^■x A.
■f. fH. y
■'^.A*^%i^'%^-*^.
.y^
'W^
IfSI' V
■hM'%
^^^J^ #•
;©::, A:
t:f'%^"
.#..% ^: ^<
>/i"^5^'^' '^
¥^ k;
i|j|
A- |
|
A = |
rj, |
0 — |
|
0 ^ |
— ~ :d |
0 ~ |
-Xi |
5 — |
— ^, |
3 = |
^^ |
8^ |
: rD |
4 — |
XJ |
0 |
■ >- |
1 — |
r — |
^— |
^= -< |
1 |
.;.-^.
- V^
^^/: ':
\f^
O R A T O R E S ATTICI
ET QUOS SIC VOCANT
SOPHISTS
OPERA ET STUDIO
GULIELMI STEPHANI DOBSON A.M.
REGIJE SOiCIETATIS LITERARUM SOCll
TOMUS DECIMUS TERTIUS
LONDINI
E X C U D I T J. F. DOVE
(APUD QUEM ETIAM VENEUNTJ A. S. MDCCCXXVIll,
ANTIPHONTIS
ANDOCIDIS
ET
LYSI^
INTERPRET AT 10 LATIN A
L O xN D 1 N I
PROSTANT APUD J. F. DOVE
A. S. MDCCCXXVITI.
TABULA
EOIIUM QV JE CONTINENTUR
IN
TOMO DECIMO TERTIO.
?A
347^
A i
INTERPRET AT 10 LATIN A. ANTIPHON.
I. Antipbontis Necis veneficio patratae Accusatio II. Antiphontis Tetralogia I. III. Antiphontis Tetralogia II. IV. Antiphontis Tetralogia III.
V, Antiphontis de Nece Herodis VI. Antiphontis super Choreuta
3 11
24 33 41 64
ANDOCIDES.
I. Andocidis de Mysteriis II. Andocidis de suo Reditu
III. Andocidis de Pace cum Lacedsemoniis
IV. Andocidis contra Alcibiadem
79 116 123 133
LYSIAS.
I. Lysise pro ctede Eratosthenis II. Lysise Oratio funebris
III. Lysiae adversus Simonem
IV. Lysiae de Vulnere prsemeditato V. Lysiae pro Calliae sacrilegio
147 155 168 175 179
1406539
vi |
TABULA ETC. |
|
Pag. |
||
VI. |
LysiaD contra Andocidem inipietatis |
. 180 |
VII. |
Lysiaj Areopagitica pro sacra oliva exscindenda 191 |
|
VIII. |
Lvsiaj adversus Familiares obtrectationis . 198 |
|
IX. |
Lysia; pro INIilite .... |
. 202 |
X. |
Lysiee contra Theomnestum I. |
. 206 |
XI. |
Lysiae contra Theomnestum II. . |
. 213 |
XII. |
Lysiee contra Eratosthenem |
. 215 |
XIII. |
Lysiffi contra Agoratum |
. 236 |
XIV. |
Lysiae contra Alcibiadem I. |
. 245 |
XV. |
Lysiae contra Alcibiadem II. |
. 263 |
XVI. |
Lysiae pro INIantitheo |
. 266 |
XVIL |
Lysiae de publicis pecuniis |
. 271 |
XVIII. |
Lysiae pro bonis fratris Nicioe |
. 274 |
XIX. |
Lysiae pro bonis Aristophanis |
. 279 |
XX. |
Lysiae pro Polystrato . |
. 291 |
XXI. |
Lysiae munerum acceptorum Apologia |
. 299 |
XXII. |
Lysiae contra Dardanarios |
. 304 |
XXIII. |
Lysiae contra Pancleonem |
, 309 |
XXIV. |
Lysiae pro Impotente |
. 313 |
XXV. |
Lysiae de afFectata Tyrannide |
. 318 |
XXVI. |
Lysiae contra Evandrmn |
. 326 |
XXVII. |
Lysiae contra Epicratem |
. 332 |
XXVIII. |
Lysiae contra Ergoclem |
. 335 |
XXIX. |
Lysiae contra Philocratem . |
. 339 |
XXX. |
Lysiae contra Nicomachum |
. 342 |
XXXI. |
Lysiae contra Philonem |
. S49 |
XXXII. |
Lysiae contra Diogitonem . |
. 356 |
XXXIII. |
Lysiae Olympiaca |
. 364 |
XXXIV. |
Lysifcu de Republica |
. 366 |
ANTIPHONTIS INTERPRETATIO LATINA.
•«* Antiphontis mci partem baud minimam excudendo jam profligave- rantoperae, cum nondum animum Interpretation! Latinae conscribendae adjccissem. Tandem intcllin^ens necessitatem rei, cessi ei, publicisque commodisavcrsioncm animi mei abejusmodi opera servirecoegi. Subito concitatus impetu, initio mensis Martii, paucos intra dies, quos ipsos scholae publicae, et necessitas folia a prelo madentia perlustrandi et a mendis typographicis purgandi (ut alia negotia taceam), nimis etiam coartarunt alqiie interpellarunt, Antiphontis conscripsi Latinam Ver- sionem banc, quam nunc, quo tempore banc praefatiunculam exaro, operis rursus ad pensa redeuntibus, per nundinarura a^stum intercepta, recognoscore et elimare, neque vacat, neque juvat. Totam enim banc aeslatcm indicibus Dcmosthenicis conficiendis, qui statim boc volumen octavum conscquentur, consecravi, et bac una in cura defixus, a me impctrarc non possum, ut ad alia mcntem detorqueam. Quare lectores, cum lapsus quosdam intcrpretis festinantis bio deprebendent, etiam atque etiam rogatos volo, ut feslinationi ignoscant. Prima in oratioue reddcnda fui passim locorum paulo copiosior; in reliquis operam dedi, ut pressior atque adstrictior essem. Scripsi d. 4. lunii 1773. Reisk.
IVNTIPHONTIS
NECIS VENEFICIO PATRAT^ ACCUSATIO.
ARGUMENTUM.
Phii.oneus quidani, coneabina utens, patris liujas oratoris amicus erat. Hie, con- cubinae ledargnens, illi minatus est in lapanar traduclorura. Pater oratoris, ejus uxore inorlna, novercam tilio superindnxit. Quae cum scorto familiarilate contracta — erant enim vicinae — , et, quia iiou admodum a marito diligebatur, utrique propo- silom est veneno virus tollere. Cum itaque dies festus esset, et ipsae praeparatre, jam- qne viri commutiiter libarunt — amici enim erant — , ambobas venenum in poculopro- pinant. Pbilotieas, qui plus bauserat, statim enectus est ; pater antem oratoris bojas minus lianriens in morbura incidit, ex euque mortuus est. Quocirca Glius nover- cam veneficii accusal. Hoc argumentum est. Causa status, conjecturalis : ju(i^ cium vero, quia servos ad torquendum dare noluil.
1. Valde me sollicitum animique suspensum et consilii inopem habet hsec causa, in quam fatalis qusedam necessitas me conjecit, a qua causa agenda cum alia me absterrent turn rursus alia ad earn acriter urgendam multo etiam acrius impellunt; nana non modo adolescentulus adhuc sum causarumque adeo forensium per aetatem
4 ANTIPHONTIS ACCUSATIO
prorsus rudis, sed ea quoque hujus est causae natura, utramvis in partem itnpedita, ut sive omittam sive persequar, iniquissimo atque durissimo loco me conclusum videam : scelus fuerit, in mandatis exsequcndis cessare patris ejus qui necis suae poenas ut ab auctori- bus repeterem expirans mihi delegavit ; at rursus tamen peracerbum accidit hoc, quod ista raandata patris exsequens facere non possum, quo minus simultatibus bollisque cum iis implicer, cum quil)us odia suscipi omnium minime decebat, cum fratribus puta communi me- cum patre usis et cum eorum matre noverca mea. Ea nempe est adversae meae sortis scaevitas eaque improbitas adversariorum cum quibus certandum mihi est, ut et ab illius perversitatc et ab horum pertinacia coactum me videam in hoc certamen descendere, quos consentaneum erat et perempto ultores succurrere et vindici san- guinis paterni auxiliatum venire. At enim vero, contra quam opor- tebat, evenerunt omnia. Hi enim ipsi adversus me fratrem suum pugnant et patris sui parricidas se gerunt, cujus parricidii ego eos eadem constantia nunc verbis ore prolatis insimulo, qua verbis in formula libelli accusatorii scriplis jam insimulavi. Quare, si planum fecero matrem horum [fratrum meorum, seu novercam nieain] ne- cem ei patri, qui mihi cum fratribus communis est, nefandis artibus conscivisse, quas artes ea non semel sed crebro in patris pestem factitans deprehensa fuit, tum rogo vos, jndices, ut primuru quidem leges vestras vindicelis, quas a diis et a majoribus vestris per manus traditas nacti tanti facitis, ut ante condemnationem reorum, in eas inspiciatis, causaque cognita demum, poenas ab iis prsefinitas, per- inde atque majores feccrunt, condemnatis irrogetis; deinde rogo vos, ut patri perempto, unaque mihi quoque qui solus ab omnibus derelictus causam ejus ;igo subveniatis. Ad vos receptum habeo : vos mihi nunc loco neccssariorum estis. Nam quos oportebat sub- lato ultores, mihi autem socios esse, hi necis in illo patrata; reatu se obligant et in judicio causam meam infestis animis armisque im- pugnant. Ejusmodi loco conclusus ecquos ad alios accedat socios, auxilium rogatum? ecquo alio perfugiat, quam ad vos, judices, et ad jus a;quum ?
2. Miror, qua tandem mcnte frator causam mcfc adversariam tuendam sibi ceperit; et num in hoc solo pietatcm erga paren- ts ccrni autumet, si filius commoda matris prodere nolit. Ego vero multo atrocius hoc esse aio impietatis exempluni, si fihus in- super habeat paterni sanguinis per nefas effusi ultionem in homicida exsequi, praesertim in tanta disparitate sortes perempti et perem- ptricis intercedente. Ille enim effugere mortem non potuit, quam toleravit invitissimus, ex insidiis clandestinis, quas praevidere et evitare non poterat, comparatam ; haec vero sponte sua, a nemine coacta, necem ei dedit, non furioso ardore iracundise repentinse in-
NECIS VENEFICIO PATIIAT^. 5
citata, sed lentis et pertinacibus consiliis et conatibus prsemeditatis crebroque iteratis. Neque licet fratri hoc excusare, probe se nosse a matre sua peremptum non esse patrem nostrum; nam de con- trario ejus certissime ipsi constare produnt ejus coepta. Nam, si dubitasset, poterat certissimam rei notitiam, dummodo volulsset, e servorum tormentis petere ; atqui viam banc probatissimam et unicam pseue veri indagandi aspernatus est; ubi autem quaerens indagare nil poterat, ibi juviteum quaerere ; atqui sponsionem meam de servis ad qusesitionem dedendis amplecti debuerat, strenueque hoc agere, ad quod eum cohortabar, ut rei gestae Veritas in apertum proferretur, ad poenas danduin ream citando. Servi enim si sub tormentis aut non eadem inter se aut ameis praedicationibus discre- pantia edidissent, turn licuisset ei matris causam ex certa scientia salvaque conscientiae integritate agere mihique boneste fidenterque obloqui, id quod nunc ei minus licet; et mater ejus hoc pacto illo criinine fuisset liberata. Jam vero cunctatus rei gestae rationem ilia, quae una patet, via indagare, ecqui potest ea certo nosse, quae explorare recusavit? Ecqui ergo consentaneum sit, judices, eum vera dicere, aientem, ea se probe cognita atque perspecta habere, quorum veritatem percontari nuiiquam animum induxit? Ecquid opponet mihi peijurii eum insimulanti? Servos ad quaesitionem si admitteret, certo norat salutis omnem viam praeclusani matri esse; unica ergo ratio earn servandi hsec erat, ut declinaret et eluderet quaesitionem per tormenta servorum : nam hoc solo modo sperabant se consecu- turos, ut res gesta in occulto maneret. Ecqui ergo censeri poterit salva fide et religione jurejurando id confirmasse, quod in formula contrajuramenti scT\p5\i,se probe nosse, id nempe,quod summa per- conlationis diligeutia ad liquidum adducere noluit, cum ego vellem hac in causa modo inquirendi eo uti, qui est omnium aequissimus et probatissimus. Ecqui autem hie modus est quern proposui illis de- Irectantibus, et quae mea sequitas ? Flagilabam ipsis coram ilia man- cipia torqueri, quae norant mulierem banc, malrem horum meorum adversariorum, jam antea quoque toxicatas coxisse potiones quibus patrem nostrum de medio tolleret, et, a patre nostro cum in flagrante delicto esset deprehensa, baud infitiatam esse facinus, sed excusatum et lenitum isse atrocitatem ejus, praetexendo non necis ergo herbas illas a se coctas esse, sed solumniodo illiciendi atque devinciendi amoris. Hoc ego de facto postulabam mancipia dedi, et exhibebara illis schedam, in qua summa capita criminum perscripseram, quorum illam mulierem insimulo. Non mihi arrogabam ut ipse per me servos interrogarem aut torquerem, sed ea ntebar aequitate ut ipsis interro- gandi et torquendi negotium permitterem eosque moderatores seve- ritatis hujus ipsos facerem, dummodo coram me scrutiuium fieret; nolebam enim committere, ut illi, me ipso pro lubitu meo quicquid
6 ANTIPHONTIS ACCUSATIO
in buccam veniret interrogante, cogerentiir ad quoestiones meas le- spondero, sed sutficicbat mihi meos adversaries servos super illis solumniodo capilibus interrogare quae in scbeda scripseram: Vel ex hoc solo docuniento cequitatis nieae constet, nisi fallor, et me causa mea fidere et illos suae diffidere; ecqui landem istocc sequitas et civilitas atque simplicitas dubium adhuc uUum de honestate et pro- babilitate meoe contentionis, sanguinem paternum ulciscendi, rclin- quat? et poterani utique fidenter ad illam sponsionis sequitatem de- scendere. Nam si aut prorsus infitiarentur servi factum aut praj- dicationes eorum inter se discreparent, certus esse poteram magi- stratum, penes quern cequi juris est administratio, servis eos esse stimulos admoturum, qui eos cogerent veras rei gestae rationes ape- rire, quantumvis veritatem falsis indicinis obumbrare conarentur. Fac contra evenisse atque evenit, non me illis sponsionera de man- cipiis dedendis detulisse, sed illos mihi; fingamus itaque tantisper illos, ut primum fama ad se allatum accepissent me parare actionem in homicidam patris, actutum mecum congressos mihi mancipiorum deditionem obtulisse, me vero accipere detrectasse: quid tum? usi nempe hoc fuissent evidentissimo omnium atque firmissimo docu- mento ad vincendum, culpa csedis omni se vacare. Nunc vero, ego enim stimulos, etsi partes meas inter torquendum eis ipsis delego, servis admoveri peto ; nunc, dico, mihi haec ipsa testimonio sunt, culpa csedis se non vacare. Certe enim, si ipsi quidem mancipia tormentis affici obtulisscnt, ego vero negotium detrectassem, res ipsis falsae insimulationis testimonio fuisset. Liceto mihi quoque mese causae veritatem hoc ipso argumento doccre atque approbare, qui servos dedi postulaverim ab his dedere recusantibus. Grave profecto et indignum facinus ! Hi vos rogant, judices, ut se absol- vatis, et a vobis precarium jus velut emendicantur, qui, si dedere servos voIuisscnt,jus ipsi sibi pro arbitrio suo dicere, hoc est, causse suae probitatem atque legitimilatem certis et irrefragabilibus docu- mentis approbare vobisque absolutionem vel invitis extorquere po- tuissent. Jam ergo non amplius obscurum est, cur eum modum, quo rei gestae Veritas crui et ad liquidum perduci poterat, defugerint. Norant nempe, huic discrimini si se commiltercnt, futurum esse ut patesceret malum domi suae penes se residere ; quare omni conten- tione in hoc incumbebant, ut servorum quaesitio omitteretur eoque mali vera sedes tacita et ignota maneret. Vos autem judices, certus enim sum vestrac sapientiae atque aequilatis, hoc ipsorum exemplum non imitabimini, sed potius ulcus hoc denudabitis. Sed liaec hacte- nus: iranseo nunc ad alteram partem muneris mei, totam rei, ut vera gesta fuit, seriem coram vobis enarraturus: justilia cursum orationis meae actionisque eventura gubernato.
3. Superius domus nostrae tabulatum Pbiloneus, quoties in urbe
NECIS VENEFICIO PATRATiE. 7-
ageret, incolere solebat, vir honestus et friigi, (|uo pater familia- rissime utebatiir : erat illi Philoneo pellex, quam decreverat in lupanari prostituere. Mater fratris [sea noverca mea] cum quse- rendo iiitellexisset, cuja esset, consuetudinem cum ea contrahe- bat. Sic factum, ut cum noverca sensisset quam atrocem inju- riam Philoneos pellici suse oblatura iret, pellicem ad se arcesseret: veniebat pellex : inter sermones aperiebat noverca pellici quam insignem injuriam Philoneos ei pararet injungere, unaque de patre meo querebatur; ab eo se duriter et indignis modis haberi : sed in promptu sibi esse arma ambos ulciscendi, vel potius artes se tenere, quibus amborum erga se animi ita mutarentur, ut cum Pbiloneus ipsi [pellici], turn pater meus sibi [novercse], placaretur atque reconciliaretur, modo ilia [pellex] in sua [novercse] pote- state esse vellet; suam fore inventi gloriam, ipsius fore partes famulandi et jussa exsequendi. Tune ergo, ait, mihi ministrare voles? Velle ait altera, nil hsesitans, ut facile est existimatu. Dis- cessum tum fuit super his pactis condictis. Haud multo post inci- debat et Philoneo necessitas, ut sacris interesset quae Jovi Ctesio in Piieeeo publice fiebant, et patri iter per mare ad insulam Naxum suscipiendi. Convenientissimum itaque videbatur Philoneo, cui semel ex urbe in Pirseeum esset descendendum, eadem opera, per compendium itineris ejusdem, patrem quoqu^ nieum, profectionem illam maritimam ingredientem et ad portum pariter tendentem, ami- citise et benevolentiee ergo testandee prosequi, et saciis peractis, lautis epulis cohonestare. Pellex Philoneum eodeni prosequebatur necessario sacrorum causa, ut iis epulisque necessaria ministraret : jam erant ambo in Pireeeo, jam, ut par erat sacris operabantur. Sacris peractis, jam incipiebat pellex secum deliberare, qui et quando potionem venenatam ipsis prseberet; num ante epulas, an post. Placuit tandem post epulas dare, quod ita prseceptis novercse meae, nobilis illius Clytaemnestrse, esset obsecutura. Quae illo in con- vivio evenerint, mihique longum atque tsediosum sit enarrare vobis- que audire : ea vero, quae nosse refert, quomodo nempe datum fuerit venenum, paucissimis exsequar. Dapibus igitur amotis, libabant diis, et thura super se quisque arse imponebant, id quod eos facere par erat, quorum alter una Jovique Ctesio sacra fa- ceret amicumque solennibus epulis exciperet mox iter ingressu- rum, alter apud amicum epularetur, cui vale dicere pararet mox cum nave discessurus. Libationes infundens, veluli ministra, pel- lex, illis vota facientibus atque deos surdos ea rogantibus, quse non assent exitum habitura, venenum imraiscebat; et Philonei qui- dem poculo portionem veneni multo spissiorem ingerebat, in quo ipsa sibi mire placebat, veluti commento quodam a se sollerter et callide excogitato — sperabat enim futurum ut, quo plus potionis
a ANTIPHONTIS ACCUSATIO
hujus exsccrabilis haiiriret Pliiloneus, eo acrius in amorem sui, pel- licis, exardesceret : nondiim cnim tuin norat a novcica mea se cir- cuniveiUam esse, id quod turn demum comperit cum jam in faucibus exilii hffireret — .patriantemnostroportionem venenimulto parciorem iilfundcbat. Defiincti libationibus illi sicarium suum pro arnica per ignoralionem veri liabentes, sermonumque atque jocorum facetiis et amplcxationiim per vices crebritate inter se jnctantes, extremam tan- dem potionem exhai]riel)ant. Et Philoneus quidem in continent! e vesligio exspirabat; pater autem noster in valetudinem incidebat, quBB eum qnoque tandem, die vigesimo post, sustulit. Hujus tanti aceleris praemium ilia (juidem, quae operam ministerialem solummodo perpetrando proestitit, facinore dignum jam abstulit — nam rotae im- posita et turn carnifici tradita supplicium extremum toleravit, quam- quam imprudens aliena magis quam sua culpa peccaverat — , quse au- tem foemina et scelus ipsa prima mente concepit etvenenaa secocta manibus suis famula^ administravit et per earn bibenda miseris viris prsebuit, ea, si cum diis vos quoque voletis, prgemium mox aufferet. 4. Iloputate vobiscum quanto sint, quoe ego vos rogo, sequiora, quam quae frater rogat. Ego quidem vos rogo, ut pcrempti necem, hoc est, injuriam ei datam soternam nulloque pacto reparabilem, ulci- scamini. llleveropatris quidem, insuperhabitadeorumomni religione, flagitiosissime, sumnio. cum dedecore, prajmature, ab iis, a quibus omnium minime decebat eum malum accipere, sublati, ne mentionem quidem ad vos faciet, cujus casum miserabilem vos et commiseratione prosequi et ulcisci par est; pro ea autem femina siipplicans, qu88 maritum impium fraude sustulit, preces vobis ingeret, infandas, de- testabiles, quas et vos ab auribus vestris rejicietis, judices, et dii rejicient, neque committent unquam, ut earum reus fiat: rogabit nempe vos, ut verum credatis esse id quod ilia jactans studet vobis persuadere, tametsi ne ipsa quidem sibimet credit, scil. eam nulla mala fraude hoc in negotio esse usam. Atqui vos homicidarum non eslis protectores, sed vindices peremptorum a praemeditata fraude, preesertim si fraus ilia profecta fuerit ab iis, quos par erat vitatn eorum non exstinguere, sed modis omnibus tueri et salvam con- servare. Jam penes vos est, judices, statu causse a me bona fide coram vobis exposito, ex a;quo et vero causam disceptare: id quod etiam facietis. Spectato quecso disparitatem nostrarum rogationum. Frater quidem vos mox rogabit, ut matris suee vitam salvam esse velitis, ejus, quae maritum, furioso impetu, juris omnis divini oblita, dc medio sustulit ; hoc est, contendet orationo sua vobis persuadere si possit — quamquam non videtur futurum, ut possit — ■, ut vos matri poenas meritas facinorum ab ea commissorum remittatis : ego contra vos rogo, ut nullo pacto vos patiamini flecti, quo ilia patri meo minus det poenas manibus ejus debitas : vos enim, quo scelerosi
NECIS VENEFICIO PATRATiE. 9
poenas dent nieritas, eo et ad judicandum convocamini et judices appellamini, hoc est, justi atque injusti arbitri dignorumque facinori- bus prsemiorum dispensatores, Porro csedis hujus machinatricem ego in jure persequens, hoc ago, ut earn supphcio afficiam quod merita est, turn ut patrem nostrum vindicem ejusque manes hostihs sanguinis hbatione placem, denique ut juris vestri civihs auctori- tatem atque majestatera tuear ; et sunt hsec, ni fallor, tanti mo- menti, ut vos deceat, quotquot considetis, omnes, mihipraesto esse causamque meam superiorem reddere, si sequitatem et veritatem ejus oratione vobis approbare potuero: ille ex adverse hoc agit ut, quae muher leges vestras sprevit, pcenis earn eripiat illis, quibus earn scelus suum obstrinxit. Atqui, utrum, quaeso vos, sequius est, prsemeditatae necis ream sceleris poenas dare, an nullas dare ? utrum aequius est, misericordia duci per nefas interempti, an ejus mulieris quae ilium sustulit? Ego equidem ilium utique vestra digniorem commiseratione censeam. Convenientius enim id sit et humanis et divinis juribus. Quapropter aequum et factu necessarium arbitror, ut ilia pari severitate vestraque et juris aequi sanguinem ejus expiet, quem ilia cauinee frontis mulier, truculenta manu ferreisque prse- cordiis, nullo humanitatis sensu repressa, sustulit. Quam enim necem maritus, invitissimus, per vim sibi oblatam atque ingestam, toleravit necessario, earn mulier ei, sponte sua, a nemine coacta, rationibus diuturna deliberatione probe subductis propositoque ob- firmato, obtulit atque ingessit, quo tempore miser insultui baud pro- viso maxime pateret. Nam in procinctu stans cum nave peregre proficiscendi, et apud amicum hominem secure epulans, hausit im- prudens venenum a pellice amici sibi datum, quod venenum noverca pellici illi, perinde nescienti, mittens, per nuncium mandaverat ut patri meo bibendum propinaret; quam potionem mors patris con- secuta est. Ecqni jam infitiari ausit, banc necem patri per vio- lentiam invito et reluctauti oblatam et ingestam esse? ejusmodi belluae ulla, aut vos aut alium quempiam duci, seu commiseratione seu reverentia, ecqui conveniat, judices ? qufe pectus ipsa suum adversus omnem mariti sui commiserationem ita obdurarit, ut eum impie atque flagitiose necare nil vereretur. Decet utique judicum animos moUes esse atque misericordiae patulos, verum erga miseros involuntariis infortuniis oppresses; erga reos autem scelerum data opera designatorum oportet duros et saevos esse. Ut ilia thori sui consortem sustulit, neque deos neque semones hujus patrii soli pree- sides neque cives reverita, sic et ilia rursus eequissimo jure tracta- bitur, si vestraque et juris sequi seiitenlia morti damnata, sine com- miseratione sine reverentia sexus ulla, nulla cunctatione pereat. 5. Hie facere non possum, quominus fratris me aiam mirari auda- ciam : ecqua demum is mente in contrajuramento affirmavit, se
c
10 ANTIPHONTIS ACCUSATIO ETC.
certum esse probeque tenere matrem suam tantum scelus non pa- trasse ? Ecqui tandem ea probe tu teneas, quibus, cum gererentur, baud intcrfuisses? nam profecto ncque aiat frater se veneni coctioni interfuisse, neque credibile est eum ei rei adhibitum fuisse. Neces enim qui aUis comparant, hi ad clandestinas suas molitiones non ad- vocant testes, sed macbinantur fraudes suas quam possunt occultis- simc, seduloque cavent ut mortaHum nemo resciat: quo fit, ut quorum capitibus hujusmodi fraudes consuuntur, hi nihil horum omnium ne suspicentur quidem, neque prius pestem sibi objectam sentiant quam in ejus faucibus jam hfereant ; turn demum noscitant pestem suam, quum negatum ipsis est earn devitare. Ejusmodi calamitate oppressi, quibus quidem per mortis lentorem liceat — nam aUis hoc negatum est quos citum auffert exitium — , convocatis araicis atque necessariis exponunt de luctuosi sui casus miserabiUtate, no- minatim appellantes exitii sui auctores, jubentque eos coram judicio de hac sua auctoritate testari uUionemque injuriae suae ipsis exse- quendam demandant ; id quod idem pater quoque meus erga me, quamvis tum adhuc puerum, fecit, ex ilia suprema et luctuosa vale- tudine Cubans : sin autem periculi rapiditas hac cautione animam agitantes excludat, Uteris mandant ea quae verbis ad amicos edere per temporum angustias negatum est, et antestantur servos suos, nominatim homicidas suos ad eos edentes. Pari modo pater quoque meus me, ut tum adhuc puerum, per literas, voluntatis atque sen- suum suorum interpretes, et de casu suo certiorem fecit et ad ul- tionem a scelerata repetendam cohortatus est, me, inquam, judices, non servos suos.
6. Jam docui vos totam rem; succurri, quatenus potui patrique defuncto jurique civili, cui hoc facinore insignis oblata est contu- melia; defunctus sum partibus meis : jam vestrum est, de vestri muneris partibus, quae vobis agendas supersunt, vobiscum dispicere et jusaequum dicere. Et si vel vos quoque vobis defueritis, quam- quam baud videmini tantum dedecus ad vos admissuri, dii tamen inferi, de quo nullus dubito, inultum baud transmittent tantum scelua, a cujus atrocitate majestas eorum violata fuit.
ANTIPHONTIS TETRALOGIA I.
1. ACCUSATIO CiEDIS VOLUNTARI^.
2. DefENSIO CiEDIS EJUSDEM.
3. AcCUSATIO POSTERIOR EJUSDEM CiEDIS.
4. DeFENSIO POSTERIOR EJUSDEM CiEDIS.
1. ACCUSATIO C^DIS VOLUNTARIiE.
ARGUMENTUM.
Ubique Antiphon innatam suam vim dicendi oslendit.maxime vero in sequentibus quatuor orationibus, in quibus secum ipse pngnat. Duas eniin oratlones pro accusa- tore recitans, et duas pro reo habiuit, in ambabus seque probatus. Haio eiiim oratio sirailis est orationi Lysicead Miciuem scripta;. Argumentum ejus Loc est. Qnidam, a coona rediens, cum comile occisus inventus est. Post cnjus mortem quidara ex afBiiibus suis inimicum ejus accusal, ut hujus homicidii reum: ille inficiatur. Undo conjectura status imperfecta, ex una tantum persona constans. Divisio oratiouisbaec est. In pronemio conslitulionem oratio non babet, quia nondum oratio dicendi im- pensa erat : contenlionem iiamque incipiens primum accusationis confutatione utitur, qua ostendit neniinem ex debitoribus ne cogitatione quidem interfecisse. Deinde causam urget, ostendens ex insidiis interfeclum esse. Deniqne ad proposituni transit, indicioruraque petitionem servi testiraonio refellit. Deinde digressio etper- oralio sequitur.
QuiE quidem fraudes ab hominibus contemnendis comparatse fuerint, ese sunt ad coarguendum non admodum difficiles : fraudes aulem si quse constructse fuerint ab hominibus nobili loco natis rerumque civilium usu tritis, et id eetatis agentibus quo quisque ad prudentiam valentissimus atque excitatissimus est, ejusmodi vete- ratores et noscitafe et coarguere perquam est arduum. Discriminis enim probe tenentes magnitudinem, in quod induunt caput, e lon- ginquo cautionem insidiarum quas parant meditati, prius operi ma- num non admovent quam suspicioni omni aditum ad se diligentis- sima circumspectione occluserint. Quorum vos gnaros atque me- mores oportet, o judices, vel minimum queraque radium suspicionis allabentem cupide captave eique certam fidem adViibere. Nos autem hunc reum hujus ctfidis agentes volumus vobis accusatores idonei atque religiosi videri; neque sumus ex eo genere accusatorum, qui
12 ANTIPHONTIS
sontem elabi sinentes insontem persequuntur : neque probabile est nos tam iuiquos et improbos esse, ut nobis ipsis magis quam aut vobis aut ullialii noceanius,qui probe teneanuis, cumbomiciclii reatus totani civitatcm poUuat atque teneatpiaculoconstrictam, donee homi- cida demonstretur, futurunr, ut reatus ille a civitate in nos solos rela- batur, si pro sonte insontem plecti curemus ; et, vos judices, si falso nostro decepti indicio in dicendojure erraveritis,pcenam omnem illius erroris in nos solos esse coorituram, qui falsa docendo vobis imposu- erimus. Certi itaque cum simus omne hujus homicidii piaculum in nos solos esse relapsurum, si verum dedita opera conturbemus atque dis- simulemus, conabimus ex iis, quae probe cognita atque perspecta ha- beraus, quam poterimus liquidissime demonstratum dare, csedem banc ab boc bomine, quern ejus insimulamus, peractam esse. Neque enim probabile est earn a latronibus peractam esse ; quia ambo, et herus et servus cum eo peremptus, non spoliati vestibus, sed adhuc amicti suis vestibus, reperti sunt: latro autem si eos peremisset, profecto non fuisset commissurus ut sine illo compendiodiscederet, cujus adipiscendi causa caput ipse suum discrimini objecisset ; quamvis prsedam illam jam paratam nuUoque sudore rapiendam inter manus haberet. Porro ne per rixam quidem inter pocula co- ortam confossi sunt: statim enim fuisset ejusmodi homicida a reli- quis compotoribus et agnitus et comprehensus ; nostrum autem peremptum, qui occiderit, nemo novit. Non magis jurgium atque convitium ei necem contraxit : cecidit enim nocte intempesta et in loco deserto ; atqui ejusmodi tempore locoque nemo alii cuipiam convicia ingerit. Denique etiam hoc prsetexi nequit, fuisse nescio quern, qui jaculo alium nescio quera petens, telo aberrante bunc confoderet: nam si conjectus error hunc sustulisset, non profecto idem telum a destinatione sua abberrans, uiiius erroris incredibili constantia ambos, herumque servumque una, sustulisset; sed ambo jacent una confossi. Atqui negatum est prseter has quas comme- moravi excusationes, ullas alias quodammodo probabiles commi- nisci. Refutatis igitur his excusationibus et occlusis his subter- fugiis, nil snperest, quam ut aiam hunc peremptum ex insidiis inimici cecidisse; id quod ipsum quoque mortis genus clamat. Sed ei insidiatum esse ecquemnam sit credibilius, quam eum, cui post ma- gnas clades olim a perempto acceptas adhuc multo majores ab eodem essent inevitabihter metuendse? Quee est conditio hujus hominis a me rei facti. Hie enim, a longinquo jam cum esset infestus per- empto, multas quidem ei capitales causas in foro dicendas objecit, in quarum nulla eumcondemnavit ; contra vero a perempto crimini- bus exagitatus et numero pluribus et atrocitate pcenarum horribilio- ribus, e nulla unquam discessit absolutus, quo factum est ut res ejus familiaris cladem insignem acceperit : vetustas illas tacebo simultates
TETRALOGIA I. 13
eorum mutuas; novissime adhuc peremptus reum sacrilegii accu- savit, lite duobus talentis aestimata. Quid ejusmodi in loco factu- rum fuisse credibile est eum reum, qui criminis incusati sibi esset conscius, accusatoris facundiam et in rep. potentiam nosset, neque injuriarum oblitus esset ab eodeni accusalore pridem acceptarum ; eritne dubitationi locus, quominus hie, tot stimulis actus, et agitaret de inimico tollendo consiliaet data opportunitate exsequerelur? Et ardor vindictae occoecabat mentem ejus, discriminumque in quse se demissurus esset recordationem obliterabat, et metus malorum ab eo, si diutius in vivis superesse sinerelur, imminentium, ita exster- nabat, ut hoc calidius manum facinori adjiceret, ludibriis hujusmodi spei praeterea ductus. Hominem si sustulero, sic ille secum cogita- bat, facile fiat ut facinoris auctor in occulto maneam ; et semel exstincto illo, nihil jam est quod de causa sacrilegii male metuam : sublato enim accusatore nemo alius illam causam persequetur, sed jacebit deserta, accusatore in judicio non comparente: at fac tamen esse qui causam illam prosequatur, fac me damnari, fac denique me fortunis omnibus ipsoque spiritu mulctari ; acerbum quidem id erit, verumtamen cum idem illud me maneat supplicium, si hunc diutius vitalibus auris vesci patiar, multo est gloriosius, si cadendum mihi sit, me non inultum, sed inimicum una quoque mecum letali ictu a manu mea prostratum cadere : ignavum fuerit segnem et imbellem mortem accipere jugulo ultro oblato. Sic reus hie secum procul- dubioagebat. Certum autem eum fuisse, crimen hoc de sacrilegio ipsi capitale fore neque ullo pacto evitabilem hunc ictum, id ex eo constat, quod per actionem causae de homicidio, ut cum minore periculo conjunctam, effugere conatus est necessitatem crimen sa- crilegii purgandi. Nam nisi persuasum sibi habuisset, posse Keri ut caedem quodammodo purgaret, nullo autem pacto fieri posse, ut crimen sacrilegii defenderet, csedem non commisisset. Hae sunt illae necessitates, quae eum ad committcndam caedem adegerunt. Foret jam idem e testimoniis quoque testium approbandum ; et producturi quoque nubera testium essemus, si iis abundaremus ; verum in solitudine cum caedes peracta sit, qui poterimus testes multos producere? producemus ergo testes eos, qui testem unicum in re gesta praesentem — nam praeter eum plures non aderant, cum insultus fieret — , pedissequum puta perempti, de homicida herique suique indicantem audiverunt. Nam spirans adhuc ille pedisse- quus a supervenientibus repertus et sublatus fuit : is a nobis de ho- micida interrogatus respondit, de toto globo grassatorum, a quibus oppress! fuissent, se alium neminem noscitasse prseterquam hunc unum quem caodis postulo. Tenetur itaque convictus, cum argu- mentis e probabilitate ductis, tum testimoniis eorum qui aderant pedissequo, inter exspirandum caedis hunc insimulanti : ejusmodi
14 ANTIPHONTIS
reum nullo prorsus modo vobis licet, judices, absolvere. Nam si faciatis, ei jus iiequum sitis violaturi et in publicaque privataque vestra commoda peccaturi. Nam sic grassatori cuique veniam detis capitibus fortunisqne quorumcunque impune insidiandi, si arma corrumpatis ea, qiiibus grassatores impugnari et ad confessionem sceleriim adigi possunt : nam si neque argumenta e cansentaneo petita, neque testinionia eorum qui rebus gestis interfuere, penes vos valent, nemo grassatorum omnia jam poterit unquam convinci: carebunt ergo injuriis oppressi vindice : quod est summum nefas. Sed etiam baud expedit hunc impurum, bumano cruore madentem, incesto pede limina deorum calcantem, sanctimoniam fanorum pol- luere, aut assidentem iisdem mensis convictores, quamvis insontes, spurcitie sua respergere: exsistunt enim inde annonarum caritates terrarumque sterilitates, pecora cum mulieribus parere desinunt,ne- gotia omnia sinistris fortuuis intercedentibus sufflaminantur atque conturbantur. Decet ergo vos, existimantes bujus ccedis ultionem vestram esse provinciam, pcenas homicidii in scelerati bujus caput, sic merili, retorquere; punientes enim bominem unum, dabitis vos quidem buic uni malum, sed illud malum et ei proprium atque priva- tum erit neque ad plures dimanabit, et eodem illo malo privato pu- blica mala relevabitis, totam civitatem repurgantes atque expiantes.
'2. DEFENSIO EJUSDEM C^DIS.
ARGUMENTUM.
Accnsatas fatctar quidem antiquam iiiimicitiain, qaae illi cum intcrfecto iiiterces- serat, bomicicliuui tamen negat, et indicium facit se euin non interfecisse inimicitiam. Dicit enim, inimicus carosim, omiiino scivi mihi caasam contrariam eventaram ; pro- pterea tamen sane eum non inlerfeci. Refellit et testimonium serri, utpote a dominis tubornatnm : nun enim incrcdibile dicit, grasssatorcs, qui ilium ioterfecerint, non pneveuiiise,ut iilarapallio spolif^jsnt.
Nox videor mihi peccarc, cxistimans me bominum natorum omnium esse infelicissimum, ut cui fortuna nascenti contigerit impla- cabiliter irata et infesta. Ccetcri quidem si qui adversacum fortuna conflictentur, finem tamen aliquando tandem malorum suorum in- veniunt, ut procellis jactati, rursus succedente tranquillitate maris et coeli sercnitate rccrcantur atque conqniescunt : valetudine gravi oppressi et in vitae discrimen adducti, convalescunt et cubili rcsur- gunt salvi : quoccunque aliae calamitates alios perculerint, succeden- tes contrariae illis prospcritates illas depellunt et obliterant. Mihi veto hie homo[peremptus] fataliteretsuperstesadhuc fundi mei fuit calamilas, quern funditus evertit; et nunc vivis cxemptus in capitis me conjecit discrimen, quod etiarasi effugero,reIinquet tamen mihi moero-
TETRALOGIA I. 15
rum atque sollicitudinum satis superque. Tarn me gravis urget sorsut non satis ad salutem mihi sit, me ipsum pietatis ergo deos jurisque ci- vilis observantem prsestitisse ; sed etiam, nisi homicidam, a quo ha^c ceedes patratafuit, investigaro atque coarguero, quern ipsi investigare atque deraonstrarenonpossunthi,qaifusi sanguinis ultores segerunt, ego ipse in periculum veniam, ne falsa csedis suspicione oppressus contra jus et fas imprsesentia extreme supplicio daraner. Subtilem hi me quidem acremque verbis faciunt disputatorem et callidum insi- diarum architectum, eoque eegerrime laqueis con victionis irretiendum ; at iidem tamen rursus ea me patrasse aiunt, quse si patraro,necesse sit omnium liominum me tardissimum atque vecordissimum esse: facinora enim mihi imputant contra me de caede manibus meis peracta testantia. MirabHem enimvero inconstantiam atque repugnantiam ! Quamquam facinus non commisi, nunc tamen, illo vere sublato, suspicione facinoris premor, ob simultatis acerbitatem quas mihi cum vivo ohm intercessit: noram, ergo, si hie a quoquam aho jugulare- tur, futurum ut suspicio ceedis in me statim incumberet. Egone manibus ipse meis cruri meo banc securim impingerem ? Non erat multo magis consentaneum, me, si quem ahum nossem ejus vitae insidiantera, operam dare, ut eum a proposito illo revocarem faci- norique intercederem, quam me facinus id patrare, per quod in su- spiciones incurrerem,haud dubias illas et ultro arcessitas ? Prorsus hoc abhorret. Nam si fecissem, necesse erat csedis auctorem aut innotescere aut ignotum manere : si innotuissem, funditus perieram, ipsa facinoris atrocitate me jugulante ; sin autem facinus meum clam raansisset, certus tamen eram suspiciones hominum omnium in me esse incubituras. Injuria mihi utique fit indigna et misera- bilis, qui cogar, non modo me purgare, sed etiam homicidas quos ignoro indicare : quod tametsi perarduum et psene negatum est, conabor tamen hoc quoque facere. Necessitas enim, ut in proverbio fertur, telorum omnium est acerrimum. Accusatorem alio modo repellere non possum, quam argumentum ejus invertendo. Con- cludebatsic: fieri nequit, ut exanimatum aut latrones aut rixosus quidam compotor aut alius aliquis importunus convitiator aut deni- quejaculator a meta aberrans peremerit; ergo, inquit, hie peremit, me demonstrans, et ipsum mortis genus clamat, hunc fecisse. In- vertam argumentum hoc, sic concludendo : si necesse est, ut ego homicida sim ideo, quod illos baud probabile sit fecisse, necesse rursus erit me crimine vacare, si planum fecero, illos probabili su- spicione facinoris urgeri. Negant hi probabile esse, quod ego aio vel maxime probabile esse, ut caesus, dum nocte intempesta vaga- retur incertus quo iret, a manticulariis confoderetur, vestium cupi- ditate illectis. Nam quod vestibus spoliati jacentes non fuerint, ex eo nihil coUigi potest : potuit fieri, ut homines intervenientes ipsis> otic eoo excluderent vestes jacentibus destringendi, quorum homi-
16 ANTIPHONTIS
num intervenientium metu, si jacentes una cum vestibus relique- ruiit et fuga saliiteiu qutesierunt, utique non desipuerunt, seel vel maxime sapuerunt, salutem lucello prochabentes. Seel fac peiem- ptum luinc, non a manticulariis vestium causa peremptuni esse : quid turn? num ideo magis ego feci ? annon facile factu fuit,uthic coesus, videns nescioquos malum aliquod et capitale facinus patran- tes, ab his occideretur, meluentibus atque caventibiis ne sui faci- noris ille index lieret ? Ecquis non hosce, meos accusatores — qui multi erant — novit non multo niinore peremptum odio prosecutes, quani fuit meum illius odium ? Nonne igitur magis fuit probabile eos ipsos, quam me, eum sustulisse ? quid me impediat hoc suspi- cari ? Norant, hie si a quocunque tandem toUeretur, futurum, ut ceedis in me suspicio incumberet : quid tuin ? occidebant euro, certi, se in occulto mansuros, et me culpam ipsorum luiturum esse. Pedissequi testimonium ecqui tandem credibile sit ? a quo, discri- mine exsternato, noscitatimi fuisse homicidam ita parum est credi- bile, ut contra credibile est, eum ab hominibus, quorum in potestate non esset, interrogalum, ad omnia quas iiii vellent statim assensum esse. Universe fides servorum omnium in edendis testimoniis sub- lesta est — nam ni esset, cur eos tormentis subjiceremus ? — , ecqui ergo par erit huic servo fidem liaberi aienti herum suum a me per- emptum esse ? Argumenta porro solummodo probabilia me gra- vantia si quis censeat paris esse ponderis cum veris et certis, eum velim ruisus incontiariam partem hoc secum reputare argnmentum a probalitate ductum me sublevans : in parandis insidiis consenta- neum est me securitatem et cautionem secutum esse; quam si se- cutus sum, multo est verosimilius, me cavisse, ut a csedis exsecu- tione abessem, quam nt interessem, eoque me meis oculis de veri- tate cuedis certum rcdderem. Nego porro hoc, quo nunc teneor, actionis forensis de homicidio discrimen mihi visum fuisse expedi- tius atque tutius, atque alteram istud de sacrilegio ; contra vero aio me, si non plane desipui, prius illud multis modis duxisse formi- dabilitis, quam hoc posterius : id quod nunc demonstratum eo. Nam si causa sacrilegii caderem, futurum erat ut fortunis solum- modo mulctarer ; jus civitatis et spiritum mihi nemo erat erepturus ; salva autem vita mihi reiicta, etiamsi causa cecidissem et fortunas omnes amisissem, non tamen ideo fuissem ad extremas incitas deven- turus, quia satis erat amicorum, qui stipe collectitia mihi necessaria alimenta przebituri viderentur : homicidii autem in causa hac victum me queenam manebant? supplicium mortis certum et incvitabile, praeterea ignominia nefandi sceleris quam liberis pro patrimonio eram relicturus ; aut si fuga mortis supplicium prsevenirem, forent tamen mihi, homini seni et extorri, praeter exsiliurn mendicitatis molestiae atque dedecora toleranda. Planum itaque feci, nullam criminationum ab accusatore in me intortarum esse credibilem ;
TETRALOOIA I. 17
sed fac tamen probabile videri, earn caedeni a me patratani esse, in eaque patranda me humanum quid passum, quod ab humana natura exspectari eique ignosci consenlaneum sit, quaniquam earn caedem reapse neque patravi ct patratam a me esse pernego, vel sic tamen quoque par foret me absolvi. Nam injuiias ab inimico mihi oblatas si ejus sanguine ultus essem, ingentes illae atrocesque erant injuiiae ; nam nisi tales essent, non possem videri fecisse facinus cum humanee naturae infirmitate consentiens ; homicidas enim,etnon t|ui homicidium jtislitiae consonum patraverint, jure con- demnaritis. Quicquid est., quocunque vos me pacto absolveritis hoc crimine, non poUuam deorum sanctimoniam in eorum fana ingrediens, et contendens vobis persuadere ut me absolvatis, nefanda non facio. Nefanda contra faciunt et pestes vobis mul- tifarias consciscunt hi, qui, omisso vero hnmicida, me insontem homicidii reum agunt : hi auctores vobis fiunt, ut impietate numina deorum Isedatis : hi digni denique sunt, qui eadem omnia patiantur ipsi, quae me aiunt meruisse, supplicia. Hujusmodi hominibus, tarn impuris, denegate, judices, fidem vestram ipsorumque fidem parum fidam ducite : me autem e moribus et factis ante actae omnis meae vitae speetate ; quod cum facietis, tum deprehendetis, me neque vitce cujusquam insidiari neque bona aliena appetere, sed contra, multasque spissasque contributiones contribuere, ingentes aeris summas in trierarchatus, eosque crebros, insumere, splendida munera choregalia edere, muitis succurrere gratuitis de meo largi- tionibus, pro muitis, quibus me de nominibus hand contemnendis praedem praestitissem, luere solitum, rem auxisse non litium foren- sium sordibus, sed honesti quaestus exercitatione, crebra diis offerre sacrificia, civilemque me et sequum erga cives gerere, legibusque convenienter setatem degere. Talis cum sim fuerimque, nolite me criminis impii turpisque condemnare. Quod si peremptus hie adhuc in vivis superesset, non satis haberem me purgare, sed etiam eum, unaque hos, qui sub prpetextu ulciscenda^ injurise huic a me oblatse latentes emungere me nummis conantur, demonstrarera, per summum nefas me criminum eorum omnium insimulare, quorum nunc ab his insimulor. Verum majore etiam, quam erga eos decebat, aequitate atque facilitate utar; transmittam haec: unum hoc vos roo^abo, qui summse rerum estis arbilri atque com- potes, ut sinatis vos ab infelicitatis meae immanitate ad misericor- diam flecti vulneribusque ab ea mihi impositis salutarem vestram manum admoveatis ; nolite, juncta cam his infesta opera, protervo pede jacenti mihi ventrem quasi conculcare, neve committite ut hi me pessumdent modo turpissimo legibusque divinis pariter atque humanis repugnantissimo.
D
18 ANTIPHONTIS
3. ACCUSATIO POSTERIOR EJUSDEM CAUS^.
AROUiMENTUM.
Quic a reo dicta sunt, in liac oralione Aniiphoii refellit, quando neque servi tcstituoniuin iiifidele et incredibile est, necjue quanquam dives esset et nobilis iiuprnbabile ecin liomicidiuin fecisse, proplcrea bonis periclitatoruni. Proposi- tiones vcio pei- iiiversionen) diluil : illo nnuique dicendo, infelix snin, invertit, diceiis calaniitateu) sibi ipsi daniiio esse.
Injuriam ulique hie facit infelicitatis numini, quod ille praeten- dens piaculare suum facinus obuiiibraie conatnr ; neque vestra dignus est, judices, misericordia, qui cum peremptum calamitate perculit quae eum invitum et repugnantem de medio sustulit, turn semet ipse in discrimen conjecit ultro arcessitum. Superiori oratione planum feci, peremptum nostrum procul omni dubio ab hujus rei ferro cecidisse : nunc autem planum facere hac altera nica accusatione conabor, crimen hoc ab eo non ita, ut par erat, depulsum esse. Age itaque argumenta ejus libreraus. Fac ergo verum esse, quod ait, a latronibus eos fuisse jugulatos, illosque latrones, a spoliandis cadaveribus impeditos interventu quorundam quos ad se advenire vidissent, i'uga salutem qusesivisse, nil curantes vestimenta illis detrahere. Esto. Invenerint hi intervenientes herum jam exanimatum : atqui famulum tamen inveniebant adhuc spirantem et sui conscium ; hunc certe diligenter interrogassent de homicida ; famulus veros caedis auctores indicasset bona fide ; hi, re comperta, nomina sceleratorum ab illo edita ad nos retulissent, et sic liber a culpa reus hie mansisset, Non placet hoe? Fac ergo, peremptum alios quosdam in facinore malo videntem, ideo fuisse ab his sublatum nc facinoris hujus index fieret : atqui sic caedes horum, hcri famuliquc, non sine istorum facinore innotuisset. Qui prseco ceedem promulgasset, idem una quoque facinus scelera- torum promulgasset, et sic in hos incubuisset suspicio, non in hune reum. Porro fac perempto alios quoque fuisse iniraicos, sed mino- ribus ab illo injuriis affcctos neque in tantum capitis fortunarumque discrimen adductos, atque hie reus a perempto fuit. Age caedem ejus his imputemus : atqui mente comminisci non possum, qui potucrint minore in diserimine versantes animum inducere, ut magis hujus perempti vitce insidiarentur, quam hie, cui majus peri- culum ab ejus vita, si diutius extraheretur, impenderet. Huie neque metus periculi ab homicidio commisso so manentis, neque recogitatio injuriae atque atrocitatis et foeditatis qua se esset hac cacde patranda commaculaturus, sitim sanguinis effundendi satis exstinguere poterat ; illorum autem simultatem atque vindietae
TETRALOGIA I. 19
sitim satis restinguere et manus reprimere atque ad continentiam compescere poterat, et cogitatio periculi subeundi et ignominiae contrahendije, etiamsi revera aliquando caedis committendge aliqua lubido eos incessisset. Sed famuli testimonium elevat? Non recte is quidem. Nam optimgc illud erat certissimeeque auctoritatis, ex eo genere testimoniorum, quge edentes servi, non mode non lormentis subjiciuntur, sed vel libertate quoque donantur. Tor- quentur utique servi in causis herorum. Sed quibus? cum aut conscii consortesque heris fuerunt in furando aut fuita herorum inBtiando celare conantur, turn equuleo eos imponimus eaque necessitate veri confessionem ex iis exprimere studemus. Etiam hoc nego verum esse, quod ait, verosimiHus esse, a ceede patranda se abfuisse, quam ei interfuisse. Verum quidem hoc fateor esse, si abfuisset, minus periculum eum fuisse aditurum, quam si ad- fuisset. Fac enim sicarium ab eo immissum, in facinore depre- hensum, in hunc contulisse culpam, ab hoc se dixisse emptum et immissum esse. Quis crederet? qui prsedicationi suae mercena- rius fidem faceret ? Verum rursus, si abfuisset, verendum ei erat, ne facinus minus patraretur ; segniores in exsequendo futurae fuissent operae : nemo non eorum omnium, absente instigatore et gubernatore facinoris, cunctantius atque reformidantius id esset aggressus. Verum negat periculum, quod sibi a causa sacrilegii imminuisset, si perempto banc accusationem persequi per fata licuisset, gravius atque horribilius fuisse, quam periculum causae hujus quam de homicidio nunc agendam habet. Etiam hoc falsum eura dicere, docebo, Discrimina et condemnationis et absolutionis in utraque causa ponamus paria. At non perinde certum erat, fore, ut causa homicidii in judicium adduceretur, atque certum erat, alteram causam sacrilegii esse inducendam, si vita inimico diutius prorogaretur ; ne sperare quidem ullo pacto poterat, inimi- cum, quoad superesset, sibi veniam actionis de sacrilegio esse facturum : banc autem homicidii accusationem, ut efFugeret, erat sperandi causa probabilis ; fieri enim poterat, ut in occulto maneret, a se caedem fuisse aut jussam aut patratam. Porro, postulans, propterea quod suspicio caedis non improbabilis in se incurrat, non ideo statim ab illius suspicionis tola mole opprimi, non recte po- stulat. Nam si metus suspicionis et ignominiae publicse, quam in se incubiturara videbat, si caedes committeretur, satis hunc a pro- posito avertere valuit, necessario consequeretur, insidiatum vitao perempti neminem fuisse. Ergo peremptus non fuit. Nemo enim non eorum, qui minus sibi, quam hie reus, a perempto raetuebant, censendus est, minus inimici capiti fuisse insidiatus, quam hie est, qui omnium maxime sibi ab eo metuebat. Contributiones autem et largitiones in rempublicam suas jactans reus, et choregatus,
20 ANTIPHONTIS
quibus functus est, nil magis proficit: indicia quidem hsec sunt liiutae el boatae vitee ; verum, ut documento sint, ab homine tarn locuplete c£edem commissam non esse, tantum abest, ut potius contrarium approbent. Nam ilia ipsa fortunarum amplitudo me- tum ipsi injiciebat, ne per hunc peremptum earn amitteret ; quam si vellet letinere, necessario de medio submovendus hie inimicus erat : inipium quidem facinus, quis neget? consentaneum tamen erat, audaciam atque cupiditatem hominis scelerosi ab eo sibi non fuisse temperaturam. Urget porro locum hunc, a jure civili homi- cidas haberi atque appellari eos qui csedem reapse manibus suis perpetrarint, non autem istos qui tanlummodo speciosa quadam ejus suspicione premantur. Foret de hoc reete admoniturus, si homicidai, hujus ctedis patratores, nobis certo cogniti essent atque deprehensi : verum donee illi demonstrentur, reus hie argu- mentis summse probabilitatis coargutus, recte habebitur homieida, et proeter eum nemo alius. Csedes enim, non coram testibus, sed in occulto patrantur. Palam itaque jam constat, hunc reum per ipsam suam defensioncm prodere, csedem hanc a se patratam esse: rogans itaque vos, ut se, qui homieida sua ipsius confessione sit, tamen absolvatis, quid agit aliud, quam ut vos roget, ut piaculum suum a se in capita vestra transferre iisque spurcitiem suam afFri- care velitis. At quanto major est orationis nostras eequitas, qui, si neque probabiles notee quibus hie obruitur, neque testimoniorum auctoritates quibus hie confoditur, satis ad coarguendum valent, negamus unum quemquam esse omnium, quantumvis magna suspi- cionum mole oppressorum, qui convinci queat. Quodsi ergo hunc absolvatis — quod si feceritis, per summum nefas feceritis — , de- functi manes nobis quidem pacati erunt, qui, quantum in nobis esset, cgimus omnia ad eos placandos facientia ; vobis autem, valde vereor, ne tempus veniat quo manes illi sollicitudines metusque et conscientise cruciatus injiciant. Constat inter omnes hunc miserum peremptum esse: vestigia csodis omnia ad hunc unum reum defe- runt : famulus defuncti exspirans hunc homicidam appellavit: ecquo tandom vos jure hunc, undique septum et laqueis convictionis constriclum, absolvatis? Ignota li-dcc vobis non sunt, ssepius in- culcata: quare, tenentes ea meuiori mento, succurrite deftincto, pnnite homicidam, repurgate civitatem a piaculo. Quod cum facietis, triplex simul bonum hoc uno facto consequemini : minuetis iiumf.nmi maleficorum, alienis fortunis atque spiritibus insidiantium ; augebilis numcrum hominum religiosorum ; maculam impietatis ipsi vestris a manibus abslergelis.
TETRALOGIA I. 21
4. DEFENSIO POSTERIOR EJUSDEM CEDIS.
ARGUMENTUM.
Ecce iiiquit ego, et aeruranamea. Deroostrative dicit, seipsom innaens. Ipse ego, inquit, nieipsatn et inforlunio meo et istoruiu tnalitiEe trado. Argamentuin se homi- cidium non fecisse prsbet reus, quod nusquani ea nocte progressus fuerit j el pro- pterea oranes servos ut torqueanlur oflert.
EccE ego me infelicitati, quam hi a me aiunt per nefas accusari, in manus potestateraque ultro trado, unaque horum simultati, re- formidaus quidem atrocitatem invidise qua hi me respergunt, rursus tamen vestra fidens voluntate et veritate coeptorum meorum. Con- tendunt hi quidem ipsa adeo facultate calamitates meas coram vobis lamentandi me excludere ; at quonam alio me confugere oportebit, si portus hie salutis mese, sinus vester, occlusus mihi fuerit? Inaudito exemplo — nisi potius me dicere par est modo nequissimse iniprobitatis turpissimo — , hi, qui se mei una accusa- tores peremptique ultores ferunt, omnem suam orationem in exaggeranda vi probabilitatis exhauriunt, dum interim ab ipsa veri- tate aberrant : verum homicidam quod demonstrare non habent, ideo me contendunt homicidam esse ; partibus insuperhabitis iis, quae demandatge ipsis sunt, invadunt in alienam provinciam ; me per nefas de medio sublatum eunt, non sanguinis effusi vindicias quaerunt, quas qusrere jussi sunt. Jam oportebat me quidem aliud nihil agere quam ut famuli testimonium enervarera, quo facto insistere et acquiescere poteram : index enim homicidarum non magis sum, quam coargutor; nihil aliud jure flagitari a me potest, quam ut crimina mihi objecta refutem. Audebo tamen nihilo- minus etiam ulterius procedere, quo et hos, inimicos meos, capiti meo insidiantes, omnibus propugnaculis atqtie latebris expellam, omnemque omnino maculam suspicionis a fama mea abstergam. Infelicitatem itaque meam, cujus nomine hi mihi invidiam creare contendunt, oro quscsoque, ut, mutata natura, niecum reconciliata, felicitatis induere personam velit : vos autem rogo judices, ut ab- solvendo me beatum reddere malitis, quam condemnando misera- bilem. Accusatores si audimus, nemo non eorum, qui csedi dum perageretur intervenerunt, qusesivit, quinam essent homicidse, co- gnitoque, ad domuni peremptorum renunciavit : hoc factum esse multo aiunt esse probabilius, quam alterum, ut nempe interveni- entes caedi, cognitis homicidis, viam suam pergerent et de re gesta homicidisque ad necessaries csesorum renunciare insuper haberent. Ego vero, multum illis dissidens, nego quenquam tarn calidis ani- mis tarn ferrea fronte futurum fuisse, ut dcrepente, nocte intempe-
22 ANTIPHONTIS
sta, incidens in corpora contrucidata, adliuc palpitantia, in homi- cidas inquireret eoque ipse suam vitam in discrimen daret ; videtur enimvero ille multo citiiis retro pedem retulisse citamque in fugam se conjecisse. Quod si ergo latrones in hoc quoque perempto eadem fecerunt, quce hujusmodi liomines in siraili loco atque tem- pore facere par est, locus utique est suspicion!, grassatores nescio quos vestium causa etiam in hos insultum fecisse ; injuria itaque fuerit, Gos a suspicione hujus caodis absolvcre. Num autem una cum csede ab his latronibus patrata, alia quoque similia facinora aliorutn grassatorum voce pra^conis indicata fuerint, nee ne, quis novit? Nemo enim tanti fecit id quaarere. Obscurum autem cum sit prfficonium, ne ab his quidem grassatoribus peremptum fuisse nostrum hominem incredibile est. Famuli autem testimonio ecqui oporteat majorem auctoritatem fidemque attribuere, quam testimonio ingenuorum? famulo utique major erat impunitas men- tiendi, quam his. Ingenui, si qua de re in judicio testati falsi dicti testimonii convicti sint, infamia notantur et pecuniis mulctantur : famulus autem hie nullo tolerato examine, nuUis admotis fidiculis, exspiravit. Ubinam ergo nunc dabit poenas ? Scrutinium ecquod subibit ? Nil itaque inirum est, si homo, cui nullum propositum esset e mendacio periculum, impulsus ab inimicis meis, quorum in potestate esset, falso me indicavit. Famuli ergo testimonium mihi adversum, fide omni cum sit indignum, facinus utique feceritis im- pium et nefandum, si me propter ejus auctoritatem, quse nulla est, occideritis. Porro aiunt minus esse credibile, me a csedis patra- tione abfuisse, quam ei interfuisse : ego vero quod aio me ab ilia f aede abfuisse, id non ratiociniorum probabilitate, sed rerum veri- tate testatum faciam. Quotquot enim mihi sunt utriusque sexus mancipia, ilia omnia vobis dedam ad qusesitionem per tormenta : quorum c prccdicatione si constiterit, me ilia nocte domo abfuisse, aut vel limina modo domus mcae transisse, confitebor me homici- dam esse, Neque obscura parumque memorabilis est ilia nox, sed vel maxime insignis eoque ad recordandum facilis; homo enim nostcr Diipoliis cecidit. Quod ad opulentiam attinet, cujus amit- tenda; formidine mc exstcrnatum hi aiunt necem ipsi dedisse, longe secus est quam hi proedicant : dcbcbat ilia mihi potius cari- tate sui constringere manus atque reprimere a facinore. Pauperi- bu8 quidem conducit, novandis rebus et capessendis consiliis de- sperationis plenis aleam fortuna; jacere, aut mclioris adipiscendse aut prjesentis deterioris ipsa cum vita exuenda^; spes enim ipsis non prorsus nulla est, mutata rep. suam quoque infelicitatem alium vultum esse induturam : fortunatis autem hominibus expedit, quanta maxima cum cautione conquiescere immotos et parta quiete tueri. fiebus enim conturbatis et inversis, e fortunatis fiunt mendici et
TETRALOGIA I. 23
miseri. Pugnant adversus me armis probabilium solummodo ar- gumentorum, et nihilominus tamen illinc summam colligunt, quam nonjam probabilem sed certara et veram contendunt esse: non probabiliter, sed vere et certo certius ine homicidam esse asseve- rant. Atqui demonstratum dedi, ilia omnia eorum argumenta a probabili petita pro me militate. Nam testem cujus testimonio premor, fide carere planum factum est: scrutinio res caruit: indi- cia pro me facere, et contra adversarios, declaravi : vestigia caedis non ad me deferunt, sed ad eos quos adversarii oratione sua absol- vunt. Planum itaque a me factum cum sit, omnia meae accusa- tionis capita infida et fide cassa esse, verendum utique non est, ne id eveniat, quod hi eventurum aientes vano vos metu territatum eunt, ut nempe, si ego absolvar, nuUus posthac maleficorum omni- um maleficii convinci possit ; sed hoc potius exsistet multo hor- ribilius, ut insontium nemo posthac satis evidentem et gravem inveniat rationem sui purgandi, si ego nunc reus peragar. Quan- quam hi me tarn perspicua et manifesta cum injuria reum agentes, ipsi impietatem summam committant, per quam sanguinem meum efFundere conantur, puros tamen se feruut et a piaculo intactos: me vero impium facinus agere in eo, quod vos ab impia caede mei dehorter, persuadere vobis laborant. Ego vero, qui me aio purum et intactum ab omni crimine mihi objecto esse, veluti in articulo mortis constituti remanentibus ultima prsecepta mandant, sic vobis quoque haec praecipio atque injungo, ut summa diligentia caveatis, ut in reverentiam hominibus Sanctis et crimine vacuis debitam ne offendatis : quoniam vero vobis opera quoque danda est, ut manes perempti ultione placentur, saevitiem deae vobis ad animum revo- cans ejus cujus hae sunt partes, ut cum alia quaeque scelera tum inprimis homicidia poenalibus iris prosequatur et exagitet, hortor vos ut insontem pro sonte ne puniatis, eoque in causa sitis ut vere sons inultus elabatur ; id quod fiet, si me culpa vacantem pere- meritis ; eo enim facto, nemo de quaerendo vero homicida amplius cogitabit. Haec itaque mala caventes atque devitantes, absolvite me ; quod facientes primum divinisque humanisque juribus con- venientia facietis ; deinde non errore metis, eoque carebitis poeni- tentia quae agnitionem erroris insequi solet: hujusmodi enim in causis poenitentia nil proficit, errore commisso medicinam re- spuente.
ANTIPHONTIS TETRALOGIA II.
1. arcusatio cjedis involuntari^.
2. Defensio c;edis involuntari^.
3. accusatio posterior ejusdeim c/edis.
4. Defensio posterior EJUSDEM C^DIS.
I. ACCUSATIO CMDIS INVOLUNTARIiE.
ARGUMENTUM.
Paeri doo in gjmnasiis jacniabanlur; accidit unum perite jaculari, alterum vcro in impetum sagitJae currenteni vulnernri. Mortuo puero, pater ejus euin qui sagit- tam emiserat hotnicidii accusal: qai culpam ictus in currentein transfert. Uode qoidam statum caasse recrioiinaliooein, alii transpositionem noininant.
Causa RUM quicquid in confesso et extra controversiam positum, est, de eo jam dudum edixerunt atque sanxerunt leges, et hi qui leges illas suis sufFragiis ratas esse jusserunt; nam penes hos samma rerum potestas in rep. est: si quid autem incidat contro- versise obnoxium, de eo vobis demandatum est, ut dignoscatis. Quare cum causa hajc, quae mihi cum hoc reo est, prioris sit generis, plana et apcrta, venio ad vos, judices, rogatum ut edictum legum exerceatis ; neque enim videtur reus hie adolescens, quod oblo- quatur, quicquam esse habiturus : nam, tametsi fateor, eum, non Tolentem, sed invitum fecisse, certum tamen hoc est eum, in gymnasio jaculo certantem, filii mei latera illo jaculo transfixisse ; quo a vulnere confossus in continenti exspiravit. Verum tamen mihi, qui perompti pater sum, eo, quod invitus fecit, non minorem conscivit calamitatem, quam si data opera fecisset ; neque eo minus perempto fatum ante tempus acceleratum, ipsi sibi conscientiae atque poenitcntieE cruciatus et civibus in vita relictis piaculi spurcitiem contraxit. Quare vos rogo, ut occisori imperetis, ut sese abstineat a frequentatione locorum illorum omnium, quorum aditu lex homi- cidis interdicit : quod facientes, demonstrabitis, vos commiseratione duci et patris infelicis filio orbati, et filii ante tempus rapti, neque sinetis ab hoc adolescente adspersam toti civitati maculam ei insidere.
TETRALOGIA II. 25
2. DEFENSIO C^DTS INVOLUNTARI^.
ARGUMENTUM.
Pater ejus, qni sagitla aliom interfocit, dicit, com qui interfectus fuit sibi ipsi cansam cjrdis fuisse. Jacnio namque niisso, ad scopum cucurrit : unde sui ocoisorem liabendum esse. Status causs criminis translatio est, non, ut quidam interpretantur, veniae deprecatio.
Nunc tandem uso meo comperi, solere infortunia rerumque necessitates ipsos adeo quietae et a turbis causarum forensium abhorrent! vitae deditos in certamina rixarum committere, pudeu- tesque atque pacatos cogere, ut alia multa facere ab illorum ingeniis moribusque aliena, sic in foro quoque dicere. Ego enim, qui talis, tarn modestus et sedatus esse, non modo in primis studeam, sed etiam sim, nisi mea me de me multum fallit opinio, tamenab adversa mea me fortuna eo redactum video necessitatis, ut, inconvenienter cum reliquae meoe vitae more, causa mihi sit defendenda, cujus et segre perdidici veras rationes, et multo adhuc irapeditiorem mihi invenio rationem eas oratione coram vobis demonstrandi. Quare ad clementiani et commiserationem vestram, judices, non minus ego quoque, quam accusator mens, confugio rogoque vos ut, si vobis videbor subtilius quam pro rehquo meo more disputare, quod ipsa necessitas a me invito extorquebit, ne minus ideo sequis auribus defensionem meam accipiatis, neque, opinationis speciositate magis quam veritatis certitudine ducti, sententiam pronuntietis : nam opinatio quidem rerum gestarum secuuda iis est, qui facundia rebus induere facies quascunque volant valent ; Veritas autem stat a partibus horainum justitise atque rehgioni operantium. Sperabam itaque ego equidem, operae me meae fructus esse percepturum, quam in hoc filio meo artibus iis erudiendo ponebam, quibus cum resp. universa ornatur, turn nos ambo privatim nobis videbamur commodi nonnihil percepturi ; verum evenit mihi prorsus contra atque spera- batur et designabatur. Nam adolescens hie, non impetu quodam arrogantige in cootumeliis lascivientis actus, neque levitate petu- lantiae, sedingymnasio unacumaliisaequalibus sub magistrojaculum intorquere discens, vulnus quidem lethale misero puero, accusatoris filio, intulit, verum tamen non ideo statim dicendus est eum sustu- lisse, si rem gestam, non externa specie in oculos incurrente, sed rerum veritate, quae diligentia meditationis exigitur, metiaris : ipse puer in semet peccavit, et per banc alienam culpam filius meus in criminationes impegit, quas .ut sibi conscisceret ei nunquam in mentem venit Nam si jaculum, extra terminos ejus cursui praefini- tos evectum, in puerum incurrisset, eumque stravisset, nulla nobis relicta foret excusatio qua incusationem caedis depelleremus : atqui
E
26 ANTIPHONTIS
puer jaculo intra spatia sua manenti, ultro semet venienti obtulit, corpusquc suum ci objiciendo impedivit jaculum quo minus ad metam pervenire posset ; puer eo quod sub teli conjectum venit, et ipse sibi vulnus lethale contraxit, et nobis infamiam ad nos prorsus nil pertinentem. Patet ergo adolescentem injuria csedis insimulari, qui neminem eorum omnium feriit, qui procul a meta loco sue et tuto constiterunt. Puer itaque, si pariter loco suo stans mansisset, procul omni dubio ictus non fuisset ; res est perspicua : sed multo adhuc magis est perspicuum, cum non alieno errore, sed suomet cecidisse ; nam si quietus et imraobilis stans in stations £ua perse- verasset, ictus non fuisset. Erroris itaque poenas si eum dare par est qui erravit, constat jam, a qua parte error sit : ambos enim contra voluntatem suam fecisse, id quod fecerunt, alterum ferientem, alterum sub ictum venientem, de co mihi cum accusatore convenit. Sed adhuc evidentius arguatur homicida hoc quserendi modo. Qui, cum animo suo proposuissent aliquid facere, id efficere non possunt, sed ab instituto atque spe sua aberrant, hi habentur atque appellantur eftectores rerum involuntariarum ; qui autem sponte sua aut agunt aliquid aut afFectioni cuidam se objiciunt,' in hos merito et actiones illse voluntarise et voluntarise clades, ut in auctores, con- feruntur. Jam adolescens meus neque hominum quenquam volun- tarie laesit neque in re quapiam voluntate sua peccavit. Exercebat artem jaculandi, non interdictam sibi, sed imperatam ; non jaculaba- tur in area luctantibns consecrata, sed in ea, ubi jaculantes operi suo vacant; neque intorsit jaculum alio quam versus metara ; non a via recta detortum ad procul a meta distantes jaculum in puerum incurrit: recte itaque omnia peregit adolescens, quae agenda sibi proposuerat ; quo fit ut nihil omnium fecerit prteter voluntatem Euam, sed ipsi baud exspectanti et invito casus adversus objectus fuit, ut jaculum ejus intcrventu pueri a metae contactu prohiberetur. Puer autem, praeter metam transcurrere volens antequam jaculum veniret, crrabat in aestimando temporis spatio, quo licuisset alicui salvo transcurrere, qui rectiore et feliciore sestimatione momenta temporum mensus fuisset; incidebat itaque in malum involuntarium : peccavit ergo in semet ipsum, etiamsi contra voluntatem suam ; habeat ergo sibi et ferat inultus poenam erroris sui : ciadem banc ipse sibi jumento suo accessivit ; poenas dedit ; ipse semet ultus est ; desistatur ergo ab ultione aliunde petenda: nollemus factum, cui profecto non illaetamur, sed potius ingemiscimus. At in culpa tamcn nos non sumus erroris qui ei pestifer fuit, sed culpa penes eum est qui crrorem commisit; malumque ex errore natum, in erroris auctorem relabens, cum nos a crimiuatione absolvit, turn in ipso committendi erroris articulo meritas acommissore poenas exegit. Verumenimvero, non sola rei natura, sed jus quoque civile nos absol-
TETRALOGIA II. 27
vit, quo fidens hie me reum agit. Jus quid edicit? Neque per fas, neque per nefas, h. e. nullo pacto, nullo prsetextu, quocunque tan- dem, quemquam occidi. Atqui filius meus hac lege non tenetur ; prorsus enim nou occidit, neque voleiiter, neque praeter voluntatem ; error enim perempti filium meum ipsius adeo involuntarise csedis crimine absolvit; et accusator ipse negat eum csedem voluntariam commisisse ; absolutus itaque adolescens utriusque csedis crimine, lege ilia non tenetur. Planum sic feci, et e rei gestae veritate, et e legis formula illius cujus obtentu rei nunc agimur, culpa nos omni vacare, ideoque poenam esse nuUam meritos. Sed et reliquae nostrse vitae rationes moresque tantam pcenarum acerbitatem a nobis procul arcent, quantam hie accusator nobis irrogatum it ; atrox enim filio meo injutigatur injuria deorumque vindicta digna, si cogatur alieni erroris poenas luere; ego vero, tametsi, non magis quidem, quam filius, sed solummodo pariter atque ille, culpa vaco, in calamitates multo acerbiores incidam, quam ille : nam ille quidem, si fatale fuerit, cita morte aufferetur ; ego vero, quod reliquum mihi vitae tempus est, id haud vitale exigam ; orbus enim, filio carens, vivus adhue, potero haud secus, atque fatis defuncti, pro sepulto haberi. Penes vos itaque et hujus infantis calamitas culpa vacans, et raise- rabilitas sortis, quae me miserum senem, ut repente oppressit, ita minatur moerore molestiisque confectura, tantum valeto vestramque commiserationem tam valide commoveto, ut caveatis condemnationis vestrae severitate nos extrema mergere infelicitate, ut potius absolu- tionis sanctitate religionis erga deos justitiaeque famam tueamini. Nil est quod vereamini, ne nos absolvendo sanguis perempti inultus raaneat : ultor ei suus jam obtigit : fert lapsus sui poenas is, qui lapsus est : nos eas cum illo una perferre, haud convenit ; ita meriti non sumus. Reverentes itaque laedere eos, qui hoc in negotio neque divina neque humana jura ulla ex parte laeserunt, absolvite nos, id quod vos face re ambo ilia jura flagitant : miserrimum par hominum, patremque filiumque, calamitatibus ante tempus acce- leratis ne demergite.
3. ACCUSATIO POSTERIOR EJUSDEM CiEDIS.
ViDETuii hie reus mihi, non jam oratione solummodo, sed ipsa quoque re, atque re magis etiam quam verbis, declarare. cam esse necessitatis vim, ut, ubi incideiit, neminem non cogat praeterque ingenium et praeter morem nihil non et loqui et agere. Omnium enim minime profectohie reus in tota superiore vita cum fuisset impudens vel audax, nunc a calamitate sua percitus ea prolocutus est, quae ego equidem nunquam sperassem esse prolocuturura. Nae ego stultus
28 ANTIPIIONTIS
et bardus eram, exislimans eum nil esse oblocuturum; id enim siprae- vidissem t'uturum, quod eveuit, ut ille accusationi meee defensionem opponeret, non satis habuissem crimen ejus indicare, neque defun- ctus sola altera parte orationis, altera niemet ipse defraudassem : et rursus hie, si debita usus modestia contra hiscere ausus non fuisset, non altero tanto mihi prsestaret, quo nunc pr&stat, ausus obloqui; non enim solummodo meam accusationeni sua defensione excepit, sed eliam pvoeterea me criminibus ultro ingerendis obrutum ivit, quibus, utpote non praevisis, in accusatione ego occurrere non potueram. Verumenimvero, quamquam tanta parte nos actionis superat, rebus ipsis tamen adhuc niulto pluribus me passibus anteit, vobis persua- dere laborans, se culpa vacare, eoque precibus a vobis contendens, ut, clementer atque benevole audita defensione, se absolvatis, me damnetis, qui nulla mala fraude commissa, preeter ilia priora mala misera atque infanda, adhuc multo etiam indigniora rebus et non verbis probra atque damna accipiam : quare ad portum clementise atque misericordioe vestrae, judices, confugiens, quibus hoc est mu- neris datum, ut impia facinora animadvertatis ab iisque recle et prseclare facta dignoscalis,vos rogo ut, facta coram oculis videntes certa et nulli controvcrsiae obnoxia, fallacis et captiosse facundise pracstigiis ne vos detis hidendos, neve credatis ei persuadere vobis contendenti, falsa esse atque ementita ea quae vere evenisse inter omnes constat: nam si fucata ilia eloquentia plus valet mentes im- posturis illaqueatas ad assensum pertrahere, veritate tamen caret: Veritas autcm, tametsi minus diserta est et a pompa eloquentise vanae denudata, simplicitate sua tamen et integritate potentior est. Quare possem quidem hactenus, justitia causae meae fretus, conten- tioncm omnein defensoris securus ridere : verumtamen duritia atque saevities sortis meae, aqua nihil non infestum nietuere debeo, metum mihi injfccit, ne, praeterquam quod commodis carcndum mihi sit, quae poteram a hlio percipere, nunc a fato ejus praematuro intercepta, insuper etiam hoc obrutus dedecore abeam, ut videam filium a vobis homicidii insimulatum, ultro ab ipsomet in se admissi. Eo enim processit defensor audacise atque impudentise, ut filium suum, a quo illud jaculum intortum fuit, cujus vulncre mens filius exanimatus est, neget vulnus imposuisse, neget occidisse; contraque eum, qui jaculum ne manibus quidem contigit, et ne in mentem quidem sibi venire passus fuit ut jaculum intorqueret, quod jaculum neque solum neque ullum aliud corpus fcriit, tamen aiat ipsum suis manibus illud jaculum per latus suuin transadegisse. Cujus praedicationis tam evidens et tarn palpabilis est repugnantia, ut audeam affirmare, videri mihi minus laborandum fore in assensu impetrando, si con- tendam, filium meum ab hoc adolescente, voluntate ipsius et data opera esse peremptum, quam huic erit laborandum, volenti persua-
TETRALOGIA II. 29
dere, puerum a se neque ictum neque exanimatum esse. Filius meus turn temporis, quum adolescens hie jaculum expediret, a psedotriba jaculantium tela excipiente et coUigente vocabatur: interea dum puer accurrit, adolescens festinationis et temeiitalis intemperantia infestum intorquebat jaculum, quod, incurrens in filium meum, miser- rimo necis genere sustulit insontem, a quo nemo quicquam Isesus esset: adolescens autem, eo quod in sestimando laberetur illo tem- pore quod insumi solet jaculis colligendis, non accepit injuiiam a filio meo, eo quod filius meus intercesserit quominus jaculum ipsius ad metam perveniret, sed potius filio meo insignem et luctuosam ipse dedit injuriam, eo quod metam non illam propositam quo coUi- mare debebat, sed aliam quam non debebat, misero modo mihique peracerbo, feriit : sic volens quidem filium meum non occidit, imo vero volens neque feriit neque occidit, at invitus nihilo tamen minus occidit, quam si volens fecisset. Negans itaque puerum a se inter- emptum, negat quoque se lege teneri ilia, quae caede omni destricte interdicit sive justa sive injusta. Atqui si hie homicida non est, in quemnam culpa csedis relabetur? in spectatores ergo, an in pae- dagogos? atqui horum quidem nemo quenquam ulla ex parte incusat. Ergo a nemine peremptus est filius meus? Atqui, non obscura, sed vel nimis etiam certa et in propatulo posita csedes ejus est. Ego itaque recte urgeo legem, quse mihi recte prsecipere videtur, ut homicida puniatur. Nam etiamsi invitus occiderit, non ideo tamen absolvendus erit poenis praster voluntatem contractis : et peremptus, nil ideo minus leesus, quod a nolente peremptus sit, quam si a volente peremptus esset, injuriam utique acciperet, si sanguis ejus inidtus manare sineretur. Erroris utique infelicitate lapsus est homicida : at non ideo tamen propter illam erroris sui in« felicitatem absolutione dignus est. Nam, sive error is mere humanus fiiit sive etiam nurainis irati intervenit adversitas, paret eum erroris poenam baud posse etfugere ; sive enim infelicitate quadam usus est, a qua nuraen divinum prorsus abfuit, peccavit tamen, et qui pec- cavit, poenas peccati dare commeruit: sin autem insuper divina quaedam macula homicidae insederit, numine impium iracundiae suae poenis exagitante, uefas sit homines natos intercedere velle verbe- ribus divini flagelli. Verum opponunt, baud decere malis aflSci homines frugi, honestati deditos ; nos autem, qui morum nostrorurn baud minus approbaverimus sanctitatem, mortis immeritae et impro- visEG luctu cruciari ecqui conveniat? Sed culpa se ait vacare ; ca- lamitates iis postulat relinqui qui peccaverint, non autem in inson- tium capita detorqueri: verum, ea diceus, pro nobis dicit. Nam filius meus culpa vacat, neminem ulla in re offendit; quod si ergo sanguis ejus inultus maneat, ab hoc adolescente praeter meritum efFusus, injnriara utique accipiat: et ego, qui magis etiam, quam
30 ANTIPHONTIS
filius nieus, culpa vaco, infanda patiar, si a vobis excludar fructu beneficii, quod lex niihi contribuit. Ex illis ipsis autem quee hi dis- putant consequi, adolescentetn ne ab illo ipso quidem defectu vo- luntatis atque propositi in ceede committenda absolvi, sed ilia ambo, errorem puta atque poenam, ambobus, tarn filio raeo quam istius filio, communia oequis pariibus esse, planum faciam. Nam si filius meus idee homicida suimet habebitur, quia non constitit quietus, sed ve- nienti jaculo ipse semet obtulit, ne istius quidem filius omni culpa est liberandus, qua vacaturus asset, si filius meus illo quiescente nullumque telura intorquente concidisset. Coede itaque ab ambobus pariter peracta, necesse est ut poenam quoque ambo participent : et filius quidem mens errorem suum in semet admissum majore etiam poena quam pro modo erroris luit, quam ipse sibi poenam dedit — morte nimirum luit — , qui ergo par sit impunitnm discedere eum, qui se illi consortem et adjutorem delicti in eos, quos non decebat eo delicto laedi, prsebuerit? Ex ipsa horum defensione constat adole- scentem hujus caedis participem esse: ecqui ergo vos, judices, ullo pacto eum salvo divino humanoque jure absolvatis ? Nobis certe, quos horum duum communis error funditus afflixit, injuria ofFeratur, non modo cum jure divino non consentiens, sed vel maxime etiam ei repugnans, si homicidae habeamur atque declaremur esse : quod si fieret, deberemus extremum supplicium tolerare : quod supplicium in nobis exsecuti, si iis a locis non arcerentur, quibus arceri impuras convenit, non recte fiat, si modis iis, quibus homines pics excipi par est, excipiantur ab iis, qui alias impios sint exstirpaturi. Macula piaculi, quae alias ad universes erat permanatura, sic vobis solis foret insessura ; quapropter summa cautione hac in causa vobis utendum erit. Nam si homicidii reum hunc adolescentem pronun- ciaveritis eique locis Sanctis interdixeritis, vacabitis crimine : sin autem eum absolveritis, ipsi vestra capita piaculo supponetis. Ve- stree itaque ipsorummet pietatis ergo legumque tuendarum, abducite hunc faro, ultra fines deportate, et sic punite ; sic enim cavebitis, ut spiircitiem ejus ne participetis, nobisque parentibus, qui ab isto homicida vivi adhuc tumulo defossi sumus, calamitatem reddetis, opinione saltim tenus famaque, tolerabiliorem.
4. DEFENSIO POSTERIOR EJUSDEM C^DIS.
CoNSENTANEUM nempe erat hunc, accusation! suae intentum in eaque defixum, defensionem meam baud perciperc ; vos autem par est tenere, cum nos adversarii, causam quisque suam, e benevo- lentia qua se quisque ampleclitur, arbitrans, vera et aequa se dicere
TETRALOGIA II. 31
autumat, turn vos decere sancte atque severe naturam causarum intueri. Nam e disputatis Veritas rerum gestarum eruenda est. Mentitus ego equidem si quid fuero, profiteer, eo reliquis quoque a me vere et recte dictis invidiam fraudis et imposturoe affricare : sin autem a me dicta, tametsi subtiliter et limate, vere tamen dicta sunt, non ego, qui ista dico, sed natura rerum oratione mea agita- tarum meretur odiosam banc appellationem ferre. Volo itaque ante omnia probe vos tenere, si quis ceedis commisss reura aliquem aiat, non ideo statim bomicidam fieri, sed turn demum, cum coargutus criminis vere commissi fuerit. Hie autem confitens rem ita revera actam esse, ut nos exposuimus, tamen de auctore csedis ambitiose quserit, de quo aliunde quam e factis constare nequit. Porro la- mentatur de injuria filio suo facta malaque creata fama in eo, quod eura bomicidam sui demonstraverim esse, qui tamen non raodo jaculum non intorserit, sed ne cogitaverit quidem de intor- queudo. Ego ipse quoque nego puerura jaculum expediisse, nego quenquam ab eo ictum esse ; verumtamen, eo quod venienti telo se objecit, aio ilium a semet ipso, non a filio meo, esse peremptum : nam si quietus constitisset, foret culpa necis in ptedotribam trans- ferenda, si is vocando puerum ad discurrendum invitasset ; varum puer, a semet ipso impulsus ad intercurrendura, occurrit telo; qua- propter ipse semet sustulisse dicendus est. Nolo ad alia meae dis- putationis capita transire, priusquam adbuc liquidius excussero, utrinam casus bic, seu factum mavis, sit imputandum. Adolescens, filius meus, nibilo magis a meta aberravit, quam reliqui aequales ejus qui una cum ipso Jacobs contenderunt, neque per errorem quendam suum eorum quicquam fecit quorum incusatur : puer autem non secutus est exemplum reliquorum spectatorum,qui una cum ipso jaculantes spectabant, sed obviam se telo dedit ; unde clarissime constat per culpam ipsius factum esse, ut in malum inci- deret, quod reliqui spectaculi consortes evaserunt, eo quod quieti in vestigiis quique suis constiterunt. Nam si nemo in teli con- jectura venisset, intortor jaculi nil peccasset ; et ipse puer, stans cum reliquis spectatoribus, ictus non fuisset. Quod autem ado- lescens non magis, quam alius alius reliquorum jaculationis socio- rum, caedis hujus particeps sit, sic docebo. Si propterea, quod hie jaculum intorsit, puer cecidisset, deberent reliqui omnes exerci- tationis consortes etiam hujus criminis cooperatores haberi ; nam hi, non ideo, quod jaculari omiserunt, puerum non ferierunt, sed ideo, quod eorum nemini in conjectum teli venit : pari modo ado. lescens, qui nihilo plus quam reliquorum quisquam deliquit, etiam hunc non fuisset sauciaturus, si puer perresisset, ut antea fecerat, una cum reliquis spectatoribus in vestigio suo perstare. Verum liic error pueri non merus fuit error, sed accessit ejus quoque le-
32 ANTIPHONTIS TETRALOGIA II.
vitas quoedam et negligentia cautionis. Nam adolescens quidem, neminem videns discuirentem, quomodo poterat cavere ne quem feriret ? Pusr autem, videns istos jaculantes, facillime cavere poterat ne cui in conjectum teli veniret : debebat solummodo, id quod penes ipsiim crat, quietus in vestigio perstare. Legem quod attinet, quam citant, oportet utique eam laudare. Recte enim facit jurique convenicnter, homicidas involuntarios involuntariis malis puniens, Adolescens autem non peccavit ; ergo injuria ei fiat, si plectatur ipse in vicem ejus, qui vere peccavit; nam satis ipsi est peccatorum suorum poenas ferre : puer autem errore suo inter- emptus, simul peccavit, et a semet ipso punitus est. Punitus autem homicida poena non caret: habet enim poenam csedis. Non ergo scrupulum mentibus vestris injicietis me absolventes, sed condemnantes. Nam qui sui propria peccata luit, is nemini pia- culum ultione expiandum relinquit : purus autem a crimine si tol- latur, multo is acerbiorem veluti securim conscientise condemnan- tium impingit. Quod autem e disputatione nostra elucescit, puerum peremptum homicidam, sui nempe, esse, non nos sumus in culpa tam invidiosae appellationis, sed natura facti. Quod si ergo argumenta nostra puerum cogunt homicidam esse, recte nos a legibus absoluti abibimus hoc crimine, eum poenae subjicientibus qui ceedem patravit. Neque nos ergo in calamitates immeritas et ad nos nil pertinentes prsecipitate, neque succurrere horum infe- licitati divinitus immissae conantes, sciscite divino numini adver- santia, sed, prout sanctum et justum est, absolvite nos, recordati, casum hunc ex imprudentia ejus exstitisse qui telo venienti sese ipse obtulit : nos enim profecto culpa cajdis vacamus.
ANTIPHONTIS TETRALOGIA III.
• ' . '(/iiii ■.'■'1111/ 1 1 ■■
1. ACCUSATIO CILDIS AB EO FACTiE QUI SE DICERET
VIM OBLATAM DEFENDISSE.
2. DeFENSXO C>EDIS AGGRESSORI OBLATiE.
3. AcCUSATIO POSTERIOR EJUSDEM C^DIS.
4. DeFENSIO POSTERIOR EJUSDEM CiEDIS.
1. ACCUSATIO C^DIS AB EO FACTtE QUI SE DICERET •fwj nuno') VIM OBLATAM DEFENDISSE.
'•■■■'■^O! ;;■ ■ - •"•■> ARGUMENTUM.
JDvenls et senex convitiis concarreiites pnguaveruul. Violentias verojaniore percQtiente, senex intereiuptus est : quare quidam juveneni accusat, tanquam honii- cidii patratoreni : Qui dicit scneiii primam manibus laedere coepisse. Unde causa status recriuinatio est.
Recte et lege lata et ritu vetusto cautum est, ut judices homici- dioiuin causas disceptantes hoc maxime provideant sedulamque dent opeiam, ut et accusatores et testes aequo et vero, tam in accu- sando quam in testando, studeant ; quo neque sontes impuniti transmittantur neque insontes per nefas in discritnina capitalia conjiciantur. Deus enim humanum genus esse atque perennare voluit, id quod eo testatus est, quod non solum genus hoc condidit, sed etiam principibus generis a seconditis et satis terramque et mare attribuit, qui altores eorum essent necessariaque vitte tuendse prse- sidia suflScerent, quo possent homines ad senile usque fatum perdu- rare neque prius a penuria victus necessarii tollerentur. Quod si ergo aliquis, tantis bonis ipse a deoornatus,indignum lis se eo exhibet quod alium quempiam, item dignum a deo habitum qui bonis his ornaretur, cum vita usu illorum bonorum per nefas privat, is non solummodo in deos est impius, sed etiam jura humana conturbat. Peremptus enim, nil rairum sed vcl maxime cansentaneum est, si pereraptori, a quo bonis divinitus datis privatus fuerit, divinam vindictam con- sciscit, per furiarum infesta ministeria ssevientem; quam cientes et iniqui judices et falsi testes, eo quod pari scclere se obligant atque homicidae ipsi, piaculum alienum ultro ipsi suas in domos inducunt :
F
34 ANTIPHONTIS
et nos, qui peremptorum ultores nos feiimus, si non ob ca?(lem veie commissani, scd ob aliam quampiam simultatem qtiae privatim nobis cum accujfalis intcrcedat, insontes in foro insectemur, non solum perempti manes ultione nulla placamus, setl etiam consciscenda in- sontibus immerita nece in nos irritamus iracundiam deorum inferna- lium, credes impias dirissimis suppliciis exsequentium ; turn poenis bomicidii capita ipsi nostra innectimus, bomines innocentes exitio nefando pessumdantcs ; denique vobis persuadentes, nt insontes iniqua sententia percoUatis, culpani vestri erroris ipsi nobis contra- himus. Hsec ego mecum omnia probe reputans atque cavens, bomi- nem impium, hujus csedis patratorem, ad vos adduco ; id quod recte atque ordine faciens, reprebensione et piaculo vaco : vos autem, eo modo, qui gravitati momentorum a me modo coinmemoratorum re- spondeat, causae bujus cognitioni animum attendentes, afficite reum pcena magnitudini sceleris ab eo commissi respondente; quod cum facietis, turn piaculi maculam a tota civitate abstergetis. Nam si invitus peremisset, esset forsitan venia quadam dignus: verum per superbise atque petulantise intemperantiam et sestum temulentise saeviit in bominem senio confectum, quem tamdiu nodo bracbiorum slrangulavit atque pugnorum verberibus "contudit, donee miserum senem anima desereret, gemino itaque titulo dignus hie est poena, primum ea quae in bomicidas sancita est, nam bomicida ipse quoque est ; tum illus omnes meruit animadversiones, quibus bi castigantur, si qui reverentiam senili aetati debitam violarint, nam is quoque jura senum temeravit. Recte itaque jus civile vobis bunc bominem tra- didit puniendum : audistis testes, qui intererant, cum hie stimulis temulentiee actus in peremptum modis contumeliosissimis sseviret : constat itaque necem banc esse prcemeditatam. Quod cum constet, vos decet facinus juri civili adversans auctori pari modo refundere arrogantiamque per contumelias et insolentias grassantem coercere, vita illi invicem eripienda, qui vitam alii data opera et deliberate cum proposito eripuit.
2. DEFENSIO CtEDIS AGGRESSORI OBLATE.
ARGUMFNTU.M.
Slalu^ eaooa tran^latlo est : tranftfert enim in cnranlein tnedicnm causam caedi's. Recriminatoriiim enloi ut consecjoeiis cepit.
Brevi orationc defunctos esse bos accusatores mei, nil miror : neque enim hoc ipsis nunc agitur, quo nil mali patiantur ipsi ; sed istud, ul satisfacientes simultati erga me suae, per nefas me pessum- dent : quod autem teterrimis exsequarc criminibus hunc casum con-
TETRALOGIA III. 35
tendunt, quern passus ipse sibi fraude sua multo magis contiaxit
quam ego ipsi contvaxi, hoc enimvero indignor, et recte id quidem.
Ipse enim, nulla niea provocatus injuria, verberum fecit initium,
illudens inter pocula mihi, homini multo quam ipse erat temperan-
tiori et mente magis constanti ; qtio non sibi solummodo banc con-
scivit injuriam, sed mihi quoque molestias bujus actionis creavit.
Nego itaque eos me incusantes recte facere ; factum enim hoc et
humanis et divinis juribus repugnat. Nihil enim aliud egi, quam
ut vim oblatam mihi defenderem, et aggressorem repellerem ; quem
si aut ferro aut saxo aut fuste repulissem, ne sic quidem injuste
egissem — aggressores enim par est, nofi pari modo, sed abundan-
tiore etiani numeroque et gravitate verberum coramulcari — : ego
vero eodem genere armorum, quo impetitus fueram, aggressorem
Ultus sura: ictus pugnorum ab eo mihi ingestos ipsi refudi: in hoc
num injuste egi? Sed procedo. Severitatem nempe legis mihi
opponet, vetantis quenquam occidi quocunque nomine sive jure
sive injuria, eoque me aiet bomicidii poenis obstrictum teneri :
virum enim perisse. Ego vero iterum atque iterum nego cum
a me peremptum esse. Nam si protinus ab illis plagis ei a me
ingestis exspirasset, ipse quoque faterer me ilium exanimasse —
quanquam, si fecissein, vel sic quoque recte fecissem, et ille nil
aliud quam pro merilis luisset; par enim est, id quod iterum aio,
aggressores non solummodo paria, sed etiam acerbiora et nuraero
cumulatiora invicem pati — : ille vero, manibus medici imperiti
commissus, multis diebus post periit, non a plagis a me ingestis,
sed mali medici culpa; vos imo vero, accusalores mei, mortem ipsi
pertinacia et temeritate vestra conscivistis; reliquis enim medicis
denuntiantibus, ista si aegroto adhiberetur medendi ratio quam nie-
dicus ejus ei adhiberet, futurum, ut homo, cujus valetudo alias per
se sanabilis esset, tamen periret, vos errore consihi vestri saluti ejus
obstitistis : unde crimen mihi exstitit impium. Verum non sequitas
solummodo causaj me absolvit, sed etiam diserta legis oratio iliius
ipsius cujus ex auctoritate accusatores me reum agunt. Lex enim
ilia pronuntiat, eum oportere homicidam baberi, qui alterius vitae
insidiatus esset. Quod si ergo homicida sum, quem hi me faciunt,
necesse est, ut insidiatus perempto fuerim. Atqui quo pacto ego
dicar insidiatus esse, nisi si concedant etiam ilium mihi insidiatum
esse? Nam quibus ille me modis aggrediebatur, iisdem ego ilium
invicem excipiebam, mala mea ipsi rependebam : quod si ergo illi
ego insidiatus sum, ille necessario quoque tnihi insidiatus fuit. [Quod
si ergo ego ilium occidi, occiditille me quoque. Verum falsuin hoc
est. Ergo et prius.] Adversarius autem si ideo me putat homicidam
recte haberi, quod plagas a me inflictas mors insecuta sit, contra,
velim, hoc ille secum reputet, me ad plagas non fuisse excessurum,
36 ANTIPHONTIS
si ille verberura non ultro fecisset initiiiin : quod si ergo plagse mor- tem illi contraxerunt, ipse sibi eas plagas, adeoque per eas mortem, manibus suis contraxit : testantur itaqiie illae plagae, non in me, sed in ipsum conferendam esse mortis causam ; nam nisi vapulassem, non reverberassem. Aggressor itaque cum me audacia suse aggres- sionis a culpa cordis ipse absolvat, nullo pacto licet me homicidam ejus haberi. Mors insecuta sive infelicitati sive temeritati cuidam imputabitur, ad me nil pertinet: nam si per infelicitatem quandam periit, non ilia mea, sed ipsiu« est infelicitas — ecquse mea culpa in 60 est, quod tarn infelix fuit, ut pugnis me prior incesseret — , sin autem temeritate periit, item ilia sua periit: cur desipiebat? cur mens ei tarn leeva erat, ut verberibus me lacesseret? Planum feci accusatores injuste agere, me incusantes. lam docebo, eosdeni illis ipsis omnibus obnoxios esse, quorum me insimulant. Conten- denles enim per insidias suas vitam innocenti niihi eripere, qua ad- huc divino munere gaudeo, pietatem erga deum violant; delude necem milii per summum nefas machinantes, jura humana contur- bant et ipsi fiunt homicidao mei : impia denique cohortatione qua vos ad decernendam mihi necem instigant, vestrarn quoque reli- gionem jugulant. Quae ob nefaria consilia deus eos merita mer- cede mactet : vos autem decet, in id quod vestri rauneris est irre- tortis oculis intuentes, me absolvere potius quam condemnare velle. Tutius enim vobis illud est atque consultius, quam hoc : fac enim me, cum nocens sim, tamen a vobis absolvi, et sic perempti manes inultos et implacatos manere, vestra ea culpa non est neque vobis pcenae manium erunt infestae, sed mihi, si vos oratione commentitia decapero veritatemque rei gestae vobis per verborum praestigias eri- puero; in ejusmodi loco non peccat neque tenetur is, qui recte rem edoctus non fuerit, sed ille, qui recte docere noluerit: contra vero a vobis injuria damnatus ego relinquam ultrices mei sanguinis pcenas furiales, quae, hoc accusatore .meo omisso, qui alias iis obnoxius foret, in vos infeslse incurrent. Quare agite, horum memores, ira- pietatem banc his mipiis hominibus, accusatoribus meis, relinquite, et conservate potius ipsimet manus vestras a cruore puras, me ab- solvendo; quod cum facietis, convenientcr divtnoque et humano juri facietis; et sic universal (pioque rivitdtis sanctimonia salva erit.
TETRALOGIA III. 37
3. ACCUSATIO POSTERIOR EJUSDEM CiEDlS.
ARGUMENTUM.
In hac oratione dicit, Miror, quia verisiinile non est, seniorein primam laedere coepisse. Deitide coiicesso rem sio se habere, euni qui se usque ad morlem defendit, critnini ohnoxium esse,'et de medico, quando propter imperitiam erravit, enm crimint non obnoxium.
HuNC nil miror impiis factis similes orationes adjungere; etvobis ignosco, quod, studio totam rem penitus cognoscendi,ejusmodi ser- mones patienter auditis, quos explodi par erat. Hie enim, tametsi fatetur verbera homini ilia ingessisse unde exspiravit, tamen negat se homicidam ejus esse ; nos autem, qui mortem ejus ulcisci student, vivus vidensque homicidas ejus esse dicit. Sed et reliquorum argu- mentorum stullitiani huic parem esse demonstrabo. Primum itaque asseveravit hoc, etiarasi e plagis exspirasset vir, a se tamen ideo non esse sublatum : rixse enim principem a lege condemnari ideo, quod penes eum causa eventorum esset; sed peremptum rixam ex- orsum esse. Jam scire vos velim, judices, probabilius esse, ut ju- venes rixam ordiantur quam utseniores. Juvenes enim aut superbia generis nobilitate fidens autvegetae corporis vires aut temeritas a vino excalefacta, cujus perniciosos effectus nondum usu suo satis noscita- runt, impellit ad indulgendum iracundise ssevienti; seniores autem sapere et se continere admonet conscientia luctuosarum injuriarum temulentiam comitantium,tum senii imbecillitas, denique vis et nervi juvenum ipsis terribiles. Porro reum non iisdem armis,sed prorsus contrariis, peremptum oppugnasse, res ipsa docet. Hie enim forti adhuc et vegeto lacertorum robore contundens senem necavit; se- nex autem, fortiorem debiliter et languide repellens, exspiravit, ne relicto quidem ullo defensionis vestigio in corpore fortioris. Mani- bus si ceedem peregit, non ferro, hoc magis homicida habendus est, quo manus ipsi magis erant instrumentum domesticum et cognatum, ideoque ad rotandum et infligendum habilius. Audet porro affir- mare, principem rixse, tametsi adversarium non peremerit, nihilo- minus homicidam esse, et magis etiam, quam eum, a cujus ictibus inferior concidit : nam aggressorem, hunc esse (3ov\evT))y dararov, mortis violentse prcemeditatorem. Ego vero alia omnia censeo. Nam si manus suee nostrum cuique famulantur hactenus, ut a mente ejus imperata exsequantur, consequitur hoc, ut qui plagam inflixerit baud lethalem, is praemeditator mortis dici non debeat, sed solum- modo plagee ; qui autem ad necem usque ceciderit, is recte necis praemeditator appelletur : nam quae ille suec destinationi conveni- fentev patravit, ex his huic mortis venit necessitas. Infelicitas penes
38 ANTIPHONTIS
csedentem est, malum autem penes eum cui id evenit. Hie enim illius a factis interemptus, non sua culpa, sed csedentis, periit: ver- berator autem, in ceedendo ultra quam voluerat evectus, infelicitate sua suslulit hominem, quam toUere non decreverat. Culpam mortis in niedicum cum transfert, miror profecto, qui non eadem opera per- emptum a nobis aiat, qui ipsi auctores fuimus ut caput suum hujus medici fidei committeret. Nam si medico eum committere insuper habuissemus, dicturus esset hie reus, ilium defectu medicalionis perisse. At fac tamen per medici inscitiam ita eum perisse, ut pro- fecto non periit, nihilo tamen ideo magis homicida ejus foret medi- cus — nam lex eum hoc crimine absolvit — , verbera autem ab hoc illi ingesta cum nos coegerint medicum arcessere, qui fiat, ut alius aliquis homicida sit, quam is qui nos coegit opera medici uti? Quan- quam itaque tarn perspicue genere omni argumentorum coarguitur, nostrum peremisse, eo tamen audaciae atque impudentise procedit, ut non satis habeat suam impietatem purgare, verum etiam nos,pia- culum ejus insectantes, aiat illegitima et impia agere. Sed hunc quidem, talium facinorum reum, tales voces et adhuc etiam atro- ciores jactare decet: nos autem, qui nccem sine controversia factam doceamus,et plagam lethalem fuisse, et legem proferamus verbera- tori homicidium imputantem, subimus vicem defuncti ejusque loco atque nomine vobis demandamus, ut hujns homicidte sanguine ira- cundiam deorum infcrorum poenalium placetis totamque sic civitatem a piaculo repurgetis.
4. DEFENSIO POSTERIOR EJUSDEM CiEDTS.
Urbe reus excessit, non quo causae suae diffideret suoque semet ipse proejudicio condemnaret, sed accusatorum contenlionem re- formidans : nobis autem, qui ejus amici sumus, ad pietatem tuendam satius est, superstili adhuc, quam sublato, succurrere. Optime quidem ipse suam dixisset causam : verumtamen quia po- sterioris defensionis periculum nos subire tutius erat, quam ipsum, age partes ejus agamus nos,quibus desiderium ejus ingentem luctum sit allaturum. Videtur itaque milii quidem injuria penes principem verberum residcre. Qucm adversarius uiens, non peremptum, sed amicum nostrum esse, qui sponte sua |jrocell'* cessit, utilur argu- nientis paruro consentaneis. Nam si, quemadmodum oculis a natura datum est ut cernant, et auribus ut audiant, ita quoque pari modo juventuti cognata esset insolentia, et senio pudor, nil egeremus vestra disceptatione, judiccs ; ipsa enim setas juvenem condemnaret: jam vero contra est, id quod usus docet; multi
TETRALOGIA III. 39
juvenum sunt pudentes, multi senum lascivi; quapropter hie qui- dem locus communis est, non accusatori magis quam defensori patens. At hoc argiimentum nobis est sine controversia proprium, ejiisque firmitate preRstamus adversarii^: testes aiunl peremptum verberandi fecisse initium. Quod si est, quaecunque tandem alia amico nostio vitio vertantur, hoc, quod certaminis non princeps sed defensor fuit, eum omni culpa absolvit. Nam si, secundum vestrura arguendi modum, reverberator ideo pro homicida habendus est, quod verberum ab eo inflictorum atrocitas vos coegit medico sa- lutem sauciati committere ; altero tanto magis erit homicida ha- bendus is, qui primis verberibus ultorem provocavit ad reverberan- dum, quam ille, cujus verbera consecuta mors est provocantis. Princeps enim pugnse primum par suum adegit ad reverberandum in ultionem plagarum oblatarum, deinde necessitatem ipse sibi im- posuit medicum arcessendi. Impiam utique etinfandam accepturus sit reus injuriam, si, cum non occidisset, tamen homicida audiat, is non audiat, qui vere fuerit sui homicida, et cum non orsus esset rixam, tamen homicida habeatur, non habeatur is, qui reapse orsus esset. Accusator porro si vitse perempti insidiatus non fuit, non magis reus fuit. Nam si, qui verberandi fecit initium, solummodo verberare,non autem occidere,intendisset, verberatus autem non re- verberare, sed occidere, turn utique dici posset hie illius vitae insidiatus esse. Jam vero defensor oblatae injurise, solummodo reverberare, non autem occidere, cogitabat : sin autem hostem ultra quam vellet, et in locis corporis qu^ ferire nollet, pepulit, non consilio, sed fa- tali quodam infortunio, lapsus est. Verberis itaque dici is quidem (iovXtvrtig designator queat ; at necis designator, quo quseso pacto appelletur is, qui invitus reverberavit ? Inceptori magis est domesti- cus error, hoc est, ei propius assidet, quam ultori. Nam hie ver- bera in se intorta retorquens, quicquid peccavit, ab altero coactus peccavit : iste vero intemperantise petulantiseque suae debet, quic- quid aut dedit malorum aut accepit; et sic altero tanto dignior est qui homicida appelletur, ex errore geminate, cum suo proprio tum alieno. Reum autem non mode non acrius neque valentius, sed etiam remissius atque mollius ultum esse accepta verbera, jam do- cebo. Alter enim, catulliens et lasciviens, vim inferebat, non re- pellebat : alter autem contendens injuriam, non pati, sed repellere, quicquid tandem intulit verberum hoc studio suo mala oblata devi- tandi, quantumcunque est, semper tamen est infra modum ultionis eum, qui magnitudini oblatae injuriae responderet: dici ergo nequit dedisse malum, sed solummodo defendisse. Quod si autem re- gestorum verberum durities excessit ingestorum vehementiam, ut a lacertis fortioribus profecta, neque mirum id est neque meretur ideo reus a vobis condemnari. Nam inceptoribus rixarum leges
I
40 ANTIPHONTIS TETRALOGIA III.
ubique loconim fixee gravissimas et acerbissimas poenas denunciant ; repellent! autem vim, misquam locorum poena; quicquam proescri- ptum est. Ad iilain causatioiiem a lege repctitam, vetante quenquam quocunque titulo sive jure sine injuria occidi, satis jam responsum est: non enim verbera homineni, sed imperitia medici jugulavit, de quo testes confirmarunt. Inceptoris quoque fortuna, non defen- soris, iticusanda est. Nam hie, qui et accepit et reddidit omnia verbera invitus, aliena fortuna, non sua, est usus : alter autem, sponte sua evectus ad omnia quaecunque egit, factis sibi suis suam arcessivit fortunam, eoque non aliena fortuna, sed sua, lapsus est. Jam planum factum est, reum homicidii prorsus obnoxium non esse. Quod si tamen,utcommunem ambobus actionem [verberationem],ita infortunium quoque commune existimans quis esse, coUigat e dis- putatis, neutrum altero, sive absolutione, sive condemnatione, di- guiorera esse, vos tamen vel sic quoque magis deceat reum absolvere, quam condemnare. Nam si sequum est, accusatorem ideo con- demnare, qui perspicue non docuerit injuriam a reo sibi factam esse ; J
ita impium fuerit reum condemnare, qui non perspicue fuerit incu- satorum coargutus. Modis itaque omnibus hunc virum ab hoc crimine absolventibus, nos vobis demandamus, multo nos quidem saoctius atque religiosius, quam adversarii vobis modo mandabant, ainici nostri ex persona, ut, studentes homicidam punire, insontem tollere ne properetis. Nam si reus hie, hoc prsetextu, quod senem sustulisse dicatur, in ultionem ejus per nefas occidatur, manes ejus illis, a quibus morti datus fuerit, baud minus infesti erunt, atque manes senis ante interempti ; et sic geminum foret piaculum, in- juste sublatus, peremptoribus suis contracturus- Haec vos reformi- dantes, existimate vestrum esse, ut insontem crimine absolvatis ; impurum vero tempori permittentes aliquando patefaciendum, re- linquite proximis pcrempti necessariis ad ultionem : sic eniu) agentes, modis agatis juri et humano et divino convenientissimis.
ANTIPHONTIS
BE NECE HERODIS ORATIO.
ARGUMENTU.AI.
Helus quidam Mltjlenivus Atheiiis eadem iiavi cura Herode Mnam solvit: cum navigaDdo Methytnnam Lesbi pervenisseiit, quoiiiain navis lecta iion erat, aliam oper- tam iiivenientes coiiscenderiint. Quaiu ingressi, circa noclem Herode egresso neqiie amplias ingrediente, Heloque ipso solo redeunlc, afiSnes tuorlui Heluin ut inalefa- ctoreni accusavernnt : et in judicio cerlaiites dixerunl, eum Ilerodem iiiterfecisse. Hie vero Iraiislatire crimen diluit, dicens, malefactores dici fures et grassatores, qaorara operum me nihil fecisse ostendcrunt. Transit deinde ad bomicidii defen- sionem, et solerter certat. Qua3 omnia a principio usqae ad finem sunt communia>
1. Vellem, viri, facundiamque rerumque usum raihi esse, ma- gnitudini malorum nieoiuni parem : jam vero experientia, sed ea misera et infructuosa, non carens, plus enim malorum expertus sum quam oportebat, facundia careo plusquam nunc expediebat. Nam in carcere usus rerum nil mihi profuit, abi corpore meo tolerandse mihi fuerunt molestiee, ob crimen cujus nihil ad me pertinet; ubi autem salus niea versatur in enarratione rei gestae cum veritate con- sentanea, ibi me laedit infacundia. Quod fieri solet. Multi jam, causis justissimis fidentes, eo quod vera, quae dicenda pro se ha- berent, non possent diserte proloqui, fidem non invenientes, non obstante causae summacequitate, tamen perierunt, quod eam verbis declarare nescirent: multi contra facundia pollentes, quamvismen- daciorum praestigiis judices luderent, tamen eo ipso, quod menti- rentur, sed speciose et callide, salvi discesserunt, Necesse igitur est homini indiserto et ab usu eloquenliae forensis destituto, ut for- tuna ejus causseque exitus magis in arbitrio accusatorum crimina- tionibus urgentium, quam penes rerum gestarum veritatem sit. Quare vos rogo, judices, non id quidem, quod plerique reorum ro- gare vos solent, ut audire se velitis ; rogantes hi quidem ideo, quod causae suae diffidunt, et iniquitatis praejudicio ipsi sese feriunt — nam profecto consentaneum erat reos, coram viris honestis et bonis di- centes, etiam sine audientiae deprecatione id idem consequi, quod accusatores ultroab iisdem judicibus adipiscuntur, tametsi nunquam eorum audiendibenevolentiam precibus ambiunt — : sed hoc vos ro- gabo, ut si quid linguae labor errore, mihi ignoscatis, existimantes, me, quod usu dicendi caream, potius, quam quod sceleratus sim.
4J ANTIPHONTIS
pecassc ; et rursus, si quid rccte dixero, velim vos id rei gestae veri- tali potius, quam subtilitati nescio cui niese, imputare. Nam ut justum et fcquum non est, eiini ob verba salvum discedere qui faci- noribus mortem sit meritus, ita rursus ocquum non est, ob verba eum condemnari cujus facta proba et honesta sint; verbum enim inconsentaneum linguae error est, facinus autem improbum est error mentis. Prasterea necesse est hominem capitis sui causara agentem iaterdiim labi. Oportet enim ejus menti obversari non solum dicenda, sed etiam eventus orationem suam consecuturos. De quibus nemini constarc potest, neque sunt in arbitrio dicentis cujusque suo: nam obscura et ancipitia fortuna magis rotantur, quam consiliogubernan- tur. Magnam hajc sollicitudinem atque perturbationem injicere menti cujusque pro se dicentis consentaneum est. Eos ipsos, qui alias usu forensis eloquentise quam maxime callent, cum in discrimine quo- dam suo proprio versantur, multo jejunius atque indisertius pro se disputare, quam alias aliorum in causis soleant, et quam ab eorum nota facultate exspectetur : sin autem aliqua versentur in causa, ubi privatums uum discrimen nullum interveniat, tum rem multo ge- runt felicius. Postulatio itaque mea hcEC est, legibus et sanctimonioe consentiens, et non meam magis, quam vestram, personam decens. 2. Capita vero accusationis sigiliatim persecuturus, primum lioc vos docebo, summa cum legum violatione, summaque cum violentia et immanitate, me in hoc certamen fuisse conjectum ; quod eo non dico, quo me vestri pceniteat, vestrique judicii aucto- ritatem ego aut defugiam aut exhorrescam — nam ita vestra fido oequitate certusque sum vos iniquam mihi et injustam esse senten- tiam hac in causa non esse laturos, sed eequa et sancta omnia pronunciaturos, ut, si nullius alius rei habenda sit ratio, quam liujus mea: de vestra oequitate fiducia), per eam certe ego prompte libenterque vobis sim causam capitis mei disceptandam permissurus, ctiamsi, non ut nunc fit, ex formula juris, et jurati, sed extra ordinem, et injurati, dicturi sitis sentenliam — , sed ideo locum hunc primum tractabo, quo intelligatis, qua immanitate et quo legum contemptu hi me in carcerem duxerunt, et huic causae in- nexuerunt, eam probabile facere, caetera quoque ab iis in me ausa per summum nefas esse. Aio itaque eos in me eo modo agere, qui cum more civili in jure agendi pugnet. Actionem h^ei^eue in me, velut in maleficum, institutam non persequuntur, sed alio me nunc titulo, homicidii commissi puta, insectantur : quo ipsi auctores atcjue testes facti sunt me maleficum non esse neque lege m malfcficos lata teneri; quee lex cum solos notet fures et manti- cularioH, cum hoc genere hominum autem mihi commune quicquam esse hi accusatores neque docuerint neque potuerint docere, efFe- cerunt, ut vobis liceat sententia sequissima et juri civili convenien-
DE CEDE HERODIS. 43
tissima a crimine me absolvere, cujus criminis obtentu, hi me curarunt ill carceremabducendum. Verumtamen cavillalione qua- darn sophistica legem secius interpretatum suamque violentiam coloratura eunt, aientes, legem earn, cujus ex auctoritate ego pro malefico fuissera in carcerem a se raptus, decernere de maleficis : jam homicidium magnum esse maleficium : me autem occidisse : ergo maleficum quoque me esse : ergo etiam lege ilia teneri. Fateor enimvero homicidium, non modo magnum esse, sed vel maximum, maleficium : verum sacrilegium quoque et proditio patriae non minus banc appellationem merentur : et nihilominus tamen legislator baud existimavit ea ad hunc maleficiorum titulum refe- renda esse, sed peculiariter de illorum scelerum unoquoque pree- cepit. Deinde, csedis me accusantes, non eo modo in me agunt, quo in homicidas agi vult jus civile: qui alios csedis accusatione insectantur, hi debent iis denuntiare, ut locis illis omnibus se abstineant, quibus interdictum est homicidis ritu vetusto : igitur etiam foro : verum hi in foro me insectantur. Post, ultores san- guinis nunquam ab homicida mercedem pecuniariam, sed talionem deposcunt : hi vero litem mihi sere sestimarunt, tametsi lex edicat, ut homicida sanguine suo luat ; atque id non eo fecerunt, quo id ex mea re esset, verum, quod e sua. Quo prodiderunt, si cupidi- tati suse satisfieret, contentos se fore, ut homicidium minore etiam poena luatur, quam lex praescribit : ergo minoris fecerunt jura perempto debita, quam cupiditatem suam : luceWura suum ejus placationi manium preetulerunt: quare autem id fecerint, oratione procedente id intelligetis. Tum, non modo in loco judicii, sed etiam in modo deliquerunt : nostis vos oranes judicum conventus, quibus causae homicidiorum disceptandae committantur, haberi solere sub dio, nulla alia de causa, quam, quo neque judices eodem loco cum iis conveniant, quibus humano cruore pollutae sint manus, neque accusator cum homicida eodem tecto contineatur. Tu vero, mi adversari, me dehomicidio accusans, sub eodem mecum tecto versaris in eoque morem vulgarem migras : sed etiam religio- nem jurisjurandi intermisisli ; oportebat te jusjurandum dicere gravissimum atque sacerrimum, quo obstringeres te non alia dictu- rum in actione tua, quam ad ipsum homicidium pertinentia, unde planum testatumque fieret, me homicidam esse ; sin autem secus feceris, ipse tute tibimet tuisque liberis posterisque, universseque genti tuae perniciem extremam horrendis diris imprecareris : quo futurum erat facto, ut sive multa alia scelera patrassem, ob nullum tamen eorum omnium condemnarer, quam ob solum homicidium ; et rursus, etiamsi innumeris aliis laudibus essem commendabilis, ob earum tamen nullam absolverer, sed homicidii pcenas darem. Verum tu banc quoque cautionem insuper habuisti : ipse tute tibi jus arbitrarium commentus es, quo utaris ; jure illo jurando non
44 ANTIPHQNTIS
dicto, tamen me honiicidii accusas : accusant pariter testes tui, nulla magis, quam tu, juramenti religione obstricti, quanquam eos oporlebat dicta eadem jurisjurandi formula, tenentes in raanibus exta, sic adversus me testari. Et nihilominus tamen flagitas, ut judices, testibus fidem temere habentes non juratis, me homicidii condemnent; tametsi tute ipse tuis testibus omnem fidem eo dcrogaris, quod a legibus in hac republica usitatis discessisti, atque auctor ipsis factus es, tuum juris civilis contemptum ab eoque defectionem debere auctoritate legum omnium potiorem esse. 3. At tu tamen, quo facinus tuum juri civili repugnans excuses injuriamque carceris mihi proeter jus et fas injunctam colores, hac te jactas cavillalione, si penes me relictum esset libere qua vellem ire, me certo certius urbe fuisse excessurum ; quasi non sponte mea hue venissem, sed a te obtorto coUo hue pertractus: atqui cara mihi est hie loci commoratio. Mea si nihil referret commu- nione hujus civitatis gaudere, probabile erat, me ne arcessitum quidem fuisse venturum, sed commissurum absentia mea ut con- tumacifE reus declararer: nil igitur opus erat ante litis contesta- tionem me in carcerem duci. Sed et prseterea nefas erat mihi, jam accusalo, beneficium fugse eripere, quod jus et fas et ritus vetustus cuique homicidii reo dat: nam post dictam priorem meam defen- sioiiem liceret mihi, nisi vinctus essem, ut nunc sum, urbe excedere : priviiegium hoc nulli non homicidoD patet, et nusquam non locorum usurpatur. Tu vero, mi homo, jure me solum eo, quod Grgecis omnino omnibus commune est, privatum is, sponte tua, auctoritate ultro per arrogantiam contra fas sumpta, et jure quod tute tibi privatim commentus es. Tametsi leges de homicidiis in hac re- publica obtinentes tam sapienler atque tam religiose sunt constitutae, ut negem quenquam esse vestrum omnium, qui eas esse dubitet legum omnium cum eequitate atque sanctitate convenientissimas. Leges enim hae cum sint antiquissimse, sunt esedem adhuc hodie, quiE fuerunt primitus, tametsi aliis in rebus diuturniias temporis et usus rerum longinquior homines prava dedocere et rectiora docere sold. Quare non ex adversarii disputatione discendum vobis est, quid de legibus exislimare par sit, rectene an secus habeant, sed potius inverse, e legibus debetis cognoscere, utrum sequae sint accusatoris postulationes, necne. Quanquam ergo leges de homi- cidiis latae tam sunt perfects et tam perspicuse tequitatis, ut nemo unquam sit ausus cus temerare : tu tamen solus ausus es legisla- torem to gorerc, et princcps fieri institutornm pessimorum, vetu- slisque legibus invitis me de medio tollere laboras. Atqui ilia ipsa tua contentio jura temcrandi, et vetustum jus libidine et insolentia lucrum novorum praeceptorum pervertendi, voce clarissima adver- sus te testatur, te causa? tuat; diffidere : probe nempe noras, nemi- nem, qui se jurcjurando adigi pa?sus fuisset, operam tibi fuisse
DE C7EDE HERODIS. 45
teslimonii praestiturum, quo ergo opprimerer. Deinde non, ut fidens causa tua, certamen hoc de negotio solummodo unum insti- tuisti, quo finito tota lis irrefragabiliter esset in perpetuum decisa, sed controversiae atque subterfugiis locum reliquisti vacuum, quo jam nunc prodis, te, cum res ad posteriorem actionem devenerit, eorum quoque, qui turn sedebunt, judicum auctoritatem esse de- trectaturum, eique exceptionum et cavillationum nescio quid op- positurum. Quo fit, ut sive damner a vobis sive absolvar, perinde sim iniquo loco futurus : nam si nunc absolvar, dicet, me crimine maleficii quidem, at not item homicidii esse absolutum ; sin autem condemnatus fuero, postulabit, ut occidar, velut homicidii reus peractus. Atqui quae possint aliae machinae malignitatis tetriores et horribiliores esse, quam si vos quidem semel hisce persuasi quae vultis assecuti fueritis, me vero semel absolutum rursus idem dis- crimen remetiendum maneat? [hujus autem liceat petulantiae modis vexationis et contumelise omnibus in nos debacchari ?] Praeterea in eo quoque, judices, gravissima mihi facta est injuria et ab sequi- tate juris civilis abhorrentissima, quod custodiae mandatus sum; tametsi tres sistere vades paratus essem ; id quod facere per leges cuique licet : hi vero suis malitiosis artibus efFecerunt, ut ilia sponsio mea repudiaretur. Atqui peregrinus nuUus unquam hac in urbe custodias mandatus est, qui tres vades praestitisset. Ipsi adeo maleficorum inspectores hoc more utuntur. Mihi vero is soli nil profuit: in me desiit validus et salutaris esse. Eccur tandem ? His nempe expediebat, primum quidem, me occupari quam imparatissimum, antcquam negotia mea conficere potuissem; deinde corpus mihi a carceiis molestiis contabescere, tum amicos meos, a meis partibus abalienatos et in partes ipsorum traductos, promptiores reddi ad falsa contra me testandum, quam ad vera pro me, videntes corpus morbis, nioerore, et squalore carceris ene- ctum citum mihi finem minari, neque sibi sic verendum esse, ne libertatiet prosperse valetudini redditus ipsorum mendacia detegam et ulciscar. Denique sperabant inimici mei futurum, ut mihique ipsi meisque necessariis dedecus adspergerent per omnem nostram reliquam vitam nobis inhsesurum. Factum est hoc modo, ut ego, quem legum vestrarum bene multas absolvissent et periculo eripuis- sent, si secundum legum prsescriptum in hac causa processum esset, lamen in hoc discrimen conjicerer: verumtamen vel ex his quoque ipsis salebris me evolvere conabor meamque innocentiam declara- lam dare. Quanquam difficile est, mendacia e longinquo consuta callidisque diuturnse meditationiscommentis comparata subito ever- tere : nam quae tu minus exspectaveris, ea praecavfre negatum est. Dabo tamen operam, ut fideli et simplici rei gestee enarratione vos in rem veluti prsesentem ducam nudumque latus mendacii apcriam.
