 3-7 emergunt, dirimendi «7 foluendi, aliqua Ratioiniri de- bet. Durum enim e[L; ^ot ij, qui ab Errore canere cupiant, Ducem Vis non inueniani ; Verim vt. Aétw ipfi pericliten- ittr,neque frt aliquis ante Rem peraékam Iuris pramofcendi MÜdar ^ 36125 3 d GEO UPS ÁpuHoIsMVS' so. ' Refponfà Prudentum, que petentibus dantur de Iure, ffe 4b Aduocatis, fiue à Doctoribus, zanta valere Au&fo. ritte,'vt ab eorum Sententia, dici recedere non fft licituin, nop places, lura à luratis Iudicibus fivsnro. | Ppp ' Apno- : ————— M 4De Zugmenti Scientiarum.» APHORISMVS 9I. Teutari ludicia, per Cauffas (7 Perfonas fictas, «ut eo modo experiantur Homines, qualisfutura fit Legis Norma, non placet. Dedecorat enim Maieltatem Legum, 47 pro Prauaricatione quapiam cen[enda eft. ludicia autem ali- quid babere ex Scenà deforme efl. ÀPHORISMVS 92. Tudicumigitur folummodo, tain ludicia, quam R cfpon- fa i? Confülta funto. Illa de Liübus Pendentibus ; Haec de Axduis Iuris Quxftionibus ;z Thef. Ea Co fulta, fue in Priuatis Rebus, fue i Publicisa Iudicibus ipfis ne po[- cito , ( Idenim ft fat, ludex tran[eat in Aduocatum,) fed 4 Principe, aut Statu. Ab ill, ad Iudices demandent. . Iudices ver zal? Auctoritate freti, Difceptationes Aduoca- | torum, coel ab bis, quorum interefL, adbibitorum, evel à Iu- | dicihu ipfs, ff opus fit, affignatorun, «7. Argumenta ex | vtr aque parte audiunto ; 47 re deliberata Yus exbediuntogst? | |! declarant. Confulta buiufinodi inter Yadicia referunto 47 v'edunto, C paris Auctoritatis (unto. De Pralectionibus, ÁPHORISMVS 9j. Ralectiones de Iure, atque Exercitationes eorum, qui Iuris $2udijs Mitos 87 Operam dant, ita in[lituun- PR- Q7 ordinautor, cot omnia tendant ad Quzrltiones, 49 Controueríias de Iure, fedandas poris, quam excitandas. | Ludus enim( vt uunc fit )Teré apud omnes in[Lituitur & ape- | rittiryad Altercationes, &?' Quaftiones de Iure multipli- | candas, tanquàm oslentandi Ingenij caua. Atque boc cve- tuse? Malum. Etenimytiàm apud Antiquos gloria füit,tan- quàm per Se&tas «7 Factiones, e[Tiones complures de 1u- re, magis fouere, quam.extinguere.. Id ne fiat, prouideto. OE EIE E Y | Lisrzs Ocravvs. De Vacillatione ludiciorum, AÁPHORISMVS 94. Acillant Iudicia, «e/propter Immaturam 7 prxfe- ftinam Sententiam; vel propter /imulationem Cu- riarum ; rel propier Malam 49 Imperitam perícriptio- nem Iudictorum ; Yel Propter Viam przbitam ad Retci- fionem corum sint facilem & Expeditam.. Iz444 pro- uidendum e[], vt ludicia emanent, Maturà deliberatione priüs habità; 4:que »t Curiz fe inuicem reuercantur; Atque vt Iudicia petícribantar fidelicer. & prudentàr ; «vtque Via ad teícindenda Iudicia,fit Arcta, Confragofa, G9 anquám Muricibus ftrata. Ávy ro RE SEN dg- Si Iudicium redditum fuerit, de Caíu aliquo, in aliqua Curià Principali ; 9 fimili Cafus interueneritn alia Cu. rià ne procedito ad ludicium antequam fiat Confultation Collério aliquo Tudicum maibre. Iudicia enim caduta, f£ forte tefcindi nece[fe frt, faheri dangperd cum Ho- nore. Agel odis deci n Ft Cutie de lurifdi&tione digladientur t7 ianfts&kemtir, Bunasals quiddam e[L; eóque magts, quod per ineptam quan- dam Sententiam (quod Boni & Strenui fic Iudicis ampli- are Iurifdictionem Cariz ) alatur planc ifa I. ntemperies, | 47 Calcar addatur vbi Frno opus e[L.. V1 cverà, ex bac A- | morum. Contentione , Curiz, Iudicia vrrobique reddita (quenil ad turidictionem pertinent) libentey veféindant, Jntolerabile Malum j7 à Regibur, aut Senatu, aut Politia pland «vindicandum. : Peffimi enim Exempli Res e[f , evt || Cutiz que quam Jabdri praflant, inter fe. Duella exer- cedit. &liti j: Wrdiodt pris 97. Non. facil efto; vit procliuis, ad Yudiciá taiilendal Ppp2z Aditus, 475 —— MÀ | A4ditut, per Appellauones, aut Impeutiones de Errore, au | fophiam Humanam;Sicat etiam cum PAilofopbia Humana, De ZIngmenti Scientiarum. Reuifus, (2 fimilia. Receptum apiid nonnullos e[E, oz. Lis trahatur, 24 forum fuperius, zagquam Res integra ; Iudi- cio nd» dato fzpofito, &9 plane. fufpenfo. Apud alios vero, vt Iudicium ipfum mancat zz (uo vigore,/ed Executio eiu stntim ce][et : Neutrum placet ; nifi Curize, in quibu: Iudi- cium redditum frt, fuerint humiles;d7 inferioris Ordinis : Sed potiis,cvt (7 Iudicium fZet4t7 procedat eit Executio ; modo Cautio detwr 4 Defendente,de Damnis (7 Expenfis, fr Iudicium fuerit refciffum. | JA aue hic Titulus, de Certitudine Legum, ad Exem- ^ ^plum Digeffi reliqui ( quod meditamur) fufficiet. Iam veró Dottrinam Ciuilem (quatenüs eam nobis tra- &are vifum eft)conclufimus;Atque vnà cum cà P/ilo- Philofophiam in genere. "Tandem igitur paululüm re- fpirantes, atque adea, qua przteruc&ti fumus, Oculos retroflectentes ; Hunc Tra&tatum noftrum non abfi- milem effe cenfernus, Soriisillis & Praludijs, quz pre- tentant Mufici, dum Fides ad Modulationem concin- nant: Quzipía quidem Auribus ingratum quiddam & afperum exhibent; At in Caufs& fünr, vt quz. fequun- tur omnia, fintfuauiora: Sic nimirüm nosin Animum induximus, vtin Cytharà Mufarum concinnandá, & ad Harmoniam vcram redigendà, operam. nàuaremus, quoab Alijs pofteà pulfentur Chordz, meliore Digito, autPledro. Sané, cüm nobis ante Oculos propona- mus, Temporum horum Statum, in quibus Litere iam tertio, ad Morrales videntur redijffe ; Et vnà diligentér intueamur, quam varijs iam nos inuiferint inflructae Prafidijs, & Auxilijs ; Qualia furit, Ingeniorum noftri temporis complurium Acumen & Sublimitas; Exi- miailla Monumenta Scriptorum Vetérum, qua veluti tot Faces nobis prxlucent; Ars Typographica, Libros cuiufcunque P A List Ocrvavvs. cuiüfcunque Fortunz Hominibus, largà manu fuppedi- rans ; Oceani Sinüs laxati, & Orbis exomni Parte pera- gratus, vndé Experimenta plurima Prifcis ignota com- paruerunt,& ingens acceffit Naturali Hiftoriz Cumulus; Otium, quo Iugenia optima, in Regnis & Prouincijs Europa vbiqué abundant, cüm Negoujs minüs his in locis implicentur Hómines, quam aut Graci, propter Populares Status, aut. propter Ditionum Amplitudi- nem, Romani folebant; Pax, qui fruitur hoc tempore | Britannia, Hifpania, Italia, etiàm nunc Gallia, & alix Regiones non paucz ; Confumptio & Exinanitio om- nium, quz videntur excogitari aut dici pofle, circa Con- troucríias Religionis, que tot Ingenia iam diü diucr- terunt; à czterarum Artium Studijs ; Summa & excel- lens Maicftatis tuz Eruditio,cui(tanquàm Phaenici Vo- lucres,) aggregantfe vndique Ingenia ; Proprictas de- nique illa infeparabilis, qua Tempw ipfum fequitur, vt Veritatem indies parturiat; Hacc (inquam) cum cogi- tamus, non poffumus non in eam Spem Animum cri- cere; vtexiftimemus, Tertiam hànc Éirerdrin Périodum, duasillas priores, apud Grecos & Romanos, longo inter- uallo fuperaturam : Modo faltem Homines, & Vires fuas, atque Defectus etiàm Viriumn fuarum, probé & prudentér noffe velint ; Atquc alij ab alijs Inuentionis Lampada, nbn Contradictionis Torrcs accipiant ; At- que inquifitionem Veritatis, pro Incapto Nobili, non pro Dele&amento aut Ornamento putent ; Atque O- pes ac. Magnificentiam impendant, in Res Solidas & eximias, non in Peruulgatas, & Obuias. Ad Labores meos quod áttiriet, fi cuilibedt in cotum Reprchenfi- one, aut fibi, aut alijs placcre, veterem certé, & vltime Patientiz Petirioné exhibebunt illi;erbera;fed audi. Re- prehendant Homines, quantü libuerit, modo attendant & perpendant, quz dicuntur. Appellatio fané legitima fuerit (licet Resfortafsé minüs cà indigebit) f1 à primis I qe cCogita- pi. MÀ "De Zugmentis Scientiarum.» ! Cogirationibus Hominum ad Secundas prouocetur, & . ab