l^^^-^^-J^MT^^-t^

'^j^-

f-'

. ' >

^ ,

f , ' *

^,

::'m,-:.Sj:^. .£ii;:"^:;#I :a-^?

^^^..^.^«,1.«^,

'■• . . ., . m. '

' ,4/

'\ ■ %-

.A

.^ * .

: ^ .ii

^^'-.:^fT^^

3^

,.A

P. PAPINII STATII

OPERA OMNIA

EX EDITIONE BIPONTINA

CUM NOTIS ET INTERPRETATIONE

IN USUM DELPHINI

VARIIS LECTIONIBUS

NOTIS VARIORUM

RECENSU EDITIONUM ET CODICUM

ET

INDICE LOCUPLETISSIMO

ACCURATE RECENSITA.

6^^

VOLUMEN PRIMUM. Z V

T

LONDINI:

CURANTE ET IMPRIMENTE A. J. VALPY, A. M. 1824.

CONSPECTUS

EORUM QVM HAC EDITIONE CONTINENTUR.

Claudii Beraldi Epistola Serenissimo Delphino

Marklandi Praefatio

P. Papinii Statii Vita

De P. Papinio Statio Commemorationes, Jndicia

Elogia,&c. .... Elenchus Alphabeticus nonnuUorum scripturaes

compendiorum quae in VV. LL. occumint P. Papinii Statii Sylvarum

Lib. I.	45
Lib. II.	186
Lib. III.	290
Lib. IV.	397
lib. V.	489
Thebaidos
Lib. I.	593
Lib. II.	696
Lib. III.	778
Idb. IV.	855
Lib. V.	950
Lib. VI.	. 1023
Lib. VII.	. 1109
Lib.viii.	. 1182
Lib. IX.	. 1250

Pag.

1

3 23

28

42

IV CONSPECTUS.
	Pag.
P. Papinii Statii Thebaidos
Lib. X.	. 1319
Lib. XI. .	. 1393
Lib. XII.	. 1450
Achilleidos
Lib. I.	. 1515
Lib. II. .	. 1579
NoTiE Variorum in Sylvarum
Lib. I. . . .	. 1619
Lib. 11. . . .	. 1669
Lib. III. .	. 1694
Lib. IV. . . .	. 1720
Lib. V. . . .	. 1745
Thebaidos
Lib. I.	. 1768
Lib. II. . . .	. 1795
Lib. III.	. 1820
Lib. IV.	. 1839
Lib. V. . . .	. 1868
Lib. VI. .	. 1887
Lib. VII.	. 1913
Lib. VIII.	. 1934
Lib. IX. .	. 1950
Lib. X. . . .	. 1964
Lib. XI. . .	. 1982
Lib. XII.	. 1992
Achilleidos
Lib. I.	. 2005
Lib. II.	. 2034
NoTiTiA LiTERARiA de Papinio Statio	. 2051
Recensus Editionum Statii	. 2054
Recensus Codicum Mss. Statii qui in Bi	Dlio-
thecis Britannicis asservantur	. 2067
Index	i

SERENISSIMO

D E L P H I N O,

S. P. D. CLAUDIUS BERALDUS.

NoN hodie priiiium, Serenissime Delphine, Publius Papinius Statius potentiorum intrat Jimina. Fuit olim Do- mitiano Imperatori ob ingenium acceptissimus, et ter Cae- sarea manu coronatus, quae summa laus est. Scriptaque tanti vatis ea semper fuere commendatione, ut ausim spe- rare, novam eorum editionem, quse sub tuo Augustissimo nomine in lucem nmic prodit, tibi munus haud ingratum futurum. Praecipuum ejus opos Thebais continet vetus- tissiraum Graecias bellum, gestum inter duos fratres, qui de Thebarum imperio contendebant. Illic videre est validis- simam gentem totam in s^ conversam : inauditae virtutis facinora : stupendos eventus : Heroem se pro patria devo- ventem : ducem impium fulmine percussum : fratres sese mutuis vulneribus conficientes ; nec odia morte extincta, divisis et secum invicem confligentibus rogi flammis. Hoc illustre argumentum Papinius tam feliciter tractavit, ut in Epico genere, post Homeri opera, divinamque ^Eneida, nihil Thebaide videatur perfectius. Quid Sylvis ejus amoe- nius ? Quid floridius ? Quanta hic operum varietas ! In Achilleide, Achillis Graecorum fortissimi gesta conscribere statuerat. Quid in hoc opere summus ille et excitati spiri-

Delph. et Far. Clas. Stat. A

2 EPISTOLA.

tus Poeta prcestitisset, ex duobns primis libris, quos solos composuit, facile intelligitur. In his, Serenissimk Del- PHiNE, vivam tuas educationis videmus imaginem. Ibi sapientissimus Chiron animum ingeniumque illustris sui discipuli omnibus virtutibus et optimis disciplinis excolit, et exornat, ejusque corpus bellicis exercitationibus indu- rat. In omnibus autem Papinii operibus, ut ingenium elucet, sic honestas morum, qua praecipue commendanduS est, eaque tot salutaria vitae praecepta, monitaque ac graves sententias continent, ut scriptorum ejus lectio, sicut gra- tissima, ita utilissima. Sed inter ejus dicta, nihil tibi, Serenissime Delphine, magis proprium est, quaraillud : * Disce patrem,' quo nobilem adolescentem ad patris imi- tationem, viri optimi, ejusdemque summi ducis, exhortatur. Et certe quid dici potest, quod te plus deceat, quodque magis pronis auribus excipias, quam hoc, ' Disce patrem V cum parens tuus Ludovicus Magnus sit omnium virtu- tum, quae inesse possunt tam principi viro, quam privato, absolutissimum exemplum. Si enim spectemus ejus erga Deum pietatem : erga Religionem Catholicam amorem : vim mentis atque amplitudinem, quibus solus tot ac tanta negotia sustinet: fortitudinem, qua tot res praeclarissimas edit: moderationem animi, qua sibi imperat in prosperrimo fortunae suae cursu : studium in egregia quseque, quo artes ingenuas paene exules revocavit : denique si spectemus ce- teras ejus eximias dotes, speciem imperio dignam, gravita- tera, justitiara, liberalitatera ; fatendura, nihil tale majores nostros vidisse, tale nihil nepotes visuros. Et in hoc tua laus eminet, Serenissime Delphine; in te enim splen- dere jam videraus quicquid in tanto principe admiraraur, tuque tam excellens exemplum perfectissime repraesentas. Mihi autem praecipue suspiciendus, amandusque Papinius, cum mihi occasionem aliquid in usura tuura exarandi sub- ministraverit, mihique abunde erit gloriae, si lucubrationes meae non tibi displicuerint. Vale, Serenissime Del- phine. Deus Optimus, Maxiraus, tibi laeta omnia fausta- que annuat.

MARKLANDI PR^FATIO.

LECTORI S.

LiBUiT experiri quid eflScere possem in restitnendis Statii Sylvis. Et primo quidem pedetentim et timide et quasi rem sacram tacturus accessi; veritus nempe huic Luco immit- tere securira post labores Gronovii, Gevartii, Barthii, Do- mitii, 3Iorelli, Crucei, Tiliobrogae, et aliorum ;

motusque verenda Majestate loci, si robora sacra ferirem, In mea credebam redituram membra securim.

Lucanus iii. 429.

Postea, deprehenso uno vel altero loco in quo iis quoque humanitus aliquid acciderat, audacior factus, ad cetera eorum examinanda, et simul diligentem Poetae ipsius lec- tionem me accinxi : ex qua hoc statim assecutus sum, ut vix decem versus perpetuos in ulla harum Eclogarum me adhuc intellexisse, non sine admiratione, perspicerem. Hinc enim obturbabat Latinitas, falsa vel suspecta ; illinc, sen- sus nullus, crebrae absurditates, contradictiones non paucse, mos et compositio minime Poetica : denique, Ou^h (/yisg. Atrox, inquies, accusatio : et est sane ; sed manedum, Lec- tor; et nisi in Notis veram praestitero, non intercedo quo minus impudentissimis et mendacissimis mortalium me ac- censeas.

His igitur difficultatibus magis incensus, denuo adortus sum ; hoc fine, ut ad sensum et propositum Auctoris quo- quo modo pervenirera : sperans fore, (quod in aliis Aucto- ribus solenne noveram,) ut, si rem providissem, verbe^ et

4 PRiEPATlO.

verae Lectiones non invitae sequerentur; diversae quidem illge, attamen a vulgatis non multum discrepantes ; calami saltem ductibus, et literarum apicibus alludentibus. At, Dii boni, quantum in hac quoque parte falsus fui ! Statim enim deprehendi, non cum punctis et apicibus et minutiis hisce criticis rem mihi futuram ; sed debellanda esse * mon- stra horrenda, informia, ingentia,' et (ut Ille ait) quibus omne * lumen ademtum.' Non enim leviter aut more solito in his Sylvis grassatae sunt ignorantia et depravatio : sed penitus, et in imas medullas descendit pestis, non sine ferro et cautere extirpanda. Notatis igitur nonnullis locis quae non intellexi, et de quibus siluerant Interpretes, lectioni Statianae diligentius incubui; experturus scilicet, an lucem aliquam sibi ipsi foeneraret Vates obscurissimus. Hoc tandem modo sese primum aperuit : donec aliud ex alio arripiens, et Statium sibi ipsi comparans, adblandiente profectu, in hanc persuasionem devenerim, ut ex quingentis locis quae non intellexeram, jam non restent quadraginta de quibus desperem.

Et illa quidem facile tolerari et tolli potuerunt Librario- rum errata, quae nascebantur ex positione vocis alicujus pro diversa ejusdem quantitatis et quae ab eadem litera inciperet. Planius loquar : Obvium fuit, saltem non adeo difficile, sensu necessario postulante, et literis praeeuntibus, pro et fervent compita fiammis, substituere effulgent ; pro verhere crudo, crebro ; pro docto numine, dextro ; pro admirante Fortuna, adversante ; pro serenam, sedentem ; pro munera ces- iant, rnunera census ; pro Sic tota cum veste ruit, Sicut erat cum veste ruit ; pro pudor inde novcE. mentis, ingenuce mentis ; pro aut, atria ; pro illi, hilari; pro cura, cultu; quae omnia (et multo plura possem) ex duobus prioribus Libris harum Sylvarum excerpsi : haec, inquam, et similia non multum forte negotii facesserent attento Lectori, et qui sensui inhaeret, et mentem Auctoris et vestigia subsequitur : quid vero dices, cum inveneris lecto pro furto ; domus alta pro renus] alma ; mensas pro nymphas ; curvatus pro nudatus; bibit pro tulit ; Discite, pro Vivite ; Libertas pro Nobilitas ;

PRiEFATIO.

post crimina forma pro discrimina ; carmen vita pro Umine ; et hsec orania (quae itidem ex duobus prioribus libris de- sumta sunt) a viris Doctis aut transmissa, aut, quod aeque miraberis, defensa et explicata? Quid denique, cum ad illa monstra veneris, pernravit auro pro decoravit ; vadosa Jfrica pro doloscB ; Riisticus pro Troasin: perpetuis fastis pro centenisfastis ; Atque tibi moresque tuos pro Meque hahi- tus moresque tuos; fossa pro campo; oculis pro lacrymis ; ite- xmnociilis pro rogis ; metas pro turmas; Sylva una pro Si conjuux ; vexo tecum pro verso Phaho ; et, ut uno exemplo omnia portenta complectar, quid, cum ex hisce duobus ver- siculis Lib. iv. 3. 20.

Hic scenis populi vias gravatas Et campis iter omne detinentes, ut nunc vulgo leguutur, et a viris doctissimis explicati fue- runt; cum ex his, inquam, decem vocibus, sex, et in non- nullis Editionibus septem depravatas probavero ? Habe- bisne fidem, Lector, his miraculis ? an potius paratus eris non credere etiamsi credideris ?

Atque hoc loco destinaram aliquid dicere de Mendis Statianis ; et exemplis ex Mss. et antiquis auctoribus pro- latis originem hujusmodi errorum detegere : sed diflfundente se latius materia, et in capita plura surgente, commodius visum est hic omittere ; praesertim cum in Notis plerumque, quando opus est, hoc facturus sim. Interea de conditione harum Sylvarum sic habe : Scripti earum Codices rarissimi sunt : duos habuit Barthius ; (unum literis capitalibus ex- aratum, qui utinam extaret ;) neutri eorum nisi perpaucis horis uti illi licuit, propter flammas mansioni ejus injectas ; quibus tamen elapsos illos suspicatus est.' Alium laudat Justus Zinzerlingius, Promuls. Critica : alium, Lipsianum, Bernartius in Notis passim : ahum Gebhardus Curar. Ju- venilium lib. iii. Senensis vero et Medicei Excerptis ute- batur Gronovius ; et postea, uno Joannis Rhodii, charta- ceo; altero Archiepiscopi Salisburgensis, membranaceo.

1 ' Hanc notitiam Marklandus ex Adversariis Barthii petiit.' Hmd,

(» PRiEFATIO.

Nic. Heinsius ex Mss.^ (non dicit quibus) nonnulla loca emendat. Fr. Tiliobroga mentionem facit Codicis Puteanei, alterius Nic. Fabri, tinius P. Petavii.^ Facile vero fieri potest, ut aliquot ex his qui diversis nominibus a viris doctis appellantur, sint unus tantum idemque Codex, titu- lum cum possessore mutans. Extat tamen in Bibliotheca Christianiss. Regis Galliae Codex satis antiquus harum Sylvarum, prout me monuit a peregrinationibus redux vir eruditissiraus Thomas Bentleius, LL.D. tam suo quam Pa- trui nomine bene jam notus, et olim noscendus. Hujus col- lationera ex majore parte ipse Lutetiae commorans absolve- rat ; sed infortunio meo schedas Romae reliquerat : et longius processerat prelum quam ut commode et mature avTi^oXijv Parisiis possem accersere : in quo tamen operam suani amice praestare paratus erat vir benevolentissimus. Si vero hujus Codicis aliquando compos fuero, et si tanti videbitur, Curas Secundas huic operi non pigebit impen- dere.

Ex his vero Libris, quos supra memoravi, in locis diffi- cilioribus et manifesto depravatis raro quicquara aut raul- tum auxiiii ; saepius nullum. Ex qua conspiratione pos- sum concludere, aut menda Statiana admodum vetusta esse, aut Codices, ex quibus profluxerunt quotquot extant harum Sylvarum exemplaria, non fuisse valde vetustos : hos vero non adeo vetustos fuisse hinc colligo, quod plerasque de- pravationes ejus generis sunt, ut vix proficisci potuerint nisi a Libris minuto charactere seu literis Longobardicis (ut vulgo dicuntur) conceptis : hoc vero scribendi genus ante saeculum a Christo nato octavum vel nonum non obti- nuisse norunt Eruditi. Ex hujusraodi Codice vel Codici- bus transcripta esse quotquot extant Sylvarura exeraplaria adraodura verisiraile est, quia plurimae voces in alias demi- grarunt similitudine ductuum calami. Ita bibit pro lulit : quoniam calami ductus in utroque vocabulo iidem paeno

[2 Ex codd. Vaticanis qnatiior. 3 * Hi codd. non Sylvas continent, VideElencli. Scriptnrae Compend. et sed Tliebaidem.' Hand. Syllog. Epist. T. v. pp. 532. 537.]

PRiEFATIO. 7

sunt, si isto charactere scribatur ; magis diversi,si literis un- cialibus concipiantur voces bibit, tulit. Idem dicendum dctibi pro bibe Sylv. v. 2. Sic turbes pro tingas,cumtnr et tin idem sint, b vero et g saepissime pervertantur. Ita terra pro cervff, cum t et c simillimae sint, et nisi sensu vix dig- noscendae : dissimiliores aliquanto, si capitalibus scribas, TURBES, TiNGAs; TERR^, CKRVyE. In singulis pagiuis exempla hujusce generis habebis ; cum perpetuo commute- tur a in u ; e in i : o in u et c : u in ic : et hae omnes vice ver- sa. Sic r in i et t et 4 ; c in « et / ; te in a coaluit ; unde pro serenam restitui serentem, hoc est, sedentem : contra et pro a ; unde pro bile feret, feci fera. Sed hujusce generis praeci- pua est restitutio loci Sylv. ii. 6. 27.

Nec Paris CEbalios talis visurus amores Rusticus invisas dejecit in aequora pinus;

ubi probo scribi debere, Troasin invisas pro Rusticus. Vide autem initium et progressum hujus mendi : ultima syllaba in amissa erat in voce proxime sequente, invisas, ut saepe fit : inde truas ceperunt pro ticus, cum literarum diflFerentia in isto charactere minima sit, et nisi peritis vix dignoscen- da : adjecerunt deinde vel ex voce praecedente, vel ex ingenio, syllabara rus: et sic concinnarunt vocem Rusticus, quae absurda est et falsa.

lufinitum esset si omnia in hanc rem dicenda exequerer: desinam igitur, si prius notavero aliud mendorum genus ex hac praecipue scriptione et charactere profluens : hoc est, cum totae voces, non literae tantum una et altera, pro aliis substituuntur : non quin et antiquioribus Libris, et literis majusculis scriptis, hoc usuvenerit ; sed non tam frequen- ter, nec teun facili erroris occasione. Quippe interdum Interpolatores, interdum festinantes Librarii, quorum lucro erat libros quam celerrime transcribere, cum nacti essent Exemplar afiquod, vel literis minuscuUs et abbreviationi- bus, vel vetustate aut multo usu et manuum tractatione obscurius, non semper fidei litabant ; sed posthabita veteri et vera Lectione, cui indagandae aliquod temporis forte

8 PRiEFATIO.

esset insumendum, aliam de suo benigni impingebant ; de sensu securi, modo ne violaretur metrum, et exemplarium suorum venustas. Hoc autem semel admisso, saepe acci- dit ut reliqua pars versus immutanda esset, ut sensum inductitiae voci congruentem haberet: quo pacto, error unus Interpolatoris vel Librarii ansam dedit duobus vel tribus aliorum in eodem versu. Huic Scribarum festina- tioni, vel Interpolatorum audacias, refero, quod Sylv. i. 2. pro vota precesgue vulgo legitur dona : et tale aliquid acci- disse suspicor i. 8. 21. ubi Anio fluvius dicitur Saxeus. Hinc etiam venit partem pro noctem ; Libertas pro Nobili- tas ; nube pro laude ; fateor pro pariter ; Moribus pro Fasci- bus: hinc carmine ^TO numine ; carmen pro limine ; carmina pro tempora ; carmina pro munera ; jugera pro munera ; vul- nera pro munera ;funera pro vulnera ; vulnera pro murmura ; funera iprofulmina ; pulvere ^rofulgure ; pectora pro lumina: quae omnia loca restitui ex hac certissima regula, quod hinc stabant sensus et elegantia et usitata mutatio, illinc plerumque absurditas. Quippe notandum est in bac parte, non solum apud Statium, sed et ceteros omnes Poetas, voces munera, vulnera, nomina, limina, lumina, fiaminaffiu- mina, fulgura, fulmina, funera, numina, murmura, carmina, tempora, germina, gramina, et similia trisyllaba dactylica, saepe in Mss. Codd. pro se invicem substitui : * nec dubito quin ^neid. xii. 518. ubi nunc legitur :

piscosae cui circum flumina Lemae Ars fuerat, pauperque domus ; nec nota potentum Munera, Virgilius scripserit ' Limina ;' ut apud Martialem Epigr. xii. 18.

Dum per limina te potentiorum, &c. et Claudianum in Pr. Cons. Stilich. i. 42. nullis haerere potentum Liminibus ;

4 ' De hac re vide Georg. Frid. niones in nonnulla P. Ovidii, &c. Stephan.StieberiConjectaneaetopi- loca. Erlang. 1786. p. 6.' Hand.

PRiEFATIO. 9

et alios sine numero locos in utriiisque generis scriptoribus ; et quod propius est, Servius videtur pro varia lectione in- venisse * munia ;' inter quam vocem et * limina/ detracta litera /, utpote initio versus, parum est differentige ; cum ductus calami fere iidem sint in * munia ' et * imina :' et has voces ' munera ' et ' limina ' alibi commutatas saepe observavi. Nam Georg. iv. 520. pro 'munere' legendum esse * nomine,' extra omnem controversiam positum puto, post ea quae dixi ad Sylv. iii. 3. 87. Sic ' limina ' et * moe- nia' commutantur in Mss. apud Ovid. Met. vi. 600. etxiv. 456. ' lumina ' et * tempora ' Ibide 32. ' pectore ' et * lumine * Seneca Herc. Fur. 219. * tempora' et *moenia' Horatio Art. Poet. 140. ' sanguine' et *littore' Sil. Italico v. 273. Idem X. 133. de Annibale,

Ni letho det cuncta virum, jungatque parenti Corpora, et excidat miseros cum stirpe penates :

ita in omnibus, opinor, legitur : sensus vero et oppositio plane postulant, * jungatque parenti pignora,' id est, * na- tos.' Propertius iv. 4. de Tarpeia :

Dixit, et incerto permisit brachia somno : ita vulgo legitur. Sed an aliquis unquam intellexit quid sit ' permittere brachia somno V certe legendum vel ' lumi- na,' vel, quod propius est, *pectora;' ut apud Nostrum Sylv. III. 2. ' quos nunc ego pectore somnos, Quosve queam perferre dies?' Ita apud Rutilium Numatianum Iti- nerar. i. 229.

Praesidet exigui formatus imagine saxi Qui pastorali nomina fronte gerit:

loquitur de Castro Inui, oppido in Italia ; cujus oppi^i praestes erat Inuus, idem qui Pan : jam vero quid est * ge- rere nomina pastorali fronte ?' Lege :

Qui paistorali cornua fronte gerit : ita enim fingebatur Pan veJ Inuus : Macrobius Saturnal. i. 22. ' Ergo Inui cornua barbaeque prolixa demissio natu- ram lucis ostendunt/ &c. Nemini dubium esse potest

10 PRiEFATIO.

quin ita scripserit Rutilius : et si istud Poema editurus essem, sine haesitatione in Contextum reciperem ' cornua ' pro ' nomina.' Sic * tempora ' et ' munera ' commutantur Manilio iv. 205. ' nomina' et * prasmia' Ovid. Fast. v.205. * gurgite' et Mittore' Claudiano in Rufin. i. 186. ' omine' et * pectore ' Catullo de Nupt. Pel. et Thet. ad finem. Val. Flaccus 11.324.

Venus ipsa volens dat tempora jungi, Dum vires utero, maternaque sufficit aetas :

de ' connubiis ' loquitur; unde patet eum scripsisse, * dat foedera jungi:' cujus phraseos vide exemplaapud Cl. Bur- mannum ad Ovid. Met. vii. 403. et ubique occurrit. Pos- sem tibi, credo, (nec ex Poetis solum,) quadringenta hu- jusmodi mutationum exempla proferre : hac pauca adduxi, ne nimium mireris quando in Contextu hujus Editionis le- geris * munera ' pro eo quod erat vulnera, Epiced. Patr. 45. vel *munera' pro carmina Epiced. Puer. 14. vel * vulnera' pro funera ibid. 46. et hujusmodi nonnulla. Ubi enim res erat manifestee veritatis et summae necessitatis, admisi in Contextum (cur enim mihi negaretur, quod nisi aliis con- cessum antehac foret, vix duos versus continuos in his Sylvis potuisses intelligere ?) non aliorum solum, sed etiam meas Conjecturas : in hac parte secutus consilium summi magistri, GronoVii : * Cur enim (inquit Ille, Praefat. ad Se- necam) tantus labor insumitur eruendae doctrinae Veterum, et operibus redintegrandis, si nuUus inde ad ipsos redeat fructus? Quid juvat toties novare Editiones, ut eaedem corruptelae in singulis maneant ? Itaque fit saepenumero, ut lector in facilibus intellectu, si bono consilio assumta 6 Criticorum scriptis (quae omnibus evolvere non semper vacat) genuina manus Auctori reddita esset, quia vulgatum retinetur ulcus, crucietur ; potiorem partera aut non per- ceptam aut male, transeat; et nihilquod imitari tuto possit, inveniat.' Haec ille, optima sane, et utilissima si adhibe- atur judicium ; cui, quantum valui, intendi : et hoc tempe- ramentum secutus sum, ut si in vulgata lectione aliquid sit

PRiEFATIO. 11

absurdi, vel falsi, vel inelegantis ; contra vero, in Conjec- tura sive mea, sive aiius cujuspiam, ratio, auctoritas ip- sius Statii et optimorum Scriptorum, una cum minima vel usitata discrepantia a vulofari scriptura; istud ejiciam, hoc in Contextura assumam. Atqui, dicunt, si hoc semel con- cedatur, actum est de antiquitate, et pro Statio legemus nescio quem. Immo, respoudeo, pro nescio quo leges Statium. Si enim tu, levi vel usitata mutatione vocum, ex eo quod absurdum erat vel non intelligendum, efficcre potes sensum perspicuum et vividum, filum Poematis et sermonem apte connexum praecedentibus et subsequenti- bus, Numeros aequabiles, et ceteris ejusdem Poetae pares et similes ; denique, cui nihil ab ulla parte objici possit ; statim exclamabo, 6ilp»ixaj; atque hoc, non isto modo, Poe- tam scripsisse credam. Quid enim si centum Codices consentiant in hoc Virgilii loco ^neid. vii. 593.

Multa Deos aurasque pater testatus inanes, Frangimur heu ventis, inquit, ferimurque procella :

anne ideo dubitares in Contextum admittere, ex conjectura, Multa Deos arasque pater testatus inanes V

Praesertim cum in isto nullus sit sensus ; et ipse alibi ean- dem sententiam iisdem fere verbis proferat, ^Eneid. xii. 496.

Multa Jovem et laesi testatus foederis aras :

qaem locum exscribit perpetuus ejus imitator Sil. Italicas XVII. 87.

castas polluti fcederis aras Testatus. Et VI. 692.

pollutas foederis aras Deceptumque Jovem. Quis tam inepte fautor Veterum Lectionam, tit non hoc

5 ' Addimus hoc suffragium mem- tur, in quibns diserle arasque ex- branorum, quae Haraburgi in Biblio- hibetur.* Acta Erudit. 1729. pag. theca Ecclesiae Cathedralis servan- 382.

12 PRiEFATIO.

concedat? nemo certe; nisi si quis tam dnnis reperiri queat, ut fateatur se vetera et falsa quam recentia et vera malle : cujus sinisteritatem pro judicio suspicere, nas esset indicium mentis infirmae, et veritatis numine parum contac- tae. * Revereor sane (ut ille ait, ad Livium xxiv. 25.) Veteres Libros ; ita tamen ut illorum scripturam nunquam praevertam ei quam ipsos auctores reliquisse credibile est.' Quando igitur in Textum admitto Parthenopeque pro Major et inde ; Si conjunx pro Sylva una: Meque habitus moresque pro Atque tibi moresque ; lacrymis pro oculis ; decoravit pro peraravit ; et centum alia ejusdem audaciae et veritatis; scito, Lector, me adeo non petere veniam, ut etiam tibi im- putem. Atque utinam pari certitudine (paene Mathemati- ca) in ceteris difficilibus locis versari potuissem ! omnia uno ordine habuissem, Catienis mille ducentis reclamanti- bus. Quid enim refert a qua parte veniat, modo venerit, veritas? eadem est Dea, sive a me et Cruceo, sive ab Heinsio et Gronovio in lucem proferatur ; nisi nobismetip- sis tam maligni et iniqui judices esse volumus, ut quod ab aliis profectum pro vero statim amplecteremur ; id, quia nostrum est, inter dubia rejiciamus : quae quidem diffiden- tia a judicio et vero profectu aeque longe remota est, ac oppositum ejus (pjXayT»'a. Hasc semper sibi applaudit, et, licet fallatur, rem bene gestam autumat : illa semper pen- det et fluctuat etiam in veris; certe autem tam peccat qui nihil credit quam qui omnia : et si ab alterutro perire ne- cesse sit, felicior videtur sors copia quam fame pereuntium. Sed mediam viam insistit judicium; neque ultra Verum progreditur, neque citra deficit.

Non tamen mihi in hac parte conjecturali, quae cuique maxime adblanditur, semper indulsi : sed ubicumque erat dubitationi locus, Conjecturam ad imam paginam plerum- que detrusi : unde petas licet, si non ipsum Statium, sen- sum tamen vulgato potiorem, et cujus in Notis rationem reddam ; quas quia non otium aut animus tibi forte fuerit consulendi, statui hoc pacto decidere cum deliciis et fasti- dio tuo. Extra hos fines si me evagantem unquam depre-

PR/EPATIO. 13

henderis, injicias, qiiaeso, manum, ct in viam reducas ; le- niter tamen et sine acerbitate, prout decet Musarum non duelli et discordiae sacris operatos : neque eoim, si calcu- lum rocte ponas, tanti sunt allucinationes meae ut propterea tu huraanitatem exuas ; et longe ante tibi denuntio, si me errantem coargueris ex ratione rei et veterum auctoritatibus, (quomodo tecum ago,) me primo iutuitu manus daturum, et fassurum sine flagro et verberibus, quae procul amoven- tor a liberalibus disciplinis ; in quibus quicumque ingenue versatur, civis Romanus est. Et quid si ego erraverira ? quis hoc a me exigit, aut quando promisi futurum, ut nun- quam fallerer ? an si decem locis (ut Gronovii verbis utar) ter excidissem, malles tu septies falsa et obscura lectione torqueri, quam tres mihilapsus etmonstrare et condonare ? non, opinor ; si hominera te raeraineris. Neve haec gratis dicta putes, hac occasione stuporera meum ultro agnosco; qui alio Opusculo (Epist. Critic. p. 39.) in loco L. Flori ii. 2. pro, * Africara et Syrtes omnium imperia gentium, insu- larum littora replevit,' legebam : * Syrtes et omnium in eo mari jacentium insularura littora ;' cura verum esset, * Syr- tes et omnium iuterjacentium insularum littora ;' prout me comiter monuerunt summi viri Franciscus Hare et Ricar- dus Bentleius, et eruditus vir Daniel Walterus, tutor olim meus : quibus viris praestantissimis, et hoc, et multis aliis nominibus, obstrictura rae profiteri gaudeo. Idera dictum volo de loco Ciceronis de Nat. Deor. iii. 35. ubi pro ' vi timpanitis rogo illatus est,' legebam : * in triumphantis toga elatus est :' quod falsum est, cum de Dionysio Siculo sermo fiat, cui nou competit * toga,' quae Romanorum est. Sed ad rera.

De prioribus harum Sylvarura Editoribus parum dicam, ne eorum existimationem vero, aut mei ipsius falso judicio laedam. Hoc solum audebo dicere, eos nimis negligenter huic operi assiluisse ; dum unum quemvis locum arripien- tes in quo aliqua esset Codicum aut Editionura discrepan- tia, huic uni catervatim incubuerunt, de decem obscuriori- bus et depravatioribus securi, et ne verbum quidem facien-

14 PR.EFATIO.

tes. Quid aliud quam negligentes (viros alias acutissimos) dixeris, qui centies forte relegerint locum Auctoris, in quo matres in luctu dicuntur ferre cineres et carmina oculis ; vel ubi infans dicitur implicare gemitum alicui ; vel ubi Tithonia dicitur spargere aliqnem Jiagello ; vel ubi lanugo dicitur carpere genas ; vel ubi Tibris et Lucanus ager dicuntur tor- quere cquas: qui haec, inquara, et ter centum talia relegere potuerint et edere, sine uUa vel sensus exy^licatione, vel absurditatis mentione? Atque haec est Statii in his Sylvis sors; ea Editorum securitas. Nimirum, illis non videtur suboluisse de tara prodigiosa horura librorum depravatione ; et mendorum consensum pro sanitate acceperunt. Ni ita se haberet, quomodo fieri potuit ut tot absurditatibus ac- quiesceret (non dico Gevartius et Barthius, sed) summus IUe Gronovius, sine uUa vel suspicionis suae mentione? Nec hoc dico ut mea majoris aestimentur, aut ut famae et meritis illius detraham, (quorum neutrum aut in anirao aut in potestate mea situm est;) sed ut hinc perspicias quam diversae res sint Linguam Latinam et Poetas Latinos op- time et accurate intelligere: quorum istud, si cuiquam mortalium, Gronovio contigit ; hoc, (accurate dico,) vix uni et aJteri, quod sciam, (vivos enim prsetereo, utpote quos Libitina nondum sacraverit,) praeter Nic. Heinsium, ve- rum Phoebi alumnum, et Calliopes sinu innutritura : qui aliud agens paene plura loca, certe difficiliora, in his Sylvis restituit, quam omnes alii simul sumti (Gronovio excepto) qui ex professo insudarunt huic operi ; nec dubito quin multo plura lateant in margine Exemplaris ejus ; quod a Burmanno aliquoties citatum video, Not. ad Ovidium ; et meminit Graevius in Epist. ad Bentleium, Not. ad Horat. Carra. i. 23. 5. Nec tamen hoc Gronovio vitio vertendum duxerim ; non hercle magis quam quod Gallus vel Britan- nus non fuerit ; non magis quam quod * spectandus nigris oculis nigroque capillo ' forte non fuerit. Hoc enim do- num est Naturae, et illis solis contigit quos * Nascentes placido lumine viderit ' Melpomene. Multo altiora et forte utiliora novit et excoluit vir ille vere maximus ; quorum

prjEfatio. 15

innumera specimina exhibet in praeclara Diatribe in Statii Sylvas: in quo tamen opere multa ad Poetarum locos spectantia mutasset, sat scio, Heinsius, si ad illius judi- cium res fuisset exigenda. Interea, inde se solari potest Gronovins, quod hoc (nescio an dicam infortunium) com- mune habuerit cum viris in aliis eruditionis partibus longe summis. Hinc etiam se tueri potest, quod haec Diatribe primum ejus tentamen, et opus juvenile fuit : juvenile quidera illud, sed Gronovii juvenis, et quale non perfectius elabo- rare potuerint multi qui hisce literis totam aetatem impen- derunt : etiam errores istius viri quiddam eruditius babent quam aliorum hop^uifSMra. Et in universum, hoc quasi ex Phoebi tripode eflfatum sume : Nunquam interituram esse veram Eruditionem, donec Gronovii Opera legentur.

At periculosum erat a tanto viro dissentire. Erat qui- dem : sed, ut puto, ducem rationem sequebar; cujus rei, tu, Lector, constitutus es judex. Et quid facerem ? Hinc, ut mihi videbatur, stetit veritas ; illinc, Gronovius : anne difficilis electio ? Gronovio certe, quantumvis magno, ma- jor veritas. Nec cuipiam unqueun fraudi fuit a quopiam cum ratione dissensisse ; praesertim in his studiis ; in qui- bus non ad formulam astringimur, et idem jus est IMaevlo quod Titio : absit modo livor et petnlantia ; quorum cau- sas procul habeo. Etiam ab ipso Heinsio saspissime in hoc opere dissentio : nec tamen propterea vel de illo pejus, vel de meipso melius existimo.

Moles hujus voluminis obstitit quo minus ederem prae- claram hanc Gronovii Diatriben, (cujus exemplaria jam rariora sunt,) et simul Papinianas Lectiones Jani Casperii Gevartii, cultissimura opus, et Eruditis bene notum: et licet Gevartius in re critica nihil fuerit ad Gronovium, fe- liciter tamen in hoc opere versatus est, et Statium lucu- lenter explicavit, et non raro emendavit : ut proinde mul- tum illi debeant Papinianae Literae. Barthii Editionem Statii nondum vidi: septem tamen vel octo emendationes (quae in Edit. Varior. occurrebant) parvas quidem, sed indubitatas, admisi. Bemartius, Morellus, Cruceus, quic-

16 PRiEFATIO.

quid contulerint, suis locis memorabitur. Hi omnes (et alii aliquot) ediderunt has Sylvas. Janus Parrhasius, (monente Barthio,) Argumento Praefat. in lib. i. Claudiani de Raptu Proserpinae, pollicetur Commentaria in Sylvas ; quod et facit Politianus Epist. vi. 1. ubi etiara testatur se publice praelegisse hos Libros. Jos. Scaliger. Castigat. in Propertii lib. ii. p. 185. Edit. Patisson. memorat se enar- rasse totos quinque libros Sylvarum Ludovico Castanaso, Equiti Regio. Sed privatae, opinor, hae Scaiigeri, non publicae, aut scriptis commissae Praelectiones ; quod tamen innuere videtur Barthius. Alii quoque multi lucem et sa- nitatem huic Opusculo obiter contulerunt : ut sane dubi- tem, an inter omnia Antiquorum Scripta uUus sit libellus qui tot medicas manus expertus sit ; quippe in Contextu hujus Editionis habes certissimas Emendationes virorum ad minimum quadraginta in re literaria Principum. Nec tamen, ut mihi videtur, dimidiam partem mendorum abstu- lerunt, aut locorum dilEcilium explicarunt: unde magno emerim scire, quibus rationibus sibi ipsis imposuerint viri in aliis Auctoribus perspicacissimi ; vel quo modo inter- pretaturi fuerint ter centum loca quae ex his Sylvis possem proponere, et quorum illi nullam rationem habuerunt.

Cum primum hoc opus aggressus eram, ad manus fue- runt Editiones (Libri enim Mss. in Britannia nuUi) quae vulgo habentur praestantissimae, Aldi An. mdii. Gronoviii Gevartii, Bernartii, Crucei, Grasseri, Veenhusii, et aliae minorum gentium : Tiliobrogae quoque Variantes Lectiones Veteris Codicis, qui in plerisque cum Edit. Rom. consen- tit. Gronovii Diatribe suppeditavit Lectiones Codicum Senensis et Florentini, et Editionum Rom. et Aldinae et Venetae mccccxc. De quibus libris ait, (Praefat. ad Dia- triben.) * Se summa cum diligentia eos contulisse, cum religione et fide optima citare.' Anno 1653. idem edidit Statium, et una cum illo Reliqua ad Sylvas : haec praebe- bant Varietates nonnullas optimas duorum aliorum Codi- cum, Rhodiani et Salisburgensis. Excussi quoque Notas omnium quotquot nansisci poteram, qui in hunc Auctorem scriptitarunt.

PR^FATIO. 17

Tandem maximo beneficio, et quod maltorum Mss. in- star habuit, me mactavit prdeclarissimus et in bis studiis summus Vir Franciscus Hare, Episcopus Asaphensis; qui ex Bibliotheca Illustrissimi Comitis Sunderlandiae Editi- ones Parmensem et Romanam mihi impetravit; hanc, Anni mcccclxxv.; illam, mcccclxxiii.: utramque ex di- versis Codicibus, Parmensem ex optimis expressam, prout testatur N. Heinsius alicubi ad Claudianum ; et res ipsa fidem fecit. Quippe hujus solius ope nonnulla loca re- stitui, quse, absque hac foret, nulla Conjectura asse- qui posset. Sic Glauc. Ated. 193. pro volventem Parm. tergeniem ; quod verum est. Herc. Surrent. 16. pro Ducta- vit scopulos Parm. Divisit : et ibid. 152. pro Addiscis Parm. Jdscises ; unde feci Adsciscis. Ita pro geres restitui pater, ex Parmensi, quae habet geta : pro raram qnietem, navam : ^TO tiitidas speculas Parm. vides ; unde fcci vigiles: pro/a- bente manu restitui trepidante : pro Jissa buxo, fada : pro Ci/da labor yiomenque fuit, Epiced. Patr. 94. loco notissimo, Parmensis Cidaliben nomenque fuit ; unde feci, Cura Lyre, jwmenque fuit. Epiced. Puer. ad fin. pro Exercere genas, Parm. Excepere; unde feci Excepisse. Hae sunt egregiae restitutiones, huic libro debitae : mitto multas alias, quas per totum opus sparsas videbis. Liber ipse est in Folio, (quemadmodum loquuntur) charactere nitidissimo, et opinor, ad scripturam Codicum unde desumtus est, accedente. Magni eum fecit Heinsius : passim citat, et ex illo Statii loca emendat. Mihi hoc praecipue nomine gratus fuit, quod nulli antea Editorum, quautum novi, hunc vidisse contigerat : et magis magisque gratus, postquam Conjec- turas meas ab illo confirmatas comperissem ; quam volup- tatem multis in locis cepi. Ad finem hujus Editionis legi- tur haec notabilis Epigraphe : * P. Papinii Statii liber qnt^ explicit : quaq non desint qui velint epistolam qua) scribi- tur Abascantio Priscillae Marito non esse principium quin- ti, sed interpositam in quarto ; et silvas solum in libros quatuor esse divisas : quod quidem constare videtur ex his verljis poetae : Quare plura in Quarto Silvarum quam in

Delph. et Var. Clas. Slat. B

1.8 PR^FATIO.

prioribus. Correctum p. d. (opinor, pej- domimim) Francis- cum Puteolanura : et verc, ultra impressionem Venetiis factam, in iiij, millibus locis emendatum, SS. Catullum et Silvas : ut tu Lector ambobus exemplaribus experiri pote- ris : itaque nullo mo intelligi possit : et cetera. Impres- sum Parmae per me Stephaaum Corallum. Anno Christi wccccLXXiii. secundo Cal. Septembris.' Franciscus hic Puteolanus (ut hoc obiter addam) praeceptor fuit viri magis noti, Philippi Beroaldi, prout disco ex Gevartio Papin. Lect. III. 6. Idem, opinor, est Puteolanus, cujus raeminit Politianus, Epistolar. ii. 14. Hinc vero patet, antiquiorem hac Parraensi fuisse Venetam aliam, quam forte innuit Gevartius Papin. Lect. 1. 13. ubi citat Principem Edit. Ve- netam ad confirmandam Lectionem nymho pro thymbra ; cum tamen thymbra sit in Veneta Anni mccccxc. ut notat Gronovius Praefat. Diatribes : et proinde necesse sit aliam esse Venetam illa vetustiorem. Immo trium Venetarum antiquiorum mentionem invenio ; unius nempe, An. 1483. apud CI. Fabricium Bibliotheca Latin. lib. ii. cap. 16. et Supplement. p. 712. Alterius, An. 1475. apud Gronovium Reliq. ad Statii Sylvas. Tertiae, Parmensi vetustioris, in Epigraphe modo adducta. Erravi igitur siquando Parmen- sem omnium antiquissimam dixerim. Cum de hac Veneta Editione quaererem, admonitus eram illam servari in Bi- bliotheca Celsissimi Ducis Devoniae, egregii Literarum fautoris : a quo (interventu Nobilissimi cujusdam Amici) thesaurum hunc impetravi : quorum adeo humanitati et co- mitati utinam pares gratias referre possem. Et jam video, omnia quae de praestantia Edit. Parm. praedicaveram, ad hanc potiori jure transferenda esse: quippe Parmensis ex hac plane expressa fuissevidetur, mutatis nonnullis (et fre- quenter in pejus) vel ex aliis Codicibus, vel forte ex libitu correctoris, Francisci Puteolani : et quaecumque egregia habet Parmensis, haec quoque habet ; et multa praeterea, quae in Addendis videas ; adeo ut absque hac omnino man- ca fuisset nostra Editio. Liber est pulcherrimus, in Folio : in eodera volumine continentur CatuIIus, TibuUus, et Pro-

PR^FATIO. 19

pertius. Uno anno Parmensem praecessit, impressus Ve- netiis An. 1472. Non dubito quin haec sit omnium anti- quissima harum Sylvarum Editio : certe, omnium rarissima est; neque mentionem ejus alibi invenio praeterquam in obscuro isto angulo Editionis Parmensis ; istius quoque perquam raras.

Romana quoque Editio, licet ab aliis praeflorata, nonni- hil novi ex suo contulit, et lectiones Parmensis et Venetae Editt. confirmavit ; quod passim videbis. Huic praefuit Domitius Calderinus, ex scriptis in diversos Auctores bene notus, et, ut illo aevo, vir sane doctissimus. Mnlta ille Statio feliciter restituit ; in multis pueriliter erravit : hoc tamen nomine maxirae culpandus, quod si quid non intel- lexerit, statim mutavit ; etiara absurde nonnunquam ; saepe etiam, quod valde suspicor, nulla mentione facta. Utilis tamen Editio, quod diversorum Codicum scripturam re- praesentet; cura jam paene certus sim, Domitiura, quando istam evulgaret, non vidisse aut Parmensem, aut Libros ex quibus Parmensis expressa fuit : de quo aliquando in- certus eram.

Sed dudum ante nactos hos libros suspicatus eram, quod postea verum comperi, non multum auxilii expectandum esse a duobus vel tribus exemplaribus quibusvis : quippe altius adactum erat vuhius; et post omnia quae invenire potui a viris doctis restituta vel e Libris vel ingenio, re- stabant adhuc paeneinnumeraquas nullo modo erant intelli- genda. His igitur incumbebam, haec premebam, et onmes strophas vertebara: et interdum veritas primo discursu sese ingerebat ; aliquando res erat morosioris disquisitionis. In summa : si quid in his rebus certi sit, paene ausim in me recipere et praestare, te jam legere posse Statii Sylvas plus quam ter centum locis restitutas ex conjectura ; partim sensu praseunte et necessario postulante has emendationes, partim literis et calami ductibus ad veras Lectiones ducen- tibus : adeo ut jam non restent quadraginta loca de quibus desperem. Juveniliter nimis dictum hoc tibi forte videbi- tur : spondeo, dictum esse citra affeetationem aut jactan-

20 PRiEFATIO.

tiam ; quarum occasiones, ut mihi videtur, ab his studiis longissime excluduntur : bene enim scio, quo pretio hgec et omnia hujusmodi aestimanda sunt : quae tunc demum to- lcrabilia fieri incipiunt, cum ab animo simplici et candido proficiscuntur : sin minus, reponenda sunt inter Flacci nu- gas quae ' seria ducunt in mala.'

Nonnulla in his Sylvis depravatissima puto, et sine aliis Exemplaribus nunquam restituenda, utpote forte mutila: velut hoc Epiced. Phileti 64.

Seu Lucanus ager, seu Tibridis impetus altas

In dextrum torsisset aquas. Arb. Ated. 69.

Et secrete palam, qui digeris ordine vitam. Ad Uxor. 49.

Et quamquam saevi fecerunt Maenada planctus. Ad Marcell. SH.

proavitaque toto

Rura abiisse mari. Et 102.

nec enim Tirynthius almas

Pectus amicitiae.

Quae omnia, (praeter istud Epiced. Phileti,^ de quo omnes tacent) summi viri Gronovius et Gevartius sanissima pu- tant, et explicare conantur : ego non possum mihi in tan- tum imponere ; et simpliciter fateor me non intelligere ista loca ; quod utinam facerent omnes qui veterum Auctorum Editiones procurant; et sane facere debent, et facerent, nisi puderet fateri se aliquid non intelligere : qua dissimu- latione nihil studiis est damnosius. Hinc enim Lector non adeo eruditus (qui plures numero) cura in tale aliquid inci- derit, incusat prirao stuporem suum, per quem non intelli- git quod ceteros omnes putat intelligere ; cum tamen forte ejusmodi sit quod nemo unquam aut intellexit, aut intel- lecturus est. Statim sequitur incertitudo in studiis ; et

6 [ii. Sylv.]^6. 50. ubi vide lectioncm quam eruimus.]

PR.EFATIO. 21

hanc excipit desperatio ; et novissirae, contemtus. Fidc- liter igitur indicavi (certe volui) omnia loca de quibus mihi non liquet ; et nonnullis interdum forte opitulari possem, uisi ta^deret coujecturis indulgere in locis qua3 tribus vel quatuor modis refingi possint : cum ea sola pro certis ha- beam ad quae unus tantum est aditus. Si quid tamen hu- jusmodi incideret, fidi Editoris erat Lectorem monere ; nec monere solum, sed et remedium tentare : nec enim feren- dus esset medicus qui a^groto tantum diceret, ' aegrotus es,' absque ulteriore cura aut conatu eum sanandi. Tentavi igitur : et interdum forte verum vidi ; saepius, opinor, peccavi.

De ipso Statio omnia sunt vulgata : nec quicquam novi habui, nisi ut refellerem opinionem magnorum virorum qui statuunt eum victum fuisse in Agone Capitolino in com- raissione Thebaidos suae : quod nec rainimum verisimilitu- dinis habere, nec ab eorum Argumentis probari, doceo ad Epiced. Patr. 2:31. De axgKrlx et tumore, quae Statio saepe objiciuntur, aptior erit alius dicendo locus. Notandus obiter fuit eorum error qui Sellium seu Epirotam faciunt Nostri Patrem ; cum ille plane fuerit Neapolitanus ; Gens vero Papinia, ex Velia Lucaniae oppido.

Restat a te petam, Lector, ut ignoscas longitudini N"o- tarum, cui aliquoties forte nimis indulsi ubi per se perspi- cua res fuit. Atque utinara exemplorum nuraerus multis in locis circumcideretur. Sed hanc garrulitatem raox (si nihil interpellat, et si eruditioribus tanti videbitur) com- pensabo brevitate Notarum et Emendationum in Proper- tium, cui jam cum maxime incurabo : et proxima foetura excludet Statii Thebaida et Achilleida ; quas cum Libris Mss. collatas edere destino : in quam rem viros eruditos exoratos velim, ut mihi transraittere dignentur si quid huic proposito accoraraodura penes se habeant : reddam vicem, si reposcant ; reddam, et si non reposcant.

De Virgilii' ^neide, quibusdam in locis, (praecipue p. 302. col. 1.) liberius quam mos est, opinatus sum. Hujus opipionis audaciam expavet eruditus quidam amicus meus :

22 PRiEFATIO.

cujus causa, et ut quod censeo sine amhagibus proferam, addo : Plurima esse in isto Poemate, quae, si ego (pessi- mus omnium Poeta) versus scriberem, nollem in meis con- spici : et licet numero infinita ultra humancc imitatiouis metas in illo emineant, nonnulla tamen sunt contradictoria, multa languida, exilia, nugatoria, spiritu et majestate Car- minis Heroici defecta : quae si perfecti Operis signa sunt, sit per me quantumlibet perfecta Virgilii TEneis. Et de Georgicis quidem quantum vult concedo ; de TEneide vero, renuo negitoque. Non solus ita censeo: immo hoc sen- sisse videtur ipse Virgilius, optimus certc sui judex ; aut quare ' flammis aboleri jussit' hoc opus ? Sed et solus, ita censebo, donec sensus communis et rerura notiones animo haerebunt. Impudentiam vel dementiam meam miraris ? quod dixi, praestare paratus sum ; et in hanc rem, non me- diocrera Sylvam jam in mundo habeo ; cujus speciraen in Notis passim videbis. O Virgih, quale te numcn habere dicerem, si sic omnia scripsisses quemadmodum multa in secundo, quarto, et sexto Libris ! Et tu quidem sic omnia scripsisses, si tibi permisissent tempus et male feriati ho- mines : sed nunc pars minima es ipse tui. Vale, Lector, et, si minus recte de his rebus sentiam, docere me vel re- darguere, si tanti sit, ne dedigneris.

Londini, Idibus April. A. D. 1738.

P. PAPIMI STATII

VI TA,

EX LILII GREGORII GYRALDI

DE LATINIS POETIS DIALOGO QUARTO.

PoST fiassum sequebatur P. Papinius Statius, cujus de patria inter Grammaticos controversia fuit, usque ad Do- mitii tempora, Domitii, inquam, de re literaria bene meriti, qui si non sibi et memoriae- tantum indulsisset, multa certe obtrectatores in ejus scriptis frustra, quae reprehenderent, perquisissent. Sed de Domitio alias, inquit Piso, nunc de Statio, qui, ab aliquibus Tolosanus, ab aliis ex 'Sellis, Epiri oppido, ab aliis Neapolitanus dicitur. Tunc ego, Postquam me provocas, et Picus attente et libenter haec audire videtur, causam vobis exponam, cur Statio diversa statuatur patria. Atque ut rem clarius percipiatis, patris et filii vitas vobis paucis recitabo, quas cum alii, tum Pomponius Laetus, et Literarum et Antiquitatis, ut scitis, bene peritus, pridem Gaspari Blondi filio conscripsit, qui- busdam a me pro tempore additis. Sic agas, inquit Picus, et simul obticuit. Publius igitur, inquam ego, Papinius Statius pater, Graeca et Latina lingua eruditus, ad novis- simum usque diem professus est, summo honore apud Domitianum habitus. a quo etiam est auro donatus et co- rona, digno principe erga praeceptorem munere. Primus genus suum, propter inopiam et egestatem obliteratum, celebritate nominis celebre fecit, adeoque claruit, ut, quod Homero, ci contigerit; duae enim urbcs, Sellae Epirotarum,

24 P. PAPINII STATII VITA.

et Neapolis Campanorum, de ejus natali solo certarunt. Singularis profecto contentio, ex qua intelligi facile potest, quanto in pretio tum literae fuerunt. Qui vero Tolosanum existiraarunt, inter quos Dantes fuit, poeta Hetruscorum vernaculus, decepti sunt alterius Statii Rhetoris patria, cujus meminit Eusebius. Ex Agellina uxore, quam unicam habuit, et ei superstes fuit, P. Papinium Statium genuit, cujus pueritiam ac juventutem literis fovit, copia, varieta- teque rerum refersit, et orane cjus studium, quoad vixit, juvit, operaque castigavit. Annum agens sexagesimum quintum, inexpergescibilis somni morbo, quem lethargum vocamus, periit, cujus mortem Epicedio filius prosecutus est. Multa et prosa et carmine scripsit, si filio credimus, sed eorum nihil ad nos pervenit. Papinius vero filius, juvenis adhuc, Claudiam Claudii Apollinaris filiam, quee Tibicini nupta fuerat, et ex eo filiam genuerat, amoris im- patiens, duxit uxorem, cui tanta, ut ait Poraponius, mo- destia et castitas, araorisque observantia mariti, ut viginti annis non fraudarit. Deceptum hoc loco crediderim Pom- ponium, et eura secutum Maturantium, nec enim a marito Claudia tamdiu abfuit. Erroris, opinor, causam praestitit, quod parum considerate Statii carraen ad Claudiam ipsam examinarunt. Filium cura ex Claudia uxore nullum habe- ret, infantem sibi Statius adoptavit, quem praematura ex- tinctura morte carmine deflevit. Vergens vero ad senium Neapolim, communem ambobus patriam, Claudiam carraine revocavit. Ambigitur, quis superstes fuerit. Albano ccr- tamine, Doraitiarius Caesar eadem, qua patrem, qui prae- sens erat, filium corona, ac itera agro Albano donavit, bis- que auro insignivit, splendidoque ac magnirico, cum sena- toribus equitibusque Romanis, convivio suscepit, id quod carmine Poeta, quod Eucharisticon inscripsit, testatus est. Quo fit, ut fabulae potius, quam historiae simile putera, quod ab aliquibus proditum est, Statium praeacuto stylo a Domitiano confossum. Supersunt vero ad haeG nsque tempora haec Statii opera, Thebais, ut ipsemet cecinit, multa cruciata lima ;

P. PAPIMI STATIl MTA. 2S

atque idcirco diirior et inconcinnior alicubi quibusdam videtur, quam Junii Maximi, viri eloquentissirai, judicio monituque publicavit. Antimachum argumento tantum imitatus, nam phrasi ille tumidus et laxus, hic durus et arctior. Item Achilleis imperfecta, in qua longe plus doc- tis quibusdam, quam in Thebaide praestare videtur, Non defuere etiam, qui Achilleida ipsam perfectam fuisse existi- marint, sed reliquum, quod deest, deperditum, ut etiam diutius Sylvae fuerunt, alii, quod habemus, integrum esse, utrique magno, ut puto, acti errore, et manifestis pridem argumentis explosi. Proditum est, cum Achilleida esset descripturus, Crispinum Vectii Bolani filium, clarum mili- tia juvenem, sibi proposuisse. Utramque vero Imperatori Domitiano dicavit. Exttmt et quinque Sylvarum libri, ex quibus et vehemens in eo poematis genere illius, et paene extemporale ingenium, et subitum calorcm, ut ipse ait, percipere possitis. De quibus quidem Papiuii Sylvis sic Apollinaris in hendecasyllabo, ad Felicem :

At cum forte pedum minore rhythmo Pingit gemmea prata Sylvularum.

£x iisdem, inquam, Sylvis et amicos et fortunam, et reli- quam ipsius poetae vitam facile cognoscetis. Scripsisse praeterea tragoediam a nonnuUis existimatur; idque Juve- nalis innuere videtur, ut mox dicam. Non multum adeo Statium a suorum temporum Scriptoribus amatum ea rati- one coUigo, quod ab iis ejus nullam fere mentionem factam video, praeterquam ab Juvenale, qui et iHum perstringere potius satirice ^idetur, quam laudare, ita enim canit in septima :

Curritur ad vocem jucundam, et carmen amicae Thebaidos, laetam fecit cum Statius urbem, Promisitque diem ; tanta dulcedine captos Afficit ille animos, tantaque libidine vulgi Auditur : sed cum fregit subsellia versu, Esurit, intactam Paridi nisi vendat Agavem.

Nec illud in praesentia vobis reticuerim, quod est ab Ali-

26 P. PAPINII STATIl VITA.

gero Dante, stio carmine proditura, Statiura videlicet Papi- nium religioni Christianae addictum fuisse, Christianisque tum laborantibus, ob metum occulte, pro virili opem tu- lisse, ne scilicet supj)liciis cruciatibusque, quibus tum pas- sim afficiebantur, agitaretur ipse. In hanc autem pietatem et religionem inclinasse idem Poeta innuit, ob eos Virgilii versus ex Sibylla :

Jam redit et Virgo, redeunt Saturnia regna, &c. Sed an Dantes deceptus sit, ut in ejusdem etiam patria, non vobis facile dixerim, nam et recentiores alios nonnuUos scriptores in eodem fuisse errore invenio. Legitur et Epi- taphium Statii a Pomponio, ut fertur, conditum, quod re- ferre haud pretium operae videtur.

GERARDUS JOANNES VOSSIUS,

DE POETIS LATINIS CAP. III. P. 45.

Statius Papinius Poeta, qui sub Domitiano vixit, perperam confunditur cum Statio Poeta, cognomine Surcu- lo, qui claruit sub Nerone. De Rhetore sunt illa Hiero- nymi in Chronico Eusebiano : Olymp. ccix. an. 1. (est is Neronis secundus) * Statius Surculus Tolosensis in Galliis celeberrime Rhetoricam docet.' Ejus nomen verum cx Suetonii libello de Claris Rhetoribus superest, ubi non Surculus vocatur, sed Ursulus, uti et in Chronico Ms. ad S. Victoris. Ursi enim et Ursuli familiae sunt nomina, ut cx vett. inscriptionibus constat. At Papinius Poeta nec Ursuli, vel Surculi, cognomen habuit, nec Tolosensis fuit, sed Neapolitanus. Reliquit v. Sylvarum libros, xii. The- baidos, v. Achilleidos. In Thebaida et Achilleida com- mentatus Placidus Lactantius ; quem necesse est post annum vixisse quadringentesiraum cum Sedulium citet, Theodosiani aevi scriptorem : immo et post quingentesimum fuerit, cum Boethii meminerit. Et vero commentarius ejus cento ex Servii, Hygeni Mythologicis, et Astronomico Aratoo, ct quibusdam aliis, quos ad vcrbum cxscribit. Est

P. PAPINII STATIl VITA. ^

idem, qui Argumenta reliquit Ovidianae Metamorphoseos. Etsi non ignorem a quibusdam Lutatium dici. Prius no- men agnoscit et Boccacius de Genealogia Deorum, lib. i. pag. 8. * Lactantius, insignis homo, doctusquc, super Sta- tium scribens.' Nec displicet quod suspicantur easdem videri glossas, quas Placidi dicuntur. Mirumvero Martia- lem, cum adeo celebret Stellam Poetam, de quo inferius dicam, non meminisse Statii, tanti amici Stellae, ut ei mise- rit primum Sylvarum. Nempe ab invidia id profectum videtur. Non ferebat Martialis Papinium tantopere ia gratia esse apud Domitianum, idque ob extemporalem in carmine felicitatem, qua Martialis longe vincebatur. Parum araicum Papinio fuisse Martialem ex eo colligitur, quod nunquam aequalis sui meminerit : tura aliis, quae legas apud Gevartium ad Sylvarum, lib. i.

DE

P. PAPINIO STATIO

VETERUM, SEMIVETERUM, NEOTERICORUM

COMMEMORATIONES, JUDICIA, ELOGIA, &c.

D. Jun. Juvenalis Sat. vii.

CuRRiTUR ad vocera jucundam, et carmen amiccC Thebaidos; laetamfecit cum Statius Urbem, Promisitque diem ; tanta dulcedine raptos Afficit ille aniraos, tantaque libidine vulgi Auditur : sed cum fregit subsellia versu, Esuril, intactara Paridi nisi vendat Agaven.

Jul. Capitolinus in Gordianis. Scripsit praeterea, queraadraodum Virgilius ^Eneidos, Statius Achilleidos, et multi alii Iliados, ita etiam ille, An- toniniados.

Ol. Nemesianus Ecloga i. Hic in sylvis praesens tibi fama benignum Stravit iter. Sunt verba Papinii, Theb. xii. 812.

Servius, ad ^n. x. 275. Bene hoc Statius ad ipsa arma transtulit, dicens : Armaque in auro Tristia.

Lutatius Placidus ad Theb. vii. 62. Quare adultero Marti Vulcanus habitaculum fabricasset argutissime divinus hoc loco Poeta dissolvit.

AUCTORUM TESTIMONIA DE PAP. STATIO. 29

Scholiastes Antiqnus ad Verba Juvenalis superiora.

Jmicce] Gratae. Significat Poema Statii de bello Theba- no. Latam Urbeml Ideo quia libenter audiebat. Est enim et Pocma ipsura delectabile, et ipse dicitur bonam vocem habuisse. Sed cum Jregit] Post tantum favorem audien- tium, nisi cantionem inauditam Pantomirao vendidisset, non habebat unde se sustentaret.

Auctor Vetus Vitae Papinii. Constat fuisse Statium temporibus Vespasiani Imperato- ris, et pervenisse ad Imperium Domitiani. Fuit nobili ortus prosapia, clarus ingenio, et doctus eloquio.

C. Sulpitius Severus, Dialogo iii. Nimirum, ut dix.it Poeta nescio quis, utimur enim versu Scholastico, quia inter Scholasticos fabulamur : * Capti- vumque suem mirantibus intulit Argis.'

Claudianus Mamertus de Statu Animae, lib. i. cap. 20. Unde non Poetice, sed Philosophice Papinius ait : odi artus fragilemque hunc corporis usum, Desertorem animi.

C. Sollius ApoIIinaris Sidonius, Carm. v. ad M. Felicem. Non quod Papinius tuus meusque, Inter Labdacios sonat furores, Tunc cum forte pedura minore rhythmo Pingit gemmea prata Sylvularum.

Idem Carm. xxiii. Si quis carmen prolixius eatenus duxerit esse culpan- dum, quod Epigrammatis excesserit parcitatem, istum li- quido patet, neque Balneum Etrusci, neque Herculem Surrentinum, neque Comas Fl. Earini, neque Tibur Vo- pisci, neque omnino quicquam de Papinii nostri Sylvulis lectitasse, quas omnes descriptiones, Vir ille praejudicatis- simus non distichorum aut tetrastichorum stringit angustiis, sed potius, ut Lyricus Flaccus in Artis Poeticae volumine

30 AUCTORUM TESTIMONIA

praecepit, multis, iisque purpureis locorum flosculis, primas saepe inchoatas materias decenter extendit.

An. Manl. Sever. Boethius, de Musica, lib. i. Id etiam fuit antiquis in more positum, ut luctibus can- tus tibiae praeiret. Testis est Papinius Statius hoc versu : Cornu grave mugit adunco Tibia, cui teneros suetum producere manes.

Ennodius Carm. lxvi. * Pierius menti calor incidit,' Nota verba Papinii.

Isidorus lib. de Rerum Natura, cap. 30. Si lignum ligno teras, ignem emittit. Unde et Papinius : Fulguraque attritis quoties micuere procellis.

Idem Orig. lib. iii. cap. 70. *Fertur quod haec stella oriens Luciferum, occidens Ves- perum facit, de qua Statius :

et altemo deperditur [deprenditur] unus in ortu.'

Serv. ad -^n. viii. 590.

Idem lib. xiv. cap. 8. ' Mstiva, sunt loca umbrosa, quibus per agstatem vitant pecora Solis ardorem. Statius : Et umbrosi patuere aes- tiva Lycaji.' Sunt verba Servii ad Georgicum iii. 472.

Aymoinus de Gestis Francorum, lib. iv. cap. 1. * Nequeo sine lacrymis aerumnas meae referre Orbitatis : Fraternas acies alternaque Bella, quae profanis decertata sunt odiis.'

Su»t verba Clotharii Regis ad Brunichildin, mox crude- liter perimendam.

Gunterus, Ligurini, lib. v. 318. * Ergo dato passim varias rumore per urbes.' Versus est totus, praeter primam vocem, Papinii Achil- leidos lib. ii. 352.

DE PAPINIO STATIO. JJl

Wipo, Panegyrico ad Henricum iii. Imperatorem. Ex nostris raonitis callebat Statius auctor Tbebanos juvenes raistis discernere flammis.

Petrus Mauritius Abbas Cluniacensis. Vos o praecipui cultores Philosophias,

Quos eadem propriis educat in laribus ; Ejus vos, inquam, poti pastique papilla,

Quos proprio studiis imbuit ore sacris. Naso, Flacce, Maro, Stati, Lucane, Boethi,

Et quicumque tuum carmine comis opus : Hujus Livoris vos tangere mucro minatur,

Hic et de vestro cogitat exitio. Vos etenim laedet, qui laedere non timet illum^

Quem socium vobis Calliopaea dedit.

Gul. Brito initio Philippidos. Aut qui tam sapido Thebaida carmine scripsit, Ut queat ad plenutn digno memorare relatu Tot victos hostes, tot bella, tot obsidiones.

Idem, lib. ix. extremo.

O nunc Lucani ruat in me, sive Maronis Spiritus ; aut saltem Thebani vatis imago.

• tantum ut raerear vestigia lambere sola,

Unius similis in carmine factus eorum.

B. Bernardus de Conversione ad Clericos, cap. 8. Tunc mihi id raodicum consolationis, quod utcumque mendico, teutas surripere ? Dixit, et cum indignatione et furore recedens, ' teneo,' inquit, 'longumque tenebo.' Pa- pin. Theb. ii. 429.

Cosmas Pragensis initio Chronici. Id solum operae pretium duxi in meo opere, ut vel tu, cui a Deo collata est Sapientia, vel alii potiores scientia, sicut Virgilius habuit Trojaj excidia et Statius Thebaida, ita ipsi hoc meum opus habeant pro materia, quo suam scientiam posteris notificent, et nomen sibi magnificent.

32 AUCTORUM TESTIMONIA

Gulielmus Pictavus in Rebus Gestis Guliclmi Conquaestoris, cap. 64. Tydeus adversum insidiatos quinquaginta rupis petivit opem, Gulielmus par, haud inferior loco, solus non exti- rauit mille. Scriptor Thebaidos vel ^Eneidos,* qui libris in ipsis, Poetica lege, de magnis majora canunt ex actibus hujus viri aeque magnum plus dignum conficerent opus vera canendo.

Hermannus Contractus Comes, in Chronico. Anno Christi lx. Statius Poeta clarus erat.

Honorius Augustodun. in Chronico. Domitianus, frater Titi, quindecira annos, menses quin- que. Statius Poeta claruit.

Silvester Giraldus, initio Libri de Miris Hibernias. Egregius Poeta, Statius.

Alanus Anti-Claud. lib. xi. ut Sollius iraplicat, explicat alter Ut Naso, vernat ut Statius, ut Maro dictat.

Helraoldus Chron. Slav. lib. i. c. 43. Quadam die, multis arbitris coram positis intcrrogavit Vicelinum, in Scholis positis quid legisset? IIlo perhi- bente se Statii Libros Achilleidos legisse, consequenter requisivit, quae esset materia Statii ?

Gulielm. Pictaviensis, in Gestis Gulielmi Regis Anglor.

et Duc. Norm. Cum Haraldo tali, qualera Poeraate dicunt Hectorem vel Turnum, non minus auderet Gulielmus congredi singu- lari certamine, quam Achilles cum Hectore, vel ^neas cum Turno. Tydeus adversura insidiatores quinquaginta rupis petivit opem. Gulielraus par, haud inferior loco, solus non extimuit raille. Scriptor Thebaidos vel JEnei-

1 Pro summis duobus aiictoribus etiam in illis barbaris pugnatori- tum fuerunt Virgilius et Statius, bus.

DE PAPINIO STATIO. 38

dos, qui libris in ipsis Poetica lege, de magnis majora ca- nuDt, &c.

Ordericus Vitalis Histor. Eccles. lib. iii. in finem. Guido, Praesul Arabianensis, metricum carmen edidit, quo Maronem et Papinium, gesta Heroum pangentes imi- tatus, Senliacum bellum descripsit.

Auctor de Disciplina Scholarium, cap. 1. Boethius quidam. Senecae traditio, Lucani inexpletio, Virgilii prolixitas, et Statii Urbanitas sunt indaganda.

Guido Adduanensis in Historia Palaestina, cap. 12. Cum nuntii Salutis adveniant, sinistra praenuntia * Pes- simus in dubiis augur timor.' Papin. initio libri tertii The- baidos.

Joann. Saresberiensis Policrat lib. i. cap. 13. Potuerat apud Statium praesagio volucrum Graecorum exercitus confortari.

Idem Metalog. lib. iii. cap. 1. Polynices ab Adrasto genus interrogatus, ait Utrumque complectens : * Cadmus origo patrum, tellus Mavortia Thebse.' Theb. i. 680.

Auctor Chronici Laurishamensis, a M. Frebero editus p. 92. Ipse quoque Palatinus Rheni Comes, frater Imperatoris Conradi praesentia, ejusdem Ecclesiae advocatus, divinam animadversionem sensit et expertus est :

Fraternas acies, cognataque regna profanis

Decertata odiis.

Gerbertus Epist cxxxiv. Si ergo te cura tantarum retinet rerum, volumen Achil- leidos Statii diligenter compositum nobis dirige.

Idem Epistol. cxLviii. Praegravat afiectus tuus, amantissime frater, opus Achil- leidos, quod bene quidem incepisti, sed defecisti dum ex- emplar defecit.

Delph. et Yar. Clas. Stat. C

34 AUCTORUM TESTIMONIA

Continuator Matthaei Parisii. In Anno m. cc. lii. Nunc cum in se tenebrosus sit qui rex appellatur, quali- ter illuminabit obfuscatos ? Unde Statius : * Tunc omnia jure tenebis Cum poteris Rex esse tuis.'*

fiverhardus Labyrintho.

Statius eloquii jucundus melle, duorum

Arma capit fratrum, sub duce qu8eque suo.

Ibid. pauUo ante.

Statius ^acidem stantem cultu muliebri Virtutem prodit calliditate viri.

Nicol. Cleraangius Epist. v. Statius Papinius omnium inter Heroicos Latinos, uno excepto Virgilio, gravissimus: studiosissimaque Virgilii imitatione, alter quasi Virgilius.

Joannes Boccatius, GeneaL Deor. lib. xiv. c. 20.

Hesiodum, Euripidem, Statium, Claudianum, conspicuos vates.

Rodericus Zamorensis, Speculo Vitae Humanae, cap. 3.

Hinc Seneca noster Cordubensis pro immenso se munere habiturum gratiam et famam apud posteros precabatur, et Statius praesentem honoris et famae gloriam benignum iter Operibus suis ad posteros stravisse dicebat, et Ovidius Naso, sibi nomen indelebile futurum laetabatur.

Ang. Decembrius de Politia Literarum 1. i. p. 29. 30.

Statius in familiaribus complectendus est, et Juvenalis praecipua commendatione, qui de Romanis in eum plau- dentibus dixit : ' Curritur ad vocem,' et Virgiliana, quoad potuit, imitatione. Hujus duplex opus, Thebaidos majus, et minus Achilleidos multae delectationis opusculum.^

2 Sunt verba Claudiani. Apppa- 3 Posteriora liaec verba corrupta

ret tamen utrumque hunc summura sunt apudDecembrium ; utique enira

Poetam isti scriptori fuisse familia- de Sylvis sunt scripta. rem.

DE PAPINIO STATIO. di5

Tdem lib. vi.

Statias, Virgilii aemulator.

Domitius Calderinus Praefatione ad Sylvas.

Incidi in lib. v. Sylvanim Statii, opus granditate Heroica sublime, argumentum varium, doctrina remotissimum, quod nemo ante nos aut ausus est aut potuit attingere.

Angelus Politianus. Hujus uberiorem de Laudibus Papinii Tractationem vide in Oratione quam habuit Sylvas Prgelecturus.

Joan. Jovianus Pontanus de Fortitudine lib. I. c. 8.

Amphiaraum vivum armatum, ad inferos ruere magis

quam descendere faciunt, qui ne quidem aut arma manu

aut fraena remittit ; verum sicut erat rectos defert in Tar-

tara currus, ut magnifice ac luculenter de eo Statius canit.

M. Ant. Sabellicus, Annotat. Velles Papinium Statium tam dextro genio Thebas for- tissimumque Achillem, quam Sylvas decantasse. Si non majus nomen, majorem certe gratiam inde haud dubio re- portasset. Nulli unquam Poetarum, quod sciam, magis proprium fuit subito oestro incalescere, atque ubi incaluis- set, fortius feliciusque debacchari, ut quantumcumque Phoe- bum hauserit : ac nescio an etiam majorem, eodem calore confestim reddat. Cuperes, dixi, omnem ejus oper^im in Sylvls locatam, nihil est illis amabilius, floridius, magis- que Poeticum.

A. Janus Parrhasius Epist. Quaestion. 55. Papinius, Poeta celeberrimus, et ob exactam rerum no- titiara, suumque peculiare dicendi genus, non omnibus sa- tis oMius. Cujus ego studiosus cum semper fuerim, &c.

J. Baptista Pius-^ ad Sidonium Epistolar. lib. ii. Papinius, elegantissimus Poeta.*

4 Pins iste alioquin frivolus nuga- bonus fiBt. tor, Poeta tamen sic satis aliqaando

36 AUCTORUM TESTIMONIA

Philippus Beroaldus ad Propertium, lib. ii. EI. 33. Lege Statium in Theb. x. mortem Capanei luculentissi- mis versibus enarrantem.

Mariangelus Accursius in Diatribis, pag. 93. Ejusdem significationis intellectum latenti sed acri judi- cio subesse in doctis tantorum operum orsis apud Ovidium Papiniumque, crediderim.

Baptista Mantuanus, vi. Sylv. 1. ad Jovian. Pontan. Te, virides inter Laurus, Bajanaque Tempe, Per loca, quae fertur coluisse Papinius olim, Pierides aluere Deas.

Conradus Celtes, ad Gunteri Ligurinum. Proximus es vati, quem Mantua docta creavit,

Et qui Porapeii et Cassaris arma canit. Nec Stilico tantum, vel Honorius, aut Majoranus,

Nec qui Scipiadas Porciadasque sonat : Per freta nec tumidum qui cantat lasona vectum,

.. jSlaciden vel qui Thebaidemque tonat. Gesta Ducis Macetum totum vulgata per orbem

Qui colit, Heroicis cedat et ilie tuis.

Ludovicus Caelius, Antiq. Lect. lib. xxviii. c. 27. Papinii verba sunt, ex doctis illis Sylvulis.

Henr. Glareanus Notis in Terentium, fine Eunuchi. Virgilianae -^neidos felix imitator Statius.

Joachimus Vadianus de Poetica, cap. 28. Statius, vates doctus et copiosus, qui ne conferri quidem suum Poema Maroniano voluit, et decus tamen nomenque se secuturum haud temere sperat.

Lud. Vives de tradendis Disciplinis, lib. iii. Juvenalis multis in locis asper est et durus ; materiae suae conveniens,^ mollis et suavis Statius.

5 De Sylvis ioquitur Vives ; alioqnio homo parum Poeticus.

DE PAPINIO STATIO. 37

Nic Gerbelius, Graeciae lib. v. Statius, lib. ix. Thebaidos Ismenum fluvium venustissi- mis versibus depingit.

Idem lib. v. Sed qua culpa Papinii versus omitterem, elegantissimos illos, quibus admirabili suavitate Alphi Amores decantat.

Fr. Floridus Sabinus Subsec. Lect. lib. ii. cap. 19. Statius, excellens Poeta.

And. Tiraquellus de Jure Primogenit. cap. 17. § 5. Papinius in Libris Thebaidos id bellum bellissime de- scripsit.

Petrus Faber, Agonist. lib. i. cap. 10. Utrumque circa discobolos usurpari solitum, significat Papinius, his elegantissimis carminibus.

Christoph. Milaeus, Histor. Universal. lib. v. Heroicam dignitatem Silius exprimens, Statius conse- quitur.

Joann. Picardus, Celtopaediae 1. v. pag. 205. Statius Papinius Poeta eruditus et facundus, multa ea- que elegantissima reliquit Poemata.

Julius Caesar Scaliger. Ejus laudes ampliores, et Judicia varia legenda sunt in Libris de Poetica, praecipue Hypercritico.

Josephus Scaliger ad Chronicon Eusebii. Num. 2*29. Duplices Caryae sunt, alterae Laconicae, alterae Arcadicae, Laconicae erant Dianae sacrae. Pausanias, Laconicis. Celebritatem et choreas xapuanSa, vocat Hesychius, et ma- nifesto tangit Statius quarto Thebaidos, accuratissimi Operis.'^

C ReceDsionem cnm Wowerio posthama cccLxxiv. «nam poUicetur Scaliger, Epistola

38 AUCTORUM TESTIMONIA

Idera ad ^tnam. De Amphirai morte extant magnifici versus in Thebaide Statii.

Adr. Turnebus Adversar. lib. xxvi. cap. 18. Optimus Poeta, Papinius.

Is. Casaubonus ad Suetonii Doraitianum. Statius, exiraius Poeta.

Idera ad ejusdera Caligulam. Optimus Poeta, Statius.

J. Lipsius, Centur. i. Epist. 13. Papinius sublimis et celsus Poeta, non hercle tumidus.

Idem Epigrammate ad Bernartium.

Papinius Poeta magnus, Vel dicam potius, Poeta summus. Certe proximus est Poeta summo, Quod mecum fateatur ipse Livor.

Idem, Physiolog. Stoicaj lib. iii. cap. 17. Docte, ut multa, Statius.

Idem, ad Taciti Annal. iii. In Statio Luxuria ingenii non indecora.

Dion. Petavius ad Themistii Oration. iv. Praeclare istud et graphice describit Statius, lib. vi.

Gilb. Gaulminus, ad Cypri Theodori Prodrorai Amanthum cap. 4. Sciebat hoc Papinius, Poctarum doctissimus.

Joan. Meursius, ad Librum de Gloria, Auctario, c. 29. Statius Papinius, Poeta exiraius. Lud. CresoUius, Praefatione Vacationura Autumnalium. Papinius, Poeta, meo judicio, maximus.

DE PAPINIO STATIO. 39

Famianus Strada, in Prolusionibas, pag. 359.

Invitatus a Sadoleto Pontanus, doluit mortali voce Sta- tium esse referendum, qui aut suo aut Apollinis ore deberet aadiri. Nihil tamen Statii perire dixit, dum reverebatur potius quam audiebatur; cum StaUanae magnificentiaB pro- priom sit, ut nequeat cujusquam in ore vilescere.

J. Rykkius, de Capitolio cap. 28. Statius in tertio amoenissimas Thebaidos.

Idem cap. xlvi. Probatissimus Scriptor et gravissimus Poeta Statius.

Math. Raderus ad Martial. lib. x. Epig. 4. Nobilissiraus Papinius, cujus aurea Thebais, XI I. Libris comprehensa, hodie legitur.

St. Claverius ad Ciaudianam. Statius, generosus, et subito calore admirabilis.

Jos. Gonsalius Salasius ad Petronium pag. 107.

Apud Statium elegans perfectaque omnibus suis nmneris id genus descriptio.

Car. Paschalius de Coronis lib. ii. cap. 17. Doctissimus Poeta, Papinius.

Idem, lib. vi. cap. 3. Statius, omnis Antiquitatis peritissimus.

Idem, lib. vi. cap. 14.

Doctissimus Poeta, Statius.

Julius Nigronus de Vitanda Obscoena Lectione, c. 6.

Multa quoque in Ovidio sunt, quibus non offendaris, Li- bri Tristium, de Ponto, et Fastorum. In Virgilio,^ Latino- ram Homero, in Statio, si paucula vites, cetera non vetan- tur.

7 Bene Virgilio Papiniam jongit. Bene etiam ncuStpaffrlav bojas amolitnr.

40 AUCTORUM TESTIMONIA

Marius Saloraonius Alberticus, Jc. Comment. ad Leg. Gallus, pag. 9.

Statius Caecilius Comicus, et Statius Papinius Heroicus, Poetae celebres fuerunt.

Jacobus Pontanus, Attic. Bellar. Part. ii. pag. 337. Cui-, quaeso, Statius, sublimis ille et celsus Poeta Lip- sio, et prae omnibus veteribus ac recentibus Virgilianas majestati propior Scaligero, cur Claudianus, tam rotundus et venustus Poeta, diligentium et bene literatorum Inter- pretum luce destituti, in tenebris tamdiu deserti jacent ? Gratiae debebuntur magnae Scoto cuidam, et alteri His- pano, et tertio Germano, si praestiterint quod promiserunt. Promiserunt autera oranes in utrumque Commentarios. Quod Deus Opt. Max. bene fortunet.

Casp. Cunradus Prosopographiae Melicae Millenario ii.

pag. 185. PuBLius Statius Papinius, poeta. Proximus es summo, Vatum nisi sumraus haberis : Virgilius praeeat ! te via pone tenet.

Samuel Dresemius, ad lib. v. Josephi Devonii.

Papinius : * Fortius incursant Tyrii.' Unde Silius affir- mavit se, cum lib. xv. ' Acrius hoc Italum pubes incurrit. Ut multa alia ex illo deducta, quibus aestimium magni illius Poetae augetur, cujus nomen nequaquara tam frivolis re- cessibus obscurari debuit, cum et Vir doctus, et Consula- ris, et aliquandiu forte cvyxpovo^, tanti post unicum Virgi- lium illum fecerit.

Idem.

Maximi Poetae, Homerus, Virgilius, Statius.

L. Vitruvius Roscius, de Ratione Docendi, p. 77.

Post Virgilium Statii Papinii Thebais optime relinque- tur. Nam cum ad illius imitationem composita sit, minor erit labor in discendo.

DE PAPINIO STATIO. 41

Josephus Castalio, Observat. Dec. iii. cap. 9.

Papinius Statius, Linguae Latina; auctor optimus.

Joan. Baptista Giraldus Epistolanim Variorum Editarum a Thoma Porcachio lib. xvii. p. 897.

Aristotele insegna che la Epopeia non h ristretta a spatio di tempo, come d la Tragedia, che al sommo non puo pas- sare due giorni. La quale autorita di Aristoteli ha con- firmato Vergilio con TEneide, Homero con TOdissea, Silio Itahco con TAfrica, et piu di tutti Thaurebbe confirmata Statio, se havesse compita la sua Achilleide, la qual morte gli interruppe.

Albertus Lollius Ejusdera Operis lib. xiv. p. 566. Non vi aggrevi anco, per amor mio, dare un' occhiata a Statio, nel primo delle Selve, dove egli essalta molto la Villa Tiburtina di Manlio Vopisco. Et nel secundo delle medesime, quando ei comenda tanto il Surrentino di Pol- lio. Et nel quarto pur delle Selve dove ei si dilegua pro- prio di tenerezza, dipingendo il bel sito della Villa (sic legendum) di Sep. Severo.

Franciscus Sansovinus in Chronologia Universali,

Anno Christi 92. Huomini Illustri, Urbio Crispo, Oratore ; Statio, Juve- nale, Martiale, Poeti, &c. floriscono nelle lettere.

ELENCHUS ALPHABETICUS

NONNULLORUM SCRIPTURiE COMPENDIORUM QU^ IN VV. LL. OCCURRUNT.

Ald. 1.

Ald. 2.

Aldd.

Amstel.

Antidiatr.

Argent.

Bartb. BaBil. 1.

2.

Behot. 1. 2.

Bern. Brix, Buslid.

Cald. Colin. Crnc. Dan.

Delph. Diatr.

Domit. Exc. Burg.

£xc. Cantab. £xc. Heins.

£ditio Aldina an. 1502.

an. 1519.

utraque.

£ditio Amstelodamensis e recensione Heinsii, an. 1624. Antidiatribe Crucei, quam scripsit contra Gronovium. £ditio Argentoratensis ap. Lazarum Schurerum, an. 1517.

Achilleidos libros complectens. Caspar Barthius in Editione sua Cygneae 1664. £ditio Basileensis an. 1531.

an. 1541.

Duo codd. manuscripti, quorum W. LL. descripsit Adri-

anus Behottius. Joannes Bernartius in £dd. Plantt. Editio Brixiensis an. 1485. Codex Buslidianus, queni laudant Bernartius et Gevar-

tins. Domitius Calderinus in Editione Romana an. 1475. Editio Parisina Colinaei an. 1530. Emericus Cruceus in Editione sua Paris. 1618. Codex manuscriptus P. Danielis, quem citat Fridericus

Lindenbrogius. Editio Delphina curata a Claudio Beraldo, Paris. 1685. Diatribe Joannis Friderici Gronovii in Sylvarum libros,

Hag. Com. 1637. Altera Editio auctior et emendatior

cum Notis Handii prodiit Lips. 1812. Domitius Calderinus in Editione Romana. Excerpta ex codice Ms. membranaceo Achilleidos libros

complectente, quae nobiscum communicavit V. D. Geor»

gius Burges. Excerpta codicis Cantabrigiensis penes Editorem. Excerpta ex codd. in Vaticano Romae servatis, quae citat

Heinsius.

ELENCHUS ALPHABETICUS.

43

Fabr. Florcnt.

Gevart.

Grasser. Gronov.

Grut. Gryph. 1.

2.

Hand.

Jortio.

Lang. Laurent.

Leid. Lindenbrog.

Lipsian. Marki.

Medic. Merseb.

Morel. Obs^. Misc.

Palat. Paris. Parm.

Petav. Petrens.

Peyrar.

Pith. Plant. l.

2

Put. Reg. Rhod.

Codex Nicolai Fabri, qno usus est Lindenbrogius. Codex chartaceus Florentini, cnjus Excerpta a Frid. Lin-

denbrogio acceperat Gronovius. Janus Casperius Gevartins in Papinianarum Lectionum

libro, et Ed. sua Lngd. Bat. 1616. Joannes Jac. Grasserus in Ed. sua Antwerp. 1613. Joan. Frid. Gronovius iu Diatribe, Eiencbo Antidiatribes,

et Ed. sua Arost. 1653. Janus Gruterus iu Editione Commeliniana an. 1600. Editio Gryphiana an. 1547.

an. 1559.

Ferdinandus Handius, qui priora tria Carmina libri primi

Sylvarum cum Notis Gronovii, Marklandi, aliorumque

et suis edidit Lips. et Lond. 1817. Joannes Jortinus nostras, cujus Emendationes in Statiura

extant in Obss. Misc. Vol. i. et ii. Codex Caroli Langii, quo usus est Bernartius. Codex vetustissimus Bibliothecae S. Laurentii Leodicnsis,

quem citat idem Bernartius. Codex Leidensis, inter Vossianos n. 246. Fridericus Lindenbrogus (Tiliobroga) in Editione sua Pa-

ris. 1600. Codex Lipsianns, qnem adhibuit Bernartius. Jeremias Marklandus in Editione Sylvarum Lond. 1728.

et Lips. 1729. Codex Medicaeus,cujus Excerptis usus est Gronovius. Codex Merseburgensis, cujus VV. LL. hic illic in Com-

mentario commemoravit Barthius. Fed. Morellus in Observationibus ad Sylvas Paris. 1601. Miscellaneae Observationes in Auctores Vet. et Recent.

cura Burmanni Amst. 1732 — 1751. Codex Palatinus.

Codex Parisiensis ab Handio citatns. Editio Parmensis an. 1473. per Franciscnm Puteolanum

correcta. Codex P. Petavii, quem citat Lindenbrogius. Codex Petrensis, quem possidet CoUegium S. Petri Can-

tab. Joannes Peyraredus, cnjus Emendationes in Statium par-

tira extant in Editione Marollesii ; partim laudantur in

Epist. 3. Sarravii ad H. Grotium. Codex Francisci Pithoci J. C. quem citat Lindenbrogius. Editio Plantiniana an. 1595.

an. 1599.

Codex Puteaneus, quo usus erat Lindenbrogius.

Codex Regius ejusdem Lindenbrogii.

Codex Joannis Rhodii, quo usus erat Gronovias.

44

ELENCHUS ALPHABETICUS.

Rom. 1. 2.

Salisb. Sen.

Taurin.

Til. Tol. Urat.

Vat. 1.

2.

3.

4.

Veen. Venet. 1. Venet. 2. Venet. 3. Venet. 4. Vicent. Vindob.

Editio Romana an. 1475.

■ altera ejusdem anni.

Codex Archiepiscopi Salisburiensis.

Codex Senensis oninium antiquissimus, qui hodie servatnr

in Bibliotheca regia Gottingensi. Codex Taurinensis, quera citat Burmannus in Obss. Misc.

Vol. I. et II. Frid. (Tiliobroga) Lindenbrogius in Editione sua an. 1600. Codex Toletanus. Codex Uratislaviensis,membranaceus, in Bibliotheca Rhe-

digeriana n. 153. Codex Vaticanus n. 3283. n. 3871.

n. 3282.

Editio Veenhusenii cum Notis Variorum, an. 1671. Editio Veneta an. 1472. omnium princeps.

an. 1475.

an. 1483.

an. 1490.

Editio Vicentina an. 1481.

Codex Vindobonensis niembranaceus, olim in Biblioth. Budensi ; nunc autem in Biblioth. Imperiali German.

P. PAPINII STATII

SYLVARUM* LIBER I.

AD STELLAM.^t

Diu multumque dubitavi,' Stella juvcDis optime, et in studils nostris* eminentissime* qua parte voluisti,^ an hos

1 P. Pajnni Statii Surenti Venet. 1. in Biblioth. Par. P. Papini Statii Sur- culi Venet. l. in Bibliotb. Vimariensi ; et sic etiam Venet. 2. Statii Pani' jtinei Surculi Tholosani codex Behottii ; Pampinei Fab. Statii Pampinii Sursuli dno Gudiaui ; Papinii Sursuli Statii Gud. tertius; Pampinii Sursuli Statii unus Paris. Papinii Surculi Statii alter Paris. et sic legit Til. ex plerisque, nt ait, codd. ut et Jnretus ad Symmachi lib. i. ex rodice D. Benigni Divionensis; et sic etiam legunt Morel. et Cald. Papinii Surculi Buslid. Lang. et Petav. Statii Aquilini Leid. Statii Papinii Neapolitatti Drakenb. Uratisl. Aldd. 1. 2. Colin. Basil. et Gryph. 1. 2. Pub. Papinii Siatii plerique codd. Gevartii ; et Buslid. signate ita habebat initio Theb. iii. vi. et viii. P. Papinii Statii Vicent. Pairinii Statii Rom. P. Statii Papinii in aliis vett. Statii Put. Ra- tisb, et Erford. nulio alio addito nomine. — 2 Statius Stellce suo salutem Gro-

NOT^

• Sylvarum'] Sylvae, Poemata snnt Sylvam vocant. Repetunt deinde, et

subito calore efifusa, et quasi extem- componunt, quae effuderant.' Hxc

poralia. Quod nomen eo sensu his vero Poemata subito calore eifusa,

libris convenire, vel ex Statio ipso 'Sylvas' nominarunt veteres, vel a

discas, qui in Epistolis passim prsedi- multiplici materia, vel a frequentia

cat, et excusat suam in fundendis rerum inculcatarum, vel ab ipsis ru-

ejusmodi Carminibus celeritatem. dimentis: rudianamque Poemata, et

Quod confirmatur a Quintiliano lib. sic eflfusa, postea castigabant. Vide

X. cap. 3. * Diversum est,' ait, * huic et A. Gellium lib. ult. cap. 11. * Qui

eorura vitium, qui primum discnrrere variam,' inquit, * et miscellam et con-

per materiam stylo quam velocissimo fusaneam doctrinam conquisiverunt,

volunt, et sequentes calorem atque eo titulos quoque ad eam sententiam

impetum ex tempore scribaot. Hoc exquisitissimos indidernnt, nanique

46 P. PAPINII STATII

libellos,'' qui mihi subito calore*= et quadam festinandi vo- luptate fluxerunt/ cum singuli de sinu meo prodiissent,^ ^ congregatos ipse dimitterem.' Quid enim ? *** quoque ^

nov. Bartli. Veen. et Delph. Epistola ad Stellam in quibnsdam aliis. In co- dice Leidensi hoc et reliquorum librorum Prooemia desiderantur. — 3 Venet. 1. quae in Biblioth. Parisiensi servatur, cogitavi. Cf. Cic. Orator. cap. 1. — 4 * Haec vox non est in cod. Merseburg. Si Statiana, videtnr trajicienda : et in studiis nostris, qua parte voluisti eminetilissime.' Barth. — 5 N. Heins. conj. quaquaparte voluisti: Scriverius vero correxit: quia patriis noluisti; utrumque improbat Hand.— 6 Ita Venet. 1. Parm. Vicent. Urat. et Par. qnod resti- tnerunt Jans. et Gronov. fluxerant Rom. Venet. 2. 3. 4. Brix. Aldd. 1. 2. Cohn. Gryph. 1. 2. Basil. Bern. Gevart. Till. Cruc. et Markl. effluxerant Burmannus, ut olim conj. Markl. — 7 Haec lectio Domitio Calderino debetur in Rom. et hinc recepta est in aliis edd. probante Marklando ; de sinu meo pro congregatos in scriptis codd. spatio relicto nbi integram dictionem

esse oportnit; ita etiam Venet. 1. et Parm. prodiissent plane legitur in codd. Urat. Drakenb. et Paris. prodissent Til. prosiluisset maluit Barthius. — 8 Quid enim oportet hujus quoque codd. Urat. Drakenb. et Par. ' Has dwas dictiones, opartet hujus, quoniam mutilata hac particnla desiderabantur in onmibns codd. suggesimus.' Cald. Calderinus non uno in loco scriptos libros bonae notae adhibuit, et qn» ex iis hanserit, emendationes suo nomine conimen- dasse videtur. Hinc Marklandus : ' Hunc locum ex ingenio supplevit Do- mitins [Calderinus,] cnm in omnibns codd. desiderarentnr voces, oportet hujus.' Deinceps receptae snnt in Venett. 2. 3. 4. Brix. Aldd. 1. 2. Colin. Basil. Gryph. 1. 2. Bern. Gevart. Til. Heins. Gronov. Veen. et Delph. ' pes- simo exemplo,' inquit Markl. qui eas delevit. Denuo restitnit Hand. in ed. an. 1817. ' Unum illud me fortasse inserendnm : me ornari, Sfc' Lenz. Bar- thius tentavit : Quid enim? Editionis quoque auctoritate onerari? Idem in

NOTiE

alii Sylvarum inscripsernnt, alii Mu- dio quidem semper excepto, Papinins

sarum.' noster. Apte autem calori jungitnr

t Stellani] De Stellae genere, stu- subiti epitheton : utraque enim vox

diis, et muneribus agemus ad Epitha- meditationi anxiae opponitur. Is ca-

lamion Stellae et Violantllla;. lor Poetarnm ingeniis insitus est, qno

* Studiis nostris"] Id est, Poeticis. possunt e| ourocrxeSfTjs KaXhv oeiSeiv,

Stella enim erat Poeta, ut videmus ex tempore optime canere, ut de Mer-

Epithalamio. curio prodit Homerus iu hymn. Soli

^ Libellos'] Notandum hic, Statium Vinicio hanc laudem, ingenium in

singula opuscnla Libellos, non Sylvas numerato habere, tribuebat Augns-

vocare secns ac fecerunt doctissimi tus, teste Seneca in controversiis. viri, ut Politianus, Parrhasius, Do- '^ Cum singuli de sinu meo prodiis-

mitius, Turnebus et alii, qni unum sent] Ita Domitins, cum in veteri co-

quodque et singulare Poemation Syl- dice reperisset : de sinu meo pro con-

vam appellare non dnbitarunt. gregatos, Sfc. Magis tamen senten-

' Subito calore'] Quo scilicet Poetae tiam expleret vox longior prosiluis-

deproperant animo versus, quornm sent.

cnrsum aegre manus exceptrix asse- "^ Dimirterem] Id est, ederem, pub-

tjnatur. Princeps in talibus, ne Ovi- licarem.

SYLVARUM LIB. I. 47

auctoritate editionis onerari, cum adhuc pro Thebaide mea (quamvis me reliquerit) timeo?^ Sed et Culicems legimus, et Batrachomyomachiam 9 ^ etiam agnoscimus : nec quis- quam est illustrium Poetarum, qui non aliquid operibus suis '° stylo remissiore praeluserit." • Quid ? quod haec " serum erat continere, cum Ula vos certe, quorum honori data sunt, haberetis. Sed apud ceteros necesse est mul-

ineditis scripsit : Quid enim quoque auctffritate me editionis onerari? Vir doctns, qiiem Hasius Morellnm esse putat, in Farmensi excniplo interpolavit : Quid enim necesse, hufus quoque, ifc. Ante Gronoviuni ediderunt : Quid enim oportet .... onerari ? quod, Sfc. ille vero : Quid enim oportet, quod adhuc .... timeo? Corrigenda igitiir erat interpunctio. Mox quod adhuc Par. cum Venett. 2. 3. 4. Parm. Rom. Brix, Vicent. Aldd. 1. 2. Colin. Basil. Gryph. l. 2. Bern. Gevart. Til. Heins. Gronov. Barth. Veen. et Delph. et nnper recepit Han- dins : ^uo odAuc cod. Urat. cnm Venet. 1. Hinc Marklandus scripsit quom, {<quo^ i. e. quum. Handins vocem quod interpretatur ' quanqnam.' Cf. Mn- ret. ad Catull. XX. p. 36. Heins. ad Ovid. Epist. xvii. 51. et Burm. ad An- thol. Lat. Tom. ii. p. 484. — 9 Venet. 1. batracomachiam : N. Heins. conj. Ba- trachomyomachia ignoscimus : Barthius in ineditis notavit, vocem etiam non fuisse in cod. Merseburg. Heynius in Protemio ad Culicem p. 4. scripsit cognoscimus pro agnoscimus. — 10 Marklandus legi jussit seriis, quod in libris scriptis exarari solitura siis ; * unde minima mutatione suis.' Hoc damnat Lenzius. — 11 Gronovius ad Senec. Herc. Fnr. 222. contendit ubique resti- tuendum esse proludere et prolusio, etiam non asscutientibus libris, ut hoc loco. Quae sententia ab Heinsio, ad Ovid. Art. Am. m. 115. a Duckero ad Flor. IV. 2. 2. et ab aliis accepta. Vide etiam Freinsh. ad Flor. 1. 1. Burm. ad Virg. xii. 106. et nos ad Catull. Epithal. Pelei 382.— 12 Lenz. malit hac exterminari, propter illa . . . ilUs, quae seqauntur. N. Heins. conj. ^uod et

NOT^

f Quid enim [oportet fciyus] quoque rndi.' Et Papinins Genethliaco Ln-

auctoritate editionis onerari, cum adkuc cani : ' Ante annos Culicis Maroni-

pro Thebaide mea {quamcis me relique- ani.'

rit) timeo'] Hic satis sibi incumbere ^ Batrachomy&maclnam] Id est, ra-

oneris ait Poeta, quod Thebaidis edi- narum et raurinm pugnam, quam lu-

tioni auctoritatem accommodaverit, sit Homerus : sunt tamen aliqui, nt

quod se auctore edita sit Thebais ; Plutarchus, qui negent boc opusesse

ne nunc gravet se novo onere, Sylvas Homeri.

quoque publicando : praesertim cum * Praluserif] Exercitio, velut ante

adhuc timeat pro Thebaide, cum jam capta arraa et bellum initum. Et

a se discesserit, cum jam pnblicijuris Citharcedi dicebantur ' praeludere '

facta sit : 'relinquere' enim nos di- vel ' proludere,' cum praetentabant

cuntur opera, quae edimus. et experiebantur chordas. Ita in

? Culicem] Poemation Virgilii, quo Achilleide ad Domitianum : * Mag-

mortem Culicis pastoris deflet, quod- nusqne tibi praeludat Achilles.' ' Pro-

que juvenis composuit. Martialis : ludere ' simili sensu aliis scriptori-

' Qaoraodo vix Culicem fleverat ore bus.

48 P. PAPINII STATII

tum illis pereat ex venia/^ cum amiserint, quam solam ha- buerunt,'* gratiam celeritatis -J nullum enim ex illis biduo longius tractum ; quaedam et singulis '^ diebus eflfusa : quamvis metuo, ne verum '^ istuc versus quoque ipsi de se probent. Primus libellus sacrosanctum habet testem :'' sumendum enim erat a Jove ' principium. Ceterum hos versus, quos in Equum Maximum feci, indulgentissimo Imperatori postero die, quam dedicatum erat '7 ™ opus, tradere jussus sum. Potuisti illud (dicet aliquis) et ante vidisse. Respondebis illi tu, Stella carissime, qui Epitha- lamion '^ tuum, quodmihi injunxeras, scis biduo'9 scriptum. Audacter mehercule,*° sed tamen culxxvii, hexametros*'

serum erat. Mox Rom. quom illa. — 13 Barthius in ineditis notat ' Ms. C. ca.^ Hoc quidem esset cama ; sed venia ponitur pro gratia aut excusatione, cui severum judiciuni opponitur.' Hand. Cf. Quintil. Inst. x. 1. — 14 Hasc lectio est a Gevartio. Sen. omnes Vatt. Mers. Leid. Vindob. Par. Urat. aliique codd. cum Venett. 1. 2. 3. 4. Par. Rom. Brix. Vicent. Aldd. 1. 2. Colin. Basil. Grypli. 1. 2. et Bern. exhibent habuerint, quod revocavit Handius. — 15 Ve- nett. 1. 2. 3. 4. Parm. Rom. Brix. et Vicent. et in singulis. Aldus praeposi- tionem primus oniisit, et post eum omnes. Handius restituit. — 16 Parm. guamvis me ore verum ; et in margine metuo ne ; Codex Barthii quamvis nemo ; Paris. quamvis metuo verum ; Venet. \. quamvis inmeone verum ; Vicent. quam quis metuo ne verum. At, ut jam Calderinus restituit in Rom. quamvis metuo ve verum, ita legitur in Urat, Mox, ' pro versus Venet. 1. exhibet usus,' In- quit Handius. At usus nihil aliud est quam (^esus) versus, nota contractionis omissa.— 17 V^enett. 1. 2. 3.4. Parm. Rom. Brix. Akld. 1. 2. Colin. Basii. Grypb. 1. 2. Plant. Til. Cruc. Gronov. Barth. Veen. et Delph. dedicaverat ; Vicent. dedicaveram. ' Scriptuin fuit dedicatum erat, et litera t elisa, dedica- verat.' Markl. Vulgatara restituit Handius. Mox pro jussus sum Urat. ha- bet uisum ; Venet. l. jussum, omisso verbo substantivo. — 18 Epithalamium Gryph. 1. 2. — 19 Parm. scis triduo ; Urat. scihis; deest in Venet. 1. — 20 Venet. 1. rnehercles ; Parm. Rom. 1. 2. Brix. Vicent. Venett. 2. 3. 4. Aldd. 1. 2. Colin. Gryph, et Basil. mehercle, quod restituit Handius. Inde a Ge- vartio editum mehercule. — 21 Urat. sed tamen hexametros; Parni. et Venet. 1. sed tantum tamen exhametros. In Domitii Calderini codd. etiam numeri de-

NOTiE

i Cum amiserint, quam solam habue- ^ Testem'] Celeritatis nenipe snae. runt, gratiam celeritatis] Ut Statius a ' Jove} Domitiano. Et blanditur

calore ant celeritate scriptis suis gra- Domitiano,qni omni dubitationisspe-

tiam captat, sic Plinius a ♦ novitate.' cie remota, Deus palam haberi et ap-

Epist. lib. I. 2. * Edendum autem ex pellari volebat. Infra Kalendis De-

pluribus causis, raaxime quod libelli, cerabribus: ' Dum nostri Jovis hi fe-

quos emisimus, dicuntur in manibus rantur imbres.' esse, quaravis jam gratiam novitatis '" Dedicatum eraf^ Statuae enim et

exuerint.' imagines dedicari solitee.

SYLVARUM LIB. I. 49

habet. At fortasse " tu pro collega nientieris" Manlius certe Vopiscus, vir eruditissimus, et qui praecipue vindicat a situ *J literas jam paene fugientes, solet ultro quoque no- mine meo gloriari, et -* villam Tiburtinam suam descriptam a nobis uno die. Sequitur libellus Rutilio Gallico Valen- ti *J dedicatus : de quo nihil dico, ne videar defuncti testis occasioue mentiri. Nam ^^ Claudii Iletrusci testimonium est, qui Balneolum a me suum intra moram ^^ <> coenae re- cepit. Infinei' sunt Kalendae Decembres ; quibus utique creditur :**^ noctem enim illam felicissimam ' habent, et vo- luptatibus publicis inexpertam.*

erant, qnos ille in Rom. ex sensu addidit. Miruin vero, qnod oniDes editio- nps usqiie ad Gronoviauain exliibeant : ccLXXii. et quod Baitliius 278. ver- sns nuineraverit. — 22 Ita legi jnssit Marklandus cnni antea editum fuisset : Et fortasse, ciiiii interrogatioui> nota. Sed Bernartius jain notaverat corri- gendiim esse Ai. Hopfiiis conjerit Sed. Gevartiiis et Gronovius, non ex- pedita ratione, sententiani per iuterrogationem etferebant. Oiiines vero codd. et edd. vett. praebent Et, quod revocavit Hand. Mox, Par. menliris pio mentieris. — 23 Lenz. conj. ab exitu ; et postea : « situ l. j. p. jacentes, vel senescentes. Cf. Cic. de Orat. ii. 2. 7. tendicat a «. /. j. pene Urat. Niliil anteni corridendiim esse putat Handiiis. — 24 Hand. delet el cnm codiceUrat. et Parm. et ciUam non habebat codex Bartliii, qiii pvo mro praebebat eo. Hoc sibi vinificat Marklandiis, qiioinodu At pro El siipra: ' Recte puto nie enien- dasse : noinine eo gloriari, villam, tfc. id est, ea causa.' — 25 Ira omnes edd. Gallico est calenti codex Urat. ualili Venet. 1. Heinsius correxit, conralescenti, qnod neressariiim pntavit Hand. Idem Scriveriiis ita uotavit : GalliCO- rulescenti. — 26 Nam Claudi hetrusci Venet. 1. Elrusci Urat. et Drakenb. He- trusciTW. Gevarl. et Markl. Bartliitis iu Aniinadv. emendavit : Palam Clavdii Iletrusci testinwnium est : In notis scriptis li«c : ' Exslat dixisset Cicero : Ms. teslimonium unum est.' Ecce iternm Marklandns : ' Lege : testimnnium extat ; qui, ifc. Iioc iiiodo sensns expletnr.' — 27 Urat. suam intra moram. — 28 Urat. uti creditur. Maikl. mallet credetur. Cf. .Senec. in Liido de Mort. Claudii. Mox habent nou habetur iii Urat. et Venet. 1. ille pra-terea dat, ex coluptati- bus. Denique pro inexpertam Hopfius couj. non inexperlanu

NOT/E

" Pro cvllega mentieris'] Poeta sci- p Infine'] Scilicet libri priiui.

licet pro Poeta. Et collega hic pro i Quibus utiijue creditur] Quod hoc

socio et consorte studiorum. Epitb. opnsculum scriptum sit celeriter,

Stellae : ' Tecnm similes junctaeque ' Noctem enim itlam /elicissimam']

Camcenae, Stella, mihi, multnmque Videl. Kalendas Decembres : et no-

pares bacchamnr ad aras.' Collegae tat hic Papiniiis spectacula, quae illa

proprie dicnntur qui sunt ejiisdem nocte ad lychnnchos Domitianos

ordiuis et condiiionis, etquisnntin edidit. Vide et Suetonium et Xiphi-

legatione et magistratu socii. Divns linnin Domitiauo.

Cyprianiis Episcopos vocat ' collegas » Inexpertam] Qualeni nunqnan'

suos.' £p. L. antea seosit populus Romanus.

" Moram] Spatiiiin ettempus.

Delph. et Vur. Clus. Stat. D

60 P. PAPINII STATII

I. EQUUS MAX. DOMITIANI.

Describit Poeta statuam equestrem, quam Domitiano Imperatori Senatiis populusque inforo Romano statuerant.

Qu^ superimposito moles geminata Colosso

Qua moles, duplkata superimposUo colosso, stat, replens Romanumfomm? An

Titulum primi carminis hujns in scripto notavit Gronovius : Domiliani Aug. etneus equus inforo dicatus, In codice Urat. desideratur inscriptio. Venet. 1. habet : In Equum Maximum Imp. Domici ; Rom. et reliquae omnes : Equus Max. Domitiani. — I Urat. et Vindob. et edd. antiq. omnes exhibent separatis verbis, super imposito. Marki. primus in nnum vocabulnm conjunxit. Q«<p, Superi,imposito, ^c. Ptolomaeus Flavius in Conject. cap. 28. quod repudiavit Gevartius, et signo, quod hyphen nominant, interposito, scribi Jussit su- ptr-imposito, et vs. 59. super-ingesti. Probasse videtur Gronovins. QutB super- impositi m. g. Colossi malit Cruc. improbantibus Bartb. et Markl. Pro moles Urat. et Vindob. a manu rec. habent sedes. Codd. Voss. Drakenb. et Par. cnm Rom. Vicent. Brix. Venett. 2. 3.4. Ald. 1. et Gryph. 1. 2. gemmata, quod probarnnt in conimentariis Cald. Morel. et Bern. ita etiam correxit Rh^dus. Sed codd. Sen. Lips. Urat. Vindob. et Par. in raarg. praebent geminata, ut est etiam in Venet. 1. Parm. Ald. 2. Til. Cruc. Gevart. Gronov. Veen. Delph. et Markl. probante Handio. Eadem varietas occurrit in Praef. libri tertii. Barthins conj. geniata, et de Geniis in heroum et principum monumentis ita expiicavit, ut voc. complexa, quod sequitur, ad fulgorem et

NOTiE

1 Geminata'] Apposite geminatam, illi Domitiani colosso. £t hic colosso

seu duplicem aut duplicatam moleni, dandi est casu, non auterendi. Ita

equi scilicet, et equitis dicit Poeta : etiam illud Taciti interpretandnm,

Nam totura operis conspectum, Annal. lib. i. * M. Agrippam gemina-

equum inquam et sessorem una com- tis Consulatibus extulit.' Nam, ut

plexus, eleganter geminatam, id est, recte annotavit hic Lipsius, per ' ge-

duplicem molem dicit. Solus equus minatos consulatus ' intelligit Taci-

basi insistens per se magnam molem tus conjunctos, et sese niutuo sub-

constituebat ; cum vero colossus Im- sequentes,ita ut per duos annos cou-

peratoris equo impositus est, gemi- tinuos Agrippa consul esset, quod

nala et dupUcata dici debuit. Potest sane erat rarissimura. Ceterum alii

etiam commode, ait Gevartius, g-emi- sunt qui legunt gemmata, et interpre-

nata hic explicari, ' conjuncta,' ' con- tantur,radiantem ac splendentera, ex

nexa,' et 'copulata :' ita verbum ' ge- illo Martialis : ' Nec te detineat miri

minare' usurpat Statius pro copu- radiata colossi Quae Rhodium raoles

lare, et conjungere. Sic Epithal. vincere gaudet opus.' Sed falluntur.

Stellae: ' Dat Juno verenda Vincula, In priniis errant in eo, quod dicant

et iosigni geminat Concordia taeda.' Martialem fecisse haec carmina in

Eodem modo Horatius arte Poetica : hanc Domitiani statuam. Nam, ut

' Non ut Serpentes avibus geminen- recte ad illum locum notavit Rade-

tur, tigribus agnae.' Sic eo sensu rus, Martialis ibi agit de colosso Ne-

dici potest, molem, id est, equuni basi ronis, cujus caput a Vespasiano abla-

insistentem, geminatam fuisse, id est, tum est, etsolis impositum, adcoque

conjanctam et connexam imposito totus colossus soli consecratus. Unde

SYLVARUM LIB. I, 1.

51

Stat Latium complexa forunf ? Caelone peractura Fluxit opus? Siculis an conformata caminis Effigies lassum Steropem Brontemque reliquit ?

Ofu» tn cceU peractum hue decidit 1 An statm cmfiata tn fornacihus Siculis reliquit

ainplitiidinem Genii referret. — 2 Stat latum Urat. Vide Drakenb. ad Silium XVII. 433. et Lips. de Magn. Rom. iii. 7. Codd. Urat. Sen. et Lipsii, caUtne per auras; idem citant Bartli. et Bern. reposuit Morei. exponens Grwco vo- cabulo ovpavoireTfS' et probat Voss. de Analogia i. 32. p. 51.5. — 4 Ita Sen. Vatt. I. 2. 3. 4. Merseb. Leid. Vindob. Par. Urat. et Capil. cum Venett. 1.

NOTiE

recte Martialis enm hic ' radiatam caelo.* moleni ' vocat, innuens, nimiruin, ra- dios solis capiti circumpositos, quos septem fuisse, et singulos dtios et vi- ginti pedes et semis longos tradit P. Victor. Qmda.m per molem geminatam inteUigunt basin et statnam eqnes- trein illi impositam. Colosso] Intel- ligit statuam colosseam Domitiani equo impositam. Colossiis aiitem enormem statuam significat, ut decla- rat Plinins lib. xxxiv. cap. 7. * Mo- les quippe excogitatas videmus sta- tuarum, quas coiossos vocant, turri- bus pares.' E» statnae primitus so- lisDiis dicata?fuenint, sed niox cres- cente in dies adiilatione, principibus etiam delata?, ut fuln)ina, astra, coro- nae radiataB. Quin et ipsi in nume- rum Deorum relati. Ceterum de origine et honore statuarum, et gene- ribus, et figuris consnle Plinium lib, XXXIV. cap. 4. 5. 6. et 7.

2 Latium forum] Foruni hoc erat in octava regione Romae, et Roma- num vocabatur. Dixit autem Poela Latium, qnia Roma in Latio sita erat. Calone \^C(elone] peractvm fluxit opus] Dubitant interpretes, an hic Poeta opus ex ccelo delapsum, an cwlo, id est, sculpendi instrumento perfectum intelligat : dicuntque potuisse hic vocem caelo usnrpare, eo sensn qno iu Surrentino Pollii ii. Sylvar, ' Aut Polycletaeo jnssum est quod vivere

Et III. Sylvarum Hercn. Epitr. ' Laborifero vivant qnae niar- mora caelo Praxitelis.' Et Martial. ' Quis te Phidiaco formatam Jtilia caelo.' Sed hzec interpretatio stare non potest cum verbo fiuxit, quod arti sculptoriae nulla ratione conve- nit. Itaque ccelofluxit, idem bic est, quod ccelo decidit. Petitenimadmi- rabundus Poeta, an illa mira statua dpoiderit e ccelo, an ab Vulcano, ant Pallade excusa fuerit. Arbitraban- tur enim antiqui vetustissimas, ae multa arte elaboratas Deorum ima- gines e ccelo decidisse, ut de statiiis Cereris ac Cybeles, item Palladio, et Ancilibus persuasum illis erat. * Flnere ' enim pro delabi snmitur. Papinius alibi de nocte : ' Defiuit in terras, mntumque amplectitnr or- bem.' Ita Virgilius /Eneid. ii. ' Queni totacohors imitata, relictis Ad ter- ram defiuxit eqnis.' Et Livius lib. II. ' Nec quicquam equitis vulnere re- tardato, moribundus Romaniis, la- bentibus super corpus armis, ad ter- rani defluxit.'

3 Siculis caminis'] Per Siculos cami- vos, intelligit officinam Vulcani, qnam non solum in insulis Vulcaniis, ac Lemno, sed etiam in /Etna monte Siciliae veteres posuerunt; ut omni- bus notnm est.

4 Lassum Steropem Brontemque] Brontes ac Steropes, una cum lertio

52 P. PAPINII STATII

An te Palladiae talem, Germanice, nobis 5

Effinxere manus, qualem modo fraena tenentem

Rhenus, et attoniti vidit domus ardua Daci ?

Nunc age, fama prior notum per saecula nomen

Dardanii miretur equi, cui vertice sacro

Dindymon, et caesis decrevit frondibus Ida : 10

faligatos Steropen et Bronten ? An, Germanice, manns Palladis tulem fe nobis excuderunt, qualem Rhenus et consternati Daci modo spectaverunt equo insidentem. Nunc age, antiquitas stupeat equum Trojanum in omni eevo celebratum, cui fahri- cando Dyndimus sancto jugo diminutus est, et Ida decrevit amputatis arboribiis.

2. 3. Parni. Rom. Brix. Vicent. Aldd. aliis ; Effigiem Venett. 1490. 1494. 1498. et Petit. qnod placet Parrhas. et Bern. repugnat Cnic. lassos conj. N. Heins. ' Comma, quod vulgo positum post Effigies, abolendum erat.' Hand. — 6 Effigere Urat. et Venet. 1. qur.lem nonfrena Urat. frena terentem Merseb. — 7 Vir doctus in exeniplo Gottingensi conj. timuit, aut tremuit pro vidit. — 8 Idcm V. D. in exeinpl. Gottiiig. conj. Nunc age, fama priur, notum /». s. nomen D. mireris equi: codex Merseb. Barthii per scecula numen. — 10 Dindy- mos Par. et ita correxit Til. in exemplo suo. A Grafcis mons Phrygiae no- minatur Alv5vfj.ov et AivSvna. Sed vide Propert. iii. 21. (22.) 3, Ida omnes edd. Iden Urat. Ide voluit Vossius, ut notat Buimannus, et V'. D. in exeinpl. Gotting. quod reposuit Handius : Rhaedus correxit Idam, ut videiur, non

NOTyE

Pyracnione, Cydopesetministri Vul- 7 Rhenus] Rhenusnobilissimnsfla-

cani. De Pyracmone mentio habe- vlus dividens Galliam a Germania.

tur Theb. ii. 599. Meminit vero ho- Domus ardua Daci] Non hic intelli-

rum ab ea mente, qua Cyclopibus in- genda regia Dacoruni, non nions sa-

gentia opera, et quaj admirationi cer, non teinplum in monte, ut vo-

erant, asciibebantur. lunt quidam interpretes,«ed ipsa tota

5 Palladice] Hoc dicit gratia ipsius gens moutes colons. Florus lib. iv.

Domitiani, qui Palladem dtvotissime ' Daci montibus inha?rent.' Daci]

colebat. Excellentioris etiam arti- Vide quae diximus de Dacis Thebaid.

ficii opera Palladi attribucbantur. i. 20. Attonitum vero Dacum dicit,

Germanice] Germanicns, cognomen cum montes suos occupatos vidit a

Doinitiani a devictis Cattis, et Mar- legatis Doniitiani.

comanis Germaniap populis : quod sae- 9 Dardanii] Id est, Trojani. Trojani

pissime in ejus nummis legitur : quod- enim a Dardano originem ducebant,

que cognomen nou cepit, nisi jam Troasque etiam 'Dardania' ab eo-

decies consul. Certe in 11. et 14. dem vocabatur.

consulatibus nummi habent tropa;uni, 10 Dindymon, Ida] Dindymus et

cum inscriptione, Germania capta. Ida Phrygiae moutes, quorum prior

Primus autem, hoc Germanici cogno- erat sacer Cybele : unde dicit supe-

niento claruit Drusns Imper. Tiberii riori versu, vertice sacro. frater, et pater Gennanici.

SYLVARL'M LIB. I. 1. 53

Hunc neque divisis cepissent Pergama muris,

Nec grege permixto pueri innuptaeque puellae,

Ipse nec ^neas, nec magnus duceret Hector.

Adde, quod ille nocens, saevosque amplexus Achivos ;

Hunc mitis commendat eques : juvat ora tueri 15

Mixta notis belli, placidamque gerentia pacem.

Nec veris majora putes ; par forma decorque,

Hunc Domiliani neque Pergama cepisient dejectit mcenibus, nec pueri et intacta permixtim tirgines, nec ipse JEneas, nec inf^ens Hector potuissent trnhere. Adtle quod ille Trojanus noxius erat, et intus continebat diros Grcccos: hunc autem benig- fJH« eques commendat. Gratum est intueri faciem temperatam signis belli ac pacis. Nec credas veram excedere. ^qualis/orma et renustas, aquatis honor est in tultu.

intellectis verbis siipevioribtis. — 11 Codd. Urat. Vindob. et Par. cum Venet. 1. 2. 3. 4. Parm. Rom. Brix. Virent. &c. discissis ; Markl. conj. ditisis, qiiod probavit Heynius ad VHrg. yEn. ii. 234. et Lenziiis, coUato loco iii. 1. 16. discussis codex Leid. ut conj. Schraderus in notis ineditis: discisis V. D. io libro Gotting. ' Vocabnliini ccepissent, in prima editione pro niore sapculi «criptuni, ab editoribus depravatum est in ccepissent. Una illa famosa Gras- seri editio recte exhibetce/iiss^-nf, quod jam ante Marklandum agnovit Bar- thius, addiicto loco Virg. yEn. ix. 644. ' Nec te Troja capit.' Hatid. — 12 Cruc, in notis p. 21. permixti. Pro innuptceque alii nuptaque. Vide Theb. iv. 16. — 15 Nunc mitis commendat equos cod. Urat. ' Interpunctionem correxi puncto (qnam perioduui vocant) post equfs posito.' Hand. — 16 Codex Merseb. placidamque quarentia pacem ex compendio qrentia. N. Heins. conj. placitam- que g. pacem. Cf. Virg. /En. i. 294. et Ovid. Met. ii. 158.— 17 Parm. fama

NOTiE

11 Divisis muris} Alladit ad histo- esse, ut in ejus vultn bellum, et pax, riara Virgilianam de eqno Trojano seu potius terror, ac benignitas elu- sic lecepto. lEn. ii. ' Dividimus niu- cerent. £a autem est haec commen- ro8, et moenia pandimus urbis.' datio ac digniias oris, quam in duce

12 Pueri innuptaque puellct] Ibi- belli requirit Aristoteles, uiniirum,ut dem : ' Circum pueri, innuptsque ita sit giatus aspectu, ut etiam ter- puellae.' leat. Quod in eodem Domiliano fe-

13 Ipse nec /Eneas, nec magnus du- licissime ac elegantissime Martialis ceret Hector'] /Eneas et Hector, he- expressit lib. vii. Epigr. 5. de Cattis roes fortissimi, et Dotissimi ex Iliade agens : ' Terrarura duminura propius et iEneide. videt ille, tuoqne Terretur vultu bar-

14 Amplexus Achicoi] Equus enim barus, et fruitur.' Non itaque hic Trojanus continebat in alvo Achivos inteiligendae suut cicatrices seu vul- seu GraBcos, sic dictos ab Acbaia pro- nera in vultu Domitiani, qiii neqni- vincia GraeciaB. dem bellum viderat, ut patet ex his-

15 Jutat ora tueri Mixla notis belli, toria. Nec minus inteliigendus pul- placidamque gerentia pacem] Papinius, vis bellicus, quo niagnos duces e bel- adulans suo more Domitiano, vult lo redeuntes conspersos Poetae de> forms Domitiani eam temperaturam scribunt, ut quidam volunt.

54 P. PAPINII STATil

Par honor : exhaustis Martem non altius arrais

Bistonius portat sonipes, inagnoque superbit

Pondere ; nec tardo raptus prope flumina cursu 20

Fumat, et ingenti propellit Strymona flatu.

Par operi sedes : hinc obvia limina pandit,

Qui fessus bellis, ascitae munere prolis,

Equus Thracius finito bello non superbior vehit Martem, ei cum gloriatur magno onere, et latus citato cursu prope fluvios futnat , et protrudit Strymonem fortilmlitu. Locus convenit operi. Hinc ille pandit obviasfores, qui fatigatus bello civili, pri-

pro forma.—lS Parm. Venet. 1. Venet. 1498. Vatt. 1. 3. 4. Fabric. Lips. et P&r. nonaltius ; unde N. Heins. conj. exutis Martem non altius armis, ^c. et Handius edidit : exutis M. non altior, ifc. Cf. Sil. Ital. ix. 86. Ovid. Heroid. XIII. 147. et Stat. Sylv. iii. 3. 144. non allius praeferunt etiam Bern. in com- ment. Til. Barth. et Grotius in Epist. ad Gronov. Marklandus dubiiis hstre- bat. non amplior conj. Bern. quod receperuot Gevart. Gronov. et Danm. probavit Rhasdus in ineditis. non amplius correxit Calderinns, unde legitnr in Roni. Venett. 2. 3. 4. Petit. Aldd. Grasser. et Til. et ita codd. Vat. 2. et Leid. non altior Urat. acrius conj, Lenz. ex vs. 47. — 20 Markl. conj. nec tanto, quod et Gevartio et Peyraredo in mentem venerat. Marolles notat, alios legisse nectarda. Venet. 1. rapto pro raptus. Heins. conj. nec tanto r. p. f. niau. Vir doctus in exempl. Gotting. ita: ' Forte : cum tardo rapidus prope flumina cursu Fumat ; nisi fortasse dederit poeta : cum rapido raptus prope ful- minaairsu Fumat ; ut prope fulmina sit instar fulminis. — 21 N. Heinsius con- jecit Spumat. At cf. Virg. ^n. xii. 337. Georg. ii. 542. et Minuc. Fel. Octav. 7. — 22 Interpunctionem correxit Barthius sublatis colis post verba pandit et prolis. — 23 Qui flsus bellis conj. Markl. teutabat etiam : Qui fretus bellis, vel : Qui suetus bellis. 'flsus Marklandi jejunius quam fessus, nec bene convenit cum sequentibus.' Levz. adserta m. pi-olis Pariu. Venett. 3. 4. Roni.

NOTiE

18 Exhaustis armis"] Finito bello, allidnntur, aut easdem etiam urget, seu post victoriam. flatu protrudit, velut lentius curren-

19 Bistonius'] Thracius, Bistones tes. Strymona'] Strymon, fluvius enim gens Thracia. Thraciae de quo ssepius diximus.

20 Nec tardo, ^c.] Legit Gevartius 22 Sedes] Per sedem posset intelH- tanto, aitque ipsum Martis equum non gi basis, cui insistebat equus cum co- tanto cursu seu impeta rapi ad Stry- losso, qnaeque pari artiiicio elaborata mona, nt videtur hic Domitiani e- erat. Sed potius credo intelligi de- qnus : quia addit, cursum minatur. bere forum Romanum, in quo ille In quo fallitur : non enim cursum mi- equus positus erat, et hoc ex circum- natur significat currit, sed solum vi- stantibiis aedificiis, qnae numerat hic detur jam jara cursum arrepturiis. Poeta. Hinc obvia limina pandit] In- Simplex est hic descriptio equi Mar- telligit adem Julii Csesaris, quae erat tis, cujus pernicitatem comparat Po- in foro Romano, Haec acdes inter- eta cum rapiditate fluvii celerrimi. fecto Ca?sare dicatafiiit, ex Appiano;

21 Propellit] Aut est, iiitrorsiis ex Dioiie vero, eo adhnc vivente, An- trudit uudas Strymonis, qua? littori tonio qiiasi saceidotc ac flamine.

SYLVARUM LIB. I. 1.

55

Primus iter nostris ostendit in asthera Divis. Discitur e vultu quantum tu mitior armis ; Qui nec in externos facilis saevire furores Das Cattis Dacisque fidem : te signa ferente

25

7niis monstravit nostris Ditis ciam in ccelos, beneficio adoptirifilii. Tsoscitur e tua facie, quam in armis sis lenior ; qui nec severus ia exterorum furores, das fidem

Biix. Viceut. Aldd. 1. 2. Colin. Basil. Gryph. 1. 2. &c. cnra Sen. Vatt. 1. 2. 3. 4. Mersel). Leid. Vindob. Par. Urat. et Capil. probantibus Toll. ad AusoD. p. 670. Bessel. in Misc. Philol. ii, 3. et Burni. ndsectce m. prolis Flo- rent. et Venet. 1. adscilce Grotius in Epist. 673. Lips. in Epist. Kal. Nov. 1598. et Gronov. in Diatr. ut est etiam in Venet. 2. quod recepenint Daum. et Markl. assertce geuuinum existiraat Wernsdorf. insertce conj, N, Heins. Cf. Ovid. Met. xiii. 38. Vide eliam Barth, ad Claud, p. 927.-25 Cod. Urat. et Venet. 1. Discit ei e rultu, quemadmodura sa?pe confunduntur com- pendium syllab* tur et vocula et. Barth. iu Advers, xxxi. 4. interpunctio- nem fecerat post mitior, ut armis conjungeretur cura verbis quas seqnuntur. Errorem ipse postea cognovit, — 27 Cod, Leid. cum Kom, Venett, 2, 3, 4. 5. Vicent, Brix. et Aldd, Catis ; Urat. et Venet, 1, captis. Primus Bernartius edidit Cattis ; Lindenbrog, et Cruc. Catthis. Vide Interpp. ad Frontin. Stra- teg. III. 3, 23. Uuo codd. Barthii, te regna ferente, probante Gronovio. — 28

NOTiE

23 Quifessus bellis, ascUee munere pro- et benc.

lis, Frimus iler nostris ostendit in atkera Ditii] Notat Juliura Ciesareni, qui prinius Imperatorum relatus fuit in numerum Deorum, id procurante Augusto Caesare filio ejus adoptivo, cum Indis quos primo consecratos ei edebat cometes per septera dies con- tinuos fnlsisset, creditumque esset aniniani esse Caesaris in ccelnra re- cepti. Vide Suetonium Julio cap. 88. Plinium lib. ii. cap. 25. Pro- pert. lib. iv. Lucan, lib, vii. Ovid. Fast. III. Ascitie] Asciri, proprium adoptionis verbum. Tacitus : ' Ger- mauicus asciri per adoptionem a Ti- berio jussit.' Idem alibi : 'Pleriqne fictis adoptionibus asciscerent filios.' Valerius Max. ' Adoptatos et ascitos.' Suetonius: ' Testaraentoque seniper in bona et noraen ascitura.' Ipseraet StatiusEpicedio in Glauciara: * Inte- rius nova saepe ascitaque serpunt Pignora conaexis,' Ita GroDoviu.«,

24 Nostris Dirw] Id est, Impera- toribus qui et ipsi, ad exeOipIum Julii Caesaris, etiam Dii crediti sunt, Con- secrationis vero ritnm fuse describit Herodianus in Severo.

25 Discitur e ruUu quantum tu mi- tior] Speculura enira mentis est vul- tus, Eleganter Achilles Tatius lib. vi. 'O yap vovs ov /tol Soku A.«Aex6ai koXus (ivai aSparos rb irapci xav <palverai yhp OKptfius, ws iv KoriTTpff, iv rip irpoatiircf), lUud jnihi non recte dictum cidetur, mentem omnino cemi non posse ; in vuL tu enim tanquam in speculo perfecte cer- nituT.

27 Das Cattis Dacisque] De expe- ditionibus Domitiani in Cattos Da- cosque, consulendusSuetonins Domi- tiano cap. 6. et Dio apud Xiphilinum. Ceterum observandum est hic, hanc equestrem statuam Domitiano fuisse delatam a Senatu populoque Roma- no, ob hanc Dacicam expeditionem.

56 P. PAPINII STATII

Et minor in leges iret gener, et Cato castris.

Cattis et Dacis. Si bellum movisses, et gener Pompeiua te inferior subiisset luas

D. Heins. leg;it : Et minor in leges iret g. e. C. nostras, probante Gevartio. Marklandiis : Et m. i. l. i. g. e. C. justas, iit sensus sit : Pompeius et Cato snm- misissent se legibiis et conditionibns tnis, aeqnis sr, mitibns,et jtistis, ntpote tuis. Et sic explicant Caiderinns, Barth. Wernsdorf. et Lenz. In iibris scriptis nnlla varietas, nisi qnod Merseb. e%\nbebat irent, qnod solns Barth. praetnlit. N. Heinsio aliqnando placnisse videtur patris sni correctio : leges .... nostras ; sed in sno libro correxit in leges isset. Hopfins sectmdnm Theb. VII. 370. emendavit : in legesjuret gener et Cato castas, vel cedat. Schra- derns in notis ineditis : in leges iret gener et Cato castra. Cruc. in leges i. g. e. C.justas. ' QuaR omnia non probari possnnt. Equidem ne interpunciioneni qnidem mntandum existimavi. Nam Poeta non sine vi singulari adhibnit in- cisionem, quae ab usu bucolicornm appeliatur, ita ut voc, castris proprie ad

NOTiE

Te signa ferente Et minor in leges iret gener, et Cato castrisl Interpretes verba hiijusce loci varie explicuerunt. Omnium tanien sententiae in enndem sensnni conveniiint, nimirum,^ Pom- peium et Catonem Domitiano, si dux fuissetCaBsarianiscastris,vexii!asum- missnros et cessuros. Te signa feren- te] Id cst, te duce Caesarianarum partinin, te Jnlii Caesaris personam sustinente. Minor gener, est Pom- peius, qui Juliam Caesaris filiam ux- orem duxerat. Et voce minor ailudi- tur cognomentnm ' Magni,' quod soli sibi tribiitum Pompeius vindicabat, aliisqne invidebat, quippe qui parem ferre non sustineret, Sed minor tiinc, cum victus est a Cissare, qui demum magnus, immo major agnitus est. Eo respexit Manilius lib, iv, ' Quis te Niliacoperiturumlittore,Magiie,Post victas Mithridatis opes, Peiagnsque receptum, Cum jara etiam posses alium cognoscere Magnnm, Crederet, nt corpus sepeliret panfragus ignis,' De Pompeio vide Historicos Roma- nos, et Plin, lib, vii. cap, 26, ubi breviter Pompeii Magni titulos et triuraphos refert, Jn leges iref] Om.

explicatio non placet. Etpostqnam, multis addnctis auctornm testimoniis, probavit, ' regnuin ' et leges esse res omnino diversas et sibi oppositas, leges vero et ' libertatem ' rem nnam eandemqus prorsiis, vult hnnc esse raentem Statii : .Si tnis aiispiciis par- tes quae erant Caesaris administratae essent, si tu regnum Rom* institue- re voliiisses, ultro gener Pompeius, ille solus olim magniis, et parem ferre indignatus, nunc lubens te minor, vi, armata manu, castris libertatem ado- riretnr, invaderet : nec minns Cato. Addit Gronovius, ut suam sententiam firmet,haberi in duobiis Mss, Barthii: te regna ferente, id est, regnum intro- ducente, Idem Gronovius putat etiam hic per leges, intelligi posse has, qnas Caesari annato Senatus infelici mag- nanimitate imponere voluit, de qui- bus videndi Suetonins in Julio cap. 28. Dio lib. xi.. Et in has leges, earumque rogatores et defensores, Pompeius et Cato, capita illa adver- sarum partium, iiltro cum Domitiano ivissent, armati movissent, si ille Cae- sar fuisset. Catol Uticensis hic in- telligendus, qni accepto nuntio Uli-

nps, qui hunc locum attigernnt, ire in cae, ubi erat, Scipionem et Jubam a leges, vexilla summittere et cedere, Caesare prope Thapsura urbem victot interpretati sunt. GrQnovio soli haec fuisse, castrisque exutos, se ipsum

SYLVARUM LIB. I. 1

57

At laternm passus hinc Jnlia tecta tuentur, Illinc belligeri sublimis regia Pauli.

30

leges, et Cato transiiMel in tua castra. At hinc Julia templa contemplantur spatia laterum tuce statua : illinc celsa baailica strenui Pauli : genitor tuus ac Concordia

Catonem referretur.' Hand,— 29 Barthins, non potest, inqnit, aliter intelligi, qnam si paniu» sciipsisset Statius. Heins. e Tlieb. iv. 173. revocandnni pn- tavit: At laterum tractus hinc, ifc. improbante Handio. Lipsii codex, Urat. Par. Venet. 1. etParm. tecla,(]nod revocavit Marklandus, probaniihus Bern. et Hand. Duo alii Lipsiani, Leid. Rom. Vicent. Venett. 2. 3. 4. Petit. Aldd, Colin. Basil. Gryph. 1. 2. Bern. Gevart. Till. Heins. Morel. Gronov. Barth. Veen. et Delph. templa. Saepe confunduntur tecta et templa. Vide Burm. ad Lncan. v. 19, — 30 Pauli in codd. non Paulli, quod notasse sntficit. — 32

THOTJE

ense confodit, ne in Ca-saris potesta- tem veniret. Vide Phitarchnm in ejus vita aliosque historicos. Castris] Quidani subiutelligunt prafpositio- nem ' cuni,' ut sit sensns : Ponipeium et Catonem a Domitiano leges accep- tnros cum castris suis seu copiis. Alii praepositionera ' e,' tit apud Nostrum Theb, viii. ' Ogygiis it sorte Creon.' Imitatione Virgilii, cnjus illud JEneid. iv. ' It portis jubare exorto delecta jnventus.' Ut sit sensus : Catonein exitnrnm e cas- tris et arma positurum. Sed ire cas' tris pro ire ad castra, mihi probabi- liug videtur, voce castris dandi casu accepto. Ut apud Nostrum Theb, IV. ' Ireducem bello,' et apud Virgil. ^neid. xi. ' It ccelo clamorque vi- rum, clangorque tubarum.' Et apud Silinm Ilalicum lib. x. ' Sibi tristins illum lihixisse diem, castris nt vide- rit ire Varronem, quam quo videat remeare sine armis.' Ubi ' caatris ire ' idera ac ad castra. Et lib. xv. ' Ire sorori (Nam castris erat in Ru- tilis) germatus amatae Cogitiir.' Da- niel Heinsius hunc versum: Et mi- nor, Ifc. Sic legit : Et minor in leges iret gener et Cato nostras. Et intelli- git per leges partes imperatornm, quae jam erant omnium, ideo nostras. P. Scriveriua bunc versuu) sic legen-

dum censet : Et minor in leges gener et Cato Casaris iret.

29 Laterum pasms] Id est, spatia, nt designet amplitudinem lateruin hnjus equi. Sic de Capaneo, quem fuisse Giganteae psene molis scribit, Noster Theh. iv. ' At laterum trac- tus, spatiosaque pectora servat Nexi- lisinnumerochalybum siibtemine tho- rax.' Julia tecta Itempla] Intelligit Ba- silicam Jnliam, de qua Vitrnvius lib. V. et Suetonins in Caligiila : et vox templum, pro profano loco etiam acci- pitur. Vide .4. Gellium lib. xiv. cap. 7. Codex Ms. Lipsii habebat Julia tecta. Quain lectionera confirmat il- lud Mart. lib. vi, Epig. 38. ' Et in- fanti Julia tecta placent;' nbi Basi- lica Julia designatur. Supra autem aedem Julii Caesaris notavit : bic Ba- silicam Juliam.

30 Regia Pauli] Intelligit Basili- cam Pauli, qiiae erat in foro Roraano, quamque Pliniiis lib. xxxvi. cap. 15. inter maguifica ponit opera. Dicit eam Basilicam colnmnis e Phrygiis mirabilem. Eam incoeperat iEmiliuc Paulus, qui cum Caio Marcello Con- snl fuit. Perfecit siih Augusto Pau- lus iSmilius Lepidus, qni Consul anno 720. et postea censor, ut colligimns ex Dione lib. XLix. Eam incendio destructam restauravit,20. annis post.

58 P. PAPINII STATII

Terga pater, blandoque videt Concordia vultu.

Ipse autem puro celsum caput aere septus

Templa superfulges, et prospectare videris,

An nova contemtis surgant palatia flammis

Pulchrius : an tacita vigilet face Troicus ignis, 35

placido ore cernunt ejus terga. Tu autem ipse habens celsum caput circumdatum sereno aere, emines supra delubra, et videris speculari, an novum Capitolium exsur- gat magnificentim veteri invitis Jlammis, qua illud combusserunt ; an advigiletur ad cuslodiam arcani ignis a Trojanis accepti, et Vesta nunc habeat ministras explo-

Codex Leid. et Venet. 1. puro ccelum. — 33 Omnes codd. et edd. vett. habent superfulges. Gronov. et Veen. supersurges, qnod vititira est typographiciini ex ed. Amstelodamensi forte illatam, ab ipso auctore in Addendis, non vero a Veenhusio correctum ; nam ed. Veen. ipsa vitia typographica ubique religio- sissinie servat e Gronoviana Iranslata. Et heec est ' Editio optima,' si audiendi sint Harvodns, et, qui eura sequitur, Dibdinns, et ma^no ve- nit. Leid. et Venet. 1. superfulgens. Forcellinns in Lexico : • Rectius fortasse divides templa super fulges. — 34 At nova contentis, Venet. 1. V^ilgo, pallatia contra omnes codd. Virgiiius semper primam in palatia corripit, Martiahs semper producit. Wernsdorf. conj. capUolia. — 35 Pulchrius, an casla, vel Pulchrius, ansacra, vel Pulchrius assidua, vel Pulchrius intacta conj. Lenz. Pulchrius antanta Venet. 1. reliqui libri habent tucita. Venet. 1. Troius ignis, et sic correxit V. D. ia exeraplo Gotting. recepit Handius. Vide ad ii. 1.

NOTiE

alius Lepidns, ut refert idem Dio lib. veritate id dicat Poeta incertum est,

Liv. Iterumque coUapsam 35. annis an hyperbolice, quo majorem colos-

post firmavit ornavitqne Maniiis Le- siim fuisse significet.

pidus. Vide Ciceronem ad Aiticum 34 Palatia^ Per pulatia hic Capi-

lib. IV. Epist. IG. Dionein lib. XL. tolium intelligit, quod bello civili

et Tacitum Annal. iii. Eleganter crematum restauraverat Vespasianus,

autem regiam vocat, alludendo ad no- nt tradunt Suetonius ct Tacitus. Ar-

men Graecum /Soo-iAi/c); quod regiam serat vero rursus sub Tito, et Domi-

significat. Belligerum vocat PaHlum, tianus restituit. Vide eundem Sue-

quia in gente iEmilia multi dnces tonium.

clarissirai fuerunt, prapcipue iEmilius 35 Tacita vigilet face Troicus ignis^

Paulus, qui Persenra Macedoniae re- Notat ignera aeternum, qui sub nomi-

gem coUatis signis vicit, et Macedo- ne Vestae colebatur, quique summa

niain in formara provinciae redegit. cura servabatur, ne extingueretur.

31 Terg-a pa<er] Notat aedera Ves- Florns de Numa. ' Inprimis,' inquit,

pasiani in foro Romano, quam Basi- * focura Vestse virginibus colendum

lic» Panli, ac templo Concordiae, cu- dedit, nt ad similitudinem ccelestiura

jns hic raentio fit, vicinara fuisse do- sidernm custos imperii vigilaret flatn-

cet P. Victor. Concordia'] Designat ma.' Et Cicero de Legibus lib. ii.

templum Concordiae, quod in eodem * Ei Vestse, colcndae virgines prae-

foro Roniano erat. Blando vultu^ sunt, nt facilius advigiletur ad custo-

Hoc eniin concordiie est. diam ignis.' Piacuhim enim erat

33 Templa superfulges'] An ex reL sumiuuin, si extingueretur, unaque

SYLVARUM LIB. I. 1.

59

Atque exploratas jam laudet Vesta ministras. Dcxtra vetat pugnas : laevam Tritonia virgo

ratcc pudicitue. Dextra prohibet prcelia : Tritonia puella inaistens in manu siniatra,

91. et IV. 3. 160.— 37 Codex Urat. lavium tritonia vulgo; Venet 1. lcnium tri'

NOTiE

virgo semper vigilabat noctu ad eum fovendum, et si quando interstinctus esset, verberibusaPontifice virgines aSiciebantur.

Tacita face] An qnod Pythagorei silentium divinum quiddam esse ex- istimabant, atque ob eam causam in sacris servatum ? An propterea quod sacra snnt airuplirjTa, id est, arcana, et minime vulganda? An denique et tacentes Vestales ignem sacrum ser- vabant, ob idque tacitam tirginem di- cat Horat. iii. Od. 30. Dicitur Troi- cus, quod prima institntio servandi ignis, Vestaliumque Trojanis ascri- benda sit.

36 Atque exploratasjam laudet Vesta ministras] Vesta nihil aliud est, quam ignis, sen potius Dea, ciijus nomine ignis cnltus. Ovidius in Fastis : * Nec tu aliiid Vestam, quam vivam intellige flammam.' Qnae superstitio a Persis, quibus ignis pro Deo habi- tus, tanquamSymboIum Solis ad Tro- janos, inde ad Romanos dimanavit. Nomen vero VestJB a Chaldaeis snm- tnm ; Esta enim iiis ignem denotat. Meminit vero Vesta, quia habebat templum in foro ipsi consecratum a Numa Pompilio, ubi aeternus sacer- qae ignis ac Pailadium servabantur, et qnia hinc occasionem cepit lau- dandi Domitianum, quisevere iucesta Vestalium coercuerat.

Ministras] Ministra» sunt virgines Vestales consecrataa Vestae, quae ig- nem sacrum summa cura servabant, ne extingueretur. Addit exploratas, quia, ut refert Suetonius cap. 8. Do- mitianus, ut Pontifex Maximus, in-

cesta virginum Vestalium, a patre quoque et fratre neglecta, varie ac severe coercuit. Vide etiam Plini- um iib. IV. Epist. 11. ad Numitianum, Dionem lib. lvii. Eusebium in Chro- nico.

37 Dextravetat pugnas'] Variehanc locum explicaut interpretes. Domi- tius putat dextram manum Domitiani inermem fuisse. PoHtianus notavit ex Quintiliano lib. ii. cap. 3. habitum esse in statuis, qui dicitur ' pacifica- tor,' et manu elata significatur. Par- rhasius dextra gestasse signum Vic- toria>, quemadmodum sinistra signum Palladis ; et ait, mentem Papinii vi- deri, hostem coerccri metu Victoriae, quae insisteret dextrse Caesaris. F.x- tant hodie infiniti nummi, in quibus videmus Victoriolas imperatorum manibus innitentes. Gevartius au- tem tenuisse manu dextra ramnm olivae sac; .'e Palladi, unaque habenas : olivam autem esse symbolum pacis. Videntnr etiam adhuc diio nummi ex Sambuci bibliotheca depromti ; unus, in quo eques Domitianus olivam dex- tra teuet : alter, in quo Pallas sinis- trae innititur, ut nullum de Gevartii interpretatione dubium reliquatur. Addi potest et tenuisse manu surcu- lum lauri, sicuti, qui Romse trium- pharent, habuisse hos lauri surculum, ex Plutarcho triumphum yEmilii Pau- lidescribente, colligimus.

LcEvam Tritonia rirgo] Tritonia rir- go, est Pallas, quam Domitianus reli- giosissime colebat. Vide qus dixi- luus sub finem Theb. ii.

GO

P. PA.P1NII STATII

Non gravat, et sectae praetendit colla MedusBe, Ceu stimulis accendat equum : nec dulcior usquam Lecta Deae sedes; nec si, pater, ipse teneres. Pectora, quae mundi valeant evolvere curas,

40

non eam gravat, et objicit equo amputatum caput Medusa, seu illum instimulet. Nulla sedes est gratior De(B, nec sic ipse pater teneres. Peclus habes capax cura-

tonia vulgo. — 38 Bartliins conj. Non gravat, exserta pratendit ; alii, inter qnoc Jortinns Xostras, pratendens, nt in codice Sen. sed lioc non probatBurni. — 39 Ceustimulis accendit oinnes codd. et edd. vett. prob. Barth. Aldus rorrexit accendat, et post voc. Medusa sententiae finem posuit. Bern. et Parrhas, comma interposnernnt, quod omnes reliqui probarnnt, prapter Hand. — 40 LcBta Venet. 1. Vide Drakenb. ad Sil. Ital. viii. 548. nec sic Gronov. et Veen. et sic in duobus codd. nec si patris ipsa teneret Pectora alii ; teneret etiain Cruc. vec si, pater, ipsa teneret Pectora, quce, Sfc. Calderinns ; nec si patris ipsa teneres Pectora Tristanus in Commentaires Historiqnes Tom. i. p. 327. — 41 Leid. valeant mundi ; Urat. pateant ; Venet. l. deducere curas, fortasse ex Virg. jEn.

KOT^

38 Non gravaf] Statius illo, Non gravdt, tangit divinitatem ac majesta- tem manus Ctesareje in colosso illo; quasi dicat effigiem illam, qua?, prop- ter numen et pondus Deae, vix nlla alia nianu, etsi brevior, snstineri posset, ita insidere manui Caesaris, nt eam ne gravet quidem. Veteribns enim persuasum erat Deorum statuas graves admodum ac ponderosas fuis- »e, ut eorum numine plenas, ut patet ex Claudiano : in iv. Cons. Honorii :

39 Ceu slimuUs accendnt equuml Imitatus est Poeta Hesiodum, apud quein Minerva apgidem quatiens e- quos Herculis ad cursum stinnilat. 'Ej' ydp ff(pip p.fvos TjKf 6ea, yXavK&Tris 'kd^vi), Klyi^ avaffffeiffaffa. Nuni ipsis animum addiderat Dea oculis ccesiii Minerva, concussa Mgide.

Nec dulcior unquam Lecta Dece sedes"] Magna laus et ingeniosa Domitiani, dicere IVIinervam gratissimum liabere sinistrse ejus insidere, nec ducere

' Penetralibus exit Effigies, brevis il- sibi optabilius, si pater ipse Jupiter

laquidem : sed plurimus infra Liniger eam teneret.

et posita suspirat vestesacerdos Tes- 40 Nec si [^sic'\ pater, ipse teneresl

iaUxs swdoreDenm.' Etsectc^pratendit Mens: Tu Jupiier ipse pater Deae,

collti Medusee] Intelligit /Egidem Mi- non tanta ipsins voluptate, eam fer-

nervap, seu clypeum, qui habebat in res, teneres. Qnidam codices habent

medio umbone caput Medusap, iit sa?- si, quo retento erit sensus : Nec dul-

pius jam diximns. Parrhasius conji- cior unquam sedes Deje lecta est,

cit eqnum Doniitiani transversis ocu- nec legeretur, si ipse pater eam te-

lis, et in Medusam quae pone stabat in clypeo, vel a?gide Minervae, retor- ta cervice siispicere, sicut Eqiios in .^squiliis videmus ; sed non bene. Non enim habitiis ipse convenire po- test eqiio, qiii cursum minatur, ut infia dicitiir.

neres ; cum apostrophe ad Jovem. Gronovius.

41 Pectora] Gronovio debetur re- stiintio hujus loci, qui intellectus an- tea non fuerat. In hoc enim inter- pretes decepti sunt, quod non vide- runt apponendam esse distinctioni*

SYLVARUM LIB. I. 1. 61

Et quis se totis Temese dedit haiista metallis.

It tergo demissa chlamys: latus ense quieto

Securum ; magnus quanto mucrone minatur

Noctibus hybernis, et sidera terret Orion. 45

At sonipes, habitus aniraosque imitatus equestres,

Acrius attollit vultus, cursumque minatur :

rum totius mundi. Et chlamys dependet tergo, ati conflanda, Temese exhausit sua omniti metalla. Latus armatur \mcifico gladio, tam magno, (juam quo Orion mina- tur, hyeimilibus nociibus, et constemat astra. At equus imitans hnbilus et animos equUis, acrius erigit caput, et se prceparat ad cursuin. lUius certix stat erectis

V. 720. hnc delatum. — 42 Et qui se totis themes edidit Urat. Et qiue se totis themes edidit Venet. 1. qua etiam in Parra. Beruai tius conimate post v. me- tatlis posito, coujunxit liaec verba cuiu iis quae »equ!intiir. Quo cognito Be- hotius, ut con.structioneiu expediret, emend. Et cui se tulis Temise dedit fiauita inetallis, It tergo chiamys. Probaverunt id (Iruc. Gronov. qiii etiain correc- tioneiu iu editione exlirbiiit, et Sciiv. in iut^ditis : et sic edidit Handius. Et cui se totits Teinese dtdit Veen. Lertioiiem nostram exliibent Kom. Brix. Venett. 2. 3. 4. Vicent. Aldd. Colin. Giyph. Basil. Til. Heiiis. et INIaikl. in quibusdam tanien themese ; inde ab Aldd. Temese ; Leid. themse. — 43 Et teigo Sen. Et tergo dimijisaXtnet. 1. lacus ense quieto in eadem. — 44 L.eid. magnus quantus ; Venet. 1. nuignis quanto. V. D. in exeinpl. Gotting. conj. tagutur pro minatur. hed cf. Claud. Nupt. Honor. 192. — 46 Ac snnipes conj. Haudius. Marklandus legerit : animosque imitatus irilis, i. e. heriles ; sed vulg. non penitus damnat. Pro habitus Venet. 1. habet initus ; pro imitatus Urat. mu- tatus: Gevartius pro equestris, quod exhibent Sen. Valt. 1. 2. 3. 4. Merseb. Leid. Viudob. Par. Urat. Capil. Venet. 1. 2. 3. 4. Parin. Rom. Brix. Vicent et Aldd. legit equestres; et ila Til. et Scriv. iu ineditis.— 47 AUius attoUit

NOT.E

notam post vocem teneres, legernnt- Temesel Temese nrhs antiqua Cy-

qae consequcnter pectora ; unde ne- pri, fodinis aeris relebris, ut tradit

cesse habuerunt in varios ac ridicu- Stephanns de urbibns. Fuit et nrbs

los sensus abire. Quod cum subodo- ejusdem nominis in Brutiis Italiae,

ratus Gronovius fiii.«set, lorum hunc Latinis « Tempsa ' dicta, et ha?c quo-

illustravit ac facilem intellectu red- qne raetalla aeris habuit, quae postea

didit ; nam posito punctoposKfneres, defecerunt. Meminit et Temeses

cognoscitur, Poetam, qni hartenus Poeta in Achilleide.

valtnm, latera, caput, terga, manus- 45 Orion] De Orione vide qute

que statuae dtscripserat, jam trans- diximus ad Theb. vii. 256. Notan-

ire ad describendum peclus Domi- dum solnm hic quod Oriou Iraiislatns

tiani, quod tam amplum ac augustum fuitcum ense iu c(Eiun,et esse sidns

esse dicit, quam decet id, quod to- tempestuosum.

tius miindi cnris distringitur, qnod- 47 Cursumque minafurl Idem versn

que potest omnia negotia mundi in- sequenti : titusque per armos Impetus.

ciudere ac tractare. Hoc commendat artificera, eqnnm

42 Et quis [cui] se] Th cui refertur fuisse habitu tam bene ad cursum

»d vocem chlamys versus sequentis. efficto, ut cursnm arripere jam jam

62

P. PAPINII STATII

Cui rigidis stant colla jubis, vivusque per armos Impetus ; et tantis calcaribus ilia late SufFectura patent : vacuae pro cespite terrae iErea captivi crinem terit ungula Rheni. Hunc et Adrastaeus visum extimuisset Arion; Et pavet aspiciens Ledaeus ab aede propinqua Cyllarus : hic domini nunquam mutabit habenas

50

Jubis: velocitas in humeris mire exprimitur, et ilia late extenduntur suffectura tantis calcaribus : et vice cespitis terrce tactue, cerea ungula calcat collum caplivi Rheni. Arion Adrasti equus hujus aspectu territu^ fuisset, et Ledceus Cyllarus exhorret eum, cernens ex proximo templo. Hic Domitiani nunquam mutabit habenas

malit Markl. — 48 Venet. 1. nimiusque per armos. — 51 Mnea captivi in edd. vett. mntavit Markl. Pro crinem Urat. crimen. Gevartins primus recepit, qnod conjecerat Bernartius, et in Epist. ad Gronovium Grotius terit. Antea legebatur tegit, ut est in Sen. Vatt. 1.2. 3. 4. Merseb. Leid. Vindob. Par. UraK et Capil. — 52 Hunc et Aristeus Drakenb. Acasteus Ven. 1. Adrnstus Vi- cent. Adrasteus Hand. qui nostr. lect. Adrastaus damnat ; est enim ' .\dp(i<rr(ios. •—53 Ledeus edd. vett. ab ore propinquum Venet. 1. — 54 Urat. Leid. Ven. 1. 2. 3. 4. Rom. et Aldd. mutavit, quod restituit Handius. Bern. primus mutavit

videretur.

51 Captivi Rhent] Hoc dicit, quia probabile est, superiori basis parti, quae sustinebat equura et colossum, Hbenum fuisse insculptnm, tanqnam si pedibus Domitiani subjiceretur. Fingebantur antem hoc modo domi- tarum provinciarnm simulacra calca- ta pedibus victorum Romanorum. Claudian. vi. Cons. Honorii. ' Colla triumphati proculcat Honorius Istri.' Mos etiam erat,his operibus publicis, quae in honorem Imperatorum ex- struebantur, inscnlpere victorias, qnas retulerant, provincias urbesque, ac gentes devictas, imaginesque flu- viorum. Eadem ratione Claudianus * captiva' dicit ' flumina,' quia scili- cet in triumphis imagines provincia- rum, urbium, fluviorum, ac devicta- rum gentium ferebantur. Ovid. Trist. IV. 2. de simulacris in triumpho duc- tis : « Crinibus en etiani fertur Ger- niania passis, Et ducis invicti sub

NOTvE

pede moesta sedet.' Vide et trinm- phum Julii Caesaris apud Velleinm Paterculum. Ceterum boc Rheni si- mulacrum ante annos hos centum Romee superfuisse scribit Bartholo- maeus Marlianus Topog. Urbis lib. iii. cap. 3.

52 Adrastceus Arion] Arion nomen equi, qui fuerat Adrasli Argornm re- gis, de quo plura diximus Tlieb. vi.

53 Et ab cede propinqua^ Nntat teni- plum, c|uod in foro erat Polluci ac Castori dicatum, quod tamen tantum Castoris vocabatur,

54 Cyllarus'] Nomen eqni Castoris. Hic domini nunquam mutabit habcnas, Perpetuis franis, atque uni serviet as- tro] Dicit Poeta equum Domitiani, non mutaturum habenas domini, id est, Domitiani, nec servitnrum plu- ribus dominis, nt Arion, qui primo paruit Neptuno, postea Herculi, tan- dem Adrasto, ut patet ex Tlicb. vi. et Cyllarus qui duobus fratribus Pol-

SYLVARUM LIB. I. ]. 63

Perpetuus fraenis ; atque uni serviet astro. 55

Vix sola sufliciunt, insessaque pondere tanto Subter anhelat humus: nec ferro aut «re laboraf, Sed Genio ; teneat quamvis aeterna crepido,

perpetui domini, et sertiet uni sideri. Terra rix potest ilium ferre, et oppresm tanto onere,fatiscU subter, nec gravatur ferro, aut cere, sed equitis Genio ; quamtis

in mutabit.— 55 Perpetuis Leid. Par. Venett. 1. 2. 3. 4. Parm. Ronn. Vicent. Brix. Aldd. &c. Perpetuus Urat. ut correxit Markl. Interpunctio ante illnm vulgata, ne a Gronovio qnidera correcta, haec est: Idc domini nunquain mutabit habenas: Perpetuis frenis, atque, IfC. Lenzius vero comma ponit post ri /wfcc- nas; Handius post CyUarius punctnm, post franis colon. utqueuni Leid. uni serviet ostro conj. Ulitius ; uni serriet auro ; i. e. Inpato, Schraderus. — 56 Urat. Vix sola sufficiunt tix esa pondere toto ; Leid. inlesaque pondere tanto ; DrakeDb. ijisessaque ; Sen. et marg. Parm. exesaque ; Venet. 1. Viscera suffi- ciunt vi sessaque pondere toto ; Rora. in lessaque p. tanto ; Parm. et Veniet. Marklandi toto. Calderinus restituit iusessaque pondere tanto, quod legiturin omnibns edd. recent. Unus Til. scripsit infessaque, ut ait, ex veteri editione, et explicavit: 'Defensa, ut impotens admodum potens.' — 57 Venet. l. Parm. et Rom. laborat ; Aldd. et recentiores laborant, quod mntavit Markl. — 58 Venet. l. Sub gremio ; Sen. Vatt. 1. 2. Merseb. Leid. Vindob. Drakenb. Par. Urat. Capil. Parm. Rom. Vicent. et Brix. Sub genio. Aldas primns edidit Sed genio, et post eum omnes. Editio Grasseri teneant. In omnibus vero edd. vett. distingunntur verba ita : laborat, Sed genio : teneat, ^c. in edd. Handii : laborat, Sed genio, teneat,ifc. ut jussit Gruter. V. D. in ex- empl. Gott. correxit teneat quem vix erepido, nuUa coDJuuctivi ratione habita.

NOT^

luci et Castori. Uniaatro] Quia Cas- 58 Sed Genio] Non convenit inter

tor et Pollux repraesentabantnr ha- eruditos, quis Deus sit Genius. ' Ge-

bentes stellam gupra snam caput. nium appellabant,' inquit Festus,

Potest etiam intelligi uni astro, uni ' Deum qni vim obtineret omniiim

Deo; nam Papinius ' sidera' et ' as- rerum gerundarnm. Aufustius: ' Ge-

tra'vocat, homines qui inter Deos nius,' inquit, 'est Deorum filius, et

relati fnerant, ut Hercnlero, Dioscu- parens hominum, ex quo homines

ros, aliosque, dicens Theb. x. Vir- gignuntur, et propterea genius meus

toti descendenti e coelo, ut Mence- nominatur, quia me genuit.' Alii Ge-

ceum ad se devovendum pro patria nium putarunt esse cujusque loci

accenderet, dedisse ' Astra locum, Deum.' Graeci Genios vocarunt ey-

quosque ipsa polis affixerat ignes.' x"P»<"'* Beovs, Saiixovas, fipvas. Qni-

Et Achill. I. inducit Thetidem sic dam Genium quoddam esse nnmen

filium Achiliem alloquentem : ' Si dixerunt, quod ab ipsa nativitate sin-

mihi, chare puer, thalamos sors zequa gulis hominibus sociaretnr, actus rec-

dedisset Quos dabat, aetheriis ego te turum. ' Ferebant enim,' ut ait Am-

complexa tenerem Sidus grande pla- mianus Marcellinus, ' Theologi in lu-

gis.' Sicque inesse potest huic verbo cem editis hominibus cunctis, salva

tacita adulatio Domitiano, qui se firmitate fatali, hnjusmodi quaedam

Denm baberi volebat. velut actas rectura numina sociari,

64

P. PAIMNII STATII

Quae superingesti portaret culmina montis, Coeliferique attrita genu durasset Atlantis. Nec longae traxere morae : juvat ipsa labores

60

aterna basis, qua suslinetur, ferret superimpositum montem, et resisteret AlUmti cael{fero, qui eam genu premeret. Opus cito perfectum est : forma prcesentis Dei

— 59 Leid. super impositi; Par. et Venett. 1.2.3.4. super ingentis. V. D. in exempl. Gott. conj. superingesli p. c. mundi, ob v. 64. ut videtur, impro- bante Handio. — GO Bern. duraret. Edd. antiq. Athlantis. Barthius in notis nianu scriptis hunc versum interpolatlonis nomine suspectum habet, et le- genduni cen>et : quce superingesti portaret culmina Alhlantis. In Advers. xxxr. 8. p. 1437. conj. cwliferi quoe aitrita genu, montem intelligens, quemadmodum

NOT^

admodnm tamen paucissimis visa, quos multiplices auxere virtutes : id- que et oracnla et auctores docuere praeclari: iuter quos est etiam Me- nander comicus, apud quem hi Se- narii duo leguntur : "Awavrt. Saifiwv avSpl (rvp,TtaplaTaTai 'EvOvs •yivop.ivtf p.v(TTaya!yhs Tovfiiov. Omni homini, sta- tim ut natus est, sociatur dcemon, rec- turus ejus vilam. Itidem ex sempi- ternis Homeri carminibus inteliigi datur, non Deos ccelestes cum viris fortibu» colloquutos, nec affuisse pug- nantibus vel juvisse, sed familiares Genios cum iisdem versatos : quorum admiuiculis freti praecipuis Pyihago- ras enituisse dicitur et Socrates, Nu- maque Pompilius, et superior Scipio, et, ut quidani existiniant, Marius, et Octavianus, cui Augusti vocabulum delatuni est primo, Ilermesque ter Maximus, et Tyaneus Apollouius, at- (jue Plotinus, ausus quaedam super hzec disserere mystica, alteque mou- strare, quibus primordiis hi Genii animis connexi mortalium, eas tau- quam gremiis suis susceptas tuentur, quoad licitum est, docentque majora, si senserint puras,et a culluvione pec- candi immaculata corporis societate discretas.' Vide etiam Apuieium de Deo Socratis. Ut auleui viri habe-

bant suos Genios, habebant et mu- lieres suas Junones. Observandum autem bic autiquos in ea superstiti- one fuisse, ut principiim Genios sum- ma veneratione colerent, templa his erigerent, sanctissimumque per eos juramcntuni haberent. Uipian. 1. xiv. Par. 5. de Jurejurando. Sueton. Augusto cap. 40. Tertullian. Apo- logetico et ad Scapulam. Minut. Foel. Octavio. Persius Satir. nlti- ma : ' Dis igitnr, Genioque ducis centum paria ob res.' Statius infra : ' Et mitem Genium domini praesentis adorat.' Tacitiis Hist. ii. ' Vitellii Genio positas aras scribit.' Athen»- us lib. VI, vocat Saifj.ova fia(Ti\4ws.

JEterna crepido^ Per aternam erepi- dinem basim, cui statua equestris in- sistebat, intelligit, et ceternam dicit, ut et ipsam equestrem statiiam, ut vi- debitur infra. Kpt^ms pro basi sumi- tur apud Euripidem in Hercul. Fur. "Orav Se Kpjpris /i)j Kara^Arjd^ yevovs 'OpBais, avdyKT} 5v(rTvx(iv tovs eKy6vovs. Quando fundamentum generis non recte ponitur, necesse est infelices esse poste- ros. Cic. de Oratore lib, iii. ' Oni- nia tanquam crepidine quadam susti- uentur.'

60 Cceliferi Atlantis] Trita fabula de Atlante coelum ferente.

SYLVARUM LIB. I. 1. 65

Fonna Dei praesens ; operique intenta juventus

Miratur plus posse manus : strepit ardua pulsu

Machina continuo : septem per culmina montes

It fragor, et magnae vincit vaga murmura Romae. 65

Ipse loci custos, cujus sacrata vorago

Famosique lacus nomen memorabile servant,

accelerat laborem, et pubes ei appUcata miratur manus hac prcEsentia plus raUre. Excelsa machina strepit, cum fabricatur : continuus stridor resonat per septem montes, et imitatur vagos slrepUus ingaitis RomcE. Ipse prceaes loci, cujus sanctus kiatus, et celebris lacus retinet memorandum nomen, ut audiit innumeros fragores

Gratias dixisset * pectiis montis.' — 61 Nec longe Urat. Leid. Petit. Aldd. et Bern. et affert Til. ex autiqaa editione, probante Barthio : longa malit Grnter. — 64 'Vox montes sine dubio depravata. Lege : Strepit ardua pulsu Machina continuo: septem per culmina multus It fragor. Scriptiim fuit moltus.' Markl. Idem conj. etiam: longits It fragor. Barth. tentavit : septem p. c. montes Citfragor; vel : continuos septem,par fulmine, montes Citfragor; Gronov. septem. p. c. eulmina Martis It fragor. Urat. Leid. Par. Rom. Vicent. Petit. Aldd. 1. 2. Colin. Gryph. Plant. &c. continuus, qnod praeter Markl. omnes servant: Vindob. conttRUO^; Venett. omnes continuis. Praeterea Leid. Par. Venet. 1. Rom. Vicent. Venett. 2. 3. 4. et Vet.it. 'montis. Hinc Grasserns edidit : continuus septem per culmina montis It fragor, quanqaam antea vitiose Machince. Reliqni libri, inter quos quatuor Vaticani, montes. Barth. in ine- ditis : continuus s. p. flumina montis. Heins. emend. «eptm p. c. mo/w. Scriv. in ineditis : per s. c. montesque Itfragor. Jacobs. in Miscel. continuo: s. p. c. motus It fragor. — 65 Drakenb. conj. Fit fragor. Venet. 1. figit vaga; codd. Sen. Drakenb. Vatt. 1.2. 3. 4. Merseb. Leid. Vindob. Par. Urat, Capil. Parm. Rom. Venett. 1. 2. 3. 4. Brix. Vicent. Aldd. Colin. Gryph. Basil. et Ti\. fingit taga. N. Heins. in Advers. vindt, quod pro suo venditavit Markl. Burm. vero pro vulg. addidit hcec : 'fingit, i. e. refert, simulat. VaL Flac. ii. 130. Vide Lucan. v. 392.' — 66 ' Forte aii jus ; snam paludem mox dicit.' Barth. — 67 Famosique Leid. Par. Venet. 1. Parm. Rom. Vicent. et Venett. 2. 3. 4. Famosusque Urat. Sen. et edd. post Aldd. sertat Leid. et Venet. 1. Parm. Venett. 2. 3. 4. Rom. Brix. Vicent. Aldd. Colin. Gry ph. Basil. Til. Delph.

NOTiE

62 FormaDei prasens"] Eodem al- trise, injiciendosein lacum qni postea

ludit versas 113. Herculis Surrenti- ex ejus noroine ' Curtius ' dictus fuit.

ni III. Sylv. 1. ' Ipse adero, et cona- Vide T. Livium. Piso tamen tradit

mina tanta juvabo.' Dei vero, id est, datum buic lacui nonien a Curtio mi-

Domitiani. lite Tatii regis Sabinorum. Idera

64 Seplem per culmina montes'] Sane Plutarchus et Dionysius Halicarncis-

indecens ille loquendi modns, unde ssens putarunt. Vide et Varronem.

corrigit Gronovius, Martis. ' Martis ' Fingit antem Poeta, Curtium caput

enim * nrbs' et 'Martia Roma,' ut exeruisse atque allocutum esse Do-

pueri sciunt. mitianum. In qua sane Prosopopoeia

66 Ipse loci custos] Intelligit Cur- ingeniosissima est adulatio. tiura, cnjus lacus erat prope forum, 67 Famoitque Jacits] ' Famosus,*ple-

quique se devoverat pro salute pa- ramque in malam partem snmitur, Delph. et For. Clas. Stat. E

08 P. PAPINII STATII

Innumeros seris sonitus, et verbere crebro

Ut sensit mngire forura, movet horrida sancto

Ora situ, meritaque caput venerabile quercu. 70

Ac primum ingentes habitus, lucemque coruscam

Expavit majoris equi ; terque ardua mersit

Colla lacu trepidus: la^tusmox prgeside viso,

Salve, magnorum proles genitorque Deorum,

Auditum longe numen mihi ! nunc mea felix, 75

Nunc veneranda palus, cum te prope nosse, tuumque

Immortale jubar vicina sede tueri

Concessum : semel auctor ego, inventorque salutis

aris, etforum resonare duris ictibus, extulit faciem horridam sacro pedore, et caput venerandum merita quercu. Ac primum exhorruit immanes amictus, etfulgentes radios maximi equi, et tremens ter condidit caput in lacum, deinde gaudens aspecto principe : Salve, ait, soboles, et pater ingentium Deorum: Tuum numen longe mihi cognitum est. Nunc lacus meus fortunalus est ac reverendus, cum mihi datum est, te juxta spectare, et contemplari e vicino loco tuum immortalem splendorem. Ego

et Gronov. servant Urat. ut conj. Heins. et quasi suam emend. in textnm intiilit Maikl.— 68 Edd. antiq. cum Aldd. Colin. Gryph. Lind. et Gevart. aerie ; Editor Amstel. Gronov. Dauni, et Markl. ceris. Codd. Sen. Vatt. 1. 2. 3. 4. Merseb. Leid. Vindob. Par. Drakenb. Urat. Capil. Venet. 1. Parm. Rom. Brix. Vicent. Venett. 2. 3.4. Aldd. Colin. Basil. Gryph. &c. terbere crudo, qiiod reposuit etiam Handiiis : verbere crebro est conjectura Marklandi. Sca- liger conj. surdo, ut notat Bnrm. cui cum Markl. non recte emendasse videre- tur, ipse scripsit duro. Cf. Theb. i. 422. viii. 432. x. 342. — 69 Mugire so- lum Leid. a m. pr. — 70 Barth. in ineditis conj. Ora sinu. Vide Spence's Polymetis p. 233. — 71 At primum Venet. 1.— 72 Venet. 1. tibique ardua. — 73 Venet. 1. tepidus; Heins. conj. trepidum; Urat. trepidans, qnod reposuit Hand. Ulitius in libro suo correxit : fatus mox prceside viso. — 78 Venet. 1. et Vicent.

NOTiE

pro infami et turpi. Hic veroin lau- latnm. Genitorque Deonim'] Propter

dem accipitnr, pro insigni et celeber- filium,qnem ex Domitia uxore snsce-

rimo, qno significatu apud Apuleium, perat, qui infantnlns post mortem in-

Tacitum, Plinium, aliosque auctores ter Deos relatus est, ut colligitar ex

legitur. argenteo nummo.

70 Merita quercu"] Id e=t, corona 78 Semel auctor ego] Qnia Curtius

civica, quae quercu texebatrr, qua in profundissimumhiatnm se projecit

donari solebant ii, qui servaverant ci- ob salutem populi Romani, ut ait

ves in acie. Vide Plutarchum in Festus. Inveniorque salutis] Barthius

Quaest. Aulum Gellium lib. v. cap. Advers. lib. xxxi. cap, 8. suspicatur

C. Plinium lib. xvi. cap. 4. mendum subesse hic, et legendum

74 Magnorum proles'] Scilicet, ob esse, invector, ant tale quid magis

patrem Vespasianura inter Deos re- ■npbs Ai6tnjffov. £t ait dod admodam

SYLVARUM LIB. I. 1.

(j7

Romuleae ; tu bella Jovis, tu praelia Rheni, Tu civile nefas, tu tardum in foedera montem.

80

fvi semel auctor et inventor salutis Romance, iu defendisti Jovtm, tu vicisti Rhe- num, tu repressisti eixnles motus, tu tongo bello subjecisti montem lentum ad recipi-

simvX. Barth. Adv. xxxi. 8. conj. invectorque salhtis. — 80 Post montem comma sustulit Hand. nam longitudinem belli Dacici per quinque annos gesti bis

NOTvE

congrne Cnrtinm dici inventorem salu- tis Romanee, cum oraciilo vel respon- so datum fatum, non inventnm illi. Sed fallitur, nam Livius tradit, Cur- tium oracnli raentem intellexisse, ac invenisse, qno plurimum Romanus populus posset ; in quo sane saliis Reipublicae versabatur, ideo nierito inventor salutis, nt patet ex hisce Livii verbis lib. vii. ' Eodem anno, seu motu terrsB, seu qua vi alia fornm medium ferme specu vasto collap- Kum, in immensam altitudinem dici- tur: neque eam voraginem, ciim pro se quisque gereret, expleri potuisse prius, quam Deum monltu quaeri coeptum, quo plurimum popnlus Ro- manus posset ? Id enim illi loco di- candum vates canebant, si Remp. Romanam perpetuam esse vcllent. Tum M. Curtium juvenem bello egre- gium, castigasse ferunt dubitantes, an ullum magis Roraanum bonum, qnam arma virtnsque esset. Silentio facto, templa Deorum immortalium quze foro imminent, Capitoliumqne intuentem, et manus nunc in ccelum, nunc in patentes terras hiatus ad Deos raanes porrigentera, se devovisse. Equo deinde qiiam poterat maxime exomato insidentem, armatum se in spec-um immisisse, donaqne super eum ac fruges a multitndine virorum et mnlierum congestas : lacumqne Curtium non ab antiquo illo T. Tatii milite Curtio Metio, sed ab hoc ap- pellatum.' Sic ' inventa salus ' Cice- roni pro Sylla. ' Cum quoties quis-

quam est in hoc scelere convictns, toties renovetur memoria per me in- ventae salutis.

79 Tu bella Jovis'] Cum capitolinm contra Vitellianos defendit. Theb. i. ' Aut defensa prins vix pubescentibns annis Bella Jovi».' Tu pralia Rheni'\ Notat Cattos Rheni accolas, victos a Domitiano. Theb. i. ' Bisque jugo Rhenum bis adactnm legibns Is- trura.'

80 Tu citile nefas] Intelligit bellum civile motum a Lncio Antonio. Sne- tonius Doraitiano : ' Bellum civile motum a L. Antonio superioris Ger- maniae praeside confecit absens, feli- citate mira: cnm ipsa dimicationis hora resolntusrepente Rhenus, trans- ituras ad Antoninra copias Barbaro- rum inhibuisset. De qna victoria praesagiis prius, quam mmtiis compe- rit. Si quidem ipso quo dimicatum erat die, statnam ejus Romx insignis aquila circumplexa pennis, clangores laetissimos edidit: pauloqne post oc- cisum Antoninm adeo vnlgatum est, nt caput ejns quoque apportatnm vi- disse se pleriqne contenderent.' Mon- tem'] Notat Dacos ' montibns haeren- tes,' nt ait Florns, quos in deditionem accepit ; nnde ' Dacicns ' cognomi- natus est, auctoribus Suetonio et Ju- venali : ' Cum lance beata Dacicns et lato splendet Germanicus auro.' Et tamen nullns nnmmus, nulluraque extat monumentum, in qno Dacici cognomen sit.

P. PAPINII STATII

Longo Marte domas : quod si te nostra tulissent Sascula ; tentasses, me non audente, profundos Ire lacus : sed Roma tuas tenuisset habenas. Cedat equus, Latiae qui contra terapla Diones, Caesarei stat sede fori ; [quem tradere es ausus

85

endas tuas leges. Quod si nostra cetas te tulisset, te injecisses in profundam vora- ginem, me non audente tecum contendere de hac gloria, sed Roma inhibuisset tuos frcenos. Huic cedat equus, qui est ex adterso cedis Latince Veneris in medio loco

Poeta illi videtur indicasse. — 62 Lipsius emend. me nongaudente. Crnc. re- tinet : me non audente, hoc sensu : Si ego non ausns essem ; probante Marltl. Emendationem Lipsii Beru. et Beliot. probarunt. Edd. omnes profundos Jre lacus: Markl. conj. profundo Ire lacu, qiiod reposuit Hand. nam confirmatur auctoritate cod. Urat. in quo scriptuni : profundo Ire lacuset. — 84 Cedet Ve- net. 1. Cedat equus Latice: quce contra, 8j'c.—S5 Var. stat ede, i.e.cede, Hos versus quos uncinis inclusos vides, ut spurios damnant D. Heins. Scriv. et Markl. Gronov. delinitus phrasi traderis ausus, quam ex codice Florent. Rom. et Venet. 2. restituerat, non omnino ejiciendos putat, sed de conciliatione ulterius cogitandum. Punctum post /ori sustulerit Gruter. * Ejicienda sal-

81 Longo Marte'\ lEgie enim, et non nisi longo bello Daci victi a Ro- manis.

82 Me non audente'] Lipsius legit, me non gaudente, aitque decorum non esse, ut Curtius seipsuin timiditatis arguat. Emericus Cruceus dicit, me jionaudente explicari debere eo sensu : Si non ausus fuissem, Galli dicerent: Au cas queje n'eusse eu le couruge. No- tanda et gratia antitliesis in illis vocibus, tentasses et me non au- dente.

83 Tuas habenas'] Curtius enim ar- matus insidens equo se in lacum im- miserat, ut tradit supra Livius.

84 Cedat equus, Latice qui contra templa Diones, £^c.] Probabile est hic Poetam intelligeie statuani aliquam equestrem Alexandri magni factam a Lysippo, quam fortasse Caasar muta- verat in quibusdam partibus, eique suum caput addiderat (quod facti- tasse saepius veteres leginius) ac po- snerat in suo foro ; licet sileanthisto. rici de hac Alexandri in Julium trans-

NOTiE

mutatione. Qnae sententia confir- niatur, quod Poeta non solum compa- rat equos, sed ipsos equites, et ut ex- tollit equum Domitiani supra equum Lysippieum, sic extollit Domitianum supra CaEsarem ipsuni; quod mani- festum est his versibus : * Quis rudis usque adeo, qui non, ut viderit ambos, Tautuin dicat equos, quantum distare regentes.' Templa Diones] Intelligit aedeni Veneris genitricis, quam Cajsar voverat in acie Pharsalica, quaroque postea construxit. Vide Dionem lib. XLiii. et Plinium lib. xxxv. cap. 4. Onines autem sciunt Venerem etiam Dionem vocari. Latiam vocat, id est, Romanain, eadem ratione, qua supra foruni Latiurn dixit, id est, Roma- num.

85 Caesarei fori] IUud forum Cae- sar ex manubiis inchoavit : hujus area super HS. millies constitit, erat- que proxiinum a?di Veneris, A^^ide Sueton. Julio cap. 26. Quem tra- dere es ausus] Ms. in Bibliotheca du- cis Hetruciae et Romanus codex, Ve-

SYLVARUM LIB. I. 1. 69

Pellaeo, Lisjrppe, duci, niox Caesaris ora

Aurata cervice tulit] vix lumine fesso

Explores, quamlongus in hunc despectus ab illo.

fori Casarei, quem dicunt, o Lysippe, te excudisse regi Pellao, et qui deinde porta- vit CcEsarem deaurato capite. Vix observes, faiigatis oculis, quanto spatio hic

tem verba : quem tradere es ausus PelUeo, Lityppe, duci.* Lenz. et quem ali- qiiando conj. Gevart. sed postea locum damnavit. traderis ausus ex omnibus, codd. et Venet. 1. Parm. Rom. Vicent. et Venett. 2. 3. 4. restituit: tradere es ausus Aldd. 1. 2. Colin. Basil. Gryph. &c. traderis orsus Jacobus a Crnce; et ita conj. N. Heins. — 86 Pelleo in edd. antiq. Lysippe Grass. Daum. et Hand. Lisyppe in aliis edd. — 87 Mirata ceriice Urat. et Vindob. Sublata cer^ vice N. Heins. ' Vocabulum Aurata noa genuinum esse mihi persuasum ba-

NGTiE

netusqne veteres exhibent : quem tra- deris ausits Pellceo Lysippe duci, Qnod Statii omnino esse affirmat Gronovi- us, dicitque phrasin illius aevi propri- am velut,et frequentem Tacito : * Ut in ipsis principiis stuprnm ausa.' Id. ' Ausis ad Caesarem codicilis,* et ali- ter saspissime : qui tamen id ab Sal- Instio acceperat, cujus est, * andere dominationem.' Pergit Gronovius: Ita elegantissime dictum, quod Lysip- pus hanc statuam in gratiam, vel jussn Pellsei ducis ausus sit, id est, non timuerit fingere. Sic ' audaces ' pic- tores et cognatae artes, ac opera eo- r«m * improba ' et ' aadacia ' dicun- tnr, ut pote natnrae aemula.

86 PeUcEo duct] Id est, Alexandro Magno, sic vocato a Pella urbe pri- niaria Macedoniae, ejus patria. Li- syppel Lisyppus nobilis sculptor, pa- tria Sicyonius, floruit tempore Alex- andri Magni, et a quosolo ipse Alex- ander fingi voluit. Horat. Epist. lib. II.. ad Augustum : ' Edicto vetuit, ne quissepraeter Apellem Pingeret, aut alius Lysippo duceret aera Fortis Alexandri vultum simulantia.' De Lisyppo consule Quintilianum, et Pli- nium lib; xxxiv. cap. 8. ubi praecipua Lisyppi opera recenset. Mox Casaris ora Aurata cervice tulif} Dicunt Ge-

vartins ac Crnceus, bas voces, mox Ccesaris ora Aurata cervice tulit, intel- ligi debere de Nerone, qni detracto capite Alexandri, suum imposuerit inauratum, adducitque Gevartius in confirmationem suae opinionis Pli- ninm lib. xxxiv. cap. 8. nbi agens de Lisyppo hsec ait Plinius : ' Fecit Alexandrum magnnm multis operibas, a pueritia ejusorsus: quam statuam inaurari jussit Nero princeps, delec- tatus admodum illa: dein cunt pretio periisset gratia artis, detractum est aurum : pretiosiorqne talis existima- tur, etiam cicatricibus operis, atqae conscissnris, in qnibas auram haeserat remanentibus.' Haec Plinius. Sed ibi Plinius tantum dicit Neronem in- anrari jussisse statuam Alexandri, non detraxisse capntillius, suumque appli- cuisse, quod non praetermisisset Pli- nius. Sic illi scriptores dant sensnm Papinio, quem nunquam in raente ha- bnit : si enim bic non Julium Caesa« rem, sed Neronem intellexisset, com- parando Domitiannm cum iilo, immi- nuisset prorsns gloriam Domitiani, non auxisset, atquehac comparatione Domitiannm offendisset. De Julio Caesare igitur intelligenda sunt baec verba, Mox Ccesaris, (fc. ut supra dix- imus.

70 P. PAPINII STATII

Quis rudis usque adeo, qui non, ut viderit ambos,

Tantum dicat equos, quantum distare regentes ? 90

Non hoc imbriferas hyemes opus, aut Jovis ignem

Tergeminum, iEolii non agmina carceris horret,

Annorumve moras : stabit dum terra, polusque,

Dum Romana dies : huc et sub nocte silenti,

Cum Superis terrena placent, tua turba relicto 95

Labetur coelo, miscebitque osculajuxta:

Ibit in amplexus natus, fraterque, paterque,

Et soror : una locum cervix dabit omnibus astris.

despiciat alterum. Quis tam imperitus, quin asseveret, ut ambos viderit, tantum discriminis inter eos esse, quantum inter eorum dominos. Hoc opus non expavet plu» viosas hyemes, non trisulcum fulm^n Jovis, nec cohortem Molii claiistri, nec seriem annorum. JEque durabit ac terra et ccelum ; ceque ac Romanum imperium. Hac per silentium noctis, dum superi amant terram, tui descendentde ccelo.te osculaturi; filius, germanus, genitorque tuus ac soror ruent in tuos amplexus : unum collum

beo.' Hand. — 91 Vocabulum opws abest a codice Leidensi et a Venet. 1. et Rom. — 92 Urat. horror. — 93 Apud Marklandum typographi errore legitur stabit tum. — 94 Codd. Urat. Leid. et Par, cum Venet. 2. 3. 4. Parm. Rom. Vicent. et Brix. hocet; Venet. 1. hac et ; correxit auctor Aldinae. — 95 Vir doctus in exempl. Gott. conj. Cum superis terrena petens, vel Cum superi ter- rena petunt. Vicent. tua verba relicto. — 96 Venet. 1. et P&Tm, juncta pro juxta; V. D. in exempl. Gott. corre\it justa, i. e. debita, quod ne Latinum quidem. Barth. in Advers. xxvii. 18. interpungi jubet ita : miscebitque oscula.

NOTM

91 Ignem Tergeminum'] Tergeminus cule Surrentino : * Cum grave noctar< ignis, est fulmen Jovis tribus cnspidi- na coelum subtexitur umbra.'

bus insigne. 95 Tua turba^ Nimirum Vespasia-

92 jEolii carceris] In quo scilicet nus pater, Titus frater, Domitilla so- continentnr venti. Vide Theb. i. ror, (de qua vetus inscriptio referente

93 Stabit dum terra polusque, Dum Onuphrio P anvinio,) et filius Domi. Romana dies] Hoc dicit, quia veteres, tiani, quem infantem amisit, qui om- non solum imperiOm Romanum, sed nes in numerum Deorum relati sunt. et urbem ipsam aeternam fore puta- Consule Suetonium.

bant, unde et epitheton 'aeternae' 98 Una locum cervix dabit omnibus

passim Romae datum. Vide Livium aifm] Id est, Diis Flaviaegentis, quo

lib. I. Florum lib. i. cap. 7. et Am- sensu plerumque 'astra' et 'sidera'

mianum Marcellinuni lib. xvi. sumit Papinius, nt vidimus supra v.

94 Huc et sub nocte silenti, CumSu- 55. Mens autem : Omnes Dii Fla- peris terrena placent] Noctu enim, re- viae gentis sedem capientin collo tuo, motis arbitris, terra grata est numi- ut te osculentur.

nibus cum nolunt aspici. Sic in Her-

SVLVARUM I-IB. I. 1.

71

Utere perpetuum populi magnique senatus Munere : Apelleae cuperent te scribere cerae, Optassetque novo similem te ponere templo

100

omnibus aslris tuce gentis sedem dabit. Fruere in atemum donn populi et ingentis senatus. Apelles optaret te pingere in suis tabulis, et senex Atheniensis ambiisset

Juxta Ibit in amplexus, ifc. — 100 Munera pellecE Parm. quod probat Politianus Epist. VI. 1. improbat Markl. Pelece Urat. peUece c. t. s. coence Venet. 1. Non- niilli cuperent inscribere. — 101 ' Nemo corrigat, Optaretque noro, ut respon- deat r<f cuperent.' Markl. Optassent Venet. 1. similem deponere Bartbius. —

NOTjE

100 Munere'] Senatnsconsulto enim arridere fatetur Gevartius, et dixisse haec statua fnerat Domitiano decreta. Poetam, aimilem Elcei Jotis, id est, ApelletB] Adjectivum ab Apelle nobi- depictum ad formam et simiiitudinem lissimo et celeberrimo pictore, cujus Jovis. Gronovius hunc locum sic ex- patria Co insnla, et qui Olympiade plicat: Phidias senior Atheniensis centesima et duodecima floruit sub optaret quidem ponere imaginem Alexandro, qui a nuUo alio pingi vo- Domitiani in templo Elaei Jovis, seu luit, ut diximus supra ex Horatio. De potius Jovem induere forma Domitia- Apelle consule Quintilianum lib. xii. ni, quae illum magis deceat, non vero Plinium lib. xxxv. cap. 10. Plutar- facere ad praescriptum Homericum, chum Alexandro. Cerce] Id est, ta- quod minus esset, et illum ponere in bellffi : non enim hlc intelligendae ce- templo, non quidem illo, in quo po- reae imagines, ut versu primo Pie- suit suum Jovem Homericum : sed tatis Abascantii : * Si manus, aut si- novo construendo ; illo quod jam ex- miles docilis mihi fingere ceras.' Et structum est, non respondente majea- alibi. tati formae Domitiani : ac Tarentini,

101 Optassetque noto similem te po- Rhodiiqne mallent suos Deos venera. nere templo Atticus Elcei senior Jovis] ri in facie Domitiani, quae magis illos Hic locus Statii plurimum exercuit aequet, quam sub istis formis, quse

doctissimorum virorum ingenia. Lip- sius correxit sector Jotis, quem seqni- tur Bernartius. Livinius genitor Jo- vis scripsit, id est, auctor operis et artifex. Sed contra omnes Gevartius locum sanum ostendit ; et per Atli-

eorum esse creduntur. Sed nullns» quantum hic assurgat Papinius, me- lius percipiet, quam qui Jovis Olym. pii faniam intelliget. De hoc illud testimonium reddidit L. vEmilius Paulus, solum Jovem Pbidiae, Home-

aim «eniorm, Phidiam intelligendum rici Jovis sequassemajestatem, utha- esse docet, ut alibi Papinio, * senior betur apud Suidam; et cum, velut

Gargettius,' pro Epicuro, ' senior Thessalus,' pro Chirone ponitur : et intricatam sententiam sic evolvit: Atticus senior optasset te similem Elai Jovis ponere in novo templo : vel hoc modo : Atticus senior optasset te sini- lem ponere in novo tetnplo Elcei Jovis-

praesentem intuens, animo motus es- set, haud secus quam si in Capitolio immolaturus, ei sacrificium amplius solito apparari jussit, teste Livio. Et Quintilianus scribit, ' istius operis pulchritudinem adjecisse etiam ali- quid receptae religioni videri : adeo

Priorem vero sententiam sibi magis raajestatem operis Deum aequasse.'

72 P. PAPINII STATII '^

Atticus Elasi senior Jovis ; et tua mitis

induere Jovem Eleum tua forma tn noto delubro. Mollis Tarentus mallet itUueri

102 Actius Venet. 1. Atticus Elai sector Lipsius, probantibus Bern. Grnt. Peyrar. Lind. et V. D. in exempl. Gott. in textum recepit Grass. Livineius scripsit: Elei genitor Juvis. Cruc. in Antidiatr. p. 13. AttiaisEUBisculptor,Sfc.

aOTJE

Sed instar omnium Pausanias est lybius templum Jovis Olympii cnltus

priore Eliacorum, quem vide. Solum magnificentia, non accedere ad mul-

ibi referam Pausaniam scripsisse sta- ta, quae in Graecia extincta erant»

tuara hanc Phidiacam fulmine pro- Similem te'] Id est, tuam imaginem

stratam, cum dicaretur. Vide et Pli- scn elTigien]. In lacrymis Hetrusci:

nium lib. xxxvi. cap. 5. Eodem ' Te lucida saxa Te similem doctae re-

plane sensu, quo Papinius, Martialis feret mihi linea cerae.' Id est, ima-

aitPhidiam victumabeo,quiCaesarem ginem tuam. Juvenal. 'SiquisAri-

sculpsit lib. IX. Epig. 25. ' Quis Pal- stotelem similem, vel Pittacon emit.'

latinos imitatus iniagine vultus Phi- Similis Aristoteles vel Pittacus, est

diacum Latio marmore vicit ebur ? imago Aristotelis vel Pittaci.

Hzec mundi facies ; haec sunt Jovis 102 Atticus senior] Per Atticum se-

ora Sereni : Sic tonat ille Deus, cum niorem Phidiam celeberrimum sculp-

sine nube tonat.' Et Epig. G6. ejus- torem Atheniensem intelligendum es-

dem libri : ' Alcide Latio nunc ag- se supra ostendimus. Phidias autem

noscende Tonanti, Postquam pulchra erat Charmidae filius, Atheniensis :

Dei Caesaris ora geris. Si tibi nunc floruit Olympiade 83. claruit maxime

isti vultus habitusque fuissent,' &c. duobus operibus, Jove Olympio, de

Et notant morem hic Papinius et quosupra, etMinerva Athenis, eaam-

Martialis, quo Diis Iniperatorum fa- plitudine, ut ea sit cubitorum 20.

cies dabatur. Postea etiam non so- cbore haec et aiiro constat: sed maxi-

lum imperatorum, sed aliorum forma me admirabilem dicit scuto ejus Pli-

Deos induerunt. Ita Apollonii Thya- nius loco snnra laudato, in quo Ama-

nensis simulacrum sub Herculis Alexi- zonum praelium caelavit intumescente

caci nomine constituerunt et honora- ambitu parmae, ejusdem concava par-

runt Ephesii, teste Lactantio. Div. te Deorum et gigantum dimicatio-

Instit. lib. V. cap. 3. Sic apud Pau- nem, in soleis vero Lapitharura et

saniam Arcadicis in Gymnasio Man- Centaurorum : adeo momenta omnia

tineae erat dedicatus Bacchus sub compacta artis illius fuere. In base

forma Antinoi. Hunc morem tangit auteni quod caelatum est, Pandoras

et noster snb finem Genethliaci Luca- genesin appellavit: ibi Dii sunt 30.

ni, etinitio Pictatis Abascantii. Vide numero nascentes, victoria praecipue

et Suetonium Caligula cap. 7. et mirabili : periti rairantur et serpen-

Apuleium Milesiorum lib. vnr. No- tem, et sub ipso cuspide aeream

vo] Intelligunt Gevartius ac Bernar- Sphingem. Haec sant obiter dicta de

tius hoc de templo gentis Flaviae, artifice nunquam satis laudato, simul

quod aedificaverat Domitianus, ut re- ut noscatur illam magnificentiam ae-

ferunt scriptores hujusce aevi ; sed qualem fuisse et in parvis. Vide

intelligendum est, nt supra explica- eundem Plinium lib. xxxiv. cap. 8.

vimns. Noco vero, quia testatur Po- El<xi Jovis] Id est, Olympii. Olym-

SYLVARUM LIB. I. 1.

n

Ora Taras, tua sidereas imitantia flammas Lumina, contemto mallet Rhodos aspera Phoebo.

tuum witum, quam Jotls, et Rhodoa prcmtpta iuos oculos, amulantes solares ignes,

— 103 Urat. et Vindob. terens; Par. Venet. 1.2. 3.4. Rom. Parra. Vicent. et llnA.tonans; Drakenb. et, ut videtur, Leid, Taras ; itaque correxerunt Poli- tianus et Grotius. Barth. in Advers. xxvii. 18. correxit, iterantia flammas ; sed in libro suo eraend. vincenlia flammas. Errorem coarguit Gronov. in

NOTiE

pia enim, sive urbs sive locns, in quo rem ' Poetis.

erat teniplum, statuaque Jovis Olym- Imitantia'] Id est, exprimentia, re-

pii, et in quo Ludi Olympici celebra- ferentia. Frequens et amatnm Poe-

bantur, erat in Elide prope Pisam, tae nostro verbnm : • Fulvum vultus

et £lin. Hinc Jupiter Elceus dic- imitabitur anrum.' Horatius : ' Ar-

tus. gilla quidvis imitaberis uda.' Nec

103 Taraa]TarasGr2eci8, Tarentura merae adulationis est, quod soli com-

Latinis, hodie Taranto, urbs sita ad o- paratur vultus Domitiani. Ule enim

ramCalabrisin Italia, seuregno Nea- fuit, ut Suetonii verbis ntar, 'vulta

politano : ejus conditor Taras Neptu- ruboris pleno, et grandibus oculis.*

ni filius. Tarentini olim nummos per- De rubicundo illo vultu Tacitus in

cusserunt, in quibus insculpitur Taras Agricola : ' Cum notandis tot homi-

vectus Delphino, et hodie extant num palloribus sufficcret sxvus ille

ejnsmodi nummi. De primordiis et vultus, et rubor, a quo se contra pu-

historia hujas urbis consule Strabo- dorem muniebat.' Et ille, apud Phi-

nem lib. vi. Pausaniam, Justinum, lostratnm: /neffrJj 5€ ^ irapfia xo^V^,

ac alios. Ceterum colossus ille, de quod mox <f>wre«j /i*aAAo»' vocat Apol-

quo supra mentionem fecimus, erat lonius.

in foro ipsius Tarenti, et factus aLy- 104 Contemto Phoebo] Gronovios

sippo 60. cubitorum, ut ait Plinius sicexplicat: Non est, ipsoSole spre-

Ub. XXXIV. cap. 7. Mirum in eo, to tutelari nnmine sno, sed contemta

quod manu, ut ferunt, mobilis (ea ra- facie Phoebi, quae in colosso habeba-

tio libramenti est) nullis convellatur tur. Utque Pbidias et Elei, Tarenti-

procellis : id quidem providisse et ar- nique mallent Jovem venerari sub

tifex dicitur, modico intervallo, unde vultu Domitiani, ita Rhodii Solem :

maxime fiatum opus erat fraugi, op- neque enim hoc dicitui : Mallent

posita columna : itaque propter mag- Tarentini tuos vultus, quam ipsius Jo-

nitudinem,difficultatemque moliendi, vis, aut Rhodii contemta statna, ant

non attigit eura Fabius Verrucosus, colosso Phcebi, tuos oculos intueri :

cum Herculem, qui est in Capitolio, sedmallentilliDeossuos,nonsub istis

inde transferret. Vide Plinium ibi- formis, quae eorum esse creduntnr,

dem. Dicitur Taras mitis, ob sua- verura in tua facie venerari, quae

vem et salubrem aeris Tarentini tem- magis Jovem, Phcebumve deceat et

periem,solumqne fertile. SicHoratio aequet. Possettamen dici Papinium,

'moUe Tareutum,' et Papinio Theb. in adulando principe modum snper-

I. ' Mitis Corinthus.' gressum, velle, Tarentinos Rhodios-

Sidereas flammas] Sidereae flammae, que malle Domitianura venerari,ac co-

non sunt hic astrorum, stellarumve, lere, utraajus numen, quam Jovemet

sed vero ipsias solis, qui et ipse ' side- Pbcebjim : nam eodem modo explicat

74

P. PAPINII STATll

Certus ames terras, et quae tibi templa dicamus 105

Ipse colas ; nec te coeli juvet aula : tuosque Lsetus huic dono videas dare thura nepotes.

spreto ApoUine. Fixo animo diligas terras, et ipse hahitesfana, quce tibi consecra- mus, nec regia cceli tibi placeat, et gaudens cernas tuos nepotes offerre thus huic muneri,

Diatr. p. 85. — 105 Ccecus ames Venet. 1. Serus ames Par. In scboliis, ut etiam voluit Peyraredus. — 107 Lcetius Venet. 1. 2. 3. 4. Parni. Rom. Vicent. et Brix. Latus Venet. 1494. Aldd. &c. hoc dono Venet. 1. darejura Urat.

NOTvE

se Epist. ad Marcellum lib. iv. Sylv. 4. *Quem [Domitianum] tibi post- posito studium est coluisse Tonante.' Ubi alius sensus huic versui dari non potest, quam ille, quod Marcellus to- tum suum studium ponat in colendo principe, praeferatque illum ipsi Jo- vi : ubi enim est idem loqueudi ge- nus, idem etiam debet esse sensus. Ceterum colossus Solis, de quo hic mentio est, factus fuerat a Charete Lyndio, et numeratus fuit inter sep- tem mundi miracula. De quo haec ait Plinius lib. xxxiv. cap. 7. ' Ante omnes autem in admiratione fuit solis colossus Rhodi, quem fecerat Chares Lyndius, Lysippi discipulus. Sep- tuaginta cubitorum altitudinis fuit: hoc simulacrum post quinquagesi- mum sextum annum terrae motu pro- stratum, sed jacens quoque miraculo est: pauci pollicem ejus amplectun- tur : majores sunt digiti, quam ple- raeque statuse : vasti specus biant de fractis membris : spectantur intus magnae molis saxa, quorum pondere stabiliverat constituens : duodecim annis tradunt effectum 300. talentis, quae contulerant ex apparatu regis Demetrii, relicto morae taedio.' Haec Plinius. Tanta autem intercapedo crurum istiusce colossi, dum staret, fuisse dicitur, ut uuoquoque pede il- lius ad os, ostiunive portus Rhodi hinc et iude consistente, naves majo- res iuflatis velisintrarent portum, nec pertingerent ad crura illius.

Rhodos aspera} Rhodos insula in

mari Carpathio adjacens Cariae, am- bitu 130. millia passuum, vel 103. si Isidoro credimus, habitata urbibus Lindo, Camiro, Jalyso, nunc Rhodo : vocitata est antea Ophiusa, Asteria, Athraea, Trinacria, Corymbia, Pceos- sa, Atabyria a rege : deinde Macria et Oloessa. Vide Plinium. Dicitur aspera ob solum rnde et infoecun- dum.

105 Certus ames terras'] Cerlus, ex- plicat Gronovius, * haud ambiguus : ' ut seu ob valetudinem, seu alias cau- sas metui possit vitae tuae. Male corrigebat vir doctus : Sei^us ames ter' ras. Sed potius hic est sensus : Ne ambiguus sis, ne dubites prseferre terram coelo. Et Poeta habuit in mente hanc longam adulationem, quam initio Thebaidis posuit: • Licet arctior omnes Linies agat stellas, et te plaga lucida creli Pleiadum, Bore- aeque et hiulci fuiminis expers Soli- citet ; licet ignipedum fraenator equo- rum Ipse tuis alte radiantem crini- bus arcnm Imprimat, aut magni ce- dat tibi Jupiter aequa Parte poli; maneas hominum contentus habenis Undarum terraeque potens, et sidera dones.' Quae omnia breviter includit his versibus : Certus ames terras, et qucE tibi templa dicamus Ipse colas : nec te ccelijuvet aula.

107 Dare thurd] His verbis 8olen- ne statuarum cultum notat. Cicero Offic. III. ' Omnibus vicis statuae factae snnt, ad eas thus et cerei.' Et exempla plura apud omnes passim.

SYLVARUM LIB. I. 2. 75

II. EPITHALAMION* STELL^ ET VIOLANTILL^.

Stell^p Patavir.o Poetae amictssitno, et lectissimae matronae Violantillae, viduae NeapoHtanae, naptias boc carmine gratalatur.

Unde sacro Latii sonuerant carmine montes ?

Cui, Paean, nova plectra moves, humeroque comanti

Facundum suspendis ebur ? procul ecce canoro

Demigrant Helicone Deae, quatiuntque novena

Lampade solennem thalamis coeuntibus ignem, 5

Cur Romee montes percrepant sacro concentu 1 Cvjm gratia, ApoUo, quatis notum plectrum ? et suspendis ab humero tuis capillis omato doctam citharam eburneam. Ecce procul video Musas digredientes ex canoro Helicone, qiue mocent in notena

Lemma hnjus Eclotfae in Venet. 1 . Parm. et Vicent. ita concipittir: Epitha- lamioH in Stellam Poetam et ViolentiUam Stella conjugem. In reliquis inde a Rom. legitnr: Epithalamion Stellce et Violantillx, nisi quod in una alterave scriptiim est ViolanthillcE, Lindenbrogiura, qui ad inscriptionem lib. v. con- tenderat, rectius scribi ViolentiUa, jam Gevartius reprehendit Urat. exhi- bet : Epithalamion in SteUam et ViolentiUam.—2 Urat. plectra motens. De his verbis vide Eust. Swartii Analect. iii. 8. p. 121. humeroque tonanti Venet. 1. nam scriptum fuerat in membranis coatUi, — 4 Venet. 1. quantumque notena. —

NOTiE

* Epithalamion] Est carmen quod sicum ferentis ; <p6pfuy^ enim seu ci-

in niiptiis canitur. Hoc Poematis thara humeris portatur, teste Hesy-

genus a Grjecis est etiam yofipdov chio. Hor. i. Od. 21. 11. 'Insignem-

appellatum. Apollo dicitur nuptiale que pharetra Fraternaqne humerum

carmen primus cecinisse, cum Thetis Lyra.' Canoro Demigrant HeUcone

Peleo nupsit. Decel Helicon raons Bceotiae : dicitur

1 Sacro] Vel quia concentus iste canorus, quia personat cantu Musa-

a Diis fiebat, ut fingit Poeta; vel rum.

potius, quod sacra nuptiis adhibita. Dete] Musae.

• 2 Paan] Paean cognomen Apolli- 4 Nocena Lampade] Notena, quia

nis. Vide Theb. i. 636. Musae novem numero erant.

Comanti] Quia ApoIIo KOfffior\6Kos, 5 Lampade] Faces enim praefere-

aJcepaeK6ixi}s,a0poxeur7is, a$poK6fiijs, eu- bantur ex more ante novas nuptas, a

Xairrts dicitur. Comatum ApoIIinem pueris patrimis, niatrimisque, eaeqne

eleganter depingit Apuleius Flori- numero quinque. Vide Plutarchum

dorum lib. i. Quaestion. Roman. Prob. 5. Note-

3 Facundum ebur] Facundum ebur, nam autem dicit lampadem, quia singn-

hic metonymice pro cithara vel lyra lis Musis, quae novem numero erant,

ex ebore «onfecta. Facundum vero, facem dat Poeta. Solennem thalamis

id est, vocale. iSiwpendi*] Describit coeuntiitwtgTim] IdemPapiniusTheb.

habitum citharoedi instrumentum mu- ii. dicit : • Festum uubentibus ignem.'

76

P. PAPINII STATII

Et de Pieriis vocalem fontibus undam. Quas inter vultu petulans Elegia propinquat, Celsior assueto ; Divasque hortatur, et ambit Alternum factura pedera ; decimamque videri Se cupit, et medias fallit permixta sorores.

10

face ignem auspicatum conjungendis nupiiis, et loquacem aquam haustam ex Pieriis fontibus. Inter quas Elegia accedit protervafacie, sulilimiir solito, et excitat Deas, et comitatur,factura breviorem alterum versum, et optat se haberi decimam, etfaUit

7 Quas inter cultu codex Barthii. — 8 Lcetior assueto N. Heins. Syllog. Tom. ii. I». 746. sed in Advers. iv. 6. p. 603. Cultior assueto. — 9 Altemum futura editio Grasseri; Altemumfractura conj. Gevartins,quod primo intuitn adblanditnr, inquit Markl. Altemumfactura Vatt. 1.2. 3.4. Par. Venet. 1. Parm. Rom. Venett. 2. 3. 4. Brix. Vicent. Aldd. Colin. Basil. Grypii. &c. Altemum latura Cruc. in Antidiatr. p. 17. Altemum sectura Gronov. AUemum pactura tenta- bat Barth. Altemum tactura Peyrar. Altemum tractura Triller. cf. Ovid. Rem. 378. Amor. iii. 1, Virg. G. iv. 94. ^n. i. 468. et Stat. ix. 43. sic etiam conj. Hopfius, allato Ovidii ioco Rem. 378. et N. Heins. in Syllog. Epist. Toni. v. p. 533. Tom. ii. p. 746. et in Advers. p. 603. Altemumfultura L'rat. quomodo etiam conj. V. D. in exempl, Gott. et hoc edidit Handius, post v. pedem com-

NOTiE

6 De Pieriis vocalem fontibus un- dam'] Vocalem undam. Imitatur Sido- nius Apollinaris Carm. xiv. * Eia Calliope nitente plectro Da sacri la- ticis loquacitatem.' Et iterum Carm. xxiii. 'TuDC hac mersus aqua lo- quacis undae Pro fluctu mage literas bibisti.' Et hoc dicit etiam ex more Romano, quo aqua conspergebatur nova nupta, sive ut casta puraque ad virum veniret, sive ut ignem et aquam cum viro communicaret ; quia duo haec elementa prorsus necessaria sunt vitse ; unde qui societate homi- num pellebantur, aqua et igne inter- dicebantnr. Hinc ' ignem, undamque jagalem,' Valerio Flacco libro oc- tavo.

7 Elegia'] Hoc in gratiam Stellae, qui hoc Poematis genere enituit.

8 Celsior assueto] Ut cujus sunt fere semper flebiles modi : nunc Isetiores modos usurpet.

9 Altemum factura pedem'] Corrigit

Gevartius fractura. Fallitur : nus- quam enim Elegia dicitur ' fracto pede,' sed 'truncata gressu,' ut Nos- tro, Epic. patris, et * fraudata pede,* infra v. 251. vel * surrepto pede,* Ovidio Amor. i. EI. i. Sic potius sectura; sed locus sanus: nam ver- sus elegiaci dicnntur etiam alterni in Epistola Sapphus : 'Forsitan et quare mea sint alterna reqniris Carmina, cum Lyricis sim magis apta modis.' Hic ' alterna carmina,' sunt 'versus alterni :' facere pedem est facere ver- sum. Pes nihil aliud quam versns. Horatius : ' Hunc socci cepere pe- dem,' id est, versum lambicum. Er- go altemum factura pedem, est, con- scriptura alternos versiis, sive ele- giacos, et suae legis modo metien- dos.

10 Et mediasfallit permixta sorores] Nam a sororibus, seu Musis admitti- tur : et ex ipsis una creditur.

SYLVARUM LIB. 1. 2. 77

Ipsa mann nuptamgenitri x ^neia ducit

Lumina demissam, et dulci probitate rabentem :

Ipsa toros, et sacra parat ; cinctuque Latino

Dissimulata Deam, crinem, vultumque, genasque,

Temperat, atque nova gestit minor ire marita. 15

Nosco diem causasque sacri : te concinit iste

(Pande fores) te, Stella, chorus : tibi Phoebus, et Evan,

sorores iis mediis inserla. Ipsa mater JEnecB ducit sponsam dejicientem oailos, et rubescentem grato pudore. Ipsa adornat lectum et sacra, et celans suum numen inter matronas Romanas, temperat suam comam, faciemque ac genas, et gaudel incedere inferior pulchritudine norcB nuptce. Nosco diem et causas Aiyusce sacri. Iste coelus, Stella, te celebral, aperi limina tua. ApoUo, Bacchusque,'et ales Tegees,

mate posito. — 11 ^neia dueis Drakeab. Aldd. 1. 2. Colin. Basil. 1. 2. Grypb. et Bern. JEneia ducit malit Bern. etita legitiir in Leid. Par. Roni. Vicent. et Venett. 2. 3. 4. restituit Lindenbrog. et voluit Scriverius. Mneia duxit Urat. et Venet. 1. — 12 Lumine Venet. 1. Parm. Rom. Brix. Venett. Vicent. marg. Venetae Gronovii, Aldd. Colin. Grypli. Basil. &c. Lumina demissa 'SloreX. — 13 N. Heins. legi jussit, etfulcraparat, nt v. 5t. Juvenal. Sat. vi. 22. et Virg. ^n.604. sed in Advers. conj. et strata parat, et hanc vocat veriorem conjec- turam. catuque Latino Sen. Vatt. 1. 2. 3. 4. Merseb. Lcid. Vindob. Par. Urat. et Capil. cum Venett. 1. 2. 3. 4. Parm. Rom. Vicent. Brix. Aldd. Colin. Beisil. et Grypli. cinctuque Latino correxerunt Barth. et N. Heins. quod pro- bavit et recepit Markl. cultuque Latino Faber. et Lindenbrog. quod recepit Hand. nec improbavit Marklandus. — 14 Dissimulante Deam coDJ. Markl. ut ap. Ovid. Heroid. iv. 55. vultusque Urat. Venet. 1. ei Parm. quod recepit Hand. Venett. 2. 3. 4. crimen tuUumque, quod correxit Avantius ; mltumque in ceteris vett. — 15 Venet. 1. novo g. m. ire marito. — 17 Venet. 1. et Vicent. etahn; Rom. et ceterae Venett. eiihan; Aldd. Colin. Gryph. Basil. 6:c. Eua»,

NOTiE

11 Genitrix ^neia.'] Genitrix Mneia cetur ; quospectat illnd antiqni Poe- Venus est, quae pronubae hic vicem tae apnd Noninm : * Accede ad spon- gerit. Pronubae enim maDus erat sum andaciter, virgo talis nuUa est sponsam ducere. Setije.' CatuIIus in nnptiis Manlii et

12 Lumina demisscm'] Sic Theb. ir. Juliae : ' Prodeas novanupta; Flere ' Dejectffique genas.' desine, non tibi Pericnlum est, Au-

Et dulci probitate rubentem] Ideni runculeia, Ne qua foemina pulchrior

de Crispino puero : 'Tunc hilaris Claruni ab Oceano diem Viderit ve-

probitas, et frons tranquilla.' Sic nientem.'

Donatus ad Andr. i. 1. ' vultus pro- 16 Sacri] Sacra enim in nuptiis

bitatem ' dixit. olim in usu, ut hodie: Grsecis, «^rlya-

13 Latino] Romano. Nam Roma- /u» re\eTod.

ni Latiui erant. 17 Tibi Phcebus, et Evan, Et de Ma-

15 Atque nova gestit minor ire mari- nalia volucer Tegeaticus umbra] Dicit

ta] Sponsae enim metuunt, ne sua Phcebum, et Bacchum, (qui et Evan

pulcbritado majoris vicinitate offas- dictns est,) ac Mercurium intercsse

78 P. PAPINII STATII

Et de Masnalia volucer Tegeaticus umbra Serta ferunt: nec blandus Amor, nec Gratia cessat Amplexum niveos optatae conjugis artus 20

Floribus innumeris et olenti spargere nimbo.

linquens Sylvam Mcenaliatn, apportant tibi coronas. Nec mollis Cupido, nec Gratice desinunt te perfundere innumeris floribus et odora Thymbra, dum amplecteris can-

sive Evan. — 18 Menalia edd. antiq. tegeticus Urat. — 19 Sectaferunt Markl. ad V. 227. improbante Hopfio. Cf. Sylv. m. 3. 23. Secta et nec te blandus Venet. 1. cessant Par. ut solent correctores. — 20 Amplexum niveos o. c. artus habent omnes codd. et edd. vett. virideso. c. artus Gronov. Veen. et Delph. Barth. Advers. xxxvm. 4. ait in vetustissinio exeniplari se invenisse annos pro artus ; et huic libens assentitur Gronovius ; nec dubiiim est, inquit Markl. quin virides annos suo loco optimura sit; hic tamen mihi videtur nimis louge petitum. — 21 ' Fortasse librarius scripsit ymbre, vel hymbre, antiqua ratione, unde thybre et thybra. Vide Heynii Obss. ad Tibnll. i. 4. 44. Dicas fuisse scriptum: et spargere olente corymbo.' Lenz. thymbra exhibent codd. Vatt. 1. 2. 3. 4. Par. Venett. 1. 2. 3. 4. Kom. Vicent. Brix. et Aldd. quod primus defendit Ptol. Flavius, et postea Crucius. Heins. in Syllog. Epist. Tom. v. p. 533. 7iimbo probat, sed in notis scriptis conj. Floribus innumeris halentis spargere thymbrce. Avantius, et Lips. Syllog. Epist. ii. 29. tuiti sunt nimbo, atqne hanc lect. auctoritate codd. Lips. et Urat. confirmatam, prstulit Han-

NOTiE

his nuptiis, tanquam Poetices, ac elo- synem, Thaliam ct Aglaiam, quje

quentiae prjesides ; quod Stella esset eadem est ac Pasithea quibusdam,

Poeta et orator. Per umbram Mcena- Jovis et Eurynomes filias. Bceotii

liam intelligit lucum Mercurio sacrum aiunt Eteoclem iis primum sacra in-

in monte Maenalo Arcadiae. stituisse in Orchomeno, auctoribus

Volucer Tegeaticus'] Mercurius Ar- Pausania et Strabone. Apud Lace-

cas, qui et voluccr talaribus suis : daemonios duae tantum erant. Athe-

dictus Tegeaticus, a Tegea urbe Ar- nienses, Auxo, Hegemoniam, et Tha-

cadiae. lamo curo Pandroso pro Gratiis co-

19 Sertaferunf] Sertorum enim ac luerunt. coronaram usus in nuptiis, ut patet 20 Niveos [virides'] artus] Barthius

ex Theocrito, Epithalaraio Helenes: testatur Advers. lib. xxviii. cap. 4.

Tlparai roi CTf(pavoy \wrw x^^M»* av^o- invenisse se in antiquissimo exerapla-

fifvoio Tl\t^a<rai. Prima tibi coronam ri virides annos, et hanc lectionem

ex humi nascente loto 7iectentes. Clan- probat, et ita scripsisse credit Sta-

dianus : ' Tu festas Hymenaee faces, tium, ut Hercule Surr. ' Quod si

tu Gratia flores Elige, tu geminas dulce decns viridesque resameret an-

Concordia necte coronas.' Nec amor] nos.'

Cupidinem intelligit amoris Deum. 21 Flonbus innumeris] Intelligit

Nec Gratia] Intersunt Gratiae his <pvK\o$o\iav, quae solennis eral in ora-

nnptiis, tanquam Veneris comites. ni tam privata,quam publica iatitia;

Homerus unam tantura Gratiara pu- maxirae in nuptiis. Vide Livium, et

tavit Vulcani uxorem : sed ceteri Plutarchum in Flaminio. Adde He-

fere Poetae tres agnoscunt, Euphro- liodor, lib. ix. Piudar. Ode ix. He-

SYLVARUM LIB. I. 2.

79

Tu modo fronte rosas, violis modo lilia mixta

Excipis, et dominae niveis a viiltibus obstas.

Ergo dies aderat Parcarum conditus albo

Vellere, quo Stellae Violantillaeque professus 25

Clamaretur Hymen ; cedant curaeque, metusque ;

didos artua tam expetita xixoris. Tu excipis modo rosas cum frondUnu, modo violas lUiis insertas, et eas arces a candido vuUu tuce domina. Ergo dies netus albo sta- mine Parcarum renerat, quo matrimonium Stellceet VioUmtilUE divulgaretur. SoU-

dins.— 22 Tu modofronde Gronov. Diatr. cap. 9. sed Elench. Antidiatr. cap. 2. retinet /ron^e. Florent. Leid. Par. Venett. 1. 2. 3. 4, Parm. Rom. et Vi- cent. rosas mollis: modo, Ifc. Urat. habet tiolis, qnod primus edidit Avantius in Ald. 1. et alii deinceps receperunt.— 23 Urat. Venet. l.et Parm. et domi- nis. Pro niteis Markl. conj. nitidis, qnoniam praecessit nireos artHS. — 26 Cla- maretur hymen, non Hymen, Handins; nam ipsura intelligitur carmen, ut

NOTiE rod. lib. IV. ^imho [Thymbral Ge- vartins legit Nimbo, ex editione Veneta : Et olenti spargere nimbo ; affertqiie ad firmandam snam'Iectio> nem Claudiannm, qui eodem verbo usus est : *Nec signifer ullus Nec miles plnvise flores dispergere ritu Cessat, pnrpareoque duceni perfnn- dere nimbo.' Sic Lucretius lib. ii. ubi Cybelem floribus conspergi soli- tam scribit, elegantissime floribus ninguere dixit: ^ JEre atque argento stemunt iter omne viarnm, Largifica stipe ditantes, ningnntque rosanim Floribus, umbrantes matrem, comi- tumque catervam.' Sed vox Thymbra retinenda est. Testatnr enim Ptole- msEus Flavius olim Thymbra babere vetustos codices. Et puto allusisse Papininm ad illnd cognomen Apolli- nis, quo 'Thymbraens' vocatur, et quod Thymbra iili sacra sit; et vo- Inisse Amores et Gratias non cessasse perfundere floribus, ac peculiariter thymbra, (a qua Apollo appellatnr * Thymbraeus,') Stellam ut Poetam, et clientem Apollinis. Quin etiam thymbra numeratur inter olentes her- bas a Dioscoride.

24 Parcarum conditus albo Veltere']

Parcae enim nere dicuntnr alba velle- ra beatis, quod laeta et auspicata La- tini *alba' et 'candida' vocarent: hinc ' dies albi ' et ' albo lapide ' notati, pro felicibns : hinc ' candidi ' appellati Deorum filii, ut Plato scrip- sit, Plutarchus retulit. Unde Virgi- lins in Daphnide Cssarem * candi- dum,' quasi Deorum filiara, jam in- ter Deos relatum vocat : ' Candidas insuetum miratur lumen Olympi.*

25 Professus] An declaratus, ut di- citur ' professns hostis ?' An in acta relatus? sic * professae merces' apud redemtorem vectigallum: sic ' cen- sus professus ' apud Censores : sic pater 'profiteri' liberos dicebatur, cnm recens natos denuntiabat, ut colligimus ex Juveuale et Jnriscon- sultis. Matrimonia etiam pnblicis actis inscribebantur, ut discimus ex qnadam epistola CEelii adCiceronem. Alludit eodem Juvenalis: ' Fient is- ta palam, cupient et in acta referri.' Divortia etiam in acta relata, Sue- tonius Caligulacap. 4.

26 Hymen] Hymen proprie Deus, qui nuptiis praeerat, sed et pro ma- trimonio etiam ut hic sumitur.

80 P. PAPINII STATII

Cessent mordaces obliqui carminis astus ;

Fama tace : subiit leges, et fraena momordit

lUe solutus amor : consumta est fabula vulgi,

Et narrata diu viderunt oscula cives. 30

Tu tamen attonitus (quamvis data copia tantae

Sortis) adhuc optas, permissaque numine dextro

citudines et timores migrent. Maligniias ambigui versus cesset. Fama sile. Hic liber amor recepit leges, et prabuit collum nuptiali jugo, Fabula plebis consumta estf et cives viderunt oscula diu prtedicata. Tu tamen anxius (quamvis facultas tanta: noctis tibi sit concessa) cupis adhtu:, et times, ne quod promasum est tuis votis,

Ovid. Eptst. XII. 137. — 27 Cedunt Parrhas. mendacis obliqui carminis astris Veuet. 1. Cessent mendacis (vel mendaces) obliqui carminis astus Parm. Rom. Vicent. Brix. Venett. 2. 3. 4. Aldd. 6cc. quod revocavit Handius. mordaces est e conjectura Markl. Sclioliastes ait: Forte legendum, obliqui criminis astus. N. Heins. pro astus conj. ausus.- 28 Editio Grasseri subit. Vide Livin. ad Catull. Lxir. 146.— 29 Ille salutis Leid. Rom. et Venett. 2. 3. 4. sed solutus codd. Urat. et Par. cum Venet. 1. restituit Aldus, Avantio auctore, et appro- bante Parrhasio. — 30 Et natura Venet. 1. viderunt obstula Leid. — 32 Noctis onines codd. et edd. vett. Sortis est Marklandi correctio, quam recepit etiam Handius. promissaque Sen. Vatt. 1. 2. 3. 4. Par. Urat. Drakenb. Merseb. et

NOT^

27 Obliqui carminis astus'] Per obli- ti morsus ' lib. vi. cap. 3. Quintilia-

quumcarmen, quidam intelligunt car- no 'Scliemata.' Nam ' obliquum car-

mina a Stella composita in Violantil- men,' non est iliud duntaxat, quod

lam, sed mutato uomiue, quibns Vio- nonien dissimulat, sed quod ambigui-

lantillam asuonomineStellavocafA- tatem habet. Nicetas irhdyiov \6yov

steridem' sen 'Stelleidem,' alludendo vocat, Itali Pasquinatas.

ad suumcognomen, quoSteWaLatine, 28 Frcena )nomordit] Frcena motnor-

io-T^jp Graece dicitur. Infra : ' Asteris dit, posuit Papinius, pro servitutem

et vatis totam cantata per nrbem, accepit, fraenum recepit, seu admisit

Asteris,* &c. Moris enim erat Poe- vincula matrimonii.

tarum, ut celebrarent amicas suas 29 Fabula'] Fabula, latiore signifi-

dissimulatis noniinibus. Sic Catullus catu, sumitur pro qnolibet sermone.

Lesbiam nominavit pro Claudia, Pro- Interdum, ut hic, pro rumore popu-

pertius vocat Cynthiam, quae Hostia lari.

dicebatur, TibuUus habebat in animo 32 Adhuc optas] More ingenii bn-

Plautiam, cum Deliam scriberet. mani, quod licet obtineat id, quod

Quidam intelligunt aliorum mordacia summo studio cupiverat, credit ta-

dicta et jocosa carmina, qualia fere men se non adhuc habere, optatque

in procos aut sponsos jactari solita : adhuc ac si non habeat, et timet ne

quae 'obliqua' dicuntur, quod non sibi elabatur : et id babet maxime

aperte, sed ambigue famam carpunt: locum in rebus difficillimis, cum eas

hinc astus Nostro, Macrobio ' figura- iusperato obtiuemus.

SYLVARUM LIB. I. 2. 81

Vota paves. Pone o dulcis suspiria vates,

Pone, tua est : licet expositura per limen aperto

Ire, redire, gradu : jam nusquam janitor, aut lex, 35

Aut pudor : amplexu tandem satiare petitas

Conjugis, et duras pariter reminiscere noctes.

Digna quidem merccs, et si tibi Juno labores

Herculeos, Stygiis et si concurrere monstris

Fata darent, si Cyancos raperere per asstus. 40

Hanc propter tanti Pisaea lege trementem

elnhatur. Pone, suavis Poeta, pone suspiria ; tua est. Fas est concursare mani- feito gradu per fores incustoditas ; jam nusquam ostiarius, nec lex, nec pudor. Erplere tandem optato atnplexu uxoris, et pariler recordare acerbas noctes. Dignum quidem pramium, etsi Juno libi imponeret a:rumnas Herculis, et fata rellent te certare adcersus inferna monstra, et tUn natigandum foret ptr astus scopulorum Cyaneorum. Propter hanc, aquum esset, te trepidum currere Piaceis conditionibus,

edd. vett. pemi«o est conjectura N. Heinsii. — 33 Vota par« Venet. 1. Lin- denbrog. et Cruc. edidcrunt : pone o dulcis suspiria rates. Pone tua est. Ille in Obss. distinguenduni putabat ; Pone o dukis suspiria ratum, Pone tua est: et ita quidem scripsit. — 34 Venet. 1. expositam per limen aperta. — 35 Pro aut lex N. Heins. conj. audax vel obstat, vel aut sups, ' Nulla causa est mutationis.' Hand. — 36 Par. Rom. Vicent. Venett. 2.3.4. et Lxndenbrog. potito ; Urat. Drakenb. Aldd. Coliu. Grypb, llasil. Bern. Gevart. Grouov. &c. petito ; codex BdTthW petita; nnde ille potitce. In Venet. l.desideratnr totus versus. Markl. lect. petitte, tanquamconjecturam suam, primus reposuit Marklandus. — 37 Contigit edd. vett. Contingil Urat. et sic legit Parrhas. Amplexu taa- dem satiare petito, — Contigit ! &c. edidit Handius. Conjugis prinius intulit Aldus. — 39 ' Legendum vel Scythicis, vel Siculh, vel potius Phrygiis.' Schra- der. — 40 Urat. si traneos ; Venet. 1. cianeos raptare per cestus. — 41 Hanc prup- tertutum Leid. Vicent. Rom. Brix. Veuett. 2, 3. 4. Aldd. 1. 2. Colin. Gryph.

NOT^

34 Tua est"] Violantilla. pericnla suscipiantur. Juno] Juno

35 Janitor'\ Potentiorum limina soror et uxor Jovis. Labores Hercu- janitores servabant, ideo difEcilis /eo«] Labores Herculis omnibus noti. erat amantibus aditns ad amicas : Duodecim Heros ille difficillimos ac hinc Poetarum querelae. Lex"] Lex, periculosos exantlaverat.

an honestatis, an Julia in stupratores 39 Stygiis monstris'] Stygia mon-

et adulteros lata. stra sunt Centauri, Scyllae, Hydrae,

36 Atit pndor] Honestiores enim ac cetera monstra, quae in Inferis raatronae, non uisi cum pudore viros esse dicuntur. Vide Virgil. i£neid. apud se admittunt. vi. et Papinium Theb. iv.

37 Duras «octes^ Quas scilicet 40 Cyaneos ffstus] Symplegades in- transegisti ad limen durae amics. telligit, scopulos inter se concurren-

38 Di^na quidem mercesl Ludit in tes in Ponto Euxino. Vide Papini- laudes Violantillje Poeta, et ait ip- um Theb. v. 347.

sam mereri, ut pro ea majora etiam 41 Pisaa lege] Hac enim cosditi- Delph.etVar.Clas. Slaf. F

82 P. PAPINII STATII

Currere, et (Enomai fremitus audire seqiientis. Nec si Dardania pastor temerarius Ida Sedisses, haec dona foreiit : nec si alma per auras

et audire fremitus insequentls CEnomai. Nec si lemerarius Paslor sedisses in Ida Dardania, tanta munera fuissent : nec si alma Aurora te rapuisset in suo curru,

Basil. &c. Hanc propter tute Par. Hanc propter lictcit \at. 3. et Parm. Hanc propter votam conj. B;irtli. et N. Heins. Hunc propter libeat conj. etiam Heior siiis. Hanc propter gralum, vel dignum V. D. iii exempl. Gott. Hanc propter tanti Urat. Vat. 1. 2. 4. et Venet. 1. qnod revocavit Handins. Pisea edd. antiq. — 42 Venet. \. et emonia f. a.frequentes; \icent. ^nomai. — 44 Sedisses Uiat. Parni. et Roni. quod restitiiit Avantiiis in Ald. 1. et alii deinceps rece- pcrnnt; Venisses Leid. Par. Roin. Vicent. et Venett. 2. 3. 4. Dixisses Venet. 1. Vido Spence's Poiymetis Dial. xvi. p. 268. etTassie's Descriptive Cata- logue Tom. ii. p. 335. ' Si v. 42. legis tanti, tnm hic idem suppleas : nec licec dona forent ianti.' Lenz. ' Non ita fieri potest : A<?c positum est pro A<fc ta/i«,

NOTiE

one currebat Q^nomaus cum filiae matris,qnae somniaverat se ardentem

Hippodamiae procis, nt victi ab ipso facem utero gestare, expositns fuit et

inseqnente transfoderentur hasta, inter pastores edncatus. Tanta vero

viclores vero Hippodamia potiren- justitia» fama claruit, ut ad iUlus ju-

tnr. Vide Papinium Theb. i. 274. Piscea, vero, quia stadium CEnomai erat apud Pisas urbem Elidis. Tre- tnentem'] In eo enim certamine de vita agebatur: non igitiir miriim, si tremerent proci Hippodamiae.

43 Ncc si Dardania pastor temerari-

dicium Jupiter tres Deas de pulclni- tudine certantes remiserit: illae vero judicem acceptaverint. Postea ag- nitus fuit a parentibns, ac missus in GraeciaiTi ad repetendam Hesionem, rapuit Helenam.

44 Nec si alma per auras Te potiiis

us Ida Sedisses, hac dona forent^ Ex- prensa veheret Tithonia bigal AUudit

tollit Violantillam snpra Helenam, dicens Stella?, si sedisset in Ida loco Paridis ad judicandas Deas de pnl- chritudine contendentes, habuissct- qne a Venere Helenam pro preemio, ut Paris,hanc non ftiisse tantum munus, quam nunc, cum oblinuit a Venere Violantillam. Hanc fabnlam judicii Paridis narrat Noster Achilleidos lib. II. Ida vero mons est Phrygiae, qui dicitnr Dardunius a Dardano, qui profugus ex Creta in Phrygiam ap-

ad fabnlam Cephali, qui ab Aurora raptiis fuit in curru. Vide Ovid. Met. VII. Mens vero : Si tn, loco Cephali, raptus fuisses ab Aurora, non tam pulchram in illa dominara habuisses, quam nunc habes in Vio- lantilla. Prensa'\ Legit Parrhasius prensum. At Gronovius prensa ex- plicat juncta, notione, quam Noster sumsit e Marone Georg. i. ' Septima post decimain felix, et ponere vites Et prensos domitare boves :' hoc est.

pulit, et condidit Trojam. In hoc junctos. Iterumque lib. iii. ' Nam-

nionte dicitur sedisse Paris, cum ju- que ante domandum Ingentes tollent

dicavit Deas de pulchritudine con- animos, prensique negabunt Verbera

tendentes. Pastor] Paris est, filius lenta pati.' Id est, juncti. Et ab

Priami et Hecubte. Ob somnium Ovidio : ' Aspicio ut prensos uraut

SYLVARUM LIB. I. 2. 83

Te potius prensa veheret Tithonia biga. 45

Sed quae causa toros inopinaque gaudia vati

Attulit, hic raecum dum fervent agmine postes

Atriaque, et multa pulsantur limina virga,

Hic, Erato jucunda, doce : vacat apta movere

Colloquia, et docti norunt audire Penates. ()0

Forte serenati qua stat plaga lactea cceli,

loco Cephali. Sed, dum foret et atria replentur frequentia popuU, eljanua per- cutiuntur rirgis plurium liclorum, jucunda Erato sles hic mecum, et rtfer, qu<E causafuit conju^ii, et apportatit Poetce inaspectatam latitiam. Vacal conserere aptos sermones, et periti lares sciunt audire. Furte in ea parte clari cceli, ubi est

i. e. tam pTTPclaratam di^a.' Hand. — 45 Parrlias. ]eg\t prensum, vel pressa; Bartliii codex pransa; ' forte/ inqiiit ille, ^ prasinn: niigae.' ;)re/ien.sa Venet. l. et Aldd. prensa in ceteris ciini codd. Tilania N. Heins. ad Ovid. Fast. iv. 941. sed errorem sniim correxit ad V. Flac. iu. 1. trilonia Venet. 1. titonia Venett. 2. 3. 4. Parm. Rom. Vicent. Brix. Aldd. icc. nsque ad Marklandiim. • — 46 XJrAt. gaudia tatis ; Venet. \. gaudia tates. — 47 Atlulerit mecum Schra- der. et Witliosius. hiclatum, vel lalo S. Heius. conj. etiam denso. Sed libri non variant. — 48 Venet. 1. ;m/.«an<<s. Urat. ciim edd. Lindcnbrog. et Cruc. lumina pro limina ; Grotins in Epist. ad Gronov. 673. corrigit lumine. — 49 Hoc, Erato jucunda, doce conj. Schrader. decet Venet. 1. — 50 Alloquia conj. Marklandus. — 51 Cod. Voss. quce siat ; Venet. 1. quo stat. — 52 Eadem jace-

juga pnma juvencos qui ' pressos' substitunnt. Sic igitur prensa biga, idem est quod 'jiincta biga.' * Juncta biga ' dicitur, ut 'junctnra vehicnlum :' sic lege Op- pia latiim erat, ne qua mulier jiincto vehiciilo in urbe oppidove, aiit pro- pius Inde mille passiium, nisi sacro- rum piiblicorum causa veheretur. Li- vius lib. XXXIV. Graecis i^€xry(j.4va 3p- juoTo. Anroram vero Tilhoniam dici a Titbono marito omnibus notum est.

NOTiE

Ubi falluntur 50 Et docti norunt audire Penates] Quia Stella erat poeta et oratorj et pollebat dortrina.

51 Plaga lactea] Intelligit circu- lum lacteum, qui et 7oAa|/os dicitur. Circulus hic est maximus in ccelo, la- titudiuem et splendorem liabens va- rium, ita nt, in una parte majorem Labeat latitudinem et majorem can- dorem quam in alia, incedens per Geminos et Sagittariura, ut fuse ex- plicat Ptolema-iis Dict. viii. cap. 2. ('audor vero ejus, a qiio lactei nomeu

48 Virga'] More Roraano, quoties habet, provenit, ut nonnullis placet.

magistratns suas vel alienas jedes ingressurus erat, lictor praccedens fores virga percutiebat.

49 Hic, Erato] Erato nna ex Mn- sis, sic dicta a canendis ainoribu», unde jucunda Nostio. Ovid. ' Nnnc Erato, nam tu nomen amoris ha- bes.'

ex nimia multitudine parvularum stel- larum, quae in ipso sunt, et ad nos- truni visnm distinctae non perveni- nnt. Alii vero existiraant lacteum circulum esse partein firmamenti continnam et densiorem aliis parti- bus cceli, ita ut lumen solis recipere pcssil, non tamen sicut alis stell»,

84 P. PAPINII STATII

Alma Venus thalamo, pulsa modo nocte, jacebat,

Amplexu duro Getici resoluta mariti.

Fulcra, torosque Deae, tenerura premit agmen Amorum :

Signa petunt, quas ferre faces, quae pectora figi 55

Imperet ; an terris saevire, an malit in undis,

An miscere Deos, an adhuc vexare Tonantem.

Ipsi animus nondum ; nec cordi fixa voluntas :

Fusa jacet stratis, ubi quondam conscia culpae

via Lactea, alina Venus, orto jam die, recumhebat in lecto, solula duris amplexibus Getici conjugis. Mollis cohors Cupidinum premit fulcra et lectum Dece. Poscunt mandala, quas jubent portare tadas, qua corda confodi, an malit scevire in undis, an in terra, an perturbare Deos, an injiammare adhuc Joceml Ipsi nondum mens, nec certum consilium unimo. Fatigata cubat in stralis, ubi quondam Lemnice

hant. — 53 Pro GeHci Venet. 1. grccci. Santeniiis dnbitavit an non legendnm sit : Amplexu Gelici duro, transpositis vcrbis. — 55 Nostras Jortin, in Miscell. Obss. Voi. ir. p. 218. et Nodeliins ad Avien. p. 110. conj. qua ferre faces : Heins. in margine codicis Burmanni notavit quo, vel quis,ferrefaces; Bartbii codex hal)et quis, improbante Handio. — 58 ' N. Heins, cum conjiceret scri- bendum esse ausi, aut ccepti, proprietatem pronoiiiinis ipse non consideravit.' Hand. Schrader correxit : Ipsi animis nondum,nec,Sfc. Handius post nonduw posuit comnia, post voluntas punctum. — 59 Fessajacct codd, et edd. vett. mu-

NOT.E

quse sunt partes firmamenti mnlto 55 Signa petunf] More militari,qno

densiores, et iuter se distantes. Fal- tesserae peti soleant ab Iin|)eratore

litur Aristoteles, qui pntat circnhim ac tribuno, nt ex Poiybio, Suetonio,

lacteum existere in rejrione aeris. In- et aliis patet.

cedit enira circulus lacteus perpetuo, Quas ferre faces, quce pectorafigi] A-

nt videre est apnd Ptolemaeum loco mores enini faces et arcum gerebant,

citato, et experientia constat, per nt videbimus infra.

Cassiopeiam, Cycnum, Aquilam vo- 57 Tonantem"] 'Tonans' proprium

lantem, Sagittara Sagittarii, et can- epitiietum Jovis, ut pueri sciunr.

dam Scorpii, Centaurum, Argo na- 59 Ubi quondam conscia culpce Lem-

veni, pedes Geuiinorum, Heniochnin, nia repsenmt deprenso vincula furto'}

et Perseum, ut clarissime patet in Ailudit Poiita ad fabulam, qua dici-

globo aliquoastronomico ; quod eqiii- tiir Vulcanus, cum Veneiein et Mar-

dem Manilius pulchre describit lib. tem in adulterio deprehendisset, ada-

I. ' Lactenm circulnm' vocat Ovid. mantinis ac subtilissimis catenis col-

Met. I. iter, quo superi ad Jovemac- ligasse iectum, in qnojacebant, am-

cedunt. bosque Diis deridendos exhibuisse.

53 Getici mariti] Martis, qui dici- Lemnia] Id est, Vulcania, quia V^ul-

tur Gcticus, quod sedem habeat, ut canus, de ccelo dejectns, cecidit in

volunt Pottap, apnd Thraces et Ge- Lemnum insniam, vel quia in hac in-

tas ferocissimas gentes. Pindarus siiia otiicinam habebat, hinc ' Lein-

etiam vocat Martem irdffjj' 'A^poSiras, nius' vocatus. maritum Venens, Pythiis.

SYLVARUM LIB. 1.2. 85

Lemnia repserunt deprenso vincnla furto. 60

Hic puer e turba volucrura, cui plurimus is^nis

Ore, manuque levi nunquam frustrata sagitta,

Agmine de medio, tenera sic dulce profatus

Voce : (pharetrati pressere silentia fratres :)

Scis, ut, mater, ait, nulla mihi dextera segnis C5

Militia : quemcumque hominura Divumque dedisti,

Uritur : at tandem lacrymis, et supplice dextra,

Et votis, precibusque viri concede moveri,

eatena, conscite adulterii, circumfusa sunt intercepto cvbili. Hic puer tx agmine alilum, cui plurimus rubor in rultu, et in cujus agili manu erat sagitla, qua nun- quam cum deceperat, sic de media turba locutus est, molti roce. ( Pharilrati /ratres tenuerunt sUentium.) Compertum habes, genitrix, inquit, ut nunqunm mea manu.t torpuit in omni tna militia. Ardet quicumque hominum De'irttmre, quem mihi dedisli urendum. At sinas nos aliquando flecti lacrymis, tnanuque supplice et ob-

tavlt Marklandns, revocavit Hand. Pro ubi Heins. cui.—QQ AMd. deprce- henso ; Venett. 1. 2. 3. 4. et Lindenbrog. deprehenso. Lenzius conj. depresao vincula lecto ; Jacobs. deprenso vincula mcccho. Codex Urat. deprensorepserunt, et ita aflFert Dcmpster. ad Rosini Antiq. ii. 10. sed ad Claud. Rapt. Pro- serp. m. 275. deprenso v. coHo. Hems. conj. sepserunt deprenaovincula lecto; Burm. sepsemnt deprensam rincula lecto ; Handiu.t e cod. Urat. deprcnsee repse- runt rincula hcto. Omnes codd. et edd. vett. habent lecto, pro qno Cnic. conj.furto, quam conjectnram illi Markiandus, non prjpter solitum, arripnit. —62 N. Heins. Epist. ad Scheel. Syllog. Tom. ii. p. 746. ' Cur Ore? cnm de facibus Cupidinis videatur agere. Fortassis scribendum Torre.' Morei. manusque ; Cruc. manusque leris ; N. Heins. manumque letem ; Gnyetus, »no- nuque levis, quanquam apud MaroUium legitur i«iM.— 63 Urat. profatur, qnod recepit Handius.— 64 Vir doctus in exempl. GoXt. nwilavit fecere sileittia. — 66 Militice Morel. quecunque Venet. an. 1494.— 67 Omnes codd. et edd. vett. at quondam, probante Handio : ut tandem conjectnra est Marklandi. supplice questu tentabat Schrader. — 68 Pro ro/is Venet. l. Bernartii emendationem cjri prinnis in textum intulit Markl. virum babent omues codd. et edd. vett.

NOT.E

61 Yolucrum'] Amornm sen Cupidi- 64 Pharetrati fratres'] Depingnn-

num, qui alati repra>sentantur. tur enim Cupidines cum arcn etpba-

Cui plurimus ignis Ore, manuque leri retra.

nunquamfrustratasagittajUsc Tespon- 66 Militia'] Mollem amoris milili-

dent duobus epithetis, quje Orpliens am satis prsedicant Ovidius, Tibul-

tribuit Amori, TrvplSponoy koI to|oAk^ lus, totaque gens Poetarum. Hora-

Amorem nominans. Araores enim tins : ' Et centum puer artium Longe

sea Cupidincs reprasentantnr nt pu- signa feret miiitiae tu?e.' Quemcum-

eri ac alites, fare et sagittis armati. qite hominum Divumque dedisti] Id est,

Frustratd] Sic Virgilius : » Nusqnam urendumnobis tradidisti.

frustrata vocatus Hasta meos.' 68 Moveri] Supple, nos.

86 P. PAPINII STATII

O genitrix ; duro nec enim ex adaraante creati,

Sed tua turba sumus : clarus de gente Latina 70

Est juvenis, quem patritiis majoribus ortum

Nobilitas gavisa tulit ; preesagaque formas

Protinus e nostro posuit cognomina coelo.

Hunc egomet tota quondara (tibi dulce) pharetra

Improbus, et densa trepidantem cuspide fixi. 75

Quamvis Ausoniis multum gener ille petitus

Matribus, edomui victum, dominseque potentis

secrationibus homimim, o mater ; non enim sumus orti ex duro adamante, sed tua pros^enies. Est juvenis illustris, natione Romanus, quem oriundum e patritiis avis nobilitas lata educavit, cuique, ut erat prascia iUiusfuturce venustatis, statim dedit cognomcn petitum e nostro coelo. Egomet improbus percussi hunc trementem totis sagitlis me<B pharetra, quia sic rolihas. Quamvis ille frustra optatus esset in generum a pluribus matronis Italis, vici duritiem ejus, et illum coegi subirejugum

revocavit Handins. — 69 O genetrix Leid. Venet. 1. et Rom. non tamen in vs. 10. iibi onmGS genitrix. Venet. 1. nudo nec enim exclamante : Hand. neque enim. — 70 Sedtua turba simus Venet. 1. — 71 Eljuvenis Paim. nnde Heins. in Advers. p. 604. Enjuvenis. Reliqui libri, etiam scripti omnes : Est juvenis. Venet. 1. quem patruis. — 72 Nobilitas pramissa Heins. Pro formce Lenziiis coDJ.fama: Urat./oma. — 73 Frovidus enostro posui Heins. in Advers. p. 604. et Burmanno aliquando placnit Providus. — 74 Hunc ego me Urat. Parrlias. voluit: {quoniam tibi dulce) pharetra; Cald. et Guyetus: quondam tibidulce conjunxerunt : Aldusedidit: quondam (tibi dulce) pharetra ; et ita omnes re- liqui. Parrbasii eiuend. probarunt Bern. Bartb. et Burm. ad V. Flac. ii. 521.

NOTiE

69 Duro nec enim ex adamante crea- 73 Cognomina ccelo'] Alludit ad no- ti] Imitatio Hoineri : Ou yap airh nien Steliaft ; bincque patet Stellam Spvos i<rai iraXaKpdrov, ovS' arrh Trerprjs. fuisse eximia forma. Hujus Stellae Non enim ortus est a quercu antiqua, nostri nientionem facit eliam Taci- aut apetra. Adamante'] Vide quae dix- tus Ann. xiii. aitque Neroneni ei cu- inius ad Theb. n. 16. ram ludorum, qui ab ipso parabantur,

70 Latina] Romana. demandasse.

71 Patritiis majoribus'] * Patritii ' 74 Tota pharetra] Id est, totis sa- proprie dicti sunt illi, qui originem gittis pharetrae.

ducebant ab iis, quos Romulus Sena- 75 Improbus] Non prima sua noti-

tores clegerat. Postea vero cum ex- one accipienda haec vox, Improbus,

tinctae fuissent hae familiae, Patrilii sed quod mire convenit hiiic loco,

etiam dicti, qui e plebe, beneficio pro eo qui instat etiam prohibenti, ut

consulum ac imperatorum, in locum notat Isidorus iib. x. Papinius certe

illorum successerunt. Athenienses hanc voceni sumit frequeuter noti-

vocabant euTraTpiSas, ut scribit Dio- one ' magni,' vel * astuti,' vel ' au-

nysius Halicarnassaeus, qui sentit dacis,' aut alias in bouam partem.

Romnlum exemplo Atheniensium 76 Ausoniis] Italis, seu Romanis.

rempublicam ordinassc. Vide Theb. v.

SYLVARUM LIB. l. 2. 87

Ferre jugum, et longos jussi sperare per annos.

Ast illam summa leviter (sic namque jubebas)

Lampade, parcentes, et inerti strinximus arcu. 80

Ex illo quantos juvenis preniat anxius ignes

Testis ego, attonitus quantum me nocte dieqoe

Urgentem ferat : haud ulli vehementior unquam

Incubui, genitrix, iterataque vulnera fixi.

Vidi ego et immiti cupidum decurrere campo 85

Hippomenem, nec sic meta pallebat in ima :

domina superbce, et sperare per multos annos. Sed illam letiter perslrinximus ex- tremuface, et inermi arcu parcentes, sic namque imperaveras. Ego testis, quantat jlamtnas ille anxius ferat ex hoc tempore, et niiror, quomodo me possit sustinere, tantum premo eum die ac nocte. Nulli unquam violetitius institi, o maler, nec ulli plures injiixi plagas. Vidi ego Hippomenem flagrantem currere in savo stadio.

