driemaandelijks tijdschrift van de

VLAAMSE VERENIGING VOOR ENTOMOLOGIE

Afgiftekantoor 2170 Merksem 1 ISSN 0111-^111

Periode: januari - februari - maart 2012 Erkenningsnr. P209674

Redactie: Dr. J.-P. Borie (Compiègne, France), Dr. L. De Bruyn (Antwerpen), T. C. Garrevoet
(Antwerpen), B. Goater (Chandlers Ford, Fngland), Dr. K. Maes (Tervuren), Dr. K. Martens
(Brussel), H. van Oorschot (Amsterdam), W. O. De Prins (Leefdaal).

Redactie-adres: W. O. De Prins, Dorpstraat 401B, B-3061 Leefdaal (Belgium).
willy.deprins(g)gmail.com. Uitgegeven met de steun van de provincie Antwerpen.

Jaargang 40, nummer la

Thyridanthrax maroccanus sp. n. - see page 5

Phegea goes A4 2

van Oorschot, H. & Coutsis, J. G.: An unusual Polyommatus thersites with basal black spots on FW

underside (Lepidoptera: Lycaenidae, Polyommatiti) 3

Dils, J.: A new species of Thyridanthrax from Morocco (Diptera: Bombyliidae) 5

Troukens, W.: Bladhaantjes aan de westrand van Brussel (Coleoptera: Chrysomelidae), deel 1:

Criocerinae, Cryptocephalinae en Chrysomelinae 7

Anastassiu, H. T.: First record of Clossiana selene in Greece (Lepidoptera: Nymphalidae) 15

Franeta, F., Kogovsek, N. & Verovnik, R.: On the presence of Pontia chloridice (Lepidoptera: Pieridae)
in the Republic of Macedonia 17

Phegea goes A4

Met dit nummer begint een nieuw tijdperk voor
Phegea. Oorspronkelijk was dit tijdschrift bedoeld als
ledenblad van de toenmalige "Vereniging voor
Entomologie van de Koninklijke Maatschappij voor
Dierkunde van Antwerpen", een al te lange titel, en dit
ter vervanging van het tijdschrift Schakel dat gebruikt
werd als publicatiemedium door enkele natuur-
historische verenigingen in het Antwerpse. De publicatie
van Schakel werd in 1972 gestopt en dus dreigde er een
vacuüm te ontstaan voor heel wat verenigingen. De idee
ontstond om met een eigen blad te beginnen, wat
aanvankelijk op grote weerstand stuitte. De toenmalige
voorzitter van de vereniging, C. Segers, en de oud-
secretaris, G. Myncke, vonden het ruimschoots
voldoende om viermaal per jaar met een gestencild (wie
kent dat woord nog?) A4'tje de leden in te lichten over
voordrachten en excursies. Ze dachten tevens dat het
drukken en versturen van een tijdschrift teveel zou
kosten en dat er te weinig kopij zijn voor het vullen van
zo'n regionaal tijdschrift. Goede contacten en afspraken
met een Antwerpse drukkerij, en het enthousiasme van
enkele leden, veegden alle bezwaren van tafel en einde
1973 viel het eerste nummer in de brievenbus: 12
pagina's A5 met de teksten uitgetikt op een oude
schrijfmachine, de titels aangebracht door de individuele
lettertekens van een celofaanblad te wrijven, alle
onderdelen op de juiste plaats te kleven en het geheel
via het offset-procédé af te drukken. Deze werkwijze
werd gevolgd tot en met jaargang 11. De enige
verbetering was het overschakelen op een elektrische
schrijfmachine vanaf jaargang 6.

Vanaf 1984 (jaargang 12) mocht de redacteur de
teksten intikken op een professionele zetmachine
wanneer die niet door de drukkerij zelf gebruikt werd. Dit
betekende dus avond- en nachtwerk, maar tevens een
geweldige tijdswinst want de oorspronkelijke teksten, die
dikwijls op kleine velletjes papier in handgeschreven
doktersstijl werden aangeleverd, moesten slechts
éénmaal worden ingetikt om een mooie, rechter kantlijn
te bekomen. De films dienden nog wel in de donkere
kamer te worden ontwikkeld volgens de traditionele
methode zoals dat voor zwartwit-foto's werd gebruikt en
nadien moesten de soms meterslange afdrukken
versneden worden tot leesklare pagina's. Pas in 1987
(jaargang 15) werd het eerste nummer samengesteld
met een computer en al snel daarna werden dan ook de
meeste artikelteksten digitaal aangeleverd.

Geleidelijk nam ook het aantal gedrukte pagina's per
jaar toe (fig. 1), maar dit verminderde weer vanaf
jaargang 19 (1991) toen de eerste kleurenplaten werden
gepubliceerd, wat een behoorlijke meerkost betekende.
Deze kleurenplaten werden door een andere drukkerij
apart gedrukt en nadien werden die pagina's nogmaals
bedrukt door de drukkerij die de teksten drukte.

Fig. 1. Aantal pagina's gepubliceerd in Phegea per periode van 5 jaar. Bij
de laatste kolom ontbreken eigenlijk 160 pagina's van de huidige
jaargang.

Toen in 2000 de Antwerpse drukkerij de boeken
neerlegde, werd het hele P/iegeo-nummer door de
drukkerij in Eindhout gedrukt. Omdat Phegea in deze
drukkerij op grote vellen papier werd gedrukt die nadien
geplooid en versneden werden tot het uiteindelijke
formaat, en er slechts moest betaald worden voor
kleurendruk op één kant van het papier, konden met
heel wat verschuifwerk alle afbeeldingen in kleur op 1
kant van het grote vel papier worden geplaatst zodat de
prijs per afbeelding sterk daalde. Het aantal afbeeldingen
in kleur steeg dan ook geleidelijk tot 23 in jaargang 39
(fig- 2).

19 21 23 25 27 29 31 33 35 37 39

Fig. 2. Aantal pagina's in kleur per jaargang (eerste kleurenplaat in
1991).

Ondertussen zijn 39 jaargangen verschenen met een
totaal van 5702 bladzijden, zonder hierbij rekening te
houden met de inhoudstabellen en indices die om de
zoveel jaar werden gepubliceerd, of met de bijlagen (o.a.
de Catalogus van de Antwerpse Lepidoptera door A.
Janssen). Omdat Phegea, althans voorlopig, geen gebrek
heeft aan kopij en er ondertussen een wachttijd van
meer dan een jaar was opgebouwd, werd besloten om
vanaf jaargang 40 te starten in A4. Dit heeft als groot
voordeel dat er per papieroppervlak meer ruimte is voor
teksten en ook dat sommige afbeeldingen beter tot hun
recht kunnen komen. Om een en ander te vieren, starten
we deze jaargang met een dubbelnummer.

Willy De Prins, hoofdredacteur

Phegea 40 (la) Ol.iii.2012: 2

An unusual Polyommatus thersites with basal black spots on FW
underside (Lepidoptera: Lycaenidae, Polyommatiti)

Harry van Oorschot & John G. Coutsis

Abstract. A male Polyommatus thersites \with basal black spots on lts FW underside is reported for the first time, and the
merits of differentiating this species from the similar P. icarus solely on the basis of the existence or not of these spots are
questioned.

Samenvatting. Een mannetje Polyommatus thersites met basale, zwarte vlekken op de onderkant van de voorvleugel wordt
voor het eerst gemeld, en de mogelijkheden om deze soort te onderscheiden van de gelijkende P. icarus enkel gebaseerd op de
aanwezigheid van deze vlekken wordt besproken.

Résumé. Un male de Polyommatus thersites possédant des taches basales noires sur Ie dessous des ailes antérieures est
signalé ici pour la première fois. La possibilité de distinguer cette espèce de l'espèce similaire P. icarus, en se basant seulement
sur l'existence de ces taches est discutée.

Key words: Lycaenidae - Polyommatiti - Polyommatus - thersites - icarus - male genitalia - Spain.

Van Oorschot H.: NCB Naturalis, NL-2300 RA Leiden, Netherlands. oorsc432@gmail.com
Coutsis J. G.: 4 Glykonos Street, GR-10675 Athens, Greece. kouts@otenet.gr

Introduction

So far, one of the ways by which Polyommatus
thersites (Cantener, 1835) had been differentiated from
the similar looking Polyommatus icarus (Rottemburg,
1775) was by the total absence in the former of two
black basal spots on FW underside, and the usual
presence in the latter of these spots. In rare cases in
which P. icarus lacked them, differentiation of the two
taxa could safely be achieved by easily detectable
differences in both male and female genitalia. In general
it was assumed that P. thersites always lacked the FW
underside basal black spots, and that specimens
possessing them should necessarily be considered as
being P. icarus.

Fig. 1. Polyommatus thersites (Cantener, 1835). Spain, Lerida, Pont de
Suert, 900 m, 15.vii.1974. - a. Upperside, b. Underside.

An unusual P. thersites from Spain

Lately we obtained a male Polyommatus specimen
from Pont de Suert, in Lerida, Spain, that for all practical
purposes looked like a P. icarus, having two well-defined
basal black spots on its left FW underside and one such
spot on its right FW underside (Fig. 1). Flowever, the
faintly visible FW upperside androconial hairs, present in
P. thersites, but always absent in P. icarus, led us to
wander about its true identity. Upon dissection, its
genitalia (Fig. 2) were found to have an aedeagus with a
bulbous distal end [in P. icarus it is slender and straight
(Fig. 3)], proving beyond doubt that this was indeed a P.
thersites, and most certainly the first one ever reported
of its kind.

Phegea 40 (la) Ol.iii.2012: 3

Fig. 2. Polyommatus thersites
(Cantener, 1835). Spain,

Lerida, Pont de Suert, 900 m,
15.vii.1974. Prep. No. 4544.
Genitalic components. - a.
Lateral aspect of outer face of
left valve; b. Dorsal aspect of
aedeagus; c. Lateral aspect of
left side of genitalia, with
valvae and aedeagus omitted;
d. Ventral aspect of right half
of tegumen together with right
labis and falx.

Fig. 3. Polyommatus icarus
(Rottemburg, 1775). Spain,
Albacete, Riopar, 1200 m, 25-
26.vi.l995. Prep. No. 2672.
Genitalic components. - a.
Lateral aspect of outer face of
left valve; b. Dorsal aspect of
aedeagus; c. Lateral aspect of
left side of genitalia, with
valvae and aedeagus omitted;
d. Ventral aspect of right half
of tegumen together with right
labis and falx.

Conclusions

This recent find suggests that the only fool-proof way
to always differentiate both male and female P. thersites
from P. icarus is by reference to their respective

genitalia. In the males in particular, differentiating the
two taxa solely by reference to the FW upperside
androconial hairs applies mostly to fresh specimens, as
these hairs are often difficult to detect in worn P.
thersites.

Phegea 40 (la) 01. iii. 2012: 4

A new species of Thyridanthrax from Morocco (Diptera: Bombyliidae)

Jozef Dils

Abstract. A new Bombyliid species is described from Morocco: Thyridanthrax maroccanus n. sp., based on 17 males and 12
females collected in the Ouarzazate region (S. E. Morocco) in March-April in 2007 and 2009. The new species seems to be
related to Thyridanthrax loustaui Andreu, 1961, Murcia (S. Spain).