JEN prafenu ad Pofteros. Veniamus nunc ad eam | Scientam;quàcaruerunc duz illz prifcz Temporum Pe- riodi( neque euim tanta illis Felicitas conceffa eft) Sacram dico & diwinitis Infpiratam Tbeolo- £iam , Cun&orum Laborum, ac Pere- grinationum Humanarum Sab- i: batum, ac Portam No- biliff imum. FRANCISCI Smp Posen NLIS ICA PUE G3) PURSETS vrUs DCan Pr pron BARONIS VERVLAMIO, VICE-COMITIS SANCTI ÁLBANI, D^-H "Dignitate &? Zlugmentis Scientiarum LisrzR Nowvs, AD REGEM SVVM. Carvr I. "Partitiones Theologi Infpirate omittuntur; Q antüm Aditus fit ad. Defiderata tria; Dod&rinam Ze [ egitimo Víu Rationis Humane iz Diuinis; Doctrinam de Gra- dibus V nitatis 7 Ciuitate Dei; (7 E- manationes Scripturarum, Me Am vero (Rex optimc) cum Carina i9 parua, qualis noftra effc potuit, vni- ucrífum Ambitum,tam veteris, quam noui Orbis, Scientiarum,circumnaui- gauerit, (quam ES ventis, & A Curfu, Poflterorum fit. iudicium ) iid og iii vt Vota, tandem perfuncti, perfolua- mus? [| 479 —————ÓM——ÓMÓ n. " — — — A —— ——— c | non de Materia, per Theologiam, Inforinata aut Informan- | Nequc tamen, circa cos Tractatu, (vt in rcliquis coníue- | uimus) vel. Exempla fabiungemus, vel Praecepta dabi- | | mus, Id Theologis £elinquemus. Sunt enim illa (vt | | diximus) inftar Vororumpantüm. Na RR UJ De Zugmentis Scientiarum.» mus? At reftat adhüc TZeologia Sacra, liue Infpirata: Veruntamen |fi/ ead. traCtore- petzamus, exeundum nobis foret e Nauicula Ratonz Humanae, & tranfeun- dum in Ecclefie Nauem; Quiz ola.Acu Nuda Diuina pollet, ad. Curfum recté dirigendum. Nequc enim fuf- ficient amplius Stelle Philofopbie, qux hactenüs praci- pué nobis affulferunz; Itaque paz fórct, Silentium quo- queiu hàctecolere. Quamobrem Partitiones Legitimas circa'earh omictemus ; Paucatamen, pro tenuitaté no- ftrà, etiam in hànc conferémus, loco Votorum. Id eo magis facimus; quia ih Corpore Theologia, nullam prorsus Regionem, aut Tractum, plané Defcrtum, aut Incultum, inuenimus: Tanta fuit Hominum Diligen- tia, in feminandis, aut Tritico, aut Zizanijs. Tres igitur proponemüs, T/eologie Appendices, qua da, Ícd tansumniodó: dd Xfodo I/forzaatianir vractent. :O3.. Prerogatiua Dot totum Hominem compleétitut ; | bec ninüs'ad- Rationem, quam ad Polumtatem Hum anam, |, éxtenditur: Vt Homojfcilicet, in: V&iuerfum-fé abnce- | cor, & accedat Deo. Quare; ficut Legi Diuize obedire | tenemur, licet reluctetur Voluntas; ita. & Verbo Dei fi- |. dem babete, licet reluctetur Ratio. Etenim, fi ca dun- taxat credamus, quz fuc Ratoki noftre confcitànca, Rebusaffentimur, non Autori: Quod euàm; fufpcéte: Fidei Teftibus, preftarefolemus. Àt Fizesillà, quae 4- brabaino imputabatur ad Iu[Hitiam, dc huiufmodi c exti- üt, quam Irrifui habebat Sarab : Quz in bàc parte Ima- £o quadam erat Rationi: Nattralr-. Quant igitur, M»- [lerium aliquod Diuinum, fuerit magis abfonüm, & in- credibile,tantó plusin Credendo exhibetur Honoris Deo, 2 LI EfI "cm Lisrg& Nowvs. & (ic Victoria Fidei nobilior. Etiàm & Peccatores, quó magis coafcientià fuà grauantur, & nihilominus Fidem de falate fuà, in Dei Mifericord!à, collocant, có Deum maiore afficiunc Honore : Omnis autem Defperatio Dco pro Contum-lià ett. Quinetiàm, ftattenté rern perpen- damus, dignius quiddam eft Credere, quam Scire ; qua- licér nunc Scimus. In Scientia cnim, Mens humana pa- titurà Senfu, qui à Rebus Mareriatis refilit; In Fide au- tem, Anima patitur ab Animi ; quz cft Agens dignius. Aliter fe Res habet in Satu Glorze : Tunc fiquidem cef- abit Fides, atque Cognofcemus, frcnit 09 Cogniti fum. Concludamus igitur T/eologiam Sacram, ex Verbo & Oraculi Dei, non ex Lumine Naturae, aut Rationis Dicta- mine, haariri debere. Scriptum elt enim ; Cali. enarrant Gloriam Dei: At nufquàm fcriptum inuenitur; Ca/i enarrant