46 ANTIPHONTIS
4. Evehebar Mitylena, judices, eodem in navigio, quo Herodes quoque vehebatur, idem ille, quern hi aiunt a me inteiemptum esse ; tendebamus ad ^Enum, ego quidem ad patrem, turn ibi agentem, Herodes autem Thracibus quibusdam mancipia venditurus. Thra- ces illi ipsi quoque mancipia ista empturi, una cum ipsis man- cipiis venalibus, eodem navigio vehebantur. Producam testes hsec confirmaturos.
TESTES.
Erat ergo Iigdc, quaui audistis, nostrum cuique navigationis causa: Iter per mare agentes procella nos opprimens cogebat ad locum quendam agri Methymnsei appellerc, ubi navis ilia ad ancoram stabat, in quam transgressum Herodem aiunt exspirasse. Hie vos reputare velim atque meminisse, non de consilio istsec, sed casu fortuito evenisse. Nusquam enim coarguor me auctorem Herodi factum esse, ut consors navigationis mihi fieret, sed constat ipsum sponte sua, privatorum suorum negoliovum gratia, eam ingressum esse : paret porro neque me sine idonea causa iter hoc ad iEnum suscepisse, neque fraudulenta quadam machiuatione sic compa- rasse ut ad ilium locum agri Methymncei appelleremus navem,sed a necessitate tempestatis adversae nos illuc adactos esse : neque praeterea in portum invecti, transscendebamus in aliud navigium callida quadam mea cum aliis subornatis comparatione neque ullo dolo malo, sed hoc quoque necessario fiebat. Navigium enim illud, quo hue pervecti fueramus, tccto carebat; istud alterum autem, in quod transscendebamus, tectum erat desuper: tectum autem ut aperto prajferremus, imber imperabat. Etiam hujus rei testes ad vos producam.
TESTES.
Transscensu sic in alterum navigium facto, potabamus. Sic potus Herodes navi, quae res certa est, exiit, sed non rediit : ego vero ill-a nocte prorsus non exii e navi. Altero die, homo, nusquam copiam sui spectandi faciens, queeri coepit, non a rcliquis vectoribus magis quam a me: alii si cuipiam eorum grave visum fuit Herodem de- siderari, grave id non minus mihi quoque visum fuit. Et mittendi hac de re ad Mitylenam nuncil ego auctor cram, et de consilio meo mittcbatur. Et cum alius nemo illuc ambulare vellet, nam et tlli vectores ad quos accesseramus in novam navim transscendentes, et vetusti nostri sodalcs qui Herodem a Mitylena inde illuc comi- tati fuerant, hoc officium detrectabant ; ego meum famulum nuncio perferendo ofTerebam : atqui, Herodem si ego peremissem, non profecto data opera illuc indicem misissem cum, qui me proderet, certus et prsBvidcns, fore ut illc facinus meum amicis Hcrodis indi-
DE CEDE HERODIS. 47
caret. Verura neque apud Mitylenam neque usquam locorum alias in conspectum prodibat Herodes, licet sedulo requisitus : in- terim ccfilum serenius renidens navigationem rursus aperiebat, et reliqua quoque navigia omnia ex eodem portu in altum eveheban- tur: quapropter ego quoque coeptutn cursum prosequebar. Etiaiti hac de re testes vos certiores reddent.
TESTES.
5. Haec sunt facta ; e quibus vos velim cogitando ea quae par est elicere. Primum, antequam vela ventis daremus iEnum versus, Herode e conspectu sublato, nemo mortaliuni me hujus rei incu- sabat, quamquam hi [adversarii mei] jam turn de hoc evento cer- tiores esscnt facti ; nam si quisquam id mihi imputasset, ego e portu non excessissem : verum, turn statim quidem Veritas potior erat mendacio et res gesta opprimebat ipsorum commentitiam mei incusationem, me prsesertim adliuc prsesente et in locis illis ver- sante ubi scelus commissum jactatur esse, Ut autem ego insula excesseram, cum hi perotium inter sese fraudum suarura commenta ad pestem meam coraparassent, tum demum coeperunt me crimi- nari; aientes, me saxum in caput Herodis impegisse, atque sic exanimasse, atque id in terra continente factum esse, cqm probe nossent, me pedem e navigio in terram continentem non extulisse. Haec aientes, tamen modum indicare non habent, quo ego corpus, a me, si illis creditur, exanimatum, oculis hominum subduxissem. Nam id quidem dubio utique vacat, caedem, si facta est, prope portum factam esse : exscenderat nempe e navi non modo temu- lentus, sed etiam noctu ; non potuisset itaque ipse sese rectum in pedibus tenere stantem, utpote quern crapula prsegravaret, nedum ut longam viam ambularet ; et si vel potuisset etiam raentemque pedesque regere, tamen ecquo proetextu probabili quisquam eum potuisset ad iter longinquum illicere? nihilominus tamen, non so- lum prope portum, sed etiam procul ab eo, circa qusesitus est vir toto biduo, neque inventus : non modo inventus nemo est qui se diceret eum oculis vidisse, sed ne sanguinis quidem efFusi vestigium ullum aliudve quodpiam indicium csedis usquam apparuit. Et ni- hilominus tamen hie adversarius meus postulat me mendacio ejus concedere, qui testes produxerim confirmantes, ilia tota nocte me nave non exscendisse : sin autem omnino nave exscendissem, nullus profecto modus excogitari potest, quo ita abscondi potuisset ca- daver, ut omnes fugeret, nisi si homo perquam procul a litore maris in terram continentem processerit. [Atqui facere hoc temulentus, et noctu non potuit : ergo contumulatus humo non fuit.] At undis tamen mersus? Hoc ilH quidem utique dictitant. At cujusnam navigii ministerio [exanimatum in litore cadaver pervectum in altum
48 ANTIPHONTIS
et sic ponto dejectum fuit]? Necessc profecto est illud navigium ununi fuisse tuin in portu stantium. Qui ergo factum est, ut navi- gium hoc non inveniretur [licet sedulo ab inimicis meis quoesitum] ? Proeterea, qua in nave homo jugulatus et e qua in undas prODcipa- tatum cadaver ejus esset, in ea consentaneum erat notas quasdam tantce violenlioe cernendas prostare. Atqui, qua in nave potavit Heiodes et e qua exscendif, in ea eum perisse negantes hi, tamen iidem eadem in nave se aiunt factse caedis indicia reperisse ; qua autem nave perductum cadaver in altum fuit et illinc undis mer- sum, earn navem neque invenerunt ipsam, neque indicium ullum ad earn deferens. Etiam harum rerum testes vobis exhibebo.
TESTES.
Ut autem Lesbo versus ^Enum solveram, et ilia navis, in qua ego una cum Herode Mitylena evectus fueram, illuc redierat, primura inscendebant in eam navem atque pervestigabant, et invenientes cruoris reliquias, statim aiebant, Herodem ibi jugulatum esse: ve- rum hoc commento ipsis baud procedente, constabat enim ovillum ilium cruorem esse, omissa prsedicatione tam absurda, comprehen- debant homines eorumque alterum turn statim tormentis subjicie- bant. Tortus ille nihil mali de me edebat : quem autem multis diebus post tormentis subjecerunt, postquam toto illo interjecto tem- pore eum penes se habuissent, hie horum cohortatione permotus me homicidam edidit, in quo mentitus fuit. Preestabo hujus quoque rei testes.
TESTES.
6. Confirmarunt hi testes vobis, testem hunc tanto tempore post [re vetustate jam obliterata] tormentis subjectumesse : verum mode quoque torturse animum attendite. Servum falsa testatum esse nil mirum est, quem facile potuit sen spes promisssc libertatis, seu quod sciret arbitriuni tormentorum penes hos esse, qui, prout ea ederet aut premeret quse hi edita vellent, ipsum aut saivius diutius- que aut lenius atque brevius essent cruciaturi, seu denique ambo ista una, spesque metusque, aut, si mavis, spes gemina, altera liber- tatis adipiscendae, altera cruciatuum compendifaciendorum, illicere ad mentiendum, Vos omncs mihi videmini nosse, penes quos arbitrium et dispensatio tormentorum pro parte potissima sit, iis faventes torquendos grata auditu omnia prs&dicare : ab his enim emolumentum istis speratur, prajsertim si torturse non intersint hi, quos servi falso suo testimonio la;dant. Nam si ego prajsens ilium servum torqueri jussisscm, ut falsa edentem, forte eum terror mei vultus et metus cruciatuum ab imperio mco tolerandorum absterru- isset, quominus mendaci prcedicatione me gravaret: jam vero hi
DE CiEDE HERODIS. 49
ipsi erant tortores, iidemque torquendo imperabant ea dicere qure ipsorum e re esset dici. Donee itaque servum blanda spes lactaret, fore ut mendacis adversus me denuntiationis fraus sibi prodesset, perseverabat in ista prsedicatione : intelligens autem ^certam sibi necem parari, turn demum coepit veritatem usurpare, fassusque est se ab his impiilsura mendaci indicio me iiifamasse. Ita neque conatus raentiendi neque candor veracitatis bomini profuit, sed tormentorum acerbitate enecarunt ipsi suum indicem, quo fidentes me insectantur, qua in re contra faciunt atque alii omnes homines. Nam ahi quidem indicem sibi secundum, si conditionis ingenuae est, largitionibus cumulant ; sin autem servus est, manu emittunt: hi vero indicem suum prcsmio necis ornarunt, nequicquam obtestan- tibus et interdicentibus amicis nieis ne facerent priusquam ego advenirem. Quo constat eos corpore indicis nil indiguisse, sed solummodo indicio. Metuebant nempe, ne, si veniens ego eundem servum rursus tormentis subjicerem, ipsorum insidias in caput meum coraparatas proderet : sublato autem illo de medio, una cum ipso corpore perierat quoque veritatis exploratio, mendacemque indicinam tantum sperabant valituram ut pro vera habita me per- deret. Horum tu mibi testes cita. [Testes.] Oportebat nimirum, ni multum fallor, eos hue adducere indicem ipsum, non solummodo indicinam ejus referre et ore hominis ipsius me coarguere, ipsoque eo argumento me oppugnare, quod indicem eorum exhibeant, ejus- que torquendi veniam mihi faciant, nequaquam autem occidere. Nam hoc facto fidem ipsi sibi derogabant, armis ipsi se spoliabant. Utra enim nunc tandem servi prsedicatione suam in rem utentur ? num priore, an posteriore? et utra earum vera est, num ea qua me facinus patrasse affirmavit, an qua negavit? Utique, si ex proba- bili quaestio hsec expedienda est, prior praedicatio falsa fuit, poste- rior vera : semper solent deprehendi posteriores asseverationes prioribus veriores esse. Mentiebatur itaque servus initio emolu- menti sui ergo ; postmodum vero cernens, tametsi raentiri conatus fuisset, tamen nihilominus sibi pereundum esse, sperare incipiebat de salute per veritatis declarationem adipiscenda. In quo eum opinio fefellit; dicto enim vero, poenas veracitatis extremo dedit supplicio, nullo reperto vindice, qui testimonii veritatem evinceret testemque tueretur et a periculo liberaret: ego enim non aderam, pro quo Veritas posterioris prsedicationis militabat; priorem autera debilitatum et obliteratum ierant hi : quo factum est, ut e prsedi- cationibus servi res hsec nunquam ad liquidura perduci possit. Reliqui quidem omnes, si qui testimonio cujusdam infamati fuerint, testem sibi adversum sufFurantur, et turn ex hominum conspectu submovent : hi autem, qui qusestionem de csede Herodis institue- runt tarn acerbam ut in cnstodiam ideo me ducendum curarent,
n
50 ANTIPIIONTIS
tanicn indicem sibi secundum, mihi adversum, ipsi dc medio sus- luleruut. Hem incredibilis et inexputabilis inconstanliae ! Ego si de medio hominem submovissem aut nollem ad tormenta traders aut aliam 'quampiam explorandi veri rationem defugerem, hac mea cuuctatione aut fraude iili proculdublo sint ad causam suam confirmandam et ad meam evertondam usuri, ceu adminiculo inprimis valido atque potente ; et profecto non possent me ullo alio urgere graviore argumento : jam vero cum ipsi vias has veri eruendi inire noluerint, quamvis amici mei eos hortarentur ad ve- stigia lipec persequendum, par est me illam eorum recusationem pro me interpretari, et illinc arguere, quam illi pro vera venditant, earn falsam et emcntitam esse accusationem.
7. Verum etiam hoc illi jactant, hominem inter tormenta fassum esse, se mihi socium operse afFuisse, Herodem occidenti. Ego vero cum eum id dixisse nego, turn ita aio praedicasse meque Herodemque a se e nave eductos esse, post, Herodem a me percmptum, a se in navem impositum, ex eaque tandem in mare dejectum esse. Verum recogitate quoeso primum hoc, hominem hunc, et toto illo tempore, antequam in rotam inscendit, et postquam de rota rursus descendit, usque ad extremum vitfE momentum, veritate prajdicationis usum, a crimine me absolvisse : porro, mentitum quidem esse in rotajacen- tem, verum necessitati servientem, atque volentem quam primum a cruciatu hberari : denique, ut remota rursus tormenta fuerunt, eum rursus negasse me scelus patrasse, et contra potius, ad extremum ejulasse, meque seque ipsum pariter injusta criminatione perditum iri ; quae ill e dixit, non gratia mei — ecquienim mei? quem menda- cio Iit'sisset — , sed a veritate ista ejus ori extorta est confessio, qua prioris suse praedicationis veritatem confirmavit. Deinde alter homo, iisdem tormentis admotus, quibus iste fiiit, quamvis eodem nobiscum navigio vectus, rei gestae a principio ad finem interfuisset, tamen allerius hominis primtcque atque postrema: prsedicationi ceu verae dixit consentanea, non varians neque vacillans oratione, sed me coustanter absolvens, ab ilia autem alterius media prajdicatione io rota edita, a necessitate non a veritate exprcssa, dissentanea. Nam alter quidem prscdicavit, me e navi cgressum interemisse He- rodem, et turn se in tollendo cadavcre milii esse opitulatum : alter vero prorsus me negavit e nave egressum esse. In quo, non solum vera, sed etiam verosimilia dixit. Non enim profecto tam irato numinc natus neque tam furiosus sum, ut sedulo quidem cavissem, ut necem solus ego sine conscio et adjutore quoquam patrarem, tametsi mihi summe periculosam, ut cui soli cum solo repugnaturo pugnandum esset : hoc autem facinoris penso elaborato, quod pen- sum erat omnium efTcclu laboriosissimum et periculosissimum, turn ego ad reliquaexsequenda, ubi adjutoribus nil indigcbam, testes et
DE CEDE HERODIS. ' 51
conscios et consiliarios adscivissem. Porro Herodes, ut hi aiunt, adversarii mei, occissus est prope mare, baud procul navibus nu- mero compluribus, in quibus homines erant qui siiccurrere pericH- tanti potuissent ; tamen, cum ab uno homine necaretur, neque vo- ciferatus est neque ullo alio quopiam indicio prodidit vitam suam in disciimen adductam esse aut se vim inferenti repugnasse; sen- sum sui prorsus nullum dedit neque in continente versantibus neque in navibus. Porro ut erretur noctu, multo et fit crebrius et est factu facihus, quam de die ; ut in litore, quam in urbe : adde, quod e navi exscendisse aiunt Herodem homiuibus adhuc vigilanti- bus ; et uihilominus tamen hominis, qui in terra continente jugula- retur eoque facto in navem inferretur, neque in terra neque in na- vigio cruor sparsus, aliudve indicium repugnantis aut exspirantis deprehensum fuit. Videturne vobis homo, alium necans et navigio imponens exanimatum, idque noctu, in tanta contentione, potuisse tam sedate alque tam circumspecte agere, ut indicia sceleris omnia curiose tolleret, ex humo sica abraderet, e navigio spongiaabsterge- ret? quae ne die quidem tu, etiamsi non trcpiduns, sed sedata mente a nulloque metu exsternata, possis omnia obliterare? Hoec ecqui sint quKso verisimilia? vos antestor, judices. Quod autem impri- mis oportet vos vobis ad meiitem revocare — et nolim profecto vos milii succensere iterum atque iterum eadem inculcanti : magno ver- sor in discrimine, cujus exitus in vestroe seutentiae fortunalibratur ; recta enim et asqua si vos censueritis, salvus sum, a vero autem aberrantibus vobis, perii. Mentibus itaque hoc elabi aut a quoquam eripi ne, qua^so, sinite, indicem ab his de medio sublatum esse, quibus unaea esset contentio, ut impedirent, quorainus et ille index in conspectum vestrum produceretur, et ego copia potirer ilium ad vos adducendi eique tormenta admovendi, quamvis praedicatio ejus illorum causam sublevaret, meam premeret. Jam vero corpus hoc servile, cum a domino ejus sere suo emissent, quo in po- testate ipsorum esset, adactum a se eo ut contra me lestaretur, privalim sponte sua sustulerunt, quanquam neque civitas ei ne- cem publice decrevisset neque ipse Herodem necasset : hunc hominem oporlebat utique.in custodia ipsorum asservari, autamicis meis in fidem atque custodiam tradi, et judicium de eo legitimum haberi. Jam vero vos, adversarii niei, sponte vestra, insciis omni- bus aliis, tacite ct clam, judicio vestro privato morti addictum, ne- castis ; privati qui essetis, baud recogitantes, ne civitati quidem ulli Grsecae universe licere quenquam, nesciis Atheniensibus et re ad eorum cognitionem non relata veniaque ab ipsis nulla impetrata, morti dare. Prauiicationum quidem ab hoc servo editarum volu- istis hos esse judices, idque cequum esse censuistis : in facinora autem ejus, ut non hi animadverterent, sed ut vos animadverteretis,
52 ANTIiniONTlS
vobfs ipsi arrogaslis. Atqui ne ilH quidem servi, qui heros pereme- rint ct in flagrante delicto deprehensi fuerint, ne sic quidem a jugu- latorum necessariis occiduntur, sed traduntur legitimo magistratui, quo secundum leges nostras patrias puniantur. Tantura deferimus servis, ut sinamus eos adversus ingenues testari : hero si cui servus interemptus ab ingenuo fuerit, licet illi hero hunc ingenuum de illo homicidio in jus vocare, si facere velit, et turn sententia ju- dicum pari severitate in homicidam servi, atque in homicidam inge- nui, animadvcrtit; quocirca par fuerat etiam hoc de servo judices cognoscere, non autem vos, causa indicta inauditaqiie, morte eum mulctare. Multo majori ergo jure ego vos homicidii reos agam, quam nunc injuste vos me reum agitis.
8. Sed ex ipsis quoque amborum tormentis subjectorum prsedica- tionibus velim vos, judices, sequa sestimatione justum et consenta- neum coUigere. Alter eorum, servus puta.duas edidit praedicationes inter se repugnantes, modo aiens me facinus patrasse,modo negans: ingenuus autem, eidem tormento subjectus, nihil me laedens edidit. Quid ita? primum, non poterant hunc, perinde atque servum, pro- ponenda spe libertatis illicere: turn animus eierat quam servo ere- ctior, ut veritatem tueri etiam cum capitis sui discrimine baud recu- saret, etiamsi necesse sibi esset eo in discrimine occumbere ; nam e re sua quid magis esset, utique hie quoque non minus quam servus intelligebat, futurum scilicet, ut hi a torquendo se desisterent, si ea praedicaret quce illis auditu grata et accepta essent. Utri jam horum par est vos fidem habere? illine qui constanter usque ad extremura eadem in praedicatione perseveravit, an huic qui alternis affirmavit idem atque infitiatus est? Atqui si quis, nulla vi tormentorura cogente, sed ultro, eadem de causa constanter eadem prsedicet, istius praedicatio multo majorem invenire solet fidem, quam alterius vacil- lantis alternisque a se dicta destruentis. At esto tamen utriusque auctoritatis par pondus : sumus ergo nos pares ratione testimonio- rum : servus modo pro nio pra-dicavit, modo idem contra me: rur- 6U8 ex ambobus tortis alter affirmavit me facinus patrasse, alter con- stanter infitiatus est. Vinco tamen vel sic quoque in ista ponderum aequalitate : momenta enim testimoniorum ubi sunt utramque in par- tem apqualia, reum obtinet semper vincere, cadere causa accusa- torem ; paritate quoque calculorum judices magis reum, quam ac- cusatorcm, adjuvant.
9. Exposui vobis, judices, torturac rationes, qua fidentf s hi aiunt, probe se nosse certosque esse, Herodem a me sublatum esse. Ego vcro si quid tale unquam patrassem ejusquo mihi conscius fuisscm, studuissem hoc par hominum de medio tol- Icre, sive mecum ad TJ'^num abducendo sive in Epirum trajiciendo, non autem metuendos mihi reliquisscm indices, homines facinoris
DE CiEDE HERODIS. 53
mei conscios. Sed aiunt a se repertura in navigio nescio quod epi- stolium, quod ego miUendura destinassem ad Lycinum, quo per- scripsissem, Herodera a me occisum esse. Atqui quid opus erat per epistolium significare id, quod perlator ejus, cum probe nosset, turn verbis significare posset ? Qui facinus ipse fecisset, multo poterat de eo et copiosius et certius exponere, quam epistola ; neque ejusmodi erat epistolae arguraentum, quod perlatorem celari oporte- ret : alias ea Uteris mandata mittere soleraus, quae non possumus cum perlatoribus coraraunicare ; iiic autem perlator totam rem jam tene- bat. Item si copiosius aliqua de re docendum sit, solemus earn perscribere, verentes ne memoria perlatoris ipsa parura sufficiat ara- plectandse atque referendae narrationi : hie autem nihil aliud erat renunciandum quam hoc breve, Herodem esse peremptum ; tarn breve argumentum tanti uon erat, ut in literas referretur. Praeter- ea meminisse vos, judices, velim, prcedicationem horainis ab argu- raento commentitiae hiijus epistolae discrepasse: tortus enim fassus est, se caedem patrasse ; epistolium autem resignatum me homici- dam esse prodidit. Utri jam oportet vos fidem habere ? Porro, initio quidem, quaerentes, non inveniebant epistolium in navigio, postmodum autem inveniebant. Quid ita ? Tunc nimirum, cum navigium prima vice pervestigarent, nondum ipsis totafraus in caput meum erat excogitata atque comparata : postquam autem homo primo loco tortus nihil indicarat mihi infestum, ipsi scheda ma se exaratam injiciebant in navigium, quo haberent speciosam causam criminis in me conferendi : legebatur epistolium, velut exinsperato in nave repertum: torquebatur turn servus posterior; verum hie epistolio edebat parum consentientia : jam libenter occultassent epistolium et hominum notitiae eripuissent ; verum negatum hoc erat; nam semel publice recitatum fuerat. Quodsi futurum spe- rassent, ut servum statim a principio auctoritate sua permovereut ad falsum testimonium contra me perhibendum, utique machinam illam epistolarem commenti non fuissent. Cita tu mihi horum testes.
TESTES.
10. Sed eccujus tandem rei causa ego virum occidissem ? nnm si- multatis ? Atqui nulla mihi cum eo intercedebat. Sed alienam in gratiam aiunt me illi spiritum eripuisse. Atqui ecquis tandem hoc facinus unquam eo fecerit, quo alteri gratificaretur ? Ego equidem opinor neminem unquam tam dementem fuisse ; sed magnas inter caesum et occidentem intercessisse simultates necesse est, et e multis constitisse indiciis alterius vitee ab altero insidias comparari, Mihi vero,ut dixi,cum Herode discidii nihil unquam fuir. Verum- tamen cupiditate illeclus eum percmi, sperans apiid eum nummos
54 ANTIPHONTIS
invenire? Atqui carebat nummis. Esto : at metu tamcn, ne, nisi ego prsevenirera, ille me repente opprimeiet ? Haud equidem infitier fieri posse, ut cjusmodi metus alium quenpiam ad hu- jusmodi facinus impellat. At enimvero ita de Hcrode meritus noil erara, ut illi necesse esset insidias occupare. Multo enimvero majori jure consensiique veritatis ego in to criminationem banc retorquere possim, te hoc agere, ut e nece mea ditescas, quam tii me criminaris e nece Herodis ditescere voluisse : tu si Kie per hoc judicium tollas, multo potiori jure a necessariis meis caedis injustse et flagitiosae reus peragaris, quara ego abs te et reliquis Herodis necessariis caedis in eo comraisssc reus agor. Egoenim perspicuam causam edo atque approbo, unde constet, te capiti meo insidias coraparare ; tu vero causalionibus et suspicionibus obscuris, quarum rationera nullam liquidam et certam approbare vales, me perditum is. 11. Haec hactenus ad vos disputavi, judices, quo certiores vos redderem, miiiimct nihil causae esse caedis, quam aut preemeditatus aut exsecutus in hoc homine Herode essem : sed et Lycinus mihi defendendus esse videtur, docendumque, non ilium magis, quam me, in probabilem hujus criminis suspicionem venire posse. Ly- cino igitur aio eadem esse de Herode merita atque mihi sunt, easdemque rationes atque meae sunt cum Herode : nam neque opes Ilerodi erant, quarum appetitus accendere Lycinum ad facinus potuisset, neque discrimen ullum ab Herode parabatur, quod Lycinus non potuisset, nisi per hujus necem, effugere. Prseterea ne voluit quidem Lycinus eum perdere: nam si voluisset, poterat Lycinus Herodem in certamen aliquod forense conjicere, cujus hie fuisstt exitus, ut Herodes ex praescripto legum vestrarum morte mulctaretur. Si debebatur Herodi a Lycino malum, poterat hoc modo Lycinus sub latebra reipublicae privatas suas injurias ulcisci, unaque co facto vos promercri, docendo, majestatem rcipublicse ab eo la;sam fuisse : quanquam multo hoc ei fuisset honestius certa- men, quam nex ex insidiis per fraudem et scelus oblata, tamen Lycinus id facere indignum sua persona duxit ; id quod ex his testibus cognoscetis.
TESTES.
Verumenimvero, probab.-le nimirnm est, qui Lycinus ejusmodi opportunitatera inimicum sine suoque meoque pcriculo ulciscendi sciens et volens transmisisset, eundem tutae et honestae ullioni prffitulisse ullionem ex insidiis et cum igno.minia et cum pericnlo suoque meoque conjunctum, ulji deprehensus non me solum patria expelleret, sed una seraetipsum quoque sacrisque et civilibus juribus et reliquis omnibus fortunis rebusque privaret qua; hoinini cuique carissimtt sunt summique fiunt. Sed age conccdamus
DE C;£DE HERODIS. 55
tantisper advcsarioium praetensioni : veium esto vel maxime Lycinura Herodem sublatum voluisse : ideone ego mihi persuaderi passus sum, pro illo facinus facere, quod ille ipse suis manibus patrare non auderet ? Cur tandem? num, quod, ut ego corpora valerem eoque par essem periculis obeundis, itaipse copiis nummariis valens raeam operam redimere posset? Non utique : alia omnia: multo citius ego Lycinum ad partes has agendum permovissem, quam ille me, secundum id si judicetur, quod in ejusmodi re con- sentaneum est; locuples enim ego sum, ille pauper: minutum quidem ses, septem solummodo niinarum, die evoluta persolvere non poterat ; quare amici necesse habebant eum stipe collatitia a custodia liberare. Prseterea non magnus nobis usus mutuus erat ; non certe tantus, ut imperils ejus quibuscunque famularer ; de quo ut vobis constet, afferam luculentissimum documentum : si tam carus mihi homo fuisset, ut ejus in gratiam eoque jubente tol- lendo homine vitam ipse meam in discrimen darem, multo magis septem illas minas pro eo luissem, neque commisissem ut a vincu- lorum molestiis corpus ei corrumperetur ; ego vero minuto hoc in officio cum ei defuerim, multo minus censendus sum in re tanta et tam capitali manus meee operam ipsi accommodavisse.
12. Planum jam feci, quoad potui, neque a me neque a Lycino
caedem banc esse peractam : sed hoc videntur argumento adversarii
quam maxime nixuri idque acerrime agitaturi, quod Herodes tamen
nusquam locorurn in conspectum prodeat; et vos ipsi, judices,
mihi videmini percupere audire, quidnam ego illi argumento habeam
opponere. Opponam nempe istaec. Si aliud nihil postulant,
quam ut probabilem aliquam conjecturam edam de ratione qua
potuerit Herodes conspectui hominum eripi, non magis est cur id a
me exigant quam a vobis ; nam ad me non magis hoc pertinet
quam ad vos, nam ego non magis hoc facinus patravi quam vos
patrastis : sin autem veram rei gestae ralionem nosse volunt,
eorum aliquem interroganto qui facinus patrarunt; nam ab illo
omnium oplime atque certissime rem inlelligant. Ego, qui non
patravi, si velim hac de re, aut debeam, copiosius disserere, nihil
habeam plus quod dicam, quam hsec duo brevissima vocabula,
Non feci : qui autem fecit, ei quoque perfacile est docere qui res
facta sit, aut si docere quoque noluerit, facile tamen ei est solerter
et belle conjectare sen speciosum preetextum allegare. Nam sce-
lerati sceleribus suis speciosos quoque prsetextus comminiscuntur
et callida subterfugia prseparant : qui autem non fecerit, ei difficile
est occulta probabili conjectura aperire. Vestrummet ipsorum
adeo mihi videtur unusquisque de re baud comperta interrogatus
nihilo plus esse responsurus, quam hoc breve, Se non nosse : et
si tum interrogans instet et ulterius quid exprimere laboret, vos
56 ANTIPHONTIS
alsuvi mihi atque sudaturi videmini, et quid respondeatis ulterius non inventuri. Nolite ergo tarn iniqui esse, ut necessitatem seni- graatis enodandi niilii imponatis, in quo extricando ipsi vos sitis haesitaturi ; neque absolutionis lianc mihi ferte conditionera, si feliciter conjectavero, sed satis habete, a me planum vobis esse factum, me hoc crimine prorsus vacare. Nam insons sum, non hactenus, quatenus rationem edo probabilem, qua homo videri possit aut e medio sublatus aut peremptus, sed hactenus quatenus ejus csedes ad me nil pertinet. Factum novi baud raro, a fama doctus, ut sive perempti sive homicides nusquam locorum reperi- lentur. Nee pulcre tum ageretur cum iis, qui aut cum illis aut cum his una fuissent, si culpam eventorum ferre deberent. Incon- sulta et pestifera est in hujusmodi causa judicii prsecipitatio, per quara persoepe jam factum est, ut aliorum quoque criminum, non cacdium modo, rei facti, cum insontes essent, prius extremis tol- lerentur suppliciis, quam verse rerum rationes aperirentur vereque sontes detegerentur. Ne longe abeam, Ephialten civem vestrum qui occiderunt, adhucdum hodie nonduni inventi sunt: quod si ergo quis postulet, ut, qui tum cum Ephialte fuerunt cum occum- beret, hi aut homicidas idoneo atque probabili indicio declarent aut ipsi crimen csedis subeant, nae conditio eorum minime sit optabilis futura. Quanquam qui Ephialten sustulerunt, nil curarunt cadaver liominum conspectui subducere, quo se in periculum dedissent, facinus ipsi suum prodendi; in quo sapiebant : me vero hi tarn stultum fingunt, ut, cujus caedem ipse solus peregissem, exclusis consortibus et adjutoribus omnibus, ad eum humo tollendum atque bajulandum alios advocarem. Quam intutum sit probabilibus solummodo argumentis fidere, ex hoc facto intelligatis. Haud ita pridem puer nondum annum eetatis duodecimum emensus heri jugulo sicam imprimebat : hero vociferante territus puer aufFugiebat, relicta in jugulo sica; qui si ausus esset manere, perisset tota familia: nam quis sanus de puero tantillo tantam audaciam vel suspicatus esset? jam vero comprehensus puer et e fuga retractus, ipse se suo indicio condemnavit. Aliud accipite. Hellenotamise vestri aliquando in suspicionem furti adducti fiierant, injustam qui- dem illam atque immcritam, prorsus ut hcec cacdis est de me su- spicio : peribant, preccipitationesajvientis irai potius quam sapientia consilii, omnes preeter unum, quem Sosiam aiunt appellatum fuisse. Supplicio extremo etiam is jam condemnatus, nondum id corpora tolcraverat : intcrea temporis aperiebatur, quo pacto pecuniae in- terversae fuisse : ibi Sosias, jam undeciraviris traditus, a populo e carcere domum cum gratulatione rcducebatur : reliquis autem quis vitam redderet, immcrito supplicio exstinctis ? Seniores vestrum, ni fallor, liunc casum adhuc recordantur, juniores autem, oequales
DE C.TIDIS HERODIS. 57
mihi, faiido procul dubio de co inaudiverunt, quemadmodum ego. Tani salutare est, lantique refert, ad examen rerum etiam lentorcm temporis in consilium adhibere. Forte fiat, ut hoc consultore utentes vos olim aliquando certiores fiatis, quonam pacto Herodes quoque perierit. Cavete itaque quaeso sedulo, ne vobis quoque idem usu veniat, ut me, quamvis insonte, vestrasententia oppresso, tum demum veram hujus necis rationem cognoscalis, re non amplius salva ; sed prius bene consulite diligenterque causam explorate, non perciti iracundia, non calumniis exagitati : consultores hi sunt tarn mali, ut facile non sit pejores reperire. Nihil enim est, quod homo iracundia perturbatus recte cernat recteve constituat: ira enim illud ipsum, per quod homo deliberat, mentem ejus puta, corrumpit. Ut autem aliquid non hodie, sed eras fiat [vel differentia unius diei, aut etiam successio dierum inter se] niultum valet ad mentem hominis mutandam, et ad perveniendum ad sedes veri. Certos vos esse velim, multo magis me vestram commiserationem meritum esse, quam ut pcenas dem : poenas enim dant criminosi, misericordiam autem merentur insontes in discrimen adducti. Et vestra potestas salvo jure aequo me servandi semper debet potior esse horura inimicorum contentione me per nefas opprimendi. Ampliate paululum : nam in sustinendo judicio inest potestas, quandocunque visum fuerit, ea severitatis exempla statuendi, ad quae vos hi suae orationis acerbitate accendunt ; praecipitanti autem consilia prorsus ne capere quidem licet recta consilia, nedum ut exsequatur.
13. Sed et patris me causam dicere oportet. Tametsi multo magis erat consentaneum, pro me eum dicere, qui pater esset. Ilium enim res raeas omnes tenere credibilius est, qui aetate me multum antecedat, quam me res ejus tenere, qui multo sim junior. lUi si causa in foro dicenda sit, eoque tum si de eo tester ea, quae non certa scientia fretus, ex oculorum meorum fide, sed solum ex auctorilate famae affirmem, questurus sit adversarius, atrocem sibi a me factam esse injuriam : jam vero me eo adigens, ut necesse habeam facta oratione purgare ea quae mea aetate multo sunt anti- quiora, tametsi ea non nisi ex fama teneo, non putat injuriam a se mihi fieri baud minorem. Verumtamen quoad notitia aat conscien- tia mea pertinet, patrem non prodam, malis calumniis coram vobis, judices,lacessitum. Etquanquam vereor,nequalabareiquenoceam, ab eo recte facta secius interpretans atque verbis corrumpens, jacta tamen esto alea. Patrem bene vobis velle vestroeque reipublicae studere, rebus ipsis ipse declaravit illo tempore, quod Mitylenaeorum defectionemantecessit: ut autem totacivitas malousa consilio a vobis defecit vestraque benevolentia excidit, non potuit facere quominus errore toti civitati communi iraplicaretur. Animo quidem erga vos
I
58 ANTIPHONTIS
turn erat nil mutato, in illis ipsis turbidis temporibus, at rebus item suam erfro vos pristinam deraonstrare voluntatem baud licebat. Mansit quidem in obsessa civitate, at quid face re t ? excedere illinc parum fuisset prudens, et praeterea ne opus quidem erat ; satis enim multa penes vos habebatis pignora caritatis, liberos ejus atque facul- tates, ut, si vel voluisset quoque a vobis deficere, ne potuisset quidem : banc itaque suam erga vos mentem jactare, donee Mity- lenis manebat, negatum ei erat. Ut autem vos, punitis defectionis auctoribus, in quibus patrem non fuisse inter omnes constat, reliquis Mityleneeis copiam fecistis in patrio solo manendi in eoque exco- lendo perseverandi, nihil prorsus est postmodum a patre raeo erra- tum, nulla est pars officii in qua exsequenda fidem navitatemque suam passus esset desiderari, nulli defuit muneri sive Athenis sive Mitylense edendo, sed et choregatibus defunctus est et tributa dependit. Quod autem apud ^num araat aetatem degere, urbis caritate captus, facit hoc, non quo defugiat partem ullam officiorum a se reip. debitorum ; neque quo civitatis alius civis malit quam vester appellari et haberi, quanquam alios bene multos video civium vestrorum, relicta urbe, non modo in Continente [Asia] considentes, sed ad ipsos adeo quoque vestros hostes transmigrantes sedesque fortunarura suarum inter eos figentes actionibusque mercatilibus cives vestros vexantes ; neque quod sum vestri regiminis popularis pceniteat atque tsedeat, sed odio delatorum quos ipsimet vos pariter odistis. Quae ergo pater una cum tota [Mitylenaeorum] civitate coactus magis quam voluntate sua deliquit, eorum poenas ipsum privatim dare cequum non est. Sat magnas jam dedit eorum pcenas una cum tota civitate. Nunquam Mitylenseis e mcmoria excidet error ipsorum, et ex illo contracta clades, qui ingentem pristinam amplitudinem suam beatamque conditionem cum extrema atque miserrima infelicitate commutarint patriamque viderint deso- latam. Qhbb autem adversarii patri meo privatim vitio dant, nolite quaeso, judices, ea vera esse aientibus credere : nummis enim quo emungeremur, ab improbo sodalitio tota haec machina in meque in eumque comparata est. Et multa hie concurrunt cupiditatem bonis alienis inhiantium secundantia. Senex ille cum sit, praesto milji nequit esse ; ego vero junior sum rudiorquo quam ut ipse me defeii- dere measque injurias ulcisci queam. Quare vos mihi succurrite, neque docete sycophantas ipsos plus posse quam vosmet : id quod certo eveniat, si secus hac in causa judicetis. Nam si ad vos in- greflsos eos sinatis agere qu?jecunque velint omnia, planum faciatis, horom gratiam reos omni studio omnique arte debere sibi obstrin- gere, vestrae plebis auctoritatem vero impune posse conteranere : sm autem ingressis ad vos sycophantis signif/cetis, eos vobis videri homines audaces atque consceleratos esse, conslliaque eorum et
DE CiEDE HERODIS. 59
machinationes cludatis, ut nil efticere contentionibus suis possint, turn vos ab omnibus honorabimini magnique fietis, et sutnma rerum potestas penes vos erit ; quemadmodum etiam par et eequum est esse. Vindicate itaque meque unaque a^quuni jus.
14, AudistisadhucquoBCunque argumentaa me proferri potuerunt ab humanis sive testimoniis sive aliis indiciis repetita : sed divina quoque non minus oportet ostenta proferre, quo ex his quoque vos bo- nitatem causae meae docti secundum me pronuntietis ; et sunt utique indicia divinoe voluntatis sumnii momenti. His credentes vos remp. tutam et salvam geritis, utiaque in fortuna, tam in adversa quam in secunda, forisque domique. Sed et in privatis cuique suis rebus summa debet esse divinorum ostentorum auctoritas fidesque : quae res in valgum nota est. Ipsos vos, ni fallor, baud fugit, ssepe jam usu venisse, cum homines aut cruore aut alio quopiam incesto polluti in naves inscendissent, ut non ipsi solum undis bausti peri- rent, sed una secum caeteros quoque vectores, quamvis castos san- ctosque, in perniciem traherent ; item alios, conSortio impurorum usos, tametsi non perirent, ad discrimina tamen extrema adductos fuisse; nee non multos, adstantes sacris, eo quod perlitari non posset, suomet ipsos tacito indicio piodidisse, religiones deorum ab ipsis violatas esse, et penes ipsos stare quominus sacra solennia rite peragantur. Jam borum omnium nihil in me unquam evenit. Quibuscunque unquam navigationum censors fui, hi secundissimis usi sunt cursibus : ubicunque sacris interfui, ibi nunquam non pulcherrime atque prosperrime fuit perlitatum, Quse indicia, jure nieo aequissimo postulo, ut vos ita interpretemini ut inde falsitatem criminis in me collati coUigatis. Vera autem esse, quae de me prsedicavi, ut vobis constet, hoi testes cito.
TESTES.
Certus sum, judices, hi testes si adversus me testarentur atque confirmarent, in templo quopiam navigiove, in quo ego essem, indi- cium aliquod visum esse numinis ob sacra pollutairati, adversaries meos hoc testimonio, tanquam acerrimo quodam telo, usuros esse ad me confodiendum, atque clamaturos hsec ostenta deorum fidem mci sceleris facere tam perspicuam atque luculentam ut alia nulls, fides possit esse evidentior : jam vero et divina ostenta crimina- tionibus inimicorum meorum repugnant, et testium praedicationes cum causam meam sublevant, turn istorum causam premunt et evertunt atque mendacii coarguunt; et nihilo tamen hi minus po- stulant ut, quam vos fidem meis testibus denegetis, cam ipsorum mendaciis contribuatis. Alii quidem homines per ipsa facta vani- tatem praetensionum demonstrant atque refellunt; hi vero verborum piisstigiis veritatem rerum gestarum labefactaie conantur.
60 ANTIPHONTIS
15. Refutavi, indices, singula qnspque criraina milii objecta, quan- tum menioria colligere potui : jam nullus dubito fore, ut a vobisabsol- var. Id quod, ut mihi salutare est, ita cum vestro quoque studio jus sancte ct legibus convenienter dicendi coiisentit jurisque jurandi a vobis dicti religioncm tuetur. Nam secundum leges vos jus esse dicturos jurantes condixistis : jam legibus lis, quarum ex auctoritate prsetensa in carcerem ductus sum. nil teneor ; quibus autem teneri dicor (quamqiiam falsa ca est criminalio), quatenus iis tenear nee ne, docebit certamcn illud quod milii decertandnm in posterum teropus reservatum manet. Geminum antem ccrtamen quod ex- stiterit e fiimplici, ejus rei culpa penes me nulla est, sed in culpa sunt accusatorcs. Vos autem, qui juris aequi estis arbitri, homi- num mihi inimicissimorum malignitatem atque iniquitatem hand videmini imitaturi : lii necessitatem mihi admoverunt, bis capitis mei causam dicendi. Vos itaque me in hoc jam judicio preejudicio vestro caedis non condemnabitis : nolite, viri, tam iniqui esse : date potius aliqi/id etiam tempori ; quo cum consiliario atque viae dace veritatem rcrum crestarum invenire solent, quibuscunque curae est eam qua?rere. Vellem utiqu?, judices, hujusmodi in causis for- mulam juris civilis in jure dicundo observari [h. e. semel tanlum- modo de causa quaque quitri et pronunciari], qnanquam ipso de jure, simpliciter et extra forum spectato, idem ego sequura censeo, nt in rei gestan veritatem quam creberrime inquiratur. Quo saepius cnim id fiat, hoc melius rei Veritas aperiatur : crebriias dispu- tationum, qnibus indagatio veri proposita est, ut secunda est atque propitia veritati, ita rursus est mendacio infeslissima; et ut illam superiorem in certamine facit, ita hoc debellat. In nulla vero causa, quam in causa liomicidii, magis rci'ert de veritate rei ge&tae certo constare ; nam sententia iniqua in hac causa dicta cogit et jus rrquum ct veritatem cedere atque siiccumbere: nam me, e. c, si vos condemnavcritis, tametsi insontem, oportebit tamen vestroe sen- tentiae servire et legis severitati parere, edicentis, ut reus sententiam in se a judicibus pronuntiatani corpore suo toleret exsequendam ; nemoque facile sit, qui sententiae de se dictoe refragari audeat, tametsi certo sciat se rriminf- vacare, aut qui ideo recuset in pote- state legis esse, quod conscius sibi sit se tantiim facinus baud cora- misisse. Sic necesse est, ut arquitas iniquitati concedat, veritate nequicquam reclamante, et ut ipsa Veritas a mendacio victa obruatur, praesertim absente vindicc, causam earum asserturo. Propter banc lubricitatem in liujusmodi causis caedium errorisque proclivitatem imperatse sunt tot rautiones, tantique fiunt tanta cum mole appa- ratus, quanti aliis nullis in causis : primum leges et diligenter sub- tiliterque et severe de causis homicidiorum quibusque praecipiunt, rt ambfr partes jure jurando mutuo obstringuntur, exta proficiuntur.
DE CiEDE HERODIS. 61
necesse est ut accusatores reis caedium denuntient ne audeant ad loca vetita adire ; tacebo reliqua, quae mos et ritus est in causis homicidiorutn observari multum diversa ab iis juribus atque ritibus, qui aliis in causis aliisque in dicasteriis observantur. Quid ita? Res nimirum, de quibus hie certatur, multo pluriraum refert recta et vera sentenria definiii: nam si ex recto etvero definiantur, satisfit manibus injusta csede laesi; insontem vero si homicidii damnet iniqua judicum improborum sententia, delictum hoc est, non humana modo, sed divina quoque jura violans. Nam perinde ad offensionem est, accusatorem non recte accusare, atque vos, qui judices sitis, non recte decernere. Nam accusatio vim effectus in se nullam habet, vestrae autem sententiae ea est auctoritas, ut ejus dictata exsecutioni dari necesse sit : accusator erroris in judicando commissi culpam in vos transferre possit, quoniam a vestra auctoritate dere- licta ipsius accusatio effectu luisset carilura; vos autem in pronun- tiando iapsi, quonam erroris culpam referetis ? quonam praetextu eura excusabitis ? Ecqui ergo recte et legitime hac in causa mea judicabitis ? Sic nimirum, si hos non priiis, quam ubi jusjurandum ritu vetusto sancitum dixerint, ad acciisandum admittatis, copiamque mihi facialis ipsum crimen purgandi. Ecqui autem eam mihi copiam facietis ? Si nempe me hoc temporis articulo absolvatis. Nam, etiamsi hoc feceritis, non ideo tamen vestrae sententiae laqueos efFugi : nam, qui nunc sedetis judices, vos iidem turn quoque sede- bitis, cum crimen homicidii milii ex professo diluendum erit, et me condemnare si tiim voletis, licebit vobis. Absoluto me nunc turn tamen nihilominus de voluntate uti in potestate vestra erit; [sin autem me nunc condemnaveritis], non licebit postmodum denuo crimen purgare aut de me in deliberationem ire. Et si vel maxime ego vere sim homicidii reus, et vos me, utique sontem, tamen absol- veritis, semper tamen erit sanctius atque cum religione deorum con- venientius, sontem adeo per nefas abbolvere, quam insontem per nefas condemnare : alterum enim iilud aliud nihil est, quam errore labi ; alterum vero, prceterquam quod error est, etiam violatio est divinorum jiirium. Versamini ergo in loco perquam lubrico, in quo acerrima cautione opus est ne labamini, rem aggredientes, ut semel efftctui data fuerit, postmodum irreparabilem. In ejusmodi quidem causa, ubi admissus error denuo tamen repre- hendi et corrigi queat, minus peccetis, etiamsi sive ab iracundia evehamini sive a caluraniis capiamini atque obstringamini ; nam ibi locus est et pcenitentiae et consiliorum restaurationi : in causis autem irrevocabilibus, ubi ad errorem agnitio erroris earaque consequens poenitentia accesserit, geminum id damnum est. Haud raro jam fcictum est, ut cum vos praecipitantia judicii insontes pessumdedis- setis, postmodum ipsi vestrura errorem agnoscentes, poenitentia ejus,
6-1 ANTIPHONTIS
sed ilia irrita, excruciaremiai. Nunquam autem vos poenituit sontes absolvisse, si qui facundiee suae praestigiis vobis deceptis innocen- tiaiu suam approbassent, tametsi eos oportuisset vel maxime pessum- dan", si uon alia de causa, saltim ea, quod mendaciis vos circum- venissent. Prseterea cum errores involuiitarii veniam inveniunt, turn voluntarii venia carent : error enim involuntarius, o judices, forti fortunoe in acceptis refertur, voluntarius autem destinationi consilii et propositi imputatur. Ecqui autem aliiid quicquam voluntarii nomen mereatur, quam si quis, ob quoe deliberatum consederit, ea ante deliberationera protinus exsequatur? Velim insuper hoc quo- que vos vobiscum reputare, sive manu tu quemquam per nefas oc- cideris, sive sententia tua ad exitum facti et ad sestimationem juris, perinde id esse. Quod si hujusmodi facinoris cujusquam ego mihi conscius fuissem, profecto nunquam pedem in banc urbem intulis- sem, de quo vos certos esse velim: jam vero veni hue, bonitate causoj meae fretus; et viro bono honestoque adjumentum aliud nul- lum debet carius esse neque aliud majoris fieri, quam conscientia, nihil a se commissum esse, quo raajestas deorum violaretur iisque debita pietas corrumperetur. Haec optima et fidissima certaminis capitalis secundatrix est: nam ejusmodi reo tametsi corpus magni- tudine atque diuturnitate molestiarum fractum et fatigatum conci- dere atque occumbere minetur, erigitur tamen et ad salutem conser- vatur ab anirai fortitudine, conscientia innocentiae suae erecti ideo- que adversus molestias adventitias contendere parati et perdurare nitentis. Criuiinis autem si cui officiat conscientia, non alius ei hostis adversatur magis reformidandus, quam conscientia mala, prima heec in eum consurgit, et cum armis infestissimis : corpus enim eliamsi adhuc validura animus tamen ante tempus, viribus illius nondum exinanitis, destituit, existimans imminentem poenam sibi meritam venire sccleribus abs se commissis. Veni ergo ad vos et potestatem mei vobis feci, utpote nullius sceleris mihi conscius. Iniraicos autem meos me criminibus commentitiis ad vos infamatum et vos a me abalienatum atque deceptum ire, id vero mirandum non est. Sed vestrum est calumniis fidem denegare. Mihi enim si ob- secundfctis, nihil aliud vobis vercndum est, quam hoc, ut vestrae vos facihtatis postmodum pneniteat: atqui poenilenliae hujus remedium, idque in vestra potestate positum est, ut me postmodum puniatis. Horum autem in auctoritatesi fueritis, non licebit vobis postmodum, horum imperia exsecutis, pestem semel admissam rursus sanare. Neque magnum erit temporis intertrimentum, si poenam meam tan- tisper diflf'eratis: paulo post enim vcniet tempus, quo, si fcquum censebilis, juste atque legitime in me decernalis id, quod ut nunc iniquo tempore dccernatis, hi vobis auctores sunt. Non est festi- nuntium res prospere ct pracclare gerere, sed recte et suspensa atque
DE CtEDE HERODIS. 63
lenta mcnte deliberantium. Nunc solummodo cognitores causae estis, tunc autera testium eritis arbitri : nunc estis opinatores vero- rum, tunc autem decretores eorundem. Num tenetis quanti mo- menti res sit contra hominem homicidii reum factum falsa testari ? Nam si testes hujusmodi falsi judicibus persuaserint, ut protinus sine cunctatione reum occidant, non solum corpus periit, sed una quoque ultio ipsi debita periit. Nam amici quidem ejus non jam volent hominem vindicare jam exstinctum: et si vel velint quoque, ecquid inde commodi redibit ad injuste peremptum? num ideo me- lior ejus erit conditio? Quare nunc quidem me absolvite, judices ; in altera autem causae dictione, qua peculiariter in caedem inquiretur, ubi hi accusatores jusjurandum ex formula juris etritu vetusto prius dixerint, turn me accusanto, vos autem causa in utraraque partem agitata et discussa, secundum leges in hac civitate fixas usuque fre- quentatas pronunciabitis : quo facto, mihi, si quid etiam adversi patiar, nulla tamen erit excusatio de injuria facta. Haec ea sunt, quae vos vogo, ita vestrae memor pietatis, ut una me ipsum quoque juris mei nulla parte defraudem: in jurejurando a vobis dicto, mea quoque salus una continetur. Momentorum horum quocunque denique voletis, impulsi me absolvite.
ANTIPHONTIS
SUPER CHORE UTA
ORATIO.
A R G L M E N T U M.
Qoot apud Atbenienses choregi siot, et qaare creentur, et qaot paeros alere teoC' aniar, ex Demostbenis oralionibus accurate didicimos. Cboregus igitor ADtipbontis oratoris tempore fuit, qoi Iribaiu sortitus Erecbtbeideni, et amplius Cecropidem, pueros saltatores domi nulriebat. Quorum nnus bonae vocis causa pharmacum bibit, cuniqne bihisset, vita fuoclus est. Pater pneri mortui cboregum accusavit, taoquam illi mor- tem afferentem. Defendiiur cboregus mortem negans. Status causae conjecturalis, iocertom cum sit crimen : certo indicio accusator utitur, eo quod, pueri in domo cboregi exercerentar ; quod et^i crimioe vacet, ad saspiciooem persuadeudam valet.
1. JucuxDissiMUM quidem est homini, judices, si nunquam in
capitis discrimen conjiciatur, et ad deos vota faciens sibi quisque
inter alia optabilia etiam hoc optet contingere : quodsi tamen certa-
men devitare nullo modo queat, turn id quidem multo est jucundis-
simum, si preesto sit, quod ego equidem in ejusraodi causa habeo
palmariuai, ut uullius sibi delicti sit conscius, sed si vel maxima
accipiendum sit infortunium, id malitia et dedecore careat, magisque
fortunae sinistra? quam improbitati mentis referatur. Leges quidem
hoc do genera criminum latas nemo facile sit omnium, qui non fate-
atur legibus aliis sapientia atque sanctitate anteire. Legura aliaruni
omnium in hoc Attico solo obtinentium sunt antiquissima;; deinde
mutaiionera nullam passse sunt, sed ut crimina adhuc sunt aadem
atque olim, quorum de pcenis ut praeciperent, tum primitus latoe
sunt, ita ipsa; quoqua formultc sunt adhuc eaedem atque primitus
fuerunt ; id quod vel praecipuum est documentum legum juste sapi-
enterque institutarum : temporis enim diuturnitas et usus rerum
vitia aperiunt institutis humanis adha^rentia. Quapropter vos opor-
tet, non legum probitatem ex accusatoris pradicatione sestimare,
sed contra orationem accusatoris e legibus arbitrari, num recta legi-
busque consentanea vos doceat, necne. Maxime quidem mea nunc
agitur causa, qui reus ag^r: verumtamen etiam vestra non minus
interesse autumo, ut causae homicidiorum ex aequo et vero disce-
ptentur; pratcipue quidem deorum causa, quo religio ipsis debita
salva servetur, turn tamen etiam vestri causa. Nam praeter famam
SUPER CHOREUTA. 65
vestram, etiam conscientite vestrae pax agitur : hoec enim causa non plus quam semel agitur ; in qua dijudicanda commissus error aequo et vero praevalet. Quern enim vos homicidii condemnaveritis, tametsi non sit, necesse tamen est eum homicidam esse ; tametsi manus ei sint a cruore intactae, facere tamen non possit, ut imperia sententiae in se dictae legisque detrectet, sed abstinebit se necessario a solo palrio, a fanis deorum sacrisque et sacrificiis, a foro, a ludis, quae omnia hominibus solent esse carissima atque antiquissima. Tanta legis est et severitas et reverentia, ut tametsi tu mancipem tuum occideris,cui nuUus sit sanguinis ultor, tu tamen ritasque vetusti et divini numinis verecundia, lustialibus sacris te expiandum cures, iisque locis abstineas quorum frequentatione tibi lex inter- dicit. Felicitatis humanae pars potissima in spe suspensa est: sed banc ipsam spem, unicam paene vitae humanae anchoram, ipse sibi amputat is, qui religiones deorum temerat. Neque est unus omnium, qui, eo quod sibi sceleris hujus commissi non sit conscius, repugnare audeat sententiae judicum de se latae, qua homicidii condemnatus sit; sed necesse est illi servire sententiae, quamvis vero repugnet : et ipsum verum, necesse est, ut obmutescat falsique se incusari patiatur, praesertim si desit, qui jus vindicet reumque asserat. Qua de causa et legum capitalium diligenlissimae cautiones et reliquae caerimoniae in hujusmodi causis sancitae, ut e. c. sacramenta utrinque dicenda et extorum prosectiones et denuntiationes de locis vetitis et reliqua, peculiari quadam et insigui nota exsplendescunt, qua ab actionibus aliarum causarum dignoscantur ; res nempe ipsas, de quibus hie agitur, recto judicio disceptari, quam plurimum refert : id enim si fiat, ultione salisfit manibus per nefas perempti ; sin autera iniqua sententia homo insons percellatur, non is error modo est, sed etiam numinis divini legumque humanarum violatio. Neque perinde est accusatorem perperam accusare, atque vos judices perperam judicare. Accusatio enim illius in se vim exitus nullam habet, at in vestra sententia ilia inest efficacia : quicquid vos secius decre- veritis, id quo referatis, nil habetis, quo culpam purgetis.
2. Ego vero, viri, de defensione non idem sentio, quod accusa- tores de accusatione sentiunt. Nam hi cum se accusare aiant pietatis et aequitatis ergo, totam tamen accusationem eo compararunt, quo me calumniis exosum vobis reddant, et vos circumveniant; quae fraus est, fraudum omnium, quas humanamenscomminiscatur, teterrima. Non hoc agunt, ut planum faciant me scelus admisisse, eoque facto, ut pcEuas dem meritas ; sed istud, ut, tametsi insons, ipsorum ob- rutus calumniis, fortunis exutus omnibus, in exsilium agar. Ego vero aequum censeo causam banc sic agitari, ut ante omnia rem gestam ex ordine exponam, et criminis ipsius, cujus insimulor, rationem reddam : deinde, si vos audire juverit, etiam reliquas
K
66 ANTIPHONTIS
horum ciiminationes diluam. Hunc oiiim agendi modum autumo cum niihi decus atque salutem, turn inimicis, quorum petulantia et immanitas vexationc mci dolcctatur, ignominiam atque ruborem esse allaturum : et prol'ecto iudigna atque intanda ruihi ab his oblata est injuria. Quibus, houcstate salva, liccbat, si quid ego, aut in edendo munere aut alio quopiam loco in renipublicam deliquissem, id indi- care atque coargucre,quod facientes una homincmque sibi infestum essent ulti et de republica bene meriti ; hi ab hac via raei insectandi scse cauti abstinuerunt, cernentes sibi negatum, ut uUam a me factara reipubhca; injuriam, sive magnam sive parvam, demonstra- rent; hie autem actione homicidii me incessunt, quo in negotio perquam et illiberahter eta morejuriscivihsabhorrenter versantur : lege edicente, ut accusator aliud nihil, quani ipsum crimen de quo ag-itur, arguat, hi accusationi sure commentitias nescio quas et fri- volas immiscent prcctensiones, quibus meas in republica adraini- stranda partes infamatum eunt. Quo rei publicae quidem, querendi locum relinquentes, ultionis copiam eripiunt, ipsi autem injuriarum, quas reip. oblatas aiunt, poenas repetentes ditcscunt. Atqui neque fide neque gratiarura actione dignae sunt cjusmodi accusationes. Nam, ubi fruclus ex ultione injuriarum reip. oblatarum ad ipsam remp.esset perventunis, ibi taccnt ; quo loco si loquerentur, reip. gratiam utique mererentur; aut, transmisso argumento praecipuo, quod titulus mentitur, in res a professione suae accusationis alienis- simas evagantur: atqui in ejusmodi causa, qui alia accusaturum professus, alia rcapse accuset, dignior is est, cui fides denegetur, quam cui habeatur. Ego vero si animos vestros satis novi, videmini mihi in dicendojure nihil aliud, quam naturam ipsius causae, secuturi, et prout ilia jusserit, aut absoluturi aut condemnaturi.
3. Constitutus choregus instantibus Thargeliis, praeter meam tri- bum, quae est Erechtheis, etiam Cecropidem una cum magistro Pan- tacle sortito accipiebam ; faciebam sumptus, fungebar munere, quam poteram optime atque reiigiosissime. Quse pars mearum oedium ei rei videbatur accommodatissima, earn consecrabam exercitationibus saltandi,et,ut ibijuventus doceri posset, tridinium apparabam, idem illud, in quo erudiendam juventutem jam antea quoque curaveram, choregatu in Dionysiis fungens : deinde chorimn colligebam quanta poteram maxima civilitate, neminem pccuniaria mulcta afficiens, a nemine pignora per vim aufFerens, cum ncmine simultates suscipiens, sed ila agebantur omnia, prout utrique parti et acceptissimum etfa- ctu esset expeditissimum; citanti mihi atque proescribenti parentes liberos mittebant, volentes atque lul)entes. Sed interesse disciplinge puerorum per negotia mihi non licebat, intento actioni adversus Aristionem atque Philinum occoeptee : quos homines quoniam pu- blice receperam peculatus rcos faciendos, permagni mea referebat.
SUPER CHOREUTA. 67
corum furta senatiii toti(iue popiilo Atheniensium a me ordiiie et qua par est veritate atque eequitate demonstrari. liuic itaquc ne- gotio animum habens intentuin, mandabam Phanostrato, 'ut choro suppeditaret, si quid ei opus esset ; municipalis accusatorurn est Phanostratus, idemque meus gener ; liuic mandabam, ut choro de necessitatibus omnibus, quam posset diligentissime atque liberalis- sime, prospiceret: addebam ei adhuc duos alios, alterum Amyniam de tribu Erechtheide, cui fama integritatis florenti solebant tribules decreto publico partes identidera demandare choros coUigendi rebusque necessariis instruendi ; alterum de tribu Cecropide, qui, quoties usu veniret, item colligere chorum istius tribus soleret: quartum denique addebam, Philippum, cum mandato, quaecunque imperaturus esset magister aut alius quispiam modo nominatorum, emendi et sumptus tantisper erogandi, quo scilicet pueri publice pro- ducendi quara optime docerentur^ neque, negotiis me meis ad alia avocantibus, ulla re necessaria fraudarentur. Defunctus ad hunc modum choregatu fui. Atque si quid in hac expositione mentitus sum, mei excusandi et obnubilandi veri ergo, licebit accusatori in posteriore accusatione id coarguere, licebit quicquid volet contra disputare ; nam res utique ita habet, ut exposui ; et profecto furiosus sim, si in re tarn publice nota et ad coarguendum tam facili mentiri coner: circumstant hoc tribunal tot numero homines, totara rem ut gesta est penitus callentes, et audientes me cum scribam Sacramento adigentem sequerer, seduloque ad singulas quasque meas responsiones attendentes, quibus banc de me creare pervelim opinioneni, ut existiment, non solum religiosum me hominem esse et jurisjurandi a me dicti memorem ejusqueservandi studiosum, sed etiam hoc agere, ut simplici veraque rei gestse expositione vobis ab- solutionem mei extorqueam. Planum itaque vobis ante omnia faciam, me neque imperasse puero ut potionem biberet, neque eum ad biben- dum adegisse, neque prtebuisse, quid? quod ne interfuisse quidem cum biberet. Quod eo non dico, ista cum contentione, quo culpam a meis cervicibus in alienas transferam : non profecto: neminem enim incuso, prseterquam for tern fortunam, quae aUis quoque multis hominibus necem consciscit, quam fataliter cuique decretam, neque ego possum, neque alius quisquam, avertere,quominus legi fatorum pareatur.
TESTES.
4. Confirmata ore testium audistis ea, quae vobis hac de re con- firmanda receperam. Jam licebit vobis ex ipsa formula jurisjurandi, a nostrum unoquoque dicti, colligere, utri veriora et cum religione sacramenti convenientiora pree se ferant, egone, an illi. Jurati enim hi asseverarunt Diodotum a me necatum esse eamque necem me
68 ANTIPHONTIS
ipsi proMTieditatam intulisse; ego vero juratus negavi nie illi caedera intulisse, neque manu sublata neque telo aut fuste iiicusso neque potione Venenata, neque nie necem illi fraude pitenieditata compa- rasse. Contendunt autem hi criminalioneni siiani approbare, prae- dicaiido, liunc [Phanostratum, generum meum] piievo imperasse ut potionem biberet, aut eum ad bibendum coegisse, aut poculum ei obtulisse ; ego vero ex illis ipsis horum pra;dicationibus efficio, me nulla culpa teneri. Neque enim imperavi, iiecjue coegi, neque prse- bui : addam, me plane abfuisse turn quum puer biberet. Quod si ergo aient scelus penes eum esse qui impcraverit, ego crimine vaco: nam non imperavi. Aut si aient scelus penes eum esse qui coegerit, ego crimine vaco : nam non coegi. Aut si aient reum esse eum qui poculum prcebuerit, rursus crimine vaco: nam non prcebui. Facile quidem factu et cujusque est incusare et mendaciis alium obruere : habet enim id quisque in potestate sua. Verum efficere,ut, quee facta non sint, taraen facta sint, et ut insons reddatur sons, id, ni fallor, non est in horum prsetensionibus, sed natura harum verum sequitur justum et verum [hoc est, vere sons, et pro sonte merito habendus, est sons, manetque, quicquid contra contendatur]. Et causa hsec brevissimis expediri potest, utpote dubitationi nulli obnoxia, ex ipsis adversariorum testiumque prsedicationibus. Si qua res in occulto gesta est, si qua nex clam comparata, procul testibus, ibi necesse est judices accusatoremque reumque diligenter percontari, et ex ambo- rum prsedicationibus, subtili conjectura verum venari, minutissima quceque vestigia suspicionum persequi, etsic pronunciare, magis se- cundum probabilem conjecturam, quam ex certa scientia: ubi autem constat, ut in hac causa mea ipsi accusatores confitentur, necem banc pueroobtigisse,nonexpr8emeditatonequeexcomparationemultorum inter se ad fraudem dandam conspiratorum ; deinde, ubi constat, quaecunque acta sunt, ea omnia palam acta esse, in oculis multorum testium, tam virorum quam puerorum, tam ingenuorum quam ser- vorum, e quorum conscientia et indicio, etiamsi quis sceleris quic- quam commisisset, illud scelus liquidissime coargui, et rursus, si quis insontem per nefas accusatum isset, is facillime refutari posset, (juid ibi opus est dubitatione, quid suspicionibus? cur non potius ex certa scientia sine cunctatione lis decidatur?
5. Praeterea consilium quoque adversariorum vobis spectandum est, judices, et qua mente actionem banc exorsi sint. Mores enim nostri mutui a principio inde prorsus inter se dissenserunt. Pbi- locrates enim hie cum in Heliseam Thesmothetarum adscendisset, eo die quo puer elatus est, affinnavit, fratrem suum a me inter- emptum esse, eo quod ipsum in choro coegisseni pharmacum bi- bere. Ego, cerlior factus Phiiocratcm ista coram magistratibus dixisse, pariter adscendi, et in iden) dicasterium ingressus, coram
SUPER CHOREUTA. 69
iisdem judicibiis negavi Philocratem ex aequo et recto facere falsis criminibus me infamare stiidentem ad judices, eo ipso tem- poris articulo, quo agendas mihi causae essent adversus Aristionem eras et adversus Philinum perendie ; horum nenipe in gratiam, ut eos a periculo condemnationis libcraret, accusationem banc sus- cepisse Philocratem, aliaque nulla de causa idonea: nam crimina- tiones et mendacia ejus facillimo negotio coargui et difflari posse. Conscios enim rei gestae plus quam quinquaginta esse bomines, ingenuosque cum servis, senesque cum junioribus, quos nihil omnium neque dictorum neque factorura in illo luctuoso negotio fugeret. Neque solum hac oratione ad judices utebar, sed etiam sponsionem ei deferebam, et tum statim, et proximo die post, coram iisdem judicibus, hortans, ut assumptis testibus, quotcunque nu- mero vellet, mecum iret ad eos quos ego aiebam actui interfuisse; nomina enim eorum ipsi sigillatim edebam ; atqtie ut eos interrogaret severiusque percoutaretur,ut cujusque ferret conditio; liberos enim homines sponte sua rem ut vere gesta esset fideliter esse exposituros, cum quod aequum et rectum in se esset homineque ingenuo dignum veritati verborum studere, tum quod ipsorum interesset, verum di- cendo suam ipsos existimationem bonamque famam tueri, malaque cavere quae veri dissimulatio ipsis creare posset ; in servos autem modis procederet ipsorum fortuna dignis, qui si interroganti ipsi vera edere viderentur, nil opus esse tormentis, sin minus, auctor ei eram, paratum stare me ad tradendum omnia mea servilia corpora, quaequealiorumjuberetjprofitebarmedominispersuasispraestiturum, ad quaesitionem per tormenta quamvis vellet acerbam. Haec dicti- tante me coram judicibus, atque sponsionem banc deferente ipsi coram judicibus illis non modo, sed etiam permultis aliis privatis tum circumstantibus, tamen neque tum statim, neque toto illo tem- pore quod ab ilia die ad banc effluxit, neque Philocrates ipse, neque unus eorum omnium qui ei causae hujus consortes sunt, impetrare a se potuerunt, ut ad banc aequissimam sponsionem descenderent, bene scilicet gnari, rationem banc veri explorandi, non sibi, sed mihi secundamesse, ex eaque constiturum nihil sani criminationibus ipsorum inesse.
6. Nostis ipsi vos, judices, necessitatum, quibus impelli adigique homines possint, hoc genus esse omnium acerrimum atque effica- cissimum, et ex hoc repetitas demonstrationes omnium evidentissi- mas esse atque certissimas, ubi nempe multitudo sit testium, inge- nuorum una atque servilium corporum, qui omnes rem controversam teneant; quorum ingenuos vincire liceat atque veluti torquere re- ligionibus jurisjurandi et asseverationibus, quaruni fides bonte cu- jusque famae tuendae praemio, aut, si mentitus deprehendatur, infa- miae contrahendae periculo oppigneratur, quae res bene natis homi-
70 ANTIPHONTIS
nibus carissimcc sunt sumniique fiunt ; a servis autem veri confes- sionein extorqiiere modis liccat aliis, equuleo et fidiculis, a quaruni acerbitate coacti veriim edere, tamctsi postmodum cruciatibus con- fecti exspirent, tanti id noii habetur. Cruciatus enim quenique in prtcsentia urens tantum valet, ut discrimen postfuturum oblivisca- tur. Constat itaque hos a me ad nuUam non oequissimam condi- tionem invitatos, et nullum non genus inquisitlonis bis delatum esse unde datum est bominibus veium et "dequum indagare : nulla relin- quebatur cxcusationis latebra. Ego criminatione impetitus, qui dedisse dicerer injuriam, paratus eram ipsis copiam dare sequissi- moe inquisitlonis adversus memet ipsum : hi autem, tametsi me cri- rainarentur et a me quererentur injuriam accepisse, nolebant tamen illam a me oblatam adminiculorum amplecti copiam, per quae cri- minationes suas approbarent. Quodsi ego, sponsionem illis de- ferentibus, recusassem aut nomina servorum edere qui actui interfu- erunt, aut servos ipsos illis tradere deposcentibus, aut aliam quara- piara postulationem sequam defugissem, nse illi banc meam tergiver- sationem interpretaturi essent pro luculentissimo argumento, suam causam bonam esse,memea;diffidere: jam contra est; quamego ipsis detuli ultro inquisitionem, hi eam defugerunt: quidni ergo par sit, me argumentum invertere, et in ipsos telum hoc retorquere, exeoque conficere, falsi et commentitii me criminis ab ipsis insimulari.
7. Porro, judices, testes hi, qui nunc pro me testantur, si contra
me lestati essent, certissimus suni, turn fuisse futurum, ut hi testi-
moniis illis me vclut telis (juibusdam acerrimis impugnarent, aientes,
testimonio mihi adverso non posse ullum aliud excogitari documen-
tum fidei Hquidius atque validius: jam vero videte mihi quseso in-
credibilem eorum iniquitatem atque impudentiam; testibus his iisdem
aientibus orationem meam uiquam et veram esse, istorum mendacem,
docerc vos contendunt, testimonio mihi secundo fidem omnem esse
dcrogandam, in praitensionibus autem a se confictis vos certa fide
securaquc debcre acquicscere ; quas ego pratensiones si jactarem
nulla testiura auctoritate communitas, naj illi ut falsas et temere
a me confictas essent aspernaturi. Atqui res gravis utique atque
indigna sit, si testes iidem, ubi ipsis favcant, turn fidem merean-
tur, ubi autem me seciindent, turn nuUam. Quodsi, casui tarn
roisero cum testes prorsus nulli afFuissent, ego tamen aliquos produ-
cerem, aicns eos interfuisse, aut, si, cum interfuissent omnino testes,
ego non eos, qui vere interfuissent, sed alios, exhiberem, recte utique
vos majorem fidem illorum |>raidicationi, quam meis testibus, adhi-
beretis: atcjui fatenturipsitestesnegotiointerfuisse,et ego testes eos-
dcm exhibco qui vere iritcrfuerunt, et constat, mcquc'et nieos testes
omnes constanter eadem et ilia prima statim die proo nobis tulisse,
ct adhucdum hodie prae nobis ferre : ecquee jam alia ratio, judices,
SUPER CHOREUTA. 71
quseso vos, possit excogitari, uncle aut veris fides adstruatur aut falsis detrahatur, si haec quee attuli docutnenta nil valent ad rem comprobandain ? Nam oratione quidem si quis rem doceat, testes autem idem nullos exhibeat, ejusmodi orationem aias testium aucto- ritate carere : sin autem testes exhibeat quidem, verumtamen non item indicia edat auctoritati testium consentanea, possis tu pari modo fidem indiciorum desiderare. Ego vero et orationis ea pro- babilitate rem gestam enarravi, ut vero simillimum sit earn ita gestam esse, et testes produxi illi mea? orationi consentientes, et facta denique demonstravi testium auctoritati consonantia, et argu- menta inde coUegi prono alveo illinc emanantia, et prseterea duo quaedam hac in causa vel palmaria demonstravi, hos quidem puta et a me et a semet ipsis convictos et condemnatos, me autem, non a me solummodo, sed ab illis ipsis adeo absolutum : me enim ultro descendente ad subeundum inquisitionis periculum de criminibus mihi objectis, hi nolentes eam conditionem amplecti, injuriam utique mihique sibique ipsi dederunt, eodemque veluii calculo cum me absoiverunt, tum semet ipsi condemnarunt suamque accusationem ceu mendacem dispunxerunt, Atqui si, proeter testes meos, ipsos adeo adversaries causse mesa subscriptores praesto, ecquo alio quseso oportebit ire, ad arcessendum argumenta absolutionis ?
8, Tametsi igitur autumo, judices, tani multa et tarn gravia atque tam perspicua me disputasse, ut eonim momentis victi vos me merito ducatisabsoIvendnmesse,et abhoccrimine me prorsusvacare nemini . vestrum sit dubium : quo tamen adhuc subtilius atque certius rem cognoscatis, procedam adhuc ulterius, et planum faciam hos accu- satores meos esse hominum quotquot sunt omnium maxime per- juros pietatisque erga deos aspernantissimos, odioque imprimis di- gnos, non meo solum, neque vestro, judices, sed omnium adeo civium, ob morum improbitatem in hac causa demonstratam. Nam primo quidem die quo puer exspiraverat, item altero quo cadaver ejus patebat spectaculo expositum, scquum hi non censebant me ullius incusare hac in re commissi erroris aut facinoris, sed mecum congrediebantur et sermones conferebant: interim congressi cum inimicis meis, sinebant sibi ab his persiiaderi, ut ad actionem ad- versus me comparandam accingerentur, tertio demum die, hoc est eo, quo puer efferebatur, mihi denuntiabant, ut meminissem, velut homicida, loca a lege vetita devitare. Quinam autem hi sunt ini- mici, quorum hortatu moti tanta me mole accusationis adorti sunt? et queenam ea causa est, quae illos meos inimicos impulit, ut hos ad tantam audaciam accenderent ? Nam hsec quoque, non commit- tendum mihi est ut vos, judices, ignoretis. Stabam nempe in pro- cinctu Aristionem et Philinum et Ampelinum et commentariensem Thesmothctarum, quo conscio et consorte furtonim isti furabantur,
7-2 ANTIPHONTIS
acciisandi iis de ciiminibus quoa senatui indicavcram, recipiens eos a me reos eorum faciendos. Tam enormia erant eorum furta et flagitia et injurife reip. ab ipsis oblatai, ut nulla spes ipsis superes- set evadendi. Quid ergo designant in tanto discriraine? Persua- dent his [Philocrati cum consortibus] ut nomen meum ad magistra- tus, velut liomicidae, deferrent, publicisque in tabulis hoc titulo annotandum curarent, mihique denuntiarent ut locis vetitis me ab- stinerem : banc unam sperabant sibi patere salutis viam, banc unam fugee ex universo isto tanto discrimine. Lex enini sic edicit: ubi nomen alicujus in tabulis proscriptum fucrit, velut homicidae, ut is ex eo inde temporis momento loca vetita devitet. Exclusus ad hunc modum ego locis vetitis, in quibus vel proecipuum forum est, non poteram, ut illi quidem opinabantur, coeptam in se actionem prosequi: quodsi ergo mihi neccssitas imposita fuisset illam actio- nem omittendi, qui solus et tenerem eorum furta et senatui indicas- sem, facile ipsis factu videbatur, ut defensionisque periculum pcena- rumque dandarum acerbitatem effugerent. Non in me primo Philinus caeterique fraudem banc machinali sunt, sed jam dudum ante in Lysistrato fuerant ; qua de re vosmet ipsi inaudivistis. Prompti paratique Pliilocrates cum consortibus huic instigationi obsecundare, statim allero die post funus pueri, prius adeo, quam domus lustrata et justa facta essent, meum nomen, ut homicidse, deferunt ad magistratum, publicisque in tabulis curant proscriben- dum, astute diligenterque observata ilia ipsa die, qua actio adversus principem furum Philinum,a quojudicii principium erat faciendum, a me agenda csset; quo ne unus quidem scelerati illius coUegii a me postulari posset et ex involucris improbitatis evolvi: verum multo secius evenit, atque isti speraverant : rationes ipsis suae omnes egregie fuerujit conturbatse: rex enim sacrorum e jure sacrorum ipsos docebat, recitanda legis formula, quodnam temporis spatium siistinere se adhuc deberent, antequam nomen meum deferrent, et qaotnam citationes, nomine mco jam delate, prsecedere deberent ipsam actionem, et quanta temporum intervalla inter quamque cita- tionem fas esset intercedere : sic factum est ut ego, non exclusus copia fures illos ad judicium pertrahendi, omnes condemnarem ; quibus mulcta fuit scripta tanta, quantam ipsi vos probe nostis iis scriplam esse; bis autem [Philocrati cum consortibus] negatum fuit illos periculo eripere, quo ut eos eriperent, mercede illorum conducti fuerant. Quid ergo tum instituunt? Congressi mecum et cum amicis meis, rogabant, ut vellemus cum ipsis in gratiam redirc, ofFerebantque pcEnas oflTensionum a se mihi dandas. Ego, persuasus ab amicis, reconciliabar ipsis in arce apud sedem Minervsc, coram testibus iis qui conciliatores gratia^ erant : post- modum congredicbantur mccum et coUoquia miscebant in tem-
SUPER CHOREUTA. . 73
plis, in foro, domi meseque ipsorumqiie, et ubicunque locorum conveniremus. Postremo, o Jupiter diique omnes ! hie ipse Phi- locrates in curia coram senatu, stans tnecum in snggestu, manu cum mea conserta, nominatim me appellans, sermones csedebat mecum, qui pariter eum quoque nominatim compellabam : quo fa- ctum, ut senatus idem postmodum audiens mihi denuntiatum esse, ut loca vetita vitarem, miraretur indigneque ferret id factum ab iis quos vidisset tarn familiariter mecum conversantes. Considerate modo, viri, et recordamini, cum illorum impudentiam, tum meam aequitatem et innocentiam : non enira e testimoniis solummodo con- firmabo quae dico, sed etiam ex ipsis horum adversariorum factis facile intelligetis me vera prsedicare.
9. De rege sacrovum, ut primo loco dicam, quem aiunt studio mei nomen meum ab ipsis delatum accipere noluisse, apertum id est et manifestum mendacium,quo tota ipsorum causa debilitatur. Regem sacrorum, admissa mei nominis delatione, oportuisset tres irpociicamac totidem mensibus distinctas instituere, et tum demum quarto mense post delatum nomen partes litigantes ad judicum consessum indu- cere, quemadmodum nunc factum est : atqui duo tantum menses de magistratu ipsi adhuc supererant, Thargelion et Scirrhophorion. Quapropter neque se adhuc honorem gerente inducere causam po- terat in judicium, neque inchoatam successori tradere : nam homi- cidii causam inchoatam successori tradere peragendam, fas non est neque uUus unquam Rex sacrorum his in terris tradidit. Quam itaque accusationem neque in forum suum inducere Regi sacrorum qui tum erat licebat neque successori tradere, earn ne admittendam quidem sibi esse recte existimabat; nam alias leges vestras violasset. Regem sacrorum ea in re Philocrati nullam fecisse injuriam, ipse Philocrates testatus est. Alios enim magistratibus defunctos, gestorum honorum rationes debentes, ut calumniarum terricula- mentis mirifice concussit atqne exagitavit, ita in hunc unum Regera sacrorum dentem non destrinxit, sed intactum prseteriit, a quo se atrocissimas accepisse injurias queruntur; hunc unum laniatum Athenas non venit. Ecquod ego jam aliud majus documentum protulero, quo constet Philocratem neque a me neque ab illo Rege sacrorum malo laesum esse ? Nam ut illi, magistratu defuncto, qui nunc est, Rex sacrorum successit, licebat his per totos triginta dies mensis Hecatombseonis, qui mensis novo Regi primus erat, quocunque mensis illius die libuisset, nomen meum deferrejathi tamen nullo detulerunt : rursus proximo mense Metagitnione licebat illis idem facere, quocunque illius mensis die visum fuisset ; at hi ne tum quidem sustinuerunt facere, sed Inijus quoque mensis viginti dies prsetermittebant. Quo factum, ut honorem gerente hoc, qui nunc gerit, Rege sacrorum, plus quinquaginta dies exieriut, quibus
L
74 ANTIPHONTIS
nomen meum deferre, cum potuissent, insuper habuerunt. Et alii quidem omnes, si quibus temporis angustiae non permittunt hujus- niodi lites priore Rege magistratu decedente ordiri, festinant cum ipsis novi Regis auspiciis accusationes suas ad eum deferre : hi vero, quibus gravissimse item f'estinandi causae essent, tamen id facere ita cunctati sunt, ut mirandum sit: leges tenebant omnes, et processura juris callebant: me videbant senatorio honore fun- gentem et in curiam ingredientem — ubi Jovisqiie Bulsei Miner- vteque Bullae ara et sacellum est, in quo ut senatores omnes, ita ego quoque vota faciebam : quae fana senatus adiret, eadem ego quoque una cum senatu adibam, thura spargebam, vota concipie- bam pro salute reip. : adde, quod toto illo tempore, quo tribus mea, primum mensem sortita, prytaneatu t'uncta est, ego partes Prytanis omnes gessi exccpto solummodo biduo, sacra feci, pro reip. salute vota feci, in sutlVagia misi, sententias dixi de rebus gravissimis et quibus salus reip. conlineretur : haec egi in conspectu omnium — hi ipsi cernebant, nam in urbe erant et in foro versa-- bantur: licebat ipsis nomen meum ut homicidse deferre, et locis sacris me excludere; et debebant adeo. Cur ergo facere omise- runt? Revera si accepissent injnriam, sufficere poterat vel sola admonitio et injectio metus a religionibus deorum Isesis, eamque commemorationem et sibi ipsis debebant et reip. Cur ergo nomen meum non citius detulerunt? cur interea temporis mecum congre- dieoantur atque agebant? Utrumque nimirurn, qin'a non videbar ipsis homicida esse, sed a nece pueri liber: quo utroque declara- bant, nccem banc ad me nil quicquam pertinere.
1 0. Qui jam possunt alii esse hominum omnium improbiores atque
juris aequi magis immemores, quam hi, qui quod ipsi non credunt, id
vobis persuadere contendunt, atque postulant ea a vobis condemnari,
quee ipsi factis absolverunt ? Alii homines verborum vanitates e
factis deuudant atque refellunt, hi autem veritatem rerum gestarum
vanitate suarum praedicationum convulsum eunt, Quanquam,
etiamsi aliud nullum argumentum protulissem, testium qui rei
interfuere nulla nomina edidissem, testes ipsos nullos produxissem,
sed unum hoc vos docuissem, hos venales habere criminationes
atque denuntiationes, quicunque eos contra me mercede conducat;
deficiente autem mimerario, mecum familiari^sime conversari;
poterat hoc vel solum vos inducerc ad me absolvendum, eamque de
his opinionem vestris animis injicere, ut eos omnium hominum
perjuriis contaminatissimos et sceleratissimos haberetis, Ecquam
tandem litem, quamvis injusta et triviali de causa, hi non capessant?
ecquod hi judicium decipere reformident? ecquaj juramenta a se
dicta hi violare sibi religion! ducant? qui nunc quoqne pro vilissima
mercede triginta minarum, quam a Porislis [provisoribus] et a
SUPER CHOREUTA. 76
Poletis [sectoribus] et ab exactoiibus ab eorumque scribis acce- perant, quo me e senatu expellerent, tam liorrendis sacramentis sese obstrinxerunt. Ecquid ita? quia nempe, audiens in pryta- neatu meo, eos infanda et pudenda agitare, senatum ea de re cer- tiorem feci, docuique modum, quo in rem inquirendum et ad latibula furtorum perveniendum esset : vestigia a me demonstrata persecutus senatus invenit praedam, furtorum poenas a praedonibus repetiit, ipsisque et prsedibus ipsorum, ab iisque denique, penes quos nummi furto interversi depositi erant : flagitium in lucem pro- tractum fuit tam claram, ut, ne si velint quidem, ipsi infitiari queant : tam enormiter et crasse, atque furiose adeo, furati fuerant. Horum satellites atque protectores se gesserunt hi adversarii mei ; qui ecquod tandem in dicasterium veniant sine proposito illud dicasterium circumveniendi ? ecquod jusjurandum, quamvis sacer- rimis diris horrens, violare cunctentur ? Non, cum vos nossent Grsecorum omnium sanctissimos atque justissimos judices esse, tamen ad vos prodierunt cum proposito, si possint, sub larva tan- torum juramentorum vos decipiendi ?
ANDOCIDIS INTERPRETATIO LATINA.
ANDOCIDIS DE MYSTERIIS
ORATIO.
1. Inimicorum copias ardoremque quocunque modo mihi per fasque nefasque nocendi, quo me, a principio inde, ut primum hanc in urbem redii, exagitarunt, vos psene omnes, viri, arbitror intelligere, ut necesse non sit hac de re plura verba facere. Ego vos potius, viri, rogabo rem et sequam et quam mihi indulgere facile vobis sit et qua me potiri mea inprimis refert : primum nempe hoc, ut vobiscum reputetis, me nunc hue sponte meavenisse, nulla coactum necessitate inter vos versandi, neque enim vades constitueram neque vinculis constringebar ; sed fiducia prsecipuc quidem veri et aequi, tum vero vestri quoque, qui mihi videremini de me justa et sequa pronuntia- turi neque passuri ab inimicis me meis opprimi, sed potius, prout fas est, in vivis me salvisque conservaturi, vestrisque legibus con- venienter et jurijurando cujus u vobis dicti auctoritate sententiam feretis. Merito enim, viri, de his, qui ultro sese in discrimina demit- tunt, vos quoque idem censeatis,quod ipsi de semet consent. Qui- cunque enim in urbe manere vestrique sortem judicii exspectare atque sustinere ideo noluerunt, quia ipsi sese sua sententia criminis admissi condemnassent, recte vos de his eadem sciscatis, quae ipsi de sese sciverunt; contra vero, quicunque manserunt fiducia su?b conscien- tiae, quod nullius sibi sint sceleris conscii, decet vos de his eadem statuere, quse ipsi de sese statuunt, neque eos procondeninare, quos sua non condemnat conscientia. Exemplo, quee modo disputavi, confirmabo, et, ne longe abeam, meo: mulli mihi retulerunt, inimi- cos meos hsec inter se jactare,me nonvideri in urbe mansurum.sed fuga salutem quaesiturum, — ecquid enim Andocides quo- que spectans (ita aiunt) certamen adire tantum audeat, cui liceat hinc digresso vitse prfEsidia comnioditates- que omnes habere? cui in Cypro sit, ill uc si juvet per mare contendere, unde modo venit, ager et spatiosus et fertilis et gratuito datus? Caput ille profecto periculo nolet objicere. Ecquid enim spectet? quo fldat? an non civitateni videt, quo sit aninio? Ego vero, viri, multum ab his dissentio. Civitas enim hsec etiamsi sic se haberet atque hi aiunt, oblatam tamen ego equidem amplecti nolim
80 ANDOCIDIS
conditionem, alibi in rerum omnium affluentia vivendi, sed sic, ut patria carendum mihi sit: multo enimvero civis ego patriae malim esse, quam aliaruni civitatum, etiamsi hac setate nonnullee rebus florere secundis videantur. Hac ego mente armatus permisi vobis corpus meum, de quo judicetis, rogans vOs, ut mihi pro me dicenti benigniorem, quam accusatoribus, praibere velitis audientiam ; cum sciatis, etiamsi pari diligentia anibas partes audiatis, defendentem tamen loco semper esse inicjuiore. Alteri enim accusationem edunt, dudum ante ex insidiis prsemeditatam et compositam, ex tuto, ver- santes ipsi extra periculum: ego vero metu constrictus et periculo septus, atque infamia obrutus maxima, ad mei purgationem accedo. Quocirca vos decet, erga me animis magis, quam erga accusatores, propendere ; praesertim si reputetis, id quod vos reputare velim, ssepe factum esse, ut accusatores, qui reos crirainibus plurimisque et atrocissimis onerassent, statim et incontinenti tarn aperte et liquido mendaciorum convincerentur, ut vos multo libentius accusa- tores condemnaveritis, quam accusatos ; non raro item usu venire, ut falsi testes, cum testimoniis venalibus et ementitis homines in- sontes per nefas perdidissent, falsi testimonii coram vobis dicti co- arguantur, at turn demum, (juum id jam nil prodessc possit iis, qui malum accepissent. Errores igitur hujusmodi cum quotidie innu- meri eveniant, consentancum est vos, nondum audita defensione, accusatorum criminationibus non protinus coecam fidem adhibere. Nihil enim aliud ex accusatoris oratione licet colligere, quam hoc, atrociane sint an minus, quorum me accusator reum insimulavit; verane autem ilia sint nee ne, id vero negatum vobis est prius intel- ligere, quam ex me audiveritis, quae pro me dixero.
2. Jam delibero mecum, unde ordiri defensionem debeam ; utrum a novissinie factis, hoc est, utrum vos doceie debeam accusatorem contra formulam juris in foro nostro usitati actionem iydtl^eioc adver- sus me instituisse; an Isotimidte decretum dudum abrogatum esse; an, quae leges et quae pacta jurejurando sancita accusationi huic ob- stent; an denique a principio inde repetens totam rem ut gesta fuit ordine exsequar. Dicam vobis, banc dubitationem quid prsecipue mihi injecerit: non est vobis omnibus par ct {cqualis ad omnia ac- cusationis capita severitas, sed alii vcstrum hoc crimen, alii aliud, ante omnia a me dilui cupiunt ; atqui omnibus simul occurrere ne- gatum est. Quapropter consUltissimum duco, me a principio inde orsum, quae gesta sunt, omnia enarrare, atque vos docere, nihil omittenttm. Recte enim si rem edocti totam teneatls, facile vobis erit inimanitatem mendaciorum noscilare, (juibus me accusatores op- pressum ierunt. Confisus itaque vos uequa et vera esse pronuncia- turos, et ad judicandum accessisse cum animo parato argumenta admiitere atque probare ea, quorum firniilatc fretus ego mansi in
DE MYSTERIIS. 81
tirbe et hujusjudicii discrimen obii ; cernens item vos et privalis et piiblicls in causis hoc unum summi facere eique uni operam impri- mis dare, ut in pronuntiando religionem pactorum jurejurando san- citorum tueamini, cpity una res sola civitatem continet, invitis iis, qui id ita esse nolint. Rogo vos, ut benevoli me audiatis causam meam dicentem, neqiie, deposita judicum quam geritis provincia, personam accusatorum suscipiatis, neque veritatem a me dicendoium suspectam habeatis nequevocabulaaucupemini; sed a principioinde ad finem attenti et propitii defensioneni meam audiatis, atque, post- quam peroravero, turn demum id pronuntietis, quod vobis et verissi- mum atque rectissimum et cum jurejurando a vobis dicto convenien- tissimum videbitur esse. Tenebo autem, id quod recepi facturum, defensionis hunc ordinem,ut eundo per singula a capite ad calcem, primum ipso de delicto, unde actio haec iyhlletoc sen indicationis coaluit, quee mihi necessitatem hujus defensionis circumposuit et hoc in discrimen me conjecit, de sacris puta Eleusiniis profana- tls, ita agam, ut planum faciam, neque impietatem ullam a me commissam esse, neque consortem impietatis quenquam indica- tum, neque mea memet confessione super hoc quidem crimine gra- vatuin esse, neque mihi constare verane sint an falsa, quse indices de profanatoribus sacrorum Eleusiniorum retulerunt : haec sunt ea, qute jam nunc vos docebo.
3. Habebatur ea concio, qua mandata essent danda crealis paulo anteimperatoribusclassisinSiciliammittendae.NicioeputaetLamacho et Alcibiadi: jam triremis ilia, quse imperatorem Lamachum illuc erat pervectura, extra portum stabat in anchora: ibi Pythonicus, cum as- surrexisset,itacum populoegit: Vos quidem (inquit) exercitum ablegatis tan turn tan to cum apparatu, et tantum adire parati estis periculum: ego vero planum vobis faciam, imperatorem vest rum Alcibiadem sacra Eleusinia in domo quad am una cum aliisquibusdam factitare; etvos id si feceritis, cujus ego vobis auctor sum, ut sciscatis impune ei fore quern ego hujus sceleris indicem pro- duxero, producam ad vos servum alicujus viri clari, hac in concione coram assidentis, qui servus, initia- tus cum non sit, tamen arcanorum sacrorum ceerimo- niasomnes vobis enarrabit. Quod si servus ille minus fecerit, eoque ego mendacii dicti convincar, do vobis corporis mei potestatem, ut de me quodcunque vo- letis statuatis. Usee Pythonicus. Cui cum diu multumque oblocutus esset Alcibiades, factum pertinaciter infiiians, visum fuit prytanibus discessum e concione non initiatis Imperare ; ipsi autem ad puerum ibant, ad quern Pythonicus eos ablegabat. Ue- versi in coucionem secum adducebant servum Polemarchi : cui
M
82 Ax>JDOCIDIS
servo nomen erat Andromacho. Is, promissa decreto impunilate si indicarct, confirmavit, sacra Eleusinia per mimum domi Puly- tionis as:*! : Alcibiadem et Niciadem et Meletum agere partes sacer- dotum sacra facientium, sed alios quoque adesse spectatores eorum quee fierent, quid ? quod servos adeo interesse, ut se fratremque et Hicesiam tibicinem et Meleti servutn. Primus igitur hie Andro- machus haec indicavit, et horum edidit uomina, a commentariensi publicis in tabulis consignanda : quorum non nisi unus Polystratus compreliensus et morti datus fuit; reliqui enim fuga evaserunt, et extremum devitarunt supplicium, quod vos ipsis decreto vestro irrogaveratis. Cape tu istoc et recita.
NOMINA.
Andromacbus hosce indicavit, Alcibiadem, Niciadem, Meletnm, Arcliebiadcra, Archippiim, Diogeneni, Polystratum, Aristomeiiem, loniani, Panaatium.
Prima fuit hsec, o viri, ab Andromacho facta indicatio contra hos, quos dixi. Et tu cita mihi Diognetum.
Die, Diognele, fuistine inquisitor, cum Pytlionicus iu coucione populi Alcibia- dem deferrel? Fai. Nosti ergo Audromachum indicasse ea, quae domi Pulylionis fierenl? Novi. Nomina virorum, quos ille detulit, suntue ha;c ? Sunt.
Secunda priorem illam excepit denuntiatio haic. Teucer erat qui- dam, f|ui cum aliquanidiu rem inter nos pro inquilino habuisset familiarem, hinc migravit periculum devitans et Megaram se trans- tulit. Unde senatui [Atheniensi] recipiebat, si impunitatem adi- pisceretur, quaecunque de sacris profanatis nosset, omnia bona fide indicaturum, quippc qui sceleris consors et administer fuisset, et rL'li(|nos nominatim proditurum qui secum scelus participassent, nee non de Hermis mutilatis ([uce nosset omnia in lucem prolatu- rum. Decreto senatus — cui plenam potestatem pro arbitrio sua hac in re agendi plebs dederat — , missi sunt Megaram qui Teucrum illinc arcesserent: is, impetrata impunitate, hue reversus, nomina edebat eorum quos sui seeum sceleris aiebat esse consortes. Etiam hi secundum Teucri indicium fuga salutem quoerebant. Cape tu mihi haec ipsorum nomina atque recita.
NOxMlNA.
Teucer bus indicavit, Pbfcdrum, Gnipbonidem, Isonomnra, Hephajstodorom, Cepbisodorum, se ipsum, Diognetum, Smindyridem, Pbilocratcm, Antipbuntem, Tifiarcbum, Panlaclem.
Meministis utique, viri, etiam hajc omnia coram vobis confessioni- bas esse confirmata. Tertia turn facta est istccc indicatio. MuHer quacdam, Agarista nomine, qua; penes Alcmajonidem nunc est in matrimonio, ohm penes Damonem fuit, haec igitur indicavit, in domo Charmidac, fjuae prope fanum Jovis Olympii est, Alcibiadem sacra arcana factitarc nee non Axiochum ct Adimantum: ab hac indicationc etiam hi auffugerunt. Una adhuc super est indicatio
DE MVSTERIIS. , 83
a me commemoranda. Lydus erat servus Phereclis Themaciensis : hie indicavit, in domo Pliereclis heri sui in Themaco sacra clande- stina fieri ; aliaque inter nomina ab ipso edita mei quoque patris nomen edidit, quem dixit interfuisse quidem, verumtamen eorum quse agerentur nil vidissc, quippe qui pallio involutus dormivisset. Speusippus, turn senator, hos a Lydo indicates judicio tradebat. Verum pater, datis vadibus, actionem in Speusippum ordiebatur ex titulo processus contra formulam juris forensis : quod certamen in consessu civium sexies mille decertatum est; quo e tantonumero Speusippus ne ducenta quidem tulit sufFragia. Ut autem pater in urbe maneret hujusque judicii discrimen subiret, ego inprimis auctoritate mea precibusque ab eo impetravi ; accedentibus co alio- rum quoque cognatorum cohortationibus. Cita tu mihi Calliam et Stephanum, et Philippum et Alexippum : sunt enim hi Acumeni et Autocratoris cognati, qui [Acumenus et Autocrator] secundum Lydi indicium fugerunt; alteriiis enim [Callise] e fratre [vel sorore] nepos est Autocrator, alterius autem [Stephani] avunculus est [vel patruus] Acumenus: quos [Calliam, Stephanum, Philippum et Alexippum] par est, ut odisse eum qui cognates suos hinc expulit, ita optirae quoque eum nosse per quem illis ex urbe aufFugiendi necessitas admota fuit. Intuemini vos [Callia, Stephane, cseterique] in horum [judicum] vultus, et testamini, nuin vera loquar.
TESTES.
4. Facta audistis, viri, ex me et e testium confirmationibus : accu- satores autem quse dixerint, recordamini. Ita enim par est defenden- tem se gerere, ut nempe, cum criminationes accusatorum judicibus in memoriam revocaverit, turn demum eas refutet. Affirraarunt ni- mirum, de sacris arcanis me indicasse, et in nominibus consciorum exhibuisse patris quoque mei nomen, ut ejus ([ui interfuisset : sic factum me esse indicem patris : quae prolecto est atrocissima om- nium atque scelestissima oralio. Nam qui nomen ejus dctulit, is Lydus fuit Phereclis servus : fugere autem volentem patrem ego retinui atque ad manendum sum cohortatus nmltis et infimis preci- bus, ad genua ejus supplex advolntus. Atqui si ego ipse patrem indicassem, cur eum postmodum precibus a fuga retrahebam ? quid mihivolens? quid designans? Ant ecquid spectans pater, precibus meis victus, in ejusmodi certamen descendit, in cpio facere non poterat quo minus in duonmi malorum alterum incurreret : aut enim a manibus piene meis moriendum ipsi fuisset necessario, si ego patrem ipse detulissem, atque visus tum fuissem vere detulisse; aut, absolutus ille si fuisset, absolutio ejus certam mihi necem atque inevitabilem attulisset. Lex enim sic edicit : indici ratam et validam esse impunitatem, si Veritas ejus indicio consti-
\
84 ANDOCIDIS
terit; sin au tern falsa indicarit, moriendum ipsi esse. Jam ccrti estis vos omnes, meqiie patremque salvos abisse : id quod fieri millo modo potuisset, si ego patrem deiulissem; eo enim facto, iiecesse ulique fuisset, aut eiini aut me extremum pali supplicium. Fac tandem tamen, patrem manere voluisse judiciique sortem anci- pitem opperiri: existimatisne, passuros fuisse amicos eum manere aut ipsos voluisse fidejussores ejus fieri, et non potius ab ejusmodi proposito eum dehortaluros fuisse atque rogaturos, ut eo se reci- peret, ubi et ipse salvus esset futurus, et me in exitiura non esset conjecturus ? Imo vero cum pater Speusippum actione occcepti contra jus forense processus persequeretur, hsec ipse pro se dicebat, In Themacum ad Phereclem se nunquam venisse : mancipia ipse sua ad tormenta offerebat, eaque ut lis subjiceretis vos hortabatur, Deg:ans acquum esse, si quis ipse sponte sua servos torquendos ofFerat, vos turn conditionem repudiate ; contra qui tradere recuset, eum ad tradenduni cogere. Ab liac vos pater exercendi judicii iniquitate tum dehoriabatur. Htcc patri turn pro se disputanti, qua: eum disputasse vos omnes probe nostis, quid erat Speusippo reliquumquodopponeret aliudquam hac uti oratione [sive rum fuisset id, quod accusatores jactant] ? Quid tu mihi multa, Leogora, de mancipiis blateras?Non filius te tuus indicavit?non is te ait in Themaco affuisse? et tum ad me con- versus dixisset, Argue tu, Andocide, patrem, aut nulla tibi jam amplius superest impunitas. Hac oratione tum fuisset usurus Spf^usippus ; aut num minus vobis videtur? Usurus utique fuit, mea quidem scntentia. Quodsi ergo aut unquam ego hac (piidem de re in judicium vocatus sum, aut in hac causa sacroruni profanatorum nomcn meum vel semel modo a quoquam est coramemoratum, aut indicatio qucedam superest nomen meum praeferens aut indiculus prostat in tabulis publicis nominum dela- torum, non dicam a me in fraudem hominis alius cujuspiam, sed solummodo ab alio (|Uopiam in fraudem meam ; ascendito hunc in suggestum, quicun(jue vult, et me coarguito. Verum enim vero non novi, (|ui magis impia dixerint et a veritate atcjuc a probabili- tate magis abhonentia, quam hi dixcrunt, qui, quod agerent, sibi datum existin)arunt nihil aliud, (piam ul audcrcnt solummodo accusare ; quid autem se futurum esset, si raendacii convincerentur, id in mentcm sibi venire nunquam passi sunt. Quemadmodum igitur, vera si fuissent crimina quorum me insimulant, vos iu me fuissetis sa:vituri, dignumque vestra duxisselis persona pcenam mihi quam gravissimam infligere, sic contra ego vos nunc rogo atque jure meo posiulo, ut ho8,quos mendaces deprehenderitis, homines impios habeatis, et hinc coliigatis, facili negotio me posse multo magis reliquis quoque in rebus, quaj momenli sunt multo Icvioris,
DE MYSTERIIS. 85
hos nieiidacii convincere, qui cotnmiserint, ut in momentis accu- sationis longe gravissimis atque teterrirais tarn perspicui mendacii arguerentur.
5. Hoc igitur modo quatuor factse sunt de sacris profanatis indicationes hae, quas dixi : secundum quarum unamquamque qui in exsilium ierunt, eorum vobis recitavi nomina, et testes testati sunt. Ego vero, quo fidem vobis creem tanto certiorem, practer ista hoc adhuc faciam. Eorum, qui per causam horum sacrorum profanatorum in exsilium ierunt, alii decesserunt exsules, alii vero domum redierunt et in urbe versantur et a me invitati hoc in judicio praesto mihi sunt. Horum igitur unicuique potesta- tem facio, currente aqua mea, mendacii ut me coarguant, docendo, aut ipsorum aliquem propter me in exsilium migrasse propterea quod a me suum nomen fuisset indicatum, aut non per illas quas modo dixi indicationes factum esse ut eorum quique in exsilium irent. His in rebus si qui me mendacii coarguent, statuite de me quicquid vobis allubebit ; et conticesco, et hoc decedo desuggestu, quicunque hue ascendere volet.
6. Age, videamiis jam, viri, post istsec quid evenerit ? Secundum indicationes videlicet orta est de proemiis earum contentio — nam e Cleonymi decreto mille drachmae solummodo, e Pisandri autem decies mille constitutae erant in praemium — , super hoc itaque prae- mio inter se contendebant ipsique judices, et Pythonicus, ideo sibi praemium arrogans quod primus rem ad concionem retulisset eique aperuisset, et tandem Androcles qui praemium hoc senatui deberi contendebat. PJacuit itaque populo, ut senatorum illi, qui sacris Eleusiniis essent initiati, in dicasterio Thesmothetarum indices exa- minarent super ipsorum indicationibus, quemque super sua, eoque facto causam preemiorum dandorum ipsi arbitrio suo disceptarent: sic hi senatores primum et praccipuum praemium Andromacho, secundum autem Teucro adjudicarunt, et ille quidem decies mille drachmas tulit, hie autem mille solummodo. Cita tu mihi horum testes.
TESTES.
7 Jam de crimine sacrorum profanatorum, cujus criminis ergo actio haec, in jure forensi ivhi^ig dicta, in me intenta est, et de quo vos qui estis initiati cognitum atque disceptatum hue conve- nistis, planum vobis testatumque feci, me neque ipsum deos impie- tate violasse neque alios de commissa erga deos impietate ultro accusasse neque interrogatum esse fassum de me aut de quoquam alio impietatis reo, denique penes me culpam esse nuUam ad sacra dearum pertinentem neque majorem neque minorem, Atque hoc a me vobis persuaderi summi facio : exsultabat quidem hoc in loco
86 ANDOCIDIS
accusatorum oratio, nescio quae formidanda atque tremenda ocu- lis pra^monstrans, ad quorum recordationem mens arrecta cohor- resceret ; repetebant eaim ex cetatum superiorum exemplis, si qui alii circa deas hasce [Cererem puta atque Proserpinam] impium quid ausi fuissent, quam ssevas illius impietatis poenas eorum quisque dedisset. Harum autera narrationum ecquid ad me per- tinet ? ecquod horum facinorum ? Multo enim tsequius ego illos accusem, ct propter hoc ipsum aio, illos quidem oportere supplicio dari, quod impii sint [impietas enim est, si quis innocentem impie- tatis insimulatum pessumdet], me autem servari, quod nihil deli- querim. Foret uiique grave et acerbum, si vos in me soeviretis ob aliena delicta, et infamiam e falsa criminatione mihi contractam plus valere veritate duceretis oportere, tametsi sciretis illam crimi- nationem ab inimicis meis profectam et in me per nefas esse intor- tam. Liquet enim iis, qui talia crimina [cujusmodi ea sunt, quo- rum ego reus agor] revera perpetrarunt [non solummodo crimina- tione tenus], in infitiatione nullum esse perfugiura nullamque excu- salionem. Manet enim eos scrutinium severum et formidabile ab iis, qui religior^es usu suo tenent : mihi vero scrutinium in ejusraodi causa est jucundissimum, ubi ad salutem impetrandam nil opus habeo vos rogare atque ut in tali causa deprecari, sed satis est ad periculi depulsionem argumenta accusatorum a me refutari, atque facta vobis in memoriam revocari, qui sacramentum dixeritis san- ctissimum, cujus ob auctoritatem de me sitis sufFragia laturi, et qui diris vosmet ipsi ore vestro dictis gravissimis obstrinxeritis, vosque ipsos et necessarios veslros, nisi in jure de me dicundo a;quum et juslum sequamini, prsetereaque initiati sitis et deorum sacris ipsi spectatores interfueritis ; vobis itaque facta solummodo ad memoriam revocanda sunt, quo cum impios puniatis, turn insontes absolvalis atque salvos praestetis. Existimate itaque flagitium nihilo levius esse, si homines insontes, impietatis rei facti, a vobis condemnentur, quam si revera contaminatos impietate nil curetis castigare. Quare vobis ego multo etiam magis, (juam accusatores faciunt, demando atque dclego et per deos vos adjuro, tarn sacro- rum ipsorum causa quae spectastis, quam Grsecorum qui festi hujus ergo hue conveniunt, ut, si quid impium me commisisse aut aliena conviclione aut meamet ipsius confcssione constiterit, aut si quern ego alium de impietate indicavero aut alius me, ut vos me turn occidaiis ; nil intercedo, nil deprecor : sin autem nihil hiijusmodi pcccavi, et vos hujus rei ita feci certos ut dubium nullum supersit, turn rogo vos, ut ad Gra^cos omnes testatum facialis, me per nefas in hoc certamen conjectum esse. Facietis autem id hoc modo testatum, si Cephisium damnetis : Ccphisius enim, qui actio- nem indicalionis hrmc in mc intendit, si quintam sufifragiorum
DE MYSTERIIS. 87
partem baud tulerit, infamia notabitur, eoque facto non licebit ipsi in templum dearum ingredi, aiit, si fecerit, morte mulctabitur. Quod si jam vobis videbor hoc dc crimine id quod satis sit dixisse, significate id mihi nutu, quo de reliquis quoque me hoc lubentius atque confidentius purgem.
8. Sed sigTiificatis nimirum, vobis a me hoc de capita satis- factum esse : quapropter de simulacroium amputatione et de in- dicatione ad hanc amputationem pertinente, ut recepi vobis factu- runi, ita nunc faciam, ut rem a principio inde totam enarrando vobis proponam. Teucer ut, impunitatem nactus, a INIegara hue rediit, et de sacris profanatis quse norat indicavit [de quo paulo ante memini me dicere] et de iis a quorum audacia simulacra fuissent mutilata, et scripto consignavit duodeviginti virorum no- mina hoc scelere implicatorum. Quo facto aUi eorum fuga se subduxerunt, alii comprehensi morte luerunt, ex indicina Teucri. Recita tu mihi eorum nomina.
NOMINA.
Teacer super Hermis indicavit Eactemonem, Glaucippnra, Eurymaclium, Poly- euctum, Platoneni, Aulidorum, Cbarippuin, Tbeodoruin, Alcistbeheni, Menestratum, Erjximacbum, EupLiletuiu, Eurydamantem, Pberecleiu, Meletum, Timaalhem, Archidamum, Telenicam.
Horum alii ab exsilio domum reversi nunc in urbe commorantur, aliorum fato suo defunctorum necessarii multi numero supersunt ; quorum quicunque volet, oratione mea tenente, ascendito atque me redarguito, demonstrans, horum virorum quenquam propter me aut in exsilium isse, aut mortem tolerasse.
9. Secundum haec, Pisander et Charicles, qui in numero qusesito- rum essent super hoc negotio creatorum, atque id temporis'Studiosis- simi plebis haberentur, auctores fiebant, quod facinus istud baud paucorura esset, sed ad juris civilis atque status popularis eversionem pertineret, plures adhuc qusesitores creari, et a quserendo non prius desisti, quam ulcus hoc funditus esset exstirpatum. Prseterea tota civitas trepidabat, unoquoque de se metuente : prseco enira quam primum proclamasset,licere jam senatui in curiam redire, signumque detraxisset, protinus a signo detracto, senatus quidem redibat in curiam, plebeiorum autem nemo in foro manebat, sed unusquisque domum festinabat, metuens ne comprehenderetur. Malis hisce reip. domesticis illectus Dioclides ad cupiditatem turbarum cien- darum per quas ipse cresceret, et ad spem novarum rerum erectus, ultro ad senatum intronuntiavit, se nosse qui Hermas mutilassent, et esse ad trecentos numero ; unaque, qui vidisset atque negotio cum gereretur intervenisset, exposuit. Atque his ego vos, viri, rogo ut animum attendatis, a vestraque memoria requiratis num
88 ANDOCIDIS
vera dicam, ct ut alii conscii haruin rcnim alios vest rum adhno ignaros doceant : h.ec enim qujD refero in collegio vestio dicta et gesta sunt, et vos horum mihi testes estis. Dioclides nimirum sibi servum aiebat esse super argentifodina sua in Latirio : ab illo servo sibi turn fuisse aufFerendani ratam portionem mercedis annu'cP pactie ex illius argentifodinne fructibus. Quo itaque in Laurium irct illatiKjuc mercedis pensionem a servo suo exigeret, maiie se surrexisso atcjue in viam se dedisse citius quam opportunum fuisset, quia in tempore noctis erasset; sed fuisse plenilunium. Ubi ergo ad Propyleeum fani Bacchi venisset, vidisse multitudinem liominum ab odeo descendentium in orchestram ; quorum metu se in fanuni ingressum in umbra couscdisse, intra columnam et piiam iilam super (jua strategus stat ille oeneus. Ibi se vidisse hominum ad trecentos, globatim stantes, alias quinosdenos, alias vicenos : luna in ora ipsorum irradiante, se ex umbra prospectantem nosci- tasse plerosque. Jam mihi cogitate, quasso, viri, hoc, quam dirae et (luam formidanduc rei documentumatque excmplum proposuerit, qui pro concesso atque licito sibi sumpserit hoc, ut penes se esset, quern civcm Alhenienscm ipsi allibuisset, ei globo conjiiratorum interfuisse affirmarc, et rursus negare interfuisse, si quern negare placeret. Sed pergo narrare. Dioclides itaque ista cum vidisset, ad Laurium se aiebat ire perrexisse ; tum die istam noctem insecuta famam de Hermis mutilitatis accepisse: ibi statim agnovisse, fa- cinus illoruin quos vidisset virorum esse. Postmodum in urbem reversum se depnlicndissc quansilores deputatos, et prstmiura in- dicinee publice prteconis voce promulgatum, centum minas. Ibi ctim Euphemum vidisset, Callice fratrem, Teleclis filii, in officina fabrili ferraria sedentem, abduxisse eum in fanum Vulcani, ibique ei cadcm dixisse quse ego vobis paulo ante referebam, quod nimi- rum ilia nocte nos vidisset: causae sibi nihil esse, cur a rep. mallet pecuniam (juan) a nobis aufTerre, pra;scrtiin si posset eadem opera nostram (juocjue inirc gratiam. Euphemum ad hsec subjecisse, recte facere Dioclidem quod hujus rei se certiorem fecisset, horta- tumque fuisse ut jam statim secum ad 'ccdes Leogorte adiret; quo ibi possis, inquit, (reddo ipsius Euphemi verba) mecum agere cuin Aiidocide ct cum reliquis (|uoium interest. Sed promittebat Dio- clides die postera vcnturum : vcnisse (|uo(|ue, aiebat, ct pultasse fores : ibi patrem meum forte fortuna excuntem ad se, Dioclidem, hace dixisse, Jam dudum hi te exspectant? tales utique amicos aspernari baud convenit. His cum dictis abissc patrem. Hoc modo Dioclides patrem meum pcssumdatum ibat, denuncians pro scclcris conscio. Nos aulcm aiebat ipsi con- firmasse, dccrctum a nobis esse, ut pro centum minis ab ajrario promisais centum et viginti nos darcmus minas ; cupitisque si
DE MYSTERIIS. m
potiremur, ilium a nobis in collegium nostrum cooptatum iri: in- terim nos in conditionis fidem jusjurandum, et illi dicturos esse et ab illo vicissim exacturos. Ad ha^c aiebat Dioclidesse respondisse, deliberaturum se esse ; nos autem ipsi mandasse, ut in aedes Calliae filii Teleclis nobiscum conveniret, quo etiam ille adesset. Hoc raodo rursus sororis quoque meae raaritum Calliam pessumdare studebat. Convenisse aiebat Dioclides ad Calliae, et assensum esse fidemque nobis suam jurejurando obligasse in Acropoli [de scelere non prodendo], et nos vicissim de mercede pactos esse sub ingressum proximi mensis dependenda, jam vero promissum fefel- lisse, pecuniam condictam baud prsestantes : propterea se nunc ad senatum adire facta indicatum.
10. Haec sunt, o viri, quae Dioclides hac de re in senatu verbis prodidit: sed et praeterea indicem exhibuit Uteris consignatum eorum, quos ex ilia ingente hominum turba ista nocte se noscitasse aiebat, ad duos et quadraginta; et primos quidem edebat Manti- theum atque Aphepsionem, quamvis senatores essent atque in curia sederent, post autem reliquos. Ibi Pisander cum assurrexisset, auctor fiebat seuatui, ut decretum sub Arcbonte Scaniandrio latum rescinderet, eoque facto, quotquot in illo indice Dioclidis nominatim essent designati, omnes in equuleum imponerentur, quo de sceleris consortibus omnibus ante noctis adventum constaret. Succlaraabat senatus, eum recta suadere. Manthitheus autem et Apbepsion, istis auditis, ad aram Vestae confugiebant, in qua supplices desidentes rogabant, ut torraentis ne subjicerentur, sed sibi liceret fidejussori- bus datis interim discedere doraum, et judicio legitime instructo ad causam dicendam dicta die adesse. lEgre impetrabant: dabantur praedes : illi vero e laqueo elapsi protinus in equos se conjiciebant, fugam capessebant, ad hostes transfugiebant, destitutis vadibus, quos ex legis praescripto iisdem oportebat pcenis teneri, quibus vadati damnarentur. Senatus interim, sub sponsione jurata silentii ser- vandi, digressus curia, nos comprehendebat atqr.e compeditos ad cippos alligabat. Strategis autem in curiam arcessitis demandabat ut per praeconem promulgarent, quicunque Atheniensis in urbe habi- taret ut is in forum armatus conveniret, qui autem in longi-s moeniis ut in Theseum, denique Piraeei incolae ut in Hippodamiam, forum ibi sic dictum, coirent; equitibus porro ut signum tuba darent ad conveniendum ilia ipsa adhuc nocte ad Anaceum [seu aedem Castoris et Pollucis] ; senatus jubebatur in Arcem adscendere atque ibi per- noctare, prytanes autem in Tholo. Quos tantos motus Boeoti quum fama accepissent, in armis ad agri nostri confinia exibant eventum- que praestolantes ibi excubabant. Interim prytanes tantarum tur- barum concitorem Dioclidem, veluti sospitatorem quendam civitatis
N
90 ANDOCIDIS
in carrhucha vectum in Prytaneum arcessebant, ibi coronandum ; ccenabatque cum prytanibus.
] 1 . Piimum qnidem htec, viri, vobis ipsi a d niemoriam revocate, quotq'iot turn interfuistis, caeterosque vestrum quotquot harum rerum nihil tenant docete ; deinde tu mihi prytanas, qui turn illo honore fungebantur, intro voca, Philocratem et reliquos.
TESTES. Age jam nomina quoque vobis recitari curabo virorum, quos Dioclides illo in indice annotavit, quo sciatis, quot ille cognates mihi perditum ierit atque necessaries : primuni quidem patrem, deinde vero sororis maritum, ilium declarando conscium, hunc vero eo quod affirmaret in ejus domo [conjuratos] convenisse [vel, se con- gressum esse cum conjuratis]. Reliquorum audietis nomina jam statim. Recita tu ipsis.
Cbarmides Aristotelis.
Hie consobrinus mens est: mater enim ejus meusque pater iisdem erant editi parentibus.
Taureas.
Hie est patri meo consobrinus.
Niseus.
Filius Taurece.
Callias Alcinicoiiis.
Alius hie est patris consobrinus.
Euphemus.
Prater Calliue qui Teleclis filius est.
Plirynicbus Sallator.
Hie mens est consobrinus.
Eacrates, Niciac frater.
Penes quern Calliic soror est.
Critias.
Etiam hie patris est consobrinus : amborum enim matres erant so- rores. Hos omnes Dioclides in illis quadraginta viris nominavit, quorum nomina tenebat index ab eo scnatui cxhibitus.