Samenvatting. Een nieuwe soort Thyridanthrax uit Marokko (Diptera: Bombyliidae)

Uit Marokko wordt een nieuwe Bombyliidae-soort beschreven: Thyridanthrax maroccanus n. sp., gebaseerd op 17 mannetjes
en 12 wijfjes, verzameld in de omgeving van Ouarzazate (Zuid-Oost-Marokko) in maart-april van 2007 en 2009. Deze nieuwe
soort lijkt nauw verwant aan Thyridanthrax loustaui Andreu, 1961, Murcia (Zuid-Spanje).

Résumé. Une espèce nouvelle de Thyridanthrax du Maroc (Diptera: Bombyliidae)

Une nouvelle espèce de Bombyliidae est décrite: Thyridanthrax maroccanus n. sp., basée sur 17 males et 12 femelles, capturés
dans la région de Ouarzazate (Sud-Est du Maroc) en mars-avril 2007 et 2009. Cette espèce nouvelle semble avaoir des affinités
avec Thyridanthrax loustaui Andreu, 1961, Murcia (Espagne méridionale).

Key words: Thyridanthrax - maroccanus - loustaui - new species - Morocco.

Dils J.: Krekelberg 149, B-2940 Hoevenen. jos.dils@skynet.be

Thyridanthrax maroccanus n. sp.
Introduction

In the spring of 2007, East of Skoura, near a dry oued,
we found for the first time some nearly completely black
Thyridanthrax with white scales at the apex of the
abdomen, they could not be identified with the normal
Thyridanthrax keys. Also the examination of the genitalia
was not helpful to identify them. They where visiting
blue flowers. The papers consulted to classify the new
species are: Engel in Lindner (1937), Sanchez Terron &
Roldan Bravo 2000; Zaitsev (1998, 2008).

Fig. 1. Thyridanthrax maroccanus n. sp., Morocco, Ouarzazate, Skoura,
1250 m, 08.iii.2007, leg. J. Dils. coll. J. Dils.

Material

Holotype c5' (Fig. 1), Morocco, Ouarzazate, Skoura,
1250 m, N 31°04'00,7" W 06°31'30,5", 08.03.2007,
deposited in collection J. Dils (CJD).

Paratypes: 7(5', 6$, Morocco, Ouarzazate, Skoura,
1250 m, N 31°04'00,7" W 06“31'30,5", 08.03.2007; 1(5,
1$, Morocco, Ouarzazate, Skoura, 1250 m, N 31°04'00,7"
W 06°31'30,5", 05.03. 2007;2(5, 2$, Morocco,

Ouarzazate, Ouarzazate, 1200 m, N 30°50'49,7" W

06°49'02,1" 30.03.2009; 5(5, 3$, Morocco, Ouarzazate,
Amerzgane, 1350 m, N 31°01'02,9" W 07°13'45,9",
25.03.2009;. 1(5, Morocco, Ouarzazate, Amerzgane, 1350
m, N 31°01'01,6" W 07°13'46,1", 04.04.2009, all
deposited in CJD.

Description

Diagnosis: The infuscation of the wings of

Thyridanthrax maroccanus n. sp. is similar to the
infuscation of T. loustaui Andreu, 1961, the epiphallus
however does not match. The epiphallus of T.
perspicillaris is somewhat similar but this species has
white scales on T4 and T5, whereas T. maroccanus n. sp.
has only black scales and hairs.

Male:

Head: Ground colour sub shining black, a brown to
yellowish-brown black haired area with an admixture of
white hairs, from the antennae to the bucal rim
descending along the inner eye margin always present.
All further upright hairs black, those on frons and face as
long as the scape, under those black hairs adjacent
elongate golden scales. The upper part of the bucal rim
densely covered by short black hairs. Antenna; the black
haired scape ground colour: brown to light brown,
pedicel black with short black erect hairs and the conical
black flagellum bare. Proboscis not protruding bucal
cavity, palpae yellowish-brown with black hairs. The rim
of the occipital foramen with uniform, short upright
brown hairs. The occiput with scattered yellowish
elongated scales, denser near the bisection of the eyes.
Eyes separated by twice the width of the ocellar tubercle.

Thorax: Ground colour of thorax sub shining black,
mesonotum delicately greenish-grey dusted with two
paramedian black vitae. Mesonotum with an anterior
collar of erect golden hairs as long as the flagellum.
Dorsally the black hairs immediately posterior those
golden hairs, gradually getting shorter till approximately
the middle of the disk leaving the rest of the disk bare,
laterally the black hairs continue above the postalar calli

Phegea 40 (la) Ol.iii.2012: 5

till the back of the mesonotum where they are again as
long as the flagellum. The golden collar descending along
the pronotum, where the hairs get mixed with black
ones, in some specimens the basely hairs are all black.
Anepisternum dorsally with golden, ventrally with black
hairs, katepisternum, anepimeron, coxae and
laterotergite black haired. Meropleurite bare,
mediotergite with black hairs. Bristles on postalar calli
yellowish and as long as the length of scutellum.
Scutellum with a hart shaped brown pattern in the
ground colour, dorsally with short black hairs and long
(as long as antennae) black and yellow bristles on the
posterior edge.

Abdomen: Ground colour of abdomen sub shining
black. Tl and T2 laterally brown. All tergites dorsally,
sparsely covered with adjacent elongate black scales and
erect black hairs. Laterally tergites Tl to T6 densely

covered with black hairs. T6 posterio-dorsal with white
scales and hairs, also T7 posterio-dorsal with white scales
and hairs, the white hairs are reaching the lateral edge of
the tergite where they are mixed with some black hairs.
Sterna also covered with adjacent elongate black scales
and erect black hairs as long as the antennae.

Legs: Black with adjacent black scales, coxae with
black hairs, fl dorsally with short spines, ventrally with
short hairs, f2 and f3 ventrally with short spines and
hairs. Tl without spines, t2 and t3 with black spines. Tarsi
on front legs without spines, tarsi on legs 2 and 3 with
ventral spines. Claws on leg 1 very small, normal on legs
2 and 3. Pulvelli absent.

Wings: The infuscation of the wings is similar to the
infuscation in Thyridanthrax loustaui Andreu, 1961,
found in Southern Spain in the province of Murcia.

Figs. 2-5. Genitalia of
Thyridanthrax maroccanus sp.
n.; 2.- Male genitalia lateral
view; 3.- Epiphallus dorsal
view; 4.Female 8**' and 9'"
tergite; 5.- Spermatheca and
furca.

Female:

The female differs from the male only in a wider Etymology:

separation of the eyes. In the male the width of the frons This species is named maroccanus because it is until

is twice and in the female three times the width of the now only found in Morocco.
ocellar tubercle.

Literature

Andréu Rubio J. M. 1959. Bombilidos marroquines del instituto Espanol de entomologica. — EOS, Revista Espanola de Entomologia
35: 7-19.

Austen E. E. 1937. The Bombyliidae ofPalestine. — British Museum (Natural History), Londen, ix + 188 p.

Engel E. O. 1938. Bombyliidae. - In: Lindner, E. (ed.). Die Fliegen der palaearktischen Region 4(3): 1-48. — E. Schweizerbart,
Stuttgart.

Sanchez Terron A. & Roldan Bravo A. 2000. El género Thyridanthrax Osten Sacken, 1886 en el area Ibero-Balear, con la descripción
de una nueva especie (Diptera: Bombyliidae). — Boletiin de la Asociación espanola de Entomologia 24: 65-84.

Zaitsev V. F. 1998. On the fauna of Bombyliidae (Diptera) of Israël. Communication IV. — Entomological Review 78: 1066-1079.
Zaitsev V. F. 2008. Contributions to the Palaearctic fauna of the Dipteran Families Bombyliidae and Mythicomyiidae (Diptera), 2. —
Entomological Review 88: 186-198.

Phegea 40 (la) 01. iii. 2012: 6

Bladhaantjes aan de westrand van Brussel (Coleoptera: Chrysomelidae),
deel 1: Criocerinae, Cryptocephalinae en Chrysomelinae

Willy Troukens

Samenvatting. Sinds 1970 werden 64 soorten Chrysomelidae waargenomen aan de westrand van Brussel. De ontdekking
van deze soorten wordt kort besproken, alsook hun voedselplanten en enkele bijzonderheden.

Abstract. Chrysomelidae at the westside of Brussels, Belgium (Coleoptera)

Since 1970 sixty-four species of Chrysomelidae were found at the westside of Brussels. An illustrated enumeration is presented
with some details about their discovery, host plants and characteristics.

Résumé. Chrysomelidae a la périphérie ouest de Bruxelles, Belgique (Coleoptera)

Depuis 1970 soixante-quatre espèces de Chrysomelidae ont été observées dans la zone occidentale de Bruxelles. L'introduction
est suivie d'une liste illustrée, complétée par des détails concernant leur découverte, leurs plantes hótes, et quelques
caractéristiques.

Key words. Belgium - Faunistics - Chrysomelidae - Coleoptera.

Troukens, W.: Ninoofsesteenweg 782/8, B-1070 Anderlecht.

Inleiding

De bladhaantjes (Chrysomelidae) behoren met meer
dan 30.000 beschreven soorten tot één van de talrijkste
keverfamilies. Het zijn meestal kleine tot middelgrote
insecten van 1 a 20 m, maar in de tropen leven ook
exemplaren van 40 mm. De bladhaantjes zijn nauw
verwant aan de boktorren (Cerambycidae). Vooral bij de
riethaantjes (Donaciinae) is de gelijkenis treffend. De
meeste soorten hebben een ronde of eironde
lichaamsvorm. De sprieten zijn snoer- of draadvormig,
meestal zeer beweeglijk en 11-ledig; bij de Psylliodes-
soorten 10-ledig. De tarsen zijn schijnbaar 3-ledig maar
de aandachtige waarnemer zal ook het sterk
gereduceerde 4^*® lid ontdekken dat wegens het
tweelobbige 3^*^ lid moeilijk te zien is (Mohr 1966: 16).

In de ogen van echte keverliefhebbers zijn
bladhaantjes levende juweeltjes. Hun kleur varieert van
zwart, blauw of groen naar rood of geel, al dan niet met
een typisch vlekkenpatroon. De Chrysomelinae vallen
bovendien op met metaalglanzende, groen-, blauw- of
geelrood-getinte soorten. Men noemt ze niet voor niets
"goudhaantjes".

Heel veel soorten overwinteren als imago. Zij
verschijnen opnieuw in het voorjaar om eieren af te
leggen. De larven ontwikkelen zich in de lente en na een
popstadium van 3 a 4 weken komt de nieuwe generatie
uit. Dan volgt een zomerse diapauze en daarna een
vreetperiode op de waardplant. Vanaf de herfst
verdwijnen de kevers opnieuw om te overwinteren (du
Chatenet 2004: 5). Een klein aantal soorten overwintert
ook als ei, larve of pop (Hürka 2005: 238).