Voluntatem Dei. Deillà pronunciatur, 42 Le- gem, C Teflimonia, ff nn fecerint fecundum Verbum iftud, &c. -Neque hoc tenet tantüm, in Grandibu ilis MyfZe- rijs, De Deitate, Creatione, Redemptione ; Verüm pertinet etiam ad Interprerationem perfectiorem Legis Moralis; Diligite Inimicos VefIros ; Benefacite bis qui Oderunt Vos &c Vt feti Fil Ratris Veflviquiin calie[Tqui pluit fuper Iuflos2? Iniuftos. Quxcerté Verba Plaufum illum me- | rentur, Nec vox Hominem [onat. Siquidem Pox e(t, que Lumen Natura faperat. Quinetiam videmus Poctas Éth- nicos, prafercim cüm patheticé loquantur, expoftulare non raro cum Legibu,, & Doctrinis Moralibus ( qu ta- meu Legibut Diuinte multó funt indulgentiores & folu- tiores) ac fi Naturz Libertati cum Maligriütate quádam repugnent ; — — — Et quod Natura remittit — Inuida Iuranegant. May Ita Dendamis Indus; ad Alexandri Nuntios ; $e ipaudiffe quidem aliquid, de nomine Pythagora, €? aliorum Sapien- tum & Grecia , Et credere illos fuiffe Viros magnos , Vitio Q qq tamen «De Zlugmentis. Scientiarimo taraen illo labora[[e, quod fcilicet nimia im Reuerentia 7 V e- neratione babuifJentyrem quampiam phantafficam,quam Le- |gema7 Morem cvocitaban.. Quare, nec illud dubitan- dum, magnam Partem Legz Moralis, fublimiorem effe, quam quo Lumen Natur« alcendere poffit Veruntamen, quod dicitur, Habere Homines,criàm ex Lwnine & Le- ge Nature, Notiones nonnullas, Virrutis, Viti Iuflitia, Iniurie ; Boni, Mali ; id verifhimum eft. Notandum ta- men, Lumen Nature, duplici Significaione accipi. Pri- mó, quatenüs oritur cx Senfu, Inductione, Ratione, Ar- gumentis,fecundum Leges Cali ac Terre : Secundó,qua- tenus Anima Humanz interno affulget inftin&u,fecun- dum Legem Con[cientis ; quz Scintilla quedam ett, & tanquàm Reliquiz, Priftinz & Primitiuz Puritatis. In quo pofteriore Senfu,pracipué particeps eft Anima;Lu- cisnonnullx,ad Perfe&tionem intuendam & difcernen- dam Legit: Moralis ; Qux tamen Lux, non prorsüs clara fit, fed eiufmodi, vt po:iüs Vitia quadamtenüs redar- guat, quam dc Officijs plene informet; Quare, Religio; Íiuc Myfteria fpe&tes, fiue Morcs, pendet ex Rewelatione Diwina., Attamen vfus Rationz; Humane in Spiritualibus,mul- tiplex fané cxiftit, ac laté admodüm pater. Nequc eniri fine Caufsà cfl, quod Apoftolus Religionem appellaue- xit, Rationalem Cultum Dei. Recordetur quis Czremo- nias & Typos veteris Legis; Fuerunt ille Rationales, & Significatiuz, longé difcrepantes à Ceremonijs Idola- tri, & Magia; que tanquam Surda & Mutz crant, ni- hil Docentes plerunque, imo ne innuentes quidem: Pracipué Chriffiana Fides, vt in omnibus, fic in hocip- Ío eminet ; quod Aurcam feruet Mediocritatem, circa Vfüm Rationis, & Difputationz: ( qua Rationi proles eft) inter Leges Ethnicorum, & Mahomeri, qua Extrema Íc&antur.Religio fiquidém Ethnicorum,Fidei aut Con- felionis conflantis nihil habebat ; Contrà in Religione Mahometi, Lisrsz& Nowvs. 4.83 Mahomceti, omnis Difputatio interdicta eft : Ira vt. Alte- ra, Erroris vagi & multiplicis; Altera, vafrz cuiufdam & cautz Impofturz, Faciem prz fe ferat; Cüm fancta Fides Chrifliana, Rationis víam, & Difbutationem (ed Íc- | cundur debitos Fines ) & recipiat, & rcijciat. Humane Rationi; Vius, m Rebusad Relzeionem fpc- &anübus, duplex eft; Alter, in Explicatione MyfHerij; Alter, in Zlationibu, quz inde deducuntur. Quod ad Myfleriorum Explicationem attinet, videmus non dedig- nari Deuin, ad Infirmitatem Captáüs noflri fe demittere, Mofleria fua ita explicando, vt à nobis optimé ea poffint percipi ; Atque Reuelationes fuas,in Ratzoni noflra. Syl- lepíes & Notiones veluti inoculando ; Atque I»fpiratio- ne5, ad Intelle&tum noftruri aperiendum fic accommo- dando, quemadmodüm Figura Clauis aptatur Figura Serz. Quà tamen in Parte, nobisipíis dceffe