12. Nos iiaque omnes quotquot secundum istud Dioclidis indi- cium comprehensi et carceri mandati fucramus, quum una essemus eodem in carcere compedibus nexi et nox esset clausoque carcere, admissac a janitoribus venirent, ad alium mater, ad alium soror, ad alium uxor cum liberis, et career comploratu resonaret atque la-
DE MYSTERIIS. 91
mentis ejulantium et mala proesentia miserantium, Charmides, con- sobrinus et sequalis meus, unaque mecum a piiero inde nostra in domo educatus, hac me compellavit oratione : Andocide (inquit), vides tuquidem proesentium malorum magnitudin em; ego vero, cur tibi superiori tempore molestus monitor atque consultor fierem meseque te severitate reprehen- sionis offenderem, causse nil admodum mihi videbam esse; jam vero calamitas, qua circumven ti tenemur, me nunc cogit tecum queri, hortatiirque ut agendo rum tibi auctor fiam. Quibus tu adhuc familiariter usus fuisti, Andocide, procul habitis et spretis nobis qui tibi sum us iiecessarii, illi propter hsec eadem, ob quae nobis pere- undumvidetur esse, partim mortem tolerarunt, partim fuga salutem quassiverunt, a conscientia sceleris con-
demnati et in exsilium acti Quodsi ergo
tu hujus negotii quicquam tenes, age, prode id, et sic servaprimumquidem temetipsum; deindeveropatrem tuum, quem a te ita diligi ut nihil aliud magis consen- taneum est; tum sororis tuae maritum, quae tibi soror est unica; denique reliquos cognatos atque neces- sarios, tot numero qui sumus; tandem me quoque, qui tota mea vita nulla re te offendi, tuique sum rerum- que tuarum studiosissimus, operseque meee, ubi usus venerit, quo tibi commodem nil parco. Charmida istsec disserente, caeterisque una supplicantibus, et unoquoque seorsim obsecrante, venit, o viri, milii in mentem sic cogitare : 0 homi- num omnium ego calamitate usus durissima, utrum perire per nefas immeritos patiar meos necessaries, ipsosque morti dari, et bona eorum proscribi, prasterea- que ipsorum nomina stelis insculpi quasi piacularium erga deos factorum, quanquam eorum quee evenerunt omnium nihil ab ipsis profectum est neque ipsis impu- tari potest? adde, trecentos Athenienses num patiar per nefas immeritos interimi, civitatemque malis atro- cissimis mutuisque quorumque erga quosque suspicio- nibus exagitari? an dicam Atheniensibus, quae ex Eu- phileto audivi, eo, qui ipse patravit scelus? Prseterea haec quoque mecum reputabam, o viri, plerosque sontium, qui scelus nianibus suis patrassent, a Teucro jam indicates, et sic factum esse, ut alii eorum capite suo luerent supplicio extremo afFecti, alii in ex- silium abirent quibus absentibus dicta fuit mortis sententia : non superesse, nisi quatuor, a Teucro non indicates, Panastium, Chae- redemum, Diocritum, et Lysistratum ; in quos unos omnium maxi- me culpam commissi sceleris a suspicione omniimi collatum ir
92 ANDUCIDIS
credibile erat, quippe qui farailiariter usi fuissent ilUs qui jam morti essent clati e numero indicatorum a Dioclide. Et illis quidem ne sic quidem certa erat et perpetua salutis spas, etiarasi ego eos non proderem ; meis aulem necessariis certum imminebat atque inevi- tabile exitium, nisi si quis Atheniensibus omnem rei gestae verita- tem aperiret. Quare satius mihi visum fuit, quatuor viros a me patriae communione privari, sic meritos, qui nunc supersunt adhuc in vivis et in patriam ab exsilio redierunt et bonorum suorum usura gaudent, quam committere ut necessarii mei insontes ad mortis necessitatem adigerentur. Quodsi ergo cuipiam, non vestrum, judices, sed vestrum, o quotquot reliqui cives Athenienses hoc judi- cium circumstatis, istsoc olim de me insedit opinio, sodales a me meos eo fuisse indicatos, quo perirent ipsi, ego servarer — cujus- modi rumores inimici mei de me in vulgum sparserunt, criminari me atque in invidiam ignominiamque adducere volentes — , rem, quseso, ipsis e factis spectate. Nunc enim me quidem oportet rerum a me gestarum rationem coram illis ipsis reddere,qui ob ilia facinora exsilium tolerarunt, quorum facinorum ego eos insimulavi ; et qui omnium optime norunt verane dicam an mentiar. et qui coarguere me mentientem possunt, orationem meam interpellantes ; nam ego equidem ejus rei copiam illis facio : vos autem, o viri, rerum ge- starum veritatem certo explorare oportet. Nam in hoc mihi hujus versatur cardo certaminis, ut salvus et absolutus ex hoc judicio ita discedam, utvobis, judices, visus fuerim homo non malus neque sceleratus esse ; deinde ut reliqui quoque omnes intelligant, quic- quid hoc in negotio a me gestum et profectum est, id omne non per scelus aut ignaviam esse commissum, sed per sinistram quandam atque calamitosam evenisse fortunam, qua; reip. quidem imprimis, tum vero nobis quoque privatim, gravis incubuit ; et quae dixi omnia, me dixisse ex Euphileto audita, providentia partim tuendae privatee salutis necessariorum atque amicorum ineorum, partim securitatis publicat civium omnium, qua fieri potest summa cum virtute atque honestate, nuUo autem cum scelere, nulla cum turpitudine, ut ego equidem mihi persuadeo. Quodsi ergo res sic se habet, aequum cen- seo postuloque a vobis absolvi atque dimitti salvo capita salvisque fortunis et fama. Age — oportet enim humanis de rebus humanis item modis cogitare, ac si ipse quisque infortunio perculsusesset — , quid unusquisque vestrum, meo loco si fuisset constitutus, fuisset facturus? Nam si ejusmodi fuisset optionis conditio, ut necesse fuisset, aut gloriose mori aut turpiter servari, possit utique indicina a me facta pro facinore improbo degeneris animi nota haberi; quanquam vel sic quoque baud pauci futuri fuissent, in simili loco, qui turpiter arnicos indicare baud dubitassent vitamque ingloriam morti prseclaraepreeferre: verum omnia contra erant; namsi tacerem,
DE MYSTERIIS. 93
turpi mortis genere et suntima cum infamia mihi erat moriemluni, pro sacrilego, tametsi sacrilegium nullum commisissem; turn im- pedire non potuissem, quominus pater periret et sororis maritus et reliqui cognatiet tot numero consobrini, quos omnes unus ego pes- sumdedissem silentio meo, aliena criminacelante. Quos enim Dio- clidis mendacium in carcerem conjecerat, eos inde liberandi atque extrahendi nulla patebat alia via, pryeterquam liaec, ut Athenienses totam rem ex ordine ut vere gesta fuisset ex me intelligerent : quod si ergo, quae hac de re auditu comperta haberem, ea reticuissem, factus fuissem illorumque homicida, et trecentorum prseterea civium Atheniensium, et civitas malis mersa fuisset ineluctabilibus. Ha;c evenissent, si tacuissem: exponendo autem rem ut vere erat gesta, consequebar istsec, ut et ipse salvus abirem, et patri salutem red- derera cseterisque necessariis,et civitatem terroribus malisque teter- rimis eriperem. At quatuor tamen viris a meo indicio erat exsu- landum; at illi meriti banc poenam erant criminibus, quae com- miserant : reliqui a me indicati, a Teucro quoque jam dudum ante fuerant indicati ; ut, qui hoc e numero aut morte mulctati sunt aut in exsilium ierunt, censendi sint, non magis ob meum, quam ob Teucri indicium, banc illamve pcenam tolerasse. Hsec itaque pen- sitans ego, viri, atque inter se comparans, malorum praesentium inveniebam levissimum, ut quam citissime rem ut gesta esset ex- ponerem et mendacia Dioclidis coarguerem, eoque inimicum ul- ciscerer, qui nos quidem pessumdatum iret, civitatem autem cir- cumventum, cui sic illuderet, ut, quam labefactaret, ab ea summus euergeta haberetur prsemiisque cumularetur. Professus itaque in senatu sum me scire sceleris auctores, et exposui facta fidemque meae expositioni afferendis argumentis addidi ; compotantibus ni- mirum aliquando nobis Euphiletum auctorem consilii factum esse de Hermis mutilandis, me autem intercessisse: rem itaque tum qui- dem omissam fuisse ob intercessionem raeam; tempore post autem idem ad eandem rem exsequendam absentia mea abusus est : erat nempe mihi equuleus; in hunc ego in Cynosarge inscendere volens labebar et claviculam confringebam et contusionem in capite acci- piebam, ut necesse esset me lecticae impositum pedibus alienis domum referri ; Euphiletus ibi, sentiens me ad ccetus consuetos non amplius convenire posse, persuadebat reliquis compotoribus, ad participandum facinus me quoque tandem oratione sua esse per- motum, fidemque sibi despondisse de opera navanda, nominatim de illo Herma, qui est ad fanum Phorbantis, tvuncando recepisse. Quae omnia Euphiletus mentiebatur, de suo commentus, quo ipsis im- poneret : quo factum est, ut Hermarum, quotquot Athenis sunt, omnium unus ille solus non mutilaretur, qui, a tribu JEgeide dedi- catus, prope domum nostrara paternam avitamque stat et superest
94 ANDOCIDIS
adhuc, ut videtis, salvus atque incolumis : confirmaverat nempe Euphiletus sodalibus, me illo de Hernia mutilando recepisse. In ■ (Hio illi se falsos videntes, ferebant gravissime, sui sceleris me con- scium esse, qui nihil ad id peragendiim contulissem. Altero itaque die post cum ad me convenissent Meletus atque Euphiletus, hac ad me oratione utebantur: Facta sunt (aiebant), Andocide, at- que a nobis peracta [quae nosti]. Quodsi ergo te quie- tum continere atque tacere volueris, habebis nos ira- posterum quoque, ut pride m, amices atque fa miliares: sin autem nos prodes, inimici tibi erimus Si38vissimi, multociue tibi nostra plus incommodabit atque nocebit inimicitia, quam aliorum tibi proderit amicitia, per odium nostri tibi comparata. Quibusegohsecrespondebam : Euphiletum hoc facinore patrando banc de se opinionem animo meo injecisse, ut impurum atque consceleratum hominem eum haberem : veiumtamen non meam magis conscicntiam, quam ipsius sceleris atrocitatem, ipsis esse reformidandam. Hoec vere, ut dico, sic dicta et acta fuisse quo certius constaret, servum ad tormenta tradebam, qui sciret, me turn temporis aegrum in lecto decubuisse atque inde non surrexisse ; ancillas quoque tradebam prytanibus, inquirenti- bus, unde moli et a quo quasi exordio orsi illi impii scelus patrassent. Scrutantes itaque rem cum senatu quoesitorcs, cum reperissent omnia ita, ut dixeram, se habere omniaque undique cum oratione mea pulcre concinerent, ibi demum citabant Dioclidem ; neque multis erat verbis opus, sed statim ille confitebatur mendacium, deprecabatur veniam, orabat spiritus immunitatem, indicabat eos, qui auctores sibi facti fuissent, ut ista diceret quae olim dixisset : erant autcm hi Alcibiades Phegusius et Amiantus ^Egineta; qui, audito quae Dioclides de ipsis enuntiasset, metu statim auftugie- bant. Vos autem, ut haec e Dioclide acceperatis, eum judicio tradidistis, a quo morte mulctatus est; relicpii autem vincti, jam suprcmum supplicium de se sumendum exspectantes, propter me, compedibus exsohiti et in lil)ertatem rursus emissi sunt : nam se- cundum mfjum indicium mcis cognatis vincula detraxistis et ex- sulibus domum redeundi veniam dedistis et reversos gratanter re- cepistis ; ipsique, sumptis armis, a stationibus, in quibus quique vestrum per illud turbulentum et suspiciosum reipublicce tempus €xcubias adhuc egeratis, securi domum quisque suam reverte- baniini, ut jam malis multis defunoti periculisque exsoluti, Quibus omnibus in rebus qua ego quidem usus sum fortuna, ejus ergo fortunae vos commiseratio mei merito capiat; exitus autem ergo merito vir optimus atcjue fortunatissimus habear, quippe qui refra- gatus Euphileto sim.jusjurandum id offerenti,cujus fides penes ho- mines omnium minima et est et esse debet, eique probra quibus
DE MYSTEIUIS. 95
dignus esset ingesserim ; et cum illi, contemptis meis dehortationi- bus, peccare tameri nihilominus perrexissent, peccalum eorum quoad licuit silentio texerim, neque prius qiiam extrema cogeret necessitas prodiderim; cum plerique eorum a Teucro jam indicati, alii morte luissent, alii in exsilium abissent, nos ipsi denique a Dioclidis per- fidia in carcerem conjecti ab extiemo supplicio vix pilum distaremus. Tunc enim demum, neque prius, detuli qualuor viros, Panictium, Diocritum, Lysistratum, Chajredemum. Haud infitiahor hos qua- tuor propter me in exsilium isse: contra vero ab eodem indiciomeo sunt in vivis et in fortunis suis pater, et sororis maritus, turn tres consobrini, nee non septem numero cognati alii ; hi, in eo jam cum essent, ut immerita morte per alienum nefas afficerentur, solis nunc jubar per me vident, ipsique se hoc mihi debere beneficium grati confitentur: cunctam autem civitatem qui conturbaverat extremaque in discrimina conjecerat, is a me coargutus fuit, et vos magnis for- midinibus mutuisque suspicionibus liberati. Quae num vera dicam, recordamini, quseso, viri, et conscii vestrum quotquot sunt, hi reli- quos docento, Tu autem ipsos mihi cita eos, qui propter me vin- culis exsoluti sunt : optime enim rei gestae ordinem cum teneant, possint item optime eum hisce [judicibus] enarrare. Sed hac con- ditione hi hunc in suggestum adscendent, ut tantisper coram vobis, judices, disserant, donee vobis audientiam prasbere disserentibus li- buerit: deinde reliqua accusationis capita diluam.
13. De rebus itaque turn gestis audivistis, viri, omnia, et purgavi sic, ut mihi quidem videor, ut satis esse possit : quodsi tamen adhuc aliquid vestrum quispiam desideret, aut existimet nondum satis dis- putando declaratum quidquam superesse, aut si quid ego imprudens prsetermisero, assurgat is atque me commonefaciat, et satisfaciam illi quoque. Nunc autem de legibus vos docebo. Cephisius nempe hie actionem ei'del^etvc, vel indicationis, in me quidem instituit ex titulo legis adhuc validse ratseque, eaque se lege nixum tulit in li- bello accusatorio, quem preetori exhibuit, actionem banc contra me exordiens, in ipsa autem oratione accusatoria plebiscitum potissimum ursit dudum abolitum, auctore Isotimida factum, cujus nil quicquam ad me pertinet. Ille enim, Isotimides, auctor fuit, ut a templis deo- rum arcerentur impietatis rei, tarn ab aliis facti quam qui ipsi fassi essent eo se crimine teneri : ego vero neque commisi impietatem, neque fassus unquam sum me commisisse. Quod autem hoc ipsum quoque plebiscitum rescissum atque abrogatum sit, id ego vos do- cebo. Quanquam in eo versor defensionis loco, ut, ubi minus vobis persuasero, damnum ipse sim accepturus; ubi autem persuasero, censear pro adversariis verba fecisse. Verumtamen dicetur id, quod res est. Classe enim funditus excisa, cum urbs obsideretur, delibe- rabatis de modo concordiae constituendae atque tuendee, placuitque
9(j ANDOCIDIS
Tov^ u-lfLuvij, honore privatos, tTrtn'juovc reddere, hoc est, pristina gaudentes juris civilis usura et honore status forensis: cujus sen- tenticc factus est auctor Patroclides. Honore autem carentes qui- nam et quotuplices fuerint, et quibus modis quibusve de causis ho- nore status forensis mulctati, id vos docebo. Standi in foro jus, seu lionorem, amittebant primura «erarii,seu pecunias aerario publico debcntes ; sive quod, honorum a se gestorum acta et rationes ap- probare cum ne([uissent, ideo mulctae pecuniarise essent condemnati; sive quod ob ahena bona per vim et nefas occiipata atque detenta mulcta ipsis I'uisset irrogata, quam uon luissent, sive ob actiones majestatis vel perduellionis injustas et illegitimas adversus insontes susceptas ; sive quod mulctis arbitrariis, si quas magistratus sine legum auctoritate et sine judiciorum interventu irrogassent, baud satisfecissent ; sive quod, quee a rep. vectigalia redemissent, eorum pactas mercedes non dependissent ; sive quod pro aliis fidejussores aerario facti fuissent: his omnibus quocunque titulo seu pecuniam seu mulctam aerario debentibus antenonum anni mensem evolutum erat debitum luendum, sin minus, duplum debebant et ipsi honore in foro vcrsandi privabantur et bona ipsorum publioe veenibant. Unus hie erat modus conditionis inhonesta; [seu capitis imminutio major] : alter modus iste est, cum corpora quidem ipsa delinquen- tium honore in foro standi et in concionem conveniendicarent, bona autem ipsis quae possident salva manent : hoc genere ignominiae notabantur, ob furta [in rep. puta] aut ob munerum acceptationes mulclce damnati : hos oportebat et ipsos et ex ipsis natos honore carcre : item quotcjuot ordinem in acie deseruissent, aut criminis essent convict! darfjardac [h. e. quod plane in castra non exissent, cum relifjuis, cum quibns exire ab imperatoribus jussi fuissent] aut ctiXlur [h. e. quod pavidi et imbelles fiiissent] aut dvavij.cf^iov [h. e. quod miiiti-rf' navali vocati nomina non dedjssent ut debebant], item quot(|uot scutum abjecissent, aut ter fuissent in judicio condemnati falsi dicli testimonii aut ementitac in jus citationis, nee non qui pa- rentes male et injuriose atque inclementer tractassent : hi omnes, quoad corpora quidem inhonesti erant, seu honore carebant, bona tamen ipsis sua salva manebant. Rursus alii [qui erat minimus et levissimus modus imminiiti capitis] honore carebant, seu infamia erant notati, k-ard ■K^mrrTdhir h. c. secundum pr'<3ccepta,seu (juadam tonus sub certis conditiouibus deniintiatis et imperatis : hi non fun- ditus erant capiteminuti,sedsolummodo quoad partem ejus aliquam, e. c. milites, si qui sub tyrannide triginta virorum in urbe atque mi- litifi! functione mansissent, hi caoteris quidem juribus perinde atque rcliqui civcs fruebantur, verum jufe in concione standi aut sena- torios honoros ambiendi iisve fungendi carebant. Hactenus illis erat honos imminutus vel ereptus: nam haec erat ipsis wpoara^ic, seu
DE MYSTERIIS. 97
conditio imperata et pieescripta. Aliis hoc tie genere non licebat quenquani majestatis aut perducllionis accusare; aliis non licebat alios actionibusiVt'£/^£wc, seu indicationis, persequi; aliis interdictum erat in Hellespontum proficisci per mare, aliis in loniam; aliis aditus fori clausus erat. Decreta igitur omnia, per qua; quibusdam uUo modo horum quos dixi modoriun honos ereptiis vel caput imminutum fuisset, tani ipsa primigenia eorum exempla, quam secundaria ex illis derivata si quas usquam locorum prostarent, eradi atque deleri jussistis decreto ea de re facto, concordiamque jurejurando mutiio in Arce dicendo utramque in partem condici atque sanciri. Recita tu mihi decrelum Patroclidis, vi et auctoritate cujus bsec fiebant.
DECRETUM.
Patroclides rogavit in hanc senteiitiam : Quando quidein Atlieiiienscs impunitalem super Fcrariis decreveruiit, ul niniiruin eoiuiu causa liceat populum rogare atque in suflVagia luitleie, vclit jubeat populus Allieuiensis eadein rala esse, qua: cum olim scivisset tempestate belli Medici, o re id fuil publioa. Illos aulein quod altinet, quorum nomina, ut fisco debeiitium, in codicillis scripta, a raagistratibu.s tradita fueriiit, sive exacloribus fisci sive qus'Storibus Minerva; sive qusestoribus alioruin quorumque deornm sive regi sacroruin ; sive quorum nomina expuncta ex alho a'ra- riorum nondum fueririt anle excessum illius senalus [qui nunc brevi deccssurus est, el] cujus princeps fuit Callias, hoc est, si qui honnre privaii ideo fneriut quod icrario debitorcs facti sint, nee non quorum rationes geslorum lioninum in logisleriis [seu tribunalibus censoriis vel^ralionalibus] iniprobatae alque falsitatis ct fulililatis con- demnata; fiierinl ah enlhunis [b. e. censoribus, seu pcrsequatoribus] et ab eorum parhedris [sea assessoribus], aut quorum rationes de gestis Iionoribus ad judicium delatae nondum sint, aut quibus sub judice adbiic pendeaiit lites in jus nomine popuii vocatis ob rationes gestorum honorum, aut quibns adjudicate sint ajudicibus niiautas qna->dam alque restrictas honoris derogationes, aut si qui fidejussores publice facli, ob istas suas sponsiones luulcta; condemnati fnerint, ad istam usque quK mode dicta est diem; item si quorum nomina publicis in tabulis adhuo supersint, ideo ibi scripta quod in iiumero Quadringentorum fuissent, ant si quod alind cujuspiam crimen sub isto paucorum dominatu commissusn uspiam locorum annotatam sii : uf, inquani, populus Atheniensis velil jubeat borom omnium DoniiDa (quorum nominam tamen e numero nominatim hi exempti atque exclusi sunto ; quorum p\ila nomina in pilis adbiic supersunt exarata, ipsi auteni in exsilio degunt, propteria qund causa sive in Areo- pago sive coram Epbetis sive in Prytaneo sive in Dtlpliinio sive coram Rege sacro- rum agitata, ant exsilii aut mortis poena ipsis fuit adjiidicala, velut lioniicidis ant tyrannidis afl'ectalac reis:) ut igitur, exceptis liis, reliquorum omnium nomina mandet pppulus Atheniensis expungenda fiscalibus senatns, quascunque in serarii labulariis occurreni, aut si uspiam alias fbcornm pjus>nndi docuinentorum publicorum copiae [seu exemplsria secundaria] prostant, ul thesmotbetas reliquique magislratus eas copias senalui exiiibeant abolendas. Sed ul base intra liidutim fianl, ex qao plebs hanc sciverit rogationem, si sciverit. Quajcnnque exempla ejnsmodi ralionum ad ncrarinm publicum pertinentium usquam locorum occurrent, ea expungantor, nerai- nique licelo ea privatim secum habere ncque liceto cuiquam aerario facto hanc labem exprobrare eumve debiti hujus comnionefacere aut simultatem ideo conceptam ullo raodo cxsequi : secns qui fecerit, ut is poenis teuealur iisdcm, quibus lenentur qui sentenlia senatns Areopagitici percuJsi solum verterant, quo populus Allicniensis ipse
O
9S ANDOCIDIS
scMiet fiilat qiiain tutissime, liber a iniituis alioruin ile aliis suspicioiiibus, ct pacta boc plfbisciio suiicita et in |ii:vseiis et in futuruin omne lempus quani certissima alquc (iJissiiua perinaneaDt.
Per hoc decretum, viii, honorem quidem reddidistis eo caren- tibus ; exsulibus autem ut venia daretur domum redeundi, neque Patroclides auctor vobis fait, neque vos scivistis.
14. Ut autem, induciis cum LacedaMiioniis contractis, moenia diruebatis, c'.sules (juociue lecipiebatis, et triginta tyranni coorie- bantur, et Phyle postinodum occupabatur, et aliquanto post Muny- cliia, brevis ut sim, ilia infanda evenerunt, quorum ut me.meminisse nil juvat, ita vestrani quoque refiicari memoriam nil attinet. Ut autem e Pifct^eo tandem in urbem redistis, cum liceret vobis pcEnas do malorum vestrorum auctoribus sumere, decrevistis, (jusecunque turbulenta ilia tempcstate accidissent, ea omnia oblivioni tradere. plurisque fecistis reip. salutem quam privatarum simultatum ultiones, acceptarum(|ue injuriarum oblivionem lege sanxistis. Quae ut vobis placuit rata esse, creastis vigintiviros ; qui tantisper civitati praees- sent, et, ne resp. detrimentum caperet, providerent, donee leges latce alque fixaj esscnt; interim placuit Solonis legibus et Dracontis tbesmis [seu statutis] uti. Ut autem scnatu per sortem, legisla- toribus autem per delectum creatis, reperiebatis, in utroque genere legum, tam a Solone quam a Dracontc profectarum, inesse multas, cjuibus civium bene multi ob ea quce in ista reip. procella evenissent tencrentur, concione convocata, proposuistis his de legibus dclibera- tionem, atque sic decrevistis, ut leges omnes examinarentur, eoque in examine piobatse in tabulis conscrrberentur in Stoa Pcecile figendis. Ilecita tu mihi hoc decretum.
DECRETUM.
Placuit popalo, Tisainenas auctor fuit seiiteritia;, Atlienienses reinp. gerere et civilem inter se vilatn degere secundum rilus patrios, et Solonis uti legibus, et nien- siiris |)onderibusque [a Solono prfcceplis] ; uti quoque the.smorum a Draconic reli- ctorum lis, quibus ante hac usi suinus. Quascunque novas autem leges condi res et UBU8 ferat, qninquaginta Nomothetic a senala lecti eas in tabulis perscribentes coram Eponyrais exponenlo ad conlemplandum volenti cuique, et senatui hoc ipso mense tradento. Tradilas autem sibi leges seiiatus prius explorato, et legislatores qningenti a popularibus per demos delecti, postquam prius sacramento ad rectum et verum turndum adacti fueritU : sed et privato cuique liceto volenti in senatura intrare, el bonum alqoe salulare »i quid habeat dc legibus suadere, id cdere. Lata; autem obi fuerint leges, senatos Areopagiticus earum curam gerito atque provideto, ut magihlraius legibus ralis fixis ulanlur. Legum qurccunque sint perlalsc alquc in ralis legiliini.iquc bubita;, cas perscribento in pariete, ubi priores leges perscriptse olira conspiciebanlur, ut vol^ns qaisqae speclare alque coiisiderare possit.
Secundum hoc decretum revocatae sunt, o viri, leges ad scruti- nium ; ct quae in ratas at(|ue probatas relatse sunt, eas in literas retiilerunt, atque in porticu exposuerunt. Quo facto legem nobis
DE MYSTERIIS. 99
ferri et imponi curavimus, qua vos utimini omnes. Rccita tu mihi banc legem.
LEX.
Lege Uteris noii consignata luagislratas ne utantor alia io re.
Estne jam aliquid huic Cephisio reliquum, de quo aut referre raagistratus aliquis, aut in quo vestrum quisquara, o viri, agere et exsequi quidquam possit, prgeterquam secundum leges scriptas? Quando ergo lege non scripta uti non licet, quanto minus uti licebit non scripto psephismate? Quoniam itaque videbamus civium multis multas magnasque clades impendere, aliis e vetustis legibus, aliis e vetustis plebiscitis, ideo leges novas ferri curavimus, propter ilia ipsa, quae nunc fiunt, quominus fierent, et quo minus liceret qua- druplatorem agere. Recita tu mihi has leges.
LEGES.
Lege Uteris non consignata magistralas ne utantor ulla in re. Psepliisma nulliiiu, sive senatus sive plebis id erif, validias esto lege. Niillius Iiominis hingularis ergo liceto legem ferre, quae non perinde de reliquis qaoque Atheniensibas valeat, nisi secns yisum fuerit sexies mille viris, clam per tabellas saffragalis.
Quid nunc ? superestne adhuc aliquid ? Superest nimirum hsec lex, quam tu mihi recites, velim.
LEX.
Jadicia et arbitria rata sonto, qusecnnque in urbe libera Hunt a legibas gubcrnata: legibas utantor ab Eoclide Archonte inde.
Judicia et arbitria rata et valida sanxistis esse, o viri, quaecunque in civitate libera facta sint, quo nempe neque novae tabulae fierent neque judicia jam pronunciando perempta et transacta rescinderen- tur, sed rata et firma essent pacta privata et ex eorum formula liceret actori cuique jus suum a debente repetere : quae autem crimina pu- blica sunt ejusmodi, ut super iis liceat in reos agere, sive ex titulo ypa^f/c, sive titulo <f>d(xe(x)c, sive hEti^ewg, sive dirayijyiiQ, illorum causa decreto sanxistis, utendum legibus esse ab Euclide Archonte inde. Quandoquidem igitur vobis placuit antiquas leges examini submitti, eoque in examine probatas in literarum mpnumenta referri, mao-istratibus autem omnibus interdici ne qua le^e utantur literis non consignata quacunque tandem in re, item, decretum nullum sive senatus sit sive plebis lege validius esse, neque licere in unius hominis singularis sive gratiam sive fraudem ferri legem quae non item de omnibus omnino sit Alheniensibus valitura, tandem, ut jus et fas sit legibus usu receptis et ratis uti inde ab Archonte Euclide : uUumne potest esse aut mente fingi psephisma ex eorum numero, qua? Archonte Euclide vetustiora sint, sive majoris momenti rem
100 AND0C1D[S
sive minoris spectet, quod adhuc ratum et validutn sit? Ego equi- dem hand arbitror. Scd ipsi vos quoque vobiscum velim existimetis.
15. Verum videamus nunc quoqiie (piomodo vobis vestrai' ha- beant in jurejurando religiones. Jus quidem illud jurandum, quod universae civitati commune est, et quo vos ipsi post reconciliatam gratiam vosraet obstrinxistis, sic habet : Acceptarum injuri- arura neraini ero memor, neque ullionem earum in quo- quam exsequar, proeterquam in triginta tyrannis, et in decemviris: quid? quod horum ipsoruni non ulciscar eos, si qui ralionein reddere parati sint rerum a se ge- starum iis in magistratibus quos gessere. Vos igitur, qui jurejurando confirmaveritis, in ipsis adeo triginta viris, qui mala vobis crearunt atrocissima, memoriam acceptarum injuriarum vos baud esse renovaturos, si rerum a se gestarum rationeni vobis red- dant ; multo minus censendi estis unquain voluisse memoriam ac- ceptarum injuriarum in alio quopiam civium vestrorum exercere aut id dignum vobis censuisse. Senatus rursus hie, quern nostis omnes per annuas vices ad reip. clavum sedentem publicseque saiutis frena ijubernantem, quid is jurejurando confirmat se factu- rum ? Nequc admittam (ait) actionem forensem titulo Evcei^euc neque titulo aVctywy^f contra aliquem pro- pter antehac facta, prseterquam contra damnatos ex- si I ii. Vos denique. Athenienses, qui lites forenses judicii vestri auctoritate disceptalis, quid facturos vos jurejurando spondetis, an- tequani ad judicandum admittimini ? Non exsequar acceptas injurias siinultate memori, neque uUi alii inhonestsc perturbationi aditum ad animum meum dabo a qua in- transversum agar, sed sententiam pronuntiabo secun- dum leges fixas et in rep. obtinentes. Quae cum aio a me pro vobis et pro legibus vestris disputari, decet vos arbitrari, num recte aiam*.
16. Jam considerate, viri, leges quoque et accusatores, quales ipsi cum sint, alios tamcn accusare audeant. Cephisius hie, vecti- gaie aliquo ab cerario redempto, cum ejus titulo nonaginta minarum contributionem a colonis hunc Atlicum agrum exercentibus colle- gissef, mercedem reip. pactam non dependit, ideoque fuga salutem quaisivit : nam si turn redisset [ante novas leges latas] suique cor- poris f« cisset copiam^ datus uiique in carcerem et cippo alligatus fuisset compede. Sic enim edicit lex, ut senatui quingentorum virorum liceat, quicunque vectigaiis a se redempti mercedem baud dependerit,euui ad truncum alligare. Hoc tanto facinore commisso Cephisius tatnen, (juod vos decreto sanxistis ut magistratus vestri secundum leges in ea solummodo facinora animadvertant, qua^ illo anno juniora sint quo Euclidcs Archontis lionore functus est, ideo
DE MYSTERllS. 101
sequum censet, ut, quas vobis pecunias extorsit, eas vobis hand red- dat, et ex eo, quod legibus utimini nunc ratis et fixis, pro exsule civis, pro minute capite quadruplator factus est. Ad Meletum transeo, qui sub triginta tyrannorum dominatu Leontem, quem vos cranes nostis [hominem sanctissimum et vestri studiosissimum], ad undecimviios [pro fure aut latrone] abduxit. Atqui lex hsec et olim fuit in usu, imprimis sapiens et prseclara, et nunc adhuc viget usuque vestro frequentatur, ut, qui consilium sceleri exsequendo dederit, pcEnis teneatur iisdem, quibus qui scelus ipse suis manibus perpe- trarit. Veiumtamen ideo, quod leges vobis ab Archonte Euclide inde validae sunt, non licet Leontis liberis actionem cgedis in hunc Meletum intendere [quam alias ex ilia altera modo laudata lege Optimo jure possent]: nam ne ipse quidem Meletus infitietur Leon- tem a se ad undecimviros abductum esse. Epichares denique hie non raodo est, sed baberi quoque vult mortalium omnium nequis- simus: nam scelerum suorum poenas ipse a semet repetit. Sub triginta tyrannis senator fuit: hiijusmodi autera de hominibus quid statuit lex pilse incisa coram curia fixse ? Magistratum (ait) in urbe qui gesserit post eversum statum popularem, im- pune moritor, eumque qui occiderit, is purus a csedis piaculo esto, et bona perempti possideto. Numquid aliud, o Epichare, dici fierive potest, quam, si quis te nunc occiderit [hac fretus admonitione ex me audita], puras ei sanctasque a reatu csedis manus esse? Nil profecto aliud, secundum Solonis quidem leges si jus arbitrabimur. Recita tu mihi banc legem e pila.
LEX.
Placuil popalo, cnm tribus jEantisprjlaneata fangeretar, Cleogene scribam agente, Boetho epislatae lionoreni gererite, factus est huju6 literis consignatae sententiae ancfor Demophautas. Ordilur hoc psepbisraa commemoratio teroporis quo latora fait, sci- licet eo senata rerapubl. gubernante, qui sorle ductus sedit eo anno quo Cleogenes scriptnram primus fecit. Verba psepbismatis autera ipsa sic se babenl : Statum liber- talis popularis si quis Athenis everterit, aut oppressa rep. honorem quempiam gesserit, is Lostis Atbeniensium habetor, atqae inulto moritor, et facultates ejus publicanlor, et decima pars earura Minerva; sacra esto : ream autem horura facinorum qui ant manu sua peremerit, aut percmptori caedis anctoret administer factus fuerit, ambo sanctiet pii babentor, licetoqae ipsis templa deornm omnia foraqae et locaadirequoboneslicou- veniunt. Et tenentor Atbenienses omnes jurejurando, tribntim et cariatira super bosliis perfeclis dicendo sese obstringere, ut, qui istauc fecerit [b. e. qui aut ipse tjrannidem exercnerit, aut tyranni satellitem se gesserit], eum occidere velint. Jusjurandum autem super bac re dicitor banc in formalam conce[)lnm : Populi Atheniensis liber- tatem atque niaj estate m si quis jngalarit, aut qui, ilia oppressa ja- cente, bonorem ulluni gesserit, aut etiam iraposterum si qais ex- sistat qui tyrannidem moliatnr aut adjntorem se praestet tjran- nidem affectanli, eum et ego ipse occidara, et alias si quis occi- derit, hunc sanctum piumqne et erga deos el erga semones babeo, lit eura, qui bostcin Atbeuiensiam peremerit; fortanasque perem-
102 ANDOCIDIS
pti conctas sab liasta cam vendidero, liiin partem dlmidiam pecu- niae ill do redacta; pereinptori reddam nil defrandans; lioc ita fa- ciendam esse, ot verbis factisqae ero auctor et tabella iiieu in cadam iojicicnda confirmaho. Sin autein quis, tjrannum tyraiinivc satellitem adoriens, aut in ipsa ca;dc, aut saltim in conatu ca;dis, ipse occubaerit, ornabo ipsuraqae peremptorem cjasqae liberos, perinde alque Harmodiuin cum Aristogilone eo rum que posleros ornare solemas. Quxcunque sacra menta aut Alhenis aut in ca- stris aut nspiam alibi locorum in frandem populi AtLen. dicta fuerint, ea rescindo alque irrita pronuncio, iisque obligatum at- qne consecratum quemcunquc sacra menti rcligione exsolvo et rosecro. Hanc io formalam juranlo Atlienienses omnes super bostiis perfectis, rite, quemadmodum reliqua omnia quae ritu patrio conceptis verbis juratis, ante Liberalia; et precari memento, ut qui jurisjarandi liujus condilionibus sancte alque religiose salisfecerit, ei mnltae magnseque prosperilates ex ipsius animi sentenlia eveniant, pejerans autem ut una cum prole male pereat.
17. Jam responde tu mihi, quadruplator et ardelio, quem dii deseque omnes evertant velim alque eradicent, estne hsec lex rata et adhuc valida, an est antiquata et irrita ? Rata fuit olim, et de- beret adhuc esse, si quuc alia vel maxime : verum quia sub Ar- chonte Euclide renovata et confirmata non fuit, et vos uti legibus vultis illo Archonte latis, ideo ista lex hodie antiquata et obliterata est. Huic constitutioni hoc debes, quod spiras adhuc et per hanc urbem deambulas, baud meritus ; quippe qui, tenente adhuc statu libertatis popularis, e calumniis et delationibus atque vexationibus insontium victum quaereres, triginta tyrannis autem rerum potitis servires, quo qusestum ilium infandum e calumniis partum revomere ne cogerere. Itanevero tu nihilominusdequoestu meretricio facti- tatome compellabis? aliosque ibis infamatum, qui uni quidem sin- gular! homini soli te pro pellice non substravisli — quod si fecisses, fuisset id utique tibi pr'dcclarius atque fructuosius — , sod unicuique volenti morem gessisti, id quod hi judices norunt, et pro rainimo lucello turpissima qua?que stupra passus es; atque tarn infamis qufEstus excrcitatione vitam tenuiter satis atque jejune suslentasti, tametsi esses ore vultuque tam deformi. Et nihilominus tamen alios accusare ausus est hie, cui ne pro se quidem ipso causani dicere per leges nostras licet. Verumenimvero, viri, cum, illo me accusantc, ego assidens in os ejus intuerer, videbar mihi baud ali- ter, atque a triginta viris comprehensus, coram illis stare atque ju- dicium corum tolerare. Nam, si tunc illis obtinentibus capitis pc- riculum mihi decertandum fuisset, ecquis alius me, pra,terquam hie, accusasset? P'ecisset cnim proculdubio, nisi periculum ego nummis ei datis redemissem. Nam nunc quoque nulla alia de causa me accusavit, quam quod cum eo decidere nolui. Ecquis me tunc alius, pra-terquatn Chariclcs, percontatus fuisset in hunc modum ? Die mihi, Andocide, vcnistine Dcceleam ? castellum patriae tusn
DE MYSTERllS. 103
finibus imposuisti tuismet manibus, unde excurrens agrum ejus pervastares ? Ego nego me fecisse. At agrum tamen depopula- tus es, et in elves tiios latrocinia exercuisti sive in continents sive per mare ? Profecto non feci. Tune in praelio quopiam navali ad- versus patriam non dimicasti ? neque operam navasti mcenia patriae demolientibus? neque adjutorem te prasstitisti statum civilem ever- tentibus ? non redisti in urbem per vim ? Horum nihil patravi ? Nihil? jamne tamen tu speras te hinc e conspectu nostro salvum abiturum ? non capite tuo daturum poenas perinde atque alii multi suis dederunt ? Existimatisne, viri, alia me quapiam secundiore sorte, non hac, usurum fuisse, si ego turn ab illis triginta viriscom-^ prehensus fuissem ? Evenissent utique mihi haec, quas dico, et vestri quidem causa. Jam qui grave et acerbum non sit, a vobis me nunc judicatum, quos nulla unquam injuria Igeserim, non absolvi, qui, si illorum in judicio stare debuissem, triginta virorum puta, morte damnatus fuissem, idque alia nulla de causa quam quod in vos nihil deliquissem ? Ego vero certo certius a vobis absolvar, aut si ego minus absolvar, multo etiam minus alius quispiam absolvetur. Ve- rum, o viri, actionem hi quidem in me instituerunt titulo evcei^eMg, se- cundum legem adhuc in rep. obtinentem, accusationem autem fun- darunt super antique psephismate quod jam dudum ante me in aliis antiquatum fuit. Quodsi ergo contra me detis sententiam, videte, ne committatis, ut non mihi uni omnium vestrorum civium maxime danda sit eorum quse dudum evenerunt ratio, sed raulto etiara raagis multis aliis, quorum alii cum hostes facti vobis fuissent aperti et adversa acie vobiscum congress! dimicassent, postmodum tamen cum illis in gratiam redistis legesque reconciliatae gratiee mutuae jurejurando mutuo sanxistis : quarum rerum causa vos quoque, ne qua superesset oflfensionum memoria, pilas illas, quibus isti sive hostes patriee declarati fuissent sive exsilio mulctati sive honore et jure civili exuti, sustulistis, legesque, per quas illse pffinse illis irro- gatae fuissent, abrogastis, et plebiscita expunxistis. Quodsi ergo hi nunc intelligent vos admittere accusationes super criminibus pridem coramissis, quem putatis illis animum, quam de semet ipsis spem atque fiduciam fore ? aut quemnam eorum censetis ob vetusta ilia facta ausurum in certamina forensia descendere ? Multi enim turn, nas perquam multi sint in ipsos coorturi inimici atque qua- druplatores, qui eorum unumquemque in certamen sint conjecturi. Hi jam nunc ambo hue hoc ad judicium convenerunt, verum non eandem ambo mentem afFerentes ; nam alteri quidem per hoc de me habendum judicium certiores fieri cupiunt, num legibus in rep. obtinentibus confidere debeant religionique jurisjurandi quo vos mutuo obligastis ; alteri autem periculum facere volunt vestrorum animorum, num veniam sibi sitis daturi calumniando et deferendo
104 ANDOCIDIS
inipune grassandi et alios actionibus majestatis et perducllionis fer- rendi aUjiie exagitandi, aliorum, tainiuam lurum atqiie sicariorum, lalebras magistratibus indicandi, alios, ut immanissimorum quorum- que scelerum reos, injecta manu ad undecimviros abducendi. Res sic se habet, viri, ne nesciatis : certamen hoc in meaquidem unius persona consistere videtur; judicium autem a vobis hac in mea causa fercndiun ad cunctos pcrtinebit, publiceque decernet, vestrisne legibus oporteat quemque confidere, an quadiuplatorum sibi quasi copias conscribere atque adjungere, an denique ipsos ex urbe exce- dere atque se proripere quam celerrime.
18. Quo autem intelligatis, viri, instituta vestra ad concordiam civium constabiliendam comparata non modo non esse poenitenda, varum etiam vos istajc ita piovidentes atque caventes fecisse et decori vestro et saluti vestrse convenienter, pauca qusedam etiam hoc de capite cum pace vestra disputabo. Majores vestri, rep. magnis malis afflicta, Pisistratidarum tyrannidem fuga devitarant, urbera servitute oppressam tenentium : concurritur ad Pallenium : praelio vincuntur tyranni : Leogoras avi mei pater et socer ejus Cha- rias copias turn vestras ducebant; nam ex hujus Chariffi filia mens avus natus est; per banc victoriam a tyrannis liberati cives domumque reversi, alios eorum qui cum tyrannis fecissent sustu- lerunt, alios in exsilium egerunt, et, si quos tandem in urbe ma- nere sinerent, eos capite minuerunt. Verum tempore post, cum rex Persise suas illas tantas copias Gra2cia! admoveret, perspecta calamitatum imminentium magnitudine regisque apparatu et opi- bus, decreverunt exsules domum revocare capiteque minutis Inte- gra jura civilia reddere salutem(|ue perinde atque pericula cum omnibus communicare. Quibus factis, sponsionum mutuarum et sacramentorum rcligionibus inter se obligati quam sanctissimis, audebant, id dignum se putantcs, priraam occuparc aciem, cun- ctisque pro Grsecis objecto capite suo, barbaris ad Marathonem occurrere, arbitrati virtutem suam vel solam idoneam esse quae islorum multitudini opponeretur: commissosic pra^lio, Greeciamque liberarunt et patriam una periculo eripuerunt. Verum operc tanto atque tam arduo defuncti, de sumendis a quoquam pristina- rum injuriarum poenis nil cogitabant. Factum per banc animorum nobilitalem fuit, ut, quamvis solum urbis desolatum atque deva- atatum recuperassent, fana deorum combusta, mcenia domosque collapsas, sorte carentes unde sumptus peterentur istis omnibus restanrandis, tamen concordia subnixi principatum Grseciaj sibi parertnl voljis(|iic remp. a se restuvn-atam talem ac tantam in manus traditam rclintjuerent. Quid? quod vos ipsi quoque post- modum mala experti, non minora malis quoe illi exantlarunt, cum essetis fortes e forlibus nati, virtutem insitam, id quod a vobis ex-
DE MYSTERIIS. 105
spectabalur, protulislis : ccquum enim vobisque dignum censuistis, vos exsulibus in patriam redeundi veniam dare statumque civilem capite niinutis reddere. Qutenam igitur adluic superest pars virtutisillorum vobis ad imitandum reliqua ? Hsoc nempe, ut pri- stina ilia quoecunque sunt oblivioni mandetis, bene gnari, tanietsi semen quasi prosperitatis, underesp. vetustis illis temporibus rursus progerminaret, niulto turn fuisset, quam postmodum fuit, exilius, remp. tamen fortunatam atque claram fuisse : sed erit nunc quoque non minus clara neque minus fortunata, si volemus nos, cives qui simus, ita ut cives decet, sapienter agere pacemque inter nos atque concordiani colere.
19. Verum de ramo quoque me accusarunt supplicatorio, quasi ego eum in Eleusinio deposuissem ; ritus nempe avitus est, quicunque per dies festos sacris Eleusiniis consecratos ramum supplicatorium in ara dearum ponat, ut is morti detur. At enim vero tarn sunt hi audaces, ut, quce ipsi callidis machinationibus meaui in fraudem comparurunt, eorum me insimulent, quasi ego ea fecissem, neque satis babent, impune sibi fuisse facinus impium, mortis pcena sancitum, nisi etiam culpam ejus in caput meum, tan- quam auctoris, intorserint. Nam ut ab Eleusine [post peracta ibi sacra Eleusinia] hue in urbem redieramus, et contra me exhibita [regi sacrorum a Cephisio] fuerat indicatio, adibat rex sacrorum ad prytanas de commissis per sacrorum Eleusiniorum celcbritatem relaturus, quemadtnodum mos est: prytanes spondebant operam se daturos, ut ipse ad senatum introduceretur, ad eum his iisdem de rebus per se relaturus ; interim mandabant ei, ut suo [prytanum puta] nomine meque meumque accusatorem Cephisium in diem crastinum adesse juberet in Eleusinio ;] ibi enim consessurum esse senatum ex lege Solonis ilia, quae senatui injungit, ut prostridie niysteriorum in Eleusinio consideat. Aderamus, prout indictum nobis fuerat; numeroque senatorum completo, Callias Hipponici tilius, cum ad dicendum assurrexisset in habitu Cerycum, nuntiat ramum supplicatorium super ara jacere, monstrabatque senatoribus ibi jacentem. Et turn praeco praedicabat, Quisnam eum ibi depo- suisset : verum nemo respondebat. Adstabaraus nos, et hie Ce- phisius nos videbat. Abibat itaque Callias et intro ad senatores redibat : secundum eum hie Eucles [ad nos e curia] egressus [id idem nos interrogabat rursus, quod Callias modo interrogaverat, verum et ipse quoque pari silentio nostro refutatus abibat] — Cita tu mihi Euclem. Ante omnia edic, Eucle, atque testare, num vera haec dicam.
TESTIMONIUM. Vera esse quse dixi, hoc vobis, viri, testimonio confirmatum est : fraus nimirum heec erat, ab inimicis in caput meum structa, sed
p
106 ANDOCIDIS
incassum : multo mihi vldetur aliter habere res, quam hi verbis jactabant. Ipsas nempe deas aiebant, quarum sacra profanassetn, vertif;ine quadam et csrcitate menti mevo objecta, et manibus quasi pone tergiim religatis, obtorto collo, me egisse atque impuhsse, ut ego, legis illius de ramo supphcatorio latoc ignarus,eum deponerem, eoque facto poenas ipsis meritas darem. Ego vero, viri, si vel maxime verum sit, quod nego esse, illi aiunt, a me ramura ilium supplicatorium in ara esse depositum, contendam tamen, vel sic quoque a deabus saluti mese prospectum fuisse. Nam, si deposui quidem ramum, interrogatus autem non respondi, num quid aliud ex eo potest coUigi, quam hoc, deas omni modo me servatum isse ; et me quidem, ponendo ramum, meismet me manibus perditum isse, dearuni autem numine factum esse, ut imprudentiam facti mei silentio tegerem, et per hoc silentium meum, secunda quadam for- tuna dearum voluntati ministrante, ex hoc prsecipitio eriperer. Dese enim si me perditum voluissent, debuissent ex consentaneo, mei«»Li mese eum furorem linguajque earn trepidationem injicere, ut, quse non fecissem, ea me fecisse, hoc est ramum deposuisse, faterer. Verum neque respondi interrogatus, me posuisse, neque reapse posui ramum. Ut autem Eucles ad senatum renuntiavit, interro- ganti sibi, quis ramum deposuisset, neminem respondisse, rursus assurrexit Callias at(jue legem affirmavit esse ritu patrio sancitam, edicto cujus is statim indicta causa morte sit afficiendus, si quis in Eleusinio ramum supplicatorium deposuisset : ad hunc nempe modum, in pari causa, patrem suum Hipponicum olim aliquando respondisse Atheniensibus de jure sacrorum consulentibus : a me autem ramum ilium esse depositum fando inaudivisse. Ibi Cepha- lus hie, exsiliens: O Call ia (inquit), impietatis antesignane, qua reliquos omnes homines longe post te relinquis, (|uid agis? qui sic furis? qui primum quidem de jure sacrorum ultro, non consultus, respondeas, tametsi non sis nisi ex inferiori ordine sacerdotum, Cerycum puta, cui Cerycum ordini fas non est de jure sacrorum rcspondere. Deinde commentum tuum pro lege ritu patrio et vetusto consecrata vendites, quae lex nulla est; nam ilia stela, in qua jus sacrorum exaratum est, et cui stas proximus ctquam in conspectu habes, huic auso de quo nunc agitur nullam poenam capitalem ir- rogat, sed solummodo mulctam mille drachmarum. De- nif|ue age, die tandem, a quonam audivisti, ramumsup- plicalorium in Eleusinio ah Andocide depositum esse? Arcesse cum et adduc ad senatum, ut nos quoque au- di amus. Ut autem lex [ad quam Callias provocaverat] e pila erat recitata [a Callise affirnlatione prorsus dissentiens], et Cal-
DE MYSTERIIS. 107
lias eiim nominaie non poterat a quo se id audivisse simulaverat, constabat jam senatui, ramum ilium ab ipso Callia depositum fuisse.
20. Verum quanam tandem Callias de causa id fecisset? — nam de hoc vos dubitare, viri, atque quaerere consentaneum est — inimicus nempe mihi atque infestus erat, de medioque me sublatum volebat. Qua de causa, as:ite, enarrantem me (nam id agere nunc accingor) eequi audite. Epilycus erat Tisandri filius avunculus mihi, raatris meae frater: hie in Sicilia decessit, nulla relicta prole mascula: duoe filise, quas solas reliqucrat, ex jure consanguinitatis mihique atque Leagro cedebant, ut eas domum duceremus. Res Epilyci familiaris male habebaf. apertam enim atque conspicuam quam reliquerat substantiam, ea ne duobus quidem talentis cequi- valebat, plus autem quam quinque talenta debebat. Nihilominus tamen ego Leagrum cum ad me arcessivissem, coram amicis ita cum 60 egi : Bonorum est (inquam)atque fortium viroi urn, in ejusmodi temporibus planum atque testatum facere, ea se mente prseditos esse, ut necessaries, quamvis egentes atque ab omni ope humana destitutos, ad se tamen pertinere existiment, Proinde nos decet Epilyci filias, tametsi indotatas, non contemnere, neque con- ditiones lautiores ipsis neque soceros opulentiores earum patri prseferre: Epilycus enim si adhuc in vivis superesset aut si magnas opes reliquisset vita defun- ctus, proculdubiofiliasejusinmatrimoniumambireraus. Verum hoc pacto si filias Epilyci duxissenius, visifuis- semus, patre adhuc superstite domum eas nostram du- centes, patris in gratiam duxisse; sin autem, post patris excess um eas duxissemus, heredes luculenti patrimonii relictas, cupiditati nostrse fuisset id imputatum: jam vero quicquid fiet, id a virtute nostra nostrique animi nobilitate profici scetur, eique referetur. Da igitur(in- quam) tu, Leager, operam, ut altera filiarum Epilyci tibi ab Archonte adjudicetur; ego vero alteram mihi in jure addici curabo. Motus hac oratione Leager, o viri, recepit mihi sic factunim : et secundum banc inter nos factam sponsionem cura- vimus ambo nos ambas Epilyci filias ab Archontis edicto nobis, ut legitimas matresfamilias contribui. Verum ea puella, quam ego mihi arrogari edicto pra^torio curaveram, adversa quadam usa for- tuna, valetudine decessit ante nuptias: soror autem ejus adhuc superest. Offerenda pecunia Callias Leagrum adducere tentavit, ut. sibi permitteret banc superstitem domum suam ducere; ct videbatur Leager jam nutare : id quod ego senticns, actutum posui Tranaaracny [h. e. deposui pecuniam in judicio, sacramentum dictam, qua
1 08 AXDOCIDIS
iniilierem illam controvei'sam,arrpsfn (piasi inc]ioto,iTnliidcviiiciebam, lit i\h alio ([iiopiam, ante litis mete definitionem, neguc pcti, nequc impetrari posset] ; quo facto actionem cxoisus sum, primam quidem adveisus Leagrum, cui conditionem banc deferebam, tu quidem, Leager (inquam), si domumducerepuellamvis, habetibi, quod bene tibivertat; sinautem tiiejus nullo duceris (lesiderio, turn ego eam aio nieam osse postuloque vi juris earn abArclionte milii adjudicari. Callias autem, co comperto, actionem adversus me capessivit,et libellum protestatoiium Archcnti exhibuit, quo confiimavit, virginem heredem, de qua con- troversia commota esset, in jure filii sui esse : fecit hoc die decima mensis [Boedromionis] quo [ob instantes dies festos mysteriorum Eleusinioium] ego minus possem litem persequi, et pronuntiationem sententite urgere, qua puella mihi arljudicaretur. Die vigesimo et proximis iusequeniibus, tenentibus mysteriis, per Cephisium himc, mille draclimarum mercede redemptum, titulo indicationis me de- tulit, et in hoc quod nunc decerto certamen conjecit. Ut autem me videbat in urbe manentom et neque hujus judicii periculum, neque terrores sues deftigientcm, deponebat ipse in ara Eleusinii ramum ilium supplicatorium, quo me aut indicia causa de medio tolleret aut certe patriaexpelleret, ipse autem, Leagronummis placato, filiam Epilyci domi uxorem haberet. Videns autem, ne sic quidem sibi rem sine magno certamine successuram, Lysistratum adibat Hege- monemqueet Epicharem, cernens eos mihi amicos et me familiaritcr utentes : ad hos declarabat, videte quam pudendam ad audaciam legumque contemptum Callias processerit, adhuc si velim ab Epilyci filia desistere, se quoque finem mei vexandi facere velle, Cephisioque silentium esse impositurum, et luitionem injuriarum mihi oblatarum arbitrio amicornm delectorum esse permissurum. Ego vero illis, quos ad me allegarat, mandavi, ut ipsi meo nomine renuntiarent, me auctorem ipsi esse, ut et accusationem prosequeretur, et novos si quos posset veluti canes mihi immitteret : verum probe meminisset, si fiat, ut ego ex hoc judicii discrimine salvus evadam, per sequita- tem Atheniensium vera et recta pronunciantium, facile factu esse, mea quidem sententia, ut ipse rursus pro parte &ua virili de capite amiltendo per me periclitetur. Et profecto baud comniittam, ut falsus ipsi vates fuerim, nisi si vos, judices, intercesseritis. Vera autem hicc a me dici, ut vobis constet, cita tu mihi testes.
TESTES.
21, Sed et hie filius, quem Callias subornavit, ut super Epilyci filia, tanrpiam sui juris puella, mecum in judicio contcnderet, videte, viri, cujas sit, et qua usus origine, et quo pacto a Gallia adoptatiis : refert enim vos httc tenere. Callias Ischomachi filiso domum .
DE MYSTERIIS. 109
ductse, secundam uxorem, matretn ejus, anno primo matrimonii nondum exacto, superinduxit : sic homo hominiim omnium consce- Icratissimus una cum filiaque et cum matre ejus remhabuit; ad exemplum nempe dearura, quarum sacerdotio fungitur, matrisque [Cereris] et filiac [Proserpinae], ambas una domo secum habebat. Et ille quidem nuUo ducebatur pudore, nulla reverentia dearum : Iscliomachi autem filia mortem sibi magis expedire arbitrata, quam vitam in qua tarn acerba et dira spectacula ferre deberet oculis suis quotidie obversantia, laqueo tarn miseram finire instituerat ; sed a superveuientibus in ipso facinoris articulo exscluta nodo, et lecto imposita, ut primum quiets fotuque ad vitam rediit, statim e domo Callise discessit : sic mater filiam in fugara egit. Verum ilia ipsa quoque baud multo post exsatiatus Callias, etiam matrem exterrai- uavit. At ilia se gravidam e Callia ferre : denique piierum eniti : Callias vero puerum ilium infitiari a se procreatum. Turn necessarii mulieris puerum una cum victima die festo Apaturiorum ad aram adducebant, et Calliam exordiri sacra jubebant. Ille turn percon- tari, cujas infans esset; hi respondere, esse Callise, filii Hip- ponici. Ego is sum (inquit Callias). Et est hie quoque filius tuus. Callias vero, aram manu tenens, negavit jurans, alium sibi filium esse aut unquam fuisse prseter Hipponicum e Glauconis filia siisceptum : sin autem sciens fallat, velle, ut dii se ipsumque genusque totum perdant: id quod etiam sic fiet, Inter- jecto longo tempore post, rursus, o viri, amore captus Callias anus audacissimse atque impudentissimas, ipsamque domi suse recipit, et filium ejus jam adultum, aieus filium suum esse, in Cerycum inducit collegium. Obloquebatur quidem Calliades, negans aut puerum recipi oportere aut se unquam coacessurum ut recipiatur; Ceryces tamen secundum illam legem sciscebant cujus legis hsec est formula, patrem ipsnm oportere filium suum in collegium inducere, ubi jure- jurando confirraasset, euni a se induci qui revera filius suus esset. Secundum hauc Cerycum sententiam Callias, aram manibus tenens, jurejurando confirmavit, hunc suum esse filium, legitime sibi e Chrysiade natum ; ilium ipsum quem pridem, item jurans, negaverat suum esse. Cita tu mihi horum omnium testes.
TESTES.
Age, viri, circuraspectemus, num usquam Greeciae patratum sit ejusmodi facinus, ut, quam quis mulierem in domum suam induxis- set quo sibi materfamilias esset, ejusdem fceminao matrem idem vir eidem uxori sued adhuc superstiti uxorem secundariam superindu- ceret, filiamque per matrem domo expelleret : verum non satis hoc est Callise: raulievi huic tam turpi tam incestuosee cohabitans, Epi- lyci filiam adhuc vult superinducere, quo nempe neptis aviam ex-
no ANDOCIDIS
pellat At filio Callia^ ecquod nomen imponi par erit? Nam ego equidem despero tam solertem reperlum iri conjectorem, qui id di- vinet. Tres enim cum sint raulieres, quibus pater ejus uxoribus usus est, idem erit earum unius filius, quern ipse sese fert, alterius frater, tertise denique patruus. Ecquis hie erit ? CEdipus ? an iEgisthus ? aut quo tandem oportebit nomine monstrum hoc ap- pellari ?
'22. Superest adhuc unum, viri, minutum quid, et quod paucis facile verbis expediatur, de Callia vobis in memoriara revocandum. Temporura adhuc si meministis illorum beatorum, quibus civilas nostra Graeciae princeps adhuc erat, et Hipponicus Graecorum locu- pletissimus, nostis in ore puerulorum vel infantissimorum et mu- liercularum versatam esse faniam, tola urbe diditani, futurorura omen habentem, Hipponicum domi sua? suo sibi sere alere hominem piacularem sibique pestiferum, qui mensam ejus sit eversurus. Me- ministis, viri, hujus famse, vos cranes. Ecquid ergo ? exitus fidem famae fecit? Pius etiam, quam oportebat. Quem sperabat Hip- ponicus a se fihum ali, ilium alebat sibi malum genium, meram pestem : Callias enim patris sui evertit divitias, evertit pudorem, honestatem, bonam famam, evertit reliquam omnem vitae prosperi- tatem. Oportet itaque vos de Callia existimare, non ut de filio Hipponici, sed ut de mala peste, et numine quodam furiali, illi tor- quendo et excarnificando ex Oreo immisso.
23. Sed ecqui tandem factum lest, ut animum erga me pristinum tam subito et tam abnormiter mutarent hi, qui, conjuncta cum Callia opera, mihi nunc insidiantur, eique in hac certaminis foren- sis machina construenda et in caput meum intorquenda consiliisque pecuniisque conferendis praesto sunt? Domum e Cypro reversus triennium in urbe egi ; quo triennio non modo ipsis impietatis cri- mine teneri visus non fui, tametsi Adelphumijue aliosque hospites peregre venientes initiarem, et ad Eleusinium adirem et sacra face- rem, quemadmodum me quoque decere et par esse ut faciam arbitror : sed etiam ipsi me ad obeundas splendidas functiones munerarias nominatim designarunt, primum ut gymnasiarchus in Vulcani ludis essem, deinde ut princeps legationis ad ludos Isthmicos atque Olym- piacos nomine civitalis hujus mittcndti;, deniquo ut (|ucestor et custos sacrorum ihesaurorum essem. Miramini procul dubio, cur homini- bus tam effusae erga me liberalitatis repcnte videar jura divina cum humanis eo violasse quod in fana deorum ingrediar. Sed dicam vobis, viri, cur hac nunc erga me mente sint, et quam ob rem sibi ducant in me sic esse saeviendum. Triennium est, cum Agyrrhius, vir egregius, princeps fieret collegii redemptorum quinquagesimae: redimebat hoc vectigal ilie tum triginta talentis : coilcgae ipsi hac in redemptura crant hi omnes, qui furlivos illos et illicitos et reip.
DE MYSTERIIS. Ill
noxios coetus apud illam albam populum agiliint, quos quales sint vos omnes probe noslis. Hi niihi illuc coire vidcntur, quo horutn duorum alterutro potiantur; ut aut taceant in licendo, quod cum fa- ciunt, turn lautam mercedem auff'erunt ab iis, a quibus sibi persua- deri patiuntur, ut contra ne liceantur; aut si vectigalis alicujus redemptio, nemine plus licente, exiguo veeneat, ipsi cum redemptore in societatem redemptionis et communionem lucri coeant. Ex ilia itaque redcmptione quinquagesimae, cujus auctor et princeps erat Agyrrhius, hi participes ejus, cum, facto trium talentorum cora- pendio, didicissent usu sue, quam fructuosa res et quanti facienda sit vectigalis hujus redemptio, triennio evoluto, instante nova vecti- galis licitatione, coibant in sodalitium, et quum reliquis, qui contra licituri viderentur, suo de lucro offulani objecissent, eoque ut contra liceri noUent, bos obstrinxissent, iterum reip. pro vectigali quinqua- gesimse triginta talenta ofFerebant. Ibi nemine ex compacto plus licente, progressus ego ad senatum plus licebar, et illis item plus atque plus licentibus, tandem mihi redemptio vectigalis pro sex et triginta talentis adjudicata fuit. Hoc pacto illis per me de ponte dejectis, cum reip. fidejussoribus datis cavissem, collegi vectigal hoc atque terario dependi, ex eoque non tantum nullum accepi damnum, sed etiam lucelli parum quid fecimus nos, qui consortes hujus redem- ptionis eramus ; unaque Calliam ejusque consortes facultate exclusi sex talenta intervertendi et inter sese diribendi, vestro serario sur- repta. Coierunt itaque ad deliberandum secum, et hac inter se oratione usi sunt: Hie homo [Andocides] animum ita suum induxit, ut neque ipse de publico peculio furetur ne- que nos furari patiatur, sed acribus oculis fures ob- servet inter cedatque quo minus opes publicas inter se discerpant: neque satis hoc illi erit; nostrum enim vero si quern in fraude quapiam deprehenderit, in- ducet eum in concionem A theniensium, ubi necessario pereundum ei erit. Opera itaque nobis est danda, ut hie homo de medio tollatur quo quo pacto per fas ne- fasque. Non poterant illi quidem aliter agere atque egerunt, vos autem, viri, decet illis agere contraria omnia: vestra enim interest, et vellem equidem, esse vobis cives quam plurimos mei similes, hos autem aut mala peste interire, id quod utique foret praestabilius, aut, si fieri tamen hoc minus queat, saltim esse qui cupiditatem atque scelerositatem eorum refrenent ; quos cum dignitas personam suae admoneat, ut boni fortesque velint esse vestrique studiosi, tum preeter voluntatem facultate quoque gaudeantbene de vobis merendi. Ego quidem vobis recipio, aut hos a me meliorem ad frugem revocatum et coactum iri, ut ab hoc genere fraudum desistant ; aut si quos eorum videro nihilominus temperare suae cupiditati non posse, quo
112 ANDOCIDIS
minus vos conipilent, eos a me in judicium vestrum inductum iri, ubi mcrilds poenas luent.
24. Superest nunc tandem a me diiueudum accusationis caput hoc : naviculariam nempe quod fecerim mercilDUsque per mare ve- ctandis atque distraheudis qusestum I'ecerim, id accusatores mihi viiio dederunt, ex eoque docere conati sunt, iram deortim in caput meura exarsisse: videte quam subtiliter colligant: a diis aiunt ideo me servatura maritimis e periculis salvum hue esse perductum, quo Cepbisio videhcct pessumdarer. Ego vero diis nego, viri, mentem esse tarn brutam, atque his est accusatoribus meis: dii infesti si mihi fuissent ob nescio quas injurias, si quas sibi a me accepisse visi essent, nte tarn stuUi non erant futuri, ut, habentes me in po- testate sua, inimicum suum, quern ultum irent, uactique me maxiniis septum et conclusum periculis, ut efFugere nequirem, quibus pe- riculis aha majora et formidabiHora nulla esse possunt, tanien abire salvum et impunitum paterentur. Ecquod enim aliud homini potest periculuni niajus esse, quam per byemem aut sasvienlibus procellis mare peragraie ? Ibi dii, quan(iuam corpus meum uUioni suae ob- noxium spiritumque atque fortunas meas in potestate habebant, atque, si voluissent, efficere poterant, ut exuvioe mese ipsis sepulturae carerent honoribus, tamen salvum me superesse voluerunt. Acce- dunt ad borrorem submersionis in undis, adhuc aliee formidines ex ilineribus maritimis exsistentes, a quibus omnibus deoruin me prote- xit providenlia : bellatum quoque illo tempore fuit, quo mare pera- gravi : triremes piraticique lembi mare persultarunt, a quibus capti multi, bonis spoliati, totam reliquam vitam iu miserrima et durissima servilute protelarunt: baud pauci quoque, cum a procellis in oras ejecti fuissent a barbaris insessas, in tormenta atque supplicia inci- derunt crudelissima, a quibus artus suos cum ipsi vidissent carptim mutilatos et contruncatos, tandem exspirarunt: — itane vero dii vobis videntur ila degeneres planeque verveces, ut, cum me tot tan- tisque periculis eripuissent, tum vero partes puniendi mei suas Ce[>hisio demandarent, Cephisiumque loco sui tortorem mei consti- tuerent? Cephisium, o dii immorlales, Atheniensium omnium unura pefesimum 'dU\ue scolestissimum ! quorum Albenicnsium tametsi se civcm fort, ncutiquam tamen est. Vestrum profecto, quotquot hie assidetis, nemo facile, qui fjuidem usu suo Cephisium cognitum atque perspectum habeat, ei rerum suarun» privatarum partem ullara curandam commiserit. Ego, viri, pericula ab hostibus, a piratis, a barbaria, in periculis humanis arbitror habenda esse; maris autem incerta divini rem numinis. Quodsi ergo fas homini est de natura deorum opinari iisque animorum pcrturbationes tribuere nostris similes, atque suspicari hac quoque in causa partes deorum interve- nire, lantnm abeum, ut deo8 mihi suspicer iratoa esse verearve ne
DE MYSTERIIS. 113
me punitum eant, ut potiiis confidara eos multo etiam magis iis siiccensere atque indignaii, si qui perditum eant eos, quos ipsi servassent.
25. Recordari denique vobiscum, viri, decet etiam hoc, opinio- nem vestram publicam penes Gr'cecos esse nunc earn, ut nuUi non GrtECorum videamini laudem virorum et fortissimorum et pruden- tissimorum eo meriti esse, quod a malis superioribus non ad ultionem vos incitari passi sitis, sed ilia mala ad salutem reip. constabilien- dam et ad concordiam civiura confovendam converteritis. Nam infortuniis affligi, vulgare et tralatitium est; aliis quoque permultis suee clades contigerunt, baud illae vestris leviores : dissidia autem, si quae forte inter cives coorta tiierint, bene et salubriter componere, hoc enim vero merito habeatur virorum civilium atque compositorum esse. Quse laus cum consensu atque confessione omnium vobis tribuatur, sive amici vobis sunt sive inimici, nolite mutanda raente vestra committere, ut hac laude privemini, videaminique, quae de oblivione pristinarum injurlarum recte atque salutariter sanxistis, temeritate magis secundae ctijusdam fortunse quam consilii atque prudentiae veritate atque certitudine sanxisse.
26. Rogo itaque vos, ut quam de meis majoribus conceptam animis sententiam habetis, eandem de me quoque velitis habere, quo mihi quoque liceat eos imitari : recordamini eos de caritate vestri studioque bene de vobis merendi eorum omnium nemini concessisse, si qui vel maximis atque splendidissimis vos ornamentis condecoras- sent; sed multis de causis se tales erga vos gessisse quales gesse- runt, verum imprimis caritate atque providentia nostri qui eorum po- steri sumus, ut, si quando periculum nobis aliquod ingrueret aut calamitas qusepiam nos opprimeret, venia a vobis digni habiti, salvi atque sospites a judicio vestro discederemus. Merito autem vos majorum nostrorum memineritis ; quia vestrorum quoque majorum virtutes cunctse reip. decori maximo atque praesidio fuerunt tutis- simo. Classe enim nostra funditus deieta, multi cum essent qui civitatem malis implicatum irent insanabiiibus, Lacedaemonii tamen, tametsi turn hostes, urbi parcere decreverunt, memores virtutis illorum virorum, qui universae Graeciae Itbertatis auctores fuissent ejusque fundamenta solida jecissent. Quodsi ergo majorum ve- strorum virtus universam civitatem tuita est et salute beavit inspe- rata, poslulo ego quoque, ut meorum majorum merita de vobis emolumento mihi sint meamque salutem in tuto ponant. Ipsorum enim illorum facinorum, per quae salus tum parta fuit civitati, ma- jores mei partem baud minimam de suo contulerunt : quapropter mihi quoque fas est a vobis salutem pari modo impertiri propter majorum meorum merita, atque vos ipsi a Graecis universis salutem impetravistis, ad merita majorum vestrorum de se respicientibus.
Q
114 ANDOCIDIS
27. Etiam hoc vos considerare velira, viri, qualem me civetn sitis impo'^ierum habituri, nunc absolventes : primum e magais opibus, quaruin vos ipsi nostis magniludinem, non mea culpa sed per clades reip., ad egestalem decidi picne iacredibilem ; deinde victiun qusesivi modls honestis atque legitimis, ingeniique mei manuumque raearum industria; turn meo doctus usu novi, qu'de sit felicitas talis civitaiis civem esse, et rursus, quae sit miseria extorrem errare etinquilinum in legionibus finitimiscommorari ; novi,quanti referat pudoii atque temperantia; studere rectisque uti consiliis ; novi item contra, quam acerbum sit delicto quopiam sibi rerum suarum perturbationem atque fortunarum jacturam contraxisse, unde in niiseria vivendum sit ; denique cum multis versatus habui multorum usum, unde contracta niihi sunt hospitiafamiliaritatesque multis cura regibusque et civitatibus aiiisque privatis horninibus, quorum omnium fructum vos, reddita railii salute, participabitis, prout vobis pro re nata videbitur. Tandem cavendum quoque vobis arbitror esse, ut generis mei nobilitas in infamia mea ne ex- stinguatur: solus ego de genere meo vobis adhuc supersum: quodsi ergo me perdideritis, nemo vobis alius hoc de genere super- erit, sed totum stirpitus erit eradicatum. Atqui Andocidis atque Leogorse domus, donee superfuit, dedecori vobis utique non fuit ; sed hoc multo magis fuit dedecus, quod Cleophon, ille lyrarum faber, extorre me agente, illam domum nostram incoluit. Nemo enim fuit unquara, qui, domum nostram pr&teriens, ab eain memo- riam uUius mali sive publice sive privatim ab ea accepti induce- retur ; nostri potius majores in bellis, quae suis auspiciis gesserunt quam plurima, de hostibus devictis tropaea quam plurima terra marique fixerunt; honores gesserunt alios quam plurimos pecuni- asque vestras publicas administrarunt, et nullam tamen unquam mulctam debuerunt, neque nos quicquam in vos deliquimus neque rursus a vobis injuriam accepimus; domus nostra omnium fuitanti- quissima et in paucis communis omnibus qui ope nostra indigerent, neque fuit in illis excellentibus viris, qui, conjectus in certamen forense, vos horum meritorum gratiam poposcisset. Nolite itaque committere, ut, ipsis e rebus humanis exemptis, prteclara eorum facinora obliii fuisse videamini : recordati potius operum ab ipsis profectorum, opinamini corpora quoque eorum vos coram adstaniia cernere, rogantium, ut me servare velitis. Ecquemnam enim ego aiium hue adscendere jussero pro me deprecaturum ? Num pa- trero? AU\u\ vivere desiit. Num fratres ? Atqui nulli mihi sunt. Sed liberos' Atqui nati nondum sunt. Vos itaque mihi et patris loco et fratrum et liberorum estote ; ad vos receptum habeo, vos oro supplex, vos obsecro, servate me, ipsiraet a vobis me exorate : nolite, in Thessalis quidem el Andriis civitati vestrae adscribendis
DE MYSTERIIS. 115
studium demonstrare civitatem vestram civibus instruendi, viris exhaustam ; cives autein vestros qui jam sunt perdere, qui cives sine controversia sunt, et quibus convenit viris bonis atque fortibus esse, quoniam ipsorum interest eos esse, et qui esse cum velint, turn etiam poterunt, vobis quidem sinentibus. Neutiquam, obsecro, neutiquam hac tanta vosmet polluite iniquitate, ut bos perdatis. Etiam hoc vos rogo, ut beneficia a rae jam ad vos profecta, aut adhuc speranda, honore mihi habendo reluatis. Mihi enim si obse- cundabitis, non fraudabimini bonis quae a me ad vos proficisci pote- runt; sin autem, inimicis meis morera gerentes, me sustuleritis, poenitendo nil quicquam profeceriiis, ne si quidem tempore post fiat ut severitatis vestraR vos posniteat. Neque igitur vosmet ipsi spe bonorum a me impetrandorum private, neqne me spe bonorum a vobis proventurorum. Tandem hos ego viros, qui virtutis illu- strissimee voluntatisque erga plebem vestram prolixissimtc docu- menta ediderunt, rogo, ut hunc in suggestum adscendant, ex eoqae vos de me quid sibi videatur doceant consiliorumque vobis auctores fiant. Hue ades Anyte, hue Cephale, hue adeste vos tribules qui a tribu mea delecti estis ad causam meam mecum de- fendendam, tu, puta, Thrasylle et quotquot estis reliqui.
ANDOCIDIS
DE SUO REDITU
ORATIO.
1. Alia quidem quapiam in re, viri, si sententia non sit eadem omnibus ad dicendum prodeuntil)us, baud equideiii mirer; ubi autem hoc agitur, ut resp. a me beneficio quodam ornetur alio quopiam modo, quam quo quis alius velit me teterior atque inferior, ibi mecum alios consentire, alios dissentire, neque sensum omnibus eundem inesse, id vero arbitror omnium esse indignissimum. Civitas enim si communis est omnibus in ea commorantibus atque res civiles tractantibus, necesse est, ut, quse civitati salutaria eveniunt, cunctis quoque sint civibus communiaad cunctosque per- tineant. Hoc autem, quod grave et indignum aio esse, nunc fit, et licet cernere alios id nunc jam agentes, alios paulo post forsitan acturos : miror equidcm majorem in modum, ecquid tandem sit, cur hi tarn angantur animi, tain urantur vehementcr, tarn ferant impaticnter, a me boni quicquam ad vos esse pervenlurum. Opor- tet eos utique aut liominum omnium tardissimos, aut reipublicse vestrae malevolentissimos esse. Nam si persuasum sibi habent, rep. florente, res quoque suas privatas meliore loco futuras esse, stiillissimi sunt omnium, commodis ipsi suis officientes ; sin autem sua sibi habent privata conunoda a vestris publicis sejuncta, haud video, qui possint reip. non infensi esse : arcana cum ad senatum intronunciassem iis de rebus, quse res exitum si sortiantur, tot afferent et tanta reip. emolumenta, ut alia nulla possint esse majora, quanquam ex his ipsis, adversus quos hsec mea pugnat oratio, non- nulli in Henatu tum adessent audirentque me documenta senatoribus proponentem perspicua et certa emolumentorum ad remp. ex ar- canis raeis consiliis proventurorum, et quanquam eo ibi adessent, quo, si quid a me secius diceretur, id redarguerunt, tamen neque illi me crroris ullius convincere poterant neque alius quisquam convicit ; nunc autem consilia ista;c mea conantur penes vos in suspicionem ouiumque adducere. Id quod documento est, eos non sponte sua faccre — nam alias tum statim in senatu fuissent ad- versali — , sed instigates atque subornatos ab aliis quibusdam, cu-
DE SUO REDITU. 117
jusmodi sunt hac in uibe, qui vitani videantur haud meritmi, ut sinant emolumentum aliquod ad reinp. a me proficisci. Hi ipsi quidem capita sua periculo non audent objicere neque sententiam suam de conditionibus arcanis a me in senatu piopositis palani pronunciare, suae nempe erga vos malevolentise ulcus metuentes ne sic denudetur; sed alios immittunt bujusmodi homines, qui, quod dudum insuevere impudentiae, aequissimo animo, quae in alios intor- quent probra turpissima, eadem in se retorta ferunt. Solum id in eorum orationibus inveniatur quodammodo plausibile et solidum, quo fidunt, ut quocunque loco meas mihi calamitates exprobrent, quasi vos eas ignoretis, qui melius etiam nostis quam ipsi: quo fit, ut nil cuiquam causae sit, cur gratiam ejus rei ipsis habeat. Mihi vero, viri, quicunque fuit, qui primus dixit, recte et sapienter is dixisse videtur, omnes homines turn ad prosperam turn ad ad- versam fortunam nasci : est autem error in capiendis consiliis et in rebus gerendis in generibus adversse fortunaa praecipuis ; atque sunt felicissimi quidem hi, quibus quam rarissime contingat labi, prudentissimi autem qui, perspecto prolinus errore, quam citissima ducantur poenitentia et a lapsu quam promptissime resurgant. Communis haec est lex humanitatis, a qua nemo exemptus est ; sed fatale omnibus omnino est, ut aliqua in re labantur et miseri sint. Quapropter, Athenienses, de me si humaniter statuatis, habeamini aequiores. Res enim meae sunt ejusmodi, ut aequius sit, vos earum commiseratione duci, quam iis invidere : tam iratis enim sum diis usus et ad id deveni sortis adversae, sive id juventuti atque impru- dentiae meae tribuendum est, sive potentiae eorum qui cohorlatio- nibus suis ad istam me dementiam adegerunt, ut facere non possem quominus inter duo mala, malorum omnium palmaria, optarem : auctores enim istorum facinorum si prodere nollem,non de me solo periclitabar, fatale quid, necessitate ita ferente, pati, sed etiam patrem nullius culpae consortem metus erat ne una mecum peri- merem — nomina enim edere me recusante, pater effugere mortis necessitatem nuUo modo poterat — , ex altera parte rem gestam si aperirem, et ipsemet e vinculis emissus salvo cum spiritu abibam, et liberabar a necessitate caedis in patre meo meismet manibus pa- trandae. Ecquid autem est, quod tu non subire atque audere nialis, quam patrem occidere ? Ego itaque, pro re nata, conditionem opta- bam earn, quae mihi quidem moerores atque molestias ad tempus quam longissimum erat allatura, vobis autem mali, quo turn preme- bamini,depulsionem quam citissimam. Recordamini modo, quanto in discrimine turn versati sitis quantaque constricti perplexitate et consiliorum inopia, et quam vehementer trepidaveritis ipsique vos mutuo exhorrueritis, ut vel in forum prodire cunctaremini, unoquo- que metuente, ne corriperetur et in vincula daretur. Quae mala ut
118 ANDOCIDIS
vobis hunc iid niodum contingerent, deprehensiim est me partem contulisse vix millesimam ; finis autem iit iis imponeretur, ego solus in causa fui. Et nihilominus tamen efFiigere non possum, quo minus sim mortalium omnium infelicissimus : nam quo tempore procella heec in remp. incumbebat, fama vulgaris ferebat esse neminem diis natum magis iratis, quam ego essem ; et rursus, reddita reipublicse pace atque securitate, sum tamen unus ego omnium miserrimus. Mala enim reipublicue, tot ilia nuniero atque tanta, sanari nullo alio modo quam dedecore meo poterant, quo fiebat, ut, quod mihi no- ceret, id ipsum saluti vobis esset, Quapropter consentaneum est, me per hoc infortunium meum non odium a vobis aufFerre, sed gra- tiam potius iiiire.
2. Verumtamen ego calamitatis meas tum temporis intelligens, nam profecto non novi genus ullum malorum dedecorumve a quo intactus mansissem, sive coecitate mentis meae delusus, sive neces- sitate rerum circumst;intium constrictus, rebar et vos unum hoc maxime juvare et mihi expedire, ut ad illud vitoe genus me demitte- rem, et in ilium terraium angulum me abderem, ubi minime vestris oculis essem obversaturus. Ut autem tandem aliquando me, id quod fieri par erat, et desiderium cepit illius vita?, quam olim civis vester inter vos egissem, et tacdium istius commorationis, unde me hue ad vos retuli, statuebam expedire mihi,ut aut de vita prorsus decederens, aut tanto remp. mihi obstringerem beneficio, nt vos baud inviti es- setis passuri me inter vos aquo cum jure civili versari. His ego momentis impulsus feci ab eo inde tempore, ut nulli parcerem neque sumptui e re mea familiari facicndo ne((ue molestiac corpore meo ex- antlandse, nullumque ut defugerem periculum ; sed tunc statim in castra vestra ad Samum induxi remiges, Quadringentis jam rerum hac in urbe potitis, Aichelao liomine Samio, quo pater jam familia- riter iisus fucrat, indulgento mihi at(|iic concedcnte qua:> vcllem omnia fieri, et a me iniportari atque exportari quos velJem. Ita factum est, ut ego remiges illos inducerem, pro (piibus quanquam licebat in sin>^ula capita quinas drachmas poscere, dediguatus tamen sum plus poscere quam ipsi mihi constitissenl: sed frumenta quoque praterea et arma induxi, quibns ilii alii armati((ue postmodnm Pelo- ponnesiacos prK;lio navali vicf runt, solisqne mortalium omnium his debet respublica, (juod servata tum ftierit. Quodsi ergo illi ita de vobis promoriti sunt, ut labores eorum pro vobis exantlati in numero ingentium beneficioram haberi paribusque prscmiis rependi debcant, videor mihi ego quoque in partem hiijus laudis baud minimam ve- nire. F'go onim si alimenta ad cos nulla advexissem, tantum ab- fuisset, ut de restitucnda rcpublica cogitarent, ut potius ne suam ipsi quidem salutem atque vitam tueri potuissent. Vernmenimvero. quanquam res ita se habobat, ut sludii mei pra-mia a vobis sperire
DE SUO REDITU. 11^
possem lautissima, hue tamen appulsus res reperi multnm a spe mea discrepantes. Proficiscebar nempe Samo hue, nulhis dubitans, fore ut industria mea bene de vobis promerendi paratas penes vos laudes reperiret: sed secus cecidit; Quadringenti enim ut cum nave me appulsum ad portum vestrum audiverant, protinus me requirebant inventumque in senatum inducebant. Ibi Pisander in medium pro- gressus : Viri senatores (inquit), lateri meo adstans, ego vobis hunc hominem indico, ceu hosteni causae nostrse; hostes enim nostros adjutavit frumentis et reniigibus ad eos conveetandis. Quibus ille dictis, totam protinus rem ut gesta fuerat exsequebatur. Actum de me turn videbatur, et ipse jam de salute mea desperabara : nihilominus tamen ex hoc tanto discrimine salvus elabebar, beneficio secundee cujusdam fortunse. Incidebat adventus meus ad urbem in illud tempus, quo jam in urbe innotuerat, in castris ad Samum agentes a Quadringentis dissentire. Orantem itaque Pisandrum cum senatorum permulti fremitu secun- darent, unde ego mortem raihi augurabar instantem, nil cunctatus ad aram Vestae supplex accido et simulacrum deae aliaque quae ibi sunt sacra manibus amplector. Id quod a me factum tanti penes me fit, ipseque mihimet eo congratulor, ut baud diffitear, ei uni facto me meam salutem debere; nam si me ab ara abstractum occidissent, impietatis erga deos commissse infamiam ipsi sibi contraxissent; verum hi majore mei, quam homines, commiseratione moti sunt, quippe qui spiritum hunc conservarunt, quem homines illi exstin- ctum ibant. Quas autem quantasque molestias postmodum a car- cere vinculisque toleraverim, longum sit enarrare. Devenit oratio mea in locum luctuosum, ut ssepe me meae sortis misertum fuerit prorsus lamentabilis : qua enim in re populus injuriam noxamque videbatur accipere, ea res multa in mala me conjecit; rursus illud idem emolumentum, quo populum ornaveram, parum abfuit quin pestem mihi afferret. Adeo clausse mihi septseque omnes erant ad bene sperandum fidendumque viae. Quoquo enim me verterem, ibi malum mihi paratum cernebam. Verumtamen his quoque tantis mails tandem liberatus, nihil habui prius neque antiquius, quam ut remp. ornare beneficio quodam studerem.
3. Decet autem vos, Athenienses, considerare, quanto genus hoc officiorum quod ego vobis praestiti, officiis prcestet iis quibus alii vos demerentur. Civium enim vestrornm quicunque negotia vestra tra- ctantes pecunias vobis conficiunt, num quid agunt aliud quam ut opes vobis vestras administrent? mililarium porro vestrarum copi- arum imperatores, num quid aliud, quam corpora vestra molestiis conterunt et capita vestra periculis objiciunt et aerarium vestrum exinaniunt, quo eflficiant aliquid, quod e re vestra sit? In quo si quid etiam peccarint, non ipsi dant poenas, sed vos pro iilis luitis.
J 20 ANDOCIDIS
Et nihilominus tamen iidem a vobis coronisque et illarum coronarum proeconiis oinantur, ceu viri fortes atque boni. Neque ego infitiabor recte ita vobis fieri : magna enim virtus est patriam ornare, quocun- que quisque modo potuerit. Verumtamen hoc certe necesse est neminem non cernere, summi debere ilium fieri, si qiiis opibusque suis ipsoque corpora in aleam datis promereri cives suos baud re- cused
4. Jam quae in vos jam dudum contuli, videmini mihi vos omnes propemodum ea tenere : quae autem imposterum vobis sim commo- daturus et quae jam nunc instituam paremque vobis profutura, ea cum quingentis e numero vestro, hoc est cum senatu, communicavi; quos in capiendis consiliis minus aberraturos esse consentaneum est, quam si vos oporteat, a me doctos haec eadem, jam nunc statim super iis in deliberationem ire. llli enim, senatores vestri, de rebus ad se relatis per otium deliberant, errorumque si quos committant rationem vobis debent turpemque in famam apud vos reliquos cives incurrunt; quapropler necesse est, eos in capiendis consiliis summa fide atque circumspectione versari : vos autem ipsi quicquid tandem ulla de re decerniiis, nemo est, qui vos ideo incuset, si quid inde secius eveniat; aequum euim est, vobis salvum esse jus ves-trum, vestiis de rebus pro arbitrio vestro, sive bene sive secus statuendi. Quae tamen extra ilia sub silentii fide senatui commissa communicari vobiscum possunt, ea, cum jam gesta atque peracta sint, ex me nunc audietis. Nostis nempe, diditum ad vos permanasse rumorem, frumentum e Cypro nullum hue esse perventurum; et erant profecto qui id age- rent, atque macliinarentur, ut ea vos clade afficeremini: ego vero, ut illi spe atque designatione sua exciderent, nihil mihi ad conten- lionem feci reliqunm, ut efficerem. Quibus autem id modis arti- busque effecerim, nil attinet vos ex me audire ; id unum vos nolim ignorare, quod nunc agitur: quatuordecim naves granis onustae tantum non jam nunc in Piraeeum invehuntur, reliquae jam dudum e Cypro evectae baud multo post simul omnes appellent. Vitam mereri nolim, si vobis quoque jam nunc arcana possim eadem ilia impertire, quae senatui impertii, quo eo jam nunc sciretis, vel ante quam efFectui dabuntur. Verum quoniam id non licet, intelligetis ilia lum temporis, quum efFecta erunt, unaque fructum eorum per- cipietis : jam vero si velitis, Athenienses, gratiam mihi quandam indulgere, eamque exiguam nuUoque vobis labore constituram, rem feceritis perquam mihi jucundam futuram. Quam justa autem et aequa sit eadem, intelligetis nunc. Quod enim vos ipsi ultro mihi decreveratis olim tt dandum promiseratis, postmodura autem ab aliis aliam ad sententiam traducti rursus ademoratis, id idem nunc, aut peto, si vultis, aut, si mavultis, repeto atque reposco, atque hoc magis quo vos estis liberaliores. Saepe enim video, vos servis adeo
DE SUO REDITU. 121
hominibus peregrinisque oninis generis, aliis jus civitatis, aliis in- gentia in aere dona dantes, si qui bene de vobis roerili visi fuissent. Et sapienter quidem sic datis : facitis enim hoc pacto, ut a quam- plurimis beneficiis cumulemini. Illud itaque, quod ego vos unuin rogo, hoc est, ut immunitas ea mihi restituatur, quara olim dedistis per illud decretum, quod auctore Menippo meam in gratiam tulistis. Quod decretum scriba vobis recitabit: adhuc enim superest in tabu- lario senatus.
DECRETUM.
5. Quod modo audistis, Athenienses, decretum, id cum ipsi meam in gratiam tulissetis, rursus alius cujusdam in gratiam postmodum ademistis. Sed date hoc precibus atque flagitationibus meis, ut tandem aliquando desinatis mihi succensere, si cui vestrum simul- tatis aliquid atque malevolentiae adhoesit ex iniquis criminationibus conceptae. Verum enim si est, quod utique est, qusecunque homines mentis errore delinquunt, eorum culpa corpus vacare, corpus hoc meura extra culpam est, quippe quod adhucdum idem est atque olim fuit, tum nempe, cum mens crimen committeret, cujus nihil ad corpus pertinet, mens autem, quae culpa tenetur, nunc est nova mihi prorsus ab ilia pristina diversa : quocirca nihil jam superest, ob quod merito mihi succenseatis. Quemadmodum autem tunc temporis indicia rerum gestarum pro indiciis omnium certissimis habentes, aiebatis oportere me in numero homiiium im- proborum haberi, ita hujus meae quae nunc est ergo vos voluntatis iiolite ullum aliud queerere documentum, prseterquam illam recen- tissimam fidemofficiorum a me vobis nuper admodum prsestitorum. Nova enim haec benevolentiae erga vos mese indicia multo magis, quam ilia vetusta malevolentiae, mihique conveniunt et in usu at- que more sunt mei generis. Mentiri quidem si juvet, baud possim seniores certe vestrum quotquot assident fallere : verum non men- tior, sed verum aio, affirmans, Leogoram patris mei avum paternum, cumpotuisset in gratiam cum Pisistratidis redire, quibuscum studio partis popularis dissidebat, contractaque cum ipsis affinitate potu- isset sequa tyrannidis portione potiri, maluisse taraen cum plebe molestias exsilii tolerare, quam patriae proditor esse. Quapropter consentaneum est, me quoque libertatis studiosum etplebi deditum esse, cum propter exempla majorum meorum, tum propter earn men- tem, quae si prius mihi noa fuit, nunc est. Pari de causa vos quo- que decet, ubi constiterit vobis hominem frugi me nunc esse opli- meque de vobis meritum, studia Kiea hoc benevolentius acceptare. Immunitatem a vobis semel mihi tributam, quod rursus ademeritis, certiores vos facio, credite mihi vere affirmanti, me id nunquam aegre tulisse: ubi enim horum hominum praestigiis hoc tribuistis, ut
R
122 ANDOCIDIS DE SUO REDITU.
ab eorum insidiosis et ad imponendum compositis orationibus in- due! vos patereruini ad consilia capiendum teterriraa vobisque ipsis pestilentissima, ut nenipe pristinum vestrum iraperium cum servi- tute niutaretis, hoc est, ut, prodita libertate et aequalitate juris civi-v lis, paucorum optiraatium in potestateai vos dederetis, eccui mirabile possit videri, si callidce atque captiosae orationes imponere vobis potuerunt, ut iniquius de me statueretis? Verumtamen, quemadmo- dum in vestris ipsorummet rebus, si quid a dolosis auctoribus de- cepti deliquissetis, eorum decreta, qui male vobis suaserant, irrita fecistis, ex quo vestram illam pristinamlibertatera atque majestatem recuperastis; itavelim vos de me quoque, siquidinclementius alieno raotu statueritis, id abrogate atque exsecutionem ejus supprimere, operamque dare, ut neque hac in re neque in ulla alia quacunque cum inimicissimis vestri hominibus conseatire videamini.
ANDOCIDIS
DE PACE CUM LACED^MONIIS
ORATIO.
ARGUMENTUM.
Bello Graecoram in longam producto, Atlieniensibasque et Lacedaemoniis multa mala passis, et utroruinqae sociis, Athenienses ad Lacedaemonios legates miseroot, quibas omoia permiserant: quorum onus Andocides erat. Qnibasdam vero a Lace- dazmoiiiis antea ordinatis privatimque legates miltentibas, visum est intra quadraginia dies popnlum de pace consalere. Propterea Andocides Atbeniensibus coiisnlit, nt pacem accipiaot. Consaltaliouis itaque forma est, capat negotii utilitas. Pbilo- cboras dicil legates a Lacedaemoue venisse, reqae infecta discessisse, Andocide odd persnadeate. Dionjsius vero orationem Andocidis non esse dicit.
1. Pacem iniri sequam et legiliiTiam multoesse satius quain bel- lum geri, probe id vos omnes nosse videmini, Athenienses : sed oratores vestros nomini quidem pacis locum dare, rebus autem adversari per quas pax coalescit, id vero non OKiues cernitis. Ter- ritant nempe vos hoc jactando rumore, pax ubi coaluisset, nihil esse magis verendum, quam ne forma qua nunc Titimur reip. gubernandse mutetur. Qua oratione nihil arbitror esse vanius: quodsi enira popu- lus Athen. nunquam antea cum Lacedaemoniis pacem contraxisset, merito pvimum ejus periculum reformidaremus, cum ideo quod rei usu careremus, turn quod Lacedaeraouii infidi sint et perfidise infamia laborent; sin autem antehac ssepe numero pacem cum Lacedae- moniis inierimus (et iniimus) salva libertate nostra, ecqui parum sit consentaneum ad ilia vetusta exempla nos respectare et quaerere qu£e pactorum nostrorum cum illis sors fuerit ? Oportet utique, Athenien- ses, e vetustis futura colligere. Age itaque per exempla earaus. Bel- lum inEubceagerentes, Megaramque tenentes etPegaset Troezenem, pacis tamen desiderium nos incessebat ; quo factum, ut Miltiadem Cimonis filium ostracismo e civitate ejectum e Cherrhoneso, quo relegatus fuerat, revocatum, civitate rursus reciperemus earn ipsam ad rem, quo ante feciales nostros Spartam missus, quippe qui La- cedsemoniorum Athenis procurator esset, negotium pacis consti- tuendge preelibaret eique aditum communiret. Miltiadis hujus opera conciliatae tum fuerunt cum Lacedsemoniis in annos quinque induciae, quas ambo populi in annum a decimo tertium conserva- viraus. Age primum videamus hoc, utrum per hanc pacem forma
\'24 ANDOCIDIS
reginiiiiis popiilaris hac e civitate fuerit sublata. Profecto nemo est, qui id factum doceat fuisse : ego contra, quot et quanta bona vobis ex hac pace efHorucrint, docebo. Primuni, Pirseeum mceniis tunc sepsimus intra illtid quod dixi tredecim annorum spatium, turn arcem borealem condidimus : quarum navium ministerio Per- sam deviceramus eoque facto Greecise libertatem asserueramus, cum eoe naves vetustate dissolutse niilitiseque maritimee inhabiles factoe fuissent, earum in locum centum numero novas alias triremes construximus : turn primum trecentorum equitum instituimus mili- tiam, lotidemque Scythas sagittarios acre nostro redemimus. IJona hsec sunt ad remp. ab ilia cum Lacedcemoniis pace profecta; hfie copia; illlinc partaj. Interjecto tempore post rursus bello cum jEginetis sumus impliciti, quo in bello multis utramque in partem datisque acceptisque cladibus, denuo nos desiderium pacis subiit ; (juo factum est, ut ex universa civitate decern legati Spartam de pace constituenda arbitraria cum potestate mitterentur, quorum in numero quoque Andocides erat avus noster. Hi legati pacem nobis cum Lacedaemoniis trigintennem conciliarunt. Hoc toto tempore estne unquam majestas populi imminuta? Negas : quid turn ? Suntne turn deprehensi, qui convellere civilem constitu- tioncm conarentur? Nulli usquam sunt: nemo certe est, qui fuisse doceat. Quid? quod alia omnia evenere. Pax hsec sub- limem sustulit populum Atheniensem ejusque nervos adeo cor- roboravit, ut illo in otio mille talenta argenti in arcem intulerimus, eaque ut populo propria et consecrata essent lege sanxerimus ; nee non triremes de novo centum alias fabricaverimus, etiam ipsas pari modo solius reip. usibus consecratas ; navalia item sedificave- rimus, mille et ducentos equites conslituerimus lotidemque sagit- tarios, et ilia longa moenia australia communiverimus. Hoec sunt ilia bona per banc secundam cum Lacedaemoniis pacem reip. parta, ct ha' sunt copite illinc ei quu;sitae. Rursus exorsi ob Megarenses bcllum, cum neccssario bonis multis carercmus, agro nostro ferro et flammis hostium permisso, pacem denuo fecimus, auctore atque conciliatore Nicia Nicerati filio. Atqui nemo vestrum est omnium <iucm fugiat, per banc Nicia; pacem septies mille talenta pecuniaj signatac a nobis in arcem illata fuisse, triremes plus quam quadrin- gentas comparatas : in vcctigalibus redibat quotannis plus quam mille et ducenta talenta: tenebamus tum Cherrhonesum et Naxum et Euboea- plus quam dotrantem ; reliquas enim colonias tum tem- poris a nobis deductas enumerare longum sit. His fruentes bonis rursus in bcllum cum Lacedaemoniis incidimus, impulsu tum quoque Argivorura.
2. Jam recordamini mihi, quseso, Athenienses, ante omnia, quid ego a princi[>io inde hujus orationis et vobis animo spectandum et
DE PACE CUM LACED.'EMONIIS. 125
mihi oiatione agitandum proposuerim, Num quid aliud, prseter- quam hoc, nunquam esse per pacem factum ut majestas populi Athen. convelleretur? Atqui planum hoc feci, neque fuit qui me id commentum aut mentitum fuisse coargueret, Sed audio quosdam jactantes, e novissima nostra cum Lacedaemoniis pace triginta ty- rannos exstitisse, a quibus multi prseclari viri cicutam bibere coacti exspirarint, alii solum verterint. Quae qui jactant, nse multum illi falluntur: multum inter se, multum pax et inducise differunt. Pacem enim ineunt, qui, cequales viribus et dignitate, de causis discordiarum suarum inter se prout convenerit paciscuntur : indu- cias autem victores in bello facti victis pro arbitratu suo imperant. ut, e. c. Lacedaemonii nuper belli victoria potiti nobis et moenium demolitionem et classis deditionem et proscriptorum revocationem imperarunt. Tunc itaque inducise fiebant per necessitatem ex im- perato: nunc autem de pace deliberatis ineunda. Spectate dif- ferentiam ex ipsis formulis conditionum, et tum imperatarum prout in stela scriptse prostant, et earum quae vobis nunc ultro pacis con- dendee ergo ofFeruntur. Ibi mcenia vestra vestris manibus demo- liri jubebamini ; hie potestas datur coUapsa rursus exsedificandi : tunc naves habere non concedebatur, nisi duodecim ; nunc tot habendi vobis venia datur, quot ipsi vultis : tunc cavebatur, ut Lemnus et Imbrus et Scyrus in possidentium jure atque potestate essent, nunc vobis permittuntur : proscriptos receptare nemo nunc invitus cogitur ; tunc autem necessum erat, unde libertas popu- laris interempta fuit. Ecquanam in re novee hse pacis conditio- nes cum conditionibus illis superioribus induciarum conveniunt? Brevis ut sim, ita causam definio atque aio me censere, pacem quidem populari regiminis constitutioni conducere ejusque nervos consolidare, bellum autem pestem libertatis civilis esse. Et haec quidem hactenus.
3. Bellandum autem nobis esse, cum sint, Athenienses, qui aiant ; age quaeramus, quamnam tandem ob causam bellemus. Mortales, ni fallor, omnes in eo consentiunt, ut aiant, bellum eo esse suscipiendum, quo aut ipsi a se depellant injurias sibi oblatas aut ut aliis succurrant vim passis. Utrumque nobis evenerat : et ipsi laesi fueramus injuriis, et Boeotos defensura ibamus pariter op- presses. Quodsi ergo et nostrse res eum sunt in locum perductae cum Lacedaemoniis, ut nil jam sit cur metuamus ne imposterum vexemur, et Boeoti pariter si decreverunt, Orchomeno pristinam in libertatem remittenda, finem discordiarum facere, quid porro, quaeso, bellemus? Num, quo resp. nobis libera sit? Atqui est. Num, quo moenia recuperemus? Atqui pax eorum copiam nobis facit. At, ut classem nobis liceat condere, navesque quae jam sunt reparare et jure quo optimo tenere atque exercere? Atqui
126 ANDOCIDiS
etiam hoc licet : pacta conventa enim civitatibus libertatcm red- dunt, ex suis cujusque legibus et instilutis rem civilom admini- straudi. At ideo tamen utique bcllemus, quo insulas recuperemus, LemuuiTi et Scyrum et Inibrum ? Annon in conditionibus pacis planis et expressis verbis cautum est, has Atheniensium fore. At haec denique tamen idonea bellandi causa erit, ut Cherrhonesum nostrasque ibi colonias et possessiones et sera nobis debita recu- peremus? Atqui rex Persiae intercedet ; intercedent item socii nostri, sine quorum auxilio ista obtinere nequimus. Verumtamen bellandum utique tantisper, raedius tidius, erit, donee Lacedse- monios eorumque socios debellaverimus ? Atqui non videntur mihi ese esse copiee nostras, neque rerum nostrarura ea ratio, ut id nobis facile factu sit. At fac tamen tandem negotium hoc prospere suc- cedere et ex animi nostri sententia confici ; quae turn nobis eiunt .et quanta mala a barbaris toleranda ! Fingamus jam, hoc quod dixi bello esse propositum, depressionera et exstirpationem Lacedsemoniorura hoc bello spectari et quseri, praesto nobis esse pecuniarum quod salis sit, virisque nos florere et abundare : at ego tamen vel sic quoque bellandum esse negem. Quod si autem neque causa bellandi est idonea neque viri sunt neque arma neque pecuniae, qui jam non erit nobis pax omni pacto ineunda?
4. Etiam hoc, Athenienses, meditari vos velim, agi nunc a vobis hoc et quseri, ut pacem libertatemque cunciis Grsecis communem parialis, rerumque atque jurium communionem omnium omnibus irapertiatis : atqui hoc aut per pacem banc, aut alio nuUo pacto, ob- tinebitis. llecogitate modo, civitates primariifi quo pacto bellum componere paratae sint. Primo loco Laceda^monios spectate: bel- lum hi adversus nos sociosque nostros exordientes principatum terra marique tenebant; verum hutic geminum principatum iidem nunc per banc pacem rursus amitlunt, non coacti armis vestris, sed liber- tati uuiversse Gra^ciaj eum condonantes. Belli enim victores sunt sine controversia, quippe qui tribus praeliis vicerint : primo illo apud Corinthum, quo socios nostros omnes in armis praesentes, sola vir- tute sua pra.'pollentes omnibus, ita vicerunt, ut victis excusationem nullam relinquerent ;. rursus Boeotos, duce Agesilao, pari cum gloria virtiitis cxcellcntis atque baud controversii; vincebant ; tertio praelio, cujus exitus is fuit, ut Lacedaemonii Lechoeo potirentur, Ar- givos quidem cunctos cunctosque Corinthios, nostrarum autera copi- arura Boeolicarumque earn solummodo partem vincebant qua&tum in castris aderat. His tantis cdilis facinoribus, in armis prevalentes Lacedaumonii bcUique victores pacem tamen vobiscum iuire nihi- lominus parati sunt his legibus, ut dilionem suam illam pristinam salvam tutamque habeant teneant, ut i'eli<juai civitates Graecae sui juris suaeque spontis sint, ut mare denique sibi victoribus cum victis
DE PACE CUM LACED^MONIIS. 127
commune sit. Atqui, amabo, quam duram illi etquam intolerabilem
fuissent a vobis pacem impetratiiri,si vel unum solummodo praelium
amisissent? Boeoti autem, quonam pacto pacem contrahere volunt?
Orchomeni causa bellum cum suscepissent, quam pati nollent suse
spontis esse suoque jure civili libere uti, nunc, tot numero viris forti-
bus amissis, parte agri devastata, serarioque publico exinanito, et re
cujusque privata exhausta, pecuniisque iis omnibus incassum efFusis
et perditis, bello quartum in annum extracto, pacem adraittunt hanc
in legem, ut Orcliomenus libera suique juris sit: frustra itaque la-
borarunt, frustra jacturas illas omnes virorumque pecuuiarumque
fecerunt, frustra molestias illas omnes pertulerunt, qui potuissent
damuis jUis omnibus vacare, si a principio statim libertatem Or-
chomeno baud denegare ipsique quieti vacare voluissent. Videtis
jam, quo pacto Boeoti pacem contrabant. At vobismet ipsis quo
pacto licet, Athenienses, pacisci? Cogitate, quaeso, quales Lacedse-
moniorum erga nos experti simus animos atque mores, et quales hi
rursus erga se nostros. Veniam huic orationis mese parti deprecor,
si quem vestrum fortassean ofFensura sit : non enim dicam, nisi id,
quod res est. Classe in Hellesponto amissa cum obsideremur,
quamnam de nobis sententiam. pronuntiarunthi,qui nunc belli socie-
tate vobiscum copulati sunt, tunc autem cum Lacedseraoniis facie-
bant? Non hanc, ut liberi quotquot essent pro mancipiis voenirent
et urbs nostra incolis desolaretur ? Quse quominus fierent, quinara
intercesserunt? Nonne Lacedsemonii, qui soli socios cib ilia funesta
et furiosa sententia averterunt, ipsi autem ne comraiseruut quidem
ut vel deliberatio solummodo de re tarn atroci proponeretur ? Post-
modum, jurejurando cum fidem ipsis nostram obstrinxissemus pre-
cibusque conditiones induciarum eas ab ipsis impetravissemus, quae
stelae insculptee supersunt adhuc, volenti cuique noscitandse atque
legendee, duras quidem illas et in se exsecrabiles, verumtamen, prout
in illo temporum articulo misera rorum erat conditio, satis etiam
optabiles, utvel congratuiari nobis deberemus,quodleges latte nobis
non essent adhuc duriores, in formulam pactorum condictorum in-
duciase^imus : deindecontracta cum Bceotis et Corinthiis societate
belli, quos a societate Lacedaemoniorum abstraxeramus, Argivosque
innectendo amicitiae olim aliquando diris publicis devotae atque in-
terdictee, necessitatem Lacdaemoniis imposuimus pugnse apud Co-
rinthum committendse. Persarum autem regera quinam ipsis infe-
stum reddidere? Cononem quinam classe instruxerunt, quinam copiis
armarunt navalibus, ut eo posset praelio navali Lacedaemonios con-
cidere, quo praelio principatum maris illi amiserunt? Et nihilominus
tamen, istaec a nobis passi, Lacedeemonii nobis eadem, quae socii
nostri, conceduntuthabeamus, offeruntque moenia, classem, insulas.
Ecquse jam erit ea pax, cui nos per legates conciliatae par sit acqui-
1-28 ANDOCIDIS
escere? Nonne impetratis ab hoste condiiionibus iis, quas ipsi socii offeruut, et, quae ut nobis concederentur, ideo bellum priniitus exorsi fueramus? Et reliqui quidem oranes paci seiviunt, tametsi partem bonorum suorum dedere atque amittere a pace cogantur ; nos autera pacem recusabimus earn, per quam non solummodo ja- ctura nulla facienda sit, sed etiam ad preesentia bona, alia nova, ultro oblata, sint accessura?
5. Ecquid igitur superest, de quo dignum sit deliberari? Quaenam ilia sunt ad qua? Argivi nos invitant? Primum doceri velim, Boeoti si nos deserant, renunciata nobis societate belli initaque cum Lace- doemoniis pace, quanti turn Corinthus facienda nobis sit? Recor- damini nempe, queeso, Alhenienses, diei illius qua cum Boeotis belli societatem inibamus quanam id mente faciebaraus? Non existi- raantes, si Boeotorum copiae ad nostras accessissent, idoneas fore copulatas hasce copias ad repellendum vel universum genus hu- manum ? Nunc autem deliberenius, ubi a Bceotis deserti fuerimus, utpotecum Lacedsemoniis reconciliatis, num etquo pacto sperandum sit, ut arma Lacedsemoniorum sustineamus. Na;, aiunt quidam, sustinebimus, Corinthum si custodiamus Argivosque belli socios si habeamus. Atqui Lacedeemonii Argos si adoriantur, utrum facie- mus? opemne feremus Argivis, necne ? Non enim fiicere poterimus, quo minus horum faciamus alterutrum. Sive enim Argivis succur- rere insuper habebimus, nuUam nobis reliquam faciemus excusa- tionem, quominus Argivis injuriam fecisse videamur, et quominus Argivi, in agrum nostrum incurrendo et in nos pro lubitu saeviendo, si faciant, perfidise poenas a nobis meritas repetere videantur : sin autem Argivis prcesto eriinus et laboranti ipsorum urbi succurre- mus, nonne parata nobis etinevitabilis eritcum Lacedaemoniis armis decernendi necessitas ? Procul dubio. Dimicabimus igitur. Quo quid fiat? quo nobis emolumentum contingat, ecquodnam ? (|uo nempe aut vincamus, aut victi discedamus. Sed victis quid fiet ? Scilicet, cum ditione Corinlbiaca una nostram quoque amittemus. Sed facta victores nos esse dicessuros. Corinthum nempe Argivis in potestatem trademus. Non propter hoc turn bellemus ? Age, jam Argivorum quoque spectemus causationcs. Horlantur neiupe nos, ut secum ct cum Corinthiis in societatem congressi bellum ad- versus Lacedeemonios exordiamur, ipsi tamen seorsim pro agro sue ab hostilibus incursionibus eximcndo stipulantur. Quo fit, ut fines SUDS tutos habeant, ut in quos Laceda-moniis ex pacto haud liceat aream Martis inferre : porro proponenda nobis Lacedtcmoniorum perfidia, terrent nos, quo minus audeamus cum iis pacisci, negantes Lacedfimonios pactis statures, qufe nos una cum omnibus nostris sociis fecissemus; et iidem tamen Argivi negantunquam a Lacedae- moniis pactum esse violatum, quod Lacedeemonii secum privatim
DE PACE CUM LACED^MONIIS. 129
inissent. Avitam sibi pacem banc appellantes qua utuntur, CEbteros Groecos omnes arcere contendunt ab usu pacis item avit3e[h, e. diuturnee, perennantis, et a majoribus ad nepotes sine armorum inteipolatione transeuntis]: scilicet extracto in longum bello, spe- rant fore ut Corintho potiantur, et, ubi eos vicissent [Lacedsemonios puta] a quibus uunquara noa victi sunt, sperant futurum, ut eos in potestateni suam redigant, quorum opera atque auxiliis usihos sues victores devicissent.
6. Hujusmodi spes participantes vos facere non poteritis, quo- minus alterutram haiuni duariim conditionum optetis, ut scil. aut cum Argivis arma Lacedaemonlis infesta inferatis, aut ad exemplum Boeotorum cura Lacedaemoniis paciscamini. Ego verb etiam atque etiam vereor, ne morbus ille noster doraesticus atque familiaris etiam nunc nos incessat : solemus enim, meliovibus amicis posthabltis, sequiores praeferre; aliorumque causa bella gerere, quanquam licet nobis nostri causa quiescere et salvis esse. Exempla vukis? Ac- cipite : oportet enira recordatione prseteritorum adminiculo ad sa- lubritatem honestatemque capiendorum consiliorum uti. Persarum itaque cum rege pactis induciis et amicitia in perpetuum duratura, quas inducias Epilycus Tisandri filius,matris nostrse frater, ilia, qua ad regem Persarum functus est, legatione conciliavit, non multo post decepti ab Amorge, servo regis eoque fugitivo,ingens rerum nostra- rum columen, opes regias, amisimus, et quasi rem vilem atque con- temnendara abjecimus, atque amicitiae cum rege amicitiam cum, Amorge prsetuliraus, servum domino potiorem ducentes : qua con- turaelia rex ad iracundiam accensus et ad vindictam stimulatus, Lacedsemoniorum ad partes se transtulit, initaque cum illis belli societate, quinquies mille talenta ipsis ad bellum adversus nos ge- rendum administravit, quo factum est, ut Lacedsemonii, per has tantas opes superiores facti, nostras opes omnes everterint majesta- temque nostram humo afflixerint ad nihilumque redegerint. Unum hoc erat de multis nostris scitis et egregiis prosp.erisque inventis ; videtis jam quale id fuerit? Addealiud. Syracusani olimaliquando nos per legates adibant, rogantes, ut secum pro simultate amicitiam colere et pro bello pacem gerere mallemus, docentesque, quanto magis e re nostra facturi siraus, si secum malimus, quam cum Ege- stanis atque Cataneeis, belli societatem contrahere. Quid nos tum? Praetulimus nempe paci tum quoque bellum, et Egestanos Syracu- sanis, et otii domestici quieti qua poteramus gaudere Siculae mo- lestias expeditionis : quo factum est, ut flore juvenlutis nostraeque etsociorum nunc careamus,lectissimis quibusque viris amissis, ma- gnoque navium nuniero et ingenti vi pecuniarum opumque maguaque potentia mulctati, paucos quosdam, luctuosissimae cladi superstites factos, cum dedecore domum reverses recuperaverimus. Postremo,
s
130 ANDOCIDIS
qui nunc Argivi hue venere vobis persuasum ut bellum denuo ca- pessatis, ab iisdem induci nos nuper patiebamur, ut.pace quae nobis turn cum Lacedoemoniis erat rescissa, in Laconicam infesta cum classe incuireremus : quo facinore ipsorum irritata ira multorum nobis fuit magnorumque malorum principium ; bellum enim inde exarsit tam dirum et tarn fatale nobis, ut tandem cogeremur moenia nostra nostris manibus demoliri, classem hostibus tiadere, exsules inviti recipere. Harum tantarum cladium in compensationem, ec- quod nobis Argivi emolumentum attulerunt? ecquod discrimen pro Atheniensibus adierunt? Ecquid jam superest, quod volunt a vobis fieri? Hoc nempe, ut nunc quoque pro pace bellum optetis, ut Ar- givos bellorum vestrorum socios habeatis pro Boeotis,utCorinthiorum factionem illam quae nunc rerum potitur Lacedaemoniis praeferatis. Quae sunt tam foeda dictu, tam cogitatu horrenda, ut esse nolim quenquam, qui ea vobis, Athenienses, persuadeat : hominum enim parti sapientiori satis et super est documentorum in exemplis prae- teritis, ut denuo in idem saxum impingere caveant.
7. Sed sunt rursus alii, tanto ardore pacis quam citissime contra-
hendae inflammati, ut iilo ipso quadraginta dierum spatio, quod in-
dultum nobis ad deliberandum fuit, negent quicquam opus esse;
quid ? quod co ipso sibi factam a nobis querantur esse injuriam,
quod copiam deliberandi vobis impetraverimus : missos enim nos
ideo Spartam aiunt esse plena cum potestate decernendi atque sti-
pulandi legates, quo hac de re ad vos rursus ne referremus. Re-
ferendo ad vos hac tanta de re, quod saluti nostrae caverimus, earn
pro cautione meticulositatem appellant, negantes unquam fuisse,
qui, simplicitate atque sinceritate orationis consiliorumque usus, vos
e malis vestris eripuisset, sed eos esse vos aientes, qui servari et ad
salutem reduci nolitis aliter, quam aut clandcstinis machinationibus
quae sedulo celcntur atque ab oculis et a cognitione vestra amove-
antur, aut captiosis strophis quibus deludamini. Quam ego orationis
turpitudinem nego mihi probari. Etenim, Athenienses, bello quidem
tcnentc, aio utique imperatorem frugi, reip. deditum eundemque
prudentem, ejusque rei (|uam agit certum, oportcre consilia sua clam
plerosque agitare militesque ignoratione discriminum propositaeque
spei blandimentis delusos ad discrimina adducere ; de pace autem
agitantes legates ea, quae etcum universa Graeciacommunicandasit
et juri.sjiirandi religione sancicnda et lilerarum monumentis conse-
cranda stely^ publice fixa; insculpendarum, nego dccere, ut com-
mittant, ut acta sua occulta sint aut ut callidis strophis vos circum-
veniant.imo vero laudem eos mereri magis quam notam, si, potestate
a vobis data pro arbitratu suo decernendi atque paciscendi, nil usi
summam consiliorum ad vos retulerint. Oportet itaque consilia
quidem capere quam fieri potest tutissima, c|uve autem semel depecti
DE PACE CUM LACED^MONIIS. 131
fuerirauset jurejurando sanxerimus, ea rebus ipsis salvaet rataprse- stare. Non sine causa banc inculco pactorum servandorum coq- stantiam, qui voluntatum vestrarum mirificam norim volubilitatem; cujus respectu par etiam atque consultiim est, nos,c|uibus legatorura partes demandatis, non solumraodo tenorem earum spectare bterarum quas nobis pro norma dicendorum agendorumque additis, sed una quoque, et magis etiam, animorura vestrorum incredibilem revereri mutabilitatem. Soletis enim copias quidem jam prsesentes et appa- ratas suspectas habere, de iis queri, mediocritatem atque insufficien- tiam earum contemnere; copias autem quibus caretis jactare, quasi jam iis instructi sitis : ubi bellare referat, ibi pacem appetitis ; pacem rursus si quis conciliatum vobis eat, vos bona tum enumeratis quot et quanta bellum vobis pepererit, praesertim cum jam nunc sint, qui se negent intelligere quidnam prosint ejusmodi pacta, per quee cum classis et moenia nobis restituantur, tum de restituendis sibi suis possessionibus privatis in extero solo sitis, per bellum amissis, item de nominibus penes se incolis alienaeditionis contractis diluen- dis, nil caveatur : illas enim vero possessiones, unde sibi victus olim fuisset, per pacem non restitui, a mcenibus autem se non pasci. Quibus istsec querentibus convenit a me pari modo satisfieri. [Non videntur nimirum hi, neque arctissimam cernere privati sui commodi cum rep. necessitudinem, neque intelligere, in classe et in mceniis velut in proecipuis quibusdam cardinibus versari prospe- ritatem publicam. Quod ita esse, perfacile est docere.]
8. Erat aliquando tempus, Athenienses, quo mceniis et classe carebamus. Quibus ut primum potiti sumus, primum gradum ad splendidara fortunam fecimus, et fundamenta posuimus eorum bo- norum, quorum desiderio si adhucdum tenemini, age, comparemus nos quoque nobis eadem praesidia atque adminicula, quibus ma- jores usi tantam potentiam reip. adstruxerunt, quantam alia nulla resp. consecuta est. Earn vero potentiam majores adepti sunt, partim a volentibus Graecis et eloquentiee vi atque lenociniis deli- uitis, partim ab ignorantrbus et circumventis, alia sere suo rede- merunt, alia denique vi armorum invitis extorserunt. Eorum in numero, quae majores a Grsecis orationis comitate impetrarunt, hsGc habentur, primum, ut qusestores serarii Gr-decorura communis hie Athenis constituerentur ; deinde, ut universre Graecse class! si quando conveniendum esset, hie in portu nostro conveuiret ; tum, ut cui civitati triremes propriae nuUae essent, ei nos earum copiam de nostro faceremus : ignaris porro atque invitis Peloponnesiis moenia condidiraus ; cujus fraudis ut nuUas daremus poenas, id a Lacedaemoniis aere nostro redemimus: per vim denique, ringentibus nequicquam adversariis, principatum Greeciae obtinuimus. Bona haec atque decora spatio quinque et octoginta annorum cum parta
132 ANDOCIDIS DE PACE ETC. -
nobis tum usu fructuque exercitata sunt. Ad extremum autem bello fracti, una cum reliquis bonis etiam mocnia perdidiraus, classemque nostram pro arrha fidei atque obsequii nostri ceperunt Lacedse- monii : et classem quidem sibi a nobis traditam susceperunt, moe- nia autem nos ipsos manibus nostris demoliri coegerunt, metuentes. Be geminum hoc veluti principium liabentes nos pristinatn reip. gloriam atque potentiam restitueremus. Nunc autem hi iidem Lacedeemonii, oratione nostra permoti, per legates suos adsunt, plena illos agendi atque paciscendi potestate instructos, et cum arrham nobis nostram reddunt, tum permittunt mcpnia rursus ha- bere classemque novam comparare, et insulas juris nostri esse. Et quanquam nunc secundae fortunse principium prorsus idem nan- ciscamini, quod olim majores vestri nanciscebantur, sunt tamen nihilominus, qui pacem banc, quae vobis hoc principium reddat, Tiegent pacem esse appellandam, negent pro pace esse habendam. Procedere hos velim in medium atque docere — quod ut facere possint, nostras providentiae imputabunt, qui cavimus ut clausula beec conditionibus pacis adjungeretur, ut quadraginta dierum spa- tiam indulgeretur deliberando super his pacis conditionibus, pro- bandaene an reprobandae videantur — , docento itaque, si quid in illis conditionibus minus recte habet ; licet enim id expungere: aut si quis adhuc addendum quid censeat, vobis volentibus et persuasis, id adscribito. Quaecunque ad hunc modum in literas relata et rata habita fuerint, iis si utemini, pace item licebit uti. Sin autem horum omnium nihil placet, bello licet decernere. In potestate vestra omnium est, utrum horum voletis, id optare. Adsunt enim Argivi atque Corinthii per legatos, qui docere con- tendent, bellum gori expedire ; rursus Lacedaemone veniunt legati, ad pacem contrahendam vos adhortaturi. Causae hujus arbitratio penes vos est, non penes Lacedaemonios ; et hoc nostrae debetis cautionL Partes itaque legatorum, quas nobis mandaveratis, rursus a nobis in vos transferimus, facimusque vosmetipsos omnes vestri legatos : quicunque enim mox in sufFragando manus attollet, give pacem sive bellum sciscet, perinde est habendus ac si ipse guo nomine legatione fungeretur. Age jam, decernite ea, quorum velira ut vos inposterum nunquam pceniteat.
ANDOCIDIS CONTRA ALCIBIADEM
ORATIO.
ARGUMENTUM.
Andocides Alcibiadem Clini;c filiam accusal, quippe qui et arbis et sociorum res pessamdaret, laxurioseqae viveret : populoqne consiiltante, nt ipsam Andocideni relegaret, priinam rejecit seipsam jam defendisse dicens innocenteuique esse. Ssepe enim dictum est, earn qui sais propriis delictis obtioxias sit, ul se ipsom primuin liberet, deinde alios calumniari. Causam alii dennitivam, alii vero negotialeni, esse dicuiit. Accurala qaidem causa est, nam a principio translatio est — refellit enim — : in fine rero uegolialis, sequam enim dicit et utile, Alcibiadem relegari.
1. NoN nunc solum, in hac quam cum raaxime agitamus causa didici, rem publicam attingere quam sit anceps et fallax, verum etiam dudum ante, quam partem uUam reip. Iractandam mihi sumerem, rem banc duxi esse perarduam. Verumtaraen boni civis atque forlis hoc autumo esse, ut caput periculis pro multitudine objicere nil dubitet, neque metu privatarum simultatum amandata reip. cura in otiuin secedat: per eos enim, qui rerum solummodo suarum privatarum satagunt, civitates nihilo fiunt neque splendi- diores neque opulentiores ; publica vero negotia qui administranda capessunt, his civitates incrementa sua libertatemque debent. Quorum ego studens in numero haberi bonorum virorura, gravissi- ma incidi in discriinina ; eequos tamen atque benevolos si vos nactus fuero judices, nil metuam, sed confidam certo futurum ut ex hujus judicii discrimine salvus ac sospes discedam, taraetsi ca- lumniis inimicorum et plurimorum et teterrimorum exagiter. Agi- tur itaque hoc quod mihi nunc certandum est certamine, non corona, sed hoc, utrum patria per decennium carendum mihi sit, nee ne ; comparati mecum sunt hoc in certamine Nicias et Alcibiades : no- strum ergo, quicunque is erit, unum aliquem necesse est hoc in- fortunio feriri.
2. Legem hanc testulariam facere non possum quin reprehendam, quse utrique jurijurando, cum illi quod civium, tum isti quod seua- torum unicuique dicendura est, contraria sanxerit : ibi enim, in illis quas commemoravi jurisjurandi formulis, spondetis, tos neque civitate civium quenquam esse exterminaturos neque in custodiam
134 ANDOCIDIS
daturos neque extremo supplicio causa non audita addictuios ; hujusniodi autein causarum ea est iniquitas, ut, neque die neque defensione dicta neque tabellis clam diditis, misero exterminando per tarn longinquum tenipus patria carendum sit. Fieri enlm per earn potest, ut nocentissimus quiscpie malo intactus abeat, inno- centissimus percellatur; nam (jui sodalium et conjuratorum numero prsevalent, hi vincunt et secundiore cum fortuna discedunt: non enim sortiti judices disceptant hoc causarum genus, ut reliquas Solent, verum universus popnlus hie intervonit. Praeterea lexmihi alia ex parte deficere, ex alia modum excedere videtur ; aut minor estjusto, aut major est : privatorum enim delictorum haec si poena debet esse, justo est atrocior ; sin autem criminum poena est ad cun- ctam remp. pertinentium, turn ego earn minutam atque contemnen- dam arbitror esse: poterant enim haec sive mulcta pecuniaria, sive carcere, sive extremo supplicio castigari ; quae castigationes multo sunt, quam ostracismus, acerbiores. Adde, qnod, qui migrare hinc alio propterea jubetur, qnod mahis civis est, is hac poena non emen- datur : quoquo enim se contulerit, non desinet ibi malus esse, sed corrumpet etiani illam civitatem in quam se ingesserit ; et non so- lummodo patriae non minus insidiabitur postmodum, atque ante fecit quam expelleretur, sed vel magis etiam atque litulo juris spe- ciosiore. Sin autem virum bonum extrudatis, ea die qua id faciatis, amicos quidem vestros incredibilem animo tristitiam atque aegritu- dinem esse concepturos autumo, inimicos autem laetitiam, intelli- gentes, si per imprudentiam atque inscitiam vestram contingat ut ex ejiciendis optimum ejiciatis, futurum esse, ut resp. ab hujus viri virtute toto deccnnio nullum fructum percipiat. Verum hinc quoque facile sit ccrnere legem banc testulariam malam et noxiam esse, quod Grt-Eoarum omnium civitatum nulla hac lege ad exemplum nostrum uti voluerit. Atqui hominum omnium consensu ea scito- rum habentur pra?clarissima atque saluberrima, quae plebeiis perinde atque optimatibus conveniant, et in quorum appetilione quam pluri- morum certct acmulatio.
3. Verumenimvero pluribus me hac dc re disputare, baud video quid ad rem attincat; nihil enim profecto ad rem prsesentem aut gubernandam aut mutandam multitudo verborum super hoc loco profecerit: quare unum hoc vos rogo, ut dicendorum aequi et com- munes velitis arbitri esse, et, ut reliquarum estis omnium rerum magistri atque gubernatores, ita hujus quoque sitis, hoc est, ut neque convitiovum importunitati neque aduiationum intemperantiae locum concedatis, sed modeste quidem atque composite causara dicenti patulas aures mentesque praebeatis propitias, infestas autem clausasque insolenti atque clamoso. Quo enim diligentius de uno quoque loco atque articulo rerum in medio propositarum audiveritis,
CONTRA AI.CIBIADEM. 135
hoc melius vobis licebit de nobis statuere. Hacc hactenus. Ac- cede nunc ad ipsam causse mese dictionem.
4. Insimulatus nempe fui odii erga statum regiminis popularis atque factiositatis : verum, hoc quidem de crimine quod dicam, parum esse mihi relictum video. Quodsi hjBC de me criminatio nondum in judicio fuisset agitata atque disceptata, merito vos accu- satoies ferretis eo de crimine me postulantes, mihique nunc necesse foret defensione maculain banc purgare : posteaquam vero jam quatuor e judiciis, in quibus hac ipsa de causa judicatus ego sum, semper absolutus discessi, sequum baud arbitror esse me denuo cogi hac de re verba facere. Nam priusquam hsec causa in foro agitaretur, sciri nullo pacto poterat, verane esset an commentitia haec criminatio : post dictam vero sententiam, qusecunque ea est, utramvis in partem, sive absolvens sive condemnans, perempta et definita est lis, et de reo pronunciatum, sons an insons sit. Grave itaque mihi et periniquum videtur, condemnatis quidem moriendum esse, etiamsi una solummodo tabella sufFragia condemnantia numero plura sint quam absolventia, et ad mortis supplicium bonorum quoque pubhcationcm adjungi ; absolutis autem jamdudum et seepius, iterum atque iterum sustinendas atque depellendas esse iisdem de criminibus actioues ; et perdendi quidem extremisque suppliciis damnandi potestatem penes judices esse, servandi autem nullam, sed sententias eorum, ut mortem irrogantes ratas, ita sa- lutem condonantes irritas et cassas esse ; idque lege disertis verbis vetante, de eodem honiine eadem in causa bis judicari, et tametsi vos fidem vestram de legibus tuendis atque exercendis jurejurando obstrinxeritis.
5. Quamobrem juvat, prseterita omni mei prsedicatione, Alci-
biadis instituta et mores omnemque vitam memorise vestree subji-
cere. Quod instituenti mihi dubitare occurrit unde ordiar, tot sunt
numero delicta ejus et facto quasi agmine circumstant et ingerunt
sese ; quare delectu utar, et in prsesentia tacita transmittam ea,
quge de stupris ejus matronarumque raptibus aliisque hujusmodi
contumeliis, cum violentia conjunctis pacem civilem disturbante,
commemorare possem ; neque enim tempus ad dicendum mihi
prsefinitum his exsequendis suffecerit, et prseterea civium perquam
multorum in ofFensionem sim incursurus, si labes eorum domesticas
et ulcera abscondita denudem : quae autem in rep. mala patravit, ea
mala injuriasque quibus et cognates et civiumque peregrinorumque
innumeros laesit (laesit enim primum quemque obvium sibi factum)
ea demonstrabo. Primo itaque loco, ut hinc exordiar, auctor cum
esset vobis factus, ut vetustum ilium ab Aristide summa cum aequi-
tate statutum modum pensionum a Grsecis civitatibus contribuen-
darum reformaretis, eique rei ut se una cum aliis novem coUegis
136 ANDOCIDIS
preeficeretis, sociis vestris tributa propemodum duplicavit : qua in re cum planum atque testatum fecisset, quantum posset et quam esset formidandus, vectigalia publica suam in rem inlerverlit atque depeculatus est. Jam cogitaie vos velim, nerainem reip. vestrse pestera atferre prsesentiorem, quam eum qui sociis vestris tributa geminata imponat, jn confesso cura sit utrumque, et hoc, vestram omuem salutem in salute vestrorum sociorum esse sitam, et istud, socios multo nunc esse teteriore loco atque olim fuerunt. Civem itaque bonum et justum fuisse Aristidem si existimatis, convenit ut Alcibiadera liunc civem habeatis unum omnium nequissimum, quippe cujus scita et instituta scitis et institutis Aristidis adversa fronte repugnent. Quid enim hac nova tributorum descriptione effectum est? Hoc nempe, ut complures e civitatibus, quse qui- busque sunt patriee, exsulatum eant, et in Thurios concedant habi- tatum. Prodet sese haec sociorum erga nos simultas atque niale- volentia, quamprimum fiet ut cum Lacedeemoniis belle maritime committamur. Malum ego eum judico reip. dispensatorem, qui prajsenlis solummodo temporis babeat rationem, nullam futuri, plebique consiliorum auctor fiat, jucundorum magis, quam salu- tarium.