— 77 In Aldd. Gryph. et Bern. di.stingnilnr post v. edomui. Errorem cognovit Bernartins in Commentario. — 78 Venet. l. jussi spectare ; Lindenbrog. ex antiqna ed. affert jussu sperare. — 79 Ast illa sunimam Venet. 1494. errore typo- graphi, ut nolavit Avantius. summa leniter Urat. — 80 Leid. Par. Veuetf. 1. 2. 3. 4. Rom. Brix. Vicent. Aidd. 1. 2. Colin. Basil. 1. 2. Gryph. l. 2. Bern. Gevart. Til. Morel. Gronov. Bartli. Veen. et Delph. inermi s. arcu. Heinsius in Epist. Syllog. Tom. ii. p. 746. et Tom. v. p. 533. et ad Cland. ed. nostrie p. 1 143. ex Parm. emendat inerti, quam lectionem rontirraant op- timus codex Urat. et Vatt. omne», et recepit Handius. — 82 Testis egoattonito Rhod. Saltz. nnus Lindenbrogii, et Venett. l. 2. 3. probante Mitscli. ad Hor. I. Od. 19. 9. Hoc reposuit Gronovius. N. Heins. coujecit attonita. Ante Aldnm interpungebatur : Testis ego attonitus, quantum, Sfc. — 83 Urgendum ferat Leid. — 84 Venet. 1. genetiix i. r. facti; Urat. tulnerafixi; nnde Hau- dius conj. iterataque tulnera fcci. Cf. Ovid. Met. i. 519. — 86 Hyppomenem Venet. 1. et Rom. Omnes codd. et edd. vett. meta pallebatin ipsa. Lectio meta pallebat in ima est correctio Marklandi ex Gevartii interpretatione de- sunita. Ex Sidunii Apollinaris Praefat. Lenzius legendum putavit: nec si

NOT^

79 Summa Lampadel Eodeni sensu Dii credebantnr, illos urgere dice-

Horat. III. Ode 26. dicit Veneri : bantnr, et venire graves : ut contra

' Snblimi flagello tange Chloen semel benigni et propitii, lenes et leves.

arrogantem.' Id est, semel et levi- 84 Incubui] Virgilins : ' Nescia

ter,&Kf)^r^(xi$Sci:,summatirga.Lam- Dido Insidat quantus miserx De-

pade vero, quia Amores faces gesta- us.'

bant, ut supra diximus. 85 Tmmiti campo'] Quia currendo

82 Attonitus] Hic, admirans. Ut in hoc de vita agebatur.

in Epicedio Glauciap: ' Attoniti te 86 Hippomenem'] Notafabnla Hip-

spectavere parentes :' hoc est, admi- pomenis. Cum Atalanta, et mira

rantes. pulchritudine, et pednra pernicitate

83 Urgentem ferat : haud vUi rehe- praestaret, et a nuptiis abhorreret, meniior] Quibns rainus propitii esse pioposuerat procis certanien cursus,

88 P. PAPINII STATIl

Vidi et Abydeni juvenis certantia remis

Brachia, laudavique manus, et saspe natanti

Prseluxi : minor ille calor, quo saeva tepebant

^quora : tu veteres, juvenis, transgressus amores : 90

Ipse ego te tantos stupui durasse per aestus,

Firmavique animos, blandisque madentia plumis

nec sic pallebat in carceribus. Et vidi, et laudavi manus et lacertos juvenis Ahy- deni, cequantes remos, et sape pratuli facem ei natanti, et ille calor, quo immitia (cquora intepebant, erat minor. Tu, juvejiis, superasti priscos amorcs. Ipse ego stupui te restitisse lot flammis, et corroboraci tuum animum, et siccati blundis

met(B pallebit ad ima.—S7 Abideni V enct. l. et Rom,— 88 Boxhorniiis Epist. ad Gronov. p. 60. ed. an. 16C2. p. 80. ed. an. 1679. legit lassantique manus.— 89 Prceulsi Urat. Pralusi Leid. Venet. 1. 2. 3. 4. Parm. Rom. Vicent. Brix. Aldd. Colin. Gryph. Basil. Prcelaxi Sen. nt ex conj. edidit Bern probantibiis Voss. Lindenbrog. Barth. Heins. et Burm. Produxi Scriveritis, improbante Handio. — 90 N. Heins. conj. jucenutn ; niale qnidem, inqnit Handins. — 91 Urat. Vatt. 2. 4. Par. Piccart. Venet. 1. Parm. et Vicent. dtirtisse per testus ; Vat. 1. 3. Leid. Rom. Venett. 2.3.4. Aldil. Colin. et Gryp\\. superesse per testiis, qnod acriter defendit Barthins. durasse priinus in textuni recepit Gro. uovius; praetulernnt Bern. N. Hcins. Epist. Tom. v. p.633. Tom. ii. p. 747, ad Sil. Ital. ii. 4C3. et in Advers. p. G04.— 92 Firmari Venef. 1. et Vicent. Firmavitque ceterae Venett. quod correxit Avantius. Vido ad ii. 5. 23. — 9

NOT^

in quo victum mortis pcena, victorem amicam, qnae in oppositi littoris urbe

praemium sni conjugiimaneret. Mnl- Sesto habitabat. Unde Musaens ele-

tis igitur victis, Hippomenes ejns gantissime de eo dicit : Aurbs ea>y «pe-

amore ardens, tandem poma aurea, ttjs, out Jo-toAos, a\)T6p.aros infis, Ip-

quje Venus ilii dederat, ante pedes se erat remex, ipse classis, ipse mobilis

procurrentis Atalantae, nnum postal- naris,

terum projiciens, eam iis colligendis 89 Prwlu.ri} Id est, faceni tuli anle

detentam superavit, ac postea uxo- enm natantcni, qnia noctu tranabat

rem duxit. Vide Ovid. Met. X. 3/f^a] Leander, ut dixiiniis. Ahi legunt,

Hic metam, pro carceribus, abusive Prcelusi, iii est, ante eum natavi, ut

posuit Poeta. Nam Hippomenes non illum exemplo meo audaciorem red-

palkbat in ipsa meta, cum jam vlce- dereni. Sccva'] Sava vero aquora di-

rat. cit, quia tandem Leander in hoc nia-

87 Abydeni juvenis'] Leandri, Herus ri periit : nam cum aliquoties felici-

SestiacaR pueliae amore capti. Vide tersibi contigisset tranare mare, jara

quae diximns ad Theb. vi. 542. Cer- audacior factus, mari tumido et ven-

iantia remis BracJda'] Id est, eadem tis agitato se commisit, et sic sum-

velocitate natantia, ac navis benefi- mersus est infelix juvenis.

cio remorum. Et lioc dicit, quia Le- 90 Veteres'] Pro veterum. Juvenis']

ander noctu transraittebat natando Stellam ailoquitnr Amor.

Hellespontum ex Abydo, (unde Aby- 92 Plumisl Cupidines enim erant

denus hic dicitur,) oppido sito ad alati. oram Asiae, ad visendam Heronem

SYLVARUM LIB. 1.2. 89

Lumina detersi. Quoties mibi questus Apollo,

Sic vatem moerere suum ! jam, mater, amatos

Indulge thalamos : noster comes ille piusque 95

Signifer armiferos polerat memorare labores,

Claraque facta virum, et torrentes sanguine campos :

Sic tibi plectra dedit, mitisque incedere vates

Maluit, et nostra laurum subtexere myrto.

Hic juvenum lapsus, suaque, haud extrema, revolvit 100

pennis oculos lacrymis rigatos. Quoties Phcebus expostulacit mecum, sic suum Poitam angi! Jam genitrix concede optatum conjugium. Ille noster socius, et religiosus signifer poterat canere beUicus labores, ingentiaque Heroum facinora, et camjios exundantes cruore ; sed tibi dicacil suam lyram, et maluit placidus vates esse, et subtexere laurum nostrce myrto. Hic memoracit primosjucenum amores,

Handius recepit quotiens mihi ex edd. Rom. Vicent. et Venett. Ita ' totien<< mihi' I. 5. 2. et ' totiens nmtare' Theb. i. 175. ante literam m. ApoUo est Par. — S4 Sic tatem meruere Venet. 1. Urat. supra jam scriptiun habet sic. Ed. Grasscri amaros pro amatos.—9i Indulget Unn. et Venet. J. Jacobsiiis in Matth. Miscell. Phil. i. p. 94. emeiKl. ille, pius qui Signifer, .... campos, Hic tibi .... myrto ; Hicjureniim, Ij-c. ' Immo comma ponendiim ante qui ; sed verba comes ille piusque Signifer separari posse non puto.' Lenz. Rom. habet: noster comes ille piusque. Signifer : armiferos, Sfc. Editio Aiustel. priusque. 'Ncquismutet ipse, videat ii. 4. 9. et Tlieb. v. 25.' Hand.— 96 Heinsiiis maluit : armigeros p. m. labores. Sed cf. Theb. xi. 122. vi. 83L et Val. Flac. V. 618.— 98 Hcec libi Bernartius ; Hinc tibi Aldd. Colin. Gryph. &c. Hic tibi Leid. Rom. Venett. 2. 3. 4. et Vicent. noster comes .... pohrat memnrare . . . . fa/n/ios, i/inc ttit Gronovius; sed in Epist. 673. emend. Nunc tibi, nt sit Ai,Mcpro adversativa Sed. N. Heinsius Syllog. Epist. Tom. ii. p. 747. et Advers. p, 604. e cod. ut ait : Sed tibi; Ulitius in ineditis : Quin tihi, gfc. comparato loco Virg. .En. iii. 456. At tibi malit Lenziiis. Nostrara lect. tes- tantur Urat. Par. Venet. 1, et Parm. Deinde Heinsius emend. mitique incen- dta roto Maluit, aut mitisi. vuti Maluit — 99 Venet. 1. etvestra laurum subtexere quercu. V. D. iu exempl. Gott. etnoslrce l. s. myrlo.— 100 N. Heins. Syllog.

NOTiE

93 Quoties mihi questus ApoUo, Sic incedere vates MaMt, et nostra law-um

valem mareresuum] Poeta enira erant subtexere myvto] Hoc est, maluit amo-

in chentela Apollinis. res scribere, et a Venere coronara

95 Ille] Stella. niyrteam uiereri. Errat Domitius, qui

96 Signifer] Supra Horatius: ' Et notat Stellam prjetulisse myrtiim, et centum puer artium Late signa feret elegiacum carmen, quod Veneris est, militiae tuae.' Armiferos poterat me- (unde hic no«<ramyr/j«dicitur,) lauro, morare labores] Stella enim carmine et graviori stylo : volt enim sohim celebravit victoriam Domitiani de Papinius Stellam myrto subtexuisse Sarmatis. laurum, hoc est, utramqne coronam

98 Sic [Hinc] tibi plectra dedit] connexuisse. Carmina heroica lau-

Hinc, ex hac causa, quod tuo cultui rum merentur Apollinis : carmina

omnino deditus est, scripsit elegias, amatoriamyrtum Veneris.

et 'juvenumlapsus,*infra. Mitisque 100 Juvenum lapsus] In amorem

90 P. PAPINII STATII

Vulnera : pro quanta est Paphii reverentia, mater,

Nuniinis ! hic nostrae deflevit fata Cohimbas.

Dixerat ; et tenera matris cervice pependit

Blandus, et admotis tepefecit pectora pennis.

Illa refert, vultu non aspernata rogari : 1 05

Grande quidem, raruraque viris, quos ipsa probavi,

Pierius votum juvenis capit: hanc ego, formas

Egregium mirata decus, cui gloria patrura

Et generis certabat honos, tellure cadentem

et snas antiquas plagas. Quantum veneratur Paphium numen, o genitrix ! plora- vit mortem nostrce columhce. Dixit, et blandus pependit e molli colto parentis, et tepefecit pectus ejus admotis alis. Jlla respondit, innuens vultu, se non invitam orari: Pierius juvenis optat munus certe magnum, et tole raro concessi hominibus, quos ipsa magis dilexi. Ego hanc excepi nascentem, et fovi in meo gremio, mirata egregiam ejus pulchritudinem, cui par erat gloria majorum, et nalalium aplendor.

Epist. Tom. V. p. 533. Tom. ii. p. 747. et in Advers. p. 604. legit Hinc juve- numplausus, aul Hincjuveni plausus. Vatt. 2. 3. Par. et Venet. 1. aut extrema; codex Voss. et Rom. aut externa; Vatt. 1. 4. haud extrema; Urat. A««d ex- terna ; Parm, Viceiit. et Venett. 2. 3. 4. aut externa : Aldd. 1. 2. Colin. Grypli. 1. 2. Basil. 1.2. Bern. Gevart. &c. haud hesterna; Gronovins scripsit haud externa, qnod volnerat jam Avantins. — 101 Kom. proh quanla, iit voluit Avantiiis. — 102 Hopfius conjecit: hinc nostrce dejlevit, Sfc. — 103 Finierat tenera Urat. liinc Handins : Finierat, tentraque matris cervice pependit contra leges nietricas. Dempscrat intenera Venet. 1. Dixerat et tenera matris Rom. Vicent. et Venett. 2. 3. 4.— 105 Markl. conj. vultu n. a, rngantem, qnod non improbat Lenzius. — 106 Rom. et Venett. ratumque; correxit Avantius. Pro quos Urat. habet quod, litera s suj^erscripta. — 107 Omnes codd. et edd. vett. habent cupit, pro quo Marklandns recepit capit, nt conj. Burmannus. — 108 Aldus interpungit : decus: c. g.patrum: Et g. c. honos: tellure,i{c. — 109 Et

NOTvE

scilicet. quos ipsa probavi, Pierius votumjuvenia

101 Paphii Nujyiinis] Veneris; Ve- capit] Eodem alliidit Martialis lib. nus enim apud Paphum devotissime vi. Epigr. 21. ' Perpetuam Stellas colebatur, et habebat ibi centum dnm jungit lanthida vati, Laeta Ve- aras. nus, dixit: Plus dare non potui.' Ubi

102 Hic nostreB deflevit fata Colum- notandus Martialis, qui Violantillani bce] Violantilla columbam in deliciis a proprio ejus nomine ' lanthida ' vo- habebat. Hujus niortem carmine ce- cat: nam lioirt Graecis W appellatur ; lebravit Stella. Martialis : ' StelliE hinc Idveivos, Viotaceus. Sic Cicero, delicium mei columba, Verona licet teste Terentiano Mauro, Violantem audiente dicam Vicit, Maxime, pas- dixit, quem Grxci lolaum nominant. serem Catulli.' Inscriptio operis Pimus vero est, Musis sacer, vel de- erat Columba. NostrcB vero, quia co- ditus.

himbae sacrae Veneri, et ejus currnni 109 Tellure cadentem Excepi, fovi-

trahunt. que sinu] Vide quae diximus ad Theb.

106 Grande quidem, rarumque viris, i. 60.

SYLVARUM LIB. I. 2. 91

Excepi, fovique sinu ; nec colla genasque ]]0

Coraere, nec pingui crinem deducere amomo Cessavit mea, nate, manus : mihi dulcis iraago Prosiluit : celsae procul aspice frontis honores, Suggestumque comee: Latias, metire, quid ultra Emineat matres ; quantum Latonia nymphas 115

iVec mea manus desiit, o Jili, ornare cervicem ejus et faciem, et ungere comam amomo. Mea dulcis itnago mihi resuUavit. Specta ornutum fronlis arduce ct turritam comam. Considera eam tantum superare matronas Romanas, quantum

generi Venet. 1.— 110 Lindenbrog. ad Terent. Andr, i. 3. 14. h. I. ita descrip- sit : Excepi gremioquefovi, negligentia, an ignorantia qnantitatis, an utraqiie ? — 113 Leid. honorem, quod recepit Handius. — 114 Markl. legi vult quod

NOTiE

111 Crinem deducere umomo'] Est diictini vel tractim ungere, linire. Petroniiis : ' Capillos meos lenta ma- nu duxi.' Sic ' ebur dncere pollice,' pro tractim pollice ebur pulsare, vel mulcere apud Claudianum : ' Et levi resides modiilatus pectine nervos Pollice festino niobile duxit opus.' Amomo'] Amomum genus aromatis, ex quo iinguentum odoratissimum conficiebatur. VideTheophrast.Hist. Plant. lib.ix. cap. 7. Dioscoridem, et Pliniuni lib. xiii. cap. 12. Pro- veniebat in Assyria et Armenia. In- ter unguenta crinibus adaptatur.

112 Mihi dulcis imago Prosiluit'] Domitiiis videtur innuere Venerem velle, Violantillae faciem velox incre- mentum accepisse, ut munus scilicet ejus in illius ore formaqne cito homi- nes admirarentur. Parrhasius vero ac Politianus putant mentem PoetJe esse, Venerem in comenda Violan- tilla adeo laborasse, ut cosnietae vi- cem praestaret, et ornante se Violan- tilla ex adverso speculuin sustinue- rit: in quo Violantillffi imago resul- tabat seu prosiliebat. Donatns : ' Causainspiciendi speculi emendatio vultug est, effectus formae per imagi-

nem resultatio.' Ego vero existimo nieutem Statiiesse, Veneri resultare suani imaginem, intuendo vultum Vi- olantillx, ac si in speculo se ipsam respiceret. Unde infra Venus dicit, meque dedi. Hinc Poeta vult, intelli- gi Violautillam esse pulcberrimam, utpote similem Veneri.

114 Suggestumque coma] Sugges- tus veteribus qnicquid exstriiitiir cum apparatn. Tangit antem morem pris- cum, quo matronae ad verticem capi- tis convolutos in modum turris capil- los gerebant. Superiori versu vocat celsce frontishonores; quo spectai il- lud Juvenal. Satir. vi. ' Tot adhuc compagibus altum jEdificat caput.' ' Turritam frontem ' vocat Lucanus, * turrituni verticera * D. Prosper Epist. ad Demetriadem, 'Turritum caput ' Prudentius Psychom. Ge- vartius per suggestum comce intelligit crines in gradus fractos, quos gradiis vocat 'ordines' Juvenalis. Siietoni- us Nerone cap. 51. dixit ' comam in gradus formatam.' Manilins : ' crines in fliictum ponere.'

Latias] Romanas.

115 Quantum Latonia nymphas Vir- go premitf quantumque egomet Nereida»

93

P. PAPINII STATII

Virgo premit, qnantumque egomet Nereidas exto. Haec et cceruleis mecum consurgere digna Fluctibus, et nostra potuit considere concha : Et si flammiferas potuisset scandere sedes, Hasque intrare domos, ipsi erraretis, Amores. Huic quamvis census dederim largita beatos, Vincit opes animo : queritur jam Seras avaros

120

Latonia puella obniit Nymphas, et quantum ego emineo sitpra Nereides. H<rc meridt mecum oriri e cwrvleis undis, et vehi nnstra concha. JEt si potuisset ascen- dere ccclestes plugas, el ingredi has domos, ipsi tos Cupidines in illafalleremini. Quamvis illi largita sim amplissimas opes, eas vincit animo. Querilur Seres nunc

vUra, improbante Handio. Venct. l. pro metire babet nectire. — 116 Venet. 1. astu pro exto. — 118 Schradenis in ineditis conj. nostra pariter considere concha. —119 Et si flnmmigeras Urat. Cf. Val. Flac. i. 4. Tlieocr. xxiv. 77.— 120 Morel. conj. ipsi arJeretis. — 122 Vincit ope atque animoXenet. 1. et ita vo- huise Moreiliiin piitabis ob exempla ab eo comparata. seres Urat. serus

NOTiE

cjrto] Latonia, Diana Latonae filia.

Nymphas} Nympiiae Dese fontium et aquaruin,et piaesides neniorum.

Nereidas] Nereides filiae Nerei Dei niarini.

E.vto'] AUudit forte ad statuara Ve- neris, quae circumfiisis Nereidibus stipatur et hac specie efficta stabat in aede Neptuni ad Isthmum. Pausa- nias Corinth. Eadem comparatione usus Papinius Achill. i. ' Sed qiian- tum Pelagi Venus addita Nymphas Obruit, aut humeris quantum Diand relinquit Naiadas.' Ibidem : ' Tan- tumque admotasuperbo Vincitur JE- acide, quantnm premit ipsa sorores.'

117 Caervleis mecum consurgere dig- tia Fluctibus, et nostra potuit considere eoncha] Respicit fabulam, qua Venus dicitur e mari emersisse in concha. Hinc vocata a.vaSvoiJ.fy7), anaduomene, id est, surgens, eainqiie sic pinxit A- pelies. Hinc etiam conchae sacrae Veneri, et * Venereae ' dicuntur. Co- ma Earini de Venere : ' Fors et de

pnppe timenda Transferet, inque sua ducet super aeqnora concha.'

119 Flammi/eras sedes] Coelos stel- lis conspersos.

120 Has] AfiKTiKws. Snpple ccE- lum. Ipsi erraretis, Amores] Id est, Violantillam a matre non possetis distinguere ol) formae ac pnlchriiudi- nis aequalitatem. Ejusdem sententiae est veteris auctoris epigranima in pn- ellam formosam ; ' Quid gnatum cae- dit Venus ? arcum perdidit. Arcum Quis rapuit ? Thusco Flavia nata solo. Qui factum ? petit haec, dedit hic : nain lumine formae Decepius, niatri se dare crediderat.' Amores] Cupi- dines.

122 Vincit opes animo] Animus et opes uon semel juncta a Papinio. m. Sylvarum, Surr. Hercule : * Macte animis opibusque.' Hic arguit iiiag- nificentiam et inagnitudiuem aniini Violantillap. Seras] Seres populi Scythiae Asiaticae. Sunt qui dicuut hodie vocari Kathajos,

SYLVARUM LIB. I. 2.

93

Augustuin spoliasse nemus, Clymeneaque deesse Gerraina, nec virides satis illacryraare sorores : Vellera Sidonio jam pauca rubescere tabo, Raraque longgevis nivibus crystalla gelari. Huic Hermum, fulvoque Tagum decurrere limo.

125

parcius denudnre dititem sylvum, et Clymeneax arhores deficere, nec tiridea sorores satis plorare, et lanas nunc raro rnbescere Ttjrin purpiira, ac pauca crystaWi con- crescere longcccis niciLus. Hujus gratia jussi Hermo et Tago, ut rolcerent aureus

Vonet. 1. — 123 Angustum s. nemus Heins. et Peyrar. quod unns codex Urat. exiiibet: reliqui libii oinnes, etiani Vatt. .4M^MS<«m, cura omnibus edd. *,'»o- linre edd. vett. correxerunt Heins. et Markl. dumeta decsse Venet. 1. clymena- que deesse Venett. 2. 3. 4. — 127 Hinc hermum Venet. l.flacoque in quibusdam

NOTiE

\23 Augustumspoliasse nemus] Sta- vers» fuerunt. Ovid. Met. ii. 'Inde tiiis hicsequitur sententiam veterum, fluiint lacrymae, stillataqne sole ri- qui putabant sericum niliil aliud esse, gescunt De ramis electra novis, quae

quam arboruni lanam pretiosissimain ac tenuissimam, qiiam Seres ex qiii- busdam arboribus depecterent. Vi- de Virg. Georg. ii. Plin. lib. vi. cap. 23. Solinum cap. 51. Scnecara tra- gicum Hercule CEtaeo, Tertnl!i;inuin de Habitu INIuliebri, Ammianiim Marceilinum lib. xxrii. Alii vero non ex arboribus, sed ex vermibiis quibusdain fuisse tradunt. Pollux ad Commodum lib. vii. Zonaras in Vita Justiniani, sericum a Romanis (intelligit Constantinopolitanos) tcxi rreptumscribit, ciim antea a Persicis inercatoribus tantum importaretur, nec Romani scirent filaesseverminm. Et addit duos monachos ova vermium ex India attulisse, unde toti fere Eu- ropae copia facta. Procopius eadem fere de Bello Persico lib. i. Hinc bombycina cnm serico confiidenint.

Clymeneaque deesse Germina, nec vi- rides satis illacrymare sorores'^ Per Clymenea germina inteliigit Electrnm seu Succinum, quod finxerunt Poetae nasci ex lacrymis filiaium Clymenes, et sororum Phactontis, quae mcerore

Incidusainnis Excipit, etnuribiis mit- tit gestanda Latinis.' De loco vero ubi proveniatelectrumseu succinum, non convenit intcr scriptores. Vide Tbeophrastnm, Plinium lib. xxxvii. cap. 2. Isidoriim lib. xvi. cap. 8. Ceterum notandiim est priEter suc- cinuin,metalli genns etiara esse quod ' electrum ' vocatnr. Vide Pliniiiin lib. xxxHi. cap. 4. et NostrumTheb. IV. 270.

125 Vellera Sidonio jam paucarubes- cere tabo'] Notat purpuram Tyriam, qi\x hic tahum Sidonium dicitur, ob vieiniam Sidonis et Tyri. Vide quae diximus ad Tlieb. i. 517.

126 Raraqve longavis nivibus crys- tallagelari] Crystallusest glaciescon- creta in lapidis duritiem. Sen^ca Quaest. Natur. lib. iii. Hiiic tamet) inest multum snbstantije terrense, iinde mineralibnsannnmeratur. Vide Isidornm lib. xvi. cap. 13. Plinium lib. xxxvii. cap. 2. Thevetum in Cosmog. et alios Philosoplios.

Longcevis nivibus'] Qiiod crystallus nix sit glacie durata per annos, ut ait

ejus mortis in populos arbores juxta idem Isidorus.

Paduin seu Eadanum amnem con- 127 Hermum'^ Hermus in Dorilo

94

P. PAPINJI STATII

(Nec satisad cultus) huic Inda monilia Glaucum, Proteaque, atque omnem Nereida quaerere jussi. Hanc si Thessalicos vidisses, Phcebe, per agros, Erraret Daphne secura : in littore Naxi

130

arenas, (nec stifficit ad omatus^ in ejus usum prcecepi Glauco, Proteoque, et cunctis I^ereidibus, ut scrutarentur margaritas Indicas. Apollo, si hanc vidisses in campis Thessalia, Daphne vagaretur secura, Si hcec visa fuisset in littore insula Naxi

rodd. — 128 Venet. 1. hinc inda; Urat. huic vincla; in alio libro huic uda. Bernartius hos versns disposuit Iioc ordine : Nec satis, ^-c. Proteaque, &;c. Huic Hermum, Ifc. — 131 Erraret secura Daphne : si,lfc. Aldus distinguit post Daphne ; unde Gevartius : Erraret Daphne : si curvo in, Sfc. et sic in Sen. quod placuit Scaligero, Cruceo, Barthio, Vossio. Nostra distinctio apparet in Vat. 3. Erraret secura Daphnes Vindob. unde fortasse Tollii eniend. proba-

NOTiE

monte fontem habens, interfluensque Smyrnaeum agrum, Phrygianique a Caria dividens, tandem Lydiam allu- ens, in mare influit. Arenas aureas trahere dicitur. Tagum] Tagus His- paniae fluvius, auriter, si fides adhi- betur veteribus,fontem habet in Cel- tiberia, dividit Lusitaniam, et ultra Ulyssiponam in Oceanum evolvitur. Hodie vocatur Tajo. Et hunc, et multos alios Lusitaniae fluvios etiam- num auriferos esse aflSrmat vir fide dignus Emanuel Henricus Ortelius. Fulvo limol Id est, anreo. Fulcum enim proprium epitheton auri. Idem omnino Martialis de Stella sponso Violantillae dicit lib. vii. Epigr. 78. ubi ludorum Stellae magnificentiam describit: ' Non illi satis est lurbato sordibus auro Hermus, et Hesperio qui sonal orbe Tagus.'

128 Nec satis ad cultus'] Hoc non solum in gratiam Violantillae dicit Poeta, sed etiam in gratiam ipsius Stellae, quem Martialis adeo magni- ficum ac uitidum in cultu depingit, ut singulis nianum articulis pluriraas genimas ferret, lib. v. Ep. 11. ad Se- verum : ' Sardonychas, Smaragdos, Adamantas, laspidas uno Versat in articulo Stella, Severe, meus. Multas

in digitis, multas in carmine gemmas Invenies : nnde est liaec, puto, culta manus.' Inda monilia] Per Inda mo- niiia designat margaritas et uniones, ex quibus coiificiuntur raonilia, quas iu Indico mari pretiosiores esse scri- bit Plinius lib. ix. cap. 35. quem vide. Et hodie celebris est in hoc mari pis- catio margaritarura. Glaucum'] Glaii- cus Deus marinus. Vide qiiaa dixi- raus de Glauco Theb. vii. 335.

129 Proteaque'\ Proteus Deus ma- rinus, filius Oceani et Tethyos, Nep- tuni Phocas in raari pascens, de- nique vaticiniorum peritissimus, as- sumens quaslibet formas ; iinde na- tum proverbium : ' Mutabilior Pro- teo.' Hunc Herodotus facit jEgypti regem. Vide Virgil. Georg. iv. Ne- reida] Vide supra vs. 115.

130 Thessalicos'] Id est, Thessaliae regionis Graeciae, quzp ex una parie Boeotiam, ex altera Macedoniam at- tingit,ad mareinter Peneum et Tber- mopylas extensa : prius jEmonia, et Pelasgica Argos, Dryopisque dicta : dividitur in quatuor partes, Thtssa- liotin, Phthiotin, Pelasgiotio, et Tes- tietin.

131 Daphne] Daphne filia Ladonis fluvii, adamataab Ap-jIIine, et in lau-

SYLVARU.M L1B. 1. 2.

d5

Theseura juxta Ibret ha?G con.specta cubile, Gnosida desertam profugus liquisset et Evan. Quod nisi me longis placasset Juno querejis, Falsus huic pennas et cornua sumeret aethraj Rector, in hanc vero cecidisset Jupiter auro. Sed dabitur juveni, cui ta, mea summa potestas

135

prope lectum Thesei, Bacchus profugisset cum ea et liquisset Cretensem, quam Theseus deseruerat. Quod nisi me Juno leniisset longis nuerelis, Jupiter rex cceli pro iUa cepisset /alsas alai et cornua, el in hanc illapsus esset conrersus in verum aurum. Sed tradetur juceni, cui, tu, fili, viece vires , exoptas illam : licet moerens

bilis videatur. Reiiqui omne.s vnlgatum ordinem servant. Daphnes Vatt. 3. 4. Urat. et Venet. 1. Daphne Vatt. 1. 2. Leid. et Par.— 133 Euhan Roin. Venett. 2. 3. 4. et Leid. Euahn Vicent. — 134 Quod nisi nec Venet. 1. — 135 Falsaa codd. cum Veuet. 1. Rom. Parm. Biix. et Vicent. hincpcenas etiam in Venet. 1. Falsus codex Diackenb. cum Aldd. 1. 2. Coliu. Gryph. 1. 2. &c. — 136 i2ec(or in Aanc a/io conj. Markland. vel /uZco, vel p/urio ; Lenzius conj. raro, vel udo ; Jacobs. puro ; Burmannus iterum. Post Rector Handtns pouit

NOT/E

rnm conversa. Vide Ovid. Met. i. Secura] Non enim hanc inseciitiis fu- isset Apollo, sed Violautillam. In lUtore Naxi Theseum juxta foret htsc conspecta cuhile, Gnosida desertam pro- fugus liquissel et £c<iw] Haec, supple Violantilla, si visa fuisset in liltore Naxi juxta lectum Tliesei, non antem Ariadna, Violantillam Bacchus ada- masset, et uxorem diixisset, non Ari- adiiaiu, quam Theseus deseruerat. Haec vero illustrari debeut a fabiila. Dicunt poetae Theseum, rapta Ariau- na, filia Minois regis Cretas insulae, devenisse ad insulam Naxon, eaque ibi relicta, navigasse repetiturum pa- triam : Bacchum vero, qni et Evau

na. De Naxo insnla vide Acbill. lib. 11.

133 Falsus huic pennas et comua sumeret athrcB Rcctor,in hanc vero ce- cidisset Jupiter auro^ His duobus versibus Poeta tres fabnlas complec- titur ; quibus dicitur Jupiter, modo pennas snmsisse, cum mutatus in Cycnum conciibiiit cum Leda, modo cornua, cuni mutatiis in taurum ra- puit Europam, et modo conversus iu aiiriim, cum penetravit in cnbiciilum Danaes. Unde colligit Violantillam pulchriorem esse Leda, Europa, et Danae. Mthra] Pro aethere seu aere PoiJticnm. Cicero de Natnra Deo- rum lib. ii. ' Aerem complexa snm-

dicitur, adamasse Ariadnani, et sibi ma pars coeli, quae JLtbra dicitur, et

matrimonio junxisse. Vocat autem hic Poeta Ariadnam, Gnosida, a Gnoso priinaria urbe insiilai Cretas. Desertam vero, qiiia eam reliquerat Theseus, navigaturus Athenas. Hinc Poeta innuere vult Violantillam et pulchriorem esse Daphne et Ariad-

sunm retinet ardorem tenuem, et nulla adinissione concretnin, et cuni aeris extreniitate conjungitur.'

137 Tu, mea summa potestas Nate] Imitatio Virgiliana: ' Nate meae vi- res, mea summa potentia.'

96 P. PAJ^INll STATII

Nate, cupis : thalami quamvis juga ferre secundi

Saepe neget mcerens : ipsam jam cedere sensi,

Inque vicem tepuisse viro. Sic fata, lcvavit 140

Sidereos artus ; thalamique egressa superbura

Limen, Amyclaeos ad frsena citavit olores.

Jungit Amor, lastamque vehens per nubila matrem

Gemmato temone sedet. Jara Tybridis arces

Iliacae : pandit nitidos Venus alma penates, 145

Claraque gaudentes plauserunt limina cycni.

sape recusaverit sulnrejugum secundi conjugii. Jam animadverti hanc moteri, et illum vicissim adamare. Sic locuta, levavit ex lecto ccelestes artus, et egressa mag- nificisforibus siii cubiculi, vocacit ad currum cycnos Amijclceos. Cupido eosjiigat, et insidens temone gemmato, ducit per aerem lalain parentem. Jam arcea Romce apparent. Saperba domus pandit splendidos lares Violantillce, et hilares cycni

colon. — 137 Si dabitur Venet. 1. — 139 Sede neget m. ipsum Venet. 1494. Cor- rexit Avantius. Venet. 1. cedere sensu. — 140 Venet. 1. locavit. — 141 Sidereos arcus in eadeni. — 142 Lumen Venet. 1. et Vicent. AntiquaB edd. Amycleos. Pro citavit Heinsius conj. agitavit. — 143 Venet. 1. lcetamque vehemens. — 144 Germano temone Venett. qiiod corrigi jul>et Avantius. Venet. 1. habet : vas tihridis arcis ; Rom. tam tibridis arcis ; Venett. 2. 3. i.jam, S(c. Bartliius ma- lit : jam ad Tibridis arces Iliacas pandit, Sfc. aut ; jain ad Tibridis actas Iliaci; V. D. in exempl. Gott. jam Tibris et arccs Iliacce. — 145 lUiaia edd. antiq. rutilos domus alta Venet. 1. nitidos domus alta codd. Sen. Drakenb. Vatt.

1. 2. 3. 4. Merseb. Leid. Vindob. Par. Urat. et Capii. cum Parm. Venett.

2. 3. 4. Vicent. Rom. 1. 2. Biix. Aldd. 1. 2. Colin. Basil. 1. 2. Grypli. 1. 2. Bern. Til. Cruc. Morel. Groiiov. Barth. Vcen. et Deiph. idque revocavit Handius. Venus alma mera est conjectura Maiklandi.— 146 Caraque mavult Heins. ad Ovid. Met. ii. 867. plaudentes pJauserunt Leid. littora cygni Veuet. 1. Hopfius conj. omina ; Heusingerus ad Vechneri Hellenolex. i. 7. p. 89.

NOT^E

138 Thalami secundi^ Vidua enim gemmis confecto. Sedet^ Eigo te-

crat Violantilla. moni insidebat. Tybridis^ Tibcris no-

140 Inque vicem] Pro vicissim. tissimns fluvius ItaliaB praeteifluen.i 142 Amyclaos olores'] Vocat olores Romam : prius Albula, a Tiberino

Amyclceos, vel quod Jiipiter mufatus vero Albae rege in hoc snmmerso, Ti-

in cycnum concubuit cum Leda Tyn- beris vocatns. Vide ejus descriptio-

dari regis Amyclarnm nxore : vel neni apud Plinium lib. iii. cap. 5.

quod olores abundarent in Laconia, Arces lliacce'] Supple, apparent, vel

cujus urbs Aniyclas, in fluvio Eurota videntur. Iliacce vero, quia Roma

qui Theb. IV. dicitur ' olorifer,' ut in condita fnit a posterisTrojanorum ab

bonae notae membranis legitur, quod- Ilio, seu Troja, cum lEnea. in haec loca

que in Parisiensi receptum est. advectorum.

141 Gemmato temone] Id est, ex

SYLVARUM LJIi. 1. 2.

97

Digna Deae sedes, nitidis nec sordet ab astri.s.

Hic Libycus, Phrygiusquc silex, hic dura Lacouum

Saxa virent: hic flexus onyx, et concolor alto

Vena mari, rupesque nitcnt, quis purpura saepc L30

CEbalis, et Tyrii moderator livet aheni.

pennis plnuserunt ad clara limina. Locus convenit nuTnini, nec ipsi vilia apparel prte calesti snn domo. Hic Inpis Phrygias tt Lilryats ; hic durn mnrmorn Lnco- num virent : hic ontjx duclilis in rnrin opern, et rena coloris wnrini, et Porphyrites micant, quibus ostrum Laconicum et murex Tyrius sape invident. 1'orticus inni-

Inmina. — 14T Venet. 1. tiridis nec s. ab aslris ; Biirm. con]. rutilis ; Markl. summis. — 148 Nec lil/yus Venet. 1. flic libyu9Sahn?is.phry!^iusce Par. et Venet. l. clara Lnconum conj. Markl. — 149 Venef. 1, hisjiexus; Scn. fnssus onyx ; quod probaveriint Voss. et Hopfiii». N. Heins. conj./u4Ti<.s-, vcl Jietus. Markl. concolor atro ; Venrt. 1. concolor auro. — 150 Eadem, ntpesque nilet. Vro sape Markl. et N. Heins. conj. cedit: Heins. conj. etiani m/tfMs; malnit tamen : purpura ptene Invidet.—lol Pro moderator Pcyrar. tentabut muculator; et

NOTiE

147 Nitidis nec sordet ab astris'] Di- cit tantam esse pulchritndinem ac nitorem domus Violantillie, nt, com- parata ciim ccelesti aede Veneris, non vilis appareat oculis Dea>.

148 Libyatsl Intelligit niannor Numidicum : Numidia vero pars Li- byes seu Africae, onde hoc marmor Libycum vocatur. Phry^usque silex'\ Notat niarraor Sinadicum. In ter- ritorio enim Sinadae urbis Phrygiae, vico Docimo vocato, fodiebatur mar- mor, quod incolae ' Docimeum ' ap- pellabant, Romani ' Sinadicum,' ex quo fiebant columnae ingentes colore Alabastriti lapidi similes. Strabo lib. XII. Hic dura Laconum Saxa virent] Designat marmor Laconicum pretiosissimunijUt scribit Plinius, vi- ride cunctis bilarius. Isidorus lib. XVI. cap. 5.

149 Fiexusonyx] Onyx, genusmar- moris, seu Iapidis,quem ' Onychitem' vooat Plinius, in Arabiae montibus cffodi solitum, nec usquam alicubi : colorem unguis habet, unde nomen traxit: gio-l enim Graece significat «ngTienj. Inventus fuit in Germania,

Delph. et Var. Cbis.

Siat.

ut scribit idem Plinius lib. xxxvi. cap. 7. Dicitur^(?xu.«, qnoniam, iit refert idem Plinius ex Nepote, varia opera ex eo conficiebantiir, vasa sci- licet potoria, pedesque lectorum, sel- la°qiie, &c. Et concolor alto Vena ma- ri] Aliqui intelligunt Porphyreti- cum ; sed male; nam illiid potins de- signatnr per rvpes, quibiis purpura Qilialis intidet, infra. Alii potius Augustapuin marmor designari exis- timant, qnod sit undatim crispum in vertice, ut scribit Plinius lib. xxxvi. cap. 8. Alii denique CarbtJum,quod sit glaucum instar maris.

150 Rupesque nitent, quis purpura scepe CEbulis, et Tyrii moderator litet aheni] Hoc dicendi genere Porphy- reticum marmor intelligitnr, ut siipra diximus. Purpurn CEbalis] Id est, Lacedaemonia ; hac eniro Spartae laudatissima tingebatur, teste Plinio lib. IX. cap. 36. Ejtisdem memiuit et Papinius Theb. ix. « (Ebalio sa- turatam murice pallam." CEbalia enim regio Laconiae. Et Horatius ' La- conicas purpuras ' dicit.

151 TyrUaheni] In quosciliret pur-

98 P. PAPINII STATII

Pendent innnmeris fastigia nixa columnis ;

Robora Dalmatico lucent satiata metallo :

Excludunt radios sylvis decussa vetustis

Frigora ; perspicui vivunt in marmore fontes. 155

Nec servat Natura vices : hic Sirius alget,

Bruma tepet ; versumque domus sibi temperat annum.

Exultat visu, tectisque potentis alumnae

Non secus alma Venus, quam si Paphon eequore ab alto,

tuntur phiribtis columnis : laqtiearia nitcnt incrustata auro Dalmatico. AntiqucB et iimhrostE sijlva arcent radios solis. Pellucidi fontes Jiuunt in marmore. Nec natura serrat tempestatum vices : hic Sirius riget, hyems calet, et domvs mutat sibi unnum, et nwderatur. Venus ceque gaudet videre et subire ades divitis alumnte,

Heins. in Advers. p. 604. moderatrix. — 152 Splendent malit Marklandus. — 153 Dalmatio Rom. 1. 2. Venett.2. 3. 4. et Til. Dalmatico codd. ciim Veuet. 1. et Aldd. sociata metallo conj. Bern. et Lipsiiis; Piccartiis e codice suo sancitametallo. — 154 Handius ex dnobus codd. et Parm. edidit sylvis demissa ; Heins. conj. demulsa, aut diffusa.— l55 Heins. ad Cland. Ruf. i. 153. Advers. p. 605. et Epist. Syliog. Tom. v. p. 533. correxit : in murmura fontes. — 157 Idem in ineditis legi jubet : vernumque domus, S^c. — 158 Exultant mn Venet. 1. tectumque tentabat Markl. — 159 Venet. 1. quce se phaon, — 160 Idaliasque

NOTiE

pura Tyria oninium prEestautissima snnt in Capitolio post Carthaginem

tiugebatur. eversam : mox in privatis domibus

3Ioderator] Moderator Gevartio est, auro tecta fuerunt. Vide Plinium

tinctor pnrpura; Tyrije, seu serico- lib. xxxiii. cap. 4.

bapta. Cruceo vero moderator aheni 154 Sylvis decussa vetitstis Frigora ;

TyrJi, murex, qui eadem ratione di- perspicui vivunt in marmore fontes} Ne-

citur moderaior, qua Psittacus, ir. mus enim erat in zedibus Violantillas

Sylvarum, dicitur ' regnator piaga; juxta fontem, quod etiam testatiir

Eoae.' In quo enira loco unumquod- Martialis : * Fons Dominae regina lo-

que eminet pra; aliis, ibi regnare ci, quo gaudet lanthis.' Frigora] X

quodammodo dicitur. consequenti, quod pra?cedit, intelli-

153 Dahnatico metallo^l Id est, anro git: nam cum exumbris frigorafiant,

Dalmatico : aurifodinae enim reper- hoc pro umbris accepit. Vivtint] Id

tfe sunt in Dalmatia tempore Nero- est, fluiint. Sic Theb. ix. ' Purga-

nis. Dalmatia vero parslllyrici con- tura malum fluvio vivente soporera.'

tcrmina Liburniae ad occasum. Sta- Et Virg. * Et nie flumine vivo Ab-

tius IV. Sylvarum ad Junium : 'Dal- luero.'

matas montes, ubi Dite viso Pallidus 156 5tms] Sidus caniculae calidis-

fossor redit, erutoque Concolor auro.' simum. Vide Theb. i.

Idem Lach. Hetrusci : * Quicquid ab 159 Papho^i] Paphos oppiduni Cy-

auriferis ejectat Iberia fossis, Dalma- pri, in quo religiose colebatur Venns,

tico qnod monte nitet.' Robora, seu ut omnes sciunt. trabes, ac laquearia primo inaurata

SYLVARUM LIB. 1. 2. 99

Idaliasvc domos, Erycinave templa subiret. IGO

Tunc ipsam solo reclinem afFata cubili :

Quonam hic usque sopor, vacuique modestia lecti,

O niihi Laurentes inter dilecta puellas ?

Quis morum, fideique raodus? nunquamne virili

Summittere jugo ? veniet jam tristior aetas : 1G5

Exerce formam, et fugientibus utere donis.

ac si a profundo mari intraret Paphon, et Idalias domos, ac delubra Erycina. Tunc allociUa ipsamjacentem in lecto calibe : Quonam mque sola dormies in tiduo cubili, 0 mihi carissima inler matronas Romanan? Quismodus tuafidei, et vitte severitU' tis? Sunquamne recipies jugum maritaU? Moestiores anni jam prope aderunt. Capefructum ex tuaforma, etfruerefugitivis muneribus. Noh ideo largita sum tibi

.... Erycinaque omnes codd. et edd. vett. qnod reposnit Handius. Mutavit Markl. sufcire pro subiret Venet. 1. — 161 Codd. Leid. Drakenb. et Par. cum Venet. 1. Rom. Vicent. Brix. Vcnett. 2. 3. 4. Aldd. ColiD. Gryph. Basil. et Bern. reclivem. Praeterea Kom. habet ipsa solo. Primns edidit Lindenbrog. reclinem, (\\\em recentiores secnti siuit. Venet. 1. ad fata. — 162 Markl. pro sopor conj.pudor, qnam conjecturani postea rejecit ad iii. 4. (K4. — 164 Rom. et Venett. 2. 3. omittunt que post fidei. Avantius correxit^eir^. Vide ad Ts. 160. — 166 Exercet Venet. 1. — 168 Venet. 1. et Parm. transmutare pro

NOTiE

160 Idaliasve'] Idalinm sive neraus sive oppidum in Cypro, sacrum Vene- ri. Erycinace templa'^ Intelligit tem- plum divitiis et reliquo cultu longe celeberrimnm, quod Venus habebat in Eryce monte Sicilia;. Hiijustem- pli conditorem facit i^Eneam Virgilius his versibus : ' Erycino in vertice se- dem Fundabat Veneri Idaliae.' De hoc templo vide Polybium lib. i. Strabonem lib. vi. et Diodorum Sicu- lum et Ciceronem in Verrinis. Fuit etiam ejusdem Veneris Erycinae tem- plum Romae apud portani Collinapam, nt colligitur ex Livio pluribus in lo- cis, et Ovidio Fast. iv. Testatur etiam Torrentius apud se fuisse num- mum C. Considii Noniani, cnm Vene- ris imagine parte uua, altera vero Ipsius templi in monte positi : ascrip- tnm : eryc.

162 Vacui} Quia vidua erat Vio- lantilla.

163 Laurentes] Id egt, Romanas, a

Laurento urbe Latii, Pici regis opere, sita non procul Lavinio. Puellas] Abnsive, quia Violantilia non erat viro conjuncta.

165 Summittere jugo^ Translate et metaphorice ; ut et illud Plauti: ' Jauine ea fert jugumr' Et Hora- tii : ' Nondum subacta ferre jugum valet Cervice.' Nam quod de jngo roatrimonium contrahentibus imponi solito adducunt Servius et Lsidorns, non fuit, ut doctissimi UDquam firma- rent, ut ait, Bernartius.

166 Exerce formam, et fugientihus utere donis] Poetae similibus adhorta- tionibus pleni sunt. Tibnllus lib. i. ' Jani surrepct iners aetas, nec amare licebit, Dicere nec cano blanditias capiti.' Idem : ' Dum primi iioret libi temporis aetas, Utere.* Propert. lib. IV. Eleg. 5. ' Dum vernat san- guis, dum rugis integer annus/Ute- re.'

100

P. PAPINII STATII

Non ideo tibi tale decus, vultusque superbos, Meque dedi, vidiios ut transmittare per annos Ceu non cara mihi : satis, o, nimiumque, priores Despexisse procos : at enira hic tibi sanguine toto Deditus, unam omnes inter miratur amatque, Nec forraae, nec stirpis egens ; nam docta per urbem Carmina qui juvenes, quae non didicere puellae ? Hunc et bissenos (sic indulgentia pergat

170

tantam venttstatem, ac tam eximiam pulchrHudinem, meque ipsam, ut exigeres viduam cetalem, ac si non esses mihi dilecta. Satis nimiumque est, contemsisse priores procos. At ille Stella obstrictus tibi toto corde, nec carens specie nec genere, inter hos omnes, te miratur, ac unam deperit. Qui adolescentes, quce virgines in urbe non didicerunt elegantes ejus versus ? Et videbis ferri ante illum duodecim

transmitlare. — 169 Urat. omittit o; Venet. 1. et Parm. clara mihi. — 170 N. Heinsius delendum censuit hic, quod omnes codd. et edd. vett. testantnr. — 172 Boxhornius in Epist. ad Gronov. p. 62. et V. D. in E.\enipl. Gott. le- gunt : jam docta per urbem. — 173 Venet. 1. qucejuvines. Haudius delet conima post Carmina. — 174 Huncet bissenus Venet. 1. Editiones ante Aldinam inter-

NOT^

167 Vultusque superbos'] Pulclierri- mae enim saepius superbaB.

168 Meque dedi] Id est, pulchritu- dinem meam. Et hinc iUustratur lo- cus supra hujusce Epithalamii : ' Mi- hi dulcis imago Prosiluit.'

170 Sanguine] Pro corde seu ani- mo.

172 Nec stirpis egens] Gens Arrun- tia, ex qua Stella, quamvis Romae plebeiis a Panvinio amnnneretur, ni- hilominus patriciam fuisse patet su- pra V8. 71. Gens ista consulibus in- clarnit L. Arruntio,qui cura M. Clau- dio Marcello iEsernino, anno U. C. 732. coDSulatum tenuif, itemque L. Arruntio praecedentis filio, qui cura M. yEmiUo consulatum iniit anno U. C. 759. et fuit ille, de quo, apud Ta- citum, Augustus supremis sermoni- bus, cum tractaret, quinara adipisci principalera locura suffecturi abnue- rent, aut impares vellent, vel iidem possent, cuperentque: ' Manium Le- pidum,' dixerat, 'capacem, sed as-

pernantem: GaDum Asinium avidum, et minorem : L. Arruntium, non in- dignum,et, si casusdaretur^ausurum.' Et for.san fuit ille, qui, ut idem Taci- tus observat, Tiberio suspectus ac infestus, tandem, ne ejus caede glo- riarelur, sibi ipsi venas secuit, ac raorteni intulit.

173 Carmina] Quae scilicet compo. suerat Stella in laudem Violantillae suae.

174 Hunc et bissenos, Sfc.'\ Per bis- senos fasces intelligit consnlatum ; duodecim enim fasces praeferebantur ante consulem, ut omnibus notum. Et illum obtinuit Noster Stella; nam consulem fuisse patet ex Martiale lib. XII. Ep. 3. ad Librum sunra: ' Vel si malueris, prima gradiere Sub- urra : Atria suut illic consulis alta meae. Laurigeros habitat facundus Stella penates, Clarus Hianteae Stella petitor aquae.' Pro quo consulatu idera Poeta votnm fecerat Apollini lib. IX. Epig. 43. quod vide. Sed

SYLVARUM LIB. I. 2. 101

Praesidis Ausonii) cernes attollere fasces 175

Ante dieni : certe jam nunc Cybeleia novit Limina, et Euboicse carmen legit ille Sibylloe.

faaces, (dcfator principis Romani contitntet,) Ucet non attigerit le^timam atatem. Certejam prcetor prafuit ludis MegaUnsibus, qui ceUbrantur ante adem Cybek»,

punctionem habent post pergat.—lTa Pnrsihus \enet. 1.— 176 Viccnt. Cy- beUia; Venett. Roni. Parm. Brix. &c. Cybelia. Par. Urat. Rom. Vicent. Venett. 1. 2. 3. et Parra. motit pro novit, qiiod Avantio et Piccarto placnit. —177 Lumina Venet. 1. Sabellicus ad Plin. p. 160. corrigendum censuit :

I

Noster Stella ex eorum non fuit nu- mero, qui majores seu ordinarii erant; qnique in Fastis designabantnr, ac nomen auno dabant; sed ex iis qui rainores, vel suffecti dicebantur, et frnebantnr toga praptexta, sella cu- ruli, lictoribus et fascibus duodecim, ni majores consules. De quodam etJam consulatu L. Arrnnlii Stellae sub Trajano Imperatore meminit ta- bula £enea, quani Aldiis Manutins de Ortliog. Rat. exbibet : cnjus inilium est tale : l. arruntio stell^ l. jc- tio MARiNO cos. &c. Legitur et in Snetonio Camillus Arruntius consnl cnm Gn. Domitio ^Enobarbo, cura ait Othonem Imp. natum Camillo Arrnntio, Domitio .tnobarfao Coss. sed verisiniiiiter mendum est hic ; nam Tacitus cum eodem Domitio facit Camillum Scribonianum consu- lem, et sic correxit in fastis Pan- Tinins.

175 Prcesidis Ausonii] Domitiani. Ausoniil Romani. Prjeses etiam Mar- tiali pro imperatore lib. v. * Laetns et attonitus viso modo prafside ninn- di.' Idemalibi: * Terrarum Dea gen- tiumque Roma Disit praeside glorio- sa tali.'

176 Ante diertt\ Mens : Stellam perventurum ad consulatam favore Domitiani, antequam ei liceret par zetatem. Lege enim Villia, definita erat xtas, qua quisqne ad dignitates

NOTiE

pervenire posset ; sed imperatores rigorem legum moderabantur, ut sibi placebat. Legitima autem aetas adi- piscendi consulatus eral43. annornm. Cicero Phil. v. ' Quid Macedo Alex- ander ? cum ab inennte aptate res maxinias gerere cflepisset, nonne 33. anno mortem obiit ? quae est aetas nostris legibus decem annis minor, quam consularis.'

176 CybeUia notit Limina'] Innnit Stellam esse praetorem: Praetores enim praesidebant ludis Megalensi- bus, qui in honorem Cybeles celebra- bantur, nonis Aprilibus, ante aedem ejusce Deae ; quique Megalenses vo- cabantnr, eo quod Cybele dicebatnr ' magna mater Denm.' fieyd\ri enim Graece dicitur, magna.

177 Et EuboUcB carmen Ugit iUe Si- byUa] Sibyllae erant mulieres arte di- vinandi praeditx, sic dict^e quasi De- omm consiliorum consciae. Decem fuisse scribit Varro, Persicam, Liby- cam, Delphicam, Cumaeam, Ery thrae- am, Samiam, Hellespontiacam, Ti- burtinani, Albuneam, et Cumanam, de qna hic agitur, Euhokam dictam, qnodCumae,prope quas habitabat, io antro, cnjus descriptio habetur ^E- neid. vi. ab Chalcidensibus EntxEse insulae conditae fuerant. Hanc etiam dicunt adiisse Tarquinium Superbum regem, eique novera libros, qnos esse divina oracula dicebat, attulisse :

102

P. PAPINII STATII

Jamque parens Latius (cujus praenoscere mentem Fas mihi) purpureos habitus, juvenique curule Indulgebit ebur : Dacas (quae gloria major)

180

et ille legit verstis Sibyllce Euhoicce. Etjam Imperator (^cujus animum licet mihi prascire) concedet juceni purpureas vestes, et curulem sellam eburneam, et (qui

movit Flumina. — 180 Indulgehit doctas et gloria major Venet. 1. dacasque et gloria major\Jra.t. qua est gloriamajor Rom. Vicent. Biix. Venett. 2. 3. 4. Aldd. Colin. Grypb. 1. 2. Basil. &c. quod revocavit Handius. qu<x e gloria

NOTiE

Tarqnininm pretium percontatum fuisse ; iliam nimium poposcisse ; re- gem vero irrisisse, eamque de novem libris tres deussisse ; quodque etiam de tribus aliis fecisse ; tresque reli- quos eodem pretio, quo omnes, velle vendere. Itaque miratum regem con- stautiara confidentiamque mulieris, pretium quod petebat dedisse, eani- que a Tarquinio digressam, postea nusquam loci nec visam, nec appa- ruisse. Libri tres in sacrarium Ca- pitolii conditi 'Sibyllini' vocati. II- lo autem, Sociali bello, exusto, cre- matisque bis libris, quaesita fuerunt, auctore Tacito Ann. vr. Samo, Ilio, Erytbris, per Africam etiam, atque Asiani, et Italicas colonias, Carmina Sibyllap, nna, seu plures fuerunt, ut aliqui volunt, datnnique Sacerdoti- bus negotium, quantum humana ope potuissent, vera discernere. Augus- tus vero, quicquid fatidicorum libro- rum Graeci Latinique generis nullis vel parum idoneis auctorii^ns vulgo ferebatur, supra duo niillia contracta nndique cremavit, ac solos retinuit Sibyllinos : .los quoque dilectu babi- to : condiditque duobus foruiis aura- tis .sub Palatini ApoUinis basi. Ho- rum autem librorum Sibyllinorum, stante Republica, et sub imperatori- bus, fuit maxima auctoritas, nihilque magni momenti domi seu foris, pace seu bello, agebatur, nisi his inspeclis. Horum custodia initio demandata

fuit duobus viris, qui Duumviri sacro- rum dicti, Patriciique erant. Deinde honoribus Reipublicje Plebeis com- municalis, decem facti sunt ex utro- que ordine. Auxit numerum Sylla nsque ad quindecim, qui numerus etiam crevit ad sexaginta, retenlo tamen priori Quindecimvirum no- mine, ut dicit Servius ad illum locum Virgilii ; ' Lectosque sacrabo Alnia viros.' Hi suffragiis populi eligehan- tur lege Doniitia : antea a coUegio cooptabantur. Hinc patet Stellam Quindecimvirum fuisse: solis euim Qnindecimviris libros Sibyllinos in- spiciendi jus erat, sed tamen jussu Senatus. Via Domitiaua: 'Necjani putribus evoluta chartis Solenni prece quindecim virorum Perlustra mea dicta.' Hoslibros Sibyllinos exussit Stilicbo imperante Honorio, Quin- decimque viros sustulit, cura ceteris Paganisrai superstitionibus.

178 Parens Latius^ Sic vocat Do- mitianum adulatorie Papinius. Infra Soteriis : ' Rogat hoc pater inclytus urbis.'

Latius^ Romanus.

179 Purpureos habitus, juvenique cu- rule Indulgebit ebur] Intelligit JEdiWiA- tem majorera : jEdiles enira majores sedebant prietextati in sellis curuli- bus. Dicitur Ehur, quia sellae hae erant eburneae, et purpureus habitus est praetexta, quod ei purpura erat prsetexta : unde irept-K^pipvpov Graeci

SYLVARUM LIB. I. 2. 103

Exuvias, laurosque dabit celebrare recentes.

Ergo age, junge toros, atque otia deme juventae.

Quas ego non mentes, quae non face corda jugavi?

Alituum pecudumque mihi, durique ferarum

Non renuere greges : ipsum in connubia terrae 18t5

^thera, cum pluviis rarescunt nubila, solvo :

Sic rerum series, mundique revertitur ^etas.

Unde novum Trojae decus, ardentumque Deorura

major honor ?) mandabit edere htdos ob victorias de Dacis, et celebrare lauroi recen- tes. Ergo age socia tluilamos, etfruere tua jutentute. Quos populos, quce corda ego tceda non conjunxi ? Volua-es pecudesque ac fera non me rejecerunt. Ego marito ipsum ccelum cum teira, in sinum ejus descendentibus pluciis. Sic ordo rerum et mundus renovatur. Nunquam extitisset Ule, qui fuit ultimum Trojce

major Parin. Gevart. Gronov. et Markl. Th est rejecerunt. — 18lUrat. L*id. Venett. 1.2. 3. 4. Aldd. Colln. Giyph. et Basil. recentes, qnod reposiiit Han- dius ; recentes in ceteris. celtrare recentes corrigi jiibet Schraderiis. — 183 Quas ego non gentes Sen. Diakenb. Vatt. 1. 2. 3. 4. Merseb. Leid. Vindob. Par. Urat. Capil. Venett. 1. 2. 3. 4. Parm. Kom. 1. 2. Brix. Vicent. Aldd. 1. 2. Colin. Basil. Grypb. &cc. ante Marklandnni, qni Heinsii conjecturam mentes, ut snam, in textuni intulit. — 185 Non tenuere Venet. 1490. et 1494. quod correxit Avantius. — 186 ^thereVnt. pluviis tabescunt Wakef. ad Lucr.

NOTiE

vocant. VideCiceronem Verrina VII. Et infra : ' Omnibus incutiens blan-

de officioxdilis. diini per pectora amorem Efficis, ut

180 Dacas Exuiias, laurosque dabit cupide generatim saecla propagent.'

celebrare recentes] Designat ludos, Venus eniin Dea amoris, quo genera

quos Stella edidit pro victoria Daci- animalium conservautur.

ca Doniitiani, quain recens reporta- 185 Ipsumin connubiaterrcE JEtheroL

verat. De quibus ludis Martialem solto'^ Ex Scytharum mente, qui re-

vide lib. viii. Ep. 78. Per lauros ferente Herodoto lib. iv. credebant,

autem victorias et triumphos notari pluviam nihil aliud esse, quam con-

nihil notius. junctionem coeli et terrae. Auctor

182 Junge toros] Sic Ovidio 'so- Pervigilii in Venerera : ' In sinnra ciare cubilia.' Sic apud Claudianum, maritus imber fluxit almae conjugis.' Epithalamio ProbietCeierinx,vs.31. Virgilius Georg. i. 'Tumpaterom- ' Nullum junxisse cubile.' Otiademe nipotens foecundis imbribus TEtber juventte] Sic Ecloga ad uxorem Ciau- Conjugis in gremium laetae descen-

diam: ' Heu nunc illa terit viduo dit.'

quod sola cubili Otia.' 188 Unde novum Trojce decus, arden-

183 Quas ego non mentes, quce non tumque Deorum Raptorem, [Raptor e- face corda jugavil S^c.'] Ad iilud Lu- rat,] Phrygio, Sfc.'] Gronovius legit

cretii respexit Poeta : ' Per te quo- Raptorem, Phrygio,ex Romano Vene-

niam genus omne animantum Conci- toque codicibus, et Ms. Florentino :

pitur, visitque exortum lumina solis.' quod Statii ipsius esse afiirmat, mu-

104 P. PAPINII STATir

Raptorem, Phrygio si non cgo juncta marito?

Lydius unde mcos iterasset Tybris lulos ? 190

Quis septemgeminsB posuisset moenia Romae

Imperii Latiale caput, nisi Dardana furto

Cepisset Martem, nec me prohibente, sacerdos ?

Jlis mulcet dictis, tacitumquc inspirat amorera

nrnamentum, quique cripuit Deos incendio, si non ego nupsissem Phrygio cotyugi. Quomodo Lydius Tiberis reparasset meus lulos? quis condidisset muros Romw septemgemincB, caput Romnni imperii, si Dardania antistita non clam cognocisset Martem, me non impediente ? Delenit eam Violantillum his verbis, et immisit illi

I. 251. alius quidam rorescunt. — 189 Raptor erat Avantius in Ald. 1. de con- jectura, ut videtur, eumque secuti sunt omnes pra^ter Heins. Gronov. Veen. Deipli. et Markl. qui Rnptorem, ut est in Urat. Leid. Vatt. 1. 2. 3.4. Par. Venett. 1.2.3.4. Parm. Rom. Brix.et Vicont. revocarunt. Phrygiosic\]Ta.t. — IQOLydius inde m.i.t. iullosV enet. 1.— 191 Qui Urat V'cnett. 1. 2. 3. 4. Parm. llom. 1. 2. Brix. et Vicent. quod recepit Handins ; Quis Avantius in Ald. 1. imde in aiias omnes receptum. Vide Cliaris. p. 70. — 192 Latiare scriben- dum contendit Cruceus, ut ait, Lambino et Modio auctorihus. ni Dardana Urat. — 193 Ca/>isse< Venet. 1. 2. 3. 4. Parni. Biix. Vicent. Aldd. ceter» aiite Gronovium ; Coepisset matrem Rom. me non prohibente Bentl. ad Hor. iii. Od. 3. et Bartliiiis, qiiod arripuit Maikl.— 194 Venet. 1. et Urat. tacito inspirat honorem ; Parni. tacitum inspirat honorcm, quod recepit Hand. — 195

HOTJE

tatunique ab iis, qui non inteliige- 191 Quis septemgemina pnsuisset moe'

bant. Seneca Cont. ix. ' Unde ta- nia Romce] Intelligit Romiilum, qui

lem patreni ? non irasceris, nisl ut condidit Romani, quae dicitur se;><e»«-

ames.' Similiter ut in hoc : * Quo gemina, a septem raontibus, quos in-

inihi fortunam.' Ovidius : 'Sed mihi tra suuni ambitum includit. Sic Pe-

tani faciles imde Deosque nieos.' tronius 'Septemgeminum Nilum' vo-

Lucanus: ' Unde pares somnos po- cat, ob septem ostia, quibus in niare

puli noctenique beatam?' Designat evolvitur.

auteiu ^neam, qui Dcos Patrios 192 Imperii Latiale caput] Roma

eripuit ex inccndio Trojano ; nnde euiin erat capiit imperii Roniani, et

vocatur raptor ardentum Deorum. sita in Latio, ut jam diximus.

Phrygio marito] Auchisae patri HLnuas Nisi Dardanafurto Cepisset Martem,

Phrygio seu Tiojano. nec me prohibente, sacerdos] Innuit

190 Lydius Tybris] Tyberis dicitnr Rheam Sylviam Vestalem, quse vi

Lydius, quia cum Lydi in Hetruriam compressa, cum geminum partum

venissent, ad oram Tyberis consede- edidisset, seu ita rata, seu quia Deus

riint. Strabo lib. v. Dionys. lib. i. auctor culpae honestior erat, Martem

Herodotus lib. i. iucertae stirpis patrein nuncupavit.

Meos lulos] Id est, posteros Asca- Furto cepisset Martem, pio, furto con-

nii, qui et lulus nominatus est. Meos] cepisset ex Marte.

Quia Ascanius filius crat iEncai, qiii Durdana] Id est, a Trojanis, qui et

erat filius Veneris. Dardani, oriunda.

SYLVARUM LIB. I. 2. 105

Connubii : redcunt animo jam vota preccsquc, 195

Et lacrymse, vigilesque viri prope limina qucstus, Asteris et, vati totam cantala per urbem ; Asteris ante dapes, nocte Asteris, Asteris ortu, Quantum non clamatus Hylas : jaraque aspera coepit Flectere corda libens, et jam sibi dura videri. 200

Macte toris, Latios inter placidissime vates,

secretam connubii cupidinem. Nunc munera, preces, lacryma, tt insomnes querelte amantis ad ejus fores, redeunt ei in mentem, et carmen notnine Asteris ab ipso Poeta factum, et plus canlaium per urhem, quam fuit clnmatus Hylas, Asteris mane, Asteris ante prandium ct ca-nam, Aateris noctu. Et jam sponte caepit mol- iire cordis sui duritiem, et siOi videri nimium saca. Felix tantis nuptiis, sttatis-

Codd. Sen. Drakenb. Vatt. 1. 2. 3. 4. Merseb. Leid. Vindob. Par. Urat et Capil. cnm Venett. 1. 2. 3.4. Parra. Rom. 1. 2. Brix. Vicent. Aldd. Colin. Gi7|)li. Basil.&c. donaprecesque, quod revocavit Hand. co<a est mera conjec- turaMarklandi, et Burmanni ad Lucan. vii. 113.— 196 Venet. l.prope Jwm- na : N. Heins. conj. pro limine, i. e. ante limen.— 197 Asteris h<rc ratiscor- rexitUlitius ; onines codd. et edd. vett. exhibent tatis ; \ enet. l. talis co- ram. In Aldd. Colin. Grypli. Bern. et Grasser. interrogationis nota posita est post ortu : correxit tamen Bern. ' Gevartius et Gronov. comma intulc- runt post raiis, sed no?o errore Markl. ordinem verborum ita conslituit ; Asteriset, tati totam c. p. urbem; Asteris, ifc' Hand. N. Heins. et Gny. scripserunt it tati. Handius ita distinguit : Asteris et tatis, t. c.p. urbem,A. a. dapes, ifc.—lOS Asteris ante pedes macte \enet. 1. et pro ortu habet ortus ; Claudiiis Verderius substitnere jubet es <u, improbante Vossio Instit. Rhet. V. 5. 3. • Si antiquorum criticorum libertas raihi concessa esset, hunc ver- sura, non tantom poetica elocutione destitutum, sed eliam grammatica cora- positione laboranteni, obelo notarem.' Hand. — 200 Flectere corde Venet. 1. Boxliorn. in Epist. ad Gronov, p. 63. nec tam sibi dura tideri.— 201 HopBus et Scbraderus emendarunt placitissime, quod non improbat Hand.

not;e

196 Vigilesque viri prope Umina ques- Quod nomen Poi-ta formaverat, et tus] Notat morem amantium, quo fecerat titulum carminis, quod cane- noctes transigebant ad fores amica- batur in honorem Violantillae, ficto rum, liminaque earnra terebant, ac nomine. Et vati [tatis] totam cantata de earum duritia qnerebantur. Ex- per urbeni] Corrigit Guyetus et legit : empla apud Poetas passim obvia. et tali tantum cantata per urbem, Horatius iii. Od. 10. ' Non hoc sera- Quantum non clamaius Hylas.

per erit liminis aut aquae C<Elestis 199 CUunatus Hylas] Nam Hercu-

paitiens latns.* Et Od. ad Pettinm, les amissnra Hylam din clamavit.

lib. Epod. 'At non amicos, heu! Valerius Flaccus lib. iii. 'Rursus

mihi postes, et heu I Limina dura, Hylan, et rnrsus Hylan per longa re-

quibus lumbos et infregi latns.' clamat Avia, responsant sylvas et

197 Asteris'] 'Aariip Graece, Latine vaga certat imago.' Et Juvenalis : Stella; unde foemininura Asteris foiraa- • Et multura quaesitus Hylas.' Ccepif^ tum, id cst, Stelleis seu amica Stellae. Supple Violautilla.

106 P. PAPINIl STATII

Qui durura pcrmensus iter coeptosque laborcs,

Prcndisti portus : tumidae sic transfuga Pisae

Amnis, in externos longe flammatus amores,

Flumina deraerso trahit iutemerata canali ; 205

Donec Sicanios tandera prolatus auhelo

Ore bibat fontes : miratur dulcia Nais

Oscula, nec credit pelago venisse maritum.

sime inter Poetas Romanos, quod confecisti asperam vinin, et post tot labores ap' pulisti portum. Sic fluvius transfuga superba Fisa, valde accensus in peregrinos amorcs, volvit occnlto meatu impermixtas aquas, donec tandem emersus, potet ore anhelo Siculos fontes : Nympha slupet dulcia oscula, nec putat conjugem per me-

Cf. Tlieb. XII. 302. — 202. 203 Quod durump. i. cceptosque lahoris hahentoinnes codd. et edd. vctt. Qui . . . labores est correctio Marklandi, qui conj. etiam, scBvosque labores. Wakcf. in Sylvis Crit. Tom. iv. p. 235. cuptosque labore Pren- distiportus tumidus. Aldd. Bern. et Til. Prahaidisti. Codd. Voss. Par. Vatt. 1. 2. 3. 4. Rom. Vicent. Venett. 2. 3. 4. Aldd. Gryph. Basil. &c. tumidce ; CoHn. tumide ; Venet. 1. mie ; Khod. miada ; Salisb. inhnde ; INlarkl. conj. tiitidcE ; Heins. portum FAiaca, ve\ Eliadis, s. t. Pisce ; Triller. ni7i(^<r, (qnod reposuit Haudius,) vel etiam madidce ; Hand. conj. portum uda, vel portus udcB ; Jacobs. uncta. Lectio Venet. 1. legi debet vne, i. e. vernce. — 204 An- nus Urat. et Venet. 1. flammatis Rom. extremos l. flammatus amores Venet. 1. — 205 'Yox canuli contenta sit commate. vox vero /on<es terniinet senten- tiani.' Gruter. Hoc placet Handio. — 206 U rat. pZorufus ; Venet. l.populatus, — 207 Ore bibit cod. Voss. probante Handio ; Ore inhiat Wakef. Sylv. Crit.

NOT^

202 Cceptosque labores] Pro obti- 205 Flumina demerso trahit inteme- nenda Violantilla. rata canali] Alpheus enim dicitur

203 Tumidce Pisa;'] Pisa urbs Elidis aquas non miscere cum mari, licet notissima, juxta quam Alpheus flue- per mediuni trauseat, dulcesque sem- bat, et ludi Olympici edebantur. Tm- per servare : de eodem Alpheo Pa- mu/« vero, ob celebrationem horum pinius Theb. iv. 'Qui te, flave, na- ludorum, qui tanto concursu totius tant terris, Alphee, Sicanis Advena, Graeciae fiebant. TTansfuga] Desig- tam longo non uuquam iufecte pro- nat Alpheum Elidis fluvium, qui per fnndo.'

occultos meatus pervenire dicitur io 207 Nais'] Nympha, qua; prajsidet

Siciliam ad Arethusam fontenijCiijus ArethusaE! fonti ; Nymphas enim seu

amore capitur. Vide quae diximus Naiades singulis fontibus attribue-

ad Theb. i. 272. bant veteres.

204 Externos ajwores] Id est, Are- 208 Pdag^o] Nam interElidem, un- thusae fontis in Sicilia. Sic Theb. i. de fluit Alpheus, et Siciliam, ubimis- * Fluctivaga qua praeterlabitur unda cetur fonti Arethusae, mare loni- Sicanios longe relegens Alpheus a- um intercedit. Maritum] Alphenm. mores.'

SYLVARUM LIB. I. 2. 107

Quis tibi tunc alacri, coelestnm munere, clare

Stella, dies ? quanto salierant pectora voto, 210

Dulcia cum dorainss dexter counubia vultus

Annuit ? ire poio, nitidosque errare per axes

Visus. Amyclaeis rainus exultavit arenis

Pastor, ad Ideeas Helena veniente carinas :

Thessala nec talem viderant Pelea Tempe, 215

diutn mnre accessiw. Quam gratus tibi fuit, o Stella, hic dies, dono cctlitiait iUustri? Quantum tua prcecordia salierunt, adimpletia votis, cum favens vuttua dominae nssensit dulci conjugio. Tibi visus es ccelam conscendere, et spatiari per splendtntes polos. Pastor minus latatus est in ripis Auiyclais, cum Helena secum veniret ad classem Trojanam. Nec Tempe Tlussala viderunt Felea tam l<etum,

Tom. IV. p. 235. Venet. 1. fontis, qiiod recepit Handins. — 209 Codd. Urat. Voss. et Vindob. tunc alacri ccelestum in munere claro; Par. nunc alacri calestum munere claro ; Venet. 1 . et Vioeut. tunc alacris cccltstum in munere claro ; Rom. Venett. 2. 3. 4. Aldd. Colin. Grypli. Basil. &c. tunc alacri coelestum munere clitro. Gevart. et Heins. conj. clare, et hoc arripuit Markl. postea vero ma- luit care. — 210 Schrader. et Hoeufft. quanto s. p. motu. Aldus interrogatio- uem verbo voto iiniit,et post Annuit cummate posito, reliqua annexuit. Lin- denbrog. punctnm snstulit. Guyetus : quanto s. pectora. Voto Dulcia, (^c. in ed. Marolli vero: voto, Dulcia . . . Annuit 7 V. D. in exeuipl. Gott. scribendum existiniavit saluerunt. — 212 Annuat Par. Adjuvat Urat. — 213 Amycteis Venett. 1. 2. 3. 4. Parm. Rom. et Vjcent — 214 la iisdem ideas. — 215 Pellea Venet. 1.

aOTJE

210 Voto'] Hic votum significat Sparta ejusdem Laconiae oppida.

gaudium, quod nascitur semper cum 214 Pastor} Paris. Vide supra vs.

fruimnr re optata. 43. Idceas] Id est, Trojanas, ab Ida

212 Ire polo,nitidosque errareperaxes monte Phrygiae propeTiojam. Helena]

Visus] Antiqui cum designare velleiit Helena filia Jovis ex Leda Tyndari

se maximo et paene incredibili gaudio regis Laconize uxore, soror Castoris ac

affici, coelum sese perambulare dice- Pollucis et Clytapmnestrae, nxor Me-

bant. Eodem loqnendi genere ntitur nelai Spartae regis. Heecobeximiam

Properlius, cura gloriatur se aniari a formam bis rapta fuit ; primum ad-

sna Cynthia lib. i. Eleg. 8. ' Nunc buc puella a Theseo ; secundo jam

mihi sumnia licet contiugere sidera nupta Menelao a Paride, ut supra

plantis : Sive dies, seu nox vencrit, diximns. Ad hanc recuperandara

illa mea est.' Hoc Graeci felicissime Graeciae regnli decennalebellumcum

exprimunl per vocem al6fpo$a.T(7y, cui Trojanis gesserunt. Nota bisloria ex

confine illud Ciceronis ad Atticum : Homero, aliisque Poetis. Veniente]

' Si vero quae de me pacta sunt non Dicunt enim aliqui Helenam ultro ac

servantur, in ccelo sum.' sponte secutam fuisse Paridem.

213 Amyclceis] Id est, Spartanis. 215 TAessa/a Tfmpe] Locus in Thes-

NamSparlae erat Helena, cura rapta salia amceni^simus ad Peneum flu-

fuit a Paride. Dicit vero, Amyclais, vium, cujns descriptioneni videre est

licentia Poetica, quia Amyclae et apud Plinium lib. iv cap. 8. PeUa]

108

P. PAPINII STATII

Cum Thetin ^moniis Chiron accedere terris Erecto prospexit equo : quam longa morantur Sidera ! quam segnis votis Aurora maritis ! At procul ut Stellae thalamos sensere parari Latous vatum pater, et Semeleius Evan ;

220

cum centaurus Chiron, sublatis prioribus pedibus, illi nuntiacit Tlietin appropin- quare oris JEmonicE. Quam tarda astra cunctanfur ! Quam lenta Aurora votis mariti ! Verum ubi Latonce filius, vatum pater, et Bacchus Semele genitus, procul animadverterunt nuptiale cubiculum adornari, hic agit ex Ortygia, ille ex Nysa

et Vicent. — 216 Schraderusin ineditis, accedere tectis. — 217 V. D. in exempl. Gott. lenta morantur. — 218. N. Heins.ad Ovid. Ep. xiv. 19. conj. votis A. ma- ritis, quaniconj. ut suus estmos, sibi vindicavit Maikl. Heinsius correcti- oiiem suam etiam in Advers. ii. 14. p. 317. proposuit. Omnes codd. et edd. vett. habent mariti. — 219 Roni. sensere parati. — 220 Lelhous Urat. Semelius Vicent. euhan Voss. et Rom. euahn Venet. 1. et Vicent. — 221 Hic movet orti-

NOT^

Peleus fiUns ^aci, cui nupsit Thetis, pater Acliiliis.

216 Thelin] Thetis Nerei et Dori- dis filia, mater Achillis. Vide Achil- leidos lib. i. Mmoniis] Id est, Thes- salicis. Thessalia enim antiqnitus vocata JEmonia. Chiron'] Ciiiron fi- lius Saturni et Philyres, Centaurns justissimus, astroiogiae, artisque me- dicae, ac pnisandae citharae peritissi- mus, a qno herba fuit inventa : disci- pulos hal)uit Herculem, iEsculapium, et Achillem. Tandem cum gravissi- mis et intolerabilibus doloribus cru- ciaretur ex vulnere, quod recepit a sagitta Herculis Hydrze veneno im- buta, quae casu ceciderat in ejus pe- dem, mori cupiit ; et cum esset im- mortalis, petiit a superis, ut sibi mori liceret: quod impetravit, ab iisdemque in cceluni translatus est, in zodiaco collocatus et sagittarius ap- pellatus.

217 Erecto prospexit equo'] Bene erecto, quia Centaurus erat. Noster Achilleid. i. de eodem Chirone. ' E- recto prospectat equo.' Quam longa morantur Sidera] Diflicillima enim lio- minibus, utcuraque conceptae rei mo-

ra. Claudianns: 'Incnsatspes apgra moras, longique videntur Stare dies, segnemque rotam non volvere Phce- be.'

218 Quam segnis votis Aurora mari- tis [mariti] Nic. Heinsius hoc in loco reponendum arbitratur: votis Au- rora maritis, ut et 'furta marita' Theb. X.

220 Laious] ApoIIo filius Latonze. Vatum pater] Quia PoctaR sunt in clientela ApoIIinis. Semeleius Evan] Evan cognonien Bacchi Semeles filii. Notandum autem, quod Bacchns ve- nit hic ad nuptias, quod Stella Poeta erat,ilIoquejure,quodfuroremcanen- tibus subministrabat, in quo munere semper cum Apolline a Papinio jun- gitur; unde in Soteriis Rutilii: * Nec Aonias decima cum Pallade Musas Aut niitem Tegeae, Dircesve hortabor aluranum.' Balneo Hetrusci: ' Et te Phcebe choris, et te dimittimus Evan.' Genethliaco Lucaui : *Ipsi, quos pe- nes est honor canendi,Vocalis citharas repertor Arcas, Et tu Bassaridum ro- tator Evan, Et Paean, et Hyantias sorores.' Unde fallitur Derapsterus, ut bene observat Gronovius, qui no.

SYLVARUM I.IB. I. 2.

109

Hic movet Ortygia, movet hic rapida agmina Nysa ; Huic Lycii montes, gelidajque umbracula Thymbrae, Et, Parnasse, sonas ; illi Pangea resultant, Ismaraque, et quondam genialis littora Naxi.

preecipites caterras: huic montes Lyciof, et syhosa locafrigidcB Thymbree, ac cele- bris Farnasaus exultant ; Uli Pangeea Ismaraque ac rijxe quondam nuplialis Naxi

gia Rom. Hinc movet orthigia rapida atque agmina ntiiVenet. 1. N. Heins. conj. rabida nsimna.— 222, 223 Hinc... iUi Vindob. Venet. 1. Rom. Venett. 2. 3.4. Aldd. Colin. Gn.'pii. &C. Hic... illi Urat. Huic restitnit Gevart. et proba- venmt Grotius, Gronoviiis, et N. Heins. Lacii Venet. 1. Licii Rom. et Ve- nett. 2. 3. 4. tymbrce Rom. Venett. et WcGtiX.Parnassln honos Vindob. Par- nasms fwnos Sen. Valt. 1. 2. 3. 4. Merseb. Leid. Urat. Par. Venett. 1. 2. 3. l. Parnu Kom. 1. 2. Brix. Vicent. Aldd. 1. 2. Colin. Gryph, 1. 2. Basil, &c. Et, Parnasse sonaa conj. D. Heins. probarunt Gevart. et Barth. reposait Markl, nou probaiite Handio. umbraculu Thytnbrce Et Pamassus ovant Hopfiiis et Weiciiertus. Handins tentabat : Huic Lycii montes gelidceque umbracula Thymbrcc Et Pamassus honore, iUi Pangaa resultnnt. ' Vel legendum Huic, vel infra versu sequeote iUi mutandum iu illinc.' Gruter. Omnes libri babent

NOTiE

tat Papinium facere Bacchum nup- obscuritatem usqne

tiarum przesidem in illosupra: 'Tibi Phoebus et Evan,' &c.

221 Hic'] Supple Apollo. Ortygia'] Delo insula, Ortygia prius vocata. Hic] Bacchus. iVysa] Nysae vel Nys- SBf, sive uriies, sive montes decem nominantur a Stephano, et reliquis Geographis. Vide Theb. vii,

222 Huic] Apollini. Lycii montes] Hinc Apollo Lycius dicitur. Vide Theb, I, 696, Thymbrce] Hinc Apollo Thymbrceus. Vide ibidem vs. 699,

223 Et, Pamasse, sonas [Pamassus honos] Gevartius hic mendum sub- esse existimat : quid enim significat Pamassus honos ? quis ita loquitur ? Itaqiie recte scribi putat : Et, Par- nasse, sonas. Cruceus defendit vul- gatum, ut irpCijroTinrov sumtum habea- tur «1^1 Tov irapar/wyov, ut apud Hora- tinm : 'Stertinium acumen, Sulpitia horrea,' pro acumen Stertiuii,et hor- rea Suipitii. Pamassus ergo honor, Panassius. Vera est vulgaris scrip- tura, sed difficiiior defectu verbi sub- stantivi, qui frequens Papinio, ad

Huic, .Apollini, Lycii montes, Thymbra, et Pamassus sunt honos: hic ille prscipue colitur, haec coiit; sic Papinius initio Lyrici ad Septimium : ' Parvi beatus rnris honoribus.' * Parvum rus,' quod ip- se colebat, quodqne ei illustre signum gratiee Ccesaris, ac proinde gloriee erat, ' honores ' appellat. Grono- tius.

Illi] Bacciio. Pangcea] Pangaea seu Pangaeiis mons Thracije Baccho sacer, Resuttant] Soient Poetae Apoi- line vaticinante, vel etiam veniente in Parnassum, quod etiam de quocum- que Deo veniente in locum sibi sa- crum, accipiendum est, ot hic vide» mus, dicere montem seu locum hunc sonare vel moveri. Callimachus : Otov 6 T£» 'ir<iAAft)TOS «ceicoTO Sdcpvivai Spm)^, ora 5" S\ov rhiitXoBpoV «Kis, «kos, iffris aXnp6s. Velut concussus fuit laU' reus ramus AjwUinis, utque omnis do- mus. Foras foras quicumque prqfa- nus.

224 Ismaraque] Ismara mons Thra- cia; Baccbo sacer. Genialis Naxi]

110

P. PAPINII STATII

Tunc caras iniere fores, coraitique canoro 225

Hic chelyn, hic flavam maculoso nebrida tergo,

Hic thyrsos, hic plectra, ferunt : hic enthea lauro

Tempora, Minoa crinem premit ille corona.

Vixdum emissa dies, et jam socialia praesto

Omina; jam festa fervet doraus utraque porapa : 230

concutiuntur. Tunc in^ressi dilecta limiyia, hic affert citharam socio rati, ille fiavam nelirida variato tergo: ille quatit thyrsos, hic pectinem: hicredimil lauro

Poetcc tempora, ille comam hederacea corona. Vix dum illuxit dies, et jam con- jugalia auspicia adsunt. Jam ulriusque ades cesluant hilari apparatu. Postes

Pangea. — 225 Venet. 1. etceterae Venett. ingressa fores ; Rom. ingere. Cor- rexit Avantins. — 227 Par. et Venett. 1. 2. S.ferunt ; Urat. Leid. Rom.Vi- cent. Aldd. Colin. Gryph. &c. ferit; Scal. correxit gerit; et ita Barth. et Criic. ferunt N. Heins. ex scripto. hinc enthea Leid. hio enisa lauroXenet. 1. — 228 Minoia cd. vet. apud Lindenbrog. — 229 Vixdum emersa dies Gevart. et V. D. in exempl. Gctt. — 230 Pro Omina Markl. malit ^g^mina: hinc Len- zius : et jam socia agmina dextro Omine. Venet. 1. 2. 3. 4. Lindenbrog. et

Naxos insula Baccho sacra, in qua Bacchiis Ariadnem desertam a The- seo, ibique repertam matrinionio sibi junxit : ideo dicitur genialis Naxos, aeu nuptialis. De Naxo vide Theb.

VII.

225 Comilique canorolSteWx Poetae.

226 hic chelyn] Supple, Apollo. Hic nebrida'] Supple, Bacchus. Ne- bris autem Iiinnuli pellis, Baccho sa- cra, qua ipse induebatur : unde ve$pci' Sns Kal v(PpiS6ireiT\os vocatus. Macu- loso tergo] Qnia pelles hinnalorum tnacnlis variatae.

227 Hic thyrsos'] Supple Bacchus. Hic plectra] Apollo. Hic enthea lau- ro tempora] ApoIIo. Id est, ApoIIo redimit caput Stellae Poetae lanrea corona, unde enthea, sive poetica. Lanrus eniin Apollini sacra, ut pneri scinnt.

228 Minoa crinem premit ille coi'ona] Bacchus vero hederacea : nam bede- ra Baccho sacra, Minoa antem, quia Bacchus Ariadnem filiam Minois uxo- rem duxit. Et hic inducit Poeta

NOTiE

ApoIIinem et Bacchum venientes ad nuptias Stellae, cnm insignibns ntris- que propriis, ut ApoUinem cum chely, sive cithara, ac plectro ; Bacchum cnm nebride et thyrso : ntrumque vero redimisse sponsum corona sibi propria, ut ApoIIinem laurea, et Bac- clium liederacea. Coronarum enim usus in nuptiis, utsupra diximus.

229 £j/ji5sal Orta, Metaphorasnm- ta ab equis Circensibus qui e carcere emittuntur. Jam socialia prasto Omi- na] Omina seu auspicia, quse vel maxime in nuptiis observabant. Ca- tullus in nuptiis Mallii : ' Transfer o- minecnm bonoLimen anreolos pedes.' Cicero pro Cluentio : ' Nubit genero socrus, auspicibus nullis, nnllis auc- toribus, funestis ouiinibus.' Tacitus Ann. II. de nnptiis Messalinze et Si- lii : ' Pra^dicta,' inquit, ' die adhibi- tis, qui obsignarent, velut snscipien- dorum liberorum causa, atque illam audiisse verba auspicura, sacrificasse,' &c. Vide eundem Ann. xv.

230 Festa pompa] Id est, sacrifi-

SYLVARUM LIB. I. 2.

111

Fronde virent postes, clTulgent compita flammis, Et pars immensaB gaudet celeberrima Romae. Omnis honos, cuncti veniunt ad limina fasces : Omnis plebeio teritur praetexta tumultu : Hic eques, hic juvenum coetu stola mixta laborat.

835

ornantur riridibus ramis, et compila ardent lucemis, et pars illustrior ingentis Romce latatur. Omnis disrnitas, omnesfasces veniunt ad fores. Omnis prcetexta teritur frequenti mlgo, Hic eques, hic mixtce mulieres adolescentium agmini pre-

Gevart. Omnia. Vicent. serret domus.—2i\ Leid. Par. Rom. 1. 2. Vicent. Venett. 2. 3. 4. Aldd. Colin. Grypli. Basil. ^vc. et fervent ; Urat. et Venet. 1. et fulgent ; N. Heiiis. scripserat : ' F. fulgent, vel lucent, vel resplendent.' Hinc Markl. effulgent ; V. D. in exempl. Gott. et sp'endent, vel respUndent ; Barth. ad Clatid. Nupt. Honor. 201. et Jlorent.—2i-2 Et parcas immenscs Rom. Et pares Venett. 2. 3. 4.-233 Hic versiis deest in Paim.— 234 Cerda in Ad- vers. cap. 123. scripsit: leritur matrona tumultu. — 235 Hinceques,hincjuve- num questus Urat. Leid. et Venet. 1. Hic eques, hicjurenum questus in ceteri» codd. et edd. veft. probantibus Gronov. et Bartli. Hic tamen in Advers. emend. hic jutenumque asius ; Pontaniis in Analect. ii. 13. p. 29.juvenumqH* ccestu ; et Gebhard. in Crepnndiis i. 8. p. 2\.}utenum pressu ; Bern. hic juve- num ccetu, quod reposnit Marklandus, qui conj. eliam : hic juvenum ccetus : stola,8^c. vel: hic patrum catus ; vel deniqne : hic procerum ccetus ; Peyrared. hic jutenum cultu, Handius edidit: Hinc eques, hinc juvenum ccetu stola mixta

NOT^

ciis : sacrificia enim fiebant in nnp- tiis, ut videmus ex Tacito, loco siipia adducto.

231 Fronde tirent postesl Januae conjugnm die nnptiarum festa fron- de, ramis et sertis ornari solitae. Noster Theb. ii. ' Fractisqne obten- dunt limina sylvis.' Catulhis innup- tiis Pelei : ' Vestibuhim ut moUi ve- latnm fronde vireret.' Seneca in Theb. I. ' Non te duxit in thalamos parens Comitata priinos, ncc sua fes- tas mami Ornavit aedes.'

Effulgent compita Jlammis^ In lapti- tia tam privata, qnam publica, hicer- n* interdiu accendebantur. Alhe- neens de Antouio Triumviro : Mrre- fiaive 5' fviore koI eirl t^v aKp&iro\iv dirb Tuv ffreyuv Xafntacri SaSovxoviJ.4vii)s Tijs 'AOrivcdtDV TtJXeajs. Transtulit se ali- quando in Acropolin, deducente eum accensis tuper tecta lucemis, urbe Athe-

niensium.

233 Ftisces] Per fasces, magistra- tiis intelligtmtnr : nnmnro enim fas- ciiim inter se distinguebanfur.

234 Prcetexta] Praetexta non tan- ttini erat puerorum, sed etiam sacer- dotnm, ac magistratnnm, et eoruni qui pnblicnm niunns curarent, sLc dicta qnod ex purpura esset prae- texta.

235 iSfo/n]Per stolam designatma- tronas : stola eiiim erat matronaiis vestis ad talos usque demissa : alio enira vestitu virstines matronapqne, alio ancillae meretricesque distin- gnebantur. Constat enim, damnafas lege Julia de Adulteriis, nna cnm dignifate matronali, jos stolae olim perdidisse, ejnsque ioco sumsisseami- cuhim qnod togam appellabant, a vl- rilis nempe togae similitudine ali- qua.

118 P. PAPINU STATII

Felices utrosquc vocant : scd in agminc plures

Invidere viro. Jamdudum postc rcclinis

Quaerit Hymen thalamis intactum dicerc carmen,

Quo vatem mulcerc queat : dat Juno verenda

Vincula, et insigni geminat Concordia tasda. 240

tnuntur. Appellant utrumque fortunatum : sedplures ex turba Inviderunt sponso. Jatndudum Hymenaus innixus posti, qucbrit canere Epilhalamion, a nullo hactenus decantatum, quo possit Poelam oblectare. Juno veneranda dat vincula, et Con-

laborat. N. Heins. conj. laborans. — 236 Felices verosque Urat. uterosque Rom. sed imagine Venet. 1. — 237 Codd. Urat. Leid. Drakenb. ct Par. ciimVenet. 1. Rom. 1. 2. Venett. 2. 3. 4. Ald. et Bern. reclivis: mutavit Lindenbrog. Vide ad V. 161. Praeterea U ra t. posse pro poste. — 238 Lindenbrog. intectum d. carmcn ; Venet. 1. vitiatum d. carmen. — 239 Venet. 1. da Juno. — 240 Cinguki, et insigni N. Heins. in Advers. p. 60.5. de qua re agit in notis ad Sil. vii. 447, Sed cf. Virg. JEn. iv. 59. et TibuU. li. 2. 18. Vincula et insigni geminat cnn- cordia tceda codd. et edd. vett. Markl. et alii ex Venet. 1. afFerunt geniat, jiec videre poterant quid sibi velit. Si compendia veterum membranaruni intelligerent, scirent certe hoc niUW aViudesse quAm(gcinat) gcminat. N. Heins. Scal. et Lindenbrog. conj. insignig. C. nodo ; lioxliorn. insignea g. C tcedas^ Parrhas. Guy. et Bartii. iiisignis gemina C. tada ; Lenz. insignem g. C. vittam ; aut, dextra pro tada; atit : insignem gemmis C. vittam; velr Jurio tt incingit geminos concoide catena. Cf. Koenig. ad Claud. x. 203. Marklandus : et insigni gemmat C. nodo, quod non immerito, inquit Handius, habebit riso- res. Hopfius : insignit gemina C. tteda ; et alius quidam : insignit geminas

aoTm

2^6 Felices utrosqiie vocant] Fan6t2s nuptiarum. VideTheb. m. 691.

ejusmodi acclamationes in nuptiis usi- 239 Vatem] Stellam. Dut Juno ve-

tatae. Theocritus Epith. Helenes : renda Finc«ia] Juno etiam nuptiisprae-

haec sunt laRtantium omina, de qui- sidebat. Et erat Roniiae in Jugario

busSenecaTragicusin Octavia, Actu vico ara Junonis Jugap, ubi veteri

IV. ritunubentes vinculis quibusdam jun-

237 Poste. reclinis'] Cantaturi ex- gebantur in omen futurae concor- pressit habitum. Et hinc observan- diae. Virgilius : ' Junoni ante omnes, dus mos, quo Epithaiamium ante tha- cui vincla jugalia curaj.'

lanii fores cantaretur. Statius ipse 240 Et insigni geminat Comcordia

Genethl. Lucani: 'Et vestros hyme- tceda] Gminat, idem est quod copu-

naeon ante postes Festis cantibus ipsa lat, seu conjungit. Vide v. 1. Equi

personabo.' Scholiastes Theocriti : Maxi. Concordiam finxerimt Deam

Tb Sf iirLed\dfj.iov ^Sovaiv al ■trdpBevoi vph veteres, ut et Fidein. Et aliqnoties

rov eaXdfiov, 'Iva ttjs irapeivov fita^onevTjs repraesentabatur Concordia cum dua-

vnh Tov avSphs 7] (pdvn fj.i} i^aKoin)Tai. bus manibus junctis ; quod vide-

Virgines vero canunt epithalamion ante tur in aliquibus nummis Neronis.

thalami fores, ne virginis vox dum a viro Eam vero invocabant in celebratione

decirginatur, audiatur. nuptiarum : omnis enim felicitas con-

238 Hymen'] Seu HymeQ^eus, Deus jugii provenit ex mutua coucordia,

SYLVARUM LIB. I. 2. 113

Hic fuit ille dies : uoctem canat ipse maritus,

Quantum nosse licet. Sic victa sopore doloso

Martia fluminea posuit latus Ilia ripa :

Non talis niveos strinxit Lavinia vultus,

Cura Turno spectante rubet : non Claudia talis 245

Respexit populos mota jam virgo carina.

Nunc opus, Aonidum comites, tripoduraque rainistri,

coTdia conjungit eos insigniface. Hcecfuililla dies: ipse conjux narret noclem, guantum licet scire. Sic Ilia Mnrtia oppressafallacisomno concubuit cum Marte in Tiberis litlore. Lavinia non tali rubore tinxit candidam faciem, cum Turnus eam respexisset : nec Claudia rirgo majori rubore speclacit populum, cum motisset natim suocingulo. Nuncoportet, comites Musarum, et ministri tripodum, conten-

C.tadas. Handius edidit: et insignis geminat tadas. — 241 Grasser. Grnter. et Hand. piinctnm ponunt post maritus, et comnia post licet, nt in edd. vett. Mutavit Bernartius. — 242 Quantum nosce Vicent. nosse luet Urat. «c junda Venet. 1. et Parm. vincta conj. Heins. «fc ii<;<a Aldd. Colin. Gryph. &c.— 243 Markl. malit gra/niwfa, nt Tlieb. ix. 492. et Virg. jEn. vii. 105. Sed cf. Ovid. Heroid. v. 25.-244 Guyetns et Schrad. conj. tinxit.—2i3 Dum Tumo Schraderus. Cum T. s.jubetVenci. 1. — 246 Editio Amstel. nota j. V. carina ab errore typographi ; hinc in Gronovianam, et inde in Veen. quee omnia errata Gronoviana cum aliis multis aliarum edd. servat. — 248

NOTiE

ac conjiinctione animoram conjugum. ria ex Livio, Valerio Maximo lib. viii.

Insigni teeda'] Notat usum txdarum in Ovidio Fast. iv. Suetonio in Tiberio,

nuptiis. Claudiae Vestalis, qnee stupri insimu-

243 Martia fluminea posuit latus Ilia 'ata, virginitatem probavit, cum na- rj;>a] Intelligit Rheam seu Iliam Syl- vem,qna advehebatur mater Deoruni viam, quae cum Marte concubuit ad Cybele, obhaerentem Tiberino vado, ripam Tiberis. Vide supra vs. 187. imposito cingiilo niovit, extraxitque, ' Nisi Dardana furto Cepisset Mar- precata propalara, ut ita demum tem, me non prohibente, sacerdos.' sequeretur, si sibi pudicitia consta- Hinc Martia dicitur. Ea raox relata ret.

inter Nymphas, Tiberis nxor mernit 247 Nunc opus, Aoindum comites,

vocari. Poetaautem describit pudo- tripodumque ministri, Dicersis certare

rem Violantillae exemplis sunitis a modis] Omnes Poetas excitat ad ce-

A irginibus. lebrandum hunc diem : nam Poetae

244 Non talis niveos strinxit Lavinia dicuntur Aonidum seu Musarum co- vultus, Cum Turno spectanle rubet] AI- mites ac tripodum minisiri, nt qui snnt ludit ad hos versus Virgilii : < Acce- Jn tutela ApoUonis, cui tripodes sacri, pit vocem lacrymis Lavinia inatris et Musarum, Aonidtim dictarum, id FJagrautes perfusa genas : cui pluri- est, Boeotiarum : nam ipsis natale so- mus ignera Subjecit rubor.' lum erat in neniore Heliconis montis

245 Ncm Claudia talis Respexit popu- Boeotiae, quae prius Aonia vocabatar. los mottt jam virgo canna] Neta histo-

Delpli. et Var. Clas. Stat. H.

114

P. PAPINU STATII

Diversis certare niodis; eat enthea vitJis, Atque hederis redimita cohors, ut pollet ovanti Quisque lyra ; sed praecipue qui nobile gressu Extremo fratidatis epos, date carmina festis Digna toris : hunc ipse, Coo plaudente, Philetas,

2y0

dere varus modis. Calerra numi^ie nfflata veniat coronata infuli^ et hedeiis, vt quixque praistat cclebri cithura. Ma.rime vfrn, (y«i truncatis ultimo pede oput nobile, componite versus, qui deceant festos thalamos. Jpse Philetas, Coo applau-

Leid. et Venett. 1.2.3.4. victis ; Diakenb. Aldd. CoHn. Gryph. et Bern. vitris ; Urat. et Roiii. rittis, et ita correxit Bern. in notis. Delrius ad Senec. CEdi().413. volnit mitris ; Heins. conj. myrtis, et ita quoque Handius. Cf. i. 5. 13. — 250 Urat. et Venet. 1. prcecipui. — 251 Oinnes codd. ct edd. \ ett. opus ; Hcins. conj. epos, quod arripuit Markl. Vide Heinsii Episl. in Syllosr. Tom. V. p. 531. ubi nialeleaitur opes pro epos. Ideai Markl. pro festis malit fmstis ; Roni. liiibet fessis ; Par. Venet. 1. et Vicent. choris, — 252 Leid. hunc ipsum coo ; Urat. Par. Venetl. 1. 2. 3. hunc ipse coo ; Vicent. choo ; Drakenb. chnrn, ut Avantius roirexit, quo atictore etiam Aldd. Colin. Gryph. Basi!. Gevart. et Grasser. Buriuannus ad Propert. corrigi jubebat: ipse hunc Coo,

NOTiE

248 Eat enthea vittis Atque hcderis redimila cohors^ Enlhea cohors Poe- taruin scilicet, utpote qui nuniine afflantur, nnde fiiror Poeticus. Ciim autem Poetae erant in tutela Apolli- nis et Bacchi, ideo gerebant utrius- que insisrnia, ut vittas Apollinis, et hederas Bacchi.

250 Qui nobile gressu Extremn frau- datis epos [opus] Legit Nicolans Hein- siws pro opus,epos. Designat Elegio- graphos: quia Elegiacuni carinen nuo pede minus est quam Heroicuin. Eo- dem loquendi modo utitur etiam Epi- cedio patris : ' Vel Heroos gressu truncare tenores.' Vide quap. diximus vs. 9. supra.

252 Coo plaudente Philelas] Quidam legunt, choro pluudente, et hoc intelli- gcrelur de choro auditorum. Phile- tas vero, Potita Elegiographus ex in- sula Coo, floruit tempore Philippi et AUxandri Macedonnm, et fuit prae- ceptor Ptolemaei Phiiadelphi : jsecun-

das in Elegia tulit Fabii judicio. Pro- pertius taincn, etsi se vocet Roma- num Callimaciium, palmam mollis carminis illi defert, his versibus : *Tu satiiis Musis meliorem imitcre Philetain ; Et nou iuflati somnia Cal- limachi.' Ut Strabo refert, criticus fuit, hoc est, antiquorura librorum censor. Adeo macro eum ac tenui corpore fuisse tradit vElianus, ut plumbeis soleis in calceis uti cogere- tur, ne a vento dejiceretur. Adama- vit Battidem pucllam quam carmini- bus celebravit. Cos aiitem insula prope Cariam ab Halicarnasso 15. mill. pass. distans, circuitu centiim, babet quatuor oppida, Julida patriiiui Simonidis et Bacchilidis Poetarnni, Cartheiain, Ceressam, et Phocessam. Ea patriafuit Pamphiles Platis filiap, quae primo docuit vestes bombycinas texere niira subtilitale: unde ' vcs- tem Coain ' dicimus. Ex eadem in- sulafuit Hippocrates medicus.

SYLVARLM M 15. I. 2.

115

Callimachusque senex, Umbroque Propertius antro,

Ambissent laudare diem ; nec tristis in ipsis

Naso Tomis, divesque foco lucente Tibullus. 2o5

dente, et lovgisrus Callimachus, ac Propertius in Umhrice sjtelunca, amhiissent celebrare hunc diem. Et Naso, tristitia deposita in ipsis Tomis, et dices Tibullus

ifc. Handius rum Schrad. Crnc. Bartli. et Scriv. legit choro. — 25S Clnver. in Ital. Antiq. cap. 7. scripsit arto pro antro. — 2oA Cruc. legit vel tristes. — 257

NOT^

253 CaUimachusque senex] Callima- chus Cyrenensis Poeta Elegiogra- phus Batti et MetatymaB filins, aiuii. tor fuit Hermocratis Jasei gramma- tiri, originem duccns a Batto Cyre- narum conditore, floruit in aula Pto- lemsei Phiiadelphi, vixitque usquc ad Ptoleniaeum Evergetem, regiae bihiiothecse pracfectns. Scripsit in omni genere Poematis. Coniposuit in adversarium Poemaacerbissinium, qnem dissimulato nomine Ibin vocat Ovidius. Edidit Elegias, et Epi- granimata, et Hymnos, aliaquc plura, nt refert Suidas. Scripsit et librum de originibiis, causis, et ritubus sa- crorum, qnem inscripsit to Aina, ut ct Martialis inuuit lib. x. Epig. 4. ' Legas aitia Callimachi.' Omnia Calltmachi opera perierunt, pra-ter Elegiam nnam in lavacrum Palladis, et quosdam Hymnos in Deos. Lam- padem Palladi dicavit, in qua oleum nullo pacto absumebatur. Propertius'] Properlius Poeta Elegiographus, ex Mevania nrbe Umbriae oriundus, lio- ruit aetate Augusti. Sunt qui scri- bant patrem ejus equitem Romanum fnisse, ac secntum partes Lucii An- tonii, perductumqne, Perusia expug- nata, ad ^ram Julii Caesaris, ibique cum trecentis aliis, peremtum fuisse jussu Caesaris Octaviani. Illud con- 8tat,Propertinm magna ex parte acci- sis rebus, bonisque amissis,se Romam contulisse, ubi brevi tempore famani

adeptns est, tom ingenii praestantia, cum elegantia camiinum. Maecenati ac Cornelio Gallo maxiroe acceptus fuit. Ovidium, Tibullum, ac Bas- sum inter praecipuos amicos habuit. PucIIam Hostiam deperdite amavit, qiiam dissimulato nomine Cynthiani vocare malnit. Callimachnm, Miiu- nerinnm, ac Philetam Poetas Graecos in carmine imitatus est. De obitu ejus nihil certi compertnm est. Scrip- serunt qnidam illum anuos alterum et qnadraginta natum mortnum esse. 2-10 Naso Tomis] P. Ovidius Naso Poiita Latinus celeberrimus, Sulmo- ncnsis patria fnit. Ejus natales inci- dnnt in consnlatum Hirtii et Pansae ; quo etiam annn, Tibullus Pui-ta natus est, quein niuUum dilexit. Scripsit multa carmina, sed praecipuum rjus opus Metamorphoses sunt, in quibus niiro ordine, multoque ingenio vete- res fabulas describit. Militavit sub M. Varrone. Tandem cnni odinm Augusti in se concitasset, creditns sub nomine Corinnas amasse Jnliam, ab eo Tomos urbem Ponti relegatns est, ubi libros Tristiumedidit, vitam- que finivit annum agens sexagesi- mum. Tomis] Tomi oppidnm Ponti notura exilio Ovidii, sic dictum, quod ibi Medea fratrem Absyrtnm dilace- raverit: conditum fuit a Milesiis, Divesque foco lucente TibuUus] Tibul- lus Elegiarum scriptor, natus est Ro- niae Hirtio et Pansa consulibus.

116

P. PAPINIl STATII

Me certe non unus amor, simplexque cancndi Causa trahit: tecum similes junctaeque Camtjena?, Stella, mihi, multumque pares bacchamur ad aras, Et sociam doctis haurimus ab amnibus undam. At te nascentem gremio mea prima recepit

260

splendente igne. Quantum ad me, non unum studium, nec simplex ratio canendi me advocat, Stella, sunt mihi tecum pares et communes Musce, et multum baccha- mur ad similes aras, et linurimus commiinem aquam ab eruditis fiuviis. At mea Parthenope, o Violantilla, prima recepit te nascentem in sinu suo, et tu blandum

Venet. 1. similis tictoeque. — 260 Et te Hopfins ; quod vel iino vs. 273. rejicitar.

NOTiE

Messalffi Corvino maxime acceptns Stella,qui milii vinculis studiorum eo-

fuit. Horatinm et Macrum Poetas rnndem conjunctns es, et Violantillae,

inter praecipnos amicos colnit. Qiia- qua? est mea civis, et popularis: est

tuor Elcgiarum libros scripsir, in qui- enim Neapolitana.

hus Neaeram, Deliam, quae vero no- 257 Camcence~\ Musae. Varro anc-

mine Piantia vocabatnr, sed maxime tor est Musas antiqnitus Carmonas,

Ncmesim celebravit. Accisis autem sen Casn)oenas vocatas fuisse, sed

opibns, secessit in agellum, qni illi postea, detractis R. et S. literis, Ca-

reliquus erat cx amissione patrimo- moenas dictas.

nii, in regione Pedana. Unde Hora- tius: ' Non tu corpus eras sine pec- tore : Di tibi formam, Di tibi divitias dederant.' Et ipse plane et panper- tatem snam deplorat, et dolorem pro- fitefur in Panegyrico ad Messalam et in lib. i. Eleg. 1. Et credibile esf, eum avitas opes in amoribns dilapi- dasse, et magno patrimonio exhausto, ira ac animi aegritudine, rus se con- tulisse, nbi tandeni cum adhnc junior esset, mortem obiit, non sine maxi- nio dolore Ovidii Poetae, qnod ille festatns est longo carmine. Dives

258 Pares ad aras'] Apollinis et Musarum; Stella enim Poeta, utjam diximus. Vide et Martialem lib. v. Ep. 11. etlib. vit.Ep. 13.

259 Doctis ab amnibus'] Docfi am- nes sunt fluvii Apollini et Musis sacri, quornm hanstu Poetae fiebant.

2G0 At te] Hic Poeta convertit ser- moneniadVioIantiIlam,quaeeratNea- politana: non enim illud te referri potest ad Stellam, qui Patavinns erat, nt coUigitur ex Martiale, lib. i. Ep. 62. ' Verona docti syllabas amat vatis. Marone felix Mantua esf. Cen-

vero /oco /uccnfc, quia Tibnllus initio setur Apona Livio sno tellns, Stel- primiE Elegia? canit. ' Me mea pan- laque, nec Flacco minus.' Et Pata-

pertas vitze traducat inerti, Dum meus assiduo luceat igne focns.' Et ' focnm perennem' in parte ftlicita- tis ponit Martialis Epig. de Vita Beata, et ad Quintiliauum.

256 Simplexque cnnendi €0030] Di- cit Poiita, noii sibi nnain esse, sen simplicem causam celebrandi has nupfias ; :ied duas ; el tni, scilicet o

vini adhuc liodie, inter vetera Majo- rum monnmcnta, ostenfant peregri- nis advenisque imagines Livii histo- rici, Asconii Psediani oratoris, Arrun- tii Sfellrp, et Valerii Flacci Poeta- rum, et julii Pauli Jurisconsnlfi. Mea] Nani Papinius erat etiam Nea- politanus.

SYLVARLM LiU. I. 2.

117

Parthenope, dulcisque solo tu gloria nostro Reptasti: nitidum consurgat ad fetliera tellus Eubois, et pulchra tumeat Sebetos alumna : Nec tibi sulfureis Lucrinee Naides antris,

deeus repsisti in patria noslra. Solum Euboicum extoUatur ad tucidum ccelum, et Sebetos superbiat formosa alumna. Nec sulfurea antra lacus Lucrini, nec amceni

— 261 Leiiz. coDJ. dulcique solo tu gloria nostro reptaali. — 262 Leid. Par. Ve»

net. 1. (iii qiia post nilidum distiiiguitiir,) Vicent. Brix. Aldd. Colin. Gryph. Bern. Liudenbr. et Grasser. consurgit ; Urat. et Roni. consurgat, quod resli- tuit Gevart. et probaruut Grotius, Scriver. et V. D. in exempl. Gott. consur- get conj. Lindenbrog. — 263 Piccarti codex : Selenis alurnna ; Rom. Sebetus ; Sclmeiiter. scribit Sebelhis. — 264 »c si6i Urat. Leid. Par. Rom. et Vicent. et ita Beru. approbantibus Gevartio, Guyeto, et Gronovio. Venet. 1. sulphu- reis, sed Urat. et reliqui sulfureis, quod Voss. in Eiyiuologia defendit. Venet.

NOTiE

I

261 Parthenope'\ Eadem quae Nea- polis, clarissima urbs Campani^, lioc nomen sortita a Parthenope una e\ Sirenibus, quae prae dolore, quod prsternavigantera Ulyssem dulce- dine cantus in suos scopulos attrahere nou potuissent, in mare se prsecipi- tes egerunt. Corpus autem Parlhe- uopes eo loci delatnm est tiuctibus, quo postea \eapolis coudita fuit a Cumanis. Eustathius tamen Diony- sii interpres vult, Neapolim Parthe- nopen vocatam a Parthenope pnella, qua: ex Euboea arecta cum aliis co- louis, cum imperio urbem tenerct, amore mortna sit. Verura cum soli ubertate, atque ama;nitate frequen- tius habitari crepisset,Cumani veriti, ne Cumaesua patria desereretur, Par- thenopen everterunt, sed postea gra- vi pestilentia afflicti, ac moniti ora- cnli responso, eam non cessaturam, nisi dirutam urbem restituerent, et Parthenopes Deae sepulcrum annuis sacrificiis colerent, urbem de novo niagnificentius restaurarunt, et Aea- polim, id est, novara urbein, nuncu- paverunt. Strabo tamen lib. v. ali- ara mutati uomiuis cansam affert. ' Post Dicaearchiain,' inquit, ' seu

Puteolos, est Neapolis Cnmanorum ; postea vero et Chalcidenses incolue- runt et aliqui ex Atbeniensibus et Pitecusauis, unde Neapolis appellata est.' Lycophron Chalcidensis, iu Alexandra sua, Phaleri murum eara urbem appellat, et Isaacius Tzetze» ejus interpres adjicit,PhalerHm Sici- lia? tyrannum Neapolim in Italia con- didisse. Solo noslro] Quia, ut jam diximus,Papinius Neapolitanus erat.

262 Tellus Eubois] Campania, quia Cuniani e Chalcide Euboeae insulas profectijbancoram Campanis tenue- runt.

263 Sebetos] Sebetos fluvius prope Neapolira. Columella : ' Doctaque Parthenope Sebetide roscida Nym- pha.' Et Stephauus Pighius, in Her- cule Prodicio, dicit se Neapoli vidis- se Sirenas, cum Hebone et Sebetho tutelaribus Neapolitanorum Diis, ex- sculptas in ara rotunda roarmorea, quae quidein nunc est accommodata in cratere fontis excitati in extrema mole portus Neapolitani. Pulchra alumna} Violantilla, ctijus formam n- bique laudat.

264 Nec sibi sulfureis Lucrince Nai- des antriSy Nec Pompeiani placeant

118

P. PAPINII STATII

Nec Pompeiani placeant magis otia Sarni. Eia age, praeclaros Latio properate nepotes, Qui leges, qui castra legant, qui carmina ludant.

2G5

secessiis Snrni Povipeiani plus gloricnlur suis Nymphis. Eia <ige, hreri dule liflmce iliusires iwsleros, qui dicant jus, qui ducant exercilu», qui versusfacUmt.

1. vicincE pro Lucrin<e. Leld. Rom. Vicent. et Venet. Naiades ; sed recte Urat. ciini edd. Aldd. Colin. Gryph. Basil. &c. Naides ; nam Nuias semper tribus syllabis constat.— 266 La<tos Venet. 1.— 267 Sen. Vatt. 1. 2.3.4. Merseb. Leid. Vindob. Par. Urat. Capil. Venet. l. Parm. Rom. Brix. Vi- cent. Aldd. 1. 2. Cnlin. Gryph. I. 2. et Basil. 1. 2. castra legant ; Bern. conj. regant, quod placiiit Gevartio, Barthio, Peyraredo, Hopfio, Markiando : re-

NOTiE

mugis otia Sarni] Mens : Nec Lncri- nns lacus, nec Poinpeianus Sarnus niagis gloriari debeiit suis Nymphis, quain Sebetos Violaniiila sna alumna. Lucrina Naides] Nymphas Lucrini lacus. Lacus autem Lncrinus est in

radices Sarni. Primo cum magno murmure delabitur, niox in lacus am- plos desinit, qui graves incoiis nebu- las toto anno emittunt : deinde coac- tus ropibus Vesuvium monteni strin- git, et inde, parvo contentus ciirsu,

Campania ad Sinum Baianum prope in mareTyrrhenuni exoneratur. No- Piiteolos, qui tam propinquus est men retinet.

Averno lacui, ut niari tempestatibus agitato, <|uandoque soleant misceri : dictus a lucro propter multitudinem piscium qni ibi capiebantur. Sulfu- reis antris] Antra enim iiabitare di- cuntur Nympiiff'. Sulfureis vero ob conjunctionem cum Aveino iacu, cn- jus aquae salsae et nigrae conspiciun- tur : salsai quidem ob marinae aquee permixtionem, nigrs vero ob maxi- niam altitudinem. Boccacius scribit se ab hoc lacu in littus ejectam pis- ciuin multitudinem vidisse, qui nigri fuerint, et siilfureum odorem emise- rint. Anno 1538. cuniculiis ille seu incile, per quod aqua ex Lucrino in

266 Eia age, praclaros Lalio prope- rate nepotes] In acclamationibus nup- tialibus optabant novis sponsis cito liberos, eosque referre et decorem patris et pudicitiam matris. Catul- liis Epilh. iMaul. • Ludite ut lubet et brevi liberos datc.'

267 Qui leges, et castra legant] Id est, qui toga ac sago potentissimi sint iu Republica: qui seiiatum, qiii militem legant. Nam et ' dilectus niilitaris,' ' milesque legi' dicitur, et ' in senatiim allegi,' et ' senatus le- gi,' et ' lectio senatus.' Et dilecti, pro senatu, apud Sallitstium de Bello Catilinario, Ciceronem pro Sextio,

Avernum deferebatur, eruinpente et in Vatiniiim. Cicero eliam legeni

magna vi ignis, et ruente ex ea terra, penitus obturatus est et delituit. Vide iEneid. vi.238.

265 Pompeiani Sarni] Sarnus fluvins Campaniae, ortum habens in monte Sarno, inter Pompeianum agnim, et Salernum, juxta oppidum situm ad

a 'legendo' dedncit, quo pulclierri- me alliisit Statiiis illo sno legere; sed ita ut 'leges' pro custodibus iegum, sen senatu dicat. Ita et ' leges ' et ♦castra' conjungit inSurrentino Pol- lii : 'Quem non ambigoi fasces, non niobiic vulgus, Non leges, non castra

SYLVARUM LIB. I. 2. Il9

x\cceleret partii decimiira bona Cynthia mensera.

Sed parcat Lucina precor : tuque ipse parenti

Parce, puer ; ne mollem uterum, ne stantia laidas 270

Pectora: cumq^uc tuos tacito Natura recessu

Formarit vultus, multura de patre decoris,

Plus de matre feras. At tu, pulcherrima forma

Italidum, tandem merito possessa marito,

Vincla diu quaesita fove : sic damna decoris 275

Nulla tibi; longae virides sic flore juventae

Bona Cynthia tnaturet decimum mensem ad parlum. Sed, oro, Lucina parcat, tuque ipse infans parcas matri, ne corrumpas tenerum veutrem, et vigentes mammas. Et cum natura figuraterit faciem tuam in secretis latebris, afferas multum decoris de patre, sed plus de genitrice. At tu formosissima Italarum mulierum, et tan- dem possessa a digno conjuge, fote amorcm diu opttilum. Sic niliil accidat detri- menti tuce formcE. Sic tultus tuus diu consertet florem bngce juceniutis, et sero

posuit Handitis. f/^g^ant conj. Gruter. Venct. l.carmina laudant. — 270 Venet.

1. ne moUem itcrum : ed. vet. ap. Lindenbrog. ladat. — 271 ' Jo. Is. Pontanus legi jiibet per apostrophen, Cum tuus tacito, natura, recessu formaris tuUus. Sed tiinc male se habet ilhid tuos tuUus, ne dicam de elegantia.' Hand. — 273 -lcfM Venet. 1. At ut ceterae Venctt. correctuna ab Avantio. Vide ad vs. 200.— 275 Victa diu Venet. 1.— 27G Leid. Venett. 1 . 2. 3. 4. Rom. et Parm. longe : Urat. Leid. Par. Venett. Rom. Viceut. et Aldd. viridis ; Barthius vero

tiOTJE

tenent.' Ubi tamenforum potius de> tes: aut in periculum mortis dolori»

signatur. Gronotius, Diatribes cap. bus adducat. Hic tam bene optat

2. Bernartius loco, legant, conjicit ie- Poeta ultiinis verbis, quam toto car» gendum, regant. Grutero placet, te- niine assurjiit.

gant, id est, defendant, tueantur. 270 Ne stantia Uedas Peclora'] 5(«n«

Qui carmina ludant] Proprie ludere tia, sunt vigentia, ut stare papillas

dicuntur Poetae suis carminibus. Lucilius dixit. Et iMaximian. EJ. v.

Haec enira ingenii qiiidam sunt lusus. appellat. ' Urebant animnm durae

Exempla notissima apud Poetas. stantesque papillae, Et qnas astrin-

2(iS Decimum menseni] Nani legiti- gens clauderet una roanus.'

nium tempus partui decimus mensis 271 TacJio rfcmu] Utero materno.

semper habitus. Vide quse diximus 272 MuUum de patre decoris, PIms

ad Theb. i. 576. Cynthia] Luiia, de matre feras] Inter viri boni fe-

quae eadem ac Diana veterum opinio- licitates hanc ponit Hesiodus : Tuc-

ne: vocatur Cyntliia, quia in Cjutho touo-w 5« ywaiKes toiKora riKva yo-

Deli monte nata dicitur Diaua. yfvat. Pariunt tero mulieres similes

2G9 Parcat Lucina] Yeaus yevervK- liheros patribus. Catullus in Epithal.

Ais geniturae domina, ac partus prae- Manlii : 'Sit suo similis patri Man-

ses. lio, et facile insciis Noscitetur ab om-

Pqrcat] Ne rugosum ventrem pa- nibus, Et pudicitiam suae Matris in-

rieutis etliciat, et mammillaspendeii- dicet ore.'

120 P. PAPINII STATJI

Perdurent vultus, tardeque heec forraa senescat.

hccc venustas seneseat.

ct Markl. necessariiun existimarunt virides. Markl. conj. etiara : viridis sic f.j. Perduret.

III. VILLA TIBURTINA* MANLII VOPISCl.

In gratiani Manlii Vopisci, villam amoenissiniam, qnam Tibiiri habnit, tan- ta carminis elegantia describit, iit attentiis lector in ea spatiari sibi vide- atiir.

Cernere facundi Tibur glaciale Vopisci Si quis, et inserto gerainos Aniene penates,

Si quis invisit algens Tiburtinum eloquentis Vopisct, ac domos duplices interla-

Urat. Villa tiburtina M. mauritii vopisci ; Venet. 1. Manilii ; Parm. Rom. Brix. Vicent. Aldd. Colin. Giyph. Tihurtinum Manlii Vopisci ; Gronovins ex codd. edidit : Villa Tiburtina Manlii Vopisci, — 2 Ecquis Barth. iinpro-

NOTJE

* Tiburtina] Tibnr, in cujus agro sita erat illa villa Tiburtina Manlii, urbs est in Saliiuis, decimo sexto ab urbe lapide, crebris fontibus irrigua, et singulari atiris temperie cominenr data : coudita fiiit a Tiburte Ainphi- arai filio. Hodie vocatur Tivnli. Man^itJGens Manlia a primis Reipub- licae teniporibns clara, et Patricia, nntltos consnles et dictatores tulit. Cousule historicos Latinos. Vopisci^l Vopiscos appellabant e geminis, qui retenti utero nascerentur, altero in- teremto abortu, Pliniiis lib. vii. cap. 10. Porro Vopiscus olim prae- nomen ; quo usi nuilti praesertim in Julia gente : hic est cognomen, et ita in antiquissimis Reip. fastis saepe, mox a pulsis regibus.

1 Tibur glaciale^ Dicit Tibur gla- ciale, quia regio circumqnaqne frigida est ; quare in agroTiburtino plerique Romanorum villas habebant, in qui-

bus asstate degebant. Sed et hoc etiam factiim erat arte in hac villa, ut patebit ex sequentibus versibus.

2 Geminos penates] Villa en:in illa in nlraque ripa Anienis collocata erat, et conjungebantur dnae ejus partes fornice inserto, quem hac ra- tione vocat socice commercia ripa.

Inserto Aniene] Qiiia Anien inter utramque partem villae flnebat. Anien antem seu Anio fluvius Ttaliai in mon- teTiebanoruin ortns, lacus tres amce- nitatenobiles.qui noinen dedere Sub- laqueo, defert in Tiberim. Hic per Tiburtinum agruin decurrens e sub- limi iu subjectam vallem praeceps fertiir, ut ruere potius quam fluere videatur. Vide Plinium et Strabo- nem. Claudius Imperator rivum Anienis novi lapideo opere in urbem perduxit, divisitque in plurimos et ornatissimos lacus. Suetonins Clau- dio. Vocatur hodie Teverone.

SYLVARUM LIB. I. 3.

121

Aut potuit socias commercia noscere ripae, Certantesque sibi dominura defendere villas; Illum nec calido latravit Sirius astro, Nec gravis aspexit Nemees frondentis alumnus : Talis hyems tectis, frangunt sic improba solem Frigora, Pisaeoque domus nou aestuat anno.

benle Aniene, et poluit noscere fornicem, quo utrumque ejus Ultusjung^itur, ac Prce- loria, qua certatim contcndunt sibi sertare herum incolumem ; nec Sirius aUatravit iltum ardenti sidere, nec asluosus alumnus sylrosce Nemees affiacit: tantus algor est in ardibus, et tantum frigiu contundit ardorem solis, ut domus non cestuet ipso'

banteHandio. V r&t. ei insertos ; Rom. et Venett. et in serto.—i Venet. 1. ponere ripce. Markl. monuit, ne cui adblandiattir tisere,e\ Boetliii Consol. lib. IV. Metr. 12.— 4 Ceitantisque Urat. Voss. Vcnet. 1. Parm. Rom. 1. 2. Venett. 2. 3. 4. Brix. et Vicent. qiiod reposuit Hand. Certantes ceteri codd. ciim Aldd. Colin. Gryph. <SlC.— 5 Scriv. ad Martial. iv. 57. mntavit in laceracit Sirius ; Hopfius vero lustratit Sirius. Barth. in libro sno notavit mann legen- dum esse latrabit, quod cum reliquis non convenit. — G N. Heius. maluit adspectu, vel accessit. Wakef. in Sylv. Crit. Tora. iii. p. 21. Nemees frenden- tis. Sed cf. Martial. Spectac. Epigr. xxvii. 3.— S Pisceumque d. n. ce. an- num exhibent omnes codd. et edd. ante Marklandum, qui edidit ut iu texta.

NOTiE

3 SocicB commercia ripce'] Intelligit fornicem,quautraque parsvillae Man- lii sita in utraque Anienis ripa con- jimgebatur, ut jani diximus.

6 Sirius] Est stella ardentissima, Canicnla dicta, unde vocati ' dies ca- niculares.' Latratit] Alludit ad ca- nem Erigones, qui in lioc signum mu- tatus dicitur. Sic Theb. v. ' Mea- que yEstifer Eiigones spumat cauis.' Manilius lib. v. ' Latratque Canicu- la flammas ; Et rapit igne suo, gerai- natque incendia solis,'

6 Nemees alumnus] Intelligit Leo- nem occisum ab Hercule in Nemea sylva Arcadiae, et in crelum recep- tnm. Sensusautem: Qui est in villa Manlii non sentit aestum etiam die- bus canicularibns; vel quando solest in signo Leonis, hoc est, mense Ju- lio, quo mense calor raaximus esse solet, ob eam scilicet rationem, qnod licet sol hoc tempore magis a nobis distet, quam alio, nos tamen feriat

radiis ad perpendicularem magis ac- cedentibus, et hinc tanto potentio- rem reflectioneni efiicientibus.

7 Frangunt] Sumsit a Ciceronequi dixit: ' Nunc et Sca>.vola quoniam in Tuscnlanum ire constituit, paulu- lum reqniescet, dum se calor fran- gat.'

8 Pisaoque domus non astuat anno] Per annum Pisaeum intelligit illud anni tempus, quo ludi Olympici prope Pisam in Elide celebrabantur, quod fuit sub ipsum Solstitium xstivale. Non astuat anno] Id est, non sentit calorem et aestum anni Pii£ei. Et (Estuare hic active sumitur sicnt et verbum ' anhelare.' Theb. xi. ' Phle- grae seu fessus anhelet Prjelia.' Et Theb. x. Omnis anhelet Unda nefas. Prudentius etiam id verbum cum ac- cusativo conjunxit Hymno Laurentii : ' Quid ille fervens ambitu, sitimque honoris aestuans,' ut habet antiquissi- mus Puteanorum codex. Vulgo, ' si-

122 P. PAPINII STATII

Visa manu tenera tectum scripsisse Voluptas ;

Tunc Venus Idaliis unxit fastigia succis, 10

Permulsitque corais, blanduraque reliquit honorem

Sedibus, et volucres vetuit discedere natos.

O longum memoranda dies ! quae mente reporto

Gaudia ! quam lassos per tot miracula visus !

Ingenium quam mite solo ! quae forma beatis 15

Arte manus concessa locis ! non largius usquam

met tempore, quo ludi Pisai crlebrantur. Ipsa roluptas visa est designasse fumc domum delicata manu. Tunc Venus iUinivit ejusfasligia Uquoribus Idaliis, etper- mnlsit comis suis, et reliquit in his locis dulcem decorem, et prokibuit filios amores ex iis migrare. O dies digna, quce in longuin memoretur. Quantam leetitiam in animo refero ! Quam fatigati ocuH percurrendo tot miracula! Quam suavis natura terrcB ! quam elegans forma tribuia his fortunatis sedibus, peritia manus ! Nus-

Antiqnara lect. revocavit Handiiis. — 9 Urat. Voss. Vindob, Venet. 1. 2. 3. 4. Parm. Rom. 1. 2. Brix. Vicent. et Ald. 2. Ipsa; Ald. 1. Colin. Gryph. et Gevart. Visa, probantilms Bartli. Peyrar. et Mavkl. Ipsa manu fertur tec- tum Gronov. in Obss. ad v. 1. 33. tectum tersisse N. Heins. tenera tecum Urat. et Venet. 1. unde edidit Handius : Ipsa manu tenera fertur scripsisse, ut vo- Init Barth. in inedilis, et Schrad, — 10 Tum Venus Lindenbrog. et Heins. Vide Voss. ad Tibull. i, 1. 21. Venet, l.junxitfaslidia ; VAxm.junxitfasligia; Vicent. unxit fastidia, — 11 Pelmulsitqne comas Far. Rom. Venett. 2. 3. 4. Brix. Vicenr. Aldd. 1. 2. Colin, Grypli. Basil. Bern. Til. et Cruc. Fermvl- sique co«n.s Florent. Urat. et Venet. 1. qnod reposiiit Gronov. et conj. Bar- thiiis, Idem Barth. conj, eliam : Immulsitque comis ; yi. HelnS'. Permulsitque coma ; Schrad. Permulsitijue domos, vcl crocis. Leid, a ni. pr. relinquit. Scriv. conj. reliqtiit hndorem, i. e. odorem.~-l2 Venett. vttuit descendere; correxit Avantins. — 13 Thomas Riiaedus nialuit : qucB mente reposla. — 14 Heins. conj. quam tassus,i^c. — 1.5 Lindenbro». et Crnc.^nna pro/or/«rt, cx errore typotlie- tarum ; unde Heinsius : qua Jirma beatis, Sfc. — 16 Arfe manus artemque locis Urat. Valt. 1. 2. 4. et Venet. 1. Arte manus untiqualocis Va.im. \\i\dcformu beatis Arle manu adjecla locis Piccardns : Arte manus quasita, vel sancita, vel congesta Heins. Arle manu concessa Leid, Arte manus concessa Vat. 3. Rom.

NOTiE

tique.' Idem Cafhem. Post Hym- 10 idaliis] Id est, Cypriis ab Ida-

no vir, ' Rex ipse Coos aestuantem lio seu monte seu nemore Cypri in-

mnrice.s, Lenam revuisa dissipabat sulaj Veneri sacro,

fibula.' Ubi male Torrentius : ' Coo 12 Volucres nalos^ Araores sen Cu-

exvEStuanlem murice.' pidines. Vide Epithalamium Stella;

9 Tectum scripsisse Voluptas] Intel- et Violantillae supra vs. 02.

ligit Statius, per tectum scripsisse, 15 Ingenium quam mite solo} De-

idem qnod Maro vEneid. i. ' Optare scriptionis initium. i. Laudat villam

locura tecto et conclndere snlco.' ab amoenitate soli. ii, Coustructioue

Volupfas locum clegit,^ et designavit. aedificii.

Gronovius. 16 Arte manus] Architecti scilicet.

SYLVARUM LIB. I. 3. 123

Indulsit Natura sibi: nemora alta citatis

[ncubuere vadis ; fallax responsat imago

Frondibns, et longas eadem fugit unda per umbras.

Ipse Anien (miranda fides) infraque superque 20

Saxeus, hic tumidam rabiem, spumosaque ponit

Murmura, ceu placidi veritus turbare Vopisci

Pieriosque dies, et habentes carmina somnos.

quam natMra se profudit abundantius. Excdsa sylrce impendent ahen flmenti. Fallax species ramorum repra^sentatur in eo, et eadem umbra protenditur per lo»' gas aquas. Ipse Anien (fides miranda) labens in/ra et supra per saxa, summo strepitu, deponit hic turgidum furorem, et spmmt*mm muurrum, ce* timeat turbart dits mitis Vopisci impensos Musis, et ejaa mmams wiedUmtes renus. Domus gau-

Venett. 2. 3. 4. Brix. Vicent. Aldd. Colin. Gryph. Basil. &c.— 18 Venet. 1. respondit, nnde aliqtiis scribenduiu censeat respondet iinago. Cf. Hor. i. Od. 12.4. Aiison. in Mosell. 189. et Pallad. Epigr. v. 110. — 19 In oninibns edd. inde a principe legitur : longas eadem fugit umbra per undas, Lect. nos. tram edidit Marklaiidiis, nnlla mutationis, aut anctoris mcntione facta. £st vero ba-c correctio Beotleii ad Hor. iv. Od. 2. 29. quain ab Uiat. confirma- tam reposuit Handiiu. — 20 Ipsa autem Urat- omnescodd. Domitii et Veoet. 1. Ipseamnis Parra. et Venet. 2. Ipse Anien Leid. Par. Rom. et Vicent. Giiye- tiis annotavit : ' al. infra supraque.' — 21 Vijcsuus, hic tumidum, ifc. conj. Maikl. Concitus, hjc, tfc, vel, Scerior, vel : Saxa rueiis tumidam hic rabiem ; vel deni- qne : Spumeus, hic, ^c. tenlabat Lenzius; fTaTHweit» Jacobsius. — 22 Munera Venet. I. — 23 Piereosque dies Kom. et Venett. aventes carmiMa soatiK» Leid. Par. Ron). Venett. 2. 3. 4. Aldd. Colin. Gryph. Bem. Til. Croc. &c. N. Hein>. conj. amantes, aut alentes ; Makef. ad Lncr. iv. 467. correxit agentes, probante Lenzio ; Piccartus in Gebbardi Crepund. iii. 27. conjecit habentes; ijuani conjeciuram ut suam proposuit ^larkl. et in textum admisit : firmaot

XOT.E

IS FaUaximago'] Frondinm scilicet ac mnlta spnma.

in aqua. Rc^ponsat Frondibus^ Re- 23 Pieriosque dies\ Id est, impensos

prjesentat frondes io aqnis nmbra >Iujis Pieriis dictis.

frondiiim. Habentes carmina somnos'] Vnlt Vo-

19 L/)ngas per umbras \undas'] Id piscum nnnquam profundo sorono

est, ptr longnni spatinm Anienis. obrutum esse, sed jacere tenni so-

21 Hic tumidam rabiem spumosaque pore meditantem semper carmen.

ponit Murmura] Hic, id est, dnni ab- Paujanias eodem sensu refert in Co-

luit villam Vopisci. Qui autem ob- rinthiacis fuisse in foro Troezenionim

servaverit nos snpra dixisse, Auie. temphim Mnsis dicatum, ac prope

nem per Tibnrtinnm agrum decur- aram, ad qaam Mnsis et Somno sa-

rentem in snbjectam vallem prsecipl- cra faciebant, censentes Musis oia-

tem ferri, non mirabitiir hic rabiem nium Deorom maxime amicora ipsuu

spvmosaque murmura : non enim ruere Somnuro. sic potest, nisi cum magoo strepitti

124

P. PAPINII STATII

Littus utrumque domi : nec te mitissimus amnis Dividit ; alternas servant praetoria ripas 25

Non externa sibi, fluviumve obstare queruntur. Sestiacos nunc fama sinus, pelagusque natatum Jactet, et audaci junctos delphinas ephebo :

det utraque amnis ripa ; necflunus placidissimus te sejungit : villce partes servant utrumque littus, non dicisw a se invicein, nec queruntur amnein hnpedire, quo minus jungantur. Nunc /ama venditet Sestiacum frelum, ac pontum trujectum nando, et jugatos delphines a temerario adolescente. Perpetua liic tianquillitas, nulla hic

Urat. et Venet. 1.- — 24 Littus utrimque, domus: nec se mitissimus amnis Lips. et Bern. Littus ulrimque, doinus nec te m. amnis Gasser. annus pro amnis Urat. et Vindob. armis Venet. 1. — 25 Markl. conj. ornnnt prcctoria ripas. — 26 Non externa sibi fluviorum oplare queruntur Urat. et Parni. et ita Venet. 1. nisi quod extrcma hahet ; Leid. Roni. et Venet. 2.fluvium ne obstare. Particulam ve restitnerunt Domitius et Avantius. Jos. R. Vulpius scripsit: Non externu sibi fluviumque optare quermitur. Gevartius habet ut in textu. — 27 Sesciatos Urat. Sesiacos Venet .1. — 28 Urat. et Venet. 1. victos pro junclus ; Parni.

24 Littus utrumque do.iii : nec te mi- tissimus umnis Dicidit, ^c.] Hic hixu- riat Poeta verborum copia, ut nion- stret Anieuem Tiburtinam viliam in- terfluere, nec tanien eam dividere.

Te] Supple, o domus.

25 Pratoria'] Sic villas magnificas appellabant.

26 Non externa sibi,fluviumve obsta- re queruntur} Sensus : Non sunt binte illae partes villae Tiburtinae externae sibi invicem, id est, disjunctae a se invicem, licet medius fluat Anien; interposito enim fornice conjungun- tur, nec eadem ratione queruntur Anienem impedire, quominus jungan- tur. Totum Uunc locuni paene iisdera verbis restituit Ausonius in Mosella : ' Villae Quas medius dirimit sinuosis flexibus errans Amnis, et alternas comuDt praetoria ripas.'

27 Sestiacos sinus, pelagusque nata- tum'] Per Sesliacos sinus et pelagus natatum, Hellespontum intelUgit, na- tatum scilicet a Leandro, de quo vide superiori EpitbalaniLo vs. 86. Lean- der enira ex Abydo natabat Seston,

NOTiE

ut diximus in eo loco. Hellespontus hic autem dicitur Sestiacus a Sesto oppido Thraciae, cui ex opposito Aby- dus respondet in Asia. Hunc quo- que locum expressit Ausonius ibi- dem : ' Quis modo Sestiacum pela- gus Nepheleidos Helles jEquor, Aby- deni freta quis miretur Ephebi '('

28 Et audaci junctos delphinas ephe- bo~\ Hic Papinius designat Baianum sinum, qui dirimit Baias et Puteolos, et innuit, ut volunt interpretes, his- toriam de delphino, quem tradunt tempore Augusti ad Puteolos venire quotidie solitum, et puero prstbere dorsuni, receptunique equitis niodo insidentem per maguuni aequor ad triginta millia passuum deferre : ad spectaculum Roma et tota Italia oc- currente. Tandem puero mortuo, ipse delphinus ad locum, quo reciptre dorso solitus erat puerum, frequen- tissime veniens, desiderio expiravit. Vide Piin. Nat. Hist. lib. ix. cap. 8. A. Gellium, et lege Plinium Juniorem lib. IX. Epist. 33. Audaci] Quia se ma- ri ac delphino audebat committere.

SYLVARUM LIB. I. 3.

125

Hic aeterna quies, nullis hic jiira procellis,

Nusquara fervor aquis : datur hic transmittere visus, 30

Et voces, et paene manus : sic Chalcida fluctus

Expellunt fluvii : sic dissociata profundo

Bruttia Sicaniam circumspicit ora Pelorum.

Quid primum, mediumve canam ? quo fine quiescara ?

Auratasne trabes, an Mauros undique postes, 35

potestas procellis, nusquam agitatce unda. Licet hic transferre oculos rocesque, ac /ere manus. Sic reciproca- undee summorent Chalcida : sic Rrulin plnga disjuncta mari, cernit undique Felorum SicilicE. Quid privtum, secutidumre pradicaho ? quo finiam ? stupeamne laquearia tecta auro, an postes undique faclos ex Mauro lapide?

vinctas ; \I rzt. audacis. — 30 Nunquamfervor equis 11 rat. Nunqvamf. aquisYe- net. 1.— 31. 32 Vindob. calchida fluctus ; Vetict. 1. colchida. Omnes vero rodd. et edd. vett. fluctus ExpeUunt flutii. Bartli. conj. sic Chalcida fluctum Expellunt fluvii ; Hein?. in Advers. X)/s/)fscunf, vel DJrf//un(; in notis srrip- tis : sic Chalcide fluclus Se pelluut refugi ; et ad Claud. p. 43. sic Chalcida fluctus Dispescunt reflui, probantibus Cruc. Lindenbrog. Gronov. Guy. &c. Discernunt Burm. sic Chalcida fluctus Dispellunt refugi Markl. probante Len- zio. Vide Huschk. ad Tibull. iv. l. 53. — 33 Bnitia legitur in omnibus libris et edd. anteGronovium, qui edidit Bruttia, ut Heins, in Silii locis vi. 15. viii. 570. — 35 .4ura<asre Urat. ^«rafasguc Venet. 1. — 36 Mcdic. Venet. 1. et

NOTiE

29 Hic aterna quies'] Snpra onim disit Anienem hic posuisse ' tumidam rabien), ac spumosa murmura.'

30 Datur hic transmittere tisus, Et voces, et pane manus^ Hunc locum etiam imitatus est Ausonius loco su- pra citato : ' Non bic dura freti ra- bies, non sjcva furentum Praelia Cau- rorum; licet hic commercia linguse Jungere, et alterno sermonem texere pulsu : Blandasalutiferas permiscent littora voces, Et voces et psene ma- nns.'

31 Sic Chalcida fluctus Expelluntflu- vii {reflui} Perfluctus refluos innuit Eu- ripnm, qui reciprocantibus seu refluis iindis dividit Chalcida urbem Eubceae insulae, ab Aulide portu Boeotix.

32 Sic dissociata profundo Brutlia

Bruttia vero ora, qnia hoc dextrnm cornu Italiae,seu lianc ultimam oram, Siciliam versus, nbi est Rhegium, in- colebant Bruttii, CEnotrii prius dicti.

33 Pelorum'] Pelorus promontori- um Siciliae e regione Rhegii. Sensus autem totius loci hic est : Ut Helles- pontus Leandro natatus dividit Eu- ropam ac Asiam, sinus Baianus, nbi contigit historia de puero insidenti dorso delphini, Baias et Puteolos, Euripusque dirimit Chalcida sen Eu- boeam a Bceotia, et fretnm Mamerti- nnm Siciliam et Italiam, ita Anien duas illas villae Manlii domus a se mutuo separat.

35 ^i<ra<a«nc irabes'] Sic Epitli. Stellae : ' Robora Dalmatico lucent satiata metallo.' Videibidem. Man-

ora,Sfc.'] Innnit distantiam Sicilise et ros nndique postes] Doniitius per 3ia«- Brnttiap, qnae etiam parvo admodum ros postes, vult postes Vopisci ebore freto, Mamertino dicto, divisae sunt. vel citro ornatos esse, qtise cx Afxica

126

P. PAPINII STATII

An picturata lucentia marmora vena Mirer, an emissas per cuncta cubilia nymphas ? Huc oculis, huc mente trahor: venerabile dicara Lucorum senium ? te, quae vada fluminis infra

an mnrmora, qucc splendent distincta rena ? an aquns emissas per cuncta cuhictihi ? Huc ducor oculis, hac animo. Canamne venerandam veticstatem lucorum ? Te,

Parm. luna pro vena, probante Gronovio; Boxhorn. conj. An picturata 1. m. vence? — Z7 Britanniciis ad Jnvenal. ed. Venet. 1494. legit lymphas; et sic AUid. Colin. Grypli. Basil. Til. Grasser. Bern. Gronov. aiii ; nymphas Venet. 1. Parm. Rom. Brix. et Vicent. itaqiie correxit Heins. — 39. 40 Gruter. legit : an te quce . . . iacentis, vel te quce . . . tacentes. Venet. 1. Rom. et ceteras

NOTyE

seii Mauritania afferantur. Sed hic inteliigendum est Numidicum mar- mor, quod etStatius ponit in Balneo Hetrusci, et Plinius lib. xxxvi. cap. 6. scribit M. Lepiduui, Catuli in con- sulatu collegam, piinium omnium li- minaex Numidico marmore posuisse, magna omnium reprehensione.

3u Picturala rena] An naturaliter distiucta marmora suis venis, an pic- turaj artificio : marmora enim etiam pingebantur, novo et luxurioso in- vento, auctore Plinio. Legit Luna pro vena Gronovius ex Ms. Mediceo, et vult hos postes Numidico marmo- re simul et Lunensi ornatos esse. Picturata'] Quia Lunense niarmor al- bum erat et discolor, ad cneruleum vergente specie, utscribit Strabo.

37 An emissas per cuncta cubicula vymplias] Intelligit artificium, quo aqua frigida siphunculis inclusa per parietes singulorum cuhicnlorumsuo- rum emittebatur, ad ea refrigerenda, et frangendum nimium calorem: id- qiie tam privatim, quam publice iisurpatum. Plinins lib. v. Ep. 6. ad Apollin. loquens de Hippodromo sno in Tusculano : ' E stibadio,' inquit, * aqna vel expressa cuhantium pon- dere siphunculis effluit, cavato la- ptde suscipitur, gracili marmore con-

tinetur, atque ita occulte temperatnr, ut impleat, nec redundet.' Seneca de Tranquill. Vitae cap. 1. ' Quid perlucentes ad imnm, aquas, et cir- cumfluentes ipsa convivia.' Vide ennd. Ep. 110. et Nat. Qnasst. lib. III. cap. 8. Suetonium Octavio cap. 80. * ;Estate apertis cubiculi fori- bus, ac saepe in peristylio saliente aqua, atque etiam ventilante aliquo, cnbabat.' DeTheatris Valerius Max- imus lih. ii. ' Cn. Pompeins ante omnes aqua? decursn perseinitas apsti- vnm minuit calorem.' Vide Fronti- nnm de Aqnaeductibus, ubi loquitur de irrigationihns Circi.

38 Huc ociilis, huc mente trahor'] Similis locus apud Achillem Tatium lib. V. 'Eyiii Se fifpi'^wv tovs 6(p9aXfj.ovs, K. T. X. OeoLT^s aKSpeffTOS ^jUtjj', Kat tJ<

KiWoS 0\WS OIIK f^r]pKOW l^7v' TO. fl(V

«jSAeTTo»', To. Se fixeWov, Ta 8' iiTreiy6fn)v iSelv, To, 5e ovK i]6sXov ■KapeKOelv. fKpaTH t\]v Biav To. 6ptjli/j.eva, ei\Ke ra irpotrSoKcc- fieva. Ego vero ditidins oculos, Ac. non poteram satiari spectando, nec suffi- ciebam prorsus vidttido quicquid pul- chrum erat : hcec enim speclabam, luec spectare deheham, hac festinaham ridcra, hac noleham transmittere : ohjecta dis- tinebant oculos, attrahebant hac, qiue videnda restabant.

SfLVARUM LIB. l. 3.

Cernis ? an ad sylvas quae rcspicis, aula, jacentcs ? Qua tibi tota quies, ofiensaque tuibine nullo Nox silet, aut teneros invitant murmura somnos. An quae graminea snscepta crepidine fumant

127

40

aula, quce despicis infra fiHcnium fiucii, an te, quee tpecias siUntia nemora, tihi frueris integra tjuiete, et nox tacet nullo rentorum jiatu turhata, et susurri imitan- tur segnes somnos? An balnea, qua condita in hertndo margine fumant, rf ignem

Venett. teque . . . tacentis ; Heios. oonj. et te quet. Vicent. Parm. Briz. Aldd. Coiin. Gryc.li. Basil. <\c. tacentis ; Bern. Gras^er. Gevart. Gronov. tacentes. Peyraredii'5 conj. ja«n*es, quod sibi vindicavit Markl. Viilg. lect. defendit Wakef. ad Lticr. iii. 952. ct revocavit Handiiis. — 41 Qua tibi muta quies Lenzins ; iitta quies Heins. V. D. in exempl. Gott. ct Wakef. ad Lncr. III. 952. turbine ia ilh Vindob. ab alia mann. — 42 Mox silet Urat. et Vindob. in iisdem : nigros mutantia murmura scmnos ; Leid. Par. Venett. 1. 2.3.4. Parm. Rom. VicenL Brix. .\ldd. 1. 2. Colin. Grypli. 1. 2. Basil. Bern. Til. Crnc. Gevart. Grasser. Gronov. Barth. Veen. et Delpli. et nigros imiiantia murmura somnos. Peyrared. conj. pigros incitant, vel inritat murmure somnos. Heins. putabat aliquid dee«se, et ita conj. pigros incitant murmura somnos Vel salientis aqvce yien-.oris rel flamina moii. Markl. vult ; et teneros incilant mur- mura, vel et teneros iuritant carmina, nt siipra vs. 23. ille etiam dedit aut pro et, itaque malit Lenzius. — 43 An que Rom. — 44 N. Heins. conj. et appositum.

NOTyE

39 Lucorum senium'] Nemora enim intra snas jcdes habebant. Vel alln- dit ad tres qiiercus, quae, anctore Plioio, lon^e antiquiores erant ipso oppido. Nara apnd eas Tiburnns conditor dicitnr inauguratus. lcne- rabiU vero, quia veteribus arbores culta>. Te] Illiid te ad aliquam au- lam referendum est.

41 Toia quits] Id est, integra, nul- la ex parte vel rainutissimo miumore turbata. Legunt Bchotius et Piccar- tus Tuta quies, sed ntale.

42 Teneros [nigros] Mallem pigros: nigri enim somni epithetum,aut iners, aut ineptiim. Inritant [iniilantia] mur- mura somnos] Id est, leviter susurran- tia, quae dormientem iiuitari viden- tnr.

43 .i^n quee graminea suscepta crepi- dine fumant Balnea, et imposUum ripis algentibus ignem'] De balneis, earnm- que usH, ac quoiuodo eitstniebantur

ac partes earnm disponebantnr, vide Vitrnvinm lib. v. cap, 10. Mercu- rialem lib. x. cap. lU. de Gvraoas- tica, et Plinium lib. xxv. cap, 7. Verum veteres, ut omnia in luxDm vertebant, ipsi margini tlnviornm ac maris eliani stibstruebant thermas, et vaporaria, et quodammodo ignem ac friaus miscebant. Margini fluvio- rum, nt hoc loco, et sic balneas io Mosolla? lipis agnovit Ansonins: * Quid qnap snifnrea substructa crepi- dine fumant Balnea, fervenli cmn Mniciber haustus operto Volvit antie- latas tectoria per cava fiammas.' Marisvero; Snrrentino PoUii : * Ge- mina testudine fumant Balnea.' Et in Hercule Surrentino : ' Curvi tn littoris ora Claiisisti calidas gemina testndine lymphas.' Erant et pensi- les balueae. Seneca Ep. 90. et Pli- nius lib. ix. cap. GO.

128 V. PAPINIl STATII

Balnea, et impositum ripis algentibus ignem ?

Quique vaporiferis junctus fornacibus amnis 45

Ridet anhelantes vicino flumine nymphas ?

Vidi artes, veterumque manus, variisquc metalla

Viva modis : labor est auri memorare figuras,

Aut ebur, autdignas digitis contingere gemmas.

Quicquid et argento primum vel in asre Myronis 50

imposUvm gelidis ripis ? Qmqve fiutius praterlabens fumosos caminos, irridet vymphasin iis astmntes jiixta ipsum. Aspexi urtes et manus priscorum artificum, ac meialla varie exprimentia vivos vidlus, Opera est numerare uureas et ehurneas imagines, aut gemmas, quw merereniur gestari digitis, el quicquid manus Myronis,

— 45 QuagMC omnes codd. ct edd. vett. mutavit Markl. Pro junc/«s Venet. 1. unctis. — 46 N. Heins. vicino frigore ex codice nianusoripto. — 47 Quidve artes Heins. et in ineditis Adde artes. — 49 Sabellicus ad Plin. affert, digitis constringere ; Vir doctus in exempl. Gott. dignas digitos contingere gemmas. — 50 Markl. conj. Quicquid et argento Phradmon, vel Quicquid et argento Mentor ; et mox Zeuxidis ant vario inantis, ^c. Heins. conj. pri^ni . . . Myrnnis. Cf. Propert, i. 7. 3. Idem in Advers. p. COG. et Epist. Syllog. Tom. iv. p. 429. vohiit: argento primi Myus, aiit prisci Myos ; et vs. seq. Lysippi enormi manus est experta colosso, vel Lindeaque, Sfc. In scriptis libris nulla varietas extat, nisi quod Urat. habet juinoris pro Myronis. Venct. et Parm. enormi m. e. e. colosso. Heinsius etiam : enormi manus explorata colosso. Malim superiori

NOTiE

45 Quique vaporiferis junctus fornit' tearum et eburnearura, quae erant

cibus amnis Ridet anhelantes vicinofiu- in Tiburtino Manlii. Veterum manus]

tnine nymphas} Domitins, per«n/idan- Signa antiqua et Archetypa. Vai-iiS'

tes nymphas, intelligit Albulas, quae que metalla Viva modisl 'Spirantia'

aquas sunt ipsius Anienis terra ab- scilicet ' molliter lera et vivi ducti de

sorpti et in planitic Tiburtina rursus marmore vultus :' fp.irvoa Antipatro

emergentis. At male : nam hae dis- in buculam Myronis : TrXdTTds e/nrvoa

sitae a villa Manlii, nec junguntur koI av Mvpicv. Formas spirantia et tu

vaporiferisfornacibusba]neoT\\m. Sed quoque Myron. Noster: ' Et Poly-

haec de Aniene ipso debent intelligi. cletaeo jussum quod vivere coelo.' Ipse Anio, inquit, in cujus ripis fu- 50 Myronisl De Myrone haec dicit

mant balnea,ridet nyniphas,(hoc est, Plinius lib. xxxiv. cap. 8. ' Myro-

aquas balneares,) anhelantesprae ni- nem Eleutheris natnm, et ipsum Age-

mio fervore, in balneo puta, cum ta- ladis discipulum, bucula maxime no-

men tam vicinum habeant flumen ge- bilitavit, celebratis versibus laudata,

lidum, id est, ipsummet Anienem, ad qiiando alieno plerique ingenio ma-

cuJHS ripam exstructae balneae, quo gis, quam suo commendantiir : fecit

apstum levare possint. et canem, et discobolon, et Persea

47 Vidi artes, veterumque matius, et pristas, et Satyrnm admiranteni

^c.] Transit nunc Poeta ad descrip- libias, et Minervam, Delphicuni Pen-

tionem siguorum ct imaginum argen- tatblos, Pancratiastas : Herculem

SYLVARUM LIB. I. 3.

129

Lusit, et enormes manus est experta Colossos. Dum vagor aspectu, visusque per omnia duco, Calcabam necopinus opes : nam splendor ab alto Defluus, et nitidum referentes aera testae Monstravere solum ; varias ubi picta per artes Gaudet humus superare novis asarota figuris.

55

iHsit primum in argento et in (ere, antequam tentaret enormes cohssos. Dum cir- cumfero tagosoculos pei' omnia, calcabam inscius rea pretiosas: nam fuigor ab alto defluus, et testuUe, remittentes lucidum aerem, ostenderunt pavimentum, ubi solum omatur diversis pictura generibus, et vincit asarota noviafiguris. Pedes mei ob-

versu : Quicquid in argento, ifc. — 52 Venet. 1. cirus^; Bann. tentabat rwu- queper omnia ducor. — 53 Venet. 1. opimus, correxit Domitius. Ne quis mutet nam in jam, monuit Haudius. — 54 Urat. deferentes terea ; Christius conj. ferientes cera. V. D. in exempl. Gott. correxit, constratere solum. — 56 Venet. 1. speratque novis asarota flguris ; Rom. Vicent. et ceterse Venett. superantque notas asarota figuras; Parra. superatque nocas a.figuras; Urat. Par. et Vindob. superatque notis asarota figuris, quod primus commeudavit Salmas. et proba-

NOT^

etiam, qui est apnd Circum maximum in aede Pompeii Magni : fecisse et cicadae monumentum, ac locnstae, carminibus suis Erinna significat: fecit et Apoliinem, quem a Trium- viro Antonio snbiatum restitnit Epbe- sits Divns Augustus, admonitus in qniete. Primus liic raultiplicasse varietatem videtur, numerosior in arte, quam Polycletus, et symme- tria diligentior: et ipse tamen cor- porum tenns cnriosus, animi sensus non expressisse, capillum qnoqne, et pubem non emendatius fecisse, quam rudis antiquitas instituisset.' De eodem consule Ciceronem in Ver- rem Act. vi. Pausaniam Atticis, Ovidium de Ponto, Propertium, Martialem, atque alios.

51 Lusit] Ut operis facilltatem de- notet. Colossos] Hinc discimus et Myronem colossos fecisse.

63 Calcabam necopinus opes'} Seneca £pist. 16. ' Ut terram raarmoribus abscondas, et non tantum habere tibi liceat, sed et calcare divitias.' Et

Delph. et Vur. Clas.

Ep. 86. * Eo deliciarum pervenimns, ut nisi gemmas calcare nolimus.' Lucanns de Cleopatrje Palatio : ' To- taque effusus in aulaCalcabatur onyx/ Martialis : ' Calcatusqae tuo sub pede lucet onyx.'

Nam splendor ab alto Defluus'] Hoc Philosophice ; namDemocritus, Epi- curus, et Empedocles, teste Aristo- tele de Anima lib. ii. Inmeu nibil aliud esse voluerunt, quam effluvium corpusculornm e corpore Inminoso, id est, d«-o/3^oV (riiixaTos. Et Hera- clitus, referente Macrobio, in Somn. Scipionis cap. 20. ex hac sententia vocat ' fontem luminis.' Vide Gevar- tium ad hunc locum.

54 Nitidum aera'\ An per nitidum aera intelligit species et imagines renim, qnae per aerem deferuntur? Testte] Id est, testnlse quibus parie- tes contecti erant.

55 Varias id)i picta per artes Gaudet humus superare notis asarota flguris'} Sensus : Tabulatnm eo artificio ela- boratUHi erat ac pictuni, ntnovisfigu-

Staf.

130

P. PAPINIl STATII

Expavere gradus. Quid nunc ingentia mirer, Aut quid partitis distantia tecta trichoris ?

stupuere, Quid nunc mirer ingentia, aut quid mirer tecta disseparata divisis iri-

tum a Vossio, recepit Gronovins ; et sic etiatn Handliis. Heins. conjecit : varias ceu picta per artes Gaudet humus, ternantque novis asarota jiguris; Scriverius vero : vibrantque novas asarota Jiguras. Edd. ab Aido iisque ad Gronov. suberantque novis a. fgttris. Lectio textualis mera est Markiandi conjectura. — 57 \enet. 1. quinuncingentia mittet. — 58 Vet. cod. ap, Marki. testa. N. Heins. corrigi jubet cingentiu tecta. Venet. I. tritoris; Morei. aftert e vet. cod. tr/gonis. » Markl. voluit: Quid nunc ingentia mirer Atria?

NOT^

ris snperaverit asarota. Asarota vero erant pavimenti genus, in quo variis ac parvis testulis, tinctisque in varios coiores, reliquiaR ac piirganienta cre- nae ea arte repraesentata erant, ut f'a- cile inscii falli potuissent, rati esse veras reliquias. In lioc genere pavi- mentoruni claruit Sosus quidain, ut ait Plinius lib. xxxvi. cap. 25. ' Qni Pergami stravit quem vocant Asaro- ton cecon,qnoniampnrganienta ccenae in pavimento, quasqne everri solent, velnti relicta fecerat, parvis testulis, tinctisque in varios colores : mirabi- lis ibi colnmba bibens, et aquam um. bra capitis offuscans : apricantur aliae scabentes sese in cantbari labro.' Haec Plinius. Quldani dicunt hujns- modi pavimenta dicta asarola, quod minime verrerentur, ab a privativo, et aralpcu, quod significat verro : purga- nienta antem manibns colligi, deinde pavimenta spongiis purgari. Alii ta- men contendunt fuisse diligentissime versa, et hic particulam o angere sig- nificationem, ut saepe fit apud Grae- cos, et quoad speciem ac apparen- tiam, tantum asarota, et simnlatis ccense purgamentis strata, ne scilicet dum verae reliquiae et pnrgamenta in illa pavimenta deciderent, tam facile discernerentnr. Artifices autem hu- jusmodioperum vocantnr ' Musivarli' a CasBiodoro, lib. vii. Var. et lib. x.

Codicis Titul. deExcus. Artific.^frj^o- BeTat Basilio Magno, Homil. in divi- tes. Opera vero • Musiva,' ' Musaea,' ' Musiva.' Nos * Mosaica' dicimus. Pavimentaoperis ' Musivi ' a Graecis 'Psephothemata,' ' psephologismata,' * psephologica ' vocabantnr, Gregorio Naz. ^l/^^TSos ffo(piffiJ.ol a ^prj^pos, seu ^ri^ph, quod est lapillus ; item et Chon- drobdlia a ^'^''Spoy, quod est granum, eo quod essent ex minutissirais granis composita. Latinis etiam ' pavimen- ta sectiia,' * opns quadratarium, Tes- selatiim, et Vermiculatum,' de qni- bns consule Salmasinm ad Historiam Augnstam, et Spon medicum in Mis- cellaneis eruditae Antiquitatis. Ali- qui legunt suberant, id est, substrata erant pedibus nieis asarota novis fi- guris ornata.

68 Partitis trichoris^ Domitius ex- ponit de tribns coutignationibus in aedificio assurgentibus. Casaubonns melins interpretatnr trichora, domos tripartitas, in Pescennio Spartiani ; qnia, ut ait, optimatiim aedes tribus distinctis partibus constare soleut : quarum una ingredienti adversa oc- currit, duae snnt a latere. Has tri- partitas domos Architecti vocabant Trichora, rplxupa. Architecti nostri vocant Papiliones hodie : quia harum partium (aediticii corpora vulgo dix- imus) diverga tecta sic consnrgunt,

SYLVARUM LIB. I. 3. 131

Quid te, qiiae inediis servata penatibus, arbor,

Tecta per et postes liquidas emergis in auras ? GO

Quo non sub domino saevas passura bipennes ?

Et nunc ignarae forsan vel lubrica Nais, "

Vel non abruptos tibi debet Hamadryas annos.

Quid referam alternas gemino super aggere nyraphas,

Albentesque lacus, altosque in gurgite fontes? 65

choris ? Quid te, arbor, qucB custodita in mediis Uiribus, assurgis in fluidum aerem per tecta et postes. Sub quo domino nonfuisses passa sarvas secures ? Et nuncfor- san, illo imcio, aliqua yympha lasciciens, aut Hamadryas eripiet tibi ritam a do- mino sercatam. Quid narrabo duplices mensas in utraque amnis crepidine, et al- bentes lacus, et in fiutio fontes salientes 1 Et te, ilartia, qua: penitus fluis per

quid paribus distantia tecta trichoris? — 59 In marg. Parm. scriptnra erat secreta, quod praeferendum videbatur Heinsio Advers. p. 546. — 60 Ttsla Venet. 1. IMarkl. et Biirra. tentabaut : Tigna per et postes; scd postea Biirm. scripsit : Tecta super postesque leres emergis in auras ; Scriver. Tecta per, ut postes, Sfc. — 61 Quonam sub domino Grotiu? in Epist. ad Gronov. 633. Qua: non sufr^omino niaiuit Gevartiiis. — 62.63 E< no» Par. Parm. et Rom. lubrica Dryas Leid. Et nunc ignnrce codex Lipsii. Versu seq. Parra. omittit tibi, pro quo Urat. ct Venet. 1. habent ubi. Kom. et Leid. tibi demit ; Venet. 1. tibi damnet. N. Heins. ad Ovid. Fast. iv. 231. et in Advers. p. 547. emend. At nunc ignarcE . . . tibi debet; unde nostras Jortio : Et nunc ignaree . . . tibi debet, nt in textu, quod primus reposuit Markl. Gronovius : At nunc intacfa . . . tibi comet ; Forcellinus in Lex. sub v. ' Hamadryas' afFert : non abruptos tibireddet ; Hand. conj. Et nunc cognata . . . tibi cotnet. Aldd. Colin. Gryi;ib. Basil. Bern. Til. Gronov. Barlb. Gevart. Grasser. Veen. et Delph, habeut : Et nunc ignaro . . . libi demet ; ut edidit Handius. — &1 Omncs codd. et edd. vett. Iiabent : alternas gemino super aggere mensas ; tribus conjecturis mutavit Marklandus; sc. alternas g. s, a. ninfas, i. e. nymphas; vei : gemino s. a. lym- phas ; vel : alterno geminas s. a, nymphas. — 65 Heius. in Advers. p. 546. conj.

NOTjE

ut rn metatura castrornm separata cessante Manlio, aquas snbterfluen-

totidem Papilionunifastigia. Et cer- tes sensim corrupturas arboris illius

te haec descriptio opiiine respondet radires, q\iae postquam emortuae

villjB Tiburtina», cnjus tres partes eruut, ipsa arbor necessario morie-

fuisse ex hac Sylva discimus : nam tur. Aat eam lasciviens Nais deji«

singul^ domiis ad utramque ripam ciet.

Anienis .edificatae erant, fornixque 63 Vel non abruptos tibi debet Ha-

intercedebat, supra quem aliud aedi- madryas annos] Nota omnibus stnlta

ficium tectum constructum verisimi- credulitas veterum, qna cuivis arbori

liter erat. Sic tripartita erat haec Nympham Hamadryadem praeesse

villa. volebant, qua moriente, etiam ipsas

59 Quid te arior] In raediis aedibns arbores mori credebant. Vide qnae

Manlius conservaverat arborem. dixiraiis ad Tiieb. lib. vi.

62 Lubrica Nais^ Supplendum ali- 64 Geminosuperaggere} Supercre-

qnaNais seu Nyinpha Anienis. Ho- pidioe utriusque ripae.

rum vero verboruui mens est: Forte 65 Albentcsque lacus^ Per albentes

182

P. PAPINII STATII

Teque per obliquum penitus quae laberis amnem, Marcia, et audaci transcurris flumina plumbo ?

obliquum fluvium, et traftscurris amnes audaci plumbo? An solus Alpheus Elidis

Algenlesque lacus ; Idem, ciiin Bern. Barth. et Christio : aliosque in g, fontes; Biirm. olidosque in g. fontes, sed non omnino damnat o2^os ; aliiis qiiidam : altoque in g. fontes. Hinc Marklandus : Albentesque l. gelidosque ; et : Algen- tesque l. albosque ; et denique : albosque in margine fontes ; nam Venet. 1. habet : altosque immergite fontes. Ceteri libri omnes exhibent ut in textu. — 67 Martia omnes codd. et edd. vett. sed Morellus primus correxit e Strabone v. p. 240. ubi vocatnr rh MdpKiov vdtcp. Hane correctionem, non nominato auctore, dedit Marklandus. Heinsius Advers. iii. 17. p. 548. legit : et audaci transcurris f. ponto. V. D. in exemplari Gott. malit : et audaci transmittis flumina plumbo. Num legendum : et audaci

NOTyE

lacus intelHgit Albulas. Observan- vocat ii\$ov\a.

dum est, Anienem, ubi ex raonte Tre- banorum oritur, tres lacus amcenitate nobiles perfluere, ut jam dixiraus. Inde per montes et sylvas decurrens juxta Tibur ex editissimis nipibus preecipitatur In subjectos campos maximo ciim strepitu. Alicubi per scopulos et saxa delapsus, sui mag- nam partem recondit, qnam alinbi tamen in descensu large revorait. Quin ad montlum radices per imam planitiem egelidis venis sulfureis per subterranea raetalla derivatis, spar- sira erumpit, quas Albulas vocant a colore seri lactis, cui similes viden- tur. Medica virtute raulta pollere dicuntur tam in potu, quam balneis, ut etiam Strabo testatur lib. v. Pli- nius lib. xxxi. cap. 2. eas vulneribus mederi scribit. Neque solum Albu- las, sed et Albuneus supra Tibur, et Auieu ipse vi quadam sua naturali consolidant, et agglutinant corpora quaevis, verum et virgulta, ligna, folia, vel herbas, aliaque solidiora, quae perfluere contingit, cortice lapideo sensim obducunt. Albularum aliae calidae erant, ut testatur Suetonius Augusto cap. 82. aliae frigidae, ut habet Strabo et Plinius locis citatis. Galeuus lib. viii. Methodi medendi

Vide infra vs. 75. Altosque in gurgite fontes'] Intelligit aquas salientes vel in ipso fluvio, vel in utraque ripa fluvii, aut Albulas e phiribus fontibus erunipentes.

66 Teque per obliquum penitus qua laberis amnem, Marcia \^Martid], et au- daci transcurris flumina plumbo] Innuit Martiain per fistulas, seu tubulos plumbeos pcrductara fuisse per trans- versum Anienem in villam Tiburti- nam. Audaci plumbo] Qiiia ut trans- veherentur aquae per obliqunm Anie- nem, inultus labor sumendus, raiiltae- que impensaB faciendae. Martia vero, ut verbis Plinii utar lib. xxxi. cap. 3. ' clarissima aquarura omniuin in toto orbe, frigoris salubritatisque palma, preeconio urbis, inter reliqiia Deuni munere urbi tributa. Voca- batur haec quondam Aufeia, fons au- tem ipse Plconia: oritur in ultimis montibus Pelignorum : transit Mar- sos, et Fucimim lacum, Romam non dubie petens : mox specu mersa, ia Tiburtina se aperit novem raillia pas» suiim fornicibus structis perducta. Priraus eam in urbem ducere auspi- catus est Ancus Martius unus e regi- bus : postea Q. Martius rex in prae- tura : rursusque restituit M. Agrip- pa.' Vide et Frontinum de Aquae*

SYLVARUM LIB. I. 3.

133

Non solum loniis sub fluctibus Elidis amnera Dulcis ad -^tnaeos deducit semita portus. Illis ipse antris Anienus fonte relicto, Nocte sub arcana glaucos exutus amictus, Huc illuc fragili prostemit pectora musco : Aut ingens in stagna cadit, vitreasque natatu

70

iranmittatur didci meatu per medias unda» lonii maris ad portus JEtnaos ? In kis carernis ipse Anienus, relicto suofonte, et exutus coeruleo amictu, recubat per taci' tam noctem huc et illucin tenero musco: aut magnus labitur tn lacus, et plaudit

transeurris Jlumine plumbo ? i. e. plumbum. — 68 Haud solum loniis Wakef. in Sylv. Crit. Tom. iv. p. 235. sed Toni. v. p. 156. Ne solum . . . deducat, deleto interrogationis signo, qnemadmodiim longe antea Heinsius, ciijus ex conjec- tura suam fecit Marki. ut in textii. An solum . . . deducat codd. et edd. vett. helidos Vicent. In Venet. 1. desideratur liic versiis. — 6U Dulcis ad atherios Urat. Dulcis ad cethreos Venet. 1. Hennceos Wakef. 1. 1. Drakenborch. ad Sil. Ital. I. 93. et Heins. ad Claud. Rapt. Pros. i. 222. — 70 Aniene in fonte Venet. 1. quod Domitius mntavit in Anieni fonte; et sic iegitur in Rom. et ceteris Venett. et Leid. Anienis Parm. Aldd. Colin. Gryph. Basil. &c. Priraus corrcxisse videtur Jac. a Cruce Bonon. Thes. Crit. Tom. i. p. 675. Anienem Urat. et Vindob. Anien et fonte Politianus Epist. vi. 1. nt in codice Sen. — 72 N. Heins. m\xt.A\'\t Hic ilUc ; Venet. 1. Huc iUuc f. prostemunt. — 7J Aut tergens Heins. quod placuit Barmanno Sec. ad Anthol. Lat. Tom. ii. p.

NOT^

ductibus, Strabonem lib. v. Vitra- vinm lib. viii. cap. 3. Martia vocata fuit ab Anco Martio, qui primns eam ia urbem perduxit.

68 Non solum loniis sub fluctibus Elidis amnem Dulcis ad Mtnceos deducit semita portus] Designat Aipbeum, du. vium Elidis, de quo vide EpithaU snp. qui dicitur subterraneo meatu pervenire snbter loninm raare in Si- ciliam ac misceri cum foute Aretliu- sa. Sensus vero : Alpheum non de- bere superbire, quod subterraneo meatu, subterque mare defluens, tan- dem apud fontem Arethusam prope Syracusas,qnae dicaoinr ^tnai porttts ob celebritatem portus Syracusani,se attollat, cuni Martia ex ultimis Pe- lignorum raontibus tandem etiain in Tiburtino Manlii se aperiat. Dulcis semita] Quia hic fiuvius dicitur aquas paras, et impermixtas mari

conservare. Epitb. Stellae : ' Fln- mina demerso trahit intemerata cana- li.'

MtncEos porius'] Syracusas intelligit ob famam portns Syracusaui, /Etncei dicti ab yEtna monte Siciliae.

70 Anienus] Deus Anienis fluvii, sicut a Tiberi, Tiberinus Deus forma- tur. Vide Varronem de Lingua La- tina. Propertio qnoque Anienus Dens appellatur : ' Accessit ripae laus, Aniene, tuae.*

71 Glaucos exutus amictus] Coeru. leis vestibus indui fluvios fabulati siint veteres. Sic apud Virgilium, Tiberinum ' Glaiico tenuis velabat amictn Carbasus.'

72 Fragili musco] Lectos e musco dant fluviis Poetae, quia mnscus circa latera fontium, et in humidis locis frequenter nascitur. Fragili] Quia facile cedit.

134

P. PAPINII STATII

Plaudit aqiias : illa recubat Tiburnus in umbra, Illic sulfureos cupit Albula mergere crines. Hasc domus ^geriae nemoralem abjungere Phoeben, £t Dryadum viduare choris algentia possit Taygeta, et sylvis arcessere Pana Lycaeis.

75

natamlo pellucidas aquas. Illic Tiburnus in umhra recuhat. Illic Alhula optat condere sulfureas cotnas. Hcec villa posset avellere Dianam Nemorenscm ab Mge- ria, ac privare frigida Taygeta coetihus Dnjadum, et advocare Pana ex sylvis Ly-

659. — 74 Tiherinus in umhra Avantins in Aldd. quod praetnlerunt Politian. Gevart. Bern. et Lindenbrog. Tiburinus Venet. 1. Tihurnus, correctum a Calderino et Jac. a Cruce, legitur in Urat. Leid. Par. et in edil. Grasser. Gevart. et in notis Lindenbrogii. — 75 Venet. 1. sulpliureos ; Urat. cuni ceteris edd. vett. sulfureos. — 76 Morel. correxit JEgeritB nemore almam abjungere Phceben ; Urat. Vindob. Par. Venet. 1. Roin. et ceterae Venett. adjungere ; correxit Avantins in Ald. 1. Egeria N, ahjungere edidit Handius. — 77 Venet. 1. viduare thoros algentia ; Parm. algeona. — 78 Taigeta et silvis acersere P. beatis Venet. 1. accessere Urat. accersere ceterae Venett. arcessere

NOT^

7S In stagna'] Per stagna tres illos lacus, quos Anio defert in Tiberim, intelligit. Eos Tacitns * Simbruina stagna' videtur appellare, scribens Ann. XIV. apud illa fnisse Neronis villam Sublacensem in finibusTibnr- tium,cnjusetiam Frontinns de Aqua;- ductibus meminit.

74 Plaudit aquasl Domitius infel- ligit aqnas Martiae, ego vero ipsius aqnas Anieni vel trium lacunm intel- ligo. Tiburnus'] Tiburnus Domitio genins est loci a Tibure sic dictns. Sed Tiburnus est conditor Tiburis qui ibi colebatur, et lucnm liabebat Horatio nominatum, ' Tiburni Incus.' Alii legnnt Tiberinus, sicqne intelli- geretur Tiberis subterraneis tnbis in villam Manlii perductus ; nam Tibe- ris agrum Tiburtinum non alluit.

75 Illic sulfureos cupit Albula mer- gere crines] Albula hic intelligitur Nympba Albnlarnm. Sulfureos'] Mar- tialis lib. i. Epig. vocat snlfureas etiam aqnas Albula;: ' Itur ad Her- culei gelidas qua Tiburis arces, Ca- iiaque sulfureis Albula funiat aquis.'

Et lib. IV. vocat * crudas Albulas :' * Crudarura nebula qnod Albula- rum.'

76 Hcccdomus'] Supple Manlii. M- geria] iEgeria Nympha, qnae coleba- tur in Aricino laeu. Illa est cum qua Nnma simulabat se nocturnos congressus babere, ab eaque accipe- re quze ad administrationem Reipnb- lica;, et ad sacra caerimoniasque reli- giouis pertinebant. Nemoralem Phae- hen] Intelligit Dianam Aricinam,ne- moralem seu nemorensem dictam, quia in neniore Aricino colebatur, ibique templum habebat. Phcehen vero Dia- nam, quia Luna etDiana una eadem- que Dea.

77 Dryadum] Dryades Nymphae sylvis pra-sidentes, quae noctn chorcas agere credebantur.

78 Taygeta] Taygeta seu Taygetus mons Laconiac Bacciio sacer. Pana] Pan, seu Sylvanns, Deus pastorum. Sylvis Lycccis] Id est, sylvis quae snnt in Lycaeo nionte Arcadisr, qni sacer Pani erat. Vult vero Pueta tantam amocnitatem esse ManHauae

SYLVARUM LIB. I. 3.

135

Quod ni templa darcnt alias Tirynthia sortes, Et Praenestince poterant migrare sorores. Quid bifera Alcinoi laudem pomaria? vosque,

80

ceeis. Siorores Pmneiitinte Tibur misrarent edilura sua oracvU, nisi fanum Herculis hic daret alias sortes. Quid cdtbrem pomaria Alcinoi bis quotannis

Aldd. Lindenbr. et Gevart. arcemre Grasser. cum recentt.— 79 Quin temjtla marg. Parni. Quod in Urat. altas T. sortes Leid. thirinlia, aut thyrintia, aut tyrinthia edd. vett. Schrader correxit : Quod si templa darent ; itemque Hop- fius, qni tentabat etiam : Quodni templa d. alta Tirynthie sortes, et : Quod nt t. dlalice Tirynthie sortes. V. D. in exempl. Gott. Latias T. sortes.—SO Huc

NOT.E

villae, ut Diana ultro relinqueret jligeriam, Drjades Taygeta, et Pan Lycseas sylvas, loca sibi gratissima, commigrarentque ad eam villam.

79 Templa Tii-ynlhia] Tibure enim magnificum habebat templnm Hercu- les ' Tirynthius ' cognominatus, nt docet Juvenalis : ' Vinccns Fortunae atque Herculis aedes.' Unde Tibur erat sub tutela Herculi», illique sa- crum, teste Suetonio, Caligula cap. 8. Hinc * Herculeum ' vocaut Stra- bo et Martialis. Herculis quidem ibi templum autumant illud fuisse periti antiqnitatum, quod sub monte ad viam Tiburtinam videtur. Et al- tera fuit ibidem aedes Hercnlis Sax- ani, ut colligitnr ex titulo antiquo marmori inscripto. Sortesl Templum Herculis sortium oraculis celebre, non minus quam Burae in Achaia, cujus Pausanias meminit.

80 Et PrcBnestincE poterant migrare sororesl Intelligitsortes Praenestinas, quarum erat Praeneste celeberrimum templum, in quo oracula per sortes edebantur. Hujus superstitionis ori- gtnem refert Cicero de Divinatione lib. ii.ubi haec ait: ' Numerium Suf- fncium Praenestinorum monumenta declarant, bonestum hominem et no- bilem, somniis crebris, ad extremum etiam minantibus,cum juberctur cer- to in loco silicem caedere, perterri-

tum visis, irridentibus «uis civibn», id agere coepi^se. Itaque perfracto saxo sortes ernpisse, in robore in- sculptis priscarum literarum notis. Eodem tempore, illo loco, ubi nnnc Fortunae sita est aedes, mel ex olea fluxisse dicunt. arnspicesqne dixisse summa nobilitate illas sortes futuras, eorumque jussu ex illa olea arcam esse factam : eaque conditas sortes, quae hodie fortunae raonitn tollun- tnr.' Hapc Cicero. Suetonius refert in Caligula, hunc principem vicina urbi oracula difjicere conatum esse, sed majestate Prapnestinarnm sor- tium territum, destitisse : cum ob- signatas devectasque Romam non reperisset in arca, nisi relatas rnrsus ad templum. Sorores autem vocat, quia, ut Strabo ait, Fortuna habitu duarum sororum apud Pra;neste co- lebatur. Hujus Fortunae templum parvulis crustis sterni fecit Sylla. Plinins lib. xxxvi. cap. 25. Mens Papiniivero: Nisi sortes Tiburi es- sent, sorores Praenestinae ultro loci amoenitale inductae huc migrarent, jbi oracula editurae. Ceterum Prae- neste, in quo erat illnd Fortunae de- lubrum, erat oppidum Latii.

81 Alcinoi pomaria'] Alcinons rex Phaeacum seu Corcyrensium, Marsi- thei tilius, Ulyssem naufragum benig- ne recepit, Naasicaamque filiam illi

136

P. PAPINII STATII

Qui nunquam vacui prodistis in aethera, rami ? Cedant Telegoni, cedant Laurentia Turni Jugera, Lucrinaeque domus, littusque cruenti Antiphatae : cedant vitreae juga perfida Circes

85

fructum ferentia, cum vos, arbores Tiburtina, nunquam assurgitis in aerem sine fructibus ? Cedant Telegoni, cedant agri Laurentes Turni, et Lucrinae <Bdes ac ripa crudelis Antiphatce. Cedant cacumina infida pellucidcB Circes, ubi socii

P. poterant Heins. poterunt Venet. 1. — 82 Par. Venet. 1. et Vicent. ad athera; i-cHqui libri in tBthera.—S^ Cedant thelegoni Venet. 1.— 84 Lacinice codex Markl. LeiH. Par, margo Parm. Venet. 1, Roni. Vicent. et Venett. 2. 3. 4. LucrincBque Urat. Aldd. 1. 2. Colin. Grjph. &c. Heinsins conj. Lavinceque, et Lanuviique domus.So Antiphate heid. AnlhiphaleXeneUl. — 86 IPio superbcc,

NOTiE

in matrlraonium obtulit, ac deinde remisit in patriani. Pomaria horti- que ejus celeberrimi,qnorum descrip- tionem vide apud Homernm in Odys- sea. Juven. Satir. v. ' Illa jubcbat Poma dari, qnorum solo pascaris odore, Qualia perpetuus Phaeaciim autumnus habebat.' Nunc vult Poeta loca amcenissima totius orbis cedere villae Tiburtinae Manlii.

83 Telegoni jugera] Tusculanum agrum intelligit, sic dictum a Tusculo oppido Latii, a Telegono Ulyssis ac Circcs filio condito. Strabo scribit agrum Tusculanum fuisse amoenissi- mum, secessumque gratissimum, mul- tisque magnificis prsetoriis ornatum. Tiisculura nunc vocatur Frescati. Laurentia'] A Laurento oppido Latii sic dicta, ut Priscianus putat. Sunt qui id confundant cum Lavinio: di- citur Tunii, quia his locis Tnruus im- perabat.

84 LucrincEque domus'] Vide Epi- thal. Stellae vs. 269. Lege Plinium lib. III. cap. 5. Aliquae editiones ha- bent, Laciniaque domus. Nara Laci- nium promontorium Bruttiorum Pto- lemxo lib. iii. cap. 1. et nobile fuit oppidum ejusce nominis Junonis de- lubro, quae et inde * Lacinia' vocata

est. Locum hunc pascuis et sylvis gratissimuni fuisse ex Livio lib. xxiv. aliisque discimiis. Vide Pliniuro lib. III. cap. 5. Littusque cruenti Anti- phala-] Designat Formias, Hormias priiis dictas, secessum amoenissiraum, sedes quondam Laestrygonum, cujus dux Antiphates fuit, quem ' cruen- tum ' vocat, quod carne huraana ves- cebatur. Vide Plinium lib. iii. cap. 3. Ovid. Met. xiv. et Strabonem lib. V. et Homerum, qui testatnrFormias esseauiceuissimas. Martialis hoc lit- tus valde laudat lib. x. £p. 30.

85 VilrecB juga perfida Circes} In- telligit Circeios, sedem Circes, nbi Circe honiines in feras vertere cre- debatur, unde perfida juga. Haec erat Solis et Perses filia, soror ^tae Colchorum regis ; post mortein ma- rili Sarmatarum regis, quem occide- rat, expulsa profugit in Italiam, ubi raontem ab ea ' Circaeum ' dictum tenuit. ' Circen vitreara ' vocat, imi- tatus Horatinm i. Od. 17. ' Dices laborantes in uno Penelopen vitre- amque Circen.' ' Vitream ' appcl- lat, quia juxta mare habitabat, ciijus color, ut omnium aquarum vitrens est, id est, pellucidus. Hiiic paulo ante Papinius dixit : * Vitreasque

vSYLVARUM LIB. I. 3.

137

Dulichiis ululata lupis, arcesque superbi Anxuris, et sedes, Phrygio quas mitis alumno Debet anus: cedant, quae te, jam solibus arctis, Antia nimbosa revocabunt littora bruma. Scilicet hic illi meditantur pondera mores :

90

Ulyssis Dulichii in lupos conversi ulularunt, ac arces magnificcE Anxwris, et sedes, quas placida tetula debet Trojano alumno, Cedat tilla Antii, qua te recocabit, cumjam dies bretioresjient, et instante pluviosa hyeme. Hoc in loco mores Vopisci

quod oranes codd. et edd. vett. cxbibent, Markl. substitiiit superbi. — 87 Aut curis Rom. — 88 Debet annus c. jam te quce Urat. — 89 Atia . . . littora omnes codd. et edd. vett. N. Heins. in Advers. p. 489. et in Epist. Syllog. Toni. v. p. 534. legendum censnit aut, Daunia, aut, Apulia. Markl. postquam apud Doniitium legisset : ' Cedant quce te] Antiuni intelligit, quo liyeme secede- bant Romani,' correxit Antia, quam lect. neces$ariara putavit Handius. Leid. retocabant ; Parm. revocabunt frigora. — 90 Scilicet hic hilari miscentur pondere mores tentavit Markl. cujus vestigia secutus Burmannus, couj. hilares moderantur pondera mores. Handius vero : luc iiii moderantur pondera mores. —

NOTiE

natata plaudit aquas.' Lactantins vero refert Circen post obitum suum, Maricara littoris Minturnensium Deara factam esse. Ejus verba sunt: • Nam et Romnlus post niortem Qui- rinns dictus est, Leda Nemesis, et Circe Marica.'

86 Dulichiis ululata lupis] Allndit ad fabulara, qua dicuntur socii Ulys- sis mutati in lupos a Circe. Dulichii vero, a Dulicliio parva insula prope Ithacam, quje parebat Ulyssi. Ho- merus taraen refert coraites Ulyssis, qui ad Circen venerant, versos fuisse in sues: fnisseque illic leones, lupos, ursos, in quos alii mutati fuerant. Arcesque superbi [superbcel Anxuris] Anxur, nunc Terracina urbs Volsco- rum, de qua Plinius 1. v. c. 5. et Ser- vius ad illud Virgilii: ' Circasuraque jugum quis Jupiter Anxurus arvis.' Dicuntur arces superbce, quia Anxur in coUe edito situs erat. Anxuris placidos recessus celebrat Martialis lib. X. Ep. 58. Eidem ' superbus ' di- citur Anxur lib. vi. Ep. 42.

87 Et sedes, Phrygio quas mitis

alumno Debet anus] Caietam intelligit, hoc nomen sortitam a Caieta nutrice JEnead, ibi mortua, et sepulta ab /E- nea, qui hic dicitur Phrygius cdumnus, Noti versus Virgilii : ' Tu quoque littoribus nostris yEneia nutrix jEter- num moriens nomen Caieta dedisti.' Alii taraen Caietam a Laconibus con- ditara ferunt, sicqne vocatara ait Strabo, a curvitate sinus : nam ' Cai- eta' omnia carva Lacones appel- lant.

88 Solibus arctis] Brevibus diebas, sole breviorescirculos describente.

89 Atitia [Atia] littora] Antiura intelligit Doraitius, vetus Latii oppi- dum, Volscorum caput, quo hyeme secedebant Romani. In eo erat For* tuuae templura, ut et Praeneste, at- que ntroque loco sortes historicis om- nibus cognitae. Vide Macrob. Sa- tnrn.Iib. i. cap. 10. et lib. v.cap. 16. Atia vero sine portu. Nam Antium portu caruit, ut scribit Strabo lib. v. At Livius initio lib. iii. Antium ma« ritiraam nrbera nominat.

90 Hic'] Scilicet in hac secessus

138

V. PA.PINII STATII

Hic premitur foeciinda quies, virtusque serena Fronte gravis, sanusque decor, Inxuque carentes Deliciae, quas ipse suis digressus Athenis Mallet deserto senior Gargettius horto. Heec per et ^geas hyemes, Pliadumque nivosum

95

ad gravitatem componuniHr,hic otium foccundum, et virtus severatranquillafronte : sanus vilcB nitor, et voluptates sine, luxu, quas ipse longavus Gargettius, migrans suis Athenis, praferret suo horto. Et conveniret tendere ad hcec loca et per tem-

91 N. Heins. conj./acimda ^uies. — 92 Sotiusque decor\2At. 3. 4. et Partn. Sanusquenilor\5Yn\. qiiod ex aliis codd. tacite reposuit Gronovius: idem fecit Handius. Sanctusque decor conj. N. Heins. Vide Advers. p. 607. et Syliog. Epist. Tom. v. p. 534. — 94 Urat. gargeticus orto ; Venet. 1. carthetius; Rom. Vicent. cetera? Venett. et Aldd. Gargetius ; Gronov. correxit G«r- gettius. Scaliger ad Cirin Virgilii : cultoque senex Gargettius horto. — 95 Nec parVenet, 1. Pliadumque omnes codd. etiam Vatt. et ila legi solitum in antiquis codd. Virg. ^En. i. 748. et iii. 51G. Pleadumque citat Smetius in Prosodia ; Plncidumque Parm, Hyadum legit Heins. in Advers. iv. 1. p. 554. et ad finera Tibulli Edit. Broukiiusianae. Hyades Pliadumque antiquus codex

NOTiE

Tiburtini amoenitate componis mores 94 Senior ad gravitatem.

91 Foecunda quies'] Otium tuum, in quo aliquid semper agis. Supra :

* Pieriosqne dieg et liabentescarmina somnos.' Seneca Ep. 73. ' Pingue otium et imperttubata publicis occu- pationibus quies. Otiuni quod inter Deos agitur, quod Deos facit,' Cbio in Ep. ad Clearchum, docet quam foecunda sit 6ea, Tjavxia, Dea Quies. Virtusque serena Fronte gravisl Discis comis esse, et pariter gravis, quod difficiliimum est, ut scribit Cicero.

92 Sunusque decor [nifoj] Quidam legunt decor. Papinio vero sanus nitor, est alibi, Protrep. Crispini :

* Nitor luxurise confine tenens.' Et Statius : Nitorem pro liberalitate et splendore rei familiaris saepe sumit, ut Lacrjmis Hetrusci : ' Testis ad- liuc largi nitor inde assuetus Hetrus- ci, Cui tua non humiles dcdit indul- gentia mores.'

Gargettius'] Epicurus Neoclis filius, Pbilosophus Atlienien- sis, auctor sectap Epicuracorum, pago Gargettins, summum bonum in vo- luptate constituebat, non tamen in voluptate corporis, ut Aristippus, sed in absentia omnium dolorum, et in summa animi tranquillitate ac pace. Effugere tamen non potuit, quiu homines voluptatibus dediti, non et Epicuraei vocarentur ; unde * Epicuri de grege porcum ' dicit Ho- ratius. Horto] Epicurus incolebat Athenis exiguuni hortum, in quo fru- galissime vivebat, primusque, ut scri- bitPIinius lib. xix. instituit Athenis habere hortos in urbe, unde liortorura raagister appellatus est. Juvenalis: ' Epicurum Suspicit exigui laetum plantaribus horti.' Vide Diogenem Laertium in cjus vita. Mens : Epi- curus qui voluptatem sectabatur et trauquillitatem animi, ultro desererel hortum suum, et in villani tuam com- 93 Atlienis'] Athense urbs clarior, jnigraret. quam ut indicari egeat. Vide Theb. 95 Hac per et JEgeas, ^c.] Vult XII. 8ub finem. Poeta tantae amoenitatis esse teces-

SYLVARUM LIB. l. 3.

139

Sidus, et Oleniis dignuin petiisse sub astris. Si Maleae credenda ratis, Siculosque per aestus Sit via, cur oculis sordet vicina voluptas ? Hic tua Tiburtes Faunos chelys, et juvat ipsura Alciden, dictumque lyra majore Catillum :

100

pestales JEgei maris, et pluviosum signum Pleiadum, et sub sideribus Oleniis : quanquam natigaretur per promonlorium Makce, et transeundum esset per gurgites Sicuti maris, Cur amaeniora loca, cum proxima sunt, displicent oculis. Hic tua cilhara oblectat Faunos Tiburtes, ipsumque Herculem, ac Catiilum cantatum anti-

Prosodiae Despanter. — 96 OUnii . . . astri Heins. ibid. Holeniis Rom. — 97 Similece credenda Venet. 1. Lenziiis lejjendum putat : Siculosque per astus Si cia.— 98 Venet. 1. sorbet pro sordet. Totum h. 1. ita distinguit Markl. Hac (per . . . astris, Si Malece c. ratis, . . . Sit tia) cur . .. toluptas? Bern. ita : Hac per .. . hyemes, . . . Sidus, . . . astris, . . . ratis, . . . via. Cur . . . roluptas 1 Multi editores punctum ponunt post artri», et post via colon. — 100 Venet, 1.

snm Tibnrtinum Manlii, ut par esset venire in talem villam, etiam si per ^geum mare ac IMaleam, et procel- losis etiam temporibns navigandum esset. ^geas hyemes'] Id est, tera- pestates maris jEgei, respicitque Poeta significationcm vocis Graecae X('i-fui!v, quae et tenipus anni hyemem dictum significat, ac procellam et tempestatem. Pliadumque nitosum si- dus] Nam Pleiades seu Pliades in ortn 8U0 tempestates maximas exci- tant. Vide quae diximus ad Theb. 1.26.

96 Oleniis sub astrisl Capram Jovis nntricem intelligit, et haedos signa tempestates exritantia.

97 Mak^l Malea promontorium Laconije, quod in mare perSO. millia passuura protenditur, naufragiis in- fame, ubi unda tam saeva est, ut pro- sequi navigantes videatur, ait Isido- rus lib. XIV. cap. 7. Siculosque per astus'] Intelligit Scyllani et Charyb- dim in freto Mamertino, inter Sici- liara et Italiam, mare vorticosum,- ambo clara sacvitia, ut ait Plinius. Mela : ' Id angustum,' ait, * fretum et

NOT;E

anceps alterno cnrsu modo in Tus- cum, modo in lonium pelagus pro- fluit, atrox, saevura, et Scyllze Cha- rybdisqne saevis nominibus inclytura. Scylla saxum est : Charybdis mare : utrumque noxium appulsis.' Vide Protrept. Crispini.

98 Cur oculis sordei vicina toluptas^^ Haec interrogative legenda sunt, quasi omnes Romanos hortetur sece- dere in tam amcenum locura, nec de- bere dicit sordere ocuhs, tam vici- nam voluptatera, more ingenii huma- ni, cui tanta suarum rerum satietas est, et alienarura aviditas, cuiqne sor- dent domestica. Huc et spectant verba Luciani in Cyn. 'Airo Tfpdrwv yTJs efjLTropev6fievoi ris rfiovas, Koi ^fvuca Tuv iicixuipiaiv ati rpoTinovvrfs. Ab ul- timis terrcB terjninis stctantes tolupta- tes, alienasque res domesticis praferen- tes.

99 Tiburtes Faunos'] Fauni Dei camporum ac nemorum Tiburtino- rum : cuivis enim loco Deos ascribe- bant veteres.

100 Alciden] Herculem, sicdictum ab avo Alcaeo,Deum tutelarem Tibu-

140

V. PAPINII STATIl

Seu tibi Plndaricis animus contendere plectris, Sive chelyn tollas heroa ad robora, sive Liventem Satiram nigra rubigine turbes : Seu tibi non alta splendescat Epistola cura.

quiore lyra. Seu tihi mens est, cBmulari plectrum Pindari, sive tollis cilharam ad celebrandos/orles HeroeSfSive tingas mordace^n satiram atra rubigine, sive scribas

doctumque. — 101 Si tibi Venet. J . — 102 Urat. Leid. Par. et edd. nsqne ad Aldum omnes chelyn, vel chelim tollis; Lindenbrog. et Griiter. toUas. — 103 Forcelliniis in Lex. sub V. ' Satira/ affert turtas; Gevart. Guy. et V. D. in exempl. Gott. conj. turpes; Markl. tingas, Omnes libri, etiam Vatt. con- sentiunt in verbo turbes. P. Scriv. et post eum N. Heins. in Syllog. Episr. Tom. IV. p. 423. Tom. v. p. 534. et Advers. p. 607. conj. vibres, et aiibi curves ; Hopfius purges, quod BurmannoSec. ad Anthol. Lat. Tora. ii. p. 677. genuinaui scripturam referre videbatur. Gevartii eraendationem in textum admisit Handius. — 104 Seu tibi non alta emendavit Markl. Seu iua non alta Gevart. Seu tua non alia omnes codd. et edd. vett. quod revocavit Handius.

NOTjE

ris' Dictumque lyra majore Catillum'] Catillus unus e conditoribus Tiburis, rater Tiburti et Coracis, et filius Amphiarai. Lyra majore'] Virgilio. Respexitque hos versus Virgilii. * Tum gemini fratres Tiburtia moenia linquunt, Fratris Tiburti dictani cog- nomine gentem, Catillusque, acerque Coras Argiva juventus.' Hi enim tres fratres relictis Argis, consilio CEcli avi, in Italiaiu venerunt, et coudiderunt Tibur.

101 Pindaricis plectris] Id est, Ly- ricis. Pindaricis vero, a Pindaro Thebano vate, Lyricorum apud Grae- cos facile principe : nnde et ' olor Dyrcaeus ' seu ' Thebanus ' dictus est Poetis. Claruit, ut scribit Eu- sebius 76. Olympiade, quo tempore in scena florebat yEschylus Athenis ; quo etiam tempore Xerxes Persarum rex magnis terra marique copiis bel- lum Grasciae intulit. Ex ejus libris, quod ultra 17. fecerat, restant nobis solum Hymni, qui nunc in omnium manibus et ore versantur, quos in honorem eorura, qui vicerant in qua- tuor certaminibus Graacorum, vario

genere carminum composuit. Reli- quaejusopera perdita sunt. Scrip- serat Paeanes, Dithyrambos, Scolia, Epitaphia, Encomia,Threnos, Proso- dia, Parthenia, EDthronismos, Bac- cbica, Daphnephorica, Hyporche- mata, Dramata tragica, quae ab Her- mogene, ubi de seruionis castitate agit, valde laudantur. Scripserat item EpigramraataEpica, et ad Gra;- cos oratione soluta Admonitiones, et multa alia. Vixit aunos 55. Conti- git autem ipsi mori, ut optavcrat : cum enim petiisset, inquit Suidas, ut quod optimum in vita esset, sibi daretur, subito mortuus est capite po- sito super gremium pueri, quo unice delectabatur.

102 Sive chelyn tollas heroa ad ro' bora] Id est, sive extollas lyram ad celebrandos Heroas carraine epico.

103 Liventem Satirain nigra rubigine turbes [turpes] Turpes, hoc verbiim op- time convenit cum nigra rubigine, seu mordacitate, qua Satiram tinctaiu esse oportet.

104 Non alta cura'] Eleganter dixit non alta cura, quod Epistolse plcbeio

SYLVARUM LIB. I. 4. 141

Digne Midae Croesique bonis, et Perside gaza, 105

Mactebonis animi ! cujus stagnantia rura

Debuit et flavis Hermus transcurrere ripis,

Et limo splendente Tagus : sic docta frequentes

Otia ; sic omni detersus pectora nube,

Finem Nestoreae precor egrediare senectae. 110

epistolas faTniliari stylo. Digne Midte et Crcesi opihus, et Peraia theaauris, Macte dotibiis animi. Tu, cvjus agros Hermus debtiit irrigare aureis aquis, et Tagus fulgenle cceno. Sic in hoc scepius fruaris docto otio. Sic tucuus omni cura, superes terminos vilcB Nesloris.

— 103 Mida Leid. Craesique opibus Markl. et Crcesi, Pelopisque et Perside gaza Wakef. ad Lncr. ii. 43. — 107 Venet. 1. hermis ; Rom. heremus; Vicent. her- mius. Wakef. in Sylv. Crit. Tom. iv. p. 35. correxit : Debuit etfulris Hermua transcurrere rivis. — 109 Omnes codd. et edd. vett. detectus ; Heins. ad Claud. Prasf. I. Ruf. 4. Advers. p. 431. et Syllog. Epist. Tom. v. p. 534. conj. de- tersus ; qiiam conjectaram suam fecit Markl. V. D. in exempl. Gctt. dejectus, aut detersus,

NOTiE

et minime exquisito stylo scribi de- et Plutarchum in Solone. Et Perside

beant, ut docent Demetrius Phale- gaza] Id est, thesauris regum Persa-

reus, Dionysins Halicarnasssus, et rum, qui 6orentissimi et opnlentissi-

Quintilianus. Hinc Cicero in Ep. ad nii fuerunt, et omnibus divitiarum

Pjetum : ' Quid tibi ego in Epistolis generibus affluxerunt.

esse videor ? nonne plebeio sermone 107 Hermus} Hermus flnvius Ly-

agitur tecum, quee praecipua virtus diae, anreas arenas volvens. Vide

est.' Epith. Steliae vs. 132.

105 SlidcB'] Midas rex Phrygiae 108 Tagus'] Tagus Lusitanix fluvi-

ditissimus, quem ob divitias flngunt us aurifer. Vide ibidem eodem ver-

Poetae obtinuisse a Baccho, ut quae- su.

cumqne contingeret, in aurum muta- 109 Nube} Curarum scilicet et so-

rentur. Crcesique] Crcesus rex Ly- licitudinum.

diae ditissimus, nnde proverbinm tri- 110 Nestorece leiuctce] Nestor enim

tum: 'Croesi divitiae.' Hnjus notissi- longissime vixisse creditur. Vide

ma historia. Vide Herodotum lib. i. Theb. iv. 127.

IV. SOTERIAt RUTILII GALLICI.

Riitilio Gallico, qni apud Domitianum plurimnm valebat,exIethargico morbo convalescenti gratulatur.

EsTis, io Superi, nec inexorabile Clotbo

lo vere estis Dii, nec Clotho rolvit opus injlexibile. Alma Astrcea respicit proboSf Edd. vett. Soteria pro RutiUo Gallico ; Rhod. Sciteria Rtftilii GalHci ;

142 P. PAPINII STATII

Volvit opus : videt alma pios Astraea, Jovique

Salisb. Soteria Rululi Gallici ; Gronovins : Soteria Rutilii Gallici, sc. noniine.

NOT/E

t Soterinl Soteria quidam volunt ges

esse munera, quEe ad amicos mitte- bantur, cum ex gravi morbo conva- luissent, et probant boc Martialis Epigrammate : ' ;Egrotas uno decies, aut saepius anno; Nec tibi, sed nobis lioc, Polycharnie, nocet. Nara quo- ties surgis, Soteria poscis amicos: Sit pudor, aegrota jam, Polycharme, semel.' Sed Soteria nihil aliud sunt, at bene hic observat Gevartius, quam vota et sacrificia, quae pro sa- lute principum, cum e gravi et peri- culoso bello salvi reverterentur, ac pro salute amicorum, cum ex morbo convalescerent, solvebant : servata notione Graeca, qua awri^pia sunt sa- crificia pro salute accepta. Quod vero Martialis queritur de Polycharmo, quod Soteria poscat amicos, hoc est, quod ha?c vota ac sacrificia, non sine magnis sumtibus, fiebant ac persol- vebantur: quod satisipse Statius de- clarat, in fine Soteriorum, de solven- dis pro impetrata Gallici salute sacri- ficiis. Rutilii] Verisimile est Ruti- liuni fuisse, ut patet ex hoc libello, ex antiqua et nobilissima Rutiliorum familia, quae plures consules tulit. Et inter alios illum, qui occisus fuit bello Italico, ut testatur Velleius Pa- terculus lib. ii. et illum celeberri- mum jurisconsultum, qui cum Man- lio consul fuit anno Urbis condita? 648. quique interrogatus repetunda- rum, maxinio cura geraitu civitatis, damnatus fuit. Hunc Velleius Pater- culus et Cicero passim vocant opti- mnm et sanctissiraum virum. Smyr- nam comraigravit studiorum causa, et maluit in exilio remanere, quam in patriam redire, cum id ei victoria Syllae praestaret, ne quid contra le-

faceret. Meminit et Orosius Hist. lib. V. cap. 18. P. Rutilii Lupi, qui consul fuit cum L. Caesare anno Urbis conditae 663. et Ulpianus de Veteri Jure Ennc. lib. i. Rutilii Se- veri. Et mentio fit alterins Juris- consnlti Rutilii Maximi ad Leg. Fal- cidiam 1. 125. de Legat. Auctor co- moediae, quae ' Querohis ' vocatnr, opus suum dedicat cuidam Rutilio. Habemus etiam Itinerarinra Rutilii Numatiani, qui terapore Honorii vi- vebat, praeter multos alios, qui refe- runtur in Fastis. Noster vero Ruti- lius Gallicus praefecturam nrbls, quam infra Poeta vocat •'custodiam Romae,' Seneca ' tutelam urbis,' ob- tinuit sub Domitiano, ut colligitur ex JuvenaleSatir, xv. ' Et custos Gal!i- cus nrbis.' Praefectus urbi dicitur etiam custos Josepho.

1 Estis, io Superi^ Nihil magis con- firmabat veteres in opinione, qnod Dii essent, quam cum boni probique florerent, mali vero raeritis pcenis af- ficerentur : nnde si aliquera virum probum ac virtute praestantem ex- tolli honoribus, ant liberari ab immi- nentibus periculis viderent, snbito exclamabant : Estis, io Superi ; ac Deos esse aperte fatebantur : si vero e contra cernerent malos potentes, virtutemque afflictam, statim illa fides elabebatur, nec putabant Deos esse, aut saltem mundnm divina providen- tia regi. Exempla passiin obvia. /o] Vox laetantis et triumphantis. ' lo Saturnalia,' *io triumphe.' Quan- doqne dolentis. Noster Theb. iii. ' lo quauti rubebitis amnes.' Tibnl- lus : ' Uxor io saevas tolle puella fa- ces.'

2 Astrcea'] Astraea, Dea Justi-

SYLVARUM LIB. L 4.

143

Conciliata redit ; dubitataque sidera cernit

Gallicus. Es coelo, Dis es, Gcrmauice, cordi,

Qais neget ? erubuit tanto spoliare rainistro 6

Imperium Fortuna tuum : stat proxima cervix

Ponderis immensi, damnosaque fila senectae

Exuit, atque alios melior revirescit in annos.

Ergo alacres, quae signa colunt urbana, cobortes,

et reconciliata cum Jore, pedihus ejus adcoltitur. Gallicus luce insperata fruitur. Acceptus es ccelo, Germanice, acceptus es Superis : quU potest inficiari ? Puduit fortunam privare tuum imperium tanto ministro. Cercix, qua tecum sustinet tan- tumpondus, stat, et exuit damnosam senectutem, ac tegetior revirescit in notos annos. Ergo Uetec cohorles, quce tenerantur signa urbana, ac soliciti liligatores, qui sap*

— 2 Astrea edd. yett — 3 Conciliata cadit Venett. 1. 2. 3. 4. Parm. Rom. Vicent. Brix. Aldd. Colin. Gryph. Basil. Beru. Gevart. &c. redit correcfio- nem Barttiii recepit Markl. Consiliata cadit alii, improbante Lindenbrogio ; Conciliata audit alii, teste Bartbio. — 4 Es ccelo dites edd. vett. cum Donnullis codd. unde Lindenbrog. Es coHo Divis. Rom. Vicent. Venett. 3. 4. Aldd.

tis, qnam postremam omninm numi- nuni recessisse in ccelum fingunt Po- eta?, terram invisam habentem ob scelera et flagitia hominum. Illam He«iodus assidere facit Jovi. Papi- uius fingit hic ad ' patrios pedes ca- dere,' ut patronam Rutilii et o-i^cf pav agat.

3 Couciliata'] Ob restitntam Gal- lico sanitatem, prius infensa, quod tam egregius vir jegrotaret. Redit [cadif} Corrigendnm censet redit Bar- thius, ilicitque hanc ad nos redire re- conciliatam Jovi.

4 Gallicus] Rutilins GaUicas. Ca- lo, Dis] Ccelum et Dii cojlites Ij' Sia Suoiv. Cordi] Quid enim prsstabi- lius ac pulchrius raunus Deus princi- pi dare potest, quam fidum ac sapi- enlem ministrum.

6 Stat proxima cerrix Ponderis tm- mensi] Sic Cicero pro dorao sua dixit * sustinere suis cervicibus Remp.' Praefectura enira nrbis dignitas fuit tamma, ac Praefectus urbi etiam in nonnnllis snpra ipsum Przefectum

NOT^

Praetorii erat, licet hujns potestas imperatoriae proxima fuerit, ut jure dixerit Eunapius eam esse ^aaiXeiav a,ir6(xpvpov. Nam Praefectus nrbi, qnodammodo princeps senatns erat, sedebatque in Curia ante patricios, coQsules, consulares,Pra;fectum Prae- torio, magistros militum, et ceteros illnstres, ut est in novella 62. Ita- que Leg. 3, Cod. de Praefectura ur- bis : ' Prsefectnra nrbis, inqniunt Impp. cnnctis quae intra urbem sunt, anteceliat dignitatibus.' De institu- tione hnjusce dignitatis ac progressu vide Tacitum Ann. vi.

9 QutE signa colunt urbana, cohortes] Intelligit cohortes urbanas tres, ut ex Taciti Anu. iv. discimas, quae erant sub dispositione Praefecti urbi, ut colligitur ex Ulpiano. Et sane debuit etiam dispositos milites habu- isse stationarios ad tnendam popula- rium quietem,et ad referendnm sibi, qnid ubiqne ageretur. Signa colunt] £x more : milites enim signa adora- bant. Tertollianus : ' Religio Roma-

144

P. PAPINII STATII

Inque sinum quae saepe tuum fora turbida questura 10

Confugiunt, leges, urbesque ubicumque togatee,

Quae tua longinquis implorant jura querelis,

Certent laetitia ; nosseque ex ordine collis

Confremat, et sileant pejoris murmura famge :

Quippe manet, longumque aevo redeunte manebit, 15

Quem penes intrepidae mitis custodia Romae.

confugiunt ad te,et municipia,et oppida ubique togata, qiue e longinquo veniunt in- vocatura tuamjustiiiain, contendant gaudio. Deinde mons noster consonet, et mur- tnura funesttB fama sileant. llle enim vivit et longe vivet annis redeuntibus, quem

Colin. Gryph. &c. Es ccelo, Dis es, ut correxit Calderinus. — 10 Venett. 1. 2. 3. 4. Rom. Parm. Brix. Vicent. Aldd. Colin. Gryph. Basil. &c. questu; lectio questum est ex coujectnra Marklandi. — 11 Aldd. Colin. Gryph. BasiJ. Bern. Grasser. Gevart. Tii. Crnc. Gronov. Barth. Veen. Delph. et Markl. legesque wbesque; mutaverunt Edd. Bipontini, jussu Marklandi in curis secundis; et ita certe in Venet. 1. Parm. et Rom. — 13 Venet. 1. nos teque ex ordine ; Parm. et codd. manuscripti : nosseque ex ordine ; Rom. 1. 2. ceterae Venett. Aldd. l. 2. Colin. Gryph. 1. 2. Basil. 1. 2. Bern. &c. nosseque revocavit

NOT/E

norum tota oastrensis signa venera- tur, signa jurat, omnibus Diis prae- ponit.'

10 Fora turbida'] Id est, litigato- res.

11 Leges'] Per leges, mnnicipia in- telligit, quaj suis legibus utebantur. Urbesque togata:] Urbes togatce, colo- niae sunt Romanae, aut alia oppida, quae jus civitatis Romanae obtinue- rant, qnamvis jam diu tota Italia ci* vitate Romana decorata fuerat.

12 Longinquis] Nam usque ad cen- tesimum lapidem jurisdictio Praefec- ti urbi extendebatur. Ultra Praefec- tus Praetorio; ut notat Uipianus in fragmentis Pithaeanis de Plagiariis lib. IX. et de OfRcio Praefecti urbis lib. I. Dio tamen lib. lii. ubi de Prasfecto urbis agit, jurisdictionem ejus angustius terminat : "Eloi rrjs irJ- Xe«j p-iXP^ vevT-fjKoma koI i^aKO<rlwv ffTaSioij', Ultra urbem usque ad sexcaita

et quinquagena stadia. Nisi in Dione rescribendum sit, «TrraKoffiW, seu sep' tingentorum.

13 Nosseque [nosterque] collis] In- certum, an Parnassum intelligat, quia Gallicus Poeta erat, an montem ali- quem urbis, in quo simul Rutilius et Papinius liabitabant.

14 Sileant pejoi-is murmura fama:'] Scilicet, quae erat Gallicum nioritu- rum.

15 Mvo redeunte] Quia fortior eva- serat post sanitatem, quam antea erat, et quasi novum aevum auspica- batur Rutilius. Supra enim : ' Dam- nosaque fila senectae Exuit, atque alios melior revirescit in annos.'

16 Intrepid(B Romce] Vera hujus urbis laus. Claudianus Pan. tertio in Stilichonem de Roma: 'Nunquani succubuit damnis,et territa nullo Vul- nere post Cannas Trebiamque re- vixit.'

SYLVARUM LIB. I. 4.

145

Nec tantura induerint fatis nova saeciila crimen,

Aut instaurati peccaverit ara Terenti.

Ast ego nec Plioebum (quanquam mihi surda sine illo

Plectra) nec Aonias decima cum Pallade Divas, 20

Aut mitem Tegeae, Dircesve hortabor alumnum ;

penes est lenis custodia intpatidcE Rom(P. Xec notum saculum attribueritfatis lan- tum scelus, nec ara redintegrati Terenti tantum deliquerit. Verum ego nec intocabo ApoUinem ( quamtis meum plectrum sit mutum absque Hlo,) nec Deas Aonice cum de- cima Minerva, aul placidos alumnos Tegece et Dirces : ipse, qui celebraris, accede, et

Markl. nosse^Me conj. Salmasias ; idem etiani : septenusque ordine. — 17 Non- nnlli codd. apiul Gevart. et Morel. Nec tantum indiderint. Pro /atis Morel. raalit /ast», improbantibus Gevart. et Barthio; Cruceus vero/e$/ts. — 19 A$l ego ne Morel. iu commeut. — 21 EdU. antiquissimx cum nonuullis codd. hor-

NOT^

17 Induerint] Alii codices babent indiderint falis. Legit Morellus,/a5- tis, sed nibil mutandum. Invelii enim in fata Deosque, nihil proclivius ve- teribns, si quid secus qnam spera- rent, ipsis accideret. Hinc solen- niter voces illa; audiebantur 'fato- rum crimen,' 'Deorum crimen.' Sta- tius Protrept. Crispini : ' Fatum il- lud et ira nocentum Parcarum, cri- menque Dei.' Mart. lib. ii. Ep. 91. • O scelus, o magnum facinus crimen- que Deorum.' L^nde iilustratnr hic locns, cujus sensus est : Absit ut nova ssecula, id est, anni quibus ludi sasculares jam recens editi sunt, fata accusent, quod tantum virum nobis eripuerint.

18 Aut instaurati peccaverit ara Te- reidi\ Terentum, locus erat in Cam- po Martio sic dictus, quod ibi ara Ditis patris terra conderetur. Per aram autem Terenti designat Indos saeculares, recens celebratos a Doml- tiano, quique centesimo quoque ac decimo anno fieri solebant. Alii vero post centesimum rediisse existimant. Hi antem ludi potissimum instituti erant ad placanda inferna numina, ne pestilentia urbem invaderet, teste Valerio Maximo de Spectaculis lib.

II. Ara autem ista per hos ludos de- tegebatur, ac factis sacrificiis, editis- que liidis, iterum terra obruebatur. Igitursi Rutilius hisce diebus, quibus hi ludi committebantnr, mortuus fu- isset, merito potuissent Romani queri de fatis, ac Diis infernis, quod pro institutis nuper sacrificiis fnissent in- grati. Dicit instaurati, quia hsc ara centesimo quoque anno vel centesimo decimo detegebatur, ac renovaban- tur solita sacrificia. Ejusdem Te- rcnti meminit etiam Papiuius xvii. Cons. Domitiani : ' Mecum nova sae- cula condes Et tibi longaevi revoca- bitur ara Terenti.' Instituti autem saeculares ludi post exactos reges a P. Valerio Publicola, qui primus consul fuit, existimantur. De Ara Terenti consule Valerium Maximum de Spec- taculis lib. ii. et Zosimum lib. ii. in- itio, ubi originem ludorum saeculari- um, et ritus sacrorum, quae in eis fi- ebant, prolixe narrat.

20 Aonias Divas] Mnsas, ab Aonia, seu Boeotia regione.

21 TegecE alumnum'] Mercnrinm Ar- cadem ab urbe Arcadiae Tegea. Dir- cesl Baccbum Thebanum, a fonte Dirce prope Thebas.

Delph. et Var. Clas.

Stat.

146

P. PAPINir STATII

Ipse veni, viresque novas animumque ministra, Qui caneris : dextro nec enim sine numine tantus Ausonise decora ampla togae, centumque dedisti Judicium mentemque viris : licet enthea vatis Excludat Pimplea sitim, nec conscia detur Pirene, largos potior mihi gurges in haustus.

25

commodn mihi ingenium et notas vires. Non enim sine preesidio doctorum nimi- num dedisli tanta ornamenta togai AusonicB, et mentem ac judicium Centumviris. Esto ; sacra Pimplcea expellat me sitientemy nec Pirene cognita mihi prtebeat suas aquas : torrens, qui rapide fluit de tuo fonte, abundantius me haurientem replebit :

tatur ; Domitias correxit hortabor in Rom. — 23 Codex Salisb. Parm. et Venet. 4. docto nec eniin sine numine tanttis ; quod reposiiernnt Gronov. Veen. et Delph. inaliis vett. doctoiiec enim sine carmine tantus ; Aldd. Colin. Grypli. Basil. &c. docto n. e. s. carmine cantus. Nostrum dextro est ex euiendatione Marlclaudi. Pro tantus Beliottius malit Jiactus. — 26 Heins. ad Ovid. Met. i. 504. scribi vult : Excludas, Pimplei, sitim. Venet. 1. Piplea habet ; Aldd. Colin. Gryph. Basil. ceteraB Pimplaa; at GraECum est Tllnir^eta. Cruc. legi

22 Ipse veni] Innnit Poeta, non sibi invocandos esse Phcebum Musasve ac Palladem, Mercuriimique et Bac- clium EloquenticE ac Poetices praesi- des ; sed ipsum Rutilium, qui Poeta erat, et orator.

Viresque novas animumque ministra'] Sic Epicedio patris : ' Ipse nialas vi- res, et lanientabile carmen Da geni- tor perdocte. Neque eiiim antra mo- veri Delia, nec solitam fas est impel- lere Cyrrham,' &c.

23 Dextro [docto'] nec enim sine nu- tnine tantus Ausonice decora ampla toga;, centumque dedisti Judicium mentemque tms] Innuit Musas Phoebumque ac reliquos Deos doctos, multum contu- lisse Rutilio ad obtinendam tantam claritatem in foro, et in toga, et ad intelligentiam juris, qua Centumviros in reddeudis judiciis perspicaciores redderet. Advocatorum enira est dare sensum ac intelligentlam judici- bus, ' Cum juris nodos legumque ae- nigmata solvuut.' Advocatus enim fuerat Rutilius, ut infra videbitur. Centum cjrJ8]Centunivirijudiceserant

NOTvE

e triginta qninque tribnbus, quae et 'curiae' dictae sunt, terni ex singu- lis tribubus electi, quique Centum- viri appellati sunt : et licet qninque aniplius, quam centum forent, tamen, quo facilius noniinarentur, Centum- viri dicti sunt. Quibus autem de re- bus Centumviri jiidicarint, ex hls Ci- ceronis in primo de Oratore colligi- tur : ' Jactare se in causis Centum- viralibus, in quibus usucapionum, tu- telarum, gentilitatum, agnationum, al- luvionum, circumluvionum, nexonim, mancipiorum, parietum, luminum, stillicidiorum, testamentorum rupto- rum aut ratorum, ceterarumque re- rum innumerabilia jura versentur.' Haec Cicero. Horum unus hastam tenebat, praecipuum judiciorum sig- num : unde ' Centumviralis hasta ' legitur in Suetonio.

25 Enthea'] Quia divino furore re- plet Poetas.

26 Pimplea'\ Pimplea fons Thra- ciae, Musis sacra.

27 Pirene'] Fons sub Acrocoriutho, ut vult Strabo, licet Probus eum ia

SYLVARUM LIB. I. 4. 147

Qui rapitur de fonte tuo : seu plana solutis Qua struis orsa modis, seu qua tibi dulcis in artem Frangitur, ct nostras curat facundia leges. 30

Quare age, si Cereri sua dona merumque Lyaeo Reddiraus, et dives praedae, tamen accipit omni Exuvias Diana tholo, captivaque tela Bellipotens ; nec tu, quando tibi, Galiice, majus Eloquium, fandique opibus sublimis abuudas, 35

seu eum scribis oratione soluta, seu cum suavis eloquentia in artem dissolcUur, et servat nostros numeros. Quare age, si reddimus Cereri sua munera, et vinum Baccho, ac Diana, prada oneiata, excipit tamen exuvias, quce appenduntur in cunctis tholis suorum templorum, et Mars Bellipotens arma hostihus erepta; tu quoque, GaUice, licet major facundia tibi sit, et sublimis abundes dicendi ubertate,

jossit: ne conscia, Sfc. — 27 Venet. 1. Parm. Rom. ceterae Venett. Vicent. Brix. Aldd. Colin. Gryph. &c. hrgos potius mihi ; Liudenbrog. legit : largos 7>o(t«r miAt ex conjectiira Nicolai Fabri; Bern. vero pro polius legit potus, quod recepit Grasserus et approbavit Denipster. Pro in haustus, qiiod ha- bent Gevart. Gronov. Veen. Delph. et Markl. inhaustus exhibent Aldd. Colin. Gryph. Bern. Lindenbrog. Crnc. &c. — 29 Cum struis o. m. s. cum Venet. 1. Rom. Vicent. Aldd. Colin. Grypli. Basil. Bern. Gevart. Grasser. Til. Gronov. Bartb. Veen. Delph. et Markl. Qua . . . qua ex edit. Parm. legit Heinsius ad Val. Flac. v. 85. quain lectionem reposuerunt Edd. Bipon- tini, jnbente Marklando in curis secundis. Barthius, in arctum. — 30 * No- lente fere auinio properans lingua legebat : et nostra currit facundia lege. Ausonins certe ' cursus fandi' celerem facuudiaiu appellat.' Ita scribit Tollius ad Aiison. Profess. iii, 2. Parm. habet ; nostra currat facundia legts,'

NOT.E

Helicone collocet, Mnsis consecra- trasl Qnia et Ratilins Poeta erat.

los oranhim consensu : dicitur con- 31 Si Cereri sua dona merumque

scia, vatum scilicet. Sic Theb. iv. Lyao, ^c.] Etsi Dii per se sint ditis-

* Vatum qua conscius amnis Gorgo- simi, affliiantqnebonis, tamen laetan-

neo percussus equo.' Largos potior tur accipere a nobis munera, de re-

tnihi gurges in haustus, Qui rapitur de bus quas ipsi nobis dederiint, licet

fonte tuo'^ Innuit Poeta sibi non po- non indigeant nostris opibus, nt grati

tandos fontes solitos Miisarum, nt animi in se nostraeque pietatis testi-

Pimpleam et Pirenen, sed sufficere monium. Ita nec tu Gallice, dedig-

sibi gurgitem potnm de fonte Rnti- neris coli tenniore cithara. Lj/«eo]

lii. Sic snpra : ' Ast ego nec Phoc- Baccho, sic dicto aith rov Xxxiv, quod

bum, &c. Ipse veni, viresque novas vinnm solvat curas.

animamque ministra.' 33 Exuvias Diana thoU)] Venatores

28 Seu plana solutis, ifc.] Indicat enim pelles bestiarnm a se occisa-

Rutilium ' prorsa vorsaque oraticne ' rum Dianze consecrabant. Captiva-

claruisse. que tela Bellipotens} Sic victores Mar-

30 Nostras leges'] Poeticas. iVo5- ti arma hostibns erepta dedicabant.

148

P. PAPINII STATII

Speme coli tenuiore lyra : vaga cingitur astris

Luna, et in oceanura rivi cecidere minores.

Quse tibi solicitus persolvit pra^raia raorum

Urbis amor t quae tum Patrumque Equitumque notavi

Lumina, et ignarae plebis lugere potentes ? 40

Non labente Numa timuit sic curia felix,

Pompeio nec celsus eques, nec foeraina Bruto.

ne dedigneris celebrari inferiore cithara. Errabunda luna circumdatur sideribus, et tenuiores fluvii in Oceanum influunt. Quali munere anxia civium benevolentia remunerata est mores a te acceptos. Quales tunc observavi oculos Senatorum Equi- tumque ac plebis inscice plorare magnos ? Felix senatns non sic solicitus fuit, moriente Numa, nec celsus equitum ordo, Pompeio agrotante, nec mulieres, mortuo Bruto.

— 36 * Una litera vocalis expellenda est, (e voce sc. tenuiore.) Illnstravit usun» Papinianum aliis exeniplis Justus Sinseilingins Promuls. Crit. cap. 36.' Barth. Aldd. 1. 2. non interpungunt inter lyra etvaga.—Al Quomodo feli- cem curiam vocat moriente Numa? inquit Gevartius, cui perplacet Heinsii conjectura liaec : Non labante . . . cnria, vel sic Pompeio ; nec . . . Bruto. Ber- nartius punctnm ponit post felLx et post Bruto ; Grypli. punctum pest felix et corama post -Bruto ; Aldd. 1. 2. vero sic : Non , ../elix. Pompeio:...

36 Tenuiore lyra'] Mea Vaga Luna] Vaga, quia iAiKoeiSris, id est, obliquo incedens cursu : est enim e septeni planetis, qni erratici vocan- tur, ad differentiam stellarum fixa- rum.

38 Morum'] Id est, ob mores tnos. Forte et Rutilio niorum cura comniis- sa a principe. Ha?c cura Censorum erat antiquitus, sed postqnam creari censores desierunt, ei curaj Impera- tores praefnerunt, aiit alios qui prae- essent commiserunt, apud quos de moribus judicium ageretur, et max- irae inter conjuges. Qua de re Gel- lins lib. IV. cap. 2.

40 Lumina'] Supple, rigata lacry- niis. Et ignarai plebis lugere potentes] ' Insita mortalibus,' ut ait Tacitus, ' natura recentem ali rum felicita- tem asgris oculis introspi(;ere.' ' Et est boc commune vitium,' inquit Nepos in Cliabria, ' magnis liberis- qnecivitatibus, ut invidia glorias sit

NOTyE

scilicet. comes : et libenter de iis detrahant, qnos emergere videani altius : neque animo ajquo pauperes alienam opu- lentum inttieantur fortunam.'

41 Numa] Secundus Rex Romano- rum. Curiafelix] Numa enim sum- mocultu senatum prosequebatur.

42 Pompeio nec celsus eques] Nam ordinis equestris erat Pompeius. Celsus] Solenni olim titulo equestris ordo eelsus dictus. Festus : ' Celsus cx Graeco ic4\7is equo dictus.' Hora- tius de Equitibus Rhamnensibus : • Celsi praetereunt austera poemata Rhamnes.' Nec faemina Bruto] Nam in morte ejus publica fuit moestitia, eo ante omnia insignis, quia matronae annum, ut parentem luxerunt, quod tam acer ultor violatae pudicitise fu- isset. Bruto] Junius Brutus, a stul- titia, quam metu Tarquinii Superbi fingebat, Brutus est cognominatus. Hic exactis regibus, civitateque in li- bertatem viadicata, primus consula-

SYLVARUM HB. I. 4. 149

Hoc illud ; tristes inyitum audire catenas,

Parcere verberibus, nec qua jubet alta potestas

Ire, sed armatas umltum sibi demere vires, 45

Dignarique raanus humiles et verba precantum j

Reddere jura foro, nec proturbare curules,

Et ferrum mulcere toga : sic itur in alta

Pectora, sic mixto reverentia se dat amori.

Ipsa etiam cunctos gravis inclementia fati 50

Terruit, et subiti praeceps juvenile pericli,

Hoe iUud est, quod agreaudias vincula mcestorum citium : quod parce punias: quod amplamauctoritatem contrahas: quodque potestas cincta armis multa sibi deneget : quod nec rejicias manus miserorum, et preces supplicum, quod reddasjuraforo, et non depellas magistratus curuliy et toga lenias ferrum. Sic intratur in intimos animos, tic reterenlia murto amori nititur, Ipsa etiam immisericordia acerbi fati, et mag- num titcB periculum, non intermitttnte morbo, constemarit omnes. Kon iliud noxa

eques, n.f. Brvto: Hoc, ifc. — 43 Hoc illud : tristis Rom. Aldd. Colin. Gryph. &c. Vide Hand. ad i. 2. 276. — 40 In iisdem libris humilis ; Bern. et Morel. malint humiles; at vide Handiiim I. I. — 49 Venett. Aldd. Colin. Gryph. &c. babent mixto; Rom. et Par. miti, qnod reposnit Lindenbrog. Pro s« dat qnod in textum intnlit Marklandn.s, oniues codd. et edd. vett. prxbent fidit. — 50 Quinetiam aautos conj. idem Markl. — 55 Gronov. Diatr. p. 66. (120.)

NOT^

tum iniit cum L. Tarquinio. Tantus Suetonins, Augnsto cap. 53. illius in patriam amor fnit, ut pro- 47 Proiurhare curules"] Id est, auc-

prios filios, qui de restituendis Tar- toritate oppriniere magistratus et

quiniis multaegerant, non soliim siip- judices. Tacitns de Tiberio : ' Ne

plicio affecerit, sed etiam snppiicii praetorem curuli depelleret.' esactor esse voluerit. Rebus antem AO Sic mixto reterentia se dat amori"]

multjs praeclare gestis, tandem occi- Seusus : Cives te aeque amant, ac re-

sus fuit in ea pugna, quae ad Regil- verentur coluntque. Rererentia] Sc\'

lum data est lacum, eumque matro- licet, quae defertnr snmrax dignitati.

nae, ut diximus, annum uuum luxe- Civium nempe. runt. 51 PrcecepsjutenilepericU] Graeca-

43 Hoc iUud] Nempe omnium amo- nica locutio, to veavuchy, jutenile, de

rem assecutns es, quod moderate re vehementi, acri, proterva, ardua.

uteris imperio tuo. Graeci enim rh vecwiKhy, id est, jure-

45 Armatas] Magistratu et aucto- nile vocantTh /jLeya,seu magnum, Ex- ritate. empla sunt obvia. Aristoteles Ani-

46 Dignarique manits humiJes] Ma- mal. lib. viii. vocat magnam differen- nnnm extensio petitionis et venera- tiam, veavitc^ dioipopdv. Alibi veayuciiy tionis index : unde apud Poetas 'Snp- KlvTjffiv in Ethicis, seu nrydXijv Kdrqffw, plices tendunt' ssepius 'cum voce magnum motum. Sic Euripides *oni- manus.' Potest et hic locus refcrri tru jucenile, Ppovrijv vfovtKr^v, vocavit ad libellorum porrectionem, de qua raagnumtonitru. Est ergoStatiopr^-

150 P. PAPINII STATII

Nil cunctante malo : non illud culpa senectae,

(Quippe ea bissenis vix dum orsa excedere lustris,)

Sed labor intendens, animique in membra vigentis

Imperium, vigilesque suo pro Caesare curae, 55

Dulce opus : hinc fessos penitus surrepsit in artus

Insidiosa quies, et pigra oblivia vitae.

Tunc Deus, Alpini qui juxta culmina dorsi

Signat ApoUineo sanctos cognomine lucos,

Respicit, heu tanti pridem securus alumni 60

Perpessusque moras : Huc mecum, Epidauria proles,

fuU senectutis (quippe ea vixdum superaverat duodecim lustra), sed labor intenius, et imperinm animi vigentis in corpus, et vigiles ac gratissimcB curce pro suo Cwsare. Hinc insidiosus lethargus, atque omnium rerum oblivio insinuavit se penitus infati- gata membra, Tunc Deus, qui prope cacumina dorsi Alpijii illustrat ApoUineas sylvas suo sacro cognomine, advertit oculos, heu dudum negligens tanti alumni, et abrumpens omnes moras, Huc mecuni adsis, ait, soboles Epidauria, rebus arduia

legit: vigilis, ut sit ; dulce opus vigilis curcB. — 56 Heins. ad Ovid. Met. vii. \5b. \GgiX. subrepit \)ro subrepsit. Unns codex liabet sibi venit. — 57 Venet. 1. Parm. Rom. Vicent. Brix. Venett. 2. 3. 4. Aldd. Colin. Gryph. Basil. alias pigrce ; mutavit Marklandns. — 58 Tunc Deus, Alpini : qui.Sfc. Aldd. 1.2. Ber- rartins delet comma post Detts, et colon post Alpini; sed comnia ponit post dorsi. — 59 Onines codd. et edd. velt. Signat ApoUoneos sancto, Mntavit Mark- landns. — 61 Progressusque moras Parni. nnus Lindenbrogii, Aldd. 1. 2. Colin. Gryph. Basil. Bern. &c. Progressusquc morans Rom. ut emendavit Bern. in connnent. Prcegressusque moras aliee vett. qnod retinuit Gevart. et recepe- lunt Gronov. Barth. Veen. et Delph. Lectio nostra est ex emeudatione

NOTiE

ceps juvenile, idem quod prcBceps im- brum, unde oritur pigra oblivio omni-

mane Juvenali : * Et immensae prae- nm rerun),utsuspicari quis possit hic

ceps immane ruinas.' legendum: pigraobUvia.

53 Lustris'] Lustrum, spatium quin* 58 Tunc Deus, Alpini qui juxta cul-

que annorum, ut pueri sciunt. Ergo mina dorsi Signat ApoUineo sayictoscog-

bissenis lustris, est sexaginta annis. nomine lucos'] Intelligit Apollinem,

55 Vigilisque suo pro Ccesare curce, qui Vercellis, oppido ad Alpium ra-

Dulce opus] Niiiil pnim gratius erat dices sito, colebatur, et ubi erant hi-

ac dulcius Rutilio, quani impendere ci ApolUni sacri, ApoUineique vo-

lucubrationes suas ac vigiliasCaesari. cati.

57 InsidiosaquieSyetpigra^pigrce^ob- 60 Respicit] Respicerc dicuntur

Uviavilce'] Sic A.^0ap7o»/ exprimit, * qui Dii cum jam nostri reminiscuntur,

estmarcor,et inexpugnabilis necessi- Tanti alumni~} Rutilii egregii Poetae.

tassomni,' inquitCelsus lib.ii. cap. 2. Poetae enim dicuntur alurani ApoIIi-

' cum alienatione mentis.' Provenit, nis.

ut aiunt medici, ex pituita frigidiore 61 Perpessusque [Pragressusque] mo-

et humidiore, madefaciente cere- ras} Id vulgo dicinius, haud mora,

SYLVARUM LIB. 1.4. 151

Hac, altis gaudens ; datur aggredienda facultas

Ingentem recreare virum : teneamus adorti

Tendentes jam fila colos : nec fulminis atri

Sit metus ; has ultro laudabit Jupiter artes : 65

gandens. Offtrtur res digJia aggredienda. Conemur reficere magnum tirum. Parcce tendatis fila per colos, nec timeatur nigrum /ulmen. Jupiter ultro appro-

Marklandi. kic mecum Aldd. Colin. Gryph. Basil. Bem. Til. et Crnc. hinc mecum Rom. et Venett. huc mecum Grasser. Gevart. Barth. Gronov. Veen. Delpli. &c. — 62 ' Qiiocunique vertes hunc versum, non persuadeberis, modu aliquo sis in talibus judicio, genuinam esse. Primuni enim niinirae Papi> niaui aut ingenii aut eloquii sublimitatem habet. Deinde exemtus, omnem difficnltatem tollet, quam insignem praesens exhibet. Quid eniui his iieri possit commodius? huc mecum, Ejndauria proles ; Ingentem recreare virum ten- temus adorti.' Ita Barthius, qui in omnibus codd. et edd. inveuit : hic rr.ecum Epidauria jtroles, Iliuc alti gandens dalur aggredienda facultas, Ingentem r. v. teneamus, vel tenlemus, Sfc. Alteram etiain conjecturam fecit: Hinc altis laudis datur aggredienda facultas. Gevartius legit : huc m. E. p. Huc altis gaudens ; {d.a.f.) Ingentem, ifc. quam emendationem recepit Markl. nmtata interpunclione, ut in textu nostro. Cniceus hoc loco niire turbat, et pro aggredienda legit aggrediendo, et pro Hinc alti, vel Huc aitis, Hoec altis. Gro- nov. in Diatr. p. 39. ed. Hand. scripsit: ' Alti gaudentan .'Esculapiuni, quod improvide in altis mutatum voluerunt.' — 63 Omnes codd. cuin Venett. 1. 2. 3. 4. Parm. Rom. Vicent. Brix. Aldd. Colin. Gryph. Basil. &c. teneamus ; Bernartii conjectura est tentemus. Barthius tentabat : Ingentem recreare virvm tentemus ab Orco, — 64 Tendatis etiam in omnibns codd. et edd. vett. Mntavit Markl. qui totum h. 1. ut supra in contextu videbis, exhibuit. In vett. libris, Aldd. Colin. Grjph. &c. ita se habet : hic m. E, proles: Hinc alti g. d. a.facultas, I. r. v. teneamus adorti. Tendaiis,ifc. Gronovius et qni eum sunt secuti, Veen. et Delph. huc m. E. proles, Hinc alli g. d. a. facultas. I. r. y.tentemus adorti. Tendatis,l^-c. Alii: Tendanlur jam fila colis. — 63 Domitius in suis codd. invenit laudavit, qnod habent Venet. 1. et Parm. unde fecit laudarit, ut in Kom. Vicent. Brix. Aldd. Colin. Gryph. &c. Umdabit correxit

NOTiE

sive sublata omni dilatione. Qnidam pinm.

legunt Progressusque morans, id est, 64 Tendentes [Tendatis] jam fila co-

tardans progressus ad uiedendum, losl Fila dicuntur tendere colos,

vel paululum subsistens ; nam ante quamdiu tenduntur, vel tensa sunt a

dixit ApoIIinem fuisse securum, sen colis. Quidam legnnt: Tendantur

negligentem super morbo Rutilii ; jam fila colis, Nec fulminis atri Sit

sed prior lectio magis mihi placet. metMs] Id dicit, quod /Escnlapius a

Epidauria proles] lutelligit ^sculapi- Jove percussns fuerit fulmine, cum

um, ApoUinis filium ex Coronide,qni in vitam Hippolytum seu Tindari-

Epidauri religiose colebatur. dem revocavisset.

62 Huc, allis [Hinc alti] gaudens] 65 Has artes] Quae scilicet sanita-

Gevartius legit I/uc a/tisg-atw/ens, seu tem restituent tanto viro, ut Ruti-

wfwAi tppovuif ; et refert ad /Escula- lio.

152 P. PAPINII STATII

Nam neque plebeiam, aut dextro sine numine cretam

Servo animam : atque adeo, breviter, dum tecta subimus,

Expediam : genus ipse suis, praemissaque retro

Nobilitas : nec origo latet, sed luce sequente

Vincitur, et magno gaudet cessisse nepoti. 70

Prima togae virtus : illa quoque clarus, et ingens

Eloquio : mox innumeris exercita castris,

Occiduas, primasque domos, et sole sub omni

Promeruit jurata manus nec in otia pacis

Permissum laxare animos, ferrumque recingi. 75

Hunc Galatia vigens ausa est incessere bello :

babit has artes. No7i enim servo animam ridgarem, aut ortam sine fatore Dei. Atque iiunc re/eram tibi breviter quis sit, dum intramus eedes ejus. Ipse suos illus- trat. Origo, et nobilitas majorum non est incognila, sed vinciiur a lumine succe- dente, et lcetatur cedere suo ingenti nepoti. Primus honos ex toga, in qua sua fncundia enituit. Mox addictus sacramento militice, meruit innumeris expeditio- nibus, per Orientis ac Occidentis tractus, et in omni regione. Nec ei licuit remit- tere animum in desidiam pacis, et deponere ensem. Animosa Galatia ausa est hunc

Markl. sed hoc longe antea dederat Lindenbrog. ex codice Par. — 68 ' Etiam hsec verba mendosa sunt. Non enim effato conspirant sequentia, quae non incipere ab hoc honiine nobilitatem familiae clare indicant. Sane si ipse snis genus dicatur, ignobiles genere fuerunt ante ipsum avi ipsius. Scri- bam: genus ipsi ingens, vel genus illustre. lilud tamen, quam hoc malim. Si vero decus legere malueris, cursus orationis longe meo animo erit facilior. Si tamen vulgatam lectionem interpretatione congrua, sequentibus verbis quis conciliare et appiicare potuerit, cum eo non altercabimur.' Uarth. — 71 Prima togce virtus illi quoque Lindenbrog. ex codice Par. eumque secuti snnt Cruc. et Barth. et sic est etiam in Venet. I. ille quoque Parm. lingua quoque conj. Markl. quaque clarus ed. vet. Lindenbrogii. — 74 Permeruit jurata manus Aldd. Colin. Gryph. &c. Permetuit codd. Doniitii, qui in Rom. edidit Promeruit, quam emendationem, quasi suam, rcfert Marklandus. Permeruit durata manus Gebhard. lib. iii. cap. 27. prohante Barthio, improbante Markl. — 75 Edd. vett. ferrumque retingi : mutavit Barthius. — 76 Edd. vett. Galatea.

NOTvE

66 Plebeiatn'] Vide supra initio hu- Orientem et Occidentem innnit.

jusce libfclli. 7-4 Promendt'] Id est, militavit :

68 Expediam] Supple, quis sit Ru- ' merere ' enim verbum militare, un-

tihus, quem sanatum imus, et quo de ' emeriti.'

genere sit ortus. Jurata] Id est, sacramento mili-

70 Nepoti] Rutiiio Gallico. tiae.

71 Prima togee tirtus'] Qnia pnmam 7.5 Ferrumque recingi] Id est, de- foro operam dederat Galiicus. ponere ferrum, et baltheum discin-

73 Occiduas, primasqite domos] Snp- gere. Quidam codices habent re- ple particulam per ; per occiduas, pri- tingi. masque domos. Hoc loquendi raodo 76 Galaiia'] Galatia seu GallograB-

SYLVARUM LIB. I. 4.

153

Hunc qiioque perque novem timuit Pampbylia messes, Pannoniusque ferox, arcuque horrenda fugaci Armeuia, et patiens Latii jam pontis Araxes.

bello protocare. Pamphylia quoque pertimuit Ulum per notem annoa, acerque Pan- nonius, et Armenia formidabilis Jugiente arcu, et Araxes jam tolcram Romani

Venet. l.tgens, i.e.ingens, nt habent Parm. et Rom. vigens correxit Avan* tias in Ald. 1. quod bene defendit Barlh. contra Morel. le^entem rigens. — 77 Venet. 1. Parm. et Rom. tenuit Pamphilia ; Aldd. Coliu. Giyph. Basil. Bern. Lindenbrog. Crac. Bartb. Gronov. Veen. et Delpb. limuit Pamphilia. — 83

NOTyE

cia, regio minoris Asiae, sic cognomi- nata a Gallis, qui ibi sedes fixerunt : hujns incolse vocantur Galatse, ac Gallograeci, quod ex Gallis simul ac GrsEcis una gens coaluerit, Gallis a regibusBithyniae in societatem agro- rum in Asiam traductis. Galatia ba- bet ab Oriente Cappadociam Halyra- que flnviura, ab Occidente Bithynia et Asia terminatur, a Meridie vero Pamphylia, a Septemtrione Ponto Euxino finitur. Vigens] Editio Pa- risiensis ingens. Aliqui rigens le- gunt, quia Ponto viciua, 'Scythicis- que trionibus alget.'

77 Pamphylia] Pamphylia regio mi- noris Asiae, inter Ciliciam, qua ab O- rientefinitnr, et Lyciam : ab Occasn habet Lyciam, et Asiae provinciae par- tem : a Septemtrione Galatiam et Cappadociam : a Meridie Mediter- raneummare,quod hinc * Pampliyli- nm' dicitur. Verum tunc temporis Galatas et Pamphylios rebellasse si- lent Historici interpretesqite, ut et Pannonios. Fortasse leves quidem tumultns excitati sunt in his regioni- bns, quos Rutilius compescuit. ■ 78 Pannoniusque ferox} Pannones incolae Pannonia?, quse Ptolemaeo re- gio Enropse latissima, Danubio a Ger- mauia ad Septemtrionem divisa : ter- minatur ab Oriente Moesia, quje et Servia et Bulgaria: ab Occidente Norico : a Meridie, Istrnm nsqae et

Illyricnm extensa. Divldebatnr olim in superiorem, quae pars hodie Slyria et Austria vocatur, caput habens Vi- ennam firmissimum orbis Christiani propngnaculum : et inferiorem, quae pars hodie fere nno nomine Hungaria dicitur.

79 Armenia'] Armenia regio Asiae inter Taurum et Caucasum montes ; a Cappadocia usqne ad mare Caspi- um excurrens, ab Armeno Thessalo Jasonis comite sic appellata, nt ait Strabo. In majorem et minorem dividitur, quarum partes ab Ortelio diligenter ex Eustathio coUectae re- censentur. Porro tempore Neronis res in Armenia turbatae sunt, hinc Romanis, binc Parthis eam sibi vin- dicantibus, ac illi dare regem volen- tibns. Sed virtute Corbulonis com- pressi Partbi, victiuque Tiridates, quem Parthi regem Armeniae creave- rant ; quique, deposito ad effigiem Neronis diademate, illud Romae re- snmsit a Nerone sibi impositum. Hn- jnsce belli partem quandam gessisse Rutiiium Gallicum sub Corbulone probabile est. Vide Tacitum Ann. XV. Dicitur Armenia horrenda arcu fugaci, quia Armenii sagittandi peri- tissimi. ^lore Parthorum ac Orien- taliumpopulornm fugere simulabant, nt sic distraherent hostes, reversiqne ad pugnam facilius eos profligabant. Unde dicitur ' pugna fugax' B<"-

154

P. PAPINII STATII

Quid geminos fasces, magngeque iterata revolvam 80

Jura Asiae ? velit illa quidem ter habere, quaterque Hunc sibi ; sed revocant fasti majorque curulis, Nec permissa semel. Libyci quid mira tributi Obsequia, et missum media de pace triumphum Laudem, et opes quantas nec qui mandaverat ausus 85

pontis. Quid memorem duplices fasc£s, et resumtam administrationem ingentis AsicE? Illa sane optaret possidere illum ter et quater, sed fasti illiim rero- cant, ac »n jor curulis, nec semel desponsa. Quid prcedicem miram solutionem vectigalis Libyci ? et reportatum triumphum in media pace, ac iot relatas inde divitias? Nec qui miserat, ausus fuit sperare. Thrasymenus, Alpesque,

Nec promissa omnes codd, et edd. vett. permissa Markl. in cnris secnndis. — 84 Omnes codd. et edd. vett. ettnissum; M alim jussum, inqnit Barthiiis ; unde Marklandiis alia matatione : etjustum media de pace triumphum. Cf. Hor. I. Od. 12.— 85 Edd. vett. et opes tantas. Mutavit Markl. ' Cultros iterum adbibendos arbitramur, et rescindenda haec verba, ut cetera pulchre ha-

NOTyE

thio Cons. Phil. lib. v. ' Rnpis Achae- meniae scopnlis, ubi versa sequentnm Pectoribus figit spicula pngnafugax.' De iisdem Armenis Noster Protrep- tico Crispini: ' Quae suspecta fides, aut qnae fiiga vera ferocis Armenii.' Araxes] Araxes Armenise nobilis fln- vins, ex summis jugis Ararat, quae Pariedrns olini, nunc Chelder vocan- tnr. Et quidem primo ex iis Araxes profliiit ; exilit autem e monte Tauro, ea parte qua Pariedrus visitur, e la- tere montis Abo, ex quo Euphrates nascitur, et versnm ortum cursnm tenet, nsque ad fines provincise Me- diae, nunc Chirvan dictae ; ibidem se flectit versns Corum, et Cyro fluvio mixtns dividit Artaxatam, quae ho- die Nachuan dicitur, et Armeniam porro rigans, praeterquefluens Araxis planitiem, exonerat se in mare Cas- pium. Patiens Latii pontis^ Respexit Poeta ad illud Virgilii : ' Et ponlem indignatus Araxes.' Latii'] Id est, Romani. Nam Augustus super eum struxerat pontem, et ante eum Alex- ander Magnus.