De larven leven vrij op bladeren, mineren, vreten
wortels, knagen aan stengels of voeden zich onder water
met waterplanten. De Clytrinae-larven leven in
mierennesten en doen zich tegoed aan het mierenbroed
(Harde SSevera 1982: 256).

Behalve de 2 C/ytro-soorten zijn alle Belgische
soorten overwegend oligofage planteneters, d.w.z. dat ze
voor hun ontwikkeling afhankelijk zijn van één bepaalde
plantenfamilie. Zeldzamer zijn de soorten die zich

gespecialiseerd hebben op één enkele waardplant
(monofagen) en de minder kieskeurige soorten die te
vinden zijn op een hele resem waardplanten (polyfagen)
(Freude et al. 1965: 41-42). De monofage en oligofage
bladhaantjes zijn in hun verspreiding beperkt door het
areaal van hun waardplanten. Waar deze laatste
ontbreken kunnen de kevers ook niet leven. Toch blijft
het ons verbazen hoe snel de imago's zeldzame of
geïsoleerde waardplanten kunnen opsporen. Men hoeft
maar in een tuin voor het eerst lelies of asperges te
planten. Nog hetzelfde seizoen zit men beslist al
geplaagd met het leliehaantje, Liliocoris lilii (Scopoli), of
het zwart en oranje aspergehaantje, Crioceris asparagi
(Linnaeus) en C. duodecimpunctata (Linnaeus).

Bij massavermeerdering kunnen bepaalde
bladhaantjes veel schade aanrichten. In de land- en
tuinbouw zijn vooral aardvloolen (Alticinae), de
coloradokever, Leptinotarsa decemlineata (Scopoli) en de
bietenschildpadtor, Cassida nebulosa Linnaeus,
gevreesde plaaginsecten.

Bladhaantjes worden vooral verzameld en
bestudeerd om economische redenen maar ook om hun
schoonheid. Voor wie zich met deze keverfamilie wil
bezighouden kan ik twee uitstekende boeken
aanbevelen. In "Coléoptères phytophages d'Europe",
door Gaëtan du Chatenet (2002) worden 420 gewone
Europese soorten besproken en afgebeeld op 35
prachtige kleurenplaten. Een onmisbare aanvulling
hierop vormt "Drepcici. Chrysomelidae: Alticinae", door
Petr Cizek (2006). Dit handig kevergidsje van 76
bladzijden behandelt summier de aardvlooien van
Tsjechië en Slowakije. Wat ons vooral vooruit kan helpen,
ondanks de taalhandicap, zijn de 28 prachtige
kleurenplaten met de 252 afgebeelde soorten.

In Midden-Europa leven ongeveer 600 soorten
bladhaantjes (Harde & Severa 1982: 256) waarvan een
300-tal bekend zijn uit België. Aan de westrand van
Brussel werden sinds 1970 64 soorten geregistreerd
maar het is duidelijk dat nog tientallen andere, vooral
Alticinae, wachten op ontdekking. In dit artikel heb ik
gekozen voor de nomenclatuur zoals gebruikt door du

Phegea 40 (1) Ol.iii.2012: 7

Chatenet (2002) voor de Criocerinae, Cryptocephalinae,
Galerucinae en Hyspinae; Winkelman et al. (2007) voor
de Chrysomelinae; Cizek (2006) voor de Alticinae en
Mohr (1966) voor de Cassidinae; dit alles in
overeenstemming met Audisio (2011). Het doel van deze
publicatie is tweeërlei: zorgen voor vergelijkings-

materiaal en een bijdrage leveren voor een eventueel
toekomstige verspreidingsatlas. In de nu volgende
opsomming volgt een beknopte beschrijving van elke
soort met enkele bijzonderheden over hun vondst en
levenswijze.

De soorten

Onderfamilie Criocerinae

Criocerinae zijn vrije slanke bladhaantjes van 3 a 9
mm. De snoervormige sprieten zijn vóór de ogen
ingeplant. Het halsschild is half zo breed als de
dekschildbasis. De dekschilden zijn circa 2 keer zo lang als
breed en vertonen puntrijen. Bij het vastnemen brengen
de imago's een hoorbaar sjirpgeluid voort. In Midden-
Europa zijn 15 soorten bekend (Mohr 1966: 111-115)
waarvan 10 in België en 5 aan de westrand van Brussel.

1. Oulema gallaeciana (Heyden, 1879) (Blauw
grashaantje) (fig. 1)

O. gallaeciana wordt in oudere werken vermeld als
Lema llchenis Voet. 3-4 mm. Bovenkant metaalblauw.
Sprieten en tarsen zwart. Zoals bij alle Ou/emo-soorten
zijn de klauwen tot in het midden vergroeid. Meestal in
ruderale terreinen op grassen. Kan schade aanrichten in
de graanteelt (du Chatenet 2002: 51). Van maart tot
november zeer gewoon te Anderlecht, Dilbeek,
Ganshoren en Jette. Laatste waarneming: Jette,

15.vii.2007, 1 ex. nabij het Laarbeekbos.

2. Oulema melanopus (Linnaeus, 1758)
(Roodhalsgrashaantje) (fig. 2)

In oudere werken draagt dit kevertje de genusnaam
Lema. 4-4,5 mm. Sprieten, kop en tarsen zwart.
Halsschild, dijen en schenen oranjerood. Dekschilden
metaalblauw. Op grassen en in graanvelden (Trautner et

al. 1989: 202-203). Van maart tot oktober zeer gewoon
te Anderlecht, Dilbeek, Jette en Sint-Jans-Molenbeek
(Scheutbos). Laatste waarneming: Jette, 15.vii.2007, 1 ex.
nabij het Laarbeekbos.

3. Crioceris duodecimpunctata (Linnaeus, 1758)
(Oranje aspergehaantje) (fig. 3)

5-6,5 mm. Sprieten zwart. Kop, halsschild en poten
oranjerood. Dijen en schenen met zwart uiteinde. Tarsen
zwart. Dekschilden oranjerood, elk met 6 zwarte vlekken;
ook schildje zwart. Bij de Criocerus-soorten zijn de
klauwen niet vergroeid (Evers 1942: 233). De kevers zijn
van april tot oktober te vinden op aspergevruchtjes
(Senden 1939: 87-91). Zeer gewoon in moestuintjes met
aspergeruggen te Anderlecht, Dilbeek, Sint-Jans-
Molenbeek en Vorst. Laatste waarneming: Sint-Jans-
Molenbeek, 12.vii.1997, 1 ex. op bloemscherm van wilde
peen (Daucus carota).

4. Crioceris asparagi (Linnaeus, 1758) (Zwart
aspergehaantje) (fig. 4)

5- 6,5 mm. Sprieten, kop en poten zwart, scheenbasis

bruin. Halsschild rood, soms met donkere middenvlek.
Dekschilden lakzwart; gewoonlijk met 3 witgele vlekken
en een roodbruine zijrand. De kevers leven van april tot
oktober in aspergeculturen. De larven vreten aan de
bladeren en de stengels (Senden 1939: 87-91). Zeer

gewoon in moestuintjes met aspergeruggen te
Anderlecht, Dilbeek, Sint-Jans-Molenbeek en Vorst.
Laatste waarneming: Dilbeek, 28.iv.2000, 1 ex. op
asperge (Asparagus officinalis).

5. Lilioceris lilii (Scopoli, 1763) (Leliehaantje) (fig. 5)

6- 9 mm. Sprieten, kop en poten zwart. Halsschild en
dekschilden lakrood. Klauwen niet vergroeid. De kevers
kunnen lastig zijn in de siertuin waar ze zich voeden met
de bladeren en bloemen van tuinlelies (Lilium). Van april
tot september zeer gewoon in de omgeving van Brussel,
o.a. te Vorst, 10. vi. 1968, 1 ex.; Anderlecht, 10. v. 1979, 2
ex.; Oudergem, 8.vi.l993, 2 ex.; Buizingen, 28. vi. 2007, 4
ex., telkens op tuinlelies; Sint-Martens-Bodegem,
16.vii.2009, 1 ex. aan de zoom van De Rondenbos.

Fig. 1-5. Chrsomelidae -
Criocerinae; l.- Oulema
gallaeciana (Heyden, 1879);
2.- Oulema melanopus
(Linnaeus, 1758); 3.- Crioceris
duodecimpunctata (Linnaeus,
1758); 4. Crioceris asparagi
(Linnaeus, 1758); S.- Lilioceris
/////(Scopoli, 1763).

Onderfamilie Cryptocephalinae

Typerend voor de valhaantjes (Cryptocephalinae) is
de geblokte lichaamsvorm. Hun lengte varieert van 1,5
tot 9 mm. De schedel (vertex) zit tot aan de ogen
verscholen onder het halsschild. De 11-ledige sprieten

zijn draadvormig en bij de mannetjes vaak zo lang als het
gehele lichaam. De halsschildbasis is zo breed als de
dekschilden. Deze zijn circa 1,5 keer zo lang als breed. Ze
vertonen een warrige stippelstructuur of puntrijen. De
heupen van het 1^*^ en 2'^^ potenpaar zijn gescheiden
door een brede uitstulping van de voor- en middenborst.

Phegea 40 (1) Ol.iii.2012: 8

dit in tegenstelling tot de aanverwante Clytrinae bij wie
de heupen elkaar bijna raken. De wijfjes bezitten in het
midden van het laatste sterniet een diepe gleuf waarin zij
elk ei urenlang ronddragen alvorens het vast te kleven
aan de waardplant (Keer 1930: 938). De eieren worden
afgelegd in de nazomer. De larven leven op de grond in
een kokertje. In het begin voeden ze zich met dood
plantenmateriaal; later ook met verse bladeren. De
verpopping gebeurt in het voorjaar (Hürka 2005: 251). De
imago's leven maar enkele maanden en zijn te vinden op
loofhout en heel zelden op naaldbomen (du Chatenet
2002: 72). Bepaalde soorten geven de voorkeur aan de
gele bloemen van composieten en hertshooi-achtigen
(Hypericum). Voor het waarnemen van Cryptocephalinae
is het klopscherm een onmisbaar hulpmiddel. In Midden-
Europa zijn 84 soorten bekend (Mohr 1966: 122-144)
waarvan een 50-tal in België en 5 aan de westrand van
Brussel.

6. Cryptocephalus moraei (Linnaeus, 1758)
(Hertshooisteilkopje) (fig. 6)

3-5 mm. Eerste sprietleden tweekleurig zwart-bruin;
vanaf het 6*^^ lid zwart. Kop grotendeels geel met een x-
vormige tekening (mannetjes) of zwart met 2 gele vlekjes
(vrouwtjes). Halsschild zwart, tegen de achterhoeken
met een gele veeg. Dekschilden met krachtige puntrijen;
zwart; opzij in de voorste helft en achteraan met gele
vlek. Poten zwart; dijen en schenen van het 1^*®
potenpaar en de middenschenen gedeeltelijk rosbruin.
Van mei tot augustus op hertshooi-soorten (Hypericum)
(Auber 1971: 163). Enige waarneming: Dilbeek,

17.vii.2004, 1$ in De Wolfsputten op bloeiend sint-
janskruid (Hypericum perforatum).