6. Satis equidem eorum mirari non possum tarditatem qui Alci- biadem status popularis studiosum dictitant esse, qui status aequali- tatis jurium inter omnes communis tuendae ergo est excogitatus et in vitam inductus, quam aequalitatem ne privatis quidem in rebus ab Alcibiade observari ipsi tamen cernunt, videntes cupiditatem atque superbiam et insolentiam, qua Calliam uxoris suse fratrem exagi- tavit: sororem nempe Calliee cum in matrimonium duxisset cum dote decern talentorum, coegit Calliam doti alterum tantundem addere, postquam Hipponicus Calliae et mulieris pater, in castris apud Delium imperium mililare gerens, vita excessisset ; ab hoc enim Hipponico aiebat Alcibiades sibi praeter dotem adhuc alia decern talenia promissa fuisse, si filium e filia sua suscepisset. Et quan- quam Alcibiades, id quod e dictis constat, uxorem haberet domi ita dotatam, ut alia nulla unquam, ex quo Athense sunt, parem dotem alii viro attulerit, modis tamen illam tractavit tam indignis, tam se gessit lascivum, importunum, ini(juum, insolentem, impurum, ut earn in domum, quam materfamilias ita laute dotata incoleret, scorta induceret et ingcnuae et servilis conditionis, eoque uxorem adi- geret, matronam insignis pudicitise, ut domo mariti derelicta ad archontem questum iret de malis atque iniquis modis quibus a marito habcretur, cujus rei copiam leges uxori male habitae dabant, V'erum ibi vel maxime potentiam suam declaravit Alci- biades: conducta enim satellilum caterva impressionem in forum fecit et uxorem inde per vim et armata manu eduxil; quo facto
CONTRA ALCIBIADEM. 137
testatum ad omnes fecit, et magistratus et leges et cives reli- quos a se flocci non fieri. Verum ne hie qiiidem substitit, sed et vitse adeo Calliee insidiatus est, quo solus ipse Hipponici facul- tates devoraret : nostis vos omnes, Alcibiadem coram vobis in con- cione insimulatum hujus sceleris fuisse : populumque bonorum Calliae ab ipso Callia heredem dictum, si contingeret ipsi ut sine prole decederet ; id quod metuens faciebat Callias, ne cupiditas Alcibiadis sibi exitium afFerret. Atqui erga necessaries secum con- junctissimos qui se tarn sceevum atque tarn immanem gerit, ut uxorem contumeliosissime habeat ejusque fratrem per insidias clan- destinas de medio toUere conetur, ecquem ab eo animum, quos mores erga reliquorum quemque civium exspectabitis ? non multo majori hos insolentia, superbia, immanitate tractabit ? Omnes enim profecto alii homines carissimos habere plurimique facere solent necessaries. Praeterea nudus et desertus ab amicis non est, ut facile et inulto Isedatur ; sed divitise, quibus circumfluit, adjutores ei vindicesque quamplurimos contraxerunt.
7. Quod autem omnium est indignissimum, is cum sit Alcibiades, tarn sceleratus tarn impurus, ea insolentia atque arrogantia, tamen quasi populi studiosissimus concionatur, aliosque optimatium studio- sos et plebem exosos appellitat; et jam dudum mortem publice a vobis irrogandam meritus criminibus in vos commissis iisque studiis quibus deditus est, tamen, si qui, apud vos infamati atque suspecti vobis redditi, publice sint accusandi vestroque nomine actione criminali prosequendi, tum Alcibiadi partes accusatoris a vobis demandantur: quanquam ita est incivilis, ut alii Atheniensium nemini jus secum par et aequale aut etiam non multo saltim minus concedat, tamen civitatis se custodem fert, et ita vos nullo in loco habet itaque despicit et fastidit, ut, cum vobis in concione con- gressis et velut in unum corpus coalitis aduletur, tum viritim ve- strum singulis quibusque insultet. Exemplum vultis ? Eo processit audaciae, ut Agatharchum pictorem, persuasum secum domum suam venire, coegerit ibi manere illamque coloribus incrustare atque pi- cturis exornare ; illoque necessitatem admotam precibus declinante verasque excusationes allegante (se nempe jam aliis operam suam elocasse), comminatus sit carcerem, nisi protinus sine ulla cun- ctatione sibi penicillum manumque commodaret. Quid ageret Aga- tharchus? necesse habebat necessitati prsesenti servire : expingit itaque Alcibiadis domum, donee tandem quarto mense post opportu- nitatem nactus, clam custodes appositos aufFugit ; custodibus enim Alcibiades, veluti rex quidam, utebatur. Et nihilominus tamen idem Alcibiades tam erat impudens, ut ultro ad Agatharchum adiret, cum eoque velut injuriam passus quereretur, ettantum aberat ab ausorum per violentiam poenitentia, ut potius pictorem insuper
T
138 ANDOCIDIS
ctiam minis territaret, quod opus affectum destituisset : ibi pictori nihil prodeiat, quod civis liberee civitatis, quod ingenuo loco natus csset : nil sibi pictor mctuebat minus, quam si scrvus perinde fuisset, atque qui contessione omnium servi sunt. Quod cum factum ego niecum leputo, continere me non possum, quo minus indigner et ingemiscam sorti vestroe, civcs : ne fures quidem atque latrones sicariosque vobis satis tutum est in carcerem abducere, quia actori ex titulo aVaywyf/c, sen abductionis, mulcta mille drachmarum luenda in lege prajscripta est, nisi partem minimum quintam sufFra- giorum obtinuerit : Alcibiades autem, cum civem vestrum domi suae, velut in carcere (juodam, tarn diu coercitum tenuisset atque pingere coegissct, non tantum impune id abstulit, sed etiam hoc sibique aliisque videlur raajestuosior atque forraidabilior esse. Et reliquis quidem civitatibvis, quibuscum pacta de jure commerciorum mutuo inimus, in Uteris, quibus hujus juris capita perscripta sunt, recipimus inter alia atque cavemus, hominem ingenuum neque in custodian! neque in vincula dandum esse ; quam legem qui migret, ei ingens mulcta proponitur ; ab hoc autem Alcibiade, quanquam ista patravit, nemo unquam poenam neque privatim neque publico rcpetiit. Ego vero salutem omnium hoc uno autumo contineri, ut omnes magistratibus atque legibus pareant : quae aspernans, firmis- simum destruit civitatis praesidium. Acerbum semper et indignum est malum accipere, etiamsi ab iis accipiatur qui jura cuique debita nesciant: multo autem id est acerbius, si (juis sciens volensque ea violet (juse summa cuique sunt atque carissima ; ejusmodi enim homo palam quasi jactat et veluti prseconio suo denuntiat omnibus quem- admodum hie Alcibiades quoque fecit, aequum se atque conveniens existimare, non ut ipse patriae legibus obsecundet, sed ut vos libidini suae serviatis.
8. Verum non in pictore subslitit Alcibiadis audacia: processit ulterius. Taurea; casum, viri, recogitate, qui antichoregus Alcibiadi fuit. Lex est hanc in formulam scripta : Quoniam baud liceat peregrinorum saltatorum ali(iuem quem velis, actu jam saltantem, ex orchestra deducere, ideo fas esse, quem peregrinum videas id co- iiantem atque parantem, ut, quamvis vctitum sit, tamen in publico saltet, eum impcdire. Hanc in legem tarn enormiter impegit Alci- biades, ut Tauream, spectantibus vobis et reliquis Graecis qui ludos spcctatum et concelebratnm convencrant, nil revcritus magistratuum majestaicm, cjuamvis omncs turn in urbe adessent [corumque opem implorarc Alcibiades poluisset, atque debuisset, si quid a Taurea laesus sibi viderctur], e sccna verberibus exegerit, tametsi specta- tores Taureae studerent et Alcibiadem odissent, et chorum Taureae quidem laudarent, Alcibiadis autem ne spectare quidem vellent: et Taureas tamen, fpiamjuam hac insigni laesus injuria, nihil ista
CONTRA ALCIBIADEM. 139
acceptee contumeliae indignitate ad ultionem profecit ; judices enim certaminis, alii metu Alcibiadis, alii gratia vicli, victorem eum de- clararunt, pluris eum facientes, quam jusjurandurn quo sese obstrin- xerant, Et recte quidem atque consentanee judices mihi videntur Alcibiadis gratiam eblandiri voluisse, videntes, Tauream quidem, quamvis tantam pecunise summam in chori sui instructionem atque institutionem et exhibitionem profudisset, tamen inulta contumelia affectum ; violatorem legum autem, tarn enormiter legibus illudere ausum, immoderata abuteutem potentia atque grassantem. Culpa tantee repugnantise penes vos hseret, qui poenas petulantise et arrogantiae dispensatis : clam enim peccantes castigatis, palani autem lascivientes suspicitis. Qui fructus sunt hujus vestrse tur- pissimee conniventise et gratiee ad servitutis humilitatem abjectse ? Hi nempe. Contra fiunt omnia, atque per naturam rerum fieri opoitebat : summa imis vertuntur. Adolescentes vestri non in gymnasiis sed in tribunalibus habitant, et seniores arma gerunt militiseque funguntur muniis; juniores autem orationibus con- siliisque suis deliberationes de rep. moderantur, exemplo freti Alcibiadis, qui sceleribus committendis prorsus immaniter et bel- luinum in modum grassatur et furit. Exempli causa, in ilia de- Hberatione, quae de poena a Meliis sumenda habita est, auctor fuerat Alcibiades, ut pro mancipiis vsenirent : vseniere : redemit e captivis Alcibiades mulierem aliquam Meliam e qua filium suscepit, nascendi sorte usum ajure naturae hoc abhorrentiore quam jEgisthus olim usus fuit, quod natus fuit e pari hominum inter sese mutuo capitaliter exosorum : huic uni contigit, ut in necessariis arctissime secum copulatis haberet eos, quorum alter alteri injurias intulisset eas quee in humanis excogitari possunt extremae, altera ab altero easdera acceptas pertulisset. Mentem me meam dilucidius verbis declarare par est, et Alcibiadis crudelitatem pluribus exponere. Liberos qusesivit ex ea muliere, quam libertate privasset et in servi- tutem detrusisset, cujus patremque necessariosque occidisset, cujus patriam desolavisset. Ex ejusmodi muliere quem sperare poterat sibi filium nasciturum ? inimicum nempe sibique et huic civitati quam fieri posset infestissimum : tot enim tantisque illefilius nothus Alcibiadis tenetur constrictus necessitatibus odii erga patremque patriamque Athenas exercendi. At enim vero vos talia scelera in fabulis quidem tragicorum videntes in scenam producta detestamini, atrocia ducentes atque infanda portenla; cernentes autem ipsi vestris oculis cum intra moenia vestra fiunt, pensi non facitis. Quanquam ilia quidem tragica scelera non nostis verene patrata quondam fuerint, an solummodo a poetis illusionis et oblectationis ergo conficta: hsec autem certo cum sciatis fieri, et fieri quidem contra jus et fas, tamen aequo fertis animo.
140 ANDOCIDIS
9. Adde, quod sint, quos nil pudeat de Alcibiade sic affirmare, noii fuisse unqiiam civcni tarn fortem tam admirabilem tam praeclare de patiia meritum atque hie sit. Ego vero contra censeo, neminem unquara magis atque hie Alcibiades est in patriae pestem natum esse, patriamque ab eo tantas esse clades accepturara tantamque rerum omnium perturbalionem hunc esse creaturum, ut pristinorum ma- lorum memoria prse his quae hie concitabit ex animis hominum ef- fiuxura videatur : alienum enim a probabili exspeetatione non est, ut, tale qui sibi vitse prineipium instituerit, is abnormi quoque exitu ejus utatur. Sed est hominum sobriorum atque sapientium, ut in- crementa civiura niodum excedentia praecaveant, reputantes secura, a talibus tyrannidas conslitui.
10. Et sunt haec quidem tam evidentia, ut Alcibiades ad ea nil videatur esse responsurus : at illud afferet, de victoria sua Olym- piaca, et alia potius omnia defensioni suae immiscebit, quam ut ea purget quorum incusatur. Verumtamen vel ex hisipsis ab hac causa alienis, quibus ingerendis ille vos ludificari eonabitur, planum con- fide me facturum, eum raullo esse digniorem, qui morte a vobis mul- ctetur, quam qui servetur. Narrabo nempe rem vobis, ut habet, a principio. Diomedes ad Olympiam descenderat par equorum agens, €t e re famihari, quamvis ilia perquam mediocri, tamen decus pa- trieeque domuique suae parere studens, quippe qui secum reputaret equestria certamina non a fortunis certantium gubernari, sed a te- rneritate sortis fortuitae disceptari. Huic Dioniedi itaque, tametsi eivis vester is esset neque de contemptissimis, tamen Alcibiades par illud equorum de quo dico per vim extorsit, gratia apud munerarios Eleorum praevalens, et pro Diomede ipse certamen peregit. Quan- quam, civeni vestrum qui modis tam indignis tractavit, quid eum facturum existimatis fuisse, si quis alius sociorum vestrorum cum bigis equorum certare doetorum ad Olympiam venissel? Unquamne is permissurus fuisse vobis videtur, ut sociorum vestrorum quisquam ex adverse secum cursu equestri contenderet, qui, bigas cum civi vestro per vim eripuisset, alienis in equis discrimen certaminis ex- periri nulius dubitavit ? quo Graecos docuit nil mirari, si quem eorum per vim atque nefas injuriis vexet, quippe qui ne civibus quidem suis eequi secum juris usuram relinquat, sed aliis bona per vim eripiat, alios pugnis et verberibus concidat, alios domi suae coercitos teneat, ab aliis invitis pecunias extorqueat : quibus rebus omnibus perspi- cuum atque testatum facit omnibus, merum orationis jactabundae ludibrium esse illam vestrain tantopere celebratam democratiam, Domen speciosum, sed re cassum et tanti non faciendum: oratione cum ad vos in concionibus utatur adulatoris, aurse popular! servientis, turn facinora de se edit tyrannum prodentia; non ausurus id facere, nisi usu suo didicisset, vos vocabuli [democratise] praestigiis in-
CONTKA ALCIBIADEM. 141
tentos, rem ipsam insuper habere. Lacedaemonii quidem eequo ferunt animo a sociis se vinoi, si quis horum in certamen secum coire sustineat: Alcibiades autem Lacedacmoniis tarn est dissimilis, ut pati nolit se vel a cive vinci, sed palam audientibus quamplurimis negaritse cuiquam concessurum, quern juvetsecuru in contenlionem uUius cujuscunque rei descendere. Quid turn ? non ex hujusmodi civium vestrorum nioribus necesse est hoc consequi, ut civitates Graecae animos a partibus vestris ad partes inimicorum vestrorum transferre a vobisque desciscere, et odium vestri imbibere discant? Verum Alcibiadis insolentia in Diomede deprimendo baud acquievit: ipsum' suimet pcenituit, nisi universam adeo civitatem vestram con- tumelia respergeret, eaque publico in loco, quo se cum insolentia sua ad omnes jactaret. Legationem mittere soletis, id quod neminem fugit, quae nomine vestrse reip. ludis Oiympicis intersit: ab hacle- gatione, pridie diei sacrificii, rogabat ea vasa aurea atque argentea, quae die ipso sacrificii spectaculi ergo in pompa traduci solent, ad unius diei brevem usurara concedi, quo ea in abaco spectatum ex- poneret; verum decipiebat legates, a quibus ilia vasa, rogatu suo, utenda, sub sponsione maturae redditionis, acceperat; die enitn postero malluvia atque thuribula vestra legatis reddere recusabat, quo ipse illis prior uteretur, quam legati nomine locoque vestrae reip. iis uti possent. Quo factum est, ut peregrinorum si qui rei veritatem ignorarent, videntes pompam reip. succedentem pompae ab Alcibiade productse, opinarentur legatos vasis uti ab Alcibiade mutuo acceptis ; aut si qui tamen eorum sive rei veritatem a civibus vestris accepissent, sive ipsi per se jam nossent mores Alcibiadis vanitatis jactantiaeque plenos et scurriles, reique quae illi domestica est rationes tenerent, hi vos riderent, qui unura virum plus cuncta civitate posse sineretis.
11. Verum unum solummodo ex me audivistis insolentiae genus ab Alcibiade turn demonstratae, quum per ludorum Olympicorum occasionem domo abfuit; atqui dignum est hominem vobis a me proponi spectandum,qualem toto illius absentiae tempore se gessit: regem se, non privatum gessit, qui id ageret, ut patientiae vestrge- que et sociorum illuderet omniumque cervicibus insultaret. Socii quoque vestri turn testatum feceiunt, eum a se pluris quam vos fieri : Ephesii enim ei tentorium exstruxerunt duplo majus quam erat vobis exstructum ; carnes ad sacrificia atque epulas et pabula equis Chii praebuerunt; vini praebitionemcseterorumquesumptiium attribuebant [Asiatici] Lesbiis. Atque tarn prospere ipsi res succedunt, ut, quan- quam cunctos habet Graecos insolentioe suae testes, poenas tamen ad hoc diei nullas dederit : reliqui quidem magistratus quotquot vel in una sola civitate socia honores gessere, tenentur, iis defuncti, ra- tionem administrationis suae vobis reddere ; hie autera unus vir, tam-
14-2 ANDOCIDIS
etsi a sociisque civibusque largitiones acceptarit et ab invitis ex- presserit et quosdam adeo cum facultatibus ipsa vita spoliarit, tamen hoc tot tantoriimque facinorum tulit prfcraium,ut in Prylaneo epu- letur, et prBeterea cum fastu odioque intolerabili in ilia sese enientita victoria Olympiaca jactet, quasi non remp. ilia victoria multo magis infamasset quam coronasset. Considerare atque memoria repetere si voletis, in coeptis ausisque Alcibiadis multa invenietis esse ejus- modi, ut alii, qui partem eorum ullam quamvis minutam ad tempus quamvis breve tentassent exercere, rem omnem suam familiarem pessumdederint. Hie autem, nullum non luxurise genus insana cum sumptuositate atque prodigalitate exercens, rem geminavit. Soletis vos quidem, parce atque frugaliter victitantes et ad rem augendam attentos, opum et pecuniarum cupidos appellitare; sed fallimini: hi non sunt. Nemo est lucri cupidior, quam nepotes et ganeones: hi quo pluribus indigent, hoc foediore atque sordidiore cum aviditate pecunias conquirunt. Facinus itaque de vobis edituri sitis fcfidissi- mum, si caritate amplectami velutique in oculis circumferatis hunc, qui, vestris opibus abusus, eas materiam su« libidinis insolentiae atque scelerositatis fecit; postquam vos iidem Calliam Didymii filium, qui certamiiiurri eorum omnium, quibus corona; in praemiura contentionis sunt propositap, victorias [non equis aIienis,sed]corpore suo meritas abstulit, testulario judicio condemnatum ex urbe ejecis- setis,pensi non facientes, quod nervorum suorum contentione gloriam reip. peperisset. Recordamini quoque fortitudinis et sanctimoniae majorum vestrorum, qui Cimonem, ob legum contemptum et ob facinus a patrio ritu abhorrens (sororem scilicet Cimon in matrimonio habebat), urbe jusserunt emigrare, tamesi non Cimon solum, sed etiam pater ejus Miltiades remp. palmis Olympicis exornassent: verumenimvoro pensi non faciebant illas victorias; neque e palmis certaminum, sed e studiis, quemque judicabant.
12. Gentes porro nostras inter sc si conferatis, nullo modo mihi conveniet genus hoc poenee: non enim facile sit, qui doceat, in gente mea ullam unquam fuisse, ea usum calamitate, ut per testulas urbe expelleretur ; Alcibiadis autem genti ita est proprium et quasi do- mcsticum, ut nemini Atheniensium omnium alii magis, quam huic, conveniat. Nam et maternus ejus avus Megacles et paternus ipsi cognoiiiinis obstracismo perculsi sunt; quocirca nil rnirandum neque abhorrens ei accidet, si honos ei quoque decernatur idem qui ma- joribus ejus olim decretus fuit: prsesertim cum ne ipse quidem Al- cibiades videatiir conaturus infiliarijhos majores suos se fuisse multis modis sapientiores, atque temperantia; justitiaeque studiosiores quamvi? de reliquo Atheniensium illi omnium aequalium suorum eranl flagitiosissimi aequique juris et legum contemnentissimi ; hujus euim Alcibiadis tot sunt et tanta flagitia et scelera, ut nemo sit,
CONTRA ALCIBIADEM. 143
qui ea, etlamsi velit, pro dignitate rei, oratione notare atque exagi- tare valeat.
13. Et legem banc testulaiiani qui tulit, ille niilu videtur earn tulisse, eos ad cives respiciens, qui potentia et auctoritate sua magi- stratus legesque prcegravant, et quia oppressorum unusquisque sigillatim ab ejusmodi praepotentibus civibus pcenas repetere nequit, ideo lege hac ferenda poenam conslituisse ab universa civitate iis irrogandam, qua danda satisfieret injuriam passis : et in hoc civium praepotentium numero Alcibiades quidem est, ego vero non sum. Quater enim passus sum hoc de me haberi judicium in publico, quo cuique et accusandi et audiendi ergo accedere liceret; et privatas si quis unquam ob ofFensiones mecum experiri jure voluit, nunquam impedivi ; Alcibiades autem, tot facinorum reus, a se tamen impe- trare non potuit ut vel unius criminis pcenam cuiquam daret. Est nempe tarn saevus et truculentus, ut non mode prseteritarum inju- riarura pcenas ab eo repetere nemo audeat, sed eliam multi metuant ne imposterum quoque novas alias injurias idem inultus ingerat: mala qui ab eo acceperunt, hi expedire sibi judicant, ut ne mussent quidem, sed injurias acceptas taciti devorent; Alcibiades autem, mala aliis inulta dans, parum sibi videtur egisse, nisi prseterea quo- que versutia, gratia, minis perfecerit, ut imposterum quoque impune sibi sit quicquid voluerit agere. Itane vero, Athenienses, egone ex- silio dignus habebor, qui mortis poena indignus habitus fuerim ? eo in judicio, quo capitis causam egi, absolutus, nunc patriam fugere cogar, indicta causa? e tot numero certaminibus forensibus victor factus,et jure quidem merito, nunc rursus exsilio puniendus videbor pb eadem ipsa, jam dudum et toties purgata crimina? Forte dicat aliquis, in illis superioribus judiciis exiguam mihi commotam fuisse invidiam, accusatores in me tum insurrexisse contemnendos, ab ini- micis levil)us et iralatitiis in discrimen adductum nie tum fuisse: ego vero ab inimicis exagitatus tum fui valentissimis et facundia et usu rerum agendarum ; hi iidem actores, qui me tum oppugnabant, alios duos, ejusdem mecum criminis reos,morte damnarunt. Hand itaque vos decet eos homines vestris e mccniis ejicere, quos, quamvis saepius accusatos et in judicium adductos, nunquam tamen vere reos culpeeque insimulatee obnoxios reperire potuistis ; sed eos, qui vitae suae rerumque a se gestarum rationem reddere postulati recusant. Res enimvero, ni multum fallor, gravis et indigna, istaec vestra in causarum paritate judicii disparitas : judicio vestro damnati si qui pcenas extremo dederint supplicio,haud videmini aequo animo laturi, si quis eos postmodum defendere vestrumque judicium iniquitatis arguere sustincat. Eccur non eadem constantia in absolutis quoque judicii vestri dignitatem tuemini? qui fas erit jam dudum absolutos corundem criminum iterum atque iterum incusari? qui conveniet,
144 ANDOCIDIS
de vivis vos non idem atque de mortuis staiuere? Decet quidem Al- cibiadeni (et ab ejusmodi homine nil aliud exspectes), ut, quemad- modiim ipse legumque sanctimoniam et jurisjurandi religionem vili- pendit, ita vos quoque conetur ad similem rerum sanctissimarum violationem oratione adducere : dignum item ejus est persona, ut, quemadmodum alios sine niisericordia partim e patria expellit partim occidit, ita ipse, vos cernens atrocem in se sententiam expedientes, commiseiationem vestram infimis precibus atque supplicalionibus lacrymisque lamentabilem in niodunn profundendis expugnet. Non miror hoc in eo, qui facinora perpetravit uberrimis lacrymarum rivis digna : dubito tamen, atque circumspicio quinam hi sint, quos speret a se oratione precibusque suis flectendos. Junioresne? quos apud plebem in invidiam odiumque adduxit insolentise atque petulantiae suae foeditate, item eo quod juvenes docuit palaestras deserere, quo vetustce disciplinoc severitas exstincta fuit, nee non eo quod setate adhuc immatura rebus civilibus gerendis sese immi- scuit. Num seniores? a quorum moribus suos habuit quam dissi- lissimos, et quorum studia contempsit. In pcenis irrogandis non solummodo habenda est ipsorum peccantiura ratio, neque danda est opera ut hi soli poenas dent criminum meritas, sed hoc quoque spe- ctandum est, ut reliqui, cum sontes plecti vident, eo justitiae atque temperantise studiosiores reddantur. Quodsi ergo me expuleritis, meticulosos facietis eos qui jam sunt pudentes et moderati ; sin autem Alcibiadem poena affeceritis, certus sum fore, ut petulantibus majorem legum reverentiam cequique juris studium acrius injicialis-. 14. Nihil jam, quod agam, superest, praetor hoc unum, ut coram vobis rerum a me gestarum gumma capita brevissimis perstringam. Legationibus ad Thessalos, ad Macedonas, ad Molossos, ad Thes- protos, in Italiam denique Siciiiamque obeundis, effeci, ut si qui vobis usquam locorum essent infestiores, eos vobis reconciliarem : amici vobis qui essent, eos in fide confirmavi: alios ab hostium vestrorum partibus avocavi. Quod si optimatium unusquisque idem fecisset, nae perpaucos nunc haberetis hostes et socios vobis permultos acquisivissetis. De muneribus a me editis piget com- memorare, nisi hactenus, ut aiam, imperata me exsequi, sumptus facientem, non ex aerario publico furtis imminuto, sed e re mea privata. \'ictorias reportavi, unam titulo evavBpiac,Beu fortitudinis virilis, aliam in cursu cum facibus ardentibus, tertiam in choris tra- gicis, non caedens antichoregos, neque pudori mihi ducens, me minus quam leges valere. Tales ego cives multo aio esse digniores, qui in urbe manere, quam qui eraigrare, jubeantur.
LYSI^
INTERPRETATIO LATINA.
L Y S I .E
PRO CiEDE ERATOSTHENIS APOLOGIA.
1. Permagni faciam, viri, hac vos mea in causa de me pari modo statuere, atque vestra ipsi sitis in causa judicaturi, in fortuna mecum pari. Certus enim sura, animo si sitis erga alios eodem quo erga vosmet estis affecti, neminera facile fore qui non super casu nieo graviter indignetur : omnes potius poenas a legibus in designatoreshujusmodiflagitiorumconstitutas,velmaximasquasque, meritis tamen inferiores sitis judicaturi. Neque existimandum est, apud vos solos ita sancitum esse ; in universa enimvero Grsecia ita statutum est: hujus enim unius solius criminis, adulterii, pcense esedem tam iis in populis qui legibus et libertate civili utuntur, quam in his qui optimatum in potestate sunt, vel infimis quibusque atque infirmissimis scriptae sunt atque veluti debitum aliquod jus attributse, quod vel ab editissimis atque potentissimis exigant ; quo fit, ut ubique locorum infimus quisque cum nobilissimo pari jure gaudeat; humanum genus in hoc tam consentit, ut banc unam contumeliam omnes omnium longe existiment atrocissimam. Cri- minis igitur de magnitudine quidem vos ego equidfem universos paria mecura sentire arbitror, negoque vestrum cuiquam tantum inesse torporem animi atque supinitatem, ut aut venia donandos aut modica certe poena censeat afficiendos eos a quibus ejusmodi dedecora profecta sint : jam vero oportere arbitror haec me docere, Eratosthenem uxorem meam constuprasse, et prseterquam quod illam vitiavit, liberos quoque meos ignominia affecisse, ipsi mihi contumeliam obtulisse clandestinis meam in domum ingpessibus, praeter banc unam alias nullas simultates inter nos unquam int€r- cessisse ; non quaestus gratia hoc ausus sum, quicquid id est faci- noris, ut paupertatem opum amplitudine commutarem, neque uUius alius coramodi respectu, sed sola ductus legitimae vindictse cupi- ditate.
2. Statim igitur a principio vobis omnes meas aperiam fortunas atque rationes, nil dissimulans, sed veritati studens, qui banc solam mihi patere viam salutis existimem, ut mihi liceat totam rem utacta est ordine enarrare. Ego itaque, ex quo visum fuit matrimonium
148 LYSIiE
inire, uxorem duxi domum, atque ita me erga earn gessi, ut neque severitate et importunitate molestus ei essem neque rursus ip.si liceret admodum pro arbilrio suo agere qusecnnque vellet, sed ob- servabam earn quam poteram diligentissinie, animiimque ei qua decebat attendebam : ut auteni puerulum ex ea susceperam, jam fidere ei coepi et omnia mea ejus fidei commisi, existimans banc fiducise demonstrationem familiaritatis vinculum arctissimum et certissimum esse. Initio quidem igitur, Alhenienses, uxor erat omnium optima ; quippe quaj rem domesticam sedulo solerterque administraret, frugalitati dedita diligentiseque atque ordini rerum omnium tuendo : verum ex quo mater mihi decessit, mutata uxor in pejus est. Mors matris malis meis omnibus portam aperuit : uxor enim funus socrus prosequens, ab hoc homine, Eratoslhene, forte fortuna conspicitnr, a quo postmodum corrupta est et pes- sumdata, ministerio ancilla;, qua nos ad obsonandum e fore uteba- mur. Hanc ancillam Eratosthenes cum observasset domo exeuntem, sermonibus aggressus, internunciam habuit ad hcram.
3. Ad quam initio quidem aditus erat paulo impeditior; habitabat enim primitus in editiore tabulate : prcefari enim hoc me ad vos necesse est, judices, domuncularn mihi esse duarum contignationum, rebus omnibus ila inter se similium, ut superiiis secretum mulieribus consecratum esset, inferiora spatia negotiis marium gerendis pate- rent. Ex quo autem uxor filiolum peperisset, permutare visum fuit habitationes ; ne toties necesse haberet cum periculo suo per scalas ad infantem descendere aut lavandum aut lacte satiandum ; uber enim ipsa mater dabat: sic factum est, ut rerum ego mearum satagcrem in superiori labulato, mulierculae in piano. Tractu tem- poris ita insueveramus huic mori, ut uxor ssepe totas noctes infe- riori in tabulato penes puerum maneret, quo prsebendo ubere vagi- entem so[)iret. Morein hunc diu cum teneremus, ego tamen malee fraudis nihil unquam suspicatus sum, sed, qua eram tarditate mentis, uxorem niatronarum hujus civitatis omnium longe pudicis^- simani esse confidebaiii.
4. Verum temporis processus errorem hunc mihi detraxit : rure enimvero aliquando preeter exspectationem meorum redieram do- mum, Eratosthene intus latente. A ccena vagire puerulus, perti- nacius querulus, vellicatns de industria ab ancilla, id quod post- modum comperi, quo uxori mei relinfjuendi atque disccdendi prae- textus speciosus daretur. Ego tum impcrare uxori, ut descenderet ad puerulum eumque dando uberc pacarct. Simulare ilia initio recusantem, quasi ab amplexibus meis avelli nollet, quern e diuturna absentia reversum libenter et cum congratulatione spectaret. Ubi autem ego illi discessum per iracundiam et cum minis imperaveram, ilia Ut tu nempe interim (ait) ancillam tentes: etiam
PRO CJEDE ERATOSTHENIS. 149
baud ita pridem temulentus earn vexabas. Ad quce ego, velut joco dicta, ridere; ilia vero surgere, abire, fores adducere, per joci simulationem, et clavem secum auffene. Quorum ego omnium nihil quicquam ad animum revocans, neque do fiaucic suspicans, somni dulcedine cupide perfiucbar, rure reversus et e via fessus, Ulucescente sensim die, uxor rediens ostium reserabat; et a me inteirogata, quid fores de nocte concrepuissent, causabatur lychnum ad caput puelli ardentem exspiiasse, ita necesse fuisse ut e vicinia lumen arcesseretur. Tacere ego, sic se rem habere autu- mans. Verum tamen videbar mihi os uxoris cerussatum videre, tametsi dies illi nondum tris-esimus ab excessu fratris exisset : nihil tamen eo motus ego domo exii, ne hiscens quidem.
5. Tempore post accedit ad me, o viri, a sensu et conscientia malorum meorum longissime distantem, anus a matrona quapiam immissa, quam malronam Eratosthenes antehac, id quod postmo- dum comperi, stupro cognitam habuerat: ilia igitur, injuriam sibi factara rata ab eo a quo non tam assidue atque antea frequenta- retur, speculari et insidiari, donee causam sui contemptus investi- garet. Anus igitur ilia, quam dico, cum domo exeuntem me diu praestolata tandem cerneret, Euphilete (ait propius congressa), nolim tibi videri male feriata quadam sedulitate res alienas scrutandi congressum tecum venata esse: vir enim, qui teque tuamque pariter uxorem dedecorat, inimicus nobis est. Ancillam vestram, quam obso- natum ad macellum missitare aliisque minutis nego- tiis foris exsequendis adhibere soletis, seorsim si sum - pseris,ex eaque confessionemveri tormentis extorseris, rem universam intelliges. Eratosthenes (Eensis ho- rum est (ait) facinorum architectus: is non tuam so- lummodo corrupit uxorem, sed aliorum quoque mul- torum multas:" banc enim aiUem factitat. His anus dictis, o viri, discessit : quibus ego confestim conturbabar, omnibus simul in mentem redeuiitibus, et suspicionibus implebar, recor- dans, me in cubiculo conclusum fuisse, binasque fores concre- puisse, tam eas quae e semita in eedes quam quae ex ^dibus in cavsedium ducunt — id quod antea nunquani factum fuerat — , item OS uxoris mihi visum fuisse cerussatum. Haec omnia simul in mentem redeuntia suspicionibus eam implebant. Istaec in via. Domum sic reversus, per speciem ancillae imperabam, ut in forum me comilaretur : ego vero illam ad amicorum aliquem adducebam, ubi ei significabam, quae domi meae fierent, ea me omnia tenere: Utrumvis igitur (inquam) optare penes te est, sive ma- voles loris secta in pistrinum detrudi, ubi malis septa teneberis finem nunquam habituris, sive confessione
k>0 LYSINE
veii, quicquid id est, immunitatem a poena et veniam delictorum redimere. Sed cave mentiaris: vera pro- loquere. Ancilla initio iiifitiari : agerem, quse vellem ; nam rerum se omnium ignaram esse. Eratosthenem autem ut commemorave- ram, affirmans, eum ad uxorem meam itare,consternabatur ancilla, existimans, me totam rem tenere, et sic d'emum, ad genua mea pro- voluta, accepta fide impunitatis, denuntiabat, ab exsequiis Erato- stlienem se convenisse, prime se recusasse, tandem importunitate hominis victam eum ad heram nunciasse, heram eegre sed tandem tamen aliquando precibus ejus concessisse ; congressus quoque illius cum Hera indicabat, quomodo processissent ; item, ut The- smophoriis, me rare agente, uxor una cum Eratosthenis matre in templum Cereris processisset; brevis ut sim,quaecunque evenissent, ea omnia ancilla diligenter edebat. Ibi ego, Hsec tu (inquam) cave ut hominum quisquam resciat: secus si faxis, pactorum inter nos ratum nihil esto. Sed postulo, in rem prsesentem ut me ducas et delinquentes flagrante in delicto mihi commonstres: verbis nil indigeo, rei riagito, si quidem sic habet ut tu ais liquiidam evi- ctionem. Recipiebat ila facturam. Intercedebant quatuor aut quinque admodum dies, et ego Eratosthenem in adulterio uxoris meae deprehendebam ; id quod vere a me dici, magnis et perspicuis argumentis demonstratura dabo. Sed praemittam die novissimo gestorum enarrationem.
6. Sostratus erat, amicus mihi atqtie familiaris homo : huic ego sub occasum solis rure redeunti cum forte in via occurrissem, videns eum, qui istudt emporis redisset, neminem snorum esse domi in- venlurum, inccum coenatum ire jubebam : baud is recusare : ibamus itaque domum meam.adscendebamus in tabulatum superius, coena- bamus, quod satis utrique esset. Tum ille quidem domum suam abibat, ego vero somno me dabam. Interim Eratosthenes ingredi- tur : stalim ancilla me suscitat certioremque facit moechuin intus esse. Ego, mandato, ut ostium servaret, descendi, siienter domo me proripui, ad hunc ad ilium amicorum accessi, quorum alios domi reperiebam, alios nrbe peregre profectos audiebam. Adscitis igitur eorum quorum copia esset quamplurimis, facibus e proxima caupona sumptis, per ostium patens, ab ancilla ex composito sic comparatum, ingrediebamur ; cubiculi januam impetu invecti perrumpebamus. Sic nos, qui primi irrupissemus, adhuc accubantem uxori meae vi- debamus Eratosthenem, posterius autem ingressi stantem in lecto nudum viderunt. Ego vero ut una plaga hominem prostraveram, manus ei pone tergum religavi, interrogans, quanam re elatus eo excessisset insolentiae atque arrogantiai, ut meam in domum, inscio pt invito domino, ingredi auderet. Fassus injuriam a se mihi fa-
PRO C^DE ERATOSTHENIS. 151
ctam, oiabat supplex, ut se ne occideiem, sed mulcta quadam pe- cuniaria mihi satisfieri paterer. Non ego te (inquam), Erato- sthene, occidam, sed occidet te patriee lex, quam tu legem migrando declarasti, te earn hisce tuis libidi- ni]bus postposuisse, atque maluisse tantum scelus in uxore liberisque meis committere, quam legibus obse- qui et pudorem pree te ferre. Sic demum ille mercedem facinoris a me tulit earn, quam leges decernunt talia audentibus ; non intro raptatus de via, neque a foco per vim abstractus, ad quern non confugit, tametsi hi, necessarii et vindices ejus, aiunt factum : ecqui enim ad aram confugerit is, qui statim ab inflicta plaga in cu- biculo, ubi ara nulla est, conciderit, et cujus ego manus retroactas constrinxerim, et qui tot numero homines ingressos baud effugisset, si conatus esset aufFugere, non ferro, non fuste, non alio quopiam armorum genere instructus, quo ingressos forsitan profligasset, si liberis uti manibus potuisset? Verum enim vero ipsos vos, viri, haud fugere arbitror, iniqua designantes non solere confiteri adver- saries vera dicere, sed mendaciis potius a se confictis aliisque malis artibus invidiam atque odia justi et aequi studiosis consciscere iaborare.
7. Ante omnia legem tu mihi recita.
LEX.
Non repugnabat Eratosthenes de injuria mihi facta, sed fatebatur earn ; at oflPerebat mulctam quae crimen lueret, csedemque supplici- ter deprecabatur. Ego vero haud concedens oestimationi criminis ab ipso criminoso sibimet constitutse, aequum ducebam legem civi- tatis potius obtinere: quocirca vindictam sumpsi earn, quam vos ad- versus omnes hujusmodi flagitiis deditos edixistis atque legitimam sanxistis. Adscendite hue vos, qui testaturi estis de veritate rei sic ut a me narrata est gestse.
TESTIMONIA. Recita mihi prseterea banc legem ex cippo Areopagitico.
LEX.
Auditis, viri, tribunali illi Areopagitico, cui jus in causis capitalibus de spiritibus civium pronunciandi et ex antiquo majorum more pro- prium et memoria vestra restitutum atque contributum est, planis et expressis verbis legis imperatam atque praescriptam banc esse juris formulam, ut ilium caedis reum factum nefas sit damnari, qui, cum.moechum deprehenderit uxoris suae amplexibus implicatum, . ejusmodi poenas de eo, quas ego de Eratosthene repetii, repetat. Legis hujus auctor de matribusfamilias tarn severe voluit hacjura
152 LYSINE
tequa et sancfa esse, ut, quaravis pellices illis multo sint loco et dignitate inferiores, tamen illis ipsis quoque juris eandem arrogarit preerogativam. Tametsi paret, legislatorem, si raajorem poenam super violatis matribusfamilias sancire potuisset, quam super pelli- cibus, facturum fuisse : jam vero negatam sibi videos copiam alius poense, qvioe pcena mortis asset atrocior, qua poena crimen in uxore le- gitime desponsa domumque ducta commissiim lui vellet, necessario statuit eandem poenam harum violaiioni atque pellicum. Recita tu niihi banc quoque legem.
LEX.
Auditis, viri, legem sic edicere : hominem liberum puerumve inge- iiuum si quis per vim stupret, duplum mulctae illius dependito, quam debet is qui servum corpus vitiarit: sin autem matremfarailias per vim stuprarit, super quibus deprehensum moechum occidere licet, iisdem ille poenis tenetor. Minori ergo poena dignos, o viri, legis- lator statuebat stupratores violenlia usos, quam si qui blanditiis et ienociniis verborum pudicitiam quorundam expugnassent. His enim callide et bUinde subrepentibus extremum irrogavit supplicium, illis autem importunis grassaloribus duplum solummodo mulctse, existi- mans, violatores vi usos a violatis abhorreri, persuasionibus autem si qui rem confecissent, eos alienarum uxorum mentes ita corrum- pere atque fascinare, ut corruptores sibi cariores magisque familia- res habeant quam ipsos maritos ; (juo fiat, ut universa res fanwliaris in potestatem arbitriumque moechorum deveniat, de liberisque minus constet utrorum sint, maritorumne an moechorum : horum itaque malorum ergo, quae moechi creant, poenam illis legislator mortem sanxit.
8. Leges igitur, o viri, non solum me absolvunt, sed impera- bant adeo quoque mihi ut banc poenam repeterem : in vobis autem situm est, utrum leges oporteat validas et efficaces esse, an inertes et nihili faciendas. Ego enim ideo civitates omnes exi- stimo dare operam ut scriptse sibi sint leges, quo, si quid occurrat in quo duljitetur quid sequendum nobis sit, has ad leges, velut ad oraculum, accedamus, ab iisque docti quid agendum nobis sit sta- tuamus. Leges igitur hujusmodi in causis prfEcipiunt injuriam passis, ut hujusmodi poenam a reis repetant ; quibus cum legibus, ego pro jure meo postulo dignumque censeo, ut vestra quoque sen- tentia consentiat : quod si secus eveniet, tantam vos impunitatem dabilis mcechis, ut furibus ipsis injecturi sitis cupiditatem audaci- amque, furta adulterii praetextu excusandi, certi si sint, neminem fore, qui manus sibi violentas inferat, aientibus, alienas in domos mcechandi causa se irrepsisse. Scient enim turn omnes, leges de. corruptelis matronarum latas flocci non faciendas, sed vestram so-
PRO C/EDE ERATOSTHENIS. 15J
lummodo sententiam esse reformidandam ; quippe quoc rerum in civitate sit arbitra omnium.
9. Videte hoc, viri : ancillse me aiunt ilia die mandasse, ut ju- venem arcesseret. Ego vero, etiamsi vera dicerent, ncgaturus tamen sim male me fecisse : quacunque enini tandem fraude cor- ruptorem uxoris mece cepissem, viderer mihi tamen S3equum servasse. Eum enim si arcessi jussissem, qui, cum per literaset per internun- cios uxorem meam ad flagitium soUicitasset, perlicere haud potuisset, injuste utique egissem : eum autem si quocunque tandem modo venatus essem, qui nullum sceleris pensum sibi reliquum fecisset, domumque meam ejus causa sajpenumero esset ingressus, viderer mihi partes viri cordati peregisse. Verum videte , viri, quam im- pudenter illi hoec quoque mentiantur: quod ex hisce argumentis facile eruetis. Sostratus, homo — id quod paulo ante me dicere memini — , amicus mihi atque f amiliaris, vespere rure revertens cum mihi occurrisset,mecum ccenavit,satisquesibi cum videretur cibisque et sermonum hilaritate pastus, domum se suam recepit. Atqui ex- istimate vos ipsi, judices, hoc primum, ilia ego nocte si Eratostheni cbmparassem insidias, ulrum e re mea fuisset magis, foris coenarc, an adducere convivam cujus metu mcEchus ingredi minus fuisset ausurus? Alteruni hoc spectate : conviva dimisso, videorne vobis solus et ab adjutore desertus mansisse, an potius ilium mecura retinuisse, ut operam mihi daret, hostem ulturo? Non porro vobis, viri, videor de die amicos fuisse cohortatus et jussisse, in domos amicorum in proximo habitantium coirc, quam commisisse, ut de nocte a primo mali mei sensu circumcurrerem, ignorans, quemnam domi quem minus essem reperturus ; et ad Harmodium quidem illumque atque ilium contenderem peregre agentes — id quod me fugiebat — , aliosque frustra requirerem, in urbe quidem illos agentes, domo autem turn absentes, temereque quos possem fortuito oblatos corraderem? Atqui, si preesensissem, non videor vobis et servos comparaturus atque instructurus et amicos convocaturus fuisse, quo et quam tectissimus atque tutissimus in domum meam ingrederer — ecquid enim nosse poteram, ferrone futurus esset Eratosthenes quoque armatus ? — , et in conspectu testium quamplurimorum poenas ab hoste repeterem mihi debitas ? Ego vero nil prsescius eorum omnium qusc ilia nocte essent eventura, quos poteram per trepidationem corradere, socios assumebam. Adscendite vos hue, qui horum mihi testes eritis.
TESTES.
10. Audivistis, viri, testimonia testium : jam expendite vobiscum ipsimet hanc rem ila, ut inquiratis, aliane qua;piam mihi cum Era- losthene simultas unquam proeter hanc unam intercesserit. Atque
X
154 LYSI^ PRO CiEDE ERATOSTHENIS.
nullam invenietis. Neque enim ille me unquam raajestalis aut perduellionis reum egit, id quod sycophantae facere solent, neque patria me expellere studuit, neque privatis de causis in foro mecum certavit, neque faclnoris cujusquam mihi fuit conscius, quod ego metuens ne per eum ad hominum quenquam emanaret, ilium de medio toUere studuissem, neque tandem, ubi pollicitationibus silen- tium ejus mihi obligassem ut scelera mea occulta penes se haberet, spem ejus pecunia promissa fraudavi : nam ssepe fit per hujusmodi causas, ut alii aliis exilium machinentur. Tantura porro abest, ut aut convicium aut rixa per temulentiam aut ullum aliud discidium nobis intercesserit, ut potius horainem hunc nunquam antea quoad commemini his oculis viderim, sed ilia demum nocte primum et novissimum. Quonara igitur ego consilio tantum discrimen adissera, nisi injuriara tantam, quantam homo ab homine maximam accipere potest, ab eo accepissem ? Neque satis habuissem ipse me clande- stino scelere polluere, sed etiam alios ultro impietatis mese testes futuros convocassem ? ubi licuisset scelus sine teste patrare, si qui- dem animus semel gestiret eum de medio tollere.
11. Ego equidem, viri, vindictam banc mihi videor exsecutus esse injuriarum non mihi soli oblatarum, sed universee civitatis nomine. Dediti enim malis hujusmodi studiis cum videbunt, qualia parata slot hujusmodi facinoribus prsemia, minus audebunt in alios insolentia atque injuriis grassari, videntes, vos quoque parem in se- veritatem exarsisse. Sin autem minus, multo erat satius leges fixas refigi atque expungi plane aliisque commutari, quse cum maritos mulctari jubeant, si qui uxores custodiant, turn liberara iis decernant potestatem impunemque licentiam, si qui matronas stupris polluere audeant. Multo enim hoc foret sequo juri convenientius, quam cives ab iis legibus quibus serviunt in laqueum pertrahi, sancientibus quidem iltis atque edicentibus, quicunque mcechum deprehenderit, ei Itcere quicquid voluerit in eum statuere: verumtaraen certamina forensia in hujusmodi causis decertanda proponentibus multo acer- biora injuriam passis, quam his, qui, legibus invitis et interdicenti- bus, alienas uxores comminxerint. Ego enim nunc de capite for- tunisque meis et qusecunque mihi cara sunt ideo periclitor, quod patriae legibus obsecundavi.
LYSINE
IN CORINTHIORUM SOCIOS ORATIO FUNEBRIS.
1. Fieri si posse judicem, o corona, ut ulla oratio virtutera virorum hoc monumento conditorum exsequet, questurus de iis sim, si qui laudes eorutn ex apparatu paucorum dierum praedicandas de- mandant: quoniam vero toti generi humano universum quam latis- sime patet sevuni baud sufficit ad comparandam orationem praeclaris horum faclis parem, ideo resp. quoque mihi videtur hoc e loco dicturis sapienter consulere eoquod, munus dicendi brevissimoante mandando, prseparationis otium excludat, existimans, bac potissi- mum ratione futurum ut dicentes audientium veniam adipiscantur. Est itaque mihi de his dicturo certamen propositum,non cum horum preeclaris facinoribus, sed cum prseconibus eorum, si qui ante me de iis pro concione verba fecere. Tantam enim rerum dicendarum copiam suppeditavit horum virtus et carmine potentibus et oratione soluta utentibus, ut, multa prseclara de iis cum praedicassent majores, multa tamen nobis reliqua fecerint, et post nos quoque sat multa sint superfutura quas posteri verbis exsequantur: nullius enim sunt neque continentis neque pelagi exsortes, sed in populis sunt, qui, cum propria et privata sua mala lugeant, turn horum virtutes celebrent.
2 Primo itaque loco vetusta majorum certamina persequar, me- morias a fama proditas nactus: decet enim omnes homines eorum quoque meminisse, alias in carminibus cantantes eorum nomina, alias appellantes in commemorationibus virorum fortium, alias debito prosequentes honore in locis et temporibus huic nostro siniilibus, quo superstites exemplis defunctorum doceantur.
3. Amazones igitur, antiquum genus, Martis filiae, quibus olim ad Thermodontem fluvium sedes crant, gentium circa omnium soIjb ferro armabantur, primaeque gentium quotquot usquam sunt omnium in equos inscendebant, super quibus subito invectae adversarios nee opinantes cum oppressissent, eo vecturae genere uti nescientes, et facile consequebantur hos fugientes et efFugiebant persequentiiim manus : qua animi fortitudine hoc sunt consecutse, ut viris similiores, quam mulieribus quas natura eas fecerat, haberentur; viris enim per animorum vim antecellere magis, quam per corporum infirmitates
156 LYiilJE
cetlere vidcbantur, Mullis ilaque populis inipcrilanles a se subactis, cum fuiido do patiia; nostree niagnis laudibus inaudissent, stimulatsB cum glorise illecebris tum spc prxmiorum, bellicosissimis quibusque gentibus in societatem belli adscitis, adveisus banc urbem moverunt. Ubi cum foilibus occurrissent viris, rediere ipsis animi naturse ipsarum similes opinioncmque ipsae sibi suis factis contraxerunt pristinee famoe contrariam, qua factum, ut, minus e natura quoe ipsis contigisset, quam e speciminibus animorum qua; dedissent in certa- minibus bellicis, mulicres liabercntur. Solte bee caruerunt eo fructu, quern alii ab erroiibus suis referunf. resipiscere quamvis e nialis suis didicisseiit, non tamen licuit ipsis ilia in posterum sapientia in capiendis cousiliis uti, neque domum reversis licuit et suam cladem et majorum nostrorum virtutem renunciare; in acie enim cum pu- gnantcs occubuissent casque dementiae suoe meritas dedissent poenas, civitati gloriam virtutis inimoitalem pcperere, suje autem patriae e clade hie accepta dedecus ignobilitatis. Sic illas quidem injusta bonorum alicnorum appetitio jure merito fructu suorum mulctavit. 4. Adrasto autem et Polynici et si qui alii cum illis infesta Thebis arma intulissent, cum acie victis Cadmei sepulturtB denegarent ho- nores, Alhenicuscs rati illos quidem, si quid deliquissent, ejus pcenas obeunda morte dedisse quae dari possoit maximae, deos autem et inferos justis fraudari, et superos violari impietate quippe quorum fana poUuerentur, missis ad Cadmeos fecialibus, rogabant veniam jacentes ad sepulturam toUendi, existimantes fortes quidem decere viros ab inimicis adhuc superstilibus injuriarum pcenas repetere, imbelles autem ipsosque sibi diflfidenlcs in cxanimis corporibus ani- morum vim ostentare; verum rcpulsi Cadmeos adorti sunt, neque horum odio quibuscum nullas ante simultates exercuissent, neque Argivorum superstitum gratia, sed censentes in bellis caesos oportere justa ferre : quapropter advcrsus alteros pro ambobus dimicabant; pro Cadmcis quidem, ut imposterum jura defunctorum violando suam crga deos inipietalem aliis ex aliis modis cxaggerare ne pergerent; pro Argivis autem, ul in patriam ne redirent, bonoribus e ritu patrio sibi debitis fraudali legisque Gra;cee exsortes et spe communi ex- clusi. lla:c nostri spectantes aniniisque agilantes, bellorumque fortuita nemini non mortab communiu censentes, inultorum quidem in se odia ct arma convertebant, verumlamen vincebant diniicantes, ulpote JUS et fas velut in auxiliis babentes : neque a secunda for- tuna inflali, poenas a Cadmeis acerbiores repetere aut superba im- perare audebant, sed illorumimpietati, velut adversariam, suam pie- latem animique celsitudinem in exemplum quasi opponebant, adepti- quc suorum ccrtamimmj ilia i[jsa pru;mia quorum causa vt-nerant, domum rcvertebanlur, Argivorum puta corpora, quae in oppido suae dilionis Elcusine contumulabant. Ad hunc ergo modum erga illos
FUNEBRIS. 157
qiiidoiii e niiniero septem ad Tliebas duciim, qui cecidissent, majores uostri sese gesserunt.
5. Tempore autem interjecto post cum liberi Herculls, e rebus
humanis sublati, ab Eurystlieo exagitati, et a Grsecis quibusque
populis rejecti, non illis quidem nullo motis pudore tantse turpitu-
dinis, at reformidantibus Euiystbei potentiam, hue igitur delati liberi
Herculis, cum in aris deorum consedissent supplices, Alhenienses
eos reposcenti Eurystheo tradere recusarunt, virtutem Herculis
magis verecundantes, quam periculum suum extimescentes, suaque
censebant persona dignius, infirmiores, quibuscum jus et fas staret,
armis tueri,quam gratise potentiorum condonare, perinjurias eorum
oppressos ; Eurystheoque cum totius Peloponnesi qui turn erant
incolis vim et arma prope admovente, judicii sui poenitentia non
ducebantur, periculo cominus urgente, sed constantes ipsi sibi in
proposito perseverabant, tametsi neque a patre Heraclidarum pri-
vato quodam emolumento fuissent ornati, neque nossent, quales
ipsi Heraclidee olim aliquando, ad virilem setatem adulti, erga se
essent futuri. Neque simultas ipsis antea cum Eurystheo interces-
sisset, neque aliud sibi viderent lucrum propositum, quam gloriam
bonse existimationis : sed sola nioti ejus ratione, quod jus et fas
esset, tantum discrimert adibant, parique vim passorum commise-
ratione atque odio vim inferentium, hos reprimere conabantur, illis
auxilium ferre festinabant, existimantes notam libertatis banc esse,
ut nil coactus facias, justitise autem, ut per nefas vexatis succurras,
fortitudinis denique, ut pro utraque laude, si necesse sit, ipsam
adeo mortem oppetere baud detrectes. Tanti erant utrinque spiritus,
ut Eurystheo quidem addicti conditiones a volentibus oblatas asper-
narentur, ab invitis iniquissima exprimere laborantes, Athenienses
autem Eurystheo legem banc proescriberent, ut, qui ipse aliquando
supplex receptum ad aras suas habuisset, homines sibi supplices
factos tutelse suae ne contenderet eripere. CoUatis itaque signis
copias ex universa Peloponneso coUectas suis domesticis vincebant,
Heraclidarumque non corpora modo in tuto collocabant, sed mentes
quoque metu detrahendo in libertatem vindicabant, niemoria moti
virtutis ejus qua pater ipsorum inclaruisset, suisque illos periculis
victoriae corona induebant. Quo liberi Herculis patre fiebant hoc
fortunatiores, tametsi adhuc pueri ; quo pater quidem, quamvis nulli
non hominum generi bona quam plurima peperisset, vitam tamen
ipse sibi molestiis exercitam contentionumque atque certaminum
plenam constituisset, et aliorum ultus scelera, uiium Eurystheum,
inimicum hominem et in ipsum sese infanda ausura, ulcisci nequisset ;
liberi autem Herculis eadem die per civitatem banc et libertate sua
polirentur et ultion« inimicorum.
6. Seepe quidem usu venit majoribus nostris Concordia copulatis
158 LYSLE
pro ajquo et justo decerlare, quippe quibus vitee principium ipsum jure fundatum esset : non enim, id quod multi passim locorum dicuntur ausi, undecunque collecti et in globum congressi miscel- laneum, in alienum solum, ejectis legitimis incolis, invaserunt ; sed eandem glebara, utpote Aborigines, matremque et patriam habuere. Primi autem et turn quidem temporis adhuc soli democratiam in- stituerunt, principatibus quorum subjugo ad id temporis fuissent exterminatis, existimantes, libertatem omnium consensione animo- rum coaiitam finem esse felicitatis humanae : spes e periculis cum proposuissent omnibus pares, liberis animis gerebant rem et publi- cam et privatam quisque suam, e legis praescripto bonisque ho- nores tribuentes et pcEnas malis irrogantes ; existimabant nempe illi, belluarum quidem esse, ut alii aliis per vim invitis imperitent, homines autem decere, ut ipsi sibi ferenda certa lege terminos re- rum figerent, blandaque orationis persuasione argumentorumque evidentia alii aliis assensura extorquerent, iisque famularentur, legi puta, ceu regi, rationi autem verbis declaratsp, ecu magistro.
7. Quo factum est, ut majores virorum hoc monumento condi- torum antiquissimi, ingeniique sui adjuti praestantia et concordise nervis firmati, multa ediderint prseclara atque admirabilia facinora : verum fuit eorum posteris quoque ea virtutis excellentia, ut ejus monumenta et ingentia et ad nuUius non sevi memoriam evictura et nusquam non locorum a se condita relinquerent. Hi enim, tametsi soli essent, pro cuncta Groecia adversus multas barbarorum myriadas dimicarunt. Asise nempe rex, bonis prsesentibus baud contentus, sed Europse quoque sperans se jugum impositurum, quingenta h«minum armatorum millia hue misit. Rati hi, banc urbcm solam si aut volentem sibi adjunxissent aut invitam sube- gissent, facile se reliquos quoque Graeciae populos sub potestatem esse habituros, escendebant ad Marathonem, autumantes, turn maxime futurum ut nostros a sociis desertos opprimerent, cum, Graecia adhuc ipsa secum dissidente atque dubitante, quanam exped.iissima ratione invasores depellendi sint, discriminis adeundi necessitatem ipsis admoverent. Proeterea inhaerescebat adhuc eorum animis ha;c de republica nostra opinio, e gloriosis majorum factis enata, ut praevidcrent futurum, quamcunque aliam rempub- licam Graecam priorem aggrederentur, ut una cum illaet cum Athe- niensibus certamen haberent decertandum ; Athcnienses enim prompte sine cunctatione vim passis quibusque esse subventuros : hos aulem in primos si incurrerent, neminem fore reliquorum Greeco- rum, qui, studio servandi atque tuendi alios, illorum in gratiam au- deret apertec secum simultatis semina spargere. Sic Persae secum ratiocinari : nostri autem majores, non illi quidem consilia sc- quenle« prudenliora atque tutiora, quippe bene gnari periculorum
FUNEBRIS. 159
bellis cognatorum, attamcn arbitrantes mortem gloriosam immor- talem virorum fortium famam relinquere, nil extimescebant ho- stium multitudinem, sed sua magis fidebant virtute ; sibique pudori ducentes, a barbaris agrum suum persultari, non sunt morati, do- nee ejus rei fama ad socios permanaret eosque ad succurrendiim excieret, neque se dignum putarunt committere, ut aliis suam de- berent salutcm, sed operam dare, ut reliqui omnes Grsecise populi suam assertam sibi deberent. Hac sententia rata et animis pariter omnium infixa, occurrebant pauci multis, existimantes decere se, fatalem diem cum omnibus obire, cum paucis autem partes virorum fortium agere, spiritumque sibi esse temporarium et quasi mutuo acceptum necessitate mortis fatalis obstrictum, praeclaram vero memoriam e certaminibus a se obitis collectam laudem suam esse propriam ad posteros transituram. Quos soli vincere non possent, desperabant eos a se vincendos fore, etiamsi accessione sociorum firmatis : si succumberent, (ita statuebant) non deteriore se loco futuros, quam alios, hoc uno dispares, quod paulo ante alios essent occubituri; sin autem superiores a praelio discesserint, non sibi solis, sed reliquis quoque libertatem assertam esse reportaturos. Virorum itaque fortium partes tuentes, corporibusque et spiritibus nil parcentes dummodo virtutem proferrent, legesque patrias magis reverentes quam discrimen conflictus cum hostibus reformidantes, monumentum pro universa Graecia, domi suse, ipsis in finibus agri sui, statuerunt barbarorum a se devictorum atque profligatorum, eorum, qui cupiditate bonorum alienorum allecti, alienos in fines invasissent : tanta quoque celeritate discrimen hoc exantlarunt, ut alios Grsecos iidem nuncii et de barbarorum has in terras adventu et de majorum nostrorum victoria certiores facerent. Quo factum ■ est, ut nemo de futuro periculo trepidaret, sed omnes quo tempore de illius adventu inaudirent, eodem tempore ab illius metu se quoque liberatos gauderent. Nil itaque mirum est, hsec tanta fa- cinora, tametsi vetusta sint, tamen adhuc etiam nunc, perinde ac si recentissima sint, omnium hominum admirationem erigere, prsedica- tionem exercere, semulationem accendere.
8. Xerxes inde rex Asise, multis impulsus gravibusque causis, cum quod contemneret Graecum nomen, turn quod spei falsus fuis- set, item quod acceptae cladis ureretur dedecore, nee non quod damna eegre ferret iisque succenseret a quibus ea accepisset, de- nique quod malorum adhuc esset expers naturasque virorum fortium nondum haberet usu suo cognitas atque perspectas, copias per decennium conscriptas, alias super mille ducentis navibus adduce- bat, alias pedestres per continentem, tarn numerosas, ut arduum sit, nationes signa ejus tum secutas vel nominatim solumraodo percensere. Juvat unum, sed palmarium, multitudinis argumentum
160 LYSI^
indicate : potucrat pedcstres copias per Heilcspontum, qua fretum est angustissimum, super mille navibus ex Asia in Europam traji- cere, sed noluit, ratus, illam moram sibi quam vellet diuturniorem fore; quapropter, et terminos a natura rerum fixos et coelestia ostenta deorumque admonitiones et humanas aucloritates asper- natus, viam sibi per mare communivit, et invitae continenti per agros suos navigationem extorsit, Hellesponto ponte juncto, et Atho monte perfosso, nemine resistente, sed aliis necessitati ce- dentibus, aliis ultro commune decus prodentibus, Illi enim de- pellere vim, cum vellent, suis viribus non poterant, hi corrumpi se largitionibus passi fuerant; raetu illos, hos lucri spe ducente. Athenienses autem, in rebus Groecise tarn conclamatis, cum classe ad Artemisium occurrebant, ad sistendum incendium ; Lacedsemonii vero, cum nonnuUis sociorum ad Tliermopylas hosti se opponebant, sperantes per locorum angustias futurum, ut meatum tuerentur. Discrimine defungentes sub idem tompus ambo, Athenienses qui- dem e praeho navali superiores discedebant, Laceda^monii autem infortunio percellebantur, non virtutem illi quidem suam passi desi- derari, veruratamen falsi opinionis, quam concepissent de nuraero, et eorum adversum quos erant certaturi, qui numerus ipsorum ex- spectationem longissime exsuperabat, et eorum quos a se tuendos speraverant, qui numerus multis partibus erat sperato minor; sic, ab hoste non victi, occubuerunt in statione quisque sua. Alteris itaque ab adversa fortuna subversis, alteri per fauces patefactas infusi, adversus banc urbem procedebant: majores autem nostri, audita Laceda^moniorum clade, trepidantes in ista rerum quibus sepli deprehenderentur procella, certi cum essent futurum hoc, ut, sive pedestri itinera hostibus occurrant, hi classe raille navium iDvecti urbem viris denudatam occupent, sive in naves ipsi inscen- dant, urbs pedestribus hostium copiis prspda fiat ; negatum autem sibi videntcs, muniis ambobus una fungi, hoc est, et hostem de- fendere et in urbc praesidium idoneum relinquere ; proposita ge- mina conditioiie, utrinque dura, et patrio solo cxcedendi, et in castris hostium operam navandi jugo servituiis Grsecioc cervicibus imponendo; satius existimantes esse, cum virtute libertate gau- dere, tametsi jejuna et inope, quam servitutem tolerate turpem, tametsi splendidam et copiis rerum affluentem, maluerunt in Graciac gratiam urbe exsulatum ire, quo possent altera cum parte hostium seorsim dimicare, neve cogerentur ambabus cum partibus simul de- certare : liberis itaque atque uxoribus matribusque in Salaminc de- positis, congregabant reliquorum quoque sociorum navales copias. Diebus non multis post advcniebat hostium quoque el pedester ex- ercitus et classis : O quanto turn et quam diro discrimine super Graciae libertate decertatum est! quam existimatis turn fuisse
FUNEBRIS. 161
fuisse mentcin aut c continente classiarios illos spectantibus, quibus perinde et sua salus etexitusaccedentis cominus periculi infidus esset, aut iis ipsis quibus pugiia navalis jaiujam piignanda iiistaret pro ca- rissimis pignoribus, pro praemiis victorise in Salamine depositis ; quos tanta nubes hostium undique cingeret.ut mortem suis tolerare corpo- ribus minimum esset in malis pr^sentibus, quippe quam preescirent sibi imminentem, maximum vero hoc, quod indignitates metuerent acerbissimas, quibus paterent deposit! in insula, si ad barbaros belli fortuna inclinaret. Fieri profecto non potuit, quin in ilia circumstante trepidatione atque desperatione saepe mutuos in amplexus ruerent, suaraque ipsi sortem, ut facile judicata est, lamentarentur, quippe qui probe et classis suae raediocritatem nossent, et hostilis magnitu- dinem coram occulis cernerent, postremo urbem suam scirent ab incolis desertam, agrum devastatum plenumque barbaris, fanis deoruni ardentibus, nullis denique nun terroribus cominus ingruen- tibus, audientes item Grseco paeani barbaricum obstrepentem, am- babus partibus suos ad dimicandi fortitudinem adhortationum con- tentione acuentibus, mixtosque fremitus et ejulatus utrinque caden- tium, mari cadaveribus obsito, multisque inter se collisis quassa- tarum navium et amicarura et hostilium ruderibus, sorteque pugnae navalis ad multum temporis ancipite extracta atque nataute, sic ut sibi viderentur mode cum victoria salutem recuperasse, mode victi funditus perisse. Credibile hercle est, metu mentes occcecante et ludente, eos turn opinatos esse cernere quae nulla cernerent, et multa audire nusquam audita. Quae non turn fiebant deorum sup- plicationes! quae non concipiebantur victimarum vota! quae non subibant animos uxorum liberorumque desideria! quae non incessit patrum matrumque miseratio! quae non recordatio iiialotum, auris reflantibus exhauriendorum ! Ecquis deorum in tanta magnitudine discriminis non eos sit miseratus ? Ecquis hominum sorti eorum non illacrymaverit ? aut fortes eorum fideii^esque animi ecquem non admiratione defixerint? Profecto reliquis illi mortalibus omnibus antecellebant virtute et capiendorum consiliorum et tolerandorum in bellis laborum,ut qui.relicta urbe patria, in naves commigraverint, capitaque sua, numero ilia quidem perpauca, innumerabili turbae Asiaticae tanquara aggerem opposuerint, victoriaque navali potiti planum universo generi humano fecerint, satius esse inter paucos secum Concordes et jure civili aequo utentes pro libertate dimicare, quam pro servitute inter multos imperia regia reverentes. Assertae autein Graecae libertatis momenta, et numero plurima et re gravis- sima atque splendidissima, hi uni contulerunt haec : imperatorem puta Themistoclem, virum unum omnium et facundia et consiliorum felicitate et strenuitate manuum in rebus gerendis praestantissimum maximeque idoneum, turn naves multo plures quam reliqui omnes
Y
162 LYSINE
socii, virosque reriim gerendarum pcritissimos. Cum his igitur ec- (juis unus reliquorum Grivcorum omnium de principatu sive pru- dentite sive numeri sive virtutis contenderit? Tulerunt ergo meriti ab universa Groecia sine controversia prtcmia atque testimonia rei optima atque pritclarissime in pugna navali gestae : sed et felicita- tem sibi pepererunt istis tantis laboribus parem, virtutemcjue non adventitiam neque insititiam, sed genuinam e suoque prognatam patrio solo, exemplo luculento barbaris ex Asia advenis testatam fecerunt.
9. Tales itaque se in pugna navali cum exhibuissent partemque periculorum longe maximam soli tolcrassent, virtute tamen sua sibi propria libertatem reliquis quoque communem pepererunt : tempore post, cum Isthmum obducendo muro sepire atque intercipere insti- tuerent Peloponnesii, et in salute ex insperato oblata gratulabundi acquiescerent, sibique jam metu liberati .viderentur periculorum a parte maris imminentium, consiliaque jam agitarent de non interce- dendo fjuominus reli(|ui sub barbarorum potestatem venirent, exar- descentes nobiii ([uadam indignatione Athenienses, auctores illis fiebant, si quidem ita facere in auimos induxissent, non Isthmum solummodo occludendi, sed universam quoque Peloponnesum mce- niis circumvallandi. Ipsi enim si a Grsecis proditi atque deserti se barbaris adjunxerint, neque classe mille navium his opus fore neque murum Isthmo obductum illis esse profuturum: imperium maris enim penes regem Persarum esse futurum controversiae atque discriminis expers. Meliora itaque ab Atheniensibus docli Peloponnesii cum sibi persuasissent et iniqua se patrare et prava capessere consilia, Athenienses contra oequa omnia suadere eademque saluberrima, auxiliatuifl ad Plataeas convenere ; ubi, tametsi sociorum plerique stationes sub noctem deseruissent, ab hostium expavefacti multitu- dine, Lacedtemonii tamen a Tegealis firmati Persas profligarunt, Athenienses autem una fum Plataeensibus armis devicerunt Grse- corum eos quos desperata libertateservitutem subire baud puduisset. Jlla die superioribus laboribus cum splendidissimam coronidem im- posuissent, firmam Europaestabilemque asserverunt libertatem, nullo- que non in discrimine virtutem suam cum publice approbassent, et soli per se ct una cum aliis, et in continente et in salo, et adversus barbaros et adversus Grajcos barbaris addictos dimicantes, ab om- nibus, lam quorum in commililio dimicassent quam adversus quos arma gcssissent, digni sunt habiti, qui principes atque duces Grae- ciae constituerentur.
10. Tempore autem post, inlestino inter Greccos oborto tumultu, cum ob excellentiam fortunae secundae qua nostri usi aemulationem omnium concitassent, tum ob invidiam e rerum gestarum magnitu- dine coUectam, magnos quidem spiritus alenlibus omnibuS; rainuta-
FUNEBRIS. 163
rum autem criminationum et prcetextuum quibusque egentibus, com- missum est inter jEginetas eorumque socios et inter Athenienses navale prcelium, quo nostri triremes liostium septuaginta ceperunt. Sub idem tempus iEgyptumque iEginamque infestantibus nostris, et juventute alia in navibus alia in castris procul a domo militante, incessit Corinthios eorumque socios cupido agrum Atticum inva- dendi, quern facili opera sperarent a se occupandum ut a suis de- sertum, aut heEc si'se spes fefellisset, hoc certe futurum -perabant ut classem nostram ab jEgina sic revocarent ; quapropter egressi domo cunctis cum copiis Geraneam ceperunt. Verum Athenienses, tametsi suorum alteri jam in reditu domum essent alteri prope abes- sent, abs se tamen non impetrarunt ut eorum quenquam arcesserent, sed ipsi suis freti animis et aggressores aspernati, seniorcsque et mi- litaribus annis inferiores, sibi certamen deposcebant, illi quidem usu rerum virtutem adepti, hi autem natura magistra, et illi quidem re- cordatione acti fortium factorum ssepe multisque in locis a se edito- rum,hi autem istorum cemulatione accensi, periti seniores imperandi, juniores autem ardentes imperata exsequi, Myronide duce, cum ipsi sese hosti ultro in Megarica objecissent, vicerunt universas illorum copias suis, tametsi pars jam fessa laboribus atque defuncta esset,alia nondum matura capessendis, eosque, qui agrum suum infestare ausi essent, non domi suse exspectarunt, sed ultro ipsis alieno in solo oc- currerunt, in quo tropoeum de ipsis fixerunt fugatis, suse quidem glo- rise monumentum splendidissimum, dedecoris autem seterni hostibus insessuri ; tametsi ipsis afFecta senio et marcida corpora, partim non- dum satis habilia tractandis armis atque valida essent, animi tamen ambobus supererant fortiores,quam aut ab ilia aut ab hac e3Dtate po- stulari exspectarive posset ; quo facto domum reversi, glcfria cumu- lati amplissima, juniores quidem ad consueta disciplinoe puerilis muniaredibant, seniores autem ad solitas functiones atque consulta- tiones de salute reliquorum civium tuenda se recipiebant.
11. Est quidem baud facile factu, viri, id quod cernitis, ut sin- gula quseque decora multorum contentione elaborata unius oratio exsequatur, utve omni sevo gesta unius diei breve spatium com- plectatur. Ecquod enim tempus, qua^ oratio, qui orator par tandem sit futurus virtuti virorum hoc monumento conditorum declarandae ? Laboribus enim hi suis quam plurimis certaminibusque splendidis- simis et discriminibus honestissimis libertatem Greecise asseruerunt, suamque patriam inter omnes excellere testatum fecerunt, quippe quae septuaginta per annos principatum maris obtinuerit, sociosque in pace tumultuum expertes retinuerit, non postulando ut plebs optimatibus serviret, sed necessitatcm sequi juris servandi omnibus imponendo, neque debilitando socios, sed illis quoque robur adden- do, atque demonstrando suse ipsorum potential tam validos inesse
164 LYSI£
nervos, ut niagnus rex non jam aliena appeteret, sed cum de suse ditionis parte decederet haud contemnenda, turn de reliquis tamen raetueret ne ea male tueretur. Neque triremes per id temporis in- fests? ex Asia inferebantur, neque tyrannus e Graecia exsistebat, neque Groeca quaepiam civitas a barbaris in servitutem redigebalur : tantum reverentioe, tantum metus horum virtus reliquis omnibus bominibus injecerat. Quaj sunt eae laudes, ob quas oporteat solos lis ornate? Graecorum protectores liberarumque civitatura principes constitui.
12. Verum etiara adversis in rebus virtutem suam extulerunt. Amissa enim in Hellesponto classe, sive per imperatoris ignaviam sive deorum arbitrio, quo vulnus impressum est gravissimum et nobis ipsis ilia calamitate afflictis et reliquis una Graecis, paulo post testatum majores nostri fecerunt in civitatis nostrse potentiasalutem GraecisE versari. Aliis enim principatum Graeciae adeptis, factum est, ut, qui barbari antehac mare ingredi ausi haud fuissent, hi nunc in Europam classibus aliis ex aliis inveherentur Greecosque pugnis navalibus vincerent, ut civitates olim libera; servirent, ut tyranni ipsis imponerentur, alii statim secundum cladem illam qua res nostrae conciderunt, alii secundum victoriam qua barbari res Graecas percu- lerunt. Quo constat, dignum fuisse Graecia, ut super hoc tumulo in funere turn ctfesorum tonsa capillos et puUata hie compositos lugeret, velut eos, quorum cum virtute sua quoque libertas elata et contumulata fuisset: orbatae sic tantis viris Gruiciae conditio fuit miserrima; rex Asiae contra secundis rebus effloruit, ex quo ei cum novis Graeciffi ducibus contendere licuit: Graeciae enim vindicibus denudatae jugum servitutis est impositum ; regem autem, ex quo alii Graecis prteesse ccepissent, admiratio atque aemulatio incessit illorum consiliorum quae majores ejus olim agitassent. At enimvero, ad hos qucstus et ad banc miserationem sortis universal Graeciae communis^ magnitude mali et patriae caritas et animi mei me per- turbatio imprudentem atque invitum evexit ; quare ad alios age pro- grediamur: convenit itaque illorum quoque et publice et privatim meminisse fortium virorum, qui, servitutem fugientes et pro jure suo pugnantes et pro jure civili adversus dominos illegitimos atque ne- farios insurgentes, Peloponnesiis omnibus nequicquam adversan- tibus, in Piraeeum rediere, non a lege coacti, sed a natura invitati, novisque discriminibus vetustam majorum virtutem imitati, corporura suorum contentione animorumque forlitudine remp. cum reliquis quanquam repugnantibus communicarunt, mortem cum libertate prtfjferentes vittfe in servitute degendao : cladium, si quas ab hostibus acciperent, non minus eos pudebat, quam iracundia in hostes exar- serant; malebant mortem patrio in solo oppetcre quam in alieno fbrtunarum fixas habere sedes, quippe qui pactis sanctissima juris-
FUNEBRIS. 165
jurandi fide confirmatis, veluti copiis quibusdam auxiliaribus, fide- rent, tametsi ad pristinos hostes novi, cives ipsorum, accessissent. Verumtamen adversariorum non reveriti multitudinem, capita cum periculis objecissent, de hostibus a se devictis tropacum condiderunt : ciijus sua5 virtutis testes adhuc superstites habent tumulos Lacedse- moniorum liuic tnmulo assitos. Et profecto, quse respublica ad istud temporis dejecta et contempta fuisset, earn hi rursus ad supe- riorem majestateni extulerunt, expulsaque discordia pacem et con- cordiam ei reddiderunt, atque efFecerunt ut pro raoenibus dirutis moenia rursus stantia conspicerentur. Reduces enim domum ab exsilio facti, consilia sua consiliis majorum hie conditorum accom- modarunt, non ad ultionem inimicorum, sed ad salutem patriw con- versi : impetrare a se cum non possent, ut sequis aniinis sua jura minui iisque se fraudaii paterentur, neque rursus uUa causa ad plus sibi quam conveniret arrogandum moverentur, perinde libertatem suam his ipsis adeo, si qui servitute delectarentur, impertiebant, atque servitutem horum participare dedignabantur ; rebusque gestis et maximis et ad laudem ampHssimis priores reipublicse clades ex- cusabant, ut jam constaret inter omnes, rempublicam antehac non ignavia sua neque hostium virtute concidisse : qui enim, tametsi inter se dissidentes, tamen invitis et ringentibus Peloponnesiis cseterisque hostibus a quibus sepli tenerentur, in patriam reditum extorquere potuissent, Hquet eos facile, si animis conspirassent, hostes debellare potuisse.
13. Laboribus igitur illi quidem in Pirseeo exantlatis hoc con- secuti sunt, ut in eorum admiratione atque prsedicatione omnes homines versentur. Sed et mercenaries railites hie sitos par est a nobis collaudari, qui, strenua opera plebi prasstita patriam recu- perare contendenti, pro nostra salute cum dimicassent, ibi rati patriam sibi esse ubi virtuti proferend-ae locus esset, hujusmodi exitum vitaj sortiti sunt: cujus rei causa respublica eos quoque et luxit publice et extulit, atque hoc tribuit, ut omne in aevum paribus honoribus atque cives ipsi afficerentur.
14. Qui autem nunc a nobis humantur,hi ope Corinthiis ferenda illustre totique humano generi spectabile suae virtutis documentum ediderunt. Corinthios enim cum prislini amici Spartani oppres- sum irent, hi novi socii facti assertum ibant, diversa Lacedeemoniis sentientes — Lacedaemonii namque Corinthiis bona eorum invide- bant, nostri Vero vim et injurias Corinthiis a Lacedeemoniis illatas miserabantur, neque pristinas eorum secumsimultates recordabantur, sed novam caritatem magni faciebant — : virtutem ecquis banc neget esse ab his demonstratam, qui, Grseciam ornare conantes ejusque caritate ducti, non pro sua solummodo salute pericula adire, sed pro libertate inimicis adeo hominibus restituenda mortem op-
166 LYSI^
pctere nulli dubitarint? LacedfEmoniorum cum sociis confligebant, quo hos ipsos quibuscum confligebant in libertatem vindicarent: victoria enim si potiti fuissent, victis paria secum jura contribuissent ; adversa autem fortuna subversi certam servitutem stabilemque Pe- loponnesi incolis pone se reliquerunt.
15. Illis itaque quidem, Peloponnesiis puta, hac sorte utentibus
vita quidem fuit miserabilis, mors autem optabilis : nostri vero, et
adhuc cum superessent et nunc fate suo defuncti, beati sunt ha-
bendi atque suspiciendi, ut qui in bonis virtute majorum partis
educati eorumque exempbs instituti, postmodum adultiores facti,
majorumque gloriam salvam conservarunt et suas virtutis docu-
menta ediderunt. Multis enim splendidisque decoribus patriam
ornarunt, acceptas aliena culpa labes sustulerunt, helium a finibus
longe submoverunt; vita3 denique finem imposuerunt eum, quo
virum quemque bonum decet suam obsignare, persoluta patrise edu-
cationis mercede, quanquam moerore et luctu educatoribus relicto.
Quapropter eorum desiderio angi superstites par est ipsosque suam
sortem lamentari, cognatosque defunctorum de vitse postmodum
degendse caligine atque tristitia miserari. Ecquae enim illis reliqua
facta est hilaritas ? qui eos extulerint tantos viros, qui, prae virtute
pensi nil habentes, vitam ipsi suam projecerint, uxores maritis vi-
duarint, liberos patribus orbarint, fratres cum patribus atque ma-
tribus desertos et desolatos reliquerint. Ego'vero, in tanta malo-
rum et multitudine et atrocitate, liberos tamen eorum nullus dubito
beatos prtedicare, eorumque sorti invidere, quos setatis infirmitas
jacturae sensu in ejusmodi patribus factse privet : at parentum, a
quibus hi nunc humati procrcati sunt, me miseret, natu grandio-
rum quam ut oblivisci suorum damnorum possint. Ecquid enim
excogilari queat acerbius quam hoc, ut, quem tu genueris atque
educaris, eundem ipse tute tuis manibus ubi humaveris, spe omni
careas, invalido corpore, deserUis ab amicis, necessariis vitee admi-
niculis exutus, et, a quibus antea beatus fuisses praedicatus, eorun-
dem nunc commiscratione gravatus? Eccui mors non sit tali vita;
dcsiderabilior ? Quo enim illi viri crant fortiores, hoc superstitibus
luctus fit acerbior. Cui luctui ecquid tandem unum est, quod
modum imperarc dcbeat? ubinam eos oportebit mcestitice finem
face re ? Rcine publicae in malis? Atqui refricabunt hajc publica
mala hsec privata ulcera. Num publicis in gaudiis? Atqui satis
ad moestitiam cicndam hoc est, ut e liberorum tuorum tibi erepto-
rum virtute alios videas fructum Istitia: percipicntcs. Num in
malis privatis cuique suis ? ecqui laitentur, videntes, quibus olim
amicis usi fuissent, eos nunc paupertatem atriue solitudinem suam
devitare, inimicos autem calamitatibus suis illaetari ab iisque ad-
insolentiam efferri ? Una haec mihi superesse videtur ratio, qua
FUNEBRIS. 167
et illos quodarhmodo solemur et hie compositis parem utcunque gratiam referamus, si nempe parentesque eorum non minoris facia- mus atque illi adhucdum superstites cos facere insueverant, libe- rosque pari caritate complectamur atque si ipsimet eos suscepis- semus, uxoribus denique viduatis si nos haud minus sedulos prae- stemus tutorcs atque illi olim fuere. Quosnam enim majoribus merito prosequamur bonoribus, quam hie sites ? et ex superstitibus quosnam majori, quam horum necessaries, caritate complectamur? qui cum ex virtute suorum, quos nunc lugent, olim, illis adhuc superstitibus, non ampliorem atque alii fructum perceperint; nunc, sublatis illis, soli, si verum volumus, infortunii onus perferunt.
16. Verum enim vero, non video, quo expediat in hujusmodi lamentationes effundi. Non enim nos utique fugiebat, nos omnes legi naturae natos esse obnoxios, cui semel parendum atque mo- riendum est : quid opus ergo est, quae fata dudum exspectatione praecipiebamus, super iis angi? aut tam impatienter ferre mala a natura imperata, qui sciamus mortem ignavissimum atque infimum quemque perinde manere atque fortissimum et nobilissimum? Mors enim non magis prsetervidet imbelles, quam strenuos reveretur, sed aequam se communemque preebet omnibus. Datum si foret, devi- tatis bellorum fortuitis, vitam sic tandem immortalem agere, de- ceret utique superstites, donee in vivis superessent, caesos in bellis perpetuo deflere : jam vero et humana natura morbisque senioque est obnoxia eorumque plagis succunibit, etsorsnascentem quemque sortita ad preces surda est flectique recusal. Quapropter eos oportet ducere beatissimos, si qui periculis defungentes ob res gravissimas easdemque honestissimas, sic tandem vitam cum morte comrautarint, arbitrio sui non incertse cuidam fortunse per- misso, neque exspectato mortis genere sponte sua obveniente, sed cum delectu generis nobilissimi. Sunt igitur eorum memoriae senii expertes, honoresque illis habendi omnium hominum commovent admirationem atque aemulationem : cum enim ob naturam qu^m sortiti sunt mortalem lugentur, turn ob virtutem qua exsplendue- runt pro immortalibus celebrantur. Etenim efferuntur publice, lu- dique super iis eduntur, habentes locum et robori corporis demon- strando et ingenii solertiee proferendae et opulentiae expromendae : id quod testimonio est, si qui in bellis pro patria dimicantes occu- buissent, eos dignos haberi bonoribus iisdem, qui numinibus deorum immortalium consecrati sunt. Quamquam igitur eos ego equidem vitcs perinde mortisque beatos praedico admirorque, existimans illis solis nasci expetisse, si qui virtute hoc sint consecuti, ut corpus mortale sortiti in fama vivant immortali : necesse tamen video nobis esse, ut, morem antiquo ritui gerentes patriisque institutis, hie composites lamentationibus prosequamur.
L Y S I iE
ADVERSUS SIMONEM APOLOGIA.
1. Tametsi, Senatores Areopagitse, Simonem novi multa alia atque atrocia ausum, nunquam tamen eum eo sperassem audacise esse processurum, iit, quariim rerum par erat eum pcenas dare, earum reos ipse alios quasi indigna passus ageret, dictoque jureju- rando tanto et tam sancto ad vos prodiret. Quod si ergo judices quidem niihi essent alii de me pronunciare jussi, periculum boo ego vehementer p(jrhorrescercm,qui sa?pe in judiciis versari plurimumque valere cernam, alias dudum ante a litigantibus comparata advocato- rum prsesidia, judices auctoritate, gratia, precibns, minis denique et convitio fleclentium atque obruentium, alias alios rairabiles for- tunae casus, ut alia omnia saepe eveniant quam jure certantes spe- rassent : ad vos autem ingressus, spero futurum, ut jus mibi de- bitum a vobis recuperem. Inprimis boo, senatores, segre fero, quod agendum mibi coram vobis sit iis de vulneribus, quorum cum me puderet multos mibi esse conscios, idcirco malui acceptam inju- riam tacitus inultam perferre. Quoniam vero Simon ad boo ne- cessitatis eo me adegit, quod vos nibil celavit, ego rem totam ut gesta est a capite ad calcem vobis enarrabo : sed hac conditione, ut cixo si reus injuria: dat-.t deprebendar esse, veniam nullam im- petrera ; sin autem planum vobis fccero, criminibus illis me non te- neri quorum me Simon cum jurejurando insimulavit, ita ut vobis soiummodo videar amore ergaadolescentem [Theodotum] exarsisse atiimi quadam levitate, aut si mavultis, dementia, gravitateni utique tttatis meae non deccnte, turn ut vos, id quod majorem in modum vos rogo atque obtestor, ideo me nil improbiorem babeatis, bene memores, mortalium omnium esse neminem, qui non sensu quodam amoris afficiatur, at ilium esse honestissimum atque sapien- tissimum, qui hujusmodi labes bumanae naturae cognatas quam decenlissime perferat. Simon autem, quem coram cernitis, bis omnibus in rebus mibi ofTecit ; id quod planum vobis faciam.
2. Ambo nos [ego et Simon] eundem crga Theodotum, adole- scentulum quendam Platceensem, exarseramus, o Senatores: quem ego equidem beneficiis ducobam mibi obstringendum, ille ^Qxo contumeliis et injuriis boc se sperabat perfecturum, ut puer impe-
ADVERSUS SIMONEM. 169
rata quseque coactus exsequeretur. Longum fit, quae Theodotus a Simone mala pertulit, enarrare; in me ipsum autem quae Simon ausus est, ea vos arbitror ex me audire oportere. Simon nimirum, comperto puerum penes me esse, noctu meam in domum temu- lentus irrupit, efFractis foribus, in fceminarumque secretum se ingessit, tametsi soror mea intus esset cum filiabus ejus, quae omnem ad hoc diei eetatem ita egerunt pudicam, ut vel necessariorura quoque conspectum verecundarentur. Neque (videte, obsecro, quo petulantiae processerit) abscedere prius voluit, quam homines, et qui fortuito intervenissent et illi ipsi adeo qui eum illuc comitati fuerant, per vim ejicerent, quod illis videretur vim et stuprum obla- turus esse pueUis virginibus, patre orbis, quarum in receptaculum irrupisset. Veium aberat tantum ut Simonem hujus tantoe inso- lentise facinorumque tam contumeliosorum poeniteret, ut, loco ubi coenaremus explorato, facinus auderet inprimis abhorrens dictuque incredibile, nisi si quis furorem ejus jam dudura cognitum atque perspectum habeat. Immisso enim nescio quo, foras me evocavit; prodii; vix prodieram, cum ille in me involat et pugnis me verberi- busque concidit : ego vero inimicum ulciscebar par referens et in fugara vertebam fugientemque urgebam ; ibi lapidibus ille me petit, quorum unus aliquis a me aberrans Aristocriti frontem sauciavit, qui Simonem ad domum meam euntem prosecutus fuerat.
3. Ha2C ego quamvis gravia atque indigna mihi viderer passus, toleranda tamen duxi pudore metuque dedecoris si factum palam fieret — id quod memini me paulo ante dicere — , maluique horum delictorum poenas exigere nullas quam apud cives dementiae opinio- nem raereri, bene gnarus neminem fore qui in Simone istaec nii- retur reliquis ejus notis et solitis flagitiis coiisentanea, me autem qui riderent ita mulcatum, fore permultos ex eorum numero qui, civium si qui sint probitati studentes, iis invidere consueverunt. Verumtamen ita me soUicitum habuit istius scelerositas, dubiumque quibus ei modis occurrerem aut eam devitarem tractaremve, ut tutissimum mihi videretur esse ex urbe discedere peregrinatum. Assumpto itaque puero — convenit enim me nihil verorum vos celare — solum verti. Temporis intervallo post, quod satis diu- turnum videbatur ad injiciendam Simoni et oblivionem pueri et poenitentiam superiorum ausorum, redii; sed in Piraeeum me abdidi : at ille tamen statim Theodotum animadvertit atque rescivit penes Lysimachum diverti, qui Lysimachus prope illas aedes habitabat, quas Simon mercede conductas incolebat; familiarium itaque non- nullos ad prandium atque compotationem invitat. Coepulones autem hi custodes in tecto constituunt, puerum domo egredientem observaturos, quo ipsi ab his custodibus admoniti puerum intro ra- perent. Interim ego e Pirseeo in urbem redeo, et in transitu ad
z
170 LYSIiE
Lysimachum salutandi causa devertor, pauloque post jam temulenli eximus : illi autem prorumpunt et in nos involant. Erant quidem in illo globo Simonem comitante qui scelus participate recusarent, Simon autem et Theophilus et Protarchus et Autocles raptabant puerum, qui abjecto pallio in fugam se conjiciebat: qua ego sum sperans elapsurura, hos autem, ut primum hominibus essent occur- suri, a coepto esse destituros, hsec igitur ego sperans animoque versans alia via discedebam ; tarn vehementer eos cavebam, cm- niaque eorum coepta magnum mihi fore malum existimabam. Et quarum rerum causa Simon inter nos ait pugnam evenisse, illic neque illorum neque nostrum cuiquam comminutum est caput ne(|ue mali quicquam accepit quisquam, ut auctores vobis erunt quos ego testes ad vos producara, qui rei turn gestse interfuere.
TESTIMONIA.
4. Simonem itaque, non me, auctorem fuisse injurise, insidia- tumque, non me illi, sed ilium nobis esse, confirmatum audistis, senatores, a testibus qui rei gestse interfuerunt. Verum,.ut rei processum et exitum enarrare pergam, puer in fuUoniam quandam confugerat; verum hi eodem delati una cum puero irrumpebant, et vi abstractum abducebant clamantem et vociferantem, homi- nesque ad clamorem frequentes et cursim congregatos obtestantem, quos hi spernebant, su^censentes facto atque stomachantes indigni- tatemque rei graviter ferentes : Molonera autem fullonem aliosque quosdara, qui eos cum rapto juvene aufFugientes consectati erant vindicandi ejus atque rursus eripiendi gratia, verberibus coramulca- bant. Lamponis ad aedes jam processerant, cum ego solus inam- bulans illis occurro. Existimans igitur nefas et turpe esse, inultura si paterer puerum ita conturaeliose raptari, manum vindicem ei injicio. Hi autem, a me interrogati, cur istaec auderent tani legibus contraria, nullo reddito response, verbera mihi ingerebant, omisso puero. Coorto sic prselio, senatores, puero quippe s£ixorum con- jectu eos eminus feriente atque a corpore suo arcente, in nos autem his contra saxajactantibus, puerumque porro prae temulentia ver- berantibus, me denique vim defendente, cseterisque item, qui, cum rixae iolervenissent, nobis, quibus injuriam oblatam esse judicarent, opem ferebant, ita factum est in hoc tumultu ut capita nobis omni- bus comminuerentur. Et reliqui quidem qui Simoni in ista per temulentiam commissa pugna sociam prajstitissent operam, ut pri- mum congressi mecum pustmodum sunt, veniam erroris sui a me deprecati sunt, velut non a me laesi, sed aggressores ipsi, atrocia ausi ; totoque quadriennio, quod inde efluxit, nemo eorum fuit unquam qui de me quicquam qucreretur. Simon hie ipse adeo, qui unus hsec mihi mala onmia conscivit, quietum se toto illo tem-
ADVERSUS SIMONEM. 171
pore tenuit, ipse sibi metuens : ut autem comperit in causa quadam privata, quse mihi e fortunarum permutatione cum alio quopiam facienda esset conflata, me rem sinistre gessisse, ita me coepit con- temnere, ut, qua est protervia, nullus dubitaret in hoc me forense certamen conjicere. Hsec ipsa quoque vere a me affirmari, quo cei- tiores sitis, senatores, testes ad vos adducam eos qui his quoque interfuerunt.
TESTES.
5. Rem jam ut gesta f'uit tenetis, et a me et a testibus edocti : verum Simoni, senatores, o quam velim eandera esse atque mihi mentem ; sic enim facile fiat, ut vos a nobis arabobus vera docli ex sequo et justo sententiam pronuncietis. Quoniam vero Simon juris- jurandi ore suo dicti nulla ducitur religione, conabor ejus mendacia refi:tare atque vos meliora docere. Asseverare nempe ilium nil puduit, drachmas trecentas a se Theodoto esse datas ex pacto cum illo inito, me autem animum pueri malignis et insidiosis suggestio- nibus a se abalienasse. Atqui, si verum hoc erat, oportebat eum advocatis testibus quamplurimis banc causam jure secundum leges exsequi. Verum paret, eum horum nihil fecisse, contra vero inju- rias Tnihi quam maximas obtulisse eo, quod ambos nos modis excepit contumeliosis, quod verbera nobis ingessit, quod comissa- bundus in nos grassatus est, quod fores meae domus effregit, quod noctu in sedes mulierum ingenuarum irrupit. Quae omnia vos oportet, senatores, pro certis habere argumentis eum hoc agere, ut mendaciis vos circumveniat. Totam suam substantiam ipse tre- centis drachmis sestimavit, tanti ad censores professus ; ecquotus jam erit qui non miretur, eum pluris, quam universis in bonis ipse habeat, puerura conduxisse sodalitii et amoris ergo. Verum non habet satis hoc comminisci, de dato argento ; eo quoque procedit audacisG, ut id argentum se aiat a me recuperasse : atqui, qui con- sentaneum est, tum quidem nos tantum facinus coramisisse quanti nos Simon insiraulat, ut trecentis eum drachmis fraudare conarenuir ; nunc autem, pugna depugnata, tandem pecuniam reddere, non ea usos cautione, ut Siraonem syngrapham posceremus, qua is testa- retur sibi a nobis esse satisfactum omnemque se inter et nos obortam simultatem et querimoniam sublatam, nullaque coactos reddendaj pecuniae necessitate. Verum enimvero, senatores, versutias sunt hae omnes Simonis atque imposturae, callide ab ipso excogitatae atque constructfe : dedisse ait pecuniam, quo infanda facere ne videretur, si, cum nullum intervenisset seris mutuo crediti negotium, tamen in puerum modis grassari tam indignis auderet; et rursus recuperatam simulat pecuniam, quia inter omnes constat, nunquam me ab ipso pecuniae fuisse postulatum neque ipsum unquam aeris a me sibi debiti mentionem fecisse.
6. Porro queritur ille quidem, se verberibus ante fores oedium
172 LYSI^
suarum a me mulcatum esse, ab iisque grave damnum corpore accepisse. Atqui constat, eum salvum et incolumem stadia plus quam quatuor cuisu emensum esse, cum puerum persequeretur : quif cum viderint homines plus quam ducenti, tamen infitiatur.
7. Turn nos ait ad a^des suas venisse testa vinaria armatos, ne-
cemque sibi minatos esse; banc autem esse Trpui'ouiy, necem prce7ne-
ditatam. Ego vero, scnatores, facile perspectu arbitror esse eum
mentiri, non vobis solummodo bujusmodi causas cognoscere solitis,
verum eliam quibuscunque aliis. Eccui enim credibile videbitur,
mc Simonis ad sedes cum proposilo csedis paratisque insidiis acces-
sisse de die, cum puerulo, tot hominibus penes eum rogatu ipsius
congressis, nisi si cui videar eo furoris processisse, ut in mentem
mihi veniret, certamini cum tanta multitudine rae qui solus essem
committere, praesertim qui bene nossem mire eum cupere ante suas
aedes inermem me nancisci, quippe qui ultro meas in sedes irrupisset,
pensi non faciens neque sororem meam neque filias ejus, cognitoque
loco ubi turn forte coenabam, evocatum rae pugnis concidisset?
Et tunc quidem ego me ab ultione vepetenda continuerim, ne populi
fabula fierem, quod existimarem, humani quid, in quod vel hone-
stissimus quisque incurrere possit, me passum esse, qui in hominis
impuri atque audacis furorem, vclut in scopuliim quendam, impe-
gissem : lum vero, multo post, libido me — id quod liic ait — inces-
serit, rursus de me popello fabulam prsebendi ? Habiturum utique
sit commentum hoc speciei non nihil, si puer penes eum haesisset,
quasi ego, cupiditatis impatientia actus, insolentius quid atque
calidius quam par esset patrassem : jam vero nulli cum puero con-
gressus ei erant, nil commune, quin imo puerum odio quam ullum
aiium hominem acerbiore prosequebatur ; puer penes me vcrsabatur.
Eccui jam vestrum, senatores, erit credibile, me, qui conscensa
nave cum puero ex urbe ideo excessissem, quo mihi omnis cum
Simone digladiandi aniputaretur necessitas, rursus post reditum in
urbera, ultro ipsum ad aedes Simonis adduxisse puerum, ubi vide-
rem mihi quamplurimum molestiarum atque discriminum esse pro-
positum ? Egone, illi cum insidiarer (insidiatum enim me sibi Simon
queritur), sic venirem imparatus, ut neque amicos neque servos
neque ullum alium hominem mihi prscsto esse jussissem, praeterquam
hunc unum puerulum, qui cum ferre mihi opis nihil posset, tum, si
quid ego fraudis commisissem, prodere me tormentis subjectus
posset? At enimvero dementise processeram eo scilicet, ut locum
tempusve minus observarem, quo Simonem, cujus vitse dicor insi-
diatus esse, solum et inermem nanciscerer, sive noctu sive interdiu ;
sed ilium scilicet in locum me demisi, ubi futurum erat, ut a quam
plurimis el conspicerer et plagis usque ad necem conciderer, quasi
meummet ipsius in caput fraudem banc prsemeditatae necis exco-
gitassem, quo acerbius atque crudelius ab inimicorum insolentia
ADVERSUS SIMONEM. 173
exagitarer. Praeterea, ex ipso quoque conflictu, senatores, colligatis eum mentiri. Puer enim, ut primum Simonem noscitavit ejusque globum, et quid designaient sensit, abjecto pallio, in pedes sese dedit, quern Simon cum satellitio suo insectatus est; ego autem diversa via aufFugiebam, Utris jam decet culpam attribuere? fu- gientibusne, an iiisectantibus, deprehendere illos contendentibus ? Ego equidem constare inter omnes arbitror, metuentcs saluti suse fugere, malum autem dare properantes insectari. Jam causari non licebit, probabilia quidem hsec dictu audituque esse, verumtamen ipsos niulto secius atque ego aiam egisse : iino vero, puerum ut consecuti sunt, de via raptum vi abducebant ; interveniens ego for- tuito, non his quidem manus injeci, at puerum tamen eripere tenta- bam ; quem illi pergentes vi agere, me pulsitabant. Id quod ex hominum qui rei gestae interfuerunt testimonio constitit. Grave igitur etacerbum fuerit, quse hi tarn infanda jurique civili tam re- pugnantia perpetrarunt, ea me videri perfraudem dudum ante prse- meditatara exercuisse. Ecquse tandem erat mea futura sors, si res contra fuisset gesta atque nunc reapse est? si nimirum ego, multis stipatus familiaribus occurrissem Simoni, manus cum eo conseru- issem, verberassem, persecutus essem, puerum deprehensum vi abducere laborassem, cum nunc ab eo, qui istaec omnia palravit, tantum in discrimen conjectus sim, ubi patrio de solo fortunisque meis omnibus periclitor? Sed maximum videte, senatores, argu- mentum omniumque luculentis.simum. Injurias a me accepisse in- sidiisque petitus esse qui videri vult (quas enim rebus approbare nequit insidias, eas oratione jactat), toto ille quadriennio ausus non est ad vos suas de me querelas deferre. Alii quidem homines, ab amicorum consortio abstracti atque insuper plagis commulcati, sta- tim ira stimulante animum ultioni adjiciunt; hie autem annis demum aliquot post.
8. Satis mihi videor, senatores, per ipsam rei gestee veritatem verbis meis declaratam, planum vobis fecisse, culpa me vacare frau- disque nihil imputandum mihi esse; et praeterea in jurgiis ex hu- jusmodi causis enascentibus tam placido sum atque tam composito animo, ut, quamvis alias multas a Simone contumelias acceperim caputque ab eo contusum retulerim, ad vos tamen ea de re referen- dum baud duxerim, belluis, non hominibus, dignum ratus ardorem vindictse, si super amoribus mihi contractum cum quopiam jurgium fuisset, eum patria ejicere molientis. Tum si quis te sine proposito interimendi vulneret, ea mihi nulla videbatur Trijovoia, ccedes deliberata, esse. Ecquis enim tam sit vecors, ut dudum ante secum delibcret atque constituat quomodo inimicorum cuipiam vulnus imponat? Liquet enimvero, q^ii leges hoc in tribunali oblinentes primi san- xerunt, eos exsilium non in hos decrevisse, si qui fortuita commissa pugna capita inter sese ruperint — namprofecto id si juris illi statuis-
174 LYSl^ ADVERSUS SIMONEM.
sent, 0 quam niultos in exsilium exterminassent! — ; sed in eos, si qui ex insidiis quempiani vulnerent, quern occidere gestientes et parantes baud potuissent : his illi prisci legislatores poenas consti- tuere tain severas, existiniantes, non impositorum vuinerum, sed agitatorum consiliorum atque machinationuni funestarum illos poenas debere ; nam, etsi cupitis minus essent potiti, caedem tamen illos nihiiominus, quantum in ipsis fuisset, patrasse, neque per ipsos stetisse quo bomicidium minus coinmitteretur. Sic vestri majores. At enimvero vos ipsi quoque soepenumero temporibus preeteritis ad bunc modum in causis Trpoyoiag pronunliastis. Et profecto, si qui, per tcraulentiam aut per contentionem aut ob amores autob ingesta convicia aut super meretrice digladiati, vulnera acceperint, aut denique super ejusmodi rebus quarura omnes, ubi resipuerint, poeniteat, grave sit atque ssevum, vos ab iis poenas tarn atroces repe- tere, ut eos civitate exterminetis.
9. PrfE cseteris in hoc Simone inconstantiam et mutabilitatem animi niiror. Non enim niibi videtur ejusdem esse, ut amoris una calumniandique niorbo teneatur; sed aniare quidem animorum est simpliciorum, calumniari autem versutissimorura. Velim licere mihi reliquas quoque nequitias ejus coram vobis explicare ; quo intelligeretis, multo eum esse digniorem qui capitis sui causam ipse dicat, qiiam ut alios in discrinien amittendse patrisE conjiciat. Ego vero reliqua quidem omittam : quod vero et vestram flagitare au- dientiam et documentum fore videtur audacice atque insolentiae hu- jus Simonis, de hoc uno commemorabo. In castra ad Corinthum cum venisset pugna jam depugnata et finita ad Coroneam expcdi- tione, Lacbeii cohortis tribuno repugnavit et verbera ingessit, eoq^ue meruit, ut totius civitatis, quaj turn illis in castris universa agcbat, ipse unus ne_digentissimus disciplinse militaris atque nequissimus ju- dicatus, cum infamia, voce prscconis, jussu imperatorum expelleretur.
10. Multa forent alia preeterca quae de Simone praedicarem, verum, quoniam ex antifjuo ritii non licet in judicio vestro, scna- tores, a causa aliena proferre, haec pauca vobis proponam diligenter consideranda : hi meam in domum per vim irruperunt, hi nos sur.t insectati, hi nos per vim raptarunt. Htcc rccordati pronunciate id, quod jus et fas est, neque paiimini ea me patria per nefas ex- trudi. pro qua multa certamina decertavi multisque functus sum muniis cum largitionibus pecuniariis conjunclis, cui malum nullum unquam neque ego neque majorummeorum quisquam conscivimus, sed multa contra emolumenta atque decora comparavimus ; quo voViiscum alii me merito miserentur, non solum si quid eorum fa- tale mihi sit pati (\\nv. Simon vult, sed etiam hoc vel solo nomine quod, per causam hujusmodi tarn vilem tam turpem dictu, ad certamina forensia hujusmodi cum capitis et fortunarum omnium discrimine conjuncla i'uerim adactus.
LYSI^
DE VULNERE PR^EMEDITATO ORATIO.
1. Nulla nobis pacta reconciliationis intercessisse, de hoc hunc hominem contendere, id vero perquam est mirabile: qui- que par bourn aratorum et mancipia, et qusecunque instrumenta rustica ex permutatione acceperit, ea se restituisse non potest ire inficias ; at idem tamen, qui super omnibus rebus tarn liquido me- cuin in gratiam rediit ut dubitationi locus nullus supersit, una de muliere contendit inter nos non convenisse, ut ea pari jure nos ambo uteremur. Constat ilium propter banc mulierculam permu- tationein bonorum niecum suscepisse, et causam tamen, cur quae meorum abstulerat ea mihi reddiderit — verum fateri si velit — , aliam allegare nullam possit quam quod amici communes his de rebus omnibus inter nos disceptarint decideriutque et composue- rint. O utinam jddex in Dionysiis ludis sorte factus, victoriam tribui nostr-cTe baud abjudicasset! quo possem hoc uti argumento perspicuo ad docendum, bona eum fide mecum in gratiam redisse : jam vero spoponderat ille quidem scripto sua manu exarato in ta- bulis ilia ipsa de causa conditis victoriam tribui meee se esse adju- dicaturum, si eveniat ut a sorte judex designetur; designatus au- tem, nihilominus abjudicavit. Quse a me vere perhiberi, cum sciant Philinus et Diodes, testari nequeunt, quoniam ea in causa, cujus reus agor, ciiofioalav, hoc est, jusjurandum ante causae in forum ingressum a litigantibus dicendum, non dixerunt ; essetis alias perspicue intellecturi, nos suffragio nostro effecisse ut judi- caturam hie adipisceretur, et per nos stetisse ut judex sederet. Sed erat nempe inimicus : et esto, per me licebit, siquidem esse vult, largiar hoc ipsi ; neque enim mea interest. Veni ergo ad eum, ju- vat enim tantisper hoc comminisci, cum proposito ctedis inferendae ; irrupi vi in domum ejus. Eccur itaque eum non occidi cujus corpus in potestatem meam redegissem, et tantum valens ut ipsara adeo mulierem mecum aufFerrem ? Dicat hoc coram vobis. Atqui non poterit dicere. Jam vero nemo vestrura est qui nesciat, multo facilius eum ictu sicas, quam pugni, potuisse tolli. Constat ergo ne ipsum quidem adversarium ingressus ad se facti cumteloletifero me insimulare ; sed testa vinaria se ait ictum esse. Atqui e dictis
176 LYSIiE
ab ipso constat, cam non fuisse Trpvyoiav, xim aut ccedem prxmedi- tatani. Nam vim prsemeditati si venissemus, non venissemus tarn inermcs, ut nunc coram vobis adsto, cum dubium esset, essemusne testam figlinam apud eum inventuri, etiamsi testa satis potens ad neceni consciscendam fingatur, aut satisne validum ad mortem in- ferendam hoc teli genus essemus habituri ; sed eo telo armati in viam nos dedissemus domoque id nobiscumjattulissemus. Jam vero ipsi confitentur hi [adversarius, et ancilla, et iis addicti rehqui] nos ad pueros meritorios et ad tibicinas atque etiam bene potos venisse. Ecqui tandem hscc sit caedes prsemeditata ? Ego equi- dcm baud esseputem. Verum hie homo contrario ahis modo per- versus in amando atque miser est : utrumque vult, et argentum relinere et scorto solus potiri. A qua exstimulatus manu nimis citus et praeceps ad contumelias est ; unde necessario fit, ut Isesi vim vi repellant atque ulciscantur. Scortum autem modo me summi facere simulat, modo ilium, ab ambobus amari cupiens. Quod ego mulicris ingenium, ut a principio tuli animo sequo et fa- cili, ita adhucdum fero ; ille autem eo excedit rabiei, ut vibices vulnera appellare baud erubescat, et in sella gestetur, gravissi- maque se affectum simulet valetudin« scorti ergo, quo frui sine controversia queat, si partem pretii pro ea venali persoluti meam mihi reddere velit. Et ait ille quidem nos sceleratum in modum sibi insidiatos, rebusque in omnibus nobis contradicit: meretricem tamen illam ipsam, e qua tormentis subjecta poterat fidem verbis suis approbare, ad tormenta dedere recusal ; quaj fuisset hoc pri- mum indicatura, nostrum ne amborum ipsa sit communis an hujus propria, turn ad cmptionem sui utrum ego dimidiam pretii partem contulerim an ille unus totum persolverit, post utrum inter nos re- conciliati sim.us an simultates adhucdum cxerceamus, item utrum invitali venerimus an injussu, postremo utrum hie prior manus violentas intulerit an ego verbcrandi fecerira initium. Et horum (juaj enumeravi unumtiuodque sigillatim et reliquorum in contro- versiam venientium nihil non facili negotio meretrix hgec et alios docere poterat ct hos ipsos nostros adversaries.
2, Nullum itaque hie subcsse facinus pra;meditatum nullamque a me factam huic injuriam fuisse, vobis, senatores, a tot numero docurnentisque atque testimoniis opinor esse demonstratum ; ro- goque vos dignumque vobis censeo, ut, quantum pondus ad con- ciliandam verbis adversarii fidem habitura fuisset mea tormentorum recusatio, si ilium offerentem ego recusassem, tarn perindc validum meae veracitatis argumenlum habeatis hoc, quod ille pati noluerit ex illius meretricis pelle veritatis confessionem exprimi ; tum vos hoc rogo, ut, quod hie ait, mulierem liberam esse, tanti id ne fa- cialis, ut ab eo decipiamini : nam, ut libera sit, meum quoque con-
t
DE VULNERE PR^MEDITATO. 177
sensum accedere convenit measque partes hoc in negotio non mi- nores versari quam ejus, quippe qui ad emptionem liujus corporis partem seris dimidiam de meo contulerim. Verum enim vero mentitur, deditaque opera verum vos celat. Misera enim vero et luctuosa sit istsec conditio. Mulieris ingenuse ad redemptionem ex hostium captivitate ses si impendissem, liceret mihi ea quoquo veliem abuti nullamque non operam ab ea exigere; nunc autem periclitanti mihi de communione patri'<je obtinenda, ne hoc quidem niinutum licebit, ut ex hac muliere, quce servilis est conditionis, iis de rebus, quarum causa capitis in discrimeii adductus sum, per- center. Atqui ejusmodi in causa, tarn capitali atque hasc mea est, earn tormentis subjici multo erat oequius, quam turn sub corona vaenire, quum hoc ageretur (fingam enim tantisper) ut ego ex ho- stium captivitate redimerer pecunia, ex ancillse venditione redacta; et erat hoc tanto ciequius, quod e captivitate quidem tibi liceat in patriam redire mullis aliis quoque niodis, ut, si hostes ipsi te ultro dimittant, aut si redemptionis pretium aliunde extuderis; inimico- rum autem in potestatem tradito libi non licet earn in patriam re- dire, unde per immanitatem eorum ejectus fueris, qui sere placari nolint, sed, ut patrio te solo arceant, in summis votorum atque con- teutionum habeant. Decet itaque vos, non excusationem hujus honiinis probare, postulantis mulieri tormenta ideo remitti quod ingenua sit, quod commentum est veritate cassum ; sed multo magis, eum istoec aequa censentem pro sycophanta jus sequum per- vertere conante habere, quippe qui facile sibi futurum speret, ut, argumento veri inveniendi tarn certo preetermisso, mendaciorum suorum preestigiis vos circumveniat. Nam profecto vos non decet, sponsionem ejus nostra credibiliorem ideo habere, quod servos suos ad tormenta obtulerit. Quod enim ilii unum norant, nos ad ipsum venisse, id ipsi nos ultro confitemur factum : num autem vocati ve- nerimus necne, et utrvim ego plagas prior acceperim an intulerim, mulier id melius noiat, quam servi. Prseterea, servos si torsissemus qui hujus proprii sunt, torsissemus incassum et stuite, si quid huic gratificantes meam in fraudem essent mentiti : mulier autem nobis ambobus erat communis (ambo enim nos pro capite ejus e catasta redimendo partem pretii sequalem contuleramus), et omnia optima norat. Propter eam norat adversarius maxime omnes has con- tentiones atque molestias nobis coortas esse, et in ejus pelle nihil posse occultum manere. Et, quanquam ego iniquiore quam ad- versarius loco eram futurus si mulier hsec torqueretur, nuUus tamen dubitavi periculum hoc quoque facere ; majoris enim hunc mulier facit, id quod ipsis e rebus constat, quam me: consilia operamque cum hoc ilia conjunxit ad me laedendum atque vexandum, mihi au- tem nunquam ilia operam navavVt ad illi incommodandum. Et
2 A
178 LYSI/E DE VULNERE PRiEMEDITATO.
nihilo tamen ego minus ad testimonium hujiis mulieris confugi, quo testimonio fidere adversarius dubitavit, fidei mulieris se com- mittere non ausus.
3. Oportet itaque vos in causa tantum periculum mihi creante, orationem hujus non temere probare, sed, recordantes de patria et de fortunis omnibus aut salvis retinendis aut amittendis mihi certamen esse propositum, rationem harum habere sponsionum. Documenta adhuc evidentiora ne requirite : alia enim prceter hsec non facile habeam afferre, unde certi fiatis, me scHus non agitasse praimeditatum. Hoc enim vero, senatores, indignor et fero quam impatientissime, propter ancillam, quae scortum sit, summarum re- rum in discrimen me devenisse, qui vitae innocentem nunquam non me gesserim : ecquod enim unquam aut reipublicfB aut huic ipsi malum creavi, aut cuinam civium omnium uni injuriam obtuli ? Nullum unquam scelus patravi, quale hi me patrasse aiunt ; quan- quam, id quod cujusvis est factuque facillimum, aiunt solummodo, rebus ipsis non probantes : et nihilominus tamen per banc meram verborum invidiam conflatum mihi tantum est malum ab bis, ut de summa rerum pericliter. Per liberos itaque vestros, per uxoresque, per decs denique solum hoc Alticum obtinentes, oro vos supplex obtestorque, ut mei misereamini neque me sinatis ex hujus inimici mei arbitrio aut stare aut cadere, neque me in pestem iraraedica- bilem conjiciatis : neque enim merui exsilii pcEnam huic dare, neque hunc convenit tantam a me repetere pcenam earum injuriarum quas ait ille quidem a me tulisse, nullas autem unquam tulit.
LYSIJE
PRO GALLIC SACRILEGIO APOLOGIA.
Callias alia quapiam de re, non de libeitate retinenda, si con- tenderet, sufficerent mihi ab aliis pro eo dicta : jam vero turpe mihi videtur esse, hortanti me Callise atque roganti, homini de- nique non mihi modo nunc amico, sed et olim cum patre meo con- junctissimo donee pater in vivis superesset, et quicuni nobis multse intercesserunt rerum contractarum necessitudines, pro virili niea, quoad jus et fas sit, nolle succurrere. Existimabam itaque Calliam inquilinum inter nos agentem ita se gessisse, ut dignus esset ornamento potius aliquo atque emolumento cohonestari, qiiam ex ejusmodi criminibus tantum in discrimen conjici : verum enim vero mali bonis insidiantes, vitam suspiciosajn atque periculo- sam non minus innocentibus redduntquam multarum noxarum reis. Vos autem non decet servorum orationi fidem adhibere, horum [advocatorum Calliae] derogare, reputantes, de Callia quidem qui quereretur neminem unquam fuisse neque privatum hominem neque honore quopiam fungentem, eumque de civitate nostra, in quam fortunarum suarum sedem transtulerit, tarn multis esse modis bene meritum ut sine cujusquam ofFensione atque sine criminatione ad id aetatis pervenerit; hos autem [servos] homines impuros, quibus universa vita sceleribus cooperta sit, qua3 molestiis atque crucia- tibus multis magnisque corpore tolerandis luerunt, nunc audere libertatis mentionem facere, ad eamque adspirare, quasi prgsmium egregise cujusdam operas a se reipublicse navatse poscentes. Id quod ego equidem in illishaud quaquam miror: norunt enim, men- dacii convictos se pejore conditione non futures, quam haec est qua nunc sunt ; sin autem vobis imponere et verba dare potuerint, tum se malis prsesentibus liberos fore. Atqui ejusmodi homines oportet neque in accusatorura numero haberi idoneorum et fide dignorum neque in testium : non hi, quibus in sua de aliis praedi- catione magnorum sita spes est compendiorum ; sed illi potius ad accusandum testandumque admittendi sunt, qui saluti publicee consulentes atque succurrentes capita ipsi sua discriminibus obji- ciunt. Recte vos mihi facturi videmini, si causam banc non pri- vatam sed publicam habeatis, ad salutem omnium quotquot in civitate degunt pertinentera : non enim his modo quorum causa nunc agitur sunt servi, sed etiam reliquis omnibus, qui servi, in horum [consortium suorum] fortunam intuentes, non jam hoc agent imposterum neque ita secum instituent, ut bene de dominis rae- rendo libertatem mereantur, sed ut falsa de illis denuntiando.
L Y S I ^
CONTRA ANDOCIDEM IMPIETATIS
ORATIO.
*** equiim e marculo fani religatum quasi restitueret, insecuta nocte rursus inde subtraxit atque abegit. Hie igitur tanti facinoris reus genere mortis acerbissimo peiiit,fame : quanquam enim mnltae ei lautacque dapes apponerentur, teterrimus tamen loetor e panibus atque mazis exhalans, eum passus non est appositorum qtiicqnam gustare. Multi nostrum istsec ex hierophanta cum narraret au- divere. Quod Andocides suos ipsius cognates et amicos a se delatos perdidit, quum diceret eos esse conscios. Quapropter eequum esse duco turn teniporis dicta vobis a me per occasionem Andocidis in memoriam revocari, quo homo, qui iiecessarios ami- cosque suos indicina sua pessumdederit, sceleris sui conscios et participes eos criminando, non illos solummodo ore suo pessum- dederit, sed ipse quoque rursus ab alio quopiam accusatore percul- sus pessum eat. Neque vobis licet, ejusmodi in causa pronuiUian- tibus, aut commiseratione Andocidis aut gratia moveri, qui certi sitis, hominem religionum utriusque numinis [Cereris et Proserpinse] palam violatarum reum vobis puniendum esse. Jam consentaneum est hoc exspectare futurum, ut, qui ipse sibi quisque videtur, idem aliis quoque videatur esse.
2. Fingamus tantisper, exempli causa, Andocidem sententia vestra ab hoc crimine absolutum hinc discedere, ad sortiendum in comitiis novem archontum accedere, a sorte regem sacrorum desi- gnari ; numquid aliud turn fict, quam hoc, ut pro vobis sacra faciat votaque siiscipiat e ritu patrio, alia hoc in Eleusinio, alia in fano Cereris apud Eleusinem, et sub tempus mysteriorum festo pra2si- deat operam dans atque cavens, ut nemo per sacros illos dies quic- quam comniittat nefarium, irreligiosum, et sacris inimicum ? At quam putatis mentem turn fore mystis undique hue congressis quo sacris occultis inilientur, videnlibus qui tt cujas sit rex sacrorum omriiumque ab eo impie factorurn rccordantibus? quam fore cHPteris Grsecis,8i qui hue per festi causam convenerint, sive quod sacrificia
CONTRA ANDOCIDEM. 181
suo nomine per dierum festorum opportunitatem offerre, sive quod solummodo sacrarum cseremoniarum spectaculis interesse decre- vissent? Auctores enim facinorum sive ad laiidem sive ad dedecus insigniuni necesse cum sit ab iis inclarescere, non patiuntur scelera, quibus Andocides numiiia deorum violavit, eum cuiquam sive foris sive domi ignotum esse. Multos praeteiea quoque populos in erro- ribus ille suis exagitavit, Sicilian!, Italiam, Peloponnesum, Thessa- liam, Hellespontiini, loniam, Cyprum concitavit : regibus multis blanditus est, quibuscvun usquam locorum congrederetur, prseter- quam uni Syracusano Dionysio. Qui omnium aut fortunatissimus aut callidissimus est, eo quod ex omnibus Andocidis consuetudine usis ipse solus ab ejusmodi circulatore non deciperetur, banc artem exercente, ut inimicis quidem nil incommodet, amicis autem malo- rum det quam possit plurimum, Quapropter facile faotu vobis non erit, si qua in re ei per gratiam contra jus et fas conniveatis, ut id occultum Greecis maneat. Facere ergo non poteritis, Atbe- uienses, quin, boc de bo mine quid statuatis, diligenter atque severe deliberetis ; qui probe noritis, negatum hoc vobis esse, ut una le- gesque patrias et Andocidem tueamini, sed alterutrum esse optan- dum, ut aut leges aboleatis aut bominem bunc amoliamini.
3. Eo vero progressus est audaciae, ut aiat, in se latam legem jam dudum sublatam esse sibique jam licere forum et templa fre- quentare *** etiam nunc Atbeniensium in senatu. Atqui Periclem aiunt aliquando vobis auctorem factum, ut in sacrilegos non solum legibus de jure civili perscriptis, sed illis quoque uteremini, qute Uteris baud consignataD custodes atque interpretes babent Eumol- pidas de jure sacro consulentibus respondentes, quas leges ad id diei neminem unquam valuisse convellere neque ausum esse quem- quam iis refragari, neque constare a quo profectse sint, tarn alta eas esse antiquitate venerabiles : hoc enim pacto futurum sibi videri, ut sacrilegi poenas dent non bominibus modo sed ipsis quoque diis. Verum Andocides adeo deosque parvi facit eosque quibus raanda- tum est violatarum religionum vindicias exsequi, ut priusquam decern plus minus dies in urbe reversus ab exsilio exegisset, causam impietatis ad regem sacrorum deferret, judicesque sorte constitui curaret, quamvis Andocides esset, boc est, is qui adversus deos tarn nefanda esset ausus: Arcbippum (dicam enim, quo magis animum attendatis) aiebat in Hernia sibi gentili et avito nefas pa- trasse. Archippus contra, Herniam ilium salvum atque integrum superesse nihilque passum earum contumeliarum quas Hermse reliqui accepissent: et nihilominus tamen, ut sibi cum Andocide, homine hoc animo, his moribus prsedito, cerlandum ne esset, vexa- tionem nunimis dalis redemit. Atqui se dignum qui censuit ut ab alio poenas impietatis repeteret, ab eo alios quoque sceleris cjusdem
13-2 LYSLE
pcBuas repetere utique jus el fas pietatique eiga deos erit consen- taneum.