80 Quid geminos fasces, magnceque iierata revolvam Jura Asi^E^ Hinc li- qnet Rutilium bis Asiae proconsulem fuisse.

Asice] Non hic miuor Asia intelli- genda, sed provincia ejus particula- ris, ^sia etiani dicta.

82 Sed revocant fasti majorque curu- lis] Innnit consulatum per fastos, qui nouiine consnlum insigniebantur, et majorem curnlem ; queni, et majorem togam pari figura vocat Claudianus in IV. Consulatu Honorii : ' Commu- nem majore togasignabitis annum.'

83 Libyci quid mira tribttti Obsequia] Forte Afri hoc tempore rebellantes, solvere tributum detrectaverant, ar- maqne sumserant ; sed niira felici- tate ac virtute domuerat eos Rutili- us, tributumque solvere coegerat, tantaque hujus victoriae celeritas fu- erat, ut imperium turbatam pacem non senserit, et Rutilius materiam triumphi repererit : quod his verbis exprimitur, et missum media de pace triumphum.

85 Nec qui mandaverat atisus Ex-

SYLVARUM LIB. 1. 4.

155

Expectare fuit ? gaudet Trasimenus et Alpes, Cannensesque animae: primusque insigne tributum Ipse palam lacera poscebat Reguius umbra.

ac umhrcB Cannenses, lcetantur, et ipse Regulus primus lacera umbra palam petebat illustre vectigal. Non vacat narrare Septemtrionales pugnas, et re-

beant. Hoc pacto : Libici q. m. t. Obsequia? Et jussitm(ve\ missum) media d. p. triumphuvi Laudem, et opes tantas? Gaudet, ^c, Sic plana sint oinnia.' Barth. — 86 Post hunc versiim in Venet. 1. Parm. et Uom. inseritur : Jttnl- lam cantu : gaudet trasimenus et alpes. — 88 Ipse palam lala poscebat codex Bur- manni a ni. sec. cum Parm. Roni. et Venett. 3. 4. Ipse palam lacera poscebat codex Burmanni a m. pr. cum Venet. 1. Aldd. 1. 2. Colin. Grypli. Basil. Grasser. Gerart et Bern. probante Barthio ; illiid tiientur Til. et Cruc. Ipsepalam lacera plaudebat Jortiuus Nostras in Obss. MUcell. Vol. u. P. iii.

pectare fuit] Id est, Tanta celeritas hujusce victoriae fuit, tamque cito bellnm confectnin est, ac tributum sohitum, ut Doraitianus, qui huic rei Butilium praefecerat.hoc sperare tani brevi tempore fieri posse non ausus fuerit.

86 Trasimenus] Tbrasimenus lacus est in agro Perusino, juxta queni Hannibal vicit Flaminium consulem, ac Romanos magna clade affecit. Alpes'] Montes altissimi, a randore nivium sic dicti, Galliam ab ItaUa di- videntes.

87 Cannensesque anima] Manes sci- licet Romanorum victorum ac occiso- rum apud Cannas, vicuni Apulia?, ab Hannibale. Vide Historicos Roma- nos. Dicit ergo Poeta Tlirasyme- num, Alpes, ac Manes Romanorum occisorum apud Cannas, laetari de profligatis Afris, qui sub Hannibale quondam tot cladibus se affecerant, ac suos accolas vicerant. Alpes vero, quod Hannibai cum Afris has exsu- peraverit, dirupto monte facto in- cendio, infusoque insnper aceto. Nam Alpes, ut scribit Plinius, Italiae pro muris adversns irapetus Barba- rorum dedit natura, et prodigii loco habitum est, cum Hannibal eas supe- raverit.

NOTiE

88 Regulus] Attilins Regulus, post gravissimas Cartliaginicnsibus clades illatas, incidit tandem in insidias, quas illi Hasdnibal ac Xantippus dux Spartanus strnxerant, sicque captus perductiis est Carthaginem. Sed cum nobilissimi ac validi juvenes Car- thaginiensium venissent etiam in ma- nus Romanorum, Carthaginienses proposiierunt Regulo, se eum reddi- turos nnum solum pro suis omnibns, remiseruntque eum Romain ad hoc obtiuendum a Senatn : accepta ta- men prius ejus fide se reversurum Carthaginem, re infecta. Cum igitur Roinam venisset, ac in Senatu per- mutationera exposuisset, rogatns sen- tentiara, negavit pro se uno ac scne, totjuvenes ac validos Carthagiuien- sibus restituendos, labantesque pa- tres ita firraavit, ut in sententiam ejus iretur. Cnra vero ilhiin Romae retinere vellent patres, negantes ser- vandara esse fidein hosti, qui toties illam fefellerat, nulla ratione adduci potuit, ut a fide desisteret. Itaque reversus estCarthaginem. Ceterum quo clarior ejns esset gloria, Cartha- ginienses moribus suis usi sunt, il- lumque novis et exquisitis cradelita- tis exemplis necarunt. Vide Vale- rium Maximum lib. i. de Religione,

156

P. PAPINII STATH

Non vacat Arctoas acies, Rhenumque rebellem, Captivaeque preces Veledae, et (quai maxima nuper Gloria) depositam Dacis pereuntibus arcem Pandere ; cum tanti, lectus, rectoris habenas.

90

beUem Rhenum, ac preces captivai Veledce, et (qui nuper summus hnnor) viclam Dacorum urbem extinctis barbaris ; cum Gallice, electus suscepisti frcenos tanti

p. 221. probante Marklando.— 90 Domitins Velidece in omnibus codd. scrip- tnm reperisse se dicit, unde ille fecit Velidce. Aldd. Colin. Gryph. &c. Veledcs. — 91 Maiklandiis pro urbem, quod omnes codd. testantiir, cnm Venett. 1. 2. 3. 4. Paim. Brix. Vicent. Rom. Aldd. 1. 2. Colin. Grypli. Basil. &c. scripsit arcem, quomodo apnd Hor. i. Od. 7. 5. legendiim dociiit Bent- leius. Notandum prodnci prioremhujus vocis syllabam, eum Oaci dicuntur; corripi cum Dacts, ut observatum ap. Lucanum. Vide Comment. L. Hortens. p. 102.— 92 Correxit Lipsius lectu ad Tacit. Ann. i. qiiod fecit etiam Bern.

NOT^

Livium, Aulnm Gellium lib. vi. Ci- ceronem OfF. iii. et Oratione con- tra Pisonem, Hoiatinm iii. Od, 5. Lacera umhra'] Veteres enim crede- bant mortuos simulacris suis post mortem retinere ac perpetuo ferre notas ac vestigia vulnerum, (|uibus deforraati fuerant in vita. Sic Vir- gilius de Deiphobo ^Eneid. vi. ' At- que hic Priamideiii laniatum corpore toto Deiphobnm vidit, lacerum cru- deliter ora : Ora, manusqne ambas, populataqne tempora raptis Auribus,

foeminas fatidicas, et augescente su- perstitione arbitrentur Deas.' De liac mentionem facit etiam libro de Moribus Germanorum. Sed Vel- dam polins dici debere arbitratur Lipsius.

91 Depositam Dacis pereuntibus ar- cem Pandere] Intelligit Regiam Da- corum nrbein, qiiara expngnasse, vic- tis demum Dacis, hinc discimus Ru- tilium. Depositam] Id est, despera- tam, seu de qna spes non est, hanc posse resurgere. Cicero Verr. iii.

et truncas inhoncsto vulnere nares.^ ' Itaque mihi videor magnam, etmax

Carthaginienses resecuisse palpebras

Regulo ac necavisse vigilando dicun-

tur. Hic vero Poeta dicit umbram

Reguli lastam vidisse subactos peni-

tus Pcenos ac vectigal pensitantes.

89 Arctoas acies] Sarmatas, Dacos- que victos a Doraitiano. Rhenumque rebellem] Intelligit Cattos Kheni ac- colas, iterum victos a Rutilio. Theb. I. -'Bisque jngo Rhenum,' &c.

90 Captivaque preces Veleda:'] Hinc discimus, captam fuisse Veledam a Romanis. De hac multa Tacitus Hist. lib. IV. * Ea virgo Nationis Bructerae late iniperitabat : vetere apud Gcrmanos more, quo plerasque

ime aegrara, ac prope depositam Reip. partera suscepisse.' Virgil. ^neid. XII. ' Ille, nt depositi proferret fata parentis Scire potestates herbarum nsumque medendi Maluit, et mutas agitare inglorius artes.' Ubi Servi- us, ' depositi,' id est, desperati. Nam apud veteres consnetudo erat, nt desperati ante januas suas colioca- rentnr, velut extremum spiritum red- derent terrae, vel ut possent a trans- enntibus forte cnrari, qni aliqnando simili laboraverant raorbo. Pandere'] Pro describere, verbuin Poeticum.

92 Lectus] Corrigit Bernartius, lectu. rectwis, seu leclione. Legatum

SYLVARUM LIB. I. 4.

157

Gallice, fortuna non adversante, subisti. Hunc igitur (si digna loquor) rapiamus iniquo, Nate, Jovi : rogat hoc Latiae pater inclytus urbis Et meruit (neque enim frustra mihi nuper honora Carmina patricio pueri sonuistis in ostro) Si qua salutifero gemini Chironis in antro

95

ducis, fortuna nm obslupescente. Hunc itaque {si loquor digva) eripiamus maligno Joti. Celeberrimus paler urbis Romance hoc precatur ; et dignus est qui exaudi- atur : neque enim jmeri incassum cecinisiis Paanes in meum honorem, induti pur- purea prcetexta patricia. Si quod igitur gramen est in salutifera spelunca duplicis

qnod non improbat Barth. damnat tamen Gevartius. — 93 Omnes codd. et edd. vett. non admirante ; Gronov. Diatr. p. G7. non indignante, unde nescio. Hoc ansam dedit Marklaiido ut corrigeret, non adversante.—9A Omnes libri

NOT^

Caesaris fuisse vult Rutilium, et de- signat eum ab electione, quia legati Caesaris delectu, oucATjpaTel, ut dicit Dio, non sorte, ut Proconsules, in provincias mittebantur. Observan- dnm est enim Augustum in sexto con- salata duplicem fecisse provinciarum divisionem. Aliae populo dats, alize Caesari: in eas quje populi, proprie dicti proconsules mittebantur, in Cae- saris, legati aut propraetores : qui in- terdum tamen et prsetores dicti, ant coujunctim legati propraetores, ut in lapidibus plerumque. Plu- res erant inter utrosque differen- tiae: unabicobservanda solum, quod proconsules sorte mitlebantur, eoque Snetonius Aug. cap. 47. ' Ceteras provincias sortito proconsulibns per- misit.' Et Tacitus Ann. iii. ' Eo- que etiam Asix sorte depellendum incusavit.' At legati Caesaris delectu et oKATjpaire/.

94 Iniquo Jori] Id est, Plntoni, qui Horaero dicitur <nvyepos, Zevs /caro- X06vu>s, &va^ ivfptDV. 31orosus, Jupiier

subterraneus, rex umhrarum.

95 Lalia pater inclytus urbis] Sic Epith. Stellae, ' Pareus I^tius ' di- citur. LatitE^l Romanae.

97 Carmina patricio pueri sonuisiis in ostro'] In ludis enim saecularibus pueri praetextati, et puellee virgines carmen solenne in honorem Apollinis et Dianse canere consueverant, nt patet ex carmine saeculari Horatii. Putricio osiro'] Quia prxtexta primnm a Patritiis gestata ; purpura autem seu ostro praetexta erat.

98 Gemini Chironis} Chiron cen» taurus, unde geminus dicitur, (quia Centauri,media parte homines erant, media eqni,) herbarumque ac artis medicae peritissimus. Antro] Hujns descriptio habetur Acbilleidos primo : ' Doraus ardua moatem Perforat, et longo suspendit Pelion arcu. Pars exhausta manu, partem sua ruperat aetas.' Salutifero'\ Ibidem : ' Nam nunc labor nnus inermi Nosse salnti- feras segris animantibus Lerbas.'

158

P. PAPINH STATII

Hcrha, tholo qnodcumqire tibi Trojana rccondit Pergamus, anf medicis felix Epidaurns arenis Educat; Idaea profert quam Creta sub umbra Dictamni florentis opera, quoque anguis abundat

100

Chironis, illud affer, et quodcumque Pergamus Trojana reserrat tibi in Tholo, aut fiorens Epidaurus germinat in suis medicinalibus arenis. Affer quoqne auxilium potenCis Dictamni, quod Creta producit ad umbram Idaam, et spumam, qua redwi'

rapiemus; lectio nostra est ex etnendatioDe Marklandi. — 99 Lipsius Elect. II. 14. legit : Herba et holus, i. e. olus. Assentitur Bernartius : sed id om- nino damnant Bartli. et Markl. quocumque edd. vett. quamcumque Barthius, qui colon ponit post Herba. — 102 Dictami Rom. Venett. Aldd. Colin. Gryph. Basil. Bern. &c. Dictamni Lindenbrog. Cruc. Barth. et Gronov. Pro

THOTM

9 Tholo'] Non hic, tholus, accipi- endus vuigari notione, ut bene obser- vat Gronovius, pro testudine templi, seu loco in media templi camera, ex quo voventium munera suspendeban- tur, ut alibi Statio Virgilioque acci- pitur. Sed nomen est proprium aedi- ficii cujusdam, quod propinquum erat templo jEsculapii Pergameni, auctore Pansania. Trojana Pcrgamus] Strabo lib. XIII. Perganium appellat urbem insignem in montiso-T/>oj3uAo€j5oi)s ver- tice sitam, arce et gazophylacio Ly- simachi Agathoclis filii ornatam. Longe clarissimuiii Asia; Pergamum vocat Pliniws, quod intermeat Seii- nus, profiuit Caesius, profusus Pinda- so Dionte. Regia fiiit Attalicorura reguni, et postea Romanorum pro- vincia facta. Apud eam chartae usus inventus, qusB nunc quoque vulgo 'Pergamena' dicitur, ab Attalo, ut jElianus, vel ab Eumene, nt Plinius ait, inventa. Item patria fuit Galeni celeberrimi niedici, et Apollodori : hodie Pergamo. Pausanias vero in Boeoticis et Eliacis supra Caycnm flu- men ponit, nbi iEscnlapii fanum fuit. Trojana vero, vel quia forte a Troja- nis condita Pergamus, vel quia Troja etiam Pergamus dicta.

100 Epidaurvs'] De hoc oppido vide Theb. IV. 123. In hoc vEscnlapius natus dicitur et religiose colebatur. Strabo scribit in Epidauro templuni iEsculapii fuisse ingenti aegrotantium niultitudine repletum, tabellis hinc inde propendentibus, quibus consta- ret, qui, quoqne morborum genere, curati essent. 3Iedicis arenis] Ob sa- lutiferas herbas quae in iis reperie- bantur.

101 Idceaumbra'] Intelligit Idaeum niontem Creta;. Creta] Insnla maris mediterranei prope Peloponnesum. Vide Theb. v.

102 Dictamni] Haec herba, licet nbique veniat, optima in Creta est. Hac adniota vulneri, in quo ferrum est, extrahit ferrum. Illam descri- bit Virgil. ^neid. xii. ' Dictamnnm genitrix Cretaea carpit ab Ida, Pube- ribus caulera foliis, et flore coman- tem Purpureo: non illa feris iucogni- ta capris Gramina, cum tergo volu- cres haesere sagittae.' Vide Plinium lib. viii. cap. 27. et lib. xxvi. cap. 11. ac Dioscoridera lib. iii. cap. 32. et 34. jElianum et Aristoteiem. Quoque angtiis abundat Spumatu] Ser- pentes communiter tribuuntur He- roibas, proprie vero yEscuIapio. Sa-

SYLVARUM LIB. I, 4.

159

Spumafu : jungam ipse manus, atqne omiie benignum Virus, odorifcris Arabiim quod doctus in arvis, Aut Amphrysiaco pastor de graraine carpsi. Dixerat : inveniunt positos jam segniter artus, Pugnantemque animam : ritu se cingit uterque Paeonio, moustrantque simul, parenlque volentes ; Donec letiferas vario medicamine pestes.

105

dat anguis tuus. Ipsejungam manus, et omne benignum vinis, quod peritus coUegi in suaveolentibus campis Arabum, aut cum essem pastor ex herbis Amphrysiis. Locutus erat. Reperiunt membra jam languide jacentia, et animam cerlantem cum leto. Vterque coUigit testem ad morem Peeonium, docenlque vna alter alterum, inticemque obsequuntur libentes ; donec tieerunt diversis remediis letalem morbum,

abundat ^a.Tth. ma\it abundas. — 103 Edd. vett. benigne; Markl. benignum ex conjecliira Lindenbrogii, non uoininato tamen anctore. — 105 ' Inemendati codd. habent carpsit ; sed ut persona conveniat j£sculapio loquenti, qui

NOT;E

cri sunt ^llsculapio : qnia huic anima- li nnilta remedia insunt : quale boc fnerit, contra omniura serpentium ictns, qnamvis insanabiles, etiam exta serpentum vulneri imposita anxiliari. £t hoc, eos qiii viperae jecur coctuni hanserint, nunquam postea feriri a serpente. Vide Plinium lib. xxix. cap. 4. Macrob. Saturn. i. cap. 20. Qnin etiani iEscuIapius Pergamenus reprcesentabatur insidens serpenti, ut Coma Earini apud nostrum : ' Ubi raaximus apgris Auxiliator adest, et festiuantia sistens Fata, salutifero mitis Deus incubat angui.' Et Dea Tyleia, seu Sanitas, habebat in manu dextra serpentem. Vide Valefium lib. II. de Miracnlis.

104 Vinui] Non prima sua notione accipiendum hic tirus, sed significat qnicqnid viret,herbas, olera. Odori- feris Arabum arris] Odori/eris, ob thns et myrrham. Arabum] Arabes populi ad Orientem yEgypti siti, et tenentes hancpeninsulam, quae Rubromari ac sinu Persico comprehenditur.

105 Amphrysiaco'] Aniphrysus fln- vius Thessaliap, vel Magnesiae, juxta

qnem Apollo dicitur pavisse armenta regis Admeti. Quam pcenam subiit, quod Cyclopes artifices fulminis, qno Jupiter ^sculapium percusserat, in- terfecisset. Lucanus: 'Et flumine puro Irrigat Amphrysns famulantis pascua Phoebi.'

107 Ritu se cingit uterque Pceoniai] Habitum chirurgicum hic eleganter exprimit Poeta. Hippocrates requi- rebat, ut chirnrgus veste esset astric- ta, et succincta, non laxa vel dupli- cata, in humeris et cubitis. Et Sora- nus scribit in vita Hippocratis, con- suevisse hunc sapientissimnm senem pallium complicatum in capnt reji- cere, ne, in operatione, a circnmfuso pallio inipediretur. Hujnsmodi ha- bitum describit Virgilius iEneid. xii. loquens de lapide niedico : ' Ille re- torto Paeonium in morem senior suc- cinctus amictn, Multa manu medica Phcebique potentibus herbis.' Pceonio vero, a Paeone viro medicae artis pe- ritissirao, qnemHomerus II. v. refert curasse Martem graviter a Diomede vulneratum, cuique inventio herbje Paeonise ab eo dictae tribuitur.

100

V. PAPJNII STA.TII

Et suspecta mali ruperunt nubila somni. Adjuvat ipse Deos, morboque valentius omni Occupat auxilium : citius non arte refectus Telephus Mmoma. ; nec quae metuentis Atridaj Saeva Machaonio coierunt vulnera succo.

110

et funestum soporem noxii vetemi. Ipse Deus adjuvat, et potentior omni morbo, pravenit remedia. Telephus non promtius sanatus esl arte Mmonia, nec ipsce cru- deles plagce timentis Atridm citius coaluerunt liquore Machaonio. Quem locum

pcnlo ante sitjungam, nos legimus carpsi, i. e. collegi.' Domit. — 110 Unns codex rapuerunt.—\\\ Adjuvat ipse Deus Aldd. Colin. Gryph. et Basil, Deos Venet. 1. Parm. Rom. et Vicent. quod primus recepit Markl. cni debetur rb valentius; omnes enim codd. et edd. vett. valentior.—M2 Bern, conj. non arerefectus, improbante eodem Marklando,— 113 Hcemonia edd. vett.— 115

110 McS.i somni] Sic etiam, X^fidap- catus

70V exprimit Poeta, Snpra: ' Insi- diosa quies et pigra oblivia vitae.' Et Epicedio in patrem : * Sed te tor- por iners, et mors imitata quietem Explicuit, falsoque tulit sub Tartara sorano.' 3Iali] Quia letalis, non ad sanitatem animalis institutus.

113 Telephus] Telephus rex Mysiae, Herculis et Augesfilius, cum Graacos euntes adexpeditioneniTrojanam im- pedire conaretur, ne perMysiam iter facerent, ab Achille graviter vulnera- tus est. Cum autem hoc vulnus nullo remedio curari posset, oraculum con- suluit, a quo responsura est, fore, ut eadem basta, qua vulneratus fuerat, sanaretur. Relicta itaque patria A- chillem adiit, ab eoque obtinuit, ut ex hastae, qua vulneratus erat, rubigine, remedium conficeret et vulneri suo imponeret, quo facto id statim sana- tum est. Hoc comprehenditur his duobus Ovidii versibus Art. Am. i. 696. ' Vulnus Achilleo quae qnondam fecerat hcsti Vulneris auxilium Pe- Jias hasta tulit.' jEmonia'] Id est, Thessalica: Tessalia enim prius JE- monia vocabatur. Acliilles antem Thessalus erat, et in Thessalia edu-

apnd Chironem, Metuentia Atridce] Menelai filii Atrei, vnlnera- ti a Pandaro. Vide Homerum II. iv. Metuentis] Quia Menelaus non admo- dum fortis erat.

114 Machaonio succo] Herbarnm scilicet. Machaonio] A Machaone fi- lio jEsculapii, qui cum fratre Poda- lirio, nt ait Cornelius Celsus, lib, i. bello Trojano ducem Agamemnonera secutus, non mediocrem opem com- militonibus suis attuHt. Quos tamen Homerus, non inpestilentia, neque in variis generibus morborum aliquid attulisse auxilii, sed vulneribus tan- tummodo ferro et medicamentis me- derl solitos esse, proposuit. Ex quo apparet has partes medicinae soIasaT) iis tentatas, easque esse vetustissi- raas. Hi fratres exercuerunt chirur- gicam artem, ac medicamentariam, sen T^ <papiJ.aKevTiKhv solum : cum rb SiairrrriKhy prinius sit auspicatus Hip- pocrates,quem subsecuti deinde He- rodicus, Praxogoras, Chrysippus, et alii, illara medicinaa partem locnpie- tiorem reddiderunt. Quidam tamen volunt Machaonem chirurgum fuisse, Podalirium vero exercuisse ra irepl tV SiaiTdv. IUud autem <papp.aKt\ni-

SYLVARITM LIB. I. 4. 1(51

Quis raihi, tot questus inter populique patrumqne, 115 Sit curas votique locus ? tamen ardua testor Sidera, teque, pater vatum Thymbraee, quis omni Luce mihi, quis nocte timor; dum postibus hserens Assiduus, nunc aure vigil, nunc lumine, cuncta Aucupor: immensae veluti connexa carinae 120

Cymba minor, cum saevit hyems, pro parte, furentes Parva receptat aquas, et eodem volvitur Austro. Nectite nunc laetae candentia fila sorores, Nectite : nemo modum transmissi computet aevi :

mea solicitudines et mea vota tenent inter tot turbas plebis et Senatus ? Testor tamen alla sidera, ac te, Thymbrcee vatum paler, gualisfuit metus mihi, omni dieac nocle ; dum contintw affixus liminibus tuis, nunc altentusauribus, nunc oculis, conjicio omnia. Ut minor scapha alligata ingenti naci, ctun procelUi riolenta est, recipit erigua pro modulo rtjo undas scevientes, et rotatur eodein rento. Leetce sorores deducite nunc alba pensa, deducUe. Nullus numeret tempus ante acta vitce. Hic dies natalis

Quis mihi tot calus Venet. 1. Parm. Rom. Vicent. Brix. Aldd. Colin. Gryph. &c. Lectio nostra debetur Marklando. — 118 Venet. 1. quis nocte ienor. — 120 Angvror Venett. 1. 2. .3. 4. Parm. Rom. Vicent. Brix. Aldd. Colin. Grypli. &c. Biirmaniuis ad Val. Flac. ii. 44. le»it Aucupor, quod primus reposnit Markl. At Morelli nota ita se Labet : ' Eodem ver«:it CEdipodiiim illnd in Thebaidis Dramaie Lat. ' Hinc aucupabor yerba rnmoris vagi." — 121 Edd. vett. pro parte furenti. Lect. nostram dedit Gevartins ex codice Sen. Handius ex siiis codd. legit /urentw; et sic Lindenbrogius e cod. Par. — 123 Kettte Rom. ed. vet. Lindeubrogii, Aldd. Colin. etGryph. et sic v. sequenti.

HOTJE

K^ intelligendam tantmn de medica- cap. C.

mentis, qnx vnlneribus inspergeban- 117 Thymbreee'] Apollo, sic dictus

tnr, qualia sunt, qna? hodie vel ungii- a Campo Thymbraeo prope Trojam,

enta vel balsama, vel generalius era- ut jam sjepius diximns. plastra appellantnr. Nam in usn non 118 Dum postibus heerens Assiduus']

fnerunt potiones illae, quse postea le- Characier bominis anxii, inquieti, et

gri8 propinarunt. admodnm soliciti de salute alterins,

116 Votique locus'] Vota pro duci- terere limina doraus illius, ire redire

bos tegris suscepta, ut pro Pompeio viam multoties, et oculis atque auri-

laborante. Cicero Tuscul. i. Juven. bus haurire velle, an melius habeat. Sat. X. ' Provida Pompeio dederat 120 ImmenscB reluti connexa carince

Campania febres Optandas, sed mul- Cymha minor, ^c.] Eadem utitur com-

tae nrbes, et pnblica vota Vicerunt.' paratione, Pietate Abascantii snb fi-

Sic pro L. Druso, cnm repentina vi nem.

morbi in publico concidissef. Aurel. 123 Candentiajila] Supra Epithal.

Victor de viris illustribus, et Sueto- Stellae : * Parcarum conditns albo

nius Claud. cap. 45. Sed et pro sa- Vellere.' Vide ibidem. Sorores] Par-

natis vota persoluta, ut infra patet. cae. Tacit. Annal. ii. Sueton. Caligula

Delph. et Var. Clas. Stat. L

162

P. PAPINII STATII

Hic vitae natalis erit. Tu Troica dignus 125

Saecula, et Euboici transcendere pulveris annos, Nestoreosque situs. Qua nunc tibi pauper acerra Digna litem ? nec si vacuet Mevania valles, Aut praestent niveos Cliturana novalia tauros, Sufficiam : sed saepe Deis hos inter honores 130

Cespes, et exiguo placuerunt farra salino.

erit. Tu mereris transgredi Trojanos annos, et cntatem CumaneE Sibyllts, ac senec- tutem Nestoris. Qua nunc acerra inops sacra faciam pro tua salute? Non suffi- ciam, etsi Mevania exhauriat valles suas, aut pascua Clitumni dent suos candidos tauros. Sed inter hos honores, gramen et far modico salino sape accepta fuerunt numinibus.

— 125 Trota Venet. 1. qnod probant Heins. et Bnrm. — 128 ' Vel legendum, non si vacuet, vel si retineas nec, scribendnm, Et prcestent : et hoc verum.' Markl. — 131 Rom. sacra salino.

125 Troica Sacula'] Tithoni, vel Laomedontis, ant Priami.

126 Euboici pulveris] AUudit ad fa> bulam, qua Sibylla Cumana annos a Phoebo petiisse fingitur pro numero pulveris, quem nianu ceperat, et ob- tinuisse. Vide Ovid. Met. xiv. Eu- boici vero, quia Cumae, patria Sibyl- lae, conditae fuerant a Chalcidensibus ex Euboea profectis.

127 Nestoreosque situs'] Id est, se- nectutem Nestoris, qui tria saecula vixisse dicitur. Qua nunc tibi pauper acerra'] Hinc colligitur ' Soteria ' non fuisse mnnera, quae raittebantur ad amicos, ubi convaluerint, sed sacra, quae fiebant pro eorum salute resti- tuta, ut initio diximus.

128 Mevania] Oppidum Umbriae armentorum ac gregum ferax. Lnca- nus lib. I. 'Tauriferis ubi se Mevania campis Explicat.' Erat patria Pro- pertil Poetae.

129 Clitumna novalia'] Id est, nova-

NOTiE

lia adjacentia Clitnmno amne, Um- briani a Tnscia dividente, cujus aqua pota candidos boves facit. Hinc nivei tauri. Tauri autem, seu boves can- didi immolabantur Diis, ut iis gratize agerentur, vel de re in bello bene gesta, vel de alia ab iis impetrata. Vide Plinium lib. viii. Ep. 8. ad Romanum.

130 Sape Diis hos inter hmores Cespes, Sfc.'] TibuUus lib. iv. ad Mes- salam : ' Parvaque coelestes pacavit mica, nec illis Semper inaurato tau- rus cadit hostia cornu.'

131 Farra] Id cst, mola: nam ex farre et sale mola fit. Plinius : ' Mo- la tantum salsa litant, qui non habent thura.' Salino] Ad veterura supersti- tionem, qua salinum inter vasa sacra. Livius lib. xxvi. ' Ut salinura patel- lamqne Deorum causa habeant.' Ar- nobius: ' Sacras facitis mensas sali- norum appositu.'

SYLVARUM I,IB. I. 5. 163

V. BALNEUM CLAL DII ETRUSCl.*

Etrnsci amici balneum describit.

NoN Helicona gravi pulsat chelys enthea plectro,

Nec lassata voco toties mihi numina Musas.

Et te, Phoebe, choris, et te dimittimus, Evan :

Tu quoque muta ferae, volucer Tegeaee, sonorae

Terga premas : alios poscunt mea carmina coetus. 5

Naidas undarum dominas, regemque corusci

Ignis, adhuc fessum, Siculaque incude rubentem

Elicuisse satis : paulum arma nocentia, Thebae,

3fea cithara numine afflata non percutit Heliconem molesto pectine, nec imploro Musas, Dea» a me toties faiigatas. Et te, Apollo, et te, Bacche, dimittimus ad vestras choreas. Tu quoque, Tegecee ales, pulses muta terga sonorce testudinis. Mei versus requirunt alios caetus. Sufflciet invocare Nymphas aquarum reginas, et Deum luminosi ignis, lassatum adhuc, et rubicundum incude Sicula. Theb<t

Balneum Etrusci edd. vett. ' Istud nomen Claudii, qnod in edd. desidcra- batnr, ex codd. recte addidit Gronovius: et hoc confirmat Praefatio iibri.* I^Jarkl. Clavdii Etrusci Balneolum Parm. — 2 Handins ad i. 2. 93. legit, totiena mihi. — 4 Tuque inimica fera Rom. Aldd. Colin. Gryph. Jkc. Tu quoque muta fera Venet. 1. ut emendavit Politianus Epist. vi. 1. probantibus Scal. Ge- vart. et Bern. itaque legit Husclik. ad Tibull. iii. 4. 69. Tu quoque amica fera Morel. quam veram Statii lectionem arbitrabatur Bartliius ; Tuque o muta fercB Markl. Tu quoque terga ferm Heinsius ; unde Markl. etiam : Tu. quoque tarda ferce; Barth. adolescentulus conj. Tuque imitata. Cf. Serv. ad illud Virg. Georg. iv. ' Ipse cava solans aegrum testudine amorem.' Lin-

NOTiE

• Etrusci] Etrnscus ille erat filius ut ad concentum accommodarit Mer-

Claudii Etrusci, qui libertus impera- curius, vide apud Philostratum in

toriae domus ad amplissima munei-a Iconibus. Volucer Tegecee] Mercuri-

provectus fuerat. Vide Lacrymas us, qui ciim Arcas esset, semper de-

Etrusci. Easdem Etrusci thermas ce- signatur per aliquem locum aut op.

lebratMartialis lib. VI. Ep. 42. pidum Arcadize. Tfg-ea autem urbs

1 He/icon«] Montem Boeotiae, Ma- Arcadiae.

sis sacrum. 6 NaidasJ Nympbas aquamm prae-

2 Lassata mimina Musas] Ut quas sides, quae Naides et Naiades vocan- sjepius invocaverat. tnr. Regemque corusci Ignis] Vulca-

3 Et te, Phaebe, choiis, et te dimitti- num.

mus, Ecun] Plioebus enim dicitur a 7 Siculaque incude rubentem'^ Vul-

Poetis agere choros in Parnasso cum canus euim officinam babebat in Si-

Mnsis, et Bacchus, qui idem ac Etan, cilia.

cnm Nymphis. 8 Pauhm arma nocentia, Thebce, Po-

4 Fera sonora'^ Testudinis, quam nite'] Hinc iiquet compositum fuisso

164

P. PAPINII STATII

Ponite : dilecto volo lascivire sodali. Junge, puer, cyathos, sed ne numerare labora, Cunctantemque intende chelyn : discede, laborque, Curaque, dum nitidis canimus gemmantia saxis Balnea ; dumque procax, myrtis hederisque soluta Fronte, verecundo Clio mea ludit Etrusco.

10

paulum intermittite scelestas pugnas. Libet ludere in gratiam cari amici, Puer porrige crebra pocula, et cura numerare ea, et accommoda segnem cilharam. Labor et solicitudines migrate, dum celebramus thermas fulgentes nitidis lapidibus, et dum mea Clioproterva myrtis, hederisce, acfronte explicita, lascivit ingratiam modesti

denbrogius, pro Tegecee, sonor(E legit ex codice Par. Tegeaus honore. — 10 Venett. 1. 2. Parm. et Rom. et enumerare ; Avantius in Ald. 1. fecit, atque enumerare ; Heins. Adverss. p. 640. atiiue annumerare. Lectio nostra debeiiir P. Scriverio ad Martial. et primnm recepta est in editione Gevartii. — 11 Cunctantemque incende ed. vet. Lindenbrogii. chelum Domitins in Roni. chelym Aldd. Colin. Gryph. — 14 Parm. Fronde. — 15 Parm. nitidosque adcer-

NOTiE

hnnc libellnm ante absolntam Thebai- dem. j4rma vero nocentia: qnia bel- Inn) Tbebannm inter dnos fratres Ete- oclem et Polynicem gerebatur : dam- nandnm igitur.

10 Junge, puer, cyathos'] Catnlins : * Minister vetuli pner Falerni Inger mi calices amariores.' Jungere autem cyathos, est sine intermissione semper novos epotandos pra?bere. Sed ne numei'are [atque enumerare] labora] Al- liidit ad morem veterum, qui tot bi- bebant pocula, quot literis nomina amicaruni, vel amicorum absentium scribebantur, Qnod innuit Martia- lis : ' Naevia sex cyathis,septera Jns- tina bibatur.' Sed Gevartius et P. Scriverins legunt: sed ne numerare ia- bora. Et sic legendo, tangeret super- stitionem veterum,qui tinitnm nume- rnm fascino obnoxium credebant. Ita- que laudantes ant numerantes dice- bant, ' praefiscine,' seu <p66vos diredTW hoc verbo invidiam omnem se amo- liri piitabant. Vide Scaligerum ad illud Catnlli : ' Da mihi basia mille, deinde centum,' &c.

12 Gemmantia saxis Balned] Gem- mantia hic non simpliciter intelligas ' splendentia:' sed gemmantia idem valet, quod veris gemmis et lapillis ornata. Nam infra Statiiis ponit ony- chen, et ophiten : ' Moeret onyx longe, queriturque exclusus ophites.' Et Martialis de eodem balneo, lib. vi. Ep. 46. ' Siccos pingnis onyx anhelat ^stus, Et fiamma tenui calent ophi- tae.'

13 Procax myrtis hederisque] Hora- tius II. Od. 1. ' Sedne, relictis, mnsa procax,jocis, Caeee retractes munera njpniae.' Sic Epith. Stellae ' petulans Elegia.' Vult enim Poeta hilarita- tem ac laetitiam in Mnsa, ut melins possit describere balneum, quod ex- primit etiam pfer soluta fronte.

Myrtis hederisque] Quibus ut et lauro Musae coronari solitze.

14 Verecundo Etrusco] Laudat E- truscum a verecnndia, quiE maxime decet adolescentes, nt cnstos omni- nni virtutum, dedecus fugiens, lan- denique maximam conseqnens, ut ait Cicero.

SYLVARUM LIB. 1. 5. 1()5

Ite, Deae virides, liqiiidosque advertite vultus, 15

Et vitreum teneris crinem redimite corymbis, Veste nihil tectae : quales emergitis altis Fontibus, et visu Satyros torquetis amantes. Non vos, quae culpa decus infamastis aquarum, Solicitare juvat : procul hinc, et fonte doloso 20

Salmacis, et viduae Cebrenidos arida luctu

Etnsci. Venite ccerulea Dea, et hitc ftectUe liquida ora, et neetite pellucidas comas moUibus corymbis : nudce, quales assurgitis e profundis fontibus, et excru- ciatis re«(ro visu amuntes Saltfros. Snn cos libet advocare, quce dedecoratit scelere testro famam undarum. Longe liine migret Salmacis fallacibus aquis, ei flucius,

tUev^dtus; Roin. liquidosque a vertice rultus; Veuett. 2. 3. 4. Aldd. Colin. Gryph. &c. avertite, quod tuentnr Til. et Cruc. et ita legit Hnsclik. ad Ti- buli. III. 4. 3. — 21 Crebenicos dederat Doniitius, qui inversam illam dictionem in omnibns codd. se invenisse notat. Crebenidos ed. vet. Lindenbrogii ; Cre- brenidos Venett. Aldd. Colin. Gryph. Basil. Bern. Til. et Cruc. Cebrenidos

SOTJE

15 Ite, Dea virides'] Hic, Ite, per venite exponendum est.

Virides] A colore viridi seu coeru- leo aquarum. Liquidos'] Puros et cla- ros. Sic 'liquidus ignis' Virgilio in Sileno, et 'liquida vox' Horatio, £- picedio Quintilii.

16 Corynd)is] Corymbi, heders ra- cemi ; iisque Nymphas coronantur, ut comites Bacchi, cui bedera sacra est. Propertius lib. ii. ' Tum capiti sa- cros patiar pendere corymbos.'

18 Satyros'] Satyri euim salaces ac lascivi semper depinguntur. Vide Theb. IV. 695.

19 Hon vos'] Rejicit ac repellit Nymphas fontium, quae aliquo sce- lere infames sunt.

20 Fonte doloso Salmacis'] Salmacis fons in Caria, cujus aquapota molles fiebant et impudici. Id negat Strabo lib. XIV. Negat etiam Vitruvins, quem vide lib. ii. cap. 8. Festas au- tem dicit hanc opinionem pervaga- tam ob eam rem, quod ejus aditus an- gustatus parietibus occasiouem lar-

giretur juvenibus petulantibus, acce- dentium puerornm, puellarumque vU olandarum, quia non patebat effugi- uni. Ovidius vero fingit Salmacin Nympham adeo arcte complexam fu- isse Hermaphroditum, ut ambounnm corpus facti sunt. Hinc ' dolosum fontem ' appellat Papinius.

21 Ef vidvce Cebrenidos arida luctu Flumina] Intelligit Cebrenem fluvi- umPhrygiae,cujus filiaHesperie ada- mata fuit ab vEsacoPriami filio. Hapc cum fugeret jEsacon se persequen- tem,morsu serpentisperiit, tantoque ob ejus morteni dolore correpti snnt iEsacus et puellze pater, ut ille in mergum conversus fuerit ; hic vero exaruerit, et palus factus fuerit, nnde pestilentes exhalationes emittuntur. Vide Strabonem lib. iiii. et Stepha- num, ApoIi6dorum lib. iii. Bibliothe- cae, et Ovid. Met. xi. 749. Cebreni- dos] Hesperies, filise Cebrenis. Fi- dtuB] Amisso JEs^co, et in mergum mutato. Arida luctu] Post mortem Hesperies filiae.

166

P. PAPINII STATII

Flumina, et Herculei praedatrix cedat alumni.

Vos mihi, quas Latium, septenaque culmina Nymphae

Incolitis, Tybrimque novis attollitis undis,

Quas praeceps Anien, atque exceptura natatus 25

Virgo juvat, Marsasque nives et frigora ducens

Marcia, praecelsis quarum vaga molibus unda

Cessit, et innumero pendens transmittitur arcu.

pater vidua: Crenetidos, dolore siccatus, et Nympha, qucerapuit Hercidis alumnum. Mihi vos adeste, Nymphce, qua hahitatis Latium, et septem montes, et augetis novis aquis Tiberim, et vos, quas delectat praceps Anien, ac Virgo natantes admis- mra, et Martia trahens Marsas nives et frigora, quarum omnium aqua attoUitur altis cedijiciis, et suspensa multis fornicibus transvehitur. Suscipimus memoran-

Gevart. Gronov. et recent. — 24 Thybrimque Aldd. — 27 MartiaVenett. Parm. Rom. Aldd. Colin. Gryph. &c. mutavit Markiandus. — 28 ' Diii suspectum

NOT^

22 Et Herculei pradatrix cedat alum- «{] Intelligit Ascanium fluvium IVIy- siap, In quem decidit Hylas, (quem hic Poeta vocat aluninum Herculis, Propertius ' comitem invicti herois,' Strabo tVa tZv 'HpaK\fovs kralpwv, A- pollodorus ipdp-evov,) hauriendo a- quam; cum enim delapsara e manu hydriam retinere vellet, ejns pondere immersus est. Unde Poetae finxerunt Hylam raptum fuisse a Nymphis propter pulchritudinem.

23 QucB Latiuml Latiuni, regio Italiae, in qua Roma sita erat. Sep- tena culmina'] RomeB scilicet, qu£e ' septemgeniina ' Papinio dicitur, quod intra suum circuitum septem niontes contineret.

24 Tibrim^ Tiberis fluvius praeter- fluens Romam notissimus. Novis un- dis'] Id est, quibus augetur Tiberis, qnaeque in Tiberim influunt.

25 PrcEceps Anien] Horatius : * Et praeceps Anio, et Tiburti lucus.' Vide libello superiori vs. 2.

26 Virgo] Frontinus de Aquaednc- tibus lib. I. haec de Virgine dicit : * Idem Agrippa C.Sentio, Sp. Liicre- tio Coss. post annuni 13. quam Juli-

am deduxerat, Virginem qnoque in agro Lucullano collectam, Romara perduxit. Virgo appeilata, quod quaerentibus aquam militibus, pueUa virguncula quasdam venas monstra- vit, quas secnti, qui foderant, ingen- tem aquae niodum invenerunt. ^di- cula fonti apposita hanc virgineni pictura ostendit. Concipitur ergo via Coliatia ad milliarium octavum, pa- lustribiis locis, signino circunijecto, continendaruin scaturiginum causa.' Hactenus Frontinus. Plinins lib. iii. cap. 3. * Idem Agrippa et Virginem adduxit ab octavi lapidis diverticulo duo miliia passuum, Praenestina via : juxta est Herculeus rivus, quem re- fugiens, Virginis nomen obtiniiit.' Exceptura natatus] Quia aqna Virgi- nis piaestabat tactu, et sic in easole- bant abliii, Martia vero liaustu, ut ait Plinius. Marsasque nives et frignra ducens ^lai-tia] De Martia consule Ti- burtinum Manlii vs. 67. Oicitur du- cere Marsas nives, qiiia per Marsos transit populos ItaliaR.

27 Prcecelsis moUbus] Describit for- nices ductuum.

2S Et innumei'o pendens transmitti'

SYLVARUM LIB. I. 5. 1()7

Vestrum opus aggrediraur ; vestra est, quam carmine molli Pando, domus : nou unquam aliis habitastis in antris 30 Ditius : ipsa manus tenuit Cytherea mariti, Monstravitque artes : neu vilis flamma caminos Ureret, ipsa faces volucrum succendit A.morum. Non huc admissae Thasos, aut undosa Carystos ; Moeret onyx longe, queriturque exclusus ophites : 35

Sola nitet flavis Nomadum decisa metallis

dum restrum opus. Vestra est tedes, quam celebro teneris rersibus. Nunquam habitastis opuleiitius in aliis cacernis. Ipsa Cytherea durit manum conjugis sui, Ulumque instruxit, et ne vilis ignis incenderet fornaces, ipsa injiammacit tadas alitum Cupidinum. \un hic marmora Thasi, aut aquosce Carysti recepta sunt. Onyx mullum dolet, Ophitts mceret, quod rejiciantur. Solus Porphyrites excisu$

halineram voceni Cresvit: gratias ago optimae Venets, qnap hunc mihi scru- puliim exemit, snppeditando: quarum taga molibus unda Cessit. Unda antea vaga nunc cessit molibus, in ordinem et niodum redacLa : elejg;autissime.' Markl. — 34 Caristos Aldd. Colin. Grypli. Basil. Gevart. Barth. Gronov. &c. mutavit Morellus ; Grapce enim scribitnr Kdpvffros. Vide Hesych. Steph. B. et Strab. lib. x. — 36 Pro Nomadum Venet. 1. habet nomasis, quod Mark- landus opinabatiir scribi pro Nomasin ; et hoc forte, inquit, nonnullis non

NOTiE

(ur arcu] Nam fornices strnebantur ad suo tempore defecisse. Erat et Ca-

sustinendas formas aquafductuum. rystos varii marmoris ferax. Exci-

Vide Plinium lib. x. Ep. 46, itdifi- debantur enim ibi columna^ quae a

ciis enim in altum substructis aquae loco 'Carystiae' vocabantur. Sene-

deducebantur. Rutilins: ' Quid lo- ca : ' Ferax varii lapidis Carystos.'

quar aerio pendentes fornice rivos.' Carystii marmoris meminitetiam Pli-

31 Cytherea'] Venus, a Cythera in- nius lib. iv. cap. 12. et Hb. xxxvi.

snla ipsi sacra. 3fan7t] Viilcani. cap. 6.

33 Volucrum'] .Amorum, seu Cupi- 35 Onyx] Vide Epith. Stellae vs. dinum, qui alas habebant. 149. Ophites] Ophites marnioris ge-

34 TAasos] Intelligit marmorTha- nus, serpentiiim maculis simile, unde sium ; nam Thasus insula Thraciae et nomen accepit ; neque ex Ophite adjacens, insigni genere niarnioris columnae, nisi parvae admodnm inve- nobilis erat. Caryslos] Desiguat mar- niuntiir : duo ejus genera, molle can- mor Carystium. Carystos autem urbs didum, nigricans durum. Plinius lib. Euboeae ad ripam sita, hinc undosa di- xxxvi. cap. 7.

citur, sub monte, ubi erat Apollinis 36 F/ari« Nomadum decisa tneiailis

Marmarii temphim. Lapis illic nas- Purpura] Intelligit Porphyritem Nu.

cebatur, qui pectebatur, ac texeba- niidicura, de quo vide Epith. Stellae

tur, et mantilia inde conficicbantur supra vs. 148. Nomades, vero, seu

egregie contexa. Vide Strabonem. Numidae sic dicti sunt a permutandis

Plutarchus autem, lib. de Oraculo- pabulis, Mapalia sua, hoc est,domns,

rum Defectu, scribit hunc lapidem plaustris circumferentes. Consule

168

P. PAPINII STATII

Purpura, sola cavo Phrygiaequara Synnados antro Ipse cruentavit maculis liventibus Attys : Quasque Tyrus niveas secat, et Sidonia rupes. Vix locus Eurotae, viridis cum regula longo

40

e cceruleis fodinis Numidarum coruscat, solus, quem ipse Atys tinxit guttis fulgen- tibusproprii sanguinis in profunda caverna Synnados. Et marmora candida, quee Tyros et Sidon cadunt. Vix locus Eurotce marmori, nisi cum iliius linea viridis

displicebit.— 37 Synados A!dd. Colin. Gryph. Basil. Bern. Gevart. &c,— 38 Cniceus hunc locuin citans habet liventibus, probante Marklando ; lucen- <iius Venet. 1. Parm. Rom. Vicent. Brix. Aldd. Colin. Gryph. A:c. Atys edd, vett. — 39 Quasque Tyri ed. vet. Lindenbrogii. — 40 ' Ita recte hiuic lo- cum distinxit Gevartius cum antea legeretur; Vix hcus Eurotce viridis: cum, Ifc. vel viridi.' Markl. Ed. vet. Lindenbrogii habet : viridi cum regula longa

NOT;E

Geographos. Flavis metallis] Noster Eucharist. ad Domitianum : ' JEmu- lus illic Mons Libys.' Surrentino Pollii : ' Hic Nomadum hicent flaven- tia saxa.' itfe<a//is] Lapidicinis; nam metalla sunt venae tam lapidis, quam aeris, et aliarum rerum, quas e terra eruimus. Unde nietalla Graeci vi- dentur dixisse. Nam jufToAAcL» signi- ficat, scrutor, indago.

37 Purpura] Inveniebatur etiam in bis lapidicinis Nuraidiae interdum marmor purpurei coloris, seu Por- phyrites.

Sola cavo Phrygite quam Synnados antro Ipse cruentavit maculis liventi- busAttysl DesignatSynnadicum mar- mor, de quo vide Epith, Stellse vs. 148. Attys] AUudit ad fabulam, qua Atys, quem Cybele dicitur adamasse, abscidit sibi genitalia. Vide Arno- bium lib. v. contra gentes, ubi pro» lixe totam banc fabulam exponit. Huncautera lapidem Atys cruentasse fingit Poeta, quod marmor illud raa- culis purpureis interstinctum sit.

39 Tyrus niveas secat, et Sidonia ru- pes] Notat marmora e lapidicinis Ty- ri et Sidonis excisa, quie erant can- dida. Tyrus autem et Sidon urbes PhcKniciae,

40 Vix locus Eurotce] Per Eurotan fluvium Laconia», intelligit Lacedae- monium marmor viride. Vide Epitb. Stellae vs. 148. Viridis cum regula lon- go Synnada distinctu variat] Ita hunc locum distinxit Gevartius, cuni in vulgatis nullo sensu legeretur : Vix locus EurotcB viridi,tfc. Est autem hic elegans locus, qui marmorationis ge- nus e duobus marmoribns composi- tum clare ob oculos ponit. Solebant enim marmori Synnadico crustulara aliquam marmoris Lacedaenionii, vel Tyrii interserere. Plinius lib. xxxv. cap. 1. 'Neronis principatu, inven- tum maculas, quae non essent, in crus» tis inserendo, unitateni variare, ut ovatus esset Numidicus, ut purpura distingueretur Synnadicu», qualiter illos nascioptarent deliciae.' Seneca Ep. 89. ' Pauper sibi videtur, ac sor- didus, nisi parietes magnis ac pretio- sis orbibus refulserint, nisi Alexau- drina marmora Numidicis crustis dis- tincta sint.' Fallitur igitur Lampri- dius in Alexandro Severo, qui sen- tire videtur marmorationis genus e duobus marmoribus fuisse iiiventum Alexandri Severi, quod ideo vocat A- lexandrinum opus. Supra enim ex Plinio et Scneca constat, jam CUndii

sylvarum LIB. I. o.

ia9

Synnada distinctu variat : non limina cessant,

EflFulgent camera?, vario fastigia vitro

In species animosque nitent : stupet ipse beatas

longo tractu discriminat Synnadicum. Non fenestra carent marmorilius. Cubi- cula lucent. Laquearia fulgent diverso vitro, et exprimunt imagines, qucc animatce

Synada distinctum. — 41 Synada edd. vett. lumina cessant Aldd. Colin. Grj-ph. <S£C. limina Parm. Rom. Vicent. et Venelt. et hanc lectionem sequitur Ge- vartius. Politiano duce mutavit Avanlius in Ald. 1. — 43 In inargine sux Diatr. Gronoviiis manu notavit emendationem Strateni : In specics homines- que nitent. Pro animosque Venet. 1. habet animoque ; unde Marklandus : /n

NOT^

et Neronis temporibus fuisse cogni- tum. lunuit fortasse Lainpridius no- vuin aliquod genus ex Porphyretico, et Numidico. Vide quse ad Maniiii Sphaeram Barbaricam accurate dis- putat Jos. Scaliger, de variis vermicu- lationis et mu»ivi operis generibus. Hoc opus ' Alexandrinum ' vocaba- tur, vel quod Alexandrino marmore ad hoc maxime utereutur, vel quod in Alexandria primum repertum.

41 Aon limina \lumina'\ cessant'] Do- mitiiis et Gevartius legunt limina, et explicant limina non cessasse, seu non vacasse marmoribus. Viiiora euim marmora in liminum erant usu. Pli- nius lib. xxxvi. cap.6. ' Numidicum marmor,non in columnis tantum crus- tisve, sed in massa ac vilissimo li- minuni usu.' Morellus legit lumina, et ait : Non ceuare lumina, cum exci- tarentur oculi varietatibus colorum. Sed hic tumina, non interpretanda, oculos aspicientium, sed sunt fenes- trae quibus lumen admittitur. Uti Cicero de Oratore ; ' Cum aedes ven- deret, in mancipio lumina, uti tum erant, recepit.' Eorum margines pretioso fulgidoqne marmore ador- natas innnit Papinius, et haec optime cum cameris juuguntur.

M.Agrippae tempora,vitrum cameris adhiberi coeplum esse. Seneca £p. 86. ' Nisi,' inqiiit, ' vitro absconda- tnr camera,' et Plinius loco citato : ' Pulsa ex humo pavimenta in came- ras transiere e vitro.' Et hic varium dicitnr vitruni, id est, imaginibus versicoloribus signatum, quale in spe- cularibus templorum hudie cernimus. Hoc vero, ut ingressis vari^e eaeque jucund-as redderenturimagines. Quod suo tempore ita in usu fuisse notat Plinius lib. xxxvi. cap. 25. ut vi- trum Obsidianum parietibus applicari consuetnm, pro imagine uinbras red- dere solitum, observet : ' In genere vitri et Obsidiana numerantur, ad si- militudinem lapidis, quem in v^thio- pia invenit Obsidius nigerrimi colo- ris, aliquando et translucidi, cras- siore visu, atque in speculis parie- tnm pro imagine umbras reddente.' Porro ejusmodi vitra per ciibiculadis- posuisse veteres, quae nunc majores, nunc minores ipsis rebus imagines redderet, omnes sciunt, qui modo le- gerunt vitam Horatii, ac quod refert Seneca de Hostio Natnr. Quaest. lib. I.

43 In species animo>que'\ Id est, spe- cula illauon solum reddunt imagines

42 Variofasligiatitro^ Novitium hoc intrantium,sed ipsos animos,hoc est, erat inventum, inquit Plinius lib. affectus. XXXVI. cap. 25. ei auctor est, post

170 P. PAPINIl STATII

Circumplexus opes, et parcius imperat ignis.

3Iultus ubique dies, radiis ubi culmina totis 45

Perforat, atque alio sol improbus uritur aestu.

Mil ibi plebeium: nusquara Temesaea notabis

-^ra ; sed argento felix propellitur unda,

Argentoque cadit, labrisque nitentibus instat

Delicias mirata suas, et abire recusat. 60

Extra autem niveo qui margine ccerulus amnis

Vivit, et in summum fundo patet omnis ab imo,

Cui non ire lacu, pigrosque exsolvere amictus

Suadeat? hoc mallet nasci Cytherea profundo;

videnttir. Ipse ignis miratur, circumplectens tantas divitias, et moderatius do- tninatur, Multa ubique lux est, ubi sot transfigil omnibus radiis culniina, et nimiut incenditur alio ardnre, Nihil ibi est vulgare. Nullibi videbis ara Themeses, sed superba aqua protruditur argenteis tubis et labitur ex epitoniis argenteis, et premit fulgentia vasa, mirans suas delicias, et non vult emigrare. Extra rero coerulea pia- cinafiuit in candido labro, quce tota perlucida est ub imofundo usque ad summum. Quis tain segnis, qui non invitetur exuere vestes, et lavare se in tam limpidis aquis ?

species animata nilent. Cf. Theb. vi. 268.— 47 Temesea Venett. Parm. Vicent. Aldd. Colin. Grypii. &c. Temesia Roni. Usns tamen posttilat Temesaa. Steph. B. sciibit Tejueo-oToy. — 52 Aldd. Colin. Gryph. et Basil. et in fundum aummo ; Gevart. Amstel. Gronov. Veen. et Delph. et in summum fundo ; quae

NOT^

44 Et parcius imperat ignis^^ Refer aquam argentea epitonia fuderint.' ad illud Theb. vii. ' Quam rarus ter- Plinius lib. xxxiii. cap. 12. * Nisiar- ris hic imperet ignis.' Et vult signi- gentea, solia fastidiant, eademque ficare Poeta ignem, cum tamen sua materia et probris serviat et cibis. natura sit edax, hic parcius et mode- Videret haec et Fabricins, et stratas ratius nti iinperio suo. argento mulierum balneas.'

45 Multus ubique dies'] Vide Martial. 51 Niveo margine'] Id est, ex can- lib. VI. Epigr, 42. dido marmore facto. Coeridus amnisl

46 Sol improhus'] Improbus hic pro Coeruius epithetum amniuin, ut et vi- nimio est. jEstu] Balneorum sciii- ridis.

cet. 52 Vivif] Snpra Epith. Stellae :

47 Temesaa JEra] Vide Equo Do- ' Perspicui vivunt in marmore fon- mitiani vs. 42. tes.'

AS Argento propellitur unda, Argento- 53 Pigros] Id est, licet promte

que cadil] Innuit tubos et canale», nec exuantur amictns, id tanien lente fie-

non epitonia, inimo et labra argen- ri dicitnr : tanta est cupido lavandi

tea fuisse. Senera Ep. 86. ' Nisi se in hoc anine.

Parins ac Tiiasius lapis, rarum quon- 54 Hoc mallet nasci Cytherea pro-

dam in aliquo templo spectaculum, fundo] Dicit tantam esse pulchritiidi-

piscinas nostras circumdederit, nisi nem hnjusce amnis, ut Cytherca, seu

SYLVARUM LIB. I. O.

171

55

Hic te perspicuum melius, Narcisse, videres ; Hic velox Hecate velit ct deprensa lavari. Quid nunc strata solo referam tabulata, crepantes Auditura pilas, ubi languidus ignis inerrat

Cytherea maUft nasci ex hoc mari, Hic te, Narcisse, clarius spectares, et considc' rares. Hic a^ilis Diana optaret lavaie se et deprehendi. Quid nunc memorem pavimentu, auditura resonantes pilas ludentium, ubi adhuc debilisflamma vagatur tn

lectio est ex conjectnra Adriani Behottii : silent tamen editores. — 56 Rom. et Gryph. deprehensa ; Aldd. deprahensa. — 57 Quid .... tabulala ? crepantis, Ifc. Aldd. Coiin. Gryph. &c. Mirnm est interpretes ad h. 1. itahssisse: si qoantitatem rov pXlas paiilura considerassent, scirent salteni Poetam pilas lu-

NOTiE

Venus, mallet nasci ex iioc, quam e niari, e quo nata esse dicitur.

55 Narcisse'\ Nota fabuia Narcissi, qui spectando se in clarissimo fonte, prse nimio sui amore contabuit. Vide Theb. vn.

56 Hecatel Diana. Velit et depren- sa lavari] Notat fabulam, qua dicitur Dianam tanta ira exarsisse in Actaeo- nem, quod se nudam lavantem in fonte Gargaphiodeprehenderit, utin cervum illnm nintaverit.

57 Crepantes Auditura pilas] Hunc locnm varie explicant interpretes. Bernartius, nt et Mercurialis, et Cce- lius Rhodiginus per crepantes pilas, glomos pice illitos intelligi existi- mant, quos in ignem balneorum con- jicere solebant, sicnbi forte restin- gueretur, et adducunt locum Vitru- vii lib. V. ubi ait : ' Suspensnrae cal- dariorum ita sunt facifnda», ut pri- mum sesquipedalibus tegulis sohini sternatur inclinatum ad bypocaus- tun), uti pila cum immittatur, non possit intus resistere.' RoborteUus fulcra intelligit, seu parvas columnas, qnae certo ordine collocatae pavimen- tum balnearum sustinebant, ut fuse exponit in descriptione Sudationis Pisanae. Domitiiis intelligit pilam concavam. Turnebns deniqiie et Ge- vartius piias iusorias, quibus in bal-

neis ludebant, interim dum hypo- cansta calescerent. Quod nt intelliga- tur, observandnm est, Trigonem fuis- se, Sphaeristeriiim qiioddam in bal- neo, sic dictum vel qiiod triquetram sen triangularem haberet figuram, quain rplywvov \ocant Graeci, vel quod ludentes eo situ stareut, nt triangn- lum efficerent. Ad hujusmodi pilae lusum constructum, ac tepidum sem- pererat obadjunctum hypocaustnm, ne exuti ad ludendum homines sta- tim algerent. Ad hunc locnm cod- fluebant, ac Indebant, interea dum hypocaustaet sudationes calescerent. Qiiod expressit Statins his verbis: 'Ubi languidus ignis inerrat ^dibns, et tenuem volvunt liypocausta vapo- rem.' Unde Martialis lib. iv. Ep. 19. * Seu lentuin ceronia teris, tepidumve trigona.' Et lib. xn. Ep. 84. ' Capr tabat tepidum dextra laevaque trigo- nem, Imputet exceptas ut tibi saepe pilas.' Cum autem hypocausta sa- tis incaluerant, aeris sonitn signnm dabatiir, qno ad balneum vocaban- tur. Hinc Martialis lib. xiv. Epig. 163. ' Redde pilam : sonat aes ther- niarum : ludere pergis ? Virgine vis sola lotus abire domnm.' Dicuntur auteni crepantes pila, quia dum pila datatim cava manu redditur, excipi. turve, crepitum edere solet. Hinc

172

P. PAPINll STATII

^dibus, et tenuem volvunt hypocausta vaporem?

Nec si Baianis veniat novus hospes ab oris, 60

Talia despiciat ; (fas sit componere magnis

Parva ;) Neronea nec qui modo lotus in unda,

Hic iterum sudare neget. Macte, oro, nitenti

Ingenio, curaque, puer : tecum ista senescant,

Et tua jam melior discat fortuna renasci. 65

domo, et hypocausta emittunt tenuemfumum? Nec novm advena, etsi veniret a pla- gis Baianis, hcec contemnat, (liceat comparare modica ingentibus,) nec ille, qui nuper abluit se in aqua Neronis, recusaret hic denuo sudare, Macte, precor, o adolescens, eleganti ingenio, ac studiis. Hcbc durent tecum usque ad summamsenectutem, et tua fortunajam incipiat melius renasci.

aorias volnisse. — 64 Pro curaque Marklandus conj. cuUuque. Cf. Anson. Mo- sell. 18. 345. — 65 Edd. omues habent melius; nnde Markl. tentabat in mc- lius ; rh melior citat Gronov. Diatr. cap. xii. et Gevart. Papin. Lect. cap. XXXIX. cum tamen edd. eorum praeferaut melius, et uterque sileat de muta- tione. Hinc in textum recepit Maiklandus.

composita voce ' Pilicrepus/ lusor pilae. Glossae Isidori : ' Pilicrepus, qui pila ludit.' Nomen hoc saepius occurrit in veteri marmore quod pri- mum produxit M. Velserus, et hic citat Gevartius : * Ursus togatus, in- terea qui primus pila Lusi decenter cum meislusoribus, Laudaute populo maxiniis clamoribus, Thermis Traja- ni, Thermis Agrippee, et Titi, MuU tum et Neronis, si taraen mihi credi- tis, Ego sum, ovantes convenite Pili- crepi.* Et paulo post : * Ursuinque canite voceconcordi senem, Hilarem, jocosum, Pilicrepum Scholasticum, Qui vicit omnes antecessores suos.' Et juncta quidem Sphaeristeriis hypo- causta docet Uipianus leg. 16. ff. mau- dati, et Piinius lib. ii. Ep. 17. et lib. V. Ep. 6.

59 Hypocausta'] Hypocausta sunt, Mercuriali, fornaces seu caminatae structurae calidario, calidae lavationi, atque vasario suppositai, in quibus ad calefaciendam aquam et praedicta balnearura loca succeDdebatur ignis,

NOTiE

CHJus calor per tubos et canales pa- rietibus in orbem affixos quoquover- 8us spargebatur. Horum usus hodie frequens in Germania, ubi triclinia caleiiunt hypocaustis.

60 Baianis oris} Intelligit Baianum sinum intra Misenum et Puteolos ia Campania. Totus hic tractus mariti- timus miram habebat aeris tempe> riem ac amcenitatem, terraeque fer- tilitatem et rerum omnium copiam, in eoque erant aquae calidae, et ad voluptatem, et ad varios morbos commodae, ut ait Strabo lib. v. unde teste Horatio : ' Nnllus in orbe locus Baiis praelucet amoenis.'

62 Neronea unda\ Designat Ther- mas Neronis, de quibussaepe Martia- lis, lib. VII. Epig. 33. et lib. ii. Ep. 48. Calidissimae fuisse videntur : idem lib. V. Epig. 72. * Neronianas is re- frigerat thermas.'

65 Fortuna renasci'] Etruscus pater a Domitiauo in exilium fueratmissus, sed precibus filii Etrusci reditum suum obtinuerat. Unde ait Poetai

SYLVARUM LIB. I. G.

173

ipsins fortunam jam renasci. Statius Lacrymis Etrusci : ' Quas tibi devoti jnvenes pro patre renato, Snmme du- cnm, grates, aut quje pia vota repen- dunt?' Exilium enim, civilis mors est, quo ccElum hoc, spiritusve, ac do- micilium civitatis amittitur. Quare inter capitalinm id jndiciorum prenas recenset Panlus JC. in 1. 2. D. de Publicis Jndiciis. Unde qui ab exiiio revertebantnr, dicebantur ' renati,' et fortuna eornm renascebatnr : ut snpra ' pro patre renato.' Claudia- nus de Bello Getico : ' Tectisque snis redduntur et agris, Damnati fato po- puli, virtute renati.' Cicero post re- ditnm in Senatn : * Quem denique illo die, quem P. Lentulns mihi, fratriqne meo, liberisque nostris na- talem constituit.' Idem ad Atti-

NOT^

cum: ' Alterius vitap quoddam ini- tinmordimur.' rioAiTYcvefffaysuam ap- pellat Cicero ad Atticimi lib. vi. E- pist. 6. Sic apud Athenicnses qni postliminio revertebantur Sfvrepi- ■KOTixoi vocati, quasi qui secunda fata ordirentur. Aiias omnia, qnae velut ab interitn revocantur, analogia qua- dam renasci dicnntnr. Ita 'templa renata,' Mart. lib. vi. Ep. 4. et ' re- nata lex Julia,' Ep. 7. ejusdem libri, et ' ver renatnm orbis' apnd aiicto- rera Pervigilii. Valerins Maximus lib. VI. cap. 5. ' Justitiaeque prom- tissimo tenore effecit, ut exitio suo Isetari possent, qui sic renati erant.' Loquitur de Canierinis,qui sub hasta venditi, restitnti erant, assignatis in Aventino habitandi sedibiis.

VL KAL. DECEMBRES [SATURNALES.f]

Adulatur Imperatorem Domitianuro, qnod pra>ter spertacula ac missilia omnis generis, Scnatui, Populoque Romano lautissimum epulum dederit.

Et Phoebus pater, et severa Palla.s,

Et pater ApoUo, et tetrica Minerva, et Muscb longe ite otiatce, Retocabimus

Deeembris Calendee Venet. 1. et Parm. sine voce Satumales, quam non agnoscit etiam codex Bernartii ; Kal, (sive Cal.) Decembres Sntumales Rom.

NOTiE

t Satumales'] Suetonius Domitia- no: 'Saturnalibns epnlnni dedit po- pulo Romano, praeterea ludos gladia- torios, ac missilialargesparsitin ple- bem.' Ralendas autem Decembres, Salurnales vocat, non quod festum Saturnaliorum totum Decembrem oc- cnparet ; agebantnr enim solnm per septem dies istiusce mensis ; sed quod occasione hnjusce festi, totns De- cember la?titiae erat dicatus, ut colli- gitur ex Seneca Ep. 18. Et Plutarch. in Causis Rom. et Juvenal. 'Toto

vinum nescire Decembri.' Hisce die- bus jocornm ac laetitiae plenis piacu- lura erat facere bellnm, aui poenas a nocentibus exigere: exapquatoqne omninm jure, passim in conviviis servi cum dominis recumbebant : hinc ' libertatera Decembrem' vocat Horatius : ac ubique plausus, cantus, ludique percrepabant. Mos etiam erat mittendi munera ad amicos. Catnllus Saturnalia ' optimum die- rum ' appellat, utpote reducentem imaginem aurei istius saeculi, quod

174 P. PAPINil STATII

Et Musae procul ite feriatac :

Jani vos revocabimus Kalendis.

Saturnus mihi compede exsoluta,

Et multo gravidus mero December, 5

Et ridens Jocus, et Sales protervi

Adsint, dum refero diem beatam

Laeti Caesaris, ebriamque noctem.

Vix Aurora novos movebat ortus,

vos prima die Januarii. Suturnus vinndis expeditus et December madidus m,ulto vino, ridensque Jocus, ac proterci sates adsint, dum describo diemfelicem gaudentis Ccesaris, et temulentam noctis partem. Vix Aurora reducebat novos ortus, jam

Vcnett. 2. 3. 4. Aldd. Colin. Gryph. &c. Vide Epist. ad Stellam.— 2 Omnes codd. etedd. vett. iteferiattB, vel feriate ; Domitius legi jussit : iteferiatum, quod non improbat Bernartius; Gevartius vero damnat ; nnn\feriatce, ait, idem hic, quod ' otiosse ;' ut ap. Auct. Pervigil. Ven. ' Ite nyniphap, posuit arma, feriatus est Amor.'— 8 Hunc versum, ut spurium, omitti jubet Barthius. Richardus Tomsonus nostras in lit. ad P. Scriv. legit, ebriamque noctem, pro 60, quod multae edd, vett. habent, ebriamque partem; quam correctionem pri- mus in contextum intulit Thomas Stephens Cantab. 1651. In codice quo- dam invenit idem Tomsonus, ebriamque mcerani ; Parm. ebriamque parcam ; Rom. ebriamque pando. Alii, ebriumque Martem; ebriamque pacem ; ebriwn-

NOTiE

Saturno regnante fuisse dicitur. Vi- Totum enim hunc mensem traduce-

de Macrob. Saturn. lib. i. bant in comessationibus ac epulis,

1 Et severa Pallas'] Tetrica, Mar- genioque indulgebant.

tiali Epig. de PHnio : ' Totos dat te- 6 Et ridens Jocus] Joci enim ride-

tricaj dies Minervas.' re debent; alias laederent. Unde

- 2 Ite feriatce] Vide floridam Liba- infra 'jocos licentes' dixit.

nii Kalendarum descriptionem. 7 Diem beatam^ Ut quae in specta-

i Janivosrevocabimus Kalendis] Al- cnlis, epulis, missilibus mittendis

ludit ad consuetudinem artes deli- transacta fuerat.

bandi primo Januarii die, qui sacer 8 Ebriamque noctem [partem] Per

erat Jano, de quo Ovidius, Fast. i. ebriam partem, intelligit illam beatae

Tamen privata studia fere auspica- illius diei laeti CEesaris partem, quae

bantnr Vulcanalibus,ut docet Plinius in epulis transacta est, Partes enim

Ep. de Morte Avunculi. totius illius diei variis oblectamentis

4 Compede exsoluta] Macrobius Sa- ac spectaculis discretae, et singnla; turn, lib. i, ' Cur autem Saturnus a Poeta diligenter et exacte descrip- ipse in compedibus visatur, Verrius tae sunt. Post varia autem specta- Flaccuscausamse ignoraredicit: ve- cula ac obiectamenta, epul» apposi- rnm ApoUodorns ait alligari per an- tae, vinumque largius affusum, ut tes- num laneo vinculo, et solvi ad diem tatur Noster sub finem iiujusce li- sibifestum, id est, mense Decembri.' belli.

5 MuUo gravidus mero December]

SYLVARUM LIB. I. 6. 175

Jam bellaria adorea pluebant. 10

Hunc rorem veniens profudit Eos.

Quicquid nobile Ponticis nucetis,

Foecundis cadit aut jugis Idumes,

Quod ramis pia germinat Damascus,

Et quod percoquit Ebosia cannis, 15

adorea bellaria pluebant. Eurus oriens immisit hunc imbrem. Quicquid insigne est in nucetis Ponti, quicquid labitur e /eracibus jugis Idumece, quicquid religiosa Damascus fert in ramis, acficus, quas Ebosus maturat, id omne spargitur graluito

^ue axem. Gronovio in Diatr. placet ebriamque partem. — 10 Jam beUaria adorea pluebant Aidd. Colin. Gryph. A:c. velaria adorea Parm. teUtria Borea Fiorent. telaria linea Lipsii codex, Sen. et Exc. Scal. telaria lintea pluebat citat Hermolaus Barbarus ad Plin. xui. 9. telaria linece et pluelnit Salmasius Epist. Lxxxviii. VideSyllog. Epist. Tom. ii. p. 535. — 11 Idem Salmas. legit, profudit Eurus, nt in Aldd. Colin. Gryph. &c. Markl. conj. Eos, ad- dens : ' Post versum, Jam bellaria, *rc. (qnocumque niodo isie scribendns sit, quod sanejuxta cum ignarissiniis scio,) excidisse puto tres vel quatuor, quibus enumerabantur missilia et beliariaquae prima prolnsione spargeban- tnr ad populura.' — 15 Et quas pracoquit Ebosia (vel Ehusia) cannas edd. vett. Ebosita Gevart. et sic in ed. vet. Lindenbrogii ; Ebosita Caunas Heins. Graevio Syllog. Epist. Tom. iv. p. 451. Ebusita caunas Graevius Heinsio ibid. p. 462. percoquit Salmas. et Gronov. Et quod percoquit Ehosia caunis Markl. et in curis secundis cannis, quod reposuerunl Edd. Bip. quod habent etiam

NOT/E

10 Bellaria adorea'] Bellaria, Grae- balene et Amalechitis Josepho : Pal- cis TfjoT^/ioTo, dicuntnr secundarum ma? ferax est. Lucanus : 'Ari)usto mensarum cibi. BeUaria autem ado- Palmarum dives Idume.'

rea, seu farracea, sunt placentae, ireV' l-* Q^od ramis pia germinat Damas-

liara, liba, quae e frumento et opere cus'] Intelligit prunas Damascenas.

pistorio conficiuntur, Damascus autem urbs Syriae nobilis-

11 Rorem'] Beliariorum scilicet. sima et antiqnissima, Persidi vicina. Eos [Eurus] Ventus ab oriente flans : INIons ejusdem regionis duobus fruc- et timc temporis, seu mane, ortus hic tibus maxime nobilis est, pninis sci- ventns est, cum dicat Enrum hunc licet et myxis, ut Plinius scribit. Pia imbrem altulisse. Enrus enim phi- dicitur, quia Syrii admodum snper- viosus est. stitiosi erant.

12 Ponlicis nucetis'] Potius Corylis : 15 Ebosia] Est Ebosns insnla His- nam nuces Ponticae snnt Avellanae, paniae in mari Balearico : aliis Ebu- quas Graeci Ponticas vocant ; quia in sus : Graecis Bovcros et 'E^owros, qui- Pouto nascuntur copioeius. 'Praenes- busdam eti^m 'H fiovffos 6'icta.: Ebosia tinae ' etiam dicebantur. vero Papinio, qnasi 'HfiSfffia tnjaos di-

13 Jugis Idumes] Palmas intelligit. ceretur. Sic Rhodia insiila Plinio Iduroe seu Idumaea regio Syriae, Ju- ^ 'P<!Sos. Ita Latini ' Coam insuiam,' daeae pars, ab occidente Jordanem quae Graecis KeSs vocatur, appellant : spectans, Idumaea vocata, ab Edom, et Ceam ttjv Ketof quam Kws. Se- qui et Esaii dicebatur. Eadem Ga- cundam in Ebuso etiara corripit Ma-

176

P. PAPINII STATII

Largis gratuitum cadit rapinis. Molles caseoli, lucunculique, Et massis Amerina non perustis.

ad largas direptiones. Delicati Caioli, et lagunculi, pyraque Amerina non toatis

Venet. 1. et Parm. — 16 Parm. calet rajrinis. Versicnlum ineptnm aut de- pravatnm pntat Marklandus, et exulare jubet. Vide Barth. Advers. xvi. 1. — 17 Caioli Lagunculique edd. vett. gaioli Pann. caieoU Rom. lugunculique codex Lipsii ; unde ilie lucunculique. Vide Syllog. Epist. Tom. ii. p. 29. — 18 Et passis A. cum perustis Heinsius. Vulg. defendit Gronov. Diatr. p. 141.

NOTiE

nilius : ' Oceani victricem Ebusum.' Et Silius: ' Jamque Ebosus Phoenissa movet.' Hodie hzpc insula vocatur Ayussa. Caunas] Caunae ia-xdSes, seu ficus siccatap, Caunece dicta?, quia ex Cauno urbe Carias advehebantur, sic- «t et * Caricae ' dicebantur ex ea- dem Caria. Et sicut Caricis, hoc est, ficis e Caria, contigit, ut omnes ficus siccata?, seu itrxaSes, vocarentur gene- raii et communi nomine ' Caricap ;' ita eaedem tcxciSes, Cauna dictee sunf, quia ex Cauno afferebantur. Sic Statius dixit Caunas Ebosi, pro cari- cis seu ficis siccis, quae ex Eboso in- sula advehebantur. Cum Damasce- nis autem prunis, et palmulis recte jungit caricas sive ficus aridas. Eae enim ex Eboso insula prsestantissi- mac, et amplissimae apportabantur. Plinius : ' Siccas honos laudatas ser- vet in capsis, Ebuso insula praestan- tissimas amplissimasque, mox in Mar- rucinis.' In Ebuso etiam ficus et saccharum gigni testatur Ludovicus Nonius in sua veteri Hispania. Per- coquif] Id est, maturat. Sic Plinio ' percoctae,' Hygino ' coctae' fici, sunt maturae. Sic ' uvae coctae,' et ' cocta vindemia,' de matura. lUud etiam ' percoquere ' dicitnr de mes- se, de frnctibus, et de vino, ut constat ex Cicerone, Seneca, Plinio, et aliis. IG RapinlH] Spargebantur enim, ut raperentur.

17 Molles caseoli, lucunculique [Caio- li, Lagunculique} Aliqui volunt fuisse cupedia, ex pane dulciario facta, in quibus impressae erant formae duo- rum puerorum Caii et Lagonis, de quibus Martialis lib. ix. Epig. 37. ' Nos facimus Bruti puerum, nos La- gona vivum.' Haec vero liba, effigie istorum puerorum insignita, per Saturnalia missitabantur, ideoque haec munera 'Sigillaria ' dicta sunt. Martial. lib. xiv. Epig. penult, A- lii legunt hic Caseoli, et lucnnculi. Caseus enim fuit inter dona Saturna- litia. Papinius Risu Saturn. ' Non sal, oxyporumve, Caseusve.' Et lu- cunculi erant etiam genera edulii, vel panificii potius sciti, ut discimus ex Apuleio Met. x. * Hic panes, crus- tula, lucunculos, bamos, lacertulos, plura scitamenta mellita.' Absque diminutione Varroni 'Incuiis' dici- tur: ' Panis, pemnia, lucuns, cibus qui purissinius multo est, Vinnm, pemma, lucuns.'

IS Et massis Amerina non peiitstis'] Amerina, Pira sic dicta. Plinius lib. XV. cap. 15. ' Patriae nomina habent serissima omnium Amerina, Picenti- na, Numantina.' Massis non perustisl Integra Amerina, nec in sole siccata, ac velut recocta. Solebant enim scin- dere in massas cujusvis generis pira, et ad solem siccare. Varro de R.R. lib. 1. cap. 59. ' Sorba quidera dis-

SYLVARUM LIB. 1. 6.

177

Et mustaceus, et latente palma

Prajgrandes caryotides cadebant. 20

Non tantis Hyas inserena nimbis

Terras obruit, aut soluta Pleias,

Quali per cuneos hyems Latinos

Plebem grandine concutit sedentem.

ntas$is, mnstaceus, ac magni dnclyli occultato termite cadebant. Nnbilosa Ilyas, aut Plias non tantis imbribus opprimit tellurem, quanta grandine lempestas missi- lium terbernt exultantem culgum per Romanos cuneos. Jupiter ferat nubes per

ed. Hand. — 20 Pragnantes cariotides Aldd. Colin. Grypli. et Basil. pro qiio Venet. 1. Rom. vet. Lindenbro^ii, et Florent. habent, Prcegrandes caryotides. — 22 PVms edd. vett.— 23. 24 Qunlis edd. vett. et sic legit Heins. ad Claii- diani Rapt. Pros. i£. 91. Idem Heins. ibid. les;it : concutit serena ; Parm. «ceram ; Aldd. Colin. Gryph. &c. serenam. Lectio nostra, Quali . . . . seden-

NOT^

secta, et in sole macerata, nt pira.' Vide Plinium lib. xxin. cap. 7. Et Palladium in Februario. Hae sec- tiones in sole siccatx sunt massce per-

VSttB.

19 Et mustaceus'^ Juvenalis neatro genere usurpavit : ' Et mnstacea perdas.' Erat libi genus sic dictum, quod ex farina melle conspersa fie- bat : addebant anisum, cuminum, aliaqne. Vide Catonem de Re Rus- tica.

Et lalente palmaPragrandes [Prceg- nanles] caryolides cadebant] Hic caryoti- des sunt ipsi dactyli, fructus paimse. Palma anteni spathalion, ramum pal- map, bic significat. Caryotides^Id est, spathalio appendentes tam grandes sunt, ut spathalion ipsum lateat, nec videatur obtectura scilicet corpore dactylorum, seu caryotidum. Ita fere Ovidius: ' Arboreae frondes auro ra- diante nitentes: Ex auro ramos, ex auro poma tegebant.' ' Poma aurea tegebant aureos ramos.' Illa mnnus erat pauperiorum Jani Kalendis : hae inter missilia Caesaris Kalendis Sa- tnrnalibus. Observandum etiam Ms. Florentinum, Roraanum Venetumvc habere Prcpgrandes, non Pragnantes.

Delph. et Vur. Clns. Stat.

21 Hyas"] Qninque Stellas, quje vi- suntur in fronte Tauri, Hyades Grae- cis, 'succulae' Latinis dicnntnr. Sic dictas volunt Theon et Hero Mecba- nicus, quod Y iiguram obtinent; potius fortassis, quod pluviarum ef> fectrices. Thales Milesius duas Hya- des dixit, Borealem et Australem. Euripides tres, Acliasus quatuor, Hippias et Pherecydes septem.

22 Pleias] Pleias, seu Pleiades Grae- cis, ' Vergiliae ' Latinis, siint sex vel potius septem Stellae quae in latere Taiiri conspicinntur, quarum ortus tempe>tates maxiraas facit.

23 Cuneos] Cnnei hic sunt tbeatri graduum, ul>i scdent spectatores, or- dines, qui dirignntur in intervallis duarum linearura a centro ad circum- ferentiam cunei modo dnctarnm (cen- trnm hic pro Orcliestrse medio pnnc- to snmitnr), spectantur autem a sum- ma gradatione ad imam. Inter cu- neos fiebant itinera. Eodem sensn Juvenalis accepit Sat. vi. ' Cnneis an habent Spectacula totis, Quod se*. curus araes.' Alias cuneus dicitur, qno lignnm finditur, et ordo in exer- cJtu. Latinos] Romaaos.

M

178 P. PAPINII STATII

Diicat nubila Jupiter per orbem, 25

£t laetis pluvias minetur agris,

Dum nostri Jovis hi ferantur irabres.

Ecce autem caveas subit per omnes,

Insignis specie, decora cultu

Plebes altera, non minor sedente. 30

Hi panaria, candidasque mappas

Subvectant, epulasque lautiores ;

Illi marcida vina largiimtur : ~

Idaeos totidem putes ministros.

Orbem, qua melior severiorque est, 35

Et gentes alis insimul togatas ;

Et cum tot populos beata pascas,

Hunc, Annona, diem superba nescis.

I nunc saecula compara, Vetustas,

erbem, et minetur imbres spatiosis campis, dum hcB plutioi nostri Jovis cadant, Ecce vero alia turba prcestanti forma ac cultu, non minor numero ea qua: sedebat, inlrat per cunctas caveas. Hi gestant canistra, albasque mappas, et delicatiores cibos, Illi prabent marcida vina. Crederes totidem famulos Idaos. O unnona, qucB nutris orbem terrarum, sire in aliqua parte solum sit fcecundum^ sive infertile, et qucB alis pariter populos togatos : cum beata pascas tot nationes, non sentis su- perba hujusce diei sumtum profusum. 1 nunc, antiquitas, confer cetatem prisci

tem, debetur Marklando, — 26 Et latis Venet. 1. Parm. Roni. Aldd. Colin. Gryph. et Basil. Et lcetis Morel. et Markl,— 33 Illi Massica conj. Markl. at

NOT^

27 Nostri Jovis'] Domitiani, qni se 34 IdcBOS ministros'] Ministros, oiVo- Deum vocari volebat. Imbres] Mis- x^^o^s, pocillatores, qualis Ganymedcs silium scilicet, ut supra. Phrygius, quem Jupiterrapuit in Ida

28 Caveas] Triplex in spectaculis monte Phrygiae, ut sibi pocula admi- cavea, summa, media, et infima, ut nistraret.

notant qui de Circo et Theatro scrip- 35 Orbem, ^c.] Apostropbe ad An-

serunt : nec theatri tantum cavea nonam.

dicitnr, sed Circi, et Amphitheatri. 38 Annona'] Annona, ubertas, tv-

33 31arcida} Ab efFectu quod mar- <popla, eviropla.

cidos seu ebrios efficiant, ut ' mors Hunc diem superba nescis] Domi-

pallida,' quod mortuos paliidos red- tius : Non sentis jacturam ullara hu-

dit. Quidani Massica legunt. Mas- jusce diei, nec propterea penuriam

sicum antem vinum totius Italiae ge- tui afferes. Domitiani autem laus

nerosissimum : nascitur in Massicis est; qui, ut scribit Suetonius, vitium

montibus Campania?. Pliuius lib. iii. curam remitti jnssit, ut major esset

cap. 5. annonae fertilitas.

SYLVATIUM LIB. I. 6. 179

Antiqui Jovis, aureumque tempus : 40

Non sic libera vina tunc fluebant,

Nec tantum seges occupabat annum.

Una vescimur omnis ordo mensa,

Parvi, Foemina, Plebs, Eques, Senatus.

Libertas reverentiam remisit. 45

Et tu quin etiam (quis hoc rogare,

Quis promittere posset hoc Deorum ?)

Nobiscum socias dapes inisti.

Jam se (quisquis is est) inops, beatus

Convivam ducis esse gloriatur. 50

Jotis, aureumque scrculum : riua non tunc fluebant tanta abundantia, necfrugea sic prceveniebant lentum annum. Omne* ordines pascuntur una mensa ; pueri, mulieres, plebs, equites, patres : libertas remisit reverentiam. Quin etiani tu (quis possit hoc rogare, quis Deorum possit hoc polliccri?) edisti nobiscum communes cibos, A'u»ic quisquis sit, sice dives, sire pauper, gloriatur se esse convicam Impe-

marcida habent omnes edd.— 42 Nec tardum Venett. 1. 2. 3. 4. Parm. Rom. Brix. Vicent. Aldd. Colin. Grypli. &c. Aec tantum ex conjectnra edidit Markl. — 43 UnanascimurVcnet. 1. unde Markiandns rescimur ; nam ceterae edd. exhibent rescitur. — 45 Libertus vet. Lindenbrogii. — 4(5 Venett. Parm. et Rom. hoc vocare ; Aldd. Colin. Grjph. et Basil. huc vocare ; Scal. ex Sen. hoc rogare, quod primus recepit Markl. — 47 Omnes edd. possit ; mutavit

NOTiE

39 I nunc sacula compara, Vetustas] Romnleos proceres trabeataque Cae- Epiphonema irouicum in aurei sx- sar Agmina, mille simul jussit dis- cnli laudatores, et suorum temporum cunibere mensis.' Martialis ad Do- obtrectatores. mitianum : ' Vescitur omnis eques

40 Antiqui Jocis'] Saturni. Aureum- tecum populnsque patresque, Et ca- que tempus'] Innuit anrenm saeculura, pit ambrosias cum duce Roma da- Saturno regnante, et id postponit Sa- pes.'

turnalibus Domitiani. 45 Libertas rererentiamremisit] Nam

41 Tunc] Tenipore scilicet aurei in Saturnalibus omninm jus exaequa- sxculi. batur, et servi cura dominis discum-

43 Una vesdmur omnis ordo mensa'] bebant. Plinius lib. ii. Ep. 6. ' Ce-

Suetonius Domitiano cap. 4. 'Con- teris rebus exaequat, quos cobna et

giarium populo nummornm treceno- mensa aequavit.'

rnmterdedit: alque interspectacu- 46 Quis hoc rogare] Nota enim for-

la muneris largissimumepulum. Sep- mula, ' rogat te :' vel * rogat, ul se-

tiniontiali sacro, qnidem senatui cum ccenes.'

equitiqnc panariis, plebei sportellis 50 Convivam] ducis esse gloriatur]

cum opsonio distributis, initium ves- Summus enim erat honor admitti ad

cendi primus fecit.' Noster Encha- mensara principis. ' Mensas regalii

listico ad Domitianum : ' Hic cum honorem ' vocat Ammianus,et princi'

18# P. PAPINII STATI!

Hos inter fremitus, novosque luxus,

Spectandi levis efFugit voluptas.

Stat sexus rudis, insciusque ferri,

Et pugnas capit improbus viriles.

Credas ad Tanaira, ferumve Phasin, 55

Thermodontiacas calere turmas.

Hic audax subit ordo pumilonum,

Quos Natura brevi statu peractos

peratoris. Inter hos strepitus, et novos luxus, oblectatio s-pectaculornm letiter effiuxit. Slat sexus impeiitus et ignnrus tractandorum armorum, et audax exercet certamina hominum. Putares alas Thermodontiacas furei'e ad Tanaim et ad bar- barum Phasin. Hic subit audax cohors nanorum, quos statim absolutos illiberulis

Marktandus. — 51 Lipsins Saturn. Serm. ii. 4. h. I. citans omittit versiim proxime sequentera. Marklandus credit eum non esse Statianuni vel certe non hnjus ioci. Lipsius legit lusus pro luxus, improbante Markl. — 54 Et pugnas cupit edidit Lindenbrogius; capit exhibent edd. vett. — 55 Venet. 1. Rom. Parm. Aldd. Coiin. Gryph. Scc. fermnque ; Marklandus in cnris secun- dis ferumve, qnod soli edd. Bipontini in textum receperunt : ferumque iternm revocavit Handius. — 56 .A,lii codd. turbas, qnod damnat Barthius. Nostram lect. Statio asseruerunt Janus Gulielmius ad Pseudolum Plautinam, et Justus fiinzerlingus, seu Jodocus Sincerns, Promuls. cap. 18. — 57 His Bern. improliante Markl. — 58. 59 Quos Natura brevis Venett. Parm. Rom. et Gronov. peracta vero in iisdem pro peracto, quod habent edd. ceferap omnes ; statu peracto edidit Lindenbrog. peractos debetur Barthio. Maiklandus in

NOTiE

pis epidae 'divinze' vocantur lege 7. titnm est: ' Non ultra fceminam ul-

Cod. deCom.etTrib. Schol. Undesic lam ad gladium depngnare.' Stat

gtoriattir noster Eucharistico ad Do- vero, verbum militare et forense.

mitianum : * Ast ego ciii sacrap Caesar 55 Tanaim] Tanais flnvius Sarmatiae

nova gaudia coenae Nunc primum do- in paludem Maeotin influens. Vide

minaquededitconsurgere mensa.' Et Theb. xii. 578. Phasin] Phasis flu-

Clandianus invehitur in Eutropium vius Colchidos in pontum Enxinum

lib. II. quod ejus statuis snbscriptum influens. Vide Theb. v. 458. Ferua

erat: ' Conviva et doniini.' Qnod dicitnr, ob feros mores Colchorum.

erat summae impudentia;. 56 Thermodontiacas'} Id est, Ama-

53 Stat sexus rudis, !fc.^ Suetonins zonias, ab Amazonibus sedes haben-

Domitiano : ' Venationes, gladiato- tibus ad Thermodontem fluvium The-

resque et noctibus ad lychniichos, myscirae. Vide Achill. lib. i.

nec virorum modo, sed foeminarum.' 57 Subit ordo pumilonum'] Xiphili-

Tacitus lib. xv. de Nerone : ' Foemi- nns Domitiano: ' Pugnas etiam noctn

narnm, senatorumque plures illus- exhibiiit saepe, et interdnm nanos et

trium per arenam foedati sunt.' Man- foeminas inter se commisit.'

sit hicmos adSeveritempora, quibns, 68 Quos Natura brevi statu [brevis

teste HerodianOjSenatnsconsuIto ve- statim] peractos Nodasum semelin glo-

SYLVARUM LIB. l. G.

1«!

Nodosum semel in globum ligavit.

Edunt vulnera, conseruntque dextras, 60

Et mortem sibi (qua manu !) miuantur.

Ridet Mars pater, et cruenta Virtus :

Casuraeque vagis grues rapinis,

matura constrinxit semel in nodomm globum. Faciunt plagas, et miscent manut, et intentant sibi (qua dextra?) letum. Mars pater ridet, et bellicosa Virtus ; et

ciiris seciindis excogitavit : Quos N. breces s. per artus Nodoso similes globo lignvit. Pro semel Livineins ad Piopert. iv. 9. legit simul, quem secntus est nemo. — 60 P ro conserunt Venet. 1. hahet fonferunt. — Gl Vet. Lindenbrogii quam; edd. vett. mincKtur ; Gronov. Obss. 38. et in ed. sua, minaHtur, ut

NOTiE

jgitur hic grues ferociam Pnmilonum. An vero Pygmaei sint, et alicubiexU- tant, et an veri homines sint, merito dubitatiir. Yidentur tamen affirinare aiictores gravissimi, Aristoteles, Plu- tarchus,Ctesias, Plinius, qiiibus asti'- piilautnr omnes Septemtrionaiium re> rum scriptores. Hos in extremis Scytbiee Septemtrioualispartibus coN locant Geographi. Ostendit hoc clare Geographia Arabica, parte 10. cli- matis 5. Ita Paulus Jovius iu libro de Moscovitarnin legatione. De iis vide quoque Olanm Magnum, qui eos Screlingers, hoc est, ciibitales appel- lat. Ac proiude, ut non facile ne> gandum est, ea aliquando visa nion- stra, ita non facile affirmandum, eos veros homines esse ; cum in hunc diein metallorum fossoribus, hujus- modi monstrorum genus in profnn- dioribiis terrae locis, (daemunculos montanos passim vocant,) apparere soleat, ut refert Georgius Agricola lib. ultimo de Animalibus Subterra- ueis; cui cousentiunt quotquot in visceribus terra; auro scrutando ope- ram dant. Atque hinc dicti PygmEei fortasse sunt, qui homunculornm specie in caliginosis htijusmodi locis apparentes, fabulac de Pygmaeis cu- bitalibus, gruumadversariis, occasio-

bum ligacit] Brecis natura est haud larga, haud longius indulgens. Bretis, qnos breves facit. Statim peractos, cito consummatos in tantum iu quan- tumnatura ipsis indultura erat. Na- tura maligna nanos statim peractos, et nltra formare desinens, semel in glo- bum nodosum ligasse dicitur iueflfabili prorsus elegantia, et doctissime, seu totuin corpus esset globus ex meris articulis, nunquam posthac nisi mor- te solvendis, constaus et cohaerens. Propertius lib. iv. ' Nanus et ipse saos breviter curvatus in artiis.' Hoc etiam nefaria arte maogouum fiebat. Dionysius Longinus Trtpl^T^ovs : * Sic- ut audio catastas, in quibus Pygmaei, vocati nani, educantur, hae nou so- lum impediunt quominus rnembra in- clusorum crescant ac augeautnr, sed contrabuut corpora propter circum- jectum corporibus nodura.'

62 Ridet Mars pater, et cruenta Fir- tus] Sic Theb. v. de Lemniis armatis; ' Audaces rubuit mirata catervas Pal- las, et adverso risit Gradivus in Hee- rao.' Cruentam \ero Virtutem dich ; qnia in bello, ubi funditur sanguis, raaxime enitet virtus.

63 Grues] Hoc dicit, quia Grnes babere dicuntur aeternum bellum cnm Pygmaeis, eosque vincere. Mirantur

182

P. PAPINII STATll

Mirantur pumilos ferociores. Jam noctis propioribus sub umbris Dives sparsio quos agit tumultus ! Huc intrant faciles emi puellae : Hic agnoscitur omne, quod tbeatris Aut forma placet, aut probatur arte. Hoc plaudunt grege Lydiae turaentes, Illo cymbala, tinnulaeque Gades: Illic agmina confremunt Syrorum,

65

70

grues lapsurcE ad varias direptiones, stupent nanos fortiores solito. Nunc, die ad- vesperascente, opulenta missilia quos edunt strepitus? Huc subeunt puellce,qua facile emuntur : hic omne spectatur, quod in theatris aut venustate arridet, aut arte laudatur. /n hoc agmine Lydia obeste saltant. lUic cymbida et tinnula Gadi-

correxit Gevartius. — 66 Dives spassio Parm, spasio Rom. et vet. Lindenbrogii. — 67 Hic intrat mallet Maikl. Hemi puella Rom. et ed. vet. Lindenbrogii. Vide Justinian. Imp, Novell. cv. 1. — 70 Ludice Scal. ad Catull. xxx. pro- bante Barthio. Lydias defendit Turnebus xv. 17. — 71 Illic omnes codd. et

NOT^ hoc non licentiae prostitnebanlur.

neni praebuerint. Atque improbabile esse, is facile sentiet, qui ea, quae de daeraonum spectris in Septemtrionalibus regionibus passim apparere solitis, Olaus Magnus, Jor- nandes, et Marcus Venetus de deser- to Lop in Cathaio tradunt, diligenter examinaverit.

66 Dives sparsiol Et hoc, ex muni- ficentia imperatorum, qui solebant, diebus festis, diversas res, quae ' mis- gilia ' appellabantur, spargere in po- pulum, quae occupantis essent, unde lidEC sparsio, ' rapina et direptio' vo- cabatur. Dives vero ob multiplici- tatem et varietatem rerum sparsa- rum. Meminit et Suetonius Domi- tiano cap. 4. ' Omne genus rerum missilia sparsit.' Interdum non so- lum res mittebant, sed tesseras, qni- bus aliquid inscriptum erat. Vide Xiphilinum Nerone.

67 FacUes emi] Tangit detestan- dam consuetudinem, qua meretrices post ludos tinitos omninm libidini ac

Vide Ter-

tnll. de Spectaculis.

70 LyditE tumentes'] Scaliger legit/u- dias. Ludius proprie Graecisopxeo^V. saltator Latinis. Sed nihil mntandum ; nam et Lydias obesas et tumentes fuisse docet Juvenalis Sat. viii. ' Tnr- gida nil prodest condita pyxide Ly- de.' Lydiae autem ex Lydia regione Asiae minoris. Vide Theb. vi. 540.

71 Tinnulceque Gades] Intelligit puellas Gaditanas saltatrices et eto- talistrias. Dicuntur ttnnulo! ob tes- tulas et ossicula, quibus inter saltan- dum crepitum excitabant : qua» tcs- tulae dicuntnr Martiali ' croumata,' * scabilli ' etiam, Gallice, Castagnettes. Juvenalis Sat. xi. ' Forsitan ex- pectes, ut Gaditana sonoro Incipiat prurire choro.' Gades autem dua insulae in freto Gaditano in ipso ca- pite Baeticae. Vide Plinium lib. iv. cap. 22. Hodie, Cadiz.

72 Syrorum] Syri seniper ludis de- diti. Vide Strabonem et Stephannm.

SYLVARUM LIB. I. 6.

163

Hic plebs scenica, quique comminutis

Permutant vitreis gregale sulfur.

Inter quas subito cadunt volatu 75

Immensae volucrura per astra nubes,

Quas Nikis sacer, horridusque Phasis,

Quas udo Numida? leguut sub Austro.

Desunt qui rapiant ; sinusque pleni

lance : illic gregea Syrorum personant : hic culgus theatrale, et illud quod permulat vile sulfur fractis vilreis. Inler quce, immensa multitudo atium cadit repentino toiatu, quas sacer Nilus, et dirus Fhasis, quas Numidce capiunt stib udo austro.

edd. vett. lllo correxit Markl— 74 PmnMtat Aldd. Colin. Gi7ph. A:c. Per- mutant Venet. 1. et Parni. quod, jiibente Marklando, priini reposuerunt

NOTiE

Capitolinus Vero : * Adduxerat se- cuni et fiducinas, et tibicines, et bis- triones, et omnia mancipioruni gene- ra, qnorum Syria et Alexandria pas- citur voluptate.' Juvenalis Sat. iii. ' Jam pridem Syrus in Tiberim de- flnxit Orontes Et linguam, et mores, et cnm tibicine chordas Obliquas, nec non gentilia tympana secum Vex- it.' Syri vero, ex Syria regione Asia», qua? Plinio quondam terrarum maxinia dicitur et phiribus distincta nominibus : nam Paiaestinam com- prelicndit, Judaeam, et Coelesyriam, Phoeniciamque ; et quareteditintus, Damascenam, Babyloniam, Mesopo- tamiam, Sophenen, Comagenen, Adi- alienem. Assyria ante dicta et nbi CiHciam attingit, Antiochia. Sed non tamlate patetSyria; constatque veteres, tara Graecos quam Latinos, Syros et Assyrios, Syriam et Assy- riam confudisse, unamque solam ex iis duabus et Chaldaea fecisse.

73 Quique comminutis Permutant vitreis gregale sulfur] Innuit infimam plebeculain, in qua multi vitam tole- rabant permutatione mercis sulfura- tje, cum rupto vitro : signate exules Jndaei Romae mendicantes. Vide Martialit: <Qui palientia sulfurata

fractis Permutat vitreis.' Idem : * A matre doctus nec rogare Judaeus, Nec sulfuratae lippus institor mercis.' Vitrea fracta proverbiali figura sunt res viles et nullius pretii.

76 Immensce volucrum nubes] Aves euira inter missilia, quae spargebantur in populum.

77 Nilus saeer] Nilus fluvius S.- gypti. Sacer] Quia divinis honori- bus cultus apud iEgyptios, ut docent Diodorus Siculus, et Heliodorus lib. Yii. unde festa in hujus honorem NeiAoio vocata. Horridusque Phasis] Designat Phasianos. De Phasi su- pra. Dicitur horridus ob feritatem Colchorura.

78 Numidce] Africae populi. Le- guJit] Gallinas Numidicas inteliigit, quae Piinio sunt Meleagrides. Colu- mella alias existiraat et Varro, crista scilicet coerulea: cum Nuraidicae ru- bram habeant, guttis distinguuntur. Martialis 'Numidicas guttatas' vocat. Juvenalis ' aves Afras.'

79 Desunt qui rapiant, Sfc.] Dicit tantam esse missilium copiani, ut de- 6int qiii rapiant, et sinus jam pleni gaudeur, quod supersint adhuc alia, quae rapiantur.

184 P- PAPINll STATll

Gaudent, durn nova lucra coniparantur. 80

Tollunt innumeras ad astra voces,

Saturnalia Principis sonautes ;

Et dulci Dominura favore clamant :

Hoc solum vetuit licere Caesar.

Vixdum coerula nox subibat orbem, 8.5

Descendit media nitens arena

Densas flammeus orbis inter umbras,

Vincens Gnosiacae facem coronae.

CoUucet polus ignibus, nihilque

Obscurae patitur licere nocti. 90

Fugit pigra Quies ; inersque Somnus

Qui capiavt deficiunt, et referti sims latantur, dum nota lucra offeruntur. Mit- tunt ud sidera innumeras voces, clamuntes Saturnalia Imperatoris, et tocant illunri dominum blando applausu. Hoc solum Ctesar noluit permiiti. Vixdum atra nox occupabat orbem, fulgidus globus ignis descendit inter opncas tenehras in tnediam arenam, superans lucem coronce Gnossiacae. Ccelum resplendet flammis, et nihil permittit licere detisa nocti, Pigra quies emigrat, et deses somniis, luec tidenSy

editores Bipontini. — 80 Laudant dum ed. vet. Lindenbrogii. temperanlur Venet. 1.— 90 Parm. nocere pro licere.—9'2 Aldd. Colin. Gryph. Basil. &c.

NOTiE

82 Saturnulia principia sonantes] Et his diebus summa verborum iibertas boc ex more. Livius lib. xxiii. ' Ac erat.

per urbem Saturnalia die ac nocte 87 Fhmmeus orbis Vincens Gnos-

clamatum.' Macrobius : ' Qiio solo siaccefacem coroncB] Supra vidimus ex

die apud aedem Saturni, convivio so. Suetonio Domitianum dedisse spec-

luto, Saturnalia clamabantiir.' Mar- tacula et gladiatores ad lychnuchos.

tialislib. ii. Ep. ' Clamantecce mei Per coronam autem Gnossiacam inlel-

lo Saturnalia versns.' Sed hic Satur- ligit Ariadn* coronam, quam inter

nalia principis dicit, quo significet, sidera Bacchns dicitur retulisse.

• Saturnalia Iinperatoris ' omnia alia Gnossiacam vero seu Cretensem a

Saturnalia superasse. Gnosso oppido Cretae, regia Minois,

83 Et dulci Dominumfavore clamant : patris Ariadnes.

Hoc solum vetuit licere C(Bsar] Innuit 88 Facem] Liicidam stellam innuit,

hic PoetaDomitianum,etsise domi- q»* est, qiia parte corona est solii-

num dici palam vellet et Deum etiam, biiis, et est numero prima. Eam

habnisse tanien rationem Saturnalio- Arabes Alphecca vocant ; id solutio-

rum, in quibusomnes pares et aequa- nem sigiiificat: dicitur et Munir,

les erant, nec servi erant nec domini, quod omnibu» stellis lucidis commune

et ideo vetuisse ne 'dominus' hic est nomen. appellaretur. Et bene ' licere,' quia

SYLVARUM LIB. I. 6. 185

Haec cernens, alias abit in urbes.

Quis spectacula, quis jocos licentes,

Quis convivia, quis dapes ineintas,

Largi flumina quis canat Lysei 1 95

Jamjam deficio, tuoque Baccho

In serum trahor ebrius soporera.

Quos ibit procul hic dies per annos !

Quam nuUo sacer exolescet aevo !

Dum montes Latii, paterque Tybris, 100

Dum stabit tna Roma, dumque terris

Quod reddis, Capitolium manebit.

petiit alias civitates. Quis poterit referre spectacula, quis lascirieiites ludos, quis epulas, quis cibos gratis datos, quis rivos copiosi vini ? Jamjam fatisco, tt marcidus tuo Baccho, trahor in tardum somnum. Per qtumta seecula hic dies niemorabitur ! certe immortalis, nuUis annis oblivioni tradelur ! Manebit, dum erunt montes Ko- mani, et pater Tiberis,dum tua Roma stabit, et dum durabit in terris Capilolium, quod restaurus.

alias adivit urbes ; V^enet. 1. et Parm. aUas abit inurbes; quod verissirautn piitat Marklandiis, et mutatuni ab aliquo qui raetro tiniebat. Hiuc receptnm est ab editoribus Bipontinis. — 96 ' Heinsius ad Ovid. Heroid. Epist. v. 150. ex Parmensi \nlt, Jamjam deficior. Recte quidem dicimiis ' deficior viribus,' vel ' aninio,' vel ' pecunia.' Sed adhuc quaero exemplum ubi rb dejicior, sine ablativo, ponitur pro deficio ; qnae eniui ibi attulit Heinsius non probant hoc. Noster Epiced. Puer. 42. ' Deficio, raedicasque nianus fonientaque quaero.' Non igitur muto. Vide Marq. Gudium ad Phsedr. i. 21.' Markl.

NOT^

95 Lyai] Bacchi, seu vini. rura, qui urbem Romam fore seter-

96 Baccho] Vino. nam credebant : nnde dicta ' aeterna 100 Dum montes Latii'] Romani seu urbs.'

Romae. Paterque Tybris, Dum stabit 102 Quod reddis, Capitolium'] Domi-

tuaRoma] Sic equo Domitiani: • Sta- tianus enim refecit Capitolium, quod

bitdum terra, polique, Dum Romana temporeTiti rursusarserat, ntscribit

dies.' Ad opinionem sciiicet vete- Suetonins.

P. PAPINII STATII

SYLVARUM LIBER II.

AD MELIOREMt ATEDIUxM.'

liiV familiaritas nostra, qua gaudeo, Melior vir optime, nec minus in judicio literarum, quam in omni vitae colore * tersissime,'' et ipsa opusculorum, quae tibi trado, conditio sic posita est, ut totus hic alter liber meus etiam sine epis- tola expectetur.*" Primum enim habet Glauciam*^ nostrum, cujus gratissimam infantiam, et qualem* plerumque infeli- ces sortiuntur, apud te complexus amabam.* Jam vero

1 Statius Meliori suo S. Barth. et Gronov. ex codd. Ad Meliorem Atedium Venett, Rom. Aldd. Colin. Gryph. Basil. Bern. Till. Cruc. &c.— 2 ' Prosam non sapit hoc : nec sensui satisfacit. Lege : apud te complexus admirabar: scriptum erat am»«ra6ar; quod non intelligentes fecerunt amabam.' Markl.

NOT^

t Meliorem'] Melior cognomentum ' tersum ' nitidum appellamus et po-

Atedii. litum.

» Co/ore] Habitn. Dicunt Graeci <= Expectetur'] Debeat a te expec-

XP<^f^c^- Sumsit ab Horatio ii. Sat. 1. tari.

' Quisquis erit vitae, scribam, co- ^ Glauciam'] Id est, Epicedium seu

lor.' carmen de morte Glauciae.

^ Tersissime] De hoc Meliore dis- « Qualem'] Id est, jucundissimam,

cimus ex Statio, Arbore Atedii, ac qualis esse soiet in pueris cito roori-

Martiali lib. iv. Ep. 54. adco splen- turis. Qniutilianus de iilioraortuo:

didae ac elcgantis vitae fuisse, ut pe- * Observatum facile est, occidere ce-

culiari nomine ab utroque ' nitidus ' lerius festinatam maturitatem,' et

vocaretur. Quod hic per illud ter- Martialis de eodem Glaucia : • Im-

sissitne adumbratum est, tractum a modicis brevis est aetas et rara se-

' tergo ' quod est, mundo ; unde et uectus.'

P. PAPINII STATII SYLVARUM LIB. II. iS7

tibi hujiis amissi recens vulniis (ut scis) Epicedio ' ' prose- cutus sura, adeo festinanter, ut excusandam habuerim af- fectibus tuis celeritatem: nec nunc eam apud te jacto, qui nosti : ^ sed et ceteris indico ; ne quis asperiore lima carmen examinet, etaconfuso'' scriptum, et dolenti da- tum ; cum paene supervacua sint tarda solatia.' Pollii raei Villa Surrentina, qute sequitur, debuit a me vel in honorem eloquentiae ejus diligentius dici : sed amicus igmovit. In Arborem certe tuam, Melior, et Psittacum, scis a me leves libellosJ quasi epigrammatis loco scriptos. Eandem exi- gebat styli facilitatem Leo mansuetus, quem in Amphi- theatro prostratum, frigidum erat sacratissimo Imperatori ni statim traderem. Ad ♦ Ursum quoque nostrum, juve- nem candidissimum,'' et sine jactura desidiae' doctissimum, scriptam de puero amisso Consolationem, super ea, quae ipsi debeo, hoic libro hbenter ^ inserui, quia honorem ejus*' tibi laturus acceptum.^™ Excludit" volumen Genethlia- coa° LucanijP quod PoUa Argentaria,'^ clarissima uxorum,*'

Hnic lectioni favet Venet. 1. qnie habet amabare. — 3 Epicadio edd. vett. — 4 Barthius iegit : nisistatim; tradere ad, ifc. — 5 Vocem liTirater uon agnoscnnt edd. vett, ideo deleri jnbet Markiandus. Parm. super ea qute ipsi de boc librt huic inserui, quia, Ifc. — 6 Barthius legendum putavit : quijtpe supra yus, ifc — 7 ' Excidit verbum substantivum. Repone : tibi laturus est acceptum. Scrip- tum erat : tibi Utturus c acceptum, unde facile excidere potnit est.' Markl. — 8 Venett. 3. 4. Aldd. Colin. Gryph. &c. carissitna uxonim; Venet. 1. carissima Mxor, i. e. uxorT, vel uxorum; Rom. et Parm. clarissima vxonan, quod probant

NOT.E

' Epicedio'] Epicedion, carmen est " Quia honorem tjuB tibi latwna ae-

in laadem defuncti, et qao ejos mors ceplum^ Putabit Ursns se abs te ac-

defietur. cepisse, quod ad eumscripserim,cum

e Qui nosti] Qui scis, quam cele- videbit consolationem insertam libro

riter scripserim. ad te misso.

■" A confusol Nimio dolore tnrbato. ° Excludit] Absolvit. Vohimen] Li-

Jnvenalis Sat. vi. ' Discessu veteris bmm hunc secundnm.

confusus amici.' ° Geneihliacon] Carmen, qno nata-

' Tarda so2a/ia] Sers consolationes. lis alicujus dies celebratur.

j Libellos] Sic semper vocat haec p Lucani] Poetae notissimi Pbar-

opnscnla Papinius. salia.

^ Candidissimum] Id est, sine labe ^ PoUa Argentaria] Uxor Lucani.

Titiornm et invidiae. ' Clariasima uxorum] Id est, exem-

' Sine jactura desidiee] Id est, otii ; plnm conjngis, etiam defunctnm ma-

oam semper in otio aliquid agit. ritum diligentis et hoDorantis.

188 P. PAPINIl STATII

cum hunc diem ' forte consecraremus,? imputari sibi * vo- luit. Ego non potui majorem tanti auctoris habere reve- rentiam, quara quod laudes ejus dicturus hexametros meos '° timui. Haec qualiacumque sunt, JVlelior carissime, si tibi non displicuerint, a te publicum " accipiant; " sin minus,'' ad me revertantur.

Barth. et Markl.— 9 Parm. forte consideremus ; Rom. et ed. vet. Linden- brogii, forte consideraremus.— 10 Barthius mallet, kexametris meis. — 11 ' Iia habent edd. quotquot apud nos sunt. In aiiis fuisse elegantioreni srriptnrani : a te lucem aspiciant, ostendit J. Passeratius, qui ita producit ad Propertium suum lib. lu. EI. 9. p. 462.' Barth.

NOT^

• Hunc diem] Natalem Lucani. "^ A te publicum accipiant] Id est,

* Imputari sibi] In gratiam ejns edantur.

scribi. * Sin minus] At si displicuerint.

I. GLAUCIASt ATEDlll MELIORIS DELICATUS.

Atedius Melior pnerum. quem in deliciis babuit, immatura morte amiserat ; eum hoc epicedio consolatur.

QuoD tibi praerepti, Melior, solamen alumni, Improbus ante rogos, et adhuc vivente favilla Ordiar? abruptis etiamnum flebile venis Vulnus hiat, magnaeque patet via lubrica plagae.

Qund solatium extincti alumni immatura morte, tibi, o Melior, componam, im- portunus ante bustum, et cineribus adhuc calidis? Lamentabilis plaga dehiscit adhue abscissis venis, et crueiitum os magni vulneris apertum est. Cum jam ego molestus

Epicadion in Glauciam Melioris, vel Epicedion in Grauciam edd. vett. Epice- dium GlaucicB Melioris Parm. Giaucias Atedii Melioris dedicatus Rhod. Glau- cias Atedii Melioris delicatus Salisb. quod primus reposuit Gronoviiis. — 3 ' Non placet, quod nounemini arridebat, a rup<t.«: non mutatione opus.' Barlh. — 5

NOTiE

t Glaucias'] Legenda et duo Epi- 1 Melior'\ Cognomen Atedii. A'

grammata Martialis de eodem argu- lumni^ Glauciae liberti. niento, quia huic Epicedio concinunt 2 Improbus] Iniprobushic, pro ' im-

ac lucem praeferunt. Haec sunt Epig. portuno,' ' niolesto,' aKaip^- pro * ni-

28. et 29. lib. vi. mio ' etiam ot ' audaci ' suraitur.

t Atedii] Ceterum de gente Atedia Non enim haec vox, improbus, semper

nibil memini me legisse memoria in inalani partem sumitur, praesertim

dignum. Papinio.

SYLVARUM LIB. H. 1. 189

Cum jam egoraet cantus, et verba medentia saevis 5

Confero, tu planctus, lamentaque fortia mavis,

Odistique chelyn, surdaque averteris aure.

Intempesta cano : citius me tigris abactis

Foetibus, orbatique velint audire leones.

Nec si tergeminum Sicula de virgioe carmen JO

apporto carmina, et sermones consolatoriot, tu mavis lacrymas, et altos yulatus, ac aversaris cilharam, et detorquts surdam aurem. Cano intenipestive. Tigris, rap- tis catulis, et leones, amisso/aetu, vie potius audirent. Nec si adesset cantus trium

Venett. Parm. Rom. Virent. Brix. Aldd. Colin. Gryph. &c. sarus. ' Qnomodo S4rrus, qni liunianiiatis ofiicio fungitur in ronsolandis amici», qui verba meden- tia administrat ? Lege : verha medentia scetis, tois SftyoTi.' i>/nrW. — 6 Consero Rom. Veuett. 3. 4. Aidd. Coiin. Grypb. Plant. &c. Confero ex conjectura Gronovii Uiatr. cap. 32. non noroinato auctore, reposnit Marklandns, et ila totidem literis Venet. 1. ' Nescio sane an prndenter srriptnram Statii muta- verit Marklandus, quam sic castigem : Cum . . . lavus Consero, Sfc. Nec ta- raen inficias iverim rectiorem videri dictionem Cnn/ero, quara reposnit V. D. modestus, et ingeniosus inter primos.' Ita scribit Wakefieldus in Sylv. Crit. Part. V. p. 108. — 7 Odistique chelym edd. vett. — 9 * Legendnm videtur : orfta- teeque velint audire leante, nempe catulis orbata<, absohite, nt a|>. Val. Flac. vm. 457. ' orbatae traherent suspiria vacc*.' Appositissime Ovidius Met. XIII. 547. *Uique furit catulo lactente orbata lesena.' Non tamen in con- textnni andeo admittere hanc lectionem propter ea qnse annotavit Cl. Bnr-

NOT/E

5 Savis [stEvus] Immitis, qni non 9 Leones'\ His enim niDltns amor indnlgeo dolori tuo. in sobolem: Plinins lib. viii. cap. 16.

6 Lamentaque fortia] Statius afflic- * Cum pro catulis foeta diniicat, ocu- tiones corporis in Inctu vocat, /ortia lorum aciem traditur defigere in ter- lamenta, ut cum tunditiir pectus, ge- ram, ne venabula expavescat.'

uae vultusque dilacerantur, ac rum- 10 Tergeminum carmen} Quia Sire-

puntur crines. ues erant tres. Sicula de cirgine] Si-

7 Chelyn] Id est, carmina, versus. renes intelligit, monstra marina Poe-

8 Intempesta cano] Plinius lib. v. tarum fabulis celebrata. Superiori Ep. 14. ' Ut enim crndum adhuc sni parte eSigiem virgtnis referebant, viilnus medentinm manus rcformidat, inferiore vero in pisces desinebant. deinde patitur, atque ultro requirit ; lucolebant littus Sicilia», unde hic sic recens animi dolor consolationes SicuUe dicuntur virgines, nautasque rejicit, ac refugit, mox desiderat, et praeternavigantes suavitate cantusin clementer admotis acquiescit.* Tt- naufragium pelliciebant. Cum au- gris ahactis Fcetibus] Tigris euim, tenj Ulyssi illa praEtervehendum es- raptis catulis, truculentissima est, ac set, ipse aures comitum cera obtura- maxime timenda. Vide quas dixi- vit, seipsum vero malo alligari fecit : mus Tiieb. iv. Intellige antem de eoque modo et pericnlum evasit tu- fcemina : maribus enim non est cura tus, et cantus diilcedine fruitus est. sobolis. Plinius lib. viii. cap. 18. Itaqoe Sirenes, cum se contenini vi-

190 P. PAPINIl STATII

AflSuat, aut sylvis chelys intellecta, ferisque,

Mulceat insanos gemitus : stat pectoie demens

Luctus, et admoto latrant praecordia tactu.

Nemo vetat, satiare malis ; aegrumque dolorem

Libertate doma : jam flendi expleta voluptas ? 15

Jamne preces fessus non indignaris amicas?

Jamne canam ? lacrymis en et mea carmina in ipso

Ore natant, tristesque cadunt in verba liturae.

Ipse etenim tecum nigrae solennia pompae,

Spectatumque urbi scelus, et puerile feretrum 20

Produxi : et saevos damnati thuris acervos,

Plorantemque animam supra sua funera vidi :

puellarum Sicularum, aut lyra intellecta nemoribus et bestiis, posset lenire tuos t«- gentes gemitus. Insanus dolor fixus est in pectore, et cor sentitur concuti admota manu. Nullus prohibet. Saturare doloribus, et subige cegrum luctum licentia plorandi. Nunc voluptas flendi exsatiata est? Nuncne /atigatus, non aspernaris preces amicorum ? Nuncne canam ? En et mei versus natatit copia lacrymarum in ipso ore, et illce cadentes delent mea scripta. Ipse etenim prosecuttis sum tecum solennia funebris pompce, et pueri capulum, conspectum urbi crimen, et aspexi in- gentes cumulos thuris addicli jlammis, etflentem animam supra proprias exequias.

manniis ad Val. Flac, vi. 347.' Markl.—U Heins. ad Ovid. Trist. ii. 459. pro latrant mavult latrans. Sed cf. Theb. ii. 337. lucrant Venet. 1. unde Markl. conj. lacerant, scil. liictns. — 18 ' Non opus est ut leganius madent pro Ttatant ; tametsi hac phrasi saepe utatur Statiiis.' Markl. — 19 Veuet. Parin. et Rom.nigrcE solatia pompce. — 22 Ploratamque conjecerunt Scaligerus et Lin-

NOT^

derent, impatientia doloris, in mare quoque literae testes sunt, qnas t«

praecipites se egernnt. lacrymis cernis interlitas.'

11 Sylvis chelys intellecta, ferisque"] 20 Spectatiimque urbi scelns] Tan-

Inteliigit lyram Orphei, qnam sylvas qnam sit crimen fatorum, ac D«>o-

ferasque traxisse fabulantur. rum, (sic loquebantur veteres,) hnnc

13 Admoto latrant pracordia taciu] puerum tam immatura ac celeri mor-

In vehementi enim dolore maxime te raptum fnisse.

cor, ac pectns concutiuntur. 21 Produxi] Producere, exequiarnm

15 Jam flendi expleta voluptas] verbum. Sic Noster Theb. vi. ' Ti-

Convenit illud : ' Est qnadam flere bia, cui teneros suetum prodneere

voluptas.' Plinius lib. viii. Epist. manes Lege Phrygum ninesta.' Et

16. ' Est quaedam etiam dolendi Virgilius iEneid. ix. ' Nec te tua

voluptas, praesertim si in amici sinu funera niater Produxi, pressive ocii-

tlefleas.' Dolorum enim levamen los.' Et savos damnati thuris acervos]

liictus. Ex more, quo thus, et pretiosiora

18 Cadunt in verba lituree] D. Hie- aromata injiciebantur rogo, ut vide-

Tonymus Ep. ad Heliodorum : ' Ists bimus infra.

SYLVARUM LIB. II. 1. 191

Teque patram gemitus superantera, et brachia matram,

Complexumque rogos, ignemque haurire parantem

Vix tenui similis comes, offendique tenendo. 25

Et nunc (heu) vittis, et frontis honore soluto,

Infaustus vates, verso mea pectora tecum :

Plango lyra : en ! duri comitem sociumque doloris

(Si merui, luctusque tui consortia sensi)

Jam lenis patiare precor : me fulmine in ipso 30

Et te rix retinui, pari dolore affectus, vincentem gemitus patrum, et planctus ma- tnun, et amplexaniem bustum, ac te accingentem ad sorbendas flammus, et offendi, cum te retraxerim. Et nunc {heu) infelix Poita, detiuclis infulis, et omatu fron- tis, tundo tecum meum pectus. Lugeo ad cantum lyree. Et placidus, oro, nune feras (« dignus sum, et ceni in partem tui doloris) comitem et consortem atrocis

denbrog. Plorantemque exhibent omnes codd. cum Venet. I. Parm. Rom. Brix. Vicent. Aldd. Colin. Gryph. &c. et defendunt Gevartius et Marklan- diis. Vide Theb. ix. 299. et xii. 56. — 24 ' Omnino hoc loco legenduin : Complexusque rogos, Sfc. nam se complexu hominem teuuisse, totis nempe suis viribiis, dicit Statius. Ita Pamphilus apiid Terentium in Andria.' Barth. — 26 ' Inepte faciunt qui frondis citant.' Idem. Haec est lectio Crucei. Vide Gronovii Elench. Antidiatr. p. 55. — 27 Infaustus vates vexo m. p. tecum Aldd. Colin. Gryph. &c. Infaustus vates vexans conj. Markl. Infaustus vates verso m. p. tecum Parm. et Rom. nnde idem Marklandus : verso meapectorafebo, vel Pheebo. — 28 Plango lyra at Rom. et vet. Lindenbrogii, unde ille : Plango lyra: ah! ^-c. Ceterae vett. habent, et diri. Marklando debetur lectio nos-

NOTiE

22 Plorantemque animam supra sua haurire parantem'] Similis locus Lacry-

funera vidi] Ad mentem Platonico- mis Etrusci : * Complexumque rogos,

rum, ut monet Gevartius,qui aiebant incumbentemque favillis.'

mollium hominum, ac praesertim pue- 25 SimUis] Id est, pari dolore af-

rorum aninias indignari, quod invitse fectus. Offendique tenendo] Cum enim

de hac luce discedere cogantur, ideo- nimio dolore nostri sumus impotes,

qne circafunera sua oberrare, et plo- judicamus hostes eos, qui opponunt

rare. Vide Macrobium in Somnium se conatibus desperationis nostrae.

Sdpionis lib. i. cap. 9. Ploratum 26 Vittis, et frontis honore soluto]

vero hunc animarum nihil aliud prae- Vittas enim, et omnes capitis ornatns

ter stridorem quendam esse exisli- deponebaut in luctu. VideTheb.vi.

mabant. Petronius : * Ecce inter tu- 30. Quidam legunt frondis, id est,

raulos, atque ossa carentia bustis, laurus, quo coronantur Poetae.

Umbrarum facies diro stridore mina- 30 Fulmine in ipso] Id est, in ipso

tar.' Et Theb. vii. ' Stridunt ani- stupore doloris, qui nos obruit, tan-

mee.cnrrumquesequuntur.' Et Theb. quam si fnlmine percussi essemns.

IX. ' Nuda aut flebilis nmbra Stri- NosterEpicedioinfilium : 'Dignum-

debit vestros Tydeus inhumatus ad qne nihil mens fulmine tanto Reppe-

ignes.' rit.'

24 Complexumque rogos, ignemque

192 P. PAPINII STATII

Audivere patres : ego juxta busta profusis

Matribus, atque piis cecini solatia natis,

Et mihi ; cum proprios gemerem defectus ad ignes

(Quem, Natura!) patrem: nec te lugere severus

Arceo, sed confer gemitus, pariterque fleamus. 35

Jamdudum dignos aditus, laudumque tuarum,

O merito dilecte puer, primordia quaerens

Distrahor : hinc anni stantes in limine vitae,

Hinc rae forma rapit, rapit inde modestia praecox,

Et pudor, et tenero probitas maturior aevo. 40

O ubi purpureo sufFusus sanguine candor,

Sidereique orbes, radiataque lumina coelo,

Et castigatae collecta modestia frontis,

luctus tui. Ipsi patres me audiverunt in ipso ictu fulminis. Ego cecini solatia matrihus prostratis prope rogns, et piis liberis, mihique ipsi, cum dolore deficiens, plangerem ad domesticum bustum, meum patrem, o natura, quem patrem ? Nec morosus prohibeo te flere, sed junge gemilus, et una ploremus. Jampridem qute- rens, o jure amate puer, quomodo digne incipiam laudes tuas, feror in diversa. Hinc atas, qucc erat in aditu vitce : hinc venustas tua Irahit me, inde festinata mo- destia, pudorque ac honitas maturior molli cetate. O ubi candor vultus, conspersns rubore roseo, et oculi fuigentes ut cceli sidera, et coUectus modus castigatce frontis,

tra. — 32. &c. Hunc loctim ita legi vult Barthiiis : Matribus, a. p. c. s. natis, Et mihi (c. p. g. d. a. ignes) Quam Natura parum? Nec, ^c. — 41 Heu ubi malit Markiaiidus ; ut Thel>. v. 350. G13. viii. 174. Sylv. iii. 5. Val. Fiac. iv. 469. et Ovici. Fast. iii. 48.5. — 42 ' An volnit : radiatuque lumina luee, vel sole? hae enim voces in codd. cnm caelo commutantnr. Sed mihi mininie placet exilita.s ista in fine versus ; nec enim Statiiim sapit. An denique: radiataque lumina Phceho; quo sensu Senec. Hippol. 377. ' Et qni tenebant signa Phoebeae facis Oculi, nihil gentile nec patrium micant.' Et, ' facies igne sidereo nitens ' ibid. V. 1265. sed nec hoc perplacet. Quicquid sit orbes et lumina conjun- guntur ut apnd Lucan. ii. 184. v. 212. et Sil. Ital. ix. 401.' MurW.— 43 Et

NOTiE

34 Qttem, iVa<Kra] Qualem,o natura, ficat, ut hic volunt interpretes, sed

patrem, quam mei amantem, quam talem, in qua rugae nullsp, nuHus tn-

mihi vicissim cultum, et amatum ! mor, nihil denique appaiet,quod cul-

39 Hinc me forma rapit, rapit inde pari possit. Sic Ovid. Amor. i. 5.

modestia prcecox, Et pudor, et tenero ' Castigatnm pectus :' * Quam casti-

proMtas maturior cBvo'] Martialis Glau- gato planus sub pectore venter !' Et

cia : ' Castus moribus, integer pu- Q. Serrno ' castigatae mainillap. :' * Si

dore, Velox ingenio, decore felix.' castigatas stndium est praestare ma-

42 Coelo^ Id est, instar coeli. millas, Ex hedera sertis ambas redi-

43 Et castigatcB coUecta modestia mire memento.' Verbo castigare re- frontis'] Frons castigata, judicio Ge- spondet KoXi^nv apud Graecos. vartii, non simpliciter brevem signi-

SYLVARUM LIB. II. 1. 193

logenuique super crines, mollisque decorae

Margo comae ? blandis ubinam ora arguta querelis, 45

Osculaque impliciti vernos redolentia flores,

Et mixtae risu lacryraoe, penitusque loquentis

Hyblasis vox tincta favis? cui sibila serpens

Poneret, et saevas vellent servire novercae.

Nil veris affingo bonis : ubi lactea colla, 50

Brachiaque, et nunquam domini sine pondere cervix ?

O ubi venturae spes non longinqua juventaj,

Atque genis optatus honos, jurataqiie raultum

Barba tibi? cuncta in cineres gravis intulit hora,

Hostilisque dies : nobis meminisse relictura. 55

et super hanc ingenui capilli, et tener ambitus pulchra comce f uhinam o.« sovorvm grafis querelis ? et oscula aniplexantis spirantia Jiores teris? (t fletus risu mi-iti? et cox loquentis, prorsus per/usa melle Hyblceo? qua serpentes incautarentur, cuique immites norercce vellent obedire. Nihil uddo reris dotibus. Heu lacteum collum, et candidi lacerti, et cerrix, quam herus semper amplectef>atur / O ubinam spes non remota propinqua: juventutis, et decus optaium g^enis? et barbn plurimum a te consecrata ? Acerbum momentum, et dies in/enivs cogit luec omnia in cineres : solum

castigati Rom. sc. orbes. Domitius Interpr. ' breviores.' — 48 Hylitais vox mixta edd. vett. onines. Moreilus, qui superiore versu iegit, Et mixtce, h. 1. Icgit mista. Heins. Advers. iv. 1. p. 557. Hyblceis vox pasta /ueis. Let-tio nos- tra debetur Maritl.— 50 Venett. Rom. Parm. Vicent. Brix. Aldd. Colin. Gryph. &c. heu lactea coUa. ' Legend. affirmo ; ubi lactea colla ; claruni lioc ex iis quie praecedunt et sequuntur.' Markl, — 52 Heu ubi venturce niaiit Markl. ut sup.

NOT;E

47 Et mixtce risu lacryma] Iniita- 49 Et scevce vellent servire novercoe] tus illud Homeri, AoKpvdtv yeXdaoffa. Idem Papinius Protreptico ad Cris- Penitusque loquentis Hyblceis rox tincta pintim : ' Qui voce potes preevertere /avis] Iniitatur adhuc Homerura : ToC morsus Serpentum, atque omnes viil- Ka\ axh y\ciiaa-ns h4\itos y\vKlo>v p4(v tii placare novercas.' Notuni autem ovSij. A cujus lingua vox fluit dulcior odium novercarum in privignos. meUe. 50 Nil veris offingo bonis] Ov xf/fvSft

48 Hyblcns] Ab Hyble, montc Si- rey^w \6yov, Non irrigabo mendacio ciliae, thymi copia saliciimve, ac api- orntionem.

bus abundante. Est et oppidum jux- 53 Jurataque barba] Jurata, 'u\ est,

ta ejusdem nominis, conditum a Do- devota et consecrata. Rc-picit ad

riensibus, ut Strabo scribit. Cui si- morem, quo non solum crinis, sed

bHa serpens Poneret] Respexit procnl- etiam barba numinibiis ronsecrari so-

dubio Poeta ad incantationem, et lebat. Vide Theb. vi. 199. ' Si pa-

blandam vocem, cui tantam inesse riter virides nati libare dedisses Ad

vim volunt magi, ut etiam serpentes tua templa genas.' occidere possit.

Del}>h. et Var. Clas. Stal. N

194 P. PAPINII STATIl

Qnis tua colloquiis hilaris mulcebit amatis

Pectora? quis curas, mentisque arcana remittet?

Accensum quis bile fera, famulisque tumentem

Leniet, ardentique in se deflectet ab ira ?

Inceptas quis ab ore dapes, libataque vina 60

Auferet, et dulci turbabit cuncta rapina ?

Quis matutinos abrumpet murmure somnos

Impositus stratis, abitusque morabitur arctis

Nexibus, atque ipso revocabit ad oscula poste ?

Obvius intranti rursus quis in ora, manusque, 65

Prosiliet, brevibusque humeros circumdabit uhiis ?

Muta doraus pariter desolatique penates,

Et situs in thalamis, et moesta silentia mensis.

guperest nobis recordari. Quis, ut ille, jucundus kniet tuum animum gratis ser- tnonibus? Quis solvet solicitudines et mentis secrein? Quis te sustinebit bile inJUim- matum, et mulcebit iratum servis, et ajiagranli ira detorquebit in se? Quis rapiet ab ore tuo semesos cibos, et vinajam degustata, et turbabit omnia grata diri-ptiane? Qnis lecto incubans suo murmure excutiet matutinum soporem? et rctardabit disces- sum tuum strictis amplexibus, et te revocahit ad sua oscula ab ipsis/oribus? Quis rursus occurrens ingredienti, irruet in vultum, manusque tuas, et ambiet humeros curtis brachiis? JEdessilent,fateor, et orbati lares sunt, et squalent cubicula, et in

V. 41. — 56 * Displicet syllabafinalis is totics repetita; necplacet vox /u7am, inntili.s prorsnm et snperfliia. Conjicio : Quis tua colloquiis, 3Ielior, mulcebit amatis Pectora ? nt versn prinio. Sed vide porro : tua pectora. Ciijns ? Glauciae ? atqui hoc absurdnm est de mortno dicere. Ergo jMelioris ? atqni vox tibi qnae raodo praecessit ad Glanciam perlinet, nt bene probat Grono- vius. Pessime igitur et more minime suo fecit Statius, si voces tibi et tua diversis personis assignaverit, absque nlla transitionis nota. £t hinc max- irae confirmatnr suspicio mea vocem Melior latere sub ista hilaris: nec ab- ludunt liter^e. Vro amatis Parm. \\ab&iamati; nt, * nostros vidisti fientis ocellos." Markl. — 58 Accensum quis bile feret? Aldd. Colin. Gryph. Plant. &c. ferat Parm. nnde lectionem nostram eruit Markiandus. Pro tumentem Domitins in Rom. legit /umen^es. — 64 Rom. et vet. Lindenbrogii : atqueipsos .... postes. ' Pro aque ipso, plnrimas editiones insedit atque ipso : parnm Latine. Emendavit Bernartius a(/ue, ntapud Ovid. Heroid. Epist. xxi. 180. et Pont. I. 9.' Markl. — 67 Mula domus (fateor) desolatique. Aldd. Colin. Gryph, &c. Lectionera nostram ex conjectnra in textum intulit Marklan-

NOTiE

60 Inceptas dapes'] Id est, qnas jam vina hac effnsione et iis coosecrata.

mandere cceperat Melior, sic libata, Libataque vina'} Libatn hic, degustata,

jam degustata ab eodem, non vero interpretandum censeo.

effusa in honorem Deorum, Mos 61 Turbabit] More infautium, qni

enim erat fnndendi hunii paniulum omniamiscent. vini in liouoremDeorum; unde libata

iSYLVARUM LIB. I!, 1.

195

Qaid mirum, tanto si te piiis altor honorat Fiinere? tu domino requies, portusque senectae ; Tu modo deliciae, dulces modo pectore curae. Non te barbaricae versabat turbo catastae.

70

tnensa tristis tacitumitas. Quid mimm, si pius nutritor dignatur te tantis exe- quiis? Ttt requies hero, et columen senectutis. Tu modo illi suares delicia, modo dulces animi curw. Turba Barbarica catastce non te circumegerat, mc puer venali'

dns. — 69 ' Inemendati oinnes codd. habent alter ; sed nos eniendantcs legi- mws altor ; nam Melior fiierat a/<t»r Giaiiciae,et educaverat eum.' Cald. Ut Domitius correxit habent omnes edd. deinceps a Romana. — 71 ' Distinctio collocanda post hnnc versum : et ita recte edidernnt jam Aldus, Gevarlin», et Grasserus. Seciis repetitae Parisienses et Antwerpiana Bernartii editio. Allnditnr autem amor, qui quo tenerior, eo est cnris gravatior.' Barth. — 72 Aldd. Colin, Gryph. Basil. Bern. &c. versaltat vema catastee. Gronovius ex conjectura scrip«it versahat turbo catastce ; et ita reperit in codice Sen. lurba exhibent Parm. Rom. et Venet. 2. rerna est correclio Politiani. Gronovins putabat vohiisse Politianum : versabant, verna catastce. Vide Syllog. Epist. Tom. III. p. 2. vexabant conj. Cruc. in Antidiatr. p. 33. sed nihil affirmat. —

NOT^

72 Non te harbariccE rersabat turbo [versarat turba^ catasta] Ex Ms. .Se- nensi corrige, ct lege turbo cataotce. In foro enim venalia prostabant man- cipia, et saltare, ac currere, et in or- bem ire, duin prspconinm fiebat, co- gebantnr nonnnnqnam, ut astantes ac enitores accnratiusita contemplaren- tur corpora, illique sanitatera suam probarent : qua de causa nudaban- tur, et contrectabantur. Eam cir- cumactioneui servorum pulchre*tnr- binem ' vocavit Poeta ; quiqne in cir- cuitura eunt vel currunt, orbem sal- tatorium versant, turbine versari di- cnntur recte, et eos turbo versat. Lu- cianns Bioiv Tlpdan, verbis prseconis niancipinm, quod venibat alloquentis : OvTQis ^Afle Kol irpSWi iv kukAw rb a^wf- Sptov, Menander 'Etpeei^. 'Eyii fuv l/Sn fioi SoKw, vi] Tohs 6eovs, 'Ev to7s k6- kKois ifxavrhv eKSeSuKfJra 'Opav KiK\<p Tpexovra koI irwXovfievov. Ego sane mihi videor per Deos videre me in circu- lis nudum currentem in orbem, et ven- ditum: jctJ/cAos vero hic significat lo- cum ipgum, in quo fiebat venditio,

venalitiam irpaT^fipiov, nt coiligitur ex Harpocratione. Scholiastes Ari«fo- phanis : 'O 5^ KiK\os ' A6-f}vriffiv forur fv6a S^ iriirpdffKeTai X<«"P^y Kpecov tA &Wa iivia. Et mox : t^ttos KVK\oTfp)]s, 4v ^ To, &wa iir(t>\ovvTo. Quod Mcnandro est in venalitioKu/cAy Tpix^iv, Luciano iv K{iK\:f irpdlivai rb awfSpiov, lioc Sta- tio versari turbine catastce. Non versa- verat te turbo barbaricce catasfa, non in catasta fueras in orbem ire jnssus. O'utoyfvi]s, domi genitus eras, non ip- yvpwvTjThs, argento emtus. Gronovius. Hac explicatione Gronovius sumit cataslam pro loco, ubi servi venales exponebantur. Sed cum omnes fere interpretes exponant catastam peg- ma ligneum aliquibus tabulatis con- stans, nt disciraus ex Martiale lib. ix. Ep. 60. quo servi venales exponeban- tur, vel ut Raderus explicat, macbi- nam ligneara longam compedis forma, servis venalitiis injectaiu. Locus bic sic posset intelligi : Non te turbo ca- tastee versavit, id est, non te circnm- egit : necesse enim erat fortasse, ut pegma seu machina illa lignea cir-

196

P. PAPINir STATII

Nec mixtus Phariis venalis mercibus infans, Compositosque sales, meditataque verba locutus, Quaesisti lascivus herum, tardeque parasti : Hinc domus, hinc ortus ; dominique penatibus olim

75

tius inserlus mercibus Mgyptiis^ et edoctus compositos sales, et meditata verba, lasci- vus quasisti dominum, ac sero nactus es. Hinc origo, hinc natales, et uterque

73 Non mixtus Paroit Rom. et Venet. 2. Nex mixtus Bip. ex errore T^po-

NOT^ curaageretur, ut servi ex omnibus partibus videri possent. Si vero vul- garis lectio rov turba retineatur, hoc modo etiam explicari potest : Turba catastcB seu Mangones, quorum catas- ta est, non te circumegerunt et versa- runt, ut undique exponereris oculis astantium et eiutorum. Barbaricce Tibullus dixit barbarae lib. ii. Eleg. 3. ' Nota loquor, rcgnum ipse tenet, quem saepe coegit Barbara gypsatos ferrecatasta pedes.' Barbaricte^ Quia servi plerumque ex barbaris regioni- bus Romam advehebantur. De eo- dem GlauciaMartialissimiliter Epig.- supra allato : * Non de plebe domus, nec avarae verna catastae.' Legitur eliam inter tormenta Martyrum ' ca- tasta,' quam ab equuleo differre vult Baronius Martyrologio suo 17. Kal. April. sed ' catastam ' accipi etiam pro equuleo docet Prudentius in Co- ronis, Hymno 10. ' Emitto vocem de catasta celsior.' Id est, de equu- leo. Patet, illud ex sequentibus : ' Quod retortis pendeo, Extentus ul- mis.' Probatur et id narratione Wi- tikindi Saxonis lib. i. referentis sup- plicium niartyris Viti. * Postre- mo,' ait, ' tormento quod catasta dici- tur, cum Modesto, et quadam nobili fnemina Crescentia figitur, et fractis membrorumomniummotibus, a Chri- sto consolatur.' Erat etiani catasta lectus igneus, in quo strati et usti martyres, ut discinius ex eodem Pru-

dentio in Coronis Hymno 2. Itaque et Hymno 1. dixit ' catastas igneas.' iffxdpas Greeci appellant. Ut Her- mias Eccles. Hist. lib. v. cap. 11.

73 Nec mixtus Pliariis venalis merci- bus infans, Cotnpositosque sales, medita- taque verba locutus, Quasisti hiscivus heruml Similis locus in Epicedio in filium : * Non ego mercatus Pharia de puppe loquaces Delicias, doctum- que sui convicia Nili Infantem, lin.- gnaque simul salibusque protervum Dilexi.' Et totum hoc pulchre ex- plicat Seneca deTranquillitate vitae: ' Pueros quidam in hoc mercantur procaces, et eorum linguam acuunt, et sub roagistro habent, qui probra moditate effundant, nec has contu- melias vocanius, sed argutias.' Pueri autem isti veniebant ex /Egypto prae- cipue cum aliis mercibus, hinc Pha- riis, id est, i^gyptiis, a Pharo insula quondam prope Alexandriani, nunc terrae juncta. Veniebant etiam e Syria et Mauritania. Suetonius Au- gusto : ' Nucibus ludebat cum pueris minutis, quos facie et garrulitate amabiles conquirebat,prapcipue Mau- ros et Syros.' Istos Latini ' delicias ' vocabant, non obscoeno sensu. Sanc- tus Hieronymus vertit leled chacho' vim cap. 31. Jeremiae Prophetae puerum delicatum. Graecis, iraiSiov iv- TpvtpSiv. Videturqiie Propheta ad hujusniodi delicias alludere.

70 Hinc domus, hinc ortus] Id est,

SYLVARUM LIB. II. 1. lf>7

Carus uterque parens, atque in tua gaudia liber,

Ne quererere genus : raptum te protiuus alvo

Sustulit exultans, ac prima lucida voce

Astra salutantem dominus sibi mente dicavit, 80

Amplexusque sinu tulit, et genuisse putavit.

Fas mihi sanctorum venia dixisse parentum,

Tuque, oro, Natura, sinas, cui prima per orbem

Jura animis sociare datum : non omnia sanguis

Proximus, aut serie generis demissa propago, 85

AUigat : interius nova saepe, ascitaque serpunt

Pignora connexis : natos genuisse necesse est.

parens olim domi cai-us hero, ac manumissus in tuam lcetitiam, ne querereris de genere. Statim ut cecidisti ex utero materno, te cito suslulit Itetus, et herus sibi tacite ad- dixit le, salutantem primo vagitu fulgentia asfra, et gremio amplexus portavit, et credidit genernsse. Liceat mihi dicere venia sanctorum jtarmtum, et tu mihi per- mittas, precor, Natura, cui tributum est in orbe primis affectibus animos jungere. Propinqua cognatio, aut deducta progenies ordine generis non conjungit omnia ; swpe nuti et adoptivi liberi insinuant se altius in animos, quam proprii. Liberos

graphico. — 84 * Scribendiim animos. Naturales affectus siint arctissimi, id

quod nemo nescit.' Barth. — 88 Hac legisse jurat Aldd. Colin. Grypb. Et ftevi^se juvat ineinendati codices Domitii Calderini. At legisse Roni. Gevart.

NOT.E

in ipsa domo Patroni natns eras et sociare datuml Dicit ;)rjma jura. Nam

educatns, parentesque babui»ti. post Deum, prinio parentes amare

77 In tua gaudia liber'\ Id est, nter- debemiis. Jura vero sociare animis.

qne parens nianumissns a Meliore, ne Pro sociare animos juribus. Hypal-

doleies te genitnm ex servis. lage.

79 Prima voce] Vagitu scilicet. 84 Non omnia sanguis Proximus^ Piinins Piooemio lib. vii. ' Homi- Innuere vnlt cognationem sen affini- nem tantiim nuduni,et iii nuda bumo, tatem non semper mentes animosque natali die, natura abjicit ad vagilus conjungere.

tantiira et ploratum, nulbimque tot 86 Nova ascitaque pignora'] Id est,

aniinalium aliud ad lacrymas, et bas adoptivi filii. Ascita] Equo Domi-

protinns vitae priucipio.' tiani : ' ascitae mnnere prolis.'

80 Astra salutanton] Sic Epicedio 87 Connexis] Supple, sanguiue et in patrem: * Vitamque salulas.' genere, et jungeconnexi«cum interius

81 Et genuisse putavit] Id est, tan- versussuperioris, idest, in^mutquam to amore dilexit, ut genuisse credi- connexis.

derit. Natos genuisse Tiecesse est, At legisse

82 Sanctorum'] Hi euim veuerandi juvat] Iroitatus est Ausonius in Cae- snnt, et Dii domestici. saribus de Nerva : ' Nulla viro so-

83 C«i prima per orbem Jura animis boles : imitatur adoptio prolem,

198 P. PAPINII STATII

At legisse juvat: tenero sic blandus Achilli

Semifer yEmonium vincebat Pelea Chiron.

Nec genitor Peleus natnm comitatus in arma 90

Troica, sed caro Phoenix haerebat alumno.

Optabat longe reditus Pallantis ovantes

Evander, fidus pugnas spectabat Acoetes.

Cumque procul nitidis genitor cessaret ab astris,

Fluctivagus volucrem coraebat Persea Dictys. 95

generasse necesse est, at elegimus qui nobis placent. Sic Centaurus Cliiron supera- bat Pelea jEmonium amore in puerum Achillem. Nec ImgcBcus Pclcus comitatus estJiUum ad expeditionem Trojanam, sed Phcenix tunc adhcerebat dilecto discipulo, Evander multum desiderahat Palluntem reverti victorem, Jidus Acetes aderat pra- liis. Et cum pater non ferret opem a fulgenli ccelo, Dictys piscator alebat alitem

Bern. Gronov. Barth. Amstel. Delph. &c. — 89 Semirir legendiim pntant Donsa P. et Bartli. hic et nbicnmqne in bonis anctoribns rh Semifer occnrrit. — 90 Nec senior Peleus Venet. 1. Parm. Koni. Biix. Vicent. Aldd. Colin. Gryph. Basil. Phnt. Til. &c. Lectio nostraest ex emendatione Marklandi. — 91 Troia malint Heins. et Bnrm. — 92 PulntUis edd. vett. — 93 Acesles Rom. Acetes Aldd. Colin. Grypli. et Plant. — 95 ' Paruni sensni satisfacit vox co- mebat ; quae nihil significat praeter ' ornabat.' Atqni paruin est oruare ali- quem puerum, nisi institutioni vel ediicationi curam simul impendas ; et

NOT^

Qunm legisse juvet, qnam genuisse arma Troica] Id est, ad expeditionem

velit.' Pulchram hic antithesin notat Trojanam.

Gevartius, iuter haec verbanecesse es<, 91 Phoenix^ Piioenix praeceptor A-

gX. juvat. Nam, ut ait, necessarium chillis, Amyntoris filius. Narrat ipse

quid et aKoiffiov esi in generatione li- Phoenix se filinin adoptasse Achillem

berorum, cum non sit in nostra potes- apud Homernni Iliad. 0. Et ut fue-

tate, ut tales generemus, quales op- rit individuus comes Acliillis probant

tanuis. Contra vero in adoptione haec : Ilais h.v eirfir' a.7rh auo pl\ov r4-

kKovcnov qnid est et vohintariuin, et kos alQi Xiirolfirjv Ohs. Quomodo postea

pro arbitrio nostro formamus nobis Jieri posset, dilectefiii, ut a te solus de-

tales liberos, quaies volumus; ac sererer.

proinde magis araamus. Et hoc est, Alumno'] Achilli.

quod Valerius Maximus innuit: ' Ge- 92 Pallantis] Pailas filius Evandri,

nitos,' inquit, ' nascendi sors, fortui- notus ex /Eneide.

tnm opus ; adoptivos vero et ascitos, 93 Evander] Evander pater Pal-

unius ciijusque solido judicio incoac- lantis, notus ex iEneide. Accctesl

ta volunlas prodiicit.' Accetes pzedagogns Pailantis, cui

89 Semifer Chiron] Centauriis Chi- Evander pater ' bella suumque timo- roH praeceptor Achillis. ^montM;n]Id rem et andacis nati commiserat an- est,Thpssainm. Fincefcaf] Ainore sci- nos.' Vide ^neidem. licetinfiliuin. Peica] Patrem Acliillis. 94 Genitor] Jupiter, paterPersei.

90 Natum] Filiiim Achillem. /n 95 Fluctivagus Dictys] Dictys pis-

SYLVARUM LIB. Il.l. 199

Quid referam altricum victos pietate parentcs ?

Quid te post cineres, deceptaque fulmina matris,

Tutius Inoo reptantem pectore, Bacche?

Jani secura parens Tuscis regnabat in undis

Ilia, portantem lassabat Romulus Accam. 100

Vidi ego transertos aliena in robora ramos,

Perseum. Quid memorem parentes superatas pietate a nutricihvs ? Quid te, Bac- che, nullibi reptnntem securius quam in sinu Inus, post citieres et exetfuias deceytcB parentis? liia inater jam dominalpatur in aquis Tuscis, Romultan fitium nef^liffens, dum ille onei-abat brachia Accte suce nutricis. Ego vidi frondcs insertas in alietta

hoc sensus loci postulat et comparatio. Dixisse debuit : voiucrem curabat Per- sea Dictys ; hoc enini totum expriuiit et compreheiidit. Claud. Cous. Mall. 142. Laud. Stilic. ii. 53. Sed niihi nia^is adhuc piacet aiiera vox : ea est : Fluctivagus volucrem toUebat Persea Dictys ; sive de suhlaiione Perseos ex ar- ca intelligas, seu de educatione ; utrique enim accoininodari potest ; sed illi potius.' Markl, Pro Persea nonnullae vett. habent Presea. — 96 Venet. 1. victas pieiate parentes, sc. matres. — 97 Omnes edd. hahent, deceptaque /unera : optime correxit Marklandus. Cf. Theb. x. 425. Auson. Cruc. Cup. 16. ft Senec. Herc. Fur. 456. Idem Markl. conj, etiani fulgura, eodem sensu (juo /uZmina, (vide Bentl. ad Hor. ii. Od. 10.) et propius ad vocem/unera; sed pisestat fubnina propter frequentiorem ejus in hac fabiila usuin : et unice ob supra citatum Theb. locuin. — 99 Jam secura patris Parni. nt legi vult Heinsius ad Ovid. Met. vii. 435. — 101 ' Sensus et Lalinitas postulaut a/t£na i« robora. Per se patet.* Markl. Wakefieldius vero in .Sylv. Crit. Part. v. p, 31. ita scribit : ' Non probare possum Marklandi castigatiouem. Recepta

NOT.E

cator Seriphius, qiii arcani in qna 99 Jam secura fxtrens Tuscis regnabat

Perseus cum inatre Danae incliisus in undis Ilia, portantem lassabat Romu-

erat, projectani ab Acrisio, in mare lus Accam] llia seu Rhea Sylvia Ro-

cepit, et Persea aluit : dicitur ^uc<i- raulum ac Remiiin ex Miirte peperit.

vagus, quia huc et illuc vagabatiir, Postea Poetap. fingunt eamTiberi flu-

more piscatorum, nhi major copia vio nupsisse, ac Deam aquarum fac-

pisciuin erat. Volucrem Persea] Per- tam. Tuscis in wndis] Qiiia Tiberis

seus Jovis et Danaes filius : voluaem, accolitur a Tiiscis, nunc Thoscanis.

qnia habebat talaria, ut diseimus ex Romulus] Romiilus conditor Rom<e

Strabone et Apollodoro Rhodio. urbis. Accam] Acca Laurentia, Faus-

97 Post cineres, deceptaque fulmina tuli regii pastovis uxor, Rouiiiium ac [funera] matris] Semele enim mater Remum uberibus aluit. Haec grandi Baccfai, fulmine Jovis conflagiavit. pecuuia, nieretricio queestu (unde Decepta vero/unera, ait, quodSemele ' lupa' coguominata est) comparata, decepta fuit a Junone, cum ipsi per- inoriens Romulum hjpredem instituit. suasit, peteret a Jove, ut ad se veni- Alii non Romulum, sed populnm Ro- ret, eadem majestate, qua solebat ad manum haeredem reliquisse dicunt. Junonem accedere. 101 Transertosl Id est, insitos. In-

98 /hoo] Id est, Inus materterae serere euim Latini dicunt, Graeci tuae. iyKtyrpli^eiv. Vide Pliuium lib. xvn.

200 P. FAPINII STATII

Altius ire suis. Et te jam fecerat illi

Mens animusque patrem ; necdum moresve, decorve :

Tu tamen et motas etiam tum in murmura voces,

Vagitumque rudem, fletusque infantis amabas. 105

Ille, velut primos expiraturus ad Austros,

Mollibus in pratis alte flos improbus extat,

Sic tener, ante diem, vultu gressuque superbo

Vicerat asquales, multumque reliquerat annos.

Sive catenatis nudatus membra palaestris 110

Staret, Amyclaea conceptum matre putares ;

arbore, crescere celsius propriis. Et viens ac voluntas reddiderat te illi patrem, nicdum cognita ejus indole et forrna. Tu tamen etiam tum diligebas munnura, quce voces inexiilicitas effingebant, et rudem vagitum ac lacrymas infantis. Ille, sicut flos moriturus ad primos Austri flatus, 7iimium crescens, eminet ceUe in arrwe- nis campu; sic tener ante tempus vicerut forma et fortiori incessu coataneos, et midtum superaverat cetatem suam. Sive staret inflexo corpore in implicitis palais-

scriptnra teneri debet : tramertos alieno in robore ramos.' Hanc scriptiiram testantiir omnes codd. et edd. vett. — 104 ' Legendiim : cum murmure voces. MutcE voces, niliil sij»nificantes, et murmura sunt intantiiim, priusqiiam loqui per fetalein valeant.' Barth. Edd. vett. habent: et viutas etiam tum murmure voces. ' Nullus in liis sensus : si enim mutas, quoinodo murmure? Lege : Tu tamen ct motas etiam tum in murmura voces.' Markl. Vide Heins. ad Claiid. Rufin. I. 152. Cf. etiam iii. Sylv. 5. 31. — 105 Markl. \e^h : fletumque infantis; et ita Parni. — 110 Edd. vett. omnes: curvatus membra paUrstris ; mutavit Mark-

NOTiE

cap. 14. Aliena in robora'\ Pruden- liiis, proverbiali iignra, dixit Ecloga

tius in Apotiieosi: ' Non se sylves- ii. ' ELeu, quid volui inisero mihi?

tris olivi Surculus exultans alieno in floribus Austrum Perditus, et liqui-

stipite jactat.' dis inimisi fontibus apros.' Ventus

103 MenSfanimusque] Duohaecdis- enim ille raultum floribus contrarius tinguuntur non modo apnd Philoso- est. Plinius lib. xxi. cap. 1. * Flo- phos, sed etiam apud Poetas. Virgil. res odoresque in diem gignit natura, ^n. VI. ' Magnam cui mentem ani- magna, ut palam est, adinonitione ho- mHmqiie.' Necdum moresve, decorve] minum, quae spectatissime floreant, Supple, accesserant, sive noti erant. celerrime marcessere.' Improbus. Ni-

104 Motas in murmura [mutas mur- mium crescens.

mure] Id est, murmura, quai mutas 108 Superbo] Id est, grandiori.

seu non distinctas voces effingebant. 110 Sive catenatis nudatus [curvaius]

106 IUe,velut primos expiraturus ad membra palastris Siaret, Amyclau con-

Austros, Mollibus in pratis alte flos im- ceptum matre putares] Mens : Tanta

/jroftus ex<a<] Imitatio Virgilii, cum de arte, gratiave luctabatur Glaucias,

Euryalo loquitur : ' Purpureus veluli ut crederes eum genitum matre Spar-

cum flos succisus aratro Languescit tana. Lacones enim seu Spartani

moiiens.' Quin etiam idein Virgi« luctse studio admodum dediti erant,

SYLVARUM LIB. II. 1,

201

(Ebaliden illo praeceps mutaret Apollo, Alcides pensaret Hylan : seu Graius amictu Attica facundi decurreret orsa Menandri, Laudaret gavisa sonum, crinemque decorura Pressisset rosea lasciva Thalia corona :

115

tris, trederes gevitum matre Amycliea. Celer AixAlo permutaret illo Hyacinthum CEbalidem: Alcides Ilylnm prnsaref. Sice indutus Graco pallio perlegerel Atti4:a opera eloquentis Menandri, lata Thalia approbaret suavitatem cocis, et procax cin-

landus, et statnariae et grapliicae rerte ignani*!. — IIG Fregisset Venett. 1. 2. 3. 4. Parm. Rom. Brix. Vicent. Aldd. Colin. Grypli. Basil. Plant. &c. Gro- novius Obss. i v. 21. ita explirat : ' Frangi vult crinem exstructum, cum snper- imposita corona deprimitur et sic quasi destruitur. Virgilius : ' tonsa coma pressa corona ;' ut ' frangere toros ' pro deprimere.' ' Ex Virgil. veram ante oculos liabuit lectioneni, quani hanc esse autumo : crittemque dccorum

palaestraque ab ipsis inprimis exculta fuit. Unde Propertius : ' Multa tnae, Sparte, miraniur jura palaestrae.' Ca- tenatis palastris'] Id est, implicitis Sta rks ir\6Kas, et uexns. Tota enim ars luctae in eo erat, ut tirmissime necte- retnr adversarius et dejiceretur in terram. Cunatus tnembra'\ Gestum luctantium exprimit : dum enim vo- lunt dejicere adversariuni, nisu cur- vantur. 5<are<] Stare lirmitatem luc- tantis denotat, qui non potest dejici. Amyclaa] Id est, Laconica seu Spar- tana, ab .4myclis urbe Laconiae.

112 CEbaliden] Hyacinthum pue- rum Spartanum ab CEbalia regione Laconix CEbaliden dictum,quem ada- niavit Apollo. Hyacinthus ille eodem tempore amabatur ab Apolline, et Zephyro: sed cum propensior esset in Apoliinem, iratus Zephyrus dis- cum ab Apolline emissum iu caput Hyaciuthi propulit, puerumque occi- dit: postea in dorem sui nominis mutatusest. Ita Palaephatus. Paulo aliter Ovidius Met. x.

113 Alcides] Hercules Amphitryo- nis fiUus, nepos Alcaei, a quo Alcides dictus fuit. Hylan] Hylas comes Herculis, multum ab eo adamatus.

NOT/E

Vide Epith. Stellae vs. 199. et Theb V. 443. Graius aniictu] Id est, indu- tus pallio Graco.

114 Menandri] Mcnander Athen ensis, Dioppidis filius, poeta coroiciis novae comcediae, luscus fuit, acutis simo ingenio, propensus in inulieres nsque ad insauiam : composuit Fabu las 80. et Epistolam unam ad Ptole ma>um regem, etalia qusdam. Per sonis comoediae exprimendis excel luit. Attamen Philemon illi pr»la tus est pravis sui temporis judiciis cum praestaret. Quod sequentia sae cula agnoverunt. Unde Martialis ' Rara coronato plausere Theatra Menandro.' Facundi] Hsec enim Quintilianns de eo scribit : ' Menan- der,' inqnil, ' meo judicio diligenter lectus, ad cuncta quae preecipimns, efficienda sufficiat. Ita omncm vitze imaginem expressit : tanta in eo in- venieudi copia, et eloquendi facullas. Ita est omnibus rebus, personis, af- fectibus accommodatus.' Vide Dio- nem Chrysostomum in Oratione, quae inscripta est vfpl A6yov 'haidiatas,

116 Pressisset \^Fregisset] Bene/rc- gisset, Frangi enim pulchre dicltur criuis exstructus, cum deprimitur, et

202

PAPINll STATII

Maeonium sive ille senern, Trojaeqiie labores Diceret, aut casus tarde remeantis Ulixi ; Ipse pater sensus, ipsi stupuere raagistri. Scilicet infausta Lachesis cunabula dextra Attigit, et greniio puerum complexa fovebat Invidia : ilia genas et adultum comere crinem.

120

geret pulchros ejus crines rosea corona : sive iUe recitaret opera senis Mceonii, excidium Trojce, aut errores sero recertentis Vlyssis, ipse pater, ipsi praapiores mirabantur ejus judicium. Netnpe iMchesis attrectaverat ejus cunabula inauspicata manu, et Invidia tenens puerum in sinu^ eum /ovebat. lUa ffniare vultum et lon-

Pressisset rosea lasciva Thalia corona.' Markl. Cf. i. Sylv. 2. v. Sylv. 3. et Virg. JEn. iv. 147. — 118 Markl. conj. aut cursus tarde remeantis Ulixi; iit * cursns reducis per mare Ulixei' ap. Hor. (Bentl.) i. Od. 6. 7. Pro Ulyssis, vel Uiyxis, quod liabent edd. vett. Bartliius scribendnm pntavit Ulyssei. — — 119 ' Placuit olim eraendatio ista : Ipse pater census ; i. e. ipse eVto-rciTTjj et ceusor musici Inijus certaminis ; sed veteres ita locutos nusquam nie le- gisse memini. Fortasse ergo dictum pater sensus, ut Ipse pater teri.' Til. — 120 Scilicet in fausla Aldd. 1. 2. — 121 ' Existimat sic iegi posse : puerum gremio complexa, fovebat Invidiam. Acute dictum : Lachesis pnerum com- plexa gremio, fovebat uon tam ipsnm, qnam invidiam snam.' Cruc. — 123

NOTiE

sic destruitnr, ut ' frangere toros ' pro deprimere : nam el ' crines strui ' dicuntur, ut et tori.

Thalia] Tbalia, una ex Musis, quae comcediis praeesse dicitur.

117 Meeonium senew] Homernni in- teliigit, Poetarum principem, qui Maonius dicitur, qnia Smyrnaeus, vel Lydius erat, ut Aracline ' MEeonis ' dicitur Ovidio. Lydia vero, ' Maeo- ma'vocata, sive a Maaone rege, ut vuit Clandianus in Eutrop. lib. ii. sive a fluvio Maeone. Vel potius Ho- merus dictus est Blaonius, a Maeone avo materno ; nam fluvio Melete, et Maeonis filia natus treditur. Compo- suit Iliada, in qua describitur bellnm ad Trojam gestum, liinc Trojce labores, dixit, et Odysseara,sen opus de Uiys- se, in quo praecipue errores ejns per mare describnntnr, antequam ad pa- triam pervenire posset.

119 Sensus'\ Per sensus aliqui, vel judicium vcl ingenium ; alii senten-

tiarum pondera. Sed sensus hoc lo- co interpretandi eo significatu quo Plinio accipinntnr lib. xxxv. cap. 10. ulti de Aristide pictore loquitur : ' A- ristides Thebanns omuinm primns animum pinxit, et sensus omnes ex- pressit, quos vocant Graeci i)6r}' iteni pertnrbationes.' Sensus itaque stu- pebant magistri paterque, quam bene personas exprimeret modulatione vo- cis : ex qno cognosci poterat, quam bene ipsi Poetae a recitante intelli- gerentur. Gronotius.

120 Scilicet infaitsta Lachesis cuna- bula dextra Attigif] Lachesis, nna ex Parcis. Et fortasse allndit ad pris- cum morem Romanorum, quo nltima die Hebdomadae, Parcae ad scriben- da vel canenda pueri fataadvocaban- tur, ut patet ex Catullo, in nuptiis Pelei et Thetidis,ex Ovidio infabula Meleagri, et TertuUiano,

121 Et gremio puerum complexa fo- t-ebut Invidia : illagenas,8fc.] Invidiam

SYLVARUM LIB. II. 1.

203

Et monstrare artes, et verba refringere, quae nunc Plangiraus. Herculeos annis aequare labores Coeperat assurgens, et adhuc infantia juxta ; Jam tamen et validi gressus, mensuraque major

125

gam comam, et docere artes, et reformare verba, qius nunc omniu deploramus. Cae- perat creKendo annis attingere labores Herculis, sed adhuc erat mixta ir\fantia. Jam tamen etfortia incessus, et statura grandior indumento, et viste vestes puero

Parm. et Venet. 1. et rerha injigere; nnde INIarkl. conj. in/ringcre ; nonnnlli, rejingere. ' Malo rejingere, qiiod vfibnm sententiaR magis convf nit. Vnlt enim Statins Lachesin monstrasse artes et verba reforniasse pueri Glaucisp, qni malc, ut id genns setatis solet, ea proferejjat. Quam autem necessarium et frequcns sit pueris verba sua refingere, nemo nescit nisi puer. At Gevar- tius retinet refringere, et exponit, vocem exteuuare, quasi opus esset infanti doctore aut magistra ad vocem exteiniandam.' Cruc. — 125 Venett. 1. 2. 3. 4. Parm. Roni. Vicent. Brix. Aldd. Colin. Gryph. &c. sed adhuc in/antia mixta. ' Piimo legendum et adhuc, propter sequens, Jam tamen et validi gressus. Deinde quid est »nij:<rt tH/an<ia.? lege : et adhuc in/a»tia juxta, sc. erAt. Tlieb. VI. 382. 'tibi nulla supersunt Gaudia; jam TUebae juxta, et tenebrosa vo-

Veteres fingebant esse numen quod- dam, quod res nimiiim Izetas et pros- peras torvis oculis intueretur, ac de- primeret quodcumque modum huma- num excederet, nt alibi dixiums. Et hoc ^d6vov, Incidiam, Licorem voca- bant, Nemesim ac Adrastiam, pue- risqne infestum ac peruiciosiim exis- timabaut. Unde varii niodi inventi ad hoc placandiira, avertendnmque. Hinc turpicnla res, sive fascinum puerorum coUo suspensum, ut amu-

NOT,E

Lachesis fovissetnon tam ipsnm Glau- ciam, quam invidiam suam. Et sic refert illud Invidia ad Lachesim. Sed hic nominandi casu sumitur Inci- diti, et accipienda, nt snpra diximus. Et similis locus est apnd Nostrum in Epicedio Pileti : ' Attendit torvo tristis Rhamnnsia vultii: Ac primum implevitque toros, oculisque nitorem Addidit, et solito subliniius ora leva- vit,(Heu! misero Ietalefavens,)sese- que videndo Torsit, et Invidiam,

letnin. Ec Fasciniis Deus infantium jMortemque amplexa, jacenti Injecit costos, ut refert Plinius lib. xviii. nexus.'

cap. 4. et Dea Cunina apiid Lactan- tium, qii» infuntes in ciinis tuetur, et Fascinum sumniovet. Dicit igitur hic Poeta Lachesim aclnvidiam prae- fiiisse infantiae Glauciae, illamque eum iu siio sinu fovisse, ornasse vul- tiira crinesqne ejiis, forraasse mores et ingeniiim, nt haberet, quod sibi displiceret, ac niox destriieret: suc- censere enim illa dicitur nimia elatis felicitate. Hinc fallitur Doniitius, qni explicat Incidia, per invidiam, et

123 Verba refringere] Gevartius explicat : ' vocem extenuare ;' Cru- ceus niavult rejingere. Qiiam enim necessarium et frequens sit pueris verba sua rejingere, omnes sciiint.

124 Uerculeos annis aquare labores] Hoc loquendi modo vult innuere, Glanciam ad duodecimum aetatis an- nuni pervenisse. Nain duodecim la- bores Hercnlis numerantur.

125 Et adhuc infantiajuxta'] Id est, ea in aetate redolebat adliuc simpli-

Craceus, qui legit Invidiam, quasi citatera ac inaocentiara infaQtium.

204 P. PAPINII STATII

Cultibus ; et visae puero decrescere vestes.

Cum tibi, quas vestes, quae non gestamina mitis

Festinabat herus ? brevibus constringere laenis

Pectora, et angusta telas jactare lacema 130

Enormi non ille sinens, sed semper ad annos

Texta legens, rnodo Puniceo velabat amictu,

Nunc herbas imitante sinu, nunc dulce rubenti

diminui. Cum tibi, quos cuHus, quce non vestimenta dominus deproperabat? coUi- gare pectm brevi fascia, ct arctare talos tuos stricta lacerna. Non ille eligens laxiores togas, sed semper vestes <etati aptas, tnodo tegebat te puniceo indumento, nunc veste herbidi coloris, nunc purpura blande rubenti, ntinc latabatur inflammare

rago.' ' Markl. — 127 Markl. conj. et visi puero decrescere cinctus, Sfc. — 129, i&c. Hic locus ita se habet in edd. vett. brevibus c. lenis fectora? et angusta telas arctare lacerna. Enormes non ille sinus; sed semper ad annos Texta legens: modo, Sfc. ' Vidcs qiiot difficultatibiis et absurditatibus laborat Jocus : cujus ex parte restitutionem libi spondeo si aniovcas distinctioneni post lacemu, et pro sinus legas sinens ; ita : brevibus c. l. F. el a. telas arctare lacerna Enor- mes n. i. sinens, s, s. a. a. 1'. legens, modo, Sfc. hoc niodo nova rerum facics nasci incipit. Et jam video legendum esse lacerna Enormi, ut opponatur brevibus lcenis ; nec brevibus lcenis, nec lacerna enormi. Hoc, quasi filo, ad sensum deducit, qui iiic est : Nec permittens laenis niniium brevibus et arctis pectus constringere, nec contra lacerna enornii membra puerilia gravare; sed prout incrtmentum pueri et aetas postulabat, ita semper adaptans et legens vestime nta interdum puniceo aniictu, interdum viridi sinu vel thnrace vestiebat. Hsc videtur esse mens hujus loci, elegans et concinna. Viani tibi aperui : si oculatus sis, per te videbis quid faciendum sit istis : angusta telas urctare ; si non, dicendum aut irridebis, aut fidem non habei)is. Tantiim moneo ne legas aptare, quod primo intuitu forte adblandietur.' Markl. ' Me- rito locum hunc pro corruptissimo notavi. Venet. 1. habct telas jactnre pro arctare ; unde raihi confirmatur quod dudum suspicatns eram, nenipe vocem arctare huic loco irrepsisse forinatam ex alia simili voce ; nempe ex voce artus: brevibus c. l. P. et a. artus jactare, Sfc' Idem in Addendis. Quidain pro lcenis reponunt lanis, improbante Barthio. ' Quid est telas arctare lacerna? Spero ine habiturum te conjectur£e meae obsequenteni, qui corrigam : talos arclare. Ad talos enim lacerna desceudebat: de instita Horatius : ' Subsuta talos tegit instita palla.' ' iV. Heins. Gronovio. Vide Syllog. Epist. Tom. iii.

NOT^

126 Mensura] Mensura hic statu- bant viridem plernmque : Infra : ram significat. ' Nunc herbas imitante sinu.'

127 Et visce puero decrescere vestes'] 130 Telas [talos] Lacerna enim IIIo scilicet crescente. stricta erat, nec diffundebatur.

128 Qucn non gestamina mitis Festi- 133 Herbas imitante sinu] Aliqui nabat herus'] Siniilis locus Theb. vi. dicunt herbas fuisse depictas in toga * Quas non in nomen credula vestes Glaiiciae. Sed verius Papinium co- Urgebat studio.' lorera viridein designare, qui alias

129 Brevibus lanis] Fasciam pecto- * herbidus' dici solet. Ita Surrentino ralem intelligit, quam pueri gesta- Pollil, de viridi Lacedaemouiorure

SYLVARUM LIB. H. 1. 205

Muricej nunc vivis digitos incendere gemmis

Gaudebat : non turba coraes, non raunera census, 135

Sola verecundo deerat praetexta decori.

Haec fortuna domus : subitas inimica levavit

Parca manus : quo Diva feros gravis exeris ungues?

Non te forma movet ? non te lacrymabilis aetas ?

Hunc nec saeva viro potuisset carpere Procne, 140

Nec fera crudeles Colchis durasset in iras,

Editus ^olia nec si foret iste Creusa :

Torvus ab hoc Athamas insanos flecteret arcus.

digitos igneis gemmis. Non cohors famulorum, no7i dona desunt. Sola pratexta deerat verecund<E foiince ; hcec sors illius conditionis. Infesta Parca repente sus- tulit in illum manus. In quem, acerba Dea, exeris diros ungues? Non renustas, nan tcneri unni te flectunt? Crudelis Procve non sustinuisset hunc discerpere, ut apponeret epulandum marito suo. Nec Barbara Colchis Medea persererasset con- tra eum in sttco furore, etiam si fuisset genitus Creusa yEo/»u. Trux Athamas ad hi^jus conspectum deflexisset amentem arcum. Ulysses hunc prceciintaturus e Fhry-

p. 470. — 135 Edd. vett. non muuera cessant. Lectio censvs est ex conjectiira Marklandi. — 138 ' Omniiio legendiim «jig-ues.' Batth. Hoc verum putat etiam Marklandus ; sed angues retineut edd. vett. — 143 Torvus ad hunc Athatnas

^OTJE

marmore: ' Hic et Amycla?i caesnm filinm in frnsta discerptnm epulan>

de monte Lycnrgi Qnod viret, et dum apposnit. Nota fabiila.

molles iinitatiir rnpibiis herbas.' 141 Colchis] Medea : nam ex Col-

Quod et imitatns Sidonins Apollin. chide oriunda erat, et iEetffi Colcho-

Carra. xxii. ' Herbosis qiiae vernant riim regis filia.

marmora venis.' Mart. lib. v. Ep, 24. 142 /Eolia Creusa'] Crensa, filia

' Herbanim fneras indutus, Basse, co- Creontis Corinthiorum legis, despon-

lores.' sa fuit Jasoni, repudiata Medea ;

134 Nunc tiris digitos incendere qnod illa asgre ferens, coronam naph-

gemmisl Elegantissime. Dicit, gem- ta illitam sponsas dono misit : quae ad-

mas, qnas gestabat Glaucias, tantnm vesperascente die et cereis accensis

fulgorem, iguemque eraittere, ut vi- ignem concepit, sponsamque et Cre-

derentnr digitos ejus incendere. ontem cum tota regia incendit. Mo-

136 Verccundo deerat prcetexta pu- lia vero, quia Creon pater Creusae dori] Glaucias enim erat libertus originem ducebat ab ^olo. Nam Melioris: non poterat gerere igitur ;Eolus pater Sisyphi, Sisyphns Cre- pratextam, quae erat ingenuitatis in- ontis. Mens: Etsi Glaucias natus signe. Verecundo] Quia genus pndori fuisset ex .^olia Creusa, Medea de- illi erat. posuisset irani suam, nec in iras dn-

137 Hacfortuna domus] Libertinae rasset eo conspecto, quanivis filius scilicet conditionis. fnisset mnlieris, quam sunimo odio

140 Procne] Procne Terei regis prosequebatnr.

Thracise uxor, quje marito proprium 143 Athamas] Athamas rex Corin-

206 P. PAPINII STATII

Hunc, quanquara Hectoreos cineres, Trojamque perosus,

Turribus e Phrygiis flesset missurus Ulixes. 145

Septima lux : et jam frigentia lumina torpent,

Jam complexa manu crinem tenet infera Juno.

Ille tamen, Parcis fragiles urgentibus annos,

Te vultu moriente videt, linguaque cadente

Murmurat: in te omnes vacui jam pectoris eflSlat 150

Reliquias : solum meminit, solumque vocantera

Exaudit: tibique ora movet, tibi verba relinquit,

Et prohibet gemitus, consolaturque dolentem.

Gratum est, Fata, tamen, quod non mors lenta jacentis

giis turribus, plorasset etsi prosequeretur summo odio reliquias Hectoris et Trojum. Vix septimus dies morbi effiuxit, et jam oculi rigentes non moventur. Jam Pro- aerpina tenet et complectitur manu illius capillos. Ille tamen, Parcis acceleranti- bus teneros annos, te cernit moribunda facie, te murmurat lingua jam deficiente. Expirat in te cunctas vita reliquias: te solum recordatur, audit te solum appellan- tem eum, te alloquitur, ultima verba relinquit tibi, et te vetat gemere, et delenit moerentem. Juvat tamen, o Fata, quod lenta mors non exedit puerikm venuslatem,

Aldd. Colin. Gryph. &c. Torvus adhuc Parm. et Rom. et sic legit Dempste- rns ad Ciaiid. Rufin. i. 81. — 145 Rom. et vet. Liiidenhrogii, esset missurus. — 148 ' Nisi multiim fallor scripsit Statius : Parcis faciles urgentibus annos: Iioc exquisitam illins elegantiam decet. Theb. viii. 571. xii. 736.' Maikl. — 150 Edd. vett. omnis : mutavii Marklandus. — 152 Aldd. Coiin. Grypli. &c. reli- quif. — 154 ' Hunc locum integrum esse credit Gevartius ; non ego. Conjicio archetypi scripturam Iianc tiiisse : Attamen est gralum. Facilefuit imperitis olim exscriptoribus pro Attamen substituere fala tamen, deinde transponere, et locis suis inovere voces illas ; quod nimis saepe accidisse norunt Criticae antistites. Vel sic lege : Grata huic fata tamen ; ut rb fata sit nominandi casns. Sic minimum discedes a vestigiis communis scriptur<e.' Cruc. Vul-

NOTiE

thi furore corrcptus Learclinm filiiim gius Jupifer,' et KaraxOdvios Zebs, In-

sagittis confixit. Vide Theb. i. 12. ferus Jupiter. Haec vitas mortisque

Flecteret} Id est, deflecteret ad hujus pra^ses, flngiturque morituris crinem

conspectum arcum snum. secare, et has quasi primitias Orco

144 Hunc qmnquam Hectoreos cine- oflFerre. Sic Iris aufert Uidoni apud

res,Trojamqueperosus,TurribusePhry. Virgilium: ' Nondumilliflavum Pro-

giis jlesset missurus Ulysses'] Ulysses serpina vertice crinem Abstulerat.'

enim post captam Trojam Astyanacta Sic apud Euripidem Orcus introdu-

Hectoris lilium de turrepraecipitasse citur, qui anferat crinem Alcesta;

dicitur. Notum autem est odium moriturac.

Ulyssis in totum geuus Priami. 154 Gratum est, Fata, tamen} For-

147 Crinem tenet infera Juno] Infe- mula flebile gaudentium, cum tamen

ra Juno, est Proserpiua, quae dicitur est aliquid tam saevo in tempore lae-

tn/(?ra Jwno, sicut Phito vocatur ' Sty- tum. Sic Theb. xii. Argia, invento

SYLVARUxM LIB. IL 1.

Exedit pnerile dccus, manesque subivit Integer, et nullo temeratus corpora damno, Qualis crat. Quid ego exequias, et prodiga flammis Dona loquar, moestoque ardentia funera luxu ? Quod tibi purpureo tristis torus aggere crevit: Quod Cilicum flores, quod munera graminis Indi,

207 155

160

quod integer subit Inferos, et qualia erat, corpore nullo detrinunto affeclo. Quid ego dicam apparalum funeris, ac dona profusa in ignem, et exequias Jligrantes tristi luxu? Quod mcesta pyra tibi assurgit purpureis stragulis: quodflores Cili-

gatam leclionem rainime mutaiidam <locet Bartliins.— 159 Aldd. Colin. Grypli. tristis rogus; cod. Sen. cnm Venett. Parm. et Rom. tristis torus, noiante Gro- novio Diatr. cap. 17. et firmante banc lectionem ioco Tlieb. vi. 54—69. cui addas liret v. Sylv. 1. 214. Ovid. Met. ix. 502. et Martial. viii. 44.—

NOTiE

rorpore Polyuicis conjngis, excla- mat: * Sed bene habet, Snperi ; gra- tum est, Fortuna ; peracta est Spes longinqua viae : totos invenimus ar- tus.'

155 Manesque subitit Integer, et nuUo temeratus corpora damno"] Bene agi cum morientibus credebant vete- res, dum integro corpore, id est, non mntilato ant truncato, nullaque labe affecto, ex hac vita discederent: nam eandem formam, enndemque ha- bitnm corporis retinere mortiios pu- tabant, quem habebant, cum more- rentur. Ad hunc morem respexisse Jnvenalis videtur, cum deflens sor- tem Pompeii,cni cervix abscissa fue- rat, sic loquitnr : ' Igitur fortuna ip- sins et nrbis Servatnm virto caput abstulit : hoc cruciatu Lentnlus, hac poena carnit, ceciditque Cethegiis In- teger, et jacuit Catilina cadavere toto.'

• 157 Quulis erat] Id est, eadem for- ma, eodeni liabitn, nibil rautatus. Sic Tlieb. iv. de Atalanta loquens, qu«e filium ad bellum proficisci au- dierat : ' Fugit sylvas pernicior alite vento, Qualis erat.* Idem valet huic gimiilima locutio : ' Sicut erat.' Sla-

tios Theb. vii.de Amphiarao loquens : ' Non arraa manu, non fraena remisit : Sicut erat, totos defert in Tartara currus.'

158 Mcestoluxu] Infra : 'Cupitom- nia ferre Piodigus, et totos Melior succendere census.'

159 Quod tibi purpureo t^gere] Ag- ger \\\c purpureus, est cumulus vestinm purpurei coloris, quae injiciebantnr rogis. Sic Theb. vi. ' Tyrioque at- toUitur ostro MoIIe supercilium.' Tristis torus] Sic Tlieb. vi. ' Dam- natus flammae torus, et puerile phere- trum Texitur.'

160 Cilicum flores] Crocnm intelli- git Corycium, quo abumlat Cilicia. Cilicia autem regio Asiae, interPara- phyliam, quam habet ad Occidentem, et Syriam, qua finitur ab Oriente ; a Septemtrione Tauri jugis terniinata, mari Cilicio, et sinu Issico a Meridie abluta. Hodie Caramania vocatur. Graminis Indi] Costi scilicet, qno abundat India. Plinius lib. xii. cap. 12. ' Radix costi gustu fervida, odore eximio, frutice alias inutili, primo statim introitu amnis Indi in Patule insula.'

208

P. PAPINII STATII

Quodque Arabes, Phariique, Palaestinique liquofes, Arsuram lavere coraam : cupit omnia ferre Prodigus, et totos Melior succendere census, Desertas exosus opes : sed non capit ignis Invidus, atque arctae desunt in munera flammae.

1G5

cum, quod dorta IndiccB herhce, quodque succi Arahum, Phariique (palam est, et tidi) ahluerunt cremandos capillos. Prodigus Melior vull injicere omnia, et urere totas /acuUates, aversatus orhatas divitias. Sed invidce fiamma non capiunt eas, et

161 Phariique {palam est tidique) liquores Aldd. Colin. Gryph. Basil. Gevart. &c. Phariique (palam est) vidique liquores Cruc. et Caelius Rtiodiginus. Pro vidique alii uhique. Joannes Seldenus nostras in Prolegom. Syntag. de Diis Syris p. 7. correxlt: Phuriique Palcestinique liquores ; quam correctionem sibi ipsis vindicare tentaverunt Salmas. ad Solin. Exercit. p. 400. et Barth. in Comment. Cf. v, Sylv. 1. 212. — 163 Lindenhrogius in varr. lectt. citat suc- cendere sensus. — 164 Desertas exulus Venet. 1. Rom. et vet. Lindenbrogii,

NOTiE

161 Arabes liquoresl Per Arabicos liquores innuit Myrrhae guttani, quae sponte stillat, et eodeni nomine, quo arbor, ' niyrrha Arabica ' vocatur, sive (TTaKT^, id est, gutta, seu stilla Myrrhae. Myrrha auteni virtus est maxima, ut corpora servet incorrup- ta. Est et pTO\erb\um"0\riv'Apa^iav airoirvevaai, Totam spirare Arabiam : Hinc Lucretius 'Arabiam' pro un- guentis Arabicis posuit, et Festus ad- ducit proverbium, ' Arabice olere.' De Myrrha vide Plinium lib. xii. cap. 15. et 16. Pharii liquores'] Pharii seu iEgyptii liquores, Aiyvirriov p.vpov, Mgyptium unguentum est, quod de- scribit Theophrastus in libello irepl '0(Tp.S>v, de Odorihus, his verbis : Th Se Aly{nm,ov fivpov €/c ■jr\u6vccv' 4k re rou Kiirvap.^piOv, ka\ iK rrjs apivpvT\s, Kol e^ ftAA&jj/' ert 5e e/c irXet^vuv rovrccv rh fjLe- yaXelov. Mgyptium unguentum, ex pluribus, ex cinnamomo scilicet et myr- rha, atque aliis : atque adhuc e.x pluribus conficitur megaleum. Inter lioc autem nngiientuni, et (xraKr^v, seu guttam Arabicam, tanta afiinitas est, ut Di- dynius, apud AthenaBuin, duo illa coufuudat. PalcEslinique [^Palam est,

vidique'] Seldenus legit : Palastinique liquores, per quos opobalsainon intel- ligit. Quae lectio confirmari potest hoc loco Pietatis Abascantii : ' Pa- laDStini simul Hebraeique liqnores.' Sed vulgata lectio optinie huic loco convenit. Nam Poeta non solum suo testimonio confirmat, sed totius civi- tatis, quod Melior tam pretiosa mu- nera inipenderit sepulturae servi . id quod alii non sibi facile persuade- rent. Similis locus Epicedio Pileti : ' Sed nec servilis ademto Ignis: odo- riferos exhausit flamma Sabaeos, Et Cilicuni niesses, Phariaeque exemta voiucri Cinnama, et Assyrio manan- tes gramine succos.'

162 Arsuram Uivere comam^ Hinc discimus comam mortuorum ungi so- litain pretiosis unguentis, antequam comburerentiir.

164 Ignis Invidus'] Invidere enim videtur ignis pietati Melioris in ser- vum, cum non velit capere omnia, quae injicit Melior.

165 In munera] Recipienda scili- cet, et tangit Poeta inorem jam a nohis saepius notatum injiciendi mu- nera in rogos inortuorum.

SYLVARUM FilB. II. 1. 209

Horror habet sensas : qualem te funere summo,

Atque rogum juxta, Melior placidissime quondam,

Extimui ! tune ille hilaris, comisque videri ?

Unde animi, saevaeque manus, et barbarus horror ?

Tu modo fusus humi, lucem aversaris iniquam; 170

Nunc torvus, pariter vestes et pectora rumpis,

Dilectosque premis visus, et frigida libas

Oscula : erant illic genitor, materque jacentis

Moesta; sed attoniti te spectavere parentes.

Quidmirum? plebs cuncta nefas, et prasvia flerunt 175

Agmina, Flaminio quae limite Mulvius agger

igTiis angustior est ad consumenda dona. Horret adhuc animns, dum cogito, qua- lem te vidi, et quam pro te timui m supremis exequiis, Melior quondam lenissime, et prope rogum. Tune ille es, qui videbaris jucundus et 7nitis. Unde tam atroces animi, et crudeles manus, et efftratus horror ? Tu modo prostratus tcrra oderis in- justam lucem : nunc trux luca-as vestes et pectus, et claudis carns oculos, et oscu- luris gelidum vultum, Pater et genitrix mortui stabant illic tristes: sed admiran- tes te conspexerunt. Quid inirum ? Omne vulgus et pracedens multitudo, quam Pons Milvius tran.<tmittit via Flaminia, deploraverunt hoc nefas, quo puer inno'

^^^^••^i^^^s^^^i^'^^

qiiod rectius putat Markl.— 16S Aldd. Colin. Gryph. Basil. Plant. &c. ride. ris. Gronovius ex codice Seii. Rom. et Venet. 2. restituit, comisque videri. Vide ad Tlieb. vi. 731.— 172 Edd. vett. et/rigida lambis. Bentl. ad Hor, ii. Semi. 6. 109. h. 1. restituit, ita scribens: ' Apage iilud lamhis : foeduin eniin est et inhoQestnm. Sine dubio legendum : et frigida libas Oscula ; quod illud Virg. jEn. i. 280. ' Oscula libavit natae,' vel solum ostendit.' — 176 MUvius

NOTiE

169 Unde animi^ Respondet T<p sn- 172 Dikctosque premis visus] Hoc pra, tune hilaris comisque videri.f Id propinquornm erat officium.claudere est, tu, qui tam piacidis eras moribus, oculos. Etfngida libas Oscula] Hoc unde animns saeviendi in te ipsum ? ctlam propiuquorum et amicorum Savaque manusl Quibus tundis pec- erat officinm. Et id faciebant quasi tus tuum. Et barharus horror] Dolor excepturi animam fugientem. Cicero enim efferat vultum. in Verrem : ' Fiiiorum suorum spiri-

170 Tumodofusushumi,lucemaver. tnm ore excipere liceat.' Virgil. $arU iniquam] Ut solent, qui miserias .Eneid. iv. ' Extremo si qnis super suas fovent, et incubant suis aerum- halitus errat Ore legam.'

nis. Hoe effectus impotentis doloris. ]74 AttoniH] Id est, te admirantes

ITI Pariter vestes et p^ctora rumpis majori dolore coiTeptum, quam seip-

[ftoidis] Hoc ex more ; lacerabant sos.

enim vestes, et pectora tundebant. 175 iVe/tw] Quasi crimen erat Fa-

Exempla passim obvia. Papinius torum seu Deorum, (sic loquebantur

Theb. III. ' Stat sanguineo discissns veteres,) quod immatura morte raptus

imictu Lnctus atrox, laesoque invitat fuit tam pulcher, ac probus puer.

pectore matres.' Et alibi. 176 Flaminio limUe] Flaminia via.

Delph. et Var. Clas. Stat. O

210

P. PAPINII STATII

Transvehit, immeritus flammis dum tristibus infans Traditur, et gemitum formaque aevoque meretur. Talis in Isthmiacos prolatus ab aequore portus Naufragus imposita jacuit sub matre Palaemon : Sic et in anguiferae ludentem gramine Lernse Praecisum squamis rabidus tulit anguis Ophelten. Poue metus, letique minas desiste vereri : Illum nec terno latrabit Cerberus ore,

180

cens, et dignus omniuin lacrymis ob decorem et atatem, injicitur mcestis ignibtis. Talis Palamon, cum aquis suffocatus, et repulsus a marifuisset in portus Isthmia' cos,jacuit sub imposita matre, Sic anguis avidus bibit sanguinem Opheltai, quem squamis secuerat, dum luderet in cespile Lern<B serpenliferce. Depone metum, et desine timere minas Inferorum. Ccrberua non allatrabit illum triplici hiatu; nulUe

agger edd. vett. — 178 In iisdem : formaque ac voce vieretur. Correctio est a Jano Gnlielmo in Quaest. Plaut. — 179 Talis in Isthmiacos ploratus Rom. delatus Parm. — 181. 182 Aldd. Colin. Gryph. &c. Sic et in anguiferce l. g. Lernce Precisum squammis avidus bibit. Parui. auguriferce l. g. Lernce Resci-

NOT^

Haec autem a Consule Flaminio lapi- dibus strata est, ab urbe Roma per Tusciam ac Umbriam Ariminum us- que. Strabo lib. v. Prope lianc viam sepultus est Glaucias. Martia- lis epigranimate supra citato : ' Hoc sub marmore Glaucias buniatus, Juncto Flaminiae jacet sepulcro.' Constat enini sepiilcra veteruni prope publicas vias fnisse ; ratio vero, ut praetereuntes mortalitatis adraone- rentur. Mulviua agger'] Pontem Miil- vium intelligit.

178 Gemitwn] Omnium scilicet spectantium.

179 Talis] Exempla snmit a pue- ris in prima aetate raptis, quales fuere Palzemon et Archemorus. Isthmia- cos portus] Lecha-um, ad quod corpus Pal^emonis flnctibus maris relatum est. Isthmiacos'] Quia Lechaeum por- tus est Corintbi ad sinum Cryssaeum sive Corinthiacnm, qni Isthnium Pe- loponnesi ad occidentem alluit. Nam alter portus, qui sinu Saronico ab

oriente alluitur, vocatur Cenchreae. Hinc ' Lechaeum Palaemonium' dici- tur Papinio Theb. u. ' Irataque ter. rae Curva Palaemonio secluditurunda Lechaeo.'

180 PalcBmon] Palaemon filiusAtha- mantis et Inus, quae cum ftirentem Athamantem videret, nietu se cum filio Palaemone in mare projecit. Vide Theb. i. 14. Sub matre] Ino- ne.

181 AnguifercB Lernce] Lerna pa- lus et nrbs Argolidis. Hic vero per Lernam intelligit agrum Lernaenm. Dicitur ang-ui/er, vel propter Hydram, quam occcidit Hercules, vel propter anguem, qui parvulum orcidit Arche- morum. Ludentem Ophelten] Arche- morum, cujus historia casnsque re- fertur Theb. v. In hoc tamen libro non morsu, sed ictu caudae serpenti» periisse Archemorum refert Poeta.

184 Cerberus] Cerberus canis accu- bans portae Inferorum. Terno ore] Cerberus enim habebat tria capita.

SYLVARUM LIB. II. 1.

211

Nulla soror flammis, nulla assurgentibus hydris 185

Terrebit: quinipse avidae trux navitacymbae

Interius steriles ripas, et adusta subibit

Littora, ne puero dura ascendisse facultas.

Quid mihi gaudenti proles Cyllenia virga

Nuntiat? estne aliquid tam saevo in tempore laetum ? 190

Noverat eflSgiem, generosique ardua Blaesi

Ora puer, dum saepe domi nova serta ligantem

Te videt, et similes tergentem pectore curas.

Furia terrebunt illumfacibus, aut erecti» angtubus : qvin ipte terrihilis nauta itcara cymbce intrabit prupius infaecunda littora, et tostas ripas, ne difficilis sit ascensus puero. Quid soboles Cijllenia mihi nuntiat lato caduceof Estne uliquid jucundi in tam acerbo tempore ? Infans norerat imaginem et celsum tultum fortis Blasi, dum stepe domi viderat te eum novis sertis coronantem, et eum pari ac se amore prose-

sum. Lectio nostra est ex correctione Marklandi. — 186 Rom. avidce dux na- vitacymbtB. — 193 Parni. et Venett. et similes tergentem pectore curas. ' Hoc e»t detergentem ; tanqiiam serta illa in doloris solatium ligentiir. Sic primae edd. nec mutari debuit in ; volventem pectore curas.' Heins. Advers. iib. iii.

185 NuUa soror flammU, nulla assur- gentibus hydris] Furias intelligif, qnae faces in manibus babeut, et angues pro capillitio.

186 Avidte truxnavifacymbce'} Cha- ron. AvidwcymbcB'] Qniaomaes trans- mittit in Inferos.

187 Steriles ripas] Niliil enim in Inferis gignitur. Adusta LittoraJ Ob Pyripblegethontem, qui ardeutes un- das volvere dicitnr.

189 Proles Cyllenia"] Mercurius in Cyllene monte Arcadix genitus. Vir- ga] Virgam enim fert Mercurius. Vide Theb. i. 306.

191 Effigient] Veteres defancto- rum sibi carorum imagines amoris et memorias ergo sibi tieri curabant, servabantque domi, et tloribus coro- nisqne ornabant. Qui ciiltns Mani- nm erat notissimns. Seneca : ' Ima- gines nobis amicorum jucundae snnt, qnae memoriam renovant, et deside- riura absentiae falso ac inani solatio levant.' Plinius lib. Ep. ' Virginium

NOTiE

video : Virginium cogito : Virgininm jam vanis imaginibns, recentibns ta- men, aiidio, alloquor, teneo.' Ardua] Quia forte Blaesus altae erat staturae, vel quia in alto loco posita ejus effi- gies. Blasi] Hunc Blaesum volnnt inlerpietes fuisse puerum queni unice diligebat Melior. Sed non facile milii persuaserim hunc Blaesum fn- isse libertnm Melioiis, sed potius amicum carissimum : nam illum Pa- pinius infra indncit ambnlantem in- ter proceres Romanos, etseriem Qui- rini; quod de liberto non dixisset Papinius decori observantissimus. Adde quod epithetum illud generosi repugnat hiiic notioiii. Forte est ille Junius Blaesns, quem occidi jus- sit Vitellius. Consule Tacitum. Lege Martial. lib. vm. Epigr. 38. ad Me- liorem, in quo celebrat ejus pietatem in Blaesum.

193 Similes curas] Id est, siniilem affectum, similem amoiem, quo se, scilicet Glauciam, proseqnebatur.

212 P. PAPINII STATII

Hunc ubi Lethaei lustrantera gurgitis oras

Ausonios inter proceres seriemque Quirini 195

Agnovit, timide primum vestigia jungit

Accessu tacito, summosque lacessit amictus :

Inde magis sequitur ; neque euim magis ille trahentem

Spernit, et ignota credit de stirpe nepotum.

Mox ubi delicias, et rari pignus amici 200

Sensit, et amissi puerum solatia Blaesi ;

Tollit humo, magnaque ligat cervice, diuque

Ipse manu gaudens vehit ; et, quae munera mollis

Elysii, steriles ramos, mutasque volucres

quentem. Ubi ngnovit htmc obeuntem ripas Leihcei fluminis inter (yptimales Italus et nepotes Quirini, initio pavide vestigiis ejus insistit tacito gradu, et apprehendit oram illius vestis ; inde sequitur liberius : neque Ule Blasus cegre tulit, quod se traheret, et putat esse aliquem de ignota sobole suorvm jmterorum. Mox ubi sen- eit delicias, et natum cari amici, et qui fuerat solatium sua ipsius mortis, levat e terra eum, et amplectitur ingenti collo, et diu Uetus ipse inter brachia tenet, et dedit ei infacundas frondes, tacitasque aces, etflores pallentes marcidis gemmis, quce sunt

cap.4. p. 432. ' Poterat,' inqnit idem ad Claiid. Praef. in Rufin. 4. ' eadem siguificatione dixisse: simili tergentem pectora cura.' Kom. similes regentem p, curas; unde Gronov. Diatr. cap. 21. scribenduni dicit : similes repentem, Sfc. Aidd. Colin. Gryph. &c. volventem. — 198 ' Vox enim huic loco minime ac- commoda, utpote rationem reddens sine caiisa. Lege, neque jam magis. Deinde, ille trahentem Spernit: trahmtem quid ? utrum Braesum vel amictus ejus? at utrumvis rusticitatis esset intoleramiae. Lege : Inde magis sequitur; tieque jam magisille sequentem, £fc. repetitione eleganti et poetis usitatissima. Virg. Georg. iii. 392. Ovid. Met. xv. 143. Probaiiile est primam syllabara se anussam esse in prffcedente le; unde pro quentem, supplendo versui fece- mnt trnhentem.' Markl. Pro enim Venet. 1. liabet eiim. — 203 ' Quatuor haec verba, quce munera mollis Elysii, parentliesi sunt includenda. Haec enim et non alia dona suppetere iis locis ait.' Baith. — 204 Parra. sterilea campos mul-

NOTiE

Cnrae enim ibi affectus, amor, nt eo> 193 Ausonios'] Italos seu Romanos.

dera Epicedio : * Tu modo deliciae, Itali enim ' Ausones ' prius dicti, et

tu dulces pectore curae.' Claudia- Italia ' Ausonia.' Seriemque Quirini]

nus de bello Gildonico : ' Non illis Id est, posteros Quirini, id est, Ro-

generis nexus, non pignora < urae, Sed muli, qui post mortem inter Deos

numero languet pietas.' Idem de relatus fuit, et ' Quirinus' vocatus.

bello Getico : ' Vestros stimulant si 198 Ille] Blaesus scilicet.

pignora sensus, Me quoque non im- 201 Amissi puerum solatia Blasi] Id

par naturae cura remordet.' Ita Q. est, puerum quo Melior solatus est

Aurelio Symmacho : ' Unici cura re- se, extincto Blaeso.

tineri.' 203 MoUis Elysii] Elysium hic pro

194 Lelhtei gurgilis] Lethes fluvii loco quietis proborum.

iuferni. 204 Steriles ramos] Non ferentes

SYLVARUM LIB. II. 1. 213

Porxit, et obtuso pallentes germine flores. 205

Nec prohibet meminisse tui ; sed pectora blandus

Miscet, et alteruum puero partitur amorera.

Hic finis rapto : quiu tu jam vulnera sedas,

Et tollis mersum luctu caput ? omnia functa,

Aut moritura vides : obeunt noctesque, diesque, 210

Astraque, nec solidis prodest sua machina terris.

Nam populos, mortale genus, plebisque caducaj

Quis fleat interitus ? Hos bella, hos aequora poscunt :

His amor exitio, furor his, et saeva cupido ;

Ut sileam morbos : hos ora rigentia Brumae, 215

IUos implacido letalis Sirius igni.

dona amoeni Elysii. Sec tetitt puerum tui recordari: sed hlandus miscet affectus, et diridit cum eo altemum tui amorem. Hicfinis Glaucice mortui. Quin tu nunc mitigas plagam, et lecas capit dolore ohrutum ? Cernis omHiu mortua aut peritura. Koctes et dies ac sidera occidunt, et terrce soliditas non impediet quominus dissolva- tur. Quis postea ploret gentis morti obnoxias, et caducum culgus ! Hos belia, hos maria poscunt: his anior, his ira, et crudelis libido exitio est. Ut omittam morbos. Hos hyems algentifacie, iUos Sirius letalis immiti ardore, hos pallens autumnus ore

tasque TolHcres. — 205 ' Melins scribas, Porgit.' Bartb. Parin. kabet Carpsit; Rom. Porsit : Parin. etiam obtunso. Marklandus legi jubet : et obtuso pallen- tesUunine fiores. Cf. Auson. Cupid. Cnic. 8. et Plin. Epist. v. 6. — 207 Ve- nett. Parm. Rom. Aldd. Colin. Grypb. &c. pueri partitur amorem. Mutavit Marklandus. Cf. Theb, i. 474. seqq. — 210 Parm. pereiint noctesque diesque. * Recte obeunt. Nemo igitur lcgat abeunt nociesque diesque : licet hoc quoque optimum sit et nsitatissimum. Sed non opus est.' Markl. — 214 Pro sata cupido, quod omnes codd. testantur, idcm Marklandus legi uialit cceca cupido,

NOTJE

frnctum. Mutas'] Non canentes. mundnm aliqnando periturnm, om-

20.5 Porxif^ Pro porrexit. Et ob- niaque in primum Chaos reditnra,

tuso pallentes germine fiores'] Elysii Seneca Hercule CEtaeo : ' Cceli regia

enim flores pallent extiucta gratia, concidet, certos atqne obitus trabet ;

et colore. Atque omnes pariter Deos perdet

207 Et altemum pturo [pueri] parti- mors aliqiia et cbaos : £t mors fata

tttr amorem] Id est, ut pariter secum novissima in se constituet sibi.'

te amet. 213 Hos belia] Bella bos rapient.

211 Astraque] Alio sensu Hora- Hosaquoraposcunt] Idest, bi iuaqiiis

tius : ' Damna tamen celeres repa- perilmnt.

rant ccelestia Innap. Nos ubi decidi- 216 Sirius] Sirius, sidus Caniculffi,

mus,' &c. Nec solidis prodest stia nu- quod pestes et mortalitatem gignere

cfcma terris] Veteres persuasnm ha- solet plerumqoe. Vide Theb. i. 635. bebant non solum terram, sed totum

214 P. PAPINII STATH

Hos manet imbrifero pallens Autumnus hiatn.

Quicquld habent ortus, finem timet : ibimus omnes,

Ibimus : immensis urnam quatit ./Eacus ulnis.

Ast hic, quem gemimus, felix, hominesque, Deosque, 220

Et dubios casus et caecae lubrica vitaj

Effugit, immunis fati : non ille rogavit,

Non timuit, renuitve mori. Nos anxia plebes,

Nos miseri, quibus unde dies suprema, quis aevi

Exitus, incertum ; quibus instet fulmen ab astris, 225

Quai nubes fatale sonent. Nil flecteris istis ?

Sed flectere libens. Ades huc emissus ab atro

imbrifero extivguit. Quicquid habet principium, metuit finem. Ibimui cuncti, ibimus. Macus movet urnam innumeris umbris. At hic, quem lugemus, beatus evasit homines et numina, casusque inceiios, et vices ancipitis vita, expers fali. Non ille optavii, non metuit, nec ineruit mori. Nos solicilimvulfrus, nos infelices, quibus ignotum, quando, aut quo fine moriemur: a quibus sideribvs fulmen impen- deat, qucenubes jindantur in nostrum exitium. Nihil istis moveris? sed movebere

nt ap. Liicr. Ovid. Virg. Juvenal. &c.— 218 Venet. 1. finem dabit.— 219 Co- dex Ms. queni contulit N. Heinsius habuit : immensis umam quatit JEacus ulnis, teste Burmanno ad Val. Fiac. i. 6.58. et ita Parm. Pro ulnis Aldd. Colin. Gryph. Basil. Plant. Bern. Gronov. Bartii. Veeu. et Delph. habent«m6rM. — 220 Est hic Parni. et Kom. — 223 Omnes codd. et edd. vett. Non timuit, metuitve mori. Lectio nostra debetur N. Heiusio in Advers. lib. iv. cap. 6. p. 609. CHJus leclionis totani ei laudem eripere couatus est Maiklandus. —

NOTiE

217 Imbrifero pallens Autumnus hi- bus, nec a Diis, ut quorum potestatt a(w] Juvenalis : ' Autumnumquegra- subtractus sit.

vera Libitinae qua?stus acerb».' 221 CaccE] Ob inconstantiani et

218 Quicquid habent ortus] Alias vices fortunze.

habens, sed male ; est enim analogia 222 Aon ille rogavit] Snpple mori,

numeri. Morellus legit habet. Se- nt miseri facere solent.

neca Hercule CEtaeo : ' Quod natum 223 Timuit mori] Ut timidi, igna-

est, poterit mori.' Tlav rh yryvS/ievov vique, ac nimium dediti mnndo. Mar-

tpdapT^v Omne ortum occidit. ' Cui tialis: 'Summum nec metuas diem,

nasci contigit, restat mori.' nec optes.' Renuitve [meruitve] mo-

219 Immensis urnam quatit Macus ri] Id est, nihil commisit dignum uinis] iliacus judex Inferorum. Nota morte.

autem urna judicum. VideTheb.iv. 227 Ades huc emissus ah atro Limite]

Horatius : ♦ Orane capax movet urna Credebant veteres manes noctu er-

nomen.' Ovidius : ' Tnasque j^iiacus rare in terris, et in somnis apparere

in poenas ingeniosus erit.' amicis carisque, ut eos suis alloquiis

220 Hominesque, Deosque, Effugil] delectarent. Apud Euripidem rogat I.e. nihil timere debet nec ab homini- Admetus uxorem morientem, ut sibi

SYLVARUM LIB. II. 1. 215

Limite, cui soli cuncta impetrare facultas,

Glaucia ; (nam insontes animas nec portitor arcet,

Nec dirae comes ille ferae ;) tu pectora mulce, 230

Tu prohibe manare genas ; noctesque beatas

Dulcibus alloquiis, et vivis vultibus imple :

Et periisse nega, desolatamque sororem,

Qui potes, et miseros perge insinuare parentes.

Ubens. Adaia huc remissus a nigris foribus, Glavcia, cui soli potestas est ob- iinendi omnia ; nam nec portitor, nec illa fera triplici capite repellit innocen- tes animas. Tu leni pectus, tu reta genas rigari fletihus. Effice noctes felices grato sermone, et prcesentia tvi vultus recrea Ulum. Affirma te non interiisse, et quantum potes, persevera commendare Meliori sororem solam relictam, et infelices parentes.

228 Limine in omnibus fere edd. Limite primus qnamvis tacite reposuit Gro novius, qni ad Senec. Controv. iv. 24. citans hunc locnni habet : «6 utro Car cere. — 229 Glaucius insontes animas Parm. probante Heinsio ad Sii. Ital. xiii 845.— 230 ' Miriis est lioc in loco Barthin$,qni legit, \ec trince canis illeferce Si dixisset canis trino capite vel ore inteliexissem ; sed canis IrintB ferce tam nionstrosnm est qnani ipse Cerberns. Recte se habet vulgata lectio.' Markt * Infeliciter ii. I. conjectura superflua tentavit Barthius.' Heins. Gronotio VideSyllog. Epist. Tom. III. p. 514. Vide etiam Heins, ad Sil. Itai. xiii 845.-234 Qua potes Kom. Til. Gronov. et Barth. Qui potes Venet. 1. Parm Aldd. Colio. Gryph. Bern. alia?.

NOTiE

in somnis appareat. Phiiostratns in fera"] Cerberum dicit, nniim canem,

'HpviK. de Achille : cpS-fiv re yap ttjj sed trium ferarum capita praeferen-

\ipas rov IlaAa/i^Srj eVeirotTTTo, koX p5«v tem. Pectora mulce] Melioris scili-

avrhv, &s rovs ■KpOTfpovs twv rjpdxiiv cet.

^SeiTo Te ovap ^(plarouTdai ol, airevSaiv 232 Viris tultibus] Id est, appa-

avh KpaTTJpoSfOv 'Epfirjs inrfp oveipuv iti- reas illi qualis eras vivns,

vti. Hinc petit iila in veteri lapide : 233 Et periisse nega] OHti iraiTeOvrj-

COMMENDATUM. HABEATis. CHARLM Kus, Neutiquam interOsti, solenne ftiit

MEUM. ET. VELiTis. Huic. INUUI.GEN- accinere in landem et gratnlationem

TissiMi, ESSE. HORis, NOCTURNis. UT Hamiodii liberatoris patriae. Aris-

EUM. viDEAM. ET. ETiAM. Mi. FATU tides Epicedio in Eteonnm. Deso-

SUADERE. VELiT. UT. ET. EGO. possiM latamque sororem^ Id est, solam relic-

DULCIUS. ET. CELERIUS. AD. EUM, PEK- tam.

VENiRE. Atro Limite} Finibusinferni, 234 Qui [Qua'] potes, et miseros per-

qui ater dicitur ob perpetuas tene» ge insinuare parentes] Id est, perge,

bras. dum in somnis appares, commendare

228 Cui soli cuncta impetrare facuU Meliori desolatam sororem et miseros tas] A Meliore scilicet. Impetrare parentes, Qui [Qua] potes'] Id est, pro ' impetrandi ' Poetice. qnantum potes, vel ea gratia, qua

229 Por<i<or] Charon, vales apud Meliorem,

230 Dirce comes Itrina canis] ille

216

P. PAPINII STATII

II. VILLA SURRENT1NA+ POLLIII: FELICIS.

Papinius, finitis Neapoli qninqnennalibns Indis, Roniam rediens, el rogatns a Pollio, ejnsque uxore Polla elegantissima matrona, nt in Surrentinum di- verteret, PoUio pro amica hospitalitate gratias relaturus, villam Surren- tinam quani ingeniosissime describit.

EsT inter notos Sirenum nomine muros,

Saxaque Tyrrhenae templis onerata Minervae,

Celsa Dicarchei speculatrix villa profundi,

Qua Broraio dilectus ager, collesque per altos

XJritur, et prelis noninvidet uva Falernis. 5

Stat sublimis villa, spectans mare DicaarchcBum, inter muros celebres nomine Sirenum, et scopulos gravatos delubro Minerva Tyrrhena', ubi est campus carus Baccho, ac uvcc torrentur in excelsis collibus, nec invident iis, quce calcantur in

Surrentinum Pollii edd. vett. Lurius Scoppa lib. i. cap. 30. Sirentinum legi voluit. ViUa Surrentina l'oUi et elicis Salisb. Villa Surrentina PoUii Fe-

NOT^

t Surrentinum'\ Snrrentnni, in cu- jns agro sita erat illa villa Surrentina Pollii, est Canipaniae nrbs a Graecis condita, alio nomine dicta ' Petrae Sirenum.' Plinius lib. iii. cap. 5. Strabo lib. v.

t PoUii'] PoUius iUe erat civis Pu- teolanus ditissimus, bonis Uteris ac Philosopbia imbutus, eloquens, ac placidis moribus, et Papinio inter praecipuos amicos cultus. Hunc lau- dat Noster pluribus suarumSylvarum locis.

1' Notos Sirenum nomine muros'\ In- teUigit Surrentum, quod, ut supra diximus, vocatum, ' Petrae Sirenum.' De Sirenibus vide supra Epicedio Glauciae, \s. 10.

2 Saxaque Tyrrhena templis onerata Minervoi] Innnit Promontorinm Sur- rentinum, in quo Athenaeum, sen delu- brnm Minervae, ab Ulysse conditnm, situm erat. Huic Promontorio ab al- tera parte oppositae snnt tres parvae insulae ' Sirenusae' vocatae, quas Nos-

ter in Hercule Surrentino vocat * no- tas Sirenum nomine rupes.' Dicitnr TyrrhenoB, aTyrrbenis,qui totam hanc oram Campaniaa oUm tenuerunt, teste Stralione lib. v.

3 Dicarchei profundi] Per Dicar- cheum profunduni intelligit sinum Puteolanum, sic vocatum a Puteoiis oppido Campaniae, olim vocato ' Di- carchea,' ut videre est apud Stepha- nnm, Ensebiumqne, ac aUos. Festus : 'Dicearchia' vocabatur, quae nnnc Puteoli, quod ea civitas quondam jus- tissime regebatur.

4 Bromio'] Baccho. CoUesque per aUos Uritur, et prelis non invidet uva Falernis] Hinc ' Surrentina vina,' et ' Surrentini coUes ' ColumeUae lib. III. cap.2. Surrentina enim vina con- tendebant cuni reliquis onmibns, teste Strabone. Vide Plinium Hb. xiv. cap. 6. Falernis] Vide enndem Pli- nium loco citato. Vide et Athenae- um.

SYLVARUM LIB. II. 2.

217

Huc mc post patrii laetum quinquennia lustri, Cum stadio jam pigra quies, canusque sederet Pulvis, ad Ambracias conversa gyranade frondes, Trans gentile fretum placidi facnndia Polli Detulit, et nitidae juvenilis gratia Pollae,

10

torciilaribus Falemis. Eloquentia lenis Pollii, etjuvenilis decornitidte PoII<je illuc coegit me ditertere, cum multum cuperem flectere gradum, tjua Appia princeps lon- garum tiarum calcatur noto itinere, petens lcetus Romam, finitis in patria quvi' quennalibus ludisy ubijam tactium stadium otiaretur, et albus pulcis sederet, et ludi

licis Rhod. qiiod reposnit Gronovius. — 7 ' Pessime hic inseritiir vox pigra ; qnare enim pigra potissininm, cum placida, vel lietu, vel quodvis aliud epi- thetoa melius conveniret ? pigra quies in malam fere partem sumitnr. Infra Arbore Atedii vs. G7. Kal. Decemb. 91. Achil. i. 438. Apul. Miles. xi. Quare igitur pigra de stadio? vel denique quodnam opus uUo epitheto, cum satis fuisset dixisse: cum stadio jam quies esset ? Lege: Cum stadio jam parta

NOT.E

6 Huc me post patrii Itetum quinquen- nia lustri, ifc.] Mens : Cum ex Nea- poli patria mea, nbi ludis gymuicis qninquenDalibus interfueram, et lu- dis jam ad Actium transeuntibns, Romamrepeterem, PoUiusnieus coe- git nie deHectere Surrentum. Patrii lustri] lutelligit Indos Gymnicos et Musicos in honorem Angusti institu- tos, ut habet Snetonius, quiuto quo- que anno celebrari solitos Neapoli, quae erat patria Papinii ; unde dicit patrii lustri. Hi autem Indi nuUi Graconim cedebant, teste Strabone.

7 Cum stadio jam pigra quies canus- que sederet Pultis] Hac phrasi signifi- care vult Papinins finitos fuisse Ne- apoli ludos. Canus Pultis] Cum jam stadinm siccaretnr, albesceret.

8 Ad Ambracias contersa gymnadc frondes] Mens : Ludos NeapoU finitos transisse Actlum. Qno discimus lu- dos Actiacos edi solitos post Neapo- litanos. Actiaci indi erant etiam quinquennales et institnti ab Angus- to, teste Suetonio, Angusto cap. 18. Andjracias vero, quia Actium erat ad dextram sinum Ambracium ingredi- entibus : ibi vetustissimnmcrat Apol-

linis templum ab Augnsto instaura- tum, et magnis reditibus ditatnm. Frondes] Quia praemium in plerisque ludis erat corona foUacea; unde vo- cantur iy&iyfj <pv\\ivcu<n, kclL <pv\K6- <pop(i. Et Pindarus ludos Olympicos Xpv<To<rr«paiiovs vocat, id est, KaXKtatt- ipdvovs, ob oieae frondes, preemia vic- torum, ut habet Scboliastes. Gym' nadc] Hac voce utitur saepePapinius pro Indis Gymnicis, praecipue vero pro lucta.

9 Trans gentile /retum] Intelligit fretum Adriaticum seu mare superum. GentiU vero, quia Mare Adriaticum una parte alluit Epirnm, Ambraci- umque sinum efficit, ubi Sellae nrbs Epiri, unde originem generis sui dn- cebant Papinii, ut videbimus Epice- dio patris. Placidi facundia Polli^ Noster infra Hercnle Snrrentino : 'Notas Sirenum nomine rnpes, Fa- cundique larem Polli non hospes ha- bebam Assidue, moresque viri, pa- cemque.'

10 Et nitida jutenilis gratia Pollee] PoUa erat uxor PoIUi. Idem, ibidem de eadem : ' Nitidaeque coliors gra- tissima Pollae.' I\'itidce] Elegantiset

218

P. PAPINII STATII

Flectere jam ciipidum gressus, qua limite noto Appia longarum teritur regina viarum. Sed juvere mora3. Placido lunata recessu Hinc atque hinc curvas perrumpunt aequora rupes : Dat Natura locum ; montique intervenit udum

35

transissent gentilem sinum ad Ambracias palmas. Sed mora profuerunt. Mare in tranquiUo sinu in formam lunce curratum elidit hinc et liinc curvos scopulos. l^alura prabet locum. Imum littus subtus tnontem excavat, et penetrat in terras,

quies. Virg. ^n, iii. 495. vil. 598. &c.' Markl. — 12 * Ineptinnt qni con- tra libros, ut pnto, veteres, certe editiones et Aldinam, lcgunt: tersarum t. r. tiarum. Qnid enim ad tot diernm viam tersarum viarum praecipuam esse ?' Barth. — 15 Edd. vett. montique intervenit unum. N. Heins. Advers. lib. I. cap. 10. correxit : moniique intervenit udum, haec tamen snbjungens : * Sed nefas a Gronovio dissentire, qni verius illic reddidit imum Littus.' Nunc andi Marklandum, qni hanc Heinsianam correctionem, tanquam suam, venditat : ' Gronovius Diatr. cap. 15. frigiditate epitiieti unum offensus, primo legebat uncum Littns, pro unum ; quam seotentiam postea mulavit; et affirmat Statiuni scripsisse i/num Littus; praesertim cum ita habeat etiam

splendids vitae : unde * nitidns ' oppo- nitnr ab Horatio, rustico.

12 Appia^ Appia, supple Via, dicta fuit ab Appio Claudio censore, cui postea Ca?co cognomen fiiit, qui hanc viam a porta Capena, usque ad urbem Capuam muniendam curavit. Is mul- tis tergiversationibus dicitur extrax- isse censurae tempus, donec hanc viam, et aqnae Appiae etiam dictae ductnm perficeret. Illam viam us- que Capuara solum stravit lapidibus Appins. Caesar vero, teste Plutar- cho, ei curandae multum laboris et sumtuum impendit. Tandem Traja- nns ad Brundusium usque perduxit. Dicitur regina Papinio, vel quia lon- gior aliis ; Procopius enim tantam fanjus viae longitudinem esse dicit, nt eam quinque dierum spatio vir expe- ditus vix posset emetiri. Vel quia * triumphalis,* quia hac via portaque Capena triumphi transibant. Longa- rum] Alii codices, tersarum. Nec jnaie ; nam discimus ex eodeifi Pro- copio, hanc viam tersam esse. Ait

NOT/E

enim lapides in ea ita fuisse connexos et valide inter se cohaereutes, ut spe- ciem visentibns praeberent, non con- junctos ita, sed congenitos esse. Et quamvis, inquit, tot jam saecnlis atte- rantur assiduis planstris jumentis- que ; tamen neque seriesua vel mini- mum exeunt, aut dimoventur, neque frangnntur, aut laevorem suutn amit- tunt.

13 Placido lunata recessu"] Seneca : ' Quousque nullns erit lacus, cui non villarum vestrarum fastigia immi- neant, nnllum flumen, cujus non ri- pas aedificia vestra pra°texant. Ubi- cumqne in aliquem sinum littus cur- vabitur, vos protinus fundamenta ja- cietis, nec contenti solo, nisi quod manu feceritis maria cogetis intror- sus.'

15 Dat natura locum] Commodum scilicet construendae villae. Monti' que intertenit udum [imww] Littus, et in terras, scopulis pendentibus, exit] Dicit Papinius, littns quod olim nihil nisi scopulus erat, cum rnpibus mare aiii-

SYLVARUM LIB. II. 2.

219

Littus, et in terras, scopulis pendentibus, exit.

Gratia prima loci, gemina testudine fumant

Balnea, et e terris occurrit dulcis amaro

Nympha mari : levis hic Phorci chorus, ndaque crines

Cymodoce, viridisque cupit Galatea lavari. 20

rvpilnts supra pendentibui, Prima loci venustas, balnea fumant duplici fornice, et dulcis aqua obviam it e terris salso aquori. Hic levis cohors Phorci, et Cymodoce madidis comis, et viridis Galatea optant se aUuere, CoeruUus rector turgentis

codex Seneusis. Sed mibi neqnaquatn persuadet: licet lioc quoque ingerat Elench. Antidiatr. cap. ^. Adhuc enim dico epitheton imum frigidiiin esse et otiosuni; quippe si aliquod est imum Littm, (\n2eT0 qiiid sit summum Littus? ad boc respondet : ' Summum Littus sunt scopuli pendentes.' Voluit Statius dicere Littus sinipliriter (sine distinctione miniine necessaria sutnmi et imi) subire niontem. Noluit vero hanc vocem Littus epitbeto niidam reliDqiiere : scripsit: montique intervenit udum Littus.' — 16 Parm.et in terris. Marklandus conj. et uUerius, s. p. exit. Gronovius, qui loco jam citato lectionem vulga- taiii defendit, conj. et in thermas; postea vero destituit. — 19 Lympha legunt alii. Vide Heins. ad Ovid. Heroid. Epist. v. 31. Burm. ad Propert. iii. 16. 4. et supra ad i. Sylv. 3. 37. ' Legas forte melius Lym/a' Barth. —

NOTiE

deretur, in ferr<wnnncexire, quas sri- licet exciso et fornicato scopulo ster- ni poniqiie ibi curavit PoUius : supra illas terras et terreum littus penden- tibus scopulis excisis, qui antea pleni et continni erant. Siiinmum littiis, seasnperior parslittoris, suntscopu- li pendentes. Imum] Quia aqna pres- so in montem delabitnr alveo, monti intervenit, et exit in terras scopulis pen' dentibus. Qni ideo proprie pendentes, quia non siistinentur, sed alligati sunt, et adhaerent parti interiori : pars superior tegit, quippe rupesfor- nicata, et cavata, imum littiis, seu inieriorem partem, qusB terrea est. Gronovius.

16 Terras'\ Snnt hs de qnibus infra : • Hic nec terrafuit: domuit posses- sor, et illum Formantem rupes ex- pugnantemque secuta Gaadet hu- rons.'

17 Gratia prima loci, gemina testu» dine fumant Balnea] Sic construen- dum : ' Bainea, gratia prima loci, ge- mina testudine fumant. Gemina ies-

tudine] Gemina testndo, sunt forni- ces geniini in ipsum scopuium ex- cisi. Vide quae dixirans ad vs. 43. Tiburtini.

18 E terris] Id est, e balneis in terra sitis. Amaro] Quia niare sal- sum esr.

19 Phorci] Phorcus, vel Graco more Phorcys, seu Phorcyn, Phorcy- nos, filius Neptuui, et Theseae Nym- phae, rex Corsicae et Sardiniae. Hic ab Atlante navali prselio victus et submersus fuit : postea in Denm ma- rinum conversns. Phorci chorus] Cho- rus Phorci, sunt Nymphae raaris, ac Naiades.

20 Cymodoce] Cymodoce NjTnpba marina, Nerei et Doridis filia, a pla- candis undis sic dicta. Hujus roemi- nit Virgilius iEneid. x. * Quarum qnae fandi doctissima Cymodocea.' Erat altera Cymodoce Oceani et Tethyos filia, de qua Virgilius Georg. iv. Ga- latea] Galatea Nympha marina, Ne- rei et Doridis filia, adamata a Poly- pbemo.

220 P. PAPINIl STATII

Ante domum tumidae moderator coerulus undae

Excubat, innocui custos laris: hujus araico

Spumant templa salo : felicia rura tuetur

Alcides : gaudet gemino sub numine portus.

Hic servat terras, hic saevis fluctibus obstat. 2.5

Mira quies pelagi : ponunt hic lassa furorem

-/Equora, et insani spirant clementius Austri.

Hic praeceps minus audet hyems, nulloque tumultu

Stagna modesta jacent, dominique imitantia mores.

Inde per obliquas erepit porticus arces, 30

Urbis opus ; longoque domat saxa aspera dorso.

maris excubias agit ante ades, custos innoxiee domus: hujus fanum spumat amicis aquis. Alcides conservat beatos agros. Portus lcetatur sub praisidio duorum Deo- rum: hic custodit agros, hic resistit undis furentibus. Stupenda est hic maris tranquiUitas. Hic futigata aquora deponunt furorem, et impetuosi Auslri Jlant benignius. Hic praceps hyems wiinus strepil, et lacus tranquiUi nuUum edunt tumultum, et imitantur morcs domini. Inde porticus sensim assurgit per obliquas rupeSf opus urbe dignum, et superat extenso tractu rudes scopulos. Qua lux prius

26 ' Magis poeticnm facies, si mecum legas : Mirajides pelagi: ita iii. Sylv. 1. JEn. III. 69. Claud. de Bel. Gildon. 499. et Petion, Arb. Satyrico. Non quin probum sit quies pelagi, suo loco. Lucan. v. 442. Praestaret tamen hoc Statii \oco Jides, si codex aliquis addiceret. Ita commutantur lise voces Theb. V. 320.' Markl. Totum hunc locnm ita constituit Wakefieldus Sylv. Crit. Part. v. p. 36. Hic servat terras, hic savis Jiuctibus obstat ; Mira quies:

NOT.^

21 TumidcB moderator carulus undw Idem et Sylvanus in veteruui monu> Excubaf] Templum enim illic erat mentisdicitur Victori in descriptione Neptuni, unde fluctus ejus imperio le- RomaB,

primuntur, ne saeviant in lares inno- 24 Gemino sub numine^ Neptuni

cuos et pios. Ccerulus'] Epithetum scilicet, et Herculis.

Neptuni, et aquarum. Tumidce unda:'] 29 Stagna modesta'] Sic vocatmare,

Id est, maris, quae saepius ventis agi- quia non agitatur hic ventis, sed ja-

tata intumescit. cet, seu non niovetur, ut si stagnum

22 Innocui hiris'\ Domus Pollii, cu- esset. Dominique imitantia mores'] jus probitas hic laudata nostro, et Laudat semper Poilium a placidis aliis Sylvarum locis. Amico'] Quia moribus.

Neptunus diligebat PoUium. 30 Inde] Ex littore scilicet dncta

23 Felicia rura tuetur Alcides] In- est porticus. Erepit} Erat enim cli- telligit templum Herculis, quod post- vosa, quia in altum ducta. Arces] ea Pollius refecit, et raagnificenti- Sic vocat villam Surrentinam ob mag- us exstruxit, ut discimus ex Hercule nificentiam et altitudinem aedium. Surrentino. Hinc Alcides seu Her- 31 Urbis oj)t«] Id est, tara pulchra cules cognomine ' rusticus,' ' agres- erat porticus, ut urbem deceret. tis ' nostro, Hercule Surrentino. Longo dorso] Longo aedificio exciso

SYLVARUM LIB. II. 2. 221

Qua prius obscuro pennixti pulvere soles,

Et feritas inamoena viae, nunc ire voluptas :

Qualis, si subeas Ephyres Baccheiados altum

Culmen, ab Inoo fert semita tecta Lechaeo. 35

Non, mihi si cunctos Helicon indulgeat amnes,

Et superet Pimplea sitim, largeque volantis

Ungula se det equi, reseretque arcana pudicos

Phaemonoe fontes, vel quos meus, auspice Phoebo,

Altius immersa turbavit PoUius urna, 40

ohtcurabatur denso pvlrere, et rta projtter asperitalem difficilia erat, nunc gratisgi- mum est ambulare. Sic tectus trames ducit ab Inoo Lechao, cum conscendis excel- sum verticem Ephyres Baccheidos. Quamcis Ilelicon mihi larg:irelur totas suas aquas, ac Pimplea restingueret meam silim, etfvns eductus ictu ungulce equi toUtn- tis prceberet se hauriendum mihi, et secreta Piuvmonoe recluderet castas scaturi- gines, vel eas haurirem, quas meus Pollius, Phaebo favente, turbavit, altius im-

pelagi ponunt, tfc. — 34 Bacchiados Ald. l. sed correctum Baccheidos in Ald. 2. et Gryph.— 35 Lecheo A\d.l. Lfchceo Ald. 2. Colin. Gryph. &c.— 37 Et superet Piplea sitim Venet. 1. Pimpltia malint alii ; alii Pimpltea. — 38 Ungula sedet omnes edd. ante Gronov. ciijus emendationeni proljat Heinsins Advers. lib. I. cap. 2. p. 15. — 39 Phemonoe, vel Phcemonoe in edd. vett. — 46 Aspicit

NOTiE

in dorsum montis. porticus.

32 QiMj prius obscvro, ifc.] Mens: 36 Helicon'] Helicon mons Bceo-

Qua via erat iujncunda, tam ob pnl- tiae Musis consecratu«, in cujas ne-

verem, qno lux solis obscurabatnr, et more natale Musis assignant.

asperitatem soli, nunc voluptas est 37 Pimplea] Pimplea fons Mace-

transire. doniae, Mnsis sacer. Volantis Ungula

34 Ephyres} Corinthi, nt saepius equi] Intelligit Pyrenen vel Hippo- diximus. Baccheiados] Corinthum vo- crenen fontes, Musis sacros, ntrum- cat ' Baccheidem ' a Bacchiadibus, que, nt fabnlantur, ungula Pegasi qui Corintho per ducentos annos im- cqni voiantis eductum. Vide Theb. perarunt, ut scribit Strabo. Cypse- iv. 60.

lusTyrannns eos delevit. Altum Cul- 38 Se det] Doa snnt voces; id est,

men] Acrocorinthum inteiligit,in quo se praebeat hauriendnm mihi. Sic

arx Corinthi. Noster Theb. vii. equo Domitiani: * Et cni se totis

' Qna summas capnt Acrocorinthns Temese dedit hansta metallis.' So-

in auras ToIIit, et alterna geminnm teriis Gallici : ' Non conscia detur

mare protegit umbra.' Pyrene.' Non sedet, sen sedare ve-

35 Ab Inoo LechcBo] Lechaeum, nt lit sitini, nt vult Domitius.

supra dixinius, unnm e portubus Co- 39 Phamonoi] Phcebi filia, et vates,

rinthi, ex qno Ino se praecipitasse di- qnae prima carmen Heroicum ceci-

citur in mare cnm filio Paljemone, nisse dicitur.

unde ' Inoura,' et ' Palaemoninm ' vo- Vel quos meus auspice Phcebo AUivs

catum. Tecta] In modum sciiicet immeraa twbavit PoUius uma] Hoc lo-

222 P. PAPINII STATII

Innuraeras valeam species, cultusque locorum

Pieriis aequare modis : vix ordine longo

Suffecere oculi, vix, dum per singula ducor,

Suffecere gradus : quae rerum turba ! locine

Ingenium, an domini mirer prius ? haec domus ortus 45

Prospicit, et Phoebi tenerum jubar ; illa cadentem

Detinet, exactaraque negat diraittere lucem,

Cum jam fessa dies, et in aequora montis opaci

Umbra cadit, vitreoque natant praetoria ponto.

Haec pelagi clamore fremunt ; haec tecta sonoros 50

Ignorant fluctus, terraeque silentia malunt.

mersa uma, non possem cequare versibus innumeras formas, et locorum ornamenta. Vix oculi suffecere tot miracttlis aspiciendis, vix pedes suffecere, dum ducor per singula. Quce rerum copia ! stupeamne prius situm loci, an domini judicium ? Hac pnrs domus spectat orttim, et debiles adhtic radios solis ; illa sistit occidentem, nec tuU demiitere Iticem exactam,ubi diesjam adcesperascit, etumbra densi montis labitur in mare, et pratoria fluitant in pellucido pelago. Hcec cubicula personant fremitu maris ; hcec non audiunt undaruin strepituin, et tnalunt silentium terrce.

hcBC Phoebi Venet. 1. et Parm. Aspicit et Phaebi Rom. Venett. 2. 3. 4. Aldd. Colin. Gryph. &c. ' Legendum : ortus Prospicit et Phcebi, S^c. hapc pars domiis prospectum habet vcrsus orientem ; illa, versiis occidenteiii. Aha res est aspicere ; nempe, aliquid juxta videre. Ovid, Metamorph. lib. II. vs. 188, Sidon. Apoli. Epist. ii. 10. Plin. Epist. ii. 17. Claudian. i. Cous. Stilich. II. 255. ubi vide Heins. Non male etiam legas : ortus Accipit et Phcebi, (Sfc. ex Plin. 1. c. qui lociis huic Statiano similis est. Sed mihi magis placet Prospicit ; quae vox in codd. ita scribitur vspicit; unde omissa prima

litera, utpote initio versus, ex spicit fecerunt Aspicit.' Markl. Vide Ovid.

NOTiE

quendi modo innnere vnlt Papinius tera solem.

Pollium eximium esse Poetam, et 46 Tenerum jubar'^ Id est, non ad-

hausisse profundius aquas ac fontes modum calidum seu incommodum.

Musarum. Cadentem'] Supplesolem.

41 .CuUusque locorum'\ Ex Virgilio 48 Cumjamfessa dies, et in cequora Georg. I. ' Cceli praediscere morem montisopaci Umbracadit, vitreoque na. Cura sil, et patrios cultusque habi- tant prcetoria ponto} Similis locus tusqne locorum.' Et Ovid. Met. iv. Theb. ii. ' Ast ubi prona dies, longos 'CultusquehabitusquelocorumQuas- super sequora fines Exigit, atque in- rit Abantiades.' gens medio natat umbra profundo.'

42 Pieriis modis^ Id est, carmini- Natant pratorial Id est, imago seu biis, quibus pra;sunt Miisae ' Pierias ' umbra villae immergitur profundo. dictae. 50 Hcec'] Supple tectaairbMotroi/.

45 Hcec domus ortus] Id est, orien-

SYLVARUM LIB. II. 2.

223

His favit Natura locis : his victa, colenti

Cessit, et ignotos docilis mansuevit iu usus.

Mons erat hic, ubi plana vides : haec lustra fuerunt,

Quas nunc tecta subis : ubi nunc nemora ardua cernis, 55

Hic nec terra fuit : dorauit possessor, et illum

Formantem rupes, expugnantemque secuta

Gaudet humus : nunc cerne jugum discentia saxa,

Intrantesque domos, jussumque recedere montem.

Jam Methymneei vatis manus, et chelys una 60

Naturafavil his locis: hic domita est arte, et docilia mansuetit tH ignotoa usus, 3Jons erat hic, ubi cernis campum. IlLe eedes, quus nunc intras, fuerunt cubicula ferarum. Ubi nunc aspicis excelsas sylcas, hic nec terra fuit. Dominus subegit h(EC omnia, et terra gaudet se morem ei gerere, cum debellat scopulos, et ex iia effingit (fuicquid tult. Nunc vide rupes edoctns parere, et ades exstnictas sub aaxis recisis, et montem jussum recedere. Nunc manus musici Methymncei, et

Fast. IV. 290. Heroid. Epist. v. 63. et ibi Bunn.— 52 Venett. 2. 3. Aldd. Colin. Gryph. Basil. &c. hic ricta ; Venet. 1. Parm. Rom. et vet. Lindenbrosii histicta, quod, jubente Markl. in cnris secundis, reposuerunt editoresBipon- tiui. — 53 Ed. vet. Lindenbrogii : mansuescit in usus. — 54 Venet. l. Parm. et Rom. et lustra; unde Marklandus conj. at lustra. — 60 Jam MytUinei Venet. 1. de qua scriptura vide Vossium ad Melas ii. 7. p. 201. ' Otiosa videtur una:

NOTiE

53 Ignotos in «m»] Id est, ut in- servirent usui hoininum, et ab iis ba- bitarentur. Quos usus non noverat antea.

56 Hic nec terra fuitl Quia hic lo- cus occupabatur a mari.

57 Formantem rupes] Id est, illis dantem formam domus.

58 Jugum discentia sa.ra'] Id est, morem gerentia arti6ci, formanti ex iis quodcumque vult.

59 Intrantesque domos} Id est, do- mos extructas inter saxa excisa, ita- queea quasi subeuntes, ac intrantes, cum ante impenetrabilia essent, et non hospita; quo spectat illud prox- ime dictum, nunc cerne jugum discentia aaxa.

Jussumque recedere montem] Quia pars montis excisa fuerat, ut in locum illius domus construeretur. Itaqne eleganter dicit recedere montem, qiiia

mons non amplins locum occnpabaf, quem antea occupabat, unde reces- sisse videbatur. Ceterum haec omnia, eademque opera breviter attigit nos- ter in Hercule Snrrentino: ' Quid enim ista domus, quid terra prius- quam Te ganderet, erat ? longo tu tramite nudos Texisti scopulos, fue- ratque ubi semita tantum, Nunc ibi distinctis stat porticus alta colnmnis. Ne sorderet iter, curvi tu littoris ora Clausisti calidas gemina testudine lymphas.'

60 Methymncei vatis'] Methymnaeus vates est Arion nobilis Citharcedus. Is oppido et loco Methymnaeus, ter- raque ac insula Lesbius, Periandro Corinthiorum regi percarns fuit artis gratia : inde in Italiam profectus graudem pecuniam comparavit ; post- ea redire Corimhnm institnit, na- vemque et nautas Coriuthios, ut sibi

224

P. PAPINII STATlf

Thebais, etGetici cedat tibi gloria plectri. Et tu saxa raoves, et te nemora alta sequuntur. Quid referara veteres cerseque aBrisque figuras ? Si quid Apellei gaudent animasse colores ; Si quid adhuc vacua tamen admirabile Pisa

65

simul lyra Thebana, et famapectinis Getici cedant iihi. Et tu moves scopulos, et excelscB sylvce te sequuntur. Quid memorem antiquas imagines cereas et areas i si quid colores Apellis ketantur animasse : si quid admirabile Phidice manus sculp-

mallem, et chclys illa Thehais, empliatice et SeucriKws.' Markl. — 64 Si quid Pellei Rom. et vet. Lindenbrogii. Si quid Apellei gaudent animasse liquores legit Heinsius ad Cland. Rapt. Pros. iii. 386. Bartliius vero ad Claud. Paneg. in Prob. et Olyb. Cons. 18. Quid referam veteres cerceve cerisve figuras, Si quid Apellai gaudent animasse colores. — 65 ' Corruptus cst locus, et valde suspicor sub vocibus adhuc vacua latere olupiaca, i. e. Olympiaca; ita : Si quid Olympiaca famcB admirabile Pisa, 3fc. Vide Apul. initio Florid. ii. famce admi-

NOTiE

amiciores delegit. Sed nantae Corin- tliii spe praedae, potiundaeque pecu- niae, consilium inierunt de necando Arione: quo ille intellecto territus, spe omni vitae perdita, id unum ora- vit, ut priusquam mortem oppeteret, induere permitterent sibi sua vesti- menta, et fides capere, et canere car- men, quo suum casura defleret: quod oraverat, impetrat. Atque ibi de more cinctus, amiclus,ornatus, stans- que in summae puppis foro, carmen, quod ' orthium ' dicitur, voce altis- sima cantavit. Tandem se praecipi- tavit in mare,et nautae periisse ilium credentes, cursura, quem ceperant, tenuerunt. Contigit autem, ut del- pliinus dorso Arionem exciperet, et eum iucoluniem corpore, ornatu quo erat, Taenarum in terram Laconiam deferret : unde Arion Corinthum pro- fectus, rem omnem Periandro expo- suit, cui fidem non adhibuit primum Periauder. Appulsis niox nautis, percunctatus est eos Periander, si quid de Arione scirent. li retule- runt ipsum omnium ore celebrari, ac multas opes couiparavisse. Inter haec

eorum verba, Arion subitocomparuit cum fidibus, eo ornatu, qno se in mare conjecerat : inde stupefacti nauta?, convictique factum negare non potu- erunt. Ad confirmandum autem hanc rem simulacra diio ad Taeuariim vi- suntur, Delphinus veiiens et homo in- sidens. Vide Herod. lib. i. et Gel- lium lib. xvr. cap. 19.

61 Thehnis'] Id est, Thebana Am- phionis, qui ad cantum citliarae dici- tur extruxisse muros Thebanos. Gc- tici plectri] Orphei Thracis. Getici vero, quia Getae gens Thracia.

62 Et tu saxa moves, et te nemora alta sequuntur] Saxa raoves, ut Am- phion, et Orpheus. Et te nemora sequuntur, ut sequebantur Orpheum. Notae fabulae.

63 Cerceque cerisque fguras] Id est, imagines ex aere et cera.

64 Apellei colores] Apelles uobilis pictor. Vide Equum Domitiani vs. 100.

65 Vacua Pisa] Pisa urbs Elidis. Vacua] Vel qiiia tiinc temporis Pisa civibus ac incolis exhausla. Sic Ju- venalis : ' Vacuis quod sedein figere

SYLVARUM LIB. II. 2.

225

Phidiacae rasere manus : quod ab arte Myronis, Aut Polycletaeo jussum est quod vivere caelo, JEraque ab Isthmiacis auro potiora favillis ; Ora ducum, et vatum, sapientumque ora priorum, Quos tibi cura sequi, quos toto pectore sentis Expers turbarum, atque aniraum virtute quieta

70

serunt, Pisa nondum habente simulacrum Jovis, ip.sius Phidia oims : quod jussum est vicere Myronis arle, aut ccbIo Polycleti, eeraque Corinthia auro jiretiosiora ex incendio Corinthi, ac imagines ducum et Poetarum, atque effigies priscorum Philo- sophorum, quos tibi siudium est imitari, quosque imbihis toto animo, vacuus soUci-

rabile, nt ' famae obscura' Epiced. Patr. vs. 109.' Markl. — 71 Expers curarum Venet. 1. Parm. Rom. Aldd. Colin. Gryph. &c. ' Hospes est in poetarum lectione, qui nou sentit quam insuavis sit Lxc repetitio cura et curarum in

NOTiE

Cumis destiiiet.' Vel quia nondum ibi positum a Pliidia Jovis simula- crnm.

66 Pkidiacce manus'] Phidias cele* bris sculptor Atbeniensis. Vide E- quura Domitiaui vs. 102. 3Iyronis] Vide villam Tiburtinam vs. 49.

67 Polycletceo] Polycletus nobilis statuariuSjdiligentia ac decore snpra ceteros, nt inquit Quintiiianus. Nam ex aere signa fecit nobilitata scripto- rum praeconio. Fecit Astragalizon- tes. Fuit Sicyonius et Ageladis dis- cipnlus. Fecit et queni canona ar- tifices vocant, lineamenta arJis ex eo petentes, velut a lege quadam: so- lusque liominum arteni ipse fecisse artis operc judicatur. Hic consum- masse lianc scientiam judicatnr, et toreuticem sic erudisse, ut Phidias aperuisse. Proprium ejusdem, ut uno crure insisterent signa, excogi- tasse. Vide Plinium lib. xxxiv. cap. 8. illlianum Variae Historis lib. XIV. cap. 8.

68 Mraque ab Isthmiacis auro potio- rafavillis] Intelligit aes Corinthium,

rus lib. II. cap. 16. ' Quantas opeg et abstulerit et cremaverit hinc scias, qiiod qnirquid Corinthii aerig toto or- be laudatur, incendio superfuisse comperimus : nam aeris notam preti- osiorem opuleiitissimae urbis fecit in- juria, qnia incendio perustis pluriniis statuis, atque simulacris, aeris, auri, argentique venae in comraune 6uxe- riint.' Ejiis tria genera referunlnra Plinio lib. xxxiv. cap. 2. caiididuni, argento nitore quam proxime acce- dens, in qiio illa mistura przevaluit: alterum, in quo auri fiilva natura : tertium, in qiio aequalis omnium tem- peries est. Auro potiora] Nam aeris Corintliii ingens erat pretium, et luaeno studio, scu potins insania pe- tebatiir : quippe cum tradatur, non alia de causa Verrem, quem Cicero daranaverat, proscriptum cum eo ab Antonio, qiiam quod Corinthiis se ei cessuriim negaverat. Suetonius Ti- berio cap. 4. ' Corinthiornm vasorum pretia in immensum exarsisse gravi- ter conquestus, adhibendum supel- lectili modum censuit.' Isthmiacis

quia incendium Corinthi, cum capta /rtci/ZisjQuiaCorinthus in Isthmo sita

ac deleta est a Mummio Achaico con- erat.

sule, aes Corinthium conflavit. Flo- 71 Eipers turbarum, atque animum. Delpk, et Ftff. Clas, Stat. P

226

P, PAPINII STATII

Compositus, semperque taus. Quid mille revolvam Culmina, visendique vices? sua cuique voluptas, Atque omni proprium thalamo mare : transque jacentem Nerea diversis servit sua terra fenestris. 75

Haec videt Inarimen, illi Prochyta aspera paret : Armiger hinc magni patet Hectoris : inde malignum

tudinibus, mente formata tranquUla virtute, et semper tum. Quid referam mille culmina ? et varietates aspectuum ? Suec cuique loco delicics sunt, ac cequor pecu- liare est singulis cubicuUs, et unicuique fenestree sua terra trans quielum mare est exposita, Hcec cernit Inarimen : abrupta Prochyta illi paret : hac patet armiger

eadetn sententia, et diversa significatione. Absqiie dubio scripsit Statiiis, Expers turbarum.^ Markl. — 77 Armiger hac edd. vett. mutavit Marklandus :

NOTiE

virtute quieta Compositus, semperque tuus'] Pollius enim, Epicuraeara sec- tam sequendo, ut discimus infra hoc versu : * Seu volvit monitus, quos dat Gargettius auctor : ' tJ> afiepiiivoy koI (ijOvfiov animi securitatem, blan- damque qnietem amplexabatur, ut aurei saeculi Heroes apud Hesiod. Oper. lib. i. 'A/crjSea dvfwv «X'"''''"» li^ff^pu/ &T(p T€ irSvctiv Kal oi^vos. Sem- perque tuus] Explicat infra Papinius quid intelligat per rb semper tuus. His versibus infra : * Quem non am- bigui fasces,non mobile vulgus, Non leges, non castra tenent : qui pectore magno Spemque metuinque domas, vitio sublimior omni, Exemtus fatis, indignantemque refellens Fortunam : dnbium quem non in turbine rerum Deprendet suprema dies : sed abire paratum Ac plenum vita. . . Celsa tu mentis ab arce Despicis errantes, hu- manaque gaudia rides.'