minime debemus : Cüm enim Dew ipfe, operà Rationi noftra, in Iluminationibu: futs vcatut, etiàm nos candem in om nes Partes veríare debemus, quó magis capaces fimus, ad Myfleria recipienda & imbibenda : Modo Animus, ad Amplitudinem Myfferiorum, pro Modulo fuo, di- latetur ; non Myieria ad Auguftias Animi conftrin- gantur. Quanrum veró ad 7llatioges , noíle debemus ; Re- linqui nobis Vfum Ratione, & Ratiocinationt: ( quoad Myileria ) fecundanum quendam & Refpectiuum, non Primitiuam & Abíolutum. Poftquàm enim Arz- culi, & Principia Religiont, iam in Sedibus fuis fuerint locata, ita vt à Rationis Examine penitüs eximantur, cum demi concediturab illis IHaziones deriuare, ac dedu- cere, fecundum Analogiam ipforum. In Rebw quidem Naturalibus hoc non tenet. Nam & ipfa Principia Exa- mini fubijciuntur ; Per Iuductionem (1nquam ) licet mi- nime per Syllogifmum : Atqueeadem illa nullam habent | cum Ratione Repugnantiarn, vt ab codem Fonte, tum Qqg Prim | De Zugmentis Scientiarum.» RR. (PACA EG NEU ucl mM prima Propofitiones, tum Mediz, deducantur. Aliter lit in Religione ; Vbi & prima Propofitiones Authypo- [taz funt, atque per fe fubfiflrentes;: Et rurfus, non rc- guntur ab illà Ratione,qux Propofitiones confcquentes deducir. Nequetamen hoc fit in Re/igionefolà, fcd etiàm in alijs Sciens , tam Grauioribus , quam Leuioribus; vbi fcilicet Propofitiones Primariz P/acita fint, non Po- fta: Siquidém & in illis Rationi? Víus abfolutus effe non poteft. Videmus Enim in Ludzi, puta Scbaccorum, aut Similibus, primas Ludi Normas, & Leges, mcré po- fitiuas effe, &ad Placitum ; qua: recipi, nonin Difputa- tionem vocari, prorsüs oporteat : Vt veio vincas, & pe- rité Lufum inftituas, id Artificiofum eft & Rationale: Eodcm modo fit & in Legibus Htmanis: In quibus haud pauce funt Maxima ( vt loquuntur) hoc elt, P/acita me- ra Iuris, que Auctoritate magis quam Ratione nituntur ; Neque in Difceprationem veniunr, Quid vero fic iuftif- fimum, non abíoluté, fed relatiue ; (hoc eft, ex Analo-- già illarum Maximartim,) id den;àm Rationale eft, & latum Difputationi Campum przber. Talis igitur cft, Secundariailla Ratio, qua in Tbeologi4 Sacr, locum ha- bet; qua fcilicet fundataeftfuper PLscita Dei, .— Sicut vero, Rationis Humans in. Diuini, cfi eft du- lex ; ita & in codem a, duplex Excef/w. Alter, cüm in Modum Myflerij, curiofts, quam par cft, iequirittr ; Alcer,cüm Illationibusyequa tribuitur Auctoritasac Princi- püsipfis. Nam & Nicodemi Difcipulus videri poflit, qui Perrinaciüs querat; Quomodo po[Jet Homo nafci cum fét Se- nex? Ex Difcipulus Pauli ncunquàm cenferi poffit, qui non quandoque in Do&trinis fuis inferat; Ego, son Do- minu ; Autillud, Secundum Confilium Meum. Siquidém Ilationibu: plerifque Stilus ifte conueniet. Itaque nobis Res falubris videtur, & inprimis vilis, fi Tractatus in- ftituatur Sobrius & Diligens, qui de fà Rationis Hu- mán« in Tbeologicte vülitér praecipiat, tanquàm Diwina quzdam Linsrn NowNvs. quzdam JDialehica , Vtpote, qux: futura fit, inftar Opiate cuiufdam Mediciae ; qux noa modo Speculati- onum, quibus Schola interdàm laborat, Inania conío- iac; Verüm edàm, Controuerfiarum Furores, quz in Ecclefià Tumultus cient, nonnihil mitiget. Eiufmodi Tractatum, inter Defiderata ponimus; & Sop/ronem, fiuc de Legitimo cofu Rationis Humana in Diuints nomi- namus. e 2. lntcereft admodüm Paez Ecclefre, vt. Fedur Chyi- flianoruim,à Seruatore praícriptum, in duobus illis Capi- tibus, quz nonnihil videntur dipapria, bené & cla- ré explicetur: Quorum Alterum fic diffinit; Qu zoz ej? nobifcum, ef- contra nos : Alterum autem fic; Qu; contra nos non cf?, nobifcum e[?. . Ex his liquidó pater, Effe nonnullos Acüculos, in quibus, qui diflentit, extra Fa- dus ftatuendas fit: Alios veró, in quibus diffentire