7. Cryptocephalus vittatus Fabricius, 1775 (Gestreept
steilkopje) (fig. 7)

3-4,5 mm. Eerste sprietleden geelbruin; vanaf het 5^®
lid zwart. Kop, halsschild en poten zwart. Dekschilden
geel met een brede, zwarte naadband en een zwarte
lengteband vanaf de schouderbult tot even vóór het
achtereinde, aldaar binnenwaarts omgebogen en met de
naadband verbonden (mannetjes) of niet verbonden
(vrouwtjes) (du Chatenet 2002: 171). Van mei tot
augustus op bloeiende margriet (Chrysanthemum
ieucanthemum), gele ganzebloem (C. segetum) en brem

(Cytisus) (Mohr 1966: 48). Enige waarneming:

Anderlecht, 3.vii.l971, IcJ in een ruderaal, grazig
terreintje op jacobskruiskruid (Senecio jacobaea).

8. Cryptocephalus ocellatus Drapiez, 1819
(Ogensteilkopje) (fig. 8)

3-4 mm. Eerste sprietleden geelbruin; vanaf het 6"*^
lid donker. Kop zwart met 2 gele, driehoekige vlekjes.
Halsschild en dekschilden zwart. Poten geelbruin. Van
mei tot augustus vrij gewoon op wilg (Saiix), berk

(Betuia) en hazelaar (Coryius) (Mohr 1966: 141). In de
omgeving van Brussel o.a. te Dilbeek, 6.vi.l994, 1 ex. op
sleedoorn (Prunus spinosa), Sint-Jans-Molenbeek,
16. vi. 2006, 1 ex. op waterwilg (Saiix caprea); Sint-
Genesius-Rode, 29. vi. 2006, 2 ex. in het Zoniënwoud op
waterwilg.

9. Cryptocephalus fulvus (Goeze, 1777) (Vaal

hazelsteilkopje) (fig. 9)

2-3 mm. Eerste sprietleden geel; vanaf het 6“^^ lid
zwart. Kop geel; achteraan met bruine zoom (mannetjes)
of een donkere vlek tussen de ogen (vrouwtjes).

Halsschild geelbruin; basis zwartgerand en fijn getand.
Dekschilden vaalgeel; voorrand, naad, schildje en
schouderbultjes zwart; de stippels van de puntrijen

zwartgekernd. Dekschilden soms min of meer

bruinzwart. Poten geelbruin; tarsen iets donkerder. Niet
zeldzaam van juni tot september (Mohr 1966: 143). Bij
het afkloppen van hazelaar (Coryius), zomereik (Quercus
robur) en wilg (Saiix) vond ik, telkens in juli, verscheidene
exemplaren, o.a. te Dilbeek, 29.vii.2004, 2 ex. in De
Wolfsputten; Sint-Jans-Molenbeek, 17.vii.2006, 3 ex. in
het Scheutbospark.

10. Cryptocephalus rufipes (Goeze, 1777)

(Roodhalssteilkopje) (fig. 10)

2,5-3 mm. Eerste sprietleden geelbruin; vanaf het 6'^^
lid zwartachtig. Kop en halsschild oranjebruin.
Dekschilden met stevige puntrijen; lakzwart; in de
voorste helft met een witte zijrand. Poten geelbruin. Van
mei tot augustus vrij gewoon op kaarspopulier (Popuius
nigra), o.a. te Anderlecht, 20.vii.l997, 1 ex. op populier
(Popuius): Dilbeek, 24. vi. 2003, 1 ex. geklopt uit linde

(7/7/0).

Fig. 6-10. Chrysomelidae -
Cryptocephalinae; 6.-
Cryptocephalus moraei
(Linnaeus, 1758); 7.-
Cryptocephalus vittatus
Fabricius, 1775; 8.-
Cryptocephaius ocellatus
Drapiez, 1819; 9.-
Cryptocephalus fulvus (Goeze,
1777); 10- Cryptocephalus
rufipes (Goeze, 1777).

Phegea 40 (1) Ol.iii.2012: 9

Onderfamilie Chrysomelinae

De goudhaantjes (Chrysonnelinae) vormen een grote
groep van ronde of ovale kevers, dikwijls met een
opvallende metaalglans. Typisch is hun gewelfd of
halfkogelig lichaam. Hun lengte schommelt tussen 2 en
20 mm maar ligt meestal tussen 5 en 10 mm. De sprieten
zijn draad- of snoervormig en staan ver uit elkaar. De
basis van het halsschild is haast zo breed als de basis van
de dekschilden. Sommige soorten zijn ongevleugeld
(brachypteer). Bij hen is de dekschildnaad vaak vergroeid
en ontbreken de schouderbultjes. Goudhaantjes

bewegen zich traag en zijn dikwijls massaal te vinden op
hun waardplanten. Ze leven zowel op houtgewassen als
op kruidachtige planten (du Chatenet 2002; 179-180). De
larven zitten vooral aan de onderzijde van de bladeren.
Ze verpoppen op de waardplant zelf of in de grond
(Hürka 2005: 243). Deze onderfamilie telt zowat 120
soorten in Midden-Europa (Mohr 1966: 148-192), 65 in
België en 24 aan de westrand van Brussel.

11. Leptinotarsa decemlineata (Say, 1824)

(Coloradokever) (fig. 11)

8-10 mm. Ovaal. Kop en eerste sprietleden oranje;
vanaf het lid zwart en iets verdikt. Halsschild geel met
zwarte vlekkentekening. Dekschilden geel, elk met 5
zwarte lengtestrepen. Ook de naad zwart. Poten oranje;
kniegewrichten en tarsen zwart. De coloradokever is een
schadelijke immigrant uit Noord-Amerika. In 1823
ontdekte de entomoloog Say hem in de staat Colorado
op een wilde nachtschade, Solanum rostratum (Auber
1971: 167-168). Daarna dook hij op in de Amerikaanse
aardappelvelden. Het scheepsverkeer bracht hem ook
naar Europa. In 1877 werd hij al gesignaleerd nabij
Keulen (Duitsland). In 1922 kreeg hij vaste voet in de
streek van Bordeaux (Frankrijk) vanwaar hij verder
oprukte naar het noorden. In 1935 bereikte hij onze
zuidergrens. Datzelfde jaar noteerde het Ministerie van
Landbouw in de omgeving van Furnaux (provincie
Namen) meteen al 30 besmettingshaarden (Senden
1939: 40-41). Tegenwoordig is de coloradokever een
algemeen en schadelijk insect in heel Europa (Lyneborg
1977: 152). Zijn vraatschade in de aardappelteelt wordt
met succes ingeperkt door chemische bestrijdings-
middelen. De wijfjes zijn heel vruchtbaar. Aan de
onderkant van de bladeren zetten ze pakketjes af van 5 a
160 oranjerode eitjes (Bily 1990: 198). Trautner et al.
(1989: 218-219) hebben het over 500 a 2.500 eitjes per
wijfje. Na een 10-tal dagen verschijnen de typische rode
larfjes. Na 3 weken volgt de verpopping en 2 a 3 weken
later, naargelang de temperatuur, komen de imago's te
voorschijn en kan de cyclus herbeginnen. De
coloradokever is actief van april tot oktober en kan op
onze breedte 2 generaties per jaar voortbrengen (Mohr
1966: 151). Aan de westrand van Brussel af en toe in
volkstuintjes met onbespoten aardappelpercelen, o.a. te
Vorst, 10. vi. 1970, 1 ex.; Anderlecht, 2.viii.l994, 10 ex. op
aardappelloof; Sint-Jans-Molenbeek, 30. v. 2007, 1 ex.
naast volkstuintjes in het Scheutbospark.

12. Chrysolina coerulans (Scriba, 1791) (Blauw
munthaantje) (fig. 12)

De Chrysolina-soonen behoorden vroeger tot het
genus Chrysomela. 6-9 mm. Langovaal. Bovenkant
metaalglanzend blauw of paars. Kop en halsschild
donkerder. Eerste sprietleden glanzend paars; vanaf het
3'^^ lid zwart. Halsschild in het midden fijn en aan de
zijkant krachtig bestippeld. Poten zwart met zwakke,
blauwe glans. Van mei tot oktober zeer gewoon op
watermunt (Mentha aquatica). Vele waarnemingen, o.a.
te Anderlecht, 14.vii.1974, 2 ex. in tuin; Jette, 10. v. 1992,
1 ex. in het Laarbeekbos; Itterbeek, 14.x;2004, 2 ex. in de
Pedevallei.

13. Chrysolina herbacea (Duftschmid, 1825) (Groen
munthaantje) (fig. 13)

In oudere werken staat C. herbacea vermeld als
Chrysomela menthastri Suffrian, 1851. 7-11 mm.

Langovaal. Bovenkant metaalglanzend groen. Midden
van halsschild en dekschilden met groengele glans.
Sprieten vanaf het 7^*^ lid zwart. Halsschild in het midden
fijn en aan de zijkant krachtig bestippeld. Dekschilden
met warrige puntrijen. Volgens du Chatenet (2002: 183)
is deze soort in heel Europa zeer algemeen. Uit de
gegevens van de collecties in het KBIN te Brussel en
informatie van J. Winkelman blijkt echter dat deze kever
praktisch ontbreekt in Nederland en al evenmin
voorkomt in het noorden en westen van België (fig. 13a).
In zijn plaats vinden wij daar in de geschikt biotopen de
zeer verwante Chrysolina graminis (Linnaeus, 1758) (fig.
13b). De verspreidingskaartjes suggereren een
areaalgrens tussen beide soorten. Het groen
munthaantje is van mei tot augustus te vinden op
muntsoorten (Mentha) (Mohr 1966: 164). Slechts één
oude waarneming ten westen van Brussel: Dilbeek,
4.vi.l974, 2 ex. in De Wolfsputten op watermunt
(Mentha aquatica).

14. Chrysolina polita (Linnaeus, 1758) (Tweekleurig
munthaantje) (fig. 14)

6,5-8,5 mm. Ovaal. Eerste sprietleden bruin, vanaf
het 4*^^ lid zwart. Kop en halsschild metaalglanzend
bronsgroen. Halsschild in het midden met fijne stippels;
aan de zijrand met krachtig bestippelde lengteplooi.
Dekschilden glanzend roodbruin met zwakke puntrijen.
Poten met groene of blauwe glans. Van maart tot
oktober in vochtige weilanden en aan slootkanten op
muntsoorten (Mentha), salie (Salvia pratensis), wilde
marjolein (Origanum vulgare) en andere lipbloemigen
(Sauer 1993: 288). In de omgeving van Brussel zeer
gewoon. O.a. waargenomen te Sint-Jans-Molenbeek,
16. V. 1973, 1 ex. in het Scheutbospark; Jette, 8. v. 1992, 1
ex. in het Laarbeekbos; Beersel, 24.iv.l999, 1 ex.;
Dilbeek, 30. iv. 2005, 1 ex. in De Wolfsputten op
watermunt (Mentha aquatica); Braine-l'Alleud,
18.viii.2006, 1 ex. in het Bois d'Ophain.