74 Atque omni proprium thalamo mare'] Luxum ac deUcias Romanorum nota, qui cubicula villarum suarum, juxta maria, et aquas ponebant, ita ut e lectis maria possent contempla- ri. Martialis ad Faustinum: ' Et non unius spectator lectulus undae, Qui videt hinc puppes fluminis, iude

maris.' Transque jacentem Nerea di- versis seivit sua terra fenestrvi'\ Ter- ram fenestris servire dixit, quze inde spectantium oculis exposita est. Ita Plinius lil). v. Ep. 6. ' Cubiculum aliis fenestris, Xystum aliis despicit pratum ; sed ante omnia, piscina, quae fenestris servit ac subjacet, stre- pitu visuque jucunda.' Nerea] Id est, pontum. Nereus enim, Deus ma- rinus, sumitur pro ipso mari.

76 Inarimen] Inarime, insnla in siuu Puteolano, non procul a Neapo- li, ' yEnaria ' dicta a statione navinm ^neae. Graecis 'Pitbecusa,' non a simiarum multitudine, nt aliqui ex- istimavere, sed a figlinis doliariornm : etiam ' Ischia ' dicta a coxendicis forma, quod nomen adhuc hodic re- tinet. Hapc insula dicitur imposita Typhoeo giganti. Silius : * Non arden- tem sortita Typhoeum Inarime.' Pro- chyta'] Prochyta insula in eodem si- nn Puteolano, sic dicta, non ab M- neae nutrice, sed quia profusa est ab ^naria.

77 Armiger Hectoris] IntelligitMi- senum promontorium Campaniae, non procul a Cumis, nomen sortitum a Miseno tibicine ^Eneae illic sepulto. "Virgilius iEneid. vi. Antea Misenus

SYLVARUM LIB. II. 2. 227

Aera respirat pelago circuraflua Xesis:

Inde vagis omen felix Euploea carinis,

Quaeque ferit curvos exerta Megalia fluctus. 80

Angitur et domino contra recubante, procul qui

Surrentina tuus spectat praetoria Limon.

Ante tamen cunctas procul eminet uua diaetas,

ingentia Hectoris : hinc Neiti.^, mari circHtnfusa, exhalat noxium aerem: hitu tide- tur Euploea, faustum prcesagium errantibus nacibus, ct exerta Megalia, cui »//»- dunlur curta undce. Et tuus Limon, qui ccgrefert smim dominum manere ex ad- vtrtOf et contemplatur villam Surrentinam. Unum tamen caenaculum eminet cete-

rh hinc respondeat r^ inde: hinc patet Misennm, mde Nesis. — 78 Nessis Aldd. Colin. Gryph. Basil. Bern. Gevart. Jkc. — 79 Euboia carinis Parni. £u/>2€a Rom. Aldd. Colin. Gryph. ilv:c. — 80 Parm, exerta notalia ; Venet. 1. exerta Magalia. ' Corruptiis locns. Dixisse debnit Megaliam feriri a fliicti- bns, non ipsam ferire flnctus. Forie : Quaque premit curcos exerta Megalia fluctus.' Markl. — 81 Angitur et d. c.r.proculque in edd. vett. * Iteruni lege hinc: inde Euploea, hinc Limon. Sed quid hoc: Limon angitur spectatque Sur- rentina prcetoria? quaenam haec connexio? Saltem debuit scripsisse, Limon spectans Surrentina pratoria angitur ; hoc sensns postulat. Lege : Angitur hinc domino conlra recubante procul qui, Ifc. per se patet emendatio.' MarkL — 82 Sirentina legi vult Lucius Scoppa. Vide ad Titulum. — 83 Vna tatnen cunctis procul eminet, una ditetis Aldd. Colin. Gryph. Basil. Plant. &c. ' Lati- nitas postulat : eminet unte cunctas, non cunctis eminet, qiiod nemo unquam dixit. Legeigitur: Ante tamencunctasp. e.u.dit£las,!^c. nil verius.' Markl.

NOTiE

faerat Hectoris armiger. Olim vero in Tapa<rfifx^, seu insigni

Inde malignum Aeru respirat pelago navium,boni ominis causa inscriptum

circumflua Nesis] Nesis omissa fuit a fuit eirrXoia, prospera navigatio.

Geographis. Ejus meminit et ejus 80 Megalia] Legendum, Megaria,

noxii aeris Lucanus : ' Talis spira- seu Megaris, insula interPausilypum

mine Nesis Emittit Styginm nebulo- et Neapolim, ut babet Plinius lib. iii.

sis aera saxis.' £st insula in Campa- cap. 6.

no littore inter Pausilypum et Pnte- 82 Limon'] Nomen praedii Pollii,

olos : alio nomine dicitar ' Nesium.' qnod erat trans mare et oppositum

70 Omen felix Euplaea carinis] Eu- villae Surrentinae.

plcea, uua ex insulis in sinu Puteola- 83 Dieetis] Diaeta, nomen aequivo-

no &itis, dicta a feUci navigatione: cum. Frequentius tamen, ut hic,

navigantibus enim felix est statio. mansionem aliquam significat, prae-

Propterea Papinins eam felix omen cipue cubicnlum, aut ccenationem.

carinis vocat. In Hercule Surrentino, Imnio quaedam diaetae plura cubicula

in eadem chorographia : ' Numenque continebant. Plinius lib. v. Ep. 6.

Eupltea carinis.' Unde dubitari pos- ' Hac adeuntur diaetje duae, quarum

set, an hic omen, au illic nutnen repo- in altera cubicula quatuor,aItera tria,

nendumsit; nam et Euplceae cogno- ut circuit sol, aut sole utuntur, aut

men habet Venus apud Pausaniam. umbra.'

228 P. PAPINII STATII

Quse tibi Parthenopen directo limite ponti

Ingerit : hic Graiis penitus desecta metallis 85

Saxa : quod Eoae respergit vena Syenes ;

Synnade quod moesta Phrygiae fodere secures

Per Cybeles higentis agros, ubi marmore picto

Candida purpureo distinguitur area gyro.

Hic et Amyclaii caesum de monte Lycurgi 90

Quod viret, et molles imitatur rupibus herbas.

Hic Nomadum lucent flaventia saxa, Thasosque,

Et Chios, et gaudens fluctu certare Carystos.

ris, ifuod oatendit tibi Parthenopen directa via per mare. Hic saxa penitus excisa e lapidicinis Grcecia ; et qua fodina Orientalis Syenes tnaculat: quod securea PhrygicB extraxerunt e tristi Syiinade in campis plangentis Cybeles ; ubi alba area discriminatur in picto saxo, rubro orbe. Hic et virens marmor effossum e monte Lycurgi Amyclai, et quod colore refert in suis saxis tenera gramina. Hic fiavi lapides Numidarum fulgent, ac marmor Thasium, Vhiumque, ac saxum Carystip

— 85 Aldd. 1. 2. Colin. et Gryph. 1. 2. fttcgrais. Parni. Rom. et vet. Lin- denbrogii : delecta metalUs. — 86 Rom. quod Eo<£ ; in ceteris quot. — 87 Eadeni pro quot mcesta, iit in ceteris edd. exhibet quod mcesta. Bipontina fcedere, ex errore typographico. — 93 Venett. 1, 2.3. 4. Parm. Rom. Brix. Vicent. Aldd.

HOTJE

84 Parthenopen'] Parthenope, Nea- 88 Per Cybeles lugentis agros] Id

polis, ut jam diximus. Vide Epith. est, per Pbrygiam, in qiia Cybele

Stellae vs. 261. praecipue colebatnr. Marmore picto

86 Respergif] Bene respergit. Nam Candida purpureo distinguitur area gy- lapis Syenites, qui circa Syenen The- lo] Synnadicum enim marmor candi- baidis urbem foditur, maculosus est, dum erat, sed circulo quodain purpu- uiide ' pcEcilos ' Pyrrho vocabatur, reo disttnctum, quoillud marmorvel- teste Plinio. Trabes ex eo fecere ut pictum erat.

reges quodain certamine, Obeliscos 90 Hic et AmycUei casum de monte

vocantes, Solis nuniini sacratos : ra- Lycurgi] Taygeton montem designat,

diorum ejus argumentum in effigie in quo caedebatur niarmor viride.

est, et ita significatur nomiue iEgyp- Vide Balneum Hetrusci vs. 40. Di-

tio. VideeundemPliniumlib. XXXVI. citur ' mons Lycnrgi,' alludendo ad

cap. 8. Syene vero dicitur ' Eoa,' LycurgumsapientissimumillumSpar»

quia ad Orientem vergit. tae legislatorem. Amyclcei vero seu

87 Synnade quod moestal Intelligit Spartani, ab Amyclis oppido Laco- Synnadicum marmor. Vide Balne- nise.

um Hetrnsci vs. 37. Moesta] Quia in 91 Et moUes imitatur rupibus herbas^

hac urbe sacra fiebant Cybele cum Colore scilicet, nam viride est, ut et

multis lacrymis et ejiilatibus ob infe- herbae virides.

lices suos cum puero, cui Atys no- 92 Nomadum lucent ftaventia saxay

men, amores. . Intelligit marmor Numidicum. Vide

SYLVARUM LIB. II. 2. 2*29

Omnia Chalcidicas turres obversa salutant.

Macte animo quod Graia probas, quod Graia frequentas 95

Arva: nec invideant quae te genuere Dicarchi

Moenia: nos docto raelius potieraur alumno.

Quid nunc ruris opes, pontoque novalia dicam

Injecta, et raadidas Baccheo nectare rupes ?

Saepeper autumnum, jara pubescente Lyaeo, 100

Conscendit scopulos, noctisque occulta sub umbra

Palmite raaturo rorantia luraina tersit

Nereis, et dulces rapuit de collibus uvas.

UetcB contemplando mare. Hac cuncta opporita sunt turribus ChaUndicU. Maett animo, quod diligis Grceca, qitod inrisis Grcecos agros, nec muri Diccearchai, qui te procreacerunt, liteant. Nos melius fruemur erudito alumno. Quid nunc re- feram ruris dititias, et ttrras mari injectas, et scopulos humidos liquore Bacchi? Sa-pe Nereis, tempore aulumni,jam maturis uris, exsuperat rupes, et tecta tenebris noctis, lersit hunudos oculos palmite nuituro, et decerpsit de collibus suaves uvas.

Colin. Gryph. Basi). Bern. Gevart. Grasser. Gronov. Barth. Veen. Delpb. &c. fluctus spectare. Sahnasius conjecit legendnra esse, fluctus cequare ; quam conjecturam nt suam profert Marklandus. ' Potes tamen melius legere fluctu certare.' Markl. Et haec quoque emeodatio eidem Salmasio de- betur; non item Marklando, qui in textum primus intulit. Has emen- dationes citat etiam Heinsius in Advers. lib. i. cap. 2. p. 10. Muta- tione tamen non opus est, inquit Barthins ; quem vide ad h. 1. — 95 Macte animo quod grata probas, quod grata frequentasYenet. 1. Parm. Rom. Vicent. Brix. Aldd. Colin. Gryph. Jkc. Lectio nostra est ex emendatione Gevartii. — 96 ' Minime dubito quin Slatius scripserit Dicarchce Mcenia, elisis doabus dipbthongis, qnasi esset Dicarcha, /^lKopxa, vel Aucdpxni non Aixou-

aOTJE Balneum Uetrusci vs. 36. Thasos'] Omnia enim baec loca a Graecis con- Designat marmor Thasium. Vide dita et habitata. Balneum Helrusci vs. 34. 96 Dicarchi Maenia'] Pateoli. Vide

93 CAios] Per Chion intelligit mar- supra vs. 3.

mor Chium, quod erat in pretio. 97 Nos] Neapolitani. Docto alum-

Chios autem est insula adjacens lo- no] Pollio facundo, et erudito, Nea-

niae, inter Samum et Lesbum non- poli educato, et civitate donato. gentorum circiter stadiorum ambitu. 98 Ponioque notalia injecta'] Quia

Et gaudensfluctu certarelspectare^Ca- Pollius couipleverat niare terris in-

rystos] Hinc * Carystos undosa' Papi- jectis, quas postea severat. nio in Balneo Hetrusci. Et utroque 99 Bacchcco nectare] Vini liquore. loco notat marroor Carystiura. Vide lOO Pubescente Lyceo] Id est, raatu-

ibid. vs. 34. ris uvis. Bacclius enim seu Lyaeus

94 Chalcidicas turres'] Intelligit pro vino et vite suraitur, ut omnes Camas, conditas a Chalcidensibus sciunt.

Euboeae insulae, ut saepius dixinius. i03 Nereis] Nympba marina quae-

95 Graia probas, Graia frequentas] cumque, Nerei filia.

230 P. PAPINII STATII

Saepe et vicino sparsa est vindemia fluctu ;

Et Satyri cecidere vadis, nudaraque per undas 105

Dorida montani cupierunt prendere Panes.

Sis felix, tellus, dominis ambobus in annos

Mygdonii, Pyliique senis ; nec nobile mutes

Servitium ; nec te cultu Tirynthia vincat

Aula, Dicarcheique sinus : nec saepius istis 110

Blanda Therapnasi placeant vineta Galesi.

Hic seu siderias exercet Pollius artes,

Scu volvit monitus, quos dat Gargettius auctor,

Et seepe uvcc cadentes ex ejus manibus sparguntur in proximis undis, et Satyri in- tequentes Nereida in aquam cadunt, et montuni Panes cupierunt capere nudam Do- rida. O beata ierrafruere duobus dominis, usque ad (statem longavi Mygdonii, et Pylii, nec mutes illustre servitium, nec villa Tirynthia te superet ornatu, acfretum Diccearchi, nec dulces vites Galesi Therapnai magis ab iisfrequententur. Hic »eu PoUius tractat ccelestes disciplinas, seu mente versat prcecepta, quce dat Gargettitts

dpxeui.' Markl. — 105 * Si propius spectes suborietnr mendi snspicio : vox enim nudam snpeiflua videtnr, cum nemo in animnm indncere possit ut credat vestibns indutam Dorida per undas Indibnndam. Sine diibio Statins scripsit : udamque per undas, Ifc' iNIarkl. Cf. Anson. Mosell. 182. — 110 Parm. nec scepius isti. — 111 Theramncei Rom, Ald. 1. et vet. Lindenbrogii ; Terapncei Aid. 2. Colin. et Gryph. Vide BerkeJ. ad Stephanum. Parm. exhibet : vineta Tarenti.— 112 Hic tibi sidereas Rom. et vet. Lindenbrogii. — 113 Seu

NOTiE

105 Satyri] Dii camporum capri- oppidnm.

nis pedibus, iidem qni Sylvani et 110 Dicarcheique sinus"] Id est, si-

Panes dicnntnr. Cecidere vadis'] Vel nus Puteolanus. Istis] PoUio et

legentes uvas pendentes in mare, vel Pollae.

insequentes Nymphas, quae carpe- 111 Therapncei Galesi] Galesui fia-

bant nvas. vius, in Calabris ortus, non procuJ a

106 Dorida] Nympham marinam Tarento, leni admodnm labens cnrsu. quamcumque. Prendere Panes] Nam Therapncei] Lacedaemonii, a Therap- lascivi admodum erant Panes, sem- nis oppido Laconiae ; quia Lacedae- perque pndicitati Nympharum insi- monii dnce Phalanto in haec Itali% dias tendebant. loca delati, et capta arce Tarentino-

107 Dominis ambobus] Ambo domi- rum, pnlsisque veteribus incolis, se- ni, Pollius et uxor ejus Polla. Ab dem ibi fixerunt. Vide Justinum iis enim se invitatum testatur Poeta lib. iii. Vineta] Vina enim Tarenfi- initio hujnsce Libelli. na non gloria caruere. Vide Plini-

108 Mygdonii] Tithoni. Vide Theb. um lib. xiv. cap. 6.

lib. iii. Pyliique senis] Nestoris, 112 Hic] Id est, in Snrrentino.

qui ex Pylo erat. Sidereas exercet Pollius artes] Hinc

109 Tirynthia Aula] Id est, villa patet Pollium Astronomiae stodn- PoUii ad Herculaaeum Campaniae isse.

SYLVARUM LIB. II. "2.

231

Seu nostram quatit ille chelyn, seu dissona nectit Carmina, sive minax ultorem stringit iambon ; 1 15

Hinc levis e scopulis meliora ad carmina Siren Advolat, hinc motis audit Tritonia cristis. Tunc rabidi ponunt flatus, maria ipsa vetantur Obstrepere : emergunt pelago, doctamque trahuntar Ad chelyn, et blandi scopulis delphines aderrant. 120

aapiens, seu ille pulsat nostram lyram, sn /acit lyricos vergus, seu minax tibrat vindicem iambum ; hinc Siren adtoUit e scopulis ad meliores cantus, kinc Pallat Triionia audit annuentibus cristis : tuticfuriosi tenli concidunt, cequora ipsa prohi- bentur fremere : blandi delphines emergunt mari, et trahuntur ad eruditam citha'

teJuit Gryph. nam in Aldinis, qtias secuta est Gn-ph. ambigunm est. G<ir- geticus auctor in iisdem. — 116 Huc leris edidit Lindenbro^ius ex ed. vet. — 117 Adtolat et motis idem Lindenbrogiiis. — 118 Tunc rapidi Pann. et Rom. sed nihil mutandum putat Barthius. Vide Heinsium ad Claud. Fescenn. xii. 42. ' Non male legas terentur Obstrepere: quod majorem reverentiam monstrat cnm timore junctam : sic Theb. viii. 291. 'Sumere tnnc arcus, ipsumqne onerare veretur Patris equum." Markl. — 120 Heins. legendum putat : pandi

NOT.E

113 Gargetlius auclor'] Epicurus. Vide Tiburtinum ^lanlii vs.94. Hinc discimus, et supra diximus, Pollium sectam Epicuri amplexatum.

114 Nostram Chelyn^ Heroicum carmen intelligit, quo Papinius max- ime tloruit. Dissona Carmina'] De- signat Elegiacam carmen ob varieta- tem carminura.

115 Ultorem iamhon'] Id est, iamhi- cum carmen. Ullorem'] Quia Arthi- lochns Poeta Parius illum primus in- ▼enit, et strinxit in Lycamben, nt eum nlcisccretur ob spretam ab eo filiam suam, adegitque illum male- dictis et acerbitate carminum ad la- quenm. Horatius in de Arte Poe- tica: ' Archilocbum proprio rabies armavit iambo.' Eodem usus iambo Hipponax Poeta in Bubalum et An- thermum sculptores Chios. Hujus igitur generis carmen usurpatum est in vindictam.

116 £ scopviis'\ Id est, e Sirenusis parvis insulis in hoc sinu, quae * Sire- nusze ' vocatee snnt, quod ibi Sirenes

sedem olini habuisse dicnntnr. Me- liora ad carmina^ Quia carmina seu cantus Sirenum in naufragium exi- tiumve pelliciebant homines, nt om- nes sciunt: versus vero Pollii iunoxii sunt. iStreii] Notae Sirenes ex ante dictis.

117 Et motis audit Tritoiua cristis^ Tritonia, Pallas seu Minerva, sic dic- ta a Tritone palude Africje, ad quam nata esse dicitur. Mentionem vero facit hic Poeta Minervae, quia Mi- nerva habebat tempium in vicino pro- montorio, ut jam diximus ad secun- dum versnm hujusce libelli. Crislisl Quia Minerva reprssentabatur ga« leata: cristse antem ornamentum ga- leae. 3Iotis} Quod signum est ap- probantis.

120 Et blandi scopulis Delphines ad- errant] Delphinus, non horaini tan- tum amicum animal, unde blandi hic dicuntur Papinio, verum et musicse arti, mulcetnr symphoniae cantu, et prxcipue hydrauli sono : bominem non expavescit, ut alienum : obviam

23*2

P. PAPINII STATII

Vive, Midae gazis et Lydo ditior auro, Troica, et Euphrataea super diademata felix : Quem non ambigui fasces, non mobile vulgus, Non leges, non castra tenent : qui pectore magno Spemque metumque domas, vitio sublimior omni, Exemtus fatis, indignantemque refellens

125

ram, et vagantur prope scopulos. Vive opulentior thesauris Midie, et auro Lydio, fortunatior regibus Trojanis et Bahyloniis. Quem non ancipites honores, non plebs inconstans, non forum, nec bellum occupant. Qui dotnas ingenti unimo spem et timorem, cehior omni vitio, securus fati, repeliis indignantem fortunam, quem no-

s. delphines. Vide Btirm. ad Ovid. Epist. xviii. 131. — 121 Pro ditior Mark- landus conj. dignior. Cf. Tibiirt. Manl. 105. — 122 Troica et Euphrate supra Venet. 1. Rom. Vicent. Aldd. Colin. Grypii, &c. Gronoviiis Diatr. cap. 20. legit Euphratcea supra; unde lectionem nostram ^ffinxit Marklandtis. Eu- phrutis supra Parm. Troica et Euphrate et snpra conjecit Lindenbrogius. — 124 Bipontina habet 9uid pectore magno, typotbetarum errore. — 126 Edd. vett. refellis ; uonnuUs habent repellis, quod mavalt Heins. ad Claud. Epithal.

NOTiE

navigiis venit, alludit exultans. Vide Piinium lib. ix. cap. 8.

121 Fire] Auspicatumhoc verbum, * Vive,' in gratulationibus et bonis ominibus solenne. Tibulius : * Vive din mihi dulcis anus.' Virgil. ^n. III. * Vivite felices, quibus est for- tuna peracta Jam sua.* Midce] Mi- das rex Phrygiae ditissimus. Et Ly- da ditior auro] Reges enim Lydiae opulentissimi, sed maxime Crcesus nltimus. Vide Tiburtinum Manlii vs. 105.

122 Troica"] Trojana, seu Priami. Euphratcea super [Euphrate supra] Le- gendum Euphratcea supra, et intelligit Babylonia : Babylon enim ad Eu- phratem sita erat. Babylonii autem reges totius Orientis quondam ditis- simi ac potentissiuii.

123 Ambigui fasces] Fasces snmmi lionores, nt consulatus, pr3eturap,&c. Ambigui] Propter pericula, quibus qui magnas obtinent dignitates expo- siti sunt. Mobile] Proprium epithe- tum vulgi. Sallustius : ' Vulgus inge- nio mobili, seditiosum, atque discor-

diosum, novarum rerum cupidnm, qiiieti et otio adversum.' Per vulgus autem favorem populi innuit.

124 Non teges] Munia seu officia forensia. Castra] Munia militaria. Qui pectore magno Spemque metumque domas] Expressit elegantissime pri- mum illud sapieutias et felicitatis Stoicae effatum, quod Epictetus En- chirid. sic profert : "OarTis i^tidepos (Ivai $ovKfTai, n^f flfAeVa» tj, fiiiTf <p(v- yeru tj, Tuf iv' SaAojs. El 8e fi^, Sov- Xfvfiu aviyKf}. Quisquis liber esse to- let, neque cupiat quicquam, nec arersetur, corum qucE pcnes alios sunt. Sin minus, servire necesse est. Seneca de Vita Beata cap. 5. ' Potest beatus dici, qui nec cupit nec timet beneficio ra- tionis.' Et Epistola 80. * Nunquam major est animus, quam ubi aliena disposuit, et fecit sibi pacem nihil timendo ; divitias nihil concupiscen- do.'

125 Vitio sublimior omni] Alius Po- eta: ' Pariter vitiisque jocisqne AI- tius humanis exeruisse caput.'

Ii6 Exemtus falis] FortuDam enim,

SYLVARUM LFB. IL 2. 233

Fortunam : dubium quem non in turbine rerum

Deprendet suprema dies ; sed abire paratum,

Ac plenuni vita. Nos, vilis turba, caducis

Deservire bonis, semperque optare parati, 130

Spargimur in casus : celsa tu mentis ab arce

Despicis errantes, humanaque gaudia rides.

Tempus erat, cum te geminae suffragia terras

Diriperent, celsusque duas veherere per urbes :

vigsima dies non intercipiet curis ac ntgotiis intolutvmf sed erpeditum ad emigran' dum, et satiatum rita. Nos rilis tvrba, serrientes Jiuxis bonis, et semper concu- piscentes, rariis casibus expnnimur. Tu ex alia arce animi despicis nos errantes, et irrides humanas roluptates. Tempus erai, cum multum renaande incolis Dica- archns, et a meis cicitate donate, duee urbet inde tuffragas suis te attraherent, ac

Pall. ct Celer. 79. Venet. L re/V«f«. ' Reqiiiritnr participiiim qiiod respon- deat Ty Exemius. Lege: Exemtus fatui, indignantemque re/fUens.' Marki. — 127 Venett, 1. 2. 3.4. Parm. Rom. Brix. Vicent. Aldd. Colin. Gryph. <SlC. dubio quem non, Ifc. ' Lege : dubium quem non . . . paratum. Non inveaiet dubium, .«ed paratum. Per «e patet. Scio vocem ' deprendere ' absolute aliqiiando snmi pro eo quod est ' inparatuin invenire,' ' inopinanti snper- venire ;' sed oppositio hic postulat ut legamus ita ut edidi.' Markl. Atqui haec cst emendatio Pontani. Audi Barthium : ' Nihil opus est mutatione J. Isacii Pontani, dubium, Analect. ii. 13. nam et raeliorem versui sonnui ea demif, et eadem res est in isto.' — 132 Marklandusmalit; humanaque grwndia rides, i. e. omne istud quod nos luagnum vocamus. — 134 Editio vetusta

NOTiE

Dullam imperiura in sapientem ha- non, ut plenus vita, conviva recedis.'

bere, credebant Philosophi. Id est, satiatura. Plenum se vita

127 Dubium qium non tn turbine re- testabatnr Caesar, cura aiebat se satis rum Deprendet suprema dies] Ante vixisse. Cicero Phil. i. ' Mihi,' in- oculos babuit fortasse Poeta haec quit, ' satis est, qnod vixi, vel ad ae- Horatii : ' Si fractus illabatur orbis tatein, vel ad gloriara.' Impavidum ferient ruinae.' Puta- 130 Semperque optare parati] Hoc, bant enim veteres, non solnm ter- fons malorum, veraque humanae mise- ram,sed et totum mnndum aliquando riae causa. ' Hinc palior et irse ; periturum, atque omuia in primum Hinc scelus, insidiapque, et nnlla chaos reditura; quod hic Noster vo- modestia voti,' ut ait Noster Theb. cat ' dnbium turbinem rerum.' Du- ixi>

tnum] Quiaincertum, quaado,etqao 131 Spargimur in casus] Tauquam

modo id fieret. nanfragio.

128 ^Wre] Mori. Festus : ' Abiisse 133 Gemina; terra] Puteolornm pro obiisse dicebant. Abitionem an- scilicet, et Neapolis.

tiqui dicebant mortem.' 134 Celsus] Currn vectus. Duaa

129 Plenum rita] Lucretius : ' Car per urbts] Puteolos et Neapolim.

234 P. PAPINII STATII

Inde Dicarcheis mnltum venerande colonis, l^

Hinc ascite meis ; pariterque his largus, et illis,

Ac juvenile calens, plectrique errore superbus.

At nunc discussa rerum caligine, verum

Aspicis: illo alii rursus jactentur in alto ;

At tua securos portus, blandamque quietem 140

Intravit non quassa ratis : sic perge ; nec unquam

Emeritam in nostras puppem dimitte procellas.

«j illis sublimis curru vehereris ; pariter in utramque liberalis, ctiam jurenititer ealens, et Heganter ad lyram saltans. At nunc, dispulsis rerum nubilis, veritatem contemplaris : alii agitnntur iterum in illo pelago. At tua navis integra subiit tutos portus et dulce otium. Sic cnntinua ; nec unquam deduc in nostrns fiuctus tuam navem, quce feliciter confecit cursum suum. Et tu /ormosissima inter matro-

Lindenbrogii exhibet: tuas veherere. — 137 • Lege : Ac juvenile caleng, plec- trique decore superbus. .Tam aliqnid habet ob qiiod merito siiperbus esse potuit Pollius. Cf. Epiced. in Patr. 213. Potes etiam plectrique canore mperbus, ex Ovid. Heroid. Epist. xvi. 180. Tale aliquid desiderat sensus. Mihi placet prior conjectura; nisi forte depravatio lateat in voce pltc- tri, non in errore : qno casu non male legas : iEtique errore superbus, ut ap. Auson. Prof. vm. Sed mihi adhuc placet piectri^Me decore, prcpter sensum, et minimam niutationem, et similem alibi locum.' Markl. — 138 ' Levis cor- rectio, sed quam me vix spero magistris probaturnm, quibus paronomasia blandietur : discussa verum caligine verutn, Sfc' Gronov. At rerum abundat. Cf. Propert. iii. 9. 7. Nostr.Theb. ii. 263. ii. Sylv. 6. 8. Prudent. Calhem. Hymn. Octav. Kal. Jan. 57. et Tertull. de Judic. Dom. 49.— 139 Edd. vett. jactantur ; altera lectio est ex emendatioue Barthii. — 142 Parm. dimilte;

NOTiE

135 Dicarcheis'] Piiteolanis. bant, cui convenit immobilitas terrae.

136 Hinc ascite meis] Neapolitanis. Itaque lyram pulsantes ab uno latere Jas enim civitatis Neapolitanae obti- in alterum se vertebant, et quasi er- nuerat PoUius. rabant, unde elegantissime Poeta

137 Plectrique errore superbus^ Per pkctri errore dixit. Sic Epicedio in errorem plectri hic credo Poetam in- patrem : ' Qua lege recurrat Pindari- tellexisse Lyricorum gestum, ac ca- cae vox flexa lyra?.'

nendi moduin : 'certa enim lege salta- 138 Discussa rerum caligine, v^nm

bant ac recurrebant Lyrici in canen- Aspicis'] Gronovius legit sic : discussa

dis odis, et motum coelorum quodam- verum caligine, verum aspicis, et ait

modo iinitabantur. Nam quemad- frequentissime ita uti Papinium. Ad

modum Stellarum errantium vertigo Claudiam: ' Sed venient plenis ve-

est ab occasu in ortum ; ita Lyrici, nient connubia tedis.' Ibidem: 'Tua,

dum a laeva iu dextram obverteban- quae me vulnere primo Intactum tba-

tur, Antistropha uti dicebantur ; lamis, et adhuc juvenile vagantem

Stropha vero ubi a dextris in laevam Fixisti, tua frxna libens docilisque

flebat controversia : Epodo tandem, recepi.' cum eonsistentes in uno loco cane-

SYLVARUM LIB. U. 2. 235

Vivite securi, quorum de pectore mixtse

In longum coiere faces, sanctusque pudicae

Servat amicitiae leges amor : ite per annos 145

Sasculaque, et priscae titulos praecedite famae.

Tuque, nurus inter longe pulcherriraa, cujus

Non frontem vertere minae, sed candida semper

Gaudia, et in vultu curarum ignara voluptas :

Non tibi sepositas infelix strangulat arca 150

Divitias, avidive animum dispendia torquent

Foenoris : expositi census, et docta fruendi

Temperies : non ulla Deo meliore cohaerent

Pectora, non alias decuit Concordia mentes.

nas, cujusfrontem ira non mutarentnt, sed cuiserena semperest hilaritas, et gratia iM cvltu curarum expers. Infelix arca non recondit opes a te sepositas, necjactwa avari fvenoris excruciat mentem tuam : tua bona patent omnibus, et scis modum his fntendi. NuUa corda conjuncta sunt numine magis propitio, nec Concordia decen- tius habitat in aliis mentibus: hoc dicile securi : quorum animi coeunt mutuo amarty et in longxim duraturo ; quique sertatis leges castce amicitice. Vivite Umgos annos et seecula, et superate famam priorum conjugum.

ceterae vett. demitte. Miitavit Marklandus. — 143 Discite securi edd. vett. Dicite Gronov. in Diatr. cap. 19. ubi hunc et tres sequentes versus post ver- sum ultimum collocat. ' Nihil niutandum, nisiforte magis placeat Vivite quam Discite, ut sit apostrophe ad virnm et uxorem simul usque ad vs. 147.' Oruc. Antidiatr. p. 39. Hanc suam emendationem vocat Marklandus. — 147 Rom. longe prcecordia cujus; Parm. longe preecordia curce. — 148 iVon fontem visere mina in eadem Parm. Heins. ad Ovid. Heroid. Epist. xxi. 165. pro eer<ere ex vetusto codice legit <raxere; et ita Ovid. loco illic ad- ducto, Amor. ii. 2. ' Cum bene vir traxit viiltum riigasque coegit.' — 149 Ideni Heinsins pro curarum vohiit rugarum. Pro Gaudia Markl. maht Gratia. — 152 Rom. vet. Lindenbrogiiet Aldd. sed docta/ruendt. — 154 Rom. et vet.

aOTJE

147 Tttque,nurusinterlongepulcher- vehit opprimere. Philostratus ele-

rima] Superioribiis Pollium allocu- ganter SecrfxwTTipta XlXovrov, id eat,

tus, nnnc vertitsernionem ad Pollam Pluti carcerem, vocavit arcas, et ejns-

ejns nxorem. Quam inter nurus seu modi repositoria, quibus pecuniae

matronas Italas vocat longe pulcher- velnti captivas detinentur ab avaris,

rimam, cnjus quoquesupra juvenilem ne in usum veniant. gratiam ac frontem rugarnm exper- 152 Expositi censusl Id est, amicis

tem praedicavit. patentes. Epith. Stellx : 'expositnm

150 Non tibi sepositas infelix stran- limen.' Expositi'] Faciles. gulat arca Dititias'\ Hic nlterius ani- Et doctafruendi Temperies'\ Id est,

ranm PoUae laudat. Strangulare dir;- qui prudenter et ut oportet, opes tOas

tias, autem est avarorum more consti- erogas. patas ac congestas arca servare, ac 153 Non vlla Deo meliore eoharent

236 P. PAPINII STATII

Lindenbrogii, docuit concordia. Post Imnc vcrsum collocantur vs. 143.

144. 145. 146. in Gronov. Bartli. Veen. et Delph. Vide siipra ad v. 143.

NOiVE

Pectora, non alias decuit Concordia men- pectore mixtos Jiinxit inabrupta con-

tes. [Dicite securi: quorum de pectore cordia longa cateiia.' Tutos autem

tnixt<E In longum coiere faces'] Junc- eos a Nemesi constituit : ideojubet

tim hic Pollinm et uxorem Pollam citra Invidiae nietum sibi mutuo gra-

alloquitur, quod vel niaxime patet tulari de feiicitate hiijus concordiae

illis loquendi modh coh(erentia pectora, et dicere : Non ulla Deo meliore cohea-

et concordia mentium, et mixtce faces de rent Fectora, non alias decuit concordia

pectore, quae paene peculiares conja- mentes. Veteres enim quotiesmagna

gum apud Nostrum. Pietate Abas- de se loquebantur, Nemesim etfasci-

cantii : ' Nec miruo), si vos collato num metuebant. .

III. ARBOR ATEDII MELIORIS.

Atedio Meliori, diem natalem celebranti, carmen hoc elegantissimnm iu lau- dem Platani, quam in horto juxta fontem habuit, offert.

Stat, quae perspicuas nitidi Melioris opacat

Arbor aquas, complexa lacus : ea robore ab imo

Curvata, enodis redit inde, cacumine recto

Ardua ; ceu mediis iterura nascatur ab undis,

Atque habitet vitreum tacitis radicibus amnem. 5

Quid Phoebum tam parva rogem ? vos dicite causas

Stat arbor, quce inumbrat limpidas aquas nitidi Melioris, complectens fontem, et ab imo trunco curvata in nodum, assurgit hinc excelsa recto vertice, seu denuo pul- lulet e mediis aquis, et habitet occultis stirpibus pellucidum Jluvium. Quid petam a Phcebo tum modica 7 Vos Naiades narrate ejus originem, et boni Fauni subminis-

Arbor Atedii edd. vett. omisso ry Melioris, ut in Praefatione. Arbor Melioris Atedii Gevart. Arbor Atedii Melioris Scaligerus ad Propert. ii. 2. 12. Gronov. Barth. Veen. Uelph. et Markl.— 1 Rom. et vet. Lindenbrogii, si tamen di- versae sint, opaca; Aldd. Colin. Grypli. Basil. Scc. opacet ; Gevart. Gronov. Barth. Veen. Delpb. &c. opacat. ' Poeticus sermo est, et possis opacet, et habitet potius legere, ciim paria poscat sibi vox tiascatur. Itaque et sic legen- dum credimus.' Barlh. — 2 Venet. 1. Parm. Rom. Vicent. Aldd. Colin. Gryph. Basil. Bern. Gevart. Gronov. Barlh. Veen. et Delph. qu<e robore ab imo. Mutavit Marklandus. — 3 Curvata in nodos Rom. Venett. 2. 3.4. Aldd. Colin. Gryph. Basil. &c. Curvata in nodisYcnet. 1. nnde Marklandus eruit lectionem nostram. — 6 Parm. pro causas habet carmen. — 7 Naiades in quibus-

KOTJE

2 Ea robore ab imo Curvata, enodis 6 Tam parva'] Id est, descriptionem redit inde, cacumine recto] Vide infra unius arboris. versum 57. et sequentes.

SVLVARUM LIB. II. 3.

237

Naides, et faciles (satis est) date carmina Faani. Nympharum tenerae fiigiebant Pana catervae : Ille qnidera it, cunctas tanquam velit, it tamen unam In Pholoen; sylvis ea fluminibusque sequentis Nunc hirtos gressus, nunc improba comua vitat. Jamque et belligerum Jani nemus, atraque Caci Rura, Quirinalesque fuga suspensa per agros

10

trate versua; non indigeo alia ope. Mollea tnrba Sympharum fugiebant Pana ; iile une atrrit, nt si omnes relit, cvrrit tamen in solam Pholoim. Htec fngit per et siflvas, et perflutios, nunc hirsutos pedes, nunc horrida comua in*equentis. IBa cderi fuga per syltam beVigeri Jani, ct nigros agros Caci,ac Quinnales cwmfs.

dam. Alii satis est dare carmina. — 9 Ille quidem cunctas tanquam relit Parm. unde Marklandus tentabat : lUe quidem, cunctas tanquam telit, it, ^-c. — 10 Rom. Venet. 1.2.3. 4. Aldd. Colin. Gryph. Basil. &c. sylcis htec ; Parm. sylvis ea, quod revocavit MaikL — 11 Non hircos gressus Rom. et vet. Linden-

NOTiE

7 Naides'] Aqnanim Nymphjp. Et Dens creditns faciles Fauni] Faiini Dii campestres ac sylvestres. Facilei] In nostra vo- ta scilicet, qni libenter andinnt nos- tras preces.

8 Paiui] Pan Dens Pastornm, et custos gregum.

10 In Pholoen'] Nomen fictum Nymphae.

11 Hirtos} Pan enim, nt Satyri, Fauniqne, et hujusmodi Dii sylves- tres habebant caprinos pedes. Im- proba coniiia] Habebant etiam comna in capite.

12 Belligerum Jani nemus'] Intelli- git Jani templnm a Numa extmctum ad infimnm Argiletum. BtUigerum] Quia non denuntiabatur bellnm, nisi aperto prius Jani templo. Jani] Ja- nns antiqnissimus rex Italiae, Satur- num nave pervectum excepit hospi- tio, «tab eo edoctus peritiam mris, illnm in societatem regni ascivit. Tradnnt Jannm in Italia primnm Diis templacondidisse, et ritus caprimoni- asque sacrorum invenisse ; ideo eum in sacrificiis prxfationem memisse perpetuam; nude post mortem ipse

De Jano qni plnra volet, consnlat Macrobinm Saturn. lib. IX. cap. I. Atraque Caci Rura] Cacns, Virgilio Vnlcani fiiius ; ore igneni ac funium vomens. Livio, pas- tor horum locorum. Solinus dicit Cacum habitasse locnm, cui Salinse noinen est; nbi tergemina nunc por- ta. Hic, ut Caelius tradit, cum a Tarchone Tyrrheno, ad quem Irgatns venerat Slarsyae regis, socio Megale Phryge, custodiae foret datus, frns- tratns vincula, unde venerat rediit, et praesidiis aniplioribus occnpato circa Vultnraum et Campaniam reg- no, dura etiam ea attrectare auderet, qnae concesserant in Arcadnm jnra, dnce Hercule, qui tunc forte aderat, oppressus est. Haec ex Solino. Dici- tur hic Cacns cavernam habnisse ia Aventino, nnde Ovidins: 'Cacns A- ventinae tiraor, ac infamia sylvae.' Atra vero fnmo scilicetet igne, qnem ore vomebat Cacns.

13 Quirinales agros] Designat col- lem Qnirinalem, sic dictum a templo Qnirini.

238 P. PAPINII STATII

Coelica tecta subit : tum demum victa labore,

Fessa metu, qua nunc placidi Melioris aperti 15

Stant sine fraude lares, fluidos collegit amictus

Arctius, et niveas posuit se margine ripae.

Insequitur velox pecorum Deus, et sua credens

Connubia, ardenti jamjam suspiria librat

Pectore, jam praedae levis immiuet : ecce citatos 20

intrat Ccelia culmina; ibi tandem fatigata cursu, et metu dejiciens, collegit stric- tius sinuosas restes, et se prostrarit in margine ripae candida, et somno capitur, 9«« nunc stat domus sincera mitis Melioris. Velox Deus pecoruin eam insequitur, et putatjam se brevi eafruiturum. Jamjam comprimit anhelitum in ardenti pec-

brogii ; unde ille, Non hirtos gressus. — 14 Pro Ccelica tecta N. Heinsius ad Ovid. Fast. IV. 375. mavult : Calia tecta, ut vitetur ambignitas. ' Montis Ceelii. Sic recte viri docti. Ergo Caeiia, non Ccelica hoc loco scribendum.' Barth. * Major mihi videtur difficultas in voce tecta; quomodo enim dici potuit Pholoe subiisse tecta, cum statim sequatur illam deposuisse se margine ripce, et eo loco ubi nunc sunt aedes Melioris ? quin et Diana eara cubantem vidit dum errat per septem juga. Non igitur intra tecta tunc fuit Pholoe, sed sub dio, nudoque sub aetheris axe. Lege : Ccelica tesca subit. Tesqua seu tesca suut loca aspera et inculta, qualia fere sunt montes. Hor. i. Epist. 14. 19. Lucan. vi. 40. Sequitur: ihi demum victa labore : ita Theb. ii. 473. Sed aliud suadent edd. Parm. et Rom. quje exhibent : jam demum victa labore. Lege, tum demum. Virgil. xii. 6. 'Tumdemum movet arma leo." Markl. In Varr. Lectt. Lindenbrogii, tam demum. — 16 Venet. 2. (non item Venet. 1. ut ait Gronovius,) habet : fiuvidos collegit amiclus, unde ille fluidos collegit amictus. Cf. Senec. CEdip. 422. et Ovid. Art. Am. m. 301. fiatos coUegit amictus Rom. Parra. Aldd. Colin. Grypli. Basil. &c. — 17 *Quid nivea ripa non intelligo : magis forte placebit niveo margine ; ut Baln. P2trusc. 51. Sed ibi * niveus niargo ' est ex marniore can- dido factus ; quae interpretatio huic loco non quadrat. Suspicari potes vocem viridis vel viridi latere sub ista nivea ; hae enim voces sjepe inter 86 commutantur in Mss. Auson. Mosell. 141. Cic. Leg. i. 5. Nost. Theb. IX. 321. Val. Flac. v. 217. &c. Aliter non niale legere posses : vitrei posuit se margine rivi : voces enim tifrras et niveus, ripa et rir«s pariter in codd. confunduntur. Malo tamcn, viridis . . .ripce.' INIarki. — 18 Pro credit, quod Venett. 1. 2. 3. 4, Parm. Rora. Brix. Vicent. Aldd. Colin. Gryph. &c. exhi- bent, Marklandus substituit credens. — 19 Idem Marklandus in Addendis

NOT^

14 Caelica'] Malim Ccelia. Intelli- eam acceperat a Tarquinio Prisco,

git Coelium montem. Hunc tradit seu quis alius regum dedit : nani in

Tacitus Ann. iv. antiquitus ' Quer- eo scriptores dissentiunt.

quetulanum' cognomentofuisse,quod 16 Fluidos'] Fluentes, sinuosos.

talis sylvae frequens foecundusque 17 Ripa} Supple, Fontis.

erat: mox Coelium appellitatum a 18 Velox pecorum Deus] Van castoa

Coele Vibenna, qui dux gentis Etrus- et Deus gregum. cae, cum auxilium ductavisset, sedem

SYLVARUM LIB. II. 3. 239

Advertit Diana gradas, dum per juga septem

Errat, Aventinaeque legit vestigia cervae.

Poenituit vidisse Deara; conversaque fidas

Ad comites : Nunquamne avidis arcebo rapinis

Hoc petulans foedumque pecus? sempeme pudici 25

Decrescet mihi turba chori? Sic deinde locuta

Depromit pharetra telum breve, quod neque flexis

Comibus, aut solito torquet stridore ; sed una

Emisit contenta manu, laevumque soporem

Naidos aversa fertur tetigisse sagitta. 30

IUa Deam pariter surgens hostemque protervum

Vidit, et in fontem, niveos ne panderet artus,

Sicot erat cum veste ruit ; stagnisque sub altis,

tare. Jam agilis imminet prcedte. Ecce Diaiui dirigit iHi prcecipHem gressum, dum tagatur per septem colles, et lustrat radices montis Acentini. Dea indoluit vidisse, ei conrersa ad Jideles comites : Nunquamne impediam cupida furta hujusce protervi ei turpis animalis 1 sempeme numerus casta cohortis mihi minuetur ? Sic fata, extrahit e pharetra parram sagittam, quam neque jaculatur curvato arcu, nee tolito aepitu ; sed sola manu illam emisit, et Naidis tergum feriendo inermi sa- gUtcB parte, dicitur excussisse inlempestirum illius somnum. lUa surgens cemit simul Deam et petulantem Satyrum, el ne denudaret candida membra, injecit se in fontem, ut eiat induta, et putans Satyrum illam insequi sub profundis aquis, abdi-

proposnit: ardenti jamjam vestigia librat Pectore: jam, ifc. — 22 Edd. vett. vettigia terrce. ' Terrce vtstigia qiiaenam sint igDoro. Agnosco luagnara vena- tricem Dianatn ' ferarnm vestigia legentem;' agnosco etiani ' Aventinum montem ' et ' coUem et syivam Aventinam ;' sed de terra Aventina nunqnam ante audivi. Qiiidmuita? lege, minima mutatione: Aventinaque legit vesti- giacervce. Senec. Hippol. 160. Tibull. iv. 3. Ovid.Trist. v. 9. Catull. Nupt. Thet. et Pel. 338. &c.' Markl.— 25 Venett. Parm. Rom. Aldd. Colin. Grypb. Basil. Plant. &c. semperquf ; Gevart. Amstel. Gronov. Barth. Veen. Delph. et Markl. sempeme. Gevartius, piito, ita primus edidit. — 33 Sic tota cum tette Aldd. Colin. Grypb^ Basil. &c ' Scripsisse Statium dicas, Sic torta'

NOTiE

21 Dima\ Diana Jovis etLatonse Satyrique, et hnjnsmodi Dii, salaces filia. ac lascivi crediti veteribus. Sempern»

22 Aventince cervce [terree^ Id est, pudici Decrescet mihi turba chori^ Vir- Aventini montis Romae, sic dicti a gineni enim Deam, non nisi virgines rege Albano ibi sepulto, ubi Dianae comites habere decet. erattemplum,condituma populis La- 29 Lcevumque soporem Naidos'] Id tinis,regnante ServioTuUio. Vide T. est, Naidem inaaspicato sopore ob- Livium lib. i. Apte igitur fingitur rutam.

errare Diana per radices coUis seu 30 Naidos] Pholoes.

montis, in qno habebat templum. 31 J/ia] Pholoe. Deam'] Dianam.

23 Petulans foedumque pecus] Panes, Hostem] Pana.

240 P. PAPINII STATII

Pana sequi credens, ima latus implicat alga. Quid faceret subito deceptus praedo ? nec altis 35

Credere corpus aquis hirtae sibi conscius audet Pellis, et a tenero nandi rudis : omnia questus, Immitem Brimo, stagna invida, et invida tela ; Primaevam visu platanum, cui longa propago, Innumeraeque manus, et iturus in aethera vertex, 40

Deposuit juxta, vivamque aggessit arenam,

dit se in imisjttncis. Quid prcedo ngeret subito delusus ? Non audet se undis com- mittere cuin hirsuta pelle, et imperitus natandi ab infantia. Incusans omnia, cru- delem Dianam, invidos lacus, et invidas sagittas, planlavit juxta fontem teneram platanum, cui longai erant stirpes et innumeri rami, et cacumen aliquando petitu- rum ccelum, et accumulavit vivam arenam, et platanum irrigavit aquis, in quibus

Barth. ' Lege certissima emendatione : Sicut erat cum veste. Theb. iii. 680. IV. 802. VII. 819. Ovid. Met. xiii. 584. &c-.' Markl.—i8 Edd. vett. habent : Immittm Bromium. ' Aiictor siin) edituris Statiiim, iit sine ulla ha^sitatione in textuin recipiant palmariam illustrissimi viri conjecturam : Intitam Brimo.' Ita scribit Gronov. in Diatr. cap. 20. Ilhistrissinuis ilie vir est Scaligerusin Notis ad Propert. ii. 2. 12. ' Memoriae vero falsus fuit Gronovius cum Invi- tam Brimo Scaiigero imputaret : ille enim non Invitam sed Immitem Brimo, nt in vulgatis est, legebat.' Markl. Inmitem Brimo certe dedit Scaligerus in omni- biis edd. prinia 1577. secnnda 1682. tertia 1000. item in ed. Morell. 1604. qnae nos penes sunt. Handius tamen assentitur Gronovio in notis ad Diatr. p. 195. his verbis : * Itacorrexit Jos. Scaliger in secunda edit. Propertii et proba- runt editores post eum omnes.' Barthius etiam e Scaligeri Propertio citat Immitem Brimo. — 40 Nonnulli codd. ad cethera. Vide ad i. Sylv. 3. 82. — 45

NOT.E

38 Brimo'] Et quidem optime. ro j/ea, ad quam ante tot saecula Lato- Grammaticis Graecis Bpi/xii) fj Hepo-e- na pepererat. Neque vertit aiiter <p6vri, id est, Proserpina, quae eadem Cicero, * quod Homericus Dlysses ac Diana, ut omnes sciunt. Deli se proceram et teneram palmam

39 PrimcBvam visu platanum^ Ele- vidisse ' ait. P rimceva \gitar visu ar- ganter, primcevam visu platanum dicit bor, nova, vea, tenera illis dicitur, qnae Poeta, Isptissimam, quae jam altam in perfectissima aevi sui oKp.^ consti- egit radicem, quae lata umbra, et in tnta est. Gronovius.

ccelum evecto scapo : eopse sensu, 41 Vivamque aggessit arenam'] Quid

quo Horatius ' novara ' in Epodis : pertiiam arenam inteljigat Poeta,non

* quam nova coUibus arbor inhaeret.' potiii comprehendere. An arenam

Imitatus Homerum, cujus est Odyss. pro quavis terra sumit, et viva hic

1". A^A^ S^TTOTe To7oy, 'ATrSWcnvos iraph. arena accipienda sit, pro terra bona,

/3«^(j;, ^oivIkos veov tpvos avepx^iJ-ivov foecundaque, nutriendaeque arbori

4v6ria-a. Nuper in Delo, juxta aram idonea? An terra arenosa intelligen-

ApoUinis, tale germen novum palma da, in qua laetius et melius proveniant

succrescensconspexi. 'Nova' nonma- platani? Sed dehoc silent scriptores,

gis Horatio dicitur, quae nunc pri- et ipse Pliuius. mum radices egit, quam haec Home-

SYLVARUM LIB. H. 3. 241

Optatisque aspergit aquis, et talia mandat :

Vive diu nostri pignus memorabile voti,

Arbor ; et haec durae latebrosa cubilia nympha;

Tu saltem declinis ama, et preme frondibus undam. 45

Illa quidem meruit ; sed ne, precor, igne superno

JEstuet, aut dura feriatur grandine ; tantum

Spargere tu laticem, et foliis turbare memento.

Tunc ego teque diu recolam, dominamque benignae

Sedis, et illaesa tutabor utramque senecta. 50

amica se condiderat, et prcEcipit talia : Vive diu, arbor celeherrimay pignus nostri amoris, et tu dilige occultas sedes crudelis Nymphce, saltem prona in Ulas, et preme ramis tuis ejus aquas. lUa quidem digna est ; sedfac, oro, ne ladatur nimio solis ardore, aut percutiatur dura grandine. Tu recordare tantum foliis sternere ac tariare ^us undas. Tunc ego te diu recolam, et dominam amati loci, et vindicabo

Aldd. Colin. Gryph. Basil. &c. Tu saltemdeclivis ama, preme, tfc, * Prirao legen- diim decliniSfi. e. * obliqno pendiila trunco,' ut mox dicit : et ita conjecerat Lindenbrogius : alia res est declicis. Hae voces perpetuo couimutantnr. De- inde interpone conjunctionem quae excidit.' Markl. — 48 ' Non placet liic mutari quicqiiam, nec umbrare reponere, et latices, cum Joan. Isacio Pontano, qni correctiouibus suis in hunc Poetam parum profecit.' Barth. — 60 Idem PoDtanus pro utramque maleiiat uirimque, — 53 Veuett. 1. 2. 3. 4.

NOT.E

42 Optatis aspergit aquis] Platani amamus, ardenter optamns et cupi- non solum aquis perfiindebantur, ut mus.

ceterae arbores, sed vino etiam un- 44 Durce'] Quia illum fugerat. La-

gnentoque ob delicias. Vide Plinium tebrosa cubilia] Fontem, in quem se

lib. XII. cap. 1. Macrobium Saturn. conjecerat, et in quo se occultaverat

lib. III. cap. 13. et Theocritum Idyl- Pholoe.

lio VIII. Optatis} Quia Nympha, 48 Et foUis iurhare memento'] Tur-

qna Pan ardebat in has se conjece- bare, non hic turbidura facere, ut

rat. Et taliamandat] An insculpsit beue observat Gronovius ; qnod folia

cortici platani. Solebant eniin vcte- levia et caduca non possunt facere.

res, non solum amorum suorum no- Scd turbare, est miscere, et veluti va-

mina, sed etiam carmina de suis riare. Sic Martiali lib. viii. Epig.

amoribus, in corticibus arborum in- 78 'Turbato sordidus auro Her-

sculpere. Virgil. Ecl. x. 'Teneris- mus,' p.o permixtis aqnae anri ra-

qnemeos incidere amoresArboribus: mentis. Ovidius, de fonte Narcissi

crescent illae, crescetis amores.' The- Met. iii. 409. ' Quem nulla volncris

ocritus Idyl. xviii. rpd/z/xaTa 8' «V Nec fera turbarat, nec lapsus ab ar-

(fiXouf yfypS^ierai. Literae vero in cor- bore ramus.' Moxqne vs. 47i. * Et

tice scribentur. lacryniis turbavit aquas.'

43 Noslri coti] Amoris. Nam qusB 49 Dominam] Nympham Pboloen. Delph. et Vur. CUis. Siat, Q

242 P. PAriNII STATII

Et Jovis, et Phoebi frondes, et discolor umbra

Populus, et nostrae stupeant tua germina pinus.

Sic ait. Illa Dei veteres imitata calores,

Uberibus stagnis obliquo pendula trunco

Incubat, atque umbris tutatur amantibus undas. 55

Sperat et amplexus ; sed aquarum spiritus arcet,

Nec patitur tactus : tandem eluctata sub auras,

Libratur fundo, rursusque enode cacumen

Ingeniosa levat, veluti descendat in imos

te ac illam a senedute. Et arbores Joris, Phwbique, ac populus varii coloris, et nostrcB pinus admirentur tuos surculos. Sic inquit. Hcec platanus, concepto ve- teri Dei amore, impendens obliquo trunco, incubat fcecundis stagnis, et quccrit aquas amantibus ramis. Sperat et eas amplecti, sed earum halitus illam repeiUt, nec patiuntur se tangi, Tandem enixa sub aerem se mergit in fundum stagni, et rursus ingeniosa toUit enodem caudicem, velut agat aliam radicem. Nunc Nais

Parm. Rom. Brix. Vicent. Aldd. Colin. Gryph. Basil. Bern. Gevart. Till. Heins. Gronov. Bartli. Veen. et Delpli. veteres animata calores. ' Latinitatem in his quaero : .dixisse enini debuit vel, animata in calo- res, vel, animata caloribus. Noster Theb. vi. 268. Ovid. Met. iv. 618. XIV. 566. &c. Jam vero qua analogia, qno sensu interpretabimnr istud, ani- mata calores? quippe notus ille Graecismus quo subintelligitur praepositio KOTct, hic locum non potest habere ; nec enim potes dicere arhor animata ca- lores eo modo quo clypeus * caslatus pugnas ' apud Nostrum Achill. ii, 178. et arma ' expressa casus' Val. Flac. i. 398. et flores * inscripti nomina regum,' apud Virg. Lege : illa Dei veteres imitata calores ; seusu optimo, mutatione niinima. lu contextum itaque admisi imitata. Quod si quis audaciam hanc damnet, tantum peto nt exempio uno hujusce coustructionis me refutet. Aliquis forle conjiciat : illa Dei in veteres animata calores; sed probe scio Statium non ita scripturnm fuisse.' Markl. — 55 Codd. Domitii Calderini servalur amantibus ; Parm. Rom. Vicent.Brix. Aldd.CoIin. Gryph. Basil. &c. sinuatur amantibus. ' Non negabis quin scripta lectio magis ad verum scrutatur amanlibus undas.' Bern. Hanc lectionem receperunt Ge- vart. Amstel. Barth. Gronov. Delph. et Veen. Lectio nostra debetur Mark-

NOTiE

51 Et Jovis, et Phcebi frondes'] Id 52 Nostrce pinus'] Pinus enim erat

est, Esculus sive .Esculus Jovi sacra, Pani sacra.

et laurns Apollini. Et discolor umbra 53 Dei imilata [animata] calores] Id

Populus'} Populi enim tria genera, al- est, in se concepto Dei ardore seu

ba, nigra, et quae Libyca appellatur. amore.

Albafolio bicolor siiperne candicans, 68 Enode cacumen] Suh aqnis enim

inferiore parte viridi. Hcrculi erat nodosa erat, curvata in nodos.

sacra. Virgilius ^neid. viii. * Her- 59 Ingtniosa'] Ut quae tandem in-

culea bicolor cum populus umbra.' venerat modum fruendi amore. Vide Plinium lib. xvi. cap. 23.

SYLVARUM LIB. II. 3. 243

Stirpe lacus alia : jam nec Phcebeia Xais 60

Odit, et exclusos invitat gurgite ramos.

Haec tibi, parva quidem, genitali luce paramus

Dona, sed ingenti forsan victura sub aevo,

Tu, cujus placido posuere in pectore sedem

Blandus Honos, hilarisque (tamen cum pondere) Virtus : 65

Cui nec pigra quies, nec iniqua potentia, nec spes

Improba ; sed medius per honesta et dulcia limes :

Incorrupte fidem, nullosque experte tumultus,

Et secrete palam : qui digeris ordine vitam ;

Phcebeia non aversalur platanum, et intitat ad se redire ramos excluios. Hae tibi mittimus munera natati die, modictt quidem, sed forsan mansura per longa sacula. Tu in cujus peclore suaris honor, cirtusque hilaris {tamen cum graritate) fixerunt tuum domicilium : cui non est segne otium, nec potestas injusta, nec spes immo- derata, sed qui mediam tenes viatn inter honestum et jucundum : quique es incor' ruptajide, et animo omnibus perturbalionibus vacuo ; qui eandem sertai rationem

lando ; primi recepernnt editoresBipontini. — 62 Rom. Venett. 2. 3. 4. Brix. Vicent. AUld. Colin. Gryph. Basii. Bern. Gevart. Grasser. Amstel. Gronov. Barth. Veen. et Delph. geniali luce ; Venet. 1. et Parm. genitali luce, qtiod recepit Marklandus. — 67 Vet. Lindenbrogii ; dulcialiraes. — 69 Vet. Linden- brogii et ineniendati codd. Domitii Calderini, Et satiare, qui dicit se vulga- tam, quae nunc est, lectionem elicuisse ; at jamjam extare in Parmensi notum e«t. Bernartius non dnbitat, quin Statius scripserit Exsatiate palam. ' Sub vocibas sattare palam latere puto epitbeton aliquod Todtitam; qnserant acn*

aOTJE

60 Phcebeia Nais'] Id est, Pholoe sno: 'Concipiaroqne bonas ore fa- Jiympha comes Dians, quae eadem vente preces.' Paramus Dona^ Tan- ac Phoebe seu Lnna, unde Phcebeia git morem niittendidona iis qui cele- dicitur. brabant diem sunm natalem.

61 Et exchisosinvitat gurgiteramosl 63 Ingenti forsan victura sub eevo] Innuit Nympham Pholoen non am- Hoc de suis operibus ac carminibus plinsodisse platannm ramosqne ejus, debuit sperare Papinius. Vixerunt, sed etiam invitare eos qui extra sunt et vivent.

aquara, ut dimittant se, fruanturque 66 Cui nee pigra quies'] Qnies enim

gnrgite seu aqnis. magnorum virorum conjuncta est

62 Hac tibi] Verba Poeta ad Me- actioni, Sic Villa Tiburtina : ' Hic liorem, Genitali [^Geniali] luce paramus premitnr foecnnda quies,'

Dona] Geniali, id est, naiali die, quae 67 Sed medius per honestm et dukia

dies sacra erat Genio, huicqne sacra limes] Qui tenes mediara viam inter

natali diefacere soliti, Tibull.itaque honesfa et jucunda.

lib. 11.2. agens de Cherinthi natalitio 68 NuUosque experte tumultus] Sop.

die et Genio, inqnit : 'Annoat et ple mentis.

Cherlnihe tibi quodcumque rogabis.' 69 Et secrete palam: qui digeris ordi-

Ovid. Trist. 1. iii, 8. et ipse die natali ne vitam] Vitam ordine digerere, est.

244

P. PAPINII STATII

Idem auri facilis contemtor, et optimus idem Comere divitias, opibusque immittere lucem. Hac longum florens animi morumque juventa, Iliacos aequare senes, et vincere persta, Quos pater Elysio, genitrix quos detulit annos. Hoc illi duras exoravere sorores :

70

75

vivendi clam et publice : quiqtie aurum facile conteynnis, et qui optime scis ornare opes, iisque fulgorem dare. In hac jutenta, florens animo et moribus attingas longavos Iliacos, et superes annos, quos pater tuus et quos mater tua portavit in Elysios campos. Illi hoc obtinuerunt a scevis sororibus : hoc etiamfortis Bla-

tiores : mihi simplicins videtur fateri nescire quod nescio. Scio quidem voces secrete et secure a librariis saepe confiindi : vide Drakenb. ad Sil. Ital. xr. 326. sed si Statius scripsisset Et secure palam vix explicare potuissem.' Markl — 71 Condere dititias Aldd. Coiin. Gryph. Basil. Bern, Gevart. et Grasser. Comere dititias codex Sen. cum Venett. Parm. Roni. et vet. Lin- denbrogii, quod deiendit Gronovius in Diatr. cap. 27. et in textum rece- pit; hinc receptum in Barth. Veeu. Delph. &c. — 73 Vet. Lindenbjogii: et vincere prastat.

NOT^E

certis horis certos actusdestinare, ut de Theodorico refert Sidonius lib. i. £p. 2. et de Spurina Plinius lib. iii. Ep. 1. Vide Suetonium in Augusto, Tiberio, et Vespasiano, et Lampri- dium in Severo. Papinius autem in- nuere vult Melioreni apud se et domi eandem vivendi rationem instituisse, ac si illius actiones omnium oculis paterent, eodemque ordine actus vi- taedigessisse, sive domi,remotis arbi- tris, sive in pnblico versaretur, nihil- que simulatum in eo esse. ' Sic Li- vius Drusus,' inquit Velleius, 'pro- mittenti ei architecto, ita se domum illius aediticaturun], ut libera a con- spectu, immunis ab omnibus arbitris esset, neque quisquam in eam despi- cere possgt, respondit : Tn vero, si quid in te artis est, ita compone do- miim meam, ut quicquid agara, ab omnibus perspici possit.'

71 Comere] Frequentissime hac voce utitur Statius pro ' ornare.' Ut

'comere arma ' Theb. ii. ' Et lucida comnnt Arma manu.' ' Comere ge- nas ' Epith. Stellae, et Epic. in Giau- ciam.

Opihusque immittere lucem'] Hoc dicitur de hnmine liberali et niagnifi- co, qui non patitur pecunias suas ar- ca conclusas in tenebris delitescere, sed iis fruitur, easque bene collocat. £o modo ornantur divitiae, et lux iis immittitur. Sic Claudianus Panegyr. Probini et Olybrii : * Hic non diviti- as nigrantibus abdidit antris, Nec tenebris damnavit opes ; sed largior imbre, Sueverat innumeras hominum ditare catervas.'

73 Iliacos senesl Trojanos, Titho- num et Priamum.

74 Pater, genitrixl Supple, tuus et tua. Hinc patet parentes Atedii jara grandaevos mortuos fuisse. Elysio^ Campis Elysiis, in Inferis.

75 Duras sorores'] Parcas, quae so« rores sunt, et inexorabiles.

SYLVARUM LIB. II. 4. 245

Hoc, quae te sub teste, situm fugitura tacentem Ardua raagnanimi revirescit gloria Blaesi.

sus ab iis obtinuit, cujus 8id)limis gloria, te procurante, reflorescit, et eximetur taeiim oblivioni.

NOTiE

76 Te sub teste"] Melior enim sin- opinione, Blssnm illiim non faisse gnlis annis celebrabat convivium ad Libertini generis, sed iilnstrem vi- tamnlum Bleesi. rnm ; non enim haec Papinius diceret

77 Ardua magnanxmi gloria Blasi] decenter de Liberto. Vide Epice- £x boc etiam ioco confirmor in ea dion Glauciae.

IV. PSlTTACUSt MELIORIS.

Atedii Melioris Psittacnm, cnjns jucunda garrulitate, nt pleriqne Romano- nmi, delectabatur, niortuum deflet.

PsiTTACE, dux volucrum, domini facunda voluptas, Humanae solers imitator, Psittace, linguas, Quis tua tam subito praeclusit murmura fato ? Hesternas, miserande, dapes moriturus inisti

Psittace rex avium, facundce delicia domini, Psittace ingeniose cemvlator hU' mantB vocis, quis suffocarit tuos gatritus tam prcEcipiti morte ? Sumsisti miserande

Psittacus Melioris inscribitnr hoc Carmen in edd, velt. Psinacus Atedii Me- lioris Amstel. Gronov. Barth. Veen. et Delph. — 1 Venett. 1. 2. 3. 4. Parm. Rom. Brix. Vicent. Aldd. Colin. Gryph. Basil. omnes testantur lectionem dux tolucrum ; forsan tamen scripsit Statius, rex arium ; vel rex tolu- crum: fiwTi\4a Tdvruv opyeav Ezechiel. — 3 Parm. prceclusit lumina fato, — 4 Venet. 1. et Rom. Extemas ; unde Marklandus tentabat £xfrmas; atqni Hesternas testantur omnes codd. cum Parm. Brix. Vicent. Aldd. Colin.

aOTJE

t Psittacus'] Psittacns in deliciis ceteras aves snperat, eademque ra-

habitus est veteribus, utnunc, ob lin- tione sacer erat apud Indos. ^EIia-

guae humanx imitationem. nus Hist. Anim. lib. iii. De Psitta-

1 Dux tolucrum] Homerus tamen cis lege Plinium lib. x. cap. 42. et

et Horatius hunc bonorem tribunnt Apuleium Florid. ii,

Aquilae : Homerus, quia Aquila re- 2 Humana solers inatator lingva'^

XdordTT) vfrfT]vuv, perfectissima tolu- Graeci unica voce Ppor6yT]pvi', huma-

crum : Horatius vero, quia Jupiter num os tmiiantem, appellant. Plinius

Aquilam tidelera expertus fuerat in inquit, ' hnmanas voces reddunt, im-

Ganymede rapto. Alii Phoeuicem peratores salutant.' Martialis : ' Psit-

volunt esse regem avium. Hoc ta- tacus a vobis aliena vocabula discam ;

men optime tribuitnr Psittaco ob Hoc didici per me dicere, Caesar

imitationem humani sermonis, qua ave.'

246 P. PAPINII STATII

Nobiscum ; et gratae carpentem munera raensae, 5

Errantemque toris mediae plus tempore noctis

Vidimns : affatus etiam meditataque verba

Reddideras : at nunc eeterna silentia Lethes

Ille canorus habes : cedat Phaethontia vulgi

Fabula ; nec soli celebrant sua funera cycni. 10

At tibi quanta domus rutila testudine fulgens,

Connexusque ebori virgarum argenteus ordo,

Argutumque tuo stridentia limina cornu ?

En querulae jam sponte fores ! vacat ille beatus

nobisctim hesternos cibos moriiurus, et vidimus ie cotligentem dona gratce mensae, et raganiem per lectos plus dimidio noclis : reddideras etiam sermones, et verba qucE didiceras. At nunc iu tam garrulus seiTas aternum silentium in Inferis. Fahula Phaethontia adeo decantata sileut ; soli olores non canujit siiam ntortem. At quce erat tua cavea splendens rutila lestudine, cvjus virgarum argentearum ordo ebore connectebatur: cujus limina resonabant argxite tuo rosiro? nunc/ores ultro querun- tur, quod desolatce sint : illud felix clauslrum vacat, nec amplius audiuntur male-

Grypb. &c. — 9 Heinsins ad Ovid. Heroid. Epist. xiv. 95. pvo habes rfpo- nendiim putabat obis. At cf. Nostr. Protrept. Crisp. 136. Ovid. Rera. Amor. 629. et Genethl. Lucan. 111. — 10 Parm. non soli. — 14 Et querulce jam Venett. 1. 2. 3. 4. Parra. Rom. Brix. Vicent. Aldd. Colin. Grypli. &r. ' Opor- tnit scribi hoc modo : En ! mula non sponte fores ! vacat ille beatus, ifc. Jara omnia belie cohaerent. Limina olim tno rostro stridebant, nnnc mutce snnt; sed no7i A/)o«feO invito, et quasi hoc silentinm dolentes. Ita Acliill. 1.237. Theb. VIII. 196. et Virg. xi. 827. Tale qnidpiam sensns videtnr reqnirere : sed mnltum abest utaffirmem Statium ita scripsisse.' Markl. Edidit tamen

tiOTJE

8 Mterna silentia Lethes'] Id est, vaticinii. Martiaiis: ' Dnlcia defec- sedes Lelhes tacitas. Lethe autem ta modnlatnrcarmina lingna Cycnns, flnvins Inferornm ; et facit Poeta an- cantator fnneris ipse sni.' Hoc ta- tithesim,iuter'silentiaLethes,'et'ille men fabnlosum multi credunt, nt canorns.' Ovid. Met. xiir. 'Illeigi- Plinins.

tnr tantornm victor, Achille, Vic- 12 Connexusque ehori virgarum ar-

tus es a timido Graiae raptore ma- genteus ordo] Caveam describit virgu-

ritae.' lis argenteis instructam, et intextam

9 Phaelhontia vulgi Fabula ; necsoli ebore.

celebrant sua funera cycni] Poetee fa- 13 Cornu'] Id est, rostro. Nam,

bulantur Cycnum regem Lignriae miram habet dnritiem rostri, quo

fuisse affinem Phaethontis, ac audito se excipit et innititur, teste Plinio. ejns casn, desiderio contabnisse, et in 14 En querula jam sponte fores^ Poe-

avem sui nominis conversnm fnisse. tica Iiyperbole. Fores non jam vo-

Proditur etiam cycnnm anteqnara cales extincto Psittaco, sed pro-

moriatnr, suavissimnmcantumedere: prium edunt sonum, doloris sui indi-

ea de causa sacer est Apollini Deo cem.

SYLVARUM LIB. II. 4. 247

Carcer, et angnsti nusquam convicia tecti. 15

Huc doctae stipentur aves, quis nobile fandi

Jus Natura dedit : plangat Phoebeius ales :

Auditasque memor penitus demittere voces

Sturnus, et Aonio versae certamiue picae ;

Quique refert jungens iterata vocabula perdix ; 20

Et quae Bistonio queritur soror orba cubili,

Ferte simul gemitus, cognataque ducite flammis

Funera, et hoc cuncta? miserandum addiscite carmeu :

OcciDiT aeriae celeberrima gloria gentis

dicta in arcta cavea. Huc peritce tolucres conveniant, quibus natura conceuit m- $ignejus loquendi. Phabeia aris lugeat, ac stumus, qui refert omnino terba, qua didicil, ac piccc mutatce pralio Aonio, et perdix, qvi seepius reddil eadem tocabula, ac soror, quce gemit orbata in Bistonio nido. Jungite simul gemitus, et efferte in rogum affinem vestrvm, et omnes discite hanc Jlebilem nceniam: Psittacus periit

vir ille doctns ut in textn. — 15 Carcer et augusti in Parra. et ita in sua editi- one Gronoviiis ex Amstel. eiimque secuti sunt Barth. et Veen. — 18 Rom. Venett. Aldd. Colin. Grypii. aViee, dimittere : Gronov. Barth. Veen. Delph. &c. demittere. — 19 ' Omnino legendnm, victa; cerlamine ; non enim verteban- tur certamine, sed vincebantur.' I^Jarkl. Ovid. Met. v. 300. Met. xiii. 19. NcsterTheb. VIII. 615. Ovid. Heroid. xvi. 359. et Met. vi. 91.— 20 Vir doc- tus Jacobus Delechampius ad Plin. N. H. x. 12. citat h. vs. ut probet corni- ces vocales esse : Quique refert jungens iterata vocabula cornix: Memoriae errore. Vide tamen ervoris inconstantiam : quippe ad cap. 42. ejusdem libri,hunc ipsum versum adducit ut probet perdices vocales esse. ' Inscite M. Ant. Sabellicus et alii to perdix hinc exturbant, cornix substituto.' Barth,

NOTiE

" 15 Convicia tecti'] Apuleius loco ci- victaeqne, in picas mntatae snnt.

tato de Psittaco scribit: ' Si convi- Aonio'] Boeotico. Musae enim sedem

cia docueris, convitiabitur, diebus ac habebant in Helicone monte Boeotise,

noctibusperstrepens maledictis: hoc quae prius 'Aonia' vocabatur.

illi carmen est, hanc putat cantio- 20 Perdix] Etiani hic vocalis, testi-

nem; ubi omnia quae didicit, roale- bus PlutarchoinSymp. et Athenaeo :

dicta percensuit, denuo repetit ean- et dicitur /ccuc/ca/3ifeiv Aristoteli, un-

dem cantilenam.' de potest dici ' repetere verba.'

16 DoctcB aves] Vocales, quae imi- 21 Bistonio] Thracio, a Bistonibns tantur vocem humanam. gente Thraciae. Soror orba] Procnen

17 Phabeius ales] Corvus Apollini intelligit Philomelae sororem, quam «eu Phoebo sacer, vocalis avis. Vide aliqui Graecorum in Insciniam con- Plinium lib. x.cap. 23. versam referunt. De lusciniae vero

19 Stumiw] Et hicinteraves voca- docilitate videndus Plinius lib. X.

les. Vide Plinium lib. x. cap. 42. cap. 20.

Aonio terscB certamine picce] Filiae 24 Aeria gentis] Aves enim in aere

Pierii reguli Macedonijp, ad certa- vivunt. roen cautus Musas provocare auss,

248 P. PAPINII STATII

Psittacus, ille plagae viridis regnator Eoae ; 25

Quem non gemmata volucris Junonia cauda

Vinceret, aspecta gelidi non Phasidis ales,

Nec quas humenti Numidae rapuere sub Austro.

Ille salutator regum, nomenque locutus

Caesareum, et queruli quondam vice functus amici: 30

Nunc conviva levis, monstrataque reddere verba

Tam facilis : quo tu, Melior dilecte, recluso,

Nunquam solus eras : at non inglorius umbris

Mittitur : Assyrio cineres adolentur amorao,

inclytus hoiwr aerii populi, ille viridhs dominator atium Orientalium ; quem avis Junonis non vinceret cauda gemmis conspersa, nec tolucrisfrigidi Fhasidis pulchri- tudine, ncc uves, quas Numidte capiunt flante pluvxoso Austro. Qui salutabat po- tentiores, qui proferebat nomen Casaris, et qui quondam tenuit locum amici gemen- tis et solantis dominum suum : modo levis conciva, et tamfacile referens voces, quas didicerat: quo vivente, tu, care Melior, minquam eras solus. At non inlionorus mittUur ad Inferos. Cineres cremantur cum amomo Assyrio, et molles pluma: re-

Vcram lectionera defendit Baptista Pins Annot. lib. ii. cap. 20. — 32 ' Qiiaero quo sensii Fsittacus reclnsus dici potest, i. e. apertns. Cavea quidein re- clnditur, sed non Psittacus, nisi cultro Ciiirnrgico. Lege : quo tu, Melior dilecte, relicto, S[c. Si omnes alii convivae abierint, hoc tamen relicto, non solns eras; liic tibi erat pro turba et sodalibns. Nec metuas a sono vocnm dilecte relicto: pariter enim optimi poetse.' Markl. Vuigatam tamen retinet

NOTiE

25 Viridis'] Qnia Psittaci virides cas seu Meleagridas. Humenti Nu- sunt. Eote'] Orientalis, id est, IndiaB, midte rapuere sub Austro] Saturn. Ka- qiiae tota ad Orientem spectat, ut lend. 'Quas udo Numidae legunt ait Curtins. sub Austro.' Numidal Gens Afri-

26 Volucri» Junonia} Pavo Junoni cana. Vide Sat. Kal. v. 78.

sacer, in quem mutatum ferunt ab 29 Ille salutator regum, nomenque lo-

ipsa Argum custodem lus, occisum a cutus Ccesareum] Vide quae diximus

Mercurio, positosque oculos ejus ad versum secundum hujuscelibelli.

in cauda, unde gemmata dicitur 30 Amici} Id est, qui vice tristis

cauda. amici consolatus est Atedium in mor-

27 Gelidi non Phasidis ales'] Phasi- te Blaegj.

anus, nota avis, ad nos a Phasi Col- 31 Conviva /m'»] Snpra : * Erran-

chidis fluvio, ab Argonautis traduc- temque toris mediae plus tempore

ta; nani ex hac regione in Graeciam noctis.'

transportatae sunt. Martialis : * Ar- 34 Assyrio cineres adolentur amomo']

giva primum sum transportata cari- Aniomum, nt jam diximus, erat fru-

na : Ante mihi notum nil nisi Phasis tex odoratissimus, ex quo unguen-

crat.' Dicitur Phasis gelidus, quia tum pretiosissimum conficiebatur,

Colchis in Septemtrionem spectat. quodque rogis mortuorum conjicie-

28 Quas] Intelligit aves Numidi- batur. Assyrio] Quia io Assyria na«<

SYLVARUM LIB. 11. 4.

Et tenues Arabum respirant gramina plumae, Sicaniosque crocos : senio nec fessus inerti Scandit odoratos Phoenix felicior ignes.

249 35

dolent frutices Arabicos, ac crocum Siculum. Nec Phcenix lassus pigra senectute subit ditior suateolentes flamtnas.

vir doctus in contextu. — 35 Aldd. Colin. Gryph. Basil. &c. respirant germine ; Venet. 1. Rom. Parm. et vet. Lindenbrogii, respirant gramine, qnod ille repo- suit ; hinc gramina exsculpsit Marklandus. — 3G Sicanusque crocis edd.vett. Lectio nostra debetnr eidem Marklando. Venet. 1. et Parm. senio necfusus inerti. — 37 Scandit odoratos felix Venet. 1.

NOT^

citar amomum : probatius tamen ex Armenia afferebatur. Vide Diosco- rideni, et Piiniura lib. xii. cap. 13.

35 Arabum gramina [germine] Thu- re, et myrrba, quae in Arabia nas- cuntnr.

36 Sicaniisque erocos [crocw] Crocnm injiciebantetiamin rogos. Videsupra Epicedion Glauciae : 'Qiiod Cilicum flores, quod munera grarainis Indi, Quodque Arabes, Phariique Palafs- tinique liquores Arsnram lavere co- niam.' Sicaniis] Id est, Siculis. Pli- nio enim auctore, tertia nobilitas croco Centuripino Siciliae. ' Prima/ ait ille lib. xxi. < nobilitas croco Cilicio, et ibi in Corycio monte : dein Lycio, nionte Olympo : mox Centuripino Siciliae.'

Senio nec fessus inerti Scandit odo- ratos Phcenix felicior ignes] De Phce- . nicis exequiis vide Claudianum in Poeraate singulari. Vide etiam Pli- nium lib. x. cap. 2. de quo sequentia excerpsi, cum faciant ad illustran- dum hunc Papinii locum : ' ^thio- pes/ ait Plinius, atque Indi disco lo.

res niaxime et inenarrabiles fernnt aves, et ante omnes nobilem Arabia phoenicem : haud scio, an fabulose, unnm in toto orbe, nec visum magno- pere. Aquilae narratur magnitudine, auri fulgorecirca colla, cetera purpn- reus, cceruleam roseis candam pennis distinguentibus, cristis faciem, ca- putque plumeo apice cohonestante. Primus atque diligentissimus toga- torum de eo prodidit Manilins, sena- tor ille maximis nobilis doctrinis doctore nullo : neminem extitis- se, qui viderit vescentem : sacrum in Arabia Soli esse, vivere annis 660. senescentem casia, thurisquc surcnlis construere nidum, replere odoribus, et snperemori : ex ossibus deinde, et raedullis ejiis nasci primo ceu vermi- culum : Jnde fieri pullum : principio- qne justa funeri priori reddere, et totum deferre nidum prope Panchai- am in Solis urbem, et in ara ibi de- ponere.' Haec Plinius. Vide et Ta- citum Annal. vi. Solinum cap. 36. et Ovid. Met. xv.

250 P. PAPINIl STATll

V. LEO^ MANSUETUS* IMP.

In Domitiani Imperatoris gratiam, leonem raansuefactum, tigridis tnorsn in arena occisnm deilet.

QuiD tibi constrala mansuescere profuit ira ?

Quid scelus, humanasque animo dediscere caedes,

Imperiumque pati, et domino parere minori?

Quid, quod abire domo, rursusque in claustra reverti

Suetus, et a capta jam sponte recedere praeda, . 5

Insertasque manus laxo dimittere morsu ?

Occidis, altarum vastator saeve ferarum,

Non grege Massylo, curvaque indagine clausus,

Non formidato supra venabula saltu

Quid tihi profuit cicurari deposito furore ? Quid dediscere satitiam, et ecedes humanas,ferre jugum, et obsequi debiliori domino ? Quid tibi profuit docilitas, qua solebas egredi e cavea, iterumquein eam redire, et jam ultro relinquere captam prce- dam, et aperto ore dimittere immissas manus ? Peris generose debellator procera- rum bestiarum, non obseptus multitudine venaiorum Masstjlorum, et fiexuosis pla-

1 Venct. 1. Rom. Aldd. Colin. Gryph. Basil. Bern. Gevart. Grasser. Am- stel. Gronov. Veen. Bartli. et Delpb. rasfa/or docte ferarum. ' Mirum epi- llieton istnd docte vastator : pntares leoneni liunc solitum esse feras frangere secnnduni artem. Oliui conjecerani, rastator torve ; qiiod de leonibus hanc vocem usurpari ex niultis poetaruni locis observaverani. Sed aliud me do- cuit Parmeusis, quae habet : vastator cade fernrum ; uiide nnllo negotio elicitur vera lectio : vaslator save ferarum: et hoc leonibus convenientissimum et usi- tatissimum epitheton. Virg. Georg. ii. 151. Nostcr Theb. ix. 15. Manil. iv. de Africa, Ovid. Met. iv. 102. et Martial. Epig. ii. 75.' Markl—8 Non grege

NOTiE

t Forsan et extatEpigrammaMar- num leonem manu tractare ausus,

tialis lib. de Spectaculis 18. de hoc et ostendere mansuefactum, Hanno e

Leone mansneto a Tigride confecto : clarissimis Poenorum traditur : dam-

' Lambere securi dextram consueta natusque illo argumcnto, quoniam

magistri Tigris, ab Hyrcano gloria ra- nihil non persuasurus vir tam artificis

ra jugo, Saeva ferum rabido laceravit ingenii videbatur, et male credi liber-

dente leoneni : Res nova, non ullis tas ei, cui in tantum cessisset etiam

cognita temporibus. Atisa est tale feritas.' De historia leonis vide eun-

nihil, sylvis dum vixit in altis : Post- dem Plinium ibideni.

quam inter nos cst plus feritatis ha- 3 Domino minori] Homini, non tam

bct.' forti ac audaci.

t Mansuelus'] Plinius lib. viii. cap. 8 Massylo] Massyli populi Africae

16. haec ait : ' Primus autem homi- occidentales leouum veuatores.

SYLVARUM LIB. II. 5. 251

locitiis, aut caeco foveae deceptus hiatu ; 10

Sed victus fugiente fera: stat cardine apcrto Infelix cavea, et clausis circum undique portis Hoc licuisse nefas pavidi timuere leones. Tunc cunctis cecidere jubae, puduitque relatum

gis, non incitus per renabuUt saltuformidato, aut cireumventus latenti hiatuforea; sed rictus aferafugiente. Aperta cst infelix cavea, et attoniti leones in obseratis circum undique foribus cavearum suarum expavere hoc jieri potuisse : tuncjuba omnibus dimissa, eosque puduit cernere te reportatum, et demiserunt totas palpe-

Massyllo edd. vett. — 12 Partn. Rom. Aldd. Colin. Grypli. et Bcrn. et clausas circum undique portas. * Necessario bic reponatur: clausis circum undique portis. Apertam fnisr-e interfecti ieonis domam dicit ; reiiquorum clausas, ne pliires erumpentes pariter perderentur. Hanc sententiam offuscatam nemo liaclenus vidit cum in vulgata scriptura tamen nullus sit sensus.' Barth. Sed ita jam ediderat Gevartins ex conjectura Lipsii : ita etiam legunt Raderus ad Martial. ix. 90. et Tho. Dempsterus ad lib. iii. Corippi. ' Abrupta haec videntur, et suspicor aliquid deesse, nisi scribendum et distin- «ruendum sit : stat cardine aperto Infelix carea, occlusis circum undique porti* Hoc licuisse nefas pavido gemuere leones.' Markl. — 13 Venet. 1. Parm. Rom. Venett. 2. 3. 4. Brix. Vicent. Aldd. Colin. Gryph. Basil. Bcrn. Gevart. Gras- »er. Amsiel. Gronov. Barth. Veen. et Delph. pavidi timuere leones. ' Hanc lectionem falsi arguit sensus communis : nemo enim timere polest aliquid licuisse ; quippe timor iocum habet ubi in incerto res sunt, uon ubi praeteriit quod tiniuimus ; tunc enim succedit dolor, vel desperatio, vel talis altqnis affectus. Si igitur pro timuere licuisse scripsisset doluere licuisse, recte se- cundum natnram scripsisset ; ut apud Lucan. ix. 1055. Proculdubio a Statio fuit : Hoc Ucuisse nefas pavidi gemuere leones. Theb. i. 814. vii. 821. et Sii. Ital. II. 225. Sed nec adhuc recte habet sensus : non enim leones gemuere hoc licuisse, absolute, sed : Hoc licuisse nefas pavido gemuere leones. Si alius et foriior leo hoc facinus perpetrasset, nihil adeo dolt-ndum foret : cum vero pavido tigridi (qiieni siipra vocat feram fugientem) tantnm licnit, hoc quidem gemeuduni erat. Compar sententia apud Claud. iu RatiD. ii.

NOTiE

10 Aut ececo fovecB deceptus hiatu'] facto morsu anfngerat. Cardine aper- Plinius ibidem : ' Capere eos ardni to'] ' Cardo ' Metonymice pro porta. erat quondam operis, foveis maxime. 12 Infelix caven] In Ampbitheatro PrincipatuClaudiicasusrationemdo- erant caveae lapideae, qnibus ferae cuit, pudendam paene talis ferae no- includebantur. Ea?dem portis ferreis mine, pastoris Getuli sago contra aut ligneis obstruebantur, ne ferae ingrnentis impetura objecto : quod exilirent. Sunt et caveae avium : spectaculumprotinusinaienamtrans- quin etiam tota area in amphitlieatro latum est, vix credibili modo torpes- 'cavea' dicebatur. Infelix] Quia cente tanta illa ftritate, qiiamvis levi amiserat suum leonem.

injectu operto capite, ita ut devincia- 13 Hoc licuisse nefas'] Potuisse

tur non repugnans : videlicet omnis scilicet occidi leonem a tigride.

vis constat in oculis.' 14 Cecidere juba] Pudore videli-

11 Victus fugiente fera] Tigris euim cet.

262 P. PAPINII STATII

Aspicere, et torvas duxere in lumina frontcs. 15

At te non primo fusum novus obruit ictu

IUe pudor ; mausere animi, virtusque cadenti

A media jam morte redit : nec protinus omnes

Terga dedere minae : sicut sibi conscius alti

Vulneris, adversum moriens it miles in hostem, 20

AttoUitque manum, et ferro labente minatur :

Sic piger ille gradu, solitoque exutus honore,

Firmat hians oculos animumque, hostemque requirit.

Magna tamen subiti tecum solatia leti,

Victe, feres, quod te moesti Populusque Patresque, 25

Ceu notus caderes tristi gladiator arena,

Ingemuere mori : magni quod Ca^saris ora,

Inter tot Scythicas, Libycasque, et littore Rheni,

hras in ocuhs suos. Sed illud norum dedecus non obruit te prostratum primo mor- su ; restitit animuSf et cum caderes, virtus in te revertitur jam a medio leto : nec statim omnes mincB cessere. Velut miles se sentiens vulneratum Utali plaga, ruit occumbens in oppositutn adversarium, et levat manum, et cadendo intentat ei gla- dium : sic leo tardus gressu, et spoliatus solita gluria, firmat hiantes oculos et «ni- mam, ac poscit hoslem. Reportabis tumen, quamvis victus, tecum ingens solatium repentincB mortis, quod plebs et senatus trisles doluere tuam mortem, ceu gladiutor iUustris occumberes in medio Amphitheatro : quod damnum unius leonis mortui affe- cit vultum magni Casaris, inter tot bestiasScythicB ac Libya, et tot de ripa Rheni,

198.' Markl. Vide ad versum proxime praecedentem.— 15 Edd. vett. totas duxere. ' Nullins usus vox ista totas ; scripsit Statius torvas. Virg. lEn. iii. 635. Martial. iv. 14. et Sil. Ital. iii. 75.' Markl. Sed totas ab Homero con- firniatur II. P. 133.— 22 ' Sono et elegantiae consulueris si legas : solitosque exutus honores : non qnin alterum probum sit, sed hoc magis Statianiim vide- tur.' /dem.— 23 Omues codd, et edd. vett. testantnr animamque ; Marklan- dns tamen legendum omnino putavit animumque. — 26 Pro g'/a<iJator Venet. 1. exhibet Germanus, quod glossatoris est, et e margine in textura erepserat. —

NOT^

15 Et torvas duxere in lumina fron- 28 Inter tot Scythicas, Libycasque,

tes'] Ne viderent Bocium tam turpi ac et littore Rheni, Et Pharia de gente

indecoro vulnere occisum reportari. feras'] In oninibus enim terra parti-

Frontes vero, pro palpebris : totum bus conquirebantur animalia, ac fe-

pro parte. rae, Romamqne transportabantur, ut

25 Pairesque'] Senatores. in spectacnlis exhiberentur. Scy-

26 GkdJafor] Gladiatoreserantho- thicas] Scythia pauca animalia fert mines, qni singularis certamine png- inopia fructuum, ut inquit Plinius. nabant ad oblectandnm populum. Libycas] Libya mittebat plura ani- Vide Lipsium de gladiatoribus lib. malia, ut leones, struthiocamelos, Saturn. chamaeleontes, pluraqne animalia

27 Ceeaaris'] Domitiani. monstrosa, quod ob iuopiam aquae

SYLVARUM LIB. II. 6. 253

Et Pharia de gente feras, quas perdere vile est,

Unius amissi tetigit jactura leonis. 30

ac de grege Phari, quas prce te leve est amittere'

29 Et Pharias Romana, Faria ia aliis vett.

NOTiE

ad iinnin fontem diversa conveniant, viii. cap. 26. 'M. vero Scanrus,' ait

et illic coeant. Et liltore Rheni} Ger- Piinins ibidem, ' primus hippopota'

mania mittebat alces, uros. Rhenus mum cum qiiinqne crocodilis osten-

flnvius Germaiiiae. ditRomaein .edilitatis suae ludis,tem-

29 Et Pliaria} Id est, ^gyptia, ob porario euripo.'

Pharon insulam ^gypto vicinam. 30 Unius amissi tetigit jactura leo'

^gyptns antem prjecipne mittebat nw] Domitianus enim flevisse di-

hippopotamnm et crocodilos. De cro- citur. codilis testis Strabo, et Plinius lib.

VI. CONSOLATIO AD FLAVILM URSUM DE AMISSIONE PUERI DELICATI.

Flaviam Ursnm, in fonere Pbileti liberti, pueri carissimi, solatar.

S.EVE nimis, lacrymis quisquis discrimina ponis, Lugendique modos : miserura est primaeva parenti Pjgnora, surgentesque (nefas) accendere natos : Durum et deserti, praerepta coojuge, partem

Nimium erudelis, quisquis statuis modos plorandi et differentiam in fletibus. Miserum est parenti cremare in/antes liberos ; miserrimum, ubi adolecerint : actr-

Epicedion Pileti Ursi Rom. Aldd. Colin. Gryph. Basil. Piant. Amstel. &c. Ad Ursum juvenem amicissimum Parm. Vide Epistolam. Consolatio ad Fla- vium Ruffum de morte pueri delicati Rhod. Consolatio ad Flatium Ursum de amissione pueri delicati. Salisb. quod prlmus admisit Gronovius, eumque secnti sunt Barth. Veen. Delph. Markl. &c. — 3 ' Ita distingiiendnm : vulgo omitti- tur parenthesis, qaasiconstractio esset, nefasest accenderesurgentesnatos. Viti-

aOTJE

t Flavium Ursum'] Scribit quidem 3 Pignora'] Pignora, pro liberis

Plinius aliquoties ad Ursnm, sed snnii omnes scinnt. Surgentesque (ne-

nullo alio addito nomine, nt du- /a«) S^-c.'] Reram enim ordo mutatur,

biuro sit an iiic sit ille. Videtur cliens qnando parens liberos sepulcro con.

Flaviae domus, aut ab se, aut a patre dit, ant senex jnniorem.

fuisse. 4 Durum] Snpple, marito.

% ilflitMtme] Ev<|>7)/xe7.

254 P. PAPINII STATIl

Conclamare tori : moesta et lamenta sororum, 5

Et fratrum gemitus : arcte tamen, et procul intrat

Altius in sensus, majoraque vulnera vincit

Plaga minor. Famulum, (quoniam rerum omnia caeca

Sic miscet Fortuna manu, nec pectora novit,)

Sed famulum gemis, Urse, pium : sed araore fideque 10

Has meritum lacrymas ; cui major stemmate juncto

hum esi marito dephrare partem deserti lecti, amissa uxore : et tristes sunt luctus sororum, et gemitus fratrum. Scepe tamen minor plaga magis afficit sensus, et vincit mnjora vulnera, Gemis, Urse, servum, {quoniam sic Fortuna confundit res cnnctas incerta manu, nec inspicit animos,) sed servum pium, et dignam sic plorari, amore acfide in te, cuifuitmajorliberlas ex animo,quam si ei tenisset e genere. Ne

ose.' Markl.—6 Venett. 1. 2. 3. 4. Rom. Vicent. Aldd. Colin. Gryph. Basil. Piant. Gevart. Grasser. &c. arcte,vel arte ; Parni. ad te. ' Verbum arc^e minus opportunum iiic loci. Scribo : dat se tnmen, et procul inlrat Altius in sensus. Sic ' dare se in vinciila ' Livio, <&c.' Heins. 'Latet, opinor, verbum aliquod substantivum : optime congrneret, pro arte, transpositis lileris, teret, i. e. hceret. An voluit ? alte tamen, et procul intrat Altius, S^c' Markl. — 9 Venett. 1. 2. 3.4. Parm. Rom. Vicent. Brix. Aldd. Colin. Gryph. &c. Sic miscet Fortuna manu, nec pectora niovit. ' Milii placet cum aliis scribere : tiec pectore novit. Dicit enim Poeta fortunam non agere KapdioyviiffT7)v, nec at- tendere ad voluntatem iiominum, et videre qnid illi malint. Ita Hercnie Surrent. dixit: 'si mores humanaque pectoracuraeNosse Ueis.' Gevart. Gro- novius Diatr. cap. 21. legit ' Si miscet F. manu, nec p. morit ; licet Elench. An- tidiatr. cap. 3. dicat se ideo tantum protnlisse hanc conjecturani, ut ejns occa- sione Silium, Statium alibi, Lucannm et Val. Flaccuin emendaret et illustra- ret.' Markl. — 10 Rom. Sed famulum gemis usque pium. — 11.12 Projuncto L\\i- denbrogius conjecprat cuncto : Bernartius vero legit et distinguit : cui major stemmale, justa Nobilitas. ' Inepte ; nam junctum stemma liic posuif, pro propinquo nobilitatis gradu, quo aliquem contingimus. Ita Tlieb. ii. ' san- guinem junctum ' dixit. Malim etiam legere literula addita fluit pro fuit'

NOTiE

5 Conclamare'] Hoc ex more. Nam na non respicit, quid animus, pra?-

conclamatio sive comploratio, statim stantior sine controversia hominis

ac defunctus expiraverat, fiebat iu ae- pars, et unde ille aEstimandus,merea-

dibus, et erat index mortis : unde tur. Qualiter hic Philetus, serviis

'palara factum esse ' ea de aegro di- natus, majorem animum habuit con-

cebant, quasi hac conclaniatione ditione sua, et dignus fuisset, si for-

publicatam esse mortem notarent, ut tunae cura esset mores humanaque

docenteruditi. pectora nosse, liber nasci. Nosse

7 Majora vidnera'] Id est, amissio- enim est cognoscere, inspicere ; nt in nem eorum qni niagis conjuncti sunt. Theb. x. ' Nosse futura rogant.' Vincit] Doloris magnitudine. 10 Amore fideque] In dominum,

8 Plaga minor] Mors minns con- supple.

juncti. 11 Cuimajor stemmate juncto Nobi-

9 Necpectoranotit} Mens : Fortn- litas ILibertas} ex mente fuit] Id est,

SYLVARUM LIB. 11. 6.

255

Nobilitas ex mente fuit : ne comprime fletus,

Ne pudeat: rumpat fraenos dolor iste, (Deisque

Si tam dura placent,) hominem gemis, (hei mihi ! subdo

eohUte Incrynuu, ne erubescas iis. Iste luctus laxet ornnes habenas, et Deos ineusct, n tam steva ipsis cordi sint. Luges Urse, famulum, (^Heu me! ipse accendo dolorem

Gevart. ' Quam luale hic argnmentatnr Statins, et res diversas et nihil coramune habentes conjungit ! Libertas, inqnit, vwjor juncto slemmate. Quid Uberlati cum juncto, longo, et continiiato stemmate ? Dixisse debuit : Libertas omni vindicta, omni manumissioue major ; non juncto stemmate major ; quippe junctnm slemma non ad libertatem facit, sed nobilitatem. Vides jam Statiiim scripsisse : cui major stemmate juncto yobilitas ex mente fuit. Oviii. Pont. I. 2. Noster Theb. ii. 436. iv. 600. Juvenal. viii. 1. 6cc. Male vero Gevartius \cg\tjluit p ro fuit ; si enim quicquam mutandum, scripsisse debnit fluxit non fluit.' Markl.— 13 Venet. 1. 2. 3. 4. Rom. Aldd. Coiin. Gryph. <SlC. Deisque ; Parm. die^que ; Gevartins et Bartb. legere malint Deosque. ' Olim conjeceram : Deisne Hei tam,ifc. Non male, opinor, quia idem coojectantem postea deprebendi Gronovium Diatr. cap. 21. Revera

qui magis erat liber raoribus ac in- dole, quam si longa serie nobilium descendisset. Ethoc secundum Stoi- cos, qui veram libertatem in sola sapientia ponebant, ac neminem praeter sapientem liberum esse dice- bant. Vide Cic. Parad. v. Horat. ii. Sat. 7. Senecam passim, Dionem Prasaeum Oratione de Servitute et Libertate, et passim Arriani Epicte- tnm, et Persinm Sat. v. Stemmate juncto] Propinquo nobilitatis gradu, qiio aliquem contingimus. Ita Theb. II. 'Sanguinerajunctum' dixit : 'Tibi larga Pelops et Tantahis auctor No- bilitas, propiorque fluat de sanguine juncto Jupittr.' Stemma autem, quia stemmata solum erant eoruin, qui jus imaginum habebant, id est, eorum qui summos magistratus Reip. gesse- rant. Plinins lib. xxxv. cap. 2. 'Ex- pressi cera vultus singulis dispone- bantur armariis, ut essent imagines, quae comitarentur gentilitia funera, seraperque defuncto aliquo, totus aderat familiae ejus, qui unqnam fue- rat, popolns : Stemmata vero lineis discurrebant ail imagines pictas.' Jn-

NOT.E

venal. Sat. viii. 'Stemmata quid facinnt r Quid prodest sanguine lon- go, Pontice, censeri,pictosque osten- dere vultus Majorum ?'

13 i<e pudeat : rumpat frcenos dolor iste,{Deisque Si tam dura placent,)] To« tum iiuiic locum sic illustrat Grono- vius, et cen>et legendum Deisne, pro Deisque, et Hei pro Si, totumque lo- cuni sic interstinguit : Ne pudeat : rumpat frcenos dolor iste, Deisne Hei tam dura placent ? hominem gemis ! hei mihi ! subdo Ipse faces : hominem Urse tuum. Elucescit enin),ait Gronoviiis, in hoc summa ars excellentissimi Poetae, quod periodos breves velut suspiriis interstinguat, et abrnpta, ac non cohaprentia canat. Ei iu vet. lib. scriptum fiierat, ut assolet, pro Hei: id in Si degeneravit. Insannm do- lendo et plangendo, invidiam Diis se facere credebant stnlii gentile». Ad hoc ergo Ursum hortatur Poeta, et faces dolori snbdit: omnem modum escedat ista comploratio, iste plane- tus; videantDii,qiiam ipsis dura pla- cuerint, quam saevi fuerint, quam iu- justi.

25G P. PAPINII STATII

Ipse faces) horainem, Urse, tuum cui dulce volenti 15

Servitium, cui triste nihil ; qui sponte, sibique Imperiosus erat. Quisnam haec in funera missos Castiget luctus ? gemit inter bella peremtum Parthus equum, fidosque canes flevere Molossi, Et volucres habuere rogum, cervusqde Maronis. 20

Quid si nec famulus ? vidi ipse animosque notavi Te tantum capientis herum : sed major in ore

tuum,') luges famulum tuum, cui suavissimum erat tuum servHium, qui nihil agebat morose, quique ultro sihi jubebat, qiuB imperabas. Quisnam damnetfletus sparsos in has exequias ? Parthus dolet equum occisum in prcelio, et Blolossi plorarunt fide- les canes, et cervus Virgilii, et aces habuere bustum. Quid, si non erat seitua ? Vidi equidem et animadverti tibi soli servire voluisse ; aed major erat habitus in

vix aliter scribere potuit Statius ac conjecerat Gronovius.' Markl. — 16 * Vi- detnr abnndare que ; satis enini erat dixisse : qui sponte sibi Imperiosus eratf omisso rw que. An scripsit: qui sponte sibi qui Imperiosus erat? ut in isto Horatii : ' Sibi qni imperiosns.' Vel : qui sponte sibimet Imperiosus erat? Qnaere, an haec vox nnquam versum finiat ?' Idem. — 20 Codex Burmanni: cervusque Marone. — 21 Venelt. Aldd. Colin. Gryph. Basil. Plant. Gevart. &c. habitusque notavi ; Parm. animosque notavi ; et sic ex ed. vet. edidit Linden- brogius, eumque secutus Crucens ; ita quoque citat Bentleiusad Horatii 1. 1. animoque notavi Rom. — 22 Te tantum cupientis herum Venett. Parra. Rom. Brix. Vicent. Aldd. &c. * Quisqnis herum cupit necesse est servili sit animo : ferre quidem dominum necessitate adactus interdum potest magnus animus ; nunquani vero cupere : lege igitur : Te tantum capientis herum. Sed contra me movet quod snmmus Bentleius in sua hnjus loci explicatione legit cupientis: et huic aliqnatenus favent pra^cedentia, ' tunm cui dnlce volenti Servitium.' Melius itaque forte nihil in contextu mutasse.' Markl. Hanc tamen emendationem, quae obiter non Marklandi, sed Heinsii est, vide

NOTiE

15 Hominem tuum\ Homo, pro ser- LaconicietSalaminii. Virgilius: *Ve-

vo, ut hic et apud Jurisconsultos loces Spartae catulos, acresque Mo-

saepe usnrpatur, Gallique retinue- lossos.'

runt. 20 Et volucres habuere rogum'^ Ut

17 /»7jpmo«u8erfl*] Idest,qnispon- Psittacus Melioris, Corvusque Pli-

te et libenter sibi jubebat, ea quae nianus, de qno vide Plin. lib. x. cap.

grata tibi esse sentiebat, ut est eo- 43. Cervusque Maronis'] Cervus apud

rnro qni maxime diligunt. Hcbc infu- Virgilinm defletur a Sylvia. Notum

nera'] In mortem tam egregii pueri. est Carmen.

19 Parthus equum] Partlii enim 21 Quid si nec famulus'] Seryus emm

erant celebres equites. Fidosqve ca- dici non poterat, qni praeditus erat

nesftevere Molossi] Molossi, gens Epi- moribus tam egregiis, et qui tam

rotica, nota oraculo Jovis Dodonaei, amabat herum.

venationi dedita. Canes vero Molos- 22 Major] Servo scilicet. fi seu Epirotici erant in pretio, ut

SYLVARUM LIB. II. G. 257

Spiritus, et tenero manifesti in sanguine mores.

Optarent multum Graia?, cuperentque Latinae

Sic peperisse nurus. Xon talem Cressa siiperbum 25

Callida solicito revocavit Thesea filo :

Nec Paris Q^balios talis visurus amores

Rusticus invisas dejecitin aequora pinus.

Non fallo, aut cantus assueta liccntia ducit :

Vidi, et adhuc video, qualem nec bella caventem 30

vuUu, et mores pitdihundo rubore ingrenuvm argueltnni. Latince et Graice nuru$ Jesiderassent, et volniiisent genuis^ie tales liberos. Supcrbus Theseus, quem astula Cretensis de eo solicita retocarit filo, non eii erat nris sprcie. \ec pastor Paris taliseral, ubi contenturus CEhaliam amicam deducitin mare nates, quteintita mo- vebantur. Non fallo, nec soUta libertas carminis me rapit. Vidi, et adhuc mente

Advers. lib. I. cap. 5. p. 53. Marklandus in conlextum recepit. — 28 * Suspi- cari posses : incestas d. ince.pinus, ex Achill. ii.3G3. Sed niajus aliquid latet. Dlxisse quidein potuil : Matribus intisas, ut apud Horatium, ' bella matribiis detestata ;' sed hoc non satis fuisset. Psene cerius suni Statinm scripsisse :

Nec Paris Troasin intisas, ^-c. Pro intisas nonnnllap edd. perperam

habent intitas.' Markl. intiias ex ed. vet. receperat Lindenbrogius. — 30 Parin. Rom, Vicent. Brix. Aldd. Colin. Grjph. Basil. &c. catcntem ; Grono- vius edidit catentem, sic enim apparet in Anistel. quap ed. Gronov. basis est ; in Erratis tamen V. D. reponi vult canentem, ut exhibetur in Venet. 1. et ediderat Gevartius. 'Si quis canentem cum Gevartio et Cruceo malit, non pugnabirous. Illud taraen magis placet, cum non ob exercendos cantus, sed

NOT.E

25 Cressa'] Ariadna Cretensis. Su- Paris. CEbalios'] SenSpartanos : CE- pcrbum Thesea] Ob spretam fortasse baliaenim regio Laconiae,cnja8Spar- Ariadnen. Vel superbum, ob Sciro- ta caput.

nem, Sinnin, et Cercyona publicos 28 Ruslicus'] Paris enim expositus

grassatores a se peremtos. fuerat a parentibus statim ac natus

26 Callida solicito retocatit TJiesett fuit,ac inter rusticoset pastores edii- filo] Nota fabula, qua Theseus, ope catus. Intisas dejecit in cequora pinus] fili, quod illi dederat Ariadne, erro- Paris enim contracta classe naviga- ribus labyrintbi evasit. Callida'] Ari- vit Spartam, ac Helenam rapuit. Pi- adne scilicet, quod hunc iiberandi nusl Id est, naves, quia ex pinu sae- Thesei modum invenerit. Solicito pius conficiuntur. Intisas [intitas'] filo] Illud solicito potest referri ad Quasi nollent consentire profectioni, utrumqne, Thesea scilicet et Ariad- cujus scopus erat raptusHelenie. nen, quod nempe anxii et soliciti 29 Aon/aWo] Supra Epicedio Glau- erant de eventu fili. ciae : ' Nil veris affingo bonis.' As-

27 Paris] Paris filius Priami et sueta licentia] Poetis scilicet. Hecnbae, raptor Helenie satis notus. 30 Qualem nec bella cureniem Littore (Ebalios amores] Helenam Sparta- virgineo Thetis occuUatit AchiUem] nam, uxorem Menelai, quanj amabat Comparat hic Philetum cnm Achilie,

Delph. H Var. Clas. Slat. R

258 P. PAFINII STATII

Littore virgineo Thctis occultavit Acliillem :

Nec circum saevi fugientem raoenia Phoebi

Troilon ^moniae deprendit lancea dextrae.

Qualis eras procul heu ! cunctis puerisque virisque

Pulchrior, et tantum domino minor ! illius unus 35

Ante decor, quantum praecedit clara minores

Luna faccs, quanturaque alios premit Hesperus ignes.

Non tibi foemineum vultu decus, oraque supra

Mollis honos ; (quales dubiee discrimina formae

video euin pulchriorem Achille, cum Thetis nhscondit illum inter pnellas in insula ScyTo, ne iret ad belluni ; et Troilo, cum JEmonia lancea con/odit fugientem circa muros crudelis Apollinis. Qualis eral, heu, longe formosior omnibus pueris et ho- niinibus, ac soli cedebat her», gui tantum eum vincebat, quantum fulgida luna supe- rat minores stellas, et Hesperus obscurat alios planelas. Non tibi erat muliebris pulchritudo, nec effceminatus decor in vultu, qualis est iis, qui poenas dantes am-

ne bello fatali implicaretur, abditus illiicfuerit Achilles.' Barth. — 33 Venet. 1. trajecit lancea. — 34 Qualis erat procul heu Venet. 3. 4. Aldd. Colin. Gryph. Scc. Talis eras procul en Parm. Qualis eras procul heu Kom. et vet. Linden- brogii, quod revocavit Marklandus. — 39 Venett. 1. 2. 3. 4. Parni. Kom. Brix. Vicent. Aldd. Coliu. Gryph. Basil. &c. qualis dubice post crimina fm^ma ;

NOT^

el infra cuni Troilo ; superioremque erat seu ^nionius, et Thessalia anti-

facit Philetum, sicut fecit, cum il- quitus vocata '^nionia.'

lum coniparavit cum Theseo et Pa- 34 Procul Pulchrior] Id est, longe

ride. Nota autem fabula, qua dici- pulchrior.

tur Thetis occuluisse Achillem in 36 Minoresfaces'] Stellas intcUigit,

Scyro insula apud Lycoinedeiu regein qiise respectu nostri luna rainores ap-

inter ejus filias, ut bellum Trojanum parent.

vitaret. 37 Aliosignes] Planetas. Hesperus']

32 Circum scevi fugientem meenia Stella Veneris cum occiduH est. Dio-

Phcebi Ti-oilon jEnwnice deprendit lancea dorus Siculus lib. iii. de Hespero

dextra] Troilus filius Priami et He- Atlantis filio tradit, eum ex Atlante

cubes, puer cum Achille congredi monte sidera contemplantem, repen-

ausus, ab ipso niillo negotio occisus tino morbo correptum disparuisse ;

est. Virgilius yEneid. i. ' Parte alia ac vulgus, ob illius pietatem et justi-

fngiens amissis Troilus armis Infelix tiam, ejus nomine vocasse pukherri-

puer,atqueinipar congressus Achilli, mam slellam, qiia et Vespenigo

Fertur equis, curruque haeret resupi- (Venus scilicet cum est occidua) di-

nus inani.' Circum sievi mcenia Phabi] citur.

Id est, circum niuros Trojanos, quos 39 Discrimina [posl crimina] Crimi-

aedificaverat Apollo. Scevi] Quia de- na, pro discrimina, ut volunt aliqiii ;

seruerat Trojanos. Mmonice] Id est, sed rb crimina, proprio significatn su-

Achilleae. Achilles enim Thessalus menduni ex illis versibus viae Domi-

SYLVARUM LIB. H. 6. 259

De sexu transire jubcnt;) parvoque virilis 40

Gratia, nec petulans acies, blandique severo lo^ne oculi ; (qualis bellis jara casside raissa Parthenopa3us erat ;) simplexque horrore decoro Crinis, et obsessae nondum, primoque micantes

biguaformte, damnantur nuUlus esse uxus. Gratia tirilis inerat puero, non pro- terti oculi, sed blandi stvero igne, ut erat Parlhenopaus deposita post aciem gnlea, ac incompositi crirus pulchra et slupenda spissitate, et gena nondum tecta, atd ni-

GevartiHS edidit quales. Lectio nostra debetiir Marklando. — 40 Parm, toTvaque tirilis ; Rom. et vet. Lindenbrogii : tortoque ririHs. — 42 Bern. Gevart. Grasser. Amstel. Gronov. Barth. Veen. et Delph. qualis belli ; Parra. Rom. Brix.Vicent. Aldd. Colin. Gryph. et BasiI. qualis bellis. Edd. vett. omnes easside visa. ' Certo certins missa legendum ex codice Senensi, qno modo et alii locum restituendum esse jam raonuerunt.' Getart. ' Hanc (casside r»»aj veram genuinam facileniqiie hujns loci lectionem puto, nec ullo modo rautandam. Generosas mentes, visissolum armisad rein gereudam accendi, notum est : et talis in Achilleide describitiir ipse Pelides, Obscurant cla- rum locum, qui mahint legere missa, pro demissa, deposita, laxata. Quod ueque Papinio dignnm est, neqne satis etiain Latinnm.' Barth. — 43 Edd.

tianap : ' Et censor prohibet mares adultos Piilchrae supplicinm timere forms.' Qiiasi tnnc temporis crimen fuisset, piilchrnra nasci. Dubite for- ma^ Nam disctmi nou potest, mares sint an foeminap.

40 De sexu transire jubentl Mares, cum eunuchi fiunt, de sexn transeunt ; non sunt enim amplius homines, sed tertius quidam sexus inter homines et foeminas. Hoc fieri vetuit edictis Domitianus, ut refernnt historici, et ipse Papinius uon praptermisit hanc occasionem landandi principis, Coma Earini : ' Nondum pulchra ducis cle- mentia coeperat ortu Intactos servare niares, Nunc frangore sexum Atque bominera mutare nefas.'

41 Petulans acies] Oculorum scili- cet. Ocnli ejus erant modesti et rompositi. Blandique] Que, pro sed, fiequenter apud Statium, qui habet a Lucano. Severo Igne] Gratiosi e- rant ejus oculi, habebantqiie igneum

NOTiE

vigorem severitati admixtnm.

42 Casside mifsa Parlhenopceus'] Par- thenopaeus Atalantes et Meleagri filius, cujus raira venustas ac fornia describitiir a Papinio Theb. iv. vi. et IX. Sed ipse laudem pulchritudi- nis aspernabatnr. Casside missa^ Id est, dimissa, deposita, laxata. Mar- tialis dicit ' casside liber ' lib. ix. Ep. 56. Qualis autcra fuerit Parthe- nopaens deposita galea, describit ip- se Statius Theb. ix, 699, et sequen- tibus, et lib. vi. 569. et seq. Aliqni legiint: casside visa, id est, cnm jara trartaret arma.

43 Simplexque Jiorrore decoro Crinisl Simplex crinis est inornatus, incont- positus, ciijus negligentiae inerat qni- dam speciosns terror, seu pulchritu- do terrlbilis. Sic Thebaid. lib. ii. 'Cui torva genis horrore decoro Cassis.'

44 Et obsessa nondum, primoque mi' cantts Flore gencE'^ Theb. vi.585. ' Jam

260 V. PAPINII STATII

Flore genae : talem Ledaeo gurgite pubem 45

Educat Eurotas ; teneri sic integer aevi

Elin adit, priraosque Jovi puer approbat annos.

Nam pudor ingenuae mentis, tranquillaque morum

Temperies, teneroque animus maturior asvo,

Carmina quae donasse queant? Saepe ille volentem 50

Castigabat herum, studioque altisque juvabat

tentes tantum prima lanugine. Eurotas Ledceus edticat talem juventutem supra suas ripas. Sic ephebus florens tenera atate petit Elida, et approbat Jovi primos annos. Qui versus possent celebrarehonestumpudoremjutenilisanimi^etlenem temperiem morum, et ingenium maturius tenera cetate ? Sape redarguebat domi- num volentem, et eumjucabat sua operu et altis consiliis, tncestus latusque tecum,

vett. exhibent, Parthenopeus. — 48 Parm, Nam pudor iinde notce ; Roro. Nam pudor inde notcB ; Aldd. Colin. Gryph. Basil. Bern. Gevart. ceterse : Nam pudorinde nova. ' Qiizedani haec nova mens, et quem sensuni habet ista vox inde ? Lege niinima mutatione : Nam pudor ingenuce mentis.' Markl. Nico- laus Heinsins in Epistola Octavio Falconerio missa, eandem emendationem, non confidenter tamen, proposuit. Hzec Epistola extat in Syllog. Epist. Tom. V. pp. 530-535. — 50 Venet. 1. et Parm. Carmine quo potasse queam; Lindenbrogius : Carmine quo donasse queam; Rom. Aldd. Colin. Gryph. Basil. Bern. Gevart. Amstel. Gronov, Veen. «Scc. Carmina quce donusse queant. Vide Var. Not, * Ego nec sensum nec verborum constrncti- onem intelligo ; sed si nihil excidit scio ad hauc formam concipi haec oportere : Nam pudor ingenucE mentis, tranquillaque tnorvm Temperies, tenero- que animus maturior cevo Carmine quo nota esse queant ? ad hanc, inqnara, formam ; haec enira pro veris Statianis venditare nolo : minima vero diffe- rentia inter tiota esse et donasse.' Markl. ' Parmensis : Carmine quo potasse

aOTJE

tenueni pingues florem induxere pa- deinde ludorum possessionem sibi

laestrae, Deserpitque genis, nec se vindicavit ; rursus tamen Elei eam

lanugo fatetur Intonsae sub nube recuperarunt. Locus autem, nbi hi

comae.' ludi edebantur, 'Oiyrapia' appella-

45 Ledao gurgite pubem Educat Eu- tus, erat in Elide. Jovi] Quia hi ludi

rotas] Eurotas Laconiae fluvius, ad in honorem Jovis instituti erant. Ap-

quem juventus Spartanaexercebat se probat] In certarainibus scilicet, ta-

in ludis Gymnicis. Dicitur Ledceus lem se prastat, ut a Jove approben-

gurges; quia in ejus littore Jupiter in tur anni sui.

cycnum conversus rem habuisse cum 50 Carmina quce lCarmine quo] do-

Leda dicitur. Unde Papinio Theb. nasse queanl [queam] Id est, quibus

IV, ' Falso gurges cantatus olore.' versibus celebrare eum potero. Alii

47 Elin} Id est, ludos Olympicos, legunt : Carmina qua; donasse queant.

qnibus praefuerunt Elei a prima O- Id est, qui versus possunt exprimere

lympiade, in qua Chorebus vicit, us- ejus virtutes supra relatas. que ad vigesimam sextam. Pisa

SYLVARUM LIB. II. 6. 261

Consiliis ; tecum tristisque, hilarisque, nec unquain

llle suus, vultumque tuo sumebat ab ore :

Dignus et iEmonium Pyladen praecedere fama,

Cecropiamque fidem : sed laudum terminus esto, 55

Quem fortuna sinit : non mente fidelior aegra

Speravit tardi reditus Eumaeus Ulixi.

Quis Deus, aut quisnam tam tristia vulnera casus

Eligit ? unde manus Fatis tam certa nocendi ?

nec unquam ille suus, cuUum a tuo sumebat. Meruit el fama superare Pyladem Mmonium, et Theseum Atheniensem : sed modus sit laudum, quem ejus conditio fert. Eumceus non fuit fidelior, qui tanta solicitudine expectatit serum Ulyssis regressum. Cuinam numini, et cuinam casui placuit inferre tam acerbam plagam ?

queam, pro dotasse; sed non satis haec cohaerent.' Heins. — 5-1 Dignuset £monium Pyladen pracedere fama, vel Hamonium, editiones vett. Hein- sias ad Ovid. Trist. i. 9. 27. haec notat : ' Hcemonium Pyladen facFt Sta- tius in Sylvis, sed librariorum, ut opinor, culpa.' In Epist. vero Oct. Falconerio : * Locus manifeste corruptus, nara Phoceus fuit Pylades, non Thessalus. Manuscriptus codex, cnjus discrepantes scripturae in ParmensL appareut editione : Htemonium jurenem ; forte : Hcemoniam Pelida accidert famce, vel Hcemoniam Pelidaque accedere fama Cecropiamque jidem ; ut tria exeinpla singularis amicitia? coniun>!at, Achillem, Pyladem, Thesfa.' Syllog. Epist. Tom. V. p. 535. In Advers. lib. ii. cap. 1. p. 201. codicis Ms. lectio- nem, Hcemoniumjuvenem praeferre videtur. ' An scripsit : Dignus et Aonium Pyladen pracedere famal ut contiguas regiones Boeotiam seu Aoniam et Pho- cida forte confnderit.' Markl. ' Pyladen cur JEmonium dixerit Papinius, declarahunt lecta Pausania^ Corinthiaca ; nam et eum Heroicis familiis Phoci, Pelei, Atrei oriundum fuisse testatur.' Barth. — 59 * Non optimum

NOTjE

52 Nec unquam Ille suus"] Ex te sem- la. Sed laudum terminus esto, Quem

per pendebat: sumehat eundem ha- fortuna sinit] lunuit restringendam

bitum vultumque, quem tu habe- esse laudem Phileti intra Hmites suje

bas. couditlonis, laudandanique ejus fidem

54 JEtnmium Pyladenl Nota ami- ab exemplis petitis a personis ejus- citia Pyladis ft Orestis. Mmonium'] dem fortunae, ut Eumaeo Ulyssis sub- Id est,Thessalum. Vide supra vs. 33. ulco, non vero liberis hominibns, ut

55 Cecropiamque fideml Id est, At- Pylade et Theseo.

ticam. Athenienses eniai ' Cecropi- 56 Mgrd] Mcesta ob absentiam do-

dae,' et Attica vocata 'Cecropia' a mini.

Cecrope primo rege Athenarura. Fi- 57 EunuEus] Eumaeus filius Orme-

des autem Attica, est amicitia Thesei ni, Syrus, emtus a Laerte, servus fi-

Atheniensis, qui Pirithoum amicum deli animo erga dominnm Ulyssem.

adeo dilexit, ut gratificaturus illi Tardi Ulixi'] Ulysses heros notns

niaxima pericula adierit, Proserpi- oninibus. Tordij Id est, tarde rever*

uamque rapere voluerit. Nota fabu- tentis.

262 P. PAPINII STATII

O qiiam divitiis censuque exutus opimo 60

Fortior, Urse, fores ! si vel fumante ruina Ructassent dites Vesuvina incendia Locros, Seu Pollentinos mersissent flumina saltus ; Seu Lucanus ager, seu Tybridis impetus, altas

Unde /atis tam certiictus ? O Urse, qiiam constantior fores, spoliatus opibus et florenti fortuna ! Si vel ignes Vesurii cornbussissent, ardente niina, opulentos Lo- cros, seu flutii inundassent sylms PoUentinus ; seu campus Liwanus absorptiisfui»'

videtnr istnd, Deus Elegit : melins, Exigit.' Markl.— 62 « Mihi minime dnbinm est hanc vocem Ructassent depravatam esse ; et medicinam videor inveuissc: si tel furnante ruina Undassent diles Vesuvina incendia Locros. Posses etiam, Nudassent dites, Sfc. sed istnd altenim niagis placet ; etverumputo: nisi maiis : Ructassent dites Vesuvina incendia Locri : qnod etiam facile de- fendi potest.' Idem, — 63 Polentinos edd. vett. ' Nec nuitatione distinctionis aut alio qnopiam pacto possum huic loco opitnlari ; nam qnod in mentem veniebat : Seu Pollentini mersi essent flumine saltus, Seu Lucanus ager : seu, Sfc. statim abjeci, gnarns hanc laxam conipositionem non esse Statii. Ant igitur excidisse videtur versus, aut niira est Kllipsis: Seu Leucanus /ig-tr admisisset aquas, seu Tibridis impetus tortiisset aquas in dextrum. Sed quid Tibridi cimi agro Lucano, tam longe dissito ? Despero iv'itiir, et supra captum menm esse haec confiteor. Recte vero ex duobus codd. edidit Gronoviys, In dcxtrum,

NOTiE

61 Fortior foresl Levins ferres. 'Epizephyrii' cognominabantnr. De Fumante ruina] Silius Italicus lib. i. his strnio hic est. Ibiqne Ursus prst- ' Dum penitns pluteis Vulcanum ex- dia habebat. Sunt et Locri Graecise ercet adesis Arina virosque simiil populi.

pressit flagrante rnina.' ' Ardentes 63 Pollentinos] A Pollentia urbe

ruiuae ' Floro lib. i. cap. 18. sita in Liguria ad radices Alpium,

62 Vesurina incendia] Intelligit ca- lanis nigris nobili, ut refert PUnius. lamitosam illam ac prodigiosam cla- De hac hic Papinius loquitur proba- dein, quae contigit principatu Titi, biliter, Erat et oppidum ejusdem quaerumpentibusignibusex Vesuvio nominis in altera ex Balearibus in- nionte Canipani'ir, dux urbes cum sulis.

pagis multis hanstae aut obrutae suut, 64 Seu Lucanus ager] Lucani po-

Herculaneum et Pompeii. Qiiin e- pnli Italiae, a Saninitibus orti, secun-

tiam Plinius, magnus ille naturas ge- dum niare extenti, Silaro fluvio a

nius, qui eo visendi cupiditate con- Pictntiuis, Laoa Brutiis divisi : quo-

tulerat se, eodem casn absiimtus est. rum urbes priinariie Velia, antiqiiitus

Qua de re vide EpistolamPliniinepo- Helia, Paestnm, Greecis Posidouia

tis ad Tacitum. Locros] Locri populi appellatum, Buxentum. Vide Plin.

in extrema Ilaliaj ora, quam Graci hb. iii. cap. 5. Seu Tybridis impetus,

veteres Magnam Graeciani vocarunt ; altas In dextram torsisset aqiws] De

oppidum habebant eju«dem nominis inundatione hujiis fluvii haec habet

conditum ab iis Locris, qui Ajacem Plinius ibidem: ' Nulli fluviorum nii-

Oileum ad Trojam secuti erant, et nus licet iuclusis utrimque lateribus :

SYLVARUM L.1B. 11. G. 263

In dextrum torsisset aquas, paterere serena 65

Fronte Deos : sive alma fidem, messesque negasset

Cretaque, Cyreneque, et qua tibi cumque beato

Larga redit Fortuna sinu : sed gnara dolorum

Invidia infelix animi vitalia vidit,

Laedendique vias: vitae modo limine adultae 70

Nectere tendebat juvenum pulcherrimus ille

Cum tribus Eleis unam trieterida lustris.

set, seu rnpidus Tibris flexiaset in dextrum latus profundns anuas, ferres plncido tuUu numina ; sive etiam Creta ei Cyrene fefeUissent promissu, et recusas^ent se- getes, et alii undique loci, quorum nmpli reditus te felicem reddunt. Sed mistra Intidia, gnaraquid nobis graciiis doleut, noturit locum, quo animus letaliter rut' nerdri poterat, et viam, qua lUeferiri posset. Ule fornwsissimus eplieborum, quetn omnes adokscenles canebant, modo parubat jungere unam tritterida tribus Olym-

8C. latns ; non dexlram.' Marki. At omn^s edd, retinent dextram. — 70 Edd, vett. titce niodo carmen aduUce. Pro car/ne« Gronov. conjecit cardinc; Mark- laudiis limine. Totum versnm, ut spurium ejecit Barthiiis. — 71 Nectere ten- tabat Aldd. Colin. Grypli. Basii. &c, Nectere tendebat codex Sen. Rom. et »ett. Lindenbrogii, qiiod revocavit Gronovius. ' Et ita ex conjectnra emen- daveram prinsqnam nllam variantem lectionem videram.' i\larkl. Mnlta de lioc Statii loco Salmasins Epist. 86. ad Gronovinm : qiiae omnia retexit Epist. 88. et demnm legit : vita modo limen aduUce Nectere teniabat. Salmasio respondet Gronovius Syllog. Epist. Tom. ii. p. 533. Vides ergo unde 5uuni limina sumserit Marklandus. — 72 Heinsius ad Ovidii Met. xiv. 325. pro

NOT^

ncc tamen ipse pugnat, quanqnam teiligehant veteres, ut jam diximns,

creber, ac maximis incrementis, et vim quandam numinis, quod rebus

nusqiiam magis aquis qnam in ipsa nimium pnlcbris, Isetis,ac florentibus

urbe stagnantibns. Qninimmo vates iuvideret, ac adveisaietnr, et excel-

potius ac monitor, auctu semper re- sa quffqne depriineret, Vide Tlieb.

iigiosus verius, quam s*vns.' vi, 695. et Epic. Glaucias vs. 120.

6o /» dextrum [dextram] Melius Dicitur infelix, qnod felices persc-

alii codice», /« dextrunt, snpple la- qnatur. Pindanis Olyr.:p. viii. ca-

tns. vet sibi ab illins saxo aspero : M)j

67 Creta] Cretainsula maris Medi- fidKiTw fxe \i0<fi rpaxf^^ <pe6yos. Incidia

terranei prope Peloponnesnm. Vide ne me feriat aspero saxo. Lncianiis iii

Theb. lib. i. 279. Cyrene] Urbs pri- Apeliea tabnla Calumniae comitem

maria provinciee Cyrenaicaf, quam daf. Animi vitalia tidif} Obscrvavit

Batto duce ex progenitoribus Poetae qna parte animnm laedere pos.set. Calliinachi, Theraei, oriundi e Laconi- 70 Viia modo Umine [cnrmen] adulta

bus, qui Theream insulam tenuerant, Necteretendebat{tentabat]juremimpul-

condiderunt, In his autem omnibus cherrimus iUe Cum trihus Eleis unam

locis Ursus habebat praedia. trieteridaluslris^Th nec/ere jnngendnm

69 Intidiainfelix] Perinvidiamin- est cum<rie<mda,Dou cumcarmen. Et

264

P. PA.PINII STATII

Attendit torvo tristis Rhamnusia vultu : Ac primum iraplevitque toros, oculisque nitorem Addidit, et solito sublimius ora levavit, (Heu ! misero letale favens,) seseque videndo

75

piadibus. Moesta Nemesis respexit eum limis oculis, ac primum implevit eju^ mus- culos, et prabuitful^orem octtlis, et decoravit vullum forma solito egregiori : heu donis cumulans, ut crudelius in eum sceviret, et tot doles videndo scse excruciavit, et

NOTiE

hoc elegantissitno loqueudi modo in- Cl. Salniasius in Epist. 86. adGrono-

nuit Piiiletum pervenisse fere ad de- viiim legit crimen, pro carmen, et

cimom octavnm setatis annnm ; meta- punctiim ponit post rh adultce ; et ait,

phora desumta a ludis Eleis seu Poetas solere et aliquando Historicos

Olympicis, qui quinto quoque anuo acerba funera pleruniqne Invidiae

celebrabantur, et ludis Nenieis, qui ipsi, quam Qthv ffMfiaToiroLovmai, et in-

tertio quoque anno redibant, ut oni- vido alicui numini tribuere, qnod

nes sciunt, et ipse Papinius docet Theb. V. ' Cum tristem Hypsipylen ducibus sudatus Achivis Ludus et atra sacrum recolit Trieteris Opheiten.' Vitce adultcE limine [carmen'} Id est, quem omnis vita adulta, omnes juve- nes canebant. Pro carmen autem le- git Gronovius germen, aitque hujus loci sensum esse : ille pulcherrimus juvenum modo vitie adultiE germen, id est, flos iutrata; adolescentiae ten- debat nectere, fyc. legit idem Grono- vius tendebat pro tentabat a Senensi Ms. et Romano codice, et dicit Poe- tam usuni eleganter verbo Horatiano : * Singula de nobis anni prapdantur euntes : Eripuere jocos, Venerem, convivia, ludum : Tendunt extorque- le poemata.' Sic alibi: 'Aqua tendit rumpere plumbum,' pro nititur. Le- git Gruterus culmen loco carmen, ut sit mens Philetum attigisse prope de- cimum octavum aetatis annum, qui est culmen vitce adullce, id est, adolescen- tiae ; adolescentia enim incipit ab an- no aetatis duodecimo, vel potius deci- mo quarto, et finitur anno vigesimo primo, post quem incipit juventus. Sic decimus octavus aetatis annus est culmen adolescentiae. Nam post hoc tempus incipit vergere ad juventam.

praestantissima quaeque nolit in terris diurnare. Apud illam divinitatein crimen est, vel pro crimine habetiir, in adulto corpore virttitis magna spcs exoriens, et sese exerens : ideo sta- tim in medio cursu demetere satagit, priusquam ad frugem et maturitatem perveniat. Ilaque crimen Phileto fuisse, quo Invidia; seii Nemesi fuit invisus. Adulta vita, seu decimus oc- tavus anniis, est flos ipse aetatis, in illis maxime, qiii forma commendantur, ut hunc Philetuni commendat Statius. Idem Salmasius in Epist. 8S. ad etin- dem Gronovium legit: vitce rnodo li- men adultcB Neclere tentabat. Nectere, inquit, tentabat unam Trieterida tri- bus Olympiadibus, quod est limen tantum et vestibulum vel ingressiis titcB adultix : ex ephebis nempe ex- cesserat, qui egressus est adultae vi- tae. Per appositionem itaqiie haec dicuntur : vitce modo litnen udultcB.

73 Rhatnnusia] Dea Nemesis, seu Adrastia, Rhamnusia dicta a Kham- nunte oppido Atticae, in quo super- bum habebat templum. Vide supra, vs. 69. Trtstjs] Ut supra dicitur ' in- felix,' quod res laetas et prosperas odit.

76 Letale favens] Haec enim omnia

SYLVARUM LIB. 11.6. 2(>5

Torsit, et iavitam mortem complexa, jacenti

Injecit nexus, carpsitque immitis adunca

Ora verenda manu : quinta vix Phosphorus hora

Rorantem sternebat equum, jam littora duri 80

Saeva, Philete, senis, dirumque Acheronta videbas,

Quo domini clamate sono ! non secius atros

assumens invidiam et morlem injecit vincula cegroto, et curta manu carpsit decorem vullus, quein receieri debebat. Vix Lucifer sub quintam horam stemebat equum rore madidum,jam Philete cernebas crudetes ripas acerbi senis, et s<pvujn Ache- Tonta ; quibus domini ejulatibus ? Mater non sapius su^Uasset Urida bruckia ob

lust r is covyich luctis. Nibil mutandum putat Marklandiis. — 77 Torstt, et in- vidia, mortemque amplexa edd. vett. Torsit, et invidiam conjecerat Lindcn- brogiiis ; sed totum versum delere nialit liartbius. Lectiouem nostram ex conjectura in contextum intulit Marklandus. — 81 Edd. vett. Pilete ; codex Gronovii Philete. Edd. vctt. omnes : durumque Acheronla, Altera lectio est ex emendatioue Marklaudi. Pro sara Parm. babet scceva. — 82 Quo domini clamante sono Venett. 1. 2. 3. 4. Parra. Rom. Brix. Vicent. Aldd. Colin. Gryph. et Basil. clamate Rliod. et Salisb. (jiiod reposuit Gronovius. Pro sa;tius, qnod edd. vett. exhibent, Barthius legit Sfspius. ' Ego adhuc quasro quare saca littora, el sceva genitriv tam prope posita ; et, quod niajus est, quomodo

NOTiE

muuera, seu dotes collatae Phileto, est quinque errantium, terra?que

causa; fuere sua; mortis. Seseque] Id proxima stella Veneris, quae *<i<T(popoi

est, opera sna nimium pulchra, nimi- Graece, Latine Lucifer dicitur, cum

rum quod implevisset toros Phileti, antegreditur soleni, cumsubsequitur,

fulgoremque oculis ejus dedisset, Hesperus.' Quinta hora'] Post me-

ac sublimius solito vnltum ejus erex- diam noctem scilicet. £t innnit sub

isset. Sirailis locus Epicedio Glau- auroram, seu primo dilnculo, mor-

ciae : ' Illa genas, et adultum comere tuum fuisse Philetum. crinem,' &c. 80 Koi-antem] Aqua maris scilicet,

77 Invitam llnvidiam] Mortemque] opinione vulgi qui credit sidera oriri Comites hae suut fere semper Neme- e mari. Duri genis] Charontis, qui sis illius tristis Deae. nemini parcit.

78 Carpsitque immitis adunca Ora 81 Philele [Pilete] Scribendura Phi- verenda manu} Inde videtur Philetum lete. Est enim ^iXrrrhs, et sic unus e mortuum fuisse variolis, morbo foedo, scriptis. Occurrit in lapidibus anti- ciijus est proprium dilaniare et cava- quis et apud Martialem. Sic inter re vultum. Immitis] Quia non mota Rhetoras Suelonii: ' Lucius Otaci- fuit misericordia erga Philetum, qui liiis Philetns :' non enim < Pilitus ' merebatur vivere ob tantas dotes aut ' Pilittus,' ut viri doctissimi vo- anirai, corporisve ; vel etiam erga lucrunt. Gronovius. Acherontal Flu- ipsum Ursura, cui eripiebat tam ca- vinm Inferorum.

rum puerum. 82 Quo domini cJamale sono] Id

79 Phosphorus] Id est, Lucifer. Ci- est, complorate. Simul enim ac mor- cero de Natura Deorum ; ' Infima tuus quis erat, comploratio seu con-

266

P, PAPINII STATII

Nigrasset planctu genitrix tibi saeva lacertos, Nec pater : et certe qui vidit timera frater Erubuit vinci : sed nec servilis ademto Ignis : odoriferos exhausit flamma Sabajos Et Ciiicum messes, Phariaique exemta volucri Cinnaraa, et Assyrio manantes gramine succos, £t domini fletus : hos tantum hausere favillae.

85

tuam mortein, nec genitor : et certe fratrem, qui ridit tuas exequias, pmluit tinci. Sed rogus sei'vilis non fuit prcerepto. Ignis consumsit suaveolentes opcs Sabaoruni, el segetes Cilicum, et cinnama erepta avi Fharicp, ac liquures stillantes ex Assyria planta, et lacrymas heri. Cineres tantum has biberunt : bustum has tantum absor-

genitrix sceva fuit Iinic piiero mortuo, cuni suos lacertos nigrasset et plange- ret? Propius ad rem fuisset si dixisset sibi smva non tibi. Sed nec ita dix- isse pnto : adiiuc enim s<*ra et soiva nimis vicina suut ; et sul)fii|i;idum est iliud sibi sceva: cui enim siln sceva esse potnit qnae suos lacertos ver- Lerarit? sensum igitur non promovet sibi scem. Ego non duiiito a Slatio fuisse : non secius atros Nigrasset planctu genitrix insana lacertos, Potes etiani legere, genitrix vesana ex Propertio ii. 9. 10. Et hoc forte verius propler perpetuam fere niutationem literarum B. et V.' Rlarkl. Pro scevius, vel, ut legit Marklandus, secius, Parm. haUet scavius: et mox, tibi scara. — 88 Sic onines codd. et edd. vett. Heinsius ad Ciaud. de Nnpt. Honor. et Mar. vs. 9.5. ita scribit: ' Legendum germine. Qui gramina amomum interprHtaulur, vel- lem nos docnisstnt amomum herbam esse.' Ita etiam legit Advers. lib. iv. cap. 3. p. .580. Ad Ovidii vero Heroid. Epist. xv. 76. aliter citat hunc ver- sum : Balsama, et Assyrio manantes germine sucfi. — 89 At dotnini...uusere Ve- nett. Brix. Vicent. Aldd. Colin. Gryph. &c. Et domini Jiectus, hos tantum ausere faviUcE Parm. et Rom. Et etiam legit Gevartius ex codice Senensi.

NOTiE

clamatio fiebat, nt observavimus su- pra vs. 5.

83 Nigrasset planclu'] Ex more sci- licet jam a nobis observato.

85 Sed nec servilis adetnto Ignis'] Id est, non ut servus ustus ac crematus es.

86 Odori/eros Sabceos'\ Inteliigit Myrrliam ac thus, quae ' Arabiae di- vitias' vocat Plinius, et causas, quae nomen ilii 'felicis' ac 'beatae' de- derunt. Sabceos] Qnia in solo pago Sabaeorum,in media Arabia collocato, arbores thuriterae reperiuntur, ac re- gio thurifera vocatur Saba.

87 Et Cilicum messes'] Crocum in- telligit. Prima enim nobilitas, ut ait

Plinius, croco Cilicio, et ibi in monte Corycio. PharicB volucri'] PhcEnici, qui saepe in jEgypto visitnr: hinc 'Pharia volucris.' Vide Psittacun» Melioris, vs. 37.

88 Cinnama] Pretiosnm aroma. Vi- de Theb. vi. 61. Et Assyrio manan- tes gramine succos] Intelligit unguen- tum ex amomo confectum, quod fre- qnens in Assyria nascitur. Vide su- pra Psittaco Melioris : ' Assyrio ci- neres adolentur amomo.' Pro gra- mine autem legendum ccnset g-erwiine Nicolaus Heinsius, suis ad Claudi- anum notis. Non enini Amomum herba.

SYLVARUM LIB. II. G. 267

Hos bibit usque rogus : nec quod tibi Setia canos 90

Restinxit cineres, gremio nec lubricus ossa

Quod vallavit onyx, miseris acceptius umbris

Quara gemitus ; sed et ipse juvat. Quid terga dolori,

Urse, daiuus? quid darana foves, et pectore iniquo

Vulnusamas? ubi nota reis facundia raptis ? 95

buit, Nec quod Setinum tinnm abluit tuos albentes cineres, nec quod uma ex marmore Onychite iiiclusit tua ossa sinu suo, heec fam grata sunt ejus umbris in- /elicibus, quam lacrymtB domini. Sed et ipse te juta. Quid, Urse, succumbimua dolori ? Quid alis luctum tam tibi gratem ? et amas fotere injuste pUtgam in tuo pectore? Cbi eloquentia tua cognita reis injudicium raptis? Quid angis tam atroci

— 93 Crnceus pro juvat legit juva. Edd. vett. Quid terga dolori ; alii le- giint Quod, improbante Bartliio. Marklandus iiunc versum ita legit : Quin gemilus sedasse (vel sedare) jutat? quid terga dolori, ifc. Cf. ii. Sylv.

NOTiE 90 Setia canoa Restinxit cineres] Se- gemitus] Mens : Etsi qnicquid aroma- tiniim viniini primae notae intelligit e tum erat, injcctnm fnisset in rogntn Sctia CanipaniEe oppido, De quo Pliileti, onyxqne contineret ejus os- Pliiiius lib. XIV. cap. G. de vinis ge- sa, Selinoque vino cineres ejus cx- n«?ro.«is loqupiis : ' Divus Augustus tinrti fuissent, niliil tamen gratius

fuit, majoremque consolationem at- tulit miseris ejus uinbris, quam la- crymae, ac gemitus doniini. Lacry- mae autein propinquorum ac amico- rum Manibus gratissimee erant, ut quibus dolorem, quera ex morte pro- pinqui, aiit aniici habebant, testaren- tur; unde Solon dicebat : MtjSc juot &K\avaTos Qd.varos ^tiiKoi, oAXo (piKoiaiv KaXKiiitoLyit, Qavuv iA^ea kclI <novaxo.s. Ison mihi contingat mors indejlela, sed relinquum moriens amicis dolores, et ge- mitus. Confirmat Papinius lacrymis Hetrnsci : ' Felix heu nimium felix, plorataqiie nato Umbra venit.' Et Homerus Iliad. V. TlaTpoKXov KXaioc- Hev, t yap ytpas iffrl dav6vrwv. Flea- 7nus Patrvclum, hoc enim est prcemium mortuorum. Suinmo enim dedecori tsse ei qni mortuns erat pnta- bant, si a suis superstitibus non plo- raretur.

95 Reis raplis'] In judicium scili- cet.

Setiuuin prxtulit cunctis, et fere se- cuti prinripes, propter confessa ex- perimenta, non temere cruditatibus noxiis.' Et tangit niorcm, quo ro- gnm, usto jam cadavere, vino extin- guebant. Virgil. iEneid. vi. * Post- quam collapsi cineres, et flamroa quievit, Reiiquias vino, et bibulam la- vere favillani.' Patrocli quoque ro- gns nigro vino extinguitur apud Ho- raerum II.'*, Velus tamen lex Nu- niae: ' vino rogum ne respergito.' Vide Plinium iib. iv. cap. 2. Canos] Quia cineres, extincto igne, seusim albescnnt.

91 Gremio nec lubricus ossa Quod tallatit onyx] Id est, urna ex onyce : collettos enira ciueres urnis conde- bant. Lubiicui] Vel quia facile ela- berentiir manibus ejusmodi vasa, vel quia fragilia erant. Et Poeta respex- il etiam ad ritum componendi ossa, de qno vide Tibuli. lib. ii. Eleg. 2,

92 Miseris acceptius umbria Quam

268 P. PAPINII STATII

Quid caram crucias tam seris luctibus umbrara ?

Eximius licet ille auimi, meritusque dolorem,

Solvisti : subit ille pios, carpitque quietem

Elysiam, carosque illic fortasse parentes

Invenit : aut illi per amoena silentia Lethes 100

Forsan Avernales alludunt undique mixtas

Naides, obliquoque notat Proserpina vultu.

Pone, precor, questus ; alium tibi Fata Phileton,

Forsan et ipse dabit ; moresque habitusque decoros

dolore dilectos manes? Egregius licet ille mentefuerit, et dignus isto luctu, luisti ei, quod debebas. Intrat ille sedem piorum, et perfruitur quiete Elysia, et illic forsan reperit dilectos parentes: aut Avernales Naiades forsan lasciviunt circa illum in amcenis locis tacitce Lethes, et Proserpina eam obsercat obliquo rultu. DimUte, oro, planctus. Fata, et forsitan ipse, tibi dabunt alium Philetum, cui

1. 208.— 96 Venett. Parin. Rom. Aldd. Colin. Grypli. Basil. Bern. Ge- vart. &c. tam scevis, vel scavis. Altera lectio figmentuni -est Marklandi. — 97 Parm. merilusque dolerri ; unde Gronovius doleri. — 98 Aldd. Colin. Grypli. Basil. <!!»:c. carpsiique ; Parm. capitque ; unde Marklandus car- pitque.—90 Venett. Parm. Rom. Vicent. Aldd. Colin. Gryph. &c. clarosque ; Bernartius correxit, carosque. — 100 Venett. Aldd. Colin. Gryph. Basil. Bern. Gevart. Lindenbrog. Cruc. &c. illic per amcena; Amstel. Gronov. Barth. et recentt. illi, — 104 Parm. et Rom. habitare decoros ; codex

NOTiE

96 Quid caram crucias tam seris [sa- bas, lacrymis, ac gemitibus tais, ac

vis} luctibus umbram] Si tanien luctns officio ejus funeri praestito. Subit il-

erat niniius et propinqui ultra lacry- le pios'] Id est, sedem piorum. Quie-

mas et gemitus, vel usque ad corporis tem Elysiaml Quies proprium voca-

laniatiim, vel lacerationem crinium bulum de campis Elysiis. ' Ordines

procedebant, tunc veteres credebant quieti ' Horatio. Nemesianus : ' Si

mancs defunctoruni his laedi, ut qui sentire datur post fata quietis.' Apu-

nolebant propinquos carosque sui leius Mil. lib. vii. ' Desinejam : pre-

gratia in se ipsos saevire. Et hoc, ut cor, desine : ac me in meam quietem

luctum intra legitinium modum con- permitte.'

tinerent. Tibullus : * Tu nianes ne 100 Amosna silentia Lethes'] Id est,

iede meos, et parce solutis Crinibiis, cainpos Elysios. Letbe fluvius Infe-

et teneris Delia parce genis.' Seneca rorum.

Tragicus Octavia : ' Renovare luctus 101 Avernales Naides'] Sunt enim

parce cum fletu pios; Manes paren- etiam Nymphae et Naiades apud lu-

tis neve solicila tuae.' Plato etiam feros.

de Legibus lib. xii. prohiberi posse 102 Obliquoque vuUu'] Raptim, ne

existimavit, ne nimium lugerentur observetur a Plutoue. Proserpina]

mortui, aut immoderate luctus iste Regina Inferorum, uxor Plutonis.

exprimeretiir. 104 Forsan et ipse dabit, Sfc,] Vide

98 Solvisti] Supple, quod illi debe- quse diximus ad Glaucias Atedii Me-

SYLVARUM LIB. II. 7. 269

Monstrabit gaudens, similemque docebit amorem. 105

lcEitts monsircdnt morea ac habitus decoros, et docebit tilum te amare, ut et ipse te amavit.

Florent. et Venet. 2. habent etiam, decoros ; unde Marklandiis : hahilusque decoros. — 105 Pann. Venet. 2. et Rom. arnari pro amorem, qiiod recepit Marklandns ; sed in curis secundis corrigi jussit.

NOTyE

Alium forte qne enim, dicitnr : Forsan iiie alinm

lioris delicati vs. 227 Philetura sui similem tibi mittet ab Elysiis campis. Mores liabitusque [ha- bitumque^l decoros [decoris] Ms. Flo- rentinns, Komanuset Venetus codex habent decoros.

103 Similemque docebit amoreml De- in optima lectio et ipsius Statii, qiiani pro ultiino verbo habent Romanns et Venetus «'/ni/m^ue docebit umari. Ne-

dabit Philetnm, el ei monstrabit mo- res babitnmque decoros, docebitque eiim amorem, quo ipse tibi serviebat : scd hocdicitur: Dabit alinm Pbile- tnm tibi, ejus inores habitiimqne de- coros tibi monstrabit, et ostendet grande solatiiim, a te sui siinilem amari. Gronotius.

VII. GENETHLIACONf LUCANI.+

In gratiam Pollae Argentariae, raariti demortui Lucani poetae natalem celebrat.

LucANi proprium diem frequentet

Quisquis commotum habens pectus docto furore, potarit aquam /ontis orti ietu

Parm. Genethliacon Lucani ad Follam. Vide Epistolam. — 11 Pracingant

NOTiE

t Genethliacon'] Vetnstissimus mos bat

diei natalis colendi, ciijus etiam men- tio habetur in scriptnris sacris Gen. XL. et in Evangelio. Persis etiain summo cuitu observatus. Vide He- rodotum et Platonem Alcib. i. Ce- lebrabant Roniani amicorum et Im- peratonim natales, smimque, ac mu- nera mittebant diem natalem cele- brantibus, ut diximus supra Arbore Mclioris : celebrabant et defuncto- rum, eorum maxime quos in summa veneratione habebant, ut de Silio Italico refert Plinius lib. iii. Ep. 7. * Virgilii ante omnes,' ait,' cujus na- talem religiosius quam snum celebra-

Neapoli maxime, nbi ejns mo- numentnm adire ut templum solebat.' Juvenal. Sat. v. ' Quale coronati Thrasea Helvidinsqne bibebant Brn- torum et Cassi natalibns.' Non au- tem dignins dies natalitins Lucani coli poterat, qnam boc pulcherrimo genethliaco.

t Lucani'\ Lncanns Poeta notissi- mus Pharsalia sua. Hnjus patriara, opera, matrimoniumque, ac mortera describit hoc genethliacoPapinius.

1 Proprium^ Proprius et suns cn- jnsque dies est natalis, apxv Tiis ^fce- creais TTJs eKdffrov, t) r]fx(pa. 4<p' ^s iyeve- ro, Dionysio Halicarnassaeo. Diem

270

P. PA.P1NII STATII

Quisquis collibus Isthmiae Dioncs Docto pectora concitatus cestro, Pendentis bibit ungulae liquorem. Ipsi, quos penes est honor canendi, Vocalis citharae repertor Arcas, Et tu Bassaridura rotator Evan, Et Paean, et Hyantias sorores, Laitae purpureas novate vittas : Crinem comite, candidamque vestem Perfundant hederae recentiores. Docti largius evagentur amnes.

10

ungulce equi alati in colUbus Isthmice Diones, celebret natalem diem LucanL Ipsi, quos penes est honor cantus, Arcas incentor sonorce citharce, et tu, Ecan, qui agis in orbem Bassaridas, Pceanque, et Hyantice sorores, renocate lcetce purpureas vittas. Componite coinam, et circumdate recentioribus hederis niveos vestros amicius, Docti

NOTyE

frequentef^ Graeci dicunt rjfiepav 6epa- ircbea).

2 Collibus'] Intelligit Acrocorin- thiini, ad cujus radices erat fons Py- vene. IslhmicB Diones] Euripides A- crocoiiutlnini vocal Uphy ox^ov, it6\iv 'A<^po5iTrjs. Strabo lib. viii. Dio- nem seu Venerem vocat * Isthniiani,' quia babebat templuin in vertice Acrocorinthi, qui in incdio Isthmo est. Venerem autem ' Dionem ' vo- cari onines sciunt.

3 CEstro] (Estrum geniis niuscap aculeata». Doctum vero oestrum, est, ^vBovcfiacrfihs, quem Plato, adxppova naviav, sanum et sobrium furorem vo- cat.

4 Pendentis ungulce liquorem'] In- nuil fontem Pyreuen, qiiem ictu un- gulae Pegasi equi alati, iinde dicitur ' pendens/ ortum fuisse dicunt.

5 Ipsi] Dii scilicet.

6 Vocalis citharcB repertvr Arcas'] Mercurius enini inventa testudine,ac- commodatisque ei chordis, citharam fecisse dicitur. Arcas] Quia Mer- rurius in Arcadia natiis est.

7 Bassaridum'] Bassarides, tninistrae

Bacchi, quae et Bacchantes, Mapna- des, Thyades et Miinallones etiam voc^baiitur. Ipse Bacclius ' Bassa- reus ' vocatus a specie vestiiim, qui- biis utebanlur antistitae ejtis iii Or- giis. Alii deducunt airh rov Pa^fw, quod clamare significat. Ea autem vestis ad taios usqiie dependebat, ea- qiie etiam Bacchus qiiandoqiie indue- batur. Papinius Achill. i. ' Si decet aiirata Bacchura vestigia palla Ver- rere.' Rntator Eran] Bacchiis, rota- tor Bassariditm dictus, quia Bacrhae in Orgiis in orbes agebantur. Theb. VII. ' Et ad inspirata rotari Buxa.'

8 Pcean] Cognoinentum Apollinis. Phoebus autem, Bacchus, ac Mercn- riiis, ut jam dixinius, arbitri eloquen- tiae ac poetices erant. Et Hyantice sorores] Musa? Boeotiae, quae sorores erant. Hyantice] Ab Hyantibus Boe- otiap populis, Piinio, et Pausanise.

11 Hederce] Utpote Bacciio sa- crae.

12 Docti amnes] Vt Permessus, et Hormius, aliique. Theb. vi. ' Tnque 0 Permesse canoris Et felix Hormie vadis.' Claudianus iu Tbeodusii Con-

SYLVARUM LIB. 11.7.

•271

Et plus Aoniae viretc sylvae. Et si qua patulam diem recepit, Sertis mollibus expleatur umbra. Centum Thespiacis odora lacis Stent altaria, victimaeque centum, Quas Dirce lavat, aut alit Cith<eron. Lucanum canimus : favete linguis : Vestra est ista dies ; favete, Musae,

15

20

flutii ecagentur copiosius, et ro», Aonia nemora, plus solito virete, et « qua locus wn- brosuspatet,aut admittit lucem,expleatur tenerisflorum coroUis. Centum nrce sua- veolentes eriganlur in lucis Thespiacis et adducantur centum hostite, quas Dirce nl- luily et Citharon pascit. Celebramus Lucanum,fatele linguis. Ista dies est testra :

edercp Markl. — 14 Et si qna patet, aut VenPt. 1. Parm. Vicent. Aldd. Gn,pli. Basil. Gevart. Bern. Amstel. Gronov. Barth. <S:c. Et si qua {Htteram Rom. qiiod Doniitius interpretatur : ' 8i aiiquis se contnlit iii unibrain in dieni nt pateram daret volnptati.' Hinc Et si qua pntulam, Sfc. eriiit Marklaadiis. Cf. Arat. 1113. 1531. Val. Flac. i. 8^14. Virg. Georg. ii. 522. et Ovid. Art.

NOTiE

snl. 'Fluxit Afranippe Largior, et dicit «^fn^ a/faria.

doctl risernnt fontibns amnes.' Docti vero dicti amnes, qiiod inspirationem facerent literarum, nt eleganterSoli- nns dicit cap. 13.

13 Plusl Plus solifo. Aonite'] Bneo- tiae, vel Parnassiae. Aones enim po- puli Boeotiae : prins Parnassnm inco- lebantjUt refert Strabo.

14 Et si qua patulam {^patef^ Snp- ple, nrabra, ne radiis solaribus ant calori pateat, ne perrumpere possint radii solares. Sensus vero : Si qua non frondescant arbores, * et »i qua laxant rami nemus,' ut Noster Tlieb. ij. ait, id est, si sit hiatus qiii lucem recipiat, hic hiatiis expleatnr tcneris corollis. haaixpvWci crKidSfs. Virgi- lius. in Epicedio Daphnidis : *Spar- gite humum foliis, inducite frondibns umbras.' Et hoc, qnod unibris de- lectari manes credebant.

IG Thespiacis] A Thespiis civitate Boeotiae, ubi consecratum Musis tem- plum, unde et *Thespiades' dicnn- tur. Et decore celebrans Poetam

17 Victimceque centum'] Intclligit hecatomben : sacriticia enim in nata- libiis.

18 Dirce] FonsBoeotiae. Cilharon'] Mons BfEotiae.

19 Farete lingtns'] Non tantuni est tacere, ut vuli Seneca lib. de Vita Beata : ' Hoc verbum ' favete linguis,* non ut plerique existimant, a favore trahitur : sed iinperatiir silentium, nt rite peragi possit sacrum, nnlla voce mala obstrepente.' Sed etiam est fansta loqiii, id est, fvq>T]fx.eiv, bona rerba dicere. Tibullus lib. ii. Eleg. 2. ' Dicamus bona verba : venit Natalis adaras : Quisquis ade8,lingua,virmu- lierque, fave.' Praecones aiitem cla- niantes populiim sacrificiis jubebant 'favere,' postquam sacerdos pronun- tiaverat, ' Hoc age,' quo siiuima at- tentio tam corde qnam ore prastan- da sacris praescribebatur.

20 Vestra est ista dies] Formula ve- tns, ut bene hic observat Gevartius. Veteres enim dies illos, qnibns singu-

272 P. PAPINII STATII

I)um qui vos geminas tulit per artes

Et vinctae pede vocis, et solutae,

Romani colitur chori sacerdos.

Felix heu nimis, et beata tellus,

Quae pronos Hyperionis meatus 25

Summis Oceani vides in undis,

Stridoremque rotae cadentis audis :

favele Musce, dum colitur antistes Romani chori, qui vos extulitper dupHcem artem, oratione astricta numeris, et soluta. Bcctica, heu nimis beata et forlunata terra, qu« cemis obitum solis in ultimis aquis Oceani, et audis stridorem rotce cadentis,

Am. II. C19. — 21 Edd. vett. per artes. ' Inepta lectio. Scribendnm per arces; id est, utrinsque eloquentiae summas Principes fecit. Ut dicamus eveliere aliquem ad sumnuim rerum culmen. Vide quae multis linic senten- tiff! firmandaR scripsimus Advers. lib. xix. cap. 5.' Barth. — 22 Et junctte Aldd. Colin. Grypli. Basil. Plant. &c. Evinctce pede vocis Rom. Et vincttB Gevartius, eumque secuti sunt Gronov. Barth. Veen. Delph. &c. — 23 ' Nihil ab liac lectione mutandnm. Vide notata doctissimo Casauhono ad Persium p. 19. item Passeratio ad Propert. iii. 1. 3. Etiam revera sacerdos Lucaniis, quod tamen hnc non pertinet. Auctor Vitae : ' Sacerdotium efiam accepit Augiiratus.' Sacerdos vero liic primarium talem notat.' Barth, Si ulla lec- tionis varietas in hoc versiculo, nusquam reperire possum ; ex verhis tamen Barthii aliter hunc locum legisse aliquem conjici posset. — 24 Felix, o,

NOT/E

larem qiiandam Ia?titiam recipiebant, canent vincto pede, sive soluto.' Pa-

aut alias memorabile quiddam ipsis pinius Epic. in Patiem : ' Sive orsa

eveniebat, ' suos ' vocabant : unde libebat Aoniis vincire modis, seu

formula erat : ' Hic meus est dies.' voce soluta Spargeie.'

Corn. Severus apud Senecam Ehet. 23 Romani chori sacerdos'] Sic Ho-

Snasor. II. de militibus epulantibus: ratius iii. Od. i. ' Mnsarum sacerdos

' Stratique per herbam Hic meus est, Virginibiis puerisque canto.'

dixere, dies.' Martialis lib. i, Ep. 59. 25 Hyperionisl Id est, solis. Vide

* Hic mihi quando dies meusest,'&c. Theb. viii. 47. Pronos meatus'] Id

Papinius Theb. ii. de nocte, qua Ty- est, occasum solis.

deus insidiatores occidit : ' Superos, 26 Oceani'] Sidera mergi in Ocea-

noctemque tuam.' Et Theb. vii. num veteres credebant, cum occide-

Apollo alloqiiitur Amphiaraum : ' U- rent.

tere luce tua, longamque, ait, indue 27 Stridoremque rolce cadentis audis]

famam.' Cleomedes lib. ii. miram quandam

21 Geminas per artesl Geminae ar- Hispanornm fabulam refert dicen- tes, Rhetorica et Poetica. tium : ''EixTriirTovra rhv '/iMov rf oj/ceo-

22 VinctcB pede vocis] Id est, car- v^ \f/6<bov ifiiruieiv afievvvixevov, Sos Siairu- rainibus seu oratione versa, pedibus pov atSrjpov iv VSari. Occidentem solem ac numeris poesis astricta. Soluta] in Oceanum stridorem edere extinctum, Id esf, prorsae orationis, seu prosae. ut ignitum ferrum injectum aquce. Tibullus ad Messalam : ' Quique Rota cadentis] Currum cnim tri-

SYLVARUM LIB. 11. 7.

273

Quoe Tritonide fertiles Athenas Unctis, Baatica, provocas trapetis. Lucanum potes imputare terris ; Hoc plus quam Senecam dedisse mundo.

30

Et qua: lacessis unctis trapetis Athenasferaces olece Palladia;, potes imputare Luca- num orbi ; hoc plus est, quam prcebuisse terris Senecam, aut peperisse suarem Gal-

nimu malit Marklandiis. Cf. Senec. Herc. CEt. 177S. — 29 Rom. trapetum; alii, irapatis. — 31 ' Notandiim nniciim tantuni Senecam memorari a Papinio, palam omisso altero, qui ' Tragicus,' ingraliis vere doctorum bominura, di- citur. Si enim talis aliquis fuisset versibus scriptis celebris, quantum fuis- set operJB augmentum, immo nullum, Senecas sciibere r Vide quse in han« sententiam pluribus scribuut M. Antonius Delrio in Vita Seoecis pag. 37. et

buunt soli Poetae.

28 Tritonide] Id est, olea arbore Palladi,quae 'Tritonia' dicitnr, sacra.

29 Batica'] Tertia pars Hispaniae, sic a Baeti tliiniine eam niediam se- cante, dicta, quam ceteris Hispaniae partibus prxfert Plinius. In ea cla- rissimx urbes fuere Astigi, Hispalis, Cordnba Lucani nostri et Senccarum patria. Trapetis'] Trapetum mola o- learia. Nam olivetis abundat Baeti- ca, ut testaniur Geographi, et Mar- tialis, Unctis] Olco olivaram, cum premunt olivas. Prococas] Supple, in certamen.

30 Imputare] Ferre impensnm, et ascribere debito.

31 Senecam] L, Annxus Seneca Cordubensis, patruus Lucani Poetae, vir excellcntis ingenii ac doctrinjp, sunimus PLilosobpns, et Stoicae sectze addictissimiis, quam hauserat ex So- cione prseceptore. Hic post quaesta- ram relegatus est in Corsicam insu- lani imperante Clandio, ob suspicio- nem adulterii cum Julia Germanici filia,Viuicii uxore, ettrienno post re- vocatus beneficio Agrippinas, praetor factusest, acformandae adolescentiae Neronis admotus, quem sjevum cru- delemque et expertus est cito, et mi- tigavit. Inter familiares de Nerone

NOT.E

golebat dicere, non fore sjevo ilH leo- ni, quin gnstato semel hominis san- guine.ingenita redeat ssevitia. Tan- dcin implicitus inter conscios Piso- nianae! conjurationis in Neronem, etsi innocens, abipso Nerone mori jussus est, misso centurione. IUe interritus, amicorum animos casn suo conster- natos ad firmitudinem revocavit, ro- gitans: nbi praecepta sapientiae P ubi tot per annos meditata ratio? cui enim ignaram fuisse Neronis saevi- tiam i* neque alind snperesse, post ma- trem fratremque interfectos, qnam ut educatoris praeceptorisque necem adjiceret : deinde sibi venas prsese- cans crurum ac brachiorum, et dn- rante tiactu lentitudineque mortis hausto veneno, tandem calidae aquae stagnum introiens exanimatns est. Vide Tacitum, Suetonium, Dionem, et ceteros historicos. Multa reliquit opera Pbilosopbiae, quae nanc babe- mus in manibus, attribnnnturqne illi qu^edam tragcediae, qn^e nomine Se- necae Tragici circumferuntnr. Ple- rique hunc summis laudibus efferunt, Alii tamen simulatorem virtntis fuisse dixerunt. De stvio ejns ac dicendi ratione vide Quintilianum lib. Tiir. Calignla vero dicebat Senecam * com- missiooes meras componere, et cae-

Delph. el Var. Clas.

Stat,

274

P. PAPINII STATII

Aut dulcem generasse Gallionem.

AttoUat refluos in astra fontes

Graio nobilior Melete Baetis.

Baetin, Mantua, provocare noli.

Natum protinus, atque humum per ipsam

Primo murmure dulce vagientem

Blando Calliope sinu recepit.

35

lionem. Btetis illustrior Grceco Melete letet usque in sidera refiuas undas. Man- tua noli contendere cum Bceti. CalUope Lucanuin recepit in blando sinu, statim ut natus est, et suaviter vagiret prima voce super ipsam terram. Tunc primumf misso

pag. 66. et N. Fabr. Praef. in Senec. Patris Controvers.' Barth. — 35 ' Te- meritati huic aliquid demas, si reponendum ducas nolit. Sed suus mos liuic

NOT^

mentum esse sine calce,' quod, ut credo, sententiis uteretur brevibus, et nuUa admodum connexione inter se cohaerentibus ; quod etiam in eo culpat Quintilianus, dicendo, eum re- rum pondera rainutissimis sententiis frangere.

32 Dulcem Gallionem'] Intelligit Ju nium Gallioneni fratrem Senecae Cor- dubensem : huic lenitatem in dicendo tribuit Quintilianus ; hinc dulcis nos- tro. Proconsul administravit Achai- am sub Nerone, ut patet ex Act. Apost. cap. XVII. (facta enim erat Achaia Proconsularis provincia ex lege Clodia, ut Cicero auctor est oratione in Pisonem.) Ad eundem Gallionem inscripsit frater Seneca librum de Remediis Fortuitorum, ac alterum de Vita Beata. Hunc etiam Nero interfecit.

33 Refluos fontes'] Quia cum mare fluxu intrat in Baetin, cogitur flavius refluere versus fontem suum.

34 Melete] Meles fluvius prope Smyrnam, juxta quem natus dicitur Homerus, a quo ' Melesigenes' est vocatus. Bcetis"] Baetis, ut ait Pli- nius lib. iii. cap. 1. in Tarraconensis provinciae, non, ut aliqui dixere,

Mentesa oppido, sed Tugiensi exo- riens saltu (quem Tader fluvius, qui Carthaginiensem agruni rigat, Ilorci refugit Scipionis rogum) versusque in Occasum, Oceanum Atlanticum provinciam adoptans petit, raodicus primo, sed multorum fluminum ca- pax, quibus ipse faniam aquasque aufert: Eaeticae primum ab Ossigita- nia infusus, amceno biandus alveo, crebris dextra l^evaque accolitur op- pidis : ita mediam Baeticam interluit : mox mari prepinquiis, lacum etficit magnum, ac demum in Occidentaleni Oceanum effunditur : hodie vocatur Guadalquivir, quod Arabice sonat flu- men magnum.

35 Mantua] Mantua urbs ItaHae,in cujus agro natus est Virgilius, a quo ' Mantuanus' dictus est. Nonien re- tinet, et ducatus titulo gaudet. Sic Poeta Lucanum anteponit Honiero, qui per Meletem designatur, et Vir- gilio, qui per Mantuam. Provocare noli] Supple in certamen, quia vin- ceris.

37 Dulce^ Quod erat omen, Luca- num fore suavem poetam.

38 Calliope] Una et regiua Musa- rum, et mater Orphei.

SYLVARUM LIB. II. 7. 275

Tum priinum posito remissa luctu

Longos Orpheos exuit dolores : 40

Et dixit: Puer o dicate Musis,

Longaevos cito transiture vates,

Non tu flumina, nec greges ferarum,

Nec plectro Geticas movebis ornos :

Sed septem juga, Martiumque Tybrim, 45

Et doctos Equites, et eloquente

Cantu purpureum trahes Senatum.

Noctumas alii Phrygum ruinas,

Et tarde reducis vias Ulixi,

Et puppem temerariam Minervas, 50

dolore, recreata deposuU longea luctus mortis Orphei, et ait: O in/ama eomsecrate Alusi», cito Sttperature antiquos Poietas, non tu quidem mocebis pectine amnes, nee turbas bestiarum, nec arbores Thracia ; sed trahes facundo carmine septem montes, et Martium Tyberim, erudilosque equites, ac purpuratum senatum. Alii celebrent noctumum Trojce excidium, et errores Ulyssis sero revertentis, ac audacem narem

glorioso homini relinqaendns est.' Idem. — 40 Hic et seqnens versus desaot in Pann. typothets, sine dubio, culpa, qui deceptus fuerat vocibus Longos et Longcnos.—AO Marklandus conj. £t claros, vel celsos Equites. — 49 Idem pro tordt, qaod omnes edd. exbibent, reposuit tarde, ut in Giaucia Atedii 118.

NOT^

40 OrpAeo»] Orphens(Eagri, vel,nt Tyberis * Martiug * dicitnr eodem alii, Apollinis, et Calliopes filius tam sensu, quo ' Martia Roma:' Martis snavem habuisse vocem, tanique sua- enim urbs et Martia Ronia.

viter pnlsasse citharam dicitur, ut 47 Purpureum Sencduml Patres e-

flumina saxaqne, mota dulcedine nim vestibns purpureis induti.

cantoSj illum sequerentur. Nota fa- 48 Noctumas Phrygum ruinas'] Tan-

bnla. git Trojae, qnae urbs primaria Phry-

41 Puer'] Lncane. giae, Sa.aktu' et excidium, quod noctu

42 Cilo'] Nam vigesimo septimo contigit. Vide ^neid. ir.

aetatis anno periit : intra quod tem- 40 Et tarde [tardi] reducis vias UtixH]

pus multa fecit opera. Longcnos ra- Post capteun enim Trojam, cnjus ob-

tes] Hoc ad commendationem Lnca- sidio usque ad decimum annum per-

ni, qui jam hac setate vicerat Poetas dncta est, dicitur Ulysses per inte-

etiam senes. grum adhuc decennium errasse per

43 Flumina,greges ferarum] Ut fe* maria, antequam perveniret in pa- cit Orpheus. triam: hinc ' tardus ' dicitur.

44 GehVa»] Thracias. Getae enim 50 Et puppem temerariam ilinerra'] populi Thraciffi. Inteliigit navem Argo, quam consilio

AS Septem juga] Id est, Romam, ob et arte Minervae fabricatam dicant. septem montes. Martiumque Tybrim] Seueca Tragicoi : ' Non Pailadia

276

P. PAPINII STATII

Trita vatibus orbita, scqiiantur : Tu carus Latio, memorque gentis Carmen fortior exeres togatum. Ac prlmum, teneris adhuc in annis Ludes Hectora, Thessalosque currus, Et supplex Priami potentis aurum. Tu sedes reserabis Inferorum,

65

Palladis, toties a Poetis decantata. Tu dilecius Latio, et sludiosus tui populi, compojies fortior carmen de rebus Romanis. Ac primum canes in tenera atate victum Hectorem, tractumque curru Thessalico, ac potentem Priamum supplicem vedimentem auro ejus corpus, et recludes loca Inferorum. Nero odiosus es theatris,

' casus tarde remeantisUlixi.' Haec estconj. Barth. — 52 Barth. scribere ma- lit, LaticB. Heins. Advv. 1. iv. c. 2. p. 567. corrigebat : Tu par es Latio, memor- que gentis Carmen fortius exeris togafa. Hoc improbat Marklandus. — 56 Bartli. petentis. — 57. 58 Et sedes reserabis Ij\ferorum. Ingratus, Sfc. edd. vett. ' Eji- ciatur Ingratus iste Nero cum dulcibus suis theatris; quod sohim epitheton

NOT^

Conipacta manu regum referens In- que togatam

clyta remos, quaeritur Argo.' Teme- rariam'] Qnia priraa se commisit mari nondum experto, ut volunt Poetae. Lucanus lib. iii. ' Cum rudis Argo Miscuit ignotas temerato gurgite gentes. Primaque cum ventis, pela- gique furentibus undis Composuit niortale genus, fatisque perillara Ac- cessit mors una ratem.'

51 Trita vatibus orbita] Hiec enim argnmenta, ut Trojas excidium, erro- res Ulyssis, Argonautica ab omnibus fere Poetis tractata. Eodem sensn Virgilius Georg. iii. ' Cetera quaE vacuas tenuissent carmina mentes, Omnia jam vulgata.'

53 Carwien (ogatMjn] Pharsaliam in- telligit, seu carmen de civili bello, quo,genstogata,seu Romana, in duas factiones divisa, in se convertit vic- trices manus : hinc cannen togatum. Romaniautem 'togati' dicti, quia to- ga ipsis propria et coramunis erat, ut Graecis pallium. Tertullianus :

* De toga ad pallium.' Virgil. JEn. i.

* Romanos reruDa dominos, gentem-

Sic ' togatae comre- diae,' in quibus res et personae Ro- manae inducuntur. Scaliger in Fes- tum,

54 Ac primum, teneris adhuc in annis Ludes Hectora, Thessalosque airrus, El supplex Friami potentis aurum'] Luca- nus enim admodum juvenis fecerat opus, in quo descripserat certamen Achillis et Hectoris, in quo certa- mine victus et occisus Hector, de- nium alligatus currui Achillis, ab ipso tractus est ter circa muros Tro- janos, et ut Priamus multo auro re- demit ab Achille corpus filii. Ludes'] Vide Epith. Stellae vs. 267. Tliessalos currus] Quia Achilles Thessalns erat. Supjiiex Priami potentis aurum'] Home- rus lUade ultima, inter alia mnnera, quibus redemtum corpus Hectoris, auri dena talenta cnnmerat. Priami potentis] Priamus rex Troja ditissi- mns et potentisslmus, ut quem to- ti fere Mioori Asiae imperitasse scri- bunt.

57 Tu sedes reserabis Inferorum] Lu- canus enim ediderat parvum carmeu

SYLVARUM LIB. II. 7.

277

[Ingratus Nero dulcibus theatris,] Et noster tibi praeferetur Orpheus. Dices culminibus Rerai vagantes

60

qua tili tam placebant, supprimendo carmiua Lucani ; sed quicquid facias, noster Orpheus tibi anteponetur. Canes scelestas Jiammas, quas impius Tyrannus jussit

satis esset evincere hnnc versiim non a Statio profectum esse. Sic igitnr lege et connecte totiini locnm : Ac primum...Ludes...Et supplex...aurum. Tu sedes reserabis Inferorum, Et noster tibi refcretur Orpheus.' Markl. At pro Marklandi riferetur, edd. vett. omnes exhibent, pi-aferctur. ' Difficnltas non aderit ulla, modo hoc vcrsn (58.) vocnlam erit subinielligas, niore Papiniano, abrupte, ct omissis voculis, loqiiendi ; de qua re multis exemplis ad Thebai- dem eginius. Sententia erga Calliopes, Genethlia Lucano canentis, erit, contemtuni iri prze Lucano Neroneni, Theatro pleno favente iili prae isto.' Ita Barthius, quem vide ad hunc iocum. — 59 Heiusius conjectabat : Nec noster

NOTiE

inscriptum 'Orpheus,' imitatus Or- pheum,qui, inter varia opera, poema fecerat etiam eadem inscriptione et argumento. Quae enim scribebaut PoetJB facta esse, ea ipsi * facere ' ac gerere dicebantur, et inde ' Poetae* dicti. Unde Lucanus dicitur rese- rasse sedes Inferorum, cum cecinit Orphea descendcntem ad Inferos, et in lucem reversum.

58 Jngratus Nero dulcibus theatris Et noster tibi prceferetur Orpheus] Lo- cus difficillimus ; totque suntfere ex- plicationes, quot interpretes. Do- niitius haec habet : /ngralus] Qui non patcris spectatores frui voluptate audiendoruni carminum Lncani, et tamen tibi etiam invito anteponetur hoc opusculum ; aitque Domitius Poe- tam hoc dicere in invidiam Neronis, qui carmen Lucani recitari non per- misit, invidens illius laudi, quo euni impulit, ut in Imperatorem conjura- ret cum aliis. Tacitus : ' Lucauum propriae causae accendebant, quod famam carminuni ejus preniebat Ne- ro, prohibueratque ostentare.' Ber- nartiuslegitingrahsut etLipsius,sen- suiuque esse ait: O Nero, vel invito tibi in theatris praeferetur noster Or-

pheus. Quinquennali enim certami- ne.cum Lucanns Orpheuin decantas- set, coronatus contra Neronem est, quod fEgerrime toleravit Imperator citharoedus. Gevartius vero scribit, non hic converti sermonem ad Nero- nem, sed Calliopen peipetuo Luca- num alloqui : et dicere : Nero ingra- tus erit theatris,id est,poemataipsius populo non placebunt ; uam ingratus hic passive accipiendum, ut * ingra- tum cibum,' * ingratam orationem * dicimus ; et noster Orpheus, o Lucane tibi, id est, in tuain gratiam, in tuam laudem, praeferetur scriptis Neronis. Sic apud nostrum Epic. Phileti : 'Non saevius atros Nigrasset planctu genitrix tibi saeva lacertos.' Hein- sius corrigit : Nec noster tibi prceferc' tur Orpheus. Ut mens sit Poetae : Tandem, sicut Orphens, o Lucane, ipse quoque reserabis Inferos, et Eu- rydicen iterum accerses ; qnod poema ita erit acceptum pupiiio, ut Neronis versiis ingrati sint futnri prae illo iheatris. Immo nec Orpheus raeus tuo praeferetur. Noster Orpheus] Quia quem ego peperi,illum tu cecinisti.

GO Dices culminibus Remi vaganles Infandos domini nocentis ignes] Scrip-

278

P. PAPINII STATII

Infandos domini nocentis ignes. Tu castae titulum decusque Pollae Jucunda dabis allocutione. Mox, coepta generosior juventa, Albos ossibus Italis Philippos,

65

imici eedihus RomcE. Tu celehrabis jucunda allocutione formam et merila pudiae Pollte. Mox inchoata juvenia generosim; personahis Philippoa candentes Italis

NOT^

sit enim et Lncanus incendium nrbis liam aggressns est.

ad Pollam nxorem. Culminibus Remi] Id est, Romanis, ut Martialis vocat Romanam plebem, * plebem Remi.' Remus enim una cum Romulo fratre Romam condidit. Domini nocentis'] Id est, Neronis, de quo haec Sueto- nius, Nerone, cap. 38. * Nam quasi offensus deformitate veterum apdifi- ciorum, et angustiis flexurisque vi- corum, incendit urbem. Per sex dies septemque noctes ea clade sae- vitum est. Hoc incendium e turri Msecenatiana prospectans, leetnsque flaramae, ut aiebat, pulchritudine, aKaiffiv Ilii in suo scenico habitu dc- cantavit.'

Nocentis'] Qnia fratrem matrem- que, ac uxorem et praeceptorem oc- cidit, omnibusque flagitiis ac sceleri- bus contaminatus est.

62 Tu caslcB titulutn decusque Pollce, 4'C.] Hinc discimus Lucanum poema fecisse in honorem et laudcm ipsius Poliae, quo forsan Lncanus sermo- nem instituerat cum Polla, unde di- cit allocutione.

C3 AUocutione] Homerus Sopov, oo- piaixbv, confabulationem vocat. Catul- lus ad Cornificium : ' Paulum quod libet allocutionis.' Et loquelam dixit in Camerium : * Si linguam clauso tenes in ore Fructus projicies amoris omnes, Verbosa gaudet Venus loque- la.' Jucunda] Qualis inter amantea esse solet.

64 Ccepta jutenta] Lucanus enim vigesimo primo actatis anno Pharsa-

Generosior] Qnia prius in levibus argumentis ingenium exercuerat.

65 Albos ossibus Italis Philippos] Hi Philippi, ubi Pompeius victus est, sunt ad Peneum inThessalia, diversi omnlno, nt bene observavit Lipsius, a Philippis Thraciae, seu potius Ma- cedoniae, adStrymonem fluvinm sitis, in cujus campis victi Brutus et Cassi- us ab Augusto et Antonio, oppressa- que libertas. Tamen has urbes cou- fudisse videntur Poetae. Virgilius : ' Romanas acies iternm videre Phi- lippi.' Manilius lib. i. ' Ducibus ju- rata crnentis Arma Philippaeos ira- pleruut agmine campos. Vix etiara sicca miles Romanus arena Ossa vi- rum, lacerosque prius superastitit artus, Perque patris pater Augustus vestigia vicit.' Innuit enim in iisdera campis atque adeo vestigiis, commis- sum ab Augusto praelinm, quibus a patre,et milites superstitisse cadave- ra et ossa. Florus historicus in eun- dem etiam errorem lapsns est lib. iv. cap.7. ' Brutus et Cassius, compara- tis ingentibus copiis, eandera illam, quae fatalis Cn. Pompeio fuit, arenam insederant.' Inter utrosque vero Philippos centum fere milliaria inter- jecta sunt. Vide Dionem lib. XLvir. et Appianum, quorum nterque Phi- lipporum situm, ubi Brutus victus est, accurate describit. Ossibus lia- lis] Id est, Italorura ac Romano- rum.

SYLVARUM LIB. II. 7.

279

Et Pharsalica bella detonabis, Quod fulmen ducis inter arma Divi : Libertate gravem pia Catonem, Et gratum popularitate Magnum. Tu Pelusiaci scelus Canopi

70

ossibus, et pralia Pharsalica, ac bellicum fulmen Dici ducis, et Catonem gratem vindicem patri^e libertatis, et Magnum, gratum popularibus virtutibus. Tu piuM

tibi prteferetur Orpheus. — 67 Quo fulmen Parm. et Venet. 1. Et fulmen Roni. Aldd. Colin. Gryph. Basil. &c. Quod fuimen est emendatio Marklandi. — 70 NounuUi maiint Canobi. Vide Quiatil. Inst. i. 5. et Serv. ad Virg. Georg. iv.

NOT^

66 Et Pharsalica hella detonabis'] Pharsalica,a Pharsalia regione Thes- saliee. Hinc celebres ' Pharsalici campi,' in quibns ' civilium bellorum detonuerunt procellae,' ut ait Solinus cap. 14. et Pompeius a Cxsare supe- ratus fuit.

67 Ducii Dici"] Id est, Julii Cssa* ris, qui post mortem inter Deos rela" tns est. Vide Plutarchura in ejus vi- ta, et laudem ejus apud Plinium lib. VII. cap. 25.

68 Gratem Catonem'] Uticensem scilicet. Duo enim fuere Catonea magni nominis viri, ut et gravissimi et severissimi, Cato Censorius, qui libros de Re Rustica edidit, et Cato qiii post mortem Uticensis cognomi- natus est, a loco ubi se occidit. Li- bertale pia^ Quia victo Pompeio arma sumsit adversus Caesarem, patriara- qne usque ad extremura vitae spiri- tum asseruitliberam ; quo facto suam in patriam pietatem testatus est, de- speratisque rebns, mori mahiit, quam vivere, oppressa libertate, et sub tyranno. Vide Plutarchum in ejus vita.

69 Magnum] Intelligit Cn. Pom- peium, a rebus praeclare gestis Mag- nura cognominatnm, qui satis notus ex historia Romana. Vide Plutar- chum ia ejus vita, Plininm lib. vii.

cap. 26. et Historicos Romanos. Gra- tum popularitate] NuIIus enim Roma- norum ducum tantum gratia valnit apud populum, quam Pompeins. Hu- jnsce popnlaritatis, seu populi favori», bas causas affert Piutarcbus in ejus vita : 'Si<ixl>poavirrjv xtpl Siatrop, &a'KT]aiv iv hrXoii, Tridav^Tirra \6y<i)v, ■kUttiv Vfiovs, fvapfwffriav xphs fvTfv^iv. FrU' galitatem in cictu, peritiam flrmono», vim persuadendi in dicendo, constantiam morum, et facilitatem suatem in con- gressu. Hse partes defuerunt in pa- tre Pompeii, unde invisus plebi fuit. 70 Tu Pelusiaci scelus Canopi'] Pe- lusiaci scelus Canopi, caedes est Pom- peii, qui, victus in Thessalia, ccnfu. gerat ad Ptolemaeum regem iEgypti, ibique jussu ejus, consilioPothini,in- terfectus est a Septiraio in Pelusiaco littore. Canopus] Urbs ^gypti, no- men sortita a Canopo Menelai navis gubernatore ibi sepulto ; distat tan- tura ab Alexandria 120. stadiis. £x nrbe hac oriundura fernnt Clandia- num poetam. Extremnm Nili ostiura versus Occidentem ab ipsa ' Canopi- cnm * appellatnr. Nescio vero cnr Poeta hic mentionem fecerit hujusce urbis, cum 150. stadiis distet a Peln- sio, prope quod interemtus est Pom- peius. Pelnsium enim oppidum si- tura est io extreraa parte >Egypti,

5>80

P. PAPINIl STATll

l)eflebis pius ; et Pharo cruenta Pornpeio dabis altius sepulcrum. Haec primo juvenis canes sub asvo, Ante annos Culicis Maroniani, Cedet Musa rudis ferocis Enni

75

plornbis crimen Catiopi JEgyptii, et decorabis Pompeium tumulo altiori, quatn daret crudelis Pltaros. Htec ludes primis jucenta annis, anle atatem, qua Virgilius scripsit suum Culicem, Inculta Musa foriis Ennii tibi cedet, ac sublimis furor

285.-75 Cadet Ald. 1.— 77 Et qui per fretaduxitWenett. Parm. Rora. Vi-

NOTiE

quae Casiotidi contermina est : a quo bitavit in monte Aventino, parvo ad-

et extremum Nili ostium Orientem

versus 'Pelusiacum' vocatum est.

Conditum ferunt a Peleo Acluilis pa-

tre. Hodie vocaturX>amia/a, vel, ut

aliis placet, Tenessa. Sed in hoc po-

iita secutus est Lucanum lib. vm.

• Et Pelusiaci tam moUis turba Ca-

nopi.'

71 Pius} Pietas enim est, flere mortuos. Et Pharo crnenta] Piiaros insula quondam prope Alexandriam, nunc continenti adjuncta. Cruenta] Ob caedem Pompeii.

72 Pompeio dabis allius sepulcrum'} Id est, dabis carmine Pompeio altius et magnificentius et durabilius sepul- crnm, quam si conditus fuisset in Py- ramidibus, qua; sunt sepulcra regum ^gyptiorum.

74 Ante annos Culicis Maroniani^ Ex Loc loco, et vita Lucani Suetonio at- tributa, luce clarius probavit Jose- phus Scaliger, Virgilium Culicem snum fecisse majorem natu, et exer- citatiorem, quam putent aliqui ; et Lucanuni Poeticam attigisse teneri- oribus annis, quam Virgilium.

75 Musa rudis ferocis Etmi] Quin- tus Ennius oriundus a Messapo, na- tus Tarenti, ut refert Eusebius, ut vero scribunt Mela et Silius Italicus, Rudiisurbe Calabriaj. A Catone au- teni qua^store Roniani translatu.i, ha-

modum victucontentus, et unius an- cilla: miuisterio. Cicero refert sep- tuagenario majorem Ennium mor- tuum fuisse. Priorem Scipionem A- fricanum maxime coluit, secutus- que est eum in bellum, a quo vicissim ita dilectus fuit, ut Ennii statuam suo sepulcro imponi, clarumque illud no- men, immo vero spolium extertia or- bis parte raptum, in cinere supremo, cum Poijtae titulo legi jusserit, ut Plinius lib. vii. cap. 30. ct Solinus cap. 7. scribunt. Ovid. Art. Am. iir. ' Ennius emeruit Calabris in niontibus ortus Conliguus poui Scipio magne tibi.' Nam sepultus est Ennius iu sepulcro Scipionis via Appia ad pri- mum ab urbe miliiarium. Scripsit Aunalium libros, Satiras, Tragoedias, Comoedias, quEe oninia perierunt, ex- ceptis aliquot versibus, qui passim a scriptoribus citantur. Moituus est articulari morbo, quem in.modico vini potu contraxerat. Unde et Horatius II. Epistolarum de eo tanquam phis vino dedito haec cecinit : * Ennius ipse pater nunquam nisi potus ad arma Prosiluit dicenda.' Scribit ipse Enuius in principio Annalium suorum (ut auctor est Porphyrio) somnio se admonitum,quod, secunduu) Pytha- gorae opinionem, anima liomeri in suuni corpus trausierit, quod etiam

SYLVARUM IJB. II. 7.

281

Et docti furor arduus Lucreti, Et qui per freta ducit Argonautas, Et qui corpora prinia transfigurat. Quin majus loquor : ipsa te Latinis

eruditi Lucretii, et qui egit Argonautas per maria, et qui dixit mulataa formaa i» noca corpora. Quin j)lus dico. Ipsa ^neis tuam Ph.arsaliam, quum liomanis

cent. Brix. Aldd. Colia. Gryph. Basil. &c. emendavit Marklandns, ducit.—

NOTiE

notavit Persins Sat. *Cor jubethoc Enni, postquani destertnit esse IVIapo» nides Quintus pavone ex Pythago- rEEO.' Musa rudis] Qiiia Ennius in- cnllus est genere dicendi, 'eumqne sicut sacros vetustate lucos adora- naus : in quibus grandia, et antiqna robora jara non liabeni tantani spe- ciem, quantam religioneni,' ut dicit Quintilianus. Ferocis] Quia Ennius militiee nomen dederat, ac fuerat Centurio, famamque fortis et strenui viri adeptus fuerat, si credimns Silio Italico lib. xii.

76 El doctifuror arduus Lucreti] T. Lurrctius Carus Romx natus est L. Licinio Crasso, et Q. Mutio Scasvola Consulibus, ortusque, ut probabile est, familia illustri ac vetusta Lucre- tioruni. Probabile etiara est a pa- rentibus, secnndum morem hujus temporis, Atlienas missum fuisse, ad imbuendum bonis artibus animum, et statim ipsum ad hortos se contulisse. Florebant eo tempore Romae cele- bres viri, poetaeque praestantes, ut Memmins, Cornelius Nepos, Cicero- nes, M. Varro, Varro Atacinus, Ca- (ulus.et alii, quos inter amicos colnit Lncretius, qnibusque carus fuit, tum ob alias ingenii dotes, cum ob anre- um illud orationis ilnmen : et quod omnium Poetarum suae aetatis esset gravissimns, et jndicio Cornelii Ne- potis et M. Ciceronis praestantissi- raus. Maxiraus certe futurus, si raa-

turiorem stateni cum sanitate men- tis attingere potnisset, sed in media aetate extinctus est, et juvenis in de- mentiani incidit philtro prxbito ab uxore Lucilia, ut quidam pntant. Cum autem morbus illi dilncida ixi- tervalla relinqneret, haec non neg- lcxit, et scribendo operi de rernm na- tura animum applicnit. Tandem eo paene confecto, et ingravescente morbo, sibi manus attulit, anno aeta- tis 44. Furor arduus] Quia de natu- ralibus rebus, iisque arduis et diffici» libus scripsit carmine beroico, secu- tus Empedoclera et Epicnrum.

77 Et qui per freta ducit Argonau- tas] Is est, P.Terentins Varro, * Ata- cinus' dictus a vico Atace in Gallia Narbonensi, in quo natus est, cnjus meminerunt Propertins, et Ovidins. Cum pervenisset ad annum setatis 35. linguara Grsecam summo ardore di- dicit, transtulitqnequatuor libros A- poilonii Rhodii, in suum carmen de Argonautis; unde Qnintilianus ait ' eura fuisse interpretera operis ali- eni.' Potest et Valerius Flaccus in- telligi, qui aetate Statii claruit, qui- que simile argnmentum tractavit. Dicitur autera hic Varro per freta duxisse Argonautas, quod, ea quae describnnt Poetae, facere dicuntur.

78 Et qui corpova prima trans/igU' rat] Ovidium, ejusqne Metamorpho- ses innuit. Vide Epitb. Stellae vs. 260.

282 P. PAPINII STATII

iEneis venerabitur canentem. 80

Nec solum dabo carminis nitorem,

Sed taedis genialibus dicabo

Doctam, atque ingenio suo decoram :

Qualem blanda Venus, daretque Juno.

Forma, simplicitate, coraitate, 85

Censu, sanguine, gratia, decore.

Et vestros Hymenaeon ante postes

Faustis cantibus ipsa personabo.

O saivae nimium, gravesque Parcae !

cantas, reverebitur. Nec solum iibi dabo carminis elegantiam, sed jungam tibi

facibus nuptialibus uxorem eruditam, et convenientem tuo ingenio, qualem blanda

Venus ac Juno tibi darent, praditamforma, simplicitate, comitate, divitiis, genere,

decore, gralia, et ipsa cantubo Epitluilamium vestrum atite fores vestras, O ni-

82 Venet. 1. tcedis genitalibus. — 83 Edd. vett. exhibent, ingenio tuo: lectio nostra est ex emendatione Marklandi. — 85. 86 * Versus hic (85.) trivialis et insititius e inargine videtur irrepsisse, ob similitudineni seqiientis, qui sine dubio Statianus est.' Gevart. ' Assentior de primo (85.), et idem etiam censeo de altero (80.); nempe neutrum Statii esse. Aufer itaque versus male natos, et sine quibus optime procedit sensus ; et Monachus suam Gra- iiam sibi habeat.' Markl. ' Non assentior doctissimo Gevartio, trivialis elo- gio hunc versum ejicere conantem. Quasi vero non hoc genus alii, apud hunc nostrum, Martialem, et in primis Sidonium, niniium tamen talibus sibi indulgenteni, supersint. Papinianum esse vel hoc arguit quod nihil repetat sociis suis aut dictura jam, aut paulo post dicendum.' Barih. Linden- brogius conj. Censu, sanguine, gratia, lepore. — 88 Fesiis canlibus edd. vett.

NOT^

80 Mneis venerabitur canentem"] Pa- esse, et e margine irrepsisse ob simi-

pinius ob hunc versum, et quod su- litudinem sequentis, quem Statii es-

pra Baetis in certanien Meletem et se vult, et peccasse operas, dum il-

Mantuam provocat, Criticorum sugil- lum diverso charactere ediderunt.

lationes efFugere non potuit, e quibus 87 Et vestros Hymenaon ante posles

unus : ' Lucanum igitur, si Diis pla- Faustis [Festis] cantibus ipsa personabo]

cet,' inquit, * etiam Maroni parem Tangit morem, quo Hymenaeus, sive

facere ausi sunt: qui non tam illius epithalamium ante thalami fores ca-

magnitudinem, quam suam insolenti* nebatur. Vide Epith. Stellae vs.243.

am iis ineptiis prodidere.' Vide Pa- ErantautemduoEpithalamiorum ge-

pinii vitam. nera: alterum accineresolebant ves-

84 Venus, Jano] Venus et Juno pere, cum sponsa in thalamum deduc- Deae nuptiarum. Veuus blanda dici- ta foret ; quod KaTaKoifiTrnKhv appella- tur, quia mater Gratiarum. bant : alterum mane sub aurora cane-

85 Forma, simplicitate,comitate'] Ge- batur: idque iirYtprtKbv, id est, exci- vartius credit hunc versum insititium tatorium vocabatur.

SYLVARUM LIB. II. 7.

O nunquam data festa longa summis ! Cur plus, ardua, casibus patetis? Cur laeva vice magna nou senescunt? Sic natum Nasamonii Touantis Post ortus obitusque fulminatos Angusto Babylon premit sepulcro. Sic fixum Paridis manu trementi

283 90

99

mium crudeles, duraque Pareee ! O nunquam magna gaudia longa sunt ! Cur suUimia plus exposita estis summis casibus ? cur ingentia crudeli mutalione non dwant ? Sic BahyUm gratat arcto tumulo filium Jotis Nasamonis post subactos Orientis et Occidentis populos. Sic Thetis horruit, ridendo Ackilltm corruere per-

Faustis ex conjectara edidit Marklandus. — 90 * Vix ansim rantare ; nisi qnod scribendum, texta vel pensa pro /esta ; nam Festis cantibus pracesserat : longa festa codex iNIediceus vocibus transpositis.' Ita scribit Heinsius in Advers. lib. iii. cap. 17. p. 542. — 91 Aidus in curis secundis ad calcem Ald. 1, delet interroffationis notani, et legit petatis ; et sic Ald. 2. petalis? Colin. etGryph. — 92 EdJ. vett. s<eta tice: mutavit Marklandus, propter praeceden- tem : O satee nimium. — 96 Parm. babet: Paridis m. prem^ntis; Rom. Paridis

NOTyE

90 O nunquam datafesta longa sum- mis ! Cur plus, ardua, casibus patetis'] Simile illud Lucani : 'Summisque ne- gatum Stare diu.' £t iliud Apuleii Florid. II, ' O celeres bonorum bo- Diinum dies ! O prsesidum optimo- ram citata curricula.'

93 Sic natum Nasamonii Tonantis'] Intelligit Alexandrum Magnum, qni se Jovis Uammonis filium credi vo- hiit, et appellari. Nasamonii'] Id est, Libyci. Nasamones enim popnli Li- byae Syrtes accolentes, navigiorum spoliis quaesinosi, quippe obsident littora, et xstu destitnta navigia no- tis sibi Tadis occupant: suntque ab oriente proximi Hammoniorum, seu gentis in cujus ditione est Hammonis oracnlum. De Nasamonibus, vide Lncanum lib. ix., Q. Curtinm lib. iv., et Plinium lib. v., cap. 5.

95 Angusto Babylon premit sepulcro'\ Non tamen apud Babylonera con- ditDs fuit Alexander, sed corpus ejus in aureo loculo positum primo Memphin,deinde Alexandriam trans-

latum fnit aPtoIemseo Lagi iilio, cni ^gyptus, in divisione imperii Alex- andri facta inter ejus duces, obtige- rat. Vide ^lianum de Varia Histo- ria lib. xii. cap. 60. Diodorum Si- culum lib. I. et Pausaniam Atticis. Babylon'\ Hasc non est illa Babylon olim Cbaldaeae caput, sed erat ars sic vocata Memphis, urbis totius iEgypti primariee. In clivo erat sita, ut Abul- feda, lacutus, aliique scribunt, quam peculiari nomine, Casraccbamhi, ar- cem cereorum, nuncuparunt, ea ra- tione, ut puto, quod ibi esset mipfTov magicas seu Babylonicae religionis fa- nnm ; cujus meminit lacutus, qni hoc addit suo tempore vocatum fuis- se Robbataldokan delubrum fumi,i vel fumosum. Quidam, ut Osiotus Chro- nici ^gyptiaci auctor, hanc arcem Bab Elion nominant, quae aliis Babi- lion. Meminit et Strabo lib. xvii. ^povpiov Babylonis ut et Ptolemaeus. Angusto] Bene, angvsto. Totns euim orbis ambitioni ejus erat angustns. 96 Sicfixum Paridis manu t. Itremen-

284

P. PAPINII STATII

Peliden Thetis horruit cadentem. Sic ripis ego murmurantis Hebri Non mutum caput Orpheos sequebar. Sic et tu (rabidi nefas tyranni !) Jussus praecipitem subire Lethen, Dura pugnas canis, arduaque voce Das solatia grandibus sepulcris, (O dirum scelus ! o scelus !) tacebis.

100

/ossum dextra trepidi Paridis. Sic ego sequehar caput sonorum Orphei in littori' bus perstrepentis Hebri. Sic et tu (o scelus furiosi principis !) jussus es ingredi rapidam Lethen, dum canis prcrlia, et magnificentia versuum solaiis cineres He- roum Romanorumy (o dirum crimen ! o crimen .') silenlio condamnaberis. SiciociUa

m.potentis. 'LecAio trementi, pro vulg, trementis est ex ingenio Marklandi Nihil mutanduni putat Bartiiius.— 97 Roui. Peliden Thetis obruit,— 98 Ebri edd. vett. — 100 Sicturabidi {ncfas!) f»/ranni in iisdera. — 111 Seupacis meri,

NOTiE

its] PelidenThetis horruif cadentem] Re- spicit faljulanijqna tradunt Achillem a Paride iu temphim Apoliinis Thym- braRi, spe visendae Polyxenae, ciijus omore ardebat, allectum fuisse, et ibidem mauu ipsius Paridis, consilio vero Apollinis, in talo confixum, qui locns totius corporis letalis erat. Pe- liden] Acliillem Pelei filium.

93 Sic ripis ego mvrmurantis Hebri Non miUum caput Orpheos sequebarl TraduntBacchantes, uhi Orpheadis- cerpserunt, caput ejus projecisse in Hebrum fluvium Thracije, quod dela- tum est in Lesbon insulam, ibique Grapcis ad expeditionem Trojanam euntibus eventum belli vaticinatum csse ; unde non tnutum dicitur. J/ar- murantis Hebri'] Rapidissimo enim cursu fluit hic fluvius, sonitumque edit gravissimum.

100 Rabidi tyranni'] Neronis.

101 Jussus prcccipitem subire Lethen'] Lucanus, Nerone premcnte famam carminum suorum, et ostentare pro- hibeutc, Pisonians adliacsit conjura-

tioni, accu«atusqne, et tortus, ma- trem indicavit, impunitate promissa, ut ait Tacitus, qui hasc refert de morte illius: 'Exin M. Annaei Luca- ni c£edem imperat Nero. Is proflu- ente sanguine, (immersus calida aqua venas medico praebuerat,) ubi friges- cere pedes manusque, et paulatim ab extremis cedere spiritunj,fervido ad- huc et compote meiitis pectore, in- telligit ; recordatus carmen a se com- positum,quo vulneratum militem per ejusmodi mortis imaginem obiisse tradiderat, versus ipsos retulit: ea- que illi suprema vox fuit.' Sunt haud dubie isti, lib. iii. * Scinditur avul- sus, nec sicut vuinere sanguis Emi- cuitlentus: ruptis caditundique ve- nis, Discursusqne anims diversa in mcnibra meantis Interceptus aquis ; nullins vita peremti Est tanta dimis- sa via.'

1 03 Das solatia grandibus sepulcris'] Id est, Heroibus Romanis ; Solalia, utquorum fama nominaque tuis ver- sibus in setcrnutu victura sunt.

SYLVABUM LIB. H. 7.

Sic fata est, leviterque decidentes Abrasit lacrymas nitcnte plectro. At tu, seu rapidum poii per axem Famae curribus arduis levatus, Qaa surgunt animae potentiores, Terras despicis, et sepulcra rides : Seu pacis merito nemus rcclusum Felix Elysiis tenes in oris, Quo Pharsalica turba congregatur ; Et te nobile carmen insonantem

285 105

no

est, et levUer absterrit lacrymas manantes fulgenti pectine. At tu, seu sublatus ceUo eurru Famee per celerem axem poli, qua magna anima rehuntur, despicis ter^ ras, et irrides tumulos : seu beatus ohtines nemus dignum quietis reclusa, qu» Pharsalica muUitud» convenit, ac Pompeii et Catones te comitantur intonantem

tmm Aldd. Colin. Gryph. Basil. PUnt. Gevart. &c. qood tnetnr Gronovius Diatr. c. 22. Heiusius nialebat : Seu paucis meritum nemus recludi. Fiorent. Venet. 1. Parm. Rom. et vet. Lindenbrogii, merito; quod primus reposuit

NOTiE

107 At tu, seu rapidum poli per ax- et pauci laeta arva tenerans.'

em, ^c.] Sic Epicedio in Patrem : ' At tu,' alloquitur patrem, ' seu menibris cmissns in ardua tendens, Fulgen- tesque plagas,' &c.

108 FamcB curribus arduis leratus'] Horatius iii. Od. 2. ' Virtus, rechi- dens imnieritis mori Cceliim, negata tentat itervia: Ccetusque vulgares, et ndara Spernit humura fugiente penna,' Seneca Epist. 71. ' Aut in meliorem emittitur vitam lucidius tranqnilliasqne inter divina mansu- rus.'

109 Animee pntentiores] * Magnae animx' vocantur Tacito sub finem Agricolae : * divinae ' Ciceroni de Le- gibus lib. II. In ccelos enim cmitti magnas aninias credebant.

111 Seu pacis merito n. reclusum Imeriium nemus reclusce'] Heinsius le- git : Seu paucis meritumnemus recludi. Secutus illud Virgil. iEneid. vi. • Ex- inde per aoiplum Mittimur Elytiium,

Meri-

tum] Graecis fi^ioi'. Sed nihil mntan- dum. ' Pax ' enim et 'quies' syno- nyma. Protreptico ad Crispinnm : ' Pacem anferre rogis.' Theb. iii. ' Pacemque sepnlcri.' In Hercule Surrentino : ' Facnndique larem Pol- li non hospes habebam, Assidoe mo- resque viri, pacemque, novosqne Pi- eridum flores, intactaque carmina discens.' Quod hic ' pacem,' id 'qui- etem,' dicit in Prsefat. lib. iii. ' Polli dulcissime, et hac, cui tam fideliter inhaeres, quiete dignissime.' Meri- tum nemiLs] Iil est, nbi praestantes viri, dignique recipiuntur. Reclusa] Id est, quam tii inducto, et reducto Orpheo reclusisti.

113 Pharsalica turba] Id est, hi qui pro patria in acie Pharsalica ce- cidenint.

114 Nobile carmen] Pharsaliam, sive Epos de bello civili inter Pom- peiura, et Cssarem.'

2SG

P. PAPINIl STATII

Pompeii comitantur, et Catoncs : Seu maj^na sacer et superbus umbra Nescis Tartaron, et procul nocentum Audis verbera, pallidumque visa Matris lampade respicis Neronera, Adsis lucidus ; et, vocante Polla, Unura, quaeso, diem Deos silentura

115

120

epos nobile. Tu sacer, et superbus ingenti umbra, Jiescis Inferos, et e longinquo audis reorum flagella, et cemis Neronem pallentem aspecta fuce sucb parentis. Ad- venias fulgidus, et Polla te appellante, impetres, oro, unum diem a Diis infernis.

Markl. — 116 Tu magna sacer edd. vett. ' Sensus et constructio postulat : Seu magnasacer: hoc ut percipias necesse est ut recurras ad vs. 107. quippe longa est periodus, nec finitur ante versum 120.' Markl. — 119 In codice manu-

NOT^

115 Pompeii, et Catonesl Quos sci- licet laudavisti Epico carmine.

116 Sacer'] Heroibus enim post mortem sacra fiebant, unde ipsi sacri erant.

117 Nescis Tarlaron'] Tartarus, lo- CU8 ubi puniuntur nocentes.

118 Verbera] Furiarum scilicet. Pallidumque visa Matris lampade respi- cis Neronem] Veteres credebant par- ricidas ac matricidas Furiarum faci- bus exagitari, ac vexari, ut de Ores- te, et Alcmseone refertur. Et ipse Nero confitebatur, ut ait Suetonius, exagitari se materna specie, verbe- ribus Furiarum, ac taedis ardentibus.

120 Adsis lucidus ; et , vocante Polla, Unum, quaso, diem Deos silenlum Ex- oresl Ut locus hic intelligatur, notan- dum veteres persuasum habere, ut jam monuimus Epicedii in Giauciam vs. 223. umbras mortuorum noctu di- vagari in terris, niaxime eorum, qui violenta morte immeritaque, et ante diem, extincti erant, et in somnis ap- parere, amicis quidem, ut eos allo- quiis solarentur, ut supra de Glaucia et Phileto retulit in Epicediis in u- trumque, aut si nescirent mortuos.

snam nnntiarent morteni, vindictam- que, et si, quid tale praescriberent, ut refertnr apud Valerium Maximum lib. I. cap. de Somniis, Exemplo ul- timo. Tandem de imminentibus pe- ricnlis, aliisve rebus ad dirigendam vitam spectantibus certos facerent, ut habetur Lacryrais Hetrusci: * In- de viam morum, longaeque examina vitaR, AfFatusque pios, monitnraque somnia poscam.' Apparere vero ini- micis, ut eos exagitarent, terrerent, ac insequerentur sanguine suo. Pa- pinius Theb. iii. ' Te series orbarum excisa domorum Planctibus assiduis, te diro horrore volantes Quinqua- ginta animae circum noctesque dies- que Assilient.' Porro dicit adsis lu- cidus: Ad quod intelligeuduni, ob- servandum est adhuc ut jam etiam nionuimus ad Soteriorum Gallici vs. 86. credidisse veteres eos qui non sua morte, sed tristi aliquo casvi peri- issent, simulacris suis retinere post mortem notas et vestigia vulnerum quibus cjesi ac deformati fuerant in vita. Hoc igitur roodo iis appare- bant interdum, quos movere vole- bant. ut patet iEneid. ii, ' In aomnis

SYLYARUM LIB. II. 7.

Exores : solet hoc patere limen Ad nuptas redeuntibus maritis. Haec te non thiasis procax dolosis Falsi numinis induit figuras ; Ipsum sed colit, et frequentat ipsum

2R7

125

Hcecjanua recludi lolet viris retertentibus ad uxores. IlUi non te induit insi^i- bus falsi Dei, ut proterra hoc prcetextu frequentaret Thyasos ; sed teneratur ti

scripto Barthii despicis. Vide Advers. lib. xii. cap. 4. — 124 * Hoc verso me- lius legiint alii, ^gT<ra.' Barth. Itaqiie Aldd, ColiD. Grjph. Ba*il. Gevart. Grasser. Bern.,^gi<r(u Venett. Pann. Rom. et vet. Lindenbrogii ; revocavit

NOTiE

ecce ante ocalos moestissinius Hector, Visus adesse mihi, largosque effun- dere fletus ; Raptatns bigis ut quon- dam, aterque cruento Pulvere, per- q:ie pedes trajectus lora tnmentes. Hei mihi! qnalis erat, quantum mu- tatus ab illo Hectore, &c.' Quia ergo cxsi aut peremti interdum caris quo- que baec tristia vestigia monstrabant, contingebat, ut illi quoque, quos ter- rere nollent, ingrata facie percelle- rentur. Hoc modo non vult Luca- num videri Pollx, sed ut hicidus et gratus visu adveniat, quippe qni in ccelum receptus fuerat, aut niissus ad Elysios campos, ubi beatorum manes erant. Seneca ad Marciam : ' Parens tuus, Marcia,Nepotem tuum applicat sibi nova luce gaudentem.' Silentum] Id est, mortuorum.

122 Solet hoc patere Umen Ad nuptas redeuntibus maritis} Tangit fabulam Laodamiae, quze cum extincti Prote- silai conjugis desiderium amplius ferre non posset, ardentissimis pre- cibus a Diis Inferornm obtinuit, ut umbra mariti sibi remitteretur, qua visa in illius amplexibus expiravit. Vide Claudianum in Laudibns Seve- rae, et Hyginum Fab. 103. et 104. Nec solus ille ad uxorem rediit, sed et Osiris apud Diodomm Siculum lib. II. Hoc Itmen] laferoram sci- licet.

124 Hac te non thiasis procax dolo- sis Falsi numinis induit figuras ; [Jigura'] Iptum sed colit, et frequentat ipsum] Innnit Pollam non snb Lucani ima- gine Deos aliquos finxisse, et eos na- tali Lucani festis cboreis et saltatio- nibns celebrare : sed ipsum Luca- Dum sanctissimo mentis sacrario ve- nerari, et illum colere in propria effi- gie tbalamis przeposita. Et hic tan- git morem Papinius,quo, ut jam dix- imus ad Epicedii inGIauciam vs. 191. veteres, non solum defunctorom sibi carorum imagines arooris, et memo- riae ergo apud se habebant doroi, sed etiam in formam habitnmque Deo- rnm formabant, ac sic colebant. Idem Papinius, Pietate Abascantii : ' Mox in varias routata novaris Effigies : hoc aere Ceres, hoc lucida Gnossis, Illo Maia tholo, Venns hoc non im- proba saxo, Accipiunt vultus non indignata decoros Numina.' Apu- leius Asini Aur. lib. viii. 'Et dies totos totasqne noctes insumehat luc- tuoso desiderio ; et imaginem de- functi, quam ad habitum Dei Liberi formaverat, affixo servitio divinis per. colens hononbos, ipso sese solatio cruciabat.' Ita Apollonii Thyanensi» simulacrum sub Herculis Alexicaci nomine constituerunt, et honorave- runt Epbesii, teste Lactantio Div, Inst. lib. V. cap. 4. Figura'] Legit

288

P. PAPINII STATII

Imis altius insitum medullis : Ac solatia vana subministrat Vultus, qui simili notatus auro Stratis prajnitet, excubatque somno Securae. Procul hinc abite mortes;

130

ipsum et cogilat te ipsum insinuatum altius imis tnedullis ; ac rana solatia affert tua imago aurca, qucc fulget ante lectum, et incubat Jormicnti secure, Mortes

Gronovuis. — 128 ' Nihil mulandum in vulgatis verbis. Non enim liis solatiis acqniesrere poterat Polia. Vana ergo erant. Respicit id quod modo dixit, Lucanum intimis mednllis vidiiae susb conjugis insitum manere.' Barth. Ad (jnam aliam lectionem allndit Bartliius, nescio. Nullam certe inveni. — 130 Aldd. Colin. Gryph. Basil. &c. incubatque somno, ' Lege certissima enienda- tione, excubatque.' Markl. — 131 ' Nihii etiam hic mntandum.' Barth, Edd. vett. Securce pfocul hinc abite mortes, Gevart. legit: incubatque somnoSecure:

NOTiE

Gronovins, figuras, non figura, ex Rom. Venetaque editionibus, et quod pluribus Diis defuncti faciem dabant ab impatientia doloris, ut ostendunt verba ex Pietate Abas- cantli.

128 Solatia rana} Mortnornm vel absentium amicorum memoriam per eorum imagines renovatam, plerum- que veteres scriptores solalium voca- verunt. Isidorus Originum viii. 'Fu- eriint etiam aut qnidam viri fortes, aut urbium conditores, quibus mor- tui», homines qui ees dilexerunt, si- mulacra finxerunt, ut haberent ali- quod ex imaginum contemplatione solatinm.' Minutius in Octavio : ' Dam gestiunt eorum (regnm) me- morias in statuis detinere, sacra fac- ta sont, quae fuerant assumta sola- tia.'

129 VuUus, qui simili notatus auro"] Id est, vultus tibi simillimus in auro expressus. Simile aurum'] Id est, Imago alicujns aurea. Et hoc idem solatium capiebat Laodamia ex eflS- gie sui Protesilai, in Ep. Heroid.

131 Secura'] Hoc est, ut explicat optime Gronovius, non nietuentis, ne

apparitione alicujus dirae umbrae, aut rupti corporis, et venarum sectarura simulacro noctu exterreatur. Ita non ' securi somni,' quos aut umbrje ingratae, aut ingrata nionentes red- dunt infestos, Lucano lib. iii. ubi Ju- lia ad Pompeium : ' Haereat illa tuis per bella, per apquora signis Dum non securos liceat niihi rumpere somnos.' Sic etiam illa, quae molestis insomniis turbare quietem poterant, a lectis longe removebant. Tertullianus de Resurr. Carnis : ' Gladium vero latro- ciniis ebrium, quis non a domo tota, nedum a cubiculo, neduni a capitis sui ofRcio relegaverit ? praesumens scilicet nihil aliud se quam illndia animarum somniaturura, urgentium atque inquletantium sanguinis sui concubinum.' PoUae autem non is- tiusmodi timor, ne hwc imago tristia ipsi dormienti simnlacra exhibeat. Pro securce legit Heinsius : Sint curce procul: abite mortes. Procul hinc abite mortes'] Id est, his sacris, et cultu Pollae, Lucanus nunquam morietur, memoriaque ejus in aeternum perdu- rabit.

SYLVARUM LIB. II. 7. 289

Haec vitae gcnitalis est origo :

Cedat luctus atrox, genisque manent

Jam dulces lacrymae ; dolorque festus

Quicquid fleverat ante, nunc adoret. 13o

kinc reeedite : hic diea iterum conjuges jungit. Uorridus luctus abeat, et dulces fletusnuncfiuant pergenas, acfestua dolor nunc colat, quicqmd ante ploraterat.

Heinsius : Sint ciircB procul: hinc ahite, 8fc. Interpnnctio nostra debetnr Ge- vartio. — 132 Hctc vitte genialis A\6d. CoVin. Grypli. &c. Hac vita genitalis Venet. 1. et Parm. qiiod revocavit Markl. Hac titce genialis Gronovius. — 134 Edd. vett. dolorque fessus. Altera lectio est ex emendatioDe Gronovii.

NOTiE

132 Hac vitce genitalis [genialis^ est origol Id est, his sacris, aeternis jungentur nuptiis conjuges Lucanus et PoUa. Legit Gronovius Hac pro Hcec, explicatque : Hac, id est, per hunc vultunig-enia/)«fita conjuges ite- rum jungit.

134 Dolorque festus Quicquid fteve' rat ante, nunc adoref^ Medicaeiis ele- ganter : dolorque festut, Quicquid fle- verit ante, nunc adoret. Imitatio Lu- cani iib. vii. ' Fiere veta populos :

lacrymas hictusque remitte : Tam ma- la Ponipeii, quam prospera mundus adoret.' Elegantissime etiam festus dolor, inqnit Gronovius : non secus ac si Adonia, aut Hyacinthia asenda in natali Lucani diceret. Sic lib. vii. 'Mox circum tristes servata Palai- monis aras Atra superstitio, quoties animosa resumit Leucothoe gemitus, et amica ad littora festa Tempestate venit.'

Delph. et Var. €las.

Stat.

P. PAPINII STATII

SYLVARUM LTBER in.

STATIUS POLLIO SUO SALUTEM.*

XiBi certe, Polli dulcissirae, et hac, cui tain fideliter* in- haeres, quiete dignissime," non habeo probandam*' diu'' libellorum istorum temeritatem,'' cum scias multos ex illis in sinu tuo subito natos,* et hanc audaciam styli nostri ^ frequenter expaveas,^ quoties in illius facundiae tuae pene-

1 Rhod. PoUio Statius S. Salisb. Statius Pollio suo Sal. Non habetnr in- scriptio in Aldd. 1. 2. Colin. et Gryph. 1. 2. Ad Pollium in ceteris. — 2 ' Alii codices habent faliciter.' Domit. ' Contaminat hanc lectionem, et veritatem adeo ipsam, qiii feUciter, quam illud mavuit. Is est non magnae

NOTtE

* Cui tam fideliter inheeres, quiete qnentem inducit, ut prajciarissima-

dignissime'] Fideliter, summa fide, vere rum disciplinarum magistram et tran-

et ex animo spretis ambitionis ac quillae cumque virtute conjunctae

avaritia; seductionibus a verae vitae vitae ducem. Vide Seuecam Epist.

quiete: Poilius enira Epicureae sectae 73.

addictus erat, ut vidimus Surrentino ^ Non habeo probandam^ Non opus

Pollii Felicis. Cujus sectae inter ef- est probem. fata, inquit Cicero Orat. pro Sextio: <= Diu'] Id est, multis verbis. ' Omnia sua causa facere sapientes ; ^ Temeritatem'] Alias celeritatem. Rempublicam capesserehominemsa- '^ In sinu tuo subito natos] Scis, in-

nnm non oportere ; nihil esse praesta- quit, me scripsisse apud te freqnen-

bilius otiosa vita et plena et conferta ter ex tenipore hoc carminis genus. voluptatibus.' Ante Epicurum Chio ^ Styli nostri] Celerrinii. Matridis filius in Epistola ad Clear- « Expaveas] Vel admireris, vel quia

chum tyrannum Trpauav Bfhv 'li(rvx(av, te obtundo. mitem Deam Quietem, magnifice lo-

P. PAPINII STATir SYLVARUM LIB. iri. 291

trale' seductus, altius literas intro, et in omnes-^^ a te stu- diorura sinus ducor. Securus*' itaque tertius hic Sylvarum nostrarum liber ad te mittitur. Habuerat quidem et se- cundus testem;' sed hic^ habet auctorem.'' Nam primum limen ejus Hercules Surrentinus' aperit, quem in littore tuo consecratum, statim ut videram, his versibus adoravi. Sequitur libellus, quo splendidissimum et mihi jucundissi- mum juvenem, Metium Celerem,^ a sacratissirao Impera- tore missum ad legionem Syriacam, quia sequi non pote- ram,'' sic™ prosecutus^ sum. Merebatur et Claudii Etrusci mei pietas aliquod ex studiis nostris solatium, cum lugeret veris (quod amarissimum * ° est) lacrymis senem patrem. Earinus praeterea, Germanici" nostri libertus,' scitquamdiu desiderium ejus moratus sim,»' cum petiisset, ut Capillos

rei Granimatista Joannes Scoppa Collectan. lib. i. c. 30.' Barth. — 3 * Rom. pro penetrale habet penetrasti ; a qiia lectioiie nierito dissentit Politianus Epist. VI. 1. et legit penetrale. Parni. exhibet penetralia, quod verius puto.' Markl. — 4 ' Slalini in in<imos ; non enim de oinnibiis studiorum recessibus, sed de interioribus serrao est.' Barth. — 5 Rom. et vet. Lindenbrogii, No- vium Celerem. Suetonius in Domit. cap. 4. Mefiiim Ru/um vocat. — 6 Ve- nett. Aldd. Colin. Gryph. &c. non poieramus ; Pavm. non poteram, quod repo- suit Markl. — 7 Rom. et vet. Lindenbrogii, persecutus. — 8 ' Nec hoc satis congruum ; quis enim verus dolor non est ainarus r Oinnis sane de qiio Epice- diis snis loquitiir Papinius. Sed neque boc satis sanum arbitror, et sunt in Poemate illo, quae non solum velint, sed poscant fere etiam hic legi rarissi- mum. Ego antem non definivisse hoc Papinium nostrum piito, sed interro- gatinnculs vocula adjecta, non plane condemnare seeculi sui mores bac in re voluisse. Scripserit ergo : Merebatur ct Claudii mei Etrusci Pietas...teris (quod an rarissimum est ?) lacrymis, ifc. Notavit tamen et sic mores sui aevi, sed cante et clementer : nibil durias pronuntians.' Barth. — 9 Germanici nostri libertiis Rhod. Salisb. Venet. 1. et Parm. non Dei nostri, quod fatetur pro libidiue se inseruisse Domitius. Cur non et seqiienti libro, ubi est : ' septimum decimum Germanici nostri consulatnm adoravi.' Vocem Dei

mOTJE

h Securus] Nihil dubitans, aut ti- lius reaedificavlt.

raena accusationem. " Sic] Propemptico Metio Celeri.

' Testem] Supple, te. " Amarissimum'] Quidam corrigunt,

j Hic] Tertius. rarissimum.

i' Auctorem] Ducem ; nam tibi di- ° Germaniei] Domitiani Imperato-

catus est, et primus libellus in tnam ris.

gratiam scribitur. p Quamdiu moratus sim] Hoc est,

' Hercules Surrentinus] Libellus de quam celeriter ei satisfecerim. aede Herculis Surrentini, quam Pol-

292 P. PAPINII STATII

suos, quos cum gemmata pyxide "^ et speculo ad Pergame- nura'° Asclepium' mittebat, versibus dedicarem. Summa est Ecloga, qua mecum secedere Neapolim Claudiam meam exhortor. Hic, si verum dicimus, sermo est; et quidem securus,"* ut cum uxore, et qui persuadere malit, quam placere. Huic praecipue libello favebis, cum scias habere destinationem '^ quietis meas, et tibi '' maxime in- tendere : * meque non tam in patriara, quam ad te se- cedere.

ejecit Gronoviiis. — 10 Pergameum Aldd. Colin. Giyph. <kc. — 11 * Oliiu emen- daveram : sermo est, et quidem securus, Confirmat Parm. quee liabet, equidem procf quidem; et Rom. e quidem. — 12 Edd. vett. cum scias Iianc destinationem ;

'PaTVB. cit scias habere, Sfc, M». habuerat : cu scias here ; unde error. Mark- landus: Huic prcecipue l. /. tu, cu scias habere, ifc, — 13 Conjunctio et deest in edd. vett. addidit Marklandns.

NOT/E

s Cum gemmata pyxide'^ Moreni ' Ad Pergamenum Asclepium] JEs-

condendi et consecrandi capillos re- culapius habebat Pergami templum

spicit. Sed barbam praecipue ita con- magnificum.

secrabant. Vide Suetoniura et Xi- • Securus] Id est, non ornatus.

philinum in Nerone. Petronius in ' Tibi maxime intendere] Tui cansa

Sat. * Pyxis aurea in qua barbam ip- susceptam ; vel te maxime respi-

sius conditam esse dicebant.' ccre.

I. HERCULES SURRENTINUS POLLII FELICIS.

Commentlat Pollium, quod Hercniis angustissimum ac paene coUapsum illud templum in littore Surrentino mira celeritate instauraverit.

Tntermissa tibi renovat, Tirynthie, sacra Pollius ; et causas designat desidis anni, Quod coleris majore tholo ; nec littora pauper

Tirynthie, Pollius restaurat tibi interrupta sacra ; et causa, quam affert, cur cessaterint per annum integrum, hcec est, qund illum insumsit in adificando tibi augustiore templo, ubi nunc adoraris, Non pauper occupas ut olim inomata littora,

Hercules Surrentinus inscribitur hoc Carmen in Rhod. et edd. vett. Hercules Surrentinus Pollii Felicis Salisb.— 3 Dum cokris mtyore tholo legit N. Heins.

NOTiE

1 Tirynthie] Hercules, aTirynthe cessaverint sacra per totum annum. oppido Argolidis. 3 Littora pauper Nuda tenes] Her-

2 Dcsidis atini] Id est, ,quod tibi cules enim eratex Diis, q«i in litto-

SYLVARUM LIB. III. 1. 293

Nuda tenes, tectumque vagis habitabile nautis,

Sed nitidos postes, Graiisque effulta metallis, 6

Culmina ; ceu tajdis iterum lustratus honesti

Ignis, ab OEtaea conscenderis aethera flamma.

Vix oculis animoque fides : tune ille reclusi

Liminis, et parvae custos inglorius arae ?

Unde haec aula recens, fulgorque inopinus agresti 10

et solum <sdem inhahiiatam a vagis nautis ; ted postes nitidos, ac tecta innixa co- lumnis Greecanicis: ceu expiatus glorioso igne conscenderis ccelum a busto CEtceo. Vix oculi et mentes credunt. Tune Ule, cujus templum erat sine foribus, et qui inglorius habebas modicum altare ? Unde hoc nocumfanum, et splendor insperatu*

in Notis ad Propertium p. 704. Nonnnlli scripti pro tholo liabent choro, solenni permutatione.— 4 huda tenens Roni. et vet. Lindenbrogii, quod ve- luni putat Marklaudus. — 7 Huuc locuni aliter legit Hermolaus Barbarus

NOT^

ribns colebantur, ut ^linerva, Apol- lo, &c. A'uda] Sine raagnificentia templi.

4 Tectumque tagis habitabile naufu] Id est, quo utebantur nautse pro tec- to, aliquando illic noctes trausigentes ac qniescentes.

G Ceu tcedis iterum lustratus honesti Ignis, ab CEtaa conscenderis athera Jlamma] Has taedas * mysticas ' vocat Papiniiis Theb. viii. 766. ubi obser- vavimus, aiitiquos, si qiio piacitlo es- sent poiluti, purgari solere sulfure, aqua, et igne. Ovidius: ' Terque seneu) flanima, ter aqua, ter sulfure purgat.' Vide ibidem quae diximns. Honesti] Quidam dicunt igneni hic honestum esse, cujus c«-lestis origo est, quique Homero dicitnr 6«nri^ah Tvp. Sed simpliciter bic houei^tus ig- nis est, ut monetGevartius, qiii hono> rificus fuit ipsi Herculi, ut qui illi at- tulit honorem immortalitatls. Puta- bant enim veteres, ut quis immorta- lis fieret, terrenum omne corpori ad- mixtuin igne prius consumi opoitere. Sic Ceres volens Triptolemum ira- mortalem facere : ' Inque focos cor-

pus pueri fervente favilla Obrnit, humanum purget ut ignis onus.' O- vid. Fasf. iv. Idem deThetide dici- tnr Achilli filio immortalitatem dare percupieute. Eodem verbo usus est Papinius Hercule Epitrap. loquens de Saguntinis, qui, ut fidem populo Romano servarent, in ardentem py- rara, quara in inedia nrbe extruxe- rant, cnm omni auro atque argento, se projeceriint : ait enini: ' Immeri- tasque domos,ac templaSagunti Poi- luit, ac populo furias immisit hones- tas.' Nam et hic ' fnrias ' vocavit ' honestas,' id est, gloriosas, quae fa- mam ac gloriam conservatae in Ro- manos fidei attulerunt. Ab CEtaa Jlamma'] Sciunt omnes Herculem, in- duta Nessi tunica, tantos aestns sen- sisse, ut impatientia doloris, Philoc- tetae jusserit sibi strui pyram in monte CEta, in qua se cum clava ac pelle leonis cremaverit.

9 Et parccB custos inglorius arce] Id est, qui parvam aram servabas, par- vae arae impositus eras.

10 Agresli Alcidie] Erat Romae templum dicatum Herculi sub no-

2D4 P. PAPINII STATII

Alcidse "? sunt fata Deum, sunt fata locorum.

O velox pietas ! steriles hic nuper arenas,

Aspersura pelago montis latus, hirtaque dumis

Saxa, nec uUa pati faciles vestigia terras

Cernere erat : qua^nam subito fortuna rigentes 15

Divisit scopulos? Tyrione haec moenia plectro,

An Getica venere lyra ? stupet ipse labores

Annus, et angusto bisseni limito menses

Longaevum mirantur opus. Deus affuit, arces

Erexitque suas, atque obluctantia saxa 20

Summovit nitens, et magno pectore montera

Repulit ; immitera credas jussisse novercam.

rustico Alcid<E? Diis sunt sua fata, sunt et locii. O celeris pietas ! Hic nuper erat tidere infcecundas arenas, et latus motitis perfusum a(]uis maris, scopulusque horridos setitihus, et locum, quo arduutii erat transire. Quinaju casus repaite pro- movit duros lapides? Hine parietes accessere Tijria an Getica citliaru? Omnes atupent ununi annum suffecisse huic adificio construendo, et intra ungustnm litni- tem duodecini mensiuin opus longioris temporis fuisse pirfectum. Deus astitit, et ipse exstruxit suas ades, et obnixus protrudit obsistentes scopulos, et repulit monian ingenti pectore : putares savam novercam hoc ilU iinpirusse. Ergo age, sive hubi-

ad Plin. lib. xxv. cap. 5. ut apparet ex Bartliii notis. — 16 Duclavit scopuloa Aldd. Colin. Gryph. Basil. Plant. &c. * Diu est qiiod lianc vocem Ductavit suspectam habui, piopter ea qnai notat Qiuntil. Instit. viii. 3. etSosipater Cbarisins lib. iv. p. 242. Niinirum ductare est verbum lenonium et obscce- num; (vide Burm. ad locnm Quintil. et Mnretum Var. Lect. vi, 7.) et in lasciviori sensu eo nsi sunt Plautus et Terentins : honestiori demum Sallus- tius, Catilin, cap. 11. tamen propter ambiguitatem vocis deiisus et male ac- ceptus. Post hnne, opinor, hoc verbum a lingna Latina exnlavit ; neque alibi, credo, reperies, nisi in unico lioc Statii loco : hinc quoque ejicien- dnm; nam optima Parmensis editio clare habet : Divisil scopulos.' Markl. — 17 Parm. stupet ipse laborans. — 18 Eadem pro angusto bisseni exhibet angusti bisseno. — 19 Parra, Rom. et vet. Lindenbrogii : attulit arces ; Aldd. Colin. Gryph. Basil. &c. affuit arces ; aliae vett. affluit arces ; et ita Bernartins. ' Maie doctissimus Meursius, qui in notis ad Arnobium affuit hic scribendum

aOTIE

jnine Rustici, ut discimus ex Lam- Slupet ipse lahores Annus"] Admiratur

pridio in Commodo. AlcidcB\ Her- tantum operis intra suum circulum

cnli. factum esse.

16 Tyrio plectro'] Id est, Thebano, 19 Longwvum opus] Qnia absolven- Amphionis scilicet, qui muros The- dum non erat probabiliter tam brevi banos ad cantura lyras condidisse fer- tempore.

tur. 22 Kovercam] Junonem scilicet.

17 Getica] Id est, Thracia, Orphei Juno enim ita acerrimo odio prose- scilicet, qui movisse lapides dicitur. quebatur Herculeni, (hinc immitem

SYtVARUM LIB. III. 1.

2y5

Ergo, age, seu patrios, liber jam legibus, Argos

Incolis, et mersum tumulis Eurj^sthea calcas :

Sive tui solium Jovis, et virtute parata 25

Astra tencs, haustumque tibi succincta beati

Nectaris, excluso melior Phryge, porrigit Hebe ;

Huc ades, et genium templis nascentibus infer.

Non te Lerna nocens, nec pauperis arva Molorchi,

tas patrios Argos, jam legibus solutus, et proteris Euryslhea sepukris obrutum : sice oceupas solium tui Jotis et sidera acquisita tua fortitudine, et Hebe reste suc- cincta, dignior expulso Ganymede, tibi offeit bibendum dicinum nectar, huc adsis, et induc fiMin«n tuum tn nota/ana. Non scelesta Lema, non agri pauperis Mo-

argutatus est : male et Bernartius.' Barth. — 23 Codd. nianuscripti, quos citat Bernartins, substituunt : seu patrios liber jam legibus agros, improbante Bar- thio. — 25 Sive tui solum Jovis vet. Lindenbrogii, et ita forsan in Rom. — 28 Unus codex : tectis fulgentibus. — 30 £dd. vett. omnes, antraque: mutavit

NOT^

▼ocat Papinius,) sicnt omnes sciunt, mernm Deorum recepto

ut illi imposuerit multiplices ac pe- riculosos labores exantlandos, cre- dens his illum cessurum, ac peritn- rum tandem ; sed ex his clarior ac celebrior emersit Hercules.

23 Patrios Argos] Argi oppidum et caput Argolidis. Dicuntur ' patrii,' qnia Argis natus Hercules credi- tnr.

24 Eurystheal Eurystheus,Stheneii filins, tam tyrannice abutebatur ini- perio, quod sibifata dederantin Her- culem, ut illum ad snbeunda plura pericula adegerit. Nota fabula. Mersum tumulis'] Corpus enim Eurys- thei, occisi in praelio ab Atheniensi- bus et liberis Herculis, in Attica se- pultum tradunt Strabo et Pausanias, caput veroseorsnm Corinthi. Sic me\- sum . tutnulis ; nam aiibi caput, alibi ejns corpus hnmatum est.

25 Et virtute paratal Vide Anthol. lib. I, Tit. E« 'Ap(rf}v.

26 Haustumque tibi succincta beati Nectaris, excluso melior Phryge, porri- git Hebe'] Allusit ad fabulam, qua di- cilor Hebe nupsisse Herculi ia nu-

Hebe an- tem erat filia Junonis, et Dea Juven- tutis, quam Jupiter ob formam pocu- lis suis praefecit; sed tandem ab offi- cio amota est, et in ejus locum suc- cessit Ganymedes, ut ait Servias. Homerus autem ex Jove conceptam tradit, nec oraniuo ab inunere exclu- sam, sed partem retiuuisse; eamenim ceteris Diis pocula administrare, Ga- nyraeden» vero soli Jovi. Succinctal Ut expeditins ministerio fungeretur. Sic, Epnlo Domitiani, Ceres : ' Ipsa sinus accincta Ceres, Baccbusque la- borant Sufficere.'

28 Et genium templis nascentibus ix- /er] Veteres credebant Deos inhabi- tare aedes ac imagines, ubi primum eorura nomini dicatae erant. Nascen- tibus] Nascentia templa solenni for- mula olim dicebant, cum primnra consecrata erant. Martialis lib. vi. £p. 4. ad Domitianum : ' Tot nas- centia templa, tot renata.' Cicero ad Att. lib. IT. Ep. I. ' natalem saln- tis' vocat enm diem, quo Deae Sala- ti consecratum fuit templum.

29 LeiTid] Lerna, palns Argolidis.

296

F. PAPINII STATII

Nec formidatus Nemees ager, antrave poscunt 30

Thracia, nec Pharii polluta altaria regis ;

Sed felix, simplexque domus, fraudumque malarum

Inscia, et hospitibus Superis dignissima sedes.

Pone truces arcus, agmenque immite pharetra;,

Et regum multo perfusum sanguine robur, 35

Instratumque humeris dimitte gerentibus hostem.

lorchi, nec timendus campus Nemees, nec spelunca Thraciee, aut arce contaminatcc regis Mgyptii te expetunt ; sed fortunata et sincera domus, et ignara fraudum maUtrum, et locus dignus, (jui recipiut hospilio Superos. Mitte horrendum arcum, et scems sugittas tu<e pharetra, et clavam respersam cruore plurium tyrannorum, et depone ex humeris pelkm leonis, (juem occidisti, Sublime pulvinar hic tibi

Marklandiis ; iterum restitiiit Handins, qnem vide ad i. Sylv. 2. 160. — 33 Nescia in qiiibnsdain libris. — 34 Roni. agmenrjue inmite pharetrum. — 30 Lustralumque Venett. Parm. Rom. Aldd. Colin. Gryph. &c. Instratumque Senensis Gevartii, et unns Lipsii, ut conj. Turnebiis. Vidit etian» sic corri- gendnin Joannes Meuisius in Notis ad Arnobium pag. 46. Gevartius pri- nuis in textura admisit. Ideni pro gerentibus malit rigentibus, iraprobante

NOT;E

Nocens'] Ob hydram quani Hercnles occidit. Vide Tlieb, iv. 168. Mo- lorchi] Molorchus pastor agri Cleo- nap.i, qni Herculem ad occidendura leonem Nemsenm euntem hospitio suscepit. Vide ibidem vs. 160.

30 Necformidatus Nemees ager"] Ne- niee, sylva et tractus Arca.lia?. For- midatus] Ob leonem Nem»um, qnera occidit Hercnles. Antrave poscunt Thracia] Id e!>t, antraseiistabnla Di< oraedis regis Thracias, qni eqnos suos huraana carne alebat, qniqne ab Her- cule victus, equis suis in alimentum datus fnit. Ovidius in Ibin : ' Ut qui Threicii qnondam praesepia regis Fe- cerunt dapibus sanguinolenta suis.'

31 Nec Pharii polluta altaria i^egis] Innnit arasBusiridis, sangnine homi- num qnos immolabat foedatas. Bu- siris ille rex jEgypti, et Neptnni fili- iis, advenas oranes Jovi iramolabat, ipseqne tandem ab Hercule in /Egyp- tum delato immolatus fuit, cura filio Ampbidamante, ac omnibus arae mi<

nistris. Pharii] Id est, ^gyptii, a Pharo quondam insula prope Alex- andriam, nunc terrae adjuncta.

31 Agmenque immite pharetrce] Sa- gittas intelligit, qnae nunqnam frus- trabantur, nnde immite vocat ag- men.

35 Robur] Clavam, quam illi Vul- canns dedit.

30 Humeris gerenlibus] Intelligit pellem leoninam, quam laevo humero gerebat e spolio leonis Nemaei : cu- jns rictu seu hiatn pro galea uteba- tur, ex ApoIIodori Bibliothecae lib. II. Gerentibus humeris, est, non jam Inctantibns, sed gestantibns niodo, et jara victoribns humeris. Vide Liba- nium in Exphrasi seu descriptione Hercnlis gestantis snem Eiymanthi- nm. Dimitte, inquit, hostera hume- ris, non quibus ille pugnans inhaeret, ant qnibns tu adversus eum pugnas, sed qui instratum jam gerunt : quos vestit, non quibuscum luctatnr. Gro- novius. Habent quidam codices : ri'

SYLVARUM LIB. III. 1.

297

Hic tibi Sidonio celsura pulvinar acantho Texitur, et siijnis crescit torus asper ebumis. Pacatus, mitisque veni ; nec turbidus ira, Nec famulare timens ; sed quem te Maenalis Auge Confectum thiasis, et multo fratre madentcm, Detinuit : qualemque vagae post crimina noctis

40

texilur ex acantho Sidonio, et kctus eburneus gternilur sculptis signis excisus. Placidus lenisque accede ; nec ardens ira, nec metuens serviliter ; sed qualis eras, cum Auge Manalis te detinuit fatigatvm nimia saltatione,et madidum multo vino, et quaUin adhuc Thespius toties tuus socer, post /acinora tagte noctis, te admiratus

NOT^

gentibus; ac etiani optime tolerari potest, ut notat Gevartius. Omnia enim ante borrida et aspera descrip- sit, ut truces arcus, agmenque immite pharetrtf, ifc. Et bumeri cruda pelle instrati proprie, * rigere,' dicuntur. Papinius Theb. i. ' Riget horrida ter- go Palla, et coemlei redeunt in pec- tora nodi.' Instratum hostem] Id est, iostratam pellem leonis Nemaei, quem occidit Hercules. Repraesentabatur autem Hercules cum arcu ac phare- tra, clavaque, tectusquc humeros leo- nina pelle. Unde TertuUiano dicitur : ' Scytalosagittipelliger.'

37 Hic tibi Sidonio celsum pulvinar acantho Texitur'] Tangit morem, quo lecti cum pulvinaribus sterni sole- bant in templis ac numinibus dicari, perinde ac ipsi Dii et De» incubare vellent: et ad preces acceptandas praesentes esse. Exempla passim apud scriptores obvia. Sidonio pulci- nar acantho Texitur] Id est, pulvinari intexuntur figurae foliorum acanthi. Sic Virgil. jEneid, i. ' Et circum tex- tuui croceo velamen acantho.' Acan- tbus autem herba, de qua vide Plini- um lib. XXII. cap. 22. Sidonio] Quia hac herba abundat ager Sidonius, sic dictus a Sidone urbe Phaenicis ad mare sitae.

38 Signis crescit torvs asper eburrds] Id est, lectus ebumeas scalptis sig- ai» excisus.

40 Nec /amulare iimeiu] Id est, more servi timens et serviliter. Sic Tbeb. IV. de Bellona ait: ' turmale fremens,' instar turmse. Ibidem dixit ' niortale sonans,' et passim hn- jiismodi loqaendi modi Papinio fami- liares.

Mcenalis Auge] Ange iiliaAleiAr- cadiae regis, Mornalis dicta a Maenalo monte Arcadiae. Hanc Hercules ad Aleum divertens compressit et gra- vidam reliquit ; quo comperto pater eam mergendam tradidit cuidam na- vis magistro, sed illa antequam ad mare perveniret, urgente partus tem- pore Telephum peperit, eunique in- ter virgulta abdidit. Augen tamen non mersit navarchus ille, sed dono dedit eara mercatoribus qnibusdam, qui illam in Cariam detulerunt ad Teuthrantem regem, ubi postea a Te- lepho filio agnita e$t. Ille repertns a pastoribus, traditus fuerat regi Co- rinthi, et Telephus vocatus, quod a pastoribus pendens ab uberibus cer- vae inventus fuerat. Petit autem ab Hercule eam hilaritatem, qua diver- tebat ad Augeo, qaia ' aqoae farti- vae ' dnlciores.

41 Thiasis] Tiiiasi proprie salta- tiones ac choreae Baccho in orgiis ex- hibitae. Et multo fratre madentem] Id est, raullo Baccho, seu vino.

42 QuaUmque vagtE post crimina noc- titj^eslius [Thespius] obslupuit, toties <o>

P. PAPINII STATII

Testius obstupuit, totiessocer: hic tibi festa Gymnas, et insontes juvenum sine caestibus irae Annua veloci peragunt certamina lustro. Hic templis inscriptus, avo gaudente, sacerdos

45

est. Hic celebrantur in tuum honorem annva certamina incruenta lucta, amotis ccEstibus, celeri bistro. Hic aiitistes initiatur fanis tuis, avo exultante, puer adhuc,

Gronov. in Dlatr. cap. 23. Marklandus vero, ingentibus.—Ai Domitiiis in- venit in suis codd. testibus ; unde fecit castibus ; quod ante illum habuit edi- tio Parmeusis. Hoc tamen Marklaiido subfrigidum videtur ; quare ille legi malit ccedibus. — 46 Hic templis adscriptus conjecerat idem Marklandus.

NOTiE

cer} Hic Tbespiensium rcx, non Thes- pius, sed Ttiestius appellatur ab Apol- lodoro Biblioth. lib. ii. hujusque greges leo Cithaeronius discerpserat. Eo vero ab Hercule occiso Thespius Herculem per quinquaginta dies apud se retinuit, cique quotidie pro mer- cede peremti leonis unam ex fUiabus devirginandam tradebat, percupiens singulas prasclaras sobolis parentes videre. Porro vagam noctem vocat, ob concubitum vagum. Sunt enini qui has omnes puellas una eademque nocte mulieres factas ab Hercule et gravidas relictas tradant, ut hic Pa- pinius. Sic etiam Thespius toties erat socer, quoties Hercnles rem ha- bebat cum aliqua ex ejus filiabus. Graecus autem Epigrammatographus hujus vaga noctis facinus, decimum tertium certamen facete appetlat : Movvovovx^ irevT-fiKovTa <Tvv4\e^aT0 kov- pais. Tametsi appendix fuerit primi omnium certaminis cum Leone Ne- maeo, quod decimo octavo aetatis an- no sustinuit.

43 Hic] Surrenti sciiicet.

44 Gymnasl Vox soli Papinio usur- pata, ut jam diximus. Per hanc lu- dos Gymnicos intelligit. Dicitur/es- tdf quia Iii ludi jtacri erant, et iu bo-

norem Herculis instituti a PoIIio. Insontes sine castibus ira] Quia in iis ludis non erat caestuum certamen, quibus plerumque caedes committe- batur alterutrius pugnantium. Ea ratione * infestos ' vocat caestus Theb. VI. 726.

45 Annua veloci peragunt certamina lustro] Hic Instrum non prima sui noti- one accipiendnm est pro spatioquin. que aunornm, sed pro intervallo tem- poris, quod intercedebat inter duas ludorumcelebrationes, quae seseque- bantur ; unde hic ' velox lustrum ' vo- cat, quod erat tantuni circuitus nni- U8 anni : annui enim erant hi ludi.

46 Hic templis inscriptus, avo gau- dente, sacerdos Parvus adhuc'] Innuit nepotem PoUii ex filia Poilia uxore Menecratis, qui puer sacerdos initia- tus erat Herculi. £t fortasse hi ludi erant instituti ad formam ludorum, qui in agro Leontiuo celebrabantur in honorem Herculis, palsestrae scili- cet et equorum : tanta numinis prae- sentia, ut si ludi cessarent, pueri an- tistites muti fierent, quo morbo libe- rabantur, simul ac sacra renovaban- tnr. Et hoc quia puer Hercules im- missos a Junone noverca serpentes occiderat.

SYLVARUM LIB. III. 1.

299

Parvus adhuc, similisque tai, cum prima novercae

Monstra manu premeres, atque exanimata doleres.

Sed quaenam subiti veneranda exordia templi,

Dic age, Cailiope : socius tibi grande sonabit 50

Alcides, tensoque modos iraitabitur arcu.

Tempus erat, coeli cura torrentissiraus axis

Incurabit terris, ictusque Hyperione multo

et tpqualis tihi, cum dextra elidtrea prima portenta noverca tua, et mcereres ea cccisa. Sed dic age, Calliope, queefuerit augusta causa delubri cito exstructi : Her' cules tuus comes tibi magnijice respondebil, et imitabitur cliorda arcus sui modo» tuos. Tempus erat, quo ardens cceli signum incubat terris, et asper Sirius pernutu»

— 51 Uniis codex manuscriptns tentoque. — 53 ' Recte : Lncr. yi. ' Nnbila soivuntur solis super icta calore.' Tubero ap. Geli. Noct. Att. vi.

NOTiE

47 Cum prima noterca Monstra ma- nu premeres'^ Hercules, cum in cunis jaceret, dnos angues a Junone iramis- sos eiisit. De qno vide Epigramma Galli Anthol. lib. iv.