lice- at, faluo Federe. Vincula enim Communionis Chri- fianz ponuntur, P4 Fides,Vgum Baptifina, &c. Non Vnus Ritut,cuna Opinio. Videmus quoque Tugicam Sal- uatortt, Inconfuüulem extitiffe ; eflem autem Ecclefie, Verficolorem. Palee in Ariftà feparanda funt à Fru- mento ; Àt Zizania in Ágro, non protinüs cucllenda. Mofes, cüm certantem rcpcriffcc ZEgy prium cum Ifrac- lità, non dixit, Cur certatis ?. Sed Gladio cuaginato /E- gyptium intcríecit : At cüm Ifraclitas duos certantes vidiffet, quamuis ficri non potuit; vt vtrique Cauffa iu- Íta contingctet, ita tamen cos alloquitur; Frazres efZry, cur certat; ? His itaque perpeníis, Magui videatur Res, & Momenti, & Vsüs effe, vc diffiniatur, qualia fint illa, & quantz Latitudinis, quz, ab Ecclefiz Corpore, Ho- miucs penitus diuellant , & à Communione Fidclium climinent. Quod fi quis putet, hoc iam pridém fa&tum effe, videat illc etiam atquc etiàm, quam finceré. & mo- deraté. Illud interim verifimile eft, eum qui Pacz men- tioncm fecerit, reportaturum Refponfum illud Ichu, ad Nuntium, 485 De Zlugmentü Scientiarum. Nuntium, ( Nusquidpax ef? Iebu? ) Quid iibi «9 Paci? tranfi, 7 fequere me: Cum non Pax, led Partes, plaxi- que Cordi fmr.. Nobis nibilominüs vifum.eft, Tracta- . cum de Gradibus Vnitatis in Ciuitate Dei, vt falubrca. & | vtilem, inter Defiderata reponere. ;. Cüm Seripturarum Sacranim , circa Theologiam informandam tantae fint Partes, dc earum Interpretatione inprimis videndum; | Neque nuuc de Ascforzzate eat in- terpretandi loquimur, quz in Confenfu Ecclefiz fti«ma- tur fed de Modo Interpretandi. Is duplex et; Mezbodi- cnt, & Solutu.. Etenim Laticces ifli Diuini, qui Aquis il- lis, ex Puteis Iacobi, ininfinitum pra tant, fimilibus fe- ré hauriuntur, & exhibentur Modis, quibus Aqua Na- turales ex Puteis folent : Hz fiquidém , aut/fub pri- mum Hauftum, in Cifterna: recipiuntur, vnde per Tu- bos complures, ad Vfum: commodé diduci poffunt ; Aut flarim in Vafa infunduntur, fubinde, prout opus eft, vtendz.. Atque Modwilleprior Merbodicur, Tbeolo- | giam nobis tandém peperit S cho/aflicam ; per quam Do- | rina Theologica, in Artem, tanquàm in Ciffersam, col- | lecta eft; atque inde Axiomatum & Pofitionum Riuuli, in | | omnes Partes, funt diflriburi. Atin Interpretandi Modo Soluto duo interueniunt Exceffut : Alter, eiufmodi pr«- | füpponit inSeripturi Perfeélionem, vt etiàm omnis Phi. lofophia ex earum Fontibus péti debeat ; ac fi Philo- | fophia alia quzuis, Res profana effet & Exhnica. Haec Intemperies 1n Scholà Paracelfi przcipué, nec-non a- ud alios inualuit : Initia autem eius à Rabbinis & Ca- bait: defluxerunt. Verüm iftiufmodi Homines, non id affequuntur quod volunt; Neque enim Honorem, vt putant, Scripturis deferunt; fed caídem potiüs de- primunt & polluunt. Coelum enim Materiatum, & Ter- ram, quiin Perbo Dei qua-fuuerit (de quo dictum eft; Celum Q9 Terra pertranfbunt, Verbum autem.sneum mon || Pertranfibit) is fané, Tranfitoria inter ZEterna P-á períe- a —— nd Er ERREUR cr Aib Lisrs* Nowvs. perfequitur. Quemadmodüm enim Z7vologiam in Di. lofópbi4 quxrere, perinde eft, ac fi. Fiuos quieras inter Mortuos; It econtrà PAilofopbiam in Tbeologiá quarere, non aliud efl, quam Mortuos qtzerere inter Viuos. Alter autem JInterpretandi Modus ( quem pro. Exceffi flatui- mus) vidctur primo intüitu Sobrius & Caftus.; fed ta- men & Seripturar ipfas dedecorat, & plurimo Eccleffam | afficit detrimento. Is eft (vt verho dicamus) quandó Scripture diuinitis infpirat.s, codem, quo Scripta Hu. mana, explicantur modo. Mcminiffe autem oportet, Deó Scripturarum Auctori, duo illa patete,quac Hurnana In- genia fugiunt ; Secreza nimirüm Cordrs, & Succéffiones Temporit. Quamobrém, cüm Seripiurarum Dictamiaa talia fint, vt ad Cor fcribantür; & omnium Seculorum