4. Verum grave, aiet, indignuinque esse, indicem qiiidem extrema pati, indicio autem notatos salvo gaudere statu et jure civili, perinde vobiscum fruentes juribus atque honoribus iisdem. Atqui grave qui non erit, eum satis non habere, si causam capitis sui sibi dicere liceat, sed etiam aliorum accusationem defensioni suse admiscere? comparare inter se causas quam plurimum distantes? Nam alios quidem quod rursus civitate recepistis, quos sacrilegii reos factos exsilio mulctaveratis, nulla versatur in eo culpa vestra, sed illi deli- querunt, qui vobis revocalionem eorum atque restitutionem in in- tegrum imperarunt invitisque extorserunt ; quo facto hi cum sacri- legis ejusdem sacrilegii reatu sese ipsi obligarunt : nunc autem, liberi cum silis vestrseque spontis et excusso tyrannidis jugo rerum vestrarum arbitri, si nunc vindicias deorum tollatis, culpa jam ipsi vos tenebimini, hi autem tyranni quondam vestri extra culpam erunt. Nolite ergo criminationem hanc et hunc reatum vestris ipsimet manibus ab illorum capitibus in vestra transferre, cum liceat vobis poena sccleris reo infligenda infamiamque et piaculum efFugere. Praeterea, quos Andocides queritur vobis exprobrans in urbem revo- catos, unde ob impietatis crimen exsulatum ire jussi fuissent, hi scelera infitiantur a se commissa esse ea quorum se delator Ando- cides insimulasset : Andocides autem ipse sua se confessione reum fecit. Atqui non in aliis solummodo judiciis, sed in ipso quoque Areopagitico, quod omnium judiciorum sanctissimum et juris aequi tenacissimum habetur, quicunque capitale crimen a se admissum fatetur, is statim capite pcenas luit; sin autem infitietur, inquiritur in causae veritatem et convictionis per argumenta fidiculse admo- ventur, quo soepe factum est, ut accusati absolverentur, qui re dili- genter explorata judicibus nihil deliquisse visi fuissent. Haud con- venit ergo infitiantcs crimen cum confitentibus pari conditione habere. Milii utique grave accidit indignumque, si committatur ut deorum sit penes nos pejor atque hominum conditio : hominis corpus si quis vulnerarit, e. c. caput aut os aut nianus aut pedes, illi jus Areopagiticum titulo vulneris proemeditati excessum ea ex urbe, in qua vulneratus rem familiarenr habet, imperat, quo si cedierit ab exsilio, indicatur senatui Areopagitico, qui eum statim morti damnat: deorum autem in simulacra si quis eandem vim atque idem nefas expedierit, eum vos templorum liminibus non arcebitis, sed ad aras accedere inultum sinetis. Atqui his prospicere, hos ornare, tueri, demereri, cum decet tum cxpedit, a qiiibus cum spe bonorum impetrandorum proposita metus quoque malorum acci- piendorum inmiineat. Quid? quod Graicoruni multos aiunt Ando- cidem ob ilia tot ab eo sic inter nos irapie facta suis templis exclu-
CONTRA ANDOCIDEM. 183
sisse. Vosne ergo, Andocidis injuriis ipsi leesi, ritus et jura vestra
niinoris facietis quam alii faciunt? Tanto est hujns Andocidis erga
deos impietas, quam Diagorte Melii fuit, atrocior, quod Diagoras in
aliena faua ludosque orationis solummodo profanitate grassatus est,
Andocides autem facinorum in sua patria sacra. Oportet itaque,
vos, Atheuienses, in elves vestros, circa religiones deorum delin-
quentes, severius quam in peregrines animadvertere : injuria enim
altera est adventitia, lisec autem domestica. Dedecus hoc stultitiae
ad vos ne admittite, ut, cum criminosos impune sinatis abire eos
quos in potestate habeatis, tum, si qui fuga se vestrse animadversioni
subduxerint, eos venemini atque comprehendere laboretis, talenti
praemio per prseconis vocem ei proponendo, si quis impium hominenti
aut vivum adhuc et spirantem ad vos adduxerit aut perempti caput
pertulerit. Sin minus, videbimiui Grsecis vestram erga deos pieta-
tem inanium verborum ludibriis jactare magis, quam rebus ipsis in
pcenis sacrilegorum exsequendis approbare velle. Neque cavit
Andocides, ut intra moenia urbis patrise impietatis sute offensio sub-
sisteret atque contineretur, sed ad Grsecos quoque universos suum
deorum contemptum palam jactavit, atque velut insultabundus de-
claravit nullum a se deorum numen haberi. Neque enim in terra
continente se continuit, tanquam poenas facinorum suorum metuens
in undis se manentes, sed, veluti se fidens deosque ad ineundum
secum certamen provocans, in mare se demisit, naviculariae facti-
tandae animum adjecit, navicularia exercenda mare intutum atque
infestum reddidit. Verum deus eum ad locum supplicii tolerandi
velut obtorto collo attraxit, quo per causam mei ad loca reversus
criminum commissorum ipsi conscia meritas tandem poenas daret.
Et mox daturum profecto confido : quod si tamen minus id evenerit,
ego equidera baud sim rairaturus. Neque enim deus delicta in
continent! punire solet : verumtamen, quanquam hoc quod vos
exercetis judicium mere humanum est, hoc est, incerti et fallacis
exitus, quippe quod multimodis fraudibus ludi atque perverti queat,
deorum tamen judicium qui aut falleret aut perfringeret, nemo un-
quam fuit. Id quod ita esse raultis ego e docuraentis colligo, cer-
nens alios quoque sacrilegiorum reos, quamvis lento et multo post,
at certo tamen et inevitabili supplicio satisfecisse, et ipsos et eorum
posteros raajorum piacula suis capitibus luentes. Interea deus sce-
leratis terrores multos atque discrimina multa immittit, per quae
factum est, ut, impatientes malorum a quibus liberari gestirent, in
mortem ruerent. Deus autem ne mortem quidem vitae infinitis
molestiis et cruciatibus exercitse portum aperit quo confugiat, sed
ad tartara mittit manes defunctos dirius etiam excruciandos. Lon-
gius ne abeam, hujus ipsius spectate vitam Andocidis, ex quo
sacrilegii se reum fecit, num qua sit alia vita ejus similis. An-
184 LYSI^
decides enim, ut e mulcta arbitraria ob delictum ipsi irrogata in judicium induclus erat, ipse sese in carcercin compegit, eo quod ipse sibi sua eestimatione poenam banc carceris statuisset, nisi servum tradidisset, quern a se Iradi non posse probe norat, utpote sui causa suorumque scelerum, ne index fieret, inleremptum. Atqui fieri qui possit, ut minus videatur mentem ejus vitiasse deus atque oc- ccEoasse, qui facilius toleratu atque commodius arbitratus sit ip- summet sibi custodicc mulctam irrogare, quam pecuniariam, pari utramque in partem sorte proposita? Ex ilia enim ultro delecta litis aeslimatione hoesit iu vinculis ad annum ferme, iisdemque in vinculis necessaiiorum atque familiarium indicavit nomina, postea- quam ipsi proposita fuisset spes de emerenda per indicium veri immunitute spiritus. Ecquam ei fuisse mentem existimatis, qui ex- tremae turpitiidinis subiret flagitium amicos prodendo, salute ipsius adhuc dubia? deinde vero neci dando per indicium suum amicos illos, quos a se summi fieri ait? Videbatur vera indicasse et carcere emittebatur quidem, sed cum addito interdicto, ut forum ne fre- quentarct ncque fana deorum ; quo nempe ne leesus quidem ab inimicis injurias ulcisci posset. Atqui, ait, ex quo Athcniensium nomen immortali fama ccepit exsplendescere, nemo unquam ob tale crimen infamia notalus est. Recte vero ait: neque enim f'uit un- quam, qui scelera buic paria perpetraret, Horum omnium raaiorum, •psi existimate, utrum causa diis an casui fortuito imputanda sit. Emissus carcere infamiaque notatus, itinera maritimo ad regem Cittiensium se contuiit, a cjuo item in carcerem est detrusus, cum is eum in conatu sui prodendi deprehendisset ; neque mortis vulgaris eum solummodo metus tum terruit, sed multo etiam magis lentae mortis multosque per dies et cruciatus quam dirissimos extractae : injecta enim ipsi fuerat bujusmodi supplicii formido de se sumendi, ut spiranti adhuc singulos in dies singuli artus decerperentur. Sed istud quoque periculum fuga cum evasisset, domum in nave remi- gravit sub dominatu CCCC virorum : tantum nempe stuporem atque coecitatem rerumque omnium oblivionem menii ejus obje- cerat deus, ut ultro ipse cuperet ad illos ipsos redire quos in- juriis irritasset. Reversus sic domum, in vincula datus lorisque sectus aliisquc multis molestiarum et cruciatuum modis exagitalus CBt ; nisi quod extremum non toleravit supplicium, tandem ali- quando rursus emissus. Nave illinc rursus in Cyprum revectus, ab Evagora rege nescio quod ob delictum nexus est. Inde quoque fuga elapsu';, palabatur, quoquo coeca sors deferret pa- triaeque extorrem deorumque patriorum exsortem, mox eosdem ad quos confugisset rursus relicturus. Ecquoe autem sit gratia vitse, cui fatale sit, plurimas atque creberrimas in molestias, velut in sco- pulos, illisse, nusquam respirare neque conquiesc^re ? Rursus illinc
CONTRA ANDOCIDEM. 185
[e navigatione, quae ipsi ordine temporum sccunda fuit] relatus lianc in urbem Andocides, jam restituta gaudentem libertate [([ua- dringentorum tyrannide sublata] prytanas largitionibus corrupit, ut se hue ad concionem producerent cum eaque agendi veniam da- rent: vos autem noii solummodo restitutionem in integrum roganti denegastis, sed uibe quoque eum excedere jussistis, quo jura deorum ipsis confirmastis, leges eas exercendo quibus ilia jura ipsis deore- veratis atque receperatis tuenda. Sic nulla viruni hunc civitas, neque jure gaudens civili aequo et omnibus communi, neque parens optimatibus, neque tyrannis Servians, eum recipere certis quidem atque stabilibus voluit sedibus : sed ex quo impietate erga deorum numina se polluit, vitam et egit semper et adhuc agit erraticam, quoquo locorum veniat, ignotis magis fidens quam familiari usu co- gnitis ; hos enini fraudibus circumvenire solet injuviisque lacessere. Nunc, id quod novissimum est, iterum domum reversus bis intra anni ejusdem spatium illegitimi in urbem palriam et a legibus inter- dicti reditus reus factus, corpus quidem suum videt carceri pscne perpetuo obnoxium, fortunas autem a certaminum forensium sibi adeundorum crebritate atque magnitudine indies decrescentes. Atqui fortunas suas inter inimicos atque rabuias qui diribat, is vera dicatur ipse sibi vitam facere baud vitalem. Verum banc ut ipse sibi pestem velut meditando excogitaret atque conscisceret Ando- cides, non eo deus ipsum induxit, quo salvum et sospitem tonser- varet, sed quo pcenis sacrilegiorum ab eo commissorum olim ali- quando exigendis reservaret. Denique ultro ipse semct nunc ve- stras in manus tradidit vestroque permisit arbitrio, non quo nullius sibi culpse conscius essat, sed a divina quadam necessitate velut verbere actus. Quare vestrum esse quenquam, Athenienses, ita me- dius fidius, baud convenit, sive senior est sive junior, qui, servatum tot e periculis cernens Andocidem, cui tot scelerura sit conscius, ideo ad contemptum numinis deorum irapellatur: cogitato potius, dimidio brevius vitse stadium placide et jucunda decurri satius esse, quam dupio longius in pcrpetuis molestiis atque eegritudinibus ex- trahi ; quale quid huic Andocidi contigit.
5. At ille nibilominus tamen eo proccssit audacice, ut remp. suis manibus eversum atque perditum eat: res agit civiles, concionatur, alios increpat honoribus fnngentes, alios honorum candidates cen- surae suae severitate excludit ; in seflatum irrumpens, de sacrificiis, de supplicationibuSjdevotispubliceconcipiendis, de oraculis deorum consulendis atque interprelandis, auctor fit scntentiarum. Atqui obsecundantes huic vos eccuinam uni deorum speratis rem gratam facturos ? Nolim enim vos opinari, judices, si vos facinora cousce- lerati hujus hominis oblivisci velitis, ideo deos quoque oblituros esse. Non autem satis habet domi cetatem degere tranquillo et ob-
2b
18(3 LYSLE
scuro in otio, id quod eum satis habere decebat quern conscientia tot scelerum perculisset ; sed in luce reip. versari vult, tanquam qui piaculi auctores exploratos indicasset : hcec agitat consilia, ita se parat, hicc sibi conscribit auxilia, ut plus aliis in rep. valeat, quasi non per vestram clementiam negotioiumque quibus septi estis spis- sitatem factum sit, ut vos de eo puniendo adhucdum cogitare minus possctis, tametsi novis vos nunc baud obscure Isesit offensionibus : at enimvero, qua eum oratione hacreum peragam, eadem effecturum me spero, ut damnetur poenasque dudum meritas jam tandem ali- quando persolvat.
6. Nitetur item hac excusatione : video enim necesse mihi esse, ut omnia vos doceam quae hie sui purgandi causa profert, quo vos peraudita utrinque causa certius et ssquius pronuncietis. Persua-* dere nimirum vobis vult magna a se in remp. ornamenta collata esse, eo quod, noxios indicando, illis vos terroribus illoque aestu quo turn temporis jactabamini liberarit. Ecquis autem tantorum erat raalorum concitator? Non hie ipse, ea patrando quae patravit? Ergone raeriti quidem huic habenda erit et referenda gratia, ut in- dici, cujus ipsi gratiam meriti abunde retulistis decernenda delicti venia et spiritus immunitate ; tumultus autem illius illarumque sol- licitudinum culpa in vos, qui in sceleratos inquisiveritis, erit confe- renda? Neutiquam : plane contra civitatera ab hoc conturbatam vos rursus sedavistis.
7. Sed hoc quoque eum audio pro se dicturum, pacta a vobis cum Lacedsemoniis et inter vosmet inita, nil minus ad se quoque, quam ad alios quoscunque Athenienses, pertinere ; speratque se consecuturum, ut hoc tam specioso prictextu decepti vestrum per- multi se absolvant, metuque constricti, ne excludendo ipsum fructu pactorum illorum pacta violentur. Planum itaque faciam Andocidi cum pactis illis nil quicquam commune esse, neque his, quae cum Lacedaemoniis pepigimus, neque illis alteris, quae redeuntes domum e Piraeeo cives cum parte civium ea, quae sub XXX virorum domi- natu in urbe manserat, pepigerunt. Neque enim a nostrum quo- quam, tot numero cum simus, eadem commissa sunt crimina atque ab Andocide; me miserum ! eadem enimvero? ne similia quidem : quod si esset, posset Andocides nonnulla aequi specie com- munionem illorum pactorum fructumque postulare videri. Vcrum, ita me Jupiter amet, neque propter Andocideni inter nos dissensimus, neque prius nobiscum in gratiam redire recusavimus, quam nomi- natim de Andocide in pristina jura restituendo et ad participationem pactorum admittendo cautum esset. Non enim unius hominis, sed nostra causa, quotquot sumus, e Piraeeo et Urbe cuncti, pacta inita et jurisjurandi religione sancita sunt : foret utique iudignum, si nos, propter Andocidis peregrino in solo errores, ipsi reruni omnium
CONTRA ANDOCIDEM. 187
egentes, operam dedissemus ut crimina ejus expungerentur. Verum- tamen Lacedasmonii profecto in pactis nobiscum contractis Ando- cidi prospexerunt? qua re? ea nempe re, quod ab eo beneficio ne- scio quo essent ornati ? Nequaquam. At vos tamen illis in pactis, quae vos mutua cives cum civibus stipulati estis, Andocidis com- modis consuluistis? Ecquodnani ob meritum ? Nunri, quod ssepe caput pro republica periculis objecit? Non est, Athenienses, hac vera et firma excusatio ; neque committendum vobis est ut ejus- modi ofFuciis decipiamini. Neque pactorum rescissio in hoc cer- nitur, ut Andocides delictorum suorum a private commissorutn pcenas persolvere cogatur, sed in isto, si quis ob publicas calami- tates privatim quenquam ulciscatur.
8. Sed vereor, ne Andocides accusationes a Cephisio accusatore in se conjectas in ipsum retorqueat, et babeat utique in banc quidem quod dicat : oportet enim verum fateri. At vos tamen, judices, profecto non poteritis eadem sententia et defensorem et accusatorem conderanare : sed jam quidem hoc de Andocide vera vos et cequa convenit decernere ; Cephisio autem, aut si quos no- strum aUos praeterea Andocides nunc perstringat, suum cuique tem- pus defensionis postmodum veniet. NoHte ergo, si quibus aliis succenseatis in eosque animadversionem expediatis, ideo hunc ab- solvere delicti convictum.
9. Verumtamen indicem se fuisse jactabit, atque, si ipsum pu- niatis, verendum esse, ne, qui imposterum indicare clandestina crimina veht, nemo sit futurus. Atqui tuHt Andocides banc indicii sui mei'cedem et habet, spiritum quem indicio suo salvum a vobis meruit, aUis per idem indicium extrema passis supphcia. Salutem ergo vobis debet, mala autem quibus nunc septus tenetur, et discri- mina in quibus sestuat, ipse sibi eo circumposuit, quod scita de se publica auctoritate fixa conditionesque sub quibus immunitatem adeptus fuerat migravit. Non armandi a vobis sunt indices li- centia, post indicium novis delictis vetusta exaggerandi : sufficiunt vetusta, in quibus eos par est insistere : nova si quae accesserint, ea puniri convenit. Et reliqui quidem indices, si qui turpium cri- minum ergo comprehensi ipsi sese indicarint, nondum convicti neque vi argumentorum minisve aut apparatu tormentorum ad con- fessionem veri adacti, utcunque sint alias bruti et immanes, hoc unum tamen sapiunt, si quos leeserint, ex eorum conspectu procul secedendum esse neque amplius incommodandum : recte enim vero sapiunt, existimantes, ubicunque locorum procul Athenis agant, ibi licere sibi salvis et a poena tutis atque cum dignitate quadam vi- vere, ut, quibus ignoti sint, iis viri boni et honesti vidcantur, et nunquam infamia notati, sed integro gaudentes statu et jure civili; sin autem domi maneant, non posse facere, quo minus homines
188 LYSI^
impuri et conscelerati liabeantur. Batrachus quidem prceter hunc unum Andocidem reliquorum omnium sine controversia homo ira- purissiinus, tametsi pactis conclusus esset illis quae vos cum Eleu- sinis inistis, metu tamen eorum, quos antea triginta viris adhuc obtinentibus indicinam factitans offendisset atque laesisset, apud alios commorari du.xit satius. Andocides autem, hunc Batrachura importunitate superat; frequentat enim templa dcorum, versaturque in ocuHs eorum quos foedis modis dehonestarat ; quo testatum ad oranes facit, se numina deorum minoris etiam facere, quam Batra- chus homines fecit. Batracho igitur ipso qui homo impurior est idemque tardior et importunior, eum utique decebat secum habi- tare, quietum se continere, latitare, satis liabentem, quod salvum beneficio vestro spiritum haberet, eaque felicitate periude immerita atque insperata perfruentem, ut nihil amplius cuperet.
10. Age, consideremus, ecquid tandem spectantes vos oporteat Andocidem absolvere? Hoccine, quod vir fortis et miles strenuus sit? Atqui pedem urbe nunquam in castra iturus extulit, nunquam militia functus est neque equestri neque pedestri in gravi armatura, nimquam in classe munia obiit neque trierarchi neque militis clas- siarii, neque aote calamitatem qua perculsa jacuit respublica neque post eam, quanquam annis quadraginta jam meijor. Alii quidem exsilium tolerantes a legibus irrogatum, nihilominus tamen in classe ■vestra, belli molestias in Ilellesponto exantlante, muniis functi sunt una vobiscum trierarchalibus. Quo loco recordari vos velim, quantis e malis quam diroque e bello ipsosque vosmet et rempu- blicam emoliti silis, cum multis illis durisque laboribus quos corpo- ribus ipsimet vestris exantlavistis, tum ingente ilia seris vi quod ses publiceque privatimque impendistis, jactura denique ilia lamenta- bili viroriim fortissimorum quos illo in bello cecsos contumulastis. Andocides autem, tametsi ab his omnibus malis intactus, nuUam suam operam oppressae patriae vindicandse contulit, nihilominus tamen nunc audet publicorum bonorum communionem ea in rep. poscere, quam ipse sacrilegio polluit. Verumtamen, divitiis nempe suis indeque pacta potentia, contractisque cum regibus atque ty- rannis extraneis amicitiis atf[ue liospitiis, quee nunc vestrorum mo- rum animorumque gnarus jactabit, res vestras jacentes relevavit? Ecquanam in re? ecqua ab eo ad vos profecta est contributio, cujus fructum nunc a vestra eum rel'erre dementia oporteat? Rempu- blicam cerncns Psova oppressam procella, ne lucri quidem spe illectus est ad opem frumentariam patriae afferendam, ea in nave, qua per maria agitanda fjuocstum exorceret navicularium : sed inquilini quidem atque hospites urbis nostrae, contestandi ergo grati memo- risque animi, vcniam inter nos commorandi hospitiique liberalitatem compensabant eo, quod civitatem annonis undique convectandis
CONTRA ANDOCIDEM. 189
atque importandis recrearent ; tu auteni, Andocide, ecquod tandem tuse erga patriam voluntatis edidisti documentiim ? quodnam in earn contidisti beiieficium? quonam tu novo benefacto pristina tua ma- leficia reprehendisti atque eniendasti? quamnam nutricationis mer- cedem almte huic matri nobis communi rependisti? ***
11. Mementotc, Athenienses, mementote Andocidis facinorum, recordamini religionum augustissimi diei festi, cujus ergo quam pluriuii vos sumnii I'aciunt. Verum estis nempe vos ab hujus ho- minis ciebritate atque immanitate facinorum ita animis dejecti atque fracti, ut oculos contra attollere, ut hiscere, minus audeatis ; ita sensus vobis ex eorum quae vidistis atque audistis, cum acerbitate tum assiduitate, occalluerunt, ut atrocissinla quseque vos jam nil moveant, sed pro levibus et contemnendis dissimulatione transmit- tatis. Verumtamen attendite nunc dicendis animum ; opinamini vos oculis mentis cernere furores Andocidis : quod si facietis, me- lius judicabitis. Indutus hie stola sacerdotali, assimulans histrio- nico mimo caerimonias, ostentavit non initiatis quae videre nefas est, et cavmina caerimoniis consecrata, profanis auribus interdicta, clara voce vulgo recitavit ; et quos deos in numero deorum habendos divinisque honoribus prosequendos vobis ritu patrio et lege publica proposuistis,quos nos religiose colimus, quibus puri castiquehostias csedimus, quibus supplicamus, eorum Andocides simulacra mu- tilavit. Quod expiaturi sacrilegium sacerdotes utriusque sexus, ad occasum conversi, diris devoverunt sacrilegum pannosque puniceos succusserunt, prout antiquo et primigenio ritu sancitum est. Ipse hie scelus suum fassus est. Et nihilominus tamen legem a vobis latam, qua jussus fuit, ceu homo impurus et piacularis, a sacris et fanis deorum se abstinere, transgressus, furiose perruptis hisce repa- gulis omnibus, in civitatem nostram per vim irrupit, illis in aris litavit quibus interdictum ei erat, illis se sacris obtulit quse furore suo conspurcaverat, ingressus est in Eleusinium, poUutas manus sacro illic aquiminali perluit. Ecquem istsec tolerare oportebit? ecquem decebit amicum, quern cognatum, quem judicem, hoc uten- tem familiariter, occulta suffragii gratia deorum sibi apertam in- dignationem consciscere ? Nunc vos decet ita animum inducere, ut statuatis, hoc Andocide puniendo et de medio tollendo futurum, ut civitatem universam purgetis, illaque in uno omnia exsequamini, quae raritate exercitationis et appellationum diritate horribilia, pro- verbiorum ad modum, in ore vulgi versantur, scil. apdv aVayeo-S'at, et a7ro?i07roju7r£7<T^at, et (j)apfxaKbv dTroTrifiTTEiy, et aXirtjpiov aTraXXd-- Te(T^ai : qufE enim modo appellavi exsecranda, eorum est Ando- cides quodcunque vis, dpd, dTrodwTrofj.Trifxog, (papixaKog, dXi-ypioc,
12. Dioclis hierophantse, qui nobis avus fait, dictum memorabile celare vos nolo: nam ad rem proesentem facit. Deliberantibus ille
190 LYSIiE CONTRA ANDOCIDEM.
vobis aliquando, quid in hominem Megarensem sacrilegii reum factum esset statuendum, hujusmodi factus est sententise auctor. Volentibus enim aliis hominetn confestim indicta causa occidi, in- tercessit Diodes, rem judicio committendam esse ratus hominum causa, quo reliqui, coram ipsis in foro agitata causa, melius impo- sterum sapere discerent: diis autem quo satisfieret, judices ita pa- ratos ad sedendum convenire hortabatur, ut domo quisque secum afFerret probe consultum atque decretum, quse bominem pati de diis ita meritum fas esset. Bene itaque gnari vos, Athenienses, in hac Andocidis causa qua sint vestrae partes, ne committite, ut ab ejus strophis circumveniamini. Hominem tenetis sacrilegii convictum : vidistis, audistis ejus scelera. Provolutus ad genua vestra suppli- cabit : procul habete misericordiam ; qua digni sunt insonles ple- cteudi, indigni, si qui pro meritis extreraa tolerant supplicia.
LYSI^ AREOPAGITICA
PRO SACRA OLIVA EXSCINDENDA
APOLOGIA.
1. Glim equiclemopinabar,Senatores[Areopagit?e], volenti cuique licere otium a litibus atque molestiis forensibus agere : nunc autem in criminationes incurri tarn inexspectatas in hominesque tarn improbos, ut necesse mihi videatur esse, ut, si fieri possit, ipsi adeo nonduni in lucem editi discrimina sibi ab illis imminentia exhorrescant ; nam per hoc hominum genus discrimina capitaliacum insontibus perinde atque cum consceleratissimis communicantur. Conjectus utique sum in certamen spissum et inexplicabile, Olim insimulabar oleam humo eruisse : cujus rei explorandae causa cum accusatores ad redemptores vectigaliumadissentex oleis publicis redeuntium ; cer- nentes, hac quidem via sibi aditum ad me prseclusum esse omnique me culpa vacare, nunc me calumniantur Secum excidisse [h. e. vietum et effoetum oleae truncum, Minervse quondam consecratee], sperantes hoc modo futurum, ut impeditissimam in causam me implicent, licentiamque de me quicquid velint comminiscendi adipiscantur. Sic factum est, ut necesse nunc habeam adversus criminationes falsas ab insidiatore capitis mei temere confictas pu- gnare, easque dum contendam coram vobis, Senatores, diluere qui mihi hac in causa jus dicturi sitis, de patria fortunisque rneis om- nibus periclitari : verimitamen ego nihilominus conabor vos omnem rem a principio inde docere.
2. Erat nempe fundus hie quondam Pisandri : cujus bona cum essent publicata, ApoUodorus Megarensis eum, a populo dono nactus, aliquandiu ipse per se excoluit ; postmodum autem paulo ante tyrannidem XXX virorum Anticli vendidit : Anticles colendum nescio cui elocavit : restituta pace eum ego ab Anticle emi. Jam me decet planum vobis facere, Senatores, quo tempore dominus fundi factus ego sum, eo neque oleam neque secum ibi ullum fuisse. Anterioris enira temporis ob delicta, si quae intercesserint, arbitror baud sequum esse me mulctari, etiamsi oleae olim ibi innumerae fuissent, nunc desiderates. Nam si per me sublatae illee non sunt, baud convenit insontem me pro sonte plecti. Bellum nempe, ut
192 LYSIiE
alia nobis mala quam plurima conBcivit, ita in causa quoque fuit, ut cum procul ab urbe dissita a Lacedaemoniis evastarentur, tum pro- piora ab aniicis differrcntur : secjuum ergo qui erit, clades reipublicse tum illatas me nunc lucre ? prcesertim cum fundus hie aerario addi- ctus, toto triennio et ultra, tenente bello, vcnalis pependerit. Quare mirandum non est, tum fuisse qui oleas sacras exstirparent, c[uum ipsi nos nostra privata tueri non possemus. Quotquot vestrum, Senatores, opcram imprimis rei rnsticae dant, nostis multa loca tum temporis privatisque publicisque olivctis obsita fuisse, qu-de nunc sunt exstirpata agrique eorum ipsorum denudati, qui iidem eorum doniini in belloque et in pace essent ; vos autem hujus rei pcenas ab illis nullas repetitis, quoniam non ipsi, sed alii, exstirparunt. Atqui, si vos culpa' eximitis cos si qui per immemorabile tempus posse- derunt, multo magis convenit impunes eos esse si qui fundos a vestrum (juopiun post restitutam dcmum pacem emerint.
3. Verumenimvero, vetnstioribus quidem illis de rebus multa dicere cum habeam, arbitror tamen jam dicta sufficere : ex quo autem ego fundum a me emptum in manum potestatemque meam a priore domino traditum accepi, vix interjectis quinque diebus post elocatum Callistrato permisi, Pythodoro archonte. Callistratus hie biennio coluit eum fundum, in quo cohspicuam neque privatam ullam oleam neque publicam neque sccum a me sibi traditura susce- pisset. Tertio anno colendum conduxit Demetrius hie quern coram vobis exhibco, et per annum coluit: quarto elocavi Alciso Anti- sthcnis liberto, qui Alcias triennium est ex quo vita deccssit. Etiam Proteas iisdem conditionibus conduxit atquc superiorcs. Adestote testes.
TESTIMONIA.
Exacto tempore ad quod Proteas culturam fundi mei sibi de- pactus merccde condicta fuerat, ipse ego eum nunc colo. Accu- sator autem ait, archonte Suniade secum a me exstirpatum esse. Atqui, quos testes coram vobis exhibui, hi negant eo in fundo secum esse, quern a me mercede conductum multis annis ipsi coluissent. Ecqui autem quis liquidius, ((uam sic, doceat accusatorem aperte mentiri ? Fieri cnim ncquit, ut quae antea in fundo nulla fuerint, ea posterior dominus illinc eliminet.
4. Quotquot olim, Senatores, soliertem me diligentemque dice- rent, et circumspectum cautumque, temere nihil agentem, iis suc- cense+lam, ut eas in me laudes conferentibus, quas cum intelligerem mihi dcbere inesse, tum nullas penes me reperirem, conscientiam meam excuticns : jam vero vos quoque pervelim pariter ita de me sentire, ut nulli dubitetis, si tale quid unquarn ausus sim, ea me fuisse prudentia atquc circumspectione, ut antequam facinus exse-
AREOPAGITICA. 193
querer, dispicerem mecum ecquod compendium ^xstirpatio oleae mihi esset allatura, et quodnam rursus damnum creatura ; et facinus si maneret occultum, quae ex eo essem malis artibus aucupaturus commoda, et contra depreliensus, quas vobis essem poenas daturus. Nam talia patrantes omnes, non petulantia neque superbia incitati, sed lucro illecti patrant : et ut vos par est, Senatores, ab hac parte rem intueri atque perpendere, ita accusatores quoque decet crimina- tionibus suis ex eo fidem adstruere, ut doceant, quodnam emolu- mentum ex incusatis facinoribus ad reos pervenire potuerit. Huic autem accusatori meo non admodum facile factu videtur fore, ut doceat, sive a paupertate me adactum ejusmodi facinori animum manumque adjecisse, sive secum fundo nocuisse, sive vineis in- commodasse, sive ita prope domui assitum fuisse ut luminibus officeret, sive me periculorum ignarum fuisse eorum, qua tale quid ausum a vobis essent mansura. Ipsemet enim ego contra multas mihi videor proferre posse magnasque noxas, quas ejus- modi facinore committendo ipse mihi sim contracturus : ego videlicet tarn stultus sim, primum quidem, ut de die secum ex- stirpem, quasi facinus id sit ejusmodi, quod non oporteat omnes celare, sed potius ad Atheniensium omnium prodere conscientiami Turn, si turpe solummodo fuisset facinus, facile forsitan evenisset, ut unus et alter proetereuntium id neglectu transmitteret: jam vero non turpitudinis sed gravissimorum damnorum periculo me ex- posuissem. Ecqui ergo non fuissem mortalium omnium infeli- cissimus atque miserrimus, si quid ejusmodi commisissem, per quod servos meos imposterum tota mea vita non servos mihi sed dominos essem habiturus, utpote tanti facinoris mihi conscios? ut, quamvis atrocia in me delinquerent, ego tamen pcenas repetere nuUo modo possem : probe enim ego id quidem profecto tenuissem, penes ipsos futurum esse, ut meque ulciscerentur, seque indicando scelere meo in libertatem vindicarent. At fac tamen, si vis, reverentise manci- piorum in mentem mihi non venisse ; ecqui tamen tot conductorum conscientiam non reformidare poteram quorum nullus est quern scelus meum fugere potuisset? egone secum minimi lucelli ergo toUere sim ausus, turn nulla proposita temporis prsescriptione, sed necessitate causae dicendae quamvis diuturno tempore post aequaliter impendente ; denique, cum omnium qui fundum hunc unquam a me conductum arassent pariter interesset, secum salvum esse, ut, si quis esset qui ipsorum aliquem temeratae in hoc genere religionis incusaret, is incusatus eum edere posset ad eumque causam referre cui secum una cum fundo tradidisset. Jam vero constat ex eorum testimonio, ut me hi omnes absolvunt, ita ipsos suomet testimonio, si quidem id mendax sit, communioni culpge semet innectere. At fac tamen, apud hos gratia, precibus, pollicitationibus,blandimentis,
2 c
194 LYSIiE
minis, quibuscunque tandem mails artibus, tantum m& valuisse, ut eos in sceleriscjue meidiscriminisque societatempertraherem ; ecqui tamen tandem via publica praetereuntes vicinosque omnes mihicon- ciliare silentioque devincire poteram, qui vicini non eorum solum- modo quae palam fiunt vicinis sunt conscii, sed clandestina quoque nostra ccepta, quijc sedulo cavemus ut nemini innotescant, curiosi rimantur et indagant? Horum ergo vicinorum, ut alii mei studiosi erant, ita rursus alii simultates niecuni gerebant et super jure pos- sessionum niearum raecum contendebant. Hos itaque debebat ao- cusator earum criminationum quibus me petit testes producere, non autem tam aperta raendacia tarn impudenter atque proterve proji- cere, cujusmodi hsec sunt; adstitisse nempe me servis ait stipites contruncantibus, actorique boum tigna plaustro imposita avehenti. Atqui turn, Nicomache, turn debueras, praetereuntes antestari, fa- ctumque divulgare : sic agendo et defensionem mihi nullam fecisses reliquam, et ipse tute, sive privatus mecum exsequereris simultates, ultus me esses ; sive remp. promereri studeres, ita me reum convi- ctum dedisses, ut calumnise infamiam effugisses ; aut si me nummis emungere velles, mercedem silentii tulisses longe amplissimam: nam si res denudata fuisset atque in ora hominum didita, nullam mihi duxissem aliani superesse salutis viara prseter banc, ut auro te placarem atque os tibi obturarem. Horum omnium cum tu nihil quicquam feceris, postulas tamen, ut judices vanitati tuarum crimi- nationum tantum deferant ut me condemnent tibique tradant dis- cerpendum : quereris, in rep. tantum me potentia, divitiis, largi- tionibus praepoUere, ut nemo tibi neque velit neque audeat testi- monii operam navare. Atqui, si me conspicatus sacram oleam ex- stirpantem, aut ipsos novem archontas aut alios quoscunque senatui Areopagitico adscriptos in rem prsesentem duxisses, nuUis tibi testibiis aliis opus fuisset : sic enim hi, te vera loqui, tibi fuissent conscii, qui ipsi causam dijudicaturi esscnt. Miserrimo utique atque iniquissimo sum loco conclusus : testes quidem si prsestaret, postu- laret nempe fidem illis haberi; nunc autem hoc ipsum adeo quoque, quod testibus caret, contendit obesse mihi debere. Id quod ego equidem baud miror. Artcm enim qui jugiter factitat calumnia- toriam, is nunquam ab ejusmodi quidem cavillationibus desertus erit, etiamsi sit a testibus : ego vero vos ab isto aquum censeo dis- sentirc. Nostis enim, multas esse oleascjue et tabernas [vel ustri- nas] oleo cxcoquendo comparatas, in reliquis quae in Pedio mibi sunt villis : quas oleas intervertere et exstirpare et solum earum aratro frangere, si juvisset, hoc licuisset securius, quo id factum poterat in ista olearum multitudine facilius occultari. Ego vero tanti illas facio, quanti reliquam meam substantiam, existimans, de ambabus [h. e. ct illis dc villis atque olivetis, quee mihi sunt in
AREOPAGITICA. 19.5
Pedio, et de his, quse sunt prope urbem] sive consecT^ndis sive amittendis aequale certamen esse propositum.
5. Produxi ad vos paulo ante alios innocentioc meae testes : nunc vosmet ipsos prfestabo mihi testes, qui non solum quotannis semel rei saltuarioe cognitores nobis delegare soleatis, e collegio vestro deputatos, verum etiam mense quoque evoluto in reditus saltuum inquiratis eorumque rationes a redemptoribus vectigalium publi- corum exigatis : quorum omnium nunquam quisquam fuit, qui me eo nomine, quod solum oliveto consecratum ararem, mulctasset. Atqui is ego utique non sum, qui, minuta cum damna tam sedulo caveam, tum discrimina libertatis cum servitute mutandoe pensi baud faciam : densa ilia oliveta, in quibus majori etiam cum im- punitate, si libuisset delinquere, licuisset, tam studiose colo etorno noxamque ab iis omnem arceo, atque palam et in confesso est me facere ; super ilia vero una olea publica, quam si exstirpassem, fa- cere nullo modo potuissem ut facinus occultum maneret, super ilia ego comraisi scilicet, ut necesse haberem judicii discrimen subire !
6. Porro, si libuisset unquam facere, non nunc fecissem, sed dudum ante : rogo enim vos, senatores, utrum mihi expediebat magis, in rep. libera peccare, an in oppressa a triginta tyrannis? Quod ego dictum ita nolim accipi, ac si illis dominautibus multum potuissem, nunc jaceam invidia atque contemptu perculsus ; sed eo, quo significem, peccandi tum fuisse quam nunc est majorem licen- tiam, si quis esset quem juvaret peccare. Jam, id quod inter omnes constat, ilia dira et calamitosa tempestate neque tale quicquam designavi neque uUum aliud malum reip. dedi. Ecqui ergo, nisi omnium mortalium ipse mihimet sui inimicissimus, inducere animum ad oleam exstirpandam potui, vobis tam acres agentibus custodias, eo e fundo, in quo prostare negat accusator ullam aliam arborem, praeter quam truncum effetum, olese sacrse ; quem via publica in orbem ambiat, et domicilia vicinorum utrinque opposita prgecingant, et, septo quod careat, undique conspicuum ? Quae cum ita sint, ecquis unus omnium ausus sitnegotio tam arduo manum admovere? Per mihi quidem accidit indignum et baud ferendum, a vobis quidem, publice qui sitis olearum publicarum constituti custodes atque vindices perpetui, me nunquam neque mulctatum esse quasi solum consecratum arassem, neque de oleisexstirpatisin periculum causae capitalis conjectum : hunc autem Nicomachum, qui neque in propinquo aret neque a rep. ad banc provinciam curandam delegatus sit neque id aetatis agat ut harum rerum quicquam scire possit, tamen nomen meum detulisse et in tabulis publicis consignari curasse, quasi oleam sacram de medio sustulissem.
7. Oro itaque vos, senatores, atque obtestor, ut majorem hujus- modi commentis adhibere fidem quam factorum testimonio nolitis, neque aures vestras inimicorum meorum raendaciis prsebcatis obtua-
I5>(i LYSIiE
dendas iis de rebus, quas secius esse atque illi alunt ipsi vos mihi conscii estis ; facietis autem hoc, quod vos rogo, cum et ex hac oratione mea ct e reliqua mea vita civili mores meos spectabitis. Imperata enim mihi alque demandata omnia Hbentius atque prom- ptius|exsecutus sum, et exsequor, quam si a rep. coactus essem : sive enim prcefectum navis in classe vestra ago sive contributiones de- pendo sive choris in hidis tripudiantibus prsesum sive aliud quod- cunque munus edo, tania partes meas gero cum HberaUtate atque magnificentia, ut civium nemo unus sit omnium qui sumptuum pro- digalitate me superet. Quanquam si non, ut feci, spleudide lauteque, sed parce solummodo tenuiterque hsec fecissem, non haberem quod de exsiho aut de fortunis periclitarer, et in re versarer amphore ho- nestis modis parta, vitamque agerem discriminum exsortem: ea autem patrando, quorum iste me insimulat, non modo nihil lucratus essem, sed etiam caput ipse meum in periculum dedissem. Atqui vos omnes sine dubio fateamini mecum consentientes, acquius esse, magnis de rebus ut gravioribus concedatur argumentis quam levio- ribus, eaque ut habeantur probabiliora, quae testimonium universae consentientis civitatis confirmat, quam ea, qua; una hujus accusa- toris improbitas jactat.
8. Sed supersunt adhuc aha momenta, senatorcs, qua^ a vobis ponderari velim. Adscitis enim testibus ad eum cum adissem, declaravi, omnes adhuc mihi superesse servos, quos turn in potestate habuissem cum praedium hoc a priore domino recens emptum susce- pisseni, paratumque me esse tormentis, si quern eorum vellet, tra- dere ; quod sperarem sic futurum, ut vis veritatis e scrutinio meorum coeptorum emicans islius commenta obrueret atque deleret. Iste autem recusavit, praotexens, fidendum nihil esse mancipiis. Foret utique mea quidem sententia res abhorrens, eosdem servos suis in causis tormetitorum esse tam impatientes, ut ipsi sese indicent, tametsi probe sciant extrema quteque sibi tum toleranda esse : rursus autem in causis dominorum, quibus natura sunt infestissimi, eosdem tormentorum esse tam patientes ut extrema quaeque perpeti malint, quam eos prodere quibus prodendis liberationem a malis praesenti- bu8 consequi possint. Constat, ni fallor, senatores, si Nicomacho mancipia mcadeposcenti denegassem, futurum fuisse, ut vobis vide- rer sceleris mei mihi conscius esse : rursus itaque de isto, qui, de- dente me, servos accipere recusarit, id idem suspicari vos aequum censeo, praesertim in disparitate periculi nostri. De me enim si quid iili torti secius efferrent, ne hiscere quidem mihi liceret: iste autem, servis eorum quae vult nihil affirmantibus, nuUi est mulctae obnoxius. Quocircamulto istum magis decebat oblatos a me servos accipere, quam me ofFerre. Ego itaque eo studii et promptitudinis e conscientia recle factorum enatae processi,quod existimarem niihi expedire, ut vos et e tormentis et e testibus et ex argumentis atque
AREOPAGITICA. 197
indiciis ratiocinando ex ipsa re cbllectis rei veram rationem cogno- sceretis. Vos autem, senatores, decet vobiscum deliberare atque constituere, utri fide sint digniores, hine quibus permulti testimo- nium perhibuerint, an quern teslimonio adjuvare nemo ausus sit; et utrum verosimilius sit hunc mentiri quern nulla niendacii poena maneat, an me tanto proposito periculo tantum facinus patrasse ; denique utrum studio bene de patria merendi accensus Nicomachus, an libidine magis calumniandi actus, accusatorem egisse videatur? Ego equidem nullus dubito vos opinari, Nicomachum ab inimcis meis inductum hoc certamen instituisse, non quo consideret, factu- rum se ut sacrilegii reum me perageret, sed quo mercedulam a me speraret extorsurum. Hujusmodi enim criminationes quo sunt et ad intorquendum facillimae et ad depellendum difficillimse, hoc eas maxime nemo non defugit. Ego vero, senatores, indignum mea persona duxi telum istud hoc artificio eludere atque avertere; sed, ut iste me incusavit, statim vestree me potestati arbitrioque vestro commisi, et hujus quidem discriminis causa cum inimicorum nullo in gratiam redii, tametsi mihi illi sunt tarn infesti, ut libentius me probris insectentur, quam ipsi sese laudent, id quod faciunt quam libentissime; et tam iidem ignavi atque imbelles, utaperte me ado- riri atque injuria laedere nullus eorum adhucdum sit ausus, hujus- modi autem rabulas mihi immittant, quibus vos, cequum si faciatis, fidem derogabitis. Forem enim hominum omnium miserrimus, si exsilio contra jus et fas mulctarer, qui sim sine liberis ex universa gente mea solus adhuc superstes, quo fieret ut doraus mea desola- retur [h. e. stirps deficeret], porro, si mater mihi derelinquenda esset atque destituenda rerum omnium inops, si turpissimis crimini- bus infamatus hujusmodi patria exciderem tam illustri tam mihi cara, pro cujus ego salute tot pugnas terraque marique depugna- verim, et cujus in utraque fortuna, tam in libertatequam paucorum sub dominatu, pudentem me raoderalumque gesserim.
9. Verum enimvero, senatores, baud scio, an locus hie ad vos istaec jactandi minus sit conveniens: quapropter, in quibus causae cardo vertitur, paucis ea verbis complexus dicendi finem faciam. Planum vobis feci, secum in praedio nullum fuisse, testes ei rei con- firmandoe produxi, documenta attuli. Quae vos decet memori tenentes mente, causam disceptare, et eequum existimare hunc a vobis inter- rogari, quam ob rem, cujus me sceleris convincere recente adhuc et flagrante delicto potuisset, ejus me nunc tanto tempore post in cer- tamen conjecerit, laboretque a testibus destitutus fidem vestram suae orationis praestigiis furari, cum potuisset scelus meum rebus ipsis evictum dare; item cur, quos ego servos meos omnes, illos ipsos adeo, quos ipse ait sceleri cum patraretur interfuisse, ad tor- menta dedendos obtulerira, eos ipse accipere recusaverit.
LYSI^ ADVERSUS FAMILIARES OBTRECTATIONIS
ACCUSATIO.
1. Opportunum mihivideor tempus nunc esse nactus lis de rebus disserendi, de quibus animi mei sensus jam dudum gestio expro- mere: absentibus enim iis quos incuso, adsunt coram quibus queri juvat de auctoribus injuriee. Quanquam multo mihi major est ad prsesentes contentio [h. e. magis mea refert, et in hoc acrms con- tendo, ut coronae causam meam approbem, quam absentibus]: nam istos quidem absentes pensi non facturos autumo, si familiaribus parum familiares videantur — nam si unquam studuissentamicispla- cere fidemque iis atque voluntatem suam ut par erat approbare, nunquam commisissent, ut me Isederent — , liis autem eam de me injicere velim existimalionem, ut, cum nulla istos injuria mea provo- cassem, ab istis ultro lacessitus injuriis fuisse videar. Est enim- vero acerbum quidem, facere te non posse quominus his de rebus verba facias; rursustamen reprimi lingua recusal neque licet tacere, qui contra (|uam sperassem indignis modis acceptus sim, et iniquos repcriam cos qui amici visi fuissent.
2. Primum itaque, ne quis vestrum, peccata sua tuendl atque dissimulandi studio, prsetextus iis obtendat, prodire eum velim atque nominatim edere,quis vestrum a me unquam aut probris infamatus aut malo quopiam afTectiis fuerit, aut quis, opem meam cum implo- rasset, ame repulsam tulerit, quamvis penes me esset ei gratifican. Ecquid ergo vos tanta me verborunique factorumque atrocitate con- tenditis insectari, ad eosque adeo me diffamare, quos ipsimet vos ad me criminari studuistis? quamquam [ista vestra in rne conjecta probra qui mihi retulit] ita modestus erat, ut magis in hoclaboraret, ut dignitatis mex sludiosus esse vidcretur, quam ut malignos alio- rum de me sermones referret. Quic autem ille ad me, baud com- mittam, ut ego eadem omnia ad vos referam : nam et graviter aures meas primum audita sauciabant. Et ridiculus videar, querens de vobis istsec dicteria in me spargentibus : eadem enim de me prtedi- cando, quse vos pra^dicastis, culpa vos absolverem. Quae autem
ADVERSUS FAMILIARES. 199
cum spe atque proposito contumeliam mihi adspergendi dixistis (quanquam contumeliam quidem mihi minus adspersistis, quam vosmet ipsi ridiculos ea dicendo fecistis), ea refene satis habebo.
3. Vobis nimirum invitis, id quod aiebatis, ego memet per vim vestris circulis ingessi et sermonibus immiscui, et, nihil cum relin- queretis intentatum, nulla tamen machina liberari ab importunitate mea poteratis ; hee nempe vestrse sunt querelas : novissime Eleu- sinem me vos esse comitatum invitos, cum illuc ludos spectatum proficisceremini. Quee dicentes, sperabatis quidem in dedecus meum cessura, verum ipsimet summam vestram denudabatis tar- ditatem atque importunitatem, qui, quo tempore hominem clande- stinis probris arrodebatis, eodem eundem|palam in amicis numera- retis. Decebat enim aut vestram ab hoc homine maledicentiam re* movere aut eum a vestra consuetudine arcere, eique disertis verbis congressibus vestris interdicere. Sin autem hoc turpe ducebatis, qui poterat maculam vobis adspergere consuetudo hominis, cui fa- miliaritatem renunciare indecorum putabatis ? Atque quaravis altis- sime superioris mese vitse cursum memoria atque cogitatione reme- tiens, nihil invenire potui ejusmodi,cujus causa consentaneumfuis- set consuetudinem meam a vobis contemni. Neque enim, vos cum cernerem sapientissimos, turn me videbam insipientissimum ; neque vos amicorum multitudine florentes, me desolatum et abje- ctum ; neque vos locupletes, me nudum et mendicum ; neque rursus vos gratia potentes, dignitate illustres, me invisum atque invidia publica oppressum ; neque vestras fortunas recto stantes talo, meas labantes et inclinatas. Ecqua igitur ego probabili ratione inductus suspicari poteram, vos congressibus meis gravari? Est hoc quoque scitum commentum, quod nuncius hac de re necessa- ries arctissime mecum conjunctos certiores fecit, quos prsevidebatis mihi renuntiaturos esse. Arguta enim vero stropha: honestius nempe sic, quam si omnes vos ipsi, circumitantes, vosmet accusas- setis atque reprehendissetis, quod volentes improborum familiari- tate uteremini.
4". De eo quidem, qui retulit, nil egeritis percontantes, Primum enim id facientes, rem vanam et stultam facietis ; interrogabitis enim me id quod jam nostis : ecqui enim ignoretis eum, ad q.uem illam invidiosam de qua nunc agitur orationem habuistis ? Turn trifurcifer ego sim, si majori etiam'perfidia ego vobis indicem pro- dam, atque index vos mihi prodidit. Ille enim studio et caritate mei necessariis meis probra vestra retulerat, vos autem odio mei studioque mihi nocendi probra ilia de me ad eum jactaveratis. Quibus ego si diffisusessem, operam dedissem ut certo explorarem ; jam vero nil attinebat, certus eram vera ilium retulisse: ita recen- tiora hsec malevolentiae erga me vestrsc indicia vetustioribus illis
200 LYSLE
concinunt, ut ista ex his et rursus heec ex illis mutuo confirmentur argiimentis ad fidem faciendam idoneis. Primum quidem, me, qui causa vestra in negotio equi oppignerandi ita contendissem ut ad contentionem mihi reliquum nihil fecissem, lusistis. * Addiicebat equum pugnando fessuni, quern reducere volenti mihi intereessit hie Diodorus, affirmans, de duodecim minis nil repugnatnrum esse Polyclem, sed redditurum. Hocc Diodorus oratione tum usus, post mortem equi ad postremum adversarius mihi factus est, et his inimicis meis adjunctus jactat, sequum haud esse me ses recu- perare. * * * Nam si, nullam ab his ego passus injuriam, de quo quererer nihil habebam, recte utique hi communcm adversus me causam faciebant. Opinabar aliquando eos more academicorum, super hac causa utramque in partem disputabili, deteriorem partem sibi delegisse tuendam, ingenii proferendi et facundiae exercendce gratia : verum paulo post agnosccbam errorem meum, cum iUi, non verbis, sed factis, mihi adversarentur. Idque eo, quo Poly- cles a me dicta resciret; patefacta enim ista omnia sunt. Coram arbitris enini stomaclians Polycles dixit, necessariis adeo meis me injustum videri ; nam ipsos ad se id dicere. Num etiam hsec sta- tim dicenda cum relatis ad me concinunt? Idem enim homo, qui ista, etiam hsec ad me retuht, vos pree vobis ferre, quod avertere vcHtis eos si qui pro me dicere parent, etjam quibusdam obsti- tisse. Verum quid banc me oporlet adhuc luculentius excutere? Age enim norat ahqiiando ille, quod a Clitodico quern rogassem repulsam tulerim. * * *
5. Nunc tandem intelligo, vos jam dudum causam qusesisse re- scindendfe mecum amicitioe tum, cum de Thrasymacho quereremini, quasi is mea causa vos probris insectaretur. Ego tum Thrasyma- chum ipsum percontabar, meane causa Diodorum contumeliosis verbis insectaretur ; ille vero istud mea causa tarn fastidioso risu explodebat, ut negaret esse hominem natum, ciijus causa, nedum mei, Diodorum esset unquam criminatus. Horum subire scruti- nium Thrasymachus erat paratus, a me ad Diodorum adductus ; hie autem quidvis potius faciebat. Post Autocrates me coram Thrasymacho confirmavit Euryptolemum de eo queri, atque affir- mare se [Euryptolemum] ab ipso [Thrasymacho] male audisse : auctorem sibi esse Menophilum. Statim nos ad Menophilum ac- cessiraus, ego et Thrasymachus : verum Menophilus negabat aut querentem de Thrasymacho Euryptolemum audisse aut se ad Auto- cralera retulisse, neque solum hsec, sed a longo jam tempore ser- monum sibi nihil cum illo intercessisse. Constat jam, vos simultatem vestram erga me e mea cum Thrasymacho consuetudine conceptam hujusmodi prcptcxlibus velatum isse : nunc autem, postquam con- sumpti et exhausti vobis suntomnes praetexlus, liberius omnem au-
ADVERSUS FAMILTARES. 201
cupamini occasionem me injuria afficiendi. Oportebat ergo me tunc statim sensisse, sortem banc inevitabilem me quoque manere, ut istis modis a'vobis tractarer, cum alios vestri sodalitii verbis con- tumeliosis traduceretis. Etiam de Polycle, cui nunc prsesto estis omnes, vos docui. Ecquid igitur istaec ego non cavi ? Humani nempe quid patiebar. Qua eram animi simpHcitate atque tarditate ingenii, sperabam delectus vobis amicus esse, quem in oculis si- nuque ferretis absconditum et tutum a telis maledicentiae vestrae, propterea quod ssepe vos audissem de aliis male coram me lo- quentes : quae ego vestra maledicta de vestrum unoquoque mutuo jactata pro arrba vestree erga me fidei babebam.
6. Ultro igitur ego vestram vobis remitto amicitiam eique re- nuntio, non intelligens, ita me dii ament, quodnam bonum decusve mihi per abstinentiam a vestris congressibus decessurura sit: neque enim ullum ad me bonum a raea vobiscum consuetudine profectum est. Egone, si quo fiat ut implicer causae forensis discrimine, turn unum vestrum habebo, qui pro me verba facial in judicio advocatus aut testimonio me suo sublevet ? Non a patrocinio causse me-ds susci- piendo tantum abestis, ut potius pro me dicere paratos prohibeatis ? loco auxilii atque testimonii vestri mibi rebus in acquis atque ho- nestis proestandi, adestis adversariis meis advocati eosque testimo- nio adjuvatis. Vosne de me honorifice, id quod benevolos homines meique studiosos decet, prsedicetis ? IVIe solummodo maledictis nunc exagitatis, brevi post autem ipsi vosmet maledictis mutuis di- laniabitis ; neque enim ego intercedam : quoniam soletis semper unum aliquem familiarium, quemcunque tandem, maledictis pro- scindere injuriisque vexare, (accipite sortes vestras a me vate nunc edendas) ubi ego index factus animorum vestrorum ulcera clande- stina denudavero ; nemo enim vestrum est, qui non alteri cuicunque vestri sodalitii male velit eique detraxerit; fiet hoc, ut in vosmet ipsi tandem convertamini: sic dissipabitur vestrum collegium, sin- gulis quibusque in alteros infesta rabie saevientibus : qui postremus supererit, in semet linguam laxabit maledicam, ipse sua discerpet viscera. Es:o vero, qui primus omnium a vobis secesserim, hoc secessus initio faciendo compendifaciam, ut molestias a vobis acci- piam et minimas et numero paucissimas : quotquot enim vobis fa- miliariter utuntur, eos omnes et verbis et factis male mulcatis ; quibus autem nullus est vestri usus, eorum nulli unquam quicquam incommodavistis.
'Z D
LYSIM
PRO M I L I T E ORATIO.
1. QuAVAM tandem mente et quid spectantes adversarii causam quidem ipsam transrniserunt indictam, mores autera nieos conati sunt in invidiam adducere? Ignoiabantne de causa dicendum esse? An, bene quidem hoc norant, verunitamen, opinantes tantam vobis inesse obliviositatem atque tarditatem ut strophas suas minus essetis animadversuri, de re quacunque alia copiosius quam de causa pro- posita disserunt? De eo quidem mihi certo constat, eos non mei contemptu, sed causae, verba facere : sin autem pro ea qua sunt stuliilia sperant futurum, ut vos calumniis suis deceptos ad me con- demnandum impellant, istud equidem non admodum mirer. Spe- rabam quidem, judices, de crimine, non de moribus certandum mihi fore : adversarios autem cernens moribus raeis obtrectantes odiumque iis afflantes, non possum facere, quin ad omnes eorum criminationes respondeam. Primo itaque loco vos docebo, qui fa- ctum sit, ut nomen meum inter aerarios referretur.
2. Anno abhinc retro tertio in urbem reversus vix duos menses domi exegeram, cum numero militantium allegerer. Quod ut sensi factum, protiiius coepi suspicari nulla honesta probabilique de causa me ad obeuudam illam castrensem expeditionem delectura esse, sed fraudem nescio quam cujusve ea in re versari. Ad strategum ita- que adii, cui siguiBcavi me stipendiajam esse emeritum; verum ab illo jus sequum impetrare non poteram : iratus ob banc acceptam injuriam, compescebam me quidem, verumtamen anceps animi con- siliique inops, cum civiura nescio quo deliberabam, quid hoc in ne- golio sequerer et qua id ansa tractarem : ibi certior fiebani, illos [Ctesiclem strategum ejusque assessores] carcerem adeo mihi mi- nari, jactantes baud minus esse tempus quo Polyacnus in urbe age- ret quam quo Callicrates. Probrosa ilia dicta in imperatorem a me conjecta, quorum causa raulcta pecuniaria mihi scripta est, excide- nmt mihi per sermonem cum faniiliaribus apud mensam argenta- riam Phileer;, nequaquam autem in curia: et Ctcsicles tamen, qui turn cum imperio erat, ejusque assessores, certiores ab indice nescio quo facti convitiorum a me in ipsos sparsorum, nulli dubitarunt
PRO MILITE. 203
mulctam pecuniariam irrogare, per nefas ilii quiclem ; lex enim expressis verbis cavet, si guis in curia. Mulctam tamen banc a se mihi dictam exigere ausi non sunt, attamen abeuntes magistratu nomen meum In albo exaratum quaestoribus tradiderunt. Hoec illi quidem callidis macbinaliohibus perfecerunt : qiiasstores autem, quibus animi erant ab istorum animis longissime dissidentes, revo- cabant eos, qui sibi tabulam in qua pro serario scriptus eram tradi- dissent, causamque noxae percontabantur. Turn cognita tota re, recordantes quam indigna passus essem, primum quidem illis per- suadere laborabant, ut me absolvere vellent, docerites parum civile esse civium quenquam ob privatas cujusquam cum eo simultates in eerarios referri : videntes autem sibi negatum, ut illos a sententiac suae duritie deducerent, sustinuerunt capita sua periculo censurse vestrae, judices, objicere, raulctamque mihi a Ctesicle sociisque ejus irrogatam irritam et nullam esse sciverunt.
3. Estis ergo vos quidem jam certi, me a quaestoribus absolutum esse : quoniam tamen mearum duco partium esse, ut per reliquas quoque quae supersunt veri docendi vias ab hujus criminis macula nie purgem, plures adhuc legesque titulosque juris allegabo. Cape tu mihi banc legem.
LEX.
Audistis legem disertis verbis edicentem, si quis raagistratibus in curia couvitietur, eum pecunia mulctandum esse. Ego vero testes ad vos produxi, afSrmantes, in curiam me ne pedem quidem intu- lisse : mulcta itaque mihi per nefas irrogata, neque debeo neque jure cogi possum ad luendum. Nam si" constat in curiam me in- gressum non esse, et lex si edicit eos mulctam debere, si qui intra curiam aliquid deliquissent, constat item me facinus nullum com- misisse, sed solummodo propter simultatem inimicorum injuste et inbumaniter mulctae addictura esse. Quid ? quod ipsi adeo adver- sarii prodiderunt se bene nosse, injuriam mihi a se factam esse ; neque enim gesti a se magistratus rationem reddiderunt, neque iu judicio vestro acta sua suffragio publico curarunt confirmari. Sin autem hi mulctam mihi convenienter irrogassent, illamque suam sententiam, qua me mulctae damnarunt, judicio vestro ratam de- clarari curassent, jure merito nunc a reprehensione forent liberi, tametsi qusestores me absolvissent. Nam tametsi penes quaestores est, raulctas a damnatis sive malint repetere sive iis remittere, tamen, si a judicibus rata et legitima fuisset habita atque declarata ea mulcta, quam Ctesicles mihi irrogavit, merito nunc ego mulctae adhuc forem obnoxius : sin autem quaestoribus quidem magistratu adhuc fungentibus licet mulctam remittere, defunctis vero magi- stratu reddenda est necessario ratio ab ipsis in eo gestorum, factu
204 LYSliE
facile Ctesicli ejusque sociis erit, ut, si quid qusestores in se mei causa deliquerint, ejus pcenas ab iis repetant.
4. Nostis jam, judices, qui factum sit, ut a Ctesicle ejusque as- sessoribus mulctee consignarer qutestoribusque pro seravio traderer : veruui oportet vos, non hujiis solummodo criminationis prsetextum tenere, sed simultatis quoque natales cognoscere, quae mihi cum adversariis intercessit. Conciliatus Sostrato dudum ante fueram, quam simultates cum istis susciperem. Viri hujus magnara esse in republica dignitatem quod nossem, ambii amicitiam ejus, et sic per ipsius potentiam clarus factus, non ideo tamen hacabusus sum for- tuna, sed temperanter cauteque usus, neque inimicorum uUum ultus sum neque amicorum quenquam beneficio promerui, cum ne- cessitate tum judicio delectuque meo : donee enira Sostratus in vi- vis supererat, septus eram necessitate me intra terminos modestise continendi, praepollente ipsius potentia ; accedebat setatis quam tum agebam infirmitas ; sic factum est, ut tum quiescerem : illo autem rebus humanis exempto, sponte mea neque dicto neque facto accusatorum quenquam laesi. Possim adeo, si velim, nonnulla edere mea merita, propter quae adversarii mei, si saperent etsequrm servarent, multo majori me jure adjuvarent, quam premerent. Iras itaque eorum ante dicta mihi cnntraxerunt, tametsi causa simultatis nulla subesset ipsis a me privatim data. Quanquam jurejurando recepissent uerainera a se in codicillos militares inferendum, nisi si qui militia nondum functi essent, hujus tamen a se dicti jurisjurandi religionem violarunt; et prseterea populo deliberationem de me proposuerunt, utrum me imposterum liberum hominem, ut adhuc fui, esse velit, an pro mancipio sub corona vsenire. Probrorum nomine, magistratui a me ingestorum, mulctam mihi scripserunt, jus et fas despectui habentes : nervorum omni contentione labora- runt me laidere, quocunque praetextu ; ejusque rei consequendae ergo nihil non tentarunt, quo cam mihi majorem in modum noce- rent, tum emolumenta sibi parerent amplissima : tanto me prose- quuntur odio, ut aliis in rebus omnibus, ubi locus mihi nocendi suamque rem faciendi nullus sit, juri aequo omnia posthabeant. Scilicet. Parum dico, cum eos dico, auctoritatem vestrse multitu- dinis parvi duxisse : deos ipsos revereri personis suis indignum du- xerunt : tanta me superbia, fastidio, et violentia legum omnium vincula perrumpente tractarunt, ut de reddenda rerum a se gestarum ratione ne in mentem quidem ipsis unquam venerit : postremum ut coramemorera, nondum sibi poenas sat magnas a me datas exi- stimantes, ipsa ex urbe denique, quse summa malorum meorum est, exterminare me laborarunt. Libidinis tam ferocis et violentiae ultra leges onines se effcrentis occultare foeditatem, tanti non faciunt : nullius me criminis reum, tamen ad hoc judicium eadcm de causa
PRO MILITE. '20.5
iterum adducunt, et, ab argumentis destituti quibus culpam meam evincant, convitiis et calumniis me nituntur obruere, quas in me conjioiunt, ut a studiis meis alienas, ita cum moribus eorura cognatas et ccnsentaneas.
5. Quamquam igitur hi quidera omni contendunt efficere machina, ut judicio cadam : vos tamen, judices, oequum est non pati horum caluranias tantum penes aniraos vestros valere, ut aut me damnetis, aut horura rescindatis sententiam qui secundum me legitime atque civiliter pronuntiarunt. Quaestores enim secundum leges et ex aequo atque consentaneo egerunt, nuUoque modo preevaricati de- prehenduntur neque admissse fraudis argui possunt; constat potius inter omnes, eos jus et fas rebus aliis omnibus antehabuisse. Jam ab hisce quidem inimicis meis baud mirer si quod accepero malum, animoque id hoc sim laturus sequiore, quod a lege naturae necessaria sic sciam institutum esse ut inimici inimicis incoramodent, et rursus amici eos quos diligant ornent augeantque : a vobis autem. judices, si meo me jure fraudari contingat, multo id ego sim animo laturus iniquiore. Futurum enim asset tuni, ut cladem banc accepisse viderer, non ab inimicorum odio, sed a civitatis iraprobitate. Nomine quidem tenus causam dico nominis mei inter asrarios relati, reapse autem capitis. Jus enim ubi meum a vobis impetravero — id quod me impetraturum esse eequitate vestrse voluntatis confido — , manebo in urbe : secus autem si fiat, ut scilicet ab istis reus peractus (peragar autem, si fiat, per nefas) a vobis damner, vseneundum mihi sit sub corona; ego vero tarn ignominiosae poence acerbitatem fuga antevertam. Ecqua enim me spes invitet, ut porro communione vestrae civitatis utipergam? aut qua ego mente inter vos degara ? qui adversariorum furorem cum teneam, tum prsesidio juris aequi obtinendi caream. Agile ergo, judices, jus et fas rebus aliis omnibus anteferentes, recordantesque saepe a vobis etiam in manifestis faci- noribus veniae lenitatem severitati poenarum praeferri, nolite com- mittere, ut homines insontes inimicorum crudelitati condonetis, sinatisve ob aliena odia summura per flagitiiim inexsuperabilibus mergi calamitatibus.
LYSI^
CONTRA THEOMNESTUM ORATIO.
1 . Testes mihi confido, judices, baud defuturos ; qui multos vestrum coram videam assidentes, etiam in illo superiori versatos judicio, (juo Lysitheus, Theoranestum hunc fto-oyyEXme actione persequens, accusabat, quod abjectorurn armorum reus cum esset, eoque factus infamis et jure in foro versandi et cum populo aj^endi privatus, tamen concionari auderet, contra quam ipsi liceret : in illo nempe certamine aiebat Theomnestus patrem meum a me meismet manibus peremptum esse. Ego vero, ut ignovissem ipsi, patrem suum a me peremptum si dixisset — quern ego nunquam non hominem contemnendum et nauci duxi — , item si quod aliud probrorum, quce jactari leges vetant, quemadmodum tanti non fuissem facturus, ut contumeliam istam jure forensi ulciscerer — nam ex titulo KaKijyopiag, seu contumeliae verborum in te conjectw, jure cum aliquo experiri, indignum homine liberaliter educato, di- gnum rixoso litiumquu ferendarum avido censeo — : ita rursus turpe mihi futurum arbitror esse, si cum patiar inultum abire, qui tantum scelus in patrem me dixerit patrasse, virum tantoe dignitatis, tam preeclare et de vobis et de universa patria meritum. Quapropter ego vos, judices, interrogo, sitne Theomnestus maledicentiaa pcEnas mihi daturup, an solus omnium Atheniensium privilegio gaudeat, pro libidine sua contra leges nihil non diccndi agendique ?
2. Ago nunc, viri, aetatis annum tertium a trigesimo ; ex quo autem vos ab exsilio domum redistis, annus nunc agitur vigesimus. Undc constat puerum tredecennem me turn fuissc, quum xxx tyranni patrem meum interficerent. Id ego setalis agens, ne noram quidom remp. ab optimatibus oppressam tencri, ncquc, etiamsi sen- sissem vim et injuriam patri fieri, succurrcrc et ulcisci potuissem. Neque scelerata qua;dam cupiditas patrimonii rapiendi ad insidian- dum vitae patris impellere me poterat; Pantaleon enim frater natu major cum universa hcreditate tutelam nostri invasit, eoque pacto bonis paternis omnibus nos defraudavit: tantum igitur abest, ut ulla ego causa raotus patri vioientas manus afferrem, ut potius per-
CONTRA THEOMNESTUM I. 207
multee essent causae, ob quas expediret mihi vitam patris diutius produci. Verum ut necesse erat hsec breviter perstringi, ita diutius iis immorari nil attinet. Nostis enim, ni fallor, vos onines me vera loqui. Interim taraen age nihilominus testes producam.
TESTES.
3. Videtur itaque Theomnestus his quidem quod opponat, nil habiturus : at illud idem etiam coram vobis, jiidices, causaturus, quod jam ante in arbitri foro ausus est oggannire, in numero puta rerum inropiirjTwy, seu nominatim a lege interdictarum, baud esse, si quis aliquem ccedis, on InriKTsivtv, in patre commissse insimulet; legem enim baud vetare, ne quis alium quenpiam parricidatn appel- let, sed hoc solummodo, ne quis avcpocpdvov, hoinicidam. Ego vero vos autumo, judices, non de vocabulis laborare, sed de vocabulorum spatiis atque sententiis, omnesque pro certo scire, si qui sint homi- cidce, au^po(])6i'oi, eosdem quoque cnrsKrovepai, occidisse. Spissum utique fuisset atque inexplicabile negotium legislatori, si proposuis- set sibi aut necesse duxisset, vocabula omnia rem eandem signifi- cantia in legem confercire : satis enimvero ille habuit, uno posito, reliqua omnia eequipollentia una tacite complecti atque subjicere. Non profectp tu mihi, Theomneste, tam stultus esse videris, ut, si quis te TrarpaXolav, patricidam, aut fxrjrpnXoiav, matricidam, appel- larit, eum quidem in jus voces ; idem autem si patrem tuum a te caesum aiat esse matremve, eum tu inultum transmittas, quasi nihil infandorum locutum. Libenter equidem ex te audire velim ; es enim hujus rei, de qua te percontabor, magnamade ptus facultatem, et multa meditatione et diuturnitate exercitationis, ut et subtiliter de ea disputare scias usuque ejus aliis prsestes. In lege scriptum est, si quis alium scutum a7ro/3e/3/\?jfC£Voi dixerit, qui id dixerit, eum actione maledicti teueri. Jam dixerit te quispiam scutum p'i\pai. Num tu actionem in hunc non parabis ? sed sufficiet tibi ilium di- xisse te scutum pl\pai, non autem dTTo(De^\i]Kkvai, eoque dices te nil curare? idem enim non esse pl^at atque dTro(Dej3Xt]Kevcu. En aliud. Fingam tantisper collegio undecimvirorum te, Theomneste, adscri- ptum esse, furemque ad hoc collegium adduci ab aliquo, querents ^oifxariov aTrocedvff^ai, pallio se esse ab ilio homine exutum, aut tov ■)(^iTwviaKov eiccEcvirOai, interulam sibi ab eo esse detractam. Eumne tu hominem ista querentem rejicias? furemne tu simillima stropha civillationis severitati legum surreptum eas, atque tu te nunc is, quod ab accusatore in libello accusatorio appellatus vocabulo Xwtto- Bv-tjQ non fuerit, quo vocabulo legislator sit usus ? Profecto nega- turus mihi tu videris, eum dydpaTrohariiy, plagiarium, esse, quem alius quispiam aiat in servo suo plagium commisisse, tametsi actor furem in flagrante delicto deprehenderit ; quoniam scilicet actor
208 LYSI^
oblitus sitvocabulum uy^pavoh(rTi)g usurpare, quo legislator sit usus, sed satis habueiit judicos certiores facere, hominem hunc a se de- piehensum esse in conatu mancipii furtim exportandi. Facies hoc tu quidem, Tlieomneste, sine controversia, si quidem in vocabulis triceris super iisque digladieris, ad res autem animum minus at- tendas, quas ut designarent verbis oreque proderent homines, ideo vocabula commenti sunt atque rebus quitque suis imposuerunt.
4. Spectate hoc quoque, judices: nam ad vos orationem merito conveito, qui conscii mihi sitis exempli jam a me proferendi, quod i'^norave videtur Thcomnestus ; ea enim ejus est molHties et ignavia, ut, commoditatis amore et odio laboris molesti victus, nunquam ausus sit in clivum Martis escendere. Vestrum autem nemo est qui id ignoret, quod iste ignorat, judicia homicidiorum cum agun- tur, in formula jurisjurandi ante litis contestationem utrinque et ab accusatore et a reo prsestandi, vocabulum dvcpo(j>6rog, quod legis- lator usurpavit, non usurpari, sed verbiim illud ipsum, quod in hac nostra causa in controversiam venit, dTroKrelvaL hinc affirmari, ilhnc ne^ari. Actor ncmpe reum ait occidisse, reus se fecisse infitia- tur. Annon absurdum sit, eum, qui judicibus visus fuerit homi- nem interemisse, cum facinus ipse adeo confiteatur, tamen ideo solunimodo cacdis absolutum e judicio discedere, quod actor in juramento confirmarit, non eum dp^pofoyoy esse, quae legis est dictio, sed wc tKreire, eum occidisse. Atqui baud compono in- consentanca. Theomnesti mecum agendi ratio hilum non difFert ab ejusmodi cavillandi ineptia. Ipse tute, Theomneste, ex capite KUKi^yopiar, seu maledicti, Theonem in jus vocasti, quod is te dixisset scutum i(}(n<pivai, Atqui lex vocabulo fnirreiv usa non est, sed vocabulo inroftaWui' : si quis, ait, aliquem dixerit scutum aTTofteftXrjdi'ai [in eoque mcntitus sit], quingentis drachmis mulcta- tor. Hem sccjuitatis et constantioe ! Itane vero, mi homo, tu tarn egregie sapis? ut, cum pcenu) tibi sunt ab inimicis tuis repetendae a quibus male audieris, turn tu, verbis legis insuper habitis^ senten- tiam legis scquaris ex eaque sententia in reos agas, id quod ego nunc in te facio : rursus autem alii, quem tute probris a lege inter- Klictis proscideris, pocnas rcposcenti dare recuses, verba legis urgen- do, spreta sententia ? Adeonc tibi subtile est ingenium, adeo potens facundia, ut leges quamcuiKiuc vchs in partem interprctando flectas? an tanta tua est in rep. majestas, ut abs te laesis copiam sequi juris in perpetuum denegatam et ptaeclusam speres ? Adeone te ml pudet esse tarn dementem, ut plus te posse tuis civibus ideo cupias, non, quo in civitatem ornamenta nescio quae contuleris, quse tu nulla contulisti, sed quod multa multis mala inultus inflixisti ? Ve- rum recita tu mihi legem.
CONTRA THEOMNESTUM I. 209
LEX.
5. Intelligitis, ni fdllor,judices ad unura omnes, me quidem con- sentanea disputare et in leges interpretatione recle versari ; hunc autem Theoinneslum tam esse tardum, ut neque legis sententiani perspiciat neque meae disputationis evidentiam capiat. Juvat itaque uliis quoque ex legibus eum docere, si forte fiat, ut, si non citius, saltim nunc tandem aliquando super suggestu communi sensu im- buatur vobisque imposterum desinat incommodare. Recita tu mihi priscas hasce Solonis leges.
LEX.
Per quinqae dies pedeiii iu 'jro^onaKX-ri viuctum babeto, nisi si Heliica, praster hoc !>U|)pliciiiin corpore tuleraudum, adbuc aliain uiulclam pecuiiiariani judicarit irro- gandaiD.
Audin, Theomneste, tibi dico, ut ne nescias, quod lex appellat ay TTocui^aKicr] vinciri, id idem nos nuncvulgo usurpamus iy ^vX<o vinciri. Quod si ergo forte fiat, ut aliquis, iv ^uXw nexus, cum rursus e custodia in libertatem exierit, undecimviros, a quibus ciistodiae mandatus fuisset, ad jiidices, coram quibus undecimviris magistratu defunctis rationes actorum reddendee sunt, accuset de facta sibi injuria, qui ^i/Xw se innexuissent, quod per legem minus liceat, quae lex velit reos in irocoKaKici] vinciri, de ^u\a taceat, non illi stuporem hominis ridebunt ? non vervecem dicenl? Cedo aliam legem.
LEX.
'^iTiyyvav Ss I'artopitiitrttVTa tcv 'attoXXo). item JeJioTa Ss SiX>ij 'ivix-a. S^aa-na^eiv.
Horum vocabulorum istud cTrtop/o/o-ajra hac in lege non id significat, quod nobis nunc vulgari loquendi more significat, hominem puta, qui pejerarit, sed simpliciter eum, qui dejerarit, seu jusjurandum di- xerit per numen ApoUinis conceptum ; ilia enim prisca lingua, qua Solonis aequales utebantur, E-mopKuy nihilo plus valebat, quam nunc 6}ivvyaijurare simplex: pari modo isti cfuaKu'Ctiv de eodem usur- pabant, de quo nos hodie uTroaqjacr/ctij' usurpamus.
Si quis (ail porro legislator) furein, qui intra doronin sit, a-rtlw-n -rn Qu^a., significare volebat, praeciusa janua iutercipiat, vel, exitu arceat.
Vocabulum uTriWeiy, quod hodie pauci sunt qui intelligant, turn temporis idem valebat, atque hodie valet ctTroicXeieiy, neque quod sono inter se ista differunt, ideo re quoque difFerunt.
Ms inutuo datum (ait) liactenus esto a-rayi/xov, quatenus creditor vult.
iTacrifioy non significat hie loci librabile, sed hoc prcecipit legislator, ut creditor! liceat a debitore fcenus exigere quantum ipse voluerit. Recita legis banc clausulara.
2 E
•21U LYSI/E
"Oral TTi^axjiAsyaii; 7r3>.oDvTai, et dlx-ni; ffXaBny rr; SoCKi; JiwX?y o'f'Kuv.
Atlcndite, judices, animuni. irEijiafffxlywc tantundeni valet atque hod'ie(ltiii'cpu)cpr(>pal(i>n,et ttoXovi'tcu idem atque /Bac/^oi/o-iv fl???6»/«7j^, et oiKTinc idem atque depa-of-og .serxi. [quo fit, ut legis hoec sit sen- tentia: qui servi corpus vitiaverit, is duplo mulctetur, atque si ancillae.]
6. Infinita, judices, hujusmodi prostant in legibus. Verum, etsi pauca numero sunt exempla qua; illinc modo protuli, spero tamen vel ex his solis Theomnestum, nisi plane pUunbeus est, nunc tandem aliquando intellexisse, res adluicdum easdem esse quae fuevunt olim, vocabula autem, quibus ad illas res significandas utimur, alia in aliorum locum succedere, neque iisdem nos nunc uli quibus olim priscos illos homines. Faciet ipse mox meae spei suveque docilitati fidem, cum tacitus ex his subselliis domum discedet, nil contra hiscens, vi veritatis ad silentiiun redactus. Sin autem id minus facial, turn secundum me, judices, oro vos, aquam et veram date senteiiliam, recogitantes, malum esse multo atrocius, te donium e foro redire cum probro patricidii, quam cum probro scuti abjecti. Ego cquidem videri malim scuta quotquot usquam terrarunfi sunt ^ omnia abjecisse, quam animo erga patrem tarn truculento et belluino prteditus esse. Hie quidem Theomnestus cum vere commisisset illud flagitium [cujus eum Lysitheus insimulabat, abjecti puta scuti], minorque eum cum poena maneret convictum, quam me nunc manet, si a vobis condemner, non solum a vobis commiseratione molis absolutus est, sed etiam perfecit, ut Dionysius, qui Lysitheo testi- monium contra se, Theomnestum, prajstiterat, ceu falsus testis, a vobis infamia nolaretur. Ego vero, qui Theomnestum viderim, cum id faceret, quod vos oinnes mecum nostis [h. e. cum abjecto scuto ex acie autt'ugeret], ipse autem scutum meum salvum retulerim, sauciatus lam diro probro, quod perinde cum legum edicto atque cum veritale facti pugnat, in ista sortis nostrae disparilate, cum mihi quidem funesla calamilas immineat, si hie absolvatur, hunc autem, si maledicli per nefas in me conjecti damnetur, levis et vix men- tione digna pcena maneat; egone, incjuam, facultatc priverjus ab 60 meum repelendi ? Ecquo ego vos delicto off'cndi ? Ecquid est, quod vitio mihi vertatis ? Num hoc, merito mihi probrum hoc adspersum fuisse? At ne vos ipsi quidem aiatis. Anistud, Theo- mnestum, et ipsum virum honestiorem esse et loco natum nobiliore, quam me? At nc ipse quidem Theomnestus postulct ita de nobis exislimari. An hoc pratexetis judicii vestri iniquitati, quod aljjecti degeneriaquc me animi incusetis, qui, cum scutum ipse abjecissem, maledicli per nefas objecti causam illi intentem, qui scutum suum salvum ex acie domum retulisset ? Atqui de me profecto hujusmodi
CONTRA THEOMNESTUM I. 211
rumor in urbem non emanavit. Recordamini hoc quoquc, judices, vos in Theomriestum donura contulisse tantum et tarn prci:clarum, lit, quum illo eum ornaretis, facile non esscl civium omnium unus, quin Dionysium miseraretur tarn gravi clade perculsum, videns eum, qui virum fortissimum in discriminibus se exhibuisset, e judicio vestro damnatum his cum verbis discedentem : perquam siuistris avibus illam nos expeditionem inisse. qua cnm multi nostrorum cecidissent, turn, qui serv assent, arma, ab his qui abjecissent, per falsi dicti te- R^timoniicalumniam, damnarentur : satius sibi futurum fuisse in acie dirnicanti occumbere, quam salvo domum reverse in sortem incur- rere tam luctuosam. Nolite itaque committere, judices, ut Theo- mncsti, quae audit probra, ea probra merita audicntis, ulla ducamini commiseratione, eive c^nniveatis, per insolentiam et superbiam intolerabilem in alios probris infandis grassanti, et concionanti id quod liomini abjectione scuti infaniato per leges non licet. Ecquod enim aliud mihi accidat infortunium accrbius, quam si tam turpis criminatio inulto mihi perferenda sit, super ejusmodi patre, qui eximiis virtutibus meamque pietatem proborumque omnium reveren- tiam sibi devinxisset ? Saepius ille strategi munere functus, multis obitis una vobiscum pro patria periculis, ab hostibus nunquam captus, a civibus nunquam male redditse rationis damnatus, annum setatis agens a sexagesimo septimum, propter benevolentiam qua erga vestram plebem ferebatur, et propter studium quo exarserat civilia vestra jura tuendi, a crudehssimis tyrannis peremptus est. Jamne tandem videor vobis, judices, merita in eum iracundia exar- sisse, qui me per nefas criminatus sit in ejusmodi patris jugulum impiam sicam demisisse ? Jamne videor vobis, jure merito consur- rexisse ad abluendam a patris memoria tam foedam maculam, qua ipsius quoque nomen una cum meo respersum fuit? Ecquid enim aliucl ilh poterat acerbius accidere quam hoc, ut, cum reapse ab inimicis esset peremptus, a liberorum suorum ferro concidisse di- ceretur? Cujus patris monumenta virtutis adhucdum juxta vestra, cives, dedicata conspiciuntur : scuta autem, et ab hoc ipso Theo- mnesto et ab ejus patre abjecta, ignaviam eorum imbellemque animum adhucdum testatum faciunt, in fanis hostium suspensa ; tam co- gnata ipsis et stirpitus insitalabes esttimiditas etbellicarum artium abhorrentia, Atqui, quo proceriora atque vastiora ipsis sunt cor- pora, quo robustiores lacerti, quo os juventa florenlius, hoc seve- riore digni sunt vestra, judices, animadversione : constat enim, in isto carnium vigore atque luxurie, animos ipsis esse intermortuos.
7. Sed habebit, id quod audio, receptum ad banc excusationera, ut aiat, ista probra se per iracundiam in me jactasse, qui testimonium cum Dionysio idem in se dixissem. Ego vero vos contra memi- nisse velim, judices, iracundiaj nullam esse datam a legislatore ve-
212 LYSLE CONTRA THEOMNESTUM I.
niani, sed mulctam convitiatori irrogari, veritatem criminationum documentis factorum non approbanti. Atque jam bis ego hoc Theomnesti dedecus testimonio meo approbavi ; ignarus quippe turn temporis, de quo postmodum mihi constitit, eos vos esse, qui fortes viros in acie manentes puniatis, armorum autem abjectorum reos factos indulgentia et dissimulatione transmittatis.
8. Verum enimvero satis hac quidem de causa est actum, di- ctisque quod addani nil habeo : vos potius rogo, judices, ut Theo- mnestum condemnetis, reputantes vobiscuin, non posse capiti meo discrimen uUum aliud quam hoc est gravius conscisci. Nam qui actor videor esse, reapse reus sum ; Theomnestum probri reum cum ago per nefas in me conjecti, turn de salute fortimisque meis om- nibus periclitor, in unius vestri suffragii discrimine parricidii crimen aut sustinens aut effugiens : quibus enim testulis Theomnestum absolvetis, si feceritis, iisdem parricidii me damnabitis, me, qui civium omnium unu-s, ut primum virilem ingressus setatem, in examine probatus vobis, rebus gerendis meisque piivatis et civilibus a vobis habilis judicatus fui, ob caedem patris mei triginta viris in curia Areopagitica diem dixerim. Quorum vos memores mihique patrique logibusque publice fixis, et jurisjurandi ab ipsis vobis dicti religioni, succurrite.
L Y S I ^
CONTRA THEOMNESTUM ORATIO II.
[Interprete Augero : interpreiationera euim omitte'uant (uin Taylorus turn Reiskias.]
1. MuLTi vestrum sciunt et raihi testes sunt, quod Theomnestus dixit me patreni meum occidisse : quod autem non occiderim mani- festum est; duo enim et triginta annos natus sum, et a vestro reditu hie est annus vicesimus. Patet igitur annos duodecim me natum fuisse, quum pater meus a xxx viris est interfectus ; ilia autem setate neque quid fuerit oligarcliia scire, neque patri mortuo succurrere, potui. Neque etiam recte pecuniarum causa illi insidiatus fuissem : omnes enim facultates invades frater major natu, patriis bonis rae spoliavit.
2. Forsan dicet non esse eorum quse.lege interdicuntur, si quis dixerit aliquem rov Tra-ipa aTTEfcroveVai : hsec enim legem non vetare, sed drcpocjx'n'oy aliquem appellare. Ego vero arbitror non de vocabulis, sed de vocabulorum sententiis, laborandum esse, omnesque intelligere, quod quicunque aliquos uTriK-ovcwi, eorundem sunt m'cpocporoi, et quicunque alicujus sunt dt-cpocjjopoi, hunc aTTdcrovao-t. Magnum enim fuisset negotium legislatori omnia vo- cabula scriberc, quae eandem significationem habeant : at, quum unum protulerit, idem statuit de omnibus. Non enim, Tlieomneste, si quis te vocet TraTpaXolai' vel fxtj-paXoiay, poenis obnoxius est : si quis vero verberaverit tyjv reKovirav vel rvv ^vTLvirav-a, a pcenis immunis erit. Et, si quis te dixerit pt;//a<77rir impunitus erit : lege enim poenam caveri, si quis dixerit aliquem ti)v dtnrica dirofteftXr^Kevai, sed non si quis eundem dixerit earn plxpai. Similiter, si unus esses virorum undecim, annon reciperes bominem adductum ab aiiquo, qui togam vel tunicam spoliatus esset, si cum non nominaret XwTTOCurjjv : et, si quis iraie' e^ijyey, annon reciperes ut dvcparroci(TTy]v. Et ipse quidem virum postulasti convicii quod dixerit te pii^ai t))v dcvica. Attamen de p~rd/at in lege altum silentium, sed si quis dicat dTro^t(i\r)Kivai. Quomodo igitur non iniquum est te, ubi opus sit inimicos tuos ulcisci, ita leges interpretari ut ego nunc: at, ubi alteri conviciatus fueris, poenas subire nolle. Mihi is-itur succurrite. id habentes in animo multo gravius esse exprobrari quod patrem
214 LYSI^ CONTRA THEOMNESTUiM II.
quis interfecerit quam quod clypeum abjecerit. Ego sane mallem omnes quoquot sunt clypeos abjecisse,'quam ita animatum fuisse in parentem. Istum utique vidi id facientem, quod vos scitis ; et meum ipse clypeum servavi. Cur itaque ab eo poenas non repe- terem ? Cujus criminis apud vos suspectus ? Anne quod vere mihi objecta sit haec exprobratio ? at nee vos id dlccie possitis. Anne quod reus melior sit quam ego? at nee isle quidem affirmaverit. Anne quod egomet armis meis abjectis eum convicii postulem qui sua domuni salva letulit? at non ea fama percrebuit in civitate. Ne igitur vos misereat rcerita audientis convicia, eidemquc inso- lescenti et maledicenti contra leges coudonetis: proesertim de illo homine qui vestris exercitibus saepius prajfuit, qui multa vobiscum subiit pericula, qui nunquara in hoslium potestatem venit, qui annos natus septuaginta propter suam in populum Atheniensem benevo- lentiam in oligarchia occisus est. Par est sane succensere pro tali viro. Quid enim illi acerbius contingere poterat, quam ab liostibus interfici, infamari vero quasi a propriis filiis interfectus fuisset? Cujus virtutis monumenta in templis vestris conspiciuntur, istorum autem ignaviro in templis hostium apparent.
3. At dicet quod hsDc prae ira in me effuderit. At vos recordemini nuUam iracundise veniam dare legislatorem, verum poenas a con- viciatore sumi, ni ea quae dixerit vera esse demonstret. Equidem jam bis de isto testatus sum : neque enim noveram vos supplicio cos afficere qui alios arma abjicere videant, et ipsis abjicientibus condonare. Vos igitur obtestor ut Theomnesturn condemnetis. Nunc enim actor sum in causa convicii, eodem tamen judicio credis paterna; reus conslituor, qua contentione nulla gravior esse possit, qui solus, simul ac inter viros sum annumoratus, triginta viros ad Areopagum in jus vocavi. Quapropter milii patrique mco subvenite.
L Y S I ^
CONTRA ERATOSTHENEM
UNUM E TRIGINTA VIRIS ORATIO.
1. NoN exordium hujus accusationis, sed finem invenire, ar- duum mihi videtur esse, judices: tot ab iilis [trigintaviris] et tanta perpetrata sunt facinora, ut, ne si mentiatur quidem accusator, graviora et turpiora incusare possit quam reapse iiia sunt istorum scelera, et qui vera solummodo comnriGmorare sibi proposuerit, omnia enarrando persequi baud valeat, sed necessario aut magui- tudo atque multitudo rerum dicendarum dicentem obruet aut dies deficiet. Conversus mibi nunc videtur ordo rerum, contraque even- turum atque olim solebat. Olim edebant a judicibus interrogati actores, quae simiiltas sibi cum reis intercessisset, et qua re impulsi lites quasque agitandas suscepissent: nunc baud abenum sit reos percontari, quanam tanta laesi sict a repubbca ofFensione, ut ejus ulciscendse bbidine perciti tarn furiosis modis in earn debaccha- rentur. Quas nunc ego non eo dispute, quo negem privatas mihi cam istis simultates esse, quae mihi sunt gravissimae, ut cura aucto- ribus irreparabilium cladium domesticarum ; sed quo significein, in ista innumerabiU multiludine malorum ab istis pubbceque privatim- que datorum, nostrum quemque tamen ad lamentandum irascen- dumque de privatis magis suis incommodis quam de pubbcis natura duce delabi. Ego itaque, judices, qui neque privatas meas causas neque alienas unquam in foro sim exsecutus, eo necessitatis ada- ctum me ab bujus Eratosthenis facinoribus video, ut facere prorsus nequeam quominus eum accusem : quanquam banc parans et in- struens acciisationem perssepe in incredibilem incidi animi deje- ctionem, coepique vereri ne per infacundiam meam forique insuetudi- nem accusatio haec minus prospere succedatminusque satis ei faciat quod raihique fratrisque manibus debeo, neve multum infra rei di- gnitatem subsidat ; conabor tamen, rem a principio repetendo, vos quam potero brevisslniJs '] \ceic.
2, Cephdlus pater nieus, ut sedes fortunarum suariim hoc in solum Atticum transferret, oratione PericHs adductus est : triginta
216 LYSI^
per annos quot iiiquilinum hie egit, neque ipse neque nos civium vestrorum quenquam in jus vocavimus neque causain in foro accu- sati a quoquam diximus, sod ita tuimus civilis juris in republica participes, ut neque alios ofti^nderemus neque ab aliorum injuriis exagitareniur. Ex quo autem Tiigintaviri, homines improbi et conscelerati, juris tequi perversores, summa rerum potiti sunt, lau- dabile jactantes remp. corrigendi et restaurandi studium, atque pra; se ferentes oportere civitatem a flagitiosis purgari quo reU- quorum civium animi ad virtutis ct juslilia; studia convertercntur, ejusmodique scrmonibus dictu audituque speciosis exspcctationem pubheam fallentes, neque enim a se impetrare poterant ut factis quoque oraiionis suae probabilitatem approbarent ; ex eo tempore in pejus ire coepit nostra res et privata et publica summaque imis mutata sunt, ut conabor ego vos per exempla vestra ducendo eaque vobis in memoriam revocando docere, posteaquam de privatis meis casibus praef'utus fiiero. Surgenles in consessu Trigintaviroruni Theognis et Piso de inquilinis auctores fiebant, esse in ilhs qui proesenle novo rerum statu gravarentur : lectissimam banc esse opportunitatem, per speciem poenarum a noxiis repetendarum locu- pletes expilandi niagnasque opes coUigendi ; universe hoc unum ante omnia spectaii agique oportere, ut civitas ad incitas redi- geretur, atque desolata, vasta, inhabiUibiHs, et prorsus nulla redde- retur: imperium tenentibiis opus esse nummis quoquo rnodo corra- dendis. Haec ilia jactantes baud aegre persuadebant audientibus lis, qui caedes hominum pro nihilo ducentes, rapinas et opum extor- siones summi facerent. Placuit ergo decern ex inquilinis locuple- tissimos omnium con)prehendi ; at in his tamen par p-iuperiorum, quo invidiam cupiditatis a se averlere bonicpie publici raliones ex- cusare possent, quasi, ut reliquorum suorum coeptorum atque insti- tutorum nihil noii, ila hoc quoque consultissime et ad salutem pub- licam accommodatissime fecissent.
.J. Sorliti sic inter se domos cxpilundas, in eam quisque domum irrumpebat, (pjas ipsi sorte obtigissct. Ad meam delati deprclien- deljant mu p;;regriiios hospitali convivio cxcipientem, quibus ejectis Pisoni me Iradebant ; reliqui in officinam ingressi, mancipiis ope- ram dabant lustrandis et in tabulas ref'erendis, ut fit in bonis publi- calis. Interim ego Pisooem intcrrogare, vellctne niihi salutem numiiiis prsesentibus vcndcre : aicbat I'iso velle, si quidem pretium redfjmptionis satis sit luculentum. Off"(jrcbam talentum argenteum : annucbat i'iso conditioni. Jam noram equidem Pisonem omne jus divinumquc humanumque tanti non facere : nihilominus tamen in ilia rerum facie, quibus turn septus eram, imprimis factu judicabam esse necessarium, ut Pisonem jurisjurandi religione obstringerem. Jurabat, exitium sibique liberisque imprecans si fefellisset, factu-
CONTRA ERATOSTHENEM. 217
rum se, post aes pactum in manus suas datum, ut ego tutum in locum perductus salvus essem ; quo facto in cecum, ubi area numma- ria posita erat, ingressus aperiebam arcam : ibi Piso, sentiens et ubi nummos atque reliquani pretiosam supellectilem habeicm, et area aperta facillime praedam simul omnem corripi etauflerri posse, inlrabat ipse quoque, iustiatisque copiis prsesentibus inescatus, par famulorum arcessit, quos arcam cum intus positis absportare jubet. Aufterebat ille sic, non talentum argenteum quod pactus fueram, sed tria talenta, judices, cum quadringentis Cyzicenis aureis et centum Daricis et phialas argenteas quatuor: unde, ut saltim parum quid detractum pro viatico mihi reliquum faceret, Pisonem rogabam. Ille vero me admonebat, sapienter me facturum, si nudus discedens saluti mese prospicerem ; ejusmodi enim instate tempora, quibus congratulaturus mihi essem, quod spiritum salvum, reliquis bonis omnibus amissis, abstulissem, ejusque rei, ceu magni beneficii, gratias ipsi essem habiturus. Sic exibamus domo : verum exeuntibus nobis, ipso in ostio, Melobius et Mnesitheus oc- currebant, ex officina nostra redeuntes, atque quo tenderemus in- terrogabant : respondebat Piso, se mecum ad fratrem meum [Pole- marchvim] contendere, quo rem ejus quoque familiarem perlustraret. Ibi Pisone illuc ire jusso, me secum retinebant et se ad Damnippum euntes comitari jubebant. Interim Piso, clam in aures raeas insu- surrans, auctor mihi fiebat ut tacerem et bono animo essem ; nam se illuc quoque venturum esse. Delati illuc, Theognin reperie- bamus, cui cum me tradidissent abibant. Hoc in discrimine versanti mihi visum est salutis fuga queerendae periculum facere, certa quippe et inevitabili peste me manentem manente. Damnippo itaque ar- cessito, Familiaris tibi sum, Damnippe ( inquam ), tuam in domum veni non sponte me a, nil deli qui, sed opes mese mihi pestem afferunt. Praesta tu mihi tantis ma- ils septo proraptus et lubens quicquid in te opis atque facultatis est, quo sal vus evadam. Recipiebat quidem Da- mnippus facturum : consuUius tamen idem sibi videri admonebat cum Theognide quoque rein communicari, quern existimaret, lucri spe ostensa, nihil non indulturum. Interim, Damnippo sic cum Theognide sermones conferente, venit in mentem fuga me subdu- cere — peritus eram domus, noramque binis utrinque foribus in- slruclam, antica et postica — , animumque sic induxeram, alteru- trum necessario esse eventurum, ut conatus hie evadendi aut pro- spere succederet aut minus : quod si ergo a nemine observatus neque impeditus elaberer, me potitura fore sperata atque optata salute ; sin autem deprehensus e fuga retraherer, ne sic quidem spem salutis omnem occidisse, si Damnippus Theognidi precibus et lucri spe ostensa persuadere posset, ut elabendi veniam raihi nummis
2 F
'21^ LYSIiB
venderet ; qui Theognis si pretio sit exorabilis (et videri esse), non minus me esse evasurum, tametsi captum, ac si captns et e fuga retractus plane non essem ; sin autem durum se Theognis praeberet, non aceibiorem mihi neque certiorem necessitatem mortis turn in- stare, quam nunc instet, si nuUo facto evadendi conatu maneam. H-a?c ego mecum cogitans elabebar, illis ad ostium in semitam pa- tens stationem servantibus : et accidit, id quod propitias forlunse mese debeo, ut trium januarum, tot enim evasuro trajiciendse erant, nulla non pateret reserata. Sic perveni in Archenei naucleri ho- spitium [in Pirseeo]; liunc protinus in urbem mittebam, de fratre percontaturum : (|ui Archeneus inde reversus ad me isteec retulit, fratrem ab Eratosthene fortuito publica in semita occurrente cor- reptum in carcerem esse ductum. Quibus auditis ego proxiraa nocte navem conscendi, quae me Megaram per mare traduxit,
4. Interim tyranni Polemarcho quoque solitum illud sibi suum istaque setate creberrime frequentatum edictum denuntiabant, ut cicutam biberet, tacita causa, praelermissa accusatione : tantum aberat, ut auditus Polemarchus, dicta capitis causa, ex formula juris damnatus, extremum supplicium toleraret. Fato sit suo de- functus cum e carcere Polemarchus extractus esset, baud permise- runt tyranni nostrarum sedium, quse ternae nobis erant, ex ullis eum efFerri, sed in cella quadam meritoria ab ipsis conducta cadaver spectandum proposuerunt : vestis, quse multa nobis et pretiosa erat, nihil nobis funeris ergo rogantibus dabant, sed amicoruni alii alia, hie pallium, ille pulvinar, alius quodcunque tandem, ad Pole- marchi funus conferebant. Videte, judices, quo cupiditas eorum inexplebilis processerit, turpissimis ilia quibusque modis quaestum facere baud dedignans : videte documentum immanis animi ab illis proditum, qui tot tantascjue nostris e fortunis egissent rapinas, qui nostris ex officinis septingenta numero scuta extulissent, qui auri argentique facti et aeris et mundi et supellectilis et vestis muliebris tantum vim compilassent, quantam ne sperassent quidem un- quam futurum ut adipiscerentur, qui mancipia centum et viginti numero nostris ex officinis abegissent, quorum optima quaeque corpora cum sibi privatim habenda et servanda delegissent, reliquam fa-cem aerario adscripserunt ; verum nc in hac quidem immanitate constitit incredibilis eorum et insatiabilis cupiditas diraque sitis ex unaquaque re turpissima ditescendi, Polemarciii uxor quas tuni ha- buerat inaures aureas, cum ab eo in domum ipsius materfamilias induceretur, eas ex illius auribus ipse sua manu Melobius evulsit.
5. Deniquc nulla pars rei nostras familiaris, quamvis minuta et contempta, digna ab ipsis est habita reverentia atque commisera- tione, sed baud secius in nos a divitiis nostris stimulati saevierunt, atque alii a vindicta acti fuissent facturi, si quos atrocissimis qui-
CONTRA ERATOSTHENEM. 219
busque contumeliis atque injuriis ofFendissemus ; quanquam ita de civitate vestra meriti non eramus ut banc mercedem ferre- mus ab illis studii ev^^a. rempublicam a nobis mullis modis decla- rati, choregiis nullis non functi eramus, permultis quoque con- tributionibus spontaneis egestalem publicam sublevaveramus, ipsos nos piidentes atque sobrios gesseramus, iniperata omnia exsecuti eramus, simultates cum nemine culpa nostra contraxeramus, non paucos contra civium Atheniensium captivos factos numrais nostris ex hostium potestate redemeramus ; denique, inquilini cum essemus, ejusmodi cum moribus versati fueramus in republica, ut mores nostri toto coelo distarent ab istorum moribus qui cives nati essent. Hi enim civium suorum permultos a se solo patrio expulsos coegerunt hostium in solo considere ; multos a se per summum nel'as inte- remptos justis funeris fraudarunt; multos, quibus ea fuisset vitae famseque dignitas ut et jure petendorum honorum gauderent et gerendis honoribus habiies haberentur, capite minuerunt, et jure in foro standi et in luce reipublicas versandi spoliarunt; multorum filias nubiles, in ipsa spe amplissimarum conditionum uxoriarum, eo obscuritatis atque miseriae depresserunt ut elocari non possent; eo denique processerunt impudentiae et audacise, ut ad vos prodire, vultus vestros ferre et causam capitis dicere sustineant, negentque se mali quicquam commisisse cujus se pudere oporteat. O quam ego velim hoec jactantes eos non mentiri ! nam ad me quoque pars laudis hujus eaque non minima pertineret. Jam vero neque erga rempublicam neque erga me jactare laudes tarn inanes et tarn emen- titas possunt; longe aliter et de republica et de me privatim meriti sunt: fratrem enim meum, id quod modo memini me proedicare, hie Eratosthenes neci dedit, neque privata ulla ejus injuria ipse laesus neque in reipublicse commoda peccantem cernens, sed sola actus contentione indomitae suae legesque et jura omnia aspernanti cupi- ditati inserviendi. Quern Eratosthenem, cum pace vestra, judices, in hunc evocabo suggestum, unde nunc ad vos verba f'acio, atque interrogabo. Animum enim sic induxi meum, ut vel cum alio quo- cunque iis de rebus agere, quae ad islius salutem tuendamfaciant, nefas et impium ducam ; quae autem ipsi pestem allatura videantur, ut de iis vel cum ipso Eratosthene, agere mihi per religiones deorum licitum censeam. Age ergo, Eratosthene, adscende hue quaeso et responde mihi ad interrogata.
6. Adduxistine Polemarciium ad undecimviros, nee ne ? Magi- stratuum imperio parui, metu pcenae, si recusarem morem gerere. Interfuistine, cum deliberationes super nobis in curia haberentur ? Interfui. Assensusne iis es qui nos tollendos censebant eorumque partes oratione tua firmasti, ;in contra dixisti ? Contradixi. Quo nos ne occideremur? Quo nempe ne occideremini. Censens inju-
220 LYSINE
riam nobis fieri, an jus eequum? Injuriam enimvero. Itane vero, homo impurissime, patrocinatuni te nobis ais quo salvi essemus, at idem tute tameii Polemarchuni nihilominus comprehendisti quo exitio dares? et quo tempore nostra salus adhuc in arbitrio manuque sodalitii vestri esset, eo tu te ais oblocutum esse sanguinum no- strorum sitientibus ; quo autem tempore penes te solum esset Pole- marcho ant eripere spiritum ant condonare, turn tu eum in carcerem abduxisti ? Vir fortis et honestus ideo vis haberi, quod oblocutus inimicis nostris sis (si verum ais), quanquam obloquendo, nihil pro- fecisses ; Polemarchum autem a te comprehensum quod occideris, ejus rei poenas te mihique et hisce judicibns debere nullas autumas? 7. Sed age largiamur hoc ipsi, ut verum dicere credamus aflir- mantem, se oblocutum esse, quamquam mentiri utique videtur ; at hoc profecto vos ei aienti credere baud convenit, imperata ipsum esse exsecutum : est enim id quidem imprimis incredibile. Fac, deman- datam tibi fuisse csedem nostram. Quis aut quid te cogebat obsequi? jusjurandum? Atqui in inquilinis profecto, cujusmodi nos eramus, tyranni non videntur jurisjurandi religione teve aliumve quempiam obstricturi fuisse. Deindo, id si tenemus quod consentaneum est, eccui omnium uni minus illi erant hoc negotium delegaturi, quam huic, qui, quod ait si verum id ait, ipsis fuisset refragatus senten- tiamque tulisset in partem ipsis contrariam? Ecquem enim alium probabile erat mandata indiiigentius atque qunctantius esse exse- cuturum, quam eum, qui rebus, quas isti efFectui dari voluissent, dissuasionis suge pertinaciam opposuisset? Prirterea, reliquis qui- dem AtheniensilMis idonea, ni falior, esse debet excusatio, si facta sua ad Trigintavirorum auctoritatem referant : ipsos autem hosce tyrannos ad ipsosmet seseauctoresreferre suorum actorum rationes, qui fercndum erit? qui approbari hoc vobis patiemini? Alius enim si quis turn m urbe fuisset magistratus ampliore quam trigintavirale collegium potestate arniatus, isque magistratus Eratostheni man- dasset ca-des hominum insontium porpetrandas, nescio an veniam ei merito daretis : jam vero undenam pcenas unquam repetetis vobis debilas etjus vestrum adipiscemini, si Trigintatyrannis imperia Tri- gintatyrannorum excusare licebit? hoc est praetexere se in aucto- ritate ipsos sua fuisse, libidini ipsos suee obtemperasse. Tantamne voa excusationis ineptiam probabitis ? At Polemarchum ait a se, non domo extractum, sod in via publica correptum, ideo quod saluti ipse su'tfi caveret et pareret mandatis Trigintavirorum, in carcerem abductum esse. Tanto pejus, tanto inexcusabilius. Solebalis vos, cives, turn temporis eegerrime ferre, si qui a tyrannis rnissi, aut vosmet ipsos, aut rcrum vestrarum quicquam requisitum, vestras in cedes irrumperent. Quanf|uarn hi intra veniam peccabant mandata rxsequentes, quorum omissionem scirent se suocapitc esse luituros :
CONTRA ERATOSTHENEM. 221
nam domum alicujus ablegates illuc uon ire aut infitiari a se domi repertos eos esse qui fuissent, capitale discrimen poterat audentibus consciscere : quod si ergo his intra veniam peccanlibus vos nihilo- minus tamen jure merito succensebatis, quanto majori jure veniam denegabitis alteris, inexcusabilius eo peccantibus, quod homines pu- bhca de via abreptos in carcerem abduccrent. Quid inipediebat Eratoslhenem.quominus senatui renuntians Polemarcho se negaret occurrisse? aut, si tutius judicaret, ita se renunciare, occurrisse quidem sibi Polemarchum in via, se vero hominem baud noscitasse, cujus OS et vultum minus haberet consuetudine cognitum ; quis eum potuisset hsec assimulantem mendacii coarguere? excusationes huJMsmodi neque scrutinium neque convictionem admitlunt, etiamsi te inimici tui vel niaxime convincere contendant. Debebas, Era- thosthene, si homo frugi eras quern te fers, multo magis injustae neci destinatos de imminente periculo admonere quo id devitare possent, quam sceleratis cives insontes per nefas de medio tolientibus operam navare. Tu vero ita te in oculis omnium gessisti, ut facta tua planissime doceant, rebus tum gestis te non modo non contristatum, sed etiam delectatum fuisse : quapropter hosce judices decet se- cundum factorum quorum tibi conscii sunt veritatem magis, quam secundum pra^dicationum tuarum praestigias sententiam dare, et e rebus gestis, quas a vobis profectas norunt, sermones tum in col- legio vestro agitatos coUigere, quandoquidem horum sistere testes negatum est. Nobis enim non modo tyrannorum coetibus interesse non licebat, sed ne domi quidem nostreeesse : quapropter penes ipsos est, cum nulla non peste rem nostram minuissent atque labefactas- sent, tamen, quodcunque modo voluerint, genus ornamentorum et bene de rep. meritorum de se prsedicare. Ego vero baud repugnabo, concedam enim vero, quod ais, te inimicis nostris oblocutum esse. Miror tamen, quodnam tu nobis grandius malum fuisses daturus suf- fragando tyrannis, qui, cum refi agareris tyrannis, Polemarchum tamen occideris. Agite, judices, respondete ad id, quod vos interrogare juvat. Quid ageretis, si fratres liberive Eratosthenis essetis? num ab- solveretis? Nullo modo: baud possitis, etiamsi velitis. Oportetenim Eratosthenem alterutrum horum docere, aut a se Polemarchum in carcerem abductum non esse, aut jure id factum. Atqui in confesso et extra controversiam est ab Eratosthene Polemarchum esse in carcerem ductum ; et rursus ipse suo fassus est ore Eratosthenes, in eo, quod Polemarchum comprehendisset, ei factam a se esse injiiriam : jam facilis vobis est, judices, hujus causae disceptatio. Congressi sunt, adsunt, circumstant ha;c subsellia frequentes, civesque hospitcsque, vestiam hac de causa sententiam cognoscere gestientes. Horum qui cives vestri sunt, hi domum discedent certiores facli prout aut condemnaveritis Eratosthenem aut absol-
•22-2 LYSIiE
veritis, ita, si qiiee deliquerint, aut eorum se poenas daturos, aut meliore qiiain nunc sunt conditione futures, aut saltim non deteriore. Nam sive potientur cupitis, sive spe et conatibus audaciae suae exci- dent : ilhid si eveniat, sciunt, impune se capitibus civium insulta- turos ; sin hoc, pari tamen se vobiscum jure civili gavisuros norunt. Peregrini autem quotquot nunc in urbe vestra versantur, scient,jure ne an injuria Trigintatyrannos suis quiqtie ex oppidis agrisque sub prasconis voce exterminent. Contendunt illi quidem nunc Triginta- tyrannos ubique locorum exagilare, pro hostibus universae Grseciae communibus eos habentes : ubi autem vos viderint tarn leves tarn inconstantes tam turpiter molies et ignavos, ut tyrannos, quorum injurias ipsi toleraveriiis, in potestate cum habeatis, impunes tamen dimiltatis, poenitebit ipsos sui erga vos sludii, multum ipsi sese ineptos et male sedulos judicabunt, qui vestri causa frustraneis conterantur molestiis odiaque Lacedaomoniorum tyrannis stu- dentium insectalionibus tyrannorum sibi consciscant. Imperatores vestros, navali ad Arginusas prselio victores, extremo supplicio affecistis, alia nulla de causa quam quod faterentur per tempestatis atrocitatem sibi negatum ut naufragos e niari sublectos servarent humarentve; exislimabatis nimirum oportere vos, capitibus impe- ratorum vestrorum, tametsi victorum, manes tot viiorum fortium eo in praelio misere ab undis haustorum placare : hos vero, qui privati adhuc, quantum in ipsis esset, ad cladem contulerunt classi vestraj apud i^gospotamos illatam, postmodum autem, summa rerum potiti, sponte sua, nemine cogente, multos civium indicta causa neci dederunt, id quod ipsi baud diffitenlur, dubilabitis ipsosque liberosque extremis toUere sup{)iiciis ?
8. liic defungi poteram accusatione finemque ei eram impo- siturus, existimuns capita accusationis adhuc a me proposita ad damnandum reum sufficere : sic enim censeo, accusatorem hactenus debere contendere, ut reus judicibiis videatur digna mortis sup- i)licio patrasse ; quod extremum est suppliciorum quae a criminosis repeli possuiit. Quocirca non video quid oporleat multum in hujusmodi hominurn accusatione contendere, quorum tam sunt enormia scelera, ut poenas sat magnas daturi non videantur, etiamsi singula quaeque scelera si fieri possit binis mortibus luant. Verum- tamen superesse video nonnullas causaliones, quas me decet Era- tostheni eripere. j'Equum enim profecto non est ei quoque concedi, quod in hue civitate multi contra quam decebat usurpant, qui, cum vincere rebus et conjectas in se criminationes depellere nequeunt, dissimulata et praeterita detensione prsestigiis jactantiae vobis illu- dunt, de laudibus suis ad vos multa et invidenda praedicantes, quam fortes sint mililes, quam multa oppida a vobis alienata rursus ad vestram societatem rcdegerint : quanquam ne poterit quidem, et-
CONTRA ERATOSTHENEM. 223
iamsi velit, ejusniodi de se laudes Eratliosthenes praedicare ; nam jubete modo eum, judices, demonstrare ubinam locorum ipse cae- terique tyranni tot hostes occiderint quot hie civcs sustulerunt, uuinani tot naves hostium ceperint quot ipsi hostibus nostris tradi- derunt, aut quamnam urbem imperio Attico adjunxerint, tarn am- plam tarn late potentem, atqiie hsec est ab ipsis sub jugum missa. At forsitan arma tamen tot detraxerunt hostibus, quot vobis ? At moenia tamen tarn ingentia et tam firma ceperiint, quam sunt patriae suee, quae moenia ipsi inanibus suis demoliti sunt? Quid mcenia loquor? lUi vero propugnacula circa Atticam omnia destruxerunt, planumque vobis fecerunt portum vestrum a se dirutum esse, non jussu Lacedsemoniorum, sed voluntate sua, quod exislimarent, eo facto potentiam suam hoc fore stabiliorem.
9. Stjepe numero cum essem audaciam eorum miratus qui hosce tyrannos oratione tuerentur, tandem mirar: desii, postquam in mentem venit, eorundem esse et facinorum nullum genus sihi reli- quum facere et alios projectas audaciae homines sibi similes col- laudare. Nam non nuper demum cceperunt civitatis vestrae huic formse, quae nunc obtinet ad libertatis dulcedineni et juris aequali- tatem conformata, adversari : sed jam dudum ante visus est Era- tosthenes estate Quadringentorum hoc molitus, ut potentiam cum paucis amicorum communicandam sibi pareret : agitans hsec in Hellesponto cum a copiis quae ibi tum erant deprehenderetur, in tantu(n venit capitis periculum, ut necesse haberet, repente relicta nave cui trierarchatus cum honore prseerat, ex Kellesponto auffugere, una cum latrocle aliisque quorum nominaquid attinet a me conmie- morari? Sic illinc hue reversus, si qui formani reip. popularem poscerent, iis adversatus est. Quorum ego vobis omuium testes exhibebo.
TESTES.
Ab hoc inde tempore usque ad fatalem illam pugnam navalem apud ^gospotamos ab Eratosthene acta omnia silentio prseter- mittam ; ut autem navale illud quod dice praelium reip. vulnus impressit insanabile, videte quomodo Eratosthenes se gesserit; tenente adhuc democratia, a sic dictis sodalibus quinque viri, Ephori seu inspectores appellati, constituebantur, id quod principium tu- multus fuit, nomine illi quidem probabili tenus (Twayijye'ig, seu conciliatores animorum mutuam in gratiam, reapse autem principes globi conjuratorum adversus plebis vestrae libertatem; in his quinque viris eliam Eratosthenes hie et Critias erant. Hi magistros equitum per stationes disponebant, hi concioni quae sufFragiis suis scisceret prsescribebant, hi quos vellent honoribus designari edebant, brevis ut sim, quee vellent omnia pro arbitrio sue agebant, jubentes, ve-
224 LYSL^
tantes : ita vobis Insidioe, non ab hostibus modo, seel ab ipsis his quoque, tametsi cives vcstri essent, parabantur, hoc contendentibus et molientibus, ut neque sahitaria decernere possetis, et mtiltarum rerum nccessariarum inopia laboraretis. Norant enim, capitibus ve- stris insullare negatum sibi fore, nisi si vos mulls fiegissent et ad inciUis redegissent: eo autem facto sperabant futunim, ut vos, prse- sentium nialorum taedio victi j\b iisque quam citissime liberal! gesti- entes, nullas non ad conditiones descenderetis, futurorum malorum quae illinc exsistere possent immen^.ores. Horum Ephororum in numero fuisse Eratosthenem, quo certo vobis constet, judices, ex- hibebo testes, non ex iis quidcm qui sociam tyrannis operam turn praesliterunt — neque enim lios exhibere possim — , at ex istis tamen, qui ex ipso audiverunt Eratosthene, quum Ephororum in collegio se fuisse affirmaret. Quanquam, si saperent hi tyrannidis satellites, non advocatos se illis precberent, non commendarent, non excusarent eos, sed premerent potius hos scelerum suorum magistros siio testi- monio graviterque punirent, neque jurisjurandi a se dicti religionem pro arbitratu suo interpretarentur, pro re nata earn modo laxantes, modo adstringentes; verum sic sunt animati: quatenus officere et incommodare civibus possunt, hactenus autumant sancte sibi servandara esse jurisjurandi religionem; ubi autem locus offeratur civium rem augendi et secundandi, ibi religionem banc securi vio- lant. [Lajdunt nempe civium conimoda minuuntque, sponsionem Amnestias usque ad hostes reip. professes, qui sunt Trigintatyranni, extendendo eosque pacto oblivionis coniplectendo. E re autem civitatis facerent, si tvrannos beneficio le2:is illius excluderent. Ve- rum tanto exarserunt tyrannorum studio, ut nocere civibus, quam tyrannis malint.] Hactenus hsec mihi adversus hos tyrannorum patronos dicta sunto: tu autem testes mihi cita, et vos testes hue adscendite.
TESTES.
Audivistis jam testes [confirmantes, ex Eratosthene audisse, cum se incollegio Ephororum fuisse perhiberet]. Videamus jam,quomodo se in collegio 'I'rigintavirorum gesserit: his itaque dum interfuit, nullius unquam boni consiliiatque salutaris auctor aut censors fuit, contra malorum atque exitialium fuit quam plurimorum. Civis bonus si fuisset, primum quidem defugere atque ejurare debuisset honorem patriae tam funestum et constitutioni reip.legumque edictis tam repugnantem ; turn, si mansisset tamen in isto sceJeratorum so- dalilio, decebat eum utique senatum [qui tum sedebat, minus legi- timus magistratus, quam auctoritate cassus Trigintatyrannorum famulus], ilium itaque senatum admonere, quoties noniina civium
CONTRA ERATOSTHENEM. 225
insontiura pro sontibus ad eum deferrentur, indices illos non vera crimina sed conficta et ementita indicare, ad pestem viris probis et honestis consciscendam. Batrachum et iEschylidem aliosque similes delatores non ea indicare quae ipsi per se pro certis cognossent atque comperissent, sed commenta quae subornati jussique a Trigintaviris assent ad senatum renunciare. Sed aiet Eratosthenes, victum se a multitudine et immanitate sceleratorum, tacuisse et sorti vestrse in- gerauisse. Ego vero tuam erga plebem benevolentiara e silentio tuo qui colligam? eane nota est, qua civis patriae bona fide deditus ab ejus hoste dignoscatur? Apage: non silentio, sed fiducia liber- tatis publicae oratione tuendae geritur resp.; cui si qui turn male vellent, hi ideo nihilo pejore loco erant, quod tacerent, quam si qui oratione senatum ad caedes et proscriptiones civiura accenderent: nam cum essent qui silerent, turn erant contra alii baud pauciores, qui et verbis suaderent et factis patrarent tarn dira et horrenda, ut alia vulnera luctuosiora imponi reip. nulla potuerint. Benevolentiam autem erga vos suam qui nuncjactant, qua vos tarn prosecuti esse videri volunt, ut vult Eratosthenes, eccur hi earn turn non prodide- runt, alias salutaria consilia subjiciendo, alias ruentes in scelera de- hortando?
10. Forte dicet (et nescio hercle, an hsec ejus excusatio baud paucis satisfactura sit) refragari tyrannis se reformidasse. Ego vero, si nondum satis Eratostheneminvolucris assimulationum et raenda- ciorum evolvi, quibus auimum vobis infestnm et consceleratum ab- scondere laborat, hie tandem eum plane denudabo,ut nemo sit futu- rus, qui non liquido cernat consilia et coepta tyrannorum omnia Eratostheni placuisse, tametsi ea inter illos auctoritate poUeret, ut, si voluisset ab illis dissentire, nil ei fuisset, cur ab illis sibi male metueret. Audistis, judices, qua contentione Eratosthenes, quo ardore causam Theramenis egerit, hominis sibi amici: atqui studium hocexcusandiettuendi, non pro Theramene Komine vobis pestifero, sed pro salute vestra, proferre et exercere debebat. Verum enim vero Eratosthenes, reipublicae bellum indixerat; inimicos vestros amicos sibi fidosque habebat adjutores: quod ego utrumque ubi multis magnisque documentis demonstratum dedero, turn hoc quoque docebo, tyrannos inter se dissidentes, non vestri causa, sed sui, dis- sedisse, factionesque eorum non hoc certasse, quo vobis bene esset, sed utri soli in republica dominarentur. Salus enim civium per nefas oppressorum si curas cordique unquam his fuit, et haec si causa Therameni aliisque ei addictis fuit a tyrannis secedendi,eccubi erat viro magistratum gercnli locus nobilior benevolentiam ergo cives miseros declarandi, quam quo tempore Thrasvbulus Phylen occu- pabat? Verum Eratosthenes, ut apud Phylen conglobatis opem aut aiFerret aut reciperet solummodo afferendam, tantum abest, ut po-
2g
226 LYSIiE
this, habens secum coUegas, faetis ad Salaminem et Eleusinem ex- cursionibus, trccentos iiide cives Atlienas in carccrem abdiiceret, iinaque oniiios scntentia morte damnaret. Verum non turn sobimmodo, sed postmodum quoque rebus paulatim conquiescere incipientibus, infestiim patiiijo animum et a publica pace alienum prodidit Erato- sthenes: lit enim in Pireecum rcdieramus primeeque concertationes conquieverant, setnionibus de reditu mutuam in gratiam utrinque habitis, magna spes affulgebat futuiuni, ut imposteruni eodcm inter nos essemus aninio quem kiculenlis significationibus prodidissemus. Etsi enim exsules in Piroeeo congregati superiores e pugna discesse- rant, sinebant tamen urbanos a se devictos in urbem lemeare : rursus urbani, ut in urbem redierant, statim Trigintatyrannos expel- lebant, prtetcrquam Phidonem atqiie Eiatosthenem, sibique prsefi- ciebant homines tyrannis inimicissimos, spcrantes futurum, ut, qui Pirceensium ininiicos Tiigintaviros acerrimo prosecuti assent odio, iidem rursus exsules in Pirseeo congresses caritate sint amplexuri, Verum secus evenit. Phidon enim, qui in numero Trigintavirorum fuerat, et Hippocles et Epichares Lamptrensis cum reliquis qm Cha- rich et Critiix; corumque sodaHtio quam maxima adversari videban-- tur, ut semet in summam potostatem ingesserant, midlo seeviorem in urbetumultum concitarunt, civesque in bellum adversus Piraeen- ses multo acrius quam ante inflammarunt; eoque planum fecerunt, a Trio-intaviris se non studio Pireeensium defecisse, neque luctu eorum affici qui per nefas aut jam perempti essentant idem fatum adhuc obituri, sed hoc angi, quod essent qui aiictorilate ipsis prsc- starent ciliusque atque ipsi ditescerent. Siimma rcrum enim potiti parlibus ambabus bellum indicebant,et tyrannis qui exempla crudeli- tatis extremac in vobis statuerant, etvobis qui extrema qnceque ab illis toleraveratis. Quanquam perspicuum nemini non esset, si jure vos exsularetis neque liceret vobis pedem in patriam referre, factam esse tyrannis injuriam, qui sub vestri nominis preetextu ex urbe fuissent expulsi; sin autem tyranni exsilio in quod acti essent meritas lue- rent scelcrum pcenas, injuriam vobis fieri, qui reditu in natale vestrum solum arceremini : verum enim vero tyrannos merito constat exsulare, vos per nefas; non enim profecto ullum obaliud crimen tyranniexsilio mulctati sunt, quam quod civr s insontes inexsiiium egissent, eaque patrasscnt,f|uai tunc patrabantilli qui tyrannos rursus ejecerant. Gra- vilcr itaquePhidoni vosoportcl irasci.quod co delectus quo Pirscenses cum urbanisreconciliaret in urbemquereduceret,eadem tamen scelera commisitatfiuc Eratosthenes, eademque mentis improbitatc Triginta- tyrannos, homines, quamvis pessimos, se tamen utiquc meliores laedcre couatus est, qua vobis cxsulibus urbem reddcre noluit; sed Sparlam potius profectns, Spartanos ad suscipiendum contra Pi- raenses bellum hortatus est, criminando, Boeotorum in potestate
CONTRA ERATOSTHENEM. 227
futuras esse Athenas illis domum redeiintibus, aliaque spargendo invidiosa quibus imprimis se sperabat illos commoturum. Venim rejectus a Lacedaeraoniis, sive quod exta vetarent sive quod ipsi ab hac expeditione essent alieniores, centum talenta ciedilo unde unde sumpserunt [Phidon, et Eratosthenes et si qui alii iisdem in partibus erant], quo haberent unde mihtcs merccnarios conducerent. Huic militise magistrum sibi a Laceddemoniis quasi niutuo ad tempus dari rogabant Lysandrum, hominein optiniatum quidem principatus studiosissimum, populari vero gubeinationi infensissimum, sed Pi- raiensium ante omnes odio ardcntem implacabili. Conscripto sic undique milite, nullo non hominum genere ad pestem civitatis excito, secum habentes Greecarum civitatum nonnullas, et ipsos adeo Lacedsemonios ad extremum tamen precibus expugnatos, so- ciorumque qui turn Lacedagmoniis erant quoscunque suas in partes pertrahere potuissent, his instructi copiis, non cives inter se re- conoiliatum, id quod jussi fuerant facturosque receperant, sed per- ditum ibant : et perdidissent utique, nisi virtus virorum fortium in- tercessisset, quibus vos, judices, testatum facite, pcenas ab eorumque et vestris communibus hostibus [Eratosllicne similibusque] repe- tendo, vos gratiam ipsis quoque debitam esse relaturos. Nostis haec vos ipsi quidem satis superque, ut certus sim, nil ad rem at- tinere, testes horum a me produci : verumtamen quoniam et ego ahquantisper respirare cupio, et,nonnulli vestrum ita ducuntur ser- monibus hisce de rel)us, ut quo copiosius audiant de iis disseri, hoc magis delectentur, citabo testes.