48 Atque exanimata doleres'] Non hxc Jntelligenda sunt de draconibus infanturo coliusuribns : quanqnamno- tum sit illnd Lucani : 'donatis insit serpentibus infan»,' et id, quod Luci- anos traditde Pellseis. Nec profecto tales inimisit Juno Herculi, qni cnm eo Inderent, sed qui euni extingne- rent: nec hinc probatur magnitudo animi parvi Herculis, ut pntat Mo- rellus; sed hoc solum denotat infan- tilem simplicitatem Hercnlis, ut op- time monet Gevartius. Imitatns est hunc locum Sidonius Apollinaris, £. pithal. Polemii et Araneolae : 'Par- vnlus hic gemino cinctns serpente no- vercae Inscius arridet monstris, In- dumqne putando, Insidias, dum ne- scit, aiuat, vultuque dolentis Extingui deflet, quos ipse interficit, angnes.' Parrhasius pinxit duos pueros, in qui- bus spectabatnr securitas, et aetalis simplicitas, ut refert Pliniiis.

50 CaUiope'\ Una ex Musis, matcr

Orphei. Socius Alddes'] Plntarchus refert in Quaestionibus Herculem pri- mum intulisse literas in Italiam, cum ex Hispania reverteretur, causam- que fuisse affirmat, ut eodem templo cum Musis coleretnr. Haec aedes Herculis Musarnm vocabatur, teste Suetonio Augusto cap. 29. Hujusce societatis rationem affert Eumenius Rhetor de Scholis instituendis : ' iE- dem Herculis Musarum in Circo Fla- niinio Fulvius illenobilior ex pecunia censoria fecit, non id modo secutus, qnod ipse literis et summa Ennii aroi- citiaduceretnr, sed quod in Graecia cum esset imperator, acceperat Her- cnlem Mnsageten esse, id est, comi- tem, ducemque Musarura. Idemque primus signa novem, hoc est omninm Camoenarum, ex Ambraciensi oppido translata, sub tutela fortissimi nnmi- nis consecravit, quia rautuis operis, et praemiis juvari, ornariqne debe- rent, Musarum quies defensione Her- culis, virtus Herculis voce Musa- rum.' ^/a<f«] Hercules, ab avo Al- caeo.

51 Tensoque arcu} Id est, tioiiita tensi arcus.

900

P. PAPINII STATII

Acer anhelantes incendit Sirius agros.

Jamque dies aderat, profugis cum regibus aptum

Fumat Aricinum Triviae nemus, et face multa

55

plurimo sole torret sitientes campos. Et jam dies venerat, quo celsa sylva Dianee Aridnai fumat sacris fugitivorum regum, et stagnum celans Hippolytum, fulget

4. Non igitiir opiis est iit legamus : auctusque Hyperione multo; licet hoc quoque probum sit.' Marklandus. Unde illud auctus sumserit Mark- landus non didici. — 55 ' Pro aptum nescio unde in Grouovii editio- nem irrepserit altum ; quam sequitur Veenliusius, crrorum etiani fidus exscriptor.' Markl. altum ex emendatione Ulit. ad Grat. p. 295. primo expre&sum fuit in Amstel. cujus textum, hic illic mutatum, recudendum caravit Gronovius : altum etiara admisit Barthius.— 56 Fumat Arkince Tritice

NOTjE

53 Ictusque Hyperione multo Acer anhelantes incendit Sirius agros'} Intel- ligit dies caniculares. Tunc enim temporis calor maximus. UndeMa- nilius lib. v. ' Latratque canicuia flanimas, Et rapit ipne suo geminat- que incendia Solis.' Hyperione] Sole. Vide lib. viii. Theb. viii. 47.

iSJrius] Sidus caniculae.

Ictus Hyperione] Ut Lucretio lib. V. ' Et ictuni solis ardoribus aijra,' et lib. VI. deTerra: ' Intempestivis pluviisque et solibus icta.'

55 Profugis ctim regibus aptum Fu- mat Aricinum Trivia nemus] Erat pro- pe Ariciam urbem Latii, non procul Roma, nemus consecratum Triviae seu Dianae, in eoque templum Dianae, quae hinc ' Nemorensis,' sacerdosque ejus ' rex Nemorensis ' dictus. Nam et rognum vocabatur Sacerdotium Dianae Aricinae. ' Triviae nemorosa regna ' Martialis, Lucanus ' Scythi- cae regna Dianae ' vocat. Appellat Strabo acplSpviMa Trjs Tavpoir6\ov; So- linus ' simulacrum Scythicae Dianae,' quodOrestes, ut Servius refert, cura, jiost occisum Thoantem in regione Taurica, fugisset, Dianae simulacrum iude sublatum illic collocaverat ; re- mansitque mos barbaricus ac Scythi- cus apud boc templum, ut perfuga

sacerdos ibi constitueretur, qui prio- rem sacerdotein siia manu occidisset; unde ille stricto gladio seraper para- tus ad insultus propiilsandos circum- spiciebat, rexque vocabatur. Ovidi- us : ' Regna tenent fortes manibus, pedibusque fugaces : Et perit exem- plo postmodo quisque suo.' Vale- rius Fiaccus : 'Solique immitis Ari- cia regi.' Bene ' soli :' Nam non am- plius, ut in Thaurica, advenae immo- labantur, sed hoc solnin interdum re- gi Sacerdoti contingebat, ut a validi- ori occideretur. Suelonius Caligula cap. 35. ' Ncmorensi regi, quod mnl- tos jam aunos potiretur sacerdotio, validiorem adversarium subornavit.* PorroDiana Trivia vocata,quiain trL- viis colebatur, ut jam alibi diximus.

Fumat Aricinum] Nam Idibus Au- gusti discurrebant ciim facibus ar- dentibus ab urbe in nemus Aricinum, ubi erat templum Dianae. Properti- us : ' Cum videt accensis devotam currere taedis In nemus, et Triviae lumina ferre Deae.'

56 Etface multa Conscius Hippolyti splendet lacus] In hoc nemore Dian» Aricinze lacus ingens fuit, cum delu- bro Deae, ex Strabone. Qui dicitur conscius Hippolyti, scilicet latcntis il- lic : nam in eo nemore occultabatar

SYLVARUM LIB. III. 1.

301

Conscius Hippolyti splendet lacus : ipsa coronat

Emeritos Diana canes, et spicula tergit,

Et tutas sinit ire feras ; omnisque pudicis

Itala terra focis Hecateias excolit idus.

Ast ego, Dardaniae quamvis sub coUibus Albae

Rus proprium, magnique ducis miiii munere currens

60

muUa face. Ipsa Diana redimit sertit canes emeritos, et abslergit teUt, et patitur bestias secure vagari, ac tota Italia regio veneratur castis focis Idus huic Dea consecratas. Verum ego, quamvis propria villa, quce est sub coUibus Alba Darda- nia, et aquafluens, mihi data dono ingentis Imperatoris, possent knire meas solici'

NOT.E

Hippolytus revocatus ab Inferis ope Fast i.

^sculapii, et precibus Diansp, pnta» baturque vivere illic in occuJto, et Virbins vocabatur.- Virgil. ^iieid. VII. ' At Trivia Hippolytuin secretis alma recondit Sedibiis.' Ovid. Fast. III. ' Vailis Aricinae sylva prspciiictus opaca Est lacus, antiqua religione sacer. Hic latet Hippolytus furiis distractns equornm : Unde neraus uuUis illud aditur equis.' Conscius'] Bene. Nam conjcii rerum occulta- rnm. 31uttaface] Quia ut supra dix- imns, in his Triviae sacris faces prar- latse, ut in qnibusdam aliis. Argis enim fuit festum facnlarum teste Pau- sania lib. ii. £t iu Miuerva? Saiticae festo lampades accendebantur apud ThemistiuraSerm. ni.

57 Ipsa coronat Emeritos Diana ca- nes, et spicula tergit] Veteres crede- bant Dianam suis festis, quse in Idus Angusti incidebant, a venatione ab- stinere, canes suos coronare, ut func- tos ministerio, unde bic 'emeriti' di- cnntur, ac spicula fergere. Quod praeter Statium confirmat Gratius in Cynegetico : 'Spicatasque faces sa- crutn ad nemorale Diance Sistimns, et solito catuli velantur honore.' Bo- ves etiam coronabantur diebus fes- tis Cereri et Baccho. Tibull.lib.ii. Eleg. 1. 'Solve vincla jugis, nnnc ad praesepia debent Plena coronato jtare boves capite.' Vide et Ovid.

59 Pudicis focis] Id est, aris Dia- nae virgini dicatis, vel facibus ut su- pra. Dicuntur 'pudici,' ob Dianam virginem.

60 Hecateias idus^ Idns enim An- gnsti sacriE erant Dianap, quae ea- dem ac Hecate erat ; licet quidam faciant duo diversa niimina. Idus autem incidebant quandoque in 13. diem mensis, quandoqne in 15. Ex qno apparet etiam diem 13. vel 15. mensis vocatum Idns, seu airb rov (ihovs, qnam luna plena tunc ostendit, aat ab eo, quod dictum fuit iduare, hoc est, dividere; qnod tunc sit cur- rirnlilunap, ac prope etiam mensis dimidium. Hinc etiara Nonae proroo- vebantur, vel reraovebantnr, qnia no- vem praecise diebns aberant ab Idi- bus seu plenilunio. Veteres enim Romani annnm ad Innee cursnm con- stituerant. Idus aiitem Augusti in- cidebant in 13. diei ejiisce mensis ; qni dies erat sacer etiam Vertumno, etfestum erat servorum et ancilla- rnm, de quo vide Plutarchum Quaest. Rom. 100.

61 Ast ego, DardardtB quamtis sub colUbus AlbcB Rus proprium'] Papinius habebat prope Albam villani, quam illi Domitianns dono dederat, quam idcirco 'honores' vocat, Lyrico ad Septirainm Severum : ' Parvi beatus ruris honoribus, Qua prisca Teucros

302 P. PAPINII STATII

Unda domi, curas mulcere, aestusque levare

Sufficerent ; notas Sirenum nomine rupes,

Facundique larem Polli non hospes habebam ; 65

Assidue moresque viri, pacemque, novosque

Pieridum flores, intactaque carmina discens.

Forte diem Triviae dum littore ducimus udo,

Angustasque fores assuetaque tecta gravati

tudines, et sedare gravissimum calorem, petebam tamen scopulos celehres Sirenum nomine, et domum eloquentis Pollii, in qua non hospes, sed familiaris, discebam mores ejus atque animi tranquillitatem, ei novos flores Musarum, et tersus a nidlo tentatos. Forte dum celebramus diem Trivice in humido litore, pertcesi magnifici

Parm. — 69 Angustasque fores, assuetaque tecta grammus Aldd. Colin. Gryph. Basil. &c. ' Inemendati codd. habent assuetus et gravatis; nos vero legimus, assutaque tecia gravamus Frondibus ; ut sensus sit : Dum tegimus tecta assuta nialeque haerentia hiantibus rimis, atque ita solem arcemus.' Domit. Hanc Domitii interpretationem rejecit Gevartius, legitque: Augustasque fores, assuetaque tecta gravamus. Salmasius Exerc. Plin. p. 265. Augustasque fores, assuetaque tecta gravamur ; et hoc verum esse pronuutiat Gronovius Diatr. cap. 23. Queniadmodum in suis codd. invenit Domitius, ita etiani est in vetusta Parm. grafafis; codex Senensis, grafari ; unde Marklandus: Augus- tasque fores (vel lares) assuetaquc tecta gracati. Ita vero Gronovius longe antea ; et sic fere N. Heinsius in Advers. lib. i. cap. 10. Angustasque fores

NOTiE

Alba colit lares :' quia ei illustre 68 Diem TrivicB'] Idus Augusti sa-

testimonium C<esareae gratiae, ac cras Dianae.

proinde gloriae erat. Alba] Aiba ca- 69 Angustasque [Augustasque] fores

put quondam Latii fuit. Dardania:'] assuetaque tecta gravati] Falluntur hic

Quia ab Ascanio Dardanio, seu Tro- Domitius et Gevartius; ille quod le-

jano, condita fuit sub monte Albano, gat Angusius, et intelligat teroplum

et a situ porrectae in dorso urbis ' AU Hercnlis, plane contra mentem Sta-

ba longa' cognominata est. tii : ait enim mox Poeta convivas om-

64 Notas Sirenum nomine rupes'] In- nes diffugisse in proximam Herculis telligit Surrentum, quod quidam hoc aediculam : alter vero quod inteUigat nomen sortitum a Sirenibus volunt, per Augustasfores, augustissimum et vel Sirenusas insulas. Vide Surren- magnificum templum Dianae Arici- tinum PoUii vs. 1 . nae ; nam Surrenti, non Ariciae festnm

65 Non hospes] Sed perquam fa- diem Triviae dnxisse dicitPoeta. Sed miliaris, ac socius vitae. per Augustas fores intelligendnm est

66 Novosque Pieridum flores, intacta- Surrentinum ipsum,augustum et mag- que carmina] Forte Pollius invenerat nificum opus, ut colligitur cx Surren- novos carminum numeros, et a nullo tino ; quod confirmatur ex sequenti- hactenus tentatos. Sicut Horatius bns verbis, assueta tecta, id est, tecta de se ipsoiii. Od. 30. ' Ex humili po- seu praetoria quae habitare PoIIins tensPrinceps jEoIiumcarmenad Ita- consueverat : infra enim dicit : los Deduxisse modos.' ' Quamvis innumerae gaudentia rura

SYLVARUM LIB. 111. 1.

Frondibus et patula defendimus arbore soles; Delituit coelum, et subitis lux candida cessit Nubibus, et tenuis graviore Favonius Austro Immaduit : qualem Libyae Saturnia nimbum Attulit, Iliaco dum dives Elissa marito Donatur, testesque ululant per devia Nymphae. Diffugimus, festasque dapes, redimitaque vina

303 70

75

timinis et solitce domus, et arcemus ramis expasstB arboris astum soUs; cabim obscuratur, et clurus aer locum dedit repetitinis nubibus, et tenuis Fatonius kumec- tatus est gramore imbre ; qualem Juno immisit Africee, dum opulenta Dido nuptum dnta est ^nea Trojano, et conscuE yymphce ulularuHt per deserta. Diffugimus,

assuetaque tecta gravati.— 71 Heinsius 1. c. et ad Ovid. Heroid. Epist. v. 16. pro candida legit condita. Parm. nox candida.— 72 Eadem editio pro Austro exhibet astro.—74 ' Pro Attulit legendum Detulit persuaiissimum habeo.*

NOT^

sapeme Insedere domns, et multo culmine dives Mons nitet.' I1I-.B enira ' innnmerae domus,' et * mons nitens divesqne multo culmine,' id est, Sur- rentinum, sunt Augustee fores, ut pa- tet ex mente Poetje. Dicit enim se gravatos fuisse augustas fores, et as- sueta tecta, ut in littore ducerent diem festnm, dapesque mensis appositas fuisse sub patula arbore, cujus ramis ac frondibus solem arcebant. Tecta gratati^ Id est, nobis erat grave snb tectis manere. Snetonins Augusto cap. 72. * Ampla et operosa praetoria gravabatur.' Seneca Ep. 24. ' Illi contemunnt vitam : lii gravantur.' Ita Graecis tovto ^apvviaQou,

70 Defendimus'] Hic 'defendere' pro arcere. Papinius Theb. i. ' De- fendere noctem culminibus.' EtVir- gil. ' Solstitinm pecori defendite.'

71 Luxcandida} Quia talis videtur. NuUius enim coloris est lux.

72 Favonius] Nomen venti,Zephy- ri dicti, qui serenus esse solet. Aus- ire] Nomen venti qui semper bnnii- dior est : hinc ratio Epithetorum te- ■nuis et gratioris.

73 Libycel Africse, quje Libya Grjecis dicitur. Saiumiit'] Jano, sic dicta a Saturno patre. Nimbum At- tvlit, Tliaco dum dites EUssa marito Donatur} Aihidit ad tempestatem, quam Jnno raovit, eo proposito, ut Dido, quae venatum ierat cum /Enea, occasione hnjusce procella* intraret cum illo spelnncam, ac sic ibi raatri- monium, qnod destinabat Jnno, fieret ac consunimaretur. Vide Virgil. JE- neid. iv. ' Speluncam Dido dnx et Trojanus eandem Deveniunt : fulsere ignes et conscins asther Connubii.' Iliaco] Trojano; Troja enim etiam Ilium, nnde ' Iliacus,' vocabatur. Elissa] Dido, alio nomine, Elisa vo- cabatur. Dires] Ob raptos Pygma- lionis fratris thesauros.

75 Testesque ululant per detia Nym- pha] Ex Virgilio ibidem : ' Sommo- que nlularent vertice Nyniphae.' Nymphee] Dese fontinm et pratonun, &c.

76 Festas dapes] Qnia hoc convi- vinm fiebat ad celebrandnm festum Dianae. Redimitaque rina] Non so- lum coronati mensis accumbebant,

304 P. PAPINII STATII

Abripiunt famuli : ncc quo convivia migrent ;

(Quamvis innumerae gaudentia rura supeme

Insedere domus, et multo culmine dives

Mons nitet) instantes sed proxiraa quasrere nimbi 80

Suadebant, laesique fides reditura sereni.

Stabat dicta sacris tenuis casa, nomine terapb*,

Et raagnum Alciden humili iare parva premebat,

Fluctivagos nautas, scrutatoresque profundi

ac servi cito auferunt ItEtas epulas et coronata rina, non tamen quo soleant migrare convivia, scilicet in sacellum, etsi innumercB cedes superne imminerent lcetis agris, et mons opulentus fulgeret multis tectis. Sed ingcntis imbres et spes indubitata redi- tus serenitatis hortabanlur petere locum proximum. Erat parva domus, qwe nomine templi donabatur, et quce tnodico spatio, et humili lare coarctabat ingentem Alcidem,

Markl. — 77 Aldd. Colin. Gryph. &c. ne quo convivia migrent. Parm. Rom. et vet. Paris. Mcc; et sic legiint Morell. Behot. Salmas. et Gronov. 'Est ab- ruptus, ex more Papinii, sermo, subaudienchunque verbum : nec quo convivia migrent disceptabatur, sed petebatur illico casa iila proxima ; aut latet obscurius mendum. Non possis melius emendare, quam hoc modo : nec quo convivia migrent Quarimus : nisi obsistat idem 'quaprendi' verbnm mox sub- ditum. Potest tamen et vnlgata scriptura defendi.' Barth. 'Adversativa particula sed in sequenti sententiae membro, instantes sed proxima queerere nimbi Suadebant, necessario denotat aliquam oppositionem inter hanc et priorem sententiae partem: sic igitur construendus est locus, voce nec reso- luta in et non, ut passim : et inslantes nimbi suadebant qucerere non quo convivia migrent, sed proxima: reliquis parenthesi inclusis ; et ita edi curavi.' Markl. In Parm. et Ilom. deest vox quo, elisa a similitudine sequeutis co.— 82 Sfabut dicfa «acri Venett. Parm. Rom. Aldd. Colin. Gryph. Basil. &c. ' Nullus in hissensus: lege: Stabat dicta sacris, i. e. rebus sacris dicata: 'dicere' pro-

NOTiE

sed etiam vina ac pocnla coronabant. videt, nec qua se ardens se effundere

Notissimus mos. Vide Theb. viii. possit. Nil animi, nil regna juvant.'

226. Nempe ' vela videt,' sed non ibi aut

77 Abripiunt famuli: nec quo'] Ex- eo loco ubi possit iram in vectorea

plicant Morellns et Behotius : nec erumpere. Gronovius.

tamen occurrebat locus, quo trans- 81 Fidesrediturasereni]Hyp!i\\age,

ferrent epulas. Sed non hic est sen- pro redituri sereni,

sus hujus loci : nam et occurrebat 82 Stabat dicta sacris tenuis casa,

satis locorum, ut exponit ipse statim. nomine templi] Dicit hoc templuni

Proximum verbum abripiunt repeten- Herculis tam bumile et indignum

dum est : abripiunt, nec tamen eo tanto numine fuisse, ut potius casa

abripiunt, quo possint aut soleant con- dici mereretur, quam teraplum.

vivia migrare, scilicet in sacellum 83 Alciden] Herculem.

vel aediculam Herculis. Valerius 6A Fluctivagos nauta8,scrutatoresque

Flaccns Argon. i. ' Sasvit atrox Pe- profundi Vix operire capax] Supra :

lias, iniraicaque vertice ab alto Vela ' Tectumque vagis habitabile nautis.'

SYLVARUM LIB. 111. 1. 305

Vix operire capax : huc omnis turba coimus ; 85

Huc epulee, ditesque tori, coetusque ministrum

Stipantur, nitidaeque cohors gratissima Pollae.

Non cepere fores, angustaque deficit aedes.

Erabuit, risitque Deus, dilectaque Polli

Corda subit, blandisque animum complectitur ulnis : 90

Tune, inquit, largitor opum, qui meute profusa

Tecta Dicarcheae pariter, juvenemque replesti

Parthenopen ? nostro qui tot fastigia monti,

Tot virides lucos, tot saxa imitantia vultus,

uEraque, tot scripto viventes lumine ceras 95

et rir poterat tegere nautas et piscalores, Huc omncs convenimus. IIuc dape^ et opulenti lecli, et muUitudu servoruin, et turba gratissima nitidte Pollie comprimuntur. Limina non potuerunt hcec continere, et casu angusta deficit. Eruhuit Devs, et risit, et intrarit in cor PoUii, quem diligebat, eumque amplectitur blandis brachiis. Tune es, ait, qui tam largus existimaris, qui lil^erali animo repletisti simul ades Dicaarchei, et renotatam Parthenopen, qui imposuisti tot tecta nostro monti, tot viridia nemoruy tot statuas, quce exprimunt titos tultus, tot imagines cereas, tot

priam consecrationibus verbum.' Markl. — 89 * Non video quam risus causam bic habuit Hercules; irae potius et indignationis, quod tanto numiiii tam angusta esset aedes : conjicio : Erubuit tidisse Deus, i. e. visu.' Idem. — 90 Venett. Parm. Rom. Aldd. Colin. Grypli. Basil. &c. tirum cnmplectitur. ' Quomodo potiiit rtrum conipiecti i non enim in propria sperie appaniit Hercnles ; sed corda Pollii subiit, et menti lias couitationes infudit. Pafet ex hoc versu 116. ' dixit, mentemqiie reliquit.' Lege : Corda subit blandis- que animum complectitur ulnis. Corda et animum passiin conjiincta reperies.' Markl. — 91 Tunc inquit Rom. et vet. Lindenbrogii. — 92 Tecta Dicarchei edd. vett. Vide ad ii. Sylv. 2. 95. Pto jutenemque replesti Markl. conj. mitemque

NOTyE

87 Cohors'] Comites fceminae. Pol- seu novae nrbis. Ceterum, ut hic et

lce} Polla nxor PolUi. Vide Surren- alibi videmus, variis et raagnificis

tinum sub finem. zedificiis has urbes exomaverat Pol-

89 Erubuttl Hercules pudore suf- lius. Nostro qui tot fasligia mon<j] fusns est, quod tara viie haberet Intelligit Surrentinum, quod hic bre- templum. Deus] Hercules. viter describit. Herculis Surrentini

90 Animum [tirum] Polliam. descriptio conferenda cum Surren-

91 Tune] Hercules alloquitnr Pol- tino, ut hsec melins intelligantur ; linm* nam mutnas sibi prjestant operas

92 Tecfa Dicarcheai] Puteo\osdes\g- Hercales Surrentinns et Surrenti- nat. Vide Surrentinum Pollii vs. 3. num.

93 Parthenopen] Neapolira intelli- 94 Tot saxa imitantia rultus] Intel- git, quae et Parthenope dicta. Vide Hgit imagines ac statuas marmoreas. Ep. Stellae vs. 261. Jutenem vero di- Virgil. jEneid. vi. ' Et vivos ducent cit alludendo ad noiuen Neapolis, e marmore vultus.'

Delph. et Vur. Clas. Stat. U

306 P. FAPINIl STATIl

Fixisti ? qiiid enim ista domus, qiiid terra, priusquam

Te gauderet, erant ? longo tu tramite nudos

Texisti scopulos, fueratque ubi semita tantum,

Nunc ibi distinctis stat porticus alta columnis,

Ne sorderet iter : curvi tu littoris ora 100

Clausisti calidas gemina testudine nymphas.

Vix opera enumerem : mihi pauper, et indigus uni

PoUius ? et tales hilaris tamen intro penates,

Et littus, quod pandis, amo : sed proxima sedem

Despicit, et tacite ridet mea numina Juno. 105

tabellas spirantes colorum luce ? Quid enim hcec domus, quid terra erat, antequam tefrueretur domino. Tu duxisti longum tramitem super asperos scopulos ; et ubi tantum callisfuerat, nunc ibi erigifur porticus excelsa columnis a se invicem distan- tibus, ne iter displiceret. Tu inclusisti i?i margine curvi littoris calidas aquas duplici fomice. Vix opera enumerarem. Pollius inops est, et indigus mihi soli, et tamen lcetus subeo talnn domum, el frequento litius, quod ornas. Sed propinqua Juno illard contemnil, et irridet occulte meumnunun. Da templum et aras dignas

replesti. — 97 Te gauderet erut Aldd. Colin. Gryph. Basil. Plant. ceterae ; erant Venet. 1. Parm. Ilom. et vet. Lindenbrogii. — 99 Nunc tihi Barthius. — 101 Aldd. Colin. Gryph. Basil. Scc. lymphas ; Parm. et Rom. disertim habent nymphas, qiiod reposuit Gronovius. Vide ad Tiburtin. Vopisci vs. 64. — 108

NOTvE

95 /Eraque'] Id est, imagines ae- rentino vs. 17. * Gemina testndine

reas. iumine cm»s] Id est, luce co- fumant Balnea.* Calidas nymphus'\

Jorum. *Cera-' dicuntur colorum Id est, aquas balneorum.

omne genus. ' Scribere ' est pingere, 102 Mihi pauper, et indigusunil Her-

ut Equo Domitiani: ' ApellaF* cu- cules exposlulat cum PoIIio, quod

perent te scribere cerae.' Lumina cum ille sit tam liberaliserga Neapo-

coloruin nota sunt, unde hodie quo- lim et Puteolos, exornaveritque lit-

qne nsitatissimum, ' iliuminare,' co- tus illud Surrentinum tam magnificis

loribus depingere. Barlhius. praetoriis, sit erga se tenax et ava-

97 Longo tu tramite midos Texisti rus ; etsi tam libenter frequentaret

scopulos, fueratque ubi semita tantum, aedes PoUii.

Nunc ibi distinclis stat porticus alta 104 Sed proxima sedem Despi^it, et

columnis'\ Hoc ait, propter porticura, tacite ridet mea numina Juno'] Innuit

quam a littore per dorsum montis ad templum Junonis, quod Surrento

villam perdtixit. SicSurrentino Pol- proximum erat, ut docent Strabo et

lii : * Inde per obliqnas erepit por- Plinius iib. iii. cap. 5. qui vocat Ju-

ticus arces, Qua prius obscuro per- nonem Argivam. Petit igitur Her-

mixti pulvere soles, Et feritas ina- cules, ut Pollius honestius templum

moena viae, nunc ire voluptas.' sibi construat, ne despiceretnr a no-

100 Curvi tu littoris orii Clausisti verca, quae aedem in propinquo La-

cididas gemina testudine nymphas'] Sur- bebat.

SYLVARUM LIB. III. 1. 307

Da templum, dignasque tuis conatibus aras,

Quas puppes velis noliut transire secundis :

Quo pater aethereus, mensisque accita Deorum

Turba, et ab excelso veniat soror hospita tecto.

Nec te, quod solidus contra riget umbo maligni 110

Montis, et immenso non unquam excisus ab aevo,

Terreat ; ipse adero, et conamina tanta juvabo,

Asperaque invitae perfringam viscera terrae.

Incipe, et Herculeis fidens hortatibus aude.

Non Amphioniae steterint velocius arces, 115

Pergameusve labor: dixit, mentemque reliquit.

tua ma<rnificentia, quas nares, et.H prnspero eurtu ntoi/vr, nolint famen transire. Quo calesiis pater, et turba Cwlitum rocala ad epula$, et soror etiam reUnquens tub^me fanuM teninnt. Sec te terreat, quod durtmt dortum maUgni moutis, H Hunquam erosum Um^a iemporum serie, rigent contrm. Ipae anittam, et fweeKm tamtis inctrptis et perrumpam viscera terra; frustra resistemtis. Aggredere, etfretuM hortatu Herculis, aude. Arces Thebana et muri Tryani non citius steterint.

Heins. ad Cland. Bel. Gild. 172. mavnlt, ascita, seu adscita. — 109 Edd. vett. omnes : teniat soror hospila templo. ' Prsecessit, iniiio sententise, Da tem- plum,lfc. Credat qni viilt, Statinm ita scripsisse : ego non dubitavi in con- textiim admittere: et ah excelso teniat soror hospita tecto ; sensa eodem, voce tantum diversa : ita snpra vs. 3.' Markl. — 110 ' Pro quod non male legas qtd. Pro Sec te etiam non raale Neu fe. Sed non opus est.' IJem. — 111 Edd. vett. exesus ab ceco: lectio nostra est ex emendatione ilarklandi. — 115 Rora. et vet. Lindenbrogii: telocius artis. — 116 In nonnullis vett. montemque reliquit ;

NOT.E

107 Quas puppet trlis nolint transire sisque"] Menss enim ponebantnr in secundis] Id cx religione, si enim templis, et viceni aramra obtine- nantis aliqnis sacer locus otFerreretur, bant, bincqne sacra; erant ; qnia solebant panlisper morari, ac vota velnt in ararnm ac pulvinaris loco nuncupare. Etenim, nt ait Apnleius erant. Vide Scaligerum ad Festnm initio Flondorora : ' Relieiosis vian- verbo ' Mensae.'

tium moris est,cum aliqnis Incus, ant 109 Et ab excelso teniat soror hospi-

aliqnis locns sanctus in via oblatus tafectol Intelligit teraplnm Minervsp,

est, votum postulare, sertnm appo- sen .Athenaeum, de quo ad versnm 2.

nere, panlisperassidere : neqne eniro Snrrentini. Soror] Quia ex Jove, nt

justius religiosam moram viatori ob- ip.«e Hercules, prognata. jecerit, aut ara floribus redimita, aut 115 Amphionia arces"] Thebanap,ab

speluncafrondibus inumbrata.' Eraut Amphione conditae ad cantum Ivrae. et in littoribus arae et simnlacra 116 Pergameuste labor'\ Id est,

Deomm, qaibas nantae praeternavi- Muri Trojani ab Apolline et Neptn-

gantes sacrificabant ac libabant. no constrncti mira celcritate. Troja

108 Pater athereus] Jnpiter. 3Ien- enim ' Pergamnm ' etiam vocata.

308 P. PAFINri STATII

Nec mora, conscripta formantur imagine templa :

Innumerse coiere manus: his caedere sylvas,

Et levare trabes : illis immergere curse

Fundamenta solo : coquitur pars uvida terras 120

Protectura hyemes, atque exclusura pruinas ;

Indomitusque silex curva fornace liquescit.

Praecipuus sed enim labor est exscindere dextra

Oppositas rupes, et saxa negantia ferro.

Hic pater ipse loci, positis Tirynthius armis 125

Inquit, et mentem reliquit. Nec mora, Designatur cEdificium in picta tabula. Innumeri opifices convenerunt. Ilis dattir amputare arbores, et dcdolare trabes : illi infodiiint terrce fundamenta. Humidior terra coquitur ad efficiendas tegulas, qucB defendant cedem ab injuria hyemis et arceant pruinas, et durus silex dissolvilur in cavo fornace, Sed maxima opera est in exscindendis oppositis scopulis, et saxis, ferrum non admittentibus. Ipse etiamTirynthius custos loci hic insudut,dimissisarmis,

stiiUe, inquit Barthius. — 117 Venett. Parm. Rom. AUld. Colin. Gryph. Basil. Plant. omnes exhibent : conscripta fortnatur imagine tela. Lectionem nostram ex ingenio dedit Marklandiis. — 119 Et relevare trahes Aldd. Colin. Gryph. ceterae ; Et levare Parm. et Rom. qnod recepit Lindenbrogius. — 120 Inemendati codices Domitii infic/a; unde ille uvida,— 122 Pro curva Mark- landus malit vnsta e Virgil. JEn. viii. 44G. — 123 Lindenbrog. Cruo. et Ste- phens, in ed. Cantab. dextrce Oppositas.—VH Parm, Aldd. Colin. Gryph. Basil. et Bern. negantia ferro ; Gevart. Lindenbrojr. alii ex Rom. rigentia ferro, — 125 Gevartius primus edidit, positis, pro positus, quod est in edd.

aOTJE

Mentemque reliquit] Homerica iniita- gnljE ad arcendas hyemes. Nam ex

tio. Odyss. A. T^ S' eVl dvfx^ 0/)/c6 « terra uvida ' fiunt, ' inenarrabili ter-

fievos ical OdpiTos, Immisit menti robur rae benignitate, si qnis singula a?sti-

et fiduciam. met,' ut ait Pliiiius.

117 Conscriptaf, [formaturl imagine 122 Liquescit] Duni nempe coqni- t, [tela'] Id«st, imago seu forma fu- tur in calcem.

turi templi exprimitur in conscripta 124 Et saxa negantia ferro] Id est,

seu pict^ tela. Et innuitur Ixvoypa- non cedentia, inexpugnabilia ferro,

tpla, id est, tenuls et prima delineatio et supponitur hic eWeirpis tov ' obse-

operis seu aediflcii exstruendi, in tela quium,' vel talis. Ita plane Lucanus

vel charta expres&a. ' Formani ' vo- lib. iii. ' Cornipedem exhaustum

cat Plinius lib. ix. Ep. 39. ad Mus- cursu stimulisque negantem Magnns

tium architectum : ' Formam autem agens incerta viae vestigia turbat.'

secundum rationem loci scribas.' Vo- Equus ' negans stimulis/ sciiicet ' ob-

camus Gallice, Plan, sequi.'

118 Mantts'] Id est, tnrbas artifi- 125 Tirynthius] Hercoles. Positis cum. armis] Id est, clava, pbaretra, et

120 Coquitur pars uvida terrcc Pro- arcu. iectura hyemes] Ut ex ea fierent te-

SYLVARUM LIB. III. 1. 309

Insudat, validaque solum dcforme bipenni,

Cum grave noctuma coelum subtexitur umbra,

Ipse fodit : dites Capreas, viridesque resultant

Taurubulas, et terris ingens redit aequoris echo.

Non tam grande sonat motis incudibus iEtna, 130

Cum Brontes Steropesque ferit : nec major ab antris

Lemniacis fragor est, ubi flammeus aagida caelat

Mulciber, et castis exornat Pallada donis.

Decrescunt scopuli, et rosea sub luce reversi

et cavat forti ligone asperam terram, cum ccelum grave obscuratur mctumis tene- bris. Opulentee Caprete, et virides Taurubula resonant, et ingens echo repercutilur a mari in lerram. JEtna nonfortius crepat pulsatis incudibus, cwn Brontes Stero- pesque eas percutiunt ; nec major fragor a cavernis Lemniacis, ubi igncus Vuknntis sculpit Mgida, et decorat pudicam Minerram suis muneribus. Rupes minuuntur,

vett.— 128 Markl. ex Tacito Ann. iv. G7. conj. mites Capreee, et pro virides^ quid aliud siibstitui nialit. — 129 TaurubuUe Rom. Aldd. Colin. Gryph. &c. * Non ditbium Thelebrce genuinam lectionem esse.' Barth. Markiandiis vero e Barthio citat Tdeboce ; sed Theleboa malint Lindenbrog. et Morell. — 130 ^tna Parm. et Roni. unde Marklandus conj. ^tne, terminatione Graeca. —

NOTiE

127 Cum grave noctuma ccelum sub^ vix alibi extant.

texitur umbra] Dii enim nonnisi nocte 129 Echo] Echosonnmreciprocum

iu terram descendebant. significat. A Physici* oriri dicitnr

128 Dites Caprees'] Capreae, insula in locis concavis, et vallium sinubus, prope Surreutinum in Campania, se- qui vocem reinittnnt. Poetae Aeris cessu Tiberii Imperatoris notissima. et Lingnae filiam, Musaram comitem Dites] Ob aedificia quibus a Tiberio faciunt.

aliisque imperatoribns exornatae fue- 130 ^tna'] jEtna mons Siciliap, in

rant. Viridesque resultant Taurubulce] cujns antris Vulcanus officinam ha-

Taurubulee a Cosmographis omissap. bere creditur.

An legendnm, Theleboce. Virgilius 131 Brontes Steropesque] Steropes

enim iEneid. vii. de prisco rege Ca- et Brontes ministri Vulcani. Vide

prearum CEbalo : * Quem generasse Eqno Domitiani vs. 5. Kee major ab

TelonSebetide Sympha Fertur, The- antris Lemniacis] In Lemno insula

leboum Capreas cuin regna teneret.' etiam officina Vulcani ponitnr.

Tacitns Ann. IV. ' Graecos ea tenu- ISi.' iEg-ida] Alii loricam, alii cly-

isse, Capreasqne Tbelebois hahita- petim Minervae interpretantur.

tas fama tradit.' Plautns autem po- 133 Mulciber] Vulcanus. CastisdO'

polum Thebanum vocat ' Theleboay ' nis] Ut virginem decet.

in Amphitryone. An forte, Tauru- 134 Rosea sub luce] Quia locus, nbi

buUe, vtiitI^iov hnjus tractus ignobile, oritur sol, solet rubere.

ut Nesis et Eoploea, qnornm uomina

310

P. PAPINIl STATII

Artifices mirantiir opus : vix annus anhelat 135

Alter, et ingenti dives Tirynthius arce

Despectat fluctus, et juncta) tecta noverca?

Provocat, et dignis invitat Pallada templis.

Jam placidfB dant signa tubae, jan>fortibus ardens

Fumat arena sacris : hos nec Pisaeus honores 140

et opercB redeuntes sub purpuream aurornm stupent hesternum opus. Vix altero anno lahoratur, et ma^nificus Tirynthius speculafur ex magno templo undas iiiaris, et lacessit fana vicinw notercce, et advocat Minervam in digniorem adem. Jam benignce buccinee sonant, jam flagrans arena fumat sudore forlium athletarum.

135 Parm. vix annus anhelans. — 136 Parm. dices Tirynthius arle. Bartliius scribit : vix annus anhelat, Alter tt i. dives, Tirynthius, arce Despectat, ^c. i. e. alius et dives. — 137 Parm. Rom. et vet. Lindenbrogii, e< tid«.— 138 Vet. Lindenbrogii : invitas Pallada tempHs,— 139 Jiislus Lipsius Satnrnal. Serni. II. 14. pro fortibus legit sortibus, assentientibus Beruartio et Emerico Cruceo, improbantibus Barthio et Gronovio. Pamiensis liabet : jam frontibus ardens ; unde Rlarkl. legendum conj. Jam placidce dant signa tubw, jam insontihus ardens Ftimat arena sacris : ut supra ' insontes juvenum sine caestibus irae,' vel

NOT^

135 Vix an7ius anhelat^^ Designat aestateni secundi anni, quo tempore anbelamus aestu.

136 Tirynthius] Hercules.

137 Despectat fluclus} Surrentino : * Gaudet gemino sub numine portus.' Neptunus enini hic etiam templum habebat, ut vidimus in Surrentino. Junct(B tecta novercce Provocaf] Intel- ligit templumjnnonis Acraeae, de quo supra. Provocaf^ In certamen sci- licet.

138 Et dignis invitat Pallada tem- plis'] Vide supra vs. 109.

139 Jam placida dant signa tubce] Id ex more, quo ludi sive sacri sive sceuici non committebantur, uisi prius signo tuba dato. Plinius lib. II. Ep. * Qui nunquam tubarum so- num, nisi in spectaculis auditVHnt.' Virgilius : ' At tuba commissos me- dio canit aggere iudos.' Vide Lip- sium Saturn. ii.

Placidee] Ad differentiam trncis classici, quo milites ad piignam ex- citantur. Fortibus ardnis Funiat are-

na sacris] Lipsius aliique cum secuti legunt, sortibus ; qnia in certamini- bus sors usurpata. Male : non enini sortes satis bene sacrae dicerentur. Sed Statius per fortia sncra, intelli- git certamina haec pala^strica, qujB in Iionorem Herculis exercebantur : qnod dici potest de omnibus virilibus ludis, ut decursibus equestribus, &c. Contra ' niollia sacra' sunt thiasi, epulae, ludi floraies, pervigilia Vene- ris. Et sic ' crndelia sacra' quae fie- bant Dianae Tanricae, Latiari Jovi, Calesti Carthaginiensi. Lucanns in Massiiiensiiim luco : ' Structaequesa- cris feralibus arae.' Haec sacra, ' for- tes palaestras ' vocat Manilius : ' Per- que coloratas subtilis Graecia genfes Gymnasium praefert vultu, fortesque pahestras.' Fumat arena] Tollitur enim instar fumi pedibus certantium agilata : vel fumat rivis calidis su- doris in eam fluentibus Theb. i, ' Cru- disqne virum sudoribus ardet Pulvis.' Sacris] Quia haec sacra partem reli- gionis coDtinebant.

SYLVARUM LIB. III. 1. 311

Jupiter, aut Cyrrhae pater aspernetur opacae.

Nil his triste locis : cedat lacrymabilis Isthmos,

Cedat atrox Xerace: litat hic fclicior infans.

Ipsae pumiceis virides Nereides antris

Exsiliunt ultro, et scopulis uventibus haerent ; 145

Nec pudet occulte nudas spectare pala?stras.

Spectat et Icario nemorosus palmite Gaurus,

Sylvaque, quae cinctam pelago Nesida coronat ;

Jupiter Pisa, et pater umbrosa Cyrrhce non dedignarentur hcpc solennia. Kihil mcestum est in his locis. Cedat tristis Isthmos. Ctdat dira Nemee : /ortunatior putr hie sacrijicat. Ipsa ccendece Nereides linquunt pumiceas speluticas, et adha- rent humidis cautibus; nec erubescutit clam tidere nudos athletas. Et Gaurus, abundoMS rite Icariaf spectat, et nemus, quod cinffit Neaida adhareniem pelago ;

^cadibus.' — 144 tpsa puniceis Rom. ct vet. Lindenbrogii : scriptnm erat pvdceis. — 145 Aldd. Colin. Grypb. Basil. Plant. fcc. et scopulis humentibus harent; Venett. Parm. Kom. vet. Lindenbrogii et codex Florentinus, riren- tibus; unde Gronovius Diatr. cap. 23. fecit, ucentibus, i. e. ^ptxoH-^^on. Sig- nificatio utrinsque verbi eadem ; licet aliquam ditferentiam statuat Salraasius Epist. 85. Vide Drakenb. ad Sil. Ital. ix. 30. — 148 Sylraque quce Jixam edd. vett. ' Non placet vox^Tam; et Latinitatem desidero ; nisi dicas ^rajn peio^o esse affixam : quo facto, scnsum desidt-ro; insula enim nou amgitur

NOTiE

140 Piscpus Jupiterl Id est, Olym- dimus supra. Felicior] Quia hic puer picus, cui ludi apud Pisas sacri. sacris praesidet ; illic infdnti mortuo Ilunores'] Haec certamina vocat hono- seu Palxmoni, seu Archemoro pa- res, quia in bonorem alicujus sive rentatur.

DeisiveHerois instituebantur. Theb. 144 Nereides] Nyraphae maris, Ne-

VI. * Primus Pisaea per arva Hunc rei filias. Pumiceis antris'] Quia Xe-

pios Alcides Pelopi certavit hono- reides habitant pamiceas speluncas

rero.* io fundo maris.

141 CyrrluB pater] Apollo, cujus 146 Nec pudet occulte nudas spectare apud Cyrrham erat celebre oracu- palcestras] Hoc dicit, qnia interdictae lum, cuique ludiPythici sacri. erant fceminis palaestrap, ob nudita-

142 Lacrymabilis Isthmos] Intelli- tem certanlium, ut jam alibi dixi- git ludos in Isthmo solitos celebrari mus. Tlieb. i. ' Exclosaeque expec- in honorem Palaemonis, cuiqiie sacra tant pra-mia niatres.'

ibi fiebant cum magnis planctibus ac 147 Gaurus] Intelligit Gauranos

ejulatibus. Vide Theb. vi. initio. colles Surrcntinis proximos in Cam-

143 Atrox Semee] Apud Nemeam pania, vilibus nobiles. Vide Notas Indi instituti sunt in honorem Arche- ad vs. 5. Surrentini. lcario palmite] mori, qui infans periit. Atrox] Ob Id est,vite, Icariadicta ab IcaroBac- serpentem qni hunc Archemorum oc- chi comite, cni Bacchns demonstrasse cidit. Felicior infans] Puerenimerat di6itur usum vini propter pietatem sacerdos Herculis Surrentini, ut vi- et justitiamsingularem.

312 P. PAPINII STATII

Et placidus Limon, omenque Euploea carinis,

Et Lucriua Venus ; Phrygioque e vertice Graias 150

Asciscis, Misene, tubas : ridetque benigna

Parthenope gentile sacrura, nudosque virorum

Certatus, et parva suse simulacra coronas.

Quin age, et ipse libens proprii certaminis actus

Invicta dignare manu : seu nubila disco 155

Findere, seu volucres Zephyros praevertere telo,

et lenis Limon, Euploea felix omen navignntibus cernunt ; et tu, Phryx Misene, addiscis e tuo jugo buccina canere Grceco more. Et hona Parthenope ridet genti' litium sacrum, ac nudorum hominum certamina, et levem imaginem suorum prami- orum. Quin age, et ipse libens honora invicta manu bidos tibi consecralos. Seu tibi gratum est, nubes disco scindere, seu sagitta pratertere celeres ventoSf seu

pelago, sed solo. Conjicio: SylcaiiJie quce cinctam pelago, 8fc. Haurio hanc conjecturam ex Siirient. Poliii vs.78. iibi iiic locus dicitur ' peiagocircumflua Nesis;' i. e. cincta pclago ; ut innuatnr insulam esse riiv Nesida. Scriptum erat cicfum.' Markl. Neseida Roin. et vet. Lindenbrogii. Nesida coronce Lindenbrojr. iii Var. Lect. sine diibio, ex errore typograpbico. — 149 Aldd. Colin. Grypii. Basil. Plant. numenque Euplea,\e\ Euplcea ; Parm. Limo numen' que ; Rom. Limen numenque. Lertio iiostra est ex enieiidatione Marklandi. — 151 Addiscis eA^. \cU. Adscises VdiVm. unde lectionem nostram eruit Mark- laudus, qui etiam conj. ^^nosm. — 152 Pro gentile, Parmensis exhibet geni- tale. — 156 Fingere Bern. atiiqne, improbante Bartbio ; Fidere Kom. i. e. Fldere,

aOTJE

148 Nesida'] Surrentino: ' Pelago sacrum] Quia hi ludi a Pollio insti- circumilua Nesis.' liiti Siirrenti, et liidiNeapolitaniidem

149 Limon] Pr»dium PoUii. Ibid. uomenhabebant,et vocabantur ' Par- vs. 82. Euplcea] Ibid. vs. 79. tbenopaea,' ut ait Paschalius de Co-

150 Lucrina Fcn«s] Intelligit Lu- ronis lib. vi. 'Gentiles' autem dic- crinum Lacum in Campania prope ti, qui eodem nomine insigniuntur, Surrentum, prope quem Venus ha- ut docet Festus. Nudosque cirorum bebat teuipliim : hinc Lucrina dicta. Certatua] Nudi enim certabant. Phrygioque e vertice Graias Asciscis, 153 CoroncB] Quia victores in ludis [Addiscis] Misene, tubas] Per Phry- coronabantur, ntdiximus initioTlieb. gium verticem intelligit Promontori- vi.

um Miseni etiam proxiinum, vocatum 154 Proprii certaminis] Id est, cer-

a Miseno Phrygio qui ibi sepultus taniinis in honorem tuum instituti.

est. Vide Surrentinum vs. 77. Di- 155 Invicta manu] Non solum, quia

citur discere Graias tubas, quia Mise- a nullo, sive monstro sive liomine, su-

nus tubicen erat JEnex,et Phrygiae peratiis est Hercules ; sed quia in

tiiba: modos tantum noverat, niinc ejusmodi ludis victor extitit in omni

discit Graias, quia hi ludi eraut ad genere certaminuin. Disco] De dis-

instar Neapolitanorum ; Neapolis co, vide Theb. vi. 646. et sequenti-

autem urbs GraEca. bus, et iEneid. v.

152 Farthenope] HeaipoMs. Gentile 156 Seu volucres Zephyros prcevertere

SYLVARUM LIB. lU. 1.

313

Seu tibi dulce manu liquidas nodare palaestras, Indulge his sacris : et si tibi poma supersunt Hesperidum, gremio venerabilis ingere Pollae ; Nam capit, et tantum non degener ambit honorem. Qtiod si dulce decus viridesque resumeret annos.

160

impluwre brachia ad luctandHtn more Libyco, /ave his sacris, et si aliipfa poma Hesperidum tibi restant, injice ea in sinum reterendte PoUa: nam capit, et haud indigna ambit tantam gloriam. Quod si illa resumeret pristinum decorem, etflo-

vel Findere, nt in Parm. Vicent. Brix. Aldd. Colin. Gryph. Basil. et Gevart. — 157 Certissima emendatio Gronovii pro nudare legemis nodare, Diatr. cap. 24. et ita postea invenit in Venet. 2. et membranis Salisb. Pro Libycas, quod exhibent omues edd. ciim scriptis, Marklandus edidit Uquidas. — 158 /nduZ^e «ficm Aldd. Colin. Gryph. Basil. ic. Indulge in sacris iu nonnnllis vett. ' Voculam inmale intrusam, quai.tum potesejice.' Barth. Induige his sacris Rom. ut conj. Lindenhrogins.— 160 Rom. Aldd. Colin. Gryph. Baj.il. Bern. Geyart. &c. non dfdigTiatur honorem; Politianus Epist. vi. 1. monuit se restituisse verbum degeneratit in sunm locum,in quera subieratdeJigTiatur; procnldubio ex maunscripto, inqnit Gronovius, Diatr. cap. 26. Parm. el codex Florent. degenerabit. Hinc Gronovius degener ahit, vel ambit. Vide

NOTiE

telo] Certabant enim etiam utri lon- gius jacularentur tela, aut melius scopum aitingerent. Vide Theb. vi. 925, et scq. et Virgil. lEn. v.

157 Liquidas [Libycas'] nodare paUe' stras'\ Tangit Fabulam, qna AntJeiis AfricanushictadiciturabHerculevic- tus et occisns. Vide Theb. vi. 890. et seq. iVodare]Nam ' nodare,' et 'no- dus' propria luctae verba. Virgilins: ' Hic Cacum in tenebris incendia vana vomentem Corripit in nodum complexus.' Lncanus lib. iv. ' Her- culeosque novo laxavit corpore no- dos.' Eadem in re Statius ' catena- tas palaestras ' dixit Epic. in Glau- ciam: ' Catenatis curvatus membra palaestris.' Etiam et ' nexus ' et ' vin- cula,' et ' implicare,' et * ligare ' in eadem re dicunt Latini, <TvixK\oicas et avfnvXfKeui Craeci.

158 Poma] Poma enim amoribas dicata. Virgilius : ' Malo me Ga- latea petit.' Theocritus : "Hvi Se roi SfKa fta\a <p4pca. Ecce autem decem

poma tibi affero. Philostratus in amo- ribus: M^Xa fi«i' «pcirrty Tpiryaxri. Amo- res carpunt mala. Malum enim Ve- neri sacrnm. Scholiastes Aristopha- nis: Mr]\o^Ke7v f\eyov rh tls a<ppoS'uTia ScXeaf ««/■ ixfl Koi rb fifi\ov 'A<ppoSirr]s Up6v icrrw. Malis petere, est ad amo- ris commercia aHicere, malum enim est Veneri sacrum.

159 Hesperidum] Hesperides At- lautis filias, ab He.«pero fratre sic dictee, habebant hortum nemore an- rifero pretiosum, a serpente pervi- gili custoditnm, qiiem Hercnles in- terfecit, pomaque aurea ad Eurys- theum tulit.

160 Aiain capit, et tantum non dege- ner ambit {^degenerabit] honorem] Le- gendum ex Msc. Florentino ; non degener ambit, hoc modo : Nam capit, et tantum non degener ambit honorem. Optimo sensu. Id est, nam capit, et non icdigna in votis habet recipere tantum honorera. .

314 P. PAPINII STATII

(Da veniam, Alcide,) fors liuic et pensa tulisses. Haec ego nascentes laetum baccliatus ad aras Libamenta tuli : nunc ipsum in lirnine cerno Solventem voces, et talia dicta ferentem : 165

Macte animis opibusque, meos imitate labores, Qui rigidas rupes, infoecundeeque pudenda Naturae deserta domas, et vertis in usum Lustra habitata feris, foedeque latentia profers Numina:'quae tibi nunc meritorum praemia solvam ? 170 Quas referam grates? Parcarum fila tenebo, Extendamque colus : duram scio vincere mortem : Avertam luctus, et tristia darana vetabo.

rentes annos, ignosce mihi, Alcide, forsitan in gratiam cjus, gessisses colum. Ego, exnUans ad novas aras, lcetus obtuli hccc dona. Nmc video ipsum Herculem «a foribus emittentem voces, et proferentem hac verba : Macte animo et opibus, qui enmularis meos labores, qtii subigis duros scopulos ct infamia deserta sterilis naturce, et incolenda reddis hominibus loca a bestiis habitata, tt profers in lucem Deos turpi- ter abditos. Quam tibi rependam mercedem benefuctorum? Quas habeam gratias? Retinebo stamina Parcarum, et prolongabo jila tuce vita;. Scio svperare rigidum letum. Ditorquebo a te luctus, et prohibebo mceslas cludes, et cum inoffensus diu

N. Heins. ad Ovid. Eplst. Pont. p. 388.— 162 • Alii sors huic' Lindenbrog. — 1G3 Edd. vett. lcctus. ' Quom non offendit sibilns tot syllabarum in s exeiuitium, necesse est duras aures habeat. Hoc modo emollias versura : Ucpc ego nascentes lcetum, &e. Jani nibil est de qno qneraris.' Markl, .Sed ita jani correxerat Bartbins. — 164. 165 Hos versus ita citat N. Heins. ad Sil. Ital. viii. 266. nuncipso in limine cerno Sulventem curas, ct talia dicta verentem. — 171 Idem vir doctiis in Not. ad Eleg. in Mort. Drusi vs. 144. diibitat annon lejji deheat, fila renebo, pro tenebo. * Non opus est.' Markl. — 172 Extendamque colos Ald. 2. Coliu. Grypb. Basil. Plant. Gevart. Scc.

NOTiE

162 Alcide'] Hercules. Eors huic et 167 Pudenda] Pudori enim est Na- pensa tulisses] J/iac, id est,in gratiam tura;, cura terra deserta et infoecun- hujus, lU fecisti in gratiam Ompha- da est.

les Lydiae reginae. 169 Fcedeque latentia numina'] Id

163 Nascentes aras] Ut ' nascentia est, qui latebant in panperibns et in- tcmpla ' supra. dignis templis, nec audebant se os-

164 Ipsum] Hercnlem. tendere, nt antea ego.

166 Meos laborcs] Labores Hercu- 172 Extendamque colus] Td est, vi-

lis omnibus noti. Meos imitate labo- tani tuam extendam. Duram scio

res] Hoc dicit in gratiam Pollii, ob vincere mortem] Ut fecit, cum Alces-

structa ab ilio tot sedificia. Sic sn- tin restituit in vitam, et reddidit Ad-

pra : * Da tempjum, dignasqne tuis raeto conjugi. conatibus aras.'

SYLTARUM LIB. III. 1. 315

Teque nihil laesum viridi renovabo senecta ;

Concedamque diii juvenes spectare nepo(es : 175

Donec et hic spousa? maturus, et illa marito ;

Rursus et ex illis soboles nova, grexque protervus

Nunc humeris irreptet avi, nunc agmine blaudo

Certatim placidae concurrat ad oscula Pollae.

Nam templis nunquam statuetur termiuus a3vi, 180

Dum me flammigeri portabit machina coeli.

Nec mihi plus Nemee, priscumve habitabitur Argos,

Nec Tiburna domus, solisve cubilia Gades.

Sic ait, et tangens surgentem altaribns ignem,

Populeaque movens albentia tempora sylva, 185

Et Styga et getherei juravit fulmina patris.

rLveiis, te vegda seneclule renotabo, et tibi indulgebo diu videi-e juvenes tuoa nepo- tes, donec ille capiat vxorem, et hcec tinim, et ex illis nota progenies rursus tibi nascalur, et turba pueroium nunc procuciter irrepat collo ati, nunc blando agmine prosiliat certatim ad oscula lenis Pollte. JIoc enim templum semper durabit, dum slellatum ccelum me feret. Nec fsemee, aut tetus Argos, aut cedes Tyburis, et Gades, ubi sol occidit, magis a me incolentur. Sic, inquit, et contrcctans flammam in aris surgentem, et qualiens sua tempora candidafronde populi,juratit per Styga et perfulmina ccelestis Jotis.

E.rtendamque colus Parni. Rom. Ald. 1. et Roth. an. 1613. — 182 Edd. vett priscumque habitnbitur Argos ; vet, Lindenljrogii, agros, pro Argos. Marklan- diis correxit ;jri.«cM/nre. — 183 P arin. soliste cunabtUa Gades. — 184 Tres nltimi versiis hiijns t^arminis editioni Romanap desuut, incuria forsan typothetae ; iiaiu in commentario eos agnoscit Domitius.

NOT/E

174 Nihil lasum'] Ncc annis, nec bilia Gades'] Gades, dnae insnlae in

fortnna scilicet. freto Gaditano, nt jam diximns, in

176 Hic] Nepos scilicet Pollii, quarum una templum Herculi Tyrii

quem avus constituerat sacerdotem condidere. Vocantor autem Gades

hiijusce templi Herculis, ut vidimus solis cubilia, cum illic occidere, ac In-

siipra. Jlla] Neptis ejusdem Pollii cem terminare veteribus creditum

ex filia Pollia, nupta Julio Mene- sit.

crali. 185 Populea sylta] Popnlns enim

180 Templis] Quae mihi erexisti. alba Herculi sacra erat, et olim ea co-

182 Plus Nemee] Nam in Nemea ronati sacraejus celebrabant. Alben- religiosissime Hercules colebatnr, in tia tempora] Lib. i. * Nec mea nunc eaqiie leonem Nem^enm occiderat. primis albescnnt tempora vittis.' Argos] Argis enim nutritns,vel etiam 186 Et Styga et cetherei juratitful- natus erat Hercules. mina patris] Nihil enim sanclius ha-

183 Tiburna domus] Hercules enim bebat, per quod juraret Hercules, habebat Tibure templum magnificum. quam Styga, et fulmen Jovis.

Vide Tiburtinum Manlii. Soliste cu-

316 P. PA.PINII STATII

II. PROPEMPTICON + METIO i CELERI.

Metium Celerem jncnndissimum amicum in Syriam ad regendani lcgionem proficiscenlem precibus et votis proseqnitiir.

Di, quibus audaces amor est servare carinas, Saevaque ventosi mulcere pericula ponli, Sternite molle fretum, placidumque advertite votis Concilium, et lenis non obstrepat unda precanti. Grande tuo rarumque damus, Neptune, profundo 5

Depositum: juvenis dubiae committitur alno Metius, atque animae partem super aequora nostrae Majorem transferre parat : proferte benigna

Numina, quibus cura est, tueri temerarias naves, et pacare crudelia discrimina ventosi pelagi, complatiate Jluidum mare, et vester coetus applicet benignas aures votis meis, ac placida aqua non infremat, dum vos rogo. Tradimus, Neptune, mag- num, ac rarum depositum tuo mari. Juvenis Metius committitur incerto ponto, et statuit transvehere secum super maria meliorcm partem nostrce animce. CEbalii

i

Propempticon Metio Celeri Rbod. et Salisb. et ita editio Parm. nisi quod pro Celeri habet Celere. Cetevee edd. exbibent: Propempticon Metii Celeris. Pro 3Ietio nonnulli nialint Mettio.—6 Aldd. Colin. Grypb. Basil. &c. duhio commiltitur alto ; Joan. Isacius Pontanus legit alveo ; alii alno. Lectio nostra

NOT^

t Propempticon] Quasi carmen co- nt aqna non obstrepat illi vota nnn-

mitatorium si licet dicere. Upowen- cupanti pro amico navigaturo, aver-

Treii/ enim Graecis comitari dicitur. titque hoc modo omen : summa enim

t Meiio] Legimus apud historicos cura adhibebatur, ut ne quid, aut ne

nomina Metii Tusculanorum ducis, mala vox obstreperet orantibns. et Metii Curtii Sabinorum ducis, et & Neptune] Neptunus Deus maris. MetiiSnfFetii Albanorum ducis, unde 6 Deposilum] Sic D. Joannes Hist.

apparet gentem Metiam fuisse et ve- Eccl. lib. iii. cap, 23. repetens ab

tustissimam, et nobilissimam. Fuit et episcopo adolescentem qnendam,

Metius Carus delator insignis tem- quem ejus fidei commiserat haec ait :

pore Plinii junioris nostrique Poetap, "A^e 5^, 5 eVjV/coTre, tV irapaKaraSiiKTju

ut patet ex Ep. Plinii ad Voconium. OTrdSos rjfuv. Eia, episcope, redde noliis

1 Amor est servare] Atticismus, pro depositum. servandi. Audaces carinas] Quia mul- 7 AnimiB partem] Quia magis vivi-

ta pericula in mari subeunda sunt. mus in amicis nostris, quam in nobis-

3 Votis] Subintellige meis. met ipsis, et Pythagoricura hoc adi-

4 Et lenis non obstrepat unda precan- nara, ixkv 5t5o, \fnjxh 5e p-^a, corpora qui- ti] Eufij/iioi/postulat Poeta, petitque, demduo,animus autemunus.

SYLVARUM LIB. III. 2.

317

Sidera, et antennae gemino considite cornu, CEbalii iratres : vobis pontusque polusque Luceat : Iliacas longe nimbosa sororis Astra fugate, precor, totoque excludite coelo. Vos quoque coeruleum, divae Nereides, agmen, Quis honor, et regni cessit fortuna secundi, (Dicere quas magni fas sitmihi sidera ponti,) Surgite de vitreis spumosae Doridos antris.

10

15

fratres fatentes jtroducHe stellaa testras, et insidile duobtts comibus antennce : tnare ac ccelum fier tos splendeant. Procul, oro, repeliite pluciosiua sidus germana: IliaccB reslrcB, et arcete illud a toto coelo. Vos quoqiie, ditce Nereides, caruUu cohors, quibus gloria, et forluna secundi imperii obligit (quas liceat mihi appeUare astra ingeniis pelagi), emergite ex pellucidis specubus spumoste Doridos ; et cir-

debetnr Marklando. — 9 Aldd. Colin. Gryph, Basil. &c. gemino consistite cornu ; Parm. considite ; Rom. consite. — 10 Parm. et Rom. pontusqne polusque serenus ; vet. Lindenbrogii, _/Jot pontasque serenus; Venet. 1. Vicent. Brix. Aldd. Colin. Grypb. Scc. vitbis pontusque polusque. — 15 Dicere q[uce edd. vett.

NOT^ 9 Antennce gemino considite comu, (Ebalii frafres'] Vide qnag dixitnus ad Theb. V. 792. de duabus stellis, quae quandoque apparent in niagna tem- pestate versantibns, ac velis insidnnt ; has enim veteres credebant esse Pol- lucem et Castorem, (quos hic Poeta vocat (Ebalios fratres, quia Lacones erant, et CEbalii dicebantur ab CEba- lia regione Laconiae,) numina navi- gantium, et adjuvari se tunc pericli- tantes existimabant eornm Dnniine, ac tempestalem mox sedandam ; sed cum una tautum videbatur, tnnc sibi pereundum esse credebant, b^ecqne ' Helena ' dicebatur, ut Noster dicit Theb. VII. 791. * Non aliter caeco nocturni turbiue Cori Stat peritura ratis, cum jara damnata sororis Igne, Therapnaei fugerunt carbasa fratres.' Igitur Papinius invocat Castorem ac PoUucem, stellas salutares Metio na- vigaturo, et orat, ut longe arceant Helenen stellam infaustissimam. Por- ro antenna Ugnum est per transver- sam in malo positum, ia quo velom

alligatur : qnod invenisse, ut et ma- lum, Dipdalum Plinius tradit.

10 Vobis pontusque polusque Luceat'] Hoc dicit, qnia Pollux et Castor ha- bebant stelias in capitibus : unde su- pra dixit 'proferte benigna Sidera.'

11 Iliacce sororis"] Helenee, quae iliaca dicitnr, vel quod cansa fuit llii seu Trojae excidii, vel quod nupserit Paridi Iliaco, sen Trojano.

12 Astrafugate'] Vide supra vs, 9.

13 Xereides] Nymphae maris, Ne- rei et Doridos filiae. Cceruleum ag' men] Quia coeraleus color proprins aqua;.

14 Regni secundi] Id est, maris. Nam in divisione orbis facta inter Jovem, Neptunum, et Piutonem fi- lios Saturni, imperium maris, quae erat successionis paternae pars secuu- da, obtigit Neptuno, Diisqae mari- nis.

15 Sidera ponti] Ut enim coelam diversis stellis conspergitur, sic mare diversis Nereidibus, taoquam stellis et astris.

018

P. PAPINII STATII

Baianosque sinus, et fcBta tepentibus undis

Littora tranquillo certatim ambite natatu,

Quaerentes ubi celsa ratis, quam scandere gaudet

Nobilis Ausonice Celerarmipotentis alumiius. 20

Nec quaerenda diu : modo nam trans aequora terris

Prima Dicarcheis Pharium gravis intulit annum :

Prima salutavit Capreas, et margine dextro

cumdate, cum amuhtione, placido natatu sinum Baianum, et ripas plenas calidis aqnig, scrutante.i, ubi altn navis est, quam illustris alumnus beUicosa IlalitB exvltat comcendere. Nec diu indaganda est : prima enim nuper invexit trans maria nn- nonam ^gypiiam, qua erat onerata, in terras Dicaarchceas : prima salulavit

miitavit Mavklandns. — 19 In iisdem qua scandere gaudet. ' Lege: quamscandere gaudet. Mlror qiiomodo doctissimis illud vnig<ttiini placere potiierit, qiiod omnes, qiiae apud nos snnt, edltiones occupat, etiain Aldinani.' Barth.—2l

NOT.E

16 Doridos antris'] Doris nxor Ne- rei, et niater Nereidum. Antris] Ne- reides enim profundum maris tenent, in gpeluncis habitantes apnd patrem Nerenm, et matiem Dorida. Ho- merus II. 2. At Karh. fievdos a.\os Ntj- prjiSes ■fjffa». Qua erant in profundo maris. Dicitur spumosa, quia mare, ventis agitatum, spnmas emittit.

17 Baianosque sinus, etfoeta tepenti- bus undis Littora] Designat Baianiim sinnm, aquasque calidas intra Mise- num, et Pnteolos, in Campania.

20 AusonicB'\ Id cst, Italiae, qua; antiqnitus ' Ausonia ' vocata. Armi- potentis'\ Dicitur ' armipotens' Italia ob rationem omnibus notam. Celer'} Metius Celer.

21 Trans ^quora] Ab ^gypto us- que. Terris Dicarcheisl Id est, Pii- teolanis. Vide Surrentinum Poilii vs. 3. Solitas aiitem naves Alexan- drinas nti Puteolano portii, testis est Cicero pro Rabirio Postlinmo, Philo contra Flaccum, et Lncas in Actis cap. 28. Praerogativa vero iilius classis erat, ut sola portum intraret cum Bupparo: ali.E naves cuin intra- verantCapreas, ac Minervae Promon-

torinm, velo jubebantur esse conteu- tae. Snpparum Alexandrinarnm erat insigne.

22 Primal Haec est classis Alex- andriiia, cnjus tot locis fit mentio, dicta Marliali catapliis. Pharium'] Id est, ;Egypfium, a Pharo quondam insnla prope Alexandriam, nunc ter- rae juncta. Annum] Annus hic pro annona sumitnr. Papinius Thebaid. V. 710. * Magnumqne indncat mes- sibus annum.' Cland. de Bello Gil- donico : ' Pensabara Pharium Getu- lis messibus annnm.' Pharius ergo annus est annona ex ^gypto advec- ta. ^gyptns enim certum numernm frumenti qnotannis pendere teneba- tur, idque tributi nomine, «genae plebi Romanae dividendum, ex qno in formam provincife redacta fuit ab Angusto. Vocabatur et commeatns Alexandrinus, Graecis -iropevriKhs (tt6- \os. Unde in Codice ' Stolns Alex- andrinus.' Vide Plinium iu Pane- gyrico, et Lipsinm Elect. lib. i. ubi etiam adducit hnnc versum Papinii.

23 Capreas] Vide supra Hercule Snrrentino vs. 128. Erat insnla prope Neapolim. Et margine dextro] Bene

SYLVARUM LIB. III. 2.

319

Sparsit Tyrrhenae Mareotica vina Minervae. Hujus utrumque latus molli prfecingite jjyro ; Partitaeque vices, vos stupea tendite mali Vincula, vos summis annectite suppara velis.

25

Capreas, et adoram dextram fadit Mareotica rina in hnnorem Minertce Tyrrhence. Circumdute tenero orbe utraque hujus narii lutera, et dicidite munia. Vos exlrn- dite stupeos nexus mali, ros alligate suppara supremis telit : tos pandite tela Fa^

Dici Don potest qnatita vecordia ex Minerta hic Murenam fecerint qnidam, parnm cnriosi inspiciendorum anctornm, modo aliena fide eornm scripta citare possint. Vide, si risui commodus e«, Ludovici de la Cerda Advers. cap. 109.' Idem. — 23 AUid. Coiin. Grjph. Basil. et Plant. ptrcinsite ; Ge- vart. et recentt. pra-cingite. — 26 Et p<irtite tices Rom. .\ldd. Colin. Grj-ph. Basii. Plaot. &c. Partitaque vUes Gronovius et Barth. pro qno Parm. habet Partit^que cices. — 27 Alit legnnt sipara, Vide Bartb. ad h. 1. et Jos. Scal. ad

NOT^ dextro. Italia enim ad dextram est la snnt rndentes, fnoesqne, qni rirca

venientibns ex iEgypto.

24 5/)ar«it] Innuitmorem, qnonan- tiB libabant Diis, qaornm simulacra ac templa passini erant in littoribus posita, ob felicem cursum. Vide Hercnlem Surrentinnm vs. 107. Tyr. rhenee Minei-UB] Cnjns templum erat ad Surrentinnm, nt diximus Surren- tino Pollii, et Hercule Surrentino. Tyrrhenal Qniahanc Campaniae oram Tyrrheni olim tenuerunt. Mareotica rinn] De vini Mareotici bonitate consule Strabonem:ad multara ve- tiistatem perdurabat ; nomen sumsit a Mareotide, seu Mareae lacu,juxta Alexandriam, quam a meridie alinit, quem multis fossis auget Xilus. Portus, qui in eo, erat longe aliis

malnm tenduntnr, et quibus firmos tenetur, ex stupaconfecti.

27 Suppara] Tnrnebus scribit Ad- vers. lib. \xi. cap. 4. snppara non tam vela esse, qiiam velorum snpple- menta, et snmmae partes, quae supra ipsa vela, et antennam expandeban- tiir, quod, nt credil, snrsiim para- rentur. Lucanus lib. v. ' Snnima- que pandens Snppara velorum peri- turas coltisit auras.' Et hi^fTnme- biis hunc Papinii locnm citat. Apnd Festum Snpparum appellant dolo- nem, quod est velum minns in navi, nt Acation majns. Erat veli genus, nt docct Isidorus, nnum pedem ha- bens, qno jnvari solent navigia in na- vigatione, qnoties vis venti langnes-

nobilior ob mercinm copiam, qua? cit, de quo Lncanus snpra. Fallitur

illac importabantnr, et exportaban- turex Alexandria. Est et Mareotis regio Libyae inter Cyrenaicam, et ./Egyptum, quae alio nomine ' Marraa- rica' Ptolemaeo dicitnr. Vide Pli- ninm lib. v. cap. 6. Est praterea

Casaubonus, cnm dicit supparum non ad usum, sed ad indirium gaudii re- bus secundis nautas siistuiisse. Nam ex Seneca Ep. 77. colligimus omnes naves in alto siipparum habnisse. Uude natuin proverbium de iis, qni

Mareotis regio Epiri, in qua vinura despiratis rebus, tunc faciunt, qnse

optimum nascebatiir: nnde et ' Ma- ante facere debuissent, ^vQi^ofieyov

reniides uvae,' et ' Mareoticae vites.' tov vKoiov iwaipei tovs ffi(pdpovs, demer-

26 Stupea Vincula] Stupea vincu- gente navigio attolUt suppara. Suppa-

820

P. PAPINII STATII

Vos Zephyris aperite sinus : pars transtra reponat, Pars demittat aquis curvae moderamina puppis. Sint, quibus ex{)loret rupes gravis arte molybdis.

30

voniis: pars reponat transtra, pars immergat in aquas guhernaculinn curva; puppis : sint, qucE explorent fundum molybdi lino ponderosa, alice recinciant post tergum

Varronem et Festum. — 30 Sint quibus exploret primo graris arte molorchoa codex Florent. Sint quibus explorit prtns gracis arte molucros Vnrm. Sintqui- bus exploret rupes gruvis arte molurchus Rom. et sic Venett. Aldd.Colin. Gryph. Basil. Plant. Gevart. Gronov. Bartii. Veen. et Delpti. nisi qnod pro molorchus exhibent 3Iolochus, * Salmasius putabat : Sint quibus exploret plumbo gravis alta molyhdis, quod videtur niroium recedere. Sed per Molorchum nanticam bolidem hic existimo intelligendam, quod magistri veteres volunt.' Scheffer. Vide Syllog. Epist. Tom. v. p. 114. item Tom. ii. p. 535. Gronovius conj. Sint quibus exploret lino gratis alta molybdis. Saimasius etiam in Plinian. Exercit. p. 712. hnnc versum ita citat : Sint quibtis exploret rupes gracitate molybdus. ' Pro Molorchus minime dubium scribi oportere molubdis, seu molybdis: p.o\v^\s, plumbeum instrumentum ad hunc uswm, (sc. ad latentia saxa indaganda ;) quod et /3o\is et KaTaireipriTTip, sen KaTavetprirripitt vocabatur : de ceteris tacendum puto, donec ex codice aliquo aut felici conjectura liqni- dius aliquid effulgeat.' Markl. Calepinus in Lex. ed. Facciolat. sub voce

NOTiE

rns etiam erat genus levis ac angus- tae subuculae linea?, quo induebantur puellae. Festus : ' Supparus, vesti- mentum puellarum lineum, quod et subucula vel caniisiaetiam dicitur.'

29 Curv(E moderamina puppis] Gu- bernaculum intelligit, quo regitur navis, et quoquoversus circumverti- tur.

30 Sint, quibus exploret rupes gravis arte molybdis [Molochm] Sunt inter- pretes, qui per Molochum commenti sunt uriuatorem, vel navarcbum hu- jusce nominis peritissinnim; sed haec explicatio paruni cum mente Statii convenit. Alii igitur legeriint Mo- lorchum: alii molortum, quas vox rec- tum piumbum signi6cat, id est, plum- beum instrumentum, quo altitudo maris exploratur : Graeci $oKiSa vo- cant, quaid faciunt, linea nempe, cui phimbum in extreniitate appensum : vocatur et Karaiteiprfr^is, aut KaTairei' pnffT^p, Herodoto KaTaireipTjTTipla. Lu- cilius vocem Graecam usurpavit his versibus : ' Et catapiratcras eodem

deferat, uncnm Plumbi panxillnm ro- dus, linique metaxam.' Instrumen- tum ilhid auteni plumbeum ima parte latius est, et longissimis funibus ap- penditur : eoque uluntur nautae, cum vada raaris nuUius auxilio instrumen- ti reperiri possnnt, et fortiores sunt venti, aut nialacia est. Cum igitur naves sistere volunt, imam paitem plnmbi sebo vel adipe illinunt, et de- mittunt plunibum fnuibus alligatum quo iisque fiindiim attigerit, ciijus tactum facile sentiunt : si arena ad- haeserit sebo vel adipi, non dubitaut auchoras jacere, si nihil adhseserit, conjiciiint illic limum subesse, aut rupes, qiiae anchorae morsum non ad- mittunt, proinde ulterius pergunt, Rupes] Haec vox suspecta Salmasio iu Epistola, quam scripsit ad Grono- vium, ut adhunc locum refert ipse Gronovius, non enim, ut ait Salma- sius, explorantiir rupes, sed fundus maris, et ipsius altitndo. At cura subsunt rupes, magno in discrimine versatuv uavis, et serum est tunc ex-

SYLVARUM LIB. III. 2.

321

Qaaeque secutoram religent post terga phaselon, Uncaque sobmersae penitos retinacola velU>nt. Temperet haec aestos, pelagosque inclinet ad ortos : Officio careat glaocarom nolla sororom. Hoic molto Proteos, geminoqoe huic corpore Triton

35

cymbam comitatwram, et avellant vncas anchoras, vbi naris incipiet prorsus sidere. Hcec moderetur nimios Jiuctus, et inclinet mare ad ortum. SuUa caruUarum sorortim cesset ab opere. Hinc Proteus vario, et hinc Triton duplici corpore natent

Molorthus, legit: Sint, quibua exploret rvpes grari» ante molorthus. — 32 Pro vellant niultae edd. hAhenlrelent. — 33 Parm. inclinat adortus. — 35 Hic multo P. geminoque hic corpore Ptirm. Huic m. P. g. hinc et,ifc. Aldd. Cuiin. Grypli.

NOT^

plorare,quanta sitmarig profunditas, cutas et bene se raonuisse Gronovium in Florentino legi primo pro rupes. Dicit etiam olim hoc instrunientum explo- rando niari no\v^Si5a appellasse ve- teres, quia plumbum babebat affixura in extremo. Sic igitur emendat Sal- masius : Sint, quibus exploret plumbo gratisalta ilolybdis. Sint, pergit ^ui- bus tnolybdis plumbo gracis exploret alta, id est, profunda maris. Vult arta pro alla, deinde arle correctnm fuis- se : sic et plumo ab initio scriptum fuisse ac in primo degenerasse. Sic in veteribns glossis rKoviws pro irXovfj.- /3oi. Moluptis autem pro Molybdis videri scriptum fnisse, qnod faciie fuit in Molorchus mutari. Nam P et R invicem mutantur in libris, et T et C, ut D 2t r.- sic Salmasius. Gro- novins autem nnitat illnd primo, quod reperitur in Ms. codice in lino: quo scilicet molybdis in mare demittitur : conjicit enim L et A' coaluisse in M, boc modo : Imo, et ineptiim libra- rinm rb L pro nota vel compendio numeri Latini sumsisse, et primo red- didisse, et sic contendit Gronovius Papinium scripsisse : Sint, quibus ex- ploret lino gratis alta molybdis. Pro arte molfichus legit Joannes Piraredus tere moiybdis. Gronovii explicationem se-

Delph. et Ver. Uas.

snm in interpretatione mea, mibi enim melior visa est. Quidam bnnc versum sic intelligunt. Sint etiam Nympbze, qnae conto sive per- pendiculo maris explorent altitudi- nem, ita scopulos caventes, ut navis evadat, nec detrimenta patiatur.

3t Phaselon] Intelligit parvam cymbam, quani navi fune aliigant, ut si contingat naveni mergi, ii, qui sunt in navi, possint in eam saltare, et sic pericuium evadere.

32 Uncaque submersee peniitis retina- cula rellant] Per unca reiinacula intel- ligit ancboras, ne pondere sno cele- rias deprimant navem, habeantque tempns navigantes saltandi in cym- bam.

33 Pelagus incUnet ad ortus} Ad Orientem enim, ubi Syria est, navi- gabat Metius. Rogat igitur Nerei- das, ut aliqua ex ipsis faciat, ut mare, et venti secandi convertantnr ad Ori- entem.

34 Glaucarum sororuml Nereidum, quae sorores erant, efGlaucap' di- cuntur, quia glancns ut et coeruleus color proprius aquarum.

35 MuUo'\ Qnia Proteus varias formas, et quas voiebat, induebat. Gemino Triton^i Geminum pnim cor- pus babebaut Tritones, et bumannm

Stat.

X

3*22 P. PAPINII STATII

Praenatet ; et subitis qui perdidit ingujna monstris

Glaucus, adhuc^quoties patriis allabitur oris

Littoream blanda feriens Anthedona cauda.

Tu tamen ante omnes, Diva cum matre Palaemon,

Annue, si vestras amor cst mihi pandere Thebas, 40

Nec cano degeneri Phoebeum Amphiona plectro.

Et pater, ^olio frangit qui carcere ventos,

Cui varii flatus, omnisque per Eequora ponti

Spiritus, atque hyemes nimbosaque nubila parent,

Arctius objecto Borean, Eurumque, Notumque 45

ante navem, et etiam Glaucvs, cvjus exlremce corpnris partes suhito in pisces mutatcefuerunt, et qui percutit adhuc blanda cauda ripas Anthedonis, quoties renit ad patrias plagas. Sed tu, p)'ce aliis, Palcemon, fate, cum dita genitrice tua, si mihi sit studium memorandi testras Thebas, nec celebro indigno carmine Phcebeum Amphiona. Et jxiter, qui retundit ventos Molio claustro, cui ditersi turbines, omnes halitus maris, ac procellce, et plutiosce vubes obtemperant, coerceat angustivs

Basil. &c. Lectionem nostram dedit Gronovins. — 40 Unus codex: mihi

pangere Thebas. Sed vide Gronov. in Obss. iv. 12. — 43 Edd. vett. per cequora

mundi. N. Heinsius ad Val, Flac. i. 501. pro mundi legit ponti. — 44 Venett.

Parm. Rom. Brix. Yicent. Aldd. &c. ac hyemes. Mutavit Marklandus. — 46

NOTiE

ct piscis : superiori parte homines licerta inter Deos. Vide Tlieb. i.

erant, inferiori pisces. 14.

36 Et subitis qui perdidit inguina 40 Si vestras amor est mihi pandere monstris Glaucus'} Giaucns piscator Thebas] Id est, si celebro carmine Antliedonius, cum ex herba quadam EpicoseuThebaide vestram patriam; gustasset, in mare se conjecit, et nii- Thebani enim Ino, et Palsmon. sericordia Deorum marinorum, Deus 41 Amphiona} Vide Theb. i. 10. et ipse marinus factus est. Dicitur Phaebeum'] Quia Amphion citharam perdidisse inguina subitis monstris, optime pulsabat : Phoebns autem mu- «)ula posteriorcorporis pars, ab ingul- sica» prapest.

nibus et infra, in caudam piscis con- 42 Et pater'] ^olus est, rex vento-

versa est. Vide Theb. vii. 335. rum, qui ideo rex ventorum dictus,

37 Patriis oris] Id est, Boeotiae. quod primus velis usus sit, vel quod Nam Glaucus erat Bceotus ex Anthe- incolae Strongyles insulae, qua? domus done urbe Boeotiae. ^oli dicilur, ex ejns fnmo potissi-

38 Blanda Anthedona cauda] An- mum prapsentiscunt, qoinam flatus in thedon urbs Bceotiae. Blanda] Qaia. triduo portendantur : quo factum, ut patria cuiquecarissima. Caut/a] Quia yliolus rex ventorum crederetur, iit Deusmarinus Glaucus et Dii raarini ait Solinus cap. 12. Vide Virgil. habebant caudas Piscium. jEneid. i. de yEolo ejusque claustro,

39 Ditacummatre] Leucothea, seu ac Homerum in Odyssea. MatreMatuta, qnae et Ino, dum inter 45 Borean, Eurumque, Notumque] homines erat. Palcemon] Qui et Me- Hi enim omnes venti tempestates ac

SYLVARUM LIB. I1I.2. 323

Monte premat: soli Zephyro sit copia cceli,

Solus agat puppes, summasque supernatet undas

Assiduus pelago ; donec tua, turbine nullo,

Laeta Paretouiis assignet carbasa ripis.

Audimur : vocat ipse ratem, nautasque morantes 50

Increpat: inde meum timido jam frigore pectus

Labitur, et nequeo, quamvis movet ominis horror,

Claudere suspensos oculorura in margine fletus.

Jaraque ratem terris divisit fune soluto

Navita, et angustum dejecit in aDquora pontem : 55

opposito monte Boream, Eurumque, ac \otum : et solua Fatonius regiut in aere : solus pellat puppem, et perpetuo feratur super summas aquas maris, donec sine pro- celia applicet iua rela lala oris Paretoniis. Audimur: ciet ipse Zephyrus natem, et ohjurgat naulas cunctantes. Eccejam meum pectus deficit timido frigore, nec possum retinere lacrymas fluentes ex oculis, quamris liorror hujus prasagii me turbet. Etjam nauta separavit ah humo navem Uixato rudente, et dimisit in mare

' Ex Ovid. Amor. ii. 11. ' Ipsa roges Zephyri veniant in lintea soli:* ita

Puteantis et qiiatiior alii codd. non pleni ; qiiod licet probuni slt, Statium tamen legisse soli vel ex iiac imitatione patet.' Markl. — 51 Pro ecce meum, quod exhibent Aldd. C.olin. Gryph. Basil. Plant. Gevart. Gionov. Rarth. Veeo. et Delph. inde meum prsbent codex Sen. Venett. 1. 2. Kom. Vicent. et vet. Liudenbrogii ; unde meum codex Floreut. — 52 Parra. pro movet dat

NOTiE

procellas excitare solent. De iis vi Je Vide qnae diximns ad Theb. vii. 440.

Tlieb. I. 350. et scquentibns. 53 Claudere suspensos oculorum in

46 Zephyrol Favonio, vento leni. margine fletus^ In malum omen acci-

49 Paretoniis] ,Egyptiis, a Pareto- piebant vetere^, sidiscedeutibus ami- nio oppido ./Egypti. Vide Theb. v. cis flerent, et maxime, si lacrymae 12. effluercnt invitis, et spargere nolen-

50 Vocatipse'] Zephyrus. tibus. Virgilius jEneid. xii. ' Ne

51 Timido frigore] Hoc fit, quando me lacrymis, neve omine tanto Pro- quod timebamus accedit ; tunc enim sequere.' Apud Silium Annibal ad frigore, quod est signum timoris, cor nxorem lib. i. ' Ominibus parce, et percuti sentimus, ac paulatim defici- lacrymis fidissima conjux.' Seneca mus. Inde lecce] meum] Ms. Senen- in Thyeste : ' Qnid flere jubes nnlla sis, Romanus et Venetus codex ha- surgens dolor ex causa ?'

bent inde meum. Florentinus habet 54 Fune soluto] Naves eniin funi-

vnde. bus in portu religantnr.

52 Quamvis movet ominis horror] 55 Angustum pontem] Id est, asse- Quidam legunt, monet. Et certe ' mo- rem, ut qui sunt in navi, quique navi- nere," ' monitiis ' proprie de auguriis, gare non debent, exeant in terram. oraculis, prodigiis, ominibus, somniis.

324 P. PAPINII STATII

Saevus et e puppi longo clamore magister

Dissipat amplexus, atque oscula fida revellit,

Nec longum cara licet in cervice morari.

Attamen in terras e plebe novissimus omni

Ibo, nec egrediar nisi jam cedente carina. 60

Quis rude, et abscissum raiseris animantibus asquor

Fecit iter ? solidaeque pios telluris alumnos

Expulit in fluctus, pelagoque immisit hiantes ?

Audax ingenii ; nec enim temeraria virtus

Illa magis, summae gelidum quae Pelion Ossae 65

Junxit, anhelantemque jugis bis pressit Olympum.

arctam tabulam : cum crudelis gubernator clamans e puppe disjicit amplexus, ac dirimit amicorum oscula, nec datur multum harere in dilecto coUo. Attamen ultimus revertar ex tota turba ad tellurem, nec discedam, nisi jam profecta nave, Quis stravit viam infortunatis hominibus per ignotum, et praclusum mare ? et im- pulit injluctus pios alumnos solidce telluris, et eos mari cominisit opibus inhiantes? Audacisfuit ille animi, nec temeritas fuit major, quce imposuit frigidum Felion supremcE Osscb, et gravavit fatiscentem Olympum pondere duorum montium. Usque

tnonet ; vet. Lindenbrogii et nequeo, quamvis omnis movet horror. — 56 Serius e puppi Parm. Rom. et vet. Lindenbrogii ; Scevus ubi e puppi Aldd. Colin. Gryph. Basil. Plant. &c. Scbvus et e puppi est conjectura Marklandi, qui pro longo clamore legi jussit magno clamore. — 58 Pro Ucet Parm. habet valet. — 61 Venett. 1. 2. 3. 4. Parm. Rom. Brix. Vicent. Aldd. Colin.Gryph. Basil. cete- rjB abscissum ; Heinsius vero ad Val. Flac. i. 827. citat abscisum, absque uUa di- versitatis nota. Vide Drakenb. ad Sil. Ital. xv.473.— 66 'Corruptus est locus,

NOT;E

56 Scevus] Quia' dissipatamplexus non norat opes,'

atque oscnla fidarevellit.' 6i Hiantes] Cupidos et nimium

61 Quis rude, ifc.] Invehitur in il- avaros. Sic Propertius: * Natura lum, q»i primus ausus est se mari insidians pontum substravit avaris.' committere, tam infido elemento. Vide et Persium Sat. 5.

Similis querela apud Horatium i. Od. 64 Audax ingenii] Loquendi mo-

4. et Senecam in Medea. Abscissu^n] dus familiaris Papinio, ut ' miseri mo-

Desumtum ab Horatio loco notato : rum,' et Silio Italico, ut ' felix voti,'

* Nequicquam Deusabscidit Prudens 'felixausi.' N ec enim temeraria virtus

oceano dissociabili Terras, si tamen Illa magis, ^c.] Comparat temerita-

impiee Non tangenda rates transili- tem iilius, qui primiis tentavit mare,

unt vada.' ' Disseptum munduui ' cumillaGigantum, ubi impositismon-

vocat aequor Seneca in Medea. tibus supra montes ascendere in cce

62 Solida] Id est, quae non move- lum, et Superis bellum inferre teuta- tur, et stabilis est. Pios] Id est, non verunt. Noia fabula Gigantum. avaros, contentos bonis, quae terra 65 Pelion] Montem ThessaliaR. Os- praebet. SenecaMedea : ' Parvo di- scb] Ossa mons ejusdem Thessaliap. ves, nisi quas tnlerat Natale soliim, 66 Olympum] Quatuor montessunt

SYLVARUM LIB. III. 2. 325

Usque adeone parum lentas transire paludes, Stagnaque et ang:ustos summittere pontibus amnes ? Imus in abruptum, gentilesque undique terras Fugimus, exigua clausi trabe, et aere nudo. 70

Inde furor ventis, indignataeque procellae, Et coeli fremitus, et fulmina plura Tonanti. Ante rates, pigro torpebant aequora somno ; Nec spumare Thetis, uec spargere nubila fluctus Audebant: visis tumuerunt puppibus undae, 75

adeone modicum ernt trajecisse immobiles lacus, et paludes? Et imposuisse pontes arctis fluviis. Ruimus sponte in perniciem nostram, et fugimus undique patriat terras, septi modico ligno, ac expositi aperto aJeri. Inde indignati sunt venti, et excanduerunt tempestates, et fremuerunt cceli, et frequentiora Jovifulmina. Ante nacigationem maria languebant inerti quiete, nec Thetis audebat spumare, nec nubet audebant aquag spargere. Undce inJiatcB sunt aspectis natibus, ac preceUa insur-

sic restituendns : anhelantemque jugis impressit Olympum. Ex Ovid. Am. ii. 1. optime legeres, ing^mi< Olympum. Vide Burm. ad Ovid. Met. v. 346. Sed mihi magis placet impressit, tnm quia viilgatae lectioni propins esl,tuni etiam quiaStatius alibi hac voce utitur eodem sensn, Theb. xi. 8.' Markl. Parm. exhibet, bis presit. — 71 Pro iudignatceque Markl. malit indignantesque ex Virg. yEn. i. 55. de ventis ' Illi indignantes, &c.' — 75 Gaudebat legi jubet

NOT^

ejusce nominis. Hic, de quo loquitur 71 Inde furor ventis, ^c.] Dicit

Poeta, est in Thessalia : duo vero in Poeta, quod ante navigationem maria

Asia minori, unus in Phrygia prope summa quiete fruebantur, sed post-

Antandrum, alter in Mysia juxta quam ad id audacije homo venit, nt

Olympenam civitatem : quartus in 'jurafreti et majestatem repostani

Lesbo insula. Bis] Quiaduo montes, niari!i,'ac 'disseptifcedera mundi' na-

nempePelion etOssa, impositi Olym- vigando violare tentaret, tunc mare

po. insurrexit in hominem, &c.

69 Gentiles'] Id est, in quibns nas- 72 Et fulmina plura Tonanti] Non cimur, et cnm quibus affinitatem ha- bic plura ea ratione intelligenda sunt, bemus. qnod plura fulmina attribuantur Jovi,

70 Exigua clausi trabe] Senf ca INIe- qnam ceteris Diis ; nam novem snnt, dea : ' Potuit tenui fidere ligno Inter qui singuli fulminajaciunt, sunt enim raortis vit^que vias Nimium gracili undecim generum. Sed bic pZura hoc Hmite ducto.' Anacharsis ubi didi- sensu intelligendum est, quod ante cit navis crassitudinem esse quatuor navigationem terras tantnm fulraine digitorum, ait: Toaovrov rov Bavdrov impetebat, nunc vero etiam maria, o( irKeovres an-e^^oum. Tantum a morte ad puniendos homines, qui ea navi- naxAgantes absunt. Aere nudo] In na- gant.

vibns enini solum aerem pro tecto ha- 74 Thetis] Thetis sumitur pro ma- bent, ri, ut jam diximus saepius.

326 P. PAPINII STATII

Inque horainem surrexit hyems : tunc nubila Pleias,

Oleniumque pecus: solito tunc pejor Orion.

Justa queror : fugit ecce vagas ratis acta per undas

Paulatim minor, et longe servantia vincit

Lumina, tot gracili ligno complexa timores, 80

Teque super reliquos, te, nostri pignus amoris

Portatura, Celer : quos nunc ego pectore somnos,

Quosve queam perferre dies ? quis cuncta paventi

Kuntius, an facili te prastermiserit unda

Lucani rabida ora maris? num torva Charybdis 85

rexerunt in hominem. Tunc Pleias, hadique Olenii excitarunt lempestates. Tunc Orion solito fuit maHgnior. Merito quei'or. Ecce navis volat pulsa per vagas aquas, paulatim decrescens visu, ac longe effugiens lassat spectantes ocitlos, tot con- tinens metus in tenui iigno, et prceter ceteros vectura te, Celer, pignus nostrce amicitiee. Quem nunc ego somnutn animo capere possim, quos dies tokrare? Me omnia timente, quis nunliabit, anfuriosa ora Lucani maris te pratervexerit placida

Marklandus pro Audebat.— 80 Heinsius ad Ovid. Pont. i. 10. 39. post citatum hunc locnm, ' Piaestiteiit,' inquit, ' fortasse /rflgjii qnam gracjZJ, qnod nunc circumfertur : ciim liae duae voces promiscue in vetustis codd. confundantur: quanquam et scriptura vulgata satis commode se liabet.' Cf. Hor. i. Od. 3. 10.— 81 Quaque super reliquos te, Ifc. Parm. Quamque super reliquos et in suis codd. invenit Domitius Calderinus ; unde ille : Quceque super reliquos te, ^c. ' Quem secutus nierito Aldiis ; secutae sunt et ceterae editiones nunc Teteres et novae. Possis faciliori sermone legere : super reliquas, prae ceteris navibus.' Barih. Teque super reliquos est correctio Marklandi. — 84 Nunciet Aldd. Colin. Gryph. &c. Nuncius Floreut. Roni. et Venet. 2. quod reposiiit Gronovius. Pro facili Parra. /aciiis. — 85 Pro torva Charybdis Heins. ad Ovid.

NOTiE

76 Pleiasl Pleias, seu Plelades, stel- quibus navigantes exponuntur.

lae in Tauro, sidus tempestuosum. 81 Teque [Quaquel Corrige, Teque :

Vide Theb. i. 26. una euim et sola navis est, non plu-

77 Oleniumque pecus"] Capellam in- res.

nuit, sidus tempestuosuin. Olenium 82 Quos nunc ego pectore somnos,

dicitur, quia capra Amalthaea, quae Quosve queam perferre dies] EfFectus

Jovem uberibus aluisse dicitur prope hi anxietatis snmmae, ac timoris.

Olenum Achaiae oppidum, in hoc si- 84 Nunlius] Bene. Nuiitiet habent

dus conversa est. Vide Theb. iii. priores editiones.

25. Orionl Sidus etiam tempestuo- 85 Lucani rabida ora maris'] Mare

sum. Vide Theb. vii. enim ad orara Lucani^ regionis Italiae

79 Paulatim minor] Ea enim, quae tempestnosum est. Charybdis] Poetae recediint a nostro visu, paulatim mi- finxerunt esse Charybdim monstrum nora apparent, quia sub rainoribus ac quoddam in freto Mamertino, quod niinoribus semper angulis videntur. ter absorberet terque post eruclaret

80 Tot timorcs] Ob varia pericula fliuctus niaris. Vide Virgil, /Eneid.

SYLVARUM LIB. III. 2.

327

Fluctuet, aut Siculi populatrix virgo profundi? Quos tibi currenti praeceps ferat Adria mores?

unda ? an trucuhnta agitetur Charybdis, aut tirgo pradatrix Siculi aquorit f Quam legem Adria passii sit, te nacigante ? Qu<£ /uerit tranquillitaa Carpathio

Amor. II. 16. 26. legit, torta Charybdis ; et ita in Parra.— 87 Parm. et Rom.

NOT.C

III. et Homer. Odyss. M. Sed re- vera Charybdis nihil aliiid cst qnam mare vorticosiim, et qnasi in hiatum descendens. Piinius lib. iii. cap. 8. haec scribit : * In eo freto, Siculo, est sropulus Sylla, item Charybdis, mare vorticosum, ambo clara saevitia.' Di- dynms Homeri Scholiastes : Xdpv$Sii BaXiffaijs pdOos oj^axoriKiv. Charybdis, gurges, quo mare absorbttur. Ceterum discinius ex Epistoia 79. Senccae, quicqnid illo freti turbine abreptum erat, per muita milli i tralii conditnm, et circaTaurominitaunm littns emer- gere. Hnjusce vero rationem vide apud Cluverium. Fretnm hoc a Si- culis liodie vocari Calopharum testa- tur Fazellus,quod Latine bonum sive pulchrum est lumen ; ob id quod in proximo littore sit specnla, qnse cau- tum praeteinavigaturis, contra vicinae Charybdis minas, liimen praebet.

86 Aut Siculi populatrix rirgo pro- /Mrtd»] Per virginem popiilatricem Siculi profundi designat Poeta Sryl- lam, qnam monstrnm esse etiani finxernnt snb altissimo scopulo habi- tans, habensqne duodecim fo-dissimos pedes, et sex longissima capila, qui- bus uimirum vel remotissimas ad se naves attrahebat. Unde Papinio di- citur, Siculi populatrix profundi. Ita Homerus. Vide et Virgil. iEneid. iii. Alii aliter eam depingunt. Ovid. Met. XIV. vult Scyllam Phorci filiam io monstrum, canibus succinctnm in- gnina, mutatam ftiisse a Circe in odium Glauci, qni, ea spreta, Scyl-

lain ardebat, et tandem cooversam fuisse in scopulum humana forma, cavernosum, ad quod maris aestuosi fluctus refracti lalratum cannm ex- primunt. Reveraenim Scylla Plinio scopulus in freto Mamertino, inter Siciliam et Italiam. Scyllam et Scyl- laeum apptllat Strabo. Hodie Scyllo dicitnr, teste Fazello. Isaacius scri- bit Scyliam esse promontorium juxta Rhegium Italiae ia mare prominent, in qno sunt saxa multa, et ingentia, qnae habcnt interius cava, ac spelun- cas, in quibus habitant monstra ma- rina : ubi navigia fuerint ab aqua Charybdis illisa et eversa, tunc homi- nes ab illis monstris devorari. Idem extat apud Apollonii Rhodii interpre- tem, qui est in hunc locum consulen- dus. Vide etiam Strabonem lib. i. nbi vult Homerum, cum tradit Scyl- lam venari solitam pisces ingentef, forte respexisse ad venationem Ga- leotarum apnd Scyllaeum, quae ibi- dem a Strabone describitur.

87 Adria] Pcr Adriam intelligit Adriaticum, seu superum mare, hoc nomen sortitum ab Adria nrbe Grae- ca, Illyrico mari proxima, ut volunt Polybius lib. ii. Livius v. Strabo v, Plinius lib. iii. Justiuus lib. xx. et Eustathius in Dionys. Alii, ut Au- relius Victor in Adriano, ab Adria Marucinornm agri Piceni oppido. Ferre mores] Gevartins mores Adrice explicat naturam et affeciiones ejus niaris, at Graecis ^Qt\ dicuntur. Ita TibuUns ' morem Charybdis/ Virgi-

928

P. PAPINII STATII

Quae pax Carpathio 1 quali te subvehat aura Doris Agenorei furtis blandita juvenci? Sed merui questus : quid enim, te castra petente, Non vel ad ignotos ibam comes impiger Indos Cimmeriumque Chaos? starem prope bellica regis

DO

mari, qualiflatu ie prcetermittat Doris, quee adulata est vir^nem Agemrvifiliam, raptam a tauro. Sed merui hos timoies ; quid enim, cum lu tenderes ad custra, non sedulus te comitabar vel ad incognitos Indos ? ac Cimmerias tenetn-as '! starem

lius ' variiim coeli morera * cneli mores, solique ingenia,' Lucre- tius ' ventorum mores.' Ita quidem Gevartins. Sed exqnisitius Poeta noster/eJTc mores dixit, pro in ordi- nem redigi, legem pati, tranqiiiilita- tein assumere. Ita Plinius ' pati mo- res :' ' Quid lapidis rigore pigrius ? «•cce sensHs, manusque illi tribuit na- tura. Quid ferri duritia pugnacius ? sed cedit, et palitur mores.' Idem Papinius ' accipere mores ' in Achil- leid. ' Ut Leo, materno cum raptus ab ubere, mores Accepit.' Atque ita Lucanus lib. x. ' Hic raontes na- tura vagis circumdedit undis, Qui Libyae te, Nile, negant : quos inter in alta It convalle tacens jam mori- bus unda receptis.' Ex certissima Ms. et Grotii restitutione, pro mari- hus. Gronoviiis. Heinsius cum hanc lectionem, /eraf mores, ferre non po- terat, corrigebat : Quod tibi currenti praceps furat Adria morum, ' Prae- ceps raorum,' ut Theb. lib. iv. ' Ah miseri niorum.* Tibi currenti] Id est, in tui currentis gratiam. Currenti vero dixit eleganter pro naviganti. Ita Virgil. ^Eneid. iii. ' Vastumque cava trabe currimus aequor.' Uude currum navis dixi pro navi. ^schy- lus in Prometheo : &a\a(r(r6v\ayKTa 5' oijTts &Wos avr' ifxov Aivdnrfp' evpe vavriXwv oxhl^o.ra. Neque alius prce me fluctivagos reperit alis volantes lineis currus maris. 88 Pax Carpathio'] Haec oninia sibi

NOT/E

Plinius eleganter respondent : Facilis unda, fluctuare, ferre mores, pax CarpathiOy et qualis aura. Carpathio] Carpathi- uni mare interjacet Rhodum insulam et jEgyptum, sic dictum a parva in- sula Carpatho dicta.

89 Doris'} Inteliigit mare, quod al- luit Doricas regiones, ut Peloponne- sum, prope qiiam est insiila Creta, in quam a tauro advecta Europa ; Do- ris enim pro niari sumi nottim est. Furtis] Eiiropae, qiiam rapuit Jupiter in taurum inutatus. Agenoreijnvenci'] Id est, juvenci seu tauri, qui ferebat dorso Europani Agenoris filiam.

91 Indos] Iiidi, populi Indiae, quae regio tota fere spectat orientem : fi- nitur a Septenitrione Paropamiso monte, ab Oriente regnum Sinarum attingit, a Meridie, suo, id est,Indico, mari aUuitur, ab Occidente, Indo flu- mine,a quo nomen traxit, termina- tur. Hodie nomen retinet, et voca- tur, Indostan. Quidam in sacrascrip- tura designari voliint nomine, Hevi- la. Dicuntiir hic ignoti, qnia Roma- nis Indi solum fama, non commercio, aut navigatione cogniti. Nam pate- factani fuisse Alexandri Magni arinis historici testantur, licet et prius ab Hercule, et Baccho tentatam tradant Poetae.

92 Cimmeriumque Ckaos'] Cimmerii olim populi Italiae inter Baiannm si- num et Avernum, in subterraneis locis habitabant, in quibus totis die- bus delitescebant. noctu tantum ad,

SYLVARUM LIB. III. 2.

329

Signa mei, seu tela manu, seu fraena teneres, Armatis seu jura dares; operumque tuorum Et si non socius, certe mirator adessem.

95

prope martia texilla mei domini, seu tenerea tela manu, seu habenas, seu praesses milUibus ; et hic assisterem, sinon particeps, saltem admirator tuorum factorum.

NOTiE

latrocinia egrediebantur, victumque ex metallorum cfibssione, divinatio- num mercede, et proventibus a rege designatis quserebant. Apud eos e- nim fiebant sacra Plutonia, dabantur- que ab eis oracula. Advenientes an- tem consulturi dncebantur in loca subterranea : quae neque oriente sole neqne occidente illuminarentur, nt scribit Homerus. Hi tandem a rege quodam dekti sunt, cum oraculi fides parnm successiRset. Hzec ex Epho- ro de iis tradit Strabo. Hinc ' Cim- meriie tenebrae,' pro densissima ca- ligine. Homerus videtur coUocare eos juxta Baias. Festus inter Cumas et Baias, nbi dicuntnr incolere terras frigoribus occupatas in convalli, satis eminenti jugo circumdata, quae ne- que matutino neque vespertino sole contegitur. Vide Hom. Od. A. Sed hi Cimmerii, de qnibus agitur hic, pro remotissimis populis accipiendi. He- rodotns lib. iv. hos collocat ad Bos- phorum, Cimmerium ab iis dictum, quem sic vocatum a Cimbris Posido- nius apud Strabonem conjicit, (Grae- cis Cimbros Cimmeriorum nomine de- signantibus.) hominibus vagis ac prsdonibns, arroisque ad Maeotin us- que lacum progressis. Cimmerii eti- am montes ac populi collocantur sn- pra Albaniam apud PtolemEeum ta- bula Asiae secundu. AntoniMs vero Armenus, vnlgo Haithonus, Historiae Orientalis cap. 10. Georgis contermi- nos facit juxta mare Caspinm, ibique refert, esse provinciam quandam, Hamsem vocatam, qnse qnantnm ex- tenditur, tenebricosa caligine ita re- pletur, utnuHus sit, qui aspicere pos-

sit qnicquam. Sed ipsius Haithoni verba ascribenda snnt : ' In isto,' ait, ' regno Georgiae apparet quod- dam stupendum niiraculum et mon- strosum, quod dicere non auderem, nisi propriis ocnlis perspexissem. Sed quia personaliter ibi fui, et vidi, di- co, qiiod in illis partibns estquaedam provincia, quse vocatur Hamsem, quae in circuitu bene habet tres dis- tas, et quantum extenditur illa pro- vincia tota, qnadam tenebricosa cali- gine locus iile taliteroffnscatur, quod nullus est, qui aspicere possit quic- quam : nec est aliquis, qui audeat in- gredi terrara illam, quoniam ad re- deundnm tramitem ignorat. Habi- tatores harum partium asserunt, se sspins audivisse voces hominum vo- ciferantium, cantum galli, hinnitns equorum in sylva ; et per meatnm cn- jnsdam 6uminis, qnod de loco illo egreditur, apparent sigua certa, qnod sit gentium habitatioin eodem.' Un- de conjici potest, non fabulam forsan esse, quicqnid veteres de Cimmeriis tenebris tradiderunt, licet Strabolib. I. id poeticis figmentis ascribat. Ckaosl Ob densas tenebras, quibus regio Cimmeriorum repletnr. Regis'] Pauperiores reges vocabant divites ac potentes, quos colebant. Unde jocus Martialis in quendam, qui se regem appellari volebat, cum tamen regem haberet.

94 Operumque tuorum Et si non »o- eius, certe mirator adessem] Horatins ad Maecenatem in bellum Actiacnm proficiscentem : ' Roges, tuum labore quid juvera meo Imbellis, ac firmns parum : Comes minore sum futnrus

330

P. PAPIMI STATII

Si quondam magno Phoenix reverendus Achilli Littus ad Iliacum, Thymbraeaque Pergama venit Imbellis, tumidoque nihil juratus Atridee, Cur nobis ignavus amor? sed pectore fido Nusquam abero, longisque sequar tua carbasa votis. Isi, Phoroneis quondam stabulata sub antris.

100

Sic quondam Phcenix, quem ingens Achilles tenerabatur, profectus est ad Iliacam ripam, et Fergama ThymbrcBa, non bellator, nec sacramento obligntus irato Atridce. Cur nostra amiciiia ignava est? Sed semper adero fido corde, et persequar tua rela longis volis. Isi, qua quondam incoluisti stabula caremarum Phoronaarum, nunc

gerat Adria mores. — 96 Sic quondam Aldd. Colin. Gryph. ic. Si quondam Parni. et Kom. quod revocavit Markl. — 98 Ante Marklandiim plena ffriryfiij posita erat post vocem Airida ; quo pacto sententia nova abrupte ordieba- tur ab illis, Cur nobis, IfC. — 100 Xunquam abero Venet. 1. et Parm.— 101 Ine- niendati codd. Calderini modo Ipsa modo Ipsi proferunt ; ille emendavit Isi; Bernartius dedit Ipsi ; Rom. Aldd. Colin. Gryph. Grasser. Gevart. &c. Iti.

SOTJE Qui major abseutes ha- ta proficiacentem ac navigantemMe-

in metu bet.'

96 Phoenix'] Magister morum, ac educator Achillis. Vide Epiced. in Glauciam vs. 91.

97 Iliacum] Trojanum. Pergama} Trojam. Thymbraa] Sic dicta a tem- plo Apollinis Thynibrapi prope Tro- jam.

98 Imbellis] Id est, qui non tracta- ret bellum, immunis a bello. Nihil juratus] Solus enim Phoenix non ju- raverat, ut ceteri principes Graeci^e, quos Thucydides ait secutos esse A- gamemnonem non tam jurejurando addictos, quo obligati erant Tyndaro patri Helenae, quam Agamemnonis potentia ac opibus motos. Jurave- rant enim omnes, se vindicaturos, si contingeret Helenam rapi. Atrida] Agamemuoni Atrei,seu,ut aliivolunt, Piisthenis fiiio, sed ab Atreo educa- to, hincque Atrida vocato. Tumido] Id est, vel superbo; talis enim de- pingitur ab Homero, cum rapuit A- chilii Briseida ; vel irato,ob injuriam fratri Menelao factaui.

101 Isi, ^c.] Isidi commendat Foe-

tium. Isis prius lo dicta, Inacbi filia, a Jcve adamata est, quod cum Juno deprehendisset, ille lo mutavit in vaccam ; eam petiit a Jove Juno, quam cuni negare non auderet, ei,ne suspicaretur amorem, dono dedit : Juno vero Argo tradidit custodien- dam. lilo autera a Mercurio occiso, Juno furorem immittit lo, quae, post varios casus, et diversos errores per totum fere orbem, tandem pervenit in iEgyptum, ubi resumta priori for- ma Osiridi nupsit, tantaque cunijus- titia administravit /Egyptum, tantis- que beneficiis .Egyptios affecit, ut post mortem ejus, illam ut Deam co- luerint, sacerdotesque ei instituerint, quos ' Isiacos' de nomineejus voca- runt. Vide Plutarchum in peculiari opere quod de Iside composuit, ei Apuleium Milesioruni lib. xi. PAo- roneis stabulala sub antris} Quia in vaccam mutata fuit lo. Phoroneis] Id est, Argolicis ; Phoroneus enim, post mortem patris Inachi, regnum Argorum tenuit.

SYLVARU.M LIB. III. 2.

331

Nunc regina Phari, numenque Orientis anheli, Excipe multisono puppem Mareotida sistro : Ac juvenem egregium, Latius cui ductor Eoa Signa, Palaestinasque dedit fraenare cohortes, Ipsa manu placida per limina festa, sacrosque Duc portus, urbesque tuas : te prajside, noscat Unde paludosi fcecunda licentia Nili : Cur vada desidant, et ripa coerceat undas

105

qua domina JEgypti es, Deaque ealidi orientis, excipe vavem .^gypiium tinnienle sistro : et ipsa deduc letii mnnu per templa tibi dicata et sacros tibi portus, et tua» urbes, inclytum juvenem, cui princeps Romanus commisit vexilla Orientalia, ac regendos exercitus Palastince. Discat, tefavente, unde procedit fertilis exundatio Mtagnantis Sili, cur decrescant aquce,aclittus munitum hintndinum caeno evagantem

— 103 Venet. l. et Parm. mulcisono. — 110 Cecropio stagnata luto Aldd. Colio.

102 Regina Phari] Qiiia culta in ^gypto ; Plianis eJiim sumitar pro jtgypto, ut sjepius observavimus. Numenque Orientis anheli] Quia JE- gyptus ab antiquis Geograpbis attri- buitur Asiae seu Orienti. Dicitur O- riens anhelus, id est, calidus, vel quia, ut Virgilius ait, ' orientales populos primus equis efflavit anhelis,' avarfA.- Atw ?iKios. Vide et Theb. vi. 293. ubi Poeta hoc etiam narrat.

103 Mtdtisonu sistro] Sistrum erat instrumentum niusicum, qno uteban- tur in sacris Isidis, quod sic descri- bit Apuleius Milesior. lib. xi. ' Dex- tra ferebat ijereum crepitaculum : cn- jns per angustam laminam in raodo

baltei recurvatara, trajectae raediae paucEB virgulae, crispante brachio tergeminos jactus, reddebant argu- tum sonorem.' Puppem Mareotida] Id est, naveni jEgyptiam, in qua ve- hitur Metiiis. Vide vs.24. supra.

104 Latius ductor] Romanus Impe- ralor. £oa] Id est, Onentalia.

105 Paltestinas] A Palaestina, qute pars Syri<e ad mare Alediterrancum sita est, et sic dicta a priscis populis

NOTiE

Philistinis.

106 Limina festa] Id est, templa. Sacrosque] Quia Isidi consecrati erant.

107 Urbesque tuas] Nam per totum jEgyptum colebatur Isis.

108 Fcecunda Hcentia] Qnia, nt om- nibus notum est, Nilus exiindatione aquaruni fcecundat agros ^Egypti, sed causa hujus exundationis non huc us- qiie cocnita. Paludosi Nili] Quia Nilus iu iiiodnm paludis turbidus est et stagnat.

109 Et ripa coerceat undas Cecropio signata [stagnata] luto] Per Cecropium {utum innuit hic auctor murum hirun- dinuin, ita dictum, quod hirundines eum exiindanti Nilo opponunt. Pli- niushoc explicat 1. x. c. 33. ' Alterum est genus hirundiniiro rusticarum et agrestium, quae in jEgypti Heracleo- tico ostio moleni continuatione nido- rum evaganti Nilo inexpngnabilem opponunt, stadii fere unius spatio ; quod liumano opere perfici non pos- set. In eadem iEgypto juxta oppi- dum Copton insula sacva est Isidi, quam ue laceret amnis, eudem muui-

332

P. PAPINII STATII

Cecropio signata luto : cur invida Memphis, Curve Therapnaei lasciviat ora Canopi :

110

amnem : cur invida Memphis, et cur plaga Canopi Therapncei tam luxui iiuiulgeat :

Gryph. Basil. Plant. Grasser. Gevart. &c. signata legi jussit Marklandos in

NOT^

unt opere, incipientibns vernis die- bus, palea et stramento rostrnm ejus nrmantes, continuatis per triduiim noctibus tanto labore, ut raiiltis in opere emori constet. Eaque militia illis cnm anno redit semper.' Ea- dem Plutarchiis refert lib. de Fliiviis, ubi de Nilo agit. Porro dicit, Cecro- pium lutum, quia omnibus notiira est, Procnen, Pandionis regis Athenien- sium filiam, in hirundinem mutatam fuisse, et Cecropem primum condito- rem ac regem Athenarum. Stagna- ta] Stagnata vero non est, in qua perpetuus latex subjicitur, irremisso fonte profluens, ut putat Barthius Adv. lib. XXXVII. cap. 7. nec limosa aqua inundata, ut Gronovius. Sed stagnata simpliciter munita, firmata. ' Stagnare ' enim est niunire. Jus- tinus lib. xxxvii. cap. 3. loquens de Mithridate, quod venena metueret, haec ait : ' Antidota saepius bibit, et ita se adversus insidias exquisitis tu- tioribus remediis stagnavit,' id est, ge munivit adversus venena, quibus appetebatur. Idem Justinus lib. XXXVI. cap. 3. ' Nam neque ventis,' loquitur de lacu Asphaltite, ' move- tur, resistente turbinibus bitumine, qiio aqua omnis stagnatur,' id est, munitur,firmatur, densatur, solidatur. Qiiae significatio confirmatur ex Pli- nio loco hic laudato ; dicit enim hi- rundines ' molem continuatione ni- dorum evaganti Nilo inexpuguabi- lem opponere.'

110 Invida Memphis] Memphis nrbs quondam primaria iEgypti, sed post Alexandriam conditam, secunda ; sita est iu Delta jEgypti, Pyramidibus,

regum tnmnlis celeberrima : ejus am- bitns dicitur fuisse centum et quin- quagintastadiorura : JudaeisMisraim, Arabibus Mesre dicta, et Monf, prope ipsam Alfostat seu Alcahira, ab Ara- bibus condita fuit, et Memphis nunc partem ejus facit. Intida} Beroaldus vult Memphim invidam dici, qiiod sa- cerdotes ^'Egyptii, seu Memphitici, quasi invidia ducti, arcana snee doc- trinae nemini detegebant, ' et Hteris ignorabilibus,' ut loquitur Apuleius in Milesiis, ' ea adumbrabant' Ge- vartius veroinvidam dici proptersnm- mura odium, ac simultates, quas inter se yEgypti exercebant, ob diversita- tem Deorum, quos unaquaeque urbs colebat. Refert enim Diodorus Sicu- lus, regem quendam iEgypti, cum vi- deret jEgyptios leves, ac novarum re- rum cupidos, frequenterque in prin- cipes rebellare, procurasse astutia ac calliditate, ut diversos Deos cole- rent, hocque modo, concordia, quas inter populos erat, sublata, ac con- tiatis sensim odiis, ob diversitatem cultus, cum una gens sperneret nu- mina, quae alia colebat, non possent unanimes concordesque in principes suos conspirare. Hanc eandern cau- sam Juvenalis elegantissimis versibus expressit, ubi loquitur de j^Jgyptio- rum inter se odiis ac inimicitiis, Sat. XV. ' Inter finitimos dira atque an- tiqua simultas, Immortale odium, et nunquam sanabile vulnus. Ardet ad- huc Coinbos et Tentyra: summus utrimque Inde furor vulgo, quod nu- mina vicinoruni Odit uterque locus, cum solos credit habendos Esse Deos, quos ipse colit.'

SYLVARLM LIB. III. 2.

333

Cur servet Pharias Lethaeus janitor aras ; Vilia cur raagnos aequent aniraalia Divos :

cur janitor Ii{ferorum sircet altaria ^gypti ; cur rilia animalia adcrentur $ieul

curis secnndis; et haec est lectio Venet. 1. — 113 Vet. Lindenbrogii Vibia

NOT^

111 Curve TherapncEi lascitiat ora Canopi^ Canopus, iit diximns ad Ge- nethliacon Lucani, urbs jEgypti, quae nomen traxit a Canopo navis Mene- lai magistro. Therapnai] Quia Cano- pus ille Laco, seu Lacedapmonius, erat ex urbe Therapne oppido Laco- nise. Lasciciat ora'] Quia Canobit% omnibus voluptatum generibus im- mersi erant.et omni Iiixu diifluebant. Canopi enini erat Serapidis templum, ad quod navigabatiir perfossaro,qus die ac nocte plena erat naviculis mu- lierum et virorum iinpudenter ca- nentium ac saltantium cum oniui las- civia. Hiuc ' Canopismus,' pro pe- tnlautia et immodica neqnitia, cujus rei et meminit Ovidius primo Tris- tium : ' Non ut Aiexandri clarain de- latus ad uibem Delicias videam, Nile jocose, tuas.' Et Juvenalis: ' Horrida sane i£gyptus, sed liixiiria, quantum ipse notavi Barbara famoso non ce- dit ripa Canopo.' Vide et Strabo- nem lib. vii. ubi de Canopo agit, et Senecam Ep. 81. et Eustathium ad Dionysium.

112 Lethaus janitor'\ Cum sciret Papiuius Cerberum canem apud Ro- manos Gra-cosque coli, ac videret Anubin, canino capite reprzesenta- tum, etiain coli apud jEgyptios, sibi persuasit ex ignorantia, vel dixit ex irrisu et calumnia, unum eundemque esse Deum Anubin et Ceiberum, euuique ' Lethacnm janitorera' vocat, quia Cerberus GrEccis ac Romanis creditus servare fores Inferorum. Sed Anubis nihil oommune habebat cum Cerbero. Plutarchns libello de

Iside refert, Anubin esse tilium Osi- ridis ex incestu cum Nephty sorore, Nephtynque matrem, metii Typho- nis,abscondisseillum, ac Isidemami- tam eum ' odora cannin vi ' reperis- se ac aluisse : adultum vero fuisse Osiridis custodem, ac bellorum soci- um, et dictum fuisse 'custodem De* onim,' nt canis hominum : hinc Pha- rias dicitor araa aervare, qnia Deonim siniulacris quasi custos adhibebatnr. Proprius nsus verbi ' servare ' de CHStode, qui assidet et intentns ob- servaL Seneca Hippolyto: ' Canis- que Stygias dirus observat fores.' TuUius pro Roscio : ' Nihil mali est, canos ibi quam plurimos esse, ubi permiilti observandi, multaque ser- vanda sunt,' De Anubide sic Apul. Miles. lib. xi. ' Hic horrendum, nunc atra, nunc aurea facie subiimis atto!- leus canis cervices arduas ; ille snpe- rum commeator et inferum, la?va ca- duceum gerens : dextra palmam vi- rentem quatiens: ciijus vestigium sequebatur bos in erectum levata statnm.' Hinc Virgilio ' Latrator Auubis,' et Propertius : 'Ausa Jovi nostro latrantem opponere Ana- bin.'

113 VUia cur magnos tequent anima- lia Divos] Plerique enim jEgyptio- rum animalia colebant vice numinuro, alii feles, alii crocodilos, alii hircos, omnes Apim bovem. Juvenalis Sat. XV. ' Quis nescit qualia deinens JE- gyptus portenta colat.' Et Virgilius iEneid. viii. ♦ Omnigenumque Deum monstra.' Vide Uerodotum lib. ii.

S34

P. PAPINII STATII

Quae sibi prasstemat vivax altaria Phoenix : Quos dignetur agros, aut quo se gurgite Nili Mergat adoratus trepidis pastoribus Apis. Duc et ad TEmathios manes, ubi belliger urbis Conditor Hyblaeo perfusus nectare durat :

115

ingcntes Dii. Quas aras longavus Phaenix pra-struat sibi ante mortem. Quos catnpos Apis, adoratus a trepidis pastoribus, dignetur, aut in quem Nili locum se mergat. Deduc illum ad tumulum regis Mmaihii, ubi corpus martii conditoris Alexattdrice consertatur perfusum ntelle Hyblwo ; et ad Necropolim serpentiferam,

SOTJE 114 QiuBsibi prcvsternat virax alta- mathia dicta est.

ria Phomix'] Vide quae diximus ad versiim ultimum Psittaci Melioris. Viraxl Qiiia Phcenix multos annos vi- vere creditnr.

115 Aut quo se gurgite Nili Mergat adoratus irepidis pastoribus Apis'] Pli- nins lib. viii. cap. 46. narrat boveni Apim in iEgypto ut Denm coli, nec fas esse eum certos vitae excedere antios, mersunique in sacerdotum fonte enecari. Dicit Noster in Ni- lum se mergere Apim, qiiia Poetae non tam acciuate res perpendent. Adoratus trepidis pastoribus] Quia cnm Apis in agris se prodebat, primi pas- tores ac rustici inveniebant eum, in- ventumque adorabant: cnltus au- tem religiosus aliquid tremoris sem- per admixtum habet.

117 /Emathios manesl Sic Poeta vocat corpns Alexandri Macedonis, quod Alexandriae erat in urbe me- dia, loco sepulturae regnm destinato, quem Strabo vocari ait arjfia. Leo Africanus,auctor non spernendus, in descriptione Alexandriae refert inter ruinas Alexandriae, aediculam instar sacelli constructara adhuc superesse, in qua estsepulcrum insigne, quod in- visnntMahometani magna cum vener- atione, quo cadaver Alexandri Magni, quem summum prophetam ac regem fuisse ex Alcorano dicunt. contineri affirmant. Mmathios] Qwa.Mncedo- nes prius iEmathii, ac Macedonia /E-

Urbis Conditor] A- lexanderenim Alexandriain condidit, suoque nomine appellavit. Belliger] Ob rationem omnibus notam.

118 Hyblao nectare] Periphrasis mellis ob dulcedinem. Hyblao vero, ab Hybla monte Siciiiae, thymi copia et salicura, sc apibus abundante, ubi optimum mel. Melle auteiii condie- bantur cadavera, nt diutius incor- rupta raanerent, quia mellis lalis est natura, ut putrescere corpora non si- nat, inquit Plinius lib. xxii. cap. 24. Id praecepisse Democritum Varro testatur apud Nonium. Corippus lib. III. ' Flagrantia mella locatis In- fundunt pateris, et odoro balsama sncco, Tempus in aeternnm sacriim servantia corpus.' Ita Xenophon de Reb. Graec. lib. v. cadaver Agesipo- lidis regis in melle coiiditum domum reportatum, cnra non longe ab urbe Olyntho niortuus esset, memoriae prodidit. Posset et per Hyblteum nectar cera intelligi. Cicero Tuscnl. lib. I. ' Condiunt jEgyptii mortuos, et eos domi servant. Persae etiam cera circumlitos condiunt, ut quam maxime permaneant diuturna corpo- ra.' Sic Cornelius Nepos in Agesi- lao, cui et Pliitarchus astipulatnr, scribit, amicos Agesilai, ejus corpus, quo Spartam facilius perferre pos- sent, quod mel non habebant, cera circumfndisse, atque itadomum letu- lisse. Diodorus tamen Agesilai cor-

SYLVARUM LIB. III. 2.

335

Anguiferamque domum, blando qua mersa veneno Actias Ausonias fugit Cieopatra catenas. Usque et in Assyrias sedes, niandataque castra

120

ubi Cleopatra post Actiacum pralium, dulci reneno se extinxit, et titarit Ausonia vincvla. Comitare iUum usque ad pla^as Assyria, et castra, quce ipsi commissa

pro Vilia.—l\9 Pro qua mersa, Aldd. Colin. Gryph. Ba«il. Plant. &c. habent quce mersa; Gevart. Grasser. Amstel. Gronov. Barih. <ic. ex Parmensi rece- perunt qua. Marklandus conjecerat : qua mersa veterno. — 121 Pro Usque et in Assyrias sedes, qnod exhibent Aldd. Colin. Gryph. Basil. Plant. Gevart. Grasser. Amstel. Gronov. Barth. Veen. Delph. &c. Domitii Calderini codd. habebant Usque ad Mamrias sedes ; nnde ille fecit : Usque in As^yrias sedes ; Parm. habet quod propius est : Usque ad Massyrias sedes. Es pra;positione

NOTiE

pus in nielle Spartam deportatum refert. Praeter mel et ceram veteres condiebant corpora mortuorum sale, nitro, calce, cedro, bilnmiue, niyr- rha, balsamo, gypso. Vide Kirch- mannum de Fuueribus Romanorum, lib. I. cap. 8. Alexandrum Neapoli- taniim, et Tiraqnellum.

119 Anguiferamque domum'] Sic Mausoleum vocat Papioius, in quod se recepit Cleopatra desperatis re- bus : ' ubi,' ut ait Florus lib. i v. cap. 11. ' maximos ut solebat induta cul- tus, in differto odoribus solio, juxta suum se collocavit Anloniuni : admo- tisqne ad venas serpentibus, qnasi somno soluta est.' Strabo tamen ' Necropolim ' appellat locum, ubi aspidis morsu, nt Plutarchus refert, vel delibutorio veneno, ut idem Stra- bo scribit ex qnorundam sententia, se necavit Cieopatra. Locus ilie dis- tabat ab Alexandria 30. stadiis. Blando rfweno] Quia hoc Cleopatra effugit vincula, ac triurophum, cui re- servabatur ab Octavio Caesare, id qnod supra modum perhorrescebat.

120 Actias'] Id est, navali praplio ad Actium victa, satis audacter. Au- sonias] Romanas. Cleopatra] Cleo- patra regina i^Egypti, ultima regum farailiae Ptolemaeoruro, Julii Caesa-

ris ac M. Antonii Triumviri araori- bus notissima. Catenas] Quia regum vincula erant catenae e collo penden- tes, cum ducebantur in triumpbum. Domitius.

121 .4*sj/rMs] Assyria, Plinio Adi- abene dicta, Ptolemaeo vero Assyria, habebat ab Ortu Mediae partem, ab Occasu terrainabatur Mesopotamia, a Sepiemtrione parte Minoris Arme- niaejnxta Niphatem montera, a Me- ridie Susiana. Strabo vero eo no- mine complectitur Babyloniam, et raaximam vicinarum regionum par- tem. Nomen habet ab Assur filio Sem, cui hae provinciae obvenerant. Scriptores tamen, tam Grsci quam Latini fere omne*, ut Herodotus, Jus- tinus, Eratosthenesapnd Stephanum, aliique, quicquid a mari Sidonio ad Imperii Assyrii sedem extendebatur Assyriam dixere, et incolas Assyrios et Assures, deinde Syriam, Syrios, et Syros extulerunt. Sic Ciceroni Sar- danapalus dicitur rex Syriae, qui rt-x Assyrize erat. Maroni Georg. lib. ni. purpura vocatur ' Assyrium vene- num,' quod Tyrium seu Syrium di- cendum erat. Mandataque castra] Hinc Metium castrorum metatorem fuisse quidam volunt. His enim po- nenda castra committebantur.

336

P. PAPINII STATH

Prosequere, et Marti juveneni, Dea, trade Latino. Nec novus hospes erit : puer his sudavit in arvis Notus adhuc tantum majoris munere clavi : Jam taraen et turmas facili praevertere gyro Fortis, et Eoas jaculo damnare sagittas. Ergo erit illa dies, qua te majora daturus Caesar ab emeritojubeat discedere bello?

125

sunt, et Dea iradejuvenem exercitui Latino. Nec moi-us erit advena: nam his in locis adolescens meruit, tantum adhuc conspicuus dono lati clavi ; et tamen ea cetate superubat facili gyro omnes equites, et vincebat jaculo sagittarios Onentales. Ergo illud tempus veniet, quo Ctesar revocabit te emeritum a bello, coUaturus tibi ampli-

in fecenint M. — 125 Parni. pervertere; ceterae omnes prevertere vel prcevertere. — 127 Vet. Lindenbrogii, majora daturas. — 129 Hoc nos in eadem et Rom.

NOT^

122 Et Marti trade Latino'] Eo lo- ' Fabianus quendi niodo, innult Papinius Meti- um missum fuisse, ut praeficeretur tanquam tribunus laticlavius legio- ni Romanae, quae Iiebc loca servabat.

123 Nec novus hospes erit'] In his enim locis niilitaverat ac nieruerat Metius. His {liic] In liis locis.

124 Majoris clavi] Tunicarum duo genera erant, cum clavis unum, sim- plex alterum: haecque tunica ' ase- ma' vocatur Lampridio in Alexan- dro Severo. Clavi autem vel lati vel angusti erant: latum ferebaut omnes, qui vel patre senatore vel equite nati erant, idque ab anno aeta- tis 17. quo viriiis toga sumebatur, curiaeque interesse poterant ex Au- gusti instituto, qui liberis senatorum, ut refert Suetonius Augusto cap. 38. ' Quo celerius Reipublicae assuesce- rent, protinus virilem togam latum clavum induere et curiae interesse permisit.' A qua consuetudine Ovi- dius : ' Liberior fratri sumtamihique toga est. Induiturque humeris cum lato purpnra clavo.' Hunc ferebant usque ad aetatem Senatoriam. lidem ergo ' Laticlavii,' iidem ' capescen- dis bonoribus destinati.' Tacitus:

capescendis honoribns destinatus.' Sin autem Senatoriam dignitatem non adipiscerentar, vel quia nollent, otium honoribus prae- ferentes, aut quia non possent, fa- vore destituti, lato clavo deposito, angustum siimebant. Instituit tan- dem Alexander Severus, ut Sena- torum propria esset tunica laticla- via : Equitum angusticlavia. An- tea cnim sumsisse equites latam cla- vum certum est ex hoc Ovidii loco. Erant et tribuni militum, alii laticla- vii, alii angusticlavii, hique minoris dignitatis, alii majoris, et ex hoc loco constat Metium Tribunum legionis fuisse.

126 Et Eoasjaculo damnare sagittat] Id est, jaculo praevertere sagittas Eo- as, seu Orientales. Et hoc erat sig- num summae dexteritatis, ac ingentis roboris in brachio, vincere jacnlo, quod manu emittebatur, sagittas, qnae arcu emittebantnr a populis sagit- tandi peritissimis, ut erant Orien- tales.

128 Emerilo] Emeriti dicebantur milites, qui tempore legibus praesti- tuto arma tulerant.

SYLVARUM LIB. III. 2. 337

At nos hoc iterum stantes in littore vastos

Ceraemus fluctus, aliasque rogabimus auras. 130

O tum quantus ego ! aut quanta votiva movebo

Plectra lyra ! cum me magna cervice ligatum

AttoUes huraeris, atque in mea pectora primum

Incumbes e puppe novus, servataque reddes

Colloquia, inque vicem medios narrabimus annos : 135

Tu, rapidum Euphraten, et regia Bactra, f '^crasque

ora munera? At nos denuo stantes in hoc littore spectabimiis tastum mare, et rogabimus alios ventos. Quanto gaudio tunc perjundar, et quanto carmine cele- brabo optatissimum redititm tuum, cum me attolles pendentem collo tuo, et injiciea te in pectus meum, tix naci egressus, el nan-abis mihi, quce mihi dicenda reserca- reras, ac re/eremus nobis invicem^uid nobis contigerit medio tempore. Tu m<- morabis rapidum Euphratem, et regia Bactra, et sanctas dicitias veteris Baby-

Ac nos Parm. Hac nos Venet. 1. Omnes edd. testantur vastos ; Marklandus tamen ita scribit : ' Ineptissimura huic loco epitiieton ; quippe vasti fluclus tempestatem efficiunt : et si non effecerint tempestatem, tamen tam contra Metium in Italiam navii;antem, quam pro iilo esse possunt. Dixisse d^buit : Cernimus fluctus ' in Italiam qui bene vela ferant,' ut Propertius iv. 3. (40.)^ Nimirum cum in Syriam navigaturus esset Metius, oravit Nereidas Statius- ut ' inclinarent fluctus in Ortus,' vs. 33. jam in Italiam redeunti optat alios fluctus, et alias anras diversas a prioribus. Scripsit Statius : Hoc nos hoc iterum stantcs in littore, versos Cernemus Jluctus, aliasque rogabimus auras 1 nibil certius. Et hoc quoque in contextnm ex ima pagina admittas velim, lector.' In hoc vero Marklando, quamvis in ceteris, non obtemperaveruut editores Bipontini. — 135. 136 Hi duo versus ad unnm redacti snnt in ed. vet. Lin- denbrogii et Rom. hoc modo : Colloquia, inqivicem Euphraten, Bactra sacrasque; et in Patm. ita : Colloquia inque vicem Euphraten et baclra sacraque. Nostrara

NOT^

130 Alxasque rogabimus auras^^ Ut 134 Noewa] Potest explicari eti- enim proflciscenti amico in orientem am, mihi a longo tempore non visus. optaverat auras quae illum veherent 135 Inque tieem medios narrabimus in Orientem, sic pro redeunte in pa- annos'} Id est, narrabimus invicem, triam alias auras est rogaturns ; non quae intermedio tempore fecerimus, enim eaedem esse poterant. aut qnae nobis contigerunt.

131 Quantus ego] Id est, quanto 136 Euphraten'] Euphrates flnvins gaudio afficiar. Aut quanta votiva mo- Mesopotamiae, vide Theb.vii.

vebo Plectra lyra'] Id est, quot versus Regia Bactra] Bactra, Bactrorum,

faciam ; voveram enim Diis pro feli- urbs, caput Bactrianae Asiae majoris

ci tuo reditu. regionis, cujns incolas Bactrios vo-

133 Attolles humeris'] Tnis scilicet. cant Pomponius et Stephanus, Bac-

Ex quo constat Metium Papinio pro- tros Dionysius. His locis imperasse

ceriorem fuisse, si Papinium colhim Zoroastrem roagicae artis inventorem

suum amplexantem suis humeris eri- produnt. Urbs nomen snmsit a Bac-

geret. tro fluvio, cum antea Ariaspe voca-

Delph. tt Var. Clas. Stat. Y

338

P. PAPINII STATII

Antiquae Babylonis opes, et Zeugma, Latinae Pacis iter : qua dulce nemus florentis Idumes ; Quo pretiosa Tyros rubeat, quo purpura fuco

lonis, et Zeugma, qua arma Romana liberum iter reddunl. lieferes, uhi sit sylva amcena diritis Idumece: quo succo pretiosa Tyros rubeat, quo purpura repelita in

lectionem testantnr Aldd. 1. 2. Colin. Gryph. 1. 2. Basil. 1. 2. &c.— 137 Parm. et Zeuma ; Roni. et Zaugma. — 139 Qua preciosa Tyros rubeat, qua pur- pura succo Venett. Parm. Rom. Aldd. Colin. Grypli. Basil. &c. Quo pretiosa Tyros rubeat, quo purpura succo Gronov. Diatr. cap. 34. postea vero edidit/wco.

NOTiE

retur. Hodie, Bochara dicitur. Mil- le urbium regnum Bactrianam tradit Trogus !ib. xli. Unde regia Bactra dicuntur, vel qnia sedes erat reguni. Bactrianani autem cum Margiana, Sogdiana, ac Sacarum regione liodie vocari Tartariam Zagathaeam scribit Niger. Sacj'as opes] Ob Chaldaeos Magosque, qui primi, ut referunt Graeci, Orientalesque scriptores, De- ornm cultum instituerunt, homines- que docuerunt res ad sacra, ritusque religionis spectantes, primique de na- tura et origine Deorum disseruerunt, motusque coelestes observarunt, et, ut ait auctor Arabicus Gregorins A- bulfaragius Dynastia iv. pag. 74. pri- mi sacelia, ut utar verbis Latini in- terpretis, construxerunt ad elicien- das siderum virtntes, et manifestan- das ipsorum proprietates, et projec- tionem radiorum eorum in ea, inven- tis sacriticiorum, quae illis congruunt, generibus, ac rituum illis peculiari- um speciebus : atque ab iis prodie- runt opera miranda, et conclusiones celebres ad couticienda telesmata, et id genus alia. Vide et Diogenem Laiirtium, aliosque scriptores Grae- cos et Latinos.

137 AnliqucB Babylonis^ Babylon urbs qnondam ad Euphratem sita, nunc omnino diruta ac eversa. An- tiqua autem dicitur, quia a Giganti*

bus condita, ut tradit Eupolemus : vel potiiis quia prima post diluvium a Nemrodo condita fuit, ut patet ex Scriptura. £t Zeugma, Latince Pacis iter'] Zeugma urbs Syria; ad Euphra- tera sita, ubi Alexander ponte cate- nis juucto trajecit exercitum. Jter LalincB seu Romanae pacis. Quia ar- ma Romana hxc loca pacata reddide- rant.

138 Dulce nemus florentis Idumes'} Palmas intelligit, quas fert Idumaea. De Idumaea vide Kal. Saturn. De- cembres vs. 13. Florens dicitur ob palmas.

139 Quo pretiosa Tyros rubeat] Ty- ros urbs Phoenicize. Vide Theb. i. 5.10. Pretiosa'] Ob purpuras, quas in mari Phoenicio piscabantur ; undc florem illum pretiosum tingendis ves- tibus expetitum petebant. Rubent] Quia pretiosus ille liquor nigrantis rosae colore sublncebat. Vide Pli- nium lib. ix. cap. 36. 37. 38. et 39. Quo purpura fuco Sidoniis iterata cadis] Per purpuram iteruiam, dibapham in- telligit, id est, bis tinctam veluti, ut idem ait Plinius cap. 39. ' Magnifi- co impendio, qualiter nunc omnes paene commodiores purpurae tingun- tur.'

Fuco] Fucum vocat secundam tinc- turam, a qua ' Dibapha ' vocata. Haec tempore Plinii iu libras dena-

SYLVARUM LIB. ni. 2. 339

Sidoniis iterata cadis ; quo gerraine primum 140

Candidafelices sudent opobalsama viro^ae : Ast ego, devictis dederim quae justa Pelasgis, Quaeque laboratas claudat mihi pagina Tliebas.

ahenis Sidoniis ; ubi primum fortunatce planta stillent ex germine opobalsamum, Ast ego tibi re/eram, quos rogos exslruxerim superatis Pelasgis, quemtefinem im- postierim Thebaidi, cui multum laboris impendi.

Ita etiam Heius. ad Cland. Rnfin. i. 208. — 140 Sydoniis iterata vadis plnrimae edd. etiam Bern. et Gevart. cadis liabent Amstel. Gronov. et recentt. quo germine est ex eraend. Marklandi ; edd. antc illum omnes exbibent, ubi ger- mine. — 141 Heinsius pro Candida maiebat Condita, Vide Burm. ad Ovid. Fast. r. 186. Pro sudent Parm. et Rom. sudant. — 142 N. Heinsius ad Ovid. Trist, IV. 10. 80. ' matri proxima jnsta tuli/ pro busta Pelasgis, qnod exhibent omnes edd. lepit : justa Pelasgis, quod prinius in textum recepit Marklandn!>. — 143 QucEte Venett. Aldd. (lolin. Gryph. &c. Quaque Parm. et Rom. qiiod revocavit Markl. claudet ed. vet. Lindenbrogii et Rom. claudit Parm.

NOT;E

riis mille non poterat emi : hac P. Lentulus Splnther jEdilis curulis pri- mns in preetexta usus, improbatus est. Sidoniis cadis] ' Tyrium abenum ' vocat Poeta Epilh. SteKae. Et cadis dicit abusive pro ahenis seu qui- buslibet vasis. Cadus enim erat fic- tilis.

141 Candida felices sudent opobalsa- ma tirgcel Per felices cirgas intelligit Balsamum. De quo Plinius lib. xii. cap.25. 'Sed omnibus,'ait, 'odoribus prsfertur balsamum, uni terrarura Judsae concessum, quondam in duo- bus tantum hortis, utroque regio, al-

rosior, aut procerior . . . Inciditur vi- tro, lapide, osseisve cultellis : ferro Isdi vitalia odit, emoritur protinus; eadem amputari supervacua patiens... Succus e plaga manat, quem opobal- samum vocant, suavitatis eximiee, sed tenui gutta ploratn, lanis parva colii- gitur in cornua: ex iis novo iictili conditur, crassiori similis oleo, et in uiusto candida : rubescit deinde, si- mulque durescite translucido. Alex- andro magno res ibi gerente, totodie sestivo unam concham iniplerijustum erat.' Haec Plinius, quem vide. 142 Ast ego, derictis dederim qua

terojugerum 20. non amplius, altero justa [busta'] Pelasgis'] Proficiscente

pauciorum. Ostendere arbusculara hanc urbi Imperatores Vespasiani : darumque dictu, a Pompeio Magno iu triumpho arbores qaoque duximus. Servit nunc haec, et tributa pendit cum sna gente . . . Saeviere iu eandem Judxi, sicut in vitara quoque snam : contra defendere Romani, et diraica- tum pro frutice est. Seritque nunc eam fiscus : nec unquam fuit nume-

Metio nondum absolverat Thebaidem Papiuius : dicit ergo se dicturum amico, uhi redierit, quomodo tandem Pelasgi devicti ad Thebas sepulcra obtinuerant, ope et armis Thesei. Vide Theb. xii. sub finem.

143 Laboratas Thebas] Id est, The- baidem, seu carmen Epicuju de bello Thebane.

84^ P. PAPINII STATII

111. LACRYMiE CLAUDII ETRUSCI.t Hetnisci pietaten] celebrat, qui patrem mortuum veris lacrymis deflevit,

SuMMA Deum Pietas, cujus gratissima coelo Ilara profanatas inspectant numina terras, Huc vittata comam, niveoque insignis amictu, Qualis adhuc prassens, nullaque expulsa nocentum Fraude, rudes populos atque aurea regna colebas, 5

Mitibus exequiis ades ; et lugentis Etrusci

Supremn Pietas Deorum, cvjus gratissimum numen raro contemplalur de ccelo sceleratas terras, huc reni capillo vittis ornato, et conspicua candida veste, qualis eras aureo saculo, cum nondum fugata malorum flagitiis, habitabas adhuc inter ^imflices populos, ut adsis huic placido funeri, et vide pias lacrymas flejUis Etrusci,

Notat Gronovins in codd. Rhod. et Salisb. titnlnm hnjns Eclogae concipi : Consolatio ad Claudium Etruscum : et ita Parm. Vide Prasf. Lachrymce Hc' trusci edd. vett. ' Utcnmque sit certe vox Claudii addenda est titulo Eclogae : et ita edidi : Lacrimce Claudii Etrusci.' Markl. — 3 Nunc vittata comas Parm. Nunc vittata coma Rom. et vet. Lindenbrogii ; Huc vittata comam Venett. Aldd. Colin. Gryph. Basil. &o. — 4 Ed. vet. Lindenbrogii et Rom. nocentem. —6 Hetrusci in edd. vett.— 15 Venett. 1. 2. 3. 4. Parm. Rom. Brix. Vicent.

NOTiE

t Lacryma Etrusci] Bini scripti ha- 2 Raral Pro raro. Sic Virgilio :

bent : Consolatio ad Claudium Hetrus- * ^neas se matntinus agebat,' id est,

eum. mane. Et hoc dicit, quia raro lil>eri

1 Summa Deum Pietas'] Pietas pro- grati in parentes inveninntur.

prie obsequium in parentes et horum 3 Huc vittatacomam, niveoque insig-

vicissim in liberos caritas, omneqne nis amictu} Non hic conciliandus Pa-

officinm, quod sanguinis propinquitas pinius cnni se ipso, quod pluribus in

exigit. Hanc Deam esse finxerunt locis dicat depositas in luctu vittas,

veteres, primisque sapculis in terris indutamqne puUam vestem. Nec hic

esse moratam, tandemque fngatam quaerendum an fceminae in luctu ves-

irapietate hominum, in ccelum se re- tem nigram, aut albara gestaverint.

cepisse. Hanc cum Justitia confun- Hoc enim nihil facit ad propositum.

dere videtur Theognis hoc disticho Quia Poeta non habnit hic oculos ad

aureo : OuSej' iv avQpdnrois Trarpbs koL hictum, ut optime observat Bernar-

firrrphs &fjieivov,''Eir\eff &a-ots d(Tlr)s, Kijp- tius ad hunc locum, sed ad solennem

ve, ixe[jiT]\e Ai/cfjs. Inter mortales nihil Deae cultum, quam non tam invitat

melius est patre ac matre, his quibus cu- ad funus, quam ad spectandam Etrus-

ra est sanctce Justitice. ci pietatem, quae sola in terram revo-

Gratissima coelo numina'] Ea enim, care illam potest : ideo Deam vulteo

docente Hesiodo. Kv^v^ r' alSoiv re cultu venire, quo aureo saeculo uti

Oeols ot^OKv/jLTTov exovai. Veneranda cu' solebat, ut hic dicitur. raque Diis, qui Olympum habitant.

SYLVARUM LIU. III. 3. 341

Ceme pios fletus, laudataque lumina terge.

Nam quis iaexpleto rumpentem pectora questu,

Complexunique rogos, incumbentemque favillis

Aspiciens, non aut primaeva; funera plangi 10

Conjugis, aut nati modo pubescentia credat

Ora rapi flammis ? pater est, qui fletur : adeste

Dique hominesque sacris : procul hinc, procul ite nocentcs ;

Si cui corde uefas tacitum, fessique senectus

Longa patris ; si quis pulsatae conscius umbram 15

Matris, et infema rigidum timet JEacon urna.

Insontes, castosque voco : tenet ecce seniles

et terge Umdatos oculos. Nam quu est qiu tidens iUum tuHdentem pectus imex^ hauslo luctu, et tenentempyram, et incumbentem flammis, non putet tellugeri mor- tem tenerce uxoris, autfilium modo pubescentem ignibus cremari ? Genitor est, qui ploratur. Assistite numina moriulesque his sacris. Longe hinc, profani, longe hinc recedite: si cui occultum scelus est in animo, et si cui senectus longceri geni- toris sui nimium videtur longa, si quis sibi conscius est verberatce matris, et metuit in/emam umam severi Maci. AppeUo innocentes et sceleris puros. Ecce EtruscHS

Aldd. Colin. Gryph. Basil. ceterae : unquam. ' Supra ad Herc. Surrent. no- tavi vocem unquam saepe otiosani esse, et Trap(\Kfiv removeamus igitur eam parumper ; et constructio erit : Si quis conscius pulsatce matris ei timet JEacon rigidum injfema urna. Quare ' et tiroet r* oportuit : Si quisconscius pulsatce mairis timet JEacon, non et timet ; uisi dicas verbum substantivum intelligi in priori membro : Si quis conscius est puhatce matris, et timet Macon. Sed omnino frigidum est illud unquam. Scripsit Statius : si quis pulsatce conscius umbram, Sfc' Markl. — 16 Pro rigidum Parmensis habet regidum; vet. Lioden.

NOT.E

7 Laudatd] Ob pias lacrymas, et «ij, Ikoj S<ms a\ip6s.

quas fundebat Etrascus in funere pa- 15 Si quis pulsatce conscius umbram

tris. matris] Virgilius iEneid. vi. ♦ Pulsa-

8 Rumpentem pectora questu'] Ut fit tnsve parens.' Vide Phaedonem Pla- singultibus crebris ac frequentibus tonis, ubi describitur poena, qna affi- concntientibus, ac velut rumpentibus ciebantur ii qui pulsaverant, occide- pectus. rantve parentes.

13 iSacrtj] Fnneribus scilicet. Pro- 16 ^acon] iEacusjudexInferornm,

cul hinCfprocul ite nocentes] Suetonius cui assessores dantur Minos et Rba-

scribit in Eleusiniis sacris impios damanthus. Ona] Judicum enim

sceleratosque voce praeconis summo- erat urna. Vide Theb. iv. 530.

veri solitos, et Lampridius, procla- IT Insontes,castosque toco] Vide su-

mari solitnm, ut nemo ingrediatur, pra vs. 13. Cicero de Legibus lib. ii.

nisi qui se innocentem novit: hinc ' Caste jubet adire ad Deos, animo

translatae illae formnla?, * procul, o videlicet in quo suut omnia : nec tol-

proculprofani,' cK^T, c/(^£<rT€/3c/3aA.o<, lit castimoniam corporis : sed hoc

342 P. PAPINII STATII

Leniter applicitos vultus, sanctamque parentis

Canitiem spargit lacrymis, animaeque supremum

Frigus amat : celeres genitoris filius annos, 20

(Mira fides) pigrasque putat properasse sorores.

Exultent placidi Lethaea ad flumina manes,

Elysiae gaudete domus : date serta per aras,

Festaque pallentes hilarent altaria lucos.

Felix, heu nimium felix, plorataque nato 25

Umbra venit : longe Furiarum sibila, longe

Tergeminus custos : penitus via longa patescat

leniter amplectitur faciem senis, et perfundit lacrymis sacram canitiem patris, et ditigit exanimatum etfrigidum corpus. Filius credit cetatem patrisvelociter effiuxisse (mirum) et atras sorores festinasse, Lenes lunbrcB lcetentur in flutiis Lelhes. Mdis Elijsiw exultate. Spargite Jiores super aras, et ornata altaria recreent palUdos manes. Fortunati, heu nimium forlunati manes, et dejieti afilio adteniunt. Procul sibilafuj-iarum, procul triceps janitor. Latum iter pateat egregice umbra: vadat

brogii et Rom. regimen. — 18 Leniter implicitos Venett. Parm. Rom. Aldd. Colin. Gryph. Basii. <Sic. Leniter implicitus legendum jiibet Bariiiius ; Leniter adplicitus Markl.— 21 N. Heins. ad Sil. Ital. iii. 9G. et Ovid. Met. iv. 470. pro nigras legit pigras ; nt sensns sit : Quamvis pigra fuerint Parcap, tamen ea est filii pietas tit eas properasse putet. Pro putat Venet. 1. habet ferat. — 24 ' Pro et 7iimiumfelix,\ege: heu nimium felix. Scriptum erat eu pro /teu, «t ei pio hei passim ia codd. nnde nihil proclivius quam ex eu facere et.' Markl. Sed ita longe antea ediderat Lindenbrogius ex ed. vet. eumque se- cutus est Cruceus, quoruni editiones ante oculos babuerat Marklandus. —

NOTiE

oportet intelligi,cummnltiini animns 24 Pallentes^l Tam propter pallo-

corpori praesfet, observeturque, ut rem manium, quam per se. In Epi-

casta corpora adliibeantur, multo es- ced. Glauciae : 'Steriles ramos, ... et

se in animis id servandum magis.' obtuso pallentes germine flores.'

21 Pigras sorores'^ Parcas. 25 Ploralaque nato Umbra cenf']

23 Date serta per aras'] Arae enim Carorum enim gratissimas lacrymas

coronabantur ex recepto more in babebant manes, felicesque se existi-

publica privataqne laptitia. Apuleius mabant, si fusis lacrymis propinqui

Florid. I. ' Aut ara frondibus redi- suas exequias prosecuti essent.

mita.' Tertullianus de Corona Mili- 26 Furiarum sibila'] Ob serpentes,

tis: 'Ipsae hosliaB, et arae, ipsi niinis- quibus vice capillorum Furiae cincta

tri coronantur.' Ethinc confirmatur habebant capita, et quibus impios ac

conjectura Bernartii supra, velle Pa- nocentes vexare solebant.

pinium non higere, sed gaudere tam 27 Tergeminus cuslos] Cerberus tri-

inferosquam superos; et velut Pieta- ceps qui servare dicitur fores Infe-

tem alba veste invitarat, ita hic aras rorum. vnlt coronari Poeta.

SYLVARUM LIB. IIL 3. 343

Manibus egregiis : eat, horrenduraque silentis

Accedat domini solium, gratesque supremas

Perferat, et totidem juveni roget anxius annos. 30

Macte pio gemitu ! dabimus solatia dignis

Luctibus, Aoniasque tuo sacrabimus ultro

Inferias, Etrusce, seni : tu largus Eoa

Germina, tu messes Cilicuraque Arabumque superbis

Merge rogis : ferat ignis opes haeredis, et aito 35

Aggere missuri nitido pia nubila coelo

Stipentur cineres: nos non arsura feremus

et apprnpinquet terribili solio taciti regin el perferat supremas gratias, et solicitua pater ab illo petat juveni pnrem numerum nnnoriim. Macte gemitu pio, solabimur digne tuum dolorem, et libenter, Etrutce,celebrabimusfunebricarmine tuum patrem. Tu prodiga manu injice magnificce pyrce orientalia nromatn, et dicites segetes Ara- hue ttc Cilicia. Flamma rapiat dicitias hceredis : cineres densentur celso cumulo, exhalaturi pium vaporem in lucidum aerem. Nos non ap\)ortabimus cremanda dona,

30 Vet. Lindenbrogii, Parm. et Rom. liabent, Prcpferat.—Zl Pro dignis Marklandus mallet mag-nis; ut Sylv. v. 3. * Da vocem ma»no, pater, inge- niumque dolori.' Vide Heins. ad Ovid. Fast. iii. 9.-32. 33 Aldd. Colin. Gryph. Basil. &c. atcmasque ullro sacrabimus umbris Inferiaa Hetrusce senis. ' Licet hoc angurari Poetis. Sed satis, post paulo dici : hic libri veteres aliud requirunt. Veuet. 2. autaoninsque iuo s. ultro Inferias Etrusce seni. Rhod. animasque ; sed, tuo s. uUro Inferias Etrusce seni, et ipse et Excerpta Lindenlirogii. Salisb. integre : Luctibus, Aoniasque tuo saci-abimus ultro In- ferias, Etrusce, seni. Qiiae vera et elegantissima scriptura est. Aonice inferice, carmen fiinebre.' Gronov. Rom. et Parm. exhibent : celemasque ullro sacrabi- mus umbras Inferias, Hetrusce scni. — 34 Alii : tu messes Cilicumque Arabumque superbas; alii supremis, sed vide Bentl.ad Hor. ii. Od. 14. — 35 ' Heinsius ad Ovid. Pontic. i. 9. .52. legit Verge rogis : et ita ego dudiim conjeceram ; sed monere insuper habui, propter locum Theb. vi. 225. * seu fraena libet, seu cingula flammis Mergere.' et Epiced. Puer. 19. ' Iramersit cineri jiivenem.' Nihil igitur muto.' Markl. — 37 Jortinus Nostras pro Stipentur cineres legeret,

NOT^E

28 Horrendumque silentis domini] 33 >Sent] Patri seni. Eoa Germina'] Plntonis, cnjus silentium mnltnm hor- Costum inteliigit.

roris admixtum habet. 34 3Iesses Cilicum'] Innnit crocnm

29 Gratesque supremas Perferat'] Ob Coricium e monte Coricio Ciliciae, cui exequias a filio sibi factas ; nihil prima nobilitas erat, ut ait Plinius. enini amplius manes optare pos- Arabumque] Designat thus, ac niyr- sant. rham. Nam cariora aromata, pretio-

30 Juveni'] Etrnsco filio ob pieta- sioraque unguenta injiciebanlur ro- temsuam erga patrem. -4nxJus] Quia gis, ut sjppius observavimas. Super- «egre a Plutone quid impetratur. bis] Ob tam pretiosa munera.

32 Aonias Inferias] Carmen fune- 36 Pia] Id est, pietatem filii ia bre. patrem testantia.

344 P. PAPINII STATII

Munera ; venturosque tuus durabit in annos,

Me monstrante, dolor : neque enim mihi flere parcntem

Ignotum, et similes gemui projectus ad ignes. 40

Ille mihi tua damna dies compescere cantu

Suadet ; et ipse tuli, quos nunc tibi confero, questus.

Non tibi clara quidera, senior placidissime, gentis

Linea, nec proavis demissum stemma : sed ingens

Supplevit fortuna genus, culpamque parentura 45

Occuluit : neque enim dominos de plebe tulisti ;

tuusque luctus permanebit usque infutura scecula, me hunc celebrante. Neque eniin mihi ignotum est plorare genitorem : dolui prostratus eodem modo ad parem rogum. lUe lugubris dies docet me lenire versibus tuum dolorem, et ipse feci querimonias, quas nunc tihi confero. Non quidem, senex lenissime, illustris est series tui generis, nec a majoribus deducla nobilitas: sed mugnafortuna vicem tenuit natalium, et texit humilitatem parentum. Neque enim habuisti plebeios heros ; sed hos quibus Oriens

Ditentur cineres ; quod improbat Bnrmannns. — 40 ' Clara res est scribendum: similem gemui projectus ad ignem. Post Epicedion ergo Patris, scriptum hoc Carmen, ut alia libri quinti priora ordine prsecedentibus.' Barth. Pro gemui Hom. geminumque ; Parm. et vet. Lindenbrogii, geminum. Pro similes multi similis, — 44 P&im. demissum stegma. — 49. 50 £dd. vett. vice cuncta geruntur ;

NOTJE

37 Nos non arsura feremus Munerd] functo vel rogo donatis. Hic snpra:

* Vatum non irrita currunt Auguria,' 'Nosnon arsura feremus munera.' et omina, inquit noster Protreptico In Epicedio in Patrem: 'Quag la- ad Crispinum; nam illo celebrante, menta tnli.' Sic infra : ' CollataEque venturos durabit in annos pietas Etrus- pyram struxere pbaretrae.' Ut legit ci filii, lausque Etruscipatris. Moris idem Gronovius. Epiced. in Glau- antera,erat, ut propinquiamicique in- ciam : ' Egomet cantus et verba me- jicerent rogis munera. Tbeb. vi. 126. dentia saevus Confero.' Non ut vulgo

* Portant inferias arsuraque fercula Iiabetur, ' consero.' Ita Petronio primi Graiorum.' ' rogus inimicis manibus coliatus.'

40 Similes [similis] Id est, simili Tertullianus Apolog. ' Quid omnino dolore afFectus ac tu. Quidam le- ad adorandos eos [Deos] facitis,quod gunt similem, id est, ad parem ig- non etiam mortuis vestris confera- nem. tis V

41 Ille dies] Exequiarum scilicet 44 Demissum stemma'] Stemma pro- patris mei. prie de iis familiis dicebatur, quae

42 Et ipse tuli, quos nunc tibi confe- jus imaginum habebant, id est, quae ro, questus] Felicitas, ait Gronovius, erant nobiles ac patriciae.

Papinii perpetua in quavis re propria 45 Ctdpamque parentum] Cnlpa non ac sua phrasi exprimenda. Tales, hic crimen significat, sed bumilita- ' ferrc,' ' conferre ' de muiieribus tem geueris.

SYLVARUM LIB. III. 3. 345

Sed qiiibus occasus pariter famulantur et ortus.

Nec pudor iste tibi : quid enim terrisque poloque

Parendi sine lege manet ? vice cuncta reguntur,

Alternisque regunt : propriis sub regibus omnis 50

Terra: premit felix regura diademata Roma ;

Hanc ducibus fraenare datum : mox crescit in illos

Imperium Superis : sed habent et numina legem :

Servit et astrorum velox chorus, et vaga servit

Luna, nec injussi toties redit orbita solis. 55

Et (modo si fas est aequare jacentia summis)

Pertulit et saevi Tirynthius horrida regis

et Occideru aque serriunt ; nec hoc tibi dedecori esl : qtud enim in eaio est et in

terra, cui non imposita sit parendi necessitas? Omnia gvbemantur alternis, et rt- cissim regunt. Omnis tellus mws reges habet. Beata Roma calcat coronas regum ; concessum est imperatoribus hanc regere: mox in ipsos est imperium Deorum, Sed et ipsi Dii legibus teiientur. Et turba siderum famulatur, et errabunda luna famulatur, nec ciarus solis toties revertitur, nisi ex imperato. Et modo («i Ucet comparare altis humilia) et Tirynthius sustinuit dura imperia crudelis tyraimt.

ceterae : rice cuncta reguntur Altemisque premunt. ' Quis non statim videt Papi- niiim scripsisse : Alternisque regunt ? Librariiis conjecerat oculos in versum proxime sequentein : premitfelix, Ifc. unde hanc vocem repetivit.* Ita Mark- landiis : sed antea Bartbius : ' Puer videat legendum : reguntur. Et sic recte editiim Gevartio. Turpiter aliae editiones illud(g-eruM<«r) praeferunt. Placet qnod doctissimi homines emendandum censuerunt : Altemisque regunt, cum vox illa mox seqnatur. Visiim id Joanni Levineio ad Panegyricum Piinii, et nescio cui alteri. Vide et Hug. Grotii Commentaria de Jure Belli.' — 51 ' Virg. Ma. i. (57.) ' Tempestatesque sonoras Imperio premit, et vinclis ac carcere fraenat.' Non ergo niutandnm in tremit, quod voluit Joannes Isa- cius (Pontanus) Analect. ii. 13.' Barth. — 52 Joannes Meursius in Notis ad Arnob. lib. ii. cap. 2. corrigendnm putavit : mox cessit. — 55 Parm. nec in- tissa toiies redit orbita lucis ; Venett. Rom. Vicent. Aldd. Colin. Gryph. Basil. &c. nec injussce toties redit orbita lucis. Lectio nostra est ex emenda- tione Marklandi. — 57 ' Depravatio latet sub ro7s et stevi: forte scripsil:

NOT-E

47 Sed quibus occasus pariter famu- est, fata supra se, qnibus obstrin-

lantur et ortus'] Id est, Imperatores, gebantur ipsi Dii, ut credebant ve-

quibas oriens et occidens pariter teres.

servit. 54 Servit et astrorum, ifcl Serviunt

50 Propriis sub regibus omnis Terra, enim luna, sol, astraque. Motu enim

tfc.'] Imitatio Horatiana iii. Od. 1. eorum mundus regitur iste inferior,

' Reguni timendorum in proprios gre- et alimenta subministrantur animali-

ges, Reges in ipsos imperium est Jo- bus.

^''•' 57 Tirynthhu] Hercules. Regis]

53 Sed habent et numina legem] Id Earysthei, cui parere jussus ab ora-

3^16 P. PAPINII STATII

Pacta, nec erubuit famulantis fistula Phoobi. Sed neque barbaricis Latio transmissus ab oris : Smyrna tibi gentile solura, potusque verendo CO

Fonte Meles, Hermique vadum ; quo Lydius intrat Bacchus et aurato reficit sua cornua limo.

tiecfistula Phcehi eruhuit servire. Verum non tu transrectuses Romam a Barbaris phi^is. Smyrna tihi yatria est, et bihisti venerandns aquas Meletis, et Hermi, quo Lydius Bacchus ingreditur, et restaurat sua cornua in aureo ejus limo, Deinde

Pertulit Eurysthei Tirynlhius hon'ida regis, ex Virgil. viii. 291. ' nt dnros mille laboresRege sub Eurystheo, fatis Junonis iniquffi, Pertnlerit.' Placet hoc, et vernni puto ; est enim manifesta allusio ad locum Virgilii. Posses etiam legere et facile defendere ^rg-iit pro et scBvi; sed uiihi alterunj ninlto im- pensius placef, propter locum Virgilii. Scio Gronovium Diatr. cap. 20. de- fendere repetitionem conjunctionis in lioc loco. Sed si hoc admittatur, quo- niodo defendetnr ambiguum istud saci regis? nisi probari possit tJ) .'stri-i rtgis necessario designare Eurysthea: quod quis dixerit? Sed frflsum videtur quod sequitur, horrida regis Pacta ; non enim Eiirystheus ad Pacta descendehat; non tam bene cum Hercule actum fuit : sed merus rex fnit et jubebat. Val. Flac. I. 113. Senec. Herc. Fur. 40. 78. 479. Justin. ii. 4. Claud. Bell. Gct. 377. Martial. ix. 66. Ex his locis non Pacta sed Jussa Eurystheos agnoscis. Totum igitur locum sic lege : Et (modo . . . summis) Pertulit Eurysthei Tiryn- thius horrida regis Jussa. Nihil tamen in contextu muto propter istnd initio Tliebaidos : * Sidonios raptus, et inexorabile pactuni Legis .^genoresp.' Markl. — 61 Heinsins in scriptis codd. invenit : Fonte Melas. Vide Adv. i. 8. p. 79. Idem in curis secnndis ad Ovid. Met. ii. 247. citat : quod Lydius intratf ut se conjecisse ait Marklandus. Heremique taduin, quo Lydius intrat

NOT^

Gulo Hercnles. Labores autem Her- stirpe, sive Amazonum una condidis-

culis omnibns notissimi. set.' Velleius lib. i. ait ab i^olis

58 Nec erubuit famulaniis fistula conditam. Potusque terendo Fonte Phcebi] Phoebus enim seu Apolio pa- Melesl Melesfluvins propeSmyrnam. vit armenta regis Admeti. Fistula] Verendo] Propter Homerum, quem Fistula propria pastorum. Alias ipse ad hujus fluvii ripam natum esse per- Apollo musices inventor. hibent; vel quia fontes sacri.

59 Barbaricis ab oris] Quia Smyr- 61 Hermique] Hermus fluvius Ly- na, nt versu sequenti dicitur, erat diae, Vide Epith. Stella, vs. 127. Quo patria Etrusci, et colonia Graecorum. Lydius intrat Bacchus] Bacchns Lydi- Romani autem Graecos, barbaros non us dicitnr, quia in Lydia religiose co- vocabant. lebatnr.

60 Smyrna] Smyrna, nrbs loniiE 62 Et aurato limo] Hermns enim au- Melete arane irrigata, Homeri, ut reas arenas volvere traditur. Reficit vulgo creditur, patria. Variant de sua cornua] Diodorus Sicuius hvec de conditore : quod patet ex Tacito Baccho refert. Suntqui dicant Ham- Ann. IV. * At Smyrnaei,' ait, ' repe- monem parva habuisse cornua natura tita vetustate, seu Tantalus Jove or- in utroque tempore : ideo filium ejns, tuB illos, sive Theseus et ipse divina Dionysium seu Bacchum eadem fuis-

SYLVARUM LIB. lU. 3. 347

Laeta dehinc series, variisque ex ordine curis

Auctus honos ; semperque gradus prope numina, semper

Caesareum coluisse latus, sacrisque Deorum 65

Arcanis haerere datura : Tibereia primum

Aula tibi, vix dum ora nova mutante juventa,

Panditur : hic, annis raulta super indole victis,

Libertas oblata venit: nec proxiraus hseres,

Iramitis quanquam et furiis agitatus, abegit. 70

Hunc et in Arctoas tenuis comes usque pruinas

Terribilera affatu passus visuque tyrannura

florens rita tua cursusfuit, etfortuna gradatim cretit diversis muneribus, ac con- cessutn est tibi harere Diis, et stipare lalus Ciesarum, et interesse sacris arcanis numinum. Regia Tiberii primum tibi patuit, cum ri.t juventus lanugine mutaret genas tuas. Hic, egregia indole annos superante, tibi obtigit libertas. Sec pro- pinquus ejus successor, quanquam asper et furiosus, te ablegatit. Hunc tenuis comes usque ad Septemtrionem gelidum, tulisti tyrannum terrUiilem alloquio et

Parm. — 64 P aiTm. etRom. semperque gradu; J. Meursins semperque gradi \e- gendum censet. — 68 'Marklandasi con]. magna super indole ; vel, pulchra super indole, ' Vocula super otiosa hic quodammodo est, si non mendosa.' Darth. — 71 Hinc el in Arctoas Parm. Rom. et vet. Lindenbrogii, quod ille receperat. — 72 Terribilem effatu Rom. — 75 Lindeubrogius conjecerat : multa vitere

aoTm

se forma : posterisque transmissnm tonius Caligula cap. 50. ' Creditur

hunc parva coruua habere. (Caligula) potionatus a Csesonia nxo-

64 Semperque gradus] Gradus, ^ar- re, amatorio quidem roedicamento, /uJ)s Graece, dignitas, supple fuit. Au- sed quod in furorem verteret.' mina] Imperatores, qui post mortem 71 /71 Arctoas pruinas'] Tangit ex- in album Deornm inscribebantur. peditionem Germanicam, quam Ca-

65 iSacrisque] SicTiberii et Impera- ligula suscepit de improviso, neque torum ' sacrae occupationes.' Deoruml distulit, sed illo contendit, dilectibus Imperatorum, ob rationem supra al- acerbissirae ubique actis. Vide Sue- latam. tonium in Caligula.

66 Tibereia AuUt] Id est, anla Ti- 72 Terribilem affatu passus] Ut cni berii Caesaris, qui Augusto succes- semper eadem factorum dictorumque sit. saevitia aderat : nam illud tragicum

67 Mutante] Lanugine scilicet ge- snbinde jactabat : 'oderint, dum me- nis irrepente, ac mutante faciem tuant.' Tyrannum] Suetonius Cali- ejus. gula : ' Vultum vero natura horri-

m Libertas ohlata venit]lA e%t, ms,- dum ac tetrum etiam ex industria

numissus fuit a Tiberio Etruscus. Nec efferabat, componens ad specnlum in

proximushaires] Caligula. omnem terrorem ac formidinem.'

70 QManquam et furiis agitatus] Sue-

348 P. PAPINII STATII

Immancraque suis, ut qui metuenda ferarum

Corda domant, mersasque jubent jam sanguine tacto

teddere ab ore manus, et nulla vivere praeda. 75

Praecipuos sed enim merito subvexit in actus Nondum stelligerum senior dimissus in axem Claudius, et longo transmisit habere Neroni.

aspectu, ac crudelem erga suos, ut qui subigunt formidabiles feras, et iHis imperant dimittere manusinsertas faucibus, jam gvstato cruore, etvivere nullarapina. Deinde longcevus Claudius nondum emissus in asiri/erum ccelum,jure te evexit adpracipua munera, et te reliquit diu habendum sva neputi. Quis minister Superorum, dicilur

prceda. — 76 Parm. Venett. Vicent. Aldd. Colin. Gryph. Basil. Plant. &c. surrexit in actus ; Rom. surrexit in arcus ; vet. Lindenbrogii : surrexit in arctus; Gevart. Grasser. Amstel. Gronov. &c. subrexit in actus; quam lectionem defendit Gronovins Diatr. cap. 38. Heinsiiis vero ad Claud. Epithal. Pall. et Celer. 83. legit : subvexit in actus; quod in textum recepit Marklandus. — 77 Edd. vett. demissus; Gronovius Elench. Antidiatr. p. \Q5.dimissus ; postea vero in Reliq. ad Sylv. p. 371. suspicabatur ewiissus. — 78 Edd. vett. et longo transjnittit habere nepoti. Gevartius conj. longum transmisit ; Cruc. largo. ' Successores Claudii videtur nepotes appellare : alioquin neqne Nero nepos Claudii, sed privignus.' Barth. ' Pro trunsmittit primo legendum est irans- misit, suintum nempe ex Virgil. JEn. iii. 329. Sed quis est longus nepos Claudii, cui transmittebatur Etruscus ? nullos enim, quos scio, nepotes lia- Luit Claudius ; nisi si filia Antonia quae Cn. Pompeio, deinde Fausto Syllae nnpta erat, aliquos tulerit: Octavia enim,quam Nero in matrimonio habuit, ab eodem ut sterilis dimittebatur, de quo vide Sueton.Ner. cap. 35. et Tacit. An. XIV. CO. Lege: Et longo transmisil habere Neroni: et de Nerone quidem

NOT.E

73 /mmanCTn^ucsuis] Fratrem enim illud : *in ccehim descendere jnssit,'

pluriinosquc propinquorum interfe- quodque huic geminum ex Seneca

cit, sororesque exilio niulctavit. afFertur. Sed Satira multum aliena

74 Jam sanguine tacto'] Quod diffi- ab ingenio Papinii : non enim decen-

cilius. Ut enim seinel fera; hominum ter jocaretur de Claudio, qui Etrus-

degustaverint sanguinem, difficilius cum dignitate auxerat ; nam quod de

mansuescunt, ut canit etiam Lucanus feritate Caligulae dixerat, in eo maxi-

lib. IV, ' Sic nbi desuetae sylvis in me commendalur Etrusci prudentia.

carcere clauso Mansuevere ferap, et Posset et legi emissus. Epicedio in

vultus posuere minaces, Atque homi- patrem : ' Seu membris emissus in

nem didicere pati : si torrida parvus ardua tendens.' Nec ratio versus re-

Venit in ora cruor, redeuntqne rabi- pugnat. Virgilius : ' Ubique pavor

esque furorque, Admonitaeque tu- et plurima mortis imago.* Rursum-

ment gustato sanguine fauces : Fer- que : ' Et furiis agitatus amor, et

vet, et a trepido vix abstinet ira ma- conscia virtus.' gistro.' 78 Claudius] Claudius Germanici

76 Subvexit [surrexif] A surrigo, frater, successor Caligulae in imperio. pro extulit. Longo'] Gevartius correxit longum,

77 Senior dimissua injixem] Notuni supple tempus, et junxit cum habere.

SYLVARUM LIB. III. 3. 349

Quis Superos metuens paritcr tot templa, tot aras

Promeruisse datur? summi Jovis aligcr Arcas 80

Nuntius : imbrifera potitur Thaumantide Juno :

Stat celer obsequio jussa ad Neptunia Triton t

Tu toties mutata ducum juga rite tulisti

Integer, inque omni felix tua cymba profundo.

Jamque piam lux alta domum, praecelsaque toto 85

Intravit Fortuna gradu : jam creditur uni

toi Diis operam prastitvise? Arcas alatus nuntius est supremi Jotis. Pluriosa Thauinantis filia Junnni famulatur. Triton promtus esl ad obsequendum jussis Neptuni. Tu vero rite tidisti imperium tot diversorum dominorum illcesus, et tua phaselus feliciter enatavit in omni mari. Jamquein^ens splendor et sublimis fortuna subiit toto gradu pias ades tuas. Jam uni committitur dispositio sacrarum dici-

certi sumiis ex sensu et ordine narrationis : primam, inquit, Tiberii aula tibi patuit ; nec abegit Caligiila proximns liaeres ; sed in actns prsecipuos sub- vexit Ciaudius, et transmisit te successori Neroni. Nihil certius : et eodem ordine eos recenset Tacitus An. i. initio, Sidon. Apoll. v. 322. et vii. 104. Sed minimeepitiieton /o«^o convenit AVroni, quae vera est Statii scriptura. Latet aliquod Neroni propiium, et quod mores ejus exprimit; torto, vel tale quidpiam : de qiio tacendum usque diim exeinplaria aiiquid subministrent. * fero Neroni ' Protrep. Crisp. 33.' Markl. — 79 ' Conjicio : Quis Superom famulus pariter, ifc. antiqna scribendi ratione : inde istiid Superos. Potes etiam: Quis iSuperis famulans, ^-c. sed hoc, nescio qui, minus Statiannm videtur. Omuino optime boc modo scripsisset : Cui Superum famulo, ifc'

NOT.«

Sed nihil mutandnm. Graecismus liger Arcas Nuntius] Mercurinm in-

enim est. * Nepos habet longiis' telligit, in Arcadia natnm, et alas ha-

idem est, quod nepos habet longum. bentem.

Virgilius: '^Eneas se matutinus age- 81 Imbrifera Thaumantide'\ Id est,

bat,' id cst, mane. Propertius : ' JE- Iride Thaumantis filia, quae imbrifera

ternusque tuam pascat Aselle fa- dicitur, quia Iris seu arcus coelestis

mem.' Pro aeternum. Nepoti] Ne- denotat pluviam.

roni. Nam Agrippina, mater Nero- 82 Triton] Miuister Neptuni. Vide

nis, neptis erat Claudii. Porro Nero Theb. v. 707.

successit Claudio, et quatuordecira 83 Ducum] Iniperatorum. Mutata

annis imperavit. jvga\ Quia pluribus Imperatoribns

79 Quis Superos metuens] Qnis est, servierat.

ait, minister Deorum, qui tot Diis 84 Omni profundo] Homines enim

operam unqnara praestiterit, et pari- dum vivunt comparantiir cum navi-

ter satisfecerit, quot tu imperatori- gantibus; vita enim exponitur va-

bus ? nam Deorum ministri singuli riis periculis, ut navlgantesiumari.

singulis serviunt : tu de multis im- 85 Lux alta] Id est, dignitates,

peratoribus bene meritus es. quae illnstrant farailias. Toto gradu]

80 Datur] Id est, dicitur. ' Dare ' Hoc denotat fortunam favisse Etrns- pro dicere, ut alibi monuimus. A- co tantumquantum poterat.

350

P. PAPINIl STATII

Sanctarum digestus opum, sparsaeque per omnes Divitiae populos, magnique impendia mundi. Quicquid ab auriferis ejectat Iberia fossis, Dalraatico quod monte nitet, quod messibus Afris Verritur, aestiferi quicquid terit area Nili,

90

tiarum, collectaque vpes per unitemas gentes et tributa vasti orbis. Qiiicquid Iberia emittit ex aurifodinis, quod splendet in montibus Dalmatia;, quod territur segetibus AfiiccE, quicquid urea astiferi Nili triturat, quodque urinator maris

Idem. — 87 Idem pro partceque, quod omnes codd. cura Venett. 2. 3. 4. Parm. Rom. Aldd. &c. habeat, ex conjectura edidit sparsceqne. Venet. 1. praefert,

NOTiE

86 Jam creditur uni Sanctarum di- gestus opum] Uni, Etrnsco scilicet. Totum hunc locum imitatus est Clau- dianus in Panegyrico Manlii Theodo- ri : ' Huic sacrae mandantur opes, orbisque tributa : Possessi quicquid fluviis evolvitur auri: Quicquid luce procul venas rimata sequaces Abdita pallentis fodit solertia Bessi ; Unius fit cura viri, quodcumque rnbescit OccasH, quodcnmque dies devexior ambit.' Hic, describi praefecturam ^rarii putant. Sed huic opinioni repugnat solumepithetum, sanctarum, id est, sacraruni. Iliud enini pro- prie ad Imperatorem spectat, cujus res omnes familiares solenni ac pro- prio vocabulo 'sacrap. ' vocabantnr. Hinc ' sacram domum,' ' sacrum latus,' * sacros vultus,' alibi dicit Papinius. Hoc vero potius designatur munus dis- pensatoris. Sic enini in constitutioni- bus Imperatoruni vocantur, qui prin- cipuinpecuniascurabant,etthcsauro- rumadministrationemhabebant. Huic muneri praefecti servi libertique. Tacitus : ' Galbae corpus, diu ncg- lectum, et licentia tenebrarum phi- rimis ludibriis vexatum, dispensator Argins e prinioribus servis humili sepultura in privatis ejus hortis con- texit.' Tempore postcriorum Impera- toruni, qni ejusmodi muiicra exerce-

bant, vocati sunt ' comites sacrarnm largitionum,' sub quibus erant ' prae- fecti thesaurorum,' ' comites metaU lorum,' aiiique. Erat et ' comes re- rum privatarum' dictus; de quibus omnibus consule notitiam imperii, et Cassiodorum.

88 Magnique impendianmndi} Id est, tributa quae totus orbis pendet.

89 /6ma] Nunc Hispania, sic dicta est ab Ibero fluvio, hodie Ebro. Est et altera Iberia in Asia prope pontum Euxinum et Colchidem, quae hodie vocatur Iveria. Auri/eris /ossis] Au- rifodinae enim erant in Hispania, ut testatur Piinius Hb. xxxiii. cap.4. ' Ceterum,' ait, ' montes Hispanice aridi sterilesque, et in quibus nihil aliud gignatur, huic bono, auro, co- guntur fertiles esse.' Vide eundem ibidem.

90 Dalmaticoquodmontenitet] Idem Plinius ibideni : ' In Dalmatia reper- tae sunt anrifodinae principatu Nero- nis.' Quod messibus Afris Verritur'^ Feraciisima enira ac fertilissima frii- gnni Africa. Quod ostendit Plinius lib. XV. cap. 2. ' Oleum et vinum invidit tantum Africae, satisque glo- riae in inessibus fecit.'

91 3Lstiferi quicquid terit area Nilil Per aream Nili intelligit frumentum quod singulis anuis ^gyptus Romae

SYLVARUxM MB. III. 3.

351

Qaodqiie legit mersns pelaji scrntator Eoi,

Et Lacedcemonii pecuaria culta Galesi,

Perspicuaeque nives, Massylaque robora, et Indi

Dentis honos : uni parent coramissa ministro, 95

Quas Boreas, quaique Eurus atrox, qua2 nubilus Auster

orientalis piscatur, et lance feecundorum gregum Galesi Lacedamonii, et pellucida crijstalla, menste citrea ex Massylia adduclce, ac pretiosi dentes Indi eUphanti. Lni creduntur ministro, qua AquUo, qua korridus Eurua, et quee caliginosus Aus-

parceque. — 95 Vet. Liodenbrogii, unique patent. — 98. 99 Venet. I. ri^ ite

NOTiE

pendebat. JEsti/eri] Qiiia Xilus ex- undare incipit circiter solstitium ae- stivnro, quo spstns maxiraus.

92 Quodque legit mersus pelagi scru- tator £ot] Designat unioues et mar- garitas, colligi solitas ab urinatoribus in Eoo seu Indico niari. Celeberri- ma adhuc est bodie margaritarum piscatio in boc mari.

93 Et Lacedcemonii pecuaria culta Gaksi] Notat lanasTari-ntinas. Ga- lesus euim fluvius Calabrise, baud procul Tarento, pascua habebat, in quibus pecora pasta lanas ferebant pretiosissimas. Lacedamonii'] Quia Lacedaemonii duce Pbalanto eam Calabrtae oram occupaveront, Taren- tumque auxerunt.

94 Perspicuaque nites] Intelligit vasa crystallina, de quibus haec Pli- nins : ' Contra huic causa crystallum facit gelii vehementiore concreto : nec alibi certe reperitur, quam ubi maxime bybernae nives rigent, gla- ciemque esse certum est : unde et jiomen Graeci dedere.' Idcirco Pa- pinius dicit perspicuas nires, id est, vasa crystallina perspicua et perlu- cida, quae e nivibus constant et gla- cie. Vide Plinium lib. xxxvii. cap. 2. Massylaque robora] Robur, pro qualibet arbore. Intelligit antem mensas citreas, quae ex citro fiebant magno impendio. ^limyja] Quiaapud

Massylos populos Mauritanix pluri- nia arbor citri. De mensarum citrea- rnm insania ac luxn consule Prmium lib. XIII. cap. 15. Et Indi Dentis ho- nos] Intelligit ebur, cujns frequens usus erat in lectorum et mensarum ornatu. Unde Pliniana illa indigna- tio, quod eodem ebore, et vnltus Deorum fornientur, et spectentur mensariim pedes. Indi Dentis] Ebur enim nibil aliud est, qnani dens Ele- phanti. Plinius lib. viii. cap. 3. * Praedam ipsi in se expetendaro, scinnt solam esse in armis snis, quae Juba cornna appellat, Herodotns tauto antiquior, et consoetudo roe- lius, dentes : quam ob rera deciduos casu aliquo vel senecta defodinnt. Hoc solum ebur est, cetero et in bis quoque, qua corpus intexit, vilitas ossea: qnanquara nuper ossa etiam in laminas secari ccepere penuria. Etenim rara amplitndo jam deotinm, praeterqnam ex India, reperitur: ce- tera in nostro orbe cessere luxurise.' Indi] Quia India elephantis abnndat. OG QuaBoreas,quaqueEurusatrox, qua nubilus Auster Intehit] Intelligit opes mercesqHe,fjUae ex iis partibus roundi, nnde bi venti flant, naviga- tione Romam advehebantur. Eurua atrox] Quia terapestates excitat fre- quenter. Nubilus Auster] Qai«i nu- bes et pluvias procreat.

352 P. PAPINII STATII

Invehit : hybernos citius nnmeraveris imbres, Sylvarumque comas : vigil iste animique sagacis Exitus evolvit, quantum Romana sub omni Pila die, quantumque Tribus : quid templa, quid alti 100

ter navigatione invehunt. Enumerares potius plutias hyemis, et folia nemorum. Sagax animus vigilia sua excogitat, quos sumtus expetant exercitus Romani singuiis itiebus: quos tribus, quos resarcienda tempta, quos purgandi aleei Tiberis, etfiuvi'

animique sagacis Excitus evolvit ; Parm. vigil iste animique sagmis Exittis evol- t4t ; Rom. Aldd. Colin. Grypli. Basil. Bern. Gevart. Grasser. Amstei. Gro- nov. &c. vigilis te animique sagacis Exitus, Sfc. Salmasins Epistola Lxxxvi. ()iize est ad Gronovium, hnnc loctim ita legit: Sylcarumque comas, vel aquas quot in amne sequaces Exilus evolvit; vel fugaces. Postea vero in Epistola qnze praefigitnr Gronovianve Elencho Antidiatr. p. 27. legit: vigil usque, animique sagacis Et citus evolvis quantum, ifc. Vide Syllog. Epist. Tom. ii. p. 53B. Denique Marklandus in textnni admisit : vigil iste animique sagacia Exitus, Sfc. ut in Parm. sed in Addendis scribit : ' Tandem in conjecturam incidi, qnara pro manu Statii papne ausim venditare. Ea est : vigil ipse, animoque sagaci Excitus, evolvis quantum, Sfc. Cf. Scnec. Hippol. 1082. qui locus mihi hanc correclionem primus firmavit, licet dudum ita conjecisseni. Stat. Theh. iii. 598. et Ovid. Met. ii. 779. ex quo versu sensnm suum Noster videfur sumsisse. Potes etiam, vigilaris ; vel, vigilax animoque sagaci Exci- tus; sed magis placet prior conjectura.' — 100 Pilade in ed. vet. Tillenbrogii.

NGT^E

97 Hybernos imbres, ^-c.] Id est, se exonerant. Evolvi etiam dicuntnr, citius ennmeraveris hybernos imbres, cum in mare exeunt per illa ostia. &c. quam opes commissas fidei Etru- Sed Salmasii correctio non facit sen- sci. sum hujus loci planiorem : non enim

98 Vigil iste [vigilis te] animique sa- explicat ad quid referatnr illud quan- gacis Exitus evolvit^ Hic locus prae- tum sequens. Domitius sic illum lo- termissus paene ab omnibus interpre- cum interpretatur. Hactenus de tibns, tanqnam facillimus, qui tamen, reditibus Papinius locutus est: jam si verba ejns exacte expendantur, laborem et prudentiam, curamque valde difficilis et obscnrns vidcbitur. Etrusci laudat in his distribuendis Nnllus enim bonus sensus ex hoc elici pro ratione expensarum. Exitus} Sci- potest. Qnid enim significat et sibi licet impensae faciendae. Evolvit] vult illud vigilis te animique sagacis Versat, angit cnm cura, quicquid mi- Exitus evolvit? Salmasins, in com- litiae vel in urbanis aedificiis restaii- mentariis ad Historiam Augustam, randis impendendum erat. Putarim hunc locum corrnptum judicat, et dicere, ait Gronovius, exituni osten- eum restituisse ac illustrasse putat, dere, et liquido probare, quam fuerit sic corrigcndo et conjungendo cum animo vigili ac sagaci, cum sequentia fiuperiori versu : Hybernos citius nu- omnia rite curaverit.

meraveris imbres, Sylvarumque comas, 100 Pild] Per pila, quae erant tela

vel aquas quot in amne sequaces Exitus propria Romanis, inteliigit exercitus

evolcit. Exitus, inquit, auniium, di- Romanos. Tribus] Id est, populus

cuutur ostia eorum, quibus in mare in plures tribus divisus. Et per tri-

SYLVARUM LIB. III. 3.

353

Undarum cursus, quid propugnacula poscant ^quoris, aut longe series porrecta viarum : Quod domini celsis niteat laquearibus aurura, Quaj Divum in vultus igni formanda liquescat Massa ; quid Ausoniae scriptum crepet igne monetae. Hinc tibi rara quies, animoque exclusa voluptas, Exiguaeque dapes, et nunquam laesa profundo

105

orum, qms portus faciendi et restaurandi, quos stenenda longa tiee, quantum auri fulgeat in altis laquearibus domini, quts moles dissohatur igne effingendis Deorum vidtibus, qu<e metalln crepent flammis, ■percutienda ac signandcE moneice Romance. Hinc tibi parum otii, nullceque animo roluptates, modicus cibus, et tuce curce nun-

— 103 Quodque bonum celsis nitet Parm. Quod domuum celsis Rom. AJd. 1. Grasser. Beru. Lindenbrog. et Crac. Quod domum Ald. 2. ex errore typo- thetae, qui error fluxit etiain in Colin. et Grypli. Quod Domini Gevart. Amstel. Gronov. Barth. Veen. Delph. &ic. — 104. 105 Heinsius ad Claudian. Riipt. Pros. III. 386. ita citat : Qucb Divum . . . formala Uquescut Machina. Pro crepet igne monetce, Marklandns opinabatnr esse legendum : crepet ore Monetce. — 106 Vet. Lindenbrogii : animosque excussa roluptas. — 107 Mark-

NOT/E

bus inteliigit impensas, quae tam dis- tribuendo gratis tenuioiibus ac pan- perioribus civibus fruiiiento, quam tot edendis spectaculis ac faciendis ab Imperatore largitionibus, fiebant. Templa] Restauranda scilicet, Quid alti Undurum cursus] Intelligit vel im- pensas faciendas alendis classihus, navigatio eniin quandoque cursus di- citur, ut notavimus ad Achilleidem ; vel purgandis alveis Tiberis, et alio- rum fluviorum.

101 Quid propugnacula poscant M- quoris'] Id est, quid poscant reparan- di portus.

102 Aut longe series porrecta riarum'] Notat curandas vias publicas. Stravit autem Domitianus tam viam Domi- tianam suo nomine dictam, quae a la- tere Appiae in Campanum littus du- cebat, quam Appiam praefecto Ma- cro.

103 Quod Domini celsis niteat laquea' ribus auruml Laquearia enim auro legebantur, ut docet Papinius phiri-

Delph. et Var. Clas.

bus iocis. Hic innnit fortasse ccena- tionem illam quam ' Micam auream ' appellarunt. Domini] Domitiani, qui se dominum ac etiam Deum vocari volebat.

104 QucE Divum in rultus igni for- manda liqvescat Massa] Id est, quan- tum auri, argenti, ac aris, ex his enim metaliis conflubantur imagines, ini- pendendum sit in conflandisDeorum, vel etiam imperatoruni statuisetima- ginibus. Igni liquescat] Metalla enim igne liquefieri debent, ut ex iis con- flentiir imagines, fiantque alia opera.

105 Quid AusonicB scriptum crepet igne monetce] ' Scribi' de moneta di- citur, cum ipsi imago ac tituli prin- ripum imprimuntur. Sic ' aurum scriptum' Juvenalis Sat. vi. Nomi- na Imperatorum inscribi solita cum ipsorum imagine in nummis videmus. Ausonice] Romanx. Crepet igneJD um conflatur a fabro.

106 Hinc tibi rara quies] Snpra vi- gilis te animique sagacis.

Stat.

354 P. PAPINII STATil

Cura mero: sed jura tamen genialia cordi,

Et mentem vincire toris, et jungere festa

Connubia, et fidos domino genuisse clientes. 110

Quis sublime decus formamque insignis Etruscae

Nesciat ? haud unquam proprio mihi cognita visu,

Sed decus eximium formae par reddit imago

Vultibus, et similis natorum gratia monstrat.

Nec vulgare genus: fasces, summamque curulem 115

Frater, et Ausonios enses, mandataque fidus

qmm vino profundo immersce. Sed tamen foedm nwptidle tibi gratum fuit, et fiUi- cuit animum matritnonio alUgare, et contrahere Uetum conjugium, et procreare dominofidos clientes. Quis ignoret splendidos nalales et pulchritudinem illustris EtrusccB? Nunquam mihi cognita fuit propriis oculis : similitudo iamen ejus ac par venustas elucens in ore filiorum, reprcesentat egregiam ejus speciem. Non illi origoerat plebeia: frater ejus obtinuit fasces, et consuiatum, ejusqu£fi4ei commissa

land us conj. et nungwam lata; ut ap. Petron. Carm. de Bel, Civ. 156. et mox : jura tamengenitalia. — 109 Idem pro vincire toris, quod omnes habent edd. legendum putabat, mulcere toris. — 111 Quis suhlime genus edd. vett. ' Hic formam Etruscae preedicaturus est Slatius ; sed quid ad hanc facit genusl praesertim cum de genere sigillatim dicturns est mox vs. 115. In sedem igitur non suam irrepsit haec vox. Conjicio : Quis sublime decus, ifc. Pro formamque potes etiam famamque ; et hoc verius pato, propter sequens formce. Vide ad Val. Flac. ii. 148. nbi eadem diversitas.' Markl. — 112 Venet. 1. aut unquam; Parm. haudquamquam, quod in textum receperat Marklandus; Aldd. Colin. Gryph. Basil, Bern. et Gevart, haud quaquam ; Rom. haud nunquam; in quibusdam aliis, hatid usquam ; Markl. in curis secun- dis, haud unquam, quod primi receperunt editores Bipontini. — 113 Sed Deus

aOTJE

107 Profundo mero"] Idest,exhau3- et mnlto culmine dives Mors nitet : to ex profundo capacique poculo. instantes sed proxima quaerere nimbi

108 Ge7iialia'\ Id est, nuptialia, Suadebant.'

quia in nuptiis lectus sternebatur ia 114 Vultibus] Supple suis.

honorem Genii. 115 Fasces, summamque curulem']

109 Festa Connubia'] Quia nuptiis Fasces proprie Consuium et Prasto- sacra adhibita. rum erant : nam ante Consulem duo-

110 Domino] Domitiano, decim fasces ferebantur, ante Prae-

111 Etrusca] Etruscam vocari a torem tantiim sex, Et hinc desig- marito Etrusco credibile est. natur fratrem Etruscae, uxoris Etrus-

112 Haud unquam [quaquam'] Scri- ci, fuisse consulem, jungendo ««in- bendum : haud quanquam. Ronianus mam curulem. Nam et consules cu- codex: haud nunquam. ruli sella sedebant, quae summa hic

118 Sed] tJ) sed, non vulgari usu, obsummummagistratum.nempecon-

pro * tamen ' ponitur, ut in Hercule sulatum.

Surrent. * Quamvis innumerae gau- 116 Ausonios enses] Intelligo slm-

dentia rura superne Insedere domus, pliciter ducatum exercituum Roraa-

SYLVARUM LIB. III. 3. 855

Signa tulit, cum prima truces amentia Dacos

Impulit, et maguo gens est damnata triurapho.

Sic quicquid patrio cessatum a sanguine, mater

Reddidit ; obscurumque latus clarescere vidit 120

Connubio gavisa domus : nec pignora longe :

Quippe bis ad partus venit Lucina, manuque

Ipsa le\T gravidos tetigit foecunda labores.

Felix ah! si longa dies, si cernere vultus

Js atorum viridesque genas tibi justa dedissent 125

Stamina ! sed media cecidere abrupta juventa

Gaudia, florentesque manu scidit Atropos annos:

Qualia pallentes declinant lilia culmos,

Pubentesve rosae primos moriuntur ad Austros,

nad tigna et arma Romana, cum prima vecordia excitatit feroces Daeo», et natia htBc damnata est itigenti triumpho. Sic quicquid deerat a patre, mater suppletit, et lata domus cidit obscurum Uitus iliustrari conjugio. Et cito nati Uberi : qmppe Lucnui bis renit ad puerperia, et ipsa fcecunda, manu leri, parturienti opem tuiit. Akfortunata, si diu rixisset : si pensa aqua Parcarum tibi concessissent tidere ora et pubescentes genas natorum. Sed tua Itetitia abscissa corruit in media jutentute, et Atropos crudeli manu amputatit tuos tirides annos. Ut lHiu deprimunl pallentes thyrsos suos, et roste crescentes marcescunt ad primos Austriflntus, atU ut rioUe teris

vet. Lindenbrogii et Rom. Sed decus exiguum fama \eDet. 1. — 119 Venet. 1. et Parin. cessatum asanguine ; Rom. cum ceteris : cessatum est sanguine.-^ 122 Roni. et vet. Lindenbrogii, manusque. — 129 Pubentesque Venett. Pam. Aldd. &c. Rubentesque Rom. et vet. Lindenbrogii ; Rumpentesque M. Ant.

NOT^

norom. Mandataque Signa] Mandata Doraitianus. Truces'] Quia difficnlter

signa eleganter dicnntur, qu« ferun- victi.

tur alienis auspiciis, et pro ultione 118 Trinmpho'] Triumpbnm enira

alterins. Sic Papinius Theb. ti. di- egit de Dacis Doraitianus, ut jam

cit Eurydicem ' mandare ubera,' quae diximns.

oatricis opera in lactando infante 122 Lucina'] Lucina, Graecis E(Xe(-

atitur. Sic Hippomedon. Theb. ix. Bvlu, Dea qnae praeerat partui.

' Misernm sociis opus, et sna mandat 123 Gratidos labores] Labor, pro

prselia.' Susceperat enim defenden- partu suniitur, ut Theb. m. * Mihi

dnm corpus Tydei Hippomedon, sed qoippe malornm causa labor.' Id

vocatns ab Adrasto reliquerat hoc est, partus. Grandos] Hypallage

opus, mandaverat sociis sua pra?Iia. pro labores gravidce. Fcecunda] Quia

Seneca de Ira lib. iii. ' Necmandat juvat parturientes.

nltionem suam, sed ipse ejus exactor, 127 Atropos] Nomeu Parcce, quee

animo simul et manu saevit.' pensum vitae secare dicitnr.

117 Truces Dacos] Daci gens trans- 129 Austros] Austri enim floribus

danubiana, quam vicit per legatos contrarii, at jam diximus ioEpicedio

356 P. PAPINII STATII

Aut uti verna novis expirat purpura pratis. 130

IUa sagittiferi circumvolitastis, Amores,

Funera, maternoque rogos unxistis amomo :

Nec modus aut pennis laceris aut crinibus ignera

Spargere, collatasque pyram struxere pharetrae.

Quas tunc inferias, aut quae lamenta dedisses 13.5

Maternis, Etrusce, rogis, qui funera patris

Haud matura putas, atque hos pius ingemis annos ?

Illum et, qui nutu superas nunc temperat arces,

Progeniem claram terris partitus et astris,

Laetus Idumaei donavit honore triumphi : 340

moriuntur in novis pratis. Pharetrati Cupidines volitastis circa has exequias, et illevistis pyram amomo materno, nec cessastis flammis injicere, aut dilatiiutas alas aut comas, et contrdistis vestras pharetras struendce ejus ptjrce. Quce tunc justa, aut quas lacrymas obtulisses rogo matemo, qui credis accekratam mortem pitris, et pius defles nonagenarium senem ? Ilte qui nunc regit suo nutu ccelestes domos, et qid divisit inter ca;lum et terram filios, latus affecit hunc muneribus triumphalibus,

Sabellicus. Pubentesve correxit Marklandus. — 130 Aut ubi vema Wakefield. in Append. ad Sylv. Crit. Part. 3. — 132 Parm. Rom. et vet. Lindenbrogii, maternosque. — 134 ' Olim emendaveram collatceque ; jam video Gronovium occupasse, Diatr. cap. 32.' Markl. collectaque exbibent edd. vett. omnes. —

NOTiE

in Glanciam, ubi simiiis comparatio. Gronovias collata. Vide supra vs,

130 Verna purpura"] Viola, violae 42.

enim pnrpurei sunt colorls. 137 Hos annos'] Id est, patrem, qni

131 Sagittiferi amores'] Amores tam senex mortuns est ; nonaginta enim seu Cupidines cum arcn et pha- enim annos excessisse dicitur Etrus- retra sagittis plena in humeris reprze- cus pater.

sentabantnr. 138 Qui nutu superas nunc temperat

132 Amomo'] Amomum, unguen- arces] Vespasianum patrem intelligit, tum pretiosissimum ex amomo fac- qui in numerum Deorum relatus fue- tum, quod injici solebat rogis mor- rat.

tuorum. Materno] Id est, Veneris. 139 Progeniem claram terris parti-

133 Nec modus aut pennis laceris aut tus et astris] Intelligit filios Vespa- crinibus] Vult Poeta Cupidines tanto siani, quornm Titns etiam post mor- dolore affectos ob mortem Etrusrae, tem Deus factus, alter vero Domi- ut nec parcerent crinibus suis, nec tianus in terris relictus erat. pennis, lacerarentque eas. Et mo- 140 Honore triumphi] Id est, dona- rem tangit, quo crines rnmpebantur vit honore, quo donari solent milites in luctn, et rogis injiciebantnr mor- triumphantinm. Idumati] Quia Ves- tnorum. Amores pennas etiam lace- pasianus, mox Titus domuerant Ju- rare poterant ; alati enim erant. daeos, Titu^que etiam expugnaverat

134 CoUataque [collectceque] Legit Hierosolyma caput gentis ; de Ju-

SYLVARUM LIB. III. 3.

357

Dignatusque loco victricis et ordine pompsB

Non vetuit, tenuesque nihil minuere parentes.

Atque idera in cuneos populum cum duxit equestres,

Mutavitque genus, Iaev£eque ignobile femim

Exuit, et celse natorum aequavit honori. 145

et digHum judicacU tenere locum et ordinem hi victrici pompa, nikilque hmmUitas parenlum ei nocuU. Atque idem Imperator, cum aUegit plebem in ordinem equet' trem, mutavit genus yus,et ei ademit servilem annulum et equitis Romani digititatt

143 Omnes edd. vett. habent etiara populos, preter Pannensein, in qna est populus; Gevart. Amstel. GroDov. Barth. et recentt. populum. ' Verum est populum ; et ita edidit Gronoviiis, qiii taraen nallara diversae scriptnrae raen- tioneni facit. Alia res esset si scripsisset populos ; hoc enini gentes, nationes, denotasset : qnod fieri non potest.* Ita Marklandns, qni in Addendis ha;c habet : ' Mira pertinacia vetusta" Venet. 1. Parm. et Doraitii codd. faabent deduxit pro cum diuri/, qnod Doniitii est. Latet aliqnid. Forte:

Utque idem deduxit, idem quod : Cumque idem deduxit ; nisi sic

potius leeendum. Potest etiam servari vetnstarnm lectio, et per populum iiitelligi Etruscus: deduxit populum, pro Etrnscum qni ante erat e populo : ut apud Horatiuni : ' Plebs eris ' pro ' e plebe :' et multa hujusraodi sunt exempla. Sed iiihil affirmo.' — 14-3 Parra. Exicit. Edd. velt. et ctlsv natorum aquavit honore. Correxit Salmasius, ejusqne correctionem primus recepit

NOT.E

daeis autem triumpbavit siraul cnm Vespasiano patre. Judasi antem Idu- mtei Papinio, quia Idumaei Judaeis fi- nitimi, et tuac etiam Idumaea Judseis parebat.

141 Victrieis pcmpce] Idest, trium- phalis. Milites enim duces trinm- phantes seqnebantnr.

143 Atque idem in cuneos pnpulum cum duxit equestres'^ Suetonius Vespa- siano cap. 9. * Amplissiraos ordines exhaustos caede varia, et contamina- tos veteri negligentia purgavit, sup- plevitque recenso senatu et equite, submotis indignissimis, et honestis- simo quoque Italicorum ac provinci- alium allecto.'

144 3Iutavitque genus] Cum eques- trem dignitatem contuiit Etrusco, et ex servili conditione in ordinera equestrem allegit. IxEvaque ignobUe ferrum Exuit] Id est, fecit utexueret ferreum annulum, quem servi et li- bertini gestabant. Nam aureos an-

nulos habere tunc solum concessuin senatoribus et equitibns, in qno ratio temporum habenda est, morisque, qni mnltura variavit. Vide Pliuium lib. XXXIII. cap. 1. et 12.

145 Et celse natorum aquavit AoKoriJ Id est, annuiis aureis donavit, qui insignia erantEquestris ordinis, equi- temque Romanura fecit. Suetonius in Vitellio loquens de Asiatico liberto Vitellii: ' Et provincia demum ac- cepta manumisit, ac primo imperii die, aureis annulis super coenara do- navit, cum mane rogantibus pro eo cunctis, detestatus esset severissime talem eqnestris ordinis maculam.' Celse na/oru»»] Celse nati, eqnites sunt equestribus orti: quorum perpe- tuum epithetum ' celsns.' Soteriis Rutilii : ' Non labente Numa timnit sic curia feiix, Pompeio nec celsus eques, nec foemina Bruto.' Quornm honori is aequatur, cui donatur ordo equestris, qoi exutis anoulis ferreis,

358 P. PAPINII STATII

Dextra bis octonis fluxerunt saecula lustris,

Atque aevi sine nube tenor. Quam dives in usus

Natorum, totoque volens excedere censu,

Testis adhuc largi nitor inde assuetus Etrusci,

Cui tua non humiles dedit indulgentia mores. 150

Hunc siquidem amplexu semper revocante tenebas

Blandus, et imperio nunquam pater: hujus honori

Pronior ipse etiam gaudebat cedere frater.

Quas tibi devoti juvenes pro patre renato,

Summe ducum, grates, aut quae pia vota rependant? 155

Tu (seu tarda situ, rebusque exhausta senectus

Erravit ; seu blanda diu Fortuna regressum

donavit. Transegit sexdecim lustra prospero cursu, et viia nullo infortunio turbata fuit. Quam dives in usus filiorum, et volens pro illis exuere se cunctis opibus. Hoc iestatur inde assuetus splendor vitce liberalis Etrusci, cui tua indulgentia prce- buit nitidos mores. Hunc semper retinebas blanditiu, nec erga eum utebaris patria CMctoritate, propensior ad illum honorandum. Ipse etiam germanus Itetabatur ei cedere. Quas gi-atias devoti adolescentes tibi reddent, supreme Imperatorum, md qucB pia vota facient pro tua salute, ob genitorem suum ab exilio revocatum 1 Tu, seu ejiLS senectus annis gravis, seu negotiorum mole obruta, peccavit ; seufortuna,

Gronovins. — 150 Pro Cui tua, quod testantnr Parm. Rom. et vet. Linden- brogii, mnltee edd. habent, Cum tua. — 151 Nunc siquidem Parm. ' Hic rem miram tibi narro, Lector : per versns continnos triginta qnatuor a vs. 145. ad 180. Statium integrum te habere pnto, et nullo mendo foedatum ; quod alibi in his Sylvis, nisi unico tantum loco, Lyric. ad Max. Julium a vs. 11. ad 51. frustra, opinor, qnsesiveris : de hoc et tibi et mihi gratulor.' Markl. — 157. 158 ' Hos versusimplicitos aperuimus, partim unius verbi emendatione, ut ubi alii codices habebant, Errabit, tu legas Erravit ; partim distinctione

NOTiE

aureos induit a principe concessos. Etrusci in filium, quem nunquam ab

Quidam intelligunt de jure trium li- amplexu suo dimittebat, quin statim

berorum, nuHa probabiii ratione. revocaret.

146 Bis octonis lusiris] Bis octona 152 Et imperio nunquam pater'] Id lustra, sunt 80. anni. est, qni nunquam uteretur patria po-

147 Sinenube] Sine adversitate ac testate in fiiium. Hujus honori Pro' infortunio. nior] Hujus, quam fratris.

148 Totoque volens excedere censu] 154 Pro patre renaio'] Id est, ex Tradendo scilicetfiiiis. exilio revocato; exilium enim genus

149 Nitor'] Hic, pro liberalitate, quoddam erat mortis, ex quo, qui re- splendore, ac elegantia vitaE sumitur. vocabantur, ' renasci' videbantur.

150 Tua] Etrnsce pater. Vkie quae diximus Balneo Etrusci

151 Amplexu semper revocante] Eie- vs. ult.

ganter, ut denotet summum amorem 156 Tu] Domitiane.

SYLVARUM LIB. III. 3.

359

Maluit) attonitum et venturi fulminis ictus

Horrentem, tonitru tantum lenique procella

Contentus monuisse senem : cumque horrida supra 160

^quora, curarum socius procul Itala rura

Linqueret, hic molles Campani littoris oras,

Et Diomedeas concedere jussus in arces,

qu(B diu faverat, mnluit regredi, contentus fui»ti afflasse tantum tonitru, ac miti procella senem consternatum, et expatescentem ictum jyrorimi fulminis. Et cum ejus coliega exularet ab Italia ultra seevum mare, hic jussus est concedere in mitet plagas oTw Campanice, et turres Diomedis. Et ibi erat hospes, non exul. Nec

verbonim qiiae confiisa erant. Nam in omnihns codicibns, praetprquam in nostro, ita distinctiim invenies carmen ; regressum Maluit attonitum : cum ita sit suspendendum, regressum Maluit : et quod sequitur, attonitum, referendum

NOTiE

158 Venturi fulminis icttu] Govar- tius notat veteres exilinm solenni voce'fulinen' appellasse. Sed non accurate. Non enim exilium pro- prie ' fulmen ' vocabatnr, sed dam- natio, sive ad exilium illa, sive capi- tis poenam. Arteniidorus : Kal yhp Tow KaraSiKaa64tn-as iv r^ ffxnnfiSfitf Ke- pawovaOal <pafiev : Condemnatos enim in eonscientia fulminari dicimus. Juve- nalis Sat. viii. ' Quam fulmine jnsto Et Capito et Nnmitor ruerint dam- nante senatu.' Plinius in Panegy- rico sub finem : ' Utrumque nostrum ille optimi ciijusque spoliator et car- nifex, (de Domitiano loquitur,) stra- gibus amicorum,et in proximum jacto fulmine afflaverat.' Sic ' damnatione ambnstum,' Livius etiara dixit lib. XXII. ' L. ^milium Panlum, qui cnm M. Livio consul fuerat, et dam- natione collega» et sua prope anibus- tus evaserat.' Idem ' iucendium ' vo- cat infra : ' Se popnlare incendium priore consulatu semiustum cffugis- se.' * Flammam' dicit Cicero in Bruto de Galba : ' Isque se tum eri- puit ilammae, propter pneros miseri- cordia populi commota.*

160 Monuisse senem] Id est, casti-

gasse, quo sensu et verbnm ' mone- re ' usurpat Tacitus de Sejani filia loqnens : ' Potnisse se pnerili ver- bere moneri.' Virgilius ^neid. vi. ' Discite justitiam moniti.'

161 Curarwm sorius] CollegaEtrus- ci in Dispensatoris munere.

162 Hic molles Campani littoris oras, Et Diomedeas concedere jussus in arces'\ Contentus fnit Domitianns ea pcena affecisse Etruscum, qua concessum erat patronis laesis libertos aflBcere ; nimirum relegavit in oram Campa- niae. Ut enim discimus ex Tacito Ann. XIII. ' Nihil aliud erat con- cessum laeso patrono, quam ut vice- simum ultra lapidem in oram Canipa- niae libertuni relpgaret.' Qnera mo- rem idem tangit Tacitus Ann. xiv. ' Censuerat,' ait, ' Cingonius Varro, utliberti quoque,qui sub eodem tecto fuissent, Italia deportarentur. Id a principe prohibitum, ne mos antiquus, qnem misericordia non minnerat, per saevitiam incenderetur.' Hunc mo- rem institutura fuisse ab Augusto censet Lipsius ex iis Dionis verbis lib. Lv. constituit Angnstus ra Sucaui- fmra oh oT re &Woi irpbj rovs iKevOepai- (Uvovs Kcd avTol ol ifoir^rai a^v 7€V($-

3G0

P. PAPINII STATII

Atque hospes, non exul erat : nec plura moratus Romuleura reseras iterum, Gerraanice, liraen, 165

Moerentemque foves, inclinatosqne penates Erigis : haud mirum, Ductor placidissime ; quando Haec est, quae victis parcentia fcedera Cattis, Quaeque suum Dacis donat clementia montem : Quae modo Marcoraanos post horrida bella, vagosque 170 Sauromatas Latio non est dignata triumpho.

multum cunctatus, recludis illi, Germanice, rursus/ores Imperatorias, etsolaris dO' lentem, et relevas dejectos lares. Nec mirum est, lenissirne Imperator, cum ea est clementia, quce ignoscit superatis Caltis, facto cum eis fcedere, ac reddit Dacis suum montem, et qu<r post crudelia hella noluit ducere in triumphum Romanum Marcomanos et palantes Sauromatas. Jam vita adest termiuus, et infiexibile

ad seqiientia.' Domit. — 164 ' In vetustissima editione invenio, Utque hospes ; tamen contra tot aliornm libros nihil mtitandum diico.' Barth. — 168 Catis

fievoi xp^<''<'»^'' • Jttra, quibus erga liher- tos tam alii, quam ipsi patroni uteren- tur. Molles'] Propter Baias, et amne- nissimum illum tractiim ; Campania enim erat fertilissima et amoenissima totius Italiac regio,adOrientem Latii sita. Plinius lil). iii. cap. 5. * Hinc,* ait, ' felix illa Campania; ab hoc sinu incipiunt vitiferi coUes, et temulen- tia nobiles, succo per omnes lerras inclyto, atque, ut veteres dixere, snm- mum Liberi patris cum Cerere cer- tamen.' Urbes praecipuas olim ha- buit Capuam, Neapolim, Baias, Cu- mas, Puteolos, Nolam. Diomedeas ar^ ces] Intelligit Argyrippam, conditam a Diomede Tydel filio ; Diomedes enim, post excidium Trojae reversus in patriam, cum didicisset i^Egialen uxorem adulterio pollutam a Cylla- baro quodam, exosus domum, con- tendit in Italiam, appulsusque in Apuliam, regni partem a Dauno ac- cepit, ibique Argyrippam condidit.

164 Hospes, non exul] Id est, tam leve erat exilium Etrusci, ut posset dici non ilinc concessisse tanquam

NOTiE

exul, sed solum eo peregrinatum esse, causa secessus amoeni.

165 Romuleum] Romanum, seu po- tins Imperatoriuni.

168 Victis parcentia fcedera Cattis] Id est, potuit omnino ac fuuditns de- lere gentem Cattorum, sed maluit parcere, pacemque illis dedit. De Cattis vide Equo Domit.

169 Quteque suum Dacis donat cle- mentiamontem] Id est,reddidit Dacis suum montem, cnm illis adimere po- tuisset, ac eos funditus delere. De Dacis vero ac eorum monte, vide quae diximus Theb. 1. 19.

170 QucB modo Marcomanos post hor- rida hella, Sfc.] Ex hoc loco discimus Marcomanos, Sarmatasque etiam bello lacessisse Domitianum, victos- que fuisse. Marcomani antem sunt populi interioris Germaniae, Hercy- niae sylvae accolae. Hodie, Morati, vel Bohemi dicuntur.

171 Sauromatas] Sarmatae nunc Poloni vocantur. Non est Latio dig- nata triumpho] Nam de Sarmatis lau- ream solum Jovi Capitolino retulisse

SYLVARUM LIB. III. 3- 361

Jamqiie in fine dies, et inexorabile pensum

Deficit : hic mcesti pietas me poscit Etrusci

Qualia nec Siculae moderantur carmina rupes,

Nec fati jam certus olor, seevique marita 175

Tereos. Heu quantis lassantem brachia vidi

Planctibus, et prono fusum super oscula vultu !

Vix famuli, comitesque tenent, vix arduus ignis

Summovet : haud aliter gemuit perjuria Thescus

Littore, qua falsis deceperat ^gea velis. 180

Parcarum slamen deficit. Hic pietaa tristis Etntsci a me jmtulat rersus, quale» nec Sirtnes canunt in scopulis SicuUs, nec cycnus jam proximus siice morti, nec conjux crudelis Terei. Heu quoties ridi illumfatisrantem lacertos suos, ne percutiendo, et prono tultu prostratum super corpus patris ad illud osculandum. Vix serci et amici eum possunt tenere, rtx excelsa rogi jiamma eum repeUil. Son aliter Theseus, qui deluseiat Mgeum falsis velis, deJUvit in littore, ae promissi oblitwn fuisse, Tunc

exhibent edd. vett. — 174 ' Non est rautanda haec scriptnra. Ita ' tempe- rare' usurpat Horat. iv. Od. 3 ' Testudinis aureae Diilcem qu« sonitum

Pieri temperas.' ' Bartlt. Hic tanien nullas variantes inveni, nec scio ad

quas allnditBarthius.— 179. 180 Edd. vetL haud aliter gemuit perjuria The-

seus Liitore, quifalsis,lfc. Parm. Rom. et vet. Lindenbrogii Littora, qui falsis.

' Primo legendum : Littore quo falsis, non qui. Deinde displicet gemuit et

NOTiE

Domitiannm refert Suetonius, nec fabula : linguam enim Pbilomelae

voiuisse triumphare. praecidit, eamque in angustum car-

172 Dj>»] Dies hic pro vita «umi- cercm conjecit. Marita^ Uxore.

tur. Inexorabile pensum DeJicit^^TaT' Vide Theb. iv. 207.

cse enim, quae nent filambnmanae vi- 176 Heu quantis lassantem brachia

tae, dicuntur inflexibiles. Pensum tidi Planctibus] Ut fit in luctu.

vero est raanipulus lanae vel lini, qui 177 Et pronofusum super oscula vuU

circumvolvitur colo, ac fuso trahi- <u] Ut de Alexandro traditur, qui

tur. super amici Hepbaestionis corpus ex-

174 SiculcB rupes'] Id est, Sirenes, anime ejulans procubuit, vixque inde quae in scopuiis Siculi maris sedem ab amicis abstractus est. habebant. 178 Vix arduua ignis} Rogi paterni

175 Necfatijam certus olorl Olores supple.

enim dulcissima voce canere dicun- 179 Haud aliter gemuit perjuria The-

tur, cum morti proximi sunt. Savi- seus Littore, quo falsis deceperat .^gea

que marita Tereos} Id est, Philomela, relis] Theseus, proficiscens in Cre-

seu luscinia. Nonnulli enimGraeco- tam, promiserat /Egeo patri, nt, si

rum mutatam tradunt in lusciniam sibi incolomem redire contingeret ex

Procnen uxorem Terei, cnjus saevi- hoc itinere, pro velo nigro, quod na-

tia in Philomelam sororem uxoris, vis, quae Athenienses qui Minotauro

cuj vim intulerat, notissima est ex exponendi erant, vehere solita erat.

3(52 P. PAPINII STATII

Tunc immane fremens, foedatusque ora, tepentes

Aflfatur cineres : Cur nos, fidissime, linquis

Fortuna redeunte, pater? modo numina magni

Praesidis, atque breves Superum pacavimus iras,

Nec frueris ; tantique orbatus muneris usu 185

Ad Manes, ingrate, fugis : nec flectere Parcas,

Aut placare mala? datur aspera numina Lethes?

Felix, cui magna patrem cervice vehenti

Sacra Mycenaeae patuit reverentia flammas !

horrende suspirans, et vultu conspurcato, alloquitur cineres adhuc calidos : Cur nos, genitor carissime, deseris, revertente fortuna? Modo fleximus numen magni Impe- ratoris, et brevem iracundiam Deorum ; nec/rueris, et privatus usu tanti beneficii, fugis, ingrate, ad Inferos. Nec licet lenire Parcas, aut placare savos Deos improbce Lethes. Fortunatus ille, cujus pietatem venerantes flammcB Grcecorum ei viam

gemens. Lego : Tunc immane fremens. Cf. Tlieb. vii. xii. 684. Cland. de Cons. Manlii 237. Sil. Ital. xi. 146. et Virg. xii. 535. Siepe vero hae voces confundiintur. Ita apud Juvenal. vi. 260. pro ' fremit» ' setisus postulat ♦ gemitu.' Vide Drakenborchium ad Sil. Ital. i. 425. Sed forte nihil hoc loco niutandum.' Markl. Liftore, quo, Ifc. est Barthii correctio, non vero Marklandi. — 183 Vet. Lindenbrogii pro numina habet nomina. — 184 Venet. 1. Parm. Rom. Brix. Vicent. Aldd. Colin. Gryph. &lc. placavimus iras. ' ParuDi accurate Statius, si sic scripserit ; sequitur enim versu abhinc tertio: Aut placare,Sfc. Edidi igitur pacavimus iras pro placavimus iras, sensu eodem, verbo tantum n)utato ; quod in secundo loco, si malis, facere potes ; ct retento tu placatimus, legere : Aut pacare mala.' Markl. — 186 Ad Manes, ignare,fugis Aidd. Colin. Gryph. Basil. Plant. &c. ingrate correxit Grono- vius in Diatr. cap. 33. ita quoque est iu Venett. 1. 2. 3. Parm. Rom. et co-

NOTiE

ex more habebat,substitueret candi- 183 Numina magni Prasidis'] Id

dum ; sed Theseus, ejusce promissi est, Domitiani qui se Deum appellari

obiitus, nigrum velum, quod prius volebat.

erat, reliquit ; quo visOiEgeus pater, 184 Breves iras] DomitiaHus enira

qui ex scopulo quotidie expectabat post breve tempus revocatum ex ex-

reditum filii, fretus ejus virtute, ut ilio Etruscum aulae Palatinae restitu-

vidit nigruni vehim, ratus filium per- erat, ut vidimus supra.

iisse, doloris inipatientia in mare se 186 Ingratel Id est, properas ad

praecipitem dedit. Perjuria igitur, manes, nec agnoscis, utendo, benefi-

fidem datam lEgeo patri de ponendo cium Caesaris. Nec flectere Parcasl

velo candido pro nigro, quo certior Has inexorabiles fingunt Poetae.

fieret de salute filii. Quo redit eti- 187 Lethes] Id est, Inferorum, qui

am iUud falsis velis. Nam candidum designantur per Lethen.

pro nigro substituendum erat. Lit- 188 Fclix, cui magna patrem cervice

tore] Id est, in littore, cum appulsus vehenti Sacra MycencBce patuit reveren-

mortem patris didicisset. tia flamMa] Intelligit iEneam, qui

SYLVARUM LIB. III. 3.

363

Quique tener saevis genitorem Scipio Poenis 190

Abstulit, et Lydi pietas temeraria Lausi. Ergo et Thessalici conjux pensare mariti Fnnus, et iramitem potuit Styga vincere supplex Thracius? ah quanto melius pro patre liceret!

fecerunt, dum porlaret collo genitorem. Et felix puer Scipio, qvi eripuit patrem diris Carthaginiensibus, et Lydius Lausus, qui temeraria pietate patrem sercavit. Ergo uxor potuit redimere mortem conjugis Thessali, et supplex Thraciusflectere du- rum Styga ? Ah quantojustius hoc esset pro genitore ! Attamen non omnis rapieria,

dice Sen. — 190 Quique gener edd. Parisienses, cnm omnes alii libri ttner rccte referant. Pro Pcenis nonnulli ptBitis. — 192 Ergo Thessalici Venett. Rom. Aldd. Colin. Gryph. Basil. <5>:c. Ergo et Thessalici reposuit Marklandns e Parniensi. — 193 Phryga tincere Venett. Parm. Rom. Aldd. Coiin. Gryph. Basil. Plant. &c. Vetus codex Lipsii habet Styga, nt correxit Crnceiis, approbantibns Gronov. in Diatr. cap. 33. Barth. ad h. 1. et Heins. ad Ovid. Heroid. Epist. xviii. 21. VideSyllog. Epist.Tom. ii. p. 29.— 194 Parm. at

NOTiE

ter abhostibns circumdaretur. Sili- us : ' Tum rapta propere dnris ex os- sibus hasta, Innixum cervice ferens, humeroqne parentem Emicat.' Pii- nius : ' Africanus de patre noluit ac> cipere coronam civicam.' Vide Li- vium lib. xxi. cap. 46. et Val. Max- imum lib. v. de pietate in parentes. Pcmis^l Id est, Cartbaginiensibus, qui Phcenicnm coloni erant, et Pceni vo- cabantur.

191 Lydi pietaa temeraria Lausi'] Lausus, filius Mezentii regis Thnsco- rum, qni a Lydis originem dncebant, patrem in bello adversus iCnsam ser- vavit ; nam illo saucio, ipse subivit praelium, occisnsque est ab iEnea. Mrgilius : ' Quo periture ruis, ma- joraque viribus audes ? Fallitte in- cautum pietas.' Itaque temeraria, quia majora viribus ausus est, et im- par congressus est ^neap.

192 Ergo Thessalici coiyux pensare mariti Funus} Intelligit Alcesten Ad- meti Tliessaliae regis uxorem, quae pro marito graviter aegrotante, et mo- rituro, vicariam mortem subivit. Vide Enripidem Alceste.

194 Thracius} Orpheus e Thracia

sublatum humeris patrem ex incen- dio Trojano liberavit. Vide iEneid. II. Pausanias inPiiocicis narratfac- tum duorum fratrum Catanensium, qui, cum ex ^tna Catanam flamma corripuisset, fugientes matrcra hic, patrem ille bnmeris snstulerunt, et cum citissime festinantes incendium tamen urgeret, neque illi propterea parentes dimitterent, dicunt ita illum flammarum quasi torrentem in duas partes discessisse, ut per medios ig- nes cum ipsis parentibus adolescen- tes incolumes evaserint. lique ' pii ' cognominati fuerunt. Hanc histori- am refernnt etiam Strabo, ^Elianns in Varia Historia, Aristoteles, Valerius Maximus lib. v. cap. 4. Solinns cap. 11. et Stobaeus. Mycencea} Id est, Graecae ; Mycenae enim urbs Laco- niae provinciae Graeciae,et caput reg- ni Agamemnonis.

190 Quique tener savis genitorem Scipio Pcenis Abslulit] Intelligit Sci- pionem, postea Africanura a devicta Africa dictum, qui patrem servavit in acie commissa ad Ticinum, sen Trebiam, (utrumque enim proditur,) cum ipseadmodum puer esset, et pa-

364

P. PAPINII STATII

Non totus rapiere tamen, nec funera mittam 195

Longius : hic manes, hic intra tecta tcnebo.

Tu custos, dorainusque laris ; tibi cuncta tuorum

Parebunt : ego rite minor, semperque secundus

Assiduas libabo dapes et pocula sacris

Manibus, effigiesque colam : te lucida saxa, 200

Te similem doctae referet mihi linea cerae :

Nunc ebur, et fulvum vultus imitabitur aurum.

Inde viam morum, longaeque examina vitae,

Affatusque pios, monituraque somnia poscam.

nec mittam longius exequias. Hic manes tuos, hic inlra domum tenebo. Tu custos et dominus cedium ; omnes tui tibi sertient : ego jure inferior, et semper secundus, offeiam jugiter cibos et craterestuce umbrte, et venerabor tuam imaginem. Ful- gentia maimora et linea perita; cera te mihi reprasentabunt : nunc ebur, nunc fulvum aurum exprimet tuum vultum. Inde petam regulam morum, et coTisilia, quibus dirigam longam vitam, et alloquia religiosa, et monita in somnis. Heec di-

quanto melius ; e.t sic mavult Heinsius ad Ovid. I. c. — 198 Paim. ego rite ine- mor, — 199 Assidue Rom. Venett. Aldd. Colin. Gryph. Basil. Plant. &c. Assiduas Parm. quod revocavit Marklandns. — 200 Rom.etvet. Lindenbrogii, dulcia saxa, literis transpositis. — 201 Heinsins in ora sni exemplaris corrige- bat duct<e pro doctce, referente Cl. Burmanno ad Ovid. Heroid. Epist. xx. 210. ubi putat nihii hoc loco innovandum esse. — 204 Rom. morituraqve som-

NOT^

orinndus, ciijas descensus in Inferos notissinius, quique uxorem a Diis Inferorum obtinuisse dicitur. fro pa/ic] Quam pro niarito et uxore, ut fecerunt Alceste et Orpheus.

196 Hic manes, hic intra tecta tene- 60] Habendo scilicet domi tuas ima- gines, statnasque ac tabellas.

199 Assiduas libabo dapes et pocula sacris Manibusl Non hae dapes iiitelli- gendae de mensis ad sepulcra positis, nt mos erat Romanornni ac Graeco- rum : sed de niensis posltis ac dapi- bus oblatis ad imagiues statuasque Etrnsci patris, quas doaii habebat Etruscus filius, quasi viveret pater. Et hoc etiam ex more, qiio epulum Diis iibabatur. Quo sane summum in patrem cultum testabatur Etrus- ciis tilins.

200 Effigiesque colam] Veteres e-

nim habebant donii imagines paren- tum amicorumque defunctorum, co- lebanlque. Te lucida saxa'] Lucida saxa non sunt polita, sed picta, lu- mine figurata, ait Gronovius.

201 Te simikm] Id est, tuam ima- ginem. Linea} Pictorum enim est lineas ducere.

202 Ebur] Id est, statua eburnea. Aunari] Aurea imago seu statua.

204 Affatusque pios, monituraque somnia poscam] Ex superstitione ve- terum, qui credebant animas eornm, quos amantissimos ac carissimos ha- buerant in vita, sibi per noctem \n- terdum apparere, se alloqui, ac mo- nere de rebus ad salutem suam spec- tantibus, ut diximus ad hunc Geneth- liaci Lneani versum : ' ipsum sed CO'* lit,' (SfC.

SYLVARUM LIB. III. 3. 365

Talia dicentem genitor dulcedine laeta 205

Audit, et immites lente descendit ad umbras,

Verbaque dilectae fert narraturus Etruscae-

Salve supremum, senior mitissime patrum,

Supremumque vale : qui nunquam, sospite nato,

Triste Chaos, moestique situs patiere sepulcri. 210

Semper odoratis spirabunt floribus arae,

Semper et Assyrios felix bibet urna liquores,

Et lacrymas, qui major honos : hic sacra litabit

cenlem illum pater audit latus, et lente delapsus est ad crudeles Inferos, et portat hiec verba narruturus carce Etrusca. Salte supremum, senex patrum milissitne, ac supremum vule, qui nunquam mcestis tenebris mergeris, dum vivet filius, nec tuum sepukrum tristem squnlorem patielur. Tua altaria semper redolebunt suaveo- lentes flores, et tua /ortunata uma semper potabit unguenla Assyria, et lacrymas filii, qui mnjor honor est. Ille offeret sacra manibua tuis, et e.rimet terram e tuo

nia ; et sic edidit Bernartius. — 208 Aldd. Colin. Gryph. Basil. Plant, &c. genitor mitissime. Gronoviiis Diatr. cap. 33. conjecerat senior, et ita invenit inFlorent. — 210 Aldd. Colin. Grypli. Basil. Plant. &c. mcestisque s. p. sepul- chris ; codd. Rhod. et Salisb. ciiin Venett. 2. et Parin. mastique s. p. sepulchri. — 211 Uniis codex : halabunt fioribus arce. — 214 Parm. Roni. et vet. Linden-

NOTiE

205 Dicentem^ Etrascnm filtum. pinquis, quod indicium erat vivos Genitor'\ Etruscus pater. omnem mortuorum menioriam ami-

206 Lente} Quia aegre relinquebat sisse.

tara pium filinm. 211 Semper odoratis spirabunt flori'

207 Etruscce'} Suas nxori : ut quae bus ara] Aras etiam mortuis erige- snmmo gaudio exciperet hanc filii bant, easque non solum coronare, pietatem. eed et conspergere floribus solebant.

208 Salve supremum, senior] Haec 212 Assyrios bibet urna liquores'} verba 8unt Poetae, non Etrusci filii. Tangit ritum jam a nobis observa-

209 Supremumque vale] ' Salve ' et tnm condiendi cineres et ossa, sive *vale' in exequiis supreniae voces reliqnias mortuorum, pretiosissimis Komanis, ut Graecis X"'^P«> o?Xe, quae nnguentis succisque, quale erat amo- dicebantur peracto funeris officio. mnm,quod vocat * Assyrium,' quiain Unde ' novissima verba' vocantur a Assyria oriebatur.

Virgilio ; 'Dixiiquenovissima verba.' 213 Et lacrymas, qui major honos]

210 Triste Ckaos] Sic Inferos vo- Nihil enim magis testatur nos vero et catob perpetuas tenebras, quibus re- aroarissimo dolore corripi, quam la- plentur : sic Propemptico Metii : crymae ; ideo mortnis gratissimas * Cimmeriumque Chaos.' Mcestique credebant veteres. Tibnllus lib. iii. situs patiere sepulcri] Mortui pati El. 2. ' Et nostri meniores lacrymae situm sepulcri dicebantur, cum se- fundantur eodem.' Noster Consol. pulcra eorum non invisereutur a pro- ad Ursum : ' £t domini fletns, Ho3

366 P. PAPINII STATII

Manibus, inque tua tumulum tellure levabit.

Nostra quoque, exemplo raeritus, tibi carmina sanxit, 215

Hoc etiam gaudens cinerem donasse sepulcro.

sepulcro. Dicat etiam tibi nostros versus quos meruU tanto pietatis exemplo, tt gaudeat dedisse adhuc hunc tumidum tuis cineribus.

brogii: atque tua; Venett. Aldd. Colin. Gryph. Basil. Plant. Grasser. Ge- vart. &c. eque tua. Lectio nostra est ex emendatione Marklandi. — 215 Edd. vett. meritis tibi carmina sancit ; Gronov. Diatr. cap. 33. conj. me- ritus ; Barth. meriti. Lectionem nostram e Parinensi restituit Markian- dus.

NOT^

tantum liausere favillae, Hos bibit us- explicuit hunc locura. Domitiu» le-

que rogns.' Eadem : ' Nil miseris git meritis, et sic explicat : Exemplo

acceptius umbris Quam gemitus.' meritisl Ut inde esset exemplum me-

Hic sacra litabit Manibus] Sacraenim ritorum tuorum, voluit me tibi dicare

etiam iostituta in bonorem mortno- hoc carmen. Sed legendo meritus,

rum. nihil amplius difficultatis est. Clau-

214 Inque tua tumulum tellure leva- dius Etruscus filius dicat tibi, o se- bit'] Id est, terram eximet e tuo tu- nior, nostra lugiibria et pia carmina. niulo, Nam sic animam sepulcro Exemplo meritus] Id est, quae exem- conditam minus premi credebant. plo pietatis sua; meruit, a nobis eli- Unde precabantur parentibus ami- cuit. Sic Pietate Abascantii : ' Nam- cisque Mevem terrani :' contra ini- que egregia pietate meretur.' In E- micis ' gravera.' picedio in patrem : ' Vidit et exera-

215 Nostra quoque, exemplo meritus, plum genitrix.'

tibi carmina sanxit] Legendum meri- 216 Hoc septdcro] Id est, hoc car- tus, nou meritis, ut habent aliae edi- mine funebri, quasi epitaphio. tiones, optime vidit Gronovius, et

IV. CAPILLI FLAVIIt EARINI.J

Missam ab Earino comam jEsculapio bonis ominibus prosequitnr, Deumque rogat, ut hoc donum Ixtus libensque accipiat.

Ite, comae, facilemque precor transcurrite pontum :

lie capilli, et trajicite, oro, tranquillum pelagus : vadite molliter jacentes in aurea

Parra. Capilli Flavii Earini Domitiani Liberti; ceterae vett. Coma Earijii; Markl. suspicatus erat CapitU Earini, ut in Pra-f. ad Pollium. Codex Sa- hsh. Ca}iilli Flavi lerini ; Khod. Capilli Flavii lerini ; unde Gronovius : Cotna Flavii Earini, et sic ap. Sidon. Apollinarem. Marklando debetur: Capilli

aOTJE

t Flavii] Nomen Flavii Earinus e t Earini] Martialis lib. x. Epig. gente Domitiani patroni traxerat. 18. hoc modo ludit in nomine Earini :

SYLVARUM LIB. JII. 4.

367

Ite, coronato recubantes molliter auro : Ite, dabit cursus mitis Cytherea secundos, Placabitque Notos : fors et de puppe timenda Transferet, inque sua ducet super aequora concha. 5

Accipe laudatos, juvenis Phcebeie, crines, Quos tibi Caesareus donat puer: accipe laetus,

pyxide ad summum usque maTginem repleta : Vadite, mitis Citherea prahehit feli- cem navigationem, et leniet tentos. Et forsan transportahit cos de nati, in qua periclitamini, et vehet super mare in aua concha. Accipe, jucenis Phaebi fili, pul- chraa comas, quas tibi dat puer Casaris. Accipe hilaris et monstra eaa iutonao

♦ Nomine qui signat tempora verna suo.' Et Epig. 12. ejnsdem libri: ' Nomen cum violis Musisque natum, Qno pars optima nuncupatur anni.' 'Eapwhi enim vernus, viridis, ab fop, ver, quod Boribus abundat. Hanc comam Papinius hoc carmine et Martialis duobns epigranimatis im- mortalem reddunt, quae ascripsi; conferunt enim aliquid lucis Papinii versibus. Referuntur a Martiale lib. IX, Epig. 17. et 18. De Coma Ea- rini : ' Consilium formee speculum dulcesque capillos Pergameo posuit dooa sacrata Deo, Ille puer tota do- mino gratissimus anla, Nomine qui signat tempora verna suo. Felix, quas tali censetur munere tellus ! Nec Ganymedeas vellet habere comas.* De eadem ad jEsculapium : ' Latonae venerande nepos, qui mitibus herbis Parcarum exoras pensa, brevesque colos : Hos tibi laudatos domino sna vota capillos Ille tuus Latia misit ab urbe puer. Addidit et nitidum sa- cratis crinibus orbem, Quo felix fa- cies judice tuta fuit. Tu juvenile decus serva, ne pulchrior ille In lon- ga fuerit quam breviore coma.'

1 Transcurrite poniuml Nam Per- gamus, in quam hi capilli mitteban- tur, in Asia Minori erat sita, ut jam diximos Soteriis Gallici : ideoque transmittendum erat mare.

2 Coronato auro'^ Id est, Pyxide

NOT^

aureansqae ad summum marginem repleta, sicut coronata pocnla etiara dicuntur,mero usque ad suramum re- pleta. Non enim uspiam legitur bas pyxides coronis indui. Statio coro- natum aurum per Hypallagen dicitur, cum potius crines coronati auro dici deberent. Eodem loquendi modo Ca- tullns : ' Religasset navita funem,'pro * fune navem.' Eidemque ' inusta fla- gella,' pro ' inustaflagellis' verbera. Ita Plinius xxxvi. 5. ' Calceare soc- cos,' pro ' soccis ' pedes dixit. Gronov.

3 Cylherea'] Venus, a Cythera in- snla prope Cretam, ad quara coacha vecta appulisse dicitur.

4 Notos^ Ventos humidos et tem- pestates excitantes. Timejida] In qua periclitamini.

5 Sua concha"] Vide snpra vs. 3.

6 Laudatos] Id est, pulchros. Sic Ovidio Ep. Herus, ' laudatissima for- ma Tyro.' Martialis supra : ' Lau- datos domino sna vota capillos.' Jit- venis Fhceheie] yEsculapi fili Pboebi, seu ApoUinis.

7 CcEsareus puer'} Earinus libertus Caesaris. Accipe latus] Usitata ver- ba dedicantium. Sic in dedicatorio epigrammate Eratosthenis Sexviwo 8' fvnev4ois, id est, accipe libenter, et Pindarus in invocatione numinis Od. IV. 'QKfdvov BvyaTfp, KopSia. yi\avft 5t- X€o, id est,^ia Oceani, accipe lato axk' mo.

3G8 P. PAPINII STATII

Intonsoque ostcnde patri : sine dulce nitentes

Comparet, atque diu fratris putet esse Lyaei.

Forsan et ipse coraas nunquam labentis honorem 10

Proferet, atque alio clausum tibi ponet in auro.

Pergame, pinifera multum felicior Ida !

Illa licet sacrae placeat sibi laude rapinae ;

(Nempe dedit Superis illum, quem turbida semper

genitori. Patiaris eas hlande micantes con/erat cum svis, et diu credat essefratris Bacchi. Forsan et ipse patei' consecratam comam et atemum duraturam eximet e cistula in qua condila est, et eam ponet in alio auro clausam in suis sacrariis iibi gratificaturus, Msculapi. O Fergame multum fortunalior Ida pinifera ! licet illa sibi blandiatur Ganymede tn nube rapto ; nam prabuit Divia eum quem Juno semper

Flavii Earini. — 12 In qnibnsdam codd. pinnifera multum felicior Ide. — 13 Omnes codd. et edd. vett. servant : placeat sibinube. * Quis niilii expiicabit quidsit nubes rapina ? et fccio quidem iiunc locuni adduci a doctissimo Hein- sio ad Val. Flac. i. 706. sed alia ratio istins ac luijus loci: ut enim Daeda- lus et Icarus poetice vocari possent nubes, uon tamen explicari potestex sen- su communi quomodo Ida sihi placere potuit nube rapince. Ne dubites quin scripserit Statius : sacrce placeat sibi laude rapince. Cf. Val. Hac. ii. 148. Nostr. Tlieb. IX. 704, et vi. 574. Nemo conjiciat Zafce pro nu6e; labe eoim

NOTiE

8 Intonso patri"] Id est, Apollini, ut bene observat Gronovius, A- qni hinc d/f€p(r€/f(J;urjs Grapcis, id est, pollinem consecratam Earini comam, intonsus dicitur. Dulce nitentes'] Hel- et aeternum duraturam, (quod Papi- lenismnsHoratio perquam familiaris : nius exprimit his verbis, comce nun- ' dulce ridentem Lalagen amabo.' Sic quam labentis honorem,) e pyxide, in Sappho TrKaaiov o5i> (puvivaas vTroKovei, quam condita est exemturum, et in Id est, auscultat prope dulce loquentem, alio auro in secretis suis sacrariis,

9 Fratris Lycei] Bacchi, qui et cog- gratificaturus jEsculapio, positurum, nominatur Lyaeus. Bacchus enim, 12 Pergame] Pergamus urbs Asjae ut et Apollo, dictus KO(rfioir\6Kos,a.Kep- Minorisad Caycum sita, celebristem- veKSfxTjs, afipoxalrrjs, a0poK6firis, evxa(- plo iEscuIapii Pergameni. Vide So- rrjs, id est, intonsus, et molli pulchra- teriis Gallici vs. 96. Ida] Ida n)Ons qne coma prceditus. Phrygiae, ut jam sjepius diximus. Pi-

10 Forsan et ipsecomee nunquam ta- nifera] A ferendis pinis sic dicta. bentis honorem Proferet, atque alio clau- 13 Sacrcs laude [nube] rapina] Id est, sum tibi ponet in auro] Domitius putat umbra quam Ganyniedes raptus, nt Apoliinem etiam sibi secturum co- pocula Jovi admiuistraret in coelis,fa- mam, ac iEscuIapio dedicaturum, ciebat. Raptus autem Ganymedis a quam interpretationem sequi videtur Jove, nota fabnla.

Morellus, cum explicat, ' ponet,' dj^o- H Illum] Ganymedem. Turbida

6i\ffei, dedicabit. Sed non ea mens Juno] Hic est ^n^onmlas x^^P^^hp, a

Papinii, Nec credidit unquam A- dolore, indignatione, fastidio, nt tur-

poUinem sectos suos crines consecra- bida sit iiiiradi]s, impos sui, cui mox op-

turum iEscuiapio ; sed innuit solum, ponitur, ' placida fronte' infra.

SYLVARUM LIB. III. 4. 369

Juno videt, refugitque manum, nectarquc recusat) 15

At ttt grata Deis, pulchroque insignis alumno,

Misisti Latio placida quem fronte ministrum

Jupiter Ausonius pariter, Romanaque Juno

Aspiciunt, et uterque probant. Nec tanta potenti

Terrarum Domino Divum sine mente voluptas. 20

Dicitur Idalios Erycis de vertice lucos

Dum petit, et molles agitat Venus aurea cycnos,

Pergameas intrasse domos, ubi maximus aegris

Auxiliator adest, et festinantia sistens

Fata salutifero mitis Deus incubat angui. 25

irata a.ipicil, et e cujus manu renuit nectar accipere. At lu, Pergame accepla nu- minibus, et illustris formoso alumno, misisti Romam ministrum, quem Jupiter Au- sonius et Juno Romana vident (squaliter kni tultu, quique utriqae placet. Aec tantce dclicicE obtigerunt polenti terrarum domino, sine consilio Deorum. Produnt auream Venerem, dum tendit e jugo Erycis ad Idalios lucos, et impellit teneros cycnos, subiisse ctdes Pergameas, ubi manet placidus Deus, maximus legrorum adju- tor, et dttinens fata properaniia, insidel salutiferee serpenli. Hic tidet puerum

NOTiE

16 Grata] Tu Pergamc. Pukhro alumno'] Earino.

17 Flacida fronte'^ Ut opponat r^ turbida Juno.

18 Jupiter Ausonius^ Nonnus etiam Panoplita dat Aiignsto hocce cogno- men adulatoriura: ^Krjirrpov SXris AIj-

yOlMTTOS J{t6 X^Ovhs TJVWXeVfl, 'Ptt'/lJ7 ^ifV

f oflejj SwfnjffeTai AvaSvtos Zevs Koipavlrjv, Quando Auguslus tenebit sceptrum to- tius orhis, donabit quidem Ausonius Ju- piter principalu late patentem Romam. Romanaque Juno] Cum vocat impera- torem 'Jovem Ausonium/ conveni- enterappellat Iraperatricem 'Roma- nam Junonem.' Ea vocabatur Do- mitia, ex qua secundo consulatu fi- lium suscepit Domilianus, altero an- no salutavit Augustam ; eandem Pa- ridis histrionis amore ardentem re- pudiavit, intraque breve tempus dis- sidii impatiens revocavit.

19 Aspiciunt, et uterque probant'] As- picere et probare, notse affectus.

21 Idalios lucos] Idalii luci in Cy- Delph. et Vur. Clus.

pro Veneri sacri. Erycis de tertice'] Eryx, mons Sicilia?, ubi Venus magni- ficum templum habebat.

22 Venus aurea] Epitheton Home- ricum, XP"<'^ 'A<ppodin), Iliad. r. Vide Abramum hac de re prolixe loquen- tem.

23 Ubi maximus cegris Auxiliator adest, et festinantia sistens Fata saluti' fero mitis Deui incubat angui] Intelli- git iEsculapium, qui ' Deus opifer ' Ovidio dirtus, et cui superbum Per- gami templura erat dicatum, quique niedicinae prseerat. Festinantia sistens Fatn] Martialis Epigrammate supra laudato : ' Qui mitibus herbis Parca- rum exoras pensa, brevesqne colos.' Salutifero milis Deus incubat angui] Th irKubat eirocuirrei, incumbit. Macrobins cap. 10. 'Simulacris ^sculapii et Sa- lutis draco subjungitur, quod hi ad solis naturam referuntnr, et est iEs- culapius vis salutaris de snbstantia solis, subveniens animis corporibus- que mortalium.' Mitis Deus] Spectat

Stat. 2 A

870 P. PAPINIl STATII

Hic puerum egregiae praeclaram sidere forraae

Ipsius ante Dei ludentem conspicit aras.

Ac primum subita paulum decepta figura

Natorura de plebe putat : sed non erat illi

Arcus, et ex huraeris nullae fulgentibus umbrae. 30

Miratur puerile decus ; vultumque comasque

Aspiciens, Tune Ausonias, ait, ibis ad arces,

Neglectus Veneri ? tu sordida tecta, jugumque

Servitii vulgare feres ? procul absit : ego isti,

Quem meruit, formae dominum dabo : vade age mecum, 35

Vade, puer ; ducam volucri per sidera curru

Donum immane duci : nec te plebeia manebunt

Jura; Palatino famulus deberis amori.