Vi. ciffitudines complectautur ; cum aternà & ceri Prafci- entià omnium Harefium, Contradictionum, & Statüs Ecclefix varij & mutabilis, rum in Cómuni, tum in Ele- &is fimgulis;Interpretandz non funt folummodoó, fecun- dum Latitudiné & obuiü Senfum Loci; Aut refpiciendo ad Occafionem exquà Verba erant prolata; Aut przcise ex Contextu Verboram Pracedentium & Sequentium; Aut contemplando Scopum Di&ti Principale; Sed fic; vtintelligamus complecti eas, non folüm toralitér, aur collectiué; fed diflrtibutiue,etiàm in Claufulis & Voca: bulis fingulis, innumeros Doctrinz Riuulos & Venas, ad Ecclefix fingulas Partes,&Animas Fideli um jrrigan- das.Egregié enim obferuatum eft, quodR efpor[a Salitato- ri; noltriadQusfliones non paucas;ex ijs quz propone: bantur non videntür ad rem, fed quafiimpertinentia : Cuius rei Cauffa dupléx eft; Alteta,quod cüm Cogzzatio- 56$ corum qui intertopibant, non. ex Verbi, vt nos Homines folemus; fed immediaté, & ex fefe cognouiffer, ad Cógitationes corum, non ad Verbarefpondit ; Alcéra, quod non ad eos folüm locutus cft, qui tuac aderant fed | ad Nos etiàm qui viuimut, & ad Omnis VEui ac Loci Ho- : mines | 4.98 "De Zlugmentii Scientiarum, mines, quibus Euangelium fuerit Predicandum. Quod cuàmin alijs Seripture Locisobtinct. His itaque Pralibatis, veniamus ad Tractatum cum, quem De/derari ftatuimus, Inueniuntur profecto inter Scripta Theologica, Libri Controuerfarum nimió plures; T beologi cius, quam diximus Pofititiam, Maffa ingens ; Loci Communes ; Tra&tatin fpeciales ; Cafut Con[cientia ; Conciones & Homili« ; Denique prolixi plurimi in Libros Scripturarum Commentarij : Quod Defideramus autem ett huiufmodi: Collectio fcilicet (uscincta, ana, & cum Iudi- cio, Annotationum, & Ob[eruationum, luper Text Scrip- ture Particulares; neutiquam in Locos Communcs ex- currendo,aut Controueríiàs períequendo, aut in Aris Methodum c2: redigendo; fed qua plané Spa:f e fint,& Natiuz. Res certéjin Concionibus do&tioribus;fe quan- doque oftendens, qua vt plurimür non perennant; fed que in Libros adhüc non coaluit, quiad Pofteros wanfeant. . Cercé, quemadmodüm Vina, qua füb pri- mam Calcationem mollit&r defluunt, funt fuauiora , quam quzà Torculari exprimuntur ; quoniàm hzc ex Acino & Cute vuz aliquid fapiant; Similitér falubres admodüm,ac fuaues funt Doctrinz, que, ex Seripturti leniter expreffis, emaunant ; nec ad Comtrouerfiaz, auc Lo- cos Communes,trahuntur. Huiufmodi Tractatum Epa- nationes Scripturarum nominabimus. Iam itaque mihi videor confeciffs Globum exiguum |! Orbis Intelle£bualis, quam potui, fideliffimé ; Vnà cum | Defignarione & Defcriptione carum Partium, quasIn- ! düftrià & Laboribus Heminum,aut non conftantér oc- | cupatas, aut non fatis excultas, inuenio. Quo in Opere, ficubi à Sententià Veterum recefferim, intelligatur hoc fa&um effe, Animo Proficiendi in Meliu, non Innouan- di, aut Migrandi in aliud. Ncque enim mihimertipfi, aut Argumento; quod in Manibus habco, conftare pos nifi ———— — Listes Nowevs. nifi plané decretum mihi fuiffec, Aliorum Inuentzi,quan- cum in me fuerit addere ; Cüm tamen noa minüs. op- taucrim, etiàm Zpuenta mea, ab Alijs, in pofterum-füpe- rari. Quam autem in hàc Re zquus fuerim, vel ex hoc apparct;quod Opiniones meas propofucrim vbique nu- das, & inermes, neque alienz Libertari, per Confutatio- nes pugnaccsprziudicare contenderim.Nam in ijs,qua r.