15. Chrysolina staphylea (Linnaeus, 1758) (Bruin
munthaantje) (fig. 15)

6-9 mm. Ovaal. Bovenkant geheel roestrood.
Sprieten en tarsen bleker. Halsschild in het midden zeer

Phegea 40 (1) Ol.iii.2012: 10

fijn bestippeld; op de zijkant met een rij krachtige
stippels. Van maart tot oktober in vochtige weilanden en
langs beken op muntsoorten (Mentha) en andere
lipbloemigen (Keer 1930: 959). Slechts enkele

waarnemingen in de omgeving van Brussel: Tervuren,
30.iii.l982, 2 ex. in het Arboretum; Jette, l.v.1992, 1 ex.
in het Laarbeekbos; Dilbeek, 30. iv. 2004, 2 ex. in De
Wolfsputten.

Fig. 11-15. Chrysomelidae -
Chrysomelinae; 11,-
Leptinotarsa decemlineata
(Say, 1824); 12.- Chrysolina
coerulans (Scriba, 1791); 13.-
ChrysoHna herbacea
(Duftschmid, 1825); 13a.-
Vindplaatsen van C herbacea
in België en Nederland; 13b. -
Vindplaatsen van C. graminis in
België en Nederland; 14. -
Chrysolina polita (Linnaeus,
1758); 15.- Chrysolina
staphylea (Linnaeus, 1758).

16. Chrysolina oricalcia (Müller O. F., 1776)

(Fluitenkruidhaantje) (fig. 16)

6,5-8, 5 mm. Ovaal. Bovenkant zwart met zwakke
bronsglans. Kop en halsschild glad. Dekschilden elk met 9
krachtige puntrijen. De kevers leven van mei tot oktober
op schermbloemigen (Mohr 1966: 155). In de omgeving
van Brussel van mei tot juli niet zeldzaam op fluitenkruid
[Anthriscus silvestris), o.a. te Sint-Martens-Bodegem,
17. vi. 1988, 1 ex.; Dilbeek, 19.vii.2004, 1 ex. in De
Wolfsputten; Flalle, l.v.2007, 1 ex.; Jette, 5. v. 2007, 1 ex.
in het Laarbeekbos.

17. Chrysolina sturmi (Westhoff, 1882)
(Kleefkruidhaantje) (fig. 17)

In oudere werken ook vermeld als Chrysomela
violacea auct. en als Chrysomela diversipes Bedell, 1892.
6-10,5 mm. Ovaal. Bovenkant zwart met vage, blauwe
glans. Sprietbasis en tarsen bruin. Vanaf het sprietlid
donkerder of zwart. Flalsschild fijn bestippeld; aan de
zijkant iets krachtiger. Dekschilden fijn bestippeld met
enkele puntrijen. Van april tot oktober op walstrosoorten
(Galium) en hondsdraf (Glechoma hederacea) (du
Chatenet 2002: 194). Slechts 2 vangsten in de omgeving
van Brussel: Itterbeek, 30. vi. 1987, lc5' in spoorwegberm
op kleefkruid (Galium aparine), in copula met 9 van
Timorcha tenebricosa Fabricius (Troukens 1990: 6); Sint-
Genesius-Rode, 15. ix. 2006, 1 ex. in het Zoniënwoud
naast een partij kleefkruid.

18. Chrysolina sanguinolenta (Linnaeus, 1758)
(Zandhaantje) (fig. 18)

6-9 mm. Rondovaal. Bovenkant zwart met blauwe of
paarse glans. Sprieten zwart; eerste 2 sprietleden bruin.
Flalsschild langs de zijrand krachtig bestippeld.
Dekschilden grof en warrig bestippeld met sporen van
stippelrijen; zijrand met rode of geelrode zoom. Poten
zwart. Van maart tot oktober vooral te vinden in
zandgebieden op vlasleeuwenbek (Linaria vulgaris)
(Trautner et al. 1989: 220). In de omgeving van Brussel
slechts eenmaal gezien: Vorst, 7.vi.l964, 1 ex. in een
spoorwegberm.

19. Chrysolina hyperici (Förster, 1771) (Sint-
Janskruidhaantje) (fig. 19)

5-7 mm. Ovaal. Bovenkant zwart. Kop en halsschild
soms met groene of goudgele glans. Flalsschild in het
midden glad; aan de zijrand met stippels; aan de basis
met 2 korte lengtegroefjes. Dekschilden meestal met
koper- of bronsglans; elk met 3 krachtige, dubbele
puntrijen. Flet sint-janskruidhaantje leeft van mei tot juli
op Hypericum-soonen (du Chatenet 2002: 202). Pas heel
recent voor het eerst waargenomen te Dilbeek,
ll.vi.2008, 1 ex.; 25.vi.2008, 1 ex.; 29.vi.2008, 2 ex.,
telkens in De Wolfsputten op sint-janskruid (Hypericum
perforatum).

20. Chrysolina fastuosa (Scopoli, 1763)
(Flennepnetelhaantje) (fig. 20)

Phegea 40 (1) Ol.iii.2012: 11

Op basis van de afwijkende vorm van ogen en
voorklauwen wordt C. fastuosa door Mohr (1966: 165)
ondergebracht bij het genus Diochrysa. 5-6 mm.
Langovaal. Bovenkant iriserend groen. Eerste sprietlid
metaalgroen; 2’^^ en lid rosbruin; vanaf het 4^*^ lid
zwart. Kop met goudgele glans. Halsschild met 2 blauwe
vlekken; krachtig bestippeld, nog het meest bij de
basishoeken. Dekschilden met krachtige, warrige
puntrijen. Naadband blauw. Achter de schouders een
blauwe lengteband. Tussenin een goudgele of koperrode
lengteband. Poten glanzend metaalgroen; tarsen
glanzend zwart. Van april tot augustus zeer gewoon op
verschillende lipbloemigen (DierI 1987: 110). Vóór de 1^*^

wereldoorlog werden in de Rotterdamse snoepwinkels
levende hennepnetelhaantjes verkocht in houten doosjes
met een glazen dekseltje. Het waren vooral kinderen die
probeerden hun kevertjes in leven te houden met
blaadjes van de wite dovenetel (Lamium album) met als
enige bedoeling de prachtige kleuren zo lang mogelijk te
kunnen bewonderen (Reclaire 1951: 193). Aan de
westrand van Brussel meestal langs bosranden op
hennepnetel {Galeopsis tetrahit), o.a. te Anderlecht,
12.vii.1974, 2 ex.; Jette, 29.vii.l989, 2 ex. in het
Boudewijnpark; Dilbeek, 23.viii.2004, 3 ex. in De
Wolfsputten.

Fig. 16-25. Chrysomelidae -
Chrysomelinae (vervolg); 16.-
Chrysolina oricalcia (Müller
O.F., 1766); 17.- Chrysolina
sturmi (Westhoff, 1882); 18.-
Chrysolina sanguinolenta
(Linnaeus, 1758); 19.-
Chrysolina hyperici (Förster,
1771); 20.- Chrysolina fastuosa
(Scopoli, 1763); 21.- Chrysolina
amehcana (Linnaeus, 1758);
22.- Gastrophysa polygoni
(Linnaeus, 1758); 23.-
Gastrophysa viridula (De Geer,
1775); 2A.-Phaedon
coch/eorioe (Fabricius, 1792);
25.- Phaedon armoradae
(Linnaeus, 1758).

21. Chrysolina americana (Linnaeus, 1758)
(Rozemarijnhaantje) (fig. 21)

6-8 mm. Ovaal. Bovenkant metaalglanzend groen.
Kop met geelrode vlek. Eerste sprietleden bruin; vanaf
het 6*^^ lid donkerder. Halsschild aan weerskanten met
geelrode vlek. Dekschilden met groene naadband en 4
smalle, groene lengtebanden; daar tussenin 5 bredere,
rode lengtebanden. Elke kleurband begrensd door een
puntrij. Poten bruin. C. americana hoort thuis in Zuid- en
Midden-Europa. Hij leeft van mei tot september op
rozemarijn {Rosmarinus officinalis) en lavendel
(Lavandula angustifolia) (Auber 1971: 169). In België en
Nederland wordt af en toe een adventief exemplaar
opgemerkt. In 1880 richtte hij veel schade aan in
orchideeënkassen te 's Gravenhage (Everts 1903: 431). In
het Brusselse verschillende vondsten in 2008 en 2009,
o.a. te Ganshoren, 02. xi. 2008, 1 ex. in een woning;
15.iv.2009, 19 ex. op rozemarijn en lavendel; Laken,
19. ix. 2009, 10 ex. op rozemarijn en lavendel.

22. Gastrophysa polygoni (Linnaeus, 1758)
(Duizendknoophaantje (fig. 22)

De Gastrophysa-soorten behoorden vroeger tot het
genus Gastroidea. 4-5 mm. Langovaal. Kop en sprieten
zwart; de eerste 4 sprietleden gedeeltelijk bruin.
Halsschild en poten rosbruin; tarsen zwart. Dekschilden
metaalblauw. Zowel kop, halsschild en dekschilden dicht
bestippeld. De genusnamen Gastrophysa en Gastroidea

(gaster = buik) hebben betrekking op het feit dat bij
drachtige wijfjes het achterlijf zodanig opzwelt dat het
niet meer onder de dekschilden kan blijven en er
opgeblazen uitziet (Reclaire 1951: 257). 6. polygoni leeft
van mei tot september op allerlei Rumex- en Poiygonum-
soorten (Mohr 1966: 174). Aan de westrand van Brussel
een gewone soort op waterzuring (Rumex
hydrolapathum). O.a. waargenomen te Dilbeek,
16.V.1973, 1 ex.; Sint-Jans-Molenbeek, Ol.v.1978, 2 ex. in
het Scheutbospark; Jette, 27.vii.l996, 1 ex.; Anderlecht,
04.V.2006, 1 ex. op een huisgevel.

23. Gastrophysa viridula (De Geer, 1775)
(Zuringhaantje, Groen blaasbuikje) (fig. 23)

4-6 mm. Langwerpig. Bovenkant metaalglanzend
groen met zwakke goudglans. Kop, halsschild en
dekschilden dicht bestippeld. Sprieten zwart. Poten
zwart; dijen en schenen min of meer met groene schijn.
Van april tot september op allerlei Rumex- en
Polygonum-soorten (Mohr 1966: 175). Aan de Brusselse
westrand een zeer gewone kever op waterzuring (Rumex
hydrolapathum), o.a. te Sint-Jans-Molenbeek, Ol.v.1971,
2 ex. in het Scheutbospark; Jette, 12.V.2008, 1 ex. in het
Boudewijnpark; Dilbeek, 27. ix. 2008, 15 ex. en larven in
De Wolfsputten.