Nil ego, nil, fateor, toto tam dulce sub orbe

conspicuumfulgore insignis formce, ludentem ante altaria ipsitis numinis. Ac pri- mum paulum ddusa repentina specie, credit eum e turba natorum suorum ; sed ille non habebat arcum, nec alas in nitentibus humeris. Stupet pueriformam, et cernens faciem ejus et capillos: Tune, inquit, iiw ad Romanas arces, a Venere neglectun? Tu patierishumiles domos, et jugum plebeii famulitii? Dii nonsinant. Ego tribuam huic pulchriludini dominum, quo digna est. Age, veni mecum, veni puer, veham te celeri curru per astra, munus egregium Imperatori, Nec tibi plebeius dominus con- tinget. Minister destinaris Palatino amori. Fateor nihil vidisse pukhrius, nec

[legendura laude} verum est.' Markl. — 27 Venett. Rom. Aldd. Colin. Gryph. Basil. Plant. Gevart. Grasser. Gronov. Barth. &c. aram. Marklandus repo- suit araa e Parmensi. — 39 £dd. vett. omnes jam dulce, praeter Parmensem,

NOTtE

ad Etymon 'AffK\r)viov a Demosthene premit agmen Amornm.' Philostra-

laudatum iraph. rh acrK(7v ^iria <pa.pp.aKa, tus itXr^Qos, iapi>v, Ka\ ay4\r\v, viultitu-

quod mitia daret remedia. Martialis dinem, agmen, et gregem Amorum di-

supra; 'qui mitibiis herbis,'&c. iSa- cit in Fsihxxla, 'Epdrruv. Sednonerat

lutifero angui'] Alludit forte ad id, illi Arcus, et ex humeris nulltB fulgenti-

quod ^sculapius in anguem versus bus umbr<B] Depingebantur enim a-

et hac specie Romam delatus pestem mores pharetrati et alati. Umbra^

grassantem fngaverit. Vel quia plura Alee dictae umbrce, quia obumbrant

remedia petuntur e serpentibns, ut humeros.

diximus Soteriis Gallici. 32 Ausonias] Romanas.

27 Dei] iEsculapii. 37 Duci] Imperatori.

29 Natorum de plebe putat] Nato- 38 PaJulino amori] Imperatorio.

rum, id est, Amorum. Epith. Stel- 39 Tam [Jam] Quidam legunt

Is : ' Fulcra torosque Deae tenerum Tam.

SYLVARUM LIB. III. 4. 371

Aut vidi, aut genui : cedat tibi Latmius ultro 40

Sangariusque puer; quemque irrita fontis imago,

Et sterilis consumsit amor : te coerula Nais

Mallet, et apprensa traxisset fortius uma.

Tu, puer, ante omnes ; solus formosior ille,

Cui daberis. Sic orsa, leves secum ipsa per auras 45

ToUit, olorinaque jubet considere biga.

Nec mora : jam Latii montes, veterisque penates

genuisse in omni orbe. Latmius sponle cedat tibi, et Sangarius puer, et ille, quem rana sui simililudo in fonte et infcecundus amor pirilidit. Ccerulea Nais, qua Hylam rapuit, te praiulisset iUi, et talidius traxisset ad se arrepta hydria. Tu omnes forma superus, excepto solo cui donaberis. Sic locuta, ipsa rapit eum secum per letem aerem, et imperat sedem capere in higa oloribus juncta. Nec mora. Jam apparent Romce monles, et lares prisci Ecandri, quos

quae exhibet, tam dulce; et sic legendnm docnit Barthius. — 40 Parmensis, cedet pro cedut. — 17 Venelt. i. 2. 3. 4, Parm. Kom. Vicent. Brix. Aldd. Co- lin. Gryph. &c. teteresque Penates. Correxit Barthitis ; cnjus correctionis

NOT^

40 IjOtmius] Endymion, a Latmo insula, quemadaniasse Luna dicitnr,

41 Sangariusque puer] Designat Atyn adamatum a Cybele ; Sangarius dicitur a Sangario fluvio Phrygia?, prope quem Cybele colebatnr. Quem- que irrita fonlis imago, Et sterilis con- sumsit amorl Intelligit Narcissum, qui conspecta siia imagiue in fonte, tan- to amore sui ipsius e&arsit, ut, cum nulla facultas daretur satiandi amoris, paulatim ardentissimo desiderio con- tabuerit. Vide Tbeb. vii. 341. /r- rita, Et sterilis^ Quia amorem suum satiare non poterat. Vide Narcissi tabulam apud Phiiostratum, nbi irri- ta fontis imago, rb t^s irtjYhs <T6<pi.afux vocatur. Vide et Ovid. ISIet. iii.

42 Te ccerula \ais Mallet, et appren- sa traxisset fortius uma] Hoc est, te ccerula Nais maliet, quam Hylam, quem ferunt raptum a Naidibns ob pulchritudinem. Locus fabulae datus, quod Hylas cecidit in fontem, cum hydria aquam hauriret. Eam enim e suis mauibus elapsam cnm resnmere

voltiit, ejns pondere in fluroen attrac-

tus fnit, ac sic inersus.

44 Formosior ille, Cui daberis'] Sue- toniussic Domitianum depingit : 'Sta- tura fuit,' aif, ' procera, vultu mo- desto, ruborisque pleno, grandibns oculis, verum acie hebetiore : prae- terea pulcher, ac decens, maxime in juveota, et quidem toto corpore.... Commendari se verecnndia oris adeo sentiebat, ut apud Senatnm sic quon- dam jactaverit : Usqne adhuc certe animum meum probastis et viiltum.' Libellnm * de cura capilloruro ad ami- cnm edidit, hoc etiam illum simul, se- que consolans, inseruit : Oi>x 6pd«fs, ohs Kayu, /coAos re, neyasTe; eadem me tamen maneut capillorum fata, et forti animo fero comam in adolescen- tia senescentem. Scias nec gratins quicqnam decore, nec brevius.' Non igitur mirum, si Papinius noster lau- det a forma Domitianum.

46 Olorina biga] Cycni enim jnnge- bantur currui Veneris.

47 Latii mmtes] Romani. Veteri»'

872 P. PAPINII STATII

Evandri, quos mole nova pater inclytus urbis

Excolit, et summis aequat Germanicus astris.

Tunc propior jam cura Deae, quae forma capillis 50

Optima, quae vestis roseos accendere vultus

Apta ; quod in digitis, collo quod dignius aurura.

Norat coelestes oculos ducis, ipsaqne taedas

Junxerat, et plena dederat connubia dextra.

Sic ornat crines, Tyrios sic fundit amictus ; 55

Dat radios, ignemque suum : cessere priores

Xiermanicus, celeberrimus urbis pater, exornat noris adijiciis, et extollit usque ad tumtna sidera. Tunc Earinus fuit preecipuum Dea- studium. Cogitat, quis sit modus elegantior comendce coma, quw i-esles magis deceant purpuream ejus Jaciem, quod aurum digniusin digitis, et in collo. Sciebat eruditos esse oculos Imperatoris, et ipsafacibus nuptialihus eijugarat, et dederat uxorem formosissimam. Sic comit capillos, sic fundit purpureas vestes. Dat illi suum fulgoremy et suas flammas.

landem sibi arrogat Marklandus. — 48 Parm. Evandrisquo m. n. pater inclitus orbis ; ceterae omnes testantiir urbis, quod venim est. Cf. Hor. iii. Od. 24. 27. — 52 Barthius legere malit : quod in digitos. Parniensis liabet quod digitis, omisso TCfi in. Pro dignius Rom. et vet. Lindenbrogii pinguius. — 54 Mark- landus conjecerat : et prona d. c. dextra, i. e. facili, favente. — 55 Venet. 1.

NOTiE que penates Evandri'] Supple, appa- 51 Qua vestis roseos accendere vuU

rent, vel videntur. Veteris'] Evander tus} Contra in Acbilleid. i. ' Illius

enim Arcas ea tenuerat loca, ubi post- et roseo flammatur purpura vultu.' ea Ronia condita fuit a Roniulo, et 52 Quod in digitis aurum'] An Hmm-

parvum oppidum construxeratin Pa- lis aureis donatus Earinus ? Aurum

latino monte, quod Pallanteum a collo} Bulla, vel potius torqnis. Pallante avo appellaverat. Vide His- 53 Ccelestes oculos ducisl Equo Do-

toricos Romanos, et Virg. lEa. viii. mitiani: 'Tiia sidereas imitantiaflam-

48 Quos mole nova pater inclytus ur* mas Lumina.' Grandes oculos habe- bis Excolit] Intelligit superbum illud bat Domitianus, sed acie hebetiore. Palatium Domitiani, quod breviter 5i Et plena dederat connubia dextra] describit Papinius Eucharistico, et Quia Domitia formosissima erat. Martialis lib. viii. Epig. 36. Necnon 55 Tyrios sic fundit amiclus] Fun- alia opera fecit Domitianus, in his Ca- dere amictus dixit eleganler, pro laxi- pitoIium,et forum transitorium, Ode- ores et diffluentes sinuosasque vestes nm, Porticus, Isium, ac Serapium, ac habere, non strictas, arctasque. Ter- Stadium, ut tradit Eutropius. Mi- tuliianus de Pallio : ' Adhuc sustinet cam auream, Flavise gentis templum, stolam fundere.'

Minervam Chalcidicara, ut dicit Eu- 56 Dat radios, ignemque suum] Ea-

sebius. Pater inclytus] Domitianns. dem i^neid. i. ' Decoram Cfesaiiem

49 Germanicus] Cognomen Domi- nato genitrix, lumenque juventae tiani a devictis Germanis. Vide E- Purpureum, Ixtosque oculis afflavit quum Domitiani, vs. 7. bonores.'

SYLVARUM LIB. III. 4.

373

Deliciae, famulumque greges : hic pocula magno Prima duci, myrrhasque graves, crystallaque portat Candidiore manu : crescit nova gratia Baccho. Care puer, Superis qui praelibare verendum

GO

Priores delicia, et turbee ministrorum recesserunt. Hic manu candidiore prcebet prima poculn ingenti Imperatori, et calata rasa myrrhina, ac crystallina, \ora venustas additur vino. Dilecte puer, qui electus esad pragustandum ante Divos

fvgit amictus; uode Marklandiis : Jingit amiclus. — 58 Edd. vett. fere onines : myrrhasque graves ; Salmasiiis Plinian. Exercit. p. 143. probat scribendiim : murrhas sive munasque graves. Parm. Rcm. et vet. Lindenbrogii : myrrhasque puer, qaod in textuin recipi jussit Marklandus. Parm. crystallaque portet,— 60. Pro Care puer, quod omDes codd. et cdd. vett. habent, idem Marklandus

67 Delicice'] Pueri delicati.

58 Myrrhasque graces] Intelligit myrrbina va«a caelata. Ea vasa vic- toria Mithridatica in urbem induxit, primusque Pompeius sex pocnla ex eo triumpho Capitolino Jovi dicavit : qnee protinus ad usum hominum trans- iere, ut refert Pliuius lib. xxxvii. cap. 2. Ille auctor ibidem : ' Oriens,' ait, ' Myrrhina mittit: inveniuntiir eiiim ibi in plnribus locis, nec insig- nibus, maxime Parthici regni : prx- cipue tamen in Carmania : hnmorem putant sub terra densari; amplitu- dine nusquain parvos excedont aba- cos; crassitudine raro, quanta dic- tum est vasi potorio. Splendor hls sine viribus, nitorque verins quam splendor. Sed in pretio varietas co- lorum, subinde circum agentibus se maculis in purpuram, candoremque, et tertium ex atroque ignescentem, velut per transitum coloris purpura rubescente, aut lacte candescenle. Santqui maxime in iis laudent extre- mitates, et quosdam colorum reper- cossns, quales in ccelesti arcu spec- tantur : his maculas pingnes placent. Translucere quicquam, ant pallere vitiam est: item sales, verrocaeqiie Don etninentes, sed nt in corpore etiam plerumque sessilea : aliqaa et

NOT^

in odore commendatio est.' Fictilia non fuisse vult rayrrhina Plinius lib. XXXV. cap. 12. iibi ait eo venisse liixuriam, iitfictilia plnris constarent quam myrrhina. Propertius lib. iv. Eleg. 5. putat fictilia fuisse, dum in Parthoriiin caminis coqni dicit : 'Myrrheaque in Parthis poculacocta focis.' Astipulatur Propertio Arria- nns, anctor nepixAoCs, scribens Diob- poli fieri vasa Myrrhina, Michael vero Mercatus, lib. de fossilium nata- ra, materiam ex myrrh» arbore in- cisa fiuentem in massani coagmentari dicit, coloribnsque ad specieminduc- tis, artem inde potoria iiaec vasa fiD- gere. Georgius Agricola de Natura Fossilium lib. \i. materiam myrrhi- nonim gemmam esse onychcm exis- timavit, sed refellitnr hoc loco Capi> tolini in Heliogabalo : ' In myrrliinis et onychinis lotiiim reddidit.' Porro Salmasius contendit antiqua myrrhi- na esse Porcellanea nostra, quocum- que modo hodie fiant. Crystallaque^ Pocula crystallina.

59 Crescit nova gratia Bacehol Sic Achilleid. i. de Deidamia: ' Illius et roseo flammatur purpura vultu, Et gemmis lux major inest, et blandiat aurum.'

60 Pralibare'\ Pralibare hic, an ri

374 P. PAPINIl STATIT

Kectar, et ingentem toties contingere dextram

Electus, quam nosse Getae, quam tangere Persae,

Armeniique, Indique petunt ! O sidere dextro

Edite, multa tibi Divum indulgentia favit !

Olim etiam, ne prima genas lanugo nitentes 65

Spargeret, et pulchrae fuscaret gratia formse,

Ipse Deus patriae, celsam trans eequora liquit

Pergamon : haud ulli puerum mollire potestas

Credita ; sed tacita juvenis Phoebeius arte

venerandum nectar, et contingendam insignem manum, quam Getce optani videre, et Persa Armeniique ac Inditangere. O nate secundo astro! Dii te multo favore prosecuti sunt. Olim etiam, ne prima lanugo corrumperet fulgentes genas Earini, et venustas formosi vultus umbraretur, ipsum numen ejus patrice, deserens altam Pergamon, trqjecit mare. Nulli moriali data est facultas ena'vaudi puerum, sed

nialit, Clare puer. — 66 Oinnes codd. et edd. vett. Carperet ; et sic legit Huschkius ad Tibull. 1. 8. Sl.contra Marklandnm, qui e<\idit Spargeret de conjectuia, ut apud Sil. Ital. vii._691. Cf. Acc. in Bacch. ap. Seiv. ad ^n. XII. 605. Heyn. ibid. Gronov. ad Gell. iii. 9. et Orph. Argon. 227. Pro fuscaret gratia formce Gronovius mavult : fuscaret gaudia formce. Domitius

NOTiE

KaTo/5^o(^eri', cum hi, qui pocula admi- Ovid. Art. Am. i. ' Forma ctiam

nistrabant regibus Persarum post pa- spatio carpitur ipsa suc' Et pul-

teram porrectam, ex ea haustum chrce fuscarei gratia formce'] Fusce-

cyatho vinnm in sinistram raanum tur legendnm, ait Domitius, id est,

spargentes biberent : an tJ) Ko/mf/ws unibretur. Eodem verbo utitnr Ovid.

ojVoxoer»', Kul /ca0apwj€7Xe«»', quod est, Trist. i. 2. 'Fuscandi cnra colori».'

scite puremeruminfundere. Et Lucanus lib. x. 'Lanugine ma-

61 Ingentem dextram"] Domitiani las fiiscante.' Ceterum rb fuscare scilicet. hic passive sumitur. Gaudia forma]

62 GetcE] Popnli Thracise. Persce] Ut de Parthenopaeo Theb. vi. ' Meni- Notissimi Orientis populi, qui quon- biorumque omnis aperta est Laetitia.' dam summam rerum in Asia obti- Apuleius Miies. lib. ii. * Ut adhae- uuerunt, etnunc quoque partim obti- rens pressule (pallium bombycinnm) nent. mcmbrorum vohiptatem graphice li-

63 Armenii] Asiae populi prope niaret.'

Cappadocas, quoshabent ad occiden- 67 Deus patria] ^sculapios Per-

tem, et qui ad Caspium mare fere ex- gameus.

tendunjur. Indi] Populi Indiae. 69 Juvenis Phcebeius] ililsculapius

66 Spargeret [Carperet] 'Carpere' filius Phffibi. Tacita arte leniter, ifc.]

sumitur hic pro minuere, attenuare, Dicit tanta arte, et tanta lcnitate

afj.(ipe(r6ai Soloni, \oifiuu, \vfj.aiv6a0ai. secta virilia Earino, ut vix doiorem

Ut Virgilio : ' Carpit enim vires pau- senserit. latim, uritque videndo Foemina.' £t

SYLVARUM LIB. III. 4. 375

Leniter, et nullo concussiira vulnere corpus 70

De sexu transire jubet : tamen anxia curis

Mordetur, puerique timet Cytherea dolores.

Nondum pulchra ducis clementia coeperat ortu

Intactos servare mares ; nunc frangere sexura,

Atque hominem mutare nefas ; gavisaque solos 75

Quos genuit Natura videt; nec lege sinistra

Ferre timent famulae natorum pondera matres.

Tu quoque, nunc juvenis, genitus si tardius esses,

Umbratusque genas, et adultos fortior artus,

jutenis Apollinisjilius effecit occuUa arte, ut corpus nuIUi plaga offensum lenittr transiret de seru: Cytherea tamen crgra torquetur solicitudinibus, et metuit, ne

puer doleat. Nondum benignitas formosi Imperatoris caeperat vetare, ne secarentur mares, cum nascebuntur, Nunc scelus est, moUire sexum, et mutare hominem, ac l(Eta natura ctmit solum tales, quales peperit, et aHcilla parentes non plus metuunt gestare jUios, ut cum mos improbusrigertt. Tu qunque, adolescens, si natus seriu$

/uisses, et nunc haberes genas lanugine inumbratas, et robustiora membra, non unum

\egit fuscetur. — 70 Pro corpus Rom. et vet. Lindenbroeii, torpens ; qtiod Do- mitiiis inlerpretatiir : Torpebat ytsciilapins ; non enim adnitebatur, nec vini inferebat, ne pueriim viilnere offendert-t. Venet. 1. autnuUo concessum; unde Marki. et nuUo. Ceteras edd. babent : haud uUo. — 74 Frofrangere sex- um omnes rodd. Uomitii babebant frangere saxo, sine dubio ex Virg. ;En. I. 1S3. et ita Pariuensis. — 75 Atque hominem mutilare Lindenbrogius, impro-

tiOTJE

71 De sexu transire jubet] Id est, Quod tamen fecisse constat ex Epi- fecit eunncbum ; Eunucbi enim nec tome Dionis in contumeliam Titi, qai bomines, nec foeminze erant. exsectos dilexerat. Postqnam vero

72 Mordetur] Angitur, pungitur. edictnm hoc latum est, solebat peti Verbo iisns Horatius in eadem signi- gratia edicti a principe, vel praeside ficatione i. Ep. 16. ' Mordear op- provincia?, si quis vel se, vel aliam probriis falsis, mutemque colores.' castrare vellet.

73 Nondum] Cum Earinus factus 75 Gavisaque soloa Quoa genuit Na- ennucbus. Pulchra] Vide supra. Du- tura videt] Id est, non videt mutatos, cis] Iraperatoris. sed eosdem quos gennerat.

74 Nunc frangere sexum, Atque ho- 76 Lege sinistra] Legem sinisiram vo- nantm mutare nefas] Hic niira fcecun- cat, morem castrandorum bominum, ditas ac felicitas ingenii Papinii, qui qni ante latam Doroitiani legem vi- eandem rem variare scit tot loqueudi gebat. Sinistra] Qnia ■wapa tpvaWj modis. Nara * puerum moUire,' ' de contra naturam est.

sexu transire,' ' frangere sexum,' ho- 78 Genitus si tardius esses] Scilicet

minem muture ' snnt synonyma pro post legem hanc Domltiani.

castraie. Tangit antem iegem Do- 79 Umbratusque genas] Barba aci-

Biitiani, qua mares castrari vetuit. licet.

376

P. PAPINII STATII

Non unum gaudens Phoebea ad liraina munus Misisses : patrias nunc vertex solus ad aras Naviget : hunc multo Paphie saturabat amomo, Hunc nova tergemina repetebat Gratia dextra. Huic et purpurei cedat coma saucia Nisi, Et quam Sperchio tumidus servabat Achilles.

80

85

donum latus misisses ad templum Msculapii. Nunc soli crines eant ad patria altaria. Paphie Venus hos imbuebat multo amomo ; hos Gratice alternatim ac scepius pectendo repetebant tergemina manu. Capillus purpureus Nisi his cedat, et tile, quem superbus Achilles alebat Sperchio. Cum ipsi Earino propositum eat

bante Bartliio. — 81 Pro vertex solus in omnibns Domitii codd. erat snlus vic- tor ; unde ilie gioriatur se vulgatam fecisse vertex solus. Parmensis quoqiie solus victor ad oras. Bernartius notat in maniiscriptis codd. fuisse nunc cri- nis ; et sic legit Politianus Epist. vi. 1. forte ex scriptis. ' Veram puto Do- niitii emendationem.' MarfcL— 83 Aldd. Colin. Giyph. Basil. Plant. Gras- ser. Gevart. &c. peciebut Gratia ; Rom. et Venett. cuiii vet. Lindenbrogii, repetebat, probaiite Gronovio in Diatr. cap. 34. — 83 Huic et purpurei cedet

NOT^E

80 Non unum mumis'] Duo enim misisses, barbam scilicet, et capillos ex eodem more. Fhcebea ad limina^ Ad templum jEsculapii Phoebifilii.

81 Patrias aras'] Pergameas. Ver- tex solus] Crines soli capitis.

82 Paphie] Venus, quia apud Pa- phum religiose colebatur. Multo sa- turabat amomo] Nihil notius antiquos pretiosissimis unguentis comam per- fundere, ac ungere solitos esse.

83 Hunc nova tergemina repetebat [pectebat] Gratia dextra'] Romana ac Veneta editio, repelebat, quod melius ; pectebat, quod Aldina invexit, angus- tius illo est, et sub ilio comprehendi- tur. Repetebat est, saepe comebat. Porro nova eleganter, quia Gratiae sibi succedebant aliae aliis ad comen- dos hos crines : aliae, non eaedem, cum tres sint. Sic in aliis hujus verbi •repetere' frequens «sus. Petroni- us : ' Repetitumque infesto gurgite hausit.' Quintilianus in Declaniatio- nibus : ' Cum esset de stupro uxoris appellatus, cuin deinde repetitus.'

Eodem usi Livins et Suetonius.

84 Saucia] Id est, purpurea, san- guinea, saucii colorem referens. Sic ' uiora sanguinea,' ' sanguineas ebuli baccas,' 'cruenta myrto,' dixit Ma- ro. ' Rubidam spumam,' apri criio- rem candidum Silius iinitatione Vir- gilii : ' Qui spunias agit ore cruento.' Nisi] Nisus Pandionis fiHus, rex Me- garas, habebat crinem purpureum a quo propria urbisqne salus pendebat. Hune secuit Scylla filia, tradiditque Minoi Megaram obsidenti. Nota fa- bula. VideOvid. Met. viir.

85 Sperchio] SperchiusfluviusThes- saliae, qui oritur in Pelio monte, et in sinum Maliacum effunditur. Ser- vabat Achilles'] Achiilea coma celebris, et pervnlgata, tum quoad prolixita- tem ac densitatem, tum quoad colo- rem ac venustatem : eam gratiorem auro ac venustiorem tradit Papinius Achilleid. i. 'Fulvoque nitet coma gratior auro.' Et Phiiostratus in ta- bula Achillis. Idem alibi sparsam et prolixam dat huic Juveni. Eam au'.

SYLVARUM LIB. 11 1. 4. 377

Ipsi, cara primum niveam praecerpere frontem Decretura est, humerosque manu nudare nitentes, Accurrunt teneri Paphia cum matre volucres, Expediuntque comas, et serica pectore ponunt Pallia : tunc junctis crinem incidere sagittis, 1)0

Atque auro, gemmisque locant : rapit ipsa cadentes

spoliare cantiidam fronlem, et detegere fulgentes humeros, molles alites adrolant cum matre Papia, iolvuntque crines, et applicant serica pallia ad peclus suum, t« quibus eos ponerent. Tunc junctis in modum forficum aagiltls secuerunt comam, et eondunt eam in pyxidem auream et gemmatam : ipsa mater Cytherea legit labentes

Parin. — 87 Dan. Heinsins Crepnndiis Silianis ad xv. 674. ex eoquoderat in editionibus : humerasque modo nudare nitentes, transponit et legit : nodoque kumeros nudare nitentes. ' Suspecta erat haec lectio : modo nudare, rum video ▼eterem ex codire scripto proponi a Frid. Lindenbrogio : manu nudare ; quam, cum saepius sic loquatur Statius, recipiendam statuo.' Barth. Ila Parm. Rom. et Venett. — 88 'jPer teneros colucres intelligit Cupidines. Sed mihi vix credibile Statium dno adjectiva sine substantivo adhibuisse. Vide quibus rationibus inductus lego pueri, non teneri ; Ovid. Epist. ex Ponto

III. 3. Amor. ii. 7. Met. v. 3G4. Claud. Epithal. Pallad. et Celer. 9. et Tbeb.

IV. 794. Diidum, opinor, agnoscis pueros tolucres. Cf. Hor. iii. 12. (4.)' Markl.—OQ Parm. cum junctis c. i. lacertis. — 94 ' Modo dixerat Atque

NOTiE

tem Sperchio finvio Tbessaliae Peleus aliad significat, nt idem notat, qaam

pater Achillis dicitur devovisse, pro arte tonsoria, opere tonsorio. Quic-

felici illius reditu in patriam. Unde quid per artificiuin nianuaie, aut ul-

sertabat illam AchiUes, et expressit tro, laboreve manus fit, manu factum

Poeta Homericum illud : T^v^a 2Ttp- dicitur, amatque Statius hunc lo-

X«»^ TffTOft^ Tpf<^« TrjAcd^Wov. Quam quendi modum. Via Domitiana :

Sperchio flurio alebat aduUam. Mos 'Hi siccant bibiilas raann lacunas.'

enim apud antiqnos fuit, nt juvenes Tbeb. i. 'Pars teretes ievare manu,

ad setatem usque adultam comam ac disponere mensas.' Protrep. ad

alerent; mox vero patriis fluminibus Crispinum : ' Letalesque manu com-

dicarent : quod etiam refert Pausa- ponere succos.' Seneca Ep. 89.

nias in Atticis. Tribuentes hunc ho- 'Nec contenti solo, quodmanufeceri*

norem aquse, nt alimoniae parenti, vi- tis, maria agetis introrsus.'

tieque conservatrici. Unde factum 88 Teneri rolucres] Molles Cnpidi-

est, ut eiiara amnes Kovp6rpo<poi appel- nes. Paphia cum jnatre} Venere. Vide

larentur. Apud eundem Philostra- supra.

tnm legimus etiam Memnonem, Au- 90 PaUia] Vt iis decidentes ca-

rorae fiiium, Nilo comam suam vo- pillos exciperent. Junctis sagittis]

'is8«» Junxere sagittas Amores, ut speciem

86 Prcecerpere fontem] Id est, cri- forficum formarent, quibus praecide- nes frontis preecidere. rent comam Earini. Ingeniosissima

87 Humerosque manu [modo'] Legit sane haec nova forficum niolitio. Gronovius, manu, ex Romano ac Ve- 91 Auro, gemmisque] Id est, aurea neto codice : et bene. Nibil enim pyxide, gemmis ornata.

879 P. PAPINII STATII

Mater, et arcanos iterat Cytherea liquores.

Tunc puer e turba, manibus qui forte supinis

Nobile gemmato speculum portaverat auro,

Hoc quoque demus, ait ; patriis nec gratius ullura 95

Munus erit templis, ipsoque potentius auro.

Tu modo fige aciem, et vultus hos usque relinque.

Sic ait, et speculura seclusit imagine rapta.

At puer egregias tendens ad sidera palmas,

His mihi pro donis, hominum raitissime custos, 100

capillos, et iterum eos imbuit secretis succis. Tunc puer ex agmine, quiforte atlu- lerat supinis manibus speculum insigne auru et gemmis : Hoc adhuc prabeaiuus, inquit, nullumque donum erit acceptius patriis fanis, et eril pretiosius ipso auru. Tu modo infige tuos oculos, et relinque hic faciem tuam. Sic ait, et clausit specu- lum ablata imagine, Sed puer Earinus porrigens manus ad astra : O JupUer

auro gemmisque locant ; statini dicturus est : ipsoque potentius auro: liaec inendi siispicionem inciititint. Lego : Nobile gemmafo speculum portavtrut orbe.' Markl. — 97 Edd. vett. et vultus hucusque relinque. ' Diio verba snnt semperhic relinque. Et est argnta fictio, Papiiiio digna. Nenio hoc hactenns vidit. Scribendum vero/tic' Barth. ' Ego lippns video Statium scripsisse : et vullus hos usque relinque. Scriptum erat pro Ao.?, hoc : nnde fecerunt htic.' Markl.— 101 Heinsius in Advers. lib.iv. cap. 3. p. 680. legit : dominumlonga

HOTM

92 Mater] Venus. Cytherea'] Ve- 97 Tu modo] Alloquitur Earinnm. nns. Iterat liquores] Vide supra vs. Tn,Earine.

81, 98 Seclusit [reclusit] Hic * reclu-

93 E turba] Amorum scilicet. dere' non significat meo judicio ape-

94 Gemmato speculum auro] Aurum rire, sed rnrsus claudere ; particula enim apponebatur speculis aversis, enim re adjuncfa verbis ' rnrsus' ple- nt certiorem imaginem redderent. rumque significat. Aperuerat enim Vide Plinium lib. XXXIII. cap. 9. ubi ille Cupido speculum, nt exciperet agit de speculis. Non erant crystal- imaginem Earini : cum vero Earinus lina ut apud nos, sed argentea, vel hucusqne rcliquisset vultum snum, 8tanno ac aere simul mixtis confecta. tunc reclusit, seu rnrsus clausit, ne Gemmato] Vel gemmis ornato, vel semel relicta imago elaberetur. For- splendente, ut gemmae. san legendum, seclusil. Rapta] Illud

95 Hoc quoque demus] Specnlum rapla imitatus est Claudianus in Epi- enim cum coma missum est. Mar- thalaniio Honorii et Marise : ' Spe- tialis epigramniate laudato : 'Addi- culi nec vultus egebat Consilio : si- dit et nitidum sacratis crinibus or- milis tecto raonstratur in omni Et ra- bem, Quofelixfacies judice totafuit.' pitur, quocumque videt.'

96 Ipsoque potentius auro] Id est, 99 Puer egregias [egregius] Earinus. aurea pyxide, in quam conditi crines 100 Mihi] naptXKu. Hominum mi- erant. lissime custos] j?£sculapium alloquitur.

SYLVARUM LIB. 111. 5. 379

(Si menii,) longa dominum renovare juventa,

Atque orbi servare velis ! hoc sidera raecum,

Hoc undae, terraeque rogant : eat, oro, per annos

Iliacos, Pyliosque situs ; propriosque penates

Gaudeat, et secum Tarpeia senescere templa. 105

Sic ait, et motas miratur Pergamos aras.

reclor hominum lenisiime, relis (si dignus sum) pro his muneribus mihi renocare longum domini jurentutem, et illum mundo seitare- Hoc astra, hoc maria, hoc tellus mecum precatur. Superet, rogo, annos lliacos, simul et Pylios, et Uetus videat suos lares, et Tarpeium fanum secum senescere. Sic inquit, et Pergamus miratur moteri sponte sua altaria.

renovare jucenta. — 104 Venett. 1. 2. 3. 4. Parm. Rora. Vicent. Brix. AlHd. Coiin. Grypli. Basil. Plant. Grasser. Gevart. ceterae : Iliacos Pyliosque simul. ' Stnltum nimis et puerile hoc votiim tuum, O Earine; si enim aliquis «at per annos Iliacos seu aetatem Tithoni, quodnam opus ut simul eat per annoa Nestoris ? Voluisti, opinor, dicere, jnngat aptatem Nestoris aptati Tithoni ; nt ap. Martial. viii.2. iu re simili. Hoc niodo optasti : eat, oro, per annos Iliacos Pyliosque situs, i. e. senectutem : probo hoc ex i. Sylv. 4. 125. Virg. Mn. VII. 440. Stat. iii. Sylv. 3. (156.) Theb. vn. 744. Ovid. Met. vii. 283. 302. Trist. V. 5. &c.' Markl.

HOTJE

101 Dominum] Domitianum. mum, qnam acdificaverat Domitianu».

102 Hoc sidera mecum, Hoc undcp, 105 Tarpeia templa^ Capitolinm in terrceque rogant'] Sic Epiced. in Pa- monteTarpeio constructum,qaod re- trem: ' Nec cnim sidera tantum, JE- stauraverat etiam Domitianus. quoraque et terras.' Sic totum mun- 106 Et motas miratur Pergamos aras^^ dum signiticat, cujus hae prsecipuae Aras £sculapii. Aramm motio ac partes. delubri spontanea index exaudientis

104 Iliacos, Pyliosque'] Id cst, Ti- ac approbantis faventisque Dei.

tboni et Nestoris, quortim alter Ilia- Aliquanflo tamen haec motio in ma-

cus seu Trojanus erat, hic Pylius a luui on.en accepta, ut apud uostrnm

Pylo nrbe Mes«enii». Propiosque Theb. iv. penates] Id est, magniticam illam do-

V. AD CLAUDIAM UXOREM.

Hac Ecloga hortatur Claudiam uxorem, ut, Koma relicta, secnm in patrian Neapolim secedat.

QuiD mihi moesta die, sociis quid noctibus, uxor,

O coiyux, cur die ac nocte, cum una sumus, tristis et anxia suspiras contimut

Parmensis : Ad Claudiam Uxorem ut semm Neapolim aecedat : vide Praef. Ceterx edd. habent : Ad Claudiam Uxorem. — 1. 2 Biirthins tollit notaui di^s-

380 V. PAPINII STATII

Anxia, pervigili ducis suspiria cura? Non metuo, ne laesa fides, aiit pectore in isto Alter amor : nullis in te datur ire sagittis, (Audiat infesto licet haec Rhamnusia vultn,) Non datur: et si egomet patrio de littore raptus Quatuor emeritis per bella, per eequora, lustris Errarem, tu milie procos intacta fugares ; Non intersectas commenta retexere telas.

solicitudine ? Non timeo, ne tua fides offensa sit, aut ulius umor irrepserit in cor tuum. Non licet ullis sagittis te ferire {Rhamnusia Nemesis audiat hcec torva facie) non licet. Et si ego avulsus a patria, tagarer quatuor completis quinquenniii per bella, per maria; tu integra abigeres mille procos, ttonutens artificio redordiendi

tinctionis post veibnni J[»xia, legens : sociis quid noctibus, uxor, Anxia pervi- giti, ^c. — 7 Quatuor emeritis Venett. 1.2.3.4. Parm. Rom. Vicent. Brix. Aldd. Colin. Grypb. Basii. Plant. &c. Marklandus tanien lcgere malit : Quatuor emensis, iit ap. Ovid. Met. xv. 186. et 226. — 9 Aldd. Colin. Grypb. Basil. Bern. Grasser. Gevart. Amstel. Gronov. Bartb. Veen. Delpb. <Sje. Non intertextas; Venett. 1. 2. Parm. Rom. et vet. Lindenbrogii : Non inter- sectas; hoc probat Markl. quamvis tentabat imperfectas ex Claud. Rapt. Pros. I. 269. interceptas ex eodem ir. 156. et intercisas nt Theb. ii. 184. ' Ego Papiniiim scripsissc piito : Non impertextas ; orsa enim quotidie, et redorsa, nnnqiiam tamen pertexuit, quod pertexere velle videbatur. Illam lectionem Lindenbrogiani libri ante hoc sesquiseeclum in edd. etiani libris fuisse, scd corruptani iudicant Philippi Beroaldi Commeutaria in Propert. ii. 9. qui

NOTiE

liSocmMoc/ifcwsJSociae noctes, quas elatos, punitqne. SicLucanus: * Et

simul unaque conjnges transi£;unt. tumidis infesta colit, quae numina

Alio modo * nox socia' Ciceroni su- Rhamnus.' Vide Consol. ad Ursum.

mitur Pbilip. ii. qiiae ad aliquod fa- 7 Quatuor emeritis per bella, per

ciniis perpetranduin juvat : ' Cum ta- aquora, lustris Errarem'\ Alludit ad

raen tu nocte socia, hortante libidine, Ulyssem, qui, transacto decennio ad

cogente mercede, per tegulas deniit- bellum Trojanum, erravit adhuc de-

terere.* cem annis per maria, antequam in

2 Pervigili cural Tbeb. ii. ' Pervi- patriain pervenire posset.

giles acuunt suspiria questus.' 9 Non intersectas commenta retexere

3 Pectore in isto^ AeiKriKm, hoc est, telas] Loquitur de Penelope, Ulys- tno. sis uxore, quae procos eliidebat, re-

4 Sagittisl Amoris scilicet. texendo noctu telam, quam die texe-

5 Rhamnusia] Nemesis Dea,Rhara- bat. Promiserat enim se uni eorum nusia vocata a Rhamnunte oppido nupturam, cum telam absolvisset. Atticae, in quo templum magnificnm Nota fabula. Vide Honierum in babebat. Infesto vultu'] Ea enim Dea Odyssea,

aegro vultu respicit nimia fclicitate

SYLVARUM LIB. IH. 5. 381

Sed sine fraude palam, thalamisque orbata negasses. 10

Dic tamen> unde alia mihi fronte, et nubila vultus ?

Anne quod Euboicos fessus reraeare penates

Auguror, et patria senium componere terra ?

Cur hoc triste tibi ? certe lascivia cordi

Nulla, nec aut rapidi mulcent te praelia Circi> 15

Aut intrat sensus clamosi turba theatri ;

inceptas telus : sed sine dolo, el coram omnibus, obstinata renueres nuplias. Expone tamen, unde aliafronte mihi videris, et unde heec tristitia in vultu tuo ? Anne, quod Romam pertccsus, destino redire ad plagas Euboicas, et transigere senectutem in palrio snlo? Cur hoc grave tibi est ? Certe nulla lascivia tihi grata est, nec preeUa rabidi Circi tangunt animum tuum, nec turba slrepentis Theatri te afficit ; sed

interfecta prodiicit.' Barth. — 10 Edd. vett. omnes : thalamosque armata ne- gasses. Lectio nostra est ex emendatione Marklandi. — 11 Aldd. Colin. Gryph. Basil. Bern. Grasser. Gevart. Amstel. Gronov. Bartli. Veen. Delph. elMaikl. nubila vultu; edd.vetnstt.ru/tus, quod, jussu Marklandi in curis secundis, reposuerunt Editores Bipontini. — 13 Arguor Nic. Heinsius in Noti» ad Propert. iii. 17. 3. Advers. p. 732. — 16 ' Suspicor Statium scripsisse cura tkeatri ; ex Propertio ii. 13. (—16. 33.) * Tot jam abiere dies, cum nie nec cura theatri Nec tetigit Campi ; nec niea Musa juvat.' Vide ad ii. 2. 70.

NOTiE

10 Sinefraude pahm^^ Id est, since- riore animo ageres cum procis, quam fecit Penelope, palamque et iirmo ac obstinato corde eos rejiceres.

11 Et nubila fu//u«] Elegantissime expressit rb <riivve<pes,<\VLO Graeci froii- tem curis ac solicitudinibns capera- tam, seu supercilium mcestitiae nubilo obductum significant. Metaphora sumta ab aere caliginoso, et nubilo tempore. Unde (rvvv€(p6w, et (xvvvecpovv ifilJiaTa, id est, oculos moestilice nubibus obducere, apud Euripidem, et rh ruv oippiw vf^os, et v(^e\rj 6(pp6uv, id est, mbilum et nubes superciliorum, apud Sophoclem in Antigone. Et Latinis ' nnbecula' Ciceroni in Pisonem, et Horatio : ' Deme supercilio niibem.'

12 Euhoicos penates] Intelligit Nea- polim hic, ut colligitur ex Ep. Statii ad Pollium lib. hoc tertio Sylvarum praefixa : ' Summa Ecloga, qua me- cum secedere Neapolim Claudiam meam exhortor.' Vocat auteui Nea-

polim Euboicos penates, quia Cumani conditores Neapolis a Chalcidensibus Euboeae insnlae erant oriundi. 13 Patria terra] Neapoli.

15 Circi] Circi erant Roraae loca muris septa, in quibiis equi pugiles- que exercebantur, ludique fiebant ; sic dicebantur, auctore Varrone, quod circum spectaculis aedificatis ibi ludi fiunt, et quod ibi circuin nietas fertur pompa, et equi currunt. Vel a Circe Solis filia, quae prima dicitur haec curricula instituisse in honorem Solis patris. Erant Romae plures, sed inter hos, nnus ' maximus 'dictiis, qui ceteros magnitudine superaret. Nam, ut ait Plinius, longitudiue fuit trium stadiorum, et latitudine uuius, sed cnm aedificiis quaternum jugerum ad sedem 2G0000. hominum. Vide Cas- siodorum.

16 Theatri] Theatrum erat locus, in quo fiebant ludi scenici, nnde ' clamosuni ' vocat Papinius. Vide

382

P. PAPINII STATII

Sed probitas, et opaca quies, et sordida nunquam Gaudia. Quas autem comitem te rapto per undas ? Quanquam, et si gelidas irem mansurus ad Arctos, Vel super Hesperiae vada caligantia Thules, Aut septemgemini capat haud penetrabile Nili, Hortarere vias. Etenim tua, (nempe benigna

20

bitas et quies obscura, et nunquam plebeia gaudia. Non dico, per quod tnare volo me comiieris : cum, si proficiscerer liabilaturus ad rigentem Septemtri- onem, vel ultra mare Occidentalis Thules, vel fontem impervium Nili, exci- tares me ad eundum. Nempe hic animus tuus est, quem mihi detinctum prospera

iibi liae voces, (turba et curo,) conimutantur.' Marfe/. — 22.23 'Hacmenstua

NOTiE

de Tlieatro Jul. Caesaiem Bulenge- vocat Arctos

17 Probitas et opaca quies'] Haec duo jnngere amat Statius. Pietate Abascantii : ' Nec tamen his mutata quies, probitasque secundis Intu- muit.' Probitas enim hic moderatio- nem animi ac tranquillitatem signi- ficat, non efferentis se ultra modum suae naturae, fortunap, meriti, dignita- tis, decoris. Ita ' improbitas ' Mani- lio, pro vehementi mentis impetu : * Ipse sibi lex est, et qua fert cum- que voluntas Prapcipitant viies. Laus est contendere cuncta : Et si forte bonis accesserit inipetus ansis Improbitas fiet virtus, et condere bella, Et magnis patriam poterit or- nare triumphis.' Quies dicitur opaca, quia qui sunt quieto animo umbram etlatebras quasrunt, nec in publicum libeuter se produnt. Sordida nun- quam gaudia"] Sordida gaudia vocat, quae ex rebus abjectis et humilibus, et quae animum humanum movere non merentur, capiuntur. Sic vocat ludos gymnicos et scenicos, ac ea spectacula, qnae in Circis theatrisve exhibebantur.

19 Gelidas Arctos'\ Intelligit trac- tiira Septemtrionalem qui semper fri- gore ac nivibus riget, unde gelidas

Septemtrio autem vo- catur Arctos, quia subjacet dnabns ursis, quae Graece dicuntur apKToi.

20 Vel super Hesperiw vada caligan- tia Thules] Thule insula in Septem- trionem vergens ultra Orcades, quam alii Islandiam, alii Tilemarchiam vo- cant. Y)'\c'\tvadacaligantia; vel quia cum haec insula habeat latitudineni graduum 63. fit nt circa solstitium hybernum, nihil fere aut quam niini- raum diei habeant ejus incol^e, sole Capricorni tropicum ab illis longe dissituni percurrente. Econtraetiam circa aestivura solstitium, quam bre- vissimae ibi sunt noctes, sole ab illo- rum horisonte quam minimum rece- dente. Vel quia Sol ibi occidit, nier- giturve ; ut Protreptico Crispini : ' Quantusqne nigrautem Fluctibns occiduis fessoque Hyperione Thu- len.' Hesperice] Quia hzec insula re- spectu nostri, occidentalior est.

21 Aut septemgemini caput haud pe- netrabile Nili] De Nilo fluvio jiigypti saepius locuti suraus. Dicitur sep- temgemini, quia septem ostiis in mare iEgyptium effunditur. Caput haud pe- netrabile'] Quia vetus fons Nili huc- usque incognitus.

22 Hortarere vias'] Sic Tacitus An- nal. II. ' Hortantibus dehinc qui-

SYLVARUM LIB. III. 5. 383

Quam mihi sorte Venus junctam florentibus annis Servet et in senium ;) tua, (quae me vulnere primo Intactum thalamis, et adhuc juvenile vagantem 25

Fixisti,) tua fraena libens docilisque recepi ; Et semel insertas non mutaturus habenas

sorte ab annis jurenilibtis, Venus usipte in senium servet. Tua etiam, o qutr me prima plagafixisti expertem nupiiarum et adhuc errantem morejutenum, tttafr<rna lihe*s et docHis recepi, et ea usque premo, non mutaturus semel insertas habenas.

nempe benigna Quam .... Servat et in senium est pleranimqne edd. lectio et dtstinctio, sine sensn, ant.exitu. Gronovius vero Reliq. ad Sylv. monet se in nienibranis Salisb. iuvenisse : at enimtua: in codice manuscripto Rhod. et edd. Venet. 2. etenim tua: et ita ego in ed. Parmensi ; Romana enim : est mens tua; qnani lectionem a niala manu Doraitii es$e opinor, et inde in se- quentes editiones propagatam, niutata voce est in heec. Omnino verum est : etenim tua, ^c. cum interpunctione quara in contextu meo habes; sine qua nulhis est sensus. Politianus quoque Epist. vi. l. si verba ejus recte capio, legit : etenim tua, non : est mens tua. Pro sorte nonnullae edd. et inter eas Parm. habent, /orte: perperam : sors proprium in hac re verbum : vide qusE dixi ad Epithal. Stell. vs. 32. Deinde Servat et in senium ; ita Parm. Rom. et Venelt. non Servet ; sed Servet verius est et elegantins : certe enira tenerioris est aflFectus optare ut Venus istud coujugiura scrvaret in seniuni ntriusque, qiiam narrare tantnm hoc ita esse : praesertim cum ista narratio non adeo vera sit ; quippe Statius non erat senex quaniio haec scripsit, prout discere possis si inspicias Cl. Dodwelli Annal. Statian. cap. 47. Alibi quidem dicit : ' Nos fortior aetas jam fugit ;' et alibi: ' Nos farta aliena canendo Vergimur in senium :' sed non in senium servatus fuit qui vergit in seniura tantura. Et quod summnm est, probabile admodum est Statinm non exces- sisse tricesimum sextum vita; annum ; quomodo igitur dicere potnit Ve- nerem ilhim servare in seninm ? Fallatur igittir necesse est summns Grono- vius, qui Diatr. cap. 35. praefert Strcat, et Statium jani senem facit ex eo quod vs. 12. dixerat: ' Anne quo Euboicos,' &c. Atqui Statius non ibi dicit se Jam compositurum esie senium patria terra, sed augiiratur se olim factu- rnm esse : aliter si sumas, ineptum erit istud Auguror : non enim de praesen- tibus, sed futnris solemus augurari. Recte igitur •Serref, ut sit optantis; et ita postea edidit Gronovius. Gevartius et Isaacus Pontanus hunc locum infe- liciter teutarunt, ut necesse erat nescientibus antiquam et veraro lectionem etenim fio h(Ec mens.' Marki. Nos servavimus distinctionem Marklandi. —

NOTiE

busdam inediam, et tenuem exitum, terponit.

remittere beneficium Asiaticus ait.' 26 TuafrtBna libensdocilisque recepi,

Etenimtua [HcEc menstua^Sfc.] Puto, Et semel insertas non mutaturus habe-

inquit, te voluisse mecum venire, si nas] Metaphora a re equestri dncta,

irem ad extremas Arctos : nam tibi ut in Equo Domitiani : ' Hic domini

eadem est mens, qiise fuit cnm mihi nunquam mntabit babenas : Perpe-

napsisti, et ego eundem amorem ser- tnis frasuis, atqne nni serviet astro.'

vo, quem olim in te contuli. Sed prsecipue usitatum verbum in in-

24 Tua] Refer ad frsena vs. 20. constanti amore. Tacitns : * Neque

quod repetit, quia aliquid de ipsa in- enim perinde a parentibus liberi,

384

P. PAPINU STATII

Usque premo. Ter me nitidis Albana ferenlem Dona comis, sanctoque indutum Caesaris auro Visceribus complexa tuis ; sertisque dedisti Oscula anhela meis. Tu, cum Capitolia nostrae Inficiata lyrge, saevum ingratumque dolebas

30

Ter me complexa es in sinu tuo gestantem Albana munera fulgidis capillis, et redi- mitum sacra aurea corona a Ccesare donata, et anhelans osculata es mea serta, Tu, cum prccmium Capitolini certaminis denegatum est mecc lyrce, mecum victa incu-

28 Nic. Heinsins Not. ad Claudian. in Rnfin. I. 37. hzec habet : ' Apud Sta- tiiim Sylv. lib. iii. ad uxorem: ter me victrici Albana ferentem Serta coma, l^c. qnomodo restitnendns ille locHS : vnlgo scribitur : ter me vidisti A. f. Serta comes : in aliis codd. est nitidis A. f. S. comes ; sed victrici A.f. S. coma Sta- tium scripsisse sum certns. Et sic legit etiam in Advers. lib. ii. cap. 7. p. 2G0. Codcx vetus Lipsii cum Parm. nitidas A.f.S.comas. Vide Syllog. Epist. Tom. II. p. 29. Et sic edidit Gronovius. Rom. vet. Lindenbrogii, cum ninllis codd. 7iitidis . . .comis; Exc. Heins. ter me vidisti A.f. Serta comes ; Aldd. Colin. Gryph. Basil. &c. ter me vidisti A.f. Donacomes. Nostram lec- tionem dederunt Liindenbrog. Cruc. Plant. &c. — 32 Parm. scevum ingratumque

NOTiE

quam ab impudica ad<ilteri mntan- tnr.' Propertius : ' Mutare domi- nam.' * Mutare puellam.'

28 Ter me nitidis Albana ferentem Dona comis, sanctoque indutum Ccesaris aurol Vt locns hic intelligatnr, no- tandnm est, Domitianiim instituisse eximias venationes, et scenicos lu- dos, superque Oratorum ac Poeta- rum certamina, in honorem Minervae, cnjns quotannis in Albano quinqua- tria celebrabat. In his autem certa- minibns, corona oleagina aurea, qnee erat victorum praemium, donatns fue- rat Papinius. ?iitidis comis] Flaves- centibns sive nitentibns. Auro'] Est, corona oleagina aurea, a Caesare do- nata.

30 Complexa'] Supple es. Oscula anhela] Id est, calida, qualia aman- tium et gaudentium.

31 Tu, cum Capitolia nostrce Inficiata lyrcB, ifc.] Institnerat etiam Domi- tianus quinquennale certamen Jovi Capitolino triplex, musicnm, eqnes- tre, gymnicum, et aliquanto plurium

coronarum. Certabant etiam Poe- tas oratoresque. Hoc autem in cer- tamine victns fnit Papinius, de quo etiam qneritnr in Epicedio in patrem. Capitolia] Snpple corona, quae in his ludis dabatur victoribus.

32 Scevum ingratumque dolebas Me- cum victa Jovem] Sic de Diis sentie- bant veteres, si quid secus quam spe- rabant ipsis contingebat, ut saepius diximus. Mecum victa] Ex hoc loco apparet Claudiam uxorem poeticae operae, non solum testem sed et par- ticipem fnisse, quemadmodnin plnres mulieres suis viris in faciendis ora- tionibus versibusque opem tulere, ut refert Sidonins Apollin. lib. ii. Ep. 10. ' Memineris,' ait, ' qnod olim Martia Hortensio, Terentia TuHio, Calpurnia Plinio, Pudentiila Apnleio, Rusticiana Symmacho, legentibus meditantibnsqne candelas ac cande- labra tenuerunt. . • Reminiscere, quod saepe versum Corinna cum suo Nasone complevit, Lesbia cum Catullo, Cae- senuia cum Getulico, Argentaria cum

SYLVARUM LIB. 111.5. 385

Mecum victa Jovem : tu procurrenlia primis

Carmina nostra sonis, motasque in munnura voces

Aure rapis vigili : longi tu sola laboris 35

Conscia, cumque tuis crevit mea Thebais annis.

Qualem te nuper Stygias prope raptus ad undas,

Cum jam Lethaeos audirem cominus amnes,

Aspexi ! tenuique oculos jam morte cadentes.

Scilicet exhausti Lachesis mihi tempora fati 40

$aha» crudtUm et immemorem Jorem. Tu excipis imomni aure primos sonos ver- suum meorum, ut excidunt, et murmura totius noctis. Tu soUt testis es prolixce opera, et mea Ththais adolerit cum tuis annis. Quam afflictam le nuper vidi, cum pame detrusus ad aquas Styffis, jam prope andirem Inferorum flurios ! In te enimjigebam moribundos oculos. Nempe Lackesis tantum tui miserta, reddidit mihi

dolores ; Kom. sccctum ingratumque dokbas. — 34 Heinsius ad Ciand. Riifin. i. 152. legit motasque in murmuraroces, pro eo qnod liabent Venett. Pdrm. Rom. Vicent. Aldd. Colin. Gr\ pli. Basil. I^lanl. &c. totasque in murmure noctes Aure rapis rigili ; et protVri Gronovius in Obss. iv. 12. Heinsins ita scribit : 'Sciolus aliqnis, qui ignorabat aurt-m rigilem poetis pro attenta frcquenter poni, illic loci retinxit : totasque in carmine noctes ; quomodo nunc legitur : quasi Statius totis noctibus aliud nihil egisset.' Ast omnes edd. habenl mur- mure, non carmine. — 35 Aure capis legebat nescio quis. — 37 Venett. 1. 2. 3.4. Parni. Rom. Brix. Vicent. Aldd. Colin. Gryph. Basil. Plant. Gevart. Gras- ser. Amstel. Gronov. «ic. nuper Slygias modo raptus ad undas. ' Qnid est hoc nuper modo raptus ! nonne nuper et modo idem snnt ? Bene notavit Bernar- tius velprem codicem pro modo habere projte, qnod verissimum est.' Ita Marklaiidus, qni ex illo vet. cod. primus reposuit prope ; sed vide Bar- thium, et Facciolaf. sub voce modo. — 39 ' Usitatins est : oculos jam morle natantes, quam cadentes : Auctor Consol. ad Liv. 92. Ovid. Met. v. 70. Nostr. II. 638. xi. 557. Sil. Ital. ii. 122. Plura e Poetis possera af- ferre, nisi sanam putarcm vulgatam lectionem.' Marki. — 40 * Porro mo- neo versum hnnc raihi sannm videri : argutari enim potes : exacto La- chesis mihi tempora filo, ut Sylv. v. 1. ' exacti superest pars ultima fili ;' vt-l : exhaustte Lachcsis mihi tempora ritcB ; quae phrasis sappe nnmero apud Poetas occurrit. Sed tempora fati prsestat Val. Flac. iii. 379.' Idem. — •

NOT^

Lucano, Cynthia cum Propertio, De- petitum fundunt. Fnlgentins de Al-

lia cum Tibullo.' Jotem] Quia hiludi leg. librornm Virgilii: ' Quales va-

versusque fiebant in honorem Jovis tum. imagines esse solent, dum as-

Capitolini. sumtis ad opus conficieudnm tabn-

33 Tu procurrentia primis Cannina lis, arcanum quoddam latrantiiutrin-

nostra sonis, motasque in murmura ro- secus tractu subniurmurant.'

ces"] Morem, ut ait Cruceus, expri- 37 iS/yfias] Styx fluviuslnferorum.

mit Poetarum carmen aliqiiod medi- 38 Lethteos amnes] Fluvios Infero-

tantium ; illud enim primo murmure rum, quornm udus Lethe dicitur.

qnodam tacito intra se concipiunt, 40 Lachesis] Una e Parcis. Fatii]

dciude retractatum aliquoties et re- Fatuin apud Poetas saepe sumitur,

Delph.etVar.Has. Stat. 2B

386 P. PAPINII STATII

Te tantum miserata dedit, Superique potentes

Invidiam timuere tuam : post ista, propinquum

Nunc iter, optatosque sinus comes ire moraris ?

Heu ubi nota fides, totque explorata per usus,

Qua veteres Latias, Graiasque Heroidas aequas 1 45

Isset ad Iliacas (quid enim deterret amantes ?)

Penelope gavisa domos, si passus Ulixes.

Questa est ^Egiale, questa est Meliboea relinqui,

£t quanquam saevi fecerunt Maenada planctus.

annos jam transactos, et potentes Dei metuerunt te offendere. Post hac nunc recusas me comitari in tam expetitas et proximas terras ? Ubi fides cognila et experta tot officiis, qua cequiparas priscas Heroidas Latinas et Gracas ? l^eneto]ie lata venisset ad Trojam {quid enim amantes averlit?) si Ulysses precibus ejus annuisset. Mgiale et Melibcea questce sunt se deneri, et illa quam crudeles luctus

43 Bernartius ex manuscripto codice profert : optandosque sinus, iinpro- bante Marklando.— 44 Codex nnus : totque explorata per annos. — 45 ' Heroi- des scribenduni, Latino non Grapco usn ; alioquin enim perdnrus totum versum sonus vexabit.' Barth. ' Suspecius mendi versus propter tot voces in as exeuntes, quae vitiosum ac ingratum sonant, ut bene notat Heinsins ad Ovid. Trist. v. 5. 43. Unde, inquit, Statius reliquisse possit videri : Qua veteris Latii, Graiisque Heroisin cequa es. Satis caute agit vir magnus. Singula videamus. Probum est veteres Heroidas, ut Pietat. Abasc. 255. Ovid. Art. Am. 713. et Amor. ii. 4. 33. Nihil igitur in his vocibus innovan- dum, cum satis clara sit Ovidii imitatio. De ceteris, mihi videtur legen- dum : Qua veteres Latias, Graiumque Heroidas ceques. Cf. Ovid. Met. xni. 282. Lucr. ii. 600. Nostr. Theb. x. 838.' Markl.—Ad ' Hic est uniis ex locis de quibus in Praefat. questus sum ; adeo immaniter, si quid video, depravatus, ut sine codicis alicnjns vel variantis lectionis adminiculo im- possibile sit eum in sanitateiji asserere. Loquitur Statius de fidis uxori- bus, et quae conjuges suos per omnes casiis comitari vellent : jEgiale, inquit, questa est relinqui, mallet comitari maritnm suum Diomedeni ad beilum Trojannm ; et ita MelibcEa Philoctetem : et planctus, quanquam s<Bvi, fecerunt Mcenida. Qnam fecerunt Maenida ? et quare ? et quomo- do ? et quando ? Et si haec omnia probaveris, quaenam connexio inter Lunc et praecedentera versum ? quid enim Maenas aliqua Bacchi furiosa

NOT^

pro vita seu tempore fatis vitae cu- 47 Penelope] Penelope uxor Ulys-

jnsque praestituto. sis.

42 Invidiam timuere tuaml Timne- 48 jEgiale'] Uxor Diomedis. Me-

rnnt te ofFendere, ne invehereris in libaa] Uxor Philoctetae. Relinqui]

»e, ut mos erat, cum carissimi morie- Volebant enim sequi maritos ad ex-

bantnr, ut sappius diximus. Propin- peditiouem Trojanam.

quum Nunc iter, optatosque sinus] Id 49 Et quanquam saci fecerunt Ma-

cst, Neapolim non procul dissitam. nada planclus'] Quidam intellignnt

46 lliacas] Trojanas. hunc versum de Laodamia Protesilai

SYLYARUM LIB. III. 5. 387

Nec minor his tu nosse fidem, firraamque maritis 50

asciterunt in comitatum et torum Bacchi. Nec certe minus his fidem cognoscis,

cnm «xoribns jllgiale et Meliboea ? qnare tam eniphatice planctus quan- quam sati! quasi ha?c, qusecumque sit, de qua seruio est, magis Mxnas facla fuisset, si planctus ejus minus sjevi fuissent. Sed terapus est audire Gronovium Diatr. cap. 35. ubi post citatos duos hos versus, (48. 49.) ita loqiiitur: ' Varie posteriorem versum torjerunt interpretes. Gevartius disjungit t5 ^uanguam : Et quam quam sceti; uti et Domitius, qnando notat inositate rb quam ciini posiiivo jiinctum ; frequentius addi particulam per, ut sit perquam scevi. Qiiem nierito reprehendit ille, (|aod heec ad Laoda- raiara referat. Crucens supponit : Et quam tam scevi. Nugx. Vera est Tulgata, et ita expiicanda: /E!giale relinqui se questa est : questa est etiani Meliboea: et }<^nduj ob desertionem, quanquam tristes sapvique (qiiia ilia impia, immerita, iniqiia; non quales istae quas causa pobiica et dignitas Grseciae decusque regium imperabat, juncta spe reditus) fecerunt Ma-nada aiiquam,nempe Ariadnen. Iiiter planctus et higubrem ejulatum deprehensa a Libero patre Cnossis Maenas facta est,hoc est, in comitatum et toruni Li- beri ascita : hoc evenit inter istiusmodi fiebilcs ritus et doloris insaniam : ideo planctus id fecisse dicuntur, niore familiarissimo Poetis fingendi alrwv rh ^tj oiTiov.' Hucusque Gronovius : et defendit haiic explicationem Elench. Anti- diatr. c. 5. ubi dicit de niilia alia quam de Ariadne Statium capi posse. Nescio quomodo tecum agitur, Lector; ego quidem nibilo magis adbuc video quo sensH h«c connecti possint : quid enim si Ariadne inter planctus recepta fuerit in torum et comitatum Bacchi ? quid hoc ad exempla uxoruin quae conjiiges amarunt, et pro illis et cum illis quidvis perpeti parata; fuerunt; de talibns enim agit Statius ; uon ex Fabiilis, sed Historia. Mitto quod Ariadne uou dici potuit facta esse Maenas ex quo quod in torum Bacchi (illudii enim vir doc- tiis addendo: ' et corait^tum') recepta fiiit: alia enim res est Mxnas. Sed ut compendii faciam, (multo enim plura contra hanc iuterpretationem afferri possunt,) corruptissimiis est locus, et forte mutiliis : supraenim vs.45. dixit: ' Qua veteres Latias Graiasque Heroidas aequas ;' et de Graiis tribus exem- plis absolvit : aequum erat ut uno saltem Latias deinereretur. Utcuuique sit, sine dnbio scripsit : Et quam: ^giale, Melibcea, et illa Qunm, ifc. ut Capill. Earini : ' cedat coma saucia Nisi Et quam Sperchio tumidus servabat Achiiles :' et ita passim : sed ultra non possnm. Editiones vetusta; nihil routant hoc loco ; nisi quod pro sceri Romana scari exhibet.' Markl. ' Diii snspicatus eram partem hiijiis versus formatam esse ex Seneca Herc. (Et. 1886. ' Feriantque graves Msenala planctiis.' Obstupui cum in Venet. 1. pro Mcenada inveni plane Menala: unde pronum fuit facere : questa est Meli- haea relinqui, Et cujus seevi ferierunt Mcenala planctus ; ^Egiale, Meliboea, et illa ciijus planctus ferierunt Maenala. Quaenam fuerit hjec Herois Arcadica memoriae non nunc occurrit, nec vacat disquirere : non taiiien dubito quin aliqua sit cnjus maritus ad bellum Trojanum profectus est.' Idem in Adden- dis. ' Legendum : Et quam, tam sati: tam scpti planctus, ut ex saua insa- nam fecerint. Clara res est, non personae et Fabnlae. Domitius Calderinus qnaj hoc loco tam coiifidenter tradit, nullis testibus probare poterat ; sed nec cogebatiir, cum omnia ad libitum Papinius detorserit, personas mutua- tus ex Mythhistoriis, suo commodo aptas.' Barth,— 50 Parm. fictamque mari-

NOTiE

nxore. Sed potius hic intelligenda isset a Theseo, deprehensa a Libero Ariadne : hapc enim inter planctus et Patre, Maenas facta est, hoc est, in lugubrem ejitlatum, quod deserta fu- coroitatum et torum Liberi ascita.

388 P. PAPINII STATII

Reddere : sic certe cineres, umbramque priorem

Quaeris adhuc : sic exequias amplexa canori

Conjugis, ingentes iteras de pectore planctus,

Jam mea. Nec pietas alia est tibi, curaque natae :

Sic ut mater amas, sic nunquam corde recedit 55

Nata tuo ; fixamque animi penetralibus imis

Nocte dieque tenes : non sic Trachinia nidos

Alcyone veros, non sic Philomela penates

et inconcus.tam redhibes conjugibtts : sic certe coUs cineres et tnanes prioris mariti : sic amplexa tumulum auloedi viri, crebro planctu tundis pectus, quanquam mea. Et pieias eadem tibi est, et cura ejus Jilice: sic eam ut maier diligis : six: nunquum recedit ex corde tuo, et habes illam diu noctuque impressam imis anima; recessibus. Non tanto affectu Alcyone Trachinia circuit nidos suos, quos vere facit. Non sic

tis Dedere; ed. vetusta Heinsii: tutamque maritis Dedere ; scriptns liber '>jus- dem : vitamque maritis ; nnde ille opinahatiir : totamque maritis Te dare. Vide Advers. lib. i. cap. 2. p. 15. — 52. 53 ' Male reXfia ffyifn^ \n vulgatis poiiitiir post planctus, et seiitentia nova orditnr ab istis : Jam mea, nec pietas, ^c. qua re oppositioiiis elegantia perditur. Nemo vero mutet vocem exequias in rdi- quias, ntcumque adblandiatur.' Markl. Ut Marklandns distinxit, longe aiite dederat Bartliius in Notis. Pro iteras de pectore, quod est ex ingenio Mark- landi, edd. vett. omnes exhibent : iterasti pectore. — 54 Venet. 1. curaque note. — 55 Sic et mater amas Parm. et Rom. Sic ut mater amas in ceteris. Barthius correxit : Sic ea matris amans; cum hac interpretatione : Sic ea te niatrem in ociilis geril ; sic vicissim ea, filia, nunquam corde tuo recedit. — 66 Nota luo, 8fc. Venet. 1. Marklandus conj. Illa tuo. — 57. 58 ' Qiiinam lii verni Halcvones nidi? Plin. N. H. x. 32. de halcyouibus : ' Faciunt anteni septem ante brumam diebns nidos, et totidem sequentibus pariunt.' Cf. Ovid. Met. xi. 745. Vet. Scholiast. ad Stat. Theb. ix. 361. Hygin. Fab. Lxv. et Serv. ad V^irg. Georg. i. 399. Non igitur verni Haicyones Jiidi : et

NOTiE

51 Umbramque prioreml ldest,nm- didosque penates Alcyone deserta bram sen manes prioris mariti. gpniit, cnm pignora saevus Auster et

52 Canori Conjugis} Hinc patet algentes rapnit Thetis invida nidos.' priorem niaritum Claudiae, fuisse mn- Et ibi diximus, Alcyonem fuisse Cey- sicum, vel auloedum. Infra enim di- cis regis Trachinensitim uxorem, quae cit : ' Voce paterna Discendum Mu- cnm corpus mariti, qui naufragio pe- sis discit.' Per canorum tamen hunc rierat, agnovisset, tanto dolore cor- conjugem aliqui Lucanum Poetam repta fuit, ut se supra illius corpus intelligunt, sed nullo validoargumen- in mare projecerit. Ambo vero in to. Vide Vitam Papinii. Alcyones aves, misericordia Deoruni,

54 Mea'] Id esl, mihi matrimonio mutati fuernnt. Vide Ovid. Met. xi.

conjunrta. Veros [vernos nidos] Quia verno tem-

57 Non sic Trachinia nidos Alcyone pore pariunt Alcyones. Vide Pli-

veros~\ Idem et Papinius Theb. ix. niuni lib. x. cap. 32.

' Fluctivagam sic saepe domnm, ma- 58 Nonsic PhilomelapenatesCircuit,

SYLVARUM LIB. 111. 5. 389

Circnit, amplexusque animamque in pignora transfert. Et nunc illa tenet viduum quod sola cubile, 60

Otia tam pulchrae terit infoecunda juventae :

PhUomela xuoa amplectitur, et transmittit animam in pullos suos. HeUj quod nunc iila tua nata cubat sola tn tacuo lecto, et in/aecunda consumit tam

si essent, nihil hoc ad rem, nisi probari posset Halcyonem vernns majis quam bnimales nidos diligere et amplecti solere. Lege : non sic Trachinia nidos Halcyone veros, non sic, 8fc, Sidi sunt puiii. Ciand. iii. Cous. Hon. 5. Virg. ^D. XII. 473. Georg. iv. 17, &c.' Markl. — 59 Circum it et amplectens, vel : Circu, it et amplectens in quibusdam scriptis ; forte : Lustrat et, Ifc. Ve- net. 1. amplexuqiie animam in pignora ; Parm. amplectensque animamque ; Rom. Aldd. Colin. Gryph. Basil. Plant. &c. Circuit ampkctens, animamque in pignora transfert. Lectio nostra est ex emendatione Marklandi. — 60. 61 Heu nunc ilia terit tiduo quod sola cubiU Otia, jam pulchra terit, !fc. Rora. Aldd. Colin. Gryph. Basil. et Plant. Heu n. i. terit viduum quod s. cubile ! Otia tam p. terit, ipc. Gevartius Papin. Lect. iii. 14. Heu n. i. terit viduo q. s. cubili Otia tam p. vere infcecunda, Sfc. Grnterus in schedis, qiiibus ute- batur Gronovius. Heu! n. i. terit viduo q. s. cubili Otia! tam pulchrce perit infcecunda juventce Gronovius Diatr. cap. 35. et Elench. Antidiatr. cap. 5. et non dubitat Papinium ita reliqiiisse. Postquam tamen inspexisset codd. Rhod. et Salisb. et Venet. 2. qui omnes in priori versu pro terit habent tenet, in Reliq. ad Sylv. ambigit an fuerit: Heu n. i. tenent vidHum q. s. cubile Otia tam pulchrce terit; quod probat Marklandns, qui tamen credebat a Statio fuisse : Heu n. i. jacens viduo q. s. cubili Otia tam pulchrce terit, tfc. Edd. vero Venet. 1. Parm. et Rom. habent : Et nunc illa tenet ; iinde idem Markiandus lectionem nostram effinxit. In textu tainen habet : Et nunc illa

NOT^

amplexuaque animamque in pignora venta perit, qui juventam otiosam ,

transfert] Mirus enim amor est lusci- inexerritam iis, qnibus debebat, rau-

niap sen pbilomelae in pullos siios. Per neribus habet. Infcecunda perit juven'

pena/e$ intelligendus nidus; nam pe- t<£, quse juventam sine tori conjiiga-

nates abusive pro doiuo accipiuntur. lis gaudiis et votis conjngum exigit ;

Ova parit verno tenipore, cuin pla- quae viduos per annos trangmittitur,

rimum sena. Vide Plinium lib. x. ut Statins in Epithalamio Stellap.

cap. 29. Hypallage nota et frequens Poetis.

60 Et nunc illa tenet tiduum [terit Elegantissime, cui juventa marcet,

viduo} quod sola cubile [cubili] Otia tam et non gignendis, aut pariendis iibe-

pulchrce terit infceamda juventce] II- ris inipenditur, sterilis aut infcecunda

lud terit iteratum non probaturdoc- jurentte perire dicitur. Nec dubitat

tissimoGrutero, undesnspicatur Poe- Gronovius, ita Papininm reliquisse.

tam sic scripsisse : Otia tam pulchrce Observandam est etiam codices Sa-

vere infcecundajutentee. Gevartiussic lisb. Rhod. et Venetum babere tenet

corrigit huuc lociim ; terit viduum quod loco terit prin.i versus. Unde tentat

sola cubile! Otia tam. Mavull Gro- Gronovius etiam: Heu: nunc illa te-

novins ; tam pulchra perit infaecunda nens viduum quod sola cubile, Otia tam

jwcentce. Etfreqaentissimas esse ob- pukhra terit infcecunda juventa. Ve-

servat vices iiterarum TetP. 'Per- rum sanus locus est; frequens eoim

ire ' porro juventae dicitur, cui ju- Papinio vocum repetitio, ut patet ex

390

P. PAPINll STATII

Sed venient plenis, venient connubia, taedis. Sic certe formaeque bonis animique meretur : Sive chelyn complexa ferit, seu voce paterna Discendum Musis sonat, et mea carmina flectit, Candida seu molli diducit brachia motu ; Ingenium probitas, artemque modestia vincit.

65

formosam jucentam. Sed marili venient auspicatissimis facibus: sic certe digna est ob eximias tum animi cum corporis dotes: seu piilsat citharam, seu canit patema voce, quod Musce discant, et modulatur versus meos : seu movet teneris modis niveos lacertos. Ejus bonitas superat ingenium et modestia artem.

teritviduo; et in Notis video. — C2 ' Non intelligoliasp/enas <<Edos; forte scrip- tiini ei at phestis,\. e.festis, ph pro/, ut in libris scriptis millies fit ; hoc non in- tellectiini \a plenis degeneravit.' Markl. — 64 Sive chelyncomplexapetit Venett. Parm. Rom. Vicent. Aldd. Colin. Grypli. Basil. Plant. ceteree ; ferit ex ron- jectura edidit Marklandns, qui, pro voce paterna, nialit etiam, voce canora. —

65 Livendum Musis, vel Dicendum Musis, conjecit idem Marklandns. —

66 Grandia seu molli Parm. Pro diducit, Heinsius ad Ovid. Rem. Amor.

NOTyE

hacce ipsa Ecloga snpra : * Tuae qnae Brachia nie vnlnere primo, Intactnm thala- inis, et adhucjiivenile vagantem Fix- isti, tua fraena libens.' Ubi rh 'tua' primum refertur ad rh ' fraena.' In- fra : ' Sed venient plenis, venient con- nubia, taedis.' Quo vnlgaris lectio Tov terit in secundo hoc etiam versu firmari potest.

62 Plenis,venient connubia, tadis^ Sic coma Earini : ' Et plena dederat con- nubia dextra.' Plenis] Id est, auspi- catissimis, et qnae polliceantur felix et concors matrimonium, aut etiam amantissininm ac eximia specie prae- ditun) maritum.

64 Seu voce paterna Discendum Mu- sis sonat, et mea car^nina Jkctit] Hinc etiam patet priorcm maritum Clau- diae fuisse Musicum. Plinius de nx- ore sua, Epistola 19. libri quarti ad Hispnllam : ' Versus quidera meos cantat formatque cithara.'

66 Diducit [deducit] brachia motu'] Propertius lib. ii. Eleg. 22. * Sive aliquis molli deducit moilia gestu

sei! varios incinit ore mo- dos.' ' Dncere ' enim et ' deducere brachia ' in saltatione, idem quod movere. Sed et ' jactare ' dicebant. Propertius lib. iv. El. 9. ' Nanus et ipse SU08 breviter concretus in artus, Jactabat truncas ad cava buxa roa- niis.' Chironomiam intelligit, nempe gesiicHlationem,et saltationem, affec- tus, et niores personasque exprimen- tem, et quasi sermonem tacitum, de qua Athenaeus lib. xii. Lucianus de Salfatione: 'Akovoi, &p6panre, h iroie7s, ovx &pit> lJ.ivov, oAAo /xol 5oKf7s rals X^po^v aurdis \a\e7v. Audio qua facis, 0 homo, non video solum, sed mihi videris ipsis manibus loqui. S. Cyprianns de spectaculis : ' Loqui digitis elaborat.' Marlialis lib. iii. Epig. 64. ' Cantica qui Nili, qui Gaditana susiirrat, Qui niovet in varios brachia vulsa mo- dos.' Petronius : ' Manu puer lo- quaci.' Ciaudianus: ' Qiii nutu ma- nibusque loquax.' Qui litijusinodi ar- tem exercebant, vocabantur ' Chiro- nomi/ ct ' Pantomimi.'

SYLVARUM LIB. IIL 5. 391

Nonne leves pueros, non te, Cytherea, pudebat Hoc cessare decus ? Nec tantura Roma jugales Conciliare toros, festasque accendere taedas 70

Fertilis ; et uostra generi tellure dabuntur. Non adeo Vesuvinus apex, et flammea diri Montis hyems trepidas exhausit civibus urbes : Stant, populisque vigent : hic auspice condita Phoebo Tecta, Dicarchei portus, et littora mundo 75

Hospita : et hic magnae tractus imitantia Romae Quae Capys advectis implevit moenia Teucris.

Nonne, leces Cnpidines, non tu, Cytherea, erubescilis, tantum sctcnli ornamentuai oliari? Non soia est Roma, quee possitjungere geniales tkalamos, et accendere nup- tialesfaces. Generietiam invenientur in palria noitra. Jugum Vesurii, et ignea procella horrendi montis non tacuarit incolis trementes cititates. Stant et Jlorent citihus. Hic sunt arces fundata auctore Phcebo, Dicaarckei portus, et ora fre- quentata a populis orbis. At hic suiit muri, qui temulantur regiones amplce Roma,

384. legit deducit, qnod idem esse ait ac movet ; et ita Parmensis. — 72 Vet. Lindenbrogii Vesutius apex. — 75 Edd. vett. praeferunt, liitora mundi ; Mark- landiis conjectabal littora mundo ; nialtiit tanien, littora Baii. — 76 Edd. vett. at hic mngna, 6;c, ' Nulla oppositio inter hanc et priorem sententiae partem : qnare igitur adversativa atl lege : et hic magnce, Ifc. sed constanter reti- nent at editiones ; ut forte scripserit Statius : hinc auspice condita Phceb»

NOTiE

68 Levet pueros'^ Amores alatos. tonait cnm forte Vesuvi Hesperia Ctfiherea] Venns. letalis apex, vix dum ignea montem

69 Uoc cessare decus] Id est, * Nec Torsit hyems, jamque Eoas cinis in- dalces natos, Veneris nec praemia duit urbes.' lude ralio petenda epi- nosse.' theti diri.

70 Festas tiedas'] Quia in nnptiis 73 Trepidas] Metu scilicet, ne hac sacrafiebant. clade perireut.

71 Nostra tellure] Neapoli. 74 Hic auspice condita Phabo Tecta\

72 Vesutinus apex] Intelligit Ve- Cumas intelligit, ubi templum Apol- suvium monteui in Campaiiia, ciijus linis celeberrimum erat.

vertex flamnias ac ignes vomit. Et 75 Dicarchei portus] Piiteolos in-

alludit ad cladem illam, quie Tito telligit, quorum celeberriraus portus,

regnante accidit, qua erumpentibiis de quo vide Strabonem. Et Uttora

ex apice Vesuvii montis flammis, duae mundo hospita] Innuit portum Puteo-

nrbescum pluribus vicisin Campauia lannm, ad qiieni appellebant naves

perieriint. Et Jlammea diri Montis ex omni fere orbe : nnde dicit hospita

hyenu] Eleganter vocat flammeam mundo liltora. Florus : • Nihil bos-

hyemem, incendium hujus niontis. pitalius mari.'

lisdem verbis utitur Valerius Flac- 77 Qute Capys advectis implevit mce-

ca> Argon.lib.iv. ' Sic ubi przerupti nia Teucris] Capuam designat, am-

m

P. PAFINII STATII

Nostra quoque haud propriis tenuis, nec rara colonis

Parthenope ; cui mite solum trans aequora vectae

Ipse Dionasa monstravit Apollo columba. 80

Has ego te sedes (nam nec mihi barbara Thrace,

Nec^Libye natale solum) transferre laboro :

Quas et mollis hyems, et frigida temperat aestas :

(jms Capys refercit advecti» Trojanis. Nostra quoque Parthennpe non paucos habet incolas, cui naciganti trans maria, ipse At)oUu ostendit fertilem huinum per colum- bam sacram Veneri. Ad hos tractuste nitor adducere, (nam necfera Thracia, nec Africa, mea patria est,) quos et tepidahyems et refrigerata astas temperai: quos

Tecta...at hinc magno', 8fc. non hic auspice, et hic magnce.' M arkl. — 78 Nostra quoque et propriis edd. vett. Marklandiis conj. Nostra quoque ttt propriis tenuis, nec rara, Sfc. et postea : Noslru quoque haud propriis tenuis, nec, 8fc. et in textiiin accepit. Cruceus : et propriis tenuit qua rura; vel : tenuit nec rara. Heinsins in Advers. p. 732. Nostra quoque Euboicis tenuisne ac rura colonis Parthennpe? — 80 ' Pro : DioncecB m. A. culumbce, qu» est oniniiini ediiionnm iiiepta lectio, recte Gevartins: Dioncea m. A. columba ; quod confirniavit si-

NOT^

celeberrimam totius longe emigrantis ApoUo, Cujus ad-

plissimam, et Cainpauiae urbem, et Romas prope -.Emnlain Cireroni in Rnllum ii. unde nostro dicnntur mcenia magnce tractus imitantia Rotnce. Hanc Capys yEneae comes condidisse fertur, ut docent Dionysius Halicarnass»us, et Sueto- nius, aliique. Livius tamen dicit hanc Vulturnum antea appellatam, captamque a Samnitibus vocatam fu- isse Capuam ab eorum duce Capy, vel a campestri agro.

78 Nostra'] Snpple patria.

79 Phrthenope^ Neapolis.

80 Ipse Dioncea monstruvil Apollo colttmba'] Sic Lucanus Panegyrico ad Pisonem hoc prodiglo conditam me- morat : ' Testis Acidalia quae condi- dit alite muros, Euboicam referens foecunda Neapolis arcem.' In ejus rei memoriam, slnistro humero Apol- linis statuas apud Neapolim insidebat columba, quam Parthenope respicie- bat, ac adorare videbatur, ut caiiit Noster Epistola ad Jnlium Menecra- tem ob prolem : ' Tu ductor populi

huc volucrem heva cervice sedentem Respiciens blande felix Enmelis ado- rat.' Parthfnope enim Eiimeli filia, unde ' Enmolis.' Hoc etiam de Cu- mis refert Velleiiis Patercnlus lib. i. ' Nec multo post Chalcidcnses Cn- mas in Italia condideiunt. Hnjus classis cnrsnin esse directum, alii co- lumbae antecedentis volatii ferunt; alii nocturno aeris sono.* Dioncsa] Qiiia columbae sacrae snnt Veneri, quae Dione etiam vocatur.

81 Barbara Tlirace] Tliracia Euro- pae regio, supra Alacedoniam sita, et nsqiie ad Danubiura Pontiiraqne Eu- xiniuii protensa. Vocatur barbara, ob feros ac barl)aros incolas.

82 Libye] Africa, Grzecis I.ibye dicta, quaj fere deserta.

83 Quas et mollis hyems, ifc.] Om- nis enim hnjusce Campaniae trattus amoenissimus est, ut ait Plinius lib. III. cap. 5. et Florus haec habet lib. i. cap. 16. * Omninni non niodo Italias,* inquit, ' sed toto orbe terrarum puU

SYLVARUM LIB. III. 5.

:m

Qiias imbelle Iretum torpentibos alluit undis.

Pax secura locis, et desidis otia vita;,

Et nunquam turbata quies, somnique peracti.

Nulla foro rabies, aut strictse jurgia leges

Norunt: jura viris solum, et sine fascibus, aequum.

85

tranquillum mare alluil aquis languentUfus. Tuta quif$ e$t in his loci$, tUaqut olio$a, sommis integer, et nunquam turbatus: non forum rabiosum : non jurgia strictce legis: mores hic sunt pro legibus, et justUia retinetur sine magislralibus.

mili loco ex Tlieb. vii. 663.' Markl. — 86 Rom. somnique parati.—S7 Roni. et vet. Lindenbrogii : aut scita Licurgia; Harm. nec scita Lycurgla leget ; et sic e vetusta editione protert Heinsius ad Claiid. ii. Cons. Stiiicb. 200. nbi legit : nec strictasjurgia legis. Wakef. Sylv. Crit. Part. v. p. 119. coufidentius tenta- bat : 2Su/ia fori rabies, aut striclcE jurgia legis : Mores jura ci/Ti soli, SfC. — • 88 Morumjura riris: solum, ifc. in edd. vett. ' Sensuni quidem teneo, nenipe : Bonos mores pro le^ibus fisse : sed eo casu scribi oporteret : Moresjura tiris, Uun Morum; jura enim morum absurdum est. Putavi aliquandu veruni e<se :

cherrinia Campaniae plaga est. Nihil mullius ccelo : nihil uberius solo : de- nique bis floribus vernat. Ideo Li- beri et Cereris certamen dicitur. Nibil hospitaliiis mari. Hic illi no- biles portus, Caieta, Misenus, et te- pentes fontibus Baia : Lucrinus et Averniis qiisdam maris otia. Hic amicti vitibus montes, Gaurus, Fa- lernus, Massicus, et pnlcherrimus oni- nium Vesuvius ;£tnei iguis imitator. Urbes ad mare Formiae,Cumae, Nea- polis, Herculaneum,Porapeii, et ipsa caput urbium Capua, quondam inter tres maximas Romam, Carthagineiu- que numerata.'

84 ImbeUe torpentibus «ndw] Intel- ligit Baiannm sinum, in quo fiuctus vix moventur; unde vocat : fretum imbeUe, et torpentes undas.

85 0<t<i rt(<?] Strabo lib. v. narrat plerosque Ronr.anorum, ut otio frue- rentur, Neapolim secessisse. Inde Neapolis ' otiosa ' dicitur Horatio. Et Ovidius lib. xv. Met. ' in otia na- lam' vocat Parthenopen. Certe con- stat Titum Livium, Q. Horatium, Sta- tium nostram, Claudianom, Senecam

NOTiE

Phiiosopbum seepius eo studiorum causa se contulisse. Virgilium diu Neapoli suaviter vixisse atque ibidem Georgicorum libros feci^se legimns, ct cum Brundui^ii moreretnr, corpus suum eo transferri jussisse ac sepeliri voluisse, nt veterum Poetarum ac Statii testimonio probatnr.

86 Somnique peracti'^ Quod non erat Romif,de qiio queritur Juvenalis Sat. VI. et Martialis lib. xii. £p. 57. et 69.

87 NuUa/oro rabies, aut strictajttr- gia Uges Norunt : jura viris solum, et sine fascibus, cequum] Totum hunc lo- cum mutavit Tiliobriga in sna edi- tione : NuUaforo rabies, aut scUa Ly- curgia : Uges Morum jura riris. Sed niale, nain ipse Statins eisdem verbis ntitur in Epistola ad Marceiinm : * Certe jam Latis non miscent jurgia leges.' Foro rabies] S. Cyprianus Ep. ad Donatum : ' Saevit invicem dis- cordantiuni rabies, et inter togas pace rupta, forum litibus mugit insa- num.' Aut strtcta jurgia leges] Ita ' cauiuee contentionis jurgiosa certa- mina ' dixit Firmicus Matlies. lib. it.

394

V. PAPiNII STATII

Quid nunc magnificas species, cultusque locorum, Teraplaque, et innumeris spatia interstincta columnis ; 90 Et geminam molem nudi tectique theatri, Et Capitolinis Quinquennia proxima lustris ; Quid laudem risus, libertatemque Menandri,

Quid nunc commemoraho superba adificia, et ornatiis urbis, delubraque, ac porticua distincfas innumeris columnis, et duplicem molem aperti et cooperti theatri, et qttin- quennia pcEne cequalia Capitolinis lustris? Quid laudemjocos et liherlatem Menandri,

Morum cura viris, ut ' cnra pndoris' apud Ausonium Idyll. vu. 25, Sed ncc Iioc satisfacit: quippe seqiientia: solum et sine fuscibus aquum, postulant aii- quid cui adjungantur, ut|)ote per se sententiam non efficientia, His omnibus incommodis tandem subvenio mutatione unios literulf etdistinctionis, ecce: Nullaforo rabies, aut s.j, leges Norunt : jura, Ifc. egregia et perspicua senten- tia,' Markl. — 93 Heins. ad Sii. Ital. xii. 31. Quid laudem ritus lihertatemque theatri ; nonnuUae edd. quoque liabent ritus ; et theatri etiam conj. Mark- landus ; sed postea damnavit liisverbis: * Huic loco Iheatri non convenit ; inulto minns Menandri; latet Gerundium aliquod, ut dicunt Gramniatici ; quale est : lihertatemque jocandi, vel tale aliquid. Statianum hoc esse nop puto, vel potius scio : placuit tamen ideo proferre ut ad hanc formam acuti-

NOTiE

Stricta leges'] ' Arctae leges additas ' Plinius lib. xvi. cap. 4. Et Lucre- tio ; ' Arcta jura' ' Vincula legum' Quintiliano ; Juvenali ' aenigmata.' Vult antem tantam Neapolitanis esse moderationem animi, morumque pro- bitatem, ut nec legibus nec magis- tratibus opus illis sit, cum ipsi mores Neapolitanorura pro legibus sint. Quod et Tacitus dicit de Germanis : ' Apud eos plus valere bonos mores, qnam apud alios bonas leges,' et Sal- lustius in Praefatione Conjurationis Catilina' de priscis Romanis: ' Jus bonumqiie apud ipsos non legibus magis quam natura valebat.' Eadem dicunt de Scythis Justinus lib. ii. et de Tartaris auctor vitae Tiniuri, et Virgilius de priscis Latinis, JEn. vii.

Sine fascibus] Sine magistratibus, qui per fasces designantur.

91 Nudi tectique theatri] Nudum theatrum, est sine tecto hic, et apud Tertullianum in Apolog. Talia fuere

primitus theatra, quae idcirco diebns munerum aut Indorum velis tegeban- tur. Theatrum cum tccto Regilli et Corinthi exstruxit Herodes Atticus, teste Philostrato.

92 Et Capitolinis Quinquennia proxi- ma lustris] Ludi enim Quinquennale» etiam Neapoli edebantur, qui similes erant ludis Romae Capitolinis, etiam quinquennalibus. Vide Herculem Snrrentinum.

93 Quid laudem risus, libertatemque Menandri, Quam Romanus honos et Graia [grata] licentia miscent] Menan- der fuit Poeta comicus, (de hoc dic- tum est aute,) unde Comoediae Latin», quae in theatris agebantur, traductae paene omnes sunt. Quid, inquit Pa- pinius, nunc laudem actionem ac spec- tacula comcediarum Menandri, qua» Romana lingua (quam hic Poeta vo- cat Romanum honorem) doiiatae grata Poetarum licentia in theatro illic age- bantur ? Domitius.

SYLVARUM LIB. ril. 5. 3J>0

Quam Ronianus honos et Graia licentia miscent ?

Nec desunt variae circum oblectamina vitae : 95

Sive vaporiferas, blandissima littora, Baias,

Enthea fatidicae seu visere teota Sibyllae

Dulce sit, Iliacoque jugum memorabile remo:

Seu tibi Bacchei vineta madentia Gauri,

Teleboumque domos ; trepidis ubi dulcia naulis 100

Lumina noctivagas tollit Pharus aemula lunse :

Caraque non molli juga Surrentina Lyaeo,

quam dignitas Romana et Grceca licentia condiunt ? Sunt et circuni ditersa vita oblectameuta ; seu jutet /requentare gratissiinam oram fumosaruin Baiarum, seu antratocaliafatidu:ceSibyUie,etmontem Misenum, celebrem Trnjano remo : seu tibi placeat intisere humida tineta Gauri Baccho sacri, adesque Telebouin, ubi Pharus letat tiinidis nautis gralas faces, quee amulantur lunain noctu errantem ; et colles Surrenlinos, ubi tinum austerum crescit, quos meus Pollius \tret aliiscolit,

ores vocem veram eniant sub rtp Menandri latentem.' — 94 Edd. vett. graia licentia ; Bernartin? correxit : Graia licentia. — 102 Nic. Heinsiiis ad Sil. Ital. ▼III. 380. pro moMi legit «o/i; qnia iliic Minerva et Hercules et Neptunas (addere etiam ex Strabone potuisset Sirenes) colebantar. Huic emeoda-

NOTiE

96 Baias] Vide supra vs. 83. aedificiisqne fornicatis intns plenus

97 Entheafatidiae tecta SibyllccJ In- est, quae crebris hinc et inde colum- telligit Cnmas, juxtaqnas antrnm Si- nis incnmbnnt, partim lateritiis, par- byllse : dicnntnr enthea ob oracula, tim ex ipso montis saxo capsis. Vide qnae ibi reddebantur. Fatidica Si- Cyprianum Eiclioviiim in Deliciis Ita- bylla'] Quia res futuras praecinebat. liae. Qnin et Miseni classis coUocata Vide quae diximns ad hunc versum ad tutelani inferi maris, ut et altera Epithalaniii Stellae : • Eiiboicae car- Ravennae ad tutelam superi maris. nien legit ille Sibyllae,' de Sibyllis, et 99 Bacchei Gauri] Vide supra ts. Sibyllinis libris. 83. ' Hic vitibus amicti Gaurns,' &c.

98 Iliaco jugum memorabUe remo'] Et Hercule Surrentino vs. 147. Intelligit promontorium Campaniae, 100 Teleboumque domos'] Capreas in quo Misenusmagisternavis ^neae intelligit. Vide vs. 128. Hercnlii sepnltns est, sepulcroqne ejns remns, Surrentini.

tubaque insculpta. Virgil. j£.n. vi. 101 Pharus] Pharns erat etiam in

' Imponit suaque arma viro, remnm- Capreis, nt Alexandriae, et Ostiae.

que, tubamque Monte sub aerio, qui Haec paucis diebus ante mortem Ti-

nnnc Misenns ab illo Dicitur.' Nec berii imperatoris terrje motu conci-

mirnm est, Papininm toties Miseni, dit. Exstrnctam iterum fuisse appa-

«t loci amcenissimi mentionem facere. ret ex lioc Statii loco.

In eo enim adliuc apparent lavatio- 102 Caraque non molli juga Surren-

num solia, balnea, lacus et ad ccenas tina Lyaeo] Dicit, non molli Lyceo seu

faciendas triclinia; nam cryptis, viis, Baccho,qniaTinumSurrentinumpan-

396 P. PAPINII STATII SYLVARUM LIB. Ill, 5.

Quae meus ante alios habitator Pollius auget :

-^nariajque lacus medicos, Statinasque reuatas.

Mille tibi nostrse referam telluris amores: 105

Sed satis hoc, conjux, satis hoc dixisse, creavit

Me tibi, me socium longos astrinxit in annos.

Nonne hasc amborum genitrix, altrixque videri

Digna ? sed ingratus qui plura annecto, tuisque

Moribus indubito: venies, carissima conjux, 110

Praeveniesque etiam: sine me tibi ductor aquarum

Tybris, et armiferi sordebunt tecta Quirini.

et muUii adificiis atnplifi^al et salubres aquas /Enarice, et Statinas rtirsus emergen- tes. Narrabo libi mille delicias noitra putrice, Sed sufficit hoc, itxnr, sufficit hoc dixisse, peperit me tibi, me tibi fiocium longos in annus conjuuxit. Nunne ha-c meretur haberi mater, et nutrix amhorum? sedodiosus sum, qui plura adjungo, etdiffidoiuis moribiis. No7i solum veuies, u.xor ditectissima, sed etiam tne prcevertes. Tyberis rex amnium, et tecta bellicosi Quiritii sine nie twn tibi plucebunt.

tioni, donec inelins aliqiiod contingat, adhaeret Marklandns. — 104 Pro ^na- riaque Domitii Calderini codices liabebant, Tanarumque ;V»rm. Dennrutnque. Emendationem Domitii,qnam exhibent Rom.Aldd.Colin. Gryph. Basil.Plant. &c. confirmat Piin. Nat. Hist. 1. xxx. c. 2. Auetor tamen yEtnae 428. prodiicit secnndam ^narice syllabam : ' Dicitur indiciis flagrans yEnaria quondam.' — 106 Ita Aldd. Colin. Grypli. Basil. Plant. &c. Parmensis exhibet : Sed sa- tis hcEc conjux satis est dixisse ; Romana: Sed salis hoc conjuxsatisdixisse. — lll Pro prceveniensque etiam ; sine me, Sfc. Parm. pervenies et sine me ; Romana etiduifpercenies.

NOTiE

gebat, et ' generosum acetum ' dic- Statina, insula in littore Campano.

tum est a Tiberio. Vide qaa; dixi- Ex qiio Papinii loco illustratur Pli-

mus de vinoSurrentino vs. 4. Siirren- niiis lib. iii. cap. 88. ' In eadem sci-

tini. licet Campania et oppidum haustum

lOZ Augel] Magnificis scilicet aedi- profnndo : alioque motu terrae Sta-

ticiis, ac templo Herculis. Vide Siir- tinam emersisse.' Sic enim legendum

rentinum Pollii et Hcrculem Surren- esse patet ex hoc loco Papinii; antea

tinum. Meus] Qiiia Pollius amicus legtbatnr et ' stagnum emersisse.' erat Papinii. 112 Tt/frri*] Tyberis, fluvius qui

104 Mnariceque lacus medicos] ^na- pr*terflnit Romam. Armiferi tecla

ria erat insula juxta Neapolim, ubi Quirini] Romani intelligit conditam

aquae scaturiebant, qiive calciilosis a Rorauio, qui post inortem ' Quiri-

niedebantur, ut auctor est Piinius nus' dictus est. Armiferi] Bellicosi

lib. XXXI. cap. 11. idcirco Statius di- et fortis. cit lacus medicos. Statinasque renatas]

P. PAPINII STATII

S Y L V A R U M LIBER IV.

AD xMARCKLLUM.»

Inveni libram, Marcelle carissime, qaem pietati tuae* dedicarem. Reor equidera * aliter, quam inrocato numine maximi Imperatoris, nullum opusculum ^ meum coepisse.' * Sed hic liber tres ♦ "* habet. Sequitur quarta, quae ad hono- rem tuum pertinet. Primo^ autera septimum decimum Germanici nostri consulatum adoravi. Secnndo gratias egi sacratissimis ejus epulis ^ honoratus. Tertio Viam Domi-

1 Ad Marcellum edd. vett. Epistola ad Marcellutn scribendnm putat Bar- thins ; Stutius Marcello suo S. Amstei. Gronov. <Si:c. — 2 Reor quidem Aldd. Colin. Gryph. Basil. Plant. Grasser. Gevart, Till. Hein*. Gronov. Barth. Veen. et Delph. Reor equidem Parra. quod revocavit Marklandus. — 3 ' Ita omnes edd. praeter Parm. Rom. et vet. Lindenbrogii, qnap habent : opuscu- lum inteniri ceepisse. Alqui utrumvis falsuni continet: quippe nec liber se- cnndus nec tertius nec quintus Sylvarum incipinnt ab invocatione numinis imperatorii : nisi per opusculum intelligit totum systema librorura quiuque Syivarum : quo qiiidem sensu verum est; incipit enim ab Eqno Max. Doini- tiani : et ita in Thtbaide et Achilleide. Sed vix est ut hos Sylvarum libros, nediim Thebaida et Achilleida opuscuU nomine diminutum iret. Latet aliquid quod non possnm eruere.' Markl. — 1 Vide infra Notam d. — 5 ' Immo Prima, sc. Ecloga ; et pr-decessit : quarta, quee, i^c' Markl. — 6 Pro epuli», qnod ba-

NOT^

» Pietati tuee] Erga Imperatorem. notis iii. qnem iria dicere, non trta,

•* Nullum opusculum^ Mearnm Syl- non est observatum futilibus exscrip-

varum. toribus. Eadem ratio rov quarta.

' Ccepisse] Sumsisse initiuro. Opineris tamen vocem opwscuium glos-

"^ Tres habef] Vitiata verba nemi- sam esse, et Papinium £c^g^am scrip-

nem fugiunt. Ortus error ex numeri sisse. Barthiu».

398 P. PAPIMI STATII

tianam miratus sum,^ quae gravissimam arenarum moram exemit:^^ cujus beneficio tu quoque maturius epistolam eam accipies, quam tibi in hoc libro a Neapoli scribo. Proximum est lyricum carmen ad Septimium Severum,' juvenem (uti scis) inter ornatissimos secundi ordinis,'' tuum quidem etiam condiscipulum ; sed niihi contra hoc quoque jus,8 arctissime carum : nam Vindicis nostri '° Herculem Epitrapezion, secundum lumorem, quem de me, et de ipsis studiis meretur," imputare *■ etiarn tibi possum. Maximum Junium dignitatis et eloquentiaB nomine a nobis diligi, satis eram testatus epistola, quam ad illum de editione Thebai- dos meae publicavi : sed nunc quoque eum reverti maturius e Dahnatia'^ rogo. Juncta est Ecloga ad municipem meum Julium Menecratem, splendidum juvenem, et Pollii mei generum ; cui gratulor, quod Neapolim nostram nu- mero liberorum honestaverit. Plotio Grypho,'' majoris gradus' juveni, dignius opusculum reddam : sed interim Hendecasyllabos, quos Saturnahbus una risimus, huic vo- lumini inserui. Quare ergo plura in quarto Sylvarum, quam in prioribus? Ne se putent aliquid egisse,J qui

bent Parm. Roni. Aldd. Colin. Grypli. Basil. Plant. &o. Domitius Caldcri- nus notat in oninibiis aliis codicibus legi episfolis. — 7 ' Nemo legat, veneratus sum, inductus isto Virgilii JEu, iii. ' Tenipla Dei saxo venerabar structa ve- tusto ;' et similibus.' Markl. — 8 Edd. vett. qua g. a moram exemit ; sed molem exhibet Romana : i/uce gravissimam Amstel. Gronov. Barth. &c. Mox pro epistolam meam, quod prastant Venett. Parm. Rom. Vicent. Brix. Aldd. Colin. Gryph. Basil. Plant. ceterae omnes, Marklandus substituit epistolam eam. — 9 Serenum marg. ed. Barth. Vide Gronov. Obss. iii. 16. p. 573. — 10 Jam Vindicis noslri Aidd. Colin. Grypli. Basil. Plant. Gevart. Grasser. &c. Jam Herculis Vindicis nostri Herculem,Sfc. in Not. Marklandi, unde ne- scib. Nam pro Jam habent Parm. et codd. Calderini.— 11 Parmensis ; quum tne et ipsis studiis miratur ; ultimum de omittit Roniana. Mox pro Maximum Junium, ^c. Parmensis habet : Maximum virum et dignitatis eloquentice, Sfc. unde Marklandus conj. et dignitatis et eloquentice. — 12 Parmensis : maturim e Dalmatia ; ex quo idem Marklandus : maturrime e Dalmatia. — 13 Margo ed. Barth. Gryppo ex codice manuscripto. Mox pro dignius Parmensis dignum.

NOTJE

« Qua gravissimam arenarum moram ' Secundi ordinis^ Equestris. exemif] Eodem modo se explicat via s Jus^ Condiscipulatus. Domitiana: ' Hic ccenis populi vias ■' Imputare] Tibi ascribere. gravantes, Et campis iter omne deti- ' Mqjoris gradus] Senatorii ordinis. nentes, Longos eximit ambitus.' J Egisse} Assecutos esse.

SYLVARUM LIB. IV. 399

reprehenderunt *♦ (ut aodio) quod hoc styli genus edrdis- sem. Primum, supervacuum est dissuadere rem factam. Deiude, raulta ex illis jam Domino Caesari dederam; et quanto'^ hoc plus est, quam edere?'' Exercere autem jocos non licet?' si secreto,'*^ inquit.™ Sed et Sphaeroma- chias " spectamus, et pilaris lusio admittitur. Novissime, quisquis ex meis invidus '7 aliquid legit, statim se profite- tur adversum: itaque consilio ejus accedam?° In summa, nempe ego sum, qui traducor : p taceat, et gaudeat. Hunc tamen Ubrum tu, Marcelle, defendes. Et, si videtur, hac- tenus:'' sin minus,' reprehendemur.'*

— 14 Eadem editio : aut reprehcdere. — 15 Marklandns conj. at quanto. Mar- go ed. Barth. cuin Aldd. Colin. Gryph. Basil. &c. plus estquam, ^c. — 16 Edd. vett. sic seereto inquit. Markl. correxit, si secreto, Sfc. ' Ausim affirmare Pa- pinium scripsisse : sic: sed stcreto. Vox inquU, adversarii sermonem infert, nt Siepe apud .'\rnobinm. Scribendum totnm hoc comma, retracta Tocula sed io suum locnm, hac serie opinamur: Exercere autem jocos non licet? Sic : sed secrela,inquit. Et Splueromachias. i^c.' Barth. — 17 Edd. \ett. quisquis ex meis intitus. Marklandus correxit invidus. Mox pro prujiletur Parm. profiteatur. ' Sequentia itaque consUio ejus accedam interrogationis nota aniniavi.' Markl. Parm. et Kom. ita quare consilio, Ifc. Barthius legendum censet : ita nec fo«- silio ejus accedam. — 18 ' Vitiata distinctio est, sed facilis corrigi. Scribe: Hune tamen librum tu, Marcelle, defendes, si sic videtur, hactenus. Sin; minua reprehendemur. Si defendes, beue habet. Sin, minus tamen obnoxii erinius reprehensioni, qui titulum tuum praescripsimus.' Barlh.

NOTiE

^ Quanto hoc plus est, quam ederel da certabant diverso ab hodierno

Quasi dicat longe plus, ut illud Plinii niore. Vide Athensnm lib. i. cap.

in Prsefatione Naturalis Historiae ad 12. et Pollucem lib. ix. Hi ludi in

Titnm: ' Neqne enim eadem est con- foro spectabantur, ut habet Varro

ditlo publicantium, etnominatim tibi apud Noniiim, vel in campo Martio,

dicanlium.' nt coUigitur ex Horatio in arte. Mer-

' Non licet] Interrogativc legatur, curialis Gymnast. lib. ii. cripaipofiaxf^if

quafi dicatur, licet exercere jocos. explicat de pugilibus qui aenea vel

" Secreto, inquit] Adversarius et lapidea pila adversarios percutiunt.

calumniator : Exerce, inquit, jocos : Vide et Pollucem lib. iii. sed secreto : quasi dicat : Scribe si ° Consilio ejus accedam^ Ironicos. vis Sylvas ; sed noli pubiicare. p Traducor'^ Derideor. Martialis :

° Spharomachias] Atqui, inquit, Pa- ' Ridebis, multoque magis traduceris.'

pinius publice eduntur levissimi ludi, Juvenalis : ' Traducit avos,' id est,

etspectantnr^Sphaeromachise.' Hanc ridiculos facit.

vocem usurpat Seneca Ep. 80. Sed i Hactenus^ Scilicet scripserim.

quod genus exercitii illa significatiir, Guyetus.

non satis constat. Plerique lusum ■■ Sin minus^ Si volueris me plura

pi!3P exponunt, etenim de ea capien- scribere. Jdem.

400

P. PAPINII STATir

I. XVII. CONSULATUSt IMP. AUG. GERMANlCIt DOMITIANI. Imperatori Domitiano septimum-decimum Consulatum gratulatur.

LiETA bis octonis accedit purpura fastis Csesaiis, insignemque aperit Germanicus annum, Atque oritur cum sole novo, cum grandibus astris Clarius ipse nitens, et primo major Eoo.

Lceta purpiira additur septemdecimis Fastis, et Germanicus pandit insignem annum, et oritur cum novo sole, et cum magnis sideribus, ipse his lucidior et major

XVII. Consulatus Imp, Rom. Aldd. Colin. Gryph. Basil. Plant. Gevart. Grasser. &c. Germanici Imp. Aug. Cos. xvii. codex Salisb. Septimus deci- mus Consulaius Imperaloris Aug, Germanici Rhod. unde Gronovins : xvii. Consulatus Imp, Aug. Germanici, Parmensis plenius : xvii. Consulatus Imp.

t XVII. Consulalus] SuetoniusDo» initiano cap. 13. ' Consulatus 17. ce- pit, quod ante eum uemo : ex quibiis septem medios continuavit: omnes autem pa?ne titulo tenus gessit : nec quenquani ultra Kalendas Maii, plu- res ad Idus usque Januarias.' Ex his decimum hnncce septimum ' adorat ' Papinins : sic enim loquitur in Epis- tola quarto libro huic Sylvarum prae- fixa.

X Germanici} Vide Equi Domitiani

V8. 7.

1 Lceta puiyurd] Intelligit togam praetextam consulatus insigne. Ubi- cumque enim magnificentia consula- tus describitur, vel praecipue prsRtex- tae mentio fit. Martialis lib. viii. Ep. 8. ' Purpura te felix, te colat omnis honor.' Ovidius de novis con- sulibus in Fastis: ' Jamque novi prze- eunt fasces, nova purpura fuiget.' Plinius in Paneg. * Summumque illud purpurae decus, non nisi praecerptum, praefloratumque transmittere.' Auso- Tiius : * Et toga purpurci rutilans pra- texta senati, Hoc capite aeternis sig- net sua nomina fastis.' Ita passim Ammianus, Claudianusque, et ahi.

NOTiE

Lata'] Quod a Caesare indneretnr. Accedit fastis'] Id est, Caesar sumta purpura init novum consulatum post septemdecim exactos. Fastis, vero, qnia nomina consulum fastis inscri- bebantur.

2 Germanicus] Vide vs. 7. Equi Do- mitiani. Aperit annum] Quia Consu- les primo die anni suscipiebant ma- gistratum et dicebantur ' aperire ' seu pandere novum annum. Dicitur anuus insignis ob susceptum a prin- cipe consulatum.

3 Atque oritur cum sole noco] Falli- tur hic Morellus, cum putat sole novo notari exortum diei, aliegato ex Vir- gilio : ' At cum sole novo terras illus- trat Eous.' Sed hic sol novus, qui aperit annuin Julianum. Censorinus de Die Natali : ' Idcirco aliis a sole novo, id est, a bruma, aliis ab aestivo solstitio, plerisque ab aequinoctio verno, quibusdam ab ortu Vergilia- rum, nonnnllis ab earum occasn, mul- tis aranis exortu incipere annus na- turalis videtur.' Et dicitur sol novus, quia tunc temporis incipit sol redire ad nos, novnmque annum inchoat.

4 £00] Lucifero. Ausonius in Epb.

SYLVARUM LIB. IV. 1. 401

Exultent leges Xiatise : gaudete, curules ; 5

Et septeragemino jactantior aethera pulset

Roma jiigo : plusque ante alias Evandrius arces

Collis ovet : subiere novi Palatia fasces,

Et requiem bis sextus honos, precibusque receptis

Lucifero. Lrges Romante gaudeant : ctirulea ItBtamini .- et Roma suferhior feriat aierem acclamationibus ex septcm montibus: et collis Erandri plus exuUet. Nori fasces intracerunt Palatium, et honor duodecim lictorum latatur otio emersisse, ac

Aug. Germanici Domitiani ; et sic edidit Marklandn.s. — 5 * Nihil miito; legi tamen posset gaudeie Qnirites, ut in vet. Lapide Aibae Juliap reperto : As-

PICE. ROMULE. PATER. GaCDETE. QlIRITES. VESTRA. ISTA. EST. GLORIA.

Citatnr a Joan. Livineio Not. ad Maraertini Panegyr. Maxiniiano Ang. cap. 13,' 3Iarkl. — 9 Et requiem his sextus honos codd, et edd. vett. Vide sestns doctorura circa hunc locnm apud Gronovinm in ElenclioDiatribes pag. 121. £fflericus Cruceus, et ante eum Jul. Cvts. Bnlengerus, legebat : vix seniit ; et prior etiam : requie discretus, vel regimen bis sextus. Dan. Heinsius, bis festus; Petr. Scriverins : Et quintus bis sextus ; Barthins, teste Danmio in margine : bissanctus; immo Barthius tandem versum ceuset esse delendum. Marklandns pollicetur Statinm scripsisse : Et rediit bis sextus honos. ' At vide nunc indnbitatam Statii scripturam : subiere nori Palatiafasces, Et re- quiem violentus honos,ifc. Hoc est, fasces suhiere Palaiia, et fasciiim violen> tns bonos subiit requiem; nec sub tam miii Consule liciornm violentia snra- moventnr obvii qniqne tam imperiose. Vide mentem adulatoris. Ipsa op- positio vocum requiem et violentus veritatem emendationis nostrae argnit. Facillima antcm literarum violentus in bis sextus erat corrnptio. Pari modo Tlieb. IV. 53. Confer n. Sylv. 6. 39. v. 3. 190. Theb. x. 637. Achill. i. .504. Sil. Ital. xii. 124. Claudian. Praef. Eutrop. ii. 12. Ovid. Trist. v. 6. Virgil. JEo. VI. 620. Senec. Med. 252.' Ita scribit vir quidam doctus in Miscell.

NOT^

Onit. ' Editns ante Qnam jnbar, ant ceus legit : et requiem vix sensit honos,

rntilns ccelum illustraret Eons.' Vir- putatqne xvii. Consulatus Domitiani

gilius jEneid. xi. ' Vota Deum primo nullo temporis intervallo divisos, sed

Tictor solvebat Eoo.' Cinna in Smyr- continuatos ac prorogatos, qnod ve-

na: 'Te matntinus flentera conspexit nim non est, nt patet ex Snetonio

Eons ; Et flentem paulo vidit post supra laiidato, idqne Crucens sumsit

Hespern» idem.' a Bulengero de Imp. Romano lib. i.

5 Leges Latia] Magistratus Ro- cap. 18. Heinsins vero empndat bis mani, CMrBZf*] Sellse cumles insignia /est«/«, et hunc honoreni 'bisfestnm' Consulum, PrEetornm, et majonim vocat, et ratione ipsins diei, qni in- JEdilinm. ter festos habebatur, et ratione ip-

6 Sepfemgemino] Ob septem colles. siiis Senatns, qui cum tanto studio

7 Evandrius] Id est, Palatinus, in obtinnerat quod volebat ; nam vicit qno palatium Romanoriim Imperato- pudorem Imperatoris. P. Scriverius rom, ab Evandro habitatus. corrigit et quintus bis sextus honor, ot

8 Fasces] Diiodecim euim fasces sic septemdecim consulatn.s Domi- insigoia consulatus. tiani comprehendantur. Gronovio

9 Et requiem bis sextus honos] Cru- vero bis sextus honos, est bonos dno- Delph. ct Vur. Clas. Stat. 2 C

402

P. PAPINII STATII

Curia Caesareum gaudet vicisse pudorem. , 10

Ipse etiam immensi reparator maximus sevi

Attollit vultus, et utroque a limine grates

Janus agit : quem tu, vicina Pace ligatum,

Omnia jussisti componere bella, novique

In leges jurare fori : levat ecce supinas 15

Hinc atque inde manus, geminaque haec voce profatur :

Salve, magne parens mundi, qui saecula mecum

senatusl atatur expugmsse volis admissis modestiam Ccesaris. Ipse etiam Janus maximus restaurator imme^isi sceculi erigit ambos vultus, et agit gratias ab utraque porta. Quem tu vinctum proxima Pacejussistifinirecuncta bella, etjurare in leges novifori. Tollit ecce hinc et hinc supinas manus, et hcec loquitur duplici voce : Salve, ingens pater mundi, qui paras mecum renovare saecula. Roma oplut te talem

Observatt. Nov. Toni. i. Par. l.p. 148. — 14 Marklandus pro Omnia legit Orrida,i.e. Horrida. — 16 Codex Barthii : hac voce profatur. — 19 Mense meo

NOT^

decim fascium, et duodecim lictonim, propriumconsniatus insigne, Utcum Juvenalis : ' Cum jara sexta cervice feratur.' Id est, sex lecticariorum cervicibus. Et est sensus : is honor susceptus ab Imperatore tantis nego- tiis districto emersit otio, in qno prius erat.

11 Reparator maximus cBvi^l Videtur Domitianus inisse hunc consulatum eo ipso anno quo saeculares ludi editi sunt. Janus autem dicitur reparator cBvi, quia novum zevum, seu saecuhim incipiebat. Sic enim infra : ' Mecum altera saecula condes,Et tibilongxvi revocabitur ara Terenti.'

12 Utroque a liminel Quia templum Jani duas habebat portas sibi oppo- sitas.

13 Quem tu, vicina pace ligatum, Omnia jussisti componere bella, novique In leges jurare fori] Hzec dicit Papi- nius, quod Janus foro praesidebat, ut coUigiturex Apocoloc. Senecae: 'In- terrogatur sententiara Janus pater : is multa diserte, quod in foro vivat,

dixit,* et foris structis aeqne Janns honorabatur ac templis ceteri Dii. Jure igitur commendat Jano tutelam legum, quia jus fascesque praetoris exercebantur in foro, eamque tunc accepisse vult, cum ei dedicatum est hoc novum Domitiani forum, nec so- lum illum jurasse in leges, ut jura- bantqui magistratum inibant, quique finito magistratus tenipore sacra- mentosolvebantur,sed in perpetuura jurasse, eique aeternum hoc munus incumbere bellis conipositis; etprop- terea dicitur ligatus vicina Pace, id est, Pacis templo, quia leges inter arma silent. Via Domitiani : ' Qui limina bellicosa Jani Justis legibus et foro coronat.' Suetonius etiam testatur Doniitiannm jus diligenter et severe exercuisse, quod ante ocu- los habuit forsan Papinius.

16 Geminaque voce} Jano enim erant duo vultus, duoque ora, ut omnes sciunt.

17 Parens mundi'] Domitianus. Qui sacula mecum Instaurare paras\ Qnia^

SYLVARUM LTB. IV. 1.

403

Instaurare paras : talem te cernere semper Mense meo tua Roma cupit : sic tempora nasci, Sic annos intrare decet : da gaudia fastis Continua ; hos humeros multo sinus ambiat ostro, Et properata tuae manibus praetexta Minervae. Aspicis ut templis alius nitor, altior aris Ignis, et ipsa meas tepeant tibi sidera brumae.

20

semper tidere in meo mense. Sic conrenit tempora oriri, sic annos incipere. Prcebe aternam Letiiiam fastis. Vestis tincta mulla purpura, et prcetexta festinata mani- bus Minerrce tuce cingat tuos humeros. Cemis ut aliusfulgor sit fanis, et Jlamma celsior in altaribus, et ut ipsa astra mete hyemis tui gratia temperentur. Equites,

tcstantnr Venet. 1. Partn. Aldd. Colin. Gryph. Basil. Plant. Gevart. Gras- ser, &c. Pio meo codex Florent. cnm Rom. et Venet. 2. habent noto; qiiod non improbat Groiioviiis Diatr. c. 36. prolato hoc Claiid. loco : ' Annnm pande novum, Consui vetus.' Vet. Lindenbrogii exhibet etiam noco. — 24 Vet.

NOT«

at diximns, incepit Janus novnm sae- calnm ludis saecularibu.s a Domitiano editis.

19 Mense meol Id cst, Januario, qui sacer Jano, et a Juno traxit no- men. Ms. Florentinus, Venetus, Ro- manusque codex habent Mense noco, ut ' sole novo' supra. Quod in idem recidit. Nam mensis ille novns, Ja- nnarius. Sic tempora nasci, Sic annos i»trare decef^ Per tempora intelligit saecnla, et sibi etiam aeternam socie- tatem Imperatoris optat Janus, ut et saeciila annosque aperiat seciim.

20 Da gaudia fastis Continua'^ Ut supra dixit, pnrpuram, fasces, et cu- niles la^tari, quod cederent in usum Imperatoris suscepto consulatu, sic etiam fasti debent gaudere, non gan- dio temporario, ut haec, sed continuo et asterno, in perpetuum gerendo ve- neranduai illius nomen : nomina enim consulum fastis inscribebantur.

21 Hos humeros^ AeucTucws pro tuos. 3IuUo sinus ostro] Id est, purpura, seu toga praetexta, Vide snpra.

22 Et properata tute manibus pta'

texta Minerva] Minervam religiose colebat Domitianus, ejusque filius haberi volebat. Hinc Philostratus conimemorat quendam periisse e«(5^> 01WV 4v Tdpavri, dv ^px«> M^ -rpoarfdiiK* To?s Srjixofflats fvxais iri AofieTiavhs 'AdTfvas efrj irdis, quod sacrijicans To' renti, ubi magistratum gerebat, non ad- didisset publicis precibus, quod Domitia- Hus esset Minerra jilius. Properata manibus prcetexta MinertiF] Moris enim erat, ut matres filiis vestes texereut. Inde ratio toD tute.

23 Aspicis ut templis alius nitor, l(e.] Vnlt Papinins res inanimas etiam 8unm gandium signis testari. Hora- tius ad Augustum iv. Od. 5.5.' Ln- cemredde tuae, dux bone, patriae : In- star veris enim vultns ubi tuus Afful- sit, populo gratior it dies, Et soles melius nitent.'

24 Tibi] In tnam gratiam. Mea tepeant brumce'] Id est, temperentnr. Ob frigus brumae seu hyemis. Mece] Qnia Jannarii anniqne initium, quod erat sacrum Jano, a bruma Roiuani dedncebant.

404 V. PAPINII STATII

Moribus atqiie tuis gaudent turmaeque, tribusque, 25

Purpureique Patres ; lucemque a consule ducit Omnis honos: quid tale, precor, prior annus habebat? Dic age, Roma potens, et mecum longa Vetustas Dinumera fastos ; nec parva exempla recense, Sed quae sola meus dignetur vincere Caesar. 30

Ter Latios deciesque tulit, labentibus annis, Augustus fasces ; sed coepit sero mereri :

Tribmque ac Senatores purpurati latantur tuis moribus. Omnis magistratua reci- pit fulgorem a Consule. Quid tale, oro, prinres anni habuerunt ? Loquere age potens Roma, et tu, longa antiquitas, recense mecum fastos, nec afferas humilia exempla, sed sola quce CtEsar meus dignetur superare. Augustus ter et decies in aua vita gessit fasces Romanos: sed tarde hos meritus est. Tujuvenis superasli

Lindenbrogii, tepeant mihi. — 25 Fascibus ecce tuis tentabat Marklandns. Lo- cum tamen sannm putat Gronovins Diatr. cap. 37. nec quicquam variant codd. aut edd. vett. — 28 * Lege : Dic age, Roma pnrens; qna; vox lionorem et reverentiam et antiqnitatem simul denotat; adeo ut bene conjungatur cum longa Vetustas.' Markl. — 31 Ter Latio Venett. 1. 2. 3. 4. Parm. Rom. Brix. Vicent. Aldd. Colin. Gryph. Basil. Plant. Gevart. Grasser. &c. Lec-

NOT.i:

25 Moribus atque tuisgaudent turma- nes servate ducem, servate senatum :

que, tribusque, Purpureique patres; lu- Moribus liic vivat principis, iile suis.'

cemque a consule ducit Omnis honos'] Turmaque, trihusque, Purpureique pa-

Intelligit morum praefecturam, quara tres'] His vocibus totus populns Ro-

retinuerant ex censura abolita Im- manus designatur, qui divisus erat iu

peratores exemplo Augusti, qui, ut hos tres ordines, Senatum, qui purpu-

ait Suetonius, * recepit et legum mo- rei patres hic dicuntur, qnia Senato-

rumque regimen aeque perpetuum, res preetextam gerebant, ac latum

quo jure, quanquam sine censnrae ho- clavnm : Equites, seu ordinem eques-

nore, censum tamen populi ter egit,' treni,designatum per turmas; turmae

&c. Sed et peculiari ratione mores enim Equitum : ac Plebem, tandem

inDomitiano praedicatStatius: nam, designatam per <rt6us, quia plebs in

ut ait idem Suetonius in ejus vita plures tribus dividebatnr.

cap. 8. * Morum correctionem susce- 27 Prior annus] Id est, priores an-

pit, censorque fuit, Magistratibus ni, antequam consul esses.

quoqueurbicis,provinciarumqueprae- 29 Parva] Ducta a personis ejus-

sidibns coercendis tantum curae ad- dem fortunae. Sic Seneca apud Ta-

hibuit, nt neque modestioresunqnam, citum : ' Utar magnls exemplis, nec

neqne justiores extiterint: e qnibus meae fortunae, sed tuae.'

plerosque post illum reos oranium 31 Ter Latios deciesque tulit,labenti-

criminum vidimus.' Juvenalis de bus annis, Augustus fasces ; sed coepit

eodem Domitiano loqnens : ' Templa sero mereri] Suetonius Augnsto :

Deis,mores populis dedit, otiaferro.' ' Consulatnm 20. aetatis anno invasit

Martialis Epig. lib. xi, * Hunc om- admotis hostiliter ad urbem legioni-

SYLVARUM LIB. IV. 1. 405

Tu juvenis praegressus avos. En quanta recusas, Quanta vetas ! flectere tamen ; precibusque Senatus Permittes hanc ssepe diera : manet insuper ordo 35

Longior, et totidem felix tibi Roma curules Terque quaterque dabit : mecura altera saecula condes, Et tibi lougaevi revocabitur ara Terenti.

majores tuos ; et quanla renuis, et quanta prohibesf Motebere tamen; et semper concedes hanc diem votis pntrum. Prccterea longior series cons^atuum te manet, et fortunata Roma tibi deferet ier et quater totidem curules. Incipies mecum alte- rum sofculum, et reteges altare anliqui Tcrenti. Reportabis mille troptea, permiite

tio nostra est ex emendatione Gronovii. — 33 Edd. Tett. Tu jucenis pragres' tus avos, et quanta, &fc. Marklandiis ex conjectiira edidit : Tu jucenis prce- gressus acos. En! quanta, 6fc. — 35 Pro mittes Parmensis. — 38 Heinsius ad Ovid. Fast. i. 501. uotat leclioneni Pdrmensis, renotabiiur ; quod habet etiara Roinana, et defendi potest ex voce ' instanrati' in Soter. Gall. v. 18. retoca- bitur legit Huschk. ad Tibull. iv. 1. 118. Cf. Achill. i. 593. Pro Terenti edd. omnes Iiabent parentis. Emendavit primns Tnrnebus in ora codicis sui ; deinde delevit, et aliter h. I. explicavit, dubitante Morello cui lectioni ad- lixreat. Oninem scruputum adimit Gevart. Papin. Lect. iv. 2. nbi optime explicat, et probat ex Soter. Gall. 1. 1. Scribenduin vero Terenti non Tarenti.

NOTiE

bus. Secundum consulatara post no- 35 Permittes hanc diem^ Id est,

vem annos. Tertium anno interjecto gaepe recipies consalatiim. Ordo]

gessit ; sequentes usque ad nndeci- Consulatuum scilicet.

mum continuavit : multisque mox 36 Felix] Ob talem Imperatorera.

cum deferrentur recusatis, duodeci- Curvles] Quia Kalendis Jauuariis no-

oium magno, id est, septemdecim an- vi consules inibant inagistratum, et

noruni intervallo, et rursus tertiuin iii sella eburneasedere solehant. Ce-

decimum biennio post ultro petiit, ut terum scriptores, cum loquuntur de

Caium et Lucium filios amplissimo consulum iusiguibus, togam praetex-

praeditus magistratu,suo quemque ti- tam, fasces, et curulem semper jun-

rocinio deduceret in foruni.' Vicit gunt.

igitur Domitianus Augustum, qni 37 Altera scecula condes'] Unum e-

tantum tredecim consulatus gessit, niin saeculum condiderat jam editis

cum Domitianus septemdecim susce- saecularibns ludis Domitianus. Al-

piti iSero mereri] Angustus enim se- tera finiturum ilii Janus vaticinatur.

cnndnm gessit consulatum anno aeta- 38 Longati ara Terenti] Quia post

tis 29. (primus non numerandiis, qui finitum saeculum, ara Terenti humo

metu delatus ;) Doinitianus vero pii- condita detegebatur, et ludi saecula-

mum obtinuerat multo junior. Fas- res edebantur. Vide Soteriis Ruti-

ces] Id est, consulatum, cujas fasces lii vs. 18. Longceti] Quia non nisi

praecipuum insigne erant. post centesimum, aut centuni deci-

33 Quanta] Qiiantos honores. mum, nt alii volunt, annum detege-

34 Quanta tetas] Quantos probibes batur haec ara. tibi deferri.

406 P. PAPINII STATII

Mille tropaea feres : tantum permitte triumphos. Restat Bactra novis, restat Babylona tributis 40

Fraenari : nondum in gremio Jovis Indica laurus ; Nondum Arabes, Seresque rogant; nondum omnis ho-

norera Annus habet, cupiuntque decem tua nomina menses. Sic Janus, clausoque libens se poste recepit. Tunc omen plausere fores, laetoque dederunt 45

tanium triumphos. Bactra et Babylon restant summittenda novis vectigalibus. Laurea Indica nondum a te posita est in Jovis gremio. Nondum Arabes et Seres sunt supplices. Nondum totus annus honoratus est, et sunt decem menses qui ambiuntferre tua nomina. Sic locutus Jamis se recondidit obseratis januis. Tunc cuncta templa aperta su7it, et Dii dederunt e ccelo signa lcetitice suce, et Ju-

Vide Heins. ad Ovidii locum citatnm. — 40 Resiat Bactra Parm. Kom. et vet. Lindenbrogii. — 41 Pro nondum gremio Jovis, ut in edd. vett. Livineius et Barthius legunt : nondum in gremio Jovis, probante Marklando. — 45 Edd. vett. habent : Tunc omnes patuere fores, lcetoque dederunt Signa polo ; Marklan- dus conj. Tanc omen plausere fores, Iwtique dederunt Signa poli; vel : Tunc omen plausere fores, laitoque dederunt Signa polo, In curis vero secundis ulti-

NOTiE

39 Mille tropcea feres : tantum per- est Mijoris Asiae inter duos sinns, A- mitte triumphos] Preedicat moderati- rabicum et Persicum, Chaldaeamque, onem Domitiani Papinius, qui cuni ac Judaeam, et ^gyptum compre- possit mille tropaea referre, et dare hensa. Triplex est, Felix seu thuri- raateriam triumpborum, nolit vin- fera, Dcserta, et Petraea. Consule cere. Geographos. Seresque'] Seres, populi

40 Bactra'] Bactra, nrbs Bactria- Scythiae Asiaticsp. Vide Epithal. nae celeberrinia. Vide Propempticon SleliaR vs. 122. Nondum omnis hono- Metii vs. 136. Bahylona] Seu Baby- rem Annus habet] Id esf, singuli men- lon,nrbsnotissimaadEuphratem sita, ses, singulique dies anni vellent in- imperii Assyrii quondani caput. Vide signiri aliqua ex tuis victoriis, tro- Genethliacum Lucani vs. 95. pa>is, seu triumpbis.

41 Nondum in gremio Jovis Indica 43 Cupiunt decem tua nomina men- laurus] Id est, victoria ex Indis iion- ses] September enim et October illi- duni fuit reportata. Cum Impera- us noniina ferebant, hic Domitiani, tores nollent triumphare, seu quiaig- iUe Germanici; quod, ut ait Suetoni- nobiles popuii, seu quia nulla moles- us, altero suscepisset iniperium, alte- tia victi fuerant, solum lauream de ro natns esset. Tua no;nJna] Quae re- populis victis Jovi Capitolino infere- feres de victis gentibus.

bant. Indi vero Orientis populi. 44 Sic Janus] Inquit scilicet. Clau-

42 Arabes] Nondum vlcti fuerant, «o] Quia erat clausum Jani templum sed tantum sub Severo, unde Hora- pacis tempore.

tio, ' Intacti Arabum thesauri.' Ara- 45 Tunc omen plausere [omnes paiu-

bes autem populi Arabiae, quse regio ere] fores] In gaudio enim publico

SYLVARUM LIB. IV. 2. 407

Signa polo ; longamque tibi, Dux magne, juventam Annuit, atque suos promisit Jupiter annos.

piter, potentissime Imperator, annuit tibi longam jucentutem, et pollicitus est SU08 annos.

mam conjectnram in textum admitti jnssit. Huic adraonitloni paruernnt Editores Bipontini. — 16 Rex magne omnes codd. et edd. aute Marklandum, qui correxit iit in textu.

NOT^ omnia templa aperiebantur. Leeto- a Domitiano consnlatnm. que dederunt Signa polo^ Dii scilicet 47 Suos annos] Id est, sternos. signa laetitis dederunt ob snsceptnm

II. EUCHARISTICON t AD IMP. AUG. GERMANICUM DOMITIANUM.

Imperatori Doniitiano gratias agit, qnod lautissimi illins convivii, qao Sena- tores Eqnitesque excepit, honore fuerit affectus.

Regia Sidoniae convivia laudat Elissae,

Qui magnum /Eneam Laurentibus intulit arvis :

Alcinoique dapes mansuro carmine monstrat

Qui adcexit ingentem Mntam in Laurentes agros, celebrat regias epulas Elysa SidomcE, et qui fatigacit tarda navigatione retertentem inpntriam Ulyssem, refert

. Epulum Domitiani Eucharisticon Aldd. Colin. Gryph. Basil. etPlant. Eucha- risticonad Domitianum Parm. Eucharisticon ad Imp. Aug. GermoHicum Domitia

NOT.^

t Eucliaristiconl Supple carmen. tibusqne panariis, plebi sportellis

In hoc enim carmine Papinins agit cum opsonio distributis, initinra ves-

gratias Domitiano, ob honoreni men- cendi fecit.' Ut jam retulimus ia

sae Imperatoriae, ad qnam cum pro- Saturn. Decemb.

ceribus urbis admissns fuerat, Sole- 1 Sidonia Elissa] Tyriae Didonis.

bant enim Imperatores Senatni, e^ Vide Virg. JEn. lib. iii. et iv.

questriqne ordini, ac plebi etiam in- 2 Qui] Virgilius. Magnum Mneam

terdum epulum prxbere. Consnle LMurentU)us int\dit arvis] Hoc est ar-

Suetonium, historicosque, in Julio, gumeutnm ^ueidos. IntuUt'] Qnia

Tiberio, Calignla; ac de ipso Domi- qnae scribnntPoetae, facere dicnntur,

tiauo hafc idem Suetonius: ' Congia- ut jam diximus.

rinra populo nummorum trecentornm 3 Alcinoique dapes] Alcinous rex

ter dedit, atqne inter spectacnla mu- Phaeacum, seu Corcyrze, qni Ulys-

neris, largissimum epuluro. Septi- sem vi tempestatis in Corcyram de-

montiali sacro quidem Senatui, equi- latum, Daafragnmque bumauiter bos-

408 P. PAPINII .STATir

^quore qiii lento reducein consumsit Ulixen:

Ast ego, cui sacrae Caesar nova gaudia coenae 5

Nunc primura, dominaque dedit consurgere mensa,

Qua celebrem mea vota lyra, quas solvere grates

Sufficiam ? non, si pariier mihi vertice laeto

Nectat adoratas et Smyrna et Mantua lauros,

Digna loquar : mediis videor discumbere in astris 10

Cum Jove, et Iliaca porrectum sumere dextra

Immortale merum : steriles transmisimus annos ;

victuris versibus convivia Alcinoi. Verum ego, cui Cccsar nunc pi^imum trU)uit nova gaudia divince ccence, et accumbere Impei'atorice mensce, qua cithara canam vota mea, quas agere gralias polero ? Non digne exequar, etsi Smyrna et 3Ian- tua viihi lceto pariter connecterent caput sacris suis lauris, Videor mihi re- cumbere cum Jove in mediis sideribus, et capere divinum nectar oblatum manu Trojani Ganymedis. Hactenus prccterivimus inglorios annos : hcec est prima dies

nujn Gronov.Baitli.Veen. et Delph.ex codd. — 4 JEquore qui multo Parm.Aldd. Colin. Gryph. Basil. Plant. cett. jEquore qui lentoYenet. l. etRom. (]uod, jubente Maikl. revocaverunt Edd. Bip. — 6 Nuncprimum dominique quidam cod. Pro consurgere, quod omnes edd. habent, Marklandus ad Eq. i\Iax. 82. mo- Duit forte le};endum esse : non surgere, ut mox vs. 17. ' et non assurgere fas est.' Postea vero verius putabat : dominaque dedit considere mensa ; ut apud Virg. /En, VII. 176. et Ovid. Fast. vi. 305.— 9 Pro adoratas Parmensis habel : odoratas. — 12 Venet. 1. steriles transivimus annos. — 13 Venet. 1. Parm. et Rom. hic limina.

NOTiE

pitio recepit, ac magnifice tractavit. dere.

Vide Odysseam. 10 Mediis videor discumbere in as-

4 Qui^ Homerus. Mquore lento trisl Idem loquendi modns, qni Epi- consumsit Ulixen] Eleganter consum- thalamio Stellae: ' Ire poio nitidosqne sit : fecit enim ilium errare decem errare per axes Visus.' Sic maxi- annis per diversa maria, autequam muni gaudium designabant, nt ibi reduceret in patriam. diximus.

5 Sacrce'] Id est, Imperatoriae. 11 Iliaca dextra'] Id est, manu Ga-

6 Domina] Imperatoria, quia Do- nymedis Iliaci, seuTrojani, quem Ju- mitianus se dominum voluit appel- piter ob pulchritudinem rapuisse di- lari. citur, ut sibi pocnla administraret.

8 Vertice lato] Ob lauros. 12 Immortale merum] NectarDeo-

9 Adoralas'] Id est, sacras. An rum. Steriles transmisimus annos ; Hccc odoratas? Smyrnd] Patria Homeri, ccvi mihi primadies,Sfc.]Ea(\emmens, urbs loniae. Vide Lacrymas Etrusci, quap horum Soteriis : * Nemo modum V8. 60. Mantua] Mantua nrbs Ita- transmissi computet aevi, Hic vitas lia;, patria Virgilii. Innuit hoc mo- natalis erit.' Steriles annos] Id est, doIoqHendi Poeta, etsi haberet Ho- quibus nihil magni nobis accidit, vel meri et Virgilii ingenium, non pos- fecimus, quo celebres evadeieinus, se digne exprimere suum gaudiiim, notique.

dignasque gratias Imperatori red-

SYLVARUM LIB. IV. 2. 409

Haec aevi mihi prima dies, haec limina vitae.

Tene ego, regnator terrarum orbisque subacti

Magne parens, te, spes hominum, te, cura Deorum, 15

Cemo jacens ? datur haec juxta, datur ora tueri

Vina inter, meosasque, et non assurgere fas est ?

Tectum augustum, ingens, non centum insigne columnis,

Sed quantae Superos coelumque, Atlante remisso,

Sustentare queant : stupet hoc vicina Tonantis 20

Regia, teque pari laetantur sede locatum

Numina, ne magnum properes escendere coelum :

Tanta patet moles, effusaeque impetus aulae

cni meiy hic incipio rivere. Egone recumbens te video, dominator terra, et ingen$ pater domiti orbis, te spes mortalium, te cura numinum ? Datur juxta ridere hunc vuUum inter pocula et mensas, et non /a> est assurgere? Domus augusta est et immanis, non tantum innixa centum columnis, sed quot possent portare dicos et calum, quiescente Atlante. Proximum templum Jotis miratur hanc, et Dii gaudent te parem illis sedem habere, ne festines ascendere ingens ccelum, tam amplum est cedificium, et tam capaci airio effasa aula protenditur, et muUum tecti continet :

— 15 Pannensis omittit vocem hominum ; Romana habet : te spes et te cura De- orum. — 19 Sed quam te Rom. — 20 Eadem editio ciim Parm. supei- hoc. — 22 Aldd. Coiin. Gryph. Basil. Piant. Gevart. et Grasser. ascendere ccelum ; Parni. Rom. et vet. Lindenbrogii : nec magnumproperesexcedere ; codd. Rhod. et Salisb. ha- bentetiam,exced£rc; nnde Gronovius edidit, escendere. — 23 Gronovius Diatr. cap. 38. p. 249. tentabat : effusce qua impetus aulce, improbante Marklando. —

NOT^

13 HcK ctci, i^c.'] £x boc tempore giliana: ' Tectum angustum, ingens,

solum, quo admissus fuerat ad men- centura snblime columnis, Urbe fuit

sam Imperatoris, vixisse se protitetur. media.'

15 Cura Deoruml Solenniter olim 19 Quantee'] Pro quot. Atlante re-

antiqni feiices vocabant ' curam De- misso] Atlas enira coelum ferre dici-

orum,' quod pntarent Deos peculia- tur.

rem illis curam impendere. Ovidi- 20 Vicina Tonantis Regia] Intelli-

us : ' Cura Deum Dii sint ; et qui co- git templum Jovis Capitolini.

Inere, colantur.' Martialis lib. i. 21 Pari] ^que magni6ca et su-

Epig. S3. ad Regulum : ' Quis curam perba, ac qua ipsi locati sunt.

neget esse te Deorum, Propter quem 23 Effusaque impetus aulce] Lege

innocens fuit ruina.' Noster Sote- effusce qua impetus aulce. Notandns

riis : * Ks cceIo, Diis es, Germanice, iSiarruriJ.hs Statii, qui raolem illam aedi*

cordi, Quis neget.' £t hoc, Deos sibi ficii Caesarei alte assnrgentem, late-

propitios habere dicebant. qne se eSerentem, extendentemque

17 Assurgere'] Ut principi. impetum dixit ; nt ceUi montes alta-

18 Tectum augustum, ingens, non que ac lata aedificia ' petere ccelum,* centum insigne columnis] Imitatio Vir- ' protendere se,* ' erigere,' ' incli-

410

P. PAPINIl STATII

Liberior campi, multumque amplexus apert i ^theios, et taotum domino minor : ille penates Implet, et ingenti Genio juvat. ^Emulus illic Mons Libys Iliacusque nitent, et multa Syene, Et Chios, et glauca certantia Doride saxa.

25

Regia solum 7ninor est ccelesti domino. Ille hanc implet et ornat tnagno genio. Hic marmor Lihycum et Iliaciim certulim fulgent, hic multus lapis Syennites, Ckiusque, ac saxa ccerulei coloris, et Lunense, quod tantum adhibetur sustinendis

24. 23 Liberior campi, muUumque amplexus aperti, Mthereo et tantum,Sfc. Aldd. Colin. Gryph. et Basil, Liherior, campi multumque,ifc. in aliis; Liberior campi, multumque amplexus operti /Ethereo et, 8fc. Gronovius ex edd. Rom. et Venet. 2. Liberior spatii conj. Marklandiis. Mthereos et tantum Roni. et vet. Lin- denbrogii ; JEtheros Parm. quod revocavit Maiklandns. Heinsins ad Claud. Rapt. Pros. i. 172. legit : operti JEtheros, ex Parni. et ex conjectura, campis pro campi. Lectionein nostram firmat Scriverii conjectura. — 27 Pro nitent

NOTiE

nare,' tanqnam viventia dicuntur. Virgilius: ' Geminique minantur In ccelum scopuli.' Idem : ' AttoUit se diva Lacinia contra.' Lucanus: * Celso petit aethera coUe.' Grono- vius.

24 Liberior campi, multumqiie am^ plexus aperti [opei-ti^ Sic Statiusscrip- sit, non aperti, ut aliae editiones ha- bent. Tanta patet moles, qua sub- structio aulae liberior est, late cir- cumjecta canipi planitie, multnnique operti, lioc est, tecti complectitur. Dicit Domitiani domum cinctam es- se longo aequore, seu capacissimo atrio, et vastum tectum continere. Liberior campi] Ut apud Silium ' liber cainpi,' id est, quoad campum. O- pertum vero,qHod tecto inclusum est. Idem.

23 Mtheros, [JEthereo'\ et tantum domino minor] JEthereo domino, Domi- tiano, qui se Deum appeliari voluit dominumqiie, unde petenda est ra- tio epitheti Mthereo. Minor] Sic Martialis lib. viii. Epig. 36. ubi de eadem domo loquitur : ' Haec, Au- guste, tamen qua: vertice sidera pul*

sat Par domus est cceIo, sed niinor est domino.' Contraria sententia Poinpeius Magnus TertuUiano dici- tur ' solo theatro suo minor.'

26 Ingenti Geniojuvat] Vide Eqiio Domitiani vs. 58. /Emulus illic Mons Libys] Denotat Libycum seu Numi- dicum marmor. jEmulus] Id est, ze- niuli seu invidi coloris. Nam, ut ait Isidorus lib. xvi. cap. 5. * Nnmidi- ciim marnior Numidia mittit, ad cu- tem succura mittit croco similem,un- de et nomen accepit, non in crustis, sed in massa et liiuinum usu aptnm.' Croceus enim color proprius invido- rum : unde Balneo Etrusci : ' Sola nitet flavis Nomadum decisa metallis Piirpura.' Et Surrentino : ' Hic No- maduni lucent flaventia saxa.'

27 Iliacusque] Id est, Synadicnm seu Phrygiuni marmor. Vide Epi- thalamio Stellae. 3Iulta Syene] In- telligit lapidem Syennitem. Vide Surrentiuum PoUii vs. 86.

28 Et Chios] Marmor Chium. Vide ibidem vs. 93. £t glauca cer- tantia Doride saxa] Sic Epithalamio Stellae : ' Et concolor alto Vena ma-

SYLVARUM MB. IV. 2. 411

Lunaque portandis tantum suffecta columnis.

Longa super species : fessis vix culmina prendas 30

Visibus, auratique putes laquearia cceH.

Hic cum Romuleos proceres, trabeataque Caesar

Agmina mille simul jussit discumbere mensis,

Ipsa sinus accincta Ceres, Bacchusque laborant

Sufficere : setherei felix. sic orbita fluxit 35

columnis. Super haa ingens est altitndo ; vix attmgeres culmina fatigatis oculis, et ea crederes laqucaria aurati cceli, Hic cum Casar imperavit optimates Roma- nos, et mille trabeata agmina una meiisis discumbere, ipsa Ceres collecta veste, et BmcchMs tix possunt sufficere. Sic Triptolemus feUci curru tectus sparsit abun-

Parmensis nitet. — 29 In qnibiisdam scriptis: tantum subjecta columnis. —

30 Parniensis : Longaque super. Heinsius Not. ad Propert. ii. 31. 3. conj. Longa super series, vel : Longamque in seriem. Vide Advers. p. 708. —

31 ' Recte omnia : nec qaicqiiam mutandum.' Ita Marklandus; sed qnam rautatioiiein ante oculos babuerit nescio. — 32 Hic cum Romuleos equites He- raldus ad Martial. v. 42. — 35 Nic. Heinsius ad Val. Flac. iv. 654. pro eetherii

ri.' Ubi diximus, aliis Porpbyreti- cum designari,ariis Augnstsnm inar- nior, qnod sit undatim crispura, aliis deniqne Carystium,quod sit glaucum instar maris.

29 Lunaque'] Intelligit Lnnense marmor. Vide Tiburtino vs. 35.

30 Fessis vix culmina prendas Visibus, auralique pute» laquearia cali] Sum- niam altitudinem biijusce auise sic designat. Nec Martialis modestior in ea exprimenda. Lib. viii. Ep. 36. ' Septenos paritcr credas assurgere montes : Tbessalicum brevior Pelion O&sa tulit. £tbera sic intrat, nitidis ut conditus astris, Inferiore tonet nobe serenns apex.'

32 Romuleos proceres'] Romulei pro- ceres suat Senatores Roraani. Tra- beataque Agmina] Equites : Trabeae enim propriae Equitum. Serviiis ta- men in £neid. vii. ex Suetonio libro de vestimentis, Trabearum tria ge- nera facit. Ununi e sola purpura Diis cousecratum : alterum e purpu- ra DOD sine albo, qno reges uteban-

NOTiE

tur: tertium angnrale e purpnra et cocco. Fuit et militaris habitus quo consules in bello utebantur. Livius lib. XXXII. ' Consul,' ait, ' cum Cor- cyr» bybemasset, vere priino in con- tinente trabeatus ad hostem dncere pergit.' Idcirco Equestres tunnae bellicanispeciem repraesentante», Idi- biis Quintilianis ante censores tra- beati transvebebantur, ut discimns ex Valerio Maxinio lib. ii. Inde fac- tum, ut haec veslis propria remane- ret Eqiiitibns, ad distinctionem ordi- nis, in diebussolennibus, utbic vide- inus, et colUgitur ex Tacito Annal. III. Sed et Domitiano decretns per senatum bonor, ut quoties consnla- tnm gereret, Equites Romani, qnihns sors contigisset, trabeati, et cnni bastis militaribus praecederent eum inter lictores apparitoresque. Haec vestis 'trabea' dictaa specie trabum purpurae intextarum.

34 Sinus accincta Ceres'] Ceres, nt Dea fruguni ; accincta sinus ut expe- ditius ministraret.

413

P. PAPINII STATII

Triptolemi : sic vitifero sub palmite nudos Umbravit colles, et sobria rura Lyaeus. Sed mihi non epulas, Indisve innixa columnis Robora Maurorum, faraulasve ex ordine turmas ; Ipsura, ipsum cupido tantum spectare vacavit Tranquillum vultus, et majestate serena Mulcentem radios, summittentemque modeste

40

dantianif sic Bacchus opacavit ramis vinece nudos coUes et abstemios agros. Sed non mihi erat cvpido spectandi dapes et mensas citreas ex Mauritania advectas, effultas pedibus eburneis, et servorum examina. Tantum oculos Jixos habebam in ipaum Itnperatorem, placidum fronte ; et lenientem coini majestate fulgorem suum,

vnlt Actiei, improbante Marklando. — 38 Indisque Aldd. Colin. Grypli. Basil. Plant. ceterae : Indisve est ex emendatione Marklandi. — 41 Tranquillum vultu sed edd. vett ' Olim emendaveram, Tranquillum vultus et majestate, ifc, et ita Behottius, testante Gronovio Diatr. cap. 38.' Markl. — 43 Pro tamen Par-

NOTiE

35 Mtherei felix sic orbita fluxit Triptolemi'] Triptolemus fuit filius Ceiei et Hyones ; a quibus cum Ce- res benigne iiospitio recepta fnisset ad Eleusinem, ilta in gratiam ejus be- neficii, Triptolemum eorum filiura conjecit in focum, ut, exusto quicquid in eo mortale esset, immortalis fieret. Sed eum superveniens matcreduxit; cui Ceres inquit, Impia es iu filium : si enim permansisset in igne, fuisset immortalis. Sed tamen a me habe- bit, ut primus doceat serere frumen- tum : atque ita volucri curru abreptus Triptolemus fruges per Atticam dis- seminavit. Hoc veroloquendi modo Papinius innuit Cererem, in epulo Domitiani, tantis dapibus eduliisque onerasse mensas, ut abundantiam et copiammirarentur omnes, sicut Athe- nienses mirati sunt copiam frugum a Triptolemo satarum. Quod idem de Baccho dicendum est. Orbita^ Cur- ru enim volucri fuit vectus Trlptole- mus. Felix^ Quae portaret frugeslo- co glandium, quibus prins vesceban* tur homines.

36 Nudos"] Nudos anteqnam palnti- tes vitiferi umbrarent eos.

37 Sobria] Eleganter, ante planta- tam vitem.

38 Indisve innixa columnis Robora Muurorum] Intelligit raensas citreas qu£e pedibus eburneis sustineban- tur.

39 Famulasve ex ordine turmas'] Sic Coma Earini : ' Famulumque gre- ges.'

41 Tranquillum vultus [vuUu] Gro- novius legit vultus ex emendatione Behottii. Imitatus est Claudianus lib. II. de Laudibus Stilichonis: 'Blan< da quidem vultus, sed qua non te- trior ulla Interius.' Sic enim duo Mss. non vultu. Majeslate serena MuU centem radios] Nihil magnificentius dici potest de regio vultu. Ita Plu- tarchus ex Pompeii vultu et oenlis gratiam quandam et venerem, regia tamen dignitate et majestate admix- tara, reluxisse ait.

42 Summittentemque modeste Fortunte vexilla suce] Elegantissime, metapho- ra sumtaex ritumiiitari : dictumque,

SYLVARUM LIB. IV. 2.

413

Fortunas vexilla suae : tamen ore nitebat

Dissimulatus honos : talem quoque barbarus hostis

Posset, et ignotae conspectum agnoscere gentes. 45

Non aliter gelida Rhodopes in valle recumbit

Dimissis Gradivus equis: sic lubrica ponit

Membra Therapucea resolutus gj mnade PoUux :

Sic jacet ad Gangen, Indis ululantibus, Evan:

Sic gravis Alcides post horrida jussa novercae 50

Gaudebat strato latus acclinare leoni.

et modeste deprimentem sigTia fortwuB snce : cilata tnmcn diznitas elucebat in ejus vultu. Hostli barbarus et populi, qui nunquam eum tiderunt, possent agnoscere, si tantam majestalem conspicerent. Son aliter Mars recumbit in frigida talle Rho- dopes relicto curru : sic Pollux expeditus lucta Therapncta, quiescens, prosternit artus suos oleo unctos: sic Bacchus jacet ad Gangem Indis acclamantibus : sic ingens Alcides regressus post exantlata dira imperia Itetabatur imponere fessum

inensU habet tdtfi, i. e. tantum. — 18 Membra theramncea Ald. 1. Membra tera- ]fn(Ea Ald. 2. Colin. et Grjph. — 50 Sic Graius Alcides Parm. graius et gratis limilia siint in membranis. £dd. \e(t. post horrida jussa retersus ; correxit

NOTiE

ut illnd Latini Pacati in Panegyr. Theod. ' Snbmissis precabunda vexil- lis petiit veniam.' Contrarium est ' vexillum erigere ' apud Ammianani Marcellinnm lib. xxvii.

43 Tamen ore nitebat Dissimulatus honos} Imitatio Ovidiana de Helena : 'Lnctor celare pndorem, Sed tamen apparet di«3imulatus honos.'

44 Tulem quoque barbarus hostis Pos- set, et ignotcB conspectum agnoscere gen- <e»] Id est, tanta dignitas majestas- que relacet in vultn principis, ut illo conspecto; etiam hostes, et gentes, qns illum nnnquam viderunt, pos- sent agnoscere. Nemini enim tantam posse esse oris commendationem, ni- si omnium principi.

46 Rhodopes] Rhodope mons Thra- cise. In Thracia enim scdes Martis.

47 Graditus] Mars, Dimissis equis] Id est, cum requiescit a pugna, cur- rumque relinquit. Nam cnrru vehi Martem 6Dgunt Poetx. Lubrica] Id

est, nncta oleo, qno 6t ut manns ad- versarii snper cutem labatur, nec fir- raa est apprehensio.

48 TherapnaaresolutttsgymnadePol- Znx] Poilnx filins Jovis et fortissimus. Resolutus TherapncEn gymnade] Id est, resolntns nexibus luctae, qua se exer- cebat apud Therapnas oppidum La- coniac. Ceternm °-yinna(fem nsurpari pro lucta Papinio, jam observavi- mus.

49 Sicjacet ad Gangen, Indis ululan- tibus, Etan'] Evan, seu Bacchas, In- dos vicisse dicitur. Gangen'] Ganges fluvius Indiae. Indis ululantibus] Id est, orgia celebrantibus. Indi enim victi a Baccho orgia celebrare didi- cerant, nt notatnr in Thebaide.

50 Alcides] Hercules. Jussa] En- rysthei. Horrida] Quia periculosa, et contra belluas immanesque feras.

51 Strato koni] Id est, slrats pelli leonis. Hoc modo jacens repraesen- tabatur Hercules.

414 P. PAPINII STATII

Parva loquor, nec dum aequo tuos, Germanice, vultus :

Talis ubi Oceani finem, mensasque revisit

iEthiopum, sacros diffusus nectare vultus,

Dux Superum, secreta jubet dare carmina Musas, 55

Et Pallenaeos Phoebum laudare triumphos.

Di tibi (namque animas saspe exaudire minores

Dicuntur) patriae bis terque exire senectae

Annuerint fines ! rata numina miseris astris,

latus strata; pelli leonis. Parva dico, nec safis exprimo tuum vultum, Germanice. Talis rex Deorum, ubi revisit terminos Oceani, et mensas Mthiopum, diffusus vidtum divino nectare, imperat Musas pandere mysticos versus, et Phoebum celebrare victoriam, quam apud Pallenen de Gigantibus reportavit. Dii (nam ferunt eos s<ppe exaudire preces supplicum) tibi indulserint transgredi bis terque annos pater-

Marklandus. — 52 Parva loquor nondum Parmensis. — 53 * Nihil hoc loco soli- citandnin esset, nisi novam lectionem praebnisset Parraensis : mensasque reli- quit JEthiopum ; cui favet similiimus locns Achill. i. 52. de Neptuno.' Markl. ' Ed. Parm. mensasque reliquit: recte omnino ; finita enim coena vacaliant ve- teres rei Musicae, non ante epulas.' Heins. Vide Advers. lib. iv. cap. 11. p. 627. Cf. Theb. v. 436. et Hom. II. A. 423.-54 Edd. vett. sacro difusus nec- tare. Rlutavit Marklandus. — 55 Dum superum Parm. darecarmina meTisis Rom. et vet. Lindenbrogii. — 56 Pro laudare triumphos legi posse putabat Markl. cantare triumphos, ut Theb. vi. 358.-58 Idem Marklandus conj. Pylite bia

NOTiE

52 Parva loquor, nec dum cequo tuos, ternus ivit ad convivium. Et Odyss. Germanice, vultus'] Quamvis compa- A. 'AvtiSwv ravpwv t6 koI apveiaip tKa- rem illos ciim vnltu Martis, Pollucis, rdp.fi-ns- 'Ev6' 'drye Tepirero 5o»tI irapi\nf- Bacchi, et Herculis. Et imitatus est vos. Communicans taurorum et agnorum Ovidium nlt. Metamor. loquentem hecatombas ; ille delectabatur convivio de Julio et Octavio : ' JEgea sic assidens. Et Noster Theb. v. ' Arca- Theseus, sic Pelea vicit Achilles. na sic fama erumpere porta Coelico- Deniqne, nt exemplis ipsos aequanti- las, si quando domus, littusque rn- bus utar : Sic et Saturnus niinor est bentum yEthiopum et mensas amor Jove.' est intrare minores.'

53 Talis'] Id est, eo vultu, ea ma- 55 Secreta'] Id est, mystica carmi- jcstate oris. Ubi Oceani finem,mensas- na, quae soli Dii cantant, nec homini- que revisit Mthiopum, sacros diffusus bus communicant.

nectare vultus, Dux superum] Jam dixi- 56 Et PallencBos] Id est, Gigante-

mu8 Theb. v. Jovem, Deosque cnm os: Gigantes enim a Diis victi sunt

se exhilarare velient epnlis, invisere in campis Phlegraeis prope Pallenen

^thiopas mensasque eorum : quod Macedoniae urbem.

sumsit noster ex Homero II. A. Zihs 58 Patria senectte] Nam Vespasia-

ykp iir wKeavhv pnT afxvjxovas AldioirTJas nus diu vixit.

XOi^hs efiri /ueTa SaiTo. Jupiter enim 59 Rata numina miseris astris, Tem-

»n Oceanum<id inculpatos Mthiopas lies- plaque des, liabUesque [habitesque] domos]

SYLVARUM LIB. IV. 2. 415

Teraplaque des, habilesque domos ! saepe annua pandas 60

Limina, saepe novo Janum lictore salutes ;

Saepe coronatis iteres Quinquennia lustris !

Qua mihi felices epulas mensaeque dedisti

Sacra tuae, talis longo post tempore venit

Lux mihi, Trojanae qualis sub collibus Albae 65

Cum modo Germanas acies, raodo Daca sonantem

Praelia, Palladio tua me manus induit auro.

nos, et ipse referas in numerttm Deorum, et templomm homore digneris gvos volueriSf et terram habites, stepe annum aperias, scepe salutes Janum cum novis lictoritms : s<Bpe renoves quinquennales ludos in Iwnorem Joris Capitolini, in quibus multi coro- nantur. Hac dies, qua dignatus es me excipere beatis dMpihus et sacris tuce mensce, mihi renit Inngo post tempore, qualis ea fuit, atm tua dextra donacit me sub col- libus AlbtB Trojante corotut Palladis, canentem modo Mla Germanica, modo certa- mina Dacica.

terque exire aenectce. — 60 Venett. 1. 2.3.4. Parm. Rom. Vicent. Brix. Aidd. Colin. et Grypli. habitesque domos, Correxit Barthiiis, ejiisque correctionem in textnm primiis recepit Markl. — 61 Lumina sarpe noto Parm. littore salutes Rom. — 63 Quas mihi Parm. — 65 Lux mihi Romance in quibusdam vett. Vide Heins. ad Ovid. Amor. p. 278.

NOTiE

Idem sensus,qui primoTheb. 'Mane> tur victores in liidis Capitolinis, qno-

as hominum contentns habenis, Un- rum coronas anxit Domitianus, tette

darum terra>que potens, et sidera do- Suetonio.

nes.' Et qui Equo Doniitiani : ' Certus 64 Sacral Mensse enim erant sa-

ames terras, et quas tibi tenipla dica- cree apud veteres.

nuislpse colas.nec tecnelijuvetanla.' 65 Trojante'^ Quia Albacondita fnit

60 Scepe annua pandas Limitia] Con- ab Ascanio Trojano. Alii legiint Ro- sules enim magistratuni inibant pri- mance. Quia Romani ab Albanis ori- nio anni die, et sic aperire annuin di- uudi.

cebantnr. xvii. Consul. Germanici : 66 Germanas acies^ Cattos Germa-

' Insignemque aperit Gennanicus an- nise populos victos. Daca] Vide

nnm.' Claudianus in vi. Hnnorii Theb. i. 20.

Cousulatu : ' Jamque novum fastis 67 Palladio tua me manus induit au-

aperit felicibus annum.' ro] Palladium auruni, est oliva aurea

61 Scepe novo Janum lictore salutes] data quinquatribns Minervae ; olea Quia Kalendae Januariae, quibus novi autem sacra Minervae. Ecloga ad Consules consulatuni inibant, Jano uxorem diximus Domitiauum institu- sacrae erant. Noco liclore] Quia lic- isse certamina Oratorum ac Poeta- tores fasces ante consulem ferebant, rum Minervae honori in Albano, qno- ut jam diximus. rum praeniium erat corona oleagina

62 Sape coronatisiteres Quinquennia aurea, qua victores Domitianus sua /iw(ris] ' Capitolina sacra ' vocat Ec- manu coronabat. Quod tangit hic et loga ad uxorem : 'coronata' diciin- Martialis: ' Hic colat Albano Trito* tur propter coronas, quibus donaban- nida multus in auro.'

416

P. PAPINII STATlf

III. VIA DOMITIANA.f Viam Domitianam mira arte describit.

QuiS duri silicis gravisque ferri Immanis sonus aequori propinquum Saxosae latus Appiae replevit ? Certe non Libycae sonant catervae, Nec dux advena, pejerate bello.

Quis horribilis crepitus duri silicis et ponderosi nudlei fetrei replevit latus via AppicB lapiditnis stratce, quod vicinum est Tnari ? Certe Africana copiee non strepunt.

1 Quis dura silicis scripti codd. Barthii. — 2 Immanis sonis aquoris Rom. et vet. Lindenbrogii ; Immani sonis cequori Parm. — 5. 6 Edd. vetl. Venett. 1. 2. 3. 4. Parm. Rora, Vicent. Brix. Aldd. Colin. et Gryph. babent : pejerante bello

NOTiE

t Via Domitiana'] Via, quae a late- co * silicem ' vocat Papinins, qiiod re viae Appiae, descendens mare ver- infra 'saxum' hoc versu ' llli saxa sns, Cumas et Puteolos ducebat, tan- ligant, opusque nectunt.' Ea solum

tnm coeni contraxerat ex inundatio- nibus vicinorum fluviornm, Vulturni maxime, ut illac sine magno vitae discrimine transirinon poterat. Hanc igitur Domitianus curari jussit ac la- pidibus sterni, Domitianamque ex suo nomine vocavit. Hujus viae Do- mitianae meminit Dio apud Xiphili- num in Doraitiano. Reliquix adhuc hnjus visuntur : nec non lapidei pon- tis ruinae in Vulturno, quem pontem construi etiam jusserat Doraitianus, «t infra videbitur. Confici etiam cn- ravit Domitianus viam in Hispania, a patre quidem inchoatam,sed nequitia publicanorum infectam: ut videtur ex sequenti inscriptione, quae legitur Medinae in columna: imp. domitian.

VESP. CAES. AUG. GERM. P. M. OPUS PATERN. NEQUITIA. PUBLICANOR. IN- FECTUM. EA. GENTE. MALE. MULTAT ET. OMNI. IN. POSTERUM. MUNE- RE. PUBLICO. PRIV. CONFICI. JUSSIT LXXXVIII.

1 Quis duH tilicis, Sfc.'^ Hoc in lo-

inter utrumque difFerentia, quod vo- cabnlum ' saxi ' latins sumitur, ' si- licis' vero strictius: nam per 'saxura' intelligitur omnis lapis durissimns, per 'silicem' vero is tantum,ex quo ignis excutitur. Hic etiam observan- dum est, vias in urbe Roma primuni silice tantura stratas fuisse, extra vero vel sola glarea, vel partim gla- rea, partim silice, ut ex TibuUo lib. I. Eleg. 8. et Plinio manifestum est : posterioribus vero temporibus omnes silicibus stratas fuisse, ut earum quae adhuc tota Italia snpersunt vestigia indicant.

2 Mquori propinqmm] Nam via il- la Curaas et Pnteolos, urbes ad mare sitas, ducebat; ideo vocat pro' pinquum cequori latus. "

3 Appice] Supple Viae. Vide Sur- rentinii vs. 12.

4 Libyca caterv^B] Carthaginienses exercitus duce Hannibale.

5 Dux adtena, pejerate bello] Han- nibal est, cui, ut scriptores omnes

SYLVARUM LIB. IV. 3.

417

Campanos quatis inquietus agros : Nec frangit vada, montibusque csesis Inducit Nero sordidas paludes. Sed qui limina bellicosa Jani Justis legibus, et foro coronat : Qui castae Cereri diu negata Reddit jugera, sobriasque terras: Qui fortem vetat interire sexum ;

10

uec dux barbarus et perjurits, bello quatit inquiitus agros Campania. Nec Nero pemtmpit flurios, et immittit perfossis montibus turbidos lacus. Sed qui cin^t templum bellicosi Janijustis legibus et foro: qui restituit pudiceB Cereri arra diu negcUa, et ierras vitibtts succisis : qui retat sexum rririlem perire : et Censor prohi-

NOTiE

retiilernnt.perfidia pUisqnaisi Pnnica, nihil veri, niiiil sancti, niilius Deornm metus, niillum jusjurandnm, nnlla re- ligio inerat: qnique bellum Romanis intulit, fcEdus, quod erat inter illos et Cartliaginienses, frangendo.

6 Campanos quatis inquietus agros'] Hannibal enim in Campania sedem posnerat. Mens : Certe non Hanni- bal, nec copiae Carthaginiensestrans- ennt per Campaniam, tantumque strepitum edunt.

7 Necfratigit rada, tnonlibusque cte- sis Inducit Nero sordidas paludes] Nec Nero facit fossam, ut possimus suspi- cari, ex boc tantum sonitum audiri, et tautara multitudiuem opcrarum convenisse. Nam Nero, nt ait Sue- tonius Nerone cap. 31. ' Inchoaverat fossam ab Averno Ostiam usque, ut navibns, nec tamen mari iretur, lon- gitudinis per ICO. niilliaria, latitudi- nis, qua contraris quinqueremes commearent.' Vide Plinium lib.xiv. cap^ 6. et Tacitnm Annal. xv.

9 Sed qui limina bellicosa Jani Jus- tis legibus, et foro coronat] Domitia- nus enim, ut xvii. Consui. dictum est, aedem Jani restitui t, juxta forum, qnod ipse etiam construxerat. Bel- licoid] Ob rationem oranlbus notam.

1 1 Qui castte Cereri diu negata Red-

dit jugera, sohriasque terras] Tangit edictiim Domitiani, qni jussit ut vites in provinciis succidercntnr. Sueto- nius Domitiano cap. 7. * Ad sum- niam quondam ubcrtatera vini, fru- menti vero inopiam, existimans ni- mio vinearum studio uegligi arva, edixit ne quis novellaret in Italia : utqne in provinciis vineta snccide- rentnr, relicta, ubi plui imiim, dimidia parte.' Ciijus tanien edicti gratiam fecisse dicitur sparsis libeilis cum hoc disticho : Kiji' /*« oayrjs (irl ^i^av, 8/iws rri Ka(rro<pofri\aw"0<raov 4inaire7cTai Kai- crapi Ovofifvcp. Si me comederis usque ad radicem,tamen adhiicfructum feram, quantum sufficiet infundi Ccesari immo- lato. Piiilostratus tamen, quoad Asi- am,dicitseditione$,exebrietatesxpe ortas, fuisse cansam hnjus edicti. Hinc servatum videtnr sub sequenti- bus Iraperatoribus, ut omniiim non esset vitem plantare, sed tantura eo- rnm qui ab Imperatore veniam obti- nuissent. Vopiscus in Probo : ' Gal- lis omnibus, et Hispanis,ac Britannis hic permisit, ut vites habereut, vi- numque conficerent.'

1 3 Qui fortein retat interire sexuvi] Tangit Poeta aliud edictum Domitia- ni, quo mares castrari vetuit. Bene interire, quia spes prolis omnino toUi-

Delph.etVar.Clus.

StcU.

2D

418

P. PAPINII STATU

Et Censor prohibet mares adultos Pulchrae supplicium timere formae : Qui reddit Capitolio Tonantcm ; Et Pacem propria domo reponit ; Qui genti patriae futura seniper Sancit limina, Flaviumque coelum ; Hic, coeno bibulo viam gravante, Et campis iter amne detinente.

15

20

bet, tie tmres adulti meiuant secari ob eximiam fonnam : qui restituit Cnpitolio Jovem, et Pacem pro{)ria sede donavit: qui dicacit aterna templa genti patria, et Flaviam cedem, ille tollit longos circiiitus, qui gravabant viam publicam cceno, et

Campanos quatit. Lectio nostra debetur Marklando. — 19 Omnes fere edd. exhibent : Flaviumque culmen, Doinitiani codd. habebant: Flaviumque cnl- vum, et sic etiam Parni. et Rom. Flaviumque ccelum est ex emendatione Marklandi. — 20. 21 Hic scenis populi rias gravantes Et c. i. omne detinentes Aldd. Colin. et Gryph. Domitius tentabat : cceno hic populeo ; Criiceus : Hic coeno populi vias gravatas ; Gevartius : Hic scoenis populi vias gravatas, i.e. juncis, a Graeco xo^^os' et hac voce utuntur Plautus, Cato, et Columella. Gro- novius Diatr. cap. 40. Hic scenis populi vias gravatas ; et hoc defendit Elench. Antidiatr. cap. 5. in Rehq. vero ad Sylv, quas iongo post tempore edidit, le- git : Hic coenis populi vias gravatas, eo quod Venet. 2. et codex Rhod. Iiabue- runt «tccjs etsenis, quod tst etiam in Parm. Vto gravatas scripti codd. gra-

NOTiE

tur. Fortem sexum'] Mares. Hinc jocus Apollonii apud Philostratum, audito Domitiani de vitibus succiden- dis edicto: 'Hic,' inquit, ' prajcla- rnslmperator, qui mares castrari ve- tuit, terram Eunucham fecit.'

14 Et Censor prohibet mares adultos'] ' Censor,' sic a Plinio vocatur in Epistolis, et Martialis de eodem : ' Censor maxime,principumque prin- ceps.' Et Dionis Epitome : Domi- tianiis autem, Caesaris dictatoris ex- emplo, consulatum in annos decem, ct censuram perpetuam assumsit.

15 PulchrcB supplicium timere formw^ Crimen erat pulchrnm nasci, quia formosi pueri ante illud edictum Do- mitiani castrabantur. Consol. ad Ur- sum: 'Quales dubiae post crimina formaeDe sexu transire jubent.' Vide Coraa Earini vs. 73.

16 Qui reddit Capitolio Tonantem] Domitianus enim novum templum Jovi Capitolino struxerat, priore a Vespasiano excitato, combusto.

17 Et Pacem propria domo reponit'\ Vespasianus quidem templtmi Pacis construxit, sed Domitianus illud auxit.

18 Qui genti patrice [Flavite] futura semper Sancit limina, Flaviumque eoe- lum [culmen'] Declarat hoc P. Victor de regionibus urbis, cum ait : ' Maliim Punicum, ad quod Domitianus dedi- cavit templum ISIinervse Flavianap, seu templum gentis Flaviae ; et erat domus ejus.' Et Suetonius : 'Domo, quam postea in templum gentis Fla- viae convertit.'

20 Hic, cceno bibulo viam gravante, [caenispopuli vias gravantes,] Et campis iter omne detinente, lomne detinentes,]

SYLVARUM LIB. IV. 3.

419

Longos eximit ambitus, novoque Injectu solidat graves arenas ; Gaudens Euboicae domum Sibylla?, Gauranosque sinus, et aestuantes Septem montibus admovere Baias.

25

omne iter campis intercludebant, et firmat graves arenas, nova terra injecta: Uelus cedes Euboicce SibylUe, sinusque Gaurmos, et calidas Baias admotere septem /?«•

vantes, iit in Parm. et Rom. Heinsiiis Advers. i. 10. p. 105. legit : Hic segnis populitiasgratatus, Et campositer omnedetinentes, ifc. Parmensis liabetetiara, campos. Lectio nostradetjetnr ingenio Markiandi. — 23 Joannes Clericus Not. ad /Etnam, 206. citat liunc Statii lociim ; et pro grates arenas ex antiquis qni- busdam edd. reponitpu/re.«areM(ij; sane Parin. Roni. Aldd. 1.2. Colin. Gryph. l. 2. Basil. Plant. 1. 2. et Gevart. servant grates ; alterura verissinuira putat Marklaudus, qui pro Injectu malit Ingestu. — 26 Septem coUibus legit Nic.

NOTiE

Longos eximit ambitus'] Oratio ita evolvenda : Hic eximit longos ambi- tns, qui gravabant vias populi coenis, et iter omne campis detinebant. Id est, ut verbis Papinii ntar in Epist. IV. bnic Sylvarum libro pra^fixa: ' Viam Domitianam miratus sum, quae gravissimam arenarum moram exe- mit.' Ccenis] Gruterus legit scenis, et explicasse videtur, tentoriis ; vult enim viatores non potuisse conficere iter dinrnum, sed coactos snb &cenis noctem transigere, iisqne impedire ?ias agrorum vicinorum. Gronovius scenas explicat ex Isidoro, Philostra- toqne, ei Virgilio jEneid. i. arbusta implicata, immissis in alios ramis. Hinc 'scenx' in comcediis, quze ini- tio viridesimplexaeque erant arbores, aut frutices. Et ita Scenopegia Jn- daeornm festum. Ergo ambitus gra- vantes tiam publicam scenis, id est, implicatis, et ut forte natis, ita mix- tis,et fere imperviis, certeimpedien- tibus arbustis et fniticetis. Gevar- tias corrigit, Schcenis, et explicat jun- cis, cannis, hancque vocem Schcenus pro, junco, cauna ustirpari Piauto, Catoni, Colnmeilae dicit. Sed vulga- ta lectio servauda. Infra enim vo-

rat ' putres arenas,' et in Prosopo- peia Vultnrni : ' Nec me pulvereum gravemque coeno.' Ccenis vero plu- rali nnineroprocoeno, quod familiare e«t Poetis. Vias populi] Pro publi- cas, Ht in lapide veteri : ' redonatori viae populi.' Peyraredns vero legit coeno, gratanti, et detinenti, pro ecenis^ gratantes, et detinentes.

24 Gaudens Euboicee domum SibylUe, Gauranosque sinus, et (cstuantts Septem montibus admotere Baias] Eiegantissi- me, loca, ad qiiae vicinior et brevior via reperitur, dicunturadf«oreri. Pli- uins lib. xii. cap. 5. ' Arbore sulca- mns maria, terrasqne admovemus.' Plinius Jnnior in Panegyr. ' Mag- nificum, Cjesar, et tuum, disjunctis- simas terras munificentiae ingenio velut admovere, immensaque spatia liberalitate contrahere.' Euboiece do- mum SibyllcB] Cumas, jnxta quas an- truni erat Sibyllae. Euboicce] Quia Cumani a Chalcidensibus Eiibceae in- sulae orti. Gauranos sinus] Id est, mare adjacens Ganro Campaniae mon- ti, in quo praastantirsimnm vinum nascitiir. JEsluantes] Ob calidos fon» tes. Septem montibus] Urbi Romae, qnae ideo ' septemgemina ' Nostro

420

P. PAPINII STATII

Hic quondam piger axe vectus udo Nutabat cruce pendula viator ; Sorbebatque rotas maligna tellus ; Et plebs in mediis Latina campis Horrebat mala navigationis : Nec cursus agiles, et impeditum Tardabant iter orbitae tacentes.

30

ma tnontibus. Hic quondam lentus ciator, vectus uno axe, suspensiis vacillabat. Solum instnhile hauriebat rotas, et populus Latinus expatescebat pericula naviga- tionis^ in mediis agiis. Nec cursus faciles erant, sed intricuta via retardabat

Heins. in Advers, lib. i. cap. 14. p. 146. — 27 Edd. vett. axe vecius vno. Nic. Heinsius ad Val. Flac. vii. 229. et in Advers. lib. i. cap. 10. p. 103. legit : axe vectus udo, quod primus in textum recepit Markl. — 29 Pro Sorbebat multae edd. Rodebant, sc. Aldd. Colin. Gryph, et Basil. Altf rum restituit Bernar- tius ex libris, ut ille ait : et ita certe est in Parni. Rom. et vet. Lindenbro- gii. — 32 Edd. vett. sed impediium ; INIarklandns correxit : et impcditum. — 33

NOTyE

vocatur xvn. Consul. Baiasl Baiae, urbs Campaniae. Uicit vero admotas septem montibus Baias, non quod via Domitiana a Baiis Romam duceret ; Iraec enim solum sex viginti millia- rium longitudinemhabcbat; sed quia via Domitiana ex una parte jungeba^ tur viae quae Puteoiis Baias tende- bat, ab altera vero Viae Appiae, quae Romam usqne perducta erat.

27 Piger'^ Quia in tam difficili vla lentius incedebat viator. Axe veclus udo [wno] Quia in via tam inaequali pars currus et altera rotarum depres- sa jacebat, ita ut unicus axis emine- ret: et ideo subjungit: ' Sorbebat- que rotas maligna tellus.'

28 Cruce pendula^ Domitius per * crucem pendnlam' intelligit jngum cnrrus, seu potius illud lignum bicor- ne, quod temoui supponitur, quia speciem crucis efficit. At Cruceo sumitur pro suspensione in loco de- clivi et praecipiti.- Eo sensu * cruces Cancasorum ' dixit TertuIIianus, alin- dens ad Promethei fabulam lib. i, ad-

versus Marcionem, et ' crucem vir- gineam Andromedae ' Maniliuslib. v. quoniam haec virgo afiixa in prserup- to scopnlo pendebat. Significat ergo Statius hanc viani fnisse difficilem,et periculosam viatoribus, quorum cur- rus ibi diutins haerebant,ac nntabant ob inaequalitatem itineris confragosi et declivis, ut fieri solet: ideo ' cru- cem pendulam ' vocat, quoniam in talibus locis currus et vecti quodam- modo pendent. Crux etiam potest sumi pro loco ipso in quo aliquis pendet, et haeret affixus. Vide Lip- sium de Cruce lib. i. cap. 20. Locus igitar imminens, et altitudinis spec- tandae dici merito potest, 'crux pen- dula.'

29 Sorbebatque rotas maligna tellus'] Alii legiint, Mordebat, id est, retine- bat : alii Rodebat.

33 OrbitcB tacentes'] Ut fit in via coenosa : non audiuntnr enim rotae, dum immerguntur in ccenosam ter- ram. Orbita hic pro rota.

SYLVARUM LIB. IV. 3. 421

Dum pondus nimium querens sub alta

Repit languida quadrupes statera : 35

At nunc, quaj soiidum diem terebat,

Horarum via facta vix duarum.

Non tensae volucrum per astra pennae,

Nec velocius ibitis, carinje.

Hic primus labor inchoare sulcos, 40

Et rescindere limites, et alto

Egestu peuitus cavare terras :

Mox, haustas aliter replere fossas,

Et summo gremium parare dorso,

Ne nutent sola, ne maligna sedes, 45

silentes rotaSf dum lan^uidttm jumenttm, liaud par nimio oneri, repit »uh alla tta- tera. At nunc iter, quod poscebat integrum diem, conficitur minus horis duabus. i\'on aves tensis alis per aerem colantes, nec naces citius ibitis. Prima opera fuit tulcos ducere, quibus aqua: effluant, et rescindere transversa quaque obstantia, et extrahere altius terras jfactis profundis fossis : mox replere exinanitas scrobes alia terra, et prceparare gremium sumnue crustce, ne terrce cedant, ne sedes midigna sit,

Idem Marklandiis pro tacentes vnMt jacentes. — 36 Et nunc Parmensis. * diem terebat : recte Apuleins Apolog. ' Sed non est operae in istis diem terere,' &c. Sic otiunt et teinpus terere, passim. H«c noto, ne cui adbiandiatur diemtenebat.' jMarkl. — 42 Egeslu penitas conj. Barthius. — 48 Pro crebris Ro-

NOTiE

S3 Slateiui] Per ' stateram' iutel- sabant, et cequabant, ant pavicala

ligit Domitius lignuin, unde viucto spissabant ac solidabant, ut sedes

fiine, et aiiigata innla currus trahe- firma et inconcnssa pararetur idonea

batur, a similitudiue ; statera enim ferendis lapidibns ac silicibns, quae

videtur. Guyetus per ' stateram' supra sternerentur. Vide Nicolaum

snspensionein intelligit. Bergerium in docto opere de Viis Mi-

40 Sulcos] Scilicet, per qnos aquae litaribus Imperii Romani Galliceedi- einitterentiir. to lib. ii. cap. 9. et 13.

41 Limito] Transversaqnaeqneob- 44 Gremium] Per gremjum inteili- stantia, sive muros, sive aggeres,sive git idem Bergerins cap. 9. varias ma- sepes, et simiiia. AUo Egestu cavare terias, quae alias aliis per ordines in- terras] Id est, soluin ad solidum fo- sternebantur, iit ' summnm dorsum,' dere, ut terrae bibulae, et cedentes quod ' lapideam crustani ' vocat, egererentur. Joan. Bapt. Albertus lib. iv. cap. 5.

43 Aliter replere] Ubi hae terrae de Re yEdific. sustinerent. Dorso'\

egestae fuerant, fossas replebant are- Viae scilicet ; nam viae iapidibus stra-

na inarina, fluviatili, aut fossitia ; (et tae prominent.

hoc est quod dicit Noster aliter reple- 45 IHaligna'] Quae cedit, et firma

re;) mox banc arenam cyliudris den- non est.

422 P. PAPINII STATIl

Et pressis dubium cubile saxis.

Tunc umbonibus hinc et hinc coactis,

Et crebris iter alligare gomphis.

O quantae pariter manus laborant !

Hi caedunt nemus, exuuntque montes, 50

Hi ferro scopulos trabesque laevant;

Illi saxa ligant, opusque texunt

Cocto pulvere sordidoque topho :

ac solum parum Jirmum sustinendis jiinctis lapidibus : et iunc coactis hinc et hinc tnarginibus alligare viatn crebris fibulis ferreis. O quot sitnul manus operantvr. Hi amputant sylvas, et montes spoliant, hi scindunt ferro rvpes ac trabes; hi ligant sUiceSf et opus nectunt calce et squalido topho : hi siccant lacunas aquis plenas, et

tnana habet cribris. — 50 Heinsins ad Ovid. Fast. iv. 912. pro exuuntque rescribi \\\\t eruuntque, qiiia agitur desaxis ad viam sternendam effossis. — 51 Aldd. Colin. Gryph. Basil. Plant. ceterae, trabesque ccedunt. Ideni Heinsiii» ex Parniensi trabesque levant, (ita enim scribendam esse hauc vocem, non lccvant, cimi sit a Gra?ca Keios, dicit Biirmannus,) quod ex Rom. ante nota- verat Gronovins Diatr. cap. 40. et ex siia vet. Lindenbrogiiis. — .53 Idem Heinsius ad Ovid. Fast. ii. 24. pro sordido legit torrido ; quod valde piobat

NOT^

46 Dubium cubile'] Instabile solum, phis,e.f>t pro crebra magnornm saxo- ac mobile, nec firmum. rum junctura aut compage, interval-

47 Umbonibus hinc et hinc coactis^ lis qnibusdam structa, ut totum opus Hic sumo ' umbones ' pro margini- firmius jungatur ac cohaereat. Vo- bus ex utraque parte vize, et secnn- cant G allice jambages.

dum ejus longitudinem ductis ; hi 50 Exuuntque montes'] Arboribns

enim ex majoribus saxls construe- scilicet. Multa enim materies cae-

bantur, quae simulligabantur et com- denda erat, ut solum molle et facile

pingebantur crebris fibulis sive uncis cedens frequentibus fistucationibiis

ferreis clavorum instar, ut totum opus solidaretur. Solum primo foditur,

firmius esset. Hique via pauIuUim exinaniturque et palis ustulatis con-

altiores erant, ut illam sustinerent, figitur, snblicaeque machinis adigun-

stabilemque tenerent : unde ' umbo- tur quam creberrimBe, et carbonibus

nes ' dicti; nam 'umbo' quicquid explentur intervalla palorum. Illud

prominet. autem in his locis humidis et palustri-

48 Et crebns iter alligare gomphis] bus multoties fieri debebat, ac pras- T6n<f)os Graece, Latine clavus proprie. sertim etiam, cum pons, ut hic, supra Gomphos ferreas fibulas seu uncos fluvium constrnendus erat, ut et interpretatur idem Bergerius lib. vr, hodie videmus fieri ; unde mirum non et hanc interpretationem secutus est, si dicat Papinius montes sylvis sum. Quidani per ' gomphos' intel- exutos.

ligunt juncturam seu compagem lig- 52 Ligant'] Calce.

norum vel saxorum ; unde yon<povv 53 Cocto pulvere'] Coctiis pulvis,

est compingere. Hic ergo crebris gom- calx. Topho] Tophus genus lapidis,

SYLVARUM LIB. IV. 3.

Hi siccant bibulas manu lacunas, Et longe fluvios agunt minores. Hae possent et Athon cavare dextrae, Et moestum pelagus gementis Helles Intercludere ponte non natanti. His parvus, Lecheo nihil vetante, Inous freta miscuisset Isthmos.

423 55

60

repellunt procul exiguos amnes. H<b manus possent et perfodere Athon montem, et jungere duo littora maris dolentis Helles solido ponte. Per has manus angustu» Jstkmos {nihil Lechteum prohiberet) confudisset simtd JEgeum et lonium mare.

Marklandns, qni conj. etiam, lurido topho. — 56 Ha possuni et atonVarm. Hai possent et aton Rom. — 59 His parcus {nisi devicE vetarent) i^-c. codd. vett. Do- mitii ; nnde ille fecit : nisi Lechite retarent ; Scaligerus : nisi Cenchrece reta- rent ; Meursius : nisi res norts vetassent ; Alciatns : nisi Delice vetarent, sub- intellecta voce ' sortes.' Turnebns : His palmis, nisi Delius vetaret ; Aldd. Colin. Gryph. Basil. Plant. et Gevart. trajectis verbis : Lechice nisi tetarent ; Gronovius : Hisparcus {Lechia nihil vetarent) ifc. Bartli. Lechio! nihil veta- rint, ifc. Heins. in Advers. lib. iv. cap. 2. p. 567. Hispar rix {Lechice nihil vetarent) ifc. vel : Hisimpar; vel : Vixpar his, improbante Markl. qui deni- que tentabat: His partus, Lecheo nihil retante ; et ita edidit nisi quod pro Lecheo babet Lechio. Pro vetarent, ut in aliis edd. Parmeusis exbibet, nata-

qui facile in arenam resolvitnr didus dicitnr, quia humidus et sordi- bus tectus. Ex calce autem sabnlo tophoque immixta nebat glutinum tenacissimum.

54 Lacunas] Lacuna, fossa, inqnit Servius, in qua aqua stare consuevit. Unde bibulas dicit Poeta.

56 Ha possent et Aihon cavare dex- trie] Alludit ad opera Xerxis Persa- rum regis, qui Athon Macedoniae montem perfodit, transnavigavitque, et fecit pervium freto navigabili, fossa facta longitudine mille et qnin- gentorum passuura, ea latitudine, ut duas naves contrarias exciperet.

57 Et mcestum pelagus gemeniis Helles Intercludere ponte non natanii] Idem Xerxes junxit Asiam Europap, facto ponte navibussupra Heliespon- tum. Juvenalis de Xerxe : ' Creditur olim Velificatus Athos — contractnm Glastibos isdem Suppositamqae rotis

NOT^

iSor- solidnm mare.' Majus aliquid fecit

Caligula, qui, ut Suetonius refert, contabulavit niedium intervallum Baiarum usque Puteolos trium mil- lium et sexcentorum passuum fere, ea solum de cansa, quod Thrasyllus mathematicus, anxio de successore Tiberio, et in verumnepotem pronio- ri, affirmasset, non magis Caium im« peraturum,qnam per Baianum sinum equis discursurum. Gementis Helles] Vel sub naviiim pondere ac mole. Vel innnitur quod fecit Xerxes, qui tempestate ac fluctibns disjecto poD- te, jussit trecenta verbera Neptuno infligi, et compedes jaci. Juvena- lis : ' Ipsum compedibus qui vinxerat Ennosigaeum.' Vide Herodotum, Justinum, aliosque scriptores.

59 His parvus, Lecheo nihil vetante [Lechice nihil tetarent'], Innusfreta mis- cuisset Isthmos] Mens est : Domitia- num his mauibus perfodere posse

424 P. PAPINII STATII

Fervent littora, mobilesque sylvae ;

It longus medias fragor per urbes :

Atque echo simul hinc et inde fractam

Gauro Massicus uvifer remittit.

Miratur sonitum quieta Cyme, 65

£t Literna palus, pigerque Savo.

At flavum caput, humidumque late

Crinem moUibus impeditus ulvis

Ripce et ingenlia nemora cestuant. Longus sonitus percurrit media nppida, et Mas- sicus vitium ferax repercutit ad montem Gaurum echo hinc et hinc pe)ruptam. TrnnquitlcB Cuma, et palus Linterna, lentusque Savo miranlur fragorem. Verum Vulturnus habens flavum caput et imdiduni capillum late involutum teneris ulvis,

rent.—6] Aldd. Colin. Gryph. Basil. Plant. Gevart. et Grasser. nobilesque sylvcB ; Heinsius ad Ovid. t^ast. ii. 24. e Parmensi legit jnofci/fAvjue, quod re- vocavit Markl. — G2 Et longus Parni. — 63 Atque Echon in eadem.— 65 Pro Cyme, Domitii codd. Grine ; Parm. cyrne,-~66 Nic. Heinsius ad Sii. Ital. vi. 654. et ad Ovid. Met. XV. 714. legendum esse docet Literna ; mn Linterna, Mt in Aldd. Coiiii. Grypli. Basii. Plant. &c. quia Gra-cis est AfiTepvov, non himepvov. Et ita Cluver. Ital. lib. iv. cap. 2. Pro Savo, codd. Doniitii Cal- deriui habebant iSason ; unde ille fecit vuigatam. — 68 Pro «imis, quod exlii- bent edd. vett. Eust. Sivartius Analect. ii. 2. legit ulvis, quod primus in

NOT^

Isthmum, ac miscere duo maria, loni- optinii vini ferax, quod hinc ' Massi-

ura scilicet et jEgaeum, nec obstare cuni' vocatur.

posse Lechias rupes, quae tot princi- 65 Cj/jne] Cyme eadein quae Cuma

pes deterruerunt ab hoc opere, ut seu Cumje. Quieta^ Sic Cuinae vo-

Demetrium regem, Caesarem dictato- cantur Juvenali ' vacuae,' id est,

rem, Caligulum, ac Neronem, quilias otiosae et liberae a curis.

angustias perfodere conati siint, Le- 66 Linterna'] Linterna palus ia

cftue] Rupes altissima, qua clauditur Campania. Hodie, Lago della patria.

Isthmus ab Occidente, et quae spec- Savo] Savo fluvius in fiiiibus Campa-

tat Corinthiacum sinum. Inousfreta} niae. Pigei] Uuia placide ac lente

Intelligit lonium hinc, et jligaRum il- fluit. Sic 'segnem' Ararim vocat

linc mare, quibus Isthmos Corinthia- Lucaniis. Mentionem vero horum

cus alluitur. Inous] Quia Ino impe- locorum facit Papinius, quia haec vel

ravit Corintho, quae dedit nomen vi;» Domitianae adjacebant, vel ei

Corinthiaco Isthmo. Isthmos] An- proxima erant.

gustiae, quibus Helias seu GrtEcia 67 fTaiu/n] Ob juncos et ulvas.

jungitur Peloponneso, ut jam saepius 68 Ulvis] Sic Tlieb. ix. de Ismeno:

dixiraus. ' Et nexa viientibus uivis Cornua

64 Gauro} Mons Campaniae Gau- concutiens.' Ovidius de Rheno :

rus, ut supra diximus, vitibus amic- ' Viridi mare tectiis abulva.'

tus. Massicus uvifer] Massicus mons 69 Vullurnus] Viilturnus fluvins

ejasdem CampaDiae Gauro viciuus Campauiae, qui interfluit Venafrum

SYLVARUM LIB. IV. 3. 425

Vultumus levat ora, maximoque

Pontis Cresarei reclinis arcu 70

Rauci.s talia faucibus redimdat :

Camporlm bone conditor meorum,

Qui me vallibus aviis refusum

Et ripas liabitare nescientem

Recti legibus alvei ligasti : 75

Et nunc ille ego turbidus minaxque,

Vix passus dubias prius carinas,

Jam pontem fero, perviusque calcor ;

Qui terras rapere, et rotare sylvas

Assueram (pudet), Amnis esse coepi : 80

Et grates ago, servitusque tanti est,

attoUU cu/Jum, et innixus maxiino furnici pontis Casari8,effudit hcecterba incurvo ore : Optime conditor meorum agrnrum, qui me astrinxisti legibus recti fluenti, prius restagnantem in inaccissis vaUibus, et nescientem contineri intra ripas: et ego, qui prius eram turbidus feroxque, et qui vix patiebar periclitantes nates, jam fero pontem, et pervius calcor. Qui solitus eram auferre terram et acellere nemora, (erubesco,) flutius esse ccepi. Sed repressus ago gratias, et tanti est, quod coactu»

textnm recepit Barthius. Crinem collibus in Parm. — 71 Pandis talia, Sfc. edi. vett. Paucis Parm. nnde Heiusins ad Ovid. Met. xv. 397. conj. Raucis. Marklaudiis tentabat, BUindis ; sed Heinsii conjecturam in contextura, nt verissimam, intulit. — 74 In ripis Parm. Rom. et vet. Lindenbrogii. — 76 At nunc Turnebus in oracodicis sui notarat, vel, En nunc ; quod ultiraum appro- bat Morelhis. Pro turbidus minaxque Heins. ad Ovid. Fast. i. legit : turbi- dus minarum. ' Alio ordine hos quinque versns (76-80.) exhibet Rom. sed niendose.' Alarkl, — Sl Sed grates ago servitusque tanti est codd. Politiani, cum

NOT^

ac mediani Campaniara, allnit Capn- num late occnpabat agros. Snpra :

am ac Vulturuum oppidiim, et infun- ' Hic coenis populi vias gravantes.'

ditur in niare inferum. 73 Qui me vallihus atiis refusum Et

70 Pontis Casarei] Pontem etiam ripas habitare nescientem Recti legibut supra Vulturnum construi curarat alcei ligasti] Constructa enim et mu- Doraitianus. nita via, fluvius non efifundebatur ex

71 Raucis [pandis] Id est, incurvis, alveo in subjectas valles, sed rectum quia ostia amniiim fere incurva et cursiim tenere cogebatur. sinuosa. Redundat] Ob aquas com- 76 Turbidus] Coeno agrorum. i>/t- pressas. Inducit Poeta Vulturnum naxque] Nam inundabat saspe sub- eratias agentera principi, quod se in- jectos agros.

tra legitimum alvenm contraxerit, ac 78 Percius] Ponte sciiicet.

pati pontem jusserit. 80 Amnis esseccrpi] Id est, non am-

72 Camporum conditor meorum'] plius exundo, sed inira alveum me

Quia ante non erant campi, sed coe- contineo, ut amnes solent.

426 P. PAPINll STATII

Quod sub te ducc, te jubente, cessi ;

Quod tu maximus arbiter, meaeque

Victor perpetuus legere ripae.

Et nunc limite me colis beato, 85

Nec sordere sinis, malumque late

Deterges sterilis soli pudorem ;

Nec me pulvereura, gravemque coeno

Tyrrheni sinus obruet profundi,

(Qualis Cinyphius tacente ripa, 90

in ordinem fui sub te principe, et iuojussu, quod tu legeris maximus domimts, et aternus dotnitor mei littoris. Et minc dccoras me pidchra via, nec permittis me sqtialere, et exsiccas dedecus infcecundcE terrce, ne sinus maris Tyrrheni sorbeat me pidvere et cceno repletum, qualis Libycus Bagrada serpit silenti littore per Africce

Aldd. Colin. Grypli. Basil. Plant. et Gevart. &c. Sed grates ago structusquia tanti est Parm. et Rom. Sed gratesago strictus atque tanti est Venet. 2. et vet. Lindenbrogii, probaiite Gronovio Diatr. cap. 40. et firmat ex versii 75. Et gra/es «g-o Marklandns. — 82 Parmensis oniittit priorem <e; Romana et vet. Liudenbrogii jam JM^cMfe exhibent ; non, nunc juhenie, qnemadmodum scribt voluit Gronovins. — 87 Roni. Aldd. Colin. Gryph. Basil. et Plant. sterilis soli putorem ; Turnebus correxit/iudorm; et sic est in Parm. et ita ediderunt Gevart. Gronov. Barth. et recentiores. — 88 Ne me edd. vett. Nec me Mark- landns ex conjectura : et sic Venet. 1. — 89 Idem pro ot»H«t, quod habent Rom. Aldd. Colin. Gryph. &c. edidit obruet ; Veuet. 1. obruil.— 90 Nonnulli

NOTiE

81 Et [Sed] grates ago, sercitusque 84 Victor'\ Quidam codices, Hnc- tanti es<] Ita Aldina editio. Sed tor, et respondet t^ strictus. Legere] Romanus et Venetus codex habent: In inscriptione scilicet arcus triuni- Sed grates ago strictus, atque ianti est. phalis constructi in aditu viae Domi- Pro verbo strictus facit quod dicit tiana?. Infra : ' Hujus janua, pros- supra : ' Qui nie vallibus aviis refu- perumque limen ArcHS,belligeri ducis sum £t ripas babitare nescientem tropaeis £t totis Ligurum nitens me- Recti legibus alvei ligasti.' EtTheb. tallis.'

I. ' Et Thetis areutes assuetum strin- 86 Malumque late Deterges sterilis

gere ripas Horruit ingenti venientem soli pudorem] Vulturno enim extra

Ismenon acervo.' EtLucanus: ' Nec suum alveum exundante, agrifiebaut

ripis alligat aninem.' Nempe 'ligare' steriles. Itaque Domitiaiius, cum

supra hic, quod ibi ' stringere.' Ego restrinxit eum in alveum, bene dici-

amnis slrictus, legibus iigatus, etiam tur detersisse maliim pudorem seu

gratesago: atque tantiest, seu mag- dedecus sterilis soli, reddita ei ferti-

ni aestimo, tibi cessisse. litate, abactis aquis.

82 Quod sub te duce, tejubente,cessi] 89 Tyrrheni sintts profundi] Intel- Romanus codex te alterius loco, nunc ligit Sinum Baianum, partem Tyr- habet ; Quod sub leduce,nuncjubente, rheni maris, in quem Vulturnus in- cessi, fluit.

SVLVARUAl LIB. IV. 3.

427

Poenos Bagrada serpit inter agros ;) Sed talis ferar, ut nitente cursu Tranquillum raare proximumque possim Puro gurgite provocare Lirim. Hccc Amnis : pariterque se levabat Ingenti plaga marmorata dorso : Hujus janua, prosperumque limen Arcus, belligeri Ducis tropaeis

95

cnmpos ; sed talis fluarn, ut possim nitido cursu et limpidis aquis contendere cum quieto tnari et ricino Lyri. Heec fluvius ait, et ria marmore strata per extemum doTsum pariter erexerat se. Hujus vi^ porta et auspicatus aditus, arcus estfulgens

jacente ripa. — 91 Poenos Bagadra Rora. qiiod reposuit Lindenbrogius. — 94 Duro gurgite VaLrm. — 95 Venet. 1. Parm. Rom. vet. Lindenbrogii, Til. et Cnic. lecabat; Aldd. Colin. Gryph. Basil. Plant. Gevart. Grasser. Gronov.

NOT.E

90 Cinyphius] Id est, Libycus, a Cinyphe fliivio Libyae seu Africae. Tacente ripa'] Qiiia fluit lente Bagra- da, nec obstrepit aquis. Lucanus lib. IV. ' Primaque castra locat cano procul aequore, qua se Bagrada lentns agit siccae siilcator arenae.'

91 Pcenos agros] Id est, Africanos, a Poenis sen Carthaginieiisibns. Ba- grada] Nunc Megrada Castaldo, max- imus Africae minoris flaviiis, ex Nu- midia, vulgo, Biledulgerid, hand pro- cnl infra desertiim Thebesse ortus, longo cnrsu latus in Mare Mediterra- neum jnxta Uticam seu Portum fari- nae se exonerat. Strabo scribit eura innndare proximas regiones, et aestu- aria facere, quo lux huic loco Silii lib. vr. ' Turbidus arentes lento pede sulcat arenas Bagrada, non ullo Li- bycis in fontibus amne Victns limo- sas extendere latius undas, Et stag- nante vado patulos involvere cam- pos.'

94 Puro gurgite] Puro alveo, vel pnris aqnis. Prococare] Quasi in cer- tanien. Lyrim] Lyris fluvius Cam- pania; ortus in ApeDDino et agro

Vestino prxter Fragellas, raox prae- terlapsus Minturnas, receptoque Ti- breno, prope Tiphannm in sinnm Formianura eff^unditur: Clanis olim etiam vocatus. Hodie, Garigliano dicitur. Hujus aquas frigidissimas dicit Cicero.

95 Hcec Amnis] Supple dixit. Se levabat] Ad agendas etiam gratias principi.

96 Plaga marmorata] Doraitiana via marmoribus strata.

97 Hujus] Viae.

98 Arcus, belligeri Ducis tropceis] Ad initium enim hujus viae arcus trium- phalis marmorens erectns erat in ho- norem Domitiani, occurrebatque in- gredienti hanc viam ex Appia. Tri- umphalis arcus a Senatu populoque Romano erigi solitus Imperatoribus, qui vias militares muniendas curave- rant, aut repaverant, quiqne pontes, portusque, ac alia aedificata pubiica construxerant, ut discimus ex Dione Cassio, qui lib. Liii. refertduos arcus Triumphales honori Ca-saris Augusti erectos, in memoriam operum quae per Flaminiam viam a Roma Arimi-

428 P. PAPINII STATir

Et totis Ligurum nitens metallis,

Quantus nubila qui coronat imbri. 100

Illic flectitur exitus viarura ;

IUic Appia se dolet relinqui.

Tunc velocior acriorque cursus,

Tunc ipsos juvat impetus jugales.

Ceu fessis ubi remigum lacertis 105

Primae, carbasa ventilatis, aurae.

tropeBis bellicosi imperatoris, et totis fodinis Ligurum, par illi, qui circumdat nubes pluvia. Itlic divertit invitatus viator. Illic via Appia queritur deseri. Tunc citatior vehementiorque cursus : tunc ipsi equi sponte accelerant, ut cum cessantibut remigum brachiis, primijlatus vela impletis. Ergo agite cuncti populi in Oriente,

et Barth. levarat. Alterum revocabat Markl.— 99 Hunc et duos sequentes versus ita legit Heinsius Not. in Auctor. Carminis de Plicenice, qui Clau- diano subjungitur, p. 913. Et totis Ligurum nitet metallis Quantus nubila quo coronat Iris. Itlic flectitur exitus viarum. In secundo et tertio versu Heiusio assentitur Marltlandus. Memoriae vero falsus fnit Heinsius cnm existimaret vulgatani Statii lectioneni fnisse: Quantus nubila qui coronat arcus. Rom. et vet. Lindenbrogii, Quantis. Pro exitus viarum omnes edd. ante Marklandum liabent fixd<«s viator, praster Venet. 1. in qua est e.ritus viator. — iOG Prima carbasa ventilantur aura Rom. Aldd. Colin. Gryph. &c. Pritnce carbasa venti- lantis aurcB codd. Domitii, Parm. et Rhod. Primee carbasa ventilatis aurcB

NOTiE

num usque restituerat, unum RoniEP, Etruria, Varo a Gailia dividitur, ab

alteruni Arimini. Cujns etiam moris alterolatere Padum amnem, ab alte-

fidem faciunt tot inscriptiones apud ro Apenuiuum habens, et Liguria di-

Gruterum aliosque, in quibus noniina citur ; mare vero quod ejus oram

Vespasiani, Domitiani, Trajani,mul- alluit, Liguslicum. Hodie, Riviera

torumque imperatorum leguntur. di Genoa.

Nec solum arcus erecti, sed etiam 100 Quantus nubila qui coronat ira-

numini a Senatu populoque Romano bi-i] Tantus, ait, ille est arcus triuro-

eorum honori percussi, ut videtur in phalis,qnantus iris seu arcus coeles-

quibusdam Augusti et Trajani nuni- tis. Nubila coronat imbri] Cum enim

mJs, obvias munitas. Nescioveroan arcus coelestis pingitur in nubibus,

hujus arcus Domitiano erecti adhuc signum est futurae pluviae. extent vestigia. 101 Exitus lexcitus viator] Visendi

99 Ligurum metaliis] Plures enim studio, et viae commoditate. fodinee marmoris erant in Liguria, et 102 ItlicAppia sedulet relinqui] Nara

roaxime in Alpibus, ut docet Piinius adhunc arcum via Appia relinqueba-

lib. XXXVI. in Pronemio : ' Nunc ip- tur.

sae Alpes caeduntur in mille genera 103 Velocior acriorque] Ob facilita-

marmorum.' Ligures autem populi tem viae.

Italiae, quorum regio majori sui parte lOG Primce, carbasa ventilatiSf aura']

moutibus assurgens, Macro fluvio ab Per Apostropheu.

SYLVARUM LIB. IV. 3. 429

Ergo oranes, age, quae sub axe primo

Romani colitis fidem parentis,

Prono limite commeate gentes.

Eoae citius venite laurus ; 110

Nil obstat cupidis, nihil moratur.

Qui prirao Tyberim reliquit ortu,

Primo vespere navigat Lucrinum.

Sed quara fine viae recentis imo,

Qua monstrat veteres ApoUo Cumas, 115

Albam crinibus infulisque cerno ?

Visu fallimur ? an sacris ab antris

qui receremini fidem parenlis Romani, adrenite via/acili. Laurete oricntales vclo- cius accedite ; nihil obstat restrce cupidituti ; nihil retardat tos. Ille, qui sub orlum soUs Romu discedit, primo tespere navigat Lucrinum, Sed quee illa est, canitie et albis infulis venerabilis, quam video in imo novce vitB Umite, qua Apollo

Salisb. et Excerpta Lindenbrogii apnd GronoTium, qni «ic edidit. — 112. 113 Hos versus nncinis incliisit Marklandus, certii», «it ait, cos non esse hnjus loci, aut ullo modo cum piaecedentibns aut subsequentibus connectendos. —

NOT.E

107 j4xc prtmo] Id est, Oriente. Tyberim designat.

108 Romani parentis] Sic ' Latius 113 Lucrinum'] Intelligit lacura parens' in pluribus Sylvarura locis. Lucrinnm in Carapania prope Pute-

110 Eo(B laurus'] Intelligit victori- olos. as reportatas de popnlis Eois, sen 114 Sed quam] Indncit Cnmanam

Orientalibus. Et tangitmorem, quo Sibyllam in fine viae Domitianae ap-

nuntiatnri res bene gestas non solum parentem, et immortalem gloriam

cum tabellislaureatis, sed eliam sum- Imperatori promittentera ac vatici-

mis hastis lauro vestitis adveniebant. nantem. Vice recentis] Domitianae. Dicit ergo, eos qui nuntiabunt victo- 115 ApoUo] Templum Apollinis.

rias de popnlis Orieutalibus relatas, Feteres Cumas] Cumae enim urbsanti-

citius venturos, cum via tam sitfaci- quissima.

lis. Eoas autem laurus seu Orien- 116 Albam crinibus infulisque cerno']

tales desiguat, quia solus Oriens de- Sibyllam Cumanam notat, quaeet ve-

bellandus erat, jam victis Septemtri- tustissima, et infulis candidis caput

one et Occidente. xvii. Consulatu cincta, ut Apollinis sacerdos. Th. iv.

Gerraanici: • Restat Bactra novis, 217. 'Albaque puniceas interplicat

restat Babylona tributis Fraenari, infula cristas.' Loquitur de Amphi-

nondum gremio Jovis Indica lau- arao Apollinisantistite. rus: Nondum Arabes Seresque pa- 117 Sacris ab antris] Sibyllae Cu-

rent.' manae antrum erat prope Curaas.

112 Tyberim'] Roraam, quam per Sacris] Quia Sibyila sacerdos.

430 P. PAPINII STATII

Profert Chalcidicas Sibylla laurus ?

Cedamus ; chely, jam repone cantus ;

Vates sanctior incipit : tacendum est. 120

En ! et coUa rotat, novisque late

Bacchatur spatiis, viamque replet.

Tunc sic virgineo profatur ore :

DiCEBAM, veniet (manete campi,

Atque amnis) veniet, favente coelo, 125

Qui foedum nemus et putres arenas

Celsis pontibus et via levabit.

En! hic est Deus; hunc jubet beatis

Pro se Jupiter imperare terris :

Quo non dignior has subit habenas, 130

Ex quo, me duce, praescios Averni

JEneas, avide futura quairens,

Lucos et penetravit et reliquit.

ostendit antiquas Ciimasl Decipiuntume oeulil An Sibylla emigrat e sanctis spe- liincis, proferens laurus Chalcidicns? Cedamus cithara, Jam dimitte carmina. Vates sanctior orditur : sUendum est. En jactat cervicem, et late bacchatur per novam aream, et replet viam. Tunc sic loquitur virgineo ore : Veniet, uieham, (expectate ugri, atnnisque,) veniet, annuente calo, qui tollet turpem sylvam et sor- didas arenas altis aggeribus et strata lapidibus via. Ecce hic Deus est, de quo loquebar. Jupiter jubet hunc dominari pro se felici orbi; quo nuUus dignior hoc imperium rexit, ex quo tempore /Eneas scrutans cupide res venturas subiit ac dese-

114 Pro imo nonnulU codd. uno.— 130 Baithius scribendum putat: sublt

NOTiE

118 Chalcidicas'] Cuinanas, quia Cu- 124 Campi'] Qni estis cceno repleti. mani a Chalcidensibus orti. Sibylla] 125 Amnis] Vulturne.

Cumana. Plures enira fnerunt. Vide 126 Fcedtim nemus] Ob juncosber-

Epithal. Stellae vs. 177. Laurus] Ges- basque palustres ibi ortas. Etputres

tabat laurum, ut ApoUinis sacerdos, arenas] Intelligit ccenum, quo campi

cui laurus sacra. obruti erant.

119 Cedamus; chely, ^c.] AUoqui- 128 Deus] Domitianum designat, tur citharam suam Papiuius. qui se Deum volebat appellari. Bea-

120 Sanctior] Nobis. tis] Eo regnante scilicet.

121 En! et colla rotat] Ut facere so- 131 Ex quo, me dtice, prascios Aver- lent, qui furere inciplunt. Vide ini- ni Mneas, avide fulura qucerens, Lttcos tio ^neid.vi. deeadem Sibylla. et peneiravit et reliquit] Tangit hic

122 Viamque replet] Niniirum, dum descensumiEneae in Inferos duce Si- furens huc et illuc agitur. bylla, per Averni fauces. Fabula

123 Virgineo] Quia Sibylla virgo. nota ex ^n. vi. Avemi] Avernum

SVLVARUM LIB. IV. 3. 431

Hic paci bonus, hic timendus arrais,

Natura melior potentiorque. 135

Hic si flammiferos teneret axes,

Largis, India, nubibus maderes,

Undaret Libye, teperet ^Emus.

Salve, dux hominum, et parens Deorum,

Praevisum mihi cognituraque numen. 140

Nec jam putribus evoluta chartis

Solenui prece Quindecim vironira

Perlustra raea dicta ; sed canentera

Ipsam cominus (ut mereris) audi:

ruit, me duce, prasagoa lucos. Hic in pace bonus, et in bello metuendus, natura melior talidiorque. Hic si potirelur itellatis calis, India humectaretur copiosis imbribus, Africa knberet aquas, Hamus caleret. Salce princeps mortalium, et pater Deorum, cujus numen praridi et cognoci. Sec nunc exquire mea rerba etoiuta solennibus precibus Quindecimvirum in mucidis chartis, sed audi me ipsam propius

habenas. — 137 Roin. Aldd. Colin. Gryph. Basil. Plant. Gevart. et Grasser. madiret ; codd. Rhod. Salisb. et Barth. cum Parra. maderes, qiiod revocavit Markl. — 134 Et paci bnnus et timendus armis legit Adrianus Turnebiis, pro- bante Barthio. — 139 ' Mallein : Salce Dux hominum, parens Deorum, omissa

NOT/E

sic dcscribit Virgilins ibidem : ' Spe- tiani, qui infans extinctus est, inter

lunca alta fuit, vastoqne immanis hi- Deos relatus fuerat.

atu, Scrupea, tuta lacu nigro nemo- 140 Pravisum mihi cognitumque nu-

nimqne tenebris : Quam super haud njen] Equo Domitiani : ' Salve mag-

ullae poterant impune volantes Ten- nonim proies genitorque Deornm,

dere iter pennis : talis sese halitus Anditum longe nnmen mihi.'

atris Faucibus effundens supera ad 141 Nec jam putribus ecoluta chartis

convexa ferebat : Unde iocum Graii Solenni prece Quindecim tirorum Per-

dixerunt nomine Avernum.' Lucos'] lustra mea dicta'} Librorum Sibyllino-

Quia Avernus nemoribus cingebatur. rum eustodia deraandata fuit Quin-

/^rcEsdi dicuntur ob vicinitatem antri decimviris, nihilque magni momenti,

Sibyllae, qnae vates erat. Penetratit'] domi seu foris, pace seu bello ageba-

Descendendo ad Inferos. Reliquifl tnr, nisi his inspectis. Et hoc Pon-

Redeundo ad superas auras. tifex Maximus faciebat,Magistro col-

134 Hic] Domitianus. legii Quindecimvirumsolennibusqui-

136 Flammiferos axcs'\ Ccelnm. busdam precibus praeeunte. Putri-

137 iV/aderes [maderet] Rhod.etSa- bus chartis'] Quia hae chartae vetus- lisb. codices habent maderes. India'] tissimje erant, et rancidae. Perlus- Regio ad Orientem spectans. tra'] Quia Doraitianus summus Pon-

138 Libye] Africa. Heemus'] Mons tifex erat.

Thraciae. 144 Ipsam] Sibyllam. Cominiw]

139 Parens Deorum] Filius Domi- Prope et sine interprete.

432 P. PAPINII STATII

Vidi quam seriem morantis acvi 145

Pronectant tibi candidae sorores :

Magnus te raanet ordo saBculorum :

Natis longior abnepotibusque,

Annos perpetua geres juventa,

Quot fertur placidos obisse Nestor, 150

Quot Tithonia computat senectus,

Et quantos ego Deliura poposci.

Juravit tibi jara nivalis Arctos ;

Nunc magnos Oriens dabit triumphos.

Ibis qua vagus Hercules et Evan, 155

canentem, ut dignus es. Vidi qvem numerum longorum annorum albce sorores tibi nent. Ingens series sa-culonm te expectat. Superabis a-tate natos et abnepotes, et vivcs in perpetua juventute annos, qttos Nestor prodilur tranquille egisse, quos Tithoni senectus numerat, et quot ego ab ApoUine petii. Jam nivosus Septemtrio juravit in tuas leges. Nunc Oriens prcebebit ingentes triumphos. Vtuies, qua erra- bundus Hercules et Bacchus ierunt, ultra plagas ubi astra et igneus sol oriuntur,

conjnnctione et, qnas ingratam versui nioram injicit.' Markl. — 145 Pro mo- rantis Parm. et vet. Lindenbrogii habent merentis. — 146 Parm. Provectant. — 150 Quos fertur placidus odisse Nestor Parm. Quos fertur placidos obisse Rom, Aldd. Colin. et Gryph. Mutavit Marklandiis. — 151 Quos Tithonia competat Rom. Quos Tiihonia compulat Venett. Parm. Aldd. Colin. etGrypb.

NOTiE

145 Morantis^ Quia lentius fluet rogavi.' Delium'] ApoUinem in Delo pro te tempus. natum.

146 Candida sorores'] Parcaa, quae 153 Juravit] In verba tiia, victis vellera alba felicibus nere dicuntur. Sauroinatis ac Dacis populis Sepleiu- Vide Epithal. Stella) vs. 24. Noster trionalibus. Nivalis Arctos] Septem- alibi: * Atropos alba.' trio. Nivalis] Ob nives, quibus per

148 Natis longior abnepotibnsque] totum fere annum hi tractus tegun-

Id est, ultra quartam generationem. tur.

152 Et quantos ego Delium j^oposci] 154 Nunc magnos Oriens dabit tri-

Hoc ipsa Sibylla fuse explicat apud umphos] Cum viceris Babylona, et

Ovid. Met. xiv. sequentibus versi- Bactra, Serasque, qui restant subi-

bus : ' Lux aeterna niibi, carituraque gendi.

fine dabatur, Si mea virginitas Phce- 155 Ibis qua vagus Hercules] Her-

bo patuisset amanti. Dum tamen cules enim dicitur peragrasse pleras-

hanc sperat,dum praecorrumpere do- qne terrae partes, ut monstra tyran-

nis Me cupit : Elige, ait, virgo Cu- nosqne extingueret. Et in Indiam

maea, quid optes ; Optatis potiere usque penetravit, auctoribus Curtio

tuis. Ego puiveris hausti Ostendens et Plinio. Evan] Seu Bacchus per-

cnmulum, quot iiaberet corpora pui- venisse dicitur ad extremos Orientis

f is, Tot milii uatitles coBtingere vana terminos, ac subegisse Indos, cete-

SYLVARUM LIB. IV. 3.

43^

Ultra sidera, flammeumque solem, Et Nili caput, et nives Atlantis : Et laudum cumulo beatus omni Scandes belliger, abnuesque currus : Donec Troicus ignis, et renatae Tarpeius Pater iutonabit aulae ; Haec donec via, te regente terras.

160

et uUra fontem Nili et nites Atlantis, Et cumuUitns omni laudum genere, tri' mmphalor axcendes et abnues curnis; donec erit Trojanus «gTiw, et Turpiius puter retedijicati CapUolii tonabit; donec kac via, te gubemante orbem, plus senescat

Hoc etiam nnitavit Marklandus. — 159 Edd. vett. Scandes beUiger obriosque currus ; Pdi niensis habet : obtiustfne ; Salisb. abimesque ; Veuet. 2. unnuesque ; quod amplexus est Heins. ad Sil. Ital. vi.545. abnuesque Gronoviu». Beliige- ros piosque currtis Turnebiis Advers. lib. xx. cap. 32. — 160 Venet. 1. Troicus ; Heins. Burra. alii lualint Troius, ut exbibet eadem Venet. 1. i. Sylv. I. 35.

NOTyE

rasqne gentesorientales.

156 Ultra sidera, flammenmque so- lem] ImitaturVirgilium : ' Ultra an- ni solisque vias.'

157 Sili caput] Quod huc nsqne incognitum erat. Nites Atlantis] At- las mons Africae altissimus, perpetuis nivibns etiam aestate opertus. Hunc, teste Plinio, Snetonius Panlinns, qui consal fuit, primus Komanorum du- cum transgressiis est aliquot niillium spatio, decnmisqne eo castris perve- nit, et nltra ad fluvium, qui Niger vocatur.

159 Scandes Itelliger, abnuesque [ob- tiosque] currus] Corrigit Turnebus : belligeros piosque currus. Laudem for- titudinis ac clementiae tribuendo Im- peratori. Pavillonius ex Cruceo cor- rigit. Obcius] Obvius enim est ci- vilis, Comisque, ut apud Plinium lib. 1. Ep. 10. de Euphrate Philosopho : ' Est,' ait, ' obvius et expositus, ple- nnsque humanitate.' Codex Vene- tus : amuesque. Quod optiranm po- test censeri, et sic explicari: Scandes currus triumphales, annuesque preci- bus senatus toties scandere, quoties Delph. et Vur. Clus.

tibi vincere cootigerit. Sed Grono- vius mavult, abnues. Id est, noles triumphare, cum possis jure. Uude IVIartiaiis : ' Saepe recusatos parcus duxisse trinmphos.' Et Noster in La- crymis Etrusci laudat manum, qiiae ' Sauromatas non erat dignata trinin- pho.' Inde et in xvii. Consulatu : ' Tantum permitte triumphos.'

160 Troicus ignis] Intelligit ignem aeternnm Vestaliuni. Equo Domiti- ani : • An tacita vigilet face Troicus ignis.' Vide ibidem. Renatce'] De- nuo aedificatae, nt ' templa renata ' alibi.

161 Tarpeius Pater] Jnpiter Capi- tolinns seu Tonans, Tarpeius dictus, quia in monte Tarpeio, seu Capitoli- no, templum habebat superbissimuro. Qui quidem mons Tarpeins vocatus fuit a Tarpeia Virgine Vestali, qnae arcem Capitolinam Sabinis prodidit, quaeque ab ipsis in proditionis prae- miura scutis obruta, nomen monti de- dit, qni prius ' Satnrnius ' diceba- tur.

162 HcECtia] Dotnitiana.

Stat.

2 £

434 P. PAPINII STATll

Annosa magis Appia senescat.

quam longcBva Appia.

NOTiE 163 Annosa'] Nam Appia erat vetustissima.

IV. AD VICTORIUM MARCELLUMf EPISTOLA.

Hac Epistola hortatur Marcellum ut paululum studia intermittat ac otio fruatur.

CuRRE per Euboicos non segnis, epistola, campos ;

Hac ingressa vias, qua nobilis Appia crescit

In latus, et molles solidus premit agger arenas.

Atque ubi Romuleas velox penetraveris arces,

Continuo dextras flavi pete Tybridis oras, 5

Epistola curre cito per Euboicos agros, illac capiens iter, qua via celebris Appia erigitur in latus, et agger solidus pretnit molles arenas. Et cum velox subieris muros Romuli, continuo pete dextrum marginem coerulei Tyhndis, qua

Edd. vett. Ad Marcellum ; Parm. cum Salisb. Ad Victorium Marcellum ; Rhod. Ad yictoriun MarceUum Episiola ; et ita dederuut Groiiov. Barth.

NOTiE

t Victorium Marcellum'] Est hic ip- que scriptoribns. Ammianus lib. xix.

se cui Quintiiianus Institutiones suas ' Ubi lux excanduit tertia, moranira

dicavit. Lib. i. * Quod opus, Mar- impatiens, percursis aggeribus pub-

celle Victori, tibi dicamus.' Lib. v. licis, Succos, nemine auso resistere,

* Haec, Marcelle Victori, ex tua vo- praesidiis occupavit.' Alibi vocat

luntale maxime ingressus.' Eidem 'aggeremitinerarium.' SidoniusApoI-

Papinius hunc librum quartum sua- linaris : 'Antiquus tibi nec teratnr

rum Sylvarum inscripsit. agger ; Cujus per spatium satis ve-

1 Curre"] AUoquitur Poeta Epis- tustis Nomen Caesareura nitel co- tolara suam. Euboicos] Cumanos seu lumnis.' Sic apud Flodoardum lib. Neapolitanos. Cuniani enim et Nea- v. S. Gibrianus dicitur sepultus jux- politani ab Eubcea profecti. ta ' aggerem publicum,' id est, juxta

2 Nobilis Appia] Vocat ' rcginam viam publicam : sepulcra enim ex viarum ' in Surrentino vs. 12. et Onu- niore juxta vias publicas constructa. phrius omnium maximam et lauda- 4 Romuleas arces] Urbem Komara, tissiraam. a Romulo conditore.

3 /n latus] Addita scilicet via Do- 5 Flavi Tybridis] Tyberis fluvius mitiana. Solidus agger] Via lapidi- Romam praeterfluens. Flavi] Fiavi bus strata, quia eminentior reliquo dicuntur fluvii ob juncos, ulvasqne. solo, Agger vocabatur : unde ' agger Sic super. libello ' flavuni capnt Vul- publicus ' et via publica unum idem- turni ' dixit.

SYLVARUM LIB. IV. 4. 435

Lydia qua penihis stagnum navale coercet

Ripa, suburbanisque vadum praetexitur hortis.

Illic egregium Ibrmaque aaimisque videbis

Marcellum, et celso praesignem vertice nosces.

Cui primum solito vulgi de more salutem, 10

Mox inclusa modis haec reddere verba memento :

Jam terras volucremque polum fuga veris aquosi

Laxat, et Icariis coelum latratibns urit :

Ardua jam densas rarescunt moenia Romoe.

Hos Praeneste sacrum, nemus hos glaciale Dianse, 15

Algidus aut horrens, aut Tuscula protegit umbra :

Lydium littus penitns coarctat natalem lacitm, et amnis pratenditur suburbanis hortis. Illic cernes Marctllum eximium forma et animo, et agnosces ilhim conspicuum sublimi siatura. Quem primuin salutabis vulgari more. Mo.x re- cordare fusc verba iji hunc modum ei rtferre. Discessns teris pluviosi jam solvit tellurem et ccelum tolubile, et torret derem lalranii canicula. Alti muri deiis<B Romte jam tacuantur. Hos sanctum Prceneste, hos frigida Dianat sylta, aut rigens Algidus, aut umbra Tuscula defendit a calore. Hi qua-

Veen. et Delph. — 10 Quoi primam Parrnensis, antiquo more. fjrfmam habent etiam Venet. 1. et Roni. — 13 ' Non seqaimur Adrianum Behottiuni, Lassat

aOTJE

6 Lydia"] Quia Lydi seu Tyrrheni seu x<^P^' Et supple, Dabis, seu oram occidentalem Tyberis accole- Averejube.

bant. Vide Epith. Steliae vs. 190. 13 Icariis latratibus^ Intelligit si-

Stagnum natale] Nanmachiam Dorai- dus caniculae, in quam Pofjtis conver-

tiajii inteiligit, cujus et meminit Sue- sa dicitur fuisse canis Erigones filiae

tonius. Hnjus adhuc aliqua credun- Icarii. Vide Theb. iv. 692. Noster

tur extare vestigia post Sylvestri fa- Tiburtino: ' Illum nec calido latra-

num, inter Flaminiam viam, et Pin- vitSirius ostro.' Claudianus : ' Gra-

cianum coUem, vinetis cooperta. Ve- vidis allatrat Sirius uvis.' Urit] Die-

terem Nanmachiam Augustus con- bus enim canicularibus aestus maxi-

struxit circa Tyberim cavato solo, ut mns esse solet.

discimus ex Julio Frontino de Aquae 15 Pranestel Praeneste urbs Latii

ductibus urbis Romae lib. i. Erat in hand procul Roma. Sacrum'] Ob ora-

qnarta-deciraa urbis regione, quae cula et sortes. Vide Tiburtinum

Transtyberina est. In iis Nauma- Manlii vs. 80. Nemus glaciale Dio'

chiis navalis praelii spectacula da- n<e] Intelligit Nemus Aricinum prope

baiitur. Romam. Glaciale] Ob frigidum ae-

7 Vadunt] Naumachiae. Hortis] Ve- rem. Diana] Quia hoc nemus sa- teri Naumachiap. horti etiam subja- crum erat Dianan, in quo ei dicatum cebant, ut testatur Frontinus ibidem templum. Vide Hercul. Surrent. vs. et Strabo. 55.

10 Solitovulgidemoresalutem] Ave, 16 Algidus aut horrens] Algidus

436 P. PAPINIl STATII

Tiburis hi liicos, Anienaque frigora captant.

Te quoque clamosae quEenara plaga mitior urbi

Subtrahit ? asstivos quo decipis aere soles ?

Quid, tuus ante omnes, tua cura potissima Gallus, 20

Nec non noster amor, (dubiura morumne probandus

Ingeniine bonis,) Latiis aestivat in oris ?

Anne metalliferae repetit jam moenia Lunae

Tyrrhenasque domos ? quod si tibi proximus haeret,

Non ego nunc vestro procul a sermone recedo : 25

Certum est : inde sonus geminas mihi circuit aures.

runt saltus Tyhuris, et frigora Anieni. At qucenam est lenior regio, qiue te snbdu- cit a strepenli civitate? qua aura mitigas cestivos calores? Quid tuus Gallus, tua pra celeris maxima cura, necnon nostrce delici<B,(ceque laudandus morumac ingenii dotibus,) transigitne cestatem in Latio ? Anne redit Lunam, qua ferl marmoro, et ad cedes Tyrrhenas? Quod si una estis, non ego longe absum a vestris sermonifms. Hoc certum est. Hinc tinniunt mihi diue aures, Tu igitWy dum terribilis juba

rediicere niolientem Apoph. lib. r. cap, 1.' Bnrth. — 22 Ingeniive Venett. Parm. Rom. Aldd. Colin. Grypli. Basil. et Plant. Ingeniine ex ingenio suo edidit Marklandus. — 26 Parmensis: Certum est,unde,Sfc. ceterae omne.s,int/e.

NOT.E

mons Latii liand longeab urbe Roma, enses Athenas vocabant &(ttv, id est,

in quo est Algiduni oppidum, ab urbem.

aeris aigore sic dictum. Nunc Roca 23 MetallifercB LuncB'^ Luna, urbs

del Papa vocatur ex veteris sitiis de- Etruriae niarinoris fodinis nota, ut

scriptione apud Volaterranum. Item jam diximus.

nenius in Latio, vulgo, Selva deV Ag- 21 Tyrrhenasque domos'] Etruriam, a

lio. Horatius : ' Qiiicnmque aut ge- Tyrrlienis incolis.

lida prominet Algido.' Aut Tuscula 26 Certutn esf] Epiphonema in

protegit umbra'] Tuscnla, a Tusculo omine laeto, ut Kaprrepdy ion, vqixfpris,

oppido Latii, condito a Telegono. Kdpra. Inde sonus geminas mihi cir-

Vide Tiburt. vs. 83. cuit aures] Tangit hic veterum siiper-

17 Tiburis hi lucos^Sfc,] Tibur op- stitionem, quee etiam nunc viget, qua pidum juxta Romam. Vide Villam putabant ames tinnire et resonare Tiburt. vs. 1, In h^ec autem loca, iis, de quibus alibi sermo fiebat. Ve- quorum hic mentionem facit Poijta, tus Poeta inter Catalecta Virgilii : secedere soliti Romani aestivo tem- ' Garrula qnid totis resonas mihi noc- pore, et per gravissimos calores, ob tibus aiiris, Nescio, quem dicis nunc aerem frigidum et temperatum. Ani- meminisse mei. Hicquis sit qnaeris? ena] Anien, sen Anio, fluvius Latii. resonant tibi noctibus auresr Et re- Vide Villam Tiburt. vs. 1. sonant totis.? Delia te loquitur.' Aris-

18 Clamoscs] Horatins : ' Omitte taenetus lib. ii. Epist. 13. Ovk ifiofi- mirari Funuini et opes strepitunique )3« aoi to Sna, 8t€ aov /xeTa ^oKpvuv Romac.' Urbi] Romae. Sic Atheui- ffx€fjiviifjn}v ; Sonne tinniebant tibi au-

SYLVARUM LIB. IV. 4.

437

Sed tu, dum nimio possessa Hyperione flagrat Torva Cleonaei juba sideris, exue curis Pectus, et assiduo teuiet furare labori. Et sontes operit pharetras, arcuraque rfetendit Parthus ; et Eleos auriga, laboribus actis, AJpheo permulcet equos: et noslra fatiscit Laxaturque chelys : vires irLstigat, alitque

30

signi Cleoncei ardet occupata nimio sole, amote curas animo, et te snrripecontinua gtudio. Et Parthus condit theca venenatas sa^ittas, et laxat arcum, et auriga reforet in Alpheo flumine eqwis defnnctos laboribus ludorum Eleorum. Nostra quoque cithara lassatur, et solvilur. Quies opportuna recreat, etfotet vires: major

— 21 EUeis auriga laboribus actos Venet. 1. 2. S. 4. Parm. Rom. Vicent. Brix. Aldd. Colin. Gryph. Basil. Plant. ceter». Marklandus correxit : Eleos au- riga laboribus actis, vel EUis auriga laboribus actis ; sed prins veriim putat. — 32 Alpheos permuUtt equos Parmensis, — 37 Edd. vett. omnes yf<m-

NOTiE

res, qtiavdo cum lacrymis mentionem tui facerem? Sapplio : $ofx&iv<nv S* axoal (i.01. Qnod Catullns convertit: So- nitu suopte tintinant aures. Vide Pli- niuni et Lucianum 'Eralp. 14. Snper- cilii subsnltationem inter omina etiam retulerunt veteres, remm vel niinimarnm superstitiosi observato- res.

27 Dum nimio possessa Hyperione flagrat Torva Cleoneei juha sideris'] Id est, dum sol est in signo leonis, qui ille esse dicitur, quem Hercules oc- cidit in Nemea Sylva prope Cleonas, unde ' Claeoneus leo ' dictus est, et ia coelum receptus. Quo tempore calor major est. Unde^^f/gTare dicit Poeta. Hyperione'] Id est, sole, qui Poetis Hyperion vocatur. Vide Ti- burtin. Manlii vs. 6. Ausouins : * Si- rius ardentem oon augeat igue leo- nem.' Nam et mense Juiio, quo sol est in signo leonis, canicula seu Sirius orilur. Unde semper Leo et cani- cnla a Poetis junguntur, ut hic. Sa- pra: ' £t Icariis coelum latratibus urit.' Et Tiburtino : ' Illum nec ca-

lido latravit Sirins astro Nec gravis aspexit Neniees frondentis alnmnus.'

30 Et sontes operit pharetras,arcum- que Tftendit Parthus'] Imitatus est hunc locum Papinii in Cynegetico Ne- mesianus : ' Imbellemque fiigam re- feram, clan^asque pharetras Partho- nim, laxosque arcus, et spicnla muta.' Alladit vero Poeta ad thecas, quibus arma includi solebant, ubi a bello reqniescebant. C-tCsar lib. ii. de Bel- lo Civili : ' Meridiano tempore cnni alius discessissef, alius ex diuturno laborein ipsis operibus quieti se de- disset, arma vero omninm reposita contectaque essent.'

31 Eleos [EteJji] laboribusl Per la- bores Elaeos intelligit ludos curules in honorem Jovis celebrari solitos quinto quoque anno apud Oiympiam in Elide, et jiixta Alpheam fluviam, ut saepius diximns.

32 Alpheo permulcet equos] Ablnen- do scilicet eos in Alpheo fluvio, fati- gatos laboribas, quos in ludis sosti» nuernnt.

33 Vires instigat alitque Tempestica

438

P. PAPINri STATII

Tempestiva quies : major post otia virtus. Talis cantata Briseide venit Achilles Acrior, et positis erupit in Hectora plectris. Te quoque flammabit tacite repetita parumper Desidia, et solitos novus exultabis in actus. Certe jam Latias non miscent jurgia leges.

35

post otium virtus. Sic Achilles redit acrior post cantatam Briseicla, et irruit in Hectorem dimisso pectine. Te quoque repetitum parumper otium mire accendet, tt novus exullabis ad soUtos actus. Nunc certe Latina leges non strepunt litibus, Et

mahit tacite ; Marklandiis snspicabatur Marcelli nomen latere snb his syl- labis : mabit tacite re ; et Statinm scripsisse : Te quoque jiammahit, Mar- celle, petita parumper. — 38 Editiones omnes etiam : et solidos, Correxit Barthius, ejnsque correctionem sibi arrogat Marklandus. Pro notus

NOT^

quies; major post otia virtus] Seneca cap. ult. de Tranquiliitate Vitae : ' Danda est remissio animis : meli- ores acrioresque requieti surgent. Ut fertilibus agris non est imperan- dum ; cito enim exhauriet illos nun- quam intermissafcecnnditas ; ita ani- morum impetus assiduus labor fran- git. Vires recipiunt paulnm resoluti, et remissi. Nascitur ex assiduitate laborum animornm hebetatio quapi- dam et languor.' Et Seneca Rhetor Controv. lib. i. * Oranibus quidem prodest subinde animum relaxare: excitatnr enim otio vigor.' Est ta- men nionitum veteris auctoris, arcum studii sapientiae aveffei, id est, remis- sione, solvendum non esse, ut Laer- tius refert Epigrammate in Theophr. OvK &pa Toiiro fidTatou iiros fji,ep6irwv Tiv\ Xe^Xdt), 'P^fiyvvadai crocpirjs r6^ov avU^evov. Certe uon hoc vane dictum est a quodam : Rumpitur arcus sapientice remissus.

35 Cantata Briseide^ Hippodamia, Briseis vocataa patre Brise, in divi- sione praedae facta inter duces Grae- cos, Acliilli obvenerat. Agameninon autem coactus Chryseida patri Chry-

sae reddere, illam Achilli eripuit : nnde gravi simultate inter eos orta, Achilies intra tentorium se continuit, nec induci potuit, ut arma sumcret, licet Trojani magnis cladibus Grae- cos afficerent. Reddita tandem Bri- seide, et occiso ab Hectore Patroclo, Achiiles ad vindictam excitatus est, sumtisque armis Hectorem interfecit. Cantalal Lyra scilicet, qiiam optime pulsabat Achilles, ut videbimus in Achilleide. Achilles^l Pelei filius et fortissimns Graecorum.

3G Hectora^ Hector filius Priami, Trojanorum fortissimus.

37 Flammahit tacite repetita poj-um- per UtsJdirt] Sic supra: ' Major post otia virtus.' Desidial Hic desidia sumitur in bono sensu pro honesto otio, seu pro remissione laboris, qna vires reparantur.

38 Solitos] Legunt aliqui, solidos. Novus] Restauratis viribus.

39 JamLaticc] Romanae. Non mis- centjurgia leges] Tertullianus: ' Jnra nnn conturbo.' Ob ferias scilicet et rerum judicandarum vacationem, ut loquitur Seneca in Apocolocynthosi.

I

SYLVARUM LIB. IV. 4. 439

Et pacem piger annus habet ; messesque reversae 40

Dimisere forum : nec jam tibi turba reorura

Vestibulo, querulive rogant exire clientes.

Cessat Centeni moderatrix Judicis hasta,

Qua tibi sublimi jam nunc celeberrima fama

Eminet, et juvenes facundia praeterit annos. 45

Felix curarum ! cui non Heliconia cordi

Serta, nec imbelles Parnasi e vertice laurus :

Sed viget ingenium, et magnos accinctus in usus

Fert animus quascumque vices : nos otia miti

Solamur cantu, ventosaque gaudia famae 50

Quaerimus. En egomet somnum, et geniale secutns

segrris avnus cai>tat quietetn, ei redeuntes messfs clausei-unt forvm. AVc turba reorum cst in tiio restibulo, et queruli clientes pettint dimitti. Hasta judicialis Centumtinim otiatur, ubi tua eloquentia jam nunc notissima ingentifama enitet, et supcrat juvenilem cftatan. Felix studiis, cui coronce UeliconicE non placent, nec inertes Utunis ejugo Pamassi! sed ingenium tiget, et animus expeditus ad magnos u-tus, sustinet quamcumque mutntionem. Nos mttlcemus carmine desidiosam ritam, et captamus gaudia ventosce funue. En egomet sectatus quietem, et voluptuosam

Parmensis habtt romis. — 48 Parm. accingit in risus. — 49 Venett. 1. 2. 3. 4. Parm. Rom. Brix. Vicent. Aldd. Colin. Grjph. Basil. Plant. ceterse : otia tita. — Lectio nostra est ex ingenio Marklandi. — 51 Rom. et vet. Linden-

NOT^

40 Pacem] TDdncias litinm, ut di- qna dabantnr Poetis, qui vicerant in

cit Plantus. Piger annus'] Id est, ludis Gymnicis. Cordi] Innnit Papi-

tempns anni, qoo feriee erant, prop- niiis, Marcellum non exercuisse ar-

ter maximos aestatis calores. 3Iesses- tem poeticam, sed totum se dedisse

que retersa Dimisere forum] Quia fe- eloquentiae. Eloquentissimum enim

riee dabantur ob messes, et vinde- fuisse Marcellum patet ex Institutio-

niias, ut ex jurecolligitur. De aesti- nibus Quintiliani.

vis messiura feriis Geliius lib. ix. 47 Imbelles] Id est, pacificae, non

Plinius lib. viii. Ep. 21. ' Julio clamosae, nec turbulentae, ut exerci-

mense,' inquit, ' maxime lites inter- tationes forenses, et judiciales. Par-

quiescunt.' De feriis vero vindemi- nasi] Parnassus mons Phocidis, Mu-

arum vide Epistolam S. Cypriani ad sis et Apollini sacer.

Donatum initio. Vide et Lampri- 49 Fert animus quascumqMe tices]

dium in Heliogabalo, et Paulum Aptus est ad omnia tam civilia quam

Diaconum Longob. lib. III. cap. 6. bellica munia. Infra: < Ausonias

43 Cessat Centeni moderatrix Judicis ibis fraenare cohortes.'

hasta] Inteliigit centiimviraleni has- 50 Ventosaque] Id est, quae niliil

tam. Centeni Judicis, Id est, Cen- habent solidi ; fluxa, caduca.

tnmvirum. Vide Soter. Rutilii vs. 24. 51 Geniale] Vel, natale. Qnia Ge-

46 Heliconia Serta] Id est, coronae nius nativttati cnjusque praeesse cre-

440 P. PAFINII STATIl

Littus, ubi Ausonio se condidit hospita portu

Parthenope, tenues ignavo pollice chordas

Pulso, Maroneique sedens in margine templi

Sumo animum, et magni tumulis adcanto magistri : 55

At tu, si longi cursum dabit Atropos aevi,

(Detque, precor,) Latiique ducis si numina pergent,

(Quem tibi posthabito studium est coluisse Tonante,

Quique tuos alio subtexit munere fasces,

Et spatia antiquae mandat renovare Latinae,) 60

oram, ubi advena Parihenope recepit se in portum Ausonium, percuiio ignato pol- lice tenues chordas, et sedens in limine templi Virgilii sumo ejus animum, et cano prope sepulcrum ingentis magistri. At tu, si Atropos indulget tibi longnm anno- rum seriem, (indulgeatque oro,) ct sic continuet numen principis Romani tibi grati' ficari, quem pra Jove colis, quique addit aliud munus tuisfascibus, et tibi commiitit

brogii somno geniaie, omisso t^ et. — 57 Kdd. vett. Detque precor Latiique ducis sic numina pergant. ' Praecessit: At tu, si longi cursum dabit Atropos ecvi ; iinde patet liic quoque legendum : {Detque precor!) Laiiique Ducis si numina pergent, Forsitan, Ifc. tribus mediis versibus parenHiesi iiiclusis.' Markl.—60 Et spatia obliquce edd. vett. Et spatia antiqua sola Roniana. Nonnulli codd.

NOT^

debatur, vel voinptuosum, quia Nea- niore lib. m. Ep. 7.

politani genio adniodumindulgebant. 55 Magistri] Vjrgilii, quem sibi

Sic ' genialiaqne arva Canopi ' Ovi- imitandum proposnerat Statius.

dio Amor. lib. ii. Eleg. 13. Eidem 56 Atropos] Atropos, una ex Par-

' festum geniale,' Fast. iii. ' Annae cis.

festuni geniale Perennae.' Et ' fes- 58 Posthabito TonaHte'] Sic Equo

tum genialiter agere ' Met. xi. de Domitiani: ' Contemto Phojbo.'

Bacchi sacris. 59 Quique luos alio suble.xit munere

52 Ausonio] Italo. fasces] Itaque MarceHus aliquem ma-

53 Parthenope] Neapolim enim con- gistratum, cui jus erat fasciuui, gere- didisse tradunt Parthenopen Eumeli bat. Fasces enim nostro designant fiiiam, nomenque dedisse huic urbi. magistratum.

Tgnavo] Supra : ' Imbelles Parnassi 60 Et spatia antiqua maadat reno-

e vertice lauros.' vare Latina;'] Cura viarum publica-

54 Maronei] Id est, Virgiliani. rnin non committebatur nisi summis Ossa enim Virgilii Brundusio, nbi viris. Hinc Domitianus declaravit obierat, Neapolim translata sunt, ac quanti Marceilum faceret, illi man- conditatumnlo,quiestViaPuteolana dando curam viae Latinae. Unde intra secundum lapidem. Templi] Id Plinius Epist. lib. v. gratulatur Cor- est, sepuicri. Templum hic genera- nuto de eo munere : ' Recesserara lins sumitur, ut jam monuimus. II- jam in municipium ; cum niihi nun- lud sepulcrum, ut templnm adire so- tiatum est Cornutum Tertullum ac- lebat Silius Italicus, teste Plinio ju- cepisse ^miliae viae curam. Expri-

SYLVARUM LIB. IV. 4.

441

Foi sitan Ausonias ibis fraenare cohortes, Aut Rheni populos, aut nigrae littora Thules, Aut Istrum servare latus, raetuendave portae Limina CaspiacaB : nec enim tibi sola potentis Eloquii virtus; sunt membra accommoda bellis, Quique gravem tardi subeant thoraca lacerti. Seu campo pedes ire paras, est agmina supra Nutaturus apex: seu fraena sonantia flectes.

(15

reparandam riam Latinam,forsitanreges Romanos exercituSy avt gentes RAeni,aut ripas caligantis Thules, aut defendes oram Danubii, et formidabile» portas Caspias. Nec enim tihi sunt solce dotes efficacis facundia ; sunt arfus apli nd bellum, et hrachia, quce induant gravem loricam. Seu relis pedes in campo incedere, apextua: galea eminet siipra copins : seu regas crepitantcs habenus, acer equus obsequetvr

revocare Lntince. — G2 Parmensis : littora tiles. — 66 Quique gravem tardi Aldd. Colin. Grypli. Basil. et Plant. Quique gratem tarde Parm. et Rom. Qtit^u€ gracem haud tarde, vel iniarde conj. Barthius, improbante Marklando, qiii

NOTiE

mere non possnm qnanto sim gandio affectus, et ipsius, et meo nomine.' Noster infra ad Plotium : ' Te Ger- manicus arbitrum sequenti Annonae dedit, omninmque late Prjetecit sta- tionibus viarum.* Et in lapidibus passim inter alios iionores insculp- tum ' Curatori viarum,'aut plurimnm, Curatori Vias Appiap, Salariae, &c. Olim Censores vias curabant. Post- ea qiiatuor viri instituti, ' Viocuri,' dicti Varroni, additique duo 'Seviri.' Hasc niunera perpetua fecit Augus- tus. Quatuorviri curabant vias ur- bis; curatores eas, quae extra muros. Et curatores erant digniores, quia in vias illcis grandes extra urbem sum- tiis et moles major. Vide Lipsium ad Taciti Annal. iii. Ceternm Via La- tina initium babebat a porta ejusdem nominis, et per Ferentum oppiduni, Algidum nemus, Frusinum, Fabra- teriam urbes ad Casinum ducta, ibi Appia; conjungebatur. A Capua 19. stadiis distabat. Media erat inter Valeriam et Appiam, et modo Auso-

nia et modo Latina a Martiali dicitnr. AntiqucE^l Quia viarum publicarnm antiquissima. Gronovii codex habet obliqucB, quia non recta erat, sed ob- liqua.

61 Ausonias] Romanas.

62 Rheni^ Rhenus Europae flnvius Galliam a Germania dividens. Sigrce Thules} Vide Eclogam ad uxorem vs. 20.

63 Istnun] Ister, alio nomine Da- nubius, fluvius Hungariae. Vide Theb. 1. 19. Meiuenda] Ob inunda- tionem barbararum nationum, quae illac transeunt e Scythia in Persiam et Asiam minorera. Portee Caspiac<e] Portae Caspiacae, nunc Demir Capi, seu ferreas portae, vocantur, snnt fau- ces angtistae prope Mare Caspium, qua e Scythia iter in Armeniam, Persiam, et Asiam Minorem est. Vide Theb. viii. 292.

66 Tardi] Ob crassitudinem scili- cet, qua aegre snbeunt thoracem. 68 Aptx] Gaieae sciiicet crista.

442 P. PAPINII STATII

Serviet asper equus. Nos facta aliena canendo Vergimur in senium: propriis tu pulcher in armis 70

Ipse canenda geres, patriasque exempla parabis. Magna pater, dignosque etiamnum belliger actus Poscit avus, praestatque domi novisse triumphos. Surge agedum, juvenemque puer deprende parentem, Stemmate materno felix, virtute paterna. 75

Jam te blanda sinu Tyrio sibi Curia felix Educat, et cunctas gaudet spondere curules. Hasc ego Chalcidicis ad te, Marcelle, sonabam Littoribus, fractas ubi Vesbius erigit iras, ^mula Trinacriis volvens inceudia flammis. 80

tibi. Nos celebrando gesta aliorum tendimus in senectutem. Tu conspicuus in pro- priis armis ipse ages celebranda, et prceparabis excmpla patria. Geres magna, et strenum avus effiagilat a ie digna facinora : et utile est videre domi triumphos. Cresce agedum, et puer cequa juvenem parentem, beatus materno genere, paterna virtute. Jam blanda gloria educat sihi te felicem in purpureo gremio, et lceta tihi promittit omnes curules. Ego hcec scriheham ad te, Murcelle, ex oris Chalcidicis, uhi Vesuvius impellit erumpentem furorem, rotans Jlammas imitantes Trinacria

pro tardi malit validi, vel etiam /or<es. — 72. 73 Parmensis liabet : Magna geta dignos quem jam nunc belliger aclus Noscit avos; Romana : Magna gente es dig' nus quem jam belliger actus Noscit avus ; et ita ed. vet. Lindenbrogii ; Aldd. Colin. Grypii. &c. Mugna geres, dignosque etiamnum helliger actus Poscit avus. Lectio nostra debetur Marklando, qni pro dignosque mallet etiam, magnosque ; et niox : veterisque domus renovare triumphos. — 76 Tyrio sihi gloria edd. vett. Correxit Marklaudns. — 79 Vesuvius eggerit iras Ald. 1. Gronovius Diatr. cap.

NOTiE

73 Avus"] Vir trinniphalis. Prce- 78 Chalcidicis'] Neapolitanis. statque domi novisse triumphos] Non 79 Vesbiusl Vesbius contracte pro niajor ad virtutem stimulus, quam Vesuvius. Erigit [egerit] Romanus, praaclara majorum facta. Venetusque codex, erigit iras ; quod

74 Deprende] Imitando scilicet. meliusquil)Usdam,imitationeVirgilii,

75 Stem^nate] Stemnia proprie no- qui de ^Etna : ' Intcrdum scopnlos, bilium, qui jus imaginum habebant ; avnlsaque viscera montisErigit eroc- notatque hic Marcellum ex latere tans, liquefactaque saxa sub auras materno nobiliorem esse, quam ex Cum gemitu glomerat,' Silius Itali- paterno. cus lib. ii. ' Erigit atro Undantem

76 Sinu Tyrio] Id est, purpnreo ; fumo rogns alta ad sidera nubem,' et intelligit vel preetextam, vel latum 80 Trinacriis flammis] Id est, Si- clavnm, quae vestis Senatoria. cnlis, et j^tnae flammas intelligit.