TESTES.
11. Age nunc de Theramene quoque quam potero brevissimis docebo. Quern locum ingrediens rogo vos, judices, ut banc ora- tionis mese partem non mea magis, quara reipublicee causa, eequi et benevoli audiatis : ab animisque vestris banc excludatis suspicionem, Eratoslhene in discrimen adducto, me in Theramenem invehentem ab hac causa aliena agitare. Quod longe secus est : non aliena a re, sed vel maxime ad rem perlinentia ago. Relatum enim ad me est, Eratosthenem hoc agere, ut in oratione, quam mox hoc e sug- gestu causam capitis dicturus habebit, hoc fidat ante aha omnia de- fensionis quasi fundamento, ut se dicat in partibus Theramenis rfe- liquorumque fuisse, qui una cum Theramene secedendo a Triginta- viris eorumque ausis adversando popularitatis opinionem adepli essent. Jactabit ergo, ut audio, Eratosthenes banc suam cum Theramene amicitiam, scelera sua ea pra>tendenda velabit, in earn velut in latebram quandam perfugiet, quam a me occiudi et inter- cipi par est: id quod faciam docendo, Theramenem utique non popularem, non studiosum vcstrfc dignitatis atque hbertatis, sed
v?2S LYSLE
ei non minus infestum fuisse, quam aut Critias aut alius quicunque Trigiutavirorum fuit. Frigida enimvero ilia est Eratosthenis excu- satio, insidiosa siraulat.io. Reip. partem aliquam si cum Themi- stocle gesissct, jactaret sine dubio suam cum Themistocle conimu- nionem curarum in moeniis exstruendis postularetque ideo in glorise quoque proemiorum(|ue cum eo communionem admitti: credibile quidem est id eum facturum esse, qui, cum Theramene communi- cata sibi cum jactet consilia, illo cum Theramene, in quem unum maxime conferenda est culpa devastationis moenium nostrorum, tamen pcenarum item communionem a Theramene hoc facinore meritarum detrectat. Non enim profccto mihi par illud virorum [Themistocles et Theramenes] paria prsemia factorum tarn dispa- rium meruisse videtur : iste enim invitis Lacedaemoniis urbem no- stram moeniis consepsit ; hie vero moenia a Themistocle condita solo tequavit, machinis diruta prsestigiarum illarum quibus plebem <;ir- cumvenerat. Verum secus evenit reip. atque par erat. Par erat una cum Theramene socios quoque perisse, nisi si quibus ab eo sejuncta consilia et instituta fuissent : jam vero video nou a reis modo criminum nomen Theramenis ad criminum defensiones usur- pari, verum etiam familiares ejus veluti rem sibi debitam poscere, ut in dignitatc atcjiie honoribus versentur ; quasi Theramenes multis magnisque ornamentis remp. cumulasset, non ingentibus cladibus obruisset, is, qui primum quidem unus omnium maxime priorem optimatum dominatum condidit eo, quod auctor vobis est factus illius regiminis quo usi sumus Quadringentis obtinentibus. Pater quidem Theramenis, utpote qui tam in nuraero Probulorum esset, hccc agitabat : ipse vero Theramenes, c[uod videretur liber- tatis imprimis studiosus esse, Strategus a patre dictus est. Donee igitur in dignitate carusque vobis erat Theramenes, fidem suam reip. ajjprobavit : postquam autem Pisandriim et Callacschrum aliosque sibi vidit anteferri, vestramque plebem ipsi patrique parere diutius nolle, ibi cum invidentia erga Pisandri factionem tum metu vestri causam et studia cum Aristocrate consociavit. Quo autem opi- nionem fidei de se plebi injiceret, Antiphontem et Archeptolemum, homines sibi amicissimos, a se accusatos morte damnavit: eo pro- cesserat improbitatis et perfidise, ut idem per suam cum illis familia- riiatem vos subjngaret, et per fidem (juam vos ci habebatis amicos homines neci daret: necpje tamen satis habuit amicos a se pessum- dari, vosraet ipsos adeo pessumdedit. Summis honoribus a vobis auctus habonsque in manibus credita suee fidei gravissimi momenti negolia, qua remp. scrvaturum ultro recepisset, eam ipse suis ma- nibus evertit, eo quod se reperisse jactaret rem ingentcm summique facicndam. Spondebat nempe pacein opera sua a Lacedir-moniis impctrandam, facillimo negotio, non datis obsidibus, non dirutis
CONTRA ERATOSTllENEM. 229
moenibus, nou classe tradita.: haic se aiens perfecturum, recusabat indicare interrogantibus modum quo speraret perficienda ; solum- modo coecam sibi fidem haberi postalabat. Habuislis, Athenienses, tot intercedentibus diffidentite momentis. Senatus Areopagiticus de pace ineunda et restituenda reip. salute cum Lacedcemoniis per le- gates agitare coeperat; niulti vos a fide Therameni habenda abs- terrebant atque revocabant, quibus eum hoc inprimis suspectum reddebat, quod, quam rem inter hostes vestros palam esset elocu- turns, earn rem velut arcanam vos cives suos celaret, contra quam alii omnes facerent, arcana non cives, sed hostes, celantes : vos ta- men,his nil moti, Theramenis in manus patriam et liberos etuxores et vosmetipsostradidistis,magnitudine atque splendore promissorum freti quibus vos occcecaverat. Ille vero tam splendidorum promis- sorum. omnino nihil reapse praestitit et ne prsestare quidem unquam voluit, qui sic animum suum induxisset, ad contemptum deprimen- dam et enervandam et prorsus ad incitas redigendam esse remp. : quo effecit hoc, ut, quorum ad vos mentionem ne hostium quidem quisquam unquam fecisset et quae civium nullus antea sperasset eventura, ad ea vos patienter accipienda et tolcranda adigeret, non coactus a Lacedaemoniis, sed ultro ipsis ea deferens eosque invitans ad exigendum atque imperandum vobis suamque vobis persuadendi operam condicens, scilicet, ut Athenienses Pirseeum suis ipsi mani- bus demolirentur prsesen tern quae quoe tum erat reip. formam abole- rent: bene nempe norat, nisi prorsus omni spe vos exclusisset, vos a se poenas cito esse repetituros. Denique concionem citius haberi non sivit, quam prsestitutum a se tempus diligentissime servatum atque elapsum esset, et Lysander Samo arcessitus cum classe ad- venisset, copieeque hostium terrestres congressse urbem cinctam tenerent. His ita comparatis, coram Lysandro et Philochare et Miltiade concionem habebant [Theramenes puta, Eratosthenes, et reliqui Trigiuta] de forma reip. inducenda, sed concionem libertate carentem et vi armorum oppressam, ubi neque orator quisquam ipsis vocem neque magistratus minas auctoritatis sua? opponeret, sed vos facultate privati salutaria vobis sciscendi, sola scisceretis ea quse istis probata fuissent. Ibi Theramenes cum dicendi causa surre- xisset, auctor vobis fuit, ut urbem Trigintaviris traderetis, eamque reip. formam quam Dracontides ostendisset amplecteremini. Huic vos orationi, tametsi tam duris conclusi necessitatibus, tamen obstrepebatis eoque vos descensuros negabatis : sumniam scilicet rerum vestrarum in ilia concione actum, et, utrum libertatem tuituri an servitutem obituri essetis, decretum iri, intelligebatis. Thera- menes autem — recordamini modo, judices, intereratis enim et audiebatis, cum diceret, ut necesse sit vos meminisse facti cujus vos recte testes cito — , Theramenes ergo vestro se fremitu quicquam
230 LYSI^
negabat conimoveri : mnltos enim Atheniensium eadem secum sen- lire atque agitare, penes se cerium atque exploratum esse ; Lysan- dro atque Laceda-moniis probata se loqui. Secundum Tlierame- nem assurgens Lysander, inter alia quce turn niulta spargebat minarum et superbia) plena dicta, jactabat etiam hoc, se jam vos tenere rupli foederis manifeste reos ; non nunc de forma reip. vestrsB inducnda, scd de spirituum vestrorum sccuritate agi, nisi prompts jussis Theramcnis pareatis. Boni cives quotquot illi concioni in- leressent, videntes armorum machinarumque a[;n;. ..;,rn sibi cir- cumpositum et admotam vim atque necessitateai inevitabilem, alii suis in sedibus manentes quieti conticescebant, alii furtim se sub- ducebant, hoc saltim secum efferentes suas conscientioe testimonium, nihil se reip. pestiferum scivisse : pauci quidam, sed ilU scelerati pravisque ducti consiliis, imperata suo sufFragio comprobabanl. Im- perabatur autem, ut summa rerum collegio Trigintavirorum manda- retur, conflato e decemviris, aliis quos Theramenes esset delecturus, aliis quos Ephori tum rerum potientes, aliis denique e corona ex- cerpendis : ita perspicue vestram cernebant infirmitatem suteque certi erant potentioo, ut in concione eventura prsescirent. Aucto- rem vultis? idoneum dabo, non me, sed ilium ipsum Theramenem, ista de se referentem ; cui vos credere convenit. Qusc enim ego mode retuli, ea ille ipse coram senatu, ilia in oratione qua capitis causam dixit, perhibuit: qua in oratione, cum exsulibus exprobrat quod per se redissent, tum in Lacedsomonios graviter invehitur eosque cum fastidio et supercilio Iraducit ; coUegas principatus Trigintatyrannos increpat, quod sibi, a quo ista quce dixi omnia, niodis illis quos dixi, elaborata et perfecta fuissent, ct cui quicquid penes eos esset aculei, id omne uni deberent, banc operse ipsis navatsc mercedem referrent, qui ipsis lot fidei erga ipsos suse docu- menta dedisset ipsorumque de fide erga se tot sacramentis quse sibi dixissent certior esset factus. Horum tantorum aliorumque malorumque atque dedecorum, vc'ustiorumque atque recentiorum, majorumqiie atque minorum, architectus cum fuerit Theramenes, nil tamen istos pudebit amicos ejus se ferre, qui mortem non pro vobis sed pro ipsorurn perfidia atque scelerositate oppetiit, et quam pcenam tyrannis dedit oper-cB ab ipso in cvertcndo ipsorum princi- patu navatse, cam pcEuam si duflum ante dedisset plebi libertate sua adhuc gaudcnti, meritam utique dedisset: bis enim vos sub jugum rriisit, prasentium tsedio, absentium appetitu, pulcherrimo et honestissimo nomine abutcns, cujus sub larva tetcrrimorum facino- rum veluti magister exempla prseivit.
12. Verum satis haec mihi de Theramcne dicta sunto : vos autem Eratosthenem cjusque collegas punitotc; venit enim, veiiit nunc tandem aliquando tempiis, quo vostris a menlibus abcssc debet
CONTRA ERATOSTHENEM. 231
omnis clementioe atque misericordioe sensus, sumendce vobis sunt ab iis pcense, cavendumque, ne, qui armati soletis hostes vestros in acie vincere, jus dicentes in foro vestris inimicis succumbatis. Beneficiorum, qua2 jactant a se postmodum olim aliquando in vos conferenda, hoc niinoiem ipsis habetote gratiam, quo dccet sasvio- rem esse animadversionem vestram atque vindictam scelerum ab ipsis jam conimissoruni : quibus tyrannis absentibus insidiati estis ut iis poliremini, eos in potestatem nacti e manibus ne dimittite ; neque pejus ipsi vobismet consulite neque segnius ultum ite vestras injurias, quam fortuna, quai vobis eos veluti compedibus constrictos tradidit. Accusatorum induite vobis personam, consurgite adversus Eratosthenem amicosque ejus, quorum nominibus obtendendis ille scelera excusatum ibit ea, quae ipsis auctoribus atque consciis pa- travit. Sustinetis reip. personam, quam fingite vobis mente litem cum lioc Eratosthene suscepisse; tametsi conditione multis modis dispari : civium vestrorum si qui olim ad forum Trigintavirorum citarentur, eorum erat idem Eratosthenes accusatorque atque judex ; nos autem nunc Eratosthenem ad vestrum forum trahentes, cum accusamws eum turn nos purgamus. Eratosthenes olim cum collegis homines insontes, indicta inauditaque causa, peremit: vos autem cum auctoribus pestis publicse ea agitis tequitate, ut carni- fices plebis tamen ex lege censeatis judicandos ; quos etiamsi con- tra formulam juris punire juvet, at ne sic quidem sat dignas scele- rum poenas exigatis eorum, quibus publica minuerunt commoda juraque et majestatem populi violarunt. Ecquod enim uUum illi dignum suis facinoribus dederint supplicium ? Cruoris ab illis eft'usi satisne vos sequam feratis talionem, si ipsos una cum liberis occidatis, vos, quorum patres et filios fratresque hi negata adeo defensionis copia peremerunt ? At, si bona eorum immobilia pro- scripseritis, sic tamen satisfactum erit, ni fallor. Eccuinam ? Civi- tatine? cujus serarium expilarunt, multoties plus furantes, quam bona eorum sub hasta secta referant. An privatis hominibus ? quorum tiedes, velut immisso milite, ferro flammisque evastarun^ Quandoquidem igitur, tametsi nihil non agatis, tamen facere non poteritis, ut poenas ab his sat dignas repetatis, ecqui non turpe vobis sit, vos ullum preetermittere poeuEe genus, quod in hos expediri quisquam velit? Nullum ille mihi genus audaciee sibi reliquum facturus fuisse videtur, qui nunc causae pro se dicenda; ergo eos ad judices prodeat, quos antehac multis a se Isesos esse malis et injuriis ipse sibi sit cunscii.s, et a quorum testimonio prsevideat impro- bitatem suam conlossum iri. Videte, quantopere v&s contemnat: tametsi aliis multum fidit, multo tamen vos contemnit magis, quam patronis suis fidit. Quse ambo vos nunc decet ad animum vobis revocare atque cogitare, neque ausuros istos unquam ea fuisse quse
23-2 LYSl^
ausi sunt, si opera atque pra^sidio aliorum caiuissent, neque nunc in conspectum vestrura fuisse ventures, nisi futurum sperassent ut ab iisdem prasidibus suis periculo criperentur; quanquam hi pras- sides atque protectores, non tarn his, quam sibi ipsis, opitulatum veniunt, suaeque potentiae propugnaculum praestruunt, e factis ante- rioribus coliigentes, eiiam imposterum sibi licitum fore qusecunque veUnt facere, ubi viderint, extremorum malorum concitores a vobis, cum in potestate habeatis, tamen sine poena dimissos.
13. Verura in liis ipsis, qui sese advocatos istis [Eratostheni cete- risque tyrannis] praebebunt, mirari licet atque dubitare, utrum modo tyrannos a vobis exoraturi sint, quo viri boni et fortes baud rare facinorosos a severitate judicum exorant; vellem utique hos advo- catos tyrannorum in servanda rep. ])ari contentione decertasse, atque tyranni certarunt in ea pessumdanda : an defensionem tyrannorum ideo capessent, quod oratores sibi videntur sollertes, subtiles, na- turas rerum oratione mutare, album nigro vertere valentes? Hoc- ciue planum facient, tyrannorum facinora sumrai vobis esse facienda et aureis coronis remuneranda? Sint, per me licet, quantsecunque volent, facundice tyranni. Boni profecto cives et hac civitate ve- stroque assensu digni non sunt. Quid ita? Qusecunque est ilia eorum jactata facundia, pro vobis ea quidem usi nunquam sunt, ne justis quidem in causis, ubi multo facilius quam in malis facundia exercetur.
14. Age, spectemus nunc testes qnoque, quos pro se collegisque dicturos Eratosthenes mox producet: atqui testes hi, cum tyrannis testabuntur, tum ipsi adversus semet testabuntur. Ecquid autem? hoc nempe, se vestrara plebem contemncre. Ita vos putant simplices esse atque obliviosos et tardos et propter multitudinem vestram con- temnendos, ut facile patiaroini per prsestigias et mendacia venalium et precariorum testimoniorum periculo eripi tyrannos eos, qui, Erato- sthenis collegaruinque armati ministerio, tarn fuissent terribiles, quamvis pauci numero essent, ut capitale esset amico exsequias ire. Praetcrea vos iniquitatem quoque futurse sortis spectare velim, judices, quae tyrannis hisce jam reis factis admodum dispar est cum civibus vestris dim horum sententia morte damnatis : possint enim hi tyranni, nunc si absolvantur, denuo remp. pessumdare ; cives autem ab ipsis perempli nunquam ab ininiicis suis ultionem repetent, nisi per vos. Acerbum utique et indignum facinus ! Civium per nefas peremptorum amici adeo ipsi una cum illis pcribant, alia nulla de causa, quam quod illis faniiliariter usi eorumque funus prosecuti essent; horum autem tyrannorum, a quibus resp. pessumdata fuit, funus qui prosequantur, videntur multi esse futuri, quandoquidem ad eorum defensionem obeundam tot numero homines accingantur; tametsi multo est, mca quidem sententia, facilius hos accusare de
CONTRA ERATOSTHENEM. 233
injuriis quas vobis dederunt, quam his est ciimina purgare. Sed aiunt reliquorum Trigintatyrannorum omnium unum Eratosthenem paucissima vobis mala creasse ideoque absolvendum et servandum esse : scilicet, non recogitant, si coUegarum parcissime vos Erato- sthenes laeserit, in reliquis tamen Gra^cis omnibus esse neminem, qui vos tot numero tantisque cladibus aftecerit, atque unus Erato- sthenes vos affecit ; neque videtur ipsis heec causa ad pestem Era- tostheni consciscendam satis idonea. Vos vero, judices, declarate, quae vobis hac de re sedeat sententia. Quod si en'm in himc Era- tosthenem animadvertetis, illustri ad omnes documento confirma- bitis, vos segerrime tyrannorum facinora terre gravissimaque iracun- dia prosequi: sin autem absolvelis, prodetis eadem vos cum tyran- nis studia consectari, copiamque ipsi vobis imposterum eripietis illius excusationis quam adhuc usurpastis, aientes a Trigintatyrannis im- perata fecisse. Id quod hac quidem in causa locum non habet ; nemo enim vos nunc cogit, invitos, contra vestri animi sententiam, Eratostlienem ejusque collegas absolvere. Quare auctor ego vobis hortatorque sim, ut ne committatis, ut iUos absolvendo vosmet ipsi condemnelis : neve speretis tabellariam vestram suffragationein clandestinan» aut in occulto mansuram esse ; prodetis enim vos uni- versse civitaii tacitam sufFragii vestri vocem in exitu hujus judicii. 15. Supersunt adhuc pauca quaedam, de quibus ubiambos admo- nuero, tam urbanos quam Pirseenses, descendam : in quo hoc sequor et specto, ut calamitatum ab Eratosthene vobis contractarum recor- datio suffragiorum vestrorum veluti gressus gubernet. Primum igitur vos, quotquot me circumstatis atque auditis dicentem, urbani, considerate, Eratosthenem hunc coUegam esse tyrannorum qui vos olim tam ssevis tenuerunt imperils constrictos, ut necesse vobis esset adversus fratres et liberos civesque vestros bellare helium ejusmodi, quo victi quidem pari eratis loco cum victoribus futuri ; sin autem vicissetis, his tyrannis servissetis. Familiarem suam rem horum quisque in ilia procella rerum, quae tum susque deque fere- bantur, locupletabat; vos autem fortunas vestras per bellum civile decrescere sensistis. Fructuum, quos ipsi e spoliis reipublicse per- cipiebant, communione vos excludebant ; invidiae autem, qua ipsi conflagrabant, partem baud rainimam in vos derivabant. Proli enormitatem superbiae, proh furoremcontemptus, quo illi vos despe- xerunt ! Fidem sibi vestram, non bonorum suorum communicatione, sed dedecorum, ibant obligatimi. Prseclara haec ob merita illos pro facultate vestra nunc, in tuto cum sitis, vestriqiie et Piraeensium causa ulciscimini, recogitantes, vos liberatos a servitute dominorum improbissimorum, in quorum potestate nuper admodum eratis, tran- stisse nunc in communionem juris sequi cum viris fortissimis, quos foris comilitones, domi consiliorum de rep, capiendorum socios et
2 H
034 LYSliE
administros hahcbitis: accedat, velim, ad banc vestrse superioris con- ditionis cum hac pracsente comparalionem, recordatio vexationum et acerbitatuiu quas a pra>sidio milituni mercenariorutn tolerastis, quos niilites hi tyranni in arce collocaverant, custodes qui essent sua^que domination is vestra-que servitutis. Hsec hactenus ad ur- banos, pauca de multis, qua) dicenda habebam. Vos autem quot- ([uot adstatis e Piraeeo, recordamini quoeso tot et tanta mala, damna, luctus, cruciatus, dedecora, supplicia, qucc ab his tyrannis perpessi estis. Primum, quae arma ex hostili solo multisque e prseliis domum salva et victricia retuleratis, ea vobis arma hi tyranni ipsa in pace detraxerunt: deinde, quibus vestrum ita felicibus esse licuit, ut salvi ea e patria efFugerent, quam a majoribus traditam accepissent incolendam, illorum capita venalia certa proposita mercede a prai- cone proclamabantur, et circum per urbes Groeciai raissitabantur qui eos ad supplicium reposcerent et si qui vos tradere recusarent iis minarentur. Quas insignes contumelias ut turn exsilium tole- rantes tulistis impatientissime, ita nunc pari vindictae ardore ulci- scimini. Sed et reliquorum mementote malorum, quae ab his per- pessi estis. Alios vestrum e foro, alios e fanis deorum. in carcerem obtorto coilo abstractos necarunt; alios e sinu et amplexibus parcn- tum et liberorum et uxorum evulsos coegerunt ipsos sibi violentas manus afFerre (cogebant enim eos cicutse poculum suismet manibus ipsos labris admovere atque exhaurire); ipsis adeo exsequiarum et tumuli justis eos fraudarunt, deorum ridentes iram, quos consenta- neum erat, ista tam flagitiosa manium temeratione ofFendi et ad ul- tionem inflammari ; autumabant nempe dominationem suam tam firmam esse, ut ab ipsis deorum armis ultricibus convelli nequiret. Extrema tandem supplicia quotquot efFugistis, quam multifariis pe- riculis passim locorum estis defuncti! quot in urbes Graecas errori- bus miscrabilibus acti ! ubi non apra^conibus tyrannorum exagitati? egentes aiimentorum rerumque omnium vitae necessariarum, alii re- lictis in patria liberis, hoc est in solo hostili, in manu et potestate hostium, alii in peregrino solo, tandem tamen, invitis et ringentibus ([uam plurimis, redistis in Piroeeum, ubi rursus ingentia reperiebatis certamina vobis decertanda. In (juibus omnibus cum fortiter dimi- cassetis, asseruistis urbanos in libertatem, exsules in urbem redu- xistis. Horum autem certaminum prosperum cventum si adversa f|U!fdam sors intercepisset, ut metam banc studiorum vestrorum minus potuissetis consequi, multo etiam acerbiora vobis fuissent toleranda, quam ante: rursus in exsilium vobis fuissetremigrandum, cum metu, ne eadem atque ante pateremini ; neque passura fuisset horum tyrannorum immanitas, ut vos, tametsi iniquissima tolerantes, templa arjx;f|ue deorum tuerentur, qua alias ipsis adeo sontibus portus salutis esse solcnt: liberi vestri, (jui hie mansissent, contu-
CONTRA ERATOSTHENEM. 235
meliis tyrannorum fuissent confecti ; percgie autem palantes, si quee niinuta debita contraxissent, quse ad diem solvere nou potuissent, deseiti a vindicibus atque sospitatoribus flebilem in servitutem in- cidissent.
16. Sed quid attinet mala enumerare, quce, cum per adversam fortunam potuissent accidere, secunda avertit, cum exlmurire verbis scelera ab his tyrannis commissa nequeam ? Quie scelera tametsi non unius accusatoris neque duum sunt provincia, sed quam plu- rimorum os et latera deposcunt, nihil tamen ego sum meam desi- derari passus industriam, neque omisi quicquam quod a me opor- teret dici, sive pro templis deorum, quorum alia hi tyranni hostibus vendiderunt, alia sacrilegis suis manibus contrectarunt et pedibus civili sanguine pollutis conculcarunt ; sive pro civitate, quam enervarunt et ad nihilum redegerunt ; sive pro navalibus, quae destruxerunt ; sive denique pro civibus per nefas interemptis, quibus vos quandoquidem adhuc superstitibus succurrere non potuistis, saltim fato defunctis opem ferte et jus sequum reddite. Nullus dubito, qtiin manes defunctorum hoc in judicio versentur, quin quse dicetis audiant, quin vestrum singulos quosque oculis intuentes noscitent sciantque utris calculum suum quisque contribuat, se- cumque sic statuant, quicunque vestrum bos tyrannos absolvat, eum se, manes defunctos, condemnare, contra, qui pcEnas ab his tyrannis meritas repetant, eos suarum injuriarum ultores esse.
Hie finem facio accusandi. Audivistis, vidistis, passi estis, tenetis. Pronuntiate.
L Y S I JE.
CONTRA AGORATUM
ORATIO.
1. Cum vobis convenit universis, judices, necem ulcisci virorum, qui extremum supplicium ideo tolerarunt quod libertati vestree plebis stnderent, ttim inihi convenit ante alios, qui Dionysodorum et affinitate et saniruine attingam : habuit enim sororem meam domi in raatrimonio, idemque mihi fuit consobrinus. Simultas itaque mihi cum hoc Agorato intercedit eadem, quse plebi vestree eo cum homine, ea qui patravit, ob quse et ego nunc enm odio inerito prosequor, et vos rccte facietis, si puniatis ; id quod propitiis diis et vobis secundantibus me spero consecuturum. Agoratus nempe Dionysodorum, qui mese sororis maritus fuit, aliosque multos fortes etegregios viros,quorumaudietis nomina,vestraeque plebis studiosos, sustulit, eos ad Trigintaviros tum potentes deferendo. Quo facto et me privalim reliquorumque necessariorum unumquemque magnis affecit damnis ; et publice universam civitatem baud parum, mea quidem sententia, leesit viris eiim tarn praestantibus mulctando. Censeo itaque, judices, et aequum et sanctum esse mihique vobisque omnibus, ut tanti sceleris auctorem pro virili quisque sua ulciscamur ; confidoque, id si fecerimus, et a diis et ab hotninibus nullum non genus bonorum ad nos esse profecturum. Sed oportet vos ante omtiia, Athenienses, lolam rem a principio inde ex me audire, quo 8ci,tiis [»iiniu;ii quiden., quomodo eta quo dissoluta fuerit reipublicee vestrae forma qu<t olim ad juris civilis aequitatem composita ute- bamini tum quo pacto viri illi fortes ab Agorato neci dati fuerint, postremo quse mandata dli extrema in mortis articulo constituti nobis reliquerint: hsec cnim probe si perdidiceritis atque comme- mineritis, et libentius ct religiosius hunc Agoratum videmini con- demnaturi. Initium itaque uarrandi illinc faciam, quod et nobis ad docendum et vobis ad intelligendum erit planissimum.
2. Classe nostra ergo funditus amissa rebusque civitatis debi- lifatis, band m'llto post nlassis Laredsemonionim in portnm nostrum invecta appnlii, rapitqne cum lis de pace ineunda agituri. Ibi si qui rebus novis siuderent, hi libnrtati vestrse insidiab^nlur, rati se tempus hoc rupita consccpiendi nactos essf; opportunissimum, et, si unquam alias, tunc maxime sibi datum fore res ex arbitrio sue con-
CONTRA AGORATUM. 237
stituere ; niliilque stiidiis suis obstitiirum existimantes preeterquam tribunes plebis et strategos atqiie taxiarchos [seu imperatores mili- tares atque centuiiones], machinabantur hos quocunque modo de medio tollere, quo t'acilius quo vellent eo pervenirent. Primutn itaqiie Cleophontem hac versutia aggrediebantur. Concio de pace cum haberetur prima, legati Lacedfemoniorum conditiones edebant, in quas parati essent Lacedeemonii pacem vobiscum instaurare : erat in illis conditionibus etiam haec, ut longi gemini muri pars ad decern utrinque stadia solo dejiceretur : tarn duram conditionem vos ne auribus quidem ferre poteratis, et Cleopho pro vobis omnibus obloquebatiir fieri nuUo modo posse ut moenium quicquam dejice- retur.
3. Secundum hunc Theramenes ad dicendum assurgebat, qui libertati plebis insidians, si se de pace legatum plena cum potestate Spartam miseritis, recipiebat efFecturum, ut neque moenium quic- quam disturbaretur neque respublica ulla alia sui parte minueretur; quid ? quod sperare futurum aiebat ut boni etiam nescio quid prae- terea precibus et gratia a Lacedeemoniis impetraret. Decepti vos his verborum prastigiis Theramenem legatum de pace plena cum potestate ad Lacedaemonios mittebatis, hominera vos exosum, cui imprimis diffidere et poteratis et debebatis adeo, anno ante graviter a vobis ignominiosa repulsa offensum : strategum enim jam suf- fragiis creaturn in scrutinio repudiaveratis ideo, quod visus vobis fuisset a partibus plebis alienior. Theramenes Spartam delatus diu ibi mansit, vos destituens quos obsidione cinctos proficiscens reli- quisset, cum sciret plebem vestram et incredibili consiliorum inopia perplexam et arctissimis rerum necessitatibus constrictam et ab alimentis cseterisque vitse tuendae adminiculis per helium et reliqua reipublicee mala denudatam esse : mansit tamen diutius quam opor- tebat, id quod data fecit opera, existimans, ad eas si vos redegisset angustias, ad quas redegit, ut exitum malorum vestrorum nullum inveniretis, ad conditiones pacis nullas non vos esse cupide de- scensuros. Interim, quos ille proficiscens hie reliquerat consiliorum suorum studiorumque conscios et administros, hi libertatem plebi eripere laborantes, Cleophonti diem dicebant, frigidam causarn prajtexentes, quod a castris abfuisset, facto in urbem secessu, re- spirandi gratia; reapse autem, quod studio vestri turpissimse aucto- ritati de moeniis solo aequandis intercessisset. Hoc igitur usi proe- textu, qui summam rerum ad paucorum libidinem translatum ibant, judicium compararunt a se instructum atque subornatum, in quo judic^'S sederent sibi dediti : hi Cleophontem, perinde atque vos exosi, condemnatum neci dederunt.
4. Theramenes aiiquanto post Sparta reversus pacem secum re- ferebat earn, cujus diritatem nulla re magis quam ipso usu cogno-
238 LYSINE
vimus : recentem a reditu strategi quidam et taxiardii adibant, in quibus cum Strombichide et Dionysodoro, etiam alii multi erant, ex eo percontatum quasnam pacis conditiones referret: quibus illi cognitis, ut erant erga vos optime animati, id quod factis demon- strarunt, gravissime stomachabantur. Afferebat enim ejusmodi pa- cem, quee cum multis nos fortibus atque egregiis viris mulctavit, turn Trigintatyrannos cervicibus nostris imposuit, a quibus patria fortunisque nostris cjecti sumus. Imperabatur enim nunc, ut moenia, non, ut ante, ad decern mode stadia, sed tota prorsus de- molireraur, et tantum aberat Theramenes ut promissorum suorum de bono nescio quo alio reipublicce a Spartanis acquirendo libe- rasset fidem, ut potius nova ei mala eaque atrocissiraa comparasset : classem enim Lacedsemoniis tradere moeniaque Piraeeo circumjecta solo eequare jubebamur. Hoec illi cum e Theramene audissent, cernentes earn pacem afferri quae nulla esset, nisi quatenus hoc nomine, sed ementito, appellaretur, reapse autem hoc agi ut popu- laris reipublica2 administratio funditus tolieretur, negabant se un- quam in ejusmodi conditiones assensuros aut eas effcctui dari pas- suros, non, judices, quo moenium ducerentur comniiseratione si dejicerentur, neque quo rationem classis haberent hostibus de- dendse — nihil enim horum eos privatim magis, quam nostrum quemquam, tangebat — , sed cjuod animadverterent, ha,c ausa vestri juris civilis exstinctionem esse tractura; non illi nullo tenebantur pacis desiderio, tametsi sunt qui id criminentur, sed meliorem ea pace desiderabant quam Theramenes retulerat : neque de ea im- petranda desperabant ; et videntur utique, nisi ab hoc Agorato in- tercepti fuissent, ad metam contentionis speique suet perventuri fuisse. Videns itaque Theramenes aliique vestree libertatis prae- dones, pariter atque ille majestati vestrae insidiantes, esse qui ab- rogationi popularis regiminis a se agitata^ intercessuri neque passuri viderentur jura et decora vestra minui, operam dabant, ut, quos suis machinationibus adversaturos preeviderent, eos, priusquam concio de pace habenda coiret, calumniis oneratos in suspicionem adducercnt atque in capitis discrimen conjicerent, ne quis sibi su- peresset ipsa in concione adversarius vestrorum jurium tutor et vindex.
5. Machinam itaque banc construunt. Persuadent Agorato, ut adversus strategos et taxiarchos indicium sibi commodare vellet ; non quo conscius illis ullius mali facinoris esset — nullius fuit, ju- dices, neque esse potuit : nam, quaeso vos, adeone vobis hi viri aut fungi videntur fuisse aut ab amicis atque administris deserti, ut tantis de rebus deliberantes necesse haberent Agoratum advocare eique arcana sua committere, quasi fido homini beneque aut erga se aut erga vos animato, qui servus esset et e servis oriunduj? — ,
CONTRA AGORATUM. 239
verum Therameni ejusque sodalibus hie Agoratus index huic dolo perficiendo peraccommodatus videbatur esse. Studebant igitur efflcere, ut deferre non ultro, sed invitus et coacius videretur, quo indicium ejus fieret credibilius. Volentem autem Agoratum non invitum nomina detulisse, vos ipsi, ni fallor, e mea rei gestae expo- sitione intelligetis. Mittebant nempe subornatum a se Theocritum ilium, quern vulgus Elaphosticti filium appellitabat, eum ad senatum qui praesedit antequam Trigintatyranni rerum potirentur : erat hie Theocritus Agorati familiaris; et senatus quern dixi corruptus erat atque translationi summge potestatis a multitudine plebis ad pau- citatem optimatum inhiabat, id quod ipsi vos nostis, quam maxima. Argumentum vultis? Ex illo quern dico senatu, Trigintavirorum tempestate anteriore, multi postmodum in eo senatu sederunt, qui Trigintavirorum famulus fuit. Cujus autem ego rei causa istsec nunc commemoro ? Quo nempe certi essetis, quae decreta ab illo anteriore senatu profecta sunt, ea non a senatu profecta esse vestri studioso, sed ab ardente libertatem publicam pessumdare, propte- reaque ad cjusmodi decreta prorsus animum nil attendatis. Hie itaque Theocritus in ilium senatum ingressus, esse quosdam indicat hoc agentes, ut novam, quae cum maxime pararetur, rerum con- stitutionem impedirent, quo minus coalesceret. Et nomina quidem singula quseque se negabat editurum : jus enim jurandum idem cum conjuratis dixisse, neque defore alios qui nomina indicent, se quidem id nunquam facturum. At videte modo, judices. Theocritus si sponte sua rem detulit, non subornatus, neque condicto, eccur sena- tus eura non coegit nomina edere ? eccur eum passus est vago quo- dam et incerto defungi indicio nominibus reorum casso ? cur satis habebat hoc decretum scribere ?
DECRETUM.
6. Secundum hoc decretum in Piraeeum descendunt deputati e senatu ad Agoratum, quem in foro sibi oblatum abducere cona- bantur. Verum Nicias et Nicomenes aliique cernentes faciem re- rum in urbe non optimam esse, negabant se permissuros ut Ago- ratus abduceretur ; abstrahebant eum potius vi dabantque se vades, spondentes Agoratum, quandocunque postularetur, in curia sisten- dum, Senatores ergo cum a tabulario scriba in tabulas referri curassent eorum nomina, qui vadimoniumde sistendo Agorato obis- sent et, quominus Agoratus abduceretur intercessissent, in urbem redibant. Agoratus autem cum vadibus ad aram Minervse Muny- chiae confugiunt ad eamque supplices desident : interea, dum ibi una sunt, inter se deliberant, quid opus factu sit. Placebatvadibusque caeterisque omnibus, Agoratum quam citissime e medio submoveri. Curabant itaque par lintrium ad Munychiam applicari : quo facto
240 LYSINE
Agoratum majorem in raodum rogabant atque obsecrabant, ut, quic- quid tandem esset eventiirum, omni modo Athenis fesiinaret exce- dere, ipsique se fugse comites offerebant, doiiec resp. ad priorem statum redisset ; simul demonstrabant, in senatum si inducatur, verendura esse, ne nomina cogatur eorum edere civium, quos see" erati homines, pestem reip. machinantes, ipsi essent subjecturi. Heec nionentibus illis atque obsecrantibus, et lintres jam paratos habentibus, ipsosque sese comites ilineris offerentibus, obsequi ta- raen hie Agoratus recusavit. Atqui, xAgorate, si tibi, id quod jactas, cum tyrannis condictura atque comparatum nihil fuit, certusque si non eras a tyrannis nihil ad te mali esse proveuturum, cur non autFugiebas in hntribus jam paratis stantibus, sponsoribus tuis tecum auflPugere paratis ? Adhuc eniYn id in potestate lua erat : senatus tui compos nondum erat. Tu plus periclitabaris hie manendo, et minus amittebas hinc discedendo, quam illi: quapropter faciliorque factu magisque necessaria tibi hinc erat emigratio, quam illis. Athe- nienses illi natu erant, cives ingenui ; quapropter illis nihil erat de tormentis quod metuerent ; delude gravissimam oportebat causam esse, cur illi se tibi vellent navigationis comites adjungere, qui pa- triam suam in eaque carissima pignora relinquere nulli dubitarent; existimabant nempe, id fieri magis e re suaque publicaque esse, quam abs te proditos cives numeroque multos et virtutibus prse- stantes immeritse neci dari. Tibi autem primum hoc metuendum erat si maneres, ne tormentis subjicerere : deinde nil amittebas auffu- giens ; non patriam, quaj tibi nulla unquam fuit ; non fortunas, quibus nunquam non caruisti. Quocirca modis omnibus e re tua magis quam illorum erat in navera inscendere, si, quod ais, nihil erat quo fideres hie manens. Jam vero, ex eo, quod tot vires fortes et bonos indicio tuo interemisti, constat eos a te, non invito et co- acto, quem simulas, sed a volente inprimis atque gestiente inter- emptos esse. Universa ergo hetc fraus, de qua loquor, inter te tyrannosque condicta et comparata fuit, in quo mihi consentiunt testes qua; aio confirmantes, ipsum adeo decretum senalu^ contra te testatur.
DFXRETUM.
Secundum hoc decretum a senatu deputati cum venissent in Muny- chiam, ex ara ultro assurrexit Agoratus ; non, quod nunc prcetendit, vi inde abstractus est. Introducebantur omnes in senatum : ibi Agoratus edebat nomina, a commentariense in tabulas referenda, primum sponi^orum ipsorum qui pro ipso fidejusserant, deinde stra- tegorum atque taxiarchorum, tum aliorum quoque quorundam civium. Principium hoc fuit universal illius atrocissiniae calanii- tatis, quae postmodum remp. oppressit. Agoratuni ilia nomina
CONTRA AGORATUM. 241
edidisse, nuUus dubito quin ipse suo sit ore confessurus : sin minus, perinde convictum csedis eum dabo, ac si ipso in scelere fuisset deprehensus. Responde mihi.
7. Volebant quidam, o judices, adhuc plurium iiomina ab eo in- dicari : tam soevo furore ruebat ille senatus ad noxias et pestes dandum, ut non sat multos indicasse videbatur Agoratus: qui, cum priores illos ultro, nulla coactus necessitate, indicasset, isli indicio postmodum adhuc aliorum plurium civium nomina addidit. Verura ne hoc quidem satis habebant, quod Agoratus in senatu indicasset, sed operam dabant, ut in concione quoque, secundum haec in se- natu acta, prima in theatro IMunychiensi habenda, strategi saltim et taxiarchi indicarentur — nam de reliquis factum in senatu indi- cium sufficere videbatur — ; producunt itaque Agoratum etiam in iliam quam dice concionem. Responde, Agorate, vera loquor, nee ne? Non enim opinor te ea inficias iturum quse coram Athe- niensiura universo populo in concionem congresso fecisti.
INTERROGATIO.
Verum confitetur ipse, ut cernitis. At ego nihilo minus tamen scribo2 mandabo ut populi quoque decreta vobis prselegat.
DECRETUM.
8. Certos jam confido vos esse, Agoratum hunc geminum ilium indicem edidisse, tam priorera in senatu quam posteriorem in con- cione, eoque latronem et sicarium esse factum eorum quos detu- lerat: superest ut brevissimis vos doceam, funestorum omnium temporum quae remp. postmodum exceperunt hunc Agoratum ar- chitectura fuisse eoque indignum vestra commiseratione factum. Ut enim illi viri fortes in vincula dati erant, Lysander classem Spartanam ad portus vestros appellebat, classis vestra Lacedaemoniis tradebatur, et moenia solo jequabantur, et Trigintatyranni consti- tuebantur, malumque illud tantum, de quo nimis gnaros commone- facere nil attinet, conflabatur. Ut primum igitur Trigintaviri erant instituti, coeperunt judicium capitale in illos quos dixi viros fortes ab Agorato delates in curia exercere : populus autem in tribunali, per bis mille virorum personam populi gerentium, suffiagia pronuntiabat, secundum decretum ea de re scriptum ; quod tu mihi, scriba, recitabis.
DECRETUM.
Judicati si nusquam alibi quam in foro populi ejusque liberi fuissent, nullum est dubium, quin absoluti abissent : noratis enim illos in- sontes esse : verum jam tandem, quanquam sero, intelligebatis, quam luctuosa in tempora resp. incidisset, quum mederi malojam
2 I
242 LYSIiE . V
non amplius possetis ; introducebantur enim in senatum nefandis Trigintavirorum imperiis famulatum, ubi judicium habitum est hu- jusmodi, pro more istius tempestatis iiimium vobis noto, Triginta- viri iisdem in subselliis sedebant, in quibus pvytanes nunc sedent : coram Triginta stabant duse mensce, quibus in mensis palam de- ponendse assent testulae (non enim licebat eas, ut antea factum erat, in sportulas conjici), et condemnantes quidem tabellse in mensa an- teriore absolventes autem in posteriore deponendae erant : quonam itaque pacto aut fieri poterat aut sperari, ut reorum quisquam ab- solveretur? Ut uno verbo comprehendam, quotquot judicium capitis sub his tyrannis adierunt, omnino sunt omnes damnati, neminemque ilU absolverunt, preeter hunc unum Agoratum ; hunc autem absolverunt, quasi referendoe gratise ergo, ceu virum mirifice de se meritum : quo autem, quam multi per hujus Agorati indicium perierint, sciatis, eorum nomina vobis recitabo.
NOMINA.
9. Ut itaque indicati ab Agorato morti damnati erant, jamque tempus instabat quo dira heec sententia in ipsorunv corporibus esset exsequenda, ^rcessebant miseri in carcerem, alius sororem, alius matrem, alius uxorem^ aut qusecunque alia cuique necessi- tudo erat, ut necessaries supremum amplexi, ave extremo dicto, iter irremeabile ingrederentur. Dionysodorus itaque uxorem, quae eadem mea soror est, in carcerem ad se arcessebat. Audito ilia ma" riti casu venit pullata, ut par erat in tanto ejus infortunio. Coram hac igitur sorore mea Dionysodorus de re suafamiliari ex animi sui sententia constituebat, prout quaeque post excessum suum agi ge- rique vellet, et hoc de Agorato imprimis ita pronuntiabat, eum sibi tam acerbae necis fabrum esse, mihique [per uxorem suam] fra- trique suo Dionysio mandabat cacterisque amicis omnibus, ut san- guinem suum aliquando sanguine Agorati compensaremus : uxori autem, quam suspicabatur utero ex se gerere, injungebat, ut si marem peperissct, eum adulium patris nomine certiorem faceret, patrem ab Agorati lingua ceu sica cecidisse: jubere itaque atque imperarc filio, ut manes patris Agorati sanguine placaret. Vera me heec dicere, testes confirmabunt a me producendi.
TESTES.
10. Hi ergo, quod ex indicio Agorati a commentariensi publico in tabulas perduellionis reorum essent relati, cxtrcmum tolerarunt 8upplicinm : ut autem hos Trigintaviri sustulerant, nostis ipsi vos quam multa et quam dira mala remp. oppresserint ; quorum om- nium causa huic Agorato est referenda, qui istos occidit. Invitus equidem facio, moestitia et luctu repugnante, ut publicas clades in
CONTRA AGORATUM. 243
memoriam vobis revocem, judices; verum tamcn iiecesse factu est hoc temporis articulo, quo intelligatis quam vos deceat Agorato omnetn denegare comrniserationem. Nostis e Salaraine qui cives nostri exsules hue reportari el a Trigiiitatyrannis misere sublaii sint ; nostis ex Eleusine quam multi cadem peste occiderint : sed eorum quoque, qui in urbe manserunt, meministis quot ob privatas simultates in carcerem conjecti sint, unde rursus pedibus suis non exierunt. Qui cum nihil in remp. deliquissent, turpissimum et ignominiosissimum supplicii genus tolerare coacti sunt, alii parentes grandi natu relinquentes spe frustratos, qua se olim paverant, fore, ut senio debilitati a liberis aleientur atque fato suo defuncti sepul- turse honoribus afficerentur, alii soroies nondum elocatas, alii li- beros parvulos infinitse adhuc curse opisque egentes. Quos omnes quonam, quaeso vos, existimatis anirao fore turn erga Agoratum, aut quam de eo laturos sententiam, si daretur ipsis de eo aibitrari, per quern carissimis quibusque atque jucundissimis privatl fuissent? Praeterea meministis, ut moenia vestra fuerint diruta, ut classis hostibus tradita, ut navalia destructa, ut Lacedaemonii vestram areem insederint, ut universse copice opesque vestrse ita convulsae atque dissipatce, ut vestra civitas a contemptissimo quoque oppidulo nil diffenet. Adde, quod privatas quique vestras fortunas amisistis, postremo simul omnes e patria a tyrannis ejecti fuistis. Htec fu- tura praevidentes illi praestantes viri negabant, o judices, se com- missuros, ut pax tarn foeda tarn exsecrabilis coalesceret: quos tu, Agorate, studentes bene de rep. mereri sustulisti, deferendo pro insidiatoribus atque praedonibus libertatis nostrae ; quaecunque postmodum mala remp. oppressere, tu ei unus omnia contraxisti. Horum vos nunc recordati, et privatorum quique suorum incom- modorum et publicarum reip. pestium, punite hunc cui ista omnia uni debentur.
11. Miror equidem, judices, quid pro se dicturus sit : nam oportet eum planum I'acere, se viros illos baud detulisse neque delatione sua illis exitium conscivisse ; atqui nunquam poterit. Primum enim decreta tam senatus quam populi contra eura testantur, de indicatis ab Agorato disertis et perspicuis verbis docentia: deinde judicium eum illud confodit, quod sub Trigintaviris cum subisset, ab-solutus fuit ; expressis enim verbis in illius judicii sententia scripta leguntur ha;c, Agoratum idco absolvi quod visus esset vera detulisse. Recita tu mihi decreta et indices norainum tum in tabulas publicas relatorura.
DECRETA. SENTENTIA. TABELL.E.
Nullo itaque modo demonstrare poterit Agoratus, se non detulisse: superest ergo ut demonstrct se legitime detulisse, videntem cos ne-
244 LYSI^
faria et plebi veslree noxia patrantes. Verum hoc quidem, non modo non demonstrabit, sed ne conabitiir quidem. Non enimpro- fecto Trigintatyranni eos ob mala eorum de plebe merita sustulerunt, veriti, ne popularis libertas ab illis jngularetm-, neque studio jura vestra tuendi,et violatores eorum puniendi. Alia omnia.
12. Sed aiet forsitan Agoratus, invitum se tantas turbas conci- tasse. Quod cum dicet, aut verum dicet aut mentietur, et neutrum ad rem: ego enim sic mecum statuo, judices, si quis mala vobis crearit tanta ut alia majora cogitari nequeant, etiamsi invitus crearit, non ideo nobis conveniie utillainviti facinora inulta transmittamus. Verum mentitur id pree se ferens. Licebat enim ei, apud Munychiam adhuc in ara sedenti, tutum in locum secedere, paratis et lintribus et sponsoribus, illis eura avehere, his abeuntem comitari. Quibus si tu, Agorate, voluisses obsequi comitemque to navigationis dare, verendum nil erat, ne tot Athenienses tolleres, ne si voluisses quidem, nedum ut invitus : verum auctoritate ductus eorum qui- cunque fucrunt quorum in auctoritate fuisti, sperabas te bona nescio quae et quanta adepturum, dummodo strategorum atque taxiarcho- rum nomina indicares. Nullo itaque modo convenit, banc quam tu assimulas stultitiam atque crcdulitatem tuam penes nos veniam invenire, quam illi quos tu peremisti abs te nullam invenere. Et Hippias quidem Thasius atque Xenophon Icariensis, eadem de causa in curiam acciti qua tu fuisti, capite luerunt, Xenophon quidem ante mortem tormentis subjectus, Hippias autem * * * *. Videbantur nempe hi duo viri Trigintatyrannis homines indigni salute, quippe qui civem Atheniensem neminem indicio sue percu- lissent ; Agoratum autem absolvebant ideo, quod visus esset eorum libidini servisse.
13. Verum audio ilium partem hujus ncgotii, quod in delatione versatur, in Menestratum collatum ire. Ego vero totam rem, ut habet, exponam. Audite quwso. Menestratus, de quo agitur, ab hoc Agorato una cum reliquis deferebatur, ideoque comprehensus in vincula dabatur : sed erat Menestratus ex codem demo, seu mu- nicipio, oriundus, unde Hagnodorus Amphitropseensis, qui Critiae, illius noti, c collegio Trigintatyrannoruni, sororem in matrimonio habebat. Ilic Critias ergo, partim ipsius Mcnestrati tuendi et con- servandi studio, partim spe lucri sui (sperabat enim eum habere in- dicem idoneum, iaqueum quasi, ad alios adhuc multo plures in exilium pertrahcndum), producit ergo Critias hunc Menestratum ad concionem in Munychia; theatro congressara : ibi una cum Hagno- doro perficiebat ut hoc decretum scriberetur, quo Menestrato spiritus venia dabatur.
CONTRA AGORATUM. 245
DECRETUM.
Secundum hoc decretum igitur indicabat Menestratus nomina adhuc aliaqusedam, prseter ilia jam ab Agorato indicata. Verum enimvero, quern Menestratum Tiigintatyranni absolverunt, perinde atque liunc Agoratum, eademque de causa, quod nempe visus esset vera indi- casse : eum vos multo post homicidii reum nacti, cum haberetis potestati vestrae obnoxium, judicio legitimo habito, condemnastis, atque carnifici tradidistis, a quo fustibus ad necem csesus est. Atqui, si Menestratus extremo supplicio tolerando meritas dedit poenas, quanto majori jure dabit Agoratus, qui Menestratum indicando non modo Menestratum, sed omnes una a Menestrato indicatos, ad fatalem moriendi necessitatem adegit. Ecquis enim sit ullus alius, in quern ista culpa justius conferatur, quam is, qui Menestratum coegit alios indicare ?
14. O quam dissimilis Agorato fuisse videtur Aristophanes ille Chollidensis, qui vadimoniura pro hoc ipso Agorato turn temporis obibat atque lintres in Munychia comparabat, super quibus una cum hoc Agorato auftugere paratus erat. Quantum in eo erat, abibas tu tum salvus ; eique si esses obsecutus, neque Atheniensium quen- quam exitio dedisses neque nunc in hoc tanto capitis discrimine versarere : jam vero tu et hunc tuum vadem et reliquos una vades tuos omnes indicare ausus es, indicioque isto tuo pessumdedisti. Volentes enim quidam hunc Aristophanem, quasi baud satis ingenue civem, tormentis subjici, auctore facti sunt populo ut decretum scribi juberet in banc forraulam.
DECRETUM.
Adibant hoc facto ad Aristophanem hi penes quos tum summa rernm erat, rogantes, ut, indicando nomina consciorum salutem suam re- dimeret, neque ipse semet in periculum extrema quceque patiendi deraitteret, ubi in judicium peregrinitatis vocatus esset. Ille vero abrupte conditionem aspernabatur : tam frugi erat Aristophanes vestrseque plebis amans et studiosus, ut mortem indicinse preeferret. Talis igitur erat Aristophanes, ipse quoque a te sublatus, talis Xenophon quem modo dicebam in tormentis exspirasse, talis Hip- pias Thasius : tu vero cives Athenienses quam plurimos, viros fortes et bonos, quos nullo scelere nosses obligatos, delatione tua occidisti. Cur tandem ? Imponi nempe tuse stultitise atque credulitati passus eras a Trigintatyrannis, qui falsa te poUicitatione ductitabant, ubi innocentes hos calumnia tua confodisses, ut te tum, velut in mer- cedem latrocinii, ad principatus tum coalescentis consortium admit- terent.
246 LYSIiE
15. Aperiam vobis, judices, quantis vos luminibus privarit Ago- rati scelus. Quoc pauca numero si essent, audiretis me de unoquo- quc sigillatim exponentem ; tot autem numero cum sint, omnes una coniplectar pra^dicatione. Indicatorum ab hoc Agorato quot- quot strategatus gesserunt eosque saepins iteratos jussu atque man- datu vestro, hi rempubhcam successoribus tradiderunt a se non im- minutam, sed amplificatam ; aliis autem fundi honoribus aut trierar- chorum qui munia crebras per vices obierunt, hi nunquam commise- runt ut turpe in crimen incurrerent. Horum plerosque Agorati scelus prostravit. Si quos tamen eorum secunda quaedam fortuna et sors sua superstites voluit esse, cum per hujus Agorati crudeli- tatem orci faucibus jam objecti atque condemnati essent, sed, sorte judicii non exspectata, fuga se subduxerunt eoque manus insectan- tium chiserunt quo minus comprehenderentur, atque postmodum e Phyla in patriam redierunt ; hi nunc a vobis ut viri fortes et raagni faciendi honorantur. At hos tamen, tot numero tantosque vires unus Agoratus, alios occidit, alios solum vertere coegit! cujas ipse? unde ortus? Oportet enim vos nosse eum servum et e scrvis oriun- dum esse, quo sciatis cujas fuerit ille vester carnifex. Pater ei nempe fuit Eumares, servus Nicoclis atque Anticlis. Adscendite mihi testes.
TESTES.
Id. Tot numero sunt, judices, facinora atque dedecora et ab hoc ipso Agorato et ab ejus fratribus admissa, ut ea omnia oratione ex- sequi nimis operosum sit futurum, Neque magis necesse mihi video esse, ut actiones ejus forenses machinationesque nefandas recen- seam, quibus famam fortunasque studuit honestis et innocentibus- civibus per summum nefas, artibus veteratoriis, per speciem aequi juris, eripere, alios causis capitalibus perduellionis, alios minoribus, de privatis quibusdaminjuriis etfraudibus, innectendo alios ut £Era- rios detulit eorumque bona proscripsit: nam ut omnes illas ejus ca- lumnias quaj multee sunt paucis verbis complectar, vos omnes tarn in concione quam in triljunali sycophantice damnastis, eoque nomine mulctam decies mille drachmarum ei dixistis; quo vos eum publico vestro testimonio hominem nequam et furca diguum declarastis. Et nihilominus tamen, homo tarn turpis cum esset, tarn ignobili ortu, tanta obsitus infamia, tarn probrosa nota inustus, raatronas vestras ipse servus stuprare conatus est: mcechus in facinore deprehensus est, cui facinori poena alegibus mors est constituta. Cita testes.
TESTES. 17. Quatuor hi erant fratres, o judices. Maximus natu in Sicilia deprehensus in conatu proditionis a Lamacho imperatore fustuario
CONTRA AGORATUM. 247
necatus est ; nostris enim in castris quae gererentur, ea per ignes furtim accensos hostibus significabat: alter, cum puerutn hero sur- reptum hinc Corinthnm exportasset, rursus illinc puellam civis hue reportare plagio item interceptam conabatur; sed deprehensus in carcerem incidit, in quo periit: tertium Phaenippides hie injecta manu ad undecimviros abduxit, vosque causa legitime cognita morte eum damnastis, atque carnifici tradidistis, a quo fustibus ad necem concisus est. Vera me hsee omnia dicere, et ipse, ni fallor, Ago- ratus confitebitur, et testes ego producam confirmaturos.
TESTES.
Ecqui ergo non vobis omnibus conveniat, hunc Agoratura uno consensu condemnare? Nam si fratrum unusquisque propter sin- gula facinora morte dignus est habitus affectusque, quanto vos ma- gis decebit huic mortis poenam irrogare, mercedem tot tantorumque scelerum ab eo conimissorum, quibus et universam remp. et priva- tim vestrum quemque Isesit, quorum scelerum unicuique mortem poenam leges scripsere.
18. Verum conabitur hoc vos commento, judices, circumvenire, ut aiat, sub Quadringentorum principatu Phrynichum esse jugula- tum, ejiisque ob merilum facti se civitate a vobis donatum; quae cum jactdbit, certos vos esse volo eum mentiri: neque enim Phry- nichum occidit, neque populus Atheniensis eum unquam civem sibi adscivit. Nam Phrynichus aliorum ferro cecidit. Res gesta sic est. Phrynicho insidiabantur comparatis inter se consiliis Thrasy- bulus Calydonius et ApoUodorus Megarensis: ut igitur aliquando hi quos dixi ei per viam inambulanti occurrebant, Thrasybulus qui- dem Phrynichum uno ictu dejectum exanimavit, ApoUodorus autem prorsus ne attigit quidem; nam inter hsee oborta conclamatione, concurrente hominum turba, illi aufFugiebant. Agoratus autem neque a percussoribus in consilium facinoris adhibitus est neque exsecutioni ejus interfuit. Quae a me vera dici, decretum hoc testabitur.
DECRETUM.
Hoc e decreto constat P^^rynichum ab Agorato peremptum non esse. Nusquam enim istius decreti nomen Agorati legitur scriptum, nusquam hcec formula velle jubere populum Atheniensem ut ob meritum perempti tyianni Agoratus civis Atheniensis habeatur, quemadmodum eodem decreto Thrasybulus atque ApoUodorus ob id meritum civitate donati sunt: quanquam si Phrynichum occidis- set, ipsum oportuit in eadem columna, qua Thrasybulus et ApoUo- dorus, inscriptum esse factum Atheniensem. Et quanquam, de quo inter omnes constat, factu nihil est facilius, quam ut homines
248 lysia:
neque nati cives nequeunquamcreatinomina sua in tabulas civium publicas furtim inscio populo injussuque ejus inimittant, fraude ora- torum et tabulariorum largitionibus corruptorum, qua de re decre- tum hoc certos vos faciei, a scriba mox recitandum; nuliae tamen usquam locorum exstant tabulae, quibus Agoratus civis Atheniensis creatus atque nuncupatus esset.
DECRETUM.
Certos jam confido vos esse, judices, Agoratum civem Atheni- ensera non esse: et nihilominus tamen, alienus a vestrte civitatis nomine atque jure cum sit, tarn est audax tam protervus tarn im- purus tam vestri contemptor, ut et judex sederit et in concionibus cum populo egerit, causasque capitales nuUius non generis, quas modo mens humana comminiscatur, accusator egerit, prtescripto in capitibus accusationum: Agoratus Anagyrasius. Eum enim se fert. Adhuc aliud luculentum videte documentum, unde constet, ab Ago- rato Phrynichum baud esse dejectum, cujus csedis ob meritum Ago- ratus se civitate vcstra donatum jactat. Phrynichus hie domina- tionem Quadringentorum instituerat, quorum plerique illo sublato in exsilium abierunt: Trigintaviri post insecuti et senatus qui sub illis sedit erant omnes ex horum numero exsulum. Quod si ergo Phrynichum sustulisset Agoratus, videnturne vobis, judices, hi tri- ginta cum senatu suohunc Agoratum, quern in potestate haberent, iinquam dimissuri fuisse, et non potius poenas ab eo repetituri cum caedis in amico suo commissse tum molestiarum exsilii a se ipsis pro- pter Agoratum tolerati? Nae, aut vehementer ego fallor, aut puni- turi erant Agoratum, si is csedem Phrynichi perpetrasset: atqui non punierunt, sed absolverunt potius. Utcunque est, sive revera Phry- nichum quod ait occidit Agoratus, sive gloriam sibi arrogat emen- titam, utroque tamen pacto tenetur reus. Nam sive csedem ut a se commissam falso jactat, quam non commiserit (ut ego nego commis- sam), nefas facit vobis imponendo: sin autem nihilominus tamen hoc facinus tuum esse pergis contendere, fingamus tantisper tibique largiamur, hilum tamen non proficis. Quid enim? Majoribus ne- cesse est atcpie atrocioribus injuriis populum Atheniensem abs te afFectuin esse, fjuibus illius tuai csedis in Phrynicho commissse me- moriam ex animis Trigintavirorum eraseris: nemini enim uni tu ho- minum omnium persuadebis, utcredat, Trigintaviros unquam fuisse commissures, ut, cum tu Phrynichum occidisses, te tamen absolve- rent, nisi tu vulnera reipublicee Atheniensium imposuisses insana- bilia atque feralia. Quod si ergo Phrynichum a se aiet peremptum niementole horum qua: modo dixi, et poenas scelerum ab eo repe- tite: sin autem negabit, interrogate eum, cujus ob meritum facti civem se gerat Atheniensem. Quod si minus habebit demonstrare,
CONTRA AGORATUM. 249
punite eum hac de causa, quod, Alheniensis cum non esset, tainei), perinde atque qui jure optimo civis est, et judex sedit et in concio- nibus cum populo egit et calumuiis multos perculit, criminibus im- plicitos per nefas a se confictis, quibus ille criminibus velut Alheni- ensis norainis sui prajscripsit auctoritatem.
19. Audio ilium hoc quoque sibi parare genus defonsionis, ut aiat, et ad Phylam se concessisse et illinc rursus cum exsullbus re- disse; in eoque arcem quasi suae defensionis esse constituturum, sed iilam profecto infirmam. Res enim sic se habet. Veuit utique ad Phylam — verum crimen hoc ipsum est atrox quo gravatur : homo enim inveniri qui possit impurior atque impudentior eo, qui, cum nosset apud Phylam nonnullos eorum esse quibus exsilium ipse conscivisset, husus tamen est horum se oculis iagerere potestatique caput suum ultro objicere ? — , ut priiuum autem conspicati eum sunt, palam ad locum supplicii abduxeruut, ubi solebant in latrocinio aliove quopiam simili maleficio deprehensos extremis suppliciis afficere. Anytus autem, qui turn strategus exsulum ad Phylam congressorum erat, intercedebat, negans istis eorum temporibus convenire ut inimioorum quenquam poenis capitalibus ulciscerentur: nondum eo perductas esse ipsorum res, ut de ultione exsequenda cogitare oporteat : nunc oportere se continere, pacique atque con- cordise studere : ubi domum aliquando redissent, turn copiam ipsis haud defuturam scelerosos puniendi. Hoec docendo efficiebat Anytus, ut turn temporis Agoratus suppiicium apud Phylam effu» geret : neque enim facere poterant exsules, ut dicto imperatoris audientes ne essent, si uUo salutis suae sensu studioque tenerentur. Verumtamen acribus eum oculis observabant: percontari enim ai voletis, neminem reperietis omnium ad Phylam congressorum, qui aut mensae aut tabernaculi communione cum Agorato usus esset, neque aut taxiarchum reperietis qui eum cohorte sua, aut raagistrum equitum qui turma recepisset: nemo non congressus ejus devitabat velut hominis piacularis : serraonibus cum eo conferendis poUqi sibi videbantur. Cita mihi taxiarchum.
TESTIS.
Reconciliata inter cives pace, cum redeuntes ab exsilio e Pirfieeo versus urbem in armis solenni cum pompa procederent, i^imo praeeunte qui processioni illi dux erat, Agoratus ibi qupque suam proferebat audaciam : nam ipse quoque, qui civis non esset, civium agmen versus urbem procedeus comitari sustinebat. Ubi autem prope portam urbis ventum erat, consistere in armis jussps cives lustrans iEsimus, observabat Agoratum, agmini duce inscio et invito furtim immistum, propiusque congressus, scutum ei de humero suamanu detractum humo alUdebat,jul>£n$ eum ex agmine
2 k
250 LYSI/E
civium fortium et honestorum ad furcani et corvos quibus dignus esset abiie : negabat enim decere,homicidam cum agmine incedere ad fanum Minervae in aice situni festiva cum supplicatione in armis procedente. Hoc pacto Agoratus ab iSsimo cum infamia ablega- batur. Vera hsec a me dici quo vobis constet, cita tu mihi testes.
TESTES.
Videtis, judices, qua opinione publica, qua fama, quo denique loco Agoratus penes cives et apud Phylam et in Piiaeeo fuerit: nemo nempe cum eo, ut cum homicida, sermones caedebat, et quo- minus trucidaretur, unus Anytus intercedebat. Quodsi ergo suam ad Phylam profectionem jactabit, occurrite ei sic, ut interrogetis, nura Anytus ipsum periculo mortis eripuerit, cum reliqui cives omnes parati essent sanguine ejus scelera tot et tanta expiare civiumque manibus parentare ; item, num iEsimus scutum ipsi de- tractum solo afflixerit neque siverit eum triumphali civium pro- cessioni interesse ; denique, num centurio unus aliquis adscriptum suae cohorti habuerit.
20. Ut autem vos has ejus reliquas frivolas excusationes repu- diabitis, ita banc quoque repudietis velim non minus inanem, cum dicet, nos nimis longo post patratum scelus tempore poenas sceleris repetere. Nulla enim mihi videtur esse temporis quamvis longissimi propscriptio, per quam scelera tam atrocia impuuitatem adipiscautur : contra ego arbitror, quicunque sive statim a patrato facinore sive diu post in jus vocatus fuerit, eum oportere planum facere, cujus facinoris reus agatur, id facinus aut a se non esse commissum aut jure factum. Doceto igitur Agoratus quoque pari modo, aut illos fortes viros a se non esse peremptos, aut jure peremptos optimo, utpote laedentes majestatem populi Atheniensis. Quod si autem nos, qui dudum dt'buej-amus in eum animadvertere, nunc demum tanto tempore post animadvertimus, habeto nobis ejus rei gratias, quod se passi simus tam diu, contra quam oportebat fieri, in vivis superesse, et in lucre tempus hoc ponito: viri tamen illi fortes, quos sustulit, nil ideo minus propter eum occubuere. Semper est raanetque sicarius eorum, tametsi multo post demum latrocinii postulatur.
21. Urgere denique Agoratum hoc audio, quod in libello accu- satorio, contra se in hac causa exhibito, quae sit causa oVaywy^c, cujus modi causa? in fures et latrones atque sicarios instituuntur, in scelere deprehensus dicatur iv avTO(pu)ntf> ; homicidamvero ett' avro- <pwp(i) se nequaquam esse. Ego vero me nego satis mirari posse stultitiam hominis.si argumento utetur tam ficulneo : nam si actioni ex titulo aVaywy^c, h. 6- in sicarium, ideo minus est obnoxius, quod libello accusatorio clausula ctt' ai/ro^wpy sit adscripta, con-
CONTRA AGORATUM. 251
sequitur, cum huicactioni obnoxium esse, si ilia clausula omittatur. Age, tollamus clausulam. Viden, sublata est. Teneris ergo actione in sicariuni. Scelus ergo a se commissum cum fateatur, turn in ilia latebra calumnise sperat sibi perfugium fore solaminisque aliquid in ilia clausula se reperturum. Quasi referat quicquam, cum tu fatearis te homicidium commisisse,ut tum te neges eir^ abro- fbtpu fecisse, h. e. sic, ut in actu sceleris ipso deprehenderere. Quasi, si occidisset quidem, non tamen ctt' avro^wjo^, h, e. isto quo dixi pacto, salvus et inultus abire debeat. Videntur mihi un- decimviri, accusationem banc adversus Agoratum, pro actione aVaywy»/c, seu in sicarium, a Dionysio sibi exhibitam recipientes, quod suspicarentur omissionem formulae ctt' avroi^w/)^ causam Ago- rati esse adjuturara ; ideo rectissimum et tutissimum secuti con- silium, coegisse Dionysium, ut actionis suse in Agoratum, ut in sicarium, libello adscribi a tabulario publico curaret banc clausulam £7r' avro<pu)pu. Quod faciens Dionysius, cum salva fide sua et ve- ritate rei gestae faceret, tantum abest, ut causam debilitaverit, ut potius hoc magis confirmarit : ubi enim quaeso te magis geras homicidam eir av-otpupu, quam si, quem occidas, eum coram tot numero testibus iisque tam gravibus occidas, atque fecit Agoratus, qui tot fortes bonosque cives, primum coram quingentis viris in curia considentibus, deinde coram universitate populi Atheniensis in concionem congressi, detulit: quam delalionera secutum est judi- cium, quo illi omnes mori jussi sunt. Quo negari nequit Ago- ratum indicio suo necem ipsis conscivisse : aut profecto nemo mor- talium omnium eos occidit ; id quod est inconsentaneum. Nam si probamus id, quod Agoratus vuU, hoc urgens, manus a seviolentas illis admotas non esse, consequetur, neminem esse homicidam, praeterquam siquis alteri manu sua feralem plagam intulerit, tigno ictum sicave prosternens : viros ergo a te, Agorate, delatos nemo plane occidit; nemo enim eos feriit, nemojugulavit, sed delatio tua coegit eos ipsos sibi mortem consciscere. Jam nega, si audes, te eorum esse sicarium in scelere deprehensum. Nam si lingua tua eos non interemit, in conspectu tantae raultitudinis, nemo potest ahus esse, qui eos occiderit. Atqui tamen occisos esse, in confesso est. Es ergo tu homicida eir' auroc^wpw.
22. Sed audio ilium pactorum quoque atque sacramentorum facturum esse mentionem, et questurum de injuria sibi facta, qui capitis causam dicere cogatur adversus pacta urbanis cum Pirae- ensibus contracta et jurejurando sancita. Quo si nitetur argu- raento, ipse suo propemodum ore se homicidam fatebitur: ipsi enim innocentiee veritati e factis exsplendescenti diflBdens, nescio quas ad latebras religionum jurejurando consecratarum pactorumque aut temporis dudum elapsi aut forraulee ctt' avrocpdjpf confugit. Vos
25'i LYSINE
vero decet, jirdices, omnibus istis spretis ofFuciis, ejusraodi defen- sionem poscere, ut planum facial, viros illos a se non fuisse delates neque secundum saam delationem in supplicio exspirasse. Prae- terea nulla, si quid sapio, pacta nobis cum illo sunt communia, nullaj jurisjurandi religiones. Pacta enim ea jurejurando con- firmata sunt, quee nos Pirseenses cumurbanis contiaximus, non alia. Jam, si Agoratus illo tempore, quo pacta haec Pirseensium cum arbanis sanciebantur, in urbe fuisset, posset heec de pactis prae- tensio fortassis vestruni non neminem veri quadam specie ludere : verum erat Agoratus quoque turn temporis in Piraeeo una nobiscum, me puta et Dionysio et qaotquot eum nunc hac actione ultum imus. Cui nihil hac quidem ex parte obstat : nuUo enim sacramento dicto Pireeertses sese Pireeensibus obstrinxerunt.
23. Omniraodo videtur Agoratus mihi morte non una dignus esse, qui, quo a populo se turn aiat adoptatum cum civitate donaretur, si dig placet, et quern ipse suum patrem appellet, erga eum populura ita se gesserit, ut si qui filius ingratus, immemor beneficiorum a patre propitio acceptorum, non modo nil curet eum demereri, sed etiam male de eo mereatur, deserat in malis, ea denique prodat hostibus patris per quae pater antehac amplior atque superior ho- stibus fuisset. Qui ergo et patrem a natura datum verberarit et de necessariis vitse praesidiis ita parum ei prospexerit ut patri inedia pereundum fuisset, ct rursus patrem adoptivum bonis praesentibus atque paratis everterit, ecqui conveniet eum non morte dignum haberi, cum hoc titulo, tum illo altero legis in liberos latae, a quibus parentes male habentiir?
24. Imo vero vobis, judices, universis publice convenit, virorum fortium manes hujus Agorati sanguine placare, perinde atque pri-^ vatim nostrum unicuique convenit injuries illis oblatas exsequi. Mortis enim in articulo constituti, non nobis magis quam vobis cunctisque Atheniensibus mandarunt, ut Agoratum hunc, per- cusaorem suum, ulcisci, vexare, exagitare, pro sua cujusque quamvis niiriima facultate, satageretis. Nam si meritum ullum aut orna- mentum ab illis ad remp. aut ad piebem vestram profectum est, quce ornamenta hand pauca esse inter omnes constat ipsique vos confitemini, nocesse est, vos omnes qui reip. benevelitis amicos atque famiiiares ipsis Cuisse : sin autem amici vestri fuerunt (et fuerunt utiqtie), ultioncm sui sanguinis non nobis magis necessariis suis quam vestruni cuique demandarunt. Neque ergo per religiones rl«orum neque per leges vestras vobis licet hunc Agoratum impunem dimittere.
2.5. V'os ergo, viri Athenienses, quoniam illo tempore, quo isti exspirabant, per misera quae tum remp. oppresserant turbidaque tempora non poteratis, nunc saltim, quo tempore in potestate vestra
CONTRA AGORATUM. 253
est, ulciscimini atque punite hunc istorum sicarium ; religionique vobis ducite, facinus committere omnium dirissimum atque sacer- rimum. Agoratum enim si sententiis vestris absolvatis, non ei so- lummodo impunitatem atque securitatem condonabitis, verum etiam illos viios, quos ipsi confitemini vobis amicos atque benevolos fuisse, eadem sententia morti condemnabitis : absolventes enim eum, qui mortis suppliciuni illis conscivit, nihil aliud decernetis atque pronuntiabitis, quam eos ab hoc ad mortem criminibus me- ritam adactos esse. Quo pacto calaraitate miserrima et luctu- osissima uterentur, si vos, quibus ultionem sui morientes tanquara hominibus amicis mandassent, iidem contra ipsos eadem cum ty- rannis scisceretis. Neutiquam, judices, neutiquam, per deos Olympios vos obsecro, nuUo pacto, nulla fraude pronuntiate ad- versus eos viros, qui, propterea quod niultis modis bene de vobis meriti essent, a Trigintatyrannis et ab hoc Agorato necati sunt. Recordati calamitatum omnium, quae ab horum virorum excessu universamque remp. et privatim unumquemque oppresserunt, punite hunc nialorum vestrorum architectum, Undecunque planum vobis est factum testatumque, tarn e decretis quam ex indicibus nominum dekitorum, ex aliis denique omnis generis documentis, Agoratum hunc moriendi necessitatem ipsis conscivisse. Prseterea con- sentaneum est, vos contra sciscere atque Trigintaviri sciverunt ; hoc est, quos illi morti condemnarunt, eos a vobis absolvi par est ; contra, quos illi suis sententiis a mortis poena absolverunt, iis vos earn irrogare. Jam Trigintaviri cives illos fortes et bonos. qui vobis amici erant, morte damnarunt ; quapropter absolvite vos nunc eosdem : contra Agoratum absolverunt tyranni, quod visus ipsis esset hos amicos vestros cupide perdidisse ; quapropter eum con- demnate. Quod cum facietis, tum vos primum a turpissimo cri- raine conservabitis intactos, similitudinis puta atque consensus in consiliis atque decretis cum hominibus impuris atque sacrilegis ; deinde laudem reportabitis contentionis in ulciscendis amicorum vestrorum injuriis, denique mortalibus omnibus videbimini hu- manoque juri atque divino fecisse consentanea.
L Y S I ^
CONTRA ALCIBIADEM
OB ORDINEM DESERTUM ORATIO.
1. Tametsi, judices, si quis hunc Alcibiadem accusare in ani- mum induxerit, ab eo vos mihi non videmini causam odii adversus ilium requisituri ; qui se jam a puero inde civem gesserit eum, ut^ etiam si quis nulla sit ab eo privata Isesus injuria, facere tamen non possit, quominus eum ob mores ipsius alque instituta odio prose- quatur et abhorreat. Neque enim minuta sunt Alcibiadis delicta neque venia digna neque spem moventia futuri meliorem ad frugem reditus, sed tanta est eorum enormitas, tanta fceditas, tantum odium, ut in iis in quibus ille exsultat nonnulla sint, quorum ipsos inimicos pudeat. Sunt mihi tamen, preeter causas cum rep. com- munes, privatim quoque causae qufedam proprise, cur eum si possim ope vestra adjutus ulcisci studeam ; non enim vetustum solummodo ilium inimicum habeo per simultates quae majoribus meis cum ma- joribus ejus jam a longinquo intercesserunt, sed etiam, nunc recens malum ab eo accepi ; quorum omnium pcenas nunc ab eo, si per vos licebit, repetam. Et de reliquis quidem sic satis dixit Arche- stratides; leges enim recitavit testesque de criminibus quibusque produxit : quse vero ille mihi omisisse videtur, ea vos ego singula docebo. Recita lu mihi legem.
LEX.
2. Nunc primum a reconciliata pace, judices, hujusmodi in causa jus dicturi sedetis : quocirca consentaneum est, vos nunc non judicum modo sed legislatorum quoque partes agere, bene gnaros, utramvis in partem vos nunc hujusmodi de crimine pronuntiaveritis, id ita in posterum quoque ratum et in rep. vaiiturum esse. Civis autem boni et judicis sequi partes hae mihi videntur esse, ut in legibus interprelandis atque exercendis ita versetur, ut non praesentis modo temporis rationem habuisse, sed futuro quoque prospexisse, eaque constituisse videatur quae reip. in perpetuum ad salutem decusque sint fructuosissima. Sunt nempe, qui negare audeant, dcserti ordi-
CONTRA ALCIBIADEM [. 255
tiis niililaris teneii quenquam [eorum, qui novissimis in castiis essent versati] ; pugnam enim nullam intervenisse : legem aiitem sic edi- cere, si quis ordinem deseiuerit retroisuni cedens, formidine victus, reliquis dimicantibus, de iis strategos cognituros esse. Audio ; recte adtnonent ; lex utique sic edicit : verumtamen non de liis solummodo lex pra:cipit, sed de illis quoque si qui se in acie pede- stri patiantur desiderari. Recita legem,
LEX.
Auditis, judices, legem de ambobus definire, tarn illis qui fervente pugna retro se receperint, quam his qui a pedesti i militia prorsus abfuerint. At quosnam oportet adesse ? Non hos, qui id agunt aetatis, quod agit Alcibiades ? non hos, quos strategi delectu habito nominatira militare jusserunt? Nullum ego, judices, arbitror esse alium civium omnium migratae hujus legis totius reura, quam unum Alcibiadem. Nam darpareiag, seu absentise a castris, jure merito reus peragatur, quippe qui, adscriptus milltiae Doberum jussse pro- ficisci, Xenvorat,iuv porro, seu deserti ordinis, quippe qui de uni- verso exercitu solus in urbe remansit, in castra non exiit, copiam sui corporis centurionibus non fecit, vacuum in acie pedestri locum suum reliquit ; verum etiam non minora jure htXiag, seu trepidatio- nis, condemnetur, propterea quod, cum ex edicto prsetorum unus- quisque railitantium inter milites gravis armaturse diraicare deberet, solus Alcibiades equo nierere maluit. Cujus eum audio banc parare defensionem, ut se, qui equo meruisset, eo peccasse neget. Ego veto jure vos optimo arbitror in eum ideo animadversuros, quod, cum lex drtfiov, seu capita minutum, et jure honores petendi mul- ctatum declaret euro, qui nullo prsevio censu [seu non tolerato morum fortunarumque suarum scrutinio, neque in eo probatus] in eque- stiem militiam se ingesserit, Alcibiadem tamen nil puduerit prae- tarmisso examine in banc militiam irrumpere. Uecita raihi legem.
LEX.
3. Verum non substitit hominis dementia in conteraptu vestri, in reformidatione hostium, in appetitione militise equestris, in pro- culcatione legum vestrarum, sed ipsa adeo tanta discrimina a legi- bus proposita pensi non habuit, capitis imminutionem et bonorum proscriptionem : maluit infamis fieri, maluit facultates videre pub- licatas, maluit poenis omnibus obnoxius fieri a lege sancitis, quam inter scutatos versari, scutatis allegi. Et alii quidem, qui antea nunquam in scutatis raeruissent, sed semper in equitibus, et hoc genere militise fungentes hostibus multas clades intulissent, tamen [in novissima expeditione] ausi non sunt in equos inscendere, raetu vestri legisque ; ibant nimirum in hostem, animis ita comparatis, ut
856 LYSIiE
coDfiderent reiup. haud esse peiituram, sed salvam atque amplam futurani et injuriarum sibi oblatarum pojnas a facinorosis repetitu- rara : Alcibiades auteui unus ausus est in equum adscendere, neque plebis vestrse studiosus neque nunc tenens artes equestris militiee neque in censu a vobis probatus, perinde ac si caritura esset resp. facultate proteiviam in jura sua grajssantem castigandi. Verum oportet meminisse, si patiendum vobis sit qusecunque allubescat quemque agere, incassum leges esse latas, incassum vos in curias, in concionem, in tribunalia coire, incassum militise magistros deligi. In prima jussus acie stare, judices, si quis hostibus cominus acce- dentibus illinc in secundam aciem se subduxerit, sine controversia nemo est, quin eum ignaviae atque pavoris damnet : sin autem in scutatis militare jussus, subito inter equites rairantibus omnibus cir- cumvolitet, mirer equidem, si quis eum venia donet.
4. Fygo vero vos jus dicere, judices, auturao, non ipsorum solum- modo qui identidem sunt reorum causa, sed quo alios quoque dis- ciplinae contemptores severitate vestrse animadversionis a sceleribus absterreatis atque sapere doceatis. Quod si ergo solos ignobiles puniatis, nemo reliquorum omnium corrigatur ; quum nemo facile eum norit, si quern vos vestra sententia perculeritis : sin autem nobilissimos quosque puniatis, nemo erit ad quem exempli fama non permanet ; quo fiet ut hoc exemplo docti cives sapere diligentiorem operam virtuti dent postmodum. In hunc autem Alcibiadem si prout vos decet animadverteritis, non ad urbis incolas solummodo vestra; severitatis laus percrebrescet, sed socios quoque vestros ipsos- que adeo bostes ad majorem reipublicse habendam reverentiam ex- citabit, cum videbunt, adversus hoc imprimis flagitiorum genus, quo Alcibiades se obligavit, vos exardescere, veniamque prorsus omnem iis dcnegare si qui ordinem disciplinso militaris conturbaverint. Recordamini, qua2S0, judices, nostrum, quotquot illi expedition! interfiiimus, magnam fuisse partem, alios invalidos, alios rernm necessariarum egentes : libentissime mansissent illi quidem in oppidis atque corpora recreassent, vi vero domum reversi privatam quique suam rem refecissent. Verum non licebat. Illi quidem, invalidi, inter Jevis armatura? milites munia fungi jubebantur, hi vero, commeatibus destituti, in equitatu discrimina belli adire : et nihilominug tamen erat omnium nemo, qui, quam sortitus esset stationem, eam deserere auderet, aut sibi jucunda edictis imperato- riim prw^ferre ; multo enim magis patrii juris acerbitatem, quam hostium arma reformidabalis. Horum memores oportet vos ea quam nunc feretis sententia testatum ad omnes facere, si qui Athe- niensium jussi hostibus occurrere detrectent, eos facere non posse quo minus in vestrse severitatis aciem incurrant. -
5. Verum enim vero, de jure quidem militari ipsaque de re nihil
CONTRA ALCIBIADEM I. 257
habebunt neque Alcibiades neque advocati ejus, quod contra dicant: attamen e tribunal! hoc vos exorare supplices contendent, ut pa- voris dedecore Alcibiadis filium viri clarissimi ne respergatis, quasi Alcibiades pater multis rempublicam non malis affecisset quibus afFecit, sed ornamentis cumulasset; atqui fuit Alcibiades hujus pater is, quern si turn statim de medio sustulissetis, quiiin tantillus adhuc esset, primi criminis eorum omnium criminum, quorum causam unquam ex hoc loco coram vobis stans dixit, reum peractum, nae tot tantseque clades rempublicam non attrivissent. Grave profecto, judices, mea quidem sententia indignumque sit, vos filio delicti reo ejus in gratiam patris ignoscere, quern ipsi vos sententia mortis perculissetis : filium, qui vestris in castris dimicare recu- sasset, a vobis absolvi, cujus patrem nil puduisset in castris hostium rem adversus vos gerere. Puer adhuc cum esset hie junior Alci- biades, parum aberat quin ob patris crimina undeciraviris trade- retur; quo tempore nuUis adhucdum constabat documentis qualis olim aliquando esset futurus : ilium enim vero nunc ob patris scilicet merita commiseratione moti censebitis absolvendum, post factam ad patris crimina accessionem, a filii criminibus, quae jam usu vestro cognita atque perspecta habetis ? Dura utique et perquam iniqua sit sors nostra, si fatale sit, ut Alcibiadis quidem necessarii, quocunque in flagitio deprehensi, propter generis nobilitatem sa- lutem atque veniam inveniant ; nos autem e captivitate missionem praedicandis majorum meritis non possimus. Nam si per horum negligentiam disciplinas militaris factum esset ut clade accepta in potestatem hostium venissemus, nemo nostrum libertatem ab ho- stibus impetrasset neque precibus neque majorum fortia facta col- laudando, qute sunt et numero multa et magnitudine amplissima et pro salute universse Graeciae edita nulloque pacto cum horum erga rempublicam flagitiosissimis moribus comparanda, o judices! Aient Alcibiadis advocati, se amicitia ductos ejus causam tueri. Recte vero. Nil reprehendo. Laudo etiam. Verum si illi tuendis ami- cis officio bonorum virorum se satisfacere autumant, in quo non errant ; liquet vos quoque pcenis ab inimicis vestris repetendis laudem virorum fortium esse consecuturos. Ego vero vos hortor, judices, cum necessariorum ejus nonnulli venient hunc a vobis exo- ratum, ut indignemini, quod, (jui aut hunc rogare insuper habu- erint, aut rogantes ab hoc impetrare non potuerint, ut imperiis patriae pareret, iidem nunc vobis persuadere conteudant poenas a criminosis nullas esse repetendas : sin autem virorum in republica potentium quidam Alcibiadi prcesto sint futuri,quo documentum ali- quod potentiae suae illustri in loco collocent, laudi enim sibi ducunt et in hoc laborant efficiendo, ut constet inter oranes auctoritatem opesque ipsis esse tantas utmanifestorum adeo scclerum reos tamen
2 X
2.58 LYSINE
eripere manibus ullricis justitiue valeant ; vos turn contra decet isteec raeditari, primuni, si omnes Alcibiadi essent similes, plane nihil opus tribunis militum esse futurum — quippe qui turn noii essent habituri quibus imperarent, si nemo esset qui parere vellet — , delude, multo magis convenire ipsis, desertores ordiaum niilitarium accusare quam oratione defendere. Ecquse enim spes supererit, fore ut sint qui mandata imperatorum exsequi velint, si imperatores ipsi turbatores disciplina? militaris eripere discriminibus capitis con- tendant ? Censeo itaque sic : Alcibiadis patroni atque deprecatores planum si fecerint eum in scutatis militasse aut in censu probatum equestrem miliiiam obisse, turn eum a vobis absolvendum esse; sin autem, destituti ab omui justa et legitima causa, tamen flagitent vos iram in eum nuUam expromere, meminisse decet illos vobis velle perjuriidefectionisque a norma legum magistros fieri, studiique sui importunitate prosceleratis nitentis multos ad iraitationem eorun- dem malorum exemplorum allicere.
6. Miror equidem, judices, si quid aliud, hoc imprimis, si qui vestrum autument, tantara esse oportere aucloritatem pro Alcibiade niteniium ut salvus hoc e judicio servatusque per ipsos discedat, nullamque haberi rationem scelerositatis qua extrema quseque exempla meritus est. Qua de scelerositate Alcibiadis doceri vos dignura arbitror, quo certi sitis, recte vos baud esse facturos si hoc eum nomine absolvatis, quod, cum hac una in re deliquisset, turn in reliquis tamen omnibus civem se bonum atque forteni gessisset : ejusmodi enira sunt reliqua ejus insliiuta et acta, ut, ea si teneatis, propter ipsa eum summo jure morte sitis mulctaturi. Oportet itaque vos ea qualia sint cognoscere: nam ut defendentium de suis virtutibus de niajorumque beneficiis in vos collatis prsedicationes non aspernamini, ita rursus accusatorum quoque orationes sequis auribus vos accipere consentaneuni est, docentium reos in vos multa peccasse ab eorumque majoribus incommoda noxasque quam pluriraas ad vos esse profectas.
7. Alcibiades itaque hie adhuc puer apud Archederaum, ilium lippi cognomine furtorumque enormitate nobilitatum quibus pecu- lium vestrum depeculatus est, apud hunc ergo, coram testibus quam plurimis, noctuque sub eadetn cum illo stragula accumbens comis- sabatur diuque, irapuber cum scorto conversans, majores ita suos imitans, existimansque negatum sibi fore adultiori facto clarum nomen adipisci, nisi in pueritia famam hominis turpissimi atque nequissimi collegisset. Flagitiis palara et aperto capite exercendis cum infamiam contraxisset, ab Archebiade objurgatus est. Quan- \ quam de eo, judices, quajnam vos oportet arbitrari, qui flagitiositate morum iUius ipsius in offensionem incurrisset, qui aliis flagitiorum magister esset ? Oreos Theotimo prodiderat, cum quo insidias in
CONTRA ALCIBIADEM I. 259
patrem, Alcibiadem seniorem, comparaverat. Potitus itaque loco Theotimus per junioris proditionem, primum constupravit eum jam puberem factum, deinde in carcerem dedit, negans libertatem ei reddendam nisi certa imperata mercede earn rediraeret. Quo tem- pore tanto pater odio filii exarsit, ut se negaret ossa adeo fiUi le- cturum, si ilia in captivitate diem supremum obisset. Ilia eum e captivitate Archebiades amator ejus factus, patre exstincto, redemit. Non multo autem post absumptis per aleam bonis piraticam exer- ctiit: e Leuca Acta evectus amicos ponto demersit.
8. Longum sit, judices, omnia enumerare scelera, quibus aut cives aut necessaries aut hospites suos aut alios quoscunque vio- lavit ; unum hoc audite : Hipponicus, coram raultis testibus ad banc unam rem convocatis, uxorem suam Alcibiadis hujus sororem domo ejecit, affirmans, hunc Alcibiadem domum suam frequentare ut uxoris suae non fratrem sed maritum. Talium tot numero et tam atrocium sibi scelerum cum conscius esset, nulla tamen eorum ducitur pcenitentia neque futurorum angitur sollicitudine. Taraetsi unum eum decebat omnium maxime sobrium atque pu- dentem esse, quo per vitse suae innocentiam patris crirainibus excu- sationem pararet et quasi portum aperiret : at ille contra injuriis atque contumeliis alios ultro lacessere audet, quasi fieri possit, ut cordati homines veram credant vel millesimam partem earum ca- lumniarum, quibus probra sibi domestica gentique suse propria in alios confert; quem oportebat meminisse filium se illius Alcibiadis esse,' qui Lacedsemoniis auctor fuit Deceleae communiendae quo vos domi vestrse compesceremini, qui vestra cum classe hinc abiit quo insulas vobis amicas atque fidas a fide abstractas potestati ve- strse eriperet, qui hostibus nuda reipublicse latera demonstravit et ulcera occulta denudavit, qui saepius in castris hostium venit, ut jugum patriae cervicibus imponeret, quam vobiscum exiit ad hostes perdomandum. Qua tanta scelera tam impii hominis vos par est vestrique causa et posterorum ulcisci, quemcunque tandem ex ejus prole atque necessariis sub potestatem vestram nanciscamini. Au- dio quidem eum saepius hoc invidiosum occentare, baud convenire, ut, quo ab exsilio revocatus pater ipsius multis et insignibus donis atque honoribus a populo curaulatus sit, illius exsilii invidia baud raerita et odio iniquo ipse prematur. Mihi vero indignum videretur, si vos, cum tributes aliquando honores patri rursus derogavissetis ceu per nefas et citra meritum delatos, turn filium criminibus et flagitiis obsitum velletis absolvere, quo locum essetis interpretationi sinistrae facturi ac si pater ejus civis fuisset de patria optime me- ritus.
9. Verum enim vero, cum alias raultas ob causas, turn banc baud minime ob impudentiam dignus est Alcibiades quem condemnetis,
'260 lysia:
quod ad colorandam suam patrisque improbitatem exemplo vestrac virtutis abiititur. Rem a vobis procclare gestam, quae sumraae laudi vobis ccssit, assimulatum it turpissimo patris facinori, in quo ipsutn ait vos imitatum esse. Negat, qua est dementia, patrem in eo scelus atrox commisisse, quod arma patriee infesta intulit : nam vos quoque exsulantes, Phyla occupata, Atticl agri culta et sata igni ferroque pervastasse, moenia urbis adortos esse, iisque rebus omnibus non dedecus liberis vestris contractum reliquisse, sed gloriam immor- talem ad omnes homines pervagatam peperisse ; quasi pares loco paribusque modis accipiendi sint, illinc, si qui, ob crimina in exsi- lium acti, patrium in solum a civibus adhuc legitime insessum ejus desolandi ergo in castris hostium rediere, hinc, qui in urbem sibi natalem a Lacedsemoniis hostibiis insessam, unde per vim et nefas expulsi fuissent, rediere. Atqui constare inter omnes ego equidem de hoc arbitror, Alcibiadem cum factione reditum in patriam eo consilio molitum esse, quo, Lacedsemouiis tradito maris imperio, ipsi domi civium capitibus insultarent; vestra plebs autem reditu in pa- triam armis parto hostes ejecit, civiumque etiam illos, si qui servire ultro valient, liberali manu in libertatem vindicavit: orationem itaque Alcibiadis quis feraf, res inter se quam dissimillimas comparantem? 10. Et nihilominus tamen, in tot tantisque cladibus domesticis, de patris improbitate gloriatur, quern jactat tantum potuisse, ut reip. mala unus omnia contraxerit. Atqui non potentiee hsec sed scelerositatis est nota : ecquis enim unus homo vel infimus atque contemptissimus, qui patriae malum dare animum induxerit, tarn est rerum patriae capitalium ignarus, ut bostibus loca demonstrare quse occupari e re ipsorum sit, castella indicare parum praesidiis firmata et insidiis opportuna, ulcera publica denudare,quae res labent aperire, socios in fide nutantes nominare nesciat? Nam, si unquam, quod tu ai«, pater tuus tantum in republica potuit, ut non solum istius potentiac metu in exsilium ageretur, sed etiam per eandem potentiam malis quam plurimis civitatem exsul exagitaret, non eum profecto ilia potentia statim ita deseruit domum revocatum (quanquam per imposturam a vobis deceptis rcdeundi veniam minus impetravit, (juam furatus est), ut, magnae classi cum imperio precfectus, ista tanta cum classe tamen neque hostes patrio solo proturbare, neque Chios, quos ipse antea ad dofectionem impulisset, rursus ad fidem revocare, neque ullum aliud ornamentum vobis conciliare, posset. Quaro perspeclu facile est, Alcibiadem potentia quidem aliis nil quicquam antecelluisse, flagitiositate autem universan civitatis longe fuisse principem. Ulcera enim si qua; nosset vestrae reip., ea ipse Lacedoemoniis ultro aperiebat: exercitus postmodum vestros tametsi duceret ingentes, imperatoria cum potestate a vobis praefectus, nun- quam tamen eos hoc lam acri telo sauciare potuit: regem Persarum
I
J
CONTRA ALCIBIADEM I. 261
cum recepisset suam in gratiam pecunias vobis prsebiturum, vestrum aerarium plus quam ducentis talentis defraudavit. Denique, maje- state vestra tarn multis et tam atrocibus Isesa criminibus, tametsi et ipse facundia polleret et amicis fideret divitilsque afflueret, tamen ausus non est hue reversus, oculos vestros sustinere, copiam sui vestrss severitati facere, rerumque a se gestarum rationem reddere, sed exsilium ipse sibi indixit, Thraciaeque maluit aliusve cujuscun- que oppidi incola quam patriae suae civis esse. Postremo, quasi cumulus adhuc deesse impietati, cumulum hunc imposuit, ausus una cum Adimanto classem vestram Lysandro prodere. Quare, si quis est vestrum, quem aut commiseratio civium moveat ilia fatali in pugna navali caesorunv, aut pudor civium ab hostibus in servitutem raptorum, aut ob diruta mcenia indignatio, aut odium erga Lacedse- monios, aut in Trigintatyrannos iracundia, eum oportet horum om- nium malorum culpam in unum Alcibiadem hujus patrem conferre, atque recordari, ab avis vestris ilium Alcibiadem qui rei nostri avum genuit.item Megaclem maternum hujus nostri rei avum,ambos bis sufFragiis testulariis, quod sufFragationis genus ostracismum usurpant, urbe exactos esse, vestrumque adeo ipsorum qui supersunt adhuc natu paulo grandiores, eos in Alcibiadem rei patrem senten- tiam mortis tulisse : existimantes itaque vos hunc civitati inimicum quasi a majoribus hereditate traditum esse, condemnare decet, et neque commiserationem neque ignoscendi lenitatem neque gratiam uUam majoris facere quam leges publice fixas et jusjurandum quo vos obstricti judices sedetis.
11. Existimare quoque convenit, quanam tandem de causa hu- jusmodi hominibus parcatur : num propterea, quod in rep. quidem sinisteriore usi sint fortuna, de reliquo autera vitam egerint puden- tem atque sobriam? Non multi eorum corporibus prostituendis qusestum fecerunt meretricium ? non sorores in matrimonio habue- runt? non liberos aliqui e filiabus ipsi suis quaesiverunt? non san- ctissima sacra, profanis oculis negata, vulgo per mimum ostentarunt? non Hermas amputarunt? non deos omnes sacrilegiis violarunt? non totam remp. ofFenderunt, cum in alios injuriis legumque auda- cissimis perfractionibus grassando, tum sese mutuo fraudibus et perjuriis et conviciis exagitando, qui a nuUo facinore audacias pleno se abstinuerunt, nullam atrocem machinationem sibi reliquerunt intentatam? Sed omnia omnino passi sunt et fecerunt. Ea enim sunt mente, ut laudum quidem atque decorum eos pudeat, in dedeco- ribus autem se jactent atque exsultent. Interdum, judices, absol- vitis homines, visos quidem illos vobis sontes, cum spe tamen, fore lit resipiscant aliquaudo probabilesque atque frugi fiant. Ab hoc autem Alcibiade ecquod tandem bonum resp. speret se perceptu- ram? quem stipitem et fungum esse, ex ipsius oratione, cum pro se
•26'i LYSI.« CONTRA ALCIBIADEM T.
dicet, intelligetis; neqiiam autem eundem esse, e reliquis ejus mo- ribus vobis jam constitit. Ne hoc quidem est, quod metuatis, ne urbe ejectus malum vobis injungat: ecquod enim vobis malum det homo, qui timidus idemque pauper sit, ad res ingentes suscipien- dasque atque gerendas corporeque animoque torpens et invalidus, cum necessariis ipse suis dissidens, odiis aliorum oppressus. Quse omnia faciunt, ut necesse nil habeatis eum reformidare, sed statuen- dum potius in eo vobis sit exemplum, in quod intuentes cum alii turn imprimis amici ejus resipiscere discant, qui, cum imperia vestra gaudeant aspernari, tum studia Alcibiadis imitari ardent, reique suBe familiari male cum prospexerint, tamen concionantes vobis auctores fieri consiliorum de administranda atque tuenda re vestra publica non erubescunt.
12. Jam ego hac accusatione quam potui optime defunctus, probe novi, in hac circumstante corona fore qui mirentur, qui oc- culta hujus Alcibiadis facinora tam soUerter indagare potuerim; ipse autem hie, credite mihi, me ridet, qui ne centesimam quidem partem dedecorum, quorum ipse sibi conscius est, enumeraverim. Vos itaque vobisciim et modo a me dicta et praetermissa reputantes, hoc magis eum condemnate, recordati majestatis eum crimine teneri, cujus criminis eum ego reum feci, magnamque civitatis esse felici- tatem si tales a se cives amoliatur. Recita tu [scriba] ipsis [judi-' cibus] leges et jusjurandum et formulam accusationis : istorum enim memores aequam et justam ferent sententiam.
L Y S I iE CONTRA ALCIBIADEM
OB DESERTAM MILITIAM ORATIO.
1. Cum vos rogo, judices, ut ex aequo et vero pronuncietis, turn strategos oro, ut, quemadmodum in omni reliqua magistratus sui functione dignos se fide famaque reip. gesserunt, ita etiam in causis aiTTpaTelae [h. e. absentiae a castris] sequos se communesque parti litigantium utrique praebeant, neutiquam vero, alteri parti in quam propendeant magis succurrendo, conentur omni nervorum conten- tione sententiam aequo juri adversantem vobis extorquere ; qui re- putare vobiscum debeatis, quam graviter sitis laturi, si Thesmothetae in censu vestro [cum scrutinium morum vestrorum vobis est toleran- dum] in hunc suggestum adscendant, atque inde verba facientes vos orent, ut quos ipsi absolutes velint, eosdem vos quoque absolvere velitis: gravissime utique laturi raihi videmini, si, qui strategi con- certationem inter accusatorem reumque commisissent atque tabellas inter judices distribuissent, iidem strategi vobis qui judices estis prae- scribere sustineant ut absolvatis. Ecqui mos alius sit turpior, quod institutum reip. exitiosius, quam si arcbon in causis virginum orba- runi nubilium, quae heredes sint patrimoniorum a patribus relictae, judices rogetut litem secundum ipsius arbitrium dent? aut si pole- marcbus et undecimviri rerum capitalium id idem faciant in causis ad forum ipsorura pertinentibus ? Pari modo aequum est in hac quoque quae nunc agitur causa, strategos liberum, quod penes vos est, censendi jus vobis relinquere neque interponenda auctoritate sua vobis obstrepere. Sed et vos decet, judices, pari cum aequitate atque sanctimonia hac in causa disceptanda versari, reputantes.teque pa- rum decere vestram personam ut in causis non obitae militiee cuiquam peculiariter faveatis, atque strategos decet pro quoquam apud vos intercedere, eos nempe strategos, qui cum tabellis quas vobis tradi- derunt una quoque liberum arbitrandi jus tribuerunt.
2, Videte nunc, judices, sitne hoc quod nunc proferara satis ido- peum documentum, unde constel, strategos eosdem, qui nunc pro
2C4 LYSI^
Alcibiade sic contendunt, turn temporis, quum in castris adhuc age- renius, nondum corruptos neque in favorem ejus conciliatos fuisse. Vera enim ea si essent qua? nunc illi jactant, oportebat eos turn sta- tim ad tribunal suum citatum Pamphilum objurgare.quod Alcibiadis equo adempto remp. equite fraudaret: oportebat item, eosdem stra- tegos Phylarcho, seu prsefecto turmae ejus, cui Alcibiades se inge- stum ibat, nuilctam pecuniariam irrogare, qui ilia e turma Alcibiadem extrusisset eoque pacto suam [strategorum] minuisset auctoritatem, imperiumquedebilitasset atque irritum fecisset, quo Alcibiadi locum in equilibus ipsi assignassent: oportebat denique, strategos taxiar- cho, seu cenlurioni illius manipuli in quo Alcibiades adhuc pedes meruisset, mandare ut nomen ejus ex albo illius manipuli expunge- ret. Jam vero strategi nihil horum omnium neque fecerunt neque fieri curarunt, sed Alcibiadem passi sunt in castris oberrare probris et sannis et convitiis omnium exagitatum et in equestris militise ge- nere vilissimo, in sagittariis equestribus, merere; postquam autem, causa ad vestrum tribunal delata, res eo devenit ut nefarii facinoris reo poenee sint dandce, gratificantes Alcibiadi strategi falsum perhi- bent testimonium, a semet ipsis eum in equestri militia fuisse collo- catum. Indigna enimvero, judices, atque nefanda res. Qui strategi, quamvis ab universo populo delecti, penes quern solum jus et arbi- trium est honorum deferendorum, tamen ausuri prius non sint im- perium in vos militate capessere quam in scrutinio legitime probati fuissent, hos eosdem strategos nunc audere, arbitratu suo, nulla ejus rei auctoritate instructos, patriae legibus invitis atque adversantibus, Alcibiadi nova munia demandare locumque novum assignare. Qui ferendum sit, judices, penes quos strategos non est quem velint ex ordine equitum, quem in ordinem nemo cooptatur non probatus, in ordinem scutatorum transferre, ubi scrutinio plane nil opus est, eos strategos c scutatis, quorum nullus est probatus, quemquam in or- dinem equestrem, ad quem sine censu nemo admittitur, tamen trans- ferre ccnsu ante non habito? Quod si strategi potestate militares ordines pro lubitu perturbandi gauderent, conniveatis forsitan ipsis, quanquam baud scio an nuUo jure, si gaudentes hac potestate, mullis in equestrem ordinem transferri flagitantibus banc gratiam denegassent, uni Alcibiadi indulsissent. Jam vero ip.si negant sibi potestatem esse munia militaria distribuendi. Oportet ergo vos re- cordari, jusjurandum esse a vobis dictum, spondentibus sententiam ex eequo et vero pronuntiandam, non prout hi vobis auctores facti fuerint. Neminem rogantium atque supplicantium pluris convenit a vobis fieri, quam vosmet ipsos et religionem jurisjurandi a vobis dicli.
3. Quod si cui vestrum gravior aequo poena hsec videbitur et lex nimis rigida, meminisse oportet, vos nunc sedere, ea de causa, cujus
CONTRA ALCIBIADEM II. 265
ergo disceptandoe convenistis, non leges conscriptuni, sed scnlen- tiam latum ex praescripto legum dudum publice fixaium, neque quo commiseratione criminosos amplectamini, sed multo magis irse ve- strae severitatem in eos expediatis universgeque reip. labanti succur- ratis, probe qui teneatis poenas criminum jam commissorum a paucis quibusdam repetendo vos hoc esse consecuturos ut, qui imposterum pro patria dimicaturi capitaque sua belli periculis objecturi sint, hi disciplinae militaris sint tenaciores. Suae sulummodo saluti si pro- spexit Alcibiades hie, immemov eorum quae patria: deberet ipse et quae sors patriam maneret pensi non faciens, oportet contra, judices, vos saluberrimis consiliis conferendis ita patriae prospicere ut nuUam rursus habeatis Alcibiadis ratiouem, praesertim, qui et jurejurando receperitis pro optima vestra fide atque facultate verissime atque re- Ijgiosissime proiiuntiaturos et nunc de Alcibiade laturi sitis senten- tiam, qui si vos circumvenerit, hinc discedet totam civitatem lato cachinno explodens: non euim profecto gratiam vobis referet, ubi tabellis, clam in cistam inferendis bene de eo promerueritis, ncsciet enim cui vestrum salutem suam debeat; proeterea ne didicit quidem Alcibiades acceptorum beneficiorura memor esse, amicis enim palam bene de se meritis bonam gratiam pessima rependit. Planum vobis factum est, Alcibiadem, qui a rep. jussus esset in peditibus gravis armaturae militare, statioue ilia deserta.legibus repugnantibus, nullo probatum scruliuio, in equestrem militiam se ingessisse, et quarum rerum potestatem leges sibi solis reservant, vetantes praeter se cui- quam quicquam illis in rebus licere, sive strategus sit [magister mi- litise pedestris] sive hipparchus [magister equesuis] sive alius qui- cunque, earum rerum arbitrium atque licentiam ipsum sibi qui pri- vatus esset arrogasse. Jam ego equidem hjEC prsefatus, cum quo Archestratidae operam navarem homini amico, turn quo Alcibiadem ulciscerer hominem inimicum: vos rogo, ut sequa et sancta pronuu- tietis, eadem induti mente, quse turn vobis erat in procinctu stantibus cum hoste congredi paratis.
2 M
L Y S I .E
CORAM SENATU
PRO MANTITHEO EXAMEN SUBEUNTE APOLOGIA.
1. Nisi nossem, senatores, omni modo accusatores contendere mihi malum dare, magnam ipsis gratiam liiijus accusationis ha- berem ; existimans, injusta oneratis calumnia summorum bonorum auctores atqiie conciliatores esse eos, si qui ad necessitatem redden- dse rationis de omni superiori acta vita ipsos adigant. Ego enim ita securus sum fidoque ipse memet, ut sperem, etiamsi qiiis animo a me sit alieniore, eum tamen esse banc malevolentiam secundiore opinione mutaturum, posteaquam ex oratione mea de moribus meis omnique vitse ante actse ratione certior fuerit factus, animoque sue banc de me inducturum esse opinionem ut multo me virum fortis- simum atque bonestissimum imposterum babeat. Videte, sena- tores, nnm sponsio placeat qnam vobis offero : solum boc si do- cuero, me formce reip. quae nunc est benevelle, et in necessitatem devenisse eadem vobiscum pericula subenndi, existimate me nil admodum magnum elaborasse ; sin autem planum fecero, me cseteris quoque in rebus modestum civilemque me gessisse, multoque id magis quam vulgaris lert opinio inimicorumque vult criminatio, turn rogo vos ut judicio vestro approbatuni me ad gerendum bonorem admittatis, bos autem accusatores mei bomines turpes infamesque habeatis. Primum autem boc docebo, me tenente Trigintatyran- norum tyrannide neque equo publico meruisse neque in urbe fuisse, coque nullum in partem rerum ab iis turn gestarum venisse.
2. Pater enim nos [fratres, liberos suos] jam ante cladem in Helles- ponto acceptam in Pontumniiserat ad Satyrum.notum ilium Ponti re- gulum, ut ibi moraremur. Quo factum ut, neque cum moenia dirue- rentur neque cum nova reip. forrna indueretur gubernationis, interes- semus; sed rediimus quinto non citius die ante quam exsules e Phyla in Piraeeum redeuntes appellerent. Jam credibile non est nos, in articulum temporis tam turbidum atque tarn suspiciosum compulsos, cupiditate fuisse tentatos periculis nos immiscendi ad nos nil per-
PRO MANTITHEO. 207
tinentibus : aeque parum rursus constat illis tyrannis banc fuisse men- teni ut ipsos, adeo peregre agentes nulloque scelere sibi cognitos, ad participationem sui dominatus admitterent; co.itravero multo magis hos probiis atque contiimeliis dehonestabant, quam cos honoribus cumularent quos in evertenda rep. socios atque adjutores babuissent. Sed aiunt noraen meum in tabula scriptum esse inter eos qui turn equestri militia functi fuere. Atqui stulta haec est colligendi ratio: nam in ilia tabula multorum nomina scripta non prostant, qui ipsi profitentur se turn in equitum numero fuisse ; rursus ibi scripta leguntur aliorum nomina, qui, si necesse sit, vel jurejurando sint confirmaturi ilia militia se nunquam functos esse. Est igitur hoc quidem argumentum ficulneum. Ego verofirmissimum hoc oppono bonae meae causee documentum, in reliquis palmarium : ex quo in patriam redistis, praefectis turmarum equestrium decreto man- dastis, ut in tabulis perscripta vobis exhiberent nomina functorum equestri militia, quo manupretia ab ipsis redigeretis. Jam nemo facile erit, qui doceat meum nomen aut a magistris turmarum ex- hibitum vobis aut rursus a vobis traditum syndicis fuisse, h. e. advocatis fisci, aut me manupretium in antecessum tulisse. Ob- vium tamen est unicuique facileque cognitu, nisi prsefecti turmarum nomina ederent habentium manupretia, luendum ipsis de suo fuisse pro illis, si quos celarent. Quapropter vos indici a praefectis tur- marum exhibito multo majorem habebitis fidem, quo ab indice nomen meum abest, quam testimonio tabulae, cui nomen meum per nefas inscriptum legitur : nam ex ilia tabula facile erat volenti cuique expungi, quo factum est id quod dicere memini, ut multorum ibi nomina minus legantur, quos constat in equis meruisse sub Tri- gintatyrannis, et rursus pariter erat facile ahorum nomina falso subjici ; fidem itaque ille laterculus baud meretur ; in illo autem phylarchorum ind^ice necesse erat, quotquot tum temporis in ista reipublicae perturbatione equestri militia functi fuissent, eorum nomina omnium summa fide diligentiaque perscripta esse, ut ne- minis nomen desideraretur. Praeterea, senatores, si revera ego in ilia meruissem militia, non profecto id velut grandc quoddam scelus irem infitiatum : sed planum facerem civium omnium nullum a me malo affectum esse, eoque facto, sic demum rogarem vos, ut in scrutinio probatum me in senatum allegeretis, de repulsa ferenda nil veritus. Video enim vobismet ipsis quoque mentem banc me- cum eandem esse, ut ilia militia functos nihilo per earn faclos de- teriores neque honoribus petendis redditos inhabiles existimetis : multos eorum qui tum equites fuere nunc video, alios in senalu, alios magistros pedestris militia\ alios equestris creatos. Qua- propter vos arbitrari velim me nullam aliam ob causam uti hoc generis defensionis quam ut ostendam ipsos ausos cise mendacio
268 • LYSI/E
me perspicuo atque manifesto percellere. Adsccnde tu mihi, atque testare.
TESTIMONIUM.
3. De hac quidem itaque incusalionc, senatores, non video quid altineat me amplius verba facere: sed superest adhuc aliud quid hac oratione railii necessario exsequendum. Aliis in causis sufficit, defensorem crimiiiatioiies accusatoris a se depulisse atque refu- tasse: verum hujusmodi in causis atque hsec mea est, ubi nimirum quteritur sintne homini in judicium adducto mores ii ob qnos dignus honoribus habeatur, reddenda reo est totius ab ipso actao vita? ratio. Id quod ego nunc facturus majorem vos in modum rogo, senatores, atque obtestor, ut sequi atque benevoli me audire velitis, dicturum pro me quam potero brevissimis. In fortunarum ista mediocritate quae a patre mihi relictse fuerant (facultates enim no- strse per calamitates, alias patris privatas, alias civitatis communes, admodum conciderant), duas tamen sorores elocavi, minis tricenis in dotem unicuique additis ; cum fratrc vero hereditatem ita crevr, ut ipse fateretur se partem patrimonii longe amplissimam abstulisse; reliquos erga cives autem ita me gessi facilem atque sedatum, ut nulla mihi lis unquam cum quoquam intercesserit. Sic in pvivatis: in rep. autem gravissimum hoc atque luculentissimum arbitror esse mese continentite documentum, quod quicunque adolescentium aut alea aut compotationibus aut aliis ejusmodi frivolis atque pudendis intemperantis lasciviae oblectamentis otium fallerent, hos omnes, inquirere si velitis, deprehensuri sitis a me animis abalienatos, si- multates mecum exercere, rumusculosque de me maligninres a se per mendacium confictos disseminare. Qtiibus animus, id quod in confesso est, erga me sit longe alius futurus, si studia cum ipsis eadem fuissem sectatus. Porro, senatores, nefno est unus om- nium, qui demonstrare possit me unquam aut ob privatam aliquam turpem causam in jus vocatum aut majestatis perduellionisve po- stulatum eoque nomine apud magistratus delatum : quanquam alios baud raro videtis ejusmodi certaminibus implicari.
4, In expeditionibus denique militaribus et periculis pro patria obeundis videte, senatores, qualem me patriae prsestiterim. Primum instante ilia expeditione, qua succurrendum cita ope Haliarto erat, vi pactorum de societate belli quam cum Boeotis inieratis, videns ego reliquos omnes equestrem militiam pedestri praiferentes, quod opinarentur, equitibus necessario securitatem, peditibus autem di- scrimen esse propositum, tametsi id facerent non scrutinio probati contra legis auctoritatem, ad Orthobulum accessi equestris militiae magistrum, a fjuo illam in militiam allectus fueram, rogans, ut ex albo suorum equitum meum nomen expungerct, dedecori mihi fu-
PRO MANTITHEO. 269
turuni ratus, me militia fungi ea, quae ut mihi esset tuta, reliquis periculosa fungentibus, comparassem. Adscende mihi, Orthobule.
TESTIMONIUM.
Congressis itaque antequam in castra exiremus in concionem muni- cipalibus, cum me haudquaquam fugeret esse in ipsis baud paucos honestos quidem illos cives militesque strenuos et acres, verum viatico carentes necessario ad cibaria, ad arma, ad leHquum expedi- tionis instrumentum comparandum, auctor ego fiebam locupktioii- bus Tit egentibus de victu prospicerent. Neque verbis modo, sed exemplo quoque auctor iis fiebam, duobus munioipalium de meo tricenas viritim drachmas largiens, non quo patrimonii jactarem amplitudinem, quod est modicum, sed quo exemplum aliis praiirem. Adscendite mihi testes.
TESTES.
Postmodum, senatores, incidente ilia expeditione, quae nobis ad Corinthura suscipienda fuit, multis militiam defugientibus, quod liquidum esset omnibus rem ad arduum pugnae decretoriae discri- raen esse deventuram, precibus ego gratiaque et contentione mea ab imperatoribus impetravi, ut prima in acie pugnandi locus mihi assfgnaretur ; et quanquam equestris turma, in qua ego merebam, cladem accepisset tantam quantam alia nulla, commilitonumque plerique occubuissent, ego tarnen excessi pugna post ipsum adeo ilium militem gloriosum Thrasybulum Stiriensem, quem nil pudiiis- set ignaviam atque pavorem nemini non exprobrare, ita omnes prae se contemnebat. Non multo post, cum loca quaedam circa Corin- thum munita, a nobis occupata, praesidiis nostris teneremus, videns Agesilaus ilia sibi loca inacccssa et impcrvia esse, convertebat arma in Boeotiam, irrumpcns in agrum vacuum inermemque ideo relictnm, quod nemo sperasset hostem illuc esse penetraturum : decernebant itaque principes, delectos aliquot illuc mittcre manipulos qui hosti resisterent amicisque laborantibus succurrerent; ibi trepidantibus omnibus neque immerito — arduum enim et anceps erat, qui vix et aegre periculo evasissemus, eosdem nos iterum novo discrimini objici — , egi ego cum tribuno cohortis meac, ut cohortem nostram etiam extra sortem illuc mitteret. Quod si ergo vestrum sunt, qui stomachentur in eos, si qui, cum discrimina publica defugiant, ho- nores tamen ambiant quaestuosos, remp. carpere aventes et ex ejus administratione ditescere, nil est quod ab hoc genere collegarum vestrorum mihi timeam : is enim ego non sum, qui cum illis ignavis et cupidis in eundem cogi debeam ordinem, quippe qui non imperata modo promptus et alacer exsecutus sim, sed etiam labores ultro
270 LYSiTE PRO MANTITHEO.
depoposcerim. Id quod eo non feci, quo jem levem atque conte- mnendam ducerem cum Lacedoemoniis dimicare, sed quo, si forte ali<|uando iniquiorom aliquam in causam in foro agitandam per nefas conjicerer, jus ego meum hoc facilius impctrarem, quod vos omnes his metr' virtutis exeniplis moti fortem me strenuumque judi- caietis. Adscendite vos mihi horum futuri testes.
TESTES.
5. Qucecunque postmodnm susceptoe sunt expeditiones bellicae, ab carum nulla abfui : copioc si qutc usquam locorum emitterentur ad pracsidendum in castello quopiam, etiam illis interfui ; quoquo exiretis, inter primes in viam me dedi, et in redeuntium postremis fui. Atqui gloriae cupidos et temperantise deditos ex hujusmodi documenlis virtutis spectare "oportet, non ideo odisse, si quis lingua sit paulo promptior et subferoculus: mores enim hujusmodi suba- grestes, quorum laboro invidia mihi concltata, nemini nequepublice neque privatim nocent ; contra pro patria dimicare prompt!, quam plurimum vobis omnibus prosunt. Decet ergo, senatores, non e forma quemque habituque corporis in oculos incurrente neque amare neque odisse, sed e facinoi ibus unimum spectare : multi enim, quibus vox est submlssa, oratio verecunda et concisa, incessus sedatus et ad pudoreni compositus, magna vobis socpc numero mala concita- runt; alii, contemptores ejusmodi ineptiarum, multis magnisque vos ornamentis cumularunt.
6. Animadverti quoque, nonnullos hoc moleste ferre, quod ego adhuc adolescentulus cum populo tamen agere sustinuerim. Sed accipitc mcas excusationes. Primiim pro fortuiiis meis omnibus causam in concione dicere coactus sum : deinde, quanquam ipse memet sentio ad orationis aliquam insolenliam a glorise cvipiditatc ultra quam par esset evectum, in loco tarn lubrico me labi mirandum non erat, qui, cum majorum mcorum erga remp. voluntatem recor- darcr, nullos non honorcs adcptorum, nullis non muniis functorum, turn vos arbilrari viderem — oportet enim id fatcri, quod res est — solos mei similes aliquo in loco atque censu esse habendos : videns itaque vos ea mente prceditos, ecqui non efferrer pro rep. et agendi et loqucndi fiducia? Ecquid tandem quoque vos hujusmodi homi- num, cujusmodi ego vobis videor esse, poeniteat? Acquicscens ita- que vestro de me judicio, reliquorum fremitus tanti non faciam ; qui ecquid tandem mihi nocebunt? Non ipsi sunt hujus causae cognitores, sed vos estis.
L Y S I iE
DE PUBLICIS PECUNIIS ORATIO.
1. FoRTASSE vestrum quidam, judices, propterea quod me ho- minem frugi esse volunt, aliis etiam facundia prsestare autumant: tantum autera abest, ut de rebus ad me nil pertinentibus ornate probabiliterque verba facere sciam, ut potius verear, ne ipsis de rebus ad me ita pertinentibus ut facere nequeam quominus dicendo eas agitem, ne ea quidem quse e re sint disputare valeam. Interim tamen, ubi omnia vobis inter meque liberosque Eratonis gesta ordine exposuero, spero me hoc consecuturum, ut ipsi per vos facile inve- niatis quae decernenda vobis sint liac in ciacitcaalq, seu actions in fiscum, qua partem bonorum Eratonis publicatorum mihi vindicatum eo. Accipite ergo rem a principio.
2. Eraton Erasiphontis pater ab avo meo duo talenta mutuo sumpserat. Eratonem hoc argentum numeratum tulisse, et tantun- dem sibi credi rogasse, testabuntur vobis hi, coram quibus illud ses contractum fuit: quam vero in rem Eraton id impenderit et quantos inde fructus perceperit, de eo vos isti melius atque ego docebunt, qui certius norunt, in re ejus familiari tractanda versati. Cita mihi testes.
TESTES.
Donee igitur Eraton quidem in vivis supererat, et usuras ab eo aufterebam et reliqua omnia quse ex pacto tabularum ille mihi debe- bat prsestanda : ex quo autem vivis excessit, liberi ejus relicti, Era- siphon, Eraton junior, et Erasistratus, parti nulli juris mei satisfe- cerunt. Jam inter belli fremitus interquiescente litium disceptatione, negatum mihi fuit debita ab iis redigere: quam primura autem, re- stituta pace, causae privatse rursus in fore coeperunt agitari, litem instituebat pater super universo debito adversus Erasistratum, qui fratrum solus in urbe tum aderat; quem sub archonte Xenaeneto condemnavit. Etiam horum dabo testes. Cita testes.
070
LYSI^
TESTES.
3. Eratonis itaque bona de jure nostra fuisse, nullus dubito quin vos ex his facile intelligatis : eadem autem ilia bona universa fisco addicta esse, facile perspectu id e tabulis rijg ('nroypafiig est, seu recensus bonorum publicatorum. Tres enim quatuorve diversi ho- mines totidem diversos indices universorum Eratonis bonorum a se confectos in serario deposuerunt, rebus omnibus inter se consenti- entes. Atqui nemini non hoc est obvium, illos recensores in recen- sibus istis suis conscribendis non facile quicquam fuisse prsetermis- suros, si quid adhuc aliud in bonis Eratonis fuisset prseter hasc bona dequibus controversianunc agitur : recensentes ergo bona Eratonis omnia, etiam hsec quae ego jamdudum possideo illos in indices rede- gerunt, Sed et hoc perspicuum arbitror esse, si vos ha'C bona quae mea sunt ad fiscum trahatis, negatum nobis esse aliunde id exigere, quod nobis a filiis Eratonis debetur : audite adhuc super isto quoque capite, cum vitio nobis datur, iisdem de bonis nos et vobiscum et cum privatis quibusdam hominibus in jure agere. Res sic se habet.
4. Donee Erasiphontis necessdiii nobiscum super his bonis con- tendebant, universa ilia bona mea esse aiebam, hoc titulo, quod Erasistratus cum patre meo de toto nomine contracto litiglans causa cecidisset: et agrum Sphettium jam tertium in annum mercede pacta elocavi; de rare autem Cicynnensi et de domo in urbe, quoe quondam Eratonis fuerunt, cum possidentibus jure experiebar. Ve- rum has actiones anno superiori disciderunt homines quidam, c^ui s6 mercatores ferebant; etjudices rei mercatorise atque nauticse, qui nuper mense Gamelione sortiti sunt, actiones has nondum disce- ptarunt. Posteacjuam vero vobis visum fuit Erasiphontis bona fisco addicere, remisi quidcm fisco duas partes bonorum ab Eratone reli- clorum, tertiam vero partem qu-je est Erasistrali postulo mihi per sentcnliaiii vcslram adjudicari, et id jure quidcm, (|uoniam jamdu- dum ante ilia bona nostra esse pronunciavistis. Tertiam ergo so- lummodo partem de bonis eorum mihi reservavi, decisionem obser- vans non diligentissiniam: multo enim plus quam duas partes fisco reliqui,id quod facile cognitu est ex asslimatione bonorum illorura. L'niversa etiim bona asslimata sunt talenti et pluris; quae autem ego mihi vindico, eorum alterum quidem quinque minis, alterum vero decern aeslimavi in libello meo accusatorio: quae si pluris vaenibunt, seclioni subjecta, excessum aerario permiltam.
5. Quo itaque certi sitis vera hac esse quae dico, testes ad vos producani, primum quidem eos qui rus Sphettium a me mercede conduxerunt, deinde vicinos ruris Cicynnensis qui norunt nos jam tertium in annum hoc de rure in jure contendisse, denique etiam
DE PECUNIIS PUBLICIS. 273
magistratus anni superioris ad quos hee actiones delatse turn fuerunt, postremo arbitros qui nunc sunt rei maritimae. Prseferea recita- bunturvobis etiam indices horum bonorum proscriptorum; nam ex lis potissimum intelligetis, nos non nuper demum coepisse bona ilia nobis vindicare, neque nunc cum gerario contendere super summa majore, quam est ea super qua cum hominibus privatis antea con- tendebamus. Testes cita.
TESTES.