24. Phaedon cochleariae (Fabricius, 1792)
(Waterkershaantje) (fig. 24)

Phegea 40 (1) Ol.iii.2012: 12

3-4 mm. Ovaal. Bovenkant glanzend blauwzwart.
Sprieten zwart; de eerste 2 sprietleden vaag bruinachtig.
Kop en halsschild met fijne bestippeling. Dekschilden met
fijne puntrijen; schouderbultjes ontbreken. Poten en
anaalsterniet zwart. Aan de Brusselse westrand is dit
kevertje vrij zeldzaam op drassige oevers van beekjes en
poelen waar het leeft op waterkers {Nasturtium
officinale). In de tuinbouw brengt dit goudhaantje soms
schade toe aan cultuurgewassen zoals mosterdzaad,
mierikswortel en waterkers (Reclaire 1951: 144). De
imago's zijn actief van januari tot oktober (Mohr 1966:

175) . Slechts enkele waarnemingen: Anderlecht,

05. vi. 1991, 1 ex. in tuin op bloem van gele mosterd
(Sinapis aiba); Sint-Jans-Molenbeek, 24. ix. 2000, 4 ex. in
het Scheutbospark; Dilbeek, 30. iv. 2005, 1 ex. in De
Wolfsputten.

25. Phaedon armoraciae (Linnaeus, 1758) (Gewoon
beekpungehaantje) (fig. 25)

3- 4 mm. Ovaal. Bovenkant glanzend blauwzwart. Alle
sprietleden zwart. Kop en halsschild met fijne
bestippeling. Dekschilden met duidelijke schouderbultjes
en fijne puntrijen. Poten zwart. Anaalsterniet met brede,
rode zoom. Van mei tot september op drassige plaatsen
met beekpunge (Veronica beccabunga) (Mohr 1966:

176) . Een heel gewone soort in de omgeving van Brussel;

0. a. te Dilbeek, 19. ix. 1999, 2 ex. in De Wolfsputten; Sint-
Jans-Molenbeek, 08. V. 2002, 4 ex. in het Scheutbospark;
Braine-l'Alleud, 10. vi. 2006, 1 ex. in het Bois d'Ophain.

26. Hydrothassa marginella (Linnaeus, 1758)
(Gezoomd moerashaantje) (fig. 26)

3. 5- 4, 5 mm. Langwerpig; parallelzijdig. Bovenkant
zwart met glauwgroene glans. Sprieten en poten zwart.
Halsschild en dekschilden met oranjerode zijrand. Kop en
halsschild krachtig bestippeld. Dekschilden met
schouderbultjes en krachtige puntrijen. H. marginella is
van januari tot november te vinden op boterbloemen
{Ranunculus) en dotterbloemen (Caltha palustris) (Mohr
1966: 178). Slechts twee oude vangsten: Dilbeek,
26. V. 1975, 1 ex. in De Wolfsputten; Sint-Jans-Molenbeek,
17. V. 1979, 1 ex. in het Scheutbospark, telkens op
boterbloem.

27. Prasocuris junci (Brahm, 1790) (Slank
beekpungehaantje) (fig. 27).

4- 5 mm. Opvallend langwerpig; parallelzijdig.

Bovenkant metaalglanzend zwart. Sprieten en poten
zwart. Kop en halsschild krachtig bestippeld. Dekschilden
met krachtige puntrijen.; tussenruimten rimpelig.
Anaalsterniet met rode rand. P. junci is van maart tot
november te vinden in drassige terreinen op beekpunge
(Veronica beccabunga) en andere moerasplanten (du
Chatenet 2002: 212). Enige waarneming: Dilbeek,

01. viii.1999, 2 ex. in De Wolfsputten in uitgedroogde
poel op beekpunge.

28. Plagiodera versicolora (Laicharting, 1781) (Blauw
wilgenhaantje) (fig. 28)

2.5- 4,5 mm. Ovaal. Bovenkant metaalglanzend
blauwzwart. Eerste sprietleden geelbruin; vanaf het 6*^®

lid zwart. Kop en halsschild met zeer fijne bestippeling;
dekschilden dichter en krachtiger bestippeld. Poten
zwart; tarsen roestrood. Van april tot september zeer
algemeen op wilgen (Salix); soms ook op populier
(Populus) (du Chatenet 2002: 213). O.a. waargenomen te
Anderlecht, 23.vii.l972, 1 ex.; Dilbeek, 08. vi. 2006, 5 ex.
in De Wolfsputten op schietwilg (Salix aIba).

29. Plagiosterna aenea (Linnaeus, 1758) (Klein
elzenhaantje) (fig. 29)

P. aenea behoorde vroeger tot de genera Linaeida en
Melasoma. 6, 5-8,5 mm. Langovaal. Bovenkant glanzend
blauw of violetblauw. Sprieten zwart; 2'^^, 3'^^ en
sprietlid gedeeltelijk bruin. Kop, halsschild en

dekschilden warrig bestippeld. Poten zwart. Laatste 2
sternieten gedeeltelijk roodbruin. Van april tot augustus
vrij zeldzaam op zwarte en grauwe els (Alnus glutinosa
en A. incana) (du Chatenet 2002: 215). Slechts enkele
vangsten: Dilbeek, 16. iv. 2004, 1 ex.; 07.vii.2004, 3 ex.,
telkens in De Wolfsputen op grauwe els; Sint-Martens-
Bodegem, 27. iv. 2006, 1 ex. in de Wolsemwijk op
fluitenkruid (Anthriscus sylvestris).

30. Chrysomela vigintipunctata Scopoli, 1763
(Gevlekt wilgenhaantje) (fig. 30)

6,5-8, 5 mm. Langovaal. Sprieten zwart; 3^*^ 4^^ en 5^^
lid bruinachtig. Kop zwart. Halsschild lakzwart met gele
zijrand. Dekschilden geel, elk met 10 zwarte vlekken en
zwarte naadband. Halsschild fijn; dekschilden tamelijk
krachtig bestippeld. Poten zwart; schenen grotendeels
geel. Deze opvallende kever leeft van april tot augustus
op kraakwilg (Salix fragilis) en wellicht ook op schietwilg
(Salix aiba) (Winkelman, pers. med.). Zijn areaal situeert
zich in Midden- en Oost-Europa. In Frankrijk zeldzaam en
beperkt tot de oostelijke departementen (du Chatenet
2002: 214). In de Benelux alleen aanwezig in de
oostelijke Ardennen; elders heel sporadisch of afwezig
(fig. 30a). Recent voor het eerst waargenomen in de
omgeving van Brussel: Hoeilaart, 12. vi. 1998, 2 ex.
geklopt uit wilg te Groenendaal; Anderlecht, 17.vii.2004,
1 ex. nabij het Scheutbospark; 11. iv. 2005, 1 ex. op een
huisgevel in de Scheutwijk.

31. Chrysomela populi Linnaeus, 1758 (Groot
populierhaantje) (fig. 31)

De Chrysomela-soorten behoorden vroeger tot het
genus Melasoma. 10-12 mm. Langovaal; achteraan
verbreed. Sprieten en poten zwart. Kop, halsschild en
schildje (scutellum) metaalglanzend zwart. Halsschild in
het midden zeer fijn, aan de zijrand krachtig bestippeld.
Dekschilden roodbruin, tamelijk fijn en dicht bestippeld;
de naadhoeken achteraan zwart. Van mei tot september
vrij algemeen op wilgen (Salix) en populieren (Populus)
(DierI 1987: 112). In de kustduinen 's zomers talrijk op
dwergpopulier. Slechts enkele vangsten aan de westrand
van Brussel: Jette, 08. v. 1992, 1 ex. in het Laarbeekbos;
Dilbeek, 13. ix. 2005, 15 ex. in De Wolfsputten op jonge
schietwilg (Salix aiba).

32. Phratora laticollis (Suffrian, 1851)
(Populierengriendhaantje) (fig. 32).

Phegea 40 (1) Ol.iii.2012: 13

De Phratora-soorten behoorden vroeger tot het
genus Phyllodecta. 3-5 mm. Langwerpig; slank.
Bovenkant metaalglanzend blauw; zelden groen.
Sprietlengte l,5x de breedte van het halsschild. Kop en
halsschild bestippeld. Dekschilden met krachtige
puntrijen. Poten metaalglanzend zwart. Van april tot
november zeer gewoon op populieren (Populus) en

wilgen (Salix). Talrijke waarnemingen, o.a. te Dilbeek,
22.V.1973, 1 ex. op kaarspopulier {Populus nigra); Jette,
08. xi. 1989, 1 ex. in het Laarbeekbos; Braine-l'Alleud,
18.viii.2001, 1 ex. op ML-lamp; Sint-Jans-Molenbeek,
11. V. 2002, 1 ex. op waterwilg (Salix caprea); Ganshoren,
05.viii.2008, 2 ex. in lichtval.

Fig. 26-34. Chrysomelidae-
Chrysomelinae (vervolg); 26.-
Hydrothassa marginella
(Linnaeus, 1758); 27.-
Prasocuris junci {Brahm, 1790);
28.- Plagiodera versicolora
(Laicharting, 1781); 29.-
Plagiosterna aenea (Linnaeus,
1758); 30 - Chrysomela
vigintipunctata Scopoli, 1763;
31.- Chrysomela populi
Linnaeus, 1758; 32 - Phratora
laticollis (Suffrian, 1851); 33.-
Phratora vittelinae (Linnaeus,
1758); 34.- Timarcha
tenebricosa (Fabricius, 1775).

33. Phratora vittelinae (Linnaeus, 1758) (Brons
griendhaantje) (fig. 33)

3,5-5 mm. Langwerpig, merkelijk breder dan P.
laticollis. Bovenkant brons- tot goudglanzend.
Sprietlengte duidelijk korter dan l,5x de breedte van het
halsschild. Kop en halsschild bestippeld. Dekschilden met
krachtige puntrijen. Poten metaalglanzend zwart. Van
april tot november een gewone soort op populieren
(Populus) en wilgen (Salix). Talrijke waarnemingen, o.a.
te Dilbeek, 22.V.1973, 1 ex. op kaarspopulier (Populus
nigra); Jette, 08. xi. 1989, 1 ex. in het Laarbeekbos; Sint-
Jans-Molenbeek, 11. V. 2002, 1 ex. op waterwilg (Salix
caprea); Braine-l'Alleud, 18.viii.2001, 1 ex. op ML-lamp;
Ganshoren, 05.viii.2008, 2 ex. in lichtval.

34. Timarcha tenebricosa (Fabricius, 1775)
(Reuzenhaan, bloedspuwer) (fig. 34)

12-20 mm. Onze grootste bladhaan. Bovenkant
matzwart, soms met zwakke blauwe of paarse glans; heel

fijn maar dicht bestippeld. Halsschild hartvormig.
Ongevleugeld. Dekschilden hooggewelfd; rond; aan de
naad vergroeid. Poten krachtig en lang; tarsen breed met
dikke viltzool. Reuzenhanen zijn trage dieren die zich
overdag schuilhouden onder stenen of mos (Reclaire
1951: 242). 's Nachts— en soms overdag bij zware
bewolking— komen ze tevoorschijn. Zowel de imago's als
de larven zijn van april tot oktober te vinden op walstro
(Galium) (du Chatenet 2002: 180). Bij gevaar verstijft de
kever en perst uit mond en kniegewrichten enkele
bloedrode druppels die op de huid een branderig gevoel
veroorzaken. Dit fenomeen heet "reflexbioeden"
(Troukens 1979: 59-60). T. tenebricosa komt zeer lokaal
voor langs een spoorweglijn te Itterbeek. Aldaar slechts 3
waarnemingen: 11.x. 1981, 20.vl985 en 07.x. 1987,

telkens 1 ex. op kleefkruid (Galium aparine). Ook nog
gevangen te Vorst, 08. ix. 1981, 1 ex. op een

spoorwegberm.