77 Curules] Summos magistratus. Sicilia enim dicta Trinacria a tribus Nam qui gerebant snmmas Reip. promontoriis, quae fi»cpaGraecedicun- dignitates, sellis curulibus sedebant. tur.

SYLVARUM LIB. IV. 4. 443

Mira fides ! credetne vinim ventura propago,

Cum segetes iterum, cum jam haec deserta virebunt,

Infra urbcs populosque premi, proavitaque toto

Rura abiisse mari? nec dum letale minari

Cessat apex : procul ista tuis, Tifata, Teate, 85

Nec Marrucinos agat haec insania montes.

Nunc si forte meis quae sint exordia Musis

ignes. Res creditu difficilis. Fttturane posteritas credet, cum denuo sata orienfur, cum kac inculla loca jam tirebunt, obrutas esse infra cititates et genles ? ac agros majorutn adjacentts mari perii3.se ? Necdum ejus cacumen desinit minari quid inor- tiferum. Longe sint ista a Tiphnta et Theate, tuis tillis ; nec sic sa-riant Mar- rticini montes. Aunc si forte relis noscere quid agarU mece Musa, jam Thebaia

41. ex Rom. et Venet. 2. legit, erigit iras ; et sic etiam in Parm. — 84 Rura deesse \ enet, ]. et Florent. Gionovii. Hunc locum corruptissimum putat Markl. — 85 \ enet. 1. procut ista tnos it\fata reate ; Parm. procul ista tuo sint fata theano, vel teano ; et sic legit Heins. in Advers. lib. iii. cap. 12. p. 487. Rom. Aldd. Colin. Gryph. Basil. Plant. &c. procul ista tuis, Tifata, Teate ; nec quicquam niutandum censet Gevartins Papin. Lect. iv. 7. Alii legunt : procul ista tuis sint fata, Teate. In Domitii codd. erat tumfata, unde ille fecit Tifata. Marklandus legi jussit : procul ista tibi sint fata Teate. — 92

NOT;E

83 Proavitaque toto Rura abiisse ma- bebat Marcellus.

ri^ Proatita rura dicit respectu futu- 86 Nec Marrucinos montesl Marrn-

rae posteritatis, qu£ ipsa, quae rura cini populi Italiap, quos Plinins col-

avita possidebit, vix credet ita pe- locat inter Ferentanos et Vestinos.

riisse. Ms. Florentinus : Rura deesse Illic praediahabebat Marcellus ; ideo

mari. Sensus utrinsque lectionis est optat Poeta, ut montes Marrncini

hic, nt optime notat Gronovius : Mi- non emittant flamnias ac incendia,

rabitur, ait, posteritas, et vix credet, nt Vesuvius. Et sane agri Marrncini

omnia illa proavita rura, quae tunc possessi a Vecfio Marcello (forte is

forte restituta erunt, et arabuntur, nostri pater)nientionem facit Plinins

mari Vesuvioque adjacentia, periisse, lib. xvii. cap. 27. et memorabile

abiisse, invisa nostro hocsxculo facta quid de iis refert: ' Super omnia,'

esse. Martialis de iisdem : ' Cuncta iuquit, ' quae unquam audita sunt,

jacent flammis, et tristi mersa favil- etiam prodigium in nostro aevo Ne-

la.' Abiisse} Sic utitur Seneca Me- ronis principis, ruina factum in agro

dea : ' Mecum omnia abeant: tra- Marrucino Vectii Marcelli e primis

here, cum pereas, libet.' equestiis ordinis, oliveto nniverso

85 Apex] Vesuvii scilicet. Tifata] viam pnblicam transgresso, arvisque

Tifata, locus prope Capuam, de quo inde a contrario in locam oliveti pro-

Festus et Livius. In Latio collocat fectis.'

Tifata Plinius. Teate] Teate oppi- 87 Qute siiit exordia Musis] Id est,

dum Marrucinorum in Italia. Hodie quid jam meditentur Musae meae,

Tieti dicitur. His in locis praedia ha- quid componant.

444

P. PAPINII STATII

Scire petis, jam Sidonios emensa labores

Thebais optato collegit carbasa portu :

Parnasique jugis, sylvaque Heliconide festis 90

Tliura dedit flammis, et virginis exta juvenca?,

Votiferaque meas suspendit ab arbore vittas.

Nunc vacuos crines alio subit infula nexu :

Troja quidem, magnusque mihi tentatur Achilles ;

defuncta opera Sidonia contrahit vela in pelito yortu, et in caciiminibus Parnassi, et in nemore Heliconio obtulit thura, et exta intactaijuvenccB, et su^endit promissas vittas ab arbore, Nunc alia infula nectit vacuas meas comas. Troja sane et in-

Pomiferaque Parm. Roni. Aldd. Colin. Gryph. &c. Votiferaque ex codd. manuscripto rcstituit Bernartius, et illustravit Gevart. Papin. Lect. iv. 7. idque habent Sen. et Venet. 1. Vide Syllog. Epist. Tom. v. p. 536. Doni- feraque conj. Barthius. — 93 Venet. 1. Nunc alios crines. — 94 Rom. et ed. vet.

88 Sidonios'] Thebanos.

89 Thebais optato collegit carbasa portu] Innuit se absolvisseThebaida, metaphora sumta a nautis, qui cum ad portura appulerunt, vela colli- gunt. Sic sub finem Thebaidos : ' Et mea jam longo meruit ratis aequore portum.*

90 Parnasique jugis, sylvaque Heli- conide festis Thura deditflammis, et vir- ginis exta juvencccl Tangit morem, quo artifices, absolutis operibus, sacra facere Diis solebant, in quornm tiite- la erant artes, quas profitebantur. Sic Papinius thure ac sacrificata vir- giiie juvenca grates agit Musis et Apoliini de absoluta Thebaide. Ju- gis] Quia Parnassus habebat duo ca- curaina, iit alibi diximus. Flammis, et virginis exta juvenca'] Quia exta vic- timae flammis adolebant. Theb. i. * Lustraliaque exta Lacte novo per- fusus edet Vnlcanius ignis.'

92 Votiferaque meas suspendit ab ar- bore vittas] Solebant etiam homines cHJusvis ordinis et artis, absoluto opere, instrumenta sua Diis, in quo- rura tuteia erant, consetrare ; sic Poetx vittas suas ac laurus Apollini

NOTiE

vovebant, eique ex arbore suspende- bant. Ita et pastores fistulas suas Pani consecrabant. Tibullus lib. ii. El. 5. * Pendebatque vagi pastoris in arbore votum, Garrula sylvestri fistula sacra Deo.' Ita et Tragoedi larvas suas Baccho, emeriti milites Marti, gladialores rude donati Her- culi gladios suos suspendebant, ut eleganter observavit Joannes Meur« sins lib. II. Mantissae suse ad librum de luxu Romanorum.

93 Vacuos crines] Vacnos, depositis scilicet vittis, et ab arbore votifera suspensis. Alionexu] Nempe ob sus- ceptam a Poeta Achilieidem. Achill. I. ' Da fontes mihi, Phoebe, novos, ac fronde secunda Necte comam.'

94 Troja quidem, magnusque mihi tentatur Achilles] In Achiileide sibi proponebat Poeta describere totam vitam Achillis, et quae ad Trojam us- que ad suam raortem gesserat, ut in- nuit initio libri primi Achill. ' Nos ire per omnem (Sic amor est) heroa velis, Scyroque latentem Dulichia proferre tuba ; nec in Hectore tracto Sistere, sed tota juvenera deducere Troja.' Hujusce operis tantum duos

SYLVARLM LIB. IV. 4. 445

Sed vocat arcitenens alio pater, armaque monstrat 95

Ausonii majora ducis : trahit impetus illo

Jam pridem, retrahitque timor : stabuntne sub illa

Mole humeri ? an magno vincetUr pondere cervix ?

Dic, Marcelle, feram ? fluctus an sueta minores

Nosse ratis, nondum loniis credenda periclis ? 100

Jamque vale, et penitus noti tibi vatis amorem

Corde exire veta : nec enim Tirynthius almae

gens Achilles a me praluditur ; al Apollo me ciet alio, et ostendil illustriora arma principis Rainani : jamdudum animus illo me rapit, at metus me revoiat. Hume- rine meijirmi erunt sub tanto onere? an collum curvubitur sub ingenti pondere? Dic, Marcelle, sustineam ? an natis, qua tantnm experta est minores undas, com^ mittenda sit proceliis lonii maris. Et jnm tale, et prohibe, ne amicitia, qua dig- naris Poetum tibi probe cognitum, discedat e tuo cm-de. S'ec enim Hei'cules, si

Lindenbrogii : cantutur Achilles. — 99 Dic Marcelle ferat fluctus adsuela Aldd. Coiin. Grypli. Basil. Plant. &c. Dic Marcelle feram Venet. 1. Parm. et Rom. et ita conjecerat Grnterus in scliedis. Pro adsueta Marklandus edidit an sueta ex conjectiira Gruteri. — 101 Venet. 1. toti tibi tatis honorem ; Gronov. et Barth. toti tibi ratis amorem ; Parm. noti tibi tatis honorem; ceterae edd. noti tibi tatis amorem. — 102 ' Citra controversiam scrijisii Statius : nec enim retinentius. Landat enim a fide erga se Marcellnm, etiam insequentibns versibus. Ita einendavit Hngo Grotius, referente Gevartio, qiii omissis salebris claram bauc gemmam recipere debebat.' Barth. Markl. tentabat :

NOTiE

libros absolvit Papinins. Tentatur^ snis statnis, quas in quaqne regione

Alludit eo Poela Acbilleidis initio : doniita erigi sibi cnrabat, inscnlpi

' Magnnsque tibi prjeludit Achilles.' jussit bapc verba : 'E^i r^i/Se tV X<"-

95 Arcitenens pater^ Apollo, ciijus pav wixo^ffi toIs ifxols iKn\(Tap.i\v. Hanc proprium epithetum Arcitenens. Alio] regionem humeris meis subegi.

Id est, ad canendas res gestas Domi- 99 Fluctus an sueta minores Nosse

tiani. ratis, nondum loniis credenda periclis]

96 MfljoraJ Facinoribus Achillis. Innnit per /uc<iw miuorcs Thebaidem Trahit impetusillo Jampridem,retrahit- et Achilleidem, et per lonia periculuy que timor] Iniiuit Poeta, et summo res gestas Imperatoris, qui tantum desiderio teneri decanlandi res gestas eminet supra Achillem et Thebanos Imperatoris, sed deterreri difficultate dnces, qnantum lonium mare praestat operis. fluvio. loniis periclis] loninm enim

97 Slabuntne sub illa Mole humeri] mare gravissimis tempestatibns ob- Metaphora snmta a bajiilis qiii hiime- noxinmest. Delonio mari videTheb. ris magna onera feruni : in hiimeris i. 14.

enim prapcipniim robur corporis. Un- 102 Nec enim Tinpithius almce Pec-

de Sesostris apnd Herodotuin,volens tus amidtia] Subauditiir, est, qnod

indicare se animo viribusqne cor- freqnenter omittit Papinius. Sic in

poris regiouem allquam subegisse, Pietate Abasoantii : ' In eodem an-

446 P. PAPINII STATII

Pectus amicitiae : cedit tibi gloria iidi

Theseos, et laceriim qui circa moenia Trojae

Priamidem, caeso solatia traxit amico. 105

tecum conferatur, erit exemplum alma amicitice. Gloria fidi Thesei tibi cedit, et illius, qui raptavit circa muros TrojcB discerptum Hectorem Priamifilium, i» sola- tium doloris, quem recipiebat morte occisi amici.

mihi enim Tirynthius, almcE Pectus amicitia, cedit, S(C. vel : mihi enim Tirynthius alma Victus amicitia cedit ; Cruceus vero : nec enim te rectius ulmce, ^c.

NOT^

gustaphasehisjEqnore.' Supple,est. qnam. Unns erat Pylades, unus qui

Sic alibi : ' Expositi censiis, et docto mallet Orestes Ipse mori.' Est enim

fruendi temperies.' Nempe, sunt tibi. religionis et fidei sedes in pectore.

Nec hic locns absolule intelligendus Seneca de Benef, 4ib. vi. cap. 34.

est, sed comparate accipiendns. Alt ' In pectore amicns, non in atrio.

enim Poeta tantam esse inter se et Hic recipiendns est, illic retinendus,

Marcellum amicitiam, ut si Hercujes et in sensum recondendus.' Symma-

cum ipso comparetnr, amplius ami- chns lib. iv. Epist. 42. ' Nostra ca-

citiae exemplnm non sit futurus. No- ritas adyto pectornm recondatnr.'

tandum est enim apud antiquos maxi- 103 Cedil tibi gloria fidi Tlieseos, et

me celebrari tria amicornm paria, lacerum qui circa meenia Trojce Priami-

Herculis et Telamonis, Thesei et Pi- dem, caso solatia traxit amico] De The-

rithoi, Achillis et Patrocli, quse hic seo vide quae diximus Theb. i. de

recenset Poeta. Adde Pyladis et Achille vide initio lib. i. Achilleid.

Orestis, Tydei et Polynicis. Elegan- Qui] Id est, Achiiles. Lacerum circa

ter autem dixit pectus amicitia pro maenia TrojcB Priamidem] Tangil fahu-

amico. Sic Martialis lib. ix. Epig. lam, qua dicitur Achilles corpusHec-

15. In fictos amicos : * Hunc, quem toris trajectis per calcaneos loriscur-

ccena tibi, quem mensa paravit arai- r«i alligasse, ac traxisse ter circa

cura, Esse putas fidae pectns amici- Trojae niccnia. Priamidem] Hecto-

tiae ?' Manilius Astron. ii. * Qno rem Priami filinm. Cceso amico] Pa-

circa nihil ex se natura creavit Pec- troclo occiso ab Heclore. tore amicitiae majus, uec rarius nn-

V. LYRICUM+ AD SEPTIMIUM SEVERUM.t

Eloquentiam in Septimio probitati junctam, et pacis studium in eo com- niendat.

Parvi beatus ruris honoribus,

Felix honorifico dono exigvxB vUUe, sita qua Alba antiqua veneratur Trojanos

Lyricum ad Sep. Severum Rom. Aldd. Colin. Gryph. &c. Carmen Lyricum Parm. Carmen Lyricum ad Septimum Severum Marklandus. Serenum legeret

SYLVARUM LIB. IV. 5.

447

Qua prisca Teucros Alba colit lares, Fortem atque facuQdum Severum Non solitis fidibus saluto. Jam trux ad Arctos Parrhasias hyems Concessit altis obruta solibus :

Penates, impertio salutem, non usitato carmine, magnanimo et eloquenti Setero. Jam gratis hyems expulsa alto sole commigravit ad Arctos Parrhasias. Jam mare

t Lyricum} Supple, carmen.

t Septimium Seterum'} Gens Septi- mia apud Romaaos primiim regia, (leinde piebeia, postremo consiilaris fuit, et patricia. In primis enira in- venitur Septimius Mesius iTlquicola- runi rex. Inde in variis marmorum inschptionibns leguntur ordinis roili- taris viri: 'T. Septimius Felicissimns Ck)hortis 2. et L. Flavius L. F. Sep- timios Afer Octavianus C. V. Turm. Equitnm Roman. Xuir st. litibus ja- dicandis, aliique.' Et Consulares sub Augusto, ' P. Septimius.' 'Trajano Ctesare Septimius Agnidinns V. C. agens per Hispanias V. C. P. T. vice sacra cognosceus. Sub Marco Im- peratore Septimius Severus. Sub Imperatore V^ero M. Septimius Ge- teefilius postmodum Imperator,' alii- que. Ceterum Septimius ille Severus, ad quem misit lioc Lyricum Papinius, reponendus est inter avos vel atRues Septimii Severi Imperatoris. Nam patria, nomenque, ac dignitas eques- tris conveniunt. Et Spartianus notat in ejus vita, Severnm latum clavum accepisse a M. Aurelio, favente sibi Septimio Severo affioe suo bis consu- iari, qui erat probabiliter aut filius aut nepos nostri.

1 Honoribus^ Honores, parvnm rus vocat, qnod ei illustre testimonium benevolentiae Caesaris, ac proinde gloris erat: Domitianus enim nostro PoetE id preedium dono dederat, nt patet ex his versibus Herculis Sur- rentini : ' Ast ego Dardauiae quamvis

NOT/E

sub collibns Albae Rns proprium, magnique ducis mihi munere cnrrens Unda, domi curas mulcere, aestusque levare Snfficerent,' Potest etiain ac- cipi de reditibus vel fructibus, sicut apud Horatium in Sat. v. * Et quos- cumqne feret cultus tibi fundus hono- res.' Eademque hoc sensu usurpata vox priscis historiographis Francis, cum de Abbatiis, quae militibns da- bantur, loquuntur. Nam sic dicnnt : ' Accepit abbatiam N. cum suis bo- noribns.'

2 PriscaAlbal AlbaurbsLatiiquon- dam caput. Prisca'] Quia ab Ascanio condita est multis annisaote Romam. Teucros colit Laresl Lares, Dii domes- tici. Teucros'] Quia Troja advecti ab JEnea. Lucanus: ' Servat et Alba lares et quorum lucet in aris Ignis adhuc Phrygius, nulliqae aspecta vi- rorum Pallas,'

3 Fortem atque facundum Severum'] Hunc Noster, Ep. ad Marcellum prae- posita hnic qnarto Sylvarum libro, vocat 'juvenem inter ornatissimos secundi urdinis.'

4 Non solitisjidibus] Quia Papinins hoc carminis genere nihil condere as- suetus erat.

5 Arctos Parrhasias] Intelligit Sep- temtrionalem plagam, qu£ subjacet duabus ursis, majori et minori, Graece &pKrois dictis, in quae sidera mutata Calysto Poiitis dicitur cum filio Ar- cade. Parrhasias] A Parrhasiis op- pido Arcadiae.

448 P. PAIMNII STATII

Jam pontus, ac tellus renident, Jam Zephyris Aquilo refractus. Nunc cuncta vernans frondibus annuis Crinitur arbos ; nunc volucrura novi 10

Questus, inexpertumque carmen, Quod tacita statuere bruma. Non parca tellus, pervigil et focus, Culmenque multo lumine sordidum

Solantur, exemtusque testa, 15

Qua modo ferbuerat Lyaeus. Non mille balant lanigeri greges, Nec vacca dulci mugit adultero : Unique si quando canenti

Mutus ager domino reclamat. 20

et terra rident, Jam Aquilo retusus est Favoniis. Nunc omnis arhor vestitur annuis reris frondibus. Novce nunc querelce nvium resonaiit, et novi cantus, qmos nieditatce sunt silentes per hyemem. Parvum vero prcedium, ignisque assiduus, et domus multo fumo nigra, et vinum expromtum amphora, in qua modo ferbuerat, nos solantur. Mille lanalw oves non balant mihi, nec juvenca mugit ad blandum amatorem; et uni mihi, si cano aliquando, tacitus campus domino respondet. Sed

Gronovins in Obss. m. 6. — 8 Parm. et Rom. Jam Zephyrus Aquilone fractus. — 9 A^imf cuncta fms Venett. 1. 2. 3. 4. Parm. Rom. Vicent. Brix. Aldd. Colin. Grypli, Basil. Plant. &c. MutavitMarklandiis. — 15 Solatur ed. vet. Lindenhrogii. — 16 Quomodo ferverit Parm. Qui modo ferrerat Rom. et ■^et. Lindenbro;;ii. — 17 Non mille balant lapigeri Parm. et Roni. — 18 Nec vacca dulce Romana. Heinsius ad Ovid. Fast. v. 400. legi vult : admugit aduUero.

NOTiE

8 Zephyris"] Zephyrus seu Favonius 14 Culmenque multo lumine sordi-

veris inititj flare iucipit. Aquilo] Ven- dum] Multo lumine, interpretatur Mo-

tus Septenilrionalis, qui byeme flat. rellus * multis fenestris' apertum ac

His autem loquendi modis innuit Pa- patens cnlmen. Sed fallitur ; intel-

pinius, hyeniem transactam, verque iigendum est enim,multo ignis fumo,

venisse. seu fuligine nigrum. Sic Virgilius

11 Inexpertum'] Quia illud nondum JP.n. viii. 'Hic focus, et taedae pin-

cecinerant. gues, hic plnrimus ignis Semper, et

13 Parca tellus'] Snpra ' parvum assidua postes fuligine nigri,'

rus.' Fmng-i/ 6t/ocMs] Perennisetiam 17 Non mille balant lanigeri greges]

focus solatur Tibullum : ' Dum meus Imitatio Virgiliana : ' Miile meze Si-

assiduo luceat igne focus,' Martiali culis errant in montibus agnae.'

' perenuis.' Apud Homerum enim : 18 Adullero'] Adraissario.

AlOoixevoio irvphs jfpapdiTepos oIkos iSetr- 19 Unique] Mihi scilicet.

Oai, Lucente foco domus pulchrior visu. 20 Mulus ager] Quia in eo nulii

SYLVARUM LIB. IV. O.

449

Sed terra primis post patriam mihi Dilecta curis : hic mea carmina

Regina bellorum virago Caisareo decoravit auro : Cum tu sodalis dulce periculum Connisus omni pectore tolleres ;

Ut Castor ad cunctos tremebat Bebrycias strepitus arenae. Tene in remotis Syrtibus avia Leptis creavit? jam feret Indicas

25

30

htBC terra habet meos primos affectus post palriam. Hic Dea prasei belhrum de- coravit meos tersus aurea Ccesaris corona ; cvm tu nieus sodalis purtidpares dulce periculum, connixus animo mecum, ttt Castor tremebat ad cunctos atrtpitus arena: Bebricice. Anne inaccessa Leptis te peperit in longe dissitis Syrtibus? Nunc por-

— 19 Roniana pro canenti, exhibet camenti. — 22-24 Huic mea carmina R. b. c. Casareo peraravit auro Venet. 1. Parm. Rom. Aldd. Colin. Gryph. &c. Bar- thius conjectaverat : hincmeac.R. b. v. C. penetravit auri ; ex eo qnod in libro suo invenerat : penetrabit auro. Codd. manuscripti, teste Dodwello Anual. Statian. cap. 49. habent peramatit ; unde ille conj perarrhacit. Lectio nostra debetur Marklaudo. — 26 Connixus Parmeusis. — 37 Hcec mira virtus

NOT^

balant lanigeri greges.

22 Hicl In Albano sciiicet. Mea carmina Regina beliorum virago Ccesa- reo decoravit [peraravif] auro'] Grono- vius suae Diatribes capite 42. pera- ravit interpretatur * exornavit :' ' per- arare' enim, ait, significat scribere, et 'scribere' pingere, 'pingere'au- tem significat exornare, et harum omnium significationum testimonia ex auctoribus affert. Hanc interpre- tationem secutus sum. Ceteri inter- pretes hunc locum inexplicabilem dicnnt.

25'CMm tu sodalis dulce periculum Connisus omni pectore tolleres'] Tangit coDsuetudinem, qua certantibus ami- cis gestu et motn corporis opem fer- re credinius, eisque certamen minus arduum rcddere. Dicit dulce, quia summa voluptate descendebat in hanc poeticam arenam Papinius, ex qua

Delph. et Var. Clas.

tantnm glori^ adipisci sperabat. De ejusmodi antem faventis spectatoris motu vivum exemplum extat apud Thucydidem lib. vi. quamvis in re magis seria.

27 Ut Castor ad cunctos tremebat Bebryciee strepitus arena] Notat cer- tamen Poliucis et Amyci regis Be- bryciap^coram Castore Pollucis fratre et aliis Argonautis. Vide Apollonium Argonauticorum lib. iv. et Valerinm Flaccum Argon. lib. iv. Arence] Pro arence, legnnt quidam habence, id est, caestus. Bebrycice] Quia in Bebiycia hoc certamen gestum est.

29 Syrtibus] Syrtes, dno sinus pe- riculosi in mari Libyco, qnod Africam proprie dictam aUuit,majoret minor. Vide Theb. i. 687. Dicit reraotas, in extrema Africa sitas.

30 Leptis'] Leptis, oppidum Afri- cae situm inter duas Syrtes, cooditum

Stat.

2 F

450

P. PAPINII STATII

Messes, odoratisque rara Cinnama praeripiet Sabseis. Quis non in omni vcrtice Romuli Reptasse dulcem Septimiura putet ? Quis fonte Juturnae, relictis Uberibus, neget esse pastura ? Nec mira virtus : protinus Ausonum Portus, dolosse nescius Africae Intras, adoptatusque Tuscis Gurgitibus puer innatasti.

35

40

tabit Indicas segetes, ct praripiet pretiosa cinnama odoratis Sabceis. Qtiis non credat facundum Septimium repsisse in cunctis RomuU collibus? Quis inficiabitur eum bibisse aquas JuturncB dimissis manmis? Hoc opus mirce virtutis. Statim intras portus Ausonio!, et oblivisceris vadosce Africai, et puer ascitus a Romanis

edd. vett. Nec mira virlus Venet. 1. quod revocavit Marklandiis. — 38 Parm. vadoscE nesciet Africce ; Rom. vadosce nesciit Africce ; Aldd. Colin. Gryph. Uasil. Plant. ceterjR : vadosa; nescius Africce. Correxit Marklandns — 39 Pro Intras, quod erat in omnibus codicibus, Domitius fatetur se fecisse Lutras ;

NOTjE

a Sidoniis patria profugis ob discor- Id est, natum fuisse Romae.

dias civiles. Eadem Straboni Nea- polis dicitur. Plinius tamen diver- sam facit, et collocat utramque inter duas Syrtes. Haec fuit patria Septi- mii nostri. Jam feret, S^c.'} Leptis, cuni tam politum ac elegantem virum tulit ut Septimium, jam feret messes Indiee et thura Arabise. Indicas Mes- ses'] Ut costum, et cetera aromata India?.

31 Odoratis Cinnama praripiet Sa- bans] Cinnamum frutex, cujus lignum inter pretiosiora aromata numeratur: nascitur in ;Ethiopia et in Arabia Felici. Vide Theb. vi. Odoratis Sa- bais'} Sabaei populi Arabiae, apud quos etiam thus et myrrha nascuntur, unde odorati dicuntur. Vide Piinium lib. XII. cap. 14. et 15. 17. et 19.

33 /» omni vertice'] Septem erant montes in urbe Romae, ut jam dixi- mns.

34 Reptasse dulcem Septimium putet}

35 Fonte Juturnce] Juturna fons in agro Latino influens in amnem Nu- micum. Nomen traxisse a Juturna Turni sorore, in huncfontem mutata, fabulantur Poetas, Relictis Uberibusl Quia hic fons saluberrimus erat ex- traneorum corporibus ; et de hoc fonte Romam ad omnia sacrificia aqua af- ferri consueverat, ut refert Servius vEueid. xii.

37 Ausonum'] Id est, Italorum. Itali enim prius 'Ausones' dicti.

38 DoloscB \yadoscB] nescius Afncce] Africa tertia pars orbis antiqui. Va- doscc] Ob Syrtes, de quibus supra. AUegorice vero haec dicta sunt, ut ostendat Septimium jam a pueritia in discipliuis et lingiia Romanornin edu- catum fuisse, nihilque ex Africano- rum nioribus retinuisse.

39 Adoptatusque] Supple, Romanus ex Afro. Tuscis Gurgitibus puer inna- tasti] Horatius : ' Tusco denatat al-

SYLVARUM LIB. IV. 5.

451

Hic parvas, inter pignora Curiee, Contentus arcto lumine purpurae,

Crescis ; sed immensos labores Indole patricia secutus. Non sermo Poenus, non habitus tibi, Externa non raens : Italus, Italus.

Sunt Urbe Romanlsque turmis, Qui Libyam decorant alumni ? Est et frequenti vox habilis foro, Venale sed uon eloquium tibi ;

45

50

vatasti in undis Tuscis. Hic adolescis parvus inter jilios senatorum, contentux oiigusto clavo, sed amplexus immemos laliores indole patricia. Non sermo tilri Pctnus est, non habitus, non mens exttrna ; Italus, Italus es. Sunt alumni Roma, et intei' equiles Romanos, qui Libyci haberentur. Est tibi cox grata in clamosoforo,

nt-nesciit Lutras sit, ' oblitiis erat immiindanim aqiiarnm Libyae, et innatavit Tiberi.' — 41 Venet, 1. et Parmensis : Hinc partus. — 12 Contentus alto Aldd. Colin. Gryph. Basil. Plant. &c. Contentus raro Roni. Contentus lumine, Ifc. Parmensis, seciinda voce omissa. Contentus arclo correxerunt Turneb. Ad- vers. lib. i. cap. 2. Lipsius Elect. cap. 14. Passeratins ad Propert. iv. 3. p. 590. Casaiibon. ad Sueton. Aug. cap. 38. alii. — 47 Sunt turbce Romanisque turmis Romana. — 48 Qui Lihyam doceant Parni. et Rom. deceant Aldd. Coiin. Gryph. &c. decorant ex conjectura edidit ISIarklaudus. — 49 Est et frementi

NOT^

Tuscis'] Tyberinis, quia oram est

occidentalem Tyberis Tusci seu Tiis- cani tenebant.

41 In^er pignora Cnrue] Inter filios Senatorum.

42 Arcto'] Id est, angtisto clavo. Vestis Senaioria ab equestri distincta erat clavi maguitudine : laticlavii enim Senatores.

44 Indole patricia] Natales qnidem eqiiestres habebat Septimius, sed ani- mi tnagnitudine moribusque patri- cius erat.

47 Romanisque turmis'] Id est, inter Equites Romanos ; nam turnix Equi- tum.

48 Libyam] Africam. Decorant [dece- ant] Libyae ornamento sint. Guietus. Sed male : namgensnshornm versuam

Ut tu, Septimi, natus in Africa, nihil habes de patriis moribus, neque sermonem nec habitus patrios, sed prorsus et mente et indole Romanus es ; sic e contra in urbe nati sunt, et ex equestri etiam loco, qui redolent magis Libyam, quam Romam.

49 Frequenti \^frementi] Ob litiga- torum et advocatorum clamores.

50 Yenale sed non eloquium iibi] Se- quebatur Septimius exempla vete- rum advocatorum, qui, ut habetur apud Tacitum Annal. ix. ' Famam in posteros, prasmia eloquentiae co- gitabant optima: alioquin bonarum artium principem sordidis ministeriis foedari.' Unde et Phnius piraticum hunc paciscendi morem improbat.

452 P. PAPINII STATII

Ensisque vagina quiescit, Stringere ni jubeant amici. Sed rura cordi saepius et quies, Nunc in paternis sedibus et solo

Veiente, nunc frondosa supra 55

Hemica, nunc Curibus vetustis. Hic plura pones vocibus et modis Passu solutis : sed memor interim Nostri, verecundo latentem

Barbiton ingemina sub antro. 60

sed non venalis tibifacundia ; et gladius cessat in vagina, nisi amici rogent illnm extrahere. Sed rus sapius placet et quies, nunc jmtemis in cedibus et agro Veiente, nunc supra sylvas Hernicas, nunc in antiqvis Curihus, Hic scribes plura soluta et libera oraiione: sed interim recordatus nosiri, scepius pulses barbilon, reconditus in verecunda spelunca.

vox hilaris edd. vett. correxit Marklandus. — 57 Hic plura promes conj. Lin- denhrog. Hic plura panges Gronov. Obss. iii. 16. Hic plura ponis Romana ; Markl. conj. ponas. — 58 Passiin solutis edd. vett. omnes ; Passu est ex emen- datione Marklandi. — 60 Rom. Aldd. Colin. Grypli. Basil. Plant. &c. ingemi- nas; Bartbius conj. ingemines ; Gevart. Amsfel. Gronov. &c. ingemina.

NOT^

51 Ewsis^ue vagina quiescil, Strin- pugnavit, soloqne aequavit.

gere ni jubeant amici] Sic C. Caligiila 56 Hernica'] Hernici populi snpra

peroraturus ' stricturnm se lucubra- montes Praenestinos Pitulum oppi-

tionis suae telum' minitabatur. Sue- dumliabebant. Curi6Msrefus/js]Cnres

tonius Cal. cap. 54. urbs praecipua Sabinorura, qui populi

54 Solo Veiente'\ Agro Veientano, totius Italiae vetnstissimi.

a Veiis oppido Etrurias, non procul 59 Verecundo] Hypallage, pro tu

ab nrbe Roma, quam Carailius post verecundus. Verecundiaautemmaxi-

decennalem obsidionem tandem cx- me decet juvenem.

VI. HERCULES^ EPITRAPEZEOS* NONIl^ VINDICIS.H

Describit Herculein aeneum a Lysippo artificiose effictum, qni substrata leonis pelle sedens, dextera pateram, sinistra autem clavam sustinebat.

FoRTE remittentem curas, Phoeboque levatum

Cumforte, dimissis curis, et pectore Apolline vacuo, vagarei' otiosus in spaliosia

Vindicis Hercules Epilrapezios Aldd. Colin. Gryph. Basil. et Plant. Her- cidis ep. novi vindicis cod. Salisb. Herc. Epitr. Nonii vindicis Rhod. Epitra-

SYLVARUM LIB. fV. 6.

453

Pectora, cum patulis tererem vagus otia Septis Jam raoriente die, rapuit rae coena benigni Vindicis: haec imos anirai perlapsa recessus Inconsurata manet : neque enim ludibria ventris Hausimus, aut epulas diverso e sole petitas, Vinaque perpetuis aevo certantia fastis. Ah miseri ! quos nosse juvat, quid Phasidis ales

Septis sub finem diei, benignus Vindcx duxit me ad coenandim secum. Hac coena delaia in penitissimas menlis lntebras restal inlegra: non enim comcdimus cupedia, aut cibos acectos e variis regionibus, et bihimus tina, quce contendehant vetustate cum cBtemia fastis. Ah infelices, qvi curant scire, quid avis Phasidis differat ab

pesion Parraensis. — 7 Vinaque eentenis ceto, 8fc. conj. iNIarkiandus ; sed per-

NOT^

t Hermles] Id est, sigiium Hur- ctilis.

t Epitrapezios] Id est, niensis ap- positus. Veteribus enim sacrae erant mensae imposilione saiinorum et si- gillorum, qnae ivtTpaxf^ia vocabant. Unde Arnobius lib. ii. ' Sacras facitis meusas salinorum apposita, et simu- lacris Deorum :' lioc est, 6ewv eTriTpa- we^lwp, cujusmodi hic Hercules Epi- trapezios Papinio et Martiaii ceiebra- tns. Inde 'sacra mensae ' apud ve« teres. Inde et in 6fwTpaTre^ois religio. Herculis autem signum illiid Lysippi manu factum initio Alexandri fuerat; niox venerat in manus Hannibalis ; deinde Syllae, ac tandem Nonii Vin- dicis.

§ 2Vonii] Nonia gens Romae ple- beia et consularis. In qua Nonius Asprenas consul cum Laterano ann. ab Urbe condita846. fuit et alter No- niusconsulcum ValentinianoCassare, ann. Urb. cond. 1198. fuit et Nonius Marcellus grammaticus, cujus libri extant de Latinorum nominum ori- gine.

II Vindicis] Cognomen plurium fa- miliarum Vindex, ut constat ex scrip- toribus.

2 Septis] Septa locns in Campo Martio, non tantum comitiis, sed etiam deambulationi civinm destina- tus, ut qui vicino Tyberi apricus es- set, cojloque salubriori invitaret.

5 Inconsumla manet] Plato in Phae- dro ' sermones convivia' vocat, et Cicero in Topicis ' epulas discendi.' Sermo enim est pastus animorum sua- vissiinus. Ludibria ventris] Sic vocat lautas epulas et cupedia.

7 Vinaque pcrpetuis cevo certantia fastis] Qno enira vetustiora erant vina, eo laudabiliora. Tangit autem morem ascribendi Doniina consulum amphoris, seu testis, cadisve, ad no- tandam vini aetatem. Fastis] Quia nomina consulum fastis inscribeban- tur perpeluis, id est, aeternis, ut im- perium Roroanum credebaut aeter- nura.

8 Ah miseri] Perstringit gulam ac luxuriam sui temporis. Manilius : ' Ventri jam longius itur, Quara mo- do militiae.* Plinius : ' Alvi gratia praBcipue avaritia expetitur, Hiiic luxuria conditur : huic navigatur ad Piiasin : buic profunda vadis exqui- runtur.' Pliasidis ales] Phasianus. Vide Satur, vs. 7S.

454

P. PA.PINII STATII

Distet ab hyberna Rhodopes grue : quis magis anser

Exta ferat : cur Tuscus aper generosior Umbro : 10

Lubrica qua recubent conchylia moUius alga.

Nobis verus amor, raedioque Helicone petitus

Sermo, hilaresque joci brumalem absumere noctera

Suaserunt, mollemque oculis expellere somnum ;

Donec ab Elysiis prospexit sedibus alter 15

hyemali grue Rhodopes : quis anser luibeat inajus jecur : cur aper Tuscus gratioris sit saporis, quam Umber : qua alga lubrica ostrea mollius jaceant. Sincera ami- citia, et sermones petiti e medio Helicone, et laii joci invitarunt tios cxigere hyber- nulem noctem, et abigere ab oculis blandum somnum, donec alter e Castoribus

petuis testantiir omnes edd.— 9 Pro hyberna Venet. 1. hicterica; unde Mark- laDdus conj. Distet ab liarctoa Rhodopes grue, i. e. Arctoa, — 13 Pro absumere

aOTJE

9 Gi-ue] jflfate nostri Poetae grues aut obesus Etruscus.'

11 Lubrica qua recubent Conchylia mollius alga'] Qua alga, an Lucrino tiindo, an Britannlco, an Baiano. In Iiis eniin marihus piscabantur ostrea, suavioraque credebant. Juven. Sat. V. • CircEeis nata forent au Lucrinum ad saxuni, Rutuplnove edita fundo Ostrea calkbat primo deprehendere niorsu.' Et Petronins : ' Ingeniosa gula est, Siculo scarus aequore mer- sus Ad mensam vivus deducitnr : inde Lucrinis Eruta littoribus veniunt con- chylia coenis, Ut renovent per damna famem. Jam Phasidos unda Orbata est avibus.' Vlde et Senecam Con- solatione ad Helviam, et Latinum Pacatum in Panegyr. Aliunde certe allata ostrea in Lucrino compasce- bant : ita enim gratioris saporis fore credebant. Vide et Plinium iib. ix. cap. 54. Lubrica] Quia facile mani- bus elabuntur ostrea.

12 Medioque Helicone'] Id est, e me- diis Musis, quibus Hehcon sacer.

15 Elysiis] Id est, infernis sedibus. Alter Castor] Nam alternis diebus Castor et Pollux orinntur et occi- dunt. Castor] Hic nomen commune Castori et Poliuci fratribus.

expetebantur inter primas aves. Hy- berna Rliodope] Ilhodope mons Thra- ciae frigidus, uude hyberna dicltur. Meminit autem Rhodopes, quia in Thracia ut plurimum nascuntur grues, ibique aestivant. Magis] Id est, ma- jora. Lurcones autem et lauti palati bomines jecur anseris inter delicata cupedia posuerunt. Unde Plinius lib. X. cap. 22. 'Jecur fartillbus in magnam amplitudinem crescit, ex- emtumque lacte mulso augetur : uec sine causa in quaestione est, quis pri- mus tantum bonum invenerit, Scipio, an Marcellus vir consularis, an M. Sestius eques Romanus eadem eetate.' Juvenalis Sat. v. • Anseris ante ipsum magni jecur.' Martialis lib. xiii. * Aspice quam tumeat magno jecur ansere majus.' Athena;us lib. ix. cap. 8. Xrivhs ■fJTrup Trf ptffirovdcuTThy KaTo, T^v 'Pw/ji.riv. Jecur anseris multum Ro- mcB cestimatur.

10 Cur Tuscus aper generosior Um- bro] Tusci et apri meminit Juvena- lis : ' Maevia Tuscum Figat aprum.' Sed et Umbriam hoc animali cele- brem notat Catullus Epig. in Egna- tiura hoc versu: * Aut porcus Umber,

SYLVARUM LIB. IV. 6. 455

Castor, et hesternas risit Tithonia mensas.

O bona nox ! junctaque utinara Tirynthia luna !

.Nox et Erythrasae Thetidis signanda lapillis,

Et memoranda diu, geniumque habitura perennem.

Mille ibi tunc species aerisque eborisque vetusti, 20

Atque locuturas mentito corpore ceras

Edidici : quis namque oculis certaverit usquam

Vindicis, artificum veteres cognoscere ductus,

Et non inscriptis auctorem reddere signis ?

oiius est ab Elysiis locis, et avrora risit fusternas epuUis. O tiox bona ! et ulinam geminatafaisset, qualisfuit cum Hercules conceptus est ! Nox et notanda calculis Erythrai maris, diuque recolenda, ct conservatura aternam vnluptatcm, in qua tunc edidici cujus aucloris sunt mille imagines ceris et eboris vetusti, et tahellas tam rnire exprimentes personas, ut loqui crederes. Nam quis unquam contenderit cum oculis Vindicis de cognoscendis tnanifius antiquorvm arlijicum ; et dicendo uuctore, licet

Parmensis przebet, assumere. — 16 Titonia Roni. Aldd. Colin. Gryph. Basil. Plant. Gevart. &c. Tithonia Parm. quod revocavit Marklandus. — 18 Par- mensis : Nox et heritreis tethidis. Pro Erythrceis, quod onines alias edd. ex- hibent, Marklaudiis edidit Erythrcece, ut sibilum vitaret. — 19 Parm. Rom. et vet. Lindenbrogii : habitumque perennem. — 20 Mille ubi nunc Roni. et vet. Lindenbrogii ; MiUe ubi tunc Parm. Aldd. Colin. Grypli. Basil. Plant. Ge- vart. Grasser. Amstel. Gronov. Barth. Veen. et Delph. ibi ex conjectnra edidit Markl.— 23 Aldd. Colin. Gryph. Basil. Plant. Gevart. Grasser. Amslel. Gronov. Barth. Veen. et Delph. agnoscere ductia ; Parm. Rom. et vet. Lin-

NOTiE

16 Tithonia] Aurora, aTithono ma- ' O diem laetum, notandumque mihi rito. caudidissimo lapiilo.' Martialis lib.

17 Junctaque utinam Tirynthia luna] x. Epig. 38. * O nox omnis et hora, Mens : Utinara illa nox geminata ac quse notata est Caris littoris Indici continuata fuisset, qualis fuit cnm lapillis.' Persius Sat, ii. 'Hunc, Ma- Hercules, qui et Tirynthius dicitur, crine, diem numera meliore lapillo.' conceptns fnit, Alcmena a Jove cora- Thetidis'^ Maris. Thetidem pro mari pressa. Tulc enim geminata nox est, sumi omnibns notnm est. Erythrace] nt efit apud Plautum. Alibi triplica- Id est, Rubrae. Vide Theb. iv.

tam dicit Noster Theb. xii. ' Ter 20 Ibi [ubi] lu qaa. Species ceris-

noctem Herculeam.' que eborisque] Imagines Kreas et

18 ErythrcECE [ Erythrais] Thetidissig- eburneas.

nanda lapillis] Hypallage, pro signan- 21 Ceras] Tabellas.

da lapillis raaris Erythreei. Alludit 24 Ei non inscriptis auctorem reddere

ad veterum morem, quem alii Thra- signis] Notat Plinius in praefatioue

cibus, alii Scythis assignant, qui can- Historia: Naturalis, pingendi fingen-

didis et atris lapillis soliti numerare, dique conditores absoluta opera pen-

vel distinguere dies laetos a tristibus, denti titulo inscripsisse, ' Apelles fa-

ut colligitur ex Plinio lib. vii. cap. ciebat,' ' Polycletus faciebat.' 40. Plinius Junior lib. vi. £p. 11.

456

V. PAPINII STATII

Hic tibi quae docto multum vigilata Myroni 25

-^ra, laboriferi vivant quee marmora caelo Praxitelis, quod ebur Piseeo pollice rasum, Quod Polycleteis jussura est spirare caminis, Linea quae veterem longe fateatur Apellem,

nomen ejus operi non sit inscriptum ? Hic te docebit cBra, quce fuerunt mttltum elaborata a perito Myrone, et marmora spirantia ccelo laboriosi Pruxitelis, quod ebur scalptum sit Piscea manu, quod vitum accepit in fornacibus Polycleti, et quce

denbrogii cog-Hoscere f/i/c^us, qiiod adraisit Marklandus. — 25 Parniensis: Hac til)i qucE docto multum laborata Myroni. — 20 Parni. juvanl quce marmora cceli ; Romana etiam, cali. — 28 Quod Polycletceis visum est spirare Aldd. Colin. Grypli. Basil. Plant. et Gevart. jussum est spirare codex Sen. cum Parm. Rom. et Venett. JKSsuwj s^jiiarc Gronov. Barth. Veen. et Delph. — 29 Linea

SOTJE

25 Myroni] Myron statuariiis niaxi- me nobilitatus vacca. Vide Tiburti- num Manlii, vs. 50.

26 Mra] Id est, aereae imagines. Vivant qua; marmora] Id est, tam bene etiicta sunt, ut non imagines, sed personae ipsae esse credantur.

27 Praxiteles] Praxiteles marmoris scuipendi insignis artifex, natus est in extrema Italiae ora, quam Mag- nam Graeciam olim vocabant. Sed cito claruit, ac civitate Romana do- natus, urbeni Romam ornavit quam plurimis egregiis signis. Sed praeci- pue duobus nobilitatus fuit, Venere Coa, et Cnidia. Plinius lib. xxxvi. cap. 5. his verbis: ' Duas fecerat, simulque vendebat, alteram velata specie, quam ob id quideni praetule- runt optione, quoruni conditio erat, Coi, cum atteram etiam eodem pretio detulisset, severum id ac pudicum arbitrantes : rejectam Cnidii eme- ruDt, inimensa diiferentia famae. Vo- luit eani postea a Cnidiis mercari rex Nicomedes, totum aes civitatis alie- num, quod erat ingens, dissolnturum se promitteus : omnia perpeti ma- luere : nec immerito : ille enim signo Praxiteles nobilitavit Cnidum. JEdi-

cula tota ejus aperitur, ut conspici possit undique effigies Deae, favente ipsa, ut creditur, facto : nec minor ex quacumque parte a<imiratio est.' Vide eundem lib. xxxiv. cap. 8. et lib. XXXVI. cap. 5. Pisceo pollice] Id est, Phidiae. Phidias eniui illum ce- leberriiniim Pisaeum, sive Olympium Jovem fecit. Vide Equo Domit. vs. 102.

28 Quod Polycleteis jussum est spi- rare caminis] De Polycleto nobili sta- tuario vide Surrent. Pollii vs. 67. Ibidem : 'Aut Polycleteojussum est quod vivere caelo.'

29 Linea quce veterem longe fateatur Apellem] Hic locus illnstratur a Pli- nio lib. XXXV. cap. 10. cujus haec suntverba: 'Scitum est, inter Pro- togenem et Apellem, quod accidit. Ille Khodi vivebat: quo cum Apelles adnavigasset, avidus cognoscendi opera ejus, fama tantum sibi cogniti, continuo officinam petiit : aberat ipse, sed tabulam magnae amplitu- dinis in machina aptatara picturae, anus una custodiebat: haec Protoge- nem foris esse respondit, intenoga- vitque, a quo quaesitum diceret : ab lioc, inquit Apelles : arreptoque pe-

SYLVARUM LIB. IV. 6. 457

Monstrabit : namque haec, quoties chelyn exuit ille, 30

Desidia est ; hic Aoniis amor avocat antris.

Hasc inter, festa? Genius tutelaque mensae

Amphitryoniades, multo mea cepit amore

Pectora, nec longo satiavit lumina visu :

Tantus honos operi, finesque inclusa per arctos 35

linea cognoscendum prabeat priscum Apellem. Nam hac est Ulius occupatio, quo- lies deposuil cilharam ; hoc sludium illum acertil a speluncis Aonice. Hac inter signa, Hercules Amphitryonis filius, Genius et tutela pudica mensce, cepit meum animum plurimo amore, nec repletit oculos meos, qunmcisdiu contemplatus fuissem: tam mire elaboratum erat opus, et tanta mnjestas comprehensa inter angnstos ter-

qucB verum tentabat Marklatidus. — 30 Moni^rari* Venett. 1. 2. 3. 4, Parin. Rom. Brix. Vicent. Aldd. Colin. Gryph. Basil. et Plant. Monstrabit correxit Gevartiiis, eunique secuti sunt Heins. Gronov. Bartli. Veen. et Delph. Idem Gevartiiis pro Ule legi jussit t//j, hac distinctione : quoties chelyn exuit, iUi Desidia est, hic, ifc. — 32 Hac inter castceque genus Parmensis ; Htec inter castcE Genius Rom. Aldd. Colin. Gryph. Basil. et Plant. festa Genius tutelaque mensce ex ingenio edidit Markl — 35 Parni. firmosque inclusa per arctus; Rum. firmos inclusa per arclus, omisso r<f que ; Venet. 2. et vet. Lindenbrogii fines- que inclusa peraclos ; SdLlhb.finesque inclusa per artus; Aldd. Colin. Gryph. Basil. Plant. et Gev^Tt. firmosque inclusa per artus. Lectio nostra est a Gronovio.

NOTiE

nicillo ^inearo ex colore duxit summse a nobis spectatam, spatiosiore ampli-

tenuitatis per tabulam. Reverso Pro- tudine,nihil aliud continentera,quam

togeni, quae gesta erant anus indica- lineas visura eflfngientes, inter egre-

vit : ferunt artiticem protinns con- gia multorum opera inani sirailem, et

templatnm subtilitatem, dixisse A- eo ipso allicientem, omnique opere

pellem venisse : non enim cadere in nobiliorera. Apelii fuit alioquin per-

aliura tam absolutum opus: ipsum- petua consuetudo, nuuquam tam oc-

que alio colore tenuiorera lineam in cupatam diem agendi, ut non lineam

illa ipsa dnxisse, pr»cepisseqiie ab- ducendo exerceret artem : quod ab

euntera, si rediisset ille, osteiideret, eo in proverbium venit.'

adjiceretque, hunc esse, quem quje- 30 ///e] Vindex scilicet.

reret : atque ita evenit : revertitur 31 Desidia] Hic desidia sumitur in

enim Apelles, sed vinci erubescens, bonam partem pro honesto otio, nt

tertio colore lineas secuit, nullum re- alibi dixiraus. Aoniis] Miisarum.

linquens amplius subtilitati locura : 33 Amphitryoniades'] Signum Her-

at Protogenes victum se confessus, culis Amphitryonis filii.

in portum devolavit hospitera quae- 34 Nec longo] Quaravis longo.

rens. Placuitque sic eam tabulam 35 Finesque inclusa per arclos Majes-

posteris tradi, omniuin quidem, sed <as] Arcti tines, pes unus. Infra:'Et

praecipuo artificum miraculo. Con- cum mirabilis intra stet niensura pe-

sumtara «am constat priore incendio dem.' domus Caesaris in Palatio, avide ante

458

V. PAPINII STATII

Majestas ! Deus ille, Deus ; seseque videndum Indulsit, Lysippe, tibi, parvusque videri Sentirique ingens : et cum mirabilis intra Stet mensura pedem, tamen exclamare libebit, (Si visus per membra feras,) Hoc pectore pressus Vastator Neraees ; haec exitiale ferebant Robur, et Argoos frangebant brachia remos. Hoc spatio, tam magna, brevi, mendacia formae ! Quis modus in dextra, quanta experientia docti

40

tninos. Deus ille, Deus est, et sese tibi prcEhuit spectandum, Lysippe. Exiguus videtur, sed sentitur magnus, Et licet mirabilis mensura restricta sit intra pedem, tamen libebit exclamare, {si oculis ejus artus i)erlusti-es,) populator Nemees hoc pec- tore elisus est : hi lacerti gerebant exitiosam clavam, et rumpebant remos cum re- migarent in nave Argo. Hac tam parva mensura vultus tam mire exprimitur ! Quis modus in manu, quce experientiu laboribus docti artijicis, eodem tempore for-

— 39 Stet mensura pedum Parmensis ; et ita legebat Domitiiis. — 40 Eadem editio pro feras exhibet fores. — 42 l£.a.dem frangebat pro frangebant. — 43 An

NOTiE

36 Seseque videndum Indulsit, Lysip- pe, tibil Sic Pliilippiis Epigrammatiim scriptor in signum Jovis Olympii Anthol. Epig. T. ii. *H Qebs ^Xff iirl yrjp «1 ovpavov elKSi^a Sei^aiv, *ei5('o, ^ erty y' efiT]s tov Qehv d\l/6fj.evos. Aut De- us descendit e ccelo, ut se tibi videndum prceberet, Phidia, aut tu ascendisti in ccelum, ut Deum aspiceres. Sic ve- tiis epigramma Graeciim in Vene- rem Cnidiam Praxitelis : 'A Kvirpis rhv Kinrpiv ivl KviScf) eT^KCv ISovtra' ^ev, <pev, irov yvfivijv eJ5e fie npa^tTe\r]S ; Sic transtulit Ausoniiis Ep. lvi. Vera Venus Cnidiam cum vidit Cyprida,dixit : Vidisti nudam me, puto, Praxiteles. De Lysippo, vide PZquo Domit.

38 Sentirique ingens] Illud que, pro sed, accipiendum est hic, id est, sed sentiri ingens. Notabile autem ver- bum ' sentire,' de iis, qui, ut Tuliius ait in Paradoxis, eruditos oculos ha- bent in imaginibus aestimaudis. ' In- telligere' alii dicuut.

40 Hoc pectore pressus Vastator Ne- mees'] In hoc signo Herculis descri- bendo capit occasionem Poeta nar- randi praecipua illiiis facinora. Hic autem intelligit leonem Nemaeum, qiiem suffbcavit Hercules elidendo illum in suum pectus. Noster Theb. VI. ' Primus anhelantem diiro Ti- rynthius angens Pectoris attritu sua frangit in ossa leonem.' Hoc pectore^ Tali quale hoc est.

42 Robur} Clavam, qiiam etiam Geminusepigrammatum scriptor vo- ca.t,TrT6pdov ixtyav, magnum ramum. Et Argoos frangebant brachia remosl Tan- ta enim vi Hercules remum agebat in navi Argo, ut ilium frangeret.

43 Hoc spatio, tam magna, brevi, mendaciaformcs] Admirantis est, quod in tam parvo signo tanta repraesen- tetur forma, quantaest Herculis.

44 Quis modus in dextra, quanta ex- perientia docti Artificis, S^c.'] De Ly- sippo prssignis cst Posidippi versus

SYLVARUM LIB. IV. 6. 459

Artificis curis, pariter gestamina mensae 45

Fingere, et ingentes animo versare colossos?

Tale nec Idaeis quicquam Telchines in antris,

Nec solidus Brontes, nec qui polit arma Deorum

Lemnius, exigua potuisset ludere massa.

Nec torva effigies, epulisque aliena remissis ; 50

Sed qualem parci domus admirata Molorchi,

Aut Aleae lucis vidit Tegeaea sacerdos :

Qualis ab CEtaeis emissus in astra favillis

mare signa mensantm, et mente agitare enormea colossos ? Nec Telchines in spe- luncis Idais, nec dwus Brontes, nec ipse Vulcanus, quifabricatur arina numinum, poluissent ludere quicijuam tale in tam parra massa. Non est tmta imago, nec aliena ab hilarilate contiviorum, sed talis ille qualem admirata est casa pauperis Molorchi, et antiatita Tegecea conspexit in lucis Akce ; et qualis emissus ad sidera

spatio Romana ; Ac spatio Parmensis. — 45 Marklandiis legi vnU : docti Arti- ficis, curta pariter gestamina mcnsce; Venet. 2. et vet. Lindenbrogii : gesluH- tiamejiste,-— 48 Parm. et Rom. stolidus Brontes. — 52 Domitius invenit in om- nibiis sais codicibus, Ut TUieE ; unde edidit : Aut Elea, rcclamante Politiano Epist. VI. 1. propter metrum violatnm; Aut telea Parmensis ; Aut Alea lucis Aldd. Colin. Grypb. Basil. et Plant. — 53 Qualis et CEteis, vel CEtaia, edd.

NOTiE

encomiasticns in cippnm Alexandri ' Exiguo magnns in aere Dens.'

Magni: AvfftirTre, irXcurTo Swciwvie, Oop- 51 MuUtrchi'] Molorchus pauper

<raA€^X*'P)^"**'''*X*'''''<»' iy*'?/^»*'-""^/'- pastor agri Cleonaei, qui Herculem

tor Sicyone, audax manus, perite arti- ad interficiendum leonem Nemaeura

fex. eunteni hospitio suscepit. VideTheb.

46 Et ingentes animo versare colos- iv. 160.

sos} Hoc de Myrone prius dixerat in 52 Aut Alece lucis vidit Tegecea sacer-

Tiburtino Manlii : ' Quicqnid in ar- dos"] Antistita enim Palladis Aleae,

gento primum, vel in aere Myronis Herculem illac iter facientem hospi-

Lusit, et enormes manus est experta tio recepisse dicitur. Tegecea] Quia

colossos.' Alea est oppidum Arcadiae juxta Te-

47 Telchines'] Summi artifices. Vide geam. Vide Pansaniam de Minerva Theb. II. 274. Idceisin antris] Plu- Alea.

res enim confundunt Telchines cuni 53 Ab CEtais emissus in astra facU'

Curetibus ac Idaeis Dactylis. Idceis] lis] Jam diximus Herculem, induta

Ab Ida Phrygiee monte, vel Cretze. Nessi tunica, tanlos calores sensisse,

48 Brontes] Unus e ministris Vul- ut impatientia doloris sibi strui jusse- cani. Vide Equo Domit. vs. 4. rit pyram in monte CEta, seseque ip-

49 Lemnius] Viilcanus faber Deo- sum combussisse; exutademum nior- rum, Lemnius dictus, qnod officinam talitate Deos relatum fuisse. Vide in Lemno insula habere credebatur. Theb. xi. 234. et Hercule Snrrent. Exigua massa] De eodem Martialis : vs. 7. ' Ceu taedis iterum lustratus

460 P. PAPINir STATII

Nectar adhuc torva Ijetus Junone bibebat :

Sic mitis vultus, veluti de pectorc gaudens 55

Hortetur mensas : tenet hsec marcentia fratris

Pocula, at haec clavse raeminit manus : aspera sedes

Sustinet occultum Neraeaeo tegmine saxura.

Digna operi fortuna sacro : Pellaeus habebat

Regnator laetis numen venerabile mensis, 60

Et comitem Occasus secum portabat et Ortus :

ab CEtccpyra, gaudens potabat nectar, quamvis torva Junone. Sic lenis ejus vultus est, ut si ipse lceto anitno excitaret convivas ad hilaritatem. Hac manus gerit ebrios crateres fratris Bacchi ; altera gerit clavam, qua recordatur adhucfecisse crudeles cades : lapis stratus pelle Nemeai leonis illum sustinet. Digna sors obti- git sacro operi. Dominator PelUeus Alexander colebat hoc numen reverendum in jucundis mensis, et secum ferebat socium eocpeditionum Orientis et Occidentis; et

vett. ab CEtais correxit Marklandus. — 55 Heinsius Advers. lib. i. cap. 10. p. 99. legit : velut udo pectore. — 56 Hortatur Parniensis. — 57 Pocula adhuc scEvce meminit manus altera ccedis Aldd. Colin. Gryph. Basil. et Plant. In codd. antiquis invenit Doniitius: et hcec leve meruit manus aspera sedis ; pro qua, ut ipse fatetur, vulgatam dedit. Parmensis praebet : at hac lavce me- minit manus asua setis. Lectio nostra debetur Marklando. — 60 Heinsius Not.

ad Ovid. Met. iv. 762. legit : Regnator lautis. Parmensis: numen memora- bile; Venet. 2. et vet. Lindenbrogii: lumen venerabile. — 61 Et comitem casus secum portabat in omnes conjectabat Marklandus. Heinsius 1. 1. Et comitem

aOTJE

honesti Ignis, ab (Etaea conscenderis est, opus nobilis statuarii, signnm no-

aethera flamma.' bilis Uei, incidit etiani in manus no-

54 Torea Junone'] Sic semper de- biles, ut Alexandri, Hannibalis, Syl-

pingitur a Poetis respectu Herculis las, et Vindicis. Pellceus regnutor]

et ceterorum Jovis tiliorum, quos ex Alexander Magnus, natus Pellae, quae

pellicibus suscepit Jupiter. Unde ab caput erat Macedoniae. Unde Poetis

ArchiaPoeta \ ocatur p.t<T6voeos. Lce- passim vocatur ' Pellaeusjuvenis.'

tus^ Quia factus immortalis. 60 Lcetis numen venerabile mensis"]

56 Hortetur mensas'] hi est, convi- In mensa enim coUocabantur statuae vas ad bibendum. Fratris] Bacclii. Deorum, velut tutela mensaB,ut dicit

57 Meminit manus : aspera sedes [al- supra Papinius.

tera cadis] Clavam sciiicet tenendo, 61 Occasus et Ortus] Id est expe-

qua tot caedes fecit. Martialis de ditionum tam in occasum, quam in

eod. signo : ' Cujus laeva calet robore, ortnm. Nam Triballos initio sui reg-

dextra mero.' ni vicit Alexander, Illyricos, Getas,

58 Sustinet occuUum NemecBO tegmine et accolas Istri seu Danubii : post- saxum] ReprjBsentabatur enim Her- ea vero dux declaratus Graecorum, cules sedens super saxum substratum transmisit exercitum in Asiam, Per- leonis Nemaei pelle. sasque vicit, aliosque Orientis popn-

59 Dignu operi fortuna sacro] Id ios.

SYLVARUM LIB. IV. 6. 461

Prensabatque libcns modo qua diademata dcxtra

Abstulerat dederatque, et magnas verterat urbes.

Semper ab hoc animos in crastina bella petcbat,

Huic acies victor semper narrabat opimas, 65

Sive catenatos Bromio detraxerat Indos,

Seu clausam magna Babylona refregerat hasta,

Seu Pelopis terras libertatemque Pelasgara

Obruerat bello : magnoque ex agmine landum

Fertur Thebanos tantum excusasse triumphos. 70

Ille etiam, magnos latis rumpentibus actus,

latus id tenebat eadem manu, quajamjam ademerat, et prcBbuerat coronas, et diru- erat inf^entia oppida. Semper ah illo poscebat animos ad prcelia cra.stina: semper ei nurrahat victorias, quas referebat, sive eripuerat Baccho Indos catenis oneratos, seu perruperat ingenti hnsta portas ob.terata» Babylonis, sice oppresserat suis armis Peloponnesum et liberfatem Grcecam: rt inter tot laudanda facinora dicitur tan- tum excusasse vicioriam Thehanam. Ille eliam, fatis fraiigentibus yus prccclara

Occasu secum portabat et Ortu. — 62 Prcpstabatque Hbens Parmensis. — 64 Eadem editio pro ab lioc exhibet ad hoc. — 65 Huic acies semper victor Parraensis ; Huic acies semper victor referelxit, vel : Huic epulas semper victor sacra- bat malit Marklandus. — 66 Idem Marklandns conjectabat : Bromio de- ticerat Indos, vel : Bromio dejecerat Indos. — 69 Idenj pro magnoque lege-

NOT/E

62 Modo qua diademata dextra Abs- sos dedidcrnnt. Vide Curtinm.

tulerat dederatque'] Abstulit coronam 68 Seu Pelopis terras] Intelligit Pe-

sen regnumDario Persarum regi, de- loponnesum subactam, ac victos

dit Abdelyonimo Tyri regnum, Poro, Spartanos ab Antipatro Alexandri

et Taxiii reddidit regna, qnae prius praefecto. Libertatem Pelasgam] Li-

babebant. Vide Curtiiini, aliosque bertas Graeciae Chaeronensi acie non

Alexandri vitae scriptores. penitus fuerat oppressa a Philippo

65 Acies opimas] Id est, ex qna Macedone; sed post ejus mortem spolia opima, magnifica, arapla refe- haeres Alexanderomninoillamobruit, rebat. Atheniensibns, Thebanis, ac Corin-

66 Sive catenatos Bromio detraxerat thiis, qui defecerant, in ordinera re- /ndos]Alexanderenim,domitisPersis, dactis, expugnatis etiam Thebis diru- vicit et Indos, qni prius subacti fiie- tisque, ac civibns sub corona prjeter rant aBaccho, qniet BroHiiiw dicitur, paucos venditis. Pelasgam] Id est, ntjamobservavimus. CatenatoslQma. Graecam, a Pelasgis Graeciae populis. victis catenae injici solitae. 69 Magnoque ex agmine laudum] Id

67 Babylona] Babylon urbs supra est, ex innumeris praeclaris facinori- Euphratem sita. Vide Genethliac. bus, quibus tot laudes merebatur. Lucani vs. 95. et Protrepticon 3Ietii 70 Fertur Thebanos tantum excvsasse vs. 137. Non tamen Alexander ex- triumphos] Quia Thebae patria Hercu- pugnavit Babylonem,sed cives se ip- lis.

462

P. PAPINII STATII

Cum traheret lctale merum, jam mortis opaca Nube gravis, vultus alios in numine caro ^raque supremis tenuit sudantia mensis. Mox Nasamoniaco decus admirabile regi Possessum ; fortique Dco libavit honores Semper atrox dextra perjuroque ense superbus Harmibal. Italicae perfusum sanguine gentis, Diraque Romuleis portantem incendia tectis Oderat, et cum epulas, et cum Lenaea dicaret

75

80

/acta, cutn biberet tnortiferutn vinum in supremo convivio,jam gravis densa mortis caligine, timiiit, videns mutatam faciem dilecti Dei ac signum ejus stuiare. BIox egregium opus incidit in manus principis Nasamonii, et Hannibal semper sccvus, et tumidus perjuro gladio, effudit vinum in honorem magnnnimi Dei ; sed aversaba- tur illum respersum cruore nationis IlalicE, et inferentem diras flammas in domos Romuli : et quamvis illi dapes consecraret, ac vina libaret, Deus doluit, se illum

ret, tantoque, vel, totoque, vel denique longoque. — 74 Edd. vett. JEraque

NOT^ 72 Cum traheret letale merum'] Dolo ^ral Signum aBrenm.

extinctiim Alexandium referunt, et quidem veneno, Plutarclins, Curtius- que, ac alii. Quidam, ut Vitruvius ac Tertullianus, necatum aqua Stygia, quae fluit ex rnpe Nonacrina Arca- diae, solaqne mnlae ungnla contineri potest. Vitruvins lib. viii. ' Est in Arcadia Nonacris norainata terrae regio, quas habet in monlibns e saxo stillantes frigidissimos humores. Haec autem aqua, Stygos hydor nominatur, qua neque argenteum, neque aereum, neque ferreum vas potest subsistere, sed dissilit, et dissipatur. Conservare autem eam et continere, nisi mulina ungula potest: quae etiam memora- tur ab Antipatro, in provinciam, nbi erat Alexander, per lollam filium peiiata esse, et ab eo ea aqua regem esse necatum.'

73 Vultus alios in numine caro ^ra- que supremis tenuit sudantia mensis'] Vultus mutati in signis Deorum, su- dorque erant infausta omina ac prae- sagia, nt observavimiis in Thebaide.

75 Nasamoniaco regi] Hannibali, A- fro, qui Nasamonius dicitur a Nasa- monibus Africae populis, licentiaPoe- tis faniiliari. Hoc etiam tradidit Mar- tialis cpigrammate infra ascripto ; Rex vero dicitur, lata significatione, pro Duce.

76 Forti Deo'] Herculi. Libavit ho- nores'] Sic vi. Thebaid. * Certavitho- norem,' pro *in honorem.' Libare au- tem vinum inhonorem Deornm sole- bant veteres.

77 Semper atrox dextra perjuroque cnse superbus Hannibal] Vide viam Do- mitianam vs. 5.

78 ItaliccB perfusum sanguine gentis] Quam ad Thrasymennm, ad Trebi- am, et ad Cannas horrenda interneci- one vicerat.

79 Romuleis] Romanis.

80 Lenaa Dona~\ Intelligit vinuiu, munus seu inventum Bacchi,qni Le- naeus dicitur airh tov \-fivov, quae vox torcular Graece significat.

SYLVARUM LIB. IV. 6. 463

Dona, Deus castris moerens comes isse nefandis.

Praecipue cum sacrilega face miscuit arces

Ipsius, immeritaeque domos ac templa Sagunti

Polluit, et populis furias immisit honestas.

Nec post Sidonii letum ducis aere potita 85

Egregio plebeia domus : convivia Syllae

comiintumfuisse in scelesta castra. Prcecipue cwn impius delevit facibus injectis arces ipsi sacras,et contaminavit domos ac fana innoxice Sngunti, et immisit civibus furorem gloriosce mortis. Post mortem ducis Sidonii, vulgaris domus non possedit

supremis timuit ; coirexit Marklandiis. — 81 Parmensis : Dona decus mcerens comes esst nefandis ; Rom. comes isse nefandis ; Maikl. conj. ire, ut ap. Horat. II. Sat. 5. 17. — 82 Edd. vett. sacrilegus ; Parm. Pracipue castris sucrUegas face miscuit. In codice Salisb. et Excerpt. Liudenbrog. sacrilegas; nnde Gronovius Reliq. ad Sylv. legit, saaulega, qtiod in textnm primus adraisit Marklandiis. — 83 Aldd. Colin. Giyph. Basil. et Plant. immeritasque domos ac templa Sagunti ; Parm. merilceque domosac templa tonantis ; Romana etiani ionantis; Domitius tamen in notis agnoscit Sagunti. Codex Salisb. Exc. Lindenbrog. et Venet. 2. mertteeque domos ac templa Sagunti ; unde Gronoviiis legit : immei'itceque domos ac templa Sagunli. — 85 Parm. <ere petitn.SQ Vet. Lindenbrogii, codd. Domitii, Parm. et Yenet. 2. conviva Sibyllce: Parm.

NOTiE

81 Comestsse] Hellenismus. Castris riam adepti sunt : raalnerunt enrm nefandis] Quia contrajns omne Han- omnia experiri,quam iidem Romanis nibal intnlit bellum Saguntinis, dein- datam fraugere.

de Romanis. 85 Sidonii ducis] Hannibalis Car-

82 Sacrilega] Quia, ut sequenti thaginiensis : Carthaginienses enim versn dicitur, templa Sagunti poliuit. erant Tyriorura vel Sidoniorum colo- Face miscuit arces Ipsius] Qiiia compn- ni. ^re] ^reo signo. litaddesperationem Saguntinos, coe- 86 Syllte} Cornelius Sylla ciarior gitque seipsos comburere. Ipsius] est, quam ut indicari debeat. Suffi- Dicitur enim Hercules Saguntum ciet dicere eum Pairicio genere or- condidisse, sepulto illic Zacyntho tum, fortunam semper faventem ha- comite, qui secum ab expeditione in buisse, Felicisque inde nomen assum- Geryonem revertebatur. sisse, rebusque in bello contra Sam.

8^ Immerita; SaguntilSagnntum ci- nites, Hirpinosque ac Mithridatem

vitas, ut ait Livius, longe opulentis- praeclare gestis, devictis etiam pro-

sima Hispaniae, nltra Iberum fuit, priis ac Reipublica; Iiostibusaemulis-

sitapassus milleferme a mari. Ori- que, ad sumnias opes, sumniamque

undi a Zacyntho insula dicuntur: in patria dignitatem, quam Dictatn-

mistique etiam ab Ardea Rutulorum ram vocabant, pervenisse. Felix

quidam generis, Immerita] Quiacon- vere si moderate potentia sna usus

tra jus, acfasoinne illi intulit bellmn fuisset,nec illam in perniciem civium

Hannibal. convertisset. Nam primus exein-

84 F«ria« Aoncsfas] Quia Sagnntini plum proscriptionis invenit, qua in

his aeternam fidei et constantice glo- omne genus hominum a-tatumque

464 P. PAPINII STATII

Coffiebat, scmper claros intrare penates

Assuetum, et felix dominorura stemmate signum.

Nunc quoque (si mores humanaque pectora curae

Nosse Deis) non aula quidem, Tirynthie, nec te 90

Regius ambit honos : sed casta, ignaraque culpae

Mens domini, cui prisca fides, coeptaeque perenne

Foedus amicitiee : scit adhuc florente sub aevo

Par magnis Vestinus avis, quem nocte dieque

Spirat, et in carae vivit complexibus umbrae. 95

Hic igitur tibi laeta quies, fortissime Divum

•Alcide : nec bella vides pugnasque feroces,

eximium ees. Signum setnper assuetum subire illustres lares, et fortunatum do- minorum nobilitate, omabat mensam Syllce. Nunc etiam (si Dii curant noscere mores et mentes hominum) non equidem Palatia, nec reges te possident Tirynthie, sed vir, cujus castus animiis, et sceleris purus, cui priscafides, et juge foedns ami- citicE semel inchoatce : testis hujus adhuc Vestinus, qui in juvenili atate tequabat ingentes avos, quem noctu diuque in mente habet, et in cujus dilectce umbrce amplexi' bus vivit. Hic ergo lceta tibi est sedes, Alcide Deorum generosisdme : nec cernis

Egregias p. domos. — 87 Ccenabat Rom. vet. Lindenbrogii et Venet. 2. Ccena- bit Paim. et codd. Domitii ; Ornabat Aldd. Colin. Gryph. Basil. Plant. &c. Canebat codex Senensis ; nnde Scaligerus Comebat, quod priraus edidit Mark- landus. — 90 Tirynthia Parm. Tili. et Cruc. Tirynthie vet. Lindenbrogii, Rom. Venet. 2. Aldd. &c. — 92 Mens Nonii cui,8fc. tentabat Marlilandus. — 93 Par- mensis : sit adhuc. — 94 Eadem editio: Permagnis Vestinus aquis; Doniitii Calderini codd. Per magnis Vestinus aquas; unde ille fecit : Par mugnis Ves- iinua aquis, ut in Rom. Lectionem nostram exhibent Aldd. Colin. Gryph. Basil.Plant. et recentt,— 97 Pro Alcide Parmensis, Venet. 2. et vet. Linden-

NOTiE

summa cnm inhiimanitate ac crude- altus dicitur.

litate saevitum est. Tandem Repub- 91 Regiu^] Non solum cum pos-

lica compositaDictaturam deposuit: sidebatur ab Alexandro, sed etiam

unde,spernicoeptas,Puteolos commi- Hannibale et Sylla sumniis ducibus.

gravit, ubi morbo, quiPhthiriasis ap- 94 Vestinus'] Ille est Atticus Vesti-

pellatur, periit. nus consul, quem Nero occidi jussit,

87 Claros penates'] Ut regnm ac nullius tamen criminis compertum, summorum ducum,nt vidimus. sed ob ferociam animi, quam metue-

88 Stemmate] Id est, nobilitate ac bat. Vide Tacitum Ann. xv. splendore generis. 96 Hic] In domo Vindicis.

89 Si mores humanaque pectora curce 97 Alcide] Hercules ab Alceo avo. Nosse] Similis locutio Epicedio Glau- Nec bellavidespugnasqueferoces] Quae ciae : * Nec pectora novit.' videbas, cum eras inter manus Alex-

90 TJrj/nfAie] Hercules a Tirynthe andri, Hannibalis, et SyllSfe. oppido ArgoUdis, in quo natus sive

SYLVARUM LIB. IV. G. 465

Sed chelyn, et vittas, et amantes carraina laurus.

Hic tibi solenni memorabit carmine, quantus

Iliacas Geticasque domos, quantusque nivalem 100

Stymphalon, quantusque jugis Erymanthon aquosis

Terrueris : quem te pecoris possessor Iberi,

Quem tulerit saevae Mareoticus arbiter arae.

Hic penetrata tibi spoliataque liraina Mortis

Concinet, et flentes Libyae Scythiaeque puellas. 105

Nec te regnator Macetum, nec barbaras unquam

bella, et dira pralia, sed citharam, vittasque, ac laurus Poefarum dmicat. IIU tibi narrabit sotenni cnrmine, quantus eras, cum terruei'is Iliacas et Geticas tedea, et nivosum Stymphalum, ac juga bumida Erymanthi : (fualem te dominus armienti Iberi, et prceses 3Iareotiais crudelis altaris senserint. lUe tibi cantabit, ut subieris In/eros, et spoliareris mortis fores, et plorantes rirgines Lybice ac Scythia. Nec

hTog\i Alcides. — 98 Marklandiis non diibitat qnin Statius «cripserit: rittas et atnantes tempora laurtis.—99 ' Posset legi solenni pectine ; sed alternm niulto magis milii piacet.' Markl. — 101 Parmensis : Stymphalion. — 105 Conciiet et flentes Libyce Scithiceque Parm. Concinet et flentes Libyce Scythiarce in ceteris. — 106 Parmensiji : Sec te regnator Macetum; Rom. Venett. Aldd. Colin. Gryph. cmnesque alix: Non te regnator Macedum. Vide Drakenborch. ad Sil. Ital. XVII. 633.

NOTiE .

98 Vittas'] Qnia poets,ministri ac 103 Scevce Mareoticus arbiter ara]

sacerdotes Apollinis, vittas et lanrus Bnsiris, rex illgypti, qui super aras

gerebant. Ex qno conjicimus Noni- advenas immolabat, quique ab ipso

um Vindicem fuisse poetam. Hercuie immolatus et occisus fuit.

100 Iliacas'] Cum Hercules Trojam Mareoticus] ^Egyptius, a Mareotide

▼i expugnavit. Geticasque] Cnm Di- regione iEgypti.

omedem Thracum sive Getarum re- 104 Spoliataque limina Mtirtis] Ab-

gem propriis equis, quos ille humana ducto scilicet ab Hercule Cerbero.

carne alebat, epulandum tradidit. 105 Flentes Libyce puellas] Hespe-

Quantusqtie nicalem Stymphalon] Cum rides, quarnm mala aurea abstulit

Stymphalidas aves humanacarne ves- Hercules, interfecto eorum pervigiii

centes a lacn Arcadiae Styniphalide dracone. Hesperides autem cole-

abegit, vel occidit, secundum alios. bant illum celeberrimum Africs seu

lO; Quantusque jugis Erymanthon Libyae bortum, in qno erat arbor,

aquosis] Cnm aprnm Erymanthium quae mala aurea ferebat. Scylhiaque

occidit in Erymantho monte Arca- puellas] Amazones, quae a Scythis

diae, cnJHS jugumaquosum Poeta vo- oriundae, et quas vicit Hercules, ea-

cat, quia multi fluvii Arcadiae fontes rumque reginje Hippolyte baltbcDm

habent in vertice hujus roontis. detraxit.

102 Peeoris possessor Iberi] Geryo- 106 Rcgnaior Macetum] Alexander

nem Hispannm intelligit, quem occi- Magnus, rex Macedonuni, qui et

dit, et cujus boves abduxit Hercules. 'Macets'dicti. Barbarus] Tam re-

Dilph. it Var. Clas. Stat. 2 G

466 P. PAPINII STATII

Hannibal, aut saevi posset vox horrida Syllae His celebrare modis : certe tu muneris auctor Non aliis malles oculis, Lysippe, probari.

rex Macedonum, necferus Hannibal, aut vox terribilis Sylla possent unquam te pari carmine cekbrare. Cei'te nulli alii sunt oculi, quibwi tu, Lysippe doni auctor, malles probari.

NOTiE

spectu credulitatis ac saevitiae, quam tialis, quod ascribendum hic opera;

gentis, quia Afer. Afri autem ' bar- pretium puto, quod illud epigranima

bari ' Graecis et Ronianis vocati. et Hercules Epitrapezios sibi mutuam

107 Scevi Syllce] Ob proscriptio- lucem praestant : * Hic, qni dura se-

nem. Vox horrida] Qua jubebat tot dens porrecto saxa leone Mitigat ex-

caedes. iguo magnus in aere Deus, Quaeque

109 ^Ziis ocwZts] Supple, quam Vin- tulit, spectat resupino sidera vultu,

dicis : oculos enim eruditos (Tex"*"^ Cujus laeva calet robore, dexlra me-

lnfjiara, vocat jElian. lib. xiv. cap. 47.) ro : Non «st fama recens, nec nostri

habebat Vindex,ut scribitNostersup. gloria cceli ; Nobile Lysippi munus

vs. 22. Lysippe] Et hoc signum hujus opusque vides. Hoc habuit numen

opusfuisse testatur Martiaiis lib. IX. Pellaei mensa tyranni, Qui cito per-

Epig. 45. ' Alciden modo Vindicis domito victor in orbejacet. Hunc

rogabam, Esset cujus opus laborque puer ad Libycas juraverat Hannibal

felix. Risit, nara solet hoc : levique aras : Jusserat hic Syllam ponere

nutn, Graece numquid, ait, poeta, regna truceni. Offensus variae tumi-

nescis ? Inscripta est basis, indicat- dis terroribus aulae, Privatos gaudet

que nomen. Avai-inrov lego, Phidiae nunchabitare lares. Utque fuitquon-

putavi.' Alio Epigrammate ejusdem dam placidi conviva Molorchi, Sic

lib. IX. celebravit illud siguum Mar- voluit docti Vindicis esse Deus.'

VII. LYRICUM AD MAXIMUM JUNIUM.f

Maxiraum Junium in Dalmatia diutius morantem ad Urbem revocat, eique natum fiiiura amice gratulatur.

Jamdiu lato spatiata campo

Erato, qua jam diu spatiaris in lato campo, interrumpe labores magnanimi

Parmensis : Ode Lyrica ad Maximum Junium ; in ceteris : Lyricum ad Maxi- mumJunium. — 1 Venett. 1. 2. 3. 4. Parm. Rom. Viceut. Brix. Aldd. Colin. Grypb. Basil. Piant. &c. satiata campo; Morellus conexit: spatiata campo. —

NOTiE t Juniunil Gens Junia Romae anti- pluribus cognominibns distincti, ut qnissima et celeberriraa multos Con- Brutorum, Bnbulcorum, Scxvarum, sules tulit, interquos L. Brutus, qui Silanorum, ac Maximorura. libertatem et consulatura instituit, 1 Lato campo] Achilleidis. jure primus uumerandus est. Junii

SYLVARUM LIB. IV. 7.

467

Fortis heroos Erato labores

DifFer : atque ingens opus in minores

Contrahe gyros. Tuque regnator Lyricffi cohortis Da novi paulum mihi jura plectri, Si tuas cantu Latio sacravi,

Pindare, Thebas. Maximo carmen tenuare tento : Nuuc ab intonsa capienda myrto

10

HeroLi, et coarcta in breviores orbes magitxim opus. Et tu, Pindare prineeps ea- iercte Jjyricte, da mihi copiam nori pleclri, si celebraxi Laiinis versibvs tttas Thebas. Conor tenuare carmen in honorem ilaximi: nunc colUgenda coronte ab inamputata

2 Oomitins legit: Fortis herois ; et ita Venet. 2. Aldd. Colin. Gryph. Basii. Plant. et Gevart. Fortis htroos Heins. Gronov. Barth. Veen. et Delph. —

3 Marklandns iegenduin piiiabat : atque ingens epos, ut Epilhal. Steil. 251. — 9 Parmensis: Maximum carmen. — 11 .Vuwc major sitis et bidendus Ald. 1. nunc

NOTiE

2 Fortis'] Id est. qnje celehras facta fortinm viroruni. Heroos] Achillis. Propertius lib. iii. El. 2. * Quis te Carminis Heroi tangere jussit opus.' Erato'^ Una e Mnsis.

3 Ingens opus'^ Achilleidem. In mi- nores Contrahe gyros] Metaphora duc- ta ab equestri arte, in qua, equi ma- jores, niox breviores orbes seu gyros facere docentur.

5 Regnator Lyricce cohortis Pindare} Lyricorum enim Pindarus facile prin- reps, utait Quintiiianus. Lyricce co- hortis'] Lyrica cohors sunt novera Po- etae Lyrici. Primus Pindarus The- banus, de quo vide Tibnrtinum Manlii vs. 101. Alcaeus Mitylenaeus, qui scripsit £olica dialecto. Sappho Sca- roandronymi ex Cleide uxore filia, Lesbia. Stesichorus Euphemi filius Cataiiensis, in cujus infantis ore lus- ciiiiam cecinisse proditum est : bella scripsit et magnanimos duces Dori- ca dialecto. Anacreon Teius Par- thenii filius, qui aciuo uvs passx

suffocatns est : scripsit lonicalingaa. Ibycus Rheginus, seu Messenius, qui Doricescripsit. BacchylidesCeusMi- lonis filius. Alcman Dimantis filins Spartanus, qui Dorice scripsit, et pe- diculari morbo extinctus est. Simo- nides ex lulide oppido Ce?e insuix. Eornm omnium scripta fere perie- runt.

6 Noti plectri] Sic Lyrico ad Sep- timium Severnm : * Non solitis fidi- bus.' Quia hoc genus poematis no- vum erat Papinio.

7 Si tuas cantu Latio sacravi, Pin- dare, Thebas] CompositaThebaide.

9 Carmen tenuare] Deducere, unde * deductum carmen' pro tenui et sub- tili eleganter positum est a Virgilio Ecl. VI. teste Macrobio lib. ti.

10 Intonsa myrto] Quia corona myr- tea donabantur LyriciPoetae et Ele- giaci. Intonsa] Id est, intacta, ex qua nondnm ramus decerptus est, quo aliuscoronatus sit.

468

P. PAPINII STATII

Serta ; nec major sitis ; et bibendus

Castior amnis. Quando te dulci Latio remittent Dalmatae montes ? ubi Dite viso Pallidus fossor redit, erutoque

Concolor auro. Ecce me natum propiore terra Non tamen portu retinent amoeno Desides Baiae, liticenve notus

Hectoris armis.

15

20

myrto, nunc major sitis est, et potandus casliorfiuvius. Quando Dalmatice tnontes te reddent grato Lalio ? ubifossor patlidus, el ejusdem coloris ac extractum aurum, revertitur e/odina, aspecto Plutone. Ecce ego, qxiamvis natus sim prope segnes BaiaSy HUb tamen non me retinent in grato portu, nec tubicen celebris armis Hec-

major sitis et bibendus Venett. 1. 2. 3. 4. Parm. Rom. Brix. Vicent. Ald. 2. Colin. Gryph. Basil. Plant. SiC. Lectio nostra est ex ingenio Marklandi. — 17 Parmensis : Ecce me vatum. — 19 Eademeditio: laticmve molus. In Gro-

NOTiE

14 Dalmatce montes] Vide supra La- crymis Etrusci vs. 90. Ubi Dite viso Pallidus fossor redit, erutoque Concolor auro] Quaerendo enim auro terrae tam alte effodiuntur, ut paene retegant Inferos avaritiae cuniculis. Vide Pli- nium lil). xxxii. cap. 4. Forsan per Ditem visum alludit ad monstrorum genus, quae in Iiunc diem metalioruni fossoribus, in profundioribus terrae regionibus, obversari solere referunt rerummetallicarum scriptores. Hos * daemunculos montanos' vocant pas- sim : dequibusita Georgius Agrico- la lib. ult. de Animalibus Subterra- neis: *Sunt denique,' inquit, 'mites quidam daemones, quos Germanorum alii, nt etiam Graeci, Cobalos vocant, quod hominum sunt imitatores. Nam quasi laetitia gestientes rideut, multa videntur facere, cum nihil faciant. Alii nominant virunculos montanos, signiiicantes staturam, qua plerum- que 8unt, nempe nani tres dodrantes longi. Videntur autem esse seneci- Qaes, et vestiti uiore metallicorum,

id est, vittato indusio, et corio circum lumbos dependente induti. Hi dam- num dare non solent nietallici.s; sed vagantur in puteis et cuniculis. Et cum nihil agant, in omni labonim genere se exercere videntur ; quasi modo fodiant venas, modo in vasa infundant id quod effossum est, mo- do versent marhinam tractoriam. Quanquam vero interdura glareis lacessant operarios, rarisiime tamen eos laedunt; nec laedunt unquam, nisi prius fuerint cachinno aut maie- dicto lacessiti ; non dissimiles iisdae- monibus, quos Gutelos aut Trullas Germani vocant, quos sexu tam mu- lieris, quam viri ementito, cum apud alias nationes, tum apud Sueones max- ime in famulatu fuisse aiunt.' Dite'\ Dis idem qui Pluto. PuUidus'] Metu scilicet ob visum Plutonem. Eruto- que Concolor auro] Sic Silius de As- turibus : ' Aster avarus Visceribus lacerae telluris mergitur imis, Et re- dit infelix effosso concolor auro.' 17 Propiore terra] Neapoli.

SYliVARUM 1.1 B. IV. 7.

4G9

Torpor est nostris sine tc Camoenis ; Tardius sueto venit ipse Thyrabrae Rector, et primis meus ecce metis

Haeret Achilles. Quippe, te tido raonitore, nostra Thebais multa cruciata lima Tantat audaci fide Mantuanae

Gaudia famee. Sed damus lento veniam, quod alma Prole fundasti vacuos penates.

25

30

toris. Nostra Musa languent sine te, Ipse Apollo Thymbi-trus renit serius solito, et ecce mem Achilks moratur in primi^ carcerihus. Quippe nostra Thebais vexata miilta lima, te fideli monitore, amulatur audaci lyra famnm Mantuanam. Sed igtioscimus tibi tarde venienti, quod fulcisti alma sofwle vacuam domum. O diem

novii editione et Veen. est : liricence notus; laticemve motus Romana. — 20 Par- niensis et Roniana : Hectoris amnis. — 22 Parmensis : tymbrce. — 35 Pro pro'

NOTiE

19 Desides Baia] Baias desides dicif, quia desides et pigros reddit, Qui enim amcenitatem soli aerisque ejus temperiem experti sunt, vix ac ne vix quidem avelli possunt a tam gra- to loco. Liticenve notus Hecloris ar- mis'] Intelligit Misenum amiigerum Hectoris : ' Quo non praestantior alter ^Ere ciere viros, Martemque ac- cendere cantu.'

21 Camaenis] Musis. Camoenae di- cuDtur Musap, qaasi Canenap, a ca- nendo.

22 Ipse Thymbrce Rector'] Apollo, hinc ThymbraE:us dictus. Locus erat prope Trojam.

23 Primis metis] Id est, primis carceribus. Sic Epith. Stellae : •Hip. pomenes nec sic meta pallebat in ipsa.*

24 Hceret Achilles] Achilleis, seu poema de Achille.

25 Monitore] Monitor hic quasi praeceptor.

2G Cruciata lima] Illi enim * The- bais bissenos fuit rnultum vigilata per annos.' Metaphora ducta a fabris, qui ferrum lima expoliunt.

27 Audacifide] Modestiasloqnifar sub finemThebaidis : nam suam The- baidem sic alloquitur : ' Vive precor, nec tu divinara iEneiila tenta, Sed longe sequere, et vestigia semper adora.' Mantuance] Id est, Virgili- anae : Virgilius enim erat Mantua- nus.

30 Prole fundasti] Hinc iraTSay oXkuv <n6\ovs, liberos columnas domorum, vo- cat Euripides Iphigenia. Pollux lib. II. cap. 2. otKoiv a^rnplynara. Tacitus ' munimenta.' Plinius lib. iv. Epist- 21. * Cui nnnc unusex tribus liberis superest, domnmque pluribus admi- niculis antefundatam desolatus fulcit ac sustinet.' Apuleius Miles. vxi. ' Quae decimo partus stipendio viri farailiam fundaverat.' Vacuos penates'] Domus dicitur ' vacua ' in qua non

470 P. PAPINII STATII

O diera laetura ! venit ecce nobis

Maximus alter. Orbitas omni fugienda nisu, Quara prerait votis inimicus haeres, Optirao poscens (pudet heu) propinquum 35

Funus araico. Orbitas nullo turaulata fletu. Stat domo capta cupidus superstes Iraminens leti spoliis, et ipsum

Computat ignem. 40

Duret in longura generosus infans, Perque non raultis iter expeditum Crescat in raores patrios, avumque

Provocet actis ! Tu tuos parvo raemorabis enses, 45

/estum ! ecce alter Maximus nobis nascitur. Orhitas evitanda est foto conatK, quam inimicus hares urgel suis voti^i, ojjtans promtam mnrtem, o pudor, optimo amico, Orhitas sepelitur nullis lacrymis. Avidus hares occupat expugnatas ades, inhians mortis exuviis, et computat impensam ipsius funeris. Nohilis puer vivat longos annos, et adolescat in patrios mores per viam paucis facilem, et contendat factis cum aeo. Tu narrabis parvo egregia facinora, quce edideris ad Orientalem

7nn(/uum Parmensis et Romana exliibent: propinqui. — 36 F unus amici Pa.rm. — 37 Parinensis : cumulata Jletu ; Romana: timulata Jletu. — 44 Pruvocet artis

NOTiE

snntliberi. Sallustius conjiirat. Catil. moriebatur, id est, cujus mors non

'Pro certo creditur, necato filio vacu,- plorabatur. am domum scelestis nuptiis fecisse.' 39 El ipsum Computat ignem] Ili

31 O diem lcetum'] Exclamatio in est, sumtus ipsins rogi seu funeris. magno gaudio. 41 Duret in longum generosus in-

32 Maximus alterl Filius nenipe fans] Ideni Dionysius Halicarnassaens Maximi. in Epiiogo Genethliacon, probat vo-

33 Orbitas omnifugienda nisu] Tam tuni pro longa et beata vita ejus, cu- oblegescontra orbos etcoelibes latas, jiis natalescelebrantur : Ovk airh rpS' quam ob rationem Iiic a Poeta alla- irov iroiovixep to7s re &Wois Kal rois ye- tam. vedKiois irepl rov neKKovros fiiov, Kul

34 Quam premit votis inimicus hceres] TroWas irepddovs K^yuv reXeffavras, els Quale votum est illius apud Persi- Xmaphv Koi eG^aipov yripas irapeKeelv. um : ' Pupillumve iitinam quem 44 Provocet] Tentet superare. proximus haeres Impello, expungam.' 45 Tuos enses] Id est, tua praecla-

37 Orbitas nullo tumulata Jletu] In- ra facinora in bello. feliccm putabant, eum qui &K\avaros

SYLVARUM LIU. IV. 7.

471

Quos ad Eoum tuleris Orontein Signa fraenatae moderatus alae

Castore dextro : llle, ut invicti rapidnm secutus Caesaris fulmen, refugis amaram Sarmatis legem dederit, sub uno

Vivere coelo.

50

Orontem, prcefeclm turmce equitum, facente Castore. Memorahis ut ilU arut gecutus praceps fulmen invicti Ccesaris impusuit acerbam legem cogTS Sarmatis, «t

Parmensis. — 46 Parmensis et Romana : tuleras orontem. — 47 Parmensis et Romana : moderatus auUe. — 51 Rom. Aidd. Colin. Grypli. Basil. Plant. et Ge- vart. sub imo. Gronovias Reliq. ad Sylv. notat Petr. Scriverium legere su6

NOT^

46 Orontem'] Orontes flavins Sy- ria?. Orontem peculiari noinine A- rabes, Annaharalmaclub ' fluvium in- versum' vocant ; qnod, cnm aiii ex Septemtrione ferantur in Austrum, hic contra incedat ab Austro in Sep- temtrionem. Namque circa Bakbec, id est, Heliopolim exortus ad occi- dentales Emesae partes labitur in la- cum Alcades, alluens eam a Septem- trione, et postea Hamatam ab ortu, supra quam effunditur in cognomi- nem Apameae lacum, eoque relicto progreditur ad Orientem montis, Al- /ocam, id est, Amani, et inflexus cur- sum capescit Occasnm inter et Aus- trum, transiensque prapter Antiochia: raurum, apud oppidum Suveidia, (quod nomen a Seleucia ostio Oron- tis proxima, cui nempe idem veteres tribuere, detortum puto,) exit in mare. Etiam idem amnis Almeimas nnncupatur, at rariori usu ; frequen- tissimo autem Alhasi, id est, ' rebellis et inobsequens ' dicitur, propterea quod non nisi grandium rotarum ope extra alveum sublatus rigandis arvis inserviat, ubi ex alveo suo alii facile 86 duci patiantur. Ex illo autem O- rontis per lacus transitn patere vide-

tur, qnomodo explicanda sint, quae de ejusdem fluvii, nti et Tigridis ac Nili, snb terram summersione ac nova emcrsione Strabo et alii prodiderunt: Strabo enim tradit Orontera hiatu, qui inter Anthiochiam et Apamiam appellatur x*pv35ij fl ^«''■M»» absorp- tum et perditum post 40. stadia nir- SU8 emergere. Prius Typhon a fabu- loso gigante Typhone fulmine occiso dictus est, deinde nomen sumsit ab Oronte, qui eura ponte junxit. Di- citur Eous sive Orientalis, quia Cce- lesyria vergit ad Orientem. Luca- nus : 'Accedunt Syriae populi, de- sertns Orontes.'

47 Signa frcenatce moderatus ala] Hinc discimus Junium praefectum fu- issealae equitum.

48 Castore dextro] Castor enim equitandi peritissimus.

49 Ille] Avus nempe.

50 Refugis amaram Sarmatis legem dederity sub uno Vitere coelo] Nulla e- uim gravior leximponi poterat popu- lis vagari assuetis, uterant Sarmatae, quam ut uni loco cogerentur inhae- rere. Horatius ii. Od. 9. * Intraque praescriptum Gelonos Exignis equi- tare campis.* Livius lib. xxxviii.

472

P. PAPINII STATII

Sed tuas artes puer ante discat, Omne quis mundi senium remensus Orsa Sallusti brevis, et Timavi Reddis alumnum.

55

degerent in uno tractu. Sed infans erudiatur ante tuis arlibm, qiiibus scribens universam mundi historiamyimiiaris Sallustium, qui brevitatem affectavit,et Livium alumnum Timavi.

vno; et sic est in Parmensi. — 55 Trojani vet. Liodenbrogii, Rom. et Venet. 2. torani Parni. Timavi ceterae editiones.

NOTiE

' Manlius, evocatis co regnlis Gallo- runi, leges, quibns pacein scrvarent cum Eumene, dixit, denuntiavitque, ut moreni vagandi cnni arniis tini- rent, agrorumque suorum terminis se continerent.'

54 Omne mundi senium remensus^ Hinc discimus Maximum Juniuni his- toriam a primordiis orbis composu- isse. Catulius de Corn. Nepote: ' Ausus es unus Italorum Omne je- vum tribus explicare chartis.'

55 Sallusli^ Sallustiushistoriae Ro- mance scriptor notissimus. Brevis] Id est, qui brevitatem affectavit. Timaii] Timavus fons et fluvius in

Istria inter Aquileiam et Tergistum : profluit ex Alpibus, terraque condi- tus fertur per stadia trecenta et tri- ginta, raox iterum emergens in mare Adriaticum novem ostiis effunditur. Polybius dicit accolas vocare hunc fluvium, 'fontem' et ' matrem nia- ris.' Virgilius JEneld. i. ' Fontem superare Tiniavi, Unde per ora no- vem vasto cum murmure montis It mare praeruptum, et pelago premit arva sonanti.'

56 Alumnum] T. Livium Patavi- uum, ceieberrimum illumhistoriae Ro- manae scriptorem.

VIII. AD JULlUMt MENECRATEM OB PROLEM.

Cum Julio Menecrate Neapolitano amice cxpostulat, quod nata iiliola sibi non scripserit, eique de tertia sobole gratulatur.

Pande fores Superum vittataque templa Sabaeis

Parthenope aperi limina Deorum, et imple templa vittata Sabais vaporibus, et

In Parmensi Epigraphe hujiis Eclofrae est : Julio Menecrati Congratulatio. Vide Praefat. hujus libri. Ad Julium Menecratem ob prolem Rom. Aldd. Colin. Gryph. Basil. Plaut. Gevart. &c.— 1 Parmensis : vitataque templa. —

NOT.E

t Julium] Julius Menecrates, ille erat civis Neapolitanus ditissimus ac nobilissimus, quem cum socero Pol- lio inter praecipuos amicos colebat

Papinius noster.

1 Pande fores Superum] In laetitia enim publica templa Deorum aperi- ebantur. Vittataque templa] Virgili-

SYLVARUM LIB. IV. 8.

473

Nubibus et pecudam fibris spirantibus imple, Partheuope : clari genus ecce Menecratis auget Tcrtia jam soboles : procerum tibi nobile vulgus Crescit, et insani solatur damna Vesevi. Nec solum festas secreta Neapolis aras Ambiat : et socii portus, dilectaque mitis Terra Dicarcheae, nec non plaga cara madenti Surrentina Deo sertis altaria cingat ; Materai qua littus avi, quem turba nepotum

10

extis palpitantibus pecudum. Jam tertia proles auget domum clari Menecratis. Ge- nerosa plebs optimatum adolescil tibi, et reparat dnmna furentis Vesuvii. Nee tan- tum Neapolis et ticini portus, et cara tellus lenis Dicarchi, redimiat sertis aras, sed etiam ora Surrentina dilecta humido numini, ubi atus matemus habitat, qutut

6 Venet. 1. secraia Neapolis; in ceteris omnibos: secreta. Marklandus ten» tabat latata, ut apiid Claud. Sec. Cons. Stilich. 177. de re simili.— 7 Par- niensis : dilectaque miti. — 8 Dicarchei edd. vett. Dicarchece edidit Marklandns. Vide ad ii. 2. 93. et iii. 1. 92. — 10 Parm. et Rom. qua turba nepotum. —

NOTjE

us iEn. IV. ' Fuit in tecfis de niar- more templum Conjugis antiqui, mi- ro quod honore colebat Velleribus niveis, et festa fronte revinctum.' Et tangit morem, quo his occasioni- bus templorum fores vittis ornaban- tur. Sabceis Nubibus] Metonymice pro vaporibus thureis. Sabceis'] Quia thus apud Sabaeos Arabiae populos nascitur. Vide Plininm lib. xii. cap. 14.

2 Ef pecudum fibris spirantibus im- pW] Victimae etiam in boc casu Diis immolabantur, quarnm exta adhuc spirantia avulsa aris imponebantur ex more. Theb. iv. ' Sancti de more parentis, Semineces fibras et adhuc spirantia reddit Viscera.'

3 Parthenope] Neapolis.

5 Et insani solatur damna Vesevi] Vide Eclogam ad uxorem vs. 72.

6 Festasaras} Sacras.

7 Et socii portus] Id est, vicini, seu affines, ut Camae, Formiae, Caie-

ta. Dilectaque] Ob Pollinm socernm, qui natus Puteolis. Mitis Terra Di- carchea] Puteoli. Mitis] Quia ibi justitia olim optime administraba- tur.

8 Madenti] Id et de Neptuno, cu- jus templum in Surrentino erat, po- test accipi, et de Barcho ; Surrenti- num enim vinura'nobile erat. Vide Surrentinum. Ea enim ibi de Bac- cho intelliguntur : ' Qua Bromio di- lectus ager, collesque per altos Uri- tur, et prelis non invidet uva Faler- nis.' Et haec de Neptuno : * Ante domum tumidae moderator coernlus aulae Excubat, innocui custos laris : hujus amico Spumant templa salo.' Hinc ratio rov ynadenti.

9 Seitis altaria cingat] Et hoc ex more: coronabautur enlm sertisarae, ut jam alibi diximus.

10 Matemi avi] Pollii Felicis, cn- jus filiam Meuecrates uxorem duxe- rat. Qua] Id est, in Surrentino agro ;

474 P. PAPINII STATI!

Circuit, et similes contendit reddere vultus.

Gaudeat et Libyca praisignis avunculus hasta ;

Quaeque sibi genitos putat, attollitque benigno

PoUa sinu: macte, o juvenis, qui tanta merenti

Lumina das patria? : dulci fremit ecce tumultu 15

Tot dominis clamata domus : procul atra recedat

Invidia, atque alio liventia pectora flectat.

His senium, longasque decus virtutis, et alba

Atropos, et patrius lauros promittit Apollo.

Ergo quod Ausoniae pater augustissimus urbis 20

cohors nepotum ambit, et certat sua similitudine exprimere ^us vultum. Et avwn- culus conspicuus hasta Liliyca latetur, et Polla, quce eos credit sibi genitos, et attollit in benigno sinu. Macte ojuvenis qui das tantu decora bene merenti patriee. Ecce domus, in qua tot heri vagiunt, personat grato strepitu. Niger licor loiige migret, et vertat alio invidum animuni. Favena Atropos his poUicetur seneclutem, et longam vitam virtute ornatam, et Apullo paternas taurus. Igitur, quod Augus-

15 Venett. Rom. Brix. Vicent. Aldd. Colin. Gryph. Basil. Plant. &c. dulci tremil ecce tumullu; Parni. dulcis tremit ecce tumultus. Heinsius ad Ovid. Met. IX. 207. legit : dulcifremit ecce tumultu, qiiod in textiim prinius admisit Marklandus. — 17 Idem Marklandus Itgendum censet : atque alio liventia lu- mina flectat.— XS) Venett. Parm. Rom. Aldd. Colin. Grypli. Basil. et Plant. et patrins lauros proniisit Apollo ; Gronovius edidit : et patrias lauros, enmque seculi sunt Bartli. Veeu. et Delph. patrius revocavit Marklandus, et pro

NOTiE

nam ibi PoUius habitabat in magni- <{>drj. Dulci] Parentibns scilicet. fica villa, quam descripsit Noster in 16 Tot dominis clamata domus] Id

Surrentino. est, in qua tct domini vagiunt. Sic

11 Et similes contendit reddere vul- Theb. v. ' Et non speratis Lemnos tus] Hoc inttHigi potest et de siini- clamatur alumnis.' Procul atrarece- litudine libcroruin Menecratis inter dat Invidia,Sfc.] Ut quae soleat nimi- se : Virgilius : ' Simillima proles In- um felices affligere. Atra] Quia cau- discreta snis, gratusque parentibns sa luctus, cui niger color convenit. error :' et de ea, qua Pollium avum 18 Alba Atropos} Atropos una Par- referebant. carum : alba dicitur hic, ut via Do-

12 Libyca hasta] Hasta hic signifi- mitiana ' candidae sorores,' quae sci- cat imperium, et designat proconsu- licet vellere albo nent vitam felicium. latiim seu praefecturam Libyae seu Vide Epith. Stellae vs. 24.

Africae. Sic ' hasta centumviralis,' 19 Patrius [patrias] lauros] Mene-

pro cura Centumvirum. Avunculus] crates igitur Poeta. Alii codices ha-

Frater matris. bent patrius, quia Parthenope con-

13 Sibi] A se,quia ex filia. dita oraculo Apollinis, ut jam dixi-

14 PoUa] A via materna. mus.

1.5 Lumina das patrice] Ita Graece 20 Auaonice Pater augustissimus ur-

<pSn(s honorifice vocantur (pSna, seu bis] Domitianus.

SYLVARUM lAB. IV. 8. 475

Jus tibi tergeminse dederat laetabile prolis,

Omcn erat : venit toties Lucina, piumque

lutravit repetita larem : sic fertilis, oro,

Stet domus, et donis nunquam nudata sacratis.

Macte, quod et proles tibi saepius aucta virili 25

Robore : se juveni laetam dat virgo parenti :

Aptior his virtus, citius dabit illa nepotes.

Qualis matemis Helene jam digna palaestris

tissimus Pater urbis Ausonia concesserat tihi gratum jus trium liberorum, faustum erai prasagium, Toties Lucina tenit, et rerocala snbiit pium larem. Sic fcecunda, oro, stet domus, et nunquum egeut sttcris doais. Macte, (juod duobu»fHiisjam tiln natis, puella gratior veniat juceni patri. Hi aptiores virtuti, illa dabit citius nepotea. Qualis Utlenejam digna muternis palcesiris reptabat nuda inter germanos

fromisit ex conjectura Ipgit, promittit — 24 Edd. vett. nunquam mutata ta- eratis. Marklandus aliqiiando tentabat: nunquam viduala sacratis ; postea vero ex conjectiua in textiini intiilit : nunquam nudata sacraiis. — 23. 2ti Edd. vett. Venet. 1. Parni. Roin. Aldd. 6cc. Macte, quod et proles tibi ucjiius aucta ririli Robore ; sed juceni latam dat virgo parenti ; Gevartius : seu juceni ; Arastel. Gronoviiis, Barthiiis, &c. se juteni. ' Locus per- plexissimiis: lerliam prolem Jiilio iVIeuecrati hac Epistola Papiniiis gratula- tiir, hoc est filiam post gnatos binos jam editos in lucem : quomodo ergo sapius aucta proles virilis, si binis non plures fuere (ilii; nec profecto fuere pliires : pro seu juceni vetus editio Parinensis sed juteni ; Bernartins se ju- veni, (hoc faUum ; sed juteni habet Bernartius;) sed ne sic quidem subiata sit ditficultas. Lege : Macte, quod ut proles libi se prius aucta virili Robore, sic juteni lcetum dat virgo parenti: possis etiam, sic juteni se jam dat virgo pa- renti.' Ita Heinsius in Advers. lib. i. cap. 2. p. 16. Markiandus piitabat Statium scripsisse : se juteni mediam dat virgo parenti. Barthius : det virgo parenti. — 27 ' Mihi omuino spurins et insititius videtur hic Tcrsus, quod et clariu.s patebit si spectes totius sententiae connexioDem. Uncinis igitur

aOTJE

21 LcetabiW] QniaetiHudjus trinm Lucina'] Dea, qns prsest partni. liherorum honorificiira erat, nec pro- 24 Et donis nunquam nudata [muta- miscue et omnibus concedebatur. ta] sacratis] Id est, nunquam egeat Plinius lib. x. Ep. 2. * Exprimere, jiire trinm liberorura, quod munus domine, verbis non possum, quantum est sacrum, ut ab Imperatore profec- gaudium mihi attulerit, quod nie dig- tnm ; nam si egeret, mutata foret do- num pntasti jure trium liberorum.' mus, aliqnemqne ex snis araitteret. Ex quo patet, pro singulari munere 26 Lcetam] Gratiorem. Nam gra- Imperatores claris tantum viris id tior est filia post natos niares. honoris et praemii dare. Qnin et 27 Citius dabit illa nepotes] Quia multa privilegiasequebantnrlioc jus, pnellae citius collocaiitur,quam ma- in spectaculis, honoribus petendis, et res.

divisionibus publicis. 28 Materms Helenejam dignapaUes-

22 Omen erat] Supple, te aliquan- tris] Jani grandior, et qus» se jam do vere patrem fore trium liberoniro. potest exercere in maternis palss-

476 P. PAPINII STATII

Inter Amyclaeos reptabat candida fratres :

Vel qualis coeli facies, ubi nocte serena 30

Admovere jubar mediae duo sidera lunae.

Sed queror haud faciles, juvenum rarissime, questus,

Irascorque etiam, quantum irascuntur araantes.

Tantane me decuit vulgari gaudia fama

Noscere? cumque tibi vagiret tertius infans, 35

Protinus ingenti non venit nuntia cursu

Litera, quae festos cumulare altaribus ignes,

Et redimire chelyn, postesque ornare juberet,

Albanoque cadum sordentem promere fumo,

Amyclceos: vel qualis facies caeli, ubi clara nocte duo ustra admoterunt smm splendorem medice luna. Sed, o prastantissime juvenum, tecum expostxdo, nec leviter. Et eliam succenseo quantum amici succensent. Mihine est honorificum, me discere tamla'tumnuntium]>lebeio rumore? et quod, cum tertia soboles vagiret in tua domo, non statim epistola ad me celeriter venit, qua prascriheret accen- dere festos ignes supra aras, et coronare citharam, liminaque ornare frondibus, ac depromere cadum vini Albani squalentem fumo, et celebrare hunc diem carmine

excipiatnr.' 3Iarkl.—35 Aldd. Coliti. Gryph. Basil. et Plant. vagitet, cum dixisse debuerit vagitaret ; Morell. Gevart. Grasser. Ainstel. Gronov. et Bartli. tagiret. — 39 Rotnana : premere fumo. — 40 Beutleius in Notis ad Hor.

NOTiE

tris. Lacones enim studio palzestrae 37 Queefestos cumulare altaribus ig-

tenebantur. Vrnie maternte palastrw. nes] Id ex niore: accendebant enim

29 Candida^ Id est, nuda. Amy- ignem supra aitaria, tam ad adolen-

claos fratresl Pollucem et Castorem. das qnasdam victimae partes, quam

Reptabatl 'Zw4p-irovaa,idi est,gradiens, ut thura in enm injicerent.

vel volutabatur. Luctatores enini in- 38 Et redimire chelyn] Ornare enim

terdum in terra volutabautur. Ovi- floribus solebant citbaras in gaudio.

dius in Epistola Paridis ad Helenam : Postesque ornare juberet] Ex niore

' More tux gentis nitida dum nuda etiam, ut jam diximus, aedium postes

palffistra Ludis, et es nudis foEmina in laetitia seu publica, seu privata

niixta viris.' Et Propertius lib. iii. ornabant.

Eleg. 13. * Inter quos Helene nudis 39 Albanoque cadum sordentem pro-

capere arma papillis Fertur, nec fra- merefumo] Hoc etiam in gaudio,tam

tres erubuisse Deos.' De hoc more publico, quam privato fieri consueve-

Laconum consulendi Xenophon et rat, ut apud nos. Porro Albanum

Plutarchus in Lycurgo. vinum memorat Juvenalis Sat. xv.

31 Duo «dera] DuoPlanetae. * Albani veteris pretiosa senectug.'

33 Quantum irascuntur amantes] A- Nam vinuni Albanum inter optima

mantium enim irae celerrime trans- viua est celebratum. Vide Pliniuni

eunt, nec durant. lib. xxiii. cap. 1. et Horatium iv.

SYLVARUM LIB. IV. 8. 477

Et creta signare diem ? sed tardus inersque 40

Nunc demum mea vota cano? tua culpa, tuusquc

Hic pudor: ulterius sed enim producere questus

Non licet : en hilaris circumstat turba tuorum,

Defensatque patrera : quem non hoc agmine vincas ?

Di Patrii, quos auguriis super aequora magnis 45

genethliaco. Sed tardus et iners Munc demutn tibi congratulur. Tua culpa esi, tuusque hic pudor. Sed tamen fas non est projme uUerius meas querelas. En ItBta liherorum turbaamhit et tutatur suum patrem. Quem non tincas hoc agmine ? Dii patriif quos classis Abantia, magnis auguriis acta, tulit super mare ad oram

Carm. i. 36. Et creta signare diem; quod recepit Marklandiis. Antca lege- batur : Et cantu signare, 4-0. — 44 Defensasque patrem Roraana ; Densatque pa-

NOTiE

Od. II. Ceterum veieres credebant fumo matnritatem, et quasi vetusta- tem vino conciliari. Colnmella lib. I. Horatius iii. Od. 8. * Amphorae fumum bibere institutae.' Quod ta- men improbat Plinius loco citato : • Vinum,' inquit, ' si sit fumo invete» ratum, est insaluberrimum.'

40 Et creta [cantu^ Id est, carmine Genethliaco,exmore. Tardus] Sero, cum debuissem statim ac nata est puella.

41 Meavota] Quae feceram, ut tibi cresceret familia. Tua culpa] Quia non misisti mibi epistolam, qua cer- tior (ierem tanti tui gaudii.

44 Defensatque patrem] Contra meas querelas : vel veniam petunt pro patre.

45 Di Patrii] Idem qui et Pena- tes : certePenates et Dii Patriisaepe conjunguntur, et pro iisdem capiun- tur. Utrique vel publice, vel priva- tim colebantur. Qni publice cole- bantur, non erant plurinm nationuro, seU certi populi, iique quos populus a majoribus traditos colit. Hocqne numero comprehenduntur tani Dii majorum gentium, qui peculiaribus beneficiis nationem affecerant, quam

Heroes, aut Manes eorum, qui aut conditores, aut conservatores Reip. publica auctoritate inDeornm nume- rum erant relati, aut quicumque in locis publicis positi. Cicero pro Syl- la : ' Vos, Dii Patrii, ac Penates qui huic urbi, atque imperio praesidetis, qui hoc imperium, qui hanc liberta- tem, populumque Rouianum, qui bsc tecta ac templa, me consule, vestro nnmine, anxilioque servastis.' Idem pro Sextio, et in de Aruspicnm re- sponsis conjungit ' Deos patrios ac penates.' Gronovius.

Dionysins Halic. testatur Penates Graecis iraTp<^ovs, id est, j»a/rios, dici, ut etiam Martianus Capella: ' Post ipsnm,' inquit, ' Jovem Dii Consen- tes et Penates, qui et Patrii, etGe- nethlii.' Ut autem Resp. habebat suos ' Deos patrios ' ac penates, sic privati habebant suos peculiari cultu a familia sua consecratos. Hos La- res etiam vocabant. Quos augnriis super aqvora magnis] Quoties enira populi niutabant sedes, aut colono» niittebant, toties capiebant anguria, ac oracnla consulebant, ut hic infra dicitur Apollo direxisse classem A- bantiam.

478

P. PAPINII STATII

Littus ad Ausonium devexit Abantia classis ; Tu, ductor populi longe emigrantis, Apollo, Cujus adhuc volucrem laeva cervice sedentem Respiciens blande felix Eumelis adorat ; Tuque, Actaea Ceres, cursu cui semper anhelo

50

Amnniam, tUj Apollo, qui fuisti dux poputi procul commigrantis, et cujus humero siniiitro moUiter insidentem uvemfortunata Eumelifilia adhuc respiciens adorat, et tu, Ceres Attica, cujus causa mystce anhelo cursu semper silentes movemus votivum

trem Venet. 2. et vet. Lindenbrogii.-^47 Parm. et Rom. longe migrantis. — 48 Roniana: cervice serentem. Vide ad Kal. Decembr. 24. — 50 Tuque acea

' 46 Ansoniuml Italicum. Abantia'] Id est, Euboica, quia Eiiboea insula, antiquitus Abantias dicta.

47 Apollol Apollo dicitur Aban- tiam ciassem direxisse, quia Clialci- denscs Eiiboia profecti sunt oraculo Apolliuis, et iu has Italiaii oras de- venerunt.

48 Cujus adhuc volucrem lceta cervi- ce sedentem Respiciens hlandefelix Eu- melis adoraf] Tangit historiam, qua Parthenope Eumeii filia, unde Eume- lis dicitur, coloniae Chalcidensium dux perveuit Neapolim, secuta au- gurium columbac, ut jam alibi dixi- mus. In hujus autem rei memoriani duae statuae conflatee sunt, Apollinis una, cujuS humero Iffivo columba in- sidebat ; altera vero Partbenopes, qnae respiciebat hauc columbam, ac adorare videbatur. Papinius alibi : ' Parthenope, cui mite solum trans aequoia vectae Ipse Dionaea monstra- vit ApoUo columba.' Dicit ' felicem' Partlienopen, quod feliciter hanc classem duxerit, ac nomen tam clarae nrbi dederit.

50 Aciaa Ceres'] Ceres dicitur Ac- taa, id est, Eleusinia, ab Eleusi oppi- do Atticap, quae prius Acte vocaba- tnr, ubi Ceres religiosissime coleba- tur. Cursu cui semper anhelo Votivam taciti (juussamus lampada tnyHte] Iii

NOTiE

sacris enim Cereris discurrebant ci- tissime, et facibusaccensis,hoc cursu anhelo demonstrantes errores, et las- situdinem Deae ob inquisitioneu) fi- liae Proserpinae, quae rapta fuerat, et in qua pervestiganda dicitur totum fere orbem face accensa peragrasse. Noster Theb. xii. ' Qualis ab yEt- naeis accensa lampade saxis Orba Ceres niagnae variabat imagineflam- mae Ausonium Siculumque latus, vestigia nigri Kaptoris, vastosque le- gens in pulvere sulcos.' Mysta] Id est, initiati sacris Cereris. Dicuntur taciti vel quia taciti discurrebant, vel quia sacra Cereris divulgare nefas. Cicero in Verrem Act. v. ' Tuque Ceres, et Libera, quarum sacra, sicut opiniones hominum ac religiones fe- runt, longe maximis atque occultis- simis caerimoniiscontinentur.' Hora- tins III. Od. 2. ' Est et fideli tuta silentio Merces : vetabo qui Cereris sacrum Vulgarit arcanae, sub iisdem Sit trabibus fragilemque mecnm Sol- vat Phaselum.' Seneca Troadibns: ' An sacris gaudens tacitis Eleusis.' Idem Hippolyto : ' Non inter aras, Attidum mistani Choris, Jactare ta- citis conscias sacris faces.' Votivam] Quia in votis habebant initiari sacris Eleusinis.

i

SYLVARUM LIB. IV. 8. 479

Votivam taciti quassamus lampada mystaj : Et vos, Tyndaridae, quos non horrenda Lycurgi Taygeta, umbrosaevc magis coluere Therapnas, Hos cum plebe sua patrii servate Penates. Sint, qui fessam aevo crebrisque laboribus urbem 55

Voce opibusque juvent, viridique in noraine servent. His placidos genitor mores, largumque nitorem Monstret avus ; pulchrae studium virtutis utcrque. Quippe et opes et origo sinunt, hanc lampade prima

facem, ac tos Tyndnridce, quos asperu Lycurgi Taygeta, et ohscurce TherapntB non plms adoraverunt , quam nos, et vos patrii 1'eriates cttstodite Mmecratem cum suis liberis. Sint, qui voce et divitiisjutenl civitatem confectam senio, et frequentibus calamitatibiis, et conservent illam Jlorentem in novo nomine. Hos fmter doceat morum lenitatem, et ariu spUmdorem liberalis titce, utaque ainorem pulchrce virtu- tis. Nam et dicitice et genus permittunt, Uanc primis hymenceis nuplum dari in

ceres Parmensis. — 51 Eadcm : tanti qunssamus lampada mixta ; Romana: taciti quassamus lampade mestce. — 53 Edd. ante Marklandiim omnes : umbrosceque. Ald. X.theramnee ; Ald. 2. Colin. Gryph. Basii. et Plant. terapncE. — 54 Pro patrii servate penates Gronoviiis Dialr. cap. 41. dicit aliqnem suspicari posse Statinm scripsisse: pntrice servate penates, ad evitandam ravToKoyiav, cum sn- pra vs. 45. dixerit : Dii Patrii. quos, i^c. — 55 Nic. Heinsiiis ad Silium Itali- cum xiv. 583. pro crfiris/jue lnboribus l«git: Vesbique rap-jrihus ; vel : crebris' qtu vaporibus. — 58 Parm. et Roin. Monstratacis. — 59 P arm. hacUimpade ; Rom. Aldd. Venett. Colin. Gryph. Basil. et Plant. hac lampade. LertioHem itos- tram dedit Gevartius Papin. Lect. iv. 11. eumqiie secuti sunt Gronov.

NOT;E

52 Et vos, TyndaridcB^l Castor et 55 Fessam <rpo] Nam vetnstissima PoUux Tyndari filii. Horrenda Ly- Neapolis. Crebrisque laboribus^l Vel cttrgi Tayg^e^a] Taygeta, seuTaygetus, incendio Vesnvino, vel inundatione mons Laconiee : dicitur ' horrendus,' aquarum, quod sicpe accidit, vel ter- ob severasleges, qnas tulit Lycurgus, rae motu, vel aliis calamitatibus.

et austeram disciplinam Spartuno- 56 Voce opibusque jucent] Ao^y jcol

rum. Exhis versibus discimus, Apol- fpytfi, dictis factisque. Viiidique in no-

linem, Cererem Eleusiniam, et Dio- mine servent] Ludit in nomine Nea-

scnros coli apud Neapolim, nt pa- polis, quod novam urbem significat. trios Deos ac penates. 57 Gfniior] Pater Menecrates, qai

53 UmbroscB Therapna'] Therapnae placidis erat moribiis. Largumque oppidiim Laconiap, in quo religiose nilorem] Per ni<ore//i,elegantiam iiio- culti Dioscnri, sive Castor et Pollux. rum vita»que, ac liberalitatem intelU- Umbrosce] Ob sylvas, vel montes. git, ut jam monnimus.

54 Patrii Penates] Hoc loco vocat 58 Avus] Pollius, cni noster dat Penates, quos supra ' Deos Patrios,' semper laiidem elegantis, polili, ac nt eosdem, vel qnia semper jnnge- liberalis viri,

bantur cum Diis Patriis. 59 Quippe et opes et origo sinunt.

480 P. PAFINIl STATII

Patricias intrare fores ; hos, pube sub ipsa GO

(Si modo prona bonis invicti Caesaris adsint Numina) Romulei limen pulsare Senatus.

Patricia domo ; hos sub ipsa pubertate (si modo numen invicH Ccrsaris faveai) in- trare in senatum.

Barth. Veen. et Delpli.— 60 Rom. Al<id. Colin. Gryph. Basil. Plant. h^c pube; Parm. hos pube, qiiod receperunt Gevart. Gronov. Barth. Veen. et Delpii. his pube Venet. 2. et vet. Lindenbrogii ; hacpube in aliis. — 61 Pro pro- na Parm. Rom. Venet. 2. et vet. Lindeubrogii, plena. — 62 Limina Rumulei Venet. 2. et vet. Lindenbrogii.

NOTiE

fianc lampade prima Patricias intrare senatorum ab Angnsto concesso, sed

fores; hos, pube sub ipsa {Si modo pro- quo tamen non uterentur, nisi indul-

na bonis invicti Ctcsaris adsint Numina) gentia, ac favor principis accederet.

Romulei limen pulsare Senalus] Mens Opes] Certus enim census requireba-

Poetae : Opes et genus esse liberis tur in dignitatibus; unde ' census se-

Menecratis, ut haec, filia scilicet, natorius,' ' census equestris.' Orig-o]

primis nnptiis, quap per ' lampadem' Genus non solum requirebatur ad

designantur, (faces enim adhibitas dignitates obtinendas, sed etiam ad

nnptiis scinnt omnes,) nubere possit nuptias : quaedam enim mulieres Se-

patricio ; quod Poeta significat per natoribus aut Equitibus nubere nou

patricias intrare fures. Nani veteri poterant legibus Romanis. Prona

more nova sponsa ad faces deduce- bonis] Summa principum laus favere

batur sponsi domum. Lampade pri- bonis. Romulei] Romani. Pulsare]

ma] Ut Theb. ii. ' Primis Hyme- Sic Protreptico ad Crispinum : ' Nec

naeis.' Vide ibidem. Hi vero, id est, paupere clavo Augustam sedem et

filii, possint induere latuni clavum,ac Latii penetrale senatus Advena pul-

Senatui interesse, jare quidem filiis sasti.'

IX. RlSUSt SATURNALITIUS AD PLOTIUM t CRYPHUM.

Jocatur Poeta, qnod Saturnalibus pro suo aliuni librum a Plotio acceperit, cum aliud quidpiam fuisset mittendum.

EsT sane jocus iste, quod libellum

Jocus sane iste est, qmd, Gryphe, mihi misisti librum pro libro. Urbanum tamen

Risus Saturnalilius ad Plotium Rom. Aldd. Coiin. Gryph. Basil. Plant. Ge- vart. Grasser. Amstel. Gronov. et Veen. Risu^ Safurnalitius ad Plotium Grip- pum Barth. in Notis et Uelph. Plotio Grippo tantum in Parin. Risus Saturtia- litius ad Plotium Gryphum Markl. Lusus Satumalitius Nic. Heinsius ad Ovid.

NOTyE

t Risua] Solebant enim Saturna- munera leviora ac vilia missitare, Ijorum diebus simul jocari, et sibi i Plotium] Gens Plautia seu Plotia

SYLVARUM LIB. IV. 9.

481

Misisti mihi, Gryphe, pro libello.

Xlrbanum tamen hoc potest videri,

Si post hoc aliquid mihi remittas :

Nam si ludere, Gryphe, perseveras, 5

Non ludis : licet, ecce, computemus :

Noster purpureus novusque charta,

Et binis decoratus umbilicis,

hoc potest haberi, si post hoc remittas mihi aliquid. Nam si, Gryphe, pergis ludere, non ludis. Licet, ecce utrumque librum astimemus. Noster purpureus, et recenti papyro, et insignitus duobus umbilicis, prater laborem meum, emi decem assibus.

Trist. I. 1. 5. Prudent. Cathemer. v. 22. et in Advers. lib. iv. cap. 8.— 2 Griplie Heins. Gronov. Barth. Veen. et Delph. Grippe Venett. Parra. Rom. Aldd. Colin. Gryph. Basil. Plant. et Gevart. Gryphe Markl.— 4 Si post bunc, sc. libellum, Barthius. Siposthac aliquid mihi remittes Heiusius Grono- vio Syllog. Epist. Toni. iii. p. 473.-5 Alii Griphe, vel Grippe. Vide ad vs.

SOTJE

patricia ac cousularis ; nnde Plotinm vocat Statius, in Epistola ad Marcel- lum qnarto Sylvarum libro praepo- sita, ' Majoris gradus juvenem.' Ce- teram Plotius hic Gryphus, sic enim legendum, non Grippus, ille est, de quo Tacitus m. Histor. sic loqiiitur : ' Plotinm Gryphum nnper a Vespa- siano in senatorium ordinem additum, ac legioni praepositum monuit.' Idem III. Hist. ' Tertio Juliano praetura, quod transgredientem in partes Ves- pasiani legionem deseruisset, ablata, ut in Plotiiim Gryphum transferre- tur.'

1 Est sane jocus iste, quod libellum Misisti mihi pro libello] Imitatus est CatuIIum Poeta ad Calvuni : * Di magni horribilem et sacrum libellum, Quem tu scilicet ad tuum Catullum Wisti continuo, nt die periret Satur- nalibus optimo dierum.'

3 Urbanuml Sic doTewi' Graecis, ut et a(mi(Tfj.hi, urbanitas.

4 Si post hoc aliquid mihi remittas] Quo librum tuum pessimum compen- ses.

Delph. el Vwr. Clas. Stat

5 Perseteras] Si non miseris aliqoid post librum.

6 Non ludis] Id est, non jocaris, sed derides.

7 Purpureus'] Id est, cujus corium, quo tegitur et compingitur, pnrpnrei est coloris.

8 Et iinis decoratus umbilicis] Vm- bilici erantornamentaquaedam hbro- rum ex diversa materia, ut ligno, os- se, cornuj aere, &c. quae conipactis demum libris apponebantur : hinc natae illae locutiones, ' ad umbilicum ducere,' ' ad nmbilicum pervenire,' Horatio et Martiali aliisque fami- liares, qnae operis absolutionem sig- nificant : sic dicti, quod in medio po- nebantur, vel quod umbonis speciem prae se ferrent, tumore quodam pro- tuberantes. Similia ornamenta vide- mus adhnc in veteribus Ecclesije li- bris. lidem dicnntnr et ' cornna' Martiali lib. xi. Ep. 107. ' Explici- tum nobis u$^que ad sua cornua li- brum.' Quia plerumque ex corna fiebant.

2 H

482 P. PAPINII STATII

Praeter me, mihi constitit decussis.

Tu rosum tineis, situque putrera, 10

Quales aut Libycis madent olivis,

Aut thus Niliacum piperve servant,

Aut Byzantiacos olent lacertos ;

Nec saltem tua dicta continentem,

Quae trino juvenis foro tonabas, 15

Aut centum prope judices, prius quam

Tuus comesus a blattis, et mucidus, quales chartcB sunt, quce aut humeclantur olivis Libycis, aut involvunt thus I\'iliacum ac piper, teguntque lacertos Byzaniinos, nec continel orationes, quas juvenis personabas in triplici foro, aut ante Centumviros,

2. — 9 Prater me subobscurum est, inqtiit Heinsius Gronovio Syllog. Epist. Tom.iu. p.473. aiibi vero : Nescio an satissannin sit. Gevart. Gronov. Mo- rell. Barth. Veen. et Delph. decussi; Venett. Parm. Rom. Aldd. Colin. Gryph. Basil. et Plant. decussis, quod revocavit Markl. — 13 Heinsius Gronovio Syl- log. Epist. Tom. iii. p. 4G9. scribit : ' Th colunt offendit aures meas. Vide ne scripserit Statius, olent.' Ita etiam corrigit in Advers. lib. iv. cap. 8. p. 618. Hanc Gronovii conjecturam surripuit Marklandns. — 15 Qua trino niveus ore tonabas Parmensis ; juvenis foro rorabas vet. Lindenbrogii et Venet. 2. —

NOT^

9 Preeter wie] Id est, praeterquam Vide ibidem.

quod sim auctor: miserat euim Pa- 13 Byzantiacos lacerlos'] Lacertns,

pinius Plotio Grypho operum suorum genus piscis ad salsamenta idonei.

librum. Decussis] Id est, deceni as- Hi pisces prope Byzantium capie-

sibus. Decussis, ut * centussis' apud bantur, et hinc Romam afFerebantur.

Persium : ' Et centum Graecos curto Vide Plinium lib. xxxii. cap. ult.

centusse licetur.' 15 Tiinoforo'] Ante Augustum Ro-

11 Quales] Fatum ineptorum libro. raaeduo tantum erantfora, Romanum rum inservire involvendis mercibus. et JuHum, iu quibus judicia fiebant : Martialis Epigrammate ad librum tertium addidit Augustus, non sufii- suum lib. IV. * Si damnaverit, ad cientibus duobus prioribus, ut disci- salariorum Curras scrinia protinus inus ex Suetonio cap. 29. Augusti : licebit.' Idem lib. iii. ad cundem; ' Causa,' ait, ' fori exstniendi fuit * Ne nigram cito raptus in culinam hominum et judiciorum inultitudo, Cordillas madida tegas papyro, Vel quaa videbatur, non sufBeientibus thuris piperisque sis cucullus.' Li- duobus, etiam tertio indigere. Ita- bycis olivis] Erant omnium pessimae que festinantius, nec dum perfecta Africae seu Libyes olivae, teste Pli- Martis aede, publicatum est cautnm- nio. que ut separatim in eo publica judi-

12 Thus Niliacum] Id est, interpo- cia et sortitiones judicum fierent.' latum in ^gypto, unde Romam affer- 16 Aut centum judices] Intelligit ri solebat. Vide Pliniuni lib. xii. Centumviros, de quibus egimus So- cap. 13. Alioqui vcrum thus, nec teriis Gallici.

adulteratuni soli Arabiae proprium.

SYLVARUM LIB. IV. 9.

483

Te Germanicus arbitrum sequenti Annonae dedit, omniumque late Praefecit stationibus viarum ; Sed Bruti senis oscitationes De capsa miseri libellionis, Emtum plus minus asse Caiano, Donas : usque adeone defuerunt

20

priusquain Germanicui te prcefecisset obsequenli annnna;, et iibi commisiiset custo- diamcunctarum viarum ; sed dasfasttdiosa neripta longtevi Bruti, de pluteo pauperis bibliopola, emta circiter asse Caiano. Usque adeone d^uerunt pilea confecta ex

17 Venet. 1. Parin. et Roni. sequentis; a.\\\ frequenti, quos refellit GionoTius Diatr. cap. 45. qiiibuscum vero nou pugnaverit Barthius. — 22 Pro asse Caia- no Doiuitius ad Kal. Decemb. 17. legit asse Gaiolo ; et uotat, Gaiorum nu«

17 Germanicus'] Imperator Domi- tianus. Arbitrttm Annonte] Id est, praefectum. Quse dignitas olim inter praecipuas. Augustus eain creavit, tenuitque, dum vixit, ut videre est apnd Dionem lib. liv. Quo mortuo cnravit annonam C. Turanius, qai a Tacito refertur inler primores ma- gistratus, qui jurarunt in verba Tibe- rii, Tempore Boethii oronino eviluit, uttestatur ipse Boethius in deConso- lat. Phil. Prosa iv. ' Si quis quon- dam curasset populi annonam, mag- nns habebatur. Nunc ea praefeclura quid abjectius.' Sequenti] Idem est, ac facili, obsequenti, obedienti pro- ruranti Plotio. Ovidius Ep. Phae- drse: ' Qua licet, et sequitur, pudor est miscendus amori.' Plinius lib. XI. cap. 2. * In magnis siquidem cor- poribus, aut certe niajoribus, facilis officma sequaci materia fuit.' Noster Achill. I. ' Qualiter artificis victurae pollice ceraa Accipiunt formas, ig- nemque mannmque sequuntur.' Gro- novius. Pro sequenti, legit Gevartius frequenti.

18 Omniumque late Prafecit statiO' rubus viarum'] De cura viarnm, ea-

NOTiE

rumque curatoribus, vide Ep. ad Mar- cellum vs. 60.

20 Bruti senis oscitationes] Quidam haec accipiunt descriptis Bruti amici Ciceronis, cujus scripta dicuntur auc- tori Dialogi de Oratoribus, * otiosa ' ct ' disjuncta.' Sed fnelius de alio Bruto intelligenda suut. Nam ille familiaris Cieeronis, princeps conju- rationis in Caesarem, qiiique Philip- pensi acie victus est, non senex per- iit. £t bene d\c\t oscitationes ; qnia malaet inepta scripta faciunt oscitare legentes. Hinc Martialis lib, ii. £p. 6. ' Lectis vix tibi paginis duabus Spectas iffxaroKwXioi' Severe, Et lon- gas trahis escitationes.' Sed et hic otcitationes accipi possunt pro libris negligenter scriptis,

22 Asse Caiano] Assem Caianum exponit Turnebus Adv. lib. xx. coem- tionalem, quo nimirnm conjnges in nnptiis contrahendis sese mutuo eme- bant dicis causa, unde hic pro viji pretio accipitur. Formula illius mi- niicae coemtionisnota est antiquariis. Caii et Caiae nomina in nuptiis con- jugibus dari solita, auctor Quintilia- nus lib. I. et Plutarchus in Qusest.

484

P. PAPINII STATII

Scissis pilea suta de lacernis ? Vel mantilia, liiridaeve mappas ? Chartae, Thebaicaeve, caricaeve ? Nusquam turbine conditus ruenti Prunorum globus, atque coctanorum ?

25

scissis lacernis? vel mantilia? tritcEve mappce, ac chartce, Thebaiccc, caricave? Nusquatn globus prunorum ac cottanorum conditus turbine inverso ? Non ellychnia

mismata in arte erant. — 24 Ccesis pilea supta Parm. Ccesis pika suta Venett. Eom. Aldd. Colin. Gryph. Basil. Plant. &c. Scissis pilea suta Nic. Heinsius Gronovio loco landato. Hanc qnoque emendationem quasi snam venditat Marklandus. — 25 Heinsius ibidem : sordidceve mappcB. — 27 * Reor scriptnm faisse, ruventi^vo rM6en/i,atque liinc natuni ruenli,' Heins. ibid. — 28 Omittit

NOTiE

Roman. Problemate 30.

24 Scissis [Ccesis] pileasuta de lacer- nis'^ Pilea inter munera Saturnalitia. Martiai. lib. xiv. Ep. 132. ' Si pos- sem totas cuperem misisse lacernas : Nunc tantnm capiti munera mitto tuo.' Porro ex attritis lacernis pilea fieri solita scribit BrodaBus Misceil. lib. X. cap. 30. Ceterum lacerna erat genus vestis viriiis fimbriatae, et feremilitaris, quae et' chlamys ' Gra- ce vocatur, dicta, ut ait Festus, quod miuor capitio sit. Erant apud vete- res lacernae albae, quarum usus erat in spectaculis, et togae superimpone- bantur ad arcenda frigora : erant coccineae, erant niilitares. Nobilio- res autem ac illustriores non uteban- tur lacernis nisi pluvio tempore, aut in spectaculis. Vide Bayfium de Re Vestiaria.

25 Luridceve mappce] Mappas et in- ter xenia Saturnalitia numeratas tra- dit Martialis lib. vii. Ep. 52. * Om- nia misisti mihiSaturnalibus, Umber, Munera, contulerant qnaj tibi quin- que dies ; Bissenos triplices, et den- tiscalpia decem : His comes accessit spongia, mappa, calyx.'

26 ChartcB] Nam et hae inter mu- nera Saturnalitia. Martialis lib. xiv.

Ep. 10. * Non sunt munera, quae putas, puella, Cumdonat vacuas poe- ta chartas.' Thebaicceve] Per Thebai- cas inteliigit palniarum fructus : nam palmae in iEgypto nobilcs, ut disci- mus ex Isidoro aliisque. Quidam jungunt Thebaicceve cum chartce. The- baicce, ex ^Egypto, cujus Thebe oppi- dum nol/ile. Caricee] Genus fici, ex Caria allati primum. Uude nomen generalius sumitur pro quibusvis fi- cis. Vide Satnrn. Decembres. Ficos vero fuisse inter munera Saturnalitia patet ex Martiali lib. iv. Ep. 40. ' Et ficus Libycae gelata testae.'

27 Turbine ruenti Prunorum globus, atque coctanorum] Turbo ruens, ait Crureus, est inversus, qui metae figu- ram refert, et pro ea seepe ponitur: unde Piinius lib. ii. figuram umbrae terrae, ait esse similem metae ac tur- bini inverso, quandomucrone tantum ingruat. Itaque ' metam ' appellat Martialis xiii. Epig. 28. quem Statius ' turbinera' vocat: ' Haec tibi quae torta venerunt condita meta. Si ma- jora forent cottana, ficus erat.' Et hoc quia in vasculo turbinis seu metae formam referente hujusraodi fructus servabantur, et inter Saturnalitia xenia mittebantur. Potest etiam tur-

SYLVARUM LIB. IV. 9.

485

Non ellychnia sicca, non replictae Bulborum tunicae, nec ova tantum ? Non leves alicae, nec asperum far ? Nusquam Cinyphiis vagata campis Curvarum domus uda cochlearum ? Non lardum breve, debilisve pema? Non Lucanica, non orraves Phalisci,

30

35

arida, non repliciice tunicce bulborum, non ova saltem, non tenuesalicce, nec asperun far? Nusquam humida casa curvarum cochlearum, quce inveniuntur in agris Ciny- phiis? Non ponderosuni laridum, levisque pema, non lucanica, non pleni phalisci ?

hunc versuni editio Romana. — 29 Non Eulichnia Parm. Vix sanam esse scripturam : non repUcta Bulhorum tunicce, opinabatiir Hein^ius. — 30 * Ne illud qiiiilem placet, ova tantum: oliin landem legebam ; niinc ota matrum cniendo.' Markl. Tiirnebiis conjecerat, ova tota; quod probare videtur Mo- rcllus. — 34 Non lardiim hirave corrigebat Heinsius Advers. iib. iv. cap. 9. p. 620. Non lardum grave edd. vett. Lectio nostra est a Gronovio. —

NOTiE

bo rucns exponi, qui firmiter rectns consistere non potest : quales etiam bodie fiunt e juncis, aut virgulis te- nuibus inter se jnnctis, quod forsan Martialis per' metam tortam ' intel- ligit. Prunorum'] Intellige pruna Da» mascena, quae mitti solita bis diebus. Vide Satum. Dec. ' Et quae pia ger- niinat Damascus.' Globus'] na\d0r} Greece. ITaAei^ enim ficuum dicitur globns vcl raassa. Cottana etiam ac pruna in niassas sic componebantur. Cottanorum] Cottana ficus Syriacae minores. Vocem Syriacam esse dicit Casaubonus in Athenaeum. Pruna etiam et cottana conjnngit Juvenalis Sat. III. ' Advectus Komam,qno pra- na ac coctana vento.' Et Mariialis Epigrammate supra laudato ad Um- brum: ' Parvaque cum canis vene- runt coctana prunis.'

29 Ellychnia sicca'] Vox Graeca El- lycbnia, nt 9pvaWl5fs, funiciili Incer- narnm ex stupa, vel alia etiam mate- ria. Sicca] Sine oleo. Replicta] Pro repHcitas. Sic porxit, pro porrexit.

30 Bulborum tunicce] Hos et inter xeniaSaturnalitiaponit Martialis lib.

XIV. Ep. 34. lib. IV. Ep. 46. Tantum] Saltera.

32 Cinyphiis] Africanis, a Cinyphe fiuvio Africae.

33 Domus uda] Testa limacis: di- citur uda, qnia limaces hnmorem quendam emittunt. Africanae autein cocbleze laudatissimae erant, quarunt cibus stomacho medetur. Post Afri- canas laudantur Astypalaeicae et Si- culas ac Balearicse : laudatae et ex insulis Caprearum. Pliuiuslib. xxx. cap. 6. Bulbos et cochleas conjungit Petronins: ' Mox cibis validioribus pastus, id est, bulbis cocblearuraque sine jure cervicibus,hansi parcius me- rum.' Vide et Plinium lib. i. Ep. 15. Domitius interpretatiir coc/i/fos testa« dines. Sed fallitur.

34 £)e6ti»st:e;)t?nia] Perna intermn» uera Saturnalitia. Martialis lib. xiil. Ep. 54. * Cjeretana mihi fiet, vel massa licebit De Menapis: lauti de petasone vorent.

35 Lucanica] Farciminis genus, ' isi- cia ' item vocata. Lucanica dicta, quod e Lncania illse cnpedix porco- rum atferebantur. Non grates Pha'

486

P. PAPINIl STATII

Non sal, oxygarumve, caseusve, Aut panes viridantis aphronitri, Vel passum psythiis suis recoctum, Dnlci defruta vel lutosa coeno ? Quantum vel dare cereos olentes.

40

Non sul, oxiporumve, ac caxeus, aut masscc virentis aphronilri ? tel passum matu- rutumin psythiis suis? vel defruta densa grutu cano? Quantum erat vel donaie

S5 Falisci Heinsins.— 36 Venett. Roin. Aldd. Colin. Grypli. Basil. Plant, ce- terBP, oxiporumve; Paini. oxigarumve; Maikl. oxygarumve. — 38 Vel passum positis suis piisci codd. Domitii Caldeiini ; nnde ille : psythiis suis ; Venet. 2. et vet. Lindenbrogii, psythiis uvis. — 40 Heinsius ad Priident. Cathemer. v. 22. ex Pannensi restituito/e^ifes pro vulg. nitentes. Vide Advers. p. 622. Do- initiiis in codd. suis invenit, aventes, unde iile fecit, arentes. Venet. 2. et vet. Lindenbrogii, arentes, vel aventes, Turuebus legebat : cereos erat Ires ; Mo-

NOTiE

lisci'] Plialiscus ctiani genus farcimi- nis, inventum piiinum in Phaliscis, ut ait Varro. Phalisci enim primi ven- trem porcinuin condierunt. Martia- lis epig. citato : ' EtLucanica ventre cuni Phalisco.' Vide eundem lib. XIII. Ep. 35. et Athenaeum lib. ix. cap. 5. unde graves vocat Papinius.

36 Oxygarum [oxj/porwm] Oxypo- rum genus condiiiienti. Oxygarum vocat Columelia, quem consule. Ca- seusve] Caseus etiam in Saturnalibns missus. Martialis Epig. citato lib. IV. * Cum bulbis, cochleisque, caseo- que.'

37 Aut panes viridantis aphronitri] Aphronitrum spuma nitri. Martialis lib. XIV. Ep. 58. ' Rnsticus es, nescis quid Graeco nomine dicar. Spuma vocor nitri : Grapcus es, Aphioni- trum.' Viridantis] Quia nitruin vi- ride. Vide Plinium lib. xxxr. cap. 10. ubi ait illud in pastiliis aiferri so- lere : quamobrem panes aphronitri di- cuntur Statio. Panes vero non e frumento tantum, sed ex alia quoque re, per similitudinein vocantur, ut observat Casaubonus in Suetonium. Sic apud nos pancsquos vocant pains eCespice.

38 Passum'] Vini genas, quod olim e Creta mittebatur, ex uva quam Gracci * sticam/ Romani * apianam ' et ' sirpulam ' appellabant. Fiebat pluribus modis : diligentiores uvas siccabant aole, donec paulo amplius dimidium pondus superfoiet: sicque a patiendo sole * passum ' denomina- tum erat. Psythiis suis recoctutn] Id est, maturatum sole in psythiis suis, id est, uvis ' psythiis' vocatis ; pas- sum enim ex uvis etiam quae psythiae dicebantur fiebat. Unde Virgilius Georg. 11. ' Psythia passo utilior.' Et Georg. iv. ' Vel psythia passos de vite racemos.' Vide Columellam lib.i. et Macrob. lib. iii, cap. 20.

39 Dulci defruta x:el lutosa cceno] Defrutum est, vinum ad dimidiam partem coctum. Dulci coeno] Nam defrutum densum est, et lentescit in speciem cceni. Dulcc] Epithetum vini.

40 Quantum] Supple, erat, Cereos olentes[7iitentes] Mittebantur et Cerei Saturnalibus rogatione Publicii Tri- buni plebis, qui cum videret divites Saturnaliorum occasione gravia ex- torquere munera a pauperibus, jnssit ut his tantum mitterentnr cerei. Di-

SYLVARUM LIB. IV. 9.

487

Cultellum, tenuesve codicillos? Ollares, rogo, non licebat uvas, Cumano patinas vel orbe tortas, Aut unam dare synthesin (quid horres ?) Alborum calicum, atque caccaborum ?

45

eereos, atlteUumre, ac parros codicillos? Son licehat, rogo, dare uvas serratas m oUit, palinasque tortas in orbe Cumano, aut unam synihesin (jquid horres?) candido-

rellns : cereos aratos,—Ai Heinsins in Advers. lib.iv. cap. 9. p. 622. pro viilg. in orbe, \eg\t vel orbe, quara emenciationem, quasi suani, in textum admisit Marklandus.— 45 Salmasius ad Histor. August. Script. Tom. ii. p. 773. legit Alcoruin pro Alborum, et hoc comprobare videtur Gudius ad Phaedr. iii. 13. Heinsius vero ad Ovid. Art. Ani. iii. 244. et ia Advers. 1. 1. vult Obbarum. —

NOT:E

cuntur nitentes ab nsn. Martialis lib. XIV. Ep. 42. ' Hic tibi nocturnos prxstabit cereus ignes.' Quidam ta- men codices habent arentes ; sicque dictos interpretantur, quia, nt jam dixinius, a tenuioribus mittebantur. Idem Martialis lib.x. Epig. 87. ' Ab- sit cereus aridi clientis.'

41 Cultellum, tenuesre codicillos'] Hi etiam in Saturnalibus mittebantur. CodicUlos'] Id est, pugillares qui dice- bantnr, duplices, triplices, quintu- plices, a duobus, tribus, et quinque foliis.

42 Ollares uvas'] Ollares nvas vo- cantScriptores qua; in oUis fictilibus conditae perennant, et suntdurabiles. Plinius tradit venuculam uvam ollis aptissimam. Hinc iilnd Horatianum, ' Venucula convenit ollis.' Ollares uvae os, stomachum, et aviditatem ex- citant, paulo tamen graviores existi- mantur fieri vinaciorura halitu. Ga- lenns eas celebrat, putatqne saluber- rimas. Docet Columella lib. xii. cap. 43. quemadmodum ollae fictiles parandae sint, quibus uvae conditae serventnr. Vide et Plinium lib. xiv. cap. 1.

figulina Cumana : nara patinae Cu- raanae fictiles praestabant; quod et Plinius scribit et Martialis lib. xiv. Ep. 114. * Hanc tibi Cumano rubi- cundam pulvere testara Mnnicipem misit casta Sibylla suara.'

44 Synthesin (quid horres?y] Syn- thesis significabat et vestem pretio- sam, et numerum septenarium de qualibet re, nt hic videraus, et colli- gitur ex Martiali lib. iv. Bp. 46. ' SeptenariasynthesisSagunti.' Quia ex Saguntina argilla fiebant pocula. Itaque Poeta ludit in ambiguitate hnjus vocis Syntliesis ; nam cum Synthesin petiisset, veritns ne Gry- phus offenderetur magnitudine mu- neris, vestem intelligens, statim ad- dit, quid horres? quasi dicat, Xon peto synthesin vestem, sed synthesin cali- com ac caccaborum. Hinc patet Syn- thesin non unnm vas fictile, ut ait Domitius, sed plura signifirare.

45 Alboi-um calicum, atque caccab»' rum] Mentionem et facit horum mu- nerum Martialis Epigr. supra citato ad Umbrnm. Et lib. xiv. Ep. 108. et 115. Alborum] Id est, vel pellnci- dorura, vel vilium ac simplicium, ad

43 Cumano orbe] Id est, in rota extenuandum pretium.

488 P. PAPINII STATIi SYLVARUM LIB. IV. 9.

Sed certa velut aequus in statera,

Nil mutas, sed idem nihil rependis.

Quid ? si cum bene mane semicrudus

Illatam tibi dixero salutem,

Et tu me vicibus domi salutes ? 50

Aut cum me dape juveris opima,

Expectes similes et ipse coenas ?

Irascor tibi, Gryphe : sed valebis :

Tantum ne mihi, quo soles lepore,

Et nunc hendecasyllabos remittas. 55

rum poculoruyn, et lehetum ? Sedjustus velut infideli lance, nihil muias, sed remittis librum pro libro. Quid si cum multo jnane jejunus dederim tibi salutem, et tu me alternis domi salutes? Aut cum me refeceris lauto convivio, sperabis et ipse similes epulas? Succenseo tibi, Gryphe, sed valebis. Solum, et nunc mihi ne remittas Hendecasyllabos, illo quo soles lusu.

47 Parmensis: Nihil mitlis, sed idemnihil; Venet. 1. et Rom. Nilmutas, sed idem nihil ; Aldd. Colin. Grypli. &c. Nil mutas, sedidemmihi. Lectionem nostrani constitnit Marklandus. — 48 Venet. 1. omittit vocem mane. — 49 Illo- tam Scriverius, Heinsius Gronovio Syllog. Epist. Toni. iii. 1. 1. et Turnebus. Allatam niagis placet Marklando; licet Illatam detendat Gronovius Diatr. cap. 45.

NOTtE

46 Certa^l Fideli, quae non fallit. tibi malum afferet.

47 Nil mutas, sed idem nihil [mihi} 54 Tantum ne mihi, quo soles leporef rependis^ Remittendo scilicet rem pro Et nunc kendecasyllabos remittas] Jo- re,libellum prolibello : non verorem catur cum Plotio : Illud unnm, ait, aequalis valoris, ut queritur jocose rogo, ne nunc etiani milii reraittas supra. hendecasyllabos pro his meis, ut an-

48 Semicrudus'] Semisopitus. Dicit tea remisisti librnm pro libro. Par enim bene mane. jocus Augusti, qui Grapculo sibi sae-

49 Illataml P. Scriverius corrigit pius porrigentiepigrammata,sua ma- lUotam: sed male. ' Ferre ' enim, nu descripsit epigraroma, et pergenti 'portare,' proprie salutationis voces. deinde ad se obviam dedit. At ille, Manilius: ' Limina pervolitans, u- epigrammate lecto et laudato, acces- numque per omnia verbum Mane sa- sit ad sellam principis, ac deniissa in lutandi portans.' Et Martialis lib. i. crumenara nianu, paucos denarios Ep. 56. ' Et matutinum portat inep- protulit, praefatus : N^ tV fV "^^XVt tus Ave.' Unde et Plauto ' salutige- 2«';3o(rTe, « TrX(ot> elx°*'> "■^«'of eSiSow. ruli.' Dein illatam dixit, pro in domo Per tuam fortunam, Auguste, si plura Grypiii latam, ut' illato lumine ' Ovi- liaberem, plura darem. Secuto omni- dius, etMilata lumiiia'Statius ipse um risu Caesar, dispensatore vocato, Achill. II. sequitur enim : ' Et tu me sestertia centum millia Graeco nurae- vicibus domi salutes.' rare jussit. Hendecasyllabos'] Versus

53 Sed valebis] Id est, ira mea non constantes undecim syllabis.

P. PAPINII STATII

SYLVARUM LIBER V.

AD ABASCANTIUM.'^

Ommbus affectibus prosequenda sunt bonaexempla, cum publice prosint.^ Pietas, quam Priscillae tuae praestas, et morum tuorum pars est, et nulli * non conciliare te, prasci- pue marito, potest.'' Uxorem enim vivam amare, voluptas

1 Ad Abascantium PriscilUe virum Parmensis. Ad Abascantium ceterae om- nes. ' Si veternm inscriptioniim fidem et rationeni sequi velimus, scriben- dum erit Abascantum.' Liodenbrog. ' Titulns iiujns Epistolae in Venet. 1. est : Epistola ad virum PriscilUe, sine ulia mentione Quinti libri, Et liinc con- tirmatur suspicio mea, Statium emisisse quatuor tantum libros Sylvarura; et titulum Quinti additum esse ab aliis, non ex ipsius Auctoris divisione : quippe haec Veneta 1. statim expressa fiiit ex libris manuscriptis, in quibus absque dubio nulia fuit mentio Quinti libri.' Markl. — 2 Edd. vett. et morum tuorum pars, nuUi, SfC. unde Gronovius Diatr. cap. 46. miratur tam parvnm vitium tot sagaces oculos fefellisse, et legit: morum tuorum pax, nulli,ifc. Posteatamen, Reiiq, ad Sylv. notat cod. Salisb. et Venet. 2. habere : morum tuorum pars et nuUi, Ifc. unde scribit : morum tuorum purs est, et nuUi, ifC. Barthius vero : Pietcus, quam P. t. prcestas, est morum t. pars, et nuUi. ' De rf publice vide Gro-

NOT^

t Ad Abascantium'] Haec ad Abascan- •> Pietas, quam PriscilUe tua prcestas,

tinm Epistola mntila est, nt cuiqne et morum tuorum pars est, et nuUi non

patet ; nam cum libelloruri oronium, conciliare te, pracipue marito, potestl

qui singulis Sylvarum libris continen- Exponit causas, qiiibus permotus sit

tur, mentionem facere soleat Poeta ad scribendum Epicedion. Duasbic

in Epistolis cnique earum libris prae- ponit latius patentes : meretnr luc-

fixis, in hac ad Abascanliura primi tus hic tuus pius celebrari ab omni-

libelli tantum argumentum legitur. bus, tanquam testimonium tuornm

* Cum publice prosint] Ad imitatio- morum ; meretur in priinis celebrari

nem. a bonis maritis. Tacitus Hist. lib. i.

490 P. PAPINIJ STATII

est, defunctam religio. Ego tamen huic operi non ut unus e turba, nec tantum quasi ' officiosus assilui : ^ amavit enim uxorem meam Priscilla, et amando fecit mihi illam probatiorem:* post hoc ingratus sum, si lacrymas tuas transeo.^ Prgeterea, latus omne divinae ^ domus ^ semper demereri pro mea mediocritate connitor: nam qui bona fide Deos colit, amat et sacerdotes/ Sed quamvis propi- oremnexum^ amicitiae tuae jampridem cuperem, mallem tamen 7 nondum intervenisse materiam. * * * ^ Reliqua de- surit.

novinm ad Liv. iv. 13. qiiod moneo, ne quis legat puhlko.' Markl. — 3 Plnres libri : sed tamen tumquasi; Parm. nec tamen quasi ; Rom. Venet. 2. vet. Lin- denbrogii, et cod. florent. nfc tanlmn quasi ; Bernartins veram scripturam pntat : nec tantum otiosus. — 4 Parmensis alio ordine, et meliore jndice Mark- lando : fecit illam mihi probatiorem. Mox pro sum Gronov. Barth. Veen. et Delpli. sim. — 5 Pro divincB Parm. divitice. Paulo post eadem, demeriti pro demeren. — G Venet. 1. et Parm. propiorem visum; iinde Markl. conj. propio- rem usum. — 7 Marklandns legi jussit: mallem talem. Pro intervenisse Parm. habet invemsse. — 8 Hos asteriscos tacite inseruit Marklandus.

NOTiE

* Piso vnltu habttnque moris antiqui, batiorem effecerit, a sequoque lacry-

et aestimatione recta severus, dete- mas mereri et extorquere. Idem.

rius interprctanfibus tristior habe- ^ Si lacrymas tuas transeo^ Id est,

batnr. Ea pars morum ejus, qno sns- si non lacrymas tuas versibus raeis

pectiorsolicitis, adoptanti placebat.' celebro.

Gronovius. <* Latus omne divincB domus"] Sic vo-

"= Ego tamen huic operi, nec tantum cat ministros et amicos imperatoris.

quasi officiosus assilui, Sfc.] Dicit pecu- f Qui bonafide Deos colit, amat et

liari et propria causa se ad lugendum sacerdotes] Adulatur Doniitianum, qui

trahi ; doloreni suum non tantum Deus voluit appellari, ac suh noraine

oflRicium esse, aut amicodari ; quippe Herculi« coli. Inde ejus ministros

affectum quo Priscilla Claudiam pro- * sacerdotes' vocat, secuta, quique sibi Claudiam pro-

I. ABASCANTII IN PRISCILLAM PIETAS. Laudat Priscillam Abascantii uxorem ct miseri mariti pietatem admiratur. Si manus aut similes docilis mihi fingere ceras, Si meee manus facile discere possent tabuhs pingere, aut ducere vitos vuitvs ex

Parmensis : Epieedion in Priscillam Abascantii uxorem ; ceterze omnes :

SYLVARUM LIB. V. 1. 491

Aut ebur impressis aurumve animaro figuris;

Hinc, Priscilla, tuo solatia grata marito

Conciperera : uamque egregia pietate meretur,

Ut vel Apelleo vultus signata colore, 5

Piiidiaca vel nata manu, reddare dolenti :

Sic auferre rogis umbram conatur, et ingens

Certamen cum Morte gerit, curasque fatigat

Artificum, inque omni te quaerit amare metallo.

Sed mortalis lionos, agilis quem dextra laborat. 10

Nos tibi, laudati juvenis rarissima conjux,

Longa, nec obscurum finem latura, perenni

ebore, vel tx miro ; hinc meditarer, Priscilla, grata Uvamenta viro tuo : namque di^us est ob eximiam pietatem, ut tu restituare illi maerenti, depicta coloribus Apellis, rel efficta munu Phidiee. Sic nititur eripere bustis tuos manes, et commit- titgrande praiium cum morte, et lassat artem opijicum, et qucerit te diligere in omni metallo. Sed periturum est decus, quod manus lecis efficit. Nos conamur, uxor clftrissima illustris juvenis, tibi confeire victuris versibus longas in/erias.nec passu-

Abascantii in Priscillam Pietas.—9 Marklandus conjcctabat : inque omni te quarit habere metallo.— II Non tibi Venet. 2. et vei. Lindenbrogii.— 14 Hein-

NOTiE

1 Si manus aut similes docilis mihi pictnra, ant scolptura.

jingere ceras, Ant ebur impressis au» 5 Apelleo'] Vide Equo Doniitiano

rumce animare figuris] Iniitatur Stati- vs. 100.

us Pindarum Ode v. NemEeorum. 6 Phidiaca] Vide ibidem vs. 102.

OvK avdpiavroirot6s «tV ZffT iMvvcovr' 8 Certamen cum Morte gerit] Enri-

ip-yi^errdaj. aydXfj.ar eir' avras /Sofl^^Soy pides in Alceste : fJ.dxv<^ ffvvxiy\/ai Aat-

'Effrdiora. Statuarius non sum, ita ut novuv rf Koipdvtf. Depraliari cum p»in-

fabricer simulacra, qucs sint futura im- cipe dcemnnum. Idem : Qandrtf drfwva

mobilia super basin stantia, Qu2e Ho- avfifidWetv, cum morte luctari.

ratius ita eemulatus est iv. Ode 8. 9 Inque omni te qucerit amare metal-

ad Marcium Censorinum : ' Neque 10] Te scilicet efBngendo.

tu pessima munerum Ferres, divite 10 Sed mortalis honos, agilis quem

rae scilicet artium, Quas aut Parrha- dextra luborat] ' Quid enim,' ut ait

sins protulit aut Scopas , Hic saxo, Seneca Consolat. ad Polybium, * im-

iiquidis ille coloribus, Solersnuncho- niortale manus mortales fecerintf'

minem ponere, nunc deum. Sed non Honorem vocat statnas et imagines

haec mihi vis.' in honorem alicujus conflatas. Agilis

Aurumre ajiimarefiguris] Maro, * ex- dextra] Hoc commendat facilitatem

cudere spirantia mollius aera,' et * vi- operis.

vos de marmore ducere vultus.' 11 Laudatijurenis] Abascantii.

3 Hinc] £x his scilicet artibus, 12 Longa, nec obscurumfinem latura,

49^ P. PAPINII STATII

Tentamus dare justa lyra: modo dexter Apollo, Quique venit juncto mihi seraper Apolline Caesar, Annuat: haud alio melius condere sepulcro. 15

Sera quidem tanto struitur medicina dolori, Altera cum volucrem Piioebi rota torqueat annum : Sed cum plaga recens, et adhuc in vulnere prirao ^gra domus questu, miseramque accessus ad aurem Conjugis orbati, tunc flere et scindere vestes 20

Et famulos lassare greges, et vincere planctus, Fataque, et injustos rabidis pulsare querelis Coelicolas, solamen erat : licet ipse levandoe

ras obscurumfinem. Modo ApoUofaveat, et Cctsar, qui semper venit cum ApoUine^ non digniori sepeliere tumulo. Tardum quidem remedium paratur tanto ludui, cum sol celeri orbe incipiut secundum annum: sed cum vulnus novum erat, et adhuc nigra luclu fariiilia in prima plaga, iuncsola ratio conciliandee auris vidui marid, et solum levamentum erat lugere, et lacerare vestes, et fatigare turbam servorum, ac supe- rare eorum pUmctiis, et incessere fata, et iniquos cceUtes furioso questu. Quamvis

sius ad Ovid. Heroid. iv. 113. ita citat hiinc versum : Quicumque venit mihi dexter ApoUine Casar, sine diibio errore memoriap. — 15 Parmpnsis : aut alio, — 17 AUera cum volucris Venett. Parra. Rom. Brix. Vicent. Aldd. Colin. Gryph. Basil. Plant. &c. nihilominus tamen Marklandus censet scripsisse Statium: AUera cum volucretn. — 18 Idem Marklandus malit : funere primo. — 19 Nigra domus </ues<M Venett. 1. 2. Parm. Rom. Aldd. Colin.Gryph. &c. Jsic. Heinsiiis Not. ad Val. Flac. i. 147. et in Advers. lib. iv. cap. 3. p. 576. legit : Mgradomus quesiu ; quod prirans admisit Marklandus. 'Adversariorum 1. xcvi. cap. 5. diximus legendum : miseram qui accessus ad aurem? Ea lectio tmius literae rautatione omnem hic moram tollit.' Barth. — 23 Addenda post ha?c verba, solamen erat, nota interrogandi. Qui enim de sera consolatione

NOTiE

perenni Tentamus darejustalyra^^ldem Poetae. Volucrem'] Quia nihil citius

Lacrymis Etrusci: ' Nos non arsura fluit tempore. feremus Munera, venturosque tuus 18 Plaga] Extinctae uxoris. durabit in annos Me monstrante do- 20 Conjugis orbati] Abascantii,

lor.' Scindere vestes'] In luctu scindebant

14 Quique venit juncto mihi semper vestes, ut saepius diximus. ApoUine Casar] Adulatur Domitia- 21 Et famulos lassare greges, et vin-

num, dicitqueejus uumen non minus cere plancius] Theb. vi. 'Asperior

praesens sibi esse, quam Apoilinis, contra, planctusque egressa viriles,

ac sibi inspirare carmina. Et hoc Exemplo famulas premit, hortatur-

dicit, quia Domitianus poetica arte que volentes.'

enituit, ut diximus Achilleidis i. in- 22 Fataque,et ii\}ustos rabidis pnU

itio. sare querelis Ccelicolas] Veteres, dolo-

17 Altera rota] Pro secundus cir- ris impatientia, fata et Deos iniquos

coitns solis. Currum enim soli dant impie vocabanr. Quinetiam in his

SVLNARLM LIB. V. 1. 493

Ad gemitus sylvis comitatus et amnibus Orpheus

Afforet, atque omnis pariter matertera vateni, 25

Omnis Apollineus tegeret Bacchique sacerdos ;

Nil cantus, nil fila, Deis pallentis Averni

Eumenidumque audita comis, mulcere valereut :

Tantus in attonito regnabat pectore luctus !

Nunc etiam ad planctus refugit jam plana cicatrix 30

Dum canimus, gravibusque oculis uxorius iastat

Imber : habentne pios etiamnum haec lumina fletus ?

Mira fides ! citins genitrix Sipylea feretur

ipse Orphem, comitatus Kemoribus et fluviis, venisset ad sedandum dolorem, si- mulque omnes ejus materteras, et omnis antistes ApoUinis et Bacchi stipa- rent Poetam, nihil carmina, nihil fides, quee exoratcritnt nitmina pallidi Atemi, crinesque furiarum, posscnt illum soliiri: tantus dnlor dominubatur in perculso pec- tore! Nunc ctiatii, dum caniinus, jam oMucta cicalrix recurrit ad luctus, et ritus lacrymarum motus desiderio uxoris extincta. affiuit plenis oculis. Hine adhuc /undunt pius lacrymat ? Mira fides 1 proditur Sipyieia niater citius exhausisse ocu'

vatem interpellabant, bac interrogatione renioveutnr.' Idem. — 27 Margo ed. Barth. Deis pro dies. — 28 Eumenidumque audita choris ronjectahat Linden> brogius. — 32 Pro etiamnum hac lumina, Parm. et Rom. etiamnunc iumina. Scriptum erat : etianmum ec, pro hec, seu hac ; unde istiid etiamnunc. — 33 Codd. Domitii Calderiui : Sipelka ftrtur ; Parmensis : si )>eUea fertur ; Rom. Venet. 2. Aldd. Collu. Giyph. Basil, Piant. &c. Sipyleia fertur ; Heinsius vero ad Ovid. Fast. iv. 943. et Advers. lib. iv. cap. 3. p. 577. legit : Sipyka

NOT.f:

casibus qnandoque eornm arae ever- latns vatis.

ss,ac templa diruta. Suetonius Ca- 27 Nil canius, nUfila'] Orphei.

ligula cap. 5. ' Quo defunctus est 28 Comis] Serpenlibus, quibus tan-

die Germanicns, lapidata sunt tem- quam capiilis capul cinctae sunt Fu-

pla, subversee Denm arae, lares a qui- ri?e seu Eumenides. Valerenfl Va-

bnsdam familiares in pnblicam ab- luissent.

jecti.* 29 Pectore'^ IJlios, scilicet Abas-

24 Syltis comitatus et amnibus Or- cantii.

pheus'} Nota fabula de sylvis et am- 30 Nunc etiam ad planctus refugit

nibus vocem Orphei 8eqnentiba.s. jam plana cicatrix Dum canimus] Ovi-

25 Afforet] Affuisset. Omnis nia- dius de Remedio Amoris vs. 623. tertera] Orpheus erat filius Callio- 'Vulnns in antiqnum rediit male pes nnins e Mnsis, et cum omnes sana cicatrix.' MoIIes enim sunt in Mnsae erant sorores, jnre alias Mu- calamitate mortalium animi.

sas illins niaterteras vocat. Vatem] 31 Uxorius Imber] Id est, lacry-

Orphenm. mje, dolore mortis uxoris expressx.

26 ApoUineus Bacchiqne] Vates 32 Pios] Flere enim mortuos, pie* enim sunt in tutela Apollinis et Bac- tas est.

chi. Ttgeret] Texisset vel ciuxisset 33 Genitrix Sipyka] Niobe, qnae, ob

4SM P. PAPINII STATII

Exhausisse genas ; citius Tithonida moesti

Deficient rores, aut exsiccata fatiscet 35

Mater Achilleis hyemes afFrangere bustis.

Macte anirai : notat ista Deus, qui flectit habenas

Orbis, et humanos propior Jove digerit actus ;

Moerentemque videt, lectique arcana ministri

Hinc etiam documenta capit, quod diligis umbram,^ 40

Et colis exequias ; hic est castissimus ardor ;

los; tristes lacrynuB citius deerunt Tithonidi ; mt tmter Achillis exhausta cessabit allidere undas ad ejus tumulum. Macte animi, Numen, quod moderatur frmnos mundi, et propior Jove gubernat res humanas, observat ista, et cernit dolentem ; et hinc sumit etiam secreta experim^nta amoris ministri, quod amas mortuos, et vene-

feretur ; quod Marklandiis in cuiis secundis legi jussit; et primi in textnm receperant Editores Bipontini. Barthius in Advers. lib. xcvi, cap. 5. con- jectabat: citius Siptjlaa feratur ; et hoc placuit etiam in Notis ad hunc lo- cum. — 35 Heinsius ad Ovid. Trist. i. 10. 8. et in Advers. 1. 1. pro exsiccata ex veteri codice vult exsatiata. — 36 Manet Achilleis Rom. Venet. 2. et vet. Lindenbrogii. Margo ed. Barth. affringere. — 38 Omnes edd. digerit ; Hein- sius tamen ad Claudian. vi. Cons. Honor. 590. legit dirigit. Hae voces

NOTJE

niniium dolorem de cap,de liberorum, 37 De««] Domitianns.

obriguisse dicitur in scopulum, Sipy- 38 Propior Jove'] Reges enim se-

lum dictum. Hinc Sipylea. cundi a Deo res humanas guber-

34 Exhausisse genas'] Lacrymis sci- nant.

licet. Genas pro oculis Nostro sumi 39 Moerentem'] Abascantinm. Lec-

jam observavimus. Propertius de tique arcana ministri Hinc etiam docu-

Niobe : ' De Niobe lacrymas sup- mentacapit, quod diligis umbram'] Sig-

primat ipse lapis.' Tithonida] Auro- num est enim grati animi defunctos

ram Tithoni uxorem. colere, quos vivos aniavimns.

35 Rores] Rores, quae mane cnelo 41 Hic est castissimus ardor ; Hic decidunt, dicuntur lacrymae Aurorae, amor a Domino meritus censore probari] mortem Memnonis iilii flentis. Ex- Hoc ad commendandam Domitiani siccata] Lacrymis scilicet. Eadem castitatem, qui, ut ait Suetouins, Thetis in Achilleide : ' Nec tibi de ' suscepta niorum correctione pro- tantis placeatme fluctibus unum Lit- brosis fceminis lecticae usum ade- tus,et Iliaci scopulos habitare sepnl- mit, jusque capiendi legata haere- cri.' Quia Achilles sepultus fuerat ditatesque. Et quosdam ex utroque inSigaeo promoutorioTroJBe, lingunt- ordine lege Scantinia condemnavit. que Poetae Thetidem semperhujus Incesta virginum Vestalium varie ac tumulo affixam et iudesiDcnter flen- severe coercuit. Equitem Romanum tem. obreductam in matrimonium uxorem,

30 Hyemes] Pro undis, seu flucti- cui dimissae adulterii crimen inteude. biis maris, saepe Nostro sumuutur, rat, erasit judicura albo.'

SYLVARUM LIB. V. 1. 495

Hic amor a domino meritus censore probari.

Nec miriim, si vos collato pectore mixtos

Janxit inabrupta Concordia longa catena.

Illa quidem, nuptuque prior, taedasque marito 45

Passa alio ; sed te ceu virginitate jugatum

Visceribus totis, animoque amplexa fovebat.

Qualiter aequsevo sociatam palmite vitem

Ulmus amat, miscetque nemus, ditemque precatur

Autumnum, et caris gaudet redimita racemis. 50

Laudentur proavis, seu pulchras munere formae,

Quae morum caruere bonis, falsaque potentes

raris funera. Hic ardor pudicissimus, hic amor dignus est, qui hmdetur a Domina censore. Nec mirum, si longa concordia devinxit indissolubiU vinculo vestros ani- mos. Illa quidem priori tnarito nupserat, sed te amplea-a totis visceribus et mente diligebat, ac si virgo tibi sociata fuisset. Ut uhnus diligit vitem sibi copulatam cocEtaneo pahnite, et confundit ramos, et optat abundantem autumnum, et Uetatur omari dilectis racemis. Quce non habent probos mores, et /alsis bonis conspictue carent veris laudibus, celebrentur ob mqjores aut eximiam formam. Quanquam, o

saepius confnnduntur in vett. libris. — 45 Pro nuptvmque, qnod habent Venett. 1. 2. 3. 4. Parm. Rom. Vicent. Aldd. Colio. Grypli. &c. Tiirnebus conj. nuptuque, probante Barthio ; idque priinus in textiim recepit Maiklandus. — 47 Koinana: amplexa favebat. — 49 Rom. Venet. 2. et vet. Lindeubrogii : miscetque Venus. Vetus liber Bartliii : ditemque procatur. — 50 Markl. conj. et crebris gaudet. — 51 Laudalur proavis, seu pulchro Parm. et Rom. — 52 Quei morum cavere Parni. fulsoque poteutes Venett. Parm. Rom. Aldd. Colin. Gryph. Basil. Plant. 6cc. falsteque legit Heinsius in Advers. lib. ii. cap. l. /alsaque conj. Barthius ; eamque conjecturam, tanquam suaro, edidit Mark-

NOTiE

43 Collato peciore mixlos Junxit inab- 48 .^qucEvo sociatam palmite vitem

rupfa Concordia longa catenal ' Colla- Ulmus amatl Catullus : ' Vitis si

to pectore mixtos,' * cohaerentia pec- forte est ulmo conjuncta marito.'

tora,' et ' concordia mentium,' et 49 Nemus'] Pro arbore sumi jam

'niixtZE faces de pectore,' siint pecu- Nostro observavimus.

liares phrases conjugum apiid nos- 52 Falsa] Id est, falsis bonis, qua-

trum, ot jam alibi observavimus. lia sunt bona, quae vocamns corporis,

Haec nuptisperpetuo optat Catullus: et fortnnae, ut forma, genns, opes.

' Sicmagis, o nuptae,semper concor- Haec enim vere nostra vocare non

dia vestras, Semper amor sedes inco- possumus. Et laus vera debet esse

lat assiduus.' tantum de rebus nobis propriis, ut

45 Jiia] Priscilla. Nuptu Inuptum] sunt mores, et virtutes, non vero de Pro nuptiu. alienis.

46 Te] Abascanti.

496 P. PAPINII STA.TII

Laudis egent verae : tibi, quanquam et origo niteret

Et felix species, raultumque optanda maritis,

Ex te major honos, unum novisse cubile, 55

Unum secretis agitare sub ossibus ignem.

Illum nec Phrygius vitiasset raptor amorem,

Dulichiive proci ; nec qui fraternus adulter

Casta Mycenaeo connubia poUuit auro.

Si Babylonis opes, Lyda? si pondera gazae, 60

Indorumque dares Serumque Arabumque potentes

Divitias, mallet cum paupertate pudica

Intemerata mori, vitamque rependere famae.

Prhcilla, tibi splendor natalium foret, et egregia species, et maritis multum op- tanda, major gloria ex tua virtute erat, quod caste vixeris in conjugio, et alueris unamflammamin animo. Nec Phrygius raptor, nec proci Dulichii, necfraternus moechus, qui contaminavit pudicum matrimonium auro Mycenceo, corrupisset hunc amorem. Si prahuisses divitias Babylonis, si thesauros Lydorum, et omnes divi- tias Indorum, Serumve ac Arabum, mallet inviolata mori cum casta egestate, et im-

landus. — 55 Et te major honos Rom. — 57 Handiiis ad i. Sylv. 2. 160. legit :

raptor amorum. — 58 Diluchiive proci ed. Lindenbrogii. — 63 Aldd. Colin. Gryph. Basil. Plant. &c. impendere fama ; Venett. 1. 2. Parm. et Rom.

NOTiE

53 Tihi'] Priscillam alloquitiir. dcB gazce] Lydii enim reges ditissiini,

57 Ilium amoreml Quo Priscilla di- quorum nltimus Croesns ceteros et ligebat maritum. Phrygius raptor] divitiis et felicitate superavit, ante- Paris Trojanus quL rapuit Helenam. quam a Cyro vinceretur, ac do solio Notafabula. dejiceretur.

58 Dulichiive proci'] Intelligit pro- 61 Indorum Serumque Arabumque'] cos Penelopes. Dulichios vocat quia Indi, Seres, Aiabes populi opulentis- plerique eorum erant ex Dulichio in- simi. De iis jam alibi diximus. .sula, quae parebat Ulyssi marito Pe- C3 Intemerata] Salvo decore ma- nelopes. Fraternus adulter Casta My- tronali, pudorenon extincto. Fama] cencEo connubia polluit auro] Intelligit Id est, pro fama. Fama enim et bo- Tbyesten, qui jliropen Atrei fratris na existimatione vivimus. Hapc op- uxorem castissimam pretio corrupit, timarum matronarum comes esse de- et in adulterium pellexit. Mycenceo bet. Juvenalis Sat. viii. ' Siim- auro] Vocat Poeta aurum, quo Thy- mum crede nefas animam prReferre estes corrupit uxorem fratris, iI/»/ce- pudori, Et propter vitam vivendi ncEum, quia Mycenis, nbi erat regia perdere causas.' ' Famam ' ciim pu- Atrei fratris, hoc ciimen commissuni dore jungit Virgilius in querelis Di- est. donis : * Te propter eundera Extinc-

60 Babylonis opes] De opibus Ba- tus pudor, et qua sola sidera adibam

bylonis ac regum Babyloniorum con- Fama prior.* sule Herodotum ac Q. Curtium. Ly-

SYLVARUM LIB. V. l.

497

Nec frons triste rigens, nimiusque in raoribus horror :

Sed simplex hilarisque fides, et mixta pudori 65

Gratia : quod si anceps metus ad majora vocasset,

Illa vel armiferas pro conjuge laeta catervas,

Fulmineosque ignes, mediique pericula ponti,

Exciperet: melius, quod non adversa probarunt,

Quae tibi cura tori, quantus pro conjuge pallor. 70

Sed meliore via dextros tua vota raarito

Promeruere Deos ; dum nocte dieque fatigas

Numina, dum cunctis supplex advolveris aris,

Et mitem Genium domini praesentis adoras.

pendcre vilam fama:. Son frons illi mceste horrida, niiniaqiu austeritas in mori- bus: sed simplex lertaque fides, et tenustas rerecundieB cor^juncla. Qu«d si dubiut timor hanc tocasset ad mnjora, gaudetis sustinuisset pro inarito armaias turmas, tonitruaque, ac di.Krimina medii pela^i : melius fuit, quod infortunia non demon' strarunt tuamfidem, et quantum timuisses pro marito. Sed tuce preces meliore modo reddidere Superos propitios tuo cot\jugi, dum nocte dieque illos rogas, dum supplex prostemerig ad omnia allaria, et colis placidum genium prcesentis domini. Audita

HOTJE

64 Nec frons triste rigens, nimiusque in moribus Aorror] Plautns in Epidica: * Non illi caperatfrons severitndine.' Sic de PoUa Noster Surrentino : ' Non fronteni vertere minae, sed candida semper Gaudia, et in vultu curarum ignara voluptas.'

65 Fides] Hic pro sinceritate fidei ac fiducia.

66 Anceps mefits] Id est, in quo de vita agitur.

67 Illa'] Priscilla. V^el armiferas pro conjuge lata catertas, FuJmineosque ignes,mediique periculapontijExciperet} Non minns forti erat animo, quara Heroina illa apud Euripidem: 2ol 5* fyarye (col voffovvri ffwvoaovff' ave^o-

fUU, Ka2 KOKoiv TUV ffUV ffVVoiau KOvhiV

tffrai fioi iriKpSv Mrrck ^ip rwv (plXxicv arvxeiv T€ xpV- Tecum subibo tolens morbum ctgrola ; unaque tecum suffe- ram tuas calamitates, Nihil mihi acerbi erit: cutn amicis enim oportet arumnas pati. Vera causa, ut CatuUus ait : ' Quod amantes Non longe a caro

corpore abesse volunt.'

69 Melius, quod non adtersa proba- runf] Erat quidera Priscilla parata ad quidvis subeundum pro et una cum conjnge ; sed melins fuit, quod adversa bancce illius animi amoris- que significationem non exegenmt. Martialis : ' Tu melius certae mera- isti pignore vitae, Ut tibi non esset morte probandus amor.'

70 Pallor'] Metus, qui paUorem in- ducit.

71 Dextros] Propitios, secundos. Theb. I. ' Junoniaque arva Dexter ama.'

72 Fatigas Numim] Noster Theb. IV. 'Superos in vota fatigant.'

73 Dum cunctis supplex adtoherit aris] Propertius lib. iii. El. 16. ' Nunc, o Baccbe, tuis humiles ad- volvimur aris.'

74 Geniutn domini preesentis] Domi- tiani, qui duminus voluit appeUari. De Genio principis vide £qao Do- mit. vs. 58.

Delph. et Var. Clas.

Stat.

21

498 P. PAPINII STATII

Audita es : venitque gradu Fortuna benigno. 7.5

Vidit quippe pii juvenis navamque quietem,

Intactamque fidem succinctaque pectora curis,

Et vigiles sensus, et digna evolvere tantas

Sobria corda vices ; vidit, qui cuncta suorum

Novit, et inspectis ambit latus omne ministris. 80

Nec mirum : videt ille ortus obitusque ; quid Auster,

Quid Boreas hybernus agat ; ferrique togaeque

Consilia ; atque ipsam mentem probat : ille subactis

es : et fortuna venit favente gressu. Respexit enim continuos labores pii juvenis, et inviolatam fidem, ac pectus repletum solicittidinibus, sensusque ivsomnes, et attentum animum, qui tot tantasque respossit expedire. Respexit et ille, qui suos omnino cognoscit, et cingit sua Intera approbatis ministris. Nec mirum : respicit ille orientem et occidentem, quid populi Septemtrionales et Meridiani agant, consilia et armorum et togce, et secreta cordis penetrat, lUe imposuit expertis humeris

rependere famce, quod revocavit Marklandus — 76 Aldd. Colin. Gryph. &c. raramque quietem ; Venett. 1. 2. et vet. Lindenbrogii vanamque ; unde Mark- landus navamque edidit. — 81 Venet. 1. pactos, i. e. per arctos, pro quid Arctos, ut in ceteris edd. Lectio nostra debetur Marklando. — 82 Venet. 1. ferrique rogate. — 83 Partn. et Rom. illejubatis; Venet. 2. Vicent. Aldd. Colin. Grypii.

aOTJE

75 Audita c«] A Diis et Principe. 80 Inspectis] Expertis, examinatis.

76 Vidit] Domitianus. Juvenis] Quae laus preecipua prudentis princi" Abascantii. pis stipare latus suum ministris fide-

78 Et digna evolvere tantas Sobria libtis, expertis, ac prudentibus. corda vices] Id est, tot tantasque ac 81 Videt ille ortus obitusque ; quid tam varias res et negotia expedire. Auster, [Arctos,] Quid Boreas hyber- Tibullus lib. i. EI. 9. ' Atque ope- nus agat] Id est, fert cogitatione» rnni varias disposuisse vices.' Vices] suas in omnes partes terrae, in Orien- AioSox^ Tpo^ftdTWj/in clausulaEpisto- tem, Occidentem, Septemtrionem, lae Philippi Macedonis ad Aristote- et Meridieni. Unde legendum cen- lem de natali Alexandri : 'EKiri^u seo loco Arctos, Auster, qui ventus avrhv vvh ffov Tpacpdvra &^iov eaeffOai kuI meridionalis est, et oppositus Boreae, T)IJL5iv,KaX rrfs twv irpa^y 1x0.7 uv SioSoxijs. seu Aquiloui, Septemtrionali vento, Spero fore, ut educatus a te dignus exis- ut sic comprehendantur quatuor car- tat et nobis, et rerum istarum successione. dines mundi.

Sobria corda] Respexit Poeta signifi- 82 Ferri togeeque Consilia] Id est,

cationem Graecam tov vfjcpw, quod belli pacisque artes.

significat sobrium esse, vigilare ac di- 83 Subactis Molem immensam hume-

ligentem esse : qui sensus est hujus ris] Humeris Abascantii subactis,

locL tritis usu et experientia rerum.

79 Vidit] Doroitianus.

STLVARUM LIB. V. 1.

Molem immensam huraeris, et vix tractabile pondus

Imposuit, (nec enim numerosior altera sacra 85

Cura domo,) magnum late dimittere in orbem

Romulei mandata Ducis ; viresque modosque

Imperii tractare manu : quae laurus ab Arcto,

Quid vagus Euphrates, quid ripa binominis Istri,

Quid Rheni vexilla ferant : quantum ultimus orbis 90

Cesserit, et refluo circumsona gurgite Thule.

Abascantii, ingentem molem, et pondus gratissimum, {nec enim aliud munus amplius in sacro Palatio,) late mittere in totum orbem jussa principis Romani, et tractare negotia quas spectanl ad tires et regimen impcrii. Scire, quee Inurus reniat a Sep- temtriane, quantum militum errabundus Euphrales, quantum Uttus Datutbii, qui habet duo nomina, quantum Rhenus habeat sub signis : quantum ultimus orbis, et Thuk circumstrepens reciprocis undis cesserint. !s'am cuncta pila erigunt prospe'

Basil. Plant. &c. iUe subactis. — 84 Venett. l. 2. Parm. Rom. et vet. Linden- brogii traclabUe tempus. — 91 Parm. Cesset et e re/ugo ; Rom. Cesset et e refluo. Biirmannus ad Ovid. Heroid. Epist. xviii. 1B2. uotat in codd. scriptis

NOTiE

84 Molem immensam, et vix tracta- bile pondus"] Negotioram scilicet pnb- licornm.

85 Sacra domo^ Imperatoria.

86 Magnum dimittere in orbem Ro- mulei mandata Ducis ; riresque modosque Imperii tractare manul Haec cura non 9oInm videtur esse epistolarum et legationum, simul et annnli, sed et ampliores dignitates complectebatur. Unde forsan Abascantius noster est ille Sextns celebratus Martiali lib. V. Epig. 5. * Sexte, Palatinje cultor facunde Minervae, Ingenio frueris qui propiore Dei ; Nam tibi nascen- tes doraioi cognoscere curas, Et se- creta ducis pectora nosse licet.' Vi- resque'] Per vires intelligi possunt, Swdfieis, quae vox exercitus et opes notat. Modosque} Qoibns scilicet tam administrari deberet exercifus quam distribui opes in impensis ne- cessariis. Tractare manu} Galli una voce dicnnt, manier.

88 Qualaurus ab Arcto] Id est, quae

victoria nuntietur a Septemtrione seu Arcto, cujus index lanrus Epi- stolis, fascibus, lanceis, pilisqne appo- sita, ut mox dicemus.

89 Euphrates'] Fluvius Mesopota- m\2e. Vide Tbeb. viii. 290. Bino- minis Istri] Ister enim vocabatur etiam Danubius. VideTheb. i.

90 Vexillal Exercitus. Nam ad Euphratem Danubiumque ac Rbe- num babebant Romani castra et ex- ercitns, ad tutandos fines imperii contra incnrsiones Barbarorum. Quantum ultimus orbis Cesseritl Pcr ultimum orbem intelligit Britanniani, quae sub Vespasianisprincipibns sub- acta, ac imperio adjecta est : nam ultra Britanniam Thulenve non erant nisi aquae et inexpertnm mare. Unde ultimus orbis.

91 Et refluo circumsona gurgite Thu- le] Thule, aliis Islandia, aliis Tile- marche. Refluo gurgite] Nam Ocea- nusBritannicns refluusest,et recipro- cat aestu, atque, ut auctor est Pythi-

500

P. PAPINII STATII

Omnia nam laetas pila attollentia frondes, Nullaque famosa signatur lancea pinna. Preeterea, fidos dominus si dividat enses, Pandere quis centum valeat frasnare maniplis

95

ros ramos, et nvlla lancea notatur infausta penna. Praterea si princeps distribuat munia militaria, dicere, quis intermixtus manipuUs legionum possit ducere centum

esse refugo. Parm. gurgite tile.— 92 Parm. Venet. 2. et Rom. cnm nonnuliis aliis laceras p. a. frondes ; Aidd. Colin. Gryph. Basil. Plant. &c. Uetas p. a. frondes. Heinsius in Advers. lib. ii. cap. 18. correxit : Clarias p. a. frondes ; nescio quis alius : laurus p. a. frondes. Rom. Omnia jam. — 93 Edd. vett. Multaque fumosa signaiur lancea penna ; Markl. conj. damnosa s. l. pinna Lec- tio nostra est ex conjecturaSalniasii, quem vide ad Hist. Aug. Script. Vol. i. p. 1023. Vide etiam Syllog. Epist. Tom. ii. p. 545.-95. 96 Edd. vett. frcenare maniplos Intermissus eques. Saimasius ap. Gronov. Diatr. cap. 47. et

NOT^

Nuntia fama ruit.' * Quidam volunt famam ideo hic pinnatam a Poeta inductam, quia tumultum et res adversas nuntiat : ut illiid tangere videatur, quod qui bellum nuntiaret, pinnatas literas diceretur afferre.' Significat ergo Statius ex omnibus locis felices Domitiano nuntios ve- nisse, nulluni tristem. Vide Salma- sium ad Lampridium Severi, et Gro- noviuni suaeDiatr. cap. 47.

94 Fidos enses] Per enses intelligit munera bellica, ut ex pluiibus locis Papinii probari potest. Itaque ' di- videre' enscs dicitur imperator, cum officia et dignitates militiae distribuit. Fidos] Quia fideliias maxime requi- ritur in ducibus exercituum et copi- arum, quibus tota saliis Reipublicae innititur.

95 Quis centum valeat franare mani- plis Intermixtus equos [tnaniplos Inter- missus equesl Hic lociis obscurus j sed Salmasius adhibita levi currec- tione facilem intellectu deiiit, sic legendo : Quis centum valeat frcenare maniplis Intermissus equos, vel Inter- mixtus. Franare centum cquos est du- cere centum equites. Observandum est, duplex fuisse genus equitum qui

as Massiliensis, apud Plinium, octo- genis cubitis supra Britanniam intu- mescit. Hoc tamen verum non esse tradit Strabo. Circumsona^ Quiahic aistus circum maximum edit sonitum acstrepitum.

92 Omnia nam latas pila attollentia frondes, Nullaque famosa signatur lan- cea pinna^ Ut hic locus intelligatur, observandum est, eos qui res laetas et bene gestas nuntiaturi veniebant, non soliim tabellas laureatas, sed etiam summa pila ramis lauri (quos hic latas frondes, ut rei bene gestae seu victoriae indices, vocat Poeta) ornasse. E contrario qiii res turbu- lentas et infeliciter gestas, aut bel- lum nuntiabant, in summo hastarum lancearumve tulisse pinnas, velut signum rei tristis. Vetus interpres Juvenalis ad illum locum Sat. iv. * Tanquam e diversis partibus orbis Anxia prsecipiti venisset epistola pin- na.' ' Antea,' inquit, ' si quid con- sules nuntiabant, in urbem per epi- stolasnuntiabant: si victoriae nuutia- bantur, laurus in epistola figebatur : si autem aliquid adversi, pinna fige- batur.' Idem tradit Servius ad JE- neid. ix. ibi : ' Pinnata per urbem

SYLVARUM LIB. V. 1.

501

Intermixtus equos : quis praecepisse cohorti : Quera deceat clari praestantior ordo tribuni : Quisnam fraenigerae signum dare dignior alae. Mille etiam praenosse vices : an merserit agros Nilus, an imbrifero Libye sudaverit Austro :

100

equites: quis imperare cohorti: cui eminentior dignitas tribuni insignis conteniat : guisnam plus merealur regere turmam equitum. Prcescire etiam mlle ertntus: au l/Hus inundaverit camp^s, an Libye rigata fuerit plucioso Austro. Et ut recen-

Epistola qiiap praefigitur Elencli. Antidiatr. p. 28. /ranare maniplis Intermix- tus equos, vel eques. Vide Syliog. Epist. Tom. ii. p. 537. Cui permissus eques Barth. — 98 Parmensis: Quisnam fretnigere. — 101 HeinsiusinAdvers.lib.lv.

KOTJE

Btipendia faciebant in exercitu Ro- tnano, qiiod discimiis ex Vegetio lib. II. cap. l. his verbis : ' Eqiiitiim alae dicuntnr ab eo, qtiod ad similitiidi- neni alariim ab utraqne parte prote- gant acies : quae nunc vexillationes vocantur a velo, quia velis, hoc est, flammulis ntuntiir. Est et aliud ge- nus equitum, qui legionarii vocantur, propterea quod connexi sunt legionl.' Horum unaqueeque legio olini habtiit trecentos, postea sexcentos vel sep- tingentos triginta, qui ita erant per legionem distributi, ut singulis cohor* tibus ascripti essent sui equite8. Cohors prima, quae habebat pedites mille centnm quinque, unde appblia- batur ' milliaria,' numerum quoque duplicem equitum habuit, hoc est, centura triginta duos, cum reliquae sexaginta sex tantum liaberent, nt

96 Preecepisse cohorti] Cohois deci- ma pars legionis ; nam legio divide- batiir in decem cohortes. Cohors in quinquaginta manipulos : nianipuli in viginti qninque milites pro uno qtioque manipulo. Vide Vegetium.

97 Clari prcestantior ordo tribuni] Non hicsermo de tribunis plebis, sed de tribunis militum, quorum siuguli legiouibus pra;ficiebantur. Tribuno- ruiu vero horiim alii erant laticlavii, Ld cst, majoris dignitatis ; alii an- gusticlavii. De priori genere hic Statius et lapidum inscriptiones. De posteriori Suetonius in Othone, ubi vocat Suetonium Lenem tribunura 13. Legionis .-^ngusticlavium. Vide Turneb. Adv. lib. i. et Lipsium de Milit. lib.ii. Dial.9.

98 FrcenigercB aUs] Alae, eqnitnm erant ordines. Vide supra: hinc

discimus ex Vegetio lib. ii. cap. 6. frcenigera.

Igitur qui cenlum equos frcenebat inter- mixtus manipulis, is est, qui centum equitibus praeerat in cohorte millia- ria. Mauipuli autem legionis : ideo tnaniplis intermixtus pro legionario dixit. Deinde rotundum numerum posuit pro exacto et subtili, nt alias solent. Sic ' milliaria ' cohors dicta prima legionis, licct centum quinque pedites ultramille haberet.

99 Milleetiam prcenosse vicesl Legit Turnebus : Anni etiam pranosse vices, An merstrit agros Nilus] De Nilo, ejusque incremento, et quo modo foecundat agros ^gypti, jam dixi- mus.

100 An imbrifero Lihye sudaverit Austro] Auster ventus Graecis vrfr»! diclus ab bumore et nebula, quod votU humor Latina interpretation»

502

P. PAPINII STATH

Cunctaque si numerem, non plura interprete virga Nuntiat e celsis ales Tegeaticus astris ; Quaeque cadit liquidas Junonia virgo per auras, Et picturato pluvium ligat aera gyro ; Quasque tuas laurus volucri, Germanice, curru Fama vehit, praegressa diem, tardumque sub astris Arcada, et in medio linquens Thaumantida coelo.

105

teatn omnia, volucer Tegees non plura refert e sublimibus sideribus, interprete eaduceo ; nec jmella Jnnonis, quce labitur per humidos tentos, et pra;cingit dis- tinctis coloribus imbriferum aerem, ac fama qiuB, o Germanice, portat teloci cursu tuas victorias, pratertens diem, et relinquit post se sub astris Mercurium Arca-

cap. 3. p. 577. legit : Cunctaque si numerem .... Nuntiat ; vel certe : Cuncta quid enumerem? .... Nuntiat e celsis ales Tegeaticus astris. — 103 Venet. 1. Junoniajura. — 104 Et picturato Uquidum Parm. — 105 Edd. vett. cursu; Barth.

NOTyE

dtcitur, ac si is ventus sudoris efFec- tor. Nonius. Dixit autem eleganti metaphora sudaterit ; ut cnim sudor e corpore animaiium per calorem excitur, sic Libye seu Africa dicitur • sudare imbrifero Austro,' cum ri- gata ejus aquis, qnae calidae sunt, emittit humorem, quo scgetes sata- que nutriuntur, et sic fertilissima redditur. Habuit enim in mentem Poeta fertilitatem Africap, ut supe- riori versu ^gypti fertilitatem, quia ntraque erat horreum Roma^.

101 Interprete virga] Vide Theb. i. 306. Interprete'} Quia Mercurius nun- tius et interpres Deorum est.

102 Ales Tegeaticus^l Mercurius Arcas a Tegea urbe Arcadiae sic dic- tus. Ales] Ob talaria.

103 Junonia virgo] Iris Thaumau- tis filia, nuntia Junonis. Liquidas per auras^ Quia arcus coelestis, cujus Iris est symbolum, non fit nisi pluvio aere.

104 Et picturato gyrol Quia arcus coelesti^ variis coloribus pingitur. Li- g-at]Id est, cingit.

105 Quaque tuas laurusvolucri,Ger- manice, curru Fama vehit, profgressa di-

m] Alludit ad historiam,de qna Sue- tonius in Domitiano cap. 6. ' Bellnm civile,' inquit, ' motum a L. Antonio Siiperioris Germaniae praeside confe- cit absens mira felicitate, cuin ipsa dimicationis hora resolutus repente RTienus, transituras ad Antoniumco- pias Barbarorum inhibuisset : de qua victoria praesagiis, prius quain nnn- tiis comperit. Si quidem ipso, quo dimicatum erat die, statuaui ejus Romae insignis aquila complexa pen- nis, clangores laetissiraos edidit, pau- loque post occisuni Antonium adeo vulgatum est, ut caput ejus quoque apportatum vidisse se plerique con- tenderent.' Sic apud Ammianum Marcellinum, victo in Galliis Sylva- no, qui imperium arripuerat sub Juli- ano, evenit, ut Romse eodem die in Circo maximo populus, incertum ra- tione quadam percitus, an prjesagio, 'Sylvanus devictus est,' magna voce inclamaret. Pragressa igitur diem fa- ma, cum victoria relata de Antonio Romae cognita fuerit, eodem die, quo praelium commissnm.

107 Arcada] Mercurium. Thau' mantida] Irira.

SYLVARUM LIB. V. 1. 503

Qualem te Superi, Priscilla, hominesque beuigno

Aspexere die cum primum ingentibus actis

Admotus conjux! vicisti gaudia certe 110

Ipsius, afFuso dum pectore prona sacratos

Ante pedes avide domini tam magna merentis

Volveris. Aonio non sic in vertice gaudet

Quam pater arcani prasfecit hiatibus antri

Delius, aut primi cui jus venerabile thyrsi 115

Bacchus, et attonitae tribuit vexilla catervae.

dem, et Thaumantida sub medio calo. QuaUm te, FrisciUa, Dii tnortaleaque viderunt infelici die, cum primum maritus accitus est ad amplissimam dignitatem! tuperafti Uetitiam canee ipsius, dum supplex inclinato pecture piocubuisti ad sacros pedes domini tam bene merentis. lUa, cui pater Delius Apollo, committit secretos tpecu», non sicleetatur injugo Aonio, aut cui Baccku» dedit ferre primum thyrtumj

conj. curru, qnod primus recepit Marklandiis. — 110 Edd. vett. rtctj^t gauditi ccencB. Heinsius Notis ad Sii. Itai. viii. 378. et in Advers. lib. iv. cap. 3. et 577. et lib. ii. cap. 9. p. 272. legit : acuisti gaudia coerue. Lectio nostra est a Marklaiido. — 111 V ro Ipsius idem Heinsius ad Silium 1. 1. Jegit, Dop- «7i«.- et ad Val. Flac. i. 762. et in Adver». loco jam citato, pro effuso, quod exhibent edd. vett. affuso. — 114 Qnem pater edd. vett. Quam pater Mark- landus. — 115 Pro cui jim Parnieusis, «yus; et ita codices Domitii Calderini,

NOT;E

108 Qualem] Id est, quanta Ixtitia dicus emittebatur, cujus exhalatione gestientera. temulenta Pythia futura praedicebat.

109 Cnm primum ingentibus actis Arcani'\ Vel sacri, vel qnia nemini Admotus] Id est, cum primum in au- nisi Pythije illuc accedere fas erat. lam imperatoris admissus est. Ad- 115 Delius] Apollo, a Delo insula, vtotus] Eodem sensu Tacito, Ann. in qna natus est. Aut primi cui jus XIV. 'Quartus decimiis annus est tenerabile thyrsi Bacchus] Hanc intel- Caesar, ex quo spei tuae admotns ligit, quam Bacchus prsefecit Orgiig »"ni.' suis, quamque Papinius Theb. iv.

110 Vicisiigaudiacerte[cceTus]Ipsius] vocat ' reginam Sylvestris chori ;' Id est, plus dedisti gaudii Abascan- foeminae enim praeerant sacris Bac- tio, dum advohita genibus Cffisaris chi, et ipse Maenadum chorus ex so- gratias ei pro illo egisti, quam rece- lis foeminis constabat, ut Noster di- pit ipse, cum ad coenam imperatoris cit Achilleid. i. 'Lex procul esse adaiissus est. mares ; iterat prsecepta verendns

111 Saaatospedes] ImperaLtoTis. Ductor, inaccessumque viris edicitur

113 ^onio terfice] Parnassi, quem antrum.' Tbyrsus antem erat insigne Aones populos tenuisse refert Stra- Bacchantinm.

bo- 116 Attonitce] 'Eye4ou, agitatae a

114 Quam] Pythiam intelligit Poe- Deo. Tribuit vexUla] Id est, ducem ta. Arcani JUaiibus antri]'ln Par- constituit,

uasso erat antrum, unde spiritus fati-

fi04 P. PAPINII STATII

Nec tamen hic mutata quies, probitasve secundis Intumuit: tenor idem animo, moresque modesti, Fortuna crescente, manent : fovet anxia curas Conjugis, hortaturque simul, flectitque labores. 120

Ipsa dapes modicas, et sobria pocula tradit, Exemplumque ad herile monet : velut Appula conjux Agricolae parci, vel sole infecta Sabina, Quae videt emeriti, jam prospectantibus astris, Tempus adesse viri, propere mensasque torosque 125

In«;truit, expectatque sonum redeuntis aratri. Parva loquor : tecum gelidas comes illa per Arctos, Sarmaticasque hyemes, Istrumque, et pallida Rheni Frigora, tecum oranes animo durare per aestus,

*t signa cohortis Deo flence. His tamen non est mulata mentis tranquillitas, nee probitas corrupta est prosperitate: idem tenor animo, et auctafortuna eadem morum modestia, Sua solicitudine levat curas mariti, atque una excitat, mitigatque labores. Ipsa illi apponit parcos cibos, et frugalia pocula, et bunc format ad exemplum domini. Velut uxor Appula parci agncolce: vel illa nigrnta sole Sabino, quce cernitorientibusstellisjamappropinquarereditumi-iri, confi-cto diurno opere, ster- nitque cito mensam et lectos, ac opperitur strepitum reterlentis aratri. Pauca dico, Tecum forti animo illa voluisset socia vadere per rigidos Septemtriones et brumas Sarmaticas, Danubiumve, ac frigora Rheni, quce pallorem inducunt, et

quem hiclocus diutorsit: tandem venim vidit, «« jus. — 117 Pro mutataV&rm. et Rom. Iiabent, cunctata. — 122 Pro monet Venet. 1. moves, quemadmodnm conjecerat Marklandus. — 123 Sabino edd. vett. Heinsius ad Ovid. Amor. ii. 4. 15. correxit Sabina, quod reposuit Marklandns. — 124 Pro astris Parmen- sis austris. — 128 Histrumque Heiusius. — 129 Edd. vett. durata per astut.

NOTjE

117 Quies'] Hic pro animi statu, bini etiam populi Italiae, non procul

jn quo nec prosperis nec adversis Roma.

movetur e sua sede. Probitas^ Hic 127 Parva loquor^ "EwavSpBwois ea-

nioderationem animi significat. dem,qna ususest in Epulo Eucharis-

122 Exemplum adherile^^Donntiani tico : ' Parva loquor, uec dum aequo

scilicet, de cujus sobrietate Suetoni- tuos, Germanire, vultus.' Mens :

ns cap. 21. Appula conjux, sole ir\fecta Nondum dixi de Priscilla, quod ma-

Sabina'] His etiam foeminis laudem gis laude dignnm est.

castitatis et parcimoniae tribuit Ho- 128 Sarmaticasque hyemes'] Quia

ratius, Epod. i. ' Quod si pudica hyemes in his regionibus Sarmatarum

muiier in partem juvet Domum ac maxlme pungunt. De Sarmatis jam

dulces liberos : Sabina qualis, aut alibi diximus. Istrumque'\ Danubium,

perusta solibus Pernicis uxor Ap- qui etiam Ister vocabatur.

puli.' Appula] Ex Apulia regione 129 Omnes astus] Id est, loca cali-

Italiae in magna Grsecia. Sabina] Sa- dissimae Africae.

SYLVARUM LIB. V. 1. 505

Et, si castra darcnt, vellet gestare pharetras, 130

Vellet Amazonia latus intercladere pelta;

Dum te pulverea bellorura in nube videret

Caesarei prope fulmen equi, divinaque tela

Librantem, et magnae sparsum sudoribus hastae.

Hactenus alma chelys : terapus nunc ponere frondes, 135

Phoebe, tuas, moestaque comam damnare cupresso.

Quisnam impacata consanguinitate ligavit

Fortunam Invidiamque Deus ? quis jussit iniquas

^temum bellare Deas ? nullamne notavil

llla domum, torvo quam non haec lumine figat 140

per cunctos calores. El si lex milititB sineret, relletferre pharetras, et tegere laitu scuto Amazmiio, dum te ceiiieret in obscuro certaminum pultere, prope equum Cce^ saris rapidissimum, et intorquentem sacras sagittas, et sudantem pondere gravis hast(E. Hactenus atmn testudo, Nunc tempus, Phcebe, dimittendi ramos tuos, et funestandi crines tristi cupresso. Quodnam numen cenjunxit impacata societate Forlunam et Incidiam? Quis voluit htec maligna numina semper confligere se- cvm invicem ? NuUamne Ula respexit domum, quam non htec statim intueatur

Correxit Marklandus, qni pro testus legi posse dicit, actus. Alii superesse per cestus. Heinsius malit : tantos animo durasse per cestus. Vide Syllog. Epist. Tom. II. p. 747. — 132 Antiqnae edd. pleraqne : hellorum nube, omissa praepositione : scriptum erat: bellorii in nube. — i33 Venet. 1. damnataque tela. — 134 Vibrantem edd. vett. Librantem est a Marklando. — 139 Barthius

NOT^E

130 Et, si castra darenf] Id est, si Lanros ; in luctn enim lauros et vittas lex militiae permitteret. Et hoc dicit, deponebant.

qnia non licebat mulieri castra ingre- 136 Mcestaque comam damnare ca-

di. Inde illa indignatio Virgilii: 'Se- presso] Quia erat cantaturas Epice-

qnitnrque (nefas) jEgyptia conjnx.' dion et carmen funebre.

Et T. Mntius damnatus est, quoniam 137 Quimam impacata consanguini-

uxor Calvisii Sabini mala cupidine tate ligavit Fortunam Invidiamque Deus^

visendi sitnm castrorum ea habitu Nam, nt ait Lucianns : "Oirou ael fiei-

railitari ingressa est, stnprnraque fous «AiriSey, ivTav6a ot cpOSvoi xa\eir<&-

cum eo commisit. Vellet gestare pha- repoi. Ubi lcetior spes, ibi savior invi-

retras'] More scilicet Amazonum. dia est. Sic Labor Voluptasque, dis-

131 ^mozoniapeZ^a] Ainazones enim simillima natura, societate quadam ferebant arcum et pharetras, ac bre-' naturali inter se jnnctse sunt.

ves clypeos ' peltas ' dictos. Vide 139 Deas'] Fortunam scilicet et

Theb. VII. Invidiam. Invidiam enim, seu tiep.i-

135 Hactenus alma chelys] Alma vo- ffw, et Fortunam consecravere ve-

candi casu. Hactenus cithara ceci- teres.

nimus laudes Priscillae, nunc flenda 140 lUa] Fortnna. Htec] Invidia

est ejua mors. Frondes, Phabe, tuas'] scilicet; nec unquam illi recta acies,

506 P. PAPINII STATII

Protinus, et saeva perturbet gaudia dextra?

Florebant hilares inconcussique penates ;

Nil moestum : quid enim, quamvis infida levisque,

Caesare tam dextro, posset Fortuna timeri ?

Invenere viam liventia Fata, piumque 145

Intravit vis saeva larem : sic plena maliguo

Afflantur vineta Noto : sic alta senescit

Imbre seges nimio : rapidae sic obvia puppi

Invidet, et velis adnubilat aura secundis.

Carpitur eximium fato Priscilla decorem : 150

Qualiter alta comam sylvarum gloria pinus

Seu Jovis igne malo, seu jam radice soluta,

Deficit, et nulli spoliata remurmurat aurae.

Quid probitas, aut casta fides, quid numina prosunt

limis oculis, et perturbet lcetitiam ejtis crudeli tnanul florebant lceti et immoti lares. Nihil triste : quid enim Fortuna, quamris fullax et inconstans, metui po- tuit tam secundo Cecsare? Fata invida viam invenerunt nocendi, et sceva eorum potentia subiit pios penates. Sic vineta referta uvis infestantur mulo Noto: sic celsa sata currantur nimiis pluviis: sic ventus obvius adversatur celeri navi, et cogit nubes adversus prospera vela. Egregia forma PriscilUc extinguitur /ato, ut pinus excelsa, sylvarum decus, moritur seu maligno Jovis fulmine, seu jam laxata stirpe, et nudata foliis resonat nulli vento. Quid piobitas aut pudicafides ?

legebat : nuUamne notavit. — 141 Parroensis : et scceva perturbet. — 144 Ca- sare jam dextro Venet. 2. et vet. Lindenbrogii. — 145 Heins. Advers. p. 579. malit: Intravit Styx sceva, vel Libitina. — 147 Afflantur jumenta noto Parm. Roin. Venet. 2. et vet. Lindenbiogii. — 149 ' Id est : Nubila velis objicit. Vera est haec utique lectio, etelegans, et Papinio digna: itaque recte defensa et nobis alibi et Joanni Gebhardo Curar. Juvenil. lib. i. cap. 8. contra Joan- nem Meursium, qui adjubilat reponendum imaginatus est Misceli. lib. iii. cap. 14.' Barth. Marklandus conj. obsibilat, vel obnubilat. Idem monuit,

NOT^

«t ait Ovidius. Et Honiero inrSBpa atque hominnm rex Fulminis afRavit

iSowa, torve aspexit. A Lueiano in ventis, et contigit igni.' Maligno No-

calnmnise tabula#dJi/o$pingitura>x/)^s tol Quia ventus ille admodum cou.

Ka\ &nop(pos, Kal o|u SeSopK&is, k. t. A.. traiius est floribus et viti.

Invidia pallida, et dtformis, etfigens lu- 152 Igne malo} Fulmine.

mine. Vide ejus descriptionem apud 153 El nulli spoliata remurmurat au'

Ovidium. ra] Spoliata scilicet foliis et frondi-

14G Larem} Domum Abascantii ac bus, qnibus remurmurare poterat. Priscillae. Sic plena maligno Afflantur 154 Castafidesj Fides servatacon-

vineta Noto^ ' Afflare ventis ' Virgili- jugi. anum cst : * Ex quo me Divum pater

SYLVARUM LIB. V. 1. 607

Culta Deum ? furvae miseram circum undique leti 155

Vallavere plagae : tenuantur dura sororum

Licia, et exacti superest pars ultima fili.

Nil famuli coetus, uil ars operosa medentura

Auxiliata malis : comites taraen undique ficto

Spem simulant vultu : flentem notat illa maritum. 160

Ille modo infernae nequicquam fluraina Lethes

Incorrupta rogat : nunc anxius omnibus aris

Illacrymat, signatque fores, et pectore terget

Limina : nunc magni vocat exorabile numen

Caesaris. Heu durus Fati tenor ! estne quod illi 165

Non liceat? quantae poterant mortalibus annis

Accessisse morae, si tu, pater, omne teneres

Arbitrium? caeco gemeret Mors clusa barathro.

quid proficiunt adorata numina? Vulnera atrte mortis undiqHe circumdederunt intelicem. Sceva sororum stamina decrescunt, et restat pars ultima consumti fili. NihU turba: servorum, nihil laboriosa scientia medicorum opitulata morbo. AttU' men circumstantes simulalo tultu fingunt sperare, Hcec animadveriit viram pte- rantem. Ille nuncfrustra precatur inexorabiles fluvios Lethes infemce : nunc so/t- citusfundit laci-ymas ad cuncta allaria, notatque fores, ac verrit limina suo pectore. Nunc rogat fiexibile numen magni Ccesaris. Heu asper tenor fati, quod omnia non illi liceant ! Quantee morce afferri poterdnt vitce hominum, si tu pater haberet omnium rerum potestatem. Mors doleret clausa in nigra voragine, et otioscx

ne qais coDJiciat : ventis . . . . secundis. — 164 Lumina edd. vett. Parn]. Rom. Venet. 2. &c. lAmina Tiil. Cruc. Gevart. &c.— 167 Marklandus malit : n

NOT^

157 Fili^ Vitae scilicet Priscillae. ni : 'Afn-fjvovs, rohs rrjs Satpvns SfmiKaSj

159 Comites tamen undiqueficto Spem tovs trpb rSiv dvpSiv iaTap.ivovs. Sed nnudant vultu'\ Idem Tlieb. iv. ' Et male : hic enim fores templorum in- armatis fingit sperare sacerdos.' telliguntur, qnap Abascantius pectore

160 Illa] Priscilla. signabat. Noster Theb. ix. ' Pictas-

161 Lethes'] Fiuvii inferni. que foreset frigida valtuSaxaternnt.' 163 Signatque fores et pectore terget Hoc enim in supplicationibns recep-

Limina] Quidam hic notari volunt tum erat. Adde Claudianum in EIo-

morem, quo veteres, uti Meursio ad gio Serenae : ' Numinibus votisque

Hesycbium observatum, in morbis vacas, et supplice crine Verris hu-

•gravissimis, lauri ramum pro foribus mum.'

suspendebant ; ApoIIinem mortis fa- 168 Cceco barathro'] Barathmm lo-

talis praesidem, cujus ea arbor, de- cus profundus et obscurus. Sic vo-

precaturi. Auctor Etymologici Mag- cat Inferos ob tenebras.

|K)8 P. PAPINII STATII

Longius et vacuae posuissent stamina Parcae.

Jamque cadunt vultus, oculisque novissiraus error, 170

Obtusasque aures, nisi cum vox sola mariti

Noscitur : illum unum media de morte reversa

Mens videt; illum aegris circumdat fortiter ulnis

Imraotas obversa genas ; nec sole supremo

Luraina, sed dulci mavult satiare marito. 175

Tunc sic unanimum raoriens solatur amantem ;

Pars animae victura raeae, cui linquere possem

O utinam, quos dura raihi rapit Atropos, annos,

Parce precor lacrymis, sasvo nec concute planctu

Pectora, nec crucia fugientem conjugis umbrara. 180

Linquo equidem thalamos (salvo tamen ordine) raoesti

Parca nunquam evolvissent sua licia. Jamque vultus mulatur. Jam errant uUi- mum oculi : obtustE sunt aures, et sola vox conjugis noscitur. Anima regressa de tnedia morte cer^iit hunc solum, Illum stricle amplectitur debilibus brachiiSy vultus et oculi in illum fiectuntur, et mavult saliare oculos caro conjuge, quam ullima luce. Tunc moriens sic consolatur concordem maritum: Pars animw remansura me(B, cui utinam possem linquere annos, quos sceva Atropos mihi adimit ! re- prime, oro, fletus, nec feri tuum pectus crudeli planctu, tiec afflige recedentem uxoris umbram. Desero, equidem, tristem torum. Prior absolvi tempora prcs-

tu,pater alme, teneres. — 170 Venet. 1. et codex Senensis: novissimus error ; quod probabat Eust. Sivartliius in Analectis lib. ii. cap. 2. Gronovio refer- ente, Diatr. cap. 47. 7wvissimus horror exhibent Parm. Roin. Vicent. Brix. Aldd. Colin. Grypb. Basil. Plant. &c.— 174 Venet. 1. obtusa genas— 177 £dd. vett. possim ; Marklandus reponi jussit possem. — 181 Parm. mcestis ; Roiu. Venet. 2. 3. 4. Aldd. Colin. Gryph. Basil. Plant. &c. mcestos ; pro quo

NOT.E

169 Vacual Nihil haberent enim, lecto lumine solis Aspicit, et vultu quod agerent. non exsatiatur amico.'

170 Oculisque novissimuseiror'] ^OS' 177 Pars animce victura mece] A- ter alibi ; ' Ille oculis exlremo errore mantes enim unam habere dicuntur solutis Labitur.' Virgilins de Di- aniinam, quae duo corpora animat. done yEneid. iv. ' Ocnlisque erranti- Cui linquere possem O utinam, quos dxtra bus alto Quaesivit ccelo lucem, inge- mihi rapit Atropos, annos] Similis fuit muitque reperta.' voti compos Alcestis apud Euripi-

173 Fortiter'] Sic Atys moriens dem : 'Eyii o-e irpfa-peiovffa, k&vti rris

Theb. viii. * Quater jam morte siib ifjris 'Vvxvs KaTa.a-Ti\aaaa, <pm t65' th-

ipsa Ad nomen visus dejectaque for- opav, &v7iffK0). O vir salutem prcBtuK

titer ora Sustulit.' tuam mece, ut pro me tibi lucem cemere"

174^ Necsole supremo Lumina,sed dul- liceret, emorior. ci mavult satiare marito] Idem Atys 181 Salvo tamen ordine'] Quia Pm-

moriens Theb. viii. 'Illam unam neg- cilla provectiori aetale erat.

SYLVARUM LIB. V. 1. 609

Qaod prior: exegi longa potiora senecta

Tempora ; vidi omBi te pridem in flore nitentem,

Vidi altae propius propiusque accedere dextraj.

Non in te Fatis, non jam Coelestibus uUis 185

Arbitrium : mecum ista fero : tu limite coepto

Tende libens, sacrumque latus, Geniumque potentem

Irrequietus ama: nunc, quod cupis ipse juberi,

Da Capitolinis aeternum sedibus aurum,

Quo niteant sacri centeno pondere vultus 190

Caesaris ; et propriae signa cultricis amorem.

Sic ego nec Furias, nec deteriora videbo

Tartara, et Elysias felix admittar in oras.

Heec dicit labens, sociosque amplectitur artus,

Haerentemque animam non tristis in ora mariti 195

ferenda longo senio, servato tamen naturtE ordine. Te pridem tidijiorentemjuten' tute. Cognovi te iudies gratiorem carioremque imperatori esse. NuUa tibi fata, nulli Dii nocere possunl. Omnia tua infortunia mecum au/ero. Tu perge latus via, qua coepisti, et irrequietus dilige sacrum latus et potentem genium. Nunc quod optas ipse tibi mandari, pone in Capitolio cetemam statuam auream centum pondo, quafacies dominifulgeat, et quce notet amorem suce cultricis. Sie ego nec cemam Eumenidas, nec pejora Tartara, et beata excipiar in plagas Elysias. Hac loqtiitur corruens, et amplectitur carum conjugem, et haud mcesta transmittU in oa

in Venet. 1. noctis. Marklandas correxit meesti. — 187 Parm. geminumque potentem. — 188 Jure quietus ama legi viilt Heinsiiis in Advers. lib. iv. cap. 3. p. 579. Vide Burm. ad Ovid. Trist. ii. 541. Pro ipse ridm, quod habent Parm. Rom. Aldd. &C. ipse juberi praebet Venet. 1. et sic correxit Lipsius Elect. lib. I. cap. 9. probantibus VV. DD. — 189 De Capitolinis Venet. 1. Parm. et Rom. Des Capitolinis conj. Marklandus. — 190 Quo niteat sacri contento Venpt. 1. Pro niteat Marklandus legendura monuit niteant. — 191 Pro signet Venet. 1. Parm. et Rom. signes. Marklaudus edidit ex conjec- tura, signa. — 193 Parmensis : admittar in oras ; ceterae omnes : ad oras. —

NOT.E

184 Vidi altcB propius propiusque ac- 189 Da Capitolinis cetenum sedibus

cedere dextra'] Altce, id est, Impera- aurum, Quo niteant sacri centeno pon-

torijE. Mens : video te apud princi- dere vultus CasarisJ Domitianus enim,

pem. majore indies gratia pollere. ut discimus ex Suetonio, Domitiano

186 Mecum istafero^ Nulla jam tibi cap. 13. statuas sibi in Capitolio non-

fata, nulli Dii, nulia nocebit invidia : nisi aureas et argenteas poni permi»

consumts enim omnium eorum vires sit, ac ponderis certi.

sunt in hac plaga, quam tibi per in- 192 Deteriora] Id est, iu quibas

teritum meuni intulerunt. Ego om- puninntur nocentes.

nia infortunia tua mecum aufero. 195 In ora mariti Transtulit] Supra

Barthius. Epiced. Glaucix : ' In te omnis vacui

510 P. PAPINII STATII

Transtulit, et cara pressit sna lumina dextra.

At juvenis magno flammatus pectora luctu,

Nunc implet saevo viduos clamore penates :

Nunc ferrum laxare cupit : nunc ardua tendit

In loca : vix retinent comites : nunc ore ligato 200

Incubat amissae, mersumque in corde dolorem

Saevus agit: qualis conspecta conjuge segnis

Odrysius vates positis ad Strymona plectris

Obstupuit, tristemque rogum sihe carmine flevit.

Ille etiam certae rupisset tempora vitae, 205

Ne tu Tartareum Chaos incomitata subires :

Sed prohibet mens fida Duci, jurataque sacris

illius harentem animam, et clausit suos oculos ejus dilecta manu. At juvenis per- citus ingenti dolore, nunc implel viduos lares horrido ululatu, nunc vult stringere ensem, nunc petit excelsa loca. Vix comites retinent. Nunc presso ore incubat extinctcE, et cnidelis versat in corde altum dolorem, Sic jweta Odrysius diriguit, viia uxore, dimissis plectris ad Strymona, et ploravit funus sine versihus. Ille etinm proaddubio vim attulisset suce vitce, ne tu sola intrares caliginem Tartari, sed mira Jides devotaque sacris imperatoris jussis, ac major caritas eum retinet. Quis aquet

200 Heins. ad Ovid. Met. i. 548. ore gelato. — 201 Marklandns legi malit: mutumque in corde dolorem; vel pressumque, ifc. ex Virg. ^n. x. 465. — 202 Heinsins in Advers. lib. iv. cap. 3. p. 579. correxit: Scevus alit ; ita etiam Marklandus non nominato Heinsio. Barthius conj. conspecto conjugis igne Odrysius vateSfpositis, Sfc. — 205 Edd. \eU. certe r. t. ril<B ; Parmensis: recte r. t. ritce. Lectio nostra est ex eraendatione Gronovii Diatr. cap. 47. — 207 Venett. Parm. Rom. Aldd. Coiin. Gryph. Basil. ¥lant. 6cc. mirandaque sacris: correxit Marklandus. Barthius vero scribi jussit: servandaque mag-

NGTiE

jam pectoris efflat Reliquias.' Ovid. Philostratus de Ajace, Palamede in-

Met. VII. ' Infelicem animam nostro terfecto : 'Eiri^^i^as favrhv rf yfxpf.

exhalat in ore.' It\jiciens se super mortuum.

196 Et cara pressit sua lumina dex- 202 Conspecta conjuge^^ Mortua sci-

tra'] Hoc enini erat officium propin- licet Enrydice. Noia fabula.

quorum ac carornm. 203 Odrysius vates'] Orphens Thrax.

198 Viduos] Extincta scilicet COD- Odrysae enim popnli Thraci». Stry- jnge. mona] Strymon fluvius Thraciae.

199 iMxare'] Ut se occidat. Nunc 204 Tristemque rogum sine carmine ardua tendit In loca} Ut se ex his prae- Jlevit'] Id est, tanto dolore correptns cipitet. erat, nt vox cantusque illuni defice-

201 Incubat amisste] Ovidius Fast. rent ad rognm conjugis.

II. de Lucretia: ' Ecce super cor- 206 Chaos] Ob perpetuas tenebras

pns communia damna gementes Ob- quibus repletur Tartarus.

liti decoris virque paterque jacent.' 207 Sacris Imperiis] Nam Caesarum

SYLVARUM LIB. V. 1. 511

Imperiis, et raajor amor. Quis carmine digno

Exequias et dona malee feralia pompse

Perlegat? omne illic stipatum examine longo 210

Ver Arabum Cilicumque fluit, floresque Sabaei, ^

Indorumque arsura seges, praereptaque templis

Thura, Palaestini simul Hebraeique liquores,

Coryciaeque comae, Cinyreaque germina. At altis

dignis versihus apparatum ei funebria munera triitis pompa ? IUic profuse coacer- vanlur quicquid et ver producit apud Arabes et Cilices, et fiores iSabttorum, ae cremundcE Indorum segetes, thuraque templis ablata, PaUestini et Hebrai succi, et crocu» Corycius, et germiiia Cynareia. Et ipsa cooperta purpureo amictu jacet

nis, i^x. — 213 Edd. vett. Pakestini simul, Hebrceique liquoreit. ' Quid interest inter Hebrsos ac Palsstinos liquores oon video : ntroque enim nomine bal- sama designantur : ntroque nomine indigitantnr Judaei. Praeterea Hebra?- orum nomen scriptoribus hujus aevi Latinis fere incognitnm. Puto : prie- reptaque templis Thura, Palcestinique simul Phariique liquores. ni mavis : pra- reptaque templis Thura Palcestinis: simul et Phariique Uquores, Coryciceque comce.' Ita Heinsius in Advers. lib. iv. cap. 3. Palastinis conj. etiani Gronovius. — 214 In edd. vett. cynareiaque germina, et aUis Ipsa toris, i^c.

NOTiE

res omnes sacrx erant, nt sacrae oc- Ann. vi. ' Appius Silanns Scanro Ma-

cupationes, &c. merco simul ac Sabino Calvisio,*

211 Ver Arabum, Cilicum'] Id est, Ann. iii. * Quindecim septemviris aromata, quae producit ver apud Ara- simul.' Et per Palicstinos liquores in- bes et Cilices. Et intelligit thus, telligit Syriacos, puta manna, quem myrrham, cinnamum, ac crocum. ' rorem Syriacum' vocat Cornelius Fiw] Seges, Metonymice. Tibullus: Celsus ; nam Palaestina Syriae pars ' Metit quicquid bene olentibus arvis Piinio lib. v. cap. 12. et hinc 'Palae- Cultor odoratae dives Arabs segetis.' stinns.' Syrus Tibullo dicitur lib. i. Ubi Cinnamum intelligit, et cetera El. 7. Nec modo manna, sed et ma- aromata Felicis Arabiae. Fer etiam, lobathrum possumns intelligere, qui pro flore, statu aetatis, cucti^, Ovidio : frutex in Syria nascitur. Ex eoqne ' iEtatis breve ver, et primos carpere nnguenta odoratissinia fieri testes flores.' Floresque Sabai'\ Idest, thns Horatius ii. Od. 7. Dioscorides lib. quod apud solos Sabaeos Arabas re- i. cap. 11. et Plinius lib. xii. cap. peritnr. 16. ac Avicenna refert aptum esse

212 Indorumque seges'] Intelligit servandis cadaveribus, cum sit cali- costum. Epicedio in Giauciam : dum et siccnm. Syros antem odo- ' Quod Cilicum flores, quod munera res adhibitos ad fnneratestis Proper- graminis Indi.' Prtereptaiiue templis tins ii. Eleg. 13. Hebraique liquores'] Thura] Primum enim thus solis tem- Balsamumintelligit, quodsoli Judaeje plis ac Deornm cultui dicatum fuit, seu Hebraeis peculiare erat, ut ait mox adhibitum funeribus. Plinius lib. xii. cap. 5.

213 PalcEstini «muZj Sic Tacitus 214 Coryciceque comce] Intelligit

512 P. PAPINII STATII

Ipsa toris Serum Tyrioque umbrata recumbit 215

Tegmine : sed toto spectatur in agmine conjux

Solus; in hunc magnae flectuntur lumina Romae,

Ceu juvenes natos suprema ad busta ferentem :

Is dolor in vultu ; tantura crinesque genaeque

Sordis habent. Illam tranquillo fine solutam, 220

Felicemque vocant : lacrymas fudere marito.

Est locus ante urbem, qua primum surgitur ingens

tupra excelsa stragula serica. Sed solus maritus notatur in tota turba. In hmc conversi omnis Romce oculi, ceu portaret juvenes liberos ad rogum : tantus dolor in facie, et tantum squalent crines et barba. Vocant illam beatam, quod optato fine ad quietem pervenerit, et sparsere fletus in gratiam viri. Est locus ante civitatem,

Correxit Gronovins. Pro germina Parmensis exhibet gramina. — 216 Agmine pro Tegmine in eadeni. — 220 Noctis habent edd. vett. Sordis habent debetur Marklando. — 221 Venet. l. et Parm. fundere marito ; Rom. Aldd. Colin. Grypli. Basil. Plant. &c. fundente marito ; codex Florent. ciim Venet. 2. et vet. Lindenbrogii fudere marito ; quod recepit Marklandiis. Barthins ve- rum esse ait fundente, — 222 Edd. vett. qua prinmm nascitur ingens, Sfc. Hein- sius ad Ovid. Met. iv. 556. et Gronovius Diair. cap. 38. ex codice Mediceo proferunt : qiia primum surgitur ingens Appia; ita etiam Venet. 1. Hoc

NOT^

crocnm Cilicinm in monte Corycio, neid. vi. * Fit gemitus, tum membra

cujus herba folio angusto in capilla- toro defletareponunt, Purpureasque

menti modum, ait Plinius loco jam a supra vestes, velamina nota, Conji-

nobis alibi notato. Unde Statio Co- cinnt.'

rycice comcB. Cinyreaque lCynnreiaque'] 219 Tantum crinesque genaque noctis

germina] Id est, Myrrham, in quam habent] Imitatio Homeri : Thv S' &xeos

mutata fuisse dicitur Myrriia, filia yecpeXr} iK<i\v\f/€ iJ.4Xaiva. Hunc nubes in-

Cynarae regis Cypri. Vide Ovidium volverat atra doloris.

Met. X. ' 221 Lacrymas fudere marito] Sic

215 Toris Serum] Id est, Sericis. optimi Mss. fundente marito habent

Vide Epith. Stellae. Tyrioque] Id editiones ceterae. Sensus: Non do-

est, purpureo. Et tangit morem in- lebant vicem Priscillae, nec lugen-

volvendi niortuos in pretiosissimis dam arbitrati sunt, quae felix et sic

ac purpureis vestibus. Vide Laer- plorata a conjuge: sed ipsum luge-

tium in Socrate, Plinium lib. ii. E- bant, qui tam beata conjuge privatus

pist. de Aurelia, et Velleium Pater- esset. Seneca ad Polybium: 'Non

culum lib. II. Quin et mortuis in- recuso quicquid lacrymarum fortunae

jectae purpureae vestes. Cujus mo- meae superfuit, tuae fundere.'

ris rationem aftert Servius : * Quo- 222 Urbem] Romam. Qua] Id est,

niam,' inquit, * sumtuosum erat, et ad portam Capenam qua erat initium.

crudele, victimas vel homines inter- Viae Appiae. Festus : ' luitium est

ficere, sanguinei coloris coepta est principium, sed alias quo quid inci-

vestis mortuis iiijici.' Virgiliu» JE' pit, Ut Viae Appiae porta Capeua.'

SYLVARUM LIB. V. 1.

613

Appia ; quaque Italo gemitus Almone Cybele Ponit, et Idaeos jam non reminiscitur amnes. Hic te Sidonio velatam molliter ostro Eximius conjux (nec enim fumantia busta

225

qua primum magna Via Appia incipit, et qua Cybele dimittit luctum ad Almanem Italum, nec plui recordatur flucios Idaos. Hic te, Priscilla, egregiua maritus collocavit molliler in diviti leclo, coopertam purpura iSidotiia (non enim potuit susti-

NOT^

Ingens Appia'] Siipple via. Nostro alibi : 'Qua liniite noto Appia lon- garum teritiir regina viarnm.'

223 Quaque Italo gemitus Almone Cybele Ponit, et Idaos jam non remi- niscitur amnes] Respicit ad morem, quo sacerdotes Cybelcs, higentes et digladiantes inter se,f«rore correpti, soiebant undecimo Kal. Apriiis ges- tare imagineni Cybeles, ad Almonem rivum fluentem aote portam Cape- nam, ita imitantes Deae luctum cum ploravit extinctum Attyn : et illic ablutis imagine, sacrisque Deee, ac gladiis, furore dimisso ad templum ejusdem cum maximo gaudio rever- tebantur. Mos lavandi statuara Cy- beles sumsit hinc originem, quod cum statoa Pessinunte Romain ad- vecta, in coenum cecidisset, cucurrit ArcLigallus ad Almonem illac fluen- tem, ut eam ablueret. Dicitur ergo Cybele ' deponere gemitus,' quia sa- cerdotes illius, ubi ad Almonem pro- gressi fuerint, laverintque imaginem Deae, lacrymas ac furorem ponuut. Tangit et hunc morera Ovidius Fast. IV. ' Est locus in Tyberim quo lubri- ciis inflnit Almon, £t nomen magno perdit in amne minor. Illic purpn- rea canus cum veste sacerdos Almo- nis dominam sacraque lavit aquis.' Meminit et Valerius Flaccus Argon. lib. viii. ' Sic ubi Mygdonios planc- tus sacer abluit Alroo, Laetaque jam Cybele, festaeque per oppida taedae : Quis modo jam saevos adytis fluxisse Delph. el Var. Clas.

cniores Cogitet ? ant ipsi qni jam meminere ministri ?' Vide Livium lib. XXIX. S. Augustinum Civit. Dei lib. II. cap. 4. Ovidium Fast. iv. et Herodianum primo lil)ro. Et Idaos jam non reminiscitur amnes] Id est, Cybelen, cuni lota fuerit aquis Al- monis, non aniplius reminisci luctus, quem edidit ob extinctum Attyn ad amnes Phrygiie. liaos'] Ab Ida monte Phrygiae.

225 Hic] In Appia via. Et de more hoc, ut jam observavimus ; nam sepulcra juxta vias publicas olim po- sita, ut transenntes mortalitatis ad- monerent. Sidonio ostro] Purpurea veste.

226 Eximius covjux] Abascantius. Nec enitn fumantia busta Clamoremque [Ardoremque'] rogi potuit perferre] In- nuit hic Poeta Abascantium noluis.<e corpus uxoris igne absiimi, nt nios erat. Sic Nero de Poppaea, apud Tacitum Ann. xvi. ' Corpas ejus noa igne abolitum, ut Romanus mos, sed, regum externorum consuetudine, dif- fertum odoribus conditum.' Porro loco Tov Ardorem, Ms. Florentinus, Rom. ac Veneta editio habent Clamo^ rem. Alludit ad hunc versum Virgi- lii : *Moesta supremum voce ciemus.' Ubi Servius videndus est, aliisque in locis, quos laudat Kirchmannus de Funeribus Roman. lib. iii. cap. 9. et Noster in Lacrymis Etrusci ; ' Salve supremnm senior mitissime patrum, ^ternumque vaie.'

Stat.

2 K

514

P. PAPINII STATII

Claraoremque rogi potuit perferre) beato Composuit, Priscilla, toro : nil longior aetas Carpere, nil aevi poterunt vitiare labores Siccatam membris ; tantas venerabile marmor Spirat opes : mox in varias mutata novaris Eflagies : hoc aere Ceres, hoc lucida Gnosis,

230

nerefumum busti et crepitum rogi) : sacula et temporum conatus non poterunt ero- dere aut corrumpere tuum corpus conditum : tantum pretiosorum aromatum sacrum marmor includit. Mox renovaris conversa in ditersas imaginea. Hoc tere Ceres

prlmi receperunt Editores Bipontini.— 227 Ardoremque rogi Aldd. Colin. Gryph. Basil. Plant. Gevart. Grasser. &c. Clamoremque rogi Venett. 1. 2. Parm. Rom. vet. Lindenbrog. et Florent. qiiod revocavit Grono- vins. Pro potuit perferre Bartiiius maVit : voluit perferre. — 229 Pro viliare Venet. 1. intrare.—2'iQ Heinsins ad Ovid. Met. i. 69. pro marmor citat nomen — 231 Sepit opes Aldd. Colin. Gryph. Basii, Plant. &c. Spirat opes Parmeusis ; et hanc lectiouem profert et comprobat Heinsius ad Clau- dlan. IV. Cons. Honor. 591. ad Ovid. Met. 1. 1. et in Advers. p. 580.— 233

NOT/E

227 Beatol Diviti, ob varios odo- res numeraque.

228 Composuil'] 'Componere' ver- bnm fnnebre. Persins Sat. iir. 104, ' Tandemqne beatulns alto Coraposi- tns lecto.' Horatins i. Sat. 9. ' Om- nes composui.' Tacitus in Agrico- la : ' Paucioribus hominum lacrymis compositus es.' Nil longior cetas Car- pere, nil avi poterunt vitiare labores'] Hasc vatis prassagia certa fnere : nec * cdax abolere vetustas ' hoc Pris- cillae conditoriuni potuit per 1400. fere annorum seriem : si quidem eo- dem monumento viae Appiae condita, et siccata membris integris inventa niemoratur sub Sixto iv. Pontifice Maximo, anno salutis 1471.

230 Siccatam membrisl Proprium enim crat aromatum, quibus coodie- bantur corpora mortuorum, siccare corpus consuratohumore, qui corrup- tionem affert, sicque diutius illud conservare. Venerabile marmor} Se- pulcra divitum semper marmorea, et marmore etiam conscpiebantur. Sue- tonius Nerone cap. 1. ' In eo monn-

mento solium porphyretici niarmoris, superstantt Lunensi ara, circumsep- tum est lapide Thasio,' Pauperio- rum vero levi materia. Unde idem Suetonius cnlpat Neronem, qnod Claudii bustum consepiri nisi levi hu- milique materia neglexit. Venera- bile'] Quia sepulcra sacra erant, ea- que nefas violari.

231 3Iox in varius mutata novaris Effigies, ^c.] Tangit morem, quem observavimus ad Genethliacon Ln- cani sub finem, fingendi defunctos habitu Deorum ut colerentur. Sic Livia, ut videre est apud Suetonium in Caligula, pueri insignis festivitatis effigiem, habitu Cupidinis iu sedeCa- pitolinai Veneris dedicavit. Similis locus in Lacrymis Etrusci : 'Te lu- cida saxa, Te similem doctae referet mihi linea cerae : Nunc ebur et ful- vum vultus imitabitur aurum.'

232 Lucida Gnossis'\ Ariadne. Lu- cida] Ob lucidum sidus Ariadnes co- ronae in ccelo. Gnossis] A Gnosso, Cretae oppido.

SYLVARUM LIB. V. 1. 515

Illo Maia tholo, Venus hoc non improba saxo.

Accipiunt vultus, haud indignata, decoros

Numina : circumstant famuli, consuetaque turba 235

Obsequiis : tum rite tori mensasque parantur

Assiduce : domus ista, domus ; quis triste sepulcrum

Dixerit ? Hac merito visa pietate mariti,

Protinus exclames, Est hic, agnosco, minister

Illius, seternae modo qui sacraria genti 240

Condidit, inque alio posuit sua sidera coelo.

sub tuo vuUu reprasfntatur, hoc fulgida Cretensis. Hoc tholo Maia, hoc lapiJe Venus pudica. DecB non dedignantur sumere tuam decorain formam. Serci cir- cumstant, et turba obsequiis addicta. Deinde ex more lecti et mensce assidue tter- nuntur: domus ista, domus : quis dixerit esse tristem tumulum? Hac tisa mariti pietate, staiim jure exclames: Est hic, agnosco, minister ilUus, qui modo con- struxit templd sempiternte familia, et coUocavit sua astra in alio ccelo. Sic ubi

Illo Maia loco Venet. I. lUo Maia tolo Ald. 1. Marklandns conjectabat : Illo Maia auro. — 237 Assidue Rom. Aldd. CoUn. Grypli. &c. Assiduce Parm. quod

revocavit Marklaadus. — 241 Venet. 2. Rom. et vet. Lindenbrogii : atque

VOTJE

233 Maia] Mater Mercnrii, Ve- nt patet ex pluribns Patrum locis,

nus non improba^ Duplex cnim erat sed ob gravissimas raliones sobIatn.«.

Venus, uua pudica et coelestis, altera Abascantius vero, qno singularem in

TrdvSriftos, seu vulgaris. suam Priscillam amorem ac pieta-

236 Tum rite tori mensceq^ie paran- tem testaretnr, non contentus fnit

tur Assidua: domus ista, domus ; quis nono solum die coenam apponere ad

triste sepulcrum Dixerit] Plurimae coe- sepulcrum uxoris, sed quotidie fune-

nae in funeribus. Prima illa, qnae in brem coenam in ejus honorem appo»

rognm imponebatnr, utvidetur Iliad. nebat. Qni bonor non vulgaris sed

*. et JEo. VI. et Theb. vi. eaque coe- prorsus divinus, nt jam tetigimus ad

na ' feraiis'ApuIeio Florid. IV. Alte- Lacrymas Etrusci vs. 199. Qnem

ra funebris coena, irep/Sctirvo»', epulum morem illnstrat TertuIIianus de ani-

nempe quod dabatur iis, qai a funere ma : ' Dom per totam hebdomadem

redibant, ut videtur Iliad. Cl. in fu- Junoni mensa apponitur.' £t similis

nere Hectoris, et apud Lucianum est locus in Lacrymis Elrusci : ' As-

opuscnlo de luctu. Tertia Silicer- sidue libabo dapes et pocula sacris

nium, seu coena deposita ad sepul- Manibus, effigiesque colam.' Domus

crum, 'EietiTTjs Suttvov, veKpov 5e7in>ov, ista.domus; quis triste sepvlcrum Dixe-

voeata coena Hecates, cana mortui. rit] Ait mensas tot ferculis et tam

Quarta epulum Novendiale, quod lautis onerari, ut non haec convivia

nono funeris die apnd sepulcrum da- agitari credantur ad sepulcrnm, sed

batur, ' Novendialis ' coena Tacito in domo splendidissima.

Ann. VI. Transierat hic mos apud 240 lUius] Domitiani. JEterna

Christianos priuiis Ecclesiae ssculis, genti^ Id est, Flaviae genti in Deoruin

516 P. PAPINH STATII

Sic ubi magna novura Phario de littore puppis

Solvit iter, jamque innumeros utrimque rudentes

Lataque veliferi porrexit brachia mali,

Invasitque vias ; in eodem angusta phaselus 245

^quore, et immensi partem sibi vindicat Austri.

Quid nunc immodicos, juvenum lectissime, flelus

Corde foves, longumque vetas exire dolorem ?

Nempe tiraes, ne Cerbereos Priscilla tremiscat

Latratus ? tacet ille piis : ne tardior adsit 250

Navita, proturbetque vadis ? vehit ille merentes

ingens navis educta ex ora Pharia, facit novam navigalionem, et jam extendit utrvnque innumeros funes, ac lata cornua veligeri mali, capessitque iter ; parva cymba it in eodem mari, et capit partem ingentis Austri. Quid nunc, prtBstantis- sime juvenum, in corde alis nimias lacrymus, et prohibes migrare hmgum luctum! T^empe metuis, ne Friscilla expavcscat latratus Cerberi ? 7ion ille pios allatrat. Ne lentior adveniat navita, rejiellatque eam ab aquis ? ille statim vehit dignos, et

alio posuit. — 243 Ald. 1. innumeros; Ald. 2. Colin. et Gryph. in numeros. — 245 Gevartiiis : it eodem, probante Barthio. Vulgatam mahiit Gronovius Diatr. cap. 41. ut subinteliigatur ' est.' — 246 Venet. 1. partem aubvindicat

aOTJE

nunieruiu relatae. Sacraria] Delu- que brachia dici potest, quia liinc et

brum gentis Flaviai intelligit. inde extenditnr, sicut et brachia in

241 Sua sidera] Id est, numina gen- homine. Veliferi] Per anteunam, in tis suffi Flaviae. Sideraenira et astra, qua velum alligatur.

utjam diximus, pro numinibusStatio 245 In eodem] Gevartius legit: it

usurpantur. Alio ccelo] Id est, tem- codem.

plo, quod aliud ccelnm est. Dii enini 24G Austri] Auster hic pro quoli-

inhabitabant templa ut coelos. bet vento sumitur.

242 Sic ubi magna notum, ^c.] Hac 247 Quid nunc immodicos, juvenum comparatione usus est jam Papinius lectissime, fletus Corde foves] Similis Soteriis Gallici. Mens vero: Ut pha- locus Consol. ad Ursum : ' Quid ter- selus quae seqnitur maguam navem ga dolori, Urse, damus ? quid darana recipit pro modulo suo ventum, sic foves? et pectore iniquo Vulnus a- templum quod Domitianus aedificavit mas r *

Flaviae genti recipit pro modulo suo 249 Nempe times, ne Cerbereos Pris-

Deos ejusce gentis, cum coelum sit cilla tremiscat Latratus, Sfc.] Similis

8oIum capax eos coutioendi. Phario] locus iuEpicedioinGlauciam: * Pone

Id est, iEgyptio. metus, letique minas desiste vereri:

243 Solvit iter] Id est, soluta facit Illum nec terno latrabit Cerberus iter. ore,' <Scc.

244 Lataque brachia] Intelligit an- 250 Piis] Ut erat Priscilla, qnae tennam, quae est lignum quod pcr tanto amore prosequebatur maritum. traosversum iu malumpunitur, quod- 251 Navita] Ciiawn.

SYLVARUM LIB. V. 1.

517

Protinns, et Manes placidus locat hospite cymba. Praeterea, si quando pio laudata marito Umbra venit, jubet ire faces Proserpina laetas, Egressasque sacris veteres Heroidas antris Lumine purpureo tristes laxare tenebras, Sertaque et Elysios animae praesternere florcs.

255

dat sedem lenibus nmbrLi in hospitali scapha. Praterea, si aliquando manes de- jleti a pio conjuge accedunt, Rroserpina imperat Iwias faces eis oceurrere, et pris- cas Hero'tdas egressas e S€urris speluncis solcere mastani caliirinem fulgenti luce, et prastemere anitnte serta et Elysios fiores, Sic Priscilla ingreditur inferos ; ubi

Austri; Parmensis, tindicat. — 252 Venett. 1.2. Parm. Rom. Aidd. Colio. Gryph. Basil. et Plaat. placidus ; Gevart. Amstel. et Gionov. placidos. Pro cymba Marklandus conj. ripa. — 233 Idem malit : pio plorata marito. — 254 l'mbra tetat, juhet ire fores Venet. 1. — 2oG Ilom. Aldd. Colin. Gryph. A:c. aperire tenebras, quod defendit Gronoviiis contra Pontanum et Morell. qui voluernnt, operire tenebras. Venet. 1. Parni. et cod. Medic. lassare tenebras, i. e. laxare.— 257 Aldd. Colin. Gryph. &c. prosterntre ; Venet.l. prcestemere ; etsicconj. Bern. et legit Heins. ad Ovid. Amor. ni. 13. 14. et iu Advers. p.

NOTyE

252 Hospite cymba'] Qua Charon ac amoris in viros.

trajicere raortuos in infernum dici- tur. Hospite] Id est, bnspitali, ut ' hospes gemma ' apud Palladiam, opere de Agricultura : ' Cur non ar- bor iners pinguescat ab hospite gem- ma.'

253 Laudata'] * Laudare ' verbum fnnebre : Glossae : itnrojipios, Epila' phium, ntenia, laudatio. Quintilianus: • Hoc saltem halrebis, miserrime fili, qnod honoratis contingere fnneribus solet; defunctus laudaberis.' Quia nimirum in lucfu seu dolore laudaba- tnr defunctns. Vel allndit ad morem laudandi mortuos honoratos pro ros- tris.