6. Tenetis jam, judices, non contra jus et fas mepostulare.ut litem banc, quse mihi cum rep. super bonis Eratonis proscriptis est, secun- dum me detis, sed magnam quoque partem eorum, quse mihi jure Optimo debebantur, serario concessisse, ideoque jure poscere, ut pauxillum hoc quod ipse mihi reliqui reddatur. Superest, ut id agam, quod mearura duco partium esse, ut et vos supplex rogem, judices, et hos una advocates fisci coram vobis.
2 N
L YS I M
DE PUBLICATIONE BONORUM
FRATRIS NICI^
EPILOGUS.
1. QuAPROPTER vobiscum reputate, judices,etqui nosipsi simus cives et quorum civium necessarii, qui nunc vos rogamus injuriam passi ut, commiseratione sortis nostra2 moti, jus nostrum nos adi- pisci patiamini : non enini de fortunis solummodo, sed ipso adeo de statu civiii periclitamur, hoc est, num par sit libertatem qua resp. haec gubernatur nos quoque participare. Primum quidem Nicise recordamini, qui patris nostri frater fuit. Qusecunque is auspiciis suis, auctore et arbitro semet, pro plebe vestra gessit, ea suntejus- modi, ut quanicunque in partem spectentur, dilucescat, multa ab CO commoda atque ornamenta ad renip. profecta esse, ad hostes au- tem clades et numero plurimas et re gravissimas: quseautern invitus et coactus gessit, molestiarum inde enatarum partem ipse non mi- nimam exantlavit, et culpa calamitatum publicarum vacat in eos merito confcrenda qui perniciosorum istorum consiliorum auctorcs vobis fuere; voluntatem ille quidem erga vos suam in secundis ve- stris tcmporibus et in hostium adversis testatam fecit, quorum multa cepit oppida, prseclaraque fixit tropaea, tot numero ut longum sit enuraerare.
2. Frater illius Eucrates, pater noster, suae erga plebem vcstram caritatis documenta edidit non minus luculenta: victa cnim classe vestra in illo fatali prrjolio navali [ad yEgospotamos], imperator a vobis creatus, a sceleratis libertati plebis vestrse insidiantibus ad com- munionem principatus cum optimatibus invitatus, obsecundare no- luit, quamquam eo deprehensus tempore quo plerique animum cum fortuna mutant servientes prsesentibus, aurisque cedunt reflantibus; plebe rebus adversis oppressa, cum ab administratione reip. non ex- cluderetur ncquc privatar; ipsi simultates cum factione dominatum affectante intercederent, sed liceret ei in numero Trigintavirorum esse neminiqnc eorum potentia cedere, maluittamen in contentione salutis vestra; tuendsc mortem oppetere, quam oculis spectare fuis
DE BONIS FRATIUS NICIiE. 275
moenium vestrornm ruinas vestiis manibus discerptorum, classem vestram in potestatem hostium deditione venientem, plebem vestram jugum servitutis subeuntem.
3. Pari inodo baud multo post Niceratus Nicise filius, frater meus patruelis, ob benevolentiam qua plebem vestram amplectebatur> comprehensus a Trigintaviris mori coactus est, non quo tyrannis aut ob genus aut ob facultates aut ob setatem indignus communione principatus baberetur ; sed quod ea essent et ipsius et majorum de plebe vestra merita, ut, ne si vellet quidem, formam gubernationis mutatam appetere posset. Norant enim tyranni universum Nicise genus ob partes, quas illud genus in rep, secutum esset, semper in honore atque reverentia fuisse habitum, ssepe pro salute vestra pe- ncula adisse, grandes collationes pecuniarias de suo ad necessitates reip. contulisse, nninera edidisse splendidissima, nuUas unquam a rep. sibi deraandatas partes defugisse sed omnes lubenti animo exsecutos esse. Jam quinam alii nobis sint miseriores futuri, si sub tyrannis quidem benevolentise erga plebem poenas morte lueri- mus, restituta vero plebi libertate bonis privemur quasi poenas malevolentise nescio cujus debentes.
4. Diognetus ipse quoque, a calumniatoribus atque delatoribus in suspicionem odiumque tyrannorum adductus, mortis quidem periculum fuga elusit, nulla tamen animi vobis infesti indicia illo in exsilio edidit ; non cum sociis exsilii, qui baud pauci erant, vestram urbem oppugnatum venit, non Deceleam occupavit: deni- que nullum unquam ad vos incommodum ab eo profectum est neque exsilium tolerante neque domum reverso, sed tanta fuit ejus virtus, ut sceleratos a quibus vexati essetis ardentiori etiam odio prosequeretur, quam caritate amplecteretur eos quibus beneficium reditus in patriam deberet. Obtinentibus tyrannis, bonores gessit nuUos ; ut primum autem Lacedgemonii in Academiam venerunt, Pausania duce, assumptis Nicerati filio nobisque qui turn adbue pueri eramus, accessit ad Pausaniara, cujus in genua cum Nicerati filium imposuisset, nobis circum adstare jussis, miserabili ad Pausa- niam reliquamque coronam oratione exposuit quantas tolerassemus injurias et quantam sortis duritiem, rogavitque Pausaniam, ut ami- citige memor hospitiique quod ipsi cum necessariis nostris interces- sisset, nobis succurrere atque oppressores ulcisci dignaretur. Qua orationis gravitate atque miserabilitate injecta fuit Pausaniae menti qusedam erga plebem nostram propensio, ut mala genti nostrse a tyrannis oblata circumstantibus amicis pro exemplo proponeret, unde discerent quam flagitiosi et conscelerati homines hi tyranni essent. Clare enim jam perspicueque constabat Peloponnesiis qui turn una cum Pausania nostram ad urbem venerant, non pessimos civium peremptos fuisse, sed eos quos et generis ergo et divitiarum
•276 LYSINE
et reliquarum virtutuni in honore esse oportuisset. Tanta penes Pausaniarn erat nostri conimiseratio, tam alte in ejus animum per- suasio de indignitate atque atrocitate injuiiarum nobis oblatarum descjnderat, tantus invaserat contemptus atque aversatio tyranno- rura, ut cum ab his missa nomine hospitalis ccenee munera repu- diaret turn a nobis missa admitteret. Non ergo indignum atque nefas sit, hostibus quidem iis, qui ad tuendam atque constabiliendam oplimatum dominationera venissent, pueritiam nostram coinmisera- tionem movisse : nunc autem, hoc aetatis agentes nos, post tot edita tantaque nostroe erga remp. voluntatis documenta, a vobis, o judices, qui estis oequi juris civilis vindices atque statores, bonis omnibus spoliari; nos, quorum majores pro hbertate vestrae plebis mortem oppetierint ?
5. Certus sum, judices, Poliucbura summi facturum, si sibi contingat, hoc certamen ex anirai sui sententia decertare ; ideo solummodo, quo prseclaram habeat opportunitatem et ad cives et ad peregrines suam jactandi potentiam, qua tantum vahiisset, ut vos eosdem permoveret ad contraria vobismet ipsis sciscendtim iis de rebus, de quibus ipsi vosmet sanctissima jurisjurandi religione obligassetis. Permanabit enim turn rumor ad omnes, Poliuchum esse eum qui, cum nuper auctoritate sua perfecisset ut decreto publico mulcta mille drachmarum ei sanciretur si quis fundum nostrum proscribere auderet, nunc legem pertulisset eodem de fundo nostro publicando: quo factum esset, ut Athenienses accusari pos- sent, contra formulam juris, utroque in decreto, eodem auctore, contraria scivisse. [Leges enim vetare, duas leges in legibus haberi sibimet repugnantes.] Non ergo turpe sit, cum Lacedasmoniis quidem inita pacta vos sancte servare, decreta autem inter vosmet et vestri causa facta tam prompte rescindere ? et pacta quidem vestra cum Lacedaemoniis rata, vobismet vero cum ipsis antiquata habere ? et rursus vosmet ipsi tam suspicitis, ut reliquis Graecis graviter succenseatis, si quis eorum pluris Lacedaemonios quam vos faciat, erga cives aulein vestros committetis ut fides vestra videatur esse iniutior atque fluxior quam erga hostes ?
6. Sed hoc inprimis stomacho dignum est, sedenlibus ad clavum reip. has esse mentes, haec sludia, ut oratores non ea suadeant quse reip. quam maxime conducant, sed auctores vobis fiant ea sciscendi unde ipsi qutcstum faciaiit uljenimum. Vestrae quidem plebi si expcdiret, aliis quieta bonorum suorura poi^sessione perfruentibus, alios proscribi, naerito vos orationem nostram contemneretis : jam vero vestrum nemo unus est omnium, ffoin in hoc consentiat, con- cordia raajus aliud bonnm reip. nullum esse, discordiam autem et bellum civile matren> malorum omnium, nnllamque rem aliam di- ■^cidiaciviurn atque contentiones inter se gignere crebriores atque
DE BONIS FRATRIS NICIiE. 277
funestiores, quam, si sint alii qui bona aliena concupiscant, alii qui bonis suis per vim et nefas evertantur. Ipsi vos ita sensistis atque statuistis, rectam secuti rationem, cum a retlitu in patriam adhuc essetis recentes : erant enim turn vobis adhuc in recente memoria clades vestrse superiores ; ut igitur in concordiam coalesceret atque ad pacem rediret civitas, magis turn in votis habebatis eaque de re deos supplicalionibus magis fatigabatis, quam ut civitas in ultionem superiorum injuriarum conversa lursus in discordiam atque tumultus et arma exardesceret, per quse oratores ditescerent. Atqui multo et honestior et ad veniam propior fuisset ultio, si tum statim a reditu vestro in patriam, recente adhuc ira, in vestrarum injuriarum aucto- res soevissetis : nunc autem turpe est ultraque veniam, vos ad ultio- nem injuriarum tanta temporis interjecti diuturnitate dudum obli- teratarum incitari ab iis instigatoribus, qui cum ipsi in urbe man- sissent nuUamque partem gustassent earum molestiarum quas in exsilio vestro vos tolerastis, tamen nunc sperant se fidem vobis suae erga vos benevolentise facturos hac re, si vos defraudent, opprimant, excnicient, non si civiles se bonosque gerant, nostraque secunda quee nunc sunt tempora si carpant, iidem, qui adversa non partici- parunt.
7. Publicata ab his bona si salva reip. manere, judices, eique reservari et fructus eorum ad remp. redire videremus, ignosceremus tamen et ferremus : verum enim vero nostis, bonorum publicatorum alia prorsus hastoe non subjici sed ab his furto subduci, alia section! quidem subjici verumtamen, magni cum sint valoris, teruncio vendi pauxillumque illud seris e venditione redeuntis interverti. Quod si ergo morem mihi geratis bonaque nostra sinatis penes nos in pote- state nostra manere, fructus inde redibit ad vos baud minor, quam ad nos ipsos qui erimus domini. Diomnestus egoque et frater, tres cum simus, unam communem gerentes rem familiarem, ex hac una re familiari sumptus adhuc sunipsimus tribus trierarchatibus neces- saries ; nostrum enim quisque trierarchi munere adhue functus est : verum ilia substantia nobis adempta, nemo nostrum erit qui postea trierarchatu fungatur. Pari modo reip. pecuniarum egenti ex eadem c|uamvis modica substantia et contulimus adhuc, et conferemus porro si salva nobis maneat. Parcite ergo nobis, quseso, ut iis qui et eo simus erga remp. animo, et iis utamur majoribus. Nam pro- fecto, judices, nil video, quominus omnium mortalium simus infeli- cissimi atque miserrimi, si nos, super orbitatem nobis adhuc pueris a scelere Trigintatyrannorum oblatani, nunc etiam, rep. in liberta- tem asserta pristinam, fortunis privemur, nos, quibus fortunoe in- dulgentia hoc tribuisset, ut infantes adhuc per congressum nostrum cum Pausania patriae salutem redderemus. Tantaj cum sint laudes nostrse, tanta de patria merita, ecquosnam ad judices malimus re-
278 LYSIiE DE BONIS ETC.
ceptuni habere, quam ad eos, quorum consilia et instituta omnia consentiunt ad earn tuendam reip. gerendse formam, pro qua neces- sarii nostri mortem oppetierunt ? Quorum omnium meritorum unam banc vos nunc rogamus gratiam, ut ne sinatis nos ad incitas delabi neque necessariis vita? pra^sidiis carere, neve majorum beatam for- tunam in nobis exstinguatis, sed potius in nobis ornandis atque demerendis exemplum proponatis aliis, unde discant, quam fortes et navos atque fidos vos liabituri sint suis in periculis protectores, si qui bene de patria voluerint raereri.
8. Nulli mihi sunt deprecatores, quos in hunc suggestum ad- scendere jubeam, judices : necessariorum enim alii, cum viros se strenuos et acres in armis gessissent prseclarisque facinoribus virtutis bellicee remp. amplificassent, fortiter dimicantes occubue- runt, alii pro tuenda plebis vestrae libertate atque majestate con- tendentes a Trigintatyrannis cicutam bibere coacti sunt; quo factum, ut banc nobis solitudinem hinc fortia majorum facta illinc publicfc patriae calaniitates contraherent. Quoc vos recordantes decet, judices, strenue nobis prompteque opitulari, existimantes, in hac reip, libertate recta a vobis meritoque ornari, si qui sub tyran- norum dominatione calamitates publicas vobiscum pro sua quisque virili parte tolerarint. Sed et hos rogo, fisci advocatos, dignumque ipsis censeo, ut nobis sint propitii, recordantes illius temporis, cum vos patria ejecti bonisque denudati viros fortissimos haberetis eos si qui pro vobis occ'imberent, diisque vota faceretis ut liceret ali- quando vobis eorum soboli meritas grates persolvere. Has nunc grates vos reposcimus, ex illis nati et cum illis necessitudine san- guinis conjuncti qui capita sua pro vestra libertate tuenda periculis extremis objecerunt, rogamusquc vos, ut nolitis per nefas nos pes- sumdare, sed preesto nobis potius esse velitis qui vestras calamitates participaverimus. Ego equidem rogo vos obtestorque et obsecro supplex, ut rogata mihi indulgeatis: non enim de re minuta peri- clitamur, sed de fortunis nostris omnibus.
L Y S I ^
DE BONIS ARISTOPHANIS
AD yERARIUM ORATIO.
1. Magnam mihi soUicitudinem creat metumque hoc certamen, judices, reputanti mecum, si causam parum apte periteque dixisse videar, non me solum, sed patrem quoque in opinionem improbitatis atque fraudis datae esse incursurum, bonaque me omnia amissurum. Quanquam igitur ad ejusmodi causas in foro agendum a natura factus sum parum idoneus, necesse tamen est mihique patrique me succurrere prout potero. Inimicoruni quidem et copias adversus me comparatas instructasque videtis et ardorem, ut nil opus sit hac de re pluribus dicere : ego autem quani sim a dicendi facultate et ab usu fori desertus, omnes norunt qui me norunt. Quocirca rem vos aequam et indultu facilem rogabo, ut animis non minus sequis sedatisque nos quoque reos audiatis, atque accusatores audistis. Defensorem enim etiamsi vos sequi audiatis, necesse tamen est ini- quiore loco esse quani accusatorem : adversarii enim insidiis e longinquo comparatis accusationem exorsi sunt, periculi nihil sibi creantem; nobis autem certamen est decertandum, formidinis plenum invidieeque e calumniis contrahendae. Decet ergo vos erga defensores aninio etiam propensiore esse, in tanta et accusatorum et testium immanitate discriminumque utrinque exsistentium dis- paritate. Neminem enim esse vestrum omnium arbitror quem fugiat, fuisse hac in civitate permultos, quos nil puderet insontes tanta criminum aperte ementitorum atrocitate onerare, ut statim ipso in judicio agniti atque mendaciorum perspicuorum convicti cum odio bonorum omnium disccderent : testes quoque falsi saepe numero, cum innocentes per nefas pessumdedissent, deprehensi atque condemnati sunt, sed sero, jam prostratis atque haustis iis quos testimonii sui venalis mendacio perculissent, cum facta res infecta fieri jam non amplius posset. Quotidie igitur evenientibus hujusmodi fraudibus atque erroribus, decet vos, judices, oratione accusatorum citius non fidere, quam nos quoque causam pro nobis dicentes audieritis. Audio enim, id quod vestrum quoque plc- rosque nosse arbitror, contractam e calumniis invidiam rem esse lerum omnium acerbissimam atque dirissimam. Sed hoc inprimis
•280 LYSINE
grave accidit atque calamitosum, multis tecum simul eandem ob crimiDationem in jus vocatis, tc primo loco induci. Nam ple- rumque qui postremi judicantur, hi absolvuntur : auditis enim eos, iracundiajam sedata atque satiata, auribus doceri volentibus.
2. Recordamini ergo Nicophemum Aristophaneraque indicia causa morte mulctatos esse, priusquam judices sortirentur eorum causani cognituri, ut iis de criminibus interrogatis advocatus nemo preestoesse posset : ut enim comprehensi sunt, prorsus e conspectu hominum disparuere. Ne ossa quidem exstinctorum fuit qui necessariis ad sepulturam redderet, sed peste jacent oppressi tarn dira ut, ne ca^tera commemoiem, ipso adeo hoc tarn vulgari atque tarn necessario honore carendum ipsis esset. Verum, age, trans- mittam istvBC equidem nunc silentio, quibus deplorandis, re facta, nihil profecero : at, quamvis horum fuerit sors miserabilis, multo tamen miserabihor mihi videtur esse sors liberorum Aristophanis. Non enim solummodo, cum neminem omnium neque publice neque privatim lajsissent, contra juris vestri statuta patrimonio sunt de- nudati ; verum etiam, quse sola adhuc reliqua manere potucrat spes ut ab avo [Nicophemo] saltim alerentur si fatale ipsis fuisset patre orbari, vel ea ipsa quoque spes in exitu avi tam funesto atque lamentabili exspiravit. Nos ipsos denique videte nostrseque sortis duritiem atque iniquitatem. Affinibus privati [sororis nostrae socero et marito], dotem sorori cum elocaretur a patre additam amisimus : una cum sorore tres ejus liberos alere necesse habemus. Ne hoc quidem miseriarum satis est. A nefariis calumniatoribus insuper exagitamur, et in periculum conjicimur avita bona amit- tendi, quae majores honestis artibus quaesiverunt : tametsi, o ju- dices, pater meus tola vita is fuit, qui plus nummorum soleret in rempublicam quam in semet necessarioscjue erogare. Erogavit, credite mihi, erogavit in rempviblicam duplo plus quam nobis nunc in fortunis est : de quo certo mihi constat, qui saepe afFuerim patri sumptus a se in rempublicam factos computanti, Nolite igitur temeritate pr^judicii vestri eum cupiditatis damnare, qui cum in se perparum tum in vos quotannis quamplurimum impenderet: damnatc potius illos, qui non patrimonia solum sed etiam aliunde si quid acquirere potuerint, id lurpissimis voluptatibus prodigere consueverunt. Arduum quidem est causam agerc et adversus opinionem, quae multorum animis prorsus abnormis insedit, de magnitudine divitiarum a Nicophemo rclictarum ; tum adversus illam, quae nunc hac in civitatc regnat, paratfi: pecuniae caritatem ; denique adversus aerarium, cum quo nobis hoc certamen forense decertandum est : verumtamen, etsi tot tantisque undique septi teneamur difficultatibns, facile tamen intclligetis, criminationes ab accusatoribus in nos intortas omnes falsas atque mendaces esse. Quocirca quibus possum modis contentionis acerrimis ego vos rogo
PRO BONIS ARISTOPHANIS. -281
atque obtestor, at, ubi me dicentem usque ad finem oiationis be- iiignae audienliae constantia prosecuti fueritis, turn demum banc in partem pronuntietis seatentiam, quae pars optima vobis videbitur esse atque cum religione jurisjurandi a vobis dicti imprimis con- sentanea.
3. Prirauiii itaquc hoc docebo, quomodo Nicophemus atque Ari- stophanes necessitudinera affinitatis nobisciim contraxjrint. Conon nempe, classem vestram imperatoria cum potestate circa Pelopon- nesum exercens, pro vetustate amicitise quae ilU cum patre meo erat tum trierarchi munus fungente, rogabat patrem, ut filiam suam so- rorem meam Nicopheini filio Aristophani in matiimonium elocaret. Pater, videiis hos et Cononis gratia florere et fidem ei suam appro- basse ceeterisque item in rebus homines commodos et frugi esse, denique populo tum certe probari, nil de invidia suspicatus odioque, in quod ipsis fatale fait ut postmodum incurrerent, assensus est : sed tunc temporis cum nemo facile vestrum omnium fuisset quern pu- duisset cum his affinitatem contrahere; patrem enim non cupiditate opum illectum, hunc sibi generum delegisse, facile id collectu est ex ejus reliqua vita, moribus et institutis. Adolescens enim cum posset aliam quamcunque bene dotatam domum ducere, uxorem sibi delegit earn foeminam e qua me procreavit, quamquam dotis nihil afFerentem : quod nimirum ea filia Xenophontis illius esset, qui patre usus Euripide non privatim solummodo famam boni viri penes vos meruit, sed et hoc publice, ut imperatoris honores ei de- ferretis ; cujus rei auctores mihi sunt cives natu grandiores. Pater itaque in legenda uxore decus generis magis quara facultatum se- ctatus amplitudinem, in filiabus quoque elocandis, quae duae ei natae sunt majorem dignitatis quam fortunarum habuit rationem : nam cum essent qui eas procarentur homines admodum locupletes, de- negavit tamen illis, quod viderentur loco ignobiliore nati esse, sed alteram Philomelo nuplui dedit Paeaniensi, quern inter omnes con- stat fortem quidem strenumnque virum at parum locupletem 6sse, alteram Phsedro M\rrhinusio e sorore nepoti,cum is jam ad egesta- tem decidisset, quamquam non culpa sua neque morum flagitiosi- tale, postmodum vero Aristophani eandem collocavit : harum filia- rum unicuique quadraginta minas in dotem addidit, quantum Ari^ stophanes quoque tulit. Ipsi denique mihi pater auctor fuit, ut egregie dotatae quam nancisci poteram minus dotatam anteferrem, quo certior essem affinitatem a me conlrahi cum socero ejusque liberis et generis omnibus honestis et frugi. Quo factum est, ut domi meae nunc habeam illius Critodemi Alopecensis filiam, qui in illo fatali circa Hellespontum praelio navali cecidit, cum Lacedae- moniis dimicans. Atqui, o judices, qui fiat, ut in contrahenda cum Nicophemo et Aristophane affinitate cupiditatera secutus recte vide-
2o
282 LYSIiE
atur is, qui et ipse indotatam domum duxerit, et par filiarum elocans ingentem cuique dotem addiderit, et me qui filius ejus essem hor- tatus sit ut exigua in dote acquiescerem?
4. Accedo nunc ad alium hujus causae locum, quo planum faciam, ab horum reorum, Nicophemi atque Aristophanis, causa nostram esse prorsus disjunctam, adeoque nos eo Isedi, quod bona nostra bonis illorum immixtum unaque cum illis proscriptum eatur, quo £Ei;ario satisfiat. Aristophanes enim, domi jam habens sororem meam, mullis aliis potius amicis quam patre meo utebatur: id quod nemini mirum videbitur, discrimen cogitanti quod ipsorum setates disjungebat; et multo etiam raajus discrimen moium et ingeniorum, quibus iili inter se quam plurimum distabant. Pater insueverat rerum suarum satagere ; Aristophanes autem, non suas privatas magis quam civiles amabat agere ; seris si quid esset, id in gloriae queestum conferebat. Vera hsec me dicere, e factis ejus intelligetis. Primura enim Cononi, in Siciliam aliquem allegare volenti, Aristo- phanes ultro se offerebat atque proficiscebatur cum Eunomo Lysia- que, quo Lysia amico utebatur et hospite, viro egregio qui bona et ornaraenta vestram in plebem contulit quam plurima, cujus rei au- ctores mihi fuerunt Piraeensium illi qui rebus in Piraeo turn gestis interfuerunt. Legation! liuic per mare obeundae proposita haec erat raeta, ut studeret Dionysiwm Syracusarum tyrannum ad contrahen- dam cum Evagora aflBnitatem adducere, atque permovere ut hostera Lacedeemoniis, vestrae autem civitatis amicum et in bellis socium, se ferret. Quae quamquam legati adepti non sunt, non prorsus caruit tamen htec legatio prospero eventu: legati enim, multis su- peratis periculis et a saevitie maris et ab hostium insidiis oblatis, in Siciliam perlati Dionysio persuadebant, ut, quam tum comparabat classem Lacedaemoniis auxilio mittendam, eam ne rnitteret. Tem- pore post, legati e Cypro cum hue venissent auxilii petendi ergo, nihil Aristophanes ad contentionem sibi fecit reliquum ut vos ad preestandum illud auxiliura oratione adduceret. Adducti vos, cum triremes indulsistis, tum reliqua quoque decrevistis quae simili tem- pore locoque decerni et tribui mos est: verum pecunia carebant, unde classis instrueretur. Nam et parum viaticati advenerant illi legati Cyprii, et multis indigebant : non enim solummodo classiaring inilites, sed peltastas quoque conduxerant; arma etiam emerant. Suppeditabat quidem Aristophanes de suo pecuniarum partem longe maximam; quia vero facultates ipsius propriee non sufficiebant, amicot. ad rautuo credendum hortabatur, ipse sponsorem de red- dendo se ferens, et quadraginta minas penes se depositas, fratre conacio ct consentiente (fratris enim iilse minae erant, ab eodem patre procreati), insumebat. Pridie autem ejus diei quo classis ilia e porLu Dostro solvit, domum nostram venit, patrem rogans, ut sibi, paralee quicquid esset pecuniae, id mutuo crederet, ad persolvendam
PRO BONIS ARISTOPHANIS. 283
peltastis mercedem nonnihil adhuc deesse aiens. Erant nobis in area septem minoe : has quoque nactus insumpsit. Ecquem enim, judices, qui glorise ita studiosus esset ut fuit Aristophanes, qui literas a patre [Nicophemo] tulisset e Cypro missas, affiimantes ibi nihil defore; porro, qui esset legatws a vobis designatus qui ad Evagoram [regem tarn opulentum tarn liberalem, a quo prseerogata omnia, cum lucro etiara, esset recuperaturus] proficisceretnr ; ec- quem, inquam, talem existimatis non loculos sues omnes excussurum, non facultates funditus exhausturum, sed reservaturum sibi aliquid fuisse? dubitatis adhuc pronuntiare, ilium videri potius nihil non quod posset contulisse, quo gratiam iniret apud Evagoram, a quo non minorem esset recuperaturus ? Vera heec esse, quo vobis constet, cita mihi testem Euuomum reliquis cum testibus.
TESTES.
5. Audistis e testibus, cum affirmarent, se non modo rogatu Aristophanis pecunias credidisse, verum etiam recuperasse: relatae enim sunt ipsis cum triremi [ilia, qua Aristophanes in Cyprum per- vectus est, illinc Athenas redeunte]. Facile est e dictis collectu, Aristophanem nuUi parti peculii sui parsurum fuisse ; sed luculen- tissimum videte hujus rei argumentum : Demus Pyrilampis filius uni uavi ex illis decern in Cyprum mittendis prseerat cum potestate trierarchi ; in apparatu hujus navis cum pecunia deficeretur, me convenit rogans, ut Aristophanem convenire suoque nomine ei signi- ficare vellem, se [Demum] a rege Persarum aliquando phialam au- ream in tesserara accepisse ; banc phialam se velle Aristophani pro sedecim minis oppignerare, si Aristophanes sibi tantum credere velit; constituisse illas XVI. minas navi, quam ducturus esset, in- struendse insumere : ubi primum in Cypro appulisset, operam da- turum ut phialam illam viginti minis relueret; in universa enim continente [Asia minore] propter banc tesseram, largam sibi fore copiam, ut aliorum bonorum, ita nummorum quoque. Aristophanes, auditis ex me, qui interpretem agerem, quae Demus se rogaret, quamvis Demi preces meis adjutarem,et ipse pateram auream esset habiturus, quam secum ferre ostentareque atque usurpare pro sua interim posset; quamvis denique quatuor minas tarn cito fcsnerari posset, tamen negabat pecuniam sibi paratam esse, jurejurando idem confirmans atque addens haec, hospitibus, [Cypriis] praeter illud {les, quod ipse credidisset, necesse fui«se aliud insuper qucc- rere ; nam alias se libentius quam uUum alium mortalium facturum fuisse, ut et patera aurea potiretur et studio precibusque nostris inserviret. Vera haec esse testes confirmabunt a me producendi,
TESTES. Ex his quse et a me dicta et ex his testibus audistis, judices, facile
284 - LYSI^
perspectu est, ab Aristophane hinc in Cyprum proficiscente nihil neque auri nequc argenti facti signative relictum esse. iEnese sup- pellectilis non multum possidcbat. Quid? quod hospitali convivio cum EvagortB legates cxciperet, multis usus est vasis ab amicis corrogatis, Qiice autem Ari>tophanes reliquit, ea scriba vobis re- citabit.
INDEX BONORUM.
6. Nonnullis vestrum sine dubio, judices,h8ec pauca scruta vide- buntur esse : ego vero vps repiitare velim [Nicopbemo quidem, aut etiam, si mavultis] Aristopbani, ante victoriam pugnoe navaiis, in fiindis nihil fuisse prseter unum parvuni rus Rhamnunte. Evenit autem ilia pugna navaiis archonte Eubulo. Per itaqiie est incon- sentaneum existimare, multam supellectilem eamquc pietiosam ab eo hie fuisse relictam, qui ab illo inde archonte intra (luadrienninm aut quinquennium, tarn gnuules suniptus fecisset e re familiari, quso ei ante id tempus nulla fuisset: bis enim choregi partes egit Aristophanes, suo nomine semel et iterum patris, triennio continuo trirerai proefuit, conlribuliones multas pecuniarias reip. contulit, domum quinquaginta minis emit, agri plus quam trecenta jugera. Atqui avitis qiiJ pollentes divitiis babentur, necesse si habeant su- pellectilem suam in publicum efFerre, quam vereor, ne admodum sint parum habituri quod proferant. commemoratione quidem di- gnum : scepenumero enim ne sunt quidem venalia istiusmodi vasa, etiamsi tu vel niaxime emere cupias, quorum adspectu usuve aut ostentatione imposterum tota reliqua tua vita delectere. Videte hoc aliud. Quorumcunquie aliorum bona proscripsistis, eorum non modo supcllex sub hasta vseniit, sed ipsse adeo quoque fores sedium cardinibus evulsae : nos autem, publicatis jam Aristophanis bonis, cum soror jam domo emigrasset, custodes illi domui apposuimus, quo neque fores avellerentur neque vasa neque rerum aliarum quicquaiM periret ex ilia domo exportatum, quaj jure optimo mea est. Confectus est in tabulasque publicas relatus index pecuniae redactoe e supellectilis ab Aristophane relictoe sectione, quae pe- cunia mille drachmarum excedit sumniam, qnantam seris summam c nullius alius domus proscriplpe sectione supellectilis unquam redegislis. Adde, quod et dudum advocalis fisci detulerin)us, et nunc vobis, judices, deferamus sponsionem jurisjurandi, quam ab hominibus exigi dicique potest sanctissimi, quo, facultatum Aristo- phanis pf.ncs nos nihil esse, confirmemus ; hsec enim domus, quse quondam Aristophanis fuit, nunc nostra est, quin(|uaginta minis ab eocmpta: nobis autem debetur ab Aristophane dos sororis meae, quadraginta minse ; prwterea debentur sepfem alise, quas Aristo- phanes hinc in Cyprum proficiscens a patre raeo mutuo sumpsit [una cum foenore]. Qui jam possunt homines esse alii miseriores, quam
PRO BONIS ARISTOPHANIS. 285
si qui, bonis suis propriis mulctati, tamen eorum bona, a quibus in cxtremam calamitatem pertracti fuissent, intervertiese videantur, et, qui malorum cumulus est, sororein habeant quam non possunt fa- cere quorninus dome sua suscipiant, numerosa prole gravem, ilios- que omnes alant, quamvis ne ipsis quidem sit, unde ipsi alantur, si bonis suis a vobis exuantur?
7. Age, per deos superos, rem sic «pectate, judices. Fingamus tantisper, vestrum aliquem filiam sororemve Timotheo Cononis filio in matrimonium elocasse, Timotheum inter hsec dorao absentem in offensionem vestram incurrisse, publicata ejus bona sub hasta vee- niisse omnia, e sectione ne quatuor quidem talenta esse redacta : ideone sequuni et personis vestris dignum censeretis, operam vos dare, ut Timothei necessarii quoque arrepti pessumdarentur, quod de bonis ejus sectis ne centesima quidem pars redierit ejus summse quam sperassetis inde redituram, deccpti vanitate famse de ampli- tudine facultatum Timothei in vulgum diditae? Atqui nostis vos oranes, qui habitus mutuus Cononi cum Nicophemo intercesserit : nostis ilium imperatorem, hunc, utpote qusestorem, in istius pote- state fuisse ; quo fit, ut Nicophemo necesse esset in Cononis aucto- ritate esse. Consentaneum itaque est, emolumentorum bello par- torum vix centesimam partem a Conone cum alio quopiam fuisse communicatam. Quod si ergo sunt, qui Nicophemo autument ingentia bona fuisse, necesse est eosdem confiteri, Cononi fuisse decuplo ampliora. Praeterea, constat inter omnes, illos inter se nunquam dissensisse : quapropter consentaneum est existimare, in ratlone gerendae vei familiaris eos quoque secum consensisse hac- tenus, ut eorum unusquisque, cum filio hie reliquisset quod satis esset, turn reliqua sibi priva et propria reservaret : erat enim utri- que gemina familia, altera hie Athenis, altera ibi in Cypro ; Cononi in Cypro cum uxore filius erat, Nicophemo cum uxore filia : arbi- trabantur enim, quae bona in Cypro possiderent, ea perinde sua esse atque quae hie. Adhsec etiam hoc cogitate, judices. Bona si quis inter liberos sua superstes adhuc divideret, non a se ilia quaesita, sed a patre hereditate relicta, non is videtur vobis partem illorum bonorum baud minimam ipse sibi reservaturus esse? Utique. Quanto itaque bonorum magis eorum, quas ipsi marte suo peperis- sent? Malunt nempe omnes, bona ipsi sua tenentes, arbitrium eorum dispensandorum et quasi frena tenere, quibus pietatem, reve- rentiam, officia liberorum gubernent atque sibi obstricta habeant, quam per inconsultam et improvidam indulgentiam egestati se com- mittere, quae cogat ipsos in liberorum potestate esse, ingratorum crudelitati obnoxios. Sed redeo in viam. Fingamus ergo, Timo- thei, offensam vestram meriti, bona hastae subjici — id quod ego equidera omen detestor fierique nolim, nisi si quod ingens bomim inde reip. exsistat — , turn e sectis Timothei bonis minus etiam redigi
286 LYSINE
quam ex Aristophanis redactuni fuit: ideone vos eequum censeretis^, necessaries quoque Timolhei bonis suis spoliari? Nequaquam : abhorret enim. Sed video vos mirari me, judices, suspicantem e sectione bonorum Timothei minus etiam esse rediturum quam ex Aristophanis rediit: non temere sic suspicor, facilique me spero factumni opera ut mihi assentiamini, Quas Conon tabulas in Cypro postremas consignaverat, ese post ipsius excessum resignatae ape- ruerunt, ipsius veram subslantiam niultis partibus infra vestram opinionem subsedisse. Minervae enim ad donaria Apollinique Del- phico quinquies mille stateras consecravit: fratris filio, quo bonorum in Cypro sitorum omnium custode atque dispensatore utebatur, legavit decies mille drachmas ; fratri tria talenta ; reliqua filio reli- quit, talenta septendecim. Unde summa confit quadraginta talen- torum. Neque prsetendere licet, hie direptum quicquam aut tabulas corruptas neque optima fide prodrta bona fuisse: ipse Conon enim has tabulas, in morbo quo postremo defunctus est, mente integra et sibi constante, probe conscius eorum quae ageret circaque se age- rentur, consignavit. Cita mihi horum testes.
TESTES.
8. Atqui, judices, priusquam rationes ambarum substantiarum, Cononis puta atque Nicophemi, palam fierent, nemo non persuasum sibi habebat, substantiam Cononis multis, nescio quot, partibus ma- jorem esse substantia Nicophemi. Et nihilo tamen minus comper- tum est, Aristophanis substantiam Timothei substantia solummodo pauxillo minorem esse: cum supcllectili possidebat Aristophanes in fundis ad valorem quinque talentorum et plus; in choregatum, quo geniino defunctus est, seniel palris turn suo nomine, quinquies mille drachmas impcndit, in trierarchatus octoginta minas. Contiibu- tionis nomine, pro seque et pro patre, quadraginta minas reip. lar- gitus est. In navigationem in Siciliam siisceptam centum minas imj)endit. In classem illarum decern navium, quas Cypiiis rogan- tibus indulsistis, instruendam, et in mercedetn pcltastarum et in pretium arniorum coemendoruni, crogavit Iriginta millia drachma- rum. Qua: omnia in sumniam coUecta talenla conficiunt paulo mi- nus quindecim. Quocirca nulla vobis est querendi causa, judices, cum sic constel, bona Aristophanis tertiam partem bonorum Cono- nis hand paulo excedere, tametsi antea nemo non opinaretur Aristo- phanis bona vix aliquotam partem bonorum Cononis esse,quce Cono- niis b(<na in coufcsso est rite atque bona fide censa et ab ipso Conone ifcsliiuala atcjue indicata fuisse. Non contuli banc ad sunimam ea, quee Nicophcmus ipse in Cypro possedit, ubi cum uxore filiam aluit.
9. Satis mihi videor protulisse documentorum, unde intelligatis, judices, me nonnisi justum et aiquum postulare, cum postulo atque v08 rogo, nc falsac opinioni de aniplitudine bonorum ab Aiislophane
PRO BONIS ARISTOPHANIS. 287
reJictorum ita indulgeatis, eaque ita ludamiai, ut iniquitate senten- tise vestrae nos funditus perdatis. Verum non subsistam hie, sed alia addam his simiHa exempla, a patre aliisqtie civium nostrorum natu grandioribus fama accepta, qiife doceant,non nunc sohimmodo sed jam dndum ante ssepe numero deceptos vos esse falsa opinione de multorum facultatibus, qui, cum habiti essent in opulentissimis donee adhuc in vivis superessent, post exeessum reperti sunt opi- nione vestra multo pauperiores. Longe ne abeam, Ischomacho censuin esse s«ptuaginta talentis ampliorem, dum superesset, nemo dubitabat; de quo e vulgari fama mihi constitit: defuncti autcm hereditatem cernentibus filiis, qui duo ei erant, vix eorum unicuique decem talenta in sortem obtigerunt. Stephano Thalli filio census erat e vulgi quidem sestimatione quinquaginta talentis amplior, ve- rum post Stephani exeessum constitit undecim ferme talentorum fuisse. Nicerato censum tribuebat opinio vestra non multo minorem centum talentis, ejusque partem potissimamin nummis pra^sentibus in area depo&itis : atqni Niceratus ipse, mortis in articulo constitu- tus, argenti aiirive negabatase quicquam filio relinqui; quam autem reliquit substantiam, ea plus non valet quam quatuordecim talenta. Callias statim ab excessu patris Hipponictt^raecorum omnium babe- batur opiilentissimus : avus CaHiae censum ipse suum, ut ipse Cal- lias jactat, ad censores ducentorum talentorum professus fuerat; nunc autem Calliae census ne duum quidem talentorum est. Cleo- phon, id quod vos omnes nostis, cum multos per annos omnia reip. negotia tractavisset, magnas opes ex honoribus quos gesserat coUe- gisse credebatur:. defuncto autem, nullee usquam ejus opes reperi- ebantur, sed neeessarii atque affines ejus, quibus sua reliquerat, sunt, ut in confesso est, pauperes. Quibus ex exemplis constat, quam crebro erraverimu.s in sestimandis censibiis tam eorum qui avitis nobilitati essent copiis, quam si qui ex se Marte suo inclaruissent. 10. Cujus rei hsec mibi causa videtur esse, quod tralatitium et eujusvis est jactare, bunc illumve ex honoribus ab eo gestis multa talenta furatum esse. Quse de mortuis jactari ego equidem baud miior — quibus clausum os est, quominus refutare mendacia pos- sint — , at esse miror, qui de vivis et spirantibus adhuc talia com- minisci audeant. Ipsi vos nuper audiebatis, cum absens Diotimus in concione dieeretur quadraginta talenta et phis etiam in bonis ha- bere, quibus ipse fateretur naucleros atque mercatores emunxisse : rumor hie vestram, ut par est, iram commovebat: proscribebantur Diotimi bona: redibat interim ipse e peregrinatione: graviter fere- bat, absentem se per calumnias in invidiam adductum fuisse : quid multa? nemo contra hiscere, nemo eum refutare, tametsi resp. a;ris egeret, ipseque Diotimus ad reddendam rationem fisci a se admini- strati se offerret. Reputate jam ipsimet vobiscum, quantum resp. piaculum contraxisset, quantum scelus fuisset admissum, si Diotimo
•288 LYSIyE
e rebus huraanis casu quodam adverso, ut sunt humana, sublato, priusquam ex itinere maritime hue reverteretur, defensionis neces- sitas necessariis ejus imposita fuisset, de quadraginta illis talentis, qucc Diotimum depeculatum esse coram universo populo Athen. ja- ctatum fuerat. Quantum in discrimen conjecti fuissent illi neces- sariirerum omnium ignari. Intelligitis jam, sceleratorum hominum insontes calumniis perdere ardentiuni celeri ad mentiendum proje- ctaeque audacise vos hoc debere, ut non solummodo vestra de mul- torum censibus exspectatio egregie hidatur, sed etiam vos ipsi, ita me dens amet, perseepe ad pessumdandum insontes homines cceci agamini. Neminem vestrum, ni fallor, fugit, imperium classis ve- stree toto quinquennio penes Alcibiadem fuisse; LacediEmonios concidebat; quoquo ibat, victoriam secum circumferebat; civitates Graecee ei uni duplo plus conferebant quam ulli alii nostrorum im- peratorum omnium : quo factum ut nonnulli censum ei opinatione sua tribuerent centum talenta exsuperantem. Atqui falsam illam fuisse opinionem, excessus Alcibiadis aperuit; qui liberis censum reliquit minorem etiam eo, quem a tutoribus traditum ipse acceperat.
11. Facile ex his judicatu est, temporibus adhuc etiam vetustio- ribus similia exempla baud pauca numero evenisse : quorum vos auctoritati cedentes recordamini sapientis illius sententice, ut quisque sit optimus atque sapientissimus, ita ad ignoscendum mutandamque mentem et errorem exuendum esse paratissimum. Quod si ergo videmur consentanea disputaie et idonea documenta praestare, mi- sevemini nostrum, judices, quoquo modo miseremiiii, neque esto rerum omnium qnicquam quod a commiseratione nostri vos avertat. Vestra enim a;qiiitns si verum quod nobiscum est sustentabit, spe- ramus futuruni, ut quamvis magnam calnmniam profligemus : sin autem nobis refragari pertinaciter decreveritis, spes salutis nulla auperest. Verum per deos superos inducite potius animum, judices, ut nos servetis prout vos facere jus et fas est, quam ut nos perdatis quae summa foret injuria; certumque habete eos veia loqui, qui aelatem omnem in silente atque a gloriationis strepitu aliena pudo- ris atque temperantise exercitatione dcgant.
12. Audislis itaque, judices, et de proscriptione bonorum Aristo- phanis ipsa, et quomodo cum eo affinitatem contraxerimus, eique cum classe e portu soluturo pocunias suas baud suffecisse, sed ne- cesse fuisse alias aliunde mutuato suniere ; hsec, inquam, omnia, et ex me audistis cum exponerem, et e testibus quos ad fidem verbis meis faciendam produxi. .Jam de raemet ipso pauca quondam juvat ad vos pruedicare. Tametsi annum aetatis jam ago trigesimum, nunquam lamen neque patris auctoritati sum refragatus, neque commisi ut civium cuiquani causa esset in foro me accusandi ; prope forum cum habitem, nunquam tamen fuit, qui me aut in tribunali aut in curia versantem vidert-t, priusquam hsec nos calamitas obru-
PRO BONIS ARISTOPHANIS. 289
eret. De patre autem, ignoscite mihi, judices, si praedicanda ad vos liberalitate, qua et reip. et amicis privalini succurrit, calumniam cupiditatis depellere coner, qua eum accusatores respersum ierunt. Non studio glorise istaec jactabo, sed hoc ago ut vos doceam, qui nulla cogente necessitate tamen effusus in liberolitatem erga lemp. fuisset, fieri non posse, ut idem sunimo cum peiiculo suo aris publici partem interverteret, quamquani me profecto non fugit esse qui illi- beralissima de causa liberalitate sua vos proniereautur. Hi nummos in vos profundunt, non quo necessitates vestras sublevent, sed quo fiduciam voluntatemque erga se vestram mercati, viam sibi ad ho- nores muniant, quorum in latebia duplo plus furentur. Meus autem pater cum honores nunquam petiit, turn munerum sumptuosorum nullo non genere functus est, choregus fuit in omni genera hidorura, triremi a se instructse suis suraptibus septies praefuit, contributiones multas magnasque contulit. Quibus de rebus quo sitis certiores, scriba vobis hunc indicem largitionum a patre ad remp. profectarum prseleget.
LARGITIONES. Audientes magnitudinem asris a nobis in remp. insuropti, miramini, judices. Et est profecto summa ingens et psene incredibilis. Ve- ruratamen spatium temporis recogitare vos una decet, quo pater et nummis et opera pra^sto vobis fuit. Quinquaginta sunt anni, ex quo et nummaria ope et corporis opera vobis inservire ccepit; et toto tamen illo tarn longo tempore numquam fuit, qui actione peculatus aliave eum esset insectatus : atqui negatum nobis sine dubio fuisset, lites hujusmodi evitare, si honores gessissemus aut in suspicionem malae fraudis admissse reique familiaris inhonestis artibus auctae in- currissemus. Tanto autem, quod dixi, temporis spatio nos a nemine vexatos litis ullius raolestia fuisse, tametsi certi jam vos omnes estis, quo tamen sitis etiam certiores, testes producam.
TESTES. Erogavit er<yo pater in remp. universe novem talenta cum bis mille drachmis. Preeterea privatim quoque multis bene pater fecit: civium baud paucos indigentiores collationibus adjuvit in elocandis filiabus sororibusve, alios ex hostium captivitate redemit, aliis ad funera necessariorum contribuit. Quae omnia eo fecit, quod existi- maret boni civis has esse partes, ut amicis prosit, etiamsi beneficii nemo sit conscius futurus : jam vero, patre rebus humanis exempto, convenit ea vos ex me audire. Cita tu mihi hunc et ilium.
TESTES. 13. Audistis ab his testibus affirmata. Jam cogitate hoc, posse mores ad breve quidem tempus ad speciem probitatis confingi fucoque
2 p
290 LYSI^ PRO BONIS ARISTOPHANIS.
quodam honestatis incnistari ; «eptuaginta vero per annos ut animus natura malus et scelerosus lateat, nequaquam fieri posse. Haud equideni infitiabor esse forsitan alia queedam, ob qnoe pater recte incusetur: cupiditatis autem eum arguere nemo \inquam ausiis est, ne inimicus quidem. Quocirca convenit, vos inimicorum vanitate prtedicationis minus quam veritate rerum a patre per omnem oetatem gestarum fidere, teniporisqiie diuturnitate, quod tempus vos decet, judices, habere documentum longe omnium certissimum atque invi- ctissimum. Ea enim mente iisque moribus si pater minus tuisset, haud profecto censum reliquisset ex ample tarn imminutum, atque re vera est, et experinientum si sumere velitis docere vos possit : nam si vos nunc his hoc detis, accusatoribus nostris, ut patiamini vos ab eorum mendaciis circumveniri atque ad proscribendum bona nostra impelli, vix duo talenta e seclione redigantur. Quapropter nos a vobis absolvi, ut gloriae vestrce nostr«que communis interest, ita e re fisci vestri magis est : nam si bona nostra nos porro tenere atque administrare sinatis, multo uberiores ex iis fructus percipietis, quam si pubhcetis. Quantum enim ilia reip. referant, Hestimate ex indice sumptuum illinc in remp. a patre superioribus annis factorum, quem indicem modo audistis quum recitaretur: et e reliquiis rei familiaris, ad quas pater deciderat, et ego nunc sumptus trierarcha- tus tolero, et pater tolerabat item eo anno qui postremus ipsi fuit : studeboque, ad illius exemplura, quod menti nieae propositum ha- bebo, sensim atque sensim pauxillum quid unde vobis aliquando prosim comparare. Quo pacto bona hsec nostra, queraadmodum jam dudum reapse vestra fuerunt, ita imposterum quoque vestra manebunt : nam cum ego mihi nihil per nefas ademptum exisli- mabo, turn in vos hoc promplius atque copiosius erogabo ; quae res fisco vestro erit fructuosior, quam si proscribatis. Adhaec spectare vos patris indolem quoque decet; quae ea erat, ut quoecunque juva- ret extra necessaria impcndere, ea omnia essent ejusmodi (prout invenietis inquirentes) unde gloria ad civitatem speraretur reditura. Longe ne abeam, equestri cum esset in ordine, equos alebat, non splendidos modo, sed etiam in certaminibus cursus vincere doctos; vjcerunt hi quoque ludis et Isthmicis et Nemeis, unde et civitas praiconio nobilitala et pater ipse corona ornatus abiit. Quorum unaque reliquorum quae diximus omnium, rogo vos, judices, ut memores nobis succurratis, ncque sinatis nos ab inimicorum male- dicentia de medio toUi. Qnibus nostris precibus concedentes et justa atque sequa sciscetis et vobismet ipsis fructuosa.
L Y S I .E PRO POLYSTRATO
EVERS/E REIPUBLIC^ APOLOGIA.
1. NoN nomini Quadringentorumvirorum, sed facinoribus quo- rundam ex isto collegio mihi videtur succensendum esse. Negari enim utique non potest, eoruni aliquos vobis insidiatos esse ; rursus tamen alii, coeuntes in curia, non eo coibant quo aut rempublicam aut vestrum quemquam privatim laederent, sed cum animo vestri studioso et erga vos benevolo ; quo in numero hie quoque fuit Po- lystratus [pater noster]. Hunc enim cooptatum tum temporis [in collegium quadringentorum], ut virum commodum et civilem non erga raunicipales solummodo sed etiam erga universam plebem ve- stram, accusatores nunc malevolentiae nescio cujus insimulant; tametsi fuisset a tribulibus delectus, qui omnium optime de suis dignoscere potuissent, qualis quisque esset. Ego vero scire velim, cujus rei causa principatui paucorum Polystratus studuisset? Num, quod ea esset setate, qua speraret se posse orationibus suis opes sibi potentiamque parere? an quod corpore fideret tarn vegeto et robu- sto, ut inultus posset quemcunque vellet vestrum verberare aliisque contumeliis afficere ? Atqui videtis aetatem ejus, quae est ejusmodi, ut vel sola possit alios ab ejusmodi temeritate revocare. An recu- perandi status causa censeudus erit pater novis rebus studuisse? Nil minus, Profecto, si quis ob facinus aliquod superiori ten)pore admissum capite minuLus sit, eum consentaneum est sui causa mu- talam velle rempublicam : pater autem nihil tale commisit, ob quod ei necesse esset plebem vestram sui causa odisse. At liberorum tamen ? Ne horum quidem. Nam ego quidem tum in Sicilia, re- liqui duo fratres autem in BcEOtia agebant : arnobis ergo, qui urbe abessemus, nullum tale facinus potuit in urbe patrari, cujus metu territus pater, amans nostri, statum civilem perturbatum isset. Quocirca pater neque propter liberos, neque propter sua propria vetustiora scelera quae nulla sunt, censeudus est novas res agitasse.
2. Sed nmltittidinem honorum quos gessit ei dant vitig j q^i^ra-
292 LYSIil-:
quam eos male ab ipso gestos esse, nerao est qui docere possit.
Ego vero non hos peccasse arbitror, si qui in ilia quce turn erat
rerum perturbationc niultos honores gessere ; sed istos, qui, quos
gererent quamvis paucos honores, iis ad pestem reipublica2 abute-
rentur. Non enim imperils et magistratibus rite fungentes, prode-
bant rempublicam ; sed hi, qui commissam sibi potestatem ad
scelera conforrcnt. Hie autem, pater noster, primum patriam in
Oropi pra^fectura non prodidit neque novis rebus studuit, aliis
omnil)us, qui turn cum imperio atque potestate essent, rempublicam
hosti prodentibus atque vendentibus. Deinde contra fecit, atque
alii omnes sceleris sibi conscii. Ileliqui salutem fuga qusesiverunt,
ipsi suo sese prsejudicio condemnantes : hie autem, ratus a se
fraudcm noxiamve nullam esse datam, judicio sese nunc sistit.
Tertium, pater a consiliis Quadringentorum sese prorsus abstinuit.
Tarn projecta qiiidem est accusatorum cupiditas tam odiosa ini-
quitas, ut non solum quibus a reis largitiones acceperint, eos
tametsi sontes judiciorum severitati subducant, a quibus autem nil
lucrentur, eos quamvis insontes deferant et in jure persequantur ;
sed etiam cunctos, qui tum in collegio Quadringentorum fuerunt,
accusent pcrinde, sive deliberationibus eorum interfuerunt sive
minus. Ego vero, qiiotquot ab illorum rationibus suas sejunctas
habucrunt, ut pater habuit, a quo nulla unquam dicta fuit sententia
plebi vestrse noxia ; eos ego omnes a vobis ideo male tractari nego
oporfere, quod clam vobis addicti tyrannorum odia et iras sibi con-
sciscere verecundati fuissent; quod ut reprehendatur tantum abest,
ut potius laudem mereatur ecu sapienter et provide factum. Ty-
raniiis enim si qui refragarentur, eorum alios exsilio, alios extremo
supplicio mulctabant: quo factum ut, etiamsi qui vellent pro vobis
pugnare, metus et exempla coedium omnes absterrerent. Pari
modo plcbcii quoque, a tyrannis a\it in cxsilium acti aut neci dati,
de se jam desperare cceperant. Contra, tyrannis qui dicto essent
audicntcs ct neque insidiaturi neque arcana cnuntiaturi viderentur,
illos tyraniii quietos mancre salvosque sinebant. Sic facile factu
non videbatur, ut eorum imperium unquam concideret. Ejusmodi
ergo tempestate qui dediti vobis fuere, eos nunc non decet susb
voluntatis poenas dare. Grave utique mihi videtur futurum, si, qui
nulliiis tum sontcnticc in fraudom plobis vestree fuisset auctor factus,
fum nunc oporlcat eadcm sorlc uti, qua illos, si qui tum tyrannos
delationibiis atque suggestionibus teterrimis in vos instigassent.
Eccui err dibile hoc fiat, qui totis septuaginta aunis in vos nihil
dcliquisset, cum subito intra octiduum extrema quajque in vos de-
signasse? Crcbrum quideni est et vulgo notum genus illud trans-
formationum, quo fit, ut, qui tota vita improbi fuissent, hi repente
in logisterin [sen curia censoria] probi fiant ; id quod nemo niiratur.
PRO POLYSTRATO. 293
notis illis artibus quibus accusatores placantur : at ut, qui tota vita probitatem atque honestatem vobis approbassent, hi repente mali et scelerosi fiant, invisum atque inauditum est portentum. Quod num probabimus? num in usum admittemus ?
3. De patre porro accusatores, cum alia multa turn hoc quoque jactarunt mendacium, Phrynichum ei cognatum fuisse. Atqui, quicunque volet, vel mea manante aqua testator, Phrynichum sao guinis necessitudine cum patre conjunctum fuisse; et ego eum falsi dicti testimonii reum peragam. Et mentitos id illos esse, multa arguunt : neque enim patri communis cum Phrynicho disciplina puerilis fuit neque morum similitudo neque vitse genus idem neque officiorum necessitudo. Pater in urbe liberalibus artibus a magi- stris publicis puer est imbutus : Phrynicho autem ludum frequen- tare non licuit, sed paupertate constrictus rure pueritiam inter armenta et pecora exegit. Adolescentes facti locum inter se per- mutarunt, pater rus concessit, rei familiari curandse operam datu- rus; Phrynichus autem in urbem se contulit, qua^stum e calumniis facturus. Adeo nihil conveniebat in eorum moribus. Etiam Phrynicho si quando mulcta esset ecrario pendenda, pater ei nihil unquam contuHt : atqui, si alias, in ejusmodi temporibus inprimis amici qui sunt animum declarant. Municipalis autem patris quod Phrynichus fuerit, id vero nocere patri nullo pacto debet; aut vos quoque in noxa eritis, cives Phrynichi qui sitis.
4. Civilitas autem quo alio declaretur luculentiore modo, quam
pater fecit turn quum visum vobis esset quinque millibus rempu-
blicam credere? delectus enim indici conticiendo nominum eorum
qui digni cooptatione in hunc numerum viderentur, pro quinque
millibus novem scripsit nominum millia ; quo utrosque sibi obli-
garet, tarn eos qui illo in indice scribi vellent quam qui nollent,
illos scribendo, hos rursus expungendo. Atqui non hi civilem tollunt
libertatem, qui cives creant quamphirimos, sed isti qui civium
numerum minuunt. Pater porro, cum etjurare et indicem scribere
recusaret, ab illis coactus est terrore mulctarum quas ei irrogabant :
dixit ergo pater quidem jusjurandum per vim expressum, et venit
quoque in curiam, sed solummodo per octiduum ; quo peracto in
Eretriam abiit, ubi militia functus est non instrenua neque ingloria
in pugnis navalibus ; saucius inde hue rediit, rerum facie jam
mutata. Ita se pater cum gessisset, collegioque Quadringentorum
non nisi per octiduum interfuisset totoque illo tempore ad dicendam
sententiam os non aperuisset, mulcta taraen ei dicta est tarn enor-
mis pecuniaria : qui autem et inimicis vestris consilia infesta vobis
atque exitiosa subjecerunt et eorum collegio ab initio inde usque
ad finem interfuerunt, eorum multi absoluti sunt. Id quod, non .
invidens illis dico, sed sortem nostram miserans, o quam illam ini-
294 LYSHE
cjuam ! Alios sontes judicibus visos precibus eripiunt pcenisqiie ineritis liberant viri auctoritate pollentes raeritisque spectabiles, qui tiiibitlis Jllis reip. temporibus egregiam vobis operam prsestitisse judicaiitur: alii pariter, atque illi priores, injuriarurn furtorumque rei accusatores largitionibus ita sopiunt, ut nil quicquam peccasse videantur. Nos vero plectiinur insontes. Eccui jam non misera- bilis sors nostra videbitur ? Sed aient accusatores, Quadringentos iiequam fuisse ; atqui vos ipsi ab his inducti quinquies mille viris vos tradidislis : jam qusE vos, qui tot numcro essetis, vobis passi estis persuaderi, ea non decebat unumquemque Quadringentorum sibi pali persuaderi? Varum, non hi sunt in culpa, sed isti qui vos deceperunt atque Iseserunt.
5. Hie autem, pater meus, multis rebus egreglam suam erga vos voluntatem declarat : statum enim vestrum popularem evertere si voluisset, non, curia solummodo per octiduum salutata, peregre profectus esset in nave. At dicat aliquis, eum cupiditate opum colligendarum illud iter suscepisse : fuerunt utique qui per potestatis opportunitatem socios vestros expilarent. Hie vero quid opum ve- strarum interverterit, nemo facile dixerit: omnia ejus alia potlus reprehendunt, quam cupide eib eo gestam atque impotenter praefe- cturam. Accusatores tum teniporis quidem voluntatem ergaplebem nullo prodebant documento neque laboranti ei succurrebant ; nunc autem, cum ipse secum populus optime consentit et mutua caritate ardet, subveniunt verbotenus vobis, reapse sibi. Tanta autem niulcta pecuniaria damnatum fuisse patrem, id vero vos mirari, judices, nolim. Abscntem enim eum unaque nos condemnarunt 60 in judicio, quod ut de absente haberetur ipsi malis artibus per- fecerant. Etsi enim testari quis ei potuisset, non licuit tamen ob metum ab iis accusaioribus, quibus testes corrupt! prajsto essent, nil metuentes manifesta adeo mendacia testimonio suo confirmare. Luctuosa profeclo sit sors nostra, judices, si alios quidem, peculatus ita conviclo> ut iufiliari nequeant, advocatis viris gratiosis exoranti- bus condonetis: nobis autem gratiam facere nolitis, tametsi et ipsi de plebe vestra bene mereri contenderimus, et pater nulla culpa teneatiir. Peregrino quidem ad vos adeunti aut pecuniam aut ho- noremrogatu m, e. c. ut Evergeta; titulo cohonestetur, sine dubio sitis tributuri : nobis autem hoc minutum denegabitis, ut iraposteruni umus cives, quemadmodum ante mulctse illius scriptionem fuimus, jure civili redintegrato, ut qui optimo? Tyrannorum si quj fuerunt erga vos nialevoli, res vestras si male et flagitiose gesserunt, senten- tiarutn auctores si facti sunt inimicarum vobis atque perniciosarum, iniqui sitis vos, si culpam carum rerum in absentes conferatis, vos, qui ipsos adeo prtesentes et in iilis deliberationibus versatos absol- veriris. Civium vestrorum si quis vobis non optima suadens per-
PRO POLYSTRATO. 295
suaserit, non licet id vobis vitio dare, sed suasoribus. Jam illi, qui vobis turn malorum consiliorum auctores fiebant, quum prcejudicio se suo daninassent, quo judicium vestrura prsevenirent, fuga salutera queesiverunt ne poenas darent: etiam alii si qui nescio quee in vos peccarint, leviora quidem ilia istis, at peccata tamen, suadet his metus vestri accusatorumque, ut domo profecti peregrinam militiam fungantur, quo interea aut vos ultro fiatis mitiores aut ipsi vehemen- tiam accusatorum placeant. Pater autem, statim a restituta pace, copiam judicii de se habendi vobis fecit, tametsi insons, recente adhuc penes vos rerum gestarum memoria, cum et citissime et cer- tissime posset argui : fecit autem, fiducia innocentise suae, certus bona causa armatum se cum victorise gloria ex isto judicio esse discessurum.
6. Quam civilis autem pater fuerit, nimc docebo. Primum, quoecunque inciderent castrenses expeditiones, ab earum nulla ab- fuit, de quo testari poterunt conscii municipales : deinde, bona sua cum vendere potuisset redactumque e venditione oes clam habere domi in area aut in fcenore positum eoque contributiones publicas compendifacere, fundos retinere maluit suique vos census conscios habere ; quo, ne si vellet quidem, sibi liceret malo et ignavo esse, sed contribvieret potius muniisque sumptuosis fungeretur. Nos ipsos quoque, qui liberi ejus sumus, ita instituit, ut reipublicse esse- mus quam utilissimi. Et me quidem in Siciliam misit, ubi, donee salvus erat exercitus, locus defuit specimen mece virtutis edendi, unde cognossetis qui essem : exercitu autem deleto, quum Catanam salvus evasissem, inde factis excursionibus totum circa agrum de- prsedabar hostibusque clades baud contemnendas inferebam. E prsedse quidem sectione tantum rediit, ut non modo triginta minse decimarum nomine inde demi atque Minervae consecrari pro more solito rituque patvio possent, sed etiam superesset unde milites ex hostium captivitate redimerentur. Equestrem quoque militiam coactus a Catanseis obii, et ne in ea quidem periculum uUum defugi, ut constaret inter omnes, qui mihi esset in utraque militia, tarn equestri quam pedestri, fortis et bellicosus animus. Et de his testes cita.
TESTES.
7. In bellis itaque qualis fuerim, audistis, judices, his e testibus : quo autem erga plebem vestram animo, id nunc declarabo. Syra- cusanus aliquis eo [Catanam] cum venisset, secum aiferens formu- 1am sacramenti, quo civium nostrorum adigeret si qui vellent de- sertis partibus patriae adversus earn arma capere et in castris Syra- cusanorum merere, accedebat ad nostratium qui turn ibi essent unumquemque viritim, ad sacramentum dicendum invitans atque
296 LYSIiE
conditiones offerens. Ei ego me statim opposui, omniaque quae fierent Tydeo [magistro turmse nostrac] indicavi, qui militibus in concioncm convocatis rem ad deliberandum proposuit: agitabatur causa utramque in partem: alii alia suadere. Ego vero quae tum disputaverim, hi mihi testes sunto, quos cito.
TESTES. Sed patris quoque spectate literas, quas in Siciliam proficiscenti addiderat, mihi reddendas, ipsique arbitramini, utrum earum argumentum e re plebis vestrae sit, an ad ejus fraudem per- tineat. Pater enim illis in literis, secundum significationes de rebus nostris privatis domi, hortabatur me domum redire, donee salvae adhuc in Sicilia res nostrse cssent. Atque istoec cohortatio vobisque vestrisque ibi copiis conducebat: nunquam prof'ecto pater ista;c per epistolara mandasset, nisi vobis et reip. bene voluisset. Heec de me. Nunc fratrem natu juniorem vobis proponam spe- ctandum qualis fuerit. Exsules nostri cum aliquando agrum Atticum persultarent, et non urbem modo quibuscunque possent modis vexarent, sod etiam ex arce sua [Decelea] prorumpentes subjectum circa agrum depopularentur, provectus in equo frater ex ordine suo exsulum unum aliquem interemit. Cujus rei vobis testes oculatos praestabo, qui rei cum gereretur interfuere,
TESTES. Fratrem autem denique natu vetusliorem, si qui vestrum hie assi- dent circumve stant ilia in luctuosa expeditione Hellespontica ver- sati, hi bene norunt comrnilitonem, ab eoque edita esse virtutis documenta conscii sunt, nullius alius virtuti quicquain concedentia. Adscendite vos mihi hue.
TESTES. 8. Tales itaque nos cum simus atque fuerimus, ecqui decebit gratiam nos a vobis nullam referre? vE(juumne est severitatis et gratiaj momenta vos libra tam iniqua librare, ut, quibus crimina- tionibus injustis pater oppressus fuit, ob eas nobis hand meritis pereundum sit; studii autem nostri pro rep. prompti et indefessi nullam nos oporteat a vobis reportare gratiam? Summa quidem htr-c foret, hcrcle, injuria. Quidni contra potius, eliamsi per patris ofFensionem digni essemus malo, multo majori jure propter labores a nobis pro rep. exantlatos digni simus, qui non ipsi solummodo servemur, sed etiam patrem una meritis nostris periculo eripiamus eoque studii erga vos nostii fructum finemque speratum adipisca- mur? Non enim profecto lucri cupiditas ad bene de vobis meren- dum nos impulit, sed hoc spectabamus, ut si quod in certamen forense aliquando implicaremur, amicorum deprecationes apud vos
PRO POLYSTRATO. 297
valereiit tanlum ut gratiam nobis meritis uostris quoesitam redde- retis. Verum non nostri solummodo, sed alioium quoque, causa mites vos atque placabiies acceptoiumqu« beneficiorutn memores el gratiam referre paratos oportet esse: nam erga nos quiden\ ingrati si sitis, baud magnum ex ea re detrimentum acceperitis, qui jam perceptum babeatis virtutis noslrse fructum usucpie cognituni atque perspectum nostrum erga vos animum, vel antequam eo loci deveniretis ut opera nostra indigeretis; at aliorum contentionem vos j)romerendi sic exstinxeritis, quee contentio diligentia gratise meritis paris referendae accendi vult. Nobte proverbio illi vulgari, quod proverbiorum unum omnium est nequissimum atque teterrimum, exemplo vestro fideni atque auctoritatem adstruere; quo proverbio fertur male passis memoria tenacior quam bene passis insidere. Ecquis enim imposterum velit liomo frugi esse, si penes vos torto- ribus vestiis ampliora sint quam benefactoribus prsemia consituta? V^idete, judices, qua de re agatur. Non boc agitur nunc istoc judicio, judices, utruni rem babituri sitis e fortunis nostris ampli- ficatain, sed utrum nos, cives bonos et fortes vestrique studiosos, neciie. Oliin quidem, donee adbuc pax erat, pater, sedulo fiu- galiterque rem rusticam exercens, censum babebat in propatulo, tabulis publicis consignatum: ex quo autem bostes in fines Atticos irruperunt, fortunis omnibus denudati sumus. Et haec ipsa causa est iiostrse erga vos propensae voluntatis: novimus enim, nummis quidem, qui nulli nobis sunt, nos non posse mulctam luere, at posse fortasscan contentione studii vobis inservicndi ; cujus studit nostri poscimus nunc remunerationem.
9. Ubi qujs, liberis secum hunc in suggestum adductis et circuni se stare jussis, vos multis cum lacrymis atque obtestationlbus et lamentis oraverit, ut sibi liberisque parcatis, turn vos videmus in gratiam liberorum patribus delicta remittere, commiseratione motos, si una cum patribus liberos quoque capite minui oporteat, quan- quam ignoratis cujates sint bi liberi adultiores facti futuri, commo- dine atque probabiles cives, an mali et noxii: de nobis autem certi estis, non nos modo streniie pro rep. claborasse, verum etiam patrem culpa vacare. Qiianto igitur est locquius, vos gratia refe- renda illos demereri quorum voluntates usu vestro jam cognitas perspectasque babeatis, quam bos promereri quorum de studiis atque moribus futuris nihil dum certo vobis constet? Evenit nobis contra, quam aliis bominibus. Alii per liberos, ulrinque adstare jussos, vos exorant: nos autem patremque ipsosque nosmet vestris ofFerimus oculis, judices, rogantes ut, civile jus quo olim salvo et integro usi fuimus nobis imminuere, eaque civitate cujus cives fuimus nos excludere, nolitis. Misericordia potius vos senisque patris nostrique moveto. Iniqua vestra pessumdati sententia, quo-
2 Q
298 LYSIiE PRO POLYSTRATO.
niodo mutiia delectabimur nostra consuetudine? quam jucundita- tem adspectus nostri patri afferet? quo nos ore vultuque patrem intuebiinur? quam moe«tam dejectis animis vitam necessario age- mus et inter nos domi et publice vobiscum, recordantes, modi's nos acceptos esse indij^nis vestraque -a^quitate et universi populi niagnanimitate. Auribus propitiis preces, quas vobis admovemus, qui tres sumus ex eodem patre nali, accipite: sinite nos ad ornan- dam vestram remp. adhuo niajorem studii ofRciorumque contentio- nem conferre. Per ea quce vestrum cuique viritim cara et sacra sunt, vo'^ oramus, per lil)eros si cni sunt, ut nostri misereatur, per paritatem retatis, si quis vestrum aut nobis aut patri aequalis est: absolvite nos, hand committite ut voluntati nostroe bene de rep. rnerendi obstacuJo sitis. Hostes si nos interemissent aut obsti- tissent quominus salvi domum rediremus, rem fecissent se dignam atqiie consentaneam: sed hostes nos conservarunt. Quam ergo dura sit futura atqne indigna sors nostra, si nihil a vobis impetre- nuis, cujus causa nos par sit nobis felicitatem banc congratulari, cui hoc debemus, quod e telis hostium salvi atque sospites in patriam evaserimus?
LYSI^
MUNERUM ACCEPTORUM
SINE NOMINE APOLOGIA.
1. Et de criminationibus quidem beec hactenus, quibus abunde satisfactum esse, judices, equidem luillus dubito: sed etiam de reliquis ut me dicentem cequi audiatis, oro vos, quo sciatis quonam de viro sententiam sitis laturi cum de me feretis. Archonte Theo- pompo in scrutinio probatus ccepi muniis virilibus atque civilibus fungi: choregus tragcedis datus insumpsi triginta minas; tertio mense post in Thargeliis vici choro virili, quse victoria mihi bis mille drachmis constitit; archonte Glaucippo in pyrrhichistas Pana- thenseis magnis impendi octingentas drachmas; Dionysiis in cho- rum virilem eodem archonte sumptum feci quinquies mille drachmas, comprehenso nempe ilia summa impendio in tripodem facto quern dedicavi victoriam adeptus; Diode quoque archonte Panathenaeis minoribus in cyclicum chorum impendi tercentum drachmas. Inter heec contlnuo septennio triremi cum potestate trierarchi praefui, eamque in rem sex talenta impendi. Tantos pro vobis sumptus tolerans ipsoque corpore meo quotidianos labores atque pericula capessens et domo absens, nihilominus tamen duas contuli contri- butiones, alteram triginta minarum, alteram quadraginta. Alexia archonte, ut primum cum classe domum redii, protinus gymnasi- archi munus in Prometheis gessi, vicique sumptu facto duodecim minarum, Choregus postmodum choro puerili dictus, quindecim minas impendi. Archonte Euclide choregus factus Cephisodoto magistro vici, quam in rem septendecim minas impendi, computata supellectile et vestis dedicatione : Panathenaeis parvis sumptus feci in pyrrhichistas imberbes, minas septem. Vici quoque triremi certamen apud Suninm, cui rei quindecim minas impendi. Praj- terea architheoriis functus sum ct arrhephoriis aliisque similibus, in quse omnia insumpae sunt a me plus triginta minse. Heec, quee enumeravi, omnia si voluissem solummodo secundum formulam a legibus prsescriptam exsequi, nae partem ne quartam quidem in- sumpsissem ejus ceris quod a me aio insumptum esse.
2. Toto illo septennio, quo trierarchus fui, mea triremis reliquas
300 LYSI/E
omnes universce classis navigandi celeritate atque felicitate supe- ravit; id (juoJ documentis gravissimis confirmabo. Primum enim Alcibiades, quein egu navigalionis niilii comitem nunquain obtigisse perveliin, triremis mese vectura ulebatur, quainvis neque amicus milii neque cognatus ne(|ue tribulis esset. Atqui vos omnes nosse arbitror, imperatoiein, cui quicquid vellet ageie liceret, baud facile aliam in navem fuisse inscensurum, corpusque suum creditiuum, prdL'terquam ei (juaj ciiissiine atque dexterriine agerelur. Ut autem Alcibiadeni cjusque collegas adempto iniperio privates feceralis, ciassemque cum copiis Tbrasyllo caterisque iiovem viris ejus col- legis tradideiatis, horum decern virorum nullo non cupiente mea navi velii, pervicit tandem Aichestratus Phrearrliius ut ea veheretur: illo apud Mitylenam exsliucto, Erasiiiides ea mecum vectus est. Atqui navem sic instrnciam qiinnli putatis constitisse ? quantum ses absuuipsisse ? quot noxias huslibus dedisse ? quot ornamenta civi- tati comparasse ? Documentum poscitis? ingens enimvero dabo. In postrema pugna navaii, cum classis vestra lacerarelur, solus ego trierarcliorum omnium a vobis laudem merui — nam trierarchi quoque turn periude atque imperatores re turpissime gesla in ofFen- sionem vestram incurrerunt, quod auibo pariter socordia et impru- dentid sua istam vobis tantam atque tarn insanabilem plagam con- traxissent ; nolim itaque vos isegre ferre rei mihi gloriosee factam a me commemoralionem — , solus ego turn (nam imperator nave mea tum nuUus vehebatur) non solum navem meam salvam in portum vestrum reduxi, sed eliam Nausimaclii Phrearihii navem, quam e periculo et manibus hoatium eripueram. Ftlicitalem banc atque laudem propriam non secundae forlunte temeritali, sed sapienlise instittitorum meoruur debeo : habebam enim toto illo mei trierar- chatus spalio mecum libeialitate mea obstiictum Pbanliam guber- natorem, f)ui Graecorum omnium gubernator dexlerriinus atque felicissimus tum liabel>atur ; sed remiges quoque coniparaveram isto gubeinatore dignos paremrj^ue illis reliquam navalium mini- Btrorum familiam. Vera haec a me dici, nostis quidem vos omnes, quotr|uot tum temporis militiam ibi locorum tolerabatis; verum- lamen cila tu mihi Naufimacbum.
TESTIMONIUM.
Naves univert'ED isto e prtelio servatifi sunt nuuiero duodecim, qtiarum unus ego duas opera mea servalas in porluni vestrum re- tuli, ineam aiq<ie Nausimachi liiremem.
3. Pro tot igitur tantisque discriminibus vestri causa toleratis ornamentisquc a me in remp. coUatis, rogo nunc non munus, ut reliqui rogare solent, sed licentiam solummodo fortunas meas im- posterum salva? po^sidcndi, existimans non mihi majori quam vobis
MUNEHUM ACCEPTOllUM APOLOGIA. 301
(Ifdecori futurum, si vos mihi sive volenti sive nolenti per vim et nefas bona mea eripialis. Jactma quidem ipsa bonorum baud adeo me sit cruciatura : sed vitam baud merear ut contumeliam accipiam, muniaque sumptuosa defugientibus cieetur opinio, quse in remp. erogaiim, ea mihi sine gratia peris^e, ipsos autem recto uses con- silio, facultalum suaruny prorsus nihil in vos imptndisse. Qiiodsi ergo me audietis, et sequani justamque feretis sententiam et vobismet ipsis fructuosa atque salutaiia prseferetis. Vectigalia publica, ju- dices, videtis quam sint exigua, et ilia ipsa tarn exigua quam misere turpiterque ab adrninistratoribus furtisque et rapinis discerpantur ; ut vcrum videantur hi cernere, qui statuunt, certissima vobis vecti- galia esse facultates volentiiim munera edere. Quodsi ergo sanio- ribus uti voletis consiliis, nostram, quotcjuot cives vestri suinus, rem familiarem baud minore cura diligentiaque tucbimini atque vestrum suam quisque propriam tuetur, certi cnm sitis, nostra si nobis relin- quatis, posse vos iis iniposterum quoque perinde uti atque pridem usi estis : omnesque vos cerlos arbitror esse, me facultatum mearum multo diligentiorem atque fideliorem fore quaestorem quam vestri quaest^ores sunt in bonis publicis administrandis. Sin autem men- dicum me reddideritis,non me solummodo laeseritis, sed unavosmet ipsos quoque fraudaveritis : fructus enim hujus iniquitatis ad vos non perveniet, sed alii una cum reliquis bonis vestris etiam hsRC nostra concerpent et inter se partientur.
4. Etiam hoc par est vos considerare, multo magis vos decere, bona vestra mecum comniunicare quam de nieis mihi controversiatn movere, et commiseralione potius me amplecti nudum et spoliatum quam divitiis affluentem invidentia insectaii, votaque palam ad deos facere ut hac in civitate largum exsistere jubeant proventum civium mei similium, qui perinde cupiditatem suam ab alienis com- pescant, quam sua in vos erogare aideant. Quam statim dican\ sententiam, ejus durilie et asperitate nolim vestrum quemquam, judices, ofFendi ; vera enim est, ut ego equidem interpreter: quoe- sitores vestri multo mihi videntur rectius facturi, si vos in tabulas publicas referant ut debentes mihi, quam fecerunt, cum me in di- scrimen causa; pro me dicendse adduxerunt quasi ego vestrorum bonorum partem meam per nef\is fecissem. Ita enim me adversus remp. gero, ut privatim parcam, publico autem gaudeam largus et liberalis esse : non de reliquiis fortunarum mearum ita superbio, quam de largitionibus ad vos a me profectis glorior, existimans harum quidem gloriam propriam mihi atque perennem esse, illas autem me his debere qui mihi reliquerunt, et ob fortunas quidem a calumniis inimicorum me per nefas exagitari litibus molestis et injustis implicatum,ob largitiones autem mereri veniam a vobis atque absolutionem in causis capitalibns. Consentaneum et requum si
302 LYSINE
ficret, non Kiborarent nunc alii deprecationibus me vestrse iracuu- dia; eripere, sed esset potius mea tanta apud vos auctoritas et gratia, ut, si quis amicorum meorum ejusmodi certamen quale hoc meum est haberet decertandum, vos eum mihi poscenti condonareti.s ; aut, si causa capitis ipsi mihi peregrino in foro esset dicenda, vos per legates pro me apud illos extraneos deprecaremini. Ne ista quidem criminari licet, multos honores me gessisse per quos de vestro crevissem, neque turpibus de causis me in jus vocatum esse, aut dedecus aliquod vobis contraxisse, aut publicis malis delectatuni esse : universe privatimque publiceque ila rne gessi, ni fallor (et fidenter ad conscientiam vestram provoco), ut purgandoe vitse ante actse ergo nil opus sit me multa verba facere. Quocirca vos rogo, judices, ut eadem de me nunc quoque quae pridem existimetis, neque solum sumptuosorum munium quse pro vobis gessi recorde- mini, sed etiam morum meorum studiorumque vitte omnis meee privatsc, arbitrantes functionem banc unam omnium esse multo mo- lestissimam, ut a puero inde usque ad calcem vitee pudentem te atque temperantem prsestes, et neque a libidine te quapiam vinci neque a cupiditate illici et aufFerri patiaris, sed ita te geras, ut ci- vium nemo neque de te (jueratur neque audeat in jus te vocare.
5. Nequaquam ergo convenit, judices, auctoritati accusatorum vos tantum deferre, ut nos condemnetis ab hominibus projectos audaciae accusatos, qui per sacrilegia quorum rei aguntur ad istam potentiam istasque ad opes grassati sunt, et tanta protervia ipsi semet fidunt, ut, cum purgare crimina in se intorta nequeant, ipsi ultro alios accusationibus lacessere sustineant. In castris tarn raro versantes, ut Cincsias ipse in ista valetudine molli- tieque corporis muliebri tamen crebrius arma gesserit, tam acres se ferunt patriae propugnatores stomachoque tam gravi injurias ejus ultura eunt. Nihil de suo conferentes quo respublica am- plior fiat atque beatior, nullum non movent lapidem ut vos ad- versiis viros fortes oplime de republica meritos irritent atque cxacerbent. Mores utinam ipsi suos in condone deprsedicent ! neque enim habeo quod ipsis imprecer gravius malum. Ego vero vos, judices, modis omnibus oro qusesoque et supplex obsecro, ut nolitis me largitionum acceptarum coque corruptorum judiciorum reum pronunciare, sed potius existimarc nullas esse tantas opes quas mererc velim, ut per me pestis aliqua patriae consciscatur. In- Bunirem enim profecto, si ego, qui gloria; studio incensus facultates ad patria? inserviendum exhau8erim,largitiones acciperem quoeidem patriee molcstia creetur. Vcritate suffragante nil dubito de me ita preedicare, ut aiam, ita me de vobis esse mcritum ut, si optabile sit bencfaetoribus judices habere eos quibus ipsi bene antea fccisscnt, non videam, quos malim alios de me sententiam qiiam vos dicere.
MUNEllUM ACCEPTORUM APOLOGIA. 303
Porro, judices, — juvat enim hoc quoque commemorare — nunquam pertoesus sum in vos sumptus facere; neque metus meum cor incessit ne, quo plus in vos erogavero, hoc indigentiores sim meos necessa- rios relicturus, sed istud mentem meam multo vehementius commo- vit, si a vobis impcrata minus prompte minusque libenter exsequerev: neque miseratio me unquam cepit si vitaB periculum in pugnis na- vahbus adeundum mihi asset, non lacrymavi tunc, non uxoris, non liberorum subiit recordatio, neque grave et acerbum duxi, si pro patriaoccumbens liberos orbos patre destitutos essem relicturus, sed ilia me multo magis ussit sollicitudo, si quserenda turpi modo salute mihique ipsisque probra injungerem. Cujus mese erga vos volun- tatis nunc pri3emium vos deposco, ocquum censens, pro eo atque ego erga vos fue^im animo, periculis caput pro salute vestra objiciens, vos nunc, in tuto cum sitis, mei meorumque liberorum salutem in periculo versantem vobis ante alia omnia tuendam ducere; existi- mantes, nobis quidem acerbum, vobis autem turpe fore, si ejusmodi ob crimina debeamus infaniias notam suscipere, aut exuti fortunis in magna rerum multarum indigentia circumcursitare mendicantes, quse res futura sit vobisque indigna nostrisque de vobis meritis. Neutiquam, neutiquam, judices, sed absolvendo nos facite potius, ut imposterum quoque tales nos habeatis viros, quales olim ha- buistis.
L Y S 1 M
CONTRA DARDANARIOS ORATIO.
1. Mui.Ti me convencrunt, judices, qui se uiirari tlicerent quod ego frumcntaiios cocmplores in senatu accusasscm, auctorcsque n:ilii esSL-nt, tainetsi cos flagitiosissiine censeatis agere, censerc tamen vos, accusatores eorum iiihilo ipsis esse coquiores, sed ab his illos iniqua causa oppiimi. Exponam itaque piimo loco, quid me cocgerit hos accusare.
2. Prytancs bis de liominibiis ad senatum cum retulisscnt, tanta cxarsit senatus in eos iiacundia, ut essent in oratoiibus, qui senatui auctores fiercnt, ut frumcntaiios indicta causa niorte mulciandos un- dccimviiis traderet. Ego vero g:rave et indignum ratus, senatum hoc modo assuefieri pocnarum extiemarum prsccipitandis exsecu- lionibus, cum assurrexissem, dixi me censere, adversus coeraptorcs frunicntarios oportere judicium ex formula processus forcnsis instrui, ([uod cxistimarem, vos, judices, frumcntanis, si digna exlrcmo sup- plicio fecisse fuissent convictijUon minus esse justa decrcturos i)tt;- namque meritis dignam irrogaturos, atque uos, senatores qui sumus: sin autem niiiil delifjuissent, non oportere cos indicta causa cxitio dari. Qua orationc senatui approbata, erant tpji me conarentur in in- vidiam adduccre ac si studio frumentarios servandi hujus ego factus essera auctor sententise. Ego vero apud senatum (juidcm, cum istccc causa agitaretiu', huic criminationi satisfcci : reliquis enim se- natoribus tacentibus, cum assurrexissem, frumentarios ita accusa- bam, ut toti consessui planum facerem me pro iis non dixisse, sed legibus in republica nostra sancitis subvenisse. Has ego ob causas litem banc exorsus sum: nujtucns autem a plcbc criminationes, voio causain banc in vestro cpioquc, judices, foro exsecjui, existimans, turpe mihi fore, earn prius a me ouiitti quam vos de ea pro arbilrio vestro pronunciaveritis.
3. Adscende tu mibi primus omnium et die mihi, inquilinus es ? Sum. .luribus inquilinatus frueris ea lege ut pareas legibus civi- tatis, an ut facias qua?cunque aliubescit? Ut parcam. Aliain
CONTRA DARDANARIOS. - 305
ergo tibi poenam convenire nullam censes quam mortis, si con- stiterit te commisisse aliquid ejusmodi in quod leges poenam mor- tis sanxere? Nullam aliam. Responde ergo mihi, faterisne te frumenti plus coemisse quam leges permittunt, quse leges quinqua- ginta tonnas coemi permittunt? Ego plus coemi quam leges per- mittunt, at jussu magistratuum,
4. Jam absolvite hunc, judices, ubi legem protulerit, jubentem frumentarios eam granorum copiam coemere quam magistratus im- perarit: quod si minus potuerit facere.vos eum condemnare oportet. Nos enim legem vobis exhibuimus, vetantem hac in urbe commo- rantium quenquam frumenti plus quinquaginta tonnis [vel doliis] coemere.
5. Oportebat quidem, judices, hsec hactenus dicta ad accusa- tionem sufficere, reo crimen confitente, et lege factum id vetante quod hie se commisisse fatetur, vobisque jurejurando obstrictis sen- tentiam ex prsescripto legum dicere: verumtamen quo vos de hoc quoque certi siatis, hunc frumentarium mendaci calumnia magistra- tus infamatum isse, necesse habeo hoc de loco pluribus agere. Fru- mentariis nempe culpam in magistratus [rei annonariee tuendse atque regendse praefectos] conferentibus, arcessebamus [nos prytanes] ma- gistratus, eosque interrogabamus quid id rei esset. Turn duo qui- dem plane negabant se causee hujus quicquam tenere: Anytus autem aiebat superiori hyeme,cum inannonee caritate frumentarii alii alios plus licendo superare contenderent interque sese certarent atque rixarentur, auctorem se ipsis esse factum ut desinerent contendere, existimantem vobis ipsis, qui ab his frumentum empturi essetis, con- ducere,quam vilissimo vos emere; non enim licere frumentariis ca- rius obolo in medium quam ipsi emissent vendere. Quo itaque vobis constet, Anytum hujus sententiae auctorem ipsis esse factum, non quo frumentum a se coemptum reconderent, sed solummodo ne in coemendo se mutuo superatum atque perditum irent, ipsum ad vos Anytum producam. Ecquis jam neget, Anytum quidem, sedente adhuc superioris anni senatu, hujusmodi oratione fuisse usum, hos autem frumentum hoc coemisse consilio, utid rursushoc anno, hoc qui nunc sedet senatu, carissimo venderent?
TESTIS.
Audistis hos magistratum jussu frumentum non coemisse: at fac taraen eos vel maxime vera preedicare: quid turn? non purgantur istiusmodi excusatione, sed hoc agunt, quod ad rem minime perti- net, ut criminis sui poenseque communione magistratus implicent. Legibus enim ita destricte atque diserte edicentibus,qui fiat ut poenas alegibus constitutas efFugiant, sive qui facto per se sive qui per aUos auctoritate in leges impingunt?
2 E
306 LYSI^
6. Verumtamen ne ipse quidem suspicor eos ad banc latebram esse receptum habituros ; at nescio an coram vobis quoque, prout ill seuatu fecerunt, jactaluri sint suum vestri studium dicUirique se benevokntia erga civitatem actos frumenluin coemisse, quo possent id vobis quam vilissimo vendere. Sed eos in boc mentiri, cum aient, documenlo planum faciam imprimis gravi atque perspicuo. Vestri etiim caritate si fecissent, oportebat eos frumentum a se coemptum plures per dies eodem pretio vendere, donee coemptee copiae defecisseni : jam vero medimnum perssepe eodera die drachma carius vendebant, quasi medimnatim coemissent. Cujus rei vos ipsos testes appello. Miram enimvero atque incredibilem incon- stanliam atque repugnantiam in mode, quo hi suam erga vos volun- tatem, si dis placet, declarare contendunt. Quum collationibus pecuniariis conferendis amor erga vos declarandus ipsis est, turn conferre recusant, paupertatem excusantes, quamquam gloriam mereri sic possent, fama liberalitatis ad multos permanante : cui autem crimini leges mortis poenani pneBniunt, id crimen summa cum cautione y.tque latendi diligentia committentes, quod latere ipsorura intersit (juumplurimum, gloriantur id se vestri studio facere. Atqui vos omnes nostis, his oumium minima convenire, ut studeant in vestrae caritatis excusatione delitescere. Eccui enim minus, quam his, convenit bene vobis velle atque ut res vestree prospere vobis succedant in voiis habere, (luorum tarn separata sunt emolu- menta rationesque a vestris, ut e damnis vestris ipsi crescant? lu- crantur enim tum quamplurimum, quum nuncio publicaj alicujus calamitatis acceptee civitas conlerretur: tunc frumentum carissimi vendunt. Tam sunt maloruni vestrorum avidi iisque tam dele- ctantur, ut non solum vera et reapse vobis coelitus immissa aut quacunque alia fraude oblata mala primi omnium sciant atque in famani emittant, sed et veris deficientibus ipsa falsa comminiscantur (juo ingentia annonarum pretia in vanum vobis territis extorqueant: rumores spargunt a se confictos, classem frumentariam in Ponto naufragio perisse, aut e Ponti faucibus egredientem a Lacedee- moniis interceptam esse, aut emporia clausa, aut induciis renun- tiatum iri ; eo denique procedunt inimicitiee, ut una cum hostibus certatim vobis insidientur. Frumento enim cum maxime indigetis [classc hostiurn porlus vestros obsidente commeatuumque importa- tiones invjjediente], tum hi maxime frumentum horreis clausum tenent, tum vendere nolunt, ne scilicet de 'pretio frumenti secum decidamus, sed cupide atque cum congratulatione redimamus quanlivis indicent : quo fit interdum, ut ipsa tenente pace ab hisce patriae hostibus veluti obsidione premamur machinisque convella- mur. Dudura est ex quo civitas horum hominum nequitiam et erga vos malevolentiam seosit eique obicem ponere cavit : satis
CONTRA DARDANARIOS. 307
enim habens aliarum rerum omnium venalium inspectionem unis eedilibus demandare, huic uni generi qusestus exercendi peculiarem magistratum praefecit. Sunt hi sitophylaces, sic dicti, seu speci- erum annonariarum custodes, quos per sortem creatis. Hos sito- phylacas seepe vos, cum vestri cives essent, tamen extremis suppli- ciis afFecistis, quod horum frumentariorum fraudes domare et coercere non valuissent, Atqui custodes furum si morte afficitis propterea quod fures satis compescere non potuerunt, ecquid fures ipsos pati, quas pceuas dare vobis oportebit ?
7. Recordari quoque, judices, vos decet, fieri nullo modo posse ut hos absolvatis. Eos enim si absolvatis, qui ipsi fatentur se ad- versus mercatores conjurasse, incurretis in earn opinionis fcedi- tatem, ut ipsi vos quoque peregrinis vestros portus frequentantibus insidiari videamini, Aliud enim quodcunque, non hoc, si excusa- rent, nemo haberet quod de vestra eorum absolutione quereretur; nam penes vos est, utris malitis credere, accusatoribus an reis sese purgantibus : jam vero qui facialis, ut gravis et indigni facinoris notam efFugiatis, si eos impune sinatis abire qui ipsi fatentur a se consciis et volentibus leges esse violatas ? Recordamini, quseso, judices, quam multos hoc ipso de genere horainum morte mulcta- veritis, qui cum hoc ipso de crimine, quo nunc hi, fuissent in judi- cium vocati, infitiando subterfugere studuissent suaeque innocentiae testes adeo coram vobis produxissent ; accusatorum nempe crimi- natio credibiHor vobis reorum infitiatione videbatur. Atqui quo- modo res sit non miranda, si jus eodem de crimine dicentes, reos punire mahtis infitiantes quam ipsos confitentes ?
8. Praeterea, judices, nullum est genus certaminum forensinm, e
cnjus dextra sinistrave disceptatione enascens emolumentum de-
trimentumve magis ad universam civitatem pertineat, quam hoc
genus : quaerent itaque cives atque noscitabunt, quae vestra sit hac
de causa sententia : existimant nempe, mortis quidem poenam in
hos reos si decernatis, reliquos etiam hac de familia pudentiores im-
posterum fore ; sin autem hos sine damno abire sinatis, effrenem
licentiam vestro exemplo dedisse his furibus videbimini pro libidine
sua grassandi. Verum oportet, judices, non ob peccata solum jam
commissa punire, verum etiam exemplis statuendis terrorem post
futuris injicere : nam aut hoc pacto aut nullo consequemini ut sint
tolerabiles. Quamquam vel sic quoque vix erunt. Recordamini,
judices, etiam hoc : nullo ex alio hominum ordine plures, quam ex
hoc, causas capitis certarunt. Tam spissa lucrantur ex isto qna^stu
frumentario, ut quotidie pericula capitis adire malint, quam finem
modumque imponere cupiditati turpissimis et iniquissimis artibus
vos defraudanti atque expilanli. Ne si lamentabiliter quidem sup-
plicent atque obsecrent, recte commiserationi locum dederitis :
308 LYSIyE CONTRA DARDANARIOS.
multo sit satius, vos miserorum civium, quos horum sicariorum cupiditas juo^ulavit, miserari sortena, nee non mercatorum, quorum in capita fortunasque hie furum globus conjuravit; iisque debitas poenas ab his repetere, eoque pacto et gratiam a mercatoribus inire et eos ad annonas hue convectandas multo reddere lubentiores atque paratiores. Sin minus, certo futurum existimate, ut merca- torum quoque auimos occupet eadem opinionis foeditas, atque, id quod modo dicebam, vestra absolutio horum nebulonum in civium animis creatura videtur. Ecquid enim aliud, quam vos cum furibus coUudere, censebunt mercatores, audientes, eos mangones specie- rum annonariarum a vobis absolutos esse, qui ipsi fassi sint se navi- culariis insidiari?
9. Nesciojam, quae plura disputare debeam : nam aliorum qui- dem reorura crimina necesse factu vobis est, ut ab accusatoribus doceamini, horum autem improbitatem ipsi vos omnes jam dudum nostis. Quod si ergo hos condemnabitis, una juri aequo satisfacietis et frumenti pretium minuetis ; sin minus, accendetis.
I
L Y S I ^ ' CONTRA PANCLEONEM
HUNC NON ESSE PLAT^ENSEM ORATIO.
1. MuLTA, judices, hac de causa disputare, neque scio neque opus esse arbitror : recte autem a me in hunc Pancleonem susce- ptam esse actionem hoc ex titulo, quod Platseensis non sit, quern se fert, id vero nunc planum vobis facere studebo.
2. Hie Pancleon itaque cum diu me vexasset injuriasque dandj
finem nullum faceret, accessi ad ergastulum fullonium in quo mer-
cenariam operam navabat, diemque dicebam qua essem cum eo in
foro Polemarchi acturus, jubens ea die adesse causam dieturum :
opinabar enim inquilinnm esse. Recusante autem illo atque negante
forum illud esse sibi competens, qui non inquilinus sed Platseensis
esset, interrogabam, quonam ergo in demo sen municipio domici-
lium haberet et cuinam esset demo adscriptus : inter haec amicus,
ex iis quos mecum sumpseram ut de actis testarentur, auctor mibi
fiebat, ut ilium eam quoque apud tribum, unde se Pancleon oriun-
dum esset laturus, denunciarem. Cui admonitioni parui. Illo
itaque respondente se Decelea esse oriundum, citabam eum ad
judices tribus Hippothoontidis : post ad tonstrinam ibam, ubi De-
celeenses convenire solent : ibi sciscitabar, nee non si quos alibi
Deceleenses indagarem, num nossent aliquem Pancleonem, qui se
6 municipio ipsorura oriundum ferret. Negabant omnes nosse.
Unde coepi certior esse, non Plataeensera sed peregrinumesse: quo
cum accederet, quod audirem ab aliis quoque hunc horainem apud
Polemarchum fuisse delatum, illarumque litium alias adhuc pen-
dere, alias jam esse decisas, sed ita ut sere mulctatus abisset, ego
quoque nullus jam dubitavi nomen ejus ad idem forum deferre.
Primum itaque testes ego vobis exhibebo Deceleensium eos, qui
se nosse negarunt Pancleonem municipalem suum esse ; deinde,
quotquot in urbe jam adsunt ex iis, qui lite adversus eundem in-
structa perfecerunt ut condemnaretur. Tu mihi aquam inhibe.
310 LYSIiE
TESTES.
3. Tenetis jam causas, judices, quibus ego motus eum in foro Polemarchi in jus vocavi: illo autem, opponenda exceptione fori haud competentis, hoc judicium eludente, coepi multo eliam quam ante acrius in veri fontem inquirere, cavendum mihi ratus, ne cuiquam arrogantia et protervia elatus contumeliosa calumnia hominem insonlem vexare magis quam ab inimico poenas injuria- rum mihi debitas repetere viderer; omnium itaque primum Eu- thycritum, quem Plataeensium noram vetustissiraum, suspicatus eum rem optime tenere, interrogabam, num quem nosset Hipparmodori filium Pancleonem Platgeensem? bene quidem, aiebat Euthycritus, Hipparmodorum, filium autem ejus neque Pancleonem nosse neque alio quocunque nomine appellatum. Accepto hoc responso, perge- bam alios quoquequos esse Platoeenses noram interrogare. Verum omnes, negantes se nomen hoc nosse, ablegabant me, si vellem quam expeditissime atque exploratissime certior hujus rei fieri, ad forum illud ubi recens caseus vaenif. illuc enim mensis cujusque Calendis Plataeenses omnes convenire. Servata die, Platseenses ibi congressos interrogavi, num quem nossent civem suum Pancleonem. Reliquis tum omnibus infitiantibus, tandem tamen unus eorum. aliquis mihi confirmabat, civem quidem se nullum nosse sic dictum, at esse sibi servum fugitivum hoc nomine: addebat dictis aetatem et staturam hominis artemque quam factitaret. Haec vera esse quo ccrti sitis, Euthycritumque quem ptimum percontatus sum, et reliquorum Platseensium ad quoscunque adii, et ilium ipsum Nico- medem qui se dominura Pancleonis tulit, testes exhibebo. Inhibe tu aquam.
TESTES.
4. Diebus haud multis post vidcns ego Pancleonem hunc ab hoc ipso Nicomede.qui modo testatus est se dominum ejus esse, in ser- vitutem redigi, volens cognoscere quid rei esset, access!. Longam et acrem post rixam, erant qui affirmarent Pancleoni fratrem esse, qui eum in libertatem esset vindicaturus: super hoc praestito vadi- monio hominem quandocunque postuletur exhibitum iri, discessum est in forum. Postero die ego quoque in foro aderam cum testi- bus, cum protestationis ergo qua Pancleon actionem in se meam amolitum ierat, tum actionis qua Nicomedes eum in servitutem redactum ibat, quo cognoscerera qui causae hujus esset futurus eventus, et quisnam eum esset in libertatem vindicaturus et quibus argumentis. Verum neque praetensiis ille frater aderat, neque fidejussorum quisquam qui pro eo caverant et quorum ob sj>cralaai
CONTRA PANCLEONEM. 311
condictamque in foro praesentiam ilia sponsio superior! die acceptata fuerat: muliercula solummodo qusedam aderat, aiens eum servum esse suum, super eoque cum Nicomede contendens atque negans se Nicomedi concessurara Pancleonem in servitutem agenti. Lon- gum sit turn dicta enarrare: verum, tametsi et Nicomedes eum vellet missum facere et mulier item, si quis alius eum aut in liberta- tem assereret aut servum suum esse contenderet, eo tamen violentiae atque furoris procedebant ut abirent cum homine vi extorto atque abrepto. Vobis itaque, judices, quo constet vera esse qu<fi dice, scilicet, et pridie fidejussores de ipsoque homine sistendo et de fratre libertatis vindice producendo cavisse, et turn die postero advocates ejus vi manuque foro et raanibus litigantiura eum eripu- isse et secum abduxisse, harum rerum testes vobis dabo. Tu autem inhibe aquam.
TESTES.
Perspectu jam facile est, Pancleonem ipsimet sibi videri non modo non Platseensem, sed ne ingenuum quidem. Qui enim eo, quod passus est se vi manuque foro et arbitrio judicum extorqueri, ami- cos in discrimen causse de violentia illata dicendee conjicere maluit, quam via juris sequi in libertatem vindicatus ab iis poenas repetere qui se in servitutem actum issent, difficile arbitratu non est, eum servilis suse sibi conditionis probe conscium fuisse, eoque metuisse fidejussoribus datis periculum judicii de ingenuitate adire.
5. Ex his ferme vos omnes intellexisse, judices, arbitror, raultum abesse ut Pancleo Platteensis sit: verum, ut ipse semet optime norat, ita desperavit quoque unquam futurum ut vobis persuaderet, ut Platueensem esse suspicaremini; id quod aperte institutis suis prodidit. Aristodicus enim hie, quem inter testes meos coram cer- nitis, judices, hunc eundem Pancleonem actione apud polemarchum aliquando persecutus est. In ai rw/xoo-/^ hujus causae juratus con- firmabat Pancleo se Plataeensem esse eoque se necessitate coram polemarcho standi nulla teneri; testis autem ab Aristodico contra «um productus juratus negabat eum Platieensem esse; huic testi Aristodici denuntiabat quidem Pancleo falsi dicti testimonii actio- nem, verum actionem iJlam exsecutus non est, sed aequo animo tulit se ab Aristodico reum peractum mulctae condemnari. Cui mulctee luendae dictam diem exire passus aere non depenso, superdiarius factus est; et Aristodico propterea supellectilem ejus domesticam diripere parante, tandem cum eo conditionibus quas impetrare potuit commodissimis decidit, et sic mulctam solvit, impetrata ab actore qualicunque remissione. Vera hsec esse testes confirmabunt a me lexhibendi. Inhibe tu aquam.
312 LYSIvE CONTRA PANCLEONEM.
TESTES.
6. Venim ante quam hsec decisio coalesceret, raetu Aristodici, Thebas hinc aufFugerat Pancleon, ubi pro inquilino diu habitavit. Atqui vos omnes scire, judices, arbitror, si vere Plataeensis esset Pancleon, consentaneum fuisse, ut quocunque alio terrarum in M anp^ulo latitare mallet quam Thebas concedere. Thebis autem diu Pancleonem habitasse, quo certi sitis, audite hos testes. Inhibe tu aquam.
TESTES.
7, Sufficere heec mihi dicta, judices, arbitior; quee si memoria tenebitis, certus sum vos ea scituros esse, quee cum vera et eequa sunt, turn ego vos oro qusesoque ut sciscatis.
L Y S I JE
ADVERSUS DELATIONEM
QUOD PECUNIA PUBLTCA El COLLATA ESSET
QUI IMPOTENS NON ERAT
ORATIO.
1. MuLTUM absum, senatores, ut irascar liuic accusatori, ut gratiam potius ei habeam, qui certamen hoc mihi compararit. Qua eniin antehac carebam opportunitate legitimaque causa omneni mese vitae rationem coram vobis explicandi, earn nunc per hunc adeptus sum* Conabor itaque bac oratione planum facere, hunc quidem mentiri, me autem ad hoc diei vitam egisse earn, ut laude sim quam invidia dignior. Nam invidia ductus, nullaque alia de causa, vi- detur hie homo me hoc in certamen detrusisse ; quanquam iis qui invidet, quorum alii miserentur, ecquod ille flagitium unum omnium vobis abhorrere videtur? Quanquam cur mihi invideat, ego equidem nil causae cerno. Nam si opum causa, nulla mihi sunt; et si ait esse, injusta me calumnia it oppressum : sin autem siinultatem nescio quam suam mecum prsetendit, eaque se impulsum ait ad banc litem mihi movendam, pariter mentitur ; ea eniro est ejus impro- bitas, ut tota mea vita caverira rei quicquam cum illo commune habere; neutram in partem eo sum usus ; neque amicum neque inimicum unquam eum habui. Eccur itaque tandem, Senatores, ita mihi invidet I Nam se mihi invidere tarn apertis prodit indiciis, ut infitiari nequeat. Dicam vobis, Virtute ipsi prcesto. Usus hac quam videtis calamitate, civis tamen sum illo fortior atque hone- stior; et semper studui esse, ratus oportere labes corpori a sinistra quadam fortuna oblatas mentis laudibus corrigi. Neque mci me consilii posnitet, sed rectara me viam tenuisse persuasum mihi babeo : mens enim si mihi sit, perinde atque corpus est, vitiosa atque mutilata, et morum pravitate si liuic pfeestciu ? nou sim perinde turpis futurus et abominabilis, atque hie est?
2. Sed hacc hactenus. Ipsam nunc ad causam accedamus ; de qua quam brevissimis potero, conficiam. Accusator nempe oboluin a rep. adhuc mihi prssbitura negat fas esse imposterum prteberi, sed ait dexiegandum esse: corpus mihi validum et I'obustum esse ;
2 s
314 LYSIiE
titulum ergo ii^vyarov, seu invalid!, cujus praetextu stipem illam adhuc percepissem, mihi nullo niodo competere : prsetcrea me artem tenere atque exercere tarn fructuosam, ut ea vel sola, etiam sine iilo stipendio, me possit alere. Et argumentis utitur, ad corporis quidem robur demonstrandum, hoc, quod alias in equos non sim adscensurus ; ad docendum autem qusestum ex arte me facere satis uberem ad vitam sustentandam, istoc, quod consuetudine utar hominum sumptuosorum et prodigalium. Quoestum quidem ex arte mea vitamque reliquam, quae sit, nostis, senatorcs, ni fallor, vos omnes : dicam tamen nihilominus paucis. Pater facultatum mihi nihil reliqiiit, dudum vita defunctus ; matrem hoc triennio ante demum dofunctam de meo ad vitte finem usque alui ; liberi nondum sunt, qui curis suis meo corpori de victu cultuque necessario pro- spiciant. Artein, quam sterilem parumque fructuosam exerceo, in- cipio jam obrepente senio segre exercere ; neque comparcere mihi adhucdum potui tantum seris, unde servum emerem, quern eam artem docerem eoque adjutore in ilia cxercenda uterer. Vectigal mihi nullum est aliud, proeter banc stipem, qua si me privetis, peri- ciitor de sorte dirissima subeunda. Quapropter penes vos cum sit, senatorcs, ita me servare, ut una jus et fas quoque servetis, nolite me ita perdere, ut eo facto vosmet ipsi summo scelere ob- stringamini ; neque detrahite mihi nunc senior! et invalidiori facto id, quod oiim juniori adhuc atque valentiori dabatis; neque sinite ab luijus accusatoris mei calumniis ita vos incitari atque in furorem agi, ut crudelibus modis accipiatis eos, quorum miseria vel ipsos inirnicos ad commiserandum flexura sit, postquam olim erga eos ipsos adeo, quibus corpus nulla dcformatum esset labe, mirifice misericordes fuissctis ; neque reliquos pari sortis adversitate mecum usos ad moestitiam atque desperationem adigite, id quod facturi sitis si mihi injuriam ofTerre sustineatis. Foret utique abhorrens, vos, senatorcs, quam stipem me olim passi estis a rep. ferre, cum calamitate adhuc simplici premerer, eam mihi hoc tempore ereptum ire, quo ad illam olim simplicem calamitatem [artuum mutilationera] geminum aliud accessit malum, senium et morbi cum tota cohorte malorum illinc exsistentium. Paupertatis mese magnitudinem vel solus vidctur accusator mens doccre posse omnium liquidissime. Fac me, choregum tragoediis nuncupatum, illi conditionem offerre fortunarum permutandarum. Quid tum ? Vel decies malit cho- rcgi partes agere, quam semel fortunas mecum permutare. Ecqui ^"■go grave non sit accusatorem jactare audere, me ob qusestus ubertatem cum locupletissimis versari atque prodigalitate certare, qui accusator, si qnod dixi eveniat, tarn se sit iniquum et multo etiam nequiorem exhibiturus?
3. De gestatione mea in equo quod eum nihil puduit ad vos com- raemorare, neque ultricis fortunac metu absterriium neque vultus
PRO IMPOTENTE. 315
vestri reverentia repressum, necesse habeo me purgare ; potero tamen brevis esse. Quibuscunque, senatores, hujusmodi quaedam obtigit corporis labes, hos omnes arbitror hoc quaereve, rneditari. circumspicere, ut aliquam inveniant machinam, per quam ista labes sibi fiat versatu atque toleratu quam expeditissima minimaque cum molestia quasi habilis. Quorum in numero cum ego quoque essem, offensione sinistree fortunce debiiitatus, banc mihi machinam exco- gitavi, qua molestias itinerum allevarem quae suscipienda mihi sunt paulo longiora, quam sunt ilia quotidiana et inevitabilia [in forum et ad familiaresin urbe, quo pedibus ligneis fultus commeare soleo]. Equus est ilia machina, in quem inscendo, non, quod hie ait, su- perbia tumens, non insolenlia gestiens, sed ob paupertatem, id quod perspectu facillimum est, senatores, vel unum hoc recogitanti. Fa- cultates amplse si mihi essent, astraba [h.e. sive mulo, sive petor- rita] gestarer, non autem in equis alienis precario sumptis : quia vero vehiculum hoc beatorum hominum comparare mihi sere meo non possum, ssepe necesse habeo equis alienis uti. Annon erit in- consentaneum, senatores, quod in equos adscendam mutuo rogatos, ex eo accusatorem contendere vobis persuadere, me BvvaTov esse [valentem et corpore et opibus] eoque privandum beneficio legis, solos d^vfciTovQ, invalidos, ad stipis fructum admittentis ; qui ac- cusator idem si me videat astraba [mulo, vel petorrita] vectura, haud sit hisciturus. Ecquid enim dicat tandem, etiarasi oggannire velit ? Quod geminis nixus inambulem scipionibus, cum alii sin- gulis incedant nixi, vitio id ille mihi non dat ; ueque argumento hoc utitur ad persuadendum me in numero rHJu cvya^iyojy [potentium atque valentium] esse : equis autem quod vecter, ex eo colligit, hoc in censu me haberi oportere, quanquam causa non est eadem ob quam ego baculis incedo geminis nixus, atque ob quam divites in- cedunt nixi singulis.
4. Videtc, quo impudentise processerit hie homo, et quantum furore quotquot sunt homines omnes vicerit, qui, unus cum esset, vobis, senatores, tot numero qui sitis, persuadere tamen ausus sit, invalidorum in numero me non esse habendum. Atqui vobis hoc si persuaserit, quid impedit, quominus in noveni archontibus sortiar ? quid impedit, quominus obolum, mihi ut valido ademptum, huic ut invalido sententia vestra addicatis? Non enim profecto judicio vestro tam aperte refragaturi videntur novem archontes, ut, cui vos stipem adhuc ceu invalido indultam, rursus tamquam valido subito facto denegaveritis, eundem ipsi a sortitions sui collegii ceu adhuc invalidum, ut pridem, arceant. Sed bene habet ; res in salvo est. Non eodem vos, atque hie, furore agitamini, neque rursus hie per- inde sapit atque vos; de quo ei congratulor, dignus enim est qui a vobis dissentiat : vos santr mentis estis compotes, hie cerritus est. Quid enim ? Quasi mutilatio pedum puella queedam nubilis,
316 LYSIiE
orba, dives sit, de qua domura ducenda atque habenda multi inter se in jure contendant, ita hie venit mecuin litigatum vobisque per- suasum ita debilitatum milii corpus non esse atque vos omnes esse videtis. Vos autem idem mihi facturi videmini, quod faciunt omnes <|uibus mens recta constat, ut vestris potius oculis quain hujus ora- tioni credatis.
5. Contumeliosiim aiitem me cum ait esse rixosumque et violen-
tum atque pctulantem, in ista quam ccrnitis mei corporis debilitate,
ludos sibi de vobis facit, pro pucrisque vos ridet, quasi fidem ipsi
sitis habituri formidabiJem me appellant! nullam, si admodum niitem.
Ego vero vos autumo, senatores, probe debere dignoscere, (jueenam
hominum genera par sit per naturam rerum ad insolentiam efferri,
etquibus rursus negatasit protervia. Mcndicos rerumque omnium
egentes baud est consentaneum lascivire, sed eos, quibus multo
plura supersunt quam vita postulat sustentanda; neque, quibus
corpus est imbecillum, sed lacertis et nervis maxime fidentes ; neque
provectos oetate marcidosque, sed juvenes adhuc corporibusquc
animisque vigentes. Divites ertim pericula forensia de vi facta
nummis datis emercantur ; pauperes autem ab egestatc coerciti ne-
cessario manus continent atque modestise student; juvenes si quid
tetatis ferocia ablati deliquerint, facile veniam a senioribus impe-
trant; rcliquis autem insolescentibus succensent, objurgantque
ambo pariter, tam senes quam juvenes: valentes viribus ubi alios
verberibusque commulcarint aliiscjue contumeliis dedecorarint, ipsi
possint illajsi abirc; imbecilli autem, neque aggressores ulcisci pos-
sunt, neque, in mcntem ipsis ubi venerit aliis injuriam offerre, non
siiccumbere. Accusator itaque proterviam mihi atque rixositatem
exprobrans non serio agere, sed jocari, videtur ; neque hoc agere,
ut me talem esse vobis persuadeat, sed illud, ut me subsannet,
quasi ("acinus id sit p dma dignum.
6. Praiterea quocpie homines ait penes me convenire multos atque facinorosos, qui sua cum prodigant, tum bonis insidientur corum qui sua tueri et salva servare contendant. Ego vero vos meminisse velim, senatores, haec eum jactantem non me magis, (juam reliquos omnes accusare qui artibus raanuariis exercendis quajstum faciunt; nccpu; eos magis qui mc frequentant, quam eos qui ofHcinas alioruni opificum. Unus cnim quisque vcstruni itare solet, alius ad tabernam unguentariam, alius ad tonstrinam, alius ad sutrinam calceariam, alius quocunque tandem quo animus quem- quc fert, plerique ad proxinie forum habentcs, paucissimi ad eos quibus non pbirimum a foro distant officina;, nulli prorsus ad bos qui longissimr- illinc haljitant. Quod si ergo vestrum quis eos, qui ad me convcniiint, ideo pro improljis habet, paret eum idem esse de aliis quoque judicaturum, qui apud alios otium conterunt : sin autem hos quoque pro facinorosis damnat, constat universum popu-
PRO IMPOTENTE. 317
lum Atheriiiinsem ab eo damnari ; omnes enitn solctis aliquo conve- nire et ubi ubi tandem otium fallere.
7. Verura non video, quid opus sit me ad singula quocque crimi- nationum capita insistentem iisque occunentem molestiam vobis create. Kam si gravissinia quaeque refutavi, quid attinet in iis serio contendere, quae tam sunt futilia, atque totus homo ipse est? Ego vero vos, senatores, oro quaesoque omnes, ut quo pridem erga me fuistis animo et quara de me habulstis conceptam opinionem, eandem imposterum quoque servetis; neque hujus accusatoris ca- luraniis decepli me privetis ea bonorura patriee portione, quam solam mihi sinistrge fortunaj malignitas reliquam fecit. Prcestigiis hujus hominis tantum ue tribuite, ut, quod dudum mihi ultro tribuistis, id fursus raorem huic gerentes adimatis. Ut enim fortuna summis in patria honoribus me exclusit, civitas decreto suo exiguam hancce stipem mihi addixit asseruitque, rata, casus in utramque partem for- tuitos esse communes omnibus. Qui ergo non sim omnium infeli- cissimus, si, quam largitionem civitas eorum sanxit in solatium qui simili mecum calamitate perculsi sunt, ea largitione me hujus accu- satoris fraudet improbitas, tam diro ictum infortunio, ut propter id summis in patria honoribus carendum mihi sit?
8. Neutiquam, senatores, neutiquam sic ponite calculum. Ecqua enira mea culpa tantara vestrae severitatis iniquitatem meruissem? Num quod, me accusatore, mulctatus quisquam bonis universis ad raendicitatem decidit? Atqui nemo est, qui doceat, malum hoc ulli civium vestrorum a me datum esse. An quod alienarum rerum ad me nil pertinentium curiosus sum, et hngua protervus, et manu prseceps, ferox, rixosus, ad suscipiendas simultates citus et susce- ptarum tenax? Atqui vita mea non utitur opportunitatibus ad hujus- modi scsevitatem animi aut concipiendam aut nutriendam accommo- datis. Sed forsitan quia intolerandum in modum contumeliosus, ♦ superbus atque violentus sum? Atqui ne ipse quidem accusator hoc affirmare ausit, nisi si hoc quoque mentiri velit, ut reliqua men- litus est omnia. At quia sub Trigintatyrannorum dominatu potens fui, eaque potentia ad civibus incommodandum abusus? Atqui vestra cum plebe Chalcidem quae est ad Euripum profugi : in urbe manere quanquam licebat, malui tamen vobiscum discrimina capitis adire, nudus rebus omnibus. Insontem itaque me nulliiisque mihi culpae conscium, nolite, senatores, iisdem excipere modis, atque merito excipitis facinorosos multorum scelerum convictos : recor- damini, me nunc neque serarii publici rationem rcddere quod nunquam administravi, neque honoris gesti quern nullum unquam
. gessi, sed de pbolo certare. Quod cum feceritis, et vos a?qua atque justa sciscetis, et ego rogatis potitus gratiam vobis habebo, ethic denique accusator discet, non infirmissimo cuiquc insidiari, sed similes sibi vincere.
L Y S I iE
DE AFFECTATA TYRANNIDE APOLOGIA.
1. VoBis equldem, judices,lubentissimus ignosco, si, sermonibiis hujusmodi, atque accusatoris sermo fuit, vestras aures personan- tibus, malorumque superiorum memoria vestros anitnos sauciante, animo sitis erga omnes pariter infesto qui turn in uibe manserunt: accusatores autem miror, si, privatarum cujusque suarum rerum omissa cura, alienarum satagentes ; cum probe sciant, qui nostrum insontes sint et qui rursus multis sceleribus contaminati, tamen lucri cupiditate ducti, territare magis insontes calumniis atque emungere, quam vos docere, studeant, de omnibus, qui sub Trigintatyrannis in urbe manserunt, non idem vobis esse statuendum. Nam si, quae sub illorum dominatu mala reipublicse evenerunt, ea commemorant ad mei criminationem nil facere existiraantes, sed eo solummodo jactant quo famam nescio cujus eloquentiac aucupentur, nee illos ego admodum indiscrtos duco, qui ne centesimam quidem partem facinorum a tyrannis commissorum perstrinxerint : sin autem ista accusatorum inanis disputatio eo tendit quo me communicatorum cum tyrannis consiliorum atque scelerum insimulent, planum faciam, qusRCunque illi advcrsus me protulerunt, ea omnia mera mendacia, ct me talem esse qualis vel optimus quisque Piraeensium [seu exsu- lum] fuisset futurus, si ista tempestate in urbe mansisset. Vos autem rogo, judices, ut ab hisce sycophantis diversa sentiatis. Horum enim opus est insontes in invidiam adducere; in eoque ela- borant, sperantes ex eorum concussione qusestum se facturos spis- sissimum : vestra: autem partes sunt, cum insontibus quibusque nullo discrimine civitatem vestram communicare; sic cnini prote- tores forma reip. nupcr a vobis instituta et nunc obtinens quam plu- rimos habebit. Rogo itaquc vos et tequum censeo, judices, ubi vobis constitcrit, ad plebem vestram a me noxiam nullam esse pro- fectam, sed potius remp. a me multis modis et laboribus corpora meo toleratis ct contributionibus pccuniariis ornatam atque suble- vatam esse, ut vos turn mihi, si non plus, quanquam plus meruisse aio, hoc saltim roinulum tribuatis, ut dcteriorc saltim loco me esse
DE AFFECTATA TYRANNIDE. 319
ne sinatis, quam nuUo scelere obligates, ne dicam, bene de vobis meritos.
2. Sceleris autem nullius me reum esse, magnum hoc vobis esto atque grave documentum : ipsum memet si criminis commissi accusatores coarguere possent, non profecto me nunc ob tyran- norum scelera postularent, neque se decere putarent ob illorum facinora alios ab illis facinoribus disjunctissimos criminari, sed ipsos facinorosos ad poenas dandum adigere : jam vero autumant iracun- diam, qua publice adversus tyrannos exarsistis, adminiculum esse satis idoneum ad alios perdendum, etiamsi nullo facinore ob- strictos. Ego vero perinde iniquum et inconsentaneum arbitror esse, sive tum fuerunt egregie quidam de republica promeriti, noa eos, sed alios, gratiam illorum meritorum atque bonores ferre, sive mala quidam vobis tum magnaque et multa conscivere, poenas eorum non hos vobis dare a quibus ilia mala profecta sunt, sed alios nullius offensionis nulliusque noxiee datse reos. Stultum sit, quin furiosum, amicorum animos insectationibus erga vos a vobis irritari, cum inimicorum satis et super habeatis, qui pro magno lucro sint reputaturi, insontes injustis calumniis adversus vos concitari.
3. Ut autem notam teneatis, judices, qua sontes ab insontibus
facile dignoscantur, docebo vos, quosnam cives consentaneum sit
paucorum prlncipatum appetere, et rursus quosnam populari liber-
tate delectari. Sic enim et vos statum causes melius perspicietis,
egoque hoc facilius atque certius hac defensione mea defungar,
demonstraturus, e moribus atque institutis meis si fas sit, id quod
esse palam est, animi mei erga plebem vestram habitum colligi, eos
fuisse meos in utraque vestrse reipublicse fortuna mores eaque in-
stituta, ut suspicio atque infamia animi erga plebem vestram infesti
a me debeat esse alienissima. Primum itaque hoc vestris animis
proponite, judices, neminem esse, qui nascens secum in vitam inferat
aiiimum aut paucorum dominatui deditum aut popularis libertatis
studiosum, sed prout cuique forma quaeque gubernationis prodest,
ita quemque earn constitutam velle ; in vobis itaque, judices, baud
minimum est situm, si vestra interest, vos studium atque caritatem
ejus constitutionis quse nunc obtinet quam plurimorum animis
injicere. Quee, ut disputo, ita esse, facillime vos e memoria rerum
superiorum colligatis. Spectate modo, judices, ambarum consti-
tutionum principes quoties animuni mutarint. Non Phrynichus
atque Pisander aliique istius familiae, quos par erat partes plebis
tueri cujus advocati essent constituti, tamen, a conscientia scelerum
exagitati quse multa et enormia commiserant, eoque metuebant ne
poense eorum sibi essent dandsc, priorem oligarchiam condiderunt?
non in Quadringentorum numcro fuere multi, qui postmodum inter
reliquos exsules e Pirseeo in urbem redierunt? non eorum, a quibus
:\20 LYSIiE
honim Qiiadringentorum potentia conviilsa fuit, permultl post- modum in collegium Trigintavirorum cooptati patrioe viscera dila- niarunt ? Quid? quod ex iilis ipsis, qui, nomen ad illam expedi- tionem professi qua tyrannos in Elcusine oppido conclusos oppu- gnatum indeque exturbatum ibatis, vobiscutn in castra vestra urbe exierant, baud pauci illinc ad Trigintatyrannos transfugerunt, cum iisque obsidionem in illo quod dixi oppido tolerarunt. Unde baud est difficile pcrspectu, judiccs, dissidere homines inter se non super formis civitatiiin gubernandarum, sed super eo quod cujusque pri- vntini interest. Hunc ad canonem oportet vos civium quemque judicare, inquirentes, qualem se quisque in democratia gesserit, et quodnam ad eum rediturum fuerit enioUi men turn e stiitus civilis commutatione : nam sic demum eequissimam atque verissimam eorum facere licet costimationcm.
4. Quotquot ergo sub democratia aut infamia notati fuissent, eo quod honorum a se gestorum rationes censoribus approbare minus potuissent, aut proscriptions bonorum mulctati aut alio quopiam simili infortunio icti, iilis omnibus ego arbitror fuisse consenta- neum, ut novas res appeterent, sperantcs in earerum commutatione portum se tutum esse inventuros : quicunque contra non modo jilebem nulla Ireserunt noxia, sed earn potius tot tantisqueornarunt promeritis, ut plebem potius deccat iilis prasmia studii atque operee referre quam poenas ab iis repetere criminum ementitorum, .in hos si quae intorqueantur caiumniae, vos eas neque auribus neque animis admittere par est, ne si omnes quidem, quotquot in parte quadam reip. gerendfc versantur, eosaiant paucorum domination! studuisse. jam non modo mihi, judices, in isto pristino reip. statu nulla con- tigit neque privatim neque publico calamitas, quae me coegisset rationem cupide amplecti, qua preesentibus a malis liberarer ; sed referebat etiam mea pristinum istum statum liberce reip. manere, quia CO rnanente spcs crat fructus e contentione mea pro patria per- cipiendi, quae spes inutala rep. prorsus dccolabat. Quiti(|uios trire- mem instruxi et rexi, quatuor prooliis navalibus intcrl'ui, contiibu- tiones pecuniarias in bello permultas contuli, aliaque sumptuosa munia obii nihilo segnius neque parcius quam uUus alius civium vcstrorum omnium ; plurafpie in vos impendi, quam a legibus im- peratum csset. Quorsum cnimvcrc ista?c? (|U0 scilicet a vobis vir fnrtis fct bonus liabcrer, et suspiciosa si quco incidcrcnt tempora, hoc expediting atque prosperius in jiidiciis decertarem. Sperare fructum hujiis mei studii in democratia potcram, minus in oligarchia qtiee me fortunis meis omnibus denudavit ; id <piod secus fieri non poterat : lyr;inni cnim, non si qui dc plebe bene meriti cssent, eos gratia quadam sua dignos liabebant, sed (|uo quisque vos infestius vexasaet atqnc torsisset acerbiu3,lioc cariorcm habebant et pluribus
DE AFFF.CTATA TYRANNIDE. .7?I
cumulabant honoribus, quasi fidei crga sc pignus haberont nullum certius, quam erga vos malevoleiUiani. Heec vos omnra iccordantes decet, non accusatorum criminationibus fidem habere, sed e factis quemque suis spectare. Ego, judices, neque Quadringentorum tempestate florui potentia [neque Trigintatyrannorum] ; aut accu- satorum si contra quis ait, progressus in medium mendacii con- vincito : nihilo me magis quisquam sub Decemviris in senatu fuisse, uUumve magistratum gessisse docebit. Quod si ergo turn magi- stratus nullos gessi, id eo factum est, quod aut delates recusarem aut iis dignus non haberer : quod si ergo magistratus turn delates recusavi, convenit ut ea ipsa de causa nunc a vobis honorer ; contra, si, qui turn plurimum poterant, hi me indignum habuerunt cum quo partem rerum suarum ullam communicarent, seu quod odissent seu quod non fiderent, ecquod aliud excogitari potest ar- gumentum unde constet hos accusatores mentiri ?