(vervolg in Phegea 40-2)

Phegea 40 (1) Ol.iii.2012: 14

First record of Clossiana selene in Greece (Lepidoptera: Nymphalidae)

Hristos T. Anastassiu

Abstract. A restricted colony of Clossiana selene ([Denis & Schiffermüller], 1775) is reported for the first time from Greece.
The species appeared to be locally common in mid-July 2011, however its known distribution so far is extremely limited,
encompassing only a small marshland area surrounded by coniferous forest in the West Rhodópi mountain range, NE Greece,
very close to the Bulgarian border. The small size of its habitat, which is of unusual nature in Greece, in conjunction with the
general rarity of this butterfly In SE Europe, call for Immedlate environmental protection by the authorlties.

Samenvatting. Eerste melding van Clossiana selene in Griekenland (Lepidoptera: Nymphalidae)

Een erg lokale kolonie van Clossiana selene ([Denis & Schiffermüller], 1775) wordt hier voor het eerst uit Griekenland gemeld.
De soort bleek plaatselijk gewoon te zijn midden juli 2011, maar ze komt uiterst lokaal voor, nl. in een klein moerassig gebied
omgeven door pijnbomen in de westelijke Rhodopen, N. -O. -Griekenland, dicht bij de Bulgaarse grens. De kleine afmetingen van
deze in Griekenland uiterst ongewone biotoop, alsook de algemene zeldzaamheid van deze soort in Zuidoost-Europa, maken
een onmiddellijke bescherming van dit gebied door de authoriteiten noodzakelijk.

Résumé. Première mention de Clossiana selene en Grèce (Lepidoptera: Nymphalidae)

Une population trés localisée de Clossiana selene ([Denis & Schiffermüller], 1775) est mentionnée ici pour la première fois, de
Grèce. L'espèce était commune en mi-juillet 2011, mais sa distribution en Grèce est trés locale et se limite a un marais entouré
de sapins, dans les Rhodopes occidentales (N.-O. de la Grèce), prés de la frontière bulgare. La dimension de ce petit biotope,
qui est d'une nature exceptionnelle en Grèce, et la rareté de l'espèce en Europe Sud-Est, demandent une protection immédiate
des autorités.

Key words: Nymphalidae - Clossiana selene - Greece - West Rhodópi Mts.

Anastassiu H. T.: 39 Nikomidias Str., GR-62124 Serres, Greece. hristosa@teiser.gr, hristosa@esd.ece.ntua.gr

Introduction

Clossiana selene ([Denis & Schiffermüller], 1775) is a
butterfly species with Holarctic distribution, found in
Europe, Asia and North America (Tolman & Lewington
1998). In Europe it is found chiefly in its northern and
central parts, becoming increasingly uncommon towards
the southeast. There are no records from Albania or the

Former Yugoslav Republic of Macedonia, whereas in
Bulgaria the butterfly is considered rare, known only
from small, scattered colonies in the Pirin and Rila
mountain ranges in the southwestern parts of the
country (Abadjiev 1995, 2001). No reports had been
known so far from Greece, although many areas adjacent
to the northern Greek border have systematically been
monitored by Greek lepidopterists over the last 25 years.

23E 24E 25E 26E

Fig. 1. The West Rhodópi
mountain range on the Greek-
Bulgarian border, hosting a
colony of Clossiana selene.

First record from Greece

On July 11, 2011 the author was visiting the West
Rhodópi mountain range, in Drama prefecture, NE
Greece (see Fig. 1). A large part of the area was declared
a National Park in 2010, and a special collecting permit is

now required. Among several fritillary species feeding on
thistles in a clearing of the coniferous forest, a worn
specimen was captured, which surprisingly turned out to
be a C. selene. The particular clearing was rather dry,
which is not normal for C. selene occurrence. The author
assumed that the specimen was probably a stray, and set

Phegea 40 (1) Ol.iii.2012: 15

out searching for a damper locality. Indeed, after sonne
strenuous walking, a marshland was revealed in another
forest clearing, where the butterfly was found in
relatively high numbers. A total of 15, mostly fresh males

were captured in a time period of about two hours. On
July 15 the area was visited again, and two, reasonably
fresh females were also collected. One specimen of each
gender is depicted in Figs. 2 and 3.

Figs. 2-3. Clossiana selene
([Denis & Schiffermüller],
1775), Greece, 2a.- West
Rhodópi Mts., 1450 m,
ll.vii.2011, 6' upperside; 2b.-
idem, underside; 3a.- West
Rhodópi Mts., 1450 m,
15.vii.2011, $ upperside; 3b.-
Idem, underside. Scale bar: 1
cm.

The particular marshland is exceptionally remote,
located very close to the Bulgarian border, which
explains to some extent the fact that the colony had
been unknown before. It is crossed by a stream and
vegetated by tall grass, which makes on site movement
difficult. It strongly resembles typical habitat of C. selene
in Scandinavia and Canada, a type of environment which
is extremely rare, if not unique, in the latitude range of
Greece. Other species found to be common at the same
locality include Brenthis daphne (Bergstrasser, 1780),
Mellicta athalia (Rottemburg, 1775), Erebia oeme
(Hübner, 1804), Erebio ottomana (Herrich-Schaffer,
1847), Coenonympha glycehon (Borkhausen, 1788),
Coenonympha rhodopensis (EIwes, 1900), Lycaena
condens (Herrich-Schaffer, 1844), Carcharodus flocciferus

(Zeiler, 1847), and thousands of annoying Tabanus flies
(which is another feature reminiscent of marshes and
bogs further up north!).

Acknowledgements

The author would like to express his appreciation to
Dr. G. Handrinos, of the Directorate of Aesthetic Forests,
National Parks and Hunting (Ministry of Environment,
Energy and Climate Change), and Dr. E. Konstantinidou,
of the Forest Service of Drama, for issuing the collecting
permit valid in the West Rhodópi National Park. Also, the
map in Fig. 1 was created with DMAP for Windows,
version 7.2 (http://www.dmap.co.uk).

References

Abadjiev S. P. 1995. Butterflies in Bulgaria, vol. 3. — Publisher: S. Abadjiev, Sofia. 159 pp.

Abadjiev S. P. 2001. An Atlas of the Distribution of the Butterflies in Bulgaria. — Pensoft, Sofia-Moscow. 335 pp.
Tolman T. & Lewington R. 1997. Butterflies of Britain and Europe. — Collins, London. 320 pp.

Phegea 40 (1) Ol.iii.2012: 16

On the presence of Pontia chloridice (Lepidoptera: Pieridae) in the
Republic of Macedonia

Filip Franeta, Nika Kogovsek & Rudi Verovnik

Abstract. The Small Bath White, Pontia chloridice (Flübner, 1813), is a rare species in the Balkan Peninsula and has been
known only by two reliable historical records from the Republic of Macedonia. lts presence was therefore considered a result of
rare long distance migrations to the country. In the last three years the species was observed on several occasions in the wide
alluviums of the tributaries of the Vardar River in the south-eastern part of the country. The larval host plant Cleome
ornithopodioides and larvae of P. chloridice were also discovered indicating that the species is a resident in this region.
Although the suitable habitats are limited, there is currently no immediate threat to the species.

Samenvatting. Over de aanwezigheid van Pontia chloridice (Lepidoptera: Pieridae) in de Republiek Macedonië
Pontia chloridice (Hübner, 1813) is een zeldzame soort in het Balkanschiereiland en werd slechts tweemaal vermeld uit de
Republiek Macedonië. De aanwezigheid in dat land van deze soort werd daarom beschouwd als het gevolg van zeldzame
migraties over grote afstanden. De laatste drie jaar echter werd de soort verscheidene malen geobserveerd in de uitgestrekte
alluviale valleien van de rivier Vardar in het zuidoosten van het land. Ook de voedselplant van de rups, Cleome ornithopodioides
en rupsen van P. chloridice werden daar waargenomen, wat duidt op een permanente aanwezigheid van de soort in dit gebied.
Hoewel er slechts weinig geschikte biotopen zijn, is er geen onmiddellijke bedreiging voor deze soort.

Résumé. De la présence de Pontia chloridice (Lepidoptera: Pieridae) en République de Macédoine
Pontia chloridice (Hübner, 1813) est une espèce rare dans les Balkans et elle était connue seulement par deux observations
historiques de la République de Macédoine. Sa présence dans ce pays était considérée comme Ie résultat de migrations rares
sur une longue distance. Pendant les trois dernières années, l'espèce fut observée plusieurs fois dans les vallées des tributaires
de la rivière Vardar, situées dans Ie Sud-Est du pays. De plus, la plante nourricière de la chenille, Cleoma ornithopodioides, ainsi
que des chenilles de P. chloridice, furent trouvées, ce qui démontre la présence permanente de ce papillon en République de
Macédoine. Bien que Ie nombre de biotopes satisfaisants soit limité, il n'y pas de danger immédiat pour cette espèce.

Key words: Pontia chloridice - Pieridae - Faunistics - Biology - Republic of Macedonia.

Franeta, F.: Institute of Public Health, Department of Human ecology, Biology laboratory, Bulevar despota Stefana 54a, 11000
Belgrade, Serbia. fmfraneta@t-com.me

Kogovsek, N.: Velika Loka 43, 1290 Grosupije, Slovenia. kogovsek. nika(5)gmaiLcom

Verovnik, R.: University of Ljubljana, Biotechnical Faculty, Department of Biology, Veena pot 111, 1000 Ljubljana, Slovenia.
rudi.verovnik@bf.uni-lj.si

Introduction

The Small Bath White, Pontia chloridice (Hübner,
1813), is considered generally rare and local in Europe
with records extending from Southern Finland (Marttila
et al. 1992), Latvia (Brandt 1985), through Southern parts
of Russia, Ukraine, Caucasus region (Tshikolovets 2003,
Nekrutenko & Tshikolovets 2005), Turkey (Hesselbarth et
al. 1995), Cyprus (Makris 2003) and Southern Balkan
Peninsula (Tolman &. Lewington 2008). Although most of
its range seems contiguous, the presence of the species
in Southern Finland, Latvia and western Ukraine is
evidently disjunct and the records have been attributed
to migrations from Southwest Russia (Brandt 1985,
Nekrutenko & Tshikolovets 2005). In Turkey the records
are widely scattered from the European part of the
country to the far eastern provinces, with higher
densities in the East. The range is fragmented also in the
Balkan Peninsula with the majority of records from the
eastern part of Greece and neighbouring part of Bulgaria
(Abadijev 2001, Pamperis 2009) and isolated records
from northern Albania (Rebel 1913), Republic of
Macedonia (Back 1976, Lorkovic 2009) and Greek
Macedonia (Pamperis 2009). These isolated occurrences
have been mostly explained as records of migratory
specimens not forming permanent populations in this
region (Back 1976, Tolman & Lewington 2008).