&eàme pofra funt, fubeft Spes, id futurum, vt ái in primà Lectione emergat Scrupulus, aut Obicdtio ; At in Lc&tione iteratà, Relponfum fe vltró fit cxhibiturum : In ijs veró, ia quibus mihi errare conügit, certus fum, nullam à me illaram effe vim Veritati, per Argumen:a contentiofa ; Quorum ea fere eft Naturà, vt Erroribus Auctoritatem concilient, recte Inuentis detogent. Si- quidém ex Dubitatione Error Honorem acquirit ; Veri- tas patitur Repulfam. Interim, in. Mentem mihi venit Refponfum illud Themiftoclis, qui,cüm ex Oppido pa:- uo Legatus quidam, magna nonnulla petoraffet, Homi- nem perftrinxit; Amice, cverba twa Ciuitatem defiderant. Cerié obijci mihirectiffimé poffe exi(limo, quod Verba mea Seculum dcfiderent. Seculum fonte integrum, ad Pro- bandum; Complura autem Secula, ad Perticiendum. At- tamen, quoniàm etiàm Res quaque maximz Initijs fuis debentur, mihi fatis fucrit fcuiffc PofZezzz, & Deo Immortali : Cujus Numen füpplex prc- cor, per Filium fuum, & Seruatorem no- ftrum, vt has, & hifce fimiles, Intelle- éüs Humani victimas , Religione, tanquàm Sale;tefperías,& Glo- rix fuz immolatas, propi- tius accipere dig- netur. F$75s. Rr t. | 489* pra rege LI vil$ of / DO Ti b Í uu ^ ark is & D. ib dir com. dibi d id " «di 4 E v P ue VURUNI pg udis d Aa illias ux " Ux. (oO ES CEATOPS dE QIXLAQOQU QUU GO INOVVS ORBIS SCIENTI.- arum, fiue Defiderata, ARS osten ESEEIR rores Naturz, fme Hifforia Prater- Jess enerationum. | RE T Vincula Natura,fme Hiyfloria -*Me- 1 Woity. Hittoria Inductiua, fme Hifloria INC aturalis | | in Ordine ad condenda P hilofophiam. | Oculus Polypheri, fiue Hiflorta Literarum. Flifforia ad Prophetias. — | ?hilofophia : o vipu iral «4 ntiquat. COSGCESQ L: B. 2 pissnia Primà, /iue de Axiomatibur | — Scientiarum (Communibus. Zlfirenomia Viua. Aftralopia Sana. | | Continuatio (Problematum ANC aturalium. | Placita Antiquorum IP bilofopborum. (Pars eM etapbyfice de Formis Rerum. Magia Naturalis,/me Dedulio Pormarum ad Opera. d R pr 2 [2 * -- : Pg ore | De Subflantià eA nima Senfibilis. Defiderata. Tuuentarium Opum Hàumanarum. Catalogus Polychreflorum. 3e bim «€ T 52» Hominis, /rue de Summitati-. bus IN(ature Humane. "P byftognomia (ov porsiin Motu. ANarrationes «Md edicinales. el natomia ('omparata. De Curatione Morborum. babitorum pro Infa- nabilibus. "De Eutbanaftá exteriore. "De medicinis Zutbenticu. fnitatio d bermarumN(aturalium, Filun Medicinale. — . Deprolongando (Curricnlo lite. * De JNGxibus Spirits in «VÉ otu «QOoluntario. LI LI ^ * d * . A "De Differentid Perceptions ér Sensus, . . A -. Radix Perfbetliue, fiue De Forma Luca. | | | lors. $4. | Y^ Xperientia Literata, fiue V enatio Panis. Orcanum JNCouum. V opicee Particulares. | &lencbi dolorum. | | De Znalogià IDemon[Irationum. | Lis. Defiderata. Edu uw: lx C ottó Rerum. Grammatica T bilofopbans. Traditio Lampadis, fne Metbodus ad Filios. De "Prudentid Sermonis Priuati. Colores -Boni ég- Mali Apparentis, tam 5impli- cit, quam Comparati. Zutitheta Rerum. Formule Minores Orationum. c galae Ba; at Q Ara Seía fiue de feto Rerum. iL Animi jJ ue de [5d Morum. v ar e " ud Vit; fme de eem Sparfrs. Faber Fortunz, /iue de AmbituVite.—— Conful Paludatus, ftue de proferendis Tmperij] " Finibus. ]dea luffitiz: 'Oniuer[alts, fiue de Fontibus fura. L:5. 9 ce. fue. de Legitimo 'Ofu. "Rationi Humane in Dininzs. ... [renzus, ftue de Gradibur Vnitatis in (Ciuitate "Der. | Vitres Cocleftes, fiue Emanationes Scriptura- rum. Errata. | P Ag. 14.lin.30. di&um lege duum. p.33.1.1 7. fuis leg fue. p. 35.1.1. 6. leg. à. p. 71.1.33. Rosleg. Res. p.98.1.3 1. poffet leg. pof/ent. p.99.l. 17. Fabu!à leg. TaP&/2. p.127. Lao. ftalis leg. ffabilis. p.168. 1.17.anguftas leg. angues. p. 172.].7. Inueritatia leg.Inuzntarium. p.316. l.11. quz leg. qas. p.363. 1.19. exclu- dantur leg. excluduntur. p.299. l.10.agant leg. agus. Ibid. 1.31. fuz leg. /4;.. p.31 1.1.29. fenfus leg. (ep/si. p.55 y. 1.2. cuius leg. quarum. ' p.364. 1.13. quam leg.quém. p.43 1. l.vlt. accepux leg. 4c6c pd. p.433. 1.2 7. future leg. futura. j I1 2-6] -C3-L. T. 9 C0-1-€9-C 1-C3 C: p C2-C [C3] C3 1] Ecc cac Coco P CC] cot Leo CC -J- C3 C re | d 4 » ——