254 Jubet ire faces Proserpina Uetas^ Seneca Tragicns tamen id dicit solis pneris, ephebis, etvirginibus conces- snm, in Hercule Furente, Actu m. ' His datum solis, minus ut timerent Igne praelato relevare noctem. Ce- teri vadunt per opaca tristes.'

255 Sacris^ Elysiis. Heroidas] Quae maxime clarneruut castitatis fama,

25G Lumine purpureo] Imitatio Vir- giliana : ' Largior hic caropos eethe)', et luniine vcstit Puipureo.'

257 Sertaque et Elysios animw pra:- stemere flores'] Ex more spargendi fiores in eos, quos honorare volebant, vel quos benevolentia prosequeban- tur. Livius lib. xxiii. ' Omues ten- dere ad imperatorera Romanum, ut ruente turba in nnum, adire, contin- gere dextram cupientium, coronas lemniscosque jacicntinm, haud pro- cnl periculo fuerit.' Ovidius de Ger- manico triumphante: ' Quaque ibis manibus circum plaudere tnorum : Undique jactato flore tegente vias.' Tacitus Ann. xiv. ' Octaviae imagi- nes gestant humeris, spargunt flo- ribus,' Virgilius JEne'id. \i. ' Pnr- pureos spargam flores, animamqne nepotis His saltem accnmnlem donis.' Noster Epith. Stellae : ' Optatse con- jugis artus Floribus innnmeris et o- lenti spargere thymbra.' Quin etiam mortui bis aspersi. Suetouius iu Au-

318 P. PA.PINII STATII

Sic Manes Priscilla subit ; ubi supplice dextra

Pro te Fata rogat, reges tibi tristis Averni

Placat, ut expletis humani finibus aevi 260

Pacantem terras Dominum, juvenemque relinquas

Ipse senex : certae jurant in vota Sorores.

pro te oratfata summissa manu, mitigat tibi reges masti Avemi, ut finito termino humaiue vitce, ipse longcems relinquas Imperatorem regentem terras et juvenem. Sorores haud dubie jurant in hcec verlto.

581. Ita malit etiamBarthins.— 261 Parm. Venet. 2. et vet. Lindenbrogii, Placantem. — 262 Edd. vett. certe : correxerunt Gronov. Diatr. p. 415. et Heinsius ad Claud. Eutrop. ii. 2.

NOTjE

gusto : 'Conditorium et corpus Alex- mannm aevum.

andri M. prolatum e penetrali, coro- 262 Ipse senex] Abascantius. Cer-

na aurea imposita ac 6oribus asper- ta [certe] Legit certce Gronovius, id

sis, veneratiis est.' est, bonae, et quibus fidere possis.

258 Manes'] Sedem Manium. Sup- Sic Cicero in Verrem : 'Iste homo plice dexlra] Id est, submissa. certus et diligens, ad horam octavam

259 Fata] Parcas. Reges tristis praesto est.' Ibidemqne : ' Propter Avemi] Plutonem et Proserpinam. virtutem et fidem, cum Androne, ho-

260 Expletis humani finibus eevi] Id mine honestissimo et certissimo, elec- est, centum annis, qui dicuntur hu- tus est.'

II. PROTREPTICONt AD CRISPINUM.t

Crispinum amicum in agrum Tarquiniensem abeuntem carmine prosequitur Statius, hortaturque ad aemuiationem virtutis paterns. Denique prsdicit futuros miiitiae honores.

RuRA meus Tyrrhena petit, saltusque Tagetis

Crispinus meus tendit ad agros Tyrrhenos et lucos Tagelis. Non longum est

Pamensis : Laudes Crispini Vec. ceterae omnes : Protrepticov ad Crispi- num. — 1 Parm. et Rom. Tageni. — 2 Gronovius Diatr. p. 410. citans hunc

NOTiE

t Protrepticon] Supple Carmen,quo 1 Rura Tyrrhena] Id est, Tusciam, aliquis ad virtntem excitatur. sen Etruriam, quam Tyrrheni Lydia

t Crispinum] Crispinus ille erat fi- profecti occnpaverant. Saltusque Ta- lius Veciii Bolani BritanniiH legati getis] Tarquiniensem agrum intelii- ante Vespasianorum imperium. git, in quoTages dicitur, sulco ab ara-

SYLVARUM LIB. V. 2. 519

Crispinus : nec longa mora est, aut avia tellus ;

Sed mea secreto velluntur pectora morsu,

Udaque turgentes impellunt lumina guttae,

Ceu super Mgea.s hyemes abeuntis amici 5

Vela sequar, spectemque ratem jam fessus ab altis

Rupibus, atque oculos longo querar aere vinci.

Quod si militiae jam te, puer inclyte, primae

Clara rudimenta, et castrorum dulce vocaret

iier, nec remota terra : sed meus animus percellilur tacilo dolore, et madidi ocidi effundunt tumidas htcrymas ; seu visu sequar vela amici abeuntis per procellas jEgai maris, et jam fatigatus contempler narem ab excelsis scopulis, et doleam oculos vinci a longo aeris spatio. Quid es^et, inclyte adolescens, »t clara rudi- menta prinux milititB, et gratum auspicium belli jam te vocaret, <]UaHtas lacrymaa

lociim habet : nec longa tia est. — 3 Et mea edd, vett. Set men, \. e. Sed, cor- rexit Gronovius. ParnaeDsis, vellantur pro velluntur. — 4 Venett. Parm. Rom. Aidd. Colin. Gryph. &c. turgentes impellunt luminaguttas : mutavit MarklaD- dns, qai conjecerat et\am,stirgentes impellunt luminagutta;, addens : 'Si re- tineas guttas, dicendum foret expellunt, iion impellunt ; pro quo Parm. tm- feUant. — 6 Pro fessus Heinsius ad Claudian. p. 459. citat/cmus. — 7 Edd. V ett. atque oculis ; Joannes Meursius ad Arnob. p. 48. Joan. Bernartius et Lindenbrogius ad h. 1. correxerunt, atque oculos ; qiiod priinus recepit Gevar- tius. Pro querar Romaua queat. — 8 Quid si edd. vett. praeter Venet. 1. in

NOTiE

tore profundius impresso, inventns 3 Morsu'] Morsns hic OvfjLoSoKts Sx**

fuisse sub glebam puerili specie, sed ^ &\yos, dolor aut cura animum mor-

senili prudentia, ac coepisse alloqui dens. Sic Coma Eariui: * Tamen

aratorem, Tbuscisque principia aru- anxia curis Mordetur.*

spicinae tradidisse. Quod sic Ovidi- 5 Mgceas hyemes] yEgaenm enim

us Met. X. expressit : ' Haud aliter mare procellis ac tempestatibns ob-

stnpuit, quam cum Tyrrhenus arator noxium est.

Fatalem glebam motis aspexit in 6 Vela sequar, spectemque, ^c.] Sic

arvis Sponte sua primum, nnlloque Theb. iv. 'Tandemqne relicli Stant

agitante moveri : Sumere mox homi- in rupe taraen, fugientia carbasa vi-

nis, terraeque amittere formani, Ora- su Dnlce sequi, patriosque dolent cre-

que venturis aperire recentia fatis. brescere ventos.'

Indigense dixere Tagen, qni primus 8 Quod si militia jam te, pu£r in-

Etruscam Edocnit gentem casus ape- clyte, primce Clara rudimenta, et cas-

rire futuros.' Vide et Ciceronem de trorum dulce vocaret Auspicium] Imi-

Divinat. lib. ii. Dionysium Halicar- tatio Virgiliana iEneid. ix. ' Haud

nassaeum, Servium ad iEneid. viii. ignarus eram quantum nova gloria ia

Festum, et Ammianum Marcelii- armis, Et praedulce decus primo cer-

num. tamine posset.' Clara rudimenta'] Nam

2 Hec longa mora] Aliqui c&dices, ex iis aditus ad optatos honores, qni

via. claros efficiuut. Auspicium] Ex more ;

620 P. PAPINII STATII

Auspicium, quanto manarent gaudia fletu, 10

Quosve darem amplexus ! et nunc optanda propinquant Tristia ? Et octonos bis jam tibi circuit orbes Vita ; sed angustis animus robustior annis, Succumbitque oneri, et mentem sua non capit aetas. Nec mirum : non te series inhonora parentum 15

Obscurum proavis, et priscae lucis egentem, Plebeia de stirpe tulit : non sanguine cretus Turmali, trabeaque Rerai ; nec paupere clavo

funderem lcetitia? quosve praberem amplexus ? Etiamne tempus triste et optandum appropinquat ? Etjam attigisti decimum sextum annum: sed unimus atate fortior est : lUa cedit onen, et tui anni illum non capiunt. Nec mirum est. Non inglo- rium parentum stemma te procreavit de vulgi sohole, obscuris majoribus, et caren- tem antiquo lumine. Non etiam orttis genere equestri, Remice trabea, nec clavo

q iia Q«oJ si, iit edidit Marklandus. — 11 Venet. 1. et ne optanda propinqui ; Parin. Venet. 2, et Rom. etiamne optunda propinqui ; Aldd. Colin. Gryph. Basil. Piant. &c. etiamne optaiula propinquant. Correxit Marklandus, qui suspicabatur excidisse versum aute rb Tristia. — 12 Venett. 1. 2. Parm. Roro.

aOTM

nihilenim nisiauspicato gerebant ve- bes] Hoc loquendi modo innuit Pa-

teres ; et sic ubi milites nomen dede- pinius Crispinum aetatem militarem

rant consuli, non ascribebantur in paene attigisse. Nam ut ait Tubero

railitiam, nisi ille secunda auspicia apnd A. Gellium lib. x. cap. 18.

habuisset. Unde natae illae locuti- < Servius Tullius rex Romanorum pu-

ones frequentes Livio aliisque scrip- eros esse existimavit, quimlnores es-

toribiis, 'ductu' et 'auspicio.' sent annis septemdecim: atque inde

10 Quanto manarent gaudia Jletu'] ab anno decimoseptimo, quosidoneos Hypallagc, pro quanto gaudio fletus jam Reip. esse arbitraretur, milites manarent. Gaudium enim suas la- scripsisse.' Sub bella tamen Punica crymas habet. Chrysothemis apud attritis Reip. opibus, Tribuni plebis, Sophoclem in Electra: xap? 5e irifi- ut refert Livius lib. xxv. ad popu- ir\7)fx' fvdvs ofifia SaKpiwv. Prce gaudio him tulernnt, ut qui minores septeni sunt lumina effusa lacrymis. Livius et decem annis sacramento dixissent, lib. V. ' Certatim patribus plebique iis perinde stipendia procederent, manare gandio lacrymae.' ac si majores, niilites essent facti.

11 Optanda] Quia clara. Tristia] Sed prohibitum mox Gracchi legc, Ob pericnla et labores. Sic Pinda- qui cavit, ' ne minor decem et sep- rus ' optata; virtutis ' tristes adjun- tem annis miles legeretnr.'

git comites laborem, sumtum, pericu- 14 Et mentem sua non capit atas] Id

lum ; vel tristia ob absentiam Cris- est, sapientia et animus bujus pueri

pini, qua Statius multum afBci debe- major est annis.

ret. 16 Prisca lucis] Majorum.

12 Et octonos his jam tibi circuit or- 17 Non sanguine cretus Turmali,

SYLVARUM LIB. V. 2. 521

Augustam sedem et Latii penetrale Senatus

Advena pulsasti ; sed praecedente taorum 20

Agmine. Romulei qualis per munera Circi,

Cum pulcher visu et titulis generosus avitis

Expectatur equus, cujus de steramate longo

Felix emeritos habet admissura parentes :

IUum omnes acuunt plausus, illum ipse volantem 25

Pulvis et incurvae gaudent agnoscere metas :

Sic te, clare puer, genitum sibi Curia sensit,

Primaque patricia clausit vestigia luna.

angusto extemus percussisti fores renerabilis curicB, ac adyta senatus Latini, sed turba tuorum te praeunte. L't cum equus /ormosus aspeclu, et conspicuus honori- bus majorum, ciyusfortunatus conceptus hitbet de longa nobilitate emeritos parentes, expectatur per sitatia Circi Romani : omnium acclamationes illum accedunt, ipse pulvis, et flexa metce lcelantur toUtntem agnoscere : sic te, illustris adolescens, senatus intellexit sibi natum, et calceavit primos tuos pedes patricia luna. Mox

et vet. Lindenbro^i : ut octonos, — 18 Codd. Domitii trabeaque remi nec ; unde ille : trabeque et remis et paupere clato ; Parni. trabeaque et remis ac paupere claco ; Venet. 2. vet. Lindenhrogii, Aldd. Colin. Gryph. Basil. Plant. &c. trabeque ac remis. Lcctionem nostram prinins edidit Gevartins. — 21 San- guine pro Agmine Venet. 1. Edd. vett. jugera circi ; Marklandus ex conjec- tura munera circi. — 22 Edd. vett. tisu titulis ; conjuuctionem adjecit Mark- landus. — 24 Felix demeiitos edd. omnes ante Gevartianam, quaj exhibet : Ftlix emeritos. — 27 Parm. et Rora. geniium te Curia. — 29 Pro tunicamque

NOTvE

trabeave Remi, nec paupere clavo'] 24 Emeritos] Id est, perfnnctos la-

Mens : Non tu ex plebe satns, immo boribus in publicis ludis. Admissu-

nec ex eqnestri ordine, qni tribns no- ra] Admissnra proprie tempus, seu

tis designatur. Sanguine Turmali] actio ipsa, qna mares gregum admit-

Quia proprie equitum turmae. Tra- tuntur foeminis. Hic pro conceptu

bea Remi] Qnia equites trabeati, ut seu foetura accipi puto.

reges. Sic Eucharistico ' trabeata- 26 Incurta] Dicit Poeta ' flexae '

que agniina.' Paupere clavo] Id est, Theb. vi. quia cum emissi e carceri-

angusto, qui ordinis equestris. Lip- bus currus ad roetam pervenerant,

sius ad Ann. iii. Taciti. necesse erat ut circa ipsam flecte-

19 Augustam sedem] Cnriam. rentnr.

20 Pulsasti] Sic ad Menecratem : 28 Primaque palricia cJausit testigia ' Romulei limen pulsare senatns.' Ima] Patricii ac nobiles Romani lu-

23 Stemmate] Stemma proprie no- nnlas in calceis ferebant, ciijns rati-

bilium erat, qni jus imaginum habe- onem reddit Plutarchus in Problem.

bant. Hic abusive pro generis serie Haec institutio aNnmaPompilio, qui

in fortibus et generosis equis, qni calceis Senatorum C literam, qnse

saepe in ladis pubiicis coroaati fue- centum significat, apponi jussit, nt

''ant. per eam se e numero centum patrum

522 P. PAPINII STATII.

Mox Tyrios ex more sinus, tunicamqne potentem Agnovere humeri. Sed enim tibi magna parabat 30

Ad titulos exempla pater : quippe ille juventam Protinus ingrediens, pharetratum invasit Araxem Belliger, indocilemque fero servire Neroni Armeniam : rigidi summam Mavortis agebat Corbulo ; sed coraitem belli sociumque laborum 35

llle quoque egregiis multum miratus in armis Bolanum ; atque illi curarura asperriraa suetus

humeri induenmt ex more ptirpureos amictus,acnohilem tunicam. Quinetiam geni- tor tuus prccparabat libi magna exempla ad adipiscendos honores. Quippe ille statim, ineuntejuventute, aggressus est pharetratos accolas Araxis, et Armeniam detrectan- tem parere diro Neroni. Corbulo administrabat summam crudelis belli, sed ilU: mul- tum admirabatur Rolanumin prcBclaris facinoribus, socium belli, et participem labo- rum, atque solitus erat illi credere asperiores curas, et partiri metus : quod tempus

potentem, Bernartins mavult : tunicamque patentem, h. e. tnnicam laticlaviam : et hnic succinit Cruceus, improbante Marklando. — 36 Heinsius in Advers.

lib. IV. cap. 3. citat : multum mirnttis in annis. — 37 Idem 1. 1. corrigendum

NOTjE

esse admonerentur. Jnven. Sat. vi. perio Armenia jngum Romanum ex-

' Appositam nigrae lunam subtexit cutere voluit, sed niotus repressi vir-

alutae.' Hi senatorum calcei * mul- tute Corbulonis: de cujus fortitudine

lei' dicti Festo lib. xii. cum lato ac rebus gestis vide Tacit. Ann. xv.

clavo plerumque juncti, ut hic et Tandem coegit Tiridatem, qui rex

apud Horatium i. Sat. 6. ' Nam ut Armeniae declaratus fuerat, ad se ve-

qnisqne insanus nigris mediuni im- nire, ac deponere coronam ad pedes

pediit crns Pellibu.", et latum demi- statuae Caesaris, Komamque misit, ubi

sit pectore clavum.' Ha°c enim duo Tiridates,aNeronemagnificeacbene

insignia nobilitatis. acceptus, corona regia donatus est.

29 Mox Tyrios ex more sinus, tuni- Vide Tacitum ibidem.

camque potentem] Tyrii sinus, et tuni- 34 ^meniajn] Armenia, latissima

ca potens, niliil aliud sunt, quam pras- regio Asiac, a Ponto Euxino ad Caspi-

texta laticlavia, quam Crispinus in- um mare fere extensa. "Vide Coraam

duit cnm lunatis calceis ex more pa- Earini vs. 63.

triciorum. Aiiqui legunt, patentem. 35 Corbulo} Vocabatur Domitins

32 Pharetratum invasit Araxem'] A- Corbulo.

raxes fluvius Armeniae. Vide Sote- 37 Bolanum'] Vectinm Bolanum.

riis Gallici vs. 79. Dicitnr ' pharetra- Meminit ejus Tacitus in hoc Armeni-

tus,' quia Armenii Araxis accolae sa- aco bello his verbis: ' Legiones dnas

gittandi peritissimi. cum Verulano Severo et Vectio Bo-

33 Belliger] Id est, ut legatus Cor- lano subsidium Tigrani mittit.' Tra- bulonis. Fero Neroni] Nero impera- dit idem Tacitus Hist. lib. ii. missum tor successit Claudio ; sub ejus im- fuisse Vectium Bolanum in Britan-

SYLVARUM LIB. V. 2. 523

Credere, partirique metus : quod tempus amicum

Fraudibus, exerto quaenam bona tempora bello,

Quae suspecta fides, aut quae fuga vera ferocis 40

Armenii. Bolanus iter praenosse timendum,

Bolanus tutis juga quaerere commoda castris,

Metari Bolanus agros, aperire malignas

Tot veprum nemorumque moras, tantamque verendi

Mentem implere ducis, jussisque ingentibus unus 45

Sufficere : ipsa virum norat jam barbara tellus :

aptum dolis, qucB opportunitas commiitendce pu^tf, quid credendum de fuga aeris Armenii, vera esset, au falsa: Bolanus pra;scire cacendas rias : Bol(mus noscere colles idoneos ponendis in tuto caslris: Bolanus metari campos: aperire malignos totdume- torum ac sykarum obices, et imptere magna consilia formidandi ducis, ac solus suffi- eere magnis ^us imperiis. ferox terra jam ipsa cognoscebat virum : ille propior

pntavit : atque nni curarum, ifc. — 39 Venet. 2. Rom. Aldd. Colin. Grypli. Basil. Plant. et Gevart. extorto ; Parm. ex orto ; Grisser. exorto ; Amstel. Gronov. Bartti. Veen. Delph. &c. exerto, quod debetnr Joanni Menrsio Nolis ad Arnob. lib. ii. cap. 3. p. 48. — 40 Pro suspecta Parm. et Rom. sus- cepta. Pro tera ferocis Venet. 2. et vet. Lindenbrogii fereferocis. — 44 Tot rerum nemorumque \ enet. 1. et Parm. unde Heinsins, loco jam citato, con- jecerat : Torrentum nemorumque moras, vel Torrentum teprumque moras. — 48

NOTiE

Btara in locnm Trebellii Maximi le- 40 Quce suspecta fides, aut quce fuga

gati. Et in Vita Agricolae, eum an- tera ferocis Armeniil Armenii enim,

numerat legatis, qui Britannise prze- ut et ceteri Orientis populi, fngam

fuerunt aate imperium Flaviae gen- simulabant, ut distralierent bostes,

tis. Incertum vero an de Bolano mox ut distractos videbant, reverte-

credendiim sit Statio, qui huic dat bantur, sicque eos faciiius profliga-

laudem fortis et strenui viri, et tro- bant. Itaque magnas erat pruden-

paea Britannica ejusdem narrat infra tiae dignoscere an vera aut simulata

hoc libello, an Tacito, qui hunc in- esset fuga.

ertiae erga bostes accusat in Vita A- 41 Bolanus iter prcenosse timendum']

gricolae his verbis : * Nec V'ectius Bo- Haec et siniili mnnia nonnisi fortissi-

lanns manentibus adhuc civilibus bel- mis ac rei militaris peritissimis com-

lis agitavit Britanniam disciplina. niitti solita.

Eadem inertia erga hostes.' Sed fi- 42 Bolanus tutix juga quarere cvm-

des Poetae suspecta videturpraccipue moda castris] In bene collocandis ac

apud filium. * muniendis castris praecipue excellu'.

39 Fraudibus^ Strategemata vo- eruntduces Romani.

cantur. Exerto bello [Marte] Id est, 45 Ducis'\ Corbulonis.

aperto Marte, vel tempore apertae et 46 Barbara telius] Armenia. violeotae pugaa:.

524 P. PAPINIl STATII

lUe secimdus apex bellorum, et proxima cassis. Sic Phryges attoniti, quanquam Nemeaea viderent Arma, Cleonasusque acies impelleret arcus Pugnante Alcide, tamen et Telamona timebant. 50

Disce, puer : nec enim externo monitore petendus Virtutis tibi pulcher amor : cognata ministret Laus animos: aliis Decii reducesque Camilli Monstrentur ; tu disce patrem ; quantusque nigrantem

imperatori et secunda in hello persona, Sic constemati Phryges, quamvis cernerent arma Nemcea, ac arcus Cleonaus funderet eorum copias certante Alcide, tamen et metuebant Telamona. Disce adolescens : nec enim petendus tihi est pulcher amor virtutis ab alieno doctore. Domesticum prteconium animos ministret. Decii et reversi Camilli aliis proponantur ; tu disce patrem, et quo animo legatus imjiera-

Parm. vetieta; Venet. 1. 2. Parra. et vet. Lindenbrogii vectita ; et sic etiam Florent. et codices Domitii Calderini ; unde ille fecit Nemeaa, Hoc impro- bat Salmasius Epist. 88. ad Gronov. et pro vectita reponit Jove picta. Vide Syllog. Epist. Tom. ii. p. 635. Marklandus correxit Lerncea, Heinsius conj. Netnewa paverunt. — 49 Cleonaeosque Parm. Rom. Venet. 2. et vet. Linden- brogii.— 51 Heinsius in Advers. lib. iii. cap. 15. p. 519. legit : Disce, puer, (jieque enim .... Monsirenlur) tu discc patrem ; vel : Hisce puer, {neque enim externo .... pulcher amor) cognata, Sfc. — 54 Venet. 1. et Parm. quantusque

NOTiE

il Proximacassis'] SicSoteriisGal- 49 Cleontrus arcus] Id est, Hercii-

lici ' stat proxima cervix Ponderis lis, quod leonem Nemaium occide-

imniensi.' rat prope Cleonas.

48 Phryges] Trojani. Hercules 50 Alcide] Hercule, sic vocato ab

enim, obdeuegatam sibi aLaomedon- avo Alceo.

te promissam mercedem pro liberata 53 Decii] Decii pater et filius con-

Hesione, Trojam obsedit, et expng- sules Romani, qui pro salute patriae

navit, ac Telamoni coraiti, jEaci filio, se devoverunt. Vide Historicos Ro-

Hesionen donodedit in praemium vir- manos. Reducesque Camilli] Camillus

tutis, quod primus muros conscendis- revocatus ab exilio, in quod injuste

set et in urbem intrasset. Nemecea niissus fuerat, unde * redux ' dicitur,

viderent Arma] Sic correxit Domiti- dispersos,direpla nrbe a GalHs Seno-

ns, cum in omnibus codicibus men- nibus, Ronianos consternatosque re-

dose legeretur Vectita, et per arma collegit, bonumque animum habere

Nemecea intelligit pellem leonis Ne- jusslt : mox cum copiis profectus,

meei, quaHercuIesindutus erat. Sal- Gallos aggressus pendendo auro in-

masius autem emendavit: Jove picta tentos, nou solum moenibus expulit,

et per arma Jove picta, intelligit scu- sed etiam persecutus, variis praeliis

tum Herculis, qui Jovem pictum pro eos fudit, ac oranino delevit. Unde

insigni habebat. Arma enim, ut et Romulus et secundus Romae conditor

i-K\a Graecis, pro clypeo sumuntur meruit appellari. Vide Historicos.

apud Latinos. 54 Tu disce patrem] Synecdochice

SYLVARUM LIB. V. 2. 525

Fluctibus occiduis fessoque Ilyperione Thuleu 55

Intrarit mandata gerens ; quantusque potentis

MiUe urbes Asiae sortito rexerit anno,

Imperium mulcente toga : bibe talia pronis

Auribus : haec certent tibi conciliare propinqui :

Haec iterent comites praecepta, senesque paterni. GO

Jamque adeo moliris iter, nec deside passu

Ire paras : nondum validae tibi signa juventoe

Irrepsere genis, et adhuc decor integer aevi.

torh subierit Thulen ohscuram sole fatigato fte mers^ente in occiduum mare, ct qua justitia gubernaterit per aJiHum millejlortntes civitates Asice, qucE iUi sorte obti- gerat, toga leniente potestatem. Hac tibi sunt acule uudienda ; propinqui hcec contendant tihi inculcarc : hiec praceptores, ac patemi senes repetant documenta. Jiunque atio instiluis iter, nec paras ire lent» gressu. Nondum nola fortis jucenttB irrepsere tuis tnalis, et adhuc Ultesa est tua tenustas. Nec pater adest. Nam

negantem; Rom. Venet. 2. et vet. Lindenbrogii : quantusque natantem, qnod recepit Lindenbrogiiis ; iinde Marklandns quantusque racantem. — 55 Par- meiisis fessusque; Marklandus malit cassumque. — 5G Edd. vett. potentes ; mn- tavit Marklandus. — 58 Oranes edd. ante Marklanditm : tibi talia, Ifc. Hein- sius ad VaL Flac. v. 247. ' Heec tibi, fatorum genitor tutela nieorum Om- nituens,' ita scribit : * Hei mihi Aldus : locus corruptus : piitarem, Eiauge, nisi longius abiret a vulgata scriptnra : forte, Hcec tibi, scilicet auribus. Similem locum libro v. Sylvarum Statii Propemptico Crispini restituimus.' Hinc Marklandiis correxit : bibe talia, Sfc. Pro pronis Parmcnsis habet pro- mis. — 60 Pro paterni Marklandus conjecerat patenti. — 61. 62 Aldd. Colin. Gryph. Basil. Plant. &c. Jamque alio .... Ire paras, nnndum ralidcc tibi, ^c. Heinsius iii Advers. lib. ii. cap. 15. ex scriptocodice legit, Jamqueillo, et ex CODJectura, nondum calidce. Jamqtie adeo ex ingenio dedit Markiandus. — 6<S

NOTiE

pro: 'Disce puer magni laudes et 58 Imperium mulcenle toga'] Sic So-

facta parentis.' Ut imiteris scilicet. teriis Gallici : ' Et ferrum mulcere

Quantusque nigrantem Fluctibtis occi- toga.' Et Epulo Domit. ' Majestate

duis fessoque Ilyperione Thulen^ Quia serenaMuIcentem radios.' Bibe\ti-

Thule occidentalior est, et ibi sol ii] talia pronis Auribus] Supple, bau-

creditus in Occanum se mergere. rienda sunt.

1'esso] Enienso suo curriculo. Hype- 61 AdeolAlio^moliris iter] Cnspinns

rione] Hyperionem sumi a Poetis enim foro se destinaverat. Necdeside

pro sole, jam notavimus. passu Ire paras] Crispinus, ut infra vl-

56 Mandata gerens] Id est, legatus. debitur, jam niagnos profectus fece- Vectius enimBoIannsBritannis prae- rat in eloquentia. Metapliora sumta fuerat, ut jani diximus. a viatoribns qni celeri pede conten-

57 Sortito rexerit anno] Proconsu- dnnt.

lcs enim sorte mittebantur in pro- 63 Inieger] Non fuscatus adbuc, viucias, quas per aiinum regebant. mutatusque lanugine.

526 P. PAPINII STATII

Nec genitor juxta ; fatis namque haustus iniquis

Occidit, heu ! geminam prolem sine praeside linquens. 65

Nec saltem teneris ostrum puerile lacertis

Exuit, albentique humeros induxit amictu.

Quem non corrumpit pubes efFraena, novaeque

Libertas properata togae ? ceu nescia falcis

Sylva comas tollit, fructumque cxpirat in umbras. 70"

At tibi Pieriae tenero sub pectore curae,

Et pudor, et docti legem sibi dicere mores ;

Tunc hilaris probitas, et frons tranquilla, nitorque

raptus tnalignis fatis occidit, heu deserens duplicem sobolem sine defensore, nec abs- tuiit sallem puerilem purpuram a brachiis tuis, et induit humeros alba toga. Quem non coirum^it pubertas, et sibi permissa licentia nova iogce? ut arbor, qua non experta est falcem, nimis luxuriat, et tota abit in folia, nec fruclum fert. Sed tibi sunt Musarum studia in juvenili pectore, pudorque et mores, qui sciunt sibi legem ponere : lceta etiam probitas, et frons serena, nitorque luxurice expers, et

Pro decor Parmensis przebet tenor, — 65 Occidit et geminam Parmensis : sub praside Till. Cruc, et Gevart. sine prceside Venett. Rom. Aldd. Colin. Gryph, et Plant. et sic codex vetustus Bernartii.— 70 Morellus malit : expirat in

aOTJE

64 Genilorjuxta'] Supple, adest. Seffn^ras i(pl(TTr\<Ti, tos liri9vixlas Sxrirep

6Q Oslrum puerile'\ Innuit togam iKSfa^pxiy AvOeicras. Licentiavero,quam

praetextam, ciijus in limbo ostrum aliqui juvenum vocant ignorantia liber-

seu purpura cernebatur, unde ostrum tatem, imponit scepius iis difficiliores do'

puerile. Hanc nobiles pueri usque minos,quam erant prcpceptorescu pada-

ad sextum decimum annum fere- gogi, quos prius habuerant, nempe cupi-

bant. ditates velut e vincuUs solutas.

67 Albenti amictu'] Intelligit togam 69 Ceu nesciafalcis Sylva comas tol- puram seu viriiem, quas candidaerat, IH'] Arbor enim, quae non ampntatnr ct sexto decimo aetatis anno capieba- falce, altius erigit ramos. Fructum' tnr. Sic Persio * candidus umbo :' que expirat in umbras] Mens : Tota Ovidio ' liberior ' dicta, quia pueri, abit in folia, ramosque superfluos, nec hac sumta, desinebant esse sub ma- fructum producit. Vocat autem ra- gistris ac paedagogis. mos foliaque umbras, ab eflFectu, quia

68 Novcsque Libertas properata togce] umbram eflSciunt.

Supple 'virilis.' Hinc illud aetatis 71 Pierice] Musarum, quae Pieri-

tempus lubricum dicitur ; sed ut ait des dicuntur.

eleganter Plutarcluis : 'Avapxia p.(v 72 Legem] Normam vivendi.

7ckp, V ^vioi Twv vioiv fXevQepiav airai- 73 Hilaris probitas] Quas nihil se-

Jfuffta voixi^omi, xaAeirwTfpouj iKeivuv veri nec austeri habet. Frcns tra%-

ruv iv vaicrl hZaffKaKuv koI traiSaryoDywv quilla] Index tranquillitatis auimi.

SYLVARUM LIB. V. 2. 527

Luxuriae confine timens, pietasque per omnes

Dispensata modos ; asqueevo cedere fratri, 75

Mirarique patrem, miseraeque ignoscere matri.

Admonuit fortuna domus : tibine illa nefanda

Pocula, letalesque manu componere succos

Evaluit, qui voce potes praevertere morsus

Serpentum, atque omnes vultu placare novercas? 80

Infestare libet Manes, meritoque precatu

pietas uiiicuique pro jure $uo distrihuta: anteponere coataneum fratrem, patrem venerari, et ignoscere miserte matri, de qua loquifortuna vestra domus me admonet. IHane tihi taluit miscere propria manu sceleratam potionem, et morli/eros liquoreg, tibi, qui poies voce avertere morsus serpentium, et cultu motlire cunctas nocercas ? juvat mokstare umbram illius, et dignis imprecationibus quietem busto adimere, sed

auras. — 74 Luxurice cumfine tenens Parmensis ; Luxuria confine tenens Rom. A!dd. Colin. Gryph. Basil. et Gevart. Lectio nostra debetiir Bernartio. — 75 Venett. 1. 2. 3. 4. Parm. Rom. Vicent. Aldd. Colin. Gryph. Basil. Plant. Gevart, 6cc. Dispensatadomos. Lectio nostra debetiir Adr. Behottio Apho- ret. lib. II. cap. 11. Primiis recepit Heinsins in ed. Amstei. — 81 Venett. 1. 2. 3. 4. Rom. Aldd. Colin. Gryph. Basil. Plant. i£c. juvat ; Parmensis libet, quod revocavit Dan. Ueiuiius ia ed. .\mstel. et sic Nic. Heinsius ia

NOT^

74 Pietasque per omnes Dispensata tius noster. modosl Id est, ut quisqne propinquior erat, ita illi impensa pietas.

76 Mirarique patrem] Id est, imi- tari mirando. Lucanus : ' Egregio ju- veni miratorique Catonis.' Miserce- que ignoscere matri Admonuit fortuna domus] Post rb malri ponendum punc- tum,utbeneobservat Gronovius hic ; alias detorqueretur oratio in sensuni Duilateniis Statio ascribendum. £t mens haec est : Omnes numeros pie- tatis Crispine implevisti ; proutunius cujusque persona, ordoque exigebat, sic fratrem aequasvum anteponebas, patrem venerabaris; infelici etiam matri veniam dabas. Hei mihi ! hic fatum domus vestrae refricat auimum illius memoria : tibine ilia miscere raanu sua venenum sustinuit? «Stc. Ita abruptus, et praecisus hic sermo, ut magnam perturbationem denotet : in qua exprimenda divinus plane Sta-

Admonere' hie non protrita significatioue dicitur, sed pro eo quod aliquo cuin dolore in memoriam redit, et, ut ait ToUius, animum memoria refricat. Virgi- lius : ' Cum Turni injuria matrem Ad- monuiL' OvidiusEp. Sapphns : ' Nil de te mecum est, nisi tantum injuria: nec te Admonuit, quod tu munns amantis habes.' Justinus : ' Hnjns virtute cum civitas admoneretur.'

77 Nefanda Pocula, letalesqiu suecos^ Id est, venenum.

79 Qui vocepotes prcecertere morsus Serpentum, atque omnes vultu placare novercas] Noster Epicedio in Glauci- am : ' Hyblaeis vox mixta favis, cui sibila serpens Poneret, et savae vel- lent servire novercae.' Si novercas placare potes, quanto magis debebas matrem I notum est enim odium no- vercarum in privignos.

81 In/estare libet manes} Haec ex

528 P- PAPINII STATll

Pacem auferre rogis : sed te, puer optime, cerno

Flectentem justis, et talia dicta parantem :

Parce, precor, cineri : fatum illud, et ira nocentum

Parcarum, crimenque Dei mortalia quisquis 85

Pectora sero videt, nec primo in limine sistit

Conatus scelerum, atque animos infanda parantes.

Excidat illa dies aevo, nec postera credant

Ssecula ! nos certe tacearaus ; et obruta multa

Nocte tegi propriae patiamur crimina gentis. 90

te, puer egregie, aspicio lenientem tne cequa oraiume, et dicentein talia : Ignosce, oro, sepulta. Illnd fatum est, et ira sontium Parcarum, ac scelus numinis, quod tarde cernit corda hominum, nec detinet conatus criminum in primis forihus, ac mentes cogitantes Jlagitin. Illa dies deleatur e tempore, ne posteritas credat : nos certe sileamus, et patiamur scelera nostrce familice oblivioni tradi. lUef cui sui

Advers. p. 4G2. Barthius legi jussit, juref. — 83 Fkctenlemjussis Aldd. Colin. Grypli. Basil. Plant. &c. justis Parm. Roni. Venet. 2. et vet. Lindenbrogii, quod ille revocavit ; Flectentem a justis Nic. Heinsius 1. I. — 87 Pro pa- rantes Parm. parentes ; Rom. paratos. — 88 Excitat illa die scevo Parra. etRom. ne postera edd. ante Marklandum. — 90 Pro patiamur Parni. patidtur. — 97 Pro

NOT^

nimia indignatione excidunt Papinio. mihi auctores, qui mihi excitarunt bel-

Manes] Supple matris. Precatu} Id lum lacrymosutn Gracorum. Eodera-

est, imprecatione, dira. Vide Tiieb. que speccat illud jEschyli: eds liiv

II. 480. Pacem] Pro quiete sumi airiav (pvei ^poTols, "Otcw KaKuaai S{ofj.a

Dostro jam alibi notavimus. ira/Mirfidriv 6e\ri. Deus causam inserit

83 Flectentan] Me scilicet Papini- terrw incolis, dum vult domum uliquam um. Justis'] Supple, verbis. Id est, funditus perdere.

justa oratione. 86 Sero videt] Non praevenit.

84 Parce, precor, cineri'] Sophocles 88 Excidat Ula dies ceto, nec postera in Ajace : "AvepooTre fx^ Spa tovs Teflvrj- credant Scecula! nos certe taceamus; et K^TUs KUKus. Homo ne lcedas mortuos. obruta multa Nocte tegi proprice patia- Noster Theb. xi. 'Sis lenis cineri.' mur crimina gentis] Hos versus lo- Fatum illud, et ira nocentum Parcarum, quendo de caede Sanbartlioloraffia ci- crimenque Dei] Solebant veteres sua tat Thnanus in sua Historia. Nos- criraina partim in Deos rejicere. Sic ter Tlieb. xi. ' Omnibus in terris, Theb. XI. ' Nec euim omnis culpa scelus hoc omnique sub aevo Viderit maloruni INIe peues, et Superi mecum una dies, monstrumque infame fntu- Parcaeque nocentes.' Sic Priamus ris Excidat.' Nos certe taceamus] Nam apud Homerum in eosdemabHelena domestica mala tristitia operienda. belli Trojani invidiam avertit: @ioi A'oc<e] Oblivione. Horatius iv. Od. v6 fxot aJVtoi euTw, Cl iwl i^iSipfx-qaav ir6- 9. ♦ Sed oranes illacrymahiles Urgen* \(pov ■jro\vidKpuv 'Axaw»'. Dei enim tur iguotique louga Nocte.*

SYLVARUM LIB. V. 2. 329

Exegit poenas, hominnm cui cura suorum,

Quo Pietas auctore redit, terrasque revisit,

Quem timet omne nefas : satis haec, lacrymandaquc nobis

Ultio : quin ssevas utinam exorare liceret

Eumeuidas, timidaeque avertere Cerberon umbrse, 95

Immemoremque tuis citius dare Manibus amnem.

Macte animo, juvenis ! sic crescunt crimina matris.

Nec tantura pietas, sed protinus ardua virtus

Affectata tibi : nuper cum forte sodalis

Immeritae falso palleret crimine famse, 100

Erigeretque forura, snccinctaque judice multo

Surgeret, et castum libraret Julia fulmcn ;

cari sunt, sumsit de ea ««ppdcram, quo auctore Pietas revertitur, et rerisit ter- ram, qvem cuncti improbi metuunt. Ha:c vindicta et deploranda nobis sufficit. Quitt utinam daretur flectere ottdeles furias, et deterrere Cerberum a paridis 3Ia- nibus, et dare tuce umbra obliriosum jiumum. Macte animo, adolescens: sic scelera genitricis augentur. Nec tantum pietas, sed etiam ardua rirtus appttita tibi est. Nuper, cum forte amicus palleret immerita accusattone falsi criminis, et in se ex- citaret omneforum, et lex Julia stipata multis judicibus insHrgeret, et jacularetu^

sic crescunt Parm. et Rom. sed cresamt ; Barthias conj. decrescunt. — 101 £n- geretque toros conj. Heins. in Epist. Graevio, Syllog. Epist. Tom. iv. p.432. et ita legit in Advers. lib. i. cap. 3. p. 29.— 102"Heins. in Advers. 1. 1. ribra- ret Juiia ferrum. Heinsias tamen ita scribit in Epist. Graevio, Syliog. Epist. Tom. IV. p. 428. ' Lapsas est memoriae, (de GronoTio loqnitar,) quod ferrum

SOTJE

91 Eregit peenasl Domitianus enim Timida:'^ Qnia semper noceotes ti- matrem Crispini supplicio affecerat. ment. Vmbrae'^ Matris. Hominum] Ministrorum famulorum- 96 Immemoremque^ Id est, Letbse- ve, ut observavimus ad Consol. Ur- um, in quo scilicet ' longa oblivia po- si. tant.'

92 Qko Pietas auctore redit, terra»- 97 iSic cresaml crtmnia matris'] II'- que rerisif] Pietas enim dicebatnr lius enim scelas angescit pietate filii, petiisse ca;lun>, fugata criminibas quia quo niajor pietas filii, eo raajor bominnm. Vide Lacrymis Etrnsci, impietas matris.

initio. 98 Ardua'] Proprium virtutis epi-

93 Omne nefas} Id est, omnes ma- thetum ; nam ad res arduas ac diflS- li ac nocentes. Snb hoc enim prin- ciles nos excitat.

cipe justilia severissime administra- 102 Julia] Supple, lex. Hanc de

ta, ut alibi diximus. AduUeriis tulit Angustus. Sed qua

95 Eumenidas, timidaque arertere pcena afficerentur adulteri non liqnet

Cerberon «mfrrffi] Furise enim seu En- ex jure. Plerique capitalem fnisse

menides Cerberusve impiorum um- Credunt, moti quibusdam Apuleii et

bras molestare dicuntur in Inferis. Amobii iocis, et D. Basilii Epistola

Delph.HVar.Clas. Stat. 2L

680 P. PAPINII STATII

Tu, quanquam non ante forum legesque severas Passus, sed tacita studiorum occultus in umbra, Defensare metus, adversaque tela subisti 105

Pellere, inermis adhuc et tiro, paventis amici. Haud unquam tales aspexit Romulus annos Dardaniique senes, medii bellare togata Strage fori : stupuere Patres tentamina tanta, Conatusque tuos ; pro te reus ipse timebat. 110

Par vigor et membris ; promtaeque ad fortia vires Suflficiunt animo, atque ingentia jussa sequuntur. Ipse ego te nuper Tyberino ut littore vidi, Qua Tyrrhena vadis Laurentibus aestuat unda,

pudicum fulmen; tu, etsi non antea versatus esses in foro et in severis hgibus, sed latitasses in muta studiorum umbra, suscepisti tutari paventem amicum, et inermis adliuc et tiro repelUre tela in eum emissa. Roma et senes nullum unquam togalum viderunt hac cetate dimicaniem in foro cum tanta strage. Senatores mirati sunt tanta specimina, et tua incoepta : nec reus ipse metuebat te perorante. Similis vigor in membris est, et vires promtce adfortia sufficiunt animo, et obsequuntur magnis ^us motibus, Jpse ego te nuper aspexi currentem in ripa TyberiSf qua Tyrrheni

reponebam pro fulmine,' Marklandus conj. libraret Julia fulmen. — 108 Dar- daniusque senes, ^c. Aldd. Colin. Gryph. &c. Dardaniusque senex Gevart. Gro- iiov. Bartb. &c. Barthius vero conj. Dardaniusve senes. Marklandus : Dar- daniive senes, sed malit : Dardaniive senes, media bellare togati Pace fori. — 110 Edd. vett. nec te reus ipse ; Marklandus edidit : pro te reus ipse, Pro timebat Rom. Venet. 2. et vet. Lindenbrogii, tenebat. — 111 Par vigor est membris Aldd. Colin. Gryph. Basil. Plant. &c. Parvigor et membris Parm. et Rom. quod revocavit Marklandus. — 113 Edd. vett. Tyberino in littore. Mutavit

NOTiE

ad virginem lapsam. Nonnulli rele- seu Trojanis. Togata Stragel Quia

gationem. Vide Lipsium ad Taciti in foro nocentes reique, non arrois

Ann. IV. Consule et Raevardum lib. ferroque, sed toga armata vi dicendi,

IV. cap. 6. Castum] Quia lex illa la- profligantur.

ta erat contra adulteros. Fulmen] 110 Pro [nec] te reus ipse timebat'\

Supra diximus, fulmen damnatiouem Ipse reus non timebat, ne tu male

tignilicare. eum defenderes.

105 Adversaque tela subisti Pellere'] 114 Tyrrhena unda] Mare Tyrrhe- Metaphora sumta a re militari, in num seu Inferuni, sic dlctum a Tyr- qua hostium tela clypeo repelluntur. rhenis, qni hanc oram Latii olim te-

106 Inermis] Inexercitatus. nuerant. Vadis Laurentibus} A Lau- 108 Dardaniique senes'] Id est, Ro- rento oppido Latii, Pici regis opere,

mani: meiior enim pars civium Ro- ad mare Tyrrhenum sito. manorum genus ducebat a Dardaniis

SYLVARUM LIB. V. 2. 531

Pendentem in cursus, vexzmtemque ilia nudo 115

Calce ferocis equi, vultu dextraque minacem;

Si qua fides dictis, stupui, Martemque putavi.

Getulo sic pulcher equo, Trojanaque quassans

Tela, novercales ibat venator in agros

Ascanius, miseramque patri flagrabat Elissam. 120

Troilus haud aliter gyro breviore minantes

Eludebat equos : aut quem de turribus allis

Arcadas Ogygio versantem in pulvere turmas

fluctv» cestvant Laurenli arena, et prementem inermi talo ilia acris equi, minantem vultu et dextra. Si qua mihi fides adhiheatur, stupui, et aedidi te armatum. Sic Ascanius conspicuus in Getulo equo, quatiensque Trojana jacula, ibat venatum in campos norercee, et incendebat amore patris infelicem Didonem. Troilus mm erilabat, leciore gyro, Achillis equos ; nec relocius in stadio Ogygio circumfieclebai

Marklandus. — 115 Tendentem airsus plnres editiones ; Pendentem cursus Rom. et Venet. 2. Prendentem cursus codex Medicaeus ; Pendentem in cursus Par- niensis, quod revocavit Marklandus. Pro nudo vet. LindeuLrogii nuda; Hein*. conj. crudo ; Marklandus mallet duro. — 116 Pro minacem Rom. minantem. — 117 Edd. vett. armatumqueputati. Lectio nostraest excoujectura Marklandi.- — 118 Cetulo Kom. CaruUo vet. Lindenbrogii. Pro quassans Parm.caj«an«. Markl. conjectabat: Sarranaque qttassans. — 120 Marklanfiiis tentabat : miseramque pucr fiammabat Elisam ; et : miseramque patris fiagi-ubat Elisam ; et : miseramque ma- gis fiagrabat Elisam. — 121 Edd. vetl. gyro leriore ;' Markl. edidit gi/ro breviore, ex conjectura Gronovii Reliq. ad Syiv. p. 373. — 122 Rom. haud quem. — 123 Arcada in Ogygio tersantem pultere semet cooj. Heinsius in Advers. lib.

NOT.E

115 Pendentemin ITendentem'] cut- 119 Novereaks'] Didonis, qnia Di- sttj] Romana et Veneta editio habet do uupserat /Eneae patri Ascanii. Pendentem cursus. Id est, ita agit jEn. iv. ' At puer Ascanias mediis eqnum Crispinus, ut non equitare, in vallibns acri Gaudet eqno.'

sed volare, non canipo vehi, sed su- 120 Patri fiagiabat] Id est, accen-

pra pendere videatur. Phaedrus in debat amore patris. Elissam] DidO'*

descriptione occasionis: ' Cursu ve- nem. Elissa etiam vocabatar Dtdo,

loci pendens.' Pendere autem cur- ut omnes scinnt.

sus modus loquendi frequeutissimns 121 Troilus] Troilos Priami et He-

apud Latinos, pro pendere in cursi- cubae filins, imparcongressns Achilli,

bus, vel pendentem facere curins. ab eo interfectus est. Breviore [le-

Nudo'] Id est, sine calcaribns. eiorc] Fugiebat enim Achillemsecnr-

116 Minacem] Qaasi esses in me- ra persequentem. Minantes] Supple, dia pugna. sibi exitium.

in 5Iartemque[armatumque]ptttavi] 122 Eludebat] Fugiendo, et ut pe-

Idem. ritus anriga. Quem] Parthenopae»

118 Getulo] A Getalia, regione A- um.

fricae. 123 Arcadas turmaa [metas] Forte

5^ P. PAPiNII STATII

Spectabant Tyriae non torvo lumine matres.

Ergo age, nam magni ducis indulgentia pulsat, 12.5

Certaque dat votis hilaris vestigia frater,

Surge, animo et fortes castrorum concipe curas.

Monstrabunt acies Mavors Acta^aque virgo ;

Flectere Castor equos, humeris quatere arma Quirinus,

Qui tibi tam tenero permisit plaudere collo 130

metas Arcadias ille quem malroncB Thebatue haud ohliquis oculis intuebnntuT de celsis turribus. Ergo age, nam benignitas ingentis principis te inritat, et frater dnt certam spem tuis votis, tolle animum, et concipe generosa studia armorum. Mars et virgo Attica docebunt te artem bellicam, Castor regere equos, Quirinus movere humeris arma, qui tihi permisit saltare portando juvenili collo clypeos cceto

IV. cap. 3. p. 582. Arcados Ogygio versantem in pulvere metas Venett. Parm. Aldd. Colin. Grypli. Basil. Plant. ceterae : Marklandus ex ingen io ^«nnus. Pro versantem Roni. vexantem. — 125 Pro magni Parm. magno. Pro pulsat Marklandus malit poscit, vel pergit. — 126 Certaque dat fatis paribus, (vel fati parilis,) ^vestigia frater conj. Heinsins loco jam citato: Markiandiis vero : Certaque dat votis lcetis, ifc. — 129 flectet Caslor equos Parm. Rom. Venet. 2. et vet. Lindenbrogii, qiiod ille admisit. Eaedem editiones quatet pro qua- tere. Marklandus cooj. Flectere Castor equos gyro, quatere, Sfc. — 130 Quitibi

VOTJE

Partheiiopaens, ut suam in aurigando docebit te artem equestrem ; Castor

peritiam ostentaret, jusserat metas enimequitandi peritissimuserat.iinde

poni in campo Ihebano, circa quas Homero linr6BafjLos, id est, equorumdo'

flecteret currum : de iioc enim nihil milor. liumeris quatere [quatef] urma

legimus in fabula. Cun-us pro metas Quirinus, Qui tibi tam tenero permisit

legendum est. Arcadas] Quia Par- plaudere collo Nubigenas clypeosl Lege

tiienopieus Arcas erat. Ogygio^ The- quatere ex correctione Dan. Heinsii.

bano, abantiquoOgyge Boeotiae rege. Mens Poetae : Ut Mars et Minerva

124 Tyrial Thebanae, oriundae a artem beliicam Crispinum docebunt Tyriiscolonis, duce Cadmo. Nontor- et Castor equestiem, sic Quirinus vo lumine] Quia capiebantur ejus docebit illum rotare clypeum, quo forma, quamvis esset hostis. Vide possit tela hostium a quacumque cor- Theb. IX. poris partedepeliere, praecipue a ca-

125 Magni dueis^ Imperatoris Do- pite. Arsqne illa vocabatur ' con- mitiani. Puhaf] Sperare jubet. cussio seu rotatio scuti,' quae fuit

128 Monstrabunt acies Mavors Ac- olim inter exercitationes militares. taaque tjrg-o] Mars et Minerva te Sic enim Vegetius in lib. ii. cap. 14. docebunt artem militarem, ut praesi- • Qui,' inquit, ' dimicare gladio et des belloruni. Actcea virgo'] Minerva, scutiim rotare doctissime noverit,qui sic dicta, quia ab Atheniensibus reli- omnem artem didicerit armaturae.' giosissime colebatur; Attica vero an- Sidonius ad Majorianum : ' Clypeum- tiquitus 'Acte' vocabatur. que rotare Ludus, et intortas praece-

129 Flectere Castor equos'] Castor dere saltibus hastas.* Lucanus ad

SYLVARUM LIB. V. 2.

533

Nabigenas clypeos, intactaque caedibus aera.

Qiiasnam i^itur terras, quem Caesaris ibis in orbem ?

Arctoosne amnes, et Rheni fracta natabis

Flumina ? an aestiferis Libyae sudabis in arvis ?

An juga Pannoniae, mutatoresqne domcrum 135

deiapsos, et aitna non fcedata sanguine. In quasnam itaque ibit regiones, in quat Ccesaris protincias ? Trajiciesne Septemtrionis fluvios, et victum Rhenum* An sudabit im ealidis agris Afriea ? An trenrfaeiet cacumina Panntnia, et Sauro-

Venet. 1. ut conj. Dan. Heinsiiis. — 181 Nnbigeros ciypeos Rom. Venet. 2. Aldd. Colin. Gryph. Basil. Plant. &c. Nubigenas clipeos Parm. (|nam^is ex eadem A'«t^erfls citat Marklandns. Nuhigenas eliam conj. Dan. Heinsius, qnod confirmat codex scriptus Nic. Heinsii,quem vide in Advers. loro panlo ante citato. Edd. vett. iutactaque ceedibus arma: mntavit Marklandns. —

NOT.E

Pisonem : ' Arraa tuis etiam si forte hac de causa rotare lacertis.' Veteres Latine id

* ventilare ' dicebant, eanique ventila- tionem intellexit Propertius lib. iv. El. 4. de Tarpeia : ' Vidit arenosis Tatium praeludere campis, Pictaque per flavas arma levare jnbas.' QmiVj- nus] Roraulus, Deus factus, vocatus est Quirinus. Vide Florum lib. i. cap. 1.

131 Nubigenas clypeos'] Quidani le- guntiVuiJg-eros^etinterpretautnr^nul- la ceelatos imagine, nuUa pictura insignes, quales erant tironum, albos, puros. Sed legendura Subigenas, et per NMgenas clypeos intelligenda an- cilia, e nubibus seu coelo, ut crede- bant veteres, delapsa. Hincque col- ligitur Crispiouni fuisse in Saliorum coUegium cooptatum. Salii autem, ut Livius tradit lib. i. in urbe duode* cim fuere a Numa constituti, et Mar- ti Gradivo consecrati, qui totidem ancilia per urbem cum saltibus ges- tabant, tripudiis canentes veterem Mamurii memoriam. De quo Mamu- rio haec refero ex Festo, quia condu- cunt ad illustrandum bnnc locum :

• Mamurii Veturii nomen frequentcr ia cantibus Romaoi frequeotabant

Regnante Numa Pnm- pilio e coelo decidisse fertur ancile, id est, scutnm breve ; unaque vox edita, omnium potentissiniam fore ci- vitatem, quamdiu id in ea uiansisset. Itaque facta sunt ejusdem generis piura, quibus id niisceretnr, ne iuter- nosci coeleste posset. Probatum opus est maxime Mamurii Vetnrii : qui prxmii loco petiit, ut suum nomcn inter carmina Salii canerent.' /n- tactaque cadibus <rra] .\ncilia enira non ferebantur in prsliis.

132 Quem Ccesaris ibis in orbem} Orbem Caei^aris vocat provincias, quae, in divioione imperii facta inter Imperatores et Senatum,Imperatori- bus obvenerant, qui in has legatos mittebant.

133 Fracta'} Ob victos fractosque Cattos Rbeni accolas.

134 Libyce] Africs. Sudahis tn ar- tis] Quia Libya regio calidissima, unde ' aestifera ' Statio.

135 Jug^a PaHnont<r] Intelligit mon- tes, quibus inha;rebant Daci, ut jam saepius diximus : quia Dacia Panno- niae contermina. PannoMiiEl Vide Soterii Gallici vs. 78. Mutaforetque domorum Sauromatas] Nomades eoim

634

P. PAPINll STATII

Sauromatas quaties? an te septenus habebit Ister, etundoso circumflua conjuge Peuce? An Solyraum cinerem, palmetaque capta subibis Non sibi felices sylvas ponentis Idumes? Quod si te magno tellus fraenata parenti Accipiat, quantum ferus exultabit Araxes ! Quanta Calydonios attollet gloria campos ! Cum tibi longaevus referet trucis incola terrae.

140

matas, qtii non hahenlfixa domicilia ? Ante possidebit Danubius, qui septem ostiis evolvitur in mare Euxinum, et Peuce circumfusa aquoso tnarito? An ingredieris Solymos cineres, et captiva palmeta Idumea no7i plantantis pro se beata nemoral Quod si terra gubernata ab illustri tuo patre te habeat, quantum barbarus Araxes gaudebit! Quanta gloria efferet agros Calydoniw ! cum senior incola feroeis

137 Nic. Heinsius ad Val. Flac. iv. 729. et umbroso ; ita etiain Rom. tcmbrosa Parni. — 138 Pro Solymum Domitii codd. habuerunt so^idum ; et ita Parmen-

NOT^

erant tunc teraporis Sauroniatse, id est, nullas certas ac fixas sedes ha- bebant : unde victi a Domitiano, hac lege pacem obtinuerunt, nt ' sub uno ccelo viverent,' nt loquitur Papinins Lyrico ad Maximum. ' Refugis a^a- ranj Sarmatis legem dederit, sub uno Vivere c(k1o.'

136 An te septenus habebit Islerj Ister seu Danubius septenus dicitur, quia septem ostiis in pontum Euxi- num effunditur.

137 Undoso [undisono'] circumflua conjuge Peuce'] Peuce parva insula in uno Istri ostio, quod ab ea Peuces vo- catur. Finxeruntautem PoetaePeu- cen nnpsisse Istro, a quo alluitur : un- de dicitur undisono conjuge circumflua.

138 An Sohjmum cinerem] Intelligit reliquias ac rudera Hierosolymitanae nrbis, quam Titus vi cepit ac incen- dit. Valerius Flaccus ' Solymum pulverem' pro eodem dixit Argon. lib. I. 'Solymo nigranfem pulvere fratrem.' De excidio hujus florentis- iimae totius Orientis urbis vide Jose-

phum lib. septimo de Bello Judaico, Tacltum lib. v. Historiarum, alios- que. Palmetaque capla subibis Non sibifelices sylvas ponentis Idumesl Hoc dicit, quia palmaa felicius crescunt in Idumapa, regione Syriae, contermina ^gypti ac Arabiae, quam in alia re- gione. Capta] Snbacta scilicet re- gione, in qua crescunt palmeta. Non sibi] Quia palmaa dabantur victori- bus in signum victoriae, victi autem Idumzei fuerant a Romanis. Felices syhas'] Palmeta, felices, quia daban- tur felicibus, hoc est, victoribus.

140 FrcFnala pnrenti] Gubernata, Metaphora ducta ab arte equestri, et intelligit Armeniam et Britanniam, quas rexerat olira Vectius Bolanus pater Crispini.

141 Exultabit] Videndo te haere- dem et imitatorem tanti ducis Bola- ni. Araxes] Armeniae fluvius.

142 Calydonios] Britannicos, a Ca- lydoniis populis Britannije, qui hodie Scoti vocanlur. Altollet gloria] Quod legatum Caesaris te posstdebit.

SYLVARUM LIB. V. 2. 5S6

Hic suetus dare jura parens ; hoc cespite turmas

Affari : \igiles speculas, castellaque longe 145

Prospicis ? ille dedit ; cinxitque haec moenia fossa :

Belligeris haec dona Deis, haec tela dicavit :

Cemis adhuc titulos : hunc ipse, vocantibus armis,

Induit, hunc regi rapuit thoraca Britanno.

Quahter in Teucros victricia bella paranti 150

Ignotum Pyrrho Phoenix narrabat Achillera.

terrcE tibi narrabit ; Hic pater tuus solebat ju$ dicere ; hoc cespititio Iribunali allo- quimilites: procul tides pulchras speculas, et arces? ille construxit amhiitque hos tnuros /ossa: hac dona, luec arma consecratit numinibus armorum. Vides adhuc inscriptiones ; ipse gerebat pacis tempore hanc loricam ; hanc abstulit regi Britanno. Ui Phcsnix referebat prceclara facinora incogniti AchUlis Pyrrho prteparanti arma

sis. — 145 Plnriroap edd. nitidas speculas; Parm. videt tpeculas; onde Nic. Heinsins ad Val. Flac. v. 536. et in Advers. lib. iv. cap. 3. p. 582. legit viden' has speculas ; Marklandus vero : vi^iles speculas. Venet. 1. habet; vittB specula. — 146 Aspicis? iUe dedit, Ifc. edd. vett. Aspicis? insedit, cinxit' 9«(£ Heinsias II. II. Prospicis? edidit Marklandus. — 148 Edd. vett. tncanti- bus armis. Correxit Nic. Heinsins ad Val. Flac. v. 536. Sil. Ital. x. 112. Claud. IV. Cons. Honor. 318. et in Advers. lib. iv. cap. 3. p. 584. — 149 Pro thoraca Parm. tribracta; codd. Domitii thoracaet tributa, quod ultimum habet Venet. 1. unde Domitius ri6ra<a. — 150 Omnes edd. ante Marklandum : cjt-

NOTiE

144 Hic] Afuerutais. Sueius dare 148 Titulos'] Inscriptiones. Victo- jura parens^ Legati enim ac prassides res enim donis, quae faciebant tem«

provinciarum jus etiam dicebant. plis Deorum, nomina sua inscribe-

Hoc cespite] Acoctikws. Cespite] Id est, bant, armis vero, quae appendebant,

tribunali cespititio, ex more. Tri- devictarum gentinra nomina.

bnnal enim Imperatoris in castris 150 In Teucros] Trojanos, qui et

semper cespititium. Vide Theb. vii. Teucri dicti, a Teucro Scamandri filio

724. ac Dardani socero, qui hanc gentem

145 Speculas] Hic specnlae accipi» nondidit. Victricia bella] Id est, prae- untur pro locis editis, unde excnbia: lia in quibns vincere debebat Troja- fiebant ad detegendos hostes. Cas- nos. Paranti [parentis] Lege poron- tella] Propngnaciila sunt, quae in li- ti, et refertur ad rh Pyrrho. mitibus construebantur ad arcendos 151 Ignotum Achillem] Pyrrho sci- hostes, et unde in hosticum excnrre- licet, quia cum Achilles ad expe- batur. ditionem Trojanam profectns est,

146 HcBC mcenia] Auktikws. Pyrrhus ejus filius, quem ex Deida-

147 Belligeris hac dona Deis, hcec mia Lycomedis regis Scyri insulae tela dicacit] £x raore, quo vota per- filia susceperat, adhuc infans erat. solvebantur, Marti scilicet et Miner- Pyrrho] Pyrrhus alio nomine Neo- T^, ob victos hostes, quorum arraa ptolemus vocabatur, quod admodum eorum templic appendebantur. juveois ad bellum venerat. Nwrrabafl

536 P. PAPINII STATII

Felix, qui viridi fidens coeptaque juventa

Durabis quascumque vices, valluraque subibis

Forsan et ense latus (si nuraina principis adsint)

Cinctus, et unanimi comes indefessus amici ; 155

Quo Pylades ex more pius, quo Dardana gessit

Bella Menoetiades : quippe haec concordia vobis,

Hic amor est ; duretque precor ! nos fortior aetas

Jam fugit; hinc votis animum precibusque jnvabo.

Hei mihi, sed coetus solitos si forte ciebo, 160

victricia in Trojanos. Felix, o care, quiflores tiridi juventa, susiinebis labores cujuscumque itineris, et castra intrubis. Forsan et ipse cinctus latua amictu mili- tari, {sic nuinen Imperatoris annuat,) et socius infatigabilis amici concordis belium geres eo modo, quo pius Pylades, et quo Patroclus filius Menwtii gessit ad Trojam: nam par concordia vnbis est, par amicitia, aique utinam pcrseveret. Fortiores annijam nos destituunt, hincjuvabo animum tuum votis et precibus. Sed si forte

tricia arma parentis.—^ 52 Aldd. Colin. Gryph. Basil. Plant. <S:(;. optate juven- ta; in aliis : optata juventa. Lectio nostra dehetiir Nic. Heinsio ad Sil. Ital. II. 463. et in Advers. 1. I. non item Marklando ; hic tamen primiis in textum recepit. Heinsius tentabat etiam : aptaque juventa; vel atate juven- tcE. Markl. conj. meritis fidens ; vel: viridi Jidcns, Crisinne, juventa; vel : viridi fidens navaque juventa. — 153 Durabis quascumque vias edd. vett. mutavit Marklandus. P ro vallumque subibis Parm. vellamque sub ilUs ; Rom. veniam- que sub illis. — 154 Fvrsan et ipse latus {sic, Sfc. Aldd. Colin. Oryph. Basil. Plant. &c. Forsan ei ense latus Heinsius in Advers. lib. iv. cap. 3. p. 158. quod, ut suum proposuit Marklandns, qui pro sic correxit si. — 156 Qua; Pylades Parmensis. — 157 Eadem : quippe et concordia. — 159 Markl. conj. hunc votis ; vel : hoc votis omen; vel deriique: hinc votis tantum precibusque juvaro. Heinsius in Advers. 1. 1. hinc votisque manum precibusque juvabo, Pro votis Parmensis notis. — 160 Hei mihi, sed quccstus edd. vett. questus Gronov. Diatr. c. 50. damnat tamen hanc conjecturam in Reliq. ad Sylv. et reponit «tetus; et sic malit Heinsius. Marklandus tentabat : Hei mihi, quod, catus,

SOTJE

Ut exstimularet eum ad imitandam 157 Menoetiades] Patrochis Menoe-

patrem. Achillem] Id est, facta A- tii filius, Achillis amicus. £t horum

chillis patris. notissima amicitia.

153 Durabis quascumque vices [vias] 158 Nos] Me Papinium.

Propositi tenax perges eodem pede 159 Hinc votis animum precibusque

ac animo, ubique locorum ac gen- juvabo'] Sic Protreptico ad Metinm :

tium, et sole sub omni. ' Cur nobis ignavus amor ? sed pecto-

155 Cinctus] Supple, amictu mili- re fido Nusquam abero, longisque se- tari. quar tua carbasa votis.'

156 Pylades] Strophiifilius,amicns 160 Ccetus] Notat morem Poeta- Orestis, et omnium ejus laborum ac rum recitandi carmina sua in coetu calamitatum comes socinsque. Pius] amicorum, eornmve, quos rogabant. Quia Pylades pro amiro mori voluit. Qui mos satis notus ex scriptis auctn-

SYLVARUM LIB. V. 2. 537

Et mea Romulei venient ad carmina patres,

Tu deeris, Crispine, mihi ; cuneosque per omnes

Te meus absentem circumspectabit Achiiles.

Sed venies melior, (vatum non irrita currunt

Omina ;) quique aquilas tibi nunc et castra recludit, 1G5

Idem omnes perferre gradus, cingique superbis

Fascibus, et patrias dabit insedisse curules.

Sed quis ab excelsis Trojanae coUibus Albae

(Unde suae juxta prospectat moenia Romee

Proximus ille Deus,) fama velocior intrat 170

cogam assuetos contentiu, et procere$ Romani conveniant tertus meot audituri, heu ine, tu mihi, Crispine, d>'.eris, et meus Achilles quttret te ocuUs absentem per omnes drculos. Sed cenics illustrior. Vatum prasagia non sunt in ita. Et qtd nMHc tibi viam aperit ud uquilas et castra, idem indulgebit transire per cunctot gradus, et circumdari magni/icisfascibus, et sedere in patemis curuiilius. Sed, * Criapiiu, quis nuntiiu a celtis AUne Trojana mjuntibuSf UHde Ule ricinut Devt

icc. Pro Hei Parm. Ei; Rom. Heu. — 161 Parmensis: ad crimina pntres. — 162 Tu dederis Parmensis. — 166 Aidd. Colin. Grjph. Scc. per/erre grudus cin- getque; codex Salisb. perferre gradus cingitque ; nnde Gronov. Reliq. ad Sylv. lefirit : perferre gradut cingique, quod liabet etiam Parmensis. Heinsiiis ia Advers. lib. iv. cap. 3. p. 585. legit : perque ire gradus, cingique. Hunc versum, ut spnrium, damnat Barth. — 170 Proximtu ille Deis cony Marklan-

NOTjE

rum, praecipue ex Satyris JuvenalLs, aquUas, signa Romana, et castra bie

ac Epistolis Piinii, et Taciti Dialogo designantur.

de Oratoribus. Juvenalis de Nostro : 166 Cingique superbit Fascibus, et

' Curritur ad vocem jucundara et car- patrias dabit insedisse curules'^ ferfat-

men amicx Thebaidos, laetam fecit ces et curu/«s maximi honores imperii

cnm Statins nrbem, Promisitque designantur, ut quorum fasces et cu-

diem. Tanta dulcedine captos Affi- rules sellie erant insignia, veluti

cit ille auimos, tanuque libidine vnl- consulatus, praeturae, Proconsuiatus,

gi Auditur.' et legationes, &c. Patrias] Vectius

162 Tu deeris, Crispine, tnihi} Sta- enim Bolanus Consul fuerat. Ex la- tius officium Crispini sibi defuturum pide: c. calpubnio pisone, m. vet- dolet. Anxieenimauditoruniin ejus- tio bolano cos. Ubi legitur Vetti- modi recitationibus favor quaereba- us : apud Tacitnm vero Vectios. tur, ut omnibus notum est Cuneosque 168 Ercelsis coUibus] Alba enim peromnes] SuppIe,anditornm. sita erat in monte. Trojana Albte]

163 Achilles] Id est, Achilleis. Quia Alba a Trojanis condita.

165 Quique] Imperatorem intelli- 169 Lnde suce juxta prospectat mcenia

git. Aqxdlas tibi nunc et castra reclu- Romce, Proximus itle Deus] Domitia-

dit] Qui tibi pandit viam ad dignita- num intelligit. Sic snpra Pietate

tes militares et castrenses, quae per Abascantii : ' Notat isU Deus, qui

538 P. PAPINII STATII

Nuntius, atque tuos implet, Crispine, penates ?

Dicebam certe, Vatum non irrita currunt

Auguria : en ! ingens reserat tibi limen honorum

Caesar, et Ausonii committit munia ferri.

Vade, puer, tantisque enixus suffice donis. 175

Felix, qui magno jam nunc sub prasside juras,

Cuique sacer primum tradit Germanicus ensem!

Non minus hoc fortis, quam si tibi panderet ipse

Bellipotens aquilas, torvaque induceret ora

Casside : vade alacer, majoraque disce mereri. 180

prope respicit muros sucb RomcB, venit celerior faina, atque implet tuam domum ? Aiebam benc, Vatum prcesagia non suiit vana. En magnus Casar recludit tibi fores dignitatum, et mandat curam gladii Ausonii. I, puer, et coneris satisfacere tantis muneribus. Beatus, qui nunc juras sub ingenti principe, cuique divinus Oermanicus committit primum gladiuni : non minus hoc est, quam si ipse fortis Gradivus te prceficeret aquilis, et indueret vultum tuum truci galea. 1 Uetus, ct disce prcestare te dignum majoribus.

diis. — 175 Eidem Marklando magis placet : tantisque electus suffice donis. — 178 Vulgo distingaitur : Non minus hoc, fortis quam, Ifc. Margo Bartii. sor- tis, cx codicibus manuscriptis. — 179 Pro torva omnes ante Groiiov. editiones habent torta ; nisi quod Parm. habet tortiva ; Rom. torvi.

NOTiE

flectit habenas Orbis, et humanos delata Crispino, qnam exercebat

propior Jove digerit actns.' Domi- Parthenius cubicularius, nnus ex in-

tianus autem maxinie delecfabatur terfectoribus Domitiani ; cui muneri

agro Albano. Sucb Roma;] lUud suce incumbebat gestafio ensis imperato-

designat peculiarem benevolentiam rii. Simplicius id potest intelligi de

ac amorem Domitiani erga Romam. qualibet dignitate militari ; designat

172 Dicebam certe, vatum non irrita enlm Papinius honores militares per

currunt Auguria] Iterata sententia tJi 'ferrum,' ut Pietate Abascantil per

ireptxaph rfjs irptx/JTjTeios indicat. Ut ' enses :' ' Prasterea fidos dominus si

apud Ovidium Met. xv. 879. ' Si dividat enses.'

quid habent veri vatum praesagia.' 176 Juras] Nam accepto munere

174 Ausonii committit munia ferri^ jurabatur inter manus principis.

Hic interpretes per munia Ausonii Magno sub prcsside] Imperatore.

ferri putant inteiligi honorem seu 177 Primumensem] Vide supra v«.

praeposituram cubiculi, quae fuerit 173.

SYLVARUM LIB. V. 3. 539

III. EPICEDION IN PATREM SUUM.

Hoc cannine fanebri Poeta demortni patris Manibns, non sine religiosissimo affectu, justa facit; atqne ejus genus, personara, raerita, virtutes, ac exi- mias tum aniroi qnara ingenii dotes fuse eaarrat.

Ipse malas vires, et lamentabile carmen

Elysio de fonte mihi, pulsumque sinistrae

Da, genitor perdocte, lyrae : neque enim antra movere

Delia, nec solitam fas est impellere Cyrrhara

Te sine. Corycia quicquid modo Phoebus in umbra, 5

Quicquid ab Ismariis monstrabat collibus Evan,

Dedidici : fugere meos Pamasia crines

Vellera, funestamque hederis irrepere taxum

Extimui, trepidamque (nefas) arescere laurum,

Ipse, erudite pater, prcebe mihi tristem opem, et luctuosos rersus exfonte Elysio, pulsumce infausta citharce ; nec enim licet sine te motere Delias specus, nec pulsare assuetam Cyrrham. Oblitus sum quicquid Phcebus modo me docebat in antro Co- ryeio, quicquid Etan supra montes Ismarios. Vitta Pamassite recessere e nuis eomis; et multitm metui, neferalis taxus serperet inter kederas, et ne pavida launu

Epicedion in patrem edd. vett. praeter Parm. qnae habet : Epicedion n» pa- trem suum; et hoc revocavit Marklandns. — 3 Da genitor pracLire malit idem Marklandus. Parmensis habet vdocte ; Venet. 1. pradocte. Marklandns

etiam pro moteri, quod habent edd. vett. substituit motere. — 5 Pro Te sine codd. Domitii Calderini ei Parmensis Desine. Dnmitius corresit. — 7 Venet. 2. et vet. Lindenbrogii, fugere tnei, qnod ille reccpil. — 9 Pro Exlimui Mark-

NOTiE

1 Ipse] Invocat patrem, testatns ' Vatem Parnassia monstrant Velle-

nimio dolore didicisse quicqnid ab ra.' Id est, vittae Apollinis. Poe-

ApoUine,etBacchoacceperat,ipsum- tae enim, ut vates Apollinis, infula&

que sohim posse sibi dare vires ne- gerebant, e quibas vittae laoeae de-

cessarias canendo epicedio. pendebant.

4 Delia^ ApoUinea. Cyirham'] Cyr- 8 Hederis'] Hederae sacrze Baccbo. rba oppidum Phocidis sacrum Apol- Hederam etiam, ut et laurum vittas- lini. qne, ferebant Poetae. roxinn] Tax-

5 Corycia umbra] Id est, Corycio ns, arbor funebris. Epicedio in fili- antro ad radices Parnassi isito. um : ' Sed nec soUtae raihi vertice

6 Ismariis collibus] Intelligit raon- laurns, Nec frontivittatns honos : en tein Ismarum Baccho sacrum. Etan] taxeamarcet Sylva comis, hilaresqne Bacchus, quiaBacchns etiam prxerat hederas damnata cnpressus Excludit eloquentize, et Poetics. ramis.' Coronati enim canebant Poe<

T Pamassia VelUra] Sic Theb. iv. tJc.

540 P. PAPINII STATII

Ille ego, magnanimum qui facta attollere regum 10

Ibam altum spirans, Martemque sequare canendo.

Quis sterili mea corda situ, quis Apolline verso

Frigida damnatas prasduxit nubila menti ?

Stant circum attonitae vatem, et nil dulce sonantes

Nec digitis nec voce Deae: dux ipsa, silenti 15

Fulta caput cithara, qualis post Orphea raptum

Astitit, Hebre, tibi, cernens jam surda ferarum

Agmina, et immotos sublato carmine lucos.

At tu, seu membris emissus in ardua tendis,

Fulgentesque plagas, rerumque elementa recenses, 20

Quis Deus, unde ignes, quae dacat semita Solem,

{res dira) marcesceret, Certe ego, qid celebrahamfortesheroes, altum spirans, et eequabam carminibus eorumfacta in bello, Quis replevit meum pectus infaecunda inertia, quis, obruto A])olUne, immisit gelidas tenebras enecto animo meol Con- slernalce Deae, et nihil suave nec toce nec digitis sonantes, circumdant suum poetam. Ipsa earum dominti, reclinato capite in tacltam citharam, talis est, qualis, o Hebrc, astitit ad tuus ripas post extinctwn Orpheum, vidensjam surda animalia, ac sylvas immobiles, cessante cantu. At tu, seu egressus corpore, petens celsa, et lucentes tractus, penetras rerum principia, quis Deus, unde astra, qua cia Sol

landus conj. Sustinui ; et pro trepidam malit partam. — 10 Certe ego, ifc. edcl. vett. Correxit Marklandu». — 11 Pannensis : mutremque cequare. — 12 Edd. vett. quis ApnlUne merso. Nic. Heinsius ad Sil. Ital. x. 411. et in Aiivers, )ib. I. c. 14. p. 148. promtrso legit cerso. Pro corda Venet. 1. vota. — 13 Vvoproduxit, qnod habent edd. vftt. idem Heinsiiis ibidem \eg\t prceduxit, et siclegi jubet Barthius. — 14 Pro sonanfes Domitii Calderini codires sonantem; et ita Par- niensis. — 17 Pro stirda Marklandus miiWei tarda ; Venet. 1. dura sororum. — 19 Edd, vett. ardua tendens. ' Pro fendens constructio postulat tendis; si enim retineas tendens. dixisse debuit Statius memhris emissus et in ardua ten- dens, Videtur ante oculos babuisse Lucanum, initio lib. ix. de anima Pom-

NOT^

10 Ille ego'] Supple, eram. Regum] 14 Vatem'] Me Papinium. Heroum. 17 Hebre] Hebrus, fluvius Thra-

11 Altum spirans] Aliter accipitnr ciae, in qnem conjectum eit caput *spirare' apnd Ammianuni Marcel- Orpliei a Bacchantibus.

linum pro ne-yaXo^ppovuv lib. xxii. ubi 19 At tu, seu memhris emissus] Sic

refert ' Eusebium alte spirantera et Genethliaco Lncani: ' At tu,seurapi-

dirum addixere poenae letali.' Mar- dum poli sub axem Famse curribns

tem^ue «E^uarecanendo] Id est, aEquare arduis levatus, Qua snrgunt animae

carminibns facta fortium virorum, ac potentiores, Terras despicis, et sepul-

Heronm in bello. cra rides : Seu paci» meritum nemua

12 ApoUine rer$o] Ob uimium luc» reclusai Felix Elysiis tenes in oris.' tum.

SYLVARUM LIB. V. 3. 541

Quae minaat Phoeben, quaeque integrare latentem

Causa queat, doctique iiiodos extendis Arati :

Seu tu Lethaei secreto in gramine campi

Concilia heroum juxta Manesque beatos, 25

Maeonium Ascraeumque senem, non segnior umbra

Accolis, altemumque sonas, et carmina misces ;

Da vocem magno, Pater, ingeniumque dolori.

Nam me ter relegens coelum, terque ora retexens

Luna videt residem, nullaque Helicouide tristes 30

incedat, qu(B causa wlnuat lunam, et qucB possit plaiam reddere, et auges modos celebris Aruti ; seu tu hatntas in secretis pratis agri Lethcei, juxta ccetus Heroum, et Manes bealos, ac Mceonium senem, Ascraumque, umbra non illis inferior, ticis- sim canis tt misces versus, da genitor vocem et ingenium magno meo luctui. Kam luna ter remensa ccelum, et ter/aciem mutans, cernit me otiantem, et nullo carmine

peii.' Markl.—2i Alcid. Colin. Grypli. Basil. Plant. &c. notique modos; Ve- nett. 1. 2. et Roxa. doctique modos. Ne qiiis pro extendis legat intendis moniiit Markiandns; expendis legenduni putavit Barthiiis.— 29 yam me ter relegent cof/o edd. vett. Jam me ter relegens Heinsins in Advers. lib. iv. cap. 4. p. 587. Idem ad Ovid. Met. viii. 173. pro cceh coriexit calum; qiiani correc- tionem illi eripere est conatus Marklandus. Barthius pro ora nialit orsa. —

22 Qiue minuat Phceben, quceque in- ne memorem Ciceronem, Germani- tegrare latentetn causa^ Id est, qu£e ciim, .Avienum,et alios Latinos inter- causa sit defectus liinae, et qnae causa prete*, Grzeca extiterint circiter qua- redditi iuminis. Phceben] Pro luna draginta. Noti] Suo opere, et com- snmi oinnibus notum est. Latentem] mentariis in eo factis.

In umbra terrae. 24 Lethai] Id est, Elysii. Secreto]

23 yoti Arati] Aratus poeta et me- Quia ibi secreti Pii. Virgilius : ' Se- dicus Siculus, qui Eudoxi librum de cretosque Pios.'

Astrologia carntine expressit, quod 26 Maonium] Homerum, a Mzeone

casu occidit. Nam cum, ut in illiiis avo materno. Ascrceumque senem]]ie-

vita traditur, apiid Antigonum Gona- siodum, natum in Ascra vico seu

tan, Macedoniit regeni, ipse et Ni- oppido Bceotiae, in dextra parte He-

cander Astrologus degerent,et uter- liconis sito. Ovidius Ponto lib. iv.

que carmina eleganter scriberent, ' Intumuit vati nec tamen Ascra suo.'

rex praescripsit Arato, nt Poeseos ^on segnior] Scribendis scilicet car-

specimen in Astrologicis (tradito illi minibns ingenio tardior Homero et

Eudoxi libro), Nicandro, ut in medi- Hesiodo.

cis, Theriacis nimiruin et alexipbar- 27 Alternumque smas et carmina

macis, ederet. Aratus poema, qaod misces] Id est, alternis vicibus cnm

fecit, inscripsit Pha-nomena, id est, iis recitas carmina, tnaque misces.

apparentia in c(k1o, in hocque opus 30 Residem] Nihil componentem,

plurima edita sunt commentaria, ut, cessantem a carmine. Heliconide] Mu-

542 P. PAPINII STATII

Solantera curas, tims ut mihi vultibus ignis

Irrubuit, cineremque oculis humentibus hausi.

Vilis honos studiis : vix hasc in munera solvo

Primura animum ; tacitisque situm depellere curis

Nunc etiam trepidante manu, nec lumine sicco 35

Ordior, acclinis tumulo, quo molle quiescis

Jugera nostra tenens ; ubi post JEneia fata

Solatus, Latiis ingessit montibus Albam

Ascanius, Phrygio dum pingues sanguine campos

Odit, et infaustae regnum dotale novercae. 40

lenientem mcestas avumms. Mea studia evilescunt, ex quo rogus tuus mihi illuxit, et hausi tuutn cinerem jlentibus oculis, Vixprimum relaxo animum in hcec dona ; et nunc adhuc cadente manu, nec aridis oculis incipio excutere inertiam ab cegro et tacito pectore, sepulcro innixus, quo leniler jaces occupans nostra arva, ubi Asca- nius, solatio accepto post mortem ^neoe, condidit Albam supra montes Latinos, dum aversatur agros opimos cruore Phrygio, et dotale imperium infausto! noverca.

32 Pro Aaim Parmensis /lOitstV ; Rom. ausi. — 33 Rom. et Venet. 2. hac mihi munera. — 34 Parmensis; tacilusque. — 35 Nunc etiam labente manu, nunc, S^c. in vulgatis ; hebetant manu Paimensis ; hebetante manu Rom. hebente manu Venet. 1. trepidante manu est ex emendatione Marklandi, qui pro nunc repo- suit etiam nec. Verba nec lumine sicco nuitaret Banliius ; sed quomodo non apparet. — 36 Parmensis, mole quiescis. — 38 Stellatus Parm. Rom. Venet. 2. et vet. Lindenbrogii, probante Nic. Heinsio. Vide Syllog. Epist. Tom. ii. p. 772. — 39 Phrygios dum pingues Rom. Venet. 2. et vet. Lindenbrogii. — 41

NOT^

sa. Musarum enira natale in nemore in Surrentino.

Heliconis niontis BceotiEe. 38 Solatus'} Passive, aut se subin-

31 Tuus ignisl Ignis tui rogi. telligendum est. Latiis ingessit moti-

34 Primum animum'] Primum ele- tibus Albam Ascanius] Ascanius /Eneae ganter dixit unimum, pro reversum a filiiis. Is, ut ait Livius lib. i. abnn- stupore, quo nimius dolor menteni daute Lavinii multitudine, florentera ejus obruerat. jam atque opulentam urbem matri

35 Labente manu^WrgWms ^n. vi. seu novercae reliquit, novam ipse ali- 'Terconatus erat casus eflSngere in am sub Albano monte in Latio condi- auro, Ter patrize cecidere manus.' dit, quae a situ porrectae in dorso Nec [nunc] lumine sicco'] Scribe nec urbis longa Alba appellata est. In- luminesicco: nam infra. ' Siimas ge- g-esst<] Theb. iv. ' Et sunimis inges- mitus et vulnera nati, Et lacrymas.' tum montibns ^Epy.'

36 Acclinis] Pro acclinatus, ut con- 39 Phrygio] Trojano. Multa enim gruat T^ irpoKfK\iii4yos, Molle] Pro bella gesserat jEneas cuni Latinis, molliter. Rutilisque, in quibus multi Trojani

37 Jugeranostra tenens'] Innuit praR- ceciderant.

dium Papinii Albanum, quod dono 40 Infausta norercee] Laviniae. Ali- aeceperat a Domitiano, ut diximus qui legunt, infestce. Infestae eniu

SYLVARUM LIB. V. 3. 543

His ego te (nam Sicanii non mitius halat

Aura croci, dites nec sicubi rara Sabaei

Cinnama, odoratas nec Arabs decerpsit aristas)

Insertum cum laude locis, te carmine plango

Pierio : sume hos gemitus, et munera nati, 45

Et lacrymas, cari quas nunquam habuere parentes.

Te sepelivi in hoc loco a te honorato (nec enim odor eroci Siculi tibi SHavius spiraret, nec jaceres gratius, ubi opuknti Sabai coUigunt rara cinnama, et Arabes suareo- lentes niesses). S<fd defleo versibus Pieriis. Accipe suspiria, et dolorem filii, ac fletus, quos pauci parentes unquam obtinuerunt. Atque utinamfortuna mihi indul-

Hic ego edd. vett. correxit Bernartiiis, refragfante Gronovio Elench. Anti- diatr. cap. 7. Pro halat Nic. Heinsius in Advers. lib. i. cap. 18. p. 19L le- gendum putat halet. — 42 Edd. vett. dites nec sic tibi, Sfc. Nic. Heinsius loco citato: dites nec si tibi ; et ita Parm. Roni. Grasser. et Barth. nisi quod Parm. pro dites babet ditis. Dan. Heinsiug ad Cland. Epist. ii. ad Sereiiam, vs. 16. citat: nonsitibi. Lectio nostra debetur Gronovio. ' Aliter legere posses, sic libi grata, vel cara; sed non opus.' Markl. — 43 Nic. Heinsius ia Advers. loco citato pro decerpsit legit decerpat ; Barthius : vel Arabs decerpset. — 44 Inserui cum laude loci, sed, Sfc. Venett. Roni. Aldd. Colin. Gryph. Basil. Piant. &c. Inferni cum laude loci, sed Parm. Heinsius in Advers. I. 1. Inserui cum laude rogis, et carmine, ifc. Barthius, pango, non plango. — 45 Edd. vett. sumas gemitus et vulnere nati ; Heinsius ibidem : sume hos gemitus, ut tulnera ; Gronovius : sume et gemitus. Lectio nostra debetur Marklando. — 46 Edd. y tii. rari quas nunquam. Morellns pro nunquam couj. unquam; et ita Par- measis. Pro ron Gevartius edidit cari. Heinsius in Advers. cari qitos un-

aOTM

privignis novercae. Regnum dotale'] pius diximns. Odoratas aristas'] Myr-

Lavinium, seu regnum Latini, quod rham intelligit.

JEnede obvenerat per Lavinisun oxo- 44 Cum"^ laude locis [loci] Hic enim

rera. Unde dotale. locus sepulcro tuo nobilis evasit. Vel

41 His [Hic] ego te] Conjunge cum cum laude loci, quia hic locus gratio- Inserui [Insertum] infra. Id est, se- rem emittit odorcm, quam Sicanius pellvi in Albano. Aliqui legunt His crocus, quamque Cinnamum et Myr- pro Hic, et jungunt cum Zocis infra, rha cum coUiguntur aSaba^is, et Ara- ubi etiam legunt locis pro loci, rescri- bibus. Si locis legas, intellige cnm buntque : His ego te, &c. Inserui cum laude, id est, cum eucomio, supple laude locis. Sicanii croci] Id est, Si- tuo: laudabantur enim defuncti in culi : nametSicilia Sicania dicta est. funeribus: unde addit sed carmine Croci] Nam tertius principatus daba- plango Pierio.

tur croco orto in monte Centuripino 45 Pierio] Id est, modis et nume-

Sicilise, nt ait Plinius. ris poeticis.

42 Sabai] Arabes. Rara] Quia 46 Cari] Lege rari. Nunquam] Le- in sola Arabia gignitur cinnamura. ge unquam.

43 Cintuima] De cinnamo jam sae-

544

P. PAPINll STATll

Atque utinam fortuna mihi dare Manibus aras, Par templis opus, aeriamque educere molem, Cyclopum scopulos ultra, atque audacia saxa Pyraraidum, et magno tumulum praetexere luco ! inic et Siculi superassem dona sepulcri, £t Nemees lucum, et Pelopis solennia trunci. IUic ffibalio non finderet aera disco Graiorum vis ulla virum : non arva rigaret

50

geres strvere aras patris Manibus eequantes templa, et erigere sublime cedificium, altius scopulis Cyclopum, ac superbis molibus Pyramklum, et cingere sepulcrum tumn ingenti luco, Illic vicissem munera tumuli Siculi, et ludos Nemaos, ac sacra mutilati Pelopis. Illic robusti Graci non dividerent derem disco Spartano, rwn

quam ; Barthins : quas nunc habnere.—47 Atque utinam Fortuna dares mihi in vulfjatis; Venett. Parm. Rom. et vet. Lindenbrogii : ndhidare; aiii, daret mihi; qiiod venim piitat Bartiiius. Lectionem nostram probat Heinsiiis in Advers. recepit Marklandus. — 52 Et Nemees ludum conj. Marklandus. — 54 Graiorum tis nuda Exc. Vat. Heinsii, quod ille probat in Advers. lib. iv.

NOT^

49 Cyclopum scopulos ultra'] Id est, quae vinceret scopulos Cyclopum. Cyclopes enini construxerunt sub JEtna monstrosos specus, qui in bunc usque diem pro ostentis visuntur. Vide Fazelium Rer. Sicul. i. 6. et sane quicquid artiiiciose in aedificiis, andacterque factuni, Cyclopibus eti- am attribuitur. Audacial Ob altitu- dinem. Sic Theb. iii. *Mons erat audaci seductns in aera dorso.'

50 Pyramiduml Pyramides ^Egyp- tiiE omnibus notae sunt: numerats sunt inter septem mundi miracula. Hasmoles altissimas exstruxerunt re- ges iEgypti, tam in usuni sepulcro- runi, quam ut specimen potentiae sujE divitiarumque posteris relinque- rent : a quadrata basi decrescendo ascendentes in formam irvphs ignis» unde et nomen sortitaa sunt. Vide Herodotum, Melam, Plinium, Soli- num, Amm. Marcellinum, et Diodo- rum Siculum. Consule etiam Bello- niuai ac Gravium, qui Pyramides

quae hodie visuntur dimensi snnt. Et magno tumulum prcetexere luco'\ Tangit morem quo luci plantabantur circa sepulcra, qui hinc sacri erant.

51 Siculi sepulcril Innuit ludos fu- nebres celebratos ab JEnea. in Sicilia ad tnmulum patris Anchisae. Vide ^n. VI.

52 Nemees lucum] Intelligit ludos Nemaeos editos ad tumulum Arche- mori prope Nemaeam sylvam. Et Pelnpis solennia trunci] Designat ludos Olympicos primum institntos in ho- norem Pelopis. Trunci] Ob ebur- neum humerum. Nota fabula.

53 Illic (Ebalio nonfinderet aera dis- co Graiorum vis uUa virum, ^c.] Mens : Dicit Poeta se non illic, id est; ad paternum tnmnlum editurum ludos, quales apnd Lacones, nec propositu- rnm certamina disci, nec equorum, sed musicae solum, et carminum. OEbalio] Lacouico. Disco] Vide Th.

VI.

54 Nvn arva rigarel Sudor equum]

SYLVARUM LIB. V. 3. 545

Sudor equum, aut putri sonitum daret ungula campo ; 55

Sed Phoebi simplex chorus : hic frondentia vatum

Praemia laudato, genitor, tibi rite dicarem.

Ipse madens lacrymis, umbrarum animaeque sacerdos

Prajciperem reditum, cui te nec Cerberus omni

Ore, nec Orpheaj quirent avertere leges : 60

Meque habitus moresque tuos et facta canentem

Fors et magniloquo non posthabuisset Homero,

iudor eqtiorum humectaret campos, aut ungula ederet strepitum in putri humo : sed aola cohors Phaebi adesset. Hic tibi ex viore cekbrato eonsecrarem frondente» laurus, quibus tates coronanlur. Ipse antistes Manium et tua animce, pracinerem humidis oculU funcbre carmen, a quo auditndo, nec Cerberus cuncto hiatu, nec conditio Orpheo proposiia posset te avocare : et dum tibi canerem tuos mores et tua facta, fortuna non me postponeret facundo Homero, ac pietaa certaret me aqui-

cap. 4. p. 586. Venet. 1. iiabet,rt< vda. — 55 Edd. vett. omnes : daret ungida fossa: niutavit Marklandiis, liaec addens : *■ Vox campo ita scribittir in codd. cdpo ; unde transpositis syliabis, poca; mox posa, fosa, fossa !' Tliomas Ste- pliens, schols Biiriensis in Siiffoicia qiiondam moderator, in ed. sua an. 1651, /ossam interpretatnr 'septnm' vel * carcerem,' qno continebantnr eqni j)riusqiium ad ciirsiim emittebantur. Barihius vero : ' Lora ad equorum cursura tfFossa et comparata.' — 56. 57 Heinsius in Advers. lib. iv. cap. 4. p. 587. conjectabat : Sed simplex Phcebi chorus hic frondentia vatum Pretmia . . . dicarent, vel etiani /jgar^TJf ; nam ligarem exhibent Venet. 1. et Parni. Pio hic frondentia Parm. Rom. Venet. 2. et vet. Lindenbrogii, it frondentia ; quod reposuit idem Lindenbrogius. — 58 Ipse madens oculis edd. vett. Ipse madens lacrymis Marklandus, qiii conjectabat etiani : umbiarum araque sacer- dos. — 59 Pracinerem gemitumYenett.l. 2.3.4. Parm. Rom. Vicent. Brix. Aldd. Colin. Grjph. Basil. Plant. &c. mutavit Marklandu*.— 61 Atque tiln «lorMgMC <uos Parm. Rom. Aldd. Colin. Gryph. Basil. Plant. &c. Atque ibi me moresque tuos et fata Hemsms in Advers. lib. iv. cap. 4. p. 587. Parm. quoque /a(a retinet. bleque tibi moresque tuos conj. Marklandus; et hinc

NOT^

Cnrrendo scilicel fota contentione. mitum] Sacerdotum enim erat pra^ire

65 Campo [fossa^ Id est, impresso precibus. Sic Papinius, ut Maiiiiim

altins vestigio. et animae paternae sacerdos, prxci-

56 Sed Phoebi simplex chonu] Mu- nere debebat nseniam, seii carmen safnm sciltcet ac Poetarum ; et sup- lugnbre, quod vocat gemitum.

ple, illic esset. Frondentia tatum Prce- 60 Orphea] Orpheo imposits.

mia] Laurus. 62 Magniloquo] Hic rh magniloquo

57 Laudato tibi] Supra 'cnm lau- non sumendum sensu quo mag-n/Zc^uos de.' Laudabantur enim defuncii in Theb. iii. sumit Poeta deNiobelo- funeribus, nt jam diximus. quens : ' Qua magniloquos liiit impia

58 Umbrarum animaque sacerdos flatus Tantalis.' Magniloqous hic, Prcecipcrem reditum [^Pracinerem ge- cujas carmina sublimia snnt.

Delph. el Var. Clas. Stat. 2 M

546 P. PAPINII STATII

Tenderet et torvo pietas aequare Maroni.

Cur magis incessat Superos, et aena Sororum

Stamina, quae tepido genitrix super aggere nati 65

Orba sedet? vel quas primajvi conjugis ignem

Aspicit, obstantesque manus, turbamque tenentem

Vincit, in ardentem (liceat) moritura maritum ?

Major certe illis Superos et Tartara pulsem

Invidia : externis etiam miserabile visu 70

Funus eat. Sed nec modo se Natura dolenti,

parare gravi Maroni. Cur mater, qiice sedet orba ad calidum Jilii sepulcrum, jiotius accusnt Superos et dura sororum licia? vel uxor, quce spectat rogum juvenis mariti, et rejicit manus obstantium, et turbnm retinentem, interitura, si liceat, supra ardentem, conjugem ? Certe magis quam alii invidiam faciam Superis et In/eris. Funus etiam alienis deplorandum videbilur, Sed licet nec natura, nec

edidit ut in textii. /E^ua tibi legendnin censet Barthius. — 64 Vett. et stBva snrorum ; Venet. 1. (equeva sororum ; Gronov. et aena sororum, — 68 Parmensis : in ardentem, licet, ruitura maritum, probante Heinsio ; lioc etiam placet Marklando. Edd. vett. liceat moritura ; Scriverids ex codd. liceat modo itura, probantibiis Criic. et Barth. — 69 Major certe aliis Rom. Aldd. Colin. Gryph. Basii. Plant. &c. Major aliisforsan superos Venet. 1. Major certe aliisforsan tuperos et tartara pulstJn Parm. Correxit Marklandus. — 70 Invidia quce ex-

NOTiE

63 TofTo] Id cst, audaci, Buperbu. tempestive. Moritura in maritum, &%t Superbi enim ac audaces aliquid tor- moriensse jactura, impositura inma- vi habent in vuitu. ritura, ut fecit Evadne, quae se in ro-

64 Cur magis incessat Superos, Sfc.'] gnm ardentem mariti conjecit, ut vi- Mens: Non e.<se, cur genitrix ac foe- dinius sub finem Theb. xii. et sumL- mina magis debeatflere filiumextinc- tur hic particula in prosuper; nam tuni, ac marituin, et iniquos vocare quod hic Poeta dicit, id sic explicat Deos, qnam ipse flere patrem, &c. in Theb. vi. de Eurydice : ' Laceras- Incessat Superos'] His enim in casi- que super procumbere nati Reliquias bus invehebantur in Deos, et iniquos ardet.' Theb. v. ' Mactare in tu- vocabant, ut jam saepius notavimus. mulos,' pro super tumulos. Maritus Aena [sceva] Legit Gronovius aena, id autem ardens, ut in Consolat. ad Ur- est, dura: sic Horatio ' aeneura ju- sum : * accendere natos.' Seneca gum,' id est, durum,quod nmipi non Ep. 99. *Illo tempore, quo filius ar- potest. Sororum} Parcarum. det.'

65 Tepidol Lacrymis matris. 69 Major'\ Id est, magis quam alii,

66 Orba'] Aniissofilio. vehementius. Pukem Ijividia] Vide

67 Obstanlesque manus, turbamque quae diximus supra vs. 64. tenentem] Ne saeviat in se ipsam. 71 Sednec modo se Natura dolenti,

68 Inardentem(licent) moritura ma- Nec Fietus injusta dedit] Domitius riturn] Quidam corrigunt liceat modo male accepit hunc locum, sic expli- itura maritum, sed, ait Gronovius, in- cando : Nec naturae vires mihi suffi-

SYLVARUM LIB. V. 3.

547

Nec Pietas injusta dedit : mihi limine primo Fatorum, et viridi, genitor, ceu raptus ab aevo, Tartara dura subis : nec enim Marathonia virgo Parcius extinctura saevorum crimine agrestum Fleverit Icarium, Phrygia quam turre cadentem Astyanacta parens : laqueo quin iila supremos

75

pietas se preebeant iniquas erga me affiiclum : tamen (eqite doleo, pater, ac si mihi raptus esses in vegeta atnlc, et in primis forilnis fatorum, et subiisses duros Infervs : nec enim puella Marathonia tninus ploraterit Icarium patrem occisum scelere im- manium rusticorum, qmm genitrix Jilium Astyamtcta pracipitatum e Phrygia turre.

ternis Venet. 1. et Parm. — 71 Aldd. Colin. Grypli. &c. ut in textn ; TniAi se Satura vet. Lindenhrogii ; nndc Marklandns conj. tibi ae Natura. — 73 Anno- Tum, et viridi tentabat Marklandus. — 77 Venett. 1. 2. Parra. et Rom. quin illa

NOTiE

k

ciunt ad lacrymas, nec pietas se to- tam mibi concessit, ut eam declarem Ingendo patreni. Sunt qui corrigant injusta, vel in busta. Melius Grono- vius inteilexit. Prolepsis est, inquit, ac si dicat aliqnis : nec natnram, nec pietatem hoc fato patris tiii injustam fuisse, rapiendo ant jnvenem aut ii- linm. Natura nunc non se ostendit injnstam, nou praebuit iniquam, quia non tiirbato ordine mortalitatis, se- nem juvenis, patrem filius luges. Pietas proprie significat obsequium in parentes, et hornm vicissim in li- beros caritatem, omneque officiuin, quod sanguinis propinquitas exigit. Pietas ergo injusta est, injustani se praebet,hoc est, occasionem exercen- di officii sni indigne obtrudit, vpI ex- emplnm sui dat infelix, cum pater filiumlnget; ctim exigitur et praesta- tur a patre, qui filio snperstes coutra votorum ordinem. Natara et Pietas injustas se dant, cnm pie quis luget injustum funns, male judicantibus fatis, ut habet vetus inscriptio. Au- sonius: * Et praeter jnstum fnnera nnlla fleas.' Pietas vel natnra se de- dit inju$ta, modns loqnendi, qualis

illud Virgilii : *0 socii, qna prima, inquit, fortuna salutis Monstrat iter, quaque ostendit se dextra, sequa- mur.' Pro ' ostendit se dextram.' Hoc ergo ait : Non iniqua sane mihi fuerit natura sene parente rapto : nec sinistra a me pietas exhibeatur, quasi ad filinm ant juniorem, ex affectibus meis lugendnm. Videatur ita aliis. At mihi certe ceu viridi ab sevo pater obire creditur: ego nec aetatem, nec fatoruni ordinera compnto.

74 Marathonia rir»o] Erigone. Vi- de Theb. xi. W4.

75 Parcius'] Minori dolore ac inctu. Extinctum scetorum crimine agrestum Icarium] Icarius pater Erigones occi- sus fuit a rnsticis, qnibas bibendnm vinum dederat, quo ebrii facti credi- dernnt enm sibi venenum propinasse, ac sic occiderunt.

76 Phrygia'] Trojana.

77 Astyanacta] Astyanax, Hectoris et Andromaches filius, post captam Trojam ex alta turre ab Ulysse de- jectus est. Parens] Andromache. La- queo quin illa supremos Inclusit gemitus : at te, post funera magni Hectoris, Ha- monio pudor est seitisse marito] Ment

.048 P. PAPINII STATir

Inclusit gemitas : at te, post funera magni

Hectoris, Hcemonio piidor est servisse marito.

Non ego quas fati certus sibi voce canora 86

Inferias praemittit olor ; nec rupe quod atra

Tyrrhenae volucres nautis praedulce minantur,

In patrios adhibebo rogos ; non murmure trunco

Quod gemit, et dirae queritur Philoraela sorori ;

Nota nimis vati : quis non in funera cunctos 85

Heliadum ramos, lacrymosaque germina duxit, *

Quin illa nimio dolore se suspendit ; at tibi dedecus est famulari conjugi JEmonio, post mortem ingentis Hectoris. Non ego afferam ad patris rogum eas inferias, guas olor certus suce mortis dulci roce pramittit sibi, nec suavcm cantum, quo volucres Tyrrhena pelliciunt e mortifero scopulo nautas in naufragium ; non quod dolet PAi- lomela mutilato garritu, nec qund queritur diree sorori : hac nimis cognita illi Poetce. Quis non memoravit in exequiis omnes frondes Heliadum, plorantesque arbores, et

tupremo. — 78 Eaedem edd. ciim Aldd. Colin. Gryph, Basil. Plant. &c. et te. Gevart. et recdntt. at te. — 80 Venett. 1. 2. Parm. et Rom. morte canora. Vide Heins. in Advers. p. 587. — 84 Edd. vett. et duret. Correxit Gronovius in Diatr. cap. 61. — 85 Heinsius in Advers. 1. 1. Nota nimis: fratris quis non in funere junctos, Edd. vett. quoque: in funere ; Marklandus vero : in fu-

HOTJE

Poeta» : majorem fuisse dolorem Eri- suam voce canora vane crediti. Rupe

gones de morte patris senis, quam atra} Naufragiis famosa.

Andromaclies de casu sui filii Astya- 82 TyrrhencB volucres} Sirene8,qnae

nactis, ut quae pr^e inipatientia dolo- dicuntur incolnisse scopulos Sirenu-

ris vitam laqueofinierit, Andromache sarum iiisularum in niari Tyrrheno,

vero non solum supertiiit ac super- in quos, praeternavigantes duloedine

vixit filio suo, sed etiam servivit nup- cantus attrahebant, ac misere dilace-

sitque Pyrrho, cum debuisset potius rabant : nnde nautis prtpdidce minan-

eligere gloriosam mortem, quam tur- tur. Volucres] Quia excepto mulie-

pem et ignominiosam vitam. Non bri capite, cetero corpore aves e-

igitur mirum, si ipse, exemplo Erigo- rant.

nes, tantis lacrymis tantoque dolore 8S Murmure trunco^ Ob abscissam

prosequatur funns senis patris. Hte- liugnam.

monio tnarito^^ Id est, Pyrrho, qui filiu» 84 Et dirce queritur Philomela sorori]

erat Achiilis Thessali. Thessali au- Nota fabnla Philomelae, cui a Tereo

tem antiquitus Haemonii dicti. Ma- abscissa fuit lingua, et quap in lusci-

rUo] Quia Andromache,Troja capta, niam mutata fuit. Dirrt' soron] Proc-

▼enit in potentiam Pyrrhi, cui postea ne, dirce, qnia proprium filium dis-

nupsit, ex eoque suscepit Molos- cerpsit, Tereoque marito epulan-

8um. dum dedit.

81 Inferiag pramittit olor] Cycni 80 Heliadum ramos, lacrymosaque

eniin seu oiores precinere mortem [pJorantwqiKe] fermina duxi*] Heliades

SYLVARUM LIU. A . 3.

54})

Et Phrygium silicera, atqiie aiisuni contraria Phcebo Carmina, nec foeda gavisani Pallada buxo ? Te pietas oblita virum, rcvocataque coelo Justitia, et gemina planget facundia lingua ; Et Pallas, doctique cohors Heliconia Phoebi ; Quis honor Aonios seuo pede ducere cantus.

90

cmtem Phrygiam? acillum, qui ausui est prococare ApoUinem in certamen can- tus ? et Minervam non lcetam inflasse perforatam tibiam ? Pietas immemor homi- uum, Justilia reducta e coelo, ac Eloijuentia duplici lingua, PaUasque ac cliorut Heticonius eruditi Phcebi te defteant: et hi, qui gloriantur duces esse Ueroico car-

"ffa-— 88 Carminanecfissaedd.\ett. nec ftdaPnTra. efRom. necfido; unde Nic. Heinsiiis in Advers. ioco citato legit necfada; et boc sibi vindicat Marklandiis.— 89. 90 Edd. vett. Te pietas oblita . . . et gemina plangat. Hein- sius ibid. Te pietas abitura iterum .. .et gemince plangat facundia linguee. Mark- landus ex conjectura, planget.—9\ Et Phabus doctique, ifc. Marklandtis.— 92 Queis labor Aldd. Colin. Gryph. Basil. et Plant. Queis honor Venet. 2. Rom. et vet. Lindenbrogii, qnod ille reposiiit ; Queis dolor Venet. 1. et Parm. Pro ducere cumpos, quod habent edd. vett. amicus Gronovii quidam, ducere can- tus; Heinsius vero, currerecampos. Parmensis et codd. Domitii «cr0ped«. —

NOT.E

sic dictJe ab Helio seu Sole patre, Phaetbontis orores, tanto dolore ob mortem fratris correpta» sunt,ut,cum non cessarent plorare, misericordia Deorum in platanos mntatae fuerint, qufE arbores etiam flere videntur. Sic Epith. Stellae : * Clymeneaquedeesse Germina, nec virides satis illacry- niare sorores.'

87 Et Phrygium silicem'] Intelligit Niobem, quje dolore caedis liberorum obriguit in saxum ' Sypilon ' dictum in Phrygia. Vel Hecubam versam in sax- uiu in Phrygia dolore csedis niariti et liberorum, et excidii Trojae. Atque au- aum contraria Phcebo Carmina'] Innuit Marsyam, qni ausus fuit ApoUinem ad certamen cantus provocare, vic- tusque, ab eodem excoriatus fuit, mutatusque in amnem sui nominis in Phrygia prope Apameam. Meminit vero Poeta casus Marsyae, quem Nymphze tantopere luxerunt, ut am- nis earum lacrymis creverit.

S8 yecfceda [fissd\ gavisam Pallada

buxo] Pallas cum tibia caneret, et vidisset se in aqua genis inflatis, pro- jecit eani,ut pulcbritudinem corrum- penteni. Mentionem autem facit Poe- ta 'flssx buxi,' seu tibize, quia tibia ad funera adhibebatur.

89 Pietas oblila tirum] Pietas eDim ccelum petiisse dicebatur, fugata sce- leribus homiuum. Rerocataque coelo Justitia] Idem de Justitia sen Astraea, quae offensa hominuin iniquitate iu coelnm etiam se receperit.

90 Gemina lingua] Id est, Graeca et Latina, vel prorsa et vorsa ora- tione.

91 Pallas'] Pallas enim liberalibus artibus praesidet. Cohors HeUconia Phcebi] Musae, quibus Helicon mons natalis, et quae semper Apollinem co- mitantiir.

92 Quis honor Aonios senopede duce- re cantus [campos] Poeta non solum invitat Pietatem, Justitiani,Eloqnen- tiam, Minervam, et Musas omninm boaarum artiuin ac disciplinarum

550

P. PAPINII STATII

Et quibus Arcadia carmen testudine mensis

Cura lyrae, nomenque fuit : quosque orbe sub omni

mine in agris Aoniis, et quibus lyra Arcadia, qua carmen metiuntur, studium fuit

94 Ciclalyben nomenquefuit Florent. et Venet. 1. Cidalyben nomenque fuit Par- mensis ; Cida libem codd. Doniitii ; Cicla lihen Medic. Cyda labor fecit Domitins in Koni. qiiod deinceps receptiim est in Aldd. Colin. Gryph. Basil. Plant. &c. Cura lyrcB Gronoviiis in Diatr. cap. 50. Vide Syllog. Epist. Toni. ii. p. .531. Oda labor vir quidam doctiis apnd Gevart. Papin. Lect. v. 6. applaiidente Gevartio. Corda labor tentabat Cruceus ; Fisa labor vir doctus in Miscel.

NOT^

praesidcs, ad celebrandum funus pa- non labor.

tris sui, sed septem Sapientes, ac omnes omnino Poetas, Heroicos, Ly- ricos, Tragicos, et Elcgiacos, quos propriis et peculiaribus notis desig- nat, ut bic designat Heroicos per * senuni pedem,' id est, metrum,quia carmen heroicum constat hexametris versibus. Porro rh Aonios seno pede ducere campos, varie correctum ac ex- plicatnm est ab interpretibiis. Ge- vartius ' seno pede decurrere ' ex- plicat, Quidam corrigunt, et pro co/nposlegunt canlus: aVil Andinos, sive Ausonios seno pede dicere cantus, vel ducere, vel cliidere. Sed non intel- lexerunt, ut bene observat hic Gro- novius. Ducere, ait ille, est dnces esse, ut * chorum ducere.' Tibullo : ' Dux annl dies,' pro Kalendis Janua- riis. Manilio: 'lanigerum duceHtem sidera.' Ciceroni : ' fainiliam dncit.' Itaque ducere campos Aonios, est du- centes scilicet vatum choros, duces esse vatum, primarios principes in campis Aoniis. Ut et metonymia possit videri : Campi nempe, pro qui in campis. Qnod est simpli- cius. Grande et cothurnatum beroi- cum opus est, genusque poeseos su- pra omnia maximum. Qiiare, qui tali opere se PhcEbo approbat, is Ao- nios campos ducit, diix est in campis Aoniis, ducit choros musicos in cam- pis Aoniis : qui honor praGclarissi- mus. Ideo honor scripsit Papinius

Neque sine ista voce in- telligi mens ejus potcrat.

93 Et quibus Arcadia carmen tesiu- dine mensis Cura lyra [^Cyda labor'] no- menquefuit'] Locus corrnptus. Quid enini Cyda labor? Somniant qui ex his vocibus aliquem sensum elicere conantor. Quidam igitur correxit : Oda labor, aitque hoc loco Lyricos Poetas intelligi, quia horum Poemata Odse voce Graeca, dicuntur. Alius Sido labor, quia Sido prima fuerit, quae odas ex arte cecinit, nt docet Santhoniaton apud Eusebium Prae- par. Evang. lib. i. Alii Lydia amor, et id interpretantur de Horatio Ly- ricorum facile principe, qui toties inter amores suos * Lydias' meminit. Alii Ludus amor, quia anior Lyrici carminis praecipua materia. Sed nul- la harum emendationum stare potest : Quomodo enim ex omnibus his lec- lionibus nomen Lyrici potuit trahi. Solus Gronovius bene emendavit, legendo : Cura lyree. Horum igitur versMum : Et quibus Arcadia carmen testudine mensis Cura lyra nomenque fuit, sensus erit : et hi, qui lyra ab Arcade Mercurio ex testudine facta carmen dimensi, exercueruut illam, quique ab ea ' Lyrici ' appellati snnt. Mensis] Alii interpretes ad mensas interpretati suut : Lyrici eniin ad mensas canere solebant, ut constat ex solo Pindaro Olyrop. i.

SYLVARUM FJB. V. 3. 551

Ardua septena nuraerat Sapientia fama : 95

Qui furias, rcgumque dolos, aversaque ccelo

Sidera terrifico super intonuere cothurno :

Et quis lasciva vires tenuare Tlialia

Dulce, vel heroos gressu truncare tenores.

Omnia namque animo complexus, etomnibus auctor, 100

Qua fandi via lata patet: sive orsa libebat

Aoniis vincire modis, seu voce soluta

Spargere, et efFra?no nimbos aequare profatu.

et notnen dedit : et septem sapientes, quorum fama in toto erbe cekbratur. Qui inionueie super trag^icum cothurnum, furores, /amiliasque regum, et retrocedentein solem, et hi, quibus gralum est tempeiare vim tra^i cai-niinis lascita Thalia, et niinuere uno pede heroicos modos. Pater enim mente hac omnia tenebat, et omnes docebat in quantum facuUas dicendi extenditur : site placebat catringere numeris Aoniis suos conceptus, seu eos effundere libera oratione, et aquare torrcntes effrana

Obss. Nov. Tom. i. Part. 1. p. 147.— 96 Quifurias regumque domos edd. vett. Lectio nostra debetur Heinsio in Advers. lib. iv, cap. 4. p. 588. non vero Marklando. — 98 At qui Parmensis ; et iu cadem tenuere Thalia. — 99 Codices Domitii Calderini : tel oroos gressu truncare senones ; unde ille eruit lectionem nostram. Parmensis liabet : vel oroos gressu tentare lenones. — 101 Qua fandi tis lata Aldd. Colin. Gryph. Basil. Plant. &cc. jut lata Rom. Marklandus ex

NOTvE

95 Ardua septena numerat Sapientia 98 Et quis lasciva vires tenvare Tha- fanui] Aliqui intelligunt septem illos lia Dulce'\ Sic designat Elegiogra- celeberriraos Graecise sapientes. Alii phos. Vires] Heroici scilicet carmi- vero, non tamen probabilius, Pleiada nis. Lasciva Thalia] Thalia nomen septem Tragicorum, nam infra desig- Musae, quae praeest elegiaco carraini : nat Tragicos ' cothurno.' . dicitur lasciva propter argumeiituni

96 Qui furias, regumque dolos [do- Elegiae, quod ut plnrimum est de mos], aversaque coelo Sidera ierrif.co amoribus.

super inionuere coihumo'] Hiec omnia 99 Gressu] Id est, pede. Heroi-

enim argumenta Tragoediarum. Per cnui enim epos constat uno hexame-

aversa vero ccelo sidera, intelligit redi- trorum tenore ; scd Elegiacum car-

tum solis in sua vestigia, cum Atreus men alterura versum hexametrum

apposuit fratri epulandos liberos, habet, alterum pentametrum. Igitnr

Nota fabula. Inionuere] Eleganter truncatum, cum uno pede deficiat.

dicitur de Tragicis. Tragici enim Idem Noster Epith. Stellae : 'Qui

cum quodam vocis impetu loquuntur. nobile gressu Extremo fraudatis o-

Terrijico] Id est, Tragico. Coihurno] pus.' Ovidius : ' Par erat inferior

Cothurnus calceamenti genus alti, versus: risisse Cupido Dicitur, atque

qno calceati Tragoedi in scenam prc- unnm surripuisse pedem.'

dibant: unde cothurnus sumitur pro 103 Spargere] Eleganter de solnta

sublimi genere dicendi, et pro tra- oratione, in qua liberrima verborum

goedia. connexio. Effrano nimbot cequare pro-

552 P. PAPINII STATII

Exsere semiustos Vesuvino lulgure vultus,

Parthenope, crinemque afflato monte sepulti 105

Pone super tumulos, et magni funus alumni,

Quo non Monychiae quicquam praestantius arces,

Doctave Cyrene, Sparteve animosa creavit.

eloquenlia. Purlhenope, extrahe cito de pukere semiobrutum eaputf et impone eomam afflatam, Vesuvii flummis sepulcro, et cineribus magni alumni, qiio nihil ex- eellentius urces Munichite, erudita Cyrene, et generosa Sparte genuerunt. Si tu

eonjectnra edidit, tia lata.—lQi Extra semiviros subito de vulnereYenet. l. Exere semirvtos subito de pulvere Rom. Venet. 2. Aldd. Colin. Grypli. Basil. Plant. &c. Vesuvino e pulcere Heinsins ad Sil. Ital, xiv. 583. et in Advers. p. 588. Exsere semiruto subitos de pidvere Gronovins Elencli. Antidiatr. cap. 7. Exere semiustos Vesucino fulgure Marklandus, qui pro Exere conj. etiam Extrahe. — 105 Venett. 1. 2. Parni. Rom. et vet. Lindenbrogii ; cineremque afflato ; Venet. 1. et Parm. sepuUum. Lipsiuslegit afflata mente ; Dan. Hein- sius : afflatum monte ; Nic. Heiiisius : crinemque afflatu montis aduslum, ^c. Markiaudiis: crinemque afflutu montis adesum. — 107 Vcnet. l. Quo non Moni- tice ; Parni. Modicce q. p. urtes. Heinsius ad Ovid. Met. ii. 709. ex qnibus- dam codd. legit MmichicE ; et ita in vet. cod. Anglicano, Tlieb. ii. 252. et sic etiam legebat vetus Sclioliastes Laclantins. Steph. B. utrnmque Mwci/X'»» et Mowuxia agnoscit. Vide Scholiast. ad Theb. xii. 616. Munichite edd. vnigg. ante Marklandum.— 108 Ductaque edd. vett. mutavit Marklandus. —

NOTiE

fatu'\ Veteres niinbnm orationis pro ut sunt etiamnum ambusti et afflati

vehementi et pra^cipiti quodani ora- incendio Vesuvii montis, snper tu-

tionis genere usurparunt. Sic ' nim- mulum parentis niei apud te sepulti.

bum procellamqne verborum' Vale- Et tangit Poeta morem saepius a no-

riiis Maximus dixit. Ab Aristophane bis observatum lacerandi criues, ac

in Ranis : Tv^pas, xa^afo vocatur, id ponendL super sepulcra mortuosve.

est, procella et grando. Quintilianns Vide Theb. vi. in funere Archemo-

lib. XI. cap. ultinio : ' Hoc praecipit ri. Alumni'] Papinii patris, qneni

Homerus Ulyssis exeinplo, quem aluisti.

stetisse oculis in terram defixis, im- 107 Monychiee [^Munichia;] arces\

motoque sceptro, prinsqiiam illain Athenee. Munichius eniinportus pro-

eloquentiie procellam effunderet, di- pe Athenas, de quo Thucydides lib.

cit.' III. Vide Theb. II. 252.

104 Vesuvino fulgure [subito de pul- 108 Doctave Cyrene] Cyrene urbs vere] Yesuvius enim tunc temporis in Cyrenaica regione Africae prope subito exarsit, circumvicinaque lo- Marmaricam, a Batto condita, ut ea cineiibus et caligine replevit. diximus supra Consol. ad Ursum vs.

105 Parthenope] Neapolis. Afflato 67. Uicitur docta ob pr*stantissimo» monte] Lipsius \(fg\iafflalamente : sed Philosophoset doctissimos viros, quo» Heinsiiamplectendacorrectio, emen- tulit, ut Aristippum, Aretam ejus fi- dantis a/^(]<Mm mon/(>, et iiiterpretan- liam, quae successit ei in scholani, tis : Pone, oParthenope, crinestuos, Aristippuin bujut filium appellatura

SVLVARUM I.IB. V. 0. 553

Si tii stirpe vetus, faraasque obscura jaceres,

Nil g^entile tumens, illo te cive probares 110

Graiam, atque Euboico majorum sanguine duci.

Illc tuis toties pressit sua tempora sertis,

Cura stata laudato caneret Quinquennia versu,

Ora supergressus Pylii senis, oraque regis

Dulichii, specieque comara subnexus utraque. 115

Non tibi deformes obscuri sanguinis ortus,

nilesceres ignota gertere et fama, nihil habens de tua gente, tamen illo cice demon- strares ie esse Grscam, et trahere originem ab acis FMboicis. Ille toties cmxit sua tempora tuissertis, quoties celebratit laudato carmine, et ornatus crinem tUra- que corona tuos statos quinquenmdes ludos, superans eloquentiam longati Pylii et Dulichii principis. Son tibi erant obscuri natales, nec domus sine splendore ;

109 Venett. 1. 2. /a»ur</u£; ceter», /amaqm;. Heinsiiis in Advers. p. 588. scribit : Si stirpisre situ famate . . . Nil g. tenens, illo te cice prohabas, ifc. Edd. vett. habent etiam tenens ; altera lectio tumens est tigmentum Marklandi. Venet. 1. Parm. et Rom. probabas, ut viilt Heins. — 111 Marklandus CODJ. aque Euboico. — 112 Venet. 1. et Parm. prcestat sed iempora; Parniensis seria pro serlis. Rom. Aldd. Colin. Gryph. Basil. Viaint. 6ic. prastrinxil tempora. Lectio Dostra debetur Marklando. — 114 Marklandus maiit : orsaque regis. — 115 Parmensis : specieinque comam subnexus utroque. Gronovius Diatr. cap.

NOTiE

fiarpoSiSaicTov, id est,doctuma matre, 112 IIW] Papinins pater. Totita

Anniterim, unde et secta Cyrenaica, pressit sua tempora sertis] Qni vice-

Eratosthenem, Callimachum poetam, rant in ludis publicis nou coronaban-

Cronum, et Apolionium. Spartece tnr, sed eorum patrix, ut discimus

animosa creacit] Intelligit Lyciirgum ex Pliuio.

et Alcmanem, quorum primus, ut om- 113 Stata Quinquennia] Id est, iu<

nes sciunt, optimis legibus fundavit dosquintoquoque anno Neapolicele-

patriam, alter vero poeta fuit prae- bratos. Stata] Quia fixo anni tem-

stantissinius. Sparte] Alias Lacedae- pore edebantur. Laudato versu] Id

mon caput Laconiae. Dicilnr animo- est, versu seu carmine, qui laudem

sa ob contemtum mortis. Vide Tbeb. publicam, ac sic coronam meruerat.

1. 262. 114 Ora] Eloquentiam. Pyliisenia]

109 Tu] Parthenope. Jaceres] Ele- Nestoris, cujus eloquentiam celebrat ganter res ignotae et viles ' jacere ' Homerus, aitque ab ejus ore dulcio- dicuntur. rem melle fluere orationem. Regis

110 Nii g^entti^] Nihil ex majoribos Dulichii] Ulyssis principis Ithacx ac tuis Graecis. lUo te cice] NempePa- Dulichii insularum : hujus etiaui fa- pinio patre. cundiam prsdicat Homerus, et Ho-

111 Graiam,atque Euboicomajoruvi ratins nimbis nivium coniparat. sanguine duci] Neapolitani enira ori- 115 Specie utraque] Id est, donatus giuera ducebant ex Chalcide Euboeae utraque corona poetica et oratoria. iusulae.

554

P. PAPINII STATII

Nec sine luce genus ; (quanquam fortuna parentum Arctior expensis ;) etenim te divite ritu Ponere purpureos infantia adegit amictus Stirpis honore datos, et nobile pectoris aurum. Protinus exorto dextrum risere sorores

120

(quanqmm resparentum arctior ;) etenim infans, more nobilium, sumsisli purpnreas vestes concessas honori sanguinis, et auream bullam, Statim germance Aonides

54. subnixus. — 118 Venet. 1. Arctior extensis ; et sic Parni. et Rom. — 119 Su- mere purpureos conj. Marklandus. Venet. 1. et Parm. legit pro adegit. — 123

NOT.E

117 Nec sine luce genus] Sic Pro- treptico Crispini : ' Nec priscee lucis egentem.' Quanquam fortuna parcn- tum Arctior expensis] Id est, quan- quam parentes opibus destituti non possent facere sumtus convenientes splendori natalium.

nanimilate. Togam quoqne pra?tex. tam liis additain, ut ex purpurae ri\- bore,ingcnuitatis rnbore tegerentur.' Adducjt et originem et causam idem Macrobius : ' Tarquinius,' ait, * rex tertius ab Hostilio, quintus a Romuio, de Sabinis egit triumphum, quo belio

118 Te divite ritu'] Id e&t, moTe no' filium suum annos quatuordecim na-

bilium.

119 Ponere purpureos infantia adegit amictus Stirpis honore datos] Ponere in Iioc versu ambiguitatem facit, et po- test significare 'deponcre' et abji- cere, quasi abjecisset ac deposuisset, quodfortuna parentum arctior fuerit expensis, vel e contra, ponere, id est, *sumere' tanquam siij-pis honore da- tos, Qui sensus mihi videtur melior. Dicit enim Papinium, patrem suum, divitum ritu posnisse seu sumsisse purpureum amictum, qui nihil aliud est, qnam praRtexta puerilis ingenuis solis concessa.

120 Et nobile pectoris aurum'] Intel- ligit bullara auream, qua; erat insigne puerorum, et prysertim nobiliiim, quod a collo in pectus dependebat. Macrobius refert Satuin. i. cap. G. * Ingenuis pucris roncessnm, iit cor- dis figuram in bulla ante pectus an- necterent, quam inspicieutes, ita de- nium se homines cogitarent, si corde praestarent, boc est sapientia et tnag-

tum, quod hostem nianu percusserat, et pro concione laudavit, et bulla an- rea practextaque donavit : insig- niens puerum ultra annos forteui prapmiis virilitatis et honoris. Nam sicut praetexta magistratuuni erat, ita bulla gestamen erat triumphan- tium : quam in triiimpho praj se ferebant, inclusis intra eam reme- diis, quas crederent adversus invidi- am valentissima. Hinc deductns mos, nt praetexta et bulla in usum puerorum usurparentur, ad omen et vota conciliandas virtutis : ei similis cui primis in annis munera ista ces- serunt.' Bulla ista ingenuorum erat aurea, et libertinorum scortea, et in iis includebantur remedia contra fas- cinum. Hanc pueri annos cgressL pueritias apud Lares familiares sus- pendebant, nt puella; Veneri jjupas donabant. Pcrsius Sat. v. * Hnllaque succinctis Laribus donata pcpenrtit.' 121 Protinus exorto dextrttm risere sorores Aonides, pueroque chelyn sum-

SYLVARUM LIB. V. 3.

555

Aonidcs, pueroqiie chelyn summisit, et ora Imbuit amne sacro, jam tum tibi blandus, Apollo. Nec simplex patrioe decus, et natalis origo Pendet ab ambiguo geminae certamine terrae. Te de gente suura Latiis ascita colonis Graia refert Selle ; (Phrygius qua puppe magister

125

nascenti tibi arriserunt, et ApoUo, tum jam tibi gratiosiu, summiait tesludinett^ puero, et potatit os sncro fluvio. Nec unica gloriari* patria, et natalis origo iu tn- cerio est, duobus locis inter se contendentibus. Grccca Selle habitata incolis Lati- nis, ubi gratus gubernator e puppe corruU, et infelix experge/actus est in mediis

Parmensis : jam tum mihi; Venet. 2. et Rom. jnm tu mihi. — 125 Pendet et habent edd. vett. Pendet in Rom. et Venet. 2. Pendel ab Heinsius inAdvers. p. 496. — 126 Te dcgente edd. vett. mutavit Lindenbrogins ; non vero Cru- ceus, ut ait Marklandus. — 127 Graia refert Hyele, vel Helie, Heinsius ad Ovid. Met. xv. 626. et in Advers. loco modo citatu. Graia refert Velie margo

NOT^

misit, et ora Imbuit amne sacro,jam tum iibi blandus, Apollo'] Fingit Poeta, nascenti patri sorores Aoni(ies,idest, Musas, dextrum risisse, et ipsum Apoliinem illi summisisse cilliaram, et imbuisse ora ejus sacro amne. Haec omnia ad omen ingentis il- lius claritatis, quam vcrsibus ac snis operibus consecuturus erat : et dicendo Musas arrisisse nascenti, in- sinuat eas quasi adoptasse enra pro filio, et materno affectu arrisisse ei : quia cnm parentes arridebant liberis nascentibus, signum erat eos omnem felicitatem adepturos : sicque por- tendisse Musas, Papinium seniorem snmmum ac eximium fore poetam : non enim iuter geniaies Deos seu praestites censebantur Apollo et Mu- sae. Tantum quatuor numerantur a Macrobio ex doctrina ^gyptiorum, Genius, Fortuna, Amor, Necessitas. Quin et risus etiam ad dextrum latus inter omina felicia positus. Amne sa- cro'] Id est, fonte Castalio, vel aliqno iluvio Musis et Apoltini sacro, ut Pe/- messo et Hormio.

124 Nec simplex patria decus, et natalis origo Pendet ab [£<] ambiguo

geminte cerlamine terra] Lege tn ambi- guo, et omnia clarasnnt. Mens : Non simplex et unicuni tibi patrix decus: sed origo natalis incerta est in ambi- guo certamine gemince ierrce, seu dna- rum urbinm, Neapolis et Seiles, qnae sibi etiam te vindicat ut infra vide- tur: seu inter anceps certamen dna- rum nrbium ventilatur. Quidam per geminam terram intellignnt Sellen E- piri urbem celeberrimam, ubi incu- nabnla gentis Papiniae erant, et Ve- liam urbem in Lucania, quae etiam Selie nuncnpabatur, ubi majores Pa- piniorum in Italiamtransvecticonse- derant. VideSurrentinum Pollii vs. 9.

126 Te de gente suum Latiis ascita colonis Gruia refert Selle] Mens : Selle, quae eadem ac Velia, in quam missa est colonia Latinorum, te vendicat pro cive. Graia dicitur, quia Strabo testatur lib. vi, Veliara Lucanise conditam fuisse a Phocensibus Grae* cis, et triplici nomine donari 'EA€ou», 'XeX-qv, Kol 'EAA.tjj', quod postremum vocabulani in Sellen Latine mntatnm est.

127 Phrygius [Graius] qua puppe magister] Intcliigit Palinurum guber-

556 P. PAPINII STATII >

Excidit) et mediis miser evigilavit in undis ;) Parthenopeque suum longo probat ordine vitas.

* * * * * M^

aquis, dicit te suum esse. Et in hac urbe Maoji, post longas hominum atates,

Parmensis in Biblioth. Florent. Graia refert Helle Marklandiis. Graius qua puppe magisterXenett. 1.2. Z.i. Parm. Rom. Vicent. Aldd. Colin. Gryph. Basil. &c. Graia refert Tiren, Trous qua puppe magister GronoviiH Heinsio Syllog. Epist. Toni. iii. pp 486. 487. Idem ibid. legit : Te degente sua .... Graia refert Siren, Trous, 8fc. Heinsins Gronov. Tom. iii. pp. 481. 482. Phrygius qua puppe magister ex margine Parmensis in Biblioth. Fiorent. Pro Graius Gronovins aliquando conj. gratus, teste Heinsio ibidem. — 129 Major et inde suum Venet. 1. Mater ct inde suum Parni. Blujor qiioque codex Domi- tii; unde ille : Mcpon et inde suum ; quod habent Kom. Aldd. Colin. Gryph. Basil. Plant. reterae. Parthenopeque suuni coiij. Marklandus. Materetinde suum longe probat ordine avito MtEoniden Heinsius in Advers. lib. m. oap. 13. p. 497. Idem tamen in Syllog. Epist. Tom. iii. p. 481. proposuit: £xcidif, inde (vel unde) suttm longo probat ordine vitce Maonidem. Gronovius Syllog. Epist. Tom. III. p. 487. Mqjor et unde suam longo probut ordinevitee Maonides. 'Lacunam hic esse suspicamur. Certe neminem mortalium haec conipositu- rum, ut constanti sententia intelligi possint ; nisi si codices aliqiii, oiiinibus hacteuus visis nieliores, supervenerint. Dixi de lacuna. Potest etiam superfluum hic aliquid esse, quod tantis tenebrisouinia indnat. Sermo est de McBone qnodam, quem quis et unde sit nemo novit. Est mox de Maonide, i. e. Homero, de quo certarint urbes multa;. Mihi, si detur audacia, Papi- nins reliquisse perliibeatnr: Maonis inde suum longo probat ordine vatem Mao- nidem ; aliaque .... Diripiunt ; cunctaque probant : non omnibus ille Verus, ^c. Maonis, i. e. ora vel regio sic noininata ; quam suspicor non longe Sellis ab- fuisse.' Barth. ' De iis desperanduni est, donec inveniatur codex aliqiiis qui locum suppleat : mihi enini miiiime dubium est uniiiii versum excidisse, cujus sensHS hic esse debet: ItaSmyrna et Athenae (vel duae alise quffvis urbium coutendentium) sibi vindicant Maeouiden, &c. Asteiiscis igituv

NOTyE

natorem navis /Enea?, qui somno ob- nam freqnenter legimus gaudere tec-

rutus in mare lapsus est, quique cum ta et locos przesentia boni domini, et

experrectiis enatavisset, et terram rursum marere illiiis discessu.

jam apprehendisset, a Velieusibus 129 Parthenopeque [Maon et inde]

occisus est. Postea vero Lucanis suum longo probat ordine vitce Maoni-

gravissima peste laborantibus, re- den] Mens Statii : Mseoneni, a quo

spondit oraculum raanes Palinuri a Homerus descendebat, et unde Mee-

Veliensibns occisi placandos esse. ouides vocatnr, nunc decidere con-

Illi itaque consecratus est lucus, troversiam, quae de Maeonidse seu

erectnmque cenotaphium, locusque Homeri patria orta fuerit inter tot

ubi sepultus fuit Palinuri nomen ac- urbes, et probare Sellen ipsi patriam

cepit. Pro Graius autem, quo epi- fuisse, quippe cum tantus Poiita,

theto Palinurusinsigniri non poterat, quantus Papinius pater extitit, non

qui Phryx erat aut Trojanus, repo- in alia nasci potueritnrbe, quam quae

suit Gronovius gratus, sive JEnex ipsnm Homerum omnium Poetariim

stveTeucri8,siveipsi denique puppi: principem dedit. Lopgo ordine vita]

SYLVARUM LIB. V. 3. 557

Maeoniden, aliaeque aliis natalibus urbes 130

Diripiunt, cunctaeque probant: non oranibus ille Verus: alit victos ininianis gloria falsi. Atque ibi dum profers annos, vitamquc salutas, Protinus ad patrii raperis certamina lustri Vix iraplenda viris, laudum festinus, et audax 135

Ingenii : stupuit primaeva ad carmina plcbes Euboea, et natis te monstravere parentes.

Mcponidem filium natum affirmat, cnjua ortum alice nationes sibi vindicant, et cunctae demunstrant : ad omnes tamen 7wn ille vere pertinet : qui victi sunt aluntur glnria tulem virum sibi asseruisse. Atque ibi dum adolescis et auspicaris ritam, statim, laudum properus et audax ingenio, volas ad ludos pati-ii quinquennii, vix digne a viris celebrandos. Populus Eubaeus admiratus est tuos juveniles versus, et

locnm, ntpote mntiluni,notavi : qnod jam cnivis patet.' AfarW.— 130 Memides Venet. 2. alue quem aliis certantibus urbes Deripiunt Gronovins in Diatr. edi- dit tanieii : quem aliis nafalibus urbes Diripiunt.—Ul In edd. vett. ita distin- gnitiir : cnncteeque probant non omnibus: ille Versus alit, Sfc. Adrianns Schottns Oh^erv. Hnman. ii. 3. correxit Verus.— US Venet. 1. et Parm. victos et inanis. Heinsius ad Ovid. Remed. Amor. vs. 93. et in Advers. lib. iv.cap. 4. p. 588. legit: vUamque solutam, i. e. otiosam.— 135 Edd. vett. laudum festina, sed ut dux. Lectio nostra debetnr Lipsio Elect. i. 9. eamqne recepernnt Gevart. Grasser. Dan. Heins. in Amstel. Gronov. et lecentt.— 137 Eubois, sive £u-

NOT^

Id est, post mnltas horainnm aeta- Id est, qui pro re magna certant,

tes. Sic freqnenter nsnrpat vocabn- etiain si viucantur, falsa dicentes,

Inm ' vitae' Plinins. Lib. ix. cap. 36. tamen aluntur gloria, qnod in re mag-

* Sic omnes, qni istis gandent, pr^emia na victi sunt : ' In magnis volnisse sat

▼itae snae calleant.' Id est, eetatis in est.'

qua nati sunt. Alibi : «Postea tot 133 Ibi] Apud Sellen.

subiere nomina atque «jenera, nt vel 134 Patrii luslri] Neapolitani. In-

hoc solum JBStiniantibus appareat telligit ludos Neapolitanos qninto

mutatam esse vitam.' Id est, ae- qiioqne anno celebratos. Patrium

▼um. lustrum vocat, vel notans suos ipsins

130 Aliaque aliis nalalibus urbes Di- natales, qnos debebat Neapoli, vel ripiunt] Nota multarum nrbinm in- patris; qnia Neapolis etiam sibi Pa- ter 86 contentio de asserendo sibi pininm patrem vindicabat, ut supra Homero. dictum est.

131 CunctcBque probant] Id est, ar- 135 Fix jmp/«idarim] Id est, qnae gnmenta verisimilia afferunt ad pro- viri in scribendo exercitati vix digne bandum, quod Homerus apud se na- canerent.

tus est. Non omnibus ille Verus] Id 137 £u6flpa] Neapolitana. Vide »n-

est, non ab omnibus Homerus jure pra vs. 111. Et natis te monstravere

vindicari potest. parentes] Persins Sat. i. * At pnl-

1S2 AUt victos immanis gloria /(dsi] chrum est digito monstrari, et dicier,

558 P. PAPINII STATII

Inde frequens palraae, nuiloque ingloria sacro

Vox tua: non toties victoreni Castora gyro,

Nec fratrem caestu virides plausere Tiierapnee. 140

Sit pronum vicisse domi ; quid Acliaea mereri

Prajmia, nunc ramis Piicebi, nunc germine Lernas,

Nunc Atiiamantea protectum tempora pinu ?

Cum toties iassata, tamen nusquam avia frondes

Abstuiit, aut aliura tetigit Victoria crinem. 145

Hinc tibi vota patrum credi, generosaque pubes

parentes te ostentavere liberis suis. Inde eloquentia tua scepe certatit, nec ticta fuit in ullis liidis. Virides Therapn^B non toties plauserunt Castorem victorem equestri certamine, gerinanumve ejus ccestu cictorem. Esto, facile fuerit apud suos vicisse : quid mereri palmas Achceas, tempora redimitus nunc frondibus Fhabi, nunc apio Ijernce, tiunc pinea corona Athamuntea? Cum toties fatigala victvria, nusquam tamen aversa, tibi ramos eriimit, aut tetigit alias co)nas. Hinc tibi spes

boica legendum putabat Heinsius in Advers. locojam citato. — 138 Inde fre- quens pugncB edd. vett. mntavit Marklandus. — 140 Parm. clausere Therapnce ;

Ald. 1. TheramncB — 141 Sin pronum Parmensis. — 147 Edd. vett. moret et

NOTiE

hic est.' Horatius iv. Ode 3. ad ribus dabantur. Ramia Phoebi^ Lau-

Melpomenen : 'Totnm muneris hoc rea, quje dabatur in hidis Pythii:

tui est, Quod monstror digito praeler- laurus autem sacra Phcebo seu Apol-

enntiura, RomanEe fidicen lyrae.' liui. Memiuit et Plutarchus Sym-

138 Frequens palmcB [pugJicB'] Simi- posia lib. v. Prob. 2. agonis poe- lis locutio prascedentibus ' laudum tici in ludis Pythiis. De quo etiam festinus et audax Ingenii.' Quidani Pausanias in Phocicis videndus. Ger- legant pugna. Sacro] Id est, ludicro: mine Lernce'] Id est, apio, quo coro- nara hidicra certamina consecrata nabantur victores in ludis Nemaeis. erant vel Diis vel Heroibus. Lerna autem erat urbs palusve Ar-

139 Castora gyro] Equestri scili- golidis, vicina Nemee regioni et syl- cet. Castor enim equitandi peritissi- va?.

mus. 143 Athamantea pinu] Corona pi-

140 Fratrem'] Pollucem fratrem nea, qna donabantur victores in ludis Castoris pugilem celeberrimum. Vi- Isthmicis, celebratis in honorem Pa- rides Therapnce'] Therapnae urbs La- laemonis Athamantisfiiii: xmdeAiha- coniae, patria Castoris et Pollucis : manteapinus. Meminit et Plutarchns virides vel a niarmore viridi, vel a ibidem, ut et Symposia lib. ii. Prob. sylvis virentibus. 4. agonis poetici in ludis Isthraicis.

141 Pronum] Id est facile, prom- Non hic meminit Poeta Olympici tumque. Statius alibi : * cognosce- certaminis, quia tunc, a temporibus re pronum.' Achcea] Id est, Graeca Neronis, Poeticum certamen apud ab .Achaia Graeciae provincia. Olympiam non celebrabatur.

142 Prcemia] Coronas, quae victo- 146 Votapatrum] Liberi.

SYLVARUM LIB. V. 3.

559

Te monitore regi, moresque et facta prionim Discere : quis casus Trojaj ; quam tardus Ulixes ; Quantus equos pugnasque viruni decurrere versu Maeonides ; quantumque pios ditarit agrestes Ascraeus, Siculusque senex : qua lei^e recurrat Pindaricaa vox flexa lyrae, volucrumque precator

150

genitorum committi, ut mores nobilis jutentutis formares, et eam doceres institula et acta mnjontm : qua fuit Trojtp excidium, qunm lenlus tllysses in reditu : quantus Meeonides in celebrandis carmine equis ac certaminibus Heroum, et quantum As' crcEus et Siculus senex opulentacerint pios agricolas. Qua legefiexus cantua lyras

facta : conjnactionem que addidit Marklandus. — 150 ParmeDsis : dictaret

NOTiE

1 17 Monitore] Monitores alias cus- todes, iit in jEneid. v. qui scilicet sempercomitabantur nobiles adoles- centes, ut inspectores et censores actionum assidui. Alias moDitor, qui monet simpliciter.

148 CasusTrnjte] ExcidinmTrojae ab Homero aliisque Poetis decanta- tum. Quam tardus Ulixes] Id est, qnam lente et per quos errores Ulys- ses tandem in patriam redierit.

149 Quantus equos, tfc.] Quantum assurgit, et quani mirabilis Homerus in describendis equis et viris.

150 McEonides] Homerus. Pios agrestes] Ut quos extremos omnium reliquit Justitia. Virgilius Georg. ii. * Extrema per illos Justitia excedens terris vestigia fecit.'

151 Ascrceus] Hesiodus sacerdos fuit templi Musarum in Helicone nionte Boeotiae in Ascra pago ad ra- dicem ejus montis sito. Composiiit tria opera, quorum prinnim inscripsit Opera et Dies, in qno tractat de agricultura, interseritque alia atque alia praecepta de moribiis ad justitiam et pietatem colendam, injustitiam vero, et ignaviam fugiendam. Alia ejns opera sant Clypeus Herculis et Theogonia. Siculusque senex] Aliqui per Siculum senem intelligunt Hiero*

ncm quendam, qui de Re Rnstica scripsit apud Varronem. Sed potius intelligendus Theocritus. Natus est Syracusis in Sicilia patre Simmicho, matre vero Philine : auditor fuit PhU liadi et Asclepiadis, vixitque tem- pore Ptolemsi (ilii Lagi, et filii ejus Phiiadclphi. Fiorebant eadem seta- te Menander Comicu«, Callimacbus Cyrenaeus, et Nicander Astrologus. Scripsit Dorica dialecto Idyllia, in quibiis multasunt physica et descrip- tiones herbarnm ac tlorum pulcherri- mx : inulta etiam ceconomica : quae* dam politica, qnapdam et historica : roaxima tanien pars ad doctrinam de nioribus referri potest. Qua lege re- currat Pindarica vox flexa lyra] Hoc dicit propterStrophas, Antistrophas, ac Epodum, quariim lege movebantur in saltatione Lyrici in ranendis odis. Vide Surrentinum Pollii vs. 137. De Pindaro jara diximus. Vide ibi- dein.

152 Volucrumque precator Ibycus] Ibycus Lyricus Poeta Phytii filius, sive, utalii dicunt, Polyzeli Messenii historici, alii Cerdantis. Rhegii na- tus est, ex quo discedens Samiim io- sulam petiit, quae tunc teinporis a patre Polycratis regebatiir, quinqua- gesimam circiter Olympiadem, ut

560 P. PAPINII STATII

Ibycus, et tetricis Alcraan cantatus Arayclis,

PitidariccB recurrat. Quid scripserit Ibyciis rogator atium, et Alcman cantatusin

agrestes. — 153 Ohsonus et tetricisalcinamPnrmennis ; Obsitus Rom. Venet. 2. Aldd. Colin. Grypb. &c. Ibycus emendavit Gulielmus Canterus Nov. Lect.

NOTiE

Extant Amyclis^l Variant scriptores de patria

testantnr historici Grjeci. multa Epigrammata Grscca in Iby- cum, ex qtiibus discimus eum in amorem proclivem fui.«se : qnod et re- ferunt M. Cicero, AthenaEus, et Sui- das. De morte ejus hac traduntur, et faciunt ad intelligentiam hnjusce loci. Cum peregrinaretur, inciditin latrones, qui cum se praepararent ad illnm occidendum, forte accidit, nt praetervolarent grues,quas Ibycus in- tnens ait : ' Has aves aiiquando mefe mortis vindices erunt ;' quo dicto occisus est. Post aliquod tempus, cnm hi latrones nihil timentes in theatro, vel, nt alii, in foro sederent, ecce supervolarunt grues, quas cer- nentes illi, per jocum inter se sum- misse dicebant : ' ecce Ibyci vindi- ces.' Ha?c verba a quodam circum- stantinm excepta ad magistratus ci- vitatis delata sunt, apprehensique latrones de Ibyco interrogati minns constanter responderunt. Itaqnelby- cns raulta cura perqnisitus est : cum autem non invenirctur, tormentissce- lus snum fateri adacti latrones pcenas Ibyco dederunt. Historiam perstrin- git hoc versiculo Ausonius : * Ibycus, nt periit, vindex fuit altivolans grus.' Inde ortum proverbium : ' Ibyci gru- es,' vel ' Ibyci ultrices,' in eos, quo- rum crimina via quadam mirabili de- tegnntur. Perierunt Ibyci scripta, ut et omnium fere Lyricornm, nisi paucula qucedam a scriptoribus ex- cerpta et citata. Scripsit Ibycus Dorica dialecto. Vide Lilium Gre- gorium Gyraldum Dialogo ix. de Poetarum Historia.

153 EX tetricit Alcnuin cantutut

Alcmanis. Plerique illum Laconem fecerunt, ut noster hoc loco, qnod tamen manifeste negat Velleius Pa- tereulus. Quidam natum Messanje tradunt, inter quos Suidas. Crates vero et Antipater in qnodam car- mine, et Leonidas in ejus Epitaphio perhibent ex Sardis urbe Lydiae faisse. Floruit eadem setate, qua Pittacus, 53. scilicet Olympiade, alii 28. regnante apnd Lydos Ardio, qui et ab aliquibns Ardis vocatns est. Ventri ac gulae operam dedisse eum legimns, et inter voraces numeratur a Gra>cis, vel ipso eodem teste, qni se iroKvBpwfiaTov, id est, voracem, nun- cupat : ea propter non mirum est, si snpra modura araatoriis et venereis rebus vacasse dicitur. Qnin etiam ipsuni aniatoriorum carrainum fiytfjiova nonnulli credidere. Certe leguntur apud Athenaeum ejus ipsius carmina, qnibns discimus eum Megalostratam poetiiam efflictim deperiisse. Scrip- sit sex libros de fainiliaribus ac do- mesticis, Melicos etiam versus, et quas ipse Colymbosas vocavit. Pri- nius insuper modulamina induxit, quae sine hexametris canuntur : nsns est lingua Dorica, qua nsi et Lace- daemonii. Refert ^lianns Alcmana servnm fuisse Agesidis, sedab eo ma- numissnm ob illins virfntes, et excel- lentiam ingenii. Unde Graecis •yAywy, hoc est, dulcis, cognominatus est : periit vero pediculari morbo. Ab hoc carmen Alcmanicon. Vide eun- dem Gyraldum eodem Dialogo. Te- tricli Amy clis] Amyclx oppidum La- coniae. Tctricis] Propter austcrita-

SYLVARUM LIB. V. 3.

561

Stesichorusque ferox, actusque egressa viriles Non formidata temeraria Leucade Sappho ;

155

aiisteris Amyclis, et gravis Stesichorxis, ac temeraria Sappho saliu virili non

lib. II. cap. 12. — 154 Venett. Rom. Parm. Vicent. Aldd. Colin. Gryph. Basil. Plant. omnes : saltusque ingressa viriles. Lectio nostra est ex ingenio Mark- laudi. — 155 Calchide Venet. 1. 2. Parm. et Rom. Letuade Aldd. Colin. Gryph.

NOTiE

tem vitae Laconnm.

154 Slesichoi-usque ferox] Stesicho- rns Poeta Lyricus patriam habnit Himeram Siciliae nrbem. Ferunt, cum infans esset, hisciniam in ejus ore concinuisse, quod eximium sane omen erat suavitatis ac dulcedinis futuri poets : florere cepit a 38. Olynipiade ad 50. usque; unde disci- mus illum ad .«umniam senectutem pervenisse. Liicianiis quidem in Ma- crobiis octoginta et quinque annos vixisse eum aifirmat. Filias liabuit, qnas de morte patris consolatus est tyrannns Phalaris. Quje etiam adeo gloria modulandorum nunierorum, ac carminum faciendorura inclaruemnt, iit indignae patre nou reputatae sunt, eique in ea facultate solum cedere dicebantur. Dorica usus est dialec- to, qua scilicet Siculi utebanturi Suidas refert Poemata illius sex et viginti libris compreliensa : meminit et canticornm ejus, id est, affjjiarwv Athenaeus, qui et ipsum collocat in- ter eos, qui ardentius amaverunt. Celebrat etiam Poema illius in Caly- cem puellam, quae cum Evanthum adolescentem arderet, nec maritum habere potuisset, impatientia anioris ac repulsaB e Leucadis rupe se prae- cipitera dedit. Tradunt etiam Stesi- chorum, cura acerrimo carniine pro- scidisset Helenara tanquam excidii Trojani facem,fuisse oculis privatuiu a Castore et Polluce fratribus Hele- nse ; raoxque cantata paltnodia visum recuperasse. Dicitur/trox Papioio,

nt et illiiis Muss ' graves ' Horatio, ob snblimitatem scilicet carminum, qua vidctur, ut ait Qiiintilianus, «- mulari proximus Homernm, dicitque illum maxiraa bella, et clarissimos cecinisse duces, et epici carminis oneralyra sustinuisse. Quin et Dio- nysius Halicaruassapus dicit Steticho- nim, non solura felicem esse in his, in quibus Pindarus et Simonides erai- nent ; sed etiam ea attigisse, ad quae illi non perveniunt : nimirum magni- ficentiam rerum, quae pro argumento suniuntur, in quibtis ut et morata esset oratio, et dignitas personarum servaretur, operam dedit. Unde Sy- nesius Heroicum ferme poetam facit Stesichonim, cum ait, Stesichorus veluti et Homerus, qui Heroicum genus nobilius et illustrius siiis ver- sibus reddidere. Fazellus refert mo- numentum ejus ante portam Catanae adhuc SHO tempore videri, qua; Stesi- choria ex ea re dicta fuit. Erat ilind figura octogona. Vide eundem Gyral- dum loco citato. Actiisque egressa [sal- tusque ingressd] virilts Non formidata temeraria Leucade Sapplw] Sappho Sca- mandronymi filia, nt communior foit opinio, patriam habuit Mitylenem urbem Lesbi insulae. Strabo affirmat nullum ei similem fuisse, ne in mi- nima quidem poetices parte. Post morteni Cercolae mariti, qui erat ex Audro ditissimus, diversis fuit diflPa- mata amoribus, pri»sertim Phaonis Lesbii, cujus amore impatiens, se e rupe Leucadis iu mare praecipitem

Delph. et Tar. Clas.

Stat.

2 N

563

P. PAPINII STATI!

Quosque alios dignata chelys : tu pandere docti Carmina Battiadae, latebrasque Lycophronis atri, Sophronaque implicitum : tenuisque arcana Corinnae ; (Sed quid parva loquor?) tu par assuetus Homero

reverita Leucadetn, aliiqtie, quos testudo illustravit. Tu peritus explicare rersus Callimachi oriundi a Batto, ac recessus obscuri Lycophronis, involutumque Sophro- na, et secreta subtilis Corinnai. Sed quid dico modica ? Tu solitus parjugum cum

&c. — 156 Edd. omnes ante Marklandtim doctus. — 1.57 Pro atri Parmensis habet acri. — 158 Eadem : arcana Cornnace. ' Paene est ut mendosum dicam hunc Papinii locnm, et de mimis non vulgare epitheton corruptum esse.'

NOTyE

dedit ; unde Papinio dicitur saltus ingressa viriles Nonformidata temera- ria Leucade, Horatio vero ' mascula,' quod hunc saltum Leucadium aninio- se aggressa fuerit, qui virornm erat : multi enim ex hoc saxo se praecipites dedere, unde in proverbium ' saltus Leucadius.' Leucas vero promon- torinm Epiri, nec non insulae; urbis- quenomen. Scripsit Sappho iEolica dialecto Lyricorum libros novem, Epigramraata, lambos, Monodias, E- pithalamium, et alia quaedam : ab ip- sa quoque carmen Sapphicum, JEoVi- cum, et Antipaesticon dicitur. Vide eundem Gyraldum ibidem.

157 Battiadce'] Calliraachi oriundi a Batto, ut jam diximus. VideEpith. Stellae vs. 253. Latebrasque Lycophro- nis atri'] Lycophron Poeta patria Chalcidensis, Sophoclis grammatici, adoptione vero Lyci Rhegini filius, inter septem Poetas, qui Pleiades di- cebantur a numero stellarum, quae Pleiades vocautur, Philadelpho Pto- lemaeo acceptus. Hi septem erant Aratus, Nicander, Apollonius, Phile- cu8, Homerns junior, Theocritus, Ly- cophron auctore Suida. Scripsit A- lexandram poema valde obscnrissi- mum : unde latebra Lycophronis atri, seu obscuri, in qno meminit vatici- niornm Cassandrae, exorsus ab Her-

cule et rebus Trojanis, prosequitnr usque ad Alexandrum Macedonem. Sagitta confossum periisse narrant. Ovidius in Ibin : 'Utque cothurna- lum periisse Lycophrona narrant : Haereat in fibris fixa sagitta tuis.'

158 Sophronaque implicitu7n] So- phron poetaSyracusanus, cujns scrip- tis ita afficiebatur Plato, ut ea pul- vino subjectahabuerit. Floruit aetate Xerxis Persarum regis et Euripidis poetae. Scripsit lingua Dorica no- mos viriles, nomos muliebres, et alia quaedam non contemnenda, ut dicit Athenaens lib. xiir. sed adeo intri- cata, ut a paucis intelligerentur ; un- de impHcitum vocat Poeta. Tenuisque arcana CorinncE] Corinna poetriaThe- bana, vel Tanagraea, Achelodori et Pocratiae filia, discipula Myrtidis, dicta * musca Lyrica.' Claruit tem- pore Pindari, quem et quinqnies vi- cit: librosquinque scripsit, Epigram< mata, nomos lyricos. Vide Suidam et Pausaniam. Scripta ejus videntnr obscura fuisse, vel fuisse de rebns ar- canis ; unde arcana Papinio dicuntur. Tenuis] Quia subtilis erat ingenii. Fuit et alia Corinna Thespia, et ipsa veterum montimentis celebrata. Vide Suidam.

159 Tu par assuetus Hotnero Ferre jugum] Metaphora sumta a duobus

SYLVARUM LIB. V. 3. 563

Ferre jugum, senosque pedes aequare solutis 160

Vocibus, et nunquam passu breviore relinqui.

Quid mirum, patria si te petiere relicta,

Quos Lucanus ager, rigidi quos jugera Dauni,

Quos Veneri pltfrata domus, neglectaque tellus

Alcidae, vel quos e vertice Surrentino 165

Mittit Tyrrheni speculatrix virgo profundi?

Quos propiore sinu lituo remoque notatus

Collis, et Ausonii pridera laris hospita Cyme :

Homero ferrf, et illum aquare Hexameiris tuis, et nunquam post ipsum relinqui bretiore gressu. Quid mirum igitur, si patria deserla ie adiere hi quos campu» Lucanus, quos agri severi Douni, qvos cedes deflettB Veneri, et terra ab Alcide cm- temta, vel ii quos virgo contemplatrix maris Tyrrheni mittit e jugo Surrentino 7 Hi qvos viciniore sinu mons insignitus lituo, et remo, ae Cyme quce dudum obtinet

Barth. — 161 Versibus edd. ante Marklandiim, qui conj. etiam : solutis Gressi- bus. — 164 Ideni Markiandns pro neglectaque malit dileclaque. — 167 Quis Par- mensis. — 168 Eadem: hospita Cyrne. — 170 Rom. Aldd. Colin. Grypb. per-

NOTiE

bobus eidem jugo alligatis, et sequa- liter trahentibus.

163 Lucanus] A Lucanis Italix po- pulis. Rigidijugera Dauni] Intelligit Apnliam Dauniam, quam Italiae re- gionem Daunus, Diomedis socer, oc- capavit victis Apnlis. Rigidt] Ob victos Apnlos. Sed et Rutuli etiam intelligi possunt, qui Ardeam tenue- runt, et Silius appellat eos ' Dauniam plebem :' Daunns enim pater Tarni Rntulis imperavit.

164 Veneri plorata domus'] Intelligit Lavinium, ubi erat templum Veneris commune nomini Latino, ut scribit Strabo, magna populorum celebri- tate. Plorata] Nuraicus enim fluvius proximus est, in quo j^neas filius snbmersns est, cnm tribus annis im- perasset, collata acie cum Rutnlis. Neglectaque tellus Alcida:'] Eum trac- lam Carapaniae intelligit, qui est in- ter Misennm et Pnteolos. Cum enim

Hercnles illac boves traducere com- mode posset, maluit Lucrinura laruni structo aggere trajicere. Vide Stra- bonem lib. v. et Diodornm Siculnm.

165 Vel quos e vertice Surrentino Mittit Tyrrheni speculatrix virgo pro- fundi] Intelligit Surrentinnm,in cujus promontorio Minerva habebat teni- plnm. Unde dicitur • speculari mare Tyrrhenum,' ut jara diximus.

167 Littto remoque notatus CoUis'] Intelligit Misennm Promontoriuro, in qno Misenns sepultns est. Virgi- lius iEneid. vi. ' At pius iEneas in- genti mole sepnlcrum Iraposuit, sua- que arma viro, remnmqne tubamque Monte snb aerio, qui nunc Misenus ab illo Dicitur.'

168 Et Ausonii pridem laris hospita Cyme] Intelligit Cumas, veterem Cbalcidensium coloniam iu Italia : unde dicitnr jlusoTiii pridem larishoi- pita Cyme.

5()4 P. PAPINII STATII

Quosque Dicarchei portus, Baianaque mittunt

Littora, qua mediis alte permixtus anhelat 170

Ignis aquis, et operta animos incendia servant.

Sic ad Avernales scopulos, et opaca Sibyllae

Antra, rogaturae veniebant undique gentes:

IUa minas Divum, Parcarumque acta canebat,

Quamvis decepto vates non irrita Phoebo. 175

Mox et Romuleam stirpem, proceresque futuros

Instruis, inque patrum vestigia ducere perstas.

Sub te Dardanius facis explorator opertae,

tedem in Tlalia ? quosque poiius Dicaarchi, mitiunt, ac npce Baiana, ubi ignis alte permixtus mcdiis undis vaporat, «c latens servatur in locis suhterraneis. Sic pirpuli responsa petituri undique concurrebant ad rupes Averni, et umbrosum specum Sibyl- Ub. Htec referebat Deorum monilus, et facta parcarum, vates non vana, etsi decepisset Apollinem. Mox erudis Rotnanam sobolem, et opiimates futuros, ac eos excilas ad insistendum. majorum vesligiis. Inspector Dardanius arcani ignis, qui

^^^>»>^<^^v»»^«#^^^

missus anhelat ; altera lectio, permixtus anhelat, est ex emendatione Adr. Behottii Apophor. lib. Ti. cap. 11. — 171 Ignis aquasVarm. Pro f/o»io.«, qiiod habent ouines edd. animos substituit Marklandus. — 174 lUa animos Dirum

NOT^

169 Dicarchei portus^i Puteoli. Bai- habitabat Sibylla Cnmana, et respon- ana mittunt Littora^ Tiaide, Vide Viam sa dabat. Hodie dicitur la Grotta Dom. della Sibylla.

170 Qua mediis alte permixtus anhe- 173 Rogatiira'} Oracula petitnrap. lat Ignis aquis] Intelligendus hic lo- 175 Decepto vates non irrita ['habol cus de aquis calidis Baiarnm, et bal- AUudit ad fabulam, qna Sibylia, pro- neis, qnem et illustrat Diolib. XLViii. missa copia corporis sni Pliabo, ab Vide Behottium in Apophoretis lib. eo obtinuerat tot annos, quot erant II. cap. 11. corpora in cnmulo arenae, qiiem mann

171 Et operta animos [domos'\ incen- ceperat, quo impetrato ehisit pro- dia servanfl Cruceus legit domus in missum, decepitqne Apollinem. Ne- nominativo casu, et sermonem esse, que tamen irrita fuit vates, quamvis ait, de balneis Baiarum, quae servant decepisset ApoUinem, id est, non operta incendia, qnoniam subjecto credita, ut Cassandra, cui haec poena igne perpetuo calefiunt. Potest et a Phoebo eodem modo decepto irro- intelligi de ignibus, qui servabantur gata est, ut nou ei crederetnr. perpetuo in locis subterraneis, qui- 178 Dardanius facis explorator oper- busqne aquae tepefiebant in Httore te] Pontificem designat, cni jus erat Baiano. Haec locat/owios vocatPocta. inspiciendi, an Vestales ignem aeter-

\T2 Avernales scopuhs^ Intelligit rn- nnm conservandum cnrarent, quem

pes juxta Avernum lacum, in quarum per/acm opertam designat, qnod non

latere excisum erat antrum, in quo omnibus Ucebat iUuni videre.

SYLVARUM LIB. V. 3.

5C5

Qui Diomedei celat penetralia furti,

Crevit, et inde sacrum didicit puer : arma probare 180 Monstrasti Saliis, praesagumque aetiiera certis Auguribus ; cui Chalcidicum fas volvere carmen, Lanea cui Phrygii est coma flaminis, et tua multum

occuliat Palladium raptum a Diomede, sub te adolecit, et puer a te didicU hos ritus. Docuisti Salios srestare ancilia, et avium colitu cogno$cere certa auguria: el illum, cui licet colcere libros Chalcidicos: etfliiminem fhnjgium, qui habet caput cinctum

conjectabat idem Marklandus. — 179 Qui Diomedes in quibusdam edd. ante Lindenbroff. Qui Diomedei Venet. 2. Aldd. &c. — 180 Pro arma probare, Par- mensis: armaprobalque, — 181 Monstrait is halis Rom^uTi; Monstrastis alis, v*^ aliis in ceteris vett. Lipsius emendavit Elect. i. 9. Heinsius vero in Advers. p. 589. rolare Monslrasli Saliis. Mox : prcesagumque athera certis Auguriis io edd. ante Marklandum, qui ex ingenio : prasagisque cethera certum Auguribus. Parmensis tamen et Venet. 1. habent Auguribus. — 183 Cur Phrygii lateunt coma Flaminis Parmensis; Cui Phrygii lanea est coma Flaminis Romana con- trametrum. Vulgatum retinent Veuet. 2. Aldd. Colin. Gryph. &c.— 184

NOTiE

179 Qui Diomedei celat penetralia densibns.

furti] Palladium intelligit, quod clam snrreplumfueratTrojanisaDiomede, quodque in templo Vestae occultaba- tur. Nefas enim erat illud videri, unde celat. Vide Livium lib. xxvi. Herodianum in Commodo, et Cle- mentem Alexandrinum, et Lipsium in tractatu singulari de Vestalibus. Penetralia'] Id est, sacra Palladii.

180 Inde] Ex tua disciplina. Arma probare Monstrasti Saliis] Salii erant 12. Sacerdoles Martis, qui ancilia gestabant, ut jam supra diximus. Di- cit ergo patrem rationem gestando- rnm borum clypeorum Salios docu- isse.

181 Prasagum cethera certis AugU' riis] Id est, aves in aere volantes, ex quarum volatn voceque certa au- guria capiebantur.

182 Cui Chalcidicum fas colcere car- nien] Doces illum, qui inter Quinde- cimviros eligendus est, rationem iu- spiciendi libros Sibyllinos, quos vo- cat carmen Chalcidicum, quod Sibylla Cnmana originem ducebat a Chalci-

Vide Via Domitiani vs. 142. et sequentibus.

183 Lanea cui Phrygii est coma Jla- minis] Id est, doces eos, qui 6amines debent esse, rationem sacrorum cu- jusque Dei, cujus flamines seu sacer- dotes sunt. Flamines dicti, ut ait Varro, quod in Latio erant semper velato capite, ac filo haberent caput cinctum. Horum singuli cognomen habebant a Deo, cui dicati erant, ut Martialis, Dialis, Vulcanalis, Furina- lis. Servius in illum versum jEneid. vin. 'Lanigerosque apices,' heec ha- bet : 'Flaniines in capite pileum ha- bebant, in quo erat brevis virga de- snper habens lanae aliqnid, quod cum per aestus ferre non possent, filo tan- tum capita religare ceperunt : nam nudis penitus eos capitibus incedere nefaserat: imde a filo, quo uteban- tur, ilamines sunt dicti, quasi filami- nes. Verum festis diebus, filo depo- sito, pilea necesse erat accipere, qu» secundum alios ad ostendendara sa- cerdotis eminentiam sunt reperta.' Phrygii] Quia e Phrygia seu aTroja-

566 P. PAPINII ST.\TII

Verbera succincti fonnidavere Luperci.

filo laneo : et nudi Luperci valde timuerunt tua flageUa. Et nunc forte ex illa

Heinsiiis ad Ovid. Fast. v. 102. et in Advers. lib. iv. cap. 4. p. 589. conjicit :

nis ritus sacronim invecti, et qaia JEneas Phrygius caput velare inter sacrificandum iustituit ; unde mos inductns, ut ilamines filo laneo capnt redimirent. Lanea coma] Coma lanco filo redimita. Et tua multum Verbera succincti formidavere Luperci] Id est, Lnperci, qui succincti pellihus so- lent currere, obviosqne verberare, timuerunt tua verbera, dum eos do- cebas'. Lnperci vero erant nudi Lo- mines, qui in Lupercalibus discurre- bant per nrbem, et obvios quosque, prxsertim foenunas, scuticis ex dis- sectis pellibus factis verberabant : inductaque opinio, raulierem fcecun- dam reddi, si iliis currentibus pal- mas obtulisset, et eorum verberibus percussa fuisset. Unde Juvenalis: * Nec agili prodest palmas praebere Luperco.' Ovidius Fast. ii. ' Nupta, quid expectas? non tu pollentibus herbis, Nec prece, nec magico car- mine niater eris. Excipe foecundae patienter verbera dextrae, Jam socer optatum nomcn habebit avi.' De Lu- percalium origine non consentiunt auctores. Nonnulli, nt Plutarchus, Dionysius, Livius, ab Evandro allata in Italiam haec sacra referunt. Va- lerius Maximus instituta a Romulo Remoqne, propter datam sibi potes- tatem ab avo Numitore condcndae nrbis in Palatino monte. Ovidius vero in Fastis dicit Romanos memo- res beneficii sibi praestiti a lupa in alendi.s infantibus Romulo et Remo, templum illi condidisse ad ficnm Ru- minalem, quod est appellatum Lu- percal. Sic enim ait : * Illa loco no- men fecit, locus ipse Lupercal. Mag-

SOTJE

na dati nntrix praemia lactis habet.' Templi hujns sacerdotes dicebantur Luperci auctore Varrone, et discur- rebant per vicos et compita, eo modo, quo diximus. Unde et 'Ciepos' vo- cat Festus a crepitu pellicularum. Sed praeter Sacerdotes, currebant qui volebant, tam viri, quara mulieres, ut de Antonio scribit Plutarchus in ejus vita. Hoc festum agebatur xv. Kal. Mart. eorumque dieni februa- tam veteres dixerunt. Et Lupercalia stativa erant, ut Agonalia, et Car- mentalia, teste Macrobio. Plures autem erant Lupercorum sodalitates : una Fabiorum, alia Quintiliorum, et hae antiquissima> : addita postea Jn- liorum a Julio Caesare, ut colligitur ex Dioiie lib. xliv. Ea sacra paula- tiin abolita restituit Augustus, ut ha- betur apud Suetonium. Manserunt usqne ad tempora Anastasii Impera- toris, Theodorico Amalo in Italia reg- nante, ut testatnr Onuphrius Panvi- nius. His sacris canis immoiabatur, vel expiationis gratia, quod aGraecis canes adhiberentur ad expiandum ; vei in gratiam lupae, quae mammam praebuerat Romulo et Renio ; vel de- nique quod sacrificium fieret Pani, cui propter greges canis amicus e&t, hique ludi Lupercales dicti sunt, qood lioc sacrificio lupos credebant ab ovi- bus arceri. Servius dicit Lupercal fuisse speluncam sub monte Palatiuo, in qua capro luebatiir. Pro succincti vero, forsan legendum cinctuli, ut apud Ovidium Fast. v. 101. * Semi- caper coleris cinctutis Faune Luper- cis; Cum lustrant celebres vellera secta vias.'

SYLVARUM LIB. V. 3. 567

Et nunc ex illo forsan grejre, gentibus alter 185

Jura dat Eois, alter compescit Iberos,

Alter Achaemenium secludit Zeugmate Perseo :

Hi dites Asiae populos, hi Pontica fraenant,

Hi fora pacificis emendant fascibus, illi

Castra pia statione tenent : tu laudis origo. 190

Non tibi certassent juvenilia fingere corda

Nestor, et indomiti Phoenix moderator alumni ;

Quique tubas acres, lituosque audire volentem

turba, alter dicit ju» populi* Orientit, aiter regit Iberot^ aUer t^un^ Zeugmate Persam Achamenium : hi compescunt opulentas gentes Asitr, hi Ponticaa, hi corri- funt/ora pncificis fascibus, iUi tenent castrafida statione. Tu causacur hi omntt laudeniur. Nestor lecum non contendisset de /ormandis puerorum moribus, nee Phanix magisler inricti discipuli, nec Chiron, qui alio cantu avertebat jEacidem

cinctuti /ormidacere Luperci. — 187 Pro Zeugmate Parmensis Zeumate.— \%9 Condita /renal Venet. 1. et Parm. Deinde versn sequente Parm. emendat pro emendant. — 191 Non tibi certasset Aldd. Colin. Gryph. Basil. Plant. Gevart. Grasser. &c. certassent Parmensis, probante Heinsio in Adverg. iib. i. cap.

NOTiE

185 Grege] Discipulorum. ' Et Zeugma Latinae Pacis iter.'

186 Eois] Orientalibns, ut Syriis. 188 Asia] Sopple Minoris. Ditesl /^eros] Duplices Iberi,Europaei, quoft Alibi : ' Florentes Asis populos.' Hispanos dicimus, et Asiatici, qui Ditissimi quondam bi populi. Pon- innt popnli ad Pontum Euxinum su- tica] Pontus regio Asise Minoris, ab pra Colchos. Occidente Haly flumine, ab Oriente

187 Acheemenium Persen] Persae Colchide terminata : a Meridie mi- Achaemenii dicti ab antiquo rege A- nori Arnienia, a Septemtrione Fonto chsvmene, ut jam diximus. Secludit Euxino.

Zeugmate] Zeugma urbs ad Euphra- 189 Emendant /ascibus] InnnitCon-

tem sita. Quidam credunt oppidu- sules et Praetores, qui jus dicebant

lum, quod Membigio ad Euphratera in foro : fasces enim ante Consnles

e directo aut propinquo opponitur, Praetoresque ferebantur.

manitione et trausitu fluminis haud 190 Pia] Quia pro patria defen-

obscurum, quod propterea Gesr Men- denda. Tu] Papinii pater. Laudis]

bige, Pons Membigii dicitur, esse ve- Scilicet quam referunt, merenturve.

terum Zeugma (id et Grascis Pon- 192 Nestor] Nestor senex sapien-

tem) 72. passuum mill. a Samosatis, tissimus. Indomiti alumni] Achillis,

transitn Enphratis nobile, uti Plinius indomiti, quia nimium irae indulgebat,

lib. V. cap. 24. habet. Apud Zeugma nec ullis precibus adduci potuit, ut

antem praesidium erat Romanorum, arma sumeret proGraecis,iratusquod

quo incursus ac impetus Parthorum Hippodaraia ipsi erepta fuerat. PA«.

Persarumve in terras Romanas re- nix] Prseceptor Acbillii. primebantur. Unde «ec/wdi/. Etalibi:

568 P. PAPINII STATII

jEaciden, alio frangebat carmine Chiron.

Talia dum celebras, subitam civilis Erinnys 195

Tarpeio de monte facem, Phlegraeaque movit

Praelia : sacrilegis lucent Capitolia tsedis,

Et Senonum furias Latiae sumsere cohortes.

Vix requies flammEe, nec dum rogus ille Deorum

Siderat, excisis cum tu solatia templis 200

Impiger, et multum facibus velocior ipsis,

Concipis ore pio, captivaque fulmina defles.

optantem audire lituos et acres tuhas. Dum hac agis, civilisfuria de rupe Tarpeia niovit repentinam facem, ac Phlegraa certamina. Capitolium coruscat impiis tadis, et cohortes Latinai correptcB sunt furore Senonum. Vix ignis ceasaverat ; nee dum illud bustum Deorum erut exlinctum, cum tu sedulus, et longe celeriorflam- mis ipsis, canis ore religioso carmina in solatium dirutorum templorumy et ploras o&-

2. p. 10. et sic Venet. I. — 194 Eadem editio flagrabat pro frangebat — 196 PhlcEgeaque in eadem. — 198 Edd. vett. sensere cohorles, piaeter Parm. Rom. et Venet. 2. qaas iiabent : sumsere cohortes, probante Gronovio Diatr. cap. 57. —200 Siderat Salisb. Parm. Rom. et Veuet. 2. SeOerat Aldd. Colin. Grypli. Basii. Plant. &c. Vide Gronov. Obss. iv. 17. — 202 Concink ore pio edd. vett. miitavit Marklandus. captivaque flumina codex Florent. et Rom. cupticaque fulmina codex Salisb. Parm. et Venet. 2. et sic edidit Gronovius. Captivuque

NOT^

194 iEactden] Achillem, ab avo propins Deos aggrederentnr : sed ^aco. Chiron'] Prjeceptor Achiliis. percussi fnlminibiis impietatis poenas

195 Civilis Erynnis'] Intelligit bel- dederunt. Hoc autem dicitur acci- lum civile gestum inter Vitellianos, disse in campis Plilegraeis prope Pal- et Flavium Sabinum fratrem Vespa- lenen in Macedonia, unde dicit phle- siani, qui cum Domitiano sese rece- grcea prcelia. Sacrikgis] Qiusl in \em- perat in Capitolium ad evitandam pla Deorum injectze.

illornm vim. Vide Tacitum et Sue- 198 Et Senonum furias Latice mm-

tonium. sere cohortes'] Optime, ' Sumere fu-

196 Tarpeio de monte facem] Allu- rias,' ut ' sumere bellum.' Florus : dit ad incendium Capitolii, quod ac- ' Nec temere sumtus, ut barbaris im- cidit in hoc bello, Vitellianis, ut cre- petus.' Mens : Latias seu Romanas ditnm est, ignem injicientibus in Ca- cohortes aut legiones iisdem furiis pitolium. Tarpeio] Quia ille mons actas, quibus Senones Galli, cum in- in quo conditum CapitoUum, Tarpe- tulerunt faces in Capitolium et tecta ius vocabatur. Phlegrcca movit Prce- Ronize. Nota historia. Cousule his- lia: sacrilegis lucent Capitolia tcedis] toricos Romanos.

Vitelliani enim injiciendo ignem in 199 Rogus ille Deorum] Bene rogus,

Capitolium belluni Diis intulerunt, quia hoc incendio simulacra Deorum

et imitati sunt furorem Gigautum, exusta sunt.

qui sumtis armis adversus Deos, 202 Concipis ore pio] Hoc incen-

montes montibus imposuerunt, quo dium Capitolii Papinius senior sin.

SYLVARUM LIB. V. 3. 5G9

Mirantur Latii proceres, ultorque Deorum

Caesar, et e medio Divum pater annuit igni.

Jamque et flere pio Vesuvina incendia cantu 205

Mens erat, et gemitum patriis impendere damnis ;

Cum pater exemtum terris ad sidera montem

Sustulit, et late miseras dejecit in urbes.

Me quoque vocales lucos lustrataque Tempe

Pulsantem, cum stirpe tua descendo*e dixi, 210

Admisere Deae : nec enim milii sidera tanti,

^quoraque et terras, quam vos debere parenti.

sessafulmina. Priinores Romani, et Casar tindex numinum admirantur, et pater Deorum nutu approbavit e mediis flammis. Jamque proposueras deplnrare piis ter- sibus incendium Vesutii , el dare suspiria ruinis patrice, cum pater Vukanus smtu- Ht ad aslra partem montis atulsam terra, el late dejecit in inforlunatns cititates. DecB quoque Muste admiscre me pulsnntem canorns salius et peragrata Tempe, cum me dixi tuumfUiutn. Nec tanti cestimo, debere patri astra, tellurem, ac maria,

««mina Aldd.Colin.Gryph.Basil.Plant.Grasser.Gevart.&c. — 208 Markland. conj. et miseras Latii dejecit in urbes. — 209 Idem pro lustrataque Tempe tenta- bat: monstrataque Tempea ; Venet. 1. habet : luctataque templa. — 211. 212 Aidd. Colin. Gryph. Basil. Plant. Gevart. S^c. nec enim mihi sidera tantum Mquoraque et terrcLs, quantum ostendere purenti ; nonnuliae edd. ndfue enim. Parmensis liabet : neque enim mihi sidera tantum, Mquoraque et terras, quam tos debere parenti ; quod recepit Gronoviiis. Hinc lectionem nostram ernit Heinsius iu Advers. lib. iv. cap. 4. p. 590. qiiam etiam proposuit Marklandas,

NOT^

gulari carmine deploraverat, qua in 209 Vocales lucos] Vocales Inci sant,

re testatus est pietatem suam erga qui personant cantu Musarum, velnti

Deos. Captivaque fulmina'] Captita Heliconius saltus. Lustrataque Teni'

scilicetjCum obsideretur Capitoliiim; ;>e] Tempe, locus amoenus in Thessa-

quod erat templnm Jovis, cni fulmina lia. Hic ponnntur pro locis quos

attribuuiitur. lustrant Musae, et in quibus degnnt.

203 Ultorque Deorum Ccesar'\ Vespa- 211 Nec enim sidera tanti, [tanttanl

sianus, qui deletis Vitellianis ultus JEquoraque et terras, quam tos debere

est injurias Deorum. parenii] Mens : non se tanti facere,

206 Patriis] Qnia Neapolis hoc in- quod debeat parenti sidera, aequora- cejidio Vesuvii afflata est. que, ac terram, id est, animam, vi-

207 Cum pater] An Vulcanus, an tamque, quanti, quod Musas parenti Jupiter, an Dens, qui monti Vesnvio debeat, id est, a parente acceperit. prsest. Montem] Id est, excisas ru- Quam pro ' quantum,* ut Propertio peR e monte. contra ' tam ' pro ' tantum.' ' Qnan-

208 Miseras urbes] Herculanenm et tum ocnlis, animo tam procul ibit a- Pompeios, qnae hoc incendio submer- mor.' Sidera, cequora, teirce, id est, ss sant, -rh ■wa», mundus.

570 P. PAPINII STATII

Tu decus hoc quodcumque lyrae, primusque dedisti

Non vulgare loqui, et famara sperare sepulcro.

Qualis eras, Latios quoties ego carraine patres 215

Mulcerera, felixque tui spectator adesses

Muneris ! heu quali confusus gaudia fletu,

Vota piosque metus inter, lastumque pudorem !

Quam tuus ille dies ! quam non mihi gloria major !

Talis Olympiaca juvenera cura spectat arena 220

Qui genuit, plus ipse ferit, plus corde sub alto

Ceeditur : attendunt cunei ; spectatur athletes

Ille raagis, crebro dura luraina pulveris haustu

Obruit, et prensa vovet expirare corona.

^uanti quod vos, o Musce, ipsi debeam. Sic quodctimque est mihi glorice ex cithuraf iuum est. Et primus dedisti mihi dicere nihil pkbeium, et sperare famam post mor- tem meam. Quanto gaudio afficiebaris, quoties ego delectarem meis versibus pro- ceres Latinos, et fortunatus spectator tui muneris assisteres ! Heu qualibus lacry- mis permixta tua latitia, inter vota, et pios timores, et hilarem verecundiam ! Quam tuus fuit hic dies, qua major gloria mihi nunquam evenit ! Ut cum pater spectat adolescentem pugnantem in stadio Olympico, plus animo ferit,altius in corde caditur : attendunt omnes : sed pater magis athleta est quam spectator, dum crebrum pulverem recipit oculis, et cupit exspirare, modojilius coronetur. Heu

non nominato Heinsio. — 213 Sed decus Parm. nnde Heinsiiis ibidem : Et decus ; Rom. Aldd. Colin. Gryph. &c. Sic decus. Marklandiis ex conjec- tura : Tu decus. Pro primusque Venet, 1. funusque ; unde Mavki. conj. munusque ; Parni. primumque. — 218 Heinsius Advers. 1. 1. latumque pa- vorem. — 219 Quamvis illa dies quam non Venet. 1. Qualis et ille dies, quo non Parmensis. Qualis et illa dies, qua non Rom. Aldd. Colin. Gryph. Basil. Plant. Gevart. &c. Quam tuus ille dies, qua non correxit Politia- nns Epist. vi. l. et sic edidit Gronovins. Pro qua Markiandus e conjtctura quam. ' Videtur aliquid excidisse post hunc versum.' Barth. — 221 Qui geniu l*armen>.is. — 222 Creditur, altendunt cunei, spectatur Acates Parm. Acestes Rom. Acetes Aldd. Colin. Gryph. &c. spectator atletes correxit Salinasins. — 223 Ipse magis vult idem Salmasius. Pro hatistu Parmensis hausti. — 231

NOT.E

214 Sepulcro] Post mortem. Legit Salmasius spectator alhletes Ipse

216 Tui Muneiis] Id est, facnltatis, magis. Alii, inquit, attendunt pug-

seu artis poeticee, quam a te didi- nantes, sed ille spectator qui genuit,

cerani, niagis athleta est quam spectator:

218 Vota piosque metus inter, lcetum- ita hanrit oculis, &c. Nec obstat

que pudorem] Affectum studiosi spec- qiiod prima syllaba in athletes posi-

tatoris et amantis elcganter expri- tione longasit: potest enini esse et

mit. brevis, sic &T\r]Tov primam habet

222 Cunei] Spectantium scilicet. brevem. Hanc Salmasii lectioiiem

Speclaiur uthletes [Aletei] Illc magis] in interpretatione secutus siiin.

SYLVARUM LIB. V. 3. 57i

Hei mihi quod tantum patrias ego vertice frondes, 225

Solaque Chalcidicae Cerealia dona corouae

Te sub teste tuli ! qualem te Dardanus Albae

Vix cepisset ager, si per me serta tulisses

Caesarea donata manu ! quod subdere robur

Illa dies, quantum potuit demsisse senectae ? 230

Heu quod rae mixta quercus non pressit oliva,

Et fugit speratus honos, cum Lustra parentis

Invida Tarpeii canerem ! Te nostra magistro

Thebais urgebat priscorum exordia vatum :

Tu cantus stimulare meos, tu pandere facta 235

me, quod, teprtesente, ego tantum reportaci patrios ramos, et sola munera Cerealia corona Chalcidica ! Dardania Alba vix te continuisset nimio gaudio exultantem, si ptr me reportasses coronam datam manu Ceesaris ! Quas tires hac dies tibi subministrasset , et quantum abstulisset senectuti. \am quod quercus inserta olitce non nu; coronarit, nec mihi obtigit expectata gloria, in causa est nostra Thebais, quam, temagislro, tunc suaciter canebam, et quce intidebat laudibus Jovis Capito- Uni, Me urgebant scripta antiquorum Poetarum. Tu me excitabas ad canendHMf

Nam quod edd. vett. Kam quid Gronov. Heu quod ex conjectnra Markl. — 232 Venet. 1. et Parm. qua dulce parentis; Rom. Aldd. Colin. Grypb. &c. cvm dulce parentis ; Heinsiiis Advers. p. 591. cum luce parentis; Markl. ex ingenio : cum Lustra parentis. — 233 Intidia tarpei caperet Parm. Intida tarpei raperea Venet. 1. Irrita Tarpeii canerem Gronov. in Reliq. ad Sylv. parenti Invida Tarpeio atneret te, Ifc. idem in Diatr. cap. 58. Intida Tarpeii caneret te, Sfc. in vuigatis. — 234 Thebais urgebat Salisb. Thebais urgebant edd. vett.

NOT^

225 Patrias^l NeapoHtanas. tum] Scaliger et Gronovius aliter le-

226 Solaque ChalcidictB Cerealia dotia gunt, et varie sno quisque modo ex- corona'] Intellige coronam ex frngi- plicat, ut videre est apud Gronovium biu, qua donabantur victores in ludis Diatribes cap. 58. sed ioterpretatio- Neapolitanis in bonorem Cereris pa- nem Domitii secutus sum, ut melio- triae Deae, ut vidimus in Epistola ad rem et veriorem : non eniin verum, Menecratem : Ceres enim frugum sicuti Scaliger et Gronovius inferont, Dea. Statium suam Thebaidem his ludis

227 Dardanus Alba nger] Quia AI- Capitolinis commisisse, ac fuisse vic- ba, ut jam diximus, condita ab Asca- tum, ut in ejus vita retuli.

nio Dardanio seu Trojano. 235 Pandere] Poetarum verbum

231 Heu quod, ifc. [.Vam quod me proprium. Nemesianus Cyneg. ' Se-

mixta quercus non pressit olita, Etfugit curi praelia ruris Pandimus.' Vale-

speralus honos, cum dulce pareniis Intida rius Flaccus Argon. lib. i. ' Versam

Tarpeii caneret te nostra magistro The- proles tua pandet Idumen.' bait. Urgebant priscorum exordia va-

572 P. PAPINII STATH

Ileroum, bellique modos, positusquc locorum

Monstrabas : labat incerto raihi limite cursus

Te sine, et orbatae caligant vela carinae.

Nec solum larga memet pietate fovebas :

Talis et in thalamos : una tibi cognita tae.da 240

Connubia, unus amor : certe sejungere matrem

Jam gelidis nequeo bustis ; te sentit, habetque,

Te videt, et tumulos ortuque obituque salutat,

Ut Pharios aliae ficta pietate dolores

Mygdoniosque colunt, et non sua funera plorant. 245

Qaid referam expositos servato pondere mores ?

Quae pietas ? quam vile lucrum ? quae cura pudoris ?

Quantus amor recti? rursusque, ubi dulce remitti,

iu docehas scribere acta heroum, et rationes belli, ac situs locorum. Nunc sine te navigo incertus, et vela navis destitutce gubematore tenebris involvuntur. Nec me solum complectebaris profusa pietate ; talis eras et in conjugem. Unaface tibi ex- pertum malrimonium, et unus atnor. Certe non possum avellere genitricem a iuo husio jam frigido : te sentit, te ampleclitur, ie cernit, et salutai sero ac mane se- jiulcrum tuum : sicut alice plorant simulata pietate in sacris Phariis ac Mygdoniis, et lugent nonsuos mortuos. Quid memoremfaciles mores retenta gravitate 1 Qualia pietas? Quanius lucri contemtus? Quanta cura honestatis ? Quantum recti stu- diutn? El rursus, ubi juvaret relaxare animum, quantus lepor verbis? Quam

urebant Heinsius. — 244 At Pliarios Venet. 2. et vet. Lindenbrogii. — 250. 251

NOTiE

237 Cursusl Navigatio, irSpos. Cur- obituque] Supple, solis.

tins lib. X. ' Inde Numidiae solitudi- 244 Ut Pharios aliccjicta pietate do-

nibus peragratis, cursum Gades di- lores Mygdoniosque coluni et non stta

rigere.' Paterculus lib. i. ' Hujus /wnera pioran^J Intelligit mulieres quaa

classis cursum esse directum alii co- ficto planctu et ejulatu celebrabant

lumbae antecedentis volatu ferunt.' sacra Isidis, quae per Pharios seu JE-

Cicero de Natura : * Ab Etesiis ven- gyptios dolores intelliguntur, et Cy-

tis maritimi cursus et ccleres diri- beles quae per Mygdonios seu Phry-

guntur.' Vide Propempticon Metii. gios. Mygdonia enim erat provincia

238 Orbatce] Gubernatore scilicet. Phrygia;, seu vicina Phrygiae, unde Caligant] Nesciunt, quo vadunt. pro ipsa Phrygia sumitur. Non sua

240 In ikalamos] Uxorem. Tceda] funera plorant] Nam in Isidis sacris

Quia taedae in nuptiis. plorabant Osirin necatum ; in Cy-

242 Jam gelidis] Quia jam tres beles autem Attyn, qui sibi genitalia menses effluxerant, ex quo sepultus absciderat : neuter autem ad eas per- erat Papinius pater. Te senlit, ^c.] tinebat.

Supple, tanquam praesentem. 248 Ubi duke remitii] Id est, se re-

243 Tumulos] Supple, * tuo?.' Ortti mittere, seu relaxare aninium. Hinc

SYLVARUM LIB. V. 3. 573

Gratia quae dictis ? animo quam nulla senectus ?

His tibi pro meritis, famam laudesque benignas 250

Index cura Deum, nulloque e vulnere tristes,

Concessit : raperis, genitor, non indigus aevi,

Non nimius ; trinisque decem quinquennia lustris

Juncta ferens : sed me pietas numerare, dolorque

Non sinit : o Pylias aevi transcendere metas, 255

Et Teucros sequara senes, o digne videre

nuUum senium >n animo? Pro his meritis cura Deorum, qua eos esse indicat, vndulsil tibi existimationem nulla re adcersa lasam, et benignas omnium laudes. Moreris pater maturus annis, sed non cadiu-us, hiibens decem quinquennia cum Iri- ius Olympiadibus. Vervm pietas luctusque non permittunt me computare. O qui merebaris superare terminos vita hesloris, et aquare longieros Trojanos, ct me

Edd. vett. Uis tihi pro meritis,famam, laudesque benignns Vindex cura Deum, nuUoque e vulnere tristcm, ifc. Parm. Rom. Venet. 2. et vet. LiDdenbrogii : Index cura Deum ; et ita citat Heinsius ad Ovid. Fast. iv. 393. Gronovius Diatr. cap. 59. hos versus transposnit in biinc modum : His tilnpro meritit nuUoque e tulnere tristem Index cura Deum famam laudeaque benignas Concasit.

NOTiE

* remissiones' Tacito in Vita Agrico- tialis lib. ii. Ep. 91. ' Sospite quo

Is : ' Tempora curarum ac remissio- magnos credimus esse Deos.' Contra

num divisa.' Valerius lib. tiii. cap. si esset, negabant. Auctor Octavix :

8. 'Scipio et Laelius, ut actuosae vitae 'Nullum Pietas nunc numen habet,

iter aequali gradu exsequebantur, ita nec snnt Superi.' Vindex etiam ferri

animi quoque remissioni acqniesce- potest, id est, aut airoTp6Traws, et qnae

bant.' patrem Statinm ab incnrsibus fortu-

249 Animo quam nuUa senectus'] Se- nae propter virtutem suam defende- ne« enim plerumque morosi. ret, ac vindicaret : aut quae Deos vin-

250 His tibi pro meritis, famam lau- dicaret ab invidia omissee curae re- desque benignas Index ^Vindex'] cura runi humanarum.

Deum, nuUoque e vulnere tristes [tris^ 252 Non indigus eevi, JSon nimius}

tm] Concessit] Inversi versus,ntbene Id est, nec inimatura aetate, nec de-

monet Gronovius. Legendura : His crepita raptus es.

tibi pro meritis nulloque e vulnere tris- 253 Trinisque decem quinquennia lus-

tem Vindex cura Deum famam, laudes- tris Juncta ferens] Id est, attigeras

que benignas Concessit. Vulnei-e] Vul- sexagesimum quintum aetatis annum.

nushicmaledicentiam significat,vult- Nam decem quinquennia, id est, 50.

que famam patris nulla quidem ma- addita ad trina lustra, seu quindecim,

ledicentia laesam. F/ndex] Romana faciunt G5. lustrum enim et quinquen»

editio Venetaque habent Index. Et nium est spatium quinqae annorum.

index cura Deum, quae ostendit et pro- 255 PyUas] Nestoreas. Nestor enim

bat Deos esse : cum enim bonos bonis Pylius, seu ex Pylo erat, et loDgissi-

affici videbant, malos malis, dicebant me vixit, ut omnes scinnt.

«s«e Deos, ut jam diximus. Mar- 256 Teucros senes] Priamom et Ti-

574

P. PAPINll STATII

Me similera ! Sed nec leti tibi janua tristis : Quippe leves causaj ; nec segnis tabe senili Exitus instanti praemisit membra sepulcro ; Sed te torpor iners, et mors imitata quietem, Explicuit, falsoque tulit sub Tartara somno. Quos ego tunc gemitus ? comitum manus anxia vidit, Vidit et exemplum genitrix, gavisaque vovit Quas lamenta tuli : veniam concedite, Manes ;

260

cernere ejusdem, ac eras, aiatis ! Sed mortis porta non tibi fuit moesta ; quippe letvs causa : nec lentus exitus senili tabe te prcemisit imminenti sepulcro ; sed segnis veiernus, et mors quieti similis te extendit, et simulato sopore ie rnisit ad Inferos. Quos ego ejulattis? Mwsta turba comitum vidit. Et mater vidit exemplum, et ItBfa expectavit a me similem luctum, Manes ignoscite ; liceat dicere, genitor, non

Marklandns edidit tnstes. — 258 Edd. vett. labe senili. Parmensis : segnes pro segnis. Gronoviiis Elench. Antidiatr. cap. 7. legit : tabe senili. — 259 Idem pro prcemisit vult promisit. — 262. 263 Totum hunc locum sic scribit et di' stinguit Heinsius in Advers. lib. iv. cap. 4. p. 592. Quos ego tum gemitus, (c. m. a. vidit, V. e. e. genitrix,g.fovit,) Q. l. tuli! Edd. vett. gavisaque novit,

aOTJE

thonum, qui longissime vixisse dicun- tur.

257 Me similem] Id est, senem. Tristis] Ob nimios dolores, qui mor- tem comitantur.

258 Leves] Non vchementes, non violentje. Nec segnis tabe senili exitus] Paulatim enim senes plerumque rao- riuntur, deficiente scilicet natura, et sine gravibus doloribus,

259 Instanti] Omnibus imminenti.

260 Sed te torpor iners] Hinc ve- terno extinctus fuit Papinius pater. Mors imitata quietem] iEgri enim hoc raorbo semper dormiunt, nec excitari possunt, sicque moriuntur.

261 Explicuit] Extendit. Noster Theb. X. ' Illius, [somni,] aura solo volucres pecudesque ferasque Expli- cat.' Id est, extendit. Morientes corpus solent, praecipue pedes expor- rigere. Hinc mors ' explicare ' pro- prie dicitur. Sophocles yepovra fiSpcp fKrayvffai dixit; et 'porrigere pedes'

proverbii specie significat mori apud Martialem : * Tu languore quidem falso subitoqne laboras : At mea porrexit sportula, Paule, pedes.' Mortuis etiam pedes extendebantur, cum sci- licet eorum corpora formabantur, et componebantur, quod orxw'^'f«"' *o- cat D. Chrysost. in sermone de Jobo. Falso] Non enim erat venis somnns, sed imitatio somni. Verus enim som- nus oritur ex aliis causis, quam ve- ternus.

262 Quos ego tunc gemUus] Supple, edidi.

263 Vidit et exemplum genitrix, ga- visaque vovit Qucelamenta tuli] Mens: Mater in hoc summo meo mrerore ga- visa est, quantum possunt lugentes, tam pio filio, et ab eodem haec la- raenta sibi, cum mori contigerit, con- ferri vovit : nam duo parentum sum- ma vota, superstites liberos reliuqne- re, et ab iis pie defleri. Gaudebat ex- emplo, quod in se quoque recasurHiH

SYLVARUM LIB. V. 3. 575

Fas dixisse, Pater : non tu mihi plura dedisses. 265

Felix ille patrera vacnis circumdedit ulnis,

Vellct et, Elysia quaravis in sede locatum,

Abripere, et Danaas iterum portare per umbras ;

Tentantera et vivos molitura in Tartara gressus

Detulit infernae vates longaeva Dianae. 270

Si chelyn Odrysiam pigro transmisit Averno

Causa minor; si Thessalicas Admeton in oras,

Si conjux retro Phylaceida retulit umbram,

me tnagis plorasses. Beatus ille, qui palrem amplexus est vacuis brachiis. Hunc optaret abripere etsi pnsitum in locis Elysiis, ferreque iterum nocte per medios Greecos. Vates grandtBva infema Diance deduxit illum ricum in Tartara. Si minor causa detulit Orpheum cnm cithara in pigi-um Aternum ; si Alcestis reddita est Admeto regi ThessalicB a Diis infemis, si Laodamia obtinuit videre per unum diem Protesilaum Phylaci nepotem ab Inferis reversum, cur, pater, tua aut mea

praeter Parm. quae Iiabct vovit, ut edidit Gronovius. — 266 ' Ante haec : Felix ille patrem, ifc. videntur versus unus atque alter excidisse, est eniin loco handquaquam sensus integer.' Heins. — 270 Depulit infernce Gronov. Elench. Antidiatr. cap. 7. improbante Marklando, qui tentabat, Retulit. — 271 Non- nnlli nigro. Vide ad Theb. xi. 588. — 272 Edd. vett. »j ihessalicis Admetus in oris. Heinsius ad Ovid. Fast. i. 287. legit : si Thessalicas Alcestin in oras ; in Advers. vero loco supra citato : si Thessalicas Admeton in oras, quod illL abripuit Marklandns. — 273 Silva una retro philacridis Venet. 1. Silra una retro etiam in Parm. Silva una tetra Domitins in Rom. et hinc in Venett. 2. 3. 4. Aldd. Colin. Gryph. 4&c. Heins. in Advers. et ad Ovid. Heroid. Epist. XIII. 35. legit : Si lux una retro. Gronovius Diatr. cap. 59. Si lasciva

NOTiE

sperabat. Contra, de Agrippinae pa- 268 Daruias umbras'] Id est, noc-

vore, ubi Britannicum veneno ex- tem,quaDanai Trojamexpugnarunt.

tinctuni accepit, Tacitus Ann. xiii. 270 Infemts Diante^l Proserpinae,

' Qnippe sibi supremum auxilium quae in terris Diana vocabatur ; una

ereptum, et parricidii exemplum.' enim eademque Dea est. Vates lon-

Sic Troadibus Senecae, occiso Mem- g-tcra] Sibylla Cumana, quae niulta

none : ' Suique victor operis exem- saecula jam vixerat.

plum horruit, Didicitqne .Achilles et 271 Odrisiam'] Thraciam. Innuit

Deis natos mori.' descensum OrpheiThracis inlnferoa,

265 Non tu mihiplura dedisses] Sup- et videtur esse imitatio Virgilii : * Si pl6, lamenta. Id est, si fuissem mor- potuit manes accersere conjngis Or- tuus ante te, tu non plus me flevisses, pheus.'

quam ego te flevi. 272 Si Thessalicas, Sfc. [Thessalicis

266 ///e] jEneas. Patrem'] Anchi- Admetus in oris Sylva una retro Phyla- lem. Vacuis ulnis] Mortui corpus ceida rettulit umbram] Locum hunc Don habent: ideo iEneas amplecten- corruptum feliciter restituitNicolans do patris umbram, aihil amplecteba- Heinsius paucis mutatix, et legit : <«•■• Si Tlussalicas Akesti» tn oras, Si lux

57G P. PAVINII STATII

Cur nihil exoret, genitor, chelys aut tua Manes,

Aut raea? fas mihi sit patrios contingere vultus, 275

Fas junxisse manus, et lex quascumque sequatur.

At vos umbrarum reges, Ennaeaque Juno,

(Si laudanda precor,) taedas auferte, comasque

Eumenidum : nullo sonet asper janitor ore:

Centaurosque, Hydraeque greges, Scyllaeaque monstra 280

Aversae celent valles ; umbramque senilem

Invitet ripis, discussa plebe, supremis

Vector, et in media componat molliter alga.

cilhara nihil pro te simile impdrabit ? Liceat mihi osculari palernam faciem, liceut implicare dextras, et quacumque conditio imponatur. Al ros, reges mortuo- rum, et Juno /Etnea, si justa postulo, arertile faces ac crines Furiarum. Dirus ostiarius nullo hiatu obstrepet, et semotcB talles occuUent Ccntauros et capita Hydrce, ac portenta Scyllaa, et i)ortitor, repuko vulgo, intitet ad oram ripai manes

retro Phylaeeia, &c. Marklandus : Si covjunx retro, 8fC. unx pro vna. — 275 Cur nihil exhorret Venet. 1. et Parni. — 277 Mtnaaque Juno edd. vett. muta» vit Gronovins. Heiusius vero ad Claud. Rap. Pros. i. 122. docet scriben- dnni esse, Hennceaque. — 278 Si blanda precor Parmensis. — 280 Centaurusque, HydrcBque graves A'enet. 1. Parm. et Rom. unde Markl. tentabat : Centauros- que, Hydrasque graves. — 281 Aversteque ceddt Parmensis ; Aversce cedat Ro- mana. — 282 Pro su/jrenjis Marklandus conj. supremus, sc. vector, i. e. Charon; et ita Venet. 1. — 283 Ideni pro alga malit ulca. — 285 ' Recte : nec quic-

NOT^

«na retro Phylaceida rettulit umbram : 280 Centaurosque Hydrceque greges,

Tangit fabulam Alcestidis, cujus re- Scyllceaque monstra] Virgilius jEn. vi.

ditum in vitam Adnietus vir ejns ob- ' Centauri in foribus stabulant, Scyl-

tinuisse dicitnr, et Protesilai, qui im- lieaque monstra.' Idem : ' At bellna

petravit a Diis infernis videre per Lernae Horrendum stridens.' Dicit

unnm diem Laodamiam uxorem. Si greges Hydree, ob multiplicia capita

lux una] Unus enim dies Protesilao qua* habebat. Vide Theb. iv. 533.

impetratns est, quo ad superos redi- 281 Aversai] A via qna transenn-

ret. Hoc narrat Lucianus in Dialo- dum est patri. Umbramque senilem

gis mortuorum. Phylaceida umbram] Invitet ripis, disaissa plebe, supremia

Quia Protesilaus Phylaci erat nepos. Vector, Sfc.] Vector Cliaron. Similis

276 Et lex qucecumqiie sequatur] Al- locns Epicedio in Glauciam : ' Illum

iudit ad legem Orpheo praescriptam. nec terno latrabit Cerberus ore,

278 Tcedas auferte comasque Eume- Nulla soror flammis, nuUa assnrgen- tiidum] Lacrymis Etrusci : ' Longe tibus hydris Terrebit. Quin ipse Furiarnm sibila, longe Tergeniinus avidae trux navita cymbae Interius custos.' steriles ripas, et adusta subibit Lit-

279 Janitor] Cerberus. Piefate tora, ne pucro dura ascendiwe facnl- Abasoantii: ' Tacet ille piis,* Nullo tas.'

ore] Tria enim habebat.

SYLVARUM LIB. V. 3. 577

Ite, pii Manes, Graiumque examina vatum,

Illustremque animam Lcthaeis spargite sertis, 285

Et monstrate nemus, quo nulla irrupit Erinnys,

In quo falsa dies, coeloque simillimus aiir.

Inde tamen venias melior, qua porta malignum

Cornea vincit ebur, somnique in imagine monstra

Quae solitus. Sic sacra Numae, ritusque colendos 290

Mitis Aricino dictabat Nympha sub antro :

senis, et tmUiter ponat in alga. Acaai-Ue, pia umbrce, turbceque catum Gracorum, et per/undite insignem animam floribus Lethes, et ei lucttm ostendite, quem nuUa ErinJiys intrat, in quo lux adumbrnta est, et aer simUlimus coelo. Inde tamen venias graliori forma, porta cornea,qua: vincit ebumeam, et me doce in somniis, quce vivus asaueteras, Sic placida Nympha diclabat Nutna in specu Aricino sacra et aeixandas

quatn mntandum. Epitlial. Stell. 21. * Floribus innnmeris ct olenti spargere uimbo." Markl. Quam miitationem ante oculoshabuerit Maiklandus nescio. — 287 /n ^uo Aau<f/a/sa d/es legi jussit Bartliius. — 288 Venet. 2. 3. 4. Aldd. Colin. Gryph. Basil. et Plant. qua in porta ; Gevart. Heins. Gronov. Barth. &c. quaporta. Pro porta Venet. 1. et Parm. parte. — 289 Pro monstra Parra. et codd. Dowitii Calderiui, monstrat.

aOTJE

284 Ite, pii Manes, Graiumque exa- bus periculis monerent, et semper

mina vatum, lUustremque animam Le- cum blandissima forma, ne eos ter-

thteis spargite seHis^ Pietate Abas- rerent. Qua porta malignum Coruea

cantii : ' Jubet ire faces Proserpina tincUebur'] Respicit fabulam, qua per

Ixtas, Egressasque sacris veteres He- portam corneam vera somnia mitti

roidas antiis Lumiue purpureo tristes credebant veteres, falsa vero per

laxare tenebras, Sertaque et Elysios eburneam. Quod elegantissime de-

aaimae przesternere flores.' Pii Ma- scripsit Virgilius ^neid. vi. ' Suui

nes"] Manes piorum. Graium] Quia geminae somni portse : quarum altera

Papinius Neapolitanus, ideoGrzecus. fertur Cornea, qua veris faciiis datur

287 Falsa dies, cosloque simillimus exitus umbris : Altera candenti per- der] Elysii enim campi suum diem, fecta nitens elepbanto ; Sed falsa ad ' solemque suum, ac sua sidera no- coelnm mittunt insomnia manes. runt.' Falsa'] Quia non similis nos- 290 Sic sacra Nunue, ritusque colen- traB diei. dos Mitis Aricino dictabat Nympha sub

288 Inde] Ex locis Elysiis. Melior] antro] Tangit historiam Numae, qui, Gratiori specie: nam persnasum ha- ut facilius induceret Romanos ad re- bebant veteres, ut jara observavimus cipienda ea, qnte ad religionem, sa- ad Genethliacon Lucaui, defuncto- craque ac czerimonias Deoruni spec- rura umbras noctu errare, et in soni- tabant, siinulabat habere nocturna nis apparere amicis carisque, ut eos coUoquia cum Egeria Nympha in an- alloquiis delectarent, ac de instanti- tro, quod erat in sylva Aricina.

Delph. et Var. Clus. Stnt. 2 O

578 P. PAPINII STATIl

Scipio sic plenos Latio Jove ducere soranos Creditur Ausoniis, et non sine Apolline Sylla.

carimonias. Sic Scipio ab Ilalis creditur per quieiem instrui a Jove Capitolino, et Sylla nunquam esse sine Apolline.

NOTiE

292 Scipio sic plenos Latio Jove du- lerins Maximus ; ' L. Sylla, quoties cere somnos Creditur Ausoniisl Tradit praelium committere destinabat, par- Valerins Maximus, Scipionem Afri- vum Apollinis signum Delphis subla- canum, non ante ad negotia publica tum in conspectu militum complex- vel privata ivisse, quam in cella Jo- us, orabat, uti promissa maturaret.' vis Capitolini moratus esset ; et ideo Vide eundem Valerium lib. i. cap. 2. Jove genitus credebatur. Vide et ubi affert plura exempla simulatae Gellium. religionis.

293 Et non sine ApoUine Sylla'} Va-

IV. AD SOMNUM.

Somnum invocat, nt illius beneficio tandem quiescere possit, cum per septemdies totidemque noctes nou dormiisset.

Crimine quo merui juvenis, placidissime Divum,

Quove errore miser, donis ut solus egerem,

Somne, tuis ? tacet omne pecus, volucresque, feraeque,

Et simulant fessos curvata cacumina somnos :

Nec trucibus fluviis idem sonus ; occidit horror 5

^quoris, et terris maria acclinata quiescunt.

Septima jam rediens Phcebe mihi respicit aegras

Quo scelere egojuvenis, quo peccato infelix meriii, Somne Deorum lenistime, ut solus carerem tuis muneribus ? Omne pecus avesque ac fei'(B silent, et arbores ver- tice inclinato videntur quasi lassitudine dormire. Nec idem murmur rapidis Jluciis. Horror maris desedit, et cBquora littoribus acclinata quiescunt. Jam luna per sep-

NOT^

1 Juvenis"] Bene Jucenis. De sene mare dormire fingunt, ut Maro ^n.

enim id mirum non esset. Placidis- iv. ' Sylvaeque et saeva quierant /E-

sime Divum} Sic Ovidius; • Placidis- quora.'

sime Somne Deorura.' 7 Phcebe"] Luna seu nox ; luna enim

4 Curvata cacumina somnos'] Noctu pro nocte scepius apud Poetas, ut sn- enimcacuminaarborumetplantarum pra Epicedio in patrem : * Nam me curvantur, rursusque ad solem eri- ter relegens coelo, terque ora re- guDtur. texens Luna videt residem.' Mgras

5 Idem sonus} Nocte scilicet quam Sfaregenas'] Id est, non claudi oculos, die. quippe qui stent semper aperti. Ge-

6 Maria accUnata'] Poetae etiam tmw vero pro ocnlis sumi Noslro jam

SYLVARUM LIB. V. 4. 579

Stare genas ; totidem CEtaeae, Paphiaeque recursant

Larapades, et toties nostros Tithonia questus

Prasterit, et gelido tangit miserata flagello. 10

Unde ego sufficiam ? non si mihi lumina raille,

Quae sacer altema tautum statione tenebat

Argus, et haud unquam vigilabat corpore toto.

tem noctes remeans ridet non mihi claudi tolicitos oculos. Ignes Luciferi et Soli» toties recisunt me vigilantem, et toties Tithonia transmitlit nostras querelas, et tamen miserata perjundit me rore frigidi fingeUi. Quumodo ego sufficiamf Non, si mihi essent mille Argi oculi, quos ille sacer tantum alteruis excubantes habe-

8 Venet. 1. totidem Othece ; Parm. totidem Mthea. Eadem pro revisunt, quod exhibent Venet. 2. Rom. Aldd. Colin. Gryph. Basil. Plant. &c. revi- sit ; Venet. 1. recusent. Hinc lectionem nostram exsculpsit Marklandus. — 10 Venett. 1. 2. 3. 4. Parm. Rom. Vicent. Brix. Aldd. Colin. Gryph. Basil. Plant. &c. et gelido tangit. Hanc lectionem primus mutavit Marklandns. — 12 Barthiiis legendum putat : altema tamcn in statione. Heinsius vero in Ad- vers. lib. i. cap. 18. p. 189. Quce tafer alternapattda tn statione, vel : caute in statione: qtiem vide ad Ovid. Heroid. Epist. xvi. 314. Hinc Marklandug :

NOTiE

observavimas.

8 Totidem CEtcece, Paphiceque re- cursant [recisunt] Lampades] Domi- tius legit £thaas ab iEthone, uno ex solis equls. .-Vlii legunt jEthonis. Sed retinenda vulgata lectio. NamPoeta appeilat CEtceas lampades seu stellas, quas Catullus vocat ' OEtaeos ignes :' et snnt stellae, quae in O^ta monte vi- dentur oriri, quod accidit iis populis, qui CEtam ab ortu habent. Virgilius : ' Tibi deserit Hesperus OEtam.' Nam cacumina montium prima oriente sole illustrantur. Paphiceque] Per Paphi- as lampades intelligit stellam Veneris, qnae eadem ac Lucifer et Hesperns, prbut mane vel sero exoritur.

9 Tithonia] Aurora.

10 Gelido flagello'} Quia mane fri- gidius est. Fingunt autem poetae auroram curru vehi, sicque habetila- gellum, nt excitet equos morantes. Tanffit [spargit] Qaia Aurora roscida est.

11 Non si mihi lumina mMe, Qua sacer alterna tantum statione tenebut Argus] Respicit fabnlam Argi, cujus corpas respersum erat oculis, quem- qae Juno commiserat cnstodiae lus. Noster mille lumina habuisse Argun» dicit, Ovidius tantnm centum : ' Cen- tum lurainibus cinctum caput Argus habebat.' Sacer] Quia in tutela Ju- uouis. Quidam corrigit vafer. Alter- 7ia statione] Ovidius : ' Inque suis vicibus capiebant bina quietem : Ce^ tera servabant, atque in statione ma- nebant.' Statione] Statio proprie rai- litum excubantium ad limen princi- pis,quorum aliialternis vigilant, aliis dormientibus.

13 Haud unquam vigilabat eorpore toto] Quia semper aliquos ocnlos apertos habebat, aliis somno ligatis. Hunc Argum fistula sopitum Mercu- rius interfecit. Juno autem ocnlo» ejus caudae snae avis, hoc est, pavo- nis inseruit.

580 P. PAPINII STATII

Et nunc fors aliquis longa sub nocte, puella^

Brachia nexa tenens, ultro te, Somne, repellit. 15

Inde veni, nec te totas infundere pennas

Luminibus compello raeis ; (hoc turba precetur

Laetior ;) extremo me tange cacumine virgse,

(Sufiicit,) aut levior suspenso poplite transi.

bat, et nunquam vigilahat toto corpore. At nunc, heu, aliquis tenens puellam illi- gatis lacertis, te per longam noctem, o Somne, ultro rejicit. Hinc veni, nec ie precor inspergere totum soporem, qui est in pennis tuis : (fclicior caterva hoc rogai :) me tange extremitate virgce : satis est: aut leviler supervola suspenso pede.

altema tantum in statione. — 14 At nunc heus aliquis Aldd. Colin. Gryph. Basil. Plant. Gevart. Heins. Gronov. &c. At nunc heu aliquis correxit Joannes Meiirsiiis ad Arnobium lib. ii. cap. 2. p. 48. et sic etiam legit Heinsins ad Ovid. Heroid. Epist. v. 48. At nunc heu, si aliquis Barthius. Et nunc f»rs aliquis ex conjectura Marklandus. — 15 Idem Marklandiis pro nexa malit nixa, — 16 Barihius Advers. lib. xviii. cap. 17. proponit : te totis infundere pennis. — 17 Rom. Aldd. Colin. Gryph. Basil. Plant. &c. precatur : niutavit Marklandus. — 19 Parm. Rom. et Venet. 1. aut levior, quod recepit Markl. aut leviter in ceteris.

NOTiE

14 Fors{Heus'] Lege Ifeu. rfj^d^Scfi Grzecis. Sic Horatius: ' Sub-

16 Inde] Ab oculis amantis. Nec limi flagello Tange Chloen semel ar-

ietotas infundere pennas Luminibus com- rogantem.'

pello meis} Id est, non peto, ut totis '[Q Aut levior {leviter]suspenso paiJlile

alis, seu totns venias. Noster Theb. transi] Volare etiam somnus dicitur.

X. ' Cum vero hnmentibus alis In- Vide ejus descriptionem Theb. x.

cubuit [SomnHs]....errare oculi, reso- Sperabat vero Poeta,8ibi soporis ali-

lutaque colla, Et medio affatu verba quid conciliari posse aura ejus, si so-

imperfecta relinqui.' lum leviter snpra eum pertransiret.

18 Extremo cacumine virgee] Vir- Noster Theb. x. ' inius[Somni] auia

gani somno dat Statius, ramnra Vir- solo volucres pecudesque ferasque

gilius, alii cornn, ul alibi etiam Nos- Explicat.'

ter. Extremo cacumine] Snmmo, oKpa

V. EPICEDION IN PUERUM SUUM.f

Defiet praeproperam ac iromaturam raortera pueruli, quem recens uatmn adoptaverat.

Me miserum ! (neque enim verbis solennibus ulla

Me infelicem ! {nunc enim nihil ordiar solennibus verbis, odiosus canoris aqui»

Valgo : Epicedion infilium; Parmensis : Epicedion infUium suum; Venet. 1.

SYLVARUM LIB. V. 5. 581

Incipiam nnnc, Castaliae vocalibus undis

Invisus, Phoeboque gravis) quae vestra, sorores,

Orgia, Pieria?, quas incestavimus aras ?

Dicite : post poenam liceat commissa fateri. 5

Numquid inaccesso posui vestigia luco ?

Num vetito de fonte bibi? quae culpa? quis error,

Quem luimus tantis moeroribus ? ecce lacertis,

Viscera nostra tenens animamque, avellitur infans;

Castalia, ac molestus Phcebo) qua sacra vestra, tjuce altaria poUuimus snrores PiericE 1 Dicite : post perlatum suppUdum liceat mihi crimen jtateri. Numquid posui pedem in nemore interdictol Num potati de prohihito fonte ? Quob noxa? Quod scelus, cujuspaenas persolrimus tantis doloribus? Eccepuer, quem risceribus nostris anitnaque complectebamur, abripitur e nostris hrachiis. Non quidem de

Ad Musas. Inscriptio Epicedion in puerum suum est ex conjectura Marklandi. Epicedion in ternam puerum Heinsius in Advers. pp. 549. 594. — l Barthius scribendum putat ultra pro ulla. Vide Advers. iib. xiii. cap. 10. — 2 Inci- piam, nec CastalicB Rom. Aldd. Colin. Grypli. Basil. Plant. 6cc. ceu Castadice Bartbius. Incipiamnunc, Castalia Isacius Pontaous et Scriverius. — G Editio Lindenbrogii, inaccessa. — 8 Pro moeroribus Parm. morientibus. Pro lacertis Venet. I. Parm. Rom. et vet. Lindenbrogii, lacessit. Hinc Heinsius in Advers. lib. iv. cap. 4. conj. fatiscit, vel facessit. Lectio nostra, lacertis, de- betur Polltiauo. — 9 Viscera nostra tenens animaque edd. vett. animamque est

NOTvE t FUium Puerum'] Filius ille erat ' Nuin feror incestus sedes adiisse adoptivus. Deorum ? Sertaque de sanctis deri-

1 Neque enim solennibus'] Erant puisse locis.'

enim certae et solennes precum for- 5 Posl panam liceat commissa fateri]

niulae, qiiibus Deosinvocabant. L7/a] Domitius hunc locum sic interpreta-

Id est, carmina. tur : Permitto, ut narretis culpam

2 Vocalibus undis"] Sic Epithalamio meam etiam post sumtum de me sup- Stellae: * Et de Pieriis vocalem fon- plicium.

tibns nndam.' Vide de Castalio fon- 6 Numquid inaecesao posui testigia

te prope Parnassum Theb. I. 565. luco? Num tetito de fonte bibi] Luci

3 Sorores Pierice] Musae. et fontes quidam sacri erant, quos

4 Orgia] Orgia proprie sacraBac- ingredi aut tangere licebat tantum chi. Haec vox usurpatur etiam pro initiatis. Propertius iv. Eleg. 10. sacris aliorum numinum. Quasinces- ' Parceoculis, hospes, Incoque absce- tavimus aras] Veteres, cnin sibi quid de verendo : Cede agedum, et tuta mali accidebat, se in Deos aliquid limina linque fuga. Di tibi dent commisisse existimabant, ut eorum alios fontes, haec lympha puellis Avia sacra arasque poUuisse, lucos ingres- secreti liminis una fuit.'

sosesse, de fontibus sacris et incon- 8 Ecce lacertis, Viscera nostra te- cessis bibisse, ut bic Papinius notat. nens animamque, avellitur infans] Sic Eadem querela Tibulli lib. i. £1. 2. ad uxorem Claudiam : ' Fixamque

582 P. PAPINU STATlI

Non de stirpe quidem, nec qui mea nomina ferret 10

Oraque ; non fueram genitor : sed cernite fletus,

liventesque genas, et credite planctibus orbi :

Orbus ego. Huc patres, et aperto pectore matres

Conveniant, cineresque oculis, et munera ferte.

Si qua sub uberibus plenis ad funera natos 15

Ipsa gradu labente tulit, madidumque cecidit

Pectus, et ardentes restinxit lacte favillas ;

Quisquis adhuc tenerae signatum flore juventa)

Immersit cineri juveiiem, primaque jacentis

Serpere crudeles vidit lanugine flammas, 20

Adsit, et altemo mecum clamore fatiscat :

Vincetur lacrymis, et te, Natura, pudebit.

genere erat, nec qui portaret meutn notnen, vullumque: non eram pater, Sed vi- dete lacrymas, et sugillatas genas, et meis planctilnis orbum me ci'edite. Sane ego orbus. Huc genitores, et matres nudato pectore conveniant, et apportate naniam, et caput pulvere conspersum, si qua est, quce pede lituhante portavil sub mammis turgentiius ad bustum liberos, et contudit humidum pectiis, et sopivit lacteflagrantes cineres. Quisquis etiam imposuit rogo adolescentem, fiorentem tenera atate, et aspexit scevos ignes irrepere prinue jacaitis lanugini, adveniat, et contendat mecum aUemo ejulatu. Superabitur fletibus meis, et tu natura erubesces. Tam immanis,

emendatio Heinsii, non item Marklandi. Vide eiindem Heinsinm ad Cland. p. 37. et in Advers. 1. 1. — 11 Orave Markl, — 12 Heinsius in Advers. loco jam citato scribendnm piitnt : et credite fletihus orbum. — 13 Marklandus conj. apertcE pectora matres. — 14 Edd. vett. cineresque oculis et carmina ferte. Hein- sius in Advers. cineremque rngis. Lectio nostra debetnr Marklando. ' Inep- tissimus et spnrio onini magis spuriiis versus.' Barth. — 17 Pro restinxit favil- las Parm. et Venet. 2. restrinxit papillas; et ita Domitii Calderini codd. qui primus recte fecit favillas: retinnit tamen restrinxit; et ita Amstel. et Gronov. — 19 Parm. primdque jacentis. — 20 Venet. 1. Parm. et codd. Domi- tii lanugine malas. Doniitius correxit : lanugine flammas. 'Hujus loci con- strnctionem donec aliquis milii expediverit, det veniam ad linnc modum con- stituendi : Carpere crudclem vidit tanugine malas Adsit, et alterno mecum clamore fatiscat. Ordo est : Et \idit crndelem, cinerem scilicet, carpere maias jacenlis prima lanugine.' Wakef. Vide Sylv. Crit. Part. iv. p. 23. Venet. 2.

NOTiE

animi penetralibns imis, nocte die- 15 Plenis] Lacte.

que tenes.' Et Pietate Abascantii : 17 Ardentes restinxit lacte favillas']

* Visceribus totis animoque amplexa.' Alludit ad morem, quo rogus vino

13 Aperto'] Ut fit in luctu. extinguebatur, ut vidimus ad vs. 69.

14 Cineresque oculis] Vultum enim Consolat. ad Ursum, Sed cum de in- ac caput cinere ac pulvere consper- fante loquatur, elegantissime dicit gebant. Munera lcarmitia^ Ad me matrem lacterestinxisse ciDeres,non consolandum. vino.

SYLVARUM LIB. V. 5. 583

Tanta mihi feritas, tanta est insania luctus.

Hoc quoque cum in * * ter dena luce peracta

Acclinis tumulo, luctus in carmina verto, 25

Discordesque modos, et singultantia verba

Molior : orsa * * est : atque ira tacendi

Irapatiens : sed nec solitae mihi vertice laurus,

Nec fronti vittatus honos : en taxea marcet

Sylva comis, hilaresque hederas plorata cupressus 30

Excludit ramis : ignavo poUice chordas

tam vecors est dolor meus. Atque etiam cnm post elapsos tri^^ittta dies meditor hoc carmen funebre, innixus sepnlcro, commuto versus inlamenta; tento dissentientes numeros, et dicta suspiriis interrupla. Luctus loqui impedit, et ira non potest sUere. Sed nec mihi sueta laurus cin^unt caput, nec /rontem decora infula : en rami taxi arent supra crines, et luctuosa cupressus expellit frondibus suis lcetas hederas. Per-

prima lanugine. — 24 Venet. 1. et Parm. Hoc quoque cum in ter, Ifc.

spatio relicto; Domitii Codd. Hoc quoque cum in terdena, fyc. nnde

ille : Hoc quoque cum meditor terdena, ^c. quod exhibent Roni. Aldd. Colin. Gryph. Basil. Plant. ceterje. Hoc quoque dum nitor conj. Gronov. qiii tamen niahiit hunc versum cura lacuna ponere. jNlonitis ejiis paniit Marklandns. — 25 AccUtis Rora. Venett. 2. 3. 4. Aldd. &c. correxit Lindenbrogius. — 26 Discordesque in singultantia verba, spatio iternm relicto, in Venet. 1.

— 27 Mollior: orsa est: atque UatacendiXenet. \. etPairm. Molior:

orsa dolnr prohibet atque ira tacendi Rom. Aldd. Colin. Gryph. &c. ex emenda- tione Domitii Calderini : ' Verissima res est sic scribendum. Ira cogit eloqni ; dolor prohibet. Vide Advers. lib. xiii. cap. 10. Nihil boni sensus est in Papinii hoc ioco, sine ista correctione.* Barth. Et hic quoque lacu- nam statuit Marklandus, jubente Gronovio. Heinsius vero in Advers. lib. i. cap. 2. p. 16. totum iocum sic refingit : Huic quoque dum me do, terdena l.p.

Acclinis t. luctusqne inc. v Molior, orsa dolor prohibent atque ira tacendi,

Sfc. Antiqui codd. prxhent, luctusque. — 31 Excludit: ramis ignaco, Sfc. yel :

NOTyE

22 Et te, Natura, pudebif^ Cum ego, 28 Sed nec solitce mihi rertice laui^us,

qni non snm pater, ipsos patres, ip- Necfronti rittatus honoslHxc 'wsignia.

sasqne matres luctu vincam. in luctu deponere solebant, nt sappins

24 Hoc quoque cum, Sfc.'\ In omni- diximus. f'ittatus honos^ Honor seu

bns codicibus hicversus ita scribitur, omaraentum vittarum.

spatio relicto : Hoc quoque cum in 29 Taxea marcet Sylva comis, hila-

terdena luce peracta. Sugges- resque hederas plorata cupressus Excltt-

sit Domitius »7i€di7or ; Gronovius con- ditramisl Epicedio inPatrem : * Fu-

jicit ponendum nitor. Niti carmen gere meos Parnassia crines Vellera,

dicitur, qui magno labore velut e fonestamque hederis irrepere taxum

quercu exsculpit. Extimui, trepidamqne (nefas) ares-

26 Discordes^ Ob pcrturbationem cere laurum.' Taxea Si//ca] Taxei

auimi. ranii.

584 P. PAPINII STATII

Pulso : sed incertum digitis errantibus amens

Tundo chelyn: juvat heu,juvat illaudabile carmen

Fundere, et incomte miserum laudare dolorem.

Sicmerui; sic me cantuque habituque nefastum 35

Aspiciant Superi : pudeat Thebasque novumque

iEaciden : niljamplacitum manabit ab ore.

Ille ego, qui toties blandus matrumque patrumque

Vulnera, qui vivos potui mulcere dolores ;

Ille ego lugentum mitis solator, acerbis 40

Auditus tumulis, et descendentibus umbris,

Deficio, medicasque manus, fomentaque quaero

Vulneribus (sed summa) meis. Nunc tempus, amici,

(Quorum ego manantes oculos et saucia tersi

Pectora,) reddere opem, saevasque exsolvere grates. 45

cutiofides debili pullice : sed incertus quid canam, frango cilharam vagantibus digitis. Juvat heu, juvat fundcre illaudatos versus, et inculte celebrare infelicem luctum. Sic merui, sic Dii me cemant funestatum cantu et habitu. Pudeat scripsisse The- has ac novum JEacidem. Nihil jam lene ore effiuet. Ille ego, qui blandus toties quivi lenire plagus, et vehementissimos dohires genitorum ac genitricum ; ille ego plucidus solator flentium, auditus ab acerbis sepulcris, ac umbris descendentibus in Inferos, fatisco, et postulo medicas manus, et remedia (sed extrema) meis malis. NuKC tempus, sodales, (quorum ego siccavi oculos laciymis manantes et tersi vulne- rata pectora,) reddite auxilium, mutuam referte crudelem gratiam. Scilicet cum ego

Excludit: tremulis ignavo, Sfc. conj. JMaiklandus. — 32 Edd. vett. incerlam ; Barthiiis in Advers. lib. xix. cap. 7. inaluit, inserlam ; Maiklandus ex conjectura edidit, incerlum. — 33 Scindo cheltjn edd. vctt. niutavit Marklan- diis. — 34 Heinsius in Advers. lib. iv. caj). 4. p. 594. legit : satiare dolorem, vel saturare; Barthius in Advers. lib. xix. cap. 7. lacerare dolorem ; Scriverius; cantare laborem ; Marklandus: et incomtu iniserum nudare dolorem ; Parmensis enim habet, incomite. — 37 Edd. vett. p/rtcJdum, pro quo Marklandus tdidit : placitum. — 38 Pro blandus Parmensis blando. — 39 Marklandus conj. qui veros potui. — 42 Heins. ad Ovid. Pont. v. 11. 20. tentabat: fomentaque quaro Vul- neribus, std vana, meis. Locum corruptum putat Marklandus, sed intenta- tum reliquit. — 43 Nunc tempus amicam Parmensis. — 45 Edd. vett. reddite

NOTiE

35 Cantu'] Id est, funebri nsnia. 41 Descendentibus umbris] Sic La- Habitu^ Taxo scilicet et cnpresso, crymis Etrusci: ' Talia dicentera ge- qaibus coma cingitur. nitor dulcedine Iseta Andit, et immi-

36 Thebas] Thebaidem. Novum. tes lente descendit ad umbras.'

que ^acideii] Achilleidem, qnam post 43 Sed summa} Cum vulnera mea

absolutam Thebaida susceperat. gravissima sint.

39 Vivos] Ad vivum pungentes, al- 44 Manantes] Lacrymis.

tius penetrantes. 45 Savas exsolcere grates'] Grates

SYLVARUM LIB. V. 5. 585

Nimirum tunc vestra domans ego vulnera, moestos

Increpui : nunc darana dolens alterna, reposco

Infelix lacrymas, et mitia carmina quaero.

Verum erat : absumtae vires, et copia fandi

Nulla mihi, dignumque nihil mens fulmine tanto 50

Repperit : inferior vox omnis, et omnia sordent

Verba : ignosce, puer : tu me caligine mersum

Obruis ah dira : viso sic vulnere carae

reprimens vestros luctus, tos afflictos redarguebam, tvnc dolens aliena mala, mihi miser re})onebam fletus, et resertabam mcestos vcrsus. jEquum est, ut nunc mihi rependatis: exhaustce enimtires mihi sunt, nullaque mihifacultas loquendi, et ani- mus nihil inteJiit, quod respondeat tanto infortunio: omnis tox infra est, et omnia verba sordent. Da veniam, o infans. Tu me tristem obruis horrendis tejubris.

opem, savas exoltite grates. Heinsins emendavit ad Cland. Praef. Rufin. i. 4. non vero Marklandns. — 46 J^imirum cum testra domus ego funera, mcestus Rom. Aldd. Colin. Gryph. &c. Nimirum cur Parm. et Venet. 1. Hinc Hein- sius in Advers. Nimirumcur testra domus ego funera mwslus; pro domus etiam conjectabat rfomflns; unde Gronovius : domans ego funere mcestos. Venet. 2. et Rom. iiabent domans. Lectio nostra debetur Marklando. — 47 Increpitans gui (/a»nna Venet. 1. et Parm. Incr epito tunc damna Aldd. Colin. Gryph. &c. Increpito, qui damna Heinsius in Advers. Increpui: nunc damna INIarkl. et, altema reposco pro vulg. aliena repono ; Venet. 1. aliena repone. — 48 Venet. 1. et tristia carmina serta ; Aldd. Colin. Gryph. &c. et tristia carmina serto; altera lectio est ex ingenioMarklandi. — 49 Fc>t/jnea<Heinsius ad Claiidian. Eutrop. II. 155. Verum hcejam absumtce tires Barthius. — 50 Edd. vett, Jlumine tanto; Venet. 2. et vet. Lindenbrogii, fulmine tanlo, quod reposuit Til. et sic legit Scriverius.— 52. 53 Rom. AUid. Colin. Gryph. &c. ignosce puer : tu me caligine mcestum Obruis, a duro viso sic tulncre carce. Heinsius in Advers. lib. iv. cap. 4. p. 594. legendum piitabat : tu me caligine mersum: et hoc proposuit Mark- landus, non nominato Heinsio. Mox Parmensis habet : Obruis, ah! durum; unde Heinsius ibidera : haud dunim, tiso sic tulnere carce, Sfc. Barthius in Advers. lib. XIX. cap. 7. tentabat : tu me caligine maestum Obruis ah dura ! viso,Sfc. vel : Obruis, adjuro: tiso,ifc. Gronovii amicus: tu mi caligine merso Obviiis arsurus : tiso, !fc. Gruterus in Schedis voluit : Obruis ah durus! tisu

NOTiE

szevae sunt, cnm in casu crndeli red- 49 Ventm erat'] Quod scilicet dice-

duntur. batis, nullum carmen satis esse ad

iG Nimirum tunc vestradomansego lacrymas repriniendas. Domitius.

vulnera, mcestos Increpui] Hoc psene 50 Fulmine tanto] Sic Epicedio in

loquendi modo utitur Epicedio in Glauciam: ' Me fulmine in ipso Au-

Glanciam : * iEgrumque dolorem Li- divere patres.' Quintilianus : ' Vt

bertate doma.' prorsus posset hinc esse tanti fulminis

47 Reposcolrepono'\ Infelix lacrymas'] metus, quod observatum fere est,

Cum ego lugerem, ac carmine cele- celerius occidere festinatam maturi-

brarem damna aliornm, reservabam tatem.'

pro me lacrymas et tristes versus. 53 Viso nc vuinere carce Conjugisl

586 P. PAPINII STATII

Conjugis, invenit caneret quod Thracius Orpheus

Dulce sibi : sic busta Lini complexus ApoUo 55

Non tacuit. Nimius fortasse, avidusque doloris

Dicar, et in lacrymis justum excessisse pudorera.

Quisnam autem gemitus, lamentaque nostra reprendit ?

O nimium felix, nimium crudelis, et expers

Imperii, Fortuna, tui, qui dicere legem 60

Fletibus, aut fines audet censere dolendi !

Incitat (heu) planctus : potius fugientia ripas

Flumina devincas, rapidis aut ignibus obstes,

Quam miseros lugere vetes : tamen ille severus

(Quisquis is est) nostrae cognoscat vulnera causae. 65

Non ego mercatus Pharia de pube loquaces

Sic Oiyheus, ut aspexit sepvam plagam dilectcB tixoris, non reperit, qno se cantando solaretur: sic Apollo tenens tumulum Lini siluit. Immodici fortassv pertinacisque ludvs censeor, et superasse cequum modum lacrymarum. Quisnam autem culpat gemitus et ejulatus nostj'os ? O nimium beatus, nimium scbvus, et immunis est a tua dominatione, o fortuna, qui audet prcescribere leges lacrymis, et ponere modos dolori. Auget, heu, gemitus. Potius sistes fluvios exundantes ripis, aut resistes rapidis flammis, quam prohibeas infelices flere. Ille tamen rigidus {quisquis Ule eat) discat causam nostrce plagce. Non ego emi garrulas delicias de nave Pharia, n€C

sivulnere; et mox quoque : sibustaLini. Gronovins in Diatr. cap. 61. haud diro viso sic vulnere. Ex his omnibus conjecturis lectioDeni nostrara consarci- navit Marklandus. — 56 Conticuit Parmensis, probantibus Heinsio et Gronov. — 67 Dicor edd. vett. mutavit Marklandus. — 58 Bartliius conj. Quispiam autem, Venet. 1. lamentaqne nostra reprendis. — 63 Flumina devinces PaTmensis ; citius fugientia ripas Flumina detineas Heinsius in Advers. lib. iv. cap. 4. p. 595. — 66 Pliaria de puppe edd. vett. Heinsius correxit ad Ovid. Met. vii.

NOTiE

Similis locus in Pietate Abascantii : canentem irrideret.

* Qualis conspecta conjuge segnis 56 Nimius doloris} Id est, qui ni-

Odrysius vates positis ad Strymona mium indulget dolori. Sic apnd Li-

plectris Obstupuit, tristemque ro- vium : * M. Manlius nimius animi,

gum sine carmine 6evit.' cum alios principes sperneret.* Ta-

55 Lini] Duo fuerunt Lini Apolli- cito : * Niniius sermonis erat.'

nis filii,alter illiuset Psamatcsfilius, 62 Incitat {heu) planctusl Id est,

qucm infantulum canes dilacerarunt, injustitia istius reprehensoris magis

de quo pluribu9 agitur sub finem incitat planctus, quara sistit. Fugi-

Theb. I. Alter etTerpsichores filius, entia ripas^ Id est, e ripis erumpen-

qui Musicae peritissimus fuit, ac ma* tia.

gisterThamyraB, Herculis,etOrphei. 65 Nostrce cognoscai vulnera causa\

Hunc ab ipso Hercule ictu citharae Hypallage : Causam nostri vulneris.

occisum ferunt, quod eum rusticius 66 Non ego mercatus Pharia de puhe

SYLVARUM LIB. V. 5. 587

Delicias, doctumque sui convicia Nili

Infantem, lingua nimium, salibusque protervum

Dilexi : meus ille, meus : tellure cadentem

Excepi, et vinctum genitali carmine fovi ; 70

Pulsantemque novas tremulis ululatibus auras

Inserui vitae : quid plus tribuere parentes ?

Quin alios ortus, libertatemque sub ipsis

amavi puerum eruditum probris sui Nili, et procacem simili lingua et jocis. Meus iile meus : sustuli illum labenlem terra, illum parmis involvi, ejusque diem natnlem cecini, et vit<B inserui illum petentem novas auras trepidis vagitibus. Quid plus parentes dederunt ? Quin prabui tibi, ir\fans, alioa natales, ei Ubertatem sub ipsis

56. — 67 Ede ttuts doctumque Venet. 1. JEdituas doctumque Parm. Rom. Venet. 2. et vet. Lindenbrogii ; Delitias doctumve Aldd. Colin. Gryph. Nequitias (focfum^ue tentabat Marklandus. — 68 Veaet. l. lingua summum ; Parm. Rom. et vei. Lindenbrogii : lingua simium; Gronovius Diatr. cap. 61. lingua simili ; Heinsius in Advers. p. 595. lingua eximie ; Marklandus: linguts nimium ; sed edidit: lingua nimium ; T. Demster. ad Rosin. Antiq. lib. v. lingua Samivm; et «ic voluit Petavius ex Cicerone, improbante Gronovio. Barthius vero ad h. I. linguaqne simul manibusque protervum. Aldd. Colin. Gryph. Basil. Planf. ceterae exhibent : linguaque simul, salibusque protervum. — 70 Aspexi et unctum Rom. et Venet. 2. — 71 Poscentemque novas edd. vett. Marklandus mutavit. — T2 Infemi rite Parm. Venet. 2. et vet. Lindenbrogii. — 73 Pro ortus Parm.

NOTiE

loquaces Delicias] Sic in Epicedio in tertum] Describit puerum Pantomi-

Glauciam : ' Non te barbaricze ver- mum, qui sensus sermonemque alio-

sabat turbo catasts ; Nec mixtus rnm comoedice refert. Epitaphio

Phariisvenalis mercibus infans Com- VitalisMimi : ' Fingebam vultus, ha-

positosque sales, meditataque verba bitus, ac verba loquentum, Ut plures

locntus,' Scc. Vide quae diximus ad nno crederes ore loqui.' Manilins :

hunc locum. Pharia] iEgyptia. De ' Et si tanta operum vires commenta

puppe^ Alii legunt gente, alii ptJie. negarint : Externis tamen actus erit,

Delicias'] Inde vocabantur * delicati,' nunc voce poetis^Nunc Satyra gestn,

ac 'delicatje'Suetonio : necvoxhaec referetque afFectibus ora, Et sna di-

in malam partem semper accepta, at cendo faciet, solusque per omnes Ibit

dlximus ibidem. personas, et turbam reddet in nno.'

67 Dociumque sui convicia Nili'] Se- 69 Tellure cadentem] Sic Theb. i. neca lib. de Tranq. Vitae : ' Pueros 60. ' Si me de matre cadentem Fo- qnidam in hoc mercantur procaces, visti gremio.' Vide ibidem qnze dix- et eornm lingnam acuunt, et snb ma- imus.

gistro habent, qui probra meditate 70 Vinctum] An pannis involntnm,

effnndant, nec has contumelias voca- an amplexum. Genitali carmine] Ge-

mus, sed argutias.' Nili] Nilus f5u- nethliaco carmine, nt mos erat.

vins jEgypti notissimus. Sui] Quia 73 Alios artus] Natales: mannmi-

pueriisti^gyptii erant. serat enim hunc vernulam Papinius,

68 Lingua nimium, scdibusque pro- statini ac natus fuerat.

588 P. PAPINII STATII

Uberibus tibi, parve, dedi : tu munera nostra

Ridebas, ignarus adhuc : properaverit ille, 75

Sed merito properabat, amor ; ne perderet ullum

Libertas tam parva diem : nonne horridus ipsos

Invidia Superos, injustaque Tartara pulsem ?

Nonne gemam te, care puer? quo sospite natos

Non cupii : primo gremium cui protinus ortu 80

Applicui, fixique meum : cui verba, sonosque

Monstravi, questusque et murmura caeca resolvens ;

Reptantemque solo demissus ad oscula dextra

Erexi; blandique sinus jam jamque natantes

Excepisse genas, dulcesque accersere somnos. 85

mammis. Heu adhuc inscius non curabas nostra dona. Ille amor festinaverat, sed jure festinabat, ne libertas tam exigui iemporis amiltertt ullum diem. Nunne squalidus incessam ipsos Deos, et iniquos Inferos? No7tne tefleam, diUcte infans, quo vivo non optavi liberos? Qui, statim ac naius es, direxisti ad me et injecisti mihi vagitum, quem docui verba, pronunciationemque (detegam querelas, et occuUas plagas) et inclinatus manu levavi ad osculareptantem per terram: cui solebamin dulci gremio siccare humentes oculos, et conciliare blandum sojnnum. Cuiprimum

artus; Rom. Venet. 2. et vet. Lindenbrogii, arctus. — 74 Edd. vett. heu mu- neranostra; Heinsiiis in Advers. lib. i. cap. 10. Lex munera nosira. Lectio textualis esta Marklaudo. — 75 Sen. Parm. Venet. 2, et Rom. ingratxis adhuc. Mox properaverat Rom. Aldd. Coliu. Gryph. &C. properaverit Parm. qnod re- posuit Marklandus. — 76 Venet. 2. et vet. Liudenbrogii: ne perderet omnem. — 80 Concupii: primo Parm. et codd. Domitii. Edd. vett. gemiium qui; Hein- sius in Advers. p. 595. conj. gremium; unde Marklandus, non nominato Heinsio, gremium cui. — 81 ImpUcuit fixitque edd. vett. Applicui fixique est ex ingenio Marklandi. — 82 Venett. 1. 2. 3. 4. Parm. Kom. Aldd. Colin. Gryph. Basil. Plant. &c. questusque et vulnera caca resoltam ; Heinsius loco citato : questusque in murmura cceca solutum ; vel : su£tumque in murmura ccEca resolvi ; vel : questusque et murmura cceca cientem, Hinc Marklaiidus : et murmura ccEca resolvens; Heinsium vero, de more, non nominat. Idem Markl. tenta- bat etiam : questusque et vulnera cceca resolvi. — 84. 85 Parm. Roni. et vet. Lindenbrogii : blandoque sinus jam jamque nitentes Excepere genas; Venet. 1. etiam sinus, et Exeepcre, sed deest vox natantes. Aldd. Coliu. Gryph. Basil.

NOT^

74 Munera noatra'] Libertatem, seu 80 Primo gremium, i(c. [gemitum qui

mnnera cjuae dabat infantulo Papi- protinus ortu implicuit, fixitque mihi^

nius. Aliqui legunt : primo genitum quem

76 Ne perderet ullum Libertas tam protinus ortu Implicui,fixique mihi. parca diem] Quia cito extinctus est 82 Murmura [vulnera'] caca] Virgi- ille puer. lius iEn. x. ' Nec jacta caecum dare

77 Horridus] Efferatus dolore. cuspide vulnns.'

SYLVARUM LIB. V. 5. 589

Cui nomen vox prima mcum, ludusquc tcnello

Risus, et e nostro veniebant gaudia vultu.

« « * #

DESUNT CETERA.

verhiim, quod protulit,fuit nomen meum, et risu nostro deUctabatur i/i/aRS, et Ustitia illius veniebat e nostro vultu.

Plant. blandoque sinu jam jamque natantes Exercere genas ; Tho. Keinesius in Epi.ot. ad Dauminm : bUindusque fui jam jamqtte natantes Exercere genas ; Lin- denbrogius : hlandoque sinu jnm jamqne vatanles Extergere genas ; Heinsius : blandusque sinu jam jamque mxtantes Exercere genas ; Heinsio quoque placebat Extergere genas. Lectio nostra est ex conjectuia Marklandi. Venet. 1. urescere pro accersere. — 86 ' Aut scribendum: ductusque tenello Risus ; aut certe : ludusque tenello Jussus.' Heins. Vide Advers. p. 597. Venet. 1. tenebo pro tenello, — 87 Heinsius ibidem: etanostro.

NOT^ 86 Vox prima] Id est, cum primum fari potnit.

SVLVARUM FINIS.

P. PAPINII STATII T H E B A I S,

AKGUMENTA LIBRORUM XIL THEBAIDOS?

EX VETUSTISSIMO CODICE TOLETANO.

SoLviTUR ia PrIxMo fratrum concordia libro. Denegat et foedus, repetitaque regna Secundus. Tertius in Thebas inflammat Dorica castra. In QuARTO Mavors bello rapit undique Graios. Quintus et Hypsipyles luctus, narratque dolores. 5 Archemori Sextus ludos ad funera ducit. Septimus obsessas Thebas, vatisque sepulcrum. Occidit OcTAVO Menalippi cuspide Tydeus. Hippomedonta solo dat NoNUS et Arcada telo. Cuspide fulminea Decimus Capanea terebat. 10

Undecimus parili germanos funere jungit. Ultimus Ogygias dat vincere Thesea Thebas.

Aliud in veteribus llbris legitur totius Operis Argumeatum ; hoc nempe :

Associat profugum Primus Tydeo Polynicen.

Tydea legatum docet, insidiasque, Secundus.

Tertius Hermonidem canit, et vates latitantcs.

Quartus habet reges, ineunies pralia, seplem.

Mox furicE seni Quinto narrantur, et anguis.

Archemori bustum, Sexto, ludique leguniur.

Dat Graios Thebis, et vatem Septimus umbrii.

Octato cecidit Tydeiis, spes jida Pelasgis.

Hippomedon Nono queritur, cum Parthenopeo.

Fulmine percussus Decimo Cajmneus supei'atur.

Undecimo sese perimunt per vulnera fraires.

Argiam flentem memorat Duoder^us, et ignes. Nnlla ArgHmenta liabent Aldd. Colin. Gryph. Basil. et Plant.— 5 Pro Hypsi- pyles Gevart. Anistel. Gronov. Barth. &c. Hypsiphiles.