In the Republic of Macedonia there are only two
reliable published records of P. chloridice. One is from

Gevgelija, where the species was collected in 1938 by
Zdravko Lorkovic, the record being published after the
authors death from notes written in 1954 (Lorkovic
2009). The second record comes from Demir Kapija in
Vardar Valley, where a single female was collected in
April 1975 (Back 1976). There are two records further
upstream in Vardar Valley at Gradsko and Veles (Tolman
& Lewington 2008), but these records require
clarification.

The habitat requirements and biology of the species
have been relatively well studied, particularly in the
south-western part of its range (Tolman 1992, John et al.
2008). Although the larvae have been reported to use a
wide array of host plants: Sisymbrium spp., Sinapis spp.,
Descurainia spp., Cymatocarpus spp. in the Asian part of
its range (Tuzov et al. 1997, Tolman & Lewington 2008),
they seem to be linked entirely to Cleome
ornithopodioides (L.) (Cleomaceae) in the Balkans
(Tolman 1992) and Cyprus (John et al. 2008). This plant
species is rather local throughout its range and usually
present in disturbed habitats like rock debris at
roadsides, waste grounds, alongside mountain tracks,
and in dry streambeds with washed gravel (John et al.
2008). The latter habitat seems to be preferable in the
Southern part of the Balkan Peninsula, and dry river beds
and gravels were targeted during our surveys in the
Republic of Macedonia.

Phegea 40 (1) Ol.iii.2012: 17

Figure 1: Distribution of the
Small Bath White, Pontia
chloridice (Hübner, 1813) in
the Republic of Macedonia.
Black circles show currently
confirmed localities, the
gray filled circle indicates
the historical record from
Demir Kapija, and white
filled circles the
questionable records form
Tolman & lewington
(2008).

Figure 2: The habitat of the
Small Bath White, Pontia
chloridice (Flübner, 1813) at
the Kovanska River bed north
of the village Prdejci in south-
eastern Republic of
Macedonia.

Figure 3: Final instar larva of Pontia chloridice (Hübner, 1813) feeding
on the host plant Cleome ornithopodioides.

Figure 4: Pontia chloridice (Hübner, 1813) adult male photographed at
the Kovanska River bed north of the village Prdejci in south eastern
Republic of Macedonia on 27.5.2010.

Phegea 40 (1) Ol.iii.2012: 18

Table 1: List of localities with recent observations of Pontia chloridice in the Republic of Macedonia.

Date

Locality

Altitude

Latitude

Longitude

09.V.2007

Gevgelija, Prdejci, Kovanska River bed N of the village

60 m

41°12,848

22°29,937

26.iv,2010

Gevgelija, Konska River bed at village Moin

120 m

41°8,202

22°27,110

26.iv.2010

Gevgelija, Sermeninska River bed at village Mrzenci

75 m

4rg,817

22°29,652

Results and discussion

Based on the historical records the lower part of
Vardar Valley was surveyed several times before Davkov
finally succeeded to find the species at Prdejci village in
lower Vardar valley. This triggered more deliberate
surveys by Franeta, who visited a dry river bed in the
vicinity of Prdejci village in the first week of May 2007.
During this short visit he noticed a single specimen but it
was not collected. The following year, in mid May 2008,
the authors were informed by I. Saric that several
specimens of P. chloridice were collected in the vicinity of
Gevgelija. In order to get more details about the life cycle
of the species in the Republic of Macedonia, Franeta
made another expedition to Gevgelija accompanied by I.
Saric on 2?‘^ May 2010. In the first locality near Prdejci
on a gravel bed of the Kovanska River several specimens
were observed, both males and females, some of which
appeared severely worn, while others were freshly
emerged. The adults were observed along the entire
river bed, but very locally, being completely absent in
some segments. The butterflies had a very swift flight,
flying more hastily when disturbed, usually only
upstream or downstream, and showing no signs of
dispersal out of the river bed. The males were seen
patrolling in search for females. Several females where
followed and one was observed egg laying on a young
plant of Cleome ornithopodioides. The egg was laid on
the upper side of a leaf. The plant with the egg and
several other plants were taken in order to attempt to
breed the species. Later it was noticed that the host
plant is present only in certain parts of the river bed,
growing on the most disturbed gravel. The presence of
the butterfly is associated with the host plant. On the
same day another locality was visited near Mrzenci
village. A similar river bed was explored and again several
males and females were found. This time most of them
were worn.

Independently, based entirely on the experiences
with the species and its habitat in Greece and Cyprus,
Verovnik surveyed the gravel areas around Gevgelija,
Strumica and at Valandovo, all in southeastern part of
Republic of Macedonia in April 2010. The surveys at
Strumica and Valandovo were unsuccessful, but
Kogovsek found the first specimens of P. chloridice at a
large alluvium of Konska River west of Gevgelija. Only
males were seen patrolling along the river bed, only
occasionally sitting on barren ground (Figure 2). Most of
them were already worn, but no females were seen.
Similarly on a much smaller alluvium of Sermeninska
River at village Mrzenci a maximum of 5 specimens, again

all males were seen patrolling along the stream. Feeding
on Sinapis spp. growing on piles of gravel was also noted.

Breeding observations

A total of six small plants of Cleome ornithopodioides
and an egg were brought home by Franeta. The plants
were taken rooted but placed in water in an open
enclosure without direct sunlight. After a detailed check,
two small, probably 3rd instar, larvae were noticed. We
suppose the larvae were hiding in the seed pods and for
that reason were not noticed earlier. The breeding thus
started on 29*^ May 2010. The larvae were active during
the day, feeding regularly on the leaves of the host plant.
In the first days the larvae were eating no more than 1-2
leaves each, preferring younger leaves and resting at the
top of the host plant. On 1^‘ June 2010 the larvae
moulted in the next stage retaining the same behaviour
and eating a relatively small amount of food. On 7*^ June
2010 the larvae entered their final instar and started to
eat more conspicuously, culminating the day before
pupating when a huge amount of leaves where eaten,
the two larvae defoliated the entire available host plants.
In the early morning of 10*^ June 2010 the larvae
abandoned their host plant and started wandering,
searching for a suitable pupating spot. The larvae
accepted a given green polystyrene rock-like surface and
pupated during the day. The imagoes, a male and a
female, emerged after only five days, on the early
morning of 1S‘^ June 2010. On 3"^ June 2010 a third L2
larvae was noticed which was probably also hiding in the
seed pods. Flowever, after two days of active feeding this
larvae disappeared. The egg was also lost, most probably
eaten by the two larvae before it hatched.

This breeding experience showed that P. chloridice is
able to conclude the life cycle in a very short time, eating
a relatively small quantity of food. It is worth mentioning
that the breeding temperature was very high, in some
days reaching 30°C, and this could be another reason for
such a fast development.

Conclusions

After several field trips in the Republic of Macedonia
our observations led us to the conclusion that P.
chloridice is not an occasional migrant in this country as
Back (1976) suggested, but a permanent resident which
forms two and possibly even up to three generations
each year. The larvae feed on Cleome ornithopodioides, a
localized plant found mainly on disturbed gravel areas in
the lower Vardar River valley. The species seems to be
confined to the dry river beds in that part of the country.

Phegea 40 (1) Ol.iii.2012: 19

but additional surveys of similar habitats elsewhere in
Macedonia could result in discoveries of new colonies.
The current localities where the species is found are
relatively small, but sustained by regular spring floods.
There is currently very little human activity, such as
gravel exploitation, therefore the habitat of the species
seems secured at present. However, deepening of the
river beds or even worse their regulation could swiftly
result in the extinction of the butterfly.

Acknowledgments

We would like to thank Slobodan Davkov for his
Information and field trip suggestions, Isidor Saric and
Igor Andonovski for providing help in the organization of
the field work. We also wish to express gratitude to
Branko Micevski, who helped organizing the Slovenian
biology student research camp in Dojran in 2010.

Literature

Abadijev S. 2001. An Atlas of the Distribution of the Butterflies in Bulgaria. — Zoocartographia Balcanica Pensoft, Sofia-Moscow, pp.
335.

Brandt F. H. 1985. Kommt Pontia chloridice Hübner auch in Bayern vor? (Lepidoptera, Pieridae). — Nachrichtenblatt der
Bayerischen Entomologen 34(1): 13.

Hesselbarth G., van Oorschot H. & Wagener S. 1995: Die Tagfalter der Türkei unter Berücksichtigung der angrenzenden Lander, vols.

1-3. — Seibstverlag Sigbert Wagener, Bocholt, Germany. pp. 1354.

John E., Russell P., Christofides Y. & Hall D. 2008. Notes on the life history, ecology and distribution of Pontia chloridice (Hübner,
1808) (Lepidoptera: Pieridae), and a first record of Hyposoter ebenitor (Aubert, 1972) (Hymenoptera: Ichneumonidae) from
Cyprus. — Entomologist's Gazette 59: 209-226.

Lorkovic Z. 2009. The Rhopalocera fauna of Croatia with special respect to the fauna of Plitvice Lakes. — Entomologia Croatica
13(1): 15-78 [in Croatian].

Makris C. 2003. Butterflies of Cyprus. — Bank of Cyprus Cultural Foundation, Nicosia, pp. 327.

Marttila O., Haahtela T., Aarnio H. & Ojalainen P. 1992. Butterfly guide. — Lansi-Suomi Publishers, Rauma, Finland, pp. 150 [in
Finnish].

Nekrutenko Yu. & Tshikolovets V. 2005. The Butterflies of Ukraine. — Rayevsky Scientific Publishers, Kyiv, pp. 231 [in Ukrainian].
Pamperis L. N. 2009. The Butterflies ofGreece. — Editions Pamperis, Athens, pp. 768.

Rebel H. 1913: Studiën über die Lepidopterenfauna der Balkanlander, III. Teil: Sammelergebnisse aus Montenegro, Albanien,
Mazedonien und Thrazien. — Annalen des Naturhistorischen Museum in Wien 27: 281-334.

Tolman T. 1992: The larval host-plant of Pontia chloridice (Hübner, 1813) in Greece (Lepidoptera: Pieridae). Phegea 20(3): 109-112.
Tolman T. & Lewington R. 2008: Collins Field Guide to the Butterflies of Britain and Europe. — HarperCollins Publishers, London, pp.
384.

Tshikolovets V. V. 2003. Butterflies of Eastern Europe, Urals and Caucasus. — Kyiv-Brno, pp. 176.

Tuzov V. K., Bogdanov P. V., Devyatkin A. L., Kaabak L. V., Koroiev V. A., Murzin V. S., Samodurov G. D. & Tarasov E. A. 1997. Guide
to the butterflies of Russia and adjacent territories {Lepidoptera, Rhopalocera). Volume I. Hesperiidae, Papilionidae, Pieridae,
Satyridae. — Pensoft, Sofia-Moscow, pp. 480.

SMITHSONIAN INSTITUTION LIBRARIES

3 9088 01664 7133

Phegea 40 (1) Ol.iii.2012: 20