5. Sed ex aliis quoque meis cceptis atque institutis banc rem par est sestimari. Turbidis enim illis atque calamitosis reip, temporlbun eum me gessi civeni, ut si reliquis quoque sensus idem mecum iidemque mores fuissent, nemini omnium malorum quicquam fuissct eventurum. Obtinente enim illo paucorum dominatu, reperietis no- minem, si qua^retis, in carcerem a me abductum; inimicorum nemi- nem turn ultus fui, neminem amicorum beneficio quodam ornavi. Quanquam hoc quidem non admodum est niirandum: ejusmodi enim erant ista tempora, ut tam difficile essetbene de quoquam me- reri, quam erat facile male, qui vellet. Ut neminem in album civium Atheniensium intuli, ita rursus nemo eorum, quibus arbiter sedissem, a me coudemnatus est ; neque doceri poterit e detrimentis vestris me rem fecisse ampliorem. Atqui, si malorum vestrorum auctoribus jure merito succensetis, consentaneum rursus est vos honorifice de iis sentire, si qui noxiam vobis nullam dederint. Videor itaque fidem meam erga popularem vestrse reip. constitutionem documentis vobis approbasse luculentissimis atque certissimis, unde certi sitis, non modo fuisse me semper vestri sludiosum, sed etiam imposterum fore. Qui enim tum temporis, in ilia tanta impune peccandi licenlia, nihil in vos deliquerim, multo nunc magis contendam vobis probari, be- negnarus, si quid deliquero, poenas delicti mihi protinus fore dan- das, Verum enim vero mens mihi semper ea fuit, ut neque in oli- garchia aliena appeterem, et in democratia fortunas meas in vos prompte atque largiter erogarem.
6. Nego itaque vos, judices, recte iis sucoenscre, si qui sub ty- rannis intacti a nialis mansere : quidni potius in eos iracundia ve- stra grassabitur (et licet, et fiequum est), qui plebem tum la^serunt "^ Inimicorum in numero non recte videmini eos habere, qui in exsi- lium non abiennit, cum i?fos potius deceat illo in numero haberi.
32-2 • LYSI^
qui vos in exsilium extniserunt; iniquum est odium vestrum erga sludiosos rei familiaris tuenda; ; quod odium juslius in eos conver- tatis, qui alios spoliant: animadversionem vestram sibi deposcunt, lion hi, qui sua? salutis ergo tuin in urbe manserunt, sed isti, qui quo alios pessumdarent in rep. gerenda versati sunt. Sin autem opinaniini oportere a vobis per summum nefas paucos etiam illos exscindi et eradicari, quos tyrannorum immanitas adhuc tamen su- peistites siverat esse, nuUam aliain ob culpam quam quod exsilium vestrum iion parliciparunt, nullus vobis civis supererit.
7. Sed ex hoc quoque inonicnlo rem spectale, judices. Nostis omnes, in ilia superiori quae ante tyrannos fuit democratia, remp. gerentium multos fiscum compilasse; alii jura et vectigalia vestra nundinabantur, alii calumniis socios vestros a vobis alienabant etad defectionem adisrebant. Hos solos si Triafintaviri sustulissent, for- tes bonosque viros ipsi vos eos habcretis: jam vcro (juod illorum pro furtis et sceleribus tyranni totam plebem plecttndam censerent, id cegre ferebatis, indignum rati, paucorum peccata cum tota civi- tate communicari. Nolite itaque ilia injuriarum exempla imitari, quae vos cernentes cum exercerentur detestabanuni, neque, quae vos olim ipsi palientes per vim et nefas pati putabatis, eadem nunc rur- sus in aliis exercentes justa vos et ajqiia agere aibitraiiiini ; sed quo erga vosmet eratis animo turn exsilium tolerantes, eodem estote nunc in patriam reversi erga illos alios quos dico qui in urbe manserunt; ut aegre tulistis vos a tyrannis opprimi ct vexari, pari iudignatione hos quoque vestras injurias forre nulli dubitate: hoc paclo et con- cordiam imprimis aletis atqtic constabilietis, et remp. mirifice ampli- ficabitis, decrclisque et exeinplis vestris hostium animis aculeos quam acerrime pungentes imprimetis.
8. Oportet quoque, judices, eorum meminisse, quae sub Trigin- tatyrannis evenerunt, quo inimicorum errores vos vestris de rebus consilia capere hoc sapientiora doceant. Audientes vos, cxsules qui turn eratis, nos qui in urbe manseranius Concordes esse, habe- batis reditus in patriam spem perexiguam, rati nostram, urbanorum puta, concordiam vestro in patriam reditui officere crucemque esse exsilii vestri durissimam: ut autcm ailatum ad vos ex urbe fuit, ter mille virorum cohortem, quod erat Trigintavirorum ministerium atque satellitium, in dominos suos insurrexisse, rcliquos civos prae- coriia voce relogari, ipsos Trigintaviros inter scse dissidere, plures denique in urbe esse pro vestra salute sollicitos atqiic trcpidantes quam vobis infestos, tum demuin incipiebatis bene de coeptorum ve- strorum succcssu sperare, tum demum credibile vobis fiebat, brevi fore lit in patriam rediretis atque ab inimicis poenas repeteretis ; vidcntes coram oculis ea evenire, qua: deos supplices orabatis ut evenire juberent. Consebatis nempe, et recte id quidem, vos redi-
DE AFFECTATA TYRANNIDE. 323
turn vestrum in patriam minus potentiae vestia) quam furori tyran- iiorum esse debituios. Oportet itaque superiorum temporum even- tibus pro futuroruin exemplis in capessendis consiliis uti, eosque libertatis popularis studiosissinios ducere, qui auctores vobis sunt concordise tuendae pactis servandis jurejurando confinnatis, existi- niantes fiimissimum hoc esse salatis publicse prsesidium, flag-ellum- que hostiiim acerriuium: nou enim facile quicquam ipsis conlingat ad cruciatum acerbius, quaiu ut audiant, nos urbanos a vobis Piraj- ensibus ad reip. gubernationem adniitti, utque cives inter se senti- aut esse miitua voluntate quasi nullse unquam ipsos intercessissent sinmltates. Oportet hoc quoque vos nosse, judices, velle exsules [h. e. Trigintatyrannos et eomm asseclas] reliquoruni civium quam plurimos et in invidiam adduci et infaraia notari, sperantes sic fulu- rum ut a vobis injuria Isesi vestris a partibus ad partes ipsorum transeant; eosque quantivis esse facturos, gratia opibusque apud vos sycophantas plurimum valere: horum enim impiobitatem saluti sibi fore arbitrantur.
9. Cujus rei documento vobis eruut, quao post Quadringeutorum dominationem evenerunt, si voletis ea ad vestram mentem recorda- tione revocare. Sic enim inteUigetis, quorum hi sycophantee, dis- cordiarum faces atque tubae, vobis auctores facti sint, ea nunquam vobis expedisse; quae autcm ego suadeo, ea esse cjusmodi, utformae reip. gerenda; utrique, tarn populari quam aristocraticae, nulio non tempore expediant. Epigenem nostis atque Demophanem et Cli- sthenem, qui et privatam suam rem e minis civium auxerunt, et pubhcam noxiis quam plurimis atque dirissimis dilacerarunt. Alios enim ut indicta inauditaque causa morti daretis, vos impellebant ; aliorum multorum bona ut publicaretis, alios ut urbe expelleretis in- famia notatosjhortabantur: mens enim ipsis erat tarn locva tam fla- gitiosa tam improba, ut criminosos quidem largitionibus corrupti sine nota transmittercnt, insontes autem in judicium vestrum indu- cerent atque a se condemnatos pessumdarent. Studia haec exer- cere prius non desinebant, quam civitatem in discordias calamitates- que quam maximas conjecissent, ipsi autem e pauperrimis ditissimi essent facti. Vos autem co contra fuistis animo, ut in exsilium actos inde revocastis sinuque vestro recepistis, infamia notatos in statum pristinumcivilis dignitatis restituistis, reliquis fidem vestram de ser- vanda pace atque concordia jurejurando dicio obligastis; denique, si qui, obtinente adluic priore libertate, civium animos delationibus falsisque criminibus in odia insectationesque mutuas inflammassent, eos si vobis licuisset libentius punivissetis, quam illos ipsos qui in tyrannide rerum potiti fuerunt. Recte enim vero, judices, sapien- terque: constat enim nunc inter omnes, per eorum errorem qui in ■oligarchia nefarie remp. tractarqnt factum esse, ut democratia revi-
324 LYSINE
visceret; per delatorum aulem malignas ct nefandas fraudes, ut libertas populi paucorum jiigo bis subjiceretur. Convenit ergo his turbanim concitoribus non sa^pe consiliorum auctoribus uti, quibus paruisse no scmel quidem profuit.
U). Considerate hoc quoque,Pireecnsiiim qui maxima inclaruerunt gloria et periculis defuncti sunt plurimis atque gravissimis et orna- menta in vos contulerunt plurimaque atque amplissima, quam saepe hi vestram plebem hortati sint ut veHt pacta jurcjurando sancita sanctissimc tueri, quippe qui banc arccm esse vestrce sakitis arbi- trarentur: pactoruin enim per religiosani observationem futuruni, ut et urbani sccuri sint nihilque de injuriarum supcriorum poenis dandis metuant, et rursus Pireoenses conHdant formam reip, a se restitutam quam diutissime esse perennaturam, Quibus fidem vos habere, multo est eequius, quam his discordiarum satoribus, qui, cum exsiiium agerent, ad recuperandam hbertatem nihil operse nil animorum contulerunt, sed alienee virtuti, nou sua?, reditum in patriam debent pristinarumque fortunarum recuperatiouem ; cujus banc reddunt patriae gratiam, ut ementitis criminationibus denuo remp. coaturbent atque secum coUidant. Mecum eadcm quibus est voluntas ex iis qui in urbe manserunt, eos equidem autumo, judices, documenlis sat perspicuis testatum fccisse, cujates sint cives ct quali mcnte prsediti : hi aiilcni calumniatores, vehementer dubito, quidnam fuissent ausuri et quales se gesturi, si quis eos in numerum Trigintavirorum allegisset, qui nunc post restitutam Hber- tatem in hac juris civilis ooquitate cum tyrannis eadem designant^ repente divites e pauperibus fiunt, multosque cum gerant honores nullius rationem reddunt, pro concordia quam fovere debebant dis- cordiarum semina spargunt, suspiciones quibus animi aliorum ab aliis distrahuntur, ot pro pace bcllum denunciant ; propter hos fiducia Grajcorum caremus. Tanta hi nobis mala crearunt aliaque a me nunc non commcmorata numero non pauciora, Trigintaque tyrannis cum nil ditferant, preetcrquam hoc uno, quod tyranni ob- tinente ipsorum dominalu iisdcm malis artibus studebant atque hi nunc student, hi autem in ipsius populi oculis libertate restituta gaudentis eadem agitant atque exercent quaj illi olim; autumant tamen nihilominus se decere, utquemcunque velint sine hsesitatione arreptum vexent atque concerpant, quasi alii quidem, eadem atque ipsi agentes, injuste agant, ipsi autem frugi sint homines honesti- que cives. Quanquam his quidem cam mentem eosque mores esse viteeque hoc inslitutum, nil mirandum est, vos autem utique miran- dum est ita in horum hominuni esse potestate, ut queecunquc velint vos exsequamini, qui tutores atque vindiccs juris sequi vos feratis ; quo fit, ut non, qui plebis majeslatcm laidunt, sed optimi cives ple- ctanlur, bona sua in lurgitiones quibus horura cupiditas satietur
DE AFFECTATA TYRANNIDE. 325
absumeie recusantes. Malint hi remp. per se minutam atque con- temptam esse, quam per alios potentem atque formidabilem liberam- que, exlstimantcs, jam quidem per exsules e Pira;eo reduces sibi licere quicquid modo designent; sin autem postmodum contingat ut vos per alium quempiam ab hoc jugo hberemini, futurum esse ut hos sospitatores patriae ipsi claritate atque terrore sui nominis obruant atque obscurent, multoque plus quam hi in rep. valeant. Deniquc in idem consentientes ad idemque contendentes omnes, obstant, si quis beneficio quodam vos ornare velit. Hoc quidem igitur intelligere, si quis velit, baud sit arduum ; nam ne ipsi quidem in occulto manere volunt, sed pudet eos in numero malorum non haberi; ct ipsi vos eorum scelerapartim coram cernitis oculis-, partim fama accipitis ad vos perlata.
II. Nos autem, tametsi sequum censemus esse, nullius in civis causa, quicunque est, pacta conventa jurisque jurandi religionem a vobis violari, tameu ignoscemus vobis ilia pacta violantibus, cum videbimus vos pcenas debitas ab auctoribus illorum malorum repe- tentes, quorum a nobis tum toleratorum et adhuc sumus memores et nunquam non erimus : sin autem testatum ad omnes facietis, easdem poenas insontibus pariter atque sontibus a vobis irrogari, qua sententia me damnabitis, eadera alios quoque ad desperandum de r€p. adigetis.
L Y S 1 iE
DE EVANDRI PROBATIONE
ORATIO.
1. * * * existimans eos [magistratus puta censurse morum prse- fectos] non admodum diligentem neque severam esse censuram liabituros ob longinquitatem temporis quod a perpetrationc tuorum crirainum ad hoc diei effluxit ; quorum criminum, (|uce et multa sunt et atrocia, quanquam tu bene tlbi conscius es, speras tamea eorum nonnullos esse oblitos. Quapropter animo vehementer anger metuoque et indignor idem, Evandrum hac spe fretum ad vos uunc procedere, senatores, (juasi non vos, sed nescio quos alios, injuriis laosisset, et quasi alii de se dicturi sint sententiara, non vos, qui rei causam cognoscetis ejus a quo mullas magnasque noxias accepistis. Sed vestra haec est ipsorum culpa, non recor- dantium Evandrum de grege illo esse, qui facilitatem vestram et clementiam pro tarditate interpretantur. Republica a vi atque do- minatione Lacedsemoniorum oppressa, ne servitutem quidem hi suam vos secum participare sincbant, sed urbe vos expellebant ; vos autem non niodo libertatem virtute opcraque vestra reparatam cum ipsis communicavistis, sed etiam jus in judiciis sedendi atque cum populo in concione agendi : recte itaque fit atque prout con- sentaneum est fieri, vos hi cum sperant tarn fore segnes atque tarn vecordcs, ut ilia sua tarn enormia crimina dissimulatione veniaque et oblivione transmittatis. Huic gregi adscriptus Evandcr non acquiescit in participatione jurium illorum ; sed etiam, poenis supe- riorum scelerum nondum persolutis, honores ambit.
2. In defensione nostra; accusationis, ut fama ad nos pertulit, accusationis summa capita leviter atque defunctorie perstringet, pra^tcrlabens res dictu necessarias et accusationem defensione suf- furans [h. t. criminum memoriam judicibus rapiditate transcursus eripiens] ; in hoc autem sese jactabit, ut dicat, seque majoresque gloriae studiosos multa in rempublicam erogasse muneraque magni- fice edidisse superiori adhuc tcnente libertate populari multasque et insignes victorias c Indis reportasse ; item, proprias ipsius laudcs si requiratis, pudentem sc atque temperantem esse, neque conspici
CONTRA EVANDIIUM. 327
ea patrantem quoe alii liac in urbe audeant, sed reruin suarum satagere. Ego vero facile factu arbitror esse, ut ad hujusmodi cavillationes occurratiir: de muneribus quidem sic lerme, multo fiiisse satius, si pater ejus munerum prorsus nihil edidisset, quani ut edcret tam magnifice; f'raudi enim fuit reipublicjE ilia ejus pro- fusa libcralitas, qua cum illectse plebi imposuisset atque persua- sisset ut fidei suae se commilteret, abusus est ilia fide pater ejus ad eripiendam plebi libertatem; quo factum est, ut hoc ejus unum scelus ad sempiternam memoriam multo sit futurum durabilius, quam donaria omnia ab eoque et a majoribus atque necessariis ejus dedicata: ad ipsius autem Evandri pudorem atque modestiani quod attinet, sic feime occurrere possitis earn jactanti, non nunc quajri frugine sit atque temperans, in hac severitate reipublicEe legibus servientis insolentiam compescentibus; sed istud, cur, quo tempore licebat, utram mallet vitse sectam sequi, vitam licentiosam et legibus repugnantem in luce reipublicee agere maluerit. Nam, quod nunc se continet, id non ipsi debetur, sed his qui eum exor- bitare non sinunt; turn autera quae commisit flagitia, ea ipsi impu- tanda sunt iisque qui seqaum censebant ei a se conniveri. Hgec vos meminisse atque recogitare oportet, cum, illam suam majorum- que magnificentiam jactans, post ilia sua dedecora, tamen in cen- sura morum a vobis probari postulabit, ne tardi atque vecordes ei videamini.
3, Sin autera ad banc latebram Evander cum advocatis confu- gerit, temporis angustias non sinere regera sacrorum alium sortiri, sed necesse esse se si repudiaveritis, sacra patria infecta manere, recordamini tempus sortitionis jam dudum prseterissc. Anni enim hiijus, quem adiuic agimus, nil superest preeter unicum crastinum diem, quo sacra Jovi Servatori fieri debent: nequit ergo in tantis temporum angustiis judicium cogi sortiendi regis sacrorum ergo. Quae ut ita evenirent si Evander hie calliditate atque nequitia per- fecit, quid cxspectatis eum ubi probatus fuerit ausuruni, qui magi- stratum mox functioue dccessurum permovcrit ad facinus commit- tendiim a legibus tam abhorrens? lUene vobis pauca hujusmodi videtur commissurus toto illo anno quo sacerdotio fungetur, si ad id adniittatur? mihi profecto non videtur. Verum non iioc solum vobis est spectandum, sed istud quoque, utrum vestrfe erga deos pietati sit convenientius, vos jubere idem etiam nunc fieri quod superioribus jam temporibus baud semel usu venit, ut superioris anni rex sacrorum cum collegis sacra faceret, loco ejus qui facturus esset anno proximo post, si rite fuisset nuncupatus; an hunc facere, cui ne puras quidem manus esse qui norunt his testati sunt; et num jurejurando receperilis vos aliqucm baud probatum sacer- dotio esse admoturos, an ei coronam delaturos quem in censura
328 LYSIiE
morum probassetis. Haec nempe vos spectare decet; sed et illud preeterea vobis ad animum revocare, qui legem de spectandis pro- bandisque candidatorum moribus tulit, eum illam legem inprimis propter eos tulisse qui bonores sub tyrannis gesserunt: videbatur enim ei grave atque indignum, qui popularem libertatena evertissent, hos ipsos rursus in restaurata rep. ad bonores admitti, eoque facul- tate rursus armari leges et remp. illam conturbandi, quam salvam sibi traditam nacti tam foedis tam seevisque modis contruncassent. Quare non convenit in censura morum agenda tam remisse atque supine versari neque rem parvam ducere; sed summa diligentia providere ut et candidati rite atque legitime creentur et creati caste sancteque hoaores gerant, quoniam in harum rerum tutela salus libertatis plebisque vestrse sita est.
4. Evander si nunc non sacerdotium sed ordinem senatorium soluramodo ambiret, et priusquam ad ilium admitteretur, mores ejus oporteret a vobis spectari atque probari, sine dubio vos turn sitis eum vel absque accusatore repudiaturi, si nomini ejus in tabulis adscriptam cerneretis currus notam, qua e nota vobis constaret eum sub Trigintatyrannis equestri militia functum fuisse : jam vero cum publice constet, eum ilia tempeslate non equitem solummodo [, sed etiam senatorem egisse, neque senatorem solummodo] egissc, verum etiam in ilia utraque functione plebem vestram multis modis vexasse atque exagitasse, non rem facturi sitis abhorrentem, si pu- blice testatum faciatis mentem vobis aliam esse? Et senatorio quidem ordine receptus, honorem ilium gereret non ultra annum, neque solus sed in collegio, quo a coUegio ipse numero quingente- simus facile compesceretur, si quid exorbitare auderet, praesertim intra tam brevem temporis ambitum, cujus ipsa brevitas ausa vix inchoata rescindit. Hoc autcm sacerdotium (juod ambit adeptus, geret solus sine arbitro ex animi sui sententia: et est quidem honos iste item annuus, verum eo defunctum necesse est in senatum Areopagiticum cooptari in perpetuum, quo potestatem nanciscetur per omnem reliquam vitara continuandam de summis rebus vestris pro arbitrio suo constituendi; quare convenit bujus honoris scruti- nium vos facere multo quam aliorum omnium honorum severius. Quod si minus facieiis, quern putalis animum plebi relicjuae fore, videnti, vestro judicio delatum hunc bonorem ei, quem oportuerat non prtcmia meritorum quae ei nulla sunt ferre, sed criminum quae multa commisit poenas dare? videnti, causas de homicidio capitales ad disceptandum ei commissas, quem oportuerat ipsum ab Areopa- gitico senalu judicari? videnti denique, coronatum eum, et arbi- trum factum causarum ad virgines nubiles in hcreditatibus patiimo- niorum relictas nee non alios ad orbos perlinentium, quorum in numero sunt, quibus ipse iniquitate sententiae a se dicta orbitatem
CONTRA EVANDIU'IM. 329
contraxit? Non existimatis eos segre laturos, oninemque ciilpam illarum tantarum indignitatum atque acerbitatum vobis esse impu- taturos, si per Inijus Evandii in pofeslate a vobis constituti scelui fiat, lit riirsus in ilia miserriina tempora relabantur, quibiis ipsorum multi in caiccrem abducebantiir aut exsiilare cogebantur? propser- tim si hoc quoque una recogitent, hunc ipsura Thrasybulum in causa fuisse curLeodamas, hunc sacerdotii honorem petens, repudia- retur, et hoc nunc agere ut Evander probetuv: ut enim Leodaman- tem accusavit, ita nunc paratus est Evandrum defendere; quan- quam vos omnes nostis, quo erga vos animo sit Evander prseditus et quanta vobis mala consciverit. Ecquid aitis? quantam ipsi vobis invidiam conflabilis, si Thrasybulo morem hac in- re geratis! Leodamantem cum reprobaretis, opinabantur omnes, eum a vobis iratis fuisse reprobatum: sin autem Evandrum probetis, certi erunt omnes Leodamantem iniquitate repulsae vestr?e Itesuni fuisse. Evandro quidem et Thrasybulo caeterisque advocatis hoc vobis- cum certamen est, utrum vos justam causam obtenturi, h.e. Evan- drum a sacerdotio exclusuri sitis, an ipsi vobis injustam extorturi [et in sacerdotium per nefas irrupturi] sint; vobis autem cum uni- versa civitate certamen est, utrum penes earn sitis vestram dignitatem sanctimonieeque existimationem tuituri an amissuri, quse civitas cxspectatione suspensa nunc observat quern vos erga se sitis animum habituri. Nemo vestrum autumet, velim, me Leodamantis studio, hominis amici, Evandrum accusare. Nequaq«am. Vestri magis et reip. studio hoc fit, cujus commodis prospicio et inservio. Id quod facile est perspeclu ex ipsa re. Nam Leodamanti quidem expedit Evandrum a vobis probari : Evandrum enim si praeferetis, ipsi vosmet famam vestram infamabitis, ut pro studiosis plebis, cujusmodi Leodamas est, hominibus Evandro similibus, hoc est principatui paucorum deditis, deferre vestros honores videamini. Et si Evandrum reprobaretis, videbimini Leodamantem quoque non sine causa reprobasse: sin autem ne hunc quidem Evandrum reprobabilis, etsi tarn turpem et maculosum, videbimini pari iniqui- tate et hunc allegisse et istum rejecisse.
5. Verum Evander (ut auctores raihi sunt, qui facturum aiant), non sui censuram magis, quam vestram agi nunc causam, quotquot reliquis exsulantibus in urbe mansistis, aiet, pactaque jurejurando sancita vobis in memoriam revocabit; quasi sic omnes, quotquot in urbe manserunt, nacturus sit morum suorum approbatores. Ego vero ei de plebe hasc pauca respondebo : de iis, qui in urbe man- serunt, plebem non idem sentire, sed eorum flagitiosos quidem, qui paria atque similia cum Evandro deliquerunt, censere honoribus esse excludendos, prout ego aio fieri oportere ; contrariam vero in partem de reliquis sciscere, qui sunt^Evandro dissimiles. Argu-
330 LYSIiE
mentum dabo. Civltas ex his urbanis non pauciores ad honores admisit, quam ex illis qui Phylam primum turn Pirseeum occu- parunt. Recte vero. Hos enim libertatis reparatae auctores no- rant quidem quales erga se in democratia fuissent, minus autem quales erga se futuri fuissent, si sors eos sua in uvbe sub dorainatu paucorum retinuisset : locus enim ipsis defuerat animi sui documen- tum in ista conditionc edendi; istorum autem erga se animum ex idoneis documentis in utraque reip. fortuna editis perspexerant. Quapropter recte faciunt [exsules in patriam reversi] illis [urbanis] tidentes, atque existimantes, per istos quidem Evandro similes turn esse factum, ut, si qui civium essent comprehensi, hi niorte affice- rcntur; hos autem Evandro dissimiles opcram dedisse, ut, etiamsi qui jam comprehensi essent, tamen neci fuga siibtraherentur: omnibus enim si iidem animi iidemque mores fuissent, neque exsilio neque reditui locus fuissct, neque aliud quidquam eorum malorum qua; remp. oppresserunt evenisset. Sunt qui mente se consequi posse negent, qui factum, ut ab exigua manu Pireeensium tot numero urbani vincerentur : atqui non aliunde id, quam ab horum fide atcjue providentia, qui sub tyrannis in urbe manserunt causae plebis addict! ; hi enim cum exsulibus domum reversis salva uti rep. et aequo jure civili perfrui malucre, quam una cum Triginta- viris servire Lacedaemoniis, Quibus pro meritis populus iis am- plissimos decrevit honores ; tribunatus enim equestres et imperia defert militaria legationesque pro se obeundas : cujus eum nun- quam poenituit. Et propter impuros quidem illos multorum scele- rum reos legem de agenda morum censura sanxit ; propter hos autem nulla noxia cognitos pacta ilia pcpigit. Httc ego quce pro plebe dicerem, habebam.
ti. Vestrum autem jam est, senatores, dispicere, utrius auctoritati vos concedentes hac in censura; causa rectiora sitis consilia se- cuturi, mea^ne, an Thrasybuli pro Evandro mox dicturi. Nam mihi quidem patrive majoribusve quod obtrectet, suspicionem malignioria erga plebem vestram voluntatis ciens, profecto nil ha- bebit. Neque enim ipsum me poterit rerum cum tyrannis commu- nicatarum arguere; qui multo post tyrannoruni tempestatem examen a^tatis virilis obierim, quo examine mores ita meos judicibus appro- bavi ut idoneus haberer tutelse mea: reique publico capessendaj atque gerenda; : neque patrem poterit [Thrasybuhis] novarum rerum insimulare cupiditatis ; quippe qui multo ante istas turbas in Sicilia supremum diem obierit in funotione magistratus : neque majores poterit docere tyrannorum fuisse studiosos, quibus illi nunquam non adversati fuerunt. Neque rursus aiet nos fortunarum in belli civilis eestu collectarum nil in remp. erogasse. Multo enim secus est: qua>, in pace nobis erat amplissima substantia ad octo-
CONTRA EVANDRUM. 331
ginta talentorum valorem, ea in bello tola est in patriee salutem insumpta. In hunc autem Evandrum quae dicam habeo tria, quo- rum unumquodque tarn est atrox atque nefandum, ut vel solum mortis poena dignum sit: primum largitionibus Boeotorum reip. formam mutavit et his nos sociis fraudavit ; turn prodenda classe remp. tantuni conjecit in periculum, ut necesse haberet de salute sua tuenda deliberationes agitate ; postremo a captivis nostris, quos ipse in perniciem praecipitaverat, concussionibus triginta minas expressit, negans se efFecturum aut concessurum, ut oere publico redimerentur, nisi de sue peculio tantum restituerent. Vitam utriusque nostrum jam tenentes, deliberate, senatores, utri plus fidei deferre de Evandri censura vos deceat : et hoc in speculum intuentes, nullum est periculum ne erretis.
L \ S I M
CONTRA EPICRATEM
ET LEGATIONIS SOCIOS
EPILOGUS.
1. Satis quidem jam in Epiciatem ejusque collegas legationis dictum est, o viri Athenienses, ab accusatoribus : verum tamen vos hoc quoque prseterea oportet recordari, ssepe numero vos ex his audisse, cum dicerent, nilii vos condemnetis eos, quorum conde- mnandorum ipsi vobis auclores fiant,exhausto aerario militari milltem mercenarium mercede esse cariturum. Atqui, tametsi vos morera iis geratis, nihilominus tamen tantum abest ut sumptui in militem mercenarium faciendo pecuniae satis suppetat, ut polius c publicatis insoniium civium bonis ad vos prceter odium et dedecus nihil redeat; fructus enim illinc omnis ad hos instigatores redibit : usu enim didicerunt, ubi sesriel banc de se opinionem vulgi animis infixerint, ut vulgus credit, vos in istorum auctoritate esse atque calumniis eonim ita servire, ut quamcunque in partem jubeant, vos non possitis non decernere, facilhmo se negotio a criminosis pecunias posse coMigere. Atqui quani oportet vos habere spem salutis, si discri- men aut salutis aut interitus vestri solis certetur in pecuniis [unde miles mercenarius alatur], easque pecunias eorum fidei atque cu- stodiae si credideritis, qui, cupiditatem furum observare atque poenis coercere avobis jussi, furantur ipsi, majestatemque vestram pcena- rumque sevcritatem largitionibus nundinantur? Neque nunc pri- mum hoc in genere furti deprehensi sunt, sed jam dudum ante saepenumero causas acceptorum munerum pro se dicendas habue- runt. Et est profecto de vobis quod querar, qui, quamvis jure- jnrando fidem atque religionem vestram juri aequo omnibus dicendo obstrinxeritis, tamen, in causae ejusdem reatusqne paritate, quidem condemnaveritis, hunc Epicratem vero absolveritis, quan- quam eum non solummodo homo idem accusaret sed etiam testes idonei in eum consurgerent, qui non quae fando inaudissent ea re- ferrent, sed quae ipsi gessissent atque administrassent, testimonio suo confirmarent, quippe qui a corruptoribus pro interpretibus et conciliatoribus ad Epicratem allegati fuissent, cum hoc de largitione decidissenf, pecunias ei numerassent. Atqui nostis omnes, quse sint exempla vestrae severitatis, quibus reliqui absterriti discunt a cupiditate atque peculatu sibi temperare: non turn statuitis ejusmodi exempla, cum indisertos causarumque forensium imperitos punitis;
CONTRA EPICRATEM. 333
sed cum a facinoiosis oris impudentia et linguse volubilitate armatis meritas poenas exigitis, turn spes superest, fore aliquando ut hi faci- norosi conatus stios vestrani remp, carpendi reprimant. Jam vero vos compilare periculo ipsis caret. Occulli enim si maneant, furtis suis sccuri porfriiuntur : sin autem deprehendantur, aut parte qua- dam furtorum periculiim redimunt, aut, accusatoribus corrumpi re- cusantibus, in judicium perducti potentia sua legum carceres per- fringunt, et sic liberi atque absoluti discedunt.
2. Agite ergo, judices, nunc repetendo pcenas ab his, documen- tum edite publicum unde reliqui discant justitise atque continentioe studere. Quicunque in gerenda versantur rep., hue convenerunt omnes, non quo nostras audiant orationes, sed quo intelligant qui vobis sit erga flagitiosos animus. Quod si ergo hos [Epicratetn cum collegis] absolvaiis, nil dubitabunt illi vobis imponendo rem suam facere ampliorem ; sin autem hosce reos nunc factos morte damnabitis, una sententia geminum consequemini bonum : qua enim sententia meritas illis pcEuas irrogabitis, eadem reddetis reliquos in posterum quam nunc sunt continentiores. Etiamsi judicium his sortiri recusetis, aut conantes capitis causam dicere explodatis, au- dientiam denegantes, sed statim condemnetis supphciaque ipsis extrema quacque atque dirissima irrogetis, nego tamen eos, de quo querantur, habituros, aut quod aiant indicia causa se perisse, sed confitendum ipsis erit poenas se meritas luisse. Non enim indicta causa pereunt iUi, qui a vobis condemnati pereunt, apertorum scele- rum rei, quee scelera vos ita certo comperta et Hquido perspecta habetis, ut nil sit cur a quoquam doceamini ; sed hi, si qui, calu- mniis inimicorura obruti, a vobis causae nihil tenentibus audientiam impetrare baud potuissent. Hos autem facinora sua accusant, quibus facinoribus aliud nihil nos prseterquam testimonii auctoritatem ac- commodamus. Neque hoc vereor, ne vos eos auditos absolvatis ; sed illud censeo, poenas eos esse non sat magnas daturos, si mori- antur a vobis auditi. Indigni sunt honore vestrse audientisej mani- festi qui sint inimici vestri atque reip. Quid enim? Inimici vestri non sint, quorum studia, spes, commoda atque detrimenta toto coelo a vestris dissident? Num contendere audebunt, fines bonorum sibi eosdem atque vobis fuisse propositos? Videte modo. Hi in bellis civilibus e pauperibus repente divites e bonis vestris exstiterunt, vos autem horum culpa extremam ad egestatem decidistis. Atqui bonos plebis consiliarios baud decet vos calamitatibus oppresses expilare, sed bona sua vobis condonare. Videte enim quo loci res nostree devenerint. Qui anlehac in pace ne se quidera suosque alere poterant, hi nunc contribuliones conferunt et choregiis defun- guntur et in re familiari sunt amplissima atque laulissima; quae eadem agentibus quibusdam vestrum, tametsi e patrimoniis perquam splendidis, usus docuit quam sape inviderilis eosque acerbitate
334 LYSl^ CONTRA EPICRATEM.
poenarum insectati sitis. .Tarn veio civitati ea mens est, ut non amplius ob proeclas, quas hi public! latrones e publico vestro patri- monio ap^unt, succenseatis ; sed minutarum buccellarnm, qnas hi vobis de rapinis suis objiciunt, gratiam ipsis habcatis, quasi vos ipso- rum sitis mercenarii, non ipsi vestra furentur. Omnium quod est immanissimum atque indignissimum, in re sua privata cum fraude quapiam circumventi sunt, plorant et quiritantur miserabiliter ; publicam autem rem depeculantes conditionem assimulant misera- bilem, quo vestram cieant commiseralionem, et vos, qui eorum fraude circumventi atque emuncti estis, commiseratione moti impo- storibus et furibus vestris ignoscitis.
3. Videntur idem, quod antea s£Bpe fecerunt, nunc quoque fa- cturi municipales atque amici eorum, ut cum lacrymis eos a vobis exorent. Quibuscum ego sic agi censeo oportere. Furtum si nega- bunt ab his comraissum, docento primum has nostras criminationes falsas atque ementitas esse, eoque facto demum vobis persuadere co- nantor ut absolvatis: sin autem ipsi, existimantes hos culpa teneri, tamen exoratum vos eant, constat eos furibus vestris magis studere quam vobis qui estis compilati ; quapropter non gratia, sed poena digni sunt, quam exsequi vos in his quam primum poteritis decct. Verum, non vos modo, sed nos quoque horum qui sumus accusatores, et nos vel magis etiam, orabunt, existimantes a nobis, pauci numero qui si- mus, multo facilius impetratu esse ut accusationem omittamus, quam a vestra multitudine ut absolvatis. Facilius enim alii jura et prsemia vestra condonant, quam vos ipsi. Nos autem ab his rogati, cum noluerimus jura vestra prodere, rogamus vos rem a?qiiam, ut ne ipsi quidem prodatis, recordantes, quam sitis in nos animadversuri, id quod par est vos facere in omnes serarii vestri depeculatores ve- strseque majestatis la>sores, ubi deprehenderitis nos prcevaricatos et horum largitionibus victos aut alio quocunque modo reconciliatos. Atqui si in pra?varicatores severe animadvertitis, non ea qua par est fide atque constantia lites occoeptas prosequentes, quanto est Bequius vos neque precibus neque commiseratione victos pcenas vobis debitas a violatoribus patrimonii vestri repetere. Conde- mnate itaque, judices, hos, extremaque in eos decernite supplicia, neque, quod adhuc facere consuevistis, idem nunc quoque facite, ut reos criminum insimulatorum peractos cum condcmnaveritis, turn in eestimatione litis sine mulcta dimittatis; quo magis cum reis simultates suscepturi, quam poenas ab iis sumpturi videmini ; quasi hi homines dedecore magis, quam mulcta moveantur : bene enim norunt, in senlentia quidem ferenda vos nihil aliud quam ob- jurgare eos quos condemnatis ; in aestimatione poence vero, virgas quasi V08 cxpedire seciircsque in tergora cervicesque eorum, qui vectigalia vestra carpunt et jura minuunt.
L Y S I iE
CONTRA ERGOCLEM EPILOGUS.
1. Ergocles hie quorum est criminum insimulatus, ea sunt, judices, et numero tot et tarn atrocia, ut ne unius quidem cujusque facinoris pcBiias daturus sat magnas mortibus vel decies iteratis milii videatur. Nam, ut nunc liquet, urbesque prodidit et proxenos civesque vestros depraedationibus aliisque contumeliis violavit, et e peculio vestro dives e paupere faclus est. Ecqui tandem his igno- scere poteriris, quorum culpa factum est, ut classis quidem vestra, cui preieerant, ob nummorum penuriam dissolveretur, numerusque navium ingens ad paucitatem redigeretur; ipsi autem, qui hinc e portu nostro pauperes rerumque egentes omnium evecti fuissent, tarn repente tam ingentes corraderent opes ut civium omnium nemo sit cui sint arapliores? Vestrum itaque est, Athenienses, in talia facinora animadvertere. Foret enim utique grave atque indignum, si hoc tempore in istis pecuniae publicseque privatseque angustiis et in ista contributionum quibus exinanimini multitudine furibus ve- stris ignosceretis cseterisque prsevaricatoribus, qui largitionibus se venales prcebent et juris aequi dispensationem nummis nundinantur; postquam, id quod superioribus oetatibus saepe factum esse constat, cum adhuc et privatis quisque suis floreret rebus et publica vecti- galia ampla lautaque essent, peculatores vestros niorte mulctassetis.
2. Thrasybulus in altum cum classe exiturus, si hujusmodi con- ditioncs vobis proposuisset,ut,quas illi vos adderetis novas triremes, has ipse vobis redderet obsoletas atque cassas, et pericula ut vos ipsi adiretis corporibusque vestris toleraretis, fructus eorum vero amici sui perciperent, idemque Thrasybulus si praedixisset, ita se rem gesturum, ut vos quidem magnitudine atque assiduitate contribu- tionum exhauriremini, Ergocles autem caeterique sui adulatores e pauperrimis civium omnium fierent locupletissimi, neminem vestrum omnium autumo turn non esse confessurum, vos nequaquam fuisse commissuros ut Thrasybulo hac lege classem vestram committere- tis, sed exitu potius eum prohibituros. Preesertim, quum statim ab illo decreto pronndgato, quosanxistis, ut pecuniae e sociis redigendee
336 LYSl^
publicas in tabulas referrentur, et qui niagistratus cum Thrasybulo niarilimatn lianc expeditioncm obissent, ut hi domum reversi ratio- nes gesti muneris reddcicnt, Ergocles aiiditiis sithujusmodi voculas jactaiis, vos jam nuncslatimin ipso expeditionis ingressu calumnias incipere serere, vetustasque leges a situ quodudum sepultae jaceant rursum extractum atque restauratum ire, auctorque factus idem sit Tlirasybulo, ut Byzantium occupaict, classom quse vestra est secum pro sua rclineret vobisque rcposccntibus denegaret, Seulhoeque filia in niatrimonium ducenda portum atque perfugium sibi compararet; quo tu (ipsa refero hominis verba), quo tu eorum exstirpes calumnias; sic enim facies (inquit) ut iliis negatum sit do mi desidentibus per otium capiti tuo amicorumque tuorum laqueos tender e, sed ut ipsi necessehabeant te reforniidare. Tarn hi se a rep. vestra, Athenienses, statim inci- piebant ahenos ducere suamque rem a vestra sejungere, atque pri- mum bonis vestris cxsaturati atque suffarcinati erant. Quam pri- iTium enim ditescunt, statim quoque vos odisse incipiunt, sescque ita comparant, ut appareat, eos jam nolle vobis parere, sed velle im- pcrarc; metnque ne vos sibi rursus spolia eripiatis qusc vobis de- traxerunt, parati sunt loca munita occupaxe et dominationes pau- corum meditari et nihil non agere quo vos periculis gravissimis iisque indies novis circumagamini: sic enim sperant se hoc conse- cuturos, ut ad scelera sua attendendi vobis ne sit otium, sed ut quietos se sinatis esse, dum ipsi de vobis vestra<|ue civitate metua- lis. Prooclare profecto Thrasybulus in eo fecit, Athenienses — nolo enim plura de eo, tametsi poteram, expromere — , quod istoc vitse exitu metum sui voljis detraxit : neque enim expediebat eum in vivis amplius superesse, qui ejusmodi facinora machinatus esset, neque rursus eum decebat judicio vestro perculsum in carcere exspirare, qui visus aliquando fuisset bene de vobis esse promeritus; prospere itaque evenit reip. ut hoc ab Iioste hoc modo liberaretur. Ergoclem autera cum consortibus video, secundum illud decretum quod in superiori concione in eos scitum fuit, nullis jam parcere sumptibus, sed spiritus suos largitionibus redemptum ire ct ab oratoribus ve- stris et ab inimicis atque accusatoribus suis ct a prytanibus, multos- que Athenicnsium corrumpcrc. Cujus flagitii ignominia vobis de- pellcnda atque ablucnda est; abluctis autem, si meritas ab hoc Ergocle poenas sumetis: vestrum est, vos ad universum genus hu- tnanuni purgare, testatumque ad omnes facere nullam esse tantam vim pccuniarum, a qua ad pervertendum jus et ad omittendam son- tium ultionem flectamini. Non Ergocles nunc solus, sed una tota civitas, id quod vos probe tenere atque meminisse velim, judicatur, et fama ejus ad oinne posterum tempus cerlatur. Eacietis enim hoc judicio vestris magistralibus planum testatumque, utrum velitis ab
CONTRA ERGOCLEM. 3;]7
iis lionores demandatos, salvi si esse velint, caste sancteque geii, an ipsis permissuri sitis, postea([uam furtis bonoruin vestrorum quani plurimis saginati fuerint, eundem ad portum salutis perfugere, atque hi conantur. Atqui nosse vos oportet, judiccs, atque certos esse, qui in istis tantis rerum nostrarum angustiis nil dubitet ilia minora scelera committere, ut civitates prodat, ut a;rarium vestium depecu- letur, ut jus sequum et vectigalia vestra prserogativasqiie largitioni- bus vendat, eum a raajoribus quoque baud fore alienum nibilque dubitaturum, quominus et areas vestras et classem bostibus prodat atque statum bunc popularis libertatis cum paucorum dominatu permutet: non itaque convcnit vos borum apparatu terreri eique concedere, non, reformidare multitudinem atque potcntiam eorum, quos hi gratia precibusque et largitionibus victos impulerunt, ut advocationem atque deprecationem in judicio reciperent; exemplum potius statuite, cujus fama terrorque ad omnes permanet, et neque lucrum neque conimiserationem neque aliud quicquam proebabete severitati punitionis in his exercendae.
3. Ergoclem suspicor equidem, Athenienses, praevideoque decru- delitate quidem atque rapacitate sua in Halicarnassensibus demon- strata et de imperio classis vestrse a se gesto ceterisque de rebus a se gestis ne ausurum quidem esse se purgare; verum tamen volun- tatem erga vos suam studiumque vestri excusaturum molestiasque jactaturum et veluti vobis exprobraturum a se apud Phylam toleratas, cum exercitui vestrorum exsulum illinc in patriam re- dire conantium interesset. Ego vero, Athenienses, banc rem hoc pacto puto et cen'seo. Quicunque pericula vestra vobiscum parti- ciparunt, non alia quapiam turpi re, sed hoc solo moti quod cuperent libertatecivili etsequi juris exercitatione beari, legesque quod vellent eas habere quibus omnes servirent, et quod grassatores odissent, hos ego cives esse malos nego, nego item nefas esse in horum causis capitalibus exsifii ab ipsis tolerati rationem haberi: sin autem in iis, qui ab exsilio vobiscum in patriam redierunt, sint, qui nunc, obti- nente pace atque libertate civili, cives torqueant injuriisque cxagitent, vestrisque de spoliis res suas privatas exaggerent, in hos multo etiam severius quam in Trigintaviros convenit vos animadvertere. Hi enim in id deligebantur, ut quocunque possent genere noxiee vos carperenf. istis autem ipsi vos vestris manibus in fidem quasi tute- lamque tradidistis, quo remp. in libertatem vindicarent ad splendo- remque atque amplitudinem attoUerent; quorum nihil evenit, sed potius, quoad ejus per ipsos fieri potuit, in discrimina dirissimacon- jeeti estis; quapropter multo sit aequius vos commiseratione vestri liberorumque atque uxorum moveri, quam horum a quibus tarn im- puris tarn crudeliter laceramini. Quo enim tempore anchoram quasi salutis vix tandem aliquando apprehendisse confidebamus, hi qui
2 X
338 LYSIiE CONTRA ERGOCLEM.
nostri magistratus sunt faciunt, ut multo nunc diriora toleremus quam unquam ab ipsis hostibus toleravimus.
4. Atqui nostis.ia fide alque sanctitate vestrorum magistratuum unicam vobis superesse spem salutis, eaque in parte si minus pro- spera fortuna utamini, vos funditus et citra spem perisse. Qua- propter oequum dignumque vobis est, judices, ut ipsi vos mutuis adhortationibus accendatis ad poenas ab his sumendum quae sumi possunt seevissiraas, et ad confirmandum reliquis Grascis vos datas noxias in nocentibus exsequi, et velle liujusniodi exemplis magistra- tus vestros ad continentiam ethonestatis studium revocare: id quod hoc pacto certissime riet. Et ad haec ego vos equidem adhortor: vos autem certos oportet esse, mese quidem siconcedatis auctoritati, vos optime vobismet ipsis esse consulturos; sin autem minus, pejo- ribus civibus usuros. Prceterea, Athenienses, nullam vobis habe- bunt absoluti gratiam, sed omnem nummis veslris, quos ex eerario vestro cum assent furati, nunc partem eorum in largitiones insum- pserunt, quibus sperant judices hujus judicii corruptum iri: rehn- quetis itaque vobis quidem penes eos simultates, cum niinaces ve- stros vultus tabellasque ad sui condemnationem jam expeditas recordabuntur; illi autem largitionibus suis salutem suam in acceptis referent. Denique pcenas ab his cum repetetis acerbissimas, turn facietis, ut Hahcarnassenses quoque,et si qui alii male ab his mul- cati sunt, existiment, per hos quidem se perisse, per vos autem servatos esse: sin autem hos servabitis,nulli dubitabunt socii vestri cum proditoribus suis vos collusisse. Quare convenit, vos, Athe- nienses, horum omnium memores, una et amicis vestris debitam referre gratiam et a facinorosis meritam pcenam exigere.
LYSIM
CONTRA PHILOCRATEM EPILOGUS.
1. Certamen hoc, judices, est id quidem mihi quam futurum speraveram ad amicis desertius. Omnium enim, qui multi fuerant, nemo verbis suis fidem re nunc fecit : accusatores Philocratis se fore cum mihi condixissent, copiam sui nunc nullam faciunt. Id quod penes me quidem argumentum est nuUo alio infirmius, in con- ficiendo indice bonorum ab Ergocle rehclorum et a vobis proscri- ptorum, qui index serarii vestri qncestoribus exhibitus est, summam fidem esse versatam eumque veritati rei esse consentaneum: Er- gocUs enim bonorum nisi grandis portio penes Philocratem fuisset, tarn facile profecto huic non fuisset accusatores profligare. Ego vero vos omnes nosse autumo, judices, Ergoclem ideo a vobis morte mulctatum esse, quod peculatu substantiam triginta talentis am- pliorem corrotundasset. Cujus in urbe nee vola nee vestigium su- perest conspicuum. Quo autem alio converti aut ubi opes inter- versas quserere oportet ? Nam si Ergocli bona fuerunt quae fuisse constat, eorumque bonorum nihil usquam in propatulo prostat, ne- cesse est alicubi latitare : et si latitant, multo est convenientius apud amicos, affines, atque familiares latitare, quam apud inimicos. Quemnam verohominum omnium unum majoris fecit Ergocles, quam Philocratem? quemnam habuit cariorem ? quem magis familiarem? Non, quem civium omnium egentissimum urbe secum eduxerat, hunc eundem reduxit locupletissimum ? non eum quaestorem opibus suis preefecit ? non postrerao trierarchum creavit? Quanquam res profecto sit miranda, quo tempore alii patrimoniis amplissimis prse- diti per trierarchatuum impendia ad egestatem decideruut de qua araare queruntur, eo tempore hunc, qui antea plane nihil in fortunis habuisset, trierarchi sumptuosum munus expetisse. Nam utique trierarchum Ergocles hunc Philocratem eo creavit, non quo res ipsius familiaris minueretur, sed quo quaestum ex eo munere Philo- crates faceret pinguissimum, eoque fidelius sua [Ergoclis] bona cu- Btodiret atque administraret ; cum nemo Ergocli esset, quo magis fideret, atque hoc Philocrate. Cui non patent, ut equidem mihi
140 LYSI^
pcrsuasi, judices, nisi dua; vice sui purgandi. Aut enim alius quis- piam ei demonstrandiis est, penes quem abdita hsereant Ergoclis bona, aut planum faciendum, Ergoclem serarii vestri prccdonem non fuisse largilionibusque intactum atque inaccessum fuisse, ideoque per nefas a vobis sublatum esse. Sin autem id fiet, qviod necesse est fieri, ut Philocrates horum neutrum doceat, placet hunc a vobis condemnari. Succensetis iis atque punitis, si qui alios aut astu emungant aut vi depra^dentur : qui ergo conveniat vos iis conai- vere atque ignoscere, si qui vestra ipsorummet bona furati penes se occulta retineant ?
2. Atheniensium ecquis est quem fugiat, tria talenta fuisse pro Ergocle alicubi per modum fideicommissi deposita oratoribus de- ponsa, si possent eum periculo capitis eripere aut saltim necessita» tcni devitare ipsum accusandi? Oratores autem, quanquam pecu- uiam non fastidiebant, verumtamen videntes iracundiam vestram ad puniendum ardentem, quietos sese continebant, neque audebant importunitate studii aut Ergoclem servandi aut saltim accusationem ejus avertendi sesc ipsos prodere. Philocrates itaque primum qui- dem, cum ilia tria talenta reposcens ab illis recuperare non posset, niinabatur rem se proditurum eosque ad populum acceptorum mu- nerum crimine delaturum : deinde vero, postquam ilia tria talenta recuperavit et una cum iis reliquorum quoque bonorum Ergoclis potitus est, eo processit audaciaj, ut emptos cere testes sibi compa- raret, qui mox confirmabunt omnium hominum Philocratem Ergo- cli fuisse infeslissimum. Atqui, si Philocrates Ergoclem tanto pro- sequebatur odio, existimatisne, judices, Philocratem eo unquam fuisse dementiae processurum, ut trierarchatus functionem sponte sua capesserct, imperatore Thrasybulo, cui Ergocles esset acce- plissimus atque carissimus? Qui poterat aliter citius pessum ire? qui magis patere vexationibus atque contumeliis?
3. Sed ad hoc quidem caput sat multa a me esse autumo dispu- tata ; vos autem rogo, ut vobismct ipsi deesse nolitis, sed potius cupidos atque facinorosos ulciscaraini omnemque gratiam praedo- nibus eorarii vestri dcnegetis, qui commiseratione vestra prorsus indigni sunt. Philocrates enim, etiamsi mulctam dependerit quam vos ( i dicctis, tamen do suo nil dependet, sed vestra vobis solum- inodo reddet ; quod cum fecerit, multo tamen ei adhuc supercrunt plura (juam vobis dependerit. Et profccto indignum sit atque ab- horrcMs, iis quidem vos irasci, si qui de suo ad publicas necessitates conferrc minus valeant, corumque bona velut injurias vobis offeren- tium publicarc ; horum autem, qui vos ipsi expilarint, punitioni -Aniinum non adjicere, sed committcre, ut, cum bona vestra vestris a furibus huud rccuperelis, turn cos postmoduni habcatis hoc ssevi- orea inimicos. Dunce enim ipsi sibi conscii crunt vestra bona secum
CONTRA PHILOCRATEM. 341
esse, malevolum erga vos animum non exuent, existimantes prseter publicas calamitates aliud nihil esse quod metu se liberet rationis rerum a se gestarum vobis tandem aliquando necessario reddendse. 4. Quid? quod autumo, judices, jus sequum et verum hac in causa si obtineat, non satis esse ut Philocrates peculatus postuletur, sed etiam oportere, ut necessitas pro capite dicendi ipsi imponatur. Et profecto grave sit atque non ferendum, si, cum privatis et mi- nutis in causis furtorum conscii poenis teneantur iisdem quibus fures ipsi, turn Philocrates, qui Ergocli conscius sit et peculatus et cau- ponatus jurium vestrorura, non modo non eadem poena qua ille afficiatur, sed insuper quoque mercedem nequitise ab ipso in celandis Ero'oclis furtis demonstratoe ferat habeatque relictam ab illo sub- stantiam. Sed est alia adhuc quoque causa, judices, ob quam vos par est hunc Philocratem ejusque consortes punire, quos nil puduit vestram castitatem contumeliosissimis sermonibus infamare, ac si cupidi venalesque sitis. Superiori enim judicio populi, cum causa Ergoclis in concione agitaretur, dictitabant quingentos e Pirseeo esse largitionibus a se corruptos, et in urbe alios mille et sexcentos numero ; magisque se suis opibus fidere, quam peccata sua refor- midare, prae se ferebant. Fecistis vos quidem jam turn, cum Ergo- clem condemnaretis, his planum atque testatum, verum ad omnes homines etiam declarandum vobis est, nuUam esse pecuniarum tan tarn vim, quae vos ab eorum castigatione avocet, si quos in male- ficio deprehensos vestrarum tabellarum potestati obnoxios nacti sitis. His negate facultatem vestra bona furandi atque diripiendi. Hsec ego vobis suadeo, ad hsec vos cohortor. Nostis enim vos omnes Ers:oclem cum classe hinc discedentem hoc sibi habuisse propositum, ut rem faceret quam amplissimam,non ut largitate atque raagnificentia suae erga remp. liberalitatis gloriam qusereret : nostis item bona Ergoclis penes alium nullum esse, quam penes hunc Philocratem. Quod si ergo sapitis, operam dabitis ut ab eo bona vestra recuperetis.
L Y S I ili
CONTRA NICOMACHUM SCRIBAM
DE RATIONIBUS REDDENDIS
ACCUSATIO.
1. IIaud raro evenit, judices, ut in judicium adducti, cum visi essent peccasse, veniam tamen a vobis impetrarent, alii quod majorum fortia facta proferrent, alii quod sua ipsorum de vobis merita. Quando igitur defendentium excusationes baud asperna- mini, a quibus ornamentorum aliquid iu remp. esse coUatum con- stiterit, eequum est accusatores quoque aequis auribus a vobis audiri, cum reos improbitatis arguunt jamdudum inolitse atque inveteratse. Patrem itaque hujus Nicomachi servum publicum fuisse, et hie ipse Nicomachus quibus in studiis adolescenliam con- triverit et quotum deraum setatis annum agens in album phratorum illatus [h.e. civitate donatus] sit, ea vero omnia enarrare longum sit: ex quo autem mandatum ei tandem negotium fuit codicem legum condendi, ecquis est quem fugiat, quantas ex eo tempore noxias reip. attulerit? Imperatum enim ei cum esset intra quartam mensem leges Solonis in mundo unoque codice exarare, non solum non Solonis leges sed suas conscripsit et pro Solone ipse sese suis auspiciis legislatorem creavit, sed etiam honorem in quatuor menses datum in sextum annum extraxit: cujus sexennii diem non est passuB abire, quo non qusestum fecisset aliis legibus expungendis aliis inferendis. Denique jus nostrum eo contemptus atque dede- coris devenit, ut necesse haberemus uti legibus iis, quas impertire postulantibus nobis, velut promo condo, placuisset Nicomacho, quamvis parce vellet, quamvis adulteratas et vitiatas, quamvis im- mani emptas : ita factum est, ut litigantes contrarias atque repu- gnantes inter se leges allegarent, alias idem imperantes, alias vetan- tes, quas ambac partes affirmarent a Nicomacho accepisse. Item si magistratus alicui mulctam arbitratu suo irrogassent eumque post- modum in judicium induxissent, Nicomachus proferre leges [secun- dum quas causa quaeque disceptaretur] recusavit; sed prius resp. maxiraas in calamitates incidit, quam ille hoc honore decederet actorumquc ralioncm redderet. Quoniam igitur poenas turn nullas dcdit, age nunc tandem vidcamus, qualem in illo magistratu se gesserit? Primum totum quadriennium insumpsit legibus exscri- bendis, quod negotium intra mensem poterat peragi: deinde, cum assignata in manusquc data ipsi fuissent excmplaria, unde suura
CONTRA NICOMACHUM. 343
codiceni exscribere jussus esset [vel, si mavis sic reddere: cum certae Archontum aetates, velut metEe qusedam, ipsi fuissent fixae, quibus ab oetatibus inde initium exscribendi faceret, ut citeriores quidem, non autem ulteriores seu antiquiores leges consciiberet], universum juris nostri ambitum sibi fecit provinciam, et, tot et tanta cum tractasset quanta nemo alius, tamen ad hoc diei nondum rationem reddidit solus. Reliquis enim omnibus exeunte prytania quaque reddenda est honorum suorum ratio: tu autem, Nicomache, ne quadriennii quidem rationem actorum dignatus es Uteris consi- gnatam censoribus exhibere; sed civium omnium tibi soli censes licere honorem per longa temporum spatia extrahere, ita ut neque rationem reddas neque plebiscitis pareas neque leges pensi facias, quarum alias tuum in codicem infers, alias expungis, eoque proce- dis dementioe, ut tua ducas esse quae sunt reipublicae, quanquam servus es publicus. Vos itaque decet, judices, recordantes, et quibus ortus sit majoribus Nicomachus, et ea injuria vobis infe- renda quam intulit, quam se immemorem vestri beneficii ingratum- que praestiterit, eum punire, et quoniam unius cujusque criminis pcenas ab eo non repetiistis, nunc ob cuncta simul ulcisci.
2. Sed fortasse, judices, cum pro se afFerre quo purgetur nihil poterit, turn in invidiam me adducere conabitur. QuOd cum faciei, ore vos, judices, ut ei me criminanti fidem prius habere nolitis, quam si ego, copiam mei defendendi nactus, mendacia ejus purgare minus potuero. Quodsi ergo conabitur eadem de me ad vos quo- que.crirainari, quae coram senatu ausus est, me fuisse in numero Quadringentorum virorum, recogitate probrum hoc esse illis ita familiare atque protritum atque in neminem non ab iis jactari soli- tum, ut si omnes illi, quos hi aiunt in isto coUegio fuisse, reapse fuissent, non jam quadringentorum sed plus mille virorum iliud collegium fuisse necesse esset. Referunt enim hunc in numerum alios qui tempestate Quadringentorum adhuc pueri erant, alios peregre procul ab urbe agentes: verum, quo homines insontes vobis suspectos invisosque reddant, calumnias istiusmodi a se nefandum in raodum confictas iis adspergunt. Ego vero tantum absum, ut in collegio Quadringentorum fuerim, ut ne in ter [aut quinquies] mille quidem collegium unquam fuerim cooptatus. At enim videte quaeso loci mei iniquitatem et quam iniquo cum adversario com- missus sim : privata si quapiam in re cum eo contracta certarem eaque in re maleficii eum admissi arguerem ita perspicue atque nunc hac publica in causa arguo, tarn non videtur esse ferreus et impudens, ut per excusationum tam frigidarum ineptias absolvi sit postulaturus; jam vero in judicio versans de se habendo super re ad rerapublicam pertinente, videtur opinari, nullas se pcenas dare oportere, dummodo me accusaverit. , 3. Rem porro mirandam putoNiconiachum,qui censeat vos debere
344 LYSI^
aliis minora delinquentibus succensere in eosque animadvertere, eundera postulate ut vos sibi ignoscatis, a quo renipublicam gravis- simis la^sam iujuriis pessimisque fraudibus innexam esse confido me planum facturum. Audite ergo nulla formidine, judices: accusa- tores enim hoc genera accusationis utentes admitti atqne probari par est, cum reos insectantur huic reo similes. Hi nempe, cum libertatem plebis ipsi suis manibus lacerassent, nunc se studiosos ferunt hujus a se labefactatcc libertatis; quorum e numero Nicoma- chum liunc esse, vol uno vobis hoc documento constabit. Amissa classe, cum de mutaoda reipublicse forma deliberaretur, objurgabat Cleopho senatum, aiens eum conspirasse atque coisse ad machinan- dam reip. perniciem et consilia reip. dare baud saluberrima. Ibi Satyrus Cephisiensis, quippe turn senator, senatui fiebat auctor, ut Cleophontem in carcerem abduci juberet, postmodum judicio tra- dendum. Senatores reliqui, sublatum cupientes Cleophontem, raetu ne judicium non mortis ei poenam sed aliam quampiam mitiorem irroga'rret, persuadent huic Nicomacho ut legem proferret in banc formulam, oportere senatum quoquc judicio interesse unaque cum reliquis legitimis judicibus sententiam pronunciare. Ibi homo hie hominum omnium pessimus perspicuum atque controversiffi expers ediditdocumentum animi sui a libertate populari alieni atque factioni dediti,novistum rebus atque dominationi paucorum studenli: eodem enim die dem\im, quo judicium in Cleophontem est habitum, legem illam protulit. Sunto, judices, per mc licet, alia in Cleophonte baud probanda : hoc tamen in confesso est, turbatores illos, qui remp. labefactare tum contcndebant, omnium civium hunc ununi Cleopliontem maxime de medio toUere studuisse, Satyrumque atque Chremonem, qui Trigintatyrannorum teterrimi erant, non eo accu- Rasse quod majestatem vestram a Cleophonte la;sam exislimarent, sed quod sperarent, ubi eum sustulissent, neminem fore qui ipsos prohiberet mala vobis injungcre. Quod ut consequerentur, malis artibus per banc legem a Nicomacho turn prolatam perfecerunt. Videtur utique Cleopho, judices, vestrum nonnullis civis malus fu- isse: at hoc tamen rursus vos cogitare par est, quanquam a Trigin- tatyrannis baud pauci mali civcs pcrempti sint, vos tamen tyrannis ob bos ipsos malos civcs, non minus cjuam ob bonos, intcremptos suc- censere, quia tyranni eos, non in uialeficiorum poenam, sed ad ul- tioni privatse satisfaciendum, ob privatas eorum cum ipsis simurtates, qui «ccum non facerent, sed cum diversa factione, sustulcrint. Ad hoc igitur caput accusationis rcfutandum cum accesscrit Nicoma- chus, hoc unum niodo vos mcminisse vclim, legem illam de qua queror ab co fuisse isto prolatam temporis articulo quo reipublicaj forma fuit mutata, in eorumque gratiam qui libertatem eversum ibant, in causaque fuisse, profcrenda ilia lege ab ipso conficla, ut una cum legitimis judicibus ad judicandum de Cleophpnte preeter
CONTRA NICOMACHUM. 345
moiem sederet is senatus in quo Satyrus et Chremon plurimum valebant, Strombichides autem ct Calliades aliiquc multi viri fortes atque boni perierunt.
4. Mentionem hujus loci fecissem nuUam, nisi intelligerem, Nico- machum hac excusatione, injusta quideiu ilia at([uc cmeiitita, couari severitatem vestri judicii subterfuge re, quod plebis sit studiosus. Cujus succ erga vos voluntatis argumento utetur hoc, quod exsilium vobiscum participarit. Ego vero baud paucos demonstrare atque nominatim edere possini, qui, quamvis operam tyrannis ad everten- dam remp. navassent, niliilominus tatnen ab ipsis alii morte afFecti, alii in exsilium acti fuerunt, a dominationis certe consoitio exclusi ; quapropter baud convenit exsilii tolerationem ei prodesse, sed vos potius decet nuUam ejus habere rationem neque ejus respectu pec- catis Nicomachi ignoscere : nam ipse quoque in partem culpae venit, et per ipsum pro parte ipsius virili factum est ut vobis esset in ex- silium migrandum ; ut autem ipsi domum redire liceret, hocplebis vestra2 contentioni debet. Praeterea stultum et turpe sit, vos quidem gratiam ei habere rei quas ipso invito et nolente evenit [reditus in patriam], ipsum vero poenas dare nuUas criminum ab ipso voleute in vos commissorum.
5. Audio prseterea Nicomachum hsec crepare, me impium esse qui religiones sacrorum tollam. Ego vero hac de re sic statuo. Leges super descriptione si tulissem, liceret quodammodo Nicoma- cho ista jactare : jam vero postulo eum legibus communibus et dudum fixis morem gerere. Miror enimvero ei, aienti me impium esse, qui tamen censeam sacra a kyrbibus atque stelis imperata fieri Becundum pacta literarum monumentis consignata, in mentera non venisse totam hoc pacto civitatem a se accusari : vos enim hsec eadem decretis vestris sanxistis, quae ego restaurari suasi. Porro si res, quarum ego factus sum auctor, tibi graves atque indignse videntur, quanto gravius atque scelestius illorum videbitur facinus, qui sacra fecerunt solummodo e praescripto kyrbium. Atqui de pietate, judices, non a Nicomacho vos discere quae conveniant decet, sed e faclis judicare. Majores nempe vestri, tametsi sacra nulla faciebant alia quam a kyrbibus prfescripta, civitatem tamen banc vobis tradiderunt Grsecarum omnium amplissimam atque fortunatis- simam : quare convenit, vos eadem sacra, easdem caerimonias, tueri, si nullam aliam ob causam, saltim ob felicitatem fortunse quae illo- rum sacrorum exercitationem consecuta est. Ecqui alius esse quis possit religiosior atque pietatis erga deos observantior quam ego sum, qui censeam sacra esse facienda primum e ritu patrio, deinde ea quse civitati prosunt omnium maxime, turn quae populus scivit, denique iu quae faciendis sumptibus vectigalia publica sufiiciunt? Tu autem contra fecisti, Nicomache : nam in descriptione sacrorum
2 Y
346 LYSI^
a te condita atque exhibita cum sacra indixeris multo plma quam vetustis a legibus imperata sunt, factum ex eo est, ut vectigalia, in heec nova sacra te auctore inchoata cum insumantur, ad ilia vetusta et patria minus sufficiant. Ne longe abeam, anno superiori ob de- fectum pecuniai facta non sunt sacra eorum e numero quse a kyr- bibus imperata sunt, et in (|ua; sumptus trium talentorum fuisset faciendus. Occurri nequit reditus publicos baud sufFecisse : suft'e- cissent utique in sacra antique patrio ritu sancita, nisi Nicomacbus hie nova sacra descripsisset, in quae plus quam sex talenta impendi debent, et non modo sufFecissent reditus, sed etiam superfuisset adliuc ffirario. Quae aio, testibus ea confirmata dabo.
TESTES.
6. Reputate vobiscum, judices, sacra si faciamus secundum pacta conventa tum Uteris consignata atque jurejurando confirmata cum populus ab exsilio domum rediret, omnia sacra fieri posse vetusto ritu patrio tradita : sin autem secundum edictum harum stelarum quas hie Nicomachus fixit, multa intercidere atque omitti debere. Et nihilominus tamen ambit hie sacrilegus domos, circumcursitat per stationes, ubique jactans, se leges conscripsisse de sacris facien- dis, non parsimoniae quidem, et pietati tamen vestrae, convenientes; quee si vobis leges minus arrideant, jubet eas rursus expungi : et ejusmodi offuciis sperat se vobis persuasurum, ut credatis neganti quiccjuam in vos peccasse, tametsi civitatem, ut sumptum duodecim talentis majorem quam oportebat hoc biennio faceret, induxit, et, qua est audacia, quotannis senis talentis aerarium quasi mulctare sustinuit ; quid enim aliud fecisse dicendus erit is, qui leges de sacris tulit eas, quae leges si obtinebunt, acrario sena quotannis talenta erunt impcndenda plus quam oportebat? idque tarn impor- tuna ct dura tempestate, qua res pecuniaria tarn arcta est, videns, acrarium cxhaustum ct exinanitum, Lacedaemonios minantes ni de- bita ipsis tot talenta dependamus, Bceotos autem corporaque tum serva tum libera et jumenta armentaque nostra et plaustra et instru- mentum omne ruslicum ex agris nostris agcntes, ferentes, secum retinentes pro arrlia cjuasi luitionis duorum talentorum quae ipsis debemus neque reluere valemus ; videns denique navalia et moenia nostra ob penuriam serarii in ruinas dilabcntia; qui porro probe nossct senatum rebus idcntideni presidentem, si satis sit uude sumptus in res exsecutu et provisu necessarias faciat, nulla in re delinqucre, sin autem enervatus atque subsidiis destitutus sit, facere non posse quominus causas iniquas et turpes, titulo denunciationis ad 88 delatas, recipiat, civiumque innocentium bona confiscet, et in potestate sit oratorum pessima quaeque suadentium. Quapropter oportet vos, judices, non senatoribus succensere identidem remp. administrantibus, sed his qui ad ejusmodi incitas et penurias rei
CONTRA NICOMACHUM. 347
peciiniariac retnp. deprimunt. Attendant nunc exitumque hujus judicii preestolantor fares peculio vestio insidiantes, quibus effusam iicentiam impunitatemque dabitis vos compilandi, nisi Nicomachum puniveritis : sin autcm condemnato extrcmas qnasqne poenas irro- gabitis, quo calculo Nicomaclmm condemnabitis, eodem reliquos quoqiie corrigetis melioremque ad frugem revocabitis ; edetisque documentum, undo alii discant neque expedire sibi neque licere in vos delinquere, non infacundos castigantes sed disertos et linguae potentes. Ecquls jam unus omnium civium ad poenas vobis dan- tlum meritas hoc Nicomacho est accommodatior? quis de patria ininus est bene meiitus ? quis earn saepius atque gravius laesit ? quis, creatus a vobis juris vestri civilisque et sacri digester atque con- scriptor, utrumque illud jus ita corrupit atque Nicomachus? Re- cordamini, quam multi, vestri qui cives nati essent, ob peculatum morte sint mulctati. Loeserunt lii quidem vos proculdtibio, scd hactenus solummodo quod detrimento vos affeceriint quasi momcn- taneo, ad id solummodo breve tempus quo rem vestram minuerunt : hi autem, Nicomachus cum consortibus, qui leges atque cserimonias vestras describere jussi, eas temerant, ad id faciendum largitioni- bus empti, remp. in omne futurum tempus carpunt et labefactant.
7. Ecqua tandem vos de causa, eccujus memores virtutis ab co demonstratac, Nicomachum absolvatis? Num quod vir fortis atque strenuus sitmultisque prosliis terraque marique interfuerit ? Atqui, quo tempore vos cum discrimine capitum vestrorum in navibus hinc fugientes in exsilium ibatis, hie manens in urbe Solonis leges vitiabat atque confodiebat. An, quod de suo largiter atque magnifice in vos impenderit multasque contributiones contulerit? Atqui non modo nil contulit, sed contra peculium vestrum expilavit. Verum- tamen ob majorem famam et virtutem? Profecto jam saepe qui- busdam hoc nomine ignovistis : hunc autem, sui quidem causa morte mulctari, majorum vero sub corona vaenire oportebat. At- tamen, si nunc ei veniam dederitis atque peperceritis, gratiam vobis imposterum rebus ipsis reddet animumque memorem declarabit? Is ne? qui ne priorum quidem omamentorum a vobis in se colla- torura meminit ; quanquam e servo civis beneficio vestro factus, et e mendico dives, et e commentariensi secundi ordinis legislator. Id quod etiam jure merito vobis vitio vertatur, qui ab exemplo majorum vestrorum hac in re desciveritis: majores vestri delectu suo sibi legislatores constituebant Solonem et Themistoclem et Pe- riclem, existimantes latoribus legum leges ipsas similes esse fu- turas; vos autem Tisamenum Mechanionis filium et Nicomachum, aliosque iis similes homines nescio quos subscribas, huic legum con- scribendarum negotio prtefecistis ; et magistratus quidem vestros ab illis contaminari atque corrumpi suspicamini, ipsi vos autem illis fiditis. Quod turpissimum, quod cum eidem magistratui cundem pro
;J48 LYSI/E CONTRA NICOMACHUM.
commentaricnsi bis famulari hand licet, snmmas autem res quam (liulissime hos agere atqiie versare arbitiaria cum potestate sinitis. Denique ei Nicomaclio describcndas leges atque cserimonias vestras mandastis, cui ne cum civitate quidem quicquam commune est ob patris ignobilitatem : de quo tolum populum judicium capitale agere oportebat, is jura vestra libertatemque jngulavit; de quo ut inter vos constaret, factis ipse suis operam dedit. Horum coeptorum vos nunc tandem aliciuando poeniteto: incipite tandem aliquando injurias nolle animo tequo perferre corum qui identidem sunt in ci- vitate turpissimi; nefjue commiltite, ut quos privatis in circulis objurgatis atque traducitis, eos publico punire cum possitis, tamen absolvatis.
8. Haec hactenus. Juvat nunc adhuc paucis quoque vos admo- nere de iis, qui Nicomachum exorando liberare studebunt. Parati nempe quidam sunt e numero amicorum ejus, nee non eorum qui in rep. versantur, pro eo deprecari : quorum ego nonnuUos decere raagis arbitror, ut facinora ipsi sua purgent, quam ut pro aliis ma- leficis deprecationem apud vos interponant. Grave mihi, judices, hoc quoque videtur neque ferendum, hos a Nicomaclio quidem, qui unus esset nullaque vestra laesus injuria, contendere ut noxias suas a rep. removeret nil curasse ; vobis autem, tot numero qui sitis et ab eo gravissime lacsi, laborare ut persuadeant baud decere poenas a reo repeti. Oportet itaque, quod ab liujus amicis conferri videtis studium ad amicum servandum, id idem a vobis conferri ad inimicos vestros puniendum, bene gnaris, si fures serarii vestri majestatisque vestrse latrones pro meritis castigaveritis, hos ipsos eorum patronos primos fore qui vos fateantur viros fortes atque strenuos esse. Co- gitate, neque Nicomachum, neque deprecatorum ejus quenquam tot ornamenta in remp. contulisse, atque hie unus Nicomachus ei vulnera imposuit; quapropter multo magis vobis convenit hunc punire, quam illis huic subvenire. Ignorare vos quoque nolim, jadices, qua cum spe deprecatores Nicomachi hoc ingressi sint tri- bunal : sperant vos minus constantes in dignitate vestrae personee tuenda fore, quam nos in nostrce fuimus ; nullam non nobis ad- moverunt pcrsuadcndi machinam, tametsi frustra, ut accusationem banc omitteremus; jam vestrum in conspectum prodicrunt peri- culum facturi, possintne auctoritate, gratia, precibus judicium fle- clere, sperantesque fore, ut imponendo vobis licentiam adipiscantur impostcrnm quicquid volent impune agendi. Nos quidem flectere non potf rant : estote itaque vos quoque constantes. Non ante judicium soiummodo declarandus vobis est, id quod facitis, animus maleficis infestus, sed in ipso f|uoque judicio, atque id multo potios, castigandi sunt audaces legislaturam vestrain funditus tollentcs : quofl cum fiet, turn dcmum nulla non pars reip. recte et ad prfe- scriptum legnm gubemabitur.
L Y S I ^
CONTRA PHILONEM
DE PROBATIONE ORATIO.
1. Haud ego equidera, senatores, sperabam unquam futurum ut Pinion hie eo exeederet audacise, ut probationis ergo copiam sui vobis faceret: verum, quia non una in re sola se jactavit ejus au- dacia sed in perniultis, egoque hoc in tribunal ingressus sum jure- jurando dicto, me vobis auctorem futurum optimorum quorumque consiliorum, quo in jurejurando hsec quoque inest clausula, ut, qui jus illud jurandum dicit, is spondeat a se denunciandum Si quera nori|. inter senatus candidates sorte designates eo ordine indignum, feraia me nunc hujus Philonis accusatorem, nullam meam cum eo privatam exsequens siraultatem, neque ad levitatem et fidentiam sublatus anescio qua conscientia facultatis et usus in dicendo coram vobis, sed multitudine delictorum ejus fidens, dignumque me cen- sens religioni jurisjurandi a me dicti me inhserescere. Intelligetis quidem copias, quibus ad ilium accusandum ego utar, multum con- cedere copiis his, quibus ille fretus flagitiosum se ferre ausus est : verumtamen etsi in accusatione a facundia memoriaque destituar, Don id ei ideo debet prodesse ; sed potius, quae ego, quamvis pauca, perspicue et quoad satis erit docuero, ex iis eum reprobari convenit. Dicam enim sic, ut cum facinorum ab eo coramissorum ignoratio mea factura sit, ut multitudinem gravitatemque rerum di- cendarum minus videar assecutus fuisse, turn rursus tamen satis dixisse videar ad declarandam hujus improbitatem, quse tanta est et tarn abnormis, ut quamvis pauca specimina satis universam pro- dant. Sed et vestrum si qui sunt eloquentia valentiores quam ego &um, eos rogo, ut delicta Philonis oratione exaggerare velint et a me prseteritis ea quae ipsi norint crimina ejus addere : neque enim e solis a me dicendis spectari mores ejus convenit.
2. Nego itaque fas esse senatui de rebus fortunisque vestris de- liberaturo quenquam interesse, qui non, praeterquam quod civis natus sit, etiam civis esse bona fide studeat atque contendat. Ejus-
350 LYSI^
modi enim animo qui prrediti sunt, eoriim permagnum interest re- cterie an secus liabeant reip. fortnnoc, propterea quod existimant oportere se perinde damna ejus atque emolumenta participare. Nam qui, nati cum sint cives, eo tamen sunt animo, ut ubicunque bene sibi sit copiarumque ad vitam commode degendam satis et super sit, ibi patriam esse autument, hos constat, transmissa boni communis cura, in privata sua commoda esse incubituros, quippe quibus non in civitate sed in fortunis suis sita sit patria. Pla- num itaque faciam hunc Philonem securitati suce diligentius quam patrii\! periclitanti prospexisse, satiusque duxisse salvas habere fortunas suas in tutoque cetatera degere quam periculis pari cum aliis civibus contentione obeundis remp. salvam prcostare. Cui cum sfEva ilia clades contingeret — cujus ego cladis mentionem hactenus faciam, qnatenus rerum narrandarum ordo et natura ne- cessitatem milii imponet earn perstringendi — , Philon hie, una cum reliquis civibus a Trigintatyrannis e civitate proscriptus, aliquan- tisper rure consedit ; cum autem illi a Phyla in Piraeeum redissent, civesque nostri non Attico solummodo ex agro verum etiam ex omni circa regione finitima coissent, omnes et singuli quam possent operam ad succurrendum laboranti patriae conferentes; quid ibi Philon hie? contra quam alii omnes, convasatis quse ei hie erant alienam in ditionem se transtulit, Oropum habitatum concessit, ibi vectigal inquilinatus depcndit, sub tutela patroni vixit ; raalebat nempe apud illos inquilinum agere, quam apnd vos civem pari vo- biscum jure utentem. Neque, quod constat civium nonnullos fe- cisse, animum partcsque cum fortuna mutavit : nonnulli nempe, videntes Phylceis illis conatus prospere succedere, a tyrannonim partibus ad horum transibant ; Philon autem ne harum quidem secundarum rerum communionem appetiit; rei bene prospereque jam pcractcn supcrvenire, quam oi cum ageretur interesse, maluit; participare fructus laborum maluit, quam sno consilio suave opera patriam ornare atque relevare. Non rediit in Pireeeum, neque locus ullus est in quo collocandi sui copiam vobis fecisset. Jam qui vos prodidit, quos videret prospcris rerum successibus florentes, quid ille fuisset ausurus, si vos sccius atque vellem res gerentes vi- disset?
3. Privatis quidem si qui constricti cladibus interesse periculis m baud potuerunt, quibus resp. tum defuncta est, venia hi digni utique sint — ecquis enim ultro,dedita opera infelix sit? — ,consulto autem qui commiserunt ut a laboribus vestris abessent, hi venia sunt arccndi : non enim a calamitatibus intcrcepti abfuerunt, sed mala fraude sua temporibus vestris insidiati. Ratus quidam est usuque univcrsi generis humani constabilitus mos imprimis sequus ct humanus, ut, duobus ejusdem criminis reis factis, ofFendamur
CONTRA PHILONEM. 351
atque succenseamus ei maxime,qui quo minus committeretur cavere potuisset ; pauperibus autem aut corpore invalidis parata est penes omnes venia, censentes, quicquid labantur, invitos eos labi. Philon ergo venia prorsus est indignus : nam neque corpus ei ad laborum patientiam molle et flaccidum est, id quod ipsi cernitis, neque copiis rei familiaris destiluitur ut muneribus edendis parum sit idoneus, id quod ego mox planum alque testatum facianti. Qui ergo, igna- via terpens et malignitate quadam animi dolosus, ibi loci et in tantum prodesse patriae cessavit quatenus prodesse poterat, quo qua^so pacto poterit is facere quoniinus omnium vestrum odio et exsccratione obruatur? Verendum porro vobis non est, ne Philone reprobando civium reliquorum quenquam offendatis : non enim alteros, sed ambps [tam Pirseenses, (juam urbanos], ab eo proditos esse palam est ; quapropter neque ab iis qui in urbe manserunt eum amari consentaneum est, (juibus laborantibus ut subveniret in mentem ei non venit, neque rursus a Piraeensibus, quibuscum redi- tum in patriam armis quserere nil curavit, idque cum, ut ait, civis esset. Sin tamen adhuc superest tertium aliquod civium genus, si fiat aliquaudo — quod dii vetent — ut genus hoc rerum potiatur, cum illo turn genere civium rempublicam gerere atque senatui in- teresse postulato, hoc suum de ipsis meritum allegans, quod causam ipsorum amplexus esset.
4. Quo itaque certi sitis Philonem apud Oropum sub tutela pa- troni incoluisse fortunasque ei satis amplas lautasque esse et neque urbanis eum neque Piraeensibus presto fuisse, audite hos qui testi- mouio suo fidem a me dictis adstruent.
TESTES.
Relinquitur ergo ut causetur, per interventum valetudinis negatum quidem sibi fuisse Piraeensibus succurrere, verumtamen de suo sponte contulisse unde paupertas plebis vestrae sublevaretur, aut municipalium quosdani instruxisse, quemadmodum civium vestro- rum alii quoque haud pauci fecerunt, si qui per corporum infirnii- tatem ipsi militia fungi nequirent. Ego vero ei hoc quoque menda- ciura eripiam, quo vos eo circumvenire ne possit; quoniam mihi postmodum non licebit ejus arguendi causa hue ad vos progredi. Cita tu mihi Diotimum Archarnensem una cum reliquis qui delecti cum Diotimo fuerunt, ut municipales armis instruerent aere coUato comparatis-
TESTIMONIA DIOTIMI ET COLLEGARUM.
5. Nihil itaque Philon reip. profuit : verum non modo in mentem ei non venit ut prodesse reipublicae vellet in istiusmodi tempore atque in ista rerum perturbatione, sed etiam coramisit ut e malis
352 LYSI^
vestris rem augeret; evectus enitn Oropo, alias solus ipse, alias cum globo quein ducebat hominum improborum, qui clades veslras lau- tam sibi atque qua;stuosam ducerent provinciam, persultans agros vestros, si quos in cives vestros incurreret annis graves, in munici- piis relictos, in re familiari perquam curta, quacarere ad vitain sus- tentandam nullo modo possent, per setatem baud valentes vobis opituluri, cum animis vestri essent studiosissimi, hos igitur Philon fortunis spoliabat, majoris faciens mediocritatem fructus quem ex eorum spoliis percipiebat, quam laudem innocentite atque continen- tiee erga eos, qui nunc, quo minus in eo suas cuncti cxsequantur injurias, eadem ab ipsa causa impediuntur, ob quam tum quoque Fobis succurrere cum vellent non poteiant. Verura cavendum vobis est, ut eorum infirmitas eadem ne bis Piiiloni provincia fiat. Jam semel fortunis eos omnibus denudavit : nunc ilcrum ex eorum damnis lucrum aufferat, si fiat, quod vos minime committetis, ut vos Phiionem ideo probetis, quod illi cuncti a senio et valetudine con- strict! hie adesse et de hoste suo queri eumque suo premere testi- monio non possunt; verum, etiamsi vel unus modo illorum tmn ab hoc Phiione vexatorum in judicio adsit, satis hoc magnum judicate argumentum veritatis, et hunc Phiionem odio quam fieri poterit maximo insectamini, qui expilare sustinueriteos, quibus alii miserti paupertatis de suo largiri soliti sint. Cita tu mihi testes.
TESTES.
6. Porro causam video nullam, cur vos oporteat hoc de Phiione secius statuere, atque ipsi ejus necessarii, quos consentaneum est eum optima nosse, statuerunt; erga quos ita se gessit immanem atque belluinum, ut, etiamsi aliud nihil deliquisset, vel sola haec ejus immanitas vos eum reprobare sit coactura. Omittam, quae mater adhuc superstes de eo questa est : at in exitu vitac quse egit, ea sunt ejusmodi, ut facile vobis sit illinc colligere qualis erga matrem fuerit. Dubitans enim ilia cadaver suum filio credere, tres minas in funus suum erogandas Antiphani moribunda tradidit, cum quo nulla ipsi necessitudo erat. Norat ergo filium cupiditate captum, contcmpta sanguinis arctissima nccessitudine, ipsos extremes ho- uores sibi esse denegaturum. Atqui, si mater adeo, quanquam matres ita natura factse sunt, ut a liberis quas accipiunt injurias, eas plerumque tolerent, et rursus beneficiis cultse nil admodum ma- gnum atque pra^clarum se ferre putent, quia, quicquid sit, benevo- lentia id magis atque caritate quam veritate rei censetur; quod si ergo mater hunc vel e cadavere suo compendium facturum suspi- cata est, quid vos oportet de eo arbitrari ? quem ei erga vos animum esse? Nam erga necessarios qui tarn immanis tam sordidus tarn
CONTRA PHILONEM. 353
turpis lucri avidus est, ecqui is erga alios erit ? Vera autem ut vobis cotjstet hsec quoque esse, audile ex ipso Anliphane, eo qui Ires illas minas a moriente tulit mortuseque funus curavit.
TESTIS.
7. Ecquid igitur vos tandem spectantes liunc probabitis ? utrum, quod nil deliquerit? Atqui patriam gravissime loesit. An, quod spes est fore ut olim aliquando resipiscat? Frugi homo prius esse studeto praeclareque de patria meretor, turn demum candidatura se ordinis senatorii ferto, quura rebus testatum fecerit, tantum a se decorum esse in patriam collalum quantum constat ei vulnerum ab isto inflictum esse, Consultius enim apud omnes habetur gnitiam demereri potius, quam proraereri. Grave mihi quidem indignumque videtur, si peccatorum jam commissorum pcenas nuUas det, benefi- ciorum autem, quae in vos olim aliquando se collaturum ait, jam nunc prsesentia ei prajmia tribuatis. Sed fortassean ideo Philonem probabitis, quo cives vobis nieliores virtutisque studentiores impo- sterum fiant, videntes, perinde omnes honoribus affici? Imo vero periculum est, ne boni, videntes in petitione houorura pari se loco cum malis haberi, desinant honestati operam dare, quod existi- ment, qui malis honores conferre nil dubitent, eosdem bonorum cjuoque esse solere immemores. Est hoc quoque meditatione vestra dignum, judices: castelium si quod navemve prodidisset quis aut castra, cum parte civium, extremis eum pcenis afficeretis ; hie autem universce civitatis proditor factus, ea tamen fiducia eaque cum spe vestrum in conspectum prodiit, ut constet eum immunitatis a poenis certum esse. Quid? quod proditionis adeo praemium sperat se ablaturum honorem ordinis senatorii ! Atqui, libertatem qui tam palam prodiderit atque hie fecit, ei non de honore petendo sed de servitute certandum apud vos erit, et de proscriplione bonorum omnium, unde extremam ad paupertatem delabatur.
8. Verum hsec eum jactare audio, nefas si esset ejusmodi in tem- pore patriee deesse, legislatorem baud videri fuisse commissurum ut ea de re legem nuUam ferret, qui, quas alias res vetitas voluisset, de iis diserte cavisset legibus singularibus. Sperat nempe vos tam tardos fore, ut hoc quod obvium est minus inteiligatis, ob sceleris magnitudinem a legislatore prseteritum id fuisse. Eccui enim aut oratori aut judici venisset in mentem, ut suspicaretnr fore civium quemquani audacise tam projectee ut tantum in se facinus admit- leret? Hujusmodi enim si quid iis suboluisset suspicari, tam stuiti et tam segnes profecto non fuissent, ut hoc de scelere cavere obli- viscerentur. Ordinis militaris de desertore, velut de magni sceleris reo, et ejusmodi quidem in bellis, ubi non saius patriae in periculc
■2 z
354 LYSINE
Tersatur sed ipsa patria alios in periculum conjicit, leges cum fer- rent quibus ei severae pcEiiie constituuntur ; ferre de eo, qui patriam ipsani peiiclitantem deseruerit, insuper habituri fuisse videntur? Nequaquam : tulissent enimvero, si unquam futuvum suspicati fuis- sent, ut exsisteret qui tale quid auderet. Ecquis non vos, et me- ritos quidem, reprehendat, si, postquam ir.quilinorum eos qui plebi subvenissent tametsi nulla lege tenerentur id facere, honorassetis, et modis quidem hac civitate dignis; jam nolletis hunc Philonem punirc, ([ui, quam debuerat tueri civitatem, earn civis officii imme- mor prodidit ? puniie, inquam, si non alia quapiam graviore pcena, saltim infamia in qua jam ha^ret?
9. Existimate vobiscum, qua tandem de causa bene de republica ineritos honorelis, malos autem contemnatis atque abjiciatis ; quod utrumque a niajoribus ita est institutum eorumque exemplis confir- matum atque pro lege tuenda vobis traditum, non pra;teritorum magis gratia quam postventurorum, ut civium injicerelur animis ardor eas artes disceudi easque copias rerum sibi comparandi, ea denique studia exercendi, quorum assidua meditatione tandem con- sequerentiir hoc, ut boni fortesque viri, non fortuito nati, sed opera dedita facti haberentur; mali autem turpesque non modo non con- sulto, sed ne fortuito quidem essent, et a flagitiis sese quoquo modo abstinerent. Philonem porro cogitate non ea de se prodidisse, quee spem faciant, fore ut boni at(jue idonei senatoris partes impleat. Senatores honorem capessentes jurejurando obstringuntur. Ecquod autem jusjurandum videatur ille sibi religioni ducturus violare, qui deos patrios prodidit? Id enim egit, et futurum fuisset, si omnes eundem atque ille animum habuissent idemque essent exemplum secuti. Ecquod ille sit bonum atque reip. salutare capturus consi- lium, qui patriam nc scrvarc quidem atque a servitute vindicaie sus- tinueril? quaenam ille reip. arcana silentii fide tecta et clausa servet, ([u\ ne publico quidem a legibus atque magistralibus indicta atque dcnunciata exscquenda sibi duxerit? Qui ne postremus quidem ad communionom laborum atque discriminum vestrorum accesserit, qui conveniat, eum in honoribus, iisque tantis, conferendis prseha- beri iis ipsis, quorum hiboribus a vestris cervicibus depulsa est ser- vitus ct res taui pra;clarre gesta;? Dirum utique sit atque detesta- bile, qui taiiti vos omncs non fecerit, eum a vobis tanti fieri ut eum ordine vestro amplissimo dignum in censura morum declaretis.
10. Sed video quosdam, quorum satis mirari non possum demen- tiam. Hi parati Philoni, cujus studiosi et advocati sunt, succurrere, hue prodicrunt eo cum proposito, ut araictnn a vobis deprecentur, quein cxtorquere mihi prccibus non potuerunt ne(juc nie flectere ut ab accusaiionc dcbiaterem : hi vos rogabunt, ut amicum sibi corido- netis; turn temporis autem, cum discrimina vobis impenderent atro-
CONTRA PHTI.ONRM. 355
cissima et resp. ipsa sui pryomium in medio jaceret raptori cuique obnoxia, nequejam de honornm petitione sed ipsa de libcrtate ag^e- retur,tum hi Philonem non rogarunt, ut vellet vobisque et universee reip. succurrere, patriamque ut nollct eo cum senatu prodere, in quo sedendi jus et facultatem nunc ambit, quanquam titulus ei nullus est liunc honorem petendi neque jus fructum aliis prseripiendi quorum sudore partus est. Solus omnium non babebit quod tegre ferat, repulsam a vobis, senatores, aufFerens: non enim vos eum nunc aspernabimini, sed ipse suis semet manibus hoc honorc turn spoliavit, cum sese dignum uon judicavit pro eo senatu, cujus ad sortitionem nunc tarn studiose venit, in acie vobiscum stans dimicare. 1 1 . Satis heec mihi dicta arbitror esse, quanquam multa proeterii, confidens, vos, etiamsi hccc prsetermiserim; tamen sponte vestra sententiam tequam reique pubhcse salutarem esse laturos. Nam ad dignoscenduni, quinam ad ordinem amplissimura admittendi sint, non ahunde vobis sunt quam e conscienlia vestra documenta repe- tenda: recordamini, quales vos erga remp. cum essetis, eum in or- dinem cooptari meruistis. Hujiis quidem Philonis studia exempla sunt inciviiia et ab omni popularis gubernationis forma abhorrentia.
L Y S I ^
CONTRA DIOGITONEM
OR ATI O.
1. Si'MMA nisi res ageretur, judices, et ejusraodi iit in ejus di- scrimine pupilloriim horum, quorum causam dicendam recepi, sive salus sive exitium libretur, nunquam sivissem hos in conspectum vestrum prodire, contentionem cum necessariis rem esse ducens in- primis turpem atque abominabilem, prsetereaque ceitus, ita vos rixo- sitatem exosos esse, ut non cupidos solummodo rapacesque con- temnatis et in numero sceleratorum habeatis, sed iilos adeo ipsos quoque vilipendatis et in hominibus nauci numeretis, si qui, a neces- sariis bonorun) parte quadam fraudati, fraudem banc intoleranlius ferant: verum hi pupilli magnis, o judices, permagnis facultatibus, et cunctis adeo fortunis exuti sunt atque detrimentis irreparabilibus affecti ab iis ipsis, a quibus par erat non solummodo non proficisci neque exspeclari ejusmodi injuriam, sed etiam aliunde oblatam pro- pulsari, id si fecissent quod eorum personas decebat; ad me rece- ptum itaque cum habuissent hi, quorum soror penes me domi est, facere non potui quominns agendam eorum causam susciperem: uxor enim mea, quae ut modo dixi horum soror est, Diogitonis hujus quem accuse c fratre neptis est. Conatus ego contentionem amica compositione dirimere, titraqiie cum parte multis cum egissem, et ut ex aequo et bono inter se deciderent hortatus essem, majoremque in modum contendissem, effeci tandem ut ambse partes private ami- corum arbitrio rem permiltere hand recusarent; magni enim referre autumabam, a me caveri, tit res ultra necessariorum atque familia- rium conscientiam ne emanaret: verum enimvero, quae Diogitonis fraude pupillis erepta esse atque intercepta penes eum retineri, tam perspicuis convincebatur documentis ut ipse nequiret infitiari, neque a se impetrare neque nostris obtestationibus adduci potuit Diogiton lit super iis in amicorum auctoritate esse vellct, sed conditionum ff'quitati viam juris in foro petendi projtulit maluitque nullum non genus aclionum forensium experiri niodo reus fieri, modo accusa- toris personam gerere, sed causas inanes et commentitias in forum deferentis, extrema quaeque adeo discrimina adire fameeque bono- rumque amittendorum, quam ut jus et fas prsnstando hujus accusa- tionis molestia litiumque cum nepotibus exercendarum nexibus ex- pediretur. Quod si ergo planum vobis fecero, judices, avum horum
CONTRA DTOGITONEM. 357
puerorum Diogitonem eorum tutelam flagitiosius atque crudelius gessisse, patrimoniumque ipsonim furiosiore cum cupiditate con- cerpsisse quam ullus alius unquam tutor pupilli cujusquam hac in civitate fecit, taraetsi cum pupillo nulla sanguinis necessitudine co- pulatus, rogo vos, judices.nt turn, quatenus jus et fas sinet, his pu- eris subveniatis: sin autem, quod recepi demonstraturum, id minus demonstravero, nil intercede, quominus vos illique credatis temere quicquid volet jactanti, et nos posthac in numero improborum ha- beatis. Sed, quo rem teneatis, a principio inde repetenda videtur: vos mihi docere conanti aures praebete, judices, propitias.
2. Fratres erant Diodolus. et Diogiton, iisdem sati parentibus, Concordes inter se, nam hereditatem ita cernebant, ut nummis prse- sentibus una cum supellectile et mundo ex sequo divisis, fiindos et reliqua bona immobilia communia possiderent. Tum Diodotus negotiationi animum adjecit, unde facto splendido quaestu cum crevisset opibus, a Diogitone persuasus filiam ejus domum ducit, quse Diogitoni tum erat unica; ex eaque suscepit par liberorum et filiam quse mea est uxor. Aliquanto tempore post accidit, ut copise navales cum Thrasyllo gravis armaturse magistro nescio quo essent ablegandse: ilia in militia scriptus inter alios Diodo- lus, stans in procinctu, uxorem quse eadem ipsi e fratre neptis erat arcessit, unaque uxoris patrem, qui idem et socer Diodoti et frater germanus erat avusque liberorum a Diodoto ex hac uxore sus- ceptorum, existimans propter tam arctas tarn multiplicesque necessi- tudines baud decere tutorem liberis alium prseterquam Diogitonem a se constitui; Diogitoni itaque una cum tabulis testamenti a se con- scripti in manus dedit Diodotus ejusque fidei comraisit argenti quin- que talenta; obligationes quoque, seu syngraphas, ad valorem se- ptem talentorum cum quadraginta minis foenore nautico creditorum ei monstravit, nee non aliam syngrapham de duabus miile drachmis in Cherrhoneso elocatis. Quo facto, ei praecepta reliquit haec, si quid humani sibi contingeret ut hoc ex itinere domum redire baud liceret, ut tum Diogiton uxorem cui visum esset nuptui collocaret, addito in dotem talento his de nummis demendo, contributo insuper omni mundo muliebri et supellectile domestica, quam teneret ea dioeta in qua plerumque una esse cum uxore atque cubare consuevisset: filia ubi nubilis facta nuptui daretur, ut ei tum in dotem talentum adderetur. Praeterea, quo uxor una cum liberis, absente se, habe- rent unde alerentur, donee aut rediret ab ilia expeditione aut ex- cessus sui faraa baud dubia ad eos perferretur, in manus dedit uxori viginti minas in argento et prccterea triginta stateras aureos Cyzi- cenos. Quibus ad hunc modum constitutis domique relictis exem- plis [seu copiis] illarum rerum a se sic constitutarum, exiit cum Thrasyllo in castra ; unde non rediit, Ephesi fato defunctus.
358 LYSI^
3. Cujus rei certior factus Diogiton excessum ilium fratris filiam celavit, et syngraphas quas Diodotus discedens penes uxorem si- gilio suo reliquerat obsignatas ab ea aufFert, causatus, illis opus sibi esse ad summas rcris redigendas fcenore nautico credit!, quod ecs a debitoribus redigere non posset nisi syngraphas iis suas redderet. Tandem aliquando, diu post mortem Diodoti uxori liberisque aperit, et sic facta ei sunt justa: primo inde anno uxor et liberi Diodoti in Piropeo commorabantur [in domo, qntr Diodoti fuerat propria] ; ibi enim iile copias rerum reliquerat omnium ad victum cultumque ne- ccssariarum : his autem deficiontibus avus nepotes in urbem remit- tebat [conductis in oedibus habitatum], corumque matrem nuptui collocabat, in dotem addens quinquaginta minas, hoc est decern minis minus quam prior maritus ipsi delegaverat. Octavo anno post liberorum natu maximus, puber factus, examine tolerato, ad usum juris civilis tutelamque sui admissus est; quo facto Diogiton eum cum altero fratre ad se arccssitum hujusmodi oratione compellavit : pater vester, ait, hinc proficiscens, viginti minas cum triginta state- ribus penes raereliquit. Ego ergo vos ad hue quidem de meo raagnis impendiis alui, donee raihifu it undeerogarem, pensi hand faciens, cujo de peculio Insumeretur; nunc autem ipsemet ego egeo: tu ergo, quandocjuidem exa- mine peractovir factus es, quaere tute t ibi met unde n e- cessaria imposterum habeas.
4. His auditis ilii perculsi atque flentes ad matrem pergebant ire, inde cum ipsa ad me, miserabilem in modum consternati lamentan- tesque quod nunc demum intelligerent se patrimonio prorsus ever- sos, atque mc obtestantes ne se paterer inulto fortunis a patre relictis omnibus dcnudatos ad extremam paupertatem decidisse, indignam- que passos contumeliam ab iisquos omnium minime deceret tam de- testabilia fraudis crudelitatisque in se exempla statuere ; sed ipsis subvenirem, tam sororis suae causa quse mea uxor est, quam ipso- rummet. Finem baud inveniam, si luctus et lamcntorum enarrare vclim acerbitatcm, quibus tum domus mea resonabat. Denique mater pucrorum mc rogare supplex, ut patrem ipsius cum amicis domi meno coUoquio committerem ; quo posset (ipsius verba refero), quamquam baud sueta inter viros verba faccre, a magnitudine cladi- um suarum victa, questus suos omnes nostrum in sinum effundere. Adibam ego tum ad Hegemonem, qui Diogitonis hujiis filiam [e se- cunda uxore susceptam] in matrimonio liabet ; nee non cum aliis amicis communibus agebam, posceus, ut Diogitonem adducerent, ut ad congrcssum descenderet in quo status rerum discuteretur. Quod recusans initio Diogiton, tandem tamen ab amicis coactus est facere.
6. Congressis itaqiic nobis, interrogabat Diogitonem filia, quo- nam animo auderet libcros suos his tractate modis ; quorum tu
CONTRA DIOGITONEM. 359
patiuus, inquit, idemque avus es, cum frater sis ejus viri, e quo ego, filia tua, pater, hos peperi. Quod si hominum neminis te neque reverentia neque pudor tenebat, deorum certe te numen absterrere debebat: ille [Diodotus] hinc cum classe discedens, quinque talenta tuse fidei commissa relinquebat; id quod ego jurejurando confirmare pa- rata sum, quocunque postulabis in fano, jurans per caput horumque liberorum meorum quos utrinque ad- slare mihi juranti jubebo, et si quos adhuc alios hie uterus effundet. Quanquam ego tarn pudoris atque re- ligion is omnis oblita mulier n on sum, neque tarn pecu- niarumamans etcupida,ut te,qui pater mihi es, denu- dare bonis tuis velim perjurio, cujus et reatus hisce jneis liberis omnera vitam necessario sit amaram atque calaniitosam redditurus, et cujus conscientia me ipsam cruciatura sit ex hac vita disced entem. Praeter ilia quinque talenta fidei ejus commissa, arguebat eum adhuc alia septem cum quadraginta minis a debitoribus redegisse, una cum foenore eorum nautico. Et harum syngrapharum producebat autographa: nam in permutatione habitationis cum e Colytto in domicilium Phcedri trans- migraret habitatum, iiberos suos (aiebat mea socrus) incidisse in pu- gillares temere abjectos, vel amissos,eosque ad se, matrem, retulisse. Prseterea demonstrabat eum centum minas a debitoribus redegisse creditas in hypothecam terrestren), fcenore solito, nee non viginti minas alias eadem conditione creditas, item supellectilem magni pretii ex cedibus Diodoti abstulisse : consuevisse quoque Diodoto adhuc superstite magnam vim frumenti quotannis e Cherrhoneso ad se advehi, cujus neque rem neque valorem illo exstincto tulissent. Tantam tu tecum habens vim pecuniarum a marito meo relictarum, ausus tamen es affirmare, liberorum horumce meorum patrem ipsis non reliquisse, nisi viginti minas cum triginta stateribus? quam summam aeris cum maritus penes me reliquisset, ego, certior deipsius excess u facta, tibi com mis i. Tunc hosce, qui e filia tua tibi nati nepotes sunt, ausus es domo ejicere quam ipsis pater reliquerat, pannuciis obsi- tos, sordidatos, discalceatos, sine pedissequo, sine stragulis, sine veste, sine supellectile, quorum om- nium pater ipsis lectissimam atque lautissiniam co- piam reliquerat? Jam Iiberos tuos e noverca mea natos nutris et educas in affluentia rerum omniuni beatos; neque invideo, recte facis ita faciens, laudo factum et congratulor: at meos defraudas Isedisque, quos jinhonoros e donio sua ejccisti, et quantum in tr est,
360 LYSLE
pauperrimos reddere laboras e locupletibus qui sunt natura et jure. Et talium taiii turpium tibi facinorum conscius, tamen neque deos reformidas, neque tacitam oculorum meorum reprehen sion em nietuis? tam es im- pudens! quae, cum filia tuasim, te novi tot et tam fcE- dis criminibus obnoxium; neque fratris meministi, sed nobis omnibus prefers bonorum per nefas partorum possessionem ! Hujusmodi convilio aliisque multis similibus probris, quae tacita praetereo, mulier in patrem invehebatur, quibus nos qui aderamus omnes mirifico et incredibili sensu turn iiidigna- tionis turn commiserationis atque ae^ritudinis metusque comraove- bamur: modo enim in pueros intuentes nos subibat recordatio, quam splendidis e fortunis superioribus quam miserabilem ad ege- statem decidissent, et cujus scelere ; modo occurrebat quam in- dignum tutorem pater liberis reliquisset, indignum spe ipsius et no- mine fratris ipsoque tutoris nomine ; modo raetus de sorte nostra liberorumque nostrorum atque raiseratio subibat, quorumnam in dentcs ungulasque luporum rapacium fortunae nostrse et liberorum patrimonia essent aliquando fataliter deventura, nobis e rebus hu- manis exemptis, hoc tam aperto et meniorabili documento certiores nos reddente, spectatae tidei amicum, cui te tuaque tuto commiltas, repertu esse perquam difficilem ; denique, judices, tanta nostros animos, quotquot congressui intereramus, obruebat procella conster- nationis, ut hiscere non possemus, sed taciti discederemus, lacry- mis ora raanantes, baud minus, quam illi ipsi, qui hac calamitate icti conciderant. Primo quidem adscendant testes.
TESTES.
6. Quare sobria mente, judices, rogo vos, ut rem quam agitis pondcrelis, quid his pupillis, quid toti civilati, quid hujus denique personae vestrae dignitali debeatis : injurias hi adolcscentes acce- perunt vestra comniiseratione dignas: et interest salutis public® vestramque personam decet qui judices estis, ut severitate vestrse sententiae ad omnes deciaretis Diogitonem vobis odio et exsecra- lione bonorum omnium dignum videri ; nam ejusmodi homines paccm pubhcam turbant, omnia suspicionibus et terroribus im- plentes. Totum genus humanum hie Diogiton suspicionibus ex- pavefecit et inter se alios ab aliis abalienavit, ut neque adhuc vegeti neque animam extremam agitautes sciant cui confidant, neque majorem fiduciam in proximls consanguineis ponere possint quam jn inimicis infestissimis. Videte modo quibus niodis sese torserit ut laqueos convictionis cffugertt : initio prorsus infitiabalur illas summas aeris tuiisse, turn obrutus vi verilatia, cum infitiari diutius
CONTRA DIOGITONEM. 361
nequiret, tandem, o immaiiitatem cupiditatis et impudentia; ad ra- piendum atque mentietidiim projectoe, aiebat, intra octennium in alimenta duorum marium uniusque puelige impendisse octo talenta cum decern minis. Et, quia nullo modo tarn enorniis summae rationem conficere poterat utcunque probabilem atque tolerabilem, eo excedcbat furoris, ut in alimenta quotidiana hoium trium libe- rorum quinos obolos imputaiet: in calceos et in fuUonem atque tohsorem non edidit impendia neque menstruatim neque annatim, sed universura octennii ambitum uno vocabulo complexus, in istiusmodi minutias illo toto tempore ait insumpsisse plus quam talentum argeuti. In monumentum horum patri conditum ne quin- quequidem atque viginti minas impeudit: ut tamen gloriam magni- ficentise atque liberalitatis aufferret sine sumptu suo, quinquaginta minas ait in illud monumentum erogasse ; quarum partem alteram dimidiam pupillis imputavit, alteram se contulisse jactat, sordidus idemque vanus. Licetue,judices, ad minutias descenders? Quidni liceat? et loco huic convenit, quo odium liominis sordesque atque cupiditas quanta sit, hoc liquidius perspiciatis. Agnum in Uionysia pro pupillis emptum sedecim drachmis aestimavitin ratione exhibita, quarum item partem dimidiam pueris imputavit, alteram sibi: rem enimvero iudignam, de qua nos inprimis ira exarsimus. Credits mihi, judices, enormibus circumventi fraudibus solent leviculis illis et paene ridendis t'urticulis non minus commoveri quam furtis illis grandioribus : nirais enim aperiunt atque denudant bee minutae f'raudes cupidorum flagitiositatem. Reliquos indies festos et sacra universe computabat in hos impensas quadraginta minas et plus etiam. Brevis ut sim, alias quamplurimas ejusmodi nugas ration! suae assuerat, quo enormem illam summara aeris consarcinaret, quod in hos ait insumpsisse, reapse autem furatus est ; quasi a patre libe- rorura tutor esset constitutus, quo pupillis pro nummis et fundis literas in cbarta exaratas ipsosque ex opulentis mendicos redderet; etquo puberes facti, litium satis et super haberent super patrimonio cum tulore, qui idem avus quoque patruusque esset, exercendarum, quibus per omnem vitam districti obliviscerentur, inimicorura, si quos pater ipsis inimicos velut hereditate reliquisset, simultates in jure peisequi. Atqui Justus erga pupillos esse si voluisset, poterat alterutro modo et sibi multarum molestiarum otium facere et pupil- lorum augere patrimonium ; geminumenim modum gcrcndae tutelae praescribunt leges tutoribus, sive valent opibus tutores sive minus: poterat universam substantiam pupillorum alicui redemptori mercede annua elocare, aut praedium emere, illisque e vectigalibus sive prae- dii sive locationis pupillos alere, excessuque nummorum sortem au- gere. Sic sine ulla ipsius molestia, facti essent pupilli tam divites, ut de divitiis cum ditissimis quibusque Atbeniensium contendere
3 A
362 LYSIiE
potuissent. Jam vcro ita se gessit Diogiton, ut necesse sit suspi- cari, nurnjuam ei in mentem venisse tie tempore oliin aliquando ventiiro. quo rationem gestae tutelae reddere piipillis([ue de sub- stantia satisfacere deberet, sed potius euni sperasse, fore ut salvam ipse teneret banc preedam, interventuro nemine qui dentibus ipsius earn rursus eriperet : existimabat nempe, non pupillos hos, fratris fiiiaeque liberos, ab ipsorum patre heredes patrimonii scriptoi fuisse, sed suam cupiditatem atque insatiabiiem scelerositatem.
7. Nonduni omnia di.xi, judices: superest adhuc cumulus impro- bitatis: arrigite aures. Una cum Alexide Aristodici fratie triremem ducebat cum postestatc trierarchi: functionis hujus ut emoluraenta perciperet sumptuum exsors, videte quam callide rem instruxerit: Alexidi trierarchatus colleg-je minas ait duodequinquaginta mutuo credidisse ; hujus aeris partem dimidiam pupillis, ceu ex eorum patri- monio insumptam, in ratione tutelce gestae retulit, quasi eorum loco atque nomine trierarchatum gessisset, cum jus nostrum civile non mode pupillos ab omni contributione eximat, sed etiam adolescent! primi anni ab ineunte virili setate contributiones remittat. Hie Diogiton autem, quos sumptus totos ipse solus de suo debebat in trierarchatum insumere, quem suo, non pupillorum, nomine gerebat, tametsi avus esset, tametsi leges vetarent, tamen a filise liberis illorum sumptuum partem dimidiam exigit. O immani- tatem cupiditalis! quanquam paulo post audietis eum ne intra cupiditatem quidem substitisse, sed ei mendacium quoque atque vanitatem adjunxisse. Verum de hoc statim pluribus dicam: nunc aliud quoddam simile ejus facinus ititerjiciam. Miilebat aliquando navem onerariam in mare Adriaticum, mercibus onera- tam ad valorem duorum talentorum: hac nave e porta solvente denuntiabat pupillorum matri, navigationis discrimen esse pupil- lorum, non suum; merces ipsorum pcriculo fortuitis maris com- milti. Navis hacc iliinc revertebatur salva, lucri alterum tantum referens. Quae turn Diogiton? Navem aiebat suo periculo isse: sic lucrum totum suum esse. Atqui si damna quidem accepta pupillis solis imputabis, quaestus autem soli tibi arrogabis, et in ratione gestec tutelae sine haesitatione scribes impendia ceu facta quae nulla facta sunt, citissime facillimo negotio ditesces ex alieno. Sed longum sit, judices, tacdiique plenum injustitiae fraudisque genera omnia persequi, quibus Diogiton usua pupillos funditus ex- pilavit. Quare haec hactenus dicta putate sufficere pro specimine ralionis ejus, quam Diogiton gestae a se tutelae, quanquam multum et rogatus ct cunctatus, vix et segre tandem exhibuit: ego itaque rationem banc nactus invito et reluctant! extortam, assumptis testi- bus, vado ad Aristodicum — nam Alexis ipse frater ejus interea fato concesserat — , hunc Aristodicum ut in foro conveni,percontor.
CONTRA DIOGITONEM. 363
habeietne in potestate sua rationem trierarcbatus ejus, quern frater ipsius Alexis olim cum Diogitone communem gessisset: aiebat Aristodicus habere; imus itaque domum ejus, inspicimus syngra- pham, invenimus ibi sic scriptum, Diogitonern Alexidi in sumptum trierarcbatus credidisse rnutuo viginti quatuor niinas. Atqui Diogi- ton in rationc gestse tutelae in trierarchatiim a se insumptas scripsit esse quadraginta et octo minas, quarum partem dimidiam pupillis imputavit, quasi hi conferre debuissent, partem alteram ait de suo contulisse. In quo mentitus est, id quod ex bac syngrapba con- stitit: ne teruncium quidem in istum trierarcbalum de suo impen- dit, quern suo nomine gessit et in quern de suo impendere debebat, sed totum ilium sumptum quatuor et viginti minarum, qui in partem ipsius veniebat, de peculio pupillorum furatus est. Quodsi in re, in qua ut testimonium contra se sua manu exaratum super- esset, commiserat, unde fraus et furor ejus t'acillime detcgi et argui poterat; nam aut furoris aut impudentise excessus est, mala fraude lis in rebus uti, ubi aliorum conscientia intervenit; quae eum et quanta iis in rebus ausum existlmatis, quse solus sine arbitro tra- ctavit? Adscendite, qui horum mihi testes eritis.
TESTES.
8. Audistis,judices,hos testes: procedam nunc uUerius. Tandem itaque post multas tergiversationes eo redegi Diogitonern, ut fate- returde horum pupillorum patrimonio penes se septem talenta cum quadraginta minis esse: ex his calculum ducam, excludens omne genus redituum quos consentaneum est ex ista summa intra octen- nium redisse; sed, qugecunque in pupillos impensa sunt, ipsa de sorte deducens: imputabo duobus maribus atque puellae cum pse- dagogo atque ancilla snmptus annul tantum, quantum a nullo unquara neque patre in libftros neque tutore in pupillos Athenis impensum esse certus sum, denas minas; sic in dies singulos paulo minus quam ternac drachmae veniunt. Hoe dense minai conficiunt octennio octies mille drachmas, seu talentum unum et viginti minas: quod si ergo de septem talentis et quadraginta minis, quas Diogiton fatetur a se administratas esse, talentum unum et viginti minae deducantur, paret relinqui talenta sex cum viginti minis. Neque enim docere poterit Diogiton, ilia quse remanserunt sex talenta cum viginti minis uUo modo sibi perisse; nam neque latro- nes eripuerunt, neque mulcta pecuniaria ipsi irrogata absumpsit, neque creditoribus reddidit. * * *
L Y S I ^
ORATIO OLYMPIACA.
[jEmj'lio PoKto loterprete.]
1. ^Equissimum est, Judices, ob multa quideru prceclare gesta Herculis luemoriani celebrare; turn prajsertini quod primus ipse hoc certamen ad Groeciam universam conciliandam instituerit. Ad illud enim usque tempus rautuis inter se dis&ensionibus uibes ardebant : postquatn vero ille tyrannos domuisset et sibi infestos cocrcuisset, corporuin quidetn certan'ien, diviliarum contentionem, et ingenii ostentationem in pulchcnimo totius Gra^ciaj loco instituit, ut ninii- runi propter hoDc omnia eundeni in locum convenirenius, alia visuri, alia audituri ; credidit enim ilium conventum mutuae Greeds amici- tiae el concordiee initium quoddam futurum. Hcec ille reputabat : ego vero ha;c non reprehensurus aut sugillaturus vel de verbis cer- taturus liuc veni. Puto namque hccc spectare ad sophistas valde improbos et victum quaeritantes ; hominis vero boni civisque optimi partis esse de maximis rebus consultare, videns so. Graeciani adeo detbrmatam, multaqiie illius loca a barbaro occupata et plurimas a tyrannis urbes vaslatas. Quae quidem si per noslram imbecillitatem infirmitatcm(|ue passi essemus, sortem nostram firremus iieccsse csset : cum vero ob seditiones mutuamque discordiam, quomodo non erit aequissimum his quidem finem ponere, ilia vero eliminare ac prohibere, cum noverimus ipsam a;mulationem et de gloria con- tentionem inter viros felices oriri solere, at infelicium esse optima consulere. Undique enim pericula immensa instare videmus : scitis autem imperium esse eorum qui mari dominantur, pecuniarum di- Bpensatorem esse regcm ; Grujcorum vero corpora eorum (pii con- 8umi et deleri possunt: naves ipse multas possidet, multas etiam Siciliae tyrannus. Ut acquum sit bellum privatum deponi, com- munique sententia saluli prospiccre ; de praiteritis quidem erube- scere, de futuris vero metuere, et majores imitari, rpii barbaros. dum alienis inhiabant regionibus, suis ipsorum cxuerant, tyrannis- que expulbis communem omnibus libcrtatem attulerunt.
2. Prse ceteris autem Lacedaemonios demiror, quonam tandem
LYSIiE OLYMPIACA. 365
animo ardere Grseciam patiantur, cum ipsi Graecoium duces sint et principes, idque non per nefas sad virtute propria reique militaris scientia dominatu comparato ; soli vero portu careant et muris,sine seditione sint, et invincibiles, et iisdern semper locis utentes: atque ideo sperandum est, perpetuam eos libertatem habituros; curaque in prajteritis periculis Graeciai sospitatores exstiterint, futuia praevi- suros. Non taraen lutura 'actas hac prsesenti melior : neque enira pereuntium calamitates ut alienee sunt habendae, sed propria;; nee exspectandum donee nos ipsos amborum potentia opprimat, sed quamdiu adhuc integrum est, eorum injuriam propulsare oportet. Quis enini non videat, bello intestino et civili eorum potentiam ac- crevisse ? quae cum non solum turpia sint, sed etiam gravia, eis qui- dem qui gravissime deliqaerunt licentia commissorum data est, Greecis vero nullum ob id supplicium irrogatum * * *
L Y S I ^
DE ANTIQUA REIP. FORMA ATHENIS NON IMMUTANDA
O R A T I O.
[^tnjlio Porto Interprele.]
1, Cum piitaremus preateritas calamitates, Athenienses, satis evidentla monumenta urbi esse, ne poster! nova instituta et aliud regimen peterent, tunc exorti sunt ilii qui et mala passos et utrius- que reip. fortunam expertos iisdem quibus antea decretis decipere et circumvenire conantur. Idcirco non illos minor, sed vos qui hsec auditis, quod omnium estis inaxime obliviosi et tam facile induci vos in incommoda a talibus sinitis, qui casu ejusdem fortunse cum his qui ex Pireco redicrunt fr.ere participes, animo vero illis qui in urbe remanserunt adhsesere. Ad quid autem exsules reverti oportet, si vos ipsos vestra sententia et decreto in servitutem redigatis?
2. Ego vero, Athenienses, qui neque genere a concionibus ex- cludor neque bonis ulli inferior sum, quique mihi contradicentes utrisque supero, banc solum urbi salutem esse puto, si omnes cives ad urbis gubernacula admoveantur ; quoniam cum ef mures, naves, pecunias, socios habuerimus, non solum id spectavimus, ut Atheniensium haec essent propria, sed et Euboeensibus jus connubii faceremus : nunc vero etiam ipsos cives perdemus ? Nequaquam, mihi credite; neque enim cum muris et hscc ipsa nostra auferemus, multos sc. pedcstres copias et cquestres et sagittarios, quos vos retinentes fortiter et valide remp. administrabitis, inimicos magis magisque profligabilis, et sociis vestris multo utiliorcs eritis : scitis enim tempore oligarchise, nee cos qui terram possiderent urbem inhabitassc, sed et plurimos eorum mortuos esse, multosquc etiam e civitate expulsos, quos populus reducens vobis quidem vestram urbem dedit, ipse vero banc attingere non est ausus. Quamobrem si mihi obtempcretis, neque bcnefactores, prout potestis, patria exuetis, nee verbis potius'quam operibus, nee futuris magis quam praeteritis credetis. Prassertim cum corum recordemini qui pro oligarchia depugnant.qui verbis quidem populo adversantur, rcipsa vero vestris rebus inhiant ; f|uaf; possidebunt, quando vos sociorum prsbsidio destitutes invadcnt.
DE REPUBLICA. 367
3. Deinde desiderantibus eis ilia quae vobis subjecta sunt, ecqua civitati salus futura est, nisi feceiimus quae Lacedajmonii jubent? Ego vero his dicere velim, quid populo eventurum sit, si illorunti jussa feceiimus? Sin minus, multo laudabilius erit pugnando oc- cumbere quam mortem nobis sententia et decreto nostro inferre. Credo enim si non persuadeam, commune ambobus [Atheniensibus et Lacedaemoniis] instarepericulum. Cujus sententioe et Argivoset Mantinenses qui suum solum incolunt esse video, illos quidera Lacedaemoniis conterminos, hos vero prope admodum habitantes, illos quidem nobis baud plures, hos autem vix tria millia complentes. Sciunt enim se, quarnvis ssepe hi in suum agrum sintirrupturi, ssepe etiam sumptis armis illis occursuros, adeo ut periculum illis parum honestum videatur, etiamsi vincent, se servire ; si vero superentur, bonis se preesentibus spoliari ; quanto melius agant, tanto magis periculum desiderant.
4. Ejusdem et nos aliquando opinionis fuimus, Athenienses, quando Grsecorum principatum habebamus ; et profecto recte id facore videbamur, quando, regione nostra quss vastabatur neglecta, putabamus non esse proeadimicandum: cequum enimerat eos, qui parva negligerent et pauca, et magnis et multis bonis abstinere. Jam vero cum omnibus illis bello exuti simus, et sola nobis patria sitrelicta, scimus hoc vero periculo omnem salutis spem contineri. Sed oportet, recordantes quod olim etiara aliis succurrendo injuria affectis, in terra altera multa troptaea de hostibus erexerimus, etiam vires nos praebere dum pro patria et pro nobis ipsis certamus, diis confidentes et sperantes justitiam cum injuria affectis militaturara. Esset enim acerbum, Athenienses, quando exsules fuimus, cum Lacedemoniis contendere, ut reverteremur ; reverses vero iterum in exsilium agi, ne amplius pugnemus. Nonne igitur turpe erit, tan- turn nos admittere dedecus, ut cum majores etiam pro aliorum Graecorum libertate pugnaverint, vos vero pro vestra ipsorum pu- gnare non audeatis? * * *
FINIS.
LoDdiiii : imprimebat J. F. Dove in area qusB est Divi ioauiiis.
I
i
i
I
4
university UfCihtuniid Los A
L 007 587 049 3
lir Qfll iTucqKi q;irir\k,A, , jprj.r^*, f • «., .jy
AA 000 538 401
PA
3k79 Al
1828
V.I3
c
f
«v*
0^^^^
5
I
X
^
:u:jf I*'
ii 1..
-"v-^
■'1-i»-^
W ^'^-
, |
|
k. |
|
% |
*^I1J:'«:IC
^.,^'^.
M m
M%^:m
.'#_ff.
^M%^^^M
-ti^.vm.-aji% /i A
» |
{ |
'l |
|
%^'\
M * .i*^
'iWi
Mj
\ -^ /f
■ ' ' ~k: ^
1% $^ ^^
^ i| "^■
4 '^^ tl
ir^ %■
-^.
m \
^ >^
%M"^ s^^i*
'^^ ^ ^ |
||
'Ok] |
jiVil^-^*™ ■ ■ |
|
'*Jf\ |
rV'"'^ '%&:■■ Hi Hi |
MH |
^''*^-..'^. IHI ^H ■■ ^^ |
L |
1 H ■ H |
^ |
^^^ ^^^^ |
||
■ ■■H |
||
1 L |
ilH M H |
r«.. ^
;ik !<•
J^';^-
^. >¥
^.-^-4
•fc'%4^' *f^^«.'>
-»%' >4
II ife V
tM
?f *'*
HW.
^^O^*
i^^
'^%i^'
^^% t^ i
j%.^M:%\k%"k